M. Littera numeralis, qu mille denotat.

Unde versus :

M. caput est numeri, quem scimus mille tenere. M. in superscriptione mendicando, memorat cantilen,

Eidem litter si recta linea supperaddatur, mille millia significat.

mediocriter

melodiam

moderari

. Notkerus Balbulus Opusc.

Quid singul litter significent in superscriptione cantilen

. Vide A. MAAGIUM, Prstatio, ut videtur, pro facultate exscindendi in silva arborem Maialem. Inquisit. jur. Bellifort. in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 89. v. col. 1 :

Prpositus Bellifortis.... habet in foresta Valei herbagium et Maagium.

Vide infra Maius. MAAGNEYA, Familia, domus. Regestum liii. Philippi V. Reg. Fr. ann. 1316. et 1317. fol. 129. tit. 310. in Chartophylacio regio :

Videlicet in villa de Meniz xxviii. Maagneye hominum. In villa de Senoncourt due partes xxix. Maagneyarum hominum.

MAALMAN, Saxonibus, Homines famulatum, servitium facientes. AngloSaxonibus Male, est vectigal, tributum ; Man, homo. Ita Maleman, seu Maalman, est homo tributo obnoxius. At Malman, Germanis Mahelman, fideles Ecclesiarum, et Ministeriales interpretatur Goldastus. Eccardus vero ad Leg. Salicam pag. 32. Homines certa conditione et pacto cuidam addictos. Schilterus in Gloss. Teuton. Hominem ad certum mallum pertinentem subditum. Quibus jus erat in mallis interesse, Grimm. Antiq. Germ. pag. 768. Vide Mittern. Princip. Jur. Germ. 82. not. 12. Charta Caroli M. in Monumentis Paderbornensib. pag. 325 :

Omne regale vel sculare judicium super suos servos, et liddones, et liberos Malman et mundman et omnes utriusque sexus homines, etc.
Charta Ottonis M. Imp. ann. 961. in Chr. Episcop. Mindensium pag. 734 :

Hominibus quoque famulatum ejusdem Monasterii facientibus, qui Saxonice Malman dicuntur, prdictum mundeburdum et tuitionem nostram constituimus.
Charta Henrici III. Imp. in eod. Chr. :

Homines ipsius Ecclesi francos, liberos, Ecclesiasticos, litones, Maalman, vel servos cujuslibet conditionis.

Qu verba occurrunt iterum in Diplomatib. Conradi Salici et Henrici IV. pro eod. Monasterio, et in Edicto Henrici II. apud Goldastum tom. 3. Constitut. Imper. pag. 311.

Si quid ex prallatis locis conjicere licet, videtur voce Maalman eos potissimum significari qui Ecclesi vel Monasterii alicujus servitio erant mancipati ; ex quibus alii conditione servi erant, alii servituti ultro suscept tantum obnoxii. Horum vero quidam ita se suaque servituti addicebant, ut ingenuitate retenta, annuum censum tantum pensitarent ; nihilominus tamen homines vel servi Ecclesi, cui ultro sese obtulerant, vocabantur. Maalman ergo dicti quod homines erant tributo obnoxii. Fuere etiam apud Romanos ejusmodi homines qui alicujus Numinis servitio mancipati sumtibus suis sacras illius functiones sustinebant, a quo onere cum se pecunia redemissent, ejusdem Dei liberti dicebantur. Vide Oblati 2. MAANELLUS, Campana mediocris. Charta gidii Archidiac. Morin. de oneribus Matriculariorum Eccl. Autissiodor. ann. 1235. ex Tabular. ejusd. Eccl. :

Concessit etiam eis quod ad pulsationem campanarum qu chori appellantur, et aliarum qu mediocres sive Maanelli appellantur, quandiu vixerint minime teneantur.
Has vulgus etiamnum vocat Meneaux et Moineaux, a Gall. Meneur, minor, Moindre. Vide Meenellum et Monellus. MAB, Filius, idiomate Aremorico, Hibernis Mac. Tabular. Kemperleg. :

Rivallon Mab Moam, gravi infirmitate detentus, monachalem habitum suscepit.

Ibidem :

Kadou Mab David. Kill Mab Gusfredi, etc.

Vide Mak. MABRANA, pro Membrana, charta. Tabular. Majoris Monast. :

Ego Conanus minoris Britanni Comes, magn scilicet potestatis sub Dei ordinatione minister... manu propria signum S. Crucis in Mabrana ista effigiavi.

MABRUS, Mars, in Glossar. Cassin. ann. circ. 700. inter schedas D. de Montefalcone. MAC. Vide Mab et Mepe. MACA, a veteri Gallico Macaut, Pera, Poche, besace. Menoti sermones fol. 139 :

Cognoscitis quod non possumus semper habere uxores juxta nos appensas ad zonam nostram, vel potius ferre in Maca nostra ;
nisi legendum sit Manca, Gall. Manche. MACAGNATUS, pro Magagnatus, Mutilus, corruptus, vitiatus, Ital. Magagnato. Stat. Pistor. ann. 1107. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 562 :

Et sicut ipsi arbitri fuerint arbitrati de equis mortuis, et de tantum Macagnatis,..... tenear emendare.
Vide in Mahamium.

MAANA, Masana, Acad. Hispan. in Diction. Ensis Indicus ligneus. Testam. reg. Mafald ann. 1256. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 33 :

Mando ei (infanti) unam Masanam alambre optimam.

Infra :

Unam Maanam de alambre.

Vide Maanum. MAANUM. Charta Lusitan. apud Brandaon. tom. 5. Monarch. Lusitan. pag. 304. v :

Unam copam deauratam in Maanis, et circa bibitorium et circa pedem.

Vide Circa. MACARELLUS, Piscis species nota, vulgo Maquereau. Charta Phil. comit. Fland. ann. 1163. in Chartul. 1. Fland. ch. 325. ex Cam. Comput. Insul. :

Mille Macarelli duos denarios.

Vide Maquerellus. MACARIA. Sugerius in Vita Ludovici Grossi :

Tympanis et Macariis et aliis instrumentis horribiliter resonabant.

Sed legendum Anacaris, ut emendat Meursius. Sunt autem tympana inferiori parte rotunda. Ita Martinius in Lexico. MACARII, Secta qudam Manichorum, de qua Augustinus lib. de Hresib. cap. 46. et auctor Prdestinati lib. 1. Hresi 46. MACATURA, Livor, contusio, Hisp. Macado, Gall. Meurtrissure ; Coup machat supra in Ictus ; quod Macha seu clava maxime fiat, sic fortassis dicta. Lit. remiss. ann. 1334. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 236 :

Item probare intendit dictus Alquerius... quod (Petrus) in fine suo et post finem corpus suum seu cadaver erat et fuit et apparuit omnibus qui viderunt, palpaverunt et tenuerunt absque aliquo vulnere et absque aliquo ictu, truncatura, vel Macatura, vel lsura.
Stat. castri Renaldi lib. 2. cap. 42. v :

Si vero non exiverit sanguis et fecerit lividum vel Macaturam, puniatur in soldis quinquaginta.
Macheure, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1472. ex Reg. 197. ch. 260 :

Il n'y eut point de sang espandu, mais seulement Macheure.

Machure ex Consuet. Nivern. in Maceratura. Vide S. Rosa de Viterbo Elucidar. tom. 2. pag. 100. voce Maaduras. Acad. Matrit. Mazada, Clav ictus, unde scribendum videtur Maatura in locis supra allatis. MACCARONES, Genus edulii delicati. Acta B. Guillelmi Eremit. tom. 1. Aprilis pag. 383 :

Invitaverat Guillelmum ad prandium... eique apposuerat Maccarones seu lagana cum pastillis.

MACCAT Carnes, probabiliter pro Mactat, Italice, Scannate, utpote moris est Judorum. Stat. Nici ann. 1233. in Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 148 :

Statuimus amodo macellus Judorum sit a macello fidelium separatus, ne carnes a Judis in judaico more maccatas et forcatas, etc.
Fr. MACCECARIUS. Vide Mavecharius. MACCIUS. Baculus :

Pro sexaginta Macciis seu baculis et triginta quatuor longis pro palliis et una lancea magna.
(Mand. Camer. Apost. f. 25. an. 1458-60.) MACCLA. Charta Pandolfi et Landolfi Ducum Beneventan. apud Ciarlantum in Samnio pag. 241 :

Abinde quomodo incipitur ipse mons, qui est super vallem frigidam et silva vadit per verticem ipsius montis usque in Maccle, qui dicitur de Godini. De secunda parte a Maccle, qui dicuntur de Godini, usque in fluvio, qui dicitur Trinio majore, etc.

Silva. Vide Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 151. A. MACCONES, Bollandistis videntur esse Vermes fabis infesti, Miracula S. Zit tom. 3. Aprilis pag. 518 :

Pro fugandis tempestatibus et Macconibus quod non apparerent et damnum non facerent in supra dicta terra et blavis, etc.

MACECONICI, Italis Maceconchi, Ecclesiastici inferioris gradus et subsellii. Processionale Mediolan. edit. S. Caroli pag. 5 :

In sancto Victore, Maceconici dicunt ter Kyrie eleison submissa voce, et Veglones alternatim.

Iidem videntur esse qui in Ecclesia S. Laurentii Genuensis Massaconici, in Parisiensi Macicoti, Gall. Machicots, et in aliis Ecotiers appellantur. Vide Menag. ad vocem Machicots et infra Massicoti. MACELATOR, Idem qui Macellator, Carnifex. Chron. Forojul. ad ann. 1305. in Append. ad Monum. eccl. Aquileg. pag. 30. col. 2 :

D. Johannes cepit... boves et armenta et castros bene in magna quantitate Macelatorum de civitate, qu erant... in pascuis ipso die. Maceclier, La hale des Machecliers, lequele li Macheclier meismes tiennent.
Terrear. Hannon. ex ead. Cam. :

eodem sensu, in Charta Margar. comit. Fland. ann. 1274. ex Chartul. 1. Fland. ch. 264. Reg. Cam. Comput. Insul. sign. Papier velu :

Et Li Machecliers qu'il ne puist wagnier au pourchiel tuer ke six deniers.

Mecelier,

in Lit. remiss. ann. 1410. ex Reg. 165. Chart. reg. ch. 76. Vide Machecarii et Massellarius. MACELINUS, an pro Marabotinus, Monet species ? Vide in hac voce. Necrol. S. Genov. Paris. ex schedis D. Le Beuf :

ix. Cal. Jul. obiit Petrus Ruffus diaconus de monte S. Genovef : dedit nobis librum Abel, librum scintillarum et 200. Macelinos et 1. domum sitam in clauso S. Symphoriani.
1. MACELLA, pro Macellum, Boucherie. Charta ann. circ. 1439. apud Madox Formul. Angl. pag. 392 :

Situatis in parochia sancti Nicholai ad Macellas London.

Massili, lou Masseou. 2. MACELLA. Charta Johannis Episc. Ruthen. ann. 1375. inter Instr. tom. 1. nov Gall. Christ. pag. 52 :

Cum pro tuitione et defensione vill Ruthen fiat seu incepta fuerit per vos qudam barbacana cum quodam portali,... cumque urgente necessitate oporteat Macellam sinistram exitus dicti portalis dict barbacan, et parietem ipsius Macell construi et dificari infra cimiterium dict Ecclesi, dictumque parietem conjungi cum pariete ipsius Ecclesi ad filum cum Macella dextra exitus dicti portalis dict barbacan, etc.

Mendum est, ni fallor : legendum enim videtur Manica, qua voce dificium alterius latus veluti efficiens, significatur. Vide Manica 3. MACELLANUS, pro Macellarius, Carnifex. Charta ann. 1260. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 372 :

Prterea liceat episcopo in parte sua tres furnos facere, et unum macellum, in quo tamen sint seu esse possent septem Macellanorum tabul et non ultra.
Vide supra Macelator. 1. MACELLARE, Papi :

Occidere, inde macellum locus, et macellarii homines.

Vocabul. utriusque juris :

Macellare est mactare vel trucidare. Inde dicuntur macellarii qui pecora vel quadrupedia mactant.
Statuta Arelat. MSS. art. 42 :

Et idem statuimus in eo qui vendidit Christianis carnes interfectas vel Macellatas a Judis.

Idem occurrit in Statutis Avenion. MSS. Rolandinus Patav. de factis in marchia Tarvis. lib. 8. cap. 285 :

Sarraceni autem locum defendentes sagittis, et ipsi sagittis et lanceis sunt occisi, et ut bruta animalia Macellati.

Hinc emendandum Chron. Sicili ad ann. 1316. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 79. ubi macerandum pro macellandum legitur. 2. MACELLARE, In macello venum exponere. Charta ann. 1307. in Reg. 42. Chartoph. reg. ch. 4 :

Verumptamen ad Macellandum et vendendum tales carnes vobis dicto Petro et aliis macellariis concedimus, etc.

Vide infra Macellum facere. 3. MACELLARE, Exenterare, purgare ; quo sensu Habiller dicimus. Charta ann. 1336. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 103. r :

Debet major prdict vill domino utili dict vill imperpetuum omni anno in crastino festi nativitatis Domini unum porcum totum Macellatum, visceribus vacuatum et paratum ad quoquendum.
MACELLERIA, Vide Missellaria, in Miselli. MACELLARIUS, Qui carnes, interdum, etiam obsonia lautiora, in macello vendit. Artemidorus lib. 3. cap. 37. scribit,

Macellarios et lanios carnem conscindentes et vendentes periculorum et damni significativos esse

. Charta ann. circ. 984. tom. 2. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 46 :

Dedimus autem iterum iis omnes emendationes et omnia vadimonia omnium satisfactionum omnium ibidem consistentium, et consuetudines Macellariorum et paletariorum in alodum illum habitantium.
Adde Chron. Farfense ann. 1077. Catalogum MS. ann. 1328. Confratern. B. M. Tolos. Constit. Frederici Reg. Sicil. cap. 38. Guerard. in Proleg. Chartul. S. Petri Carnot. pag. 63. Vide mox Macellator. MACELLATA, Idem quod infra Mesailhata, Modus agri. Vide in hac voce. Lit. admort. pro eccl. Tolos. ann. 1454. in Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 111 :

Item plus quatuor Macellatas prati,... confrontatas ab una parte cum honore Bernardi Bissa de Castaneto, etc.
Vide mox in Macina 2. MACELLATOR, Macellarius, carnifex, ,

Negotiator artis macellari

, in veteri Inscript. Lugdunensi. Ugutio : Carnifex, homicida, vel Macellator. Alibi : Macellarius, qui pecora mactat, vel carnes vendit. Gloss. Lat. Grc. : Macellarius, . Macellarius, Maiselier, boucher, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Occurrit in Charta ann. 1250. in Notis ad Concilia Narbon. Baluzii. Vide Meursium in , et Salmasium ad Capitolinum pag. 173. Vide Macellarius.

Macillarius. pro Macellarius. Joan. Bromptonus pag. 1012 :

De quibus omnibus nullus evasit, nisi vanus rusticus Macillarius, etc.

MACELLINOGIUM. Charta Guil. comit. Pontiv. ann. 1049. ex Reg. forest. comitat. Alenc. in Cam. Comput. Paris. fol. 9. v. :

Insuper concedo eis (monachis S. Mart. de Sagio) et confirmo Macellinogium, quod est in nemore Stoparum.

MACELLO, Macellarius, carnifex. Stat. synod. eccl. Tornac. ann. 1366. pag. 49 :

Hc sunt officia clericis interdicta qu volumus omnino scire, puta campsoris, tabernarii, carnificis per semet, quod vulgariter dicitur Macello sive makelen.

Vide supra Macelator. MACELLUM Facere, Carnes in macello venum exponere. Vide supra Macellare 2. Inventar. ann. 1233. ex Cod. reg. 4659 :

Habet commune Avinionis bancagium, scilicet duos cavos multonis in quolibet macellario faciente Macellum.

Nostris alias Macel, Masel et Mazel, pro Boucherie, Laniarium. Lit. remiss. ann. 1388. in Reg. 133. Chartoph. reg. ch. 24 :

Icellui Hugonin s'estoit muci ou grant Masel ou boucherie de la ville de Chalon.

Ali ann. 1460. in Reg. 192. ch. 84 :

Laquelle femme le suppliant trouva en la boucherie ou Macel. Mazel

Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mazel, Prov. macellum, carnificina. Mazellar, Prov. macellare. Mazelier, Prov. macellarius, carnifex. , in Charta ann. 1368. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 704. art. 5. 1. MACELLUS, Dies qua merces in foro venum exponuntur, Gall. Jour de march. Charta Bolconis Ducis Silesi ann. 1337. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 42 :

Quod in eisdem villis et etiam aliis a dicta civitate infra milliare circumferentialiter situatis non debeat haberi taberna aliqua, nec aliquis operarius nocivus civitati, sicuti pistores, carnifices, sartores et fabri, et prcipue in Cirla ubi taberna ab antiquo habita quatuor Macellis est exempta.
2. MACELLUS, Macellarii mensa, Gall. Etal. Libert. bastid de Solomn. ann. 1327. in Reg. 65. Chartoph. reg. ch. 20 :

Banqui seu Macelli pro carnibus scindendis, etc.

Vide infra Massellus. Macellus, Officina, in qua dilaniantur et venduntur carnes. Stat. Nici ann. 1233. in Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 148 :

Statuimus amodo Macellus Judorum sit a Macello fidelium separatus, ne carnes a Judis judaico more maccatas et forcatas, etc.
Fr. 3. MACELLUS, Prstatio, qu a macellariis fit ; vel a quocumque qui merces in macello venum exponit. Charta ann. 1356. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 569 :

Pedagia sive leudas, Macellos, forgia, corrogia, albergua et alias quascumque possessiones et bona... concessimus.

MACENATA, Familia, idem quod Maisnada. Stat. Ferrar. lib. 2. rubr. 107. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 809 :

Et de eo, quod habet femina de Macenata pro dote, vel alio modo, non solvat collectam.

Vide infra Macinata 2. MACEPEDICULUM. Tabularium S. Petri Generensis, apud Marcam lib. 4. Hist. Beneharn. cap. 10 :

Dedit Dominicaturam quandam... quam habebat in Algar, et apud Idronium quoddam nassale, quod antiqui Macepediculum appellavere.

Piscari species videtur. 1. MACERA, Maceria, Macellum. Papias : Machera vocabatur locus in macello, ubi maxime actiones fiebant commercii, unde et macellum dicitur. Ugutio et Joan. de Janua : Macera, i. macellum. Inde macerarius, macellarius. Macera, Boucherie, maiseliere, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Charta Gerardi Camerac. Episcop. ann. 1089. apud Lindanum in Tenermunda, et Mirum in Cod. Donat. Belg. :

Alodium de Lietsinis cum moneta, cum teloneo et Macera, et districto, cum molendinis, etc.
Alia Ottonis Imp. ann. 922. apud eumdem Mirum in Dipl. Belg. lib. 1. cap. 17 :

Similiter mercatum, percussuram monet, Macheriam. Cum teloneo et Maceria,

Alia Henrici Ducis Brabant. ann. 1081. in Cod. Donat. Piar. cap. 65 : alias Madheria, cum molendinis et curtibus. Qu verba idem sonant cum iis, qu habent varia Imper. Diplomata :

Insuper et bannum nostrum et monetam, teloneumque sive Macellum publicum ibi construi liceat.

Occurrit prterea in Chronico Mindensi pag. 738. 739. 740. 750. In locis ex Miro hic allatis legendum est Matera, Materia et Matheria, ut videre est infra in Maeria 4. ubi et genuinus harum vocum sensus exponitur. Machra, pro Macera, apud Papiam loco laudato, et in Charta Ottonis Imp.

anni 946. apud Sammarth. in Abbatib. pag. 462. Vide Machecarii. Maceram vero pro Machra, usurpavit Aldhelmus. Legitur etiam in Vita MS. S. Winwaloei metrice scripta :

Ancipitem fugiens duro cum dente Maceram.

2. MACERA, RIA. Gladius magnus vel culter vel securis cocorum vel ipsa coquina. Dief. MACERARE, mendose pro Macellare, quod vide. MACERARIUS. Vide Macera. MACERATIO, Clades. Gasparis Barthii Gloss. ex Hist. Palst. Roberti monachi apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 109 : Facta autem est Maceratio hc Turcorum, etc. Ubi idem Barthius legendum censet Massacratio ; mallem ego Macellatio. Vide Macellare. MACERATURA Lini, in Novella 15. Theodosii et Valentiniani de Tributis Fiscal. Macerare, Combrisier, dilanier, despecier, debiliter, mollifier, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Hinc forte vox Machure, in Consuet. Nivernensi cap. 1. art. 20 :

Pour injure reelle, ou il y a grand'effusion de sang, ou enorme Machure.

Vide Macatura. 1. MACERIA, Quvis materia lignea dibus dificandis idonea, Gall. Merrin. Chartular. Monast. Accincti pag. 25 :

Guido de Tyl dedit usuaria quoque in campis et in nemoribus de Bonbellum et de Gysir ad pecora fovenda, ad porcos pascendos, ad Maceriam capiendam, et ad ea qu sunt apta faciendis ignibus capienda. Continentur in ipsa domo desuper fenestr vitre, cunctaque ejus fabrica, excepta Maceria, de materia quercuum durabilium, condita est.

Ibid. non semel occurrit. Interdum usurpatur pro ipsa materia elaborata. Vita S. Ansegisi sc. 4. Benedict. part. 1. pag. 634 :

Vide Materia. Purum putumque mendum pro Materia. Vide in hac voce. 2. MACERIA, Macellum. Vide Macera. Male, ut videre est infra in Maeria 4. 3. MACERIA, Joh. de Janua : Maceri dicuntur longi parietes, quibus vine vel aliud clauduntur. Longues parois de quoi vignes ou autres choses sont closes, c'est Maisiere, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Chron. Dom. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 619 :

At omnes suspicabamur imboscatos esse... ut omnes foras euntes capere possent in Maceriis et campis.
MS. :

Un sarcuel fist appareillier Lez la Messiere du monstier A meitre apreuf sa mort son cors Sous la goutiere de defors.

MS. :

Maisiere trop parestes fiere Que n'ouvrez par ma proiere.

Vide Macio. MACERIO, Maceriarum constructor, Joanni de Janua, Maon. Atque sic legendum fortean apud Hugonem Farsitum lib. de Miraculis S. Mari Suessionensis cap. 8 :

Faber ferrarius... conventionem suam fecerat annuam, ut ibidem Suessione remanens, utensilia Materonum reficeret, etc.

Legendum enim videtur Maceriorum. 1. MACERIUS, Apostolici palatii officialis, qui Papam associabat in equitatione, hodie Mazzieri. Ita Macri in Hierolex. ex Ceremon. Davantri MS :

Quando duo ejus (Pap) domicelli seu Macerii debent eum ducere per frnum equi.
Ibid. :

Servientes armorum, vel vocati Macerii habent prcedere Papam. Duos stallos Maceriorum.

Lictor, qui clavam portat, Gall. Massier. 2. MACERIUS, ut supra Macello. Chartul. S. Petri Belvac. ch. 309. fol. 149. v. : MACESCARE, pro Macescere. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Emaygersir, Prov. macere, Macescare. MACHA, Clava, Gall. Masse, vel Massue, alias Mache et Macque. Lit. remiss. ann. 1350. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 692 :

De quadam Macha, de qua se deffendebat, non habens spem occidendi eumdem, taliter irruit, etc.
MS. :

Et une grant Mache Turkoise.

Lit. remiss. ann. 1415. in Reg. 168. ch. 235 :

Un baston appell Macque ou planchon de Flandres. Maque

appellatur etiam pastoris baculus in aliis ann. 1443. ex Reg. 176. ch. 279 :

Comme iceulx deux pasteurs... se eussent prins sur couleur d'esbatement admiable de leurs loucs ou Maques de bregier jetter ou Maquier l'un aprs l'autre de la terre. Et en ce faisant un d'eulx se feust courrouci l'encontre de l'autre pour Maquie ou motte de terre dont il fu fru, etc.
Unde diminut. Macelote et Machelote. Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 109. ch. 125 :

Iceulx pere et filz se mirent dfense de ce que il avoient, c'est assavoir le pere, d'une petite Macelote dont il s'appuyoit sur le chemin.
Ali ann. 1389. in Reg. 138. ch. 63 :

De la Macelotte ou teste dudit billart lui donna plusieurs coups. Icellui Robert frappa ledit Colin d'une Machelote qu'il tenoit, Le suppliant qui tenoit une Maquelette ronde de fer, etc.

in aliis ann. 1401. ex Reg. 156. ch. 453. Maquelette, eodem sensu, in aliis Lit. ann. 1468. ex Reg. 195. ch. 128 : Vide Machia. MACHABORUM Chora, vulgo Dance Macabre, Ludicra qudam ceremonia ab ecclesiasticis pie instituta, qua omnium dignitatum, tam ecclesi quam imperii person choream simul ducendo, alternis vicibus a chorea evanescebant, ut mortem ab omnibus suo ordine oppetendam esse significarent. Hujusce ritus mentio fit in veteri Codice MS. eccl. Vesont. laudato in Mercur. Franc. mens. Sept. ann. 1742. pag. 1955 :

Sexcallus solvat D. Johanni Caleti matriculario S. Joannis quatuor simasias vini per dictum matricularium exhibitas illis, qui choram Machaborum fecerunt 10. Julii (1453) nuper lapsa hora miss in Ecclesia S. Joannis Evangelist propter capitulum provinciale Fratrum Minorum.
Diar. regni Caroli VII. ad ann. 1424. fol. 509 :

Cette anne fut faite la dance Macabre aux Innocens.

Vide Grimm. Mythol. German. pag. 495. MACHACOLLADURA, a Gall. Machecoulis, Pergul species in superiori turrium parte, unde in oppugnatores lapides aliaque projiciebantur. Charta ann. 1382. in Tabular. Massil. :

Turris de mercato dicta S. Ludovici habet de alto computata fundamenta usque ad Machacolladuram xi. cannas cadratas et 11. palmos, etc.

Vide Machicollare. MACHRA, , Ensis, gladius, apud Aimoinum de Miracul. S. Bened. cap. 6. Machera, Long glaives d'une part agus, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Vide Macera. Gloss. super tres libr. Salom. in Bibl. Heilsbr. pag. 14 :

Troja potens, animosa, ferax, didicit sibi tuta Imperio, Machra populo ruitare minuta.

MACHALE, Macholum, Horreum sine tecto, nostris, scilicet Campanis, Machau, inquit Pithus. Lex Salica tit. 18 :

Si quis spicarium aut Macholum cum annona incenderit. Latera pro pedibus cum quatuor Machalibus et bladis.
Et infra :

Pactus Legis Salic tit. 20. Machalum, Moffolum, in Cod. Guelferbyt. Chronicon Windeshemense lib. 2. cap. 7 :

Fnis et bladis tempore messis convehendis in agris et Machalibus.

Cap. 19 :

Machale quoddam rusticorum nobis convicinum fno adimpletum accendentes.

Ab hac voce urbi Mechliniensi, quam Flandri Mechelen vocant, nomen datum putat Wendelinus, et aliis similis appellationis vicis ad Mosam et circa Beringiam. Lex Salica ex Cod. Estensi apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 287 :

Si quis picharium (id est cellarium) aut Macholum (id est canavam) cum annona incenderit.
Ubi latere vitia suspicatur vir doctus. Machale vero mihi idem videtur quod Moles, acervus, cumulus, Gall. Meule. Et certe eo intellectu Mache legitur in Charta Joan. Joinvill ann. 1300. ex Chartul. monast. de Escureio :

Comme j'eusse mis saisine en un pr qui siet en finage de Rus, ouquel l'abb et couvent d'Escurey ont et doivent avoir dous Maches de foin chacun an, pour l'amour que j'ai audit couvent, conferme et octroy que ledit couvent joissent paisiblement desdits dous Maches de foin.
Et Maquet in Lit. remiss. ann. 1427. ex Reg. 174. Chartoph. reg. ch. 51 :

Il avoit un petit Maquet de foing dessoubz une vassure d'icele glise, o le suppliant getta un tison de feu.
Vide infra Maschotum. MACHAMATICUM Numen, Mahometes. Laurentius Veronensis de Reb. Pisanorum ad annum 1104. apud Murator. tom. 6. col. 146 :

Adversantur enim cunctis communiter hostes, Qui Machamaticum celebrandum numen adorant.

Vide Mahum. MACHAMIUM, Membri mutilatio aut fractio. Johan. Skenus de Verborum significatione pag. 99. Vide Mahamium. MACHARIUS, a Grco , Beatus. Chron. breve S. Dionysii tom. 2. Spicil. Acher. pag. 812 :

Cum honore debito sepultus est (Philippus Rex) in famosissimo Macharii Areopagit Dionysii monasterio.
MACHECARII, in Legibus Eduardi Regis Angl. cap. 39. dicuntur, qui aliis

Macellarii. Cum autem dictum est, quod nullus hominum emeret absque plegiis animal vivum, clamaverunt Machecarii de civitatibus et burgis... quod unaquaque die oporteat eos animalia viva emere, occidere, et vendere
. Gaufredus Vosiensis cap. 23 :

Ipse Macellarius cognominatus est, quia sicut carnifex carnes securi in

macello, sic iste truncabat hostes in bello.

Certe existimarem legendum Macerarii in Legibus Edwardi, a Macera, macello de qua voce supra. Macecliers, quos alii Macellarios, vocat Chronicon Flandr. vernac. cap. 41 :

Le Comte d'Artois, qui estoit sur les Macecliers de Bruges. Macelerie de Troies

Gloss. Lat. Gall. : Macellarius, Marselier, Boucher. Macellum : Marsel, Marseloire. , in Computo terr Campani ann. 1348. Vide Mavecharius. MACHENIA, Vestis species aut pars qudam vestis. Stat. Judor. Apam. ann. 1279. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 71 :

Item statuerunt inter se, quod aliqua Juda non audeat portare.... (sic) in Machenia sua.
Vide Machil. 1. MACHERIA, pro Maceria, Paries. Charta Pippini Regis in Chartul. S. Maxentii :

Nihil habemus nisi has quas in honore horum duorum Sanctorum quorum sepulchra nobis parata tali honore videntur Macheriam diripiant, ut non relinquatur lapis super lapidem.
Monachus Sangall. lib. 1. de Carolo M. cap. 26 :

Sed jam ad vicinos nostros Italos una tantum Macheria divisos veniendum est.
Vide Maceria 3. 2. MACHERIA, Macellum. Vide Macera. Male, ut videre est infra in Maeria 4. MACHIA, Clava. Serviens ad Machiam, idem qui apud Anglos Serviens ad clavam, nostris Sergens masse. Charta ann. 1399. ex Tabul. B. M. de Bononuntio Rotomag. :

Et deinde Robertus Rouselli Serviens Regis ad Machiam Rothom. virtute litterarum dicti Prpositi sibi super his directarum ad instantiam Roberti de Grouchet procuratorem dicti Prioris... nos compulerit, etc.
Vide Macia. Nostri cultrum quemdam Machier appellarunt. Lit. remiss. ann. 1482. in Reg. 207. Chartoph. reg. ch. 289 : MACHICE, quasi vel potius , cum certamine. Acta SS. Nicandri et Marciani :

Lui donna un coup sur la teste d'un cousteau, autrement appell Machier. Longanimis esto, luctasti modo Machice adversus diabolum et vicisti eum, etc.
MACHICOLAMENTUM, Munimenti oppidorum species, Gall. Machicoulis. Macioliz, apud Monstrel. vol. 3. fol. 59. v. Charta ann. 1346. ex Cod. reg.

8387. 4. fol. 27. r. :

Eadem emolumenta possint colligere,... quousque dicta villa perfecte fossatis et muris cum turribus et Machicolamentis et barbacanis clausa fuerit.
Vide mox MACHICOLARE, Machicolamentis munire. Charta ann. 1426 :

Pro ibidem cleiando, Machicolando ;... si ibi non cleyaverint et Machicolaverint, etc.
Vide Machicollare. MACHICOLEYS. Gallice Machicoulis :

A quolibet latere dict dimidi turris fiet una bertrachia ad quatuor foramina de Machicoleys.
(Chevalier, Cartul. Fratr. Prdic. Gratianopol. p. 57. ann. 1447.) MACHICOLLARE, in antiquis Privilegiis Regum Anglicorum, cum licentiam concedunt castri dificandi, illudque

imbatellandi, kernillandi, Machicollandi, etc

. teste Spelmanno. Vox Gallica, ex Machicolis, specie munimenti oppidorum. Vide Machacolladura. MACHIL, est tunica talaris hiacynthina. Papias. Addit Catholicon : habens tintinnabula multa. MACHINA. Liber Pnitent. Gregorii III. PP. cap. 26 :

Qui in Machinis dmonibus immolaverit, secundum canonicam institutionem, 10. annos pniteat.

At aliter legitur apud Cumeanum Abbatem de Mensura pnitentiarum cap. 7 :

Qui immolat dmonibus in minimis, uno anno pniteat, qui in magnis, decem.
Vide Sortes Sanctorum, in Sors. 1. MACHINAMENTUM.

Per Machinamentum pollui

, in veteri Pnitentiali MS.

Mulier qualicumque molimine aut se ipsam polluens, aut cum altera fornicans, 4. ann. Sanctimonialis femina cum Sanctimoniali per Machinamentum polluta, ann
. 7. 2. MACHINAMENTUM, Rerum universitas. Chartul. Aptense fol. 27. v :

Summo scilicet Creatori... et totius Machinamenti dispositori a quo quiquid boni habetur, etc.

3. MACHINAMENTUM, Versutia, conatus, consilium. Epistola Capreoli ad Vitalem et Constantium tom. 2. Conc. Hispan. pag. 200 :

Denique ut noveritis, et plenius advertatis ita esse quod dicitur, ad dissolvenda omnium hreticorum Machinamenta et universas calumnias refellendas.
Vita B. Deicoli apud Eccardum in Orig. famili Hasburg. pag. 166 :

Sed et ego non ignoro voluntatis vestr nisum, et inimici humani generis Machinamentum.

Vide Machinatus. 4. MACHINAMENTUM Raptorium, Instrumentum quo utebantur in quodam exercitii genere, quod Grcis dicitur. Locum vide in Sphra Italica. autem Grce est funis, rudens. 5. MACHINAMENTUM, Triumphum, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7641. 6. MACHINAMENTUM, Occasio, in Ind. onomast. tom. 1. April. Act. SS. ubi falso locus indicatur. MACHINANS, Machinarum inventor aut exstructor, Gall. Machiniste. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 22 :

Arbor ambulatoria cum verochio potest altius elevari ac declinari ad beneplacitum Machinantis.

1. MACHINARE, pro Machinari. Sacramentum fidelitatis prstitum ann. 1194. tom. 10. Spicil. Acher. pag. 173 :

Juro... ut de cetero inantea non te occidam, nec occidere faciam, vel permittam, vel Machinem ; non te capiam,... nec defraudare ullo modo faciam, permittam vel Machinem.
Concilium Toletan. XVI. tom. 2. Conc. Hispan. pag. 744 :

Quicumque deinceps cujuslibet sit honoris persona vel ordinis, in necem vel dejectionem regiam quippiam Machinaverit.
Charta ann. 1301. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 142. col. 1 :

Hoc tenendo medio tempore in secreto, ne ad vicinos interim transeat unde valeant Machinare.

A Latino Machinatio, vulgo Adresse, artifice, nostri Machination, eodem sensu, dixerunt. Pactum inter Carol. comit. et Capitul. Carnot. ann. 1306 :

Ne ne la troubleront, ne ne feront troubler par aucune machination, ne par engin, ne par cautelle.
Unde Machineux, qui aliquid machinatur, in Lit. Caroli V. ann. 1378. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1530 :

Declarons par ces prsentes faux, traitre, mauvais, parjure, conspirateur et Machineux, etc.
2. MACHINARE, f. perperam pro Minitare vel Vacillare. Vita S. Petri de Perus. tom. 3. Jul. pag. 115 :

Accidit etiam ut quadam die, dum artifices unam ex columnis marmoreis

mir pulchritudinis, qu nimio pondere gravata, ruptis funibus, inter fragores hinc inde Machinaret, terram nimio impetu peteret,... Petrus... signum crucis ei opponens, curvatam jam erexit.
MACHINARIUS Asinus. Vide Macina. MACHINATOR, Hresiarcha, in Cod. Theod. leg. 53. de Hret. lib. 16. tit. 5. 1. MACHINATUS, Machinatio, versutia. Apuleius in Apol. :

Idque apud omnes intemperantissime gloriatur, me suo Machinatu postulatum.

Vide Machinamentum 3. 2. MACHINATUS, Fractus, contusus, ab Italico Macinare, conterere ; unde nostris Machignier, pro Evertere, destruere. Stat. Avell ann. 1496. cap. 93. ex Cod. reg. 4624 :

Mensur, ut supra rationat et signat,... just et rationabiles reputentur ; dum tamen fract, rupt, cassat vel bombat, seu in aliqua sui parte Machinat non sint. Il osteront baptisme et Machigneront les glises.

Vit SS. MSS. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 30. v. col. 2. ubi de S. Anton. : MACHINELLA, dimin. a Machina. Hist. Cortus. lib. 2. apud Murator. tom. 12. col. 825 :

Comes Goriti recepta pecunia equitavit Montem Silium cum machinis et Machinellis.
MACHINES, Instrumenta dificiorum, dicta sic a machinis, quibus insistunt, propter altitudinem parietum. Joan. de Janua. MACHINILE. Vita S. Eligii lib. 2. cap. 66 :

Anus..... decisiones ex capillis ejus collegerat, atque panno obvolvens super suum discubitum, in Machinile collocaverat.
Pro Manichile, pera. Vide Manica 5. MACHINOSE, Ex machinatione, versute. Charta Petri III. reg. Aragon. ann. 1354 :

Providimus pluribus de officiis jurisdictionem habentibus, qui jam rexerunt vel regunt officia, pro quibus juxta constitutiones Cathaloni generales tenere tabulam astringuntur, quam nondum procul dubio renuerunt, et de provisione hujusmodi tacito, Machinose vel alias exquisite procurarunt a nobis.
MACHINOSUS, Plenus machinis, Ugutioni. MACHIO, Latomus. Vide Macio. MACHIRA, pro Machra, apud Virgil. Grammat. pag. 18. MACHO, Latomus, Gall. Maon, in Chron. abbat. Corb. MS. fol. 8. v. Vide Macio.

MACHOBERTUS, Vana et ridicula superstitio, nostris Momerie. gidius AureVallis Monachus in Hugone de Petrafonte Episcopo Leod. cap. 107 :

Cum Dux Brabanti Leodiensem ditionem vastasset, Episcopus Hugo de Petraponte eum excommunicavit, jussit organa cessare, imagines in terra prostravit. Unde Dux ad bellum rediens, in quamdam ecclesiam intravit, viditque illic prostratam, sicut Episcopus jusserat, imaginem Crucifixi, quam sumens tulit ab Ecclesia, confractisque cruribus, et concisis manibus projecit in sterquilinium ita dicens : An credit de me Pontifex vindictam habere talibus innisus Machobertis.
Vide Mahum. MACHOLUM. Vide Machale. MACHOMARIA, Machomeria. Vide Mahum. MACHOMETICOLA, Machometi seu Mahometis sectator. Laudes domus Auri apud Murator. tom. 21. Script. Ital. col. 1181 :

Armerienses Machometicol Hesperiorum gentis Christicolarum omne genus mari vexabant.

Vide in Mahum. 1. MACHOMETUS, Mahumedes. Bern. de Breydenbach Iter Hieros. pag. 270 :

Cristum enim colimus una fide et firma mente, pro quo pugnare parati sumus, et mortem potius oppetere quam Machometo conjungi.
2. MACHOMETUS, a Gallico Magot, Thesaurus absconditus. Lit. remiss. ann. 1322. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 220 :

Quod pater et filii sui prdicti Machometum et alios thesauros absconditos invenerunt.

MACHONERIA, Quidquid ad lapidum structuram pertinet, Gall. Maonnerie. Charta Communi S. Quintini Viromand. ann. 1237. ex Chartular. Monast. S. Quintini in Insula pag. 156 :

Construi fecimus nostris sumptibus tres arcus lapideos, et illos tres arcus lapideos tenemur de omni Machoneria nostris sumptibus, etc.
Machonnement, eadem notione, apud Guignevil. in Peregr. hum. gener. MS. :

En haut assis son fondement Estoit, et son Machonnement De vives pierres fais estoit.

MACHOTA, Prov. Noctua, cecuma, lucifuga, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. MACHRONOSIA, Morbus diuturnus, a Grco . Richer. lib. 1. cap. 56 :

Karolus post hc tedio et angore deficiens in Machronosiam decidit.

MACHUA Tortuosa, Genus ensis, Belgis Mau, nostris olim Maue, clava,

Massue. Consuetud. Furnenses MSS. ex Archivis Audomar. :

Si aliquem inde (canipulo) occiderit, ei in perpetuum responsis denegetur... Et per totum erit similiter de Machua tortuosa.
Infra :

In cujuscumque domo canipulus sive Machue tortuose inventa fuerit extra camaram vel cistam emendabit Comiti tres libras.
MACHUMERIA, Cmeterium Mahumetanorum. Gasparis Barthii Gloss. ex Roberti Monast. Histor. Palst. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 88. Vide Mahum. MACHUMETINI, Mahumedis Sectarii. Sicardi Episc. Cremon. Chron. apud Murator. tom. 7. col. 604 : Vide Mahum. 1. MACIA, Clava, Gallis Masse, massue. Libertates concess Gratianopolit. ann. 1244. tom. 1. Histor. Dalphin. pag. 22 :

Sed sub Heraclio eodem fuit postea Hierusalem a Machumetinis invasa.

Statuimus quod si aliquis... vel gladium, vel Maciam ferream vel ferratam contra aliquem causa offendendi seu animo injuriandi elevaverit, quinquaginta solidos curi dabit.
Litter Humberti Dalphini ann. 1347. ibid. tom. 2. pag. 567 :

Volumus quod nullus de hospitio nostro debeat deferre clavam, seu Maciam servientium armorum.

Vide Machia. 2. MACIA. Intestina. Dief. MACIANUM, vel Maciane, Pomum acerbum. Glossar. MS. scul. xiii. Monast. S. Andre Avenionensis. MACICOTI. Vide Maceconici. MACICOTUS, Clericus inferioris gradus et subsellii in Ecclesia Parisiensi, vulgo Machicot. Stat. MSS. ann. 1408. ad calcem Necrol. ejusd. eccl. :

Item nullus clericus vel Macicotus debet percipere denarios diurnos, si sit sacerdos, nisi de gratia speciali.
Vide Maceconici. MACIGNUS Lapis, Macigno, Acad. Crusc. Sorta di pietra bigia. Acta SS. tom. 5. Jun. pag. 377. col. 2 :

Corpus S. Leonis pap antiquitus quiescebat in arca plumbea :.... hc vero alia itidem arca claudebatur, sed marmorea, vulgo Travertino aut Macigno dicti. Crebra jejunia cumulans, Macilentis cibariis utebatur.

MACILENTUS Cibus, Quadragesimalis, Gall. Maigre. Vita B. Michel. tom. 3. Jun. pag. 929. col. 1 :

MACILIS. Tunica talaris pertingens ad pedes. Dief. MACILLARIUS. Vide Macellator. MACILLENTIA, Macies, Gall. Maigreur, alias Maigresse. Glossar. Gall. Lat. ex Cod reg. 7684 : Maigresse, Macillentia. Vit SS. MSS. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 61. r. col. 1 :

Liquels (Pierre) est patinous, laiz, consumpmez par Maigresse.

Vide infra Magrus. 1. MACINA, Lapis molaris, mola molendinaria : Macigno, Italis : Macina, Cresconio Italico. Vegetius lib. 2. Art. Veterin. cap. 46 :

Genu vel basim si semoveris, ad tormentum rot vel Macin, locis suis restitues.
Ubi alii Codd. :

Genu si basim exierit, ad torcular mitte, etc.

Regula Magistri cap. 95 :

Omnia vero necessaria intus intra regias esse oportet, id est, furnum, Macin, refrigerium, hortos, vel omnia necessaria.

Vocem a Latino machina accersit Scaliger ad Festum. Certe machinalia pondera vocat Ausonius Epist 7. pistrini pondera, et Machinarium asinum Alfenus et Ulpianus JC. qui molam vertit, ut censet Turnebus lib. 8. Adv. cap. 9. 2. MACINA, Maxina, Quod pro molendo frumento penditur, idem quod Molta. Vide in hac voce. Annal. Placent. ad ann. 1461. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 908 :

Primo, quod in civitate et ejus districtu non solvatur Macina.

Ibidem col. 910 :

In primis pro reparatione patri dedit libere bullam vini, alleviavit Maxinam, quam reduxit ad solidum unum in perpetuum pro singulo frumenti sextario. Item cope et demie de froment seur un Macinal de terre.

Gallicum vero Macinal modum agri significat, in Inquisit. ann. 1361. ex Reg. 93. Chartoph. reg. ch. 69 : Vide supra Macellata. An Matinal ? MACINARE, Molere, ex Ital. Macinare. Anastasius in Hadriano PP. pag. 112. ut quidam Codd. MSS. prferunt :

Ex qua divers mol in genuculo Macinabant, etc.

Al. machinabantur. Vide pag. 285. Charta Joannis Archiepisc. Mediolan. ann. 1346 :

Facere Macinari quolibet mense pro eorum usu et victu modios 2. frumenti.

Ita in Historia Ottonis Moren pag. 125. atque in Statutis Veron. lib. 3. cap.

83. in Chartis variis apud Ughellum tom. 7. pag. 263. 575. 721. et Statutis Vercell. lib. 4. pag. 72. recto. Vide Scaligerum ad Festum in Favissa. MACINARIUM, Molendinum. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 603 :

Item Carbuncellus filius Petri et gener Landulphi et Rusticus de Ramiano promiserunt huic monasterio... de xii. partibus Macinarii per singula paria duos solidos relaxare.
Idem occurrit col. 600. 1. MACINATA, Mola molendinaria, ut Macina 1. Stat. Mutin. rubr. 29. pag. 5. r. :

Ordinatum est quod de flumine Situl a castro Macreti... aqua accipi possit usque ad quantitatem trium Macinatarum.

2. MACINATA, Maxinata, Idem quod Maisnada, Familia, homines alicui domino subditi, quorum conditio varia fuit pro variis locis aut etiam temporibus : quod omnino attendendum est, ne eq qu de iis occurrunt inter se pugnare videantur. De his docte disputat Muratorius ad loca mox laudanda, quem consule, et vide in v. Maisnada. Charta ann. 1252. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 811 :

Consuetudo civitatis Ferrari et districtus approbata et obtenta servat et servatum est, quod nati ex patribus de Macinata, sint de Macinata illorum, de quorum Macinata erant patres eorum. Item quod Theophania mater Bonimercati prdicti fuit de Macinata dict canonic. Item quod dicti Bonmercatus et Theophania habebant se sicut de Macinata dict canonic, et quod Theophania et filii ejus Guntarinus et Bonmercatus sicut servi faciebant servicia canonicis Ferrari.
Alia ann. 1262. ibid. col. 805 :

Dominus marchio fecerat congregari omnes vassallos et Maxinatas civitatis Ferrari et districtus ; per se suosque filios et heredes investivit Petrum domin Venexi filium... suum hominem de Maxinata, recipientem pro se et Guidoto ejus fratre et homine de Maxinata dicti domini marchionis, de suo justo et recto feudo... Et incontinenti dictus Petrus homo de Maxinata, sicut servus domino, juravit fidelitatem dicto domino marchioni.
Stat. Ferrar. ann. 1264. ibid. col. 809 :

Et nullum hominem de Macinata domini marchionis recipiam in vassallum.

MACINATOR, Ad macinam seu molendinum spectans. Stat. Placent. lib. 5. fol. 59. r. :

Omnes qui ducunt vel ducent aquas per rivos Macinatores, etc.

MACINIS, is, Instruto de cose. Glossar. Lat. Ital. MS. MACINOLA, pro Machinola, parva machina. Vide Enceteria. MACIO, Mattio, Machio, Gall. Maon, Latomus. Isidor. lib. 19. Orig. cap. 8. et Papias : Machiones, constructores parietum : machiones dicti a machinis, quibus insistunt propter altitudinem parietum. Gloss. Saxon. lfrici : Mationes : stanvyrhta, i. Lapidum operarii. Odo Cluniac. in Vita S. Geraldi Comitis Aurelian. lib. 2. cap. 4 :

Reversus autem lapicidinos et Mactiones undecunque jussit aggregari.

Ordericus Vitalis lib. 6 :

Ipse cum Macione et maturis necessariisque ministris reliquias in maceria recondidit.

Idem lib. 12 :

Accitis itaque artificibus.... latomisque cum Macionibus illic ad opus agendum profectus est.

Adalhardus in Statutis Corbeiens. lib. 1. cap. 1. Mattiones appellat. Apud S. Aurelianum in Regula ad Monachos cap. 19. et in Regula ad Virgines cap. 15. Marciones perperam, ut par est credere, dicuntur pro Maciones, ubi junguntur carpentariis, seu fabris lignariis. Vix enim putem Marciones a marculis, quibus utuntur latomi, nuncupatos, quod velle videtur vir doctus ; cum etiamnum ejusmodi opifices absque littera r Maons appellemus, quin potius deductam vocem Macio a Macerio existimare licet. Ugutio :

Maceri dicuntur parietes longi, quibus vine et alia clauduntur, unde Macerio, maceriarum constructor.

Vide Maceria 3. et Comacinus. MACIPUS, Vespillo. Epitome Constit. Eccles. Valent. tom. 4. Conc. Hispan. pag. 198 :

Prdicta cadavera deferantur per duos vespiliones, vulgo dictos Macipos, cappis seu cotis albis indutos.
1. MACIS. Gloss Arabico-Lat. : Ulula, Macis, Mucis. 2. MACIS, vox Indica, Gallis, Hispanis et Anglis nota, Flos nucis aromatic. Computus ann. 1236. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 284 :

Item pro quinque libris de pipere... et dim. quart. de Mace, et uno quart. de grana de paradiso.
Litter ann. 1593. apud Rymer. tom. 16. pag. 204 : Medicina Salernit. edit. 1622. pag. 240 :

Piperis grana, et vasa Macis, canell ac gariophylorum. Gaudet hepar spodio, Mace cor, cerebrum quoque moscho.
MACISSUS, Solidus, Gall. Massif. Comput. ann. 1476. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 327. col. 2 :

Exposuerunt dicti consules pro dicto dono, tam pro viginti libris drage, quatuor duodenis quatuor intorticiis bacculorum, quam decem intorticiis Macissis, etc. Torches macisses,
in Chron. ibid. pag. 5. col. 1. MACITUDO, Macies. Gloss. MS. Sanger. n. 501. MACIUS Lini, Instrumentum ligneum quo linum frangitur, Italis Maciulla. Ottoboni Scrib Annal. Genuens. lib. 3. ad ann. 1194. apud Murator. tom. 6. col. 369 :

Hc reddiderunt, scilicet clypeum unum, caldariam unam pro solvenda pice, Macios decem lini, sportulam unam cum pauco canell et radice una galang. Exeuntes cum robba modica, quam portare secum valuerunt, dimisso casali per Maclas et nemus proximum cum suis mulieribus fugerunt.
Vide alia notione in Macula 2. MACLEA, Hamus, annulus, Gall. Maille. Lit. remiss. ann. 1356. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 626 :

MACLA, Vepretum, dumetum, Italis Macchio. Chron. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 663 :

Dictus nepos Stephani haubergerii de quadam pecia Maclearum ferri, quam in manu tenebat, dictum servientem in vultu percussit.

Vide Macula 2. MAO, Idem qui Macio, Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clx :

Et pro duobus Maonibus, et pro duobus fabris et pro duobus pionariis, etc.

MACOMATUM. Vide Mahum. MAONETUS, a Gallico Maon, Latomus. Computum ann. 1347. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 85 :

Joanne de Barena Maoneto, Latonio de Gratianopoli... magistris expertis in talibus, etc. Maonner,
pro dificare, domum construere, in Edicto Johannis Reg. Franc. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 97. Sed et pro Fabricari, confingere, occurrit Maonner apud Juvenal. de Ursin. in Hist. Caroli VI. pag. 221 :

Il (le duc de Bourgogne) fit Maonner et fabriquer lettres responsives, etc.

MACONIATUM. Vide in Mahum. MACRANA Alta, Scriptur species. Vide Scriptura. MACRATURA, perperam pro Macatura. Vide supra in hac voce. Lit. remiss. ann.

1330. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1114 :

Phisici et surgici prdicti non invenerunt... dicti corporis aliquam membri seu ossium... cassaturam seu fractionem, aut livores aliquos, nec concussiones seu Macraturas aliquales.
MACREDO, Macror, macies. Aurora :

Mortalis macul nulla Macredine fusca.

Macritudo, Plauto. Macritas, , macies, in Supplemento Antiquarii. MACRELLUS. Maquereau, piscis. Dief. MACROCHERA, Tunica manicata. Vide Hofman. in hac voce. MACRONA, Porticus, ut videtur, aut solarium in longum porrectum, testudinatum et cameratum : quasi dictum. Anastasius Bibliot. in Leone III. pag. 142 :

Macronam vero ipsius Lateranensis Patriarchii, qu extenditur a campo et ultra imagines Apostolorum..... restauravit.
Idem :

Camera ipsius Macron.

etiam in Patriarchio CPolitano exstitisse auctor est Nicetas in Alexio Manuel. F. cap. 6. et urbe a Francis primum capta conflagrasse, in Isaacio et Alexio cap. 2. Priore loco , seu locum viris destinatum, fuisse macronem docet, ex quo Wolfius, dem esse, ubi Catechumeni instituebantur, perperam putavit, cum idem sit Macron, ac Andron, de qua voce suo loco egimus. De macrona Lateranensi qudam attigit Nicol. Alemannus in Dissertat. de Lateranensibus parietinis pag. 30. 31. De CPolitana Cangius in CPoli Christ. lib. 2. sect. 8. n. 3. MACSTATUS, Mactatus, occisus, prsertim per murtrum. Charta Adelfonsi Regis Hisp. ann. 1177. in Bibl. Cluniac. pag. 1435 :

Hoc etiam vobis concedo, ut quicunque in domibus vestris, seu in supradictis villis homicidium perpetraverit, nil alicui homini pectet, nisi vobis : et quocunque loco homines vestri Macstati fuerint, non alicui, nisi vobis, homicidium pectetur.
Sed videtur legendum matati, vel mactati. Fori Leiren :

Qui mactaverit hominem in villa, etc.

Codex Theodos. leg. 7. lib. 9. de Maleficiis tit. 16 :

Detectum (magum) atque convictum competenti animadversione Mactare perenni auctoritate censemus.
Vide Matare. MACTA, , Teges. Supplem. Antiquarii. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. : Macta, teges, terratoria, . Germ. Matta. 1. MACTARE, Diffringere, in massam contundere. Acta SS. tom. 4. Junii pag. 765 :

Et thesaurum illum accepit, et ut cautius exportare posset, partem vasorum aureorum Mactavit et fregit.

2. MACTARE, Virgis cdere, apud Order. Vital. lib. 11. et Math. Paris in Hist. abbat. S. Albani. MACTATIO, Occisio, homicidium. Gesta Consulum Andegav. cap. 3. tom. 10. Spicileg. Acher. pag. 414 :

Quod multi audientes et graviter ferentes, dominam Adelam Comitissam Mactatione viri sui et falso adulterio impetebant.

MACTATORIUM, Mactatoria Curia, Laniarium, locus ubi mactantur pecora, Gall. Turie, Parisiis Echaudoir. Charta Boleslai Ducis Silesi ann. 1311. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 456 :

Rite et racionabiliter vendidimus sartorium seu Curiam Mactatoriam in Aureomonte, in civitate vel extra civitatem, ubicumque expedire videbitur, dificandum, cum omni usufructu et utilitate qui inde proveniunt et provenire possunt, et cum omni jure et dominio, sicut dictum fartonem habuimus et tenuimus, Hermanno Scriptori.
Liter ejusdem Ducis ann. 1314. ibid. pag. 457 :

Quod in nostra constitutus presencia, Albertus Bavarus atque Hermannus ejus notarius, Mactatorium quod vulgariter Kottilhoff dicitur in civitate nostra Aureomonte nuncupata... monasterio S. Marie in Grissow... liberaliter donaverunt.
MACTE, Attente. Mirac. S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 499. col. 1 :

Tunc sapienti usus consilio, et illud Macte ruminans, etc.

Utitur Plautus. MACTEA, ut Mattea. Vide in hac voce. MACTIERN, Belgis Machtich, est vir potens, dives ; an vero Mactiern Aremoricis idem sonat, haud satis scio. Tabularium Rothonense :

Et erat Partitoe Mactiern in plebe Rufian. anno xx. imperii Hlodowici.

Ibidem :

Ruvalt Machtiern in Ecclesia Alcun. anno xxi. Ludowici Imperatoris.

Veteribus Aremoricis, teste D. Moricio in Prfat. ad tom. 1. Probat. Hist. Brit. pag. x. idem est quod Filius principis ; qua nomenclatura donati prcipu nobilitatis dignitatisve proceres, atque interdum episcopi et illustres femin. Vide ibid. inter Instr. col. 263. 269. etc. MACTIO, ut Macio. Vide in hac voce. MACTUS, Festo, magis auctus : Isidoro lib. 10. Orig. Magis auctus gloria. Ita mactare, pro augere, non semel apud Plautum. Litter Bernardi Comit. Bisuldun. ann. 1006. in Append. Marc Hisp. col. 963 :

Inthronizandum (abbatem Adalbertum) cum populo ipsiusdem pariter

regionis reliqui ut opilionis domestici cancello nimirum mactuoso imposterum mactu maneat Mactus.
Frodoardus in Stephano IV. PP. : In Leone IV :

Insuper accedunt donorum insignia Macto. Juris Apostolici summoque cacumine Mactus.
Mactus virtute, apud Donatum, et Paschasium Ratbertum in Vita S. Adelardi. In Glossis Isidori hc legimus : Mactum est, humectum est, emollitum, infectum, a Gr. , unde . Mactus, pro Mactatus, in Actis S. Cassiani mart. apud Ill. Fontaninum in Antiquit. Hort pag. 349 :

..... Conspexit abesse Martyrium, per quod Mactus conscenderet aulam.

MAUA, a Gallico Maue, Clava. Lit. remiss. ann. 1350. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 315 :

Dictus prisionarius... unam clavam, aliter Mauam, in manibus suis cepit.

Hinc vulgaris loquendi formula :

Faire la maue de quelqu'un,

pro Aliquem verberibus destinare. Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 63 :

Guillaume le Vaasseur... pour ce qu'il oy noise et riote que l'en faisoit ou jardin dudit Colart, il, senz mal penser, ala veoir que c'estoit, et encontra Symon le Clerc qui lui dist, Guillaume, on fait la Maue de toy ; et lors un appell Aubert Crevin s'entremist s paroles en disant, dites vous qu'il est Maue ?
1. MACULA, Prstatio agraria, sic dicta quod agri qui hujusmodi prstatione gravantur, inquinati et commaculati quodammodo sint ; ejusdem proinde notionis et originis atque Tasca. Vide in hac voce. Regestum 2. Philippi Pulcri Reg. Franc. num. 132 :

Super capitagio, manumortua, maritagio, seu super alia quacumque Macula seu redibitione servili non molestabimus in futurum. Maailles des tavernes,

prstatio pecuniaria a cauponibus persoluta, in Charta ann. 1287. ex Chartul. Domus Dei Pontisar. 2. MACULA et Macla, Hama thoracis, nostris Maille. Joanni de Janua : Macula, squamma loric. Maille de hauberjon, ou de roiz, in Gloss. Lat. Gall. Sangerman. Will. Brito lib. 11. Philippid. pag. 232 :

..... Inter Pectus et ora fidit Maculas thoracis.

Et infra :

Restitit uncino Maculis hrente plicatis.

Macla. Nicolaus de Braia in Ludov. VIII : Fridericus II. lib. 2. de Venat. cap. 37 :

Nexilibus Maclis vestis distincta novatur. Habeantur duo annuli seu Macl loricarum, etc.
Macul Catenarum. Gregorius Turon. de Vitis Patr. cap. 8 :

Aspicit confractas compedes, desumptasque Maculas catenarum, qu culpabilium vel astrinxerant colla, vel suras attriverant.

Sunt etiam Macul, plag retium. Gloss. Gr. Lat. : , , h plag. Gloss MSS. ad Prudentium : Macul, internodia, i. apertur retis. Cicero in Verrem 7 :

Reticulumque ad nares sibi admovebat, tenuissimo lino, minutis Maculis, plenum ros.
Stat. lib. 2. Thebad.

Qualis ubi audito venantum murmure tigris Horruit in Maculas.

Walafridus Strabus de Vita S. Galli lib. 1. cap. 12 :

Deinde mittentes in gurgitem rete, ceperunt pisces quantum volebant, et dum pisces de Maculis lini absolvunt, audiunt in summitate montis voces, etc.
Statutum Philippi Reg. Franc. ann. 1293. de fluviis, de aquis pro salvatione piscium, ex tabul. Monast. S. Quintini in insula :

Premierement nous voulons, que tous les engiens desquels l'on peschera doresenavant, et seront faits de fil, soient faits, nostre Maclle, c'est savoir, la largeur d'un Parisi du tranchant chascune Maille, et pourront estre faits plus larges pour prendre les gros poissons.
Hinc Macula regis, in Charta ann. 1295. ibid. pag. 16 :

Pronuntiamus, quod dicta vervilia, quibus eis piscari licebit, non habeant in corpore ultra quinquaginta maculas ad Maculam regis, et 60. maculas in collo : macula autem colli vervilli ultra 16. vias macularum non contineat.
Hinc Mailh et Mailhu, maculis seu hamis contextus, in Poem. Alex. MS. part. 2:

Et frir des espes as bons haubers Mailhus... Targes froissier et fendre haubers menus et Mailhez.

Hinc Resmailler, Maculas restituere, reparare, in Stat. ann. 1407. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 205 :

A grant peine sauroient ilz restouper ne Resmailler un trou estant en ung haubergon. Scalis cordeis arcem noctu conscenderunt,... secum vinctum ducentes castellanum, quem postea sine Macula relaxarunt.
Vide Maculare. MACULABILE, Probrum. Acta S. Adalberti tom. 4. Junii pag. 35 :

3. MACULA, Vulnus, plaga. Annal. Placent. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 878. ad ann. 1443 :

Ob hoc Maculabile succensus, Athelberto mandavit Archiepiscopo, etc. Si superior palpebra Maculata fuerit, ut claudi non possit.
Tit. 63. 1 :

MACULARE, Vulnerare, vel vulnerando deformare. Lex Aleman. tit. 61. 1 :

Si labium superius alicujus ita Maculaverit, ut dentes appareant, etc.

Adde Legem Bajw. tit. 3. cap. 1. 21. 23. Maculare uxorem aut filiam domini, stupro scilicet polluere, in Capit. 2. ann. 813. cap. 16. Vide Cucurbitare. MACULATA. Mensura agraria :

Illo alode meo de Cromarigo que dedit mihi pater meus, hoc sunt tres Maculatas de vinea cum albaros.

(Cart. Conchar. Ruthen. pag. 308. an. 997.) MACULATIVA, Officia vilia. Vide Banausus. MACULATUS, Infamia criminis aspersus, in Cod. Theodos. leg. 41. de Episc. lib. 16. tit. 2. MACULOSUS, Varius, , ex Cod. reg. in Castigat. ad utrumque Glossar. MACULTERGIUM. Charta bibula. Dief. MACULUM, pro Macula, apud Mabill. Liturg. Gall. pag. 192 :

Illa enim viscera qu humana non noverant Macula Deum portare meruerunt.

MACUSTA, . Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. At macula, , legendum censet Martinius in Lexico ; ita ut sit ab Italis sumtum, quibus Buco et Buca est foramen. Certe, addit ille, et macula retis Italice est Bucho de la rete. Vide Bascaud. Adde ex Castigat. leg. Mascauta vel Mascauda, pro Bascauda. Vide Salmas. ad Hist. Aug. pag. 333. MACZAPANUM, Arcula. Instrum. ann. 1347. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 568 :

Cum margaritis seu perlis grossis, et viginti adamantibus insutis super cappelleto prdicto, in quodam Maczapano.

Vide Massapanum. MACZO, Latomus, Maon. Computum. ann. 1324. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 132 :

Item de alia parte et super xi. teysiis muri de grossitudine duorum pedum... et fuit receptum dictum opus per manum Petri Maczonis de Lagniaco.

MADA, Modus agri, ut videtur. Recens. bonor. abbat. Fuld. an. circ. 800. in Suppl. ad Mirum pag. 7. col. 1 :

Donamus ad S. Bonifacium in Fuldensi monasterio, in pago Wertugewe, in villa qu dicitur Astolfesheim, partem pratorum, quod lingua nostra dicitur Mada, quantum una die a decem viris meti poterit.
Vide Graff. Thes. Ling. Franc. tom. 2. col. 658. voce Matta. MADALEXUS Maris. Charta ann. 1070. in Append. Marc Hispan. col. 1161 :

Adicimus namque his omnibus supracriptis concedentes jamdicto cnobio pecias duas de vineis qu sunt super villa qu vocatur Bignedal, cum Madalexo maris qui est ejusdem ecclesi S. Petri.
f. Jus quod domino competit in rebus, qu ad littus ejiciebat maris stus. Vide Lagan. MADARINARIUS, Officium scantionari cui madrinorum et poculorum cura incumbebat. Comput. hospit. reg. ann. 1288. apud Ludewig. tom. 12. Reliq. MSS. pag. 27. col. 2 :

Colotus de Monteforti, Madarinarius, cx. sol.

Vide Madrinarius in Mazer. MADASCIA. Polyptychus Floriacensis :

Solvit de lino fascium 3. de 30. Madasciis, et in pascione mod. 2. de vino, de terra censali mod. 2. de vino.
Spira filacea, serica, vel lanea, metaxa, Gall. Echeveau, Ital. Matassa, Medasche, apud Menag. in Diction. Gall. Madaise, in Lit. remiss. ann. 1454. ex Reg. 182. Chartoph. reg. ch. 130 :

Le suppliant et Raymond Jouguet... prindrent ung plain sac de bl, certaine quantit de fil, une hoye, gelines, mappes, essuye-mains,... et eut ledit suppliant sa part dudit bl, mappes et Madaises.

Inde fluxisse videtur, strictiori sensu, vernaculum nostrum Mche. Guerard. Glossar. Irmin. MADELINARIUS, Madelinus. Vide Mazer. MADELLUM. Vide infra Madula. MADERA, Quvis materia lignea dificandis dibus idonea. Vox Hispanica. Charta Aldefonsi Reg. ra 1216. apud Stephanot. Fragm. Histor. MSS. tom. 3 :

Dono et concedo totum portagium et de lignis omnibus et omni Madera, et de sale et de carbone.
Vide Materia. Maderame, Idem. Vide in Materia.

1. MADERIA, Eadem notione, in Charta ann. 1181. apud Baluz. Hist. Tutel. col. 495 :

Concedo... ut scindatis et cortetis omni tempore ligna et Maderiam sufficienter in nemoribus regiis ad vestros proprios usus.

Occurrit rursum apud eumdem Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 783. 2. MADERIA, Idem videtur quod infra Maeria 4. Charta ann. 1066. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 290 :

Ecclesias vero et redditus ecclesi illi traditas distinctis nominibus notare deliberavimus,... molendinum unum et totius vill Maderiam, etc. Madier
vero est Cratitius paries, in Charta ann. 1405. tom. 2. Probat. Hist. Brit. col. 766. MADERINUS, Idem quod Madrinus. Vide in hac voce. Meisterlinus de Reb. Noriberg. apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 28 :

Imperatrix vero... etiam adornata pallio Maderino, quod purpura sanina coopertum erat... tandem matronarum comitante caterva in charum procedit.
MADERINUS. Vide infra in Mazer. MADHERIA. Vide in Macera. MADIA, vox Italica, Mactra, Gall. Mait, paitrin. Acta MSS. notar. Senens. ann. 1283. ex Cod. reg. 4725 :

Item uxori me indico unum scrineum et unam Madiam et unam vegetem de uno modio. Meyt,
in Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus duas Meyts pro faciendo panem.

MADIALIS Ros, id est, mensis Maii, Gall. Rose de May. Gervasii Tilber. Otia imper. ad Ottonem IV. Imper. apud Leibnitium tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 308 :

Unde et dicunt testulam ovi si impleatur rore Madiali, prcluso modico foramine, quacumque levi materia per hastam in sterquilinio fixam, vel alias in arena calida ad cacumen hast sua virtute secreta ascendere.

Vide Madius 1. MADIDARE, Aqua macerare. Acta S. Franc. de Paula tom. 1. Apr. pag. 151. col. 2:

Interrogatus de cibo et potu, quibus utebatur fr. Franciscus, deponit, quod sibi ministrabantur fab, quas in aqua, ut Madidarentur, ponebat, deinde ipsas in mortario conterebat, et illis cum aqua sola vescebatur.
MADILLO, Mullo, acervus, cumulus, vulgo Millon, Mulle de foin. Charta Guillelmi Abbatis Floriac. ann. 1316. ex Tabular. ejusdem Monast. :

Unam domum dictam Boge factam de fno et tres Madillones sive Millons

fni quantitatis quant fieri consuetum est annuatim. Faciunt autem xxv. Madini unum ducatum.

MADINUS, Monet species. Bern. de Breydenbach Iter Hierosol. pag. 225 : MADIT, Exurit, coquit. Papias MS. Editus Madet. MADITAS, La humidita, in Glossar. Lat. Ital. MS. 1. MADIUS, Maius mensis, nostris May. Papias : Madius mensis, dictus quod terra madeat, qui et Maius, madorum pluvia. Domnizo lib. 1. de Vita Mathild. :

Tunc etiam mensis Madius florebat in herbis.

Gaufredus Malaterra lib. 3. cap. 11 :

Expeditionem movet Comes mense Madio.

Occurrit passim. Prsertim in chartis vi Merov. ut apud Brequin. num. 424. nov. edit. etc. Sic Magius dicitur non semel in Chronico Anonymi Barensis. Italis, Maggio. Madius Campus. Vide Campus Martii et Maicampus ; quam vocem Schilterus ducit a voce Matten wiesen, prata. 2. MADIUS, Navicul species, dicta quod in speciem vasis, quo farina subigitur, quod Marcellus Empiricus, et Grci , Itali Madia, Galli May vocant, efficta sit. Occurrit in Historia Obsidionis Jadrensis lib. 2. cap. 7. MADOALIS. Vide infra Madualis. MADODINUS, barbare pro Matutinus. Vide Matutini. Instr. ann. 715. apud Murator. tom. 6. Antiq. Ital. med. vi col. 378 :

Et fecit ibi presbitero uno infantulo habente annos non plus duodecim, qui nec Vespero sapit nec Madodinos facere, nec Missa cantare.

MADRATA, Madre. Vide in Mazer. MADRELINERIUS, Vasorum seu poculorum madrinorum artifex. Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 197 :

Odineto, dicto le Bossu, Madrelinerio in suo hospitio Parisius existente ac opus suum parando ciphos pacifice faciente, etc. Magdelinier,
eodem intellectu, vel pro ejusmodi poculorum mercatore, legitur in Reg. sign. Pater ex Cam. Comput. Paris. fol. 253. v. :

Marchans et vendeurs de Magdelins, soit Magdeliniers ou autres, paieront pour chascune begne de hennaps de madre,... ij. solz.
Vide mox MADREUS, Ex materia, quam nostri Madre vocabant, confectus. Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 199 :

Dictus Reginaldus confessus fuit unum cyphum Madreum, clavo quondam argenteo munitum, furatum fuisse.
Vide infra Mazer. MADRICOLA. Vide in Matricula.

MADRINARIUS, Madrinus. Vide Mazer. MADRUS, Idem quod Marturis, in Ruodlieb. fr. 3. vers. 141. MADUALIS, Mat-vallis, Voces ejusdem notionis et originis, Bona-vallis. Vita S. Carilefi tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 440 :

Partes Cenomannic urbis adiit, et in villam Madualis nuncupatam devenit.

Ubi Bollandiani habent, Madoalis. Vita S. Medard. ibid. pag. 454 :

Erat denique in pago Cinomannico rus nobile,... quod Sigebertus quondam rex... monasterio ipsius (S. Medardi) contulerat, cui ex duabus linguis, Latina videlicet atque Britannica, quoniam eidem genti finitimum erat, nomen ex antiquo Mat-vallis inditum fuit. Mat-vallis ergo, id est Bonavallis, fundus ipse vocatus est ; quia, sicut facti sumus, et confinio lati cespitis erat prstans, et censu plurimo ampla marsupia complens.
Vita Ludov. Pii cap. 53. tom. 6. ejusd. Collect. pag. 116 :

Deinde in pagum Cenomannicum, in villam cujus vocabulum est Matualis, devenit.

MADULA, Madellum, mainsatorium, urinale, urinarium, Orinalh, Prov. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Matula, matella. MADURIERIA, Mensur frumentari species. Charta ann. 1346. ex museo D. Clairembault :

Tres cartones frumenti, minus unam Madurieriam, ad mensuram de Terrasonio.

Vide supra Mada. MAEA, pro Maia, Nutrix, obstetrix, in quadam Gruteri inscriptione. Vide Grvium ad Gloss. Isidori in v. Maia. MAECHZOEV. Vide infra Montzoeve. MGBOTA, Compensatio pro cognato interfecto, ex Saxon. mg, cognatus, progenies, et bote, compensatio. MNIANUM, , Machina scenica. Supplementum Antiquarii. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. leg. ut alibi, ex Vulc. Var roni nota sunt Mniana, nostris Balcons. Vide Glossar. med. Grcit. voce , col. 413. et Forcellin. MNIDIUM. Cassianus lib. 4. de Instit. Cnob. cap. 22 :

Pisciculi minuti saliti, quos illi (gyptii Monachi) Mnidia vocant.

Ita Ciacconius reposuit, pro menominia, uti veteres Codices prferunt, putatque haleces hac voce designari, Grcis appellatos. At P. Pithus in Notis ad veterem Interpretem Juvenalis Sat. 7. menemenia, seu menomenia, dicta ait apud Cassianum, qu in singulos menses, aut potius de mense in mensem parantur : ut epimenia, qu ad mensem unum. Vide Monomena.

MNIT. Gloss. Isidori : Struit, dificat. MRCARI, pro Mercari, in Charta Dagoberti I. ann. 638. apud Doublet. Hist. Sandion. pag. 638 :

Quatinus de caducis rebus Mrcemur terna.

MREMIUM, Mrennum. Vide Materia. 1. MAERIA, pro Majoria, vel Mairia. Feudum Majoris. Charta Johannis Episcopi Morinorum ann. 1211. ex Tabulario Corbeiensi :

Ad Maeriam de jure pertinet quod Major debet facere intus venire census, redditus, et corveias... in omnibus his qu ad Maeriam pertinent... et de ipsa portione quam habet in Maeria.
Charta Raymundi Archiep. Ebredun. ann. 1293. tom. 2. Histor. Dalphin. pag. 72 :

Salvo jure quod homines nostri castri Radulfi dicunt se habere in montibus seu alpibus dicti monasterii Sanct Crucis, sive consistat in nemoribus seu alpibus seu Maeria facienda et cteris quibuscumque.
Quod ultimum melius de facultate cdendi Mremium in nemoribus posset intelligi. Vide Majoria in Major. Unde etiam nostris Maeur et Meur, pro Maieur vel Maire, in Lit. Ferrici ducis Lothar. ann. 1256. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 363. art. 4. et 5. 2. MAERIA, Officium et jurisdictio forestariorum. Charta commun. Tornac. ann. 1187. in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 10. v. col. 2 :

Concessimus ad recordationem juratorum, salvo jure ecclesiarum et castellani et advocati et dominorum monet et Maeri et nobilium virorum circummanentium, etc.

Vide infra Magistria 2. 3. MAERIA, Materia quvis lignea, sive dificationi sive loco accommoda. Pactum inter Joan. dalph. et Petrum Barral. ann. 1315 :

Quod ipsi... possint... cindere in nemoribus... trabes, postes, et alias Maerias facere deportare pro chalfagiis et dificiis suis.

Vide Madera, Maeria 1. et infra Mayeria. 4. MAERIA, Maiera, vulgo Maerie et Maiere, Fermentum, quo in conficienda cerevisia utuntur, ut fermentando depuretur ; quod ministrare juris erat dominici : unde prstationem ejusdem nominis dominus percipiebat ; quod et in feudum ab eo interdum concedebatur. Charta ann. 1098. ex Tabul. S. Mart. Tornac. :

Ego Radbodus episcopus Tornacensis... inter ea qu ecclesi S. Martini contuli, etiam fermentum desse nolui, unde cerevisiam fermentarent quam potare deberent... Duo etenim fratres, Radulfus et Letbertus nomine, in Tornacensibus non inferiores, fermenti cerevisiam, quod

Maiera vulgo dicitur, potestatem in Tornacensi civitate hereditario jure a me obtinebant. Hi... ecclesi S. Martini unam Maieram, id est unum fermentum per unamquamque hebdomadam ad fratrum potum fermentandum et ad Natale Domini, non unam Maieram tantum, sed duas vel tres, vel quotquot opus fuerit, dare voluerunt.
Charta ann. 1233. ex Tabul. Camerac. :

Gaufridus et Gillebertus brassatores potus, qui vulgo dicitur goudale, pro se et pro communi brassatorum ... recognoverunt se teneri ecclesi B. Mari Cameracensis et ipsam ecclesiam jus habere, et habuisse ab antiquo, pro primo brassamine in duobus denariis Cameracensis monet, pro secundo brassamine similiter in duobus denariis ejusdem monet, et pro tertio brassamine in uno mencaldo de brais legitimo, et ecclesia, vel is qui loco ecclesi fuerit, eisdem brassatoribus de bona et legitima Maiera, quod vulgo dicitur Maiere, providere tenetur.
Alia ann. 1235. ex Chartul. ejusd. eccl. fol. 26. v. :

Cum ecclesia B. Mari Cameracensis cambarios de Castello coram nobis traxisset in causam, petitionem suam contra eos edidit in hunc modum, dicens quod cum ipsa ecclesia dictis cambariis teneatur prstare Maeriam, et pro Maeria dicti cambarii teneantur eidem ecclesi... pro brassinis singulis solvere reditum, qui dicitur Maeria, etc.

Matera, Materia, Matheria, Mayera, Eadem notione ; quomodo etiam legendum est supra pro Macera, Maceria et Macheria, ubi, eo, quo hic explicantur, sensu accipiend sunt h voces. Charta Ottonis III. Imper. ann. 994. apud Chapeavil. in Gest. pontif. Leod. tom. 1. pag. 208 :

Ut in loco Fossis nuncupato thelonium, mercatumque et monetam et Materiam cervis constitueret.

Alia ejusd. imper. apud Mirum Not. eccl. Belg. pag. 139 : Charta ann. 1604. apud eumd. Cod. donat. piar. cap. 54 :

Teloneum, monetam et negotium generale fermentat cerevisi, etc. Donavit eidem ecclesi... potestatem ponere et deponere illum, qui Materiam faceret, unde levarentur cervisi. Reddo canonicis et Materam civitatis.

Alia Lietberti episc. Camerac. ann. 1065. in Chartul. A. ejusd. eccl. ch. 35 : Cujus doni mentio fit in Necrol. hujus eccl. scripto ante ann. 1144. ad viij. Kal. Jul. :

Obiit Lietbertus sanct memori, et religionis episcopus... in Cameraco decimam monet et Materam, quam injuste perdideramus, reddidit.
Ibid. ad ij. Idus Aug. :

Obiit secundus Gerardus episcopus, qui tradidit legitime ecclesi S. Mari alodium suum in Lietzinis, tertiam partem... in moneta, in Mathera, in foro, etc.

In cujus concessionis Charta Mirus lib. 1. Donat. Belgic. cap. 25. male edidit Macera. Mayera et Mayeria, in Actis capit. Camerac. ab anno 1435. ad annum 1502. passim occurrunt. Qu voces omnes a Latino Materia ortum habere videntur, quod in conficienda cerevisia fermentum potissima sit materia. Hc illustrare licuit ex Animadversionibus D. Mutte Cameracensis ecclesi decani meritissimi. MSOLEUS. Vide Musileum. MAFORA. Vide in Mafors. MAFORICUS. Vita S. Leonis PP. tom. 4. Julii pag. 323 :

Obtulit ei tres oleas Maforicas admirabilis pulchritudinis serico textas.

Ubi Bollandist legendum censent Majorias, pro Majores. MAFORS, Mavors, Operimentum capitis, maxime feminarum, apud Papiam, Isidorum, et alios, a nobis laudatos ad Alexiadem pag. 330. Gloss. Gr. MS. Reg. Cod. 1673 : , , . Aliud Gloss. Cod. 2062 : , . , apud Palladium in Vita Chrysostomi pag. 87. Epitimia Basilii nomine inscripta :

, .
Ubi sumi videtur pro scapulari Monachico : nam mafortes Monachis tribuit Cassianus. Mafortem vocat Fortunatus in Vita S. Hilarii Episc. Paris. cap. 2. n. 11. peplum, seu velum, quo sepulcra et tumb Sanctorum obvolvebantur. Charta Cornutiana edita a Suaresio, Mafortem inter vestes sacras reponit :

Mafortem tramosericum rodomelinum aquilatum : item Mafortem e teleoporphyro tramosericum opus marinum, etc. Ossamenta multiplicia in quadam Maforte.
Acta S. Marcellin tom. 4. Julii pag. 236 :

Velum omne mafortem dictum significat Hist. MS. Monast. Beccens. pag. 352 :

Et vestis sacr Mavorte quodam modo subarratam, Christi Jesu quem totis visceribus concupiverat, immaculatam sponsam effecit. In festo Purificat. Mafora B. M. Virginis defertur uno speciali cereo prcedente. In die Annunt. Ad processionem Mafora cum cereo.
Maforite, Matronale operimentum capitis. Papias MS. Eccles. Bituric. Maforium, in Actis SS. tom. 3. Julii pag. 41. Maforteum. Acta purgationis Ceciliani :

Mafora, pro Mavors, vel Mafors, occurrit in Vita S. Gudil Virg. cap. 6. et apud Ordericum Vitalem lib. 2. pag. 397. Ordinarium Lexoviense MS. :

Tunic muliebres 82. Mafortea 38. tunic viriles 16.

Mafortiolum. Acta S. Nestoris Mart. cap. 1 :

Habens Mafortiolum super caput suum.

Vide Salmasium ad Vopiscum pag. 390. Mavorte, Matronale operimentum, quod caput operit ; vocatum autem sic quasi Marte. Mavorte signum est maritalis dignitatis ; idem et stola dicitur. Papias. Mafortum. Richer. lib. 1. cap. 29. prior. lect. :

Procedit itaque cum Dalmatio et Aquitanis, frontibus Maforto signatis.

Has voces postea delevit auctor. MAG, Qudam mensura apud Occitanos :

Unam pelliciam ad cohoperiendum pastam, longitudinis de la Mag.

(Cart. Magalon. Rev. Soc. Sav. 1873, p. 417). MAGADE, Gr. , Ea pars lyr, in qua plectrum illiditur, ubi scil. percussio chordarum fit manu dextera. Hesychio , dicitur. Petrus Diacon. de Viris illustr. Casin. col. 28 :

Cantus etiam B. Mauri composuit, in quibus qui vult artis grammatic tramitem et monochordi sonori Magade reperiet notas.

Prosa S. Caril. ex Cod. Floriac. 64. apud D. Le Beuf tom 2. Collect. var. Script. pag. 104 :

Pangat plectrica voce summa omnis concio, atque tanta succinat perplexa ordine armonia terminalis Magadis resultet sonora.
MAGAGNA, vox Italica, Acad. Crusc. Vitium, labes, menda, noxa. Stat. Mantu lib. 1. cap. 17. ex Cod. reg. 4620 :

Ad ludum taxillorum sine fraude et Magagna locum sibi non vendicent.

Ubi rixam significare videtur. Stat. Genu lib. 4. cap. 67. pag. 119. v. :

Si quis equum, mulum... emerit vel alio titulo acquisiverit, quos diebus quinque tenuerit,... non possit deinde occasione alicujus morbi, Magagn, vel vitii contractum rescindere.

Vide Mahamium. MAGAGNARE, Magagnum. Vide Mahamium. MAGAGNATUM Bladum, a voce Italica Magagnato, qu significat corruptum, jactura affectum. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 533 :

De blado Magagnato vendendo usque ad festum Nativitatis Domini.

Fr. MAGALDUS, Vestis seu tunic species, vel Pera, mantica, a veteri Gallico Magaut, eodem sensu. Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 314 :

Dictus Girardus de verbis procedens ad verbera, remoto caputio a capite suo et exuto Magaldo seu fagel, malitiose irruit in dictum exponentem.

Vide Maca. MAGALETI, vulgo Magalez, Societatis mercatorum Italicorum nomen. Charta ann. 1340. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 536 :

Certaines debtes,... qui furent jadis donnes aux compaignies des Magalez et Mossez.

1. MAGALIA, Tunica pastorum, in Gloss. MSS. 13. sc. Monast. S. Andre Andaonensis. Perperam pro Tuguria pastorum, ut efficitur ex Gloss. ad Doctrin. Alex. de Villa-Dei : Magalia, domus pastorum. Vita S. Id tom. 2. Sept. pag. 266. col. 1:

Magnis ergo Salvatori Deo gratiarum laudibus persolutis, ad propria remeavit Magalia incolumis.

Qu emendationis veterum Glossarum causa tantum observo : vox quippe eo intellectu Virgilio nota est. 2. MAGALIA, Urbs, civitas, a Punico Magal, nova villa, ex Catholico ; quod hausit ex Servio ad illud neid. lib. 1. v. 425 :

Miratur molem neas, Magalia quondam.

Acta S. Cassiani apud Ill. Fontaninum in Antiq. Hort pag. 354 :

Ut vero sacris tetigit Magalia plantis Ardua Francigenum, qu dicitur urbs Eduorum.

MAGALONENSIS Denarius et Mallia. Vide Moneta Baronum. MAGANA. Passio S. Lupercii Mart. :

Jussit Prses Maganam fieri, et acutis eam clavavit clavibus, (clavis) et in medio ejus S. Lupercium mitti prcepit.
Mox :

Videns Maganam ac rotam volventem, etc.

Occurrit ibi pluries, ubi Magana idem sonat quod Mangana, machina. Vide in hoc verbo. MAGANHUM, Vitium, noxa. Tabul. notar. d'Aubagne inter schedas Pr. a S. Vinc. :

Pro pretio unius mull pilli bochardi, cum omnibus suis vitiis et Maganhis apparentibus et occultis.
Vide supra Magagna. MAGARITA, Magarites. Vide Magarizare. MAGARIZARE, Saracenicam vel Mahometicam impietatem non modo profiteri, ut quidam volunt ; sed maxime post abdicatam et desertam Religionem Christianam, a qua qui transibant ad Musulmanismum dicebantur ; vocabulo, quod significat stercore faciem conspurcare, ut auctor est Leunclavius in Pandecte Turcico num. 22. Hinc , in Corona pretiosa

macula, et redditur : unde Magarisius Sinus versus Rumeli vel Europ promontorium appellationem accepit, a fdis tempestatibus, qu illis in regionibus existere Boreis flantibus solent, cum apud nos Aquilo serenitatem aeris ferat, ut est apud eumdem Leunclavium n. 25. Hist. Miscella lib. 23 :

Repromittit, se non compellere ad Magarizandum.

Quidam Codd. ex editis male habent Menzerizandum. Capitulare Radelchisi Principis Beneventani col. 24 :

Nullum Saracenum recipiant... prter illos qui temporibus DD. Siconis et Sicardi fuerunt Christiani, si Magarizati non sunt.
Crebro utuntur etiam Grci. Theophanes :

, .

Menolog. Basilii Imp. 6. Mart. . Magarita, Apostata, Christian Religionis desertor. Joannes VIII. PP. Epist. 219 :

Portasque patentes relinquentes, multis Magaritis fugiendi et Saracenis ingrediendi aditum... reliquerunt.

Ubi perperam nupera Conciliorum editio margaritis prfert. Occurrit non semel hc vox apud Anastasium in Hist. Eccl. Chron. Casin. cap. 12. et Paulum Diaconum in Hist. Misc. ubi habet Theophanes pag. 202. et 284. Vide Gloss. Meursii et Fabroti. Cang. Glossar. med. Grcit. col. 840. Magarites, Eadem notione. Vita S. Stephani Sabait. tom. 3. Julii pag. 572 :

Comitem mihi se junxerat Magarites quidam, alterius ex indigenis Magarit filius, impi superstitioni su ad insaniam usque addictus.
MAGASENUM, Promptuarium, cella, Ital. Magazzino, Gall. Magazin. Stat. Genu lib. 4. cap. 102. pag. 158. r. :

Ordinamus quod si aliqua locatio alicujus domus vel Magaseni facta fuerit per aliquem, vel aliquos cives, vel quorum esset dicta domus vel Magasenum, etc.
Steph. de Infestura de bello inter Sixtum IV. et Ferdin. reg. ann. 1482. MS. :

Duo Magazena mercibus plena, qu erant quorumdam Januensium, similiter ad saccum, ut dicitur, miserunt.
Occurrit prterea tom. 2. Cod. Ital. diplom. col. 1785. et alibi. MAGDALIUM, Seplasiariorum officinis nota vox :

Magdaliones

enim hodieque vocant teretes cylindros, in quos composita emplastra redigere solent. Vox Hebraic originis, Migdal enim et Migdol, turris, qu est plerumque figur cylindric. Marcellus Empiric. cap. 20. extremo :

Ctera vino optimo madefacta simul in mortario colliges, ex quibus

trochisci vel Magdali fient.

Alexander Iatrosoph. lib. 1. Passion. :

Iterum cum vino teres, et Magdalia facies.

Perperam edit. Mandasia, apud Plinium Medic. lib. 1. cap. 6. Medicis est ipsum medicamentum, in pastili figuram formatum : sic enim Galenus apud Hippocratem interpretatur , , . Ita vero dictum a forma mollioris ex pane pulp, qua manus abstergebant veteres, et postea canibus devorandam projiciebant, quam et appellabant Grci : qu voces occurrunt hac notione apud Athen. l. 4. et 9. Aristoph. Plutarch. Eustath. Polluc. et alios. Hesychius :

, V. .
Tzetzem chil. 13. cap. 476. Magdaleo. Matth. Sylvaticus :

Et ex eo formantur pillul vel Magdaleones parvuli, etc.

Magdaleon d'entract, apud Rabelais. lib. 1. cap. 11. Vide ibi notam D. Duchat. Magdaliolum, diminutivum a Magdalium. Avitus Viennensis Episc. Epist. 78 :

Prterea Magdaliola illa, qu promisistis, posco, ut cum observationis breviculo dirigi jubeatis.

Solent quippe seplasiarii ejusmodi vasculis breves indiculos affigere, qui, qua observatione singulis uti oporteat, indicant. MAGDUM in Biturigibus denarii et malli. Vide in Moneta Baronum. MAGERIA, Prdium rusticum, curtis, Germanis Hoff. Charta ann. 1248. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 112 :

Ab antiquo in eadem villa habuimus unam Mageriam cum aliis redditibus et jure mundano... Curia etiam Mageria in eadem villa adhuc Zwetlerhoff nominatur... Possessiones monasterii nostri quas a dominis de Chuenring diu habuimus, devastabat, et Mageriam una cum vineis in solitudinem redigebat.
Vide Majeria. MAGICARIUS, Magicus, Ital. Magico, Gall. Magicien. Petrarcha in Itin. Syriaco edit. Basil. ann. 1581. fol. pag. 560 :

De quo cum me olim Robertus regno clarus, sed prclarus ingenio ac literis, quid sentirem multis adstantibus percunctatus esset,... jocans nusquam me legisse Magicarium fuisse Virgilium respondi.

Vide Magicatus. MAGICATUS, Magicis prstigiis obstrictus. Synodus Atrebatensis ann. 1025 :

Non adeo demiror, potuisse nefarios homines erroris spiritu Magicatos in aliquam pravi dogmatis conspirasse dementiam.

MAGIDA, Gall. Ptrin :

... Pro 1. Magida sive meyt de ligno pro expensa sive coquina.

(Arch. histor. de la Gironde t. 22, p. 426.) MAGIDES, Vasorum genus. Vita S. Jacobi eremit sc. 4. Bened. part. 2. pag. 147 :

Dedit viaticum et septem vasa, qu Magides vocant, partim aqua fontana necessaria navigantibus, partim mero optimo plena Jacobo contulit.

Vide Mazer. MAGILLARE. Vide supra Baulare. MAGIMACTE, . Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. Vide Mactus. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. Magimaste, . Germ. magne, vaste. Reg. magne, fauste. MAGIRICA Ars, Coquinaria. De ea Jod. Willichius. 1. MAGIS, Grce vel , Mactra, mensula. Marcellus Empiricus cap. 1:

Rasamen past quod in Magide adhret.

Utitur Plinius. Vide Mait. Gall. Mait, alias Maistreaulx. Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 141. Chartoph. reg. ch. 290 :

Le suppliant porta laditte tasse en uns Maistreaulx, en laquelle il trouva douze solz.
Vide supra Madia. 2. MAGIS, Amplius, Gall. Plus, davantage. Lit. remiss. ann. 1360. in Reg. 89. Chartoph. reg. ch. 458 :

Dicti homines dixerunt quod nonquam Magis ascenderent ad garitas dicti fortalitii pro deffensione ejusdem.
MAGISCA, Magisqua, an idem quod Beneharn. :

Maiade, Maoncque, Majesque

dicitur, haud satis scio. Est autem Maiade, conventio seu contractus, quo villicus sub certis conditionibus tenetur iis, a quibus firmam suam habet, vinum necessarium suppeditare, aut saltem ea qu ad vinum conducendum necessaria sunt. Codex MS. Irminonis Abbatis Sangerm. fol. 61 :

Sunt in Nuviliaco mansi vestiti vi... solvunt ad hostem multones xii... faciunt dua carra ad vinericiam, et ad Magiscam dua carra et dimid. et dimid. bovem.
Ibid. fol. 66 :

Remegius colonus... habet de terra arabili bun. iiii. de prato dimid. arp. et mittit unum bovem ad caropera inter vinericiam et Magisquam.
Et fol. 68 :

Ulathaus colonus... habet de terra arabili bun. iii. et dimid. facit sicut dimidium mansi, excepto caropara propter vinum, facit Magiscam.

Ager, qui de novo ad cultum redigitur et tempus, quo aratur. Vide mox Magisia. De vectura mense Maio prstanda intelligit Guerard. in Glossar. Irmin. MAGISCOLA, Schol prfectus, dignitas in Ecclesiis Cathedralibus, Hispan. Maestre Scuela. Acta SS. tom. 4. Junii pag. 784 :

Obertus prpositus et Ogerius Galetta scholasticus (vulgo Magiscola) ejusdem Cathedralis Ecclesi.
Regula consueta Toribii Archiep. Lim, tom. 4. Conc. Hispan. pag. 673 :

Scholasticus, vulgo Maestre Scuela hujus sanct Ecclesi, curam habebit ut diaconus et subdiaconus antequam legant Epistolam vel Evangelium, illa prvideant coram ipso.

Nostris Ecoltre. Maistre-escole, titulus rectoris studii Andegavensis, in Lit. Caroli VI. ann. 1395. ex Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 311 :

De la partie de noz bien amez le Maistreescole et docteurs regens en l'estude d'Angiers, nous a est expos que comme ledit Maistre-escole cause de sa dignit de Maistre-escolerie soit chief et recteur dudit estude, etc. Maistreescole de Baieux.

Pro dignitate ecclesiastica, vulgo Ecoltre, legitur in Lit. remiss. ann. 1393. ex Reg. 144. ch. 254 : MAGISDICUS, Jam dictus, supradictus. Charta Occitan. ann. 1313. in Reg. 50. Chartoph. reg. ch. 3 :

In leuda minuta, notaria, firmis, censibus, forecapiis supradictis sive Magisdicis.

Rursum infra :

De censibus, foriscapiis Magisdicis sive supradictis.

MAGISIA, Novale, novalis terra, qu anno cessat ; vel qu de novo ad cultum redigitur, Ital. Maggese. Charta ann. 1270. in Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 312. col. 2 :

Dixit quod de grano farris non debetur terraticum curi Cassinensi, nisi de terris qu seminantur, quando sunt Magisi.
Et pag. 315. col. 1 :

Si quis fecit Magisiam, in qua debetur seminari granum,... tenetur prstare terraticum.

Vide supra Magisca. 1. MAGISTER, Ventus Latinis, caurus, corus, argestes, dictus, nautis Nordost, vent de Mastre, maestrale, apud Sanutum lib. 2. part. 4. cap. 25. Magister

tramontan, in Charta Massil. :

Sed quod spectent ventum Grcum, vel tramontanam, vel Magistrum tramontane.

2. MAGISTER, Titulus honorarius, quo donantur viri ab honoratioribus secundi. Occurrit passim. 3. MAGISTER, nude pro Magistro officiorum, in l. 4. Cod. Th. de Primicerio et Notar. (6, 10.) Magistri, qui vulgo Doctores in Theologica, vel alia Facultate. Passim. Magister Admissionum, Qui introducendis ad Imperatorem hominibus prfecti sunt. Vide Admissionales. Magister Arbalestariorum. Vide Arbalestarius. Magister Armorum, apud Ammianum lib. 15. Officialis Magistri militum, qui numerorum rationes tractabat, unde idem qui Numerarius. Ita Henricus Valesius, ubi plura, pag. 84. Interdum apud eumdem Ammianum et alios pro Magistro militum sumitur, ut idem observat pag. 108. Vide Jacobum Gothofredum ad l. 7. Cod. Th. de Re militari. (7, 1.) Magister Arrestorum, Matre des Arrts, in Curia Dalphinali, idem qui Magister Rationalis, ad quem Hospitii Dalphinalis rationes conficere pertinebat. Computum ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 273 :

De quibus omnibus pecuni quantitatibus prdictus Thesaurarius petit collationem fieri cum quaterno arrestorum facto per Mag. Nicolaum de Aveyllino Magistrum Arrestorum tunc temporis, etc.
Infra idem Aveyllinus Magister Rationalis dicitur. Magister in Artibus, apud Nicolaum Trivettum ann. 1253. qui vulgo nostris Maistre s Arts, in Academiis. Epitaphium Thom Abbatis S. Andre Vercellensis :

Artibus in cunctis liberalibus, atque Magister In Hierarchia, nunc arca clauditur ista.

Vide Statuta Academi Parisiensis. Magister Asci, Carpentarius, Faber lignarius, Gall. Matre de hache, Charpentier. Statuta Massil. lib. 2. cap. 34. cui titulus :

De calafatis et Magistris Asci quantum debeant accipere, per pan e beoure. Decernimus, quod Magistri seu Carpentarii daissa, etc.

Magister Aul Imperialis, dicitur therius quidam sub Carolo M. in Chron. S. Vincentii de Vulturno pag. 676. Idem forte qui Magister officiorum apud Latinos, aut Curopalata sub CPolitanis Imperatoribus. Magister Aul Abbatis seu Monasterii. Charta Guillelmi Abb. Floriac. ann. 1316. ex Tabular. ejusdem loci :

Prsentibus religiosis viris... Stephano Guerefaus Magistro Aul ejusdem

monasterii, etc.

Cujus quidem officium ex Libro de modo loquendi per signa expiscari licet :

Pro signo Granatarii Conventus, sive Magistri Aul domini Abbatis simula cum ambabus manibus connexis quasi alicui vasi advenam infundere velis ad molendinum ;
modo tamen idem fuerit officium Magistri Aul Abbatis quod Magistri Aul Monasterii ; hic quippe non alius mihi videtur ab eo cui hospitum excipiendorum cura demandata erat ; illum vero rei annonari Abbatis prfectum fuisse existimo. Magister Botellerius, Archipincerna, dignitas in Curia Dalphin. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 393 :

Item, ordinamus unum scutiferum idoneum, qui sit Magister Botellerius.... prfatus Magister Botellerius sit cum omni solertia diligens bona vina perquirere pro pretio, quo poterit meliori.
Vide Butta 3. et infra Magister Pincernarum. Magister Cmentariorum, Qui cmentariis prerat atque dificia reparanda curabat. S. Willelmi Constit. Hirsaug. lib. 1. cap. 22 :

Pro signo Magistri Cmentariorum, prmisso generali, pugnum super pugnum pone vicissim, quasi simules construentes murum.

Magister Cremoniarum, Vox nota. Concil. Mexicanum ann. 1585. inter Hispan. tom. 4. pag. 355 :

Magistri autem Cremoniarum officium erit, tam assistentes choro quam altari ministros officii sui admonere, ut in eo unusquisque cremoniarum ritum observet.
Magister Camerarius, Idem qui Magister Cubiculariorum. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. ann. 393 :

Item ordinamus unum Magistrum Camerarium cum uno alio Camerario ejus socio, qui habeant duos bonos equos, et portet eorum quilibet malam trossam cum lecto nostro, et aliis opportunis.
Infra pag. 393 :

Item, dicti Magistri Camerarius et socius, raubas et armaturas ac Camer vasa argentea, aliaque bona mobilia.... diligenter custodiant.

Magister Cantorum in Ecclesia Mediolanensi, in Charta Robaldi Archiep. Mediolan. ann. 1144. apud Ughell. in Append. tom. 4. Prcentor. Magister Capell, Qui cteris Capellanis prest. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 392 :

Magistro dict Capell obediant et intendant.

Vide Capellani. Magister Census, sub dispositione Prfecti urbis, in Notitia Imperii, cujus

mentio in Cod. Vide Pancirollum. Magister Chori.

Ego Willelmus Criveus, Magister Chori, rogatus a testatore, interfui.

(Test. Duranni Tymotei, Lugdun. 1245, mus. arch. dep. p. 145.) Magister Christianitatis, appellatur Patriarcha Jerosolymitanus, in Charta Almer. comit. Ascalon. ann. 1157. tom. 3. Cod. Ital. diplom. col. 1473 :

Concedo eisdem (Pisanis) locum unum ad fabricandum sibi in eo ecclesiam ; si tamen dominus ac Magister Christianitatis patriarcha hoc ipsis concesserit.
Magister Civium, primus dilium, Germanis Burgermeister. Vide Eichhorn. Histor. Jur. German. 243. Charta Friderici II. Imper. ann. 1232. apud Browerum lib. 15. Annal. Trevir. :

Revocamus in irritum, et cassamus in omni oppido Alemanni Communia, Consilia, Magistros Civium seu Rectores, vel alios quoscunque Officiales.
Levoldus Northowius in Chronico Markano ann. 1320 :

Andreas Magister civium volebat occidere Scabinos.

Occurrit prterea in Privilegiis Academi Viennensis in Austria Rubr. 38. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 262. apud Maximilianum Henric. in Apolog. pag. 12. 21. etc. Lit. remiss. ann. 1404. in Reg. 159. Chartoph. reg. ch. 152 :

Comme feu Laurens Lambert bouchier bourgois de Liege eust son vivant est Maistre de la cit de Liege qui est moult grant et notable office, et tel que quelconque personne qui ait ledit office, il a en partie le gouvernement de tout le pas de l'veschi de Liege.
Sed et ipsi diles, Magistri civium appellantur, in Charta ann. 1454. tom. 5. Cod. diplom. Polon. pag. 138. Magister Closi, Gall. Maistre du Clos, Officium in foresta regia, forte illius, qui defens potissimum invigilabat, in Stat. ann. 1376. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 220. art. 3. et 13. Magistri Communi, Quibus jus communi servandum et defendendum committitur. Charta commun. Mechlin. ann. 1308. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 1422 :

Villa Machliniensis de cetero habeat in perpetuum communiam, duos Magistros communi... Magistri communi potestatem habebunt jus communitatis servandi, et eorum injuriam defendendi, in his qu ad jus commune pertinent, ubi et a quibus injuriam eis contigerit irrogari.
Vulgo Majores Communi, iidem qui supra Magistri Civium. Magister Conversorum, Officium monasticum, conversis prpositus. Chartam Bereng. abb. Bolb. ann. 1246. in Reg. feud. senescal. Carcass. etc. fol. 297.

v. :

Subscribit Petrus Bellus-homo Magister conversorum.

Vide supra in Conversio. Magister Coquin, Coquorum prfectus. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 393 :

Item, ordinamus unum fidelem et probum scutifferum, qui sit Magister Coquin... Item, sit Magister Coquin sollicitus scire diebus singulis in horis convenientibus nostram supra comedendis ferculis voluntatem, ut si forte esset fiendum convivium, honor noster in talibus reservetur, et etiam possimus disponere quomodo cibaria nostra parentur. Item, quo advertat et prsentialiter videat diebus singulis carnes crudas truncari et scindi, antequam poni debeant ad coquendum, ita quod in dretectorio per consequens revideat, ne per coquos vel alios de coquina fraus committatur.
Vide Coquus. Lit. remiss. ann. 1369. in Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 339 :

Raulin Boudart escuier et Maistre en la cuisine de nostre trs cher seigneur et pere, etc.

Magister Coquus, inferior Magistro Coquin. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin, pag. 394 :

Item, ordinamus in coquina nostra duos Magistros Coquos... Item, ipsos Magistros Coquos prcipimus debere Magistro nostri Hospitii et Magistro coquin nostr in omnibus obedire.
Magister Cubiculariorum, Qui Cubiculariis Regiis prerat, apud Monachum Sangallensem lib. 2. de Rebus Caroli M. cap. 9. et Wipponem in Vita Conradi Salici pag. 428. Magistri Curi, Qui vulgo nunc Consiliarii Parlamenti. Regestum Parl. B. fol. 77 :

In Curia D. Regis, in Parlamento, coram Magistris ipsius Curi.

Occurrit ibi non semel. Magister Curi, Officium Monasticum. Charta ann. 1347. tom. 2. Rer. Mogunt, pag. 769 :

Convocatis et congregatis ad invicem... honestis et religiosis viris, dominis Emerchone Priore... Godelmanno de Lorche, Brunone Magistro Curi, Heinrico dicto Albach... monachis conventualibus et capitularibus monasterii S. Albani.
Idem videtur qui supra Magister aul. Magister Custos. Bern. Mon. Ordo Cluniac. part. 1. cap. 74 :

Ipsum secundum signum... longius pulsari debet... ut omnes possint de omnibus officinis ad Hor principium convenire, et Magister Custos, per consuetudinem debet ipsum pulsare, aut talem rogare, qui bene sciat facere. Ut de Principali Ecclesi Custode, qui vulgo Sacrista, dignius vero et honorabilius Apocrisiarius vocatur, etc.

Idem haud dubie qui apud eumdem Bern. cap. 51. Major et principalis Ecclesi custos dicitur :

Vide Custos. Magister Diluvii, Qui aquis et earum aggeribus prest. Vide supra Diluvii Magister. Magistri Dispositionum. Vide Dispositiones. Magister in Divinitate, Theologus, in Charta ann. 1365. Vide Divinus 2. Magistri Domorum Abbatis, Qui villas Abbatis et prdia administrabant. Charta ann. 1366. ex Tabul. S. Crucis de Talemundo :

Tenebitur (Aquarius) providere flocos seu habitus nobis dicto Abbati et successoribus nostris ac singulis monachis et religiosis monasterii nostri ante dicti, ac etiam Magistris seu administratoribus domorum Abbatis videlicet de Mongeria, de Martineria, de S. Maximo ac de Pessoleria, aut aliarum domorum.
Ibidem non semel occurrit. Magister Ecclesi, Idem qui supra Magister Custos. Charta Frederici Colon. Archiep. ann. 1128. tom. 3. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 164 :

Ea propter materiam dissensionis, et discissionis resecare volentes, subministrante nobis fratre Wibaldo Stabulensis Ecclesi Magistro atque portario.
Magister Ensiludii, Lanistarum prfectus, Gall. Matre d'escrime. Charta ann. 1455 :

Jean Taillecourt Maistre joueur de l'espe deux mains et du boucler, cognut... que pour la grant industrie, habilet et science qu'il a trouv en la personne de Jehan de Beaugrant, demourant prsent Chosy, touchant lesdiz jeux, et pour le bon rapport qui fait lui a est de la personne dudit de Beaugrant par Jehan Perchel prvost desdiz jeux,... et autre du serement desdiz jeux, lesquels lui ont tesmoign que icellui de Beaugrant est expert et suffisant pour estre pass prvost desdiz jeux. Pour ces causes ledit Jehan Taillecourt a fait, cr et institu ledit Jehan de Beaugrant prvost desdiz jeux de l'espe deux mains et du boucler, et lui a donn povoir et auctorit de tenir escolles desdiz jeux par tous

lieux en ce royaume, et montrer et enseigner lesdiz jeux tous hommes qui les vouldroient apprendre ; en requrant par icellui Taillecourt tous seigneurs, capitaines et gardes de villes, citez, chastels et autres lieux et tous les maistres dudit mestier que audit de Beaugrant ils souffrent et lessent tenir ses escolles partout o mestier sera, et lui prestent et donnent conseil, confort... par ainsi que ledit prvost a promis qu'il tiendra, gardera et observera son povoir les ordonnances faites sur lesdiz jeux, etc.
Vide supra Ensiludium. Magister Epistolarum, sub dispositione Prfecti Prtorio, , ut est in Notitia Imp. Magister Epistolarum Grcarum,

legationes Civitatum, consultationes, et preces tractat qui eas Epistolas, qu Grce solent emitti, aut ipse dictat, aut Grce dictatas, transfert in Latinum

. Notit. Imper. Vide Pancirollum. Magister Escuderi, Curator seu Prfectus equorum. Charta ann. 1337. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 334 :

Sitque unus ex dictis Scutiferis forrerius, et alius Magister Escuderi seu marescali su.

Vide Marescalcus. Magister Fidelium, Qui et Magister oblationum, dicitur is penes quem erat dispositio piarum fundationum et donationum. Vide Histor. Fuldens. pag. 54. et supra Fideliator. Magister Forrerius. Designator hospitiorum, metator, Fourrier. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 395 :

Magister Forrerius supradictus habere in scriptis studeat... omnia nomina personarum de nostro Hospitio retentarum, et cum contingeret nos ad aliquas partes accedere, nostrum principaliter procuret Hospitium, quod lectis ac lignis et palleis muniat, sicut decet. Item, subsequenter designet et eligat alia Hospitia pro nostris gentibus et familiaribus secundum conditionem, qualitatem et decentiam personarum.
Magister Fructuarius. Hujus officium ita describitur in Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 394 :

Item, ordinamus unum scutifferum pro fructuaria... Et quia dictum officium magnam requirit sollicitudinem, advertat dictus Magister Fructuarius, quod torchias et candelas diligenter custodiat, et nulli eas librare prsumat, nisi de nostro vel Magistri Hospitii nostri mandato.

Item, advertat quolibet vespere quibus tradit torchias, et in suo memoriali transcribat, ut sciat de mane, de quibus requirere illas debeat. Item, die qualibet in arrestatione expensarum Hospitii, resignet Thesaurariis caudas seu residuum torchiarum consumptarum.

Magistri Gard. Vide Magister Monetarum. Magister Garnisionum, Maistre des Garnisons, in Edicto Johannis Reg. Franc. ann. 1355. tom. 3. Ordinat. pag. 28. Qui iis qu ad muniendam urbem necessaria sunt invigilat. Vide Garnire. Magister Generalis aquarum et forestarum regis in toto regno Franci inscribitur Robertus de Cocetelez armiger, in Lit. ann. 1357. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 447. nunc Grand-Matre des eaux et forts. Vide infra Magistria 2. Magistri Generales Monetarum, in Lit. ann. 1371. tom. 5. earumd. Ordinat. pag. 402. Magister Gentium, Sic Apostolus Paulus per antonomasiam, quemadmodum et Doctor et Apostolus Gentium, vocatur, quod ad Gentes erudiendas Christoque subjiciendas potissimum missus fuerit. Libellus Episc. Itali contra Elipandum tom. 3. Conc. Hispan. pag. 98 :

Parvipendentes Magistri Gentium prohibitionem dicentis : Nolite adulterare verbum Dei.

Magister Grcorum dictus Origenes ab Amalar. Fortunato cap. 21. de Ord. antiph. Magister Grammatic, Dignitas in ecclesia Barchinonensi, cujus officium sic describitur in Constit. capitul. ejusd. eccl. ann. 1423. rubr. 11. ex Cod. reg. 4332 :

Magister grammatic non solum lectiones grammatic et logic, ac alias assuetas in scolis legat ; sed etiam diebus Dominicis et festivis, maxime prcipuis, lecturam et accentum legentium in choro dict sedis corrigat et emendet.
Magister Grangi, Officium in monasteriis Ordinis prsertim Cisterc. Qui villam seu prdium aliud curat. Charta ann. 1174. apud Mirum tom. 1. pag. 192 :

Si quando pro communi terrarum utilitate... jussum fuerit fossata renovari, et hoc ipsum Magistro Grangi nuntiatum fuerit, etc. Magister Grangi cum duobus tantum fratribus colloqui potest.
Et cap. 9 :

Regula Conversorum Ord. Cisterc. cap. 8. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1649 :

Nullam equitaturam habet Magister Grangi, sed cum ad Abbatiam venit, quasi unus ex aliis graditur super pedes suos.

Vide Grangia in Granea. Magister Hreticorum, Idem qui Inquisitor fidei. Reg. arestor. parlam. Paris. ex Cod. reg. 9822. 2. fol. 45. r :

Se le Maistre des hreges requiert au juge lay qu'il prengne aucun pour ce qu'il a mespris contre la foy, si comme il dit, le juge lay n'y doit pas obir, se l'official ne rescript avec lui.
Vide Chart. ann. 1247. apud Guden. Cod. Diplom. tom. 1. pag. 594. Magister Hospitalis S.

Joannis Hierosolymit

. ejusdem Ordinis primarius Magister, cujusmodi dignitatis insignia prcipua fuere zona et marsupium. In Bulla Alexandri III. PP. ann. 1172. fit mentio E. quondam Magistri Hospitalis,

qui eidem Magisterio renunciavit, zona cum marsupio, clavi, et sigillo resignata
. In Chartul. Manoscensi. Magister Hospitii, Prcipuus Palatii Dalphinalis minister. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 392 :

Item, ad honorificum et expediens regimen nostri Hospitii, unum idoneum fidelem ac probum Militem ordinamus, qui sit Magister Hospitii, cum meri et mixti imperii potestate, cui omnes gentes et officiales ejusdem Hospitii subjaceant et obediant tanquam nobis, et qui de consilio judicis ordinandi per nos, in eodem Hospitio faciat de illis justiti complementum, Cancellario, capellanis, notariis et clericis, ac Consiliariis dumtaxat exceptis, quorum punitionem seu correctionem nobis specialiter reservamus.
Apud nostros vero Magistri Hospitii Regis dicebantur olim, quos nunc Libellorum supplicum Magistros vocamus. Vide Spicileg. Acher. tom. 9. pag. 326. Magister Hubarum, Dignitas qudam in Austri Ducatu. Vide Huba. Magister Infantum, in Cnobiis, qui infantibus ac pueris, quos Nutritos vocabant, prerat. Ordericus Vitalis lib. 3. pag. 462 :

Ad infantum Magisterium... promovit.

Candidus Monachus in Vita Eigilis Abbatis Fuldensis cap. 21 :

... Et ipse simul infantum doctor honestus.

Adde cap. 22. Vide Oblatus. Magister Infirmarius, Cui in monasteriis infirmorum cura incumbit. Regula Conversorum Ord. Cisterc. cap. 5. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1649 :

Magister Infirmarius in coquina sua cum omnibus solatiis loquatur, stans et sedens.

Magister Ingeniorum, Machinator, nostris Ingenieur. Computum ann. 1334. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 51 :

Pro expensis Johannis Morelli Magistri Ingeniorum missi apud Goncelinum ex parte D. Dalphini, pro aliquibus mayeriis capiendis ad opus machinarum.
Mestre des engins, in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Pater fol. 177. v. Magister Judex. De hoc Magistratu consule Constit. Siculas lib. 1. tit. 37. et Ammiratum in Familiis Neap. tom. 1. pag. 165. Magistri Jurati, Iidem videntur qui nostris Jurats, urbium alicubi Magistratus. Anonymus de Gestis Manfredi et Conradi Regum apud Murator. tom. 8. col. 609 :

Legem ponit (Rex Carolus) regnicolis, novosque secretarios.... Magistros Juratos, bajulos, judices, etc.

Vide in Juratus. Magister Justitiarius, Prcipuus Judex in aula Regum Sicili, in quorum palatio commorabatur, ibi de rebus majoris momenti jus dicebat, Comitis Palatii vicem fungens. Fridericus Imp. in Constit. Sicul. lib. 1. tit. 57 :

Statuimus, ut magn Curi nostr Magister Justitiarius nobiscum in Curia commoretur, cui quatuor Judices volumus assistere : et ut Magister Justitiarius Curi nostr supradictus de crimine ls Majestatis nostr, et de feudis quaternis, et de quarta parte ipsorum feudorum, et de appellationibus ordinariorum, seu delegatorum nostrorum ad Curiam nostram interjectis, et de qustionibus nostrorum Curialium, qui immediate nobis assistunt, etc. causas audiat, et justitia mediante decidat, etc.
Adde tit. 38. 39. 40. etc. Nec minor erat in Dalphinatu Magistri Justitiarii dignitas et jurisdictio, quippe qui lites supremo dirimeret judicio, nec ab ejus sententia nisi ad Dalphinum esset appellationi locus. Litter Humberti II. Dalphin. ann. 1347. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 566 :

Imprimis volumus quod non tenearis obedire alicui, nisi Magistris Hospitii nostri, qui de commissis, vel committendis per te possint et debeant te corrigere, et punire, a quorum cognitione valeas ad Magistrum Justitiarium appellare, et a cognitione Magistri Justitiarii habeas ad nos reversum. Ordinamus in Hospitio et in comitiva nostra continue deputari unum doctorem seu jurisperitum sollempnem qui sit Major Judex Dalphinalis

Idem haud dubie qui Major Judex dicitur in Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. ibid. pag. 398. et 399 :

Hospitii et totius Dalphinatus, qui nobis semper assideat.

Ctera qu ad ejus dignitatem jurisdictionemve spectant ibidem fuse proponuntur. Nec ab eo denique distinctum existimo qui Judex Appellationum et nullitatum totius Dalphinatus vocabatur. Vide in Judex. Magister Justigerius, in Apulia, idem qui Magister Justitiarius. Chron. Estense ann. 1345. apud Murator. tom. 15. col. 423 :

Tunc admiralius et comes assignaverunt et recommendaverunt dictos proditores comiti Novello, Magistro Justigerio, et fecerunt aperiri portas a latere maris.
Magister Lapidum, Cmentarius, Matre Maon. Statuta Arelat. MSS. art. 132 :

Eligantur tres viri, quorum unus sit Magister Lapidum, quorum arbitrio et cognitione diffiniantur lites parietum et stillicidiorum.
Statuta Massil. lib. 1. cap. 34 :

Statuimus... quod Consules, seu rector teneantur eligi facere, cum eligentur cteri officiales, tres Magistros Lapidis bonos et legales, quorum arbitrio terminentur et sopiantur qustiones omnes qu in civitate Massili, vel ejus suburbiis orientur inter cives Massili occasione parietum communium factorum.

Magister Legis apud Judos, qui alios Legem docebat. Privil. Judor. ann. 1360. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 492. art. 3 :

Nous la relacion de deux des Maistres de la Loy desdis Juys et de quatre autres Juys, que il auront esleuz ad ce, le bannirons du royaume, etc.
Magistri Legum, aliis Legum Doctores dicti, qui in judiciis publicis advocati considebant. Vide Adrevaldum de Miracul. S. Benedicti cap. 20. Magister Libellorum,

Cognitiones et preces tractat

, in Notitia Imp. hinc dictus , in veteri Inscript. Magistri Line Vestis,

Magister Libellorum et Cognitionum sacrarum Magistri privat

, sub dispositione Comitis sacrarum largitionum in Notitia Imperii. Priores linteariis et linifionibus, lintea, mappas, mantilia, et ejusmodi facientibus prerant. Magistri linte vestis, in leg. Privat, Cod. de Murilegulis, (11, 8.) ubi et privat vestis Magistrorum perinde mentio est. Magister Machinarum, Magistris ingeniorum prfectus, qui machinas bellicas curabat, nostris Grand-Matre de l'Artillerie. Charta ann. 1343. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 50 :

Prterea concessit D. Dalphinus prdicto domino Joanni et hredibus et

successoribus suis, quod ipsi sunt perpetuo Magistri Machinarum, et Machinatorum exercituum Dalphinalium quorumcumque.

Magister Major, Prcipuus inter Magistros, qui in monasteriis infantibus ac pueris educandis atque erudiendis prerant. Bernardi Mon. Ordo Cluniac. part. 1. cap. 27 :

Cum sedent (pueri) in scholis, nullus Magistrorum debet inde exire sine licentia Majoris Magistri, nisi pro sola necessitate corporis, nisi ad aliquod ecclesi, sive refectorii servitium sit scriptus in tabula. Nullus unquam faciet eis signum, nec etiam Magister Major nisi raro, et valde necessarium.
Magister Major, Vir nobilis et illustris. Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 140. Chartoph. reg. ch. 309 :

A laquelle feste survint un varlet,... lequel faisoit porter une espe apres lui, comme un grant Maistre.
Magister Maranchiarum. Cui cura erat absentium nomina in albo pungere : officium ecclesiasticum. Formula juramenti quod prstabat qui ad hoc officium eligebatur, in veteri Chartul. Eccl. Ambian. :

Ego N. electus in officium distributoris et Magistri Maranchiarum hujus universitatis (Capellanorum) promitto... insuper defectus et Marancias si quas noverim commissas scripto denuntiare.

Vide Marancia. Magister Marescali, Idem qui Escuderi. Vide supra. Magister Massariorum, Major villicus, qui regiis villis prest, cterisque minoribus missariis, cujus munus et officium describitur apud Petrum de Vineis lib. 3. Epist. 66.

Magister Massarius

, in Chron. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 585. Vide Massaritia. Magister Memori, Magistratus, qui annotationes omnes, id est, breves Principis manu subscriptos dictat, emittit, et precibus respondet, ut est in Notitia Imperii.

Magister scriniorum memori, Epistolarum, libellorum Grcorum Magister memori

, sub dispositione Prfecti Prtorio, ibidem. Benevolus, qui apud Gaudentium Episc. Brixiensem in Prf. , a Rufino lib. 2. Hist. Eccl. cap. 16.

Memori scriniis prsidens

appellatur. In Epistola Justiniani ad Hormisdam PP. post. Epist. 17. Magister scrinii memori habetur. Idem Benevolus apud Sozomenum lib. 7, cap. 13. fuisse dicitur. Ita apud

Petrum Patricium in Excerptis legationum, , idem qui Magister memori. Scholiastes Juliani Antecess. in cap. 64 :

Quatuor sunt scrinia : palatinum, quod dicitur libellorum : secundum memori : tertium dispositionum : quartum epistolarum ; unde et quatuor antigrafei sunt.

Occurrit non semel in vett. Inscript. apud Ammian. lib. 15. 27. 29. ubi Magisterium memoria dicitur ea dignitas pag. 394. et alios. Vide Glossar. med. Grcit. in col. 904. Magister Mens Regi, apud Monach. Sangall. de factis Carol. M. lib. 2. cap. 6. Magister Militi Christi. Sic S. Bernardus Hugonem Templariorum Ordinis Magistrum et Institutorem compellat in Exhort. ad Milites templi tom. 1. edit. Mabill. pag. 543 :

Hugoni militi Christi et Magistro Militi Christi, Bernardus Clar-vallis solo nomine Abbas, bonum certamen certare.

Magister Militum, Qui copiis militaribus prerat. Magister Roman militi, Victori Tunnensi, Magister militum ordinarius, apud eumdem. Scribit Zozimus lib. 2. Constantinum M. a Prfectis Prtorio imperium militare transtulisse ad Magistros militum, quorum alter equitibus, alter peditibus prerat :

, , , , .
Horum postmodum numerum Theodosius auxit, ut idem testatur lib. 4. Grcis Scriptoribus passim. Gloss vett. , Magister militum. Hi posteriori vo dicti. Magistrorum militum, ut copiis militaribus prfectorum, mentio etiam apud recentiores : in Annalibus Francorum Metensib. ann. 823. apud Ordericum Vital. lib. 11. pag. 809. etc. Qu quidem dignitas, Magisterium militare, dicitur S. Ambrosio lib. 2. Epist. 15. et Sidonio lib. 1. Epist. 3. Militaris magisteria, leg. 1. C. de Prpos. sacri cubic. (12, 5.) Magisteria militum potestas, leg. ult. Cod. Theod. de Metatis. (7, 8.) Magisteria in prsenti potestas, in Notitia Imperii. Magisteria, nude in Novella 4. Theodosii et Valentin. Magister Utriusque Militi, Qui peditibus et equitibus prerat. Apud Flodoardum lib. 1. Hist. Rem. cap. 6 :

Felix militi sumpsit devota Jovinus Cingula, virtutum culmen provectus in altum, Bisque datus meritis equitum peditumque Magister Extulit ternum sclorum in scula nomen.
Vide Sirmondum ad Ennodium lib. 1. Epist. 24.

Magister Militum Prsentalis. Vide Prsens. Magister Equitum, qui Magister equestris militi interdum Ammiano lib. 25. qui Equitatui, ut Magister Peditum, Qui peditatui prerat. De utroque passim Scriptores. Magister Militi Lotharingi, in Triumpho S. Remacli cap. 13. Magister Militum oppidanorum, apud Priorem Hagustaldensem sub ann. 1138. 1143. Magistri Militum, dicti potissimum urbis Neapolitan Prfecti sub Impp. Byzantinis, quibus parebant, apud Joannem VIII. PP. Epist. 36. 40. 50. etc. Petrum Damian. lib. 1. Epist. 9. Anastasium in Leone IV. pag. 185. Paulum Warnefrid. lib. de gest. Langob. cap. 8. et 28. Victorem III. PP. lib. 1. Dial. pag. 29. Leonem Ost. lib. 2. Chron. Casin. cap. 59. 62. Alexandrum Abbat. Celesini Cnobii lib. 1. 2. 3. et 4. Herchembertum in Hist. Longob. cap. 26. 27. 39. et 44. et alios passim. seu Ann Comnen lib. 13. pag. 387. et Constantino Porphyrog. de Adm. Imper. cap. 27. Vide Camillum Peregrinum in tractatu de Finibus Ducatus Beneventani pag. 31. Octavium Bertrannum in Descript. Neap. Julium Csarem Capaccium in Histor. Neap. lib. 1. et Ughellum tom. 6. 112. qui eorum seriem descripserunt. Adde prterea Notas nostras ad Alexiadem Ann Comnen. Sed et Veneti suos habuerunt Magistros Militum. Andreas Dandulus in Chron. MS. ann. 737 :

Dominicus Leo Magister militum prsidere cpit ann. 737. quia Veneti occiso eorum Duce in novi Ducis electione discordes annualem rectorem sibi presse statuerunt, quem Magistrum militi appellaverunt : Qu quidem dignitas secundum Grcorum usum Tribunatu major super eos et cunctum populum potestatem obtinet.

Vide auctorem Squitinii pag. 76. 177. Edit. 1677. et Hieronym. Ghlinum in Annalib. Alexandri pag. 50. 58. Glossar. med. Grcit. voce , col. 845. et voce col. 1449. Savin. Histor. Jur. Roman. med. temp. 105. et 115. Magister Monetarum, Cudend monet Prfectus, cujus sub imperio alii qui Magistri Gard vocabantur, ea qu ad monetam spectabant, curabant vel per se vel per alios. Ordinat. Humberti II. Dalphini ann. 1340. tom. 2. Histor. Dalphin. pag. 417 :

Quod dicti Magistri Monetarum teneantur et debeant de jure eorum superius declarato, dare et restituere pro qualibet marcha, qu cudetur in dictis monetis, temporibus eorum, unum denarium Gardis Dalphinalibus ipsarum monetarum, quibus Gardis etiam dictus D. Dalphinus statuit et concessit de jure suo, pro qualibet marcha qu cudetur, unum obolum, sic ut ips Gard tam Magistri quam subrogati ab eisdem Magistris Gardis

ipsarum monetarum, tam pro expensis, quam pro salario eorum, pro qualibet marcha tres obolos habeant... Quibus Magistris Gardis omnimodam potestatem alias gardas idoneas, dum vacare non poterint personaliter, ordinandi et ponendi loco eorum dictis monetis tribuit et concessit. Posuimus supradictum donum in manu Radulfi monachi, Magistri monialium, et eum de dono investivimus cum annulo aureo. Puppe procul summa vigilis post terga Magistri.

Magister Monialium, Earum institutor et rector. Charta Fulcon. comit. Andegav. ann. 1107. pro prior. Fontis S. Mart. in Cenoman. : Magister Navis, , in leg. 37. Cod. Th. de Navicul. (13, 5.) etc. Valer. Flaccus lib. 8 : Magister Oblationum. Vide Magister fidelium. Magister Officiorum, Dignitas magna in Palatio Imperatorum, qui prerat Palatinis et Principis ministris, scholis in palatio militantibus, fabricis et limitaneis ducibus : hujus dignitatis, de qua non semel Scriptores, formulam habet Senator lib. 6. Epist. 6. Rutilius Numatianus :

Officiis regerem cum Regia tecta Magister, Armigerasque pii Principis excubias.
Procopio lib. 1. de Bello Persico cap. 8 :

Hinc Menandro Protectori in Excerpt. de Legat. dicitur. De Magistro Officiorum passim Ammianus, et alii, quibus interdum nude Magister, ut Philostorgio lib. 2. cap. 1. lib. 11. cap. 2. Vide Notas ad Alexiadem pag. 245. et Glossar. med. Grcit. col. 843. Magisteria Dignitas, seu Magistri Officiorum, apud eumdem Senatorem loco laudato, et lib. 9. Epist. 24. Magisterium Palatinum, apud Sidonium lib. 1. Epist. 3. , apud Theophylactum Simocattam lib. 3. cap. 15. Magister Operis, vel operarum, vulgo Matre de l'uvre, Cui operibus publicis vacare incumbit. Erat etiam officium monasticum, ut ex Charta ann. 1347. tom. 2. Rer. Mogunt. pag. 769. discimus :

Convocatis et congregatis... honestis et religiosis viris... Herbordo Magistro operis.

Vide Operarius. Magistri operum Dalphinales, in Stat. ann. 1378. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 377. Magister Ordinis. Charta S. Crucis de Talemundo ann. 1366 :

Item in una Festorum Sanct Crucis debet dictus Aquarius ministrare dicto Abbati et gentibus suis generale et pietantiam sicut aliis de

Conventu, et quotiescumque Conventus non utetur Carnibus, debet Magister Ordinis serviri et ministrari pro duobus tam in generali quam in pietantia, et tam in prandio quam in cna.
Abbas subindicari videtur. Quis apud monachos ea appellatione designetur, docet Ordinar. MS. S. Petri Aure-val. ubi de process. SS. Corporis Christi :

Magister ordinis, videlicet prior claustralis, etc.

Sed et monachi tate aut professione antiquiores Magistri ordinis nuncupantur ibid. :

Tunc prior claustralis et alii Magistri ordinis monasterii, sive antiqui et provecti quatuor ex prdictis accipiant reverenter capsam, sub qua portatur Corpus Jhesu Christi.

Vide supra Domini ordinis in Dominus 11. Magister Ordinis Fidei et Pacis, Ordo militaris institutus contra Albigenses, in Charta ann. 1276. ex Tabul. archiep. Auxit. Vide Ordo fidei in Ordo 6. Magister in Organo, Qui organa musica pulsat, Gall. Organiste. Charta ann. 1232. in Chartul. Cluniac. :

Ego P. Leonis Burgensis, Magister in organo, de mandato et voluntate domini Burgensis episcopi et utriusque supradictarum partium hanc Cartam scripsi.

Vide Organum. Magister Organorum, Music prfectus. Computum ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 280 :

Pro equo Magistri Organorum flor. 11.

Magister Ostiariorum, Dignitas in aula Regum Francorum : is Ostiariis Palatinis prerat. In Annal. Eginhardi et Vita Ludovici Pii ann. 822. occurrit Gerungus quidam hac donatus, qui in Epistolis 2. et 4. Frotharii Episcopi Tullensis appellatur summus sacri Palatii Ostiarius : apud Wandelbertum denique lib. de Miracul. S. Goaris cap. 30. Palatii dilis. Qu quidem dignitas magna fuit, siquidem in Annalibus Francorum Bertinianis ann. 872. dicitur Carolus Calvus hac cohonestasse Bosonem fratrem uxoris, qui postmodum Provinci Rex fuit :

Bosonem fratrem uxoris Camerarium et Ostiariorum Magistrum constituens, etc.

Idem certe videtur qui Curopalata. Magister, vel Principalis Pdagogus, dictus olim in Academia Parisiensi, qui hodie Principalis Collegii nude appellatur, in Statut. Cardinal. de Tutavilla, apud Stephanum Paschasium lib. 9. Disquisit. Francic. cap. 17. Magistri Pagorum, apud Siculum Flaccum de Condit. agror. ubi in Codice Palatino ad oram scribi monet Rigaltius, Magistri pagorum Magistrati dicuntur.

Gloss. Lat. Grc. : Magister Pagi, .

Magisterium Pagi Major domus

, in vet. Inscript. 1007. 7. Magister Palatii, Idem qui , in Aula Regum Franc. Godfridus Viterbiensis part. 12. Chronic. :

Dum Magistri Palatii omnia reipublic munera obirent, etc. Pipinus Magister Palatii, qui Regis nomine magna diuturnaque bella gesserat, etc.
Charta ann. 1348. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 223 :

Jehans Sire de Chasteillon, Souverain Maistre de l'Ostel Madame la Reyne de France.

Vide plura in voce Major. Magister Panaterius, Qui officio Panateri prerat, nostris Grand Panetier, cujus magna in Palatio Regum Franc. dignitas. Ordinat. domus Dalphini ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 393 :

Item, unum sufficientem Scutifferum qui sit Magister Panaterius ordinamus... Item procuret et ordinet... fieri facere panem bene coctum et fermentatum ad pretium factum.
Magistri Parlamenti, seu

Magistri Curi Domini Regis Parlamentum ejus tenentium Parisius

, in veteribus Arestis, qui hodie Consiliarii Parlamenti. Vide Parlamentum et supra Magistri Curi. Magister Patroni Jaugi, Penes quem exemplar mensurarum servatur, seu qui de mensuris judicat. Lit. ann. 1383. in Reg. 122. Chartoph. reg. ch. 319 :

Comme eust est orden... que en nostre ville d'Aucerre avoit quatre Maistres, qui seroient nommez et appellez Maistres du patron de la jauge de laditte ville d'Aucerre, etc.
Vide supra Jaugia. Magister Pavilionum, Tentoriorum prfectus. Ordinat. hospit. reg. ann. 1317. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 71. r. :

Mestre Yves Mestre des paveillons prendra une provende d'avoine, fer et clou, et mengera court.
Charta Phil. V. ann. 1321. in Reg. 60. Chartoph. reg. ch. 159 :

Ivo Briconii Magister Pavillionum nostrorum, etc.

Vide Papilio 1. et Pavilio. Magister Perrerius, Cmentarius, Gall. Maon. Statutum Johannis Regis Fr. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 78 :

Item quod dicti Consules Avinioneti, qui nunc sunt et erunt pro tempore, compellere seu compelli facere possint omnes Magistros Perrerios,

tegularios et fusterios eorum jurisdictionis, ad operandum in clausuris et aliis edificiis predictis, mediante salario competenti secundum taxationem legitimam Consulum predictorum.

Magister Pincernarum, dignitas in Regum nostrorum Palatio, in Annal. Francor. Loisellianis ann. 781. Chartam Philippi Regis Franc. anni. 1065. subscribit Adam Pincerna magister, in Hist. S. Martini de Campis pag. 17. aliam ann. 1075. apud Chiffletium in Tornutio pag. 325. Erveus Magister Pincernarum. Eadem dignitas in aula Hungarica, in Charta Bel Regis ann. 1251. Magister Pincerna, in Charta Gallica ann. 1067. tom. 11. Spicilegii Acheriani pag. 296. Iso Magister in Gloss. ad Prudent. Hymn. 6. Cathemer. : Quorum reversus unus, Dat poculum tyranno : Magister Pincernarum. Vide Archipincerna, et Butta 3. Magister Pontenarius, Gallice Matre Pontonnier :

Concedimus etiam Stephano de Artiges quod sit Magister Pontenarius ibidem (Agenni) vita sua.

(Litt. Richardi, regis Anglorum, p. 90, ann. 1189). Magistri Portuum, Vide Factum pro Officiariis Lugdunensib. ann. 1648. pag. 196. 237. et Menester. Hist. Lugdun. pag. 81. Magistri Procuratorum, nunc Clientes, appellantur ii, qui causas suas procuratoribus tuendas committunt. Stat. ann. 1367. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 706. art. 8 :

Que les procureurs ne se chargeront de causes, se ils ne sont bien instruiz et par bonne collation, et sentiront, s'ilz peuvent, quelles preuves leurs Maistres auront, pour les avoir quant mestier sera ; et mettront en mmoire, comme dit est, tout le fait de leurs Maistres,... et sauront o leurs Maistres demourront, ou l o ilz les pourront trouver et faire savoir l'estat de leur cause.
Magister Puerorum, Idem qui Infantum, passim apud Bern. Mon. in Ord. Cluniac. prsertim cap. 27. 1. partis. Magister Qustorum, in Constitut. Sicul. lib. 1. tit. 36. 58. Magister Rationalis, Magistratus in Regno Neapolitano, et in Provinci Comitatu, qui rationibus seu Principis rario prerat, litesque ad illud spectantes dijudicabat. Chron. Sicili ad ann. 1322. apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 89 :

Fredericus Dei gratia Rcx Sicili nobili Johanni de Claromonte Militi regni Sicili seniscallo magn su curi, Magistro Rationali, etc.
Conventiones Ludovici Regis Sicili et Hierosol. cum Arelatensibus ann. 1385. ex cod. MS. D. Brunet fol. 11 :

Domino Raymundo Bernardo Flamigi Milite, legum doctore, magn regi curie Magistro Rationali majore et secundarum appellationum Provinci

judice.

De hac dignitate pluribus disseruit Scipio Ammiratus leg. 1. de Famil. Neapolit. pag. 44. Camer rationum meminit Charta ann. 1421. apud Vignerium in Alsatica Geneal. pag. 195. Dignitatis inferioris fuisse videtur qui Regii Hospitii Magister Rationalis inscribitur, in Charta Roberti Regis Sicili ann. 1314. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 286. Ejusdem nominis et dignitatis Magistratus instituti in Dalphinatu ab Humberto II. quorum mentio prima occurrit in Computo ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 286 :

Apud Gratianopolim anno 1334. coram dom. Magistris Rationalibus magn curi Dalphinalis computavit Aynardus de Bella-comba, castellanus Cabeoli.
Hinc plures exstitisse qui Magistri Rationales vocarentur constat ; idem etiam colligitur ex Ordinatione ejusdem Humberti ann. 1340. quo denique mediante anno penes unum nomen illud remanere atque ob rem aliis et gradu et officio illum preminere statuit idem Dalphinus. Plura vide tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 286. et seq. Magister Rationum in regno Aragonensi, idem qui Rationalis. Concil. Dertus. ann. 1429. inter Hispan. tom. 3. pag. 660 :

Sexta litera patens regia, per quam D. Alphonsus Aragonum Rex illustris declarat Clericos et Ecclesiasticos viros actu in servitio regio non deservientes, nec in pitachio (f. pyctatio) Magistri Rationum domus su regi nominatim descriptos... non esse nec haberi debere pro familiaribus.

Magistri Regales, an iidem qui Magistri Hospitii Regis, an vero sic dicti quod a Rege ad rem aliquam dijudicandam delegati ? Iidem videntur atque Magistri curi vel parlamenti, qui hodie Consiliarii nuncupantur. Judicium Parlamenti ann. 1269. ex Chartul. AB. fol. ult. Monast. S. German. Paris. :

Qu inquesta ad ultimum venerabili viro Magistro Galterio Cantori Silvanectensi ad providendum, abbreviandum et rubricandum tradita et assignata, per ipsum Magistrum fuit Magistris Regalibus asportata, et deliberatione habita super ea, pronuntiaverunt dicti Regales dicta die Veneris in pleno Parlamenti consistorio, dictum Abbatem plene et bene probasse et fundasse intentionem suam, et dominum Regem nichil probasse.

Magister Regis. Vide Bajulus 2. Magister Requestarum Hospitii, Libellorum supplicum Magister, Matre des requtes de l'htel. Litter Caroli Reg. Franc. ann. 1408. apud Rymer. tom. 8. pag. 566 :

Magistri Requestarum Hospitii.

Vita Jacobi Gelu Archiep. Turon. ab ipso conscripta ad ann. 1402. apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 1947 :

Illustrissimus Princeps D. Lud. Dux Aurelianensis me Magistrum Requestarum sui Hospitii retinuit.
Ordinat. Phil. VI. ann. 1345. 15. Febr. :

Ordonnons que les Maistres des requestes de nostre hostel, de nostredite compagne et de nosdits enfans n'ayent aucune cognoissance, se ce n'est des personnes de nostre hostel, ou cas que l'on feroit quelques demandes pures personnelles... Nous ordonnons que nulle amende ue soit taxe par eux, se ce n'est en nostre prsence, quant nous orrons nos requestes.
Magister Rerum privatarum domus divin,

cui suberant Rationales rerum privatarum, Bastaga privata, Prpositi gregum et stabulorum, Procuratores saltuum, etc

. In Notitia Imperii, ubi plura disserit Pancirollus. Magister Rot, Militum caterv, qu Rota dicebatur, prfectus. Charta ann. 1468. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 3. pag. 222. col. 1 :

Mathias D. G. rex Hungari... fidelibus nostris capitaneis, belliducibus, levatoribusque et sollicitatoribus prsentis exercitus nostri, nec non Magistris rotarum, cunctisque aliis gentibus, equitibus, peditibus, etc.

Vide Rota 8. et in Rumpere. Magister in Sacra Pagina, Theologus doctor, in Conc. Constant. part. 10. cap. 7. pag. 596. Vide supra Divinus 2. Magister Sacri Palatii summi Pontificis,

consuevit esse ex Ordine Prdicatorum, et ordinarie quando fit Consistorium, legit in Palatio publice aliquid in Theologia. Ad hunc spectat ordinare, qui debeat facere sermones in Capella Apostolica, et eorum sermones prvidere, curareque, ut nihil dicatur puritati fidei et gravitati illius loci contrarium, etc.
Ceremon. Rom. lib. 3. pag. 319. Macister Sartor. Matre Tailleur. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 395 :

Item, ordinamus haberi debere unum Magistrum Sartorem seu Talliatorem, etc.

Magister Scacarii. Vide Scacarium, in Scaci. Magister Scholariorum. Qui Scholaribus prerat. Anonymus de Gestis Manfredi et Conradi Regum apud Murator. tom. 8. col. 609 :

Legem ponit (Carolus Rex) regnicolis, novosque Secretarios... Magistros

Scholariorum, magistros juratos,... statuit.

Vide Scholares. Magister Scholarum, dignitas in Ecclesiis Cathedralibus, apud Joannem Sarisber. in Epist. non semel, et Joan. de Deo in Pnitentiario lib. 5. cap. 14. qui alias Scholasticus, et Caput Schol. Vide V. Cl. Jacob. Petitum post Pnitentiale Theodori, pag. 610. Vide Scholasticus. Chart. Willegis. Archiep. Mogunt. ann. 976. apud Guden. Cod. Diplom. 1. pag. 356 :

Nullus scolaris qui non est canonicus, prter assensum Magistri scolas ingredi prsumat.

Confer Magister Infantum et Magister Major. Magister Scholarum de cantu, Choristarum puerorum prpositus. Statuta Eccl. Barcinon. ann. 1332. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 612 :

Volumus etiam quod Magister Scholarum de cantu, non possit ipsam portionem, qu debetur in dictis festivitatibus scholaribus suis, aliquatenus retinere.

Magister Scutiferi qui fuerit in aula Dalphini ex sequentibus disce. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. pag. 394 :

Item, ordinamus unum scutifferum qui sit Magister Scutiferi.... cujus requirit officium, tempore quo nos equitare contingit, nostrum palafredum habere paratum cum ense, stivalibus, calcaribus et capello, nostrumque deferre mantellum et capellum, nostram sequendo comitivam debeat, etc.
Vide Scutiferi. Magister Secretarius, Idem qui supra Magister custos. Bernardi Mon. Ordo Cluniac. part. 1. cap. 27 :

Secretarius Magister dat pueris in manibus tunicas, in festis qu fiunt in cappis.

Magister Servorum, qui eorum curam gerit in domibus magnatum, in Capit. Caroli Magni lib. 4. cap. 32. Dominus. Magistri Siclarii, apud Baluzium tom. 6. Miscell. pag. 277. perperam editum pro Magistri Scholariorum. Magistri Somerii. Horum officium ita describitur in Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 393 :

Item, ordinamus pro camera nostra tres Magistros Somerios et honorabiles sicut decet, quorum unus arma nostra deferat, et reliqui duo raubas et alia arnesia necessaria nobis.
Magister qui Facit les Sots, Joculari societatis caput. Charta offic. Lemovic. ann. 1340. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 556 :

Item duos sextarios frumenti censualis cum accaptamento, quos debet

gener Magistri qui facit les Sots, ratione cujusdam vine.

Magister Tavernicorum. Vide Tavernica. Magister Templi. Vide Templarius. Magister Testamentorum, Qui lites ad testamenta spectantes dijudicabat. Lit. ann. 1483. in Reg. 209. Chartoph. reg. ch. 286 :

Pour lequel (testament) acomplir icellui suppliant a est convenu en la court de l'vesque de Poictiers pardevant son official audit lieu, pardevant le Maistre des Testamens.

Magistri Theologi Facultatis Parisiensis ad octogenarium numerum reducuntur Bulla Innoc. III. PP. ex Chartul. episc. Paris. in Bibl. reg. Cod. 5526. fol. 45. v :

Decens est ut ipsorum (Magistrorum Theologorum) numerositas refrenetur ; ne forsitan propter onerosam multitudinem, qu nihil habet onesti, vel vilescat eorum officium, vel minus composite impleatur, cum Deus omnia fecerit in numero, pondere et mensura. Hac consideratione prudenter inducti, auctoritate prsentium firmiter inhibemus, ut Parisius Magistrorum Theologi numerus octonarium non transcendat, nisi forte multa utilitas et necessitas hoc exposcat.
Quod quidem ita posthac visum est : admodum enim excrevit Ecclesi bono eorum numerus. Sed et hic octogenarium, pro octonarium, legendum censeo. Nihil mutandum. Eo enim tempore magistri dicebantur, vel magistri regentes qui postea Professores. Vide Savin. Histor. Jur. Roman. tom. 3. cap. 21. 77. not. i. et passim. Magistri Valleti appellantur Prcipui inter monetarum operarios, in Lit. remiss. ann. 1361. ex Reg. 91. Chartoph. reg. ch. 163 :

Dicti tres Magistri valleti operati fuerant pluries in dicta moneta ad partem.

Magister Venator, Qui regi venationi prest, Gall. Grand Veneur. Charta Caroli V. reg. Franc. ann. 1366 :

Dominus genitor noster confisus ad plenum de probitate dilecti et fidelis Joannis de Meudon militis, Magistri venatoris nostri, aquarumque et forestarum nostrarum, etc.
Memor. G. Cam. Comput. Paris. fol. 140. v. ad ann. 1410 :

Dominus Guillelmus de Gamachiis miles cambellanus domini regis, ordinatus et stabilitus Magister venator et gubernator veneri regis, loco Roberti de Franconvilla.
Magister Wardorum, apud Anglos, pupillorum et orphanorum curator. Vide Justitiarius. Magister, nude pro Prfectus copiis militaribus, Gall. Capitaine, in Stat. ann. 1373. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 659. art. 3.

Magister, Gall. Matre, Medicus nude appellatur, in Poem. de Clomades Ms. :

Li sont de chou qu'il n'y a Pril et que bien garira : Car li Maistre ainsi dit leur ont.

Unde Mestrie dicitur Ars curandi, in Mirac. S. Ludov. edit. reg. pag. 438 :

Quant il (le chirurgien) aperut que c'estoit maladie non mie curable par nature et par Mestrie et par mdecine, etc.

Magister, hoc est Villanus, in Chron. Vulturn. ad ann. 779. apud Murat. tom. 1. part. 2. pag. 363. B. Vide Major. Magistri, Artifices quidam, quorum ars inter minores artes recensetur, in Stat. ant. Florent. lib. 5. cap. 19. ex Cod. reg. 4621. Magister, sine addito nuncupatur Carnifex, in Lit. remiss. ann. 1395. ex Reg. 148. Chartoph. reg. ch. 93 :

Le Maistre qui estoit venu s dittes prisons pour excuter icellui Wastelier, qui estoit condempn, etc.
Ali ann. 1463. in Reg. 199. ch. 315 :

Maistre Jehan de Tours en son vivant excuteur de la haulte justice de Thoulouse, etc.

Magister vel Magistra, Gall. La Maistre, appellatur pars aratri, lignum nempe, quo aratrum continetur, vulgo la Haye. Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 111. Chartoph. reg. ch. 35 :

Guillaume Vernis prist audit lieu, o estoit ledit tumbereau, le fer et coultre de une charrue, le vennelier, la Maistre, le tirot et l'esparre qui se tient au vennelier, quoy on atelle trois chevaux. Maiestre,
Magister, pro Matre, in Lit. Phil. VI. reg. Franc. ann. 1346. ex Bibl. reg. Maistire, eadem acceptione, in Vita J. C. Ms. :

De Jhesu Crist vostre Maistire, Qui resours est comme boins sire.

MAGISTERIALE, Didascalium (a Grco .) Papias. MAGISTERIALIS, Summus, supremus ; titulus honorarius summi Pontificis. Vide Magistratus 2. Epist. synod. conc. Tricass. ann. 867. ad Nicol. I. PP. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 589 :

Nobis quoque in ejusdem rei negotio decertantibus, et qudam deflorantibus, non tamen terminantibus, eo usque causam perduximus, ut solummodo Magisteriali vestro culmini eorum assignaretur restitutio, etc. Magistrial,
eodem sensu, apud Thaumass. inter notas ad Assis. Hierosol. pag. 251 :

Le chastelain de Coucy Moult de feaux a terriaux,

S'en a de Magistriaux.

Magistral, pro Arrogans, in Lit. remiss. ann. 1449. ex Reg. 179. Chartoph. reg. ch. 354 :

Ung appell Pierre,... qui estoit varlet de guerre fort Magistral, etc.

Hinc Maistrie et Maistrise, Superbia, insolentia. Lit. remiss. ann. 1372. in Reg. 104. ch. 92 :

Icellui chevalier par sa Maitrie, arrogance, grant puissance et volent irraisonnable, etc.
Ali ann. 1381. in Reg. 120. ch. 97 :

Et s'effora ledit Ymbert de la oster audit mareschal par sa Maistrise. Icellui Vincent et Perrot le faisoient par Maistrise et en despit de Guionnet, Je ne suis pas pour signorer, Ne pour Mestrie demener.

in aliis ann. 1400. ex Reg. 155. ch. 226. Mestrie vero dominationem sonat in Vita J. C. Ms. :

MAGISTERIALITER, Dextere, industrie, Gall. Adroitement, en matre. Gervasii Tilber. Otia Imper. apud Leibnit. Script. Brunsvic. tom. 1. pag. 978 :

Verniculus autem ex arbore, ad modum ilicis et quantitatem dumi pungitiva folia habente, prodit ad pedem, nodulum faciens mollem ad formam ciceris, aquosum et cum exterius colorem habeat nebul et roris coagulati, interius rubet ; et cum ungue Magisterialiter decerpitur, ne, tenui rupta pellicula, humor inclusus, affluat, postquam exsiccatur, et corio includitur.
Magisterialiter, Docte, perite, Gallis, en Matre. Conc. Armenorum ann. 1342. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 348 :

In omnibus diebus Dominicis dicimus hoc canticum, quod dom. Nerses Glanensis catholicon dicit Magisterialiter, etc.
MAGISTERIANDUS, Academia laurea donandus ; Magistrandus, qui disputationibus eo in casu prsidet. Stat. Universit. Aquens. pag. 67 :

Ordinamus quod hora, qua debebit Magisteriandus venire ad locum magisterii, etc.
Ibidem :

Rector cum Magisteriando et Magistrando suo, etc.

MAGISTERIANI, Officiales Magistri officiorum. Gloss nomic MSS. : , . Gloss. Lat. Gr. : Agens in rebus, . meminit etiam Relatio Nestorii in Synodo Ephes. part. 2. Act. 1. Conc. Calchedon. Act. 3. 10. pag. 176. 177. 186. 281. Edit. 1618. quibus locis dicuntur, spectabiles in Suggestione Legatorum ad Hormisdam

PP. inter ejus Epistolas ubi Eulogius, qui Magistrianus dicitur in hac Suggestione, Agens in rebus vocatur in Epist. Justiniani ad Hormisdam ante Epist. 66. Magistriani etiam dicuntur Victori Tunnensi in Chronico, et Anastasio in S. Hormisda : apud Gelasium Cyzicenum lib. 3. de Concilio Nicno, Palladium in Hist. Lausiaca cap. 149. Isidorum Pelusiotam Epist. 229. Constantinum de Administrando Imp. cap. 22. Cedrenum pag. 402. Glycam et alios a Meursio laudatos, et Baron. ann. 163. n. 3. 42. Liberatus Diaconus in Breviario cap. 15 :

Et direxit per totum Orientem Magistrianos, etc.

Marcus Gazensis :

Venit Magistrianus Epistolas afferens Imperatorias, etc.

Acta Abercii apud Baronium :

Valerianum et Basianum Magisterios divinorum nostrorum officiorum misimus.

Bibliotheca Patrum ascetica tom. 3. pag. 265 :

Venit aliquando Magisterianus deferens ei testamentum cujusdam.

De iis multa habet Fabrotus in Glossario ad Cedrenum, qu consulto omittimus. 1. MAGISTERIUM, Jus, dominium. Tabularium S. Vincentii Cenoman. :

Gaufridus de Cataglande dedit S. Vincentio de Ecclesia de Nulliaco tale Magisterium quale habebat super presbiterium loci illius, et tertiam partem expleti quod habebat in eadem Ecclesia, id est, tertiam partem annon et vini et sepultur, et decimam expleti quod habebat in duobus molendinis.
2. MAGISTERIUM, Artificium, nostris Maistrise. Aggenus de Limitib. agr. :

Magisterium suum si vult mensor ostendere ; modum concessum fano illi demonstret.

Charta Ludovici Junioris Reg. Franc. ann. 1160. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 536 :

Concessimus ex nunc in perpetuum Theci uxori Yvoni Lachoe Magisterium canatorum... in villa nostra Parisiensi.
Magisterium Sacerdotii, apud Suetonium in Caligula et in Domitiano, . Maistrise, pro Ars, in Chron. S. Dion. 5. Collect. Histor. Franc. pag. 254 :

Entre les autres prsens li envoia uns hologes de leton, ouvrez par merveilleuse Maistrise.
Ubi Annal. Franc. Loisell. ibid. pag. 56 :

Horologium ex aurichalcho arte mechanica mirifice compositum.

3. MAGISTERIUM, Magistri officiorum dignitas. Childeb. epist. ad Theob. magist. tom. 4. Collect. Histor. Franc. pag. 85 :

Prlati Magisterii vestri dignitas excolenda, qu licet per se magna sit, etc.
4. MAGISTERIUM, Magistri opus, Ital. Magisterio, eodem sensu. Charta ann. 1349. tom. 2. Hist. Cassin. pag. 545. col. 2 :

Promiserunt construere tectum totius ecclesi Cassinensis secundum formam, secundum quam laboratum est tectum ecclesi Lateranensis de Urbe,... et ipsam ecclesiam et tectum reddere completum, sine defectu aliquo ; et in casu quo aliquis in eorum Magisterio appareret, promiserunt resarcire.
5. MAGISTERIUM, Magistri monetarii emolumentum. Charta Caroli IV. imper. ann. 1363. tom. 1. Cod. Ital. diplom. col. 2445 :

Magister monet recipiet pro Magisterio, operariis dictarum monetarum, custodia et aliis necessariis, quatuor grossos cum dimidio.
6. MAGISTERIUM, Opera, quam subditus domino suo prstare tenetur. Charta ann. 1120. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1133 :

Placitum, et guaittam, et albergariam, et alogamentum, et polastrum, et Magisterium. Venerellus cum suo consorte solidos x. dentur feorali ; cetera dentur curti, et Magisterium in dificatione et allogamentum.

Infra loco Magisterium, legitur pluries Laborationem et semel Opera. Vide infra Magistratus 7. 7. MAGISTERIUM, Magistratus, magistrorum consessus. Charta Roger. castel. Insul. ann. 1225. ex Tabul. S. Petri Gand. :

Quod si eos (captos) liberare nescientes (scabini) et Magisterium suum consulere et inquisitionem veritatis habere voluerint ; abbas et castellanus eis et Magisterii sui consilium et inquisitionem veritatis faciet exhiberi.

8. MAGISTERIUM. Locus Magisterii, Aula, ubi magistri seu doctores instituuntur. Vide supra Magisteriandus. 9. MAGISTERIUM, passim Pierre philosophale, auctore D. Falconet. Investigatio Magisterii, in titulo Gebri Arab. 10. MAGISTERIUM. Coloris species :

Pro azurro et Magisterio per eum dato in dicta turri.

(Archiv. Vatic. Ed. Publ. 1460-64, f. 197.) 11. MAGISTERIUM. Gall. les Suprieurs ecclsiastiques :

Ad tuum Magisterium Tuum querens officium ; Sed si non habes divinum, Ad nos non agas reditum.

(Gesta Pontificum Cameracensium. pag. 56.) 1. MAGISTRA, Mulier filiarum principis educationi prfecta, vulgo Gouvernante. Charta ann. 1226. in Chartul. Arremar. ch. 150 :

Ego Agnes Comitissa Campani et Bri palatina. Notum facio... quod vir venerabilis Jacobus abbas monasterii Arremarensis totusque ejusdem loci conventus ad preces meas dederunt et concesserunt domin Aelidi Magistr me tres partes pratorum.
Eadem ratione Magistra appellabatur, qu beguinas Parisiis regebat. Lit. remiss. ann. 1358. in Reg. 90. Chartoph. reg. ch. 146 :

Magistri, gubernatores seu regimen et administrationem dicti beguinagii (Paris.) gerentes, etc.

Vide Bajulus 2. 2. MAGISTRA, Abbatissa ordinis S. Augustini Chart. ann. 1299. apud Kopp. Orig. Fd. Helvet. num. 31 :

Magistr et conventui canonicarum monasterii de S. Katherina, ordinis S. Augustini, etc.

Vide Schannat. Histor. Episc. Wormat. tom. 1. pag. 165. et 174. 3. MAGISTRA, Uxor Magistri seu prfecti artis cujusvis. Necrol. S. Saturn. Carnot. ann. amplius 500 :

VI. Cal. Oct. obiit Maria Magistra Pellipariorum.

Interdum Regina eadem notione, usurpatur ibidem. Vide infra in hac voce. MAGISTRALIS Honor, Dignitas Magistratus. Vita S. Maximi tom. 1. Jan. pag. 91 :

S. Maximus cum polleret Litterarum industria, honore illum magistrali in urbe (Caturca) sublimaverunt.
Magistralis Oculus, Superciliosus, Gall. Arrogant, altier. Laurent. Byzinius de Orig. belli Hussit. ann. 1419. apud Ludewig. tom. 6. pag. 210 :

Jam cum superbo oculo magistrali incipit non manducare sapienti panem.

Magistralis Unctio, vox medicis nota, Remedium quoddam vel unguentum pretiosum, interpretibus doctis Hagiographis ad Mirac. S. Ros tom. 5. Aug. pag. 1000. col. 2 :

Adducti chirurgi, postquam viliora remedia sine profectu applicuerant, protestati sunt, hominem non aliter, quam unctione Magistrali, qu sumptu non mediocri paranda fuisset, curari posse.

MAGISTRANDUS. Vide supra Magisteriandus. MAGISTRARE, Docere, regere, moderari. Gerardus in Vita S. Adalhardi sc. 4. Bened. part. 1. pag. 349 :

Omnis Gallia, qu ejus (Adalhardi) consilio innitebatur, pacata probavit : maxime vero Italia, qu sibi a Carolo fuerat commissa, ut Pippino juniori

ad regendum Magistraret, et ad stateram justiti regnum Italicum informaret.

Ibid. pag. 354 :

Prterea jubetur etiam omnibus Ecclesiis Magistrare : quibus consilio et prudentia magister, sed discipulus apparet humilitate.

Occurrit prterea apud Aurelium Victorem, Cassianum semel ac iterum, S. Hieronymum Ep. 25. cap. 5. Auctorem de Disciplina Scholarium cap. 2. etc. Vox Festo etiam nota. Nostris alias Maistrer, Maistrier et Mestroier. Villehard. paragr. 33 :

Mes je voi que nus ne vos sauroit si gouverner et si Maistrer com ge, que votre sire sui.
Lit. remiss. ann. 1387. in Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 253 :

Lequel Milet qui son temps a voulu batre, suppditer et Maistrier touz les autres du pays.
Ali ann. 1390. in Reg. 139. ch. 145 : Bestiar. Ms. :

Comme le suppliant ne povoit Maistrier ledit cheval, etc. Icel les femeles Maistroie Et en la plaine et en l'erboie.

MAGISTRARI, Academica laurea donari. Acta S. Bernardi de Monte Jovis tom. 2. Junii pag. 1074 :

Studiosus valde, Magistratus in septem artibus liberalibus.

Processus de B. Petro de Luxemb. tom. 1. Julii pag. 546 :

Multum compatiebatur pauperibus clericis, specialiter Magistratis in scientiis et non beneficiatis. Si qui sint.... licentiati,... qui velint Magistrari, etc.

Ea quidem notione interdum occurrit, puta in Stat. Universit. Andegav. ann. 1435 : Et in Charta ann. 1360. apud Ughell. tom. 2. Ital. sacr. col. 26 :

Volentes quod illi, qui in prfato studio Magistrati fuerint in facultate prdicta, in eo et aliis generalibus studiis dict facultatis regendi et docendi, absque approbatione alia, liberam habeant facultatem.

At in locis supra allatis Magistratus, idem sonat atque Doctus, peritus, Ital. Ammaestrato, ut aperte colligitur ex Stat. Veron. cap. 126. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 647 :

Omnes camphiones bravos et Magistratos et, etc. Magistrati in armis,

in Hist. belli Forojul. ibid. col. 1204. Ita etiam Gallicum Maistrisi ex Lit. ann. 1390. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 354 :

A ceux que vous trouverez non expers et insouffisans pratiquier esdictes

sciences (Mdecine et Chirurgie) defendez sur telles paines qu'il vous semblera faire de raison, que en aucune maniere ilz ne exercent la pratique desdictes sciences ; et ou cas que aucun non Maistrisi s sciences dessus dictes, vouldroit dire et maintenir soy estre souffisant, etc.

MAGISTRATI. Vide Magistri Pagorum. 1. MAGISTRATIO, Doctrina, eruditio. Epist. S. Hildegardis ad Anastasium PP. in ejus Vita auctore Theodorico :

O persona qu es prcellens armatura et mons Magistrationis valde ornat civitatis. qu solis disciplinis traduntur, et Magistratione discuntur

Magistrationes Public, Schol, in leg. ult. Cod. Th. de Stud. liberal. urb. Rom. (14, 9.) Apuleius de Doctr. Platon. de Scientiis, . Sic enim MSS. libri prferunt, pro Magistra ratione. S. Columban. instruct. 4 :

Nonne sine disciplina aliqua perfecta Magistratio aut aliqua militia acquiriri impossibile est ?
Vide Salmasium ad Vopiscum pag. 458. Magistracio Aquarum et forestarum,

Maistrise des eaux et forets

, in Regest. 80. Chartophyl. regii Ch. 754. ann. 1351. 2. MAGISTRATIO, Inter Magistrandos, id est docendos seu scholares, annumeratio, idem quod Inscription appellatur in scholis Parisiensibus. Stat. Universit. Andegav. ann. 1410. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 500. art. 10 :

Pro supportandis oneribus, qu rectorem frequencius subire oportebit, statuitur et ordinatur, quod de cetero rector.... a novis scholaribus noviter venientibus, pro receptione juramenti et scholaris novi Magistratione, viginti parvos denarios semel tantum a quolibet percipiet atque levabit.

1. MAGISTRATUS, Idem quod Procuratio, seu jus Pastus. Magistralis Cna, in Charta Monasterii Silv-Lat. Vide Dominicum de Prrogat. allod. cap. 15. 8. 2. MAGISTRATUS, Titulus honorarius summi Pontificis. Gervasius Remorum Archiep. in Epist. ad Nicolaum II. PP. :

Dicant adversarii quantumlibet me infidelem et rebellem Magistratui vestro.

Vide Majestas. 3. MAGISTRATUS, Abbatialis dignitas, seu alia quvis Prpositura. Epistola 145. Gerberti apud Mabill. tom. 3. Annal. Benedict. pag. 655 :

Sancti Dionysii cnobium ejus esse reverenti ac dignitatis, ut nullius ibi

Magistratus deponi debeat, aut imponi sine comprovincialium, quorum interest, consensu ac favore sollemni.
4. MAGISTRATUS, Titulus rationum regiarum prfecti, Gall. Matre des Comptes. Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 144. r. :

Dom. Johannes Bernier miles institutus in officio Magistratus Camer Computorum ad vadia, jura et emolumenta consueta,... fecit... solitum juramentum in manu domini cancellarii Franci. Comes prsentabit nobis clericum idoneum ad Magistratum domus Dei Meldensis, qui si idoneus fuerit, a nobis recipietur.
Alia ann. 1230. ibid. fol. 187. v. col. 2 :

5. MAGISTRATUS, Officium ejus qui hospitali prest. Charta Petri episc. Meld. ann. 1227. in Chartul. Campan. fol. 186. col. 1 :

Nuntiamus vobis quod Radulphum magistrum domus Dei Meldensis a Magistratu dict domus amoveatis. Fuerunt apud Montempessulanum... pro festo Magistratus magistri Ludovici Vallete, qui novus fuerat factus magister in medicina.

6. MAGISTRATUS, Ad magistri seu doctoris gradum ascensus. Comput. ann. 1372. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 312. col. 1 :

7. MAGISTRATUS, Opera, quam subditus domino suo prstare tenetur. Charta Rob. comit. Alenon. ann. 1211. in Reg. forest. comitat. Alenc. fol. 13. v :

Faciendo inde pro omni servicio Magistratum molendinorum meorum et bearum mearum ; ita quod prdictus Salomon vel suus hres in quolibet die ut sit in servicio meo, pro expensis vj. denarios Turon. Cenoman. habebit ; et si ferramenta sua laniata fuerint in servicio meo, de meo proprio reficientur.
Alia ann. 1342. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 62 :

Sciendum tamen est quod pro dicta molneria... facere debebamus et consueveramus Magistratum dict rot cum comunuo, operariis, lignis, lapidibus et aliis omnibus ad dictam rotam necessariis universitati prdict.
Vide supra Magisterium 6. 8. MAGISTRATUS Novitiorum, Prioratus magistro novitiorum assignatus, in Bulla Pauli III. PP. ann. 1535. apud Stephanot. ex Antiq. Lemov. Bened. Mss. part. 1. pag. 474. 9. MAGISTRATUS, adject. pro Doctus, peritus. Vide supra in Magistrari. MAGISTRESSA, Magistra, domina, Matresse. Chron. D. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 565 :

Confessus fuit... dictum Ducem interfecisse Bertrandum filium Caroli

Artus ordinatione dom. Chanci et Magistress.

1. MAGISTRIA, Medietas fructuum prdii reive cujuslibet alterius partiario alicui concess, ad Magistrum seu dominum feudi pertinens ; unde nomen. Charta ann. 1208. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 47. col. 2 :

Tradimus... medietatem fachari seu Magistri in prdicto molendino, et plus si plus ibi habere debeamus... Prdictam siquidem venditionem, qu est medietatem diei Veneris et noctis molendini superioris, etc.

2. MAGISTRIA, Dignitas seu jurisdictio magistri forestarum et aquarum. Charta ann. 1397. in Reg. 155. Chartoph. reg. ch. 117 :

Magister Johannes... regens officium Magistri forestarum et aquarum regiarum in senescallia Carcasson et Biterris, etc. Mestrie des eaues et des forez,
in Stat. ann. 1359. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 387. art. 12. Vide supra Magister generalis aquarum. MAGISTRIANI. Vide Magisteriani. MAGISTRIANUS. Fulgentius Placiades de Continentia Virgiliana :

Elysium ingreditur campum, Elysis enim Grce resolutio dicitur, id est, feriatam vitam post Magistrianum timorem.
Infra :

Magistriani timoris projecta gravedine, i.

timoris Magistri. MAGISTRISSA, Magistra, domina. Charta ann. 1269 :

Noveritis quod... prior fratrum Prdicatorum executor testamenti defunct Ermengardis, dict Lareniere, in jure publico recognovit se... vendidisse xl. solidos Turon. annui redditus, quos prdicta defuncta percipere et habere dicebatur super domum... contiguam domui dict Magistriss ex una parte, etc.
Vide Magistressa. MAGISTRIVUS, in Fabri thesauro ex Apuleio in Florid. :

Pueritia apud vos et Magistrivos.

Sed perperam ; legendum enim distinctis vocibus Magistri vos, ut ex contextu satis patet. MAGISTRIX, ut Magistrissa. Testam. Joan. Chati ann. 1482. in Reg. 2. Armor. gener. part. 1 :

Item volo... quod nobilis mulier Margarita de la Grelieyre domicella,... uxor mea, sit domina et Magistrix tocius domus me et bonorum meorum prdictorum.
MAGISVALENTIA, Summa excurrens, Gall. Surplus. Charta ann. 1319. in Reg. 78. Chartoph. reg. ch. 113 :

Quociens ips res permutabuntur,... non solvantur foriscapia seu laudimia,... nisi forte pro supplemento seu Magisvalentia valoris rerum permutatarum.
Vide infra Plusvalere. MAGIUS. Vide Madius. MAGLA, Ansa, annulus, Ital. Maglia. Gall. Maille. Stat. Ast ubi de Intr. portar. :

Armatur de Magla ferri per quemcunque modum portentur, solvant pro quolibet arnexio hominis furnito, etc.
Vide supra Maclea. MAGLATA, Maiata, Maleata, Idem quod Malliata, Hama thoracis, Italis Maglia, Gall. Maille. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 98 :

Statuimus quod nullus de Societatibus armorum vel artium civitatis bon. ire debeat vel trahere aliquo modo cum panceria, spata, vel Maglata, seu braarola, etc.
- et tom. III. pag. 220 :

Item juramus.... quod non ibo, nec traham modo aliquo cum panceria, spata, Maiata, vel braarolia.
- et tom. III. pag. 608 :

Arma vero defensibilia intelligimus esse panceriam sive coritum cum manicis vel sine manicis, gamberias, Maleatam, etc.

Fr. MAGLETUS. Charta Theob. comit. ann. 1222. in Chartul. Campan. fol. 330. v :

Debebat assignare xxx. libratas terr,... et falcas aven de redditibus in aliis redditibus de Chamaio, prter Magletum majorem.
An vinea muro vel sepe cincta, Gall. Clos de vignes, qu maglio seu marra colitur ? Vide mox MAGLIUS, Ligonis species videtur, quanquam Italis Maglio malleus sit, in Hist. belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1203 :

Et in stalla prdicta habentes palos ferreos, Maglios, zapponos, murum domus prdict... incipientes fodere, etc.

Ut ut est, Magle marram, vulgo Houe, significat, in Lit. remiss. ann. 1378. ex Reg. 114. Chartoph. reg. ch. 165 :

Icellui Guillaume frist ledit Oudin de sa Magle, qu'il apporta des vignes, sur les bras et sur la teste. Megle

et Meigle, eadem notione, usurparunt. Lit. remiss. ann. 1381. in Reg. 121. ch. 83 :

Les dites gens d'armes... prenoient chevaux, jumans et utillemens d'ostel, et les Megles et hostiz des vignerons.

Ali ann. 1414. in Reg. 167. ch. 37 :

Le suppliant ot sa part un pot et une Meigle, etc. Mergle,

in aliis ann. 1397. ex Reg. 153. ch. 237. Mesgle, in Lit. remiss. ann. 1400. ex Reg. 155. ch. 370 :

Deux Mesgles, que l'en dit pioches labourer s vignes, etc. Mesque,
in aliis ann. 1457. ex Reg. 189. ch. 185. MAGMATARIUS, . Gloss. Lat. Gr. MSS. Sangerm. Unguentarius. MAGMENTARE, pro Augmentare, Augere. Henricus Aquilonipolensis in Adolpheide cap. 12 :

Magmentans Christi cultum Duz pacifer almum.

Utitur rursum semel. MAGMENTARIUS, , Qui exta ad altare pro sacrificio fert. Supplem. Antiquarii. MAGNA CHARTA. Vide Charta. MAGNA CURIA. Vide in Curia 8. MAGNVUS, , in Gloss. Latin. Grc. Grandvus, senex. MAGNAGIUM, Mansus, vel mansio. Bulla Alexandri PP. IV. ann. 1258. ex Tabul. Sangerman. :

Magnagia, decimas, redditus, terras, nemora, possessiones et Jurisdictionem temporalem qu habetis in villa qu Noiers appellatur.

Vide Managium 2. MAGNALIS, Magnalia. Gloss antiqu MSS. : Magnalia, salubriora, prosperiora, magnifica, pretiosiora. Jo. de Janua : Magnalis, magnus, vel qui magna fecit. Unde illud : Loquebantur variis linguis Magnalia Dei. Papias : Magnalia, id est, prstantiora, magnifica, salubria. Mamotrectus ad 17. Sapient. :

Magnalia, Magnitudines.

Grc. Edit. . Ruffus Asterius Quintus in Carmine de Deipara :

Signa movent populos, cernunt Magnalia cci.

Auctor Carminis de Missione Spiritus sancti :

Hc tuba profecta de Sion, Magnalibus Orbem replevit Messi.

Arnulfus Lexov. in Epist. :

Non tanta postmodum prosperitatis ejus insignia claruerunt, quanta prcedentis adversitatis Magnalia celebrantur.
Hist. Cortusiorum lib. 3. cap. 5 :

Qui literis Magnalia promittebat.

Will. Britto in Prfat. Philipp. :

Occurrit ibi semel ac iterum. Rodericus Toletan. in Prfat. ad Hist. Hispan. :

Hispanorum Regum origo, et eorum Magnalia, etc.

Cur ego qu novi, proprio qu lumine vidi Non ausim magni Magnalia scribere Regis ?

Occurrit passim in libris sacris, et alibi. Vide observata ab Olao Borrichio lib. de Variis lingu Latin tatib. pag. 157. et Stephanio ad Saxon. Grammat. pag. 156. MAGNANIMIS, pro Magnanimus, ut longanimis. Occurrit in Chr. Casin. lib. 4. cap. 57. 88. et alibi non semel. MAGNANIMITAS, Titulus honorarius Episcoporum et aliorum, apud Ruricium lib. 1. Epist. 10. lib. 2. Epist. 1. MAGNANIMUS, Cui animus est ad iracundiam pronus. Lit. remiss. ann. 1363. in Reg. 95. Chartoph. reg. ch. 1 :

Idem Henricus, qui Magnanimus esse dicitur, ob hoc, malo sine causa motus animo, confestim ipsam uxorem verberare nisus fuit.

MAGNANUM. Vide Manganum. MAGNARIUS. Martinius in Lexico : Negotiator, qui mercimonia omnis generis in solidum vendit, Grcis , Italis Grossiero, Gall. Marchand en gros. Apuleius lib. 1. Metamorph. :

Omne enim pridie Lupus negotiator Magnarius coemerat.

Idem videtur esse quem Apuleius lib. 5. dicit magnis pecuniis negotiantem. Genus tamen aliquod peculiare mercatorum fuisse Magnarios haud male suspicatur Colvius. Vide notas ad Apuleii locum supra laudatum, et Turneb. Advers. lib. 27. cap. 21. Consule prterea Baron. in notis ad 22. diem Aug. Martyrol. MAGNAS. Inter Magnates seu nobiles annumerari pn gravioris genus apud Florentinos, cum in rempublicam coaluerunt. Stat. ant. Florent. lib. 3. cap. 36. ex Cod. reg. 4621 :

Quicumque offenderet in persona aliquem suum hostem, id est illum pro quo laborat aliqua bona, ultra pnas alias sibi impositas per ordinamenta, intelligatur esse et sit Magnas et de numero magnatum civitatis Florenti.
Rursum lib. 5. cap. 28 :

Et si occiderit aliquem, qui fuerit de prioribus artium et vexilliferis justiti, vel eorum collegiis, vel notariis ipsorum, ultra dictas pnas intelligatur esse ipso jure Magnas, si fuerit popularis ; et si fuerit Magnas, esse supermagnas,... et privatus omnibus officiis et beneficiis communis Florenti, una cum filiis et descendentibus suis.
MAGNATI, pro Magnates. Gloss antiqu MSS. : Magnatos, nobiles. Magnatus, nobilis, potens, sanctus. neas Parisiensis Episcopus adversus Grcos :

In hoc segnitia deterioris fam per ora Magnatorum deteruntur.

Folcuinus ad ann. 953. ubi de Baldrico,

qui erat de Magnatorum terr illius prosapia oriundus

. Paschasius Radbertus in Epitaphio Wal sc. 4. Bened. part. 1. pag. 502 :

Senatus exsiliatur, et Magnati omnes, atque olim carissimi et primi damnantur palatii.

Occurrit ibid. iterum et semel. Ita Primati, pro primates, in Chronico Fredegarii cap. 76. Magistrati, pro Magistratus, etc. Magnati, in Barthol. Scrib Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1225. apud Murator. tom. 6. col. 439. mendose pro Magagnati. Vide Mahamium. Magnates, Vassalli majores. Charta Ildefonsi Regis Aragonum ann. 1192. apud Marcam lib. 6. Hist. Beneharn. cap. 9 :

Item Rex prscriptus manutenebo te et defendam tanquam nobilem Magnatem meum per bonam fidem.

Vide Procer. MAGNATIM, Summopere, diligenter. Charta Caroli Simpl. ann. 905. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 500 :

Qui regis servant Magnatim jussa fideles, ejus honorati debent prcedere dono.
MAGNELLA, Magnellus. Vide Manganum 2. MAGNERIUS, Familiaris, domesticus. Statuta Delphinalia pag. 39 :

Quod quicunque seu aliqui Magnerii vel familiares Curi Delphinalis non possint, etc.
Vide Maynerius. Ita etiam in Stat. Humb. II. dalph. ann. 1349. ex Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol. 10. r. pro Maignerius, ut editum est tom. 2. Hist. Dalph. pag. 587. MAGNI, Magnates, quomodo les Grans dicimus. Paschasius Radbertus in Epitaphio Wal lib. 1. cap. 4 :

Cum aut ipse hospites, aut eorum Magnorum aliquis vocasset, etc.

Adde lib. 2. cap. 15. extremo. MAGNICAPER, Saxonibus, ormtebuccan, in Gloss. lfrici, i. immensus caper, hircus. MAGNIFICARE, Augere, amplificare. Charta Boleslai Ducis Silesi ann. 1249. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 487 :

Cupientes Magnificare, et augmentare redditus Ecclesi, etc.

Nicolaus de Jamsilla de Gestis Frederici II. Imper. apud Murator. tom. 8. col. 513 :

Cum autem hoc modo ipse Legatus potentiam suam Magnificaret in regno, cuncti pne regni Majores sibi tanquam domino reverentiam exhibebant.
Gloss. vett. : , amplio, amplifico, Magnifico.

Sed mox successit consolacio gaudiosa cum idem dominus rex (Henricus V.) ejusdem nominis parisque virtutis post se reliquerit filium et heredem... apud quem predictus scutifer multum Magnificatus est et super omnes alios sui status excellentius honoratus est.
(Chart. Clun. litt. abbatis Levvensis in Anglia ; coll. Burgund. B. N. t. 83, n. 468. an. 1413. ) MAGNIFICATIO, Elevatio, prdicatio. Personarum varia Magnificatio, apud Macrob. Saturn. lib. 5. cap. 13. MAGNIFICE, Multum, plurimum, cum effectu. Papias : Magnifice, egregie, excellenter. Alexander Iatrosophista lib. 2. Passion. :

Et Magnifice juvati sunt patientes.

Passim. Magnificus tumor, apud Clium Aurelian. lib. 2. Auctor. cap. 12. MAGNIFICENTIA, Titulus honorarius Regum et aliorum, in Epistolis Childeberti tom. 1. Hist. Franc. pag. 869. in Epist. 60. Nicolai I. PP. in Capitul. Caroli C. pag. 48. 52. in Concil. Ticinensi ann. 855. in Epist. Joannis VIII. PP. 30. 291. apud Gregor. VII. PP. lib. 3. Epist. 21. etc. Vide Brisson. de Formul. pag. 355. Nicolao Spinelli cancellario regni Sicili et Provinci senescallo tribuitur, in Charta ann. 1375. ex schedis Pr. de Mazaugues. MAGNIFICIUM, . Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerman. Magnificentia. MAGNIFICUS, Mirificus, , . Vita S. Simeonis Stylit cap. 2 :

Ibat in Monasterium S. Timothei Magnifici viri.

MAGNINUS, Lebetum faber, nostris Chauderonnier, alias Maignen. Petrus Royer Magninus, in Charta ann. 1490. Lit. remiss. ann. 1406. in Reg. 161. Chartoph. reg. ch. 50 :

Deux Chauderonniers ou Maignens passans par le pays, etc.

Ali ann. 1445. in Reg. 176. ch. 373 :

Perrin Lienart apporta au suppliant Maignen ou chauderonnier deux poilliers.

Guill. Guiart. ad ann. 1285 :

Par la terre au roy de Maillorgues, Ou lors trouva-on maint Maignen Cheminent jusques Parpaignen.

Atque ita etiam legendum, pro Maignier, in Ordinat. hospit. Phil. V. reg. Franc. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1362. Hinc Magnien, Lebes, in Lit. ann. 1342. ex Reg. 103. ch. 316 :

Item autres menues coustumes,... c'est assavoir,... des Magniens, des seilles, des fruiz, etc.

MAGNIPENDISSIMUS, Admodum stimabilis. Litter ann. 1402. apud Rymer. tom. 8. pag. 249 :

Noverint universi, quod cum alias inter illustrissimas et Magnipendissimas personas, dominum Ludovicum Comitem Palatinum Reni et Ducem Bavari, etc.

MAGNIPOTENS, Splendidus et bellicosus. Gasp. Barthii Gloss. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 346. ex Hist. Palst. Fulcherii Carnot. MAGNIPPANUS Servi, in Actis Innocentii III. PP. pag. 68. pro Megajupanus, vel Magnus Jupanus. Vide Zupa. MAGNISSIMUS, pro Maximus. Oratio Ferdinandi Vacecapitis Regis Castell legati ad Ludovicum Ducem Andegav. ann. 1378. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1505 :

Prterea, Magnissime Princeps, nos inter cetera principaliter sumus ad vestram celsitudinem destinati, etc.
Occurrit etiam apud Jos. Moret. Antiquit. Navar. pag. 556. Virgil. Grammat. pag. 131 :

O nulli numero negatur, sive Magnissimo sive midissimo. Jussimus hoc nostr Magnitatis edictum fieri, etc.

MAGNITAS, ut Magnitudo, Titulus honorarius regum. Charta Caroli Simpl. ann. 905. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 500 : MAGNITUDO, Titulus honorarius Regum, et aliorum, apud Ennodium lib. 1. Ep. 4. Marculfum lib. 1. in Capitul. Car. C. tit. 3. cap. 8. tom. 1. Hist. Franc. pag. 869. 882. in Concil. Aquisgran. II. ann. 896. in Prfat. libri 1. ad Pipinum, in Notitia Eccl. Belg. pag. 13. etc. in Epist. 187. 243. Joannis VIII. PP. etc. Vide Brisson. de Formul. pag. 355. Magnitudines, Privilegia, Prrogativ. Charta Henrici Imp. ann. 1041. in Histor. Pergamensi tom. 3. pag. 420 :

Ut pro amore Dei sanct Pergamensi Ecclesi... nostra regalia, et Magnitudines dignaremur concedere.
Alia Friderici I. ann. 1156. ibid. pag. 458 :

Preterea omnia regalia et Magnitudines de Comitatu Pergamensi, etc.

1. MAGNUS, interdum usurpatur Latinis inferioris vi pro eo, qui statura proceriori et altiori est, ut nostris, Grand. Hinc Ludovicus Rex Franci, qui vulgo Longus dicitur, semper Magnus cognominatur in veteribus Chartis. Chronicon Monasterii de Fontanis cap. 2 :

Lambertus quidam Miles Flandrensis, qui dicebatur Magnus respectu cujusdam socii, qui dicebatur Minor Lambertus.

Sed et Carolo, primo ex Regibus nostris Imperatori, Magni cognomen inditum a statur proceritate testatur Egidius Parisiens. MS. lib. 1. Karolini, ubi de

Stephano PP. :

Augusti quarta Nonarum luce coire Concilium fecit, ad quod cum conjuge Regem, Et cum suscepta de conjuge prole vocavit. Tunc Missam incipiens, quando consedit ad aram, Regificos cultus aptavit utrique parenti, Cum quibus impresso natorum crinibus auro Inter utrumque duos chrismavit vertice fratres, Nominis ejusdem, nisi quod de fratribus alter Dignoscendus erat Karolus cognomine Magni, Corporis ex habitu, meritis cognominis omen, Qui bene Magnus erat, quia sicut corpore supra Illius tatis primve debita magnus, Sic animo majorque fuit virtute futurus. Jam tunc magnus erat cognomine, deinde futurus Magnus divitiis, et fama magnus et actis. Prter quod solenne satis cognomen alius Gratia, qu nulli plus affuit, addidit usum Nominis, et Karolo fecere karismata nomen.
Anonymus de Nominibus Germanorum :

Carolus, seu Karolus, haud dubie est illud Saxonicum Krle, per diphthongum, quam illi semper faciunt a, Italicum. Est autem Krle, vir procer statur, et grandis corporis, qualem fuisse Carolum Primum scribunt.

Quidquid sit de hac vocis origine, constat, Carolum, nude, sua tate appellatum, itaque sic vocatum in Baptimaste. Smaragdus in Partes Donati cap. 21. de quatuor nominum speciebus :

Ergo si placet, sic ist quatuor propriorum nominum species jam hodie apud nos teneantur, ut dicamus prnomen, Imperator, et sit illi proprium dignitatis, quod nulli alio in suo convenit Regno : dicamus Karolus, et sit illi proprium, quod accepit in Baptismo : dicamus Francus, et sit illi appellativum in genere suo : dicamus prudens, et sit illi agnomen appellativum accidens et extrinsecus.
Id prterea constat ex Scriptoribus Vit ejusdem Caroli. 2. MAGNUS, Vir auctoritate gravis. Concilium Pisanum tom. 6. Spicil. Acher. pag. 266 :

Prterea est testimonium Magnorum dicentium quod per totum mensem Augusti, etc.

3. MAGNUS, f. pro Manus. Acta Episcop. Cenoman. cap. 36. apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 345 :

Guido tamen jugiter pium et liberalem circa suos Canonicos amorem exhibebat et honorem. Nullus enim eorum remanserat, quem non ipse vel ecclesiastica dignitate sublimasset, aut cui Magnum, aut chlamydem variam, seu renonem grisium tribuisset, seu aliud liberalitatis emolumentum providisset.
Vide in Manus. MAGO, Capulus, Gall. Poigne, Manche, Lit. remiss. ann. 1362. in Reg. 93. Chartoph. reg. ch. 124 :

Qui exponens dictum Johannem percussit in calido motu unum ictum, solum de manu in qua tenebat gladium subtus guttur, non tamen de cuspide gladii, sicut credit ; sed solum de manice (sic) seu Magone.
MAGOLCIUM, Cloaca, Gall. Esgout. Statuta Mediolan. part. 1. cap. 256 : MAGOMETUS. Vide in Mahum. MAGRA. Matth. Silvaticus :

Cum cloac, et Magolcia Mediolani pestilentem reddant aerem, etc. Cusura est species luti, qu dicitur Magra.

MAGRANCULES, Herb species, a Grco . Albertus M. de Mirabilibus mundi :

Si vis in manu tua portare ignem, ut non offendat, accipe calcem dissolutam cum aqua fabarum calida, et aliquantulum Magranculis, et aliquantulum malvavisci, etc.
MAGREDUS, f. Margo, Gall. Bord. Fragm. Hist. belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1208 :

Illico velocissime venientes versus castrum ipsum, quum fuerunt in Magredo Colver (nomen fluvii) sub centa ecclesi b. Mauri patroni Maniaci, etc.

MAGREGRASSUS. Vide infra Megregrassus. MAGRUS, Ital. Magro, Macer ; unde iisdem Magrezza, macies, nostris alias Magreche. Stat. Vercel. lib. 4. pag. 84. r :

Item quod aliquis, cujuscunque conditionis existat, non audeat vel prsumat ludere... ad ludum, qui appellatur Magrorum et grassorum.
Guignevil. in Peregr. hum. gen. Ms. ubi de Invidia :

Autrui Magreche me nourrist, Et courous d'autrui m'esjoist.

Hinc Amegroier, Macrare, in Mirac. B. M. V. lib. 2 :

Qui encraissier veut droit s'ame,

Le cors convient Amegroier, Escauchierter et roidoier.

Vide supra Macillentia. MAGUDARIS, Caulus, vel siligo, i. genus frumenti candidi. Ita Gloss. MSS. Papias MS. : Genus frugis. Caulis qui nascitur ex ea parte unde scyrpus avellitur ; vel siligo. Joh. de Janua : Maguder vel Maguderis, secundus caulis qui nascitur in thyrso abscisso, vel ipse thyrsus abscissus. Unde Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Maguder, le second cho, c'est broisson de cho, ou tron, ou froment, ou fleur de farine. Magudaris vel Magydaris, ex eodem Joh. de Janua, est Laserpitii genus tenerius et minus vehemens. Occurrit apud Plaut. Rud. act. 3. sc. 2. v. 19. Vide Plin. lib. 19. cap. 3. MAGULUM, Gena, bucca. Vetus interpres Juvenalis Sat. 2. v. 17 :

Peribomius. Nomen Archigalli Cyndi, quem Magulum conspurcatum dicimus, qui publice impudicitiam perpessus est.

Grcobarbaris , genam, buccam significat. Gloss. Gr. MS. ex Bibl. Regia Cod. 2062 : , , . Narratio de Bertrando Romano MS. :

, , .
Vide Gloss. Meursii. MAGUNNA, Suggestio. Gloss. MSS. x. circ. sc. ad calcem Collect. Canon. e Bibl. DD. Chauvelin Regior. sigill. Custodis. MAGUS, Mansio, veteribus Gallis ; hinc plurium urbium nata nomina : Rotomagus, Ricomagus, etc. Vide Valesium in notitia Gall. pag. 477. MAHAIGNIUM, Mahain, Mahainium. Vide mox Mahamium. MAHAMIUM, nostratibus Mahain et Mehain : membri mutilatio, vel enormis lsio, qua quis ad serviendum Principi in bello redditur imbecillior. Regiam Majest. lib. 3. cap. 10 :

Si venditor ipse vendiderit rem suam emptori tanquam sanam et sine Mahamio.
Lib. 4. cap. 3 :

Declinare autem duellum potest accusatus in hujusmodi placitis per Mahamium, vel per tatem.
Et infra :

Mahamium autem dicitur ossis cujuslibet fractio, vel test capitis incussio, vel per abrasionem cutis attenuatio.

Eadem leguntur apud Glanvillam lib. 10. cap. 14. 3. et lib. 14. cap. 1. 8. sed utroque loco Mahemium. Adde Chartas Normannicas post Ordericum Vitalem pag. 1063. Littletonem sect. 194. 502. et Fletam lib. 1. cap. 40. 1.

Mahemer, in Statuto Glocestrensi ann. 6. Edw. I. Regis Angl. cap. 8. Vide Glossar. ad Villhard. voce Maagni, et infra in Malignare. Mahaignium, Eadem notione. Leges Norman. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 393 :

Quantum ad primum casum vel Mahaignium seu qualitas illati maleficii.

Adde pag. 161. Occurrit non semel in Tabular. B. M. de Bononuntio Rotomagensi, et alibi. Mahaim, in Charta Henrici II. Reg. Angl. ex Tabul. Beccensi :

Hc omnia concessi cum murdro, et morte hominis, et plaga, et Mahaim, et sanguine, etc.
Mahainium. Charta Philippi III. Reg. Franc. ann. 1273. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 27 :

Nec etiam contingeret quod percussus membrum amitteret, seu vitam, vel etiam Mahainium incurreret, seu membri mutilationem, etc.
Mehagnium, in Litteris ejusd. Reg. ann. 1278. tom. 1. Ordinat. pag. 307 :

Retenta nobis justitia mortis, Mehagnii, et vadiorum belli quum secuta fuerint.
Occurrit ibid. semel. Mehaignium.

Alii Mehaignia diversa et membrorum amissiones vulnerantes, etc

. in Ordinat. Philippi Pulcri ann. 1311. apud Lobinell. tom. 5. Hist. Paris. pag. 245. Mehaingnium, non semel in Tabul. B. M. de Bono nuntio Rotomag. Mechaing, in Litt. Philip. VI. Reg. Fr. tom. 3. Ordin. pag. 574. Mehainium. Regestum Parlamenti Parisiensis ann. 1270 :

Etiamsi ibidem fuerit aliqua percussio, de qua Mehainium vel mors minime teneatur, etc.

Mechaignez, in Charta Philippi Aug. Reg. Franc. ann. 1207. apud Duchesn. in Norman. pag. 1063 :

Concedimus quoque quod ipsi teneant per libertatem Rothomagi omnia placita... in quibus mors vel Mechaignez, vel placitum ensis non appendet.
Mehegnium, in Charta Philippi III. Reg. Fr. ann. 1277. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 1382 :

Excepta justitia de mobilibus catallis et calidis melleis, sine morte et Mehegnio.

Mahamentum, Membri mutilatio, vel enormis lsio ; Mehaing, in Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 241. Libert. Montisfer. ann. 1291. in Reg. 181. Chartoph. reg. ch. 154 :

Item qui verberationem seu impulsionem fecerit injuriose seu malitiose,

ex quibus sanguis subsequatur, absque tamen morte et membri abscisione et Mahamento perpetuo, etc.
Vide Mahamium. Mahanerium, ut supra Mahamentum. Arest. parlam. Paris. ann. 1270. in Reg. Olim fol. 64. v :

Retulit curi quod ipsa domina habet ibidem justitiam de fundo terr usque ad duellum et cognitionem mesleyarum sine sanguine et sine murtro, etiam si ibidem fuerit aliqua percussio, de qua Mahanerium vel acciderit.
Mahemiator, Qui mahemium alteri infert, in Fleta lib. 1. cap. 40. 4. Mehaigneur, in vet. Consuet. Norman. cap. 12. Hinc Mehaignator, in Leg. Norman. apud Ludewig. tom. 7. pag. 176 :

Homicidas, virginum injuriosos defloratores et raptores mulierum, et Mehaignatores, etc.

Mahemiare, Mahemium inferre. Mehain, Mehaigner, in Consuet. Norman. cap. 66. 74. 75. 100. 121. Mayhemer, apud Littletonem sect. 194. Mehengner, in Charta ann. 1302. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1262. Magagnare, Italis. Bracton. l. 2. cap. 24. 1 :

Ne quis hominem Mahemiet vel occidat.

Occurrit apud eumdem lib. 3. Tr. 2. cap. 12. 1. cap. 24. 1. 3. et in Fleta lib. 1. cap. 17. 4. Mahanare, Mahamentum inferre, mutilare, graviter ldere. Reg. visitat. Odon. archiep. Rotomag. ex Cod. reg. 1245. fol. 49. v :

Radulfus de Atrio clericus, cui imponebatur quod mutilaverat sive Mahanaverat Henricum Vivet.
Vide Mahemiare. Mahennare, Eadem notione, apud Rymer. tom. 8. pag. 165 :

Vulneraverunt quamplures, Mahennaverunt, et quosdam interfecerunt. Deductis septuagenariis, infirmis, Magagnatis, et absentibus qui super mare erant.
Rursum ibid. occurrit col. 471. Statuta Vercell. lib. 1. pag. 2. v :

Magagnare, Mangagnare, Scriptoribus Italis, eodem intellectu. Barthol. Scriba Annal. Genuens. lib. 6. apud Murator. tom. 6. col. 437 :

Et quod Potestas, sive rector et ejus judex... habeant restitutionem et emendam a communi Vercellarum de equo vel damno alicujus equi interfecti, mortui vel Mangagnati, vel vulnerati in aliquo exercitu vel cavalcata.
Mehagniare, in Leg. Norman. apud Ludewig. tom. 7. pag. 338 :

Si vir ejus eam Mehagniaverit, et eruendo sibi oculum, infringendo

brachium, etc.
MS. :

Mehaignare, Idem quod Mahemiare. M. Pastorale Eccles. Paris. lib. 7. ch. 19 :

Eundem quoque de sinistro brachio Mehaignarunt. Faibles, et vieux et Mehaignez, Par qui pains ne sont plus gagnez.

Italis vero Magagna, ut infra dicetur, quodvis vitium sonat ; hinc magagnatum vocant quod aliquo vitio laborat. Chron. Parmense ad ann. 1293. apud Murator. tom. 9. col. 825 :

Maximi et plurimi ibi fuerunt terr motus, quorum occasione mult domus Pistorii diruerunt, et mult sciss et Magagnat fuerunt. Or le voudroit bien engigner Et de son honneur Mehaingner.

Unde nostri Mehaingner l'honneur de quelqu'un, pro illius famam minuere, dixerunt. MS. :

Vocis Mahain vim videntur innuisse Itali, qui magagna vitium vocant, et magagnare, vitiosum reddere, corrumpere dicunt, a mangonibus forte, vel a machina. Rollandinus in Summa Notari cap. 1. de Equo :

Cum his vitiis et Magagnis specificatis, etc.

Jacobus Bourgoing lib. de Orig. et usu vulgarium vocum pag. 63. Mahaing dictum putat, quasi malum odium, atque adversa clades. Aremoricis Mahha, et Mahhaina, rumpere, frangere, conterere significat, quod ab Hebraico mahha, eodem sensu, accersitur. Alii denique, et forte probabiliori sententia, a malignare. Vide in hac voce. MAHEMERIUM, ut Materia. Vide in hac voce. MAHEMIARE, Mahemiator, Mahennare. Vide Mahamium. MAHERIA, Idem quod Macera, macellum. Nequaquam ; idem quippe quod supra Maeria 4. Vide in hac voce. Charta Atholidis Peronensium Comit. ann. 1126. inter Instrum. tom. 5. nov Gall. Christ. col. 376 :

Duas partes decim totius vill de Garneston, quadraginta solidos de theloneo, Maheriam prfat vill... similiter in perpetuum concedo. Concedimus..... quadraginta solidos de thelonio et totam Maheriam, mansiones canonicorum omnino liberas, etc.

Charta Milonis Episc. Tarvan. ann. 1142. qua donationem prdictam confirmat, ibid. col. 377 :

Forte scriptum fuit Machra. Vide hanc vocem in Macera. Nostris vero alias Maher, pro Echauff, calefactus, ni fallor. Lit. remiss. ann. 1462. in Reg. 198. Chartoph. reg. ch. 556 :

En esprance que ceulx, qui avoient danc ladite morisque et estoient

Maherez, se baignassent.

Ut autem vocis Gallic Maheutre, a factiosis nostris usurpat, origo, quam viri ethimologic scienti periti hactenus non intellexisse videntur, pateat ; observo Mahurtre et Mahutre appellatam a nostris brachii partem, qu Humerus dicitur : unde ornamenta qudam tomento infarcita manicis vestium aptata, Maheutres et Mahotes nuncuparunt, ut et milites, qui iis potissimum utebantur. Ordinat. Ms. Car. ducis Burg. ann. 1473 :

Les archiers ne porteront nulles Mahotes leurs pourpoins.

Vide Ducat. part. 2. pag. 330. Lit. remiss. ann. 1394. in Reg. 146. Chartoph. reg. ch. 411 :

Le suppliant fri de son coustel un seul cop icellui defunt par en droit la poitrine, lequel coup escrilla et entra au bras d'icellui dfunt en droit la Mahurtre.
Ali ann. 1415. in Reg. 169. ch. 74 :

Icelui Desrues print Guillaume le Breton par les Mahutres des bras, ou par l'un d'iceulx. Le suppliant frappa icelui Le Clerc ou Mahutre du bras destre,
in aliis ann. 1460. ex Reg. 189. ch. 412. Vide infra Marioth. MAHERMIUM. Vide in Materia. MAHINARE, forsitan per metathesin a Maniare, Ital. Maneggiare, Gall. Manier. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 514 :

Ut ordinamentum factum de blado vendendo ab illis, qui vendere volunt, melius observetur, nec incantatores blabi bladum venale, quod erit in locis constitutis, ulterius pravo modo debeant Mahinare, ordinaverunt.... predicti quod aliqua persona non possit nec debeat deferre aliquod bladum ad Curiam comunis... vel alibi in scutella, vel gironibus.
Fr. MAHIZ, Frumentum Indicum, nostris Bled de Turquie, Mais. Conc. Tarracon. ann. 1591. inter Hispan. tom. 4. pag. 541 :

Nec de frugibus duntaxat, frumento, hordeo, avena, spelta, milio, Indico tritico Mahiz dicto....... solvi prcipimus (decimas).
MAHO. Vide infra Mahum. MAHOLUM, pro Macholum, in Lege Salic. cap. 18. 2. edit. Baluz. Vide Machale. MAHOMERIA. Vide mox Mahum. MAHONA, Gall. Mahonne, Gale species, qua Turc utuntur. Hieronymus Comes Alex. in Comment. de bello Melit. ann. 1565 :

Erant Piali Bass classis Turcic prfecto, triremes munitissim 130. Mahon 8. Sunt autem Mahon naves ampliores convehendis

commeatibus, et militaribus apparatibus accommodat.

Hc post Spelmannum. Mahon nostris non unius fuit intellectus. Cuprum vel s sonat, interprete D. Le Beuf, tom. 1. Dissert. pag. 169. in vet. Poem. ibi laudato :

Mainte ymagene de Mahon Tumbes de gent et autre uvre.

Nisi sit pro Nummo reo, Gall. Mdaille ; quo sensu Mahelin legitur in Lit. remiss. ann. 1470. ex Reg. 196. Chartoph. reg. ch. 165 :

Lequel mareschal fist deux ferremens en faon d'estrilles,..... cuidant que ce fut pour faire des enseignes d'argent ou Mahelins. D'une pugnie de gerbe, que on dit Mahon que ladite femme cueilli en allant son chemin, bati sur les fesses d'icelles jeunes filles.

Sed et Erraticum papaver, vulgo Coquelicot, Picardi nostri Mahon vocant. Lit. remiss. ann. 1401. in Reg. 156. ch. 254 :

Unde iisdem Mahonner, ejusmodi papaver evellere. MAHUM, et Maho : sic Mahometem ut plurimum appellabant nostrates, ut ex Mattho Paris ann. 1236. pag. 289. colligimus, et ex Poetis nostris vernaculis. Le Roman de Loherans MS. :

Seigneur, dit-il, demain nos combatron, El non Jesu qui soffri passion, Qui nos prest force contre la gent Mahon.
Alibi :

Que mieux vaut Dieu que Mahons, n'Apolins. Je croi que vous vens savoir nos portion, Vous penss a tenir le serment Mahon.

Per Mahumetum jurabant Mahumetani. Chron. MS. Bertrandi Guesclini :

Hinc Nostratibus Ambianis Mahoner, pro, pugnis certare, quod pugnando invicem subinde per Mahumetem jurent. Magometus apud Willelm. Briton. lib. 4. Philipp. Mahomeria, et Machomeria, Templum Mahometicum, apud Matth. Paris, Will. Tyr. et alios Gestorum Dei Scriptores. Machomeria quibusdam, ut Roberto Monacho, Baldrico, etc. Charta ann. 1184 :

Quam ecclesia S. Johannis quondam Machomeriam toties dicta pro avia mea ecclesi S. Samuelis dedit..... Campum terr qui est juxta viam qu ducit de majori Machomeriam in Jerusalem, etc.
Guibertus in Hist. Hieros. lib. 4. cap. 14 :

Ad fanum suum quod Machomariam vocant, ultra pontem Pharpharicum sepelire.

Vide eumdem lib. 1. cap. 4. Jacobum de Vitriaco lib. 3. pag. 1143. Ordericum

Vitalem pag. 735. 742. Vincentium Belvac. etc. Machomaria, in Chron. Andr. Dandulis apud Murator. tom. 12. col. 275. Nostris Mahomerie. Joinvilla in S. Ludovico :

Et estoit le moustier en la Mahomerie des Turcs et Sarrazins, et l'avoit fait dedier celui Legat en l'onneur de la Mere de Dieu.
Guil. Guiart sub ann. 1248 :

Et font sans trop grande crierie Dedier la Mahomerie.

Mahummaria, Eadem notione, in Gestis Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 145 :

Excreverat in collem modicum tellus, cujus vertici fanum, quod vulgo Mahummariam vocant, saxeum supersidebat.
Hinc, ni fallor, vocabuli nostratis Momerie origo, quam pro re ridicula usurpamus, quod preces, clamores, cantusve in ejusmodi templis a Turcis excitari solitos pro ridiculis haberent nostri. Bulla Benedicti XII. Pap. apud Anton. Brandaon. lib. 15. Monarch. Lusitan. cap. 11 :

Non templa seu Meschitas ipsorum, nec, quod absit, per eorum funestos ritus, invocationes et clamores verborum, et publicas invocationes, et peregrinationes ipsorum in cordibus fidelium scandalum generetur.
Usurpatur etiam Mahumeria, pro Mahumeti idolo. Chron. Reichersperg. de Saladino :

Et Mahumeriam misit ei, ut eam, sicut promiserat, ad honorem Saracenorum exaltaret, et venerabiliter eam habere prciperet. Et sur sa teste un Mahommet Portoit, qui ses yeux encliner Li faisoit et jus regarder.

Nostri Mahommet quodvis idolum, sicut et Mahomerie eorumdem fanum dixerunt. Guignevil. in Peregr. hum. gener. Ms :

Guill. Tyrii contin. Hist. belli sacr. apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 589 :

Dex se corousa Salomon por le pchi de luxure, qu'il ot fait d'une fame paenne qu'il tenoit, qu'il ne deust pas tenir. Tant l'aima qu'il fist faire por lui trois Mahomeries sur trois montagnes.
Comment. in psalter. ex Glossar. ad calcem Joinvil. edit. reg. :

La fez Jesu Crist a abatu toz les faus dex par tot lo monde, et sunt fetes en leur Mahomeries les beles glises ou non de Jhesu Crist.
Vetus versio libr. Reg. ibid :

Atalie la flenesse reine et li suen ouren mult destruit le temple Nostre

Seignur, et de riches aurnemenz del temple aveient honured la Mahumerie Baalin.

Macomatum, Idem quod Mahomeria, a Mahomet, qui et Macomet plerisque, et Machumet dicitur, superstitionis auctore, appellatum. Rogerus Hovedenus in Ricardo I :

Ex alia parte turoni, ubi sedet Macomatum, (Edit. habet perperam Maconiatum) id est, la Mahumeria Saracenorum. Ergo inter Parthos et Persas, mixtus et Indos, Inter omnigenum vires Mahumicolarum.

Mahumicol, Mahometis sectatores. Gesta Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 169 :

1. MAIA, Nutrix. Gloss Isidori : Maia, medica, obstetrix. Commodianus Instr. 12 :

Percipit hoc Semele iterum Jovis altera Maia.

2. MAIA, Acervus manipulorum, segetis, Belgis nostris, Maie. Statuta Ordinis de Sempringham :

Circumeant procuratores omnes grangias, et videant omnes Maias, et faciant implere ad summum, quas potuerint.
MAJACTA, Chronicon Nonantulense MS :

Per hujus Imperatoris (Friderici II.) tempora rudes erant ritus et instituta majorum. Nam viri infulas de squammis ferreis gestabant, biretis insutas, quas appellabant Majactas.
Majatas edidit Murator. tom. 9. col. 128. ut et tom. 16. col. 260. ex Anonymi Itali Hist. :

Nam homines portabant infulas ferreas, quas vocabant Majatas.

Mayata, Eadem notione, in Opuscul. Gualvanei de la Flamma apud eumdem Murator. tom. 12. col. 1033. MAIAGIUM, Maiage, Prstationis species, sic dicta quod mense Maio exhiberetur. Tabular. Compend. :

Item totum territorium debet 19. solidos de Maiage in prima die Maii annuatim, et quisque debitor illius Maiagii debet ducere apud Compendium in domo nostra 3. minas bladi propriis sumptibus. Item quisque debitor illius Maiagii debet 15. denarios de relevio.

Vide Maienses. MAIALIS. Gloss. Isid. Maialis porcus, pinguis, quod de Mai sacrificabatur, quasi matri Mercurii. Gloss Grc. Lat. : , Porcellus Maialis. Ali : Maialis, . Sed legendum, ut in Gloss. Grc. Lat. , Maialis. Ugutio : Nefrendis dicitur porcus domesticus, carens testiculis, sic dictus, quia non frendet dentibus. Hic alio nomine dicitur Maialis, quomodo cincurris dicitur

natus ex apro silvestri et domestica porca. Polyptychus S. Remigii Remensis :

Summa porcorum, verri 10. Maiales 100. scrof 165. genal. 140. sunt simul capita 415.
Charta ann. 1030. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Guichirannus et frater ejus Fulco vendiderunt S. Victori et S. Zachari totam condaminam qu fuit de Bonifacio pro uno caballo, uno bove, uno verre et uno Maiale.
Quidam porro putant, ita dictum Maialem, quod ad Majum festivitatem nutriretur et saginaretur, reservareturque ad solennes epulas : indeque Maialem sacrifum seu sacrivum, dici in Pacto Legis Salic tit. 2. 18 :

Si quis Maialem sacrifum furaverit, et cum testibus, quod sacrifus fuisset, potuisset ille qui perdidit, approbare, etc. 19. Alium vero Maialem qui sacrifus non fuerit, etc
. In Lege eadem posterioris Editionis 17 :

Si quis Maialem sacrivum, qui dicitur votivus, furaverit.

Sed ibi sacrivus et votivus, Maialis est, non ad sacrificium reservatus, sed sacer et ex voto dibus sacris, aut viris religiosis datus, quomodo votiva pecora vocat Gregorius Turon. lib. 2. de Mirac. cap. 3. Vix certe dubium est quin Maialis porcum castratum significet ; atque adeo recte Eccardus hanc vocem deducit a Mahen, maien, quod Germanis exscindere, secare sonat : facile enim omnino a participio Majelt, exsectus, formatur Maialis. MAJATA. Vide supra Majacta. MAIATA. Vide Maglata. Fr. MAICAMPUS, in Annalibus Franc. a Frehero editis sub ann. 776. pro Martii seu Madii campus, Comitia publica, qu primi Francorum Reges solebant quotannis primum Martio, dehinc Maio mense indicere, in quibus post seria peracta, conviviis, ludis, spectaculisque delectabantur. Vide Campis Martii. Adde Dissertationem hac eadem de re Andre Rivini cap. 8. in Syntagm. variar. Dissertat. edit. 1702. MAIDA. Capitul. Pipini Reg. Itali ann. 793. cap. 32 :

De pravis illis hominibus qui brunaticos (brumaticos) colunt, et de hominibus suis subtus Maida cerias (cereos) incendunt, et votos vovent, etc.

Anglo-Sax. Mden, Anglis Maid, Germ. Magd, est puella, virgo ; sed hc quid ad rem ? An idem Maida quod mox Maidanum ? hc quippe erat veterum Gallorum superstitio, ut in biviis et compitis hominum membra ex lino vel cera conflata ponerent, quibus fortean cereos accendebant. Vide Pes et Ceria. MAIDANUM, Maydanum, Turcis et Sarracenis, ut videtur, forum, platea vel

campus. Epistola Carlini de Grimaldis ann. 1314. apud Waddingum :

Interim sancti fratres ducuntur ad Maydanum, id est, plateam vel campum. Ignem magnum in Maydano, seu platea civitatis accenderunt.
Josephus Barbarus in Itinerario Persico pag. 463 :

Mardanum perperam edit. tom. 2. Martii pag. 413. Idem ann. 1321. n. 4 :

Mandavitque ut in forum, quod Maidan illis dicitur, venirem.

MAIDINUM, Mensur genus. Charta Guillelmi Gerundensis Sacrist ann. 1268 :

Ita tamen quod de miliarensi a nobis et D. Infante Jacobo vobis concesso, habendo de quolibet Maidino salis, etc.
Vide Manata. MAJELLENSIS Ordo. Sic dicti olim Celestini a monte Majello, qui fuit eorum tamquam prima incunabula. Vita B. Roberti Salentini tom. 4. Julii pag. 502 :

Tandem invenerunt duos fratres Ordinis Majellensis.

MAIENSES, Dies pecuni in mense Maio solvend, Gall. Terme de May. Tabularium Cas Dei :

Dono... duos mansos... ex quibus exeunt duo agni censi et duo solidi inter Kalendares et Paschales, et Maienses et Meisonegs.
Vide Maiagium. MAIERA, Fermentum, quo in conficienda cerevisia utuntur. Vide supra Maeria 4. MAJERIA, Sepes, lignum, quo ager clauditur, munitur, ex Lat. Materia, ut censet V. Cl. Dion. Salvaingus Boissius in lib. de Usu feudor. cap. ult. Charta ann. 1164. ab eo descripta :

Si quis vinearum, hortorum, vel alterius loci fructus, vel Majeri, vel clausuram, vel tectum domus furatus fuerit, etc.
Alia ann. 1245. apud eumdem pag. 323 :

Jus pascendi pecoris,... jus ligna scindendi, sive chalfagium in omnibus nemoribus nostris, excepto nostro devez, quod est supra vineas de Loyras, etc.
Consuetudo Bordonensis art. 284 :

Autre chose est des fruits naturels comme noix, foin, Mayeres, pommes, poires, et autres choses semblables, etc.
Vide in Escenla. MAIERIUS, Prfectus palatii Papalis. Acta SS. tom. 4. Junii pag. 766 :

Suprascriptus vero aurificus hac suprascripta occasione in continenti factus fuit Maierius domini Pap.

MAIERUS, Idem qui Major vill, nostris Maeur. De S. Alena tom. 3. Junii pag. 397 :

Pastori, magistris fabric, Maiero, scabinis, etc.

MAIESTADE, Prstationis species in mense Maio solvend. Charta ann. 1328. in Reg. 65. Chartoph. reg. ch. 194 :

Item et invenimus quod centum nonaginta quinque solidos morlanorum, qui vocantur Maiestade, habet dictus dominus rex in dicto loco de Ynossio ; et solvuntur anno quolibet in mense Madii... per certos homines pro certis rebus.
Vide Maiagium. MAJESTAS. Gloss Lat. Grc. : Majestas, . Deo prsertim tribuitur. Prudentius in Apotheosi :

.... Nam Filius hoc est, Quod de Patre micans se prstitit inspiciendum Per species, quas posset homo comprendere visu. Nam mera Majestas est infinita, nec intrat Obtutus, aliquo nisi si moderamine formet.

Ubi Iso Magister per Majestatem, Patrem, Designari putat. Infra, Filio tribuit :

Cui non principium de tempore ; sed super omne Tempus, et ante diem Majestas cum Patre summo, Imo animus Patris, et ratio, et via Consiliorum.
Et contra Homuncionitas :

Adfirmant non esse Deum, pietate fatentur, Majestate negant.

In Psychomachia :

Verbum quippe caro factum, non destitit esse Quod fuerat, Verbum carnis dum glutinat usum, Majestate quidem non degenerante per usum Carnis, sed miseros ad nobiliora trahente.
Lib. 1. in Symmach. :

.... Nisi quod trucis Orci Imperium, ver ceu Majestatis adoras. Majestas cum carne redit, etc.

Arator lib. 1. Hist. Evangel. de Christo resurgente : Gregorius Turon. de Vitis Patrum cap. 12 :

Ibique Seraphim obumbrare Majestatem Domini.

Liber 1. Miraculor. S. Bavonis cap. 14 : Hugo Flaviniacensis in Chr. pag. 166 :

In honore trin Majestatis, Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Et in medio quidem alto satis et prominenti ciborio sanctus quiescit

Vitonus, frontem auro purissimo et gemmis pretiosissimis, quibus concluditur Majestas Dei incircumscripta, et incomprehensibilis, habens ad dexteram B. Petri, et ad lvam ejusdem B. Vitoni.... imagines.
Hc de sacra Eucharistia interpretatur Mabillonius Annal. Benedict. tom. 4. pag. 187. Helgaudus in Roberto Rege :

Fecit nihilominus sancto Pontifici Martino casulam auro operatam optimo, inter scapulas Majestatem veri Pontificis continentem, Cherubim quoque ac Seraphim dominatori omnium colla submittentium.
Albericus in Chr. ann. 1204 :

In hac (icone seu imagine) mirabiliter fabrefacta est Majestas Domini, et Imago B. Mari et Apostolorum.
Vit Abbatum S. Albani pag. 71 :

In quorum uno Crux cum Crucifixo et Maria et Joanne figurantur : alio vero Majestas cum quatuor Evangelistis elegantissimis claturis insculpitur.
Et pag. 90 :

In media trabe Majestas cum Ecclesia et Synagoga figuratur.

Gervasius Dorobernensis de Combustione et Reparat. Eccles. Dorobern. pag. 1295 :

Qu (trabs) per transversum Ecclesi desuper altare trajecta auro decorata.... Majestatem Domini, imaginem S. Dunstani,... sustentabat.
Liber Ordinis Parisiensis cap. 56 :

Dum transeunt ad Capitulum, similiter ad Majestatem inclinabunt.

Statuta Ord. Prmonstrat. Dist. 1. cap. 5 :

Cum vero Conventus Capitulum ingreditur, singuli suo ordine versus Majestatem inclinent.
Durandus lib. 4. Ration. cap. 35. n. 11 :

In quibusdam codicibus et Majestas Patris, et etiam Imago depingitur Crucifixi.

Infra :

Sacerdos osculatur pedes ipsius Majestatis, et se signat in fronte.

Marten. de antiq. Eccles. Ritibus pag. 631 :

Hic libri Majestatem osculatur sacerdos.

Vetus Charta apud Catellum lib. 5. Rerum Occitanar. pag. 901 :

Et qudam crossa eburnea, cum baculo eburneo, et unum colare cum Majestatibus, etc.

Ea potissimum appellatione designatur figura Patris terni in Throno sedentis aut Crucifixi imago, qu in antiquis missalibus picta est ante canonem,

quamque osculabatur sacerdos post orationem, Aufer a nobis, ad aperturam missalis : unde in quibusdam legitur hc rubrica : Osculetur majestas, aut osculetur majestatem. Hinc in Missali ann. 1478. apud Charvet. hist. Vien. pag. 747 :

Hic ponat (sacerdos) manus ad modum Majestatis.

Qu ibi toties repetuntur, quoties in aliis Missalibus legitur, Extensis manibus. Sed et Majestas, pro quavis Sanctorum imagine usurpatur ab Anonymo de Miracul. S. Fidis cap. 8. tom. 2. Bibl. Labbei :

Erat distributa Sanctorum acies in tentoriis et papilionibus in prato S. Felicis, quod disparatur ab urbe quasi uno milliario. (loquitur de capsis et imaginibus SS.) Hunc locum prcipue S. Marii aurea Majestas et S. Amantii que aurea Majestas, et S. Saturnini Martyris aurea capsa, et S. Mari aurea imago, et sanct Crucis aurea Crux, et sanct Fidis aurea Majestas decorabant.
Tabular. Celsinianence :

Incendia domorum, vinearum extirpationes, censuum terr ablationem, patris sui seu proprii corporis invasionem, et ad ultimum, quod magis plangendum est, ipsius etiam Majestatis S. Petri lapidationem, etc.
Antiquit. Benedict. Pictav. MSS. part. 3. pag. 105 :

Calicem domni Bertrami Abbatis magnum cum Majestatibus.

Vide Monast. Anglic. tom. 3. pag. 309. 312. Pro Deipar imagine, in Annal. Placent. ad ann. 1468. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 925 :

Dum Majestas Virginis pro more patri ad oblationes di Virginis faciendas deferretur, etc.

Testam. regin. Mafald ann. 1256. tom. 1. Probat. Hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 31 :

Item meum psalterium bonum quod me nutuit, et Majestates meas parvas de ebore.
Majestatem pro quovis Gentilium Deo usurpavit etiam Tertullianus Apol. cap. 13 :

Majestas qustuaria efficitur, circuit cauponas religio mendicans.

Commodianus Instr. 17. de Archigallis :

Inde simulant se concuti numine quodam, Majestatemque colunt, et se sub figura fatigant.
Et infra :

Res semel in vano de vetustate processit, Ut ratiocinanti credatur prodenti falsa,

Majestas autem illorum nulla locutus est.

Eusebius Emisenus seu Eucherius Homil. contra Idola :

Sed dicis, non lignum et lapidem, sed in ligno et lapide latentem veneror Majestatem.
Imo etiam pro imagine viri cujuslibet potentis in sigillo suo insculpta ; qua ratione intelligenda Charta Hugonis comit. Campan. ann. 1114. infra laudata, ut et alia ann. 1115. Viromand. comit. ex Chartul. S. Corn. Compend. fol. 77. r. col. 1 :

Reginaldus tunc Viromandorum comes fecit litteris annotari et su Majestatis insigniri sigillo.
Charta ann. 1491. in Pomer. Diplom. pag. 182 :

Manibus nostris tenuimus patentes literas... domini Marini... episcopi Camminensis... integras et illsas, ejusdemque Majestatis sigillo subappenso munitas.

Hinc et pro sigillo ipso idem vocabulum adhibitum fuisse nonnulli opinati sunt. Vide Heinec. de Sigill. cap. 9. num. 4. pag. 76. et infra Majestas Bulla. Et certe Majestas, ut et Gallicum Majest, interdum idem est quod summa auctoritas. Charta Henr. I. reg. Angl. in Chartul. Cluniac. ch. 223 :

Confirmavit quoque eam (donationem) precibus meis dominus papa Innocentius Majestate litterarum et sigilli sui.
Monstrel. vol. 2. ad ann. 1437. fol 142. v :

C'estoient gens de petit estat, qui ne desiroient autre chose que de fort entroubler les besongnes pour eux augmenter et avoir Majest sur les plus riches.
Majestas, Imperatorum et Regum titulus proprius. Gloss Gr. Lat. : , Majestas, Ditio, Potestas. Agobardus de Insolentia Judor. ad Ludovicum Pium Imp. :

Dicens Majestatem vestram commotam esse valde adversum me propter Judos.

Charta Caroli Calvi Regis Franc. apud Perardum pag. 48 :

Isaac Lingonensis Ecclesi reverendus Antistes ad nostram se colligens Majestatem, humiliter postulavit, etc.

Adde pag. 160. Passim. Vide Filesacum in Querela Ecclesi Gallican pag. 851. Eumdem titulum Hugo Campani Comes ann. 1114. usurpavit in Litteris, quibus cnobio S. Remigii res quasdam concedit in Curte-Ausorum : quas Litteras Majestatis (ait) nostr sigillo consignari feci. Ita Mabillon. Diplom. lib. 2. cap. 6. n. 6. Philippo duci Burgundi tribuitur a Gandensibus in Instr. ann. 1453. apud Math. de Couc. in Carolo VII. pag. 657 :

Confitentes se plura crimina, delicta et offensas contra dictum dominum ducem et suam Majestatem perperam, inique et indebite perpetrasse et commisisse, etc.

Rursum occurrit in confirmatione ejusdem Instrumenti ibid. pag. 661. Eodem titulo compellatur quidam Bernardus de Cahillanth, nobili ortus prosapia, apud Richard. Cluniac. in Hist. origin. monast. de Carit. ad ann. 1056. tom. 1 : Collect. var. script. D. Le Beuf pag. 388. Ecce jam prsento eum tu Majestati, etc. Majestatis titulus etiam summis Pontificibus tribuitur in Ordine ad consecrandum Episcopum, in MS. Codice Thuano 773. in Epistola Caroli Calvi ad Nicolaum I. PP. in Concilio Tricassino ann. 867. in Epistola Concilii Viennensis ann. 1112. ad Paschalem PP. apud S. Anselmum lib. 2. Epist. 33. lib. 4. Epist. 46. 94. Joan. Sarisber. Epist. 10. 11. 14. 28. 29. etc. qui interdum Majestatis Apostolic titulo utitur Epist. 27. 28. 40. 89. etc. ut et Vita S. Theodardi pag. 761. Histor. Translat. S. Sebastiani num. 15. etc. Vide Epist. Abbonis Floriac. pag. 402. 403. S. Bernardum Epist. ad Eugenium. PP. 261. edit. Mabill. Stephan. Tornac. Epist. 109. Conradum Abbatem Uspergensem ann. 1116. Matth. Paris ann. 1246. pag. 470. Laurentium Leodiensem in Episcopis Virdunensibus pag. 323. in Epist. S. Thom Cantuar. ad Alexandrum III. PP. apud Baron. ann. 1170. in aliis Arnulphi Episcopi Lexoviensis ad eumdem pag. 98. Cleri Trevirensis ad Innocentium II. apud Browerum lib. 13. num. 104. in Charta 5. Tabularii Ecclesi Carnotensis, etc. Versus exarati in obitum Antipap Guidonis :

Corruit insani Guidonis et Octaviani Impia Majestas, atque intoleranda potestas. Surgit Alexander, ratione prior, Petrus alter.

Charta Henrici IV. Imper. in Actis Murensis Monasterii pag. 21 :

Et ut prdictum Cnobium sub Roman Ecclesi mundiburdio et Majestate securum semper stabiliatur et defendatur.

Adde Append. ad Antiq. Hort Ill. Fontanini pag. 430. 442. 449. et 483. Responsionem Pii II. PP. ad orat. Gallorum Orator. tom. 8. Spicil. Acher. pag. 302. etc. Illum Adriano pap adscribit Guillelmus rex Sicili, qui Magnificenti nomenclatura sese appellat, in Charta ann. 1156. apud Cencium inter Cens. eccl. Rom. :

De capitulis illis, de quibus inter Majestatem vestram (Papam alloquitur) et nos controversia vertebatur, quod subscriptum est observatur... Magnificentia nostra aut nostrorum hredum, etc.
Vide Pfeffinger. ad Vitriar. lib. 1. tit. 4. 9. a. not. 8. tom. 1. pag. 391. Cardinales quoque eadem appellatione donati. Charta pro Milit. S. Joan.

Jerosol. ex Cod. reg. 8542. 6. fol. 62. r. :

Reverendis in Christo patribus et dominis, episcopis, presbiteris, diaconibus S. R. matris ecclesi Cardinalibus, Raymundus Rupini Dei clementia princeps Antiochenus, salutem et tam debitum, quam devotum in omnibus famulatum. Majestati vestr significo, etc.
Majestatis titulum adscribunt prterea Archiepiscopis, Arnulfus Lexoviensis Epist. 15. Epist. ann. circ. 1214. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 332 :

Reverendo patri et domino A. Dei providentia Narbonensi archiepiscopo... universus Agathensis clerus et populus... obsecramus in Domino ipsum a vestra Majestate nobis concedi pontificem.
Episcopis, Dudo in Prfat. ad Acta Normannor. Arnulphus Sagiensis Archid. tom. 2. Spicil. Acher. pag. 337. Eumdem sibi arrogat Bruno Lingonens. Episc. apud Perardum pag. 67. Abbati Sugerio S. Bernardus Clarevallensis Abbas Epist. 3. tom. 4. Hist. Franc. pag. 493. etc. Archidiaconis, Stephanus Tornac. Epist. 231. modo tamen Epist. qu Archidiacono inscribitur, Archiepiscopo Burdegalensi non sit inscribenda, ut conjicit Mabillonius loco superius laudato. Vide, qu de hac voce congessit Casaubonus ad Trebellium Pollionem. Majestas, Bulla Imperialis, seu majus Imperatoris sigillum, in quo scilicet cum Imperatoria Majestate exprimitur : unde Germanis, Majestedbrieff, ejusmodi sigillo munit litter appellantur. Ita Freherus ad Petrum de Andlo lib. 2. cap. 6. et ad Bullam Sigismundi Imp. Majestas Sanctionis, in leg. 80. de Decur. lib. 12. tit. 1. Codic. Theodosiani. Vide supra ad lineam Imo etiam. Majestas, Prsentia. Tabularium Brivatense Ch. 7 :

Quod in Majestate illorum testium auctorizatum fuit Petri, Poncii, etc.

Majestas, Magnitudo. Gasp. Barthii Gloss. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 451. ex Guiberti Hist. Palst. Majestate pretii. MAJESTATIVUS, Augustus, majestate et auctoritate venerandus. Guibertus de Laude S. Mari cap. 1 :

Divinum Majestativumque legimus.

Acta SS. tom. 4. Junii pag. 800 :

Nulli unquam Angelorum vel hominum majoritatis et meriti excellentius testimonium Majestativa Domini veritas ipsa perhibuit.
Majestal, pro Regalis, vulgo Royal, apud Froissart. vol. 1. cap. 325 :

Le roi d'Angleterre fit seoir le jeune damoisel Richard de lez lui,... audessus de tous ses enfans en estat Majestal, en remonstrant et reprsentant qu'il seroit roy d'Angleterre.

MAIETA, vox Italica, Fibula minor, Gall. Petite agraffe. Stat. crimin. Riper. cap. 126. fol. 19. v. :

Et idem intelligatur pro pannis aureis, siricis et argenteis, ac Maietis

argenteis, et aliis rebus datis pro fulciendo dictas vestes.

MAIGNAGIUM. Liber Ramesiens. sect. 265. apud Spelmannum :

Idem Hugo tenebat unam Cotsethelandam cum libero servitio in villa, qu dicitur Fleye, et unum Maignagium in foro ejusdem vill.

Ubi idem Spelmannus officinam fabri rarii interpretatur, a Gallico Maignen, Faber rarius. Sed malim Maignagium hoc loco interpretari pro Mansionagio, vel Mesnagio, seu domo. Vide Menagium 2. MAIGNERIUS. Vide Maynerius. MAIIESTUS. Gravis :

Dedi tamen operam, ut domino satis facerem, homini Maiiesto et dignitosso, cujus pluris erat unguis, quam tu totus es.
(Petron. ed. Buecheler, 57.) MAIL. Charta ann. 1293. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 297 :

Et prout molendina, et li Mail, et omnes salices dict Prioriss tenent et comprehendunt.

Ubi leg. videtur una voce Limani vel Lemmane, qua agrum planum et fertilem intelligunt Arverni. Vide utramque vocem. Haud feliciter, ni fallor, proponitur legendum Limani vel Lemmane, pro li Mail : hac quippe voce Locus palis, Maillis appellatis, cinctus significari videtur. Arest. parlam. Paris. ann. 1536. ex Tabul. de Chiss in Turon. :

Item unam insulam, l'Isle d'amours nuncupatam, in salicetis undique plantatam,... Maillis Gallice clausam. Close Maillis,

in Decr. ann. 1538. ibid. Neque aliud forte sonat vox Maile, quam vide in Mainillum. MAILHETUS, Mailletus, a Gallico Maillet, Malleus, tudes ligneus. Lit. remiss. ann. 1350. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 766 :

De quodam baculo seu Mailleto... dictum Johannem semel in capite percussit.

Ali ann. 1416. in Reg. 169. ch. 450 :

Unus consociorum cepit Mailhetum ac billardum cum quo luserant, et volens ludere, dedit ictum de dicto Mailheto bol et chuqu. Mailhoche,
eodem sensu, pro Mailloche, in Lit. remiss. ann. 1409. ex Reg. 163. ch. 487 :

Le suppliant print une Mailhoche tonnelier, et d'icelle Mailhoche fry icellui Rogeron.

Vide infra Malleus 1. 1. MAILLA, Eodem significatu. Charta Henr. ducis Brab. pro commun. Bruxel. ann. 1229. ex Cod. reg. 10197. 2. 2. fol. 23. r. :

De percussione Maill vel extractione crinium,... tres libr solventur.

2. MAILLA, Species monet minutioris, quam a Medallia contractam,

docemusin Dissertatione de Nummis inferioris Imperii, vulgo Maille. Charta 1144. pro Montealbano, apud Catellum in Comitib. Tolosan. pag. 323 :

Collaudarius extraneus, qui attulerit salem, ibi prbeat domino unam Maillam, et collaudarius, qui extraxerit salem, prbeat unum pogesum.
Vide Medalla. MAILLIOLUS, Maliolus, Novelletum, Gall. Jeune plant, nouvelle vigne. Charta admort. Caroli VII. in Reg. Cam. Comput. Paris. alias Bitur. fol. 147. r. : Et fol. 148. v. :

Item super duabus sextariatis Malioli et terr contiguis,... j. obol. Turon. Item super una sextariata Maillioli ad fontem S. Martini,... j. den. Turon. Mainplant,
eadem acceptione, in Charta ann. 1309. ex Reg. 50. Chartoph. reg. ch. 35 :

Ledit bois est Mainplant.

Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 153. ch. 256 :

En icelles vignes surpris de vin prist plusieurs racimaux de jeune Mainplant. Meiplant,
eodem sensu, in Chartul. Celsinian. ch. 424 :

Dono... sex operatas de vinea in ipso alodo S. Petri, ubi ego habebam Meiplant : ipsum Meiplant dono S. Petro.
Sed leg. forte Meinplant. Vide infra Maleollus. Mailhe vero et Mailhere est Modus agri, quarta pars scilicet jugeri. Lit. admort. pro eccl. Tolos. ann. 1471. in Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 159 :

La quatrime piece contient trois Mailheres et une lieurade de pr... Dix poingneres de pr, dont les quatre poingneres ou Mailhes font l'arpent, en deux pieces ; la premiere contenant sept Mailhes ou environ.
MAILLOLUS, Malleolus, surculus vitis. Statuta Massil. lib. 5. cap. 19. 9 :

Item quicumque colliget Maillolos in aliena vinea seu vineis sine voluntate domini cujus erit illa vinea, solvat nomine pn banni pro quolibet Maillolo 1. den.
Vide Malholtius. MAIMODINA. Vide Masmodina. MAINA, Mansio, domus, ubi quis manet, nostris alias Maine. Charta ann. 1345. in Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 416 :

Item in loco dicto Fresnoy unam Mainam cum duabus virgis terr... Item in dicto loco duas Mainas et quatuordecim virgas terr.
Pluries ibi. Alia ann. 1343. in Reg. 74. ch. 144 :

Item le Maine ou villaige de la Broa avec toutes ses appartenances et

appendances. Item le Maine ou villaige de Gales et toutes ses appartenances.

Lit. remiss. ann. 1468. in Reg. 197. ch. 27 :

Icellui Guerin demourant ou Maine ou Manoir appell de Coustans en la sneschausse d'Agennoys.

Vide Mainamentum. MAINAD, Perjurium, a Saxonico Mainana , alias manea , quod falsum juramentum sonat. Leges In Reg. West-Sax. cap. 34. juxta Edit. Cantabrig. :

Si nolit abjurare, emendet ipsum Mainad, id est, perjurium, dupliciter.

Vide Leges Saxonicas Kanuti Regis Angl. part. 1. cap. 5. et part. 2. cap. 33. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 904. Philips. de Jur. Anglosax. not. 463. et 619. ejusd. Histor. Jur. Angl. tom. 2. pag. 137. et 288. MAINADA. Vide Maisnada. MAINADERIA. Vide Maisnadarii. 1. MAINAGIUM, Maniamentum, Possessio, quasi manualis possessio, a Main, manus. Britanni Meneur et Menour villicum vocant, a Mena seu Meni, tractare, Gall. Manier. Aresta ann. 1257. 1. Regesti Parlam. f. 5 :

De quibus erant in possessione et Mainagio, etc.

Occurrit etiam alibi in hoc Regesto fol. 18. vers. :

In usu et Maneagio,

fol. 22. v. Maniamentum, f. 23. vers. 31. Manaye, eadem notione usurpat MS. :

Ains y feray vignes planter, Semer les bois, jardins anter, Que je la ville force n'aye, Et que soiez en ma Manaye.

Vide Mainare. Manance, eodem sensu, in Summa rural. Butill.

Des dfauts en cours subjectes et locaulx

:

Et se c'est en meubles il (le demandeur) en est mis en saisine et Manance.

Vide infra Maniamentum. 2. MAINAGIUM, Supellex domestica ; eadem notione Mnage dicunt Galli, Meubles. Regestum Parlamenti ann. 1408. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 597 :

Castra insuper quam plurima ipsius Episcopatus a multis militibus occupata invenerat, qu sua solertia liberaverat, domos insuper, furnos, grangias, molendina, ruinosas ejusdem Episcopatus restauraverat... Domos, castra et alia maneria qu sine Mainagio competenti repererat, decentibus utensilibus instruxerat et muniverat.

Charta Philippi VI. Reg. Fr. ann. 1347. tom. 2. Ordinat. pag. 284 :

Et aveuc ce faites jurer aux sains Euvangiles lesdiz receveurs et noz Tresoriers... que il ne prendront robbes, ne Mesnages d'aucun Seigneur.

Mainnage, eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1371. ex Reg. 102. Chartoph. reg. ch. 315 :

Icellui Kardouin est accus d'avoir mis hors pluseurs gerbes et Mainnages d'ostel, et en iceulx mis le feu, etc.
MAINAMENTUM, quasi Mansionamentum, mansio, domus. Charta ann. 1232 : Tabular. Dalonense fol. 90 :

Terram eorum et possessiones, videlicet Mainamenta, prata, vineas, etc. Mainamentum de la Martinia.
Ibid. ann. 1418 : Tabularium Nantoliense in Pictonibus anno 1394 :

Arbergamentum vulgariter appellatum Mainamentum de Mailloc. Les 3. parts du Mainement du Mas, avec toutes les terres et vignes... du Mainement.
Maindre, pro manere, habitare, usurpat vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin. :

E il s'en vont la cit droit, Ou Marien Maindre soloit.

MAINARE, Locare, in Maniamentum seu possessionem mittere. Charta fundationis prioratus Barbezilli inter Instr. tom. 2. nov Gall. Christ. col. 270 :

In hac terra Mainaverunt monachi rusticos qui reddunt eis quartum terr et oblias, etc.
Vide Mainagium 1. MAINATA. Vide in Maisnada. MAINBURNUS. Vide Mamburnus. MAINEMENTUM, ut supra Maina. Charta ann. 1269. in Chartul. S. Eparch. Inculism. :

Teneo in feodum... omnia jura, qu ego habeo... in Mainementis et pertinenciis, etc.

Vide Mainamentum. MAINERIA, Tributi species. Charta Adelfonsi Imp. Hispan. apud Colmenarezium in Histor. Segoviensi cap. 15. 11 :

Aufero ex illis foris portaticum et Maineriam.

MAINFESTUS, Infestator. Lit. remiss. ann. 1356. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 719 :

Giletus le Tigneux citationum ecclesiasticarum curiarum portitor, et pauperum gentium in eisdem curiis prosequtor et comestor, vulgaliter loquendo Mainfestus.

MAINERIUS. Vide Maynerius. MAINFULA. Liber Ordinis S. Victoris Parisiens. MS. cap. 30. de Labore Fratrum :

Ascendant in dormitorium, ibique se prparantes, desuper laneas tu nicas se prcingant, minores subtalares, et Mainfulas et capparones accipiant, etc.

Idem videtur quod moffula, chirotheca. Vide in hac voce, forte quasi manus infula, seu tegumentum. MAINILLUM, Mansio, domus, agri portiuncula cum de, Gall. Mnil. Charta ann. 1202. ex Tabular. B. M. de Bono nuntio Rotomag. :

Concessi et hac carta mea confirmavi... Deo et Ecclesi S. Mari de prato Rothomagensi et monachis ibidem Deo servientibus totam terram quam jure hreditario apud Bares possidebam de feodo de Valungnes, cum Mainillo et bosco et pascuis, et omnibus ad prdictam terram pertinentibus.
Huc spectare videtur vox Maile in Charta Engueranni dom. de Couciaco ann. 1264 :

Nous volons et otroions que notre chier cousin et ami Mesires Thomas de Couci Sires de Vervin tiegne de nous il et ci oir auvec son autre fi qu'il tien de nous Vervin et s apartenances de Vervin une Maile... laquelle Maile devant dite fu Jacommart Lamiret.

Vide Mail et Mansionile. Mainisium, Eadem notione spissime occurrit in Chartis Bressi et Dumbarum. MAINSATORIUM, pro Minsatorium. Vide supra Madula. MAJOIRTH. Charta Otton. comit. Ravensberg. ann. 1166. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 699 :

Nec hoc prtereundum, quod ad conservanda jura nemoris, qu Majoirth vocant, tria sunt loca conveniendi.
MAJOLICA, pro Majorica, Major ex insulis Balearibus. Chron. Veron. ad ann. 1368. apud Murator. tom. 8. col. 658 :

Illustrissimus dominus Joannes dictus Infans Rex Majolic, et maritus Regin Joann Regin Apuli, etc.

MAJOLUS. Vide Malones. 1. MAJOR, nude pro Majore domus, nostris Matre d'hostel. Pactus Legis Salic tit. 11. 6 :

Si quis Majorem, inferiorem, scantionem, mariscalcum, stratorem,... furaverit aut occiderit. Comitibus, Domesticis, Majoribus, atque nutritiis... delegatis, etc.

Ubi inter ministros domus primus statuitur, ut seq. Gregorius Turonens. lib. 9. cap. 36 :

Majorissa, Qu ancillis domus prerat in eodem Pacto :

Si vero Majorissam aut ancillam ministerialem, etc.

Major Domus, Qui domui seu famulis prest. S. Hieronym. Epist. 2 :

Si familiarius est loquendum, habet nutricem, Majorem domus virginem, viduam, vel maritatam, etc. Prpositus domus
, apud Monachum Sangallens. lib. 1. de Carolo M. cap. 33. Gloss Isidori : Architriclinus, Major domus. Donatus :

Columen, columna : unde apud veteres Columell dicti servi Majores domus.
Regula Magistri cap. 11 :

Sicut in hominis domo, ut securus sit de omnibus prparandis, Dominus rei ordinat Majores famili, quos vice Domini minores timeant, id est, Vicedominum, Villicium, Saltarium, et Majorem domus, sic in domibus divinis, etc. Majoris domus

Hunnerici Vandalorum Regis meminit Gennadius lib. de Script. Eccl. Eugenio Carthagin. Episcopo. Major domus Exarchi Itali, apud Gregor. M. lib. 7. Ind. 2. Epist. 9. Ita Avitus Viennensis Epist. 35. Wippo in Vita Conradi Salici pag. 428. Adam Bremensis cap. 153. 207. et alii. Major Domus, Prima olim in Francorum nostrorum Palatio ac prcipua dignitas, qu varie efferri solet a Scriptoribus. Dicitur enim apud Persas , apud Sozomenum lib. 2. cap. 9. idem Eutropium Eunuchum quem alii , vocat, et cap. 7. .

Major domus Regi

, apud Fortunatum in Vita S. Radegundis cap. 44. et alios passim : quomodo etiam qui eadem fungebatur dignitate apud Itali Gothicos Reges, in Concilio Romano sub Symmacho I. PP.

Gubernator Palatii

, apud Fredegarium cap. 55. et Aimoin. lib. 4. cap. 15.

Rector Palatii et Major domus Moderator Palatii Magister Palatii

, apud Ursinum in Vita S. Leodeg. cap. 8. et Aimoinum lib. 4. cap. 26. , apud Paulum Warnefrid. in Episc. Metens. , apud Godfridum Viterbiens. Chron. part. 12.

Palatii Prfectus

, apud Eginhardum in Vita Caroli M. in Vita S. Eligii, in Vita S. Wandregesili cap. 13. 14. et in Vita S. Remacli cap. 21. apud Adrevaldum lib. 1. cap. 15. etc.

Unde

Prfectoria dignitas

, apud Aigradum in Vita S. Ansberti cap. 8.

Prfectoria administratio

, in Vita S. Ansberti Episcopi Rotomag.

Palatii Prpositus, quod vulgo dicitur Major domus, etc

. apud S. Audoenum in Vita S. Eligii lib. 2. cap. 53. Provisor Aul regi, et Provisor Palatii, apud Venericum in Apologetico Henrici IV. seu lib. de Unitate Ecclesi conservanda. Princeps Palatii, apud Ermentarium in Vita S. Philiberti lib. 1. cap. 25. Regalis Curi Princeps, apud Eadmerum in Vita S. Wilfridi cap. 33. Princeps regiminis ac Major domus, in Gestis Regum Fr. cap. 48. Comes Palatii, apud Aimoinum lib. 4. cap. 6. de Warnario, ubi supra Major domus dicitur, et cap. 14 :

Palatio regni Burgundi Prpositus.

Prfecti Prtorio, in Annal. Trevir. part. 7. Comes domus regi, de Gogone Majore domus lib. 3. cap. 4. Comes Palatinus, in Vita S. Drausii, ubi de Ebrono, et apud Philippum Mouskes. Dux Palatii, in Gestis Dagob. cap. 31. et in Chr. Fredeg. cap. 75. Dux Francorum, in Vita S. Baboleni, de Erchenoaldo :

Qui tunc Francorum Ducatui prerat, et omnia Palatina officia suo moderamine procurabat.

Et apud Anonymum de Carolo Martello, ann. 731. Dux et Major domus Regni Francorum. Ita apud Erchanbertum in Breviario Majorum domus : unde Ducatus ipsa dignitas, in Genealogia Regum Francor. tom. 1. Hist. Franc. pag. 795. ubi de Ebrono. Curopalata, apud Egidium Parisiensem lib. 1. Carolini, ubi de Ebrono :

In vice Wulfaldi dominari cpit adhrens Regibus Austrasiis, et eorum Curopalates.

Ita Curam Palatii gessisse dicitur filius Waratonis apud Fredegarium, tametsi eademne Curopatat dignitas cum Majoris domus dignitate, jure addubitari possit. . Vide Glossar. med. Grcit. in hac voce col. 1247. Atque h quidem nomenclatur supremam Majorum domus aul Francic potestatem indicant, cum penes eos esset et Palatii, et Regni, et rerum publicarum cura, sola regi dignitatis specie Principibus ipsis remanente. Hariulf. lib. 2. Chronici Centul. cap. 1 :

Nam illo tempore, decidente regali gloria, per Prfectos Palatii domus regia ordinabatur ; neque aliud Regi relinquebatur, quam ut regio solum nomine contentus solio resideret, ac speciem dominantis effingeret, legatos undecunque venientes audiret, eisque abeuntibus responsa, qu erat edoctus, vel potius jussus, ex sua velut potestate redderet, ac regni

administrationem, et omnia, qu vel domi, vel foris erant agenda ac disponenda, Prfectus aul procurabat.

Similia habent Eginhardus initio Vit Caroli Magni, Paulus Warnefridus lib. 6. de Gest. Longob. cap. 16. Adrevaldus lib. 1. de Miracul. S. Benedicti cap. 12. Theophanes, Radulphus de Diceto ann. 662. et alii. Hinc Desiderius Cadurcensis Episcopus scribens ad Grimoaldum Majorem domus Epistol. 6. totius aul immoque regni rectorem appellat. Et Sigebertus Gemblacensis in Vita S. Sigeberti Regis Austrasi cap. 4 :

Grimoaldus pro patre suo Pipino constitutus Major domus, potenter in aula Sigeberti Regis principabatur, et domi militique viriliter tutabatur.
Vita Pipini Ducis de Pipino juniore Majore domus in Austria :

Etsi non regio nomine, tamen regia potestate in Austria regnare cpit.
Vita MS. sancti Gaugerici Episc. Camerac. lib. 2. cap. 3. de Landrico :

Ille vero, quoniam in aula regia cteros fastibus excellabat, ac sub Regis Domini auctoritate, moles et onera regni pro sua voluntate tractabat, etc.
In Vita et Miraculis S. Rictrudis, Archenaldus Major domus secundus a Rege in Palatio ejus fuisse dicitur. Denique Othlonus lib. 2. de Vita S. Bonifacii cap. 19 :

Hic itaque accepta patern et fratern potestatis monarchia, qui tunc Major domus dicebatur, etc.

Inde Subregulos appellatos docemus in hac voce. Vide Eichhorn. Histor. Jur. Germ. 25. B. Hinc etiam Inlustris seu Illustris elogium, etiam tum, cum Regibus vel maxime placebat, ut monet Mabillonius, sibi arrogare minime dubitarunt, exemplo Regum, ut vel sic omnia regio nomine agere viderentur. Hoc quippe titulo gaudebant Ebroinus, et alii post eum omnes, ut ex pluribus Instrumentis constat. Hc porro summa Majorum domus potestas tum primum cpit, cum imperavit Clodoveus II. Dagoberti filius, sub quo Regum suprema intercidit potestas. Genealogia Regum Francor. pag. 795 :

Denique a temporibus Clodovei, qui fuit filius Dagoberti, pater vero Theoderici regnum Francorum deeidens, per Majores domus cpit ordinari.

Ita etiam alii Scriptores. Paulo antiquiorem usurpat Majorum domus auctoritati originem assignat Venericus in Apologetico Henrici IV :

Tempore Clotarii, patris Dagoberti regnum Francorum Regi cptum est, et amministrari ab his, qui provisores Aul regi, vel Majores domus esse

videbantur.

Majores domus aul Francic ab ipsis Proceribus et populo eligi solebant. Fredeg. cap. 54 :

Eo anno Chlotarius cum proceribus et leudibus Burgundi Trecassinis conjungitur, cum eorum esset sollicitus, si vellent jam Warnachario discesso (defuncto) alium in ejus gradum sublimare. Sed omnes unanimiter denegantes, nequaquam se velle Majorem domus eligere, Regis gratiam obnixe petentes, cum Rege transegere.
Adde Aimoinum lib. 4. cap. 15. Idem Fredegar. cap. 105 :

Eo tempore elegerunt in honorem Majoris domus quendam Francum nomine Raganfridum.

Gesta Regum Francor. cap. 45 ;

Franci autem Leudesium filium Erchinaldi nobilem in Majorem domus Palatii eligunt.
Et ita cap. 48. Eginhardus in Caroli M. Vita, de Majoris domus dignitate :

Qui honor non aliis a populo dari consueverat, quam his, qui et claritate generis, et opum amplitudine cteris eminebant.
Principis tamen interveniebat consensus, imo jussio. Gesta Reg. Franc. cap. 47 :

Franci vero consilio accepto Waratonem virum illustrem in loco cum jussione Regis Majorem domus Palatio constituunt.
Fredegar. in Chron. cap. 27 :

Protadius instigante Brunechilde, Theoderico jubente, Major domus efficitur. Grimoaldus junior cum Childeberto Rege Major domus Palatii super Francos electus est.

Adde Aimoinum lib. 3. cap. 92. lib. 4. cap. 6. Idem Fredegar. Chr. cap. 101 :

Adde cap. 104. ejusdem Epit. cap. 58. Aimoin. lib. 3. cap. 4. lib. 4. cap. 44. 46. et Gesta Regum Franc. cap. 36. Atque hc erat certe recepta consuetudo : nihilominus tamen observandum hanc dignitatem Gaufrido Grisagonell ita concessam a Roberto Rege, ut illius successores ea in posterum jure hereditario potirentur. Vide infra locum ex Gestis consulum Andegav. cap. 6. laudatum. Jam vero cum Regnum Francicum in triplicem maxime monarchiam divisum esset, Franciam nempe, seu Neustriam, Austrasiam, et Burgundiam, iis Regum interdum filiis attributis, a quibus servabatur nihilominus Regis Francorum titulus, in suis singuli toparchiis ac regnis suos Majores domus, habebant, quorum seriem ad Histori notitiam hic breviter perstringimus. Series Majorum Domus Regum Franci, ex Scriptoribus.

Badegisilus,

postmodum Episcopus Cenomanensis, sub Chlotario I. Rege sub eodem Clothario I

. Erchanbert. Landericus,

. Gregor. Turon. lib. 6. cap. 9. lib. 8. cap. 30. 39. lib. 10. cap. 5. Gundolandus,

sub Chilperico I. et Chlotario II

. Gesta Regum Francor. cap. 35. 36. 41. Chronic. Fredegar. cap. 25. Aimoin. lib. 3. cap. 4. Herman. Contract. ann. 585. Gundoaldus,

sub Chlotario II

. Gesta Reg. Francor. cap. 41. Erchanbert. ga,

vel Eganus, aut Eganes, sub Dagoberto et Chlodoveo II

. Gesta Dagoberti cap. 24. 43. 46. 47. Chr. Fredegar. cap. 79. 80. 83. 85. Aimoin. lib. 4. cap. 35. 36. Almaricus,

sub Chlodoveo II

. Passio S. Bercharii Abbatis. Grimoaldus Pipini II. filius. Libellus de Major. Domus reg. Radobertus, eo titulo subscribit Chartam Chlodovei II. in Chartul. S. Dion. pag. 22. col. 2. Erchinoaldus aliis Herginoldus,

sub Dagoberto et Chlodoveo post Eganem

. Gesta Dagob. cap. 48. Gesta Reg. Franc. cap. 42. Chr. Fredeg. cap. 84. 89. 90. 91. 92. Vita S. Wandregisili cap. 13. 14. Vita S. Eligii, Vita S. Furfei, Vita S. Baboleni, Vita et Miracula S. Rictrudis, Libellus de Majoribus domus Regi. Malbrancus, etc. Leudesius, Erchenoaldi filius, qui Liutherius in Vita S. Odili, et in Fragm. Hist. tom. 1. Hist. Fr. pag. 783. sub Theodorico. Gesta Regum Francor. cap. 45. Fredeg. Chron. cap. 96. Bruschius de Monast. Germ. pag. 93. Ebroinus, sub Chlotario filio Chlodovei. Vita sanct Bathildis a Tolnero edita cap. 5. Vita S. Leodegarii cap. 12. Ursinus in ejusdem S. Leodegarii Vita cap. 4. 8. Passio S. Ragneberti, Vita S. Drausii, Vita S. Eligii, Erchanbertus, etc. Warato,

post Ebroinum, sub Theodorico I

. Gesta Reg. Franc. cap. 47. Fredegar. Chr. cap. 98. Aimoin. l. 4. cap. 46. 47. Fragm. Hist. pag. 783. Vita S. Audoeni cap. 26. 29. Vita S. Ansberti Rotomag.

Bertharius,

Waratonis gener, sub eodem Theoderico

. Gesta Reg. Francor. cap. 48. Fredegar. Chron. cap. 99. Aimoin. lib. 4. cap. 47. Erchanbert. etc. Nordebertus, sub Chlodoveo II. et Childeberto II. Gesta Reg. Francor. cap. 48. 49. Genealog. Regum Fr. pag. 795. tom. 1. Hist. Fr. Libell. de Major. dom. Grimoaldus Pipini junioris filius, sub Childeberto II. Gesta Reg. Franc. cap. 49. 50. Chron. Fredeg. cap. 101. 102. 104. Aimoin. lib. 4. cap. 38. Erchanbert. Genealog. Reg. Francor. pag. 795. 798. Vita S. Sigeberti Regis Austr. cap. 4. 5. Libell. de Majorib. dom. Theudoaldus filius Grimoaldi sub Dagoberto filio Childeberti. Fredegar. Chr. cap. 102. 104. Erchanbert. Libell. de Major. dom. Ragenfredus, sub Dagoberto. Fredegar. Chr. cap. 105. Aimoin. lib. 4. cap. 49. Erchanbert. Geneal. Reg. Franc. Herman. Contract. ann. 716. Carolus Martellus, sub Theoderico filio Dagoberti, de quo passim Scriptores. Pipinus Caroli filius. Ejus Vitam scripsit Bollandus 21. Januar. Series Majorum Domus Regni Austrasi. Chrodinus Dux,

Electus Major domus Regni Austrasi, sub Sigeberto I sub eodem Sigeberto I sub eodem Sigeberto I

. Fredegar. Epit. cap. 58. 59. Aimoin. lib. 3. cap. 4. Fortunat. lib. 7. Poem. 16. Gogo, . Gesta Regum Franc. cap. 57. 58. Fortunat. lib. 7. Poem. 1. 4. Rado, . Chr. Fredeg. cap. 42. Aimoin. lib. 4. cap. 6. Florentianus,

sub Childeberto Rege Austrasi

. Gregor. Turon. lib. 9. cap. 30. Wlfoaldus,

sub Childeberto

. Libell. de Major. domus, Vita S. Leodegarii cap. 5. Vita S. Prjecti, Camusat. in Prompt. Antiq. Trecass. pag. 80. Gesta Regum Franc. cap. 45. 46. Warnacharius,

sub Theoderico II

. Fredeg. Chr. cap. 18. 22. 40. 41. Pipinus Senior,

sub Chlotario I. Dagoberto II. et Sigeberto II

. Gesta Dagob. cap. 22. 47. Erchanbert. Fragm. Hist. tom. 1. Hist. Franc. pag.

782. Vita Sigeb. Reg. Herm. ann. 646. Divus lib. 1. cap. 6. Martinus,

sub Sigeberto II

. Gesta Reg. Francor. cap. 46. Fredeg. cap. 97. Aimoin. lib. 4. cap. 45. Libell. de Majorib. dom. Grimoaldus,

sub Sigeberto II

. Fredegar. Chron. cap. 88. Gesta Regum Franc. cap. 43. Aimoin. lib. 4. cap. 49. Vita S. Remacli cap. 14. 20. 21. Vita Pipini tom. 1. Hist. Franc. pag. 598. Herman. Contr. ann. 644. Vita Sigeberti Regis, etc. Adalgisus Dux Palatii sub Sigeberto III. Gesta Dagob. cap. 31. Fredegar. Chron. cap. 75. Aimoin. lib. 4. cap. 26. Pipinus Junior filius Ansegisi,

sub Theoderico filio Chlodovei, et sub Chlodoveo

. Erchanbert. Gesta Reg. Franc. cap. 46. Series Majorum Domus Regni Burgundi. Warnacharius,

sub Theoderico Rege Burgundi Childeberti filio

. Fredeg. Chron. cap. 18. 40. 42. Aimoin. lib. 3. cap. 86. l. 4. cap. 1. 6. 14. Herman. Contract. ann. 600. Berthoaldus,

sub eodem Theoderico sub eodem Theoderico

. Fredeg. Chr. cap. 24. 25. 26. Herm. ann. 602. Protadius, . Fredeg. Chron. cap. 27. Aimoin. lib. 3. cap. 91. 92. Herman. ann. 606. 608. Claudius,

genere Romanus, sub eodem Theoderico sub Chlodoveo II

. Fredegar. Chron. cap. 28. Aimoin. lib. 3. cap. 92. 93. Flaocatus, . Gesta Dagoberti cap. 48. Fredeg. Chron. cap. 89. 90. Vita S. Eligii l. 2. Series Majorum Domus Regni Aquitani. Hermarius gubernator Palatii Regis Aquitani. Fredegar. Chron. cap. 55. Aimoin. lib. 4. cap. 15. Robertus Major Palatii Regni Aquitani sub Pipino Rege ann. 828. Vide Chenutium in Antiquit. Bituric. pag. 40. Exhinc qui Majores domus prima ac secunda Regum stantibus stirpibus appellabantur, Senescallos dixerunt nostri : qua priore etiam nomenclatura

insignitur Theobaldus Comes Blesensis, qui vulgo Senescallus appellatur, in Chartis Theobaldi Episcopi Suessionensis ann. 1077. in Tabulario Castilionensi :

Theobaldus Comes Major domus regi.

Ita Stephanus Garlandus in Chronico Mauriniacensi lib. 2 :

Interea defuncto Willelmo Anselli dapiferi germano, Stephanus Cancellarius frater amborum Major Regi domus effectus est. Hoc retroactis generationibus fuerat inauditum, ut homo, qui Diaconatus fungebatur officio, Militi simul post Regem duceret principatum.

Idem Chronicon Radulphum, Viromandensium Comitem, Majorem domus Regi vocat. Robertus de Monte ann. 1169 :

Henricus filius Regis Anglorum... servivit Regi Francorum ad mensam, ut Senescallus Franci. Hanc Senescalciam, vel, ut antiquitus dicebatur, Majoratum domus Regi, Robertus Rex Franci dedit Gaufrido Grisagonella Comiti Andegavorum, etc.
Hugo de Cleeriis, et ex eo Gesta Consulum Andegav. cap. 6. de eodem Gaufrido :

Sibi et successoribus suis jure hreditario Majoratum Regni, et Regi domus Dapiferatum cunctis applaudentibus et laudantibus exinde donavit.
Sed et Majores domus prim Regum nostrorum stirpis Senescallos promiscue vocat Philippus Mouskes, ubi de Grimoaldo :

Grimaus un haus om cavaliers, Ki Senescaus et Conseilliers Estoit de la terre d'Austrie.

Idem Hugo de Cleeriis de Majoratu et Senescalcia Franci, de Comite Andegavensi :

De ctero Comes appellatur Major in Francia, propter retutelam, quam facit in exercitu Regis.
Surita lib. 1. Ind. ann. 1055. de Senescallis :

In Aragonia, uti in Galli regno, Majores domus appellabantur, quod aul regi prfecti essent.
Vide Senescalcus. Tandem regnante feliciter tertia Regum nostrorum stirpe, inter Leges latas quibus regni tranquillitati provisum est, ea potissimum obtinuit locum, ne in posterum essent Majores domus ut refert Petrus Gregorius lib. 7. de Rep. cap. 8. sic postremum desiit summa et pne regia Majorum domus potestas auctoritasque. Major Palatii, Idem, qui Comes Palatii, in Testamento S. Leodegarii, (si tamen genuinum est) apud Mirum in Donat. Belg. lib. 1. cap. 4 :

Ut reus Majestatis noverit se coram Majore Palatii vel capite, vel centum

auri libris mulctandum.

Habebant etiam Regin suos Majores domus. Apud Gregorium Turon. lib. 6. cap. 45. lib. 7. cap. 27. 38. 43. Waddo dicitur Major domus Rigunthis Regin. Ita Amalricus Dapifer Regin. Chartam Philippi I. Regis Franc. ann. 1065. subscribit, in Hist. Monast. S. Martini de Campis pag. 16. Major domus nuncupatur S. Leodegarius in illius Vita cap. 4. ubi de Childerico :

Idem sanctum Leodegarium Pontificem super omnem domum suam sublimavit, et Majorem domus constituit.

At cum fere constans sit hac dignitate nunquam donatum sanctum Leodegarium, censent Valesius lib. 21. Hist. Franc. et Cointius in Annal. Eccles. Franc. ann. 670. hacce nomenclatura prcipuum Consiliarium denotari. Quibus sane adstipulatur Additamentum 2. Legis Burgundionum 13 :

Quicunque aliquem locum munificenti petere voluerit, cum litteris Comitis sui veniat, et Consiliarii aut Majoris domus, qui prsentes fuerint, ipsas litteras Comitis ipsius accipiant, etc.
Et in Prfatione ejusdem Legis :

Sciant itaque Optimates, Comites, Consiliarii, Domestici, et Majores domus nostr, Cancellarii, etc.

Similia pne habentur in Lege Ripuar. tit. 88. ubi cum numero multitudinis ibi efferantur, vix est ut credam, habuisse curam aul regi : quin potius pro Primatibus et prcipuis aul regi Proceribus accipiuntur, ut in Ordine Romano dici monemus. Ita apud Adamum Bremensem cap. 153 :

Non sapienter stimans talium personarum favoribus se effecturum, ut vel solus placeret in Curia, vel Major domus fieret pr omnibus.

Quidam prterea observarunt Majores domus a Summo Pontifice ex ordine Cleri, interdum etiam Episcopali electos, viros scilicet prudentia et rerum gerendarum peritia insignes quibus Episcopii vel Patriarchii Lateranensis cura et administratio committebatur, in gubernanda domo, domesticis, et hospitibus excipiendis, eorumque causis rite et ordine cognoscendis, quos et Vicedominos appellabant, quod fuit Senescallorum officium. Majores domus Ecclesi Roman habet Ordo Romanus : qui tamen infra, Primates videntur appellari, adeo ut incertum sit, an revera Majores domus Lateranensis fuerint. Majorum domus Episcoporum meminit Gregorius M. lib. 9. Ep. 66 :

Volumus autem ut memoratus frater Paschasius (Episcopus) et Vicedominum sibi ordinet et Majorem domus, quatenus possit vel hospitibus supervenientibus, vel causis, qu eveniunt, idoneus et paratus existere.
Baldricus lib. 1. Chr. Camerac. cap. 92. de Joanne Vicedomino Cameracensi :

Qui Majordomatu cteris prstabat in urbe sub Pontificali auctoritate.

Concilium Romanum contra Johannem Archiep. Ravennat. apud Muratorium tom. 2. pag. 204. Atqui hi non alii videntur ab Advocatis Ecclesiarum Cathedralium, qui alias Vicedomini, quo titulo indigitatur Theodoricus comes Advocatus Ecclesi Trevirensis a Lamberto Schafnaburgensi anno 1066. qui Sigeberto Comes Trevirorum appellatur. Annales Francorum Bertiniani ann. 867 :

Carolus Rex Abbatiam ipsius Monasterii sibi retinuit, causas Monasterii (S. Dionysii) et conlaborationem per Prpositum et Decanum atque Thesaurarium, militi quoque curam per Majorem domus sua commendatione geri disponens.
Ubi Major domus idem est, qui Advocatus Monasterii sancti Dionysii. Acta S. Forann. Abb. n. 11 :

Quapropter decretum ibi est judicio Procerum de Curia, in ejusdem Regis prsentia, quatenus Major domus, videlicet Prpositus de Ecclesia S. Mari, qu est Aquisgrani, cum cteris valentioribus Canonicis, pro eadem Abbatia tempore tribulationis ejusdem Abbati causidici assurgant, etc.
Vide Freherum ad Petrum de Andlo pag. 139. 2. Edit. Majoris Abbatis Corbeiensis occurrit mentio apud Mabill. tom. 4. Annal. pag. 248. ubi alium ab Advocato ejusdem Abbatis exstitisse, ipsique prpositum fuisse certum videtur. Major Domus, Dignitas etiam apud Hispani Reges, in Chartis Alfonsi, Imp. in Bibl. Cluniac. pag. 1436. et apud Doubletum pag. 892. et aliis Regum Hispanicorum apud Anton. de Yepez in Chronico Ord. S. Benedicti. Chron. S. Ferdinandi tom. 7. Maii pag. 360 ;

Rodericus Gonzalvi Majordomus Curi Regis

.

Comes Pontius, Majordomus Imperatoris, confirmat.

(Carta Adefonsi, regis seu imperatoris Castelli, Mus. Arch. dep. an. 1149, p. 76). Majoris Domus, in Regno Aragonum munus sic describit Vitalis Episcopus Oscensis :

Post Regem autem dispensator domus regi qui dicitur Major domus, in judicando obtinet principatum : qui de omnibus causis et querelis tam Infancionum, quam aliorum potest cognoscere indistincte : exceptis probatione Infancionatus, et pronuntiatione super ea, exauctorizatione Militis, prolongatione natalium, et restitutione status eorum, qui illum incarnatione regia, vel expressione infami amiserat : hc enim et iis

qualia, vel majora sunt soli Regi, vel cui ipse specialiter, mandaverit, reservata. Sed Major domus semper in cognitione causarum debet sibi Justitiam majorem Regni Aragonum adhibere, vel si ipsum habere commode non valeret, alium Justitiam, qui in aliqua civitate, vel villa domini Regis, sit per dominum Regem in Justitiatus officio constitutus. Qui Justitia examinet omnes causas, et determinet per suam sententiam in Majordomi curia agitandas. Major domus enim pronuntiare sententiam diffinitivam, vel interlocutoriam nunquam debet, etc.
Adde, qu ad eumdem Vitalem commentatur Hieronymus Blanca pag. 785. Rer. Aragon. Majoris Domus, apud Castellanos, munus ita describitur in Legibus Alfonsinis, seu Paritis, part. 2. tit. 9. lege 17 :

Mayordomo, tanto quiere dezir como el mayor home de la Casa del Rey ; para ordenalla quanto en su mantenimiento. E en algunas tierras lo llaman Senescal, que quiere tanto dezir como official, sin el qual non se deve fazer despensa en casa del Rey. E aun le llaman los antiguos assi, por que Senes tanto quiere dezir come viejo, por razon que tiene officio honrado : e calculus, como piedras con que contaban. E por ende tanto muestra este nome como official honrado sobre las cuentas. Ca al Mayordomo pertenesce de tomar la cuenta a todos los officiales, tambien a los que fazen las dispensas de la Corte, como de los otros que reciben las rentas e los otros derechos, de qual manera quier que sean, assi de mar come de tierra, etc. e porque el su officio es grande, e tanne a muchas cosas, ha menester que sea de buen linaje, e acucioso, e sabidor, e leal, etc.
Chartam Urrac Regin Hispani ann. 1116. apud Sandovallium, subscribunt cum aliis magnatibus, Exemen Lopes Mayor domus, et Nunus Pelaz Mayor domus in Luparia. De Majoribus Domus apud Anglosaxones vide Philips. Jur. Anglos. not. 252. ejusdem Histor. Jur. Angl. not. 435. Majores Domus, Csaraugust, dicuntur tres judices Confratri mercatorum, qui exercent jurisdictionem, et sedent pro Tribunali in domibus disputationis in aula superiori post meridiem, etc. Vide Michaelem del Molino in Repertorio Foror. Aragon. in voce Confratria. Major Domus terr Regis, in Articulis Cleri contra Dionysium Regem Lusitani, apud Bzovium ann. 1289. num. 5. 29. Majordomatus, Dignitas Majoris domus in Gestis Regum Francor. cap. 34. 48. 50. in Vita S. Aldegundis cap. 1. n. 2. apud Paulum Warnefridum de Episcopis

Metensibus in S. Arnulfo, etc. Annales Moguntini et Monachi Lauresham. de Carolo Martello :

Carolus sub honore Majordomatus, tenuit regnum annis 27.

Majoratus, Eadem notione, in Gestis Consulum Andegav. supra laudatis. Major Baneri, Societatis artificum vel mercatorum prfectus, nostris Maieur et Maire, eodem intellectu. Lit. remiss. ann. 1359. in Reg. 90. Chartoph. reg. ch. 483 :

Major vexilli seu baneri parmentariorum seu scindicorum robarum lanearum, etc. Uns maires et uns eskevins de la baniere des tisserans, etc.
Lit. remiss. ann. 1464. in Reg. 199. ch. 403 :

Cujus officium Majoratus baneri ibidem nuncupatur. Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. fol. 105. r. :

En l'an 1461. fut le suppliant esleu et institu Maieur principal de la ville de Hesdin,... et l'an ensuivant fut nomm Maieur de l'enseigne des taverniers de laditte ville. Jehan Dubois maistre ou Maieur de la confrairie de la feste de Toussaintz,
in aliis ann. 1479. ex Reg. 206. ch. 318. Major Cubiculi, Idem qui Italis Camerarius, nostris Matre de Chambre. Concil. Romanum contra Johannem Ravennat. Archiep. apud Murator. tom. 2. pag. 204 :

Insuper omni anno... colonicio more, berbices et oblatas, vinum et pullos et ova Archiepiscopo, et ad suum Archipresbyterum similiter et ad Archidiaconum... et ad Majorem cubiculi, etc.
Major Dierum, Natu major. Codex MS. e Bibl. D. de Chalvet Senescal. Tolos. de Hret. Albigens. :

Invenit dictos hreticos solos, quia nepos dicti Raimundi Delboc hretici, Major dierum cujus nomen ignorat, iverat.
Major Equorum, Prfectus stabulo regio, dignitas in aula Regum Navarr, qua donatus Lupus Eneri subscribit Chartam Garci Regis Navarr r 1034. apud Anton. de Yepez in Chron. Ordin. S. Benedicti. Major-Merinus, Primus Prtor. Chron. S. Ferdinandi tom. 7. Maii pag. 360 :

Ferrandus Gonzalvi Major-Merinus in Castiella.

Vide Majorinus. Majores Monasteriorum, Abbates. Regula B. Pachomii :

Si quis de his, qu prcepta sunt, amplius habuerit absque concessione majoris, deferentur ad custodem vestium.
Concilia Afric. sub Celestino PP. c. 47 :

Si quis de alterius Monasterio repertum, vel ad Clericatum promovere

voluerit, vel in suo Monasterio Majorem Monasterii constituerit.

Ubi Codex Canonum Eccl. Afric. cap. 80. habet. Adde Concil. Carthag. IV. can. 13. Regulam Magistri cap. 13. etc. Majores Natu, Prcipui e nobilitate, qui cteris preminent, viri nobiles, qui alios sub se vassos habent : Seniores, nostris les Seigneurs, les Barons : quia olim tatis merito honores deferebantur, quique annis graviores erant, potiores habebantur : unde et in quibusdam civitatibus Antianos vocant etiamnum, qui aliis dignitate prcellunt. Claudianus de Bello Getico :

Hic aliquis gravior natu, cui plurima dictis Consiliisque fides, etc.
Senator lib. 5. Epist. 22 :

His ergo P. C. Capuanum bonis dotatum a prsenti Indictione Decuriarum Rectorem esse prcipimus, Majoris etiam natu auctoritate subvehimus : ut qui se morum cana maturitate tractavit, quod est amplissimum reverenti genus, in vestro ordine tatis honore gratuletur. Majores nati,

apud Commodianum, Instruct. 70. Primores, Patroni, Locupletes. Ita Majores natu passim nostris et aliis dicuntur Magnates, virique nobilitate prcellentes, in libris sacris non semel, in Concilio Carthag. can. 6. in Concilio Arvern. can. 15. apud Gregorium Turon. lib. 5. cap. 33. lib. 7. cap. 32. lib. 8. cap. 30. de Gloria Confess. cap. 23. Fredegar. cap. 95. 109. eumdem ann. 766. in Capitul. Aquisgran. ann. 789. cap. 34. quod de Presbyteris intelligit Baluzius. in Capitular. Caroli M. lib. 7. cap. 65. 128. 139. 339. 85. 180. 195. 437. apud Eginhard. Epist. in Annalib. 62. Francor. ann. 757. Florentium Wigorn. ann. 999. 1122. Aimoin. lib. 4. Histor. Franc. cap. 44. 56. 57. 64. apud Sim. Dunelm. lib. de Dun. Eccl. lib. 3. cap. 5. 15. 19. et in Hist. Angl. ann. 977. Browerum in Antiq. Fuldens. lib. 2. cap. 158. etc. Homines boni generis a Carolo M. dicuntur in Capitulis ex Lege Salica, Romana, et Gombata, cap. 12. Majores person, in Legibus Burgund. tit. 38. cap. 4. Majores homines, in Capit. Caroli C. tit. 27. 3. apud Marculfum lib. 1. form. 37. Major Placiti, Prpositi, ut videtur, locum tenens. Constitutio Leduini Abb. S. Vedasti Atrebat. ann. circ. 1020. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 789 :

Qui vadem dederit quinque solidos de lege, dabit xxx. denarios de fredo. Et hujus fredi du partes erunt Prpositi, tertiam vero partem habebit Major Placiti. Si autem lex Abbatis vel Prpositi fuerit, totum fredum Major Placiti habebit.
Major Populi. Gregorius M. lib. 7. Ind. 2. Ep. 110. ad Fortunatum Episcopum Neapolitanum :

De quibus (Capitulis) Theodorus vir magnificus Major populi ad nos veniens ante conquestus jam fuerat.

Camillus Peregrinus in Hist. Principum Langobard. apud Murator. tom. 2. pag. 339 :

Nempe ut intelligendum hinc sit, Majorem populi apud Neapolitanos non summo imperio, sed juxta demandatam sibi definitamque potestatem res publicas administrasse ; cujus prter ctera, munus fuisse vectigalia redditusque curare non negabis.
Videtur idem qui Magister militum Neapolitan civitatis. Vide in hac voce. Major Potestativus, Qui cum omni potestate ac jurisdictione et dominio possidet. Charta ann. 1202. ex Tabul. S. Gauger. Camerac. :

Major tenet majoriam, sicut Major potestativus, libere et quiete in feodum jure hreditario ab ecclesia nostra, ita quod hres ejus post decessum ipsius debet ecclesi xxx. solidos Cameracensis monet pro relevatione majori, et infra xl. dies homagium facere. In comitatu Campani frequentant, quandoque morantur quidam se dicentes nostros Majores, ibi jurisdicionem exercent et plura faciunt explecta, etc.

Majores Regii, Qui jura regalia in provinciis curabant. Lit. ann. 1355. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 722 :

Hinc Magendomme, Tributorum exactor, in Lit. remiss. ann. 1457. ex Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 157 :

Le receveur du lieu de Rosan, que l'en appelle au commun langaige du pays Magendomme.

Majores Regionum, in Relatione Symmachi ad Constantium apud Baron. ann. 1419. n. 32. Majores Villarum primitus dicebantur, qui cteris vill incolis prerant, et domini vill nomine jus dicebant : qui et Villici interdum appellantur. Capitularia Caroli M. lib. 5. cap. 107. 174. :

Ut Presbyteri curas sculares nullatenus exerceant, id est, ut neque Judices, neque Majores villarum fiant.
Capitulare de Villis cap. 10 : Cap. 26 :

Ut Majores nostri, et forestarii, poledrarii, etc. Majores vero amplius in ministerio non habeant, nisi quantum in una die circumire aut providere potuerint.
Cap. 60 :

Nequaquam de potentioribus hominibus Majores fiant ; sed de

mediocribus, qui fideles sunt.

Adde cap. 36. In Capitulis Caroli Calvi tit. 13. habetur quidam Amalricus Major de Buxido. Charta Ludovici Pii pro Monast. S. Amandi apud Mabillonium tom. 5. pag. 68 :

Qustus est eo, quod Major de fisco Baissiaco per fortiam... quandam silvam a prdicta cellula abstraxisset, et fisco nostro sociasset. Nullus villicus qui vulgariter Major vocatur, ministerium suum diutius habere et retinere valeat.
Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 19 :

Diploma Conradi II. Imper. ann. 1140. apud Marten. tom. 2. Ampl. Collect. cap. 110 :

Tempore donni Walonis Abbatis fuerunt duo fratres in Antoniaco villa, quorum unus major noster erat.
Chartular. Capituli Ambian. :

Majores vero in his qu ad grenidam veniunt, nihil juris habent.

Majores villarum regiarum, apud Hincmarum Opusc. 35. et in Concilio Duziac. I. parte 2. cap. 19. Wandelberbertum de Mirac. S. Goaris cap. 5. num. 9. etc. Inter Officiales et Judices minores ponuntur in Ordinat. S. Ludovici apud Nangium pag. 363. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 315. num. 22. Mitterm. Princip. Jur. German. 488. not. 18. Ad eorum prterea officium pertinebat, ut ea, qu fisci dominici erant, colligerent, de iis rationem reddituri ; iidem proinde atque Villici : unde inter officiales justitiarios minores ponuntur. Qu omnia aperta sunt ex sacramento eorumdem majorum in Lib. privil. eccl. Carnot. sign. 69 :

Hoc audiatis, Domini, quod ab hac hora inantea a rusticis me majori non exigam aurum vel argentum, neque frumentum aut avenam,... neque aliquid quod ad exactionem aliquam pertineat, neque tenebo placita eorum ante me, neque submonebo eos sine jussu prpositi... Prterea fidelis ero vobis amodo de perquirendis et persolvendis redditibus vestris,... census vestros perquiram ad terminum stabilitum sine fraude et dolo, et postquam suscepero infra quintum decimum diem in camera hujus ecclesi reponam.
Codex MS. ejusd. eccl. ann. circ. 400 :

Habent insuper in dictis villis alios officiarios seu servientes, qui Majores vocantur, ad quos spectat facere adjornamenta, redditus, census et deveria alia capituli perquirere, malefactores capere et ad carceres capituli adducere, et alia expleta justiti facere, quilibet in territorio sibi ad olim constituto. Qui omnes habent abergamenta, terras,

reddibencias et redditus ad suas majorias pertinentes, quas tenent a capitulo in feodum, et racheta solvunt, videlicet filius patre mortuo, vel aliqualitercumque mutetur homo.

An vero eadem omnium, qui Majores villarum nuncupabantur, fuerit conditio, affirmare mihi propositum non est. In villis porro seu vicis privatorum, vel nobilium, erant Majori ut plurimum hreditari, et in feodum tenebantur. Sugerius lib. de Administ. sua cap. 10 :

Totius terr campipartem de feodo Majoris nobis retinuimus.

Idem Epist. 99. de Majore S. Columb :

Et sub quadam iniqua hreditate Majori, servitii et servitutis su oblitus, adversus Monachos se erexit, et tanquam dominum terr eorum se facit.

Mox rusticum, Majorem illum vocat. Vide Histor. S. Martini de Campis pag. 483. Raguellum, etc. Major, nostris Maieur et Maire, dicitur, qui rei cuivis administrand prficitur. Chartul. Thenol. fol. 64. r :

Quant on vent aucunes des terres, on doit faire Maieur par l'acort des Paronniers, et cis Maire puet faire eschevins des treffonciers.

De majoribus clarius explicatur in prf. Cart. N. D. Paris. p. cxliv-clii. Majores, dicti etiam urbium Prfecti, nostris Maieurs, Maires, Angl. Mayor. Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 10. Elyas Russel Major civitatis Londoni. Alia ann. 1249. ex Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 63 : Charta Thom de Couciaco ann. 1258 :

Actum fuit hoc anno coram Matho Grosso tum Majore Rothomagensi. Se i devons (dans la ville de Bouroure) mettre Maieur fautale (supra fautable) communement par nos deus acors.

Ubi fautale vel fautable dici videtur cui fama favet, qui bon est fam. Vide Faudicus. Majores, nude pro Majores natu. Index veter. Canon. tom. 3. Conc. Hispan. pag. 21 :

Qualiter Majores pnitentiam accipiant, qu minoribus non facile committenda est. Majoriam et totam minutam Castellaniam ipsis et successoribus in perpetuum tenenda censualiter dimisi.
Charta ann. 1231. ex Tabular. S. Clodoaldi :

Majoria, Feudum Majoris. Charta Werrici de Moy ann. 1189. apud Hemerum in Augusta Virom. :

Prterea Majoriam ejusdem arpenti et totius terr nostr quam inibi optinemus, sibi et heredibus suis in perpetuum ad rachatum et servitium

12. denar. quando acciderit in feodum possidendum.

Occurrit passim. Majoratus, Idem sonat in Charta Odonis Episcopi Belvac. ann. 1140. apud Loisellum et Louvetum :

Prfecturam sive Majoratum Haleti, quam ex parte burgali habebat.

Sumitur etiam Majoria et Majoratus, quandoque pro tributo, quod Majori ratione Majori pensitabatur. Charta anni 1199. apud Mirum in Donat. Belg. :

Ita quod nullus in prdicta eleemosyna vel allodio retinet Majoriam vel aliquam exactionem.
Tabular. Abb. S. Vincentii in Dicesi Carnotensi :

Hospites Canonicorum cum eorum hospitamentis ab omni Majoratus consuetudine et oppressione liberat.

Charta Ad Dom. de Wallaincourt ann. 1199. in Tabul. Abb. Montis S. Martini :

Dedit eis in eleemosynam sex modiatas terr a Majoria et omni exactione liberas.
Alia Balduini D. de Wallaincourt ann. 1191 :

Omnem Majoriam, quam in prdicto nemore habebat, mihi verpivit.

Majora, pro Majoria, in Charta Balduini Comitis ann. 1084. tom. 3. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 23 :

Majora et submajora, et ut ita dicam, molendi et molendinaria S. Dionysii, in manu et potestate Abbatis sint : ita ut nullus hres in eis constituatur, sed Abbas ad libitum suum et profectum eas prordinet.
Majoragia, in Charta ann. 1163. ex Tabular. Majoris Monast. :

Domnus vero Abbas Robertus adjudicavit ei et hredibus suis in prfata S. Peregrini Majoragia constitutis, de decima in eadem grangia apportata, singulis annis viii. sextaria.
Majoriaria, in Chartulario S. Vandreg. tom. 2. pag. 1661 :

Et totam illam partem Majoriari quam habebam in feodo prdictorum monachorum.

Mairia, Idem quod Majoria, apud Herimannum de Restaurat. S. Martini Tornacens. cap. 92. 94. Ut prpositur, sic et Majori distrahebantur, quod de dominicis ac regiis intelligendum. Regestum Magnorum Dierum Campani ann. 1297. f. 50 :

Injunctum est et districte inhibitum omnibus Baillivis et Prpositis terr Campani Brique Comitatuum ne de ctero vendant vel vendere permittant aliquibus personis Sergenturas, seu Majorias in jurisdictionibus eorumdem existentes, quousque de contrario mandatum domini Regis receperint speciale.

Vide Epist. 99. ex Sugerianis, et Statutum sancti Ludovici ann. 1255. cap. 15. Officium vero Majoris fuse describitur in Charta ann. 1201. qu exstat in Hist. Monasterii S. Audoeni Rotomag. pag. 479. Cterum Majorias tenere vetantur Canonici, etiam qu jure successionis ad eos contigissent. Exstat quippe Sacramentum Canonicorum Carnotensium in Tabulario ejusdem Ecclesi, in quo hc habentur :

Item confessus fuit talis N. coram nobis, et in jure, quod ipse jurejuravit dictis die et anno in Capitulo, quod si Majoria ad ipsum contigerit devenire ratione successionis, vel alia ratione, si vellet habere vel retinere Majoriam, dimitteret tonsuram : alioquin dictam Majoriam, imo dicta Majoria ad proximiores hredes absque dicti N. contradictione deveniret.
Majorissa, Qu Majori feudum possidet, in Charta Joann Comitiss Flandri pro Monast. Marquetanno ann. 1230. 17. apud Buzelinum. Major, dicitur ille qui viginti quinque annorum implevit tatem. Vocabul. utriusque Juris. At non ubique idem hac in re obtinuit usus. Exempla vide in voce tas, quibus hoc unum addam ex Instr. ann. 1317. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 155 :

Et dicta domina Anna certificata de jure suo in prdictis et circa prdicta, asserens se Majorem quatuordecim annis, juravit contra prdictam remissionem, quittationem et solutionem deinceps non venire.

Major Minister, Titulus quo utitur Prpositus generalis Ordinis SS. Trinitatis. Charta ann. 1244. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 145 :

Frater Nicholaus, Major Minister totius Ordinis Sanct Trinitatis et Captivorum.

2. MAJOR, Limes, terminus. Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120 : Major, dicitur Gallice Marche. Charta Alph. VIII. reg. Castel. ann. 1168. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 697 :

Si quis infra Majores, quos ego per circuitum prfati monasterii propria manu fixi.... Si quis ausu temerario aliquem ex Majoribus supradictis... arrancaverit vel transmutare temptaverit, etc.
MAJORACA, Amaracus, Ital. Majorana, Gall. Marjolaine. Consuet. monast. S. Crucis Burdegal. ante ann. 1305. MSS. :

Hortum, qui est juxta infirmitorium et refectorium, juxta dictum claustrum, debent gubernare monachi parvi seu juveniles, et debent tenere garnitum de romaris, de salvia, de Majoracis, etc.
MAJORALES, Prcipui e nobilitate, qui ceteris preminent, viri nobiles, nostris les Seigneurs, les Barons. Charta ann. 1080. ex minori Chartul. S.

Victoris Massil. fol. ult. :

Attestante atque laudante omni conventu Majoralium totius istius terr.

Alia ann. 1119. ex majori Chartul. ejusd. S. Vict. fol. 180 :

Domino Cardinali (Petro) astante atque omni conventu Majoralium totius illius terr.
1. MAJORALIS, Primus inter ovium pastores, Hispanis Mayoral. Jacobus I. Rex Arag. in Foris Osc ann. 1247. fol. 31 :

Debet jurare super sancta Dei Evangelia Majoralis de capanna, sive Major Pastor Infantionis, qui fuerit in capanna, quod in capannis ovium, seu gannatorum, jura Regia non minuat, nec abscondat.
Ibidem :

Majoralis de capanna,

qui Majorau de la Cabane, in Consuetud. Solensi tit. 14. art. 17. appellatur. 2. MAJORALIS, Titulus honorarius principis Sect Valdensium. Limborch. Sent. Inquis. Tolos. pag. 289 :

Asseruit quod Johannes cognominatus de Lotharingia Majoralis sect su, videlicet Valdensium, docuit eam de prdictis.
Et pag. 291 :

Audivit dici quod dictus Johannes quamvis non esset sacerdos, set erat Majoralis prdict sect, Missam poterat celebrare... credidit magis esse obediendum... Majorali dict sect Valdensium quam domino Pap.
MAJORANA.

Herba medicinalis.

(B. N. ms. lat. 16186, f. 70 .) 1. MAJORARE, Meliorare, augere. Prceptum Caroli. Cal. 871. apud Baluz. Capitul. tom. 2. col. 1492 :
b

Pro hac utriusque Ecclesi Majorata emendatione, omnis Prsul pro nobis, conjuge et prole regnique statu Dei misericordiam exorare indesinenter accedat.

2. MAJORARE vel Minorare Placita, Emendare, corrigere, Gallic. Reformer, rectifier. Vel potius Placita producere aut contrahere, Gall. Allonger et Abbrger. Charta Willelmi dom. Montispessulani ann. 1103. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 727 :

Vicarius, nec illi qui placitabunt placita pro Vicario, non placitabunt ea sine domino Montispessulani. Et omnia illa placita in quibus dominus Montispessulani non fuerit, Vicarius, et illi qui placitabunt placita pro Vicario, Majorabunt vel Minorabunt sicut dominus Montispessulani dicet

eis vel mandaverit.

MAJORARI, Major fieri, honoribus augeri. Gerardus in Vita S. Adalhardi sc. 4. Bened. part. 1. pag. 354 :

Et quia discedens clum non animum mutaverat, mutatum imperium refrenans timore et amore, decuplum Majoratur quam discesserat. Per qu (beneficia) tua crescat devocio tuaque Majorentur merita probitatis, etc.

Charta Carol. IV. imper. ann. 1360. apud Ludewig. tom. 10. Reliq. MSS. pag. 211 : MAJORATIO. Gloss Gr. Lat. : , Adunatio, Majoratio, auctuatio. Vide Majorare 1. 1. MAJORATUS, vox fori Hispanici Majoria, primigeniorum jus, Droit d'anesse nostris, de quo egit Covarruvias lib. 3. Variar. Resol. cap. 5. cui opponitur Minoratus, qui Maisnet dicitur in Consuetud. Cameracensi tit. 8. etc. jus quod secundogenitis competit in parentum successionibus. Maisnez enim vocabant nostri secundogenitos, quasi Mainsnez, id est, minores natu, ut Ainsnez, ante natos. Michael del Molino, in Repertorio Foror. Aragon. pag. 231 :

Jus primogenitur, quod vulgariter dicitur el Majorazgo.

Johan. Garsias de Expensis cap. 16. n. 45 :

Majoratus, est feudum dignitatis in quo succedit primogenitus individue, et prior tate, et potior sexu in eodem gradu.
Ludov. de Molina in Tract. quem inscripsit, , ita definit :

De Hispanorum primogeniorum origine et natura Jus succedendi in bonis ea lege relictis, ut in familia integra perpetuo conserventur, proximoque cuique primogenito ordine successivo deferantur.

Atque vocem Hispanicam Mayorazgo, qua jus illud significatur, primum legi observat in Chron. sub Joanne I. rege et in Legibus Hispanicis sub Joanna regina ann. 1505. qu

Leges Tauri

appellantur. 2. MAJORATUS, pro quovis Officio seu dignitate. Fragm. Sermonum S. August. tom. 5. part. 2. col. 1518 :

Meliora enim sunt opera ipsius. Et magnam et devotam vocem ejus audivimus. Majoratum nolo, Christianus esse volo.

3. MAJORATUS, Officium majoris seu urbis prfecti. Libert. loci de Insula ann. 1309. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 365 :

Primo in villa et parrochia prdictis non fiet perpetuo Majoratus vel

consulatus, sed anno quolibet.

Vide in Major 1. MAJORENNIS, Major annis, su tutel, in Magno Chronico Belgico pag. 353. Maire-aage, pro Majorit, tas qua quis sui juris est, in Charta ann. 1319. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1286. MAJORENSES, Prtoriani Equites Aul Pontifici, Cencio Camerario Stimulati, i. e. calcaribus muniti : forte hodie Cavalieri dello Speron d'oro, quos Papa creare solet. Vide Macros fratres in Hierolexico. Vel Majorentes. Vide Schola Stimulati in Schol. MAJORES, Qui aliis prsunt in exercitu. Gasp. Barthii Gloss. apud Ludew. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 11. ex Hist. Palst. lib. 4. cap. 18 : Repererunt in suis consiliis atque operosis scematibus, quod nostrorum Duces, Comites, seu omnes Majores Imperatori sacramentum fideliter facere deberent. Bartholomus Scriba Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1225. apud Murator. tom. 6. col. 439 :

In ipsis vero militibus Ugolinus miles et socius Potestatis, Petrus Ventus et Obertus Advocatus fuerunt capitanei et Majores.
1. MAJORIA, Major pars. Consuetudo Tolosana tom. 4. novi Coustum. part. 2. pag. 1052 :

Et major pars devenerit uni quam alteri, et ratione illius Majori, ille qui ipsam habet in recompensatione illius Majori, solverit aliquam pecuni quantitatem habenti minorem partem, quod talis divisio habetur pro venditione.
2. MAJORIA, Tributum, quod majori ratione sui officii pensitabatur, nostris Mairie. Charta ann. 1288. in Chartul. Mont. S. Mart. part. 7. fol. 127. r. col. 1:

Com Estevenars Racine, maire hritaules de Montbrehaing, mes homs, euist ou bos de Forestel... les Mairies, c'est-dire une maille de chascune cherete, quant on vendoit le bos devant dit, etc.

Vide Majoratus in Major col. 348. 3. MAJORIA Conditionata, Feudum majoris certis conditionibus concessum. Lit. remiss. ann. 1374. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 318 :

Comme Gautier de Boulain escuier tiengne en fi une Mairie de condition en la ville de Saumorey, etc.
Vide supra Conditionare et Feudum conditionabile. 4. MAJORIA, Prpositura seu dignitas quvis in ecclesia Parisiensi. Stat. ejusd. eccl. ann. 1168. in Diar. Audient. tom. 7. lib. 1. cap. 30 :

Item si quis Majoriam ad ecclesiam pertinentem susceperit, etc. Et si major aliquod servicium fecerit pro Majoria, dominus Campanie inde habebit medietatem.

(Fundatur villa nova dicta Neuville aux Larris, an. 1207, Mus. arch. dep. p. 101.) MAJORIARIA. Vide in Major. MAJORIC, Saxonibus, Uxores. Wernerius Rolevin. de Antiquorum Saxonum situ et moribus :

Quanquam tamen uxores universaliter omnes Majoric a nostratibus nominentur, etc. Comperimus nonnullos staturarios Majorinam pecuniam, non minus criminose quam crebre, separato argento ab re purgare.
Vide Gothofredi notas ad hunc locum. MAJORINATUS. Vita S. Prjecti ex Cod. Atrebat. :

MAJORINA Pecunia, Qu ex argento et re conflata, in Cod. Theodos. leg. 6. lib. 9. tit. 21 :

Et hor, quod est consuetudinis, jam in promptu cernerentur, ut solemnes vigilias Pasch celebrari licitum esset, ex regali permisso, vel Majorinatu, Pontifices vel Sacerdotes, qui in Eduorum urbe ob regiam potestatem conglobati fuerant, etc.

Ubi Majorinatus videtur esse auctoritas Majoris domus, Wlfoaldi scilicet, de quo supra. MAJORINUM, Hordei species videtur, f. quod Galli dicimus Escourgeon, a majoribus aristis vel quod primum crescat, ita nuncupatum ; unde Majorinus etiam adjective, pro Major, usurpatur in Charta ann. 1270. ex Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 312. col. 1 :

De grano, ordeo, Majorino, millio, grano farris et fabis Majorinis tenentur prstare de septem partibus unam partem.

MAJORINUS, Idem videtur fuisse apud Hispanos, qui Francis nostris Major vill, penes quem etiam jurisdictio regia erat : vel certe idem, qui Major domus : nam qui apud Ordonium Monachum lib. de Mirac. S. Rudesindi Episc. Dumiensis n. 20. Major domus appellatur, in alio MS. Majorinus dicitur, uti observat Henschenius. Apud Mabill. sc. 5. Bened. pag. 543. ex citato lib. legitur Majorinus, ubi usurpatur pro eo qui judicum sententias executioni mandat, ut ex verbis ipsis patet :

Permittite me comburere deprdatorem sanctissimi Rudesindi, Dominus enim me constituit ultorem et Majorinum ipsius.
Erant autem alii villarum Majorini, alii Majorini majores. Horum officium describunt Leges Alfonsin seu Partit part. 2. tit. 9. leg. 23 :

Merino es nome antiguo de Espanna, que quiere dezir tanto como ome que ha Majoria para fazer justitia sobre algun lugar sennalado, assi como villa, o tierra. Y estos son en dos maneras : ca unos ha que pone el Rey de

su mano en lugar de adelantado, a que llaman Merino Mayor, y este ha tan grande poder como el Adelantado. E otros hi ha que son puestos por mano del Adelantado, o de los Merinos Mayores, pero estos atales non pueden fazer justicia, si non sobre cosas sennaladas, etc.
De his intelligendus Lucas Tudensis in Chron. pag. 104 :

Imperator mandavit... Majorino terr, ut cum rustico veniret ad Militem, et videret, qualiter ei justitiam exhibebat, et hoc sibi rescriberet. Majorinus Regis,
in Concilio Legionensi ann. 1012. Concilium Coyacense ann. 1050. cap. 7 :

Admonemus, ut omnes Comites, seu Majorini Regales populum sibi subditum per justitiam regant, etc.
Concilium apud Pennam Fidelem ann. 1302. cap. 13 :

Alcales, vel Majorini, vel alii rectores civitatum vel aliorum locorum, etc. Majorini
isti Majores spe subscribunt in Chartis Regum cum adjectione Provinci cui prerant, ut in Charta Ferdinandi I. Regis Castell r 1078. apud Anton. de Yepez, in Chron. Ordin. S. Benedicti tom. 1. Felis Majorinus de Burgos :

Sonna Sonaz Majorinus in Castella.

In alia Ferdinandi Regis Castell r 1275 :

Donus Moriel Majorinus in Castella, Sancius Pelagii Major Merinus in Gallicia, Garcis Roderici Major Merinus in Legione ;
et sic in aliis.

Ita etiam dono eam vobis quod neque Majorinus neque sagio ibi amplius intret.
(Cart. Adefonsi regis Castel. an. 1149, Mus. arch. dep. p. 76.) Merinus, vox detorta ex Majorinus, Lusitanis Meirinho, Justitiarius. Fori seu Consuetudines Jacc :

In unaquaque villa tres vel quatuor de melioribus jurent, quod non celabunt furta ; sed demonstrabunt Merino nostro.

Passim ibi. Et Hieronymus Blanca testatur, hunc magistratum, qui ordinari causarum cognitioni prest, apud Jaccetanos etiamnum vigere. Vide eumdem pag. 748. Michael del Molino in Repertorio pag. 223. et Odoricum Rainaldum ann. 1289. num. 26. ubi Meirinus et Submeirinus occurrunt. Interdum Merini dicuntur Apparitores, et qui Judicum sententias executioni mandant. Vitalis Oscensis Episcopus de veterum in Aragonia magistratuum nominibus :

Alii Merini, dicti a merendo, id est, plorando : quia inventi in culpa consueverunt damna pn pecuniari deplorare, eo quod Reges sive Judices tales sunt punire pecuniariter assueti.... hi ergo tales officiales

debent compulsiones facere, et mandata Regis, ac sententias judicum vel judiciorum executioni viriliter demandare, etc.
Charta Hispanica ann. 1094. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Confirmo in hujus conclavi Sancti propter remedium anim me taliter ut non in istas hereditates Merino, neque saione, etc.

Merin ou Sergent, in Consuetud. Labourtensi tit. 1. art. 3. 7. 8. tit. 14. art. 1. 2. 14. 15. 18. tit. 15. art. 2. etc. Vide Foros Aragon. lib. 1. tit. de Merinis pag. 320. v. Merinatus, Districtus Merini, Hispanis Merindada. Occurrit in Epistola Examini Petri Salanov Justiti Aragonum apud Blancam pag. 748. Oihenartus in Not. Vascon. pag. 74 :

Dividitur Navarra in quinque Prfecturas quas Majorinatus seu Merindales vocant : Pompelonensem scilicet, Stellensem, Tutelensem, Sangossensem et Olitensem. H a totidem oppidis primariis Pompelone, Stella, Tutela, Sangossa, atque Olito, quorum quodlibet veluti caput et metropolis est su Prfectur, tale nomen sortit sunt. Prest autem unicuique earum proprius Magistratus, Majorinus, seu Merinus vulgo dictus. Primam prfecturam ambitu suo 80725. familias, proximam 60245. alteram 40852. quartam 60001. postremam 30969. comprehendere colligunt, qui eorum rationem accurate subduxerunt.
1. MAJORISSA, pro Abbatissa, apud Macros in Hierolex. ex Bulla Eugenii PP. Vide alia notione in Major. 2. MAJORISSA, Feudum majori. Charta Drocon. de Melloto ann. 1236. in Reg. C. Chartoph. reg. ch. 31 :

lxxvj. solidi quos habebam in Majorissa de Corchaio et de Cultura, et xxxix. solidi, quos habebam in Majorissa de sancto Quintino.

Vide supra Majoria 3. 3. MAJORISSA Domina, id est, Domina suprema. Instr. matrim. ann. 1475. ex Tabul. Flamar. :

Margarita de Luppe esset domina Majorissa, usuffructuaria et gubernatrix per totam suam vitam prdictorum bonorum.
4. MAJORISSA. Uxor majoris, quasi Mairesse :

Notum facimus quod in nostra presentia constituti Sebilia Majorissa, relicta defuncti Renondi, majoris de Bondies et Guillelmus, ejus filius, recognoverunt se vendidisse.

(Cartular. N. D. Paris. III, 100, an. 1238.) 1. MAJORITAS, Incrementum, commodum, excellentia, accessio. Chartular. Abbati Boni loci apud Baluzium tom. 2. Hist. Arvern. pag. 82 :

Ita scilicet quod si summa ejusdem decim quingentorum sextariorum fuerit, minoritas de reliqua terra suppleatur mediantibus frumento et avena ; et si in eadem fuerit Majoritas, nihilominus sua erit.
Charta Officialis Claromont. ann. 1354. ibid. pag. 319 :

In evantatgium ac Majoritatem procreatis liberis ab ipsa Ysabella et ab alio viro, si contingebat, procreandis.
Vita S. Vitalis Abb. tom. 2. Martii pag. 28 * :

Et credentes in te probari permittis, ut ad Majoritatem boni operis valeant provenire.

Statuta Equitum Theuton. art. 30. apud R. Duellium Miscellan. lib. 2. pag. 42 :

Hanc igitur fratres modis omnibus amplectantur, non solum ut invicem non provocent vel offendant, sed contendant secundum Evangelia Majoritatem mutuis ministeriis et charitatis officiis obtinere.

Vide Majestativus. 2. MAJORITAS, Imperium, supremum dominium, Gall. Souverainet. Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 282 :

Dominum nostrum regem in suum naturalem dominum recognoscendo, bonum exemplum aliis fidelibus subditis ostendendo, et de primis totius ducatus Acquitani se Majoritati regi libere et voluntarie reddendo, etc.

3. MAJORITAS, Primatus, antecessio. Gall. Prsance. Charta Bertoldi Aquilej. patr. ann. 1249. inter Monum. ejusd. eccl. cap. 68. col. 669 :

Ad hc adjunxit, ut si aliquando capitulum Aquilegense ad funus alicujus illuc vocari contingeret, Majoritatem in Missa et in aliis, sicut decet, canonici obtinerent.
4. MAJORITAS, Prstantia, excellentia, Ital. Majoranza, Hisp. Mayoria. Bulla Innoc. PP. IV. pro Prmonstr. :

Secundum majorem vel minorem evectionum et personarum numerum, pro Majoritate vel minoritate personarum, prlatorum, etc.

5. MAJORITAS, Gravitas. Majoritas morbi, apud Gentil. Fulginat. in Exposit. Majoritas Caus, dicitur de re majoris momenti et ponderis, in Stat. Casimiri ann. 1346. inter Leg. Polon. pag. 8 :

Statuimus quod ad locum audienti, in quo judices prsident, non secundum merita personarum, nec secundum Majoritatem vel minoritatem causarum, etc.
MAJORIUM, Feudum seu reditus majori. Redit. Meled. in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 2. fol. 108. r. col. 1 :

Majorium de clauso, vj. libras ; furna, xl. libras ; teloneum piscis et

Majorium et minagium, viij . libras, centum solidos minus.

xx

Vide supra Majorissa 2. et infra Meriagium. MAIRAMEN, Gall. Mairain, Materia lignea dibus dificandis, doliisve fabricandis idonea. Libert. Montisalb. ann. 1322. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 247 :

Consules habebunt curam et diligentiam de Mairaminibus seu fustis aut nemoribus pro faciendis tonellis.

Vide Materia. MAIRAMENTUM, Mairementum, Eodem intellectu. Charta Will. comit. Pontiv. ann. 1143 :

Concedimus... in foresta mea de Almanescis Mairementum (Mairamentum,

in Ch. confirmat.) ad ecclesiam vestram faciendam. Vide mox Maironia. MAIRANNUM. Vide in Materia. MAIRCHIEUS, f. Prstatio martii seu trimestris frumenti. Regest. Philippi Pulcri ann. 1306. Ch. 165. in Chartophyl. regio :

Omnesque et singulas albergas, corregia, oblyas, census,... bladatas, bicocarias, et Mairchieus, etc.

Infra legitur Manaeuhs. Vide Marchialis annona. MAIRIA. Vide Majoria in Major. MAIRONIA, Pari significatu. Bened. abb. Petroburg. de gest. Henr. II. reg. Angl. ad ann. 1181. tom. 1. pag. 368. edit. Hearn. :

Nullus emat vel vendat aliquam navem ad ducendum ab Anglia, nec aliquis deferat vel deferri faciat Maironiam extra Angliam.

Ubi Hovedenus habet Maireman. MAIRRENIUM, Eadem notione, in Charta ann. 1290. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 271 :

Ad faciendum tigna, trabes et grossa Mairrenia dict capell, tradatur de nostro nemore et etiam liberetur.
MAIS, pro Magis. Charta Alfonsi I. Regis Aragonum apud Blancam :

Et amas Mais illos seniores, et illos Moros, quam meum mandamentum.

Vide Menagii Origines Gallicas, in Mais. Ita Mais, pro Plus, davantage, etiam nunc dicunt Lugdunenses. MAISAGIUM, Domus habitationi idonea cum portiuncula agri, Anglis Messuage. Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 182 :

Concessi et dedi et hac carta mea confirmavi Reginaldo de Monasterio illud Maisagium quod est inter domum meam et Godam monialem pro homagio et servicio suo, et pro decem solidis quos michi dedit.
Charta Prpositi burgensium Cuciaci ann. 1375. apud Baluz. tom. 2. Hist.

Arvern. pag. 208 :

Mansis, Maisagiis et cultilis ad dictam terram spectantibus.

Vide Messuagium. MAISIONES, Maisieres, ut opinor, Maceri. Lit. ann. 1379. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 434 :

Qu (villa et castrum de Mosonio) cum sint clavis patri, marchizantes scilicet et existentes in fronteria regno nostro, pluriumque ducum, comitum, magnatum ac aliorum dominiis, de imperio et extra, instantibus guerris, et pro dominii Maisionibus, qu cursus ibidem spius vigentibus, plura magna nobis seu regno nostro ac populis verissimiliter possent evenire et eveniunt ex inde dampnosa pericula, etc.
MAISNADA, Mainada, etc. Familia, quasi Mansionata, Italis, Masnada : Mesne, apud Scriptores Gallicos medi tatis. Assisi Hierosol. MSS. cap. 118 :

Et se il ne le trouve en son hostel, il le doit dire en sa Mehne.

Et infra :

Il li dit sa Mehne, que il estoit l venu.

Mesnie, in Charta ann. 1320. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 576 :

Que nuls vendeur, couretier, ne puist estre marchans de la meme marchandise, de quoy il est vendeur, ne lui, ne sa Mesnie, ne autre de par, ne hors, ne ens.
Will. Guiart ann. 1296 :

Li grant Seigneur et leur Mesnies.

Meigne, tom. 2. Monast. Anglic. pag. 219. Index jurium Viarii Paris. ann. 1459. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 747 :

Et le doivent sa Maignie mesurer et bailler la mesure ou mur aux maons et porter l'autre mesure chez le Voyer.
Et infra :

La Maignye au Voyer de Paris doivent aler par les maistres rus de Paris pour commander chacune quinzaine, que les rus soient delivres de hui demain, se le Voyer veult.
Vide Gloss. ad Villharduinum. In Charta Willelmi Sicili Regis anni 1177. apud Rogerum Hovedenum pag. 552. subscribit

Berardus Gentilis Regi privat Maisned Constabularius. Solidarii privat Regi Masnad,

in Charta alia ejusdem Regis ann. 1183. in Bullario Casinensi tom. 2. pag. 204. Charta ann. 1162. apud Petrum Mariam Campum in Hist. Eccles. Placentin :

Et credimus eum in curtibus suis habere feodum suorum villanorum, de quibus habet reditus, vel districtum, et hominium de sua Masnata, etc.

Statuta Massil. lib. 2. cap. 39 :

Item de capa panni bruni vel blanchi aut nigri ad opus de Maynada 8. denar.

Vide Hist. Bellunensem pag. 117. v. 118. Breviarium Hist. Pisan ad ann. 1264. apud Murator. tom. 6. col. 194. et Patavinum apud eumdem tom. 8. col. 173. et 356. Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Ingesinde, col. 1017. Massenie etiam dicitur poetis German. med vi, ut Gotofr. Argent. in Tristan, vers. 2923. 10581. etc. Maisnie, in Libert. vill de Auxona ann. 1229. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 394. art. 1 :

Chascune Maisnie de la ville doit donner chascun an cinq sols, nous et ceulz qui aprs nous tendront la ville. Tous li esquevins jureront aussi en chapitre de S. Lambert des forfaits, que li borgois ou li Mesniers des borgois feront envers les Maisniers des canoines, qu'ils bin et loyalement les excuteront et raporteront.
Mainada et Masnada, pro Militaribus catervis, ac sodalitatibus, maxime prdonum ac latrunculorum, qui in familias quodammodo coeunt. Vetus Inquesta apud Columbum lib. 2. de Episcopis Vasionens. n. 24 :

Unde Maisnier, Familiaris, domesticus. Pactum inter clerum et cives Leod. ann. 1287. tom. 2. Hist. Leod. pag. 401 :

Comes Tolos cum Brabanzonibus et aliis Mainadis, et vi intravit cum illis villam Vasionis.
Charta alia apud eumdem n. 38 :

Item sub eadem pna ut Aragonenses, Ruptarios, Cotarellos, Manadas seu Vascones, vel Brabansiones, vel quocunque alio modo vocentur, de tota terra tua... expellas.
Occurrunt eadem verba in Charta Milonis Legati Apostolici apud Catellum in Comitibus Tolosan. pag. 246. Diploma Senatus Romani, apud Baronium anno 1188 :

De perdentibus autem res eis ablatas per Masnadam Romani Pontificis, et forisfactores, et Tusculanenses per guerram, sicut promissum est a vobis, per concordiam emendabitis. Servents de Maynada,
apud Raimundum Montanerium in Chron. Regum Arag. cap. 116. 119. 128. etc. In Conc. Monspeliensi ann. 1195. excommunicantur

omnes hretici, Aragonenses, famili, qu Mainat dicuntur, pirat, etc.

Instrum. ann. 1209. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 815 :

Prcipio ut Mainadas nullo unquam tempore habeatis.

Epist. 57. Clementis PP. IV. ann. 1265. ibid. tom. 2. col. 130 :

Masnata Sabini qu subito dicitur recessisse, an se subito possit objicere vi vestr, vel moliri vobis insidias ignoramus.
Alia ejusd. Pap ibid. col. 143 :

Mitte igitur ad nos capellanum ejusdem Episcopi, et tu sub fida custodia et firmis vinculis tene eum, tuam etiam auge Maisnatam.

Vide Ricordanum Malaspin. cap. 149. Masnata, Eadem notione. Chron. Parmense ad ann. 1307. apud Murator. tom. 9. col. 862 :

Placentini iverunt in exercitum contra terram Bardi sui districtus, ad quem exercitum D. Ghibertus pro Communi Parm misit c. pedites... cum uno capitaneo et duas ex Masnatis equestribus ad custodiam civitatis Placenti.
Et col. 864 :

Item tres ex Masnatis Communis Parm equitibus, etc.

Adde Hist. Cortusior. tom. 12. col. 919. Meinata, Eodem significatu, in Charta ann. 1205. apud Pitton. in Hist. Aquensi lib. 3. pag. 111 :

Hc sunt maleficia qu Comes Forcalquerii fecit in Provincia quando assaluit Gardanam cum Meinatis.
Mesnada, in Charta ann. 1085. Append. Marc Hispan. col. 1177 :

Quod si tu volueris staticam facere cum tua Mesnada in civitate Impurias, etc.
Occurrit rursum pro familia, in Charta ann. 1105. ibid. col. 1230. Masnadam Facere, in exercitum ire. In Bulla Gregorii IX. PP. ann. 1231. apud Ughellum in Episc. Anagnin :

Ita quidem ut si contigerit eos exercitum vel Masnadam facere ultra urbem, proventus isto anno de macello perceptos pro exercitus et Masnad expensis expendant : qui si non suffecerint, populares de propriis teneantur militibus in exercitu vel Masnada commorantibus reliquas expensas necessarias ministrare.

MAISNADARII, vel Mesnadarii, Milites in Aragonia, sic appellati, ut censet Surita in Indice Rerum Arag. ann. 1118. quod Regia in domo educati essent. Cui accedit Oyhenartus in Notitia Vasconi lib. 1. cap. 4. Mesnadarii, inquit a Mesnada, qu vox a Mesonada contracta est, derivaturque a Latino vocabulo mansio, nomen habent, videnturque sic dicti tanquam domestici Principis, aut in ejus familiam cooptati. Vitalis Episcopus Oscensis :

Mesnadarius est, qui de genere Ricorum hominum, saltim ex patris linea oriundus, in cujus patris genere non exstat memoria, quod fuerit alicujus

vassallus, nisi Regis, vel Regis filii, vel Comitis a Regis genere descendentis, vel Episcopi, vel alterius Prlati, quorum consideratur reverentia propter Deum, cujus locum dignoscuntur specialiter retinere. Qui non descendit ex parte patris ab aliquo, qui ab alio, quam a prdictis personis, extitit Miles factus. Hi enim Mesnadarii, etiamsi in Mesnada seu familia domini Regis personaliter non morentur, tamen Mesnadarii sunt censendi : quia dominus Rex non debet eis Militiam, cum eam ab eo recipere voluerint, ne quod sint de sua familia, cum esse voluerint, nisi ex causa probabili denegare. Hi autem Mesnadarii morari cum Ricis hominibus, vel cum aliis, et expensas ab iis accipere, atque dona, non tanquam vassalli, sed tanquam amici sine nota aliqua bene possunt.
Idem alibi scribit,

de Mesnadariis naturalibus de Aragonia, Ricos homines creare vel assumere

consuevisse. Examinus Salanova :

Mesnadarii proprie sunt illi, qui filii, vel nepotes, vel ex recta linea nobilium descendunt. Istis talibus debet dari Mesnaderia : aliis vero dantur aliquoties denarii pro servitio, et non pro Mesnaderia. Nam secundum veram veritatem, filius Rici hominis, nisi succedens in Baronia, non debet tenere honorem ; sed debet tenere Mesnaderiam. Et talis Mesnadarius non debet esse vassallus, nisi Regis.

Blanca in Comment. Rer. Aragon. Ricorum hominum dignitati proximus erat Mesnaderiorum iste Militaris seu Equester ordo : quibus qu dabantur a Regibus stipendia, ut a prioribus etiam nomine differrent, Cavallerias de Mesnada, seu Mesnaderias vocari consueverunt. Longe aliam Maisnadariis originem assignat Illustr. Fontaninus : ii enim, ut ex vetustis Longobardorum monumentis conficit Vir eruditissimus, servi erant colonis majorum prdiorum, qui Massarii nuncupabantur, subditi, saltem in Ecclesia Aquileiensi et in regione Fori Julii, ubi primum innotuere. Sed quoniam immane quippiam distare videtur, ut scribit Carolus de Aquino in Lex. milit. inter vilissima ejusmodi servitia, et Maisnadarios superius memoratos a D. Cangio, existimo homines longe diversi generis et instituti eamdem nuncupationem sortitos fuisse, nihilque inter illos nisi nomen fuisse commune. Mesnad, eorumdem Maisnaderiorum Militi, seu prdi iis addicta, de quibus sequens legitur Charta :

Ludovicus D. G. Franci et Navarr Rex, Gubernatori Navarr, vel ejus Locumtenenti, sal. Cum nos Simon de Motes Miles nullam a nobis Mesnadam, seu Militiam, hactenus obtinenti, Mesnadam 30. librar. Turon.

duximus concedendam, tenendam ab eo, et habendam, quamdiu nostr placuerit voluntati : mandamus vobis, quatenus dictam Militiam sibi statutis ad hoc et consuetis terminis de nostro faciatis persolvi. Dat. Paris. 3. Jan. an. Dom. 1314.
Mainaderia. Guillelmus de Podio-Laurentii cap. 25 :

Petentem ab eo domum hospitalis, quod dicitur Mainaderie, in quo in obsequio Dei clauderet dies suos, etc. In Maisnagiis autem sorores non possunt aliquid reclamare, nisi plura constiterint Maisnagia quam fratres.
Qu vetus Consuetudo Norman. cap. 26. sic vernacule reddidit :

MAISNAGIUM, Domus, mansio prcipua manerii, Practicis nostris Chefmanoir. Leges Norman. cap. 27. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 218 :

Es Mesuages ne peuvent rien reclamer les seurs, se il n'y a plus de Mesuages que de freres.
Vide Messuagium. MAISNAMENTUM, quasi Mansionamentum. Tabularium S. Amantii Inculismensis :

Ortos et airas atque Maisnamenta.

Occurrit ibi pluries. Vide Mainamentum. MAISNILE, Mansio, domus cum certa agri portione, idem quod Mansus. Charta ann. 1104. apud Besl. in Comit. Pictav. pag. 424. inter Probat. :

Ibi super sacratissimum corpus reliquimus... omnia qu injuste reclamabamus,...... scilicet duo Maisnilia terr, etc. Menandie,
eodem sensu, in Charta ann. 1270. ex Chartul. S. Petri de Monte :

Et se Houdrois et Hawions davant nommeis, ou lour enfans, ne revenoient jamais de Huguerie, il donent et aquitent pour Deu et en aumone la gleise de Pierre lour Menandies davant dites et tous lour pries et toutes lour terres.
Vide in Mansionile. MAISNILUM, Agri portiuncula cum mansione, Gall. Mnil. Diploma Roberti Reg. Franc. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 109 :

In eodem quoque territorio supra fluvium Vigenne dimidium Maisnilum, quod dicitur Murcinctus cum pratorum copia. E proximo quoque Maisnilum alterum, quod dicitur Sienis Villere, cum capella inibi in honore S. Genovef dificata.
Vide Mansionile. MAISRENIUM, Palus, statumen, Gall. Echalas ; Maeremium enim, ut suo loco dicemus, quodvis materiamen significat. Chartularium S. Vincentii Cenoman.

fol. 92 :

Gaufridus et Andreas tenere debent illam vineam in bono statu et legitimo, in propagando, fimo, Maisrenio, et in omni cultura.

Vide Materia. MAISSELLARIA, Macellum, Gall. Boucherie, seu reditus ex eodem. Charta pro eccl. Trec. ann. 1374. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 553 :

Item pro medietate pro indiviso Maissellari et forefactorum in toto finagio S. Johannis, etc.

Vide supra Macellare 2. MAIT, vox Gallica, Mactra, arc genus, in qua pinsitur et subigitur farina, Mai. Chartul. Compend. :

Hc sunt nomina utensilia de Ruminiaco... unum busetum et unum larderum et septem arch tam bon quam prav, et une Mait et 19. culcitr bon.

Vide Magides et MAITA, Arca longior variis usibus destinata. Charta ann. 1180. ex Chartul. S. Mariani Autiss. :

Garnerus filius domni Roberti prpositi... confessus est quamdam Maitam salinariam, cum loco in quo sita est in foro Autiss. canonicis S. Mariani se vendidisse. Mayta,
in Chartul. B. M. Graciac. Hinc Meth, pro Tabula torcularia, in Lit. remiss. ann. 1457. ex Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 196. Vide Mait. MAITERIATA Terr et Bosci, in Charta ann. 1272. apud Guichenonum in Hist. Bressensi pag. 21. Vide Mata, et Mayteriata. MAITINATA, Antelucanus ad fores amasi concentus, Gall. Aubade. Barel. serm. in feria 3. post Pascha :

Et sicut philocaptus de muliere tria observare solet :

1. de ea cogitat ; 2. habitat libenter cum ea ; 3. facit fieri Maitinatas. Vide infra Matinata. MAJULUS. Vide Malones. MAIUM, Usus erigendi arborem primo die mensis Maii in compitis, vel ad des puellarum, aliasve quascumque. Charta S. Ludov. ann. 1257. in Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 525 :

Mandamus... quatinus quociens requsiti fueritis a fratribus Sacri portus, inhibeatis auctoritate nostra, ne quis nemora prdictorum fratrum intrare prsumat occasione consuetudinis, qu Maium dicitur, qu revera potius est corruptela.
Diu nihilominus perseveravit hc consuetudo, ut ex sequentibus patet ; unde etiam haud immerito a sancto Rege damnatam fuisse colligitur. Lit. remiss.

ann. 1380. in Reg. 118. Chartoph. reg. ch. 119 :

Comme la nuit de May... Robin d'Ambert fust alez avec... certains compaignons de la ville de Crecy sur Sere par esbatement cueillir du May ou autre verdure, pour porter devant les hostelz des jeunes filles, si comme il est acoustum de faire en celle nuit, etc.
Ali ann. 1397. in Reg. 151. ch. 311 :

Comme les maistres ouvriers et varls du mestier de thisseranderie de draps de nostre ville de Monstivillier aient volont chascun an de... aler esbatre hors d'icelle ville, aussi comme par maniere de May, sans y avoir aucun desguisement, mais en leurs habits, etc.
Ali ann. 1400. in Reg. 155. ch. 39 :

Comme le premier jour de May heure d'aprs souper, ledit Jehanin et pluseurs autres compaignons de la ville de Gentilly se feussent assemblez, comme jeunes gens ont acoustum de faire celle nuit, pour aler au May, etc.
Denique ali ann. 1478. in Reg. 204. ch. 27 :

En ensuivant laquelle coustume et usance,... aprs la premiere messe du matin, allerent avec leurs menestriers et estandart, qu'ilz font d'une serviette ou couvrechief, qurir le May, ainsi qu'il est de coustume.
Notandum vero quod corylus ad dem honest puell non apponebatur. Lit. remiss. ann. 1393. in Reg. 145. ch. 297 :

Lesquelx compaignons trouverent que devant l'hostel d'une jeune fille du Pont l'vesque l'on avoit mis du May, qui estoit de bois de coudre, et leur sembloit qu'il n'estoit pas bien honneste pour le mettre devant l'hostel d'une bonne fille : lequel May ilz osterent.
Hinc Enmaioler, Arborem maialem offerre, in Lit. remiss. ann. 1375. ex Reg. 107. ch. 140 :

La seurveille du premier jour de May, iceulx supplians voulant aler Enmaioler lesdittes filles, comme il est de coustume, etc. Esnayer,
eodem sensu, in aliis ann. 1367. ex Reg. 99. ch. 17 :

Lorsque l'une des filles dudit exposant, nomme Johannette, vit ledit Caronchel, elle li dit que la nuit S. Nicolay il l'avoit Esmaye et mis sur leur maison une branche de seur, en disant qu'il n'avoit mie bien fait de ce faire, et qu'elle n'estoit mie femme qui l'en deust faire telz esmayemens ne telz drisions, et que elle n'estoit mie puante, ainsin que ledit seur le signifioit.
Ubi Sambucus, ut supra corylus, repudiatur et qua de causa profertur. Inde prterea docemur hoc vocabulum etiam usurpatum fuisse, cum de prima die

Maii minime agebatur, licet hinc originem suam habeat. Emayoler, in Rhythmo orbicul. Froissart. Ms :

Pour ce vous veux, Madame, Emayoler, En lieu de May, d'un loyal coer que j'ay.

Eodem Maii nomine designari videtur hastiludii species, in Charta ann. 1346. ex Reg. 75. ch. 521 :

Item disoit nostre procureur que l'an quarente les moines de Moustierender avoient fait crier un May Sommenaire leur ville et justice, et la vint grant quantit des gens de Nully hommes du seigneur de Chastiauvillain. May Jusques elles (les parties de bois) aient accompli le temps de quatre feuilles et un May.

prterea appellatur tempus, quo arbores frondescunt, in Charta ann. 1307. ex Chartul. Pontiniac. pag. 172 :

Vide Maius. MAJUMA, Festum, quod summis impensis, conviviis, et spectaculis, iisque indecoris ac procacis licenti celebrabatur, quodque primo ab Arcadio toleratum seu restitutum ea conditione, ut honestas et verecundia servaretur, deinde triennio post, et quod excurrit, prorsus prohibitum, ut docent lex 1. et 2. Cod. Th. de Majuma. (15, 6.) Istius porro festi meminit Julianus Imp. in Misopog. sed de nominis origine non consentiunt eruditi, quorum alii ex Suida et Glossis Basilic. a Maio mense, quo illud celebratum putant ; alii a Majuma Syri urbe ita appellatum volunt. Horum sententias pluribus expendit Jacobus Gothofredus ad d. titulum ; et Baronianam amplectitur, a Majuma nempe urbe id nominis accessisse existimans, quod ejusmodi festa in Oriente potissimum celebrata colligat ex Libanio et aliis. Sed et longe post, Leonem Chazarum Imp. devictis Arabibus ann. 3. urbem ingressum, , in Palatio Sophianarum, fecisse et celebrasse cum filio, tradit Theophanes : quo loco Codex Palatinus habet . Legenda omnino in hanc rem erudita Andre Rivini Diatribe, in Syntagm. variarum dissertat. rariorum pag. 537. edit. 1702. MAIUS, Arbor Maialis, seu, qu primo die Maii mensis, quo tempore virescere incipiunt arbores, erigi solet in compitis, vel ad des Magnatum, nostris May. Charta Ingelranni Codiciacensis pro Libertatibus oppidi Far ann. 1207. art. 14 :

Si vero homines Pacis, sive femin, die Maii qurere ierint ad aliquod nemus in meo dominio, de bosco afferre poterunt sine forisfacto.
Tabular. S. Germani Paris. ann. 1270 :

Homines de Casteneto se abstinebunt eundi 1. die mensis Maii in nemora

religiosorum pro Maio ibidem colligendo.

Vide Dendrophori. MAJUS, Malleus, Ital. Maglio, Annal. Placent. ad ann. 1483. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 974 :

Ad ipsum Ferrariarum locum accurrunt, impetum faciunt, folles incidunt, Majos, ut vulgo aiunt, sive malleos et incudes vastant.

MAIZIUM, Maizum, Frumentum Indicum, nostris Mais. Occurrunt spius in recentioribus Ecclesiarum Hispan Conciliis tom. 4. Collect. eorumdem pag. 363. 697. et 703. Vide Mahiz. MAK, vel Mac, Hibernis, Filius. Litter Eduardi II. Reg. Angli ann. 1310. apud Rymer. tom. 3. pag. 238 :

Dilecto et fideli nostro Gilberto Mak Aski.

Et infra : Gilbertus Mac Askel. Vide Mab. MAKA, Clava, Picardis Maque. Vide supra Macha. Lit. offic. Noviom. ann. 1347. in Reg. 68. Chartoph. reg. ch. 325 :

Johannes dictus Bosquet serviens ad Makam..... domini Noviomensis episcopi, etc.

MAKARIUS, vox Grca, Beatus, in Charta ann. 923. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 559. MAKDOCOS, vel Makdocus, perperam legi in Itinerario Benjamini, docet Meursius pro , id est, Magnus Dux, alias Magnodomesticus et Megadomesticus. Hc Spelmannus. MAKERELLUS, Piscis species nota, Gall. Maquereau. Charta ann. 1217. ex Chartul. Fiscan. fol. 49.

Relaxavi Deo et ecclesi Fiscannensi..... consuetudines allecium et Makerellorum

. Chartul. S. Corn. Compend. fol. 69. r. col. 2 :

De millenario alexium et Makerellorum..... redduntur duo denarii.

Vide supra Macarellus. MAKEVUS, Scomber, Belgis Mackereel, Gall. Maquereau. Theloneum Audomar. :

H sunt consuetudines et jura qu habent Ecclesi SS. Bertini et Audomari in theloneo de castro S. Audomari et in appenditiis ejus ; scilicet de sturione iv. den. de tallia ceti iv. den. de merluis ii. den. de mille allecum i. den. de mille salsis Makevis ii. den.

Sed legendum videtur Makerus, contracte fortassis scriptum pro Makerellus. MAL, Census, signum jurisdictionis, apud Schilter. in Gloss. Teuton. ex Diplom. Ottonis I. ann. 958. ubi donat

omnem justitiam et censum, qui Saxonice Mal vocatur

. Vide Maalman et Malpenning. 1. MALA, Equestris sarcina, pera viatoria. Joan. de Janua :

Mantica, sarcina, scilicet Mala,

perperam mola editum. Gall. Male. Dudo lib. 1. de Actis Norman. pag. 67 :

Malas et frenis consutis stringeque habenis, Sic poteris forsan peragrare viam lutulentam.
Regula Templariorum cap. 40 :

Sacculus et Mala cum firmatura non conceduntur.

Occurrit prterea cap. 43. Testam. ann. 1318. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 176 :

Item, Monacho et Jocerando cubiculariis suis pro indiviso..... lectos et alia, coffros, bastos et Malas, etc.
Adde Lobinell. tom. 4. Hist. Paris. pag. 520. Le Roman de Vacce MS. :

Mout veissis larrons et pautonniers errer, Sas et manteaus et robes, et autre meubles embler.
MS. :

Pour ce fas mes Males emplir, Et bien atourner mon afaire.

Octavianus de S. Gelais in Viridario honoris :

Fardeaux, baquets, grands bahus, Males, coffres. Ses chiers avoirs fist Emmaler, Ses draps, ses robes fist entorser.

Enmaler, pro in Mala ponere, usurpat le Roman de la guerre de Troyes MS. : Peronius a , vellus, vocem deducit, quod principio ex ovium cum villis, tum aliarum pecudum pellibus confici solita esset. Malim ex Teutonico Mael, quod idem sonat quod Mala. Inter prstationes a subditis exactas recensetur, in Charta ann. 1354. ex Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol. 56. v :

Sint de cetero liberi et immunes... a quacumque exactione... et equitaturis suis, bastis, cellis (sellis) et Malis seu trosseriis.

2. MALA, Arca sarcinaria. Ital. Baule, Gall. Malle. Vide Torsa. Fr. MALACHIM, Libri tertius et quartus Regum, ab Hebro Melech. Guidonis Discipl. Farfens. cap. 15 :

Usque Kalendas Octobris Malachim atque verba dierum legant in refectorio.

MALACHINUS, Monet Hispanic species, in Bulla Alexandri III. PP. qua approbat institutionem Militum S. Jacobi in Hispania, et apud Innocent. III. PP. lib. 13. Epist. 12 :

Decem Malachinos nobis persolvetis.

Vide Molachinus. MALA-CORONA. Sic appellati olim Clerici, qui clericatus charactere abutebantur, mali Clerici. Vide Corona. MALACOTA, Malecota, Vestimenti genus, idem quod nos Veste dicimus. Ordinatio domus Dalphin. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 315 :

De vestimentis. Raub hyemales. Item, ordinamus quod in festo omnium Sanctorum singulis annis Persona nostra... et de ipso Hospitio nostro existentes, induantur de una Malacota cum mantello alamanico de aliquo panno plani coloris, et Malacota sit fodrata cum fodratura de Agnello.
Non semel ibid. occurrit. Extractum ex computo ann. 1328. sub Guigone Dalphino inter Adversaria D. Lancelot :

Item solvit et tradidit Peroneto Dorerio pro una marcha argenti ad faciendum litteras ad opus Malecot domini... 10. lib. iii. sol. Canes Maladeri Lugdunensis vultum ejus graviter vulneraverunt.

MALADERIA, Nosocomium leprosorum, Gall. Maladerie. Charta ann. 1221. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 889 : Testamentum Johannis Dalphini ann. 1318. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 171 :

Item voluit et ordinavit quod fiat una Maladeria in terra sua, in qua recipientur leprosi nobiles usque ad minimum sex, et unus Capellanus instituatur in eadem.
Chartular. SS. Trinit. Cadomens. fol. 87 :

Sciendum quod Willelmus de Caluz leprosus dedit Abbati... domum quamdam apud Caluz valentem v. sol. annuatim, et regardum ut esset particeps orationum Abbati et reciperetur ad Maladeriam B. Thom.

Est et Maladeria pestiferorum nosocomium, ut discimus ex Charta inter Schedas D. Aubret :

Dominus de Franchelins in Dumbis albergavit terram de Maladeria ea conditione, ut si pestis superveniat emphiteuta aliam terram pro grotis dare et suppeditare teneretur, etc.
MALADIA, Valetudo, gritudo, morbus, Gall. Maladie, alias Malage. Scacar. apud Cadom. ann. 1234. in Reg. S. Justi Cam. Comput. Paris. fol. 29. r. col. 2:

In essonia de Maladia residente, necessarius est garantus.

Assis. Bajoc. ann. 1236. ex Cod. reg. 4651 :

Judicatum fuit quod essonia de Maladia residente non erat recipienda ex parte ejus, qui in placito debiti quod debebatur ab eo, illam essoniam fecerat.
Christ. Pisana in Carolo V. part. 2. cap. 15 :

Pleuroyent de compassion de son enfermet et Malage.

Mirac. Mss. B. M. V. lib. 1 :

Moult longement tint cest usage, Tant qu'il ca en un Malage.

Philippus Mouskes :

A Acre moru de Malage, Coume dame loiaus et sage.

Bestiarius Ms. :

Quant homme est en grant maladie, Que on se doute de sa vie, Dont est chis oisiaus aports ; Se il doit estre conforts Et respasse de chel Malage, L'oisel li tourne le visage.

Nostris Maladeux, Maladis et Maldieux, pro Infirmus, morbo affectus. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 30 :

Laquelle femme estoit ancienne, aagie de soixante ans ou environ, et Maledieuse de goute.
Ali ann. 1417. in Reg. 170. ch. 54 :

Icellui Nymet, qui estoit vielz homs de l'aage de soixante ans ou environ, et Maladeux, etc.
Vita J. C. Ms. ubi de Herode :

Quant vit qu'il fu si Maladis, Il fu fievreus, il fu delgis, Il fist mires partout mander, Pour lui garir et mechiner.

Hinc grotare, morbo affici, Malader et Maladier dicebant. Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 111. ch. 81 :

Thomas Camet fry et navra d'un coustel ledit de Bay en son genoil, dont il Maladia environ dix sepmaines et en moru. Poyssellet de Soyville aprs ce qu'il a Maladi trois sepmaines,
in aliis ann. 1386. ex Reg. 129. ch. 112. Ali ann. 1416. in Reg. 169. ch. 285 :

Aprs aucuns jours icelle femme... derechief renchcut,... et Malada jusques au quinzieme jour de Juillet, qu'elle ala de vie trespassement. A l'occasion desquelles bleceure et navreure, icellui Ahaume Noise a Malad par l'espace d'un mois,
in aliis ann. 1425. ex Reg. 173. ch. 289. Malades le roy appellari videntur pauperes infirmi, qui ex eleemosina regia alebantur, in Ordinat. hospitii

Philippi V. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1366 :

Item, Malades le roy sans nombre mangeront court, si comme il est accoustum. Statuit quod die ejus obitus omnes carcerati ob remissionem suorum peccatorum debeant liberari, exceptis Maladrinis et aliis publicis diffamatis.
Froissart. vol. 2. cap. 169 :

MALADRINUS, pro Malandrinus, Latro, grassator, pirata, nostris Malandras. Testam. Rob. reg. Sicil. ann. 1343. tom. 2. Cod. Ital. diplom. col. 1108 :

Ils n'osoient fourrager, fors en grans routes, pour les Malandras du pays, qui les attendoient aux pas, et les ruoient jus et occioient.

MAL, arum, Le pecore bianche. Glossar. Lat. Ital. Ms. MAL-CONSUETUDINES, Tributum quodvis contra jus inductum, aliis injust, noxi consuetudines. Vide in Tolta. MAL-GRATES, Gall. Mauvais gr. Lit. remiss. ann. 1353. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 843 :

Ipse Petrus dixerat quod eidem Nicolao nullas ex hoc Malasgrates sciebat, nec ipsum propter hoc habebat odio aliquali. Malegratibus,
Ingratiis, in aliis ann. 1350. ex Reg. 80. ch. 20 :

Galteronus ira motus dicit ad supplicantem plurima verba injuriosa, quod Malegratibus dentium ipsius supplicantis, ipse bene solveret simbolum suum, etc.
Phrasis Gallica :

Malgr ses dents. Malgr,

pro Blame, reproche, Censura, vituperatio. Lit. remiss. ann. 1401. in Reg. 156. ch. 52 :

Guillemete Quesnel jeune femme non marie... pour ce qu'elle estoit ensainte et grosse d'enfant, elle doubtant le Malgr de ses amis, etc.

Occurrit prterea in Stat. ann. 1373. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 648. art. 16. Vide Malegratibus. MALAFACHA, Delictum, Gall. Contravention, delit. Charta ann. 1501. ex Schedis Prsid. de Mazaugues :

Quod prfatus dominus, et sui successores possint et valeant pro banno exigere pro singula bestia grossa brava reperta in Malafacha denarios quatuor.
Vide Malesacha. Prsertim illud delictum, quod in agris committitur. Charta ann. 1262. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 86. col. 1 :

Et petierunt quod besti aratori et pulli earum possint pascere infra

dicta loca, sine Malafacha et cum bagno consueto.

MALAGMA, ex Gr. ,

eo quod sine igne maceretur et comprehendatur

, ut est apud Isidorum lib. 4. cap. 9. Vide Jo. de Janua. Cornelius Cels. lib. 5. cap. 17 :

Malagmata vero atque emplastra, pastillique, quos Grci vocant, cum plurima eadem habeant, differunt eo, quod Malagmata maxime ex floribus, eorumque etiam surculis : emplastra pastillique magis ex quibusdam metallicis fiunt, etc.
S. Augustinus Serm. 38. de Tempore : Concilium Toletan. XVI. cap. 4 :

Utiliter enim Malagma, vel fibula calidis adhuc vulneribus apponitur. Malagmam congruam tali grimoni providere.
Utuntur Salvianus lib. 6. de Gubernat. Dei, et lib. 1. ad Eccles. Cathol. Fortunatus in Vita S. Germani Paris. Episcopi cap. 50. lib. 5. Poem. in Epist. ad Martinum Episc. lib. 4. et alii sine numero. MALA-MANSIO, Certus reorum excruciandorum modus, ut ab eis veritas extorqueatur. Bleyn. Instit. lib. 4. pag. 578 :

Qu quidem (qustio) cum tam de jure veteri, quam quo utimur, variis inferatur modis, ille prsertim frequentatur per quem membra extenduntur, quamve Malam mansionem vocarunt Jurisconsulti.
MALANDREUSUS, Idem qui Malandrinus infra. Epistola Johann Regin ad Massilienses ann. 1362 :

Jamque benedictus Deus regnum ubique in tranquillitate persistit, plena viget itinerantibus securitas, Malandreusis et pestilentibus sublatis, ipsius regni populus in pulcritudine pacis sedet.
MALANDRIA, Equorum morbi species, nostris Malandre, apud Vegetium lib. 2. de Arte veterin. cap. 42. Est etiam hominum, qu elephantiasis et lepra, qua qui laborant, Malandriosi dicuntur Marcello Empirico cap. 19. pag. 130. Miracula S. Desiderii Episc. Cadurc. cap. 12 :

Ecce adolescens quidam..... horrore cujusdam morbi perfusus turgentium Malandrorum copia maxima in faciem scabridam et quibusdam pustulis obseptam dituo ostendit.
Vide Menagii Origines Italicas pag. 558. Malan, eodem intellectu, vide Malannus 1. et 2. in Mirac. Mss. B. M. V. lib. 1 :

Qui le Cors Diu manier doit, Ne doit touchier ne main, ne doit Au mal bubins, au mal Malan.

MALANDRINUS, vox Italica, Malandrino, Latro, grassator, pirata. Thomas

Walsinghamus in Henrico V. pag. 388 :

Brigantinorum more semivestitus, gestans ad latus sagittas breves, qualiter utuntur Equites illarum partium, (Itali) qui Malandrini dicuntur.
Charta Petri Gradonici Ducis Venet. apud Odoricum Raynaldum ann. 1310. n. 30 :

Et forbannitos, et Malandrinos, et forenses, quot potuerunt, collegerunt.

Ita usurpat Bertramus Reoldus in Actis S. Franc Abbatiss n. 9. Utitur etiam Froissartes pro convicio 2. vol. cap. 89. Malandrenus, Eadem notione, in Chronico Andr. Danduli apud Murator. tom. 12. col. 610 :

Paratos ibidem inveniemus Malandrenos. Multi latrones et Maledrini, etc.

Maledrini, apud Gobelinum Personam in Cosmodromio tate 6. cap. 70 : Vide Hieronym. dalla Corte lib. 6. Hist. Veron. pag. 309. Ita porro Franci nostri dum in Syria morarentur, latrones vocarunt, ab gyptiis et Arabibus, quibus familiare est latrocinia exercere, quos inde per contumeliam ut leprosos plerosque Malandrinos appellabant, nam Elephantiasis, ut ait Marcellus Empiricus cap. 19.

morbus est gyptiorum populis notus, nec tantum in vulgus extremum ; sed etiam in Reges ipsos frequenter irrepsit
. Nec enim assentior viris doctis, existimantibus sic dictos a mal andare male incedere, id est, vivere, vel a malo et latrone, quasi Malandrino sit pro Malatrino. Haud scio an rectius vocis etymon accersat Carolus de Aquino in Lex. milit. a mala, pera viatoria, et latro ; quod ii latrunculi in ejusmodi sacculos maxime impetum faciant. 1. MALANNUS, f. Morbus comitialis. Acta S. Raynerii tom. 3. Junii pag. 451 :

Et spe cum cultello aperiebantur ei dentes, ut cibum vel potum sumeret ; et dicebant eam pati infirmitatem, qu dicitur bonannum per contrarium, id est mal, Malannus.
2. MALANNUS, Oculorum morbus. Hist. Translat. S. August. et sociorum per Gocelinum Mon. sc. vi. Benedict. part. 2. pag. 748 :

Aderat quidam miles, cujus oculum dextrum carbunculus, quod malum Franci per antiphrasim bonum Malannum vocant, adeo possederat, ut non modo de visu, sed et de vita periclitaretur. Ipse orbis, ipsa supercilia, nasusque spatium suum a tumore excesserant, tota facies largius extuberabat. Malanteria seu domus leprosorum de Gignano, etc.

Vide Bonum 1. MALANTERIA, Nosocomium leprosorum. Charta ann. 1271. ex Tabul. Cas Dei :

Vide Maladeria. MALARGINA, Malarginatis dicitur emplastrum, medicamen quoddam, in Glossar. veteri ex Cod. reg. 521. MALARIUM, Pomarium, in Glossis Isidori. Vide Melum. MALASTANTIA. Charta r 1261. apud Brandaon. tom. 4. Monach. Lusitan. pag. 272. v :

Et de Roderico Nunez faciet juxta Consilium Archiepiscopi, ita quod sit sine Malastantia Dom. Regis, et sine suo damno.
Molestia, offensa, Gall. Dplaisir, alias Mesestance. Vita J. C. MS. :

Als vous en, si lor nonchis, Mais gardez bien que n'i targis ; Car je sai bien tout sans doutance Qu'il ont souvent grant Msestance.

MALATASCA, Dmon. Vita B. Veronic de Binasco tom. 1. Jan. pag. 896 :

Respondet Veronica ; dmon fecit, quem vulgato nomine Malatascam vocitabat.

Vita B. M. Magdalen de Pazzis tom. 6. Maii pag. 213 :

Quia Malatasca (sic appellabat dmonem) malum tibi cudit.

Est autem Italis Tasca, pera, sacculus, et vulgo diversorium, Gall. Htellerie. F. leg. Mala-testa. Vide mox in hac voce. MALATAYA, Armorum genus. Stat. Pistor. ann. 1107. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 560 :

Si aliquis Pistoriensis civis detulerit... spedum, vel lanceam, vel barionem, vel Malatayam, etc. Quantorum malorum causa est Mala-testa, id est, diabolus ?
Rursum pag. 188. col. 1 :

MALA-TESTA, Hac appellatione designatur Diabolus in Act. S. Franc. de Paula tom. 1. Apr. pag. 177. col. 2 :

Quia Malatesta (ita vocabat diabolum) multa tentat facere, etc.

MALATIA, Morbus, Maladie, apud Raimundum Montanerium in Chron. Aragon. cap. 143. Vide Malatus. Vox Hispanica, Ital. Malattia. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Malautia, Prov. morbus, infirmitas. Malaut, Prov. infirmus, languidus. Malauteiar, egrotare, infirmari. Vide supra Maladia. MALATOLIA, Malatolla, Malatolta, etc. Vide Tolta. MALA-TORTA, Tributum quodvis. Charta ann. 1337. inter Stat. Perus. pag. 7 :

Liberi et immunes ab omnibus pedagiis, leydis, curariis, gabellis, affidamentis, Malis-tortis, seu extractis et exactionibus aliis quibuscumque.

Vide Tolta 1. MALA-TRACTATIO. Vide Maletractare. MALATURA, Locus, cella, ubi braces coacervantur. Statut. antiq. Corbeiens. lib. 2. cap. 15 :

Portarius autem de Malatura braces suas per suam sollicitudinem ad se venire faciat.

1. MALATUS, grotus, infirmus qui male habet, Ital. Malato, Ammalato. Gloss. Lat. Gr. : Malatus, , . i. . Gall. Malade ; Occitanis, Malaut. Perperam Perionius a deductam vocem putat. Vita B. Torelli Puppiensis num. 24 :

Qui erat in lecto gravi febre Malatus. Dol fu grant, il Amaladi, Mal out au cors, pose langui, etc.
Infra :

Amaladir, pro in morbum incidere, usurpat le Roman de Vacce MS. :

A cel terme que je vous di Li Roiz Robert Amaladi.

2. MALATUS, Maxillatus, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7613. MALAXARE, , Emollire, Papias : Malaxatus, maxillatus, aut certe subactus. Alexander Iatrosophista l. 1. Passionum :

Mediocriter Malaxamus oculos eorum ad quietudinem.

Dionysius Cartus. in Eccles. :

Storax manibus potest Malaxari.

Vide Gellium lib. 16. cap. 7. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959 : Malaxare, mollire, mollificare. MALAXATUS, Debilis, infirmus. Acta S. Godelev tom. 2. Julii pag. 373 :

Sis malagma Malaxato, vulnus nostrum curato.

MALBELLA, Malvella, Isidoro et Papi :

Vestis, qu ex malvarum stamine conficitur, quam alii molocinam vocant.

Vide Melocineus. MALBERGIUM, Mallobergium, Mallebergium, Varie enim effertur hoc vocabulum in Editione Legis Salic Heroldina, Pithana, et Lindenbrogiana. Tit. 2. Edit. Heroldi :

Malberg. Rhannechala, etc.

Edit. Lindenbrogii tit. 56 :

Sagibarones in singulis Mallobergiis, id est, plebs, qu ad unum mallum convenire solet, plus quam tres esse non debent, etc.

Ita et tit. 59. 1. Edit. Herold. Tit. 60. ejusdem edit. :

Si quis Rathimburgii legem noluerint dicere in Mallebergo residentes.

Vide Grimm. Antiq. Jur. German. pag. 801. Ex quibus evidenter colligitur, Malbergium locum fuisse, ubi publicos subinde conventus, seu malla, vel placita, tenebant et agitabant Franci nostri Salici, in quibus public privatque caus disceptabantur et dijudicabantur. Ex iis postmodum qu ibi agitabantur judlciis, confecta sunt Legis Salic capita, et in unum redacta corpus, adnotato indidem conventu et loco, in quo ejusmodi prolatum judicium, mallo scilicet publico, et consensu Procerum, ac populi conventu. Quorum quidem locorum appellationes ad ferme 200. reprsentat Editio Legis Salic Heroldina, et in Taxandria, Brabanti pago, exstare earum vestigia pluribus ostendere conatus est Gothefridus Wendelinus in Natali solo Legis Salic. Id certe obtinuit posterioribus sculis in Assisiis, qu ut plurimum a locis, ubi tenebantur, nomen sortit sunt. Unde vero enata vox Malbergium, Mallobergium, ipsa satis prodit nomenclatura, a Mallum, scilicet, et Berg. Quid sit mallum, mox docemus, placitum nempe : Berg vero diversorium ac tutamen interpretatur Wendelinus in Gloss. Salico, nec eo loci montem significare contendit. Ita Kilianus Bergh Hollandis et Sicambris

promptuarium, pabulatorium, fnile et horreum

esse docet. Verum hic montem significare plane astruunt Leges Malcolmi II. Scoti Regis cap. 1. 2. qu Malbergium per Montem placiti videntur expressisse ; ubi hc habentur :

Dominus Rex Malcolmus dedit et distribuit totam terram regni Scoti hominibus suis : et nihil sibi retinuit in proprietate, nisi regiam dignitatem, et Montem placiti in villa de Scona, etc.
Ubi Skenus :

Montem, seu locum intelligit, ubi placita, vel Curi regi, de placitis et querelis subditorum solent teneri, ubi Barones compareant, et homagium ac alia servitia debita offerant ; et vulgo Omnis terra vocatur, quia ex terr mole et congerie exdificatur : quam regni Barones, aliique subditi ibi comparentes, vel coronandi Regis causa, vel ad Comitia publica, vel ad causas agendas et dicendas, coram Rege, in unum quasi cumulum et monticulum conferebant.
Igitur qui ad placitum, seu litigandi, seu judicandi gratia, conveniebant, quo in communi loco residere viderentur, ubi esset plena et integra judiciorum libertas, eo terr su, cujus nempe essent domini, aliquantulam congeriem deferebant, ut dum simul et una omnes miscerentur, esset locus omnibus communis, et omnium terra, ut ait idem Skenus. Nec scio, an huc spectet ;

qui judicarius Mons dicitur in Charta Ludovici Pii apud Ughellum tom. 2. pag. 118. Utcumque sit, ex iis planum fit, cujusmodi olim fuerit Mallobergiorum exdificandorum ratio. Quippe Montem placiti in Legibus Malcolmi idem esse quod Malbergium, nemo, opinor, inficiabitur. Hanc conjecturam firmat vetus Charta, descripta a Frehero in Orig. Palatinis l. 1. pag. 48. ex qua colligitur, in tumulis placita habita :

De Burganthar in Cicheshart, ubi Rado domini Regis Missus fecit tumulum in confinio silv, qu ad Michlinstat pertinet,
Infra :

Iste Warinus ex prcepto Caroli regis anno 27. regni ejus mediante mense Augusto placitum in eadem silva ad tumulum, qui dicitur Walinehoug, habuit, et cum illustrium virorum judicio et testimonio terminum et divisionem ejus faciens, eam... sub certis et designatis limitibus disterminavit.

Adde Chartam aliam pag. 52. Observat prterea Spelmannus, etiamnum apud Scotos et Hibernos Assisias seu conventus juridicos, parly-hills, id est, placitandi vel interloquendi montes appellari. Restant etiamnum, teste erudito Eccardo in Notis ad Legem Salicam, hujusmodi colles in pagis Germani, ubi plerumque tilia aut alius generis arbor visitur, quo placitantes tutabantur ab aeris intemperie ; exstant et in Gallis nostris eadem monumenta, sed frequentiora sunt, quam ut iis conventibus congregandis destinata existimem. In Saxonia vero Ty vulgo vocantur, inquit idem Eccardus, voce ex Tide populus, corrupta ; et Berg subintellecto, quo populi mons, sive mons, quo populus congregatur, indicatur. Vide Placitum. Ab eodem Malbergii vocabulo deductam Turris de Maubergeon in urbe Pictavensi appellationem censet eruditus Beslius, quod eo loci pridem judicia et malla publica exercerentur. Sed fortassis eam appellationem habuisse potuit a quadam Malbergione, Vicecomitis de Castello Airaldi conjuge, quam Comes Pictavensis Guillelmus, spreta Hildegardi propria uxore, in thorum suum adsciverat, ut narrat Ordericus Vitalis lib. 12. pag. 859. seu de ejus nomine ab amasio, vel ab ipsamet dificata, seu in ea demum inclusa fuerit. MALBOBERGUS, Placitum, judicium. Charta Ludov. Pii ann. 816. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 167. col. 2 :

Ut nullus per Malbobergos, nec per aliqua ingenia ejusdem ecclesi homines admallaret.

Vide Malbergium. MALCAALCIA. Vetus Notitia ex Tabulario Eccl. S. Laudi Andeg. fol. 87. de quadam domo, a Comite Andegavensi empta :

Voluit eam habere, et inde Malcaalciam suam facere, quia proxima et commoda erat Curi, pro qua domo petrina, de qua Malcaalciam suam fecerat, dedit dictus Comes in concambio, etc.

Idem videtur quod Mareschalcia, equile. Vide in hac voce. MALCE. Gloss. Isid. Popino, qui amat in popinas ire. MALCHIO, , in Glossis Gr. Lat. Morosus, truculentus. MALCIDUS, Mensur Germanic species, seu Prstatio frumentaria, qu ad ejusmodi mensuram fit. Charta ann. 837. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 1. col. 68 :

Ut maltros et Malcidos non facerent, nec aliquem censum solverent, sed cum honore et honesta servitia facerent.
Vide Maltra. MALDA, pro Malta, Cmentum, Mortier. Pontificale MS. Gemeticense :

Et mittat (Episcopus) in ea (aqua) Crisma et condat ex ipsa aqua calcem et faciat Maldam, unde recludere debet ipsas reliquias.

Vide Malta. MALDARIUM, Malder, etc. Vide Maltra. MALDERATUS, Eadem notione. Charta ann. 1279. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 641 :

Gratiam facimus specialem, ut dictus advocatus et sui cives ... de incultis terris, ubi adhuc sunt virgulta, infra octo annos, nec censum solvent aliquatenus, nec Malderatos.
Vide Maldius. MALDERIA, Vas culinarium coquendis ferculis aptum. Chron. Mutin. apud Murator. tom. 15. col. 608 :

Ibi fuerunt plus quam lxxx. caldari pro convivio prfato sine Malderiis domin uxoris su, qu fuerunt ultra l. ad fercula coquenda parat.
MALDIUS, pro Modius, a Germ. Maldar, alias Malter. Constit. Frederici Imp. Feud. lib. 5. apud Spelman. :

Totidem 20. libras exsolvat, quanti modios sive Maldios vendidisse convictus fuerit. V.

Maltra. MALDRARIUM, Maldrata, Maldreda, Maldrum, etc. Vide Maltra. MALE Nutritus in chartis bononiensibus sc. XIII. et XIV. appellabatur, nescio qua ratione, civis, qui plerumque anni ruri habitabat. Stat. Bonon. ann. 125067. tom. 1. pag. 408 :

Quod universitas possit probare contra Male nutritos per illos de terra sua. - Pro comuni et publica utilitate statuimus quod Comunia terrarum, seu universitatum possint probare per homines terre (et) universitatis

eorum contra illos, qui se defendere volunt occasione citadancie.

- Et in banno Antianorum Bononi febr. 1386. edito in literar. Collect. qu inscribuntur Il Propugnatore, tom. XIII. p. 1. pag. 33-34 :

El fae comandare gli nostri Magnifici signori signuri antiani, etc. a tuti li massari de le terre del contado de Bollogna che de quie a octo die proxime che deno vegnire si dibbiano presentare in lo cortile del palaxio de la residentia de li dicti signori denanci ali oficiarij che serano a zoe deputadj e da li dictj signurj officiarj dare et apresentare in scripto tutj et zaschaduno nobillj et citadini Mallnudridi che abitano per la maore parte del tempo in lle lloro terre del contado de Bollogna ;
- et in altero banno 27. martii 1386 :

El fa comandare i nostri Magnifici signuri,... de dare et porgere insscripti tuti et zascaduno nobille et citadinj che si chiamano citadini Mallenudridi che abitano per la maore parte del tempo in le dicte terre del contado de Bollogna, etc.
Fr. MALEABBIATUS, Acad. Crusc.

Malabbiato, che abbia in se del male, o del malvagio

, Improbus, malus, perditus. Stat. ant. Florent. lib. 3. cap. 82. ex Cod. reg. 4621 :

Quicumque... declinaverit forum seu jurisdictionem communis Florenti... habeatur pro Maleabbiato, et subjaceat omnibus pnis quibus subjacent Maleabbiati seu descripti in libro Maleabbiatorum. Malbailito,

eodem sensu, dicunt Itali ; unde nostris Malbailli vel Maubailli, pro Male habitus, vexatus, profligatus, vulgo Maltrait, dtruit, ruin. Assis. Hierosol. cap. 66 :

Chevaliers auroient trop grant avantage sur toutes autres manieres de gens, et autres gens que chevaliers seroient Maubaillis, que il poroient estre tous jours mors ou destruits, quand chevaliers vouldroient.
Guill. Guiart. ad ann. 1214 :

Desconfis sont et Malbailli, Bien ont leur espoir failli.

MALEABLATUM, Tributum quodvis, exactio, qu fit per vim et contra jus, idem quod supra Malatorta. Pactum inter Venet. et Ferrar. ann. 1230. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 365 :

Illud, quod pro cambio acceperint ex ipso sale, possint deferre Venetias sine aliquo impedimento vel banno seu defensione ipsorum Ferrariensium,

et sine aliquo datio, toloneo, vel Maleablato.

Vide Tolta 1. MALEARMATA, Piscis species. Tract. de Pisc. cap. 105. ex Cod. reg. 6838. C :

Cornuta, a nostris malarmat, a Liguribus Malearmata per antiphrasim vocatur. Uxor dicti Johannis ignorans et Male-avisita, etc. Malostru,

MALE-AVISITUS, a Gallico Malavis, Ital. Malavveduto, Imprudens, incautus. Lit. remiss. ann. 1350. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 315 : non dissimili sensu, in aliis Lit. ann. 1405. ex Reg. 160. ch. 259 :

Lequel Gaillard dist Chaugilon, je suis bien Malostru de tant avoir parl toy ; car tu es en trois ou en quatre escumenges ;.... escommeni que tu es.
Eodem fortasse sensu Malestrin, in Consuet. Castel. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2 :

Se partie se plaint de telles paroles lgieres, gorges, comme, Tu es ung mauvais garnement, tu es ung Malestrin, etc.
Nisi hoc ultimum ad vocem Malastantia supra referatur, intelligaturque de eo qui aliis molestus est. MALEBARBIS. Vide Malibarbis. MALECLUM. Fridericus II. Imper. lib. 2. de Arte venat. in Prologo :

Qudam (instrumenta) sunt in acquirendo aves rapaces, ut retia, laquei, et hujusmodi, cum quibus capiuntur. Cum avibus etiam rapacibus quandoque capiuntur rapaces, verbi gratia cum accipitribus falcones : qudam suntin detinendo jam acquisitas, ut Maleclum jacti, et longa sedilia convenientia, et hujusmodi.

Retis species videtur a Macula sic dicta. Vide in hac voce. MALECONTENTARI, Offensioni ducere, Gall. Etre mcontent. Charta ann. 1354. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 324 :

Robertus de Lorriz tenens per manum dictum Johannem d'Oignon, nomine ipsius et pro ipso protulit verba qu secuntur : Domine mi Meldensis episcope, ecce Johannem d'Oignon, qui audivit et intellexit, quod Malecontentamini de eodem, quia relatum est vobis, quod certa verba injuriosa protulit contra personam vestram, videlicet quod vos fuistis in causa certi homicidii dudum perpetrati, et quod eratis conjugatus.
Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 112. ch. 30 :

Malecontentati de Stephano Vigerii, occasione certi redditus, etc.

MALECONTENTUS, Seditiosus, factiosus, Gall. Mcontent. Litter Comitis Frisi ann. 1587. apud Rymer. tom. 16. pag. 7 :

Jampridem enim pna capitis publice interdixit meis, in Malecontentorum terras prsidiaque omnem annon transportationem.
MALECREDITUS, Suspectus, cui fides non habetur. Fleta lib. 1. cap. 38. 21 :

Recedet inde appellatus omnino quietus, dum tamen a suo visneto non fuerit Malecreditus ; sed ipso habito suspecto respondebit ulterius. Miser ille et Malecurtensis Heuto, etc.

MALECURTENSIS, Inurbanus, ex Gallico Mal courtois. Hariulphus lib. 3. Chron. Centul. cap. 1 : MALEDARIA, ut supra Maladeria, in Bulla Julii II. PP. ann. 1506. ex magno Bullar. Rom. part. 4. pag. 10. MALEDICERE. Papias : Imprecari mala, quod vulgo dicitur Maledicere. Hinc maledictus, vox Christianorum, pro , gliscente Christianismo sensim usurpata a Paganis, ut observat Casaubonus ad Spartianum in Geta. MS. :

Pour ceu que cil Maudistrent, quand la trieuve failli, Mi Roiz ne l'aloigna, ne Rou ne la souffri. O tu fame Maleoite entre toutes autres fames, etc.
Ibid. pag. 296 :

Nostris alias Maleoit, pro Maudit, Maledictus. Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 269 :

Allez vous Maloit en enfer, qui est appareilliez au dyable et ses anges.
Serm. Mss. ex Bibl. S. Vict. Paris. num. 44. ubi de Cain :

Maleoite soit la terre que tu laboreras ;... Maleoiz soiez tu sor terre. Maudaasoit,
eadem acceptione, in Poem. Garini :

Maudaasoit qui le vodra sofrir. Je vos di, et s'est vrits, Que la Malichons de la Loy Est revertie desour toy.

Malichons, pro Maledictio, in Vita J. C. MS. :

Varia maledictionum seu imprecationum genera, qu in Chartis intentari solebant earumdem violatoribus, hic referre haud abs re foret, nisi copiose jam eadem de re egisset Mabillonius lib. 2. Diplom. cap. 8. Adeas itaque licet virum eruditum : ejusmodi formulas, pro uniuscujusque libitu et genio multigenas, Grcis ab antiquo que ac Latinis usitatas, privatis quoque et Regibus invenies, iis quidem rarius, quod ipsis sufficiebat regia auctoritas. Exemplis a Mabillonio laudatis unum aut alterum notatu dignum subjiciemus. Charta Regis Athelstani ann. 933. apud Th. Blount in Nomolex. Anglic. :

Si quis autem (quod non optamus) hanc nostram donationem infringere

temptaverit, perpessus sit gelidis glaciarum flatibus et malignorum Spirituum ; terribiles tormentorum cruciatus evasisse non quiescat, nisi prius inriguis pnitenti gemitibus, et pura emendatione emendaverit.
Alia Eadredi Regis tom. 2. Monast. Anglic. pag. 867 :

Belial si quis filius Chartam hanc jure meo conscriptam inimicali zelo corrumpere desideraverit, si non dubitet, a cunctis regni mei servientibus, Deo nunc et tunc et usque in sempiternum abdicatum et excommunicatum sine fine cruciandum, unde post mortem a Tartariis raptus ministris, in profundum pestifer mortis inferni flammigera concludetur in domo, et ibidem in quandam ollam Vulcani, ligatis projicietur membris, qu assidue bulliente pice repleta esse testatur ; et a talibus frangentibus seu minuentibus intoleratissime atrociterque, absque ulla misericordia sentitur ; nisi hoc ante mortem pnitenti lamentis emendaverit.
Raro inveniuntur h imprecationes quibus cart clauduntur, tertio decimo ineunte sculo ; legitur in carta Rodrigo Veloso, Hispani, an. 1164 :

Si quis tamen aliquid venerit tam filiis quam etiam aut de nostris propinquis aut extraneis, hunc factum nostrum inrumpere voluerit, sedeat excommunicatus et a fide Christi separatus, cum Judas traditore lugeat in inferno inferiore, amen.
(Mus. Arch. dep. p. 81). Legitur quoque de immunitate concessa ecclesi Beat Mari de Aquilone (Locmaria, Finistre, an. 1072) :

Hanc igitur regiam liberalitatem seu munificentiam si quis amodo et deinceps violare temptaverit, rex idem concessit et constituit illum, quicumque fuerit, a Deo et ecclesia et episcopis qui interfuerunt anathemati subjacere.

Diploma Aldefonsi VIII de Castelia (an. 1149) hac imprecationis forma utitur :

Si quis vero in posterum de meo vel alieno genere, hujus me donationis paginam sciens, ei contrarius venerit et eam diruperit, sit a Deo et sanctis ejus maledictus et in inferno cum Juda proditore, nisi digne emendaverit.
(Mus. Arch. dep. p. 76). Bull autem pontificum ita concluduntur :

Si quis igitur hujus nostr confirmationis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus, se noverit incursurum.

(Bulla Eugenii III, 1147, Mus. Arch. dep. p. 75). Alias imprecationum formas aut novas aut ineditas invenies in Mus. Arch. dep. p. 21, 29, 44, 46, 47, quibus Mabillonis dissertationem emendare vel locupletari poteris.

MALEDICUS. In maledicas feminas hc statuitur pna, in Charta commun. Rotomag. ann. 1204. ex Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 34. v. col. 1 :

Si femina convincatur esse litigiosa et Maledica, alligabitur fune subtus assellas, et tunc in aquam projicietur.

Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 643. sqq. Maudit vero nuncupatur in Cons. Petri de Font. cap. 11. art. 9. id quod male et prpostere ab advocato in caus defensionem proponitur :

Bien puet Phelippes rappeler le Maudit son amparlier :... car li amparliers n'a mie plaine poost de dire le querele kanke il vaura.

MALEDRINUS. Vide Malandria. MALEFACHA, ut Malafacha, delictum. Charta Curi Arelat. de Maleficiis ann. 1283 :

Si aliqui eligerentur... ad cognoscendum... et examinandum Malefachas.

MALEFACTA, Damnum, jactura, malum. Sententia Vicecomit. Carcasson. ann. circ. 1080. ex Bibl. Colbert. :

Emendet Bernardus de Aviciano Imberto et suis totas malefactas quas Imbertus habet factas de ipso castello.
Vide Malefacturium. Nostris Malefaite et Malfait. Assis. Hierosol. cap. 60 :

Qui requiert autre en la court aucune chose, o il met sus aucune Malfaite, etc.
Stat. ann. 1376. tom. 6. Ordinat. Reg. Franc. pag. 227. art. 5 :

Que chascun verdier... visite chascune quinzaine tout le moins, toutes les gardes de la forest dont il est verdier,... et voye l'estat et le port des sergans, et les Malfaits qui y seront fais.

MALEFACTIO, Deliquium animi, ex Garioponto. Vide Reines. lib. 3. var. lection. cap. 4. pag. 393. et mox Malfactio. 1. MALEFACTOR, Gallice Malfaicteur, Maleficus. Leges Ethelredi Regis Angl. 6:

Si intra burgum Regis fiat infractio pacis adeant Burgenses, et conquirant illum Malefactorem vivum vel mortuum, etc.
Occurrit non semel in Capitularibus Caroli Calvi. Maufaitieres, in Charta ann. 1270. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. 2. MALEFACTOR, Latronum aliorumque malefactorum indagator et judex. Charta Adel S. Georg. abbat. tom. 1. Probat. hist. Brit. col. 409 :

Gualterio ejus prposito prfecturam Plubihan.... concedit tali modo, ut in fidelitate S. Georgii ipse plebis ejus sit defensor et protector, latronum etiam Malefactor, justissimusque malefactorum persecutor.
MALEFACTORIA, Damnum, injuste factum. Testam. Alph. III. reg. ann. 1271.

tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 55 :

Item mando quod omnia debita mea et omnes me Malefactori et omnes injuri quas ego feci,.... persolvantur et emendentur.

Vide supra Malefacta. MALEFACTUM, Corvata, oper quas subditi ac rustici dominis suis prstare tenentur, Gallice Corve. Haud scio an bene ; ibi enim de placitis agi videtur ; atque adeo idem forte est quod Mallum. Vide in hac voce. Charta ann. 1235. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Item dictus dominus Willelmus compellebat homines Ecclesi ire ad Malefacta vicinorum suorum, et firmare et litigare in manu sua pro causis civilibus.
MALEFACTURA, Vitiositas, Italis Malefatta, Gall. Dfectuosit. Statuta Massil. lib. 2. cap. 40 :

Si sciverint (Draperii) aliquam sarcituram vel Malefacturam in aliquo panno, ea non vendant, nisi eam dicerent, etc.
MALEFACTURIUM, ut Malefacta. Charta Veremundi Regis r 1070. ex Tabular. Eccl. Lucensis apud Bivarium :

Dicentes quod habebant de illos grande damnum et Malefacturia in Ecclesias.

MALEFANG. Vide Malegano. MALEFERIATUS, ab Italico Maleferito, Improbus, facinorosus, apud Reines. var. lection. lib. 1. cap. 4. pag. 12. MALEFERRUTUS, Morbus equinus, in lumbis, vel in renibus dolores inferens, apud Petrum de Crescent. lib. 9. de Agric. cap. 33. ubi Gallicus vetus Interpres Mauferu vertit. Malferuto Italis. MALEFICARE. Vide in Maleficus. MALEFICIARE, , in Gloss. Grc. Lat. MALEFICIATI, Ii potissimum dicuntur qui ex fascinata ligula, ut vulgo fingitur, debitum reddere nequeunt, Galli dicunt :

Noer l'guillette.

Bleyn. Instit. lib. 2. pag. 167 :

Et denique nonnulli vocantur Maleficiati, ut pote maleficio, sive sorte, aut incantatione ad rem veneream inhabiles effecti.

1. MALEFICIUM, Idem quod Dangerium, damnum. Vide in his vocibus. Petrus Rex Aragonum in Constitutionibus Catalani MSS. ann. 1200 :

Licitum sit cuilibet, ut si invenerit animalia aratoria, sive qulibet alia in suo Maleficio, quod vulgo dicitur Cala (aut Tala) ea liceat capere, et tandiu tenere, donec sibi sit cautum et satisfactum a dominis animalium.
Vide Talea.

Stat. Raim. comit. Tolos. contra hret. ann. 1233. in Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 234 :

Item statuimus quod occulta et clandestina Maleficia de communitate civitatum, castrorum et villarum, in quibus seu in eorum tenementis fuerint perpetrata, de nocte vel de die, occulte, sive per incendium, sive per incisionem arborum aut vinearum, vel segetum, vel occisione animalium, vel effusionem liquidorum, vel dispersionem aridorum, aut alio modo, etc.
2. MALEFICIUM, Peccatum quodvis, malefactum. Charta Phil. Pulc. ann. 1306. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 509. r. col. 2 :

De omnibus maleficiis, forifacturis seu delictis officialium seu ministrorum suorum... tenebuntur respondere.

3. MALEFICIUM, Idem quod Mahamium, membri mutilatio, vel enormis lsio. Charta ann. 1224. ex Tabul. capit. Carnot. :

Cum querela verteretur inter capitulum B. M. Carnotensis ex una parte, et Herveum dominum de Gualardun ex altera, super quibusdam injuriis et Maleficiis, qu filii dicti Hervei intulerant hominibus ejusdem capituli, quorum filii dicti Hervei quemdam exccaverant et pugno mutilaverant. Mesmontance,
eodem sensu, in Instr. ann. circ. 1385. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1622 :

Item, s'il fust que chacun frist l'autre de poings, de bastons, ou de pierres, et tellement le maniast que doubte y seroit de corps, ou que telles Mesmontances l'avis de la loy fussent si grans et si excessifs, que y auroit doubte de la mort ou vraisemblable, etc.
MALEFICIUS, pro Maleficus, in Stat. crimin. Saon cap. 7. pag. 79 :

Maleficii, mathematici, lenones, etc.

MALEFICUS, Incantator, divinus, mathematicus, magus. S. Hieronym. in cap. 27. Hierem. :

Maleficos, quos vel veneficos possumus appellare, vel dmonum phantasmatibus servientes.
S. Augustinus lib. 10. de Civit. Dei cap. 9 :

Qui quasi conantur ista discernere, et illicitis ritibus deditos alios damnabiles, quos et Maleficos vulgus appellat.
Lactantius lib. 7. cap. 17 :

Sed et eos Magi, et ii, quos vere Maleficos vulgus appellat, cum artes suas execrabiles exercent. Quos ob facinorum magnitudinem vulgus Maleficos appellat, et qui Malefici vulgi consuetudine nuncupantur,
in leg. 4. et 6. Cod. de Maleficis et Mathemat. (9, 18.) Adde Edictum Theoder.

cap. 108. Leg. Salicam tit. 21. Ripuar. tit. 82. Leg. Longob. lib. 2. tit. 55. 11. Roth. 371. Capitula Caroli M. lib. 1. cap. 21. Hieronym. in Daniel. cap. 2. etc. Maleficium, Magorum ars, in leg. 9. d. tit. Cod. Th. (9, 16.) et leg. 1. Quorum appellat. eod. Cod. (11, 36.) Maleficare, Incantare. Julius Africanus lib. 9. Hist. Apost. :

Ecce enim Maleficati ab eo Christianos se nunc dicunt.

De SS. Philemone et Apollonio tom. 1. Martii pag. 754 :

Qua de causa sponsum et decus civitatis nostr Maleficaveris.

MALEFROZ, vel potius Malefrock, Vulnus aut gravis contusio, Gall. Meurtrissure, prsertim in aperta corporis parte, a Belg. Malen, molere, et frock, percussio, contusio. Consuetud. Furn. ex Tabular. Audomar. :

Malefroz vulnus quod tegi non potest iii. libris vulnerato et Comiti sex libris emendari debetur.
MALEGANO. Pactus Leg. Sal. edit. Eccardi tit. 32. 7 :

Si vero quartum digitum excusserit, malb. Malegano, dc. den. qui faciunt sol. 15. culpabilis judicetur.

Ubi Eccardus legendum suspicatur Malephano vel malefang, ut digitus sponsalitius, sive in quo annulus sponsalitius geritur, indicetur : a mahlen quod Germanis desponsare sonat. MALEGRACIARE, Exsecrari, devotare, nostris Maugrer et Malgroyer. Constit. Carmelit. MSS. part. 1. rubr. 5 :

Statuimus etiam, quod est pudor dicere, quicumque fratres jurare per sanginem Christi Jhesu, aut per corpus Dei, vel vulnera ejus, aut aliquod ejus membrum fuerint auditi, aut aliqua turpia de Christo, vel ejus matre benedicta, aut de quibuscumque sanctis vel rebus sacris nominare jurando, vel alio modo indecenti, vel Malegraciando Domino prsumpserint, etc.
Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Maugrer, devotare. Maugreur, devotator. Lit. remiss. ann. 1472. in Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 359 :

Adonc print renier, Malgroyer et despiter Dieu, que se icellui Brochart n'ouvroit tost ledit huis, il le frdiroit du corps.
Unde Maugrment, Exsecrandum illud juramentum. Lit. remiss. ann. 1394. in Reg. 147. ch. 38 :

Duquel serement et Maugrment icellui Marquet s'est repentiz.

Vide Malgreare. MALEGRATIBUS, Ingratis, a Gallico Malgr. Charta apud Lobinel. tom. 2. Hist. Britan. pag. 837 :

De quo bello Rex Henricus fugiit et exercitus suos seu acies prisionarios cum Principe prfato Malegratibus suis dimisit.

Vide Malo-grato in Creantare. Vide supra Mal-grates. MALEIA, pro Melleia, ut videtur, Rixa, qu non verbis tantum, sed et facto committitur, non preunte tamen animi deliberatione. Charta ann. 1267. ex Chartul. priorat. S. Oricoli Sindun. fol. 17. r. :

Quod Maleiam, misclam vel forefactum hominum extraneorum, nec aliorum in eisdem nemoribus, non habeat de ctero idem dominus... Nos autem ministros nostros pro Maleis, miscla vel forefactis, etc.
Vide Mesleia. MALEJURUS, Perjurus, in Glossis Arabico-Lat. MALEMITTERE, Dissipare, male dispendere, Ital. Malmettere, nostris Malmettre. Charta Joan. domicelli dom. de Conflento ann. 1298. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 53. v. :

Conventum est... quod si contingeret... prdictas res obligatas... comburi, capi, detineri vel deteriorari in aliquo, seu etiam Malemitti, etc.

Privil. mercat. Castel. ann. 1364. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 433. art. 28 :

Nous volons... que se aucuns marchans et gens dudit royaume de Castelle Malmetoient, dissipoient et gastoient aucuns biens des marchandises de leurs maistres, etc. Maumetre
vero, pro deterior fieri, vulgo Dprir, in Charta ann. 1301. ex Chartul. Mont. S. Mart. part. 4. fol. 88 :

Et se par le dfaute de lui,... lidis manoirs... empiroit ou Maumetoit en aucune maniere, etc.
Hinc Maumettre sen vu, Votum infringere, violare, in Bestiar. MS. :

D'omme et de femme m'merveil, Qui chaste a Dieu proumet, Et puis aprs son veu Maumet.
MALENCOLIA. Melancholia :

Sunt 4. humores in corpore, ut sanguis, colera, fleuma et Malencolia.

(B. N. Ms. lat. 10272, p. 50.) MALENCONIA, pro Melancholia. Chron. Comodoliac. MS. apud Stephanot. tom. 2. Fragm. Hist. :

Deus enim ejus meritis et intercessionibus, a cordibus eorum qui sancte et devote eum postulant, zelotypi rancorem et Malenconiam eradicat et evellit, et extinguit ardorem luxuri.
Occurrit etiam apud Murator. tom. 16. col. 795. Malenconicus, Melancholicus. Vita B. Columb Reatin auctore Sebast. Perusino, tom. 5. Maii pag. 358 * :

Haudquaquam atrabilis humore fdabatur, aut inordinato Malenconico virgo, ut pote regulata suprema abstinentia.
MALENDRINUS, Latro, grassator, Ital. Malandrino. Barel. serm. in festo S. Mart. :

Si vis ire Romam, ubi numquam fuisti, interrogas de via, et tibi dicitur, quod una est plena Malendrinis, qui te occident, si eas per eam ; alia est secura, etc.

Vide Malandrinus. MALEOLARE, Malleolare, Malleolis agrum conserere. Charta admort. ann. 1415. in Reg. 168. Chartoph. reg. ch. 328 :

Facit quatuor denarios Tolos. Nicolaus Martini pro tribus sextariatis terr et una carteriata terr pro parte Maleolatis... Pro tribus eyminatis terr Malleolatis, etc.
MALEOLLUS, Malheolus, Malholius, Novelletum, ager malleolis consitus, Hisp. Majuelo, nostris alias Mailhol. Charta ann. 1322. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 126 :

Una pars hospicii in quo morabatur,... et unus Maleollus suus ibi, ubi dicitur al Gaudar, et alius Maleollus situs ibi, ubi dicitur al Four-teeulier.
Alia ann. 1325. in Reg. 64. ch. 98 :

Unum Malheolum sive vineam,... continentem septem sextariatas terr, etc.

Infra :

In quodam Mallolio, etc.

Charta ann. 1380. in Reg. 117. ch. 189 :

Item quidam Malholius sive vinea de novo plantata, in quo sunt quatuor quarteriat.
Lit. remiss. ann. 1415. in Reg. 168. ch. 250 : Ali ann. 1459. in Reg. 188. ch. 56 :

Ipso Johanne existente in vinea ac Maleollo Pontii Ferrandi, etc. Le suppliant print... son fessouer... pour aler houyer ou fougier en ung Mailhol ou vigne nouvellement plante.

Vide Malliolus. Malhollium, Eodem significatu, in Charta ann. 1362. ex Reg. 93. Chartoph. reg. 241 :

Item unum Malhollium... ad censum unius eximin ordei.

MALEPHANO. Vide Malegano. MALEQUINUS, Monet aure species. Lib. cens. eccl. Rom. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 852 :

In civitate Romana. Ecclesia sancti gidii juxta portam auream, unam

unciam Malequinorum singulis annis.

Vide Meloquinus et Molachinus. 1. MALESUASUS, Plauto malesuadus, malus consiliarius. Ditmarus in Chron. apud Leibnit. Scriptor. tom. 1. pag. 367 :

Consultum ei a Malesuasis fautoribus quod Argentin damnum inconstantia impleret.

Passim apud eundem. 2. MALESUASUS, adject. Caducus, iniquus. Charta pro S. Mart. Turon. ann. 890. apud Fleureau in Hist. Bles. pag. 202 :

Et sua Malesuasa repetitio nullum effectum obtineat.

MALETA, diminut. a Mala. Equestris sarcina, pera viatoria, nostris Male. Leges Palatin Jacobi II. Reg. Majoric. inter Acta SS. tom. 3. Junii pag. xxxi :

At vero cum nos alibi transferre continget, unus ex barbitonsoribus, prout concordabunt inter se, portabit Maletam cum vestibus corporis nostri.
Capitulum gener. S. Vict. Massil. MS. ann. 1313 :

Super eo quod lectus Prioris mortui in quo visus est jacere, nobis est successoribus nostris reservatur, declaramus et volumus quod intelligatur de lecto illo quem itinerando portabat in saumerio vel Maleta Prior qui decessit.
Ordinat. domus Dalphini ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 392 :

Addimus eis unum barberium, qui roncinum bonum habeat, portetque Maletam et alia necessaria, qu ad ejus officium pertinebunt.
Processus de Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 566 :

Et in Maleta quam portabat retro se ligatam, erant mult litter.

Vide Maletus et Malleta. MALETENGUDA, Sarti tecti vel cultur in prdiis rusticis neglectus, Gall. Mauvais entretien. Lit. ann. 1388. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 280 :

Probi viri per consules Claromontenses elegendi ad extimandum talas,... possunt extimare Maletengudas, sive cessationes et falsificaciones operum, qu fiunt per quoscumque homines in prdiis et possessionibus, qu et quas tenent conductas vel arrendatas, vel quorum et quarum sunt usufructuarii qaocumque titulo :... nam dict Maletengud, etc.
MALETOLLETTUM, Maltolettum, Tributum quodvis, qulibet exactio. Pactum inter Venet. et Ferrar. ann. 1230. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 365 :

Et similiter Ferrarienses et omnes alii, qui voluerint, possint ipsam blavam et legumina Venetias deferre,... sine aliquo banno vel impedimento, seu aliquo datio, teloneo vel Maletolletto.

Aliud inter Raven. et Ferrar. ann. 1221. ibid. col. 435 :

Et quod nullum toloneum sive Maltolettum, excepto de sale, auferatur Ferrari. Mantouste,

eodem intellectu, pro Mautouste, in Lit. ann. 1262. tom. 2. Ordinat. reg. Franc. pag. 343. Mautoulu, in Consil. Petri de Font. cap. 12. art. 3. quod per vim et contra jus sublatum est. Vide supra Maleablatum. MALETOLTA. Maletota. Vide Tolta. MALETRACTARE, Male aliquem excipere, Gall. Maltraiter, in Lege Longobardorum lib. 1. tit. 6. 1. 2. lib. 2. tit. 11. 4. in Legib. Luithprandi Regis tit. 93. Roth. 41. 42. Liutpr. 120. (6, 67.) Litter Caroli Regentis ann. 1359. in Reg. 90. Chartophyl. regii Ch. 444 :

Et quandoque ab eisdem inimicis plures dictorum brigandorum vulnerati et Maletractati fuerint.

Mala tractatio, apud Arnobium lib. 4. Tertullian. de Pnitent. cap. 12. S. Pacianum in Parnesi ad pnitentiam, Quintilianum declam. 383. Senecam lib. 3. Controv. Curium Fortunat. Rhet. lib. 1. etc. Fourmener, eadem notione, in Lit. remiss. ann. 1368. ex Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 450 :

Icellui Lotart eust une suer marie Jehan le Wette ; lequel Jehan la Fourmena par plusieurs foiz et tant qu'il l'afola d'aucuns de ses membres.
MALETRACTATA, Vulnus, lsio. Lit. remiss. ann. 1450. in Reg. 186. Chartoph. reg. ch. 39 :

Prdictas dampnificationes et Maletractatas, sic modo prmisso factas, pepercit. Le cur de Fontaines sur Boutonne ou pays de Poittou... d'une espe persa l'un des bras du suppliant, tellement qu'il en est Mautroux ou presque impotent.
Vide Maletractare. MALETTARIUS, Maletarum seu equestrium sarcinarum artifex.

Haud scio an inde Mautroux, pro Graviter vulneratus, mutilatus in aliis Lit. ann. 1459. ex Reg. 190. ch. 54 :

Johannem Heron Malettarium in vico sancti Dionysii, etc

. in Memor. H. Cam. Comput. Paris. ad ann. 1413. fol. 13. r. MALETUS, ut Maleta, Equestris sarcina. Charta ann. 1306. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Administrando unum valetum cum quodam equo sufficienti, pro equitando cum et coram ipso priore, portando ejus prioris Maletum.

Hinc equus sarcinarius, Cheval malet, appellatur, in Lit. remiss. ann. 1394. ex Reg. 146. Chartoph. reg. ch. 208.

MALEVANTIA, Dominorum jus mutuo sumendi a subditis res prsertim ad victum necessarias, idem quod Credentia 6. Charta ann. 1103. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit, col. 361 :

Demandabant baille domini, ut essent per ipsos, de Malevantias, de conducto domini, ut bailli essent per ipsos.
Vide Mallevantia et infra Manulevatio 2. MALEVOLUS, Malivolus. Gall. ennemi.

Hinc Galcheri episcopi Colletantur Malevoli, Qui cogitatus animi, Desiderabant perfici.

(Gesta pontificum Cameracensium, pag. 44.) MALEXARDI. Malvecius in Chr. apud Murator. tom. 14. col. 914 :

Hac tempestate quorumdam Brixiensium filiorum iniquitatis secta adeo pullulavit, ut contra patriam eorum manum levarent. Hos autem Malexardos, et siquidem bene, vocaverunt ; semper enim hc factio Malexarda omnis sviti su contra civitatem suam arma retorsit. Nam facientibus ipsis Malexardis castella multa civitati sublata sunt, et anno Christi Domini 1242. castrum Pontevii per eosdem Cremonensibus traditum est.

Ab Italico male et ardire audere, dicti videntur Malexardi, id est, homines ad malum et facinus audendum projecti. Malexardi, Malesarti, Malle xarti, Apud Bononienses, Mediolanenses et Brixienses usurpabatur hc vox ad designandos prcipue perduelliones, qui Imperii partes sequebantur. Confer cl. Rezascum in suo Diz. del ling. ital. pag. 593., qui vocabulum Malesardo inter voces italicas recenset. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. iii. pag. 331 :

Statuimus et ordinamus quod nullus possit vel debeat esse potestas bon... qui expulsus fuerit, vel de sua terra exiverit pro Malexardo (Mallexarto '60. - Malesarto '62) pro parte condam domini Federici imperatoris, vel suorum sequatium.
Fr. MALEXARDIA, Facinus quodvis. Stat. Placent. lib. 6. fol. 85. v. :

Ordinamus quod de ctero nulla persona, cujuscumque conditionis existat, audeat vel prsumat destruere domos, vel devastare seu devastari facere aliquam domum in civitate Placenti, vel burgis vel suburbiis, nec etiam in districtu, occasione alicujus maleficii seu Malexardi, nec etiam occasione alicujus maleficii publici vel privati.

Vide Malexardi. MALFACTIO, , Medicis. Gariopontus lib. 2. cap. 19 :

Lipothymia, i. e. Malefactio, fit ex nimietate aut evacuatione sanguinis, etc.

Idem lib. 1. cap. 7 :

Primo caput dolet, vertigines capitis patiuntur cum Malfactionibus.

Utitur eo non semel, et lib. Symptomatum cap. 16. quod inscribitur de Malfactionibus. Ubi et malfieri vocem usurpat, ut et lib. 5. cap. 8. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959 : Malfatio, lipotomia, defectus, sincopis. MALFAIRO, Scelus, flagitium ; pro Adulterium sumitur in Leg. Lusit. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 11 :

Mulier si fecerit Malfairo viro suo cum homine altero,... cremetur cum igne,... et cremetur vir de Malfairo cum illa : si maritus non vult quod cremetur mulier de Malo fairo, non cremetur vir, qui fecit Malfairo.
Vide Malfarium. MALFARIUM, Adulterium. Coronatio Henrici Regis Portugalli, apud Anton. Brandaonem lib. 10. Monarch. Lusitan. cap. 13 :

Mulier si fecerit Malfario viro suo cum homine altero, et vir ejus accusaverit eam apud Alvazil, et ipsi sunt boni testes, cremetur cum igne,... et cremetur vir de Malfario cum illa.
Vide Misfacere et Malfairo. MALFATICUM, Vinum Arvisium, Malvoisie. Bernhardi de Breydenbach Iter Hieros. pag. 237 :

In radice Malee est civitas que Malfasia dicitur, juxta quam crescit prcipuum vinum quod nominant Malfaticum, et ab hoc vino transtulit vulgus nomen in vinum Creticum, quod nunc per mundum dicitur Malfaticum, quod tamen non est de Malfasia, sed de Creta, vel Candia vel Motona.
MALFIERI, Anim defectionem pati, Gall. Se trouver mal. Alex. Iatrosoph. MS. lib. 3. Passion. cap. 42 :

Qui autem ex magnitudine inflammationis et de malitiosa febre Malfiunt et deficiunt, etc.

Vide Malfactio. MALGA, Grex. Stat. datiar. Riper. cap. 13. fol. 10. r. :

Qulibet persona conducens bestias aliquas seu Malgas bestiarum de alieno districtu in districtum dict Riperi, occasione vendendi eas, etc.
Huc etiam spectare videtur eadem vox ex Charta ann. 1188. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 79. ad quam hret vir doctus :

In his autem locis habuit et tenuit dominus imperator per suos nuncios... plenam jurisdictionem, honorem plenum et districtum, scilicet fodrum, placitum, banna, erbaticum, escaticum, tensas, Malgas, cacias, piscationes, venationes, etc.
Forte Prstatio ex gregibus ovium aliorumque animalium. Hinc MALGARIUS, Qui malgas seu greges curat, pastor. Stat. Mantu lib. 1. cap. 142. ex Cod. reg. 4620 :

Unusquisque Malgarius tantum suum caseum proprium, redactum ex ejus animalibus et bestiis supradictis, cum dicta licentia, extrahere possit : non autem licitum sit uni Malgario ab alio Malgario... caseum emere,... et prtextu proprii casei... extrahere.
MALGHESIUS, Eadem notione. Stat. datiar. Riper. cap. 12. fol. 4. r. :

Malghesii non arctentur ad solvendum datia pro eorum ustensilibus, causa veniendi pasculatum cum eorum bestiis et causa faciendi caseum vel aliud ex lacticinio.
MALGIA, perperam pro Mallia. Vide in hac voce. Charta Theodorici Abb. S. Martini Tornac. ann. 1330. tom. 3. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 63 :

In signum recognitionis patronatus, in quo sua Ecclesia fundatur, in transitu gloriosissimi S. Martini nostr Ecclesi patroni, unam Malgiam auream octo solidorum Parisiensium fortium valentem, vel valorem ejusdem una cum candela et denario Parisino, ac etiam in die solemni pretiosissimi Sacramenti unam Malgiam auream cum candela et denario Paris. valore prdicto mittant et offerri faciant.
MALGREARE, Exsecranda verba jactare, funditare, Gall. Maugrer. Statuta Eccles. Meldens. ann. 1483. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 525 :

Qui de Deo vel sacratissima Virgine ejus genitrice Maria aut alio quovis Sancto, eos renegando, despitando, Malgreando, aut alias execrabiliter blasphemi verba palam protulerit.
MAL-GUILLELMUS, cur ita cognominatus sit Guillelmus, Rogerii regis Sicili filius, docet Bonincontr. in Hist. Sicul. edit. Lamii part. 1. pag. 152 :

Hoc modo Guillelmus, qui primo juventutis tempore bon indolis regnum ascenderat, paulatim immutatis moribus ecclesique hostis factus, se principatu exuit ; fueruntque in posterum ejus scelera adeo detestanda, ut omnium flagitiorum facinora superaret. Nihil moderati, nihil sancti, nihil religiosi habebat. Quare ipse mali iniquique hominis nomen accepit, dictusque Mal-Guillelmus.
MALHA, Annulus caten. Transactio inter Abbatem et Monachos Crassenses ann. 1351. ex lib. virid. fol. 53 :

Quando Malha aliqua ferrea ponitur in catena putei vel alias reparatur, dominus Abbas dicti Monasterii dat reparanti et hoc facienti unam libram panis frumenti ponderis antiqui.
A Gallico Maille, macula ; unde Tunica malh, thorax hamatus seu maculis contextus, in Charta ann. 1385. ex Reg. 139. Chartoph. reg. ch. 133. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Malha, Prov. macula, scama. Vide Macula 2. MALHEOLUS. Vide supra Maleollus. MALHOLHUS, Malleolus, surculus vitis prsertim. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Malhol, Prov. Malleolus. Nostris Marcot et Marquot, vulgo Marcotte. Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 148 :

Marcos, que l'en appelle planteys de vigne.

Ali ann. 1397. ibid. ch. 122. bis :

Icellui de Vales commana dire... que estoient devenus certains Marquos de vigne, que il disoit avoir mis audit hostel.
Charta ann. 1461. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Quod dictus dominus abbas teneatur et debeat dare Malholhos vitium plantandarum suis expensis.

Vide Malholtius. MALHOLIUS, Malhollium. Vide supra Maleollus. MALHOLTIUS, Malleolus, surculus vitis prsertim, Gallis, Marcotte de vigne, Massiliensibus Mailhou, Hispani Malhojo vocant quodvis ramale. Charta ann. 1461. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Et quod debeat portare Malholtios vitium plantandarum. Malhols,

in Charta ann. 1300. pro Communia de Balneolo :

Aliqua persona non sit ausa,... colligere Malhols in possessionibus alienis. Malleolus,
in Statutis Arel. MSS. art. 36. ut apud Ciceronem. Vide Maillolus. MALHONES. Vide Malones. 1. MALIA, vox Italica, Magia, maleficium, incantatio. Miracula S. Johan. Gualberti tom. 3. Julii pag. 421 :

Etiam non hoc duximus prtereundum, quoniam modo qudam mulier de monte Miliario, a dmone et incantationibus, quas vulgo Malias appellant, S. Joannis precibus fuit liberata.
2. MALIA, Idem quod Mala, Male, valise. Statuta Equitum Teuton. cap. 14. apud R. Duellium Miscell. lib. 2. pag. 27 :

Sane cum omnis nota proprietatis a religiosis sit evitanda, volumus ut fratres in domo existentes, clausuris et serris et firmaculis in Maliis et bissacciis et scriniis careant.

MALIATOR, Malleator, Gall. Forgeron. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic.

cap. 91 :

Volvitur dicta rota ab aqua per cadentiam ejus super rotam ; et est utilissima ad materiam fabricantium ac Maliatorum.

Vide Malleator. MALIBARBIS, , in Glossar. Grc. Lat. Gloss Lat. Gr. : Malebarbis, . Leg. . Suidas : , . Ita Malebarbis idem valet ac malebarbatus. In iisd. Glossis MSS. sub lit. E. , Malibarbis, id est, qui barbam habet in malis seu genis. MALICIDA, Qui malos occidit. S. Bernardus Edit. Mabill. in Exhort. ad Milit. Templi tom. 1. col. 546 :

Dei etenim minister est ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum. Sane cum occidit malefactorem, non homicida, sed (ut ita dixerim) Malicida, et plane Christi vindex in his qui male agunt, et defensor Christianorum reputatur.
MALICORDIS, , , in Glossis Grc. Lat. MALICOTONUS, Arboris species :

Posuit septem baculos sive fustos videlicet ramorum, mirti, salicis maligne nati, Malicotonorum, celsi et lauri.

(B. N. ms. lat. 10272, p. 138). MALIDUS, Emollitus, effractus, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7613. Vide supra Malaxare. MALIGANITAS, pro Malignitas, malitia, improbitas, nostris Malignosit. Stat. crimin. Saon cap. 4. pag. 5 :

Ex quo usu spe compertum est, multos ob paupertatem, nonnullos vero inimicorum suorum Maliganitate, aut etiam judicum injuria timentes, cum in judicium vocati essent, etiam quod innocentes forent, non fuisse ausos in judicio comparere, etc.
Sent. MS. ann. 1445 :

Se il treuvent la chose estre ainsi, que ce ne soit point advenu ou perptr par Malignosit ou hayne, etc. Malamour,

pro Malevolentia, in Lit. remiss. ann. 1388. ex Reg. 133. Chartoph. reg. ch. 172 :

L'exposant qui n'avoit envers eulz aucune malivolence ou Malamour, etc. Malvetiez,

in Annal. regni S. Ludov. edit. reg. pag. 260. Vide infra Malvestat. MALIGAVEL. Vide Somnerum in Tractatu de Gavelkynd pag. 27. MALIGINOSUS, ger, valetudinarius, Gall. Malingre ; Malingeux, in Lit. remiss. ann. 1387. ex Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 252. Maligeux, in aliis ann. 1396. ex Reg. 150. ch. 108. Mirac. S. Domin. tom. 1. Aug. pag. 652. col. 2 :

Apud Novum-castrum in Braio qudam mulier, nomine Ydonia, habebat quemdam puerum masculum, qui erat Maliginosus et gravis mirabiliter ad educandum.
MALIGNARE, Idem quod Gallicum Mehaigner. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 11 :

Qui ordinatum occiderit, vel Malignaverit, emendet ei sicut rectum sit.

Vetus Consuet. Andegav. cap. 162 :

S'aucun Malingneux qui puisse montrer Mehain evident, etc.

Vide Mahamium. Malignare, Nocere, in Epist. Alani Aurig de Detest. belli Gall. edit. Duchesn. pag. 481 :

Malignandi prava semper industria vices quitatis assumit, ut cum nomine placeat, re noceat. Et ne aliquibus Malignare volentibus occasio tribuatur... prsentes litteras sigillorum nostrorum suffragiis fecimus roborari,
in chart. Marchion. Brandenb. ann. 1280. apud Gercken. Cod. Diplom. Brandenb. tom. 2. n. 202. pag. 353. MALIGNATIO, Mchancet :
C

Dolis et obscuris Malignationibus ipsum ample in herentem denuntiant.

(B. N. ms. lat. 16089, f. 103 ). MALIGNUS, Diabolus, qui scriptoribus Ecclesiasticis passim Malus dicitur. Nostris vulgo, le Malin esprit. Commodianus Instr. 59 :

Vincite Malignum, pudic femin Christi.

Arnoldus Abb. Bon-Vallis de Oper. sex dier. de Paulo Apost. pag. 97 :

De regula quoque conjugii et castitatis,... de idololatris multa ibi proponit et discutit, in quibus et elisum et elidendum caput Maligni ostendit. Pro dolor ! hunc pepulit propria de sede Malignus.

Supra Malignos spiritus vocat. Malignus hostis, apud Petrum Damiani lib. 6. Ep. 33. Epitaphium Theodulfi Aurel. Ep. : Occurrit apud Abdiam Babylonic. lib. 3. Histor. Apostol. pag. 33. Gregorium Turon. de Gloria Confess. cap. 55. in Vita S. Liudgeri Episcopi Mimigard. n. 20. in Gestis S. Theotonii n. 4. apud Ughellum tom. 4. pag. 1288. etc. Vide Malus, Iniquus, Inimicus. MALILOQUIUM, Detractio. Csarius Arelatensis Serm. 3 :

Melius est huic, quam illi, qui fratrem paululum ab aliquo contristatum non tam solatio suo porrecta manu non sublevat, sed titubantem sicut parietem inclinatum, Maleloquiorum impulsu adjuvat ad ruinam, etc.
Leges Henrici I. cap. 10. de Criminibus contra Regem :

Infidelitas et proditio, quicunque despectus vel Maliloquium de eo.

Mesparlance, in Bestiar. MS. :

Pour amour Dieu vos demandon de la Mesparlance pardon. Mesparlier,

Qui temere aliquid in medium profert, in Cons. Petri de Font. cap. 11. art. 8. pag. 89. Confer Maudit in Maledicus. MALINA, Malinea, Oceani incrementum ; stus maris turgidior, et majore aquarum cumulo in littus profluens, Ledoni contrarius, qui stus est maris languidior et remissior. Papias : Malina, crescens stus maris. Beda lib. 1. de Nat. rerum cap. 29 :

Omnes cursus maris in ledones et Malinas, id est, minores et majores stus dividit.
Chronicon Fontanellense cap. 1. n. 6 :

In quo scilicet fluvio (Sequana) ex infinito Oceano sive mari Britannico bini stus diurno nocturnoque tempore sibimet invicem compugnantes occurrunt : ut versa vice alveus potius retrorsum converti, quam ad ima videatur fluere. Talique cum impetu tempore Maline accedunt, ut super millia quinque, aut eo amplius, et sonitus nunc maris ejus humanas repercutiat aures, et aspectibus intuentium ceu farus altissime lympham ejusdem penetret alvei.
Vita S. Maglorii Episc. Dolensis cap. 25 :

Malina incredibilis subito accessit, et parvulos cum navi citissime portavit.

Vita S. Hermelandi Abbatis n. 14. de insula Antro :

Qu in medio Ligeris sita, se undique a quatuor cli plagis circumdantium alto sublimatur vertice, per mediam sui longitudinem montuosa, omnes inundationes Ligeris ab Oriente aliquoties ubertim effluentes, et Oceani maris ab Occidente bis per singulos menses eructantes dispicit Malinas, etc.

Ex quibus satis perspicuum videtur, Malinam non esse refluxum maris, qui uno eodemque die bis quotidie, (quod opinati sunt Thomasius et alii) sed stum maris vehementiorem, qui certis diebus secundum Lun affectum in littus prorumpit, quod vulgo dicimus la haute mare. Unde in Glossario Saxonico lfrici Heah-flod, i. plenus maris stus, ad verbum, alta maris inundatio redditur. Quasi

Maris lineam, eo quod accessus recessusque maritimi hic statio sit

, inquit Corn. Van Gestel in Hist. sacr. et prof. archiep. Mechlin. tom. 1. pag. 1. Inde urbi Mechliniensi in Brabantia, quam veteres aliquot Scriptores, et Galli

Malines vocant, nomen inditum quidam arbitrantur, idque ex Vita S. Rumoldi urbis Patroni augurantur, apud Molanum 1. Jul. :

Eo pervenit, ubi Scaldis fluvius in mare se exonerat, naturaque juxta Lun curriculum labitur ac perfluit, hoc est, Mechliniam, ubi fidei rudimenta plantavit.

Atque ut urbis Malinensis a Malinis appellationem sumpsit, ita vicina, Lyrensis, Ledo in veteribus Chartis et Auctoribus dicta legitur, ut a maris fluxu hc nomina indita supradictis oppidis probabile sit, qu est Molani sententia. Vide Ledo. MALINCONIA, vox Italica, Melancholia. Acta S. Bertrandi tom. 1. Junii pag. 794 :

Et eidem exponerem et lamentarem infirmitatem ipsius filii mei, ac dolorem et Malinconiam, quos ob hoc sustinebam. Et extortis clavibus a Malingrerio, dictum Patriarcham fortiter increparunt.

MALINGRERIUS. Michael de Platea, apud Rocchum Pirrum in Archiep. Messan. sub ann. 1347 :

Ubi Pirrus annotat, Malingrerium olim dictum, qui hodie Sacrista est. MALINQUINARI, Melancholia, tristitia affici. Miracula S. Zit tom. 3. Aprilis pag. 520 :

Et spe spius diu noctuque ultra modum videbat eam Malinquinari et vexari.
MALIOLUS. Vide Malliolus. MALISCHALCHUS, Ut Mariscalcus :

Excellenti et egregio domino, domino Jacchetto, Malischalcho regni Cipri.

(Pise, Arch. stat. Reg. di lettere degli Auziani n 5. fol. 185. 15 mai 1372). MALISCHALKUS, Equiso, Ital. Maliscalco, idem qui Marescalcus. Vide in hac voce. Protocol. de Reform. eccl. tom. 1. Conc. Constant. part. 10. pag. 603 :

Item habeant Malischalkum nobilem, justum et honestum, etc.

MALISOLA, Festum Manichorum. Vide Bema. MALITAS, pro Malitia, in Glossis vett. . Occurrit in leg. 5. D. Quod metus causa. (4, 2.) 1. MALITIA, Fraus, malum ingenium. Bulla Honorii III. apud Ughell. tom. 1. parte 1. pag. 822 :

Reservato jure eundi et redeundi cum suis necessariis ad Gottifredum et filios per dictam terram sine Malitia.
Hinc apud Senec. Epist. 31. Malitia virtuti opponitur.

Inviolabiliter observare, dolo, fraude et aliis Maliciis seu versuciis exclusis penitus, etc.

in chart. ann. 1293. apud Haltaus. Glossar. German. col. 547. voce Funde. Malice, eodem sensu, in Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 404 :

Pourquoy nous, qui ne voulons souffrir telles fraudes et Malices estre faits ou prejudice de nous et de nostre peuple, etc.
Hinc Maligner, pro Fallere, decipere, in Assis. Hierosol. cap. 68 :

Se le seignor veaut ouvrer en bonne foi,... rendre le doit, se il ne veaut Maligner.

2. MALITIA, Deprdatio, injustitia. Edictum Pistense ann. 864. cap. 7 :

Audivimus etiam quia hujusmodi leves homines in aliis Comitatibus deprdationes et injustitias faciant, et ad Comitatum in quo commanent, et in illas Malitias non faciunt, factis Malitiis in aliis Comitatibus reveniunt.
3. MALITIA, Maleficium, incantatio, veneficium, apud Sextum Platonic. lib. 2. de Medicina animalium cap. 2. Locum vide in Medicamentum. 4. MALITIA, Vexatio, afflictio, ut in illo Evangelii :

Sufficit diei Malitia sua.

Tertullian. lib. 2. adv. Marcion. :

Maliti apud Grcos interdum pro vexationibus et lsuris, non pro malignitatibus ponuntur.
Hieronym. Epist. 47. ad Amandum :

, quam Latinus vertit in Malitiam, apud Grcos duo significat, et Malitiam et afflictionem, quam Grci dicunt, etc.
Vita S. Barbatiani apud Murator. tom. 2. pag. 197 :

Quod dum in auribus ejus continuo personatum fuisset, sana effecta est et abiit in domum suam sanissima, tanquam si nullam habuisset Malitiam.

Ita Malitia corporis, apud Alypium Antioch. seu Auctorem Descript. Orbis cap. 1. Malitia. Statutum 2. Westmonasteriense cap. 46. ubi de Marescalli Regis juribus in hominiis Baronum :

Et si forte ad homagium nihil ceperit, ad Malitiam suam capiat,

id est, sibi imputet. MALITIOSA Febris, Gall. Fievre maligne, Acuta, apud Alex. Iatrosoph. MS. lib. 3. Passion. cap. 42. MALITIOSE, Malo animo. Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 314 :

Dictus Girardus de verbis procedens ad verbera,... Malitiose irruit in dictum exponentem.

MALIVOCUS, apud Anastasium in Hist. Eccl. ubi Theophanes habet. MALIVOLENTIA.

Teneret dictum castrum quamdiu esset in Malivolentia Aymari de Pictavia.

(Chevalier, Inv. Archiv. delphin. n. 164, an. 1267). MALIVOLOSUS, Malignus, , in Glossario Grco-Latino. MALIVOLUS, Diabolus. Acta purgationis Cciliani :

Per Malivoli intercessum, qui vult animas justorum a via veritatis avertere.

Vide Malignus. MALIUS, Malleus, Ital. Maglio ; Malh, malleus, tudes, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 151 : Postea cum alia securi incidatur catena, ipsa percutiente, vel cum Malio ferreo. MALI-USUS, Exactiones contra jus induct. Tabular. Solemniac. :

Ad nichilum redigebat locum cum suis confinibus pro Malis-usibus quos accipiebat injuste.

Vide Tolta. MALIXIA, Qu et sarcula, vitis species, de qua Petrus de Crescentiis lib. 4. cap. 4. MALLA, pro Malia vel macla, Hama thoracis, nostris Maille. Computum ann. 1336. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 278 :

Item pro paribus duobus de arnense de Malla, unc. iii. taren. vi.

Vide Macula 2. MALLARDUS, Anas masculus, Gallis, Malard, in Chronico Willel. Thorn cap. 32. pag. 2010. Perperam Mathlardus, pro Malhardus, in Charta laudata in voce Cercella. MSS. :

Grues et gentes orent leur plessir, Et venoison et Mallart et perdris.

Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin :

Deux chapons et une grosse oie, Si ot et Malart et pluvions Et blanc vin qui fut de Soissons.

1. MALLARE, Mallatio, Mallatura, etc. Vide in Mallum. 2. MALLARE, Marla, seu marga agros stercorare, pinguefacere, nostris etiam Maller, pro Marler. Maleys vel Malleys appellatur id omne, quo agri stercorantur, in Lit. remiss. ann. 1456. ex Reg. 183. Chartoph. reg. ch. 194 :

Comme les supplians menoient du Maleys...pour faire du labour, lequel Malleys ilz prenoient en une marre.
Charta ann. 1274. in Lib. nig. 2. S. Vulfr. Abbavil. fol. 66. r :

Debet dictas terras Mallare infra festum omnium Sanctorum proximo venturum, et totum stercus, quod faciet apud Raimviler, debet ponere

super dictas terras. Doit Maller toutes les terres,

in alia ann. 1285. ibid. fol. 68. v. Vide Malleria et Marla. MALLATA. Vide infra Malliata. 1. MALLEARE, Malleatio. Vide Malleus 1. 2. MALLEARE, ut Mallare, ad mallum citare, in jus vocare. Judic. ann. circ. 873. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 7 :

Sic interpellavit vel Malleavit homine (sic) nomine Uniforte, qui est mandatarius Daniel abbate.
Vide in Mallum. MALLEATOR. Gloss. Grc. , Malleator. Genes. 4. 22 :

Tubalca, qui fuit Malleator.

Job. 41 :

Malleatoris incus.

Acta S. Anastasii Pers Mart. cap. 1 :

Divertit ad quemdam Christianum Persam Malleatorem.

Adde Lambertum Ardens. pag. 258. MALLEBERGUM. Vide Malbergium. MALLENSES. Vide Mallum. MALLENTA, Plegium, ut videtur, vadimonium ; de recredentia quippe servorum hic agitur : porro quando quis homines suos repetebat, ii statim coram judice servos se profitebantur, aut vade dato id se professuros spondebant. Vide Recredere. Forte etiam Mallenta est jus aliquem ad mallum citandi. Vide Mallum. Litter Eduardi II. Regis Angl. ann. 1314. apud Rymer. tom. 3. pag. 505 :

Propter quod eadem Margareta ex causis prviis (et prcipue pro eo quod in Curia nostra S. Severi recredentia, vel Mallenta quorumdam hominum suorum, per Senescallum laudatum arestatorum, ex parte prfat Margaret ibidem petit, in casu videlicet ubi recredentia vel Mallenta, secundum foros et consuetudines partium illarum, dari debent, denegat fuerunt) ad Curiam Franci appellavit, sicut eadem Margareta nobis significavit, etc.
Vide Mallare ad servitium, in Mallum. MALLEOLI, vocantur non solum parvi mallei, sed etiam ii, qui ad incendium faciendum aptantur. Festus. Nonius :

Malleoli, manipuli spartei pice contecti, qui incensi aut in muros, aut in testudines jaciuntur.
Adde Vegetium lib. 4. cap. 18. Vide Carolum de Aquino in Lexic. milit. MALLEOLLUS, Novelletum, ager Malleolis consitus. Charta pro monast. B. M. de Bolbona ann. 1364. in Reg. 103. Chartoph. reg. ch. 78 :

Item et quandam petiam vine sive Malleollorum ;...... in qua petia sunt circa sexdecim sextariatas Malleollorum.
Vide supra Maleollus. MALLEOLUM, Falconariis est sacculus quidam lineus, capax longitudinis et grossitiei corporis falconis recens capti, perforatus ex utraque extremitate, ita ut caput et cauda per utrumque foramen libere transeat, ut falco sine lsione domum transferri possit. Vide Fridericum II. imp. lib. 2. de Venat. cap. 44. MALLERIA, Fossa, unde eruitur marla seu marga, Gall. Marniere. Charta Matthi de Roia ann. 1226. ex Tabular. Corbeiensi :

Dedi eis... novem similiter sextariatas terr me propri in pluribus campis tam citra aquam de Margellis quam ultra, et Malleriam de Eskenfol, in qua meum habebo usuagium.

Vide Marlari. Alias Malliere. Charta ann. 1217. in Chartul. S. Petri Insul. sign. Decanus ch. 132 :

Venditionem trium bonariorum terr, jacentium juxta Malleriam Bavain, ad jurisdictionem nostram spectantium factam... concessimus. Icellui Polart... avoit est occis et mis mort ;... et par lesdiz malfaiteurs avoit est port et get en une Malliere.

Occurrit prterea in Ch. ann. 1271. ex Lib. nig. 2. S. Vulfr. Abbavil. fol. 95. r. Lit. remiss. ann. 1380. in Reg. 118. Chartoph. reg. ch. 423 :

Vide supra Mallare 2. MALLETA, Pera viatoria, Gall. Malle. Chart. Joan. duc. Burgund. ann. 1409. apud Schpflin. in Alsat. Diplom. tom. 2. pag. 317. num. 1256 :

Una cum equis, harnesiis, equitaturis, Malletis, auro, argento, etc.

Vide Mala, Maleta et Maletus. MALLETI, Gall. Maillotins, a malleis quibus dimicabant, sic dicti seditiosi quidam sub Carolo VI. Rege Franc. ann. 1413. Vita Clementis VII. PP. apud Bosquetum :

Eodem fere contextu quo et prmissa invaluerunt, eis similia cives Parisienses machinati sunt attentare : quorum directores et promotores esse decreverant illos qui Malleatores seu Malleti vulgariter nominantur : sed eis deductis ad notitiam Regis, quotquot ex eis culpabiles inventi sunt, morte damnati, aut bonis spoliati, aut in exilio damnati fuerunt. Rabelais
lib. 4. cap. 36 :

Et bon droit est jusques present de prudence grandement lou Charles Roy de France, sixieme de ce nom, lequel retournant victorieux des Flamans et Gantois en sa bonne ville de Paris, et au Bourget en France,

entendant que les Parisiens avec leurs Maillets, dont furent surnommez Maillotins, estoient hors la ville issus en bataille, jusques au nombre de vingt mille combattans, n'y voulut entrer.

Vide Menagii Origin. Gall. in voce Maillotins, et infra Malleus. Horum originem nominisque rationem prodit Ordinatio ejusd. reg. ann. 1382. 27. Jan. ex Memor. E. Cam. Comput. Paris. fol. 73. v. :

Comme assez tost apres le trespassement de nostre tres cher seigneur et pere, que Dieux absoille, les aides, qui son temps avoient cours en nostredit royaume pour la dfense d'icellui, et mesmement en nostre ville de Paris, eussent t abatuz de fait et mis au nant par certaine commotion de peuple faite Paris par plusieurs gens de male voulent et desordonne, et les boistes de noz fermiers abatuez et despciez ; et depuis ce en l'anne dernirement passe, les bourgois, manans et habitans de nostredite ville, ou a plus grant et saine partie d'iceulx, nous eussent accord avoir cours en nostredite ville de Paris pour la dfense de nostre royaume certains aides communs,..... plusieurs des manans et habitans de nostredite ville,... pour empeschier le cours desdiz aides,... se feussent asemblez s halles de nostredite ville et y tu et murtry aucuns qui estoient ordonnez et commis sur le fait desdiz aides... Et apres se feussent transportez en la maison de la ville et d'icelle rompu les portes, huys et coffres, et prins grant quantit de Maillez qui y estoient, lesquelz Hugues Aubriot jadiz prevost de Paris avoit fait faire du commandement de nostre tres cher seigneur et pere, que Dieux absoille : et aussi eussent tu et murtry aucuns de nos officiers... Et avecques ce aient fait, commis et perptr plusieurs autres dsobissances, rebellions, monopoles, crimes et malefices,... depuis ledit premier jour de Mars jusques au Dimenche second jour de ce prsent mois de Janvier que nous venismes en nostredite ville de Paris.
Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 123. Chartoph. reg. ch. 120 :

Le premier jour de Mars l'an 1381. que la commotion fut a Paris.... de ceux qui couroient lors parmi ladite ville de Paris, que on dit Maills.

Dehinc quivis factiosi, Maillis nuncupati, ut colligitur ex aliis Lit. ann. 1397. in Reg. 152. ch. 236 :

Lequel sergent dist que c'estoit grant dommage que lesdis de Dieppe n'avoient les testes coppes,... qu'ils n'estoient que hareleux, traitres, rebelles nous et faux Maillis.
MALLEVANTIA, Idem quod Creditio, quasi mala levatio, seu ablatio. Liber Mirabilis, seu Tabular. Abbati Conchensis in Ruthenis cap. 59 :

Et si ibi mercatum factum fuerit, retineo Mallevantiam usque ad quindecim dies ; et si non reddidero usque ad quindecim dies, non amplius mihi credat.

Vide Credentia, Creditum. MALLEVATUM, Cubiculum altius, subtegulanea contabulatio, Gall. Galetas, ut videtur. Stat. ant. Florent. lib. 1. cap. 73. ex Cod. reg. 4621. fol. 40. v. :

Ipsi superstites teneantur... retinere intra muros dictorum carcerum in Mallevato vel granario omnes et singulos carceratos. Habere debeat dictus potestas...... duos notarios, unum videlicet ad Malleveria, et alterum ad damna data.

MALLEVERIUM, Italis, Malleveria, Fidejussio, sponsio. Stat. pro castro Castil. ann. 1371. ex Cod. reg. 5376. fol. 85. v. :

1. MALLEUS, inter arma dimicantium : Clava forte, vel potius gladius ipse. Gesta Philippi III. Fr. Reg. ann. 1279 :

In quodam illorum tyrociniorum Comes Clarimontis... armorum pondere prgravatus, et Malleorum ictibus super caput pluries et fortiter percussus in amentiam decidit.
Quid sit Malleus haud obscure innuunt. Lit. remiss. ann. 1384. in Reg. 125. Chartoph. reg. ch. 104 :

Lui osta ou fist oster par ceulx qui en son aide furent venuz un baston, nomm Mail de plonc.

Vide supra Mailhetus. Hinc Malleare, Malleo seu gladio dimicare. Sallas Malaspin lib. 3. Rer. Sicul. apud Baluz. tom. 6. Miscell. pag. 273 :

Ex hoc quidem vulnere se in altum dextrarius erigens sessorem casualiter excussit ad terram, quem illico ribaldi excutum arma innumeris ictibus Mallearunt.
Willel. Britto lib. 11. Philipp. :

... Dum multiplici latus undique Malleat ictu Hostilis rabies. Ains fiert et frape et roille et Maille, Et cele bret, crie et baaille.

Mailler, pro malleo seu clava percutere. Le Roman de la Rose MS. ubi de viro qui uxorem suam fuste cdit :

Vide Martus. Malleare, Malleo contundere. Lambertus in Hist. Comitum Ardensium apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 566 :

Sed cum per angustissimam semitam ad sonitum proditorum in quercum

Malleantium, quasi ad sonitum asci rustici quercum abscindentis, solus cum solo properaret, etc.
Vita B. Lidwin tom. 2. Aprilis pag. 314 :

Sane igitur Lidwina... mira Domini dispensatione, sub manu summi fabri adhuc Malleanda.
Adde Vitam S. Bernardini tom. 5. Maii pag. 284. et Chr. Petri Azarii apud Murator. tom. 16. col. 390. Nostris Mailler et Maller. Joan. de Trokelowe in Annal. Eduardi II. reg. Angl. pag. 26 :

Adeo ut lancearum cuspidibus ex omni parte sui corporis applicatis, impingentibus hinc inde diversis, ad terram prosternitur, et caput ejus clavis hostium undique Malleatur, donec animam cum sanguine suo pedibus equinis exalaret.
Le Roman du Chevalier Dlibr MS. :

Tant ont fru et Maill Chacun d'eulx, sans faire reprinse, Que le plus sain fu meshaign.
Mirac. MSS. B. M. V. lib. 1 :

N'i a celui qui ne l'assalle, Cascuns le fiert, cascuns le Malle, etc.

Lit. remiss. ann. 1471. in Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 110 :

Icellui le Douche s'efora de prandre le suppliant la gorge et le vouloir Maller.

Ubi Maller proprie est Molestiam inferre, multare. Vide in Malleus 1. et Marritio. Malleatio, Mallei percussio. Epistola Innocentii IV. PP. apud Mabill. Supplem. Diplom. pag. 101 :

Nuper siquidem contigit alterum bull nostr typarium, quo veneranda videlicet Apostolorum Petri et Pauli capita exprimuntur, jam attritum innumeris Malleationis diutin percussuris, etc.
Mallei Joviales. Saxo Grammaticus lib. 13. Hist. Danic pag. 236 :

Magnus inter ctera trophorum suorum insignia, inusitati ponderis Malleos, quos Joviales vocabant, apud insularum quandam prisca virorum religione cultos in patriam deportandos curavit. Cupiens enim antiquitas tonitruorum causas usitata rerum similitudine comprehendere, Malleos, quibus cli fragores fieri credebat, ingenti re complexa fuerat, aptissime tant sonoritatis vim machinarum fabrilium specie imitandam existimans.

Vide Grimm. Mythol. Germ. pag. 122. Malleus Thoronis. Vide Monumenta Danica Olai Wormii lib. 1. pag. 93. Janus Dolmerus ad Jus Aulicum Norvegicum vetus pag. 499 :

Antiquissimus hic Septentrionalium mos fuit, signo aliquo Conventum indicere. Sic apud Islandos adhuc gentiles Conventus habendi signum Cestra et Malleus Jovis, Hamar Thors. Sed post annum millesimum, cum jam in fidem Christianam jurassent, Crux lignea adhibebatur, quam quilibet Colonus ad suum vicinum perferret, causa et loco Conventus indictis, cujus signi intermissi aut neglecti certa pna daretur.

Vide Stephanium ad Saxonem pag. 250. Et Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 162. 2. MALLEUS, f. pro Moletrina papyracea, Gall. Moulin papier, quia malleis linteorum quisquili conteruntur et macerantur, unde conficitur charta nostra vulgaris. Charta Roberti Comit. ann. 1284. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 134 :

Nec permittemus dificari a nobis seu ab aliquo alio aliquod molendinum batiffol seu gaus seu Malleos infra confines superius nominatos.
Alia ejusdem Roberti ann. 1285. ibid. pag. 135 :

Qu eadem universa et singula prmissa nos eisdem religiosis et eorumdem ecclesi donavimus... ad tenendum et possidendum ut rem suam perpetuo, ad dificandum et redificandum, Malleos et piscarias quascumque ad piscandum.

3. MALLEUS, Equorum morbus, de quo multa Vegetius lib. 1. Artis veterin. cap. 2. et seq. Adde lib. 3. cap. 23. et Meursium in . 4. MALLEUS, Diabolus, apud Gregor. M. tom. 1. pag. 1125. et S. Hieron. Vide Grimm. Mythol. Germ. pag. 559. MALLEXARTI. Vide Malexardi. Fr. 1. MALLIA, Monet species apud nostros, quo nomine aureas quasdam monetas appellatas docemus in Dissertatione de Nummis Imperatorum Byzantinorum. Maxime vero ita appellantur minutiores monet, quarum du pro uno denario computabantur, ut est in Chartis ann. 1306. et 1309. in Probat. Hist. Castilionensis pag. 98. 192. Vide Masculi et Moneta. In usu quoque fuit apud exteros. Une maille au chat, in Lit. remiss. ann. 1449. ex Reg. 176. Chartoph. reg. ch. 690. Trois mailles d'or au chat, in aliis ann. 1451. ex Reg. 184. ch. 149. Une maille postulat, in aliis ann. 1468. ex Reg. 195. ch. 80. Maille de Rin, in Lit. ann. 1405. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 64. et in Lit. remiss. ann. 1459. ex Reg. 189. ch. 373. Maille de Hollande, in Chartul. Corb. sign. Ezechiel ad ann. 1419. 20. Mart. fol. 75. v. :

Six cens soissante trez Mailles de Hollande, qui vallent les iij. mailles deux couronnes d'or de Franche.

Rursum ad ann. 1421. fol. 149. v. et ad ann. 1423. fol. 202. r. Vide infra Medala. 2. MALLIA, Idem quod Macula, Maille. Litter Eduardi IV. Reg. Angl. ann. 1474. apud Rymer. tom. 11. pag. 841 :

Manceas, gleyves et Mallias, ac omnia alia.

Iterum occurrit in aliis ejusdem Regis Litteris ann. 1481. apud eumd. Rymer. tom. 12. pag. 140. MALLIARE Monetam, Cudere, fabricari, Battre monnoye. Charta Alberti Romanorum Regis pro Leodiensi Episc. ann. 1299. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1405 :

Permittimus ut idem Episcopus monetam, quam ab Imperio tenet in feodum, cudere, Malliare, sive fabricare debeat in sua dicesi, in quivalentia et pondere, in quibus viciniores Episcopi... cudi faciunt. Paria caligarum ferri, corretti, Mallat, etc.
Invent. ann. 1240. ibid. pag. 233 :

MALLIATA, Mallata, Hama thoracis, Ital. Maglia, Gall. Maille. Charta ann. 1230. apud Cl. V. Garamp. in Dissert. 7. ad Hist. B. Chiar pag. 231 :

Item unum collare ferri ad bacan. Item unam Malliatam.

Testam. ann. 1347. ibid. in Ind. pag. 510. col. 2 :

Pietro Acapiti... unum corellum et unam Malliatam, quam habemus nos.

Vide Macula 2. MALLIDICUS Locus, Ubi mallum seu placitum tenetur, idem quod Malbergium. Vide in hac voce. Charta Otton. I. imper. ann. 947. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 282. col. 2 :

Justitiam de familia reddat vel exigat infra comitatum in Mallidicis locis.

MALLINUM, ut Ciminile, vas aquaticum ad manus, Bassin, Prov. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide Malluvi. MALLIOLUS. Charta Pontii Comitis Emporitanni ann. 1063. in Appendice ad Capitul. Reg. Franc. n. 149 :

Vel ipsam matam, qu dicitur Silva sancti Romani, sicut terminat de parte Circi in Malliolo S. Petri prscripti, et descendit per ipsam serram, etc.
Infra :

Descendit usque ad ipsas palumbarias, sicque conjungitur usque in ipsa villa via de ipso Malliolo.

Hispanicum forte Majuelo, Novelletum, nostris Jeune plant, vigne nouvelle ; qu conjectura admodum firmatur ex locis mox laudandis. Maliolus, Eadem notione, in Placito habito Albi ann. 878. inter Instr. tom. 1. nov Hist. Occitan. col. 135 :

De illas vero vineas et Maliolos, quos jam dictos Fulcrada hedificavit super ipsum territorium, a suis partibus obtineat, et donet ad dictos jam hredes alium tantum terr, quantum eo die et ipsis vineis et Malliolis ipsis advenire debuisset.
Testament. Adalaidis ann. 978. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 96 :

Villa Bajas, cum ipso terminio teneat Guadaldus dum vixerit, exceptis ipsos Maliolos quos alii ibidem plantant. Et cum factum fuerit cnobium S. Salvatoris, post mortem Guadaldi, cum omni integritate illic remaneat ; et si factum non fuerit illud monasterium, remaneant ipsas vineas qu ad meam partem veniunt in ipsa villa ad custodem atque clavigerum S. Pauli, qui illud altare custodit.
Vide Malones. MALLIUM, metaphorice, pro Opus, labor. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 10 :

Unde dux batalli levi Mallio campum hostium adeptus fuerit.

MALLO, Inflatus tuber est sine dolore, in articulis vel genibus equorum. Veget. lib. 2. Art. veterin. cap. 48. MALLOBERGIUM. Vide Malbergium. MALLOLIUS. Vide supra Maleollus. MALLONES, Grcis, Cirri, cincinni, implexi crines : a , vellus, , csaries implicata. , apud Varinum. Gloss antiqu MS. : Mallonem, comam, Grce. Papias : Malonem Grce comam capitis dicunt, quod nos cirros. Ugutio : Grci cirrum vocant Mallonem. Alibi : A malon, hic malo, onis ; Malonem Grci comam capitis dicunt, quam nos cirrum vocamus. Anastasius in Benedicto II. pag. 57 :

Hic una cum Clero et exercitu suscepit Mallones capillorum Domini Justiniani et Heraclei filiorum clementissimi Principis, etc.

Grci recentiores , capillos vocant. Vide Glossarium Meursii et medi Grcitatis. Latior est, si fides Muratorio tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 1087. hujus vocis significatio ; proprie enim significat Globum alicujus rei, qu e filis aut pilis aliisve fluxis rebus constet : quam vocem ex antiquissimis Itali incolis ad hodiernos manasse suspicatur ; unde Mutinenses etiamnum dicunt un Malloco di cera, di neve, etc, ut globulum significent. MALLONUS. Vide Malonus. Fr. MALLUM, Mallus, Publicus conventus, in quo majores caus disceptabantur, judiciaque majoris momenti exercebantur a Comitibus, Missis dominicis, aliisque Judicibus. Papias : Malum, (leg. Mallum) generale placitum dicebatur, quando totus conveniebat populus ter in anno. Guichardus a Malal Hebro, id

est, dicere, loqui, etymon arcessit : alii probabilius a voce Germanica Mael, qu congregationem, vel convivium, sonat, ut Guillimannus lib. 2. de Reb. Helvet. cap. 9. aut Mael Saxonico, Jus, Lex, Judicium ; atque inde complurium in Belgio locorum ac vicorum nominibus adjici Mall observat Wendelinus, quod in iis olim Malli habiti sint. Danis etiam Male et Maal, causam, rem, actionem significat, ut observat Resenius ad Jus aulicum Canuti II. Regis Dani pag. 595. Islandis pariter Mael loquelam sonare idem scribit pag. 702. Vita S. Walarici Abbatis cap. 15 :

Ubi quidam Comes... juxta morem sculi concioni, prsidebat, quod rustici Mallum vocant. Et cum ibidem, ut solet adesse, malis gestis justa vel injusta sententia unicuique proderetur, etc.
Capitul. Caroli C. tit. 39. cap. 12 :

Mallus neque in Ecclesia, neque in porticibus, aut atrio Ecclesi, neque in mansione Presbyteri juxta Ecclesiam habeatur.

Similia leguntur tit. 9. cap. 78. in Capitul. Carol. M. lib. 4. cap. 28. et Lege Longob. lib. 2. tit. 55. 26. Lud. P. 22. Iis originationibus addam et Schilteri in Thes. Antiquit. Teuton. hac de re opinionem, a qua minime abludit doctissimus Eccardus ad Leg. Salicam tit. 1. cap. 1. Mallum nempe a Germanico Mahl quod signum sonat derivari ; hinc eadem voce, inquit, utitur Otfridus ubi de Crucis vel Zodiaci signis loquitur : Mallum autem dictum locus in quo exercebantur judicia publica, quod signo aliquo, puta gladio, aut alio quovis, insigniretur. Non satis apte, ut opinor, cum vox Mallus usurpata sit iis conventibus significandis, ea etiam tate, qua in aperto campo habebantur ; nisi Mallum dictum putes, quia loco notato et designato teneri solebant. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 746. Graff. Thesaur. Ling. Fr. tom. 2. col. 650. Savin. Hist. Jur. Rom. med. temp. tom. 1. cap. 5. 123. Haltaus. Glossar. German. voce Mal et derivat. col. 1299. sqq. Bis in anno habebatur ejusmodi Mallus seu publicus conventus, in quo majores caus disceptabantur. Capitul. Caroli M. ann. 769 :

Ut ad Mallum venire nemo tardet, primum circa statem, secundo circa autumnum.

Frequentiores erant qui circa minores causas versabantur, certis tamen diebus prohibiti. Synodus Suession. ann. 853. tom. 2. Capitul. col. 55 :

Ut Missi nostri Comitibus et omnibus reipubtic ministris firmiter ex verbo nostro denuntient, atque prcipiant ut a quarta feria ante initium Quadragesim, nec in ipsa quarta feria, usque post octavas Pasch, Mallum vel placitum publicum, nisi de concordia et pacificatione discordantium, tenere prsumant. Similiter etiam a quarta feria ante Nativitatem Domini usque post consecratos dies observent, necnon et in

jejuniis quatuor temporum, et in Rogationibus simili observatione eosdem feriatos dies venerari omnimodis studeant. Ut nullus alius de liberis hominibus ad placitum vel ad Mallum venire cogatur, exceptis scabineis vel vassis Comitum, nisi qui causam suam adquirere debent aut respondere.

De iis minoribus Mallis intelligendum cap. 51. Capit. lib. 3. quo liberi homines a mallo frequentando eximuntur :

Vide Placitum. et Grimm. Antiq. Jur. Grimm. pag. 822. sqq. Mallum, Judicium in mallo prolatum. Placit. ann. 890. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 26 :

Homo quidam, Genesius nomine, absque ulla inquisitione et Mallo seu judicio, ipso absente episcopo, villam Bizagium invasit ac malo ordine retinet.
Plenus Mallus, Gall. Plein jugement, pleine audience. Charta Gorziensis Monasterii ann. 957. sic clauditur :

Actum in villa Dexteriaca in pleno Mallo ;

apud Chiffletium in Vindiciis Hispan. Mallus Publicus, in Capit. Caroli M. lib. 3. cap. 57. Chr. S. Benigni :

In Luco villa in Mallo publico ad res audiendas vel judicandas venit.

Charta Caroli M. apud Henricum Meibomium in Not. ad Witikind. pag. 63 :

Quapropter in illa parte Saxoni Trutmannum virum illustrem ibidem Comitem ordinamus, ut resideat in curte ad campos in Mallo publico, ad universorum causas audiendas, vel recta judicia terminanda.
Charta Caroli Mag. in Actis Episcopor. Cenoman. pag. 261 :

Postmodum licentiam habeat, ut in Mallo publico suas querelas juste et rationabiliter atque legaliter qurat.
Sic veteres Formul Bignonii cap. 2. Flodoardus lib. 2. Hist. Rem. cap. 18. Beslius in Hist. Pict. pag. 224. Chart Alemannic Goldasti num. 99. etc. Mallum Indicare, in Lege Salica tit. 46. num. 1. Mallum Interjicere, Differre. Edictum Pistense ann. 864. cap. 32 :

Et ne grave ei sit qui suum Mallum Interjecit, qui uno anno primus tenuerit mallum, sequenti anno consentiat alteri primum tenere.
Mallum Tenere. Synodus Suessionensis sub Carolo C. cap. 7 : Adde cap. 8. Charta Heriberti Comitis Viromand. ann. 1076 :

Ne Malla publica vel placita in exitibus et atriis Ecclesiarum..... teneant. Loco, qui dicitur Broilus, ubi placita et Mallos tenebat.
Adde Capitula Caroli C. tit. 30. 32. Mallum Gerere, Gall. Tenir les plaits. Chron. S. Benigni pag. 414 :

Isaac Episcopo, Odone Comite, Hildeberto Abbate... atque cteris Missis

Dominicis Mallum gerentibus.

Ad Mallum Comitis Venire. Privilegium concessum Hispanis a Ludovico Pio :

Et ad placitum venire jussus, ad Comitis sui Mallum omnimodis venire non recuset. V.

Capit. Caroli M. lib. 7. cap. 96. 133. Ad Mallum Mannire, in jus vocare, in Lege Ripuar. tit. 32. Mallare, Ad mallum citare, in jus vocare, in Lege Salica tit. 18. 18. tit. 52. 54. Alamann. tit. 36. 94. Bajw. tit. 1. cap. 11. 2. tit. 12. cap. 2. 1. Ripuar. tit. 58. Capitul. Ludovici Pii ann. 825. cap. 5. 6. 7. Capitul. Caroli C. tit. 28. etc. Vetus Judicium anni 874. ex Tabulario Casauriensi :

Iste Majus advocatus hic in Judicio vestri prsentia Mallavit me, ut ego haberem uxorem Gundi, etc.
Chronic. S. Benigni pag. 414 :

Mallavit quemdam Hildebrannum... quod ipse et sui quercum unum truncassent.

Charta alia in Hist. Augustodun. part. 2. pag. 89 :

Unde ad judicium Scabineorum Abbo Mallavit supradictum Cadilonem, etc.

Adde Perardum in Burgundicis pag. 34. 35. 147. Steph. Baluz. in Append. ad Capitul. n. 104. etc. Mallare post finitam et emendatam causam. Lex Alamann. tit. 94 :

Si quis aliquem post finitam causam et emendatam Mallare voluerit, post testes tractos et emendationem datam si hoc prsumpserit tentare, et iste se non potest per sacramenta, vel per testes defensare, tunc per pugnam duorum se defendat. Et post hc ille testator cum quadraginta solidis componat.
Mallare ad neum, Ad judicium seu probationem aqu ferventis provocare, citare. Lex Salica tit. 55. 1 :

Si quis ad neum Mallatus fuerit, et forsitan convenerit ut ille qui admallatus est manum suam redimat, etc.
Et 7 :

Si autem leudem alter alteri imputaverit, et eum ad neum Admallatum habet, etc. Si homo ingenuus in furto inculpatus, ad neum provocatus, manum incenderit, etc.
Mallare ad Servitium, vel in servitio, Aliquem in jus vocare ut servum se profiteatur. Capitulare Lotharii Imper. tit. 3. 32 :

Pactus Childebertum inter et Chlotharium Reges ann. 593. tom. 1. Capitul. col. 15 :

Si forte quispiam aliquem mallaverit, et ille qui mallatus fuerit dixerit eum servum suum esse, vel alius in ipsa altercatione veniens eum ad servitium Mallaverit, volumus ut prsentaliter se vuadiet ut ad primum, aut secundum, vel tertium placitum causam ipsam deliberet.
Et infra :

Et sunt aliqui dum aliquos in servitium Mallant, et ipsi de sua libertate probanda dant vuadiam.
Ibidem 31. aliis verbis idem pronunciatur :

Si vero aliquem adduxerit qui se dominum ejus esse dicat, et illum quem de servitio appellavit replicare ad servitium non potuerit, etc.
Vide Mallenta. Mallatio, Submonitio, in jus vocatio. Edictum in Carisiaco :

Quasdam adinventiones, quod multum Dominus detestatur, et in Mallatione, et in exactione intromittunt.

Chart Alemannic Goldasti n. 27 :

Quoddam prdium,... quod Notgerus omni genere studii, quasi hres Otharii, repetere, publicaque Mallatione Monasterio abstrahere conabatur.
Mallator, Actor, qui ad Mallum submonet. Vetus Notitia tom. 12. Spicilegii Acheriani pag. 154 :

Quam vero causam prdictus Sigebertus minime negare valens, confessus est verba Mallatoris in omnibus esse vera, etc.
Admallare, Idem quod mallare, ad mallum vocare, in Lege Salica tit. 52. 2. tit. 53. 1. et tit. 55. 1. Ripuar. tit. 51. Charta Caroli Mag. apud Meurissium in Episc. Metensibus pag. 185 :

Nec homines eorum per mallos, byrgos publicos, nec per audientias mallus deberet Admallare.
Formul Andegavenses :

Hc contra parentis meus vel contra cujuslibet hominum accidere, vel Admallare, seu adliticare faciatis.

Occurrit in iis non semel. Obmallare, Eadem notione, in Lege Salica tit. 37. 8. in Capitul. 3. Ludovici Pii ann. 819. cap. 7. et in form. 9. Auxilius in Causa Formosi Pap. :

Lex dicit, qui hostem ad murum conantem viderit, et non se opposuerit, puniatur. Quidam vidit, ascendit, profligavit, rejecit : Obmallatur ?
Infra :

E contra lex, qui viderit matri inferri vim, et opem non tulerit, puniatur. Quidam procul means, vidensque matrem vapulantem, opem tulit :

Obmallatur ?

Perperam Glossa interlinearis, morti datur. Sensus enim est, an in judicium, qui legi paruit, vocatur ? Remallare, Eodem perinde significatu, in 124. formula, apud Lindenbrog. :

Et si postea aliquis extiterit... qui ipsum hominem de hoc Remallare voluerit, etc. Remallatio,

form. 125. Mallatura, Pensitatio, qu pro mallis publicis fiebat. Charta Ludovici II. Imp. ann. imperii 25. pro Casauriensi Monasterio, in Tabulario ejusd. Eccles. :

Pro nulla denique Mallatura quispiam a Monachis de prfato Monasterio, vel ab Advocato eorum, tortum qurere audeat, quia ob reverentiam S. Trinitatis eidem concessimus.
Diploma Henrici I. Imper. ann. 1043. ibid. :

Et quidquid de prdicti Monasterii possessionibus fiscus noster sperare potuerit, ipsi... concedimus, et ut nullus Mallaturam persolvat Advocato ejus.
Adde Diploma Ottonis III. Imper. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 496. et Henrici III. ibid. col. 610. Mallum Tollere, Pensitationem pro mallis exigere. Charta ann. 1173. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 340 :

Neque ullum Mallum tolletur de prdicta terra.

Mallenses, Judices Malli, seu, ut aliis placet, in judicium vocati pro negotiis persequendis ac disceptandis ; apud Odonem Abbat. Cluniac. in Vita S. Geraldi Comitis lib. 1. cap. 19 :

In crastinum vero Mallensibus undique ad Seniorem confluentibus jubet reum adduci.

Mallum, Forum, ni fallor, Gall. Place. Charta ann. 1050. ex Schedis D. le Fournier :

Et est ipsa donatio in pago Tolonense in villa Solarios. Hc sunt, du tenur in Mallo cum presbiterio et parrochianis ecclesi B. Mari de Belloloco. Frangebantur Malli rumpebantur anchor, et naves, licet maxim, submers sunt in profundum quasi lapis. Cui Oratores et magnates in fastu ad manus lavandas deserviebant, Malluvias ac alia pro hujusmodi obsequio deferentes.

MALLUS, pro Malus, Gall. Mat. Epistola Petri de Condeto tom. 2. Spicil. Acher. pag. 565 :

MALLUVI, Malluvium, Vas quo manus lavantur. Itinerar. Adriani VI. PP. apud Baluz. tom. 3. Miscell. pag. 409 :

Vox Festo nota. Vide Archicamerarius. MALMAN. Vide Maalman. MALMASETUM Vinum, Arvisium vinum, Malvoisie, Anglis Malmsey. Bernhardi de Breydenbach Iter Hierosol. pag. 31 :

Nam ibidem aliud non habetur vinum nisi Malmasetum.

Vide Malfaticum. MALMOLA, Vectigal, tributum, Anglo-Saxonibus Male. Chartular. Gemeticense tom. 1. pag. 324 :

Porro tributum Malmola, hominum futurorum vehementer cupiditate inardescente, si decreverint maltari, non plus tribuunt, quam hoc nostro tempore illi concessum est dare.
Vide Maalman, Mal et Maltmulna. MALNA. Hariulfus lib. 3. Chron. Centul. can. 3 :

Maln seric tres ex pisce 1.

MALNEGATOR, pro Malvegator. Vide infra in hac voce. 1. MALO, Cirrus. Vide Mallones. 2. MALO, Species mal, pera viatoria. Charta Eduardi IV. Regis Angl. ann. 1480. apud Rymer. tom. 12. pag. 122 :

Cum familiaribus, amicis et benevolis suis... malis, malettis, bogeis, kaskettis, Malonibus, etc.
Vide Mala. MALOBATRATUS, Malobathro tinctus. Sidonius lib. 8. Epist. 3 :

Inter Satrapas Regum tiaratorum myrrhatos, pumicatos, Malobatratos venerabili squallore preciosum.

MALOCHIA. Vide infra Melusia. MALOGRANATA Gutta, Hemicrani species, quam Galli vocant Pomme grenade. Vide in Gutta 2. 1. MALOGRANATUM, Tintinnabulum vel campanula. Tintinnabulis interdum exornat sacerdotales vestes. Chron. S. Trudonis tom. 7. Spicileg. Acher. pag. 349 :

Reperimus de thesauro S. Trudonis .... capsas evangelicas argento paratas : Malogranata argentea duo, etc.

2. MALOGRANATUM, Titulus libri de Triplici statu religiosorum, in Bibl. Heilsbr. pag. 69. MALO-GRATIBUS, Invite, ingratiis. Form. MSS. ex Cod. reg. 7657. fol. 36. r :

Dictus delatus... quamdam mulierem accepit,... et contra voluntatem ipsius... ipsam portavit ad locum de Casico, quam ibi tenuit Malo suis gratibus per multos dies adulterando cum ea.
Vide Malgrates.

MALOGRATO, Gall. Malgr. Vide Creantarc. MALOLIS. Vide Malones. MALOLIUS, Idem quod Malliolus. Statuta Montis-olivi ann. 1231. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 967 :

Quod nullus inhabitans villam prdictam possit vel debeat ab aliquo capi... infra terminos jurisdictionis monasterii... videlicet usque ad Malolium Bernardi Garcini .... et Malollium Eleazarii, et usque ad Malolium Petri Aulini.

MALOLUS, Ager malleolis consitus. Charta ann. 1311. in Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 39 :

Sub hac venditione comprehendi specialiter volumus... unum Malolum, situm in loco vocato ad podum den sola.

Vide supra Maleollus. MALOMELLUM, Genus pomi melliflui et dulcis, quia fructus ejus habeat saporem mellis, vel quod in melle servetur. Jo. de Jana. Une maniere de pomme doulce comme miel, in Gloss. Lat. Gall. Sangerman. MALONES, Malhones. Charta Raymundi Comitis Tolosani ann. 1326. in Regesto Tolos Camer Comput :

dificia et bastimenta, terras cultas et incultas, vineas et Malones, agros et condaminas.

Alia ann. 1243. in eodem Regesto fol. 88 :

Qustas, toltas, et adempriva, albergas, successiones, et escaducas, furnos, et molendina, aquas, littora, et piscarias, vineas et Malhones cum terris, in quibus sunt, etc.
Alia ann. 1246. fol. 46 :

Videlicet forciam, et aulam, et domos et Malolem, et furnum, etc.

In Chartis aliis vernaculis Mailoles dicuntur, qu vox crebro ibi occurrit, videturque vineam aliquam sonare. Petrus de Crescentiis lib. 4. Majulum uv speciem facit, a qua forte Malones vine ips dict :

Est et alia species (uv,) qu vocatur Majolus, qu est uva nigra, valde cito maturabilis, et pulcros et spissos et longos botriones faciens, in sapore dulcissima, et vinum facit durum et satis servabile, etc.

Vide Malliolus. MALONOMUS, Mandra, opilio, pastor, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Aliud Gall. Lat. ex Cod. 7684 : Malonomus, pasteur de brebiz. Occurrit prterea in Glossar. Lat. Ital. MS. MALONUS, Mallonus, Lateris species, a voce Gallica Malons, Briques dont on se sert pour maonner les chaudieres savon, Ital. Mattone. Stat. Nici ann. 1233. in Mon. Hist. Patr. Taur. tom. ii. col. 74 :

De forma teulorum et Mallonorum. - Item statuimus quod cartinum detur teulerio ad calcem et formam Malonorum et tegulorum antiquam, et cum omnibus illis, qui calcem vendent.
Fr. MALO-VELLE, Invitus, nolens, Gall. Malgr. Regimina Padu ad ann. 1312. apud Murator. tom. 8. col. 429 :

Vastaverunt rostam, et aperuerunt aquam Malovelle domini Canis.

Ibidem ad ann. 1337. col. 443 :

Dictam portam cum pluribus domibus combusserunt Mallo-velle dominorum Alberti et Mastini de la Scala, qui erant ibi prsentes, et ausi non fuerunt defendere.
Adde Chron. Parmense ad ann. 1249. apud eumdem Murator. tom. 9. col. 776. MALPAGA, Debitum. Charta Catharin Comitiss Virtutum ann. 1381 :

Pro defectibus et Malpagis illorum nullatenus possint molestari.

Alia Galeacii Comitis Virtutum ann. 1387 :

Pro resto dicti subsidii solvendi pro Malpagis, etc.

Scribit Catellus lib. 2. Rerum Occitanarum pag. 297. Lutev carcerem esse Malepague dictum, in quem conjiciuntur debitores a creditoribus ipso facto, ex quo non eximuntur, nisi post debita persoluta : unde, inquit, appellatur Malepague. MALPENNING, Denarii pensitatio ex quavis Consuetudine pro facultate aliqua vel privilegio habendo, ex Saxon. Male, tributum, vectigal ; et Peny, denarius. Charta ann. 1264. apud Maximilian. Henric. in Apolog. pro Archiepisc. Coloniens. part. 2. pag. 62 :

Ita tamen quod de personis Ecclesiasticis et Religiosis denarii cervisiales, et denarii, qui dicuntur Malpenning non recipiantur.
Germ. Malen, Molere. MALPITIO, Italis Malpizzone, Morbus equinus

in bulletis ungularum equi, cum carnes viv junguntur ungulis, etc

. apud Petrum de Crescentiis lib. 9. cap. 48. cujus vetus Gallicus Interpres habet Palpizon. MALPROFIECH. Statuta Eccl. Avenion. ann. 1337. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 561 :

Cum spons ad eorum traducuntur hospitia, de ipsorum domibus bona, more prdonum, rapiunt violenter, pro quibus pecuniarias ab invitis redemtiones extorquent, quas expendunt in scurrilitatibus et comessationibus inhonestis, qu juxta eorum vulgare Malprofiech damnabiliter appellant.
Quod in malum usum impendatur sic dictum existimo.

MALSARDUS, Proditor ; Hispan. Malsin est Delator, calumniator, accusator : unde Malsinar, calumniari. Charta ann. 1265. tom. 4. Cod. Ital. diplom. col. 417 :

Exceptis exbannitis, Malsardis et inimicis dictorum nobilium marchionis et comitis.

Ita quoque legitur tom. 1. Corp. diplom. pag. 123. col. 1. MALSERNUS, Eodem intellectu. Consuet. Carcass. ex Reg. L. Chartoph. reg. ch. 3:

Qui ad contumeliam vocat aliquem Malsernum, vel traditorem, vel furem probatum, etc.
1. MALTA, Cmentum, Mortier. Ordo Romanus de consecratione Ecclesi :

Tunc faciat Maltam de calce et tegula cum ipsa aqua benedicta ad occludendas Sanctorum reliquias in loco altaris.
Hugo de S. Victore lib. 1. de Ceremon. Eccl. cap. 8. habet molta :

Et quod remanet de Molta, qua condit sunt Sanctorum reliqui, fundit ad basim altaris.
De hac voce multa commentatur Octav. Ferrarius in Originibus Ital. 2. MALTA, pro Molta, Molitura, Gall. Mouture. Charta ann. 1256. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 70 :

Plane renuntiavimus omni actioni quam habemus contra eos, quod nobis gratis sine Malta molere tenebantur, si hoc per aliquod tempus facere neglexerunt.

3. MALTA, pro Melita, et Maltensis, pro Melitensis, ap. Murat. tom. 6. col. 393. 1. MALTARE, Maltarium, Malter, etc. Vide Maltra. 2. MALTARE, Solidare. Vetus Interpres Juvenal. Sat. 5 :

Quia hoc solent vitrum solidare, id est, Maltare.

Vide Malmola. et Smaltum. MALTELLUS, Clavus figendis tegulis accommodatus, Gall. Clou latte. Comput. fabr. S. Lazari duens. ann. 1295. ex Cod. reg. 5529. B. :

Item pro Maltellis ad latandum factis, xxij. den.

MALTHO. Pactus leg. Sal. tit. 30. edit. Eccardi :

Si quis lidum alienum extra consilium domini sui ante Regem per denarium ingenuum dimiserit, malb. Maltho theato meolito, etc.

ubi doctiss. Editor Maltho, designaverit, interpretatur, a verbo German. Malen, designare. MALTMULNA, Molendinum, ubi brasium molitur ; vocabulum compositum ex vocabulis Anglicis, malt, brasium, et muln, vel milne, molendinum. Occurrit in Vitis Abbat. S. Albani pag. 63. MALTOLETTUM. Vide supra Maletollettum.

Maltolectum, Male partum, Ital. Maltolto, antiquitus Maltolletto. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. 1. pag. 445 :

Si quis igitur a Comuni bon. hinc retro aliquod lucrum pecuniarum, ultra quam debuit ei licitum fuerit, receperit... sit liberatus a Comuni, et perinde habeatur ac si Comuni reddiderit, dum tamen illud det... pro redemptione anime sue in loco religioso... Hoc enim intelligimus de illis et in illis Maltolectis (Maltolletis '53 ; - Maltoletis '59 ; - Maltollectis '67), que non inveniuntur, de quibus Comune nihil perdidit, quia ita celate sunt facte, quod inveniri non possunt, preter quam in usuris ; et hoc intelligatur in illis Maltolectis, que sunt ab hodie retro, etc.
Fr. MALTOTA, Tributum quodvis, qulibet exactio, idem quod supra Maletollettum. Charta ann. 1348. ex Tabul. eccl. Camerac. :

Concesserat quod qudam Maltota sive assizia in civitate Cameracensi supra goudalias et vina curreret, sive currat et recipiatur ad opus et sustentationem murorum et fortalicium dict civitatis Cameracensis.

Vide Tolta. MALTOUTA. Vide Tolta. MALTRA, Maltrum, Maldrus, Maldrum, Malter, promiscue, Mensura Germanica, continens quatuor modios, Germ. Malter halt mut : modius vero seu mut, comprehendit quatuor quartales. Ita Vadianus et Goldastus. Eckeardus junior de Casib. S. Gall. cap. 1 :

De tarra avenis centum Maltrorum.

Charta Henrici Imp. ann. 1114. in Actis Murensib. pag. 32 :

Unum Maltrum de frumento, et unum fritschingum, et unum siclum de vino.

Eadem Acta pag. 37 :

Debet singulis annis dare 4. Maltra de spelta, et 6. de avena.

Occurrit iterum pag. 56. Adde Ottonem de S. Blasio cap. 47. et Histor. Lotharing. tom. 1. col. 416. Ne cui vero negotium exhibeant Instrumenta qudam, in quibus Maltra minoris mensur memoratur, observandum aliam fuisse publicam, qu major ; aliam claustralem, qu Ecclesiasticorum erat, eaque minor : hujus qu fuerit capacitas discere est ex Cod. MS. Consuetud. Eccl. Colon. fol. 11 :

Canonici majoris Ecclesi habebunt annuatim ad album panem... 900. Maldra et 78. Maldra tritici..... 50. parvi partes albi fiunt de Maldro tritici mensur Coloniensis... de ista summa solvet Vrisheim 500. modios tritici qui faciunt 300. Maldra claustralis mensur.
Erat prterea Maldrum parvum cujus mentio fit in iisdem Consuetud. 90 :

Maldra parva faciunt 152. Maldra claustralis mensur 50. modii siliginis faciunt 112. maldra et dimidium maldrum. Cum vero invitatus venerit, subscriptum tantum servitium a fratribus habebit, duo Maldre ad panem vespere et unum mane, ad pabulum equorum decem Maldre hyeme, quinque state.

Maldre. Sigefridi Comitis Palat. Rheni Litter apud Tolner. Histor. Palat. inter Instr. pag. 33 :

Maldrum et Maldrus, apud Csarium lib. 4. cap. 6. lib. 10. cap. 17. et 47. in Concilio Coloniensi ann. 1260. can. 11. et in Charta Friderici I. Imp. ann. 1152. pro Ecclesia Marsnensi apud Mirum in Donat. Belgic. pag. 444. Chronic. Wormat. ad ann. 1272. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 130. Rerum Mogunt. tom. 2. pag. 328. et 329. Summula Raimundi :

Usuram facio si marcam prsto per annum Pro pullis, vel pro Maldro pis, vel aven. Ante diem messis nummos poteris dare tali Conditione, quod certo tempore Maldra Tot reddam tibi, quot poterit tua summa valere.
Vide Vitam Balduini Lutzemburg. lib. 3. cap. 1. Maldrus. Polyptychus S. Remigii Remensis : Infra :

Census de Marsna de 6. molendinis, centum Maldros, etc. De camma 132. Maldr. de questu cervisi..... ad Natale Domini 18. Maldr. aven de obb.
Charta Lotharii III. Imp. ann. 1131 :

Duos Maldros panis, quatuor oves, et amam vini Abbas habebit.

Adde Acta SS. tom. 1. Junii pag. 527. Maltrus, ut Maltra, Mensur Germanic species, seu Prstatio frumentaria, qu ad hanc mensuram fit. Locus est supra in Malcidus. Maldarius. Charta Henrici Comitis Namurcensis et Luxemburg. ann. 1182 :

Ea conditione, quod singulis annis septem Maldarios annon eidem Ecclesi teneantur respondere.
Maldarium, in veteri Charta apud Cornelium Kempium lib. 2. cap. 11 :

Quinque Maldaria panum siliginis, Maldarium tritici, etc.

Maldrarium. Acta S. Adalheidis tom. 1. Febr. pag. 713 :

Distribuebatur spinda, ut loquuntur, duodecim Maldrariorum tritici.

Malter et Malder, in Tabulis Anselmi Abbatis Lauresham. apud Freherum in Orig. Palat. in ipso Chronico Lauresham. pag. 84. in Chartis Alemann. apud Goldastum ch. 12. 49. 69. 79. 83. et 84. Maltare, apud Conradum Usperg. in Philippo, et Suenonem pag. 325. Charta

ann. 1374. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 389 :

Duodecim Maltaria siliginis, minus duobus modiis Hertzbergensis mensur, et quindecim Maltaria aven Muckowensis mensur.

Maldrata, Quantum Maldra continet. Speculum Saxon. lib. 2. art. 16. 4 :

Quando prco Judici mulctam demeretur pro eo, quod eum super suo neglexerit judicio, tunc mensuram Regis, id est, Maldratam pro mulcta prstet, qu in triginta duobus virg quercin viridis duorum cubitorum longitudine verberibus noscitur comprehensa.
Charta ann. 1276. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 114 :

De ipso molendino sedecim Maldratas siliginis mensur Belgerensis annis singulis ministrabit.
Maldredum, in Charta ann. 1205. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 25 :

Eidem Ecclesi octo Maldreda frumenti advocatialis qu nobis annuatim de eadem solvebantur curia, contulimus. De Maltshot termino Circumcisionis Domini 20. den.

MALTSHOT, Prstationis species apud Anglos. Vetus Charta apud Somnerum in Tractatu de Gavelkind pag. 27 : Forte ab Angl. Malt, brasium. Anglo-Sax. Maltz, polenta. MALTUM, Vox qu Architectis solidamentum sonat. Vide Smaltum. MALVAGGIUS. Scelestus. Acta S. Alexandri Episc. tom. 1. Junii pag. 750 :

Sed non esse valde antiquas cognovimus, cum notaremus ibi verba prorsus Italica. Malvaggius, adnegatus, pelligrinasium, ac fluvium Po, pro scelestus, submersus, peregrinatio, Padus.
Ital. Malvagio, Voces,

Malvaggius, adnegatus, pelligrinasium, fluvium Po

, descript sunt ex Lectionibus officii S. Alexandri, ali ad editorem pertinent. MALVATICUM, Vinum Creticum, Ital. Malvagia, Gall. Malvoisie. Barelet. serm. in Domin. 4. Advent. :

Nonne reputaretur insipiens, qui optimam romaniam, vel Malvaticum poneret in vase murulento ?

Vide Malvaxia. MALVAVISCUM, Herb genus. Vide supra in Magrancules. MALVAXIA, Arvisium vinum, Gall. Malvoisie, Ital. Malvagia. Statuta Vercell. lib. 4. pag. 95. v :

Quod nullus in civitate vel districtu Vercellarum audeat vel prsumat vendere vel vendi facere vinum vernacie, Malvaxie, decreti, vel alterius generis vini, etc.
MALVAZIA, Eadem notione, in Convent. Saon. ann. 1526. Malvisse, in Lit.

remiss. ann. 1464. ex Reg. 194. Chartoph. reg. ch. 250 :

Le suppliant s'en ala avec plusieurs autres pour recrer et boire de la Malvisse en la maison et hostel d'un espissier en nostre ville de Tournay.

Vide Malvaticum. MALVEGATOR, Maleficus, incantator, Ital. Malvagione. Stat. crimin. Riper. cap. 104. fol. 17. v :

Quod malefici et Malvegatores arbitrio dom. capitanei et judicis maleficiorum puniantur in persona, vel havere.
Stat. Palavic. lib. 2. cap. 29. pag. 97 :

Malefici vel diabolici incantatores seu Malvegatores (editum Malnegatores) qui etiam artem exercent in alterius detrimentum vel consumptionem, seu matrimonii turbationem, inspecta qualitate facti et conditione personarum, puniantur in havere et persona arbitrio jusdicentis.
MALVEISIN, Machin bellic species, sic appellata lingua Gallica, tanquam malus vicinus, seu mauvais voisin, quod proximos hostes maxime incommodaret. Petrari speciem facit Matthus Paris sub ann. 1216 :

Propter petrariam, qu Malveisine Gallice nuncupatur, qua cum machinis aliis Franci ante castrum locata, muros acriter crebris ictibus verberabant.
Ex quibus colligitur, fuisse machinam, qua muri lapidibus ingentibus impugnabantur. At Guignevilla in Poemate vernaculo, le Pelerinage de l'humaine ligne, videtur innuere plures simul eodemque impetu sagittas emissas per hanc machinam, ita ut illa sit catapulta, quam Angelus Portenarius lib. 5. de Felicit. Patavina describit, et cujus figuram expressit. Sic vero Guignevilla :

Ne nuls tels dars ni puet meffaire, Com bien que on i sache traire Malveisine les sajetes, Ne Espringale ses mouchettes.

Ita etiam appellavit Willelmus II. Rex Angli Castellum a se extructum, quo aliud, quod ad deditionem compellere nitebatur, incommodaret. Henricus Huntindon. lib. 7. Hist. pag. 373. et ex eo Jo. Brompton :

Post hc obsedit Consulem ad Bamburg : quod cum armis inexpugnabile videret, paravit ante illud castellum aliud, quod appellavit Malveisin, in quo partem relinquens exercitus, recessit.

Vide Cambdenum in Descript. Comitatus Northumberland. MALVELLA. Vide Malbella. MALVESTAT, Prov. Facinus, flagitium. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657.

Italis, Malvagia, Malum, improbitas. Vide supra Maliganitas. MALVESY, Arvisium vinum, Malvoisie. Mandatum Richardi II. Reg. Angl. ann. 1393. apud Rymer. tom. 7. pag. 745 :

Tres buttas de Malvesy.

Vide Malvaxia. MALUGINOSUS, , Subdolus, in Glossis Grc. Lat. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. Germ. Malignosus. MALVITIUS, Avis species, nostris Mauvis, apud Fridericum II. Imper. lib. 1. de Venat. cap. 18. 1. MALUM, Candelabri pars instar mali, seu pomi rotunda. Chronicon Casin. lib. 3. cap. 57 :

Alia candelabra argentea cum Malis crystallinis parium unum.

Cap. ult. :

Aliud parium (candelabr.) argenteum cum Malis crystallinis.

Malum, in dium sacrarum summitatibus, quomodo etiam hodie in de S. Petri Rom. Vita Caroli M. :

Tacta etiam de clo, in qua postea sepultus est basilica, (Aquensis) Malumque aureum, quo tecti culmen erat ornatum, ictu fulminis dissipatum, etc.
2. MALUM, Publicus judicum conventus. Tabular. Rothon. :

Hc carta indicat quod fuit Malum inter monachos Rothonenses de fine terr..... ante Alan. Principem.

Vide Mallum. MALUM Dicere, Contradicere, adversari. Inquisit. ann. 1268. ex schedis Pr. de Mazaugues :

Et tempore illo ipse pastorabat oves..... per totum Cravum, sine contentione alicujus hominum, et non invenit qui diceret sibi aliquod Malum. Certaine maladie, appelle le Bonmal, etc.

MALUM-BONUM, Gall. Bon-mal, per antiphrasim, Morbi genus. Lit. remiss. ann. 1450. in Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 71 : MALUM-MORTUUM, Morbi genus pedum et tibiarum, Gall. Mauxmorz. Miracula B. Edmundi Archiep. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1893 :

Gauterius de Charni a fistula et Mali-mortui incommodo liberatur.

Ibidem col. 1895 :

Guillelmus ex urbe Parisiensi a Malomortuo curatur.

Epist. Johannis Archiep. Viennensis ad Honorium III. PP. ann. 1221. apud eumdem Marten. tom. 1. Anecd. col. 890 :

Johannes monachus et Sacerdos juratus dixit, quod Guichardus de

Montannis, Lugdunensis dicesis, gritudine quadam qu lingua nostra dicitur Mauxmorz in pedibus et tibiis universaliter oppressus ; ita quod sine adjutorio alterius nusquam posset incedere, etc.
Vide Bibl. Labb. tom. 1. pag. 496. MALUM REGIS, Strum, Gall. Escrouelles. Mirac. S. Fiacrii tom. 6. Aug. pag. 618. col. 2 :

Filia Bartholomi custurarii habebat in collo scrophulas gravissimas : qu infirmitas vocatur Malum Regis.
MALUM-TERRE. Legitur in Ms. lat. 16089, f. 114 :
c

Iterum accipe sucum Mali-terre ; ammisceatur medullam ossium bovis.

MALUS, Diabolus, Scriptoribus sacris. Lexic. Gr. MS. Reg. sign. 2062 :

, , .
Paulinus Natali 4. de Exorcista :

Inde gradum cepit, cui munus voce fideli Adjurare Malos, et sacris pellere verbis.
Idem Natali 5 :

Non tulit hc Malus ille diu ; sed inhorruit atris Crinibus, etc.
Natali 7 :

..... Velut illi qui meruere Vasa Malis fieri.

Carmen iambicum vetus edit. a Barthio lib. 34. Advers. cap. 1 :

Cursu vagante lubrico infortunio Tentationibus Mali.

Ita passim Tertullianus lib. de Pnitentia cap. 5. lib. de Patienta cap. 11. 14. de Cultu feminarum cap. 5. lib. 2. ad Uxorem cap. 6. Idem Paulin. Epist. 4. ad Severum, Cyprianus de Orat. Dom. cap. 10. Chromatius Aquileiensis Concione 1. in D. Matthum, Olympiodorus in Ecclesiast. cap. 8. Commodianus Instit. 44. 57. 62. etc. Atque ita Malum, in Oratione Dominica, Sed libera nos a malo, Patrum plerique intelligunt. Origenes, sive quis alius in Orat. Domin. :

, . , , . , .
Sic quoque Chrysostomus, Euthymius, Theophylactus, Petrus Damianus, etc.

Quin etiam hc verba Joannis Epist. 1. v. 17. , non desunt, qui de diabolo capienda censent. Vide Casaubon. ad Epist. Gregor. Nysseni pag. 85. Sed et Gallis nostris eadem olim dmonum familiaris fuit appellatio : Maufs, enim dicuntur Scriptoribus vernaculis medii vi, quasi malefici, (nam dicuntur Synesio) vel potius malefacti, quod turpi et putida ut plurimum figura donentur, unde efficta postmodum etiam hodie in usu vox, Mauvais, qua res qupiam mala denotatur. :

Seignor, dit-il, ceanz a un Mauf.

Chron. Bertrandi du Guesclin MS. : Rursum :

Il ne croit nostre Loy neant plus que li Maufs. Rampoient contre mont en huant com Maufs.
Robert de Bourron en son Roman de Merlin MS. :

S'empartent del Chastel, et commandent as Maufs tous cheus, qui y remainent.

Vide Notas nostras ad Joinvillam pag. 106. MALUS-CASUS, nostris Malucase, in ludo pil dicitur, cum pila datur male, Gall. Quand la bale est mal servie. Lit. remiss. ann. 1396. in Reg. 150. Chartoph. reg. ch. 177 :

Au mettre et livrer l'estuef sur o ilz jouoient par icellui Tassin, ledit Tassin eust failli et fait Malucase, s'il qu'il sembla icellui Jacotin sa partie adverse, et pour ce lui eust dit que ledit coup ainsi servi ne valoit nant et qu'il avoit gagni, etc.
MALUS-CLERICUS, Gall. Mauclerc, Indoctus, ignarus ; nostris enim olim Clericus, idem quod doctus sonabat. Genealogia Reg. Franc. tom. 2. Spicil. Acher. pag. 805 :

Qui (Robertus Comes Drocarum) genuit Henricum Archiepiscopum Remensem, Joannem de Brana, Petrum Malum-clericum..... Item Petrus Malus-clericus accepit in uxorem sororem Arturi Ducis Britanni.
Vide D. de Caseneuve Origin. Gall. v. Malotru. MALUS-DENARIUS. Estre mauvais dicuntur denarii, qui in partitione alicujus summ supersunt assignandi, cum scilicet pauciores sunt denarii, quam homines qui eos solvere debent. Lit. remiss. ann. 1447. in Reg. 179. ch. 91 :

Pour lequel compte ilz deurent chacun ung petit blanc, sauf que en payant chacun ung petit blanc ; ilz avoient deux deniers mauvais ; voyant laquelle chose,... et que difficile chose leur seroit de partir et paier entre eulx cinq lesdits deux deniers, qui estoient mauvais, etc.
MALUS-FAGUS, Fagi species infructifera, qu glandem fageam non fert.

Litter Geraldi Tornac. Episc. ann. 1152. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 451 :

Sylva adjacens vill ex regia munificentia libera possessio est ecclesi B. Amandi, quercus, Malus-fagus, nespilus, etc.
Vide Faia 1. Sed legendum videtur distinctis vocibus Malus, fagus ; est enim Malus silvestris arbor nota. MALUS-FOSSATUS, Fossatum pascuum. Charta ann. 1196. ex Archivis S. Vict. Massil. :

De Malo-fossato perceperunt quod esset palium, et gastum.

MAMA, Cerevisia. Telomonius de Bello cum civitate Brunsvic. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 90 :

Cerevisia, quam Mamam aut mocam ridicule appellant, pro potu, ac quodam atri saporis acido, quod Coventum vocant, homines hujus loci utuntur.
MAMACHUTUS. Fatuus ac stolidus. Vocabular. Sussanni. MAMACULUS, . Gl. Lat. Gr. MSS. Sangerm. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. forte Dramatulum. MAMALIRETS, Soldani milites. Informationes civit. Massil. de Passagio transmarino ex Cod. MS. Sangerm. :

Et ita predicte galee impedient, aufferent et turbabunt quod nemo audebit portare vel adducere ad terras vel partes Sarracenorum et Soldani homines illos qui vocantur Mamalirets qui efficiuntur et sunt meliores et magis experti in armis quos habeat Soldanus, quoniam naturales homines ipsius Soldani seu Saraceni in se et de se parum valent in armis.

Vide Mameluchi. MAMATIO, Vadium seu pignus, quod duello decertaturi ex decreto judicis, apud eum deponebant. Litter Castellani Insulensis ann. 1236. ex Chartul. S. Quintini in Insula :

Si qui provocaverint se ad duellum in prdicta villa, causa tractari debet per ecclesiam.... Et tota Mamatio duelli ad ecclesiam pertinebit, ita quod quando pugiles campum ingrediantur ex tunc cum serviente ecclesi, etc.
MAMBAX, mendose in Gloss. Arabicis pro Bambax, quod vide in Bombax. MAMBOTA, pro Manbota, in Legibus Edmundi cap. 3 :

Et nolo, ut aliqua fihtewita vel Mambota condonetur.

MAMBURNUS, Tutor, Gubernator ; Mambour vel Manbour, in Consuetud. Hannoniensi cap. 77. Namurcensi art. 20. Montensi cap. 38. Valentianensi art. 27. 67. 79. 80. etc. Bulla Innocentii II. PP. ann. 1131. apud Mirum tom. 1.

pag. 94 :

Fuimus per prfatos Mamburnos et gubernatores dicti Hospitalis, debita cum instantia, requisiti, quatenus, etc.
Lewoldus Northovius in Chronico Markano ann. 1249 :

Cum esset Mamburnus Comitatus de Teckemburg.

Vide eumdem ann. 1347. Joan. Hocsemius in Episcopis Leod. lib. 1. cap. 17 :

Tunc temporis Episcopo decumbente, pater ejus Guido, quasi Mamburnus patriam gubernabat.
Eadem notione idem Scriptor usurpat cap. 29. et cap. 34. ubi hc verba habet :

Ad eligendum Mamburnum, id est, in temporalibus prsidentem.

Vide eumdem lib. 2. cap. 5. Vitam Balduini Lutzemburg. Archiep. Trevir. lib. 3. cap. 9. et Monstrelletum 3. vol. pag. 125. 224. Etymon a Theutonico mondt accersunt viri docti, quod os significat, et bar, sive baer, id est paratum, prsens, nudum, apertum ; quia os esse debeat publice iis, quorum tutelam, sive mundium suscepit. Sed probabilius est, voces has effictas esse ex Mundium, et Mundiburdus, quas vide. Mamburnia, Gubernatio, regimen. Chronic. Cornelii Zantfliet apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 367 :

Finaliter ad suscipiendum Mamburniam patri et rebellionem contra suum Principem arripiendam induxit.

Idem occurrit col. 368. Mamburnus, Qui pago prest. Acta SS. tom. 4. Junii de S. Walhero pag. 616 :

Aberam ego tunc domo : sed ipsa quod factum erat, narravit Manburno pagi nostri.
Mamburnia, Mamburnium, Tutela. Charta Communi S. Quintini ann. 1195 :

Nisi aliquis qui dispatriaverit, aut aliquis, qui est in Mamburnia, super hoc clamorem fecerit.
Charta anni 1238. in Tabul. Abb. Thenaliensis :

Et quia propria sigilla non habebamus, sigillo nobilis viri Galteri D. de Mignies, in cujus Mamburnia fueramus... fecimus communiri.
Charta ann. 1146. in Tabular. Priorat. Neronisvill fol. 17 :

Ante Bernardum de Milli, qui eo tempore in Mamburnio habebat Muciam et Amalricum filium Rainardi Pulcri, de cujus feodo hc terra fuit.
Ordinat. Philippi Pulcri ann. 1308. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 459 :

La Royne nostre compaigne,... nos effans estans avec nous en nostre Mainbournie.
Statuta Johannis domini de Commerciaco ann. 1362 :

Item, nous establissons et commandons que nul ne pourchassoit, ne fasce

faire mariaige ny fianceailles d'enfans quelz qui soient en Mainbornye de pere ou de mere... sans le congi et le consentement de leurs Mainbours.
Froissart. 1. vol. cap. 155 :

Fussent en garde, bail, tutele, cure, Manburnie.

Adde Leges Leodienses cap. 18. Consuetud. Valencian. art. 63. 79. Ordinationes Metenses, etc. Manburina, Eadem notione. Charta Thom Abb. Sangerm. pro libert. hominum Vill nov S. Georgii ann. 1249. in lib. Annivers. B. f. 218 :

Hujusmodi autem remissionibus et libertatibus tantummodo gaudere volumus homines superius nominatos, cum uxoribus et hredibus eorumdem, tempore confectionis prsentium litterarum, in eorum Manburina existentibus.
Manburnia, in Chartul. AB. Sangerm. ann. 1253. fol. 212 :

In eorum Manburnia existentibus quantum ad personas eorum, etc.

Manbornia, Charta Goberti de Asperomonte in Chartul. Campan. Cam. Comput. Paris. fol. 387. r. :

Et de terra ista non eram homo vester, nisi per Manborniam Guidonis fratris mei.

Hinc Manburnir, pro Tueri, uti tutores solent, in Ch. A. episc. Meld. ann. 1261. ex eod. Chartul. fol. 189. v. :

Jura (li maistre) lo roi ou son commandement que les biens de la maison il gardera et Manburnira bien et loialment.
Mandeburda, in Charta Ludovici Boni ann. 815. apud D. Calmet. tom. 1. Hist. Lotharing. col. 298 :

Hartmannus Comes ad nostram accessit Clementiam, deprecans ut ipsam precariam quam a supra memorato abbate Optario acceperat, per nostram Mandeburdam et licentiam... habere potuisset.
Maniburnia. Litter Philippi III. Reg. Franc. :

Et quando liberi nostri, vel alter eorum (quandiu fuerint in Maniburnia nostra) ibidem morabuntur, etc. Nihil in eam (villam) juris prtendat Advocatus, qui in feodum ligium sumet de manu Regis Maniburnium.
Manubrunea, Tutela. Charta Hugonis Militis ann. 1259. ex Tabul. S. Nicasii Remens. :

Maniburnium, Administratio, regimen, Gouvernement. Charta ann. 1270. apud Mirum tom. 1. pag. 437 :

Item habemus alias literas de Manubrunea liberorum domini Joannis de Alneto Militis.

Manuburnia, Eadem notione. Charta ann. 1207. ex Tabul. S. Nicasii Remens. :

Et liberi eorum tunc extra Manuburniam parentum facti, et ab eorum potestate universaliter emancipati.
Alia Curi Remens. ibid. :

Et sciendum quod iidem fratres in Manuburnia non erant.

Charta Johan. Comitis Suess. ann. 1265. :

Et de illis qui sunt extra Manuburniam alterius. Qui quasi pueros Mamburnire videbatur.
MS. :

Adde Tabul. Blein. ann. 1349. Mamburnire, Tueri, uti tutores solent. Vita B. Ivett Reclus cap. 9. n. 25 :

Au douzime an qu'il terre maintinst et Mainborni.

Balduinus de Condato vetus Poeta MS :

Il n'aura ja si grant avoir, Ne si grant terre Mainburnir.

Idem :

Celui va proece croissant, Qui grant terre a Mainburnir.

Manburinare, Idem quod Manburnire. Charta ann. 1313. ex Chartul. S. Martini Pontisar. :

Omnes expens, et custus facti pro querendis, adducendis, troturandis (leg. triturandis) et Manburinandis fructibus. Absque tutoris sive Mamburditoris auxilio.

Mamburditor, Tutor, Mamburnus. Charta Richardi Regis Rom. ann. 1267. apud Mirum in Donat. Belg. cap. 117 : Mainburnus, Eadem notione. Charta ann. 1300. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 298 :

Quorum se asseruit et asserit Mainburnum et administratorem legitimum.

Mamburgus, Eodem intellectu. Charta ann. 1253. apud Mirum tom. 1. pag. 584 :

Gilberto marito meo et Mamburgo vel tutore consentiente et volente.

Maniburnus, in Charta ann. 1360. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 26 :

Nostros veros et legitimos Maniburnos, tutores et defensores irrevocabiles fecimus.

Manburgium et defensio, in Legatione Synodi Mantalensis ad Bosonem Regem ann. 879 :

Defensionem et Manburgium singulis exhibentes, etc.

Responsio ejusdem Regis :

Omnibus, ut monuistis, legem, justitiam, et rectum Manburgium,

auxiliante Deo, conservabo. etc.

MAMELUCHI. Sic appellabant gyptii mancipia Christiana, aut ex Christianis parentibus orta, in pueritia capta, et pretio distracta, ex quibus eligebatur, qui cteris imperabat, Sultani appellatione. De his sic Willelmus Tyrius lib. 21. cap. 23 :

Solent enim Turcorum Satrap et majores Principes, quos ipsi lingua Arabica vocant Emyr, adolescentes, sive ex ancilla natos, sive emptos, sive capta in prliis mancipia studiose alere, disciplina militari instruere diligenter, adultis autem, prout cujusque exigit meritum, dare stipendia, et largas etiam possessiones conferre. In dubiis autem bellorum eventibus, proprii conservandi corporis solent his curam committere, et de obtinenda victoria spem habere non modicam : hos lingua sua vocant Mameluc.
Sanutus lib. 2. part. 2. cap. 6 :

Et deferunt de Mari Majori a partibus septentrionalibus pueros et puellas, quos prfati gyptii nominant Mamuluchos.
Vide Jovium de Reb. Turc. Leuncl. in Pand. Tur. cap. 207. et alios rerum Turcicarum Scriptores ; Scaligerum prterea lib. 3. Canon. Isag. pag. 326. ult. Edit. Edwardum Pocockium in Supplemento ad Gregorium Abul-Faragium pag. 7. et Notas nostras ad Joinvillam pag. 80. MAMERRIUM. Acta D. Erardi de Lisigniis Episcopi Autiss. apud Duchesn. tom. 1. Histor. Card. Gall. pag. 215. inter Probat. :

Propter bonum castitatis... habebat etiam tres cathenas argenteas nodis plenas quodam insertas Mamerrio, ex quibus de nocte carnem suam disciplinis pluries castigabat.
Ubi leg. Manubrio. MAMES. Manes : Mames, ame. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23, xiii. s.) MAMESSOR, Apparitor, Gall. Sergent. Sent. major. et jurat. Burdegal. ann. 1307. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 497 :

Qui quidem prdictum judicium acceptando dixerunt, quod prsto erant et parati dictum facere juramentum,... petentes sibi dari Mamessorem seu Mamessores ad videndum hujusmodi sacramentum... Qui retulerunt quod dicti Bertrandus, Dominicus... super forte prdictum in eorum prsentia fecerant hujusmodi sacramentum.
Vide infra Mansserius. MAMETRACTUS, pro Mammotrectus, Titulus libri, in quo voces Bibliorum enucleantur, apud Cyprian. in Catal. Codd. MSS. Bibl. Goth. pag. 8. Vide Prfat. Cangii in Glossar. pag. 30. et Erasm. in Antibarb. MAMILIARES, , in Gloss. Gr. Lat. Editis et MSS. ubi Meursius emendat

mamuales : malim manulares. MAMILLAM Stringere, in Lege Salica tit. 22. 4. Prendre le sein d'une femme. Ubi hc Lindenbrogius : Leges Alfredi Regis cap. 11. 18. Pnitent. Rom. lib. 3. cap. 20. Mamillas obtrectare. Cap. 27. Obtrectare puell aut mulieris pectus. Burchard. Decret. lib. 19. pag. 275. 302. Mammas stringere. Saxo Gram. lib. 2. pag. 17. Plautus Bacchid. :

Manus ferat ad papillas, labra a labris nusquam auferat.

Idem Asin. :

Si papillam pertractavit, etc.

In Lege Frision. tit. 22. 88. Feminam per maxillam stringere. Forte quis legat Mamillam. Editio Aleman. Mamillam capulaverit, hoc est amputaverit. MAMILLARE, Amiculi genus, quo ubera mulieres tegere consueverunt, quia eo mammas adstringunt. Martin. in Lexico. MAMILLARIA, Armatur species. Computum Stephani de la Fontaine Argentarii Regis, incipiens 1. Julii ann. 1352. cap. d'Orfaverie :

Pour faire et forger la garnison d'une paire de harnois tout blanc, en quoi est entr 14. marcs 6. onces d'argent, et un once d'or fin la dorer ; c'est savoir 1068. clos estoilles, 8. boucles, 8. mordans fermer les plates d'une grant boucle pour le dossier, 12. rivez, 2. charnieres, 2. Mamellieres, et deux chaienes pour icelle Mameliere.
MAMILLARIUM, Tota animalis pars inferior. Vetus MS. Corbeiense, cui titulus, de mensa Abbatis :

De porco qui dicitur escaudeis, habet (famulus) totum Mamillarium a gutture per ventrem usque ad caudam.

MAMIUM, f. mendose pro Manium, vel Manitio. Malim Animalium. Charta ann. 1465 apud Rymer. tom. 11. pag. 556 :

Per aliquas incursiones, invasiones, deprdationes, deroborationes (leg. derobationes) personarum Mamium, seu rerum captiones, etc.
MAMLERNA. Diploma Alfonsi Regis Castili pro Monasterio S. Johannis de Burgos apud Stephanot. tom. 3. Fragm. Hist. MSS. pag. 215 :

Dono insuper et concedo prfato monasterio totam illam Mamlernam qu Holza nuncupatur et jacet inter villam Imo et Lem Christofori de villa Diago, ex integro, sicut eam habeo vel habere debeo jure hreditario in perpetuum habendam.
MAMMA, Mater, in Epitaph. apud Montemfalc. in Diar. Ital. pag. 147 :

Ildibrandus ejus genitor, Theodoraque Mamma.

Pro nutrice, in Stat. Genuens. lib. 4. cap. 67. pag. 117. v. Sed et honoris ergo usurpatur in Vita S. Appol. tom. 1. Jan. pag. 259. col. 2 :

Abiens vero vetula, ei hac in re inservit. Cum ea autem attulisset, ei

precata est, dicens : Deus te adjuvet, Mamma.

Vide Mammare. Glossar. med. Grcit. voce , col. 859. infra Mammare. MAMMALUCI, Iidem qui Mameluchi. Bernhardi de Breydenbach Iter Hierosol. pag. 38 :

De Japha associavit se nobis dominus ipse de Rama nobiscum equitando propria in persona, cum multis Mammalucis, id est, (ut dicitur) apostatis Christianis.
Ibidem pag. 215 :

Id enim certum habetur quod omnes Mammaluci pueros suos masculos faciunt baptisari, non ob id quidem (multorum opinione) ut pueri salutem consequantur anim, neque ut in fide Christiana perseverent, sed ut in paternis bonis fiant successores.
MAMMARE, Lactare,

mammam dare

, Plauto in Mench. hinc Mamma, nutrix, et Mammula, nutricula, apud Gruter. 88. 3. 663. 2. S. Augustin. in Psalm. 39 :

Prgnantes sunt, qui spe intumescunt : Mammantes autem, id est, lactantes, qui jam adepti sunt, quod concupierant. ,

in Glossis Grco-Barbaris. MAMMELINUS, pro Miramomelinus, occurrit apud auctorem Magni Chronici Belgici ann. 1212. pag. 210. MAMMETRECTUS, corrupte dictum pro Mammothreptus, id est avi alumnus, a nutrice educatus, Grc. . Goclen. Lex. Philos. MAMMGH. Vide infra Mannigh. MAMMIOS, , apud veterem Interpretem Moschionis de morbis mulierum cap. 42. MAMMIS, Cheval, in Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692. MAMMOCESTIS, Apitius lib. 8. de Re culin. cap. 6 :

Hdus, sive agnus syringatus, quod est Mammocestis, exossatur diligenter, etc. Mammona sermone Syriaco diviti nuncupantur.
August. lib. 2. de Serm. Domini in monte :

Ubi Mammocestis perperam, ni fallor, pro , qui adhuc lac sugit. MAMMONA, vox Chalda, Diviti, lucrum. Hieronymus in cap. 6. Matth. :

Mammona apud Hebros diviti appellari dicuntur. Convenit et Punicum nomen ; nam lucrum Punice Mammon dicitur.
Vide eumdem August. in Psal. 53. et de Verbis Domini serm. 35. Mammona, Monnoie, ou richesse mal acquise ou nom de Dyable, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm.

MAMMONES, Simi. Guillelmus de Baldenzel in Hodporico pag. 112 :

Vidi plures baburnos, coctos, Mammones, psittacos, mirabiliter instructos, gestibus suis homines mirabiliter ad deductionem provocantes.
MAMONA. Ut Mammona :

Facite vobis amicos de Mamona iniquitatis qui vos recipiant in eterna tabernacula.

(Chart. Cluniac. coll. Burgund. B. N. t. 78, n 143, an. 1081. ) MAMULA. Vide Mammare. MAMOTREPTI, Pueri dicuntur qui diu sugunt, quod non decet. Papias ex D. Augustino. MAMPHORA, Sudarium, linteum. Acta S. Amator. tom. 4. Aug. pag. 24. col. 2 :

Vestes etiam ejusdem virginis et cetera multa talia, necnon Mamphoram cum impressione similitudinis faciei Dominic, a nomine dict mulieris Veronicam nuncupatam, prout Rom ostenditur, fideliter collegit et salubriter custodivit. Mafora

vero est Operimentum capitis prsertim feminarum. Vide Mafors et confer Manupiarium. MAMZER, Spurius. Gasp. Barthii Glossar. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 56. Vide Manzer. MANA, Mater, anus, femina tate provectior. Luithprandus in Legat. cap. 23 :

Obviantes mihi mulieres qu prius, in stuporem mentis vers, Mana, Mana clamabant.
Gervasius Tilleberiensis MS. de Otiis Imper. decis. 3. cap. 95 :

Mulieres agnosco Manas nostras, qu processerunt in diebus suis, qu proponebant, se de nocte vidisse, etc. Mana nome d'honoranza, per le donne di bassa conditione, a cui non convenga titolo di Madonna
. Ita Academia Cruscana. Grci eadem notione usurparunt. Emanuel Georgillas Limenites in Poem. MS. de Mortalitate Rhodi ann. 1498 :

Utitur etiam Fr. Recuperius in Miraculis B. Ambrosii Senensis num. 59. et 128. Apud Senenses

, , , , .

Vide Glossar. Meursii, Cang. med. Grcit. col. 860. et Fabroti ad Cedrenum, et Codinum de Orig. Edit. Reg. pag. 60. MANA Dies, Vox familiaris veteribus Gallis notos mane salutantibus, qua bonam faustamque diem amicis apprecabantur, ut observat Valesius in Notitia Galliarum pag. 562. MANACIA, Min, ex Gallico Menace. Gloss MSS. Reg. Cod. 1198 : Minis,

Manaciis. Qu quidem vox occurrit, ni fallor, apud Hincmarum Laudunens. Episc. pag. 612 :

Tunc Dom. Rex dixit, quia si ille ipsam silvam, ut dicebat, nutrierat, quam pater suus nutrire cperat, et ex eo amicis suis, non destruendo, sed cum Manacia dedisset, aut si ad suam necessitatem ex ea cum mensura accepisset, pro hoc non debuisset illud beneficium amittere.
Editus Codex habet Manacta. Vix est ut cum D. Cangio sentiam vocem Manacia apud Hincmarum minas significare : probabilius videtur ad vocem Manaties respexisse, qua in Consuetud. Lotharing. tit. 6. art. 9. designantur possessiones ea lege ad censum annuum concess, ut in iis maneant (unde f. etymon) possessores, easque non distrahant, atque, ipsis sine liberis decedentibus, ad dominum revertantur. Qu quidem non male, ut opinor, cum allatis cohrent. MANACIARE. Gloss MSS. ad Canones Concil. : Comminari, Manaciare. MS. :

Tant pramist au Comte et offri, Tant Manacha et tant blandi Que Guy Heralt au Duc rendi.

Hinc Manecheur, qui minas intentat, in Charta ann. 1403. tom. 2. Hist. Leod. pag. 437. quomodo etiam legendum, pro Mancheur, in alia ann. 1424. ibid. pag. 445. Unde Manechement, pro Menace, Minatio, apud Guignevil. in Peregr. hum. gener. MS. :

Quant j'ouy ce Manechement, etc.

MANADA, Manipulus, quantum manu continetur. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Manada, Prov. Manipulus. Comput. ann. 1412. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 206. col. 1 :

Item solverunt... pro sex intorticiis cer, et tribus Monadis de doblises, et Pontio Tutelli pro tribus Manadis de doblises cer,... prsentatis consorti dicti domini gubernatoris, etc.
Vide in Manata et infra in Manna 3. MANADERIUS, Idem videtur qui Mandatarius. Statuta MSS. Auscior. art. 66 :

Item est consuetudo ibidem quod in honore dom. Comitis est prceptor unus seu Manader, et in honore dom. Archiepiscopi alius, et in parochia S. Orentii alius : qui prceptor sive Manader id quod facit faciat de mandato Consulum civitatis Auxis, et aliter factum non valeat ; qui Manader debet ire ad exercitum cum aliis hominibus civitatis Auscis ad expensas dictorum Consulum, quando prdicti homines ire tenentur ; verumtamen prdictus Manader potest quittare unum ex vicinis quem vult ad cognitionem Consulum ne vadat ad exercitum prdictum, et tenetur facere dictus Manader qu ei mandantur per dictos Consules ; et

ille Manader, quando collecta imponitur per Consules civitatis prdict in prdicta civitate, est immunis, nisi collecta altera (f. ultra) impositionem quatuor denariorum Morlanorum (sit ;) quando autem per Consules civitatis prdict mandatur aliquibus civibus quod vadant ad valla curanda, vel ad alia utilitatis public facienda, prdictus Manaderius est immunis, et unum vicinum civitatis prdict potest quittare a prdictis faciendis ; et quando collecta imponitur per dictos Consules, exigitur per Manaderium, qui habet pro suo labore quatuor denarios Morlanos in die, et debet esse cum collectoribus in exercitio per totam diem.
MANAEUHS. Vide Mairchieus. MANAGERIUS, Idem qui Manens, mansuarius, hospes, qui ratione mansionis vectigal aut censum, quotannis domino persolvit. Charta Caroli Regentis ann. 1362. Reg. 92. Chartophyl. regii Ch. 191 :

Honestis pauperibus vill Manageriis illa (pecunia) distribuetur,

id est, in civitate natis. Chartular. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1825 :

Quod jus et proprietas levandi et habendi duas partes minutarum decimarum in parrochia prdicta et a parrochianis parrochi prdict, exceptis duntaxat parrochianis et Manageriis existentibus et commorantibus in Habello.

Vide Mansionarii et Managium 2. Mannager, alio sensu, pro Artifice scilicet, Gall. Artisan, ouvrier, legitur in Reg. 2. sign. R. urbis Duac. fol. 26. v. ad ann. 1439 :

Item fu al au devant d'elle (M de Charolois, fille de Charles VII.) cheval par les officiers de M. le Duc, le loy et gens notables, et fu deffendu de non y aller frutiers, Mannagers, ne gens de petit estat.
e

1. MANAGIUM, Advectio, transportatio, a Gall. Mener, ducere. Litter Ballivi de villa Terrici ann. 1221 :

Cum contentio diu fuisset... super Managio bladorum granchi domni Martini... De Managio autem bladorum ita compositum est, quod equi hominum vel vehitur eorum cum quibus excolunt terras suas, cum propriis Prpositi de domno Martino simul ducent blada apud Meduntam, in domum Abbatis. Ibi Prpositus... providebit dictis hominibus panem album et vinum rationabile.
2. MANAGIUM, Mansus, vel mansio. Testamentum Herberti Comitis Viromand. ann. 1059. apud Joan. Carpentarium in Hist. Camerac. :

Apud Goiacum... tria Managia.

Charta Willelmi Comitis Pontivi ann. 1205 :

Concessi Magistro Simoni Cappellano S. Crucis 13. libras, in recompensatione Managii Ev Signore.

Charta Matthi et Mari Comitum Pontivi ann. 1248. in Tabular. S. Judoci :

Et si contingat, quod prdicta duna detur ad Managia facienda, ita quod hospites ibi morentur, etc.
Alia ann. 1251. in Tabular. Episcopat. Ambian. fol. 97 :

Hospitale,... quod continet duo Managia, qu censum annuum nobis tanquam domino debent.
Alia Henrici III. Regis Angl. tom. 2. Monastici Anglic. pag. 82 :

Managium ejusdem Hugonis cum campo adjacente.

Charta ann. 1272. tom. 3. Hist. Harcur. pag. 52 :

Acram unam terr ad Managium, et unam acram prati ad pasturagium.

Alia Philippi de Arbosio Episc. Tornac. ann. 1368. apud Mirum tom. 2. pag. 1328 :

Cum uno manerio sive Managio pertinente ad dictas terras.

Vetus Consuetudo Normanni cap. 24 :

Et si doit l'en savoir que le Manage est relev par trois sols, et par ce aquite la premiere acre, ou tout le tenement ; s'il n'y a plus d'un acre.
MS :

Descendu sont en lor maistre Manaige.

Pro prdio rustico, in Charta authent. offic. Attrebat. ann. 1259. ex Tabul. S. Petri Gand. :

Domina Mathildis... quitavit... sexies viginti libras Paris. quas ipsa domina habebat nomine assignamenti supra Managium, quod Eustachius filius prdicti Egidii militis mariti sui tenebat apud Loison, et etiam supra certas pischarias, aquas, redditus et omnia alia ad dictum Managium pertinentia.
Nostris vero Manandise, mansio, domus. Lit. remiss. ann. 1455. in Reg. 183. Chartoph. reg. ch. 30 :

Comme le suppliant eust prins louage... Amiens... une maison ou Manandise, etc.
Reg. 13. Corb. sign. Habacuc ad ann. 1509. fol. 7. v. :

Et aussi par condition que se ledit prendeur y fait difier et aloncguier quelque difice ou Manandise, etc.
Chron. MS. Bertr. Guescl. :

Anglois furent issus hors de leur Manandie. Or vos conterai d'un oisel,

Hinc Manable, qui alicubi manet, in Bestiar. MS. :

Qui moult parest courtois et bel, Tousdis est en eue Manabale.

Unde etiam Mannage, pro Supellex domestica, Gall. Meuble. Pedag. prior S. Gondulfi Bitur. ann. 1314 :

Ung Mannage d'ostel, v. solz. Manandie

autem vel Manantie nostratibus prterea facultates, bona, redditus, suppellectilem qua domus ornatur significat. Lit. pro monast. Sagiens. ann. 1359. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 459 :

Comme cause de leur glise ilz aient, tant en chief comme en membres, pluseurs patronnages d'glise, droiz, seigneuries, Mananties, profiz et molumens et revenus, etc.
Vita J. C. MS. :

Chil Mahieus estoit tonloiers, Asss avoit grant Manandie.

Pactum inter Phil. Pulc. et Guill. comit. Hannon. ann. 1314 :

Et deffendre en bonne foy en nostre terre que il n'i aient Manandie, ne confort, ne marchandise nulle.
Inde Manant, pro Divite, in Doctr. :

Et qui a bones teches, riche est et Manant.

Vide Massaritia. 3. MANAGIUM, Familia ; quo sensu etiam Mnage dicimus. Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 299 :

Se Suessionas transferens, ubi pro victu suo, uxoris et Managii lucrando, mercari cepit... Dictus exponens, qui cum uxore et familia honeste vivere consueverat, etc.
4. MANAGIUM, Jus, quod domino competit in Managia seu prdia subditorum. Gualt. Hemingf. de Gest. Eduardi I. reg. Angl. ad ann. 1296. pag. 93 :

Fidelitatem et homagium vobis facta, tam a nobis, quam ab aliis quibuscumque regni nostri incolis, fidelibus nostris, ratione terrarum, quas in regno vestro de vobis tenebant, et etiam ratione Managii seu retencionis vestr, etc.

5. MANAGIUM, Tributum, quod pro mercibus qu advehuntur, debetur. Charta ann. 1280 :

Nobilis vir Pontius Bremundi dominus castri de Caslario.... concessit et tradidit, seu quasi, dicto domino regi.... medietatem pro indiviso stac seu juris quod habet in staca et in Managio, et generaliter medietatem pro indiviso totius alterius juris, quod ipse Pontius Bremundi habet in staca et Managio et pedagio supradictis.... Si contingeret quod aliquid

committeretur a transeunte seu transeuntibus, nomine vel occasione Managii, passagii et stac seu pedagii, etc. Et quod dictum pedagium, staca et Managium sine consensu utrius partis nullo tempore possit dividi.
MANAGUR, f. Negotii alicujus rector, Anglis, Manager, vox Wallica, in Legibus Hoeli Boni Regis Walli cap. 9 :

Hic est unus homo eorum, cui soli creditur, scilicet Managur, dictator continens cum testimonio Sacerdotis, etc.
MANAHEDA, Idem, ut videtur, quod Mansus, domus, habitatio. Tabular. Rothonense :

Et hoc est tributum istius terr : de avena modios x..... In Manaheda xii. denarios, sine censu, sine tributo.
MANAIA. Testamentum MS. Raimundi Comitis Melgoriensis in procinctu itineris Hierosol. exaratum :

Dono D. Deo et S. Petro... sedis Magalon... Manaiam quam habeo in salinis.

Et infra :

Et relinquo suprascriptam Manaiam et totum pulmentum piscium, quam de toto stagno habeo.

Idem videtur quod pugillata salis, quantum manu continetur, ac proinde idem quod Manata, de qua voce mox. MANALES Lapides, qui in modum cylindrorum per limites trahebantur. Papias. MANALIS, Mobilis ; dicitur de officio a quo quis amoveri potest. Stat. eccl. Tull. ann. 1497. fol. 98. v :

Furnerius tenetur ex officio suo, quod est Manale et ad nutum capituli amovibile, et ideo nullatenus venale, nobis ministrare pro quolibet resali frumenti claustralis xij. denas panum alborum.
MANALITES, Eadem notione qua Missi, qui res dominicas disponunt, administrant. Prceptum Lotharii Regis pro Monasterio Prumiensi ann. 865. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 176 :

Tam de ipsa villa quam de omnibus rebus Richardi, sicut supra comprehensum est, Manalitis (l. Manalites) venerabilis Marcwardi Abbatis, Goerannum scilicet, Adalbertum, et Hildifrandum, simulque et Theotfredum advocatum ipsius monasterii revestivit, et ipsi easdem res secundum legem insiderunt.
Et infra :

De omnibus vero mancipiis per servum unum nomine Germinianum eosdem Missos revestivit.
MANALIUM, RIUM. Molendinum. Dief.

MANAMENTOM, Mansio, domus in qua quis manet. Charta ann. 1265. in Reg. feud. Aquit. ex Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. fol. 47. r. :

Quitaverunt omnes planaturas, Manamenta, plateas, domos et lapides, qu sunt in castro Podii Willelmi.

Vide supra Managium 2. MANANA. Vide in Mannus. MANAPIATUS, Hypothecatus, l. si quis comparaverit. de prsumpt. Ita Hierolexic. Macri. MANARA, Securis, Ital. Mannaia. Chron. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. Script. Ital. col. 559 :

In quodam vexillo suo regali facto de novo, prter arma sua regalia, depingi fecit quamdam Manaram et cippum.

Vide Manaria. MANARIA, Batillum, falcula, Gallis Faucille, serpette, Italis Manarino, quod ad manum facilis sic dicta. Capit. Caroli II. Regis Sicili Rubr. de Armis acutis :

Qui cum roncha ferrea, accetta, Manaria, cultello quocumque quemquam percusserit, etc.
Gloss Andre de Ysernia in alium locum eorumd. Capitul. : Et ita de portatione ronc vel Manari non tenetur pna portationis armorum, quia facta est ad incidendum sepes et alia. Chron. Parmense ad ann. 1232. apud Murator. tom. 9. col. 706 :

Et eo anno fuit factus murus in glarea Communis in ripa Parm a sero de subtus a ponte lapidum, cujus memoria in quodam lapide marmoreo sculpta fuit cum Manaria.
Inter militum arma recensetur ibid. col. 797 :

Et tunc per milites et alios, qui ibi erant pro Ecclesia Romana, ter omni septimana guastum fiebat circumquaque Forlivium. Et erant ibi pro ipsa Ecclesia mille guastatores cum securibus et Manariis.

Vide Manuaria. MANARIXIUS, ut Manara. Inter arma vetita recensetur, in Stat. Vallis-Ser. rubr. 44. ex Cod. reg. 4619. fol. 88. r. Vide Manarota. MANAROTA, Idem videtur quod Manaria. Histor. Cortusior. lib. 2. apud Murator. tom. 12. col. 800 :

Et inspiciens vidit maximam peditum multitudinem a lanceis longis, a balistis et Manarotis ante portam, etc.

MANAS, Malas, maxillas. Papias. MANATA, quasi Manuata. Italis certe Manata est brancata, tanta quantita de materia, quanta puoi stregnere, o tener con mano, manipulus, nostris Mane. Charta Amedei Com. Sabaud. ann. 1249. apud Guichenonum :

Concessit pro remedio anim su... leydam salis, quam habebat apud Chamberiacum, prter Manatam salis, quam recipiebat Mistralis Chamberiaci nomine ipsius.
Libertates, concess vill Franch ab Archembaldo Dom. Borbonensi ann. 1217. MSS. :

Si aliquis extraneus ducit asinos cum sale, dabit unam Manatam, si vendit. Quicunque vendit sal in foro ad archam, vel in nundinis, dabit unam Manatam salis a pollice in antea.
Regestum 87. in Chartophylacio regio :

Percipiunt D. Aynardus junior unam cartam, unam mondinam et unam Manatam nucleorum, etc.
Statuta Massil. lib. 5. cap. 19. 11 :

Item quicumque capiet de alieno honore fabas,... vel bladum solvat nomine banni, pro quolibet Manata, de die vi. den.
Charta Libertatum vill de la Perouse ann. 1260. apud Thomasser. : Pugillus. Reg. episc. Nivern. ann. 1287 :

Et li sauners (donera) do setier une Mane de laide, et autre de terrage. Item quilibet qui vendit sal in burgo comitis, debet quolibet Sabbato totius anni unam Mane salis usque ad policem, et debet mensurari ad manum recipientis. Mene,

eodem sensu, in Consuet. Bitur. ex Reg. Joan. ducis Bitur. Cam. Comput. Paris. fol. 117. v. :

Item quiconques amene sel Bourges, S. Supplice a pour chacun cheval une Mene. Manne
vero pensitationem significat, qu pro frumenti molitura exigitur, in Charta ann. 1232. inter Annal. Tervan. pag. 125 :

Je Eustasse, soer le conte de Saint Pol, fay scavoir... que j'ay donnet et octroiet... as nonnains de Biaupr de l'ordene de Cistiaus, qui mainent ou tenement de le Gorghe, leur Manne. En tele maniere que elles poent morre as molins de le Gorghe quittement sans moture et sans aultre droiture, tout chou que il convenra la souffisance de le maison.
Vide infra Manuata. Manada. Tabularium Conchensis Abbati in Ruthenis ch. 226 :

Sextarios sex de civada, et sex gallinas, et tres Manadas de canbet, i.

tres manipulos cannabis. Vide Palma 3. MANATICUM, Prstatio propter mansiones solvenda. Reg. feud. Aquit. sign. JJ. rubr. in Cam. Comput. Paris. fol. 32. v. :

Item habet (dom. rex) Manaticum proprium pro eorum domibus burgi.

MANATUS. Charta ann. 1489. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 281 :

Ac (cum) aliis supra Manatis et mentionatis dumtaxat.

f. scriptum erat contracte Meratis, unde male lectum est Manatis, pro Memoratis. MANAVERIA, Instrumentum quoddam ad piscandum utile. Charta ann. 1307. in Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 130 :

Item intendit probare dictus procurator, quod dictus dominus episcopus (Magalonensis) et sui prdecessores... sunt et fuerunt in possessione... concedendi in acapitum Manaveriam et manguerias et alia qu ad artem piscandi vel aliter utilia.

Vide infra Manea. MANAVESIUS, Armorum genus, idem quod supra Manarixius, in Stat. Mantu lib. 1. cap. 112. ex Cod. reg. 4620. MANAZEI, ita dicti in Bosnensi regno Paterini hretici, ut est in Hist. A Cutheis ann. 1366. a Manichis id vocabuli fluxit. MANBORNIA, Tutela. Vide in Mamburnus. MANBOTA, Compensatio mortis, a voce Saxonica Man, qu hominem sonat, et Bode, qu a bettan deducitur, quod compensare est. Erat igitur Manbota perempti hominis illa stimationis pars, qu csi domino compensationis loco tributa est. Leges In Regis cap. 69 :

Ex stimatione capitis viri, qui vicenis, dum vixerat, stimabatur solidis, subtrahantur 30. solidi ad compensandam domino mortem, etc.
Saxonicum habet Monbote. Occurrit hc vox non semel ea notione in Legibus Edw. Confess. cap. 12. Henrici I. cap. 12. 69. 70. 74. 75. 76. 79. 80. etc. Leges Normannic Willelmi Nothi cap. 8 :

Si home occit l'altre, et il seit counsaut, et il doive faire les amendes, durrad de sa Manbote al seignor per le franc home 10. sols, et pur le serf 20. sols.
Vide Philips. de Jure Anglosax. 47. et Histor. Jur. Anglic. tom. 2. pag. 258. 315. MANBURGIUM, Manburina, etc. Vide Mamburnus. 1. MANCA, pro Marca, seu certo auri et argenti pondere. Willelm. Malmesb. lib. 2. de Gestis Angl. :

Ad omnes principales sedes librum hunc suo jussu conscriptum se velle transmittere, cum pugillari aureo, in quo esset Manca auri.
Glossarium vetus Anglican. circa tempora Edw. III. exaratum,

Mancam sive mantam auri, triginta denariorum

fuisse tradit. Lambardus mancusam et marcam, (qu verba idem sonant cum manca) nummum argenteum 30. valentem denariis interpretatur. Verum jure in

dubium vocat Somnerus, an Manca et Mancusa nummus aut percussa moneta fuerit, cum probabilius sit, fuisse auri aut argenti quid certo quodam pondere constans, qua notione marcam vulgo accipimus, cujus valor tam in auro quam argento crescit aut minuitur pro ratione valoris monet, qui ut plurimum pro nutu et libito Principum minuitur aut augetur. Atque inde fit, ut in Legibus Henrici I. cap. 69. manca sex solidis stimetur, quinis nimirum denariis ad solidum : in Lege Adelstani Reg. cap. 6. 30. denariis ; mancusa vero apud Willelmum Thorn pag. 1776. in Variantibus Lect. pondus 2. solid. et 6. denar. dicatur. Occurrit in Legibus et Scriptoribus Anglicis passim. Vide Monastic. Anglic. tom. 2. pag. 266. et infra Mancusa. Somneri sententiam firmare licet ex Testamento Byrhtrici apud Hickesium pag. 52. ubi armill aure pondus ad 80. Mancas stimatur :

Primum naturali domino suo Regi armillam auream qu habet 80. Mancas auri.
Et infra :

Et domin su Regin armillam unam qu habebat triginta Mancas auri... Prterea dedit eidem Ecclest.... unam torquem auream de quadraginta Mancis auri.

Manco. Liber mirabilis, seu Tabularium Abbat. Conchensis in Ruthenis ch. 19 :

Et in memoria census per singulos annos S. Petro Rom Apostolo unum Manconem auri persolvant.

Nisi legendum sit Mancosum, ut in Charta 207. 2. MANCA, Defectus, nostris Manque, Italis Mancanza. Urbanus II. PP. in Epist. ad Ivonem Carnotensem Episcopum :

Oves dominicas... absque morbo vel Manca perducere.

3. MANCA, f. Navicul piscatori genus. Vita S. Oswaldi sc. 5. Benedict. pag. 745 :

Totam simul piscariam Ramesensi Ecclesi contulit cum Mancis et costis piscatorum.

Vide Manciva. 4. MANCA Manus, Sinistra. Electio Henrici Regis Portugalli apud Brandaon. in Monarch. Lusitana lib. 10. cap. 13 :

Si Rex Portugalli non habuerit masculum, et habuerit filiam, ista erit Regina. Non accipiet virum, nisi de Portugal. nobilis et talis non vocabitur Rex, nisi postquam habuerit de Regina filium Varonem, et quando fuerit in congregatione, maritus Regin ibit in Manca manu, et maritus non ponet in capite coronam regni.
MANCALDUS, Mensura annonaria, Mancaud. Chartul. Aquicinctense fol. 60 :

Godefridus de Strumel dedit Ecclesi Aquicinensi.... censum 2.

modiorum aven duorum etiam Mancaldorum pis.

MANCALIS. Vide Methcalis :

Unde censum annualem, mille videlicet aureos quos vulgo Mancales appellant conventui Cluniacensi ad vestiarium proprie dedit. Johannes de Hainelcurt vendidit nobis duas Mancalz terr.

(Chart. Cluniac. Coll. Burgund. B. N. t. 79, n 155 bis, an. 1090.) MANCALZ, Modus agri, qui mancaldum capit. Chartul. Aquicinctense fol. 26 : MANANARES, Pomaria. Vox Hispanica ; Manana, pomum. Charta r 1010. apud Ant. de Yepez in Chron. Ord. S. Bened. tom. 5 :

Vineas et terras, et ortales, et Mananares, cum pratis, pascuis, etc.

MANANUM. Charta r 978. apud Anton. de Yepez in Chron. Ord. S. Bened. tom. 6. pag. 460 :

Concedimus ibi serviendam illa vinea de illo Manano alia vinea juxta alia vinea de illa Comitissa, etc.
Idem videtur quod Mananares, Hispan. Manzanal, Pomarium. MANCARE, Mancaster. Vide Mancus 1. 1. MANARIA. Gall. Manquement :

Habuimus noticiam multas novitates, Manarias et extorssiones factas fuisse in havere et personis nostrorum mercatorum.
(Venise, Arch. gn. Senato. Misti LV. f. 117, an. 1425.) 2. MANARIA, Comessatio, convivium. Ital. Gozzoviglia. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. 1. pag. 138 :

Manarias, sive comestiones non fatiam, nec fieri permittam in massaria meo tempore, neque sinam.
Fr. MANCATUM, perperam, ut videtur, pro Mandatum, in Stat. Genuens. lib. 4. cap. 20. pag. 127 :

Si aliquis propinquus aut vicinus requisitus noluerit consentire, et facto prcepto de Mancato magistratus, non comparuerit, etc.

MANCAUS, Mensura frumentaria. Chartular. S. Vedasti Atrebat. V. pag. 264 :

Ad pontem de Wendin debet cellerarius.... in festo omnium SS. quatuor Mancaus frumenti.
Vide Mancaldus. MANCEA, Mensa, Gall. Table. Inventarium ann. 1342. ex Archiv. S. Vict. Massil. :

Item unam mapam piste, item duas Manceas, etc.

Vide Mancia. MANCELI. Vide Moneta Baronum. MANCELLA, Parva manica, manicella, nostris Manchette. Wolphardus Presbyt.

lib. 1. de Vita S. Walpurg. cap. 6. n. 19 :

Mancellam ei a manu prvaricatrice et tumida dissuerunt.

Alias Mancelon. Lit. remiss. ann. 1457. in Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 186 :

Une paire de Mancelons, qui pouoient valoir deux sols, six deniers. Latrones Mancipi, obsequio pleno humilitatis obtemperant.
Mox :

1. MANCEPS, Satelles, lictor, vel qui satellitibus prest. Manceps, Sergent, in Glossar. Lat. Gall. Sangerm. S. Cyprianus Epist. 69 :

Prpositus illic agnoscitur et timetur.

Lucifer Calaritanus lib. 2. pro S. Athanas. pag. 89 :

Non esse Christianus, sed plane Manceps latronum cognosceris. Manceps carceris, et vinculorum janitor,
apud Prudentium libro Peristeph. S. Zeno in Serm. de S. Arcadio :

Hunc vero profitentem ad nefandam custodiam noxi mentis Mancipes rapuerunt.

Manceps Mutationum. Gloss. Gr. Lat. : , , Stationarius, Manceps.

Mancipes cursus publici

, de quibus in Cod. Th. in leg. 15. 22. 35. 36. 42. etc. de Cursu publ. (8, 5.) Senator lib. 4. Epist. 47 :

Si quos autem intemperans culpa pertulerit, collectam quantitatem per vices agentes Mancipibus mutationum volumus applicari, ut cursualis tractus inde habeat remedium, unde hactenus sumpsit incommodum.

Manceps Thermarum, Salinarum, in Cod. Th. Mancipes, Publicani spontanei, inquit Gothofredus ad leg. 17. lib. 13. Cod. Theod. tit. 1. quibus cura ut distributionis, ita exactionis injungebatur, suo privato commodo. 2. MANCEPS, Pistor publicus. , , in Glossis Basilic. Ita Mancipes usurpant leg. 1. et 2. Cod. Theod. de Frumento urb. CP. (14, 16.) ut censet Cujacius. At Jacobus Gothofredus non quosvis pistores ; sed eos, qui pistrinis publicis, atque adeo panum civilium et militarium pistoribus prpositi erant, ex d. leg. 18. et ex Socrate lib. 5. cap. 18. solos Mancipes appellatos contendit. Verum in d. leg. 18. Mancipatus, non est prpositura pistrinorum ; sed panis excoctio, et obsequium pistrini, ad quod tenebantur omnes, prter eos, qui ratione dignitatis a muneribus sordidis immunes erant, ex leg. 15. eod. Cod. de Extraord. sive sordid. (11, 16.) Prterea Grcos recentiores quemvis pistorem vocasse constat. Vide Vitam S. Auxentii Archimandrit cap. 8. et alios laudatos a Meursio. Hinc , apud Cedrenum pag. 324. in Basilicis, apud Suidam, etc. et

, in Chronico Alexandrino pag. 786. pro pistrino. Lexicon Gr. MS. Reg. Cod. 2062 :

, , . Et animal portans siligines a Mancipio causa prandii ipsius.

Aliud Lexic. habet . Vide Glossar. med. Grcit. col. 846. Anastasius Bibl. in Vita S. Joannis Eleemosynarii cap. 7. n. 36 : Vide Panetarius. MANCER, Spurius, pro Manzer. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692. Mancer, fis de putein : Natus de scorto tibi Mancer, Manceris esto. 1. MANCHA, Idem quod Manca 1. Charta Henrici Reg. Angl. apud Madox Formul. Anglic. pag. 38 :

Si quis de hominibus suis in forisfactura mea justo judicio et causa aperta missus fuerit de xx. Manchis, adquietet se ante judicium per vi. denarios, et post judicium per xii. denarios.
2. MANCHA, a Gallico Manche, Manica. Pro Manchis domin comitiss, etc. in Comput. ann. 1244. MS. MANCHALDUS, Mensura annonaria, in Charta Nicolai episc. Camerac. ann. 1169. ex Chartul. S. Juliani Camerac. ch. 3. Vide Mancaldus. MANCHEUS, Mancieuhs, Jus gisti seu procurationis, vel Prstatio pecuniaria, qu ob id exigebatur. Charta ann. 1306. pro vicecomit. Lautric. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 168 :

Usatica, bladatas, bicocarias et Mancheus.

Infra :

Usatica, albergas, corregia, Mancieuhs, etc.

Vide Mancio 1. MANCHUM, Manubrium, Gall. Manche. Guido de Vigev. MS. de Modo expugn. T. S. cap. 9 :

Fiet una bota rotunda, et ista bota habeat in medio unum Manchum ab una parte bot, taliter factum, quod leviter possit teneri intus gamba cum streva.
1. MANCIA. Innocentius III. lib. 1. Epist. pag. 30. Edit. Venet, de officio Camerarii in Ecclesia Perusina :

Ipse vero quod cuique opus erit, juxta facultates domus provide dispensabit, Mancias, et alia, qu fuerint necessario danda intus et foris, cum consilio Archipresbyteri sine murmure tribuet, etc.
Ubi Mancia idem est, quod mensa. Vide in hac voce. Mancias donum clientibus factum interpretatur Mabillonius in Notis ad Ord. Rom. tom. 2. Musei Italici pag. 129. unde manum vocat Benedictus presbyterium, seu donativum quod summi Pontifices distribuere solent,

maxime cum inaugurantur. Vide in Manus. Acad. Crusc. :

Mancia, quel, che si da-dal superiore allo inferiore, o nelle allegrezze, o nelle solennita per una certa amorevolezza, Lat. Strena.

2. MANCIA, Augurium, omen, devinacion, Prov. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. MANCID, Prstationis species, f. qu ex piscibus fit Charta Alf. II. reg. Aragon. ann. 1172. inter Probat. tom. 3. Hist. Occit. col. 124 :

Dono... pedaticos in mari et in terra, et Mancid in piscatione maris.

MANCIEUHS. Vide supra Mancheus. MANCINUS. Vide Mancus 1. 1. MANCIO, Jus gisti seu procurationis, vel Prstatio pecuniaria qu ob id exigebatur. Charta Caroli M. ann. 3. ipsius imperii in Hist. Mediani Monast. pag. 159 :

Nullus judex publicus injuste ad causas audiendum, vel freda exigendum, nec Manciones seu paratas faciendum... se ingerere aut exactare prsumat.
Vide Mansiones. 2. MANCIO, , Peristylium. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. Perperam pro Mansio. MANCIONATOR. Vide Mansionator. MANCIPA, Meretrix. Statuta Massil. lib. 5. cap. 13 :

Constituimus ne aliquis tenens stupas recipiat meretricem publicam sive Mancipam, nisi duntaxat una die, scilicet in singulis septimanis die Lun.
Hisp. Manceba, Concubina, pellex ; unde Mancebia, lupanar, prostibulum. MANCIPALIA, Public res, in Glossis MSS. ad Concil. Afric. cap. 36. MANCIPALIS, Mancipium. Gildas in Gemitu pag. 9 :

Romanis nonnullis ad servitutem... Mancipalibus reservatis... Italiam petunt.

1. MANCIPARE, Lacerare, vel per vim auferre. Stat. synod. eccl. Tornac. ann. 1366. cap. 18. pag. 47 :

Cujuscumque dignitatis aut conditionis existat, qui nuntios aut executores ecclesiarum judicum, aut alias litteras eorumdem actave judiciaria deferentes, hac occasione verberare, capere, detinere, occultare, scriptionem Mancipare, mutilare, aut, quod gravius est, interficere, litteras vel acta prdicta personis memoratis auferre, seu etiam corrumpere, cancellare aut detinere, etc.
2. MANCIPARE, In se quid suscipere, vadem se prstare, idem quod Manucapere. Vide in hac voce. Charta ann. 1210. ex Tabul. Carnot. :

Istam venditionem concesserunt Engessendis mater dicti Gerardi et Isabel uxor ejus, et fide interposita eam garentizare Mancipantes, quidquid ratione dotalitii in rebus prnominatis habebant, sponte quittaverunt.
Vide mox Mancipium 5. MANCIPARI Effectum, Sortiri, obtinere. Litter Henrici III. Reg. Angl. ann. 1225. apud Rymer. tom. 1. pag. 280 :

Et, si acceptis eorum responsis, audieritis quod non se capient dicta negotia, dicatis quod moleste feramus rem effectum non Mancipatam.

Effectui Mancipari, in chart. Dagobert. I. ann. 628. apud Brequin. nov. edit. num. 245. MANCIPARIUS, Mancipiorum mango, venditor. Scholiast Juvenalis ad illud Sat. 11. v. 147 :

Non Phryx, aut Mycius, non a mangone petitus. Massipiarius, pro Mancipiarius

Quales vendunt care Manciparii. Perperam videtur scriptum in Notis Tyronis pag. 80 : . 1. MANCIPATIO, pro Emancipatio, seu potius Manumissio. Charta Iwani Comitis Alostani ann. 1139. apud Mirum tom. 1. pag. 104 :

Excepta Mancipatione servorum, ab omni nostra vel laica potestate omnimodo mancipatum, pro amplificando Dei nominis, et laudis honore ad usum Fratrum Trunciniensis Ecclesi... qu loco prfato prsidet, libere tradidi.
2. MANCIPATIO, Obligatio, servitus. Charta ann. 1183. ex Chartul. 21. Corb. fol. 184. v. :

Concessit... de terra sua inculta, ubi quindecim modii furmenti (sic) seminari queant, sine Mancipatione servitii vel alicujus redditus.

Vide Mancipatus. MANCIPATUS, Servitus, ministerium. Epist. Stephani VI. PP. tom. 3. Conc. Hisp. pag. 161 :

Et cunct ejusdem dicesis Ecclesi qu prius illi paruerant, revertantur in Mancipatun obsequel illius. Mancipatus,

pro ministerio pistrini, vide Manceps 2. MANCIPIA, Servi homines, sed non ejusdem ordinis atque conditionis ; Mancipia quippe Ecclesiastica ab aliis diligenter secernunt Capitularia Regum nostrorum, cum ne in servitutem secularem redigantur, prohibent tom. 2. col. 364. neque ea commutari nisi ad libertatem permittant. Capituli Caroli C. ibid. col. 56 :

Neque Mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet ; videlicet ut Mancipia qu pro ecclesiastico dabuntur, in Ecclesi

servitute permaneant ; et ecclesiasticus homo, qui commutatus fuerit, perpetua libertate fruatur.

Mancipia Adventitia et fugitiva, in Capitul. Caroli M. ex Lege Longobard. num. 7. Mancipia non casata, hoc est, servi ruralibus possessionibus non addicti. Vide Casati. Mancipia Originalia, Servi a prima origine colonari conditionis. Appendix Marculfi form. 16 :

Propterea obnoxiationem de capud ingenuitatis me in te fieri et adfirmare rogavi ; ut quicquid de Mancipia tua originalia vestra facitis, etc.

Idem occurrit inter Lindenbrogii formulas n. 136. Vide Originarii. Mancipia Palatii, Ejusdem conditionis atque Mancipia Ecclesiarum, in Capitul. Caroli M. ann. 793. num. 12. Mancipia Dotalia, Ecclesiastica, qu in dote ecclesi sunt. Chart. Otton. 1. Imperat. ann. 950. apud Guden. Cod. Diplom. tom. 2. pag. 1 :

Reddidimus cnobitis S. Maximini... cclesias cum decimis, dote, Dotalibusque Mancipiis.

Mancipia, Serva. Prceptum Lotharii Regis ann. 856. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 146 :

Ex beneficio Irigilmari Mancipias duas, nomina earum Ottruth et Willigart, et istas supra nominatas Mancipias cum infantibus eorum ad proprium tribuimus.
Vide Marculfi Appendicem form. 37. MANCIPIALIS, in Glossis antiquis MSS. : Originis ejusdem, vel locum, officium gerens. MANCIPIATA Casa. Edictum Rotharis Regis Longob. tit. 92. 1. 230. :

Si quis comparaverit terram, id est, solum ad dificandum, aut casam Mancipiatam, et quinque annos inter prsentes possederit, etc.

Ubi Lex Longob. lib. 2. tit. 35. 1. habet Mancipatam. Recte Muratorius in hunc locum casam Mancipiatam vel Mancipatam dici existimat, qu ad auctionem vendita est. MANCIPIOLUM, Mancipium, servus minoris pretii. Concil. Turon. II. cap. 19 :

Reliqui Presbyteri et Diaconi et Subdiaconi vicani hoc studio se custodiant, ut Mancipiola sua ibi maneant, ubi uxores su. Illi tamen segregatim solitarii in cella jaceant, et orent, et dormiant.
Mancipiolum, petit sergent, mancip, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. 1. MANCIPIUM, Villa, mansus, tenementum ; qu omnia una hac voce significari videntur, in Charta Imberti Archiep. Arelat. ann. circ. 1190 :

Nos itaque cum consilio et voluntate Consulum Arelatensium et totius populi collectam eleemosynam, quam ad subventionem terr Hierusalem in civitate nostra et in Mancipiis fecimus, per eosdem fratres ultra mare duximus transmittendam.
Strictiori notione, nempe pro Familia, domus, usurpatur in Conc. Tolet. XVI. ann. 693. inter Hispan. tom. 2. pag. 741 :

Ut ecclesia, qu ad decem habuerit Mancipia, super se habeat Sacerdotem ; qu vero minus decem Mancipia habuerit, aliis conjungatur ecclesiis.

2. MANCIPIUM. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. ex Johan. de Janua : Mancipium, Fils ou fille non mancips, ou ce qui peut estre prins la main, et estre subjet, si comme homme ou beste. 3. MANCIPIUM, Pistrinum. Vide Manceps 2. 4. MANCIPIUM Addicens, Discipulus, tiro, Gall. Apprenti ; nude vero socium, vulgo Compagnon, significat. Stat. sabbat. Carcass. ann. 1402. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 565. art. 21 :

Quod nullus homo sutor dicti burgi Carcasson sit ausus conducere nec tenere aliquod Mancipium addicens, nisi primitus et ante omnia dictum Mancipium sic addicens seu addicere volens dictum ministerium, solvat pro bona sua intrata, vel suus magister pro eodem, decem solidos Turonenses.
Ibid. pag. 566. art. 24 :

Quod si quis magistrorum dict artis sabbateri aliquod conduxerit Mancipium certo tempore, et dictum tale Mancipium magistrum suum, antequam tempus collogii sui perpetraverit, et compleverit, dimitteret, etc.
Rursum pag. 568. art. 29 :

Teneantur (suprapositi) eligere... quatuor Mancipia dicti ministerii sive artis dict sabbateri, bona et sufficientia et habitantia dicti burgi Carcasson ;... qu quidem quatuor Mancipia in omnibus negociis tangentibus dictum ministerium sabbateri, sive capellam et sanctum luminare, sive curam vel provisionem pauperum vel infirmorum, sive cadavera pauperum dicti ministerii sepelienda, quam alia negocia sive causas, tangencia sive tangentes dictum ministerium, habeant ire et laborare ... cum dictis suprapositis. Masip,
in Stat. barbit. Tolos. ann. 1457. ex Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 49 :

Tout Masip ou compaignon qui aura arrendat aital obrador, pagara per pena vint solz Tolsas.

Vide infra Mango 8. 5. MANCIPIUM, Fidejussor, qui vadem se prstat. Charta ann. 1300. in Reg. 38. Chartoph. reg. ch. 47 :

Acquisivit dictus prioratus de Blanhacho, ex venditione sibi facta per bonum Mancipium, dimidiam cartonatam terr.

Vide supra Mancipare 2. MANCIPIUS, f. Institor, Gall. Facteur. Consuetudo Tolos parte 2. tit. 2. art. 3:

Est similis consuetudo... inter mercatores et Mancipium, seu mancipios, et socium sive socios, videlicet si dictus recipiens Mancipius aut socius talis extiterit, qui nullam partem habeat in dicta mercanderia, etc.
Chronic. Petri IV. Regis Aragon. lib. 3. cap. 32 :

Et per occasion d'aquesta tractament, 10. Mancips exiren carrera al port de la casa, etc.
MANCIVA, Navis Indica, de qua Maff. Histor. Ind. lib. 16 :

Biremes quatuor, Mancivam unam (actuarii genus id est) confestim omnibus ad bellum rebus ornavit.
Carolus de Aquino. MANCIUS. Julius Firmicus lib. 2. cap. 12 :

Magos, Sophistas, Mancios etiam et tabellarios, sive cursores, qui Principum negotia nuncient.

Sed indubie legendum nuncios. MANCLAVIUM, Grcis recentioribus , Fustis est, quo cdebantur, qui fustuarium meruerant : quasi manualis clava. Vide Salmas. ad Trebel. Pollionem in Gallienis cap. 16. et in Claudio cap. 14. Ita Hofmannus. MANCO. Vide Manca 1. MANCOLDUS, Mensur species. Privilegium Leduini Abb. S. Vedasti Atrebat. ann. 1036. ex Chartul. ejusd. Abbat. V. pag. 243 :

Et semel in anno unus Mancoldus salis, unde debemus Comiti 2. modios salis per annum. Triginta Mancoldos de manu nostra accipiet, et pro duobus habet redditum ollarum.
Vide Mencaldus. MANCONES. Besants. Dief. MANCOR, Genus frumenti. Chartularium SS. Trinit. Cadomens. fol. 45 :

Triginta acras frumenti, et quater viginti de Mancor, et 10. acras ordei, et 10. aven.

MANCOSUS. Vide Mancusa. MANCOTUS, Mensura agraria, Gallis Mancau. Charta Laurentii Abb. Centul. ann. 1180. ex Tabul. ejusd. loci :

Campus unius sextarii, et una foraria quarterium seminatur... duo Mancoti, unum arpentum duarum minarum et dimidi juxta arpentum S. Amandi... tres Mancoti in uno arpento quod est cum uno arpento S. Sulpitii, et cum uno arpento S. Stephani.

MANCULA, f. pro Machina. Vide Tractarea. MANCULARI. Gloss. Grc. Lat. : , Tempto, Manculor. Ita MS. et H. Steph. Vide Maniculare. MANCUOSA. Vide Mancusa. 1. MANCUS. Gloss Isonis Magistri : Mancus, contractus, debilitatus, mutilatus, vel imminutus. Pactus Legis Salic tit. 32. 1 :

Si quis alterum manu aut pede capolaverit, de manu capolata unde Mancus est, et ipsa manus super eum pendeat, etc.
Et 3 :

Si vero ipse pollex in ipsa manu Mancatus pependerit, etc.

9. et 10 :

Si vero pes capolatus fuerit, Mancus ibidem tenuerit, etc.

Lex Aleman. tit. 65. 10 :

Si autem totum brachium Mancum fuerit, ut nihil cum eo facere possit, etc.
Lex Ripuar. tit. 5. 4 : 5:

Si manus Manca ibidem pependerit, etc. Quod si pollex ibidem Mancus pendiderit, etc.
Proprie porro nostri, Mancos vocant, seu Manchots, qui altera carent manu, vel certe qui alterius manus usu privantur. Gloss. Grc. Lat. , mancussetus. Cod. MS. habet mancussecus. Forte legendum, mancus, scvus, vel scva, qui scilicet manu sinistra pro dextra utitur, . Conjecturam hanc firmat Glossar. Lat. Grc. MS. Sangerm. : Mancussetus, , i. e. qui agit manu sinistra. Lupus Servatus in Vita Wigberti cap. 23 :

Manci exoptabilem manuum nacti sunt usum.

Hinc Mancinus, Joanni de Janua, qui utitur sinistra pro dextra manu, et e converso, a manus ; sed legendum, a mancus, ut in edit. ann. 1506. Italis Mancini eadem notione etiamnum sunt. Mancare, Mutilare, membro privare, in Lege Alamann. tit. 12. 13. 14. Capitula ad eamdem Legem cap. 8 :

Si quis alteri brachium super cubitum, aut coxa super genuculum cum spata aut cum fuste fregerit, et non Mancat, solvat solidos sex.
Cap. 9 :

Si quis alterum brachium Mancat, solvat sol. 20. etc.

Occurrit ibi pluries. Charta divisionis Imperii Caroli M. cap. 13. (al. 18.) :

Placuit nobis prcipere, ut nullus eorum per quaslibet occasiones quemlibet ex illis apud se accusatum sine justa discussione atque examinatione aut occidere, aut membris Mancare, aut exccare, aut invitum tondere faciat.
Hinc nostris mansit vox Manquer, pro defici, deesse. Mancatus, in Pacto Leg. Salic tit. 32. 3 : Mancatio. Lex Ripuar. art. 6 :

Si vero ipse pollex in ipsa manu Mancatus pependerit, etc. Sic in omni Mancatione, si membrum mancum pendiderit, etc.
Capitula Caroli M. ad Monachos cap. 16 :

Ut disciplina Monachis regularis imponatur, non scularis, id est, non orbentur, non Mancationes alias habeant,
nisi ex auctoritate regul. Quod non de membri alicujus mutilatione intelligendum, sed de gravi virgarum castigatione. Emancare. Sugerius in Ludovico VI. :

Qui cum redimi se multo rogarent, imperat eos Emancari : mancos autem pugnos referentes intus sociis remitti.
Mancaster, Mancus, in Gloss. MS. Reg. Cod. 1013. 2. MANCUS, pro Manca, vel Mancusa, seu Marca. Placitum Spoleti habitum ab Adalhardo Abb. ann. 814. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 361 :

Et si non divisisset, ut aut ipse, aut Herfualdus filius ejus ita non adimplessent, et aliter removere qusissent, per qualecumque ingenium, componerent mihi Mancos cxc.
Occurrit iterum col. 362. Vide Mancusus. MANCUSA, pro Manca, seu marca, passim habent Scriptores Anglici, AngloSaxonibus mances, mancessa, et mancus, ut auctor est Spelmannus. Matthus Westmonast. ann. 857 :

Rom autem singulis annis 400. denariorum Mancusas prcepit portari, etc.
Simeon Dunelmensis, ann. 855 :

Romam quoque pro redemptione anim su trecentas Mancusas portari prcepit, etc.

Alibi habet trecentas Mancusas denariorum. Ita Will. Malbesb. lib. 1. de Gestis Angl. cap. 4. pag. 31. Asserus de Rebus gestis lfredi pag. 4. Auctar. ad Matth. Paris pag. 158. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 123. 215. tom. 2. pag. 842. tom. 3. pag. 116. 120. etc. Perperam mancula, videtur editum apud Rogerum Hovedenum pag. 415. Vide in Berbix.

Apud nostros quoque fuit in usu hc monet species sub nomine Mangon, quod a nemine, quod sciam, hactenus observatum existimo. Le Roman de Guillaume au Faucon MS. :

Dist la dame or avez faucon, Deux besans valent un Mangon. Ce fu bien dit deux mots un, Qu'il en auroit deux pour un.

Vide Mango in Manganum 2. et Meloquinus. De qua moneta etiam mentio fit in vita J. C. MS. :

Trente Mangons d'or m'en donns, Ce li respondi la pucele.

MS. part. 1 :

Et son cheval ferrant, qui vaut tous les Gascon, Ne seroit ligi pour un mui de Mangon.

Quidam existimant, vocem Mancusa esse Anglo-Saxonicam : alii Mancusam ita appellatam fuisse quasi manu cusam, ut Caius et Watsius, quod procul abest a vero, cum constet, Mancusam non fuisse monetam percussam ; sed certum monetarum aliquot pondus, licet contra sentiat Lambardus in voce Mancusa. Vide Manca 1. et Marca. Codex MS. Will. Thorn. S. Benedicti Cantuar. sub. ann. 848 :

Et pro hac donatione prdictus Clericus dedit eidem Regi centum Mancusas in duabus armillis et nota, quod Mancusa est pondus duorum solidorum 6. denar.
Addit vetus Chronicon, laudatum a Spelmanno in voce Romescot, ann. 858 :

Et sciendum, quod Mancusa et marca pro eodem tunc temporis accipiebantur.

His adde Hickesium in Dissertat. Epistol. pag. 109. Vide Marca 1. Fuit et Mancusa mensura liquidorum, ut colligitur ex Indice Cod. MSS. dom. Simondsii d'Ewes apud Hickesium pag. 306. ubi memoratur Charta venditionis viii. Mansarum agelluli pro lx. Mancusis purissimi olei. Mancusus, Mancosus, Idem quod Mancusa. Charta 90. inter Alamannicas Goldasti :

Folcardus et Adalolfus ejus fidejussores sunt in Mancosos mille.

Testamentum S. Everardi Comitis Forojuliensis :

Quartus Rodulfus volumus ut habeat spatas tres, Mancosos 100. balteum unum, etc.
Tabularium Casauriense ann. 13. Ludov. Imp. Ind. 11 :

Ut componerent ipsi Totoni vel suis hredibus Mancosos 50. et illas res per nullomodum ingenium qurere vel causare possit.

Mancusi monet Barcinonensis, in veteri Charta. In alia apud Diago de Comitib. Barcinon. lib. 2. cap. 53. 7000. Mancusi ejusdem monet dicuntur conficere 1000. uncias auri. Usurpatur promiscue de moneta auri et argenti. Charta Sanctii Pampilonensium Regis r 1111. apud Blancam :

Convenit enim Almutadyr dare Regi Sanctio 120. Mancussos auri vel argenti, ita quod si vult argentum, accipiat septem solidos monet Csaraugust pro Mancusso. Mancuosa.

Mancusi Auri. Iso Magister in Glossis ad Prudent. aureos : Mancusa. Philippei, Mancosi. Mox : Prceptum Caroli Mag. pro monast. Casaur. tom. 5. Spicil. Acher. pag. 396 :

Mille Mancosos auri eidem monasterio persolvere culpabilis habeatur. Tunc domnus Rainerius Marchio et Dux, exinde misit bannum domni Imperatoris, ut si quis monasterium hoc (Farfense) de eis disvestire prsumserit, duo millia Mancosorum aureorum compositor existat. Qui vero fecerit, prdictos mille Mancosos auri se agnoscat compositurum.
Adde pag. 116. 118. Anastasius Bibl. in Hadriano pag. 116 :

Placitum Rainerii Ducis Tusci ann. circ. 1014. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 526 :

Charta Italica apud Franciscum Mariam in Mathildi Comitissa lib. 3. pag. 95 :

In auro solidos Mancussos numero ducentos.

Quidam Codd. MSS. habent Mancos. Petrus Rex Arag. in Curia Generali Catalani ann. 1351. ubi de monetis, quarum mentio fit in Usaticis Barcinonensibus :

Mancussus auri Valenti valet 16. denarios ipsius monet, (Barcinonensis de Terno) et non ultra.

Vide Historiam Pinnatensem pag. 479. et Puricellum in Ambrosiana Basilica pag. 267. Mancuscea, Mancusia aurea, in Charta ann. 1117. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 284. Mancusi Argenti. Anastasius Biblioth. in Leone IV. pag. 197 :

Multosque ei in argento Mancosos prbuit.

Alibi :

Tabularium Casauriense 1. part. cap. 93. ann. Christi 953 :

Componamus tibi vel tuis hredibus argentum Mancosos sexcentos. Componamus vobis Mancosi argentei 20.
Rursum :

Una cum socio fisco distringente argenti Mancosos 20. componamus.

Passim in hoc Tabul. Innocentius III. lib. 1. Ep. pag. 209. 242 :

Dabimus vobis nunc et per singulos annos decem millia Mancusorum argenti.

Vide Joan. VIII. PP. Epist. 67. 74. 89. 206. et 270. ubi pondo, pro mancuso usurpat, Leonem Ostiens. lib. 1. cap. 36. Ughellum in Italia sacra tom. 4. pag. 596. tom. 5. pag. 602. 666. tom. 6. pag. 135. tom. 7. pag. 1296. 1439. 1441. etc. Mancusi Barcheonenses, Barcinonenses, in Charta Guillelmi Comit. Cerit. ann. 1067. Append. ad Marcam Hisp. col. 1137 :

Et accipio a vobis pro hac donatione libenti animo et pro hac diffinitione et evacuatione quatuor millia Mancusos Barcheonenses.
MANCUSSECUS, Mancussetus. Vide Mancus 1. MANCUSUS, Ornamentum muliebre ex auro vel argento, f. armilla, Gall. Brasselet. Testam. Adalaidis ann. 978. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 97 :

Rogo ut filia mea sit inde Abbatissa, et ad ipsam remaneant ipsi nodelli mei cum ipsos Mancusos et inaures.

1. MANDA, Deceptio, fraus. Gloss. Isid. ubi Grvius : Gebhardus legendum ait mandra, hanc puto ob causam, quod mandrator et hic et apud Papiam, et in MS. Gloss. exponatur cavillator. Ut ut sit eadem vox Manda occurrit in Charta x. seculi apud Stephanot. tom. 7. Fragm. Histor. MSS. pag. 361 :

In excamamentum propter ipsas res de Bajeriis coram testibus qui eos jurare fecerunt quod nec ipsi nec filii eorum Mandam nec commandam in prfatis rebus recepissent.
Vide Commanda 3. et Mandrator. 2. MANDA, vox Hispanica, Legatum, Gallic. Legs. Testam. Ramiri Sancii Reg. Navarr. apud Jos. Moret. Antiq. Navar. pag. 630 :

Super has vero Mandas instituo in bonis meis et pertinentibus meos legitimos et irrepudiabiles hredes, videlicet Garciam primogenitum meum, etc. Ergo regina domna Mafalda... condo hoc testamentum meum sive Mandam.

Sed et pro Testamentum, quo ejusmodi donatio fit, occurrit in Testam. regin Mafald ann. 1256. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 31 :

Unde Mandare, pro legare, ibidem. 3. MANDA, Arca, in qua pecunia reponitur, a Gallico Mande, Cista, vulgo Panier. Consuet. MSS. monast. S. Crucis Burdegal. ante ann. 1305 :

Qulibet confratria habet unum comitem, unum burserium et unam Mandam.

Chartul. 21. Corb. fol. 348. v :

Item pour le Mande de merlans, 1. den.

Occurrit prterea in Lit. ann. 1403. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 614. MANDACIUS, Ostioli custos, Gall. Guichetier. Lit. Joan. dalph. ann. 1316. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 209 :

Inde (e carcere) non exeunt donec solverint gayt seu Mandaciis aut ceteris familiaribus quinque solidos.

MANDAERIUS, Mandaers, Mandaeria. Vide Mandatarius. MANDAGIUM, ut infra Mandatagium. Libert. nov bastid de Avoy ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 62 :

Item furni dict vill erunt domini regis et domini abbatis,... quibus dabitur pro fornagio et Mandagio ac portagio decimus octavus partis.

MANDAGORE, Mandegloire. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) MANDALA, Manipulus, Gall. Bote. Charta Joan. de Marca milit. ann. 1242. ex Chartul. Mont. S. Mart. part. 1. ch. 109 :

Quatuor modios siliginis et quatuor modios aven et viginti Mandalas straminis, tam hyemalis quam stivi,... percipiet... In illis octo modiis siliginis et aven et viginti Mandalis straminis, etc.

Occurrit ibi non semel. MANDALUS, . Ita Gloss. Grc. Lat. MS. et Editum. Alibi : , Pessulus. Gloss. Lat. Gr. : Repagulum, , melius , , , . Gloss. S. Benedicti cap. de Habitationib. : Mandalus, . Papias : Mandalus, genus clausur horti. Ita etiam MS. Codex f. a Britannico Dala, tenere, retinere. Supplem. vero Antiquarii : Mandalus, , , Imbricitor. Charta Frider. II. imper. ann. 1218. pro monast. S. Apri :

Confirmamus.... quicquid habetis in Mandalis, terris, pratis, molendinis et redditibus aliis.

Vide mox Mandaria. MANDAMEN, pro Mandatum. Gesta Episcop. Leodiens. apud Marten. tom. 4. Ampliss. Collect. col. 902 :

Responsalem suum illo transmisit, et ingrata Imperatori inter alia confidenter deferri jussit Mandamina, qu fuere hujusmodi, etc.

1. MANDAMENTUM, Mandatum, jussio. Charta ann. 1233. ex minori Chartul. S. Vict. Massil. pag. 142 :

Non credebant Priorem habere Mandamentum a domino Abbate S. Victoris.

Alia ann. 1164. tom. 8. Spicil. Acher. pag. 196 :

Quod si facere non possent, ad Mandamentum domni Abbatis et monachorum se placitarent.

Adde Acta SS. tom. 1. Martii pag. 412. Nostris Mant, eodem intellectu. MS :

Et chil li ont en convenant Que il revenront son Mant.

Mandamentum, Litter quibus Magistratus aliquid mandat. Charta Willelmi dom. Montispess. ann. 1103. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 727 :

Pertinent etiam ad Vicariam omnia Mandamenta et omnes vetationes propter placita ; prter illa Mandamenta et illas vetationes qu dom. Montispessulani diceret vel mandaret per se vel per alium, etc.
2. MANDAMENTUM, Districtus, jurisdictio, territorium. Passim in tabulis Delphinatus, Provinci, etc. Charta Guidonis II. Comit. Forensis ann. 1195. tom. 4. Gall. Christ. inter Instrum. col. 25 :

Dedit etiam quidquid habebat in Mandamento Rupis sciss, etc.

Alia ann. 1223. ibid. col. 27 :

Concessimus... castrum de Modanio et Mandamentum cum omnibus appenditiis et pertinentiis suis. En la ville et en boiz, fist herbergier sa gent, Li suen ostel fist prendre el plus haut Mandement.
Hoc est, in editiori loco. Charta ann. 1056. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Vide Mandatio 1. Hinc Mandement pro locus, Gall. Endroit, terrein, usurpat MS. :

In eodem manso habebam... justitiam et Mandamentum et albergarias. Mand,

eodem sensu, in Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. fol. 33. v. ad ann. 1276 :

Cumme debas fut devant nous entre le visconte de S. Pierre d'une part et les boulenguiers manans el Mande S. Pierre d'autre ; liquex Mandes siet el markil pardevant le maison Aelis Galie.
3. MANDAMENTUM, Mandatum, Pactum, conventio, judicatum. Charta ann. 1213. ex Schedis Prsid. de Mazaugues :

Et dicebant se prdict pn non esse obnoxios, quia nunquam contra Mandamentum Roncelini venerant. Imo allegabant dominum Ildefonsum Comitem Provinci citra Mandatum illud venisse, et ideo dicebant pnam esse commissam.
MANDARE, Idem est quod rogare. Aliud est enim cum papa mandat, aliud cum prcipit ; licet interdum prcipiatur per verbum Mandat. Vocabul. Joan. Erlebach. Vide supra Manda 2. MANDARE Aliquem, apud Thom. Cantiprat. de Apib. Accersere, aut jubere

accersiri aliquem. Phrasis Gall. Mander quelqu'un. Interdum significare, renuntiare, ut apud Nithardum lib. 3. Flodoardum, Matth. Paris, Hoved. et alios, Mander quelqu'un. Capitul. Caroli C. tit. 20. 1 :

Mandat vobis senior noster salutes. Mandat etiam vobis quia valde miratur quod placitum tale non custodistis sicut vos illi promisistis, et sicut ipse vobis Mandavit.
Non semel ibid. occurrit. Hincmarus Opusculo 29 : Leo Ost. lib. 2. cap. 29 : Cap. 34 :

Excusionem impossibilitatis su illuc veniendi Mandavit. Post menses aliquot Mandaverunt Pandulfo... ut veniret. Angelum Episcopum cum aliquot fratribus ad eam solenniter dedicandam Mandavit.
Adde cap. 60. 65. 69. 71. Mandare, Submonere, citare. Pactus leg. Sal. edit. Eccardi tit. 47 :

Et in ipso mallo scutum habere debet, et tres homines, vel caussas Mandare.

Infra tit. 49. Demandare legitur eadem notione. Libertates vill S. Germani in Foresio ann. 1249 :

Habens uxorem in puerperio jacentem non teneatur ire in mandum, nec excubias facere, nisi vellet... item concedimus, quod si Mandentur homines vill, debent remanere quot sunt necessarii ad villam custodiendam.

Mandare, Imperare. Vetus Charta apud Hieron. Blancam in Commentario Rerum Aragon. pag. 715. 735 :

Regnante Comite Raymundo in civitate Csar-augusta, et Mandante eam civitatem per illius manus senior Lopiz.
Mandare, Mittere, ablegare. Fulgentius in Mythol. fab. 45 :

Postquam in Thraciam redit, Phylomelam Mandat ad Lynceum Regem.

Annal. Genuens. ad ann. 1242. apud Murator. tom. 6. col. 499 : Mandare, Nuntium perferre. Saxo Grammatic. lib. 5 :

Et cum festinantia ad exercitum Januensium (naves) Mandarentur. Sclavorum Mandatur irruptio.

Vide infra Mandatum 1. Mandare, Commendare, tradere, Gasp. Barthii Gloss. ex Baldrici Histor. Palst. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 157. MANDARIA, Dominium, jurisdictio, idem quod supra Mandamentum 2. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. fol. 12. v :

Johannes de Terraforti miles tenet, ratione vicecomitatus Fronciaci,

Mandariam de Bia in parochia de Setzac.

Vide Manatio 1. MANDARITIUS, Servorum genus, apud Cencium inter Cens. eccl. Rom. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 829 :

Servis, et ancillis, aldiis, aldionibus, angararibus, Mandaritiis, colonis et colonabus, etc.

MANDATAGIUM, Quod solvitur mandatariis, hoc est, iis qui ad furnum dominicum bannales mandant seu submonent de hora coctur : qu submonitio Commande dicitur in Consuet. Bitur. apud Thaumass. pag. 192 :

Les fermiers d'iceluy (four) sont tenus... faire deux Commandes, l'une pour mettre le levain et l'autre pour ptrir.
Charta ann. 1326. in Reg. 64. Chartoph. reg. ch. 420 :

Cum Mandatagia majora solito a mandatariis et furneriis exigantur, de quibus subditi curi regi querelam non audent deducere, cogitantes quod, tam in servientum salariis, quam scripturarum et aliis sequendo querelam hujusmodi, amplius eisdem decoustaret quam past et panis deperditi, et plus debito aucti Mandatagii valor ascenderet, etc.
Alia pro habitat. Regalismont. ann. 1340. in Reg. 72. ch. 167 :

Pro pane coquendo, pro fornacita et Mandatagio, dabitur domino vicesimus quintus panis.

Vide mox Mandatarius 1. 1. MANDATARIA, Eodem significatu. Charta ann. 1141. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 494 :

Ego prdictus Rogerius, cum consilio et voluntate domin matris me Ccili vicecomitiss, dono vobis prdictis Pontio Ferreol... ipsam Mandatariam de prdicto furno ad fevum.
2. MANDATARIA, Officium, districtus, jurisdictio Mandatarii. Vide in Mandatarius. MANDATARIUM, Libellus, in quo ordo divini officii mandatur et prcipitur. Stat. ann. 1315. eccl. Carcass. ex Cod. reg. 1613 :

Prcipimus.... quod quilibet rector faciat scribi Mandatarium novum, et quod secundum illud dicat divinum officium et nocturnum.

1. MANDATARIUS, Mandaerius, Mandaers, Manderius, promiscue dicitur quidam Curi Dalphinalis Minister, cujus officium idem atque Villici fuisse videtur : uterque enim censibus aliisque Principis reditibus colligendis prerat. Charta anni 1220. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 129 :

Interrogati cujus sunt villicationes ipsius loci et mandamenti, respondent quod.... Villici seu Manderii cupiunt...... denarios censuales, bladum, foyaces, pullos, etc.

Alia vero qu ad Mandatarii officium pertinent, hic subjiciemus ex Dissertatione quam de eo habuit eruditus Author Hist. Dalphin. tom. 1. pag. 117. nihil quippe ea doctius pressiusve dici potest. Illud inter cetera prcipuum, quod ne aliquid de juribus intercideret curabat, atque invigilabat publicis reparandis. Charta ann. 1352. ibid. pag. 149 :

Notum serie prsentium fieri volumus universis, quod cum officium Mandatari et reparationis itinerum publicorum qu yemalibus temporibus imminet facienda, S. Martini de Cayreria de prsenti vacet, et a tempore mortalitatis citra vacaverit, propter quod redditus Domini nostri Dalphini patiuntur detrimentum, etc. Correarius Archiepiscopi duos Mandatarios seu Apparitores, et Baillivus domini Dalphini alios duos, qui prcepta et mandata ac executiones dictorum Officialium facerent.
Ead. notione in Charta ann. 1300. ibid. pag. 54 :

Ex Charta conventionis Dalphinum inter et Archiep. Ebredun. Mandatarius idem fuisse etiam videtur qui aliis Apparitor :

Mandatarii quoque in civitate prdicta, qui olim a dictis Consulibus ponebantur, etc.

Qu quidem, quemadmodum et alia officia, exinde sub feodali servitio concessa, probat laudatus Author ibid. pag. 118. ex quadam Inquisitione cujus hc verba sunt :

Nicolaus Mandaers tenet de Comite triginta fossoriatas vine, et debet inde tres solidos et quatuor denarios census, et debet inde facere usagia Mandaeri.
Et ex alia ibidem laudata :

Guigo de Fonte Mandaerius tenet de Comite Mandaeriam d'Herbeis cum Willelmo Mandaerio et debet placitum ad mutationem.

Iis hoc unum addam, mihi videri Mandatarius nomen commune fuisse, quod pluribus, quorum officia distincta diversaque omnino erant, tribuebatur ; quis enim credat Mandatarios qui res Dalphini administrabant, eosdem fuisse atque ii qui Magistratibus ad obsequium prsto erant ? Vide Exvacuatio. Mandatarius, Procurator.

Assertor, causidicus vel Mandatarius Archiepiscopo Danielo, etc

. in veteri Placito sub Ludov. Pio apud Catellum lib. 5. Rerum Occitan. pag. 742. et Steph. Baluzium in Append. ad Cap. Adde eumdem num. 97. 104. 118. et Append. Marc Hispan. col. 780. Occurrit etiam in Codice Justin. Hinc Mandatarius Apostolicus, dicitur is cui mandata Romani Pontificis exsequenda committuntur. Charta ann. 1604. in Histor. Mediani monast. pag. 420 :

Simulatque reverendus dominus Prpositus S. Deodati judex et

Mandatarius Apostolicus easdem litteras apostolicas venerandis dominis Priori et Conventui... notificaret.
Vide Mandatum 5. Mandatarius Regis, Qui Regis mandata defert. Instrum. ann. 1523. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 330 :

Ad requisitionem regie sue dignitatis Mandatariorum, qui ipsum vestigio prosecuti jure arrestatus et ad exicium postulatus in captivitatem quidem venit.

2. MANDATARIUS, Mandaterius, Qui bannales ad furnum dominicum mandat vel submonet. Libert. castri Montisol. ann. 1312. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 506. art. 45 :

Clibanariis et Mandateriis illa arte peritis muniant ante dictos (furnos) ; et a quoquentibus vicesimum quartum recipiant panem Mandaterii.

Vide supra Mandatagium et infra Mandatrix. 3. MANDATARIUS, Qui mandata alterius exsequitur. Stat. crimin. Saon cap. 32. pag. 65 :

Si offensio realis fuerit, vel ex hujusmodi incitatione vel inductione sequetur, cogatur offensam realem inferens, si solvendo fuerit, restituere damnum illi cui illatum fuerit, taxandum arbitrio magistratus ; quod si in utriusque bonis, vel alterius ipsorum, Mandatarii vel mandantis, reperiri non poterit, de quo possit damnum hujusmodi resarciri, forestetur etiam et banniatur uterque de civitate.
MANDATELA, Mandatum, apud Priscianum lib. 4. et Joannem de Janua. Roswitha Monialis in Panegyrico Ottonis M. Imp. :

His mandatelis cessit Regina benignis, Et quo jussa fuit pariter comitantibus ivit Permultis subjectorum cuneis populorum.

Utitur ibi non semel. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mandatella, mandamentum, Commadament, Prov. MANDATERIUS. Vide supra Mandatarius 2. MANDATICIUM, Mandatum. Thangmar. Vita Bernward. Ep. cap. 34 :

Ad prsentiam pap et imperatoris cum epistolis et Mandaticiis missus.

1. MANDATIO, Idem quod Mandamentum, dominium, jurisdictio, districtus. Concil. Legion. ann. 1012. can. 9. inter Hispan. tom. 3. pag. 190 :

Junior vero qui transierit de una Mandatione in aliam et emerit hreditatem alterius junioris, si habuerit (leg. habitaverit) in ea, possideat eam integram ; et si noluerit in ea habitare, mutet se in villam

ingenuam usque in tertiam Mandationem, et habeat medietatem prfat hreditatis, excepto solare et horto.
Charta Ferdinandi Regis Castell r 1081 :

Quod si aliquis homo, qui sit de Mandatione Regis, moratur in domo S. Andre, sit absolutus ab Imperio Regis, etc.

Adde Sandovallium in Episcopis Pampelonensib. pag. 57. Occurrit non semel in Chartis Hispanicis. 2. MANDATIO, Legatio. Gasp. Barthii Gloss. ex Histor. Palst. Fulcherii Carnot. apud Ludewig. Reliq. MSS. tom. 3. pag. 347. 1. MANDATOR, ut Mandatorius, in Litteris ann. 1587. apud Rymerum tom. 14. pag. 10 :

Ut pote aromata, maximique pretii margaritas et uniones et alia haberent, qu ad fratres et respective institores et Mandatores suos Olissipon residentes, destinat essent.

2. MANDATOR, Officium palatinum in aula Imp. CP. apud Anastasium in Vita Hadriani II. PP. pag. 228. et in Collatione S. Maximi Martyris statim initio, Luithprandum in Legat. cap. 58. Theophanem in Justiniano pag. 550. et alios laudatos a Rigaltio, Meursio, et Fabroto, in Glossariis Med. Grcit. col. 863. a. : ubi Mandatores dicuntur, qui Imperatorum jussa et mandata expedite deferebant, , ut definiuntur in Glossis Basilicn Labbeanis, verbo, . Gloss. Grc. Lat. : , Mandator, , Mandator. Lexic. Gr. MS. Reg. Cod. 2062 : , ... , . Gloss. Basilic. : , . Totidem habentur apud Leonem, in Tacticis Constit. 4. 16. cui Militare est officium, de quo eodem cap. 4. 6. 35. 49. cap. 7. etc. Vide Epistolam Concilii Itali ad Theodosium Imperatorem. Protomandator, , qui primus Mandator, Anastasio in VIII. Synodo act. 5. ubi

Primus Mandator Excubitorum, Primus Mandator Icanatorum

. De hac dignitate Scylitzes pag. 541. 620. Continuator Theophanis lib. 4. num. 16. Anonymus Combefisianus in Romano Lacapeno n. 8. et Leo Grammaticus pag. 498. Ejusdem nomenclatur et muneris Officiales perinde habebant Castellani Reges. Leges Alfonsin, Partid, part. 2. tit. 9. lege 21 :

Mandaderos son llamados aquellos que el Rey embia a algunos omes, que non puede dezir su voluntad por palabra, o non puede, o non quiere embiargelo dezir por carta ; estos tienen officios grandes e mucho

honrrados, come aquellos que han de monstrar la voluntad del Rey por su palabra.
3. MANDATOR, Fidejussor, sponsor, Gall. Caution, garant. Charta ann. 1164. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 599 :

Donamus vobis Mandatorem et fidejussorem eumdem Raymundum Trencavelli et filium ejus Rogerium, etc.
Alia ann. 1166. ibid. col. 528 :

Et de hoc Mandatorem, custodem et defensorem dono Isarnum Jordanis... Ego Isarnus Jordani dono me ipsum custodem et defensorem et facio guirentiam per me et per meam posteritatem, etc.
Chartul. eccl. B. M. Conven. :

Ego Bernardus comes Convenarum dedi Mandatores et obstaticos A. W. de la Barta et B. de Maleon et Garmon de S. Beato et Petrum de Malabesina et Bern. de Juisan, Arsivo episcopo Convenarum pro omnibus debitis qu ei debebamus.
Vide supra Mancipium 5. 4. MANDATOR, Lictor, consulum minister, Gall. Sergent de ville. Pactum inter episc. et cives Vasat. ann. 1340. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 59 :

Item quod habeant unum ministrum, vocatum vulgariter Mandatorem, qui baculum, cum signo seu armis vill depictis in baculo, deferre possit.
Charta commun. castri de Podio Surigario ann. 1353 in Reg. 82. ch. 153 :

Habeant unum messegarium seu Mandatorem, qui mandare valeat dictos consules, consiliarios et clavarios.
Ubi nominis rationem habes, ut et ex Libert. vill de Lespiniano ann. 1379. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 546. art. 4 :

Dicti consules eligent et habebunt unum famulum seu Mandatorem, qui similiter jurabit dictos consiliarios mandare pro consilio et aliis negociis dicti consulatus tractandis, et aliis ad dicta negocia evocandis.
Hinc Mandator etiam appellantur confratri S. Affrodisii famulus, in Stat. ejusd. ann. 1393. ex Reg. 145. Chartoph. reg. ch. 313 :

Item quod post mortem alicujus confratris vel confratriss, Mandator dict confratri hospitalerius hospitalis S. Affrodisii possit ire per villam eques vel pedes, indutus quodam supervestimento, insignyto ymagine beati Affrodisii, portans quandam campanam, ad denuntiandum confratribus et confratrissis, ut intersint in exequiis dicti mortui,

1. MANDATORIUS, Procurator, institor, Gall. Facteur. Litter Henrici VII. Regis Angl. ann. 1506. apud Rymer. tom. 13. pag. 159 :

Et Antonio mercatori Senensi ejus factori sive Mandatorio, etc.

Occurrit prterea in Stat. Genuens. lib. 4. cap. 13. pag. 111. 2. MANDATORIUS, Idem quod Advocatus ecclesi vel monasterii. Charta Pipini reg. Aquit. pro monast. S. Florent. in Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 264 :

Si vero in eadem immunitate reus repertus fuerit vel ductus, a nemine distringatur, nisi a jam dicti loci Mandatorio, nisi forte exinde ipsius latronis fuerit erectio.

Vide in Mandatarius 3. MANDATRIX, ut supra Mandatarius 1. Pactum inter monach. et habitat. Anian ann. 1332. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 175 :

Item super illa quantitate past, quam in singulis cuechis Mandatrici furni dari et solvi consuevit, etc.

1. MANDATUM, Rumor, nuntii, litter rem aliquam enarrantes. Anastasius in Hadriano PP. :

Quibus... Perugiam conjungentibus, conjunxit Mandatum, quod jam fatus Desiderius abstulisset civitatem Faventiam, etc. i.
in via rumor ei allatus est. Lex Long. l. 3. tit. 16. Rach. 8. :

Mandant aut annuntiant nostra secreta, et adhuc in extraneas provincias Mandatum faciunt.
Matth. Paris ann. 1242 :

Urgebant autem regem Mandata Ultramarinorum, i.

qu per litteras nuntiabantur, mandabantur. Adde pag. 547. et Additamenta pag. 118. 2. MANDATUM. Breve, vel Edictum Regium. In Addit. ad Matth. Paris :

Mandatum Regis de juratis ad arma.

Adde Anonymum Barensem ann. 1042.

Mandatum Papale

, in Chron. Andr. Danduli apud Murator. tom. 12. col. 544. Gloss. Gr. Lat. : Mandatum, . Theophanes pag. 211 :

, etc.

Vide Glossaria Rigaltii et Meursii, voce . 3. MANDATUM, Mandatarius, procurator, actor, missus, qui alio nomine jurisdictionem exercet, Locumtenens. Consuetud. Apamienses ann. 1212. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 832 :

Quicumque in quolibet crimine vel alio modo clericum ceperit, etiamsi non haberet coronam, reddatur Episcopo, vel Archidiacono, aut Mandato suo sine dilatione.
Charta Willelmi Episc. Autiss. ann. 1215. ibid. col. 844 :

Si autem contingeret quod dicti burgenses deficerent in aliquo pagamento

statis terminis, Comes, vel Mandatum suum hoc ostenderet nobis.... et exinde prcipientibus nobis Comes vel Mandatum suum posset assignare ad res burgensium. Ita videlicet quod Mandatum Abbatis et Mandatum domini de Luciaco eligent duos vel tres vel quatuor probos viros de eadem villa.
Litter Henrici III. reg. Angl. ann. 1263. apud Rymer. tom. 1. pag. 759 :

Charta Willelmi Pictavens. Episc. ann. 1217. apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 852 :

Post redditionem clavium, introitum et ascensum dictorum hominum, cum vexillo prdicto, et ejusdem vexilli ostensionem, statim nos, vel hredes nostri, vel Mandatum nostrum (cui dict claves, nomine nostro, et hredum nostrorum, reddit fuerunt) easdem claves incontinenti restituemus dicto Vicecomiti Turenn.
Et pag. 761 :

Paratique fuerint coram nobis, vel hredibus nostris, vel seniscallo, aut Mandato nostro, justiti facere complementum.
Charta ann. 1285. ex Chartul. Angeriac. f. 272 :

Per quam (portam) prdicti Abbas et Conventus vel Mandatum suum et homines tenentiarii dicti Monasterii possint ire libere et redire.
Diploma Philippi Regis apud Perardum pag. 348 :

Prsente Mandato nostro si voluerit interesse.... quas missiones nos vel Mandatum nostrum perturbare et contradicere non possumus.
Hist. MS. S. Cypriani Pictav. pag. 433 :

Si vero Mandatum Abbatis maliciose per diem et noctem terragiare et decimare distulerit, etc.

Adde Litteras Johannis Reg. Franc. ann. 1351. tom. 4. Ordinat. pag. 91. Kemant, Picardis, eadem notione, in Litteris Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 295 :

Et se aucuns estoient arrestez par mi ou par men Kemant, etc.

Commandement, eadem acceptione, in Lit. ann. 1358. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 660. art. 12. et Commant, in Stat. ann. 1355. tom. 5. earumd. Ordinat. pag. 510. art. 6. 4. MANDATUM, Charta, qua negotii alicujus actor quis constituitur, Gall. Procuration. Varias ejusmodi mandatorum formulas videre licet inter Marculfianas et Lindenbrogianas. 5. MANDATUM Apostolicum, vox Cancellari Roman, Gallice Mandat. Compendiosa benefic. Expositio fol. 39 :

Mandata Apostolica sunt diplomata quibus generaliter sub variis literarum

formis mandat Pontifex Romanus collatoribus, ut alicui conferant beneficium primo vacaturum, quod mandatarius recusare nequit.
Rebuffio :

Mandatum de providendo.

Honorius III. PP. Episcopo Noviom. scribens, Decretal. mand. de Rescript. :

Mandatum Apostolicum ad te directum, ut magistrum S. faceres in Canonicum recipi.

Observat Rebuffius in Praxi benef. ult. de Mandat. Apostol. quod cum Pontifices Romani Ordinarios frequentioribus ejusmodi mandatis gravarent, illud in Concord. inter Leonem X. et Franciscum I. decretum fuisse :

Statuimus et ordinamus quod quilibet Romanus Pontifex semel duntaxat tempore sui Pontificatus, litteras in forma Mandati juxta formam inferius annotatam dare possit.

Huic decreto jam priverat Concilium Basileense, aliquas Leges certosque fines iis mandatis apponendo, apud Labbeum Concil. tom. 14. pag. 369. Verum a Concilio Trident. tandem penitus exstincta sunt Sess. 25. cap. 9. de Reform. :

Decernit S. Synodus Mandata de providendo, et gratias qu expectativ dicuntur, nemini amplius, etiam collegiis, universitatibus, senatibus, et aliis personis singularibus, etiam sub nomine Indulti aut ad certam summam... concedi licere.

Horum mandatorum auctorem Alexandrum III. PP. scribit Rebuffius loco citato ; alii ad Clementem V. id referunt. 6. MANDATUM, Decretum a superioribus judicibus ad pedaneos missum. Vide Arestum 1. 7. MANDATUM, Districtus, jurisdictio, territorium. Concil. Legion. ann. 1012. can. 16. inter Hispan. tom. 3. pag. 191 :

Item si aliquis sayo pignuram fecerit in Mandato alterius sayonis, persolvat quemadmodum si non esset sayo ; quia vox ejus et dominium non valent, nisi in suo Mandato.
Vide Mandamentum 2. Charta ann. 1140. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 492 :

Trado tibi Guillelmo Montispessulani domino..... ad feudum et ad totos honores, et cui dimittere volueris, videlicet totum castrum, quod vocatur Paulhan, quod est in episcopatu Biterrensi, cum Mandato suo, et cum hominibus et feminis, et omnibus feudatariis.
8. MANDATUM, Pactum, conventio, judicatum. Vide Mandamentum 3. 9. MANDATUM, Ablutio pedum, qu fit in Cna Domini cum silicet Chorus cantat illud Christi :

Mandatum novum do vobis :

de quo more S. Augustinus Epist. 119. cap. 18. Chilienus Monachus in Vita S. Brigid cap. 2 :

Proxima Cna fuit Domini, qua sancta solebat Mandatum Christi calido complere lavacro.
Synodus Aquisgran. can. 20 :

In Cna Domini pedes Fratrum post Mandatum Abbas lavet et osculetur.

Eadem habentur in Addit. 1. Ludovici Imperat. ad Capit. Caroli M. cap. 23. Tabul. Abb. Belliloci in Lemovicib. num. 10 :

Sanctum Mandatum, quod Salvator noster instituit pridie quam pateretur, abluendis pedibus pauperum, nunc destructum est ab eodem Abbate nostro, qui melius merito lupus dicitur rapax, qui sibi vindicat eandem eleemosynam, nummos, quos D. Pontifex Rodolfus constituit.
Vide Leonem Ostiens. lib. 2. cap. 34. Ut vero ea ceremonia peragi soleat tum a Monachis, tum a Clericis, consule, si lubet, Udalricum lib. 1. Consuet. Cluniac. c. 12. Ceremonialem Episcop. lib. 2. cap. 24. etc. Mandatum quovis sabbato septiman fieri jubetur in Regula S. Bened. cap. 35. Nullibi in Regula S. Bened. Mandatum occurrit ea de qua nunc agitur notione ; capite autem laudato, ubi de Septimanariis coquin sermo fit, prcepit S. Pater ut

egressus de septimana, sabbato munditias faciat

, quo scilicet, ut infra habetur, . Liber Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 63 :

Vasa ministerii sui munda et sana cellerario reconsignet Omni Sabbato faciendum est Mandatum, nisi festum fuerit novem Lectionum, vel Octav, aut die postero hoc Dominico festum duplex sequatur. Inter Pascha etiam et Pentecosten non fit Mandatum.
Adde cap. 12. Folcardus in Vita S. Bertini cap. 10 :

Ad Mandatum Domini, quod apud Monachos singulis sabbatis ex more celebratur.

Vita S. Erminoldi Abbat. :

Erat autem sabbatum, hora, qua sonitu tabul ad Mandatum Fratres more solito convocantur.
Vita S. Odonis Abbat. Cluniac. lib. 2 :

Peracta itaque illa hebdomada, sabbato vesperascente, cum nostri Fratres cpissent Mandatum regul more prparare, etc.

Ut porro peragatur ejusmodi Mandatum, habet liber Ordinis S. Victoris d. cap. 63. Adde Vitas Abbatum S. Albani pag. 34. et Gesta Innocentii III. PP. pag. 150. Vide Alveolus 2. Moris erat in quibusdam monasteriis tot pauperum pedes lavare, quot erant

monachi ; quibus etiam interdum alii addebantur, in animarum amicorum familiariumque defunctorum solatium. Bern. Mon. Ordo Cluniac. part. 2. cap. 15 :

Quo facto pronuntiatur a camerario qui sutulares quo erogati sint, numeravit, quot fratres in claustro sint, ut totidem pauperes a decano et hospitario ad Mandatum eligantur ; et insuper quantum visum fuerit D. Abbati pro amicis et familiaribus nostris.
Mandatum Quotidianum, quod a Monachis peragitur,

a capite jejunii usque ad Kalendas Novembris omni die, sive una vice, sive duabus comedatur, post cnam,
ut est apud Udalricum lib. 2. Consuet. Cluniac. cap. 37. Adde eumdem lib. 3. cap. 8. 24. et Hugonem Flaviniacensem pag. 268. Bulla Benedicti XII. PP. ann. 1337. in Tabul. S. Victoris Massil. :

Locus in quo fit quotidie Mandatum reparetur.

Mandata etiam post cnam fieri jubentur in Capitulari Ludovici Pii ann. 817. cap. 18. in Addit. 1. ad Capitul. Caroli Magni cap. 24. Prcipuis anni festivitatibus rite celebrandis ejusmodi Mandato sese disponebant Cluniacenses, ex prcepto B. Odilonis, ut testatur Bernardus Mon. in Ord. Cluniac. part. 2. cap. 24 :

Mandatum faciendum esset, nisi in quinta feria prcedente factum est ; nam more universalis Ecclesi, qui fit de sancto mandato, quinta feria, qu nuncupatur Cn Domini, roboratus et autorisatus venerabilis pater B. Odilo, sanxit, ut hoc idem feria quinta prcedente Pentecosten a fratribus celebretur : in Nativitate etiam Domini, natalique summorum Apostolorum Petri et Pauli, atque Assumptione sanct Mari, si Sabbatis aut Dominicis diebus evenerint, hoc idem fieri prcedenti quinta feria censuit : quibus domnus et venerabilis pater Hugo festum Vinculorum S. Petri, et festum Omnium Sanctorum, et transitum B. Martini, Purificationem quoque B. Mari, et Dedicationem ecclesi, si extra Quadragesimam evenerit, et solemnitatem sanctissim Trinitatis conjunxit, si in prdictis diebus eadem festa evenerint.
Mandatum trium pauperum,

quod per singulos dies cum eleemosyna in Quadragesima fit

, in libro Ordinis S. Victor. Parisiensis cap. 14. et 63.

quod in capite jejunii incipit, et in Cna Domini finitur

, ubi et ritus ejusmodi Mandati describitur. Consuetudines Floriac. :

Quicunque Psalmos prostratos,... vel Mandatum trium pauperum..... perdiderit, (i. omiserit) veniam in Capitulo..... petere debet.

Rursum :

Per totam statem, quoties est dies jejunii, fit Mandatum post prandium tribus pauperibus.
Petrus Cluniac. lib. 1. Epist. 28 :

Et per totius anni spatium unaquaque die tribus peregrinis hospitibus manus et pedes abluimus, panem cum vino offerimus.
Interdum pluribus. Eadem Consuetud. Floriac. pag. 399 :

Faciuntque illi Mandatum ad duodecim pauperes.

Ordericus Vital. lib. 3. pag. 487 :

Et post Capitulum ab omni Conventu Mandatum pauperum, sicut in Cna Domini peragitur.

Vide Hugonem Flaviniacensem pag. 167. et Bernardum Monach. in Consuetud. Cluniacens. cap. 48. part. 1. Viget etiamnum in Abbatia S. Dionysii in Francia usus, ut post prandium ter qualibet hebdomada, feriis scilicet 4. 6. et Sabbato, a capite jejunii ad Kalendas Novembris hebdomadarius trium pauperum manus abluat in capitulo, quibus et eleemosyna tribuitur. Mandatum Pauperum, quod agitur inter pauperes, Sabbato ante Palmas, de quo Rupertus lib. 5. de Divin. Offic. cap. 22. Joannes Abrinc. de Eccl. Off. pag. 44. et liber Usuum Ordinis Cisterc. cap. 21. Concilium Biterrense ann. 1233. cap. 20 :

Item consulimus, ut Mandatum pauperibus, saltem in hebdomada semel fiat, sicut in Monasteriis ordinatis fieri quotidie consuetum est.

Hinc Mand a nostris nuncupata hc ceremonia, quam non monachos tantum, sed etiam clericos, certis anni temporibus, adjuncta in pauperes erogatione, usurpasse certum est. Necrol. Paris. Ms. vij. Id. Jan. :

Ordinatum est et statutum sollempne illud Mandatum Quadragesim, in quo singulis diebus a secunda feria post Invocavit me usque ad quintam feriam in Cna Domini, solis diebus Dominicis exceptis, etc.
Charta Phil. Pulc. ann. 1309. in Reg. 13. Chartoph. reg. ch. 112 :

Ad supplicationem dilectorum nostrorum prpositi, decani et capituli ecclesi Attrebatensis, ad augmentationem cultus divini in eadem ecclesia, et prcipue cujusdam elemosin, vulgaliter vocat le Mande, qu per eos annuatim certis temporibus fieri consuevit, etc.
Joinvil. in S. Ludov. edit. reg. pag. 321 :

Com il soit acoustum en l'ordre de Cistiaus que certains moines en chascune abeie de cele ordre, ore cil, ore il, chascun Samedi apres vespres, combien que li jors soient sollempnex, doivent laver les piez as autres en fesant le Mand, etc.

Occurrit rursus ibid. pag. 342. Quo sensu etiam hc vox Mande legitur in Constit. Fontis-Ebraldi cap. 23. 10. MANDATUM, Domus hospitum in Monasteriis, quod hospitum advenientium pedes lavarentur. Chronicon Lobiense :

Fabricam domus susceptionis hospitum, quam Mandatum vocant, perfecit.

Historia Abbati Condomensis pag. 507 :

Fecit reparari et meliorari domum Mandati, ubi recipiantur hospites et pauperes.

Silvester Giraldus in Cambri Descript. cap. 10. de Wallensibus :

Adeo nempe hospitalis hic gratia communione ltatur, quod itinerantibus ea nec offeratur, nec petatur : tantum etenim domum intrantes protinus arma custodi tradunt, deinde statim aquam offerentibus, si pedes ablui permiserint, hospitio suscepti sunt : aqu nimirum pedibus oblatio, hospitalis apud hanc gentem est invitatio.

Vide librum Usuum Ordinis Cisterciensis cap. 79. 107. 11. MANDATUM, Proclamatio solemnis, qu inter Missarum celebrationem fieri solet, Gall. Annonce, ban. Charta Nic. Camerac. episc. ann. 1270 :

Tenebitur dictus capellanus, si in capella sua diebus Dominicis et festivis celebrare voluerit, post offertorium Miss dict parochi de Barastre, et post Mandata, qu a sacerdotibus talibus diebus fieri consueverunt, dum tamen Mandata ante consecrationem fiant, Missam suam celebrare.
MANDEBURDA. Vide in Mamburnus. MANDERIUS. Vide Mandatarius. MANDIBILE Festum. Vide in Festum. MANDIBILIS, qui potest manducari. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mandibilis, Manjable. Guibertus lib. 2. de Pigneribus Sanct. cap. 3 :

Deum ergo et hominem Mandibilem fieri qu permittet ratio ?

MANDIBULA, Maxilla, Gall. Machoire. Chron. S. Mari Magdal. Ms. :

Anno Domini 1458. die 29. Junii, regnante serenissimo principe rege Renato, fuit missus per eundem principem R. in Christo pater episcopus Massiliensis D. Nicolaus de Francanii ad transferendum Mandibulam capitis B. Mari Magdalen de civitate Aquensi et de monasterio montalium de Nazareth ad sanctum Maximinum.

MANDIBULUM, Mantile. Charta Rudesindi Episcopi Dumiensis r 1076. apud Antonium de Yepez in Chronico Ord. S. Benedicti tom. 5 :

Ad ministerium refectionis, mensas, Mandibula, sabana, aquamanilia, et facitergia, discos, et paropsidas, fialas, et inferturias argento sculptas et auro perlucidas, etc.

Supplem. Antiquarii : Mandibulum, , laquear. MANDIBURDIUM, Mandiburnus, etc. Vide Mundiburdus. MANDICARE, pro Mendicare, in Charta ann. 1407. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 87 :

Ali vero (gard vacant) propter recessum aliquorum ex dictis garderiis, qui recesserunt a dicta castellania et a patria Dalphinali, aliqui Mandicando, et alii aliter et alio modo nullis bonis sibi relictis.
MANDICUS, Lignea figura hominis, qu ingens solet Circensibus malas movere, quasi manducando. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7613. Vide Manducus. MANDILE, pro Mantile. Charta ann. 1197. apud Ughellum tom. 7. pag. 1275 :

Duo Mandilia parva Saracenica, quinque Mandilia cum profulis, etc.

Grcis , in Vita S. Nicolai Studit pag. 913. et in Anonymo Combefisiano in Lacapeno n. 48. Pro Velum, Hisp. Mandil, Gall. Rideau, legitur in Charta ann. 1294. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 107 :

Cum vero colloquium hujusmodi fieri contigerit, sit inter dominas et ostia gradizel intermedium Mandile.
Haud scio an inde Mendilh, in Lit. remiss. ann. 1468. ex Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 59 :

Icellui Guillaume persa au suppliant son Mendilh, qu'il portoit en droit de son estomac.
Vestimenti genus esse videtur. MANDITUM, Lo mangano, in Glossar. Lat. Ital. Ms. MANDOADO. Vide Mandualis. MANDONES, in Glossis Isidori, Ambrones, Ardeliones, a Manducare. Mando, Mandox, mangeur, hardel, lecheur, in Gloss. Lat. Gall. Sangerman. MANDORA, f. Placent species. Charta ann. 1221. tom. 1. Hist. Cassin. pag. 317. col. 1 :

Tenimentum Dameli debet facere hominium et fidelitatem,..... et unam tortellam de tribus pullis et tribus Mandora de ovis.
MANDRA, Monasterium. Vox etiam Grcis recentioribus eodem significatu nota. Alcuinus Epist. 27 :

Clestis Mandr agmina.

Idem lib. 2. de Vita S. Willibrordi :

Circuit idcirco vigili hoc tutamine Mandras : Nominibus meritis ut Christi augeret ovile.

Charta Rogerii Regis Sicil. ann. 1130. apud Rocchum Pirrum tom. 1. pag. 304 :

Decernimusque pro Episcopali jure solvere eandem Mandram dict Ecclesi Episcopali (Messanensi) annuos census 100. libras cer, 20.

thuris, etc.

Alia Sixti PP. IV. ibid. pag. 305 :

Decrevitque pro omni Episcopali jure solvere Mandram Ecclesi Episcopali Messan annuum censum, etc.

Vide Epistolas Hormisd post Epist. 21. dicta Monasteria quidam putant, id est, a specubus et cavernis, in quibus primitus Monachi habitarunt, et Monasteria sua exstruxerunt : Grci enim vocant speluncam. Gloss. vet. : Spelunca, . Gloss. Gr. Reg. MS. Cod. 1673 : , , . Gloss. Lat. Grc. : Caul, , . Alii, ut Budus, a grege Monachorum, cui, ceu Mandr, id est, ovili, prsint pastores Abbates : quippe Latinis quoque Mandra pro grege passim sumitur apud Juvenal. Sat. 3. et Martial. lib. 5. Chronicon Novalicense cap. 19 :

Frodoinus qui pridem Pastor et inclitus Evex, Nam per decies quater stabuli custos oviumque est.
Ugutio :

Archimandrita, Princeps vel pastor ovium, unde quadam translatione Episcopi et Archiepiscopi et Sacerdotes dicuntur Archimandrit, quasi Pastores ovium Christi.

Vide Gloss. med. Grcit. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mandra, bubulcus, qui nomina boum mandat memori, Boyer, Prov. Aliud Gall. Lat. ex Cod. 7684 : Mandra, Bouvier ou bergier ; i. bubulcus. Vide supra Fracta. Mandra, Cellula monachica. Vita S. Ethelwoldi sc. 5. Bened. pag. 615 :

In tertio quoque cnobio Wintoniensi, quod... in honore semper Virginis Mari Deo consecratum, Mandras sanctimonialium ordinavit, quibus matrem... Etheldridam prfecit, ubi regularis vit norma hactenus observatur.

Hinc Mandres vulgo dicitur vicus quidam in Briegio, non procul a Braia Comitis Roberti, a Mandris scilicet, id est casulis, ut observat Valesius in Notit. Gall. pag. 422. tumultuario opere ex ligno factis. A Mandra, monasterium, Mandrita, pro Monacho. Epitaphium Gaitelgrim Principis Beneventan, quod exstat in ea urbe, in interiori Ecclesia Monialium S. Petri :

Huc Lector propera, Mandritam corde saluta.

Iter Germanicum Mabillonii tom. 4. Analect. pag. 57 :

Consecrat diculam Mandrita lupambulus istam, Abbas Ramvoldus quam tibi, Christe, struit.
Ermenoldus in Vita S. Soli cap. 9 :

Mandritis e diverso venientibus.

Walafridus Strabus Abbas Augiens. de Vita S. Othmari cap. 1 :

Boni Mandrit studium in ipso executus.

Ubi pro abbate usurpatur. , in Concilio Constantinopolitano sub Menna act. 5. Hinc qui Mandritis prerat, Archimandrita dicitur. Avitus Viennensis Epist. 2 :

Copios multitudinis prpositus fuit, cujus officii personas Episcopi Orientales Archimandritas appellant.

Vide Glossar. Meursii et Fabroti ad Cedrenum. Mandrogerontes, apud Luitprandum in Legat. cap. 55. Vetuli Monachi. MANDRABULUS. Annales Novesienses apud Marten. tom. 4. Ampliss. Collect. col. 670 :

Mandrabuli equidem more res mecum successerunt. Eram enim ante in quietiori loco constitutus..... Hic inter armorum strepitus... vivitur.

MANDRAGORA, Pomi genus, cujus mentio fit Gen. 30. 14. nostris etiam notum sub nomine Madagoires, quod pretiose asservatum sibi divitiis acquirendis idoneum somniabant. Hanc superstitionem memorant Commentaria ad Histor. Caroli VI. et VII. pag. 121 :

Et en ce temps (frere Richart Cordelier) fist ardre plusieurs Madagoires que maintes sottes gens gardoient en lieux repos, et avoient si grant foi en celle ordure, que pour vrai ils croyoient fermement que tant comme ils l'avoient, mais qu'il fust bien nettement en beaux drapeaux de soye ou de lin envelopp, que jamais jour de leurs vies ne seroient pouvres.
Mandagloire, in Bestiar. Ms. :

Jouste Paradis en un mont, Illuec ou croit le Mandagloire.

MANDRATOR, Cavillator, calumniator, in Glossis MSS. Papias et Gloss. Isid. : Manda, deceptio, fraus. Leg. Mandra. Vide Manda 1. MANDRINUS, pro Marturinus vel Martrinus, apud Albert. Aquens. lib. 2. Hist. Hierosol. cap. 16. ut monet Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 412. Vide Martures. MANDRUS, pro Mandra. Constit. Mss. Caroli reg. Sicil. :

Et nullas extorsiones per terras, campos et Mandros de rebus et animalibus faciant.

MANDUALIS, Germanis Mandel, Cancellus, qui desuper tumulum stat. Sic vetus Gloss. ad Legem Salicam tit. 57. ubi hc verba habentur : Si quis aristatonem, hoc est, staplum super mortuum missum capulaverit, aut Mandualem, quod est structura, sive selave, qui est ponticulus, sicut more antiquorum faciendum fuit, qui hoc destruxerit, etc. Editio Heroldi habet hoc loco Mandoado, eadem notione et origine, ubi Wendelinus : Mandel vocamus id, quod in metam surgit, veluti mergites segetum, veluti et camini ; unde mantel-vert dicimus lignum,

quod supra focum eminet, cui caminus superstructus est : ejus magnitudinis ac form (quadrat oblong,) solebat superstrui tumulis in defuncti honorem aliquid ex asseribus compactum, quod ornamenta tumulo instrata tegeret. Tumulos cancellis muniri solitos docet Pithus ex Gregorio Turon. cap. 30. de Glor. Confess. et lib. 4. de Miracul. S. Martini, et Fortunato in Vita B. Hilarii. Heroldi lectio longe probabilior doctissimo Eccardo videtur, nec injuria ; si quidem Mandoado, vox est Germanica, qua hc verba hominem mortuum, reddita esse existimat vir lingu su peritissimus : Man enim hominem ; Doado, Saxonibus Dode, Germanis superioribus Toter, mortuum designat. Vide Vitam S. Luc Junioris pag. 1009. edit. Combefisii. MANDUCALIS, f. Gistum, procuratio. Tabular. S. Eparchii Inculism. fol. 43 :

Hoc igitur totum, quidquid in ipso manso habere videor, et meum dominicatum, et meos Manducales, censuales, et feodum nepotis mei Iterii, etc.
Fol. 49 :

Unus mansus debet 12. denar. 1. arietem, 4. sestar. de cibaria, 1. Manducalem.

Fol. 75 :

Neque celabit justitias, cum cognoverit eas, monacho obedientiario Manducales Prpositales, id est, les restoblages simul accipient, etc.

Adde fol. 123. 1. MANDUCARE, Convivium, refectio ; Jus etiam divertendi in domum alterius convivii causa. Charta Pontii Archiep. Arelat. ann. 1000. tom. 6. Spicil. Acher. pag. 428 :

Tali tenore, ut pascat tres pauperes ad unum Manducare de ipso conducto, quo ipse manducaturus est.
Charta ann. 1086. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 122 :

Consuetudinibus Pontificatus sedis, Manducare scilicet, circadis et synodo specialiter nominando exceptis.
Vide Pastus. Manducare per consuetudinem dicitur, in Chartul. S. Alb. Andegav. :

Gosfridus..... per forciam suam perexit ad Campigniacum, et Manducavit ibi, ut aiebat, per consuetudinem.

Qui una comederant, vel hospitati fuerant, sibi mutuo, quacumque ex causa, per septem sequentes dies damnum inferre non licebat ex Usaticis Barcin. Mss. cap. 117 :

Si quis cum alio hospitaverit vel comederit, septem sequentibus diebus ab illius damno se abstineat, vel per aliquod ingenium aliquam forisfacturam nullomodo ei faciat, nec per seniorem suum, nec per amicum, nec per

semetipsum.

2. MANDUCARE super tumulos mortuorum prohibet Capitul. lib. 6. cap. 197 :

Et super eorum tumulos nec Manducare nec bibere prsumant. Quod si fecerint, canonicam sententiam accipiant.

Antiqua hc consuetudo, quam a paganis acceperant Christiani, quamque ut aboleret Augustinus, quantum laboraverit omnibus notum arbitror. MANDUCARIA, Comestio, pastus, ex Gallico Mangerie. Charta Vitriacensis ann. 1157 :

Insuper Abbas et Monachi, quicquid in terra Vitriacensi possidebunt, absque corveis et absque consularibus Manducariis, qu ad solum Abbatem pertinent, quidquid etiam in terris et feodis legitime deinceps possent acquirere, Ecclesi Vitriacensi perpetuo tenendum concesserunt.
Vide Comestiones. 1. MANDUCARIUM, Jus pastus, sive summa pecuniaria in ejusdem juris redemtionem exsoluta. Charta ann. 1187. ex Tabul. S. Melanii Redon. :

Petrus de Chaune pro quodam milite a se interfecto, quendam monachum fecit in Abbatia S. Melanii de ejus progenie, pro cujus receptione dedit Abbati..... unum Manducarium annuum et unam minam aven xii. den. annui redditus.
Vide Mangerium. 2. MANDUCARIUM. Regula Templariorum cap. 44 :

De Manducariis equorum. Nullus frater facere prsumat Manducaria linea, vel lanea, idcirco prius principaliter facta, nec habeat ulla, excepto cofinello.

Saccus videtur, in quo avena equis prbetur, ut et Gallicum Mengoire, in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix, ubi de rebus necessariis pro exercitu Scoti fol. 184. v :

Item il convient dix mille aunes de toille grosse pour faire Mengoires et autres choses.

MANDUCAT-PANEM, Cognomentum Isambardi testis, in Charta ann. 1120. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 25. MANDUCATUS. Tabul. Major. monast. :

Pro hac terra et de commendisa unam minam de Manducatu domini.

Hoc est, unam minam frumenti, de quo manducat dominus. MANDUCO, Vorax, gluto. Gloss. Isidor. Onomast. : Manduco, . Apul. Metamorph. lib. 6 :

Nec vos memoria deseruit utique quod jam dudum decreveritis de isto asino, semper pigro quidem, sed Manducone summo.
Vide Mandones.

MANDUCUS. Ugutio et Jo. de Janua :

Manducus, joculator, ore hians, turpiter mandens.

Papias : Lignea figura ingens, qu solet Circensibus malas movere quasi manducando. Vide Lexicon Martinii. MANDULA, Ital. Mandola, Amygdalum, Gall. Amande. Stat. Riper. cap. 12. fol. 3. v :

De qualibet soma Mandularum integrarum, de duodecim quartis, pro introitu soldi sex.
MANDULUS. Vide Mandalus. 1. MANDUM, Dispositio testamentaria. Charta Lusitanica r 1208. apud Brandaonum tom. 4. Monarch. Lusitan. pag. 270. v. :

Et mando, quod si omnes isti, quibus mando, adimpleri Manda mea non potuerint, convenire, etc.
Id. pag. 272 :

Dividant pecuniam inter se, excepta illa, quam mandaverit pro anima sua dari.

2. MANDUM, Convocatio, submonitio ad exercitum, seu Litter quibus vassallus ad servitium militare, quod domino suo feudali debet, citatur. Litter ann. 1340. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 53 :

Parati nobiles et Francos vestr Castellani librare per omne tempus et modum in aliis nostris litteris dicti Mandi insertum.
Instrum. ann. 1339. ibid. pag. 65 :

Obviavimus Gileto de Lustrino... qui ibat ad D. nostrum Dalphinum ad secundum Mandum.

Extractum computi ann. 1327. et 1328. ibid. tom. 2. pag. 216 :

Item in vigilia B. Joannis B. Peroto messagerio misso eques de Cabeolo in Brianonesium pro Mando Flandriarum.
Aliud ann. 1334. ibid. pag. 245 :

Die sexta Julii Johanni de Alvernya misso in Gascoigniam pro Mando dom. et gentium in armis properando.

MANDUS, Vestis virginalis, in Glossis Isidori, quasi mantus, vel mantum, nostris Manteau. MANDYA, Pallii genus, quod Imperatorum ac Regum prsertim fuit. Acta S. Symeonis Stylit tom. 5. Maii pag. 301 :

Pientissimus autem Imperator Justinus... saccum indutus luxit ; adeo ut festa quoque luce procedens in templum, coronam aut chlamydem gestare renuerit ; verum sic simplici habitu cum solo Mandya purpureo processerit.
Vide Glossar. med. Grcit. v. .

MANE, Oriens. Charta Lotharii Regis Itali ann. 946 :

Sunt autem cohrenti ipsius terr a Mane via, a meridie et vespere supra taxam S. Prosperi, a septentrione, etc.
Vita S. Domitiani, apud Guichenonum in Hist. Bressensi pag. 231 :

Et terminatur a Mane interque consortes colonos, et campum de ipsa ratione, subtus viam a meridie via, a sero inter consortes colonos, etc.
Rollandinus in Summa Notari :

A Mane possidet L. a meridie N. a sero et septentrione sunt vi public, etc.

Adde Ughellum tom. 4. Ital. Sacr pag. 212. 228. 229. Paradinum lib. 2. Hist. Lugdun. cap. 103. Hist. Pergamensem tom. 3. pag. 183. Statuta Mediolan. part. 2. cap. 329. Chron. Parmense apud Murator. tom. 9. col. 763. etc. Qu vox per Main et Mein a nostris olim reddita est. Joinvil. in S. Ludov. edit. reg. pag. 86 :

Me commenda... que mangasse avec li ades et au soir et au Main. Vespere et Mane et meridie.
Poema Merl. Ms. : Caton en Roman :

Comment. in Psalter. ex Glossar. ibid. : U Vespre, et ou Mein et ou midi. Ubi psal. 54. v. 18. habet :

Il vous en converra moult Main issir fors. Teus rit au Main, qui au soir pleure.
Bono Mane, Phrasis Gallica, de bon matin, multo mane, ut habet Cicero lib. 5. Epist. 4. ad Att. Diarium Magist. Ceremon. Cur. Rom. inter notas Godefredi ad Carolum VIII. pag. 711 :

Feria sexta dicta mensis Januarii, Bono mane recesserunt ex urbe Ascanius vicecancellarius et de Luneat Cardinales.

MANEA, Cist species piscationi accommoda, Gall. Manne. Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 118. v :

Dedit... de feodo prpositali... panicios et gessias et vessias et linos et charbas tali pacto, ut faciat Maneas ad unam de piscaturis S. Joannis, quantum opus fuerit in toto anno.
Vide supra Manda 3. MANEAGIUM. Vide Mainagium 1. MANEBRA, Corvata, servitium manuale quod vassalli et subditi domino suo exhibere tenentur. Charta Philippi Pulcri Regis Franc. ann. 1287 :

Questas suas et tallias et redevantias qu vocantur Manebre, et alias bladadam et vinatam dicti castri... tradiderunt.
Vide Manopera.

MANECANTANS, Officium in ecclesia Lugdunensi, cui Missam matutinalem celebrare incumbit. Acta capitul. Mss. ejusd. eccl. ad ann. 1345. fol. 117. r. col. 2 :

Ordinaverunt quod ex nunc, sive matutin fuerint in choro, sive retro altare, quod Manecantans, qui nunc est et qui pro tempore fuerit, incipiat Missam matutinalem.
Vide in Manicare 1. MANEDA, Mansus, habitatio, domus. Charta ann. 1041. in Append. Marc Hispan. col. 1083 :

Donamus... prdictum quoque castrum, cereas et Manedas suas, sicut illa via qu exit a monasterio, etc.
MANEDERIA, Mansio, domus. Reg. A. 2. Cam. Comput. Paris. ad ann. 1322. fol. 54. v :

Augerio de Grammonte domicello dantur du Manederi, quamlibet de xxv. lib. Turon.

Vide Maneda. MANEFICIUM, Supellex, opus, manuum . Consultatio post Observantias Regni Aragon. pag. 43. v. :

Et duas bestias meliores arativas, si sint, cum omnibus suis apparamentis, et unam taceam argenteam, et (ex) omnibus Maneficiis unum antepartem. Et ista duo ligna insimul conjungantur cum una Manegia de ferro.
Rursum cap. 11 :

MANEGIA, Manubrium : unde in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Manegue, Prov. manubrium. Guido de Vigev. Ms. de Modo expugn. T. S. cap. 8 :

Conjungantur amb (rot) insimul cum una Manegia ferri, qu fit in medio feramentorum, et super ipsis ferris volvatur ipsa Manegia cum illis duabus rotis indentatis exterius sic positis.
MANEGIUM, Palus castaneus, quo sustentantur vites, ut sentit Julius Porro Lambertenghi in sua editione Lib. Consuet. Mediol. ann. 1216. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. xvi. col. 885 :

Dominus quoque semper prfertur aliis creditoribus etiam anterioribus in fructibus, qui ex terris suis exierint, in fictis, tertio et medietate, et blava data pro semine, et denariis datis pro Manegiis et radiis.
Fr. MANEGUERIUM, f. perperam pro Marescagium, Palus, locus palustris, Gall. Marais. Charta Gaucelini Abb. Anian. ann. 1202. apud Stephanot. Antiquit. Benedict. Occitan. MSS. part. 1. pag. 330 :

Et totius alterius juris ordinarii vel extraordinarii quod unquam

monasterium Anianense, vel aliquis nomine ipsius monasterii, habuit, tenuit, vel percepit in stagno, mari et Manegueriis, vel in usaticis, vel in servitiis eorum, etc.

Vide Mariscus. MANELATA, Herba perniciosa et mala, Scotis, Guild appellata, Lolium Skeno. Statuta Alexandri III. Scoti Regis cap. 18 :

Si firmarius tuus ponat Manelatam in terra Regis vel Baronis, et non vult eam deliberare et mundare, debet puniri sicut seductor, qui ducit exercitum in terram Domini Regis, vel Baronis.
Et 2 :

Si nativus tuus habeat Manelatam in terra tua, pro qualibet planticula dabit tibi vel cuilibet alii suo domino mutonem ad forisfactum suum, et nihilominus terram mundabit a Manelata.

Legem hanc tulisse aiunt Kenethum Regem, delinquentem primo bove mulctasse ; secundo denis, tertio terr amissione. Vide Hectorem Boetium lib. 10. Histor. Scotic. MANENTES, Inquilini, coloni. Sed proprie

Manentes sunt, inquit Ranfridus, qui sub Friderico II. floruit, qui in solo alieno manent, in villis quibus nec liberis suis invito domino licet recedere. Isti Manentes prstant aliquando certos reditus, et prstant certa servitia. Item et Manentes appellamus, qui 30. annis in solo alicujus supersederint : et dominus soli pro Manentibus habuerit, et manentia servitia vel reditus, vel operas vel collectas, pro maritanda filia, et pro aliis ab illis 30. annis... petiit scientibus et patientibus ; vel etiam si alibi habitant voluntate domini, manentia tamen servitia dominus retinuit.
Gregorius Turon. de Vitis Patrum cap. 1 :

Relinquentes hoc habitaculum, quod expetierant, ad villas Manentium sunt regressi.

Helmodus lib. 1. cap. 10 :

Septem mansis, totidemque Manentibus ex hreditate patrum fuit contentus.

Donationes fact Ecclesi Salisb. cap. 4 :

Tradidit ad eandem sedem... villam dictam Opinga, casam et curtem, cum territorio, et silvam, Manentes 20.
Cap. 8 :

Tradidit villam Loufi casam et curtem, cum territorio suo, et Manentes 15.
Eodem cap. :

Tradidit... casam cum curtifero suo et territorio et Manentes 9. cum colonis et aliis appendiciis suis.
Ex quibus liquet, colonos et manentes eosdem esse, qui et interdum servi Manentes dicuntur. Cap. 1 :

Comparavit ad eam villam, qu dicitur Pindigia, cum servis ibi Manentibus in coloniis suis.

Cap. 2. Dedit Manentes servos duos ad Megilingen. Concilium Cloveshoense ann. 822. cap. 11 :

Ut pro plena reconciliatione susciperet terram centum Manentium.

Mox :

Retenti sunt enim tres Manentes de prdicta conditione, et libri 47. Manentium.
Asserus Menevensis ann. 855 :

Omnem hreditariam terram suam semper in decem Manentibus unum pauperem aut indigenam, aut peregrinum, cibo, potu, et vestimento successoribus suis usque ad ultimum diem judicii post se pascere prcepit.
Charta Ugonis et Lotharii Reg. Itali ann. 932. apud Eccardum Orig. Habsburgo-Austr. col. 151 :

In loco Mozatico Manentes duos, in Arsitulo Manentes duos, etc.

Terra decem Manentium, in Charta Ecfredi Regis. Adde Egbertum de Ecclesiastica institutione pag. 92. Vitam S. Machuti cap. 14. Adamum Bremensem cap. 54. Albertum Stadens. ann. 961. Chronic. Laurisham. pag. 64. Fr. Mariam in Mathild. lib. 3. pag. 100. Auctar. ad Matth. Paris pag. 155. 156. Ughellum tom. 1. pag. 854. Monast. Anglic. tom. 1. pag. 109. etc. Gallis, Manans et habitans, qui et Couchans, et levans dicuntur. Vide Raguellum et Haltaus. Glossar. German. voce Hbner, col. 962. Submanentes, Iidem, qui Manentes, qui sub dominio alicujus manent : Soubsmanans, in veteri Consuetud. Ambian. art. 82. 90. et veteri Bononiensi art. 1. 2. 4. Tabular. S. Bertini :

Decimam omnium terrarum suarum dominii mei et animalium ipsius, et Submanentium suorum, et hospitum resignavit in manu mea, etc.
Charta Caroli Flandr. Comit. ann. 1112 :

Submanentes vero S. Silvini in villa Alci ad domos suas construendas materiam lignorum sufficientem accipiant.

Occurrit ibid. semel. Submansores, Eadem notione. Charta Roberti Comit. Flandr. ann. 1101. apud Mirum tom. 2. pag. 1148 :

Ut homines ipsius Ecclesi vestr, qui Submansores nuncupantur, ab

omni publica exactione ac jugo etiam dominationis su sint liberi et immunes.

Charta Philippi Comitis Flandr. ann. 1183. apud eumd. tom. 1. pag. 716 :

Hac inter cteras libertates gratia potitur, ne Submansores ejusdem Ecclesi ab omni publica exactione liberi, etc.

MANELOQUIUM, Conventus et consultatio opificum matutina. Vide Haltaus. Gloss. Germ. voce Morgensprache, col. 1367. MANEOPERA, pro Manuopera. Charta Hugonis Episc. Gratianop. ann. 1094. in Tabular. ejusd. Eccl. fol. 14 :

Nantelmus de Jerra habuit 3. chabanarias pro Episcopo Hugone Gratianopolitano, qui reddit unaquaque 13. sextarios de civata... et opera et Maneopera.
Vide Manopera. 1. MANERE, Detinere, demorari, Gallis Arrter. Oberti Cancellarii Annal. Genuens. lib. 2. apud Murator. tom. 6. col. 308 :

Et appropinquantibus ibi Manserunt galeas ad Arelatem et Tencataliam circa dies viginti gentes Comitis, ut irent cum iis super Pisanos et darent illi secundum suum arbitrium.

2. MANERE, Coire, vel matrimonio conjungi, aut cum muliere rem habere, Concilio Vermeriensi ann. 752. cap. 2. 17. 19. 20. et Compend. ann. 757. cap. 10. 14. 15. 17. Collatio Leg. Mosaic tit. 5 :

Moyses dicit : Qui Manserit cum masculo mansione muliebri, aspernamentum est, ambo moriantur.
Ubi Editio vulgata Levitici cap. 20 :

Qui Dormierit cum masculo coitu femineo, etc.

Apud Senecam lib. 3. de Benefic. cap. 15. et Suetonium in Augusto, manere apud aliquem, est cubare, uti observatum a Salmasio. MANERESIUS, Ensis species. Lit. remiss. ann. 1335. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 254 :

Johannes de Pinu... armatus cum ense et bloquerio ac spaleriis, etiam cum dicto ense sive Maneresio evaginato in via publica.
Vide supra Manarixius. 1. MANERIA, Idem videtur quod infra Manerium, habitatio, vel villa rustica. Charta Ildefonsi Regis Aragonum apud Gariellum in Episcopis Magalon. pag. 159 :

Scilicet castrum meum, et villas, et mansos, et terras, et vineas, et prata, et justitias, et firmantias, et Manerias, et nemora, sive culta, sive inculta, etc.

Charta Philippi Pulcri Reg. Franc. ann. 1302. apud Menester. Hist. Lugdun. pag.

83 :

Neque arbores qu ab antiquo servat fuerunt propter decorem et amnitatem Maneriarum... aliquo tempore scindantur.
Bern. de Breydenbach Itin. Hierosol. pag. 78 :

Sarraceni fecerunt sibi Maneriam, et maxime de sepulchro ejusdem B. Johannis B. quod de marmore fuit factum, etc.

Vide Manerium. 2. MANERIA, Modus, ratio, ut mox Maneries. S. Bern. de Cantu tom. 1. edit. Mabill. pag. 696 :

Utrumque, inquies, falsum : quia nec omnes cantus prim Maneri in illa tantum possunt terminari, cum et finem in g ponant per b rotundum ; nec omnes qui in illa terminantur prim sunt Maneri.
Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalph. pag. 98 :

Qulibet bestia onerata telis, pannis cujuscumque Maneri sint, ferro seu cupro operatis... debet pro pedagio 12. denarios. Hi tamen exponunt genera, id est, Manerias.

Occurrit rursum infra in voce Manerium. Ablard. de gener. et spec. pag. 523. ed. Cousin. : Vide doctissimum editorem Prfat. pag. 151. et Schmid. ad Petr. Alphons. Disciplinam clerical. pag. 97. num. 3. et pag. 150. num. 4. 3. MANERIA, Exactionis genus. Vide Manneria. 1. MANERIES, Gall. Maniere, Modus, ratio, via. Ugutio :

Species dicitur rerum Maneries, secundum quod dicitur, Herba hujus speciei, id est, Maneriei, crescit in horto meo.
Chron. Pipini apud Murator. tom. 9. col. 706 :

In eodem etiam viridario omnis herbarum et arborum Maneries habebatur.

Epistola Gregorii IX. PP. ann. 1228. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 948 :

Sed exinde gravius indignatus novas nocendi Maneries adinvenit.

Joan. Sarisberiensis lib. 2. Metalogici cap. 17. de quodam Philosopho sui temporis :

Nunc enim cum genus audit vel species, res quidem dicit intelligendas universales, nunc rerum Maneries interpretatur. Hoc autem nomen, in quo auctorum invenerit, vel hanc distinctionem, incertum habeo : nisi forte in Glossematibus, aut modernorum linguis doctorum.
Sanutus lib. 2. part. 4. cap. 24 :

Pict gale sint tali modo et Manerie.

Utuntur prterea S. Bernardus Epist. 339. Chronic. Windesem. lib. 2. cap. 44. Tho. Archid. Spalat. in Hist. Salonitana cap. 30. Jacobus Cardin. de Anno

Jubilo cap. 6. Hubertus de Mirac. lib. 2. cap. 1. Frideric. II. de Arte venandi pag. 18. 30. 37. Adde Hist. Dalph. tom. 2. pag. 316. Acta SS. tom. 2. Junii pag. 396. etc. Vide Maneria 2. 2. MANERIES. Congeries lapidum. Dief. MANERIUM, Habitatio cum certa agri portione, a manendo dicta, Gallis, Manoir : quomodo in Consuetudinibus nostris municipalibus vulgo accipitur pro prcipua feudi domo, qu cum universo ipsius ambitu penes primogenitum esse debet. Vide Raguellum. Manerium vero aliud apud Anglos sonat : Cowello enim idem est, quod unius feudi circuitus. Rastallo est res composita ex diversis rebus, verbi gratia ex habitatione, terris arabilibus, pascuis, pratis, silvis, reditibus, advocatione, curia Baronis, etc. Ut vero manerium sit, debet esse ab antiquo, cujus memoria non exstet. Maneriorum differentias ita exequitur Bractonus lib. 4. Tract. 1. cap. 31. 3 :

Sciendum est, quod Manerium poterit esse per se, ex pluribus dificiis coadunatum, sine villis et hamletis adjacentibus. Poterit etiam esse Manerium per se, et cum pluribus villis, et cum pluribus hamletis adjacentibus, quorum nullum dici poterit Manerium per se, sed vill, sive hamlet. Poterit etiam esse per se Manerium capitale, et plura continere sub se Maneria non capitalia, et plures villas, et plures hamletas, quasi sub uno capite aut domino. Manerium autem fieri potest ex pluribus villis, vel una : plures enim vill poterunt esse in corpore Manerii, sicut una.
Idem lib. 5. Tract. 5. de Exceptionibus cap. 18. discrimen inter Mansionem, Villam, et Manerium, sic describit :

Mansio esse poterit constructa ex pluribus domibus, vel una, qu erit habitatio una et sola sine vicino ; etiam etsi alia mansio fuerit vicinata, non erit villa, quia villa est ex pluribus mansionibus vicinata, et collata (collecta) ex pluribus vicinis. Manerium autem fieri poterit ex pluribus villis, vel una : plures enim vill possunt esse in corpore Manerii, sicut et una, et ad unam mansionem pertinere poterunt plura tenementa... Item quandoque est Manerium in villa, et ubi non fuerit nisi unica villa in Manerio, denominari possunt uno nomine, et tenementa tali manerio adjacentia erunt in tali villa, et in tali Manerio, et Manerium a villa e contrario.
Adde Fletam lib. 6. cap. 51. Vide Phillips. Histor. Jur. Anglici tom. 2. pag. 181. Maners, eadem notione qua Manerium apud Anglos, usurpat MS. :

Villes essillent et Maners, Mesons ardent, prennent avers.

Manerium, vill appellatione donatur ab Orderico Vitali lib. 4 :

Ducentas et octoginta villas (quas a manendo Manerios vulgo vocamus) obtinuit.

Hinc, Maneria Regalia, apud Ingulfum pag. 880. et Dominica Maneria, in Diplomate Joannis Regis Angli apud Matthum Paris ann. 1215. qu Scriptoribus vill regi appellantur. Idem ann. 1249. pag. 508 :

Ad alterutrum dictorum Maneriorum mansurus perrexit.

Occurrit spe in Legibus Henrici I. et in Chartis et Scriptoribus Anglicis Manerium vox, quam a Normannis in Angliam invectam opinantur plerique, cum ante Normannos vix in veteribus Tabulis reperiatur. Manerium, nude pro de seu domo rustica, Gall. Maison de Campagne. Genealogia Comitum Flandri apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 425 :

Maneria civium Gandensium extra villam existentia comburentes.

Regest. 82. Chartophyl. regii ann. 1354. Ch. 139 :

Domum, seu Manerium, seu hebergamentum.

Index MS. benefic. dicesis Constant. fol. 58 :

Manerium presbyteratus est in dicta elemosina prope ecclesiam.

Menor, in Chartul. Campan. fol. 79. Nude pro Domo, in Charta ann. 1379. apud Boullum tom. 5. Hist. Univers. Paris. pag. 384 :

Et pro collegio Andegavensi Manerium seu domum quamdam, vocatam de Bueil, in vico Sauveresse situatam.

Pro palatio regio occurrit apud Elmham. in Vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 13. pag. 24. MANESCALLUS, pro Marescallus, Faber solarius. Statuta Massil. lib. 6. cap. 77 :

Et quia Manescallorum imperitia, seu defectu inclavant frequenter animalia, nulla coertione sequuta : providimus igitur prsenti statuto,... quod omnes Manescalli hujus civitatis Massili, etc.

MANESCALLUS Logiciorum, Gall. Marchal des logis, Qui hospitia regi et curi parat. Vide supra Logicium. MANESCERE, Illucescere, oriri. Tabular. S. Johannis Pinnat. apud Moret. Antiquit. Navar. pag. 381 :

Et die Lunis Manescente, Rege equitante suo equo rosello cum totos suos varones.
MANETIUM, Haud scio an mendum sit pro Manerium, certe eadem notione legitur apud Visselbec. in Chron. Huxar. ad ann. 1304 :

Bartholdus Ley obtulit eidem (S. Nicolao) post mortem suam Manetium suum in Amelunxia.

MANEY, Minuta stramina, Picardis Manes a verbo manere, quod remaneant in area cum majora colliguntur atque ligantur. Charta ann. 1303. e Tabul. Corbeiensi :

Dictus Symon nollet quod trituratores dictorum portionariorum seu censarii eorumdem... haberent Maneyas, sive les Manes, de dictis fourragiis.

Melius forte de manipulis intelliges. Vide supra Mandala. MANEZARE, Contrectare, Italis Maneggiare, Gall. Manier. Vita B. Catharin de Palantia tom. 1. April. pag. 652 :

Manezaverunt manus ipsius... et brachia qu erant alba et colorita. Efferatis vero animis Princeps, obsides eorum machinis alligatos, ad eorum tormenta (qu vulgo Mangas vocant) decrevit objiciendos.
1. MANGAGNA, Vitium, labes. Stat. Montis-reg. pag. 154 :

MANGA, pro Manganum, apud Radevicum Frising. de Gestis Frideric. I. Imper. lib. 2. cap. 47 :

Et si aliqua bestia vel besti fuerint in casu reddibitionis propter morbum, vitium et mangagnam, etc. xx. Mangagnas bladi.

Vide supra Magagna et Mahamium. 2. MANGAGNA, Idem quod mox Manganaria. Tabul. S. Andr. Avenion. : MANGAGNARE, ut Mahemiare, mutilare, graviter ldere. Vide Mahamium. MARGANA, pro quavis Machina. Epistola inter August. 8 :

Qui, inquam, modus, id est, quomodo id faciant, qua arte, quibus Manganis, quibusve instrumentis, aut medicamentis.

Vide Manganum 2. MANGANARE, Saxa, et alia quvis, manganis projicere, emittere. Chron. Veronense ad ann. 1249. apud Murator. tom. 8. col. 634 :

Et ea die rocham dict terr obsederunt, et ibi steterunt, per duos menses circa dictam rocham cum xiii. manganis grossis, in ipsa rocha die noctuque Manganantibus ; et ipsam ceperunt.
Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1238. ibid. col. 1110 :

Brixienses Manganabant castra, et homines qui erant in dictis castris, etc.

Vide Manganum 2. MANGANARIA, Manguanaria, Mensura annonaria, qu stimatur in Charta ann. 1215. de pedagio Avenion. ex Cod. reg. 4659 :

Lesda bladi accipiatur in hunc modum, videlicet quod de singulis tribus Manganariis bladi aut leguminis, accipiant pro lesda unam cociam,... De tribus Manguanariis exportatis per terram, unum obolum... In exitu civitatis pro modio, tres obolos ; et modium intelligitur xvj. Manganari.

Quinquaginta libras frumenti hanc mensuram ponderare mihi dictum est ; quod tamen prstare nolim. Manganarius, Eadem notione. Charta ann. 1282. ex Tabul. S. Andr. Avenion. :

Item quod abbas teneatur dare ipsi corroserio xxv. cannas boni olei annuatim, v. Manganarios amigdalarum. Duodecim Manganarios annon,
in eod. Tabul. Manganus, Pari significatu ; si tamen non est contracte scriptum. Charta ann. 1239. in jam laudato Tabul. :

Retinens sibi... procurationem et visitationem, cum quinque vel sex bestiis semelin anno, et censum annualem duodecim Manganorum annon.

Alia ejusd. ann. in Hist. Ms. hujusce monast. fol. 63. r. habet, xij. Manguanos annon. MANGANARII, Manganellus. Occurrunt infra in Manganum 2. MANGANERIUS. Statuta Arelat. MSS. art. 123 :

Quolibet mense faciat curia ponderare panem Manganeriorum, et si panis Manganarie alicujus inveniretur illegitimus, panis ille frangatur et detur pauperibus.
Versio Gall. eorumdem Statut. ann. 1616. habet : Charta ann. 1344. ex Schedis D. Lancelot :

La Cour fera peser tous les mois le pain des bolangers et Manganiers. Item quod nullus pistor sive Manganeria sit ausus sive ausa lucrari pro sestario bladi nisi solum et dumtaxat sex denarios Turon.

Legendum forte Mangonarii et Mangonaria, a Mangonare. nundinari. Vide in hac voce. MANGANIA, Idem videtur quod Mahamium, seu mulcta pro illata gravi lsione prstanda. Statuta Vercell. lib. 2. pag. 34. recto :

Ita quod nemo admittatur ad petitionem Communi faciendam per eum occasione alicujus restitutionis, emende, vel Manganie, vel alterius rei, qui aliquid dare deberet Communi pro fodro.
Vide Mahamium. 1. MANGANUM, Prstigi. Hesychio :

, , , .

Apud Suidam exponitur , id est, mirum aliquid seu insolens. Eidem etiam est vas vinarium ligneum. Supplem. Antiquarii : Manganum. , obba. Vide Lexicon Martinii. 2. MANGANUM, et Mangana, numero multitudinis, Machin bellic jaculatori. Gloss. Grco-Lat. : , Manganum. Boxhornius a CambroBritannico Mangnel, aries bellicus, bellica machina, deducit. Gloss. Lat. MS. Regium : Machinas, Mangana, Insidi. Papias : Tormentum dicitur, quidquid vi torquetur, ut vulgo Manganum. Abbo lib. 1. de Obsid. Luteti vers. 364 :

Conficiunt longis que lignis geminatis

Mangana, qu proprio vulgi libitu vocitantur, Saxa quibus jaciunt ingentia.

Will. Tyrius lib. 3. cap. 5 :

Jaculatorias, quas vulgari appellatione Mangana dicunt et petrarias fabrefieri placuit.

Lib. 8. cap. 6 : Cap. 13 :

Castella et machinas jaculatorias, quas Mangana et petrarias vocant. Alii vero minoribus tormentis, qu Mangana vocantur, minores immittendo lapides, etc.
Thwrocz. in Aba Rege Hung. :

Quosdam vero lapidibus obruentes, alios autem in Manganis ferreis vastantes occiderunt.
Chron. Pisanum apud Murator. tom. 6. col. 102 :

Compositis autem ab ingeniosis Pisanorum artificibus Manganis, gattis atque ligneis castellis, urbem fortiter expugnabant ; et cum his machinis urbis mnia et mnium turres potentissime rumpebant.
Hinc Manganarii, in Hist. Miscella lib. 17. , apud Theophanem, et Leonem, in Tacticis cap. 5. 7. 27. cap. 15. 35. qui mangana conficiunt.

Ars est nota quibus usu balearica longo,

ut ait Will. Brito lib. 7. pag. 173. Voces istas nostri, hoc est, Latini, a Grcis hauserant, apud quos, , machina est. Niceph. Call. lib. 9. cap. 9 :

, , . ,

Nec dubium, quin Grci ipsi prius a Latinis acceperint, et a machina suum efformarint. Synaxaria ad 29. Octob. . Vide Glossaria Rigaltii, Meursii Fabroti et Cang. med. Grc. col. 840. Manganus, Idem quod Manganum. Bartholomi Scrib Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1224. apud Murator. tom. 6. col. 436 :

Post hc autem Terdonenses cum Alexandrinis apud Arquatam iverunt, et quum ibi Manganos erexissent in castrum ac ipsum prliarentur, etc.
Chron. Malvecii apud eumdem tom. 14. col. 911 :

Erexerant quoque petrarias, quas nos Manganos aut trabuccos dicimus, etc.
Manghanum. Chron. Parmense ad ann. 872. apud Murator. tom. 9 :

Quum ordinatum esset per Commune Parm exercitum facere generalem contra prdictos extrinsecos, et multa Manghana et apparamenta fierent.

Occurrit ibid. iterum. Manganellus, diminut. a Manganus. Card. de Aragon. in Honorio III. PP. apud Murator. tom. 3. pag. 568 :

Immissus ab adversa parte lapis Manganelli cecidit super caput ejus (Simonis Comitis) et comminutus expiravit.
Inventar. castri Sommer. in Occitan. ann. 1260 :

Item iiii. fonde de Manganello, etc.

Manganella, Idem. Charta ann. 1359. ex Bibl. reg. :

Prnominatis consulibus in adjutorium perficiendi opus... dicti pontis de fusta, qu nunc est in loco prdicto de Moisiaco de resta cert summ fustorum, qu pro provisione in obsedio B. Anthonini portata fuerant, dempta tamen de fusta et resta prdicta... fusta apta et dedita ad faciendum... Manganellas, usque ad valorem D. scutorum auri, dedimus.

Mangena, Idem quod Manganum. Occurrit vero apud Paulum Diac. lib. 21. Histor. Misc. Scriptorem Vit Lud. Pii ann. 803. Monachum Egmondan. in Chronico Belgico ann. 1160. Albertum Aq. lib. 2. cap. 31. lib. 3. cap. 25. 41. lib. 5. cap. 31. lib. 6. cap. 2. 11. Mangenella, diminutivum a Mangena, hoc est, minor machina jaculatoria, apud Albertum Aquens. lib. 7. cap. 3. et Jo. de Beka in Chron. in Joanne II. Episc. Ultraject. Mangenellus, in Computo ann. 1202. apud D. Brussel. de Usu feud. tom. 2. pag. cxc. :

Pro turre Musterolii facienda, et de granariis et logis ad Mangenellos, iiii. lib. et vi. s.
Manginella. Beka de Episc. Traject. tom. 1. SS. April. pag. 218 :

Applicando Manginellas ad quasdam turres.

Magnella, perperam pro Mangenella, apud Galbertum in Vita Caroli Comit. Flandr. n. 181. Magnellus, in Epist. Anonymi de capta urbe CP. ann. 1204. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 786 :

Prterea quidam Ussarius suus habebat Magnellum erectum, etc.

Chronic. Arnoldi Lubec. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 723 :

Nihilominus inter duas turres quaslibet seu petraria seu Magnellus erigitur.
Mango, Eadem notione. Vita Lud. Pii ann. 808 :

Adeo illam arietibus, Mangonibus, vineis, et cteris instrumentis lacessivit.

:

Chargie un macle d'or fin et de Mangons.

Ubi vox Mangon minus recte ad machinam bellicam, de qua mox, referri videtur. Est enim, ni fallor, monet species notissima, qu Mancusa alio nomine nuncupabatur. Vide in hac voce. Mangona, in Passione S. Thyemonis Archiepiscopi Juvavensis :

Primitus eum ligaverat, proh dolor ! ad machinam extructam, quam vulgo Mangonam appellant.
Mangonabulum. Chronicon Cornelii Zantfliet apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 280 :

Erectis autem petrariis, Mangonabulis, fundibulis, acriter impetitum est castrum.

Mangonale, apud eumdem Zantfliet in Chron. ibid. col. 386 :

Machinis petrariis fundisque, et Mangonalibus circum circa sagaciter ordinatis.

Vide Biblia. Mangonus. Ugutio :

Librilla dicitur instrumentum librandi, id est, projiciendi lapides in castra, Mangonus.

Mangonellus, Idem quod Mangenella. Will. Brito lib. 7. Philipp. :

Interea grossos petraria mittit ab intus Assidue lapides, Mangonellusque minores.

Utuntur hac notione Matthus Paris pag. 398. 502. 516. Rigordus ann. 1190. etc. Will. de Podio-Laurentii cap. 30. Jo. Monachus Majoris Monasterii lib. 1. Hist. Gaufredi D. Norm. pag. 94. Godefrid. Mon. ann. 1203. idem Willelm. Brito lib. 2. Philipp. pag. 107. 116. Monachus Vallis Sarnai cap. 86. Gesta Innocentii III. PP. pag. 88. etc. Mangonelli navales, in Addit. ad Matth. Paris pag. 108. Chronicon Petri VI. Regis Arag. lib. 3. cap. 24 :

Aprs faem la seure un Manganell de dos caxes de Barcelona aprs deldit giny qui tirava en la vila.
Ita Cod. MS. pro meranganell, apud Mich. Carbonellum. Mangoneau dicunt nostri Scriptores passim, Villharduinus n. 38. 86. 122. 207. Froissart. 1. vol. cap. 50. etc. Guillelmus Guiart sub ann. 1204 :

et l, avant et arrieres Gietent Mangoniaus et perieres. La grosse pierre arondie, Demaine a l'aller grant bondie.
Et alibi :

En ront Mangoniaus et perieres, Qui souvent tendent et destendent, En destachant grans escrois rendent,

Pierres qui par l'air se remue.

MS. :

Vous peussez bugles, Mangoniaux Veoir par dessus les carniaux.

Nostri vero non machinam jaculatoriam tantum Mangoneau vocabant, sed etiam quidquid ex ea emittebatur, ut observat Menagius in Origin. Gall. ex Froissart. lib. 3. cap. 118 :

Et avoient les Brabanons de tres grans engins devant la ville, qui getoient pierres de faix et Mangoneaux jusques en la ville.
Hinc Ovide MS. apud Borellum :

Onques pour une tor abatre, Ne vit-on Mangoniaux descendre Plus briement, ne du ciel destendre Foudre pour abatre un clocher.

Mangunella, in Vita Caroli Comit. Flandr. tom. 1. pag. 215 :

Securibus exciderunt jactatoria ingenia, scilicet Mangunellas quibus lapideam domum et turrim... prosternerent. Magnella

ex ead. Vita mox exscripsit D. Cangius. Mangunellum, apud Sugerium de Vita Ludovici Grossi cap. 17. Vide Fundabulum. 1. MANGANUS, Mango. Papias : Mangon, nis, seductor, qui vulgo dicitur Manganus. Capit. Aquisgran. ann. 779. cap. 77. et Capitularia Caroli M. lib. 1. cap. 79 :

Ut isti Mangones et cogciones, qui sine lege omni vagabundi vadunt.

Ejusmodi sunt, quos Gueux vocamus, qui ab hac voce videntur dicti. Si non ab Armoricano Cueux vel Keus, afflictio ; aut monosyll. Kaez, miser, Germanis Mengen. 2. MANGANUS, Machina bellica jaculatoria. Vide Manganum 2. MANGAPIUM, pro Mancipium, legi in MSS. Legis Burgundionum tit. 4. 1. monet Lindenbrogius. MANGELIA, Locus, ubi animalia damnum agris inferentia collocantur ad pabulum, nostris Fourriere. Inquisit. ann. 1351 :

Ducendo animalia capta ad Mangeliam, etc.

MANGENA, Mangenella, etc. Occurrunt in voce Manganum 2. MANGERIUM, Jus divertendi in domum alterius convivii seu pastus causa, vel jus illud in prstationes pecuniarias commutatum. Charta ann. 1181. apud Lobinell. tom. 2. Histor. Britan. pag. 133 :

In Caheneria habet Archiepiscopus unum quarterium frumenti... in terra Johannis Corbon. iv. minas frumenti et Mangerium. Unaqueque villa de

Espiniac debet Archiepiscopo 1. minam frumenti et arietem.

Alia ibid. pag. 156 :

Tenebam scilicet medietatem ecclesi, et de altera parte ecclesi xii. denarios de Mangerio Aprilis, de decima vini duas, etc.
Alia iterum ann. 1209. ibid. pag. 332 :

Prima (prbenda) sic est, decima Mangeriorum meorum omnium Quadragesim et Pentecostes pro c. solidis et in passagio meo de Vitreio.
Vide Manducarium 1. Mengier, eadem acceptione, in Charta Guid. de Brit. dom. de Penthievre ann. 1319. ex Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 484 :

Item les Mengiers de Pomeroit, etc.

Charta ann. 1404. in Reg. feud. comit. Pictav. Cam. Comput. Paris. fol. 102 r :

Item ung Mengier lui tiers, que doivent chascun an les hommes desditz villages.

Interdum nude, pro Cibus, refectio. Lit. remiss. ann. 1392. in Reg. 144. ch. 81 :

Aprs un grant et notable disner ou mengier, qui fu fait en une maison et taverne d'Aubmalle, etc.
Vita J. C. MS. :

Illuec firent un grant Mangier Morteus fu l'apareillier.

Mingnier et Mignier, pro Manger, Cibum sumere, in Consuet. Camerac. MSS. :

Aprs s'on se claimme le justice par eskievins, soit au main soit au viespre, et cil de cui on s'est clams n'est le maison le justice eure de Mingnier, li justice ne doit point avoir les xij Cambresiens pour le droiture de le prison : mais s'il y estoit eure de Mignier, fust au main, fust au viespre, Mignast u non, puis k'on li aroit livre sa provende, etc.
Vide Mengerium. Hinc Mengier de Dieu dicebant, pro Sacrum Christi Domini Corpus percipere. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 151. ch. 297 :

Comme Jehan Guilot eust semons Chartres ledit exposant,... dist que il garderoit bien ledit exposant et Richart de Mengier de Dieu Pasques.

At vero inferiores aul regi ministri, Menger sur le sac dici videntur, ad discrimen eorum, qui in cenaculo comedebant. Ordinat. hospit. reg. ann. 1317. ex Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 75. v :

Item il y aura deux aides qui Mengeront sur le sac sanz autre chose.
Et fol. 76. v :

Item devers le commun aura deux boutiers, et mengeront en sale.

MANGERUM, ut Mangerium, in Charta ann. 1153. tom. 1. Probat. Hist. Brit.

col. 618 :

In quibus quidem terris habet Redonensis episcopus per annos singulos Mangerum xx. solidorum Redonensis monet.
1. MANGIA, Eodem intellectu. Testam. Guill. le Borgne ann. 1215. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 828 :

Assignavit ei Henricus et D. Joslinus avunculus ejus, qui prsentes erant, totam decimam et Manyiam de Ploagat,.... et totam decimam et Mangiam et firmam molendinorum de Plelou, etc.
2. MANGIA, Manica, Gall. Manche. Regest. Comput. Visili in Dalphin. ann. 1337 :

Item pro quibusdam Mangiis ponendis in eorum tunicis 2. sol. 6. den.

Nostris etiam alias Mange. Consolat. Boet. MS. lib. 4 :

L'un fiert, et l'autre se revange, N'y ot haubert, faude, ne Mange, O demourast anel, ne maille.

Li Manges de la destral, Aratri manica, in Vit. SS. MSS. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. Esmanchon, pro Mancheron, eadem notione, in Lit. remiss. ann. 1386. ex Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 17 :

Icellui Jehannin avoit par pluseurs foiz la charrue du suppliant leve en hault sur les Esmanchons, etc. Ubi jus reddi sibi debuisset sine dolo malo, fraude, vel largitione, qu Mangiaria vulgo dici solet, etc.
Quo sensu potius quam pro fallacia, mihi intelligenda videtur vox Gallica Mengue laudata in Mango 4. MANGIARINUM, Cibi genus. Vita S. Franc tom. 2. Aprilis pag. 395 :

MANGIARIA, Gall. Mangerie, Vexatio, exactio. Stat. Genuens. lib. 4. cap. 82. pag. 135. r. :

Comedente ipsa cum sociabus Mangiarinum et carnes salsas circa horam diei sextam, inter prandium intravit gulam suam os carnium.
MANGIATORIUM, a Gall. Mangeoire, Prsepe. Ordinat. domus Dalphin. ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 394 :

Marescallus personaliter interesse debeat, ut avena vanetur, Mangiatorium seu prsepe mundetur, et fenum et avena, prout fuerit expediens, distribuantur.

MANGLAVIT, apud Luidpr. Antap. lib. 6. cap. 10. Clava armati, cohors imperatoria CPoli. Vide Glossar. med. Grcit. voce col. 847. 1. MANGO, Carnifex, laniarius, Boucher. Chron. Corn. Zantfliet apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 347 :

Receptus est idem miles ad ministerium Mangonum seu carnificum.

2. MANGO, Simoniacus ; hinc nostris Maquignon de Benefices. Hierat. Juris Pontif. pag. 88 :

Tanta fuit Regum nostrorum erga Deum pietas et religio, ut quoties effrenata Mangonum seu Magorum illorum caterva prodierit, statim legibus adversantibus cohibiti sunt, imo et exularunt.
3. MANGO, Prdo. Nicolaus Specialis de Sicul. reb. lib. 7. cap. 17. apud Murator. tom. 10. col. 1068 :

Armenta gregesque animalium hinc inde passim per agros vagantium, in castra undique a prdonibus congregantur, segetes ad maturitatis jam propinqua tempora declinantes ; nulla metendi opportunitate servata, non mess, quin potius a Mangonibus, quos assumpto ab effectu operum conveniente vocabulo moderni rapaces vocant, aliisque plebeis in castris manentibus divuls ac dispers. Mango

ergo a Manganum, Italis Mangano, quod ille instar Mangani, quo muri destruuntur, omnia labefactat evertitque. 4. MANGO, Fallax, deceptor, Imposteur. Glab. Rodulph. apud Duchesnium tom. 4. Script. Hist. Franc. pag. 43 :

Et licet plures sane mentis detestabile figmentum abominandum clamarent, vulgus tantum rusticane plebis Mangonem corruptum injusti nomen pro justo venerans, olim in suo permansit errore.

Eadem notione accipienda hc vox in locis Capitul. citatis ad v. Manganus 1. Hinc nostratibus Poetis Mengue, pro fallacia, dolus. Vide Mangiaria. Le Roman de sainte Leocade MS. :

Rome nos ret totes les mains, Rome nos ret et plus (pieds) et mains, Rome est si plne de Mengue, Que tos ses membres demengue.
Et pag. 602 :

5. MANGO, Equiso. Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 596 :

Sed ex adverso clamat Mango, justa ultione Dei percussus. Dictus palefredus infestatus et perterritus in mari se cum Mangone prcipitavit ; quo viso ipse dominus statim exclamavit : Sancte Yvo et valetum meum et palefredum tibi recommendo.
Mango, mercator equorum.... vel intermediator, ex Glossar. Lat.-Teut. MS. apud Haltaus. Glossar. Germ. col. 1956. voce Unterkuffer. 6. MANGO, Famulus, pedisequus, Gall. Laquais. Menoti sermones fol. 5 :

Non est cauda Prlatorum, qui hodie post ducunt canes et Mangones indutos ad modum armigerorum sicut Suytenses.

Ibid. fol. 161 :

Ipsa ante se misit Mangones portantes force de carreaulx de cramoisy, ut disponerent sibi locum.
Vel Page, ut in Codicil. 2. Caroli Andegav. ultimi comit. Prov. ann. 1481 :

Item legavit D. noster rex cuilibet Mangonibus suis, sive Gallice chacun de ses pages, summam tricentorum scutorum.

7. MANGO, Idem quod Manganum 2. machina bellica. Vide in hac voce. 8. MANGO, Discipulus, tiro, Gall. Apprenti, alias Mangon. Stat. sabbat. Carcass. ann. 1402. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 568. art. 28 :

Nisi tamen dictus talis magister vellet solvere et solveret de facto pro dicto mancipio sive Mangone dictum denarium qualibet septimana.
Lit. remiss. ann. 1448. in Reg. 176. Chartoph. reg. ch. 590 :

Hacquinet Duduret Mangon demourant en la maison de Jaquemart Hanocque, aussi Mangon demourant en la ville et cit de Tournai, etc.

Vide supra Mancipium 4. 9. MANGO, Pastor, ovium custos, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide supra Mandra. MANGOLDUS, Mensur genus. Tabularium S. Quintini de Monte :

Unde reddit quatuor Mangoldos aven.

Vide Mencaldus. MANGOMETA, Idem forte quod Manda. Vide in hac voce. Charta ann. 1312. e Tabul. Eccles. Anic. :

Andreas Chaberti donatus hospitalis levavit in Arragonio et aliis locis, se dicens esse procuratorem Ecclesi Aniciensis, licet non esset, Mangometas, commendas, legata, helemosinas factas ecclesi prdict.
Leg. Mangoneta, ut in Arest. ann. 1403. 1. Jun. ex vol. 9. arestor. parlam. Paris. :

Decanus et capitulum Aniciensis ecclesi erant in possessione et saisina... oblata capiendi,.... nec non medietatem Mangonetarum dicto altari oblatarum.
Aliud ann. 1402. 19. April. ibid. :

Toutes les Mangonnettes appartiennent en proprit et possession ausdits de chapitre (du Puy) seuls et pour le tout... est ordonn que sur le totage desdites oblations se prendra... le luminaire de l'autel, etc.
Oblationis itaque species est, illa forte qu in cera fiebat ; nisi monetam intelligas, qu nostris Mangon dicebatur. Vide supra Mancusa. MANGONA, Mangonalium. Vide Manganum 2. MANGONARE, pro Nundinari, Trafiquer, Maquignoner. Quod de iis propolis potissimum dicitur qui futiles merces vili pretio emtas aliquanto carius

distrahunt. Leges Ethelredi Regis Anglic apud Jo. Brompton. cap. 24 :

Si veniat ad mercatum Mongestre Sinere, qui Mangonant in caseo et butyro diebus ante Natale Domini, 1. denarium (dabunt) ad theloneum.
Et cap. 26 :

Dixerunt, quod nihil eis interesse videbatur inter falsarios et mercatores, qui bonam pecuniam portant ad falsarios, ab ipsis emunt, ut impurum et minus appendens operentur, et inde Mangonant et barganniant.
Hinc Mangonarius, Provincialibus Mangani, minutorum propola, nostris Regratier, revendeur. Charta ann. 1155. ex Schedis Prsid. de Mazaugues :

Tali videlicet pacto ut xvi. sextarios boni frumenti ad mensuram Mangonarii Avenionensis qui per villam communiter discurrit, de censu... deferre faciant.
Vide Manganerius. Vel Vestium interpolator. Gall. Fripier, alias Mangonnier : haud scio an ab Hispanico Mangonear, vagari ; quod ad ejusmodi hominum conditionem satis pertinet. Lit. remiss. ann. 1459. in in Reg. 188. Chartoph. reg. ch. 200 :

Et cependant failly au suppliant (qui toit sergent) aler mettre baudiment en une vigne des hritiers de feu Jehan Blanc, jadis Mangonnier habitant de Besiers.

MANGONELLUS, Mangonus, etc. Vide Manganum 2. MANGONETA. Vide supra Mangometa. MANGRELUS, mendum videtur pro Macarellus. Vide supra in hac voce. Charta Ludov. VII. ann. 1179. apud Fleureau in Hist. Bles. cap. 28. pag. 111 :

Nullus emat pisces Stampis,... exceptis harengis salitis et Mangrelis salitis.

MANGSNILUM, Agri portiuncula cum mansione, Gall. Mnil. Charta apud Stephanot. tom. 3. Antiq. Bened. Pictav. MSS. pag. 405 :

Alodem meum indominicatum qui est situs in pago Pictavo in villa qu vocatur Monte-vinardo (cum) Mangsnilis, vineis, terris, silvis.... tradimus.
Vide Mansionile. MANGUANARIA, Manguanus. Vide supra Manganaria. MANGUDARIS, Tronc de choul ou de colet. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) MANGUDERES, vox Calabrica. Acta S. Francisci de Paula tom. 1. Aprilis pag. 185 :

Matri has castaneas infilatas, tostas cum Manguderibus offeras.

Vide Magrancules. MANGUERIA, Instrumentum quoddam ad piscandum utile. Charta ann. 1307. in

Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 130 :

Item intendit probare dictus procurator, quod dictus dominus episcopus (Magalonensis) et sui prdecessores... sunt et fuerunt in possessione... concedendi in acapitum manaveriam et Manguerias et alia qu ad artem piscandi vel aliter utilia.

Erit forte aliquis, qui Mangueriam, escam, Gall. Appas, interpretari malit ; non repugnabo. Vide supra Manea. MANGULARE, Vulnerare, mutilare. Lit. remiss. ann. 1361. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 200 :

Johannes Bue prdictum Bernardum... de dicto cutello... percussit ; quod videns prdictus Bernardus, qui per prdictum Johannem Bue Mangulatus erat, etc.
Aliud vero sonat vox Gallica Mangler, Manubrio scilicet instruere, vulgo Emmancher, in Lit. remiss. ann. 1459. ex Reg. 188. ch. 125 :

Une gibe Mangle de fust.

Vide supra Mangia 2. MAGUNELLA, Mangunellum. Vide Manganum 2. MANGUS, MANGOS, Gall. Manches, Manchons.

Emi... VIII. ganivetos et novem cutellos cum Mangis de boli. T. 21. p. 481...... pro II. paribus caligarum... et pro 1. pari Mangos seu punhetorum... T. 22. p. 414.
(Arch. Histor. de la Gironde.) MANHANIA, Gallice Chaudronnerie :

Hlias de Manhania (dedit nobis) x. sol. in domo Guido de Monprezet ad Quadruvium.

(Obit. S. Martialis. f. 2. XIII. sc. in Archiv. dp. de la H -Vienne, srie H.) MANHELLETHMAAL, Vadimonium desertum ; dicitur a Mallo, ad quod quis vocatus non stat. Leg. Danic apud Ludewig. tom. 12. Reliq. MSS. pag. 185 :
te

Item si pro causis trium marcarum convictus fuerit aliquis, excepta executione Manhellethmaal, si appellare voluerit, vel aliquis nomine suo, ad judicium regis appellet.

1. MANIA, . Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerman. Acta SS. tom. 2. Junii pag. 86 : Furore accenditur, ignescit ira, perturbatur Mania. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mania, forcenerie, desverie. Vox eo intellectu purioribus Latinis nota. 2. MANIA, pro Cenomania, Gall. le Maine. Charta ann. 1101. apud Rymer. tom. 1. pag. 5 :

Et si Rex Henricus Comitem Robertum in Normanniam, vel Maniam, in auxilio secum habere voluerit.

MANIACUS, Furibundus, insanus. Idem qui infra Maniaticus. Miracula S. Apri inter Acta Tullens. Episcop. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1035 :

Et quidem, ut prtermittantur divers Maniacorum passiones, etc.

Miracula B. Edmundi Archiep. ibid. col. 1885 :

Maria de Melligny a morbo Maniaco, vel, ut alii putabant, dmoniaco, diutius prgravata, etc.
Miracul. S. Dionys. sc. 3. Bened. part. 2. pag. 353 :

Vir quidam nomine Bernarius morbo Maniaco depressus, penitus sensum amiserat, etc.
MANI, Formidinum imagines. Gloss. Isidori. Vide Festum. Nostris Manies appellat effigies qudam ex cera compact, quibus in maleficiis utebantur. Authent. processus Rob. Attrebat. ex Cam. Comput. Paris. :

Que est ce que voust ? C'est un image de cire, que l'en fait pour baptisier, pour grever ceux que l'en vuelt grever. L'en ne les appelle pas en ces pays voulz ; l'en les appelle Manies.
Vide supra Imaginatio 2. Haud scio an huc spectet Petrus de Vineis in Epist. 38. lib. 2 :

Cum multo minorem quantitatem subventionis ab universis exigi mandemus, ac prsens ecclesiarum et clericorum, necnon feudorum nostrorum et de cameris feudatariorum in ipsa collecta subsidiis computatis, prout scedula continet interclusa, quam de Maniis nostris tantum serenitas nostra exigere consuevit.

An de subditis intelligendum : Vide mox Maniare 2. 1. MANIAMENTUM, Exercitium, administratio. Dicitur prsertim de justiti exercitio intra alicujus dominii fines. Charta pacis inter Guidonem Flandr. Comit. et Capitulum S. Barthol. Bethun. ann. 1237. in Tabul. ejusdem Capit. :

Super jure et Maniamento justitiarum terr et tenementi qu dicti Prpositus et Capitulum habent infra prcinctum territorii, etc.
Ibidem :

Nec propter aliquod Maniamentum quod ibidem faciant possunt aut debent trahere ad jus.
Chron. Bon-Spei pag. 286 :

Maniamentum seu exercitium scabinorum dicti loci, nec non bonarium.... eisdem Abbati et Conventui cedimus.
Vel potius Jus utendi, possessione et usu firmatum ; Maniement, in Sent. arbitr. ann. 1237. ex Tabul. eccl. Camerac. :

S'il truevent ke li Maniement le segneur d'Oysi et ses ancisseurs valle

mieus ke li Maniement lervesque et ses ancisseurs, li avoerie demeure au segneur d'Oysi.

Charta ann. 1232. ex Tabul. S. Gauger. Camerac. :

Quod a longo tempore retroacto fuerant (scabini Vallencenenses) in possessione vel quasi possidentia et Maniamento administrationis hospitalium Vallencenensium, et bonorum eorumdem.
Alia ann. 1230. ex eod. Tabul. :

Cum.... Th. prpositus ecclesi nostr de his omnibus, qu ad prposituram ecclesi nostr pertinent, et de Maniamentis et etiam de consuetudinibus ejusdem prpositur se nostr recordationi supposuerit, etc. Prdictam vero recordationem sub juramento fecimus secundum meliorem veritatem quam novimus, et Maniamenta qu vidimus et a nostris prdecessoribus didicimus et antiquis, etc. Fuerant in Maniamento sive usagio dicti risci et pastur ejusdem, Major et communitas Petrfontis... non sunt in Maniamento piscandi pacifice, etc.

in Charta ann. 1243. ex Tabul. S. Autberti Camerac. Inquisit. ann. 1271. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Charta Joan. episc. Leod. ann. 1287. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonstr. col. 279 :

Ob hoc usuagium seu Maniamentum in nemoribus de Breurt et de Ballaire habeamus. Manience,

eodem intellectu, in Charta ballivi Insul. ann. 1307. ex Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 127 :

Comme ainsi fust que Jehans du Nuef-markiet et Maroie se fame fussent en saisine et en Manience des viviers de Diergnau et de toutes les appartenances, etc. Manuyance, Et si doit avoir la vile de Biaufort,.... et tot si avant en justices, en gardes et en toutes autres droitures et Manuyances.

eadem notione, in Lit. Joan. Hannon. ann. 1273. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1136 :

Vide supra Mainagium 1. 2. MANIAMENTUM, Jus puniendi. Vide mox in Maniare 1. 1. MANIARE, Punire, multare. Arest. parlam. Paris. ann. 1271. in Reg. Olim :

Licet ipsi (major et scabini) dicerent... quod non possunt judicare vel Maniare de delictis ibidem perpetratis, licet sit infra metas banleuc de Dourlens : sed quod totum dominium, tota justitia et totum Maniamentum sunt Petri de Ambiano.

Nostris Manier, pro Aliquem male excipere, verberare. Lit. remiss. ann. 1456. in Reg. 183. Chartoph. reg. ch. 209 :

Fut d'oppinion icellui suppliant que icellui cur feust Mani par aucunes gens qu'ilz trouveroient, sans trop grant oultraige lui faire.

2. MANIARE, Regere, gubernare, Ital. Maneggiare. Inquisit. pro capit. S. Petri Suess. in Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 565 :

Illi qui tenebant dictum locum, Maniaverunt locum prdictum tamquam suum, seminaverunt, arbores plantaverunt, fructus collegerunt.
3. MANIARE, Ital. Maneggiare, nostris Manier, Tractare, tangere. Stat. Saluc. collat. 8. cap. 248 :

Si quis voluerit emere panem in platea Saluciarum, teneatur emere panem, quem Maniaverit seu tetigerit, et non alium. Menoyer,

eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1375. ex Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 55 :

Pierre Aubert vint devant la boucherie de S. Genys dudit Clermont (en Auvergne) pour y vendre... un petit de char... et l survint un jeune enfant qui prist patoier et Menoyer de ladite char, etc.

MANIARE, Manire. Vide Mannire. MANIATICUS, Maniacus, insanus, furibundus, a , Grca voce. Hincmarus Epist. seu Opuscul. 17 :

Viderunt usque ad ostium Synodi venientem, et inde, ut Maniaticum redeuntem.

Epist. 24 :

In quibus evidenter cognoscitur aut dmoniacus esse, aut Maniaticus. Et sciatis, quoniam mania esse non solet absque dmone. Tres casublas de purpura, sex stolas et sex Manibles.

MANIBLES, Ornamentum ecclesiasticum, Manipulus, Gall. Manipule. Tabular. S. Victoris Massil. : Vide Manipulus. MANIBURNIA, Maniburnus. Vide Mamburnus. 1. MANICA, Chirotheca. Capitul. Aquisgr. ex cod. Halmstad. cap. 22 :

Manicas quas vulgo wantos appellamus.

Vita S. Guthlaci cap. 26 :

Duas Manicas suas illic obliviscendo dimisisse se aiebat.

Missa vetus ex Codice Ratboldi Abbatis Corbeiensis, de Episcopo sacra facturo :

Tunc ministrentur ei Manic, ut supra : Digna manus nostras Christi custodia servet, Ut tractare queant nostr monumenta salutis. Postea detur ei annulus in dextra manu, desuper Manica

. Occurrit semel ac iterum in Testamento Everardi Comitis Forojuliensis, apud

Mirum in Codice Donat. :

Bruniam unam, helmum unum, Manicam unam.

Rursum :

Helmum cum halsberga, et Manicam unam, bemivergas duas, etc.

2. MANICA, Gallis Manche.

Manic botonat Manic fract

, in Statutis Ord. Cisterc. ann. 1437. apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 1590. , in Concil. Terracon. ann. 1591. inter Hisp. tom. 4. pag. 615.

Manic virgat Manica tonica

, pro

, in Statutis MSS. Augerii Episc. Conseran. ann. 1280.

Manicata tunica

, in Exposit. brevi antiq. Liturg. Gallic. apud eumd. Marten. tom. 5. Anecd. col. 100. Manicles, nostratibus Poetis. MS. :

Le fermail de sos le menton Sont de rubi et li bouton, Li bras sont fort par les Manicles Qui faites sont d'or et d'ornicles.

3. MANICA. Chronicon Abbati S. Trudonis lib. 10. pag. 470 :

Fecit pulchram et amplam sibi et majoribus hospitibus cameram, habentem ab utroque latere duas alias usibus hospitantium necessarias, ex quibus aptus et secretus in Monasterium est introitus, interclusa Manica a Monasterio, factoque ad tumulum S. Lamberti Martyris oratorio, etc.
Mox :

In pariete hujus Manic versus Monasterium, est fenestra, etc.

Ubi Manica est dificium, alterius latus veluti efficiens. Ita Ditmarus lib. 6. cap. 46. pag. 177 :

Corpus Archiprsulis tumulatur ad dextram antecessoris sui, in australi Manica.

Ursino : Cujusvis dificii, prsertim templi, latus sive latior ejus pars. Vide Ala 6. 4. MANICA, Manubrium, capulus. Vita S. Juvenalis Episc. tom. 1. Maii :

Produxitque gladium et inversam gladii Manicam in os ejus misit, qui strictis dentibus tenuit viriliter.
Gloss. vetus MS. Sangerm. : Capulus, locus in quo mortui efferuntur, sive

Manica gladii. Gall. Manche. 5. MANICA, Mantica, pera viatoria. Vita S. Benedicti Anian. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 211 :

Ex quibus (schedulis) adsuetus aliquoties serenissimus Imperator mapulam Manicasque ejus palpans reperiebat, repertasque legebat.
Idem est quod Manica 2. Et quidem manica, pro pera utebantur antiqui. 6. MANICA, Ignota mihi notione, in Charta ann. 1238. ex Hist. MS. monast. S. Andr. Avenion. fol. 53. v. :

Cum controversia verteretur... super limitatione Manic et stagni de Ruperforti et territorii dicti monasterii,.... electus arbiter dixit ad monasterium pertinere quidquid a parte monasterii usque ad terminum positum in Manica per duas versanas.

An modus agri ab ejus forma ad manicam spectante sic nuncupatus ? MANICANTARIA, Domus puerorum Symphoniacorum, Gall. Enfans de cur, ita Lugduni nuncupatur, ut nobis relatum est : unde et Manicantarus dicitur qui eos cantu imbuit ; forte quod a summo mane cantent. MANICANTER, Manicantius. Vide Manicare. MANICANTUS, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Catamane, Manicantus, mane, matin, Prov. Vide Manicare 1. 1. MANICARE, Ire, venire, proficisci. Gloss. Grc. Lat. Cod. reg. 85 : , Manico, mane surgo, de luce vigilo. Ugutio : Manicare, festinare, mane, et hc manica, c, i. aurora, vel Dea, qu prest illi hor, qu est inter noctem et diem. Will. Britto in Vocab. : Manico, as, dicitur festinare, mane ire. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Manicare, haster, aler matin, lever matin, convenir matin ; et dicitur a mane. Papias et Gloss. MS. Reg. : Manicat, per manum tenet, vel mane surgit. S. Luc. in Evangel. cap. 22 :

Omnis populus Manicabat ad eum.

Vetus Interpres Juvenalis Sat. 5 :

Propterea semper Manicasti per pluviam.

Odo Cluniac. lib. 1. de Vita S. Geraldi cap. 11 :

Quos ne tardius veniens demorari videretur, Manicare studuit, et priusquam illucesceret, proficisci.
Odericus Vitalis lib. 7 : Lib. 10. pag. 782 : Et lib. 11 :

Clientuli ut magistros suos sic Manicasse prospexerunt. Plures Optimatum ad lares suos de saltu Manicaverunt. Ad nostri subsidium summopere Manicantes.
Petrus Chrysol. Serm. 82 :

Quia sol, ut mane faceret, tunc Manicavit.

Petrus Damiani lib. 6. Epist. 31 :

Decedente crepusculo, mox ad hominem properans, Manicavi.

Radulfus in Vita S. Ricardi Episcopi Cicestrensis n. 68 :

Orandi enim et psallendi studio sic duxerat in consuetudinem Manicare, ut si etiam verno vel stivo tempore, quando noctes noscuntur breviori spatio terminari, crepusculum et vigilis lituum non prteriret, etc.

Quidam negant esse vocem barbaram, licet D. August. qust. 46. in libr. Judic. id genus verbi sibi non occurrere dixerit apud Scriptores Latinos. Ludovicus de Lacerda a Manare, effictam putat, alii a Mannus deducunt, qui Horatio, Isidoro lib. 12. cap. 1. et aliis, est equus brevior, ut Manicare sit equo vehi, equitare. Sed potior est cterorum sententia, qui Manicare, a mane deducunt, ut sit mane ire. Hinc Manicatio. Matutin accelerationes. Concilium Turonense II. can. 18. de observatione psallendi :

Ut in festis diebus ad Matutinum sex Antiphon binis Psalmis explicentur : toto Augusto Manicationes fiant, quia festivitates sunt et Miss Sanctorum : Septembri 7. Antiphon explicentur binis Psalmis, etc.
Aimoinus lib. 3. Hist. Franc. cap. 81 :

Porro toto Augusto, propter crebras festivitates, Manicationes fiebant. Manicare autem mane surgere dicitur.
Vita S. Attract Virg. Hiberni :

Orto jam sole, dum in specie purpurea... rutilaret, Manicatione summa jam facta solus incederet.
Manicanter, Matutino tempore. Liber 2. Mirac. S. Bertini cap. 9 : Manicantius. Processionale vetus MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Nebula pro natura loci Manicanter nata adhuc aerem maculante. Summo mane pulsatur Prima, videlicet Manicantius solito, et pulsata dicitur : deinde, etc.

id est, maturius solito. 2. MANICARE, Facere manicam, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. MANICELLA, diminut. a Manica, Ansa, ansula, Provincialibus Manelha. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Manelha, Prov. ansa, ansula. Inventar. MS. thes. Sedis Apostol. ann. 1295 :

Item unum flasconem... cum collo ad duas Manicellas.

Manuelle, eodem, ut videtur, intellectu, in Inventar. jocal. Eduardi I. reg. Angl. ann. 1297 :

Item un pot esmailli, s'a desus le Manuelle deux pumeles contredorses.

Vide infra Manicum 2. MANICES, pro Manic, in chart. ann. 816. apud Neugart. Cod. Diplom. Alem. tom. 1. pag. 158. num. 187. Vide Manica 1. MANICHI, Hretici satis noti, quorum Manes, a quo nomen habent, antesignanus fuit. Altius rem repetunt nonnulli, qui Scythianum quemdam Sarracenum medio circiter secundo sculo delirantem, hujus sect authorem prcipuum constituunt. Consule Epiphanium hr. 66. cap. 21. Augustinum passim et alios. MANICI, Mente capti, qui mania laborant. Papias ad vocem mania :

Manicorum species mult sunt, ut subito rideant, irascantur, plangant, timeant, cantent et saltent.
MANICIA, pro Manica, chirotheca. Placitum ann. 814. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 362 :

Scaptolfus sua sponte cessit et perdonavit eis ipsos cxc. mancos, et suscepit ab eis launechild, similiter Manicias par unum.
Charta ann. 936. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 135 :

Per hanc prsentem paginam vendicionis, et per duas Manicias hac tradere visus sum, et corporaliter facio tibi investituram venditionis justa legem meam Alemagnorum. Menicle,
pro Manicle, Manica ferrea, in Lit. remiss. ann. 1384. ex Reg. 125. Chartoph. reg. ch. 120 :

Sa femme Richarde ala en la ville de Caen pardevers le lieutenant du viconte du lieu requerir les Menicles pour le amenicler.
MANICIUM, Manuela, , in Gloss. Gr. Lat. Manica. Grci recentiores dixerunt. Constantinus de Adm. Imp. cap. 37 :

.
Symeon Thess. de Templo pag. 220 :

, .

Occurrit etiam in Chronico Alexandr. pag. 780. sed ibi legendum , i. torques. Gloss. Lat. Gr. : Torques, . Glossar. Grc. Lat. : , tortile, circulus tortus. Alia vide apud Meursium in Gloss. et in Gloss. medi Grcit. Aliud sonat recentioribus Grcis. Lexicon Gr. MS. Reg. Cod. 2062 : , , . Nostris Manequin, arca panaria, qu manu tenetur. Manicillium, , in iisdem Gloss. Grc. Lat. diminut. a Manicium. Grcis recentioribus . MANICLEATA. Tunica manicato. Dief.

MANICONUS, ab Italico Manicone, latior manica. Chron. Petri Azarii apud Murator. tom. 16. col. 377 :

Qui (officialis) per Papiam discurrebat, incidendo Maniconos guarnazanorum Phrygio opere contextos, vel auro et argento ornatos.
1. MANICULA, Chirotheca. Vita Caroli Comitis Flandri tom. 1. Martii pag. 201 : 2. MANICULA, Cophinus, ni fallor, Gall. Manequins. Otto Morena in Histor. Rerum Laudensium pag. 49 :

Cui Wido incumbebat Maniculis ferreis ora et oculos contundens militis. Cremenses vero per fossatum ipsius castri cum rampinis et Maniculis euntes, suos, qui in fossato necati erant,... foras extraxerunt.

Rectius, mea quidem sententia, Carolus de Aquino in Lexico milit. unci vel harpagonis genus interpretatur, quod manus ferrea dicebatur Latinis. MANICULARE, Papi, dolum vel strophas excogitare. Galli dicimus, Manigancer, faire des manigances, quasi manibus ludificari, uti agunt prstigiatores. MANICULARIA, inter vestimenta sacra, in Visitatione Thesaurari S. Pauli Londinensis ann. 1295 :

Cum alba, amicta, stola, fanone, spatulariis, et Maniculariis, apparitis de quodam panno diasperato de Laret, etc.

Occurrunt eadem verba paulo infra. Ita autem appellantur manic ejusdem speciei panni, ex qua confecta sunt vestimenta Sacerdotum vel Diaconorum, qu Albis circa manus aptantur : quod etiamnum observare est in aliquot Ecclesiis, prsertim Cathedralibus, ubi in sacrariis servantur vestes Ecclesiastic. MANICULUS, Arson de selle cheval, in Glossar. Lat. Gall. ann. 1352. ex Cod. reg. 4120. 1. MANICUM, Manubrium, Gall. Manche. Papias : Manubrium, dictum quod manu teneatur, vulgo Manicum dicitur. Vita S. Angeli Carmel. tom. 3. Maii pag. 813 :

Cum ergo Joannes unam arborem incideret, securis de Manico exivit.

Capulus, Ital. Manico. Stat. Montisreg. pag. 167 :

Dummodo spatam seu cultellum vel alia arma portet ligata cum Manico, ita quod non possit extrahi.
2. MANICUM, Ansa. Inventar. MS. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Invenimus unum urceum de auro cum Manico et rostro et coperculo, etc. Cutelleria una cum cutellis quatuor ad Manicos de cristallo.

Vide supra Manicella. MANICUS, Manubrium. Inventar. ann. 1389. tom. 3. Cod. Ital. diplom. col. 363 :

Vide Manicum 1. MANIER, pro Manire, vocare in jus. Leges Caroli M. c. 77. apud Murator. t. 1. part. 2. pag. 102 :

De Manier vero, nisi de genuitate, aut de hereditate, non sit opus observare, et ceteris vero causis per districtionem Comitis ad mallum veniant et juste examinentur ad justitiam faciendam.

Vide Mannire. MANIERES, Modus, ratio, species, f. pro Maneries. Vide in hac voce. Stat. ann. 1314. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 18. col. 2 :

Dominus noster rex mandat quod omnes Manieres gentium, privat vel extrane, etc.
MANIFACTURA. Italis Manifattura, construction :

Pro Manifacturis, operibus, clavibus, ferramentis et lignaminibus capanne talami exequiarum felicis recordationis Calisti pape III.
(Archiv. Vatic. mandat. camer. apostol. 1458. f. 1181.) MANIFACTURARE, Elaborare, Ital. Maniffatturare, Gall. Manufacturer. Stat. Genuens. lib. 4. cap. 10. pag. 108 :

In salvisconductibus non intelligantur comprehensa... debita pro setis et lanis datis ad Manifacturandum.
MANIFESTARIUS, Papi, Nocens. Lactantius de Mortib. Persecutor. num. 30 :

Profertur e cubiculo cadaver occisi, hret Manifestarius homicida, etc. Solcismus Manifestarius. Manifestarius fur,

Ubi Manifestarius idem est quod manifestus, apertus ; ut et apud Gell. lib. 1. cap. 7 : apud Plaut. Aul. act. 3. sc. 4. 10. MANIFESTATIM, Manifesto, apud Virgil. Grammat. pag. 48. MANIFESTATIO, Vox Juris Hispanici. Scribit Hieronymus Blanca in Comment. Rer. Aragon. contra regiorum ministrorum iram vel affectus immodicos a Lege duo inventa prsidia, quibus aliqua mora et tarditate frangerentur, quorum alterum Jurisfirmam, alterum Manifestationem vulgo appellant Hispani. De Jurisfirma qudam suo loco attigimus. Manifestationis potestas tam solita est, inquit ille, ac repentina, ut homini jam collum in laqueum inserenti subveniat. Illius enim prsidio damnatus, dum per leges licet, quasi experiundi juris gratia, de manibus judicum confestim extorquetur, et in carcerem ducitur ad id dificatum, ibidemque tamdiu asservatur, quamdiu jurene, an injuria, quid in ea causa factum fuerit, indicetur : proterea carcer hic, vulgari lingua la Carcel de los Manifestados nuncupatur, a cujus ingressione supremi judices omnino prohibentur, ut eorum prcipiti iracundi eo pacto subtrahatur materia. Quod si aliquid contra, ac per leges liceat, factum est, pro irrito habetur et infecto.

Si vero nihil fuit decretum contra jus, Manifestationis tollitur interdictum, regiorumque judicum retardata illa excitatur potestas, ut nocentium supplicio scelera et fraudes constringantur. Id autem eo tandem spectat, ne ullus detur contra leges locus criminibus, quorum auctor non exstet, inferendis : ne et temere credatur oblatis, etc. Similia fere habet Michael del Molino in Repertorio Fororum Aragonensium, in voce Manifestatio, ubi totam hanc materiam pluribus exequitur. Exstat in Foris Aragon. lib. 9. pag. 155. tit. de

Manifestationibus personarum

, ex Statutis Ferdinandi II. ann. 1510. 1. MANIFESTUM, est publica vel famosa proclamatio ex certa scientia et certis auctoritatibus proveniens. Vocabul. utriusque juris. 2. MANIFESTUM, Documentum, in quo merces in navi onerat manifestantur, Ital. Manifesto. Arest. ann. 1348. 14. Aug. in vol. 3. arestor. parlam. Paris. :

Quod de prdictis mille florenis dictus Petrus... haberet medietatem totius Manifesti, quod est seu ascendit xij. denarios pro libra, de omnibus mercibus in navi positis ad vendendum.
MANIFESTUS Sum, Formula haud infrequens in veteribus Chartis apud Murator. delle Antic. Estensi, qu huic respondet,

Notum facio. Manifestus sum ego Adelbertus in Dei nomine Comes et Marchio, filius b. m. Bonifacii olim Comitis, quia inspirante me Dei omnipotentis misericordia, etc

. in Charta ann. 884. lib. laudati pag. 210. MANIFEX, Manum dans, f. Manifer, inquit Grvius. Gloss. Isidori. 1. MANIFLUA. Maniflua, Moufle. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) 2. MANIFLUA. Gants. Dief. MANIGLERIUS, dituus, custos et conservator dis sacr, matricularius, Manillier apud Rabelaisium 4. 51. inter ministros Ecclesi de Romanis recensetur in Litteris Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 274. Hinc Manigleria, Officium maniglerii, quod interdum in feodum concessum fuisse, docemus in v. Matricula. Tabul. Matiscon. fol. 110 :

Erat controversia inter Agerium de S. Cinicio et Ecclesiam Matisconensem, quia Agerius Manigleriam de S. Cinicio, decimam de Brodei et coacervationem decim dict parochi, et cellaria injuste possidere videbatur.
Vide Mansionarius 1. MANIGOLDUS, Carnifex, Ital. Manigoldo, apud Theodor. de Niem tom. 2. Conc. Constant. part. 15. cap. 10. col. 348 :

Pluribus mandavit lictoribus seu Manigoldis, qui executionem sanguinis in condemnatos capitaliter illic debebant facere, quod se subito expedirent.

Vide Mango 1. MANILE, Urceus, urceolus, quo aqua manibus infunditur. Chronicon Moguntinum :

Erant pelves 4. argente, et urcei diversarum formarum, quos Manilia vocant, eo quod aqua Sacerdotum manibus funderetur ex eis.

Accipitur etiam pro Aqumanili, hoc est, pro pelvi seu pollubro, nempe vase inferiori, in quod manibus infusa aqua delabitur. Testam. Everardi Comitis ann. 837. apud Mirum tom. 1. pag. 21 :

Urceum cum aqua, Manile argenteum, cipheum aureum 1. etc.

Historia Episcop. Autisiod. cap. 51 :

Urceum ad aquam benedictam, et urceum ad manus Sacerdotum abluendas, Manile etiam et labrum ad aquas de manibus abluentium suscipiendas.
Tradit. Fuld. lib. 1. cap. 39 :

Orciarii

(urcei) 4. Manile unum, conch 4. Necrologium Ecclesi Carnotensis :

Dederat quoque ei nova 5. dorsalia, caro pretio empta, et duo Manilia cum urceo.

Vide Lanfrancum Epist. 13. et Aquamanile. MANILIA, Armilla, brachiale, Gall. Brasselet, Ital. Maniglia, Hispan. Manilla. Matthus de Aflictis Decis. 315 :

Marius mittit uxori su, quando est in domo patris vel fratris,... torquem aureum, cathenam auream, Manilias aureas, etc.
MANILLO, Tutela, Protectio, defensio. Prceptum Caroli Simplicis Reg. Franc. pro Monaster. Psalmodiensi tom. 3. Annal. Benedict. pag. 696 :

Innotuit nobis qualiter eadem et fisca sibi pertinentia sub Manillone et mundeburde atque immunitatis tuitione progenitores priscis temporibus constituissent.
MANIMUNDULUS, quasi Mundus manibus. Petrus Damian. lib. 6. Epist. 26 :

Ne quorundam more durus postmodum stare videaris et rigidus, et Manimundulus, ut aiunt, quasi sacra Cereris oblaturus.

MANINGA, Jurisdictio, aut potius judicum, justiti administrand causa, consessus, vel sessio, conventus ad causas disceptandas indictus. A Saxonico Monunge vel Manunge, quod idem sonat, uti Somnero placet ; vel potius a Mannire et Mannina, qu vide. Leges Adelstani Regis, apud Bromptonum cap. 3:

Ei nominentur in Maninga singulorum Prpositorum tot homines, quot pernoscuntur esse credibiles, qui sint in testimonio causarum.
1. MANIPOLIUM, Manipolum, Conventus ad illicitum aliquod violenter

perpetrandum, conjuratio, Hispan. Manipulo. Epitome Constit. Eccles. Valent. tom. 1. Conc. Hispan. pag. 188 :

Variis juramentis se ad illicita et quodammodo Manipolia adstringentes.

Charta ann. 1363. ex Arch. S. Vict. Massil. :

Prohibiti sunt homines Podiiluderii facere rassam et Manipolum.

Capitulum gener. MS. ejusd. S. Vict. ann. 1446 :

Non intendentes quin dominus Abbas contra conjuratores, conspiratores, vel Manipolum facientes possit inquirere.
Charta ann. 1501. ex Schedis Prsid. de Mazaugues :

Ratione... quarumdam inquisitionum per Curiam factarum contra et adversus particulares personas ejusdem loci de Mazalguis occasione cujusdam prtens rass et Manopoli... Dominus debeat remittere particularibus... omnes condempnationes fiendas et proferendas prtextu et occasione cujusdam inquisitionis contra easdem personas factas de et supra quadam prtensa congregatione illicita, seu rassa et Manipolio. Ipsum sal sive albaranos emendo, mercando, furando, fraudando aut Manipolium, ut fiat carius, faciendo, etc.
MANIPOLLUM, Confderatio. Stat. Placent. lib. 6. fol. 78. r. :

MANIPOLIUM, ut Monopolium ; quomodo etiam forte legendum est. Vide in hac voce. Lit. ann. 1411. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 628. art. 10 :

Nulli paratici, consules societatis, collegia, universitates vel singulares person audeant facere Manipollum vel ligam.

Vide Manipolium 1. 1. MANIPULA, Scipio, baculus, qui manibus gestatur. Historia Translationis S. Sebastiani Mart. cap. 12. n. 60 :

Homo quispiam... damnatis quinquennio luminibus, illico ut ante Sancta Sanctorum Manipula regente pervenit, amissum... lumen resumit. Tunc postulata est Augusta ut Manipulam suam qu dolore pessimo oculorum urgebatur, suo adjutorio eam adjuvaret.

Modo tamen id accipi non debeat de muliere qu manu ducit, ut in Append. ad Agnelli lib. Pontif. apud Murator. tom. 2. pag. 195 :

Vide Manipulare. 2. MANIPULA, est quoddam ornamentum quod Imperator Constantinus Cardinalibus concessit. (Mira hominis eruditio.) Alii dicunt Manipulam esse mitram Episcopalem. Vocabul. utriusque juris. 3. MANIPULA, Mappula, mantile. Bernardi Mon. Ordo Cluniac. part. 1. cap. 11 :

Ad hoc habent cultellos, quibus eos (panes) radant, et prparant, et ad

hoc Manipulas quas prius ad collum suspendunt ; ut dum raserint et paraverint ipsos panes, possint contra pectus honeste reclinare.

4. MANIPULA, Trulla cmentaria. Acta S. Francisci de Paula tom. 1. Aprilis pag. 188 :

Dedit sibi quamdam Manipulam, cum qua fabricatores solent fabricare.

MANIPULARE, Manu ducere. Miracula S. Genulphi auctore Gonzone Abb. tom. 2. Maii pag. 655 :

Unde tam hospes quam maritus satis admirati, postquam gratias retulerunt tali curatori, mulier illa qu prius marito Manipulante advenit, libero et inoffenso gressu domum rediit.
MANIPULARES, Qui ferunt signa ante reges. Glossar. vet. ex Cod. reg. 521. Glossar. aliud ex Cod. 7613 : Manipulares, signorum portitores. Vide Manipulum 1. MANIPULARIUM, Una e vestibus Episcopalibus. Bulla Johannis XV. pro Ecclesia Breunoviensi ann. 993. apud Ludewig. tom. 6. pag. 54 :

Vobis uti in Christo filiis Abbati et aliis qui pro tempore monasterio prfuerint, ut chirotecis, Manipulariis, sandaliis, balteoque uti possitis, auctoritate prsentium indulgemus.

Vide Manipula 2. et Manipulus 2. MANIPULARIUS, Qui negotia alterius regit, administrat. Agnellus in Vita Mauri schismatici apud Murator. tom. 2. pag. 143 :

Igitur misit ad rectorem suum Sicili nomine Benedictum diaconum, qui illo tempore regebat curam de causis ac rebus Ravennatis Ecclesi, Manipularium suum, et voluit ipsum rectorem Sicili constituere per epistolam.

MANIPULOSUS, Directus. Papias. 1. MANIPULUM, Qui auxilium dat in bello. Gloss. Isid. ubi Grvius : leg. Manipulus, vexillum fert in bello. Posterioribus Manipuli dicti sunt signiferi, quia olim manipulus fni fuit pro vexillo ; hinc Papias : Manipulares, signorum portitores. Sed vetustioribus scriptoribus Manipulares sunt gregarii, caligati milites, ut constat. Hc ille. 2. MANIPULUM, Vas quoddam. Vita Burchardi Comitis auctore Odone monacho ann. 1058. ubi inter alia donaria qu Burchardus ad Fossatense monasterium contulit, commemorat vas unum quod

Manipulum, inquit, vocamus, eo quod manu geritur : in quo etiam litter habentur, qu Abagari Regis ad sanguinem minuendum illud fuisse testantur.
Vide Manile. 1. MANIPULUS Curatorum, Brevis quorundam canonum collectio. Statuta Eccl.

Meldens. ann. 1493. tom. 2. Hist. ejusd. Eccl. pag. 516 :

Singulis sub pna emend injungimus parrochialibus presbyteris, quatinus eorum quilibet libellum habeat ac frequenter legat qui dicitur Manipulus Curatorum, ut sic canonicis (saltem summarie) eruditus institutis, ea qu sacerdotali officio incumbunt aptius valeat exercere.
A collectis canonibus vocis etymon. 2. MANIPULUS, Una e vestibus Ecclesiasticis, qu et Sudarium appellatur, quam in brachio sinistro deferunt Sacerdotes. Will. Brito in Vocab. :

Manipulus est ornamentum manus.

Anastasius in S. Zozimo :

Fecit constitutum, ut Diaconi lvas tectas haberent de palliis linostimis.

Lanfrancus lib. 1. Ep. 13 :

Plerique autumant, Manipulum esse commune ornamentum omnium, sicut et Albam : nam et in Cnobiis Monachorum etiam Laici cum Albis induuntur, ex aliqua Patrum institutione solent ferre Manipulum.
Leo Ost. lib. 3. cap. 19. (al. 20.) :

Stolas auro textas cum Manipulis et semicinthiis suis.

Testamentum Riculfi Episcopi Helenensis ann. 915 :

Manipulos sex cum auro, unum ex iis cum tintinnabulis.

Jacobus Cardinal. de Coron. Bonif. VIII. lib. 2. cap. 1 :

... Chirotheca manus, digitosque venustat Annulus, et cubitum lvum cingitque Maniplus.

Vide Innocent. III. lib. 1. Myster. Miss, cap. 10. 43. Jacobum a Vitriaco in Hist. Occident. cap. 34. Durand. lib. 3. Ration. cap. 6. etc. Vide Manipularium. 3. MANIPULUS, Famulus, minister, quasi qui ad manum alterius est. Vita S. Goar. tom. 2. Jul. pag. 334. col. 1 :

Vir autem Dei cum hc audisset, statim et sine mora, stravit asinum, et Manipulo suo jussit sternere mulum suum, et cperunt ambulare.
Ibid. col. 2 :

Vidit de angulo domus per fenestellam exire radium solis, et visum est ei vel Manipulo suo quasi fustis esset roboreus, etc.
Vide Manipularius. MANIRE. Vide Mannire. MANISCALCHERIA, Districtus Maniscalci seu Marescalli, in Stat. ant. Florent. lib. 3. cap. 175. ex Cod. reg. 4621. Vide in Marescalcus. MANISCALCIA. Marchalerie (?) :

Habet cerugiam et habet Maniscalciam.

(B. N. MS. lat. 10272, p. 120.) MANISNIA, La beuanda, in Glossar. Lat. Ital. MS.

MANISSIME, Valde mane, in Ritu ordinandi Episcopi tom. 2. Analector. Mabillonii pag. 466. et in Notis ad Joan. Abrincensem Episcopum de Offic. Eccl. Adde vett. Consuetud. Monast. MANITER, Furiose, a Grco . Vita sancti Winwaloei MS. fol. 52 :

Illi autem qui antea Maniter, tumultuose fluctuabant, frigidi, exsangues pene effecti, ignorantes quid agere deberent, etc.
MANITIO, Monticulus, eminentia, Gall. Eminence, hauteur. Vita S. Conradi Episc. Constant. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 8 :

Sane in ipsa ripa Manitio prominet supradicta ; in qua dum ambo consisterent almi prfati Pontifices, decurrentes aquas intuentes, etc.
Vide Malbergium. MANIVOLA, Chirotheca. Constitut. Sororum Pnit. sanct Magdal. art. 25. apud R. Duellium Miscell. lib. 1. pag. 197 :

Ocreas non portabunt fratres, sed Manivolas laneas habere possunt.

Vide Manumola. MANLAT, Species monet Grcanic, cujus meminit Arnoldus Lubecens. lib. 3. cap. 33 :

Unum denarium, qui Manlat dicitur, ei voluntarie persolvam.

Et infra :

Est autem Manlat de viliorum numismate, qui nec totus sit aureus, nec totus cupreus ; sed quasi de confusa et vili constat materia.

Proinde Manlat longe Byzantio aureo inferior erat, et metalli dignitate, et pretio, ut idem auctor innuit. Erat autem Manlat moneta Manuelis Comneni Imperatoris imagine et nomine signata, qu Manulat dicitur in Instrumento pacis Theodorum Lascarim Imp. inter et Venetos, cujus meminit Julius a Puteo Veronens. in Geneal. famili Lascar. pag. 16 :

Nelle monete che si battevano, fussero differenti gli Yperperi, et i Manulati ne gl' Imperii loro.
Mox addit :

Manulato era moneta di reputatione fatta battere da Manuel, che ne fu l'autore.

Vide Notas nostras ad Alexiadem. MANLCOLDIATA, Mensura agraria, eadem qu mencaldata, Gall. Mencaude. Tabular. sancti Quintini de monte :

Viginti Manlcoldiatas terr.

Vide Mencaldus. MANLEHEN, melius quam infra Mannelechen, sed eadem notione. Charta ann. 1259. apud Eccardum in Origin. Habsburgo-Austriac col. 245 :

Tria etiam feodalia bona, qu vulgo dicuntur Manlehen, prdictis

curtibus, et prdiis attinentia vendimus, resignavimus, tradimus, spedictis religiosis, sub hac forma, etc.

MANLENTA, Manlents, Manlevantia, Fidejussio, sponsio seu prstatio qu in eo casu domino solvitur, Hisp. Manlieva. Charta ann. 1131. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 460 :

Quistam et firmantias, placita et justitias et Manlents... habeat

(episcopus Biterrensis). Alia ann. 1160. ibid. col. 576 :

Et retineo meas Manlevantias per unum mensem, dum conductum faciam in villa Castrensi, et de illis bajuli mei persolvant debitum completo mense.
Stat. ann. 1291. ex Tabul. archiep. Auxit :

Pretium solvere debent sine omni diffugio et Manlenta.

A verbo MANLEVARE, Fidejubere. Computum ann. 1324. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 132 :

Item computat, quod de mandato domini Montis-Albani sibi litteratorie facto, ipse traxit et Manlevavit Guioneto Bavis Marescalco D. Dalphini pro expensis ultimis factis apud Crimiacum, etc.
Vide Manulevare. Tabul. S. Vict. Massil. :

Notum sit omnibus quod domina Petrona comitissa Bigorr... tale dedit testamentum : in primis concedit quod tenet a Vitali Gasco de Tarvia in debitis... xviij. sol. pro calciamentis qu dom. comitissa misit regin Angli et xiij. sol. et dimidium pro tunica una quam sibi Manlevavit.

Hinc MANLEVATOR, Fidejussor, sponsor. Charta ann. circ. 1124. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 427 :

Pro pace et treva emendanda et amodo firmiter tenenda, dedit se in potestatem B. Atonis vicecomitis, pro se et pro suis, Guillabertus de Laurag Manlevator.

Ubi et Manlevare pluries occurrit. Vide in hac voce et in Manulevare. 1. MANNA, Liquor, vel pulvis odorus, qui de sepulchris aut corporibus Sanctorum effunditur et effluit. Julius Africanus lib. 5. extremo, de tumulo S. Joannis Evangel. :

Et protinus Manna exiens de sepulcro apparuit cunctis, quam usque hodie gignit locus iste.
Gregor. Turon. lib. 1. de Mirac. cap. 30. de eodem S. Joanne :

Cujus nunc sepulcrum Manna in modum farin hodieque eructat, ex qua

beatissim reliqui per universum delat mundum salutem morbidis prstant.

Leo Ost. lib. 3. cap. 30 :

De Manna sepulcri S. Joannis Evangelist, etc.

De manna S. Joannis plura congessit Combefisius ad Orat. Panegyr. Nicet Paphlagonis pag. 485. Adde Menolog. Basilii 7. Maii, Synaxaria ad 8. Maii, ubi de eodem sepulcro, sacrum pulverem vocant, , . Vita S. Fortunati Episcopi Fanensis :

Memini quoque... petram vidisse madefacere, et dictu mirabile, Manna cleste saxo repente defluere.
Ughellus tom. 7. pag. 503 :

Ex quo sacratissimo corpore pretiosus ac sanctus liquor (Manna dicunt) effluit. .

dicunt Grci. S. Joannes Damascenus Orat. in Constant. Caballin. pag. 668 : Hinc. Sanctos, e quorum sepulcris aut sacris reliquiis emanabat ejusmodi oleum aut liquor, vocant. Complures, aliud agendo, a me adnotati, atque in iis, idem de quo supra S. Johan. Evang. apud Orderic. Vital. lib. 2. pag. 408. Ughell. tom. 9. pag. 286. et Raimundum Montanerium in Chronico Aragon. cap. 206. S. Andreas, apud Orderic. Vital. lib. 2. pag. 404. Gregor. Turon. lib. 1. Mirac. cap. 31. Ughell. tom. 7. pag. 272. S. Alexius, in Menis, 17. Martii. Theodorus Trichinas, 20. April. in Menis. S. Perpetuus Episc. Leod. apud Hariger. Lob. cap. 35. in Chron. M. Belg. etc. S. Nicolaus, apud Jo. Diac. 5. Januar. in Vita S. Nicolai sub fin. Nicetam Paphlag. in ejusdem Encomio, Ughell. tom. 5. pag. 1312. Matth. Westmonast. ann. 1087. Thiotfrid. lib. 3. cap. 5. S. Philotheus Presbyter, in Synaxar. 15. Sept. S. Demetrius, Thessalonic. Vide Not. ad Alexiad. pag. 252. S. Euphemia, Calchedone, apud Evagr. lib. 2. cap. 3. 7. Theophanem pag. 370. Cedren. pag. 469. Theoph. Simocattam lib. 8. cap. 14. SS. XL. Martyres, apud Procop. lib. 1. de dif. cap. 7. Petrus Thaumaturgus, in Synaxario 4. Maii. S. Lucas Junior, in ejus Vita pag. 1013. Sanctus Cyrillus Martyr apud Continuator. Theophanis lib. 2. n. 23. S. Euthymius Abbas, in ejus Vita n. 127. S. Walpurgis, apud Philipp. Eystet. in Vita S. Willibaldi cap. 32. Henr. Rebdorff. ann. 1359. S. Glyceria, apud Simocattam lib. 1. cap. 11. S. Theodora vidua, apud Nicolaum Cabasilam in ejus Vita. B. Gundetkarus, apud Gretzer. in Episcop. Eystetens. pag. 457. S. Eligius Noviom. Episc. apud S. Audoenum in ejus Vita lib. 2. cap. 40. et 58. Acherian Editionis. S. Glodesindis, in Histor. Translat. ejusdem Virginis apud Labbeum tom. 1. Bibl. pag. 736. S. Catharina, apud Lambert. Ardens. pag. 112.

et Hug. Flaviniac. pag. 182. S. Elizabeth Thuring. apud Godefrid. Mon. ann. 1236. Theoderic. in ejus Vita cap. 14. B. Robertus Eremita, apud Matth. Westmonaster. ann. 1238. SS. Martyres Ebbekesdorpienses, apud Bollandum 2. Febr. pag. 315. S. Paulus Episcop. Virdunensis, apud Bolland. 8. Feb. pag. 174. S. Babolenus Abbas Fossat. in Lib. Miraculor. ejusd. cap. 3. B. Willemus Episcopus Eboracens. apud Matth. Paris pag. 219. Adde tom. 2. Canisii pag. 756. 818. Codini Origin. pag. 54. Matth. Westmonast. pag. 269. Rocchum Pirrhum in Notit. Sicili tom. 1. pag. 57. Glossar. med. Grcit. voce , col. 978. etc. De Manna veterum edita est haud ita pridem Dissertatio Cl. Salmasii. De hac etiam copiose egerat antea Leonardus Fuchsius lib. 1. Paradox. medicinal. cap. 6. 2. MANNA, Equa. Vide Mannus. 3. MANNA, vox Italica, Manipulus, Gall. Bote. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Manolh, Prov. maniplus. Charta ann. 813. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 521 :

Milio modia quincto, lino Manna quart, etc.

Alia ann. 869. ibid. col. 721 :

Grano grosso modio quarto, minuto autem modio quinto, lino Manna quinta, etc.

Ubi notat vir doctissimus veterem Interpretem Juvenalis Manipulos, Mannas fni interpretari ; verum Manuam legendum docet Cangius in v. Manua : quod tamen prstare nolim, cum toties apud diversos auctores occurrat vox Manna, qua etiam utuntur Itali. Charta Bern. de Mirabella ann. 1195. apud Ughell. tom. 1. Ital. sacr. col. 1126 :

Item tradimus Pennensi ecclesi... octo salmas vini et sex Mannas lini.
Acta notar. Senens. ann. 1283. ex Cod. reg. 4725. fol. 7. r. :

Confiteor me principalem debitorem tibi... in ccc. Mannis parvichalibus ad modum et consuetudinem actenus observatam.
Vide Manua. Hinc Manna, Tda seu cerei species, quomodo Poigne nostri dixerunt. Mirac. B. Davanzati tom. 2. Jul. pag. 526. col. 1 :

Incontinenti dictus Vivi descendit de asina,... et pedibus suis venit ad sepulcrum B. Avanzati,... et ibi Mannam unam fieri fecit librarum trium cer, etc.
Vide supra Manada. 4. MANNA, Panis delicatior et tenuissimus, ut opinor. Constit. capitul. eccl. Barchinon. ann. 1423. rubr. 14. ex Cod. reg. 4332 :

Et hoc idem de distributionibus Mannarum, qu diebus Sabbatinis in dicto

matutinali officio omnibus clericis in sacris ordinibus constitutis exhibentur.

MANNAGIUM, Mansus, prdium rusticum. Charta ann. 1238. ex Chartul. Miciac. :

Willelmus dictus Custosius quidquid juris habebat vel habere poterat in Mannagio, quod dicitur Villaus, et in omnibus terris ad dictum Mannagium pertinentibus Philippo priori B. M. de Feritate Abreni et ejus prioratui quittavit penitus.
Pluries ibi. Vide supra Managium 2. MANNARE, Modus agri. Charta ann. 1019. ex Tabulario Abbati Abundanti in Biblioth. Sebus. pag. 88 :

A Peloniaco Mannare 1. a Filennio Mannare unum, etc.

Zweyer manne matten, in Instr. emphyteut. apud Schilt. in Dissert. de Jure Emponemat. pag. 37. Hc post virum doctiss. Schpflinum. MANNARIA, Securis, Gall. Hache. Acta S. Nicolai peregrini tom. 1. Junii pag. 238 :

Et accipientes de domo Mannariam, asciam et cutellum, ascendit in montem ubi... cedrina ligna cdebat.

Vide Manuaria 2. MANNARICE, an Cum servitio manuali, vel ex obligatione reddendi Mannas seu manipulos cer ? Vide supra Manna 3. Charta ann. circ. 1070. tom. 1. Hist. Cassin. pag. 235. col. 2 :

Cum ortuis et vineis vovarice sive Mannarice, cum omni illorum pertinentia.

MANNELECHEN, ex Man, homo, et Lehen, feudum. Charta ann. 1224. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 237 :

Advocatiam, qu Kasten-Vogtei dicta, qu erat de eodem feudo, excepimus, illam Duci recompensaturi per feudum, quod vacare cperit, ad stimationem 20. librar. quarum 10. sint absoluti reditus, quod vulgo sonat Urbor, 10. vero infeudata, quod vulgo sonat Mannelechen.
Vide Manlehen. MANNELLUS, Campana mediocris. Ordinarium Abbati S. Laurentii in dicesi Autissiod. ann. 1286. scriptum :

Cinere dato pulsatur processio cum duo bus Mannellis.

Vide Maanellus, et Monellus. MANNERC, Mannere. Vide Mannwerch. MANNERIA, Maneria, Manuaria, Idem videtur quod Mannwerch. Vide in hac voce. Charta r 1018. apud Anton. de Yepez in Chronico Ordinis S. Benedicti tom. 1 :

Neque respondeat aliquid ad ejus debita, non pro furtum, neque pro homicidium, neque pro fornitio, non pro Manneria, neque pro serna, neque pro fossare, neque pro anubda, neque pro castellia, neque pro facienda villa, etc.
Alia Adelfonsi VI. r 1133. tom. 1 :

Ut omnes, qui in illo loco fuerint commorantes, non timeant sayonem, neque rausum, neque homicidium, neque ossatera, nec Manuaria,
vel manaria nec aliquem fiscum regalis Palatii. Charta Alfonsi VII. Imperat. Hispani r 1152. tom. 6 :

Item Majorinus noster non intret in villa sancti Petri, nisi fuerit vocatus per Abbatissam vel Priorem. Item intra istos terminos nullus intret pro casteleria, nec pro rogo, nec pro vodo, nec pro Maneria.

MANNERIUS, dituus, custos, conservator dis sacr, quod in Ecclesia, ut eam servet, maneat, forte sic dictus. Constit. x. Francisci III. Episc. Barcinon. :

Nullus beneficiatus dict ecclesi, vel clericus aliquam quantitatem pecuni pro aliquo defuncto in celebratione Missarum in eadem ecclesia recipere prsumat ; sed absque mora Mannerio sub pna 30. solid. fabric applicandorum tradere teneatur. Mannerius autem inter omnes de ecclesia in sacris ordinibus constitutos distribuat.
Vide Mansionarius 1. MANNES, Pulvera thuris, sic Gloss. Arabico-Lat. Vide Manna 1. MANNETA. Vide Sanutum lib. 2. parte 4. cap. 22. pag. 80. MANNIGH, Injuria illata in publico loco, interprete Ludewig. ad Leg. Danic. tom. 12. Reliq. MSS. pag. 194. 23 :

Item quicumque verbis malis aliquem et contumeliosis, qu Mammgh (sic) dicuntur, coram prdicto domino nostro rege vel in curia sua, seu coram dapifero suo vel marscalco, in judiciis existentibus, in parlamentis, in placitis... allocutus fuerit vel infestaverit : super quibus et pro quibus loquimur, primo perdat, et cum hoc secundum leges terr emendabit.

Manngh legit Westph. Monum. Cimbr. tom. 4. col. 1775. MANNINA. Vide mox Mannire. MANNIRE, Vocare in jus, quod fiebat tribus testibus prsentibus, ex Germ. Manen, Monere, submonere, nostris Semondre, ut est apud Guillimannum lib. 1. de Reb. Helvet. cap. 9. et alios. Hinc scribendum Manire, auctor est Eccardus. Arverni, etiamnum manio dicunt, pro lite agere, placitare. Lex Salica tit. 1. 1 :

Si quis ad mallum legibus dominicis Mannitus fuerit, et non venerit. etc. Mannire cum testibus,

tit. 51. Ad Regis prsentiam Mannire, tit. 59. Adde tit. 47. et Legem Ripuar. tit. 32. 50. Hincmarus Laudunensis contra Epistolam Remensis 55. capitum :

Non advocato meo ad mallum, ut public se habent leges, pro rebus ipsis Mannito. Mannire ad placita,
lib. 1. Capitul. Caroli M. cap. 121. Ad mallum legibus Mannire, lib. 3. cap. 45. Juxta legis constitutionem Mannire, lib. 4. cap. 26. Adde Capitul. 6. ann. 803. cap. 4. Formul veteres cap. 38 :

Ibique veniens homo aliquis nomine ille, suggesit eo quod apud nostrum signaculum hominem aliquem nomine illum Mannitum habuisset, et super noctes tantas nos debuisset venire in rationes, pro eo quod dixit, etc.

Adde Chronic. Laurisham. pag. 79. Leges Henrici I. cap. 50. Concil. Moguntinum ann. 847. cap. 17. etc. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 842. Mannita, Submonitio, Ajournement. Lex Salica tit. 52. 1 :

Et si ei solem culcaverit, tres solidos super debitum addat, et sic usque ad tres vices per tres Mannitas facere debet.
Mannitio, Eadem notione. Capitulare 3. Lud. Pii, ann. 819. cap. 1 :

De hoc Capitulo judicatum est, ut ille, qui mannitur, spatium Mannitionis su per 40. noctes habeat.

Occurrit prterea in Capit. Legis Salic Ludov. cap. 6. in Edicto Pistensi Caroli Cal. cap. 6. etc. Adjournaments ou Mnadures de cour, in Consuet. Solensi tit. 7. art. 4. Differebat vero mannitio a bannitione : nam etsi bannire, sit in jus vocare, que ac mannire, in eo tamen diversimode hc verba accipiuntur, quod mannire adversarii, bannire autem judicis erat, in jus aut ad placitum et judicium citare. Leges Longob. lib. 2. tit. 43. 4. Ludov. P. 19. et Capit. Caroli M. lib. 4. cap. 25 :

Si quis de statu suo, id est, de libertate vel de hreditate compellendus est, juxta legis constitutionem Manniatur. De cteris vero causis unde quis rationem est redditurus, non manniatur, sed per Comitem banniatur.
Igitur banniebat ex officio suo judex aut Comes ; nullo adversario provocante. Vide Leges Longob. eodem tit. 2. Carol. M. 77. Mannina, Mannitionis compositio, quam adversario solvebat, qui vocatus ad placitum, si mannitus fuerat, nec justam excusationem habebat, non venerat, de qua compositione agitur in Capitul. Caroli M. lib. 3. cap. 45. in Formulis vett. cap. 38. et in Legibus Henrici I. cap. 50. Ita quidem censet Marca lib. 4. Hist. Beneharn. cap. 17. n. 6. Hincmarus Opusc. 15. cap. 15 :

Comites et Vicarii vel etiam Decani plurima placita constituunt : et si ibi non venerint, compositionem ejus exsolvere faciunt. Et quia prius per Manninas veniebant, excogitarunt quidam ut per bannos venirent ad

placita, quasi propterea melius esset, ne ipsas Manninas alterutrum solverent : hc ideo facientes ut ipsi bannum acciperent.

Maniare, pro Mannire, in Pacto Legis Salic tit. 50. Manita, pro Mannita, tit. 53. MANNUA, Manipulus. Vide Manua. 1. MANNUS, Equus. Jo. de Janua :

Mannus, a mansuetus, palephredus, quia mansuetudinem manuum sequatur, vel quod mansuetus sit : vel dicitur a manus, quia manu nitatur et ducatur.
Tabularium Casauriense ann. 1140 :

Habenis Manni, quem equitabat, etc.

Manni pretiosi, in Charta ann. 1088. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 125. Manni gilvi, apud Fridegodum in Vita S. Wilfridi sc. 3. Bened. part. 1. pag. 125. Occurrit passim, etiam apud Scriptores Latinos. Manna, Equa. Charta 42. inter Alamannicas Goldasti :

Frischengam tremessem valentem, et 30. Mannas, et arare duos jochos in anno.

Manana, Eadem notione. Charta Henrici Regis Portugalli tom. 3. Monarch. Lusitan. pag. 282 :

Faciant unum servitium manno, et inter vos non sit ulla Manana.

2. MANNUS, Nomen aliquando appellativum, ut in Epitaph. Dicemanni, qui obiit ann. 1307. apud Paullin. Ann. Isen. tom. 1. Syntagm. rer. et antiq. Germ. pag. 71. Diiz-mannus per tmesin. :

Diiz ego sum Mannus : me olim genuere parentes Albertus princeps Margarethaque pia. Imperium titulumque dedit Thuringia nobis, Marchia Lusati, Misena et ipsa potens.

MANNWERCH. Vocis significationem docent Acta Murensis Monasterii pag. 58 :

In vitibus autem habemus 24. partes, qu dicuntur Mannwerch, et 13. rusticos... Si quris, cur vocatur Mannwerch, ideo dicitur, quod uni viro committitur ad colendum, et est tantum terr, quantum par boum in die arare sufficit.
Infra :

Et sic nos ibi nihil plus de ejus prdiis habemus nisi 4. Mannwerch, et de agris et pratis pne ad 6. diurnales.
Ibidem :

Unusquisque ergo debet in suum Mannwerch singulis annis 7. carradas stercoris ex sua parte inducere, etc.

Pag. 60 :

In Schliengen pne duos diurnales, et de vitibus minus quam tria Mannwerch.

Pag. 62 :

Du domus, et 60. partes in vitibus, qu ibi vocantur Skaza, et est quinta pars illius, qu dicitur Mannwerch, et 37. jugera in agris, et 2. prata, et ad Pfalffenheim 14. Skaza.
Chart. ann. 1275. apud Neugart. Cod. Dipl. Alem. tom. 2. pag. 296 :

Excepto uno jugero vinearum, quod in vulgo dicitur Mannwerck.

Ex his emendanda Charta Grodegangi Episcopi Metensis ann. 765. apud Meurisium pag. 168 :

Debent omni nocte vigilare,... lectos dare, curtim sepire, vineas quoque sepire, quod vulgo dicitur Mannerc, arare, etc.

Legendum enim Manwerc, i. opus hominis, opera, manuopera, ex man, homo, et werck, opus, operatio, etc. Eamdem Chartam emenda apud D. Calmet. Hist. Lotharing. tom. 1. inter Instr. col. 282. ubi editum, Mannare. MANOBRA, Manobria. Vide Manopera. MANOPA, f. pro Manopera : videtur autem accipiendum pro Charta manumissionis seu libertatis. Veteres formul apud Baluz. tom. 6. Miscell. pag. 549 :

In prsentia plurimarum personarum qui ipsa Manopa subter firmaverunt.

Manu propria. MANOPERA, Manuopera, manuum opera ; Servitium manuale, lib. 5. Capit. Caroli M. cap. 151. 303. quo tenentur coloni et inquilini domino vill. Manuvres, vel Manuvres, in Charta ann. 1427. apud Thomasserium in Consuet. Bituric. pag. 128. qua postrema appellatione etiamnum operas et mercenarios dicimus. Qu vox occurrit pariter priori significatu in Consuetud. Arvernensi cap. 17. art. 15. cap. 31. art. 30. 49. 51. Marchensi art. 430. Edictum Pistense Caroli C. cap. 29 :

Ut illi coloni..... tam fiscales quam Ecclesiastici... non denegent carropera et Manopera ex antiqua consuetudine.
Et infra :

Et de Manopera in scuria battere debent, et tamen non denegant, quia Manoperam debent.
Charta ann. 1248. in Tabular. Corbeiensi lib. 23. Charta 11 :

Ducentas et quadraginta manuum operas, qu vulgariter Manuvres appellantur, in quibus nobis annuatim homines supradicti tenebantur.
Alia Roberti Abb. Corb. ann. 1248 :

Et toutes les Manuvres, que Robers d'Amiens y avoit chacun an.

Vide Froissartem 2. vol. cap. 74. et Menagium in Origin. Gall. Manuopera, Catallum, instrumenta rustica, quorum usus in operis et agriculturis. Charta Ricardi II. Regis Angli :

Et quod prdictus Dux ad totam vitam suam haberet qucunque bona, et catalla vocata Manuopera capta et capienda, cum quacunque persona infra terram et feodum prdicta, ac per eandem personam coram quocunque Judice de advocata.
Monastic. Anglican. tom. 1. pag. 977 :

Ac etiam Deodanda, thesaurum inventum, et omnia bona et catalla vocata Manuopera, inventa et invenienda.
Fleta lib. 2. cap. 52. 42 :

Probatores cum Manuopere capti,

id est fures catallorum. Manuoperarius, nostris Manouvrier, qui manibus operatur, , apud Palladium in Vita Chrysostomi pag. 96. Occurrit in Regesto Philippi Aug. ann. 1214. fol. 115. Manoperarius, in Polyptycho Fossatensi apud Baluzium tom. 2. Capitul. col. 1387. Qui servitium per manus debet, Guerardo in Glossar. Polypt. Irmin. Vide Grimm. Antiq. Jur. German. pag. 561. et infra Mansi Manoperarii. Manuperarius, in Obituario S. Gerardi Lemovic. :

Obiit Laurentius Mirigon Manuperarius.

Manuperatio, Idem quod Manopera. Charta ann. 1093. tom. 11. Spicileg. pag. 307 :

Ut nullus successorum meorum... equitationem aut servitium exercitus, seu Manuperationem super homines Ecclesi de ctero habeat.
Manobra, in Charta Poncii de Vissaco ann. 1247. in Probat. Hist. Arvernensis pag. 95. idem sonat quod Manopera. Gall. Manuvre. Tabular. Prioratus de Domina in Delphinatu fol. 115 : Statuta Massil. lib. 6. cap. 47 :

Et corovatam sicut alii villani, et quarta pars vini, obra et Manobra, etc. Constituimus quod de ctero, nullus magister lapidum, vel Manobra, etc.
Occurrit non semel in Tabulario S. Flori Arvernens. Vide Probationes Hist. Bressensis pag. 106. Manobria, in Charta ann. 1308. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 782 :

Item homines usatgii non debent toltam, talliam, carratgium vel Manobriam hominum, boum, asinorum.

Rursum occurrit in alia ann. 1340. ibid. pag. 173. Mannobrium, Manuum opera, idem quod Manopera. Terrear. vill de Busseul ex Cod. reg. 6017. fol. 27. r. :

Hugo Bergho Busseuli confessus fuit se debere, videlicet duas libras cer,

pro franchisia talhi et Manobrii cujusdam curtilis. Ledit bois... est coustiv par Maneuvre d'homme.

Provinciales etiamnunc Manobro dicunt, nostri Maneuvre. Charta ann. 1309. in Reg. 50. Chartoph. reg. ch. 35 : Quod servitium aliquando in pecuniam commutatum fuisse sub eadem nomenclatura, docent Lit. admort. ann. 1464. in Reg. 199. ch. 418 :

Item xix. Maneuvres qui valent de rente au pris de vj. deniers, chacun Maneuvre ix. solz, vj. den. Tour.
Hinc Manourable dicitur ejusmodi oper obnoxius, in Charta ann. 1389. ex Reg. 139. ch. 265 :

Comme les hommes du lieu de la Faye... sont, ensemble leurs terres et possessions, de main morte, Manourable et taillable mercy, etc.

Manourc vero appellantur Instrumenta, quorum usus est in operis ; quo sensu Manuopera occurrit in Manopera. Reg. forest. de Broton. ex Cod. reg. 4653 :

Possunt et debent capere... residuum gloerii et lignifabri et caronnii,... quando Manourc prdictorum operariorum erit inde remota.

Menovrer, Operari, in Ch. ann. 1303. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1182. Unde Mennouvrage, Opus, cultura, apud Bellom. MS. cap. 29. pag. 68. r. col. 1. MANOPOLIUM. Vide Manipolium. 1. MANSA, Mansata, Mansarius. Vide Mansus. 2. MANSA, Trudes, momentum, pondus, ut videtur ; idem quod Italis Manovella. Chron. Sublac. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 1045 :

Alio tempore qui assistebat ibi ad officium peragendum, cum vellet lampadem, qu ante altare erat, ut congruum sibi fuerat, deducere, subito tunc lapsa est. Cumque eam in terram venire crederet, subito Mansa, de qua deponi solita erat, visa est dependere, lumine accensa.

MANSANARIUS vel Mansauarius, Qui mansum ingenuilem aut servilem excolebat, et certum censum aut annuam pensionem domino prdii ac fundi prstabat. Charta Rob. abb. S. Germ. Prat. in Chartul. AD. ejusd. monast. fol. 83. v. col. 2 :

Hos lx. solidos... idem Johannes recipiet a prposito nostro vel a serviente spe nominat potestatis, singulis annis infra octavam S. Dionysii, ubicumque Mansanarius fuerit, quamdiu vixerit.

Nisi idem sit atque nude Manens, id est, ubicumque mansionem fecerit. Vide Mansionarii et in Mansus. MANSATICUS, Mansio, domus. Annal. Bertin. ad ann. 874. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 118 :

Inde per Attiniacum et consuetos Mansaticos Compendium adiit

(Carolus rex.) Vide in Mansionaticum. MANSELLA. Mansus minor :

Mansella qu Hildeburgis dedit Monasteriolum medium.

(Constitut. Concil. Pist. an. 864, Mus. arch. dp. p. 20.) MANSELLI, Iidem qui Mansionarii. Charta Rodulfi Reg. Franc. ann. 930. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 66 :

Prcipientes etiam volumus, ut Manselli qui sunt ad Berbezilos instituta compleant servitia.

MANSELLUS. Vide Mansus. MANSEOLUM, pro Mansellum, minus mansum, castellum. Gesta Trevir. Archiep. apud Marten. tom. 4. Ampliss. Collect. col. 395 :

Inimicorum dificia, turres, Manseola publicavit, (Henricus Rex Romanorum) et ad terram dejiciendo funditus extirpavit.

MANSEOLUS, Locus exiguus. Vita B. Villan tom. 5. Aug. pag. 865. col. 2 :

Prope fortes domus quodam in Manseolo se condiderat, ubi aul purgamenta jactabantur.

MANSER, est illegitimus, proprie de scorto natus. Vocabul. utriusque juris. Diploma Ruperti Regis Roman. ann. 1401. apud Tolnerum Hist. Palat. pag. 145 :

Ac etiam naturales, Manseres, spurios, bastardos, et quoslibet de damnato sive illicito coitu procreatos, etc.

Vide Manzer. MANSILE, Mansilium, Mansinile. Vide Mansionile. MANSIO, Ubicunque manemus ; hinc nostris Maison, pro de. Gloss. : , , mansio. Alibi : , mansio, perperam Edit. mancio.

Angusti mansionum
Lib. 2. cap. 1 :

, apud Sidon. lib. 2. Epist. 2. Gregorius Tur. lib. 3. Histor. cap. 15 :

At ille ingressus Mansionem domini sui, apprehendit scutum ejus. Sexto ab urbe miliario Mansionem accepit.
Hincmar. Remens. Annal. ad ann. 878 : Vide eumdem lib. 9. cap. 1. Hincmarus Laud. :

Cum Mosomum venissem, unde non longe sua distabat Mansio. Ludovicus rex... venit ad apostolici Mansionem.
Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 407 :

Et ejus homines in ipso monte lignamenta ad Mansionem, vel ad alias causas incidere Prterea volumus et decernimus ut unusquisque clericorum

(possint). Charta Caroli Simplicis tom. 2. nov Gall. Christ. inter Instr. pag. 129 :

supradictorum, Mansiones suas cuicumque clericorum ejusdem monasterii voluerit dimittendi sive vendendi licentiam habeat.
Quod vero Mansio pro domo canonici hic accipiatur, patet ex Capitul. Aquisgran. cap. 142 :

Quamvis canonicis proprias licitum sit habere Mansiones.

In Legibus Pippini Regis apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 123. Mansionem dare, hoc est, domo excipere.

Coram domino, sub quo ipse reus morandi habet Mansionem

, in chart. Episc. Camin. ann. 1304. apud Haltaus. in Glossar. German. voce Haushblich, col. 849. Adde leg. 3. Cod. Th. de Aquductu. (15, 2.) Capit. 3. ann. 803. cap. 17. lib. 3. Capit. cap. 39. Capit. Caroli Cal. tit. 19. 1. tit. 39. 12. Capitul. Carlomanni tit. 2. cap. 1. 12. etc. Passim Scriptores, etiam veteres. Mansion, in Privil. Judor. ann. 1370. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 492. art. 1. Manssion, in Lit. ann. 1369. ibid. pag. 169. Mansionum Redemptio, ea, ni fallor, erat in Flandria, qua ejus, qui domum in urbe possidebat, hres, hanc data certa pecunia redimere a domino, seu Comite tenebatur. Galbertus in Vita Caroli Comitis Flandri cap. 12 :

Insuper de coemptione gravissima Mansionum in Erdenburg, volumus quoddam medium Regem et Comitem ponere, ut per duodecim nummos tantum redimatur unusquisque nummorum illorum, quos secundum positionem Mansionum hactenus sedecim nummis redimebant filii post mortem patrum suorum.
Mansiones Militum, Stationes, sedes, diversoria, in qu se recipiunt expeditionis tempore. Lampridius :

Milites expeditionis tempore sic disposuit, ut in Mansionibus annonas acciperent, nec portarent cibaria 17. ut solent, dierum, nisi in barbarico. Milites in Mansione dormientes
aggredi, apud Vegetium lib. 3. cap. 19. Idem cap. 8 :

Non enim belli tempore ad stativa, vel Mansionem civitas murata semper occurrit.

Vide leg. 11. C. de Re militari lib. 12. tit. 35. leg. 2. C. de Lucr. Advoc. (12, 61.) Hinc Mansionem tenere, apud Albertum Aq. lib. 3. cap. 11. Tenir garnison. Exodi cap. 17. 1. et 40. 36. et Num. 33. 1. Mansiones, exponuntur. Mansio, Latinis Scriptoribus proprie dicitur locus, ubi confecto itinere per noctem quiescebant ; unde ut plurimum pro diei unius itinere sumitur : Grcis . Thomas Magister :

, , (leg. )

Qui mansionibus ejusmodi prerant, appellabantur : Latinis Stationarii, Mancipes. Glossar. Gr. Lat. : Stationarius, Manceps, , . Manceps, , . Solinus cap. 33 :

Pagus Saborum, a quo octo Mansionibus regio thurifera disterminatur.

Jornandes de Rebus Geticis cap. 5 :

Qu flumina multis Mansionibus invicem absunt.

Chron. Andrense tom. 9. Spicil. Acher. pag. 377 :

Apud quoddam munitissimum castrum nomine Archas, ab Jerusalem octo Mansionibus distans pervenerunt.
Liberatus Diaconus cap. 12 :

Chrysaphium in multas Mansiones Eutyches relegarat exilio.

Adde cap. 5. Facundus Hermianensis lib. 6. cap. 1 :

Conquerens, se absentem et innoxium... fuisse damnatum, et in quadraginta Mansiones, per diversas distractum provincias, viginti et amplius carceres mutasse.
Lactantius de Mortibus Persecut. num. 45 :

Licinio jam secunda Mansione tenente.

Mox :

Aliquanto moratus, processit ad Mansionem millia et octo.

Hinc passim mansiones et mutationes occurrunt in Itinerariis, prsertim in Hierosolymitano, in quo mansiones 20. millibus prter propter constant, ita ut plurimum du mutationes pro una mansione recenseantur. De Mansionibus, atque adeo iis, quas Camelorum vocat Plinius, copiose egit Salmasius ad Solin. pag. 494. eadem notione Grcis Scriptoribus dicitur. Acta Concil. Ephesini :

, .
Concil. Ephes. part. 3 :

, , , .

Adde Concil. Calchedon. Act. 9. initio, Palladium in Hist. Lausiaca cap. 28. et Anonymum de Martyrio Bacchi Jun. pag. 66. Mansiones et mutationes in numero civitatum non habebantur, leg. 2. Cod. de Cond. in publ. horr. (10, 26.) leg. Modios, de Suscept. et arcar. (10, 70, const. 9.) leg. 2. de Lurc. Advoc. (12, 62.) leg. 9. Cod. Th. de Annon. et trib. (11, 1.) Agitur tamen Curialium mentio Claudiopolis, Prusiadis et Tottai et Voridis oppidorum, seu mansionum, per Bithyniam in leg. 119. C. Theod. de Decur. (12, 1.) Sane Tottaio Bithyni

mansio est in Itinerario Hieros. Sed mansiones illas civitatis jure donatas liquet ex ipsa Constitutione. Et quidem in Actis Conciliabuli Ariminensis Episcopus Mansionis Nic in Thracia : et in Act. 3. Concil. Calched. Helpidius Mansionis Termensis Episcopus memorantur. Gregor. Nazianzen. De Vita sua ait, se creatum a Basilio M. Episcopum Sasimorum, quod erat seu mansio :

, etc.

Ubi Gregorius Presbyter in ejusdem Nazianzeni Vita :

, .
Qui his prerat, servator hospitiorum et Mansionum dicitur in Disputat. Archelai cum Manete. Vide Juretum ad lib. 2. Symmachi Epist. 27. Mansiones prterea dicebantur, diversoria Legatorum, Missorum, et aliorum Magistratuum publicorum, qui Principis mandato, aut in provincias ad justitias faciendas, et reformandas, uti loquebantur, vel in exteras regiones, reipublic causa, proficiscebantur. Tenebantur enim subditi hospitio excipere ejusmodi Missos et Legatos, et eorum ministros, et viaticum eis pro uniuscujusque dignitate prstare. Capitul. Caroli M. lib. 3. cap. 39 :

De Missis nostris discurrentibus, vel cteris propter utilitatem nostram iter agentibus, ut nullus Mansionem contradicere prsumat.

Adde Legem Longob. lib. 3. tit. 4. 2. 4. Carol. M. 11. 115. Capitula Ludovici Imp. Lotharii filii post Synod. Ticinensem ann. 850. cap. 4. et 5. Concil. Remense II. Trotarium lib. 5. Miraculor. S. Benedicti n. 1. et Buzelinum in Gallo-Flandr. lib. 2. cap. 21. pag. 349. etc. Atque h mansiones interdum redimebantur pecunia, quod vetatur in Concilio Tolet. IV. apud Gratian. 27. q. 1. de Viduis :

Sunt quidam Episcopi... qui exigunt, ut Mansiones, quibus in profectione uti debuerant, aliquo pretio redimant, qui parare debebant, etc.
Sunt hc in Concil. Tribur. can. 26. apud Burchard. lib. 1. cap. 229. Vide Marcam de Concord. lib. 5. cap. 51. 9. Vide Procuratio. Mansionariorum, de quibus mox, vel certe Comitum provincialium, officium erat, eas mansiones prparare, prsertim si Reges ipsi peregre irent. In eam rem Tractoria iis dabatur, cujus formula hc erat :

Quando ad vos venerit, Mansionem ei et focum et panem, et aquam largiri dignemini.

Interdum Principes Ecclesias et Monasteria ab ejusmodi hospitum exceptione eximebant, privilegio peculiari, quod Emunitatis nomine appellabatur, quo cavebatur vulgari formula, ne quis Judex publicus, sub quolibet prtextu, Mansiones aut paratas tollere prsumeret : vel,

ut nullus eorum aut suorum hominum deinceps freda aut tributum donet, vel Mansiones faciat invite
. Mansio, apud Leguleios Anglos, quid sit, docet Bractonus libro 5. tract. 5. 1 :

Mansio esse poterit constructa ex pluribus domibus, vel una, qu erit habitatio una et sola sine vicino ; etiam et si alia Mansio fuerit vicinata, non erit villa : quia villa est ex pluribus Mansionibus vicinata, et collata ex pluribus vicinis.

Adde lib. 4. tract. 1. cap. 31. et Fletam lib. 6. cap. 51. 1. Leg. Henr. I. cap. 41. Mansio. Concilium Cloveshovense ann. 800 :

Daret mihi pro commutatione spefati Cnobii terram centum et decem Mansionum, sexaginta cassatorum, videlicet in loco, qui dicitur Fleor, etc.
Charta Off Regis Merciorum :

Terram 50. Mansionum in locis supradictis, etc.

Alia Edberti Regis Saxon. Occident. ann. 801. tom. 2. Monast. Angl. pag. 843 : Terram 20. Mansionum. Ubi Mansio videtur esse, quod in aliis Chartis familia appellatur. Vide in hac voce ; prterea Testamentum Herberti Comitis Viromand. ann. 1059. apud Joan. Carpentarium in Hist. Cameracensi pag. 7. Ita Maison pro familia etiamnum vulgo dicimus. Potest etiam capi pro manso, ut in Tabulario Abbat. Conchensis in Arvernis Ch. 90 :

Et in ipsa Ecclesia domus hoc censum idem tres modios et 4. sextarios de vino, et de unaquaque Mansione terr... 1. den. de aliis vero Mansionibus, qu in solario construct erunt, 2. denarios.
Et in Chartul. S. Vincentii Cenoman. f. 69 : Mansiuncula, in lib. 7. Capitul. cap. 144 :

Quandam Mansionem terr et unum bordagium... et unum molendinum. Eorumque erroneum ministerium non in Ecclesia, sed per agrestia loca et Mansiunculas agunt.
Gerhard. Vita S. Oudalrici cap. 5 :

Quorum vero Mansiunculas et totas procurationes ipse per aliquem suorum fidelium cottidie caute disposuit.

Occurrit etiam Genes. 6, 14. Vulgat. Mansio, Familia, quomodo Maison dicimus. Sanutus lib. 3. part. 12. cap. 8 :

Tunc etiam Hugo de Lusignan cum tribus Mansionibus, et aliis militibus Gallis, versus Tiberiadem processit.
Cap. 11 :

Rex Cypri, et tres Mansiones, et peregrini, cum peditibus iverunt

Csaream.
Cap. seq. :

Tunc etiam venit Ptolemaidem Baylivus pro Venetis,... sed milites Mansionum, pro vitando scandalo, fecerunt ire illum Nazareth.
Cap. 14 :

Inter ipsum enim et Communitatem et Fraternitates, et Mansiones plures fuerunt controversi.

Chronicon Flandri cap. 11 :

Or avoit amen Henri d'Angiau bien 30. mille Mansions pour demourer en Constantinople.
Ubi loquitur de Armenis, quos Henricus frater Balduini Imp. adduxerat : de quibus ita Vilharduinus noster num. 201 :

Et avec lui s'en estoient pass li Hermins, qui lui avoient aidi vers les Grieux bien 20. mil totes lor fames, et toz lor enfans.

Vide paulo supra. Mansio, Contignatio, seu id quod Estage dicimus. Ericus Upsalensis lib. 5. Hist. Suecic pag. 159 :

Fecit Engelbertus dificium aliquod ligneum supra aquas altitudine quinque Mansionum multo ingenio prparari. Ad Mansionales vero pullos habeant non minus 50.

MANSIONALE, Idem quod Mansus, vel certe quod Mansionile, de quo mox. Capitulare de Villis cap. 19 : Pertz. Mansioniles. Testam. Herberti Viromand. Comitis ann. 1059. apud Jo. Carpent. in Hist. Cameracensi :

Mansionalia mea apud Attas et Dalonias cum ochis, arpiniis, forestagiis, et pascuaticis, etc.
Infra :

De Mansa mea apud Tetignias, etc.

Charta ann. 1047. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 384. col. 1:

Et quia lx. Mansionalia, qu et curtilia vocitantur, hreditarie dicuntur possidere, etc.

MANSIONAMENTUM, Idem quod Mansionile. Hist. Beccens. monast. MS. pag. 367 :

Beneficium quod a nobis requisivistis libenter vobis concedimus, scilicet Mansionamentum, et unam acram terr in dominica cultura nostra.
MANSIONARE, Mansionem, domum dificare. Charta ann. 1233. ex Schedis Prsid. de Mazaugues :

Asseruerunt quod homines vill de Mari usi fuerunt prdicta sylva

accipiendo et scindendo ligna virida ad Mansionandum, et sicca ad lignandum et comburendum. En tel maniere que ly homme.... devoient avoir lour usuaire pour Maisonner en mon bois de Hermefail.
Alia ann. 1372. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 74 :

Vide alia notione in Mansionaticum. Nostris Maisonner. Charta ann. 1285. inter Probat. domus de Castell. pag. v. :

Un bon et bel hostel avecques un gardin bien enclos, ledit hostel bien Maisonn et orden pour demourer.
Lit. Caroli. VI. ann. 1384. in Reg. 125. ch. 56 :

La ville de Cravant en Auccerrois, laquelle ville est grosse, bien Maisonne, etc. Remaisonner,

pro simplici Maisonner, in Lit. remiss. ann. 1401. ex Reg. 156. ch. 301 :

Le seigneur de Crevecuer devoit Remaisonner et diffier audit lieu pour demourance, mettre chevaulx et bestail pour gouverner la ditte ferme.
Pro redificare vero, in Charta ann. 1343. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Commander aux possessans de les Remaisonner et d'icelles masures donner pour Remaisonner, quant li possessans en sont refusant.

Sed et pro Materia lignea domibus dificandis apta, ut Maisonnage et Maisonne dixerunt. Soit an ardoir ou an Maisonner, in Charta ann. 1267. ex Chartul. Campan. fol. 326. Alia Joan. Attrebat. comit. Aug. ann. 1379. in Reg. 115. ch. 348 :

Donnons nostre trs cher et trs am filz Philippe d'Artois... son franc Maisonner de chesne, son ardoir emprs terre, etc.
Charta ann. 1267. ex eod. Chartul. fol. 273. col. 2 :

Et devons tenir ladite maladerie an soffisant estat, tant come au Maisonnage, etc.
Alia ann. 1283. ex Chartul. S. Dion. :

Je Guy Mauvoisin sire de Rooni ne nus de mes hoirs, ne de mes successeurs ne puissent vendre, ne donner, ne couper de ma forest de Chevrie que 200. arpens de bois chacun an, ce qui convendra por nostre ardoir et por nostre Maisonne. Item, s'il fust que aucun de fait avis ou deseu sans fraude Maisonnast ou receptast celui qui auroit fait les mauvais faits contraire de ladite paix, etc. Messongner,
pro Domo seu horreo condere, in Chartul. S. Petri Insul. sign. Decanus :

Denique Maisonner usurparunt pro Domo excipere. Libell. supplex Gandensium ad ducem Burg. ann. 1385. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1623 :

Seront tenus... de faire les saisines des biens estant sur yceulx hritages et de les faire enclore et Messongner aux despens des biens, comme dessus.
MANSIONARIA, Munus et beneficium mansionarii seu capellani perpetui, idem quod Capellania 1. Vide in hac voce. Charta ann. 1073. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 807 :

Ideoque nos, qui supra, mater et filii donamus et offerimus in eadem ecclesia sanct Mari ad Mansionariam, quam suprascriptus Guido genitor noster constituit in eadem ecclesia ;... eo vero ordine, ut presbiteri, qui inibi sunt ordinati, cantent Primam et Completam ad horam legitimam et Missam celebrent cum tanais (in alia Letaniis) una die pro salute vivorum, alia die pro requie defunctorum, omni die, excepta die Dominica et festivis diebus, pro remedio anim nostr et parentum nostrorum.

Qu rursum leguntur ibid. col. 809. Scalabr. ad vitam B. Joan. Taussin. tom. 5. Jul. pag. 810. col. 1 :

De reditibus ejus duas fundavit Mansionarias in ecclesia cathedrali, etc.

Hinc Mansionaria ecclesia, intelligenda videtur de Ecclesia collegiata, quam canonici seu capellani deserviunt. Vide Mansionarium in Mansionarius 1. MANSIONARIA Ecclesia, Terra. Vide mox Mansionarii. MANSIONARII, Iidem qui Manentes, Mansuarii, Hospites, qui ratione mansionis, seu mansi, vectigal, aut censum, quotannis domino persolvebant. Guerard. in Glossar. Irminon. : Qui mansionem alienam incolit, inquilinus. Ugutio :

Mansionarius, Manens, vel ad mansionem pertinens.

Charta S. Eligii Noviomensis Episcopi edita a Mabillonio tom. 2. SS. Ordin. S. Benedicti pag. 1091 :

Cum omnibus adjacentiis suis, cum Mansionariis, originariis, inquilinis ac servis, etc.
Juramentum Philippo Regi Franc. prstitum apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1029 :

Eidem tradam et securitatem omnium hominum meorum Mansionariorum in eisdem castellis.

Charta Ludovici IV. Reg. Franc. ann. 950. apud Mirum tom. 1. pag. 261 :

Mansum... unum cum Mansionario... aliisque mancipiis numero xii.

Acta Murensia pag. 43 :

Deinde libera utens potestate, pne quasi sui Mansionarii essent, jussit sibi servire, scilicet in agricultura sua, et secando fnum et metendo.
Adde pag. 39. Notitia de Rogero Episcopo Bellovac. apud Loisellum :

Neminem vero hospitem, non Mansionarium, nec dejustificabit.

Chronicon Lobiense : Alibi :

Nocturno diverticulo jacendo pauperes Mansionarios omnimodis affligunt. Culturas vill de Tullies, quas Mansionarii colendas tenebant, ad indominicatum Ecclesi revocavit.
Apud Sugerium Constit. 2. tom. 4. Hist. Franc. pag. 548 :

Oppidani et Mansionarii vill B. Dionysii. Mansionarii Ecclesi,

in Hist. Episc. Salisb. pag. 266. 267. 317. apud Canisium tom. 2. et apud Marcam in Hist. Beneharn. lib. 5. cap. 31. n. 3. Mansionarii Capituli, apud Hemerum in Aug. Viroman. ann. 1216. In Charta Ludovici Bertholdi ann. 1245. apud Mirum in Cod. Don. piar. cap. 103. Mansionarii opponuntur feodalibus hominibus. Mansioniers nostris dicuntur, et in Consuetud. municip. Britanni art. 376. et 377. Vide Chronicon Valciodorense pag. 564. 565. Chronic. Andrense pag. 454. 471. 532. Doubletum pag. 876. 907. Sammarthanos in Episcopis Santonensibus pag. 982. Probat. Histor. Castilion. pag. 41. Monmorenciac pag. 395. etc. Massonyers, eodem sensu, in Charta ann. 1323. ex Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 418 :

Comme il nous fu raport par nos mayeurs et Massonyers, etc.

Ubi etiam Masoniers et Maysonniers. Census autem a Mansionariis debitus, Masonage appellatur, in Charta Egidii de Soyecuria dom. de Vailly ann. 1360. ex Reg. 89. ch. 560 :

Comme ladite maison soit chargi envers nous, comme seigneur de ladite ville de nuef Masonages chascun an, lesquels Masonages valent un tonneal de vin, treize sextiers et demi d'avaine, etc.
Vide infra Masuragium. At vero Mencionaire, nude pro Habitator, manens alicujus loci, intelligendum opinor, in Charta ann. 1300. ex Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 134. r. col. 1 :

Les droiz et les actions que nous avions et avoir devions et poions en mil livres en deniers, en quoy nous estoient tenuz les Mencionnaires de la terre de Rochefort. Masnier
certe eo sensu, in Lit. ann. 1290. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1235 :

Et jurames solempneument le Vile de Valenchienes, les cors et les avoirs des bourgois et des Masniers de ladite vile warder.
Hinc Coulon manssar, Columbus domesticus, in Lit. remiss. ann. 1420. ex Reg. 171. ch. 197 :

Un jeune enfant... mont sur un arbre... pour oster et desracher un ny de coulons Manssars, qui estoit audit arbre.

Masoverius, Idem qui Mansuarius. Consuetudines Cataloni inter dominos et vassallos MSS. cap. 55 :

Si duo vel tres Masoverii vel aloerii franchi erunt intra terminos alicujus castri, vel in termino, et dominus castri habet guerram, seu sperat, homines Masoverii, licet sint alodium franchum Militis, seu Ecclesi, tenentur operari in muris et vallis et lizis, et antemuralibus sive anpits, et propugnaculis, sive barbacanis, et arqueriis.
Terra Mansionaria, qu a Mansionariis habitatur. Diploma Henrici V. Imp. ann. 1107. apud Chapeavillum tom. 2. Hist. Leod. pag. 54. 55 :

Si autem non claustralis sedis, sed Mansionari terr domus fuerint, ipsas domos spoliandi, obserandi, habitatores capiendi jus erit forensi potestati.
Et mox :

Si aliquis vel emptione, vel hreditate aliquid de terra claustrali, vel Mansionaria obtinuerit, quando investituram requisierit, domino ipsius terr quantum census, tantum redemptionis dabit.
Chart. ann. 1249. in Guden. Cod. Diplom. tom. 2. pag. 89 :

Mansum receperunt Jure Mansionario, de ipso... 1. maldrum tritici et 1. siliginis annis singulis assignantes.
Mansionaria Ecclesia. Ekkeardus Jun. de Casibus S. Galli cap. 2 :

Crastinam autem processionem ad Mansionariam suam S. Crucis disponens Ecclesiam, in proximo prato stationari jussit.
Mansionarii, Canonici, qui residentes vulgo dicuntur, ad discrimen forensium, qui non resident, in Charta anni 1130. apud Vassorium in Histor. Noviomensi pag. 878. Charta 17. Tabularii Carnotensis, qu est Alexandri PP. :

Prterea ab eodem statutum est et ordinatum, ut qui ante hanc institutionem Canonici facti ad minus dimidio Mansionarii in vestra civitate non fuerint, centum solidos minus, quam Mansionarii annuatim consequantur, etc.
Charta 19. ejusdem Alexandri :

Ut qui in eadem Ecclesia vestra de ctero canonizandi fuerint ; et ibidem Mansionarii non extiterint, 40. tantum solidos de prbenda sua singulis annis percipiant.
Adde Ch. 44. Vide Foraneitas. 1. MANSIONARIUS, Custos et conservator dis sacr, dituus, matricularius. Gloss Isid. : Mansionarius, ostiarius. Apud Gregorium Magn. lib. 3. Dial. cap. 24. et 25. Abundius, Mansionarius et custos promiscue appellatur. Erant autem ii in Cleri ordine. Anastasius in Benedicto II. Joanne V. et Gregorio II. pag. 57.

58. 71 :

Hic dimisit omni Clero, Monasteriis, Diaconibus, et Mansionariis solidos mille.

Leo Ostiensis lib. 1. Chron. Casin. cap. 18 :

Manusque su ac filiorum subscriptione corroborans, decem Episcopos, et octo Abbates, Comites quinque, Bibliothecarium, Mansionarium, et Ostiarium unum subscribere fecit.
Pontificale Eccl. Remensis :

Feria quinta majoris hebdomad, id est, in cna Domini, mane primo, Mansionarii ordinent omnia qu sunt necessaria ad consecrationem Chrismatis.
In Tabular. Casauriensi, Chartam ann. 975. subscribit

Scambertus Presbyter Monachus et Mansionarius

. Chron. Novaliciense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 744 :

Fertur quod quadam die Mansionarius illius ecclesi, more assueto dum extinxisset cereum unum vespertino in tempore, in crastinum cum surrexisset ut sonaret matutinum, illum cereum minime reperit, sed candelam aliam in ceroferario, cpitque mirari, et interrogatus suum adseclam, etc.

Unde colligitur ad Mansionarios spectasse ut campanas ad Officium divinum pulsarent. His etiam incumbebat reliquiarum et phylacteriorum cura, ut ex eodem Leone lib. 2. cap. 34. colligitur, et clavium Ecclesi, ut ex lib. 4. cap. 53. quod a nobis jam observatum in Descriptione dis Sophian cap. 86. ubi et monuimus, Mansionarios appellatos, quod mansionem seu dem Ecclesi adjunctam haberent : quod prterea ex autore Miraculorum S. Mauri Abbatis cap. 10. probavimus. Hinc Grcis dicti, in Vita S. Nili junioris pag. 73. in Miraculo S. Georgii erga captivum quemdam num. 19. in Menis 21. Jan. in S. Zozimo, apud Symeonem Logothetam in Basilio Macedone n. 10. et apud alios Scriptores a nobis laudatos. Alia Mansionariorum munia habet Ceremoniale Ecclesi Rotomagensis, editum a Menardo ad librum Sacramentorum Gregorii M. pag. 80. Mansionariorum vero Ecclesi crebra occurrit mentio, in Lege Wisigoth. lib. 5. tit. 4. 17. apud Gregor. M. lib. 3. Epist. 30. lib. 1. Dial. cap. 5. lib. 3. cap. 29. 30. lib. 4. cap. 51. 52. 54. Joannem Diaconum in ejusdem Vita lib. 3. cap. 58. Falconem Benevent. ann. 1128. Leonem Ost. lib. 1. cap. 16. lib. 2. cap. 33. Petrum Diac. Casin. lib. 4. cap. 51. 101. 104. in lib. de Miracul. S. Bened. n. 15. 25. 35. in lib. Miraculor. S. Virgilii Saltzburg. Episcopi num. 4. etc. Vide Glossar. med. Grc. voc. , col. 874. et , col. 1111. Primus Mansionarius, Dignitas in Ecclesia Romana ; qui primus scilicet in

Mansionariorum ordine erat. Ordo Romanus :

Ctera vasa aurea et argentea,... de Ecclesia S. Salvatoris per manus primi Mansionarii sumunt, et Bajuli portant.
Alibi :

Hc cura erit Acolytorum, ut sacri ministerii vasa per manum primi Mansionarii, qui est custos dominicalis Vestiarii accepta deferantur per Bajulos, etc. Post quos Acolyti, qui rugam conservant, post eos extra Presbyterium cruces portantes, deinde Mansionarii juniores, etc.

Mansionarii Juniores, inferioris ordinis, qui primo Mansionario suberant. Ordo Romanus :

Mansionarium, Dignitas Mansionarii, seu prbenda Mansionario assignata. Vetus Charta apud Petrum Mariam Campum in Histor. Eccles. Placentin. tom. 2. pag. 237 :

Instituit in Ecclesia S. Gervasii beneficium unum sacerdotale, quod Mansionarium nuncupavit.

Vide Regestum ejusdem tomi pag. 397. Appendix ad Agnellum de Petrocino Archiep. apud Murator. tom. 5. pag. 211 :

Quatuor beneficia, qu Mansionaria nuncupantur, in Ecclesia Ursiana posuit, quarum Mansionarii Missas diebus non festivis alternis hebdomadis cantant, quod opus peroptimum fuit.
Vide Ughellum tom. 5. Ital. sacr pag. 985. Mansionarii mansionum S. Petri, Rom, in Bulla Benedicti PP. ann. 1035. pro Episcopis Silv-Candid, apud Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 124 :

Parentatum autem ejusdem Ecclesi S. Petri (Rom) et supradictorum suorum Monasteriorum, et Mansionariorum omnium mansionum S. Petri, seu totius civitatis Leonin urbis, vobis vestrisque successoribus concedimus.
Mansionarii, Ecclesi Pragensis, ex ordine Canonicorum, de quibus egit Bohuslaus Balbinus in Histor. Bohemi pag. 383. 2. MANSIONARIUS, Dignitas in Palatio Regum Francorum, ut ex Hincmaro docemur in Epist. de Ordine et Offic. Palatii cap. 16. et 23. ubi ejus officium ita describit :

Inter quos et Mansionarius intererat, super cujus ministerium incumbebat, sicut et nomen ejus indicat, ut in hoc maxime solicitudo ejus intenta esset, ut tam supradicti actores, quamque et susceptores, quo tempore ad eos illo vel illo in loco Rex venturus esset, propter mansionum prparationem, ut opportuno tempore prscire potuissent,

ne aut inde tarde scientes, propter afflictionem famili importuno tempore peccatum, aut hi propter non condignam susceptionem, ac si bene noluissent, cum certe non volendo, sed non valendo offensionem incurrerent. Ragenarius Comes Palatii, Gauzlinus Mansionarius, Ramnulfus Comes Palatii
, et alii Comites. Ordericus Vitalis lib. 13 :

Veterem precariam sub Ludovico Pio in Vita Aldrici Episcopi Cenoman. n. 70. subscribunt

Mansionariis aul principalis ut Regiam sibi et optimatibus suis festive ornarent imperiose mandavit.
Hinc, instruere et providere mansiones. S. Ambrosius de Morte Valentin. :

Ecce postridie litter de instruendis mansionibus, invectio ornamentorum regalium, qu ingressurum iter Imperatorem significarent.
Frotharius Tullensis Episcop. Epistola 18 :

De his ob id prcipue sollicitus maneo, quia et ipse secundum Imperiale prceptum ad providendas mansiones, in quibus Legati suscipi debent, scilicet a Monte Jovis usque Palatium Aquis ire debeo, et infra mensem Octobrem... domum regredi cupio.
Comes Mansionarii, qui Mansionariis prerat. Regino ann. 895 :

Folconem Episcopum, et Adalongum Comitem sui Mansionarii... in media via offenderunt.

Vide Metator in Metare. 3. MANSIONARIUS, Mansionatici exactor. Charta Ludov. Pii ann. 821. tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 526 :

Prterea ut nullus prsul, nulla potestas, nec etiam ullus noster Mansionarius infra ejusdem monasterii claustra et loca damnare vel mansionare prsumat.

Vide Mansionaticum. 4. MANSIONARIUS, Idem, ni fallor, qui alibi Commendator. Lit. remiss. ann. 1388. in Reg. 135. Chartoph. reg. ch. 132 :

Frater Guillelmus Blanchi ordinis S. Johannis Jerosolymitani Mansionarius seu stagiarius sanct Eulali de Laczaco, etc. Sitque in potestate Episcopi, utrum hc per singulas ad unam Mansionaticam, an ad duas velit habere.
Chr. Farf. apud Murat. tom. 2. part. 2. col. 411 :

MANSIONATICA, Eadem notione qua mox mansionaticum. Jus hospitii et pastus. Diploma Ludovici Germ. Reg. ann. 853. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 527 :

Et si nobis oportuerit, vel nostris monachis, aut nostris hominibus, mansiones aut hospitium infra castellum daret in una Mansionatica, vel duabus aut tribus.

MANSIONATICUM, et Mansionaticus, Locus, qui publice parabatur, ubi Princeps Seniorum diverteret, inquit Browerus lib. 8. Annal. Trevir. pag. 472. 1. Edit. Capitul. Caroli M. lib. 2. cap. 17 :

In illis locis, ubi modo via et Mansionatici a genitore nostro, et a nostris per Capitulare ordinati sunt.
Privilegium, concessum Hispanis a Ludovico Pio Imp. :

Aut Comes ille, vel successores ejus hoc in consuetudinem prsumant, neque eos sibi vel hominibus suis aut Mansionaticos parare, aut veredas dare, aut ullum censum prstare cogant.
Charta ejusd. Ludovici Pii apud Hariulfum lib. 3. cap. 13 :

Ad nostram accedens Serenitatem, precatus est, ut propter hospitum oppressionem facere juberemus prceptum nostr auctoritatis,... quatenus nemo ibi Mansionaticum faciat, nec in hostem vadens, nec iterans ; sed libera sit jam dicta villa ab omni oppressione hospitum, etc.
Aimoinus lib. 5. cap. 31 :

Inde per Atiniacum et consuetos Mansionaticos Compendium adiit.

Quo loco Annales Fr. Bertiniani habent mansaticos. Sumuntur crebrius Mansionatici pro expensis ad hospitum susceptiones, ut habet Aimoinus lib. 5. cap. 10. et hospitii jure, quo gaudebant Missi et Judices regii. Provincialibus enim Missos et Legatos Principis, Comites, Duces, et eorum ministros recipiendi onus incumbebat, eisque viaticum pro uniuscujusque dignitate prstare, quod Parata dicebatur. Plinius in Panegyr. :

Nullus in exigendis vehiculis tumultus, nullum circa hospitia fastidium.

Infra :

Sitamen transitus ille non populatio fuit, cum abactus hospitum exerceret.
Capit. Caroli C. tit. 43. cap. 20 : Capitulare de Villis cap. 27 :

Nemo in villis nostris, vel in villis uxoris nostr Mansionaticum accipiat. Nullo modo in curtes dominicas Mansionaticas prendant.
Charta Formosi PP. pro Monasterio S. Teuderii dicesis Viennensis ann. 891 :

Ea scilicet ratione, ut neque eidem venerabili Episcopo, neque cuilibet successorum suorum licitum sit illis durum servitium imponere, neque longissimi itineris profectionem ; sed neque Mansionaticos onerosos, neque censum prter id quod impositum est in festivitate prdicti S.

Theuderii in fine anni, et libram argenti.

Carolus M. Pipino F. Itali R. apud Sigon. an. 802 :

Cteri per singula territoria habitantes ac discurrentes Mansionaticos et paraveredos accipiunt.

Idem Carolus apud Aimoin. cap. 35 :

Neque servitia ex eis exactet, vel paraveredos, aut expensas ad suas vel hospitum susceptiones recipiat, sive Mansionaticos exigat.
Hincmarus Rem. :

Ne Mansionaticos suis amicis, aut suis hominibus a Presbyteris parari faciat.

Synodus Pistensis ann. 862 :

Sed neque servitia ex eis exactent, seu paraveredos, aut expensas ad seniorum vel hospitum susceptiones requirant : neque de villis in aliqua re exactiones aut Mansionaticos exigant, prter consuetudinarias operationes ex his villis.
Joannes VIII. PP. Epist. 96 :

Et per parochiam vestram nobis congruas Mansionaticas prparate.

Charta Burchardi I. Archiepiscopi Lugdunensis ann. 14. regni Conradi Regis ex Tabulario Monast. Saviniacensis :

Nullusque successorum nostrorum novi aliquid injustumque imponere prsumat, nec Mansionaticos illicitos, nec ex occasione itineris molestiam eis inferre attentet.
Testam. Widradi sc. 3. Bened. part. 1. pag. 686 :

Constituo, ut nullus Episcopus ullius civitatis... de prdicto monasterio S. Prjecti nullum prsumat exercere dominatum, non ad Mansionaticos aut repastus exigendo, etc.
Manseis et Mansois, eo significatu, in Charta S. Ludov. ann. 1258. ex Chartul. Boni-port. :

Concessimus...quemdam redditum ibidem percipiendum, wlgaliter dicitur les Manseis.

Reg. S. Justi in Cam. Comput. Paris. fol. 199. r :

Ecce partes firm, videlicet medietas subtrabum praeri vallis Rodolii... cum medietate logi et redditus, qui vocatur li Mansois.
Hujus vocis crebra alibi occurrit mentio. Vide Chartas Alemannicas Goldasti cap. 90. Chartam Ludovici II. Pii filii, apud Mabillonium tom. 5. pag. 527. Chartam Roberti Regis Franci ann. 1028. in Probat. Histor. Bressensis pag. 5. Ughellum tom. 4. pag. 794. 795. prterea Cassiodorum lib. 12. Epist. 15. Ab ejusmodi Mansionaticis fluxit jus illud, quod gisti postmodum nostri

appellarunt, de quo suo loco copiose egimus. Mansionaticum, pro mansio, Domus, des. Tabular. Brivatense ch. 129 :

Campellos duos, quos acquisivit ad Mansionaticum Donnoleni.

Mansionare, Mansionaticum exigere. Charta Caroli Crassi Imp. in Tabular. S. Cyrici Nivern. n. 34 :

Ut nullus judex, nullus sculi principatus Mansionare, aut servitium exigere,...prsumat.

Alio sensu vide suo loco. MANSIONATOR, Idem qui Mansionarius, qui mansiones parat, Metator. Itinerarium Gregorii XI. PP. :

Celeriter per vicos currebatur, sicut Dei paranymphus Bertrandus Raphini Mansionator.
Perperam editum mancionator ut mancio pro Mansio, in Gloss Gr. Lat. ubi exponitur. MANSIONILE, Mansionilis, Masnilium, Masnile, Agri portiuncula cum mansione, seu de, Gallis Maisnil, vel Mesnil. Vita S. Remigii Episc. Remensis :

Partem etiam maximam silv in Vosago pretio comparavit, et Mansionilia ibidem constituit, etc.
Flodoardus lib. 3. Hist. Rem. cap. 26 :

Mansionile conabantur auferre.

Charta Pipini Principis apud Marten. tom. 1. col. 20 :

Mansionile ad ipsam cellam delegavimus.

Diploma Caroli C. ann. 863. ibid. col. 168 :

In Witiconia Mansionilem unum. Et in Culbraco Mansionilem unum cum omnibus mancipiis, seu terris, sive silvis ad eosdem Mansioniles pertinentibus.
Charta Lotharii Reg. Franc. ann. 962 :

Ut traditionem de Mansionili, qui dicitur Gaziacus in pago Vermandensi... corroboraremus.

Chronic. Fontanellense cap. 6 :

Per illum Mansionilem, qui vocatur Pomaritus.

Vita S. Rigoberti Arch. Rem. cap. 2 :

Et non illic, ut hodie, villa, sed exiguus Mansionilis fuerat.

Mansionillum, Tabular. Morigniacense :

Mansionillum, quod dicitur Bonus-villaris.

Mansionillus, Mansio cum agri portiuncula. Charta ann. 1134. inter Instr. tom. 7. Gall. Christ. col. 56 :

In pago Gastinensi, Mansionillos tres, cum terra et molendino et cteris eorum appenditiis.

Vide Mansionile. Masnilus. Chartularium S. Vincentii Cenoman. fol. 64 :

Et unum Masnilum (dedit) qui dicitur Ramada cum hospitibus quinque.

Mesnillum. Tabular. Morigniacense ann. 1142 :

Dederunt Mesnillum quoddam desertum, nomine Eschevillerum.

Non semel occurrit in Chartular. S. Vandreg. Masnile. Monachus Altisiod. in Chr. ann. 1180 :

Reditus Episcopales non mediocriter ampliavit emptione agrorum et pratorum, constructione dificiorum, et acquisitione Masnilium. Masnilium,
in Tabul. S. Cypriani apud Beslium in Comitibus Pictav. pag. 249. :

N'i a meson, ne borde, ne Mesnil.

Alibi : :

Abatez lor et viles et Mesnis. La bonne femme du Maisnil A ouvert l'uis de son Courtil.

Maxnile. Vide suo loco. Mansile, Idem quod Mansionile. Charta Goffredi de Pruilliaco apud Duchesnium in Probat. Hist. des Chastaigniers, pag. 68 :

Cum adjacentibus terris, cum quatuor hospitiis, scilicet de terra Hugonis, et duobus, aliis Mansilibus, quorum unus dicitur Chadegloidus, etc.
Mansilium, in Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 223 :

Friochus filius Gauzberti de Monte Germundi vendidit S. Martino Mansilium.

Mansinile, Calendarium Autiss. apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 703 :

Obiit Vuibertus lacus et Dutinus puer, qui dederunt nobis Mansinile cum vinea in valle juxta Matriacum.

Occurrit iterum col. 724. et 731. MANSIONOTERIUM, Idem quod Mansionile. Charta Bathildis Regin ann. 1030. ex Chartul. Gemetic. tom. 1. pag. 303 :

Dedit in perpetuum possidendum,... cum suis omnibus appendiciis, Mansionoteriis, et ecclesiis, molendinis, etc. Sibi destinatam attigit nemoros Mansitationis aptitudinem.
MANSITORIUM, Locus aptus ad manendum. Ugutio. MANSIONUCULA. Vlde in Mansio.

MANSIS, ut Mansus. Vide in hac voce. MANSITATIO, Habitatio. Vita S. Neoti Abb. sc. 4. Bened. part. 2. pag. 327 :

MANSIVUM, pro Mensura. Vide Navagium. MANSKUT. Charta Suecica ann. 1314. apud Joan. Schefferum ad Chronicon Archiepisc. Upsalens. :

De captura alecium de qualibet sagena unam partem dictam Manskut, de qualibet nave, qu vadit Holmis cum mercimoniis, unum denarium Swecicum.
Ibidem :

De captura foc pro decem personis dimidium Manskut, etc.

Vide Mesa. MANSNADA, ut Maisnada. Occurrit in Ch. ann. 1178. apud Murat. delle Antic. Estensi pag. 348. MANSOARIUS, Vide in Mansus. MANSOR, Qui manet, residet, incola, Manant. Miracula S. Genulphi tom. 2. Maii pag. 751 :

Prfati quoque viculi Mansoribus ejus ad festa se prparantibus.

Vide Emanere. MANSORIUM, Idem quod Mansus, vel potius Mansionile. Charta MS. Caroli Flandri Comitis :

Mansorium et terram appendicem Garini... feodum Roberti presbyteri, Mansorium Petri de Cruce pro concambio duorum denariorum.
Et infra :

Mansorium quoddam in prato, etc.

MANSOYATA, Dimidium vehis, plaustri seu carrect, Dumbensibus Mansoye, a mansu, minus plaustrum ; mansus vero dictus quod in mansis excolendis necessarius sit. Charta Thossiacensis ann. 1462 :

Pratum continens plateam duarum Mansoyatarum fni.

Vide Mansulta. Vide infra Massoda et Massultata. MANSSERIUS, Serviens, apparitor, idem quod Maynerius. Libert. Brianc. ann. 1343. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 728. art. 15 :

Ordinavit dictus dominus dalphinus, quod... possint et sibi liceat eligere et constituere sex sindicos, procuratores, Mansserios ;... qui Mansserii seu procuratores et sindici constituendi, in creatione jurare debeant in manibus castellani sui, vel ejus locumtenentis, statum et honorem dicti dom. dalphini et hredum et successorum suorum observare, et eciam negocia universitatum pro quibus fuerunt constituti, bene, fideliter, et legitime gerere.
MANSTRUG, pro Mastruga, Sardorum vestis pellita. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7613 : Nationibus sua quique propria vestis est ;... Sardis, Manstrug. MANSUAGIUM, Mansio, domus cum agri portione. Charta ann. 1209. inter Instr.

tom. 11. Gall. Christ. col. 31 :

Concessi... monialibus ordinis Cisterciensis totum Mansuagium meum de Gaumerifonte cum virgulto adjacente.
MANSUALIS, Qui mansum ingenuilem aut servilem excolit. Freder. Schannat. Vindem. Litter. pag. 78 :

Ad nos venit conquerens, quosdam Mansuales su ecclesi civitatem nostram inhabitare. Mansualis terra.

Vide in Mansus. MANSUARIUS. Vide Mansus. MANSUETARIUS, in Gloss. Grc. Lat. . Jul. Firmicus lib. 8. Mathes. cap. 17 :

Erunt ferarum Mansuetarii, qui ursos, tauros, leones, feritate deposita, humanis conversationibus socient.
Lampridius in Heliogabalo :

Habuit leones et leopardos exarmatos in deliciis ; quos edoctos per Mansuetarios subito ad secundam et tertiam mensam jubebat accumbere, ignorantibus cunctis, quod exarmati essent, ad pavorem et ridiculum excitandum.
Manilius lib. 4. sic Mansuetarios describit :

Quadrupedum omne genus positis domitare magistris, Exorare tigres, rabiemque auferre leoni, Cumque elephante loqui, etc.
Et lib. 5 :

Ille manu vastos poterit frenare leones, Et palpare lupos, pantheris ludere captis, etc.

Mansuetare vero pro Mansuefacere, dixit vetus Interpres Bibl. c. 16. Sapient. 18. Nostris alias Adebonnairir. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Adebonnairir, assoager, mansuefacere. Asouagier, Assouager, eadem notione, dixerunt. Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 167 :

Fiert pour les pervers espoenter ; lesche pour les bons reslchier et Asouagier. Ce les allast Assouagant.
Li Lusidaires :

Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Assouagier, demulcere. Guill. Guiart. ad ann. 1205 :

Et lor paine Assouagera.

MANSUETUDO, Titulus honorarius, quo appellantur abbates, in Charta Fulcon. abb. Corb. ann. 3. Phil. Aug. reg. Franc. ex Chartul. 21. Corb.

MANSULTA, Idem quod Mansoyata. Charta inter Adversaria D. Aubret :

Confitetur tenere quemdam claponem prati in quo fieri potest Mansulta fni.

Vide infra Massultata. 1. MANSURA, pro Mensura, prstatio pro mensuris persoluta. Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1351. tom. 2. Ordinat. Reg. pag. 435 :

Dictis Prposito et Scabinis ex adverso dicentibus, quod crieriam et Mansuras a nobis tenebant.

2. MANSURA, Idem quod Mansionaticum, Jus gisti, seu procurationis. Bulla Leonis IX. PP. ann. 1094. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 68 :

Nec... quisquam eorum prsumat aut in villis vel possessionibus qu ad ipsa monasteria respicere videntur placita tenere, Mansuras aut precarias facere, redhibitiones vel freda exigere, etc.
Charta Henrici Comitis Trecens. ann. 1159 :

Notum fieri volo me monachis S. Florentini Deo servientibus, diem concilii quod constitutum est secundo die Lun Quadragesim, et forifactiones magnas et parvas, qu in jam dicto concilio fient, et justitiam et Mansuras et teloneum... in perpetuum possidenda dedisse.
3. MANSURA, pro Mansione, domo, dificio : nostris Masure. Charta ann. 1122. ex Hist. Beccensi MS. pag. 324 :

Anno vero sequenti Guillelmus de Garlande... dedit illis in puram et perpetuam eleemosynam suum dominium in Marbodio... et suam Mansuram Marbodii. Prpositus, Decanus et Capitulum Ecclesi S. Donatiani Brugensis recipere poterunt in terram suam homines Comitis... vel eos qui ibi habuerunt Mansuram.

Charta Johann Comit. Fland. ann. 1232. apud Mirum tom. 2. pag. 1219 :

Occurrit apud Innocentium III. PP. lib. 13. Epist. 206. Willelmum Thorn ann. 1143. Loisellum in Hist. Bellov. pag. 270. Beslium in Hist. Pictav. Comit. pag. 424. 507. in Monast. Anglic. tom. 1. pag. 383. etc. Hodie apud nos ut plurimum sumitur mansura pro loco, ubi olim exstructa des fuit, nunc vacua et culta. Mansuram intrare, Domicilium constituere, in chart. Otton. Comit. Eberstein. ann. 1265. qua confirmantur statuta oppidi Holzminden in Schnem. cod. Dipl. tom. 1. pag. 181 :

Quicunque intraverit Mansuras in eo, sive servus vel cujuscunque conditionis homo, infra annum et diem a nemine requisitus, de cetero liber habeatur.

Videtur etiam quandoque sumi pro manso, seu modo agri Prceptum Caroli C. ann. 849. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 117 :

Mansuram unam, qu habet plus minusve aripennum unum.

Tabular. B. M. de Bononuncio Rotomag. :

Concessi Rogerio.... quamdam meam Mansuram terr in parrochia S. Laurentii sicut se porportat ante et retro cum toto porprisio ibi pertinente, qu sita est inter Mansuram filii Adelmi et Mansuram fili Emme de Cruce, ante Mansuram Radulphi de Passagio.
Chron. Watinense apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 805 :

Qu in summa ducenta viginti tria diurnalia qu vulgo Mansuras nominamus faciunt.

Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Brit. pag. 223 :

In quo mansilio habetur Mansura terr ad octo boves.

Ex quibus videtur Mansura nusquam statut et definit mensur fuisse. Tabularium Vindocinense Thuani ch. 50 :

Quot autem Mansuris constet, (terra illa) pro magnitudine ipsius non potuit stimari.
Ch. 98 :

Tres Mansuras terr arabilis.

Ch. 117 : Ch. 121 :

Duas Mansuras silv Gastinensis. Partem terr illius... cujus quantitas 4. Mansurarum stimatur.
Occurrrit semel ac iterum hac notione in veteri Charta apud Baldricum Noviomensem lib. 1. cap. 52. Charta ann. 1087. ex Tabul. S. Alb. Andegav. :

Dedit etiam unam Mansuram optim telluris, id est, quantum quatuor immens fortitudinis boves arare possunt, juxta morem agricolarum.
Polypt. Irmin. Br. 12. cap. 15 :

Alias Mansuras novem in eadem villa, habentes de terra arabili inter totos bunuaria 23. de prato aripennos 6. de pasturas bunuaria 5.
Ubi Gerardo est, Agri portiuncula cum tugurio. Mansura, ut quid diminutivum a manso, occurrit in Charta ann. 1191. tom. 8. Spicil. Acher. pag. 205 :

Cum omni dominio ejus et dominatione, dervesis, mansis et Mansuris, appennariis, etc.
MANSURALE, Idem quod Mansura. Tabularium Ecclesi Cadurcensis :

Et dono filio meo Mansurale, ubi manet.

MANSURNUS, Ad mansionarium ecclesiasticum pertinens. Charta ann. 1294. in Lib. sal. S. Thom Argent. fol. 226 :

De cancellaria quoque, et aliis Mansurnis officiis in ecclesia nostra, idem

quod de vicariis nostris duximus ordinandum.

Vide Mansionarius 1. MANSURPIUM, pro Marsupium, ni fallor. Laudes Papi apud Murator. tom. 11. col. 43 :

Venduntur quoque in platea illa funes subtiles et grossi, veteres sotulares, panni lannei et pelles seu pellicia, Mansurpia et chirothec et consimiles merces, etc.
MANSUS, vel Mansa, aut Mansum, (trino enim genere hc vox effertur) definitur Csario Prumiensi apud Browerum in Hist. Fuldensi pag. 208.

villa aut locus famili :

Sirmondo, Bignonio,

fundus cum certo agri modo ; villula coloni unius habitationi propria :
denique Papi, Alvarotto, Zasio, et Italis quibusdam Scriptoribus,

quantitas terr, qu sufficit duobus bobus in anno ad laborandum : mansus dictus a manendo, quod integrum sit duodecim jugeribus.
Ex quibus conficitur, revera mansum fuisse certam agri portionem, qu et coleretur, et in qua coloni des esset. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 536. Guerard. ad Irminon. Polyptych. et in Prolegom. Chartul. S. Petri Carnot. 22. Mittermaier. Princip. Jur. German. 81. Unde mansus idem videtur quod colonia, vel curia, ita ut pro ratione provinciarum nomenclatura spe diversa fuerit. Certe vox mansus nostris familiaris fuit, quam in Meix Burgundiones, Mois, Normanni, Arverni et Provinciales in Mas efferebant. Ita in Consuetudine Arverni cap. 28. art. 5. pascua dicuntur terminari per villas, mansos, et tenementa :

Pasturages se terminent par villages Mas et tenemens :

ita ut aliud sit villa, aliud mansus, aliud tenementum. Adamus Bremensis cap. 54 :

Vir iste pauperibus ortus natalibus, primo, ut aiunt, septem Mansis, totidemque manentibus, ex hreditate parentum fuit contentus.

Mansum idem esse quod curia aliis dicitur, indicat Speculum Saxonicum lib. 2. art. 54. 2 :

Nemini licet segregatim pecora pascere, ut per id communi pastori pretium minuatur, nisi tres Mansos habeat sub titulo proprietatis aut feudalis.
Ad oram scriptum :

Nisi tres curias aut plures habeat, aut feudum in eadem villa.

Et 3 :

Ubi pretium pastori solvitur de Mansis seu curiis, etc.

Germ. Hove. Chron. Comodoliac. apud Stephanot. tom. 2. Fragm. Hist. MSS. :

Prope vicum seu Mansum cui nomen Comodoliacus. Qui quidem Mansus illis temporibus adeo erat parvus, quod in ipso vico seu Manso tria tantum hospitia cum sua quque familia habebantur.

Ubi aperte Mansus idem sonat atque colonia, seu villula. Mansus aliquando idem quod Villa, complurium nempe in agris mansionum vel dium collectio, Village, hameau. Charta ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 57 :

In villa seu Manso de Sauvac, continente quindecim focos paleos seu palea coopertos.
Promiscue vero in trino genere apud Scriptores hc vox usurpatur : ac primum Mansa in feminino, in Charta Arnulphi Imper. ann. 889. apud Mirum tom. 1. pag. 34 :

Dedimus... in loco Huvi vocato Mansam unam, et in loco Theole Mansam unam... et quidquid ad easdem hobas et Mansas jure legitimeque pertinere videtur.
Ita et in Charta Mathildis Duciss ann. 1074. apud Franciscum Mariam in Historia ejusdem Mathildis :

Sex Mansas cum suis pertinentiis in loco et finibus, etc.

Et mox :

Qu prima Mansa regitur per, etc.

Antiq. Fuldenses lib. 1. cap. 93 :

Duas mansas cum dificiis suis.

Adde Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 17. 36. 146. 215. 244. tom. 3. pag. 117. Vita S. Egwini Episc. Wigorn. apud Godwinum de Prsul. Angl. Bolland. tom. 1. pag. 712. 713. Mansus, masculino genere. Ditmarus lib. 4. pag. 45 :

Centum Mansos propri hreditatis concessit.

Synodus Aquisgran. cap. 122 :

In locis vero, ubi majores sunt facultates Ecclesi, verbi gratia tria, aut quatuor, aut certe octo et eo amplius millia Mansi, etc.
Charta Caroli II. Reg. Franc. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 1. pag. 74 :

Quot decem Mansos in beneficio possideant, tot brunias cum duobus scutariis singulas marcas accipiant.
Vita S. Popponis Abb. cap. 11 : Adde Vitam Godefridi Comitis Campebergensis cap. 54. Baldricum in Chr.

Sui juris in Amblania cespitem, qui in duodecim Mansos extendebatur.

Camerac. lib. 3. cap. 49. Jo. Columbum in Episcop. Vivariensib. lib. 1. n. 48. et seqq. etc. Mansis, is, in Charta ann. 974. Append. Marc Hispan. col. 904 :

Donamus in ejus adjacentiis terram eremam.... simul cum... pratis et pascuis, Mansibus et vallibus, etc. Dedit itaque prdicto monasterio... tres Mansus cum curtibus suis et piscationibus, in Cunenheim v. Mansus cum curte dominica.
Conradus Usperg. in Lothario Imp. et Chron. Weingartense cap. 3 :

Mansus, quart declinationis. Historia Novientensis Monast. apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 1135 :

Homagium ei et subjectionem fecit, et in beneficio 4. millia Mansuum in superioribus partibus Bavari suscepit.
Metellus in Quirinalibus :

Fundatores scriptas tribuere loco res, Centum minus qu tunc erant et quater undecimo Infra Millenos Mansus serie duodenos.
Et mox :

Nihil remansit ex eis, conditus in quibus est, Bis nisi septeni Mansus, deciesque deceni.
Idem Urspergensis in eodem Lothario :

Cujus curi mille et centum Mansus sunt uno vallo comprehensi.

Adde Acta S. Foranani Abbat. n. 9. Mansum, neutro genere. Annales Francor. Bertin. ann. 869 :

Ut Episcopi, Abbates, et Abbatiss... breves de honoribus suis, quanta Mansa quisque haberet... deferre curaret.
Capitula Caroli Calvi tit. 31. cap. 30 :

Qui Mansa deservire non possunt. Mansa, cortes, villas, etc.

Concilium Tricassinum ann. 878. cap. 2 : Charta Philippi I. Reg. Franc. ann. 1066. apud Mirum tom. 1. pag. 67 :

Apud Furnes Mansum unum Drusloni, apud Eches in Mempisco septem Mansa terr, apud Wideschat 28. Mansa terr.

Masus, pro Mansus, in Bulla Benedicti VIII. PP. ann. 1017. Append. ad Marcam Hisp. col. 1001 :

Et in S. Sylvestri eremos, et cum decima de ipso Manso, cum terras et vineas, et cum ipso Maso. Et in Deredeldos Maso cum terras et vineas, etc.
Vide in Massa 5.

Et sane mansum fuisse certum agri modum, ex eo patet, quod 12. jugeribus terr constitisse dicat Papias : Hincmarus, locis infra annotandis, duodecim bunnariis, adeo ut jugerum et bunnarium idem fuerint. Mansorum vero non modo fines ac limites vulgo describuntur in veteribus tabulis ; sed etiam agri modus, id est, quot terr jugera, perticas, aut virgas contineat. Charta Frederici Episcopi Hamaburgensis :

Mansi vero mentione, ne discordia in posterum in populo haberetur, qu mansio in longitudine septingentas et viginti, in latitudine vero triginta habet regales virgas, cum rivulis terram interfluentibus, etc.
Acta Murensis Monasterii pag. 45 :

Cum autem debent arare, cum virga metitur eis, qua et Mansi solent metiri.
Vetus Charta apud Perardum in Burgundicis pag. 143 :

Ipse Mansus habet terminationes... et habet in longo perticas agripennales 16. et pedes 3. et in lato perticas 5. infra istas terminationes vel perticationes.
Infra :

Ipse Mansus... habet in longo perticas agripennales 19. in ambis vero frontibus et in medio perticas 8. et pedes 9. etc.

Adde pag. 155. 156. Charta ann. 1047. tom. 2. nov Gall. Christ. Inter Instr. col. 479 :

Ibi quoque juxta de silva nostra dominica tantum delegamus ad complantandum, et hospitandum cultores, ut fiant inter prnominatam curtem, et illam saltem (leg. saltus) extirpationem 300. Mansi terr integri... In supra autem dicto Maritimo donavimus Domino et S. Mari septem Mansos terr, etc.
Dialog. creatur. dial. 105 :

Invenerunt bubulcum quemdam, qui conjungebat boves, et ad Mansum, id est terram xij. jugerum arandum mandat.
Interdum denotat insignem terr quantitatem, qu et agros et silvas et aquas comprehendit. Charta ann. 1231. apud Grupen. in Orig. Pyrmont. cap. 5. pag. 82 :

Mansos duos in prfata villa sitos, qui vocantur Vrighose, abbati in Aucelungesborne, cum omni utilitate, tam in agris, quam in silvis,... aquis et piscationibus pro novem marcis vendiderunt.
Mais, eodem sensu, in Charta Rob. ducis Burgund. ann. 1288. ex Chartul. eccl. Lingon. fol. 22. r :

Exceptez trois Mais ou en tout tant que mes sires Jehan Darc y ha, et ung

Mais que mes sires Odes de Savigney hi ha, s quels Mais, etc.

Mansi vero qui ea, qua esse debebant, agri portione, vel definito a lege jugerum numero constabant, integri dicuntur in Capit. Caroli M. lib. 1. cap. 83. et in Chronico Fontanellensi cap. 15. alii vero non omnino integri. Mansi medii, videntur appellari in eod. Chronico Fontanellensi dicto cap. 15. vel Mansi Dimidii, Qui scilicet aut sex agri jugeribus, aut minore, quam par erat, jugerum numero constabant. Frotharius Episcop. Tullensis Epist. 7 :

De ecclesia illius Presbyteri vestri tulerunt dimidium Mansum, et dimidiam decimam.

Chronicon Besuense pag. 548 : Charta Ragenfredi Episc. Carnotensis ann. 954 :

Quidquid etiam super tria Mansa et dimidium in ipsa villa inventum est. In pago quoque Carnotensi dedimus Ecclesiam, qu dicitur Immonis villa, cum 9. Mansis et dimidio.
Charta Theoderici V. Holland. Com. ann. 1083. apud Mirum tom. 1. pag. 71 :

Obtulit et ipse ad eumdem locum in Scagen sex mansos, in Haregon undecim mansos, et quartam partem Mansus, in Wimnen Mansus et dimidium. Curtim unam... cum sexta decima parte unius mansi terr, quam appellant Erbe.

Quod ibid. pluries occurrit. Sed in alias partes passim dividebantur mansi, ut in Chart. ann. 1140. apud Guden. Cod. Diplom. tom. 1. pag. 126 :

Adde Chartas Ecclesi Hamaburgensis pag. 200. et Speculum Saxon. lib. 1. art. 34. 1. Neque alii videntur Manselli, Minores nempe mansi, apud Marculfum lib. 2. form. 36. Pancharta nigra S. Martini Turon. :

Alodum nostrum condonamus.... habentem plus minus Mansellos. 44.

Bullarium Fontanell. fol. 10 :

Calciacum cum integritate Ecclesi et dominatus S. Ansberti ac Mansellos.

Adde Codicem MS. Irminonis Abb. Sangerm. Provinciales Maset dicunt. Mansella, in Charta ann. 864. tom. 2. Spicilegii Acheriani pag. 589 :

Mansella in Mariaco,... Mansella, qu Hildeburgis dedit in Monasteriolum medium.

Ibidem :

Mansella in Fontaniliis qu cum Wenilone Metropolitano Episcopo permutaverunt, etc.

Diploma Ludovici Pii ann. 832. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 88 :

In eodem pago, in loco qui dicitur Vulpilionis Mansellum absum unum cum terrulis et silvolis ad eum aspicientibus.
Formul vett. Andegav. n. 36. apud Mabill. in Supplem. Diplom. pag. 83 :

Ergo transcrivimus tibi Mansello nostro illo super terraturio vir inluster illo, etc.
Tabularium S. Remigii Remensis :

Denique si fuerit aliquis ingenuus, qui propter paupertatem mansum, vel partem quamlibet mansi tenere non possit, debet hoc probare a septem suis patribus. Cum vero probatum hoc habuerit, facit suo seniori tempore messis dies 3. cum prbenda sibi data : sin autem, dabit propter hoc denarium et dimidium.
Mansorum, pro ratione possessorum et colonorum, species vari recensentur, alii enim dicuntur Dominici, Regales, Capitales, alii Ecclesiastici, alii ingenuiles, alii

serviles, tributales, letales, manoperarii

, alii denique exercitales. Mansi Ingenuiles dicebantur ii, qui ab ingenuis, hoc est, liber conditionis hominibus, colebantur, vel qui servilibus oneribus obnoxii non erant. Csarius Abbas Prumiensis in Gloss. ad Diplomata ejusdem Monasterii, ubi de quadripartito mansorum genere : Ingenuilia erant in Arduenna, vulgo dicta Kuenishoben, i. regalia, ut Germanicam hanc vocem effert Browerus, quasi Hob regales. Gloss. Csar. Heisterbac. apud Honth. Histor. Trever. tom. 1. pag. 662. col. 1 : Mansi ingenuales sunt, qui jacent in Ardenna, id est Osdine ; in qua terra jacet Alve et Hunlar et Vilantia. Quilibet istorum mansorum habet clx. jurnales terr, quos appellamus vulgariter Koninhkgeshuive. Charta Calvi pro Monasterio Fossatensi :

Et in villa, qu vocatur Montericus, Mansum ingenuilem, quem tenet Nodalbertus cum hredibus suis, etc.

Occurrit ibi pluries in Tabul. ejusdem Monast. f. 9. Hincmarus Remensis tom. 1. pag. 716 :

Quot Mansos habeat in sua Parochia ingenuiles aut serviles, aut accolas, unde decimam accipiat.
Idem in Opusc. 55. Capitulor. cap. 1 :

Et sunt in eadem villula... Mansi ingenuiles 9. serviles 11.

Charta ann. 996. in Probat. Hist. Luxemburg. pag. 9 :

Cum Ecclesia, omnique ejus decimatione, et casa dominicali, cum 12. Mansis ingenuilibus, et 20. servilibus ad eam pertinentibus.
Adde Capit. Caroli Calvi tit. 42. et Annales Fr. Bertinian. ann. 366. Mansi Ingenuales, ut Ingenuiles, in Charta Lotharii Reg. ann. 842. apud

Menester. Hist. Lugdun. pag. 86. Mansi, vero serviles erant ii, quos servi et coloni excolebant, sub censu, qui domino prstabatur, et aliis conditionibus, qu in servili graviores erant, quam in ingenuili. Csario Abb. Prumiensi in Glossario servilia mansa dicuntur, qu in servitiis omnibus, et pendendo fructu conditione deteriora erant. Sed maxime serviles mansos vocabant, quorum coloni ex agri conditione vilioribus servitiis domino obnoxii erant. Chronicon Besuense pag. 574 :

Debet vero iste Mansus porcum et arietem, 6. panes et 6. sextarios vini, carroperam, et omnes consuetudines, quas dominis persolvere debent servi.
Charta Caroli C. pro Monast. Sithiensi :

Habeant ad suos usus Mansum indominicatum et Mansa servilia 12.

Charta Macharii Comitis ann. 885. apud Mirum tom. 2. pag. 935 :

Mansi serviles iv. est ibi camba i.... Mansos serviles ibidem deservientes absos iv.
Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. :

De mansis servilis. Autlemarus servus et uxor ejus... tenent dimidium Mansum servilem.
Tabularium S. Remigii Remensis :

Mansos ingenuiles 32. serviles 34.

Tabularium Bellilocensis Abbat. in Lemovic. ch. 3 :

Curtem meam indominicatam...... cum bachalariis indominicatis et Mansis servilibus.

Adde Capitul. Caroli C. tit. 42. et Baldricum lib. 1. Ch. Camerac. cap. 52. Adde ex laudatis Csar. Gloss. ibid. : Mansi serviles sunt, qui continuo tenentur nobis servire : id est, omni hebdomada per totum annum tribus diebus. Prterea faciunt alia jura multa, sicut expressum est in libro. Mansi Censuales, a censu, quem domino pendebant eorum coloni, sic appellati, iidem qui serviles. Hist. Novientensis Monast. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1131 :

Sulza curtis dominica cum omnibus appenditiis suis, Ecclesia videlicet matrice cum decimis suis, Mansus censuales atque serviles, agri cum vineis ac pratis, curtes cum curtificiis, familia ministerialis servilis et censualis.
Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 107 :

De Mansibus censilis. Culfoinus colonus... habet de terra arabili bun. xiii.

Observandum vero vocem Mansus unde interdum occurrere ut terra servitiis obnoxia significetur. Statuta reformat. S. Claudii ann. 1448 :

Feudorum atque feudarum alienationes in jurisdictione dicti monasterii,

videlicet feudorum, retrofeudorum nobilium, Mansorum quoque et terrarum servilis et manus mortu conditionis, ab inde non fiant, Mansos, terras et possessiones manumittendo vel affranchisando.
Mansi Servitiales, apud Willel. Hedam in Baldrico Episc. Ultraject. Hinc Mansi Manoperarii appellati in Chronico Fontanellensi cap. 14. quod operis essent obnoxii eorum coloni :

Sunt Mansi integri reperti numero 1326. medii 238. Manoperarii 18. qui fiunt simul 1569. absi 158. molendina 39. in beneficiis vero relaxati sunt mansi integri numero 2120. medii 40. Manoperarii 225. qui simul juncti fiunt 1395. absi 156. etc.
Mox :

Summa namque universitatis prsentium rerum inter integros, medios, atque Manoperarios reperti sunt mansi 4264.
Polyptychum Floriacense passim. Mansus Taillabilis, Talli obnoxius. Charta dom. Barbarelli ann. 1407 :

Quia ipsum cornerium vine erat de Manso taillabili dicti domini qui remittit ad servitium recognoscibile.

Mansi Tributales, Mansi serviles et tributales, in Annotatione Arnonis Episcopi, apud Canisium tom. 2. Antiq. lect. pag. 485. 487. 488. et 494. videntur ii, quibus a Principe tributum erat impositum ad onera bellica, et sumptus reipublic procurand : nisi iidem sunt, qui serviles. Conradus Uspergensis in Philippo Suevo :

Ut videlicet quilibet Mansus rusticanorum prdiorum solveret maltare unum aven, etc.

Mansi Carroperarii, qui carrorum operas debent, in Polypt. Flor. passim. Mansi Lidiales, vel letales dicti, qui a litis, seu servis, excolebantur, ac proinde iidem, qui serviles, vel certe qui militaribus oneribus obnoxii erant. In Glossar. Csarii Prumiensis Abbatis, ledilia mansa sunt, qu multa quidem dominis commoda ferebant ; sed non ita continuo serviebant. Ubi expungenda videntur verba non ita, vel certe vox non. Apud Hontheim. :

Mansi lediles sunt, qui nobis multa jura solvunt ; sed tamen ita continue non serviunt, sicut mansi serviles.
Diploma Ludovici Pii apud Chapeavillum tom. 1. Hist. Leod. pag. 148 :

Curtem dominicatam cum Mansis letalibus et servilibus.

Codex MS. Irminonis Abbat. Sangerm. fol. 68 :

Ermoldus colonus et frater ejus Gerardus.... tenent Mansum 1. lidum.... solvunt inter utrosque soledos 11. ad hostem, et reliqua sicut illi qui tenent Mansum ingenuilem, prter unum solidum ad hostem.
Et fol. 69 :

Airulfus lidus S. Germani et uxor ejus... tenent Mansum 1. Lidilem... solvunt totum debitum sicut ceteri de Mansibus lidorum.
Vide Leti.

Novem Mansos Litonum et quindecim Mansos expeditos

, in chart. ann. 1262. apud Haltaus. in Glossar. German. voce Freyhufe, col. 508. Rursum Mansi alii erant amasati, id est, dificiis instructi, de quibus in voce Amasatus : alii vero absque dibus. Hincmarus tom. 1. pag. 736 :

Quoniam vestrum Ecclesias vestras negligere, et alodes audio comparare, et in eis Mansos exstruere atque excolere, ac in eisdem Mansis feminarum habitationem habere, etc.
Mansorum prterea alii erant culti, alii inculti. Charta Ragenfredi Episc. Carnotens. ann. 954. in Probat. Hist. Monmorenciac :

Germinionis villam in pago Dunensi cum 30. Mansis cultis et incultis. Sunt ibi 11. Mansi vestiti, nudi 3.

Mansi inculti erant ii, quos vulgo absos dicebant, de quibus egimus in hac voce. Mansi Nudi non semel dicuntur in Tabulario S. Remigii Remensis : Culti vero iidem, qui vestiti. Capitul. 1. ann. 812. cap. 1 :

Ut omnis liber homo, qui quatuor Mansos vestitos habet de proprio suo, etc.
Chronic. vetus S. Benigni Divion. tom. 1. Spicil. Acher. pag. 370 :

Contulit memoratus Princeps..... his et aliis locis Mansa vestita et apsa. Ut pro vestitu nobis ad prsens ex ea retineremus Mansos ingenuiles et vestitos.
Vetus Charta apud Baldricum Noviom. lib. 1. cap. 52 :

Charta Leudonis Remorum Episcopi, apud Colvenerium ad Chronicon Flodoardi :

Mansos etenim, qui ad supradictum Mansum dominicatum deserviunt, vestitos 12. et alios, qui nuper vestiti sunt 12. qui nec adhuc integrum possunt solvere censum absos 16.
Alia in Chronico Besuensi pag. 574 :

Apud Vetus-vineas unum Mansum Vestitum, cum servo in eo habitante, .... delegavit.
Traditiones Fuldenses lib. 1. cap. 103 :

Duas Mansas vestitas, cum omnibus substantiis suis. In ipsa villa Mansum de terra arabili.
Rursum :

Qui quidem Mansi vestiti iidem sunt, qui Mansi de terra arabili dicuntur in Charta Willelmi Aquitan. Ducis ex Tabulario Angeriacensi :

Quatuor Massos de terra arabile.

Mansi Absi, Inculti. Gloss. Csar. Heisterbac. in Reg. Prum. tom. 1. Hist. Trevir. Joh. Nic. ab Hontheim. pag. 662. col. 2 : Mansi absi sunt, qui non habent cultores, sed dominus eos habet in sua potestate, qui vulgariter appellantur Wroinde. Vide Absus et mox Mansus Dominicatus. Mansi Cooperti. Vide Coopertus. Mansi Laborati, Iidem qui culti, Gall. Labourez. Charta ann. 1064. in Hist. Eccl. Pedem. cap. 24 :

Tres quoque alios Mansos in infrascripta Plausiascha, unum ibi est solum in Dominicata cum Capella, alium rectum et laboratum per Constantium, etc.
Infra :

In Raconisio Mansum unum sicuti fuit rectum et laboratum per Willelmum.

Mansi Barscalci. Vide Barscalcus. Mansus Cabalis, Eadem notione. Vide Cabalis Mansus. Mansus Caminat, id est, Camer ; Caminata quippe est camera. Chartul. Aquicinct. fol. 41 :

Dedit etiam idem prnominatus Haymo eidem Ecclesi dimidium Mansi Caminat apud Gendre cum omnibus appenditiis suis. Retinuit... Rex in manu sua Mansum suum capitale, quia infra septa Canonicorum adhuc receptaculum competens non habebat.
Charta ann. 1192. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 150 :

Mansum Capitale, quod vulgo Caput Mansi, nostris Chefmez, in Charta Henrici I. Reg. Angl. tom. 2. Monastici Anglic. pag. 133 :

Noverit universitas vestra me... concessisse Ecclesi S. Mari de Oseneia... Capitale Mansum meum in Westona cum ejus pertinentiis.
Alia ann. 1193. ibid. :

Concessi... totum manerium meum Mixeburg in liberam et perpetuam elemosinam cum Capitali curia et cum omnibus pertinentiis.

Idem ergo Mansum quod curia, ut supra dictum est. Vide Caput mansi, in Caput. Mansus Commendatus, Cujus possessor domino fidelitate et hominio astrictus est. Placit. ann. 891. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 170 :

In ipsa scriptura continebatur, quia...... villam Caderillam ab integrum, et in Manso commendato,... solemniter condonaverat.

Vide Commendatus. Mansus Dominicatus, indominicatus, dominicus, dicebatur proprius et peculiaris domini mansus, quem dominus ipse colebat, cujusque fructus percipiebat.

Capit. Caroli C. tit. 42 :

Comes, qui habet Abbatiam, de suo Manso indominicato, similiterque et de vasallorum, accipiat de Manso indominicato denarios 12. de Manso ingenuili 4. denarios de censu dominicato, et 4. de sua facultate. De servili vero, duos denarios de censu, et de sua facultate duos.
Charta Macharii Comitis ann. 885. apud Mirum tom. 2. pag. 935 :

Donamus atque transfundimus ad partem Ecclesi S. Dei Genitricis Mari... Mansum dominicatum cum castitiis, ad quem aspiciunt de terra arabili bunnaria iv. de silva bunnaria cc.
Alia ann. 1096. ibid. pag. 1144 :

Totum et integrum cum Mansis dominicatis et indominicatis, alodiis, feudis, mancipiis, etc.
Chron. S. Benigni pag. 421 :

Dederunt S. Benigno Mansum unum indominicatum cum supraposito, terrisque ad eum pertinentibus.
Vetus Charta apud Baldricum Noviom. lib. 1. cap. 52 :

In villa Haidis Mansum dominicatum cum castitiis et arboreto, etc. Mansus dominicalis,
in Charta ann. 996. Adde tom. 1. Spicilegii Acheriani pag. 589. Gloss. Csar. Heisterbac. in Reg. Prum. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 662. col. 2 :

Prterea etiam invenitur in libro de Mansis indominicatis, qui sunt agri curi, quos vulgariter appellamus selgunt, sive atten vel cunden.

Mansus Ecclesiasticus, vel Ecclesi, dicitur ea agri portio, qu ipsi Ecclesi in dotem assignari solebat, vel Presbytero Ecclesi deservienti, cum aliquot mancipiis, qu immunis erat ab omnibus oneribus. Chron. Wormat. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 26. ex Glossa in Decret. : Mansus appellatur unde percipitur frumentum et vinum ad Eucharistiam consecrandam. Vel Mansum appellat dotem Ecclesi, quia dos talis esse debet, ut Ecclesi possit inde sufficere et sustentari absque servitio, et non debet ei dari portio onerosa. Gillebertus Lunicensis Episcopus de usu Ecclesiastico :

Octo sunt, quibus sustentatur Sacerdos, parochia, Mansum, atrium, cmeterium, templum, altare, calix cum patena, corpus cum sanguine.
Mox :

Mansum dico terram aratri, quam ad minus debet habere Sacerdos.

Capitula Caroli M. de Partibus Saxoni cap. 15 :

De minoribus capitulis consenserunt omnes ad unamquamque Ecclesiam curtem et duos Mansos terr pagenses ad Ecclesiam recurrentes

condonent, etc.

Sed duo isti Mansi pro Ecclesiarum dote apud Saxones duntaxat obtinuerunt, nam alias unicus sufficiebat. Capitul. Caroli M. lib. 1. cap. 83 :

Sancitum est, ut unicuique Ecclesi unus Mansus integer absque ullo servitio attribuatur.

Capitula Ludovici Pii nuper edita in nova Concilior. Editione, ad ann. 824. cap. 1:

Quod si forte in aliquo loco sit Ecclesia constructa, qu tamen necessaria sit, et nihil dotis habuerit, volumus ut secundum jussionem Domini et genitoris nostri unus Mansus 12. bunnariis de terra arabili ibi detur, et mancipia duo a liberis hominibus, qui ad eandem Ecclesiam officium Dei audire... ut Sacerdos ibi possit esse, (et) divinus cultus fieri. Quod si hoc populus facere noluerit, destruatur.
Quo spectant, qu habet auctor Vit Ludovici Pii ann. 817 :

Volens etiam unamquamque Ecclesiam habere proprios sumptus, ne per ejuscemodi inopiam cultus divini negligerentur, inseruit prdicto edicto, ut super singulas Ecclesias Mansus tribueretur unus pro pensatione legitima et servo atque ancilla.
Et Matth. Paris in Vitis Abbatum S. Albani pag. 548 : Hincmarus tom. 1. pag. 716 :

Vicarius Ecclesi habebit Mansum competentem. Si (Presbyter) habeat Mansum habentem bunnaria 12. prter cmeterium et cortem, ubi Ecclesia et domus ipsius continetur, aut si habeat mancipia quatuor.
Denique vetus Charta apud Baldricum Noviomensem lib. 1. cap. 52 :

Ecclesiam unam in Gentlinio cum Ecclesiastico Manso habente de terra arabili bunnar. 12.

De ejusmodi Ecclesiastici mansi immunitate agunt prterea Capit. Caroli M. lib. 5. cap. 45. Ludovici Pii Wormaciense ann. 829. cap. 4. Caroli Calvi tit. 32. cap. 11 :

Ut de uno Manso ad Ecclesiam dato nullus census, neque caballi pastus, senioribus de Presbyteris requiratur.

Adde ead. Capit. Caroli Calvi tit. 11. cap. 2. tit. 34. cap. 9. et Concil. Wormaciense cap. 50. Joannem VIII. PP. Epist. 113. Concil. Coloniense ann. 887. cap. 4. Metense ann. 888. cap. 4. Excerpta Egberti Archiep. Eborac. cap. 25. etc. Agros olim apud paganos, Sacerdotibus et templis attributos fuisse, docent Siculus Flaccus et Aggenus. Mansus Presbyteralis. Tabularium Ecclesi Gratianopolitan sub Hugone

Episcopo fol. 25 :

Mansus vero in qua Ecclesia S. Imerii fundata est, et vocatur Mansus Presbyteralis, etc.
Tabularium Monast. S. Andre Viennensis :

Et in Manso Presbyterali medietatem de quacunque re accipiant.

Interdum vero Mansus pro sola de curali usurpatur. Charta ann. 1336. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 431 :

Habeat etiam dictus vicarius pro inhabitatione sua illum Mansum in quo presbyter parochi dict Ecclesi inhabitare consuevit, et duo cottagia adjacentia : quem quidem Mansum dicti Rector et Conventus prima vice sufficienter et congrue dificare teneantur.
Mansi Equitum et pagensium, in Charta Milonis Montani Comitis Aptensis ann. 835. tom. 1. nov Gall. Christ. inter Instr. pag. 74. hoc est, qui a Militibus et paganis seu rusticis excoluntur. Mansi Exercitales. Annotatio Arnonis Episcopi apud Canisium tom. 2. Antiqu. Lection. pag. 493 :

In eo Mansos 60. inter vestitos et absos, et inter Exercitales et barschalcos cum omnibus appenditiis, etc.

Mansi nimirum, qui a militibus excolebantur, quibus mercedis loco attributi fuerant. Ibid. :

Tradidit imprimis Theodebertus Dux in pago... villam... cum Mansis 30. inter vestitos et absos, et exercitales viros, et quod ad eandem villam pertinet.

Mansus Finitivus, an idem qui integer ? Charta ann. 926. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 281 :

Quod sibi concambiare suas e contra duplice dando obnixe flagitabant instabiles hreditates cum Mansis finitivis vi. et jugeribus viii. hocque eis benivolenter concessimus.
Id est, Finitus, determinatus, duodecim jugeribus constans. Vide supra. Mansum Fiscale, Patrimoniale, quod jure hreditario a parentibus habetur. Charta ann. 924. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 41 :

Tradidit nobis ad immeliorationem loci Mansa fiscalia duo, ex propria hereditate in loco nuncupante Fostias, cum familia ibi degente xxii.

Mansi Flandrenses, in Privileg. Doberluc. ann. 1285. apud Ludew. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 128 :

Trans ripam vero ejusdem fluminis Primznitz octo Mansos Flandrenses ipsis terminis adjecimus,
id est, si bene conjicio, tot agri modos, quot octo Mansi apud Flandros continent, adjecimus.

Mansum Hereditarium, Idem quod Fiscale. Capitul. Caroli Calvi ann. 869. cap. 13 :

De Mansis hereditariis presbyter parochi, sicut constitutum est, decimum consequatur.

Mansus Indaginarius. Vide supra Indaginarius. Mansus Inmasellus. Vide supra Inmasellus. Mansus Medionarius. Vide infra Medionarius. Mansi Mutabiles. Charta Communi Cerniaci in agro Laudunensi ann. 1184 :

Homines autem de Mansis mutabilibus, quotquot venire voluerint, absque contradictione recipientur.
Id est, homines, qui nulli certo manso, seu gleb sunt addicti. Mansi Sediles, Notione, ut videtur, opposita. Diploma Caroli Crassi Imper. ann. 882. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 32 :

Ut concederemus eis quemdam fisculum nostrum, Blandonium nomine... cum capella et pertinentiis ejus, Mansos sediles xxxii. serviles xii.
Mansum Regale, quod Regis proprium erat, in Capitul. 2. ann. 813. cap. 19. Vita S. Egwini Episc. Wigorn. n. 17 :

Castrum Alvecestre, regale tunc Mansum.

Adde Divos Bambergenses Gretseri pag. 75. 77. Charta ann. 1206. apud Leuckfeld. in Antiq. Gandersh. cap. 12. 4 :

Castrum in Bruggem cum ecclesiis et quingentis regalibus Mansis.

Sella, Sellula mansi, Domus coloni in singulis mansis. Edictum Pistense cap. 30 :

Ut quoniam in quibusdam locis coloni, quam et de casis Dei, suas hreditates, id est, mansa, qu tenent, non solum suis paribus, sed et Clericis, Canonicis, ac villanis Presbyteris, et aliis quibuscunque hominibus vendant, et tantummodo Sellam retinent : et hac occasione sic destruct fiunt vill, ut non solum census inde possit exigi ; sed etiam qu terr de singulis mansis fuerunt, jam non possint agnosci.
Hincmarus :

Excepto atriolo ad sepulturam, et excepta Sellula Manselli ipsius Capell, cum hortulo.
Vide Sedes 3. Confer Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 6. col. 176. voce Sal. Tenere ad Mansum, Sub certo scilicet censu et annua pensione domino fundi prstanda. Charta ann. 1227. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. prat. fol. 153. v. col. 1 :

Arbitrium nostrum protulimus in hunc modum, videlicet quod dict domus et grangia sunt de manso dicti Johannis, et quod eas tenet dictus Johannes ad Mansum ab abbate et conventu S. Germanni de Pratis, et quod dicti abbas et conventus habent in dictis domo et grangia

omnimodam justitiam sicuti de manso, excepto quod in ipsis domo et grangia dictus Johannes habebit ventas, iuvestituras et rotaticum, et excepto hoc, quod dict domus et grangia immunes erunt a tallia. Qui vero loco illo, novo scilicet Manso, obsequiis beati confessoris tenebantur, etc.

Mansus, nude pro Mansione seu domo, in Vita S. Godegr. tom. 1. Sept. pag. 771. col. 1 :

Mansus, pro Reditu seu servitio mansi, in Cod. MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 72 :

Solimanus et Amingus inter utrosque persolvunt Mansum 1. servilem, etc.

Mansarius, qui mansum ingenuilem aut servilem excolebat, et certum censum aut annuam pensionem domino prdii ac fundi prstabat, quod secus erat in Dominicis et indominicatis mansis, qui sine Mansario erant, propterea quod non elocarentur, sed ab ipsis dominis colerentur. Capitularia Caroli Calvi tit. 42 :

Episcopi, Abbates, Comites, ac Vassi dominici ex suis honoribus de unoquoque manso indominicato donent denarios 12. de manso ingenuili quatuor denarios de censu dominicato, et quatuor de facultate Mansuarii : de servili vero manso, duos denarios de censu indominicato, et duos de facultate Mansuarii.

Ubi tam dominus fundi, quam Mansuarius, manso onus impositum inter se partiuntur : ita ut de sensu dominicato, id est, quem persolvit Mansuarius domino mansi, dominus partem exsolvat, ut Mansuarius ex sua facultate. Adde Epistolam Episcoporum Regni Franc. ad Ludovicum Imp. cap. 14. Edictum Pistense cap. 23. Aimoinum lib. 5. cap. 35. etc. Vide Guerard. ad Irminon. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 317. num. 26. Mitterm. Princip. Jur. Germ. 48. not. 4. et 85. Mansoarius. Marculfus lib. 1. form. 22 :

Prcipientes, ut sicut reliqui Mansoarii, qui per talem titulum a jugo servitutis in prsentia Principum noscuntur esse relaxati ingenui, etc.
Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 62 :

Et hc terra est tota divisa per Mansoarios.

Masoerius. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 33 :

Et reddit ipse Masoerius porcum bonum, et multonem vestitum, et coxam de vacca, etc.
Mansuarius. Capitulare de Villis cap. 39 : Capitul. Caroli C. tit. 31. cap. 14 :

Volumus, ut pullos et ova, quos servientes vel Mansuarii reddunt, etc. Quatenus non sit vobis necesse per quascunque occasiones... majores quam ratio postulat, paratas exquirere, et pauperes Ecclesiasticos, et

fidelium vestrorum.... Mansuarios in carrucaturis et paraveredis contra debitum exigendis gravare.

Charta Balduini Comitis Fland. ann. 1116. apud Mirum tom. 2. pag. 1154 :

Neque Mansuarios justificabit de his qu ad mansos pertinent.

Adde aliam ann. 1140. apud eumdem Mirum tom. 1. pag. 388. Mansuariorum Comes, apud Nithard. lib. 3. pag. 372. cap. 2. in fine. Idem forte qui Mansionarius in regum Francorum aula ; male igitur Mansuarios hic de populo quodam intellexit Falcetus, quem idcirco castigat Beslius R. de Guienne pag. 51. et 52. Vide in Comes 2. et Mansionariorum Comes in Mausionarius 2. Pertz. Script. tom. 2. pag. 663. Mansata est,

quando dominus dat alicui mansum cum diversis possessionibus, et propter hoc ille facit se hominem domini, et ad certum servitium tenetur ; et talis dicitur homo de Mansata, qui est homo ratione possessionum : persona tamen ejus libera est, secundum Consuetudinem Regni Franci, si dimissa Mansata alio se transferat. At Itali, secundum quosdam, vocant homines de Mansata, quasi de familia, et illi quasi pro servis habentur.
Hc Speculator lib. 4. partic. 3. de Feud. Ita in Charta Hugonis Ducis Burgundi ann. 1253. apud Perardum :

Insuper confessi sunt prdicti homines se servos esse omnes de conditione, Mansata, et de manu mortua, et de potestate et fisco dictorum dominorum suorum..... in quibus possunt facere voluntatem suam, videlicet in talliis, exactionibus, etc.
Charta Philippi Reg. Franc. ann. 1306. pro Ecclesia Mimatensi, in Regesto Ludov. Hutini Reg. Franc. fol. 60 :

Et homines dicti castri sunt et esse consueverunt ab antiquo homines de Mansata, sive de corpore, et casalatico, tam domini Regis, etc.
Charta Guillelmi Episcopi Gabalitani ann. 1309. in 9. Regesto Philippi Pulcri Regis Ch. 44. ex Tabulario Regio :

In qua quidem terra idem dominus P. poterit omnes homines de corpore vel de Mansata ejusdem terr affrancare et liberos facere.

Vide Mansa 1. Terra Mansualis, Ager a manso dependens. Charta Gerardi Decani S. Quintini in Viromand. ann. 1127 :

Annuimus etiam pariter hoc annuente Balduino, de Dominica terra nostra, quod si eam propria carruca non exercuerimus, ut ipsi exerceant, et nonum manipulum nobis inde persolvant. De terra autem Mansuali, quam

ipsi diruperint, donec venerit, qui possit se ostendere hredem, scmper pro nono manipulo teneant.... Terram autem marliatam a primo die marliationis usque ad 15. annos libere obtineant..... silvestris autem terra, qu sartus vocatur, etc. Statuimus quod quicumque... per mensem continuum... Mansus fuerit extra domum, etc.

Mansus. Mansus fuerit, pro Manserit, in Charta ann. 1357. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 431 :

MANTA, Toralis et straguli species, Gall. Mante. Innocentius III. PP. lib. 13. Epist. 61 :

Tapeta duo, linteamina tria, totidem pulvinaria, Mantas tres, culcitram unam, mantilia
4, etc. Theodemarus in Epist. ad Carol. M. :

Similiter et loco cucullarum duas, quas nos dicimus, Mantas, habemus, qu ex grossiori sago fiunt.

Ubi Manta videtur fuisse genus vestis, seu pallii. Vide Mantum. Mantam certe genus vestis seu pallii fuisse dubitare nequaquam sinunt Statuta Synodalia Ecclesi Cadurcens. apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 727 :

Omnibus etiam prohibemus, ne epitogium, tabardum, seu Mantam foliatam usque ad oram curtam sic deferant, quod vestis inferior notabiliter videatur, quia vestis talis militis scularis est potius quam ecclesiastici seu clestis, et in clero elationem denotat inhonestam.

Mante, eadem notione, in Lit. remiss. ann. 1404. ex Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 461 :

Icellui Jaques avoit vendu audit Boyer un vestement appell Mante, dit mantel.
Manta, Opertorium ephippii. Leg. Palat. Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. SS. Junii pag. lv :

Jubemus quod quatuor saltem Mant continue sint parat ad tegendum dictas sellas nostr person servitio destinatas.
MANTACUS. Gall. soufflet de forge. (In Arch. secret. Vatic. brevia Sixti IV, 1483, f. 60.) MANTARE, Mantatura, Mantea, etc. Vide Mantum. MANTARIUM, f. pro Mansarium, Mansio, domus. Charta ann. 1341. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 74 :

dificia seu Mantaria, si qua traderentur dicti comiti in eadem assisia, nullathenus computarentur.

MANTEGATIUS, Follis species, ut videtur, Ital. Mantaco. Stat. crimin. Cuman. cap. 24. ex Cod. reg. 4622. fol. 69. r :

Si aliquis puer.... fecerit bellum cum alio in civitate Cumana, vel infra confinia, de lottis, lapidibus, vel vagautis et baculis, vel Mantegatiis, solvat pro banno..... soldos decem.
Vide Manticum. MANTELA, Idem quod Mantellus. Charta Henrici II. Imper. ann. 1023. apud Tolnerum Histor. Palat. inter Instr. pag. 23 :

Has duas curtes ad sagimen et ad femoralia, Mantelas etiam, et mensalia fratrum... specialiter constituimus.
Idem occurrit in Diplomate Henrici III. ann. 1051. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. fol. 426. Vide Mantum. MANTELES, Cortina, velum, Ital. Mantellino. Charta fundat. abbat. Aquilar. ann. 832. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 104 :

Duodecim lectos cum sua lectaria, illud unum lectum ornatum de pallio et sex parelios de Manteles.
MANTELETUS, diminut. ex Manto, palliolum. Charta ann. 1332. in Tabul. S. Germ. Prat. :

Unum Manteletum duplicem de marbreco et panno flavo, etc.

Vide in Mantum. MANTELLA, Dict nostris e vestium liberationes, qu fiebant officialibus regiis convivis, seu commensalibus, qu aliis Pallia vel Rob nuncupantur. Vide in his vocibus. Charta Phil. Pulc. ann. 1296. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 3. v. col. 1 :

Concessimus quod ipse (Guill. de Barris miles) quatuor solidos Paris. quos in hospicio nostro percipiebat per diem, una cum decem libris Paris. pro Mantellis per annum, exin in prpositura nostra Meleduni duobus terminis..... percipiat annuatim.
Vide mox Mantelli. MANTELLARE. Vide mox in Mantellus 3. MANTELLARIA, Manticula. Papi. MANTELLAT. Vide Mantum. MANTELLATI Cespites. Locum vide in Cespitarii. MANTELLATI. Vide infra Ordo Mantellatorum. MANTELLATUS, Dicitur filius ante matrimonium natus, qui in ipsis nuptiarum sacris solemnibus, cum patre et matre pallio cooperitur, legitimationis gratia. Lib. salic. eccl. S. Th. Argent. fol. 11 :

Nesa de Tumbach domicella Mantellata.

Ibid. fol. 141 :

Johannes de Rynstette decanus ecclesi S. Thom, et Ennelina de Rynstette puella Mantellata, filia naturalis prfati domini Johannis

decani, etc.

Vide in Pallium 1. et alia notione infra in Mantellus 3. Vide Mittermaier. Princip. Jur. Germ. 364. not. 4. MANTELLETUM. Vide Mantum. MANTELLI, Eodem significatu quo supra Mantella. Charta Ludov. X. ann. 1315. in Reg. 52. Chartoph. reg. ch. 205 :

Cum Johanni de Brocia Rotonda militi... genitor noster....... vadia sua consueta et Mantellos percipiendos, ad domum suam et in domo sua, quamdiu viveret, super emolumenta et redditus ballivi Caletensis concessisset, etc.
MANTELLINA, Pallium nigrum. Vita B. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 343 :

Induta erat tunica alba..... et pallio nigro, quod Mantellinam dicunt.

MANTELLUM vel Mantellus, quasi advocatorum vestis esset propria, indicatur in Lit. remiss. ann. 1385. ex Reg. 128. Chartoph. reg. ch. 4 :

Auquel suppliant ledit Peresson demanda, As tu vestu Mantel, dont te vient il, es tu advocas ?

Certe vestis honest loco habebatur mantellus, cum an meretrices illum induere debeant, subdubitetur in Stat. Avenion. ann. 1243. cap. 116. ex Cod. 4659 :

Utrum autem meretrices public Mantellum deferre audeant, nisi in arbitrio potestatis.

Ubi a velo distinguitur, quod iisdem deferre prohibetur omnino. Mantel nostris, Panni limbus, ora, vulgo Lisiere, in Stat. ann. 1399. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 336. art. 8. Vide infra Mantellus 3. 1. MANTELLUS, Vestis ecclesiastica, casula. Ordinar. eccl. S. Petri Insul. :

In Missis vigiliarum sanctorum fiant suffragia ferialia ; sed utitur rubeis Mantellis ; et sunt tantum tres pueri albis induti.

Vide in Mantum. 2. MANTELLUS, Foris, Gall. Battant d'une porte. Comput. eccl. Paris. ann. circ. 1381. ex Bibl. S. Germ. Prat. :

Item qurendi aessellas cum merreno pro facione port granchi, qu fiet ad duos Mantellos, quolibet Mantello latitudinis quinque pedum super decem pedibus altitudinis.
3. MANTELLUS, Mantellum, Munitionis species ex lapidibus vel ex lignis compacta, defensioni simul et aggressioni utilis, nostris alias Manteau, nunc Mantelet ; unde Mantellare, ejusmodi machinam construere. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 59. pag. 148 :

Castellum vero... antemuralibus quibusdam municionibus lapideis, quas

guerratores Mantellos appellant, tutatum, etc.

Infra :

Stat. ann. 1357. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 195. col. 2 :

Mantelletur turis nova, qu est ante dictum portale.

Fiat unum Mantellum magnum de cladis vel postibus, tale quod habeat custodire debellatores ibidem destinatos.
Ordinat. ann. 1355. ibid. pag. 169. col. 1 :

Item que la barbacanne... soit reppare et....... garnie de gachils et de stagieres et Manteaux.
Comput. Barth. du Drach, thesaur. guerr. ann. 1338 :

Pour faire porter par charettes et sommiers Manteaux, eschelles et artillie, etc.
Lit. ann. 1375. in vol. 6. arestor. parlam. Paris. :

Item bretesches et Manteaux couronnez ou galandiz de tours soustendront d'aisselles seulement sans gros.
Monstrel. vol. 1. cap. 78 :

Et y avoit Manteaux d'aisselez et sur le derriere longues broches de fer pour clorre une bataille.

Vide Mantelletum in Mantum. Mantellatus, Eadem notione. Stat. ann. 1356. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 180. col. 2 :

Primo fieri debent barbacann, cadafalsi et Mantellati in muris.

4. MANTELLUS, Arca lignea lapidibus oppleta, qu aquis opponitur, molis species. Sentent. arbitr. ann. 1500 :

Item plus pronuntiaverunt... dicti arbitri quod dicti parerii.... teneantur et debeant facere unum Mantellum nemoris sappeti bonum, fortem et sufficientem, longitudinis quatuor theysiarum et altitudinis quatuor mayeriarum....... supra rippam Breydam,.... et illum Mantellum replere et implere.... debeant de lapidibus bonis et sufficientibus.
MANTELUS, pro Mantellus, Pallium. Regula fratrum Fontis-Ebraldi cap. 11 :

Non habeatis Mantelos in forma scularium, quos solent habere breviores tunicis.
Vide infra Mantulus. MANTENEMENTUM, Administratio, Gall. Maniment. Vita B. Gregorii Veruculen. tom. 1. Maii pag. 536 :

De prole autem et Mantenemento domus (dicebat :) Prolem quippe, ait, satis acquirit qui januas paradisi ingredi dignus efficitur.
MANTI, Funes, quibus tenetur antenna et vela, in Gloss. Franc. Barber. ad

Docum. d'amor. pag. 258. Ital. Manto. MANTIA, f. Mansi appenditi. Charta Ludov. Reg. Franc. ann. 874. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 29 :

In strata mansum unum et Mantias, et in Bratis mansum dimidium.

1. MANTICA Suffarcinata, Stragulum acu punctum, Gall. Courte-pointe. S. Bernardus in Apologia ad Guillelmum Abbat. tom. 1. edit. Mabill. col. 538 :

Tum deinde gestari jubentur mappul, scyphi, bacini, candelabra, et Mantic suffarcinat, non stramentis sed ornamentis lectulorum.
2. MANTICA, Certa capillorum dispositio. Vita MS. Geraudi de Sala apud Stephanot. tom. 2. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 576 :

Contigit eum (Geraudum) ad moniales Fontis Ebraldi prdicationis gratia declinare, ingressusque Capitulum vidit in mulieribus illis Deo et Angelis abominabile monstrum ; nam crinium suorum tortura et circumdatura more meretricio phaleras et Manticas prtendebat posterius, cornua anterius. Inspectis ergo cornutis illi rationabilibus bestiis.... Spiritu sancto suscitante et per os Giraudi suggerente tondentur univers repente.
3. MANTICA, Vestis species, pallium. Stat. synod. eccl. Castr. ann. 1358. part. 2. cap. 1. ex Cod. reg. 1592. A. :

Pannis rubeis aut viridibus et Manticis decollatis nec notanter brevibus,....... non utantur clerici.

Vide supra Mantelus. MANTICARE, Colligere vasa, manticam seu peram viatoriam componere. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Manticare, trousser. Vide Manticulatus. MANTICULARE. Papias : Manticulare, furari. Manticulatio, fallacia, vel lenocinium. Gloss. MS. Regium Cod. 1197 : Manticulare, fraudare, furare. Aliud Gloss. MS. Regium Cod. 1013 : Manticulat, fraudat, furat. Infra : Menticulare, adtentare dolis ac fallaciis, vel divinare. Vocis originem habet Festus. Fridegodus in S. Wilfrido cap. 36 :

Non errare licet, non Manticulare necesse est. Ut peregrinaret ille monachus Manticulatus.

MANTICULATUS, Pera instructus. Gloss. Lat. Gr. : Mantica, . Ita peregrinos nostros Hierosolymitanos appellabant. Matth. Paris. ann. 1248 : MANTICULUS, Follis, in Glossar. Lat. Gall. ex cod. reg. 7692 : Manticulus, fool. Vide Manticum. MANTICUM, Manticus. Papias : Follis, vulgo Manticum fabri. Ottonis Moren Hist. Laudens. apud Murator. tom. 6. col. 1043 :

Cumque super ipsam machinam habuerunt, cum Manticis quos ibi habebant, ignem in ipsis carrariis accenderunt, postea cum bene accens fuerant.... projecerunt.

MANTILE, Vas escarium, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. Latinis vero Linteum est ad abstergendas manus ; unde nostris Mantiz, eadem acceptione. Lit. remiss. ann. 1457. in Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 325 :

Linceux, Mantiz, nappes et autres linges.

Est et tel cujusdam, forsan mantilibus apt, nomen, in aliis Lit. ex Reg. 137. ch. 8. ann. 1389 :

Jehan Charle de Besournay avoit pris environ douze aulnes de toille, appelle Mantis.

MANTILE Feriale, id est, ni fallor, quotidiani usus. Testamentum S. Remigii apud Mirum tom. 1. pag. 4 :

Remigi cochlearia tria, qu meo sunt nomine titulata, Mantile ipsius, quod habeo Feriale, transcribo.

Mantilium Dator, inter ministros ecclesi de Romanis recensetur in Litteris Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 274. idem qui Mapparius. Vide in hac voce. MANTINUS. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Senequiar, Prov. senisterius, Mantinus. MANTIPARA. Papi, Levata. MANTIPERIUM, Mantum cum pera. Christianus de Scala in Vita S. Wenceslai pag. 55 :

Crusina, Mantiperiaque, vel vestimenta largiens.

MANTISSA. Onomast. , Auctarium, superpondium. Vide Martinii Lexicon et Scaliger. ad Festum. Hinc MANTISSARE, Accumulare, super addere, in Hierat. Juris Pontif. pag. 160 :

Et sic de aliis qui novis novissima semper Mantissarunt.

MANTO, Mentum, Gall. Menton. Lit. remiss. ann. 1386. in Reg. 129. Chartoph. reg. ch. 237 :

Pellis palpebrarum per vultum ipsius pendebat usque ad Mantonem.

Vide mox Mantum 2. MANTOR, f. Coriarius, Gall. Taneur. Statuta Avenion. MSS. :

Statuimus quod Mantores qui vendunt fuscam teneantur tradere eam fususceriis sequentem sicut supererit si promiserint emptori.

MANTUALARE, f. pro Manticulare. Vide in hac voce. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mantualare, calvere, decipere, Prov. Engannar. MANTUELIS, Pnula, ex Grc. . Epistola Gallieni apud Trebellium Pollionem :

Chlamydem Dardanicam, Mantuelem unam.

Gloss Basil. : , . Occurrit non semel apud Xiphilinum pag. 103. 220. 280. Edit. Rob. Stephan. Artemidorum, Hesychium et alios

Grammaticos. MANTULA, Papi, Mantellana. MANTULUS, Mantellus, Pallium. Form. MSS. ex Cod. reg. 7657. fol. 39. v :

Armatus uno jaque et uno costelerio subtus Mantulum, quem portabat, etc.

Vide supra Mantelus. 1. MANTUM, Pallium ; Italis, Manto ; Gallis, Manteau ; Gloss Lat. Gr. : Paludamentum, , . Gloss. Arabico-Lat. : Diplos, sagum, Mantum. Isidor. lib. 19. Originum cap. 24. et ex eo Papias : Mantum Hispani vocant, quod manus tegat tantum ; est enim brevis amictus. Testamentum S. Csarii Arelatens. Episcopi :

Ancill nostr Csari Abbatiss, quem ipsa fecit Mantum majorem, quem de cannabe fecit, dari volo..... Domino meo Cypriano Episcopo Mantum et cinctorium meliorem dari volo.
Anastasius in Gregorio II. de Luithprando Rege Longobardorum pag. 70 :

Sic ad tantam compunctionem piis monitis flexus est, ut qu fuerat indutus, exueret, et ante corpus Apostoli poneret, Mantum, armilausiam, baltheum, spathum, atque ensem deauratum, necnon coronam auream, etc.
Charta Ferdinandi I. Regis Hispan. r 1101 :

Mantos duos auro fusos, alio alguexi auro texto, etc.

Chron. Sicili apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 89 :

Forma militaris apparatus est cum spalleriis de cindato et Manto de cindato.

Bayffius vocem Mantum a Grca deducit. Servius ad 4. Georgic. ex Lucilio et Plauto, Mantellum esse pariter, ait, quod Grci vocant. Gloss. Grc. MS. Reg. Cod. 1673 : , . Aliud Lex. Grc. Reg. MS. Cod. 2062 : , , , . Alibi : , , . Vide Pachymerem tom. 1. pag. 184. Sed et ejusdem originis,

Mantelia, mandilia

, et Mantilia, id est, mappas villosas, quibus non modo mensas, sed et humeros interdum tegerent, innuit idem Servius. Gloss veteres : Mantelia, mappas dicunt villosas. Isidor. l. 19. cap. 26 : Mantelia nunc pro operiendis mensis sint, qu, ut nomen ipsum indicat, olim tergendis manibus prbebantur : sive mandelia a mandendo. Gloss Gr. Lat. : , Mantela, mappa. , Mantela. Joan. de Janua : Mantile, vel mante quasi manutergile, gausape, quod in tergendis manibus prbetur, unde dicitur

Mantile vel Mantele, quasi manus tela. Trebellius Pollio in Gallienis :

Mantilibus aureis semper stravit. Mantelia Cypria

, apud eumdem. Leo Ostiensis lib. 3. cap. 57 :

Et cooperuit omnes mensas refectorii Mantellis.

Vide Salmasium ad Vopiscum pag. 343. et 357. Errant, si fides Hickesio, quicumque ejusmodi vocum originem a Grca lingua accersere conantur ; cui quidem sententi calculum facile adjiciet quisquis probe noverit quantum in hac lingua extranei fuerint antecessores nostri. Itaque a Celtica, Theotisca, Cimbrica, Saxonica quibus Mattul vel Mottul pallium sonat, Mantum deducere promptum est. Germanis Mantel non pallium modo significat, ut monet Eccardus, sed etiam id omne quod aliud circumdat ; hinc murus arcis atque structura qu focum investit Mantel ipsis dicitur ; unde nostris etiam Mantelet, ut infra observabimus. Mantum vero olim habitum inter prcipuas summorum Pontificum vestes, adeo ut dignitatis investituram per illud acciperent. Ceremoniale Romanum lib. 1. sect. 2 :

Legimus superioribus temporibus, cum du partes in electione concordabant, Priorem Diaconorum consuevisse induere Electum Mantum Papale, dicendo Ego investio te de Papatu, ut prsis urbi et orbi.
Arnulph. Lexoviensis, de Octaviano Antipapa : Gerhohus Reichersp. de Alexandro PP. :

Mantum arripuit, et ita se damnabili prsumptione intrusit. Oblato ei, ut mos est, per Archidiaconum Manto, rubea videlicet illa cappa, qu insigne Papale est.
Acta ejusdem Alexandri III. PP. :

Juxta priscum Ecclesi ritum electum suum Alexandrum fugientem, excusantem insuper et omnino reluctantem Papali Manto, Deo favente, induerunt. .... Mantoque relicto, Induitur niveum zona succinctus amictum.

Vide ejusdem Alexandri Epistolam 1. Jacobus Cardinalis de Coronat. Bonifacii VIII. PP. lib. 2 :

Ita si deponebantur, aut sponte dignitatem abdicabant, Mantum, ut prcipuum insigne dimittebant. Pandulphus apud Baronium ann. 1124. et Willelm. Tyr. lib. 13. cap. 15. de Elect. Honorii II. PP. :

Et quia electio ipsius Honorii minus canonice processerat... mitram et Mantum sponte refutavit et deposuit.

Vide Epist. Alexandri III. PP. apud Radevicum lib. 2. cap. 51. Vitam Gregorii X.

PP. pag. 346. Joan. Villaneum lib. 8. cap. 5. etc. Nec tamen Mantum summis Pontificibus peculiare fuit ornamentum : inter sacerdotalia enim recensetur in Charta Adelgastri Principis tom. 3. Concil. Hispan. pag. 90 :

Ad ornamentum ecclesi damus octo vestimenta et tres Mantos et sex stolas. Mantos
vero casulas interpretatur Mabillonius tom. 2. Annal. pag. 273. Mantare, Immantare, Ammantare, Pallio induere, tegere. Mantatum, dixit Martialis l. 14. Epigr. 27 :

In Pompeiano tecum spectabo theatro, Mantatus populo vela negare solet.

Gloss Isidori : Paludatis, mantatis. Ita lego pro mantuatis, nisi a mantua dicatur, ex Grc. et , quod vult Salmasius. Immantare, proprie de summis Pontificibus dicitur. Radevicus lib. 4. de Gestis Frid. cap. 65 :

Et accepto manto voluerunt Immantare D. Rolandum Cancellarium.

Et cap. 71 :

Canonici B. Petri miserunt ad Rolandum Cancellarium Canonicos suos, qui viderent an esset Immantatus, sicut quidam credebant, aut aliquo modo promotus. Unde bis missi Inquisitores retulerunt eum esse Immantatum, nec aliqua promotionis specie variatum.
Gerhohus Reichersp. de eodem Octaviano :

Qualiter in Ecclesia B. Petri ipse, nullus alius Immantatus et intronizatus, etc.

Fastradus Abbas Clarevallensis in Epistola ad Omnibonum Veronensem Episcopum :

Octaviani nullam fuisse electionem, Immantationem fecisse sibi ipsi, laicali adjutorio Pontificalem occupasse cathedram.

Adde Joan. Sarisberiens. Epist. 59. pag. 128. 129. ubi bis peccarunt oper, Albert. Stad. ann. 1159. et Otton. Morenam pag. 63. Ammantare, pro Immantare, ex Italico Ammantare. Cencius Camerarius in Ceremoniali, sub Celestino III. PP. :

Et perscrutata omnium Cardinalium voluntate ab aliquibus de ipsis, in quem major et melior pars convenerit, Prior Diaconorum ipsum de pluviali rubeo Amantat, et eidem Electo nomen imponit.

Itali Ammanto interdum dicunt pro manto, ut Joannes Villaneus lib. 8. cap. 8. Mantum, proprium etiam fuit Prfectorum urbis Rom, cum hac dignitate eo investirentur. Acta Innocentii III. PP. :

Petrum urbis Prfectum ad ligiam fidelitatem recepit, et per Mantum

quod illi donavit, de prfectura eum publice investivit.

Describitur in Ceremon. Roman. lib. 1. sect. 7. ubi de investitura ejusdem prfecti :

Mantum aureo limbo circumtextum, apertum a parte dextra.

Mantum prterea inter regalia insignia Regum Aragonensium recensetu in Gestis Innocentii III. PP. pag. 134. 135. et in Epistola Martini IV. PP. tom. 5. Hist. Franc. pag. 878. Manto etiam vestit mulieres, cujus formam sic describit MS. :

Et Mantel ot d'ermine au col Plus vert que n'est feuille de col, A flouretes d'or esleves Qui moult sont richemant uvres, Et ot chascune flourete Atachi une campanete Dedans si que riens n'en paroit, Et si trs doulcement sonnoit, Quant ou Mantel frapoit le vent, Je vous di que par nul couvent Harpe, ne vielle, ne rote Ne rendroit point si doulce note Com les escheletes d'argent.

Mantum Rotatum, Chlamys limbis circum-ornata. Vita B. Gerardesch tom. 7. Aprilis pag. 174 :

Induta est per B. Joannem quodam Manto Rotato mirabili.

Mantatura, pro Manto, pallio, seu potius attexta pallio pelle : Doubleure. Rolandinus in Chr. lib. 2. cap. 14 :

Quorum omnia similia fuerunt vestimenta, in re una solummodo discrepantia, quod scilicet Mantatura patris mei fuit de armerinis, sed aliorum fuit de pretiosis Varis Sclavoni.
Mantea, Idem quod Mantum, ex Gall. Manteau. Matth. Paris ann. 1188 :

Stat. Ferrar. ann. 1279. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 424 :

Et in gonella de Mantatura fodrata de pellibus, sex solidos Ferrarienses. Rex indutus Mantea,

hoc est, paludamento regio. Manteus, Eadem notione. Concil. Valentinum ann. 1565. inter Hispan. tom. 4. pag. 69 :

Decernit igitur omnes prima tonsura initiatos.... habitum etiam clericalem ordinarie deferre, ut pote oblongum pallium quod vestium

genus Manteos appellamus.

Mantellarium. Innocentius III. PP. lib. 1. Epist. pag. 29. Edit. Colon. et 31. Venet de Canonicis regularibus :

Capas nigras singuli de Mantellario habeant vel nadivo, pelles agninas albas, etc.
Mantellum, Mantellus, diminutivum ex Mantum : Gallic. Manteau. Ital. Mantello. Ebrard. in Grcismo cap. 12 :

Pauperis est palla : ditis chlamys : ac mediocris Pallia sunt : his Mantellus convenit hc vox.
Liber ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 18 :

Pallium, id est, Mantellum.

Vox nota Lucilio et Plauto in Captivis. Arnoldus Lubecensis lib. 2. cap. 9 :

Dedit autem et dona plurima, Mantellum et tunicam de optimo serico, etc.

Aimoinus lib. 5. cap. 23 : Chronicon Moguntinum :

150. libris argenti, 150. Mantellis et 150. spatis, et 150. mancipiis, etc. Purpuram optimam de almaria tollens, sibi fecit vestes, tunicam, sorcotium, et Mantellum, ut in Imperatoris curia gloriosior appareret.
Testament. S. Everhardi Ducis Forojul. :

Mantellum unum de auro paratum, cum fibula aurea, et alteram spatam volumus ut habeat.
Concil. Trevir. ann. 1310. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 249 :

Prcipimus districte ne Abbates vel monachi, Abbatiss vel moniales, sub pna excommunicationis lat sententi, Mantella seu sorcotia aperta portent de ctero.

Adde W. Tyr. lib. 10. cap. 11. lib. 12. cap. 7. Falconem Benevent. ann. 1122. cap. 224. Csarium l. 3. cap. 6. l. 6. cap. 5. Simeonem Dunelm. in Hist. Dunel. Eccles. Radulf. de Diceto ann. 960. lib. Usuum Ordin. Cisterciensis cap. 102. Rainardum in Institutis ejusdem Ordinis cap. 59. etc. Mantellum Mensale, Quo ad mensam utebantur, ut aliis vestibus parcerent. Testam. ann. 1433. in Tabul. Eccles. Massil. :

Item (legamus) unum Mantellum obscurum mensale cum duobus capuciis.

Vide Mensale. Mantellum uti vestis irreligiosa et inhonesta prohibetur scholaribus in Statutis Collegii Majoris-monast. ann. 1390. apud Lobinell. tom. 3. Histor. Paris. pag. 396 :

Item, quod nullus deferat Mantellum per villam, nec alias vestes irreligiosas vel inhonestas.

Quod de aliqua mantelli specie accipiendum videtur. Mantellus. Concilium Metense ann. 888. cap. 6 :

Nemo Clericorum... cottos vel Mantellos sine cappa portet.

Statuta Monialium S. Salvatoris Massiliens. MS. ann. 1400 :

Mandamus ut subtus cadaver monialis defunct ponatur Mantellus honestus pennaforatus.

Joannes de Garlandia in Synonymis :

Pallia, palliola, chlamys, cum cyclade palla, Ac habilis manibus, Mantellus jungitur istis.

Poeta vel Grammaticus infimi vi MS. post W. Britonis Vocabularium :

Pontificis struma, fx Clerici, sordida spuma, Qui dedit in bruma mihi Mantellum sine pluma, Pauper Mantelle, sum vilis et sine pelle, Si potes expresse frigus rabiemque procell. Dixit Mantellus, Mihi nec pilus est neque vellus.

Vide Mantellum et Mantellus suis locis. Mantellus Alamanicus, An more Alemannorum ? Ordinatio domus Dalphin. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 315 :

Volumus et ordinamus quod in festo omnium Sanctorum singulis annis Persona nostra, Barones, Milites, Phisici, Doctores et Jurisperiti nobiscum, et de ipso Hospitio nostro existentes, induantur de una malacota cum Mantello Alamanico de aliquo panno plani coloris, et malacota sit fodrata cum fodratura de agnello, et Mantellus sit de panno duplici, ita quod fodratura sit de panno alterius coloris. Ita quod malacota cum fodratura, et Mantellus, etc.
Mantella Penulata, Pellitio ornata. Charta ann. 1445. apud Madox Formul. Anglic. pag. 434 :

Item do et lego Willelmo Bastard et Elizabeth uxori ejus..... meam Mantellam penulatam cum furris ejusdem.
Vide Penulatus. Mantel Mardrinum. Ruodlieb fragm. 13. vers. 108 :

Mantel Mardrinum senio sudoreque fuscum.

Mantellum ad Rostra : Gallis Manteau pointe. Statuta Ordinis Hospitalariorum S. Joannis Hieros. tit. 4. 20 :

Cum e vita decesserint, Mantellis ad rostra, id est, cum punctis et cruce alba sepeliantur.
Tit. 10. 5 :

Utantur tunicis et habitu longo et decenti, cum chlamydibus rotundis

longis ad minus sub genu, vel rostratis sive ad punctas vulgariter dictis.
Sic porro Mantellum regium describitur in Computo Stephani de la Fontaine Argentarii Regii ann. 1351 :

Pour 20. aulnes et demie de fin velluau vermeil des fors, pour faire une garnache, un long Mantel fendu un cost, et chaperon de meesmes, tout fourr d'ermines, pour le Roy la derniere feste de l'Estoille, etc. une fourrure de gris fourrer un grand Mantel fendu un cost, que ledit Seignor ot pour relever de nuis.
Alibi :

Pour fourrer un surcot, un Mantel long fendu un cost, et chapperon de meesmes, que le Roy ot d'une escarlatte vermeille, pour cause de ladite feste, etc.
Et capite, pour le Duc d'Orliens :

Pour fourrer un grand surcot, un Mantel fendu un cost, et chapperon de meesmes, que ledit Seigneur ot d'une escarlate vermeille.

Vide Pallium 1. Mantello Verso, Proverbium, Gallis ead. notione Tourner casaque. Litter Angeli Pechinolii ad Innocentium VIII. PP. ann. 1489. apud Illustr. Fontaninum in Antiquit. Hort pag. 476 :

Et quia Majestati su tractatus ille placuerat, statim verso, ut aiunt, Mantello, contra omnem charitatem et proximi sui amorem... pacem cum illis conclusit.
Deficere, ab aliquo ad aliquem desciscere. Instr. ann. 1384. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 59. col. 2 :

Quod ex illo capite non poterant dominari, statim cperunt vertere Mantellum, et declinarunt nonnulli ad dictum dominum ducem Bituricensem et locumtenentem.

Mantelletum, diminut. a Mantello. Gall. Mantelet. Ceremonial. Episcoporum lib. 1. cap. 1 :

Super vestem inferiorem talarem, cum extra domum exibit, induet aliam vestem breviorem apertam, ut per scissuras brachia extrahi possint, quod genus vestis Mantelletum vocant.
Est etiam Mantelletum, Machin bellic species, qu palis, perticis cratibusque solidata, teste Vegetio, quasi pallio, pugnantes tegebat, dum in hostes tela et lapides e machinis projiciebant. Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 292 :

Pro expensis factis in quadam domo apud Vorapium in qua sunt reposit

machin et Mantelli domini Dalphini.

Ibid. pag. 282 :

Item, pro palis seu perticis Mantellorum, viii. sol.

Occurrit prterea in Chron. Domin. de Gravina apud Muratorium tom. 12. col. 674. Petrus IV. Rex Aragon. in Chron. lib. 3. cap. 23 :

Faen fer ginys en Valencia y en Barcelona, e Mantelets e Gates per combatre.

Adde cap. 25. lib. 6. cap. 4. Mantellat dict Sorores de Pnitentia B. Dominici, quod laneo utantur pallio, ut testatur Raimundus Capuanus in Vita S. Catharin Senensis num. 69. tom. 3. Aprilis pag. 870 :

Et cum sororibus de pnitentia B. Dominici qu vulgari sermone Mantellat vocantur.

Mantellati dicti pariter fratres tertii alicujus ordinis eadem ratione, in Bulla Leonis X. ann. 1516. in Contin. Bullar. Rom. part. 4. 37. 2. MANTUM, Mentum, Gall. Menton. Constit. Carmelit. MSS. part. 1. rubr. 10 :

Quotiescumque communicant fratres, lintheus mundissimus a duobus fratribus teneatur, qui Mantis communicantium submittatur.

Vide supra Manto. MANTUS, Armatur species, qua caput et humeros tegebant. Testam. Rich. de Bisunt. archiep. Rem. ann. 1389. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 70 :

Item dedit et legavit magistro Johanni Vetul, olim ballivo suo Remensi, suam tunicam, Gallice Cote armer, ferratam argento, bassinetum suum, meliorem Mantum, Gallice Camail, et meliorem suam tunicam ferream.
Vide Camelaucum. MANUA, Mannua, Manipulus, fascis : Italis, Manata. Gloss. vetus : Mannua, , al. . Gloss. Grc. Latin. : , Manipulum, Manua, Dragma. Grci , vocant , . Idem Gloss. Grco-Lat. : . Marina, fascis : leg. Manua. Gloss Isid. Mannua, manipuli. Gloss. Lat. Gall. : Manipulus : Manne, ou poigne de bled.

Manua fni

, apud veterem Interpret. Juvenal. Sat. 8. v. 152. sic enim legendum pro manna. Anbene, vide supra in Manna 3. Spartum in acervo Manuatum, apud Plinium. Idem Manuales fasces dixit de lino. Charta ann. 1195. apud Ughell. tom. 7. pag. 1321 :

Octo salmas vini, et duas Manuas lini, etc.

Perperam editum mannas, ut et in Excerptis ex vet. Lexico pag. 252. Recentiores Grci videntur appellasse, quod Latini Manuam. Passio SS. XX. Martyrum Laur S. Sab n. 25 :

 , ( ) .
Occurrit etiam in Vita S. Euthymii n. 138. 1. MANUALE, Sudarium. Gloss Isid. : Manuale, Orarium. Gloss. lfrici : Manualis, Hand-lin, i. manutergium. Acta Passionis S. Maximini Martyris :

Manualem quo oculos fuerat ligaturus, in partes duas discidit, etc.

Acta S. Cypriani : Mox :

Linteamina vero et Manualia fratribus ante eum mittebantur. Qui cum lacinias Manuales ligare sibi non potuisset, etc.
Vita S. Pelagi meretricis cap. 3. in Vitis Patrum :

Posuit faciem super genua sua, et Manuale sanctum quod tenebat sanctis manibus suis.
vocant Grci. Germanus Patr. CP. in Theoria Myst. :

.
2. MANUALE, Manipulus. Vetus Ceremoniale Roman. ex MS. Vaticano : Liber Anniversarior. Ecclesi Vatican fol. 144 :

Habendo stolam super humerum, et Manuale in brachio, sicut Diaconus. Item tres stolas, et tria Manualia de opere Cyprensi.
Ita etiam usurpat Hist. Episcoporum Autissiod. cap. 49. pag. 450. 3. MANUALE, , Libellus qui manu facile gestari potest, aut qui semper in promptu est, et ad manum habetur, Joanni de Janua. Gloss Isidori : Manuale, liber ad gerendum aptus, qui Enchiridion dicitur. Agobardus in Epist. ad Ebbonem Remensem Episc. :

Jubeas demum talia qu viderentur congrua, proprio inserere Manuali.

Supra Enchiridii voce usus est. Mox sub finem Epistol :

Tale fieri jussistis opus quod paulisper manu gestetur, non quod in armario vel in scrinio reservetur.
Liudgerus in Vita S. Gregorii Traject. n. 20 :

Librum S. Augustini tradidit, quem Enchiridion, id est, Manuale ipse nuncupavit.

Idem Augustin. lib. Retract. cap. 63 :

Cum a me postulasset, ut aliquod opusculum haberet meum de suis manibus non recessurum : quod genus Grci Enchiridion vocant.
Idem in Enchir. ad Laur. cap. 5 :

Tu autem Enchiridion a nobis postulas, id est, quod manibus possit

adstringi, non quod armaria possit onerare.

Cathwlphus in Epistola ad Carolum M. Regem Franc. :

Post fidem Dei, et amorem et timorem, ut spius habeas Enchiridion, quod est librum Manualem, legem Dei tui scriptam in manibus tuis, ut legas illam omnibus diebus vit tu.
Adelbertus Abb. Heidem. prfat. Relat. etc. :

Qudam ex plurimis collegi, et in quoddam minutum opusculum, et, ut ita dicam, in quoddam Manuale redegi. Liber orationum, quem Karolus piissimus Rex Hludovici Csaris filius colligere atque sibi Manuelem scribere jussit.

Manuale psalterium, in Vita B. Mariani Abb. Ratisp. n. 9. Editus est Ingolstadii ann. 1583 :

Ubi nemo non videt scribendum manualem. Libellus, et liber Manualis, in Epistola Taionis Episcopi Csaraug. ad Quiricum Barcinonensem Antistitem, et in Vita B. Mathildis Regin n. 1. Alcuinus in Prf. ad Libr. de Virtutibus :

Ut habeas jugiter inter manus Manuales patern ammonitionis sententias, in quibus teipsum considerare debuisses, atque ad tern beatitudinis excitare studium.
Isidorus in Prologo in libr. Geneseos :

Veterum Ecclesiasticorum sententias congregantes, veluti ex diversis pratis flores collectos ad manum fecimus, etc.
Manualium, , in Glossis Gr. Lat. Manualis, vel Manuale, Liber in quo continetur

ordo servitii, Extrem Unctionis, Catechismi, Baptismi, et hujusmodi

, in Statutis synodalibus Odonis Episcopi Parisiensis, in Concilio Budensi ann. 1279. cap. 42. et in Synodo Bajocensi ann. 1300. c. 25. et apud Lindwodum ad Provinciale Cantuariensis Ecclesi lib. 3. tit. 27. pag. 361. Annal. Benedict. ad ann. 898. tom. 3. pag. 303 :

Libros ecclesiasticos, scilicet psalterium, comitem, antiphonarium, Manuale orationum, passionum, sermonum, ordinum, precum et horarum.
Statuta Eccles. Nannet. apud Marten. tom. 4. Anecd. col-934 :

Librum qui dicitur Manuale habeant singuli presbyteri parochiales, ubi continetur ordo servitii mortuorum, baptismatis, catechismi, extremunctionis.

Manualis meminit prterea Gillebertus Lunicensis Episcopus de Usu Ecclesiastico. 4. MANUALE, Pulpitum portatile. Gloss. S. Benedicti : Manuale, . Gloss antiqu MSS. : Logium, Manuale. Alibi : Manuale, logium, orale. Vide Analogium.

5. MANUALE, Fasciculus, Gall. Bouquet. Nisi sit Series sacrorum globulorum, vulgo Chapelet. Vide Rosarium 1. Acta S. Francisc Rom. tom. 2. Martii pag. 141 * :

Et dictus Apostolus in forma humana prsentavit ipsi Beat unum Manuale rosarium satis pulchrum, in quo erant ros viginti.

6. MANUALE, Cingulum videtur ad usum ecclesiasticorum. Inventar. MS. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item unum succinctorium vel Manuale rubeum et endicum (sic) cum nodis et manipulis.
Vide Manuale 2. 7. MANUALE, Quidquid ad manum alterius assignatur. Charta ann. 1233. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

Hc sunt donentalia et Manualia, qu dominus Offreducius de Miranda assignavit domino Batono castellano Mirand.
Qu Charta sic inscribitur :

Instrumentum donitaliarum et Manualium roc Mirand.

8. MANUALE, Prima perscriptio, protypum scriptum, Gall. Minute. Stat. comitat. Venaiss. sub Clem. VII. PP. cap. 11. ex Cod. reg. 4660. A :

Notarii... acta inter partes eorum manibus descripta ordinent,... et ipsorum finito officio ipsa Manualia eisdem futuris notariis in dicto officio eis succedentibus restituere teneantur.
9. MANUALE, Accepti et impensi diurni liber, Gall. Journal. Instr. ann. 1383. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 44. art. 42 :

Quod receptor generalis,... nec non idem contrarotulator tenebuntur fideliter scribere in eorum papiris et Manualibus omnes receptas per eos factas.
Stat. colleg. de Marchia ann. 1423. fol. 89 :

In ipso collegio habeatur Manuale seu dietarium commune,... in quo scribantur omnes misi saltem extraordinari et omnes recept.

Manuale Pretium. Vide in Pretium. MANUALES, in Glossis antiq. MSS. Forcipes ferrarii. Addit Papias : Longum ferrarii. Ita Codex MS. 1. MANUALIA, Manic. Expositio brevis antiqu Liturgi Gall. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 99 :

Manualia vero, id est manicas induere sacerdotibus mos est instar armillarum, quas Regum vel sacerdotum brachia constringebantur.

2. MANUALIA, Quotidiani et minores prbend reditus. Compendiosa benefic. expositio fol. 11 :

Ut dispensati fructus percipiant quos vulgus nomine grossi indicat, diariis

vero et Manualibus sive ganiagiis priventur.

Concil. Mexicanum ann. 1585. inter Hispan. tom. 4. pag. 408 :

Et nihilominus universis prbend su emolumentis et obventionibus, anniversariis et Manualibus qu nonnisi ab actualiter assistentibus percipiuntur, perinde ac si divinis officiis interesset, gaudeat.

3. MANUALIA, Pecora seu animalia mansueta, qu, ut loquitur Varro lib. 2. de Re rust. cap. 7. ad manus accedere consueverunt : Grcis ; Hispanis Alimann. Lex Alamann. tit. 99. 14 :

Si quis pecus Manualem, qui dicitur alatus, aut verrem, aut ducariam occiderit, etc. Cum casis, Manualibus, coloniciis, terris, vineis.

Ubi Manualium alatorum nomine intelliguntur gallin, pulli, et alia volatilia domestica. Tabular. Casauriense : Quod de manoperariis intelligendum opinor. Chronicon Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 625 :

Manualia per singula castella, et boum paria eis sufficientia, villanos omnes ad opera exercenda, etc.
Chron. Casin. lib. 3. cap. 57 :

Cum decima piscari et Manualium suorum. Res Manuales,

in Charta ann. 1052. in eodem Tabulario Casaur. et tom. 6. Ughelli pag. 871. Isidorus Pacensis Episcopus in Chron. ra 754 ;

Prda et Manualia, vel quidquid illud est quod olim prdaliter indivisum retentabat
. Vide Probat. Hist. Sabaud. pag. 20. A Latino hocce vocabulo deflexum Gallicum Aumaille, ead. notione. Guill. Guiart in S. Ludov. :

Vilains tuent, femmes despueillent, Les Aumailles partout acueillent, Aignelets belent, vaches muient.
Idem ann. 1302 :

Et puis retournent vers la ville, Esps con le conduit Aumaille, etc.

MS. :

Les brebiz prennent et l'Aumaille.

Statuta Parisiensia in veteri Regesto de mercium variarum pretio :

Chars, Aumaille, beufs, vache, toute maniere d'Aubmaille, 8. den.

Charta ann. 1303 in Hist. Abbati Longipontis :

Leurs bestes Aumailles, savoir vaches et veaux.

Charta ann. 1461. ex Chartul. monast. Baugeseii :

Lequel... a prins par plusieurs et diverses fois les pourceaux, Ausmailles et autres bestes qu'il trouvoit s dits bois.
Occurrit prterea in Consuetud. Britanni art. 409. Senonensi art. 147. Lodunensi cap. 19. art. 1. Bestes aumalines, in Charta Libertatum oppidi Aussonensis ann. 1229. apud Claud. Juvanum, in qua perperam scriptum armalines. Vide Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 298. tom. 4. pag. 1457. Circa hujusce vocis etymon potior mihi videtur Eccardi sententia, qui ab animalia, Aumaille deductum censet. Et quidem Aumailles dixerunt nostri majora pecora, qu alii animalia vocabant. Mitto Menagii originationem, quippe qu a fictitio verbo excogitata sit. 1. MANUALIS, Amanuensis. Carolus M. seu Alcuinus Epist. 84 : Qui quidem Angilbertus,

Angilbertum Manualem vestr familiaritatis vestr direximus Sanctitati. Auricularius sive Secretarius Manualis Notarius
dicitur ejusdem Caroli, Epist. 83. , in veteri Charta apud Baldricum in Chron. Camerac. lib. 1. cap. 52. qu sic clauditur :

Ego Ernaldus indignus Presbyter et Manualis notarius hanc donationem... scripsi. Librarius ad manum
, in veteri Inscript. 584. 11. 2. MANUALIS, Instrumentum medicorum sic dictum, quod manu astringatur, dum plurima continet ferramenta, scilicet similiariam, angistrum, spathomerem, ginam vel giniam. Ugutio. Nostris Manuel apuy, pro Etal, boutique, Mensa operarii. Arest. ann. 1312. in Reg. Olim parlam. Paris. fol. 135 :

Issues, saillies, huisseries, huvrelas, appentis, estaures ou Manueles apuys, ne autres manieres d'ouvrages ou difices s fros de la ville de S. Richier.
3. MANUALIS, Domesticus, familiaris. Joannis VIII. PP. Epist. 141 :

Quoniam specialiter noster es Manualis.

Inquisit. ann. 1235. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

Item dicit quod vidit bucarones... servire nunciis curi, sicut proprii curi Manuales, in omnibus sicut volebant et prcipiebant ipsi nuncii. Quod habebam et habere potui, dedi in reparationem ipsius turris ad magistros ad Manuales, et ad quod necesse erat.

Manualis, Manuoperarius, nostris Manuvre. Breve recordationis Boni Abb. S. Michaelis apud Pisas tom. 4. Annal. Benedict. pag. 435 :

Pro fabrica pulpiti benedictionis quod fit in dicta basilica (S. Petri), videlicet dicto Johanni in deductionem sue provisionis et decem Manualibus predictis et infrascriptis.

(Mandament. Camer. Apostol. arch. Vatic., f. 159, an. 1463). Manualis, Servus prdio addictus. Chronic. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 395 :

Unum servum Manualem nomine Marcellinum.

Et col. 590 :

Ut decima terrarum, quas Manuales laborant ad suas manus, et servi et libertini, etc.

Manualis Fides. Vide in Fides et Haltaus. Glossar. German. voce Handgebende Treue, col. 803. Manualis Obedientia. Vide in Obedientia. Manualis Prbenda. Vide in Prbenda. 1. MANUALITER Pugnare, Manus conserere, cominus pugnare, Gall. En venir aux mains. Bartholomi Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1224. apud Murator. tom. 6. col. 436 :

Imo, quod non est prtermittendum, gens nostra, dimissis portis ipsius vill apertis, in occursum inimicorum foras exibant, et Manualiter cum eis pugnabant.
Sallas Malaspin lib. 4. Rer. Sicul. apud Baluz. tom. 6. Miscell. pag. 298 :

Sane utrinque magna erat aviditas confligendi et tanta quippe quod modo milites, modo pedites Manualiter singulari concertatione se jungunt.
2. MANUALITER. Willel. Brito lib. 8. Philipp. :

Plusque laborabant populo Manualiter omni.

i. opere manuario. 3. MANUALITER, Pacifice. Charta ann. 1501. ex Schedis Prsid. de Mazaugues :

Manualiter colligere et sine acanatione quacumque de dictis glandibus.

Vel potius nude, pro Manu, ut in Charta ann. 1330. ex Tabul. Flamar. :

Juravit ad sancta Dei evangelia Manualiter tacto libro. Sub debito fidei, quam ipse vicedominus Manualiter prstitit,

i. e. manu data promisit, in chart. ann. 1291. apud Guden. in Cod. Diplom. tom. 1. pag. 848. Occurrit passim. Legitur alia notione Manualiter deprehendi infra in Manus. MANUALIUM. Vide Manuale 3. MANUAPTUS, Ad manum, in promptu. Vita S. Wnebaldi Abb. Heidenhem. n. 8 :

Primordialia Prophetarum vaticinia aliasque Sanctorum expositiones Manuaptas habere solebat, ut de illarum imitatione scripturarum aliquid

exsequendo conservaret.

1. MANUARIA, Exactionis genus, in Manneria. 2. MANUARIA, Securis, qu quibusdam dextrale dicitur, Provincialibus destrau. Auctor de Miracul. S. Columbani cap. 27 :

Jussit filio ut ei ferramentum, quod vulgo Manuariam vocant, afferret, quatinus arbusculas ipsius agri succideret.
Tabul. Casaur. 1. part. :

Vendidimus... et in ipso casale quicquid habere visus sum. Et pretium a vobis recepimus vaccas duas, porcos duos, pecudes duas, vomerem unum, Manuariam unam.
Vide Manaria. MANUARIOLUM, Sudariolum quod manu gestatur. Regula Magistri cap. 81 :

In state habeant singula Manuariola linea propter sudores.

MANUARIUS, Operarius, Manuvre. Vita S. Johannis Valent. Episcopi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1701 :

Accedit quemdam Manuarium in solemnitate S. Mari fnum illicite carucasse, etc.

MANUARTIFICES, unica voce, apud Michaelem Scotum lib. 2. Mens Philosophic cap. 16. MANUATA, Manipulus, pugillus, quantum manu capi potest. Inquisit. ann. 1254. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Abbas S. Sulpitii Bituricensis de qualibet quadriga ducente sal Bituricum, habeat unam Manuatam salis pro quolibet equo de quadriga.

Vide supra Manata et Manua. MANUATIM, de manu ad manum, Gall. de main en main. Vetus Pnitent. apud Morin. :

Interim pnitentes Manuatim ab Archidiacono reddantur Episcopo : et Episcopus reddat Diacono, qui ex parte ejus est.

MANUATTRECTATIONES. Quid ill sint manuattrectationes, pro quibus emendandis reo pecuniaria mulcta irrogabatur, non omnino constat : suspicor tamen illa esse conventionum signa, quibus alter alterius manum percutiebat ; qu cum haberentur tanquam juramenta, non dimittebantur nisi inflicta prius aliqua pecuniaria pna, qu in usum cedebat sacerdotis ; unde Manuattrectationes inter ea qu erant fisci sacerdotii recensetur. Si quis vero hac voce matrimonium, vel quidquid pro contrahendo matrimonio sacerdoti persolvebatur, designatum existimaverit, non diffitebor omnino. Tabular. Vosiense fol. 3 :

Concesserunt Deo et Sancto Petro Vosiensi omnem fiscum sacerdotii ex eadem ecclesia, ex baptisteriis, ex pnitentiis, ex Manuattrectationibus,

et ex omnibus qu ad fiscum sacerdotii pertinent.

MANUBIUM, Promptuarium, penaria. Ordo eccl. Ambros. Mediol. ann. circ. 1130. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 899 :

Officio (diei Pasch) incpto, cicendelarius ebdomadarius porrigit panem azymum subdiacono ebdomadario, receptum de Manubio archiepiscopi vel camera ejus.

MANUBLA, Iteratio doctrin, in Gloss. Isid. Ubi apte omnino Grvius : sunt hc, inquit prodigiose corrupta. Forte pro his substituendum : Manubi, spoliatio, rapin. Papias : Manubi, spolia, rapin, res de prda manu collect. Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Manubi, Eschargaites, espies, ou despoilles, choses de proie, rapine. MANUBRIARE, Facere manubria vel ponere illa. Glossar. vetus ex Cod. reg. 521. Manubriare, Emmencher, in Glossar. Gall. Lat. ex Cod. 7684. Unde Manubriator, aptator et opifex manubriorum. Arest. parlam. Paris. ann. 1368. in lib. 1. Statut. artific. Paris. fol. 305. v. :

Quam (visitationem) prfati mercerii ad illos, qui dictos custellos Manubriabant et Manubriant, et non ad illos spectare et pertinere dicebant.
Ibid. fol. 306. r. :

Alii manubria faciunt, alii ea perforant et specialiter inter dictos artifices sunt plures, qui dicuntur Manubriatores... Dictique Manubriatores prfati mercerii manubria et virolas per alios prdictos facta, et alumellas alibi fabricatas tradere consueverunt pro Manubriando.
MANUBRIUS, Thuribulum. Tabular. S. Eparchii Inculism. :

Fecitque cruces et tabulas argenteas deauratas, calices vero et turibulos sive Manubrios, sonantia cimbala argenteos deauratos, etc.
MANUBRUNEA, Manuburnia. Vide Mamburnus. MANUCALIS Sporta. Vide Manuensis Sporta. MANUCAPERE, In se quid suscipere, vadem se prstare, se pro aliquo obligare : vox forensis. Charta ann. 1293. in Regesto Constabulari Burdegal. fol. 204 :

Ad majorem rei securitatem nobiles viri N. N. pro nobis Manuceperunt, et dicto Domino Regi in causam prdictam omnia bona sua... obligarunt.
Alia Guillelmi D. de Feritate ann. 1206. in Tabular. Abb. S. Vincentii, dic. Carnot. :

Propter ipsam quitationem ipse Hugo concessit Canonicis, et Manucepit ad garantizandum cunctas eleemosynas ab antecessoribus suis factas.
Alia ann. 1250. in Tabulario Monast. Heder fol. 103 :

Et Manuceperunt prdict person pro se et pro aliis parochianis

ejusdem vill fide in manu nostra corporali, quod, etc.

Charta Johannis Reg. Angl. in Lib. nigro Scaccarii pag. 380 :

Mandaverunt tamen nobis, quod Manuceperunt pro eodem Willelmo, quod veniret ad nos infra certum terminum.
Addit. ad Matth. Paris pag. 102 :

Et post illam redemptionem inveniet 12. plegios qui ipsum Manucapient, quod deinceps non malefaciet in parcis.
Thom. Walsinghamus in Ricardo II. pag. 245 :

Radulfus de Ferrariis et Barones 4. qui Parliamento proximo interfuere, Manucaptus est, donec per magis evidentes rationes suam innocentiam declarasset,

id est, se vadem constituit sistendi juri : nisi hoc loco manucaptus, sit idem quod captus. Gloss. Gr. Lat. : , manucaptus. Occurrit priori significatu, in 2. Statuto Westmon. cap. 12. apud eumdem Matth. Paris. ann. 1244. pag. 422. et ann. 1251. pag. 543. Florent. Wigorniens. pag. 429. Brompton. in Stephano pag. 1039. Duchesn. in Probat. Hist. Vergeiac. pag. 142. Bractonum lib. 3. tract. 2. cap. 1. in Fleta lib. 1. cap. 41. 7. apud Stanfordium lib. 2. de Placit. Coron cap. 17. etc. Vide Manucaptio et Manucapere. Manucapere de Rato, Hreditatem adire pro sua parte. Charta ann. 1324. apud Thomasserium Consuetud. Bituric. pag. 725 :

Quod dictus Gaufridus habebit pro parte sua et pro parte Joann sororis monialis Fontis-Evraudi, pro qua Manucepit de rato, ut est dictum, castrum de Vodolione.
MANUCAPTIO, Fidejussio, cautio ; atque etiam interdum ipse fidejussor, Gall. Caution. Lit. Edw. I. Reg. Angl. ann. 1306. apud Rymer. tom. 2. pag. 1005 :

Ipsi amici dictorum burgensium in Angliam veniant ad inveniendum ibidem, si possint, Manucaptionem pro burgensibus illis... Et quod Manucaptio prdicta per manum tabellionis in Instrumentum publicum redigatur, et nobis sub sigillis Manucaptorum postmodum transmittatur.

Vide Memprisa. MANUCAPTOR, in Synodo Exoniensi ann. 1287. cap. 50. in Fleta lib. 1. cap. 41. 7. cap. 48. 6. apud Henricum de Knyghton ann. 1330. etc. pro vade. Charta Eduardi Reg. Angl. ann. 1369. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1509 :

Et quia dilectus nobis in Christo frater Philippus Rannulfi procurator Abbatis de Ffiscampo in Anglia alienigena de potestate Ffrancorum invenit coram nobis in Scaccario nostro... Manucaptores suos, qui manuceperunt pro prdicto procuratore.
Liber niger Scacc. pag. 386 :

Manucaptores pro filiis Willelmi de Braosa.

Mainpernor, seu Mainpreneur, in Statuto Acton-Burnel. ann. 11. Edw. I. Reg. Angl. Vide Manucapere. Vocis origo inde manasse videtur, quod qui se vadem prstabant, aut fidejubebant, illum, cujus sponsores erant, ad judicem deducebant, Manuque illius apprehensa, seu capta, palam, coram judice et aliis, fidejussionem suam profitebantur. MANUDUCTIO, Idem quod Conductus, Sauvegarde. Joannes Sarisberiensis lib. 1. Epist. 33. apud Baron. ann. 1165 :

Dicunt enim quod Pisani... mare ingressi sunt... et piraticam exercent, ut sine Manuductione eorum nulli omnino liceat navigare in illo mari.
MANUENSIS Sporta, Qu manu fertur. Sic legendum auctor est Grvius, pro amanuensis sporta, apud Cassianum Collat. 19. 4 :

Ob quam etiam causam septem dierum cibus, hoc est, septem praximaciorum paria sequestratum in procherio, id est, Amanuensi sporta, die Sabbathi reponuntur.
Alibi :

Manucalis sporta,

pro Manualis ut putat la Cerda. MANUFICTILE, in Legibus Henrici I. Regis Angli cap. 90. Manu operatum. MANUFIDELES, seu ultimarum executores voluntatum, in Concilio Coloniensi ann. 1300. cap. 10. et in Synodo Coloniensi ann. 1366. cap. 7. Testamentum Bertholdi ann. 1275. tom. 2. Rer. Mogunt. pag. 508 :

Item volo et Manufidelibus meis committo, ut ipsi omnes commensales meos, sive sint Canonici, sive vicarii, post obitum meum in expensis curie mee procurent honeste per mensem, ne ipsos tanquam oves errantes contingat evagari.
Statuta Eccl. Leodiens. ann. 1287. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 884 :

Et nos excommunicamus... omnes executores seu Manufideles, qui bona decedentium, quorum sunt executores invadunt, recipiunt.

Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Treu-Hnder, col. 1805. MANUFIRMA Manufirmatio, Manufirmare. Manufirma est, fundus concessus alicui ad vitam, et hredum sub censu annuo, certis conditionibus interpositis : proinde diversus ab Alodo, qui erat hreditarius. Tabularium Vindocin. ch. 17 :

Cujus etiam Manufirm censum de meo jure in eorum transfero dominium, ut hc non Manufirma, sed alodus deinceps existat Majoris Monasterii Monachorum.
Charta Caroli Crassi Imperatoris ex Tabul. S. Cyrici Nivern. num. 34 :

De Manu etiam firmis ut judicio Episcopi et dispositione sicut incipiunt

habere exordium, in judicio, et definitione Episcopi utrum ver an fals sint, utrum stabiles an inutiles sint, tantummodo absque judiciali potestate comportentur.
Manufirmarum primitus eadem fuit conditio, qu feudorum et Beneficiorum, cum a dominis ad vitam concederentur, eaque finita ad donatores redirent. Hariulfus lib. 4. cap. 21 :

Hanc (terram) domni Geruini antecessores cuidam concesserant Agenardo, ut quandiu vixisset, firma manu possideret.

In hoc tamen inter se differebant, quod Beneficia nulli alii oneri obnoxia essent, prterquam homagio et servitio militari ; quo erga dominum a quo habuerat quisquis iis investitus, tenebatur, ab eo requisitus. Manufirm vero vilius quidpiam redolebant, cum sub censu annuo concederentur. Exstat prclarum et vetus de Manufirm ad vitam concessione Instrumentum, in Tabulario Nobiliacensis Monasterii in Pictonibus, ex quo ejusmodi contractuum et concessionum originem observare quivis potest ; quod quia hactenus ineditum, in lucem proferre haud gravabor :

Mos Mosaica a priscis temporibus est promulgata, ut quicunque potens, vel aporos, possessionem suam venundare vellet, transacto anno jubilo, id est, quinquagesimo, restitueretur illi possessio. Ad instar ergo hujuscemodi moris constitutum est per spatium hujus vasti orbis, ut Manufirma finitis successoribus absque ulla calumnia redeat, unde fuerat. Igitur ego in Dei nomine Yvo Abba, et Fratres nostri cuidam fideli nostro, Rorgoni scilicet, Canonico et Archidiacono S. Petri Pictavensis, Manufirmam facimus de tribus jugeris vinearum, aut eo forsitan amplius. Et sunt secus aliam Manufirmam de Cassanas, ut quandiu vixerit, teneat, et post discessum ejus ad locum S. Juniani remaneat, et ad festivitatem ejus omni anno unam libram de piperum reddat. Manufirmam vero de Cassanas ipse et mater ejus Aldeardis, quandiu vixerint, simul teneant ambo, et post discessum amborum ad locum remaneat, nullo contradicente propinquo. Si quis autem hanc Manufirmam calumniare, vel inquietare prsumpserit post discessum Rorgonis et Matris ejus, mille solidos coactus componat, et in ira Dei omnipotentis corruat, et alienus a consortio Christianorum fiat, atque excommunicatus permaneat, consepultus in inferno cum Dathan, Chore et Abiron. Et ut hc Manufirma stabilis et inconvulsa sit, manibus Rorgoni et matris ejus Aldeardis est firmata, et parentibus illorum ad firmandum data. S. Hugonis filii Alboini. S. Hugonis filii Arberti.
Quandoque, et crebro, manufirm dabantur non ad unius modo, sed ad primi

aut secundi hredis vitam, ita ut iis decedentibus, licet liberos haberent, ad dominos reverterentur, qu erat Prcariarum et Prstariarum conditio. Liber Aganonis, sive Tabularium Monasterii S. Petri Carnotensis :

Pars vero B. Petro data a Guiberto Abbate quondam improvide cuidam Militi et duobus hredibus suis in Manufirma concessa esse dignoscitur.

Prostant in eamdem sententiam varia Diplomata in Chron. Hariulfi lib. 4. cap. 21. in Tabul. Abbat. Vindoc. apud Gallandum de Franco alodio pag. 20. et in Tabulario S. Hilarii Major. Pictav. apud Beslium pag. 284. 286. 290. in quorum altero notandum occurrit, interdum successorum vocabulo non semper liberos, aut proximiores hredes intelligi, sed eos quos ille cui fundus datus erat ad manufirmam, eligere aut nominare voluisset :

Deprecatus est ut... cuidam viro nomine Mainardo, et duobus successoribus ejus, quoscunque eligere voluerit, sub censu 3. solidorum concedere deberemus.
En aliud ex Originali Monasterii Nobiliac. desumptum :

In nomine, etc. Interveniente Dei gratia Alboinus Episcopus (Pictavensis) atque Abbas Cnobii Nobiliacensis, cum omni Congregatione ipsius Monasterii, notum quidem fieri cupimus cunctis fidelibus S. Dei Ecclesi, prsentibus scilicet atque futuris, quod quidam fidelis noster nomine Bernerius, Sacerdos B. Petri Canonicus, accedens venit ad nostram pietatem et precatus est nos ut aliquid ex nostro beneficio videlicet ut ei quartas terr, et aliam terram, quantum in terra villa Vilziaco visum est habere S. Mari et S. Luc Evangelist et S. Juliani ex Nobiliaco Monasterio, sub Manufirma per nostr auctoritatis scriptum dignaremur concedere, quod et omnimodo nobis placuit fecisse. Terminatur vero ex uno latere terra S. Petri, altera parte S. Hilarii, tertia parte terra S. Radegundis, quarta vero via publica. Eo videlicet modo, quandiu vixerit prfatus Bernerius sub censu xviii. denariorum teneat, possideat, et faciat exinde quidquid elegerit, jure Ecclesiastico, nemine contradicente. Post suum quoque decessum, duobus successoribus suis qualescunque melius voluerit, sub eodem censu remaneat. Et si tardi, aut negligentes hujus census fuerint, duplicatum reddant, et res non perdant. Precamur denique omnes nostros successores, ut ea qu juste, ac rationabiliter statuimus, ita conservent, sicut a suis successoribus optaverint permanere gesta. Ut autem hc Manufirma in Dei nomine pleniorem obtineat vigorem manibus firmavimus, postea Fratribus Monasterii corroborandam tradidimus. S. Alboini Ep. hanc Chartam a me factam et firmatam, etc.

Vide Hariulfum lib. 3. Chron. Centul. cap. 31. Certe inde colligitur vix ullum esse discrimen inter Manufirmam et Prstariam, quibus alienare solebant Ecclesiarum prpositi res ipsas Ecclesiasticas. Hinc querel Abbonis Monachi Serm. 5 :

Diversis plane dolis et fraudibus prdicti invasores Ecclesi destruunt prsidia Christianitatis, hoc est, sedes Episcopales et Monasteria, prdiis scilicet, rapinis, precariis falsidicis, Manufirmitatibus iniquis.
Vide infra Prstaria et Precaria. Extinctis iis, ad quos Manufirma ex concessionis pacto devoluta erat, ad dominos revertebatur, nisi iidem eorum hredibus denuo concederent, per novam concessionem, cujusmodi secund, aut continuat donationis in manufirmam, exemplum profert idem Gallandus ex Tabulario sancti Cypriani Pictav. pag. 19. Denique idem in manufirmis, quod in feudis, accidit : nam qu primum ad vitam concedi solebant, postmodum hreditario jure possess sunt, et de iis disponendi facultas, que ac de feudis, concessa est. Unde non semel Manufirmas donatas Monasteriis legimus, apud Pithum in Comm. ad Consuet. Trecens. art. 59. Ph. Labbeum tom. 2. Miscellan. pag. 567. Gallandum pag. 18. in Tabulario Vindocinensi Thuani, etc. Adde Jac. Petitum post Pnitentiale Theodori pag. 669. Hujus posterioris usus testis est Charta Guill. episc. Camerac. ann. 1287. ex Chartul. Valcel. ch. 65 :

Comme Cholars de Audencort ait vendut al abbet et au couvent de Vaucieles un courtil ;... lequel courtil cils Cholars tenoit de nous Mainferme, etc.

Nullum porro erat discrimen inter manufirmas, et terras censuales, seu censui obnoxias, qu in eo differebant a feudalibus, quod censuales, seu manufirm, nullum homagium, servitium, exercitum, domino, ut feuda, sed censum annuum tantummodo deberent, qui in pluribus locis in mutatione domini duplicatur, ut habet Butilerius in summa rurali, ubi terras coteri, et Manufirm, perpetuo feudalibus opponit, fol. 140. 154. 177. 183. 186. vet. Edit. Idem observare est in Consuetudinibus municipalibus Cameracensi tit. 1. art. 18. 23. 74. Hannonensi cap. 68. 69. 77. 80. 84. Montium cap. 4. 7. 12. 20. 21. 26. Atrebatensi art. 14. 23. 136. Valentianensi art. 81. 91. 182. Census de Manufirma, in Charta anni 1250. apud eumdem Gallandum :

15. solidos Paris. de capitali censu, qui census dicitur, census de Manufirma.

Interdum Manufirma, idem est atque prdium ab omni prstatione liberum et a quolibet servitio reali et personali immune, ut colligitur ex Charta ann. 1327.

in Reg. 64. Chartoph. reg. ch. 687 :

Sunt omnia prdicta moventia de franchisia, vocata Manufirma, quod est idem quod franc alleu.
Jam vero Manufirm nomen inde manasse videtur, quod ejusmodi concessiones manu concedentium et donatorum firmarentur, peculiarisque esset iis in contractibus formula, qu in plerisque habetur, quos supra indicavimus :

Ut autem hujusmodi Manufirma stabilis et inconcussa permaneat, manu propria firmavimus.

Tabularium Ecclesi Gratianopolitan ch. 12. sub Radulfo Rege :

Signum Drogoni qui cartam eleemosynariam istam scribere et firmare rogavit manu ejus firma.
Tabular. Brivatense ch. 257 :

S. Ardmandi, S. Bertill uxore sua, qui cartam confertoriam inter se conscribere vel adfirmare rogaverunt manu eorum firma.
Form. 54. ex Andegavensib. :

Unde convenit, ut manus eorum firmatas inter se accipere deberent, quod ita et fecerunt, etc.
Tabular. Vindocinense ch. 106 :

Quod factum est, quando omnes contactu manuum cartam firmaverunt.

Charta Eboli Comitis Pictav. apud Stephanot. tom. 3. Antiq. Bened. Pictav. MSS. pag. 343 :

Ut autem hc Manus-firmata pleniorem in Dei nomine optineat firmitatem manibus nostris propriis subterfirmavimus.

Neque diffiteor tamen formulam hanc non in solis duntaxat Manufirmis ita fuisse usurpatam, ut in aliis concessionibus non reperiatur. Imo observare licet ex Capitulari 3. ann. 803. cap. 19. et lib. 6. Capitul. Caroli M. cap. 237. Manufirmationes, appellari universim omnia Diplomata, Regum et Imperatorum manibus firmata et subscripta. Ita apud Beslium Charta Guillelmi Pictavensis Comitis ann. 1019. qua alodum quoddam, Columbarium dictum, Monasterio Burguliensi concedit, absque ullo census onere, Manufirma appellatur, his verbis :

Data est hc Manufirma in civitate Pictavis, etc.

Tabular. S. Martini de Campis :

Ego Rex Henricus et Regina, pariter et Philippus filius, cum fratribus suis Manufirmatam corroboravimus. Petierunt ut Ecclesi S. Petri in qua S. Medericus corpore quiescit, Manufirmas quas fecerint Comes Adalardus et Abbo vassus,... prcepto

Alia Ludovici Regis ann. 936. apud Sammarth. in Episcopis Parisiens. num. 49 :

nostr auctoritatis renovaremus ac confirmaremus.

Vide Haltaus. Glossar. German. voce Handfeste, col. 802. et voce Handfestung, col. 2206. Firma Manus, pro Manufirma, occurrit in Chronico Andrensi pag. 366. 372. 458. Manufirmitas, Charta qua fundus alicui nomine Manufirm conceditur, in Chartulario sancti Cypriani Pictav. Vide Gloss. Juris Gallici v. Main-ferme. MANUFOLLIA, Chirothec, Gall. Mouffles. Miracula S. Martialis Episc. tom. 5. Junii pag. 555 :

Cujus ictu Manufollia, qu sub capite auro fota posuerat, patefacta in pavimento Ecclesi, ac si sacrilegii horrore impedita, ornamenta gemmarum in lucem coram testibus vomuerunt.
MANUFORTIS, Davidis epithetum, apud Glabr. Rodulph. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 41 :

Sicut ait Manufortis insignis prcentor bellorum Domini :

Dejecisti eos, inquiens, dum allevarentur. MANUINSPEX, , in Gloss. Grc. Lat. MANULARES. Glossar. Grc. Lat. MS. et Editum : , Mamillares. Reponunt viri docti manuales ; sed legendum videtur manulares, seu manuleares. Vide Manulea. MANULATUS. Vide Manlat. MANULAVIUM, ubi lavantur manus, antiquis malluvium. Ugutio. MANULEA. Glossarium vetus : Manulea, . Gl. Grco-Lat. : , manicium, manuela. Jo. de Janua : Manulea, manica, manuleatus, manicatus. Unde Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Manche de robe, ou amannette, comme chaiene de fer mettre en prison par les mains. Gloss. lfrici Anglo-Sax. : Manuliatus, vel manicatus, geslefed. Gloss. Lat. Gall. : Manulea, idem quod manica. Manulearii, qui manuleas faciunt, a manuela, qu est manica. Ugutio. MANULEVAMENTUM. Vide Manulevatio in Manulevare. MANULEVARE, Fidejubere. Consuetudines et jura Eccles. de Regula in Aquit. tom. 2 Bibl. Labbei :

Omni tempore statutum est forum in villa Regul. In die Sabbati dominus de Girunda tenet in hoc foro in feodum de Priore justitiam mercati : nec debet alia die Sabbati aliquid ultra rivos emere : quod si factum fuerit, ad dominum Girund pertinet justitia, et ipse die Sabbati Manulevabit.
Et infra : Ibidem :

Prior et Claviger poterunt Manulevare. Si duo vel tres socii fuerint in porco vel vacca vel ariete, de unoquoque

Manulevabit, etiam si unus vendiderit pro omnibus.

Fori Morlanenses art. 22 :

Nemo hujus vill debet domino accommodare, vel Manulevare prter voluntatem suam.
Fori Osc ann. 1247. fol. 4 :

Cum pro ullo clamo aliquis homo pignoraverit alii homini aliquam bestiam, et postea dederit ei ad Manulevandum usque ad certum terminum, etc.
Chartarium Eccl. Auxitan cap. 92 :

Bonicellus captus olim apud Lavardenum, cum se redimere non posset, Raimundum Bergot consanguineum suum rogavit ut eum Manulevaret.

Vide Foros Aragonenses Edit. 1. Consuetudin. Tolos part. 2. Rubr. de Societat. et Consuetudines vill Martelli apud Justellum in Probationibus Hist. Turenensis pag. 40. Manulevator, inquit Michael del Molino in Repertorio Foror. Aragon. :

Fidantia et Fidejussor sunt vocabula synonyma,... et Fori et Observanti dictis vocabulis promiscue utuntur.
Consuetudines seu Fori Jacc in Hispania apud Hieron. Blancam :

Mercatores de Jacca, vel alios homines extraneos nullus au deat pignorare, nec desturbare, nisi fidejussor sit, Manulevator, vel creditor.
Ibidem :

Nullus sit fidejussor, vel Manulevator ultra quam potest.

Usatici Majoricenses MSS. :

Debitor vel fidejussor possit dare pignus suo creditori ad 10. dies cum Manulevatore idoneo.
Vide tom. 8. Spicilegii Acheriani pag. 195. Itali Mallevadore dicunt, de qua voce vide Menagium et Ferrarium. Manulevatio. Charta ann. 1237. in Regesto Comitatus Tolos fol. 93 :

Fontes, piscarias, et ribatica, qustas, toltas, successiones, et escaducas, Manulevationes,

et adempriva, etc. Statuta Massil. lib. 1. cap. 1. 18 :

Item, quod ipse Rector teneatur post exitum sui regiminis moram facere in Massilia per quindecim dies continuos, causa persolvendi debita et Manulevationes si qu debuerit, et subierit tempore sui regiminis, vel post quandiu fuerit in Massilia donec solverit, vel solvi fecerit debita qu tunc temporis debebit in Massilia, et Manulevamenta, vel alius seu alii pro eo, et nihilominus secum retineat interim omnes illos qui pro eo aliquid Manulevassent tempore sui regiminis, quod tamen nondum esset solutum.

Manulevatum, Eadem notione, in Charta ann. 1412. ex Archivis D. de Flamarens :

Recognosco me recepisse ab Aymerico Bermondi plenam et integram solutionem, satisfactionem et emendam in et de omnibus et singulis debitis, creditis, Manulevatis. Nec ejiciamus ipsum a captione, neque absolvamus Manuleutam, si manulevatus erit, usque dum restituerit malefactum.

Manuleuta, Idem quod Manulevatio. Prima Curia Generalis Cataloni Jacobi Regis Aragon. ann. 1291 :

Occurrit ibi pluries. 1. MANULEVATIO, Fidejussio, cautio. Vide in Manulevare. 2. MANULEVATIO, Dominorum jus mutuo sumendi a subditis res ad victum necessarias ; quod non sine aliqua cautione fiebat : unde nomen. Pariag. inter comit. Fuxi et abb. S. Anton. Apam. ann. 1149. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 526 :

Consentio etiam tibi (Rogerio Bernardi comiti Fuxi) Manulevationem ciborum et vestimentorum in castello, sicut usus est, per unum mensem.
Vide supra Malevantia. 3. MANULEVATIO, Cessio, abalienatio. Testam. Romei de Villanova ann. 1250. ex Tabul. D. Venci :

Item debeo Guillelmo Elzeario pro Manulevatione et alienatione mihi facta, viginti quinque libras Raymonetas.
MANULIATUS. Vide Manulea. MANULIS. Vide Manulus. MANULIUM, Lo instrumento de mano. Glossar. Lat. Ital. MS. MANULUS. Charta ann. 1197. apud Ughellum tom. 7. pag. 1275 :

Unam stolam de catasfittulo, unum Manulum de catasfittulo, etc.

Forte manipulum, vel manulem, seu manualem. Chronicon Fossnov ann. 1196 :

Manibus suis posuit super altare... pulchram stolam cum Manule, optimam tunicam, etc.
MANUMISSIO, apud Justinianum Instit. de Libertinis, et ex eo Glanvillam lib. 5. cap. 5. et in lib. 2. cap. 14 :

est libertatis datio, nam quandiu quis in servitute est, manui et potestati sui domini suppositus est. Et cum manumissus fuerit, ipse est a manu et potestate domini sui liberatus.
Adde Littletonem sect. 204. Hinc formula, Per manum liberum dimittere, in Lege Bajw. tit. 4. Liberum dimittere, tit. 7. 11 :

Per manum propriam seu per alienam liberum dimittere,

in Lege Ripuar. tit. 57. 1. Manum super servum mittere, tit. 58. 8. Bractono vero lib. 1. cap. 5. num. 8. manumissio,

est datio libertatis, i. de tertio secundum quosdam, quia libertas qu est de jure naturali, per jus gentium auferri non potuit, licet per jus gentium fuit obfuscata.
Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 331. sqq. Manumissionum autem species vari recensentur : alia enim est directa, alia conditionalis. Manumissio Directa, dicitur absoluta, plenaria, nullo retento obsequio, aut patronatus jure, in Concilio Toletano IV. can. 73 :

Quicunque libertatem a dominis suis ita percipiunt, ut nullum sibimet in eis obsequium Patronus retentet : isti si sine crimine capitali sunt, ad Clericatus ordinem suscipiantur, quia directa Manumissione absoluti esse noscuntur. Qui vero retento obsequio manumissi sunt, pro eo quod adhuc a patrono servituti tenentur obnoxii, nullatenus sunt ad Ecclesiasticum ordinem promovendi, ne, quando voluerint eorum domini, fiant ex Clericis servi.

Adde Capitulare Attonis Episc. cap. 62. Libertas directa, in leg. un. Cod. Th. de Manumiss. (4, 7.) Dicitur etiam perfecta et absoluta ingenuitas, in Charta Ludovici Pii laudata in v. Ingenuitas. Manumissionis direct ea est formula apud Marculfum lib. 2. form. 32. 33. 34 :

Te illum aut illum ex familia nostra a prsente die ab omni vinculo servitutis absolvimus, ita ut deinceps tanquam si ab ingenuis parentibus fuisses procreatus, vitam ducas ingenuam, et nulli hredum aut prohredum nostrorum, vel cuicunque servitium, nec libertinitatis obsequium debeas, nisi soli Deo, cui omnia subjecta sunt : peculiari concesso, quod habes, aut deinceps elaborare poteris.

Adde Formulas vett. Bignonii cap. 13. Formulas secundum legem Rom. cap. 12. et alias apud Vadianum lib. 2. de Colleg. et Monast. German. pag. 74. 83. Goldastum in Chartis Alaman. cap. 7. 8. et Rollandinum in Arte Notari cap. 7. rubr. 4. Manumissionis direct potissimus effectus erat libertas data manumisso eundi quo vellet, qu variis formulis concipitur. Plautus in Menchmis :

Liber esto, atque abito quo voles.

In Lege Burgund. tit. 57 : In Lege Ripuar. tit. 61 :

Ut habeat licentiam quo voluerit discedendi. Si quis servum suum libertum fecerit, et civem Romanum, portasque apertas conscripserit, etc.

Et subiciuntur cives Romanas portas apertas libera potestate eant pergant partem, quam se elegerint,
in chart. ann. 784. apud Neug. Cod. Dipl. Alem. num. 88. tom. 1. pag. 81. Vide Brisson. de Formul. lib. 8. pag. 827. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 78 :

Qui servum suum liberat in Ecclesia, et mercato, comitatu vel hundredo coram testibus, et palam faciat, et liberas ei vias conscribat apertas, et lanceam et gladium, vel qu liberorum arma sunt, in manibus ei ponat.
In Formulis veterib. Bignonii cap. 6 :

Ut eat ubique, et quam voluerit partem pergat, tanquam si ab ingenuis parentibus fuisset natus.
In Testamento Billongi Episc. Veronensis anni 850. apud Ughellum :

Ut ambulandi liberam habeat licentiam.

Vetus Charta manumissionis :

In Lege Longob. lib. 2. tit. 35. 1. Rothar. 225. :

De quatuor viis ubi volueris ambulare, liberam habeas potestatem. Ut post hunc diem in 4. angulis terr licentiam et potestatem habeat faciendi qualemcunque seniorem eligere voluerit in omnibus, et sibi ambulet, et sibi vivat, de libera et absoluta maneat omnibus diebus vit su.
In manumissione Burgensium Burgi S. Germani de Pratis ann. 1250 :

Et omnimodam servitutem quam habebamus, vel habere poteramus, in dictis hominibus, et eorum hredibus quantum ad personas et corpora ipsorum ubicunque de ctero se transferre voluerint, totaliter et in perpetuum remittimus,... ac perpetu libertati donamus.
Sane, ut est apud Nicolaum I. PP. in Responsis ad Bulgar. cap. 20 :

Liber non est, si quis de patria sua non audet exire.

Vide Cujacium lib. 14. observat. cap. 27. et Savin. Hist. Jur. Roman. med. temp. tom. 2. cap. 9. 46. Hinc est, quod ubi quis in monachum recipiebatur, inclinato capite, cui manum impositam habebat prior, per quatuor partes sese vertebat, quasi libertati nuntium daret. Hujusmodi ceremoni meminit Ordinarium S. Petri Aure-val. ubi de canonico regulari recipiendo :

Postea prior claustralis accipiat canonicum (novitium) et faciat ei fieri signum sanct crucis, tenendo eum et tangendo eum de manu super caput, vertendo eum per quatuor partes, inclinando caput versus terram in signum humilitatis et obedienti. Deinde ducatur ad tondendum caput tonsura regulari, ut moris est.
Hujusce formul pr cteris damus testes prterea duas Chartulas ex Tabul.

S. Laudi Andegavensis excerptas, quarum prima sic se habet :

Quoniam omnis potestas a Deo est, et qui potestati resistit, ordinationi Dei resistit, qui summa et mirabili dispensatione Reges et Duces, cterasque potestates in terra constituit, ut minor majori, ut consequens erat, serviret potestati ; et inter eos, quosdam dominos, alios servos esse voluit, ita tantum ut et Deum Domini, et servi Dominos venerarentur et amarent, juxta illud Apostoli, Servi obedite dominis carnalibus cum timore et tremore ; et ad dominos, Domini quod justum est et quum est, servis prstate, minas remittite, quia et vos dominum habetis in clo : si et vobis et illis dominatur, quicunque ipse, qui Rex et dominus omnium est, forma et speculum totius boni, jugum servitutis pro nobis subire dignatus est, quatenus nos a Legis maledicto et servitute diabolica liberaret, et su ineffabilis libertatis participes efficeret. Idcirco ego pro redemptione anim me et pro tern beatitudinis retributione, hunc servum mei juris W. et omnem fructum ejus ab omni servitutis ejus jugo absolvo, ut ab hodierna die et deinceps securus, et su potestatis existat, eat quocumque voluerit, portas habens apertas, et nulli servitutis obsequium, nisi soli Deo, pro cujus amore ipsum manumitto, debeat, etc.
Altera hisce verbis concipitur :

Piissimus dominus noster Jesus Christus salutem humani generis paterno amore desiderans inter alia prcepta, qu fidelibus suis dedit ut tern vit gaudia possent adipisci, prcepit eis debitores suos a debitis illorum absolvere, quo ipsi ante summum judicem suorum commissorum veniam securi valeant expectare. Tant igitur auctoritatis prconio compulsa, dominque Hugardis Comitiss gratia precibusque animati, nos Canonici S. Laudi hunc fidelem nostrum Radulfum Ecclesi nostr vinculo servitutis obnoxium, ab omni debito servilis conditionis, pro animabus nostris, Goffridique Comitis excellentissimi, qui potissimus Ecclesi nostr fundator et ornator extitit, omniumque benefactorum nostrorum, absolvimus : ut deinceps, cum omni fructu suo, licentia liberali donatus, in quamlibet mundi partem eat, nec cuiquam successorum nostrorum eum ab arbitrio suo revocare liceat. Actum est Andegavi in Claustro S. Laudi 4. Kal. Octob. Anno ab Incarnat. Dom. 1112. Ind. 5. concurrente 1. Epacta 1. Luna 3. Paschali Papa sedem Apostolicam obtinente, Ludovico in Gallia regnante, Fulcone adolescente Consulatum Andegavensem regente, Raignaldo Episcopo Andegavensem Ecclesiam gubernante. Huic rei affuit Raignaldus Episcopus, et de Canonicis sancti

Mauricii..... de laicis... prsentibus et videntibus istis testibus imposuimus nos Canonici S. Laudi manus nostras super caput Radulfi, ob favorem et confirmationem libertatis su, videlicet Radulfus Sacerdos, Rotaldus Sacerdos, etc.
Alter Manumissionis plenari in Chartulis adscriptus effectus erat in peculiis Manumissorum qu ipsis deinceps competebant, hac formula,

Peculiari concesso quod habes, aut deinceps elaborare poteris

, apud Marculfum lib. 2. form. 22. Charta Gauf. comit. Andegav. ex Tabul. S. Alb. :

Eat vias quadrati orbis, nemine reclamante, habere suum libere possideat et quid de eo voluerit sibi facere liceat.

Ejusdem manumissionis absolut effectus, pluribus declarantur in Charta Guill. de Sancta Maura thesaur. eccl. Laudun. ann. 1332. ex Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1195 :

Eximentes penitus eum et dimittentes nunc et imperpetuum a nostra potestate, manu, dominio et ab omni conditione servili et gravamine ac etiam operis et operarum impositione obsequialium, qu consistunt in faciendo et in assurgendo, salutando et hujusmodi, quam earum qu consistunt (in) non faciendo, ut puta non de vocando in jus manumissorem, venia non petita, et aliarum omnium, tam artificialium quam fabrilium, et revocatione in servitutem ob quamcumque ingratitudinem, et breviter ab omni jure patronatus, quocumque sit, illud sibi libere remittentes.
Testamenti etiam condendi facultas indulgebatur, jusque civitatis Roman, quod testantur veteres formul cap. 13. etc. Salvianus lib. 3. ad Ecclesiam Cathol. :

In usu siquidem quotidiano est, ut servi, etsi non optim, sed improb servitutis, Romana a dominis libertate donentur : in qua scilicet et proprietatem peculii capiunt, et jus testamenti consequuntur ita ut et viventes cui volunt res suas tradant, et morientes donatione transcribant.
Charta ann. 1251. in Bibl. Colbert. :

Totam dicto capitulo absolvimus et in omnem libertatem, vitam, bladagium et Guil. Radulfi filium suum constituimus et inducimus, et tamquam Cives Romanos eos et suos pronunciamus.

Hac manumissione prsertim absoluta donabantur servi, qui clero cooptandi erant, in cujus signum, maxime si ecclesi servitio addicti, ab unoquoque canonico solemni ritu tondebantur, teste D. Le Beuf tom. 2. Dissert. pag. 92. non sine aliqua tamen conditione, ut videre est infra lin. Singularis certe, pag.

254. col. 1. et in Mercur. Franc. ann. 1734. mens. Sept. pag. 1953. Manumissioni direct eam quoque accensendam existimo qu sub conditione census annui tantum concedebatur, cujus exemplum nobis profert Charta Alfonsi Comitis Pictav. ann. 1269. in Bibl. Colbert. :

Manumittimus et ab omni jugo servitutis absolvimus et quitamus ipsum et hredes suos de corpore ex legitimo matrimonio procreatos et procreandos perpetu libertatis munere decorantes, bona ipsius tam mobilia quam immobilia de caselagio seu aliunde provenientia... possidenda pacifice et quiete in perpetuum relinquentes, volentes ut exinde faciant suam in perpetuum omnimodam voluntatem sub deverio sex denariorum Tholosan monet pro caselagio suo, nunc a nobis eidem concesso in feudum censuale.
Manumissionis species altera, direct opposita, ea erat, qu sub conditione, vel retento servitio ac obsequio fiebat ; ita ut qui manumittebantur, non plenariam ac omnimodam libertatem consequerentur, ut Latini Juniani, et Dedititii apud Romanos, sed quodammodo obnoxii remanerent, eoque nomine veluti servi ad sacros Ordines non possent promoveri, ut est in Concilio Toletano IV. can. 73. laudato. Leo Ost. lib. 1. cap. 16 :

Servos autem suos et ancillas omnes libertati donavit : ita tamen ut essent sub ditione et tutela Monasterii, singulique singulas annuatim operas Monasterio ubi eis prciperetur, exercerent.

Exstat apud Marculf. lib. 2. cap. 33. formula imperfect manumissionis, qua scilicet manumissor servo suo libertatem confert,

ea conditione, ut dum advixerit, sibi deserviat : post obitum vero suum, si sibi superstes fuerit, sit ingenuus, etc.
Qu fuit olim dedititia libertas. Cap. vero 34. habetur alia formula, qua ita libertas datur, ut manumissus manumissoris sepulcrum luminaribus annis singulis procuraret. Exstant prterea in Tabulario Fossatensi formul ali ejusmodi conditionalium manumissionum, ann. 1266. in hc verba :

Manumittimus sub conditionibus insertis inferius, et de voluntate ipsorum ante manumissionem, non tamen causa onerand libertatis talia jura retinemus, etc.
In alia vero Charta ann. 1270. ubi eadem verba habentur, hc subduntur :

Item voluit dicta Isabellis suo et hredum suorum futurorum nomine et expresse consensit in jure coram nobis, quod nec ipsa, nec heredes sui possint petere, habere vel tenere possessiones aliquas, sive aliqua bona jure proximitatis parentum vel consanguineorum suorum per emptionem, vel etiam quemcunque alium titulum sive modum, nec ex testamento vel

ab intestato succedere, dummodo proximi illi sint, vel fuerint de conditione, et manu mortua ipsorum, etc.

Singularis certe manumissionis conditio quam exhibet Charta Guillelmi de Curtiniaco ann. 1207. ex Tabul. Crisenon :

Ego Guillermus de Curtiniaco notum facio universis prsentibus et futuris, quod pietatis intuitu et remissione peccatorum meorum manumisi Guillermum filium Roberti de la Curt, si clericus permanserit, si autem dictus Guillermus clericus esse noluerit volo ut in pristinam redigatur servitutem.
Manumissionis vero, cui adjecta erat conditio, hc procul dubio moderatior, qua manumissus contra patronum nemini auxilio esse debebat. Charta Petri episc. Laudun. ann. 1377. in Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 12 :

Edelinam feminam nostram de corpore, videlicet de capitagio duarum chalongiarum,.... sub infrascriptis modis et conditionibus manumittimus per prsentes, videlicet quod de ctero, tanquam advocata vel procuratrix seu alio modo quocumque contra nos, successores nostros episcopos, vel ecclesiam nostram Laudunensem alicui alteri, publice vel occulte, consilium, auxilium, vel patrocinium aut juvamen dare ac etiam impertiri non possit.
Interdum unius mensis servitium in anno exigebatur. Charta Eustach. de Conflans ann. 1238. in Chartul. Campan. Cam. Comput. Paris. fol. 380. v col. 1:

Ego franchivi Robertum de Besil et hredes ipsius de corpore Mari quondam uxoris su procreatos : ita quod dictus Robertus mihi serviet per unum mensem in anno, tanquam de libero feodo, vel alter sufficiens loco sui, si haberet essonium, per quod non posset mihi servire ; nec ipsum ultra dictum servitium possum cogere ad aliud servitium mihi faciendum.

Duriores nonnunquam adeo erant conditiones, ut hc libertas a servitute nihil discreparet ; puta cum manumissus, etiam clericus factus, servitio ita mancipatus remanebat, ut ab eo recedere nullatenus posset, imo tanquam fugitivus servus repeteretur, et cujus posteritas servituti obnoxia esset. Ejusmodi manumissionis exemplum profert Tabularium Major. monast. circa ann. 1162. in Lib. de Servis fol. 32 :

Noverit posteritas quod dominus abbas Alvertus et Majoris monasterii fratres quemdam servum S. Martini, nomine Radulfum, liberum fecerunt et clericaverunt, tali ratione et convenientia, ut numquam se a Martini servitio ad alienos transiens auferat ; sed, sicut prius, omni famulatu

monachis ejus subjiciatur. Quod si se subtraxerit, revocetur ut fugitivus et repetatur ut servus, ubicumque fuerit. Prterea ut caste se agat et pudicitiam tueatur. Et si ad ordines ecclesiasticos promotus fuerit, numquam ausu illicito mulieri societur turpi cupidine illectus et nefaria temeritate, sicut nonnulli, deceptus, qui publicis, fronte perdita, nuptiis contra jus fasque uxoribus sacrilegis, imo scelestioribus adulteris copulantur. Sin vero clericus solum manens uxorem duxerit, fructus ejus, si scilicet infantes habuerit, cum omni eorum deinceps progenie S. Martini sit servituti, qua pater eorum, antequam clericus fieret, astringebatur, addictus, etc.
Sed posterioribus sculis longe magis obtinuit apud nostros imperfecta hc libertas, qu ita concedebatur, ut retentis servorum obsequiis ac operis consuetis, non tam servile nomen deleretur, quam servitus ipsa augeretur, adeo ut ad abolendas et extinguendas duras istas conditiones manumissionibus appositas, rursum manumissiones ali necessari essent. Istiusmodi sunt eorum manumissiones, quos homines de corpore et de capite, vel capitales appellabant, qui et obsequia de corpore suo, id est, operas et corvatas, (unde nomen) et censum de capite seu capitale quotannis exsolvere tenebantur, qui ita gleb addicti erant, ut ab ea recedere iis non licitum esset, quemadmodum nec matrimonia contrahere inconsultis dominis, qu quidem suis omnia locis pluribus observamus. In hoc tamen a servis differebant, quod ad testimonia interdum contra liberos admitterentur. Charta Caroli M. ex Tabulario S. Germani Paris. :

Nemo homines de capite in judicio reprobare ullatenus prsumat.

Alia Caroli C. ex eod. Tabular. apud Beslium in Episcopis Pictav. pag. 33 :

Homines de capite contra liberos in omni placito testimonium ferre concedimus.

De iis haud dubie postremis manumissis intelligendum Capitul. Childerici III. n. 15. quo libertis testimonium dicere vetatur :

Libertus et liberta in nullis negotiis contra quemquam testimonium dicere permittantur, exceptis illis causis in quibus ingenuitas deesse dinoscitur, sicut prmissum est, et de servis.
Perstitit diu imperfecta ista libertas apud nostros, quam rectius servitutis nomenclatura vulgo donabant, quod nihil ferme haberet quod libertatis esset, imo pne omnia qu servitutis ; donec sensim aboleri cpit, dominis ipsis seu pietate ac misericordia motis, vel ex ipso compendio, acceptis ab manumissis pecuniis, plenariam libertatem indulgentibus. Nam interdum singulatim ea conferebatur libertas, interdum subditis omnibus servitutis istius nexu devinctis. Utriusque manumissionis infinit propemodum exstant Chart, ac

prioris quidem apud Doubletum in Histor. S. Dionysii Monast. pag. 907. Harum in Castellanis Insulensib. pag. 181. 182. Locrium in Chronico Belgico pag. 128. 129. Buzelinum in Gallo-Flandr. pag. 55. 533. Duchesnium in Hist. Vergiacensi pag. 241. Guichenonum in Bibl. Sebusiana pag. 43. in Histor. Bressensi pag. 5. etc. Manumissionum generalium, seu libertatum, qu pagorum incolis istius servitutis nexu obligatis generatim conferebantur, ali complures pariter leguntur Chart, ac in primis Sugerii Abbatis S. Dionysii ann. 1125. pro hominibus vill S. Dionysii apud Doublet. pag. 857. alia deinde Ludovici VII. Regis Franc. ann. 1180. apud Hubertum in Histor S. Aniani, qua

servos et ancillas quos homines de corpore, inquit, appellamus quicunque erant Aurelianis, et in suburbiis et vicis et villulis infra quintam leucam existentibus, eorumque filios filiasque ab omni servitutis jugo absolvit, et tanquam qui ingenui nati fuerant, vult permanere liberos.
Extat ibidem alia anni 1206. qua Capitulum ejusdem Ecclesi ad 300. manumisit. Ludovicus Comes Blesensis et Clarimontis in Charta ann. 1197 :

Omnes homines Credulio manentes taliam mihi debentes et eorum hredes, a talia, ablatione, impruntato, et roga coacta, de ctero penitus quitos et immunes esse concedo, statuens quod quicunque Credulio masuram habuerit, 5. solidos Parisiensium singulis annis persolvet, etc.
Infra :

Similiter omnes Credulio manentes, qui de mea servili conditione erant, et eorum hredes et teneuras ab omni jugo servitutis me penitus quito et absolvo. Quilibet si a villa recedere voluerit, liber et quietus recedat, etc.
Habetur alia Mathildis Comitiss Nivernensis 1. Aug. ann. 1223. qua

cives de Autissiodoro tam in civitate, quam in suburbiis, et Burgo S. Gervasii manentes, et ipsorum hredes, qui non erant de libera conditione, omnino et in perpetuum manumittit, et servitutis opprobrio postposito et quittato, ipsos et hredes ipsorum quotiescunque voluerint ab Autissiodoro recedant et libere, verumtamen suis ipsis rebus manentibus.

Prostant similes manumissionum generalium Chart Henrici II. Brabanti Ducis ann. 1247. pro vassallis suis, et Hugonis Castellani Gandensis ann. 1243. pro hominibus suis de Wasia, apud Mirum in Diplom. Belg. pag. 174. et 396. Alia Guillelmi Abbatis S. Dionysii ann. 1248. pro hominibus villarum ad idem Monasterium pertinentium apud Doubletum pag. 907. Alia denique Thom Abbat. S. Germani Paris. ann. 1250. pro Burgensib. S. Germani apud Brolium

lib. 2. Histor. Parisiensis pag. 279. Caroli Comitis Vadensis 9. April. ann. 1311. pro servis ejusdem Comitatus in 47. Regesto Chartophylacii Regii ch. 118. et ali apud Thomasserium in Consuetudinibus Bituricensibus. Exhinc Reges nostri, non tam pietatis, quam compendii intuitu, ita rerum ac status urgente necessitate, subditos suos omnes huicce servituti obnoxios subinde libertate donarunt, accepta ab iis indemnitate : atque in primis Philippus Pulcher, qui Diplomate ann. 1302. quod descriptum legitur in Regesto 36. Chartophylacii Regii, Charta 47. Magistro G. de Cilliaco prcipit, ut in Ballivia Cadomensi certum servorum numerum manumittat, accepto ab iis libertatis pretio, ob ingruentia cum Flandrensibus bella, data ei facultate, ut ipsemet loquitur Rex,

manumittendi homines nostros de creor, (sic, i. de corpore) et quascunque personas Baillivi jugo cujuslibet hominis conditionis astrictis, eosque ab servitutis onere liberandi, plenius et plene libertati donandi, ac concedendi eisdem vice et auctoritate nostra, quod possint esse Burgenses, et gaudere privilegiis, libertatibus, et franchisiis quibuscunque, quibus gaudent Burgenses alii regni nostri, usque ad certum numerum,..... concedendi quoque quibuslibet temporalibus fidelibus nostris, quod homines suos de corpore, vel personas alias sibi subjectas jugo cujuslibet servitutis manumittere valeant, et ab hujus servitutis onere, etc.

Idque mediante pecunia. Exstat simile Ludovici Hutini Diploma, quod ex primo Memorialium Camer Comput. Paris. volumine, f. 77. eruimus, hocque loco integrum describere oper pretium existimamus :

Loys par la grace de Dieu Roy de France et de Navarre, nos amez et feaux Mestre Saince de Chaumont, et Mestre Nicole de Braye, salut et dilection. Comme selon le droit de nature chascun doie nestre franc, et par aucuns usages ou coustumes qui de Grande anciennet ont est entreduites et gardes jusques cy en nostre Royaume, et par avanture par le meffait de leurs predecesseurs mull de personne de nostre commun pueple soient encheus en lien de servitude et de diverses conditions qui moult nous desplet ; nous considerans que nostre Royaume est nomm le Royaume des Frans, et veillans que la chose en vrit soit accordant au nom, et que la condition des gens amende de nous en la venue de nostre nouvel Gouvernement par deliberation de nostre Grand Conseil avons ordonn et ordenons que generaument par tout nostre royaume de tant comme il puet apartenir nous et nos successeurs, teles servitudes soient ramenes franchise, et de ceux qui de ourine ou anciennet ou

de nouvel par mariage ou par residence de lieux de serve condition sont encheus ou pourroient escheoir ou lien de servitude, franchise soit donne o bonnes et louables conditions, et pour ce especialment que notre commun pueple, qui par les Collecteurs, Sergens et autres Officiaus qui ou temps pass ont est deputez seur le fait des Main-mortes et formariages, ne soient plus grevez ne domagiez pour ces choses, si comme il ont est jusques-cy, laquele chose nous desplet. Et pour ce que les autres Seigneurs qui ont hommes de cors, pregnent exemple nous de eus ramener franchise : Nous qui de vostre leaut et approuve discrtion nous fions tout plain, vous commettons et mandons par la teneur de ces Lettres, que vous aliez en la Baillie de Senlis et s ressors d'icelle et tous les lieux, villes, Communautez et personnes singulieres, qui ladite franchise vous requerront, traitiez et accordez avec eux de certaines compositions par lesqueles souffisant recompensation nous soit faite des emolumens qui desdites servitutes pooient venir nous et nos successeurs, et eux donne de tant comme il puet toucher nous et nos successeurs, general et perpetuel franchise en la maniere que dessus est dit, et selon ce que plus plainement le vous avons dit, desclair et commis de bouche, et nous prometons en bonne foy que nous pour nous et nos successeurs ratifierons, et aprouverons, tendrons et ferons tenir et garder tout ce que vous ferez et accorderez sur les choses dessusdites, et les lettres que vous donrrez seur vos traitiez, compositions et accors de franchise villes, communautez, lieux ou personnes singulieres, nsus les agreons desorendroit, et leur en donrons les nostres ; seur ce toutefois que nous en serons requis. Et donnons en mandement tous nos Justiciers et subgets, que en toutes ces choses il obeissent vous, et entendent diligemment. Donn Paris le tiers jour de Juillet l'an de grace 1315.
Alio porro Diplomate iisdem Commissariis prcipit, ut si qui ex servis manumitti nolint, ab iis, habita facultatum ratione, rata subsidia exigant. Tradit denique Boissius in tractatu de Juribus dominicis cap. 32. Henricum II. Regem Delphinates, Bressienses, Sabaudos, Bugeienses et Veromeenses ab omni talliabilitatis et manus mortu servitutibus absolvisse, Edicto mensis Novembris ann. 1552. Quod porro spectat ad generales istas manumissiones, haud videtur omittendum quod de Blanch Regin sancti Ludovici matris pietate ad hanc rem pertinens refert Chronicon vernaculum MS. ex Bibl. Memmiana, hisce vernaculis :

La Roine Blanche mere S. Loys, qui lors gouvernoit le Roiaume de France, oy dire que les Chanoines de N. D. de Paris avoient emprisonnez plusieurs hommes et femmes de corps qui ne leurs pouvoient paier leurs tailles, et avoient en la prison moult de mesaises. Parquoi la Roine qui ot grant piti, fist rompre les prisons desdits Chanoines, et les fist deslivrer. Et pour ce que celle Roine avoit piti des gens qui ainsi estoient serfs, ordonna en plusieurs lieux que les gens fussent affranchis, moiennant autres droits et seigneuries que les Seigneurs prendroient sur leurs hommes et femmes de corps, et le fist en partie pour la piti qu'elle avoit de plusieurs belles filles marier, que on laissoit prendre pour leur servitude, et en estoient plusieurs gastes.
Porro ex Diplomate Philippi Pulcri Regis laudato colligitur, dominis feudalibus ejusmodi servos suos inconsulto superiore domino manumittere non licuisse, ex lege passim recepta, ut est in Stabilimentis S. Ludovici lib. 2. cap. 34 :

Nus Vavasors ne Gentyhom ne puet franchir son home de cors en nule maniere sans l'assentement au Baron ou du chief-Seigneur selon l'usage de la Cort laie.
Scribit Justinus lib. 41. apud Parthos nulli servos manumittendi concessam fuisse facultatem. Exstat apud Chopinum lib. 3. de Sacra politia tit. 2. 19. Charta Ludovici VI. ann. 1110. qua Abbati et Monasterio S. Dionysii plenam concedit

potestatem de servis ecclesi emancipandis, et liberos faciendis consilio Capitali sui, seu irrequisito assensu vel consilio suo : et ita ut neque ipse neque successores sui nec quilibet Principum super eos aliquam reclamationem faciat, vel redemptionem proinde exigat.
Eamdem facultatem indulsit Ludovicus VIII. Capitulo Aurelianensi, ut colligitur ex Chartis sequentibus, quas ex Schedis Peirescianis descripsimus :

Ludovicus D. G. Francor. Rex dilectis suis Decano et Capitulo Aurelianensi, salutem et dilectionem. Concedimus vobis quod manumittatis homines vestros de corpore, qui habitant in terra vestra Stampensi, vel qui tenent de ea ; et quod eis vel successoribus eorum et terr vestr imponatis onera et consuetudines, sicut convenerit inter vos et homines mememoratos, salvo jure nostro. Actum Senon. ann. Dom. 1224. mens. Jan. Ego Lebertus Decanus, et universum Capitulum Aurelianense omnibus in perpetuum. Noverint universi tam prsentes quam futuri quod omnes homines nostri de corpore, tam masculi, quam femin qui habitant in terra nostra de Stampesio, et illi etiam qui de ea tenent, vel possident ubicunque commorantes, astrinxerunt se nobis per

sacramentum a singulis sigillatim corporaliter prstitum et receptum, quod si servitutis opprobrium ab eis tolleremus, libertatis beneficium eis, et filiis suis, tam natis, quam nascituris, impendentes, quascunque redhibitiones, qucunque onera eis et hredibus ipsorum, et terr nostr vellemus imponere, ipsi gratanter reciperent, firmiter observarent, et in nullo contrairent. Nos igitur attendentes multimoda commoditatum genera tam nostris hominibus et eorum hredibus, quam nobis etiam et Ecclesi ex hujusmodi concessione libertatis posse provenire, eis libertatem duximus concedendam, et tam ipsos quam uxores eorum, et filios tam natos, quam nascituros, ab omni servitutis jugo emancipantes, in perpetuum liberos concessimus permanere, cum impositione tamen redhibitionum et onerum, qu sunt inferius annotata. Imprimis igitur ad extirpandum penitus de terra nostra de Stampesio constituta servitutis opprobrium, statuimus, ut nullus seu nulla conditionis servillis homo vel femina de ctero in ea domum, vineam, vel agrum valeat possidere, ut sic de terra illa in posterum prconio exaltetur libertatis, qu huc usque humilis fuit, et depressa opprobrio servitutis. Nullus de Manumissis, vel eorum successoribus manens in terra nostra sine voluntate nostra Stampensem poterit intrare Communem. Quilibet in terra nostra manens, ad molendina nostra molere tenebitur, et alibi ei molere non licebit. Nullus poterit transmittere, vel transferre aliquomodo terram nostram in aliam personam, qu non teneatur nobis omnino ad omnem redhibitionem, ad quam ipse teneretur. Volumus autem, et istud onus prcipue propter beneficium libertatis concess imponimus, ut de singulis xii. gerbis, qu colligentur in terra nostra, vel etiam de xi. si plures non supererunt in campo numerand, unam gerbam habeamus a nobis numerandam, et eligendam per cultorem agri ad nostram grangiam deportandam, qu appellabitur Gerba libertatis. Circa campipartem tamen, et decimam, propter hoc nihil immutamus, sed salvum sit nihilominus nobis per omnia jus campipartis, et decim sicut ante. Simili autem modo per omnia duodecimam partem habebimus de bladis non ligatis. Per hc autem qu specialiter expressa sunt in hac libertatis Charta, in nullo alias juri nostro volumus prjudicium generari. Super cteris enim redhibitionibus nostris, consuetudinibus, corveis, justitiis, talliis, et generaliter super alio quocunque jure nostro nil immutamus, sed volumus, quod ea omnia illibata et inconcussa in perpetuum maneant, exceptis tamen capitalibus qu remittenda eis

penitus duximus, et quitanda. Nomina autem hominum nostrorum quos manumisimus, etc. Actum ann. Dom. 1224. mense Febr.
In Regesto Parlamenti signato B. fol. 40. inter Aresta Epiphani ann. 1277 :

Dictum fuit quod Episcopus Catalaunensis manumittere non potest servientes suos, etiamsi Capitulum consentiat, sine voluntate Regis.

Hic cartam manumissionis ex cartulario concharum Ruthenorum (p. 172. an 1060.) transcribemus, quum ex vetustate tum ex Christiana propositi magnanimitate :

In nomine Dei Patris omnipotentis ejusque unigeniti Filii domini nostri, qui ad hoc incarnari voluit ut eos qui sub peccati jugo detinebantur in libertate filiorum adoptaret. Quatenus et ipse nobis nostra peccata relaxare dignetur, sub nostre jugo servitutis homines depressos relaxare decernimus. Ipse etenim dixit : Dimitte et dimittetur vobis ;
et Apostolus

Omnes enim vos fratres estis. Ne vocemini magistri.

Ergo, si fratres sumus, nullum ex fratribus quasi ex debito ad servicium cogere debemus. Et iterum ipsa veritas testatur : Igitur si arguit humane prelacionis arroganciam, multo magis dominacionis violenciam. Unde et nos ego Petrus et Gerbertus, tam competentibus testimoniis correcti, hos servos et ancillas, videlicet Jeraldum nomine, cum uxore et filiis et filiabus, et cum sorores ipsius Jeraldi Ildegarda et Ingelberga, cum filiis et filiabus eorum, ab omni jugo servitutis, cum omnibus rebus suis et cum liberis suis, si qui ab eis vel ab eas sunt procreandi, absolvimus : ita ut in quascumque mundi partes voluerint, liberaliter pergant, nec unquam alicui ex nostro jenere vel familia pro servili condicione respondeant. Facta carta ista in mense Octobrio, feria V, regnante domino et Franchorum rege Philippo. Manumissio in Ecclesia inducta potissimum legitur a Constantino M. in leg. 1. Cod. de his qui in Ecclesia manumittuntur (1, 13.) :

Jam dudum placuit ut in Ecclesia Catholica libertatem domini suis famulis prstare possint, si sub aspectu plebis, adsistentibus Christianorum Antistitibus, id faciant, ut propter facti mememoriam vice actorum interponatur qualiscunque scriptura, in qua ipsi vice testium signent.
Adde leg. unic. Cod. Th. eodem tit. (4, 7.) et Sozomen. lib. 1. cap. 9. S. Augustinus :

Servum tuum manumittendum ducis in Ecclesiam : recitatur libellus aut fit desiderii tui prosecutio. Dicis te servum tuum manumittere, quod tibi in omnibus servaverit fidem.
Ubi observare licet dominum libellum offerre, quo libertatem servo suo ab

Episcopo donari expetebat, quem Petitorium vocat Ennodius Opusculo 8 :

Gerontium itaque, cujus a me comperta fides,... per prsens petitorium a Beatitudine vestra Romgn deprecor civitatis gaudere consortio, cujus ego absolutionis non tam largitor, quam testis existo.
Vetus Inscriptio in Ecclesia S. Crucis Aurelianensi :

Ex beneficio sanct Crucis per Johannem Episcopum, et per Albertum sanct Crucis Casatum, factus est liber Lambertus teste hac sancta Ecclesia.

Exstat in Tabulario Burguliensi Charta Theobaldi cognomento Pagani de Villanova, qua quemdam colibertum suum Lambertum nomine libertate donat, ubi hc subduntur :

Et ut hoc perpetualiter inconvulsum permaneret, hanc chartam in publico Conventu astante et testante omni populo, in Ecclesia S. Christophori, die dominico, ante processionem, tam ego quam omnes qui tunc successores esse poterant, crucibus nostris firmavimus. Actum tempore Philippi Regis Francorum, et Wolfridi Parisiorum Episcopi, Milonis quoque ac Widonis fratris ejus, Magni Milonis de Monteleherici filiis, etc.
Fiebant autem ejusmodi manumissiones ad altare, vel circa altare, ex Concilio Berghamstedensi ann. 697. cap. 9. Legibus Luithprandi tit. 109. 4. Legib. Astulph. tit. 5. 4. Lege Longob. lib. 2. tit. 18. 3. tit. 34. 3. 5. 8. 9. Liutpr. 140. (6, 87.) Aist. 3. Liutp. 9. (2, 3) 23. (4, 5.) 55. (6, 2.) Aist. 2. in Capitul. 2. ann. 806. cap. 6. Juxta altare, in Capitulari Bajw. ann. 788. cap. 6. Concil. Lemovic. ann. 1031. sess. 2 :

Denique semper fuit consuetudo, ut quicunque voluerint, sursum aut ante altare Redemptoris, aut ante corpus beati Martialis, servos suos libertati darent.
Infra :

Hc de baptismo satis sint : nunc de servorum libertate dicendum, quia hanc agere licitum est, vel apud sedem, vel ante corpus B. Martialis, vel ad quamcunque Ecclesiam domini elegerint coram testibus, vel ante corpus defuncti proximi, sicut spe per plures civitates fieri vidimus : ita sane ut hujus sedis nominativus Cancellarius libertatem scribat. Nam et apud regale palatium, vel in quocunque loco rex fuerit, coram Rege libertates legitimas fieri cernimus : immo Lex Salica continet, ut ubicunque servi dominus voluerit, potest servum relaxare.
Willelmus Malmesbur. lib. 1. de Gest. Angl. pag. 33 :

Ipsa dedicationis die Regem captivum ad altare manumittens, libertate palpavit, memorabile clementi su spectaculum exhibens.

Vide Probationes Hist. Guinens. pag. 61. Ante cornu altaris. Formul veteres Bignonii cap. 8 :

Censeo te atque statuo ante sacri altaris cornu, in conspectu Sacerdotum et Clericorum, et populi adstantis a prsenti die et deinceps ab omni jugo servitutis human absolutum fore, civemque Romanum appellari.
Adde Formulas secundum Legem Rom. cap. 12. Charta Dadonis Episcopi Virdunensis :

Eo quod ex familia nostra fuit, dedimus ei libertatem receptam a cornu altaris canonice, et ordinavimus eum ad gradum Presbyterii.

Hac manumissionis forma liberti facti, plenariam consequebantur libertatem, eoque nomine Cives Romani fiebant ex leg. 2. Cod. de His, qui in Ecclesia manumittuntur :

Qui religiosa mente in Ecclesi su gremio servis suis meritam concesserint libertatem, eandem eo jure donasse videantur, quo civitas Romana solennitatibus decursis dari consuevit.

Quam quidem prrogativam his, qui in Ecclesia manumittebantur, adscribunt veteres Formul Bignonii cap. 56. qu direct et plenari manumissioni alias conveniebat ex cap. 8. et ex formulis secundum Legem Rom. cap. 12. et Formula 43. ex Baluzianis. Epistola Ludovici Pii Imp. ad Bernouvinum Chrysopolitan Ecclesi Archiep. data ann. Imperii 8. indict. 14 :

Scribatur libellus perfect et absolut ingenuitatis, more quo hactenus hujuscemodi libelli scribi solent, civem Romanum libere potestatis continens : et in fine libelli tam eorum, qui in tua parochia sunt Sacerdotum, quam illorum quos dominus servi secum adduxerit testimonia. Cumulo libertatis largito ab omni servili fortuna et conditione liberum esse censemus, civemque Romanum solutum ab omni subjectionis noxa decernimus, nec aliud cunctis, nisi solam salutationem debere, ut perfecto absolutus jugo servili, ritu possis degere, quibus advixeris diebus, et more liberorum.

Exstat alia formula plenari Libertatis in Diurno Romano cap. 6. tit. 21. ex qua hc duntaxat damus :

Hac denique ratione liberi facti, una cum eorum progenie sub tuitione Ecclesi consistebant, ex dicto tit. 58. Legis Ripuar. 1. De manumissionibus servorum, Vide Cartular. N. D. Par. p. p. Gurard, t. I. prf. p. CXCVII. p. CCIV. Atque eam ob rem charta manumissionis in Archivis Ecclesi asservabatur, ut manumisso libertatem assereret, si qua deinceps controversia de eo moveretur. Appendix ad Marculfum form. 8 :

Igitur ego ille minimus servorum Dei famulus Ecclesi Senonic Archiepiscopus tanta Serenissimi Hludovici Augusti auctoritate, qu senonis in arcibo Ecclesi episcopii servatur, fultus per hunc libellum manumissionis te fratrem nostrum, quem servilis conditio hactenus addictum tenuit inter hujus Ecclesi familiam, quia fratrum testimonio, inter quos enutritus es, dignus ad sacerdotalem honorem suscipiendum prdicaris, etc.
Hinc est quod manumissionum Chart, ut mox dicetur, a Scriniario, Protonotario, vel Archidiacono conscribebantur, quia penes eos erat custodia scrinii vel archivi ecclesi, ubi conscript reponebantur. Ejusmodi vero manumissio, qu fiebat in Ecclesia coram Episcopo et Clero, dicebatur fieri Episcopalibus aut Ecclesiasticis gestis, ut apud S. Augustinum Serm. 50. de Diversis, et Serm. 53. ad Fratres in eremo. Tabul autem conscribebantur a Scriniario. Anastasius Bibl. in S. Julio PP. :

Hic constitutum fecit, ut... manumissiones Clerici in Ecclesia per Scrinarium sanct Sedis celebrarent. secundum Legem Romanam, qua Ecclesia vivit

In Lege Ripuariorum tit. 38. 1. Archidiaconus tabulas libertatis conscribere jubetur . Apud CPolitanos Protonotarii Ecclesi officium pr cteris erat in Ecclesia factas scribere, ut est in Catalogo Offic. Eccl. CP. ad Medonium. Manumissionis in Ecclesia meminerunt prterea Concilium Arausic. I. can. 7. Aurelian. V. cap. 7. Matiscon. II. cap. 7. Burchard. lib. 2. cap. 29. 32. Ivo pag. 6. cap. 130. 133. Sozomenus lib. 2. cap. 9. sub finem, Lex Wisigoth. lib. 5. tit. 7. 2. 9. Papianus lib. Resp. tit. 4. Lex Alaman. tit. 17. tit. 18. 1. Lex Ripuar. tit. 58. 1. Capit. Caroli M. lib. 5. cap. 30. Testamentum Perpetui Turonensis Episc. ann. 474. Formul vett. Bignonii cap. 56. Leges Henrici I. Reg. Angl. cap. 78. etc. Exstat prterea manumissionis in Ecclesia et ad altare vetus diploma, quod hic damus ex Schedis Peirescianis :

Cum Christianissimus ac religiosissimus Imperator Ludovicus clestis protectionis ope suffragante invictissimus Augustus sanctam matrem Ecclesiam ad meliora instantissime subveheret, hoc et inter ctera sanct devotionis su studia exhibuit, ut usus valde insolitus atque reprehensibilis, qui dignitatem ejus magna ex parte fuscare videbatur, ut quod scilicet servilis et originari conditionis person contra statuta Canonum sacris divinisque Mysteriis quatenus applicarentur, su auctoritatis prcepto ab ea pellerentur, et qualiter dehinc hujusmodi conditionis homines Ecclesi utilitati idonei reperti, nexu servitutis

eriperentur, et ad hanc dignitatem promoverentur, una cum consensu Pontificum et Optimatum Imperii sui statuere procuravit : idipsum quoque veneranda proles ejusdem Imperatoris invictissimus Rex Carolus pari voto honorificenti S. Dei Ecclesi annuit. Igitur ego in Dei nomine Hugo misericordia Dei Abbas Ecclesi gloriossimi Confessoris Christi Aniani, juxta memorati piissimi Augusti prceptum, te Clericum nomine Raiginaldum, ex familia ejusdem sancti Aniani progeniem ducentem, hoc est, ex Apiariis villa, ante sanctum altare, et prsentiam fratrum S. Aniani, una cum collubentia eorumdem fratrum, et deprecatione Adalardi Archiepiscopi, qui jamdictam villam, Apiarias scilicet, in beneficium habet, a vinculo servitutis ob amorem Dei nostri, J. C. ad cujus militiam eligeris, publice absolvo, civemque Romanum instituo, ut abhinc Christo favente, in tuo jure et potestate consistens, ita vivas ingenuus, civisque Romanus, tanquam si a libertis ortus fuisses parentibus, et neque nobis, neque successoribus nostris quicquam noxialis debeas servitutis : sed sub integra, plenaque ingenuitate, quam propter sacri Ordinis dignitatem accipere mereris, tempore vit tu permaneas, quatenus catena servitutis, cui nascendo hactenus obnoxius extitisti, per hanc absolutionem ereptus, securius liberiusque divin potenti Domino adjuvante famulari valeas. Ut vero absolutionis hujus titulus pro reverendis cultibus venerabiliter celebratis firmum omni tempore obtineat vigorem, manu propria subter roboravimus, nobilissimoque S. Aniani Clero astipulante destinavimus. R. Hugo. V. Adalardus Epicopus. V. Varimundus. V. Cunno, etc.

Fiebant autem ejusmodi manumissiones a sacerdote, manumissum cum cereo in manibus circa altare ter ducente. Charta ann. 1056. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 854 :

In mano mito te Benzo persbiter da plebem sancti A..... ani, ut vadat tecum in ecclesia S. Bartholomei apostoli, traad te tribus vicibus circa altare ipsius ecclesi cum cereo apprehensum in manibus tuis et in manibus suis : deinde exite et ambulate in via quadrubio, ubi quatuor vi se dividuntur, et date eam licentiam.
Alia ann. 1107. ibid. col. 860 :

In plena et integra maneat libertate, sicut illi, qui in quadrivio in quartam manum traditi et amunth facti sunt, vel sicut illi, qui per manum sacerdotis circa sanctum altare ad liberos dimittendos deducti sunt.
Manumissiones fiebant etiam per chartam, vel chartulam, qu ingenuitatis vulgo appellabatur, a qua Chartulati dicti hac manumissionis specie manumissi,

de qua agunt lex Alemannorum tit. 17. tit. 18. 1. Capitulare 2. ann. 806. cap. 6. 7. Capit. ann. 813. cap. 8. Capitul. 3. cap. 2. 11. 12. Lex Longob. lib. 2. tit. 18. 3. tit. 34. 12. Aist. 3. Ludov. P. 6. Gregor. Turon. lib. 5. Hist. cap. 27. Concilium Toletan. VI. can. 9. Leo Ost. lib. 1. cap. 11. etc. Qui autem per chartulas manumittebantur, plenariam non semper libertatem consequebantur, cum conditiones dat libertati adderentur : seu servitia et operas interdum et censum pecuniarium sibi reservarent patroni, unde conditionales dicti passim. Hac porro ratione libertas conferebatur : charta manumissi capiti imponebatur, ut fortean cunctis esset conspicua : quod testari videtur vetus hc Notitia ex Tabul. Vindocin. fol. 217. verso :

Notum sit omnibus hominibus, quod cum domus Gaufridus Vindocinensis Abbas quendam servum suum Stephanum Popinellum nomine annuente Capitulo suo liberum fecisset, res illa Gaufrido Comiti Vindocinensi, qui Grisagonella cognominabatur, displicuit, et eidem Stephano cartam libertatis de capite eripuit. Quod cum domnus Abbas G. audisset, supradictum Comitem de hac re ad rationem misit, et quod Vindocinensis Abbas servos suos absque ullius licentia et consilio posset liberos facere rationabiliter, ostendit. Qua ille ratione convictus, cognovit se male fecisse, et de reliquo se nihil tale facturum promisit. Hoc viderunt domnus Goffridus Abba, Hamelinus Abba Belliloci, Goffridus Comes Vindocinensis, qui Grisagonella cognominatur, Raynaldus de Turre. Actum Vindocini anno ab Incarn. Dom. 1124. prima septimana Quadragesim feria quinta, et in crastino movit idem Comes ad S. Jacobum.
Imo illius capiti ita impositam subscribebant libertatis concess auctores. Charta ann. 1108. ex Chartul. S. Alb. Andegav. :

Hujus manumissionis testes sunt Ademius Nutricis et Burgundio de Calumpna, qui Chartam istam super caput Benedicti (manumissi) composuit, quando comes et soror ejus sua signa in ea fecerunt.

Manumissio per Tabulas, Eadem qu per chartam, (unde Tabularii, dicti ejusmodi per tabulas liberi facti) apud S. Augustinum Epist. 50. Gregor. Turon. lib. 10. cap. 9. in Lege Ripuar. tit. 58. in Concilio Aurelianensi III. ann. 538. can. 26. etc. Ut et Manumissio per Scripturam, in Lege Wisigoth. lib. 5. tit. 7. 1. 14. 15. in Lege Burgund. tit. 88. 2. in Concil. Aurelian. III. can. 26. etc. Atque adeo Manumissio per Epistolam, apud Greg. M. lib. 1. Epist. 53. lib. 5. Epist. 12. Hujus manumissionis per modum epistol servis ipsis manumittendis inscript formula concipiebatur. Testamentum Bertichramni Episc. Cenom. :

Illos vero, quos de ratione Ecclesi pro singulis festivitatibus in Albis per Epistolas relaxavi, aut relaxavero, sicut Epistol eorum edocent, sub

tuitione et defensione sanct Ecclesi rependeant.

Supra :

Tam isti, quorum nomina hic continentur, vel quos postea de gente barbara comparavi, aut adhuc comparare potuero, tam pueri quam puell, qui a me empti cognoscuntur, et epistolas eis feci, et ipsi in integra ingenuitate perdurent, et hoc observent, quod et pluris eorum et toti sub tuitione et defensione sancti Petri perseverent.
Eustathius lib. 10. de Ismeni et Ismenes amorib. pag. 336 :

, , ,
Vide Festum in Manumitti, et ibi Scaligerum, prter J. C. Habentur prterea ali passim manumissionum formul, cujusmodi est Manumissio per Testamentum, de qua Concilium Arelat. II. can. 33. Aurelian. III. cap. 26. Matiscon. II. can. 7. etc. Charta Bajonis Viri inlustris ann. 7. Childerici Regis, ex Tabular. Flaviniacensi :

Mancipiis, libertis, ingenuis, qui apud nos epistolas meruerint accipere, inspectas eorum ingenuitates, accolabus, cum merito eorum, vel omni re, peculiam tam majore, quam minore, etc. Sciens ego P. me nunc habere et tenere ac a pluribus annis citra habuisse et etiam tenuisse quemdam servum sive sclavum meum, vocatum M. de partibus T. nunc christianum et unioni sanct christianitatis reductum, qui mihi, quamdiu ipsum tenui, fideliter et legualiter servivit, ac eum inveni in omnibus promptissimum et fidelem ; unde pietate motus volens et admodum cupiens ego dictus P. de mei certa scientia eum gratiose affranquimenti beneficio prmiare ac reducere Christianorum fidelium libertati, ob reverentiam illius, qui cartam cirografi humani generis proprio sanguine cancellavit, ipsum ideo M. servum sive sclavum meum prdictum post mortem meam et non ante, ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc, manumitto, quitto, libero, absolvo perpetuo penitus et relaxo ab omni jugo et omni servitute, pro salute anim me ac meorum peccatorum redemptione, ut francum, quitum et liberum esse volo, jubeo atque mando, ita quod a tempore mortis me inantea plenam et liberam potestatem et personam habeat legitimam, ac si esset de ventre libero procreatus, standi in judicio, emendi, vendendi, contrahendi, mutuandi, testandi, testificandi, uxorandi ac omnia et

Manumissionis, valitur tantummodo post mortem illam concedentis, formulam prorsus notandam exhibet Codex reg. 7657. fol. 19. r :

singula dicendi, faciendi et exercendi, tam in judicio quam extra, qu quilibet Christianus et homo liber facere potest et debet.

Manumissio per Manum Propriam, in Lege Ripuar. tit. 57. 1. Vide Handrata. Manumissio per Manum Erogatoris, in Lege Longob. lib. 2. tit. 20. 5. Pippin. 34. id est, per manum executoris testamentarii. Vide Erogator. Manumissio in Comitatu. Leges Willelmi Nothi cap. 65 :

Si quis velit servum suum liberum facere, tradet eum Vicecomiti per manum dextram in pleno Comitatu, quietum clamare debet a jugo servitutis su per Manumissionem, et ostendat ei liberas vias et portas, et tradat illi libera arma, scilicet lanceam et gladium, deinde liber homo efficitur.

Vide Leges Henrici I. cap. 78. Manumissio per Denarium coram et prsente Rege, qui manumissionem ratam habebat, et manumissi deinceps defensor erat, jactato denario quovis, tanquam manumissionis pretio, per manum vel domini, vel alterius, et excusso de manu ipsius servi, qui manumittebatur, qui inde Denariatus et Denarialis censebatur et appellabatur. Ea autem manumissionis forma Legis Salic propria fuisse dicitur in veteribus Chart. ex tit. 48. ubi servi ante Regem per denarium dimissi mentio fit. Formul. vett. Bignonii cap. 46 :

Et postea ante domnum Regem jactante denario, secundum Legem Salicam te ingenuum dimisi.
Vetus formula apud Pithum :

Nos vero manu propria excutientes de manu supradicti N. denarium, vel nummum, vel argenteum, vel aureum, vel dragmam, vel sestertium, vel minam, etc.
Exstat formula sequens ejusmodi Manumissionis per denarium in Tabulario S. Florentii Salmuriensis :

In nomine sanct et individu Trinitatis Odo gratia Dei Rex, notum sit omnibus fidelibus sanct Domini Ecclesi, prsentibus scilicet atque futuris, quia nos ob amorem Dei ternorumque remunerationem, perque deprecationem Rainonis Episcopi, servum juris nostri nomine Albertum astantem in conspectu nostro et fidelium procerumque nostrorum, manu propria, a manu ejus excutientes denarium secundum legem salicam libertum facimus, atque ab omni servitutis vinculo absolvimus. Ejus quoque absolutionem per hanc prsentem auctoritatem nostram confirmamus, et nostris futurisque temporibus firmiter atque inviolabiliter ratam eam esse volumus. Prcipientes ergo jubemus, ut sicut reliqui manumissi qui a Regibus antecessoribus nostris hoc modo

noscuntur esse relaxati ingenui, ita deinceps jam nominatus Albertus per hoc nostrum prceptum solemniter in Domini nomine confirmatum nomine inquietante ; sed Deo auxiliante per se hc nostr mercedis relaxatio per omnia tempora inviolabiliter conservetur, annulo nostro subtersignari jussimus. Truannus notarius ad vicem Rollonis et recognovit et subscripsit. Data iv. Idus Januarii anno ab Incarnatione Domini dccclxxxviii. anno secundo regnante Odone gloriosissimo Rege. Actum Aurelianis feliciter. Amen.

Aliam lege, si placet, inter veteres formulas Alsaticas quas Legi Salic subjecit Eccardus. Prceptum Caroli Crassi Imper. ann. 887. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 51 :

Cujus petitionem rationabilem prospicientes, imperiali dignitate nostra decrevimus, ut more prdecessorum Imperatorum ac Regum nostrorum, videlicet a manu ipsius Leuthardi denarius excutiatur, quatenus auctoritate imperiali nostra notum omnibus habeatur, ut a prsenti die, et in reliquum, idem Leuthardus semper et ubique omnibus locis liberali valeat uti propria potestate.
Charta Ludovici Regis ann. 906. apud Guillimann. lib. 2. de Reb. Helvet. cap. 11 :

Quemdam proprium servum nostrum Johan nominatum in prsentia fidelium nostrorum per excussionem denarii de manu illius, juxta Legem Salicam, in eleemosynam nostram liberum dimisimus, etc.
Charta Caroli Regis Burgundi filii Lotharii Imp. :

Servum juris nostri, nomine Anseleum, manu propria a manu illius excutientes denarium, secundum Legem Salicam, liberum cum omnibus, qu habebat, vel qu acquisierit, fecimus.

Alias proferunt istiusmodi manumissionis per denarium secundum Legem Salicam formulas et Chartas Marculfus lib. 1. form. 22. Paradinus lib. 2. Histor. Lugdun. cap. 24. Bignonius ad Marculfum, Goldastus in Chartis Alemann. num. 6. et Wendelinus in Glossar. ad Legem Sal. Neque tamen omnino Saliis propria fuit, cum et apud Ripuarios observata legatur, ut colligitur ex Lege Ripuar. tit. 57. 1 :

Si quis libertum suum per manum propriam, seu per alienam in prsentia Regis secundum Legem Ripuariam ingenuum dimiserit per denarium, etc. Qui ejus contuitu famulam quandam, datis, ut Lex Salica docet, in commutatione duobus mancipiis prius, et postea secundum Legem

In alia apud Willelmum Hedam in Hegilbodo Trajectensi Episcopo, Francis etiam adscribitur :

Francorum denarium ejus excutiens, hoc modo servitutis vinculo liberavit, et donavit ingenuitate.
Ad Salicam forte Legem referenda qu de hacce specie manumissionis habet S. Audoenus in Vita S. Eligii lib. 1. cap. 10 :

Redemptos captivos protinus coram Rege statuens, jactatis ante eum denariis, cartas eis libertatis tribuebat.

Adde Chartam ejusdem Eligii apud Mabillonium tom. 2. SS. Ord. S. Benedicti pag. 1091. Ea autem erat conditio Denarialis hominis, seu per denarium manumissi, ut

hreditatem in sua generatione non haberet, antequam usque in tertiam generationem pervenisset :

quod de Chartulario, seu manumisso per chartulam, pariter obtinuit : uti statuitur in Lege Longob. lib. 2. tit. 34. 11. Pippin. 13. et lib. 6. Capit. Car. M. cap. 208. deinde, ut est in lege Ripuar. tit. 57. 4. si absque liberis decedebat, Regem seu fiscum hredem habebat : ita si occideretur, illius compositio ad Regem spectabat, uti cavetur in Capitulis, qu Carolus Mag. Legi Bajwar. addidit, tit. 1. cap. 6. et in Capitul. 2. ann. 806. cap. 5. et 6. ubi idem obtinuisse de manumissis per chartam observatur. Licebat porro unicuique hac manumissionis forma et ratione servum suum manumittere. Lex Ripuar. tit. 61. 3:

Quod si dominus ejus (servi) eum ante Regem Denariatum facere voluerit, licentiam habeat.
Et tit. seq. 2 :

Quod si Denarialem eum facere voluerit, licentiam habeat, et tunc 200. sol. solvat.
Minime tamen poterant Tabularii hac manumissionis forma libertate donari. Eadem Lex Ripuar. tit. 58. 1 :

Nullus Tabularius denarium ante Regem prsumat jactare : quod si fecerit, 200. sol. culp. jud. et nihilominus ipse Tabularius et procreatio ejus Tabularii persistant, etc.

Exacta istiusmodi manumissione, conficiebatur charta, qu rem gestam contineret, et prceptum denariale dicitur Marculfo, et charta denarialis. Huc etiam quodammodo pertinet, quod habent Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 78 :

Si quis de servitute redeat in liberum, in testem manumissionis cum testibus redditionis domino suo 30. denarios reddat, scilicet pretium corii sui, in signum, quod ei dignum sit in ternum.
Vide Capitale 4. Manumissio in prsentia Regis,

secundum Legem Ripuariam

, tit. 57. 1. eadem qu per

denarium. Manumissio per regalem largitionem

, in Concil. Triburiensi ann. 895. cap. 38. Manumissio in manu Regis dando, in Lege Longob. lib. 2. tit. 34. 3. 8. Liutpr. 9. (2, 3.) 55. (6. 2.) Vide qu mox annotamus de Longobardorum Manumissionibus. Manumissio Coram Testibus, in Lege Wisigoth. lib. 5. tit. 7. 1. in Lege Burgund. tit. 88. 2. in Synodo Trullana can. 85. in Legibus Henrici I. Regis Angl. cap. 78. etc. Apud Longobardos quadruplex fuit manumissionis species, ut est in libro 2. tit. 34. 1. Rothar. 225. ac prima quidem, qu fiebat per quartum manum, cujus ritus ita ibidem describitur :

Si quis servum suum proprium aut ancillam suam liberos dimittere voluerit, sit illi licentia, qualiter ei placuerit : nam qui fulfreal et a se extraneum, id est, Amund, facere voluerit, sic debet facere. Tradat eum prius in manus alterius hominis liberi, et per garathinx ipsum confirmet, et ille secundus tradat eum in manus tertii hominis eodem modo, et tertius tradat eum in quarti, et ipse quartus ducat eum in quadrivium, et thingat in wadia, et gisiles ibi sint, et dicant sic : De quatuor viis, ubi volueris ambulare, liberam habeas potestatem. Si sic factum fuerit, tunc erit Amund, et ei manebit certa libertas, et postea nullam repetitionem patronus adversus ipsum, aut filius ejus habeat potestatem requirendi. Et si sine hredibus legitimis ipse, qui Amund factus, mortuus fuerit, curtis regia illi succedat, nam non patronus, aut heres patroni.
Adde 5. 9. Liutpr. 23. (4, 5.) Aist. 2. Exstat hujusce manumissionis Diploma Scauniberg et Luithprandi Ducum Longobardorum, in Chr. S. Sophi Benevent. pag. 637. ex quo hc excerpsimus :

In nostris tradidit manibus, ut juxta ritum gentis Longobardorum liberam (Liupergam ancillam) sine conditione constitueremus : quam equidem audientes postulationem, in prsentia fidelium, ipse Ansprandus in nostris tradidit manibus, et nos eam tradidimus in manum Theudbaldi Duddi, et Referendarii, Theudbaldus tradidit in manum Joannis, Joannes tradidit in manum Rodoaldi nostri, hoc est, in quarta manu tradidimus, qui te per nostram jussionem in witrepera, in galida, et gisil constituit una cum filia tua, et in omni tua substantia hreditatis : quatenus amodo et deinceps, libera dominiorum nostrorum hres inveniaris, etc.
Ex quibus colligitur ejusmodi manumissionem fuisse directam ac plenariam, ut

et aliam manumissionem per impans, id est, in votum Regis factam, quod idem valet ac coram Rege, de qua rursum agitur 3. et 8. perinde ac tertiam manumissionis speciem, per quam qui fulfreal fiebat, vi cujus Amund factus plenam libertatem consequebatur, quatuor et viis ostensis. In hoc tamen saltem a priori differebat, quod ejusmodi liberto, si sine liberis decederet, patronus succederet. Quarta denique manumissionis species apud Longobardos fuit, cum quis aldium aut aldiam faciebat, quibus quatuor vi non dabantur. Vide Edictum Rotharis Regis tit. 91. 225. sqq. et Leges Astulphi Regis tit. 8. 2. Manumissionis per Sagittam apud Langobardos, meminit Paulus Warnefridus de Gestis Longob. cap. 13 :

A servili jugo ereptos, ad libertatis statum perducunt, utque rata eorum haberi posset libertas, sanciunt more solito per sagittam, immurmurantes nihilominus, ob rei firmitatem, qudam patria verba.
Manumissio Armorum Traditione. Leges Willelmi Nothi Reg. Angl. cap. 65 :

Si quis velit servum suum liberum facere, tradat eum Vicecomiti per manum dextram in pleno comitatu, et quietum illum clamare debet a jugo servitutis su per manumissionem, et ostendat ei liberas portas et vias, et tradat illi libera arma, scilicet lanceam et gladium, deinde liber homo efficitur.

Eadem habentur in Leg. Henrici I. cap. 78. Manumissio, seu datio libertatis usque in septimum. Tabularium Casauriense :

Ego Raynaldus filius Gemm pro redemptione anim me et Gemm et Dodonis, genitoris mei, te Vastam ancillam liberam dimitto, et liberam constituo absque ulla occasione, et tradidi te liberam manibus meis in manum Adelberti Monachi, ut tu et filii, qui de te nascuntur, liberi sitis usque in septimum.

Erant prterea species ali manumissionis, seu potius rationes consequend libertatis ; verbi gratia, cum servi grotantes ejiciebantur a dominis suis : hos enim lex facit liberos, ut est in Fleta lib. 3. cap. 1. 8. Adde lib. 1. cap. 5. 6. et Appendicem Codicis Theod. Constit. 5. Suetonium et Zonaram in Claudio. Cum servus propria pecunia semetipsum a domino suo redimebat, in Lege Frision. tit. 11. 2. Vide Redemptionale. Aut cum dominus concedebat servo et ejus hredibus liberum servitium, apud Bractonum lib. 4. Tract. 1. cap. 9. et 22. pag. 170. 194. et in Fleta lib. 4. cap. 11. 22. Alias denique rationes, quibus ad libertatem pervenitur absque manumissione, tradit Regiam Majestatem lib. 4. cap. 12. Solemne prterea Regibus nostris erat quosdam servos manumissionis gratia donare, cum aliquod insigne a Deo beneficium acceperant : quod factum

prsertim videmus ob natum ipsis filium. Marculfi l. 1. form. 39 :

Ille Rex Francorum viro inlustri illo Comiti. Dum et nobis divina pietas juxta votum fidelium et procerum nostrorum de nativitate filii nostri illius magnum gaudium habere concessit, ut misericordia Dei vitam eidem concedere dignetur, jubemus ut per omnes villas nostras, qu in vestra vel in cuncto regno nostro aliorum domesticorum sunt actionibus, tres homines servientes in utroque sexu in unaquaque villa ex nostra indulgentia per vestras epistolas ingenuos relaxare faciatis.
Memorat epistol formulam legesis ibid. lib. 2. form. 52. Manumittere prterea dicebatur, qui servum suum in Dominium alterius transmittebat, ut esset ejus servus : quod maxime fiebat in commutationibus hominum de corpore, cum matrimonia contraherent cum hominibus alterius Domini. M. Pastorale Ecclesi Paris. :

Quidam servus noster..... habens filiam nomine Genovefam, qu ancilla nostra erat, non habens vero unde aliquando eam maritare posset, rogavit nos, ut pro amore Dei eam Manumitteremus, ita ut de servitute nostra, in servitutem B. Mari Paris. transiret. Hoc autem ideo rogabat, quia quidam servus B. Mari illam in conjugem habere volebat, etc.

Eamdem vocem, sed minus proprie, usurpatam quoque legimus in Charta ann. 1298. qua Petrus Ymbaudi, qui domicelli insignitur nomine, liber ab omni vinculo servitutis et hominii constituitur : hanc ut minime vulgarem exscribimus ex Bibl. Colbert. :

Noverint.... quod nos Arnaldus de Turre filius quondam nobilis viri D. Bern. de Turre militis pro nobis et Bernardo de Turre nepote nostro filio quondam Bern. de Turre fratris nostri et cunctis successoribus nostris... absolvimus, Manumittimus et liberum facimus vos Petrum Ymbaudi domicellum de Planhano et omnem progeniem ex vobis natam et nascituram ab omni vinculo servitutis atque hominii seu homagii quod nobis facere tenebamini pro feudo seu redditibus et honoribus qui sunt apud podium Lunar et in toto tenemento dict vill... quod quidem feudum, proventus et redditus fuerunt Pontii de Megrefort Militis quondam, et venerunt in commissum D. nostro Regi a dicto Milite, et emistis ab eodem D. nostro Rege prdicto.... quos tamen redditus, honores et feudum prdictum tenebatis et tenere a nobis debebatis in feudum honoratum, prmissa vobis facientes cum plenitudine libertatis irrevocabili vobis et vestris sine retentione aliqua, quam in persona vestra et successorum vestrorum et infantium et rerum vestrarum non facimus, imo, totum jus et patronatus omnino remittimus vobis... tali modo quod

nulla occasione offens vel jure vos vel aliquis ex vobis procreatus numquam possitis de ctero in servitute vel recognitione ratione dicti feudi... revocari... Hanc autem libertatem, Manumissionem et absolutionem et libertatis donationem vobis et vestris facimus et fieri volumus propter multa et grata servitia qu vos erga nos pluries fecistis... Renunciamus.... omni juri divino, et specialiter illi legi qu loquitur de servis et libertinis ex causa ingratitudinis in servitute revocandi.
Manumittere, Licentiam, vel facultatem dare aliquid faciendi. Tabularium Ecclesi Carnotens. :

Et quod petit a Capitulo Carnotensi se Manumitti ad Clericatum et tonsuram Clericalem, et quod dicta die, qua manumissus fuit, et ante manumissionem suam juravit publice in Capitulo, quod pro hujus manumissione, quam intendebat habere, nec dedit, nec fecit dari, nec alius pro ipso quod sciverit, Capitulo Carnotensi, vel alicui alii, etc.

Manumissio, Dimissio, remissio, Quittement. Tabularium Conchensis Abbat. in Ruthenis ch. 49 :

Scripta autem vel firmata hc donatio, vel convenientia, seu Manumissio Kalendis Julii, etc.
Hildebertus Turon. Archiep. Epist. 65 :

Utramque autem exactionem sub oculis totius Concilii Comes in nostra manu deposuit, postulans in eos excommunicationis gladium extendi, quicunque aliquando vel manumissa petere, vel manumissionis plenitudinem imminuere attentarent.
Infra :

Illam prterea Manumissionem de naufragiis et de substantia morientium, quam Comes in nostra manu deposuit, etc.

Vide Metropolim Salisburgensem tom. 3. pag. 42. et Manum mittere in Manus. Manumittere, f. pro Manum mittere, manum injicere. Lit. Theob. comit. Campan. ann. 1230. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 362 :

Quod si... Matheus dux Lotharingi et marchio, vel aliquis suorum.... Manumitteret in ipsos vel in aliquem ipsorum, pro capiendo, vel captivum teneret, etc.
Vide in Manus. A latino Manumittere, libertatem dare, nostri Manumitter, dixerunt. Lit. ann. 1354. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 414 :

Avons franchi et franchissons, avons Manumittez et Manumittons les enfans dudit Jehan Camion.

Occurrit prterea in aliis Lit. ann. 1367. tom. 5. earumd. Ordinat. pag. 464.

Unde Manumiz, manumissus, in Charta ann. 1516. ex Chartul. Latiniac. fol. 243 :

Gens de serville condicion, main-morte, Manumiz et affranchiz, etc.

Manumissio, qu aliis Emancipatio, cum scilicet Clericus ab Ecclesia sua, ad quam intitulatus est, ad aliam ab Episcopo suo transeundi facultatem impetrat, apud Stephanum Tornacensem Epist. 135. 1. MANUMISSOR, Qui manumittit, Concil. Emeritense inter Hispan. tom. 2. pag. 630 :

Contingere etenim solet, ut postquam Manumissor eorum ab hac discesserit luce, talis occurrat successor qui aut Ecclesi familiam minime qurat, aut, etc.

2. MANUMISSOR Testamenti, Executor. Testamentum Petri Infantis Portugalli Regni Majoricarum Domini 7. Id. Oct. ann. 1255 :

Facimus testamentum nostrum, in quo elegimus Manumissores nostros D. Raym. Episcop. Majoric. et Abbatem de Regali Ord. Cisterc. Nos Jacobus D. G. Rex... nostrum facimus testamentum, in quo eligimus Manumissores nostros, videlicet venerabiles, etc.
Charta ann. 1304 :

Testamentum Jacobi Reg. Majoric. ann. 1272. tom. 9. Spicil. Acher. pag. 246 :

Nos... Manumissores et executores testamenti seu ultim voluntatis nobilis viri, etc.
Testament. Saur D. de Pinozo, fili Jacobi Regis Arag. Id. Jun. 1305 :

Eligimus et constituimus Manumissores et executores hujus testamenti, etc.

Tabular. Prioratus S. Johannis Tolos. :

In Dei nomine ego Arnaldus de Fenoleto... volo... facere testamentum, et eligo Manumissores meos Guillelmum Fonolensem Archidiaconum, etc.
Occurrit prterea in Testamento Guillelmi Jord. Comitis Ceritani ann. 42. Philippi Regis Franc. et in Foris Aragon. lib. 7. pag. 132. et in observantiis Regni Aragon. lib. 5. tit.

de Tutoribus, Manumissoribus, et cabealariis

. Vide Cabealarii. 3. MANUMISSOR, Chartarum subsignator. Vide Manus. 1. MANUMITTERE. Vide in Manumissio. 2. MANUMITTERE. Gallice Engager :

Ego Andreas et uxor mea Eltrudis inpignoramus seu Manumittimus.

(Cart. S. Andre Vienn. ed. Chevalier, n. 65, an. 975.) MANUMOLA, Chirotheca, quod manus molam seu formam referat sic dicta. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clxxv :

Pro residuo Manumolarum portandis apud Gollenfontein, et pro una summa, et pro balistis et gabeisionibus portandis in Marciam, lxi. s.

Vide Manivola. MANUMORTABILIS, Practicis nostris Mainmortable, Servus gleb. Charta prior. de Joignaco ann. 1388. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 267 :

Johannem Villeloup hominem nostri prioratus esse dicimus et dicebamus de corpore et capite taillabilem et explectabilem de alto et basso ac etiam de prosecutione et Manumortabilem.
Vide Manus mortua in Manus. MANUMORTIZATIO, Consensus domini ad prdiorum translationem in manum mortuam, idem quod Admortizatio. Charta ann. 1269. in Chartul. Pontiniac. pag. 278 :

Promittens idem Johannes... quod contra concessionem, laudationem, quitationem, Manumortizationem... non veniet.
Rursum legitur ibid. in Charta ann. 1273. MANUMORTUA, Jus in bona defunctorum. Form. MS. Instr. fol. 31 :

Eumdem abbatem per suum anulum, ut est moris, manualiter investivit (episcopus) salvis et reservatis juribus episcopalibus in decimis et Manumortuis, etc. Tributariorum... capitalem justitiam, id est Manumortuum, etc.

Manumortuum in chart. ann. 1208. in Schannat. Hist. Epist. Wormat. tom. 1. pag. 72 : Vide Manus mortua in Manus. MANUMUNDIUM, Manutergium, Ugutioni, quo manus mundantur. Promotus in Grammatica MS :

Facitergium, togilla, mappa, mappula, gausape, orarium, mensale, manutergium, prandeum, Manumundium, manupiarium.

MANUMUNITUS, f. Rei domestic administrator, procurator, Gall. Intendant. Gesta Consulum Andegav. tom. 10. Spicil. Acher. pag. 494 :

Cum Comes custodiam domicilii sui Haimerico de Currone prbuisset ; dum ceteri murmurarent, tres famuli Hugonis, Gofridus Manumunitus, Robertus telonearius, et Railnesinus carpentarius rem difficilem aggressi sunt.
MANUMUTABILIS, Gall. Mainmuable, dicitur Servus, qui dominum pro libitu mutare potest. Charta ann. 1255. ex Tabul. S. Joan. Laudun. :

Se il avenoit... que li maires et li jur devant dit receussent ou eussent receu aucun home ou aucune femme de cors de l'glise de l'ab devant dit en lor commune, qui ne fust des Mainsmuables, etc.
MANUOL.

ii solid. et iii denar. et i Manuol canapis census.

(Chevalier, Inv. archiv. delphin. n. 849, an. 1277.) MANUOPERA, etc. Vide Manopera. MANUOPUS, seu cum manuopere captus, in Fleta lib. 2. cap. 52. 42. est in furto, vel cum re furtiva deprehensus. Will. Thorn pag. 2021 :

Clamat in hundredo isto in manerio suo de Swanes tenere placita de felonibus captis cum Manuopere ad sectam, etc.

Vide Handhabenda. Alia notione apud Radulfum de Hengham in Parva cap. 7. disseisina fieri dicitur, cum Manuopus alicujus impeditur, etc. Manuoperare. Idem Radulfus de Hengham capite laudato :

Divortium celebratum est inter virum et mulierem, si post divortium vir teneat se in hreditate perquisita in maritagio mulieris, statim cum post divortium Manuoperetur, disseisitor est.
MANUPARIUM, La toualia, in Glossar. Lat. Ital. MS. Vide Manupiarium. MANUPASTUS, et Manupastum, Domesticus, gefeneman, in Canonibus Saxonicis Edgari Regis cap. 1. 4. vox composita ex gefe , nutritius, pastus. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 66 :

Si Manupastum alicujus accusetur de furto, solus pater familias emendare potest, si velit, fracta lege sine perjurante.
Concilium Islebonense cap. 19. apud Ordericum Vital. lib. 5 :

Si Clericus raptum fecerit vel furtum.... aut incendium fecerit, aut Manupastus ejus, aut habitator atrii similiter.
Cap. 28 :

Si quid per contentionem in domo Presbyteri vel Clerico, vel eorum Manupasto relictum fuerit, Episcopi erit.
Charta ann. 1082. in Hist. MS. monast. Beccens. pag. 146 :

In cteris autem parochiis qu ad eandem Abbatiam pertinent, et sunt de nostra dicesi, hoc solum ei concessimus, ut Manupastos suos laicos quietos habeat.
Chronicon Beccense ann. 1124 :

Propter hanc reconciliationem Ecclesia Lexoviensis non perdet forisfacturas suas de violatoribus, excepto Manupastu, id est, servientibus Monachorum.
Eadem notione occurrit in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 71. 952. 994. 1002. apud Bractonum lib. 3. Tract. 2. cap. 10. 1. Britonum cap. 12. fol. 19. in Fleta lib. 1. cap. 27. 2. 4. etc. Esse in Manupastu Alicujus. Leges Alvredi Regis cap. 5 :

Nullum a se dimittat, qui inculpatus sit in Manupastu suo.

Leges Forestar. Scotic. cap. 13 :

Si aliquis mastinus inventus fuerit in aliqua foresta,... dominus ipse, cujus mastinus fuerit, erit culpabilis tanquam de Manupasto.
Charta Henrici I. Regis Angl. in Regesto Normann. signato P. fol. 24. in Camera Comput. Paris. :

Ut habeant et teneant in pace et integre.... et quiete in omni potestate mea ab omni teloneo et modiatione, et omni alia consuetudine,.... et de omni sculari servitio et exactione, et fouagio hominum de Manupastu eorum, et de omnibus querelis, etc. Dum liberi manebunt cum parte existentes de Manupastu et familia patris.

Charta Hugonis Ducis Burgund. ann. 1188. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 1008 :

In Statuto de Decimis Saladinis apud Rigordum ann. 1188. filius in Manupastu patris esse dicitur, qui nondum est emancipatus. Adde Fletam l. 1. cap. 27. 38. 21. lib. 2. cap. 52. 7. cap. 67. 6. Perardum in Burgundicis pag. 298. etc. Nostris Mainpast, eodem sensu. Pactum inter capitulum et consules Noviom. ann. 1339. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 280 :

Item du descort meu en parlement entre nous doyen et chapitre dessusdit pour nous, noz chapellains, noz clers, noz familiers et noz sergens, comme d'autres personnes de noz Mainpast, etc.
MANUPERARIUS. Gall. Bordier :

.... Solvi Geraldo, Manuperario de Pessaco, pro xlii. jornalibus.... T. 22, p. 511. - Solvi dicto Geraldo, Bordilerio de Pessaco... T. 22, p. 512.

(Arch. histor. de la Gironde.) MANUPIARIUM. Joan. de Janua : Manupiarium, gausape, quasi manus pians. In Gloss. Lat. Gall. Nape. Gloss Isid. : Mappa, gausape, togilla, expiarium. Vide Manumundium. MANUPLETIUM. Gloss. Grc. Lat. : , Corpulentus. , Manupletium. In MS. Mapletum habetur. MANUPRETIUM, , in Gloss. Gr. Lat. in Glossis vero Lat. Grc. Manupretium, . Asconius 3. in Verrem :

Manupretium dicebatur, ubi non tam materi ratio, quam manus atque artis ducitur.
Vide Varronem, et Plautum in Menechm. MANUS, Subscriptio, chirographum. Cicero in Catilinam :

Statilius cognovit Manum et signum suum.

Ita ad Atticum lib. 11. Ep. 2 :

Signum et Manum meam requirent.

Facundus Hermianensis l. 4. cap. 4 :

Sed nunquid vel si propriam Manum Romano Episcopo non probante recipiat, etc.
Supra chirographum appellavit :

Et juratum sibi fuisse respondit, quod chirographum suum reciperet, si hc Romanus Episcopus non probaret.
Epistola Clericorum Itali, directa ad Legatos Francorum, qui CPolim proficiscebantur ann. 522 :

Quoniam ipsi Episcopi Grci ad voluntatem Principis damnaverant capitula ipsa, unde causa mota est : sed beatissimus Papa Manus eorum a serenissimo Imperatore receperat.
Vetus Charta exarata ann. 13. Hludovici Regis in Orientali Francia, apud Joachimum Vadianum pag. 63 :

Ego in Dei nomine Wolfger cum Manu filii mei Engilgaci consentientis tradimus ad Monasterium, etc.
Charta ann. 1170. apud Ughell. in Episcop. Bergomensib. ita clauditur :

Manus Petri et Heriprandi : Manus Manifredi Vicecomitis, etc.

Ita in alia ann. 1173. ibid. Manus Figere, Subscribere, manu ac scripto firmare. Canones Hibern. lib. 33. cap. 4 :

Rata reddat debita, pro quibus fixerat Manus. Manus suas imponere in epistola, Manum ponere in charta falsa,

pro epistolam subscribere, in Lege Bajwar. tit. 1. cap. 1. in Lege Longob. lib. 2. tit. 51. 1. Luitpr. 63. (6, 10.) Leges Luithprandi Regis Longob. tit. 17. 2. 22. (4, 4.) :

Ita tamen ut ipsi parentes, qui interfuerint, aut judex in Chartula ipsa Manum ponant.
Adde Leges Ratchis Regis tit. 7. 2. 4. Vide Firmare 2. Manu Capere, Eodem significatu. Charta ann. 1166. in Chartular. Meld. :

Ego etiam (Henricus Trecensis Comes) ipsis rogantibus Manu cepi... annotatum sigilli mei impressione firmavi.

Manum Mittere, nude, eadem notione, non semel in Chartis Veneticis apud Joan. Lucium lib. 3. de Regno Dalm. cap. 11. 12. lib. 4. cap. 9. qu hoc modo clauduntur :

Ego N. Manum misi. Manus suas in chartam mittere, Et Manus suas in ipsam cartulam posuissent.
Acta S. Maximi Confess. pag. 56 :

in Lege Alemann. tit. 2. 1. Manum Ponere, in Lege Longob. l. 2. tit. 10. 2. tit. 55. 17. Liutpr. 22. (4, 4.) Rach. 4. Chart Alemannic Goldasti cap. 90 :

Vide Gloss. med. Grcit. in . Vel potius Manu tangere ; quod etiam nunc in quibusdam provinciis in usu est, ubi scribere nescii coram notario conventum, manuum tractu approbant. Id prterea aperte innuit Charta Will. castell. S. Audom. ann. 1205. in Chartul. S. Bert. pag. 211 :

Hanc eleemosinam super altare S. Bertini, fratribus meis assentientibus et Manum apponentibus, optuli.

Vide infra Tangere 3. Manus Divina, Imperatoria subscriptio, de qua Brissonius in formulis pag. 365. Manumissores, Chartarum subsignatores. Charta Germanica ann. 793. apud Henschenium ad Vitam S. Ludgeri Episc. :

Acta est autem publice hc traditio.... coram testibus et Manumissoribus, etc.

Occurrunt eadem verba in alia ann. 799. apud eumdem. Tradit. Fuld. lib. 1. trad. 21 :

Coram his testibus et Manumissoribus, quorum nomina et signa infra scripta sunt.
Manu Fidem Dare. Tabularium Vindocinense Ch. 179. ann. 1064 :

Dedit etiam Domno Abbati Oderico fidem, Manum suam, sicut mos scularis exigit, in illius manum mittens.
MS. :

Et les Barons qui o lui furent, En la main Dieu de vrai lui mirent Qu'ils assembleront leurs navies, Et pourchasseront leurs aies.

Vide Dextr 2. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 138. sqq. et Haltaus. Glossar. German. voce Hand, col. 795. sqq. ubi multa de significationibus vocis Manus. Manum Mittere in aliquem, in Lege Salica tit. 15. 1. Formula loquendi nostris familiaris Mettre la main sur quelqu'un :

Manum alicui injicere,

in Lege Bajwar. tit. 3. cap. 1. 3. tit. 4. 3. tit. 5. 3. et in l. 7. de Fil. Apparitor. (7, 22.) et in l. 8. de Appellat. (11, 30.) Cod. Theodosiani. Vide in Manumissor. Manum Mittere super manum alterius. Tabularium Ecclesi Matisconensis :

Misit autem Manum domini Hugonis Diensis Episcopi et Romani Legati, quasi in loco sacramenti, ne aliquis filiorum vel successorum suorum hanc werpitionem prsumeret infringere.
Vide Jurare in Juramentum.

Manus in hominiis, la bouche et les mains, in Consuetud. Trecensi, et aliis. Leo Ost. lib. 3. cap. 48. (alias 50.) :

Mandabat ei, ut sibi fidelitatem faceret, et homo ipsius per Manus deveniret.

Vide Hominium. Hinc Manum Dare, pro Hominium prstare, manus suas scilicet in manus domini immittendo. Charta Henrici Imper. ann. 1014. apud Murator. delle Antic. Estens. pag. 108 :

Postquam nos in Regem et Imperatorem elegerunt, et post manus nobis datas, et Sacramenta nobis facta, etc.
MS. :

Rou devint homs li Roiz et ses Mains li livra.

Manus Suas facere, Obedientiam alicui profiteri, manus suas scilicet in manus superioris immittendo. Judic. ann. 715. apud Murator. tom. 6. Antiq. Ital. med. vi col. 369 :

Nam et ipsi presbiteri, quomodo ibidem custodes sunt, ita professi sunt per Evangelia et sacratione ab Aretin ecclesi episcopo suscepissent, et Manus suas, juxta antecessorum suorum consuetudinem, ibidem fecissent, et sacramenta prbuissent, et obedientiam usque actenus impendissent et crisma suscepissent.
Inquisit. ejusd. an. ibid. col. 377 :

Cum epistola Willerat multoties electus clericus venire ad ecclesiam S. Donati, et sagrationem ab episcopo Aretino suscipere, et Manus suas facere et sagramenta prbere.
Charta ann. 746. ibid. col. 411 :

Repromecto et spondeo, atque Manus meam facio tivi domno venerabili Walprand episcopus, pro eo cot me... presbiterum hordinasti.
Manum Obedienti Tribuere, Eadem notione. Charta ann. 1152. apud eumd. Murator. tom. 5. earumd. Antiq. col. 1033 :

Sacerdotem seu clericum electum abbas de ecclesia illa et his, qu ad ecclesiam pertinent, investiat. Sacerdos seu clericus Manum obedienti ei tribuat.
Manibus Compositis feudum recipere. Jus feudale Saxon. cap. 23. 1 :

Multis fratribus poterit dominus solum feudum conferre, si compositis Manibus hoc receperint omnes simul.
Id est, si una omnes homagium domino prstent. Adde cap. 29. 16. Per Manum Alterius Tenere, Ab alio per homagium et in feudum possidere. Testamentum Ranimiri Regis Aragon. r 1099. apud Martinezium in Hist. Pinnatensi lib. 2. cap. 38 :

Et si Deus mihi dederit sanitatem, et ego vixero, quod teneam illam terram et honorem, quomodo usque hodie illum tenui in Dei servitio, et post meos dies habeat illam Sanctius filius meus jam dictus (primogenitus) in servitio Dei. Et dimitto Aybar et Exavierre Latri cum omnibus earum villis, qu ad eos pertinent, ad alium filium meum Sanctium, ut possideat illas supra scriptas villas per Manum fratris sui Sanctii, quasi per me. Et si desvenerit de eo, et laxaverit filium, teneat ipse ejus filius eas per Manum de Sanctio filio meo in sua fidelitate. Et si talem insaniam fecerit ad fratrem suum Sanctium, ut, quod absit, ei mentiret, etc.
Per Manus alterius justitiam accipere, Emendationem et jus suum a judice obtinere. Tabul. Gemeticense :

Quod si forte aliquis eorum hominum aliquem de hominibus Comitis, vel aliquem alium vulneraverit vel occiderit, et non detentus potuerit inde evadere, seque ultra prtaxatam viam in propriam monachorum partem recipere, nulli omnino liceat usque prosequi, vel ibi capere ; sed justitiam inde accipiet per Manum monachi qui Prior erit de Beu.
In Charta ann. 1235. ex minori Chartul. S. Vict. Massil. :

Litigare in manu sua compellebat,

id est, coram se de rebus suis dicere. Per Manum tertiam res suas adrhamire. Vide suo loco Adramire. Manum Alterius Lucrari. Wichbild Magdeburg. art. 109 :

Manum alterius si unus testimonio lucrari vellet, occasione falsi, id facere cogitur mettertius, cum hominibus fide dignis.
Manum Regiam apponere dicitur Rex, qui prdia, de quibus lis est, interim dum ea dirimatur, sibi asserit : ut Manum regiam infringere, qui bannum regium infringit, in Aresto Paris. penult. Janu. ann. 1319. Aliud ejusdem ann. 28. Junii :

Dicta Boneta existente in speciali gardia et protectione nostra una cum bonis suis, Manu nostra et penoncelle et brandone regiis apparenter positis, etc.

Manum Mittere in fortunam alterius, Bona illius sibi asserere, in Lege Salica tit. 52. num. 2. Eodem sensu in Statutis Eccl. Cadurc. apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 739 :

Manum apponere in rebus.

Manus, Donativum quod Clero a summis Pontificibus in nonnullis solemnitatibus, erogari solet ; idem quod Presbyterium. Vide in hac voce. Ordo Romanus apud Mabill. tom. 2. Musei Ital. pag. 129 :

Isto vero die Natalis domini et die sanct Pasch dat omnibus prioribus Manum, id est presbyterium duplum, prfecto scilicet xx. solidos dominus Papa et Manum.
Pluries ibi. Manibus Complosis deprecari. Rodericus Toletan. lib. 2. de Reb. Hispan. cap. 18 :

Confestim quasi debita jura noscentes, remissis telis, et complosis ad preces Manibus supplices submittunt ei colla.
Manibus velatis orasse supplices testis Plautus in Amphitryone 1.

Velatis manibus orant, ignoscamus peccatum suum.

Virgil. neid. lib. 7. v. 237 :

Prferimus manibus vittas ac verba precantum.

Manibus Cancellatis, id est extensis, seu decussatis. Johanni de Janua : Cancellare, brachia extendere. Epist. Panormit. ad Martinum IV. PP. in Chron. Sicili apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 34 :

Universitas Siculorum terr osculum ante pedes et flexis poplitibus ac Manibus cancellatis.

Vide Cancellare. Manum in Terram ponere solebant veniam petentes, etiam suprem dignitatis viri. Chron. Andr. presbyt. apud. Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 46 :

Imperator vero Manum in terram ponens, veniam petivit, et gratiam filio suo reddidit.

Manu Clausa, id est, Pugno percutere, in Lege Salica tit. 20. num. 9. Manus Ferrea, Exercitus, copi militares. Idacius Pacens. Episc. in Chron. ra 649 :

Eraclius exercitu adunato, cum omni Manu ferrea Persidem proficiscitur insequendo.
Sub Manu Alicujus Esse, id est, sub potestate. Concilium Vernense ann. 755. can. 11. et Aquisgran. Il. cap. 3. can. 21. etc. Ad Manum Suam aliquid habere, tenere, possidere ; nostris, Avoir en main. Vetus Charta apud Freherum in Origin. Palat. cap. 6 :

Conscriptio March et silv, qu pertinet ad Virunhein in pago Rinicgowe, sicut eam Chunradus Rex ad Manum suam habuit, etc.

Sub Manibus Habere, id est, Ad manus, Galli dicimus, Avoir sous la main. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 32. pag. 78 :

Cum qudam negocia, puta illud quod sub Manibus jam habetur, per alias inferioris condicionis personas... expedicione felici deduci valeant ad effectum.

Per Manum Suam se defendere, id est, per duellum, in Regiam Majest. cap. 12. 2. Adde Speculum Saxon. lib. 1. art. 18. 1. lib. 2. art. 2. 7. Donationes Fact per manum Regis, id est, coram Rege, ut est in Capitul. Caroli M. lib. 6. cap. 207. 212. Vide Marculfum lib. 1. form. 12. 13. Dare servum in manu Regis, hoc est, coram Rege manumittere, in Legibus Liutprandi apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 61. Liutpr. 9. (2, 3.) Vide chart. ann. 1195. apud Schannat. Histor. Episcop. Wormat. tom. 1. pag. 246. Ad Manum suam ponere, Sibi asserere, occupare, Gall. Se saisir. Charta ann. 1399 :

Dictam carroneriam ad suam Manum ponere et sibi appropriare possit.

Extra Manum Ponere, Rem quampiam quovis modo cedere, Gall. Dlaisser, abandonner. Charta Theobaldi Comitis Campani ann. 1233 :

Ac si in ponendo extra Manum eorum hreditatem illam qu de ipsis non movebit, aliquid habuerint, ego similiter inde nihil percipiam.
De Manibus dare in terram, Phrasis Gallica, Donner des mains en terre, Se manibus excipere. Charta ann. 1252 :

In dominum Amalricum et socios suos impinxerunt,... ita quod de Manibus dedit bis in terram.
Manus Consecrata. Charta anni 1108. in Tabulario Ecclesi Gratianopolitan sub Hugone Episcopo fol. 23 :

Et Eufemia uxor Ismidonis prdicti gurpivit et donavit, sive laudavit prfatam decimam in manu prdicti Episcopi Hugonis ; quam laudationem in manu Episcopi confirmatam pro sacramento habemus. Similiter et fili Guigonis, nept Ismidonis sive Eufemi, in Manu consecrata Episcopi Hugonis donaverunt ac dimiserunt, sive gurpiverunt tertiam partem hanc decimarum harum de tota parochia de Mejolano, etc.
Et fol. 81 :

Omnes autem decimas... in Manu prdicti Episcopi gurpisco : quam guirpitionem sicut sacramentum super altare timeo.
Fol. 99 :

Et hc promitto me servaturum pro juramento, in sacrata Manu prnominati Episcopi Hugonis, et inde do ei osculum cum bon fidei sponsione.

Manus qua, De fidejussore dicitur, in Charta ann. 1301. apud Madox Formul. Angl. pag. 10 :

Ita videlicet quod nisi illas (marcas) redderet in festo Nativitatis S. Johannis B. anno supradicto, quod D. Willelmus de Betonya cui illa quieta clamatio credebatur custodienda in qua Manu, dicto Nicholao vel suo

certo attornato liberaret.

Manus Judiciata, Judicium per ferrum candens. Liber Chirographorum Absi fol. 171 :

Si... contentio insurrexerit per legitimos testes, si potest fieri, finiatur. Sin autem, finiatur sine duellio, et judiciata Manu, sicuti Abbas per fidem unius hominis affirmare fecerit.
Et fol. 199 :

Atque si... contentio fuerit orta, testimonio legitimorum virorum, ..... sine duello et judiciata Manu finiri.
Vide Ferrum candens. Manus Publica. Chronicon Fredegarii cap. 58 :

Avaros et Sclavos, cterasque gentium nationes, usque Manu publica, su ditioni subiciendum fiducialiter spondebat.

Manus Recta, Sincere, sine fraude. Charta ann. 932. apud Mirum tom. 1. pag. 38 :

Si tempus aut res expostulaverit, recta manu et vero auxilio, subministret Ecclesi opem sui adjutorii.
Manum aut dextram perdere, Pna decreta maxime in perjuros, in Lege Wisigoth. lib. 8. tit. 5. 1. in Lege Burg. tit. 6. 11. tit. 26. 4. tit. 55. 3. Manum redimere, in Lege Bajwar. tit. 2. cap. 6. et cap. 11. 12. 1. Cum manu rescissa componere, tit. 9. cap. 4. Adde tit. 1. cap. 5. tit. 6. cap. 2. 3. Capitul. 5. Caroli M. ann. 803. cap. 2. 13. etc. Capitulare ann. 779. cap. 10. Capitul. 4. ann. 805. cap. 6. 11. Capitul. triplex ann. 808. cap. 4. Capit. 1. ann. 809. cap. 21. Capitul. 3. ann. 813. cap. 30. Capitul. 2. ann. 825. cap. 5. 11. Chartam Waldemari Regis Dani ann. 1326. apud Pontanum lib. 7. Rerum Danic. pag. 443. Ottonem a S. Blasio cap. 40. Pna etiam monetariorum in Edicto Pistensi c. 16. etc. Medi et Infim Manus Homines, Mediocris et infim conditionis, qui mediocres et minores person aliis dicuntur. Vide in voce Homo. Radulfus de Diceto ann. 1112 :

Et plures medi Manus, quos ex justis et rationabilibus causis Rex pater exhredaverat.
Idem ann. 1186 :

Tandem Rex Francorum a latere suo duos Milites medi Manus homines... direxit in Angliam.
Ita ann. 1190. et 1192 :

Inferioris et infim Manus homo

, apud eumdem ann. 1138. 1185. Assisi Hierosol. cap. 2 :

Chevaliers ne doivent pas estre ensi menez com bourgs, ne bourgs et

gens de basse Main com Chevaliers.

Manu Involuta in palla altaris offerre. Tabular. Casauriense ann. 24. Ludov. Imper. F. Lotharii :

Ego Lupo... tibi dono Romano Abbati ad partes Monasterii cum oblatione Manu involuta in palla altaris, etc.
Vide Oblati 1. Manus Rubra, vel rubra Manus. Flagrans delictum, manifestum. Gloss MSS. : , , . Leges Baronum, seu Quon. Attach. cap. 39. 2 :

Cum quis capiatur cum rubra vel recenti Manu homicidii, vel quod manualiter deprehendatur cum furto, vel latrocinio.
Statuta Davidis II. Regis Scoti cap. 2 :

Si quis calumniatus fuerit de latrocinio,... si capiatur cum rubea manu, et aliquis eum sequatur, statim subeat judicium.
Silvester Giraldus lib. 2. Itinerarii Cambri cap. 1 :

Merlini proverbio quo dici solebat, Angli Regem Hiberni triumphatorem ab homine cum rubra Manu in Hibernia vulneratum, per Meneviam redeundo super Lechlavar moriturum.

Furtum Habens in Manibus, vel furtum inter Manus habens, in furto seu flagranti crimine deprehensus, in Legibus Adelstani Regis apud Brompton. pag. 849. et 850. Lex Bajwar. tit. 8. cap. 5 :

Fur nocturno tempore captus in furto, dum res furtivas secum portat, etc. Latro cum furto ambulans,
in Capitulari 3. ann. 813. cap. 29. Anglis, Maynour dicitur fur, qui in manuali furto deprehenditur, ut auctor est Rastallus. Fur manifestarius, apud Plautum in Aulul. schini contra Ctesiphontem, , deprehensus in admisso, apud Papianum, in leg. Si dominus. D. de Prscript. , apud schylum in Prometheo vincto pag. 16. Edit. H. Stephani. Manuale Factum, in Speculo Saxon. lib. 2. art. 35. 36. 1. art. 64. 1. 2. art. 71. 4. lib. 3. art. 35. 1. 2. art. 64. 5. Wichbild Magdeburg. art. 110. 114. 115. et in Constit. Friderici I. ann. 1158. apud Goldast. tom. 3. Constit. Imper. pag. 330. Present fet, interdum present, nude, in Stabilim. S. Ludovici lib. 1. cap. 162. lib. 2. cap. 2. Present mesfet, in Consuetud. Insul tit. 1. art. 18. Normanni art. 36. Altisiod. art. 36. Silvanect. art. 118. etc. Vide Harmenop. pag. 427. Manualiter Deprehendi, in furto flagranti in Quoniam Attachiam. cap. 39. 2. Manu Potestativa Tradere, in Chartis Alamannicis Goldasti 37. 54. 55. 70. 76. Charta vero 76. sic clauditur :

Notavi diem Martis 4. Non. Octob. sub potestativa manu Hludovici Regis

et pueri et sub Adalberto Comite.

Ita ut potestativa Manus hic sumatur pro auctoritate et facultate donandi a Principe indulta. Vide Potestativus. Manu Communicata Vendere, Datis dextris de pretio rei vendend convenire. Charta ann. 1345. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 157. col. 1:

Cupimus fore notum, quod nos Manu communicata, deliberato animo et spontanea voluntate vendidimus et vendimus... domos nostras.

Vide infra Mercatum manuale. Communis consensus complurium una vendentium, spondentium, etc. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Gesammte Hand, col. 677. De mariti et uxoris coadunata vel communicata manu vide Mitterm. Princ. Jur. Germ. 315. Manus Impositio, , , est positio manus super caput alicujus. Hinc , Act. 6. , apud Clementem lib. 8. Constit. Apost. cap. 16. et alios. Isidorus lib. 6. Orig. cap. 19 :

Manus impositio ideo sit ut per benedictionem advocatus invitetur Spiritus sanctus. Tunc enim ille Paracletus post mundata et benedicta corpora libens a Patre descendit : et quasi super baptismi aquam, tanquam super pristinam sedem recognoscens quiescit. Nam legitur quod in principio aquis superferebatur Spiritus sanctus.
Concilium Charthaginense IV. de ordinatione Presbyteri can. 3 : Et can. 4 :

Episcopo eum benedicente, et Manum super caput ejus tenente. Solus Episcopus, qui eum benedicit Manum super caput illius portat.
Manus autem impositio primitus pro simplici benedictione sumpta est, qu dicitur Tarasio Patr. CP. act. 1. Concil. Nicni II. Cum enim aliquem simpliciter benedicimus, manum ei antiquo more imponimus. Sic enim Patriarcha Jacob cum filios Joseph benediceret, manus eis imposuit, Gen. 48. et Dominus in Evangelio Marc. 10. oblatos sibi parvulos per impositionem manuum benedixisse dicitur. Honorius Augustodunensis lib. 1. cap. 185 :

Quod autem benedictio per Manus impositionem datur, unde exortum dicitur, quod Isaac Jacob Manus imposuit, dum eum benedixit, et Moyses Josu Manus imposuit, dum eum ducem prfecit, et Dominus in Evangelio Apostolis Manus imposuit, dum eos principes et sacerdotes Ecclesi constituit. Sed et ipsi Apostoli Manus imposuerunt, cum Spiritum sanctum dederunt.
Vide S. Augustinum Ep. 59. S. Ambros. lib. 1. de Pnitentia cap. 7. etc. Nec alia notione accipiendum arbitror Capitulum 71. lib. 1. Capitul. quo

Abbatissis manus impositiones interdicuntur :

Auditum est aliquas Abbatissas contra morem sanct Dei ecclesi benedictiones et Manus Impositiones et signacula sanct Crucis super capita virorum dare, necnon et velare virgines cum benedictione sacerdotali.

Manus Impositio in benedictione Devotarum, in Concilio Venet. can. 4. et Aurelianensi I. can. 10. pro ipsa benedictione. Vide Notas ad Alexiad. pag. 418. Manus Impositio Ordinatoria, qua Diaconi, Presbyteri, Episcopi ordinantur, ut Actorum 6. in Epist. 1. ad Timoth. cap. 4. et 2. ad Timoth. cap. 1 : Tarasico CP. Hieronymus cap. 58. Esai :

Ordinatio non solum ad imprecationem vocis, sed etiam ad impositionem impletur Manuum.
S. Ambrosius lib. de Dignitate Sacerdotali cap. 5 :

Homo imponit Manum, Deus largitur gratiam : Sacerdos imponit supplicem dexteram, Deus benedicit potenti dextera.
Vide Stephanum Episcop. Tornac. Epist. 28. Baronium ann. 44. num. 83. 84. Seldenum ad Eutychii Orig. pag. 17. 24. 1. Edit. Morinum de Sacris Ordinationibus, etc. Manus Impositio Reconciliatoria ea est, per quam pnitentes, hretici, sive excommunicati, sanct Ecclesi reconciliantur. Anastasius in S. Eusebio PP :

Hic hreticos invenit in urbe Roma, quos vere ad Manus impositionem reconciliavit.
Idem in S. Siricio :

Hic constituit hreticum sub Manu impositionis recipi prsente cuncta Ecclesia.
Capitular. lib. 5. cap. 127 :

Criminalia peccata multis jejuniis et crebris Manus sacerdotum impositionibus eorumque supplicationibus juxta Canonum statuta placuit purgari, ita ut nemo sine Manus impositione Episcopi, aut, ejus jussu, alicujus Presbyteri, se credat esse a suis facinoribus absolutum.

Triplicem porro manus impositionem in pnitentia publica fuisse observat Sirmond. in Historia Pnitenti public cap. 7. primam per quam publicorum criminum rei ad pnitentiam agendam admittebantur ab Episcopo : alteram, qu non una, sed multiplex fuit, in ipso pnitenti decursu : tertiam denique et postremam, in qua pnitentes omnibus rite peractis Ecclesi reconciliabantur : qu quidem Manus impositio reconciliatoria dicitur in Concilio Arausicano I. can. 3. De ejusmodi manus impositionibus super pnitentes agunt prterea Concilium Carthag. IV. can. 78. Carthag. V. can. 11. Meldense can. 76. Arelatense I. can. 8. Canones S. Patricii cap. 7. Vigilius

PP. ad Eleutherium Episc. S. Augustin. lib. 3. de Baptismo, Leo M. ad Rusticum Inquisit. 18. et ad Nicetam Aquileiensem cap. 7. Avitus Vien. Epist. 6. 24. etc. Hc autem manus impositio Lacos tantum spectat, non Clericos.

Nam cum Laici absque Ecclesiastica communione soleant pnitere, inquit Bernaldus Constantiensis , Clerici vero absque administratione officii, non mirum, si Clerici per Manus impositionem remedium pnitendi pro criminibus admissum, non ut Laici consequuntur, qui nequaquam, ut illi, pro criminibus excommunicari jubentur. Si autem ipsi usque ad anathematis sententiam inobedientes extiterint consequens est, ut per Manus impositionem sanct redintegrentur Ecclesi, cum redierint, sicut et sanctum Nicnum Concilium de Novatianis instituit. Nunquam tamen ut Laici remedium pnitenti per Manus impositionem consequentur, etiamsi penitus absque ordine suscepto recipiantur, etc.
Vide S. Augustinum Ep. 54. Manus Impositio, in Confirmatione Catechumenorum, Neophytorum, vel noviter baptizatorum, de qua Concilium Eliberitan. can. 38. 39. Arelatense I. can. 8. Euseb. PP. in Epist. Anastasius Bibliot. in Vita Ejusdem Eusebii, Melchiades PP. in Epist. cap. 1. et 2. Innocentius II. PP. cap. 8. August. lib. 3. de Bapt. contra Donat. cap. 16. etc. Manus Impositio in Baptismo, de qua Concilium Carthag. IV. can. 3. 85. Arelat. I. cap. 6. 8. Matiscon. II. cap. 3. Tolet. XIII. cap. 10. Isidor. lib. 6. Orig. cap. 19. etc. Manus Impositio super infirmos, juxta illud Matthi cap. 28 :

Super gros manus imponent,

scilicet super Catechumenos et Energumenos pro expulsione diaboli, qu specialiter Exorcistis in ordinationibus conceditur, quippe ut habeant potestatem imponendi manus super Catechumenos, sive Energumenos. Vide Menardum ad librum Sacrament. pag. 340. 342. Per Manus Impositionem ab hreticis baptizatos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti purgari debere, observat Zacharias PP. in Ep. ad S. Bonifac. Mogunt. Manus Impositio in Coronatione Regum, apud Adamnanum in Vita S. Columb lib. 2. de Aidano Rege Hiberni :

Imponensque Manum super caput ejus ordinans benedixit.

Ordo ad Reginam benedicendam :

Ut qu per Manus impositionem hodie Regina instituitur, sanctificatione tua digna et electa permaneat.
Manus Bassa, Sinistra, apud Joan. de Saintr cap. 40. pag. mihi 265 :

Aprs eulx venoient les rois d'armes et hraulx du roy, per per ceulx

de France et leur basse Main.

Manus Manca, Eodem intellectu ; sic dicta quod ea minus dextre agimus. Leg. Lusit. sub Alph. reg. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 10 :

Quando fuerit in congregatione maritus regin, ibit in Manu manca.

Hinc Main pote appellatur in Lit. remiss. ann. 1386. ex Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 101 :

D'un coustel que ledit Jehan tenoit en sa main, il navrast cruelement le suppliant en sa main pote. Se je me feusse donnez garde de la pote Main,
in aliis ann. 1397. ex Reg. 151. ch. 368. Manus Garnita, id est, Armata. Chartul. Corb. sign. Csar fol. 8. v. :

Si aucun se bat en ladite mairie de Main garnye, il y a soixante solz Paris. d'amendes.

Manus Ligne, inter superstitiones et paganias recensetur in earumdem indiculo, Capitular. tom. 1. col. 152. Manus Mortua, Glebalis servi absque liberis masculis ex legitimo matrimonio procreatis decedentis bona, ac hreditas, qu ad dominum ipso jure pertinent : cum de iis testamento minime disponere, etsi donatione inter vivos, liceat, ut est in Consuetudine Arvernensi cap. 27. art. 3. 4. 5.

Exactio consuetudinis pessim, qu Mortua manus dicitur,

apud Sugerium in Charta pro libertate vill S. Dionysii.

Servitus Manus mortu, line humani generis inhumana,

in Chron. Episcop. Autisiod. cap. 64. Charta ann. 1162. ex Tabul. Campani :

Statutum inter nos, ut annis singulis idem Episcopus noster et successores ejus Episcopi prdictorum hominum capitalia libere et integre habeant ; ctera vero, id est Mortuam manum licentiam matrimoniorum, et alegia, inter nos qualiter dividantur.
Vide Haltaus. Glossar. German. voce Todte Hand, col. 1791. sqq. De quo jure hc habet Charta Steph. abb. ann. 1202. inter Probat. ult Hist. Trenorch. pag. 182 :

Nos vero pro his omnibus consuetudinem illam, qu Mortua manus dicebatur, et odiosa, dura nimis et importabilis burgensibus vill Trenorchiensis erat, sed et infamis et peregrina videbatur extraneis, sibi suisque successoribus, cum bona voluntate et fide remisimus in perpetuum.
Varie autem hc vox in consuetudinibus municipalibus et apud Practicos sumitur. Nam Manus mortua, interdum ipsos homines spectat, quos Manus mortu vulgo dicunt ; interdum prdia ipsa, qu bona Manus mortu appellant. Homines Manus Mortu sunt servi gleb, quibus uti diximus, de bonis suis

testamento cavere fas non est, perinde ac Latinis libertis apud Romanos, qui, ut ait Salvianus lib. 3. ad Ecclesiam Cathol.

negato ultim voluntatis arbitrio, etiam qu superstites habebant, morientes donare non poterant.

Redit igitur hominum Manus mortu hereditas, si absque liberis decedant, ad dominum, in cujus Manumortua esse dicuntur. Aresta Candel. 1261. 1. Regesto Parlamenti f. 120 :

Abbas Compendiensis receperat in monasterio suo in monachum Conversum quendam rusticum suum servum Ecclesi su, in cujus Manu mortua, si remansisset, Rex haberet tertiam partem, etc.
Horum mentio est in Chartis anni 1270. 1274. et 1351. apud Roverium in Reomao, in Consuetud. Calvimontensi art. 78. Victriacensi art. 103. Melodunensi art. 163. Meduntensi art. 78. Burgund. Ducat. art. 81. et seqq. Burgund. Comit. art. 99. Trecensi art. 3. 5. 6. 91. Catalan. art. 17. 18. etc. Atque ii dicuntur

cause de leurs personnes de condition servile, Mainmortables envers leurs Seigneurs en tous biens, meubles et heritages, en quelque part qu'ils soient assis,
in d. art. 5. Consuetudinis Trecensis. Manus Mortua rursum ipsa prdia spectat, cum aliquis scilicet alicujus, aut Ecclesi dominio hac se conditione addixit, servumque se esse professus est : vel cum id juris in eadem prdia ex longi temporis prscriptione habet dominus, id est, cum ea prdia huic servituti sunt obnoxia jure constituti, vel prscriptionis, ut habent Consuetudo Arvernensis cap. 27. art. 11. et Marchensis art. 127. qu quidem prdia dicuntur heritages tenus condition de Mainmorte, in eadem Consuetud. Arvernensi d. cap. 27. art. i quorum possessores pro servis habentur, eoque ipso servilibus prstationibus et operis, quas pluribus recenset eadem Consuetudo Marchens. cap. 17. obnoxii. Charta ann. 1282. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 952 :

Et porroi avoir Mainmole en ladite masure se jen wil.

Ejusmodi prdiorum mortu manus mentio est in Consuetudine Senonensi art. 23. Meldensi art. 48. 77. Vadensi art. 3. Victriacensi art. 69. 70. Nivernensi tit. 8. art. 7. 8. Trecensi art. 59. Ducat. Burgund. art. 11. 75. Comitat. Burg. art. 86. 93. 95. etc. Charta ann. 1198. ex Chartul. Campani fol. 229 :

Emptione centum librarum Manum-mortuam in perpetuum concessi possidendam.

Charta P. Episcopi Meldensis ann. 1229. mens. Febr. in Tabulario ejusdem Ecclesi f. 35 :

Quitavimus hominibus de Varedis, de Germiniaco, de Villanolio, Manus

mortuas, tam immobilium, quam mobilium qu ad nos devenire solebant, vel ad antecessores nostros in territoriis et dominiis sive justitiis villarum prdictarum : ita quod dict Manus mortu immobilium ad propinquiores hredes devolventur ubicunque fecerint mansionem, mobilium vero Manummortuam, prout solet evenire, ad Episcopum de hominibus in dictis vallis manentibus, ubicumque sint dicta mobilia, habebunt propinquiores hredes, ubicumque mansionem fecerint dicti hredes. Sed Manum mortuam mobilium, devenientem ad Episcopum de hominibus extra tres villas manentibus, habebit Episcopus ubicumque sint mobilia, sive in prdictis villis, sive extra ; si vero terra bladata excadat in prdictis villis et territoriis sive justitiis earum, sicut erit bladata, ad propinquiorem hredem deveniet. Sed si homo manens in aliqua prdictarum villarum haberet terram extra dictas villas et territoria et justitias earum, de quibus solet Episcopus habere Manum mortuam, terra tamen bladata ad Episcopum deveniat.
Interdum Manusmortua res ipsas mobiles tantum spectat. Consuetudo Trecensis art. 6. de servis :

Les autres sont Mainmortables en meubles et les autres en heritages seulement.

Mox addit ejusmodi servis non licuisse testari de rebus Manui mortu obnoxiis, ultra 5. solidos in prjudicium domini. Manusmortua denique quandoque ad certam pecuni quantitatem redacta erat, ex manumissoria conditione, qu ex bonis decedentis domino hres prstare tenebatur. Vetus Charta apud Harum in Castellanis Insul pag. 178 :

De respectione capitis sui 2. denarios de Mortua vero Manu sex, de licentia maritali sex simili modo.
Alia :

Pro censu capitali duodecim denarios, et pro licentia maritali quinque solidos ; pro Mortua vero Manu totidem solidos persolvant.
Vetus Charta ann. 1102. ex Tabulario S. Arnulphi Crespiac. :

Et in tantum numerum eorum (servorum) tumultum popularem valuisse, ut omnino commeatum uxorum ducendarum, et partem suarum pecuniarum, quam vulgo Mortuam Manum dicimus, se daturos denegarent.
Hujusmodi vero servitutis immunitates passim produnt veteres Tabul. Sugerius in eadem Charta apud Doubletum, et tom. 4. Histor. Franc. :

Cum autem contigerit prfatos burgenses proles suas nuptiis tradere,

post mortem earum, si absque hredibus obierint, etiam si parentes in villa S. Dionysii Mortuam Manum habebunt, propinquior aliquis fuerit, qui in terra B. Dionysii, vel sub viatura ejus, mansionem in prfata villa minime habuerit. Si aliquando etiam evenerit, ut filias suas hominibus alieni juris maritent, nullatenus eis Mortuam Manum concedimus, sed in jus revocari omnino petimus atque prcipimus.
Charta Philippi Flandri Comitis ann. 1174 :

Nihil de Manu mortua infra Burgi ambitum extorquebat, nec morientium possessiones permittebat partiri.
Charta Communi S. Quintini :

Neque vos, neque alius super homine de Communia Mortuam Manum clamabimus.
Charta Mathildis Comitiss Nivernensis ann. 1223 :

Quitto omnino et in perpetuum liberis meis civibus Autisiodorensibus Manum mortuam, quam in prjudicium eorum confiteor me arestasse, ut eorum hredes et successores ubicunque manserint, excasuras parentum et prdecessorum suorum sine aliqua perturbatione et interventu pecuni possideant pacifice et quiete.
Quale fuerit jus Manus-mortu, quve servitia prstita ab hominibus ejusmodi servituti obnoxiis, luculenter explicatur in Charta Libertatum MontisBritonis ann. 1376. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 82. quam hic summatim exscribere oper pretium duximus :

Primo quittavit penitus et in perpetuum remisit Manum mortuam quam ejus predecessores capere et habere in dicto loco et mandamento consueverant... Concedens ideo dictus D. prdictis hominibus, incolis, personis et habitatoribus dicti loci et mandamenti ejusdem, tam prsentibus, quam absentibus, et qui nunc sunt, et qui pro tempore fuerint... quod ipsi homines, et person testari possint et ordinare de eorum bonis quibuscumque, et in personis quibus eis videbitur et placuerit, ultimas voluntates, donationes causa mortis, et alios contractus facere pro libito voluntatis ; et quod eis et in eorum bonis, debeant et possint succedere eorum liberti, fratres, consanguinei, proximiores et propinqui per testamentum vel ab intestato, prout jura volunt. Item cum dicti homines consueverint varias et diversas corvatas facere et tantas quantas Domino erat necessarium et placebat, concessit, etc. Item concessit quod ipse dominus suique hredes et successores, aut aliquis Officialium suorum non possint nec debeant contra dictos homines et personas inquirere ex officio curi nec contra ipsos seu alterum

ipsorum inquisitiones facere sine legitimo denuntiatore, etc. Item concessit... quod ipsi homines et person successoresque sui aut ipsorum alter cogi non possint nec debeant... ad gaytandum in castro et fortalitio nec ad custodiendum portam fortalitii, seu alibi in dicto fortalitio aliquo tempore, de die vel de nocte... Item concessit, quod ipsi homines et person utriusque sexus... possint et sibi liceat maritari, et uxorari se liberosque nepotes, agnatos et cognatos ipsorum quotiescumque et ubicumque sibi placuerit et eis videbitur ad ipsorum omnimodam voluntatem, licentia domini seu alterius person non petita seu expectata, etc. Item concessit, quod ipse dominus successoresque sui... non possint nec debeant, nec eis licitum sit in futurum dictos homines, incolas et personas, cujuscumque status sint.... tailliare seu perquare talliam, seu perquationem aliquam eis facere, aut aliquam servitutem talli, doni vel exactionis pecuni cujuscumque eis imponere, ac eisdem summas pecuniarum extraordinarium petere, vel exigere, nisi, etc. Item concessit, quod ipsi homines et incol... non possint nec debeant in futurum aliqualiter cogi ad fortificandum donjonum dicti D. MontisBritonis, nisi, etc.

Inter qu illud prcipue observandum arbitror, quod Liberis, etiam ex legitimo matrimonio procreatis, facultas concedatur bonis paternis succedendi ; ex eo quippe recte colligitur, jus illud aliquando denegatum fuisse iis qui sub mortu Manus servitute degerent. An vero ratione Manus-mortu cui, ob ligeitatem de corpore et persona, obnoxii erant nobiles in Delphinatu que ac rustici ignobilesque viri, eidem servitutis jugo adstricti tenerentur, dubitare me fateor. Atqui tamen nihil inter eos discriminis occurrit in Charta ann. 1349. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 591. qua a Manu-mortua nobiles liberat Dalphinus, ea conditione ut illi perinde homines suos ab ea eximerent :

Item ipse D. Dalphinus per se et successores suos remisit, quittavit totaliter et reliquit ubicumque terrarum et locorum Dalphinatus et terrarum suarum perpetuo, omnem Manum-mortuam, et omne jus, actionem et requisitionem, quod et qu sibi competebant, aut competere poterant in Barones et Banneretos, Nobiles, Valvassores et alios quoslibet subditos Dalphinatus et terrarum suarum quarumcumque, seu in eorum bonis et hereditatibus quibuscumque, ubicumque sint, occasione Manus-mortu, volens et ordinans quod eodem modo Barones, Bannereti, Nobiles, Valvassores et alii subditi Dalphinatus, et aliarum terrarum suarum quittent et remittant et remittere debeant et teneantur

perpetuo hominibus et subditis eorumdem Manum-mortuam quamcumque, et omne jus sibi competens et competiturum occasione Manus-mortu, adversus eorum homines, seu subditos, seu bona eorum, alias nisi prdictam quittationem et remissionem facerent, aut si ulterius dicta Manu-mortua uterentur, illi sic utentes et volentes quittare dictam Manum-mortuam, nequaquam gaudeant nec gaudere possint prsenti privilegio remissionis Manus-mortu, sed ab eo totaliter sint excepti, si quandocumque casus forsan contingeret in eosdem aut successores eorum.
V. Salvaingum de Usu feud. cap. 32. Manus Mortua, Jus regis vel domini alicujus loci in extraneorum decedentium bona, Gall. Droit d'aubaine. Privil. mercator. Ital. ann. 1277. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 670. art. 3 :

Et eis concedimus quod bona decedentium, sine reclamatione Manus mortu, assignentur personis qu legitimam a decedentibus causam habeant.
Charta ann. 1224. ex Chartul. 23. Corb. :

Ego vero dictam prposituram... quittavi in perpetuum, cum omni jure ad eamdem pertinente, videlicet justiciis, relevaminibus, Mortuis manibus, invadiamentis, etc.

Cum igitur hominibus manus mortu de bonis suis testari haud liceret, id nominis postmodum inditum personis Ecclesiasticis, Collegiis, Communitatibus, etc. quibus perinde de bonis beneficiorum aut dignitatum, vel Collegiorum testari ac disponere non licet : qua notione vocem hanc usurpant fere semper Consuetudines municipales, et Edicta Regia. Ejusmodi porro prdia in manum mortuam transferre non licet absque Regis et domini capitalis licentia. Meminit Edwardus Rex apud Willelm. Thorn ann. 1286. et 1288. Statuti a se editi

de terris et tenementis ad Manum mortuam non ponendis, licentia sua super hoc non obtenta.
Unde Cowello

Mortu manus est talis manus, qu feudum apprehensum sine omni metu amittendi, aut feoffatori ex quacumque causa restituendi tenet.

Inde etiam Edwardus Cokus ad Littletonem sect. 1. ejusmodi Mortuam manum dictam vult, quia possessio eorum est immortalis : ita ut manus pro possessione ; mortua vero per antiphrasin pro immortali accipiatur. Prdia igitur qu dabantur Ecclesiis, dicebantur dari in manum mortuam, hac formula descripta in Charta ann. 1266. in Tabular. S. Arnulfi Crispiacensis :

Ita scilicet quod dictus Philippus de Glacca Armiger dedit in Manu mortua,

et absque aliquo censu, reditu, seu dominio, alicui domino persolvendo, etc.
M. Pastorale Ecclesi Paris. ann. 1273 :

Et volumus, quod dicti Decanus et capitulum dictas vineas teneant, et possideant in Manu mortua sine homagio, sine servitio, aut redhibitione aliqua nobis vel hredibus aut successoribus nostris in posterum faciendis.

Sed unde revera caduca servorum ista hreditas, qu ad dominum ipso jure devenit, mortua manus dicta fuerit, haud temere quis definiat. Nescio enim, an omnibus probetur, quod tradit Auctor magni Chron. Belgici ann. 1123. ubi de Adalberone II. Episcopo Leodiensi, a quo sublatum manus mortu jus scribit :

In eo vero consistebat jus, ut quandocunque aliquis paterfamilias, qui hanc debuit servitutem, in signum servitutis prterit optimum pignus vel jocale, quod in ipsius domo reperiri contigerit, a dominis exigeretur : sin autem nihil esset, ut tum defuncti dextra manus offerretur.

Molanus lib. 3. de Canonicis cap. 35. et ex eo Locrius in Chron. Belg. ann. 1142. addunt, dextram manum oblatam in signum, quod ei amplius non serviret. Manus terna, Eodem sensu. Vide Haltaus. Gloss. Germ. v. Ewigkeiten, col. 418. In Manu-Mortua Tenere, in Testam. Roberti de Sorbona tom. 8. Spicil. Acher. pag. 249 :

Primo enim omnia bona sua immobilia, qu tenet in Manu-mortua, videlicet vineas, domos, census, cum eorum pertinentiis qu acquisivit Parisius, etc.
Placitum Manus Mortu, significat rachatum, quod debetur domino post mortem vassalli. Nam placitum hoc loco id sonare, docemus infra. Exstat Charta Aimerici Vicecomitis Thoarc. ann. 1253. qua Dom. de Rupe Militi concedit, quicquid habet in villa S. Benedicti de Anglia, prter

homagium ligium, et placitum Mortu manus, usque ad 10. libras monet currentis, quando illud contigerit evenire, et qudam calcaria deaurata, quandiu vixerit ille, qui prdictum placitum fecerit.

Aliam ejusdem Aimerici anni 1254. profert Gallandus lib. de Franco allodio, in hc verba :

Et est assavoir, que ledit Vicomte de Thoars nos a quitt icele partie, que nous doussent mettre au plait et rachat, que il a feit au Comte de Peitiers daudevant dites choses : et si il aveneist, que rechat ou plait de Morte main fu fait au viage de moi Aimeric dauvant dit, des choses dauvant dites, ge ne fus tenus rien mettre : ms aprs ma mort, ma

devant dite femme, et mi hoir, et mi successor sunt tenu mettre au plait et rachat de Morte-main, segond nostre partie dessus nomme, que nous avons des choses, et segond ou que nostre autre mettront au plait et rachat, por raison de la partie segun le usage et la costume du pays.
Catalogus Militum ann. 1271. tom. 5. Hist. Franc. 551 :

Petrus de Sainte Flaive dicit, quod nihil debet prter placita Manus mortu, et servitium ad castellum de Luc.
Tabularium S. Cypriani Pictaviensis ann. 1404 :

Cum tribus solidis de placito, et cum 12. denariis pro omnibus servitiis solvendis de Mortua manu.
Idem :

Cum 30. solidis de placito solvendis de Mortua manu. V.

Cons. Pict. art. 173. et 174. Mortimanus. Charta Henrici Imper. ann. 931. apud Mirum in Cod. Donat. Piar. lib. 1. cap. 30 :

Campestria et silvestria jura, et Mortimanus suas, et abmatrimonia tam libere in sempiternum possideat, sicut fundator ipsius... possederat.
Vide Mortalia, Manumissio. Manus Mortua. In Capitulari 2. Caroli M. incerti anni cap. 1. Edit. Baluz. et in Capitulis Caroli M. lib. 5. cap. 110.

Rationabiles ac legitim commutationes Ecclesiis utiles

rat haberi, inutiles vero et incommod atque irrationabiles dissolvi jubentur. et recipiat unusquisque quod dedit. Deinde additur :

Ubi vero Mortua manus interjacet, aut alia qulibet causa, qu rationabilis esse videatur, inventa fuerit, diligenter describatur, et ad nostram notitiam perferatur.

Eadem habentur in Lege Longob. lib. 3. tit. 10. 3. Lothar. I. 51. in Capitul. Wormatiensi ann. 829. cap. 5. in Capit. Caroli C. tit. 32. cap. 6. tit. 39. cap. 8. ubi pro rebellis, legendum rationabilis. Fateor hic me ccutire. Si qui commutaverat mortuus fuerit. Commode omnino locum hunc illustravit eruditus Muratorius in Notis ad eamdem Legem tom. 1. part. 2. pag. 142. Manus mortua, inquit, in hac lege significare mihi videtur potestatem Regis sive possessionem Regis aut fisci, ut sit sensus : Ubi vero Ecclesiarum prdia sint in manu Regis, sive possessa per fiscum, aut alia quvis rationabilis causa intervenerit, diligenter describatur, etc. ut habet Codex Estensis. Fiscus enim nunquam moritur, et immortalis est, etiam decedente Rege : ad cujus similitudinem Manus-mortua deinde cperunt appellari Ecclesi, collegia, etc. ut supra observatum est. In Capitul. Caroli

Calvi hc eadem Lex repetitur his verbis :

Et si Mortua manus, vel prceptum regium super eis interjacet. Manus mortua,

ut reor, fiscum designat possessorem : Prceptum Regis privatum hominem possessorem, sed Prcepto regio munitum. Tunc ad Regem hc erant deferenda. Vide Legem 234. Rotharis apud eumdem Murator. ibid. pag. 35. ubi de re, qu

ad curtem Regis ceciderit, nulla fit repetitio

. Quod firmare iterum licet ex Capitul. apud Carisiacum cap. 8. in quo hc eadem Lex inserta legitur ubi de rebus Ecclesiasticis et de rebus qu ad fiscum regium pertinent sermo sit. Neque proclivius est divinare, quid eadem vox sonet in Wichbild Magdeburg. art. 103 :

Quilibet persoluta debita declarare debet ad sacra post Manum mortuam metseptimus.

Sensus forte est : qui defuncti bona obtinuerit, hujus debita se persolvisse cum sex aliis ad sacra jurabit. Germ. nach todter Hand, id est, Post mortem ejus cui exsoluta est pecunia. Manu Propria singula se idoneum facere, id est absque conjuratoribus seu consacramentalibus. Capitular. lib. 3. cap. 91 :

Et si aliquis qulibet persona adversus eum quamlibet querelam habere voluerit, liceat ei secundum Legis ordinem cum sacramento quod posuimus Manu propria singula se idoneum facere, etc.
Vide Juramentum. Manu Tertia, septima, duodecima, etc. jurare. Vide Juramentum. Manu Salva Capere, quasi in salva gardia, seu in secura manu. Synodicon Nicosiense cap. 26. de Clericis :

Ne vadant de nocte, maxime post tertiam pulsationem : quod si inventi fuerint, licentiam damus custodibus civitatis, ut eos capiant salva Manu, et detineant usque mane, nobis quantocius prsentandos.
Manus Vestita. Vide Vestire. Manus dicuntur avium rapacium pedes, in Legibus Palatinis Jacobi II. Reg. Majoric. ubi de Falconerio majori tom. 3. SS. Junii pag. xxiv :

Veluti logres, capucia, longas, et alia arnesia ad rostrum et Manus ipsarum prparandas et etiam qucumque alia necessaria providebit.

Manus Molaris, Mola, ut videtur, qu manu versari potest. Pedag. Bapalm. ex Chartul. 21. Corb. fol. 259. v. :

La carette qui maine meulles, ij. deniers le meulle, et Mains mollaires, j. den.

Margar. Comit. Flandr. chart. ann. 1252. apud Lappenb. in Orig. Fder. Hanseat. pag. 61 :

Par Manus Molarium obolum.

Manus Christi, Massa qudam saccharo condita. Comput. ann. 1334. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 85. col. 1 :

Pro duobus pixidibus sive massapanis, unum de Manu Christi, et alium de confiegs, etc.
Manus Papiri, Gall. Main de papier, Chartarum scapus. Comput. ann. 1402. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 174. col. 1 :

Pro media Manu papiri, in qua fuit scriptus liber censuum et usaticorum supradictorum, xv. den. Turon.
Alter ann. 1450. ex Tabul. S. Vulfr. Abbavil. :

Item pro duabus Manibus papiri, ij. sol. vj. den.

Manus, Manubrium, Gall. Manche. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus tres picas ferri latomorum sive peyreriorum cum earum Manibus sive caudis.
MANUS Lapidum, Unius laterum ordinis crassities. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 582 :

Quod (fundamentum) fieri debeat de muro cum quatuor braalibus longitudinis iiij pedum pro quolibet braale, et altitudinis iij. Manuum Lapidum, et fiat de bona calcina.
er

Fr. MANUS Vang, Bipalii ictus, id est quantum terr bipalii ictu fodit agricola : Italis, Vangata, Gall. Coup de bche. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 145 :

Statuimus et ordinamus quod dicta fovea... debeat cavari et aptari in hunc modum, scilicet incipiendo juxta molendinum Gallerie ad cavandum veniendo superius scodigando et remondando dictam foveam, et cavando ij. Manus Vange usque ad Maxumaticum...
Et pag. 146 :

Ita quod fossati sint amplitudinis ij pedum, et cavi una Manus Vange.
er

Fr. MANUSCRIPTIO, Subscriptio. Concilium Carthaginense I. sub Julio I. PP. cap. 12 :

Manuscriptiones nostr tenentur et pittacia.

Berta Sanctimonialis in Vita S. Adelheidis Virg. n. 7 :

Cujus libertatis donatio ut in perpetuum rata foret et firma, et duorum Imperatorum, scilicet Ottonis et Henrici, Manuscriptione ac sigilli impressione confirmata.

Manuscriptura. Gregor. Turon. de Vitis Patrum cap. 8 :

Tangens Manuscripturam, quam ipse depinxit.

Manuscriptum, Chirographum, manu propria subscriptum. Vita S. Basilii, apud Heriveum Archiepiscopum Remensem in Epist. ad Widonem Rotomagensem Archiepisc. cap. 17. de quodam, qui seipsum diabolo tradiderat :

Abnegavit Christum, (verba sunt dmonis) et professus est mihi et ecce Manuscriptum habeo, et in die judicii ad communem judicem eum duco.
Infra :

Et stante populo in horam multam, extensas habente manus in clum, ecce Manuscripta pueri per arem delata et ab omnibus visa venit, etc.
Concilium Avenionense ann. 1337. cap. 27 :

Statuimus, quod nullus creditorum, Christianis aut Judis, postquam fuerit ei de integro debito satisfactum, possit contra voluntatem debitoris instrumentum vel Manuscriptum soluti jam debiti retinere.
Pro Charta, diploma, in Instr. ann. 1184. apud Dan. Eberh. Barringii Clav. diplom. pag. 112. ut monent Auctores novi Tract. diplom. tom. 1. pag. 419. MANUSIGNATUS, id est Manumissus in Gloss. MSS. Cluniac. inter opera posthuma Mabillonii tom. 2. pag. 23. MANUTENENS, Protector, defensor, vel vir potens et nobilis. Regula hospit. S. Jac. de Alto passu an. circ. 1240. cap. 67 :

Manutenentes, reges et principes terrarum blasfemantes.

MANUTENENTIA, Auxilium, prsidium, supeti ; si vocis etymon spectes, Manutenentia celerem ac promptam opem significat, citius enim adesse potes ei, quem manu tenes. Charta ann. 1202. apud Stephanot. tom. 1. Antiquit. Occitan. MSS. pag. 331 :

Defensionem et Manutenentiam ego et successores mei exhibebimus et plenarie faciemus.

Alia ann. 1230. tom. 4. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 29 :

Nos Dalphinus Viennensis... notum facimus universis... quod ob reverentiam et amorem, nec non et Manutenentiam Archiepiscopi Ecclesi Lugdunensis nobis promissam.
Charta Reginaldi apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 89 :

Comes Arverni mihi

...

auxilium et Manutenentiam contra G. de Bello-juco fide interposita promisit. Subtrahere Manutenentiam

, apud Scotum. MS. :

Oncques puiz n'en eusmes de vous Maintenement, Ainz nos avez est en tout temps en nuisement.

Vide Manutenere. Manutenentia, ut mox Manutenentio.

Ad Manutenentiam pacis public

, in Charta ann. 1542. apud D. Calmet. tom. 3. Hist. Lotharing. col. 395. Occurrit passim. MANUTENENTIO, a Gall. Manutention. Conservatio, integritas. Charta Eduardi VI. Regis Angl. ann. 1552. apud Rymer. tom. 15. pag. 306 :

In majorem augmentationem et Manutenentionem regalis status coron su, etc.

1. MANUTENERE, Asserere, partes alicujus tueri, Gallis Maintenir. Habetur hc vox in Epistola Eleutherii PP. ad Lucium Regem Britann. ann. 169. conscripta, si genuina est, quod in dubium jure vocatur. Matth. Paris :

Archiepiscopum contra me Manutenere prsumunt.

Charta pacis inter Philippum Franc. et Joannem Angl. Reg. ann. 1200. apud Duchesn. in Norman. :

Et si ideo Comes Flandri... ipsi Regi Franci malum vellet facere, nos non possemus contra dominum Franci juvare vel Manutenere, etc.
Adde Chron. Parm. apud Murator. tom. 9. col. 821. in Statut. Massil. lib. 4. cap. 12. Vide Manutenentia. Occurrit passim. 2. MANUTENERE, Conservare, alere, Gall. Maintenir, entretenir. Statuta reform. S. Claudii ann. 1448 :

Tenetur Cantor Manutenere competenter antiphonaria, legendaria... et etiam ad Manutentionem aliorum librorum.
Hist. MS. Beccens. monast. pag. 378 :

Dedit eidem Ecclesi decimam omnium fructuum de feodo suo de Campanis... ad luminare Ecclesi Manutenendum.

Adde Chartam Philippi V. Reg. Franc. ann. 1318. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 130. 3. MANUTENERE, Subministrare, suppeditare, Gall. Fournir. Inquisit. ann. 1284 :

Pro quo antivagio dominus qui illud accipit, debet eis minatoribus Manutenere nemus ad muniendum foveam, ubicumque nemus valeat reperire, salvis arboribus fructiferis.

Nostri Maintenir une femme dixerunt, pro Commercium libidinis habere cum ea. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 119 :

Munier estoit moult dolent et courrouci contre ledit Brussardin, qui avoit dit plusieurs fois contre vrit qu'il Maintenoit la femme dudit Brussardin.
MANUTENTIA, Protectio, defensio. Charta Beroldi de Saxonia ann. 1020. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 140 :

Recipimus in salva tutela, custodia, Manutentia, et securo guardagio prdictum locum de Tallueris cum omnibus suis bonis et appenditiis. Liberi et exempti erunt et tenebuntur ab omni reedificatione et Manutentione dicti cancelli.

MANUTENTIO, Sumptus, conservatio, Gall. Entretien. Charta ann. 1451. ex Tabular. B. M. de Bono-Nuntio Rotomag. :

Bulla Pauli III. PP. ann. 1537. tom. 4. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 118 :

Magister puerorum, chori pro se et prfatis sex pueris unam prbendam cum dimidia... pro eorum victu, vestitu et Manutentione percipiant.
Vide Manutenere. MANUTENTORES, JC. Anglis Rastallo et Cowello sunt illi, qui vel pecuniis suis, vel alia ope litem alterius judicialem, in qua ipsi justum interesse non habent, promovent, aut fovent. Vide Littletonem sect. 701. et ibi Edw. Cokum. Executores testamentarii sunt in chart. ann. 1494. apud Haltaus. in Glossar. Germ. voce Handhaber, col. 807. MANUTENTORI Litter, quibus ut aliquid in suo statu permaneat mandatur. Instrum. ann. 1473. in Bullario Carmelit. pag. 297 :

Reformatorias, Manutentorias... atque exequutorias litteras decernere et concedere dignaremur.

MANUTENTUM, Est illa pars flagelli, qu tenetur in manu verberatoris. Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120. MANUTERCIUS, Testamenti executor. Charta Goiberti ann. 839. apud Folquinum Levitam Sithiensem lib. 2. pag. 109 :

Anno eodem posthc in mense Novembrio, cum informatus sensisset appropinquare obitus sui diem, descripsit ipse propria manu in tabulis ceratis... qualiter suas res Manutercii sui disponerent.

Vide Manumissor 2. MANUTERE, pro Manutenere, Conservare, Entretenir. Testam. Card. de Talaru ann. 1392. tom. 2. Macer. Insul Barb. pag. 667 :

Ordinavit quod dictus sacrista B. Stephani et successores sui teneantur... Manutere in dicta capella in bono statu, libros, calicem, etc.
Tabularium B. M. de Bono nuntio Rotomag. :

Ita quod prdictum pratum defendere et Manutere ad opus Ecclesi promisi.

MANUTERGILE. Vide Mantum. MANUTERGIUM, Joanni de Janua :

Togillacum qua tergitur manus :

Touaille, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. , Grcis. Gregorius M. in libro Sacrament. :

Subdiaconus cum ordinatur,... de manu Archidiaconi accipiat urceolum cum aquamanili, ac Manutergium.
Histor. Episcoporum Autisiodor. cap. 51. pag. 452 :

Contulit... stolas albas cum Manutergiis, multiplices ac pretiosas.

Adde Ordinem Romanum sub initium. Manutergia ad ostium refectorii. Udalricus lib. 3. Consuetud. Cluniac. cap. 22.

Mutet illa tria Manutergia, qu in claustro jugiter pendent ad tergendas manus

. Historia de Fratribus Conscriptis tom. 2. Antiquitatum Alamannic. Goldasti :

Sed et foris ostium refectorii ejusdem textur Manutergi sunt hinc inde suspens.
Occurrit ibidem mox. Manutergia, Mantile, Gall. Serviette. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus triginta Manutergias, vulgariter vocatas servietas, fili lini.

Manutergius, in veteri Processionali MS. B. M. Deaurat :

Illi qui abluunt pedes et manus pauperum debent dum abluerint tergere cum Manutergio quem portant super collum per modum stol.
Manutergiolum, diminut. a Manutergium. S. Wilhelmi Constit. Hirsaug. lib. 1. cap. 98 :

Tria Manutergiola qu in omni quinta feria mutantur ; minimeque manus ad solida tergunt manutergia fratrum, qu pendent in claustro. Pelvis ad manus lavandum, cum Manutergio.

Manutergium, Sudarium, quo Sacerdos sacra facturus manus extergit. Gilbertus Lunicensis de Usu Ecclesiastico : Manutergia ad involvendos codices. Theodemari Usus Casin. :

Concessum est etiam fratribus nostris habere Manutergia, sive ad tonsur obsequium, sive ad codices, quos ad legendum suscipiunt, involvendos.
1. MANUTERIUM, ut Manutergium. Pontif. MS. Mogunt. fol. 23 :

Episcopus det subdiacono patenam ad tangendum posteaque calicem vacuum cum Manuterio dicens, etc.

Vide Subdiaconus. Occurrit etiam in Testament. ann. 1332. in Guden Syllog. pag. 632. 2. MANUTERIUM, Alia notione, f. Candelabri species ad formam manus, cujusmodi est illud quod Bras vocamus. Chron. Forojul. ad ann. 1298. in Append. ad Monum. eccl. Aquilej. pag. 28. col. 2 :

De Stellis, qu sunt super altare majus projecit (fulgur) ad terram ultra xij. et Manuteria, qu sunt circa altare.
MANUTHIA. Vita S. Euthym. tom. 2. Jan. pag. 324. col. 2 :

Cum nos autem aliquando colligeremus alimentum in solitudine, id vero

erat quod vulgo solet nominari Manuthia, etc.

Vide ibi Editoris notam. MANUTIGIUM, quod Grci vocant, id est, Mollis attrectatio. Clius Aurelian. lib. 1. Tardar. pass. cap. 4 :

Non aliter quam si quispiam turbatos oculos Manutigio, quod Grci vocant, temporaliter fricando relevare videatur.

MANUTIUS, Magnas manus habens. Gloss. Isid. ubi Grvius : Melius in veteri Vocabulario : Manutus, ut a nasus, nasutus, sic a manus, manutus. Manutius est mane ortus. MANUTRADERE, unico verbo, Tradere. Diploma Roberti II. Principis Capu ann. 1128 :

Quinetiam Manutradimus, concedimus, atque confirmamus... omne jus, etc.

MANWERC. Vide Mannwere. MANZA, Italis Juvenca, Gall. Genisse ; Manzo, iisdem, Vitulus anniculus. Chron. Bergom. ad ann. 1406. apud Murator. tom. 16. col. 985 :

Et tibi cum eorum insidiis et aguaytis acceperunt unam quantitatem vaccarum, Manzorum et pecudum, etc.
Ibid. col. 1006 :

Ceperunt super territorio de Sorisole et de Poltranica pecudes circa cccc. et vaccas et Manzas lx. Manzeres dicuntur filii scorti, vel adulterini, vel scelerati.

MANZER, Spurius, nothus, e scorto natus, Hebris ,a quibus Grci apud Gregentium, Theophanem, Cedrenum, etc. Ugutio : Gl. Lat. Gall. Sangerm. : Manzer, fils de putain, ou mauvais, desloial ; et inde Manzerinus, i. adulterinus. Versus, laudati a Dionysio Pontano ad tit. 146. Consuetud. Blesensis :

Manseribus scortum, sed mcha nothis dedit ortum. Ut seges a spica, sic spurius est ab amica : Sunt naturales, qui nobis sunt speciales.
In Deuteron. 23 :

Non ingredietur Manzer, hoc est, de scorto natus, in Ecclesiam Dei.

Grci interpretes, , Arabici Pharuch alzani, id est, pullus meretricis. Vide Joan. Seldenum lib. de Success. Hebror. in bona defunctor. cap. 3. ubi multa de hac voce habet. Fragmenta Capitularium, edita a Steph. Baluzio cap. 4 :

Viles person et infames, histriones scilicet, nugatores, Manzeres, scurr, concubinarii, etc.
Ademarus Cabanensis in Chron. :

Nolentes sibi presse filium scorti, erat enim (Gauzlinus) nobilissimi Francorum Principis filius Manzer.
Idem :

Jordanus quoque Manzer frater defuncti.

Utuntur prterea Sedulius lib. 5. Eadmerus in Histor. Novorum pag. 195. Historia Episcopor. Engolim. cap. 19. Gaufredus Vosiensis lib. 1. cap. 12. Petrus Blesensis Serm. 42. etc. Manzerinus, Papi, Adulterinus. Gaufredus Vosiensis lib. 1. cap. 73 :

Prisci Cnobit religione florentes nos Manzerinos hredes habuere.

Sic etiam videtur legendum, apud Baldricum lib. 4. Histor. Hierosol. :

Hierusalem itaque sic obsessa, filiis suis occludebatur : intus a populis Manzerinis profanabatur.
Editus Codex Mazelinis prfert. Adde Ordericum Vitalem lib. 9. pag. 750. Manzarus, Eadem notione. Fortunatus lib. 5. Poem. 4. de Judis :

Christicol ut cernunt tunc agmina Manzara jungi, etc.

MANZERINA Vascula. Epist. Abbonis ad Gregorium V. PP. :

Direxi etiam duo vascula Manzerina, in quibus anaglipho opere continentur Charitas et Ethica.

Itinerarium Bauldry Abb. Burgoliensis ex Archivis Monast. Fiscamn. :

Mihi dedit Abbas scyphum Manzerinum, quem tota aviditate suscepi... quia et tornum et formam et materiam decentissimam pretendebat.

Vide Mazer. MANZIA. Vide mox Manzius. MANZILE, Mansio seu des cum agri portiuncula, idem quod Mansionile. Vide in hac voce. Charta ann. 1321. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 31 :

Plures alii interrogati per me notarium,... si dicto domino regi erat comodiosum et utile infeudare... piscaria, vocata domini regis de Vauro, cum adhrentibus eisdem nemora de Campo Maurello,... et alia similia Manzilia de Vauro.
MANZIUS, Manzus, Vitulus anniculus ; Acad. Crusc. Manzo, bos. Stat. datiar. Riper. cap. 4. fol. 15. v. :

Ordinatum est quod prdicti beccharii possint et valeant occidere carnes Manziorum et Manziarum, qui et qu teneant dentem vituli.
Stat. Placent. lib. 6. fol. 80. r. : Stat. Montisreg. pag. 293 :

Carnes de vitulo de lacte et de Manzio de dente, pro libra v. den. Carnes Manzi et Manzi de lacte, libra una solvat den. x.
Vide Manza. MANZO, ut Manzer. Vocabul. jur. canon. Martini MS. :

Spurii et Manzones usque ad decimam generationem, secundum legem Moysi, non intrabant ecclesiam. Inter spurios, naturales et nothos et Manzones diversa fit dispensatio.
MANZOLUM, Corium vitulinum. Stat. Placent. lib. 6. fol. 82. v. :

Dict planell, tam de homine quam de domina, habeant corollos de Manzolo vel cordoano.

Vide supra Manzius. MANZUS. Vide supra Manzius. MAO, Fructus species, f. pomum. Charta ann. 1354. inter Stat. Perus. pag. 16 :

Remisit in perpetuum communi, hominibus et universitati dicti loci Perusi omnes decimas et jus decimationis grani, vini, Maonum et omnium aliarum et singularum rerum.
MAP. Vide Mepe. MAPA. Nape d'autel :

Inter candelas, Mapas non honestas et alia brollymenta.

(Chevalier, Visit. episcop. Gratianop. p. 76.) MAPADA. Vide Mappa 4. MAPALIA, Cas rusticorum. Leo Marsicanus in Chron. Casin. lib. 2. cap. 20 :

Ecclesia qudam juxta idem municipium posita ab his qui secum ierant cum aliquot eorumdem rusticorum Mapaliis igne succensa.

Vox Virgilio aliisque Latinis eo intellectu nota ; atque adeo a Glossario amandanda. MAPARIUS, Officium domus regi apud Anglos, cui scilicet incumbebat mappas, canabum, manutergia et similia providere. Naparios itidem appellabant ; sed mappa et nappa tantumdem valebant. Liber niger Scaccarii pag. 343 :

Maparius cibum consuetudinarium homini suo iii. ob. in die, etc.

Vide Mapparius. 1. MAPHORIUM, Muliebre pallium. Vita S. Amphilochio adscripta tom. 2. Junii pag. 954 :

Tum ait spons : tene in hoc Maphorio, donec tibi dicam.

Vide Mafors. 2. MAPHORIUM, Scapulare. Vita S. Dorothei tom. 1. Junii pag. 600 :

Et accingit Maphorium seu scapulare suum, et projicit semetipsum in flumen.

MAPHORS, Velum sericeum, quo altare obvolvebatur. Mirac. S. Gibr. tom. 7. Maii pag. 628. col. 1 :

Spe memoranda comitissa cum suis ad memoriam sancti accessit,... et Maphortem sericum non minimi pretii pro benedictione obtulit, deprecans

quotiescumque Missa ad ejus altare celebraretur, ipsi mens sacrat ob memoriam sui superponeretur.
Vide Mafors. MAPHRIANUS, ex Syriaco Maphriono, idem qui in ecclesia Latina Primas, in Assemanni Bibl. Orient. tom. 2. pag. 215. MAPLETUM. Vide Manupletium. 1. MAPPA. Mapp appellati ludi Circenses, quia cum proxime edendi erant, mappa dimittebatur : cujus ritus originem Neroni adscribit Senator lib. 3. Var. Epist. 51 :

Cum enim prandium protenderet, et celeritatem, ut assolet, avidus spectandi populus flagitaret, ille Mappam, qua tergendis manibus utebatur, jussit abjici per fenestram, ut libertatem daret certaminis postulandi. Hinc tractum est, ut ostensa Mappa, certa videatur esse promissio Circensium futurorum.
At Silvius in Laterculo id Tarquinio Regi adscribit,

qui Rom, dum die Circensium pranderet in Circo, de mensa sua Mappam foras, ut aurigis post prandium currendi signum daret, abjecerat
. Hinc idem Silvius Mappam pro Circensibus ludis usurpavit : 7. Idus Jan.

Prima Consulis Mappa

. Idibus Januarii,

secunda Mappa

. Et 13. Kal. Maias :

Consulis terti Mapp.

Julianus Antecessor Const. 98 :

Secunda autem (processio Consulis) ea, qu Mappa, tertia autem ea, qu Theatroquinegium appellatur.
Infra :

In sexta antea (processione) in Circum procedat, et faciat Mappam.

Tertullianus de Spectaculis cap. 16. ubi de Ludo Circensi :

Non vident missum quod sit. Mappam putant : sed est Diaboli ab alto prcipitati gula.

Sed et has mappas in Diptychis Consulum Bituricensi, Compendiensi, et Leodiensi expressas annotant viri docti. Punicam vocem esse scribit Quinctil. lib. 1. cap. 5. Vide Forcellinum. Nescio porro, an non et velum dicta fuerit mappa, nam ut mappam facere et dare dicebant, ita et velum. Chronicon Alexandrinum pag. 752 :

, , , .
Scio, velis obductos fuisse Circos docuisse Bulingerum lib. 1. de Theatr. cap.

16. Mapparii, qui in Circo mappam demittebant, aut excipiebant, in signum proxime edendorum Circensium : , D. Chrysostomo in orat. de Circo, in Chronico Alexandrino pag. 876. in Glossis Basil. apud Nicetam in Alexio Aug. lib. 3. num. 2. Scylitzen, et alios. 2. MAPPA Mundi, Charta vel mappa explicata, in qua orbis seu mundi descriptio continetur , ut est , in Testamento Theophrasti apud Diogenem Laertium : quarum quidem Tabularum Geographicarum primum auctorem fuisse Anaximandrum, quem subsecuti sunt Hecatus, Democritus, Eudoxus, et alii, tradit Eustathius in Epistola prfixa Notis ad Dionysium Periegetem. Eumenius pro restaurandis Scholis :

Siquidem illic instruend pueriti causa, quo manifestius oculis discerentur, qu difficilius percipiuntur auditu, omnium cum nominibus locorum situs, spatia, intervalla descripta sunt, quidquid ubique fluminum oritur, et conditur, quocunque se littorum sinus flectunt, quo vel ambitu cingit orbem, vel impetu irrumpit Oceanus.
S. Hieron. Epist. 3 :

Sicut ii, qui in brevi tabella terrarum situs pingunt, etc.

Vide Bergerium lib. 3. de Itinerib. Roman. cap. 7. num. 1. 2. Papias : Mapa, togilla, mapa etiam dicitur pictura, vel forma ludorum, unde dicitur Mapa mundi. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mapa mundi, mapemunde ; et dicitur a mapa, nappe ou picture, ou forme de jeus. Rathbertus de Casibus S. Galli cap. 10 :

Inter hos (libros) etiam unam Mappam mundi subtili opere patravit, quam inter hos quoque libros connumeravit.
Gervasius Tilleberiensis lib. 2. Otior. Imperial. :

Considerantes, quod ipsa pictorum varietas mendaces efficit de locorum varietate picturas, quas Mappam mundi vulgus nominat.

Vide Annal. Colmarienses ann. 1265. et Joan. Villaneum lib. 1. cap. 89. 3. MAPPA, Mappula, Umbraculum, quod defertur supra Episcopi caput, dum procedit ad altare, sacra facturus, seu stationes facit, diversis imaginibus adornatum, quatuorque baculis innixum, quod a quatuor ministris tenetur, qui inde Mappularii appellantur. Ita Durandus lib. 4. Ration. cap. 6. num. 11. 4. MAPPA, vox Agrimensorum. Apud Auctores de Limitib. pag. 270 :

Ratio limitum regundorum hc est : auctores Theodosius et Neuterius de terminis et lineis exposuerunt, 304. jugi agrimensoris qui Mappa, quas lineas habuerint, observetur.
Pag. 273 :

Terminus si scriptus fuerit, et punctos habuerit litteris Grcis, sequeris cursum ejus a Sion, hoc est, ab Oriente, per litteras Grcas de Mappa, hoc est, Pentagonum, quod interpretantur cubitos quinque.
Denique pag. 319 :

In Mappa Albanensium inveniuntur hc, Ager Heclanensis, ager Benusinus, etc. De Mappis linteis,

quarum in leg. 1. Cod. Th. de Alim. (11, 27.) mentio est, in quibus scribebatur, hc intelligenda censet Jacobus Gothofredus. Hinc forte Mappa, Mapada, Mappada, Mappaticus, pro modo agri. Mapada. Tabularium S. Remigii Remensis :

Sunt ibi aspicientes inter majores et minores campi 46. continentes Map. 100. ubi seminari possunt de frumento modii 34. etc.
Occurrit ibi pluries cum duplici pp. Ibidem :

In Lurba habet mansum dominicatum, casam, horreum, puteum, de terra arabili Mapp. 108. possunt ibi seminari inter ambas sationes, de anno modii 120.
Mappada. Idem Tabular. :

Arat Mappadam et corvadam, ut supra.

Mappaticus, Eadem notione. Charta Caroli C. in Hist. S. Marculfi Corbiniacensis, et apud Marlotum in Metropoli Remensi lib. 4. cap. 7 :

De terra vero indominicata ad summum Tilidum Mappaticos quatuor.

Mappagium. Tabularium S. Remigii Remensis : Ibidem :

Septem mod. aven de Mappagio et tres mod. de siligine. Medio Martio 5. sol. de cap. de Mappagio 12. mod. et dimid. de siligine, de avena 26. mod.

5. MAPPA, Ornamentum equi. Sic vocantur strata candida, quibus cooperiuntur equi Cardinalium, cum solemni pompa procedunt. Vide infra Mappula. 6. MAPPA, Vestis species videtur ad usum virorum. Vide in Mappula. Charta ann. 1242. ex Chartul. S. Petri Insul. sign. Decanus ch. 123 :

Hellinum una Mappa, Peronam una juppa pro su voluntatis arbitrio sine causa rationabili spoliavit. Mappe
nostris a Mappa, pro Nappe in Lit. remiss. ann. 1454. ex Reg. 182. Chartoph. reg. ch. 130. Vide Toacula. MAPPAMPARIUS, Qui mappam lavaturo parat et porrigit. Chron. Lemov. MS. :

Floruit per idem tempus in aula regis Guntramni adolescens strenuus, nomine Austregisilus, Mappamparius regis, qui pro sua honestate et sanctitate postea Bituricensis archiepiscopus consecratus est.
Vide Mapparius.

MAPPADA, Mappagium. Vide Mappa 4. MAPPALE, f. Vexillum ; est enim veluti qudam major mappa. Gesta Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 149 :

Nam quid de turbinibus, quid de ventorum rabie dicam ? Illis grassantibus, nec tentorium stabat, nec Mappale, vix palatium seu turris.
Mappale Opus. Monasticum Anglic. tom. 3. pag. 330 :

Item casula de opere Mappali,

quo scilicet mapp fieri solent. MAPPARII. Vide Mappa 1. MAPPARIUS, Qui mappam lavaturo porrigit. Patriarchium Bituricense cap. 30 :

Erat (Austregisilus) Regi gratissimus... in tantum, ut linteum, quo Rex lotis manibus tergere solebat, ipse proferret et ob hoc Mapparius vocaretur.

Vide Aimoin. lib. 4. Histor. Franc. cap. 2. et Maparius. MAPPELLA. Vide Mappula. MAPPULA, Parvula mappa, qua nasum tergimus, sudarium, Gallis Mouchoir. Kero Monachus :

Mappula, Duvahila,

id est, togilla ; nostris, Touaille. Alcuinus de Officiis Eccles. cap. 39 :

Mappula, qu in sinistra parte gestatur, qua pituitam oculorum detergimus, dicitur et manipulus.

Occurrit hac notione in Regulis S. Benedicti cap. 55. et S. Fructuosi cap. 4. apud Ardonem in Vita S. Benedicti Abbatis Anianensis n. 35. Victorem PP. lib. 3. Dial. in Chronico Farfensis Monast. pag. 661. etc. Apud S. Gregorium lib. 2. Dial. cap. 19. Mappulas Zacharias vertit. Est vero apud Germanum Patr. CP. in Theoria Eccl. ,

linteum de zona pendens ad tergendas manus

. Mappula, Mantile. Charta Almeradi Reiensis Episc. tom. 1. Gall. Christ. inter Instrum. pag. 82 :

Accepi ab eis pretium libras iv. denariorum novemque modios frumenti ac vini, Mappulam valde bonam ac scyphos ad aquam in manibus fundendam adeo optimos.
Ubi perperam editum :

Novemque modios frumenti, ac vini Mappulam valde bonam,

ac si esset certa vini mensura. Mappula, interdum idem quod Mappa. Constitutio Ansegisi Abb. in Chron. Fontanell. tom. 3. Spicil. Acher. pag. 245 :

De Gera camsiles iii. ad Mappulas faciendas longitudines ulnarum xiii. latitudinem trium.
Mappula, aliud videtur apud Isidorum in Regula cap. 13 :

Monachi in Monasteriis palliis semper utantur,.... sane si quis pallium non habet, humeris Mappulam superponat.

Erat, ni fallor, vestis genus, qua utebantur in itinere monachi. Vita S. Benedicti Anian. num. 49. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 211 :

Ex quibus (schedulis) adsuetus aliquoties serenissimus Imperator Mapulam manicasque ejus palpans reperiebat, repertasque legebat.
Mappulas fuisse propria Clericorum Romanorum ornamenta, adeo ut aliis non nisi ex privilegio uti fas esset, scribit Gregorius M. in processionibus scilicet publicis cum ipso summo Pontifice, lib. 2. Ind. 11. Epist. 54. ad Joannem Ravennatem Episcopum :

Illud autem, quod pro utendis a Clero vestro Mappulis scripsistis, a nostris est Clericis fortiter obviatum, dicentibus nulli hoc unquam alii cuilibet Ecclesi concessum fuisse,... sed nos servantes honorem fraternitatis tu, licet contra voluntatem antedicti Cleri nostri, tamen primis Diaconibus vestris, quos nobis quidem testificati sunt etiam ante eis usos fuisse, in obsequio duntaxat tuo Mappulis uti permittimus ; alio autem tempore, vel alias personas hoc agere vehementissime prohibemus.
Epistola vero sequens, qu est Joannis Ravennatis Episcopi, satis indicat in processionibus iis potissimum Clericos usos, qu vel cum summo Pontifice, vel in ejus obsequium aut ejus Apocrisiarii fiebant :

Quia quoties ad Episcopatus ordinationem, seu Responsi, Sacerdotes vel Levit Ravennatis Ecclesi Romam venerunt, omnes in oculis decessorum vestrorum cum Mappulis sine aliqua reprehensione procedebant : quare etiam eo tempore, quo istic a prdecessore vestro peccator ordinatus sum, cuncti Presbyteri et Diaconi mei in obsequium Domini Pap mecum procedentes usi sunt.
Agnellus in eodem Johanne apud Murator. tom. 2. pag. 127 :

Sanctissimus tamen Pontifex concessit, ut Ravennatis Episcopi diaconi Mappulis uterentur, quando cum Episcopo procedebant, et ejus obsequii gratia, non alias.
Clericos autem Mappulatos et Planetatos, cum summo Pontifice ad stationes processisse testatur Joannes Diacon. lib. 2. Vit S. Gregorii M. cap. 43 :

Cumque magi ex planetatorum Mappulatorumque processionibus magnum Pontificem cognovissent, etc.

Verum hisce locis mappas non esse manipulos, sed candida equorum strata

conjicit Laurentius Lantmeterus lib. 1. de Veste Clericor. cap. 18. quod sane firmare videtur Anastasius in Constantino PP. :

Pontifex autem et ejus primates cum scllaribus Imperialibus, sellis, et frenis inauratis, simul et Mappulis ingressi sunt civitatem

(CP.) Vide qu supra annotamus de Mappulis, seu umbraculis summi Pontificis. Quodnam fuerit clericis Romanis ornamenti genus indicat Cerem. Rom. MS. fol. 48 :

Promoti clerici seculares statim, ut diximus, utuntur rocheto et capello, ab extra panno nigro, ab intus serico viridi cooperto, cum cordulis et Mapulis viridibus.
Ibid. fol. 51 :

Pileum ab extra nigro panno, ab intus serico cum cordulis et Mappulis clestis coloris.

Neque id Clericis qui cum Romano Pontifice procederent proprium fuit, ut in processionibus equos vestirent candidis stratis ; hunc quippe morem a Militibus accepisse videntur, qui ejusmodi ornamentis in solemnioribus pompis, puta in tornamentis, uti consueverant. MS. :

Et sont bien covert lor cheval De covertures de cendal, Li uns est tresqu'a terre blans, Li autres plus vermeil que sang.

Mappella, id est, parva mappa. Durandus lib. 3. Ration. cap. 6. num. 3. Mappula, apud Scriptores Ecclesiasticos est sudarium, quod in sinistro brachio Sacerdos defert, quod interdum Manipulus et Phano dicitur. Alcuinus loco citato :

Mappula, qu in sinistra parte gestatur..... dicitur et manipulus.

Honorius Augustod. lib. 1. cap. 208 :

Ad extremum Sacerdos fanonem in sinistrum brachium ponit, qui et Mappula et sudarium vocatur, per quod olim sudor et narium sordes extergebantur.
Ordo Romanus : Infra :

Subdiaconus regionarius porrigit ei (Pap) Mappulam. Subdiaconis vero sibi congru vestes (prbend) qu apud quosdam Subdiaconales nominantur, et Mappul in sinistra manu ferend.
S. Wilhelmi Constitut. Hirsaug. lib. 1. cap. 19 :

Pro signo fanonis vel Mappul, manicam sinistram sub brachio comprehensam parum deorsum trahe.

Vide prterea Stephanum Eduens. lib. de Sacramento altaris cap. 10. Rabanum

lib. 1. de Institut. Cleric. cap. 18. Missam ab Illyrico editam et Menardum ad librum Sacrament. Gregorii pag. 282. Glossar. med. Grcit. voc. col. 1643. et col. 348. MAQUERELLA, a Gall. Maquerelle, Lena. Vide mox Maquerellus. Regest. 80. Tabularii Regii ann. 1350. Ch. 115 :

In domo cujusdam Maquerell public in villa Valentianis, etc. Millia Maquerellorum debent Episcopo et Comiti iiii. den.
Compotus Baillivorum Franci ann. 1295 :

MAQUERELLUS, Piscis species nota, vulgo Maquereau. Codex MS. redituum Episcopat. Autissiodor. ann. circ. 1290 :

Compotus Henrici Monachi de Expletis... Maritima Picardi et aliis, de Wada capta super Anglicos, de blado capto super eos... de Maquerellis super eos captis. Maquereaux

nostris dicuntur lenones, Maquerelles, meretricum conciliatrices, in Consuet. Baionensi tit. 25. art. 3. Unde Maquerelerie, Lenocinium, in Stat. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 441. art. 3. Qua vero pna hujus farin mulieres olim afficiebantur, docent Lit. remiss. ann. 1357. in Reg. 89. Chartoph. reg. ch. 188 :

Fuit impositum eidem Ysabelli quod dictam filiam vendiderat dicto canonico, fuitque propter hoc....... dicta Ysabellis in scala posita, et ibidem taliter martirizata et combusta cum uno tortissio ardenti, et exinde de dicta terra bannita. Quicumque cibariam suam ad mercatum detulerit, et Maquilas Regis furatus fuerit, reddat eas in duplum,

MAQUILA, vox Hispanica, Molitura. Gallice Mouture. Concil. Legion. ann. 1012. inter Hispan. tom. 3. pag. 192 :

hoc est, qui Regem jure suo, prstatione nimirum solita, fraudaverit, etc. 1. MAR, pro mas, Masculus, in Foris Aragon. lib. 3. de Lege Aquilia. 2. MAR, Syriace, Dominus meus, ut post Assemannum observant docti Hagiographi tom. 4. Jul. pag. 263. col. 1. Mar, pro Gallico Mal, spius in Poem. Garini :

Mar le penserent, par le cors S. Denys.

1. MARA, Palus, lacus, stagnum. Anglo-Saxonib. Mere, Kiliano, Maer, Maere, Gall. Mare. Charta ann. 1181. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 134 :

Et omnes Mar qu sunt in marisco, et campus Trossebof quem dedit Rollandus Archiepiscopus Garino Trossebof joculatori quamdiu viveret, sunt de dominico Archiepiscopi.
Villelmus Gemetic. lib. 2. cap. 20 :

Sedens super lacum, quem usu quotidiano loquendi Maram vocamus.

Willelm. Britto in Philipp. lib. 5. pag. 146 :

..... Lexovea fontis egena, Qu pro fonte Maras gaudet potare lutosas.
Histor. fundationis Abbati Rames. in Anglia :

Ambitur prterea idem locus paludibus anguillosis, Maris late patentibus, et stagnis multimodi generis piscium et avium natatilium nutritivis : de quibus Maris una est Ramesmere, de nomine insul dicta, qu cteras adjacentes aquas pulcritudine et fertilitate superexcellens, etc.

Non desunt, qui opinantur, effictum vocabulum a Lat. Mare, quod Isidoro teste, aquarum generalem collectionem significat. Alii ab deducunt, qu vox aquductum sonat, sive sulcum in prato, per quem aqua ducitur irrigand terr gratia. 2. MARA, Dolor gravis. Carmen de varia fortuna Ernesti Bavari Ducis lib. 6. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 352 :

..... Plangentes corpora luctu Multimodo, dum comparuit tot millia strato Rege, sub hospitibus Mara cecidere verendis.
Vide Marancia. 3. MARA, La capa, in Glossar. Lat. Ital. MS. MARABOTINUS,

Maurabotinus, Marmotinus, Marbotinus, Morabotinus

. Hc omnia idem sonant, sed Marabotinus crebrius occurrit apud Scriptores, Matthum Paris ann. 1176. Radulphum de Diceto pag. 598. Doubletum in Hist. S. Dionysii pag. 891. Guichenonum in Bibl. Seb. Cent. 2. cap. 51. Gariellum in Episcop. Magalon. pag. 279. et alios. Sic autem indigitantur monet qudam Hispanic, aure prsertim. Marabetinus, in Charta Ramiri Sancii Regis Navarr, apud Jos. Moret. Antiq. Navar. pag. 630. Marabitinus. Charta Alphonsi Reg. Lusitan. ra 1142. ex Tabular. Claravall. :

Tribuant in modum feudi et vassalitii quinquaginta Marabitinos auri probati.

Marabocinus. Limborch. lib. Sent. Inquis. Tolos. ad ann. 1306. pag. 68 :

Item custodivit per 15. dies 60. Marabocinos auri et 3. denarios aureos.
Marabutinus, in Charta Hugonis Archiepiscopi Genuensis ann. 1184. apud Ughellum. Marabuntinus, apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. MSS. :

In episcopatu Portuensi, Petrus Later ij. Marabuntinos pro castro Chere.

Marabutinus Anfusinus, in Charta ann. 1247. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital.

med. vi col. 785. Alia Jac. reg. Aragon. ann. 1229. ex Bibl. reg. cot. 16 :

Quicumque autem tenori hujus nostri privilegii temptaverit in aliquo contraire, iram nostram et indignationem et pnam mille Morabatinorum Alfussinorum se noverit absque remedio incursurum.
Marbotinus. Charta Guillelmi de Novelliano Militis ann. 1270 :

Debet Domino Duci (Aquitani) unum Marbotinum sporl in mutatione Domini.

Consuetud. Tolos part. 2. Rubr. de Donation. :

Oboli, seu Marbotini aurei.

Adde Monasticum Anglic. tom. 3. pag. 312. Litter Philippi VI. Reg. Franc. ann. 1336. pro Priore S. Gemmi in Xantonibus, ex Regest. Parlamenti :

Et pour cause de notre souverainet et ressort toutefois et quantes que au dit lieu a mutation de Prieur, et nouvelle institution d'icelui l'on nous rend et paye un Marbotin d'or.
Comput. MS. ann. 1268. ex Bibl. reg. :

Derechief pour la meson la fame feu Guilliaume de Faie, bourjois de la Rochelle,.... un Marbotin chascun an.

Marabatinus auri boni, in Charta Hispanica, apud Malbrancum lib. 11. de Morin. cap. 52. Morabatinus, in Bulla Paschalis PP. apud Diago lib. 2. de Comitib. Barcin. cap. 95. et in Charta ann. 1190. in Append. Marc Hisp. col. 1381. Marapetinus, in Testam. Sancii ann. 1211. tom. 1. SS. Maii pag. 763 :

Et hereditatem de Sena qu fuit matris su, quadraginta mille Marapetinos et ducentas marchas argenti.

Marmotinus Aureus, apud Plantavitium in Histor. Episc. Lodovens. pag. 103. 257. et 306. et Albertum Argentin. in Chron. 1289. Morbotinus, apud Rodericum Tolet. in Hist. Arab. cap. 20. Morabedis, in Charta Alfonsi I. r 1157. pro Csaraugust. apud Mich. de Molino in Repertorio pag. 265. col. 3. Morabetinus. Charta ann. 1134. tom. 1. Gall. Christ. inter Instr. pag. 46 :

Debent reddere per unumquemque annum clericis B. Antonini, prsentibus et futuris, in die festivitatis ejus, unum Morabetinum quinque solidos bene valentem.

Occurrit prterea in Statutis Synodalibus Arnaldi Episc. Valentini inter Conc. Hispan. tom. 3. pag. 519. Morapetinus, in Charta Ermengaudi tom. 3. Concil. Hispan. pag. 374 :

Dono etiam ad operam Beat Mari centum Morapetinos.

Concil. Hispal. ann. 1512. ibid. tom. 4. pag. 6 :

Si vero fuerint laici, et permanserint in excommunicatione per medium

annum, deinceps incurrant pro quolibet mense in pnam centum Morapetinorum pro ecclesia.

Maurabotinus, in Fdere, quod sancitum est Bayon mense Aprili ann. 1290. inter Franci et Castell Reges :

Cterum cum prfata Blancha se restitui peteret ad perceptionem 24. Maurabotinorum de bona moneta, videlicet veterum Burgalensium, pro dotalitio suo, valentium annuatim 7. millia librarum 160. librarum Turon. Nigrorum, ut dicebat, et sibi satisfieri in eadem moneta de proventibus 14. annorum transactorum, postquam ipsa exivit de Castella gente nostra, satisfactionem omnium prdictorum, deducto eo, quod solutum erat exinde ad monetam, qu de Guerra dicitur, offerentur, et dicente nos ad prstationem alterius monet non teneri. Tandem, etc.
Morabotinus. Exstat Charta Alfonsi Regis Castell, data Segovi 21. Sept. 1258. in Regesto Feodorum Ducatus Burgundi, parte 2. fol. 90. qua Hugoni Duci Burgundi concedit

decem millia Morabotinorum computatis 15. solidis Pipionum pro Morabotino, in feudum, et nomine feudi, dandos et solvendos annuatim eidem Duci et successoribus suis, vel eorum nuntio, in festo Nativitatis M. V. mense Septembri, in Regno Castell, vel Imperio, in reditibus usque ad eandem quantitatem, et de prdicto feudo dictum Ducem solenniter investivit cum virga, quam in manu tenebat
. Sic etiam scribitur apud Bromptonum in Henrico II. pag. 1125. Morabotini boni in auro curribiles Alfussini recti, in Charta Majoricensi ann. 1280. semel ac iterum. In alia 1282 :

Morabotini boni Alfonsini auri fini et ponderis recti.

Occurrit pluries in Chartis Aragon. Marabatini, passim in Chartis Lusitanicis apud Rodericum da Cunha, in Hist. Episcop. Portensium, in Lusitania. In Libello Catalonico MS. de Batallia facienda, dicuntur 200. unci conficere 400. Morabotinos :

Per 200. unces d'or de Valentia, qui son 400. Morabotins.

Charta Petri Regis Aragon. in Curia Generali Catalani ann. 1351 :

Morabotinus, de quo in Usaticis mentio fit, valet 4. solidos monet Barcinonensis de terno. Morabati,

in Chr. Petri IV. Reg. Arag. lib. 4. cap. 8. Morobatinus, in Testam. Raym. Berengarii Comit. Barcinon. ann. 1131. Append. Marc Hisp. col. 1273. et in Testam. Peronell Reg. Aragon. ann. 1152. ibid. col. 1314. Morabotinorum usus obtinuit etiam in Occitania, quem a Wisigothis, cum hujus provinci domini essent, inductum existimo. Charta Jacobi Reg. Aragon. ann.

1231. ex lib. Talamus Montispessul. fol. 32 :

Nos Jacobus...... concedimus vobis Montispessulanis fidelibus nostris stagna et maria.... Vos autem et successores vestri dabitis nobis, videlicet nostro bajulo Montispessul. annuatim in festo Natalis Domini unum Morabotinum censualem.

Qusitum a viris doctis, unde enat h voces ; in qua disquisitione aiunt Bochartum, virum in Hebracis et aliis Orientalibus linguis oculatissimum, cum in Cadomensi virorum litteratorum consessu acrius insisteret, apoplexia correptum haud multo post expirasse. Uni porro ex iis, qui super hac controversia per litteras sententiam meam expetierat, rescripseram, videri mihi Marabotinos appellatos primum nummos aureos Maurorum Hispanicorum, qui iis fusis subinde ac deletis in Hispanorum potestatem venerant, quasi Marranorum spolia : nam Botino, Hispanis idem est quod nostris Butin : Marranos vero Mauros Hispanicos appellatos suo loco docemus. At Mariani lib. de Ponder. et mensur. cap. 23. Marevedinos monetam fuisse Regum Gothicorum Hispanicorum existimat, ac proinde multo ante Maurorum in Hispanias irruptionem cognitam, quod ex solo nummorum Gothicorum pondere elicit. Ut sese res habeat, e monet, qu Maravedini Hispanis dicuntur, ab eodem fonte nomen ducunt : qui enim prius Marabotini, postea Maravedini dicti : de quorum aureorum pretio et pondere multa commentantur Antonius Nebrissensis in Repetitionibus, Didacus Covarruvias in veterum Collatione numismatum cap. 5. et Jo. Mariana de Ponderib. et Mensur. cap. 22. 23. Inde id nominis inditum quibusdam minutioribus monetis reis : qua tamen in parte, ait idem Covarruvias cap. 1. Maravedinus non tam est nummus, quam nummorum numerus, qui constat ex duabus Blancis, aut Coronatis sex, vel denariolis decem. Vide L. le Blanc Tract. de Monet. pag. 165. MARACH, March, Equus. Lex Aleman. tit. 69. 2 :

Si ille talem equum involaverit, quem Alemanni Marach vocant.

Tit. 70. 2 :

Si quis equo, quem Alemanni Marach dicunt, oculum excusserit.

Lex Bajwar. tit. 13. cap. 10. 1 : Editio Heroldi tit. 7. 1 :

Si equus est, quem Marach dicimus. Si equus est, quod March dicimus.
At in Lege Aleman. habet utrobique Marach. Vetus est autem vox Gallica, siquidem Pausanias in Phocicis pag. 335. apud Gallos esse auctor est, unde equestris pugn quamdam institutionem vocabant. Sed et etiamnum Armorici nostri,

penes quos, ut et apud Guallenses Anglos, veteris Gallici idiomatis reliquias permanere aiunt, equum Marach vel March dicunt, marcheguez, equitare. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 844. voce Marah. MARACHFALLI. Vide Marchfalli. MARACIO, Vasa qucumque et alia utensilia qu sali conficiendo inserviunt. Charta ann. circ. 917. apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Pictav. MSS. pag. 339 :

Sunt plus minus de terra ad areas componendas c. excepto Maracione, a die prsente ipsa terra superius nominata ad ipsum locum vel ad Abbatem Rotardum necnon et ad monacos ipsius loci eam trado adque transfundo cum sua ministeria omnia vel Maracione ad abendum, etc.
Alia ibid. cap. 401 :

Areas triginta septem qui fuerunt Geraldo cum omni ministeria et Maracione qu ad illas areas pertinent.
Charta ann. 6. Lotharii Reg. ibid. pag. 403 :

Sunt areas triginta cum sua misteria vel Maracione, a die presente ego vobis trado, vendo.
Alia ann. 11. Ugonis Reg. ibid. pag. 403 :

Sunt plus minus de terra ad areas componendas sexaginta excepto Maracione et omnia misteria.

Observandum iis omnibus locis de salinis sermonem fieri. MARAGDENIS, f. pro Smaragdus. Litter ann. 1261. apud Rymer. tom. 1. pag. 730 :

Item duos baculos continentes sexaginta sex anulos cum Maragdenibus, etc.
1. MARAGIUM, Palus, ex Gallico Marais. Charta ann. 1246. ex Tabular. Fossatensi fol. 39 :

Et dimidium arpennum in Maragio, quod fuit patris sui ad 3. denarios de censu.

Vide Mara 1. Hinc forte Gent Marage appellatur natio, qu in paludosis locis habitabat, in Poem. Alex. MS. part. 1 :

La furent assembl icele gent Marage.

2. MARAGIUM, Materia lignea, materiatio, idem quod Marcementum. Charta ann. 1208. ex Chartul. Longivadi :

Sciendum est quod Maragium illud, quod in finagio Ulmaii capi non poterit, in nemoribus Longivadi capietur ; et cust et gravamina in commune solventur.
Vide in Materia. MARAGMA. Constitut. Frederici Reg. Sicil. cap. 116 :

Item quod procurent immunditias terrarum, Maragmatum et vinatium deferri, et ejici extra civitatem prdictam, ut est hactenus consuetum. Si quis hominem liberum de caballo in terram per quodlibet ingenium iniquo animo jactaverit, etc.

MARAHWORFI. In Edicto Rotharis Reg. Longob. Titulus 11. cap. 32. inscribitur Marahworfi. Mox sequitur :

Ubi Marah est equus worfin vero dejicere : qu vox aliis ejusmodi adjungi solet, ut wegworfin, rapoworfin, etc. Vide Merworphin. MARALLUS, Maralus. Vide Merallus. MARAN-ATHA, Voces Syriac, qu Dominus venit significant. Imprecationis genus quod in chartarum infractores intentari solitum erat. Charta S. Amandi Tungrens. Episc. apud Mirum tom. 1. pag. 8 :

Si quis vero contradicere voluerit... sit anathema Maranatha, quod est perditio in adventu Domini nostri Jesu Christi.
Charta Guillelmi Alpherici pro Hospital. Hierosol. :

Si aliquis de heredibus nostris venerit et aliquid de dono suprascripto disrumpere voluerit, sit particeps cum Juda traditore in inferno et anathema Maranatha.
Concil. Toletan. III. inter Hisp. tom. 2. pag. 342 :

Cui hc fides non placet aut non placuerit, sit anathema, Maranatha in adventum Domini nostri Jesu Christi.

Adde Bullam Alexandri II. PP. tom. 4. Annal. Bened. pag. 755. Append. Marc Hispan. col. 970. 997. 1065. Hist. Lothar. D. Calmeti tom. 1. col. 262. 340. etc. Vide Lex. Martinii et infra Marani. MARANCIA, Dolor, qui concipitur ex aliquo damno, vox a Marrire, et Marritio deducta : unde postmodum traducta ad ipsas mulctas aut pnas, qu pr levioribus delictis, vel pro defectibus seu absentia irrogatur : nostris vulgo Marance. Charta ann. 1245. in Histor. Episcoporum Silvanect. pag. 454 :

Si pna pecuniaria, qu pro defectibus seu Maranciis, qu in Ecclesia nostra statuta est, voluerit se liberare.
Consuetudines Ecclesi Rotomagensis :

Post hc solent recitari Maranci, et offens diei, et horarum prcedentium, et ibi puniri.
Charta ann. 1247. in Histor. Monast. S. Mari Suession. pag. 459 :

Si infra primam Collectam venerint, Maranciam non facient.

Infra :

Qui vero Maranciam in officio majoris Miss fecerit, duos denarios nigrorum de propria bursa persolvet.
Rursum :

Et nihilominus persolvet Diaconus Maranciam.

Ibidem :

In majori Missa pna 2. denariorum incurrente contra eum, qui Maranciam fecerit convertendorum.
Statuta Capituli Suession. cap. 28 :

S'ils font Marance, seront mulctez par l'advis du Chapitre.

Statuta pro Ecclesia Abbavillensi ann. 1208. in Tabular. Episcopat. Ambian. fol. 31 :

Qui Maranchiam Miss fecerit, de pna 6. denarios solvat. Qui vero Maranchiam Evangelii vel Epistol fecit 4. denar.

Adde fol. 134. et aliud Tabul. ejusd. Episc. fol. 40. v. Instrum. ann. 1423. e Tabul. Audomar. :

Item super articulo de Maranciis super quo D. Nicolaus le Bos vicarius Marancias commisisse dicebatur in officio suo, etc.
Statuta Capituli Tullens. ann. 1497. cap. 7 :

Et si qui percipiantur in navi deambulare, puniuntur Marancia. Se par ta deserte as Maranche, Souffrir le dois en patianche.
Alibi :

Autissiodorenses dicunt, Punir de marance, vel Marancer quelqu'un. Caton en Roman MS. :

Il trouvera sans doutanche Mainte cose qui fait Maranche.

MARANGO, et Marangonus, Ital. Marangone, Faber tignarius, Gall. Charpentier. Sanutus lib. 2. part. 4. cap. 15 :

Habendo etiam scribas, quos in exercitu esse decet ad scribenda et distribuenda victualia... atque Marangones lignaminis in magno numero.
Cap. 20 :

Expedit quod in qualibet prdictarum galearum foret semper unus Marangonus, et unus similiter calefatus.
Et infra :

In hominibus galearum, quibus stipendia erogari debent, recensentur Marangoni. Antonio fabro lignaminis, seu Marangono.... pro parte ejus solutionis conductionis certarum trabium.

(Mandat. Camer. Apostol. Arch. Vatic. an. 1460-62. f. 215.) MARANHATA, ut Maranatha, in Charta ann. 955. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 97.

MARANI, apud Hispanos Mauri appellari solent : de qua voce ita Joannes Mariana lib. 7. de Rebus Hispan. ubi de donatione Aurelii Regis Galleci in Hispanica r 813. facta Monasterio : Est, inquit, ad memoriam insignis iis in litteris contenta execratio, qua ejus donationis violator jubetur esse Anathema Marrano et excommunicatus. Unde intelligitur, Marani, vocem vulgarem non a Mauris, quasi Mauriani, ut quidam suspicantur, factam in Italia Friderici nobarbi tempore cum Mauri plurimi fidem Christo datam in baptismo passim ejurata, quam susceperant religione, violarent ; sed potius ex Syriaca voce Maranatha deductam, qua anathematis ignominia, execratioque in divinis litteris continetur. At secus sentit Scaliger de Emendatione temporum lib. 6. pag. 625. In verbis, inquit, Geographi Arabis fit mentio factionis Maravanjun. Sciant igitur studiosi, Abaz fuisse patruum Muhammedis, atque ejus progeniem et gentem dictam fuisse, dicique adhuc Abazium. Ad eos jus Chalifatus pertinebat, utpote qui propius sanguine Muhammedem attingerent. Sed Marawan quidam primus Chalifatum ab illa gente ad suos, qui Maravanum dicti sunt, transtulit per tyrannidem, eoque nomine omnibus Muhammedanis in odio est nomen Marawanin ad hanc usque diem. Vide Marrones. Steph. de Infestura MS. ubi de Innoc. VIII. PP. :

Innocentius traxit unam bullam contra quosdam Hispanos, Judos vel hreticos, vulgariter dictos Marani lingua Hispana.

Inde est, ut videtur, quod Itali proditores per antonomasiam Maranos vocant. Annal. Csenat. ad ann. 1304. apud Murator. tom. 14. col. 1125 :

Et die eadem fecit prdictos captos ligatos ducere, et contra castrum furcas figere, attestans eis, si non facerent, quod fratres qui erant intus, parerent mandatis Communis, poneret eos in furcis prdictis, in quibus Pater, qui morabatur in castro, cum Maranis vel proditoribus aliis, impendere eos videbat.

MARANTIA, pro Marancia, apud Johan. Abrinc. de Offic. eccles. pag. 100. edit. 1679. MARANUS, Ital. Marana, Navigii species. Raphanus de Caresinis in Chron. MS. ann. 1079 :

Passus S. Clementis et S. Spiritus Maranis et aliis navigiis obstrusus.

Occurrit in Histor. Obsid. Jadrensis ann. 1345. lib. 1. cap. 35. lib. 2. cap. 11. Sic forte appellata quod Maranorum, seu Hispanorum primitus esset. MARAPETINUS. Vide Marabotinus. MARASCACHIA, Jus quod marescallo competit. Vide in Marescalcus. Chartul. S. Joan. Laudun. ch. 63 :

Causa qu inter ecclesiam S. Johannis Laudunensis et Hermundum super Marascachia vertebatur.... Nichilominus abbas ei concessit prbendam

unam ad equum suum singulis diebus, cum ferro et clavo et coria equorum, qui de setta sua morientur.

MARASCALCUS, Marascalia. Vide Marescalcus. MARASCAUSIA, Locus palustris, pascendis pecoribus aptus. Charta apud Lobinell. tom. 2. Histor. Britan. pag. 168 :

Concessit Frioldus Vicecomes ut in Marascausia xii. boves et equos et porcos nostros semper haberemus. Hii, qui sicca et calida sunt natura, in febres hecticas et Marasmodes infirmitates incidant necesse est.

MARASMODES, Ex gritudine senectus, in Gloss. ad Alex. Iatrosoph. MS. lib. 2. Passion. cap. 38 :

Vide Marasmus. MARASMUS, , Tabes, marcor, a Grco , Tabefacio, macero. Apud Medicos specialiter Marasmus est corruptio viventis corporis, qu fit ob siccitatem. Ita Martinius. MARATHUS, Thomas Eliensis Monachus in Vita S. Ethildrit cap. 77 :

Accipientes sacculos Marathi, unde fuerat compta totius superficies pavimenti, etc.
Melius apud Bolland. tom. 4. Junii pag. 521 :

Accipientes surculos Marathi, unde fuerat cooperta totius, etc.

Ubi viri docti Marathum herb speciem esse scribunt. Fniculum nempe, Gall. Fenoil, cujus mentio fit apud Auctorem de Medicamine faciei inter Ovidii opera :

Profuit et Marathos hene olentibus addere myrrhis ; Quinque trahant Marathi scrupula, myrrha novem.
MARATORI Big. Lambertus Ardensis :

Rustici cum bigis Maratoriis et carris funariis (forte fimariis) calculos trahentes.
Rectius apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 600 :

Rustici cum bigis Marlatoriis et curtis (l. curris) fimariis.

Est autem Marlatoria biga, currus species, quo in agris marga stercorandis utuntur agricol. MARATRUM, Feniculus, ut Macer : nos autem pro ipsius semine solum in usu habemus. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7679 : Maratrum, semence de fanoul. Aliud Provinc. Lat. ex Cod. 7657 :

Fenolh, Prov. feniculum, Maratrum.

Vide Marathus. MARAYDA, Locus palustris, ut videtur, pascendis pecoribus aptus. Charta

Otton. III. comit. Burgund. ann. 1195. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 455 :

Mansum et pratum apud Vaner, Maraydas et terram apud Bombalum.

Vide Marascausia. MARBONEUS, Uno heretico, in Glossar. Lat. Ital. MS. MARBOTINUS. Vide Marabotinus. MARBRETUS, Pannus ex filis diversi et varii coloris textus, nostris Mabre et Marbre. Vadia hospit. Rob. comit. Clarim. ann. 1295. agud Ludewig. tom. 12. Reliq. MSS. pag. 13. col. 2 :

Pro xiij. alnis Marbreti pro quatuor tunicis audacibus, pro quatuor pagiis, lviij. sol. vj. den.
Lit. offic. Paris. ann. 1332. ex Tabul. S. Germ. Prat. :

Unum supertunicale de Marbreto, fourratum de bougre, cum capucio fourrato de eodem.

Hujus panni varias species memorat Comput. Steph. de Font. argent. reg. ann. 1351 :

Marbre verdelet, marbre vermeillet, marbre brousequin, marbre caignez, marbre acole, marbre de graine, marbre dosien.
Lit. remiss. ann. 1380. in Reg. 118. Chartoph. reg. ch. 233 :

Ysabeau de Dampnemarie,... et Guillaume Huet.... prindrent.... une cote de Marbre nuefve femme.
Ali ann. 1397. in Reg. 153. ch. 74 : in Stat. pro pannif. Commerc. :

Une cote hardie de Marbre caignet, fourre de Gros vair. Manbre, Gilbert amoine mil chevaliers o lui, Piax ont de Marbre et bliaut de samis.

Vide Marbrinus. MARBRINUS Pannus, Qui ex filis diversi et varii coloris textus. Statutum pro Draperiis Trecens. ann. 1360. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 414 :

Et si ne peut-on tiltre en estain qu'il soit prs, camelin ou Manbr, etc.

Melius ibid. pag. 416. art. 17 :

Et tous draps tixus de diverses laines, comme Marbrez ou camelins, etc.

1. MARCA, Marcus, Pondus, quod appendit bessem libr regi, qua negotiatores et pigmentarii, et alii utuntur, omnesque omnino qui appensas merces venditant. Papias : Marca dicitur pondus argenti unius libr. Melius Johan. de Janua : Marca dicitur quoddam pondus, scilicet media libra. Balbus in Catholico : Chronicon Moguntinum :

Marcha est quoddam pondus, scil. media libra, ut dicitur marcha argenti.

Nota, quod auri libra habet duas Marchas auri.

Apud nos igitur Marca duplicata libram efficit, qu dividitur in 16. uncias ; uncia vero subdividitur in octo drachmas, vel 24. scrupulos, seu denarios : drachma siquidem tribus constat denariis, et in 72. grana secatur, quorum 24. continet denarius. Quapropter uncia constat 576. granis, ut libra 9216. At auri examinatores, vulgo Essaieurs, examen tam accuratum instituunt in auri probanda bonitate, ut ipsum granum in 512. particulas dividant. Hc ferme ex Budo et Mersennio. Marc usum in ponderatione auri vel argenti ad tempora Philippi Augusti referunt nonnulli Scriptores. Antiquiorem esse merito observat D. le Blanc in Tract. de Monet. pag. mihi 150. atque sub Philippo I. inter ann. 1075. et 1093. cpisse probat ex pluribus Chartis, quas piget hic exscribere. Ipsum consule. Marc nomen Germanicum esse scribit Georg. Agricola lib. de Restituendis ponderibus pag. 243. Sane vetus est, ut quod habeatur in Charta denulphi Regis Anglorum ann. 857. apud Doubletum pag. 786. et in Charta Caroli Crassi ann. 881. de Expeditione Romana. Adde Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 391. Vocis Etymon a veteri Germanico Mark arcessit Joan. Stiernhookus lib. 1. de Jure Suenonum vetusto cap. 11. pag. 133. voce, qu signum sonat, ut apud nos marque. Quadruplicem autem Marcam obtinuisse in Gallia observo, Trecensem, Lemovicensem, Turonensem, et Rupellensem, sive Anglicanam, pondere invicem diversas, ut habetur in Regesto Camer Computor. Paris. signato Noster, fol. 204. 205. ex quo sequentia descripsimus :

Ou royaume souloit avoir 4. marcs. C'est assavoir le Marc de Troyes, qui poise 14. sols 2. den. esterlins de poix. Le Marc de Limoges, qui poise 13. sols 3. ob. esterlins de poix. Le Marc den. de Tours, qui poise 12. sols 11. den. ob. esterlins de poix. Le Marc de la Rochelle, dit d'Angleterre, qui poise 13. s. 4. den. esterlins de poix. Par le Marc de la Rochelle, qui poise 13. s. 4. den. esterlins, toutes monnoies quelle qu'elles soient, se alouoient pour 12. den. d'argent fin de poix l'un comme l'autre : et tuit ensemble doivent faire et peser ledit marc, et chascun desdits 12. den. doit peser 24. grains. Chascun esterlin doit peser 3. den. ob. Tourn. et ainsi generalement doit estre Marc de Tournois selon le Marc de la Rochelle 20. s, Tourn. et ainsi se ordonnent et haussent toutes les monnoies du monde selon le plus le moins, qui plus y met d'argent des devanditz 12. den. et le demourant du metail, si comme se l'en disoit Mailles petites Tournoises 17. s. 6. den. au Marc. de Troyes, qui est de Parisis. Et ledit Marc est plus grant de celuy de la Rochelle de 10. esterlins, qui doivent peser 30. ob. qui valent 2. s. 6. den. ainsi sont-il de

20. s. au Marc. selon celuy de la Rochelle ; et furent faites telles petites Mailles l'an 1329. de 18. grains de loy argent le Roy.

Marca Trecensis appendit 14. solidos 2. denarios esterlingos, ut est in laudato excerpto : nec in Gallia duntaxat, sed et in Germania, Anglia, Hispania, Flandria, et aliis Europ Provinciis, in publicis prsertim commerciis, in usu fuit, et nominabatur. Quod inde evenisse putant, quod in Nundinis Campani, seu Trecensibus, quibus null in Europa celebriores et antiquiores existerunt, ejusmodi pondere mercatores uterentur. Ponderis Trecensis mentio fit in Epistola 224. ex Francicis, qu exstant tom. 4. Hist. Franc. Duchesnii, et in Instit. Capituli gener. Cisterciens. dist. 7. cap. 3. qu eadem videtur cum Marca Regia, seu Marc le Roi, in Chartis ann. 1306. et 1309. in Probat. Histor. Castilione pag. 97. 162. ubi de Monetis Comitum S. Pauli et Blesensis agitur. Marca trecena, Eadem qu Trecensis, in Charta Alfonsi comit. Tolos. ann. 1253. inter Probat. tom. 3. Hist. Occit. col. 492 :

Dicti simplices Tolosani debent deliberari de pondere xviij. solidorum, j. denarii, ad Marcham Trecenam.
Neque alia est qu de Triasta, pro Tricassa, ni fallor, dicitur in alia. Charta ann. 1251. ibid. col. 490 :

Quam fabricam dict monet faciendam ad legem et pondus et numerum Turonensium, scilicet ad legem iiij. den. minus pogesia, et ad pondus xviij. sol. et j. den. pro marcha, ad Marcham de Triasta.

Marca Lemovicensis appendit 13. solidos 3. obolos esterlingos, ut est in eod. Regesto. Marca Turonensis, Ibidem, appendit 12. solid. 11. denar. obol. esterlingos : ad quam marcam appendebantur monet Regum nostrorum, et aliorum, qu Turonenses vulgo appellabantur. Marca Rupellensis, de qua supra diximus. Marca Anglicana, Eadem qu Rupellensis, et apud Matth. Paris ann. 1235. pag. 286. et Willelm. Thorn in Chron. pag. 2107. pro 13. solidis et 4. den. esterlingis computatur. At sub Henrico I. Rege videtur Marca fuisse tantum pondere 6. solidorum et unius denarii : ita enim in Legibus ejusdem Regis cap. 34 :

Si erga Comitem, 40. sol. erga Hundredum, 30. sol. et 5. den. qui faciunt 5. mancas, ut solidus denar. 12. computetur.
Est autem Manca idem quod Marca. Cap. 69 :

De Tihindi hominis (occisi) wera, debent reddi secundum Legem 30. solidi ad manbotam, idem hodie 5. Marc, de Thesindo, id est, Thaino, 120. sol. qui faciunt 20. Marcas.
Marca Sterlingorum, Eadem qu Anglicana. Litter ann. 1286. apud Rymer. tom. 2. pag. 327 :

Noverit universitas vestra nos, nomine domini nostri Erici D. G. Regis Norwagi illustris... mutuo recepisse a magnifico Principe D. Edwardo... duo millia Marcarum novarum et legalium Sterlingorum in pecunia numerata, tresdecim solidis et quatuor denariis pro qualibet Marca computatis. Cum nos concesserimus dilecto clerico nostro Gilberto... quamdam ecclesiam viginti Marcarum vel librarum valorem annuum attingentem.

Marca et Libra, in Anglia unum et idem interdum sonat. Charta ann. 1296. apud eumdem Rymer. tom. 2. pag. 732 :

Aliarum marcharum, sed infrequentioris usus, mentio fit in Charta Richardi Reg. Angl. et Norman. Ducis ann. 1158. ubi earumdem pretium assignatur :

Ita ordinatum est... quod Marca de Cadomo, Dunesensi, Perticensi, et Vendosilenci capiatur ad scacarium pro xiv. solidis et ix. denariis, et de Giungampn pro xiii. solidis et ix. denariis, et de Andegavensi pro xv. solidis Turonensibus.

Marca Germanica videtur fuisse 20. solidorum, quot marca dicitur ponderare in Speculo Saxonico lib. 3. art. 45. 3. In Chronico Laurishamensi pag. 95. dicuntur

talenta 18. et dimidium surgere in Marcas 15.

Jo. Hocsemius in Adolpho a Marka Episc. Leod. cap. 18 :

In provincia nostra Coloniensi uncia 20. sterlingos ponderat : sterlingus 36. vel circiter hordei grossi grana, sive spelt, qu apud nos communior est, et quasi que ponderans, ad cujusmodi grana sterlingi pondus quavi : octo vero unci Marcham adquant : sed et Marcha quinquaginta quinque, pondus prdictorum Regalium quipendit, etc.
Vide Pondus Coloniense, in Pondus. De Marca Danica, Hc observat Petrus Resenius ad Jus Aulicum Canuti II. Regis pag. 703. aliam scilicet fuisse auri et argenti, aliam vero aliorum ponderum : marcam enim auri puri et argenti defecati 8. unciarum pondus habuisse, marcam vero aliorum ponderum, idem fuisse quod semis et sex uncias Rom, etc. Marca Hispanica, de qua sic Joannes Mariana libro de Ponder. et mensur. cap. 9:

Aurifices Marcum, hoc est, uncias octo auri quidem dividunt in Castellanos 50. quod genus ponderis et nummi est drachma majoris atque denario Romano. Castellanus in octo tomines dividitur : tomin in 12. grana. Argenti autem Marcum dividunt in uncias 8. unciam in totidem octavas sive drachmas, octavam in grana 75. sic Marcus argenti aurique

eundem granorum numerum continet.

Chronic. Barcinon. tom. 3. Concil. His pan. pag. 544 :

Undecimo Kal. Maii anno mccxiii. fuit injunctum omnibus notariis Barcinonensibus, quod ponerent in Chartis Marcham argenti ad 48. solidos... Eodem anno fuit injunctum dictis notariis, quod ponerent in Chartis Marcham argenti ad 88. solidos.

Marcha Curi Roman, Qu sub Johanne XXII. PP. ann. 1322. erat 64. florenorum, in Dalphinatu vero 65. Charta ann. 1327. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 214 :

Videlicet florenos de viginti quatuor quaratis auri fini et debeant intrare in Marcha Curi Roman sexaginta quinque de dictis florenis et non plures.
Marca Ponderosa, nempe Germanica, appendit 26. solidos, ex Wichbild Magdeburg. art. 19. 1. Hinc Marc pes, apud nostrates Poetas, pro ea qu ponderosior erat. MS. :

Que s'il se fust bien porpensez Nel feist por mile Marcs pesez.
Marc au grand pois vocat MS. :

Vingt mils Mars d'or au grant pois, Et cent pailes, et cent orfrois.

Marca Slavonica, appendit 12. solid. Ita idem Wichbild Magdeburg. art. 44. 3. Marca Stendata, ad stendardum examinata. Charta ann. 1293. apud H. Meibomium ad Chronicon Mindense pag. 40 :

Pro 25. Marcis stendatis argenti, pro quo filiam fratris mei in suum collegium ad serviendum Deo receperunt.

Vide Standardum. Etiamsi porro Marca solidis et denariis constiterit, non ideo cum Watsio existimandum videtur, Marcam fuisse nummum cusum ac signatum. Solidi enim et denarii, qui hic recensentur, pondera sunt, qu nusquam mutabantur, quod de Marc argenti aut auri pretio dici non potest, quod pro libito Principum, minuebatur aut crescebat, pro ratione pretii, quod monet imponebatur. Aliud prterea fuit Marc auri aut argenti signati, aliud infecti pretium. Pluris enim semper valuit Marca signata, quam infecta idque propter tractum, ut Monetariorum voce utar, quo nomine intelligitur vectigal, quod Princeps ex unaquaque monet signat aut cus marca percipit. Cujus quidem marc infect pretium Princeps solet significare Magistris Generalibus Monetarum, quoties Monetam cudendam curat. Quod ut planum cuivis fiat, en propono exempla, ex Tabulariis publicis Curi Monetarum desumpta, qu non minimum proderunt ad percipienda, qu vulgo in horum temporum Diplomatibus et

Chartis de Marcarum pretio circumferuntur. Hc cum non minim utilitatis existimaverit D. Cangius, ejus vestigiis inhrentes, pretium marc altius repetemus ex Cod. MS. Sangerman. manu accurata, ut videtur, descripto : unde etiam qu addenda videbuntur iis qu protulit D. Cangius, exscribere non pigebit.

Valor, in quo Marcha auri fuit temporibus infra scriptis, et form, cursus, leges, et ponderum Florenorum factorum ibidem. A 1. Febr. 1306. usque ad 15. Maii 1308. fiebant Parvi Regales auri, cursus 11. sol. par. et dabantur pro Marcha auri puri 48. l. tur. quod usque ad diem Jovis ante 15. Aug. 1310. duravit. A dicta die ante 15. August. 1310. usque ad 8. Febr. ejusd. an. fiebant Regales duri, cursus 24. s. t. ad 22. karats auri puri, et dabantur pro Marcha auri 33. Regales ponderis 33. den. 1/2 auri ad marcam Paris. Ab 8. Febr. 1310. usque ad 1. Sept. 1311. fiebant Agni auri fini pond. 59. et 1/6 ad marcam Paris. cursus 15. sol. tur. et tunc varium fuit pretium March, scilicet 57. l. 10. sol. tur. 57. l. 12. sol. tur. 54. l. 15. sol. tur. et 52. l. 10. sol. tur. A 1. Sept. 1311. usque ad 24. Aug. 1312. fiebant Agni ponderis et cursus ut supra, March pretium etiam ut supra. A 24. Aug. 1312. usque ad vigiliam Pasch 1313. fiebant Agni ponderis ut supra, cursus 20. sol. tur. 1. pro 20. Burgensium, et tunc varium fuit pretium March, scil. 52. l. 10. sol. tur. 53. l. 54. l. 10. sol. tur. 57. l. 10. sol. 57. l. 12. sol. tur. et 58. l. A dicta vigilia Pasch 1313. usque ad 7. Maii 1315. fiebant Agni ponder. ut supra cursus 15. sol. tur. et dabantur ad Marcham 53. et 58. Agni. A 6 Maii 1315. usque ad 23. Jan. 1319. fiebant Agni ponderis et cursus ut supra, et dabantur ad Marcham 53. et 57. Agni. A 23. Jan. 1319. usque ad 27. Martii 1323. fiebant Agni ponderis et cursus ut supra, et dabantur ad Marcham 53. 56. 57. et 58. Agni. A 27. Martii 1323. usque ad 16. Febr. 1325. fiebant Agni ponderis et

cursus ut supra, et dabantur ad Marcham 54. 57. et 58. Agni. A 16. Febr. 1325. usque ad 20. Sept. 1330. fiebant Regales duplices auri fini, pond. 58. ad marcam Par. et dabantur ad Marcham 54. Regales, cursus 20. sol. par. subinde varii pond. et cursus usque ad 28. sol. A 20. Sept. 1330. usque ad 9. diem Jan. 1331. fiebant Parisienses auri fini, cursus 20. sol. par. pond. 33. [cum tribus quintis et] dabantur pro Marcha 32. peci auri cum duobus quintis valentes 40. l. 10. s. A 9. Januar. 1331. usque ad 24. Januar. [vel. 1. Febr.] 1336. fiebant Regales auri fini, cursus 15. sol. tur. ponderis 66. Regal. et dabantur pro Marcha auri fini Regales 54. valentes 40. l. 10. s. t. A 1. Febr. 1336. usque ad 1. Febr. 1337. fiebant Scuta fina, cursus 20. sol. t. ponderis 54. scut. et dabantur pro Marcha auri 50. scuta valentes 50. lib. et 51. scuta versus finem dicti temporis valentes 51. l. 10. s. t. A 1. Febr. 1337. usque ad 11. Septemb. 1338. fiebant Scuta ut supra, cursus, ponderis, ut supra, et dabantur pro Marcha auri in principio 51. l. 10. s. t. et postea 52. l. t. Ab 11. Sept. 1338. usque ad 14. Novemb. postea fiebant Scuta, cursus et ponderis ut supra ; et dabantur pro Marcha auri 52. l. t. A 14. Novemb. 1338. usque ad 7. Jan. post fiebant Leones aurei, cursus 25. sol. t. ponderis 50. et dabantur pro Marcha auri 58. l. t. A dicta 7. Jan. usque ad 25. Maii 1338. [leg. 1339.] Leones ut supra, et dabantur pro Marcha auri 60. l. 10. s. t. [Cod. MS. Sangerm. 59. l. 10. sol. tur.] A dicta 25. Maii [1339.] usque ad 14. Jun. post fiebant Leones ut supra. Marcha auri empta 61. l. 10. sol. tur. A 14. Junii 1339. usque ad 16. [Cod. Sangerman. 10.] Augusti post fiebant Papilliones auri fini, cursus 30. sol. tur. ponderis 48. Marcha auri empta 66. l. t. A dicta 16. [10.] August. usque ad 17. Decemb. [Cod. Sangerm. 19. Jan.]

post Leones [leg. Papilliones] ut supra. Marcha auri empta 69. l. t. A dicta 17. Decemb. [Cod. Sangerman. A 20. jun.] 1339. usque ad 7. Febr. post Leones ut supra. Marcha auri empta 82. l. t. A dicta 7. Febr. 1339. usque ad 20. April. 1340. [Cod. Sangerm. usque ad 6. April. post, ante Pascha] fiebant Coron auri fini, cursus 40. sol. tur. ponderis 45. Marcha auri empta 82. l. t. et versus finem 86. l. tur. A dicto 20. April. [Cod. Sangerm. A 14. Apr.] 1340. usque ad 17. Maii post fiebant Duplices auri fini, cursus 60. sol. tur. ponderis 36. Marcha auri empta 95. l. t. A dicta 7. Maii 1340. usque ad 27. Julii post fiebant Duplices de 23. karatz auri fini cum uno karat temere, cursus et ponderis, ut supra. Marcha auri empta 100. l. t. A dicta 27. Julii 1340. usque ad 17. Octob. Duplices ut supra, et ponderis ut supra. Marcha auri empta 104. l. t. A 17. Octobr. usque ad 7. Februar. post Duplices ut supra, cursus et ponderis prout supra. Marcha auri empta 108. l. t. A dicta 7. Febr. 1340. usque ad 26. Maii 1341. post fiebant Angeli fini, cursus 75. sol. tur. pond. 33. cum duobus tertiis. Marcha auri empta 115. l. t. A dicta 26. Maii 1341. usque ad 23. Aug. post Angeli, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta ut supra. A dicta 23. Augusti 1341. usque ad 7. Sept. post Angeli fini, cursus ut supra, ponderis 38. cum tertia unius. Marcha auri empta 130. l. t. A dicta 17. Sept. 1341. usque ad 19. Januar. post Angeli legis, cursus et ponderis ut supra, Marcha auri empta 130. l. t. A 19. Januarii 1341. usque ad 28. Junii 1342. Angeli, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empa 137. l. t. [Cod. Sangerm. 136. l. t.] A dicta 28. Junii 1342. usque ad 1. Aug. post Angeli fini, cursus 4. l. 5. s. t. ponderis 42. Marcha auri empta 138. l. t.

A dicta 1. Augusti 1342. usque ad 16. Sept. post Angeli, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta ut supra. A dicta 16. Septemb. 1342. usque ad 4. April. [Cod. Sangerm. 10. Apr.] post Angeli, legis et ponderis ut supra. Marcha auri empta 171. l. t. A dicta 4. Apr. 1342. usque ad 25. Sept. 1343. fiebant Scuta fina cursus 20. s. t. ponderis 54. Marcha auri empta 52. scuta auri. A dicta 25. Septemb. 1343. usque ad 1. Novemb. post fiebant Scuta fina, cursus 45. s. t. ponderis ut supra. Marcha auri empta 117. l. t. # Cod. Sangerman. A 1. April. 1342. usque ad 1. Jan. 1343. fiebant Scuta auri fini, pond. 54. cursus usque ad 22. Sept. 56. 58. et 59. sol. par. ad arbitrium populi. A 22. Septemb. 1343. cursus ex Ordinat. medi monet 36. sol. par. usque ad 1. Nov. 1343. et dabantur ad Marcham 117. l. tur. A dicta 1. Novemb. 1343. usque ad 27. Martii 1344. fiebant Scuta fina, cursus 16. sol. 8. den. tur. ponderis 54. Marcha auri empta 43. l. 6. s. 8. d. t. vel 52. Scuta de prdictis. A dicta 27. Martii 1344. usque ad 20. August. [Cod. Sangerm. 17. Julii.] 1346. fiebant Scuta, legis, ponderis et cursus ut supra. Marcha auri empta 44. l. 3. s. 4. den. tur. A 14. Julii [Cod. Sangerm. 17. Julii] 1346. usque ad 3. Martii post, non obstante, quod per aliquam portionem temporis fierent Scuta ut supra, fiebant etiam Cathedr auri fini, cursus 20. sol. t. [Cod. Sangerman. addit, ex Ordinat. regiis, ex arbitrio vero populi cursus 18. 19. 20. et 21. sol. par.] pond. 52. Marcha auri empta 52. l. t. [Cod. Sangerm. 50. l. tur.] A 3 Martii 1346. usque ad 6. April. 1347. fiebant Cathedr ut supra, cursus 30. s. tur. ponderis ut supra. Marcha auri empta 72. l. t. A 7. Aprilis 1347. usque ad 25. Septemb. [Cod. Sangerm. 11. Jan.] post fiebant Cathedr, legis, ponderis et cursus, ut supra. [Cod. Sangerm. ex

arbitrio populi cursus 26. 28. 29. et 32. sol. par.] Marcha auri empta 75. s. t. Item a 14. April. 1347. usque ad 10. Julii post, non obstante, quod Cathedr fierent, fiebant etiam Scuta fina, cursus 16. sol. 8. den. t. ponderis 54. Marcha auri empta 52. scuta fina valentes 44. l. 3. s. 4. den. t. A 25. Sept. supra scripta videlicet 1347. usque ad 8. Jan. post, fiebant Cathedr fin, cursus 30. sol. t. ponderis 52. Marcha auri empta 75. l. A 26. [Cod. Sangerm. Ab 11.] Jan. post, usque ad 14. [Cod. Sangerm. 30.] August. 1348. fiebant Scuta fina de 23. karats, cursus 18. sol. 9. den. turon. ponderis 53. [Cod. Sangerm. 54.] Marcha auri empta 51. l. 10. s. t. A 28. [Cod. Sangerman. A 30.] Aug. 1348. usque ad 26. [Cod. Sangerm. 12.] Martii post, fiebant Scuta de 22. karats cum tribus quintis, cursus [16. sol. par. ex Cod. Sangerm.] et ponderis 53. ut supra. [Cod. Sangerm. 54.] Marcha auri empta 51. l. 10. s. t. A dicta 26. [Cod. Sangerm. 12.] Martii 1348. usque ad 22. April. [Cod. Sangerman. 23. Maii] 1349. fiebant Scuta de 22. karats, cursus et ponderis ut supra. [Cod. Sangerm. cursus 20. sol. par. ex Ordinat. regiis 24. sol. par. ex arbitrio populi, pond. 54.] Marcha auri empta 51. l. 15. s. 3. den. t. A dicta 22. April. 1349. usque ad 28. Maii post fiebant Scuta, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha empta 52. l. 15. s. 6. den. t. A dicta 28. [Cod. Sangerm. 23.] Maii 1349. usque ad 3. [Cod. Sangerm. 5.] Decemb. post fiebant Scuta de 20. karats, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 52. l. 1. s. 6. den. t. A dicta 3. [Cod. Sangerm. 5.] Decembr. 1349. usque ad 21. Aug. [Cod. Sangerman. 23. April.] 1350. fiebant Scuta, legis, cursus et ponderis ut supra. [Cod. Sangerm. ex arbitrio populi cursus 25. sol. par. et 30. sol. par. an. 1350.] Marcha auri empta 53. l. turon.

 A 23. Apr. 1350. usque ad 1. Sept. post fiebant Scuta cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 53. l. ex Cod. Sangerm. A 4. [Cod. Sangerm. 1.] Septemb. 1350. usque ad 4. [Cod. Sangerman. 20.] Junii 1351. fiebant Scuta, legis, ponderis et cursus ut supra. Marcha auri empta 53. l. 18. s. 9. den. tur. A dicta 4. Junii 1351. usque ad 20. ejusdem mensis, fiebant Scuta, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 54. l. 17. s. 6. den. tur. A dicta 20. Jun. 1351. usque ad 23. [Cod. Sangerm. 27.] Julii post fiebant Scuta de 20. karats cum dimidio, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 54. l. 18. [Cod. Sangerm. 17.] s. 6. den. tur. A dicta 23. [Cod. Sangerm. 27.] Julii, 1351. usque ad 9. [Cod. Sangerm. 20.] Aug. post fiebant Scuta de 20. karats, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta ut supra. A dicta 9. [Cod. Sangerm. 20.] Augusti 1351. usque ad 23. ejusdem mensis. [Cod. Sangerman. 18. Sept. post,] fiebant Denarii auri fini ad flores lilii, cursus 40. sol. t. ponderis 50. Marcha auri empta 96. [** an 56 ?] l. turon. A dicta 23. Aug. 1351. usque ad 24. Septembr. post fiebant Scuta de 20. karats, cursus 18. s. 9. d. t. ponderis 54. Marcha auri empta 56. l. 5. s. t. A 23. Sept. 1351. usque ad 17. [Cod. Sangerm. 19.] Novemb. post, fiebant Scuta de 18. karats, cursus et ponderis 54. Marcha auri empta 58. l. 2. s. 6. den. t. A dicta 17. [Cod. Sangerman. 20.] Nov. 1351. usque ad 19. [Cod. Sangerm. 21.] April. 1352. post Pascha, fiebant Scuta, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 60. l. t. A dicta 19. [Cod. Sangerm. 21.] April. 1352. usque ad 12. [Cod. Sangerm. 18.] Janu. post fiebant Scuta ut supra. Marcha auri empta 60. l. 18. s. 9. den. turon. A dicta 12. [Cod. Sangerm. 18.] Janu. 1352. usque ad 23. [Cod. Sangerm.

25.] Octobr. 1353. fiebant Scuta ut supra. Marcha auri empta 61. l. 17. s. 6. den. tur. A dicta 24. [Cod. Sangerm. 25.] Octob. 1353. usque ad 15. Januar. [Cod. Sangerman. 24. Nov.] 1354. fiebant Scuta ut supra. Marcha auri empta 52. [Cod. Sangerm. 62.] l. 16. s. den. tur. valentes 66. scuta. A 15. Janu. [Cod. Sangerm. 24. Nov.] 1354. usque ad 1. [Cod. Sangerm. 3.] Junii 1355. fiebant Mutones fini, auri fini, cursus 25. s. t. ponderis 52. Marcha auri empta 60. l. tur. A dicta 1. [Cod. Sangerm. 3.] Junii 1355. usque ad 16. [Cod. Sangerman. 19.] dicti mensis fiebant similiter Mutones fini, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 61. l. 10. s. t. A dicta 16. [Cod. Sangerm. 19.] Junii 1355. usque ad 25. [Cod. Sangerm. 23.] Januar. 1356. fiebant Mutones ut supra. Marcha auri empta 62. l. 10. s. tur. A dicta 25. [Cod. Sangerman. 28.] Jan. 1356. usque ad ultimam Aug. 1358. fiebant Mutones ut supra. Marcha auri empta 63. l. 2. s. 6. den. t. A dicta ult. Aug. 1358. usque ad 20. April. post, ante Pascha fiebant Regales fini, cursus 25. s. t. ponderis 66. Marcha auri empta 78. l. 15. s. t. A dicta 20. April. usque ad 2. Junii 1359. fiebant Regales, cursus ut supra, ponderis 69. Marcha auri empta 80. l. 12. s. 6. den. t. A dicta 2. Junii 1359. usque ad 9. [Cod. Sangerman. 12.] Januarii 1360. fiebant Regales, legis, cursus et ponderis ut supra. Marcha auri empta 81. l. 5. s. t. valentes 65. Regales. A dicta 9. [Cod. Sangerm. 12.] Januar. 1360. usque ad 13. Julii [Cod. Sangerm. 18. Aug.] 1363. fiebant Denarii auri fini, vocati Franci, cursus 20. sol. turon, ponderis 53. (Il faut 63. [ comme au MS. cit ] et peseroient 3. den. tres-fort.) Marcha auri empta 60. l. t. A dicta 13. Julii [Cod. Sangerm. 18. Aug.] 1363. usque ad 29. Julii [Cod.

Sangerm. 5. Aug.] 1364. fiebant Franci, cursus, legis et ponderis ut supra. Marcha auri empta 61. l. t. A dicta 29. Julii 1364. usque ad 22. Apr. 1365. fiebant Franci ut supra. Marcha auri empta 62. l. t. A 5. Aug. 1364. usque ad 10. Septembr. post fiebant Regales auri fini, cursus 20. sol. tur. ponderis 63. et dabantur pro Marcha 62. l. tur. A 10. Sept. 1364. usque ad 5. Maii 1365. fiebant Franci auri puri ut supra, et dabantur pro Marcha 62. l. t. A dicta 5. Maii 1365. usque ad 30. Aug. 1368. fiebant Flores lilii, ponderis 64. cursus 20. sol. tur. et dabantur pro Marcha 62. l. 10. sol. tur. A 30. Aug. 1368. usque ad 12. Martii 1372. fiebant idem Flores lilii, ejusd. pond. et dabantur pro Marcha 62. l. 18. sol. tur. A 12. Mart. 1372. usque ad 18. Martii 1384. fiebant iidem Flores, ponderis et cursus ut supra, et dabantur pro Marcha 63. l. 10. sol. tur. A dicta 22. Aprilis 1365. usque ad 13. Martii 1384. fiebant Flores lilii auri fini, cursus 20. sol. t. ponderis 64. Marcha auri empta 62. l. 10. s. t. A 13. Martii 1384. prdicta usque ad... fiebant Scuta auri fini, cursus 22. s. 6. den. t. pro pecia, ponderis 61. pro Marcha, et dabantur pro Marcha 65. l. 10. sol. tur. A 18. Martii 1384. usque ad 5. Sept. 1386. fiebant Scuta cum corona cursus 22. sol. 6. den. tur. ponderis 60. et dabantur pro Marcha 65. l. 10. s. t. A dicta 5. Septemb. 1386. usque ad 3. Martii 1387. fiebant eadem Scuta, cursus 22. sol. 6. den. tur. ponderis 60. et dabantur pro Marcha 66. l. t. Ab 11. Martii 1387. publicata fuit Campsoribus Parisiensibus crescentia.... in Marcha auri dando pro Marcha 66. l. 10. s. t. Ordinatum fuit per Regem, quod per omnes Monetas suas fierent similia Scuta, qu sunt 61. scutis cum uno tertio, pro Marcha, dando

Mercatoribus et Campsoribus de qualibet Marcha auri fini 66. l. 10. sol. t. per Litteras Regias, datas 28. Febr. 1387. A 3. Martii 1387. usque ad 8. April. 1391. fiebant eadem Scuta cum corona, ponderis 61. et 1. tert. scuti, cursus 22. sol. 6. den. tur. et dabantur pro Marcha 66. l. 10. sol. tur. Ab 8. April. 1391. post Pascha usque ad 1. Apr. ante Pascha 1392. fiebant eadem Scuta ejusd. cursus, pond. 61. et 1. tert. den. et dabantur pro Marcha 67. l. turon. A 1. April. 1392. ante Pascha, quo die publicata fuit Campsoribus Parisiens. crescentia, usque ad 28. Aug. 1394. fiebant eadem Scuta, cursus et ponderis ut supra, et dabantur pro Marcha 67. l. 10. sol. tur. A 28. Augusti 1394. usque ad 5. Nov. 1411. fiebant eadem Scuta ponderis 62. et dabantur pro Marcha 68. l. 6. sol tur. et tunc publicata fuit Campsoribus Paris. crescentia. A 5. Nov. 1411. qua iterum publicata Campsoribus Paris. crescentia, usque ad 5. Martii post fiebant eadem Scuta, cursus 22. sol. 6. den. tur. ponderis 64. et dabantur pro Marcha 70. l. tur. A 5. Martii 1411. usque ad 11. Oct. 1415. fiebant eadem Scuta ponderis et cursus ut supra, et dabantur pro Marcha 70. l. 15. sol. tur. A 3. Julii 1413. usque ad 11. Oct. 1415. fiebant Scuta cum corona cursus 15. solid. turon. ponderis 96. et dabantur pro Marcha 70. l. 15. sol. cum grano. Ab 11. Oct. 1415. usque ad 10. Maii 1417. fiebant parva Scuta cum corona cursus et ponderis ut supra, et dabantur pro Marcha 72. l. tur. A 10. Maii 1417. usque ad 21. Octob. post fiebant Mutones ad 23. karats, cursus 29. sol. tur. ponderis 96. et dabantur pro Marcha 92. l. tur. A 21. Oct. 1417. usque ad 17. Jun. 1418. fiebant Scuta galeata cum tribus liliis ad 22. karats, cursus 40. sol. ponderis 48. et dabantur pro Marcha 92. l. t. Item fiebant Mutones ejusdem tituli, ponderis 96. cursus

20. sol. tur. A 17. Junii 1418. usque ad 18. Jun. 1419. fiebant eadem Scuta parva et magna, ponderis et tituli ut supra, et dabantur pro Marcha 94. l. tur. 7. Martii 1418. ordinatum fuit ut in moneta Tornac. fierent Scuta cum corona cursus 30. sol. tur. ad 23. karats, ponderis 67. et dabantur pro Marcha 103. lib. tur. 18. Jun. 1419 usque ad 2. Martii post fiebant Mutones ad 22. karats, cursus 30. sol. ponderis 96. et dabantur pro Marcha 144. l. tur. A 2. Mart. 1419. usque ad 11. Aug. 1421. fiebant Scuta cum corona ad 23. karats ponderis 67. cursus 50. sol. tur. et dabantur pro Marcha 171. lib. 13. sol. 4. den. tur. Ab 11. Aug. 1421. usque ad 6. Febr. 1422. fiebant Salutes ad 1/8 karat remedii, ponder. 63. cursus 25. sol. tur. Item Semisses eorumdem cursus 12. sol. 6. den. ponderis 126. et dabantur pro Marcha 76. l. 5. sol. tur. A. 6. Febr. 1422. usque ad 4. Jun. 1423. fiebant Salutes ad 1. quart. karat remedii cum scutis Franci et Angli, ponderis 63. cursus 25. sol. tur. et dabantur pro Marcha 76. l. 5. sol. tur. 4. Junii 1423. ordinatum ut fierent Salutes ut supra, et dabantur pro Marcha 77..l. 10. sol. tur. A 6. Sept. 1423. usque ad... fiebant Salutes cum scutis Franci et Angli ad 1. quart. karat remedii, cursus 22. sol. 6. den. ponderis 70. et dabantur pro Marcha 78. l. tur. A 24. Maii 1427. fiebant Angeli auri fini, quorum 3. valebant 2. Salutes, et dabantur pro Marcha 78. lib. tur. ut supra. A 28. Jan. 1435. usque ad... fiebant Scuta cum corona et duobus liliis coronatis qu scuti latera ambiunt, ad 1. quart. karat remedii, ponderis 70. cursus 25. sol. tur. et dabantur pro Marcha 86. lib. 5. sol. turon. 26. April. 1438. fiebant Semi-Scuta auri fini de 1. quart. karat remedii, pond. 140. ad Marcham.

 Ordinatum fuit per Regem Litteris datis 19. Nov. 1443. ut Campsores et Mercatores darent pro Marcha 69. 1/2. scuta, id est, 86. l. 17. sol. 6. den. tur. valente scuto 25. s. tur. Litteris 12. Aug. 1445. ordinatum fuit ut fierent Scuta de 23. karats 3/4 cum 1. quart. karat. remedii, ponderis 70. 1/2 et semi-scuta ejusdem tituli ponderis 140. et dabantur Campsoribus et Mercatoribus pro Marcha 70. 1/2 scuta, i. e. 88. l. 2. sol. 6. den. tur. ad rationem 25. s. quolibet scuto. Litteris 20. Januar. 1446. facta Scuta de 23. karats 1/2 cum 1/2 karat remedii, ponderis 70. 1/2 cursus 27. sol. 6. den. tur. et Semi-scuta tituli et remedii ut supra, ponderis 140. cursus 13. sol. 9. den. et dabantur pro Marcha 71. scuta et 1/11 scuti, i. e. 97. l. 15. sol. tur. Litteris 26. Maii 1447. facta Scuta de 23. karats et 3. quart. cum 1. quart. remedii, ponderis 70. 1/2 cursus ut supra, et dabantur pro Marcha 97. l. 5. sol. 7. den. ob. Litteris 18. Maii 1450. facta Scuta de 23. karats et 1/8 cum 1/8 karat remedii, ponderis 70. 1/2 cursus 27. s. 6. den. tur. et dabantur pro Marcha 99. l. tur. Litteris 16. Jun. 1455. facta Scuta tituli remedii, et cursus ut supra, et dabantur pro Marcha 100. lib. tur. Litteris 4. Jan. 1423. facta Scuta tituli et remedii ut supra, cursus 30. sol. 3. den. tur. et dabantur pro Marcha 110. l. tur. Litteris 2. Nov. 1475. facta Scuta cum sole de 23. karats et 1/8 cum 1/8 karat remedii, ponderis 70. cursus de 30. sol. tur. et dabantur pro Marcha 118. l. 10. sol. tur. Litteris 24. April. 1488. facta Scuta ut supra, cursus 36. sol. 3. den. tur. et dabantur pro Marcha 130. l. 3. sol. 4. den. tur. Litteris 19. Nov. 1507. facta Scuta cum histrice, tituli, remedii, ponderis et cursus ut supra, et Marcha empta ut supra.

Valor March argenti A die Martis ante Carnisprivium 1288. usque ad S. Vincentium 1294. eo usque ad Pascha 1295. valuit Marcha argenti 3. l. 8. gross. 58. sol. tur. Ad Pascha 1295. valuit 61 s. t. Ad Trinitatem 1296. 66. s. t. Ad Nativitatem post 68. s. t. Martis ante S. Martinum stivalem 1297. 78. s. t. Ad Pentecostes 1299. 4. l. 5. s. t. Ad Pascha 1300. 4. l. 5. s. t. Ad S. Georgium 1302. 4. l. 8. s. t. A die Martis ante S. Martinum stivalem 1397. hucusque in statuendis Marc argenti pretiis differunt ab allatis Cod. Sangerm. et Regest. Camer Comput. in Bibl. regia asservatum n. 8405. Ad S. Martinum stivalem 1297. 70. s. t. Ad Pentecostes 1298. 75. s. t. Ad Pentecostes 1299. 78. s. t. Dominica post S. Dionys. 1299. 4. l. 5. s. t. Ad S. Georgium 1302. 4. l. 5. s. t. Martis ante Brandones 1302. 104. s. t. Ad S. Bartholomum 1303. 6. l. t. Ad Ascensionem 1304. 6. l. 5. s. t. Ad S. Joannem post 6. l. 12. 14. s. t. 8. Sept. post.

6. l. 15. s. t. 13. Decemb. post 7. l. 5. s. t. 1. Martii 1304. 7. l 10. s. t. Ad Pascha 1305. et usque ad Pascha 1306. et a dicta die usque ad 8. Septemb. 51. grossos Turonenses, quos de 3. sol. 4. den. vall. 8. l. 10. s. t. 8. Septemb. post. usque ad 14. April. 1308. exclusive 55. s. 6. d. t. 14. April. 1308. 70. s. t. 20. Januar. 1310. 75. s. t. 19. Septemb. 1313. 54. s. t. 1. Martii 1317. 67. s. 6. d. t. 7. Maii 1322. 4. l. t. 24. Julii 1326. 4. l. 10. s. t. 20. Januar. post 100. s. t. 8. Januar. 1327. 108. s. t. 7. Novemb. 1328. 111. s. t. 26. Decemb. 1329. 4. l. 4. s. t. 9. April. 1330. 55. s. 6. d. t. 9. Januar. 1331. 57. s. 6. d. t. Et fuit chomagium a 20. Martii 1334. usque ad 13. Febr. 1336. et tunc valebat Marcha argenti supra magnum Pontem 4. Regales, qui a 13. sol. par. pecia regali valebant 52. sol. par. qui valebant 65. s. t. 13. Febr. 1336.

72. s. 6. d. t. 1. Febr. 1337. 76. s. t. 17. Febr. post 4. l. t. Pascha 1338. Tunc 4. l. t. 19. Decembr. 1338. 4. l. 16. s. t. 4. Januar. 100. s. t. Pascha 1339. Tunc 100. s. t. 19. Augusti post 105. s. t. 8. Febr. tunc 6. l. 15. s. t. Pascha 1340. Tunc 6. l. 15. s. t. Prima Augusti post 7. l. t. 3. Decemb. 7. l. 15. s. t. 13. Febr. 9. l. 4. s. t. Pascha 1341. Tunc 9. l. 4. s. t. 24. Maii 9. l. 12. s. t. 18. Augusti 10. l. t. 13. Decemb. 10. l. 10. s. t. 10. Martii 11. l. t. Pascha 1342.

Tunc 11. l. t. Ult. Junii tunc 12. l. 10. s. t. 7. Febr. tunc 13. l. t. 9. April. 13. l. 10. s. t. Pascha 1343. Tunc 13. l. 10. s. t. 22. Sept. post 12. l. 15. s. t. 28. Octob. 64. s. t. Pascha 1344. Tunc 64. s. t. 16. Febr. post 68. s. t. Pascha 1345. Tunc 68. s. t. 9. April. tunc 70. s. 6. d. t. Pascha 1346. Tunc 70. s. 6. d. t. 16. Junii tunc 4. l. 10. s. t. 24. Januar. tunc 100. s. t. 4. die Martii post 6. l. 15. s. t. Pascha 1347. Tunc 6. l. 15. s. t. 23. Junii tunc 7. l. 10. s. t. 13. Januar. post

4. l. 16. s. t. Pascha 1348. Tunc 4. l. 16. s. t. Ult. Augusti 100. s. t. 2. Decemb. 100. s. t. Ult. Decemb. 6. l. t. Pascha 1349. Tunc 6. l. t. 12. Maii tunc 6. l. 8. s. t. 7. Augusti 6. l. 15. s. t. 8. Decemb. 7. l. 2. s. t. 29. Januar. 7. l. 10. s. t. Pascha 1350. Tunc 7. l. 10. s. 26. April. 4. l. 15. s. 11. Augusti. 100. s. t. 26. Aug. 105. s. t. 28. Novembr. 112. s. 5. Febr. 6. l. t. 7. Martii 6. l. 8. s. t. 25. Martii 6. l. 8. s. t. Pascha 1351. 17. April. Tunc

6. l. 8. s. t. Ult. Junii 7. l. 8. s. t. 17. Aug. 8. l. 10. s. t. 12. Sept. post 9. l. 10. s. t. 16. Decemb. tunc 10. l. t. 15. Januar. 11. l. t. 21. Febr. 4. l. 5. s. t. 27. Mart. 4. l. 16. s. t. Pascha 1352. 8. April. 2. Junii 104. s. t. 24. Julii 12. s. t. 16. Aug. 6. l. t. 24. Octob. 6. l. 8. s. t. 24. Novemb. 7. l. 10. s. t. 24. Decemb. 8. l. 10. s. t. 7. Febr. 9. l. 4. s. t. Pascha 1353. 24. Martii. Die 19. April. 11. l. t. 30. Julii 11. l. 15. s. t. 28. Aug. 12. l. 15. s. t. 13. Nov. 4. l. 10. s. t. 10. Febr.

100. s. t. 27. Martii 110. s. t. 12. April. 6. l. 5. s. t. Pascha 1354. 13. April. Die 24. Maii 13. l. 10. s. t. 26. Maii 9. l. 2. s. t. 5. Julii 10. l. 12. s. t. 6. Septemb. 11. l. 8. s. t. 24. Novemb. 4. l. 4. s. t. 21. Januar. 4. l. 12. s. t. 26. Januar. 4. l. 16. s. t. 4. April. 106. s. t. Pascha 1355. 5. April. Tunc 106. s. t. 20. Maii 6. l. 10. s. t. 6. Julii 7. l. 10. s. t. 14. Julii 10. l. t. 26. Aug. 11. l. t. 25. Sept. 12. l. 10. s. t. 17. Oct. 14. l. t. 9. Novemb. 16. l. t. 6. Decemb.

18. l. t. 2. Januar. 4. l. 15. s. t. Pascha 1356. 24. April. Tunc 4. l. 10. s. t. 10. Aug. 6. l. 10. s. t. 18. Sept. 7. l. 5. s. t. 27. Oct. 8. l. 10. s. t. 9. Decemb. 10. l. t. 10. Januar. 10. l. 10. s. t. 20. Febr. 11. l. 10. s. t. 4. Martii 13. l. t. 26. Martii 6. l. 10. s. t. Pascha 1357. 9. April. Tunc 6. l. 10. s. t. 27. Januar. 8. l. 10. s. t. Pascha 1358. Tunc 8. l. 10. s. t. 1. Maii 10. l. t. 1. Julii 12. l. t. 24. Julii 14. l. t. 1. Sept. 7. l. 15. s. t. 21. Octob. 7. l. t.

13. Novemb. 8. l. t. 6. Decemb. 9. l. 10. s. t. 9. Febr. 7. l. t. 27. Martii 7. l. 10. s. t. Pascha 1359. Tunc 7. l. 10. s. t. 3. Maii 9. l. t. 9. Julii 12. l. t. Ult. Julii 16. l. 14. s. t. 8. Septemb. 22. l. 3. s. t. 19. Octob. 29. l. 8. s. t. 23. Novemb. 15. l. t. 19. Decemb. 18. l. 8. s. 6. d. t. Ult. Decemb. 23. l. 12. s. 6. d. t. 21. Januar. 24. l. 9. s. 4. d. t. 10. Febr. 42. l. t. 25. Febr. 52. l. 17. s. 6. d. t. 3. Martii 72. l. 16. s. t. 18. Martii 102. l. t. 24. Martii 11. l. t. Pascha 1360. 6. April.

28. Martii 11. l. t. 6. Junii 7. l. t. 29. Junii 10. l. 10. s. t. 6. Aug. 15. l. t. 16. Aug. 17. l. t. 26. Aug. 18. l. 10. s. t. 13. Septemb. 7. l. t. 3. Novemb. 8. l. t. 19. Novemb. 9. l. t. 12. Decemb. 4. l. 18. s. t. 25. Martii tunc 100. s. t. Pascha 1361. 26 Martii. Die 24. April. tunc 4. l. 5. s. t. Et fuit Marcha argenti ad hoc pretium sine mutatione abhinc usque ad 5. Maii 1365. et dicta 5. die Maii 1365. valuit 100. s. t. Et fuit Marcha argenti ad hoc pretium usque ad 11. Martii 1384. qua ordinata fuit moneta 25. usque ad ultimam Octobris 1389. exclusive, fiebant Albi Denarii ad Scutum, cursus 10. den. t. ad 6. den. legis et ponderis 6. sol. 3. den. in Marcha. Et fuit empta Marcha argenti albi 106. s. t. Nigri usque ad 28. Octob. 1385. et adhuc usque ad ult. Oct. 1389. 112. s. t. Et ab ult. Oct. 1389. incepta fuit moneta 27. usque ad 7. April. 1311. Post Pascha fiebant similes Albi, et magni et parvi, ad 5. den. 12. gr. legis et ponderis 6. sol. 2. den. cum quarto. Marcha argenti albi empta 6. l. t. A dicta 8. die April. 1391. usque ad 26. Octobr. 1411. fiebant similes Albi, ejusdem legis et ponderis. Marcha argenti albi empta

6. l. 5. s. t. Et in Nigro 6. l. 8. s. t. Et 30. Octob. 1412. usque ad 7. Jun. 1412. (sic) fiebant similes Albi, magni et parvi, ejusdem legis et ponderis. Marcha in Albo 7. l. t. Et in Nigro 6. l. 13. s. t. Et a 7. die Januar. 1413. inclusive, qua die suscepta fuit moneta 39. usque ad 3. Novemb. post, fiebant Denarii, vocati Grossi Argenti, cursus 20. den. t. ad 11. den. 16. gran. legis, ponderis 7. s. et 7. duodecimis de Denariis. Et valuit Marcha argenti tam albi, quam nigri, 7. l. t. Et a dicta die 3. Nov. 1413. usque ad 4. Junii 1414. fiebant Albi Grossi ejusdem cursus ad 9. denar. legis, ponderis 5. sol. 5. den. cum quarto. Et valuit Marcha argenti albi et nigri 7. l. t. Et a 4. die Junii 1414. usque ad 10. Maii 1417. fiebant Albi de 10. den. t. ad 5. den. legis, ponderis 6. sol. 8. den. Et valuit Marcha argenti albi 7. l. 2. s. t. Et a dicta 10. die Maii 1417. usque ad 21. Octob. post exclusive fiebant Grossi Denarii de 20. den. t. ad 8. den. legis, ponderis 6. s. 8. d. Et dabantur pro Marcha argenti albi et nigri 8. l. t. Et 21. Octob. 1417. qua incepta fuit moneta 60. usque ad 28. Maii 1418. inclusive, fiebant Grossi consimiles de 5. den. 8. gran. legis, ponderis 6. s. 8. den. Marcha argenti albi et nigri empta 9. l. t. Et a dicta 28. die Maii 1418. usque ad 19. Januarii sequentis fiebant Albi ut supra, magni et parvi, diversorum legis et ponderis. Marcha argenti albi empta 12. l. 10. s. t. Et tamen quamvis dicat ejusdem legis, intelligendum est, quod dicti Albi sunt de 2. den. 16. granis legis, quod est medietas. Et 10. die Januarii 1418. usque ad 7. Martii post fiebant consimiles Grossi ut supra, et Albi, parvi et magni, diversorum legis et ponderis. Et dabantur Parisiis solum usque ad 8. mille Marchas pro Marcha argenti albi 10. l. t. Intelligendum est tamen, quod Albi sunt de medietate legis dict. Et a 7. Martii 1418. qua incepta fuit moneta 96. usque ad 9. April. 1420. post Pascha, fiebant Grossi ejusdem cursus et ponderis, ad 3. den. 8. gr. legis.

Marcha argenti tam albi quam nigri, empta 16. l. 10. s. t. Et a 9. April. 1420. post Pascha, usque ad 6. Maii sequentis, fiebant consimiles Grossi ejusdem cursus, legis et ponderis. Marcha argenti albi empta. 18. l. t. Et a 6. Maii 1420. qua incpta fuil moneta nova 160. usque ad 11. diem Febr. post, fiebant Parisienses Grossi de 20. den. tur. ad 2. den. 12. gran. legis, ponderis 8. s. 4. den. Marcha argenti empta 26. l. t. Et ab 11. die Febr. 1420. usque ad 11. Aug. 1421. fiebant consimiles Grossi ejusdem cursus, legis et ponderis. Marcha argenti empta 28. l. t. Qui quidem Grossi habuerunt usque ad 3. diem Nov. post exclusive, qua die proclamata fuit moneta nova, de qua in parte sequenti habetur mentio. Quapropter avaluationes debent fieri usque ad dictam 3. Novemb. pretio 28. l. t. pro Marcha, prout cavetur in Apunctamento in parte sequenti facto. Et ab 11. die Aug. 1421. prdicta usque ad 23. Nov. 1422. fiebant Albi denarii, vocati Duplices Turoni, cursus 2. t. d. ad 1. d. 12. gr. legis, ponderis 9. s. 4. d. cum dimidio : et similiter fiebant alii Albi Denarii parvi ejusdem legis, cursus 1. d. t. ponderis 18. s. 9. den. Marcha argenti empta 6. l. 3. s. t. Et 3. die Novemb. prdicta 1421. publicat fuerunt dict Monet Duplicium et Parvorum Turonorum : et ideo habito respectu, Litteris Regis super facta avaluationum confectis, apunctuatum fuit, et deliberatum in Camera Computorum ultima Januarii sequentis per Gentes Consilii Regis, in qua erant Generales Magistri Monetarum, quod avaluationes fiant pretio 6. l. 3. s. t. pro Marcha, incipiendo et computando a dicta 3. Novemb. qua die dict monet pro dando iis cursum, fuerunt, ut dictum est, publicat. Et 23. Nov. 1422. usque ad 4. Junii fiebant Albi Denarii ad duo Scuta, unum ad Arma Franci, et aliud ad Arma Angli, cursus 1. den. t. ad 5. denar. legis, ponderis 6. s. 3. den. pro Marcha. Parisiis Marcha argenti empta 6. l. 15. s. t. Et 6. die Sept. 1423. post prandium fuerunt proclamati dicti Duplices allocarii sex pro quinque, valentes 8. denar. par. Et dicta 4. Junii usque ad... fiebant similes Albi Denarii ejusdem legis, cursus et ponderis, virtute Litterarum Regiarum, datarum dicta 4. die. Marcha argenti empta 6. l. 18. s. t. Cum rei monetari cognitio, nonnullis haud ingrata, pluribusque controversiis

et litibus dirimendis utilissima, a notitia prtii marc prsertim pendeat, hc ad illustranda, qu supra in hanc rem proferuntur, exscribenda duximus ex Reg. B. Cam. Comput. Paris. fol. 105. v :

Le marc d'or valu du 1. Jan. 1336. jusques au 1. Fev. 1337. 50. l. Tour. et du 1. Fev. 1337. jusques au 14. Nov. 1338. valu le marc d'or 52. l. Tour. 1. Fev. 1337. donna l'en 3. s. 6. d. Tour. de creue au marc d'argent, et parmi ce fu 76. s. Tour. par marc ; mais il n'y ot point de lettre du roy de ceste creue, fors seulement les lettres closes de noss. des Comptes, qui les envoierent par les monnoies o elle fu faite. 18 Fev. 1337. donna l'en 4. s. Tour. de creue au marc d'argent, et parmi ce fu 4. l. 4. Tour pour marc d'argent. 28. Oct. 1338. fu faite creue de 4. s. Tour. pour marc d'argent, et parmi ce fu 4. l. 4. s. Tour. pour marc d'argent. 18. Dec. 1338. fu faite creue de 4. s. Tour. et parmi ce fu 4. l. 16. s. pour marc d'argent. 3. Jan. 1338. fu faite creue de 4. s. Tour. au marc d'argent et ainsi fu pour marc 100. s. Tour. 3. Jan. 1338. fu faite creue de 30. s. Tour. au marc d'or, et ainsi fu 59. l. 10. s. Tour. pour marc. 25. May 1339. fu faite creue de 40. s. Tour. au marc d'or, et ainsi fu 61. l. 10. s. Tour. pour marc d'or. 14. Juing 1339. fu faite creue de 4. l. 10. s. Tour. au marc d'or, et ainsi fu 66. l. Tour. pour marc d'or. 10. Aoust 1339. donna l'en 60. s. Tour. de creue au marc d'or, et parmi ce fu 69. l. Tour. pour marc d'or. 19. Jan. 1339. donna l'en 40. s. Tour. de creue au marc d'or. et parmi ce fu pour marc d'or 71. l. Tour. 19. Aoust 1339. donna l'en 5. s. Tour. de creue au marc d'argent, et parmi ce fu 105. s. Tour. pour marc. 17. Dec. 1339. 5. s. Tour. de creue par marc d'argent. 6. Avril 1339. avant Pasques l'en donna au marc d'or 4. l. Tour. de creue par dessus les 82. l. Tour. que l'en y donnoit paravant, et parmi ce fu 86. l. Tour. pour marc d'or. 29. Jul. 1340. 5. s. Tour. de creue au marc d'argent en oultre et par dessus les 6. l. 15. s. Tour. que l'en y donnoit paravant. 12. May 1340. de 100. s. Tour. de creue au marc d'or en oultre et par dessus les 95. l. Tour. que l'en y donnoit paravant, et parmi ce sont 100.

l. Tour pour marc d'or. 21. Jul. 1340. de 4. l. Tour. de creue au marc d'or,... et pour ce fu 104. l. Tour. pour marc d'or. 28. Oct. 1340. de 4. l. Tour. de creue au marc d'or,... et parmi ce fu pour marc d'or 108. l. 4. Dec. 1340. de 10. s. Tour. de creue au marc d'argent en oultre et pardessus les 7. l. Tour. que l'en y donnoit paravant,... et parmi ce fu pour marc d'argent 7. l. 10. s. Tour. Ibid. fol. 109. v. : Lit. Phil. VI. 27. Jan. 1340. Un marc d'or fin au marc de Paris vaudra et courra pour 12. mars d'argent,... courant le marc d'argent le roy pour 10. l. 10. s. Tour. et un marc d'or fin pour 126. l. 5. s. Tour. Fol. 110. r : 6. Fev. 1340. 9. l. 4. s. Tour. au marc d'argent. 8. Aoust 1341. de 15. l. Tour de creue au marc d'or, et ainsi pour marc d'or 130. l. Tour. 23. May 1341. de 8. s. Tour. de creue au marc d'argent en oultre et par dessus les 9. l. 4. s. Tour. que l'en y donnoit paravant. 8. Aoust 1341. de 8. s. Tour. de creue en oultre et par dessus les 9. l. 12. s. Tour. au marc d'argent que l'en y donnoit paravant. 13. Dec. 1341. de 10. s. Tour. de creue au marc d'argent. 9. Mars 1341. de 10. s. Tour. de creue au marc d'argent. 19. Jan. 1341. de 6. l. Tour. de creue au marc d'or en oultre et par dessus les 130. l. que l'en y donnoit paravant. 13. May 1341. de 4. s. Tour. au marc d'argent, en esterllins et argent d'Alemaingne seulement, en oultre et par dessus les 9. l. 12. s. Tour. que l'en y donnoit paravant. 26. Juing 1342. 168. l. Tour. au marc d'or. 3. Sept. 1342. de 10. s. Tour. de creue au marc d'argent. 14. Sept. 1342. de 60. s. Tour. de creue au marc d'or.

Marc Aure prstatio apud nostros nota, qu ab Officialibus prstari solet, cum codicillos dignitatis su impetrant, cujus mentionem fieri observo in volumine Ordinationum Ludovici XI. fol. 117. ubi describitur Charta mensis Julii ann. 1466. qua vetantur Commissarii Regii in terris ducis Burbonensis franca feoda, novos aquestus, vel Marcas aureas de Notariis exigere. Marca illa, qu a Notariis pensitabatur, argenti dicitur in Litteris anni 1281. in Histor. Episc. Lodovensium pag. 268. Marcha, pro Marca frequenter in veteribus Chartis. Marcus, pro Marca, non semel apud Ordericum Vitalem lib. 5. pag. 578. 580.

583. 585. 603. 668. et in Tabulario Conchensi in Ruthenis ch. 234. Frodoardus in Adriano PP. :

Arcus argenti, calices Marco struit auri.

Marcata, Reditus unius marc auri aut argenti. Monasticum Anglican. tom. 1. pag. 341 :

Et unam Marcatam redditus de Newenton.

Ubi hc Loccenius :

Occurrit iterum pag. 360. et apud Ericum Upsaliensem lib. 5. Hist. Suecic :

Rusticus, qui colebat unam Marcatam terr, solvit in tributo majori, etc. Markatam terram, Marclandt nostrates vocant ; fundi enim et agri ex prisco instituto secundum marcas et asses distinguuntur.

Eumdem vide in Antiquit. Suegothicis lib. 2. cap. 19. Hist. Harcur. tom. 4. pag. 2198 :

Ex dono Roberti de Bosco ecclesiam de Clestona et ecclesiam de Thorp juxta Melton cum terris, decimis... et unam Marcatam redditus in Leicestria.
Vide Librata in Libra. Marque, eodem sensu, in Charta ann. 1288. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1086 :

Herv de Leon, par la raison de ceule Joane sa feme, demandoit audit vicomte (de Rohan) cent Marques de rente promises audit Herv... De laquelle assise desdites cent Marques de rente et sesine se tindrent lesdiz Herv et Joane pour bien payez pour les cent Marques de rente dessusdites.
2. MARCA, Ora, littus ; interdum et ipse fluvius, quod sit veluti terminus, limes. Charta Bertrad ann. 722. apud Calmet. tom. 1. Hist. Lotharing. col. 269 :

Deinde per Melina Suso aqua usque ubi nobis obtingit legitimo, usque ad Winardo curte usque ad illa Marca qui nobis obtingit.
Charta ann. 992. apud Mirum tom. 1. pag. 146 :

Silvam ad porcos alendos, quemadmodum jacet inter duas Marcas (fluvios scilicet Bredanum et Aa) cum omni jure, etc.
Charta Lotharii Csaris ann. 1131. ibid. pag. 278 :

Mittimus nuntios nostros, ad terminandam et dilatandam Marcam, seu navalem viam in alveo supradicti fluminis xx. pedum latitudinis.

Vide Marcha 1. 3. MARCA, Mensura vinaria. Terrear. Castell. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2:

A Chastillon a la plus grant mesure de vin de Bourgoingne ; car c'est la

mesure que les seigneurs y establissent. Premirement tient deux pintes de icelles qu'on vend le vin en menu, et est appell le Marc au vin ; et s'il estoit perdu, l'on prendroit la mesure au blef et empliroit l'on de millet ou de senevey, et le sixieme d'icelle mesure seroit le Marc au vin et le douzieme la pinte, quoy l'on a accoustum de vendre vin.
MARCAANDIA, Mercatura. Scacar. S. Mich. apud Cadom. ann. 1224. ex Cod. reg. 4653. A. :

Burgenses Cadomi cognoscunt, quod non debent capere talliam de septem servientibus abbati, facientibus sua ministeria in abbatia, nisi fecerint Marcaandiam in villa Cadomi.
Vide Marcandisia. MARCACLARIUS, dituus, vel qui bona ecclesi administrat, a veteri Gall. Marclier et Mareglier, jam Marguillier. Necrologium Fratrum Minorum Silvanect. :

Obiit Magister Johannes dictus Dionise Marcaclarius B. Marie de Silvan. sepultus in claustro juxta hostium porte.
Litter Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 228 :

C'est assavoir que toutes manieres de genz, contre-Marregliers lais, monnoiers, etc.

Vide Marrelarius. MARCADANTIA, Merces, Ital. Marcanzia, Gall. Marchandise. Chron. Astense ad ann. 1318. apud Murator. tom. 11. col. 254 :

Post hc Januenses miserunt plures galeas ante portum Savon, prohibentes victualia et Marcadantias ne intrarent Savonam.

Vide Marcandia. MARCADUS, Mercatum, forum, nundin, Gall. March. Charta Childeberti Reg. Franc. ann. 710. apud Mabill. Diplom. pag. 483 :

Et ad Parisius civetate inter sancti Martini et sancti Laurentii baselicis ipse Marcadus fuit factus.
Alia Pippini Franc. Reg. ann. 753. apud Doubletum Hist. S. Dion. pag. 694 :

Anteriores Reges D. Dagobertus et Chlodovius... quondam omnes telloneos... ad festivitate S. Dionysii Mart. tam in ipso Marcado, quam et in ipsa civitate Parisius, etc.
MARAGIUM, Martium, trimestre frumentum, nostris Marsage. Charta ann. 1210. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 172 :

Quod si forte aliqua pars tocius dicti fundi Maragio vel ibernagio fuerit onerata, collectis fructibus ad communem pasturam redigetur.
Vide mox Marceschia.

MARCAND Vill, Emporia, nundin public. Liber niger Scaccarii pag. 362 :

Pro custo vectur ad villas Marcandas.

Ibid. :

Marcand, Mercand,

eadem notione. MARCANDISIAM Facere, Mercaturam facere, negotiari, Gall. Trafiquer. Charta Philippi Aug. Reg. Franc. ann. 1218. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 2174 :

Ita quod de supradictis Marcandisiam non faciant, scilicet quod nihil emerint ad revendendum.
MARCANDIZ, Quvis supellex, seu instrumenta qu ad agriculturam pertinent. Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 90 :

Prdicti vero Rogerus... habebunt liberum introitum et exitum cum equis, et bigis, et omnibus aliis Marcandizis, per portam et placeam prdicti Johannis ad tenementa sua qu habent, et ad hauriendum aquam de fonte sine perturbacione.
MARCAPETUM, Suppedaneum, Gall. Marchepied. Inventarium ann. 1339 :

Item unum Marcapetum debile.

1. MARCARE, a Gall. Marquer, Notare, signare. Arrestum Parlamenti ann. 1418. in Tabul. Latiniac. :

Nec non in possessione et saisina... ipsas mensuras eorum signo Marcandi et signandi, etc.
Vide alia notione in Marcha 1. 2. MARCARE, Jus pascendi ratione limitis contermini seu Marc, ut videtur. Charta Theob. comit. in Chartul. Campan. fol. 297. r. : Nisi sit pro Pignori capere. Vide in Marcha 1. MARCASITA. Italis Marcassita :

Sciendum quod in nemore de Lantagio non poterunt dicti fratres Marcare. Pro Marcasita qu ponebatur cum stagno pro dictis saldaturis.

(Libri censuales S. Petri Rom, an. 1464.) MARCASIUM, Palus, stagnum, vel locus palustris, Gall. Marais. Charta ann. 1226. ex Tabular. Corbeiensi :

Dedi etiam eis Marcasium continuum Avesne qu est desuper malleriam dictam.
Tabularium Kemperleg. :

Ibi sunt miracula aqu, videlicet tria Marcasia miro modo ebullientia, sicuti mare crescentia et decrescentia, unum salsum, alium dulce, tertium mixtum ; et ita sunt ut neque profunditas illorum inveniri possit.
Vide Mariscus. Marcasiolum, diminut. a Marcasium. Tabularium Kemperleg. :

Et paulo post recurvat (fossa) ad unum Marcasiolum.

MARCASIUS. Vita S. Agili Abb. :

In eodem loco, qui prisco vocabulo propter geminum lacunar, Gemellus Marcasius nuncupabatur.

Editio Mabillonii sculo 2. Benedict. habet Mercasius : sed, ni fallor, legendum Plancasius, id est, tabulatum nostris, Plancher. Legendum opinor, propter geminum lacum, atque adeo retinendum Marcasius, eadem notione qua Marcasium supra. Forte propter geminam lacunam. MARCATA. Vide in Marca 1. MARCATIO, Nota, inustio, stigma, Ital. Marchio. Stat. crimin. Saon cap. 17. pag. 19 :

Puniatur talis delinquens et condemnetur ad frustam et Marcationem ; et uno die fustigetur publice per civitatem Saon, alio die ferro ignito marchetur in fronte.
MARCATUM, Forum, Gallice March. Charta Lotharii Imp. ann. 845. apud Laguille inter Instr. Hist. Alsat. pag. 5 :

In pago Prisgaudi Muninga villa cum... banno et cyppo, Marcato et omnibus justitiis.
Hist. Comitat. Ebroic. inter Instr. pag. 31 :

Redditum quem percipiebat idem Ingerranus in et super Marcato de Grainvilla.

Vide Marchetum. MARCAZANA Libra. Vide Libra. MARCELLUM, pro Macellum. Capitul. gener. S. Vict. Massil. MSS. :

Emantur carnes prdict de melioribus qu in Marcello reperiri poterunt. Marcelle, Phyon cist Rois un carre avoit Qi d'estrange richece estoit... Le tabernacle et la Marcelle Fu de mer d'olifant boilliz, Peint collors et o verniz.

in Poemate de la guerre de Troyes MS. videtur usurpari pro ea currus parte qua continentur qu in curru imponuntur :

Forum, nundin. Charta ann. 1320 :

Item homagium franci Marcelli et omnium campsorum Tornacensium.

Occurrit prterea in Lit. ann. 1366. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 676. art. 7. Haud scio an bene intellecta vox Gallica Marcelle, quam lubentius de pedaneo subsellio, vulgo Marchepied, interpretarer. MARCEMENTUM, Lignea materia, materiatio, Gall. Charpente. Leges Norman.

apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 201 :

Si autem domus eorum tali loco fuerint constitut, quod non sine dampno alterius incendi valeant et cremari, tegimen earum et Marcementa debent evelli, et tali loco cremari, quod aliis propter hoc nullum inferatur incommodum.
Vide Materia. MARCEOLUS. Martiolus :

Deinde Marceolum de sinu protulit et phialam otio belle correxit.

(Petron. ed. Buecheler, 51.) MARCESCA, Marcescha. Vide Marceschia. MARCESCHIA, Martium seu trimestre frumentum, quod Martio mense seritur : nostris, Mars, Marss ; Marsois, bl Marsois.

Grains de Mars Marsage

, in Consuet. Bononiensi art. 140. , in Statutis Scabinorum Maceriarum ad Mosam :

Ils doivent pour chacun stier de bled 1. d. p. et pour chacun stier de Marsage une ob. Marsaige,
in Charta Hugonis Comit. Regitestens. ann. 1233. Gallice reddita :

De chacun stier de Marsaige une ob.

Charta Philippi Aug. ann. 1215. pro Aurelianensibus :

De singulis modiis bladi et vini, quod habuit tam de hibernagio quam de Marceschia, qucunque illa sit, nobis dabit, De ybernagio, Marceschia, fabis, pisis, veciis, gueda, leguminibus, etc.
Ita fere semper. Alibi :

in Regesto Philippi Aug. fol. 73. Charta ann. 1276. ex Tabul. Fossatensi f. 119. 122 :

Debent de quolibet animali 4. corveias per annum, videlicet 3. in Marceschiis in binalibus et in tertialibus, et in vindemiis, etc. Annona Marcialis,
in Charta ann. 1065. in Tabulario Ecclesi Carnotensis num. 57. Marcesca et Marcescha, Idem quod Marceschia. Chartul. Aureliense in Lemovic. :

Dedit... quidquid habebat scilicet la vinata, xii. denarios in ortis, Marcesca, etc.
Tabular. Vosiense fol. 42 :

De hoc manso reddit Petrus Lavall.... vinada et Marcescha.

Marcessa, in eodem Tabular. Vosiensi f. 49 :

De hoc manso reddit 9. sextarios segl. de recepto 6. denarios et vinada et

Marcessam et popadam.

Mareschia, Ead. notione. Charta Petri Episc. Paris. ann. 1208. in M. Pastorali lib. 20. charta 10 :

In Cna Domini unum modium bladi ad mensuram Parisiensem, medietatem hibernagii et medietatem Mareschi.

In manumissionibus servorum ibid. l. 2. cap. 4. etc. Capitulum Parisiense retinet...

sextam decimam partem... de ybernagio, Mareschia, fabis, pisis, etc

. Marcisca, Eadem notione, in Tabul. Monast. Heder fol. 43. ann. 1173. alibi Marceschia, f. 8. Marcesche, fol. 16. 17. Tabular. Maurigniacense ch. 79. ann. 1200 :

Modium et dimidium de hibernagio, modium et dimidium de Marcesche.

Arverni Marsinge dicunt. Nostris Maraiche et Marchaine. Charta Phil. VI. ann. 1339. in Reg. B. 2. Cam. Comput. Paris. fol. 113. v. :

Item sur chascun mui de pois, de feves, de vesses et autres Marchaines, trois deniers du vendeur et trois deniers de l'acheteur, et au dessous d'un mui desdiz blefs, avaine, pois, vesse, feves et autres Marchaines l'avenant.
Lit. remiss. ann. 1451. in Reg. 181. Chartoph. reg. ch. 65 :

Pour ce que Colin Daguin n'avoit est faire lesdites Maraiches en ladite mtairie, qui est semer les menus blez, etc.
Unde Marcesche legendum puto, pro Maresche, in Charta ann. 1200. apud Fleureau Hist. Bles. part. 3. pag. 521 :

Sacerdos ecclesi... singulis annis capiet in granchia de Estrechis de decima bladi modium et dimidium de ybernagio, et modium et dimidium de Maresche.

Vide infra Marcheschia. Ejusdem originis est vox Marceinche, qua festum Annuntiationis, qu Martio mense celebratur, significatur in Charta ann. 1262. ex Chartul. Buxer. part. 2. ch. 21 :

Ne pouns ne devuns pasturer ou dit pr ds lou jour de la Marceinche jusques la quinzaine de la S. Ronni. Marcesche, Le jour de l'Annonciation, que l'en dit la Marchesche, etc.

eadem acceptione, in Lit. ann. 1311. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 272. Et Marchesche, in Charta ann. 1407. ex Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 159 : MARCH, Equus. Vide Marach. 1. MARCHA, Marca, Marchia, Terminus, limes, seu fines cujusque regionis. Vide

Grimm. Antiq. Jur. German. pag. 496. Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 846. voce Marka. Halt. Glossar. Germ. voce Marck, col. 1315. sqq. Capitula ad Legem Alemannor. cap. 34 :

Si quis alterum ligat, et foris Marcha eum vendit, ipsum ad locum revocet, etc. 40. sol. componat.
Charta divisionis Imperli Caroli M. cap. 1 :

Ut nullus eorum fratris sui terminos, vel regni limites invadere prsumat, neque fraudulenter ingredi ad conturbandum regnum ejus, vel Marcas minuendas, etc.
Adde Divisionem Imperii Ludovici Pii cap. 2. Marca Tolosana, in Charta alia Divisionis Imperii ejusdem Ludovici, edita a Steph. Baluzio cap. 1. Marca Hispanica, apud Eginhard. ann. 827. 828. Regino : Annales Francorum ann. 788 : Ann. 825...

Carolus Ratisbonam venit, ibique Marchas et fines Bajoariorum disposuit. Avares in Marcha Bajoari atque Itali... fugati sunt. Imperator cum filiis Godefridi pacem, quam ipsi petebant, cum eis in Marca eorum confirmare jussit.
Charta Ottonis Imper. ann. 965 :

Quicquid proprietatis in Marca vel regno Danorum ad Ecclesias in honorem Dei constructas... pertinere videtur.
Confderatio inter Flandri et Hannoni Comites ann. 1176. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 586 :

In confinio etiam terrarum nostrarum quod vulgo Marcha dicitur, non debemus, nec possumus alias construere firmitudines.
Milo in Vita S. Amandi Episcopi Trajectensis cap. 2 :

Tu socio sine per Marcas clusasque ruebas.

Vide Leges Bajw. tit. 12. cap. 9. Alem. tit. 47. Ripuar. tit. 60. 5. tit. 75. Capitul. 1. Caroli M. incerti anni cap. 3. 4. et lib. 2. cap. 14. lib. 3. cap. 84. lib. 4. cap. 4. lib. 5. cap. 132. Synod. Carisiens. Capit. Caroli Cal. tit. 8. Leg. Longob. lib. 2. tit. 30. 2. Carol. M. 72. Codicem Carolinum Epist. 88. Ordericum Vitalem l. 5. pag. 553. Eigilem in Vita S. Sturmii cap. 12. etc. et d'Amy MS. :

Si saisirez vos honors et vos Marches Que l'an vos a donnees.

MS. :

Cele terre conquistrent, si tiennent bien la Marche.

Ibidem :

Mout l'ont cil de ses Marches cremu et redout.

MS. :

Les Marches sont si assez prs, Et li home sont moult engrs.

Hinc Marchiare dicitur de eo qui vicinus est et conterminus. Charta ann. 1380. apud Rymer. tom. 7. pag. 246 :

In Comitatibus prdictis, qui eidem terr Walli immediate adjacent et Marchiant.

Alia ann. 1421. apud eumd. tom. 10. pag. 132 :

Adeo plene et libere, sicut aliqui dominorum Marchiantium in dominiis et marchiis suis Walli habent et utuntur.
Marchiser, eadem notione apud Poetas nostrates. MS. :

Si neveu sont, et Marchisent mi.

MS. :

Pour conseil prendre de ceste euvre, Ainz que nul autre se desqueuvre, Manda Robert le Comte d'O Qui Marchist ceux de Vismo.
MS. :

Car tolir li vorrent sa terre Cinq Rois qui lui Marchissoient.

Inde Marche appellari videtur Ora silv, in Recognit. feud. dom. de Veteriponte pro castell. de Buri ann. 1366 :

Item cent arpens de bois, que haies, que buissons, que frisches, que Marches, etc.

Confer Mariscus. Marchia, eadem notione. Charta ann. 1044. in Append. ad Capitul. col. 1550 :

Infra territorium Pennense in loco qui nominatur Salajano, aut infra istam Marchiam Firmanam, aut infra totum regnum Longobardorum.
Apud Adamum Bremensem cap. 93. Radulfum de Diceto ann. 1173. et alibi, Sanutum lib. 3. parte 11. cap. 10. in Chronico Andrensi pag. 665. 670. in Gestis Innocentii III. pag. 114. 116. etc. Marcha, Marchionis territorium, Marchionatus. Ditmarus lib. 6. de Lothario Marchione :

Filio suimet Wirinhario beneficium patris, et Marcam cum ducentorum pretio talentorum acquisivit.

Utitur etiam Lambertus Schaffnaburg. Marchia, Eadem notione, apud eumdem Schaffnaburg. ann. 1068. Marcha videtur etiam sumi interdum pro modo agri, vel certe pro territorio. Notitia Alamannica Goldasti 91 :

Testificati sunt, quod ex traditione Perahtoldi Comitis medietas omnis March, qu ad villam Filisininga nuncupatam aspicit tam in silvis quam in aquis sive pascuis, vel aliis quibuslibet rebus, ad Monasterium S. Galli juste et legaliter pertinere debet.
Et Charta 18 :

Et casas cum curtis cterisque dificiis, atque cum silvaticis Marchis ad eosdem pertinentibus, etc.
Vide Grimm. et Haltausium locis supra laudatis. Id aperte colligitur ex pluribus Instrumentis, qu, ut sententia D. Cangii firmetur, subjicimus. Charta Dagoberti Franc. Reg. ann. 2. Regni sui inter Vindem. litter. Schannati pag. 5 :

Visi fuimus concessisse cum omnibus, etiam cum ipsa Marca ad ipsas Balneas pertinente qu venit de ambabus lateribus usque ad fluvium Murga, et de uno fronte ad partem Occidentalem rasta una, etc.
Charta Ottonis Imperat. ibid. pag. 7. qua omnibus qui monachis serviunt concedit ut

sive habitent in Abbatia, id est in Marchia, aut ubicumque, non possint cogi ad muniendum castellum.
Charta Caroli M. tom. 1. Rer. Mogunt. pag. 266 :

Quidquid in hoc sub mea potestate consistit... trado, ita ut ab illo loco undique, ab Oriente scilicet et Occidente, a Septentrione et Meridie, Marcha per tria milliaria passuum tendatur. Contulit... quidquid in pago Tulpiacensi in villa vel Marca qu vocatur Herigarda, habere videbatur, id est, Ecclesiam unam simul cum terris, domibus, cterisque dificiis.
Charta ann. 1307. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 411 :

Prceptum Lotharii ann. 864. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 173 :

Vexillum S. Mauritii... per Marcam in die Ascensionis Domini more solito deferendum, etc.
Adde Epist. S. Bonifacii ad Fulradum tom. 1. Rer. Mogunt. pag. 372. Et Vitam Meinwerci Episc. apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 529. Vide Marca 2. Marchia. Sugerius in Ludovico VI :

Sicut ejusdem Normanni Ducatus se porrigit, Marchiis regni collimitans. Marchia censualis,
in Charta anni 1180. apud Guichenonum in Bibl. Sebus. ex Tabulario Cluniacensi :

Dictum est, quod in Obedientia de Chaveniis et ejus appenditiis habeat

Comes latronem, adulterum, homicidam, et fneratorem, qui in prsentia Decani de Chaveniis legitime approbati fuerint vel convicti, censum, et Marchias censuales, et custodiam viatorum et pascuorum.
Charta Henrici Ducis Silesi ann. 1319. apud Ludewig. tom. 6. pag. 4 :

Damus omnia et singula jura qu... nobis, hredibus aut successoribus nostris in Marchiis, provinciis, terris, etc.
Marchanus, Marchi, seu Provinci limitane incola. Capitulare Radelchisi Principis Beneventani cap. 17. de Servis fugacibus :

Quod si suspicio fuerit, ut per consensum Marchanorum nostrorum per nostras marchas extra terram nostram exiverint, satisfiat ab his Marchanis.

Marchiani, Marc Anconitan incol, qu et Marchia dicitur, in Actis Innocentii III. PP. pag. 4. Perperam , Ancona dicitur Cinnamo lib. 4. n. 12. quod regionis adjacentis nomen est. Guillelmus Apuliensis l. 2. de Gestis Normann. :

Spem dabat his Ital fx indignissima gentis Gens Marchana probis digne reprobata Latinis.

Marcheus, Marchio, custos limitum. Joan. Abbas in Chron. Casinensi :

Marcheos tamen ad incolarum tutamina dimisit.

Marchensis, Idem. Vide in Marchia. Marchitimus, Limitaneus. Gauterius Cancellarius de Bellis Antioch. :

Forte contigit Algazi... bellico apparatu Antiocheni honoris partes Marchitimas attigisse.

Marcha, Facultas a Principe subdito data, qui injuria affectum se vel spoliatum ab alterius Principis subdito queritur, de qua jus vel rectum ei denegatur, in ejusdem Principis Marchas seu limites transeundi, sibique jus faciendi, ut habet Bretius lib. 2. de Superioritate Reg. cap. 17. vulgo droit de Marque et de represailles. Jus marchium, Andre de Ysernia in Commentar. Juris utriusque. Marcha vel reprsalia, in Charta Jacobi Regis Aragon. ann. 1326. tom. 8. Spicilegii Acheriani pag. 280. Charta ann. 1381. in Regest. Peiresciano 73. vol. 2. apud Prsid. de Mazaugues :

Nam de jure, secundum multorum doctorum sententiam, represali seu March, vel gajari, qu secundum diversorum locorum morem diversa nomina assumpserunt, sunt omnino prohibit.
Infra :

Nam cum March laxatio sit qudam belli indictio, ut dicunt doctores, tale bellum indici non potest nisi per illum qui habet supremam potestatem.
Marc, mentio fit non semel in Regestis Parlamenti. In eo, quod Olim

inscribitur fol. 40. descriptum legitur Mandatum Curi, quo jubetur Ludovicus Rex Sicili uni e regiis subditis, qui a prdonibus in mari spoliatus fuerat, jus dicere, cum Marc comminatione, absque data. Ibidem fol. 151. describitur Epistola Caroli VI. Regis Franc. ad Martinum Regem Aragoni, qua jus se facturum pollicetur ejus subditis, qui a Francis se in mari prdatos querebantur, ut Marca vitaretur, 5. Martii ann. 1396. Denique in Regesto ordinationum Barbinarum fol. 95. habetur extinctio Marcarum, concessarum Occitanis et Bellicadrensibus contra cives Avenionensis civitatis et Comitatus, decretumque, ut in posterum null concederentur Marc nisi a Rege, vel a Curia Parlamenti, 13. Junii ann. 1443. in Consuetudine Beneharnensi rubrica de Marcas represalhas, Marc impetrari non possunt, nisi ter jus denegatum fuerit. Alias Marca non conceditur, nisi in casu denegati juris. Excommunicati pronuntiantur in Statutis Eccl. Cadurc. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 744. qui contra Ecclesiasticos aut eorum bona Marcam fieri permittunt. Charta anni 1152. apud Catellum in Comitibus Tolosanis lib. 2. :

Si aliquis, qui habitet extre Tolosanum, abstulerit rem aliquam, vel aliud malum fecerit alicui, qui habitet in urbe Tolosa,... et si noluerit rectum facere, ille, qui malum accepit, faciat Marcham de illis hominibus terr. His ita factis, si aliquis fecerit Marcham, ducat eam in domum suam, et ei ducenti nullus vim faciat : et det eam Marcham ad manulevandum, et sit judex bene securus. Et si non sit, qui eam Marcham velit manulerare, ille qui Marcham fecit, eadem die vel altera ducat eam in plateam ad judicium proborum hominum. Et si non poterit eam Marcham retinere, judicio proborum hominum faciat rectum capto homini. Et si eadem die vel altera non traxerit Marcham ad judicium, faciat sicut supra scriptum est, perdat illam Marcham, et faciat rectum ei, qui Marcham extra Tolosam ducat, et teneat eam in Tolosa, vel in suburbio, et faciat sicut scriptum est. Si quis traxerit Marcham de Tolosa, vel de suburbio, reddat illam solutam, et faciat rectum, et det justitiam Comiti et nunquam amplius faciat Marcham propter illud factum.
Iis addenda Ordinatio Philippi Pulcri ann. 1313. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 516 :

Attendentesque quod Marche, seu pignoraciones, si quas in futurum fieri contingeret inter prfati Regis et nostri subditos, materiam dissensionis et discordie inter utriusque regnicolas de facili inducerent et afferrent, ideo juxta tractatum et ordinationem inter ipsum Regem et nos habitam, tenore prsentium volumus ac etiam ordinamus quod de cetero inter dictum carissimum consanguineum nostrum Regem Aragonum inclitum, et

nos, regna et terras, ac gentes ipsius et nostri, non fiant, nec fieri possint, nec debeant, Marche vel pignorationes, propter defectum justitie, qui inventus dicatur in regno nostrum altero, vel in officialibus, seu gentibus nostris, vel subditorum nostrorum ; dictus defectus justitie exponatur fuisse inventus primus, si una peremptoria requisitione novem mensium spatium continente, de facienda justitia alter fuerit per alterum requisitus ; et si nos, vel dictus Rex cum de hoc requirendi essemus, tempore dicte requisitionis faciende, non essemus in regnis, vel terris nostris, quod requisitio prdicta, in casu absentie nostre, fiat et fieri possit in civitate Parisiensi coram gentibus nostris, aut magistris per nos ibi deputatis, et in casu absentie dicti Regis Aragonum in civitate Barchinonensi, coram procuratore, vel vicem gerente ejusdem, et quod de dicta requisitione, et de requisiti in reddenda justitia defectu, constet illi qui Marcham indicere voluerit per litteras regias, vel alia publica instrumenta, antequam ad dictam Marcham faciendam procedat ; et si contingeret, quod absit, quod contra dictam observantie seu ordinationis formam Marcha seu pignoratio fiet, Rex in cujus regno, vel terra illa Marcha induceretur, sive per ipsum Regem, sive per sibi subditum aliam justitiam habentem perperam indicatur, teneaturque ipsam propriis sumptibus retractare, omniaque dampna et expensas, que ex dicta Marcha, et ejus occasione Marchati seu pignorati incurrerent, ipsorum juramento, ubi alie probationes deficerent, declaranda, de fisco proprio reparare.

De hoc Marcarum jure agunt prterea Honoratus Bonnor en l'Arbre des batailles, 4. part. cap. 80. et seqq. Guido Papa Decis. 32. et seq. Chopinus lib. 3. de Dom. tit. 25. Jacobus a Canib. et Martinus Laudensis, Liber de Contractib. marit. cap. 10. Cardinus Bretius de Superioritate Regis, lib. 2. cap. 17. et alii. Nostris Marque. Lit. ann. 1339. tom. 2. Ordinat. reg. Franc. pag. 137. art. 10 :

Nous voulons et leur octroyons que pour cause des Marques donner contre les subgets desdiz royaumes ou aucun d'yceuls, ils ou aucun d'euls, ne leurs biens, ne puissent estre arrestez.
Occurrit prterea tom. 5. earumd. Ordinat. pag. 384. et 493. etc. Unde Marquer, pro hac facultate uti atque adeo pignori capere. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 154 :

Lesquelz habitans n'ayant voulu tenir et payer ledit accord, le prestre s'en retourna aux Anglois, et fit par iceulx Anglois Marquer, piller et prendre prisonniers les bonnes gens et habitans de ladite paroisse saint Victour.
Contramarca, Facultas a Principe concessa, ut quis contra alterius Principis

subditum, qui jure Marc adversus eum utitur, eodem jure sese defendat, Contremarque. Charta ann. 1492. apud Godefredum in Observat. ad Vitam Caroli VIII. reg. Franc. pag. 632 :

Quod omnes et singuli utriusque dictorum Principum (Franc. et Angl.)... vassalli et subditi... possint... emere et vendere... absque ullo impedimento, offensa, arrestatione ob causam Marc, Contramarc, represaliarum, aut alia distractione quacumque, etc.
Marcare, Pignori capere, Saisir, Prendre par droit de Marque. Libertates concess Barcinonensibus a petro Rege Arag. ann. 1283. MSS. :

Victualia, qu apportantur in Barcinona per mare vel per terram, de pane, vino, carnibus et piscibus non Marcentur, nec pignorentur... tam pro alienis debitis, quam pro propriis.
Charta Jac. Regis Aragoni laudata :

Et prtextu ipsius March Officiales vestri possent pignorare, capere, seu Marchare in Mari et in terra ubique bona, res, et merces quorumcunque subditorum nostrorum, etc.
Litter Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1295. apud Rymer. tom. 2. pag. 691 :

Rex omnibus Ballivis, etc. Unde dictus Bernardus asserit se dampnificatum usque ad valorem 700. libr. sterlingorum de raptu et rapina prdictis. Quapropter idem Bernardus nobis supplicavit, ut nos sibi licentiam Marcandi homines et subditos de regno Portugalli et bona eorum per terram et mare, ubicumque eos et bona eorum invenire posset, concederemus, quousque de sibi ablatis integram habuisset restitutionem.
Hujusmodi litter nostris dicuntur Lettres de Marques ; de quarum legitibus fuse in Statutis Naval. lib. 3. tit. 10. Concilium Marciacense ann. 1326. can. 44 :

Person Ecclesiastic vel eorum bona pro aliis non Marchientur, vel pignorentur, etc.
Consuetudines Tolos part. 4. de Immunitat. civium Tolos :

Et aliquis vivens in itinere illo... illum hominem ceperit, aut Marcabit, aut deprdabit, Consules debent hominem illum manutenere, etc.
Marchagium, Droit de Marchage, in Consuetud. Arvern. cap. 28. art. 2. Brivatensi, Pinholensi, et Pradensi, quo pagani jure limitis contermini, seu Marc, quam Galli Marche vocant, in alterius jurisdictionem seu dominium pascua sua immittere possunt, quo in eo pascantur. Perperam porro a Marcher, ire, vocem quidam deducunt. Aliud est, quod apud Pictones, Andes et Armoricos, vulgo Marchas vocant,

feuda scilicet vel prdia in harum Provinciarum sita limitibus, qu singularum jurisdictioni pro parte, vel, ut aiunt, ex prventione obnoxia sunt, de quibus copiose egit Gabriel Hullinus peculiari tractatu, quem inscripsit,

de la Nature et usage des Marches separantes les provinces de Poitou, Bretagne et Anjou

, Nannetis edito ann. 1616. 2. MARCHA, a Gall. Marque, Nota, signum. Epitome Constit. Eccl. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 174 :

Quicquid ex Marchis sive multis absentium cujusvis hebdomad resultaverit, id totum dividatur die Dominica subsequenti inter eos dumtaxat Canonicos, qui in Ecclesia tunc prsentes inveniantur.
Charta ann. 1332. in Reg. 68. Chartoph. reg. ch. 2 :

Item quod Marcham custodis pluries mutavit, ut pondus falsificaret.

3. MARCHA, Vectigalis species ; illud nempe, quod prstatur pro mercibus qu in marchas regni vel provinci inferuntur aut ex eis efferuntur. Charta ann. 1406. ex Bibl. reg. :

In et super juribus et emolumentis impositionis trium denariorum pro libra, qu impositio vulgariter Marcha nuncupatur.
4. MARCHA, Gallice Marc :

Duas ampulas argenteas ponderantes duas Marchas.

(Chevalier, Necrol. Fratr. Prdicat. Gratianop. p. 8.) MARCHABILIS, Genuinus, legitimus, Gallis, Loial et Marchand. Charta ann. 1380 :

Tres bichetos siliginis ad mensuram Vill-franch boni bladi legalis et Marchabilis.

MARCHAGIUM. Vide Marcha 1. MARCHALCHUS. Vide Marescalcus. MARCHALIS, Ad marcam legalem. Charta ann. 1216. ex Chartul. Villelup. :

Abbatia Villelupensis teneretur... reddere duos ciphos argenteos Marchales ad pondus Turonensis monet.

Vide Marca 1. MARCHALLUM, Armoricis Marchallach, Mercati platea, forum, in Chartulario Abbati de Daoulas apud Armoricos spius occurrit. MARCHALSIA. Vide Mareschalcia. MARCHAMENTUM, Idem videtur quod Marcha, jus reprsali. Charta ann. 1381. in Regest. Peiresc. 73. vol. 2. apud Prsid. de Mazaugues :

Qustio vertebatur utrum cives Arelatenses possent marcham sive represalias, seu gajaria contra Massilienses facere, vel imponere per eorum Officiales...... Possunt laxari seu concedi Marchamenta seu

gajamenta.

Charta ann. 1430. in Tabul. Communis Massil. :

Ut Massilienses possint et valeant marchare et Marchamenta et etiam gajerias facere.

Hc dubitanter proponimus, quod Chartas integras legere non licuit ; lubens quippe crediderim Marchamentum hic esse vectigal quod prstatur pro mercibus qu in Marchas regni vel provinci inferuntur, aut ex iis efferuntur, nostris Traite foraine ; ea certe notione occurrit in Charta ann. 1328. in Tabul. Massil. :

Quod lignum (navigium) quod veniet Massiliam causa caritandi vinum sit quitum ab omni Marchamento.

Idem certe est quod Marcha in Ch. ann. 1430. mox laudata et in Instrum. ann. 1257. ad calcem Stat. Massil. Mss. fol. 98. v. col. 1 :

Dominus comes teneatur eos (cives) juvare et inimicos eorum persequi et se opponere pro Massiliensibus universis et singulis ubique et Marchamenta seu gajamenta facere secundum quod de jure vel consuetudine fuerit faciendum. Item quinque solidos bon monet census, quos eidem Joanni faciebat et facere tenebatur, ut dicebat Domengia Marchanda de Mura.

MARCHANDA, Qu mercaturam facit, Gall. Marchande. Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalph. pag. 91 :

MARCHANDARI, Mercari, negotiari, Callis, Trafiquer. Charta ann. 1306. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 126 :

Hredes et famili eorumdem insimul vel divisim possint et eis liceat ubique per totam terram nostram, Baroniam et districtum ire, conversari et Marchandari salve et secure.
Nostris Marchander. Lit. remiss. ann. 1400. in Reg. 155. Chartoph. reg. ch. 214 :

Icellui Jehan avoit Marchand et rong des escus de notre coing et aussi des blans en la compaignie d'un homme qui Marchandoit et rongnoit d'iceulx et blans.
Ali ann. 1409. in Reg. 163. ch. 308 :

Le suppliant et icelle Jehanne ont tousjours demour ensemble en hostel en communault et vivoient et Marchandoient par commun.
Occurrit prterea tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 493. art. 6. et pag. 538. art. 1. Aliud sonat, scilicet de pretio rei venalis convenire, in Lit. remiss. ann. 1389. et Reg. 138 :

Michel le Charpentier et Jehan le Charpentier offrirent Jehan le Conte,

dit Mercier, un ou deux caques de verjus acheter, et comme il ne voulut en donner de chacun caque que 14. sols, il ne Marchanderent point. Marchandment
vero dixerunt, pro Mercatur seu negotiationis causa, mercatorum more. Lit. remiss. ann. 1363. in Reg. 101. ch. 7 :

Comme le suppliant fust alez Marchandment par mer en un vaissel chargi de gloe. Certains Flamens qui venuz estoient Marchandment en nostre ville de Harefleu,

in aliis ann. 1378. ex Reg. 113. ch. 214. MARCHANDARIA, Merx, Gall. Marchandise. Instr. ann. 1314. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 18. col. 2 :

Quod null monet fact extra regnum Franci non haberent aliquem cursum, nec fuissent accept, nec miss ad aliquas Marchandarias, etc. Marchandise,
pro Conventio, pactum, vulgo March, in Lit. remiss. ann. 1453. ex Reg. 184. Chartoph. reg. ch. 351 :

Si me as fait torcher et palesonner une paroy, qui n'estoit pas de nostre Marchandise, j'en vueil estre pay.

MARCHANDIA, Mercatura, Gall. Trafic. Charta ann. 1251. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 91 :

Illi et ill qui vel qu de Marchandia vixerint, reddent mihi unusquisque unum sextarium aven, etc.
Marchandia, Merces, Marchandise. Genealogia Comitum Fland. apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 427 :

Flandros graviter consternebat, quod Marchandi modo solito ad ipsos deduci non poterant propter Regis Edictum.
Vide Marcadantia. MARCHANDISA, Merces, ex Gall. Marchandise. Matth. Paris :

Mercator... salva Marchandisa sua.

Vet. Charta :

Cum omnibus navibus et Marchandisis.

MARCHANDISIA, Mercatura, Trafic. Litter Philippi Pulcri ann. 1309. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 159 :

Concedimus ut... utantur et gaudeant quandiu ipsos cum suis mercaturis in dicta nostra villa de Hareffleu morari, Marchandisias exercere contigerit.

MARCHANS. Vendibilis, qui vendi, et emi possit, Gall. Marchand. Codicil. ann. 1434. ex Tabul. Flamar. :

Dare jussit duas conquas frumenti boni, puri et Marchantis mensur Leomani.
Vide Marchabilis. Marchandus, Eadem notione. Libert. Montisalb. ann. 1322. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 247 :

Consules habebunt curam et diligentiam de mairaminibus seu fustis aut nemoribus pro faciendis tonellis, videlicet quod sint Marchanda, bona et legalia.
MARCHANUS, Marchi incola. Vide Marcha 1. 1. MARCHARE, Notare, signo aliquo distinguere, Gall. Marquer. Charta ann. 1372. tom. 1. Annal. Tolos. inter Instr. pag. 96 :

Faciendo Marchare et signare uno signo equos ipsos, ne fraus vel mutatio possit committi. Et seront leurs chevaux signez et Marchez, etc.

in Edicto Johannis Reg. Franc. ann. 1355. tom. 3. Ordinat. pag. 35. 2. MARCHARE, Pignori capere. Charta Jac. reg. Aragon. ann. 1232. ex Chartul. Campan. fol. 549. col. 2 :

Nullus ergo de gratia nostra confidens audeat....... terram pignorare, Marchare, impedire vel detinere alicubi pro alieno debito.
Vide Marcare in Marcha 1. et mox Marchatum. MARCHASITA. Marcassite :

Luna ex metallis habet argentum et ex lapidibus Marchasitam.

(B. N. ms. lat. 10272, p. 85.) MARCHATA Terr, Fundus reditus unius marc auri vel argenti. Tabular. Castri Blein. :

Henricus D. G. Rex Angli.... concessimus Alano Vicecomiti de Rohan ducentas marchas percipiendas ad festum S. Michaelis..... nomine annui census. Concessimus etiam eidem quod infra festum S. Michaelis anno regni nostri xv. assignabimus ei ducentas Marchatas terr in regno nostro Angli, ubi eas assignare possumus viciniores terris suis. Anno regni nostri xiiii.
Vide Marcata in Marca. MARCHATIO, Idem quod Marcha, Facultas a principe subdito data alterius principis marchas seu limites transeundi, sibique jus faciendi. Lit. Jac. reg. Aragon. ad Phil. Pulcr. reg. Franc. ann. 1310 :

Cupientes attamen, ut semper fecimus, evitare per posse, ne inter nostros et vestros subditos Marchationes, qu scandali ac dissentionis possent materiam suscitare, aliquatenus orirentur.

MARCHATUM, Mercatus, forum, Gall. March. Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 22 :

Et ita vendidimus.... Factum est hoc in loco Marchato Rannaco die Mercurii 11. Kal. Aprilis.

MARCHATUM Bestiarum, Earum pignus. Sent. ann. 1390. inter Constit. Mss. Petri III. reg. Aragon. :

Per quam (sententiam) declaravit bestiarum Marchatum per eundem subvicarium ad instantiam dicti archiepiscopi fore restituendum aliquibus carnificibus Barchinon, quorum erat, et ipsum non potuisse nec debuisse pignorari tanquam victualia, qu portantur ad civitatem Barchinon.

MARCHATUS. Vide Marchio. MARCHEARE, Negotiari. Arest. ann. 1290. in Reg. 2. Olim parlam. Paris fol. 86. r :

De averiis emptis in villa sancti Quintini causa Marcheandi vel lucrandi. Marcheter,

eodem sensu, in Lit. ann. 1395. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 7. Vide supra Marchandari. MARCHEHELAGE, vox Saxonica. Sic Legem Martianam, qu et Merciorum, vocant. Vide in Lex 1. MARCHENSIS Moneta. Vide Moneta Baronum. MARCHENSIS, ut Marchio. Vide in hac voce. MARCHERI, Gradus, a Gall. Marches. Bernardi Monachi Ordo Cluniac. part. 1. cap. 33 :

Qui vero processioni inserviunt, ordinate stant ante altare Crucifixi extra Marcherias versis vultibus ad Conventuum
(leg. Conventum.) Et cap. 24 :

Infantes vero cum magistris stant juxta Marcheriam Crucifixi ad sinistram partem.
Marcheis vero idem quod Incessus, in Lit. remiss. ann. 1392. ex Reg. 143. Chartoph. reg. ch. 5 :

Tantost que Jehan de Lorme oy la frainte et les Marchies desdiz jeunes gens audit jardin, etc.
MARCHERUM, perperam editum, pro Marchetum, mercatum, forum, tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 641. art. 37. MARCHESATICUS, Marchionatus, Ital. Marchesato ; Gall. Marquisat. Chron. Parmense ad ann. 1307. apud Murator. tom. 9. col. 865 :

Captus fuit et conflictus per quemdam Grcum filium Imperatoris CPolitani, et cujusdam fili quondam Marchionis Montisferrati, qui illuc venerat ad accipiendum dictum Marchesaticum.
Vide Marchio.

MARCHESCHIA, Martium seu trimestre frumentum, quod Martio mense seritur. Charta ann. 1217. ex Chartul. S. Aviti Aurel. :

Duos modios Marcheschi unum scilicet ordei et alium de avena, ad minam granarii percipies annuatim.

Vide supra Marceschia. MARCHESIUM, Palus, stagnum, nostris alias Marchaiz. Charta Phil. episc. Aurel. ann. 1236. in Chartul. S. Aviti :

Marchesium vero quoddam, situm in nemore predicto, dividendo per dictum nostrum, volumus omnibus esse commune.
Lit. feud. episc. Aurel. fol. 113. v :

Aqua seu Marchesium ad piscandum infra metas herbosas apud Scobrium.

Lit. remiss. ann. 1410. in Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 378 :

Comme les supplians feussent alez peschier en un Marchaiz commun en ladite ville de Chesoy en Gastinois, etc.
Ali ann. 1467. in Reg. 200. ch. 11 :

Ainsi que le suppliant abuvroit les beufz de son hostel en ung Marchaiz ou lac estant ou village, etc.
Quo spectat etiam vox Marcheau, pro Mare, aquarium, in Lit. remiss. ann. 1365. ex Reg. 98. ch. 306 :

Icellui Guiot trouva Perrote... estant accroupie en ladite rue devant sa maison pour son aisment faire ;..... ledit Guiot li respondi :.... Alez pisser en votre Marcheau.

Vide Marchesum. MARCHESTA, ut supra Marceschia, Martium seu trimestre frumentum. Charta Johannis Regis Fr. ann. 1362. in Reg. 91. Tabular. regii Ch. 390 :

Tenebamur reddere canonicis Gerboredensibus ternos modios singulis annis imperpetuum, pro frumento frumentum, et pro Marchesta avenam.
Leg. puto Marchesca. Vide supra Marcheschia. MARCHESUM, Palus, locus palustris, Gallis, Marais. Tabular. S. Sergii Andegav. :

Quam divisionem ostendit eis Abbas per medias noas, usque ad Marchesum Bisrorum quod est in divisione quinque parochiarum.
Vide Marchesium. MARCHETA, Marchetum. Regiam Majestatem lib. 4. cap. 31 :

Sciendum est, quod secundum assisam terr, qucunque mulier fuerit, sive nobilis, sive serva, sive mercenaria, Marcheta sua erit una juvenca, vel 3. solidi, et rectum servientis 3. denarii. Et si filia liberi sit, et non domini vill, Marcheta sua erit una vacca, vel 6. solidi, et rectum

servientis 6. denarii. Item Marcheta fili Thani, vel Ogetharii 2. vacc vel 12. solidi.... Item Marcheta fili Comitis, est Regin 12. vacc.
In quem locum sic Skenus :

March equum significat prisca Scotorum lingua. Hinc deducta metaphora ab equitando, Marcheta mulieris, dicitur virginalis pudiciti prima violatio et delibatio, qu ab Eveno Rege, dominis capitalibus fuit impie permissa, de omnibus novis nuptis, prima nuptiarum nocte. Sed et pie a Malcolmo III. sublata fuit, et in hoc capite certo vaccarum numero, et quasi pretio redimitur.
Id hausit ex Hectore Boethio lib. 3. et 12. Histor. Scotor. pag. 260.

Consuetudo olim ab Eveno tyranno inducta, ut domini prfective in suo territorio sponsarum omnium virginitatem prlibarent, dimidiata argenti marca unam noctem a prfectorum uxoribus redimente sponsa ; quod etiamnum pendere coguntur, vocantque vulgo Markettam mulierum

. Alii a Marca vocem deducunt, quod, ut ait Buchananus lib. 7. eumdem Malcolmum (ann. circ. 1090.) uxoris su precibus concessisse ferunt, ut primam nov nupt noctem, qu Proceribus per gradus quosdam ex lege Eveni debebatur, sponsus dimidiata argenti marca redimere posset, atque inde ejusmodi pensionem Marchetam appellatam. Occurrit prterea in Legibus Burgor. Scoticor. cap. 19. Eo etiam referri debet, quod habent Leges Hoeli Boni Regis Walli cap. 21 :

Nemo feminam det viro, antequam de mercede domino reddenda fidejussorem accipiat. Puella dicitur esse desertum Regis, et ob hoc Regis est de ea amachyr (i. pretium viginitatis) habere.
Sed et huc fere spectat, quod de Maximiano Galerio scribit Lactantius lib. de Mortib. Persecutor. n. 38 :

Postremo hunc jam induxerat morem, ut nemo sine ejus permissu uxorem duceret, ut ipse in omnibus nuptiis prgustator esset.
Huc etiam pertinet quod refert Polydorus Virgilius lib. 1. de Rer. invent. pag. 18. Adyrmachidas nempe Pnorum populos, teste Herodoto lib. 4. solitos fuisse virgines nupturas Regi exhibere, qui quam vellet primus vitiaret. At Merchetum, in Anglia, spectavit tantum eos, qui obnoxi conditionis erant, non vero liberos. Bracton. lib. 2. cap. 8. 2 :

Merchetum vero pro filia dare non competit libero homini, inter alia, propter liberi sanguinis privilegium, etc.
Et lib. 4. tract. 1. cap. 28. 5 :

Qui tenet in villenagio, talliari potest ad voluntatem domini,... item dare Merchetum ad filiam maritandam.

Ita apud Littletonem sect. 174. et 209. homines liberi nihil dominis suis prstant pro filiorum aut filiarum matrimoniis ; sed villani. Vetus Scheda apud Spelmannum :

Merchetum, hoc est, quod Sokemanni et nativi debent solvere pro filiabus suis corruptis sive defloratis, 5. sol. 4. den.

id est, ni fallor, ne corrumpantur aut deflorentur a suis dominis in prima nuptiarum suarum nocte. Nam apud Anglos obtinuit, ut Merchetum diceretur ea prstatio, qu pro licentia nubendi dabatur. Extenta manerii de Wivenho sub Edw. III. :

Ricardus Burre tenet unum mesuagium,.... et debet tallagium, sectam Curi, et Merchet, hoc modo : Quod si maritare voluerit filiam suam cum quodam libero homine extra villam, faciet pacem domini pro maritagio ; et si eam maritaverit alicui custumario vill, nihil dabit pro maritagio ; et dabit duplex heriotum.
Placita coram Consilio Regis, sub Henrico III :

Dicit, quod tempore Regis H. avi Regis, solebant habere talem consuetudinem, quod quando maritare volebant filias suas, solebant dare pro filiabus suis maritandis duas horas, (oras) qu valent 32. denarios,..... postea veniunt homines, et concedunt, quod domina Johanna potest eas talliare semel in anno secundum facultatem eorum, et quod debent carriare maeremium ; et quod debent dare Merchetum pro filiabus suis maritandis, scilicet 32. denarios.
Placita de Banco sub eodem Henrico III :

Will. Maynard, qui tenuit terras in Heurst, cognoscit se esse villanum Abbatis de Abbendon, et tenere de eo in villenagio, et per villanas consuetudines, videlicet per servitium 18. den. per annum, et dandi maritagium, et Marchetum pro filia, et sorore sua, ad voluntatem Abbatis, et faciendo omnes villanas consuetudines.

Porro Boxhornius in Lexico Britannico, Amobr, Cambro-Britannis appellari ait eam mulctam, qu apud Britannos domino solvebatur pro pretio virginitatis. Scribit prterea vir doctissimus Daniel Papebrochius ad Vitam S. Foranni Abbatis Walciodorensis, eam prstationem pro redemptione prim noctis nuptiarum a servis gleb exigi etiamnum a prdiorum dominis, in Belgii, Frisi, ac Germani aliquot tractibus : ad quam etiam consuetudinem referendum illud videtur, quod olim Ambianensis Episcopus in suos dicesanos jus sibi competere asserebat, videlicet ut iis, qui noviter nuptias inierant, tribus prioribus noctibus post earum celebrationem una cubare non liceret, nisi certa pecuni summa ei persoluta : quod quidem prohibitum Litteris Philippi VI. ann. 1336. et Caroli VI. ann. 1388. apud de Lauriere tom. 2. Ordinat. pag.

117. tandem penitus abrogatum fuit Abbavillensium petitione Aresto Parlamenti Parisiensis 19. Martii anno 1409. nisi forte id juris sibi arrogarit Episcopus, quod Concilio Carthaginensi IV. can. 13.

sponsus et sponsa, cum benedictionem acceperint, eadem nocte pro reverentia ipsius benedictionis in virginitate permanere

jubeantur. Ita ut postmodum Episcopi, qui ea tempestate non tam animarum cur, quam reditibus per fas et nefas ampliandis invigilabant, pro relaxatione hujusce decreti pecunias extorserint. Vide Bathinodium. Ad consuetudinem, qu apud Ambianenses obtinuit, illustrandam, addo duo aresta parlamenti Parisiensis ; primum ann. 1393. 17. Jan. ex vol. 8. arestor. ejusd. curi :

Quod singuli habitantium vill Ambianensis, habiles et volentes contrahere matrimonium et sponsalia, possent die dictorum sponsaliorum et solemnisationis matrimonii messiare, prandere, cnare ac simul eodem die cubare et alias solemnitates die dictorum sponsaliorum et matrimonii contracti necessarias et opportunas facere et complere, absque hoc, quod secundam et tertiam diem expectare tenerentur vel deberent ; aut si dictis habitantibus aut singulis eorumdem placeret licentiam et cedulam eorum curatis dirigendam a dicto episcopo et suis officiariis petere, libere et absque aliqua pecuni solutione habere deberent.
Alterum ann. 1401. 11. Mart. in vol. 9. eorumd. arestor. :

Quamvis de pure communi viris desponsatis cum suis uxoribus libere cubare prima nocte sui conjugii concedatur, dictus tamen episcopus (Ambianensis) per se, aut suos officiarios, ipsos componit et componere satagit, quosdam ad decem, alios ad duodecim, nonnullos ad viginti vel triginta francos, prius quam ipsis de cubando prima nocte cum suis de novo uxoribus licentiam impertiri velit, aut aliter ipsos compellendo a suis uxoribus per tres noctes abstinere.
Vide Keysler. Antiquit. Septembr. pag. 484. Inter has vexationes recensenda quoque videtur exactio illa, quam Matisconensibus impositam olim fuisse ab ecclesi Matisconensis cantore discimus ex Charta ann. 1335. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 385 :

Asserebant nomine dict ecclesi Matisconensis dictum cantorem et suos prdecessores dict ecclesi cantores, per se vel alium, esse et fuisse... in possessione et saisina pacificis tradendi civibus et habitatoribus Matisconis civitatis, volentibus nubere seu benedictionem nuptialem in dicta civitate recipere, quandam cartam sigillo cantoris

sigillatam : ita quod civis vel habitator Matisconis volens nubere, non poterat nec debebat benedictionem recipere nuptialem absque dicta carta, super hoc primitus a dicto cantore vel ejus mandato petita, obtenta et recepta, et sigillo officii dict cantori sigillata ; indeque pro dicta carta et sigillo prdicto et emolumento eorumdem nomine, ad opus et ratione officii dict cantori, a dictis civibus et habitatoribus dict civitatis nubere seu benedictionem nuptialem recipere volentibus, recipiendi, exigendi, levandi et habendi in pecunia aut aliter ad ipsius cantoris vel mandati sui voluntatem, consideratis conditione et divitiarum potentia personarum.
Cum vero id moleste ferrent Matisconenses, lisque ad curiam parlamenti delata esset, controversiam tandem sententia arbitrali definivit Guillelmus archiep. Lugdun. in hunc modum :

Cum jure canonico et civili matrimonia debeant esse libera, pronunciamus, dicimus, arbitramur et ordinamus, quod cives et habitatores civitatis Matisconis, tam prsentes quam futuri et eorum imperpetuum successores, possint et eis liceat nubere et benedictionem nuptialem recipere impune, absque licentia sive carta prdicti et alterius cujuscumque nomine dicti cantoris : ita tamen quod pro jure et emolumento, qu dictus cantor a nubere volentibus percipere consueverat, ratione dictarum cartarum, quilibet civis... nubens et benedictionem nuptialem recipere volens, ut supra, in ingressu ecclesi et antequam intret ecclesiam, curato sive capellano a quo recipiet benedictionem nuptialem, pro jure cantori..... sex denarios Paris. tradere et solvere teneantur, dicendo publice sic : Veez ci six deniers Parisis pour lo droit dou chantre de l'glise de Mascon.
Huc denique pertinet quod legitur in Libert. Vienn. ann. 1361. ex Reg. 101. ch. 118 :

Item puell maritand non teneantur coram officiali personaliter respondere, nisi probabiliter dubitetur an sint viri potentes et nisi in casibus a jure expressis.

Obtinuit et in Galliis nostris pessima Marchet consuetudo sub nomine Cullage vel Culliage, ut in hac voce observat D. de Lauriere in Gloss. juris Gallici ex Instrum. ann. 1507. cap. de Reditu Baroni S. Martini le Gaillard :

Item a ledit seigneur (le Comte d'Eu) audit lieu de saint Martin droit de Cullage quand on se marie.
Singulare autem factum hac de re refert Boerius Decis. 297. num. 17 :

Ego vidi in curia Bituricensi coram Metropolitano, processum

appellationis, in quo rector, seu curatus parochialis, prtendebat ex consuetudine primam habere carnalem spons cognitionem, qu consuetudo fuit annullata, et in emendam condemnatus. Et pariter dici audivi, et pro certo teneri, nonnullos Vasconi dominos habere facultatem prima nocte nuptiarum suorum subditorum ponendi unam tibiam nudam ad latus neogam cubantis, aut componendi cum ipsis.

Eamdem hanc consuetudinem exstitisse apud Pedemontanos, quam Cazzagio vocabant, testis est Historia Sabaudi. Vide Mitterm. Princip. Jur. Germ. 93. not. 18. sqq. Hujus moris appendix est quod legitur in Pacto ann. 1318. inter Joan. de Berbigny dom. de Dercy et habitatores ejusd. vill ex Reg. 59. Chartoph. reg. 150 :

Se aucuns demourans en ladite ville de Dercy, se marioit hors de ladite ville de Dercy, il devoit et estoit tenuz amener sa famme au giste en la devant dite ville de Dercy, la nuit que il l'esposoit : et se famme de Dercy se marioit aucun de dehors, elle devoit et estoit tenue gesir Dercy, la nuit que elle esposoit.
Merchetum Sanguinis, in Fleta lib. 3. cap. 13. 1. inter vilissima servitia recensetur. Vide Maritagium. MARCHET-FUDER, Pabulum equorum, stramentum, palea, a Germanico March equus, et Futter, pabulum ; eadem notione qua Fodrum, quod vide. Charta Friderici II. Imp. pro Ecclesia Pataviensi ann. 1215. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 380 :

Super generali terr judicio, quod Landgericht nominatur, quod idem Dux in quibusdam bonis Pataviensis Ecclesi suo juri vindicabat, et in quibusdam bonis ejusdem Ecclesi fodrum, quod vulgo dicitur Marchetfuder, ad se assereb at pertinere, etc.
Infra Marketfuter scribitur. Charta Rudolfi Imp. ann. 1277. in ead. Metrop. Salisburg. tom. 1. pag. 394 :

Cum decem modiorum redditibus ibidem dari consuetis Principi terr, pro jure, quod Marck-futer dicitur, etc.

Supra pag. 390. habetur Marschul. March-futer, Eadem notione. Litter Friderici Austri et Styri ann. 1243. pro monast. S. Floriani apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 222 :

Jus quoque nostrum quod March-futer in omnibus ecclesi prdiis, secundum antiquam collatam ipsi gratiam relaxamus.
Chron. Mellicense pag. 144. ex Privilegio Ottocarii :

Exactiones in pabulo quod dicitur March-futer... sive in aliis quocunque

nomine censeantur, circa eos fieri omnimodis inhibemus.

1. MARCHETUM, Mercatum, forum, nundin, Gall. March. Charta Rogeri de Buliaco in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 553 :

Dedi etiam eis feriam et Marchetum in eadem villa, absolute et libere, absque tenemento.
Comput. ann. 1202. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 2. pag. ccv. :

De forisfactis de Marchetis xv. s. Bris et excs faits jour de foire ou de march

, in veteri Consuetud. Perticensi. 2. MARCHETUM, Alia notione. Vide Marcheta. MARCHEUS. Vide Marcha 1. MARCHEXATUS, Marchionatus, Gall. Marquisat. Rolandinus Patavinus de factis in marchia Tarvis. lib. 12. cap. 8. apud Murator. tom. 8. col. 351 :

Cujus Estense castrum et roccham Eccelinus cepit hostiliter olim ; sed ob reverentiam Marchexatus, quamvis plurimi peterent castri destructionem, castrum ipsum servavit incolume et illsum.
MARCHEYUM, Mercatum, forum. Novum Marcheyum, in Feud. Norman. ex Reg. S. Justi Cam. Comput. Paris. fol. 154. v. col. 1. MARCHFALLI, Ab equo depositio, ex march, equus, et fall, casus. Lex Bajwar. tit. 3. cap. 3 :

Si quis aliquem de equo suo deposuerit, quod Marchfalli vocant, etc.

Ubi Editio Heroldi tit. 18. Marachfalli. MARCHFUOTER, in indice onomastico Meichelbecki ad Hist. Frising. Certa quantitas aven, ex Rubro parvo. Vide Marchet-fuder. MARCHFURT, Prstatio martii seu trimestris frumenti. Charta Friderici Ducis Austri et Styri ann. 1243. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 228 :

Cum abavus noster Leopoldus pi memori sui privilegii concessione omnia prdict Ecclesi prdia habita vel habenda ubicumque in sui regiminis jure sita, ad petitionem Isemberti loci illius quondam Prpositi absolvit a redditione Marchialis annon, qu dicitur Marchfurt, et omnis sut juris exhibitionem voluntari remisit.
Vide Marceschia. Eadem notione, qua Marchfuder ; avena enim, una est Martialis frumenti species. MARCH-FUTER. Vide Marchet-fuder. 1. MARCHIA, Nota, sigillum. Chron. Cremon. apud Murator. tom. 7. col. 640 :

Et judices et notarios ipsorum cassavit et Marchias et capita deposuit, et omnibus legitimis artibus et jurisdictionibus illos privavit. Marchia,
alio sensu, vide in Marchio.

2. MARCHIA, Gradus, a Gall. Marche. Bass marchi, ordo inferior dictus quod in publicis comitiis infimas sedes teneat. Homagium Johannis IV. Ducis Britan. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 526 :

Licet in bassis Marchiis dicatur quod ipse vobis tenetur ad homagium fidelitatis ratione sui Ducatus et Parerie Franci duntaxat, attamen, etc. Marchia,
alia itidem notione, vide in Marcha 1. 3. MARCHIA, Idem quod Marchionatus, Comitis march prpositi dignitas. Investit. comitat. Prov. data ann. 1162. Raym. comit. Barchin. per Frider. I. imper. :

Nitebantur probare Marchiam et totum comitatum Provinci ab utroque sibi esse concessum... Et quod comitatus Provinci seu Marchia prdictorum privilegiorum auctoritate nullo modo ad prfatum Hugonem de Baucio spectare debent.
Quod ibi Marchia dicitur, Marchionatum appellat Frider. II. imper. in Ch. confirm. ann. 1226. pro Raym. Bereng. :

Raymundus Berengarius, comes et marchio Provinci, et comes Forcalquerii... devote et humiliter supplicavit, quatenus et Marchionatum Provinci et comitatum Forcalquerii,.... nec non privilegia prdecessorum nostrorum..... de nostra dignaremur gratia confirmare.
Vide in Marchio. 4. MARCHIA, Idem quod Marescalcia in Marescalcus. Locus est infra in Marchmutte. MARCHIABILIS, Modus agri certis limitibus seu Marchis definitus. Charta ann. 1375. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 208 :

Una cum... redditibus, talhiis, francis et servis, bonnariis et Marchiabilibus, etc.

Et pag. 209 :

Marciabilibus, decimis, parceriis, etc.

Vide Bonnarium. MARCHIAGIUM, Eodem sensu atque Marciagium 2. Charta ann. 1406 :

Cum omnibus et singulis ipsius mansi sive villagii et tengud supradict introitibus, exitibus,... aquarum cursibus, Marchiagiis, pascuragiis, etc. Decimam de Cardonello monachi propriam habuerint, sed tamen annuatim inde dederint presbytero duo sextaria annon Marchialis.
Vide Mareschia. MARCHIANUS, Marchiare. Vide Marcha 1.

MARCHIALIS Annona, Martium, trimestre frumentum, Gall. Bl Marsois. Litter Roberti Carnot. Episc. e Tabular. S. Germ. a Pratis :

MARCHICOMES. Vide Marchio. MARCHILEIUM, Mercatum, forum, Gall. March, Armoricis Marchallach. Charta ann. 1206. tom. 2. Hist. Britan. pag. 329 :

De banno nundinarum in Marchileio bannitarum clamat bannum ex parte Comitis et Episcopi.

MARCHILIUM, Palus, locus palustris. Charta Hugon. dom. Fisch ann. 1218. ex Bibl. reg. :

Contuli totam terram qu jacet a cheminello, quo itur a villa qu dicitur Goncort, ad villam qu nominatur Eschaleuronnes, recta linea ab ipso cheminello per medium. Marchilium Emalrici.
Vide supra Marchesium. MARCHIMUOTTA. Idem quod infra Marchmutte. Vide in hac voce. Vetus Charta in Metropoli Salisburgensi tom. 3. pag. 497 :

De Duce Bavari habet Cometiam in Luichental : a Duce Orientalis provinci de prdiis ipsis Comitis in terra ipsa positis, habet modios, qui vocatur Marchimuott, et justitiam operum, qu in urbibus Ducis fieri debent, etc.
MARCHIO, Marchisus, Marchensis, etc. Marc vel March, seu Provinci limitane Prfectus, Comes Marc prpositus. Papias : Marca dicitur Comitatus terr alicujus, unde ipse Comes Marchio dicitur. Joannes VII. PP. Epist. 21 :

Quidam videlicet ex viciniis nostris, quos Marchiones solito nuncupatis, etc.

Vita Ludovici ann. 786 :

Relictis tantum Marchionibus, qui fines regni tuentes, omnes, si forte ingruerent, hostium arcerent incursus.
Charta Caroli Simplicis Franc. Regis tom. 3. Annal. Bened. pag. 698 :

Rotbertus venerabilis Marchio, nostri quidem reg ni et consilium et juvamen nobiscum.

Rhenanus lib. 2. Rer. Germ. pag. 94 :

Erant prterea Comites ad custodiam maritimam, item ad marcam tuendam deputati, quos hodie Marchiones vocamus.

Christophori Mulleri Introductio in Histor. Canoni Sand-Hippol. apud Duellium Miscell. lib. 1. pag. 239 :

Certis Francorum regni limitibus, quas marchas appellabant, assignati sunt prfecti seu Marchiones ex quorum numero fuere in Noricum missi Albertus et Okarius.
Adam Bremensis cap. 48 :

Sic Henricus Victor apud Sliaswick... regni terminos ponens, ibi et Marchionem statuit.

Vide Capitul. 4. Caroli Magni incerti anni cap. 5. Marchenses, in Annalib. Francor. Fuldensibus ann. 886. 893. 895. apud Adonem Vienn. ann. 799. in Fragm. Hist. Longobard. edito a Camillo Peregrino pag. 147. in Chron. Beneventanorum Ducum, etc. Marchisi, Hincmaro in Epistola de Ordine Palatii cap. 30 :

Si inter Marchisos in qualibet regni parte ad aliud tempus dextr dat fuissent, etc.
Charta ann. 937. apud Mirum tom. 1. pag. 39 :

Arnulphus, adminiculante supremi Regis clementia, Marchisus, etc. Balduinus Marchisus,

in Charta ann. 1042. tom. 4. Annal. Bened. pag. 734. Utuntur etiam Ordericus Vitalis lib. 3. pag. 481. Radulphus de Diceto pag. 680. Bromptonus, Aldrevaldus lib. 1. de Mirac. S. Benedicti cap. 33. etc. Marchisani, in Bulla Nicolai V. PP. 1451. in Bullar. Carmelit. pag. 225 :

Inter alia voluit et ordinavit, quod de tribus millibus librarum monet Marchisanorum, etc.
Vide Moneta Baronum. MS. :

Un riche Duc de grant povoir, Puissans d'amis, riche d'avoir, Y est Marchisans de la contre.

Marchisarius, in Charta ann. 1371 :

Ludovicus Marchisarius de Salerno miles, etc.

Marchisinus de Bonelda, in Annal. Csenat. ad ann. 1316. apud Murator. tom. 14. col. 1135. Marchisius, Idem qui Marchio. Tabularium S. Florentii :

Giraldus venerabilis Abba monasterii S. Florentii nostram deprecatus est munificentiam et potestatem Liuriacum concedere dignaremur, quam jam div memori genitor noster Gaufredus Marchisio ejusdem loci nomine Roberto ante concesserat.
Nostris alias Marchis, a verbo Marchir, Conterminum esse. Lit. ann. 1388. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 208 :

La riviere du Rosne par tout son cours, tant comme elle joint et Marchit en ou notre royaume.
Lit. Theob. comit. Campan. ann. 1231. tom. 5. earumd. Ordinat. pag. 550 :

Mathieu duc de Lohiriogne et Marchis, etc. Je Ferris dux de Loherreine et Marchis fas conessant, etc.
in Charta ann. 1257. ex Tabul. S. Apri Tull. Margis, in alia ann. 1267. ex

Chartul. Campan. fol. 218. v. Nonnulli, ut Rhenanus et Brodeus lib. 3. Miscellan. putarunt, vocem effictam a Marcisia Celtico vocabulo, cujus meminit Pausanias lib. 10. qu alam equitum significabat, aut a March, quod Francis nostris sequioribus equum notabat, ita ut Marchiones dicti sint, quasi equitum Magistri. Alii a Grcis deducunt, apud quos est provincia, unde prima syllaba ablata natum vocabulum Marchia, et Marchio, opinantur. Verum a Marcha, seu limite dictos Marchiones pridem observarunt Albertus Krantzius in Wandalia lib. 3. cap. 13. Hotomanus in Comment. verb. Feudal. Chop. lib. 1. de Dom. tit. 5. n. 13. Zazius ad lib. Feud. parte 5. num. 10. etc. Unde Custodes limitum, in Vita Ludovici Pii ann. 822. 829. Comites Marc, apud Eginhardum ann. 822. et 826. Pr cteris vero accurate et docte de Marchionibus disseruit Jo. Seldenus libro de Titulis honorariis parte 2. cap. 1. n. 47. ut et Scipio Ammiratus tom. 1. de Familiis Neapolit. Marchio Palatinus, cui adnexa erat Palatini Comitis dignitas in ea marchia, quam regebat : occurrit apud Petrum de Vineis lib. 2. Epist. 48. lib. 3. Epist. 79. Marchio S. Imperii. Froissart. 3. vol. cap. 9. ait, Carol. IV. Imp. Wenceslaum filium creasse Marchionem S. Imperii :

Si lui donna encore la Souverainet de la belle, bonne et riche cit de Strasbourg, et le fit Marquis du S. Empire pour augmenter son estat.

Marchio regni Francorum nuncupatur Hugo abbas Majoris monasterii, in Charta Rodulfi reg. Franc. ex Tabul. ejusd. monast. Marchionatus, Gall. Marquisat. Charta ann. 1122. apud Mirum tom. 1. pag. 84 :

Danense Karolo Marchionatum administrante in Flandria.

Et alibi passim. Markisus, in Vita MS. S. Folquini Tarvan. Episc. ex Bibl. Bertiniana :

In ipso quoque ejus ingressu Markisus Arnulphus pro rogatu ejusdem su amantissim conjugis.
Marquesius. Charta ann. 1366. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 343 :

Nobilis Marquesius de Belloforti filius naturalis, etc.

Alia ann. 1369. ibid. pag. 350 :

Item dictus D. Dalphinus promisit et donavit dicto Marquesio, nominibus quibus supra, arnezia eidem Catherin competentia.
Marquisius, in Hist. Tullensi pag. 511 :

Edouardus de Barro Marquisius de Pontis-Montonis... ejusdem Marquisii adjutor, etc.

Marquisus, in Charta ann. 965. ex Tabular. Montis S. Michaelis :

Lotharius G. D. Rex. Richardus Northmannorum Marquisus, cum auctoritate D. Johannis S. R. Sedis Pap restauravit in melius locum S. Michaelis situm in maris pelago.

Vide Glossar. med. Grcit. in voce , col. 879. Marquisia, Marchionissa, Gallice Marquise. Regest. Parlamenti ann. 1403. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 342 :

Hugo Dalphini Miles et Marquisia de Godeto ejus uxor, etc.

Marcionissa, Eadem notione, in Charta ann. 1124. apud Calmet. tom. 2. Hist. Lotharing. col. 275 :

Ista et alia quamplurima contulit Otto Comes.... sicut pater suus Arnulfus Comes pridem contulerat jussu Marcioniss Mathildis.
Marchia, Marchionatus. Speculum Saxonicum lib. 2. art. 12. 5 :

Sententia in Comitatu reprobata, ad Marchiam appellari non potest, licet Comes sit cum eo Comitatu a Marchione infeudatus ; et hoc ideo, quia in Marchia non est regalis bannus, et eo jura eorum discrepant potissimum : ad Romanorum ergo Principem appellatur.
Adde Wichbild Magdeburgense artic. 10. 1. Marchiones, apud Meginfredum de S. Emeranno, tom. 1. Antiq. Lect. Canisii pag. 63. 73. et 122. Comites Provinci ad Regni confinia. Marchicomes, Marchio et Comes, in Vita S. Wolfgangi Episcopi Ratispon. cap. 14. et in Vita S. Ramuoldi Abb. num. 1. et 22. sc. 6. Bened. part. 1. Charta ann. 1122. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 277 :

Ostenderunt antiquam Chartam, in qua Raimundus Marchicomes ecclesiam eandem dedit in alodem Juncellensibus, cum omnibus suis pertinentibus.

Marchatus, pro Marchionatus, apud H. de Knyghton ann. 1339. nostris Marquisat. MARCHIONALIS Dignitas. Vide supra Bannerialis. MARCHIONES, Marchi, ut videtur, incol, seu Marchiani milites. Est autem Marchia, limes Angli proxime Walliam, hodie The Marches. Radulphus de Diceto in Imag. Hist. ann. 1173 :

Receptus est intra burgum Marchionum catervis, Brebantinorum cohortibus faciem suam prcedentibus.
Et mox :

Brebantinis et Marchionibus in direptionem cesserunt.

Eorum prterea meminit ann. 1174. et 1187. pag. 576. 579. et 639. ubi :

Infinitum Anglorum, Marchionum, Walensium et Armoricanorum congregavit exercitum. Marchisii

appellantur a Mattho Parisio, ann. 1244. pag. 431. et ann. 1238. pag. 660.

Atque ii prcipua militi laude et exercitatione prcellebant, maxime propter continua bella, quibus cum vicinis Wallensibus conflictabantur, cum fere semper eorum incursus retundere necesse haberent. Marchiones, Marchisenses. Vide Moneta Comitum Marchi, in Moneta Baronum. MARCHIONITA, Marchi seu provinci limitane judex. March lignari consortes. Vide in Marcha 1. mox Marckemote, Marcomanni et Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 502. Charta Otton. comit. Ravensberg. ann. 1166. inter Probat. Annal. Prmonst. col. 698 :

Tribunos et jurisperitos in marchia conversantes secretius advocavi, qui unanimiter in idpsum consentiebant.... Quando Marchionit ligna cuique pro sua portione partiuntur, du ill curtes illo tempore termino, pro placito succidant.
MARCHIPEDIUM, Idem quod mox Marchipes. Chartul. eccl. Carnot. ann. circ. 300 :

Ipse coqus debet.... ponere tabulam ligneam, qu est sub pedibus matriculariorum, quando tenent sanctam capsam prope altare, et extendere desuper unum Marchipedium sub pedibus sacerdotis. Item quatuor Marchipedes de lana de armis Franci ad quatuor compassus Franci et Burgondi.
Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 152. ch. 72 :

MARCHIPES, Tapes, quo tabulatum, vulgo Estrade, insternitur, Gall. Tapis de pied. Inventar. S. Capel. Paris. ann. 1335. in Reg. I. Chartoph. reg. ch. 7 :

Un couvertoir de conins, un Marchepi, un seurcot femme, une houppelande, etc. Marchepi

prterea appellatur Instrumentum quoddam piscationi accommodum. Stat. ann. 1327. ex Reg. 65. ch. 69 :

Item nous deffendons Marchepi l'archet de Pasques Penthecouste.

Occurrit etiam in Stat. ann. 1388. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 779. art. 47. MARCHIPIS, Tabulatum, Gall. Marchepied, estrade. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Unum lectum incortinatum... cum suo arcalecto postium coralli et cum suo Machipe coralli, etc. Ego domicella Benedicta Marchisana Masse, judicissa Bealatrina, etc.
MARCHISINUS, Marchisius, etc. Vide Marchio. MARCHITIMUS. Vide Marcha 1.

MARCHISANA, Italis, Marchesana, Marchionissa. Charta ann. 1224. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. Mss. :

1. MARCHIUS, pro Marcha, Pondus. Stat. ant. Florent. lib. 3. cap. 129. ex Cod. reg. 4621 :

Et domini monet seu aliquis alius... partiri faciat... quoniam, torsellum, pilam, puntellum, Marchium seu pondus monet aure vel argente.
Vide Marca 1. et infra Marchus 2. 2. MARCHIUS, Italis Marchio, moule :

Simoni Johannis de Florentia aurifabro... ad emendum per eos Marchios et ottonem ad faciendum plures campiones seu matres ponderum retinendorum in Camera Apostolica ad justandum pro tempore stateras et alia pondera alme urbis.
(Mandam. Camer. Apost., 12. Aug. 1466, f. 31). MARCHIXAGA, Monet species, forte sic dicta quod in districtu Marchionis in usu esset. Chron. Estense ad ann. 1393. apud Murator. tom. 15. col. 529 :

Dominus (Albertus Estensis) Marchio dictam capellam dotavit insignibus introitibus annuatim librarum mille Marchixagarum summam capientibus.
MARCHMUTTE, Idem quod Marchetfuder. Charta Conradi II. reg. Rom. ann. 1147. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 1. col. 346 :

Statuimus etiam et benigna concedimus clementia, ut justitia illa marchi, qu vulgo Marchmutte dicitur, et opera, qu hactenus a colinis (l. colonis) exigebantur, deinceps ad usum ejusdem ecclesi conferantur.
Ubi Leopold. dux Austri in diplom. ann. 1181. habet :

Pabulum, quod marstallo nostro solvitur.

Idem proinde est quod Marescalcia. Vide Marchimuotta. et Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 700. voce Mutti, modius. MARCHOCIA, Machoria, Equile, stabulum equorum, Gall. Ecurie, Armoricis Marchaucy. Charta an. circ. 1297. tom. 2. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 453 :

Et ipse (Episcopus) debebat et poterat... suos equos stabulare in Marchociis dicti reparii... et fecit de Machoriis expelli omnes equos quos invenit ibi, et suos et famili su et eorum qui secum erant, ibi reponi.
Vide Mareschalcia. MARCHOMANNICUS. Vide infra Marcomanni. MARCHONATICUS, Pabulum equorum, jus exigendi fodrum. Charta an. circ. 813. tom. 1. nov Hist. Occitan. inter Instr. col. 37 :

Ut nulla magna parvaque persona, neque Dux, neque Comes, neque Marchio, vir vel femina, neque ulla clericalis vel laicalis phalangia, potestatem habeat nec paratas, nec Marchonaticos, nec teloneos... ibi requirat.

Vide Marchetfuder. MARCHRECHT, Marchtrecht, Jus mercatum instituendi et vectigalia ex eo percipiendi. Charta Frider. imper. ann. 1189. apud Meichelbec. tom. 1. Hist. Frising. pag. 380 :

Cum dux Austri Leopoldus ejusque filius Fridericus omnem majestati nostr resignassent justitiam, quam per dominicalia Frisingensis episcopi quondam ab imperio possederant in Austria, id est Marchrecht, etc.
Alia Wolskeri Patav. episc. ann. 1195. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 289 :

Justitiam fori nostri in Patavia, quod Marchtrecht dicunt, justitiam quoque nostram de Thelo, quod muta vocatur, in perpetuum remisimus. Quindecim milia marcarum sterlingorum argenti, ad commune Marchum Angli.

MARCHUM, Idem quod Marca, Pondus. Charta ann. 1347. apud Rymer. tom. 5. pag. 571 :

Ubi videtur esse pondus regale, quo cetera pondera probantur. Occurrit etiam in Statut. Astens. cap. 11. pag. 17. Charta Guid. episc. Clarom. pro villis Biliomi et S. Lupi ann. 1281. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 1 :

Qui libra propria falsa, vel Marcho proprio falso vendiderit et convictus fuerit, sexaginta solidos componet.
Vide supra Marchius. 1. MARCHUS, Scopus uvarum, racemorum, Gall. Marc de vin. In Statutis Synodalibus Odonis Episcopi Parisiensis cavetur,

ne aliquis Christianus retineat apud se Marchum vindemiarum, quem Judi calcant aliquo modo, etc
. Tabularium Ecclesi Carnotensis ann. 1218. Ch. 145 :

Et ad vindemiatores conducendos, et racemos colligendos et folandos, et Marcum in torculari premendum, etc.

2. MARCHUS, ut mox Marchum. Item xiv.

Marchos perlarum minutarum non computandarum

, in Annal. Mediol. ann. 1389. apud Murator. tom. 16. col. 809. MARCHZAN. Lex Alemann. tit. 63. 5 :

Si quis dentem absciderit, quem Alamanni Marchzan vocant, etc.

Lex Bajwar. tit. 3. cap. 1. 24 :

Si quis alicui dentem maxillarem, quem Marchzan vocant, excusserit, etc.

Edit. Heroldi tit. 16. Marchzant. Ubi Lindenbrog. dentes terminales ita appellari posse putat, id est, qui caninos a maxillaribus dentibus separant, quos nunc Germ. Scheidelzanen appellant. Vide Graff. Thesaur. Ling. Fr. tom. 2.

col. 846. et tom. 5. col. 684. MARCIA, vox Italica, rei cujusvis fx, nostris Marc. Statuta Vercell. lib. 7. pag. 150. v :

Item statutum est quod si homo vel aliquis de familia sua aliquas scopaturas,.... compositam Marciam in rugiis, vel plateis, vel viis projecerit, etc.

MARCIABILIS. Vide Marchiabilis. 1. MARCIAGIUM, Martium seu trimestre frumentum, Gall. Bl Marsois. Charta ann. 1225. in Tabular. Eccl. Carnot. n. 203 :

In ea (grangia) habere debent jure perpetuo omnia stramina et forragia cujuslibet bladi tam hybernagii quam Marciagii.

Vide Marceschia. 2. MARCIAGIUM, Jus quod domino censuali et directo competit in mutatione domini, non venditione, ut habent Gloss Thaumasserii, percipiendi fructus unius e tribus annis, aut medietatem ejusdem anni ratione fructuum ex industria procreatorum. Droit de Marciaige, vel Marciage, Marcier, ad calcem Consuetud. Burbonensis. Charta ann. 1308. in Tabular. Medii monast. Bituric. :

Ab omni feodo, retrofeodo, rachatu, Marciagio, anniversario.... garantiet et deffendet.

Charta Petri abb. Aquicinct. ann. 1310. in Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 61 :

In terris arabilibus, pratis et nemoribus, decimis, terragiis, redditibus, homagiis, foraviis, Marciagiis, introitibus, exitibus, releviis, etc.
MARCIALIS Annona. Vide Marceschia. MARCIAMEXNUS

Est munitio facta per prlium.

Dief. MARCIANI, Appellationis rationem docet Joan. Simoneta in Hist. Franc. Sforti ad ann. 1448. apud Murator. tom. 21. Scriptor. Ital. col. 470 :

Quod essent prter cteros maxime studiosi Venet dignitatis, a divo Marco evangelista Marciani appellati.
MARCIATON, Unguenti genus. Epist. 1. Hugon. Metelli ad S. Bern. tom. 2. Monum. sacr. antiq. pag. 322 :

Componunt unguenta ad tollendos morbos mentis efficacia... Componunt Marciaton viride, quod facit animum, non corpus vivere, cujus viriditas propter frigus non marcescit, nec propter ardorem cancri pallescit aut languescit.
Glossar. Lat. Ital. MS. : Marciatum, uno unguento. Itali dicunt Marcire, pro Tabescere ; a quo fortasse voce etymon. MARCIDARE, Turpare, dissipare, in Gloss. Arabico Latinis.

MARCIDITAS, Marcor, flactor, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide Marcor. MARCILIS. Chronicon Andegavense ann. 1163. tom. 1. Bibl. Labbei :

Hoc anno Rodulfus Senescallus tum temporis in Santonia extorsit a Pagano Priore S. Georgii de Olerone 150 nummos, inscio Abbate Gerardo, et 12. scyphos argenteos Marciles
. Vide Mazer. Forte, qui unam marcam appendebant. MARCIO, Latomus. Vide Macio. MARCIONISSA. Vide Marchio. MARCISCA, ut Marceschia. Vide ibi. MARCIUM. Vide Marejum. MARCKEMOTE, Marchio. Vide Marchionita. Charta Theodorici Episc. Traject. an. 1200. apud Jo. Lindebornium in Not. Episc. Daventriensis pag. 514 :

Comprovinciales et Commarchiones, qui vulgo Marckemote vocantur.

Adde pag. 519. MARCK-FUTER. Vide Marchet-fuder. MARCKIA. Vide infra Marka. MARCLENIA. Testam. Romei de Villanova ann. 1250. ex Tabul. D. Venci :

Item debeo Isnardo de Castronovo pro Marcleniis mihi factis in civitate Nici usque ad viginti quinque libras Turonenses.
An Thorax maculis contextus ? Vide Macula 2. MARCOCIA, Jus herbam immaturam depascendi. Tabul. priorat. Longi pont. dic. Paris. :

Guido senior de Monte Letherico dat ut omnia prata quitta essent ab omni Marcocia armigerorum.
Vide Marcouceia. MARCOMANNI. Hermannus de Lerbecke in Hist. Comitum Schawenburg. pag. 16 :

Vocitantur autem usitato nomine Marcomanni plebes undecunque collect, qu marcam incolunt. Sunt autem in terra Slavorum marc complures, etc.

Vide Meibomium ad hunc locum p. 50. et Marchionita. Eadem appellatione donati Normanni. Hinc Marchomannica Severitas, pro Normannorum svitia, in Charta ann. 875. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 93 :

In comitatu Alvernico cellam S. Portiani, cum omnibus appenditiis suis, qu ipse solita pietate, causa confugii, monachis sanct et intemerat Dei Genitricis Mari sanctique Filiberti inclyti confessoris, ob vitandam Marchomannicam severitatem contulerat.

De Normannis hic agi certum est ex Charta Caroli C. ann. 871. ibid. pag. 88. concedentis abbatiam S. Portiani monachis S. Filiberti

ut quandiu persecutio Normandorum invaluerit, eandem abbatiam S. Porciani jam dicti fratres (possideant) nec huc illucque vacillantes discurrant, ad locum refugii congratulantes aptum
. Et ex Charta Joan. VIII. PP. ibid. pag. 99. ubi legitur :

Verum quia ob vitandam persecutionem Normannorum prdictum locum gloriosus rex necne pater ejus contulerant, etc. Normannica svitia,

infra p. 111. ex Charta an. 924. MARCONES, perperam, ni fallor, pro Martures, fer scilicet exigu ex genere mustelarum, quarum pelles habentur in pretio. Charta Henr. ducis Carinth. ann. 1103. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 1. col. 285 :

Cum omni utilitate, silvis, venationibus, piscationibus, pascuis, pratis, cultis locis et incultis,... castoribus et Marconibus..... Saltum autem, qui Vorst vulgo dicitur, cum omni usu, quem habet, venationibus, melle, pellibus Marconum, etc.
MARCOR, Sopor, Gall. Assoupissement. Regula monast. S. Csari tom. 1. Jan. pag. 731 :

Si qua gravatur somno, aliis sedentibus jubeatur stare, ut possit a se somni Marcorem repellere, ne in opere Dei aut tepida inveniatur aut negligens.
Eadem notione Celsus lib. 3. cap. 20 :

In hoc (lethargo) Marcor et inexpugnabilis perdormiendi necessitas.

MARCOROSUS, Surculis abundans. Glossar. Lat. Ital. MS. : Marcorosus, pieno de marza. Italis, Marza, surculus. Vide supra Malholhus. MARCOSI Solidi. Vide infra in Solidus 2. MARCOUCEIA. Charta Roberti Comitis Drocarum ann. 1205. ex Tabulario Fossatensi f. 21 :

Illam pratorum depastionem, quam in pratis subtus Torciacum sitis a medio Martio usque ad 1. diem mensis Maii singulis annis habebamus, qu pratorum depastio vulgariter Marcouceia vocabatur, etc.

Vide Marcocia. 1. MARCULUS, Malleus pusillus, Isidoro lib. 19. Orig. cap. 17. Marculus, petit mail, maillet, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Martialis Epigr. 57. lib. 12 :

..... negant vitam Ludimagistri mane, nocte pistores, rariorum Marculi die toto.

Martulum scripsit Plinius lib. 7. Hist. Natur. Est autem Marculus diminutivum a Mercus 1.

2. MARCULUS, dimin. ab Italico Marco, Monet minutioris species. Barel. serm. in fer. 2. hebd. 4. Quadrag. :

Et omnis ludus qui inititur fortun,... sicut de illo qui occisus est pro uno Marculo Mantu.
1. MARCUM, Scopus uvarum, racemorum, Gall. Marc de vin. Charta ann. 1217. ex Tabul. Major. monast. :

Ita quod neminem virorum illorum sive mulierum, qui nobis debent pressoragium, si ad pressorium ipsius Simonis Marca sua detulerint pressoranda, contra nos prsumat defendere.
Alia ann. 1224. in Chartul. Barbel. pag. 281 :

Homines de Nemosio non pressorabunt Marcum suum de vineis suis, quas habent in censiva monachorum.
Tabul. S. Maglor. Paris. ch. 14 :

Coram quolibet torculari erit qudam porta, qu de die et de nocte quolibet anno, a primo Marco in vindemiis ibidem pressorato usque ad ultimum tantummodo erit aperta. Merc,

in Consuet. Castel. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2. Vide Marchus 1. 2. MARCUM, Signum, nota, stigma, Ital. Marco. Stat. crimin. Saon cap. 31. pag. 64 :

Marchetur in facie Marco apparenti ferro ignito, ita quod cicatrix publice appareat.

1. MARCUS, Malleus major dictus quod major sit ad cdendum. Papias. 2. MARCUS, Excelsus, in Gloss. Arabico-Lat. 3. MARCUS, pro Marcha et limite, spe occurrit in Tradit. Fuld. pag. 449. 450. 451. 452. etc. 522. et apud Freher. in Orig. Palat. 1. part. pag. 51. 4. MARCUS, pro Marca. Vide in Marca 1. MARDANUM, pro Maidanum. Vide in hac voce. MARDANUS, Mas ovium, in Foris Aragonensibus apud Michaelem del Molino in Repertorio, in voce Ganata :

Marem ovium, qui alias dicitur Mardanus, si aliquis eum surripuerit, etc.
MARDARA Scuba, Toga pellibus mustellarum instructa. Epistol obscurorum virorum :

Sed alias sum inimicus Juristarum, quia vadunt in rubeis caligis, et in Mardaris scubis.

Vide Martures. MARDARINA Pellis. Vide in Martures. MARDARIUS, Martre. Dief. MARDEGENA, Uv species, de qua Petrus de Crescentiis lib. 4. cap. 4. MARDERELLUM. Charta ann. 1282. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 1029 :

Tradidimus et concessimus in feodum et hreditagium perpetuum Radulfo dicto le Vilain... unam pechiam terr... sitam juxta domum Roberti Crespin.... et aboutat ad vicum pro ante, et Marderellum pro retro.
Forte nomen proprium loci alicujus, ut Merderellum, apud Senonas, locus quidam suburbanus, vulgo Merderet vel Merdat. Charta Officialis Senon. ann. ann. 1275 :

Recognovit concessisse quasdam cameras... sitas super Merderellum subtus muros Senonenses, etc.
Locus, ubi latrin public, Provincialibus Lou Mardaric. MARDOLUM, Gall. Martre : (Invent. Calixt. III, an. 1458, in Archiv. Vaticano). MARDORES, Gallice Martres :

Dua paria cirotecarum foderatarum de pellibus albis et Mardolis. Tres vestes, una videlicet nigra, et due rubee, omnes foderate de Mardoribus.
(Invent. Calixt. III, an. 1458, in Archiv. Vaticano). MARDRINUS. Albertus Aquens. lib. 2. cap. 16 :

In splendore et ornatu pretiosarum vestium tam ex ostro quam aurifrigio, et in niveo opere harmellino et ex Mardrino, grisioque et vario, quibus Gallorum Principes prcipue utuntur.
Idem lib. 8. cap. 20 :

Sustulerunt... molles vestes, pellicios varios, grisios, harmellinos, Mardrinos, etc.

Ex quibus certum videtur vocem Mardrinus intelligendam de pellibus mustellarum, qu magno in pretio apud nostros erant, atque adeo idem esse quod Martures. Vide in hac voce. Hinc facile crediderim pro Mardrinus legendum esse Martrinus. Mardrinus occurrit etiam in Ruodlieb. fr. 13. vers. 108. Vide Mantel in Manta. Mardrinus, alia notione, occurrit in Mazer. MARDRUM, f. pro Maldrum, Mensur genus. Vetus charta Cantabrig. apud Somnerum in Tractat. de Gavelkind pag. 135 :

Concessi etiam eis quietantiam Mardri infra urbem.

Vide Maltra. Mardre, quod idem esse videtur atque Mardrum, recensetur inter privilegia civitatis Rigensis in Charta ann. 1452. tom. 5. Cod. diplom. Polon. pag. 137. col. 2 :

Confirmavimus omnia eorum privilegia,... tam qu loquuntur super judiciis, libertatibus, et Mardre vulgariter dictis, nostr civitatis Rigensis, quam super aliis libertatibus.

Qu vox, si ad Maldrum referenda est, absolutionem a prstatione pro mensuris exsolvenda significat. MARDUBINA Pellis. Vide in Martures. MARE, Receptus quarumvis aquarum. Isidor. lib. 13. cap. 14. ex S. Hieronym. in Qust. in Genesin :

Mare est aquarum generalis collectio : omnis enim congregatio aquarum, sive sals sint, sive dulces, abusive maria nuncupantur, juxta illud : Et congregationes aquarum vocavit maria.
Monumentum Ancyranum :

Rivos aquarum compluribus locis vetustate labentes refeci, et aquam, qu Maria appellatur, duplicavi, etc.
Chron. Farf. tom. 2. Murat. part. 2. col. 409 :

Concessit Guidonato unam petiam terr ad casas dificandum, et alias res ibidem ad cellam nostram S. Mari de Minione pertinentes ... et si necesse esset, gunitas ad Mare faciendum.

Gervasius Tilleberiensis lib. 3. Otior. Imper. cap. 54. observat, Hebros lacus majores, seu quamlibet congregationem aquarum, maria appellare. Cui concinit Petrus Abaelardus Exposit. in Hexam. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 1380 :

Apud Hebros cunct aquarum congregationes, sive sals, sive dulces appellari Maria dicuntur.

Ita lacus Tiberiadis, quem Pausanias lib. 1. Eliac. vocat, semper dicitur in Evangeliis ; S. Lucas perinde vocat, quod alii de Gennasara. Sed et observatum a Scholiaste Oppiani lib. 3. Halieut. v. 215. eumdem Poetam mare, appellare. Lacus Asphaltitis, Mortuum mare vulgo appellatur. Inde forte enat voces, moer, mor, pro palude, aut lacu, apud Germanos, Flandros, et Anglos, apud quos, ut auctor est idem Tilleberiensis cap. 90 :

Omnis concursus meer seu Mare dicitur. Hinc stagna Haveringmere, Mare Haveringi, Wlferesmere, Mare Wlferi Regis, etc.
Charta ann. 1218. apud Kennet. Antiquit. Ambrosden. pag. 187 :

Cum marisco integro qui vocatur Croowelle-moor.

Alia ann. 1499. ibidem pag. 531 :

Incipiendo juxta quoddam parvum Moore jacens ad finem cujusdam semit.

Vide Csarium fratrem S. Gregorii Theologi Dial. 1. cap. 81. Conrad. Usperg. Propontidem paludem vocat :

Usque ad paludem sive sinum Maris, qui Brachium S. Georgii dicitur, devastantes.

Fundatio Monasterii S. Crucis Burdegalensis :

Cum Oratorio S. Dei genitricis Mari, cum aquis dulcis de Mare saliss, usque ad Mare dulcia, cum montaneis, cum pineta, cum piscatione, etc.
ubi mare saliss videtur esse, quod dicimus, Mer sale. Audiendus ea de re, le Roman de la guerre de Troyes MS. :

En la partie d'Orient, Dont ja parlai premierement, Oit seul huit mers ; c'est Capion, Et l'autre est mer Persicon, Li tierce nomerent, ce m'est vis, La mer de Tymbriadis, Li qatre renoment apres Par nom la mer Eufrates, Et la qinte mer Rubrum, Li siste mer Arabicum, Li septisme mer ot nom Champforte, Li huitisme dient la mer Morte.

Mare Australe, Mare Tyrrhenum, Gall. Mer de Toscane, pars maris Mediterranei. Charta divisionis regni inter filios Caroli M. :

Una cum ducatu Tuscano usque ad Mare australe et usque ad Provinciam.

Mare Grcorum, Mediterraneum. Bracton. lib. 5. Tract. 2. cap. 2. 3. ubi de Essoniis :

Sunt quidem de ultra Mare plura genera, scilicet de ultra mare et citra Mare Grcorum, et est Essonium de ultra Mare Grcorum et de citra Mare Grcorum sicut in peregrinatione versus S. Jacobum, etc.
Vinc. Belvac. lib. 32. cap. 21 :

Intrantque Mare Grci, quod dicitur magnum Mare. Mare Grcum,

in Monastic. Anglic. tom. 2. pag. 193. Ita apud Brittonum pag. 119. d. v. Mare Leonis, Pars maris Mediterranei ad Galli littora, vulgo la Mer des Lions. Gesta S. Ludovici ann. 1269 :

Die vero Veneris subsequenti circa mediam noctem ventorum turbinibus procellosos fluctus exagitans mare discutitur in Maris Leonis introitu, quod ideo sic nuncupatur, quod semper est asperum, fluctuosum et crudele.
Petrus Alectensis Episcop. Senogall. in Itinerario Gregorii XI. PP. :

Noster transitus fuit ante Leones Forojuliensis dicesis. Golf de Lleo,

apud Raimundum Montanerium in Historia Reg. Aragon. cap. 172. Vide nuperam Notitiam Galli.

Mare Magnum, non modo Veteres vocarunt Mare illud, quod Mediterraneum dicimus, ut observavit Turnebus lib. 19. Advers. cap. 20. lib. 20. cap. 26. sed etiam Scriptores medi tatis, atque in iis Sidon. in Panegyric. Majoriani v. 394. Senator. lib. 4. Epist. 50. Isid. lib. 13. cap. 16. S. Eucherius de Laude eremi, Fulcherius Carnotensis lib. 2. Hist. Hieros. cap. 55. lib. 3. cap. 34. 59. Villharduinus n. 65. Conrad. Usperg. ann. 1152. Brocardus in Descript. Terr Sanct pag. mihi 259. 286. Chronic. Novalicense lib. 5. pag. 641. vetus Charta in Chronol. Lerinensi 1. part. pag. 365. Historia Cortusiorum lib. 10. cap. 7. Ruffus in Comitibus Provinc. pag. 64. etc. Papias : Mare magnum est, quod ab Occasu ex Oceano fluit, et in Meridiem vergit, deinde ad Septentrionem tendit : quod inde Magnum appellatur, quia ctera maria in comparatione ejus minora sunt. Istud est et Mediterraneum, etc. Clius Aurel. lib. 2. Acut. cap. 30 :

Vulgus quadam consuetudine propria atque dominantia magnis nominibus appellat, ut Magnum mare, sacrum mare, atque luem deificam, epilepticam passionem.
Mare Majus, Idem quod Mare magnum. Conventiones Michaelis Palologi Imperat. et Genuensium a nobis descript in Hist. Franco-Byzant. pag. 11 :

Promisit iterum et convenit, quod non permittet de ctero negotiari inter Majus mare aliquem Latinum, neque Januensem et Pisanum.
Bernardi de Breydenbach Itin. Jerosol. pag. 170 :

Libet hic prterire mare Euxinum (ut aiunt) Mediterraneum, quod etiam vulgo Mare majus dicitur.
Mare Orientale, Pars oceani Septentrionalis seu maris Baltici. Prceptum Ludovici Pii de institutione Episcopatus Hammaburgensis tom. 1. Capitul. col. 683 :

Certo limite circumscriptum esse volumus, videlicet ab Albia flumine deorsum usque ad mare oceanum, et rursum per omnem Slavorum provinciam uque ad Mare quod Orientale vocant, et per omnes prdictas nationes Septentrionis.
Mare Petrosum, Mare Adriaticum. Breviloq. :

Adria est Mare petrosum, et dicitur ab Adros, Grce, id est, Petra, eo quod magis est petrosum quam alia maria.

Mare Scoti, in Legibus Malcolmi II. Regis Scoti cap. 8. 1. appellari ait Skenus amnem seu fluvium, cui nomen est Fortha : cujus stuarium Lothianam et Fifam Provincias separat, et reliqua omnia stuaria in hoc regno magnitudine superat, ideoque Mare Scoticum dicitur. Ita Buchan. lib. 1. Forthn, mare Scoticum vocat, pag. 14. Mare Geronda, Fluvius, vulgo Gironde. Charta Henr. V. reg. Angl. ex Cod. reg.

8387. 4. fol. 44. r :

Usque ad bocam Jal, ubi Jala cadit in Mare, vocatum Geronda.... Aqua appellata Blanqua descendit usque ad bocam sterii de Correyano, ubi dictum esterium cadit in Mari, vocato Geronda.
Vide Vales. in Notit. Gall. pag. 222. col. 2. Maria Quatuor. Statutum de Religiosis ann. 7. Edw. I. Regis Angli :

Et si omnes hujusmodi capitales domini hujusmodi feodi, qui plen tatis fuerint, infra quatuor Maria, et extra prisonam, per unum annum et dimidium negligentes fuerint, vel remissi in hac parte, etc.

Mare Vitreum, Vasis species. Charta Hugonis Ducis Burgundi tom. 6. Spicilegii Acheriani pag. 456 :

Caps argente,... urceolum, Mare vitreum unum, corona argentea una, etc.
Mare, incerta mihi notione, nisi paludem sonet. Vetus pactum nuptiale MS. ann. 1129 :

Excepto usufructu feudi Guillelmi Montispessulani, et drudaria Pontii Raimundi, et unius Maris.
Maris Desponsatio. Andr. Dandulus in Chr. MS. ann. 1176 :

Tunc summus Pontifex (Alexander) gratias Deo agens, anulum duci porrexit, dicens, Te, fili Dux, tuosque successores aureo anulo singulis annis in die Ascensionis Mari Mare desponsare volumus, sicut vir.... sibi desponsat uxorem, cum vere ipsius custos censearis, et ab infestationibus nostrum mare tutum conservasti.
Vide eumd. sub ann. 1177. Nota sunt, qu observant Veneti in ejusmodi ceremonia. MAREA, a Gallico Mare, Marinus piscis. Arest. parlam. Paris. ann. 1379. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 407 :

Pro quolibet calato Mare, unum denarium,... pro quolibet equo portante Maream, unum denarium.

MAREARCHUS, Marisarchus, Amiralius, Thalassiarcha, vel Prfectus maris : vox ex Latina et Grca compacta, apud Henric. Knyghtonem in Edw. III. et Ricardo II. MAREARE, Mare navigare, Hispanis Marear, Ital. Mareggiare. Charta ann. 1231. ex Arch. Castri Nannet. :

Salvi conductus et victualium pro navigantibus seu Mareantibus per mare Britannicum.
Fluctuare, per mare vel in portum navem dirigere, nostris alias Marer et Marer. Charta ann. 1342. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 492 :

Accordons... que des ores en avant lesdiz religieux aient et prengnent...

de chascune gabarre, qui par ledit port Marera, dix soulz chascun an qu'elle Marera oudit port... Et est par le transig et accord, que si par leur fait, faute ou coulpe.... l'en ne peust bonnement et librament Marer par ledit port, etc.
Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 141. ch. 89 :

Tu as fait que faux et traitre d'aler Marer avecques autres que ceulx avec qui tu te estoies lou.
Ali ann. 1453. in Reg. 82. ch. 52 :

Le maistre d'icellui balenier le voult habandonner, disant que plus ne le Mareroit pour le grand trait qu'il portoit.
Occurrit prterea tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 792. Maroier, eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1453. ex Reg. 182. ch. 59 :

Le suppliant, depuis qu'il vint l'aage de xvij. ans ou environ, il s'est mis maronner sur la mer,... tellement qu'il savoit bien et sceurement mener, conduire et Maroier ung navire.
Vide infra Marrones. MARECALCIA. Vide in Marescalcus. MARECLA, Partes maritim dici videntur in Annal. Csenat. ad ann. 1297. apud Murator. tom. 14. col. 1115 :

Csenates cum Romagnolis... et Imolensibus cremaverunt citra Mareclam quasi totum Comitatum Arimini et Lonzanum.
MAREDES. Charta Hispanica ann. 955. apud Sandovallium :

Offero et concedo Ecclesiam sanct Mari de Flebenia, qu est sita in Alfoz de Celorico, cum Ecclesia Sancti Romani, et cum hreditatibus, et collatis, et cum quantum ibi ad me pertinet ; et illam meam Maredes, qu est in Alfoz de Ceroceda, quam comparavi a Rege meo Ordonio, etc.
MAREDUS, Madidus, udus. Papias. MAREJUM, Mercatum, forum, Gall. March. Charta Philippi Aug. Franc. Regis pro hominibus Clariaci ann. 1201. apud Stephanot. tom. 13. Fragm. Hist. MSS. pag. 176. :

Quando homines de Clariaco ibunt Aurelianis cum mercatura sua, pro quadriga sua solum nummum persolvent in urbis egressu, scilicet quando ibunt non causa feri, et quando causa feri in Marejo ierint in ingressu Aurelianis quatuor denarios persolvent.

Eadem habentur in Charta ejusd. Regis pro hominibus Boscom. ann. 1186. tom. 4. Ordinat. pag. 67. ubi pro Marejo editum marcio ; unde suspicor id intelligendum de feriis qu mense Martio Aureli habebantur. Pro Martreium, ut opinor. Vide infra in hac voce.

MARELARIUS. Vide infra Marrelarius 2. MARELIUM, Palus, locus palustris. Tabul. Vallis B. M. in dic. Paris. :

Drogo Buffe cum se in ecclesia Vallis sanct Mari Dei servitio subdidisset, dedit eidem in eleemosynam nemus de guerreria, cum ipsa guerreria et Mareliis adjacentibus sui juris.

Vide supra Marchilium. MARELLA. Ludere ad Marellas, Joer aux Marelles vel Merelles, ludi genus notissimum, in Satutis Montis Regal. pag. 178. Vide Menag. in Orig. Gall. v. Merelle, et infra Marrella. MARELLUS. Vide Merallus. MARELUCIUM. Merlens. Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s. MAREMIUM. Vide Materia. 1. MAREMMA, vox Italica, Ager fertilis et cultus ad maris littora. Acad. Crusc. nude, Regio maritima, ora. Chron. Astense ad ann. 1312. apud Murator. tom. 11. col. 236 :

Henricus cum paucis militibus, et quasi occulte equitavit illa nocte per Maremmam, donec pervenit ad terram Comitum de S. Florio, etc.

Vide Maritim. 2. MAREMMA, Cataplus, ut opinor, Gall. Flotte marchande. Pactum inter Pisan. et Arelat. ann. 1221. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 398 :

Et quod in prima andata, quam hoc anno et singulis annis de cetero fecerint Maremmam pro blada, qucumque ligna fuerint, ad portum Pisanum venient, et potestati vel rectoribus vel consulibus, qui pro tempore tunc erunt, eorum adventum significabunt.

Vide supra Mareare. Vide Maritima. MARENA, Dalmatis dictum videtur tributum de mercibus, qu ex mari importantur, persolvi solitum. Charta Gregorii II. Comitis civitatum Dalmati ann. 1315. apud Jo. Lucium lib. 4. de Regno Dalmat. cap. 13 :

Item quod de tributo civitatis et Marena, cum nos medietatem habemus, et aliam medietatem Commune Almiss. etc. Et ibi instituuntur officiarii ad Marencias super defectibus aut excessibus in officio divino per totum annum commissis, qui defectus seu Marenci.... applicantur ad convivandum episcopum et ceteros de numero innocentium, etc.
Vide Marancia. MARENNUM, Marenum, Materia lignea dibus dificandis idonea, Gall. Marrien, vulgo Mairain. Charta ann. 1208. in Chartul. archiep. Bitur. fol. 166.

MARENCIA, Mulcta aut pna, qu pro levioribus delictis vel pro defectibus seu absentia irrogatur. Stat. MSS. eccl. Tull. ann. 1497 :

r. :

Si vero in via publica, qu ducit a capella Gilonis ad sanctum Palladium, inventum fuerit ducens ligna seu Marennum, jurare poterit quod non sit de bosco ipsorum, etc.
Arest. parlam. Paris. ann. 1261. in Reg. Olim fol. 115 :

Marenum aptum pro molendinis suis reparandis.

Charta ann. 1294. in Lib. nig. 2. S. Vulfr. Abbavil. fol. 65. r. :

Thesaurarius dicebat et asserebat vetera Marena seu ligna ejusdem ecclesi nostr, qu propter nimiam vetustatem... de tecto... deponuntur, etc.
Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 137. Chartoph. reg. ch. 79 :

Aucuns charretiers furent trouvez menans trois charretes charges de Marrien, etc.

Vide Materia. MARENSALIX, Salicis species, Gall. La saule mle. Charta Th. comit. Pertic. ann. 1217. in Reg. forest. comitat. Alencon. fol. 50. r. ex Cam. Comput. Paris. :

Confirmamus quod prior et monachi (de Bellismo) in prdicta foresta nostra percipiant pacifice et quiete quercum et fagum, sitas, stantes, et bolum et salicem et Marensalicem, etc.
Vide infra Marsalix. MAREPAHIS, Marepalis, Marepazis. Vide Marpahis. MAREQUIN Terra, Pagi cujusdam nomen, in Charta ex Tabul. Ru :

Davit Jacobus Sanglet jornale de sua terra in marisco de Marequin terra sancto Spiritui Crucifixo de Rua.
MARES, Palus, stagnum. Charta Ludovici Pii ann. 832. apud Felibian. in Hist. S. Dionysii pag. lii :

Villam si quidem qu dicitur Brinevallis, nec non et Mares et piscaturam in Tellis cum omni integritate, etc.
1. MARESCAGIUM, Marescheius. Vide infra Mariscus. 2. MARESCAGIUM, f. pro Marcagium, Jus marcandi seu signandi ligna. Arest. ann. 1351. 30. Apr. in vol. 2. arestor. parlam. Paris. :

Item dictus dominus (vill de Hamo) nisus fuerat auferre ab eisdem (majore et juratis) Marescagium lignorum et mensuragium carbonum.

MARESCALCUS, Marscalcus, etc. Equiso, Curator vel Prfectus equorum, ex Germ. march, vel marach, equus, et schalch, potens, magister, ut est apud Rhenan. lib. 2. Rer. Germ. vel famulus, minister, ut apud Cluver. in Germania antiq. lib. 1. cap. 8. Anonymus de Nominibus Germanorum :

Marschalcus nullum nomen fdius est corruptum per Italos, vel

Scriptores. Est enim id, quod Mehier, seu major, et Stalher, qui est Magister equitum, ab equitatibus gubernandis ; et dicendum ac scribendum fuit Merstalhere, id est, major, superior, summus Magister equitum, qui est hodie titulus Ducis Electoris Saxoni : ac si non fuisset vox ea corrupta, non esset opus nunc addere Archivelerz-marschalk ; sed Merstallerr, dedisset id, quod Erz vel Archi, cum significet summum Magistrum equitum.
Quasi vero Marschalci vox non ab ipsis Franci incunabulis nota esset. Lex Salica :

Si quis majorem, Infertorem, Scancionem, Mariscalcum, Stratorem,.... occiderit, etc.

Lex Alemann. tit. 79. 4 :

Si Mariscalcus, qui super 12. caballos est, occiditur, 11. solid. componatur.

vertit Nicetas in Balduino num. 1. Vide Glossar. med. Grcit. in col. 879. Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 1. col. 482. voce Marahscalh, et Murator. Antiq. Ital. tom. 1. col. 119. Horum officium in aula Regia aliquando ex concessione regis ad filios transiit, ut docent Annales Victor. MSS. ad ann. 1214 :

Sepultus est (Henricus Do marescallus) in monasterio de Torpanaio, cui in Marescallia de mera benignitate regis Philippi successit fllius ejus Johannes impubes. Sed Galterus de Nemosio in Vastineto ejus vices gessit, quousque ad tatem adultam pervenisset.
Suos Marescallos habuere etiam regin Francorum :

Guillermus Marescallus carissim consortis nostr Johann regin Francorum,

in Charta Phil. Pulc. ann. 1304. ex Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 480. v. col. 2. Marascalcus, ex Marach, equus, de qua voce supra. Capitul. Caroli Cal. tit. 1. cap. 13 :

Quando Marascalcos suos ad fodrum dirigunt.

Vide mox, in Marescalcia. Marchalchus, in Charta Frederici Landgravii Thuring. ann. 1335. apud Schannat. Vindem. litter. pag. 135 :

Testibus his, Petro dicto Portik Marchalcho nostro.

Marescalchus, in Annal. Mediolanens. apud Murator. tom. 16. col. 828. Marescallus, in Legibus Palat. Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. SS. Junii pag. xxiii :

Equorum cura non solum consistit in victualibus ministrandis, sed etiam in

ferraturis eorum pedibus affigendis, gritudinibusque curandis et minutionibus faciendis, qu omnia solent per Marescallos expediri.
Et alibi passim. Marescialus. Anecdota Murator. tom. 3. pag. 219 :

Antonius de l'Acqua in tam arcto atque extremo casu nec sui immemor, nec desertor fuit, inquiens : Maresciale, non hac intrabis urbem via.
Maresqualquus. Charta ann. 1220. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 93 :

Isti denarii dividuntur in sexdecim partes, de quibus D. Comes capit septem partes, et Maresqualquus novem partes.

Mariscalcus. Charta ann. 1077. tom. 2. Gall. Christ. inter Instrum. col. 351 :

Non aliquis propinquus, non dapifer, non prpositus, non Mariscalcus, non serviens, etc. Feodum quod D. Fridericus Marscallus de Hagenowe a nobis in villa Benheim habere dignoscitur.

Marscallus, in Charta Henrici Rom. Reg. ann. 1233. inter Instr. Hist. Alsati pag. 37 :

Marescalli, seu Equisonis officium fuse explicatur in Ordinatione domus Humberti II. Dalphini ann. 1340. quam consulas tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 394. Marscalcus, in Capitul. 2. ann. 813. cap. 10. Marschalcus. Constitutio Caroli Crassi Imp. de Expeditione Romana 6 :

Singuli vero Principes suos habeant Officionarios speciales, Marschalcum, Dapiferum, Pincernam, et Kamerarium, qui quatuor quanto plus in stipendio, in vestitu, in equitatu, pr cteris sunt honorandi, scilicet et unicuique istorum decem libr cum tribus equis tribuantur, quartus Marscalco addatur, quorum unum ad prcurrendum, alterum ad pugnandum, tertium ad spatiandum, quartum ad loricam portandum.
Adde Arnold. Lubec. lib. 3. cap. 9. Marescalli postea dicti, qui exercitibus et copiis militaribus prerant, Ducibus interdum dignitate et imperio inferiores, ut qui Conestabulo suberant. Unde Budus Marescallos esse apud nostros opinatus est, qui Grcis dicti. Polemon pag. 3 :

, .
Matth. Paris ann. 1214 :

Rex autem Joannes constituerat Marescalcum illius exercitus Willelmum Comitem Sarisberi, cum militia Regni Anglorum.
Fridericus in Constit. Sicul. lib. 2. tit. 20 :

Qu omnia per Marescalcum nostrum, vel per alium qui exercitui de

mandato nostro pro tempore prerit, probari debebunt.

Chronic. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. c. 569 :

Mandaverat autem Imperatrix ipsa sui exercitus Marescallo, quod, etc. Mareschal de l'Host le Roi,

Hinc Prpositi guerrarum dicuntur in Ordinat. Caroli Locumtenentis Johannis Reg. Fr. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 112 : apud Littleton sect. 102. Willelm. Brito lib. 8. Philippid. :

Cujus erat primum gestare in prlia pilum, Quippe Marescalli claro fulgebat honore.

Neque hic omittendum vocis, etsi insulsum etymon, quod habet Matth. Paris ann. 1245 :

Willellelmus, utpote bellicosus et strenuus, dictus Marescallus, quasi Martis Senescallus.

Et quidem veteribus nostris Scriptoribus Senescallus et Marescallus idem sonabat. Hinc Philippus Mouskes :

Hue li grans ot ce non, cil Si fu fais Seneschal de France Aprs son pere, sans doutance.
Et alibi :

Hugues Capet ses fius aisnez, Qui moult est vites et senez, N'oncques n'ayma droit ne bien fs, Pu Marescaux de France fs, Pour garder la tierre comunes.

Marescalli dignitate privari interdum poterant, maxime cum certis officiis donabantur. Sic Bernardus dominus de Moreuil, Joannis ducis Normanni educationi prpositus, ea spoliatus est a rege ; quod tamen in illius gravamen nullatenus factum esse, declarat Philippus Valesius. Idem quoque colligitur ex Petro de Craon, qui Marescallus Franci dicitur in Charta ann. 1382. et dehinc eo nomine nusquam appellatur. Vide Menag. in Hist. Sabol. pag. 267. Marescalli, qui apud nostros secundus a Comite stabuli, prcipua hc fuit prrogativa, ut prim scilicet exercitus fronti presset : qu tandem dignitas eo pervenit, ut a Regibus exinde cautum fuerit, ne hreditario jure in eadem familia permaneret. Charta ann. 1223. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1175 :

Ego Johannes Marescallus D. Ludovici Regis illustris ; notum facio universis... me super sacrosancta jurasse ipsi D. Regi, quod non retinebo equos nec palefridos, nec roncinos, redditos ad opus meum ratione ministerii mei quod habeo de dono ipsius D. Regis. Nec ego, nec hredes

mei, reclamabimus Marescalliam jure hreditario tenendam et habendam.

Duellis quoque prerat Marescallus qua in re qu fuerint illius jura videsis in Edicto Philippi Pulcri in voce Duellum. Hac dignitate per baculum hodie investiuntur Marescalli, quod ante annos 200. apud Italos in usu fuisse, cum alicui prfectura copiarum conferebatur, testis est Leonardus Brunus in Orat. habita ad Nicolaum Tollentinatem ducem Florentinorum. Vide Valesiana pag. 193. et supra Annelatus de baculo Marescallorum Angli. Marescalli dignitas in Dalphinatu, eadem qu in Francia ; sive Marescallum Dalphinatu, sive Marescallum in armis, aut Marescallum aciei appellaveris ; iis quippe nominibus idem officium designatum reperire est. Vide Hist. Dalph. tom. 1. pag. 49. Magnus Marescallus, apud Anglos, qui Comes Marescallus interdum dicitur, ut in voce Comes adnotavimus. Vide Matth. Paris ann. 1233. pag. 263. Marescallus Aul, et Marescallus intrinsecus, apud Anglos, cujus officium est

Mensis prparatis, mappis stratis, intrinsecos et extrinsecos secundum facultates suas evocare, et decenter et curiose collocare, et indignos ejicere, non permittere canes aulam ingredi, et toti famili Regis, ipso monente, hospitia liberare,

in Fleta lib. 2. cap. 15. Intrinsecus dicitur eidem Scriptori eodem lib. cap. 5. 2. Liber rubeus Scacarii Anglici fol. 30 :

De officio Marescalci servivit Gilbertus Strogull, cujus est officium tumultus sedare in domo Regis, liberationes officiorum facere, ostia aul Regis custodire. Recepit autem de quolibet Barone facto Milite a Rege, et quolibet Milite, palefridum cum sella.
Apud Matthum Paris ann. 1250. dicitur Marescallus aul Regi virgam prferre Magno Marescallo. Vide Radulphum in Vita S. Ricardi Episcopi Cicestrensis num. 26. Marescallus Regis de feodo, dicitur in Statuto 2. Westmonast. cap. 46. ubi eadem de hominiis Baronum habentur. Hinc Marescalliam teneri a Rege in capite legimus in Charta Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1287. apud Rymer. tom. 2. pag. 353 :

Nos eidem Comiti promittimus, quod nullum factum quod ipse aut sui,... fecerunt in expeditione nostra...... vertatur in prjudicium super Marescalcia, quam de nobis tenet in capite, aut cedat eidem in servitutem serjanti, per quam tenet Marscalciam prdictam.
Marescallus Curi, in Bulla aurea Caroli IV. Imper. cap. 27. Marescallus Banci Regii, apud Anglos,

Mareschal du Banc le Roy

, in Statuto Edwardi III. ann. 5. cap. 8. cui potissimum incarceratorum cura incumbebat. Inde Mareschalcia dictus ipse carcer Londinensis. Vide Placita Coron lib. 2. pag. 73. Marescallus Fidei, dictus Guido de Levis, Marescallus exercitus Crucesignatorum contra Albigenses, ut auctor est Tillius : sed idem in Charta, quam ipsemet exaravit anno 1229. in 30. Regesto Archivi Regii Ch. 75. sic inscribitur,

Guido de Liviis Marescallus domini Regis Franci illustris in partibus Albigensium

. Ita ut titulus Marescalli Fidei a vulgo ei attributus sit, quod pro Fide Catholica militaret. In Tabulario S. Dionysii Thuano, uterque Guido de Leviis, pater et filius, Marescalli Albigensium inscribuntur in Litteris ann. 1233. et 1234. Horum pr cteris meminit Monachus Vallis Sarnai cap. 56. 62. et Chronicon Flandri vernaculum cap. 27. Guill. Guiart. ann. 1264 :

Souffri le jour d'armes le pois Li Marechaus de Milepois.

Marescallus Forinsecus, ad discrimen Marescalli aul, qui Intrinsesus Anglis dicitur, ut est in Fleta lib. 2. cap. 4. Ejusmodi autem Marescalcia, (verbis utor ejusdem Scriptoris) est qudam Magna Sergentia Regis Comiti Norfolciensi in feodo commissa, cui, cum personaliter pro Sergentia illa Regi debitum servitium facere non semper possit, licet loco suo quemdam Militem constituere, assensu tamen Regio interveniente, qui vice dicti Comitis faciat qu fuerint facienda : cui quidem servienti commissa est virga coram Rege deferenda, qu significat pacem, unde Virgata appellatur spatium 12. leucarum, qu sequitur Regem, ubicumque fuerit. In omni autem guerra seu bello Regis, ejus est officium, esse in prima acie, et loca assignare toti exercitui, et universis, in quibus erunt moraturi, etc. Tempore autem pacis ejus officium est hospitia liberare seu assignare Camerario Regis pro Rege et Camerario et intrinsecis suis, et alia exequi, qu refert idem Auctor cap. 5. ut et Sched Gallic, a Spelmanno edit, quas hic rursum describemus, quod multa contineant haud passim obvia.

Le Conte Marescal doit avoir le palefroy le Roy, ou tout le harnois, et le palefroy la Royne, avecq la chamber, quant ilz vendront au lieu, o ilz dovient estre corons lour descendre. Le Conte doit estre plus prs au Roy, quant il serra coron, et il doit la Corone en sa main tenir, et mettre la Corone sur la chief du Roy. Doit le Conte mettre la main la flour devant, et tenir celle flour en sa main, et soutenir la Corone, pour ce, qu'il est Marescalen pais et en guerre. Et doit en temps de pais garder la pais, et faire droiture en toutez

choses, qui touchent la Corone l o le Roy est, et 12. leughes environ. Et en temps de guerre et en l'ost doit-il avoir l'avant garde. Et nul autre luy doit mettre la main sa Corone fors que le Conte le Marescal. Doit apaisier les noises, et visiter tous ceulx qui coucs sont en la salle, et par la verge 12. leughes dehors, d'environ des choses, qui appendent la verge et la Corone. Il doit avoir le jour de Coronement pour la huisserie le blauncheur del deys, et le drap, qui pent deriere le Roy. Le Marescaldoit garder le jour, et al Coronement et as grandes festes le huis de la sale, et tous les aultres huis, sauve les huis de la chambre le Roy, et avera les... qui as huissiers appendent. Il doit avoir tous les attachemens, les ferres, et les emprisonnemens cel jour de tous ceulx dedens 12. leughes enveron, et avoir les devant le Senescal et devant luy fair droit. Si avera il de cascun prisonier 4. d. et tous les amerchiemens, qui sont de 40. d. et de mains. Et si doit communement faire droit de tout au pueple au Coronement. Le Marescal doit avere de Erchevesque le jour qu'il fait homaige au Roy, ou aultre, dix livres, ou son palefroy, avec tout le harnoys, ou 1. marc pour le harnoys ; et de Conte, quant il est fait Chevalier, son palefroy, avec le harnois, ou 1. marc pour la selle, et pur le frain, ou pur le palfroy 10. l. Et quant il serra ceynt del Conte, si avera-il son palefroy ou 10. livres. Et des Evesques, Abbs, Priours, et de tous aultres, qui tiennent en chief du Roy et Baronie, quant ilz sont receus du Roy, et luy faichent feaults, ou quant les lais seront fais Chevalier, ou qu'ils faichent homaige, si avera-il leur palefroy avec le harnois, ou cinq marc pour le palefroy, et demy marc pour le harnois, si ne ait eu devant al homaige faire au Roy. Et de tous aultres, qui ne tiennent point du Roy par Baronie, mais que aultrement tiengnent du Roy, quant ilz feront hommage ou feaut au Roy, il avera le palefroy, ou le harnois tiel come il veit suyre la Court. Et si nul fait homage au Roy hors de sa chambre, ou hors sa Capelle, il aura le fe, qui est demi marc. Et si nul fait homage au Roy as camps arms cheval, le Marescal avera le cheval et les armes. Le Marescal doit livrer les hostelx la journe, et par tout l o le Roy

est ; et faire quancque appent la livre tout temps, en temps de pais et en temps de guerre, et passi le Roy la mer, les neifs doit le Marescal livrer. Le Marescal doit estre al jour de la feste, et tous aultres jours les accomptz : et les establissementz del hostel seront faitz par le Senescal et par luy : et si doit-il seer destre le Senescal maignier : le Marescal doit avoir le jour de la feste 1. demi sextre de vin le sextre de Londres q'amont 7. barel faire ; deux torches et chunc candeilles : Et aultres jours, quant il vient la Court, il avera demi sextre de vin de bouche, et demi sextre de aultre vin, torch et tortis, et chunc candeilles come le Senescal. Le Marescal avera toutes les bestes quey'ntes le jour de la feste, ou aultres jours. Et il doit avoir la journe dix livres del Jurie de Londres, et la plus belle coupe de Londres al issu de la sale. Le Marescal avera le jour de Coronement et de aultres festes, toutes les eschines des gives et des chignes. Cestes choses appendent au jour de Coronement et la journe doit il avoir la maison del Eschequier pour soi herneissier. Le Marescal doit avoir au Nol de la livre le Roy, trois robes, dont la une robe doit estre de scarlet, et les deux de la suyte des Chevaliers ; et si dovient les deux robes estre ou furures de bisshes, la une de dix feeses, et l'autre de noef, et la tierche fourure de conynges. Et Pentecouste doit-il avoir trois robes, dont la une de scarlet line de cendal, et les deux de la sieut des Chevaliers. Le Marescal>doit avoir un Chevalier verge portant, et jurera celer le counseil le Roy : et si avera un Sergeant verge portant liverer les hostels, et faire aultres choses : et si avera un Clerq recevioir de la paie as Sergeans et Saudijours 2. den. de la livre, et faire le commandement du Marescal comme as marches et aillers. Et si avera le Chevalier un Escuier, et un garchon, et tous yceulx maigneront en la salle du Roy, et le Chevalier doit gesir en la sale : et s'il doit gesir hors de la sale, si avera-il demi sextre de vin, chuncq candeilles et 1. tortis. Il gardera tous les huis o le Roy conseille, fors huys de la chambre le Roy. Tous les chevaulx recrus de l'hostel le Roy, doit le Marescal avoir q'or ad

le Almoignier. Le Marescal doit avoir un Clerq, ou un Sergeant pour faire les attachemens merces et prender ce que append au Marescal. Et doit faire crier le baan le Roy as villes ou le Roy doit gesir, et 12. leughes environ. Le Marescal et son Bachelier doivent estre francs au seal de tout leur pourchas, et francs au passage de la mer lui et tous les siens. Le Clerq, que est attorn d'aller as marchies de par le Roy, et de par le Conte Marescal, doit avoir un contrerolle encontre le Sergeant du marchie, et du Rolle le Sergeant et du Clerq doivent estre les estretes livres le Garderobe le Roy, et par icelles estretes dovient sourdre les fins et les issus de les marches. Et le Bacheler le Conte et le Sergeant du marche, et le Clerq le Conte doivent estre as coustages de la ville le premier nut qu'ils veignent en la ville pour faire le mestier. Si Conte, Baron, Visconte, Archevesque, Evesque, Abb, Priour, Chevalier ou Bourgois soit arestus en la presence le Roy, il donra cascun jour demi marc au Marescal. Et al Eschequier quique soit arestus, il donra cascun jour demi marc, que en fee ore a le Clerq le Conte Marescal, que est assign l'Eschequier. Se le Roy soit en guerre, dont doit le Conestable et Marescal tenir les plees, et le Marescal avera les amerchiemens et fourfaitures de tous ceulx, qui enfregneront les commandemens le Conestable et Marescal. Et de cascune praie avera le Marescal toutes les bestes veires forspris, moutons, chevers, pors, que home apele pelfre. Le Conestable et Marescal doivent avoir 4. d. de cascune livre que le Roy paye as gens d'armes, pour sous et gaiges en tems de guerre, forspris les gaiges des Senescaulx et Chambrelens. Tous les Chevaulx recrus rendus en host, sont Marescal. Si en temps de pais ou de guerre soit pris laron par le Marescal, les armes sont au Marescal, et le corps et les autres cateulx tous au Roy. Et si soloit estre que le Marescal devoit avoir douze damoisellez la Court le Roy, qui devioient faire seirement son Bacheler, qu'elles ne sauveroient aultres putains la Court qu'elles-mesmes, ne ribaudes sans avowerie de altre ; ne laron ne mesel, qu'elles ne les monstreront au Marescal ; et il doit pourvoir la Court de tout. Et se aucun home ou feme, pi ou cheval, suie la Court pour briefs

avoir, et respondu lui soit par le Conseil du Roy, ou par le Chancelier, qu'il ne doit tiel pourcach avoir, le Marescal lui defendra la Court, et se il suye oultra la defense, le Marescal avera le cheval avec harnois. Le Marescal doit avoir tous les chevaulx as garceones de mestier, qui ne prendent gaigez leur chevaulz du Roy tous les chevaulx as messagiers du Roy, et tous aultres chevaux, qui suyent le Roy cassement. Le Marescal doit avoir avec le haulte Justice le Roy, par tout l il soit, son tourne ou ses alles, un Clercq ou un Sergeant recevoir les prisonniers et les fes, qui appendent au Marescal. Le Marescal doit avoir 1. Clerq al Eschequier, qui gettera les sommes, et doit avoir la garde de tous ceulx, qui sont arestus al Eschequier, et avera de cascun le jour demi marc tant que ilz soient delivrs. Item le Conestable, et Marescal tendront tous les plais devant eux, et le Conestable doura le judgmens, et avera pour cascune bille qui est donn en la Court, 4. d. et le Marescal 2. d. et les plais ne pourront estre tenus sans le Conestable et Marescal ou leur Lieutenans Chevaliers et le Conestable avera les commandemens, et le Marescal ferra execution des attachemens et tous autres arriests. Le Marescal semondra les enquests et les fera venir, et le Roy trouvera le crieur, et celi avera de cascune, qui est delivrs la barre, qui qu'il soit, 1. d. Et le Senescal ne se mestra de la mainie le Roy dedens la porte, et ceux qui mesfont dehors, et pourront estre pris, responderont en le manier en le Marescalcie. Ensement le Marescal avera en banck du Roy un Marescal, qui avera la garde des prisoners, et prendera fes come avant est dit de ceulx, qui sont commands sa garde, en la Marescalcie de l'ostel. Et ne doit nul estre mainpris en le Banck du Roy par la place, ne par nul des Justices de dit place, qui sont endits ou apells pour mort d'home, ou de diverses roberies ; et ce voelt le statut. Et ledit Conte doit de droit de son office, par l o il vendra en Engleterre aussi bien dedens franchises come dehors ; et aussi bien dehors la presence du Roy come dedens sa presence, attacher tous les felons et trespasseurs, s'il viegne freschement sur le fait, et livrer le corps au Visconte du lieu, ou la cause, ou Baillif des franchise, dedens francheses soient les corps ; ou mener eux tanc que au Mareschasie. Item le Conte Marescal avera un Marescal en l'Eschequier, qui gettera les sommes de l'Eschequier, et avera le garde des foellez et tailles que sont

allouez en mesmes la place, et prendra de cascun, qui est command au garde pour la debite le Roy cascun jour qu'il demourreit en garde, demi marc pour son fee ; et ne doit nul estre command au Fleet, fors tant suellement au Marescal, come pert par le recorde del noir livrer del Eschequier, qui voelt que se nul Visconte ou Baillif soit trouvs en arrierag deverse le Roy, que maintenant soit command au Marescalsie et Conte avant en la garde ledit Marescal ; et ce par le statut. Item ledit Conte Marescal claime de aver cognoissance de tous maneres des plais devant le Senescal le Roy, et lui si avant comme ils-solloient avoir en temps des progenitours nostre dit Sr. le Roy. C'est assavoir Assises de nouvielle Dessaisine, Freshe-forc en aunchien demene, tous manneres de fellonies, trespasses, dettes, contracts, et convenants de cascun temps.
Vide Marescallus, in Comes. Marescallus Intrinsecus. Vide supra Marescallus Aul. Marescalli Templi, S. Johannis Hieros. apud Jacob. de Vitriaco lib. 3. Hist. Hieros. pag. 1138. 1139. Statuta Ordinis S. Joan. Hieros. tit. 19.

Marescallus, Bajulivus conventualis venerand lingu Alverni, vocabulum est militare, quod Galli a Germanis acceptum usurpant, quo nomine Tribunos militum vocant

. Vide Chronic. Flandr. cap. 32. Marescallus exercitus Dei et Ecclesi sanct. Vide Matth. Paris ann. 1215. pag. 177. Marescallus Campi, Qui exercitibus castra prparat, Gall. Marchal de camp. Charta Phil. Catal. episc. ann. 1233. ex Tabul. Monast. in Argon. :

Vir nobilis Renardus, dominus de Dampetra, compromisit in discretum virum Joffridum dominum de Cepeio, Marescallum Campi, ut pacem faceret de multis querelis contra abbatem et conventum de Monasterio in Aragona.
Marescalli, Qui hospitia magnatibus ac dominis suis parant, olim Mansionarii, hodie Marchaux des logis. Hugo de Cleeriis de Majoratu et Senescallia Franci :

Si Comes perrexerit ad Curiam D. Regis, Senescallus prcipit Marescallis D. Regis, ut prparent et liberent hospitia Comiti. Et reservato in Modoetia, quod Marescalco nostro vel Regis liceat ibi hospitia assignare.

Charta Friderici I. Imp. ann. 1185. apud Puricellum in Ambrosiana Basilica pag. 1030 :

Matth. Paris ann. 1251 :

Dum quidam Magnatum ditui, quos Marescallos appellamus, dominis suis hospitia providerent, etc.
Et anno 1252 :

Prmisit suum Marescallum, ut adventum ejus nuntiaret.

Id porro muneris videtur primitus fuisse Marescallorum militarium, quod et ii in exercitibus castris loca idonea prpararent ; unde Protostratores a Grcis appellatos docuimus ad Cinnamum pag. 475. Le Roman d'Artus :

Quant la court li Roi fust i oste, Moult vissiez belle assemble, Les Mareschaux oster, livrer Soliers, et chambres delivrer, Et ceux qui n'avoient ostex Faire loges et tendre tex.

Marescallus Summi Pontificis, apud Nicolaum de Jamsilla de Gestis Friderici II. Imp. apud Murator. tom. 8. col. 519 :

Marescallus Summi Pontificis, sicut ex ejus notificatione accepi, mihi e Capua usque ad nemus quod est contra Magdalenam..... debet occurrere.
Marescaulus Romani, ita se inscribit Willeharduinus in Chartul. Campan. fol. 123. r. Marescallus Episcopi. Tabularium Eccl. Gratianopolit. :

Petrus de sancto Andrea Marescallus Episcopi.

Utrum vero ad hujus officium id tantum pertinuerit, ut aulas et interiora domus Episcopi, ut infra dicitur, regeret, an etiam ut copiis militaribus, quas Episcopus suis stipendiis cogebat, imperaret, haud satis mihi constat ; ut ut sit, eadem notione Marescallus Abbatis, in Charta ann. 1085. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 14 :

De famulis domini Abbatis, Ebalus de Turone, Frogerius, Durannus Mariscalcus.

Qu fuerint ejus jura colligere est ex Charta Ger. abb. ann. 1334. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 246 :

Et primo declaramus et discernimus dictum Marescallum esse et esse debere, dum et quando nobiscum fuerit, cambellatus seu senescallus hospitii nostri....... Item debet habere idem Marescallus et successores sui ratione sui officii equos nostros et successorum nostrorum recredatos et inhabiles ad laborandum, sive sint equi roncini, paleffredi, somerii, sive mul vel muli, una cum veteribus cellis, bastis, frenis, beris et aliis equorum nostrorum instrumentis, quotiescumque ea mutare contigerit.

Item debet habere idem Marescallus..... vestes nobilium feodalium vexallorum nostrorum, sive sint viri sive sint mulieres... Item debet habere dictus Marescallus et successores sui quolibet anno in die Dominica bordarum unum Gallice Salignon salis super illum, qui dictum sal dicta die pauperibus erogabit. Marescalli prioratus de Paredo

mentio fit in Lit. ann. 1321. ex Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 303. ubi ejus jura et munia fusius declarantur. Marescalisia, Officium Marescalli nomine feodi possessum. Reg. feud. Norman. ex Cod. reg. 4653. A. fol. 197 :

Dominus Guillelmus de Angervilla marescallus tenet feudum suum per Marescalsiam suam, in qua debet esse marscallus ducis Normanni.

Charta Guid. comit. Fland. ann. 1282. ex Chartul. Namurc. in Cam. Comput. Insul. fol. 24. r :

Comme nostre chiere dame et mere Margherite,....... jadis comtesse de Flandre et de Haynaut, feist une eschange mons. Baudouin de Bailleul qui fu, liquels fut huissiers hritables de Flandres, en teil manier que elle li donnast lui et son hoir le Mareschauci de Flandres tenir hritablement pour l'uisserie qu'il tenoit, etc.
Hinc Mareschaude, pro Marescalli uxor, in Charta comit. Nivern. ann. 1250. ex Chartul. S. Steph. Autiss. :

Nostre ame et nostre faelle Adeline la Mareschaude de Nevers....... Joffroy de Bully Mareschaud de Nevers, etc.

Marescallus in domibus privatis nobilium, cujus officium describitur in Fleta lib. 2. cap. 74. Lindwodus in Provinciali Cantuar. lib. 3. tit. 22. Marescallos Episcoporum eos esse ait, qui regunt eorum aulas et interiora. In ejusmodi Marescallos, ni fallor, invehitur Petrus Blesensis Epistola 14 :

Ut cteras taceam, molestias Marescallorum sustinere non possum... vidi plurimos, qui Marescallis manum porrexerant liberalem. Hi dum hospitium post longi fatigationem itineris cum plurimo labore qusissent, cum adhuc essent eorum epul semicrud, aut cum jam forte sederent in mensa, quandoque etiam cum jam dormirent in stratis, Marescalli supervenientes insuperbia et abusione, abscissis equorum capistris, ejectisque foras sine delectu et non sine jactura sarcinulis, eos ab hospitiis turpiter expellebant.
Horum Marescallorum vexationes et prdationes inhibentur in Capitulis Caroli C. tit. 12 :

Ut Missi in illorum Missaticis curam habeant, ne homines nostri, aut alii quilibet vicinos suos majores vel minores tempore statis, quando ad

herbam suos caballos mittunt, vel tempore hiemis, quando Marescallos illorum ad fodrum dirigunt, vicinos majores vel minores deprdentur, etc.

E vero molesti Marescalci appellantur in veteribus Chartis. Charta Odonis Duc. Burgund. ann. 1102. ex Tabul. S. Benigni :

Relaxavi..... Monachis Divionensibus..... percursus, Marescalcias, brennarias, arbergarias, cautiones, et superprisias.

In alia ejusdem ann. 1102 :

Illam pravam consuetudinem, qua homines Ducis solebant per agros discurrere, et homines sancti cum animalibus suis in corvatam, vel in carropera Ducis violenter adducere, amodo remitto, et ut tam injusta exactio ulterius non fiat, interdico. Item excursum, quem Marischalci et Armigeri Ducis apud Longum-vicum infra villam faciebant ulterius fieri prohibeo.
Charta Heriberti Comitis Viromanduorum ann. 1076. apud Hemerum :

Mariscalli mei campos Ecclesi ad ejus justitiam pertinentes prata et horrea quieta dimittant : nihil ex eis annon, nec fni, nec stipul, nihil straminis prter Abbatis voluntatem habeant.
Charta Luitpoldi Ducis Bavari in Chronico Reichersperg. ann. 1141 :

Ipsa quoque duo beneficia prsignata ita decernimus permanere libera in fratrum propria potestate sicut erat in nostra, ne vel Camerarii, vel Marscalci, seu alii servitores nostri, ac posterorum nostrorum in ullo sint molesti cultoribus eorum, vel de rebus Curi traducendis, vel de annona equorum persolvenda, vel de aliis ministris hujusmodi traducendis.
Tabular. Dalonensis Abbat. fol. 87 :

Marescalcias, prposituras, messiones, convivia, justitias, ac trossas fni, et qulibet alia servitia, vel quaslibet exactiones justas vel injustas.... dimitto.
Tabul. Celsinianense :

Et 1. agnum et 6. denar. pro eo, et 1. gallinam et Marescalciam diurnalem, et medietatem unius molendini. Mareschalcias, quas acquisierunt a Constabulario Franci apud Appoigniacum,

Vide Chartam Luxoviensem in Operibus sancti Columbani pag. 333. Charta ann. 1293. in Tabulario Ecclesi Autissiodorensis fol. 44 :

id est, jura Marescallorum, seu qu Marescallis competunt. Guido de Gestis Abbatum sancti Germani Autissiod. cap. 1 :

Cumque Marescalli dicti Ducis in villis S. Germani acciperent consuetudinem Salvamenti et Marescalci, etc.

Charta Willelmi Ducis Aquitan. ann. 1087. pro Monasterio novo Pictav. :

Et concedo omnia ad ipsum Monasterium pertinentia libera ab hospitio et arbergaria..... ita ut nec ego, nec uxor mea, nec aliquis propinquus, non Dapifer, non Marescallus, non Cubicularius, non Prpositus aliquis meus, aut serviens in Obedientiis ipsius Monasterii aut locis, hospitium aut arbergariam per consuetudinem qurat, aut talliatam faciat, aut sibi dari cogat.
Vide Metropolim Salisburgensem tom. 3. pag. 230. Erat autem Marescalli prstatio in provincia Dumbensi duorum bichetorum siliginis, qu ab iis potissimum exigebatur qui animalia aratoria habebant. Marescallia vero dicta hc prstatio a March, equus, quod fno, stipula, stramine aliaque ad equos pertinente annona prcipue exsolveretur. Marascalia, Idem quod Marescalcia. Spicileg. Acher. tom. 9. pag. 129 :

Dimitto..... consuetudinem quam pater meus et ego accipiebamus ritu temerario in quadam potestate eorum qu dicitur Cussiacus ad equos nostros sive ad canes, quam vulgo Marascaliam et canariam appellant.
Hinc patet vocis etymon. Marecalcia, Eadem notione. Tabular. S. Juliani Cenoman. :

Guillermus D. G. Rex Anglorum... Notum sit omnibus... me concessisse..... Deo et S. Juliano..... omnem terram S. Juliani... omni tempore quietam de vicaria, et de barnagio, et de Marecalcia et de omnibus aliis consuetudinibus.

Occurrit etiam in Tabular. Bon-vallis ann. 1238. Marescalciata. Charta Gaufredi Vicecomit. Castriduni ann. 1232. pro Monast. Bon-vallis ex Tabular. ejusd. :

Item quicquid idem dominus habebat apud S. Maurum, scilicet hospites suos, census, furnum et omnem justitiam quam habebat in villa prdicta, et terras et nemus et aquas, suas omnes Marescalciatas quas ipse percipiebat... apud S. Maurum et apud Bonam-vallem, in quibuscumque pratis percipere.
Rursum occurrit in eodem Tabul. ann. 1234. Marescallia. Charta ann. 1193 :

Omnes homines Ecclesi B. M. Bell-vill liberavit (Guichardus de Bellijoco) ab omni manopere et Marescallia.
Alia ann. 1326 :

Unam tantum Marescalliam habeant dicti domini communem inter eos, et

recipiant emolumentum ratione unius Marescalli tantum.

Mareschaucia, Eadem notione qua Marescalcia. Charta Philippi VI. Regis Fr. ann. 1331. ex Tabul. Bon-vallis Monast. :

Licet essent et fuissent per tempus sufficiens in possessione et saisina... habendique roagium ibidem, nec non habendi ibidem et recipiendi in pratis Bon-vallis Mareschaucias in quadregiis et frassellis usque ad festum B. Joannis.
Teloneum MS. Episcopat. Autissiodor. ann. circ. 1290 :

Mareschauchie circa xvi. sextar. aven. Mareschaucie de Wssello circa v. sextar. aven.
Maresciscalcia. Index MS. redituum Monast. Corbeiens. :

In omnibus aquis nostris et marescis et eorum forisfactis, nihil habet, nisi si Maresciscalcia fuerit, medietas Vicecomitatus nostra est, altera Balduini de Dours.
Marischachia. Charta ann. 1140. tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 172 :

In villa vero qu dicitur Neronis nihil sibi retinuit prter Marischachiam et brennariam.
Mareschausie d'avoine, in Charta ann. 1281. ex Chartul. S. Steph. Autiss. Mareschaucie, in Lit. ann. 1371. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 391. art. 4. Hinc Marchaucie legendum pro Marchances, in Libert. vill de Tannay ann. 1352. tom. 6. earumd. Ordinat. pag. 59. art. 3 : Marescalcialis, Ad officium et dignitatem Marescalli pertinens. Charta ann. 1559. apud Rymer. tom. 15. pag. 536 :

La redevance d'avoinne, appelle Marchances, deue esdiz seigneurs, etc. Legem Marescalcialem et Martialem... pro executione et exercitio ejusdem legis Mariscalci sive Martialis.... ad exercendum, utendum et exequendum prdictam legem Marescalcialem, sive Martialem.
MARESCALIA, Equile, stabulum equorum. Obituar. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5191. fol. 51. v :

Qui Symon de Bosancuria dedit ecclesi... domum suam in qua inhabitat, una cum manso et Marescallia retro.
Vide Mareschalcia. MARESCHAGIUM. Tabularium S. Dionysii ann. 1267 :

Vendidit Abbati S. Dion. quosdam reditus et usagia... apud Argentolium : qui reditus Cursus et Mareschagium vulgariter nuncupantur, pro quadraginta libris Paris. etc.
Vide Marescagium in Mariscus. MARESCHALCIA. Catholicon Armoricum :

Marchaucy, Gall. Estable chevaux, Lat. Equistratium.

Matth. Paris. ann. 1252 : :

Ubinam est Marischalcia ad equos nostros stabulandos ? La ont ostex par la vile sessis, Mareschausses de chevaux establis.
MS. :

Tant y a de grans gens venues, Toutes en sont pleines les rues, Marechaucies et celier, Ne se scevent mais ou logier.
MS. :

Dedans une Mareschaucie Lui ont son cheval establ, Et lui donnent et foin et bl.

Sed et fabri solarii, seu qui equorum pedes ferro muniunt, vulgo Mareschaus ferrans, dicuntur Marechausser les chevaux, cum equos curant. Computum Barth. du Drach, Thesaurarii Guerrarum ann. 1338 :

Pour Mareschaucier ledit coursier, qui s'estoit blessis et affolez audit voyage, etc.
Assisi Hierosolymitan MSS. cap. 106 :

Des bestes restives : Le Seignor li doit faire rendre ses deniers, et reprendre l'autre sa beste, se il fournit l'assise, se il n'a la beste faite Mareschauser, ou cuiture (l. culturer) ou traire dens, ou descoiller la, et il aprs la treuve restive, il ne la peut rendre par l'Assise. Et se il n'a la beste faite Mareschauser de l'une des trois avant dites choses, et elle restive, et il la veaut rendre, faire le peut par ladite Assise.
MS. :

Li marescal qui lors estoient Enz le pays ne gaaignoient Nule riens Mareschaucier.

Mareschaussia, Eadem notione atque Marescalia, Equile, nostris Mareschacie et Mareschausse. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 154. Chartoph. reg. ch. 344 :

In quadam Mareschaussia prope dictos muros eandem reposuerunt eandemque Johannetam violenter corrupuerunt.
Charta ann. 1246. ex Chartul. monast. de Escureio :

Je Jehans sire de Joinville... j'ai octroy l'abb et couvent d'Escurey le pouvoir d'acquester une place Joinville ; l o il pourront difier lor

aisement une Mareschausse pour dix chevaux.

Lit. remiss. ann. 1374. in Reg. 105. ch. 322 :

Lequel varlet eust laiss une chandelle ardoir en la Mareschaucie,.... de laquelle chandelle le feu se estoit pris en ladite Mareschaucie ; et se n'eust est Prigent de Quirac qui ledit feu estaint, tous ses chevaux eussent est ars. Vendidi, concessi.... viris religiosis domino G. Abbati et Conventui S. Vandregesili pro quindecim libris Turon. totum jus et omne illud quod habebamus... in Abbatia S. Vandregesili ratione cujusdam servitii quod vocatur servitium de la Mareschauchie, et quidquid nobis ratione Mareschauchi debetur.
Marchalsia, seu Marescallia, vel Marescalcia, Carcer cur et fidei Mariscalli Domus Regi apud Anglos commissus, qualis ille in suburbiis Londinensibus, vulgo the Marshalsy dictus. Henricus de Knyghton ann. 1330 :

Mareschauchi Servitium, in Charta ann. 1284. tom. 1. Chartularii S. Vandreg. pag. 853 :

Venit unus ribaldus sceleratus de Marchalsia, et pro sua vita inde habenda, decollavit eum.
Idem ann. 1389 :

Marchalsia Regis.

Vide Willelmum Stanfford. lib. 1. Placitor. Coron cap. 23. 27. 32. pag. 32. 33. 35. Petrus de Vineis lib. 5. Epist. 59 :

Tua noscat devotio, quod idem P. nuntius tuus supradictum M. cum compedibus et dextris in manibus Marescalci nostr caute et fideliter assignavit.

Occurrit prterea in Charta Guillelmi Comitis Nivernensis in Tabulario Ecclesi Augustodunensis. Marchaucie, eodem sensu, apud Froissart. in vol. 2. cap. 76 :

Ils vindrent s fauxbourgs de Londres,.... abbatirent les prisons du roy, que l'on dit les Marchaucies.
Cap. 77. Mangarte nuncupatur :

La prison du roy, que l'on dit Mangarte, fut abbatue.

MARESCHEIUS, ut Mariscus. Vide in hac voce. MARESCHIA, Idem quod Mariscus. Tabularium Ecclesi Gratianopolitan sub Hugone Episcopo fol. 50 :

Et habeo unum mansum in eadem parochia, qui fuit de Stephano, et est in prata, sive juxta Mareschiam.
Vide Marcasium.

MARESCHUS, f. Mercatum, forum, Gall. March. Chartularium S. Vandreg. tom. 2. pag. 2032 :

Et modium et dimidium bladi quod valeat avenam Mareschi, i.

pretii quo avena in foro distrahitur. MARESCOSUS, Marescum, Marezium, etc. Vide Mariscus. MARESMUS. Charta Ludovici VII. Reg. Franc. in Patriarchio Bituricensi cap. 64 :

Quidquid de ligno est et ferro,....... pluma et corio, lana, cannaba, et lino, Maresmos, et omnia domorum utensilia.

Videtur esse nostrum Marrein, quodvis lignum dibus dificandis idoneum. Vide Materia. MARESTALLA, Maristalla, Equile, stabulum equorum, Germanis, Marstall. Petrus de Vineis lib. 5. Epist. 70 :

Ronchini vero in nostra Marestalla non sunt ad prsens, quos tibi possemus commodare.
Thwroczius in Attila cap. 14 :

Sua etiam Maristalla, quam suis exercitualibus in expeditionibus deferebat, pro majori parte, de purpura cterisque sericis pannis erat prparata.

MARETEUS, Paludosus, Gall. Marcageux. Instr. ann. 1459. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 291. col. 2 :

Ipsa Nemausi civitas est aquosa, male et pexime fundata et constructa, quoniam super aquam Mareteam, etc.
Vide Mariscus. MARETINIUM, stus marinus, Gall. Mare. Charta Joan. comit. Pontiv. ann. 1190. apud Joseph. Ignat. in Hist. Major. Abbavil. pag. 79 :

Dedi etiam et concessi dict ecclesi (S. Vallerici) in perpetuum jus reditus et donationis de piscibus maris, qu ego habebam prius de qualibet navi territorii illius in mari piscante per totius anni circulum singulis diebus et Maretiniis.
Comput. dominii Bonon. comitat. ann. 1478. in Cam. Comput. Paris. :

Recepte de eawes deues au roy, c'est assavoir que chascun pescheur....... doivent au seigneur en saison de caresme une Mare.
Nisi hic idem sit quod supra Marea, piscis marinus. MARETUM, a Gallico Maret, Palus, locus palustris. Charta Gualt. Laudun. episc. ann. 1153. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 59 :

Ad usus ecclesi (concessit) sex falces singulis annis in Maretis suis, et ibidem harundines ad tecta facienda.
Ibid. ch. 107 :

Pastura, Maretum et eorum aisenti ecclesi S. Vincentii.... adjudicata

sunt.

Vide supra Mareteus. MAREUM, Eadem acceptione. Charta ann. 1080. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 231 :

Dedi etiam pasturam animalibus suis in plano et in nemoribus meis, et in haia, et in Mareis.
MARFACA, Murfaca, Species tel crassioris. Charta ann. 1470. apud Rymer. tom. 11. pag. 675 :

Triginta et sex arrolios sive pecias de Murfaca valoris unius libr cum dimidia pro qualibet pecia.
Et infra :

Carricaverunt triginta et sex arolios sive pecias de Marfaca de quo fiunt sacci valoris unius libr cum dimidia pro quolibet arrolio sive pecia.

1. MARGA, vox Gallica Plinio lib. 17. cap. 6. pro eo, quod Marlam dicimus. Idem eod. lib. cap. 8. Glischromargam genus terr candid vocari apud Gallos et Britannos auctor est, ex Anglico Glister, fulgere, vel Germanico Glitzeren, et Glitzen, et Gleissen, quod idem sonat, ut auctor est Cluverius lib. 1. German. antiq. cap. 8. Margila, ex Marga, unde nostri Marle. Edictum Pistense Caroli Calvi 29 :

Carropera et manopera ex antiqua consuetudine debent, et Margilam et alia quque carricare.

2. MARGA, Otho Frising. lib. 2. de Gestis Frid. cap. 16 :

Ferunt quadam die lapidem vi tormenti ex balista, quam vulgo Margam dicere solent, propulsum.

Verum hoc loco mangam legendum pridem monuit Isaac. Pontanus lib. 6. Orig. Francic. pag. 561. Nostris Marge, pro Manubrium, vulgo Manche. Lit. remiss. ann. 1481. in Reg. 209. Chartoph. reg. ch. 105 :

Le suppliant qui tenoit en ses mains ung hernois, que on appelle pouda ou podet de fer avecques son Marge de bois, etc.
MARGAINON, vox Gallica, cujus vim explicat Tract. Ms. de Pisc. cap. 4. ex Cod. reg. 6838. C :

Anguillas in marem et feminam distingunt. Marem vocant Margainon, quod breviore, crassiore, latiore est capite.

MARGANATICA, est tertia vel quarta pars qu uxori in bonis mariti competit, ex Legibus Longobardorum. Vide Morganegiba. MARGARITA Scienti, Philosophia dici videtur, in Litteris Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 237. MARGARIT, dict Grcis Scriptoribus Ecclesiasticis sacr Eucharisti

particul : quippe Sacerdos post sacrificium, dum communicat, hosti quartam partem absumit, tres reliquas summis digitis in particulas, easque minutulas super patena comminuit, quod aptius commodiusque ex pane recenti absolvitur, cum veterascens alias panis, humore absumpto, in pulverem, ut ita dicam, fatiscat ; qu quidem particul pro infirmis reservantur. Has particulas vocat Euchologium, Liturgia Chrysostomi, et Germanus in Hist. Eccles. pag. 147. , Cyrillus Hierosolymitanus ; micas, Paschasius lib. de Corpore et Sanguine Domini, Margaritum, Fortunatus lib. 3. Carm. 23. ad Felicem Bitur. Episcopum :

Quam bene juncta decent, sacrati ut corporis Agni Margaritum ingens, aurea dona ferant.

Sed et , appellari Grcis recentioribus vas, in quo e asservantur, docet Franciscus Richardus in Relat. de Insula sanct Irenes pag. 221. Vide Vitam S. Luc junioris Thaumaturgi cap. 6. num. 42. pag. 985. et Leonem Allatium de recentiorum Grcorum Templis : prterea Concilium Matisconense II. can. 6. ubi

de reliquiis sacrificiorum vino conspersis, ab innocentibus absumendis

. Vide Glossar. med. Grcit. voce , col. 878. Hinc Margaritum, vocatur qudam crucicula qu Sanguinem et Crucis Christi particulam continebat, in libello de sanguine Christi Augi asservato, apud Mabill. tom. 3. Annal. Benedict. pag. 704 :

Agillimus erga dominam suam interventor existebat (Tougolfus) quatenus... fulgidissimum Margaritum ad Monasterium condonare dignaretur... Postquam prdicta Dei cultrix spe nominatam cruciculam ad monasterium magna sub devotione transmisit.
MARGARITARII, Concharum margaritariarum investigatores, qui urinando se in profundum mittunt, apud Firmicum lib. 8. Math. cap. 16. Sic describitur a Manilio lib. 4. Astron. :

Cumque suis domibus conchas, valloque latentes Protrahit immersas, nihil est audere relictum, Qustus naufragio petitur, corpusque profundo Immissum pariter quam prda exquiritur ipsa.

MARGARITION, Margarita. Vox interdum usurpata in epitaphiis, ut observat D. de Montfaucon Antiquit. expl. tom. 9. pag. 55. qua laudis vel amoris affectus exprimitur. MARGARIZARE, pro Magarizare, Ejurata Christi fide Mahometismum profiteri. Acta S. Raynerii tom. 3. Junii pag. 447 :

Tunc Ammira Mumminus jussit vocari istum Bentivegnam... cum multi essent in exercitu suo Margarizati, qui bene sciebant legere et exponere.

Vide Magarizare. MARGASSIUM, Hara cunicularia, ubi nutriuntur cuniculi et multiplicantur. Pactum inter Humbert. dalph. et episc. Gratianop. ann. 1343. in Reg. 134. Chartoph. reg. ch. 34 :

Recte tendendo ad pedem cujusdam Margassii seu claperii,... in quo Margassio seu clepperio sunt du mutes arboris.
MARGELLA, Corallium, , in Gloss. Gr. Lat. Vide Meursium in , et Salmasium ad Vopiscum. MARGERIUS, Acervus, congeries. Inquisit. Ms. ann. 1480 :

In brotellis illorum de Molone, ubi ipse portus abordat a parte Bressi, aposuit cruces domini Castellionis paludis in quodam Margerio lapidum.
Ibidem :

In quodam Margerio lapidum vidit aponere penoncellos aut cruces.

MARGGRAVIUS, Idem qui Marchio : vox confecta ex March, limes, et Grave, Comes. Udalricus Zazius de Feudis part. 5. n. 10 :

Hujusmodi Marchionum, sive, ut nos appellamus, Margraphiorum origo in limitaneos Prpositos, sive Duces referenda : Margraphii, dicti, quod limitibus, quos vulgo Marcken appellamus, graphii, id est, Prpositi fuerunt.
Aliud etymon huic vocabulo arcessunt Leges Edwardi Confess. cap. 35. Locum vide in Mergreve. Arnoldus Lubecensis lib. 6. cap. 8. de Marchione Landespergensi :

Cum igitur Marggravius castra remeasset, etc.

Supra, Marchionem appellavit. Margravius de Brandenburg, qui alias Marchio, in Historia Archiepiscoporum Bremensium, et apud Albertum Stadensem ann. 1240. MARGHENGHELT, Morgenghelt, Census species. Charta capit. S. Petri Traject. ann. 1310. in Suppl. ad Mirum pag. 427. col. 1 :

Willelmus comes Hannoni... dedit censam suam annuam universam, qu Teutonice cuns sive Marghenghelt dicitur, jacentem in de Nesse. Cum censibus annuis universis, qui Theutonice cuns sive Morgenghelt dicuntur,
in Bulla Clem. PP. V. ann. 1312. ibid. pag. 430. col. 1. MARGIA, Margo, Gall. Marge. Charta ann. 1482 :

In quadam inferiori Margia litterarum depinguntur sex circuli secundum morem antiquum figurati.

MARGIDUS, pro Marcidus, Papi. MARGILA. Vide Marga 1. MARGILLA, Margo, ripa. Charta Philippi III. Franc. Regis ann. 1279. in Cod. MS.

Consuetud. Tolos. e Bibl. D. Abb. de Crozat :

Alia jura... qu habent in terris, pratis et vineis, molendinariis et Margillis existentibus ultra et citra rivum Yrcii.

MARGINARI, Definiri, terminari, Gall. Borner, limiter. Homilia S. Aviti de S. Mamerto tom. 2. Maii pag. 631 :

Eligitur tempori triduum prsens, quod inter Ascensionis sacr cultum diemque Dominicum, quasi quodam opportunitatis propri limbo, circumpositis solennitatibus Marginaretur.
Sidonius lib. 4. Epist. 20 :

Viridantia saga limbis Marginata puniceis.

1. MARGO, Terminus, finis. Negotia ad Marginem perducere, id est, ad exitum. Libellus de sanguine Christi Augi asservato, apud Mabill. tom. 3. Annal. pag. 699 :

Rex interim ad procurandum commisit, donec negotia qu instabant, ad Marginem perducerentur.

Anastasius Bibl. Epist. ad Aronem Episc. Benevent. tom. 3. Spicil. Acher. pag. 14 :

Salve Prsul amate Deo sine Margine.

2. MARGO, Gradus scal, in Hist. MS. Gemmet. Monast. pag. 74. MARGOT, Gallicum nomen unius e militaribus turmis, qu Galliam olim vastaverunt, forte a pica, qu nostris Margot dicitur, sic appellat. Lit. remiss. ann. 1372. in Reg. 103. Chartoph. reg. ch. 239 :

Dum societates et inimici nostri, et specialiter societas dicta la Margot, et Seguini de Badafollo militis, ac plures ali regnum nostrum, maxime in senescallia Bellicadri et Nemausi discurrebant, etc.
MARGRAPHIUS, Margravius. Vide Marggravius. MARGUELLARIUS, dituus, a Gall. Marguillier. Acta S. Africani Episc. tom. 1. Maii pag. 67 :

Joannis Valeux pro anno illo Consulis parochi ejusdem, Jacobi Grosse Syndici, et Antonii Maignon Marguellarii.
Vide Marrelarius. MARGUILLUM. Charta ann. 1244. in Regesto Tolosano fol. 14 :

Praxeriam illam et Marguillum, quam et quod habemus in flumine Tarni, cum rappis, abardillis piscariis, et omnibus aliis juribus et pertinentiis suis, etc.

Videtur esse pro Anguillum vel Anguillarium, Locus vel instrumentum aliquod in quo capiuntur anguill. Et quidem praxeria ibi est series palorum qui in flumine ponuntur, ut facilius capiantur alii pisces. Nihil immutandum est in hac voce, qua significatur Locus in fluvio vel rivo, ubi

cnum abundat, Gall. Margouillis, unde nomen, capiendis piscibus et maxime anguillis accommodatus. Charta Phil. III. ann. 1279. in Reg. 52. Chartoph. reg. ch. 98 :

Et alia jura... qu habent in terris, pratis, vineis, molendinis, Marguillis existentibus ultra et circa rivum Ircii.
Pariag. inter reg. et monast. Grandis-silv ann. 1290. in Reg. 152. ch. 25 :

Item molendina, cum suis paxeriis et execatoriis et aliis pertinentiis suis et Marguillis,... sint perpetuo per medium inter dictum dom. regem et dictum monasterium... Item molendina seu Marguilla, qu construentur aliquo tempore in flumine Garon,... sint per medium perpetuo inter dictum dom. regem et dictum monasterium.
Charta ann. 1316. in Reg. 53. ch. 327 :

In quodam Marguillo pisqu fluminis Agoti decem solidos Turon. annui redditus.
Alia an. 1330. in Reg. 66. ch. 724 :

Dicta medietas aqu seu fluminis se tenet cum alia medietate ejusdem fluminis... ad faciendum ibi Marguillum et quemvis alium modum pisc et utilitates suas, etc.

Hinc Margoilloier, in luto volutare, in Lit. remiss. ann. 1385. ex Reg. 127. ch. 172 :

Lesquelx prindrent le suppliant au corps et aux draps, et le Margoilloient comme un pourcel ; ... aprs ce qu'il fu ainsi Margoilloi, etc.
MARGULIENSIS Moneta. Vide in Moneta Baronum. MARGULUS. Adrevaldus Floriacensis lib. 1. de Miracul. S. Benedict. cap. 24 :

Cum neque subulas majores, neque malleos, Margulos, nec aliquid officin fabrilis secum haberent, quo tam fabrefactum destruerent opus.
Videtur legendum Marculos. Gloss. Lat. Gr. : Marculus, malleolus, et malleus, , , . Vide Marculus. MARGUS, , Nautarum mensula. Supplem. Antiquarii. MARHA, pro Marcha, Moneta aurea. Bulla Alex. PP. III. ann. 1179. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 8 :

Ad indicium autem quod prscriptum regnum (Portugali) beati Petri juris existat, pro amplioris reverenti argumento, statuisti duas Marhas auri annis singulis nobis nostrisque successoribus persolvendas.

Vide in Marca 1. MARIA, ra, mella, ordea, vina. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7613. Marie vero quid apud nostrates sonet, docent Lit. remiss. an. 1475. in Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 1566 :

Marie ! Marie ! qui vault autant dire en parolles de joyeuset comme

Voire, Voire.

Ali ann. 1446. in Reg. 178. ch. 118 :

Lesquelz compaignons par drision disdrent aux supplians : Marie ! que ces gens l sont crueulx.
1. MARIAGIUM, Dos mulieris, Mariage. Ordericus Vitalis lib. 3. pag. 468 :

Subripuit Mariagium suum, hoc est, Noer Menardi, etc.

Infra pag. 479 :

Ecclesiam S. Nicolai... cum adjacenti fundo in Mariagio concessit.

Adde lib. 5. pag. 582. 589. Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 180 :

Sciatis me dedisse et concessisse totam terram de Sanford, qu data fuit matri me in Mariagio, cum omnibus pertinenciis.
Vide Maritagium. 2. MARIAGIUM, Matrimonium, Gall. Mariage. Charta ann. circ. 1204. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 797 :

Tales conventiones fact sunt... super Mariagio Gaufridi de Filgeriis cum filia prdicti Eudonis filii comitis, quod Willelmus de Filgeriis habebit et pacifice tenebit tertiam partem... illius videlicet terr, de qua prdictus Willelmus saisitus erat in die illa, qua Mariagium illud factum fuit. Rompre son mariage,
dicitur de muliere, qu fidem marito datam frangit, in Lit. remiss. ann. 1398. ex Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 514 :

Durant lequel mariage, il fut commune renomme que ladite Tiphaine avoit rompu son Mariage, et par especial que Perrinot de S. Germain escuier la maintenoit.

MARIALE, Grculis recentioribus , . Ita Theodosius Zygomalas apud Martinum Crusium in Turco-Grcia pag. 243. Ita porro librum suum de Miraculis B. Mari Suession. non ita pridem editum cum Historia ejusdem Monasterii, a Michaele Germano Benedictino, inscribere Hugonem Farsitum observat Sanderus in Bibl. MSS. Belgii pag. 358. 360. MARIARE, Mare navigare. Liter Eduardi Regis Angl. ann. 1315. apud Rymer. tom. 3. pag. 509 :

Cum state proximo prterita, Petrus Arnaldi... magister navis vocat S. Jacobi de Baiona, qu est Johannis de Villa et Arnaldi de Oloro, concivium Baion, et cum ea Mariassent ; filii iniquitatis, quidam Flamingi et Scoti, ad dictam navem accesserunt, et inter se atrociter debellarunt.
Vide Mareare. MARICADIUM, Palus, stagnum. Charta ann. 1185. inter Instr. tom. 10. Gall.

Christ. col. 324 :

Fratribus dict ecclesi quoddam Maricadium, quod vocatur Gerardi le Pellu, situm inter nemus vallis Hivonis et villam de Campagnes, et pratum quod est ante portam vallis Hivonis extra fossatum, ad usagium dict ecclesi omnino libera confirmavi tenenda in perpetuum.
Vide Maricium. MARICINIA, Loca mari vicina, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. MARICIUM, Palus, stagnum. Charta Richardi Reg. Angl. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 990 :

Teneant de nobis et heredibus nostris prdictas villas cum omnibus pertinentiis suis bene et in pace... in vivariis et stagnis, in Mariciis et piscariis.

Occurrit prterea in Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 183. Vide Mariscus. MARICUS, Idem qui alibi Major vel Syndicus appellatur, qui res alicujus communitatis curat. Charta ann. 1199. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 177 :

Et juvabimus sequi.. Tarvisii potestatem et successores ejus,... cum requisiti fuerimus per nuncium Tarvisii, vel per Maricum nostrum : et quod Maricus teneatur facere jurare homines, ut dictum est superius, omni anno.
Synod. Aquilej. ann. 1282. inter Monum. ejusd. eccl. cap. 79. col. 790 : Stat. Cadubr. lib. 1. cap. 58 :

Potestates, gastaldiones, Maricos, Lectores, ancianos, consiliarios, etc. Quilibet Maricus vinculo sacramenti teneatur et debeat sine fraude et sorde procurare et facere suo posse, quod omnes et singul strat et vi, ac etiam calles et pontes existentes in suis villis et regulis teneantur curat et mund ab omni immunditia.
Correct. eorumd. statut. cap. 7 :

Ordinamus quod quandocumque aliquis tabernarius vel alius volens vendere vinum ad minutum in contracta Cadubrii, teneatur et debeat denunciare jurato vel Marico vill in qua habitat,... quod veniant ad ponendum vinum ejus ad manum, et secundum quod per eos timatum fuerit, teneatur et debeat dictum vinum vendere.
MARIDATGE, Mariagium, dos mulieris. Chartular. Aureliense in Lemovicibus :

Dedit duos solidos quos habebat de son Maridatge.

Vide Maritagium. MARIDATGIUM, Quod favore et intuitu matrimonii datur. Charta ann. 1372. in Reg. 4. Armor. gener. pag. xxij :

Maria de Aragone... donavit Guillelmo Bertrandi de Guisquardo domicello sponso suo futuro... in dote et Maridatgio... omnia bona sua mobilia et immobilia.
Vide Maridatge. MARIENUM, ut Materia. Vide in hac voce. MARIGLERIUS, dituus, custos ecclesi ; cujus officium Marigleria, Gall. Marglerie vel Marreglerie, appellatur. Chartul. S. Mart. Augustod. :

Sciendum est quod de Marigleria ipsius ecclesi, quia abbatis est, et ipse debet Mariglerium ponere et mutare.
Instr. ann. 1406. ex Bibl. reg. :

Icelui dposant et messire Guillaume Rigolet,... qui... avoit en ce jour la garde de la Marglerie de la Chapelle, se allerent esbatre en l'ostel de Guillaume Simon espicier,... et aprs ce que ils y orent est par certaine espace de temps... un des serviteurs de messire Guillaume Belier vint dire audit Rigolet que il s'en venist tantost en la sainte Chapelle et que l'uys en estoit ouvert, etc.
Infra : Marreglerie. Marillier, in Charta ann. 1472. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 203. Vide Marrelarius. MARILA, a Grco seu , Pulvis carbonum, favilla. Pollux Cl. Rhodig. 14. 16 :

Faber fumo oppletus et Marila.

MARIMENTUM, Quodvis lignum dibus construendis aptum. Charta Willelmi Episc. Lingonens. ann. 1216. tom. 4. Gall. Christ. inter Instrum. col. 202 :

Retinuerunt autem sibi usuarium in nemoribus suis ad foca sua et ad Marimentum ecclesi su et domorum suarum.

Vide Materia. MARINA, stus maris turgidior. Vita S. Wlframni Episc. Senon. sc. 3. Bened. part. 1. pag. 361 :

Cumque rheuma maris tempore Marin prdictum impleret locum, etc. Tel nombre d'autres i demeurent Que couvert en est la Marine.

Vide Malina. Marine, pro Mer, mare, apud Guill. Guiart. ad ann. 1249. ubi de navali pugna :

MARINA Vasa, Naves cujusvis generis. Est etiam Marina, nude maritima ora, Gall. La cte. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1284. apud Murator. tom. 8. col. 1161 :

Videntes Pisani omne malum, quod eis a Januensibus erat inflictum, volentes suam injuriam vindicare, multas naves et galeas et vasa Marina fabricaverunt in flumine Arni... Et discurrebant per totam Marinam

Januensem destruendo, comburendo, occidendo, capiendo et deprdando.

Occurrit prterea in Chron. Estensi apud eumdem tom. 15. col. 367. Vide Maritim. Marina, fascis, , in Gloss. Lat. Grc. mendose pro Manua ; quod vide. MARINALIS Lex. Vide supra in Lex. MARINARICIA. Vide Marinarius. MARINARIUS, Navicularius, nauta, Marinier. Usatici Barcinonenses MSS. cap. 56 :

Homines nobiles et ignobiles, Magnates et Milites, et pedites, Marinarii, et cursarii, et monetarii in illorum terra stantes.
Concil. Rom. sub Nicolao II. PP. ann. 1059. tom. 4. Annal. Bened. pag. 749 :

Post hc dum consultaretur capitulum illud, quod uni person quatuor libr panis et sex potus quotidie conceduntur, sacer Conventus Episcoporum exclamavit... quod illa expensa magis videretur constituta Marinariis, quam Canonicis, matronis quam sanctimonialibus, scilicet ut habeant unde sibi concilient greges liberorum.
Informationes civit. Massil. pro passagio transmarino ex Cod. MS. Sangerm. :
c

Et si voluerit conducere Marinarios ad mensem, constabant Marinarii quilibet x. lib. qui erunt in summa v . lib. quolibet mense et facient ipsi Marinarii omnes sumptus suos.

Occurrit apud Constantinum Africanum lib. Commun. locor. Medicor. cap. 18. Bromptonum ann. 1100. 1189. Joan. Carmessonum in Vita S. Petri Thomasii cap. 4. in tom. 4. Spicilegii Acheriani, etc. Adde Constit. Friderici Reg. Sicil. cap. 33. Breviarium Hist. Pisan ad ann. 1163. apud Murator. tom. 6. col. 173. Memoriale Potestatum Regiens. apud eumd. tom. 8. col. 1098. Nicolaum Specialem de Reb. Siculis lib. 4. itidem tom. 10. col. 990. etc. MS. :

Donc fist tous dire et crier, Et as Marineaux commander Que les nefs fussent depechiez.

Marinerii, in Libertatibus Barcinonensib. anni 1283. Statuta Arelat. MSS. art. 144 :

Teneantur mittere..... barchas suas cum Marineriis in subsidium ligni.

Marinaricia, Italis Marinareza, Merces, qu marinariis, seu nautis exsolvitur a Patrono, in Statutis Venetorum lib. 6. cap. 71. et in libro Promissionis maleficii, in eodem Codice, cap. 32. Marinarius, Viator, nostris Passager. Charta ann. 1390. e Tabular. Massil. :

Quilibet Marinarius solvat pro viagio suo, etc.

Statuta Massil. lib. 4. cap. 15 :

Si quis conduxerit Marinarios, vel alios operarios, aliasve personas qui ei pro pretio, seu loquerio constituto, aliquid licitum se facturos convenerint, etc.
Occurrit ibidem pluries et cap. 16. non semel. MARINIARIUS, Nauta, nostris alias Marinaire et Marinel. Tabul. Massil. :

Item Bertrandus de Vilardello Catalanus consuluit, quod dictus dominus amiratus faciet juxta consilium majoris partis dictorum Marinariorum.
Le Roman d'Alex. Ms. part. 2 :

La outre vueilh passer avec ce Marinaire.

Ali ann. 1412. in Reg. 166. ch. 279 :

Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 113. Chartoph. reg. ch. 187 :

Gieffroy Bertrand de Saint Malo de Lille poure Marinel, etc. Comme le suppliant se feust mis en un vaissel en la compaignie du maistre et autres Marineaulx d'icellui vaissel pour aler pescher, etc.

Vide Marinarius. MARINELLI, Iidem, qui Marinarii, apud Matth. Paris pag. 162. 166. et S. Bernardum lib. de Modo bene vivendi cap. 57. Litter Henrici VI. Reg. Angl. ann. 1431. apud Rymer. tom. 10. pag. 489 :

De nostris mercatoribus seu Marinellis, ac eorum naves vel bona, cum ad portus seu stathes dictarum terrarum vestrarum, etc.

Adde lib. nigrum Scaccarii pag. 369. MARINERII. Vide Marinarius. MARINOLA, Gloss. MS. Eccles. Parisiens. : Encetecia, Marinola lignea, qua amphora sustinetur. Papias habet : Encetegna, macinola, qua, etc. Leg. Machinola, parva machina. Vide Enceteria. MARINOSUS, Marinus, maritimus. Epist. Manasses Camerac. Episc. apud Baluz. tom. 5. Miscell. pag. 319 :

Itaque cum Deus spiritualem gladium nobis solummodo reliquerit, illos spirituali gladio puniamus quorum Marinosis impulsi tempestatibus neque die neque hora quiescere possumus.
1. MARINUS, Provincialibus, Auster, vulgo Lou marin, quia a mari flat. Charta ann. 1473. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Et ab alio latere dictus terminus respicit versus Marinum.

2. MARINUS, Piscator. Charta Adelf. reg. Aragon. ra 1165. pro habitat. Tutel in Reg. 53. Chartoph. reg. ch. 295 :

Et persolto vobis totas illas aquas quod pesquetis ubi potueritis ; sed totos illos sollos, qui fuerint ibi prisos, sedeant meos et predat eos meo Marino pro ad me.
MARIOLA, Imago S. Mari virginis. Vit Abbatum S. Albani :

Hic quoque fere perfecit pulcram Mariolam cum pertinentiis.

Iterum :

In Australi Ecclesi parte, juxta nobilem Mariolam.

Alio loco :

Ante majus altare et Mariolam, qu eidem supra ponitur.

Willelmus Guiart MS. in Ludov. VIII :

Aubes, fros, chasubles, estoles, Crois, Crucefis, et Marioles, Unes d'argent, autres de fust.
Mirac. Mss. B. M. V. lib. 1 :

Devant ne sai quel Mariole, Ki tient un enfant et acole, Toute jour s'aloit acroupant.

MARIOL dicebantur Sacerdotes vel Clerici, qui die sancto Pasch trium Mariarum personas agebant. Ordinar. eccl. Camer. Ms. fol. 42. v. :

Interim in revestiario parantur tres Mariol, quarum du indut sunt casulis albis, et tertia dalmatica alba, coopertis capitibus amictu, tenentes in manibus poma aurea in signum aromatum.

MARIOTH, El brazo sopra el cubito. Glossar. Lat. Ital. Ms. Vide supra in Maheria. MARIOTIO, perperam pro Marritio, Detrimentum, jactura rei. Placitum ann. 821. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 373 :

Jusserat ipse Princeps (Ludovicus Pius) supradictis Aledranno et Leoni, ut sine Mariotione et de omni causa quam cum Guinigis habebamus... plenam justitiam facere jussissemus.
MARIS, Mensura sex capiens heminas. Vocabular. Sussanni. MARISAN, Lo octavo mese, in Glossar. Lat. Ital. MS. MARISARCHUS. Vide Marearchus. MARISCALCHUS, Equarius medicus, Ital. Maliscalco, Maniscalco e Mariscalco. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. I. pag. 377 :

Testes fuerunt Joannes filius Johannis sartoris, qui habitat in domo bonacursii Mariscalchi.

Fr. MARISCUS, Palus, Gallis Mars, vel Marais, quam vocem a Mare, id est, collectione aquarum deducit Salmasius : Somnerus a Saxonico mersc, palus. Charta apud Mabill. tom. 2. Annal. Bened. pag. 697 :

Cum terra et silva, Marisco ad integrum meam partem... trado atque transfundo.
Tabular. Dolense ann. 1303 :

Qudam terr arabiles sit in parochia de Pleudehen juxta flumen de Rentra, qui vulgariter appellantur magni Marisci D. de Querquen.
Ingulfus : Infra :

Vicinas paludes, circumque jacentes Mariscos immeabiles reddebant. Cum insula circumjacente, et duobus Mariscis adjacentibus.
Occurrit non semel apud Matth. Paris, et alios. Marescium, Eadem notione, in Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 118. Marescum. Charta ann. 1030. ex Tabulario Montis S. Michaelis :

Alanus D. G. Britannorum Comes dedi Deo et Beato Michaeli villam Bohel cum omni Maresco quod ad eam pertinet.
Charta Eustachii Comit. Bolon. ann. 1112. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 137 :

In aquis, in piscationibus, in pratis et in Marescis.

Chron. Andrense tom. 9. Spicil. Acher. pag. 471 :

Tertiam partem Maresci de Bavelinghem... pertinaciter exegit.

Nostris Maresqs, Mareschat et Mareschiere. Chron. S. Dion. lib. 1. cap. 2. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 156 :

Li leux estoit tant fort et si prilleus pour les fonteniz et pour les Mareschieres, etc.
Instr. ann. 1406. ex Bibl. reg. :

Laquelle fiefferme est toute en un lieu, o il souloit avoir un vivier, qui piea aterry et vint en prez,... et de present est en Maresqs.
Lit. remiss. ann. 1475. in Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 1483 :

Pour fener et mettre en mullon le foing qui estoit faulch en leur pr, Mareschatz, botz ou marates... Le bot du prestre, autrement dit marates ou Mareschatz.
Hinc Mareschier, Pratum adaquare, in Charta ann. 1364. ex Reg. 96. ch. 75 :

Les habitans peuent et porront fouir une gauge en parfont en leursdiz marez pour Mareschier.
Mareseum, in Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 10 :

Item vendidi.... unam piecham terr sitam... supra Mareseum.

Maresium, Eadem notione. Charta Philipp Comitiss Pictavensis, uxoris Guillelmi VIII :

Quod ego audiens graviter tuli, pro eo quod eadem Maresia dicebantur esse de osculo meo.
Charta ann. 1239. ex Tabular. monast. de Alba corona :

Joscelinus D. de Rocha Bernardi dedit Abbati de Alba corona salinam

suam quam habebat in Maresiis de Trevali, in ipso videlicet introitu Maresiorum.

Charta de Aquariatu de Talemundo :

Item sex sextaria salis ad mensuram Olon qu habemus super Maresio Martini singulis annis, annui et perpetui redditus ; quod quidem Maresium tenet archipresbyter Alperiensis.
Occurrit prterea in Charta anni 1217. apud Sammarthanos tom. 4. Galli Christ. pag. 5. et in alia anni 1244. in Probat. Hist. Castanetorum pag. 23. 24. Marescagium. Charta anni 1267. qua Matthus de Montemorenciaco vendit Abbati S. Dionysii,

quosdam redditus et usagia in terra et supra terram Ecclesi S. Dionysii in Francia apud Argentolium. Qui redditus Cursus et Marescagium vulgariter nuncupatur, pro 40. libris Paris

. Facultas forte utendi marescis alterius domini. Hic, Marescagium, nomen est proprium territorii cujusdam prope Argentolium, quod vulgo le Marais dicitur. Marescheius, Palus, locus palustris, Marais. Charta Gilonis de Aciaco Militis ann. 1227. in Tabulario Ecclesi Meldensis f. 30 :

Ex parte Crociaci ab introitu Mareschei... ita tamen dicerem mareschicos de Estrepill. qui sunt inter molendinum de Molignon, etc. Mareschere,
dicebant nostri, quomodo pascua vertit Hugo Plagon in versione Gall. MS. Will. Tyrii lib. 2. cap. 19. Guill. Guiart ann. 1304 :

D'autre part outre la riviere, Se sont prs d'une Mareschiere Li Flamens tendus grant presse.
Robertus Bourronus in Merlino MS. :

Une tour fort et haut, qui seoit en une Marescherie.

Marisculum, diminut. a Mariscus. Lambertus Ardensis apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 517 :

In Marisculo apud Ardeam juxta molendinum exclusam... fecit.

Ita Maresquel, a Marest, in Charta ann. 1399. ex Chartul. 23. Corb. Marescosus, Locus palustris. Willelmus Brito lib. 2. Philipp. :

Quaque Marescosos extendit Flandria campos.

Marisiacus, Idem quod Mariscus, Palus, Marais. Bulla Johannis VIII. PP. ann. 877. tom. 3. Annal. Bened. pag. 679 :

Berziacum una cum molendino, Berziso Marisiacos duos atque spicarium.

MARISMARE, Marennium, seu materiam ligneam domibus dificandis aptam exscindere. Charta ann. 1276. in Chartul. eccl. Lingon. fol. 256. r :

Abbas et conventus quittaverunt... totum usagium, quod habebant in omnibus nemoribus de Marasco scindendi et Marismandi.

Vide Marrimare. MARISTALLA. Vide Marestalla. MARISTUS, pro Mariscus, Palus. Charta Henrici Reg. Angl. ann. 1285. in Tabul. regio Reg. 92. Ch. 58 :

Cum omnibus aliis libertatibus... in stagnis et vivariis, in Maristis et piscariis, etc.

Charta Johannis de Monteforti Ducis Britan. ann. 1360. ex Arch. castri Nannet. :

Simul cum membris hamelettis, pratis, pascuis, Maristis, etc.

MARITA, Uxor. Vetus Inscriptio Barcinone : Alia Rom :

Cornelius L. F. Secundin L. Valer. Rufus Marit optim. etc. D. M. Juli Pietati Marit optim C. Julius Symfor. fecit.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Molher, Prov. uxor, Marita, maritella. MARITAGIUM, Donatio, qu a parente fili fit propter nuptias, seu intuitu matrimonii. Regiam Majestatem lib. 2. cap. 18. 1. et Glanvilla lib. 7. cap. 1 :

In alia acceptione accipitur dos secundum Leges Romanas, secundum quas proprie appellatur dos, id quod cum muliere datur viro, quod vulgariter dicitur Maritagium. Potest itaque quilibet liber homo terram habens, quandam partem terr su dare cum filia sua, vel cum qualibet alia muliere in Maritagium, etc.
Et cap. 48. 12. ab hreditate distinguitur. Hinc possidere ex Maritagio, apud Ordericum Vitalem lib. 5. pag. 590. Dare in Maritagium, apud Radulphum de Diceto ann. 1199. nostris vulgo, Donner en mariage, id est, favore matrimonii. Consuetudo municipalis de Labourt, tit. 9. art. 12 :

Dot ou donation pour nopces, vulgairement appel Mariage.

Leges Edwardi Confess. cap. 19 :

Remaneant legales cum dotibus suis et Maritagiis.

Charta Henrici Regis Angli apud Matth. Paris ann. 1213 :

Et si mortuo marito uxor ejus remanserit, et sine liberis fuerit, dotem suam et Maritagium habebit.

Adde aliam Joannis Regis ann. 1215. ibid. pag. 178. Statuta Alexandri II. Regis Scoti cap. 22. 1. 2. Fletam lib. 5. cap. 24. Petrum de Vineis lib. 3. Epist. 5. etc. Edictum Philippi Pulcri ann. 1219. tom. 1. Ordinat. Reg. Fr. pag. 38 :

Parentibus vero mulieris accedet id quod ipsa secum attulit in Matrimonium, salvo legato suo, quod ipsa facere potuit per jus.
Epist. Friderici II. Imper. tom. 2. Spicil. Acher. pag. 575 :

Non possumus silentio preterire qualiter Marchioni Misni sorore sua nuptui tradita, in terra sua nuptiis celebratis, cum prima thori gaudia

celebrasset, aggressus est in lecto, et surgere non permisit, donec eos in ejus manibus dotes et jus de quibus tenebatur eis pro Maritagio respondere, oportuit necessario remisisse.
Charta ann. 1207. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 171 :

Concessimus... villam de Menelida cum pertinentiis suis quam Alanus de Dunstanvil pater ipsius Cecili dedit ad se Maritandam.
Maritagium autem aliud est liberum, aliud servitio obnoxium. Maritagium Liberum, nostris Practicis, Franc mariage, dicitur, inquit Bracton. lib. 2. cap. 7. 3 :

ubi donator vult, quod terra sic data, quieta sit et libera ab omni sculari servitio, quod ad dominum feodi possit pertinere ; et ita quod ille, cui sic data fuerit, nullum omnino faciat inde servitium usque ad tertium hredem, et usque ad quartum gradum, ita quod tertius hres sit inclusivus.
Et infra :

Gradus autem computandi sunt a primo donatario usque ad tertium hredem inclusivum, ut donatarius faciat primum gradum, et hres suus faciat secundum, et hres hredis tertium, et hres secundi hredis quartum, qui quidem tenebitur ad servitium, etc.

Eadem pne habentur apud Glanvillam lib. 7. cap. 18. in Regiam Majestat. lib. 2. cap. 57. et apud Littletonem sect. 17. et seqq. Hinc in Lib. nigro Scaccar. pag. 82 :

Maritagium, quod dicit non adhuc debere servitium.

His autem locis cum donator liberari dicitur a servitio et homagio, id intelligendum est de servitio et homagio donatoris, quod exerte indicat Littleton. sect. 19. nam donator terram suam liberam ab alterius domini homagio et servitio conferre non potest. Charta Mathildis de S. Lizio, in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 370 :

Dedi... tertiam partem totius manerii mei de Cratesfeld, quod est liberum Maritagium meum, etc.
Pag. 416 : Pag. 514 :

Terram suam de Rudham pater suus dedit in liberum Maritagium. Ecclesiam S. Crucis... qu sita est in libero Maritagio.
Lib. niger Scaccarii pag. 252 :

Prterea Willelmus Peverell dedit michi in franco Maritagio quiete cum sorore sua feodum 11. militum.
Charta ann. 1256. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 251 :

Willielmus Longspe dedit et concessit Henrico filio dicti Edmundi Margaretam filiam suam et hredem et cum ipsa in libero Maritagio maneria sua de Burncester et Midlington cum omnibus homagiis, redditibus, servitiis et consuetudinibus et omnibus aliis pertinentiis sine aliquo retinimento.

Maritagium autem servitio obnoxium illud est quod datur cum speciali reservatione servitii debiti domino capitali : et qui hujusmodi terras accipit nomine maritagii, ipse et omnes ejus hredes tenentur facere servitia domino. Sed neque ipse, neque duo ejus hredes facient homagium domino ; verum tertius hres omnia servitia et homagium facere tenebitur. Ita Regiam Majestat. lib. 12. cap. 57. 7. 8. 9. et Bracton. d. cap. 4. Vide Philips. Histor. Jur. Anglic. tom. 2. pag. 184. sqq. In Libero Maritagio, hoc est, Soluto matrimonio, atque, ut habent alia Instrumenta,

in pura viduitate, in libera viduitate et in ligia potestate

; cum scilicet uxor defuncto marito tota sui juris est. Kennettus sub ann. 1129. Antiquit. Ambrosden. pag. 90 :

Dictus Robertus Ecclesiam de Oseneia fundavit, et Canonicos regulares in ea constituit, et Ecclesiam de Claidon, et alias quamplurimas eisdem Canonicis contulit. Post mortem vero ejusdem Roberti prfata Editha in libero Maritagio suo plurimas terras prfatis Canonicis in Cleidona dedit.
Vide Ligius. Maritagium Habere, Formula usitata apud Anglos in Litteris, quibus Rex alicui concedebat in uxorem ducere filiam, qu dum minor tate esset, sub ejus tutela existebat. Litter ann. 1215. apud Kennett. Antiq. Ambrosden. pag. 182 :

Habere faciunt W. Com. Sarum. Maritagium fili Ricardi de Camville genit de Eustachia... ad opus Willielmi sui primogeniti... Cum tota hreditate sua contingente ipsam filiam ejusdem Ricardi in balliva sua ex parte matris su.
Maritagium, Littletoni sect. 103. Mariage, nude, dicitur jus quod domino feudi competit maritandi filias vassalli sui defuncti : seu, ut definitur a Cowello l. 2. tit. 3. 20 :

est commodum illud, quod domino feudi e nuptiis minoris de se per servitium Militare tenentis conficere potest.
Statutum Mertonense cap. 7 :

Maritagium ejus, qui infra tatem est, de vero jure pertinet ad dominum feodi.
Vide Statutum 2. Westmonasteriense cap. 18. Regiam Majestatem lib. 2. cap.

48. Fletam lib. 1. cap. 9. 5. et cap. 13. et qu notavimus ad Statuta S. Ludovici. Quibus adjungenda omnino Charta Henrici III. Reg. Angl. ubi istius legis ac juris ratio redditur, apud Guliel. Prynneum in Libertatib. Anglic. tom. 2. p. 602. ex qua qudam delibabimus :

Cum per experientiam didicimus, quod quamplures Domin regni nostri, spreta securitate, qu per legem et antiquam consuetudinem regni Angli capi solet et debet ab eis, ne se maritari permitterent sine consensu et voluntate nostra, non requisito super hoc nostro assensu, unde tam nobis quam Coron nostr et damnum et opprobrium emerserunt.
Mox :

Vobis mandamus, firmiter injungentes in fide, qua nobis tenemini, quatenus sine dilatione a Margeria sorore quondam Comitis Warwicensis, qu est una de generosioribus mulieribus regni nostri, et castrum habet ingentis fortitudinis, et situm versus partes Marchi, pro quo nobis nullatenus expediret, quod aliquem in virum acciperet, nisi de ipso, tanquam de nobis confiderem, castrum de Warwic et de terris suis, quas ipsi eligetis in plegium capiatis, prter securitatem debitam, quod ipsa nulli viventium sine licentia nostra in matrimonio copulabitur ; ita quod si forte temerario ausu contra hoc fecisset, castrum prdictum et terr in plegium similiter capt, nobis perpetuo et hredibus nostris incurrantur.
Maritagii Servitium domino feudi debere dicebantur femin, qu feuda militaribus servitiis obnoxia possidebant ; eas quippe, ne consuetum servitium periret, ad nuptias cogebat dominus feudi, modo sexagesimum annum non attigissent. Qua ratione vero id fiebat discere est ex Assisiis Hieros. cap. 242 :

Quant le Seignor veaut semondre ou faire semondre si com il doit femme de prendre baron quant elle a et tient fi qui li doie service de cors, ou damoiselle qui le fi escheit que il li doit service de cors, il li doit offrir trois barons, et tels que il soient lui afferans de parage, ou son autre baron, et la doit semondre de deus de ses homes ou de plus, ou faire la semondre par trois de ses homes l'une en leuc de lui, et deus com Court, et celui que il a establi en son leuc ce faire doit dire enci : Dame, je vous euffre de par Monseignor tel et le nome, trois barons tel et tel et les nome, et vous semons de par Monseignor que dedans tel jour, et motisse le jour, ais pris l'un des trois barons que je vous ay noms... et enci li die par trois fois.
Adde cap. 243. 244. et 245. Maritagium Rationabile, quod dominus hredi offert, ubi non disparagetur, in

Statuto Mertonensi ann. 20. Henrici III. quod Mariage advenant vocat Consuetudo Normannica vetus cap. 26 :

Se aucune femme demande son frere mariage, se il veut, il la menera avec luy, et l'aura en garde un an et un jour, et puis la pourverra de avenant mariage. Mariage avenant est, se elle est marie convenable personne selon son lignage et ses possessions.
Nova consuetudo Norman. art. 357 :

Les seurs ne peuvent demander partage en la succession du pere et de la mere, ains seulement demander mariage. Mariage advenant,
ibid. art. 262. et seq. Vide Notas nostras ad Stat. S. Ludov. pag. 174. Maritagium Desavenans, Matrimonium impar et minus dignitati person conveniens. Primum Regestum Johannis de sancto Justo in Camera Computor. Paris :

Pater dat fili desavenans Maritagium, moritur pater relicto filio infra tatem, qui filius tacet per annum et diem, postquam pervenerit ad tatem legitimam, postea conqueritur, et sororem suam et maritum ejus, de Maritagio desavenanti, quritur an possit.
Maritagia Recalefacta, Gall. Mariages rchaufs, Secund nupti. Boerius Consil. 40 :

Sponsalia viduarum debent fieri de nocte, et non de die, ad differentiam virginum qu debent desponsari de die, et convocatis amicis... et ita dicit (Angelus) servari Perusii, et verum dicit, quod etiam ubique terrarum vidu desponsantur ante auroram, et solis ortum, dixi in 1. in addit. incipiente Ubi, lib. cons. Bitur. et hc viduarum matrimonia vocantur in vulgari nupti, seu Matrimonia recalefacta, Noces rchaufes.

Ita D. de Lauriere in Gloss. Juris Gallici. Maritagium, seu licentia maritalis, maritandi, matrimoniorum, dicitur de servis, conditionalibus, et gleb adscriptis, quibus matrimonium contrahere absque licentia et consensu domini non licebat. Eginhardus Epist. 16. ad Hattonem Comitem :

Quidam homo vester nomine Hunno venit ad limina sanctorum Marcellini et Petri, veniam postulans pro eo, quod conservam suam ancillam vestram sibi in conjugium sociasset sine vestra jussione. Propter hoc precamur benignitatem vestram, ut a nobis indulgentiam de hoc facto percipere mereatur, etc.
Charta ann. 1325. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 401 :

Robertus, et omnes alii custumarii... non debet filium suum ad

literaturam ponere, neque filiam suam maritare sine licentia et voluntate Prioriss.
Ut porro consensum dominorum obtinerent servi, censum definitum iisdem prstabant. Charta G. Laudunensis Episcopi, apud Cognatum in Historia Tornacensi :

De unoquoque eorum tam servo quam ancilla, habebitis annuatim sex denarios censuales, et de mortua manu duos solidos, et de Maritagio duos solidos.
Vetus Charta apud Willelmum Hedam in Episc. Traject. cap. 20 :

Iterum ne omnimodis sine respectu videatur sancta Dei Ecclesia pro licentia nubendi infra sive extra concedere potestatem, dentur 12. denarii, etc.
Alia apud Buzelinum lib. 3. Gallo-Flandr. cap. 21 :

Qu familia unoquoque anno... persolvet de respectione capitis sui 2. denarios, de mortua vero manu 6. de licentia Maritali sex simili modo, etc. Licentia matrimoniorum,

in Charta ann. 1162. ex Tabulario Campani Thuano. Licentia nude dicitur in Notit. de hominib. S. Michaelis Belvac. circ. ann. 1100. exarata, post. Irmin. pag. 379 :

Pro filia secum adducta, quam in conjugium erat datura, consuetudinem, qu Licentia vocatur, scil. 15. den. S. Michaeli... donavit.
Adde Harum in Castellanis Insulens. pag. 178. 179. et Gallandum de Franco allodio pag. 84. Chronicon S. Bertini, de Sifrido, primo Guinensi Comite :

Servitutem allam induxit, ut quilibet, vir, mulier, senex, puer, aut infans, ei denarium unum solveret in anno, in Nuptiis 4. et in morte quatuor.
Charta ann. 981. in Probat. Hist. Guinensis pag. 48 :

Singuli (servi) ad 4. denarios in censu Kal. Octobr. 12. in Matrimonio 5. sol. post obitum.
Charta ann. 1348. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 470 :

Willielmus Searich ad habendum in uxorem Johannam qu fuit uxor Willielmi Foul, venit hic in curiam et dat domino de fine pro eadem in Maritagio habenda x. sol.

Vide gid. Gelend. in S. Engilb. pag. 115. et Forismaritagium. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Hemd-schilling, col. 878. Eadem erat apud Anglos Tenentium etiam a Rege seu Corona conditio, cum filias suas extra manerii sui districtum nuptui tradebant. Charta ann. 1277. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 320 :

Et sciendum quod si homines prdicti filias suas extra libertatem dicti

manerii maritare voluerint dabunt domino pro qualibet filia sic maritata duos solidos, et hoc pro catallis extra libertatem dicti manerii cum ipsa remotis, et si infra libertatem ejusdem manerii eas maritaverint, nihil dabunt pro Maritagiis earundem.

Cum igitur inter servitutum onera non minimum illud esset, quod matrimoniorum libertatem spectabat, hinc in privilegiis civitatum et oppidorum incolis a Regibus et Principibus indultis legere est, id potissimum cautum ac concessum,

ut eis et eorum hredibus ad libitum suum puellas et viduas suas nuptui tradere, et juvenes uxorare, et ballia juvenum et puellarum sive viduarum habere sine aliqua contradictione liceret,

ut est in Charta Alienor Reg. Angl. ann. 1199. pro Libertat. urbis Santonens. apud Beslium pag. 596. Alia Ricardi Comit. Pictav. pro Rupellensib. apud eumd. pag. 600 :

Prterea ipsis concessi, quod si ipsi inter filios et filias suas et mulieres viduas matrimonia contrahere voluerint, ego eis nullam inferam violentiam, nec ego eis quram filios et filias suas ad maritandum ; et si quis super hoc in eis manus mitteret, ipsi sine occasione se deffenderent.
Charta Communi Rotomagens. ann. 1207 :

Item nullum de Civibus Rotomag. cogere poterimus de filiis maritandis, nisi de voluntate sua.
Charta Communi Hamensis :

Concessum vero est, ut quicunque filium, sive filiam maritare voluerit, sine sui concessione domini et absque ullo forisfacto facere poterit.

Similia propemodum habentur in Libertatibus concessis Angeriaci incolis ann. 1204. Castelli Amorosi in dicesi Aginnensi ab Edw. I. Reg. Angl. in Regesto Constabulari Burdegal. fol. 5. item Valenti in eadem dicesi ab eodem Edw. fol. 140. Oleronensibus ab Alienora ann. 1199. fol. 186. et Hugone Lusiniano Comite Marchi ann. 1286. fol. 187. Santonensib. ann. 1199. apud Beslium pag. 596. etc. Adde Statuta Delphinalia pag. 39. v. Constitutiones Siculas lib. 3. tit. 21. Statuta MSS. Caroli I. Regis Sicili cap. 154. Sanutum lib. 3. part. 11. cap. 3. Consuetudinem Solensem tit. 1. art. 2. Privileg. Richard. Rom. Regis ann. 1277. Wetflariens. datum in Guden. Syllog. pag. 473. Vide Marcheta. Eximebantur in ejusmodi immunitatibus Nobilium feudalium matrimonia, de quibus copiose egimus in Notis ad Stabilimenta S. Ludovici. Charta Philippi Aug. ann. 1220. M. Novemb. pro Cadomensibus :

Prterea concessimus eisdem, quod nec nos nec hredes nostri trademus uxores vel filias eorum aliquibus in Maritagium contra

voluntatem eorum, nisi feodum, vel membrum loric teneant, propter quod debemus maritare secundum usus et consuetudines Normanni.
Adde Vitam S. Godebert n. 3. Epist. 388. inter eas, qu habentur tom. 4. Hist. Franc. Matth. Paris. pag. 168. g. 178. b. etc. Haud scio an huc spectet Charta Ludovici I. Reg. Hungar. ann. 1353. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 496 :

Promittentes fide qua supra, quod si aliquando filios vel filias obtinuimus in futurum, quod illos vel illas Maritagio sive nuptu invicem copulare volumus nec debemus quibuscumque spondere personis, absque prdictorum Regum Boemi consilio, favore et consensu.
Utrum id ratione feodorum qu a Rege Boemi possidebat, promiserit, aut quavis alia, mihi incertum. Maritagium Impeditum, incombratum. Vide Combri. Lege et consuetudine inductum fuisse supra observatum est in Auxilium, ut dominus a vassallis et subditis certum tributum exigeret, cum filiam suam primogenitam nuptui tradebat. Idem etiam alicubi obtinuisse pro cteris filiabus maritandis colligitur ex Scriptoribus a Salvaingo laudatis Tract. de Usu feud. cap. 49. Sed et pro sorore idem vectigal aliquando pensitatum, prsertim in Anglia, ibidem pariter dictum est. Quibus addendum videtur postremum illud auxilium ab ipsomet Henrico Rege inter libera et gratiosa annumerari in Charta ann. 1235. apud Madox Formul. Anglic. pag. 5 :

Quia cerciorari non possumus, utrum plenarie fuerit nobis responsum ad Scaccarium nostrum de Auxilio quod nobis nuper Liberaliter concessistis, ad maritandam sororem nostram Romano Imperatori scilicet duas marcas de quolibet feodo quod de nobis tenetis in capite, tam de veteri feoffamento quam de novo : et eodem modo de feodis Militum vestrorum, etc.
Porro hc prstatio. Maritagium nude dicitur, in Constit. Jacobi Reg. Sicili tom. 1. cap. 7 :

Licet nobis et hredibus nostris in eodem anno subventiones imponere... pro militia quinque millium, et pro Maritagio quinque millium unciarum auri summam.
Vide Maritatio 2. Maritagium nude, matrimonium. Litter ann. 1402. apud Rymer tom. 8. pag. 249 :

In negotio matrimonii, sive Maritagii prclarissim D. Blanchi D. nostri Regis fili senioris, etc.
Et alibi passim. MARITALIS Filius, Ex legitimo matrimonio procreatus. Testamentum Armandi

d'Alegre ann. 1263. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1115 :

In primis Hugonetum filium meum legitimum et Maritalem instituo in heredem universalem seu generalem in castris meis d'Alegre et de Chamel, etc. Qu terra erat jus et Maritamentum ejusdem Galburgis, etc.

MARITAMENTUM, pro Maritagium, i. dos. Tabularium Monasterii S. Andre Viennensis : Testament. Beatricis de Alboreia ann. 1367. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1527 :

Ita quod cum omni legato quod eidem supra facimus, sint duodecim milia floreni auri, ad suum Maritamentum, in pecunia. Ne quis eosdem in suis rebellionibus seu rapinis confortet seu sustentet quoquo modo, et specialiter in partibus Maritanis.

MARITAN Partes, pro Maritim. Litter Roberti Comitis Flandri ann. 1305. apud Rymer. tom. 2. pag. 964 :

1. MARITARE, Ftare, Papias. 2. MARITARE, Neutro sensu sumitur, in Testam. ann. 1121. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 416 :

Ermengardi quoque fili me dimitto quinque millia solidorum Melgoriensium in hreditate, cum quibus Maritet. Maritare matrimonium,
in Charta ann. 1228. tom. 1. Probat hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 28. Mariager, pro Marier, matrimonium contrahere, in Stabil. S. Ludov. ann. 1270. cap. 12. tom. 1. Ordinat. reg. Franc. pag. 118. Etre mari en femme, Uxorem habere, in Lit. remiss. ann. 1404. ex Reg. 159. Chartoph. reg. ch. 249 :

Combien que feu Simon Bradieu fu Mari en femme, dont il devoit estre content, etc.
MARITATICUM, Dos mulieris. Charta ann. 1062. ex Tabul. Major. monast. :

Cum de medietate ipsius terr movisset calumniam quidam Constantinus,... asserens eam su conjugi in Maritaticum datam.

Vide Maritamentum. 1. MARITATIO, Idem quod Maritagium, Dos. Charta Henrici I. Regis Angl. pro Libertatibus Angli in ejusdem Legibus, apud Ricardum Hagustald. Matth. Paris. Bromptonum et alios :

Et si mortuo marito uxor remanserit ejus, et sine liberis fuerit, dotem suam et Maritationem habebit,... et si uxor cum liberis remanserit, dotem quidem et Maritationem suam habebit, dum corpus suum legitime servaverit, etc.
Charta ann. 1088. apud Mirum tom. 1. pag. 458 :

Quod contingit ex capite matris me, me Maritationis sorte offerendum

credo in illa domo.... prdium mihi competens jure matrimonii, etc.

Testament. Johannis de Nevill ann. 1386. apud Madox Formul. Anglic. pag. 429 :

Item lego pro Maritatione Elizabeth fili me, si fuerit superstes, mille marcas.

2. MARITATIO, Tributum, quod dominus, nomine Auxilii, a vassallis et subditis, pro maritanda primogenita filia sua, ex Lege et Consuetudine, exigere poterat. Charta ann. 1153. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 157 :

Prterea rogaverunt me supradicti monachi ut eis quasdam Consuetudines, quas eis dominus Gaufredus pater meus dederat, confirmarem, scilicet censum, ostagium, Comitis esum, Muritationem, terre emptionem, corporis sui redemptionem.

Ex quibus ultimis verbis perspicuum est vocem Maritatio ea, qua exposuimus, notione, hic intelligendam esse ; ne quis vero remaneat scrupulus, vide Auxilium. Verum, quod omnino notandum est, videtur ex allatis tributum illud etiam pensitatum fuisse, ubi nulla aderat maritanda filia, quandoquidem monachis, ut eo utantur, concessum videmus. Unde alicubi quasi censum annuum exactum fuisse lubens crediderim. Vide supra in Maritagium. 3. MARITATIO, Matrimonii celebratio. Chron. Guill. Burdini ad ann. 1303. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 11 :

Quod pro baptismate, Maritatione et unctione sancti olei a parrochianis duos vel tres vel quatuor denarios solent (clerici) exigere.
MARITATUS, Matrimonium. Pactum matrimonii inter Henricum filium Regis Aleman. et Constantiam filiam Gastonis Vicecom. Bearn. ann. 1268. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1361 :

Per filias ceteras domini Gastonis vel jam maritatas, vel juniorem qu non est adhuc Maritatui collocata, qu juxta assertionem D. Gastonis jam pubes effecta et emancipata juravit se conventionem ratificare prdictam.
MARITELLUS, Maritus. Berberius in Viatorio utriusque juris part. 1. Rubr. de Adulteris :

Si aliquis Maritellus habere cornua suspicaretur.

Ibid. Rubr. de Tut. et curis :

Mulieres maxime juvenes, confidentes in dispositionibus Maritellorum, qui ipsas analogistas faciunt, ducunt in bonis dies suos, etiam cum inimicis capitalibus Maritellorum defunctorum ; quia ut plurimum gaudent de morte virorum.
Glossar. Lat. Ital. Ms. : Maritellus, maritella, lo picolo, e tristo, e marito. Vide supra Marita.

MARITENUS, Secundum mare. Vita S. Guthlaci tom. 2. Aprilis pag. 41 :

Ab Austro in Aquilonem Maritenus longissimo tractu protenditur.

Pro Maretenus. MARITI, nunc Porci, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7641. MARITIMA, Mare. Ogerii Panis Annal. Genuens. ad ann. 1202. apud Murator. tom. 6. col. 385 :

Eodem quippe anno Beltramus de Nervi quum iret in Maritimam cum nave sua, qu vocatur Castella pro grano, invenit naves duas Pisanorum.
Ibid. ad ann. 1121. col. 401 :

In eodem mense gale tres armat fuerunt, quibus prfuit Ceba, causa in Maritimam mittendi pro custodiendis multis innumerabilibus lignis, qu in Maritima pro grano et blava iverant.
Henric. VII. chart. ann. 1310. apud Pertz. Leg. tom. 2. pag. 502 :...

Terrarum et provinciarum S. Roman Ecclesi, ubique positarum, prcipue...... Comitatus quoque Campani atque Maritim, cum omnibus civitatibus, etc
. Vide Maremma et vocem sequentem. MARITIM, Agri et prdia ad maris littora. Charta ann. 1068. apud Sammarthanos in Archiepisc. Burdegalens. :

Causa igitur incpta, cum ad id ventum esset, ut jam dictus Prpositus hanc in Maritimis nostris esse consuetudinem affirmaret, ut quamdiu Comitis servientes salem justo pretio vellent emere, etc.
Rogerus Hoveden. pag. 661 :

Tota vero Maritima, qua itur ad Cayphas, Pisani castra metati sunt, etc.

Vide tom. 8. Spicilegii Acheriani pag. 278. Gesta Innocentii III. PP. pag. 142. Chronicon Petri IV. Regis Arag. initio, etc. Etiamnum hodie in Pictonibus les Marennes dicuntur agri ad Oceani littora, in quibus exstant salin : Maremma Itali, Maresme Catalani dicunt, unde Banyuls de Maresme, locus dictus in Ruscinonensi Comitatu, haud procul a Caucoliberi, apud Andream Boschum lib. 1. des Titols de honor de Catalunya cap. 26. Quibus addo hc ex Charta Caroli Majoris domus, apud Willelmum Hedam in Hist. Episcopor. Trajectens. pag. 217. 1. Edit. :

Idcirco trado... in loco nuncupato Marithime, ubi castrum fuit, etc.

Marage, Eadem notione, usurpat MS. :

Une fille a mout gente qui est de haut parage, Celle te veut donner o riche mariage, Dezore vers la mer tout le pais Marage.

MARITIMALIS, Maritimus. Gesta Johan. VII. PP. apud Baluz. tom. 7. Miscell. pag. 349 :

Hic beatissimus pro utilitate omnium Ecclesiarum et prcipue Gallican Ecclesi, Arelatem Maritimali itinere deversus est.
MARITORNE, Exactio, tributum, f. pro Maletote. Vide Tolta 1. Charta ann. 1324. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 156 :

Omnes redditus, exitus et proventus quos in pisside Senonensi..... idem Erardus percipere consuevit, redditus, inquam, vocatos communiter et Gallice la Maritorne.
1. MARKA, Regio. Acta S. Isidori Episc. Hispal. tom. 1. Aprilis pag. 338 :

Qu civitas, qu solitudo, qu Marka, qu hujus Doctoris non senserit beneficia ?

Vide Marcha 1. 2. MARKA, Terminus, limes, ora. Charta Godefr. comit. Arnsberg. ann. 1368. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 277 :

In juribus, vulgariter echtwart dictis, inter nemora et sylvas, qu Mark vocantur,... numquam aliquid juris habuimus,... dictis juribus egthwart in ipsis sylvis et Marckiis, tanquam bonis Deo et sibi appropriatis,... quiete potiantur.
Vide Marcha 1. MARKATA. Vide in Marca 1. MARKET-FUDER. Vide Marchetfuder. MARKETA, ut Marcheta. Vide in hac voce. MARKETZELD. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 187 :

Et valent per annum le Streteward, et le Marketzeld 18. sol. et obol. etc.

Legendum Market-geld, Stallagium seu prstatio pro stallis in mercatis et nundinis, nostris Etalage, ab Angl. Market, mercatum, et Saxon. gild, prstatio, tributum. MARKISUS. Vide Marchio. MARLA, Marga, de qua Plinius lib. 18. cap. 6. qua agri impinguantur, Gallis Marle et Marne. Observat Cluverius lib. 1. Germani antiqu cap. 8. in antiquissimis MSS. Plinii Codicibus Bibliothec Regis Angli Londinensis, lib. 17. cap. 6. pro marga, quod ter ibi habetur, ubique scriptum Marla. Bracton. lib. 4. Tr. 1. cap. 34. 7 :

Et ita quod deficiat melioratio in Marla, vel in stercoratione.

Fleta lib. 2. cap. 76. 4 :

Marla durabilior est (fimo) eo quod fimus descendendo, et Marla ascendendo consumitur.

Jacobus de Vitriaco Hist. Orient. lib. 3. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 291 :

Est autem aqua fluminis (Nili) pinguis, spissa et paludosa, qu plus quam aliquis fimus vel Marla terram impinguat.

Marlays, in Lit. remiss. ann. 1390. ex Reg. 139. Chartoph. reg. ch. 230 :

Icellui Jehannin avoit men aux champs deux chevaux avec une charrette ou tumberel chargi de fembroy ou Marlays.
Vide supra Mallare 2. Terminus Marl, Tempus, quo agros Marla impinguare solent, spatium scilicet quindecim annorum. Charta ann. 1166. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 2. pag. 2036 :

Concessi... tres acras terr nostr de Mainillo tenendas ad Terminum Marl, hoc est, ad quindecim annos, eo pacto quod singulis annis tertiam garbam de illa terra ab illis accipiemus ; finito vero termino terram nostram quietam habebimus.
Alia ann. 1178. ibid. :

Tradidi Radulfo de Mesnil duas acras terr nostr ad medietatem et ad terminum Marl.
Charta Gerardi Decani S. Quintini in Viromand. ann. 1127 :

Terram autem marliatam a primo die marliationis usque ad 15. annos libere obti neant. Ipsam terram Marlare fecit.

Marlare, Marla seu marga agros stercorare, pinguefacere, Marler vel Marner une terre. Chronicon Andrense : Occurrit in Fleta lib. 2. cap. 73. 5. cap. 76. 2. tom. 1. Monast. Anglic. pag. 722. tom. 2. pag. 202. etc. Necrologium Ecclesi Carnotensis :

Marnavit terras et ad culturam redegit.

Charta apud Madox formul. Angl. pag. 253 :

Duas acras terr me.... unam videlicet Marlatam versus montem, etc.

Legitur prterea passim in Chartular. Necrologiis, Computis Eccles. Attrebat. Marliare, Eadem notione. Marliatio, ipsa agrorum stercoratio. Vide paulo supra in Terminus marl. Marlari, Foss, unde eruitur marla, seu marga, Gallis Marlieres, et Marnieres. gidius Aure-Vallis Monachus in Episc. Leodiensib. cap. 111 :

Aliis vero in foveis, qu Marlari dicuntur, projectis, etc.

Adde Fletam lib. 2. cap. 41. 2. et Foros Beneharn. Rubr. de Boscages art. 14. Marler, Eadem notione. Charta Joannis Regis Angl. de Forestis ann. 1215 :

Unusquisque liber homo de ctero sine occasione faciat in bosco suo vel terra sua, quam habet in foresta, molendinum, vivarium, stagnum, Marleram, fossatum, etc.
Marleri, in Inquisitionibus de forisfacturis forestarum 15 :

Inquiratur etiam de Marleriis, mineriis, turbariis, etc. Fossa marleria,

tom. 2. Monastici Anglic. pag. 1011. Charta Roberti D. de Boves ann. 1247. in

Tabulario Corbeiensi lib. 7. Ch. 3 :

Et si est assavoir que li kemins me demeure ensi come il est bonns, et les Maillieres devant dites ne autre kemin je ne puis faire ne clamer dedans le terroir de Thanes, etc. Et est assavoir que les Maillieres devant dites sont kemuns aisemens as homes, etc.
Marlatori Big. Vide Maratori. Marleici, Agri marga, seu marla inpinguati. Charta Philippi Aug. Regis Franc. ann. 1220 :

Et les Marleis et gastinas, qu sunt extra boscum, quem boscum ei non donavimus. In quibus Marleiciis et gastinis numerantur 45. acr.
Marletum, Eadem notione. Vetus Charta apud Spelmannum :

Sciatis, me dedisse in perpetuum 22. acras et dimid. Marleti Ecclesi S. Michalis, etc.

MARLLARDUS, Anas masculus, in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 194. v. pro Mallardus. Vide in hac voce. MARLOTA, Vestis species, Bigerris et Beneharnensibus etiamnum in usu, quasi Melota, quia villosa et hispida, ex crassiori lana confecta. Hujus meminit Rabelaisius 1. 56. atque eam interdum per statem deferre mulieres ibid. scribit. Vide Bigera. MARLUCIUS, Asellus minor, Gallic. Merlan. Charta pro Aquariatu de Talemondo :

Item in diebus debent comedi pisces, dabit et ministrabit dictus Aquarius secundum tempora, videlicet de Marlucio recenti fercula de duobus peciis pro duobus.
Vel potius Merlus, quasi Maris lucius. Consuet. Mss. monast. S. Crucis Burdeg. ante ann. 1305 :

Marlucium in diebus piscium quatuor (monachis).

MARMA. Pontif. Ms. eccl. Elnensis ubi de inauguratione regis :

Induit (rex) super vestes communes lineam sive amplam camisiam lineam ad similitudinem alb, amphibalum novum, mundum et candidum,... ac desuper Marmam purpuram auro ac gemmis decoratam.
Sed legendum prorsus Mantam vel Mantum. Vide in hac voce. MARMARITIS, Herba qu in desertis petris et saxis prruptissimis nascitur. Vocabul. Sussanni. MARMARIUS, pro Marmorarius, in Castigat. ad utrumque Glossar. MARMATORA, Flos aromaticus :

Inquit Demascenus : Almamacora est calidior quam majorana.

a

(B. N. Ms. Lat. 16186. f. 70 .) MARMESSOR, perperam pro Manumissor, Executor testamenti. Concil.

Tarracon. ann. 1591. inter Hispan. tom. 4. pag. 535 :

Liceat etiam hredibus seu Marmessoribus aut aliis consanguineis defuncti... majorem eleemosynam pro suffragiis ipsius defuncti eidem parocho libere et gratis dare.

MARMITA Ecclesi, dicitur quidam Diaconus in Inquisitione de Vita et moribus B. Joannis Episcopi Vicentini. Sed verentur viri docti, ne mendum insit. Vide Marotimus. MARMITO, a Gall. Marmiton, qui vilioribus culin ministeriis inservit. Instrum. ann. 1599. apud Lobinell. tom. 5. Hist. Paris. pag. 801 :

Nec tenebuntur iidem bursarii ecclesiastici pauperes seu non beneficiati, sicut et famuli, sive Marmitones solvere quicquam, etc.
Nostris Marmite, Blandiloquus, virtutis et mansuetudinis simulator, vulgo Chatemite. Mirac. Mss. B. M. V. lib. 1 :

Tex fait le simple et le Marmite, En cui orgiex maint et habite.

Ibidem :

Tex fait le simple et le Marmite, Tex fait devant semblant d'ermite, Qui regibe et fiert par deriere.
Rursum :

Le Marmite, le mite-moe, Font tant qu'il sont desour la roe.

Marmiteux, in Diction. Trevolt. Mstus, tristis, animo ger ; unde Marmouserie, pro Mstitia, animi dolor, vulgo Mlancolie, apud Froissart. vol. 3. cap. 35 :

Franois Attremen entra en une Marmouserie, telle que le plus du temps il alloit tout seul parmi la ville de Gand.
Est et fili serici species, qu Marmite appellatur, in Costum. Paris. ex Reg. sign. Noster Cam. Comput. fol. 36. v. :

La livre de saye Marmite de Geraut et pampe, iiij. den.

MARMO. Vide infra Mormylus. 1. MARMOR, Morbi equorum species in genibus vel articulis. Vegetius lib. 2. Artis veterin. cap. 48 :

Marmor duritiam ostendit ex nomine, etc.

2. MARMOR, Tabellula marmorea imaginata, qu in quibusdam Ecclesiis defertur osculanda ad Pacem in sacra Liturgia. Synodus Bajocensis ann. 1300. cap. 10 :

Inhibemus firmiter et districte, ne pace recepta a Presbytero in altari, pluribus quam duabus mulieribus, Marmor tradatur deosculandum.

Vide Lapis pacis, et Osculum pacis. 3. MARMOR, Mare. Fridegodus in Vita S. Wilfridi sc. 3. Bened. part. 1. pag. 178 :

...... Dum tensis alta pererrant Marmora, Psalmigraphi recolentes orgia velis ; Ecce repentinis pontus fundotenus undis Infremuit.
Utitur Virgilius Georg. lib. 1. v. 254 :

Et quando infidum remis impellere Marmor.

MARMORARE, Marmoribus ornare. Acta S. Leonis III. PP. tom. 2. Junii pag. 589 :

Tamque presbyterium, quam totam ecclesiam Marmoravit.

MARMORARIUS, , , (qui statuas c marmore facit.) Gloss. Lat. Grc. Sangerman. Occurrit prterea in vet. Inscript. apud Gudium ccxj. 4. et Fabret. 111. 463. 195. MARMORATA, Ora maritima ; marmor enim mare dixerunt Latini. Vide paulo ante. Charta ann. 1158. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

Dabunt (Hostienses) duas plactatas lignorum domino Pap, qui pro tempore fuerit, et suis sumptibus afferent et deponent ad mandatum dom. Pap a Marmorata sive a ripa Romea, unde dom. Papa voluerit. Prterea in auditorio hoc genus spectari debet, non pavimenti Marmoratio, nec proscenii contabulatio, nec scen columnatio.

MARMORATIO Pavimenti, Solum marmore ornatum, interstratum. Apul. florid. num. 18 :

MARMORATUM, apud Vitruvium, est marmor tusum calce admixta, quo utebantur veteres in tectoriis. MARMOREUS Pannus. Visitatio Thesaurari S. Pauli Londinensis ann. 1295 : Alibi :

Tunica de quodam panno Marmoreo spisso cum rotis et grifonibus, etc. Casula Marmorei coloris. Marbr
appellamus, quod variis coloribus interstinguitur. Vide supra Marbrinus. MARMOSETUS, Gallice Marmouset :

Revertendo superius versus vicum posterne sancti Pauli, usque ad quandam domum, ubi sunt duo Marmoseti lapidei.

(Cart. N. D. Paris III. 278. an. 1280.) MARMOTINUS. Vide supra Marabotinus. MARNA, Idem quod Marla, Gall. Marne. Processus de Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 566 :

Navis qudam onusta terra appellata Marna.

Charta ann. 1266. ex parvo Reg. S. Germ. Prat. :

Ipsi abbas et conventus aut homines sui capient lapides et Marnam sicut ante, videlicet ad usum suum proprium tantummodo.

Hinc Marcatura. MARNARIUS, pro Marinarius, Nauta, navicularius. Computum ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 278 :

Item, quando Senescallus venit in ligno parvo de portu Dalphini Januam, Marnariis ejusdem ligni, gran. x.
Ibid. pag. 279 :

Item, pro vacca una empta Janu distributa Marnariis, unc. i. taren. x. gran. xv.
MARNATURA, Agrorum cum marna stercoratio. Charta Odon. archiep. Rotomag. ann. 1253. ex Cod. reg. 1245. fol. 193. r :

Terras vero, quas rumpet, cum expensis nostris faciet essartari, Marnaturas quoque et expensas, quas pro sustinendis et relevandis domibus expediet fieri, persolvemus.

Vide Marna. MARNERIA, Fossa, unde eruitur Marna, Gall. Marniere. Charta ann. 1283. tom. 2. Chartul. S. Vandreg. pag. 1471 :

Tres acras terr sitas in duabus peciis terr, prima, ad spinam... secunda ad Marneriam juxta terram hredum Pellechaste.

Vide Marla. MAROCHINUS, Hircinum corium, nostris Marroquin, in Statut. civit. Saluciar. cap. 146. MAROCHUS, Homo corruptissimus, a voce vernacula bononiensi Maroca, qu mercium quarumcumque rejectionem significat. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 509 :

Ordinaverunt... predicti quod omnes meretrices et latrones et rufiani et rufiane earum meretricum et bescacerii, sive Marochi expellantur de civitate bon. et districtu hinc ad octo dies proximos.
Fr. MARONA. Alsine, herba. Dief. MARONES. Vide Marrones. MARONEUS, Ad Maronem seu Virgilium pertinens. Petrarcha in Itin. Syriaco pag. 559 :

Atrocitatemque facinoris Maroneo eloquio excusatam, etc.

MARONIT, Hretici ad Libanum montem, ita dicti a Marone quodam Hresiarcha, uti vult Willelmus Tyrius lib. 22. cap. 8. Jacobus de Vitriaco in

Hist. Orientali cap. 79. vel ut Timotheus Presbyter de Hresibus :

De eorum hresi iidem consulendi, et Gabriel Sionita et Hesronita in libro de Nonnullis Orientalium urbibus cap. 6. post Geographum Nubiensem. MAROSSERIUS, Proxeneta. Statuta Mediolanensia 2. part. cap. 420 :

Nullus Marosserius vel mediator alicujus mercati, cujuscumque generis et maneriei, vel matrimonii, possit habere nec habere aliqualiter pro marosso, vel ejus mercede alicujus marossi, ut supra, ultra soldos 10. imperialium.
Adde cap. 421. 422. et 1. part. cap. 89. Maroserius, in Statutis Astens. cap. 6. MAROSSUM, Proxeneticum. Vide Marosserius. MAROTIMUS. Charta Theotolonis Archiepiscopi Turonensis ann. 933. apud Sammarthanos :

De valentioribus igitur ac potentioribus rebus, sigillis Regum insignita testamenta feci : de quibusdam vero me ditioni subactis chartas edidi atque firmavi, et Marotimo ipsius Ecclesi servanda tradidi.

Eadem forte dignitas, qu Marmita Ecclesi dicitur in Inquisitione de Vita et Moribus B. Joannis Episcopi Vicentini : sed qualis illa, fateor me ignorare, tametsi idem videatur, qui archivi custos. MAROTUA, Locus, vel piscina cum claustro, in Jure Hungarico. MARPAHIS, Strator, apud Longobardos. Ugutio :

Marphais, Strator.

Perperam structor in MS. Paulus Warnefridus lib. 2. de Gestis Longob. cap. 9 :

Qui eidem Strator erat, quem lingua propria Marpahis appellant.

Lib. 6. cap. 6. Rex vero

Cunibert, dum post hc cum Stratore suo, quem lingua propria Marpahis dicunt, etc. Marepahis
, apud Erchempertum cap. 21. perperam Marepazis in Charta Longobardica ann. 774. apud Ughellum tom. 8. Itali sacr pag. 34 :

Qui fuerunt de judiciaria Foroaldi Marepazis nostro.

Adde Chronic. S. Sophi Benev. pag. 629. 632. 637. 733. ubi male etiam Marepalis editum, pro Marepahis. Germanis Mar est equus ; est igitur Marpahis, vel Marpais, aut Marpaige, quasi puer equi, qui equum curat. Vide Murator. Antiq. Ital. tom. 1. col. 117. Inde Marepahissatus, dignitas et munus Marpahis, in cap. 21. Erchempert. supra laudato, apud Pertz. Script. tom. 3. pag. 248 :

Lando Capuam, Pando Marepahissatum, Landonolfus Teanum regebat.

MARPHANHATUS. Gall. Morveux :

...... dominus Petrus de Mota misit duos roncinos Marphanhatos.... pro

curando....

(Arch. Histor. de la Gironde T. 21. p. 243.) MARQUA, Jus reprsali. Charta Johannis Reg. Franc. ann. 1360. tom. 3. Ordinat. pag. 475 :

Volumus et eisdem (Judis) concedimus quod in regno nostro intrare, venire et in codem morari, absque eo quod virtute cujusdam Marque vel gagiamenti Marque, privilegii vel aliis quibuscumque, valeant arrestari, etc. Litter
vero de Marqua vocantur e quibus hc facultas a principe conceditur, in Litteris Ricardi II. Reg. Angl. ann. 1399. apud Rymer. tom. 8. pag. 97 :

Velimus ea consideratione prfato Johanni Literas nostras de Marqua, versus prfatum Ducem et subditos suos, quousque eidem Johanni de summa prdicta una cum.... nomine Marqu et represali, etc.

Vide Marcha 1. MARQUARE, Signare, a Gall. Marquer. Charta ann. 1489. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 280 :

Jus et facultas escandilandi et signandi quascumque mensuras tam bladi, vini, olei, salis,... illasque tradendi, visitandi, Marquandi, nec non etiam ulnas tam panni, quam etiam tel.
Vide supra Cartayragium et Marcare. MARQUEZIUS, Marquisius, Marquisus, Marquisia. Vide Marchio. MARRA, Italis, Marra, Ferreum instrumentum ad exscindendas herbas accommodatum. Marre de Vigneron. Gloss. Lat. Gr. MSS. : Marra, . Papias : Marr, sapp, instrumenta rusticorum. Idem : Marra, terebrum, idem verrubius. Vocab. Willel. Britt. : Ligo, instrumentum rusticanum, Marra, ut dicit Ugutio, Gallici appellant Picois. Catholicon Armoricum :

Marr, G. Hoe, Foussouer, de quoy on houe les vignes, L. Ligo.

Hinc vignes Marres, i. e. marra pastinat, in Consuet. Blesensi art. 184. Prise de Marres, in vet. Consuet. Aurelian. art. 104. cum instrumenta qu agricultur inserviunt, ob census statuto die non exsolutos, obsignantur. Columella de Cultu hortorum :

Mox bene cum plebis vivacem cespitis herbam Contundat Marra. Utimini gladiis ; eget his hc area Marris.

Gesta Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 166 : Occurrit etiam in Vita S. Deodati apud Surium tom. 7. cap. 3. et apud Juvenalem, Sat. 15. Unde emendanda Miracula S. Joan. Gualb. tom. 3. Jul. pag. 432. col. 1 :

Tandem Martis et sarculis loco purgato, etc.

Ubi leg. Marris. Marrochon, eadem acceptione, diminut. a Gallico Marre, in Lit. remiss. ann. 1446. ex Reg. 178. Chartoph. reg. ch. 162 :

Le suppliant se baissa pour prendre terre un Marrochon ou cerclouere, etc.

MARRAMAS. Vide Mattabas. MARRAMENTUM. Vide infra in Materia. MARRANCIA, pro Marancia. Charta ann. 1227. ex Tabul. Eccl. Audomar. :

Ecclesia suo non defraudetur servitio. Non inde turbatio sive Marrancia proveniat in Ecclesia. Si vero per culpam alicujus acciderit defectus in cantando vel legendo, unde oriatur scandalum vel Marrancia, si presbyter est hebdomadarius, pna puniatur duorum solidorum.
Charta fundationis Capellani S. Clementis in S. Capella Paris. :

Quibus horis si non interfuerit, faciet Marrantiam et eam persolvet, sicut dicti subcapellani ab ipsis horis absentes.
MARRANI, Iidem qui Marani. Tractatus Vincent. Cigaltii de Bello Italico :

Magister Paulus Brun scienticus in medicina et multum expertus de Brivata nunquam voluit assistere cum Marranis, nec Judeis, et bene facit.
MARRANIA. Hresis Marranorum :

Causa detentionis hujus fuit quia dictus episcopus de heresi et Marrania ac similibus suspectus erat.

(Diar. Burch. d. Thuasne, II, 459, an. 1498.) 1. MARRARE, Appropriare, rem quampiam alicui asserere, in illius usus et commoda convertere. Chron. Andrense ad ann. 1224. tom. 9. Spicileg. Acher. pag. 648 : Et infra :

Eodem pretio prfatam decimam redimendam ad opus nostrum Marravit. Hereditatem ipsius decim ad opus Andrensis Ecclesi approprians, etc.
2. MARRARE. Ugutio :

Ligo, marra. Ligonizare, Marrare, terram ligone vertere.

Vide Marrire. Nostris Marrer ; unde Marreux, Operarius, qui marra laborat. Lit. remiss. ann. 1463. in Reg. 199. Chartoph. reg. ch. 174 :

Le suppliant et Guillaume Moreau allerent Marrer au courtil de Andr Mandet... Aprez qu'ilz eurent beu, lesdiz Marreux s'en retournerent besongnier oudit courtil. Marreneur,
idem quod Marreux, in aliis Lit. ann. 1415. ex Reg. 168. ch. 391 :

Lesquelz compaignons labouroient en tache Marreneur et parchois une

vigne. Merrer,

eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1409. ex Reg. 163. ch. 344. 1. MARRELARIUS, dituus, custos dis sacr, vulgo Marguillier. Charta Eccles. Aniciensis ann. 1312 :

Thesaurario Ecclesi viii. l... turibulario c. s. pro violeta x. s. pro Marrelario c. s. porterio minori pro balais xx. s.
Statuta Eccles. Massil. ann. 1472 :

Marrelarii non teneant campanas erectas, nec illas virent, sub pna denariorum iv. Marlier
in Statutis Scabinorum Maceriarum ad Mosam :

Item ledit Marlier est tenu d'avoir serviteurs souffisans avec lui pour aidier chanter l'autel ou cuer. Marlage
vero dicitur in eisdem Statutis quod ipsi ratione sui officii competit :

L'en doit cha cun an audit Marlier le jour de Pasques communaulx chacune personne qui recoit Corpus Domini... son Marlage, c'est assavoir du moins ung double.
Vide Matricularii, et Marcaclarius. 2. MARRELARIUS, Qui marellos seu tesseras in prsenti signum canonicis, capellanisve distribuebat. Vide Merallus. Charta Amaur. episc. Venet. pro fundat. colleg. eccl. de Clitio ann. 1411. fol. 146. r :

Instituatur ad tempus unus Marrelarius de dictis capellanis aut aliis ministris, qui singulis diebus, horis et missis interessentibus marellos distribuat, et capellanorum celebrantium nomina scribat.
Infra :

Marelarius.

MARRELLA, Ludi genus, Madrellum. Vide supra Marella. Statuta Eccles. Lingonens. ann. 1404 :

Non ludant etiam (Clerici) ad Marellas, ad volas, ad cursum vel currendum in campo pro lucro vel pro vino.
Qui ludus ab Ovidio lib. 2. Tristium v. 481. sic describitur :

Parva sed et ternis instructa tabella lapillis ; In qua vicisse est, continuasse suos.

Hinc Marrellier, Tabula lusoria, in Lit. remiss. ann. 1412. ex Reg. 166. Chartoph. reg. ch. 366 :

Icellui Estienne prist lors toutes marelles et les getta jus du Marrellier. Mrellier,
ludus ipse, apud Guignevil. in Peregr. hum. gener. Ms. :

Gieus de tables et d'eschequiers,

De boulles et de Mrelliers.

MARRELLUS. Vide supra Bouquetus. MARRENTIA, Mulcta pecuniaria pro levioribus delictis. Statuta Capituli Autissiodor. :

Anno Domini 1392. in Capitulo generali S. Luci inhibitum fuit ne de ctero aliqui fabulentur in choro sub pna Marrenti.

Vide Marancia. MARRENUM. Vide Materia. MARRESHALLUS, ut Marescalcus apud Anglos. Vide in hac voce. Elmham. in Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 64. pag. 180 :

Eximi probitatis miles, prfulgoris milici titulis attollendus, comes Mareshallus, tunc temporis nominatus et existens, etc. Quod pro reparatione facienda super attemptatis factis super Marrheis Angli et Scoti, quidam dies se tenebit apud Lilbottros.
Et infra :

MARRHEA, pro Marchia, Terminus, limes. Charta ann. 1377. apud Rymer. tom. 7. pag. 175 :

Volumus tamen quod si... ad dictos diem et locum Marchi, abesse contigerit, etc.

Vide Marcha 1. Male fortassis editum pro Marchea. MARRIANUM, Marrienum, Materia lignea dibus dificandis idonea, Gall. Mairain, alias Marrenage et Marrien. Charta ann. 1342. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 341 : Alia Odon. comit. Trecens. ex Cod. reg. 9612. T. :

Quamplurima debentur ex restancia fustium seu Marriani emptorum, etc. Absolvimus... carpentarios qui Marrienium csum vendunt, etc.
Libert. vill de Perrusses ann. 1347. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 32. art. 8:

Lesdiz hommes et femmes de ladicte ville de Perrices... auront leur usage en tous les bois nom (sic) bannez, pour Marrenage, effouage et closure, etc.
Charta ann. 1357. ex Chartul. Monast. in Argona :

Fr. Paris abbez du Monstier en Argone a donn notre pouse la dame de Possesse quantit de Marrien pris en boys du Trambloy.
Vide supra Marennum. MARRIMARE, Ligna dibus dificandis aut reparandis apta parare, elaborare. Charta ann. 1157. apud D. Calmet. tom. 2. Histor. Lotharing. col. 353 :

Per totum vero bannum Mortensne et Lunaris vill dederunt pasturas, piscaturas, vias et usueria ligna ad Marrimandum et ignes abbati et

grangiarum, et hc usuaria concesserunt per totum alodium suum et feodum.

Vide Materia. MARRIRE. Capitul. 1. Caroli M. ann. 802. cap. 1 :

Et nemo per ingenium suum vel astutiam prscriptam legem, ut multi solent, vel suam sibi justitiam Marrire audeat, vel prvaleat, etc.
id est, marritionem inferre, seu contra legem quicquam agere, legem labefactare. Et cap. 8 :

Ut nullus bannum vel prceptum domni Imperatoris nullus omnino in nullo Marrire prsumat, neque opus ejus stricare vel minuere, vel impedire, etc.
Mox :

Et ut nemo debitum suum vel censum Marrire ausus sit.

Adde cap. 9. Est autem Nostris Marrir, marritionem seu molestiam inferre vel pati. Lit. remiss. ann. 1390. in Reg. 139. Chartoph. reg. ch. 260 :

Guillaume Hureau dist l'exposant de prime face moult arrogaument, Garson t-en faut-il parler ? et se plus en parloit qu'il le Marriroit.
Ali ann. 1473. in Reg. 204. ch. 13 :

Souvent quant icellui Jehan Carrignon se Marrissoit d'aucune chose, il estoit et devenoit furieux. Saint Gabriel la regarda, Qui doucement la conforta, Ne l'Esmari, fait-il, Marie, De la grace Dieu ies emplie.

Hinc s'Esmarir, pro Se troubler, s'inquieter, Agitari, conturbari, in Vita J. C. Ms. :

MARRITIO, Detrimentum aut jactura rei, vel molestia aut animi dolor, qualis ex damno nasci solet, quo sensu et nos vulgo marritum nunc quoque dicimus illum, qui de re quapiam dolet : Gallis Marrion. Charta Caroli M. apud Chopinum in Cons. Andium :

Absque ulla Marritione vel dilatione reddere faciant.

Capitul. Caroli C. tit. 16. cap. 13 :

Et ipse tranquillo et pacifico animo donat illi commeatum, tantum ut ipsi et in suo regno, vel suis fidelibus, aliquod damnum aut aliquam Marritionem non faciat.
Vetus Charta in Actis Episcop. Cenoman. pag. 197 :

Quiete et regulariter absque ulla vexatione aut Marritione securiter

sancte vivere permitlant.

Adde pag. 266. Charta Ludovici Pii Imp. in Vita Aldrici Episcopi Cenoman. pag. 31 :

De his autem prcipimus, et censum legitimum, et nonas et decimas annis singulis partibus prscript matris Ecclesi absque ulla Marritione vel dilatione reddere.
Tabular. Ecclesi Viennensis fol. 52 :

Post decessum namque nostrum agricultores B. Mauricii absque Marritione, vel prjudice in suorum ad matrem Ecclesiam revocentur potestate et dominatione, etc.
Tabular. Brivatense ch. 323 :

Et post nostrum discessum, nulla expectata judicis traditione, vel nemine contradicente, absque ulla Marritione mansus jam dictus... ad ipsam casam Dei in integrum revocetur.
Charta 56. inter Alemannicas Goldasti :

Post obitum vero meum absque ulla Marritione ad dictum Monasterium firmiter pertineant.
Adde Chartas 61. 62. et Vadianum de Monast. Germ. lib. 2. pag. 72. MS. :

Dedans Vianne sus el mestre donjon, Dame Guiborg faisoit grant Marison.
MS. :

Salemon qui de Dol iert sire Out grant Marrement et grant ire.
MS. :

Ne mena duel ne Marrement.

De vocis origine sic censet vir doctissimus in Notis ad Regum nostrorum Capitula, marrire idem valere quod irrumpere, perfringere legem, metaphora sumpta ab itinerantibus, qui a recta via declinantes marrire iter dicuntur etiamnum suis Lemovicensibus. Quod si ita est, marrire idem erit quod viam obstare, contradicere, fossa scilicet in transversum ducta ligone, quem marram vocabant : unde marrare, ligonisare, id est, fossam ligone facere, uti supra observatum. Sed et Italis Smarrito dicitur, qui a via aberrat, qui rectum iter amisit. Vide Octav. Ferrarium in Smarrire. Pro animi dolore nostri dixerunt Marrement et Marison, Itali Marrimento. Lit. remiss. ann. 1385. in Reg. 128. Chartoph. reg. ch. 36 :

Laquelle servante trouva que il lui dfailloit une dariole,... et pour ce que elle en faisoit noise et grant Marison, lidiz Maissins son frere qui laiens estoit, oyant ces paroles et grans Marremens, etc.
Unde Marris, Matricis morbus, qui animi angorem creat, appellatur in Lit.

remiss. ann. 1425. ex Reg. 173. ch. 244 :

Le mal la Marris, duquel cheent femmes comme lengoureuses... La femme de Perrenet dist qu'elle avoit mal en sa forcelle, en ses rains et en ses aisnes, qui est la forme et maniere que ont femmes malades de tele maladie...
Nisi Marris, a Latino Matrix potius accersendum putes. MARRITUS, f. Liquefactus, Gall. Fondu. Comput. fabr. S. Lazari duens. ann. 1295. ex Cod. reg. 5529. B. :

Item pro sipo Marrito, pro uncto, pro aceto, pro triginta libris candelarum per annum, xlvij. sol.
MARRONES, Marones, Marruci. Vita sancti Odonis Cluniacensis Abbatis :

Dum patriam reverteretur, inter Burdonum Alpes, etc. Secus locum autem illum habitat quoddam genus hominum, qui Marrones vocantur, et arbitror ex Marronea Aquilonari provincia illud nomen traxisse originem.
Iidem, qui Marruci appellantur ab eodem Odone in Vita S. Geraldi lib. 2. cap. 17 :

Ipsi quidem Marruci, rigentes videlicet Alpium incol, nihil qustuosius stimabant, quam ut supellectilem Geraldi per juga montis Jovina transveherent.
Chron. S. Trudonis lib. 12. ubi de Monte Jovis, in Alpibus :

Et post aliquot dies prmonstrata eis a prducibus Maronibus difficillima via : Marones enim appellantur viarum prmonstratores, etc.
Hinc Maronnier etiam dictus qui navibus in portum introducendis prest. MS. :

Li Maronnier furent bon Maestre, Car du port savoient tout l'estre.

Nisi legendum malis Marinnier, vel Marennier. Sic vero appellat circa Alpium juga Saracenic gentis reliqui qudam. Saraceni enim Afri, cum a tempestate valida in Provinci oras ejecti fuissent, Leone Philosopho imperante, illam potissimum regionem insederunt, tenueruntque annis aliquot, qu circa Maurum montem in Itali et Galli confiniis adjacet, castroque Fraxineti expugnato, quod eorum latrociniis et excursionibus opportunissimum fuit, propter adjacentes silvas, quas Fraxinidos saltus vocat Flodoardus in Chron. ann. 931. vicinas provincias vastarunt, occuparunt urbes et castra, tandemque Alpium claustra et juga insederunt, unde in Burgundiam et Italiam spius excurrerunt, uti pluribus commemorant Witikindus libro 3. extremo, Luithprandus lib. 1. cap. 1. lib. 2. cap. 12. lib. 5. cap. 4. Bonifacius Archiepisc. Mogunt. Epist. 19. Chron. Novalic. lib. 4. cap. 21. 22. Chron. Farfense pag. 668. Vita sancti Romuli Episc. Genuensis apud Ughellum, Glaber, et alii. De iis etiam intelligendus Anonymus Combefisianus in

Constantini Porphyrog. vita num. 31. Ipse Hugo Rex Itali, cui admodum molesti erant, Saracenos adortus, propter Berengarium, qui recens regia sumpserat insignia, facto et sancito cum iis fdere, inglorius recessit, ut est apud Luithpr. lib. 5. cap. 7. Verum haud multo post, vicini Toparch collecto exercitu, non modo ex Alpium, qu insederant, jugis, sed et ex ipsa Provincia, atque adeo prima eorum sede Fraxineto, penitus exegerunt fugaruntque. Quod quidem militare facinus Rotboldo Forcalcariensi Comiti, Arduino Hyporegi Marchioni, et Aymoni Comiti attribuit Chron. Novalic. Willelm. vero Com. Provinc. Rotboldi fratri, Glaber. lib. 1. cap. 4. Odilo in Vita S. Majoli, et Charta Riculfi Episc. Forojuliens. apud Ruffium et Sammarthan. De Fraxineti peculiari situ, (ut et hoc obiter moneam) video controverti. Guichenonus in Hist. Sabaud. pag. 185. Luithprandi auctoritate nixus, qui lib. 1. cap. 1. in Italicorum Provincialiumque confinio Fraxinetum oppidum statuit, illud esse autumat, quod vulgo Portus S. Suspirii, aut Exuperii, appellatur, versus Villam-Francam, in Comitatu Niciensi. Verum cum Chron. Novalicense lib. 4. cap. 21. tradat, situm fuisse

super ora maris in Provincia prope Arelatem

, loci positionem in Francia, atque adeo in ipsa Provincia investigandam necessario consequitur. Et certe Fraxenetum in dicesi et Comitatu Forojuliensi videtur statuere vetus Pontii Massiliensis Episc. Charta ann. 1008. qu a Sammarthanis refertur in Episcopis Massiliensibus et apud Guesnaium in Annalibus Massiliens. ann. 1014 :

De ctero omnem partem meam dono Monasterio S. Victoris, sed et in Comitatu Forojuliense, id est, in Fraxeneto, in villa, quam vocant ad Molam, etc. omnem partem meam.

Molam, la Mole, statuunt Tabul Geographic ad dextram sinus Grimaldei, juxta quem exstat vallis Freneti dicta, cujus jurisdictionem et dominium, una cum Grimaldo Castro et Turri S. Tropelii, datam Genti Grimald constat. Istius vallis mentionem fieri comperio in Diplomate Ludovici Regis Neapol. ann. 1406. apud Augustinum du Pas, in Stemmate Acigniac Famili pag. 601. Adde prterea Ekkehardum Juniorem de Casibus S. Galli cap. 5. sub fin. et 15. initio, Ruffium in Comitib. Provinci pag. 50. Columbum pag. 75. 110. et alios. Vide Marani. Hinc nostris Pirata, imo et quivis nauta vel navicularius, Maronnel et Maronnier appellatus. Lit. remiss. ann. 1371. in Reg. 102. Chartoph. reg. ch. 270 :

Un Maronnel appell Jehan Chirelire,.... grant nombre de Maronneaulx garniz d'espes et de couteaux, etc.
Ali ann. 1410. in Reg. 164. ch. 220 :

Le suppliant demanda un pescheur ou Maronnel combien il faisoit une vente de poissons qu'il avoit ; lequel pescheur ou Maronnel lui eust fait un certain pris d'argent, etc.
Charta ann. 1366. in Reg. 99. ch. 260 :

Comme Jehan Bonne de la ville de Leure nostre Maronnier eust arm, appareilli et avitailli un craier ses propres coux, fraiz et despens, appell la Mahiere, garni de xlv. compaignons pour aler en la mer sur nos ennemis, etc.
Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 111. ch. 26 :

Colart Couvin, dit Ponnet, Maronnier de eaue, demourans Camons emprs Amiens.
Ali ann. 1380. in Reg. 118. ch. 34 :

L'exposant entra en un vaissel d'arme sur mer avecques plusieurs Maronniers et escumeurs de mer, pour aler gaignier sur les ennemis.
Bestiar. Ms. :

Les Maronniers qui par mer vont, etc.

Unde Maronner, Artem piraticam vel nauticam exercere, in Lit. remiss. ann. 1453. ex Reg. 182. ch. 59 :

Le suppliant depuis qu'il vint l'aage de dix-sept ans ou environ, il s'est mis Maronner sur la mer,... tellement qu'l savoit bien et sceurement mener, conduire et maroier ung navire.
Vide supra Mareare et Mariniarius. 1. MARSA. Paschasius Radbertus in Epitaphio Wal lib. 1. cap. 2 :

Et quod callidi dissertorum loca tenerent, et infimi notissimos populo atque amicissimos Marsa manu prostrarent.

An sparsa pro larga ? f. Mersa. 2. MARSA, , Marsio, , Qui venatur serpentes, in Supplem. Antiquarii. Vide Marsi. MARSALIX, Salicis genus. Charta ann. 1221. ex Tabul. Sangerm. :

Compositum est quod dicti homines in prdicto nemore capient genestas, spinam nigram et albam, salices et Marsalices, etc.
Gall. La saule mle, alias Marsaus. Charta ann. 1319. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 603 :

Nomine bosci mortui accipiuntur salices, Marsalices, tremble, arable, charme, etc.
Et

est entendre mort bois boulz, tramble, fou, Marsaus et genestres

, in alia ann. 1317. ibid. ch. 483. Occurrit prterea totidem verbis in Charta

ann. 1310. ex Reg. 45. ch. 120. Vide Marensalix. MARSALLA, Marsallus, f. Mercatum, forum, Gall. March. Charta Lotharii Imper. ann. 844. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 35 :

Nulla thelonia de illa eorum patella, qu est in Mediano vico, hoc est Marsalle dare nec solvere debeant,.... omnique tempore ipse thelonius de ipsa patella in Mediano vico seu Marsalla, etc.
Chron. Monast. S. Michaelis in pago Virdun. apud Calmet. tom. 1. Histor. Lotharing. col. 555 :

Nihil solvant, nec teloneum, nec tranaticum,... nec de patellis eorum in vico et in Marsallo aliquid requiratur.

Nomen castelli ad Saliam flumen inter Medianum vicum, Moyen-vic, et Decem pagos, Dieuze, vulgo Marsal. Vide Vales. Notit. Gall. pag. 317. col. 2. MARSAMUTINUS, Monet species, eadem qu Masmodina. Vide in hac voce. Lib. cens. eccl. Rom. Ms. :

Ecclesia S. Lazari de Terzola unum Marsamutinum.... In episcopatu Cassanensi ecclesia de Aqua formosa unum Massamutinum.

1. MARSCALCIA, Equile, stabulum equorum. Charta ann. circ. 1034. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 189 :

Excepta ipsa sua sala de Petrone episcopo, qu est in civitate Carcassona, cum ipsas cambras, et cum ipsas coquinas, et cum ipsas Marscalcias et cum appendiciis, etc.
Vide Marescalia. 2. MARSCALCIA, Quod ad victum diurnum equo prberi solet. Chartul. Celsinian. ch. 664 :

Dedit unam eminam Brivatensem de civada et unum agnum aut sex denarios pro eo, et unam gallinam et unam Marscalciam diurnalem.

Vide Marescalcia. 3. MARSCALCIA, Marscalcus, Marscallus. Vide Marescalcus. MARSCHUL, in Charta Rudolfi Imp. ann. 1277. in Metropoli Salisburg. tom. 1. pag. 390. Vide Marchet-fuder, supra. MARSENGHA, Martium seu trimestre frumentum, Ital. Marzuolo. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 131. ex Cod. reg. 4622. A :

Si besti gross invent fuerint damnum dantes in bladis vel Marsenghis vel vineis, etc.
Vide supra Marceschia. MARSI, Homines, quibus naturalem vim contra serpentes inesse olim creditum, incantatores. Rath. Veron. episc. Prloq. apud Marten. tom. 9. Ampl. Collect. col. 793 :

Marsorum genus est in Africa, cui non nocent serpentes, et quando volunt

filios suos probare, utrum sui sint, an non, mittunt illos inter serpentes, et si sunt extranei generis, illos devorant serpentes.... Marsi fuerunt in Italia incantatores serpentium, qui eos aut interficiebant aut nocere non sinebant.
Vita S. Amandi Traject. episc. tom. 1. Febr. pag. 875. col. 2 :

Fama est serpentes Marsos turbare suetos.

Vide Forcellin. et Isidor. Origin. lib. 9. cap. 2. sect. 88. MARSICULUS, Qui cito movetur ad iram. Plautus : Quid ais homo Marsicule ? Gloss. Isidori. Hc pessime corrupta, restaurata vide in Momar. MARSIPPA. Gloss. Saxon. lfrici : Marsupium, vel Marsippa, Leod, i. crumena. MARSUM, in Gloss. Saxon. Cottoniano, vyrmgalere. Serpentum incantator. Vide Marsa 2. et Marsi. MARSUPA, Piscis species, de qua mentio est in Vita S. Filiberti Abb. Gemet. cap. 31. Gall. Marsouin. Tabular. Rothon. :

Dedit locum ad exclusam faciendam in mare juxta Bronaril in monachia sempiterna ; et dedit ei... Prpositus tertiam partem in illa ad opus suum, exceptis Marsupis et sepiis et aliis ad luminaria Ecclesi pertinentibus.
De quo ita Tract. MS. de Pisc. cap. 130. ex Cod. reg. 6838. C. : Chartul. S. Joan. Angeriac. ad ann. 1190. fol. 187. v. :

Delphinus ab accolis Oceani Marsouin vel Moerschouin, quasi maris sus. Dederunt insuper omnem piscationem qu veniet ad eorum (monachorum) molendina,....... hoc solo retento, quod si balena aut Marsupa vel spiculus in ipsa bessa capti fuerint, ipsius (Isemberti) erunt.
MARTA. Statuta Davidis II. Regis Scoti cap. 52 :

Ordinatum est, quod cert summ victualium, qu abundant in partibus illis superioribus, ut Mart, hordeum, et hujusmodi, leventur per annum ad expensas domus Domini nostri Regis, etc.

Mart, Anglis, nundin, Gall. Foires. Sed quid hc ad vocem hanc ? videtur esse miscellum frumentum. Vide infra Martellis. MART, Insulis appellantur Mulieres pauperes, qu in una domo ex antiqua fundatione nutriuntur. Acta MSS. capit. S. Petri Insul. ann. 1555 :

Hoc anno die prima Augusti proxime venturi transeundo ante capellam Martarum, etc.

Albert. Archiep. Magdeb. Statut. Synodal. apud Haltaus. voce Pfaffendirne, col. 1460 :

Terminarii in domibus suis frequenter soli cum mulieribus, quas ipsorum Martas, ut eorum verbis utamur, habitare non verentur, etc.
MARTALOGIUM, Necrologium seu obituarium, pro Martyrologium. Vide in hac

voce. Instr. ann. 1392. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 167. col. 2 :

Quod deinceps anno quolibet fient per fratres ipsius conventus... tria cantaria sive anniversaria ;... et ita ibidem fuit scriptum per alterum ex dictis fratribus in libro dicti conventus, vocato Martalogium.
MARTALUS, Mustel species, in Gloss. super tres lib. Salomonis ex Bibl. Heilsbr. pag. 54. Vide Martures. MARTARUS, ut Martrinus, ad Martalos vel Martures, pertinens. Chron. Viti Arenpeck. apud Pez. tom. 1. Script. Austr. rer. col. 1254 :

Ipsa denique Elizabet intoxicata, ut dicebatur, per regem Wladislaum in mastrutis (l. mastrucis) Martaris anno Domini 1442. Quod quilibet molinarius cum suum molendinum Martelaverit, teneatur implere canaletum de suo farinacio.

MARTELARE, Molam malleo tundere, Italis, Martellare, Gall. Marteler. Statuta civit. Saluciar. Collat. 5. cap. 128 :

MARTELLAGIUM, Jus quoddam, sic appellatum, quod Cenomanensi Comiti competebat in universis mercibus, qu vel ab artificibus, vel ab ipsis mercatoribus in officinis propriis, vel in nundinis venum exponebantur, ita ut ex quacunque mercium specie, postquam artifex vel mercator caput unum selegisset, Martellagii redemptor seu firmarius meliorem sibi adscribere liceret. Vox, ut videtur, nata a Martello, quod primitus id juris in mercibus duntaxat, qu malleo conficerentur, exigi soleret : sed postea ad alias quasvis traductum est, ut colligitur ex Regesto Ludovici Regis Sicili, quod in Camera Computorum Paris. asservatur, fol. 30. 31. MARTELLARIUS, Faber ferrarius. Arest. ann. 1380. 6. Oct. in vol. 7. arestor. parlam. Paris :

Martialis Chabaudi Martellarius, Stephanus Bonandi draperius... consules Nemausi, etc.

MARTELLERIA, Cataracta, qua continentur aqu. Instr. ann. 1358. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 207. col. 2 :

Quod alat intus muros existentes reparentur, et turnell fiant, et aqu retineantur per Martellerias fiendas.
Ibid. pag. 216. col. 1 :

Et alia (fossata) curentur circumquaque villam ; et fiant Martelleri ordinat.

Vide mox Martellus. MARTELLINUS Pulsus, apud Medicos, qui in dilatatione sua, antequam ad centrum regrediatur, ex percussione spiritus, et organi duritie bis digitos percutere videtur, et fiunt quasi dilatationes du ; sed prcedens est major, secunda minor, etc. Ita Gentilis de Fulgineo ad hc Egidii lib. de Pulsibus :

In febre continua Martellino dominante Gaumate febrili cordis depascitur humor.

MARTELLIS, Miscellum frumentum, Gallis, Bled mteil. Charta ann. 1204. Histor. Comitat. Ebroic. inter Instrum. pag. 9 :

Percipiet singulis annis unum modium bladi, scilicet sex sextarios frumenti, et sex sextarios Martellis in granchia d'Alboe.

Ubi legendum puto Maitelli vel Mastellis ; est enim Mastilio seu mestilio ejusdem significationis. Vide Mestallum 2. et Mixtum 2. MARTELLUS, Idem quod Martelleria. Reparat. fact in senescal. Carcass. ann. 1435 :

Pro una pecia de coral ex longitudine duodecim palmorum et latitudine trium quartonum, pro faciendo Martellum dict Carcasson, emptis pretio xv. sol. Item pro vj . libris cavillarum ferri pro dictis tarrassaria et paxeria, pro Martello et pro cathenis, emptis pretio v. lib.
xx

Vide alia notione infra in Martus 1. MARTELUS. Vide Martus. MARTERIN Pelles. Vide Martures. MARTEROR et Martror, Occitanis vulgo Martrou. A voce Martyrium, sic vocant festum O. SS. quod primo B. Virgini solisque Martyribus sacratum esset, ut testatur Usuardus ad Kal. Novembris :

Festivitas B. Dei Genitricis, et omnium Martyrum, quam Bonifacius Papa celebrem et generalem instituit agi omnibus annis in urbe Roma. Tertius vero Gregorius Pontifex postmodum decrevit eandem in honore omnium Sanctorum sollemniter observari perpetuo ab omni Ecclesia.
Charta Rogerii Comitis Fuxensis ann. 1095 :

In tali vero ratione impignoro vobis hc omnia prscripta, ut ab hodierna die habeatis et possideatis istam prdictam pignoram de Martror in Martror, usque ego vobis jam dictum pretium persolvam ad Martror.
Alia ann. 1101. apud Stephanot. Antiquit. Occitan. MSS. tom. 1. pag. 485 :

Totum hoc impignorant pro triginta solidos de denarios Hugonenquos de Marteror qui venit ad unum annum ; et postea de Marteror in Marteror sine ullo enganno.
Charta Aymerici Vicecom. Narbon. ann. 1114. ibid. pag. 515 :

Et ista pignora permaneat de isto Martror ad tres annos, et de tres annos in antea si reddiderimus istud aurum et istam platam ipso die de Martror in Monasterio Crass sine inganno recuperamus istum honorem ; quod si ipso die de Martror non reddiderimus, istud pignus permaneat de ista festivitate in alia.

Charta Occitanica ann. 1399 :

Item mes se son amigablement composits, accordats et transigits que en l'an present... de la feste de Marteror, alias de Toussants, prochen venant en sept ans prenque ladite Infante au Bearn dus mille floris, etc.

Non alterius originis videtur vox Gallica, Martroy vel Martr, qua donatur forum Aurelianense aliorumque quorumdam locorum. MARTHA, Mustell genus, seu vestis mustellarum pellibus munita. Statuta Arelat. MSS. art. 53 :

Et si dominus voluerit facere bastari sa Martham, habeat sartor 11. den. et super totis cum chioto xviii. den.
Concil. Dertus. inter Hispan. tom. 3. pag. 663 :

Neque (Clericus) folleratus deferat pellium de Marthis.

Vide Martures. MARTHERIN Pelles. Vide Martures. MARTHILOGIUM, pro Martyrologium, Fasti sanctorum, in Inventar. S. Capel. Paris. Marthologium, in Stat. MSS. S. Flori fol. 34. MARTHIMONIUS, pro Mathematicus. Jacobi de Vitriaco Hist. Orient. lib. 3. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 276 :

De Italia sunt in terra Jerosolymitana tres populi ipsi terr quam plurimum efficaces et utiles, scilicet Pisani, Januenses et Venetiani, navali exercitio prditi, in aquis invicti, et in omni bello exercitati, Mathimoniorum, vel Marthimoniorum vel Mathematicorum ingenio flagrantes.
Ubi ultimum apposuisse sat fuisset, reliqua enim menda sunt librarii qu medica manus emendavit. MARTIANA Lex, seu Merciorum. Vide Lex. MARTIAPANIS. Gall. massepain :

Presentari fecit eidem cardinali de Medicis confectiones, Martiapanes.

(Diar. Burch. I. 454. an. 1492.) MARTIATICUM, Martium, trimestre frumentum. Radulphus de Gestis Friderici I. Imp. apud Murator. tom. 6. col. 1190 :

Et ante medium Martium nemo unquam arare potuit, et immoderate segetes corrupit (nix)... Frumenta vero non sunt adeo corrupta. Martiaticum tamen bonum fuit.
Vide Marceschia. MARTICA. Terminus :

De illa cruce usque in alia que est juxta via publica et usque Marticam Stephano Canallario et usque in ecclesiastico.
(Cartul. Conchar. Ruthen. p. 336. ann. 1087.)

MARTICULARIA. Matricularia :

Primo capella beate Marie, que est annexata officio Marticularie dicti officii.

(Chevalier, Visit. Episcop. Gratianop. p. 73.) 1. MARTICULARIUS, pro Matricularius, in Charta ann. 1353. Tabular. regii Reg. 81. fol. 599. Vide in hac voce. 2. MARTICULARIUS. Marguelier. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36, XV. s.) MARTILAGIUM, et Martilogium, pro Martyrologium, habetur in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 322. 323. 370. 657. tom. 3. pag. 244. Stat. MSS. eccl. S. Laur. Rom. :

Debeatis emere unum Martilogium, et in ipso Martilogio anniversaria scribere, ut decet, quemadmodum in ecclesia principis Apostolorum Petri servatur. Item quod anniversaria scribenda, in dicto Martilogio ponantur die proprio, cum prsentia capituli, cum suo relicto generaliter et particulariter.
Nostris Marteloge. Charta Ludov. comit. Clarim. et dom. Borb. ann. 1325. in Reg. I. Chartoph. reg. ch. 6 :

Nostre prsente ordenance soit enrgistre perptuelle mmoire ou Marteloge de laditte sainte Chapelle. Matriloge,
in Inventar. Gall. S. Capel. Paris. Vide infra Matrilogium. MARTINELLUS. Vide Passionalis, in Passionarius. MARTINET, Avicul merulis minores, nostris Martinets. De iis Silvester Giraldus in Topograph. Hibern. dist. 1. cap. 13. MARTINETI, Sic dicti vagi scholares in Universitate Paris. du Boulay tom. 5. Hist. ejusd. Univers. pag. 658. :

Die 7. Octobris 1463. Facultas Artium decernit adversus vagos scholares, vulgo Martinetos, qui de collegio in collegium discurrebant, etc.
MARTINETUS, Ustrina, Gallis Forge, a Martellis seu malleis sic dicta. Charta ann. 1340. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 411 :

Mandamus... quatenus visis prsentibus, excusatione, obstaculo, et dilatione cessantibus, omnes quoscumque, et singulos Martinetos, ac charbonerias factos et factas, ubicumque, vel per quoscumque in proprietatibus nostris... ac domos et dificia ipsorum Martinetorum ubicumque et quorumcumque sint, amoveatis celeriter, et faciatis totaliter amoveri, et destrui funditus, nullo quocumque Martineto... remanente, nec ulterius patiamini, quod aliqua nemora... nostra scindantur, essartentur, vel charbonentur pro Martinetis vel aliis grossis ferrorum operibus faciendis.
Occurrit etiam in Statut. civ. Saluciar. cap. 139.

Proprie Moletrina ferraria, vulgo Martinet ; quod in parochia S. Martini plures exstant, nomen habere docet Diction. Trevolt. Pactum inter Joan. dalph. et Petr. Barral. ann. 1315 :

Item volumus et concedimus quod quilibet prdict universitatis... possint in re sua propria vel alibi facere construere... fabricas, Martinetos vel fusinas libere pro libito voluntatis.
Martinetum in Sent. arbitr. ann. 1500 :

In tantum quod dictum Martinetum dicti Lamberti se reposat et non potest in eodem operari.
Lit. remiss. ann. 1474. in Reg. 204. Chartoph. reg. ch. 88 :

Le suppliant estant... en ung Martinet illec assis dedans une chambre, etc.
Eodem nomine appellatur machina qudam bellica projiciendis lapidibus accommoda, apud Froissart. vol. 1. cap. 121 :

Ceux du chastel dcliquerent quatre Martinets qu'ils avoient faits nouvellement pour remdier contre lesdits chauffaux. Ces quatre Martinets gettoient si grosses pierres et si souvent sur ces chauffaux, qu'ils furent bientost froissez.

MARTINIANA, Chronicon Martini Poloni, idem qui Martinulus dicitur in Indice librorum ad calcem antiquissimi Pontificalis literis Saxonicis exarati, et Martinellus in Necrol. MS. eccl. Paris. 6. Id. Jan. : Instr. ann. 1392. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 166. col. 1 :

Dedit etiam tres libros, duos passionales, et unum qui dicitur Martinellus. Ordinaverunt quod viginti sex franchi auri debiti per conventum fratrum Augustinorum Nemausi, racione unius libri Decreti, et alterius libri vocati Martiniana, qui fuerunt de exequtione dicti domini Gauffridi Palmerii, etc.
MARTINIEGA, Tributi species apud Hispanos, quod forte ad festum S. Martini solvebatur, sic dicta. Acad. Hisp. Diction. :

Martiniega, Cierto genero de tributo o contribucion, llamada assi porque se debia pagar et dia de san Martin.
Joannes Diacon. in actis S. Agricol num. 15 :

Accidit, quendam virum ex ejus curia ad colligendam exactionem regiam, qu vulgariter dicitur Martiniega, in tempore hiemis sub mense Decembri Majorinum certissime advenisse.
MARTINUS, Qui suam acrius quam par est, et obstinatius opinionem tuetur, cujusmodi fuit Martinus Jurisconsultus celebris sub Frederico I. a quo, inquit Baronius ann. 1158. in vulgare proverbium ejus durities apud JC. in hanc usque

diem pertransiit, ut Martinum appellent, qui su ipsius sententi singulari pertinaci studio inhrescat. Fuit is Martinus Grosia, una cum Bulgaro, Legum Professor in Academia Bononiensi, de quo pluribus Otto Morena in Hist. Rer. Laudens. pag. 38. De alio Magistro Martino, vide Matth. Paris ann. 1244. pag. 434. MARTINUS Bullians, vulgo S. Martin d'est. Vide in Festum. MARTIOBARBULI. Sic legendum pro Mattiobarbuli apud Vegetium lib. 1. cap. 17 :

Plumbatarum quoque exercitatio (quos Martiobarbulos vocant) tradenda est junioribus. Nam in Illyrico dudum du legiones fuerunt,... qu, quod his telis scienter utebantur et fortiter, Martiobarbuli vocantur.

Ex quibus recte colligit Carolus de Aquino in Lex. milit. Martiobarbulos non solum armorum genus fuisse, sed etiam appellationem militum, quibus ab eo armorum genere idem erat inditum nomen. Erant autem Martiobarbuli idem quod plumbat : unde idem Carolus suspicatur reponendum esse Mattibalum quod est missile, plane consimile fustibalo ; ut sit fustis, seu clava jaculatoria, appensa habens lora coriacea cum insutis globis plumbeis. Plura vide in laudato Lexico ad hanc vocem. Adde Stewechium ad Vegetii locum allatum, et Turneb. Advers. lib. 24. cap. 12. MARTIOLINUS, Martiollus, Italis idem quod nostris Marceschia, Bled Marsois. Vide Tremisium. MARTIOLUS. Vide Martus. MARTIRA, Martirinus. Vide Martures. MARTIRILOGIUM. Martyrologium :

Martirilogium et vita canonicorum.

(Thes. Eccl. Clarom. mus. arch. dp. p. 41. ann. 980.) MARTIRIUM (Ponere ad.) Vide Martyrium. Fr. MARTIRIZIARE. Vide Martyrizare. MARTIS-AQUA. Vide infra Mortua-Aqua. MARTISIA. Glossar. Saxon. lfrici : Martisia, vel Baptitura : gebeaten flsc. Somnero gebeaten, est percussus, csus, tusus, flsc, caro. Isid. lib. 20. cap. 2:

Martisia in mortario ex pisce fiunt, unde nominata.

Glossar. Lat. Ital. MS. : Martisium, el cibo posto in mortario. 1. MARTIUS. Martium suum habere dicebatur, cui agrum colere mense Martio, vel serere, licebat. Id autem concedebatur urbium incolis, quibus cteroquin, et aliis anni temporibus in urbe stare necesse erat : qu obligatio resseandisia et stagium dicebatur. Charta Communi Incrensis ann. 1158 :

Concessum est, ut omnes homines de Communia suum habeant Martium

apud villam a Purificatione S. Mari Candel. usque ad medium Aprilem, et a festivitate S. Joannis Baptist suum similem habeat Augustum usque ad festivitatem omnium Sanctorum : et si in Communia redire voluerint, ipsi et sua salva erunt.
Charta Communi Royensis ann. 1190 :

Burgensis potest sine forisfacto manere extra villam a Purificatione B. Mari usque ad exitum Aprilis pro suo Martio, et a festo S. Joannis B. usque ad festum S. Martini pro suo Augusto.

Adde Communiam S. Quintini. 2. MARTIUS, Prstatio, seu census qui exigi solet in annona vel denariis mense Martio, de quo passim in Tabulario Vosiensi, ac prsertim fol. 56 :

Debet sex denarios in Martio. Mansus Benedicti monachi sex sextarios segl. iii. denarios vinad et quatuor Martii. Mansus Arlal. xii. denarios de recept. ad S. Martin. vinada sex, quatuor Martii.
3. MARTIUS, pro Medardus, a Gallico Mard, quod abbreviando dixerunt pro Medard. Charta ann. 1357. in Reg. 89. Chartoph. reg. ch. 97 :

Domus domini abbatis et religiosorum sancti Martii Suessionensis.

MARTORES, Idem quod Martures. Petrus Damiani lib. 2. Epist. 1 :

Non in flammantibus Martorum submentalibus rosis, etc.

Epist. 2 :

Ovium itaque, simul et agnorum despiciuntur exuvi... Martores exquiruntur et vulpes.

Martr, Eadem notione. Charta ann. 1406. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britann. pag. 827 :

Legat nobili viro Bertranno de Dinanno... unam suam hoppelandam rubeam Martris foderatam.
Testam. ann. 1433. in Tabul. Eccles. Massil. :

Item nepoti nostro Henrico tunicam nostram rastacii coloris foderatam de Martres.
MARTORETUM. Vide mox Martreium. MARTREIUM, Gall. Martroi, Forum publicum, ubi rei torquentur et morte multantur seu martyrizantur ; unde nomen. Charta ann. 1317. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 116 :

Domus sita in Martreio S. Johannis in Gravia.

Obituar. MS. hospit. S. Jacobi Meledun. 3. Non. Mart. :

Obiit Agnes filia Petri de Aubigniaco, qu dedit nobis duos solidos Paris. annui redditus sitos... supra domum Petri de Albigniaco, qu domus sita est in Martreio.

Ita quoque legendum puto, pro Marejum. Vide in hac voce. Martray, in Stat. ann. 1439. ex lib. 1. Ordinat. artif. Paris. fol. 20. r. :

Et ce que chascun soit acerten dudiz pris du pain, se fera cry publique s halles, en Greve et au Martray en la Juifrie. In Martoreto datur benedictio : post, sermo.

De quo intelligendum videtur Ordinar. eccl. Paris. MS. in festo Corporis Christi : MARTRICES, Martes, Gallis, Martes. Silvest. Giraldus in Topogr. Hibern. dist. 1. cap. 19 :

Martricum copia abundant hic silvestria, quarum venatio in igne noctes diebus continuat, etc.
MARTRINUS. Vide Martures. MARTROR, Festum Omnium Sanctorum, Occitanis Martrou. Charta Raim. Trencav. ann. 1167. inter Probat. tom. 3. Hist. Occit. col. 117 :

Donec nos vel posteri nostri undecim mille solidos antedictos vobis et cui volueritis ad Martror reddamus.
Stat. ann. 1411. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 609. col. 2. art. 9 :

De Martro jusqu' Careme-prenant, douze tours ; et de Careme-prenant jusques la Toussaint apres venant huit tours.
Vide Marteror. MARTULA. Chronicon Magnum Belgicum ann. 1042 :

Saxeo sedili pro lecto, Martula utens pro lectisternio.

Sed legendum, mattula. Vide Matta. MARTULUS. Vide Martus. MARTURES, Martes, et Pannonic catt, Martiali lib. 10. ep. 37. ubi alii legunt Mele. fer exigu ex genere mustelarum, quarum pelles habentur in pretio. Helmodus lib. 1. cap. 1. et ex eo Adam Bremensis cap. 227 :

Ad Marturinam vestem anhelamus, quasi ad summam beatitudinem.

Idem Bremensis cap. 229 :

Omnia enim instrumenta van glori, hoc est, aurum, argentum, sonipedes regios, pelles Castorum et Marturum, qu nos admiratione sui dementes faciunt, illi pro nihilo ducunt. Roccus Martrinus et Lutrinus,

in Capitulari triplici Caroli M. ann. 808. cap. 5 : Coopertorium Martrinum, in Testamento Arnoldi Episc. Tolosani Testam. Guisl Comit. Ceritan. ann. 1020. in Append. Marc Hispan. col. 1020 :

Meas pellicias, unam Martrinam, et aliam armellinam, vendite, etc.

Marterin pelles, in Synodo Londinensi ann. 1138. cap. 15. Hugo Metellus Epist. 11 :

Mutavi mentem, mutavi vestem, et pro pellicula peregrini muris redolente, involutus sum ovina pelle : pro pelle Mardarina, vestitus sum

pelle caprina.

Ita Mardirin pelles, in Charta Brzetislai Bohemi Ducis apud Bohuslaum Balbinum in Histor. Bohemi pag. 191. adde pag. 299. MS. :

Et mist desor son chief un chapel Marterin.

Marturinarum Prstatio, apud Hungaros, in regno Sclavoni. Decreta Alberti Regis Hungari pag. 62. Vide Bansolmora. Martures Albi, in Normannia Septentrionali, apud Adamum Bremensem cap. 239. Martira, apud Eadmerum lib. 2. Vit S. Anselmi n. 65 :

Et ecce in via, qua gradiebatur, bestiola, quam Martiram vocant, perdicem in ore ferebat. Pelles Martherinas et iii. uncias auri pro mercede tribuens. Dedit... altera vice quasdam pelles Martirinas.

Martherin Pelles, in Vita S. Meinwerci Episc. tom. 1. Junii pag. 523. : Martirin, in Epist. anonymi Monachi tom. 4. Annal. Bened. pag. 574 : Martrin. Charta Philippi Reg. Fr. ann. 1207. apud Duchesnium Hist. Norman. pag. 1063 :

Si mercatores navis jurare poterunt quod Matrinas non invenerunt emendas ad portum in quo chargiaverunt.
Alia pro Communia Baln. ann. 1208 :

Duodena pellium Martrinarum vel vulpinarum 5. denar.

MARTURIARE, Idem quod Martyrizare. Radulphus de Gestis Friderici I. Imper. apud Murator. tom. 6. col. 1183 :

Tota ergo nocte onagris suis laboraverunt, et lapidaverunt et occiderunt ex illis qui erant in turri septem... Et isti Marturiati sunt ea morte, qua aliquos periisse nusquam legimus.
Nostris Martirer, eodem sensu. Chron. S. Dion. tom. 8. Collect. Histor. Franc. pag. 344 :

Ils sachierent les espes, et Martirerent l'innocent, etc.

Lit. remiss. ann. 1372. in Reg. 103. Chartoph. reg. ch. 94 :

Les annemis firent mener hors dudit fort (de Breteuil) ledit Denis,... le firent illeuc Martirer et couper la teste.
Consuet. Aurel. apud Thaumasser. ad calcem Assis. Hierosol. pag. 469 :

Cil juige qui Martyre aucun tort, li martyres de cellui, qui est livr Martyre, est tost passez, etc. Ex incude mala Martis quassatur ut aula.
Martulus, in Vita S. Genulfi lib. 2. cap. 5.

1. MARTUS, Malleus, Gallis, Marteau. Conradus de Fabaria de Casib. S. Galli cap. 14 :

Martiolus, apud Joannem Sarisber. lib. 4. Policr. cap. 5 :

Martiolum de sinu proferens, vitrum correxit aptissime.

Martellus, Papi, Mediocris malleus. Gloss S. Benedicti : Martellus, . Sic potissimum appellatus Carolus Major domus Regni Franci, Pipini Regis pater, Caroli M. Imperatoris vus, ob eximiam in bellis et prliis fortitudinem. Philippus Mouskes MS. :

Angis, Pepin, Pepin, Carlon, Celui qui Martiaus ot non.

Vita S. Rigoberti Archiep. Remensis n. 10. de Carolo :

Et quia ab ineunte tate fuerit vir bellicosus, et robore fortissimus, postmodum Martellus est cognominatus.
Liber de Diversis Casibus Dervensis Monasterii, de eodem Carolo :

Qui ob nimiam et Christianis temporibus antea invisam inquietudinem Martellus vocitatus est.

A malleo scilicet seu tudite quo fabri utuntur, quod ut ii tudite ferrum, ita hostes in prliis ense ille contunderet ac prosterneret. Adrevaldus lib. 1. de Miracul. S. Benedicti cap. 14. et Hariulfus lib. 2. cap. 1 :

Quamobrem cum adversantibus nullatenus cedere sciret, nullique parcere, diu a posteris Tudites, ab actu rerum scilicet, agnomen indeptus est. Tudites enim mallei dicuntur fabrorum, quorum ictibus cuncta atteritur durities.
Hugo Flaviniacensis in Chronico :

Qui ideo Tutides appellatus est, quod est malleus fabri : quia sicut malleo universa tunduntur ferramenta, ita ipse contrivit omnia regna sibi vicina.
Eadem habet Chronicon S. Benigni pag. 394. similia etiam Chronicon Malleacense pag. 194 :

Karolus filius ejus senior vocatus est Martellus. Tudites enim mallei dicuntur fabrorum, quorum ictibus cuncta atteritur durities.
Vita S. Genulfi lib. 2. cap. 5 :

Qui Tudis, id est, Martulus agnominatus est, ob plurimam scilicet bellorum virtutem.
Sigebertus Gemblacensis in Vita S. Sigeberti Regis Austrasi :

Carolum, qui Tudetes, id est, Martellus est agnominatus.

Egidius Parisiensis MS. lib. 1. Karolini, de Carolo Martello :

Et quia contusor tantus, contusus et ipse Deinde fuit, qui cum Christi contunderet hostes, Ecclesiam tutudit, nunc carcere tunditur idem Pnali merito, a tundi seu tundere verbo,

Nota magis laico sermone vocabula sumpsit. Dictus Tudites vulgari Malleus ore, Ille sui simul et contusi malleus orbis, etc.

Caroli porro memoria Sarracenis, quos ille non semel fuderat ac contuderat, adeo formidanda fuit, ut Carolum ex filio nepotem non alio cognomine quam Martelli donarent, ut auctor est Monachus S. Galli lib. 2. de Rebus Caroli M. cap. 22. Tudes autem vel Tudites appellatus Carolus, quod contundi hostes a victoribus victi et superati dicerentur, quod proprium est mallei seu tuditis. Albinovanus de Druso :

Ille genus Suevos acre, indomitosque Sicambros Contudit, inque fugam barbara terga dedit. Allophylosque frequentibus prliis contudit.

Et Severus Sulpitius lib. 1. Hist. Sacr, ut antiquiores prteream : Id sane de Carolo firmat Willelmus Malmesburiensis lib. 1. de Gestis Regum Anglor. cap. 3 :

Carolus Tudites, quem illi Martellum vocant, quod tyrannos per totam Franciam emergentes contuderit, Saracenos Gallias infestantes egregie depulerit.

Atque inde viri fortes, et qui crebris prliis hostes atterebant, mallei spe appellati. Ita Nabuchodonosor, Hieremi cap. 50. Malleus univers terr dicitur, quomodo etiam Belphetum Turcicum Sultanum Willel. Tyr. lib. 1. cap. 9. vocat Saladinum, Malleum Christiani nominis, Willelmus Neubrigensis lib. 3. cap. 10. lib. 4. cap. 28. et lib. 5. cap. 14. denique Alexandrum Magn. totius Malleum orbis, Jacobus de Vitriaco lib. 3. pag. 1132. et Nicolaus de Braia in Carolo VIII. pag. 292. Philippus Galterus lib. 7. Alexandreid. pag. 59. Sed et Carolus ipse in Epitaphio, quod in de Sandionysiana olim extitit, mundi Malleus appellatur :

Iste Brabantinus Dux primus in orbe triumphat, Malleus in mundo, etc.

Sic denique Arthurum Britannicum Regem Mab-uter appellatum scribit Nennius, ob ferocem in pueritia animum, Arthurum vero, voce Britannica, qu malleum, quo leonum ora conteruntur, significat, in futur fortitudinis prsagium. Ex hac igitur loquendi formula Martelli nomen inditum ensi, quo hostes conteruntur : quod sane indicat Froissartes 4. vol. cap. 53. ubi ait, Clissono Comitis stabuli dignitatem abrogatam supremo Senatus judicio : tum enim,

lui fut mand qu'il renvoia le martel, c'est entendre l'office de Connestable de France

. Nec scio, an eadem notione hanc vocem usurparit, quod sane vero simile videtur, auctor Chronici MS. Bertrandi du Guesclin :

Olivier de Clion par la bataille va, Et tenoit un Martel qu' ses deus mains porta, Tout ainsi qu'un boucher abatist et versa, etc.
Infra :

Bertrand de Glajeguin fu ou champ plenier, Ou il assaut Anglois un Martel d'acier, Tout ainsy les abat comme fait le bouchier.

Incertum etiam, an Guillelmus de Nangiaco in Philippo III. ann. 1279. per malleum ensem intellexerit, cum ait, in quodam hastiludio Comitem

Clarimontis juvenem et novum Militem armorum pondere prgravatum, et Malleorum ictibus super caput pluries et fortiter percussum, vexatione cerebri intonitum, decidisse in amentiam perpetuam
. Certe a crebris malleorum, seu ensium ictibus, Marteleis dictus ipse conflictus : quod scilicet ensibus hostium capita quodammodo contunderentur. Guillelmus Guiart ann. 1202 :

Mult fu fier le Marteleis, La noise, et le cliqueteis.

Et anno 1205 :

Et puis fier Marteleis Trebuchi le pont leveis.

Ut ut sit, constat, Goffridum Comitem Andegavens. Henrici II. Regis Angli parentem eadem qua Carolus de causa, Martellum perinde appellatum. Historia Andegavensium Consulum, de Comite Goffrido :

Merito Martellus nominatus est, quasi suos conterens hostes.

Albericus ann. 1040 :

Andegavensis Comes Gaufridus Martellus, hoc cognomen sibi usurpaverat, quia videbatur omnes sibi obsistentes felicitate quadam contundere : nam dominum suum Comitem Pictaviensem aperto Marte cepit, etc.
Baldricus Burguliensis :

Hic Martelle jaces, Martelli nobilis hres, Res a Marte quibus digna dedit titulum.
Et infra :

Martia Martellum te fecit causa vocari.

Eodem etiam cognomine donatum Carolum I. Regem Hungari notum est, ut et Carolum IV. Imp. apud Joannem Abbat. Laudun. in Speculo Historiali MS. ann. 1388. lib. 11. cap. 2. lib. 12. cap. 35. Martelus, Malleus, Gall. Marteau. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. in Bibl. reg.

8406. fol. 180. v. :

De sex denariis merceriorum operantium in lima et Martelo, pro ix . x. lib. per annum.
xx

Ad Martellum campanam pulsare, Quod iteratis pulsationibus sit, Gall. Sonner le tocsin. Charta ann. 1328. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Quando audiet pulsare campanam ad Martellum.

Anonymi opusculum apud Murator. tom. 8. col. 109 :

Quadam die mattana cepit ipsum, quod volebat facere pulsari campanam ad Martellum, causa videndi qualiter cives Vicenti currerent ad plateam.
Regimina Padu ad ann. 1325. ibid. pag. 438 :

Campana magna Communis sonavit ad Martellum, et confalones fratalearum cum suis frataleis... iverunt ad plateam propter rixam et prlium.
Adde Chron. Domin. de Gravina apud eumdem tom. 12. col. 698. Itali, eodem sensu, dicunt Sonare a martello. Annal. Victor. MSS. ad ann. 1378 :

Campanam capitolii ad Martellum seu ad modum quo pulsari seu percuti solent, cum adunatur populus ad rumorem seu hostium invasionem, indesinenter uno impetu ac eodem contextu pulsaverunt.
2. MARTUS, pro Martius, Opera, qu mense Martio debetur. Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 207. r. :

Item sunt ibi tresdecim homines qui debent colligere poma et triblare. Item quidam alius debet facere Martum.

Vide Martius 2. MARTYR, Qui mortem pro Christo et fide Christiana oppetiit. Ita Ecclesia hodie hoc nomen usurpat. Isidorus lib. 7. cap. 11 :

Martyres seu testes ideo vocati sunt, quia propter testimonium Christi passiones sustinuerunt, et usque ad mortem pro veritate certaverunt.
S. August. lib. 22. contra Faustum cap. 76 :

Per quorum confessiones, passiones et mortes hoc Deo placuit attestari, Martyres appellantur, qui Latine testes interpretantur.
Ammianus lib. 22 :

des illis exstruerentur ut reliquis, qui deviare a Religione compulsi, pertulere cruciabiles pnas, ad usque gloriosam mortem intemerata fide progressi, et nunc Martyres appellantur.
Idem lib. 27 :

Hos enim, quos interfici tanquam noxios jubes, ut Martyres, id est,

divinitati acceptos, colit Religio Romana.

Ubi legendum censuerim adscriptos. At primitus, et sub ipsius Ecclesi incunabulis non eadem videtur fuisse ratio. Constat enim S. Cyprianum superstitibus Martyrum appellationem tribuisse, uti Epist. 9. qu inscribitur Martyribus et Confessoribus Jesu Christi. Et Epist. 12 :

De hoc, et ad Clerum, et ad Martyras, et Confessores literas feci.

Epist. 15 :

Literas feci, quibus Martyres et Confessores consilio meo, quantum possem, ad Dominica prcepta revocarem.

Sic et Epist. 20. 23. 52. et 69. In Concilio Carthaginensi quidam Confessorum, quidam Martyrum titulis donantur. Sed et aliis locis Martyres a Confessoribus distinguit Cyprianus, videturque innuere Martyres vocari, qui usque ad effusionem sanguinis pro Christo passi erant, licet superstites, nec consummato martyrio, cum Confessores dicerentur, qui sola voce constanter Christum confessi essent, de quibus agit Epist. 30. Idem Luciano scribens Epist. 22 :

Nunc carissime, jam inter Martyres deputande.

Epist. 25 : Epist. 30 :

Contigit hic per tormenta consummari martyria. Illud prterea vellemus addiscere, si Martyres non propter aliud Martyres fiunt, nisi ut non sacrificantes teneant Ecclesi usque ad effusionem sanguinis sui pacem.

Fatendum tamen interdum utrumque nomen confundere, verbi gratia, dum Aurelium, Celerinum, et Numidicum, quamvis tormenta passos, Confessores vocat. Martyrum appellatione donat etiam interdum Ecclesia viros sanctitate illustres, qui non pro confessione nominis Christi, sel alia quavis ratione mortem perpessi sunt, verbi gratia a latronibus, aut viris impiis csi. Ejusmodi sunt S. Gervas. Cenomanensis Diac. in ejus Vita MS. cujus festum agitur pridie Non. Julii, S. Landoaldus in ejus Vita n. 6. S. Patern. Senonens. Monach. in ejus Vita num. 14. 15. S. Lietphard. apud Molanum, S. Germ. Abb. in ejus Vita n. 13. S. Leopard. in ejus Vita MS. Non. Octob. S. Germanus Scotus in ejus Vita Ambiani edita, S. Prtextus Episc. Rotomag. in ejus Vita, S. Paternus, S. Eoharnus apud Bolland. Benedictus PP. V. apud Baron. ann. 965. n. 2. S. Thomas Archiep. Cantuar. et alii passim. Vide Gervasium Dorobern. pag. 1296. Eadmerum in lib. 1. Vit S. Anselmi Cant. Arch. cap. 26. 27. 28. apud Sur. 21. April. Mabillonium tom. 6. Vit SS. Ord. S. Benedicti pag. 580. et Baron. ann. 400. num. 4. MARTYRA, Qu pro Christo sanguinem fudit. Missale Gothicum apud Mabill. de Liturg. Gallic. pag. 215 :

Evidenter ostendens, quod non solum perpetu virginitatis Martyra esset (B. Agnes) et Virgo mansura, etc.
Ibid. pag. 216 :

Sanct Martyr tu Cecili, Domine, etc.

MARTYRALIS Passio, Martyrium, in Act. S. Adulphi tom. 7. Sept. pag. 510. col. 2. Vide Martyrialis. MARTYRARIUS, Idem qui Mansionarius, Custos Ecclesi, qui sacras in Ecclesia reliquias custodit, servat. Formula 48. ex Andegavensibus :

Ideo convenit nobis unanimiter consentientes, et per voluntatem Martyrario nomen illo Presbytero, ut ipso infantulo ad homine, nomen illo, venumdare deberemus, etc.
Gregorius Turon. lib. 2. de Mirac. cap. 46 :

Post obitum Proserii Martyrarii.

Lib. 4. Hist. cap. 11 :

Unde factum est, ut conjuncti Clerici Leubaste Martyrario et Abbate,.... Arvernum properarent.
Testamentum S. Aredii :

Turres, calices, pallas et coopertoria prdictis Martyrariis ad custodiendum tradidimus.

Concilium Aurelianense II. can. 13 :

Abbates, Martyrarii, Reclusi, vel Presbyteri, apostolia dare non prsumant.

Idem qui Custos Martyrum, Anastasio in S. Silvestro PP.

Hic constituit, ut si quis desideraret in Ecclesia militare, aut proficere, ut esset prius Ostiarius, deinde Lector, et postea Exorcista per tempora, qu Episcopus constituerit, deinde Acolythus annis 5. Subdiaconus annis 5. Custos Martyrum annis 5. Diaconus annis 5. Presbyter annis 3.... et sic ad ordinem Episcopatus ascendere
. Vita S. Zozimi Episcopi Syracusani n. 6 :

S. Zozimus cum tate, tum virtutibus inter Sanctos proficiens, custos pretiosi loculi S. Virginis Luci constituitur a sancto Fausto Abbate ipsius Monasterii.
Et num. 9. idem S. Zozimus

ad Ecclesi loculique S. Virginis Luci custodiam relictus

, moxque Ostiarius et templi custos, dicitur. Vide Synodum Rom. sub eod. Silvestro cap. 11. et qu annotavimus in voce Capellanus. MARTYRIA, In mortario ex pisce fiunt, unde et dicuntur sciola parva. Papias MS. in Edito ex pice. Leg. Martisia. Vide in hac voce.

MARTYRIALIS, Ad martyrium spectans. Ambr. Moralis Chronol. eorum qu in Operibus S. Eulogii continentur, tom. 3. Conc. Hispan. pag. 145 :

Caussam cur in carcerem fuerit missus, ipse in documento Martyriali et in epistolis reddit.

MARTYRIANI, Hretici, de quibus Epiphanius hresi 80. et alii. MARTYRISATIO, Martyrium. Miracula S. Eadmundi Angl. Reg. apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 823 :

In villula Suthune dicta, de prope loco Martyrisationis pro instanti fervore rabid persecutionis... requievit. Martyrium, locus Martyrum, Grca derivatione, eo quod in memoriam Martyris sit contructum, vel quod sepulcra sanctorum ibi sint Martyrum.
Walafridus Strabo lib. de Reb. Eccl. cap. 6 :

1. MARTYRIUM, des sacra, Deo sub Martyrum invocatione dicata. Isidorus lib. 15. cap. 9 :

Martyria vocabantur Ecclesi, qu in honore aliquorum Martyrum fiebant : quorum sepulcris et Ecclesiis honor congruus exhibendus in Canonibus decernitur.
Lex 7. Cod. Theod. de Sepulcris violat. (9, 17.) :

Habeant in potestate si quolibet in loco Sanctorum est aliquis conditus, pro ejus veneratione, quod Martyrium vocandum sit, addant, quod voluerint fabricarum. Sedes Apostolorum vel Martyrum,
in leg. 6. eodem tit. Hieronym. in Chron. : Rursum :

Cujus industria in Hierosol. Martyrium extructum est. Constantinopoli Apostolorum Martyrium dedicatur.
Testamentum S. Remigii Remensis Episc. :

Martyriis, Diaconiis, Xenodochiis, etc.

Anastasius in S. Leone :

Factum est Concilium sanctum Episcoporum in Calcedona in Martyrio sanct Eufemi.

Adamnanus lib. 1. de Locis SS. cap. 8 :

Inter illam quoque Golgothanam basilicam et Martyrium, qudam inest exedra, etc.
Theodulphus lib. 2. Carm. 9. de S. Quintino :

Cujus Martyrium devota mente frequentat Plebs, etc.

Sic Grci passim usurpant, Socrates lib. 4. cap. 18. Theodoritus lib. 3. cap. 2. Sozomen. lib. 2. cap. 26. Concil. Laodic. cap. 8. Chrisostomus, et

alii. Memoria Martyrum Juliano Toletano lib. 1. Progn. cap. 20. et 21. Basilic Martyrum dicuntur in Capitulis Caroli M. lib. 7. cap. 2. Quo spectant ista S. Hieronymi in Apologia ad Pammach. cap. 6 :

Quare ad Martyres ire non audent, quare non ingrediuntur Ecclesias ?

Martyria, proprie etiam ipsa Martyrum sepulcra, memori, confessiones, quibus superdificantur altaria. Liber Pontificalis Damasi in Felice I : S. Augustinus lib. 22. de Civit. Dei cap. 10 :

Hic constituit supra sepulcra aut memorias Martyrum Missas celebrari. Nos autem Martyribus nostris non templa sicut diis, sed memorias sicut hominibus mortuis, quorum apud Deum vivunt spiritus, fabricamus : nec ibi erigimus altaria, in quibus sacrificemus Martyribus, sed uni Deo et Martyrum et nostro sacrificium immolamus, etc. Sub altari majori .... ubi sanctorum Martyrum corpora requiescunt, qui Martyrium sive Confessio appellatur.
Scribit vero Theophanes lege sanxisse Constant. M. idolorum templa . Martyrum Concilia, etiam dicuntur ejusmodi des, Martyribus dicat, in Martyrol. 23. Jan. Liber Pontificalis, de Damaso :

Eadem habet Serm. 101. de Divers. et lib. 20. contra Faustum Manich. cap. 21. Ceremonialis Episc. lib. 1. cap. 12 :

Qui Martyrum concilia atque sepulcra versibus declaravit.

S. Hieron. in Epitaph. Nepotiani :

Martyrum conciliabula diversis floribus, et arborum comis, vitiumque pampinis obumbravit.

De Memoriis Martyrum floribus obumbratis agit S. August. lib. 22. de Civit. Dei cap. 8. ubi etiam Martyrium vocat, templi partem, in qua exstat ipsum Martyris sepulchrum. Habetur perinde, , in Concil. Gangrensi can. 20. Haud scio an non pro Die Sanctorum memori sacra intelligendum sit, prsertim ob mensis Junii adnotationem, in Charta Otton. imper. ann. 947. ex Cod. reg. 10197. 2. 2. fol. 4. r :

Actum in opido Franconefort mense Junio in Martyrio Apostolorum Petri et Pauli.

Martyria, Martyrum ossa, reliqui. Mirac. S. Florent. tom. 7. Sept. pag. 426. col. 2 :

Factum est, ut hi, qui ferebant tam prclarissima Martyria, etc.

2. MARTYRIUM (Ponere ad), Extorquere crimen tormentis ab aliquo. Ital. Porre alla tortura, Gall. Appliquer la question un accus. Stat. Bonon. ann. 125067. tom. I. pag. 289 :

Item si potestas per probationes ipsos malefactores invenire non poterit, et presumptiones aliquas contra ipsos habebit, vel habere poterit, habeat potestatem ponendi ipsos ad Martirium, et si pro martirio aliquid invenerit teneatur potestas infra viij. dies facere emendare ipsos boves.
Fr. MARTYRIZARE, Martyrem facere, cruciare. Rogerus Hovedenus in Willelmo I :

Dani suum dominum Canutum Regem Martyrizaverunt.

Martirier, in Contin. Guill. Tyrii apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 601 :

Quant le roi d'Angleterre ot fait Martirier S. Thomas de Cantorbire, etc.

Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Martray, martirizatus. Id est, Tormentum, cruciatus. Martyrizare, neutro sensu, Mortem Christi causa perpeti. Acta SS. tom. 2. Martii pag. 377. de S. Longino milite :

Ad extremum vero Martyrizavit in Cappadocia sub Octavio Prside.

Acta S. Theodor, tom. 1. Aprilis pag. 5 :

Qu sub Aureliano Imperatore Martyrizavit.

Martyrizare, Angere, torquere, interficere. Miracula S. Walarici tom. 1. Aprilis pag. 26 :

Cur me tandiu Martyrizas, qui Christi dona evangelizas ?

Vita S. Willibaldi sc. 3. Bened. part. 2. pag. 378 :

Cito illos punientes Martyrizarent.

Hist. Cortusior. lib. 2. apud Murator. tom. 12. col. 794 :

Et omnes su comitiv (Regis Conradini) postquam capti fuerunt, svissime Martyrizavit.

MS. :

Et Normanz o les haches les tuent et Martirent.

Lit. remiss. ann. 1357. in Reg. 89. Chartoph. reg. ch. 188 :

Dicta Ysabellis in scala posita, et ibidem taliter Martirizata et combusta cum uno tortissio ardenti, et exinde de dicta terra bannita.
Martiriziare, Morte ob Christum afficere. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Sequitur festum S. Saturnini martyris qui fuit primus Episcopus Tholozanus, et ibi pro fide Martiriziatus, cujus corpus jacet in prdicta civitate Tholozana.
MARTYRIZATOR, Qui cruciatibus afficit. Hariulphus in Chron. ubi de Gervino Centulensi Abb. : MARTYROLOGIUM, Fasti Sanctorum. Gregorius M. lib. 7. Ind. 1. Epist. 29 :

Proprii corporis Martyrizator, regula virtutum, et corpore virgineo, etc. Nos autem pne omnium Martyrum distinctis per dies singulos passionibus

collecta in uno codice nomina habemus, atque quotidianis diebus in eorum veneratione Missarum solennia agimus, non tamen in eodem volumine quis qualiter sit passus, indicatur, sed tantummodo nomen, et dies passionis ponitur.

Vide, qu notavit Baronius in Prfat. ad Martyrolog. Roman. Sequioribus sculis, maxime apud Monachos, Martyrologium laxius sumptum pro Necrologio, seu Obituario et Regula, quod fere semper in eodem volumine Martyrologium, Obituarium, et Regula Ordinis descripta legerentur. Capit. Aquisgran. ann. 817. num. 69 :

Utad Capitulum primitus Martyrologium legatur, et dicatur versus, deinde Regula, aut homelia qulibet legatur. Nomen ejus et uxoris ejus fratrum nostrorum Martyrologio inscribi consensimus.

Unde Martyrologio inscribi dicitur, cujus obitus dies ibi annotatur, ut scilicet ex ea congregatione seu fraternitate, cui quis adscriptus est. Ingulphus pag. 907 :

Statuta Guigonis Prioris Cartusi de Quadripertito exercitio Cell cap. 41 :

Nomen vero cujusquam in suo non scribent Martyrologio, nec cujusquam anniversarium ex more facient.
Adde Hist. Abbati Condomensis pag. 473. Tabular. S. Eparchii Inculismensis fol. 43. 44 :

Quatenus ipsi fratres memoriale meum post mortem meam in Martyrologio suo subscribant, et dominum omnipotentem pro peccatis meis et parentum meorum devotius exorent.

Neque dies duntaxat obitus annotabantur, sed etiam Ecclesiis quvis impensa beneficia, aut fact donationes. Ditmar. lib. ult. pag. 109 :

Sanctorum reliquias et munda earum receptacula, cum aliis utilitatibus plurimis tam in prdiis quam in mancipiis ego acquisivi, et ne te forsitan laterent, Martyrologio inscripsi meo.
Vide Fraternitas, Fratres conscripti, Monachi ad succurrendum, Regula. Martilegium, Obituarium, necrologium. Charta ann. 1438. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 626 :

Ordinavimus quod cum contigerit eundem Edmundum ab hac luce migrare, ut nomina omnium supradictorum cum obitu eorum in nostro Martilegio inserantur, et singulis annis futuris perlegantur in die anniversariorum suorum prsenti Conventu in domo nostra capitulari.

Ovidii fastos Martyrologii nomine appellat Auctor libri de Mirab. Rom in Diar. Ital. Montisfalc. pag. 293. MARTYROR, ut supra Martror, in Charta ann. 1114. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 389.

MARUS, Scotis, Idem qui vulgo submonitor : unde Serjandus dicitur non semel in Regiam Majestatem lib. 1. cap. 6. 7. lib. 4. cap. 8. 3. in Statutis Alexandri II. Regis cap. 15. 4. in Statutis Davidis II. cap. 51. et in Statutis Roberti II. cap. 2. MARUSIA, La cima delli cipressi, in Glossar. Lat. Ital. MS. MARZARIA, Minut merces, ut videtur, nostris Mercerie, Ital. Merzaria et Merceria. Statuta Vercell. lib. 3. pag. 104. v :

Liceat tamen cuilibet ducere vel duci facere, mittere vel mitti facere bestias,..... cathenas, patinos, Marzarias, ferramenta, speciarias, etc.

Vide Merzaria. Marzarius, Harum mercium propola, Ital. Merciaio. Statuta Astens. Collat. 7. cap. 12. f. 24. v :

Ordinatum est quod nullus faber, Marzarius, campsor, mercator, vel quivis alius de Ast. audeat laborare seu laborari facere aliquod opus novum de auro vel argento, nisi opus illud sit de bono auro vel argento.
Ibid. Collat. 17. cap. 61. pag. 61 :

Item Marzarii et daurerii pro quolibet malo pondere, seu mala mensura per eos facto vel facta in rebus et mercibus quas vendent vel ement, solvant, etc. De Marzaticis vero, videlicet milicamilio et panico, vicia et omnibus leguminibus, teneatur domino justam reddere rationem.

MARZATICUM, Martium, trimestre frumentum, Ital. Marzuolo, a Marzo, Martius. Stat. Placent. lib. 3. fol. 32. r :

Vide Martiaticum. MARZOCHUS, vox Italica ejusdem originis, Martius, animosus. Barel. serm. in Domin. 1. Quadrag. :

Quod unus sit... facundus, alter Marzochus, hoc totum esse dicunt a constellationibus.

MAS, Malis, pro Mas, maris, nisi mendum fuerit. Charta ann. 1348. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Quod possint dictos homines suos.... facere condemnari pecuniariter de adulteriis voluntariis, seu sine violentia perpetratis tam in Malem quam in fminam cujuscumque sexus.
MASA, Masada. Vide Massa 5. MASACRIUM. Vide Mazacrium. MASAGARA, Lucanica, botulus. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Mazagara, saucice. MASAGIUM. Vide Massa 5. MASAMUTINUS. Vide Masmodina.

MASANA. Vide supra Maana. MASARA, Saracenis Siculis, dictum Molendinum ad molendas cannas mellis, in Charta Guillel. Reg. Sicili ann. 1176. apud Rocchum Pirrum in Archiep. Montis Reg. et in Bullario Casin. tom. 2. pag. 191. ubi edit. Massara, quod in Sicilia ex Grco, ut monet Macer in Hierolex. Trapeto vocatur. MASARATICA. Vide Massaratica. Fr. MASARII, Qui prsunt victui vel scribanis, in Navibus, apud Sanutum lib. 2. parte 4. cap. 21. MASARIUS, Alicujus operis conductor. Statuta Astens. Collat. 20. cap. 35. pag. 69 :

Si quis aptaverit seu fuerit Masarius ad aptandum putheum possit taleam facere et factam Potestas exigere vel exigi facere per se et suam familiam teneatur ad voluntatem Masarii.
Vide alia notione in Massarius et Massa 5. MASARUM, Mansus. Vide Massariticum. MASATA. Vide Massa 5. MASBUTINA, ut Masmodina. Vide in hac voce. MASCA, Mascha. Ugutio :

Masca, stria.

Lex Longob. lib. 1. tit. 11. 9. Roth. 379. :

Nullus prsumat aldiam alienam, aut ancillam, quasi strigam, qu dicitur Masca, occidere.
Lib. 2. tit. 11. 3. et Edictum Rotharis tit. 77. 197. :

Si quis eam strigam, quod est Masca, clamaverit, etc.

Gervasius Tilleberiensis MS. de Otiis Imper. decisione 3. cap. 88 :

Lamias, quas vulgo Mascas, aut in Gallica lingua strias, Physici dicunt nocturnas esse imagines, qu ex grossitie humorem animas dormientium perturbant, et pondus faciunt.

Arverni etiamnum Masques, scorta vocant. In Glossario Saxonico Cottoniano Egesgrimma, exponitur masca : vox composita ex Egesa, horror, terror, et grimma, fda oris species, siquidem vox Grimace apud nostros hac notione inde orta sit, quod prorsus reor. Vide Grimm. Mythol. Germ. pag. 586. Talamasca, pag. 513. Egesgrima, pag. 146. Masco, Provincialibus etiamnum sagam, veneficam sonat. Hinc Gallicum Masque, larva natum arbitror, quod primum deformes essent ejusmodi larv atque turpes, quales vulgo finguntur muliercul ill venefic. Vide Menagium in Orig. Gall. voce Masque. Mascha, eidem Ugutioni, Larva,

Simulacrum, quod terret, quod vulgo dicitur Mascarel, quod apponitur

faciei ad terrendos parvos.

Joannes de Janua habet Mascara. S. Althelmus, de 8. Vitiis :

Sic quod Mascharum facies cristata facessit, Cum larvam et Mascham miles non horreat audax, Qui proprio fretus prsumit fidere gestu.
Catholicon Armoricum :

Gueen, Gall. Faux visage, Lat. larva, quod vulgo dicitur Mascara.
Vide Talamasca. Alias Faux-visage. Monstrel. vol. 3. ad ann. 1449. fol. 10. r. :

Se nommoient et faisoient appeller ces malfaicteurs (Anglois) les Faulxvisages, pour ce qu'en ce faisant ces choses, ilz se vestoient et deguisoient d'habits dissolus et espouventables, afin qu'on ne les cogneust.

Inter vestes, qu domesticis et officialibus prbebantur a principibus, recensentur in Comput. Rob. de Seris ann. 1332. incpto, ex Reg. 5. Chartoph. reg. fol. 3. v :

Item bailli et dlivr... xij. cotes de samit longues pour dames et pour chevaliers,... et pour xij. Faux-visages avec les cheveleures de soye deffile pour chascune cote avec les Faux-visages.
Vide infra Visagium falsum. MASCARA, Personatorum turba, Ital. Mascherata, Gall. Mascarade. Steph. de Infestura MS. ubi de Innoc. VIII. ad ann. 1491 :

Unusquisque cardinalis in carnisprivio sumptuosissime in carris triumphalibus et etiam equitibus, cum tubis et sonis larvatos et Mascaras ad urbem miserunt.

Vide Masca et Mascarata. MASCARATA, vox Italica, Larvatorum pompa, nostris vulgo Mascarade. Miracula S. Angeli Mart. tom. 2. Maii pag. 73 :

Per totam civitatem vicosque circumjectos quovis vespere renovabatur ltitia diei xvi. per Mascaratas cavalcatas, quintanas, luminaria.

MASCARATI et Mascherati, ab Italico Maschera, Gall. Masque, appellati apud Januenses qui Gibellinorum factioni notissim adhrebant. Charta ann. 1231. Hist. Massil. pag. 257 :

Vos jurabitis ad sancta Dei Evangelia quod nunquam inimicos prdict civitatis Mascaratos et suos recipietis.
Statuta Massil. lib. 3. cap. 36 :

Statuimus..... quod quicumque civis Massili, vel emet de ctero aliquas possessiones seu aliquas res immobiles qu sint, vel fuerint sub dominio

Mascaratorum, etc.

Chron. Januense Jacobi de Voragine apud Murator. tom. 9. col. 55 :

Anno Domini mccxcv. de mense Januarii facta est pax generalis et universalis in civitate Janu inter illos qui dicebantur Mascarati sive Gibellini, et illos qui dicebantur Rampini sive Guelfi.

Bartholomi Scrib Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1244. apud eumdem tom. 6. col. 505 :

Qui dominus Philippus, quum jam Potestas fuisset alias, et voluntates civium Janu cognosceret, tanquam sagax et probus in principio sui regiminis pacem inter Rampinos et Mascheratos componere curavit.

Adde coll. 491. 492. 493. 513. 517. et Histor. Cortusior. lib. 2. apud eumdem Murator. tom. 12. col. 800. MASCAREL. Vide Masca. MASCARPIO, Aliis mastupratio :

Ingemui ego utique propter Mascarpionem, lacrimisque ubertim manantibus obscuratum dextra caput super pulvinum inclinavi.

(Petron, ed. Buecheler, 134.) MASCAUDA. Genus vasis, cacabus. Vide Bascaud. MASCELLARE. Rainerius de Invent. Reliquiarum SS. Eutychetis et Acutii :

Fecit et paria duo Mascellarium ex auro mira arte sculpta, in quibus Evangelia in solennibus festivitatibus legerentur.

Forte manuellarium quis legat, id est, Pulpitorum : nam manualia, analogia dicta supra observatum. MASCHA. Vide Masca. MASCHALAM Tollere, Proverbii genus. De bibonibus dicitur qui dum calices ebibunt altius erigunt cubitos ; sumta metaphora a machina quadam ejusdem nominis qua sarcin deponuntur in naves, aut ex iis extrahuntur. Vide Erasmum in Adagiis. MASCHARA, Ital. Maschera, Gale species. Stat. Mantu lib. 1. cap. 3. ex Cod. reg. 4620 :

Habitatores in castris et villis, ubi sunt fortalitia, compellantur habere.... singulum tavolatium et singulam Mascharam vel capellum ferri, et illa arma tenere, etc.
MASCHARATIUM Corium, Idem, ut videtur, quod Masegaticum infra. Statuta Astens. ubi de intratis portarum :

Coria Mascharatia solvant pro qualibet dozena lib. 6.

MASCHAREA, Gallice Mascarade :

In hoc carnis privio... non facte mascharee.

(Diar. Burchard. ed. Thuasne, II. 433. an. 1498.)

MASCHARICIUM, Corium aluta confectum. Stat. datiar. Riper. cap. 12. fol. 4. r :

De qualibet soma pensium duodecim, coriorum et pellium confectarum,..... et etiam Mascharicii, pro introitu soldi sex.

Vide Mascharatium. MASCHERPA, Casei recentis species, Ital. Mascarpa et Mascherpo. Stat. VallisSer. cap. 20. ex Cod. reg. 4619. fol. 111. r :

Qulibet persona... qu vendiderit aliquod formagium, butirum, Mascherpam et sonziam, etc.

Annal. Placent. ad ann. 1483. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 976 :

Butyrus denarios viginti pro libra ; Mascherpa recens denarios sex ; caseus carus, etc.
MASCHOTUM, Idem quod Machale, Horreum sine tecto. Vide supra Machale. Charta pro canonicis Castrivil. ann. 1373. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 158 :

Sub duobus Maschotis, quod Gallice Maschos nuncupatur, sitis in introitu vocato de Rencemer, tres solidi Turon. In domibus, casalinis, ortis, canapinis, Masciis, etc.

MASCIA, Mansio, domus cum agri portione. Charta ann. 1233. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. : Vide Massa 5. 1. MASCLA, Morbi species. Joan. de Burnino Archiepisc. Viennensis de Miracul. Stephani Episc. Diensis :

Altera gritudine, qu morbus Mascl dicitur vulgariter, nimis graviter laborabat.

2. MASCLA, Masclus. Tidericus Langenius in Saxonica :

Tunc infinitus populus ratibus redimitus, Masclis ornatus, ad quvis bella paratus, Multi Barones de Grcis nobiliores Tunc processerunt huc, navigioque venerunt.
Infra :

Gens armatorum venit ex hoc Ungariorum, Millia Masclorum Rex quinquaginta suorum Secum ducebat, etc. Masculus, non Masclus.

Ubi masclis ornatos, et masclos, loricatos interpretor. Vide Macula 2. MASCLUS. Gall. Mle. (App. ad Probum, Meyer, text. bas latins, 1, l. 4.) MASCULI Pictavenses, Masculina pecunia. Monet species. Goffridus Vindocin. lib. 1. Epist. 20 :

Quod si trecentos solidos Pictavensium Masculorum vobis daret, etc.

Charta ann. 1081. ex Tabulariis Angeriacensi et S. Stephani Lemovicensi :

Solidi ejusdem monet Masculin.

Paulo ante :

Solidi nummorum Pictavinorum.

Ubi Masculi Pictavenses, sunt e minuscul monet, quas vulgo Mailles vocant, crebrius Mailles Poitevines, Pitas Pictavinas, de quibus agimus suis locis : ita ut Scriptores et Notarii ejusce tatis vocem Maille per masculus extulerint, quod masle, vel male, id apud Latinos sonet. Vide Dissertat. nostram de Imperatorum CPolit. nummis n. 102. et 103. MASCULINITAS, Gall. Masculinit, Sexus masculini. S. Thomas 1. Sentent. dist. 8. qu. 1. art. 2 :

Masculinitas non ponitur circa Deum apud scholasticos.

MASCULO-FEMINA, Hermaphroditus, apud Philastrium, in Catalogo Hreseon pag. 26. 1. Edit. MASCULORUM Concubitores, in Leg. Wisigoth. lib. 3. tit. 5. 5. in Capit. Caroli Mag. lib. 7. cap. 273. 356. in Addit. 2. Ludov. Pii cap. 18. Addit. 4. cap. 102. , . Vide Molles. 1. MASCUS, Larva, Gall. Masque. Charta Henrici VIII. Reg. Angl. ann. 1545. apud Rymer. tom. 15. pag. 62 :

Concedimus eidem Thom officium magistri jocorum, revelorum et Mascorum... vulgariter nuncupatorum Revells et Masks.

2. MASCUS, Idem quod Mansus. Charta ann. 993. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 347 :

In Ebrano Masci novem... seu et villa qu dicitur Allegole, Masci sex, seu et villa qu dicitur Miletute, Masci novem, seu et villa qu dicitur Osingana, Masci octo.
MASDANERIUS, pro Masnaderius, Ital. Masnadiere, Miles in masnadam seu familiam cooptatus. Vide Maisnadarii. Stat. ant. Florent. lib. 5. cap. 42. ex Cod. reg. 4621 :

Omnes et singuli magnates de civitate et districtu Florenti tenentes aliquos Masdanerios, domicellos vel familiares armatos, teneantur pro dictis Masdaneriis, domicellis et familiaribus, si aliquod maleficium commiserint ipsi vel aliquis eorum, ad reprsentandum ipsum vel ipsos.
Infra cap. 48 :

Nullus magnatum cum Masnarderiis armatis, etc.

MASEGATICUM Corium, hoc est Alutarium, Gall. Pass en mgie. Charta Ildephonsi Comitis Tolos ann. 1141. apud Catellum in Comitibus Tolosan. pag. 192 :

Concedo... quod habeant salem undecunque voluerint, et libere mittant ad omnem suam dispensam sine ullo usatico, excepto illo sale, quod necessarium erit coriis Masegaticis albis.

Vide Mascharatium corium. MASEGNA, Masigna, Dura silex, a voce vernacula bononiensi Masegna, Italis, Macigno ; Gall. Pierre grise pour btir. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 498 :

Statuimus et ordinamus quod unus puteus muratus de lapidibus focariis et cum una bona delta de Masigna debeat fieri, etc...
Et tom. II. pag. 614 :

Statuimus et ordinamus quod pro Comuni Argellate..... debeat fieri unus puteus cavus xx. pedes..... muratus de bonis lapidibus bene coctis cum una delta lapidea, sive de Masegna.

Fr. MASELAYRIA, Macellum, locus ubi carnes distrahuntur, Occitanis etiamnum Masel. Vel forte idem quod Misellaria, domus leprosorum. Vide Miselli. Statuta Montis-olivi dicesis Carcasson. an. 1231. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 967 :

Termini autem sunt tales, videlicet usque ad malolium Bernardi Garcini, et usque ad Maselayriam, et usque ad carreriam saissagnesiam.
MASELLUM, pro Macellum, in Litteris Johannis Reg. Franc. ann. 1363. tom. 3. Ordinat. pag. 625. MASELLUS, diminutivum videtur a Masus, habitatio, domus. Charta Phil. V. ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 279 :

Item quantitatem nemorum et Masellorum ad prdictum dominum in dicta villa et ejus finagio pertinentes, etc. Mazelot,
eadem acceptione, in Lib. cens. castell. Arciac. ad Albam fol. 22. r :

Le Galois (doit) pour ledit Mazelot demie courve. Jehan David pour un Mazelot, demie courve.

Vide in Massa 5. MASEMUTUS. Vide Masmodina. MASENATA, Idem quod supra Macinata 2. Familia, homines alicui domino subditi. Stat. Ferrar. ann. 1264. lib. 2. rubr. 107. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 809 :

De liberis hominibus accipientibus feminas de Masenata in uxores. Quod nulli libero homini prosit habere vel in futurum accipere feminam de Masenata, quin teneatur ad prstationem collect et portet onera vill su.
MASERARE, ab Ital. ni fallor, Mazzerare, Tundere, Gall. Battre. Statuta

Vercell. lib. 4. pag. 82. v. :

Item quod fornasarius faciat lapides, cupos... bene coctos, Maseratos, etc.

MASERIA, ut infra Masura. Charta ann. 1232. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 116 :

Concessimus... quandam petiam terr, sitam juxta Maseriam quam libere possidebamus.
Italis Masseria, nostris Msiere. Extractum ex Charta Ludov. X. reg. Franc. ann. 1315. in rotulo ex Bibl. reg. qua concedit Ludovico Sacricsaris

l'usage au bois mort en la forest de Bourges coper la coigni pour son ardoir et son us en sa maison et Msieres
. Lit. remiss. ann. 1399. in Reg. 154. Chartoph. reg. ch. 155 :

L'exposant chargi de vin print un estuy de cuir boulli et onze cuillers d'argent dedens ; et ainsi abuvr les porta mussier sur une Msiere.
MASERICA, Maserius. Vide Mazer. MASEVUM, pro Mazerum, ni fallor. Vide in Mazer. Charta ann. 1366. inter Monum. eccl. Aquilej. cap. 97. col. 946 :

Item una cuppa de Masevo ornata, argento cooperta.

MASGNELLUM, Idem quod Mansionile, agri portiuncula cum mansione seu de, Gall. Maisnil, vel Mnil. Charta ann. 1211. apud Stephanot. Antiq. Bened. Pictav. MSS. tom. 3. pag. 792 :

Bertrandus Gauvang de Siuraico miles bone memorie dedit Deo et Ecclesie B. Juniani Nobiliacensis quicquid juris habebat apud Conaicum in feodo ab Abbate Nobiliacensi tam in decimis quam terragiis, quam vineis, quam pratis, quam mestivis, quam hominibus et Masgnellis et censu et aliis rebus perpetuo habendum.
MASHAU. Capitulare 3. ann. 813. cap. 25 :

Et quicquid in Mashau furaverit, duos geldos componere faciat, in wirdira uncias duas, etc.

Idem forte quod supra Maschotum. Vide in hac voce et Machale. MASHFATUM, Cupa in qua temperantur qu cerevisi conficiend inserviunt, ab Angl. Mash, mixtura, et Fat, cupa. Vide Taptroughe. MASIA, Mansio, domus cum agri portione, idem quod Massa 5. Vide ibi. Charta ann. 1120. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1135 :

Et tota Masia, quam detinet prdictus Bonfilius, posita in loco, ubi dicitur, a Rio... Et omnia sedia supradicta, et omnes Masi, et terr, et vine, culta et inculta, etc.
Pluries ibi, Massa semel. MASIGNUM Saxum, Saxum vivum. Translatio SS. Prosperi et Venerii tom. 5.

Junii pag. 64 :

Et capita ligaminum sunt magno artificio inferrata et inplumbata in dicto saxo Masigno.
MASILINUM, Mansus, domus. Martyrologia antiqua apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 699 :

Obiit Petrus diaconus qui dedit fratribus... omnia propria sua qucumque visus est habere, cum Masilinis et terris et vineis ad sui memoriam recolendam.
MASINATA, Familia, militaris caterva, idem quod Maisnada. Annal. Csenat. ad ann. 1324. apud Murat. tom. 14. col. 1142 :

Agrestus Contestabilis cum tota ejus Masinata, Thomaxinus Contestabilis cum sua.
Masinatura, Eadem, ut videtur, notione, in Chron. Andr. Danduli apud eumd. tom. 12. col. 374 :

Quo tempore fama in populo divulgata est, quod de duplicanda solutione Masinatur consilium ageretur. Obiit Trutbertus laicus qui dedit fratribus Masinile suum cum vineis et campis in pago Senonico in villa Caciaco.

MASINILE, Agri portiuncula cum mansione, seu domo, Gall. Mnil. Martyrologia antiqua apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 724 :

Occurrit iterum coll. 725. 727. Vide Mansionile. MASIO, Mansio, domus, Gall. Maison. Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 50 :

Sciatis me concessisse, illam karuchatam terr quam idem Gilebertus tenuit... cum Masione qu fuit Fron.
MASIUM, Domus, Gall. Maison. Lambertus Ardensis pag. 155 :

Cuilibet Canonico in villa conversanti et stationario circa forum et circa novam Ecclesiam Masium dedit, et liberum concessit.
Nisi hoc loco Lambertus Gallicum mas expresserit, qua voce nostri mansos donabant. MASK-FAT, Eadem notione, ut videtur, qua Mahsfatum. Leges Burgorum Scoticor. cap. 125. 1 :

Lectum plumalem, melius plumbum cum le Maskfat, barellum, etc.

MASLINGUA, Genus avis, Parieth dicitur. Papias. MASMODINA, Moneta Saracenor. gyptiorum, quos Masmudos et Masemutos perpetuo vocant Hugo Falcandus in Hist. de Calamit. Sicil. pag. 649. 675. et alibi, et Anonymus Casinensis sub ann. 1160. Andreas Boschus in sua Catalania pag. 490 :

Maymondins de or valian dos Reals Castelans, y dos diners Valencians, dits

per altre nom Maimondines los espines.

Vide Beuterum lib. 2. cap. 20. Tabular. S. Victoris Massiliensis fol. 166 :

Et recepimus nomine accapiti a vobis unam Masmodinam auri novam.

Dicitur Moneta Masemutorum, in quodam Diplomate Petri Regis Arragon. apud Baronium ann. 1097. n. 92. Epistola Arnoldi Archiep. Narbonensis de Victoria relata in Hispania contra Mauros ann. 1212 :

Posmodum de compositione tractatum est in hunc modum, ut videlicet Saraceni Ubed darent Regibus millies mille Mazmutinas, ipsi vero remanerent in ipsa villa cum omnibus aliis rebus suis.
Epistola Honorii III. PP. in Hist. Episcopor. Magalonensium pag. 227 :

Ad perpetuum autem devotionis indicium duas marchas auri, centum Masumatinis computandis pro marcha, quas Sedi Apostolic liberaliter obtulistis, etc.

Ubi Gariellus observat, nescio quo auctore, Masumatinos nummos aureos, vel argenteos singulos senis regalium stimatos, ab Aben-Josepho Mahosumeto Miramulmino, illo forte, de quo Rodericus Toletanus in Hist. Arabum cap. ult. traxisse nomen, qui supremum in Mauros Hispanos imperium habuerat. Gariello assentit Ruffius tom. 2. Hist. Massil. edit. 1696. pag. 325. ubi editum Masbutina et Macemutina. Maimodina, Testamentum Nunonis Sancii Comitis Ruscinon. 16. Kl. Decembr. 1241 :

Item abstuli cuidam Pisano in fosse sive... apud Romam 1200. Maimodinas in auro.
Masmutina, in Charta Raimundi Berengarii pro Archiep. Arelat. ann. 1225. ex Tabul. Arelat. :

Retenta nobis et successoribus nostris jure dominii in dicto castro una Masmutina fini auri annuatim in festo S. Michalis a vobis et successoribus vestris prstanda pro loco prdicto.
Massabitini Oboli, in Charta ann. 1211. in Regesto Philip. Augusti Herouvalliano fol. 109 :

Propter hoc autem nobis reddent singulis annis marcam auri obolorum Massabitinorum legitimorum. Massamutini Byzantii, Ut annuatim de Camera Regis ducent quinquaginta Massemutin Apostolic Sedi reddantur. Masamutinus.
Bulla Nicolai IV. PP. de Censib. Ecclesi Roman :

in Charta ann. 1186. apud Ughellum tom. 3. pag. 486. Privilegium Regis Aragon. in Gestis Innocentii III. PP. pag. 134 :

Hospitale S. Jacobi casalis novi 1. obolum Masamutinum.

Occurrit ibi pluries. Fori Beneharnenses Rubr. de Prscr. art. 10 :

Los Bales rendants, sian deu senhor, o de Gentius, non poden demanda deguns d'arrerages de Fius, Leys, Manmudes, ni autres drets lor deguts per rayson de las diitas Balyes, passats tres ans.

Masumatini, in Epistola Honorii III. PP. apud Gariellum in Episc. Magalonens. pag. 227. Vide Marabotinus. MASMORRA, Carcer apud Mauros. Acta S. Ferdinandi Principis Lusitan. tom. 1. Junii pag. 572 :

Hi ostenderunt infanti et sociis Masmorram, id est carcerem, et catenas qu ipsi parabantur.

MASMUTINA. Vide Masmotina. MASNADA. Vide Maisnada. MASNAGIUM, Mansio, domus, interdum cum agri portiuncula. Charta Hugonis Comitis Regitest. ann. 1199. ex Tabular. S. Remigii Remens. :

Vendiderunt quidquid infra Masnagium et vivarium reclamabant.

Charta ann. 1211. ex Archivis Montis S. Michaelis :

Concedo donum quod Gaufredus Apollonii fecit ecclesi S. Michaelis de periculo maris, scilicet duas acras terr et Masnagium Ranulfi molendinarii, et unum alterum Masnagium juxta Masnagium filii Geuduini.
Tabular. S. Fromondi : Ibidem :

Dimidia acra terr sita in Masnagio prdicti Guillelmi. Unum boissellum frumenti percipiendum super totum meum Masnagium de Malvalet.

Vide Mansionile. Masnagium, pro Familia qu in masnagio seu domo est. Charta Ludovici Comit. Blesens. ann. 1198. in Tabul. Bonvall. :

Si paupertate vel quacumque necessitate domus a Masnagio deperisset, vel etiam integra existens habitatorem non haberet, etc.
Hinc Masnage, pro Census, qui domino propter domum seu habitationem debetur, in Libert. Busenc. ann. 1357. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 370. art. 3 :

Et parmi ce, lidit bourgois et bourgoises ne paieront ne denront aucuns Masnages.

Vide supra Mansionarii. MASNARDERIUS. Vide supra in Masdanerius. MASNATA. Vide Maisnada. MASNENGA, ut Maisnada, familia. Statuta Astens. collat. 4. cap. 1. pag. 16 :

Nullus possit esse qui sit minor annis 25. nec pater et filius ullomodo, nec duo fratres, nec patruus et nepos simul stantes ad unum fochum, nec

Masnengas alicujus, vel aliunde ortus quam de civitate Astensi.

Hinc Masnengonus, vel Masnengus, Familiaris, domesticus, in Statutis Vercell. lib. 5. fol. 122. v. :

Item quod ad omnes et singulas pnas prdictas solvendas teneatur dominus pro Masnengonis suis dummodo ipsis dominis denuntietur infra octo dies post damnum datum, ipsum suum Masnengum fecisse damnum. Masnenghus,
in Stat. Mont. Reg. pag. 166. ubi et Masnengha occurrit pro domestica. MASNIGILUS, Mansio seu des cum agri portiuncula, idem quod Mansionile. Charta ann. 24. Lothar. ex Chartul. S. Petri Carnot. :

Concedo ad locum S. Petri Carnotensis ecclesiam in honorem Apostolorum principis, clavigerici regni clorum Petri consecratum,... cum Masnigilis et vineis et cum omni integritate ad ipsum pertinente.
Vide Masgnellum. MASNILE, Masnilus. Vide Mansionile. MASOERIUS. Vide Mansus. MASORICUS. Anastasius in Leone IV. pag. 196 :

Obtulit Masoricas oleas tres serico textas, coloreque depictas, qu in circuitu altaris dependerent.

Dominicus Magrus vocem Arabicam putat, gyptiamque interpretatur, nescio quo auctore. Sed videtur idem valere quod Mazerica, adeo ut olea, qu non fuit oliva prgrandis, uti opinatur, sed species gemm aut bull grandioris, ex mazoro, seu murrhina materia confecta fuerit. Vide Mazer, Olea. MASOVERIUS. Vide Mansionarii. MASPILUS. Synodus Pergam. ann. 1311. apud Murator. tom. 9. col. 547 :

Vestes virgulatas seu de catabriato, de medietate, vel listatas, vel frixis aut Maspilis argenteis, vel de metallo aliquo... minime deferentes.
Constitutiones Joannis Archiepisc. Nicosiensis ann. 1320. cap. 4. de Habitu Canonicorum extra Ecclesiam :

Ut nullus extra domum suam portet guarnachiam de ante scissam, seu apertam per terram : nec Maspilos de argento seu auro, nisi de panno tantum, aut osse, etc.

f. Maspilus, pro Mespilus, Gall. Nefflier, mespilum, Neffle ; qua quidem voce globulos vestium, Gall. Boutons, significatos existimo, qui ideo Maspili dicuntur, quod mespili formam referrent. Maspillus. Stat. ant. Florent. lib. 1. cap. 66. ex Cod. reg. 4621 :

Bannitores communis Florenti... debeant induere se expensis propriis,... et in eorum vestibus portare Maspillos argenteos.

Stat. ann. 1342. inter Monum. eccl. Aquilej. cap. 90. col. 903 :

Item quod in pannis et in vestibus non possint portare ornamenta,... exceptis lanzettis seu Maspillis circa pectus... Qu tamen lancett vel Maspilli non excedant valorem unius march denariorum.

Ex quibus aperte colligitur vestium fuisse ornamentum hominibus perinde ac mulieribus commune ; quod potius de aciculis, Italice Spilli, quam de globulis, Gall. Boutons, cum clarissimo editore Bern. Maria de Rubeis intelligendum existimo : si quidem ibi memorantur botoni, a quibus proinde Maspilli distingui debentur. MASPINA. Gloss. Grc. Latin. , Coxendix, Maspina. MASPITER, Lo padre della madre. Glossar. Lat. Ital. Ms. MASQUARATA, Personatorum ludus ; dicitur de pompa seu ceremonia, qu irridenda videtur : quo sensu Mascarade usurpamus. Arest. parlam. Tolos. ann. 1289. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 87 :

Si quis in suggillationem domini nostri regis, aut in fomentum hretic pravitatis, seu etiam in derisionem Catholicorum inveneritis Masquaratas appellare, etc.

Vide supra Mascara. MASQUERIUM, Idem videtur quod Pasquerium, pascuum ; ut hoc a Pascari, ita illud a Masticare, mandere, formatum. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 318 :

Ascendendo usque ad carreriam seu passatam de Masqueriis, dictis Masqueriis remanentibus communiter, sicut prius.

Quo etiam sensu vox Gallica Masaige accipi videtur in Lit. remiss. ann. 1469. ex Reg. 169. ch. 262 :

Lesquelz compaignons trouverent en ung pasquier ou Masaige de Saint Martin une jument, etc.
MASQUINUM, Ut Damasquinum, Gall. Damas :

Una alia casula de Masquino, cum stola, manipulo et cingulo.

(Invent. Calixt. III, an. 1458, in Archivio Romano). MASQUITA, ut Meschita, Templum Mahumetanorum, in Constit. Mss. Jacobi II. reg. Aragon. ann. 1306. MASRA. Charta ann. 871. in Hist. Monast. S. Mari Suession. pag. 432 :

Masras etiam et piscinas super mare, etc. Clava, qu vulgariter dicitur Massa.

Vide Mare 1. 1. MASSA, Clava, nostris Masse. Joan. de Janua : Leges Palat. Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. SS. Junii pag. xxxiv :

Pacis vero tempore ensem et Massam deferre habeant, etiam et arma

completa.

Ermoldi Nigelli Carmen pro Ludov. Imper. lib. 1. apud Murator. tom. 2. part. 2. pag. 21 :

Illuc tende gradum, infer munera Massis.

MS. :

Li plus couars est trop hardis, Mais n'ont ne lances ne espes, Chascun ot Masse ou mail de fer.

Vide Maxuca. 2. MASSA, Malleus ligneus. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Prior ascendet ad mensam et pulsabit cum Massa... factaque collatione dum visum fuerit Priori pulsabit cum Massa.

Occurrit ibi non semel. Vide Massare 2. 3. MASSA, Globus armatorum, Galli dicimus Peloton de gens de guerre. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1275. apud Murator. tom. 8. col. 1138 :

Reduxit se dictus Guido Comes contra populum, qui erant sine numero, ultra quatuor millia qui erant adhuc in campo in una Massa ad vexillum carrocii.

Non multum diversa notione quvis moles Massa dicitur. Hinc Massa vocatur aurum infectum, Gall. Lingot d'or, in Charta Henrici IV. Reg. Angli ann. 1406. apud Rymer. tom. 8. pag. 441. Charta ann. 1315. ex Bibl. reg. :

Item in Massa seu platis argenti tria millia sexties centum sexaginta et decem marchas.

Sic etiam Massa ferri, in Charta ann. 1312. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 188. Mass murales, in Instrum. ann. 1270. apud Menesterium Histori Lugdun. pag. 13. Masse d'un pont, in Lit. remiss. ann. 1450. ex Reg. 186. Chartoph. reg. ch. 49 :

Les supplians monteront sur la Masse du pont du chastel de la Bruyere, etc.

4. MASSA, Matricula, apud Bollandistas tom. 7. Maii pag. 543. ubi de S. Valentino :

Per reverendos D. Franciscum Ferrariis et D. Seguranum Morandum, capellanos Mass prdict Ecclesi majoris Genu, etc.

5. MASSA, Massum, Masa, Masada, Voces ejusd. notionis et originis, ac Mansa, et Mansus, certus agrorum modus, seu, ut quidam volunt, conglobatio ac collectio qudam possessionum ac prdiorum, quam Grci vocant. Murator. Ant. Ital. tom. 2. col. 1245 :

Unio aliquot prdiorum atque unum interdum prdium ;

quo sensu vox spe occurrit in chartis Longobardicis antiquissimis et apud

Marinium in Diplom. papyr. ubi vide not. 7. ad chart. 91. col. 300. Gloss. Lat. Grc. : Massam, . Ita enim legendum. Will. Brito in Vocab. :

Massa, villa vel casula.

Senator lib. 5. Epist. 12 :

Palentinam Massam, quam eis pro compensatione largitas nostra transfuderat.

Anastasius Biblioth. in S. Sylvestro PP. :

Massam Garilianam in territorio Suessano, prstantem singulis annis solidos quadringentos.

In Zacharia PP. pag. 79 :

Donationem in scriptis de duabus Massis, quas Nymphas et Formias appellant, juris existentes publici eidem sanctissimo Pap perpetuo direxit possidendas.
Epistola Adriani PP. tom. 3. Hist. Franc. pag. 775 :

Deprecantes, ut Massas illas, quas ei concessistis, per vestr auctoritatis largitatem possideat.
Concilium Ravennense ann. 904. cap. 8 :

Patrimonia, seu suburbana, atque Mass et coloniti, etc.

Charta Conradi II. Imper. ann. 1027. apud Illust. Fontaninum in Append. ad Antiquit. Hort pag. 386 :

Castellum de Bucciniano in integrum cum ipsa Massa, quam pi memori Benedictus Papa in ipso monasterio contulit.
Adde aliam Henrici III. Imper. ann. 1040. ibid. pag. 39. Chron. parvum Ferrariense apud Murator. tom. 8. col. 473 :

Superauxerunt quidam ex Augustis successoribus ipsi Ecclesi Roman jurisdictiones et dona. Inter qu dona xii. Massas et plures fundos, ex quibus civitas Ferrari fluvio Pada contermina constituta mox est... In territorio quidem Ferrari... Mass xii. sunt invent, quarum prima dicta est vicus Aventinus, etc.

Ubi perspicuum est Massam pro collectione prdiorum usurpari. Ita Gregor. Mag. lib. 1. Epist. 41. lib. 5. Epist. 44. et alibi spe, Petrus Damian. lib. 4. Epist. 10. etc. Massalic Cas, id est, simul collect. Charta ann. 993. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 347 :

Nos Hugo et Julita jugalibus donamus et offerimus... id est curtem de S. Stephano qu est in burgo Arisa cum viginti et octo similiter Casis Massalicis, cum rebus suis vel cum omnibus ad ipsa curte pertinentibus.
Vide an non idem sit quod Massariti cas in Massaritia.

Massa, interdum strictius sumitur pro domo, mansione. Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 341 :

Donavi eis Massam meam in Landegon, et vineam meam et quatuor manentes, etc.

Hinc Maasse et Maaisse, Census, qui ex massis vel domibus percipitur. Charta ann. 1339. in Chartul. eccl. Lingon. fol. 281. r. :

La taille accoustume paier en argent chascun an de mes hommes, les gelines, les Maaisses de Chenoue... xvj. Maasses de Chenoue avecques toutes les rentes. Mastau,
eodem intellectu, videtur accipi in Lib. cens. castel. Arciac. ad Albam fol. 9. v. :

Autres rentes d'avoines dehues de coustumes chascun an... sur les hritaiges qui s'ensuient,... et en ce sont comprinses les coustumes que l'an dit Mastau.

Hinc Terres masaus appellari opinor agros ejusmodi tributo obnoxios, in Redit. comitat. Namurc. ann. 1289. ex Reg. Cam. Comput. Insul. sign. Le papier aux aysselles fol. 4. r. :

Encor i a li cuens rentes des terres Masaus k'on apelle terre des quartiers ; si a petis quartiers et grans quartiers.
Ibid. fol. 8. r :

Se a li cuens rentes des terres Mansaurs (sic) k'on apelle quartiers ; si tient chascuns quartier cinq bonniers.
Vide supra Mansionarii, Masnagium et mox Masuragium. Massus, in Tabulario Angeriacensi :

In Castro Metulo 4. Massos de terra arabili.

Gallis, Mas de terre. Massus Meitaerius, et Tertiarius, Qui mediam vel tertiam redituum partem reddit. Chartular. Prioratus S. Petri de Domina fol. 60 :

Massus Tertiarius (debet) 11. lib. de porco, 2. sol. de multone et 5. spallas... Massus Meitaerius 8. libras de porco et sex denar. de ublias et 4. spallas
. Masus, Eadem notione qua Massa. Testamentum Matfredi Vicecom. ann. 966. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 85 :

Ad monasterium S. Michaelis de Galiaco remaneant ipsi Masi de Tauro.

Charta ann. 1238. ex Tabular. S. Cornelii Compend. :

Et sciendum quod in Maso empto denariis Abbatis et Conventus, tenentur facere grangiam bonam... Item granaria in eodem Maso capientia 300. sextarios bladi et amplius... claudent etiam Masum prdictum muro de

lapide et terra.

Tabular. S. Cypriani Pictav. fol. 116 :

Inter monachos S. Cypriani et moniales Fontis Evraldi concordatum est de sex Masos terr, qui sunt Conollio, ut moniales primitus habeant duos Masos, quatuor alii partiantur... Et minus sunt quatuor sextariata terr.
Occurrit alibi. Massum, neutro genere. Charta Roberti Regis Franci ann. 20. Regni :

In villa, qu nuncupatur Cavannas, tria Massa cum una mansura.

Charta ann. 1247. apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 714 :

Ipsi ecclesi in perpetuum possidenda reliquit, videlicet Massum de Groia, prata de fonte, etc.
Masa. Ugutio :

Masa, villa vel casale.

Epistola Adriani PP. tom. 3. Hist. Franc. pag. 796 :

Si vero perfidus Desiderius dudum Rex, non sub integritate, sed tantummodo Masas nobis, quantum reperiri potuit, quas ex antiquitus Romana Ecclesia tenuit, ut nullus ex illis partibus Longobardorum ausus est resistere.
Regestum Carcassonense fol. 45 :

El moulin de Magal, et tous les Mases que li en ay. De sa gent ot grant Mase lui.

Hinc Philippus Mouskes in Hist. Franc. MS. hanc vocem usurpavit pro ipsa Masarum familia : Masada. Tabul. Bellilocense in Lemovicibus, n. 83 :

Dimitto ad filias meas... quatuor Masadas.

Tabular. Celsinianense :

Vetus Charta apud Dominicum de Prrog. allod. pag. 318 :

Illas vineas de illa Riveria quinque Masadas.

Et tres appendarias, et unam Masadam de vineas ad Berlerias.

Charta apud Stephanot. tom. 1. Antiquit. Occitan. MSS. pag. 389 :

Dono tibi Petro et infantibus tuis las Masadas de Seivraco.

Masagium, Mansio, domus, habitatio, Masure, casa villici, coloni. Monasticum Anglican. tom. 1. pag. 862 :

Confirmavi unam acram terr in Wenet, cum Masagiis super eandem acram factis.
Charta ann. 1208. in Tabulario Prioratus Belliloci in dicesi Rothom. :

Dedi et concessi quoddam Masagium, quod habebam apud S. Martinum.

Occurrit non semel in Tabulario Fiscanensi fol. 46. Charta ann. 1183. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1346 :

Concessi... monachis ibidem Deo servientibus capellam S. Philiberti de Torpo cum Masagio sex acrarum in foresta Brotoni et carrucatam terr.
Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 6 :

Licebit autem dicto Roberto... facere plenam justitiam supra nostrum Masagium et supra nostrum hreditagium. Maissaige
et Massaige, in Charta ann. 1279. ex eodem Chartul. tom. 1. pag. 45 :

Un Maissaige ou tous les edifimens dessus edifiez, lequel Massaige est assis... juste le chemin de nostre Seigneur le Roy. Masage,
in alia ann. 1293. ibid. pag. 276 :

Un Masage oveques les edifices.

Massagium, Domus itidem, mansio. Tabul. Prioratus S. Himerii :

Do Massagium et gardinum quod habebam in villa S. Himerii.

Masucagium, Eadem notione crebro in Tabulario S. Egidii Pontis Audomari in Normannia. Masata, Mansio, domus, mansura, nostris Masure. Curia Generalis Catalani Barcinone acta sub Petro II. Rege Arag. ann. 1283. MS. cap. 23 :

Si tenent Masatam, bordam vel pernatam, etc.

Charta Raimundi de Canavellis Domicelli Comitatus Ruscinonensis ann. 1298 : Nostris etiam Masage. Lit. remiss. ann. 1449. in Reg. 179. Chartoph. reg. ch. 311 :

Duas partes quarundam Masatarum et bordarum, qu sunt in dicto villari. Le suppliant se transporta en ung ort ou vergier qu'il avoit auprs d'un Masage ou hostel.

Spius vero pro de coloni cum agris huic adjectis, vulgo Mtairie, ut in locis supra laudatis ; aut pro agris colendis tantum, ut in Charta Phil. Pulc. ann. 1308. ex Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 338. r. col. 1 :

La ferme de Carville o les appartenances... Le treffonz de Masage, o que n'a point d'difice, ovecques un closet, prisi vint soulz Tournoys de rente.
Masata de Salinas, Locus videtur, ubi sal confici potest. Charta ann. circ. 989. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 192 :

Donamus simul in unum aliquid de alodem nostrum sancti Salvatoris Gellonensis... ecclesiam disruptam, qu vocatur sanctam Reparatam, cum una modiata de terra, qu est in circuitu ecclesi istius, cum una modiata magna de vineas, et cum una Masata de salinas.
Vide in Massa 5. 6. MASSA Candida, Locus ita dictus apud Carthaginem, in quo sub

Imperatoribus gentilibus et in Christianos svientibus, fovea erat calce plena, in quam Christiani, gentilium diis sacrificare renuentes, prcipitabantur. Prudentius Poristeph. Hymn. 4 :

Prosiluere alacres cursu rapido simul trecenti, Gurgite pulvereo mersos liquor aridus voravit, Prcipitemque globum, fundo tenus implicavit imo. Corpora candor habet, candor vehit ad superna mentes, Candida Massa dehinc dici meruit per omne seclum.

Ubi Gloss Isonis Magistri : Candida massa, id est, ccc. Martyres. Massa Cypriani dicuntur. Vincentius Belvac. lib. 12. cap. 130. de Passione 18. Martyrum, qui dicuntur Massa Candida :

Hi pr innumera multitudine Massa sancta, vel Candida appellantur.

Vide Savaron. ad Sidon. lib. 6. Epist. 1. et Leonardum Fuchsium ad Myrepsum sect. 3. cap. 89. MASSABITINUS. Vide Masmodina. MASSACONICI. Vide Maceconici. MASSACUMA. Matth. Silvaticus :

Petamum, est qudam aqua, cum qua alkeantur vel invitreantur vasa : et fit ex plumbo et limatura ris, et lapide focali, et vocatur ab aliquibus Massacuma, vel aqua vitri, vel aqua vasorum, quia ex ipsa invitreantur viridi invitreatione vasa terrea.
MASSADITIUM, Territorium, districtus alicujus mass. Stat. Mutin. rubr. 158. pag. 28. v :

Statutum est pro utilitate hominum habentium terras et possessiones in Massaditio burgi S. Joannis, quod sdugarium antiquum, quod est in possessione Orioni et a latere de subtus clausuram Massaditii, debeat cavari hoc modo, etc. Masement,
eodem intellectu, in Pacto inter abb. de Fonten. et Gaufr. de Charni ex Reg. 79. Chartoph. reg. ch. 59 :

Nos hommes de Sauvoisy et du Masement pourront par commun parcourt user l'un sur l'autre du droit de traire et penre pierre et layne sans fraude.
MASSAGIUM. Vide Massa 5. MASSAJARIA, Legatio. Charta conventionis inter Alfonsum Comit. Tolos. et Carolum Comit. Andegav. ann. 1251. apud Sebast. Fanton. tom. 2. Hist. Avenion. pag. 110 :

Item quicumque cives Avenionis a dictis dominis vel eorum Curia in embaxaturam sive Massajariam mittentur, expensis dominorum seu Curi ibunt.

MASSAIGIUM, Agri portiuncula cum mansione. Charta ann. 1375. apud Baluzium tom. 2. Hist. Arvern. pag. 209 :

Mansis, Massaigiis, curtilis... taliis, supertaliis, francis et servis, etc. V.

Maisagium. MASSALIANI, Hretici, qui et dicti, quod pne assidue orarent, quorum meminit Facundus Hermianensis lib. 8. cap. 7. De iis etiam Epiphanius, Leontius de Sectis, Harmenopulus, Psellus de Operatione dmonum, et alii. MASSALITER, Viritim, in commune. Tertullianus de fuga in persecut. cap. 13 :

Massaliter tot Ecclesi tributum sibi irrogaverunt.

MASSAMUTINUS. Vide Masmodina. MASSANTIUM, Moles, congeries, Gall. Masse. Stat. Placent. lib. 6. fol. 80. v :

De Massantio ferri a cochina et de acutis pro libra ultra, viij. denar. Item de massa cum azzali ad eam opportuno, pro libra xj. denar.
MASSANUS, Mass incola, habitator, rusticus. Charta ann. 1158. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

Hc autem omnia facta sunt in prsencia... plurimorum circumstancium, tam militum quam Massanorum.
Ubi milites Massanis opponi notandum est. Vide mox Massarius. MASSANUTI, Saraceni. Chron. monachi Cisterc. ad ann. 1153. ex Cod. reg. 5950 :

Massanuti, quos quidam Moabitas dicunt, Mauritaniam, Bulgiam, Siciliam et Apuliam invadunt ac in ipsam Romam minantur insurgere.

Vide Marrones et Moabita. MASSAPANUM, Arcula, Gall. Petite bote, Massiliensibus Massepan. Charta ann. 1399. ex Archivis S. Vict. Massil. :

Per D. G. Massiliensem Episcopum fuit desigillatum Massapanum in quo sunt ossa capitis gloriosi martyris B. Lazari dict Ecclesi primi Episcopi ad ea ostendendum illustrissimis Principibus D. D. Ludovico D. G. Regi Jerusalem et Sicili et Carolo Principi Tarentino fratri suo et D. D. Mari dictorum fratrum matri. Unam boyssiam sive Massapanum,
in Charta ann. 1400. ex eodem Tabulario. Vide Maczapanum. MASSARA, ut Masara. Vide in hac voce. MASSARA, Idem quod supra Massa 5. Charta ann. 1252. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 823 :

Et dicit, quod ipsa erat Massara de bona grossiccia.

Ubi de femina quadam Theophania agitur qu erat Massara i. e. usufructuaria post mortem mariti. Vide Murator. ibid. tom. 2. col. 1245. Vide alia notione in Masara. MASSARATICA, Masaratica, Masseratica, Eadem notione, qua Massariticum et

Massaritia. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. I. pag. 356 :

Statuimus quod molendina et gualcherie ac possessiones Comunis scribantur in uno libro Comunis, faciendo mentionem de campanis et Massaraticis (Masaraticis '60) molendinorum, et gualcheriarum...
et tom. II. pag. 166 :

Et cum ipse dederit... dicto hospitali domum unam precii clx. librarum bononinorum, et alias res plures et Masseratica sua.
Fr. 1. MASSARE, Mandere, in massam tundere, Mascher. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 93 :

Ultimi (dentes) sunt molares, qui concisa a prioribus vel confracta a sequentibus molunt, et inde Massant.

Theod. Priscian. lib. 1. cap. 8. et lib. 2. cap. 29. Grv. in Hesiod. pag. 109. Vide Masticare 1. 2. MASSARE, Massa, seu malleo ligneo fragorem edere. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Quibus candelis extinctis... pulsatur sive Massatur ab omnibus... fustibus... et interim omnes seculares recedunt et exeunt Ecclesiam ad libitum.

Ubi sermo est de strepitu qui sub finem officii Tenebrarum cietur. Vide Massa 2. 1. MASSARIA, Collectio qudam possessionum ac prdiorum. Testamentum Friderici Imper. ann. 1250. apud Murator. tom. 9. col. 663 :

Item statuimus quod tota Massaria nostra, quam habemus apud S. Nicolaum de Offido, omnesque proventus ipsius deputentur ad reparationem et observationem pontis ibi constructi vel construendi.
Constitut. Jacobi Reg. Sicil. cap. 11 :

Mandamus quod nullus aliqua officia et procurationes Massariarum nostr curi recipere et exercere cogatur invitus, etc.
Adde Constitutiones Frederici itidem Reg. Sicili cap. 108. Vide Massa 5. et infra Massarius. 2. MASSARIA, Officium massarii, seu fisci publici administratoris. Correct. stat. Cadubr. cap. 11 :

Item omnes expensas et omnes introytus communis Cadubrii singulo anno, tempore quo per massarium communis redditur ratio Massari, teneatur et debeat describere seriatim in uno quaterno.
Vide in Massarius. 3. MASSARIA, Ancilla, famula, Ital. Massara. Stat. crimin. Riper. fol. 18. r :

Qui vero pedisequam seu fanticellam sive Massariam stupraverit vel

carnaliter cognoverit, etc.

Nisi sit mass incola. MASSARICA, ut Massaritia, in Charta ann. 1107. apud D. Calmet. Hist. Lotharing. tom. 1. col. 524 :

Ideoque ego qu supra Mathildis confero et offero Ecclesi S. Dei Genitricis... Septiniacum et Mosagium, cum casis et Massaricis, et Ecclesiis seu familiis, etc.

MASSARIOLUS. Vide Massarius. MASSARITIA, Massaritium, Italis Masseritia, Supellex, instrumentum mass rusticum. Auctor Mamotrecti :

Supellex, dicitur Massaritium ;

de qua interpretatione vidend. Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 1245. voce Massaro. vel etiam mansus ipse hac supellectile instructus. Ratherius Veronensis in libello de Discordia inter ipsum et Clericos :

Ita inqualiter et per Massaritias dividere, ut quidam illorum inde fiant ex pauperrimis locupletissimi, etc.
Infra :

Causa enim illorum, cum Deo gratias non mediocris sit, ita per Massaritias et alia hujusmodi extat divisa, ut quidam illorum inde valde ditescant, multitudo vero paupertate languescat, etc.
Acta sancti Syri Episc. tom. 5. Junii pag. 481 :

Positam juxta flumen Tabi et littus maris, usque ad jugum Alpium cum Massariciis et familiis utriusque sexus suo jure pertinentibus.
Testament. Andre Dertonensis Episcopi, in Appendice tom. 4. Ughelli :

Seu et Massaritii duo in Ancasano, et duo in Saffiniano, et Massaritium unum in casale Remissi, etc.

Occurrit ibi pluries, ut et in Chartis Ludovici II. Imper. in Tabulario Casauriensi, et Berengarii Regis Ital. ann. 961. et Conradi Imp. ann. 1028. apud Augustinum de la Chiesa in Hist. Eccl. Pedem. pag. 233. 310. et aliis apud Ughellum. tom. 4. pag. 612. 616. tom. 5. pag. 1573. Franciscum Mariam in Mathildi lib. 3. pag. 105. 106. 117. Guichen. in Bibl. Sebusiana pag. 185. 403. et in Chartis Italicis passim. Charta ann. 1252. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 819 :

Item dicit, quod dicti canonici dederunt dictam terram et Massaritiam dicti Bernardi dictis fratribus, tamquam hominibus macinat dict canonic..... Et ipse testis apportavit Massaricia ad domum dicti Bernardi.
Chron. Bergom. ad ann. 1406. apud eumd. tom. 16. Script. Ital. col. 981 :

Et habuerunt totum bladum, vinum, Massaritiam, lectos, et omnia

existentia in dicto castro.

Vide mox Massatum. Ejusdem notionis et originis videtur vox Gallica Manantie, qua apud Poetas nostrates significatur opulentia vel quvis supellex lauta et pretiosa unde apud eosdem Manans dicuntur, qui iis optime sunt instructi. MS. :

Onques ne fu tiel Manantie, Ne si riche proie acoillie.

Ibidem :

Totes ont lor meissons gerpies Pleines de riches Mananties.

Rursum :

Tant donnent lor masnies Et prochains de lor lignies, Que onques puis povre ne furent, Tosjors riches et Mainans esturent.
MS. :

Gentil fu de parage, et d'avoir fu Manans, Onques ne fu Roiz, tant fu fort et puissans.

Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin. :

Porquoi nos efforon nos tant D'estre si riche et si Manant.

Amassaricia, in Chro. Farfensi pag. 658. Massariti Cas, Supellectile et instrumentis rusticis instruct. Cas in quibus Massarii habitabant. Vide Marin. Diplom. papyr. pag. 103. Chron. Casaur. tom. 5. Spicil. Acher. pag. 365 :

Accepit... curtem in fundo Palm cum casis Massaritiis.

Vide Massalic cas in Massa 5. Massaritia opponi videntur dominicatis, in Charta ann. 1011. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 195 :

Et rebus vero ipsis tam dominicatis, quam et Massariciis, seu aldionaricis et tributareis, etc.

Unde colligitur Massaricia fuisse prdia qu sub annua prstatione excolenda concedebantur villicis, qui ex iis pro dominorum libitu poterant amoveri. Massarum, et Masarum, Mansus, prdium rusticum, in Veteribus Chartis Dalmaticis apud Joann. Lucium lib. 2. de Reg. Dalmat. cap. 2. et 15. pag. 62. 99. MASSARITICUM, Eadem notione qua Massaritia. Statuta Venetorum anni 1242. lib. 4. cap. 16 :

Si aliquis reliquerit alicui Massariticum, volumus, quod nomine Massaritici

intelligantur ea omnia, quibus is, qui reliquit, utebatur in domo ad communem usum, vel utilitatem et commodum ejus, et famili su, exceptis his, qu sunt in auro, argento, et gemmis, etc.

MASSARIUS, Masarius, Villicus, Mass custos, colonus. Ugutio et W. Brito in Vocab. :

Massarius, cui commissa est cura totius famili. Conductores Massarum,

apud Senatorem lib. 12. Epist. 5. Casa Massarii, in Lege Longob. lib. 1. tit. 8. 29. Rothar. 357. Servus, qui sub Massario est, tit. 11. 3. 5. Rothar. 134. et 132. ubi servum Massarium. Prceptum Caroli M. ann. 773. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 37 :

Villis, mansis, mancipiis, Massariis, dificiis, etc.

Bulla Honorii III. PP. ann. 1217. apud Ughellum in Episc. Anagn. :

Item mandamus, quod Massarii, qui a collectis aliquo tempore sunt exempti, etc.

Charta Conradi Imp. apud August. de la Chieza, in Hist. Eccl. Pedem. pag. 223 :

Seu etiam mansos 10. cum omnibus rebus ad eas pertinentibus... sicut nunc rect et laborat sunt per illos Massarios. Liberi Massarii super Ecclesiasticas res residentes, Massarii et coloni liberi,
in Charta Caroli Crassi ann. 882. apud Ughellum tom. 5. pag. 628. Vetus Inscriptio in Ecclesia Cathedrali Alexandri in Italia :

B. Guillelmus Zuccus, Civis Alex. Massarius hujus Ecclesi.

Ubi Bollandus Massarium interpretatur custodem supellectilis, qu Masserie Italis dicitur. Alia Inscriptio ann. 1178. apud Hieronymum dalla Corte lib. 5. extremo Histori Veronensis :

Fieri fecit, coadjuvantibus Salomone atque Rainaldo, ejusdem operis Massariis, aliisque religiosis, etc.

Id est, conductoribus. Masarius, nude, pro Habitator, qui massam seu domum habet. Vide Massa 5. Charta ann. 1252. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

In eodem etiam parlamento surrexit magister Jacobus Munaldi notarius et nomine suo et omnium Masariorum seu popularium castri et loci prdicti concinnando dixit et (quod) placebat sibi et universis Masariis et popularibus et hominibus ejusdem castri, etc.
Frequentissima est hc vox apud Italos pro custode totius supellectilis, machinarum scilicet bellicarum, aliorumque instrumentorum ad publica opera, quibus ex officio invigilabat Massarius. Statuta Vercell. lib. 3. pag. 52. v :

Item quod ille qui fuerit Massarius Communis tenens utensilia Communis, habeat pro suo feudo medii anni libras quatuor Papienses.
Id clarius patet ex formula juramenti quod prstabat Massarius, ibid. lib. 7.

pag. 180. v :

Ego Massarius Communis juro ad sancta Dei Evangelia bona fide et sine fraude salvare, custodire et gubernare balistas, tentoria sive travachas, ferramenta, lignamina, et omnia alia ad ipsum Commune pertinentia, et mihi commissas et commissa....... Item, quod omnia laboreria qu fieri faciam per commune Vercellarum bona fide fieri faciam, etc.

Adde Stat. Mont. Reg. pag. 58. Massarius, Diversa nonnihil notione, pro Administrator, dispensator, Gall. Econome, Ital. Massaio. Synodus Pergam. ann. 1311. apud Murator. tom. 9. col. 552 :

Et hanc pnam extendimus ad Prlatos et rectores Ecclesiarum non solventes pro ipsis Ecclesiis in totum, ubi ad ipsos pertinere talium solutio consuevit, si ipsos justa causa, sive impossibilitas non excusat, de qua infra duos menses plenaria fiat fides, et ad illorum Massarios et canevarios dispensatores reddituum, qui potestatem habuerint plenariam hc solvendi.
Chron. Parmense ad ann. 1292. ibid. col. 823 :

Item eo anno per Commune Parm fuit ordinatum quod Fratres de Clara valle debent esse Masserii Communis, et Massaroli Communis et suprastantes tam in civitate quam extra ad doanam salis et salin Communis. Volo quod duo probi viri de dicta terra eligantur per Universitatem ejusdem, annis singulis, qui tanquam Massarii et gubernatores ejusdem Hospitalis, ipsum Hospitale regant et gubernent.
Acta S. Joli tom. 2. Junii pag. 253 :

Testamentum Humberti Dalphini ann. 1347. tom. 2. Histor. Dalphin. pag. 543 :

Prlibati commissarius, et architector, defensor, consiliarii, Massarii seu santenses dict Ecclesi dixerunt..... dictam Ecclesiam fore et esse fabricandam.
Massarius, Fisci communis custos ; unde nostris etiam Massart, pro Trsorier, cujus officium Massarderie dicitur. Inventar. Ms. ann. 1366 :

Constituit (nuncius Apostolicus) alios capitaneum et Massarium seu clavigerium, qui juraverunt et promiserunt bene et fideliter nomine dicti domini pap custodire et gubernare.

Idem proinde qui alibi Clavarius. Vide in hac voce. Stat. Cadubr. cap. 1. lib. 1 :

Item havere dicti communis custodiri faciam per Massarium sive Massarios communis,... nec de dicto havere permittam expendi, nisi pro evidenti utilitate et necessitate dicti communis.

Stat. datiar. Riper. cap. 1. fol. 9. v :

Qulibet persona, cujuscumque conditionis existat, vendens vinum, teneatur solvere Massario dicti datii soldos quindecim.
Lit. ann. 1366. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 649 :

Les jurs, eschevins, Massars, et autres officiers de ladicte ville (de Tournay), etc.

Vide ibi notam docti Editoris. Massarii Molendinorum, in Statutis Astens. Collat. 15. cap. 11. pag. 44. recto. Massaria, Cura et officium Massarii. Unde Massariarum Provisor, seu Magister Massariorum, qui Massariis prest, iisque invigilat. Petrus de Vineis lib. 3. Ep. 66 :

Te Provisorem Massariarum Curi nostr infrascriptorum locorum....... duximus statuendum..... quod si diminutionem eandem culpa seu negligentia Massarii, qui prest, reperieris contigisse, studeas eum inde convincere coram aliis Massariis convicinis, etc. Videas prterea ne Massarii ipsi possessiones nostr Curi, su Massari proprie debitas, usurpare prsumant,..... si Massari ips munit sunt lignis, palea et fno, etc.
Constit. Mss. Caroli reg. Sicil. :

Item magistri passuum, magistri Massariarum, etc.

Massariolus, Prdiolum, in Charta Berengarii Regis Itali ann. 900. apud Ughellum tom. 5. pag. 630 :

Quatenus quendam Massariolum juris nostri situm in Comitatu Veronensi, etc.

MASSAROLUS, Idem qui Massarius, administrator. Vide Massarius. MASSARUM. Vide Massaritia. MASSATIO. Comessatio. Dief. MASSATIUM, Terminus agrorum plumbo stannove distinctus ; vox Agrimensorum. Auctor incertus :

Terminus, si aliquid fictum habuerit per se....... aut plumbum aut stannum epitecticum, hoc est Massatium fabricatum inter censa Centuri.

Nostris un Massif de pierres. MASSATUM, Supellex, instrumentum mass rusticum. Instr. ann. 987. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 271 :

Per singulos annos pro manso et pro Massato, qu ego dedi sancto Martino, pro luminari donet eidem altari duo sextaria de oleo.

Vide supra Massaricia. MASSEA, Clava. Stat. ann. 1356. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 181. col.

1:

Item quod quilibet, tam pauperes quam divites, habeat unam Masseam cum fronda, etc.

Vide Massa 1. MASSELLARIUS, pro Macellarius, qui carnes in macello vendit. Litter Philippi IV. ann. 1313. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 532 :

Prcipimus quod omnes talamellarii, tabernarii, Massellarii, charboneti, fornerii et omnes alii venditores denariatarum, etc.
Charta ann. 1321. apud Fanton. Histor. Avenion. pag. 166 :

Stare Petri de Turribus Massellarii.

Nostris Masceclier et Maselier. Stat. civit. Tull. ann. 1297. in Reg. A. Chartoph. reg. ch. 1 :

Se aucuns Masceclier avoient char forceme, etc.

Lit. remiss. ann. 1454. in Reg. 191. ch. 95 :

Le suppliant vendi icelles vaches ung boucher ou Maselier. Maserier,

eodem sensu, in aliis Lit. ann. 1457. ex Reg. 189. ch. 150. Vide supra Macelator. MASSELLUS, Tabula, ubi massellarius carnes venum exponit, Gall. Etal. Charta pro consul. Appam. ann. 1343. in Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 605 :

Consules venerunt ad hospitium dominorum abbatis et conventus Comblong, situm in loco vocato la Bocana, et bancos sive Massellos in dicta capella ante dictum hospitium constructos, in quibus carnes vendebantur, diruerunt.
Vide supra Macellus 2. MASSEMUTINA. Vide Masmodina. MASSEMUTINUS Obulus, Moneta Saracenorum gyptiorum, inter Cens. eccl. Rom. ann. 1192. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 853. Vide Masmodina. MASSERARE, Baculo seu clava percutere ; unde Masseratio, ejusmodi percussio : Ital. Mazzicare. Instr. ann. 1384. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 75. col. 2 :

Guillelmum Duranti cperunt hostiliter et acerbe tractarunt per Masserationes.... Item modo prmisso cperunt hostiliter quatuor homines dicti loci S. Anestazi, eosque Masserarunt.... Item.... cperunt hostiliter Johannem Bays de Mossyaco, ipsumque Masseraverunt, adeo quod fuit quasi semis-mortuus, et cum ferro calido signatus in fronte, et taliter compulsus inhumaniter quod ad certam financiam ipsum deduxerunt.
Vide supra Massea.

MASSERATICA. Vide Massaratica. Fr. MASSERE, Mercator, vox Anglo-Saxonica in Capitulis de Weregildis post Concilium Grateleanum ann. 928. MASSERIA, vox Italica, qua merces cujusvis generis significantur. Charta Frider. I. imper. ann. 1159. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 68 :

Apud Figarolum de qualibet soga, pro qua navis trahitur, qu Masseriam portat, octo solidos Mediolanensium veterum. Masseriam autem dicimus quamlibet navem, quascumque merces, prter salem, portantem.
Vide mox MASSERICIA, Supellex quvis, Ital. Masserizia. Hist. Belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1212 :

Homines non habentes canipas, in castro posuerant eorum arcas, blada in eis, carnes, pannos, Massericias.

Vide supra Massaricia. MASSERIUS, Qui massam seu clavam fert, clavator, serviens armorum, nostris olim Masser vel Sergeant masse, nunc Massier. Ital. Mazziere. Vide Mazerius 1. Commentaria Humb. Pilati de Humberto II. Dalphin. ad ann. 1345. ex Schedis D. Lancelot :

Item apud Massiliam 18. Aug. fecit 20. Masserios, sive servientes armorum. 3. Septemb. e portu exiit.

Consistorium publicum pro obedientia Regis Scoti apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 688 :

Dux ingressus est consistorium cum multis Gallis et prcedente heraldo et quatuor Masseriis.

Vide Massa 1. et Serviens. 1. MASSIA, Curia, a Massa seu clava servientium, quomodo barra dicitur a barris seu cancellis quibus septum est auditorium. Charta Johannis Reg. Angli apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1024 :

Qu etiam tria placita per manum ipsius vel ballivorum suorum ante nos vel senescallum nostrum, vel Massias nostras debent adduci.
2. MASSIA, Bacillus. Miracula sanct Zit tom. 3. Aprilis pag. 526 :

Inveniendo ipsam cum una croccia et una Massia in manibus appodiata.

Vide Massiola. MASSICOTI, Minores chori ministri in Cathedralibus, Parisiis Macicoti, iidem qui Italis Macconchi. Ordinarium Silvanect. apud Marten. de Ant. Eccl. discipl. pag. 83 :

Massicoti vel clerici clericaliter induti cappis sericis incipiunt Invitatorium, Christus.

Hinc eorumdem ordo Massicotia dicitur in Instr. ex Archivis Eccl. Paris. Vide

Maceconici. MASSICUS. Edgarus Rex in Legibus Heydensium Monachorum cap. 3. de Adamo :

Non illicito Massicus delectabatur edulio ; sed parcitate contentus licito utebatur cibario.

Sed legendum Massucus, id est, edax, ut est apud Papiam. Gloss antiqu MSS. : Massucum, edacem. MASSINA, Instrumentum piscationi idoneum, retis species. Charta ann. 1287. in Chartul. Guil. abb. S. Germ. Prat. fol. 218. v. col. 2 :

Dicti homines de ctero piscare poterunt in riparia dict vill,....... nec habere poterunt in dicta riparia naves, nec filetum vel Massinas.
MASSIO, Mallo. Papias MS. Bituric. MASSIOLA, Bacillus. Miracula B. Zit tom. 3. Aprilis pag. 524 :

Et cum ipsa Massiola cpit iter et viam pro veniendo Lucam.

Vide Massia 2. MASSIPIARIUS. Vide Manciparius. MASSODA, Massodata, Idem quod Mansoyata, quantum vehi potest plaustro Massultus dicto ; duabus barrotis stimatur, ut videre est supra in voce Barrota. Terrear. Ms. Bellijoc. ann. 1529. fol. 5. r :

Item plus dimidiam cuppam siliginis... super quodam prato, continente duas Massodatas feni vel circa.
Fol. 7. v :

Super quodam prato, continente unam Massodatam feni vel circa.

Rursus fol. 39. r :

Super quodam prato,... continente sedem duarum Massodarum feni vel circa.

Non semel ibi. Mansoie, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1413. ex Reg. 167. Chartoph. reg. ch. 217 :

Lequel Berlye disoit que icellui Fournier avoit pris plus d'un sien bois qu'il ne devoit prendre..... Lequel Fournier dist..... qu'il en avoit encores prendre deux ou trois Mensoies.
Ibid. ch. 440. Mensoes. Vide infra Massultata. MASSOM, Structura ex lapidibus. Charta ann. 1225. ex Bibl. reg. cot. 17 :

Dono ad laborandum... totam illam clausam, cum suo solo et planterio vine et arborum,... ita quod in hoc prsenti anno claudatis totam ipsam clausam ad tapiam vel ad Massom, cum bona sorda desuper. Tam in verreriis, muris et Massoneria et coopertura.

Vide Massoneria. MASSONERIA, Structura, Gallis, Maonnerie. Bullarium Fontanell. MS. fol. 119 : MASSONERIUS, a Gall. Maon, Latomus. Regest. Johannis Comit. Pictav. in

Camera Comput. Paris. ann. 1358. fol. 92 :

Stephanus Sterlini lathomus seu Massonerius habitator Tholos, etc.

Occurrit prterea in Catalogo MS. ann. 1328. B. M. Deaur. Tolosan. MASSONUS, a Gallico Maon, Latomus. Lapiscid seu Massoni, in Instr. ann. 1304. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 49. col. 2. Vide Massonerius. MASSONYA, Clava, Gall. Massue. Lit. remiss. ann. 1364. in Reg. 96. Chartoph. reg. ch. 427 :

Eam (domum) more hostili intrans,..... de quadam clava seu Massonya, quam deferebat, tam impetuose... percussit, quod, etc.

In iisdem Lit. ex Reg. 98. ch. 256. melius, Massuya. Vide Massa 1. MASSOTA, diminut. a Massa, parva clava, nostris Massuette. Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 304 :

Cepit exponens quemdam baculum seu Massotam, quam juxta se invenit, etc.
Alia ann. 1376. in Reg. 109. ch. 289 :

Pour doubte de mort se mirent deffense, c'est assavoir Jehan Pourcel le pere d'une petite Massuette qu'il portoit, fry Jehan de Pumeroy d'une petite Massuette qu'il avoit en la teste,
in aliis ann. 1383. ex Reg. 124. ch. 224. MASSOTA Foeni, Eadem notione qua Mansoyata, in Tabulario S. Crucis Savigniac. MASSUBIA, pro Mastigia. Concilium Coloniense ann. 1260. seu Statuta Conradi Archiep. Coloniensis de Monachis cap. 5 :

Statuimus inhibendo, ne aliquis Monachorum surcotiis, caligis coloratis, calceis nodatis, cingulis irregularibus, aut Massubiis sericis utatur, etc.
MASSUBITINUS. Vide Masmodinus. MASSUCUS. Vide Massicus. MASSULTATA, ut supra Massoda. Terrear. Ms. Bellijoc. ann. 1529. fol. 645. r. :

Super quodam prato,... continente sedem duodecim Massultatarum feni vel circa.
A voce MASSULTUS, Carri seu plaustri genus, in eodem Terrear. fol. 38. r. :

Debeant intertenere dictum iter,... adeo quod transeuntes per illud possint facile transire cum bobus, Massulto, pedes, eques, etc.
Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 110. Chartoph. reg. ch. 159 :

Qui quidem Michael dicit sibi : Amice, dimitte verba ista, et dimitte ire boves meos, qui sunt hic onerati Massulto et fumo.
Vide Mansoyata.

1. MASSUM, Ludus ad massa, nostris Jeu de mail. Breviarium Hist. Pisan ad ann. 1264. apud Murator. tom. 6. col. 195 :

Quadrellos, sagittamina et virgas Sardorum in civitatem Lucanam projici fecimus (ex quibus supra muros, et in civitate ipsa plures fuerunt lethifere sauciati ;) ludum ad Massa, scutum et alia jucunda tripudia fieri, etc
. 2. MASSUM, ut

Massa 5. Item et super medietate cujusquam Massi, Gallice Matz, tam terrarum, brueriarum, etc. Quod quidem Massum tenet, etc
. in Terrear. Ms. S. Maurit. in Foresio ann. 1474. Vide supra Massa 5. MASSURA, Mansio, domus. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 34 :

Homines mei cum assensu meo dederunt, Willelmus de Samai quinque agras terr... Burchere ad montem tineosum unam Massuram.
Ibidem :

Robertus Ruandi pro anima uxoris su (dedit) unam Massuram de quinque solidis conreguardis.
Tabul. S. Martini Pontisar. :

Quatuor sextarios avene, uno prbendario minus... super quibusdam hospitibus vel Massuris virorum religiosorum Abbatis et Conventus sancti Martini Pontisarensis.

Vide Mansura et Masura. MASSUS. Vide Massa 5. MASSUYA. Vide supra Massonya. MAST, vox Germanica, Sagina, saginatio : unde pro jure pascendi porcos glande in silva, quod hodieque Mastrecht Germanis dicitur, et Waltmasta a Germanico Wald, silva, nuncupatur, in Charta Ludov. Pii ann. 828. ex Chartul. Andelav. :

Ad Fregistatt sortes duas et Walt-masta ad porcos suginandum septingentos septuaginta duos.

Diploma Otton. III. imper. ann. 999. pro monast. Altorf. :

Quidam fidelis, Hemediech nomine, dedit bannum vill cum omni jure ex integro et justitia, qu vulgo dicitur Mast.
Vide in Glandis 2. et Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 882. MASTALO, Bollandistis, Inferior lapis, seu limen fenestr, cui virga immissa plumbo affuso infigitur. Acta S. Raynerii tom. 3. Junii pag. 464 :

Et trahentes adhuc fracta est inferius et remansit in fenestra Mastalo plumbatus.

MASTELLUM, Academicis Cruscanis, Labellum, Gall. Cuvette. Vita B. Henrici Baucens. tom. 2. Junii pag. 374 :

Dum una die de quodam Mastello vinum distribuerent et pauperibus propinarent.

Miracula S. Antonii de Padua ibid. pag. 719 :

Prosdocima.... manu et pedibus ambobus contracta, in Mastello quodam ad B. Patris tumulum deportata est.

1. MASTICARE, Mandere, dentibus conficere, Gall. Mascher : pro Mastacare, inquit Salmasius ad Spartianum, a , , qu significat, et mansum, et maxillam. Masticare, comedere, Papi : Masticare, mascher, ou manger, ou debiliter, enquerir, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Italis Mastugare, eadem notione. Baldricus lib. 1. Histor. Hieros. :

Si forte segetes immaturas inveniebant, spicas vellebant, et fricantes Masticabant et glutiebant.

Oliverius Scholasticus de Captione Damiat, et Jacobus de Vitriaco lib. 3 :

Dentes obduxit, Masticandi potestatem auferens.

Occurrit apud Marcell. Empiricum, Csarium Heisterbach. lib. 8. cap. 44. 54. et Medicos. 2. MASTICARE, Perpendere, meditari ; quo sensu Masticare Itali et Galli Macher etiam dicunt : unde Mastigatio, Consideratio. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit Hearn. cap. 63. pag. 171 :

Viis igitur et modis, quibus remocior ripa Sequan fluminis su dicioni succumberet, pensatis, et Masticat consideracionis digesto ponderatis scrutinio, etc.
Ibid. cap. 86. pag. 243 :

Demum postquam alterni conflictus longva fastidia, quasi per septem mensium spacia, partes dimicantes alterutrim anxiassent, inclusi, matur Mastigacionis digestione perpendentes, etc.
Charta ann. 1224. tom. 5. Cod. Diplom. Polon. pag. 7. col. 1 :

Quibus (literis) per nos receptis, et debite Masticatis, etc.

MASTICINALIA, dicta quod colorem masticis habeat. Crocea est. Papias. MASTIGATIO, Flagellatio. Vita S. Dili apud Eccardum Origin. Hasburgo-Austr. col. 87 :

Sed in continua Mastigatione corpus suum dilaniaret.

Vide Mastigia. MASTIGIA, Flagrum, flagellum, ex Grco . Gloss. MS. Reg. Cod. 1197 : Mastigia, flagella vel virga. Gloss antiqu MSS. et ex iis Papias : Mastigi, taure, flagella. Charta Ludovici Pii Imper. apud Doubl. pag. 376 :

Si vero servus fuisse comprobatur, centum quinquaginta ictibus publice nudatus coram Judicibus Mastigia feriatur.
Gilda Sapiens de Excidio Britanni :

Quosdam relinquentes Prpositos, indigenarum dorsis Mastigias, cervicibus jugum, solo nomine Roman servitutis honorem facturos.
Aimoinus lib. 2. Hist. cap. 6 :

Non etiam ferreis constringeretur nexibus, aut ligaretur Mastigia.

Atque inde Mastigia pro fustuaria et flagellaria pna sumitur in Decretis sancti Stephani Regis Hungari lib. 1. in Prom. qua apud Hungaros servi puniuntur :

Filiusque Salomonis.... minatus est populo percussiones frame pro Mastigiis.

Mastigia, prsertim accipitur pro scutica, ex corio confecta, qua Monachi prcinguntur. Papias : Mastigia, corrigia, qua mantellum conglutinatur. Jo. de Janua : Mastigia est corrigia balthei, vel quo mantellus conglutinatur ante, et ponitur quoque pro flagello. Guibertus lib. 3. de Vita sua cap. 5 :

Orabat sane Mastigia chlamydis a tergo rejecta, junctis a pectore inter orandum palmis. Constricta itaque a posteriori parte lacerna, alter eorum ita eum insuit, ut facile manus movere non posset.
Vita S. Mochoemori, seu Pulcherii Abbat. n. 25 :

Et ponens S. Pulcherius Mastigiam suam in terra, ibi oblitus est eam, qu crevit in magnam arborem. Mastigiale vinculum,
in Miraculis S. Agili Abb. lib. 1. cap. 5. MASTIGOPHORUS, Flagellarius, Ugutioni. MASTILIO, Gallis, Bled mesteil, quasi frumentum mixtum. Statuta Gild Scotic cap. 19 :

Nullus frumentum, Mastilionem, vel siliginem ad molas manuales molere prsumat, nisi... penuria molendinorum hoc cogente.
Vide Mixtum 2. MASTINUS, Molossus, Gall. Mastin. Leges Forest. Scotic. cap. 13 :

Si aliquis Mastinus inventus fuerit in aliqua foresta.

Assisa forest Henrici II. Reg. Angl. art. 6 :

Rex prcepit, quod expeditatio Mastinorum fiat, ubicunque fer su pacem habent, vel habere consueverunt.
Knyghton lib. 2. cap. 15 :

Canes et Mastini per omnes forestas Angli occiduntur.

Perperam Mastivus, pro Mastinus, in Assisa forest cap. 9. apud Spelmannum :

Si quis Mastinus inventus fuerit super aliquam feram, et mutulatus fuerit, ipse cujus canis erat, quietus erit de illo facto : si non fuerit mutulatus, ipse cujus fuerit Mastinus, erit culpabilis tanquam de manupasta.
Statuta Arelat. MSS. art. 80 :

Et Castellani teneantur ibi tenere quatuor canes Mastinos ad

custodiendum dictum castrum.

Occurrit etiam apud Petrum de Crescentiis lib. 10. de Agricult. cap. 29. Joan. de Condato MS. :

Grant route de chiens uns et autres, Mastins et gousses, et grans viautres.

Vide gidii Menagii Origines Italicas. Can de la Scala, Veron dominus, passim dicitur Mastinus ut in Vita Carol. IV. Imper. et alibi. MASTIVA, pro Mestiva, Prstatio ex frumento. Charta Ludovici VII. ann. 1145. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 10 :

Porro de his Mastivis prceptum est ut ad justam minam prfat civitatis reddantur.

Vide Mestiva. MASTIVUS. Vide Mastinus. MASTIX, apud Papiam, pro Mastiche, Resina lentisci, Gall. Mastic. Mastix, Une maniere de gomme proffitable aux dens, ou de couler, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. ex Johan. de Janua. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mastegue, Prov. Mastix. Mastix, quoddam gumi ad corroborandum dentes, in Gloss. ad Doctr. Alex. de Villa-Dei edit. ann. 1484. 1. MASTRA, Arcus, fornix, Gall. Arche, arcade. Statuta Mediolanens. part. 2. cap. 272 :

Teneatur judex stratarum bis in anno visitare stratas, Mastras, et fagias, et pontes super eis existentes, etc. Unam sagoniam, unam Mastram, etc.

2. MASTRA, pro Mactra, Gall. Mait, Massiliensibus Mastre. Inventar. ann. 1294. ex Tabular. S. Victoris Massil. : 3. MASTRA, Arca, Gall. Coffre. Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 159 :

Quod possint ipsi Consules tenere archas sive Mastras communes, ubi possint et valeant tenere Instrumenta sua, pecuniam, et alia tangentia dictam universitatem.
MASTRUCA, Sardorum vestis pellita. Isidorus Origin. lib. 19. cap. 23 :

Mastruca, vestis Germanica, ex pelliculis ferarum, de qua Cicero pro Scauro : Quem purpura regalis non commovit, eum Sardorum Mastruca mutavit.
Sed illudens Cicero ex industria hoc usus est peregrino vocabulo, ut monuit Quintilianus Orat. Institut. lib. 1. cap. 5. Acta S. Felicis Presbyt. tom. 1. Januar. pag. 950 :

Quid huic, quso, obfuit seni persona sentinatoris et in nautis vilissima,

inops habitus et Mastruca Sardorum.

Domnizo lib. 1. de Vita Mathild. cap. 13 :

Rex sibi Mastrucas post escam maxime pulchras Donavit, florent quoque pelliciones.

Mastrucatus, Mastruca indutus, ut togatus, qui vestitus toga, apud Ciceronem de Prov. 15 :

Res in Sardinia cum Mastrucatis latrunculis gesta.

1. MASTRUGA, Idem quod Mastruca. Histor. Monast. Chombergensis cap. 8. apud R. Duellium Miscell. lib. 2. pag. 284 :

Pro his tamen omnibus delegationem facere recusavit, donec Mastrugam valde bonam et bovem unum et sex urnas vini daret.

Vide Crusna. 2. MASTRUGA, in Glossis antiq. MSS. fortis, aut fortissimus. Papias : Mastruga, fortis valde, lingua Sardorum. MASTRUTA, perperam pro Mastruca. Vide supra Martarus. MASTURZUM. Charta ann. 1284. apud Ughellum tom. 7. Itali sacr pag. 611 :

Corona una de rame, cruce una de rame, cum catenis earum, ovis duobus de Masturzo, calice uno de staino, etc.
Italis Masturzo est nasturtium. MASTURBARE, Manu turbare, , i. subigere, mollire. Gloss. Lat. Gr. MS. Sangerman. MASTUS, Malus, navis arbor, Gall. Mt. Litter Eduardi III. Reg. Angl. ann. 1327. apud Rymer. tom. 4. pag. 273 :

Unum videlicet dolium ante Mastum, et aliud retro Mastum.

Pag. vero 269 :

Unum dolium vini ante Malum et unum aliud retro.

Charta Phil. V. ann. 1320. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 439 :

Nos seu justiciarii nostri pro nobis duo dolia de vinis prdictis capere in navi seu vase prdictis, videlicet unum in et de sex doliis ante malum seu Mastum dict navis, etc.
MASTYX, vox Grca, , flagellator, metaph. pro Reprehensor. Christoph. Mulleri Introductio in Hist. Canoni Sand-Hyppolyt. apud R. Duellium Miscell. lib. 1. pag. 301 :

Porro qui primvam Ecclesi nostr institutionem... ad tatem D. Altmanni Pataviensis Episcopi, sive annum 1080. reducunt, antiquitatis nostr Mastygies, ii palmare mendacium a semet ipsis confictum sibi habeant pro mercede.

MASTZ. Charta Petri de Roteys Vicarii Tolosan. ann. 1272. ex Cod. MS. Consuet. et privil. urbis Tolos. pag. 27. in Bibl. D. Abb. de Crozat :

Item constituimus... quod nullus fusteriorum Tholos sit ausus emere aliquas fustas seu trabes vel perticas de podio... nisi coudram, et mairannum, et Mastz, et virgas.
MASUAGIUM, Domus habitationi idonea, Cowello. Prdium rusticum, idem quod Massa 5. et Masagium. Vide supra. Charta ann. 1225. ex Tabular. S. Remigii Remens. :

Vendidisse (recognoverunt) quidquid habebant, videlicet in Masuagiis censualibus et etiam redditibus universis.
Tabular. SS. Trinit. Cadomens. fol. 70 :

Radulfus Blondus tenet i. Masuagium... et fecit Abbatissam heredem sui catalli.

Et fol. 83 :

Reficiunt Masuagia manerii et fosseta.

Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 185 :

Noverit universitas vestra nos... concessisse et hac prsenti carta nostra confirmasse Deo et B. Mari et Monachis de Brueria, Masuagium situm juxta molendinum nostrum de Flieta... habendum et possidendum, cum omnibus pertinenciis suis.
Vide Messuagium. MASUALE, Idem quod Mansus, vel certe quod Mansionile ; vide utrumque. Tabul. S. Nicolai Andegav. :

Barbotinus dominus Prugniaci et Guessius frater ejus dederunt S. Nicholao landiam de Alta perchia et terram omnem et Masuale suum atque piscaturam aliam in illa terra.
Charta Milonis Abb. S. Medardi Suession. :

Assignat autem prdictum censum super idem Masuale.

MASUCAGIUM. Vide Massa 5. MASUCHUS, Mallei seu clav species, Ital. Mazzuolo, inter arma vetita recensetur in Stat. Vallis-Ser. rubr. 44. fol. 88. r. ex Cod. reg. 4619. MASUELLA, Species armorum, minor clava. Charta ann. 1319. apud Rymer. tom. 3. pag. 790 :

Ne quis per civitatem.... gladium, Masuellam, vel alia arma, ex quibus contumelias prsumatur oriri posse, aut alias suspiciones mali habere debeat..... deferet in civitate prdicta.
MASUMATINUS. Vide Masmodina. MASURA, pro Mansura, mansio, domus ; interdum cum aliqua agri portione. Charta ann. 1095. apud Lobinell. tom. 2. Britan. pag. 182 :

Apud camdem autem villam donavit Deo et S. Nicholao Gosbertus Bornus

unam Masuram terr cum examplis qu ibi erant unde Robinus suus mterius erat.
Charta apud Madox Formul. Angl. pag. 302 :

Dedi... in perpetuam eleemosinam quandam Masuram terr... Hanc igitur donationem meam de prdicta Masura cum tota terra ad eam pertinente, et ctera qu hic dicta sunt, concesserunt filii mei.
Tabular. S. Fromondi :

Ex dono Gellonis de Martigneio duas Masuras terr.

Charta Ingerranni Codiciac. ann. 1233. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 233 :

Si aliquis hominum illorum, terram suam ubi terragium habeamus vel habere debeamus, dederit vel vendiderit pro Masura facienda.
Charta ann. 1298. ex Tabul. B. M. de Bononuntio Rotomag. :

Domus et Masura sita est in mesmillo Monachorum juxta domum et Masuram meam ex uno latere, et Masuram Petri ex alio.
Occurrit ibid. pluries. Tabular. S. Richarii ann. 1265 :

Vendiderunt quamdam Masuram sitam in vico recto, et nobis debet xv. den. census.
Charta Otonis Aquit. Ducis tom. 2. Gall. Christ. inter Instr. col. 478 :

Insuper confirmo prscriptis fratribus sicut continetur in charta secundi W. C. M. N. Comitis Pictaviensis atavi mei duas Masuras de foresta mea ad ampliationem circa locum de Sabloncellis.
Liber niger Scaccarii pag. 312 :

Remanet autem modo in dominio meo i. carucata terr et vi. Masur super prdictum servitium milit. quod vobis debeo.
Chartul. S. Vincentii Cenom. fol. 94 :

Ruaudus de Caligneio Masuram Gismundi et partem suam de molendino

(tenet.) Occurrit prterea in Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 9. Hist. Harcur. tom. 4. pag. 1998. tom. 4. Ordinat. Reg. Franc. pag. 63. et alibi. Unde dimin. Gallicum Masurette, in Reg. Corb. 13. sign. Habacuc ad ann. 1510. fol. 55. v. Masureau, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1408. ex Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 33 :

Ilz trouverent une femme toute seule assise auprs de certaine masure ou Masureau, etc.
Vide supra Maseria. MASURAGIUM, Census, qui ex masuris seu domibus percipitur, nostris Masurage. Charta ann. 1317. in Reg. 76. Chartoph. reg. ch. 292 :

Item octoginta quatuor assinos aven renduales, debitos ratione

Masuragiorum in festo Nativitatis Dominic... Item quadraginta duas gallinas... debitas ratione Masuragiorum.
Reg. S. Justi Cam. Comput. Paris. fol. 196. v. :

Ecce partes (firm) videlicet Masuragia Guerost pertinentia, tres acras sine superficie unius acr, in qua est boscus.
Belloman. Ms. cap. 30. pag. 70. r. col. 2 :

Se les rentes sont deues par le raison des Masurages, et se les rentes sont deues par le raison d'autres hirtages, le seigneur puet, se il n'est pais, les hirtages saisir, et aussi fet il les masures.
Hinc qui ejusmodi censum debet, Masurier nuncupatur, in Charta Rob. abb. Marchien. ann. 1312. ex Reg. 48. ch. 106 :

Dis et wit muis et demi bl... de rente des Masuriers de Sandemont, que on nous doit livrer chascun an Marchiennas... Et se en aucun temps, tant comme il le (manoir) tenront, gros marrien y falloit, etc.

Vide supra Mansionarii et Massa 5. MASUS. Vide Massa 5. 1. MATA, Modus agri. Charta Hispanica, seu Judicatum ann. 876. in Appendice Stephani Baluzii ad Capitul. n. 104 :

De ipso poio ubi est ipsa Mata, erecte descendit, etc.

Charta Pontii Comitis Emporitani ann. 1063. apud eumdem n. 149 :

Donamus namque pro hreditate paterna vel materna ipsum forest, vel ipsam Matam, qu dicitur silva S. Romani, sicut terminat de parte Circi in malliolo S. Petri prscripti, et descendit per ipsam serram, et pervadit usque ad ipsam Guardiolam.
Pancarta Abbati S. Stephani de Vallibus apud Xantones, Charta 2 :

Videlicet in decimis, terris, vineis, hominibus et burgo de Vallibus, et furno cum saltibus et augiis totius parrochie ad furni necessaria, in palude et Matis cum nemore.
Ibidem, Charta 3 :

In palude et Matis et pratis.

Mata terr, in Charta Balduini Comitis Guinensis, in Historia Guinensi pag. 26. et in Chronico Andrensi pag. 349. Vide Mates, et Mayteriata. Vox Hispanica, Frutex, virgultum, plantarum seu arborum congeries, dumus. Lit. remiss. ann. 1404. in Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 459 :

Antedictus custos ab inde recessit, et in quodam viridi dumo seu Mata a dicta vinea modicum longe se reposuit.

Schilt. in Glossar. Teuton. Matten wiesen, prata. Matha, Eodem significatu. Charta ann. 1030. Append. Marc Hisp. col. 1043 :

Vindimus... ipsa terra erema suprascripta,... exceptus Matha de Junguls et vinea vetula ; et exceptus Matha de S. Romano.

Matata, Eadem, ut videtur, notione. Infelix conjectura ; est enim Matata, idem quod Berlia, qu vox gregem trium millium animalium significat. Vide Berlia. 2. MATA. Gallice, Outil de boulanger :

Tenetur prepositus facere omnia que sunt furno necessaria... coxas, pasterias, Matas, cassas.

(Cart. Magalon. Rev. Soc. Sav. 1873, p. 417.) MATABULUM, Metabulum, Campan tudicula, Gall. Battant d'une cloche, Occit. Matable. Stat. ann. 1352. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 151. col. 2:

Item quod animalia grossa de quatuor in quatuor portent ad minus unam sonalham, cum Matable competenti.
Comput. ann. 1381. inter Probat. tom. 3. ejusd. Hist. pag. 33. col. 1 :

Solvi pro una corda canapis ad trahendum Matabulum campan, ad faciendum tocassen, etc.
Stat. ann. 1476. ibid. pag. 332. col. 2 :

Et collo alterius decem animalium minutorum seu lanutorum, unam nolam sive sonalham cum Metabulo, etc.
Vide Matalhus ; ubi legendum forte, Matabulo. MATAFUNDA, Machina bellica, qua lapides in hostes ejaculabantur. Monachus Vallis Sarnai in Hist. Albigensi cap. 86 :

Jaciebant siquidem hostes super nostros creberrimos lapides cum duobus trabuchetis, mangonello, et pluribus Matafundis.
Vetus Interpres Gallicus Willelmi Tyrii verba ex lib. 13. cap. 6 :

Tantoque instabant saxorum pugillarium jactu ;

sic reddidit :

Pierres leur gitoitl'on assez Macefondes et aus mains.

Vox deducenda, ut videtur Carolo de Aquino in Lex. milit. a funda, et mactare. Vide infra Matare. MATALACIUM, Matalassium, a Gallico Matelas, Culcitra. Capitulum gener. S. Victoris Massil. ann. 1294. ex Archivis ejusd. Monast. :

Breviaria completa, cap, capelli, et ocre et calcaria, lectus, Matalacia, etc.

Testamentum Beatricis de Alboreya ann. 1367. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1525 :

Item plus, duo Matalassia de cirico listata crocei et rubei colorum.

Ubi Matalassium idem quod stragulum acu punctum, Gall. Courte-pointe, videtur esse.

Matallascum, Eodem significatu, apud Amelium in Ord. Rom. tom. 2. Musei Ital. Mabill. pag. 527 :

Dicti pnitentiarii ponunt eum (Papam) super feretrum novum vel lecticam, in quo debet esse bonum Matallascum coopertum de serico rubeo. Matalitium cum traversalio seu pulvinari.

Matalitium, Eadem notione, in Statutis MSS. monialium S. Salvat. Massil. ann. 1400 : MATALHUS, Idem quod Martellus. Charta ann. 1344. ex Schedis D. Lancelot :

Qui habeat vel teneat boves, teneatur portare de nocte pro pari boum, mularum vel roncinorum unam sonalham apertam cum Matalho.

Gall. Une sonnette avec son batant. Vide Matabulum. MATALUTUM, f. pro Maletoltum, Tributum quodvis, Ital. Maltolto. Charta ann. 1214. apud Lamium inter not. ad Chron. Imper. Leon. Urbevet. in Delic. erudit. pag. 217 :

In perpetuum non tollere pedagium, vel Matalutum, etc.

Vide supra Maletolletum. MATAPANUS, monet Venetic species. Chronicon MS. Andre Danduli ann. 1193 :

Subsequenter Dux argenteam monetam, vulgariter dictam, Grossi Venetiani, vel Matapani, cum imagine Jesu Christi in throno ab uno latere, et ab alio figura S. Marci et Ducis, valoris 26. parvulorum, primo fieri decrevit...

Henricus Dandulo Dux Venetiarum. Hujus monet typum exhibet Muratorius tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 652. ubi de monetis Veneticis. MATAPONTUM, Metabula matris. Gloss. Isid. leg. divisis vocibus meta pontum putat Grvius ; quasi pro , maris. MATARA, ut Matarus. Vide in hac voce. MATARATIUM, ut supra Matalacium, nostris olim Materas, Ital. Mataraccio. Constit. Freder. Reg. Sicil. cap. 58 :

Nulli omnino curialium... licere decrevimus, Mataratia et alias raubas lectorum... patrono invito accipere.
Acta S. Petri Celestini tom. 4. Maii pag. 436 :

Ossa omnia hujus sanctissimi Confessoris lineo panno et albo circumvolventes, in Mataratio in quo jacuerant, absconderunt.

MATARE, quasi mataro configere, ut quibusdam placet. Alii a mactare, quomodo etiam scribitur in Charta Adelfonsi Regis Hispani apud Antonium de Yepez in Chronico Ord. S. Benedicti tom. 6. pag. 467. et in Foris Aragonensibus fere semper. Auctor Mamotrecti ad 1. Esdr cap. 4 :

Mactat, secat, necat,... quidam sine, c, dicunt, Matavit, id est, quasi ad scacos vicit : unde mato, as, verbum ludentium ad scacos.
Alii denique Mat, vocem esse Persicam contendunt, ut et Schacht-mat, unde nostri Eschet-mat effinxerunt, Itali Scacco matto, idemque sonare quod Rex mortuus est, periit, csus est. MS. :

D'eschez sout et des tables son compagnon Mater.

MS. ubi de Menfredo et Carolo Sicili Regibus :

En la premeraine bataille L'assailli por li deconfire, Eschec et Mat li ala dire... Puisque sans Roy se combatoient, Eschec et Mat riens ne doutoient.

Chronicon Senoniense Richerii l. 3. cap. 14 :

Pro ludo scacorum, quo eum ipsa uxor spius Mataverat, ipsam verberaverat.

Vide Duc Historiam Byzantinam cap. 16. pag. 37. Hinc nostris Mater, ad angustias redigere, metaphora deducta a ludo scachorum. Idem Vacces in Ricardo I. Duce Norman. :

Bien cuide avoir Normans Mats et confondus.

MS. : MS. : MS. :

Car li siens est recreus et Mats. S'en fu fuis Mats et recreans. Cette bataille ferons el champ mell, Tant que li uns sont vaincu et Mat.
Ordericus Vitalis l. 12 :

Castrum condere cpit, quod Mataputenam, id est, devincens meretricem pro despectu Haduiss Comitiss nuncupavit.
Salmasius in Hist. Augusti pag. 461 :

Mattus, antiqua vox et Latina, qu emollitum, subactum et maceratum significat. Inde verbum Mattare pro domitare, subigere et macerare.

Scribit Joan. Bruxerinus Campegius lib. 6. de Re cibaria cap. 9. pag. 421. Lugdunenses quoddam panis genus in sartagine confectum. Mattafanos, seu Matefaim vocare, quasi famis domitores ac victores, qui messoribus fossoribusque suavissime manduntur. Matare, Occidere, Hispanis, Matar. Charta Lorbansis in Lusitania ann. 734. apud Sandovallium in Favila :

Christiani habeant Comitem de sua gente, qui manuteneat eas in bono

juzgo secundum solent homines Christiani, et isti component rixas inter illos, et non Matabunt hominem sine jussu de Alcaide, seu Alvacile Saraceno : sed monstrabunt suos juzgos, et ille dicebit : Bene est ; et Matabunt culpatum.
Electio Henrici Regis Lusitan. :

Qui in bello Mataverit Regem inimicum, vel ejus filium, et gancaverit ejus pendonem, sit nobilis,
Hinc Mathe, pro sepulcro, in veteri Inscriptione in ecclesia Pompei ad Murtam fluvium, ubi de S. Euchario Martyre et sociis sub Juliano Apostata occisis :

Monsieur S. Eucaire par Valdres, Sarrazins et Princes tant avec l'apostat Julien, vingt et deux cents par nombre sont icy mis en comble en 362. Le 10. des Calendes de May, furent mis en cette Mathe.
Hinc nostris Mat, Tristis, mstitia affectus. Lit. remiss.. ann. 1386. in Reg. 129. Chartoph. reg. ch. 10 :

Lesquelx exposans apperurent que ledit Philipeau faisoit moult Mate chiere, et avoit une playe ou front.
Vide Mattus 1. MATARITATA. Vide Matarus. MATARITIUM, Lanea culcita. Charta ann. 1391. ex Archivis Massil. :

Carolus de Duratis Johannam Reginam inter duo Mataritia crudeliter et inhumaniter suffocare fecit.

Vide Mataratium. MATAROSIS seu Mulfosis, Paulo est defluxio pilorum palpebrarum. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MATARUS, Matara, Telum vel missile, Gallis proprium. Csar. lib. 1. de Bello Gall. de Helvetiis :

Nonnulli inter carros rotasque Mataras ac tragulas subjiciebant, nostrosque vulnerabant.

Auctor ad Herennium lib. 4 :

Ut si quis Macedonas appellavit hoc modo : Non tam cito Sariss Grcia potit sunt : aut idem Gallos significans dicat : Nec tam facile ex Italia Materis Transalpina depulsa est. ,
apud Strabonem lib. 4. dicitur, Hesychio et . Agobardus lib. Contra judicium Dei cap. 6 :

Contra quem exerto brachio gladium vibrans, aut Matarum tenens, stas paratus ad cdendum, etc.
Huc etiam pertinent ista ex Fragmento Petronii de Cna Trimalcionis :

Gladium tamen strinxi, et mataritata umbras cecidi.

Ubi forte legendum matari, aut matara. Galli inde vocem Matras retinuere, pro telo, qu occurrit in Consuetud. Bayonensi tit. 26. art. 4. Matelas, eodem sensu, f. pro Matras, in Lit. remiss. ann. 1390. ex Reg. 140. Chartoph. reg. ch. 557 :

Rommet du Bosc avoit une arbalestre et quatre Matelas Matrasse,

in aliis ann. 1478. ex Reg. 206. ch. 370 :

Le suppliant benda une arbaleste,... et tira une Matrasse.

MATASSA. Acta S. Francisc Roman tom. 2. Martii pag. 103 * :

Habebat etiam certas Matassas filorum auri purissimi, ex quibus ipse Angelus faciebat globos filorum aureorum.

Ubi Henschenius observat, ita appellari Italis filamenta in spiram grandiorem collecta ex rhombo super pannum textorium glomeranda in tramam, adminiculo radii per stamina trajiciendam. Tales autem fili super pannum in tramam convoluti glomos auctor hic globos dicit. Vide Mataxa. MATATA, Vide Mata. MATAXA, Idem quod Metaxa, Sericum vel bombix, seu bombasium. Gloss. Saxon. lfrici : Mataxa, vel corductum, vel stramentum : strael, vel bedding, i. stramentum. Papias : Mataxa, dicta quasi metaxa a circuitu scilicet filorum... Instrumentum est texendi. Leo Ost. lib. 3. cap. 57. (al. 58.) :

Albas de Matassa bambacii octo.

Interdum mataxa est funiculus. Gloss. Lat. Gr. : Mataxa, . Hesychio vero , dicuntur , . Ita emendant viri docti. Malim : nam Mataxa, Vitruvio lib. 7. cap. 3. est restis seu funiculi species, ut vult Philander. Gloss : Mataxa . Octavius Horatianus l. 4 :

De capillis ipsius mulieris, qui excidunt, quando se ornat cum Mataxa, facit in medio nodum, etc.

Vide Matassa. Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4210 : Mataxa, Gallice, Cerest et ce retz. Vide infra Mataxa. 1. MATALLA. Gloss. Grc. Lat. : , Matella. , Matella, urceus, urna. 2. MATELLA, f. diminut. a Meta, Congeries vel strues in acutum tendens. Charta ann. 982. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 648 :

Et pervenit ad ipsam Matellam de Gomesindo, etc.

Vide infra Medo 2. MATELLATA. Vide Matulata. 1. MATER, Abbatissa, Monasteriorum Sanctimonialium Prfecta, apud S. Hieron. in Epist. ad Sabinianum, Gregorium M. lib. 7. Ind. 2. Epist. 28. et alios,

qu crebrius Mater Monasterii dicitur, ut apud S. August. Epist. 109. Hildebertum Cenoman. Epist. 79. Adhelelmum Episc. Sagiensem in Vita S. Opportun n. 8. Rudolfum in Vita S. Liob num. 2. in Regula S. Csarii ad Virgines, in Vita S. Bathildis Regin cap. 2. num. 7. in Vita S. Boniti Episc. Clarom. cap. 7. in Vita S. Prjecti cap. 1. n. 3. etc. Vide in Abbas pag. 16. col. 1. Mater Ecclesia, Cathedralis. Histor. MS. Monast. Beccens. pag. 146 :

Si autem in eadem parochia talis causa orta fuerit, qu ferri judicio finienda sit, tunc ex placito Abbatis, aut apud Matrem Ecclesiam causa finiatur, judiciumque portabitur, aut Archiepiscopus ferrum judicii ad locum per ministros suos destinabit.

Vide Ecclesia. Vulgo Eglise matrice. Mater, nude, appellatur in Actis S. Gauger. tom. 2. Aug. pag. 689. col. 2 :

Porro vir Domini Gaugericus non procul a Matre superbis in dibus... habitabat ; verum semper aut in ecclesia aut juxta ecclesiam versabatur.
Vide infra Maternitas. Mater de Fonte et Confirmatione, Qu aliis Matrina, Gall. Marraine, dicitur. Concilii incerti Decretum, apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 57 :

Homo si incestum commiserit de istis causis : de Deo sacrata, aut cum Matre sua de Fonte et Confirmatione, etc. Mater Spiritualis,

apud Aimoin. l. 3. Hist. cap. 6. Mater Coquin, Qu viliora coquin officia implet. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Mater coquine teneatur isto die portare in refectorio duas durnas plenas aque specialis.
Et infra :

Prius administrator debet providere expensis Conventus de alleis et lactucis... et hoc debet facere mundare et preparare in coquina videlicet a Matre coquine.
Mater Facultataria, dicitur

qu habebat ex testamento mariti facultatem aliquid agendi, disponendi, determinandi pro liberis
, in Decis. Rot ad calcem Fontanell de Pact. nupt. edit. Lugdun. ann. 1719. Decis. 43. et 44. Mater Noctium nuncupabatur apud veteres Saxones et Danos ea nox qua Christum natum existimabant, quod ab ea anni exordium ducerent,

quasi illa esset parens et princeps omnium reliquarum noctium, ut pote a qua caput anni civilis sumeretur

, inquit Jos. Scaliger lib. 2. de Emendat. temp. pag. 170. quem consule. 2. MATER, nude, pro Nutrix, vulgo Mere nourrice. Lit. Caroli IV. ann. 1322. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 342 :

Nos dilect Matri nostr Agneti de Yssiaco domicell, qu nos de suo lacte nutrivit, etc.
Alia ejusd. reg. ann. 1324. ex Reg. Cam. Comput. Paris. fol. 9. v. :

Nous nostre chiere et ame Mere Agnes d'Issy, laquelle nous nourri de son leit, avons donn 50. livres Tournois de rente.

Eadem ratione Joanna des Fossez, Mater nuncupatur Joann regin Caroli IV. uxoris, in Reg. 64. ch. 532. 3. MATER, Alveus, Gall. Lit d'une riviere. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 318 :

Exinde tenendo Matrem antiquam dicti rivi Dandaut, usque ad gurgim ejusdem rivi.
Alia ejusd. ann. in Reg. 61. ch. 166 :

Deinde prout ipse rivus de Vera descendit per Matrem antiquam dicti rivi seu fluminis Ver.

Vide infra Matrix 2. Matres Cerebri, sic dicti panniculi duo, qui circumdant cerebrum, quorum alter crassior, dura mater vocatur ; alter pia mater. Vide Constantinum African. lib. 3. Pantechn. cap. 11. Lit. ann. 1358. in Reg. 93. Chartoph. reg. ch. 230 :

Cum dicto ense dictum Raymundum Fornesii uno ictu in pulsu capitis percussit et letaliter vulneravit et sibi pia et dura Mater fregit.

Vide infra Miring. MATERA, Fermentum, quo in conficienda cerevisia utuntur. Vide supra in Maeria 4. MATERACIUM, Lanea culcita. Charta ann. 1347. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 567 :

Item volumus quod tibi de lectis, videlicet de Materaciis, et pulvinaribus et paleis, tantum forrerii nostri debeant ministrare.

Vide Mataritium. MATERATIUM, Grabatus. Miracula B. Ambrosii Senens. tom. 3. Martii pag. 239 :

Puer quidam de Ciggiano cecidit de quodam Materatio, quo pauperes pro lecto utuntur, et casu sic concussus est, quod manibus et pedibus et toto corpore immobilis factus, mortuus ab astantibus putaretur.
Occurrit prterea in Constit. Caroli II. Reg. Sicili. MATERCULARIA, Ecclesia, cui adjuncta matricula ; quo sensu etiam matricula nude dicitur. Vel potius, reditus officio Matricularii assignatus. Statuta

reformat. S. Claudii an. 1448 :

Item Matercularia vill de Poncino Lugdunensis dicesis debetur sacrist monasterii.

Hinc Matercularius, qui Matercularia donatus, in iisdem Statutis pag. 56. MATERIA, Materies, Materiatura, Materiamen, Maeremium, etc. Voces, qu unum idemque significant, materiam scilicet ligneam dibus dificandis idoneam : quomodo Grci dicunt. Nam, ut observat Pollux lib. 7. cap. 25. lignorum alia igni et foco destinantur, alia dificiis : illa , hac vocat. Gloss. Grc. Lat. : , materia. Alibi :

, ligna fabricaria.

Vide leg. 55. D. de Legat. 3. Materia, in Gloss. Lat. MS. exponitur trabes. Cornelius Fronto :

Materies, animi est ; materia, arboris : et materies qualitas ingenii, Materia fabris apta.
Vegetius lib. 2. cap. 25 :

Secures, ascias, serras, quibus Materia ac pali dedolantur. Materiam dedolare,

lib. 3. cap. 4. Adde lib. 4. cap. 14. Pactus Legis Salic tit. 27 :

Si quis in silva Materiam, aut ligna furaverit, etc.

Ubi aut, nihil aliud sonat quam et, ita ut idem sit materia cum ligno, quidquid dicat Wendelinus. Lex Salica tit. 8. habet nude materiamen. Capitulare de Villis cap. 3 :

Non corvadas, non Materiam cdere.

Charta ann. 1180 :

Willelmus dominus Montifortensis concessi ut habeat Abbatia S. Jacobi phaselam in aqua ad deferenda ligna ad usum suum et ligna ad Materiam, qu habuerit de concessione mea.
Diploma Theoderici Franc. Reg. ann. 724. apud Eccardum Orig. HabsburgoAustr. col. 111 :

Ut nullus ibidem campas facere, nec porcos saginare, nec Materiam succidere, neque ipsius fines penitus irrumpere prsumeret.

Hispani Madera dicunt, ut observat Bivarius ad Chronicon Marci Maximi pag. 315. Gloss. Lat. G. : Maleri, . Differt vero materia a tabulatis : nam materi nomine trabes intelliguntur ; tabulatorum vero asseres. Vide Jacobum Gothofredum ad leg. 15. Cod. Th. de Extraordin. muneribus. (11, 16.) Materies, eidem Vegetio lib. 2. cap. 10. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 148 :

Dedi illius Materiem in Escalada in perpetuum ad dificia sua et ctera omnia necessaria domus su.
Tom. 1. pag. 821 :

Et ligna et Materiem ad omnia necessaria sua, et ad domos suas dificandas.

Materiarius, Faber lignarius, in vet. Inscript. apud Gruter. 460. 7. et apud Plautum in Milite glorioso. Alia Inscript. in Diar. Ital. Montisfalc. pag. 391. Negotianti Materiario. Ubi solid mercis propola, Gall. Marchand en gros, intelligendus videtur. Materiaria Mansio, ex Materia, seu ligno confecta. Willel. Tyrius lib. 12. cap. 25 :

Et ejusdem rug aliam partem, et unam Materiariam, et duas lapideas mansiones habentes.
Materiare, Ex ligno conficere, apud Vitruvium lib. 5. cap. 12 : Charta ann. 1362. ex Reg. 93. Tabul. regii n. 39 :

Eaque dificia minime Materianda sunt propter incendia. Et concessit eis.... nutrimentum omnium pecorum et animalium et ad Materiandum et ad omnes illos usus.
Materiatura, Lignea materia, apud eumdem Vegetium lib. 4. cap. 2. Materiamen. Lex Salica tit. 8. 4 : Lex Ripuar. tit. 76 :

Si quis in silva alterius Materiamen furatus fuerit, aut incenderit, etc. Si quis Ripuarius in silva communi... Materiamen vel ligna fissa abstulerit, etc. Quid de axilis, et alio Materiamine, etc.

Appendix 2. ad lib. 4. Capitular. Caroli M. de Materiamine ad naves faciendum. Capitulare de Villis cap. 62 : Adhalardus in Statutis Corbeiensib. lib. 1. cap. 7 :

Boves et reliquam pecuniam habeat... unde possit molinum construere, et omne Materiamen, quod ad illud molinum emendandum pertinet, adducere.
Charta Archiepiscopatus Remensis :

De Materiamine carrucas 5.

Epistola, qu habetur tom. 2. Hist. Franc. pag. 665 :

De plumbo autem et Materiamine similiter demandate. Materiamina lignorum,

in Vita S. Faronis Episcopi Meldensis cap. 130. Adde Chartam Dagoberti Regis Franc. apud Henschenium de Tribus Dagobert. pag. 28. Ab hac voce appellarunt nostri omne lignum silv dificiis idoneum Bois marmentau, ut Consuetudo Andegav. art. 36. 103. 113. 497. et Cenomanensis art. 116. et 124. et Marmau, Burbonensis art. 264. Maderame, in chart. ann. 779. apud Neugart. in Cod. Dipl. Alem. tom. 1. pag.

67. num. 72. Vide Madera. Maeremium, Maremium, et Meremium, Quvis materia lignea, dificandis domibus apta, seu quodvis materiamen, unde vocabuli origo ; nostris Merrien, ut in Consuetud. Comitatus sancti Pauli art. 21. vel Marrian, ut in Ambian. art. 210. Mairan, Occitanis :

Marren,

in Charta Godefridi Lingonensis Episcopi apud Chiffletium in S. Bernardo, ubi Perardus pag. 256. habet Marremum. Charta fundationis Armethaytensis Monasterii in Cumbria, in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 324 :

Concessimus etiam eisdem Monialibus communiam pasturam cum omnibus animalibus suis... per totam forestam, capiendis ibidem sufficientem Maeremium pro omnibus suis dificiis, etc.
In Additam. ad Matth. Paris. :

Inquiratur de extractoribus vel venditoribus busc, Maeremii et carbonis de foresta. Ac sub confidentia Maeremii illius, facturam prdict gale jam incepi fecerimus.
Alia apud Madox Formul. Anglic. pag. 148 :

Adde tom. 2. Monastici Angl. pag. 143. tom. 3. pag. 15. Charta ann. 1337. apud Rymer. tom. 4. pag. 730 :

Pro reparacione ejusdem molendini sufficiens Maeremium ad custagia ipsius Johannis cariandum.
Maerennum. in Charta ann. 1348. apud Rymer. tom. 5. pag. 6 :

Nec non et Maerennum et buscam pro cleiis, pontibus, bordis, etc.

Mairannum. Vide Mastz. Maremium, apud Thomam Walsinghamum pag. 104. Mareimum, tom. 2. Monastici Angl. pag. 286. Marienum. Charta Communi S. Quintini ann. 1237. ex Chartular. S. Quintini in insula pag. 156 :

Et illas tres kaherias et planketas et ventalia tenentur suis sumptibus de omni marieno necessario et de omni carpentatione in perpetuum detinere.
Meremium. Ingulfus :

Fecit ipse de eodem Meremio plurima, pulcherrimaque dificia.

Henricus de Knyghton in Ricardo II :

Fecerat unum bastile de Meremio.

Charta ann. 1310. apud Madox Formul. Anglic. pag. 384 :

Et ad capiendum necessaria mea de Meremio ad carucatas, carras, etc. Meremium grossum et parvum,

in Charta ann. 1403. ibid. pag. 124. Merenium, in Chron. Joan. Whetham. edit. Hearn. pag. 534 :

Et ad ereccionem sive fabricationem capell istius, ultra Merenium, etc.

Maheremium, in Fleta lib. 2. cap. 41. 9 :

Maheremium aut buscam de foresta.

Mahermium, in Litteris Henrici VIII. Regis Angl. ann. 1530. apud Rymer. tom. 14. pag. 369 :

Ac pro captione et provisione quorumcumque Mahermii, petrarum sive lapidum, etc.

Marrenum, in Chronico Rotomag. a Labbeo edito ann. 1227. Charta Petri Comitis Autissiodor. ann. 1229. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 709 :

Et semel in anno michi usque aducent Marrenum vel ligna de Fretoy apud Mailliacum villam.
Computus ann. 1247. ex Tabul. Capituli Autissiodor. :

Ultra hoc quod necessarium est Capitulo ad Marrenum clausi reponendum.

Meremum. Charta Theobaldi Comitis Blesensis ann. 1215. ex Tabul. Calensi pag. 170 :

Dedi ei siquidem Meremum in foresta mea de Hez capiendum.

Merrenum, in Charta Philippi Augusti ann. 1209. lib. 2. Hist. Parisiensis. Marramentum, Eadem notione. Inventar. Chartar. reg. ann. 1482. fol. 307 :

Littera decani et capituli Turonensis de Marramento eis concesso de gratia in foresta de Taleio. De anno 1241.
Arest. parlam. Paris. in Reg. Olim ann. 1290. fol. 88 :

Jus non habeo arrestandi vel impediendi ne major vel communia et jurati S. Joannis Angeliacensis possint emere Marramentum, et illud extrahere a dicta villa Burdegal et Wasconia.
Occurrit prterea in Lit. ann. 1248. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 601. art. 16. Merramentum, in Charta ann. 1260 :

Merramentum etiam quod habet idem Abbas (Sangerm.) et eidem Guillermo jam tradiderat, ut dicebat, scilicet duo millia et centum de chevrones, etc.
Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 74 :

Et si eam (grangiam) pejorari permitteret, dicti monachi possent capere Merramentum domus et petram de circuitu, etc.
Merreamentum. Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 595 :

Ubi tam pii et sancti operis Merreamenta scissa sumptaque sunt.

Merrementum. Statuta Eccles. Nivern. ann. 1246. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1071 :

Inhibemus, ne quando legitur Biblia secundum Ecclesi vestr usum, clerici aliqui seu Canonici Merrementa seu ligna aliena comburere prsumant.

Merremium operatum et non operatum, in Charta Roberti Comitis Drocensis et Yolendis uxoris. Muremium, perperam pro Maremium, in Quoniam Attachiamenta cap. 30. Merannum, Eodem significatu. Charta ann. 1261. apud Perardum in Burgundicis :

Ad omne genus lignorum et Meranni.

Mox :

Merannum et omne genus lignorum in omnibus et singulis dictis nemoribus... percipiant.

Merennum. Computus ann. 1425. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 575 :

Et in diversis hominibus conductis ad deponendum et extrahendum vetus Merennum, massam et lapides.

Occurrit iterum ibidem pag. 577. Marronner, in Charta Gallica ann. 1277. apud eumdem Perardum pag. 541. materiamen ex silvis auferre :

Fors les bois de vente, qui en sont except, sauf ce que nostre dite Dame y ay son usaige por affoer, por maisonner por Marroner, et por la paisson de ses pors. Que les bois en seront distraits esquels elle ne pourra rien prtendre, sinon pour son chauffage, Maronage et pesselage.
Mairien et Marriens, passim Scriptoribus nostris. MS. :

Maronage, Droit de Maronage, Jus ligna in nemoribus pro dificiis exscindendi. Charta ann. 1622 :

Merriens traire et fust porter, Chevilles faire et bois doler.

Johannes de Mehun in suo Testamento :

Helas quand je regarde mon estat premerain Coment Dieu me fist homme qui n'estoie rien, Et de si vile matiere, et de si vil Mairrien, Bien devroie aimer Dieu, au mains au derrain.
Galterus de Mets in Mappamundi MS. cap. 42 :

Un haut mont en Ermenie a, Ou l'arche No reposa, Encore y treuv'on asss

Du Mairien ou elle fu faite.

Guignevilla :

Qui de Marrien mestier aroient, Ou qui busche ardoir vaurroient. Et li Quens i ert ses engiens, U il faisoit traire Mairiens, De la rebombe d'une pierre, Fut conseus el cief derriere.

Philippus Mouskes de Simone Comite Montisfortis :

Vetus versio Gallica gidii de Roma de Regimine principum cap. 19 :

Et se doiton avoir grant plent de fer et de Mairien pour faire engins necessaires.
Adde cap. 17. et Gloss. ad Villharduinum. Materia, Surculus, in re agraria. Pallad. de Re rust. lib. 6. tit. 2 :

Non autem amplius resect et pullulanti viticul, quam du vel tres Materi relinquantur.
Utitur etiam Columella. Materia Franca. Consuet. Norman. part. 1. cap. 26. ex Cod. reg. 4651 :

Ex institutione autem fit successio, quando feodum ex institutione facta ad alium revertitur, quam ad hredes possidentis : et hoc maxime attenditur in dotibus et viduitatibus secundum villarum consuetudines, ut apud Bajocas fracta feste, domorum possessio, qu sine franca Materia est constructa, ad dominum, de quo tenetur, debet revenire.
Quid sit vero Materia franca aperte declaratur in Gallico :

Qui est sans franche Matiere, c'est sans carrel et sans mortier.

Quo etiam sensu intelligenda videtur vox Matiere, in Stat. ann. 1366. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 720. art. 11 :

Maonnerie, charpenterie, couverture, Matieres, service pour ce faire, etc.

Materia Grossa, Stercus humanum, nostris etiam Matiere. Lit. remiss. ann. 1354. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 695 :

Quadam necessitate dictum Johannem cogente pro grossa Materia et urina faciendis, in quodam parvo nemore prope dictum iter ivit.
Materia, pro Fermento, quo cerevisia conficitur. Vide supra in Maeria 4. MATERIACIUM. Materes. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) MATERIALIA Themata, Propositiones illustrand, discutiend. Libellus Episcoporum Itali contra Elipandum tom. 3. Concil. Hispan. pag. 100 :

Ponamus igitur exempli causa secundum human rationis affectum,

necessitate per omnia compellente, Materialia themata disputandi.

MATERIALIS, Nothus, spurius, illegitimus. Stat. ant. Florent. lib. 5. cap. 33. ex Cod. reg. 4621 :

Ordinatum est quod omnes et singuli legitimi et Materiales, sive Materiales tantum sive qui vulgo bastardi appellantur, de domibus et casatis scriptis, etc.

Vide supra Filius materialis. MATERIAMEN, Materiare. Vide Materia. MATERIARII Hretici, Qui materiam natam aut factam negant. Tertullianus adversus Hermogenem cap. 25 :

Audio enim apud Hermogenem ceterosque Materiarios hreticos, terram quidem illam informem et invisibilem et rudem fuisse : hanc vero nostram proinde et formam, et conspectum, et cultum a Deo consecutam.
MATERIARIUS, Materiatura, Vide Materia. 1. MATERIATUS, Opus quodvis arte elaboratum. Libellus de Canone mystici Ordinis vulgo Hugoni a S. Victore adscriptus cap. 5 :

Ordine natur flos prcedit fructum, sonus cantum, materia Materiatum.

2. MATERIATUS, Constructus. Inscript. ann. 1582. apud Naldin. in Corogr. ecclesiast. della cita e dioc. di Giustinop. pag. 61 :

Hanc dium partem male Materiatam, antequam pene vitium faceret, etc

MATERINUS, Lanea culcita, ex Gall. Materas. Charta Ludovici Regis Franc. ann. 1259 :...

Quitasse et in eisdem domibus liberasse, quicquid de ligno est, et de ferro, re quoque et vitro, plumbo, stagno, pluma, corio, lana, canabo, et lino Materino, et omnia domorum utensilia

. MATERIOSUS, , in Gloss. Grc. Lat. Germ. Nemorosus, in Castigat. ad utrumque Glossar. MATERIOLA, , Fictio person. Gl. Lat. Grc. Sangerm. MATERIS. Vide Matarus. MATERNA, pro Matrona, Gall. la Marne. Charta Matthi domini Montis-Mirabilis pro Prioratu de Radolio (Reuil) ann. 1244. ex Archivis ejusdem Prioratus :

Dedi in puram eleemosinam Prioratui de Radolio piscatoriam in aqua mea Matern.

Vide Maturna. MATERNA Lingua, Vulgaris, vernacula. Chart. ann. 1503. apud Madox Formul. Anglic. pag. 339 :

Omnes easdem animas nominatim et in specie in lingua Materna idem Canonicus presbyter publice recitans et Deo devote recommendans. Et cum predictus Patriarcha (Aquileiensis) litteraliter sapienter predicasset, et per eum predictus Gherardus Paduanus Episcopus Maternaliter ejus predicationem explanasset, etc.

Maternaliter, Vernacule, vulgari sermone. Charta ann. 1189. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 356 :

MATERNICUM, Hreditas, qu ex parte matris provenit, ut paternicum, qu ex parte patris. Chart Alamannic Goldasti n. 50 :

Quantumcunque mihi in jam dicto pago Auguscauginse advenit tam de paternico, quam de maternico, seu de comparato, etc.

Adde chart. ann. 744. et 783. apud Neugart. in Cod. Dipl. Alem. num. 10. et 85. Vide Matrimonium. MATERNITAS, dicitur de ecclesia matrici seu Cathedrali, in Bulla Calixti II. PP. ann. 1122. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 143 :

Ex communi fratrum judicio diffinitum, vestram beati Johannis ecclesiam debere Maternitatis prrogativam in perpetuum obtinere.
Ibid. pag. 144 :

Matricis ecclesi possideat futuris temporibus dignitatem.

Vide supra Mater ecclesia in Mater 2. MATERONES. Vide Macerio. MATERTERA, Amita. Johannes Skenus de verborum significatione pag. 97 :

Sed aliquando Matertera sumitur improprie pro patris sorore, Latine amita. In lib. 2. C. deficientibus 34. Post avunculum, h. e. patruum ejusque liberos, Matertera ejusque liberi habent jus successionis.
Stat. Palavic. lib. 1. cap. 26. pag. 30 :

Quod si contingat aliquam litem, causam vel qustionem esse vel moveri inter patrem et filium, avum, proavum, nepotem,... patruos, amitas et Materteras, et quosque alios utriusque sexus conjectos, usque ad quartum gradum, etc.
MATES, Hortus. Pancarta Abbati S. Stephani de Vallibus apud Xantones, Charta 32 :

Censum qui est supra ortos qui appellantur Mates.

Vide Mata. Nomen loci esse videtur. MATESIS. Vide Mathesis. MATESMA. Chron. Bergom. ad ann. 1393. apud Murator. tom. 16. col. 870 :

Facta fuit una andata per homines partis Gibellin de Brembilla super territorio Guelphorum Vallis Immani, et interfectus fuit unus Guelphus,

ut dicitur in Matesma.

MATHA, Modus agri. Vide Mata. MATHALACIUM, Culcitra, Matelas.

Arsit palea et Modicum de Mathalacio et de flassana

, in Mirac. MSS. Urbani V. PP. ex Tabular. S. Victoris Massil. Vide Matalacium. MATHALUM, La macula, in Glossar. Lat. Ital. Ms. MATHEA. Vide Mattea. MATHELATIUM. Mathalacium :

Item una lateria cum duobus Mathelatiis et duabus cultris albis.

(Invent. Calixt. III. an. 1458. in archivio Vaticano.) MATHELINUS, pro Mathurinus, Gall. Mathelin. Charta ann. 1356. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 528 :

Le ministre de la Trinit de l'ordre saint Mathelin, etc.

Vide infra Morbus S. Mathelini. MATHEMA, Doctrina, ex Gr. , apud Maxentium Joannem in libello Fidei. Gloss. Grc. Lat. : , Mathema, documentum, studium. Sic porro Symbolum Nicnum appellarunt SS. Patres, quod esset id, quod Christianos doceri oporteret, vel quod fidei decreta edoceret. Concil. Chalcedon. Act. 1 :

; , .
Occurrit ibi aliquoties, et in V. Synodo Constantinop. Act. 8. Vide Henr. Valesium ad Socratem lib. 1. cap. 8. et Glossar. med. Grcit. col. 851. ubi Symbolum Apostolorum exponitur. MATHEMATICA, Magia. Vita MS. S. Samsonis Confess. :

Tu et pater tuus in principio magica arte eruditi fuistis ; non enim convenit cum clesti sapientia mundanam exercere Mathematicam. Si quis Mathematicus fuerit, id est, invocator dmonum, mentes hominum tulerit, aut debacchantes fecerit, vii. annis pniteat. de motu deque positu stellarum dicere posse, qu futura sunt, profitentur
. Ibid. lib. 1. cap. 9 :

Mathematicus, Magus, Dmonum invocator. Judicia Sacerdot. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 32 :

MATHEMATICI, Genethliaci, Chaldi, qui, ut ait Gellius lib. 14. cap. 1.

Vulgus, quos gentilitio vocabulo Chaldos dicere oportet, Mathematicos dicit.

Unde colligitur, Gellii vo vocem hanc vulgi tantum fuisse ac novitiam. S. Augustin. lib. 2. de Doctr. Christ. cap. 21 :

Neque illi ab hoc genere pernicios superstitionis segregandi sunt, qui

Genethliaci propter dierum natalium considerationes nunc autem vulgo Mathematici vocantur.
Alcuinus lib. de Divin. Offic. :

Astrologi dicti, necnon Genethliaci propter natalium considerationes.... hi vulgo Mathematici appellabantur.
S. Audoenus de Vita S. Eligii :

Mathematici spernendi, auguria perhorrescenda, somnia contemnenda, etc.

Adde Rabanum lib. 3. de Instit. Cleric. cap. 16. Sidonium lib. 8. Epist. 11. et ibi Savaron. Sic usurpat Concilium Laod. can. 36. MATHERA, Matheria. Voces mihi incert notionis perinde ac Matherium infra, nisi sit pro Fornix, aut certe qudam fornicis pars. Acta S. Lietberdi tom. 4. Junii pag. 606 :

Cameraci vero decimam monet et Matheram, et in vico de Paschiertrau cambam unam, et in bolengria furnum unum.
Hist. Britan. tom. 2. pag. 88. ex Chron. S. Florentii :

Cum destructa S. Joannis Baptist capella super Yberim sita ; consensu monachorum ab amnium inundatione, ab Alberga religiosa muliere restauraretur, in ea juxta Matheriam dextram sacorphagum aperuerunt, etc.

In Actis S. Lietberti idem est quod Maeria 4. ut videre est supra in hac voce. In Chronico autem S. Florentii legendum esse Maceriam existimo, sicque apertus est sensus. MATHERIUM. Catalogus Abbatum Floriacens. lib. 1. Miscellan. Baluzii :

Porro in Matherio turris de qua signa pendebant, hujuscemodi inseruit versus, etc.

Vim vocis non agnosco, nisi legendum sit narthecio. Vide Descript. nostram S. Sophi, ubi de Narthece. Trabes. Vide Materia. MATHESIS. Ebrardus in Grcismo cap. 10 :

Scire facit Mathesis : sed divinare Mathesis. Datque Mathematicos comburi Theologia.
Joan. Sarisberiensis lib. 2. Policrat. cap. 18 :

Mathesim ergo probabilem, qu penultima brevi enuntiatur, quam et natura inducit, ratio probat, et utilitatis experientia approbat, quasi quoddam doctrin su jaciunt documentum, ut exinde opinionum suarum lubrico, quasi quadam imagine rationis, in Mathesim reprobam, qu profertur extensa penultima, perniciosissime prolabantur.
Ita et distinguebant Philosophi istius vi, tametsi

nusquam dictum a Grcis constet. Egit contra hanc regulam Prudentius lib. 2. contra Symmachum :

Quisque putat fato esse locum : sciat omniparentem Esse Deum, nulli vetitum fatalibus astris : Nec Mathesis prscripto aliquo pia vota repelli.

Ita Sarisberiensis infra, doctrinalem vocat, qu scilicet in quatuor speciebus tota consistit, Arithmetica scilicet, Musica, Geometria et Astrologia. Papias : Matesis, sine aspiratione dicitur instrumentalis scientia, ut facere ostium quod aperiri non possit. (Mathesis) cum aspiratione doctrinalis. De doctrinali Placidus Diaconus in Supplemento virorum illustrium Casin. cap. 7. apud Murator. tom. 6. col. 68 :

Innocentius de Novaria professus monachus monasterii Florenti et hujus monasterii Abbas centesimus quartus, vir disertus et valde eruditus in divinis Scripturis ; verum in Philosophia et Mathesi versatissimus.

Vide Quadrivium. De magica vero Mathesi, Auctor Queroli : Mathesim et magicam sum consecutus. Vide Isidor. lib. 3. cap. 70. Luithprand. lib. 1. cap. 3. Gloss. med. Grcit. col. 851. MATHIANA, Poma silvestria, in Gloss. ad Doctr. Alex. de Villa. Edit. ann. 1484. MATHIMONIUS. Vide Marthimonius. MATHITES, , Discipulus. Versus Salomonis Episcopi :

Mathit fido prsens didascalus esto.

MATHLARDUS, perperam pro Malhardus, Anas masculus. Vide Mallardus et Cercella. MATHURINI. Vide Asinus 2. 1. MATIA, Baculus, officii seu dignitatis insigne. Chron. Parmense ad ann. 1302. apud Murator. tom. 9. col. 844 :

Et videns ipse dominus Maphus, quod non poterat resistere dictis adversariis suis, in instanti sine aliquo prlio et sine tenore deposuit in dicto exercitu dominium civitatis Mediolani, et baculum sive Matiam sui capitaneatus, et se posuit in dictum dominum Albertum Scotum.
Vide Mazia. 2. MATIA. Papias : Matia, intestina, qu sordes emittunt, unde Matiarii dicuntur, qui eadem tractant ac vendunt. Hinc etiam Matiarii nuncupantur latrinarum destercoratores. MATIBERNI, Judices probi et boni ; Mat enim Britannico idiomate prisco et moderno est Bonus, et Barn, judicium, unde Barna, judicare. Charta Alani Comitis Britanni ann. 1087. apud Argentreum lib. 1. Histor. Armoric :

Budicius quondam Rex Britanni concesserat et dederat uni prdecessorum (Vicecomitis Leonensis plures nobilitates super navibus,

etc.) in matrimonio pro ipsius Vicecomitis probitate, fidelitate, et valentia, de consensu Prlatorum, Comitum, Matibernorum, et procerum Britanni, etc.
MATINA. Chron. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 608 :

Ordinaveramus ad Matinam Padulis Viv sibi tollere prdicta omnia bona atque vitam, tamquam nostrorum capitalium mulorum.

An festinanter, propere ? Mastino ea notione utuntur Itali. Non apertior mihi est ejusdem vocis intellectus, in Charta ann. 1117. ex Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 234. col. 2 :

Et concedimus ipsi homines, ut qualemcumque terram de sanum exaudinaverit, in hereditatem habeant ad respondendum, sicut in Matin consuetudo est.
MATINATA, Mattinata, Acad. Cruscanis, Mattinata, Matutinum amantium carmen, matutinus cantus, ut supra Maitinata. Correct. stat. Cadubr. cap. 127 :

Eandem quoque pnam incurrant omnes illi, qui temerarias prsumpserint facere Matinatas, mitigandam tamen arbitrio vicarii et consulum, inspecta qualitate facti et personarum.
Stat. ant. Florent. lib. 3. cap. 193. ex Cod. reg. 4621 :

De pna cytarizantium vel facientium Mattinatam. Nulla persona.... audeat..... ire cum cornamusis, tubis seu cum aliquo instrumento vel aliquo alio genere musicorum, seu cum cantoribus seu sonando, cantando vel Mattinatas faciendo. Mastene,
pro Matine, Matutinum tempus, in Lit. remiss. ann. 1348. ex Reg. 77. Chartoph. reg. ch. 394 :

Le suppliant se leva un Mastene environ deux lieux avant jour, etc.

MATIO, Latomus. Vide Macio. MATIOLICHUS, Qui parum comedit, aut qui in minimis astutum se prbet, vel qui ex mensuris lucrum venatur. Matium, minutum lucrum. Vocabul. Sussanni. A Grco . MATISCONENSIS Moneta. Vide in Moneta Baronum. MATISSITIUS, f. Ad artem macionis seu latomi pertinens. Munit. Peron in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 98. v. col. 1 :

Omnes tornell habebunt supra terram xij. pedes de pata Matissitia.

Vide Macio. MATIUS, Vervex, Gall. Mouton ; ab Italico, ut videtur, Maschio, Masculus. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. col. 437 :

Isti qui supra in isto columnello scripti sunt, solvere debent pensionem den. iii. pullum unum, Matium canep i. carnatum, secundum quod

habent, pro v.

MATMONOCUS, Bonus-monachus, ex Britannico Mat, bonus, et Monocus, pro monachus. Charta Ludov. Pii ann. 818. tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 513 :

Notum sit quod, dum Matmonocus abba ex monasterio Landevennoch nostram adiisset prsentiam, etc.

Vide Matiberni. MATO, ut Matto. Vide in hac voce. MATOLOGIUM, Catalogus, descriptio, index ; f. pro Martyrologium cui non raro subjiciebant bonorum ecclesi indicem. Statuta Eccl. Meldens. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 948 :

Item et si Matologium habeant Curati, prcipiat (Decanus) omnia donata ecclesi quocumque titulo, in eo scribi.
MATONUS, Later, ab Ital. Mattone, Gall. Brique. Charta ann. 1345. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 504 :

Ipsum castrum ac villam claudere et firmare muris, seu paliciis et fossatis, et pro clausuris et fossatis dict vill accipere de terris pereriis et nemoribus quibuscumque dict Abbati quantum pro prdictis castro et villa construendis, firmandis, et claudendis, tegulis, Matonis, calce et aliis necessariis faciendis opus erit.
Chron. Astense ad ann. 1190. apud Murator. tom. 11. col. 147 :

Erat dicta civitas (Ast) de spinis clausa, et non erat in ipsa civitate domus aliqua de Matonis novis.
Statuta civit. Saluciar. Collat. 5. cap. 153 :

Fornasarius... teneatur et facere debeat singulos Mattonos seu lateres, ponderis... lib. 13.
Vide Matto. Hinc forte appellata Maton, placent species. Fabul. tom. 2. pag. 117 :

Orent assez la nuit sioste, Lait boilli, Matons et composte.

MATRA, , Matrix. Supplem. Antiquarii. MATRACIUM, Lanea culcita, a Gall. Matras. Vita S. Vincentii Ferrerii tom. 1. Aprilis pag. 511 :

Habetur Veneti quoddam stratum ex lana confectum, quod vulgo vocant Matracium.
MATRASTA, nude in Gl. Arabico-Lat. Noverca. MATRATIUM, ut Matracium. Regula reform. monast. Mellicensis in Chron. ejusdem pag. 359 :

Pro lecto habeat Matratium, lecto plumarum non utatur sanus intra

monasterium, sed infirmus ; extra monasterium ubi Matratium non habetur, poterit in tali lecto quiescere.

Occurrit rursum pag. 360. 1. MATRATUM, a Gall. Matras, Culcitra. Epist. Johannis Troester apud Raim. Duellium lib. 1. Miscell. pag. 239 :

Quam (morbi causam) ut effugere valeas, prclaris dotatus es donis, nunc polite scribendo, venando.... nunc saginationem minuendo, super duris et intractabilibus Matratis corpus resupinando.

2. MATRATUM, Crepitaculum, Gall. Cresselle. Tabula lignea qu pluribus malleolis pulsatur, sive ad excitandos fratres in monasteriis, sive ad horas divini Officii indicandas diebus infra hebdomadam sanctam quibus silent campan. Missale Mozarabum :

His peractis pulsetur ad Vesperas cum Matratis ligneis.

MATREA, Noverca, in Gloss. Lat. MS. Reg. Cod. 1013. pro Matrinia. Vide infra. Occurrit etiam hc vox in Gloss. Arabico-Lat. MATRES, pro Mare, Lacus, aqu receptaculum, Gall. Reservoir ; si tamen asserta lectio. Charta ann. 1196. ex minori Chartul. S. Victoris Massil. pag. 188 :

Salem vero qui succresceret in Matribus (f. maribus) vel locis (leg. lacis, pro lacubus) prceperunt esse comune omnibus Sexfurni hominibus.
Vide Mara 2. et Matroces. MATRICA, Urbs provinci caput, Gall. Capitale. Expositio compendiosa benefic. fol. 5 :

Primates qui pluribus provinciis, Metropolitani qui Matric, Archiepiscopi qui provinci, Episcopi qui civitati prsunt.
Vide Metropolitanus. MATRICARII. Scholiastes Juliani Antecessoris in Const. 23. cap. 88 :

Matricarii dicuntur illi, quos videmus ad incendia currentes, et portantes spongias cum ferramentis, et alia ferramenta, per qu possint de pariete in parietem transire, et ita incendium extinguere.

Alii Carpentarios interpretantur, Gloss laudat a Pitho : , . , . A voce Materia, ubi vide, vel a Matricula, quod in Matriculam Prtoris essent relati, ut monet Brissonius. MATRICIANUS, Idem quod Matricida ; minus quidem proprie, cum de eo dicitur, qui filium matri dilectissimum occidit. Vita B. Joan. Bassandi tom. 5. Aug. pag. 888. col. 1 :

Optimam igitur occasionem rex juvenem perimendi nactus, jussu ipsius a Matricianis in redeundo crudeliter est occisus. Unde mater in tantum doluit, ut pene totaliter desperaret.

Non placet doctorum Editorum conjectura ad hunc locum. MATRICOLA. Vide in Matricula. MATRICULA, Catalogus, descriptio, index : vox nota JC. Codex Canonum Eccles. Afric. can. 86 :

ubi Cod. Lat. cap. 53. Matricula et archivum Numidi. Vide Matrix 1. et Brevis. Statuta Eccl. Valent. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 510 :

Item aliquis non recipiat ordines, nisi fuerit nomen ejus scriptum in Matricula Archidiaconorum.

Apud Scriptores vero Ecclesiasticos duplex est, altera Clericorum, altera pauperum. Clericorum matricula ea est, in quam Ecclesiarum Clerici referebantur, qui eo nomine stipendiorum Ecclesiasticorum erant participes, in Concilio Agathensi can. 2. Aurelianensi IV. can. 13. Autisiodorensi can. 3. Capit. Caroli M. lib. 7. cap. 167. 237. etc. Dicitur etiam Matricula, in qua Clericorum hebdomadariorum in Ecclesiasticis Officiis munus indicatur. Charta Odonis Episcopi Parisiensis ann. 1199 :

Campan ordinate pulsabuntur, Cantor facit Matriculam in omnibus ordinate.

Vide Tabul officiales, in Tabul. Matricula itidem appellabatur Ordo divini Officii celebrandi per hebdomadam, qui singulis Sabbatis in ecclesiis legendus exponebatur. Litter ejusdem Odonis ann. 1203. in Tabul. S. Clodoaldi :

Ab illo autem qui breve faciet singulis Sabbatis scribetur dies in Matricula, qua prdictum officium debeat celebrari.
Matricula pauperum ea erat, in qua pauperum, qui Ecclesiasticis stipendiis alebantur, nomina descripta erant. Matricula egenorum, apud Lambertum in Vita S. Heriberti Archiepiscopi Coloniensis n. 25. Hinc pauperes ipsi matricul interdum appellati, ut in Concilio Autisiod. ann. 578. can. 3. Vita S. Eparchii Abb.-Inculismensis cap. 9 :

Jussit, ut collectis infirmis et Matriculis ad portam civitatis rei expectaret eventum.

Ita usurpat Gregorius M. lib. 2. Indict. 11. Epist. 44. 45. Fortunatus in Vita S. Radegundis cap. 17 :

Prter quotidianam mensam, qua refovebat Matriculam duobus semper diebus, etc.
id est, pauperes Matricul. Gesta Bertichrammi Episc. Cenoman. tom. 3. Analect. Mabill. pag. 111 :

Peregrinorum quoque sive Matricularum receptiones et refocillationes devotissime supplevit.

Testam. ejusdem Bertichrammi ibid. pag. 127 :

Tam in vestimentis, quam et in lectariis, aut in calciamentis, et istis fratribus nostris et Matricolabus S. Petri qui sub regimine suo esse noscuntur, etc.

Nam Matricula, spe usurpatur pro domo, in qua pauperes alebantur, ad ostia Ecclesiarum ut plurimum extructa. Testamentum S. Remigii Remensis Episcopi :

Martyriis, Diaconiis, Xenodochiis, omnibusque Matriculis sub tua dispositione positis.

Gregorius Turon. lib. 2. de Mirac. cap. 37 :

Cum ea ad Basilicam properat, celebratisque vigiliis, mane pauperibus, qui ad Matriculam illam erant, cibum potumque protulit.
Gesta Regum Francorum cap. 11 :

Ante Ecclesi Matriculam in medio pauperum consedit.

Charta S. Leodegarii Episc. Augustodun. ex Tabular. ejusdem Ecclesi :

Quas villas... in statum Matricul nostr, quam ad ostium Ecclesi S. Nazarii fabricavimus, cum omnibus appenditiis delegamus, secernimus, transfundimus, ea ratione, ut tam a Prposito ejusdem Matricul Bercario, quam a successoribus ejus, quos nostri successores Pontifices ordinaverint, 40. fratres cotidiana diaria et stipendia omni tempore accipiant, ut liberius pro salute Regni ac Principum ac totius orbis, dominum deprecari possint.
Testamentum Bertichrammi Episcopi Cenom. :

Propterea in his locis Ecclesi stipendia et Madricola, quam ego mihi erexi, supplex quso Domino meo Pontifici, qui mihi successor fuerit, ut omni tempore Madricola ipsa, sicut usque nunc in eis temporibus stipendia promeruit, et semper in antea ministrante sancta Ecclesia alatur.
Infra Matricula appellatur. Chronicon Mosomense :

Mosomensem itaque Matriculam spe per se revisens, spe per internuntios commonefaciens, piis eleemosynarum suarum largitionibus instanter educans, Ecclesiarum altariis, prout in manu sua veniebant, victualia fratrum ordinabat.
Annexi autem erant certi reditus Matriculis, quibus pauperes alerentur. Adrevaldus lib. 1. de Mirac. S. Benedicti cap. 20 :

Cuncta, qu juri subjacebant Ecclesi Aurelianensis, excepta Matricula,... in propriam molitur redigere potestatem.

Hoc est, reditibus ad matriculam pertinentibus. Chronicon Fontanellense cap.

14 :

Hic Matriculam beati Martini Turonensis in beneficii jure..... tenuit.

Testamentum S. Remigii apud Flodoardum :

Pauperibus 12. in Matricula positis, ante fores Ecclesi exspectantibus stipem, duo solidi, unde se reficiant, inferentur, quibus Corcelum villam dudum deservire prcepi.
Idem Flodoardus lib. 2. cap. 4 : Cap. 5 :

Qudam matricul quoque sancti Martialis deputavit, etc. Ad Matriculam prterea sanct Remensis Ecclesi nonnulla contulit donaria.

Vide Doubletum in Hist. S. Dionysii pag. 670. 677. 690. 809. et Privilegium pro Monasterio Atrebatensi circa ann. 866. Matricula, ipsamet Ecclesia, cui adjuncta Matricula. Formula inter Andegav. 48. apud Mabill. tom. 4. Analect. pag. 263 :

Cum in Dei nomen nos vero fratris, qui ad Matricolam Sancti illius residere videmur.
Vetus Chron. Turon. laudatum ab eod. Mabill. tom. 4. Annal. Benedict. pag. 195. meminit cujusdam oratorii quod erat

juxta Matriculam B. Martini, scilicet ecclesiam B. Mari de Scriniolo, ubi moniales erant
. In vita S. Udalrici Episcopi Augustani, Marinus PP. eidem Udalrico, qui se Augusta Vindelicorum ortum dixerat :

Ne turberis, inquit, animo,.... te ejusdem Matricul decet esse pastorem.

Baronius matricem Ecclesiam hic interpretatur.

Omnes simul Deum laudentes ad cclesiam Matriculam pervenerunt,

apud eumdem Oudalricum Pertz. Scriptor. tom. 4. pag. 392. Occurrit etiam pag. 389. lin. 27. qui locus infra exscriptus est ad lineam Ex quibus haud obscure, etc. ubi Matricularii videntur esse Clerici ecclesi cathedralis, ut et cap. 20. et 24. ibid. pag. 407. et 409. Vide Matriculus, et supra ad lineam Apud Scriptores, etc. Matricularii, Pauperes in matriculam relati. Gloss Isidori : Matricularius, pauper, inops. Charta Dagoberti Regis apud Doubletum pag. 669. 677 :

Ad Matricularios domni Dionysii Martyris... qui ad ipsa Basilica, vel infra ejus atrio ad matriculas residere videntur.
Quippe pauperes ad Ecclesi fores stabant, stipem expectantes, vel postulantes. S. Hieronym. Epist. 22. cap. 13 :

Vidi nuper nobilissimam Romanorum mulierem in Basilica B. Petri, semiviris antecedentibus, quo religiosior putaretur, singulos nummos dispertire pauperibus, etc.
Alia Zuentebulchi Regis, apud eumd. Doublet. pag. 809 :

Ad usus pauperum et Matriculariorum, etc.

Gregorius Turon. lib. 7. cap. 29 :

Nonnulli etiam Matriculariorum et reliquorum pauperum, etc.

Acta Episcopor. Cenoman. pag. 111. ubi de Xenodochio :

Et hoc constituit, ut omnes adventantes inibi omnia necessaria sumerent, ibique monachos regulariter degere constituit, et Matricularios numero et tenore, quo in ejus continetur testamento, et ipsum synodochium su sedis Ecclesi subjugatum, atque suis successosoribus possidendum futuris temporibus more Canonico atque Ecclesiastico dereliquit.
Vita S. Arnulfi Episc. Metensis cap. 14 :

Matricularii seu cteri pauperes.

Hincmarus Remensis apud Flodoardum lib. 3. cap. 26 :

Dictum est mihi, quod Matricularios a ministro meo constitutos de illa matricula ejecisti, et ibi Bovarium misisti, et pro illa matricula in pretio unum asinum accepisti.
Idem Hincmarus in Capitulis de Rebus Magistri, etc. cap. 17 :

Ut Matricularios habeat juxta qualitatem loci, non bubulcos aut porcarios, sed debiles et pauperes de eodem dominio.
Adde eumdem in Capitulis Synodi Remens. ann. 874. cap. 2. Aldhelmus de Laudibus virginitatis :

Sed omne patrimonium et ornamentorum gloriam, tam discriminalia capitum, et periscelides crurum, quam olfactoriola nardi, et crepundia collo gemmiferis lunulis pendentia ad stipem mancis et Matriculariis prodiga liberalitate contulerunt.
Flodoardus lib. 1. Hist. Rem. cap. 20 :

Quo perveniens, cibariis, qu detulit, Matricularios pavit. Ad stipendium Matriculariorum, quos Nonnones vocant.

Conventus Pistensis ann. 864. tom. 2. Spicilegii Acheriani pag. 590 : Adde Gesta Dagoberti Regis cap. 35. Aimoin. lib. 4. Hist. Franc. cap. 33. Hist. Trenorchiensem Chiffletii pag. 220. etc. Primicerii Matricularum, Qui ex ipsis matriculariis deligebantur, quo aliorum vivendi rationi invigilarent, apud Chrodegangum in Regula Canonicor. Metensium cap. ult. ubi multa de Matriculariis, et quomodo ad pietatem ab Episcopo instituerentur.

Ex Matriculariis pauperibus quidam seligebantur ad viliora Ecclesiarum adjacentium munia, verbi gratia, qui campanas pulsarent, Ecclesiarum custodi invigilarent, eas scoparent ac mundarent, et hujusmodi, ita ut deinceps in alimoni mercedem Ecclesiarum obsequiis totos se darent. Gesta Dagoberti Regis cap. 30 :

Nam et Matriculam et Senodochium, cteraque loca ad hoc ibidem instituit, ut pauperes utriusque sexus, sive etiam qui Sanctorum ope sanitati donari digni fuissent, in reliquum ipsius eleemosynis sustentati, qui vellent, in servitio ecclesi, ac si pro gratiarum actione, permanerent.

Apud Adalardum in Statutis Corbeiensibus lib. 1. cap. 6. in divisione annon, prima pars est famulorum vel matriculariorum Monasterii qui semper, inquit, qualiter habendi sunt. Guerardo in Glossar. Polypt. Irmin. Matricularii in Statut. Corb., ubi occurrunt prterea lib. 1. cap. 1. et Append. num. 2. pag. 336. sunt : Qui in Matriculam ecclesi inscripti sub servitiis quibusdam in monasterio prstandis, inibi tectum, victum, vestitum invenerunt. Ejusmodi Matriculariorum vilia munia describuntur passim. Epistola collectionis in Form. vett. :

Nos quoque in Dei nomine Matricularii Sancti illius, dum matutinis horis ad ostia ipsius Ecclesi observanda convenissemus, etc.
Miracula S. Richarii sc. 5. Bened. pag. 572 :

Cumque ipse sacer, quo beatissimi Richarii corpus pausat, locus clesti lumine esset repletus,... ivit citius et suscitavit unum de Matriculariis, etc.
Alcuinus Epist. 7. ex Mabillonianis : Vita S. Trudonis cap. 26 :

Nos Matriculares pro te orare non cessamus, ut, etc. Fuit quidam vir, habitans prope Ecclesiam S. Trudonis, propter excubium sacratissim aul, quem nos Matricularium vulgo vocamus, etc.

Hinc Alcuinus in Epist. Matricularium S. Martini se inscribit, i. custodem. Atque inde Matriculariorum nostris Marguilliers in Ecclesiis parochialibus origo, quorum sedes ideo ad Ecclesi fores assignantur, quod eas observarent : vel, ut alii putant, quod Matricularum, qu ad ostia Ecclesi erant, custodes essent, pauperumque alimoniis invigilarent : quod quidem munus, seu onus ipsis Parochianis postea attributum. Chronicon Senoniense cap. 5 :

Quicunque vero Abbas sit Senoniensis..... Ecclesiarum S. Mauricii, S. Joannis de Palma.... Matricularios deponet, et pro voluntate sua sine aliqua contradictione instituet et destituet.
Vetantur tamen Presbyteri

pro loco matricul quodcunque xenium, vel servitium in messe, vel in quocunque suo servitio requirere vel accipere, et Matriculariis debitam partem decim, quam fideles pro peccatis suis redimendis Domino offerunt, vendere,

in Capit. Hincmari Remensis, datis in Synodo Remensi ann. 874. cap. 2. Alia est Matriculariorum in Ecclesiis parochialibus notio in Conc. Trevir. ann. 1310. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 243. ubi caput 19. sic inscribitur :

Pro Matriculario habendo in parrochiali Ecclesia... Quilibet presbyter pastor, seu vicarius, in quacumque parochiali Ecclesia divina celebrans, nisi propter paupertatem nimiam et notoriam excusetur, clericum vel personam saltem litteratam secum habeat, qui sibi competenter legendo et cantando respondeat in divinis.
Ibi Matricularius idem qui Magister pagi. Huc etiam spectant Statuta Eccl. Leodiens. ann. 1287. ibid. col. 851 :

Item, statuimus, quod nequaquam laicus vel clericus uxoratus instituatur Matricularius, ubi matricula valet lx. solidos Leodienses vel amplius, sed clericus honestus, non uxoratus, si haberi possit.
Matriculariatus, Matricularii officium. Arest. ann. 1391. in vol. 8. arestor. parlam. Paris. :

Quem censum matricularii ecclesi Parisiensis ad causam sui officii Matriculariatus se habere..... prtendebant.

Matricularii in Ecclesiis Cathedralibus et Collegialibus ex ordine Clericorum et Laicorum erant, quorum munia ita exequitur Historia Episcoporum Autisiodorensium cap. 59 :

Sacrista providere tenetur et exhibere Clericum unum Matricularium, et alios, qui campanas pulsare, et ea, qu ad officium suum pertinent, valeant exercere : Episcopus propter illos instituit tres Matricularios, unum videlicet Clericum, quem attitulavit altari sanct Crucis in eadem Ecclesia, ut ibi serviret in officio Sacerdotis, medietatem beneficii ejusdem altaris illi matriculari perpetuo jure annectens, cum centum solidis in denariis Pentecostalibus de Varziaco percipiendis annuatim, et duos Laicos, quibus singulis decem libras in redditibus assignavit.

Ex quibus haud obscure colligere licet Matricularias interdum jure beneficii concessas fuisse ; quod ut manifestius fiat, notioraque Matriculariorum munia habeantur, qudam ex diversis ecclesiis subjiciemus. Testament. Anseberti Eduensis Episc. ann. 696. tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 44 :

Quatuor Matricularios, qui ad ipsum oratorium domni Leodegarii deserviunt, ibidem instituimus, ut totum victum atque vestitum de supra

scriptis rebus habeant.

Charta ann. 1208. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 101 :

Statuimus ut nulli beneficium ecclesiasticum habenti Matricularia deinceps conferatur....... et juret quod aliud beneficium ecclesiasticum inresignata Matricularia non recipiet.
Alia ann. 1292. ibid. pag. 189 :

Statuimus quod quotiescumque alteram de tribus Matriculariis quas usque nunc in Meldensi Ecclesia tres obtinuerunt clerici.... vacare quomodolibet contigerit, quod ex illa Matriculari fiant du. Matriculariorum
vero officia sic infra describuntur :

Habebunt.... curam pulsationis campanarum temporibus et horis debitis, custodient eccclesiam Meldensem, et res ipsius ecclesi nocte dieque ; ac in eadem ecclesia assidue pernoctando jacebunt ; ad processiones in ecclesia et extra pribunt, et alia facient ad prceptum, dispositionem et ordinationem Thesaurarii Meldensis.
Codex MS. Consuetud. S. Augustini Lemovic. fol. 2 :

Eant omnes ad processionem in capella, sicut est consuetum, ita quod Matricularius indutus debet prire processionem cum magna Cruce et uno vexillo, et Diaconus indutus dalmatica portare librum Evangeliorum.
Statuta Eccl. Aniciensis MSS. ann. 1410 :

Matricularius omni die Matutinis, Miss, et Vesperis ad pulsandum campanas chori, stellam illuminandum, vestimenta et alia necessaria, prout suo incumbit officio, ministrandum incessanter per se vel per alium substitutum teneatur interesse.
Vita S. Udalrici Episc. August. sc. 5. Bened. pag. 426 :

Cursus scilicet quotidianus cum Matriculariis in choro ejusdem matricul ab eo caute observabatur.
Nostris Marregliers. Charta ann. 1403. ex Bibl. reg. :

Chanoines et Marregliers de la saincte Chapelle de nostre palais royal, etc. Margliers,

in Instr. ann. 1406. ex ead. Bibl. Contres-marregliers lais, in Ordinat. ann. 1358. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 228. art. 15. ubi legendum, Coutres, Marregliers. Varia Matriculariorum officia in ecclesia Lugdunensi referunt Statuta MSS. ejusd. eccl. :

Statutum etiam fuit, quod sacrista poneret Matricularium, qui custodiat ecclesiam die ac nocte....... Matricularius etiam custodit clavem unius arch, in qua reponuntur... vestimenta sacerdotalia ad opus Miss majoris altaris....... Habet etiam in custodia omnem thesaurum, quando

ponitur super altare in solemnitatibus.... Item tenetur custodire Matricularius omnia qu infra ecclesiam sunt,... clavem librorum, qui sunt necessarii ad opus servitii ecclesi. Officium Matricularii est illuminare et extinguere omnia luminaria... Tenetur etiam Matricularius facere officium, quod pertinet ad ipsum, in propria persona, nec debet nec potest vicarium ponere, nisi sit diaconus vel presbyter, in officio suo, sine causa apparente, scilicet gritudinis vel minutionis, et semper debet esse paratus respondere cuique venienti et qurenti se pro aliqua necessitate. Omnibus horis tenetur in ecclesia inveniri sine maxima necessitate... Item debet habere diligentiam circa pulsationem campanarum, ut bene et sine defectu pulsentur, et ipse debet pulsare, si necesse fuerit ; et nisi fecerit, gravissime debet puniri.
In Ecclesia Parisiensi Matricularii Sacerdotes seu Clerici, quatuor instituti fuere ab Odone Episcopo, ut constat ex illius Diplomate ann. 1204. quod habetur post Petrum Blesensem pag. 789. et in M. Pastorali lib. 20. ch. 8. Exstat aliud ann. 1282. eodem lib. ch. 220. ubi de eorum officio agitur. Vide Sammarthanos in Episcopis Aginnensibus n. 29. De matriculariis vero Laicis ejusdem Ecclesi Parisiensis, ita Odo Episcopus in eadem Charta anni 1204 :

Si vero major Matricularius Laicus circa servitium Ecclesi assiduitatem non fecerit, pro se servitorem idoneum providebit, qui cum tribus residuis Matriculariis tam circa pulsationem campanarum, quam alia, qu ipsis incumbunt agenda, Matricularii supplebit officium.
Is autem ratione Matriculari homagium prstabat Episcopo. Tabular. Ecclesi Parisiens. ex Bibl. Puteana sub ann. 1278 :

Joannes dictus de Crolent Matricularius in Ecclesia Parisiensi fecit homagium ligium Episcopo Parisiensi pro Matricularia Ecclesi prdict.
In Charta ann. 1255. ult. Aug. in Regesto Memorialium Camer Comput. Paris. signato C. fol. 161 :

In sancta Capella Regis sunt tres Canonici Matricularii ratione prbendarum suarum, qui suos Clericos deputant loco sui ad custodiam Ecclesi nocte et die, et ad custodiam rerum et ornamentorum Capell.

De matriculariis Clericis et Laicis in Ecclesia Aurelian. vide Hubertum in Hist. Ecclesi S. Aniani pag. 65. De Matriculariis in ecclesia Parisiensi vide Cartular. N. D. Par. p. p. Guerard, t. I, prf. p. clxxii-clxxvi. Matricularii vero in Monasteriis officium sic describit liber Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 21 :

Sacrista socium et coadjutorem habere debet Matricularium Ecclesi, ad

cujus officium specialiter pertinet horas canonicas, nocte et die ad divinum Officium celebrandum custodire, signa pulsare, horologium temperare, ad matutinas, et in state post meridianam ad excitandos Fratres in dormitorio, nolam pulsare, ostia Ecclesi statuto tempore claudere et aperire, et his, qui vel ad januas Ecclesi vel chori pulsant, ad eorum causam cognoscendam occurrere... Matricularius adjuvare debet Sacristam in Ecclesia scopanda, in lampadibus lavandis et prparandis, etc. In Ecclesia tres semper ad minus dormire debent, videlicet Sacrista, Matricularius, et tertius, cui Abbas injunxerit, etc.

Vide Sugerium de Administr. sua cap. 5. Chartam ejusdem apud Doubletum pag. 874. et Bernardum Mon. in Ord. Cluniac. part. 1. cap. 68. Matricularii, nude pro Monachi. Miracula S. Vedasti cap. 9. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 603 :

Comes Atrebatensis provinci, nomine Teutboldus, ambiebat Fratribus auferre quamdam culturam cum horto....... et ecce conglobati palatii Proceres auferunt Matriculariis, quod collatum est a fidelibus.

Matricularii Nutricarii. Vide Nutricarii. Matriculatus, ut Matricularius. Bulla Innocentii VIII. PP. ann. 1484. in Contin. magni Bull. Rom. pag. 290 :

Non liceat nisi rectori parv fabric, procuratoribus capituli, et cleris chori ac Matriculatis dict ecclesi, qui pro negotiis peragendis possint intrare et exire, etc.
Matriculari, Diaconiss, Presbyter, vidu, qu in matriculam Ecclesi relat, beneficiis et redditibus Ecclesiasticis alebantur. Isidorus Mercator in Concilio Laodic. can. 11 :

Mulieres, qu apud Grcos Presbyter appellantur, apud nos autem vidu, seniores, et Matriculari nominantur, in Ecclesia constitui non debere.
Flodoardus lib. 1. Histor. Remensis cap. 9 :

Deputat et solidos 20. ad ejusdem Ecclesi reparationem,.... Sanctimonialibus et viduis in Matricula positis solidos tres.

Matricularia, Officium Matricularii. Vide supra. MATRICULARES Advocati, Ecclesi scilicet matricis seu cathedralis. Vide in Advocati pag. 111. col. 1. MATRICULUS, Clericus matricis Ecclesi seu Cathedralis. Acta S. Udalrici tom. 2. Julii pag. 104. apud Pertz. pag. 393. lin. 11. cap. 4. :

Ibi mensas tres omni decore prparatas invenit, unam cui ille, cum quibus volebat, adsedere solebat, et aliam Matriculis, tertiam

congregationi S. Afr.

MATRICUM, pro Matricula seu catalogus pauperum. Testamentum Bertichramni apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 117 :

In usibus sanct basilic et monasterii sui, sive alimonia Canonicorum vel pauperum, qui ad ipsam basilicam sanctam ad Matrico sedere videntur, victus et vestitus per singulos annos sufficienter ministretur.
Vide Matricula. MATRICUS. Festus :

Matrici cognominantur homines malarum magnarum atque oribus late patentibus.

Ubi Scaliger legendum censet Mattici, quod veteres Grci maxillas vocarent . MATRIFILIAS, Sanctimoniales nuncupantur, in Translat. S. Glodes. tom. 6. Jul. pag. 214. col. 1 :

Veluti Matrifilias, ut viventes devotis obsequiis, ita seculo functas sub tempus glorificationis su debita corporis videas adhrere quiete.

MATRIGOLARIA, pro Matricula, in Charta Chlotarii III. Reg. Franc. ann. 670. tom. 1. Annal. Benedict. pag. 693 :

Villas ipsas ipsi Matrigolari, unde substancia viditur habire, tempure presente asserint possedire vel domenare.
Hinc Matrigolarius ibidem pro Matricularius. MATRILOCUS, Ecclesia matrix, a qua ali dependent. Charta G. Abbatis Septem-fontium ann. 1200. ex Chartul. S. Nicasii Rem. :

Quia Burys Matrilocus est, et Wimbeis ejusdem Matriloci capella.

MATRILOGIUM, Necrologium seu Obituarium, pro Martyrologium, nostris etiam Matrologe. Charta ann. 1467. ad calcem Necrolog. Paris. MS. :

Quam domum....... ad annuum redditum decem librarum Parisiensium..... distribuendarum anno quolibet manualiter in dictis Missa et anniversario, modo et forma contentis in registro super hoc in Matrilogio dict ecclesi nostr confecto, nobis realiter tradiderit.
Alia ann. 1389. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 28 :

Et aussi ou Matrologe de l'glise S. Germain (l'Auxerrois) sera enregistr le jour du trespassement dudit feu M. Guillaume.

Vide supra Martilogium. MATRIMIS, pro Matrimus, qui matrem habet adhuc superstitem. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Matrimis, semblant mere, ou qui survit sa mere. S. Gerardus Abb. Silv Major. in Vita S. Adalardi cap. 6. n. 27 :

Recepto patre fiunt Matrimes orphani, gubernatorem recipiunt vidu et pupilli.

Vide Petrum Pithum ad Collationem Legis Mosaic tit. 16. MATRIMONIALE, Matrimonium. Charta ann. 1178. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 672 :

Exceptis oblationibus confessionum in Quadragesima, oblationibus purificationum, oblationibus Matrimonialium, oblationibus sponsi et spons, etc.

1. MATRIMONIALIS, Ad matrimonium pertinens. Tabul matrimoniales, apud Jul. Firmicum lib. 7. cap. 17. 2. MATRIMONIALIS, Ex legitimo matrimonio ortus. Chartul. Major. monast. pro pago Vindoc. ch. 121 :

Nosse debebitis.... Robertum quemdam et Hugonem fratrem ejus, Isembardum quoque istorum amborum non Matrimonialem fratrem, etc.
Vide Maritalis. 1. MATRIMONIALITER. Passio S. Eulali Virginis MS. :

Hc ergo virgo ltissima Sanctimonialis puella Deo timorata, atque Matrimonialiter edocta, annorum circiter tredecim, etc.

An a matre, vel ut liberi e matrimonio nati educari solent ? Vide Dextrum Bivarii pag. 348. 2. MATRIMONIALITER Contrahere, In uxorem ducere. Charta Henrici III. Reg. Angl. ann. 1254. apud Rymer. tom. 1. pag. 520 :

Etiam super sancta Dei Evangelia juramus, quod nos cum inclyta Alienora prcellentis Regis Castell et Legionis sorore, Matrimonialiter contrahemus, et ex nunc in eam, quantum in nobis est, tanquam in uxorem legitimam consentimus, et hoc etiam per sacramentum confirmamus.
Charta Casimiri Reg. Poloni ann. 1341. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 502 :

Cum serenissimus Princeps....... inclitam Margaretam Comitissam Palatinatus Rheni.... dudum nomine juramenti tradere promiserit Matrimonialiter in uxorem. Matrimonialiter copulare,

pro matrimonio jungere, in Statutis MSS. Augerii Episc. Conseran. seculo 13. MATRIMONIARE, Matrimonio jungere, in Lege Longob. lib. 2. tit. 1. 8. et in Edicto Rotharis Regis tit. 89. 1. 223. MATRIMONIUM, Uxor. Marcellus Empir. cap. 13 :

Augustam constat hoc usam Messalinam, deinde aliorum Csarum Matrimonia hoc dentifricio usa sunt.
Sulpitius Severus lib. 1. Hist. :

Ac natur su originisque degeneres, relictis superioribus, quorum incol erant, Matrimoniis se mortalibus miscuerunt.

Eodem libro :

Disciplinque immemor, Matrimonia ex victis assumere....... occpit.

Ita ibidem Conjugium eadem notione usurpat :

Cum adversum interdictum Dei ex alienigenis Conjugia cepisset.

Utuntur Suetonius in Caligula cap. 25. Florus lib. 1. cap. 1. Justinus lib. 3. ubi de Lycurgo, et Augustinus Serm. 185. Ita Ammianus lib. 17. conjugium usurpat, ubi de terr motu Nicomediensi :

Interim clamoribus variis excelsa culmina resultabant, queritantium Conjugium, liberosque, et si quid necessitudinis arcte constringit.

Sic idem Scriptor Sacerdotium, pro Sacerdote usurpat ibidem pag. 98. Matrimoniorum Commutatio. Vide Uxorare. Matrimonium, pro bonis ex successione materna : Matrimoine. Biens matrimoniaux, in Consuetudine Juliodunensi cap. 25. art. 1. cap. 29. art. 23. Materna bona, in Legibus Wisigoth. lib. 4. tit. 2. 5. 13. Vetus Charta apud Will. Hedam in Bernulpho Episcopo Trajectensi :

Cum omni hreditate patrimonii et Matrimonii sui, etc.

Innocentius III. lib. 1. Epistol. pag. 124 :

Cum in diversis Ecclesiis jus obtineat patronatus, in quadam Capella sua de Rupetra, qu est in suo proprio Matrimonio constructa,... proposuit Canonicos instituere seculares.
Usos hac voce eadem notione Suetonium, Valerium Maximum, et Senecam, quidam contendunt, tametsi secus videatur Casaubono ad Suetonium, qui eos ex corrupta codicum lectione deceptos existimat. Vide Christoph. Colerum Parerg. cap. 6. Le Roman de Vacce MS. :

Anjou out et le Maingne de son droit patremoingne, Normanz et Engleiz out de son droit Matremoingne.

Matrimonium Contradictum, Interdictum, vetitum. Charta ann. 1212. tom. 2. Hist. Eccles. Meldens. pag. 102 :

Abbas Resbacensis... exercebit jurisdictionem, quatuor exceptis, videlicet crimine hreseos, sacrilegio, contradicto Matrimonio, et pnitentiis qu ad Episcopum pertinent.
Vide Contradicere. Matrimonium Prsumptum,

Vocatur quando cognoscit quis carnaliter sponsam, cum qua sponsalia fecerat de futuro Dicitur autem matrimonium matris munium, id est officium. Et denominatur magis a matre quam a patre, quia in principaliori bono

, in Statutis Eccles. Cadurc. et aliarum apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 719. ubi et matrimonii etymon sic proponitur :

matrimonii, scilicet in prole, magis laborat quam pater : nam proles ante partum est matri onerosa, in partu dolorosa, et post partum laboriosa.

Matrimonium Tale Quale. Nostris Tel quel despectum sonat ; unde Matrimonium tale quale conjugium impar et dignitati person non conveniens significare videtur ; verum hic opposito sensu intelligendum opinor : quandoquidem materna hreditate neptem privare tentat amita, quod illa non dicebat se natam ex matrimonio tali quali decebat ; atque proinde legitimam se esse matris hredem. Assis. Fales. ann. 1236. in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 20. v. col. 1 :

Amita petens breve de nova escaeta tanquam propinquior hres, debebat habere sesinam de hreditate sororis su contra neptem sesitam, pro eo quod neptis non dicebat se natam ex Matrimonio tali quali.
A Lat. Matrimonium, nostri Matrimoine, pro vulgari Mariage, dixerunt. Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 212 :

Frere Guillaume de S. Benot religieux du moustier S. Martial de Limoges,... nez de bons parens et de loyal et lgitime Matrimoine, etc.

Matrimonium contrahere cum capite damnato si puella offerret, reum a morte liberabat, modo liter remissionis a rege concederentur. Lit. remiss. ann. 1382. in Reg. 121. Chartoph. reg. ch. 271 :

Hennequin Doutart a est condempn par nos hommes liges jugans en nostre cour Pronne... estre train et pendu. Pour lequel jugement entriner, il a est trayn et men en une charette par le pendeur jusques au gibet et lui fut mis la hart au col ; et lors vint illecques Jehennete Mourchon, dite Rebaude, josne fille, ne de la ville de Hamaincourt, en suppliant et requrant audit prvost ou son lieutenant que ledit Doutart elle peust avoir mariage, ou cas qu'il nous plairoit ; parquoy il fu ramen et remis s dites prisons.... Par la teneur de ces lettres remettons, pardonnons et quittons le fait et cas dessus dit.

Ejusdem moris alia exempla habentur in Lit. ann. 1376. ex Reg. 109. ch. 49. et 276. Reg. 150. ch. 144. rursum in aliis ann. 1419. Consule Chasseneuz in Consuet. Burg. de Justitiis rubr. 1. v. num. 96. et 99. pag. 239. Matrimonium dirimitur, cum unus conjugum inhabilis probatur ad actum matrimonii. Lit. ann. 1373. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 173 :

Et il soit advenu, depuis que ladite maison fu ainsi rdifie par ledit Thevenin, que sparation ait est faite par la court de l'Eglise de lui et de ladite Gillon sa femme, pour ce que trouv fu que icelle n'estoit pas abile d'avoir compaignie d'omme, par la faulte d'elle, etc.
Matrimonialis Benedictio,

quia sacramentalis est, iterari non debet

, in Stat. MSS. S. Flori fol. 5. Cujus decisionis ratio subjicitur ibid. fol. 32. v :

Quia caro semel benedicta trahit ad se non benedictam ; cum per carnalem conjunctionem effecti fuerint una caro... Sacerdos vero, qui contrarium fecerit, ab officio beneficioque est suspensus et de jure ad sedem Apostolicam mittendus.
Theologis haud sane probabitur quod legitur in iisdem Stat. :

Quia non per hoc sacramentum (matrimonii) confertur gratia, sed per alia sacramenta.
Tempus vero, quo concedenda est benedictio nuptialis definitur ibid. fol. 32 :

In fine Miss benedictionem recipiunt nuptialem, postquam sucerdos susceperit Christi corpus et sanguinem, et non ante, ut in Missalibus continetur.

Matrimonium, Conjunctio, permistio. Arnauldus in Rosar. MS. lib. 2. cap. 8 :

Aqua tamen abluit et dealbat terram, faciens Matrimonium tincturarum.

MATRIMONIZARE, Matrimonio jungere, vel dotem assignare. Charta ann. 1356. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 757 :

Pro adjuvando eum ad maritandum seu Matrimonizandum tres filias quas habet, jus et obligationes prdictas... donamus et remittimus.
Vide Matrimoniare. 1. MATRINA. Jo. de Janua : Matrina, qu aliquem de sacro fonte levat, vel in Ecclesiam introducit, Gallis Maraine.

Matrina spiritalis de Fonte et Confirmatione Mater spiritalis

, in Synodo Metensi ann. 753. cap. 1. et in Capit. Caroli M. lib. 5. cap. 7. 9. , apud Aimoinum lib. 3. Hist. c. 6. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Matrina, marraine, qui lieve l'enfant des fons. Invenitur etiam pour marratre. Aliud Provinc. Lat. ex Cod. 7657 : Mayrina, Prov. Matrina. 2. MATRINA, Noverca. Jo. de Janua, Matrina, noverca, Italis Matrigna. In Leg. Longobard. lib. 2. tit. 8. 3. Luitpr. 32. (5, 3.) Matrinia, Eadem notione. Capitulare Arechis Principis Benevent. editum a Camillo Peregrino, cap. 8 :

Qui de incerto matrimonio nascuntur, ex nuverca, id est, Matrinia, aut previgna, id est, filiastra vel cognata, etc.
Tabularium Casauriense ann. 13. Ludovici Imp. Indict. 11 :

Sicut ipse Waldepertus prdictam curtem cum pertinentiis suis Areldi Matrini su in portionem dedit per ejus morgincaph.
Adde Edictum Rotharis Regis tit. 61. 3. tit. 68. 1. 169. 185. et Legem

Longob. lib. 2. tit. 14. 12. Vett. Gloss pag. 331 : Materna, . Legendum, Matrina, . MATRIS, Matrix : Matris, marris. (Gloss. Lat. Gall. Bibl. Insul. E. 36, xv. s.) MATRISANIMOLA, Papi, est genus herb sic dicta quod menstrua moveat, qu alio nomine Erpillus dicitur. 1. MATRIX. Gloss. Grc. Lat. : , Matrix. Ita Cod. MS. pro Oratrix. Ubi Matrix pro Matricula. Vide Glossar. med. Grcit. in col. 226. Vacc Matrices, in Fleta lib. 2. cap. 76. 10. Oves, Bidentes Matrices, cap. 79. 4. 8. 12. cap. 80. 2. Matrix Ecclesia. Vide Ecclesia. 2. MATRIX, Alveus. Charta ann. 1394. in Reg. 149. Chartoph. reg. ch. 78 :

Qui (reccus) est qudam modica pars dicti fluminis Eraudi, alibi extra principalem Matricem fluminis ejusdem.

Vide supra Mater 3. MATROCES, Lacus, stagna, ubi aqua pro conficiendo sale reservatur. Charta Caroli Simplicis Regis Franc. ann. 898. tom. 13. Spicil. Acher. pag. 265 :

Cum illorum salinas, et Matroces, et corzoriis, vel adjacentiis eorum

. Charta Petri Comit. Biterr. ann. 1054. Append. Marc Hisp. col. 1100 :

Donamus nos... piscatoria fluminis et mari, seu rivis atque salinis, cum cortoriis et Matrocibus et planitiis, etc.

Vide Matres. MATROCIUS, f. pro Matracius, a Gallico Matras, Telum vel missile. Lit. remiss. ann. 1455. in Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 28 :

Tetendit balistam quam habebat et cum Matrocio dedit super capud dicti hominis.
Vide supra Matarus. MATRONA, Uxor. Gloss antiqu MSS. : Uxor, Matrona, conjux. Idatius in Fastis de Cynegio Consule :

Cum magno fletu totius populi civitatis deductum est corpus ejus ad Apostolos 14. Kal. April. et post annum transtulit eum Matrona ejus Achantia ad Hispanias pedestre.
Julius Africanus lib. 9. Histor. Apost. pag. 115 : Historia S. Appollinaris Mart. :

Treptia, qu erat uxor Regis, et Mygdonia Charisii Matrona, etc. Matrona vero cujusdam Tribuni militum nomine Thecla, etc.
Messianus in Vita S. Csarii Arelat. :

Illustrissima feminarum Agressia Matrona ejusdem viri, Godinus et Matrona sua Lantrudis.

(Liberii Patricii.) Charta ann. 579. ex Tabulario S. Benigni Divion. :

Alia ann. 632 :

Ego illustris vir. Ermenbertus, ejusque Matrona Ermenoara, etc. Illuster vir Pipinus ejusque illustra Matrona Plectudris.

Exstant apud Perardum in Burgundicis pag. 5. 7. Tabular. S. Vitoni Virdun. pag. 1: Charta Theoderici Regis ann. 677. tom. 3. Gall. Christ. inter Instr. col. 28 :

Per consensum vel voluntatem illustris viri Amalfridi, vel Matron ipsius Childebertan seu et fili eorum Aurian Abbatiss, etc. Inferior Matrona suo sit, Prisce, marito, Non aliter fuerint femina virque pares.

Adde Gennadium de Ecclesiast. dogmat. cap. 72. Usus est etiam Martialis lib. 8. Epigram. 12 :

Vide Dionysium Salvaingum in Ibin. pag. 71. et infra Matroneum. Matronari. Archithrenius lib. 8. cap. 6 :

Prominet in specie Majestas, sobrius oris Matronatur honor.

Matrona, pro Matrix. Matth. Paris ann. 1248 :

Cathedralis Ecclesia B. Petri in Colonia, qu est omnium Ecclesiarum, qu sunt in Alemannia, quasi Mater et Matrona, usque ad muros incendio est consumpta.
Matrona, Patrona. Vita B. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 360 * :

Imitata pariter est Senensem illam eximiam virginem Catharinam, alumnam ejus et Matronam.
MATRONARE. Vide Matrona. MATRONATUS, Matronalis habitus. Apul. Metamorph. lib. 4 :

Unicam virginem filio liberali, et, ut Matronatus ejus indicabat, summatem ejus regionis,... mrentem, et crines cum veste sua lacerantem advehebant.
Alii conditionem matron interpretantur. MATRONEUM. Anastasius in Symmacho PP. : Idem in Gregorio IV :

Apud B. Apostolum Paulum... cameram fecit et Matroneum. Presbyterium amplum operosi operis funditus construxit, cui ex Septentrionali plaga lapidibus circa septum Matroneum adposuit.
Hinc emendandus idem Anastasius in Leone III :

Matronam vero ipsius Lateranensis Patriarchii qu extenditur a campo, et ultra imagines Apostolorum, etc.
Ubi leg. Matroneum. Eadem Ecclesi pars videtur, qu pars matronarum

dicitur in ordine Romano, pars mulierum, pars feminarum, ibidem et apud eumdem Anastas. pag. 61. 118. 155. in qua scilicet consistebant matron et mulieres. Vide notas nostras ad Alexiadem pag. 420. 421. MATRONICARIUS, Cui matronarum viduarum, qu ad Ecclesi ministerium erant adlect, vel qu Ecclesi stipendiis alebantur, cura demandata erat. Vita S. Stephani Sabait tom. 3. Julii pag. 572 :

Audivi et alium quemdam reliligios vit monachum, eumdemque Christi Dei nostri resurrectionis presbyterum ac Matronicarium, genere Alexandrinum.
MATRUELIS, Ex matris fratre natus, in leg. 1. Dig. ad leg. Pomp. de paricid. (48, 9.) Aurel. Victor. de Orig. Rom. cap. 13 :

Turnus Matruelis Amat.

Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Matruelis, marratre, Malistrue et hoc Matruele, pertinens ad marteram (l. materteram) Matrueles, filz ou filles de marratre. MATSELDE, Prstatio ad bellorum expensas. Vide in Hostis. 1. MATTA, Mensura annon, qu pretii loco molitoribus exhibetur, Gall. Mouture. Eadem qu German. hodie Metze. Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Matte, col. 1332. Charta Alberti Archiep. Magdeburg. ann. 1219. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 21 :

Illi finem imponere volumus qustioni quam super mensura molendinaris pretii qu Matta vocatur, burgenses nostri de Hallis adversus Ecclesiam Novi-operis hactenus habuerunt.
Vide Molta 2. 2. MATTA, Rusticis Dumbensibus, est congeries cannabis qu in aqua ad macerandum ponitur, Gall. Matte de chanvre. 3. MATTA, Lapis Sepulcralis, Gall. Tombe, Gall. Christ. tom. 3. col. 756 :

Bertoldus de Spreng Marhensis quiescit in capitulo sub Matta.

Vide Matare. 4. MATTA, Storea, teges. Vetus interpres Juvenalis Sat. 6 : Teges, ut Matta, supellex cubilis obscni. Gloss. Grc. Lat. : , Teges, tegestratoria, Matta. Ita Codex MS. sed vocem tegestratoria dividendam puto in teges, stratoria, vel storea ; perperam terratoria, in Editis. Papias : Matta, tapetum. Idem : Matta, vulgo cella dicitur Gregorio in Dialogo ; inde mattula, pro culcitra. Nostris, Nattes. Inquisitio, de Vita D. Caroli apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 45 :

Item quod nec supra culcitram plumeam jacebat neque jacuit postquam captus fuit, ut prfertur, sed super quemdam parvum lectum de Matta, Matteras Gallice, aliquociens super stramina, cum solo coopertorio et lintheaminibus.

Et infra :

Per totum tempus quo fuit cum dicto D. Carolo, ipse D. Carolus jacuit super straminibus, superpositis quadam sargia seu Matta et lintheamine, absque culcitra plumea.
Adde Histor. Paris. ejusdem Lobinelli tom. 5. pag. 730. Vox veteribus nota. Ovidius lib. 6. Fastor. vers. 679 :

In plaustro scirpea Matta fuit.

Matta Monachica, apud Petrum Cluniac. lib. 2. Epist. 1. qu Monachorum propria habita est, quod et eas ipsimet texerent, in iis cubarent, orationes funderent, collationes haberent, extremum denique spiritum exhalarent. Mattas autem texuisse et confecisse Monachos, docet in primis Regula S. Pachomii, 5 :

Funiculos in Mattarum stramina manu celeri prparabit.

Et 26 :

Si Mattas operabuntur, interrogabit minister ad vesperum prpositos domorum singularum, quibus juncorum singulis domibus necessarium sit ; et sic infundet juncos, et mane per ordinem unicuique tribuet, etc.
Adde 12. 24. 27. 124. 125. In mattis dormiebant Monachi. Consultationes Zachi lib. 3. cap. 3. de Monachis :

Juncia perinde lectulis strata, parvisque velaminibus permissum somno corpus obtegitur.
Regula S. Pachomii 88 :

Prter psiathium, id est, Mattam, in loco cellul ad dormiendum nihil aliud omnino substernet.
Regula S. Benedicti cap. 55 :

Stramenta autem lectorum sufficiant, Matta, sagum, lna et capitale. Qui super nudam humum, Matta solum, et quibus induebatur vestibus contentus erat.
Petrus Cluniac. lib. 1. Ep. 20 :

Adde Regulam Magistri cap. 81. Joannes Mon. Cluniac. in Vita S. Odonis Abbat. Cluniac. lib. 2 :

Mattas, antiquum Monachorum opus compone, super quas aut semper, aut spe dormias.
Vita S. Monegundis monialis sc. 1. Bened. pag. 203 :

Nullum habens stratum feni, palque mollimen, nisi tantum illud, quod intextis junci virgulis fieri solet, quas vulgo Mattas vocant... hoc omnis lectuli commoditas.

Adde S. Hieron. in S. Hilarione, Gregorium Turonens. de Vitis Patrum cap. 11.

etc. Vide Glossar. med. Grcit. vocibus et , col. 1731. et 1783. In mattis orationes fundebant. Eulogius lib. 3. Memorialis SS. cap. 10 :

Adeo ut subtus Matta, in qua illa prostrato corpore exorabat, humectum lacrymis pavimentum ostenderetur.
Gregorius Mag. lib. 2. Dialog. cap. 11 :

Prcepit vir Dei statim eum in cella sua in psiathio, quo orare consueverat, projici.
In mattis collationes habebantur. Petrus Clun. lib. 2. Epist. 1 :

Ipse ei (Episc.) in Matta monachica, qu sedi illi contigua erat, assedit : collatio non de imis, sed de supernis habita est.
Matt etiam morituris substerni solebant. Csarius Heisterbach. lib. 7. cap. 52 :

Prparate aquam calidam, unde lavari debeam, et post paululum sternite Mattam.

Adde lib. 11. cap. 9. 16. 17. 19. 25. 26. et Vitam S. Hildegundis n. 34. Mattarum monachicarum passim alibi occurrit mentio, apud Lanfrancum in Statutis Ordinis S. Bened. cap. 10. Petrum Blesensem Epist. 90. in libro Usuum Ordinis Cisterciensis cap. 94. in Chronico Windesemiensi lib. 2. cap. 23. 65. etc. Vide ctera in Psiatium. Substernebantur et mortuis in solemnitate exequiarum. Statuta monialium S. Salvatoris Massil. ann. 1400 :

Mandamus ut subtus cadaver monialis defunct ponatur mantellus honestus pennaforratus, coopertorium bonum et sufficiens, ac Matalitium cum traversalio seu pulvinari.
Vide Matalacium. Mattarii, appellati Manichi, quod super arundines et mattas accumberent, ut auctor est Augustinus lib. 5. contra Faustum cap. 5. et ex eo forte Eckbertus Schonaugiensis Serm. 1. adversus Catharos. Mattula, Culcitra, Papi, vel minor matta. Alibi : Matura, Culcitra. Hariulfus lib. 4. Chron. Centul. cap. 26 :

Lectuli pompa, congesta vili Matula, procul aberat.

Occurrit apud Hug. a S. Vict. lib. 2. de Claustro anim in Prologo, in in Vita S. Sulpitii Pii Episc. Bituric. n. 14. in Vita S. Berlendis Virg. cap. 2. num. 9. in Miracul. S. Richarii lib. 1. cap. 6. Hinc nostrum Matelas vel Materas, pro culcitra. MATTABAS, Species panni aurei. Computum Stephani de la Fontaine Argentarii Regis ann. 1351 :

Pour 50. pieces de drap d'or Mattabas et Marramas achetes de luy pour

les garnisons de l'argenterie, 17. escus la piece.

MATTAFANUS. Vide Matare. MATTANA, Fatuitas, insulsitas, ab Ital. Matto, fatuus, ineptus. Anonymus apud Murator. tom. 8. col. 109 :

mcclxxxviii. fuit D. Joannes de Caodevacca de Padua Potestas Vicenti, qui erat de testa, et quadam die Mattana cepit ipsum, quod volebat facere pulsari campanam ad martellum, etc.
Galli diceremus, et un jour il eut la sotise de, etc. Vide Mattus 2. Acad. Cruscanis :

Spezie di maninconia, nata da rincrescimento, e da non sapere, che si fare.

Vide supra Matare. MATTARE. Mattas fabricare. Dief. MATTARII. Vide in Matta 4. 1. MATTEA. Fragm. Petronii :

Hanc humanitatem insecut sunt Matte, singul enim altiles pro turdis circulat sunt, et ova anserina pileata.
Et infra :

Sumptis igitur Matheis, respiciens ad familiam Trimalcio : Quid vos, inquit, adhuc non cnastis ?
Tertullianus de Testim. anim cap. 4 :

Vocas porro securos, si quando extra portam cum obsoniis et Matteis tibi potius parentans ad busta recedis.

Est autem Atheno Mattea, Cibus delicatus et pretiosus, Gr. . Suetonius Macteas dixit in Calig. cap. 38. Vide ibi Casaubon. et Torrentium. 2. MATTEA, ut Matta 4. Store seu tegetis vel culcit minoris species. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 142 :

Post equites armatos torace, cossialis, gamberiis, scuto et elmo, brachialiis, cirothechis et Matteis in capite eorum.

MATTIARII, in Notitia Imperii, sub dispositione Magistri militum prsentalis, jungunturque cum Lanciariis vel Lanceariis : ut et apud Zosimum lib. 3. Ammianum lib. 21. et Senatorem in Hist. tripartita lib. 6. cap. 37. Ita dictos putant a quodam teli genere quod Mattium, seu Mattiobarbulum vocabant, a quo Mattiobarbuli, appellati milites quidam apud Vegetium lib. 1. cap. 17. Vide Matiobarbuli. Nomen est unius ex legionibus sex Palatinis, qu sic appellata est, ut recte scribit Carolus de Aquino in Lex. milit. a Mattio Cattorum oppido, cujus meminit Tacitus lib. 1. MATTIBALUM, Genus missilis. Vide Martiobarbuli.

MATTICI. Vide Matricus. MATTINATA. Vide supra Matinata. MATTIO, Latomus. Vide Macio. MATTIOBARBULUS, Mattium. Vide Mattiarii. MATTO, Mato, Later, Gall. Brique. De elevatione corporis S. Secundi tom. 3. Martii pag. 808 :

Et tunc audivit laterem seu Mattonem a muro cadere.

Statuta Astens. Collat. 7. cap. 6. fol. 24. recto :

Juro dare vel dari facere pro Communi illis fornasariis de Ast. qui hoc anno coquere voluerint et habere fornacem, modulos Communis tam ad cupos quam ad Matones faciendos. Item solvimus magistro Nicolao fornaciario pro 150. Mattonibus pro gradibus supradicti chori.
(Libri censuales S. Petri, an. 1464.) -

Paulino de Binasco et sociis muratoribus pro Matonibus et sepultura felicis recordationis Calisti pape III.
(Arch. Vatic. Mandat. Camer. 1458. f. 1.) MATTOLECTUM, Male partum, quod per vim et contra jus tollitur, Ital. Maltolto. Vita Innoc. III. PP. apud Murator. tom. 3. Script. Ital. col. 489 :

Jurarunt stare mandatis domni pap super facto Vetrall, strat securitate, Mattolectis, etc.
Vide supra Maletollettum. MATTONATURA, Ital. Mattonamento, Gallice Carrelage :

Magistro Maufredino Lombardo pro Mattonatura solarii.

(Mandam. Camer. Apostol. 1460. f. 19. Arch. Vatic.) MATUALIS, Mat-vallis. Vide supra Madualis. MATTONUS, ut Matto. Vide Matonus. MATTS, vox Anglica, qu idem quod Matta, storea, teges, sonat, a Saxon. Meatte. Computus ann. 1425. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 574 :

Et in v. scotellis minoris sortis emptis ibidem pro cteris officiis ix. den. et in iv. Matts ibidem hoc anno xiii. den.

Vide Matta 4. MATTULA, diminut. a Matta, storea. Vide in hac voce. 1. MATTUS, Tristis, in Vett. Glossis a Turnebo laudatis. Fragmentum Petronii :

Staminatas duxi, et plane Matus sum. Honteux et Mat, si me repens.

Ubi quidam matus idem putant, quod ad angustias redactus, nostris Mat. Vide in Matare, et Salmasium ad Hist. Aug. pag. 461. MS. : 2. MATTUS, Stultus, ex Italico, Matto, in Vita B. gidii Minorit num. 4. tom.

3. Aprilis pag. 221 :

Multi vero deridebant eum dicentes, Mattus.

Vide Mattana. 3. MATTUS, Vestis grossioris genus, qua loco cucull utebantur Casinenses. Theodemari Usus Casin. in Epist. ad Carolum M. :

Seniores tamen nostri, et prteriti Abbates instituerunt fratribus nostris propter diversos labores, tres tunicas habere, duas grossiores in hyeme, unam subtiliorem in state ; similiter et in loco cucullarum duos, quos nos dicimus Mattos, qui ex grossiori sago fiunt, et unum in state subtilius operimentum.
MATULATA, pro Matula. Gloss. Grc. Lat. : Matulata, . Edem : Matellata, . Supplem. Antiquarii :

Matulata, , Aratena, vas aquarium.

MATUNUS, Monet genus. Hultzingus in Histor. Monast. Hilgertal. pag. 358 :

Qudam grangia sua per Anglicos talliata fuit ad octingentos Matunos tempore capituli generalis.

MATURA. Vide Matta 4. MATURALITER, Mature, Gall. De bonne heure. Charta Henr. reg. Angl. ann. 1457. in Chron. Joan. Whetham. edit. Hearn. pag. 421 :

Ipsi eciam Maturaliter communicaverunt et diligenter exquisiverunt mociones et vias, etc. Maturment,

eodem sensu, in Libello regi oblato ann. 1561. tom. 1. Comment. Condor. pag. 31. ult. edit. 1. MATURITAS. Amalarius de Ordine Antiphonarii cap. 69 :

Populus enim invitatur ad vigilias et hora noctis, de qua dicebat David Propheta : Prveni in Maturitate et clamavi.

Ubi maturitas accipitur pro media nocte, ut ex S. Augustino explicat idem Amalarius. Atque ita ea vox accipi debet apud Eckeardum Juniorem de Casibus S. Galli cap. 1 :

Progreditur interea prventor Maturitatis ad sepulcra cimiterii oraturus.

Cap. 3 : Ibid. :

Quadam nocte in Ecclesia prveniens in Maturitate. Quem invenit surgentem, ut et ipse prveniret in Maturitate.
Vocis vim exponit Iso de Othmaro lib. 1. cap. 7 :

Cum nocturn celebrationis vigilias consurgendo prveniret.

Ubi perperam Goldastus maturitatem, matutinitatem et auroram interpretatur. 2. MATURITAS, Judicium, mens, Gall. Bon sens. Sidon. Apollin. Epist. 1. lib. 1 :

C. Symmachi rotunditatem, C. Plinii disciplinam, Maturitatemque vestigiis prsumptuosis insequuturus.

Hinc

Personnes sages...... et plains de grant science et Meurt

, in Stat ann. 1356. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 141. art. 46. Dicitur etiam de fructibus maturis, pro Maturit, in Lit. remiss. ann. 1369. ex Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 279 :

Les fruiz d'icelles vignes venuz Meurt et presque en estat de cueillete. Quicumque ...... debet per chorum mature incedere, humiliter et honeste, dum facit officium suum. Datum Germaniaci supra Maturnam, anno 1363.

3. MATURITAS, Modestia, gravitas. Stat. MSS. eccl. Lugdun. cap. De Maturitate incedendi per chorum. :

MATURNA, pro Matrona, Gall. la Marne. Charta Johannis Reg. Franc. apud Rymer. tom. 6. pag. 422 : Vide Materna. MATUS. Vide Mattus 1. MATUTINALE, Liber, in quo officium ecclesiasticum matutinum continetur, nostris Matines ; quo prsertim significatur officium B. M. V. vel libellus sacrarum precum. Charta ann. 1214. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 519 :

Et dicit, quod dict ecclesi dedit....... antiphonarium unum de die et alium de nocte, et unum psalterium, et unum Matutinale.
Arest. parlam. Paris. ann. 1338. in Reg. 71. Chartoph. reg. ch. 296 :

In signum hujusmodi liberationis, investitur, possessionis dicto Girardo tradidit dictus Petrus Hermerii commissarius quemdam librum, vocatum Matines.
Lit. remiss. ann. 1392. in Reg. 142. ch. 266 :

Unes heures ou Matines de Nostre Dame.

Ali ann. 1404. in Reg. 158. ch. 426 :

Comme le suppliant.... eust prins furtivement en l'ostel Noel Gilles audit lieu de Montfort unes heures ou Matines, qui valoient environ vint huit solz. La femme du suppliant a tenu escoles de filles pour aprendre leurs Matines,

in aliis Lit. ann. 1477. ex Reg. 206. ch. 1154. Vide in Matutini. MATUTINALE Altare, Dicitur illud minus altare in quo Missa Matutinalis celebratur in Eccles. Cathedralibus. Ordinarium Canonic. S. Laudi Rotomag. ad calcem Johann. Abrinc. pag. 267 :

Diaconus incensum ponat in turibulo, et cum processione sua altare majus

et Matutinale incenset.

Adde pag. 275. MATUTINALE Donum. Vide Morganegiba. MATUTINALE Officium, Laudes, ut jam diximus. Vita S. Joannis Abb. Gorz. sc. 4. Bened. pag. 392 :

Audires illum in illo, quod mos habet monasticus, inter nocturnum et Matutinale officium intervallo, etc.
Adde Amalarium in Antiphonar. cap. 4. Vide Matutini. MATUTINALIS Liber. Vide Matutini. MATUTINARIUS. Regula Monachorum S. Csarii, seu S. Tetradii, 21 :

Post hoc dicant Matutinos directaneum : Exaltabo te, Deus meus et Rex meus. Deinde in ordine totus Matutinarius in Antiphonas.
Regula S. Aureliani pag. 67 :

Et sic impletis tribus Missis, (id est officiis) dicite Matutinarios Canonicos, id est, Canticum in Antiphona, deinde directaneum, Judica me, Deus, etc.

Vide Matutini. Matutinarii, in Ecclesia Carnotensi videntur appellati, qui Matutinis intererant, quibusque ex eo certa distributio assignata erat, in Tabul. ejusdem Eccles. Ch. 175. 278. 279. 307. Hc minus accurate ; capellani quippe designantur, qui ratione beneficiorum suorum non matutinis modo, sed et aliis omnibus diurnis officiis interesse eaque exequi tenebantur, in quibus vices canonicorum agebant, unde ipsorum vicarii interdum dicuntur, Gall. Matiniers. Haud scio an ab Horariis distinguendi sint Matutinarii, nisi forsan quod aliqui ex illis potissimum matutinis erant addicti. Lib. jurament. eccl. Carnot. MS. ann. 400 :

Pro officio divino sunt ibi instituti viginti quatuor Matutinarii pro horis nocturnis, et alii sunt instituti pro horis diurnis.
Vidi supra Horarius 2. Necrol. vet. ejusd. eccl. :

iiij. non. Mart. Obiit Petrus de Minciaco diaconus et archidiaconus Blesensis, qui dedit ecclesi xij. lib. annui reditus super domos suas in vico Vassellorum, pro quodam Matutinario perpetuo.
In recentiori Necrol. de eodem legitur :

Pro suo Matutinarum vicario perpetuo,

ex ejus Testamento ann. 1297. et ex Computo ann. 1318. Idem Necrol. vet. :

Pridie Cal. Maii (ann. 1302.) Obiit J. de Albiniaco presbyter, subdecanus hujus ecclesi, qui dedit domum suam, sitam in claustro retro Eleemosynam, ita ut de pensione prdict domus solvantur xiv. libr cuidam Matutinario presbytero instituendo, qui continue surgat ad

Matutinas.

Aliud recens :

x. Cal. Maii Obiit Philippus de Cornillon .... qui dedit.... xij. lib. pro unius Matutinarii perpetui institutione.
Charta Caroli V. ann. 1367. ex Tabul. Carnot. :

Optamus quod duodecim dict ecclesi capellani in collegio horariorum et Matutinariorum ipsius ecclesi ex nunc per decanum et capitulum ejusdem ecclesi electi, etc.
Qui iis prerat in ecclesia Parisiensi vel qui reditus pro matutinis assignatos colligebat, distribuebatve, Matutinarius nuncupatur in Comput. ejusd. eccl. ann. circ. 1381. ex Bibl. S. Germ. Prat. :

A Matutinario super redditibus datis per eum apud Vernotum, x. lib.

Charta ann. 1312. ex Tabul. capit. Carnot. :

Pierre de Rochefort chantre de Chartres et arcediacre de Langres a donn.... l'glise de Chartres cent souls et un mui de bl de rente perptuel aus us de un Matinier perptuel en l'glise de Chartres. Ad usus matutinarum.
Lit. remiss. ann. 1463. in Reg. 199. Chartoph. reg. ch. 550 :

Charta vero concessionis ejusdem Petri de Rupeforti ex eod. Tabul. habet :

Ouquel cloistre (de l'glise de Chartres) avoit en la maison des Matiniers plusieurs des chantres de ladite glise, lesguelx chantoient, jouoient et se esbatoient plusieurs instrumens.

Nunc Matiniers vel Heuriers vocant cantores quoscumque mercenarios. MATUTINATUS, Factus mane. Gasp. Barthii Gloss. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 160. ex Baldrici Hist. Palst. :

Antequam Matutinatus lucifer exalbesceret.

MS. :

Au Matinet, ains l'ajornant Encore alloient sommeillant.

Nostris alias Matinier, matutinus, vulgo Matinal. Lit. remiss. ann. 1475. in Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 1512 :

Icellui Gendarme dist Jehan Delpiat telles paroles ou semblables : Soys Matynier demain.
MATUTINELLUM, Jentaculum, cibus, qui mane sumitur. Custumarium Prioratus de Lewes fol. 18 :

Lancet falcabunt pratum domini cum corredio tali : Ad Matutinellum pane ordeo et caseo ; ad nonam potagio et duplici companagio ; ad vesperam unum panem curi, et fasellum herb.

Et fol. 32 :

Dabit Matutinellum de consuetudine his, qui venerint propter solem in state. Le suppliant avoit fait son labour ou mestier de foulon et mengoit Matinel, c'est assavoir un pou de pain qu'il trenchoit.
MATUTINI, Vigili nocturn, Aimoino. Concilium Tur. II. can. 18 : Infra :

Matinel, eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1369. ex Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 322 :

In diebus festis ad Matutinum sex antiphon binis psalmis explicentur. Cur ad Matutinum non itemque vel duodecim explicentur ?
Zachus lib. 3. Consult. cap. 3. de Monachis :

Nunquam prterea diei falluntur adventu, sed strenuos semper fallentis auror tempus exsuscitat, atque offerendas Deo Laudes devotio Matutina compellit.
Chr. Novaliciense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 744 :

Mansionarius illius ecclesi.... cum surrexisset, ut sonaret Matutinum, illum cereum minime reperit.

Vide Honorium Augustod. lib. 2. cap. 28. et Baron. ann. 57. num. 161. Ambigu significationis esse Matutinum seu Matutinos post Mabillonium hic observare juvat. Apud plerosque veterum, cum eo nomine in plurali numero utuntur, illam ecclesiastici officii partem significat, quam Laudes appellamus. Ita SS. Benedictus, Aurelianus, et Isidorus in Regulis suis Matutinorum vocem usurpant. Cassiano pro Laudibus itidem usurpatur, et lib. 1. Institut. cap. 4. in singulari pro officio Prim. Alii vero hac voce significant nocturnas preces, qu duplicis generis distinguntur : ali Vigili in solemnioribus festis usitat, sic dict, quod ab ineunte, aut certe a media nocte circiter initium ducerent : ali Matutin in profestis et Dominicis, quibus tardius nocturn preces persolvebantur. Hoc postremo significatu Matutinum sumitur in Concil. Turon. laudato, atque in Venetensi ann. 465. can. 14 :

Ut clerici qui in civitate fuerint, Matutinis hymnis intersint.

In duplici notione Gregorius Turon. Matutinas non raro appellat : pro Laudibus in lib. 1. de Mirac. S. Martini cap. 33 :

Mane autem facto, signo ad Matutinas commoto, reversi sumus dormitum ;

pro Vigiliis in lib. de Vitis Patrum cap. 8 :

Quodam autem mane cum surrexisset ad Matutinas S. Nicetius, exspectatis duabus antiphonis ingressus est in sacrarium ; ubi dum resideret, Diaconus responsorium Psalmum canere cpit.

Matutinarius cursus B. Mari. Hugo Flaviniac. ann. 961. pag. 135 :

Qui tunc forte solo prostratus Matutinarium beat Virginis decantabat cursum.

Unde liquet officium B. V. in Ecclesia perantiquum. Matutinalis Liber, in quo officium Ecclesiasticum matutinum continetur, in Charta Antibarensis Episcopi, apud Joan. Lucium lib. 2. de Regno Dalmat. cap. 14. et in Chronico Montis-Sereni ann. 1137. Vide Matutinale. MATZUCA, Clava, Italis Mazza. Curopal. de Offic. CP. in Hierolex. Macri :

Loco sceptri fert eam, quam vulgus vocat Matzucam.

Vide Maxuca. MAUBEUGE, Campan nomen apud Abbatisvillam. Stat. pannif. in Lib. rub. fol. mag. domus publ. Abbavil. art. 31 :

Est orden que ouvriers et manouvriers de bras de quelconques mestier que il soient, soient als l'uvre l'eure de Maubeuge du matin, etc.
Art. 17.

Tous manouvriers retourne son service aux heures qui sont ordenes au son de la cloche de Mobeuge.

Perperam Moberge tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 338. art. 17. Forte a voce Malbergium sic appellata, quod convocandis civibus inserviret. Vide ibi. MAVECHARIUS. Charta Muncimiri Regis Chroati ann. 892. subscribitur cum aliis,

a Prusna Mavechario Iup. et Zelli Drago Maccechario Comitiss

, apud Joan. Lucium lib. 2. de Regno Dalm. cap. 2. adeo ut in alterutro mendum subsit, tametsi Maccecarius utrobique legendum censeam, ut hc dignitas eadem fuerit qu Magni Coci apud nos. Idem porro Lucius eodem lib. cap. 15. Mavevarius legisse videtur. Vide Machecarii. MAUGNIMITAS, Maugnimitas, hardemens. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23. XIII. s.) MAUGNOPERE, Maugnopere, soigneuement. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23. XIII. s.) MAUGRA Sacramenta. Libert. vill de Andeloto ann. 1269. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 126. art. 7 :

Si Maugra sacramenta facta fuerint, et postea composuerint, uterque reddet quindecim solidos. Vadia duelli in manu prioris dabuntur, et tenebit illud (illa) usque ad Majora sacramenta. Magnum
vero sacramentum dicitur illud, quod fit ad sancta Evangelia. Vide in

Qu emendenda proponit doctus Editor ex aliis Lit. ann. 1198. ibid. pag. 408. art. 3 :

Juramentum pag. 939. col. 1. MAVISCUS, Malvicius, avis genus, Gall. Mauvis. Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120 : Maviscus, Gallice Mavis. Lit. remiss. ann. 1367. in Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 207 :

Cum Warinus de Grebovalle armiger duos Maviscos, aves videlicet vocatas Gallice Mauvis, pro suo solacio ad instruendum garrulare vel loqui, ut faciunt aves hujusmodi, Petro Heuvin pictaciario vel saveterio, in talibus, una cum quadam ejus filia experte, qui se oneravit super hoc, tradidisset, etc.
Chron. Angl. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 261 :

Anno grati 1408... fuit hiems gravissima,... sic quod pene cunct volucres de genere Maviscorum vel merularum fame frigoreque defecerunt.
MAULA, f. pro Maura, Frenum, Gall. Mors. Charta ann. 1321. in Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 303 :

Marescallus et sui heredes habere consueverunt fimum omnium stabulorum prioratus prdicti (de Paredo) sellas, bastum, Maulam, bentum dicti prioris veteres, etc.

Vide supra Bera 1. MAVONES, inter superstitiones paganicas recensetur apud D. Le Beuf tom. 1. Collect. var. script. pag. 304 :

Aviculas cantantes vel sternutationes ridiculosas et signos observant et Mavones, quasi messes et vindemia portare possint.
MAVORS, Mavorte. Vide Mafors. MAVORTINI, id est, Excussio equitis de equo. Papias. Corrupte omnino pro Marchfalli, quod vide. MAUPTES. Acta S. Pherbuth tom. 3. Apr. pag. 22. col. 1 :

Exiit igitur imperatoris jussu Mauptes, cujus nominis interpretatio est, Pontifex magorum, etc.

MAURA, Sic catenam quamdam, qu nocentibus puniendis erat destinata, vocabant Lemovicenses. Vita S. Leonardi 6. Novembr. apud Surium pag. 167. n. 9:

Lemovicensium Vicecomes quidam, ob deterrendos homines a maleficiis, immanissimam jusserat parari catenam, eamque ad cippum alligari, qui erat in media turri, haud procul ab ecclesia B. Martialis exstructa. Prominebat autem e turri catena, et qui ea ad collum vinciebantur, sub dio stabant : et state quidem expositi erant solis ardoribus, hyeme autem nivibus et frigori : et utroque tempore pluviis, ventis et imbribus,

aliisque cli injuriis, ita ut non unam, sed mille mortes perferre viderentur. Eam catenam, Mauram appellabant... Surge incolumis, et hanc Mauram perfer ad ecclesiam meam.
Quod supplicii genus haud infrequens fuisse innuit MS. :

Par un jugement prirent Athis, S'il ont en la chaine mis. Une chaine avoit Romme, Ou tenoient trois jours un homme Qui avoit fait forffait mortal, Tous l'esgardoient communial. Pour ce que aulcuns les veoient, Qui de tel fait se chastioient.

MAURABOTINUS. Vide Marabotinus. MAURELLUM vocatur a multis solatrum et strignum. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. Vide infra Morella 1. MAURELLUS, Subfuscus. Monstra ann. 1339. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 182 :

Raymundus Athonis de Vivos cum equo Maurello.

Vide Morellus 1. MAURI Albi, appellati per contumeliam Genuenses, Moros blanchs, a Regibus Aragonensibus, ut observat Michael Carbonellus in Chron. Hispan. fol. 100. MAURIA, f. Spinarum genus. Chartul. S. Petri de Domina fol. 107 :

Post Calendas 6. denarios dublias... et trainas de lignis, et decem faxos de Mauria : et 50. estendolas (debent.)
Rubus est fructum nigrum ferens, quem vulgo Mure sauvage appellamus. MAURISALUS, Maurizalis, Domus seu castri nomen a Mauris inditum. Charta Guid. episc. Clarom. pro villis Biliomi et S. Lupi ann. 1281. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 1 :

Prterea (poterimus facere) turrim unam in muro communis ubi voluerimus, prter domos quas ibi modo habemus, scilicet turrim S. Lupi et salam Maurizalem. Sallam Maurisalam,

in eadem Charta ex Reg. 185. ch. 77. Vide mox Maurus. MAURISCI, Equi Arabes. Item Maurorum posteri, reliqui, in Elogio Johannis de Ribera tom. 4. Concil. Hispan. pag. 135 :

Cujus prcipue impulsu memorabilis illa facta est e regno illo atque universa Hispania Mauriscorum, hoc est Mauri sanguinis reliquiarum expulsio.
Vide Farius, et Meursium in , Glossar. med. Grcit. in .

MAURITIENSIS Moneta, Monasterii Agaunensis, quod sancto Mauricio dicatum fuit, in veteri Charta apud Guichenon. in Probat. Hist. Sabaud. pag. 40. MAURORUFUS, Equi color, in veteri Inscriptione 342. Grcis , est niger, , nigra veste indui, in Hist. Apoll. Tyr. pag. 20. 23. Vide Meurs. in . Vide Morellus 1. MAURUS, Leprosus, f. pro Misellus. Bened. abbas Petroburg. in Henr. II. reg. Angl. edit. Hearn. tom. 2. pag. 460. ad ann. 1186 :

Templarii et Hospitalares, et comites et barones, et clerus et populus elegerunt comitissam de Japhes in reginam (Jerusalem) sororem scilicet prdicti Mauri (Balduini leprosi.)
MAURUSIA, Maurica pictura, vulgo Moresque, D. Falconet, in cujus museo exstat liber sic inscriptus :

Variarum protractionum, quas vulgo Maurusias vocant, Liber nunc primum editus 1554. Balthaz. Sylvius fecit.
MAUSEOLUM, Sepulcrum, vel feretrum alicujus Sancti. Vita S. Godebert tom. 2. SS. Aprilis pag. 36 :

Beatissimam Godebertam transferri sategit.... in prfulgentissimum Mauseolum, tota purissimi argenti massa decoratum.
Vita S. Johannis Abb. Parmens. tom. 5. Maii pag. 183 : Acta S. Raymundi Episc. tom. 4. Junii pag. 133 :

Mauseolum adivit, in quo sanctissimi Johannis Abbatis occultabantur ossa. Atque ad ejus confluebant Mauseolum cum gratiarum multiplici actione.
Vide Mausoleum. MAUSOLE, Interius conclave. Vita S. Silverii Pap tom. 4. Junii pag. 16 :

Qu ingresso Silverio cum Vigilio, solis in Mausole.

Ubi forte legendum Mansole. MAUSOLEARE. Vide Mausoleum. MAUSOLEUM, Feretrum Sancti alicujus apud Harmerum MS. de Miracul. S. Maurilii Episc. Andeg. Mausoleum, pro Musivo. Vide Musivum. Mausoleare, Mausoleo condere. Tabularium Brivatense Ch. 43 :

Sacrosanct Dei Ecclesi S. Juliani Martyris, qua ipse sanctus Dei Martyr corpore requiescit cum sociis suis ibidem honorifice Mausoleatis.
Ethelwerdus lib. 4. cap. 1 : Et cap. 3 :

Cujus corpus jacet Mausoleatum, etc. Cujus Mausoleatur Evoraca corpus, etc.
Liber Miracul. S. Eadmundi Angl. Reg. apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 823 :

Mausoleatus quidem, ut majorum nobis intimarunt relata, in villula Suthune dicta, etc.

MAUSSUS, f. Agger, moles. Charta ann. 1408. in Reg. feud. comitat. Pictav. fol. 255. v. ex Cam. Comput. Paris. :

Item advouho unum molendinum drapier, situm ad Maussum de brolio de Vitraco.

Mausse vero, Monet minutioris species, in Lit. remiss. ann. 1404. ex Reg. 159. Chartoph. reg. ch. 114 :

Dix blans, chacun du pris de cinq deniers Tournois la piece, deux Mausses, et un Blanc Breton.
MAUSUCA, Paulo, ad dissolutum stomachum et imbecillem aloe, Mausuca, mastix. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MAUSURA, pro Mansura, vel masura. Charta ann. 1191. tom. 8. Spicil. Acher. pag. 205 :

Trado tibi Guillelmo... castrum de Omelacio cum omni dominio ejus.... munsis et Mausuris, appennaciis, toltis, etc.

MAUTOTA. Vide in Tolta. MAUTSTET, Tributum, quod pro transvehendis mercibus exsolvitur, Gall. Droit de trespas, vel Traite-foraine. Est etiam tributum omne quod a transeuntibus per terras alicujus domini pensitatur, Gall. Droit de passage ; Germani Mautner vocant, qui vectigal illud exigit. Charta Friderici Ducis Austri ann. 1243. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 228 :

Nos quoque prfati privilegium Marchionis super eadem concessione ratum habentes, ipsam ecclesiam esse concedimus absolutam tam a prdicto jure, quam ab omni vectigalium absolutione, qu ipsa vel officiales ejus in passagiis nostris vel quibuscumque locis nostri Ducatus qu Mautstet dicuntur, hactenus persolverunt. Statuentes ut in terris vehendo vino suo vel annona sua nomine telonei, sive in aquis sive in terris, nulla unquam ab eis pensio exigatur.
Maut, vectigal, stet, locus. MAUTURA. Vide Molta 2. MAXA, Massa, moles, Gall. Masse. Bulla Alexandri VI. PP. ann. 1500. pro erectione Academi Valent. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 691 :

Ut eo facilius homines ad tam excelsum human conditionis fastigium acquirendum, et acquisitum in alios, cum augmento semper tanti boni acquisiti, transferendi facilius inducantur, cum aliarum rerum distributio Maxam minuat.
MAXARIA, Minister, vel qui vectigalia colligit. Epistola Panormit. ad Martinum IV. PP. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 35 :

De salera tritici et hordei data per regios Maxarias violenter agricolis certam expetebat in areis supradictorum victualium quantitatem, de centenario omnium determinatum agnorum numerum et agnarum, etc.

Alia omnino notione Maxaria apud Lotharingos usurpatur ; sic quippe vocant casas ex lignis abiegnis inter se compactis, absque luto aut bitumine fabricatas, quarum habitatores Maxaros idcirco appellant. Ejusmodi autem casis utuntur ii ab initio veris usque ad Octobrem, quo tempore armenta ipsis pascenda ex inito pacto committuntur. MAXENADA, Familiaris, homo de Maisnada vel Masenata alicujus. Charta ann. 1173. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 221 :

Exceptis castellanis, qui cotidie habitant in castris sine fraude et militibus, et Maxenadis, et ministris ejusdem monasterii, etc.

Vide supra Macinata 2. MAXENARE, Molere, ab Ital. Macinare, Moudre. Memoriale Potest. Regiens. ad ann. 1280. apud Murator. tom. 8. col. 1147 :

Et fecerunt multa statuta prava contra Clericos. Primo ut nullus deberet solvere eis aliquam decimam,.... nec etiam eis Maxenare, nec infornare, nec barbam radere, etc.
Vide Mazinare. MAXENATA, Maxinata, Idem quod Maxenada, et Macinata 2. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 346 :

Compromiserunt in predictum d. manfredum de marengo bon. potestatem... occasione servorum et ancillarum, seu illorum qui habiti sunt de Maxenata, etc.
Et pag. 349 :

Scripta sunt nomina servorum et ancillarum, seu Maxinatarum, et approbata per potestatem, etc.

Fr. MAXENATURA, Mola molendinaria. Charta ann. 1192. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 87 :

Et pro hoc debeat tenere communi duas Maxenaturas in canali vetero, et alias duas in canali novo.
Vide supra Macinata 1. MAXIBATRUM, La coda del porco. Glossar. Lat. Ital. MS. IN MAXILLA comburi, in genis, Pn species servis propria. Radevicus lib. 3. cap. 26 :

Si servus, tondebitur, et in Maxilla comburetur.

Infra :

Si servus furtum fecerit, et in furto fuerit deprehensus, si prius fur erat,

non ideo suspendetur, sed tondebitur, verberabitur, et in Maxilla comburetur.

Occurrit ibi non semel. Eamdem pnam dabant, qui merces a se emtas, carius in exercitu vendebant, ut constat ex eodem Radevico lib. 1. cap. 26. Locum vide in Mercatum. MAXILLARE, , in Gloss. Gr. Lat. Vide Malaxare. MAXILLARES Dentes, in Lege Longob. lib. 1. tit. 7. 6. Roth. 52. MS. :

An la boche li brise daus dans Maissellers.

Le Roman de la Prise de Jerusalem MS. :

Bien le mangea la rape jusqu' dens Maicellers. De son frere sait la nouvelle Por ce se moille sa Masselle, O chaudes lermes grant duel fet.
Ibidem :

A maxilla Masselle et Maiselle, pro gena, Gall. Joue, dixerunt Poet nostrates. MS. :

Mout avoient les faces belles, Et nez, et boches et Masselles.

MS. :

Des yeux pleure la Damoiselle, Que toute en mouille sa Maiselle, Le nez, la bouche, et le menton De lis, de roses qu'ils mellerent, Les Maisseletes coulourerent.

Inde diminut. Maisseletes ibid. ubi de muliere elegantis form :

MAXIMA, Recepta sententia, Regula, vulgo nostris et Anglis Maxime. Fortescutus de Laude Legum Angli cap. 8 :

Principia autem qu Comentator dicit esse causas efficientes, sunt qudam universalia, qu in Legibus Angli docti similiter et Mathematici Maximas vocant, Rhetorici Paradoxa, et Civilist Regulas Juris denominant.

Christophorus de S. Germano in Dialog. de Fundamentis Legum Angli cap. 8. initio :

Quartum fundamentum legis Angli stat in diversis principiis, qu a peritis Legis Angli Maxima vocantur, qu semper habita et tenta sunt pro lege in hoc regno Angli, quibus non est licitum alicui legis perito contradicere.
MAXIMATES, Proceres, Gall. les Grands. Bulla Clementis VII. PP. ann. 1533.

apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 600 :

Civitas ipsa (Parisius) Francorum Regum et regni Franci procerum beneficiis adeo excrevit, ut Regum eorumdem ac procerum et Maximatum, nec non Prlatorum dicti regni quasi communis habitatio habeatur.
MAXIMATIM, Cataplatos, Maximam partem. Gloss. MS. Sangerm. num. 501. legendum Catapleistos, a Grco . MAXIMITAS. Utitur Arnobius lib. 6. post Lucretium lib. 2 :

Ne qudam cogas immani Maximitate ;

id est, magnitudine. MAXINA. Vide supra Macina 2. MAXINATA. Vide supra Macinata 2. MAXIUM Vexillum, pro Maximum, ni fallor ; usus enim Italis erat prcipuum totius exercitus vexillum in curru imponere, atque illud magna cura servare. Hist. Rer. Laudensium apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 830 :

Sed ipsi perterriti statim signo dato tentoria cperunt deponere, omnesque pedites cum plaustris et carazolo, super quod Maxium vexillum album cum cruce rubea deferebatur, abire cperunt.
Vide Carrocium. MAXNILE, pro Masnile, Agri portiuncula cum de, Gall. Mnil. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 126 :

In Maxnili Badansete habetur area molendini una.

Vide Mansionile. MAXORIMEN. Jus Vicentin. lib. 4 :

Charta apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Pictav. MSS. pag. 344 :

In villa qu dicitur Anciacus Maxnilis, curtiferis, viridigariis, etc. Coloni tenentur dare fictus de grossilibus, sive de Maxoriminibus in festo S. Felicis.
MAXUCA, Clava, Gallis Massue, Ordericus Vitalis lib. 8 : Mazuca, Eadem notione. Chronicon Casauriense lib. 4 :

Quidam enormis statur ferens ingentem Maxucam. Iste Presbyter qui hic astat, cum Mazuca uno ictu confregit tempora mea.
Grcis recentioribus : Leoni in Tactic. cap. 6. 27. cap. 13. 84. Heroni, Nicet, et aliis a Rigaltio laudatis. Steph. Sachlec in Versibus Grc. Politicis MS. :

.
Willelm. Guiart ann. 1304 :

Un ribaut mal vestu et nu,

En sa main une Mauete, Le lance en cele riverete.

Idem anno 1305 :

La oist-on aus coups donner Diverses armes raisonner, Et tentir espes et Maces.
MS. :

Grant joye font borjoes, et autre gent menue, Neis les legeres fames, les vieilles, les chanues, O bastons, avaux, barres, Maus.
Idem :

Lors veissiez haster vilains, Piex et Machues en leurs mains.

Chron. MS. Bertrandi du Guesclin :

De la Court du Roy sui pour sa Mace porter.

Scribit Nangius sub ann. 1236. Ludovicum ab Assassinis

sibi metuentem corpus suum per homines cupreas clavas assidue deportantes fecisse diligentissime custodiri
. Supra laudatus Guiartus ad ann. 1191. vers. 1800 :

Ainsi que Jouhan par mesprison, Feist au Roy grant traison, Ou poi trova de contredit, Orent au Roy de France dit Tiex qui le sorent par enquerre, Que le roi Richart d'Engleterre Faisoit enfans endoctriner, Pour lui occire et affiner, Qui ja ierent tout enbarnis, E de tele aprison garnis, Que chacun d'eus home ocist, Tel con son mestre li deist, Et puis quil l'eut mort ru, Ne li chausist d'estre tu, Car il devoit tantost sus estre Selonc la promesse du mestre. Par ceus avoit Richart beance De mettre mort le Roy de France, Dont il fu forment esjoi.

Puis que li Rois dire l'oi, Ne fust-il qu'il ne se feist, Doutens qu'en ne le soupreist, Eschauguitier en toutes places Nuit et jour de serjans maces. Et par chaleur, et par froidure, Cette coustume encore dure, Et durra si con ge propose, etc.

Vide Will. Brittonem lib. 11. Philippid. pag. 327. MAYA, Meia, Congeries, cumulus ; in Maya vel Meia, id est, Insimul. Consuetudines Marchi Dumbarum art. 30 :

Si aliquis furetur de die nemus scissum existens insimul vel in Maya, quod in illo casu ille furator 15. s. Vien. bonos solvere teneatur.
Et art. 31 :

Si aliquis furetur in Meia seu gerberio, etc.

MAYATA, ut Majacta. Vide in hac voce. MAYDANUM. Vide Maidanum. MAYERA, Mayeria. Vide supra in Maeria 4. 1. MAYERIA, Axis crassior, Gall. Madrier. Item, quodvis lignum dificationi idoneum. Extractum computi ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 248 :

Item, pro expensis Johannis Morelli magistri ingeniorum missi... pro aliquibus Mayeriis capiendis ad opus machinarum.
Charta ann. 1347. ibid. tom. 1. pag. 66 :

Ideo fuit injunctum Cellarerio, quod ibidem de dicta Mayeria fieri faciat unam muetam bastardam cum quatuor culiis : et si Mayeria deest, quod ipse suppleat et prdicta faciat cum expensis domini.
Vide Materia. Sent. arbitr. ann. 1500 :

Item... quod dicti parerii... teneantur... realiter expedire dicto Glaudio Lamberti... duodecim Mayerias pro reparando dictam suam archam, longitudinis qulibet quatuor theysiarum pro minori et dimidii pedis in cauda.
Pro Pedamento, cui vitis innititur, Gall. Echalas, occurrit in Charta Humb. dalph. ann. 1343 :

Si aliquis in vineis vel arboribus alienis reprehensus fuerit fructus vel Mayeriam vine capiens, vel ipsas arbores scindens, etc.

Dombensibus Mayere, dicitur Ramus salicis exscissus. Vide supra Maeria 3. 2. MAYERIA. Materia :

Carta.... de menamento Mayeriarum.

(Chevalier, Inv. Archiv. Delphin. n. 249. an. 1277.) MAYESCARE. Esmayescare. Gall. Deuxime faon de la vigne :

... In fine junii feci Mayescare vineas de Laureomonte.... T. 21. p. 342.... Bordiderius de Pessaco computavit se habuisse ad Esmayescandum vineas de Pessaco. T. 22. p. 185.
(Arch. histor. de la Gironde.) MAYGNERIA, Maynerii officium. Charta Humb. dalph. ann. 1338. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol. 40. v. :

Contulissemus etiam officia Maygneriarum curi nostr et castellani Bellivisus. Quia modo dictus Hugo pro dictis officiis mistralli et Maygneriarum tenendis... nobis remisit... 500. florenos auri, etc.

Vide Maynerius. MAYMA, Ludos, qui primo die Maii mensis, unde nomen, agebantur, hac voce indicat Oliver. Maillardus in serm. de SS. Jacobo et Philippo : Vide supra Maium. MAYMO. Gattus-Maymo, Species simi. Vide in Gatus 2. MAYNADA, ut Maisnada. Vide in hac voce. MAYNAGIUM, Quidquid ratione officii alicui competit, puta habitatio, victus, vestitus. Charta ann. 1311. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 120 :

Hc vobis loquor, qui hodie curritis ad Mayma, ad choreas, ad ludos, etc.

Ipsum Guillelmum quandiu vixerit retinuit de suis raubis et Maynagio scutiferorum et militum, videlicet quandiu erit scutifer ad raubas scutiferorum et quam cito erit miles ad raubas militum.

1. MAYNAMENTUM, Mansio, domus. Charta ann. 1408. in Reg. feud. comitat. Pictav. ex Cam. Comput. Paris. fol. 255. v. :

Johannes Salebrache domicellus.... confiteor habere... altam, mediam et bassam justitiam et juridictionem dicti loci de Victriaco,... cum terris, pratis, nemoribus et pertinentiis et Maynamentis.
Vide Mainamentum. 2. MAYNAMENTUM, Prdium rusticum, idem quod Mansionile. Charta Guid. de Rupe ann. 1314. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 424 :

Concedimus... quod idem magister (Arnaldus Leutardi) aut sui heredes... possint dificare... domum fortem... in Maynamento suo de la Leutarderia.
MAYNERIA, Meyneria, Idem apud Delphinates quod aliis Maisnada, mainada, hoc est, Familia, unde et pro officio Maynerii usurpatur, quod is inter domesticos et familiares censeretur : hinc itaque MAYNERIUS, Maignerius, Mainerius, et Meynerius, Familiaris, domesticus,

serviens, apparitor ; rustici Dumbenses etiamnum famulos suos Meignats vocant. Jam vero quodnam fuerit Maynerii officium, qu ejusdem privilegia et immunitates, discere licet ex iis qu subjicimus, unde et varias ejusdem vocis efformationes notionesque accipies. Charta ann. 1274. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 126 :

Item de famulis seu Mayneriis Archiepiscopi Viennensis, Abbatis Romanensis, et Ecclesi de Romanis sic dicimus et ordinamus, quod illi qui dictas Maynerias ad prsens obtinent, illa gaudeant immunitate et libertate qua hactenus usi sunt : quia vero aliquando contigit, quod aliqu Mayneri ad dictum D. Archiep. vel Ecclesiam de Romanis aliquo casu vel certa causa devenerunt, et modico pretio accepto, divitibus hominibus de Romanis concess fuerunt, ut immunitatem tailliarum et onerum vill ex hoc consequerentur, etc.
Et infra :

Item... quod Archiepiscopus nec ejus familia spolient sine caus cognitione aliquem Canonicum, clericum, vel aliquem de eorum familia, vel Mayneria.
Charta ann. 1338. ibid. tom. 2. pag. 367 :

Atque jura dictorum Decani et Capituli, et singularum personarum ipsius Ecclesi et eorum familiarium et Mayneriorum... custodient.
Alia ann. 1336. ibid. pag. 120. ubi de officio Maynerii :

Qui Andrevonus in civitate et territorio Gratianopolis citare et saysire ad instantiam partis et partium debite valeat, mandata exequi, et litteras juxta formam et tenorem dict Curi Graisivodani.
Statutum Humberti II. Dalphini ann. 1349. ibid. pag. 587 :

Item, voluit, declaravit et ordinavit ipse D. Dalphinus numerum Maigneriorum seu servientium Curi... Item, quod Maignerii vel alii officiales Dalphinales in domibus Baronum seu aliorum Nobilium Dalphinatus, seu aliarum terrarum suarum pignorare non possint nec debeant infra domos ipsas, quandiu pignora sufficientia ipsorum pignorandorum extra domos eorum poterunt reperiri ad evitandum scandala qu inde possent forsitan evenire.
Charta ann. 1361. ibid. tom. 1. pag. 150 :

Constituimus Meynerium et bannerium nomine D. Dalphini, pariter et ordinamus, concedentes eidem Guigoni licentiam et autoritatem infra dictam Castellaniam et ejus ressortum citandi, ajornandi, mulctandi, arrestandi, banneyandi, bonna levandi, et alias ipsum officium Meyneri et banneri, prout consuetum extitit... exercendi.

Charta ann. 1339. ibid. pag. 128 :

Et emolumentum proveniens ex delictis Maineriorum delinquentium in suo officio.

Pro apparitore Mainnier occurrit in Lit. remiss. ann. 1358. ex Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 129 :

Aprs ce vint un sergent, appell Radis, que l'en appelle audit Dauphin Mainnier de court, etc. Mesnier,
eodem intellectu, ut videtur, in Stat. ann. 1370. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 358. art. 14. MAYNILE, Mansio, domus. Pancarta Abbati S. Stephani de Vallibus apud Xantones in Charta 1 :

Abbas et Conventus nobis in quolibet Maynili reddant et mittant unum biscoctum in festo Nativitatis Domini.
Vide Maxnile. MAYNITIUM. Vox frequens in Bressi et Dumbarum tractu, ejusdem significationis ac Mansionile, de quo supra. MAYRAMEN, Lignum, unde dolia componunt, Gall. Mairrin. Consuetudo Brageriac. art. 76 :

Item nullus sit ausus extra villam dicti loci et districtus ejusdem dolia tonellorum vacuorum transferre, neque Mayramen, neque vimos, neque codram.

Adde art. 77. Vide Materia. MAYRASTRA, Gall. Martre, Noverca. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mayrastra, Prov. materna, noverca. Acta MSS. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 23. v. :

Raimunda Mayrastra ipsius testis, etc.

MAYRE, Matrix, Gallice Matrice. Mirac. MSS. Urbani V. PP. in Tabul. S. Victoris Massil. :

Mulier quedam patiebatur infirmitatem corporalem qu vulgariter appellatur la Mayre.

MAYTA. Vide supra Maita. MAYTALLATA. Vide Mayteriata. MAYTERIA, Mensura frumentaria. Statuta reformat. S. Claudii ann. 1448 :

Per Claudium Peillard supra unum pratum duas Mayterias frumenti.

Vide Meiteria 2. Hinc MAYTERIATA, Modus agri, quantum sufficit ad sationem unius mayteri. Antiq. Recognit. Albrip in Regesto Probus fol. 62 :

Item Comes capit taschiam in iii. Mayteriatis terr super ripam Rodani, versus caminum d'Ambaleut, quam terram tenet Guigona de Cruce ; et

potest valere taschia communibus annis 1. Mayteriatam siliginis per annum.

Vide Meiteriata. Maytallata, Eadem notione, in eodem Regesto fol. 62. verso :

Richardus sutor et tres fratres sui tenent de comite xv. fossor. vine retro castro, et debent inde xii. denarios censuales. Et tenet 1. Maytallatam terr juxta pontem.

MAYUS, Medius, dimidius, Gall. Demi ; Arvernis prsertim Aniciensibus Lou mey, nostris Le milieu, Medium. Charta Guidonis Archiep. Bituric. pro Communia S. Palladii ann. 1279 :

Si infra quatuor annos et Mayum animalia essent inventa in talliis, solvent emendam.
1. MAZA, Rigidus panis, biscoctum, ut vocant, vel quod ex farina, oleo et aqua conficiebatur, atque etiam ex lacte. Vocabul. Sussanni. Cibus est castrensis, seu potius polent genus, peculiare Persarum militum, quod quidam ex hordeo, melle et sapa commixtum fuisse existimant. Vide Lex. milit. Caroli de Aquino. 2. MAZA, vox Italica, Clava, in Chron. Bergom. apud Murator. tom. 16. col. 939. Vide Massa 1. et Maxuca. MAZACCARA, Salsitia, , Alexander Iatrosophista lib. 2. Passion. cap. 67 :

De quadrupedibus autem sunt offerendi pulmones, intestina, vel ex eis cordul fact, aut Mazaccar.

Ubi Gloss MSS. : Mazaccar, salsuti fact de tritis carnibus intestinorum. MAZACRIUM, Cdes, strages, vel homicidium dire perpetratum, Gall. Massacre. Charta anni 1218. in Probat. Hist. Monmorenc. pag. 84 :

Cum in domo illa habeant omnem justitiam... videlicet raptum, Mazacrium, homicidium.
In alia ann. 1222. in Tabul. S. Dionysii :

Dicimus quod B. Dionysius in terra sua de Diogilo habet rapinam, homicidium, Masacrium, et omnimodam justitiam.

Ubi usurpatur pro murdro. Vide in hac voce. MAZADA, Mansio, domus cum agri portione. Charta ann. 1137. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 485 :

Ego Raymundus Trencavel vicecomes Biterris et uxor mea Adalaicia, nos ambo donamus... tibi Raymundo de Pomairol... tertiam partem de tota Mazada Stephani Aldegarii.

Vide supra Massa 5. MAZAFUSTUM, Mazzafrustum, Machin bellic jaculatori species, fustibalus,

Ital. Mazzafrusto. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 1 :

Castella sive oppida... de istis sint fulcita... fustis, Mazafustis, fundis, etc.
Et cap. 58 :

In cabiis stare debent homines armati ad offendendum castellanos sive cives cum ballistis, saxis, igne, scopetis et Mazafustis.
Hist. belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1206 :

Finaliter nostri ferventi animo cum balistreriis nostris, arcubus, Mazzafrustis, frandegulis, etc.

Vide Manganum 1. MAZAGANIA, Curia regia Maurorum. Acta S. Ferdinandi Principis Lusitan. tom. 1. Junii pag. 586 :

Interim equitabat Rex cum Lazaraquio suisque prfectis et tota aula quam Mazaganiam vocant.
Vide Maisnada. MAZALIS, Porcus castratus, pinguis, f. pro Maialis. Vide in hac voce. Stat. Placent. lib. 5. fol. 65. v. :

Si vero dictam porcam a rotio non tenuerit, possit tenere sex porcos a carnibus, qui Mazales appellantur.

MAZAREIUS, Mazareus, Idem quod Mazerinus. Vide in Mazer. Testam. Rich. de Bisunt. Rem. archiep. ann. 1389. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 72 :

Item magistro Remigio de sancto Hilario unum cyphum Mazareum cum pede de argento... Item domino Egidio curato de Cormissiaco... legavit unum de cyphis suis de Mazareio cum pede de argento.

Vide mox Mazerius 2. MAZARINUS, Eadem notione. Charta ann. 1251. in Chartul. Valcel. sign. E. ch. 47 :

Insuper idem Adam contulit prdict ecclesi Vaucellensi in puram elemosinam qudam mobilia bona sua, videlicet unam carrucam estofatam, chyphum Mazarinum valentem decem solidos alborum.
Vide mox in Mazer. MAZARINUS, Mazarum. Vide Mazer. MAZATI Nummi. Leo Ost. lib. 1. Chron. Casin. cap. 28 :

Rupit ipsum Monasterii vestiarium, et inde tulit solidos Mazatos 14. millia.
MAZEGADICUS. Charta Ildefonsi comitis Tolos pro Libertatibus urbis Tolos ann. 1141 :

Excepto illo sale, quod necessarium erit coriis Mazegadicis.

Vide Masegaticum ; ubi qu prponenda erit lectio, definies. MAZELINUS, pro Manzerinus, Alienigena, adulterinus. Vide Manzer. Alia

notione, vide in Mazer. MAZELLATOR, Carnifex. Stat. Placent. lib. 6. fol. 77. v. :

Quicunque beccharius vel Mazellator in beccharia vendiderit carnes porchorum feminarum pro masculis, etc.

Vide supra Macelator et Macellum facere. MAZELUM, f. pro Macellum, Mercatum, forum. Memorial. Potest. Regiens. ad ann. 1287. apud Murator. tom. 8. col. 1169 :

Tempore prcedente diruptis domibus ipsorum extrinsecorum D. Matthus de Foliano ex lapidibus et lignamine ipsarum, super Mazelum de platea fecit fieri quandam pulcherrimam domum, qu vocata fuit Alta-Bella.

Vide supra Macellum facere. MAZENARIUS, Qui a calicibus, vulgo Mazeres dictis, erat. Liber niger Scaccarii pag. 350 :

Mazenarii duplicem cibum tantum

(habeant.) Ubi Editor Hearnius Somneri sententiam de iis poculis amplectitur. MAZER, Mazerinus, Mazarum, Masdrinum : ita passim appellant Scriptores pretiosiora pocula ; sed qu eorum fuerit materia, non omnino constans est opinio. Somnerus lignea fuisse dixit, et acerna, quod Maezer, Belgis, aceris arboris tuberculum sonet. Sane scribit Janus Dolmerus in Notis ad Jus aulicum Norvegicum antiquum pag. 461. pocula ex acere facta olim fuisse in pretio apud Norvegios. At Fortunatus in Epistola prfixa lib. 1. Poemat. pocula acerna ut viliora recenset. Germ. Maser, olim Masar, est Tuber, nodus trunci. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 875. Genuinam vero, ni fallor, notionem attigit vetus Glossarium Lat. Gall. docet quippe eadem fuisse vasa, qu Latini Murrhina vocant :

Murrha, Hanap de madre. Tres cupp Murrin.

Sed et Matthus Paris ann. 1181. videtur appellasse, Murrhina, qu alii Mazerina, pag. 97 : Charta Guillelmi Episc. Ambian. ann. 1293. in Tabul. Episcop. Ambian. fol. 99. v. :

Et cuilibet lectum et sciphum argenteum et Murreum.

Testam. Johannis de Albiniaco Episc. Trecens. apud Camusatum pag. 201 :

Una cum omnibus et singulis ciphis meis Murreis tam cum pedibus argenteis, quam sine pedibus, etc.
Lit. official. Autiss. ann. 1338. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 40 :

Item duos ciffos Murreos, valentes tunc communi extimatione sexaginta solidos Turon.

Charta ann. 1375. in Reg. 108. ch. 286 :

Item omnes ciphos, tam argenti quam alios de Madre, etc. Un henap de Madre vermeil,... lequel henap fut prisi douze sols Parisis,

in Lit. remiss. ejusd. an. ibid. ch. 66. Est autem Murrha, ut auctor est Plinius lib. 37. cap. 2. lapidis pretiosi genus odoris prstantia commendabile, et colorum varietate insigne, subinde circum-agentibus se maculis in purpuram candoremque, et tertium ex utroque ignescentem, veluti per transitum coloris purpura rubescente, aut lacte candescente. Nascitur autem in Oriente apud Parthos. Papias : Murina, gemma, apud Parthos gignitur, unde dicitur, quia varietas ejus in purpuram candoremque et ignem, quasi in clesti arcu conspicitur. Ex Isidori Origin. lib. 16. cap. 12. sect. 6. Notum vero Murrhea et Murrhina pocula et vasa magno olim fuisse in pretio apud Veteres, non modo ex Plinio, sed et Seneca lib. 7. de Benef. cap. 9. Suetonio in Augusto cap. 71. Propertio lib. 4. Eleg. 5. vers. 26. Martiale lib. 14. Epigr. 113. Paulo et Javoleno JC. in leg. 3. 4. et leg. 11. 2. D. de Supellectile legat. (33, 10.) Capitolino in Antonino Philosopho et in lio Vero, Lampridio in Heliogabale, Victore in Epit. in eodem Antonino, etc. Ex quibus quidem Scriptoribus invicem collatis nondum certo erui potuit qunam fuerit Murrhinorum materia, adeo ut cum Turnebo lib. 8. Adv. cap. 1. dicere liceat, ubi de Murrhinis,

tantam nobilissimorum Scriptorum in re frequentissima dissensionem adnotatione dignam prorsus existimandam.

Quippe Baronius ann. 34. ex Mich. Mercato, Mirrham veterum, idem esse ait quod hodie Indi Benzni, seu Benivinum vocant, materiam scilicet ex mirrh arbore incisa fluentem, ex qua in massam coagmentata, coloribus ad speciem inductis, arte inde potoria effingebantur, qu in summis populi deliciis essent. Cardanus, Julius Scaliger in lib. de Subtilitate, et Salmasius ad Solinum, murrhina antiquorum, esse vasa nostro sculo porcellanea vocata contendunt, proindeque, ut Baronius, fictilia ; cui sententi favet Alph. Ciaconius in epist. ad Princ. Cardinal. apud Marten. tom. 3. Ampl. Collect. col. 1324 :

Taceo... vasa Murrhyna ex China tot generum, qu Porcellan patrio sermone appellantur.

Petrus vero Bellonius lib. 2. Observat. cap. 7. vasa murrhina ex aliquo concharum genere fuisse confecta existimavit : et ideo sic denominari a Murice pisce, qui per excellentiam alio nomine Conchilium dicitur. Antonius Nebrissensis agaten esse putat. Andreas Csalius de metallis lib. 3. cap. 23. ex scoriis metallorum confecta murrhina vasa existimat, eaque sic dicta, quod myrrham redoleant. Denique Nicolaus Guibertus Medicus Mussipontanus in Assertione de Murrhinis, edita Francofurti ann. 1597. confutatis hisce virorum doctorum sententiis, novam induxit, contenditque murrhina vasa lapidea

fuisse, et ex materia fossili, non vero fictilia, licet id Propertius videatur dixisse : quod etiam ante eum statuerat Georgius Agricola lib. 6. de Natura fossilium, scribens, Onychen in Caramania natam, nunc onycha nominare Plinium, nunc murrhina. At cum species vari sint Onychis, idem Guibertus putat murrhina vasa elaborata ex ea quam Corneolam albam vocant, zonis tamen diversis coloribus, et aliquam similitudinem habentibus ad arcum clestem, (quas quidem venas, madratas, a vulgo appellari annotat cap. 6. extremo) qualis improprie Sardonyx dicta, qu potissimum in Caramania probatissima nascebatur. Id prterea firmant Gloss Grc. Lat. : , , murra, . Sed et Sidonius Carm. 11. myrrinam Sardonichen dixit :

Myrrina Sardoniches, amethystus Iberus, iaspis Indus, etc.

Apud Annam Comnenam lib. 3. Alexiad. pag. 94. , Aretas in Apocalypsim cap. 57. de Sardonyce :

Ejusmodi onychinorum vasorum meminit Concilium Duziacense I. part. 4. cap. 5:

Et probatum est coram omnibus in Synodo, quia calicem onychinum de ipsa Ecclesia auro et gemmis ornatum, et patenam onychinam, quam Domnus Rex S. Mari Laudunensis Ecclesi dedit, auro et gemmis ornatam de scriniis suis... latentius jussit arripere.

Unde colligitur ejusmodi calicibus usos etiam in sacrificiis Sacerdotes, ut et ex Chr. Casin. lib. 3. cap. ult. Helgaldus in Roberto Rege pag. 68 :

Urceolum ex onychino factum, quod comparaverat Rex ditissimus pretio 60. librarum, iterum ipsi sanct Crucis loco contulit.

In hoc tamen differre observat idem Guibertus antiquorum murrhina et onychina vasa, quod vasa murrhina ex Onyche gemma confecta appellationem hanc sortiebantur : pocula vero onychina, qu ex Onychite, hoc est, ex Calchedonio erant confecta. Sed hasce virorum eruditorum sententias aliis examinandas relinquimus, quas legere est potissimum apud Iacobum Gretzerum in Syntagm. de Vino myrrhato et myrrhinis. Murrhina porro pocula intellexisse Virgilium 2. Georg. non desunt qui putant :

Ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro.

Ubi Servius :

Gemmeo poculo, non gemmato.

Mazer, Mazarum, Wibertus in Vita S. Leonis IX. PP. cap. 6 :

Et quemdam scyphum pretiosi Mazeris ob sui memoriam obtulerat.

Ubi Codices alii monente Henschenio, prferunt pretiosi Marmoris. Mazeris

legendum censet Mabill. sc. 6. Bened. part. 2. pag. 73. ubi observat Brunonem Signiensem asserere hunc scyphum ligneum fuisse, atque a Desiderio Casinensi seu Victore III. poculum lignarium appellatum. Will. Thorn in Chr. pag. 2205 :

Et empla un hanap de Mazer, oue un pe d'argent.

Visitatio Thesaurari S. Pauli Londinensis ann. 1295 :

Item ciphus de Anserne magnus de Mazero, cum basso pede, et circulo argenteo. Item cupa magna de Mazero, ornata pede alto 2. circulis et pomellis argenteis.
Charta Heccardi Comitis Augustodunensis apud Perardum :

Et anapo corneo majore, cum illo de Mazaro.

Testamentum Mag. Geraudi de Abbatis-villa Archidiaconi Ambianensis ann. 1271 :

Et tota supellectilis mea argentea, et cyphi de Mazaro, cum pedibus, et sine pedibus.
Charta ann. 1347. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 556 :

Item, unum ciphum de Mazaro sine copertorio, cum pede argenteo laborato in medio et deaurato, cum sex esmaltis parvis. Item, unum alium ciphum minorem cum copertorio de Mazaro cum pede argenteo, habente unum esmaltum laboratum in summitate dicti copertorii.
Galli vulgo Madre vocant ejusmodi scyphos et pocula. Computum Steph. de la Fontaine Argentarii Regis ann. 1350. titulo,

Madres et caillers pour boire vins nouveaux

:

Pour un hanap de Madre fin tout le couvercle, duquel l'en sert le Roy table, 16. liv. Par.
In eodem Computo :

Pour faire et forger 7. bouillons d'argent pesans 2. onces, dorez et maillez leurs armes, et mis s fons desdits caillers.
Alibi :

Pour apareiller et recoudre 2. hanaps caillers, pour argent et faon 28. sol. Paris.
Rursum :

Pour faire et forger la garnison de sa couppe de Madre de son hennap de jour, et de son cailler de nuit, pour le terme de Toussains, et les 12. bouillons pour les caillers de sa table.
Ibidem :

Pour faire et forger 4. boullons d'argent dor et maillez pour mettre s

fons des 4. caillers, etc.

Et cap. quod inscribitur Coutellerie :

Deux paires de couteaux trenchier avec les parepains, l'une paire manches de cedre, garnis de virolles et de tinglettes d'argent dores, et mailles de France : et l'autre paire manches de Madre semblables, garnis et maillez, delivrez en ce terme pour le Roy aux festes de Toussains et de Noel, douze livres.
Passim ibi Regestum Peagiorum Paris. :

Hanap de Madre doivent un denier, et s'il y a hanap de fust, si aquite le madre le fust tout pour un denier.
Infra :

Du tonlieu des hanaps de Madre, de fust, d'escuelle, et de plateaux.

Regestum continens Peagium Bapalmarum :

Le hanap de Madre pied d'argent.

Infra :

Le hanap de Madre pour son boire.

Tabularium Compendiense :

Tradita fuerunt Priori 2. plates, 3. escueles d'argent, 1. hennas, 2. bises dores, 13. cuilliers en un cofin, 9. en l'autre d'argent, 3. hennas de Madre pi.
Testam. Droconis de Vaucelles ann. 1358 :

Item do Alizon de Nigella pedice me... x. libras Par. et meum magnum scyphum de Madre cum pede argenti.
Charta Roberti Comiti Drocensis in Histor. Drocensi pag. 250 :

Excepto quod scriptum est de merceriis et cyphis de Madre.

Etiamnum hodie Angli pateram Mazer vocant. Mazerinus, Scyphus ex mazare. Radulphus de Diceto in Imag. histor. ann. 1182 :

Ciffi 9. argentei, tres cupp Mazerin, 3. salsaria argentea.

Teloneum S. Audomari in Tabulario S. Bertini :

Saccus cordatus cyphorum Mazerinorum 4. den.

Charta ann. 1247. tom. 2. Hist. Eccles. Meldens. pag. 150 :

Legavit... sorori defunct Eremburgis, quadraginta solidos, et quemdam ciphum Mazerinum.

Inde apud Poetas nostrates vernaculos passim Mazerin, pro scypho ex mazare reperire est. Philippus Mouskes MS. in Philippo Aug. :

Et apporterent estrelins, Hanas, coupes, et Mazerins.

MS. :

Venir en fait tout plein un Mazerin, Aubery bust, qu'il n'y quist point d'engin.
Alibi :

Tu en beuvras un tel Mazerin, Dont tu morras encore male fin.

Manzerina Vascula. Vide suo loco. Mazdrinus. Lambertus Ardensis :

Wido de Elembon dedit feodum, quod ab eo tenebat Gerardus de Sauvingehem, pro tribus fertis argenti, et cifo uno Mazdrino.
Ubi Chronicon Andrense pag. 352. habet mazerino. Madelinus. Tabular. Compendiense :

Hc sunt nomina utensilia de Ruminiaco... duo manutergia, tria auricularia, duo cifi Madelini cum pedibus argenteis.
Maderinus. Charta ann. 1225. in Chartul. S. Mariani Autiss. :

Promisit abbas Eroardo quemdam cifum Maderinum, etc. Duos cyphos argenteos, 11. cochlearia, unum Madrinum.

Madrinus : Testamentum Abbonis Canonici Altisiodor. ann. 1191. in Tabular. Eccles. Altisiodor. fol. 48 : Et mox, Cifum Madrinum. Necrolog. S. Martini de campis 4. Id. Jan. :

Dedit Conventui ciphum Madrinum ad pedem argenteum et deauratum... an. 1331.

MS. :

Cil prent touailles, cil bacins, Cil coupe d'or, cil Maderins.

Mardrinus, in vita S. Udalrici sc. 5. Bened. pag. 453 :

Unum coopertorium Mardrinum ad servitium sui successoris dimisit. Unum Maserium coopertum, cum pede et borduris argenteis et deauratum.
Mazelinus. Necrolog. Ecclesi Parisiensis Non. April. :

Maserius. Testam. D. le Scrop ann. 1415. apud Rymer. tom. 9. pag. 276 :

Dedit etiam nobis cyphum Mazelinum cum pede argenteo ad serviendum in refectorio.
Adde 21. Kl. Maii. Le Roman de Garin MS. :

Si m'ont tolu et mon pein et mon vin, Et m'escuelle, mon hanap Mazelin.
Alio loco :

Giebert appelle, Baillez-moy c le vin, Dessus ma table mettez mon Mazelin.

Infra :

Desor la table fiert si le Mazelin, Le hanap froisse, si espandi le vin.

Nolim tamen hisce omnibus Auctorum locis, murrina vasa, cujusmodi antiquorum erant, intelligi, cum doceat Papias sua tate ita appellata universim vasa vitrea, seu scyphos vitreos :

Murra, genus vasis, pro vase vitreo ponitur.

Edit. habet pro vitro. Alibi :

Myrrhinum, genus optimi vitri et saphyrini coloris, inde myrrhina vasa dicuntur.

Ita Codex editus : at MS. pro vitri, habet vini. Sed prior lectio melior ; atque ita sumi debere vasa mazerina in Regestis Peagiorum supra laudatis fortean existimandum est. Madrinarius, Officium Scantionari, cui madrinorum et poculorum cura incumbebat. Computum Hospitii Reg. ann. 1313 :

Rad. de Asneriis Madrinarius.

Statuta Philippi Longi pro sua domo ann. 1317. in Regesto Pater, Camer Comput. Paris. fol. 79 :

Il y aura un Madrinier, qui servira de voires et de hanaps, et aura 3. den. de gages par jour pour toutes choses.
Nescio an huc spectent Gloss Gr. Lat. : , Mestrinus, Prfusor. Ubi Codex MS. S. Germani Paris. habet Meterinus, Profusor, ut legendum sit Meserinus, vel Maserinus, hacque voce intelligatur Pincerna. Sed hc vox non est istius vi. Madelinarius, idem dicitur in Ordinat. Hospitii S. Ludovici Reg. Franc. ann. 1261 :

Guillelmus Madelinarius..., tam pro ciphis, quam pro vitris qurendis et portandis, etc.

Vide Olea, Masoricus. Madelinier vero in Lib. pitent. S. Germ. Prat. et Maderinier, ejusmodi vasorum opifex, in Charta ann. 1312. ex Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 205. Vide supra Madarinarius et Madrelinerius. Cum igitur madrina vasa ac pocula in usu cotidiano fuisse ita videantur ac vulgata, ut iis servandis et administrandis minister proprius prpositus fuerit in aulis Regum, mirari sane subit, quod ex iis potoriis vix hodie aliqua suppetant : prter illud forte quod etiamnum servat illustre ac regium omnino Sandionysianum gazophylacium, de quo ita Doubletus pag. 344 :

Le hanap du Roy S. Louis, dans lequel il beuvote, fait de Madre, avec son couvercle de mesme matiere, garny d'un pied d'argent dor, et dedans

icelui hanap, au milieu du fond, un mail de demy rond taill de fleurs de lys d'or champ d'azur, etc.
Qui quidem sancti Ludovici scyphus coloris subfusci est, et ex pretiosiori lapillo confectus, adeo ut agat formam prferat, firmetque sententiam Antonii Nebrissensis : cujusmodi forte fuere de quibus Nicol. de Braia in Ludov. VIII :

Discumbunt proceres, implentur vasa phalerno Gemmea, clam labor est crateres evacuare.

Tametsi poetis veteribus loquendi formula familiaris, de qua Savaro ad Sidonium lib. 2. Ep. 13. Materi denique vasorum murrhinorum excellentia ac raritas, facit ut dubio locus sit, an poteria illa omnia, qu hac appellatione censentur apud Scriptores, revera fuerint ex Onyche, juxta Guiberti sententiam : an vero pleraque ex iis fictitia, verorumque mula, conflata ex versicolore materia vitrea, et in fornacibus vitriariorum cocta : quod sane olim factum annotat Plinius lib. 36. cap. 26. Quemadmodum hodie artifices porcellanas imitantur, vasis ex argilla opere figulino elaboratis, incrustatione quadam albissima intinctis deinde in fornacem positis, quo nitorem et lvorem vitri acciperent. Cum vero ejusmodi vasa in usu cotidiano ita fuerint, ut in tabernis ipsis ministrarentur ; alia pretiosioris materi puta Porcelaine ; alia inferioris, quam Fayance appellamus, fuisse certum videtur. Et quidem distinguebantur Le grand et petit madre, ut colligitur ex Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. ch. 64 :

Raoulin Guillet vit quatre hanaps de caillier ou de petit Madre, desquelz l'en servoit en ladite taverne.
Ali ann. 1400. ex Reg. 155. ch. 432 :

Un hennap de Madre du pris d'environ six blans.

Argillam fuisse innuere videntur Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. ch. 212 :

Icellui Boyaud avoit est fort bleci en sa teste d'une grant pierre, qui estoit cheue sur saditte teste, et y portoit, comme l'en dit, du Madre ou autrement.
Maserica, Vox, ut videtur, ejusdem originis. Poeta MS. infimi vi, ex Bibl. Thuana Cod. 525 :

Adsit plena sero Maserica theca lio, Penus et artocopis, et acerna popina ferinis.

Ubi Glossa Masericam, ollam interpretatur. 1. MAZERIUS, Italis Mazziere, qui clavam tenet, Massier : in Ceremoniali Episc. lib. 1. cap. 11.

Quos sequebantur nobiles et barones suo ordine, Mazerii regis.

(Diar. Burchard. ed. Thuasne, II, 165, an. 1494.) -

Servientes armorum sive Mazzerii quinque.

(Id. 177.) 2. MAZERIUS, ut supra Mazareius. Charta ann. 1121. in Chartul. Arremar. ch. 98 : MAZETTA, Vox Italica. Annal. Mediol. apud Murator. tom. 16. col. 807 :

Abbas Gualterius dedit..... cifum unum novum multum bonum Mazerium. Centura una argenti cum Mazettis duobus et siquectis xliii.
Ejusdem significationis videtur Mazius, ibid.

Centura una facta ad rosettas perlarum cum Mazio et fibbia argenti, etc

. Vel Mazettus, Ital. Mazzetto, dim. a Mazzo, fasciculus, ornamentigenus. MAZIA, Clava, Ital. Mazza, Chron. Petri Azarii apud Murator. tom. 16. col. 329 :

Patrem ipsius dom. Johannis de Olegio cum una Mazia ferrea, quam tunc portabat, interemit, etc. Divino judicio dominationis Maziam reddidit.

Erat et Mazia officii seu dignitatis symbolum. Chron. Modoet. apud eumd. tom. 12. col. 1095 : Vide Matia. MAZINARE, Molere, Gall. Moudre, ab Ital. Macinare. Charta ann. 1370 :

Quod ipsi possint percipere molegium ab illis personis.... qu ibunt ad Mazinandum sive franzendum frumentum, bladum, legumina, etc.

Vide Maxenare. MAZMUTINA. Vide Masmodina. MAZOLIUS, Manipulus, ab Italico Mazzuolo, Mazzo. Stat. Casalis sc. XIV. in Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1048 :

Item quod aliquis messonerius, seu messoneria non possit portare Mazolios scamzatos seu semerzatos sub pena et banno pro quolibet ipsorum et qualibet vice soldorum V. papiensium, et teneatur portare Mazolios omnes legatos.

Fr. MAZUCA. Vide Maxuca. MAZURA, pro Mansura, domus. Charta ann. circ. 1120. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Vilelmus monachus interrogavit eum de illa Mazura qu vocatur Festacias. Comprehendendo veterem Mazuram antiqu Gergobi.

Charta Guillelmi Comitis Claromont. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 62 : Adde Litteras ann. 1250. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 207. Vide

Masura. MAZURALE, Agri portiuncula cum de. Charta apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 749 :

Dono et concedo... quidquid juris habeo et dominii in nemore de Clochay, quod dicitur nemus B. Juniani, et Mazurale quod habeo, etc.
Vide Mansionile. MAZUZ, Sched erant, inquit Hofmannus, qu periodis e Deuteronomio binis inscript, postibus ex lege, apud Hebros, affigi solebant. Plura vide apud eumdem in Lexico. MAZZA, vox Italica, Clava. Acta B. Amad. tom. 2. Aug. pag. 574. col. 2 :

Ecce quidam miles armatus cum una Mazza aurata in manu supervenit. Mazza ferrata,

in Stat. castri Redaldi lib. 2. pag. 39. v. Mazza lignea, in Stat. Mutin. rubr. 384. pag. 80. r. MAZZAFRUSTUM. Vide supra Mazafustum. MAZZERIUS, Qui massam seu clavam gestat. Vita B. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 354 :

Qui clavas pontificias portabant, quos Mazzerios dicimus.

Vide Mazerius. MAZZETTA, Vestis Episcopalis pars, qu nostris Camail dicitur. Articuli reformat. Paris. ann. 1586. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1194 :

Tunicam lineam, quam rochetum vocant, semper induat, cum Mazzetta, ex Innocentii decreto. Sine talari tunica qu ad collum adstricta sit, ac Mazzetta, neque e cubiculo exeat, etc.

Leg. Mozetta. Vide in hac voce. MEABILIS, Genuinus, legitimus, Gall. Loial et marchand. Tabular. Cartusi de Bello-Larico :

Quadraginta octo bissetos aven ad cumulum bon et Meabilis.

Vide Marchabilis. MEAGLA, Nummus aureus, medallia, Italis Medaglia. Regimina Padu ad ann. 1274. apud Murator. tom. 8. col. 424 :

Hoc anno de mense februarii fuit inventum in clausura domus Dei per fratrem Rolandum tantum aurum in Meaglis, quod valuit circa xvii. millia librarum Bagatinorum.
Eadem Italice leguntur ibid. col. 380 :

In quest' anno del mese di Febraro fu ritrovato nella chiesa della ea de Dio per frate Orlando tanta quantita d'oro in Medaglie che valse circa diciasette libre de bagattini.
Vide Medalta et Medalea 1.

1. MEALA, Genus placent. Locum vide in Collyrida sub finem. 2. MEALA, Minutioris monet species, Gall. Maille. Charta ann. 1159. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 574 :

Ego Raymundus Trencavelli dono licentiam operandi vobis Arnaldo de Carcassona et Guillermo Stephani et Petro Guillermi in moneta mea de Carcassona, quando volueritis, de xxiv. solidis denarios in libra, et de xxvj. solidis Mealas in libra et sexta pars sint de Mealas. Item quando voluntas nostra erit, habeatis licentiam minuendi unam Mealam et non plus.

Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mealha, Prov. obolus, as. Vide Mallia 1. et Medalla. MEASUS, pro Mansus, des cui adjuncta certa agri portio. Charta Rixovendis domin de Terminis ann. 1208. in 30. Regesto Tabular. Regii n. 61 :

Nos tenebamus in feudum albergam duorum Militum in unoquoque Measo et casalatico.

Et infra :

In quibus Measis, masatis vetulis manent homines, etc.

Vide Massa 5. MEATIM, Meo more, in Glossis Isid. In Glossario veteri Saxonico, minlice, meatim. Vide Priscian. lib. 11. Donatum, et Grammaticos veteres. MEBRETUS, Pannus ex filis diversi et varii coloris textus, f. pro Marbretus. Vide supra in hac voce. Lit. remiss. ann. 1360. in Reg. 88. Chartoph. reg. ch. 37 :

Ab eodem Colardo mercatore emit quatuor pannos, videlicet tres de Mebreto, et quartum de rubeo.
Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. fol. 36. v. ad ann. 1253 :

Chest li feurs des dras,... li Mabres... iiij. l. et xv. s.

MECA. Candela. Dief. MECANICUS, pro Mechanicus, Artifex, Ital. Meccanico. Gall. Artisan. Arest. parlam. Paris. 8. Aug. ann. 1416. ex Bibl. S. Germ. Prat. :

Dent pro ipsa decima parte seu ejus stimatione hredes vel executores seu causam habentes defunctorum burgensium, practicantium, mercatorum, Mecanicorum, etc. Gens mcaniques,
in Lit. Franc. II. reg. Franc. ann. 1559. MECAPUS, Papi. Fatuus : forte quasi mente captus, aut pro malum caput, ut mefacere, pro male facere, et mefactum, pro malefactum. MEARIA, Amearia, Idem quod Meytaderia, Mezadria, Partiaria agrorum locatio, Ital. Mezzadria, Gall. Mtairie. Sed usurpatur etiam hc vox pro partiaria societate in quocumque alio negotio, ut hinc apparet : Stat. Bonon. ann. 1252-53. tom. II. pag. 130 :

Quod illi qui volunt exercere artem Mearie pannorum solvant Comuni c. sold. et faciant publicas factiones. - Statuimus et ordinamus quod quicumque forensis, qui voluerit Ameariam exercere, teneatur quolibet anno solvere Comuni Bonon. c. sol. bononinorum, et nihilominus teneatur facere publicas factiones ; intelligimus de iis, qui faciunt Ameariam pannorum et mercantarie.
Fr. MECELLUS, Messor. Vide infra in Messonare. MECERIUS, Messium custos ut Messarius 1. Libert. vill de Andel. ann. 1269. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 127. art. 13 :

Burgenses ejusdem vill suos ponent Mecerios et custodes vinearum.

Vide infra Messerius. MECHAMIUM, Membri mutilatio, seu fractio. Johannes Skenus de Verborum significatione. Vide Mahamium. MECHANEMATA, Vocantur qudam mirifica humanis artibus facta de Dei creatura, qu qui nesciunt, opinantur esse divina. Papias. Sidon. lib. 1. Ep. 9 : Deus bone, qu ille digitis Mechanemata facit. Vide Mechanicus. MECHANICUM. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 90 :

Si homo cadat ab arbore, vel quolibet Mechanico super aliquem, etc.

id est, qualibet arte, vel ratione. 1. MECHANICUS, Prstigiator. Hildebertus Episc. Cenomanensis in Vita S. Hugonis Abbat. Cluniacensis n. 16. de quodam Monacho cujus osculum respuerat idem Hugo :

Respondentem se Mechanicum esse, et nicromanti prstigiis inquinatum.

Inter partes, unam esse, qu dicitur, observat Politianus in Panepistemone : qu scilicet qudam miranda efficit seu natur prstigia : atque hinc prstigiatores ipsi forte appellati. 2. MECHANICUS. Operosus, qui manu operam navat :

Inter ipsos solicitatores esse infantes, pueros, laicos, Mechanicos fabros, sartores... plurium artium Mechanicarum artifices.
(Diar. Burchardi, p. 269, an. 1487.) MECHINA, Pulmo alicujus animalis, Gall. Mou ou poumon. Comput. ann. 1488. inter Probat. tom. 4. Hist. Nem. pag. 46. col. 1 :

Item solverunt ulterius pro una oncia speciarum et croco, emptarum pro repponendo super Mechinis edulorum emptorum pro dicta cna, etc.
Ibid. col. 2 :

Item quia dicta die de mane servitores et mulieres, qui prparabant

necessaria pro dicta cna, voluerunt bibere seu prandere, emerunt pro eisdem quasdam Mechinas mutonis... Item in oleo pro coquendo dictas Mechinas, etc.

MECHITA pro Meschita, Templum Mahumetanorum, Hisp. Mezquita, nostris Mosque. Charta Petri Sancii Aragon. Reg. ann. 1101. tom. 1. Gall. Christ. inter Instr. pag. 54 :

Notum sit me... dedisse S. Salvatori, et sanct Fidei de Conchis... unam Mechitam meliorem scilicet, qu esset in Barbastro, excepto de sede Episcopali, ad construendum ibi monasterium.
Et infra :

Prterea damus S. Fidi glorios virgini, molendinos cum aquductu suo : et hortos ad ipsam portam, cum balneis et furno qu fuerant de ipsa Mechita.
Vide Meschita. 1. MEDA, Curatio, remedium, Papi, pro medicina. Est etiam potionis genus, Belgis Mede vel Meede. Bulla Lucii PP. in Chartul. S. Quintini in insula pag. 109 :

Decimam alleorum et Med in villa de Michem.

Vide Medo. 2. MEDA, Acervus segetum, congeries vel strues in acutum tendens. Stat. Cadubr. lib. 3. cap. 72 :

Volumus quod si quis Medas vel cogolos vel segetes inter scandolas vel ligna alterius fraudulenter conduxerit, condemnetur in decem libris Pap. curi pro qualibet Meda seu cogolo vel ligno.
Vide Meta 1. 3. MEDA, pro Meta, limes, terminus. Charta ann. 982. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 648 :

Ab ipsa Meda, qu est infra portum Fraxani, etc.

MEDACULA, Idem videtur quod Medallia, Gall. Maille. Chartular. Camalariense :

Appendaria de qua fevales sunt motarelli reddit in Maio iii. den. et Medaculam et i. agnum ; et in Kal. iiii. den. et Medaculam.
Vide in Pnitentes.

Solummodo gaddium et penitentiam de illis hominibus qui mansos vel appendarias de parrochia mea tenuerint, hoc est unum denarium pro guaddio et Medaculam pro pnitencia.
(Cart. Conchar. Ruthen. p. 173, an. 1065.) MEDALA, ut Medalla, Minutioris monet species, Gall. Maille, in Charta ann.

1132. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 464. Hinc Maaille appellatur prstatio qudam, quod ea moneta solveretur. Charta Renaldi vicecom. Fales. et Joan. de S. Lienardo custodis balliv. Cadom. ann. 1295. ex Lib. rubr. Cam. Comput. Paris. fol. 242. v. col. 2 :

Avons baill la maaille de ladite prvost pour lxx. livres l'an.

Alia Petri de Chambliaco ann. 1307. ex Reg. 44. Chartoph. reg. ch. 87 :

Item le marchi et la coustume de la prvost, que l'en appelle la Maaille. Maailles des tavernes,
ex Charta ann. 1287. laudata in Macula 1. Vide supra Mallia 1. MEDALADA, Eodem significatu. Chartul. Celsinian. ch. 689 :

De unoquoque manso a Paschas 1. dinarada de cera et appendari 1. Medalada.

MEDALATA, ALIADA. Mensura agraria :

Et vineam de furno, et una Medalata de vinea quem tenet Boca Moza.

(Cart. Conchar. Ruthen. p. 32, an. 1032.) -

Cum vineas v. denariadas et Medaliada.

(Id. p. 146.) MEDALEA, Idem quod Medalla. Regimina Padu ad ann. 1274. apud Murator. tom. 8. col. 461 :

Repertum thesaurum tantum auri in Medaleis in certis orziis ad summam librarum xvi. mil. denar. Venetorum.
Vide Meagla. MEDALHATA. Vide mox Medallata. MEDALHO, natot, paccotus. Gall. Botte, amas, tas, meule de foin :

Et de iii. libris receptis ex pretio trium Medalhonum feni..... ex pretio ii. Medalhonum sive natots feni venditorum in pratio, t. 21, p. 10.... fecerunt acervum seu Medalhonem de dicto feno, t. 22, p. 374....... Emi a priore Sancti-Jacobi xxii. paccotos feni recepti in capite sui prati..... t. 22, p. 373.
(Arch. histor. de la Gironde.) MEDALHONARE. Gall. Mettre le foin en meules :

Sequntur expense facte pro colligendo, portando et Medalhonando dictum fenum, t. 22, p. 324.
(Arch. histor. de la Gironde.) 1. MEDALIA, ut supra Medala, in Charta ann. 1128. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 445. Pro nummo aureo occurrit in Invent. ann. 1240. apud Cl. V. Garamp. in Dissert. 7. ad Hist. B. Chiar pag. 233 :

Item viginti quinque Medalias auri.

Qu multum differt ab ea, de qua in Novel. antiq. cujus meminit Cangius v.

Medalla. Vide ibi. 2. MEDALIA, Monet minutioris species, quarum du denarium valebant. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. 1. pag. 131 :

et expendam ita bonam monetam sicut accipiam, nec medalias accipiam, nec dabo, vel dari faciam scienter.
Etiam auctor libri, qui inscribitur Il Novellino de hoc nummo mentionem facit :

Usavansi allora le Medaglie in Firenze, che le due valevano un danaio.

Fr. MEDALLA, Medallia. Willelm. Brito in Vocabul. et auctor Mamotrecti 27. Levit. :

Obolus dicitur Medalia, id est, medietas nummi.

Joanni de Janua, in Diobolaris :

obulus quod est Medalia.

Medili, assis, in vett. Gloss. Germ. apud Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 707. Tabularium Conchensis Abb. in Ruthenis ch. 418 :

Bernardus Odo donavit in Graisaco unam mediam appendariam, et medium quartum, et tres Medallas de censu.
Charta Willelmi D. Montispessulani ann. 1103 :

Sextalaricum dono vobis..... et tertium denarium in Arquintali, et Medallias, quas donant homines Montispessulani et Longobardi pro Arquintali.
Alia ann. 1136. apud Jofredum in Episc. Niciensibus :

Reddunt enim supradicti homines annuatim 18. denarios Mergolienses, et Medallam, et 4. sextarios annon, etc.
Tabular. Celsinianense :

Unam medallam Claromontensem debent de Cereo Paschali.

Datur etiam interdum Medalli nomen nummis aureis. Legimus enim Medailhe d'aur, medallia aurea, in veteri Instrumento Vasconico apud Marcam lib. 5. Hist. Beneharn. cap. 13. n. 3. Scriptor Novellarum antiquarum apud Pergaminum :

Usavan si allora le Medaglie in Firenze, che le due valevano un danaio. Statuerunt insuper quod collecta super immobile constitueretur de denariis sex per libram, de quibus Medalia pro portu colligeretur.
Additam. ad Chr. Mon. Patavini apud eumdem tom. 8. col. 737 :

Ogerii Panis Annal. Genuens. lib. 4. ad ann. 1214. apud Murator. tom. 6. col. 406 :

Thesaurus cum Medaleis aureis inventus fuit in horto Domus Dei de Padua.
Hinc nummis veterum Romanorum sive Grcorum aureis, argenteis et reis, Medalli nomen mansit. Scaliger ad Eusebium, ab Arabico vocem accersit :

 nos vulgo Medaliam vocamus, Arabes etiam Methalia : quod nescio quo commercio ab Arabibus ad Italos et Gallos delatum. Ita enim vocant numismata Christianorum, qu expressum caput humanum prferunt.

Verum non est cur ad Arabes recurramus, cum ips nummorum nostrorum veterum, hoc est, Francicorum inscriptiones, originem vocabuli videantur prodidisse. Prostant enim in libello Petaviano Nummi aliquot argentei Ludovici Pii et Caroli Calvi, in quibus METALLUM scribitur in nummi circulo, interdum etiam in medio nummo, ita ut nummi inde Metalla nuncupari potuerint, quod vero admodum simile est, cum etiamnum Francis Metail, sit Metallum, vox a Medail, vel Medaille, non abludens. Manilius, de Collybista, seu nummulario :

Et facti mercator erit per utrimque Metalli, Alterum et alterius semper mutabit in usus.

Ubi factum metallum, ut factum argentum appellavit, i. , signatum, cui opponitur , infectum, non signatum. Alii ea voce in nummis exarata argentum nude significari existimant : quod mihi verisimile non videtur, cum s, aurum aut quvis alia moneta eadem voce designari potuerit. Vide le Blanc pag. 100. Medaliata, Reditus terr valoris medalli. Tabular. Ecclesi Cadurcensis :

Illas 3. Medaliatas, qu subtus vinea Danielis, etc.

Tabularium Conchensis Abbat. in Ruthenis Ch. 32 :

Et vineam de furno, et una Medaliata de vinea quem tenet Bocamoza.

Ita in Ch. 84. 176. 260. 310. etc. Vide Medallata. MEDALLATA, Medalhata, Terra reditus seu valoris unius Medall. Charta ann. 1303. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 308 :

Item acquisiverunt (canonic S. Saturnini Tolos.) quandam domum cum orto ibi contiguo et quandam bordam cum una Medallata.
Alia ann. 1326 : Infra :

Pro omnibus tresdecim aripentis et tribus Medallatis terr, etc. Medalhatis terr.
Vide Medaliata in Medalla. MEDARIUS. Charta Alamannica Goldasti 33 :

Confinit... de alium in via, et 2. Medarios, in ipso loco, in ipso agro, et 1. sestairale in roncale confinit in Leones ex alia parte ipso Magno. Omnes mensur, quarumcumque rerum fuerint, sunt et remanebunt vill nostr prdict, exceptis quatuor mensuris, videlicet mellis, salis

MEDE, Herb genus, qua utuntur tinctores. Charta commun. Mechl. ann. 1316. ex Cod. reg. 10197. 2. fol. 82. r :

et herbarum tinctoriarum, qu weedt et Mede vocantur.

Ubi Marten. tom. 1. Ampl. Collec. col. 1424. edidit :

Vuoed et Meode.

MEDELA. Vide Medella 1. MEDELAMIUM, pro Medelanium, non rectius, apud Bollandistas in Vita ejusdem S. Guthlaci tom. 2. Aprilis p. 46. MEDELANIUM. Vita S. Guthlaci cap. 31 :

Irruit in quandam spinulam sub incult telluris herbis latentem, Medelanium plant ipsius infigens.
Pro medium, ni fallor, aut medietanum. 1. MEDELLA. Lex Alemannor. tit. 96 :

Si quis Medellam rumpit aut involat, sol. 3. solvat, si carrucam involat, aut rotas, etc.

Editio Heroldi habet Medelam. Videtur esse modiolus rot, le Moieu. Gloss. Leg. Alem. Lancuuit, quod exponitur vinculum plaustri, carpentum. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 1. col. 745. et infra Medula et Metella. 2. MEDELLA, Mensura liquidorum, eadem qu Meillerola. Vide in hac voce. Charta ann. 1163. ex Lib. viridi Episcopat. Massil. pag. 11 :

Domos autem quas Raymundus de Soleriis Episcopus abstulerat retento servitio Medellam de melle, et campum de carello, aut concambium valens operi Ecclesi reddi mandavimus.

Eodem significatu occurrit Medellarii de melle, in Charta ex Archivis S. Victoris Massil. Eo denique sensu accipipienda etiam Bulla Anastasii IV. PP. ann. 1153. tom. 1. Gall. Christ. inter Instrum. pag. 112 :

In Ecclesiis S. Zachari vii. sol. et duos Medollalios de melle, etc.

Vide Medualia. Vide infra Medollalius. 3. MEDELLA, Retis macula, Gall. Maille. Charta Phil. Pulc. ann. 1289. inter Consuet. Genovef. Mss. fol. 35. v :

Omnia alia ingenia piscatoria qui de filo sunt, volumus quod fiant ad modulum nostrum, videlicet ad amplitudinem unius Turonis grossi qulibet Medella. V.

Macula 2. MEDENA. Charta Ludovici Lotharingi Regis ann. 902. apud Browerum l. 9. Annal. Trevir. pag. 542. 1. et 443. 2. Edit :

Nostr mansuetudini suggesserunt.... ut Treveric civitatis monetam, telonium, censuales, tributum atque Medenam agrorum cum fiscalibus omnibus... eidem Episcopo nostr majestatis auctoritas restitueret.
Charta Ricardi I. Regis Anglor. tom. 2. Monastici Anglic. pag. 132 :

Et quoddam rete liberum Medena in potestate sua liberam, etc.

Germanis Meden, est mensura et modus agri, nostris, Mesure de terre, ait Browerus : nescio an id sonet in his locis. Quid sit docet charta Trevir. ann. 1083. apud Gunther. in Cod. Rheno-Mosell. num. 66. tom. 1. pag. 148 :

De eis tributum et Medena S. Mari sicut antea persolvantur. Est autem Medena septena de agris, tributum vero census statutus de vineis, i.
e. septima pars fructuum agrorum. Vide Mitterm. Princip. Jur. Germ. 178. not. 8. et Graff. Thesaur. Ling. Fr. tom. 2. col. 708. 1. MEDERE, pro Metere. Pactus Legis Salic tit. 27. in lectione variante :

Si quis messem alienam tripaverit, vel Medirit,

hoc est, demessuerit. 2. MEDERE, Curare. Vita S. Prjecti inter Acta SS. Bened. sc. 2. pag. 640 :

Medicos vel strenuos viros, qui hanc curam gererent, ordinavit ; ita tamen ut semper ibidem vigenti groti Mederentur, et stipendia sibi acciperent.
MEDERII VERSUS. Vide Virgil. Grammat. pag. 109. MEDETARIA, pro Medietaria, Prdium quod a colono partiario colitur. Charta ann. 1210. ex Tabular. Castri Vitreii :

Gauffridus Abbas, totusque Conventus S. Melanii, dedimus Canonicis B. Magdalen de Vitreio ecclesiam de Molinis excepta Medetaria nostra et duabus partibus decimarum prdict Medetari.

Vide Medietarius. MEDFEE, vox Anglica, a Saxon. Medfeoh, qu munus, prmium significat, vel etiam illud omne quod in compensationem datur, cum aliqua fit permutatio. Charta ann. 1331. apud Th. Blount in voce Arrura :

Remisit....... eisdem Ricardo et Johann... omnimoda opera, videlicet arruras, messiones et cariagia... Et ipsi non dabunt Medfee, etc.

1. MEDIA, Gall. la Me, Territorium quoddam in agro Nannetensi, sic dictum quod medium sit Ligerim inter et Hederem. Charta Henrici Regis Angl. tom. 2. Hist. Britan. pag. 270 :

Et omnibus hominibus et fidelibus suis totius Medi... In Garrandia, vel in tota Media, etc.
Vide Mediterranea. 2. MEDIA, pro Medica, vide in hac voce. 3. MEDIA. Citrum. Dief. MEDIA Vini, Mensura, qu alterius media est, hemina. Chron. Mellicense ad ann. 1451. pag. 424 :

Habeatque quilibet non ultra Mediam vini ad mensam, et si opus fuerit, inter prandia et post cnam, non ultra quartale.
MEDIACI. Vide mox in Mediale 2. MEDIACON, Confectio olei omnia comburens. Papi.

MEDIALADA, Modus agri, idem, ni fallor, qui Medaliata. Vide Medalla. Charta ann. circiter 1030. apud Baluz. Histor. Tutel. col. 421 :

Ego enim in Dei nomine Deusdet monachus emo ad opus S. Petri ad locum jam dictum tres Medialadas de vinea de aliqua femina nomine Adalberga.

1. MEDIALE, Mensura annonaria, eadem, ut videtur, qu Medimna. Vide in hac voce. Charta Martini IV. PP. ann. 1284. apud Illust. Fontanin. in Antiquit. Hort pag. 411 :

Extitit ordinatum, ut ad opus camer supradict usque ad quantitatem trecentorum Medialium spelt, ipsius Camerarii nuncius in terra vestra posset libere emere et habere... Fecit emi ducenta Medialia spelt de pecunia camer supradict.

2. MEDIALE appellatur etiam in re lignaria Pars intima arboris, Gall. Le cur de l'arbre, quod ad intestina opera et minutiora facienda sumebatur, de quo Salmasius in Solinum et Jac. Gothofr. in Comment. Cod. Theod. tom. 5. pag. 52. ad leg. 2. Cod. de excusat. artif. in qua pro Medici legendum censet Mediaci ; recte, ut videtur. MEDIAMN vel Mediamnes, Insul, vel terr, in mediis amnibus emergentes. Priscianus lib. 17 :

A medio amnis, Mediamna.

Ebrardus in Grcismo cap. 10 :

Insula sit maris : at si dulcis aqu, Mediamnis.

Joan. de Garlandia in Synonymis :

Dic rivos, latices, puteos, dic stagna, paludes : Amnis jungatur, a quo Mediamnis vocitatur.
Silvester Giraldus in Topogr. Hiberni dist. 1 :

Lacus quoque plurimos....... hc terra profert ; qui et Mediamnas aliquantulum elevatas et valde amnas intra se continent : ubi securitatis et refugii loca propriaque domicilia, et prterquam navigio inaccessibilia dominatores terrarum metari solent.
Sueno in Hist. Danica cap. 2 :

Tandem confluentibus undique innumerabilibus, in Egdor fluminis Mediamne locus pugn constituitur.
Infra :

Deinde emissis utrimque pugilibus, in medio amne convenerunt.

Monast. Anglic. tom. 1. pag. 2 :

Hc itaque insula (Glastonia) primo a Britonibus dicta est... insula vitrea, propter ampnem scilicet quasi vitrei coloris in marisco circumfluentem. Insula vero dicta est, quoniam marisco profundo est

undique clausa ; Mediampnis magis proprie diceretur, quoniam mediis ampnibus sita est, sicut melius insul dicuntur, qu in mari sit noscuntur.
MEDIANA, Porta media Basilic, seu templi, quam Regiam alii appellant. Gregorius Tur. lib. 2. de Mirac. cap. 48 :

Procedens autem psallendo, cum ad Medianam pervenisset, etc.

Anastasius in Honorio I. PP. pag. 48 :

Investivit regias januas in ingressu Ecclesi majores, qu appellantur Median, ex argento.

Vide Hebdomada Mediana et Ordinarium Prmonstrat. Ord. pag. 904. MEDIANA Serrata, Mediana utralis, Scriptur species. Vide Scriptura. Dominica Mediana. Vide in Dominica. MEDIANETUM. Fori Oscenses ann. 1247. fol. 13 :

De spondalariis vel cabealariis, aut testibus qui eos fecit, sive constituit, qualicumque loco facit eos, ibi habet se juvare de eis ; et si sunt alterius regni, non possunt se juvare de eis, nisi in Medianeto,
id est, neutro. Judicium, ut videtur, quod per mediatores seu arbitros fit. Charta Ferdin. reg. Castel. tom. 6. Jul. pag. 57. col. 1 :

Sic quoque et illi, qui ultra Serram sunt, si aliquod judicium habuerint cum aliquo Toletano, veniant ad Medianetum in Calatalifa, ibi se judicent sanctorum patrum obedire et implere prcepta.

MEDIANS. Mediante certa financia pecuniaria, in Litteris Johannis Franc. Reg. ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 265. Galli diceremus Au moyen de, moiennant. Mediante competenti mercede, in Correct. stat. Cadubr. cap. 134. Meant, eadem notione, in Lit. Phil. V. ann. 1321. tom. 3. Spicil. Acher. 2. edit. pag. 710. col. 2. MEDIANUM Altare, Idem quod Matutinale. Translat. B. Bathildis sc. 4. Bened. part. 1. pag. 452 :

Mox venerabile corpus contingunt,... ac retro altare Medianum condigne posuerunt.

1. MEDIANUS, Dicitur de miscello frumento, Gall. Bled mteil. Mediana annona, in Charta ann. 1185. Nivel. episc. Suession. ex Tabul. S. Crisp. in cavea. Meissiau, eodem intellectu, in Charta ann. 1368. ex Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 255 :

xviij. sextiers de Meissiau et xviij. sextiers de tremois par an, grain de moison.
Vide infra Mediasticus et Mixtum 2.

2. MEDIANUS, Medius.

Mediana acroteria, Median column, Mediana vox

, apud Vitruvium.

Medianus arcus, Mediana frons

, apud Paulinum Epist. 12. pag. 153. Adde Capitulare Compendiense ann. 757. cap. 7. Mediana vena, Anatomicis nostris, Vena inter basilicam et cephalicam, ex Animadv. D. Falconet. Medianus, pro Secundus. Audoenus in Vita S. Eligii :

Lotharius Medianus.

Pactus Legis Salic tit. 2 :

Si quis porcellum lactantem furaverit de chranne prima aut de Mediana ;

id est, de secundo coitu. Medianus, Compromissarius elector, cui eligendi facultas datur, ad idque deligitur a partibus. Acta Innocentii III. pag. 3 :

At exclusis justitiariis Senatoris, qui ei fidelitatem juraverunt, suos justitiarios ordinavit, electo per Medianum suum alio Senatore tam in urbe, quam extra, patrimonium recuperavit nuper amissum.
Et pag. 146 :

Fecerunt nuntios destinari, qui ad eligendum peterent Medianos,

de iis qui Rom Senatores eligebant. Mox :

Consultum est ergo summo Pontifici, ut convocato populo assignari eis faceret Medianum, qui unum eligeret Senatorem. Ipse vero ne contra personam Mediani quidquam objicere possent, fecit eis assignari pro Mediano nobilem virum Joannem Petri Leonis, qui ab universo populo approbatus, juramento secundum morem exhibito, Gregorium Petri Leonis Rainerii Senatorem eligit.
Charta ann. 1207. apud Ughellum in Aprutinis Episc. :

Concedimus quoque vobis judices, et potestatem jura vestra perpetuo exercere, sed hoc modo : cum tempus etenim potestas eligendi venerit, Episcopus hreditariis hominibus hujus civitatis Medianum inveniat ; hominem videlicet idoneum, convenientem et non diffamatum,... qui potestatem eligendi habeat.

Occurrit ibi pluries. Medianus, Medi magnitudinis. Ita passim in Historia Episcoporum Autissiodor. cap. 25 :

Gabata Mediana, etc.

Medianus Caballus, Medii pretii, in Lege Alem. tit. 70. 3. Medianus bos, tit. 78. Mediana equa, Medianus Alamannus, medi sortis ac conditionis, in

Capitulis ad eamdem Legem cap. 22. 43. Medianus infans, in Leg. Alem. edit. Baluz. tit. 39. Mediani digiti, in Leg. Bajwar. tit. 3. 13. i. e. medii :

Illos Medianos duos digitos cum decem solidis componat.

Adde tit. 4. 9. MEDIARCITUS, In medio statutus et arctatus. Joan. de Janua. Unde Gloss. Lat. Gall. Sangerm. :

Establis au milieu par force.

1. MEDIARE, Rem tractare, agere, componere, non ut judex, sed ut intermedius et sequester : quo vocabulo Angli potissimum usi sunt, cum de constituendis Attornatis seu procuratoribus agebatur. Charta Caroli Reg. Franc. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 206 :

Sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium et alios prosequi, Mediari valeat pariter et finiri et ad effectum adduci.
Instrum. ann. 1400. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1659 :

Pro qua sedanda (discordia) desideravit, quod certa prfigeretur dieta loco et tempore congruis, in qua Rex Franci Mediare vellet inter partes prdictas, sperans se easdem componere velle, salvo utriusque partis honore.
Litter Owini Principis Walli ann. 1404. apud Rymer. tom. 8. pag. 356 :

Dantes et concedentes eisdem procuratoribus nostris, et eorum utrique per se et in solidum, potestatem generalem et mandatum speciale..... Mediare et finire, pro nobis et nomine nostro, etc.
Charta ann. 1482. ex Tabul. B. M. de Bono-nuntio Rotomag. :

Quod per utrumvis ipsorum inceptum fuerit, alter eorumdem id prosequi valeat, Mediare, terminare et finire.
Adde Chartam ann. 1453. apud Madox Formul. Angl. pag. 351. etc. Moienner, eodem sensu, in Charta Ludov. reg. Navar. et comit. Campan. ann. 1314. in Reg. 50. Chartoph. reg. ch. 11 :

Nous traitans et Moiennans auvec lesdiz duc de Lorraine, vesque de Metz et seigneur de Blancmont, etc.
Comprom. inter abb. Bonval. et Guid. dom. de Alneolo ann. 1291 :

Et pourra ledit Dean quenoistre, ordener, prononcer et Meisner sus ledit descort. Et cortin jam dict sint talis longitudinis quod serviant tam ad ponendum eas ante lectum nostrum, cum opus fuerit, quam ad Mediandum, sive per medium dividendum unam cameram, vel aliam

2. MEDIARE, Per medium dividere. Leges Palatin Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. SS. Junii pag. lvii :

magnam domum, vel usus alios similes.

Apicius lib. 3. cap. 9 :

Coliculos elixatos Mediabis.

Statuta Canon. Regul. art. 84. apud Raim. Duellium lib. 1. Miscellan. pag. 103 :

Nec retinere sibi valet (prlatus) ullum vel Mediare, Vel defraudare, truncare, vel pretiare.

Moienner, nostris, eadem notione. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Moienner, dimidiare, i. per medium dividere. Charta ann. 1297. apud Lam. in Delic. erudit. inter not. ad Hodoepor. Charit. part. 1. pag. 114 :

Inventa per testes omni exceptione majores loca et antiqua confinia esse et fuisse et Mediare inter comitatum Florentinum... et comitatum S. Miniatis, etc.
Mediare, Separare, disjicere, Gall. Diviser, carter. Chron. Andre Danduli apud Murator. tom. 12. col. 462 :

Ne gale hostiles Mediarent vi. galeas venturas de Candia, etc.

Mediare, Medius incedere. Compendium Jur. et Consuet. Univers. Paris. per Robert. Goulet fol. 13 :

Sic progrediuntur ducentes corpus, quod quasi est medium inter Parisiensem Episcopum et Rectorem Universitatis ; sicque ipse Episcopus et ipse Rector semper lateraliter incedunt. Nec aliqui inter Episcopum et corpus de suo latere debent Mediare.
Mediare Placitum, Dare operam ut veniatur ad colloquium, Gall. Moienner une entrevue. Annal. Bertin. ad ann. 863. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 80 :

Mediantibus inter eos domesticis et amicis illorum placitum, quo simul redeant, et de ipso regno apud se tractent.

Mediare Synodum dicitur is, cujus auspiciis congregatur concilium, in Decreto Gelasii PP. apud Fontanin. de Antiq. Hort pag. 321 :

S. Synodum Nicnam 318. patrum, Mediante Maximo Constantino Augusto... S. Synodum Ephesinam... consensu Clestini PP. mediante Cyrillo Alexandrin Sedis Antistite et Arcadio episcopo ab Italia destinato... S. Synodum Calchedonensem, Mediante Marciano Augusto et Anatolio CPano Episcopo. Non igitur erant pro tempore civitas et abbathia ab accessibus mutuis, cum nulli Mediarent Anglici, prpedit.

Mediare, Inter duo loca positum esse, Hispan. Mediar. Elmham. in Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 66. pag. 186 :

Mediare, Dicitur de eo qui incptum prosequitur. Sermo mag. Joan. Parvi in Conc. Constant. ex Bibl. Heilsbr. pag. 110 :

Eum jam justissime principasse, virtuose Mediasse et gloriose terminaturum.

MEDIARIUS, D. Bouquet in Prloquio ad tom. 1. Jur. publ. Franc. pag. xix. Colonus partiarius, non vero, Servus duobus dominis addictus, ut interpretatur Cangius, inquit ille : sed hc vox non legitur suo ordine in Glossario : occurrit autem Medietarius, ea notione, in hac voce. Illi priverat Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 874. MEDIASTICUS, ut supra Medianus 1. Bladum mediasticum, Miscellum frumentum, in Charta ann. 1211. ex Tabul. S. Crisp. Suession. in cavea. MEDIASTINO, Secundo. Ratherii Veron. Episc. Qualitatis conjectura, tom. 2. Spicileg. Acher. pag. 200 :

Se primum, se Mediastino, se rodens ipsam postremo : inde omnes suopte more viventes. Genuinum in eis figere non desinit dentem.
1. MEDIASTINUS, Medius. Translatio S. Guthlaci tom. 2. Aprilis pag. 59 :

In partibus Angli Mediastinis, villula qudam, patrio idiomate Cav nomen sortita, sita est in confinio fluminis Umbrensis, etc.
Vita S. Jacobi eremit sc. 4. Bened. part. 2. pag. 148 :

Solvitur ergo a portu Constantinopolitano, mare sulcatur, satis prospere ad Corsicam insulam usque, qu Mediastina est inter Constantinopolim et Romam.
2. MEDIASTINUS, Caminus, locus ; sic, ut videtur, dictus, quod in medio cubiculo exstruatur. Vita B. Heimeradi presbyt. auctore Egberto apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 567 :

Nec mora, proripientes se ad eumdem Abbatem, ei exposuerunt sermonem, camino adjicientes oleum, qui Mediastinus incanduerat adversus eumdem virum, cujus favill longe in posteros essent duratur.
Hinc pro Famulo culinario, qui focum curabat, apud Mornac. Mediastinus coquin regi. Vide supra Galopinus et Forcellin. in Mediastinus. 3. MEDIASTINUS, ut paulo ante Mediasticum. Vide supra in Bladum. MEDIATERIA, Mediaterria. Vide Medietarius. MEDIATIM, Ex dimidia parte, Gall. Par moiti. Arest. parlam. Paris. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 604 :

Licet... prfat financi in dicta terra communi, Mediatim ad nos et dictum episcopum spectent pro indiviso.

Vide infra Mediocriter 2. et Medium 2. MEDIATIO, perperam pro Modiatio, in Charta Henrici Reg. Angl. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1411. 1. MEDIATOR, Intermedius. Cyprianus, seu auctor de Cardinalibus operib. Christi in Prologo :

Unde hc sitis divitiarum miseris pectoribus assidet, et ambitionis salsugo bibulam animam occupat, uti per fas et nefas ad loca superiora etiam de latebris eremi, nonnulli se ingerant : et de omni gradu, ubi aliquis aditus patet, anheli prodeant, discurrant ad judices, blandiantur Mediatoribus, conducant auxiliarios, et modis omnibus elaborent, ut sedeant cum Principibus.
Chron. Romualdi II. Archiep. Salern. apud Murator. tom. 7. col. 226 :

Et Hyacynthum diaconum Cardinalem, cum Christiano Cancellario, et aliis Theutonicis, qui pacis Mediatores erant, ad eum direxit.

Vide Haltaus. Glossar. voce Mittel-mann, col. 1360. et infra Medius. Hispan. Medianero, Gallis, alias, Maienierres, eodem sensu, in Chron. S. Dion. tom. 8. Collect. Histor. Franc. pag. 331. Moienierres, in iisd. Chron. ubi de Gest. Caroli M. ibid. tom. 5. pag 241. Meneur, in Charta ann. 1260 :

Et se li dui enquerreur se discordoient, ils aporteroient le descort au tiers Meneur que li rois y mettra... Et li dui enquerreur et li Menerres doivent jurer seur sains que il en bonne foy termineront cette chose.
Lit. ann. 1265. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 399 :

Liquels Menneurs les contens des marchiez, qui seront entre les devant diz tanneurs et les bouchiers, pour raison de la marchandise des devant diz cuirs, Menneront bien et loyaument entre lesdictes personnes, par leur serement ; lequel Mennement fait, etc. Maeneresse,
ubi de muliere agitur. Charta Clementi domin de Fouvento ann. 1255. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 171. r :

Com li abbs et li couvanz de Biauleu m'eussent mise Maeneresse de appaisir le descort, qui estoit entre l'abb et le couvant devant dit d'une part, et les hommes d'Ortes et de la Chapelle... d'autre part,... cilz descorz ait est accordez bonnement par nostre Manement.
Hinc etiam Moiennement, pro Mdiation, entremise, in Charta scabin. Camerac. ann. 1260 :

Parmi l'atirement et le Moiennement des preudommes, ki s'en entremisent, nous sommes accordet enviers le capitle devant dit, et en avons fait pais des descors devant diz.

Vide infra Medius. Ita Grcis dicuntur, qui rebus gerendis in Palatio prsunt, seu quibus veluti sequestris Principes res suas peragunt ; Ministri aul, Mamertino in Paneg. Rerum Ministri, Manilio lib. 5. nuncupati. Horum mentio occurrit apud Nicetam in Man. lib. n. 3. et Cantacuzenum lib. 3. cap. 15. lib. 4. cap. 39. Summus vero rerum Minister dicebatur, cujus dignitas in

Palatio proinde summa, cui Ducas cap. 21. 22. et 28. Vesiriorum Turcicorum dignitatem quiparat. Mediatores, apud Bavaros dicebantur, quibus veluti mediis, bona Laicorum, qu ab iis comparare ex Legibus non licebat, ad Monasterii usus, iisdem per imaginariam donationem eadem concedentibus, sibi comparabant Monachi. Vita B. Mariani Abb. Ratisp. n. 16 :

Aream unam... ementes per manum Mediatoris Prfecti Ratisponensis, ibidem,... Monasterii fundamentum jecerunt.
Num. 19 :

Agros et possessiones in usus... Fratrum per manum Mediatorum Henrici Ratisp. Burchgravii, atque Othonis Landgravii comparavit.
Adde num. 20. Eadem Vita n. 28 :

Eclesiam quam ipse de propriis facultatibus suis... construxerat, cum 17. aratris Abbati prfato,... per manum Mediatoris Comitis Gerardi, more Bavarico,... contradidit.
Vide Haltaus. Glossar. Germ. col. 1586. et infra Salamannus. Ea porro acquirendi ratio per Monasteria, Delegatio appellabatur. Charta Luitpoldi Ducis Bavari in Chronico Reichersperg. ann. 1141 :

Hc autem traditio ad altare S. Michaelis in Richersperg me prsente ac petente facta est per manum Comitis Luitoldi de Bleiera delegatione firma, in cujus manum Delegatio eadem per manum nostram prius fuerat facta.
Idem Chronicon ann. 1157 :

Idem Comes Pertholdus... in manum Comitis Pertholdi de Pogen ad fidem Delegavit Richerspergensi Ecclesi per manum ejus omnimodis Delegandum ad petitionem ejusdem Ecclesi Prpositi tunc Fratrum.
Et ann. 1162 :

Ibi Prpositus Richerspergensis Magister Gerhous in audientia publica (Curi) interpellavit ac monuit Comitem Pertholdum de Pogen, quatenus prdium, quod dicitur Manstuer, secundum quod in manum ejus devenerat, Richerspergensi Ecclesi Delegaret. Et Dei quoque providentia prsens fuit Comes Pertholdus de Andechs, qui locutus est in hunc modum : Facere debes, o cognate Comes Pertholde, quod postulatur, quia ego id ipsum prdium sic in manum tuam Ratispon delegavi, ut tu hoc Delegares jam dicto Cnobio, etc.
Ejusmodi autem donationes ac traditiones per manus advocatorum fiebant, ut ibidem innuitur. Charta Ludovici Imper. ann. 910. apud Brower. lib. 3. Antiq. Fuld. cap. 16 :

Signum Gebehardi et Chunradi Comitum, qui easdem traditiones rerum fideli manu susceperunt, et hoc coram Rege juraverunt, ut eas S. Bonifacio Martyri fideliter Delegarent, et prcepto regio confirmarent.
Ad hunc etiam morem referenda videntur qu habent Traditiones Fuldenses lib. 3. trad. 1 :

Hc idem Wermundus in manum prdicti Goldeboldi Comitis allegavit, ita et ille fidem ipsi servans in altare patroni nostri Delegavit.
Tradit. 3 :

Prdium... in usum fratrum hujus Ecclesi ob memoriam sui Delegavit.

Tradit. 31 :

Idoneos testes 6. numero coqualium suorum delegerunt, quibus hreditari traditionis jus Delegaretur, illis hoc jus delegationis invicem sibimanu ad manum tradentibus, etc.

2. MEDIATOR, Idem qui Medietarius, Gal. Metaier. Charta ann. 1244. in Tabul. Compend. :

Mediatores vero et ille qui carionem ducet... nihil miscebunt cum carione in prjudicium dicti Majoris.
Tabular. SS. Trinit. Cadomens. fol. 23 :

Habemus... in Amblia terram unius caruc... et Mediatorem sex acrarum terr.

Tabularium S. Sergii Andeg. Ch. 35 :

Terram prope Capellam S. Laur. apud Calonnam Mediator Episcopi Huberti Andeg. bobus suis et carruca consuetudine mediatoria exercuit.
Vide Guerard. Proleg. Chartul. S. Petri Carnot. pag. 62. 3. MEDIATOR, Prs, sponsor. Charta exarata ann. 973. apud Ughellum in Beneventanis Archiep. :

Guadium mihi dederunt Simeon Clericus et Judex, et Radoaldus Diaconus,... et Mediatores posuerunt Gaidarios de jam dicta civitate Sipontina. Similiter tam Marcus Clericus guadium mihi dedit, et posuit Mediatorem Milum fratrem suum,... ea ratione, ut si aliquo tempore adveniente aliquam contrarietatem fecerint, per qualemcunque modum vel ingenium, obligaverunt se omnes componere cum prdicto Archiepiscopo, etc.
Vide Medietates. MEDIATORIA, Prdium quod a colono partiario colitur. Charta Odonis Militis ann. circiter 1050. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 420 :

Dono medietatem unius capell fundatam in honore S. Mari Virginis, et dono unam terram ad unam Mediatoriam, cum pratis et duos agripennos

de vinea.

Vide Medietarius. Gall. Mtairie, alias Mestarie et Mesterie. Charta ann. 1218. inter Instr. tom. 8. Gall. Christ. col. 528 :

Ego Gaufridus vicecomes Castridunensis,... cum... dedissem et contulissem unum hibernagii modium in Mediatoria mea de Memberolles, etc.
Alia ann. 1301. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 140. r. col. 1 :

La Mesterie de Pauleon ou jour de Toz sainz, dix livres.

Recognit. feud. dom. de Veteri-ponte ann. 1366. pro castel. de Buri :

Item une Mestarie assise audit lieu de Buri, etc. Moictenrie

vero, Reditus ejusmodi prdii, ut et Moitarie. Lit. remiss. ann. 1482. in Reg. 208. Chartoph. reg. ch. 216 :

Pour raison de la moiti du gaagnaige de la Moictenrie de l'anne, etc.

Tabul. Fossat. fol. 2 :

Il ne doivent nulles coustumes de leur propre bestail norri en leur maisons, soit en Moitarie ou autrement. Moitesrie,

eadem acceptione, apud Bellom. Ms. cap. 27. pag. 67. v. col. 2. Vide infra Moitoieria. MEDIATORIUM. S. Hieronym. lib. 2. adversus Helvidium cap. 9 :

Quale illud jejunium est, aut qualis illa refectio post jejunium, cum pridianis epulis distendimur, et guttur nostrum Mediatorium efficitur latrinarum ?

hoc est, quasi intermedium. MEDIATURA, Medietura, Eadem notione qua Mediatoria, Gall. Mtairie. Diploma Odonis Comitis Carnot. ann. circ. 1015. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 376 :

Tribuit igitur prfatus Hugo clericis in jam dicta ecclesia... et in eodem loco duas Medieturas, unam cum tribus arpennis pratorum, alteram cum quatuor. In ipsa quoque terra unum molendinum in dominio, et censum de tribus molendinis, et duos vinearum arpennos et dimidium solvente censu, et in loco qui vocatur Gelroim aliam Mediaturam. Donamus... Ecclesiam S. Joannis de Anglis cum integritate sua et redecimationes de universis Mediaturis nostris dominicis.
Alia apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 118 :

Charta ann. 1047. apud Stephanot. in Antiquit. Bened. Xanton. MSS. pag. 327 :

Ibi donavit per manum ejus Gausfredus Comes filius Eudonis Comitis S. Martino Majoris Monasterii duas Mediaturas cum bubus et agricolis.

Ibid. pag. 169 :

Itemque dedit et duas partes decime duarum Medieturarum et totam decimam equarum suarum.

Vide Medietarius. 1. MEDIATUS, Ex parte media plenus. Acta SS. Philemonis et Apollonii tom. 1. Martii pag. 756 :

Jussit exhiberi et alios quatuor saccos Mediatos arena, et immisit in eos etiam quatuor protectores et projecit in mare.
Supra :

Jussit exhiberi saccum cum arena.

2. MEDIATUS, pro Medietas, Moiti. Litter Caroli Johannis Reg. Fr. primogen. ann. 1363. tom. 3. Ordinat. pag. 637 :

Sub pna viginti solidorum Paris. tot vicibus a transgressoribus exigendorum, quot casus exigit committendorum, et applicando Mediatum dicto dom. genitori nostro et nobis, per receptorem Paris. vel futurum, et Mediatum in usibus confratri Beat Mari, etc.
MEDIAVITA. Concilium Coloniense ann. 1310. can. 21 :

Prohibemus item, ne in aliqua Ecclesiarum nobis subjectarum imprecationes fiant, nec decantetur Mediavita contra aliquas personas, nisi de nostra licentia speciali : cum nostra intersit talia discutere, quando sint talia facienda.
Joan. Hocsemius in Adolpho Episcopo Leod. cap. 23 :

Cperunt Ecclesi Ducem maledicere, et Media vita canere contra ipsum.

Albertus Stadensis, et Hist. Archiepisc. Bremensium ann. 1234 :

Clerus qui eminus astans rei exitum expectabat, Media vita, et alia miserationis carmina cum mrore canebat.

Ubi intelligitur Prosa illa Lamentationis, quam fecisse Notkerum Balbulum Sangallensem tradunt, cum in Martinsdodel pons in loco prcipiti et periculosissimo dificaretur.

Media vita in morte sumus, quem qurimus adjutorem, nisi te, Domine, qui pro peccatis nostris juste irasceris

. Exstat apud Canisium tom. 5. Antiq. lect. pag. 770. Canitur autem illa Antiphona in Sabbato Dominic terti Quadragesim in Completorio. Vide Durandum lib. 6. Ration. cap. 52. num. 5. 6. Ordinarium Ord. Prmonstr. pag. 904. et in voce Reliqui. MEDICA, Obstetrix, in Glossis Isidori in voce Maia, ubi perperam editum Media. Ejusmodi Medic non semel occurrunt in vett. Inscript. 312. 4. 635. 9. 636. 1. 2. 3. Vide Glossar. med. Grcit. in .

MEDICABULUM, Quod medelam affert. Apuleius Florid. n. 16 :

Contulerimque me ad Persianas aquas : gratissima prorsus et sanis natabula, et gris Medicabula.

MEDICAFERA, Cavera. Mensura quinque modiorum. Dief. MEDICALIS, pro Medicinalis. S. Columban. instruct. 11 :

Plus suave est, plus Medicale est, plus salubre est cordi dilectio, etc.

MEDICAMENTA Mala, Pharmaca, venena, incantationes, et omnium veneficiorum nox. Sextus Platonic. lib. 2. de Medicina animalium cap. 2. n. 6:

Adversus mala Medicamenta ; cor vulturis ligatum in pelle lupina si circa brachia habeas, nullum Medicamentum nocere tibi potest, nec serpens, nec latro, nec ulla malitia, nec quidem phantasma senties.
Plinius lib. 20. Hist. natur. n. 39 :

Pythagoras scillam in limine quoque janu suspensam malorum Medicamentorum introitum pellere tradit.

Adde lib. 25. num. 31. MEDICAMENTARIUS, Veneficus, in leg. 7. Cod. Just. de Repud. (5, 17.) in leg. 1. eod. tit. Cod. Theod. (3, 16.) MEDICARE, Medicinam profiteri, exercere. Lit. ann. 1462. in Hodoepor. Charit. part. 2. apud Lam. in Delic. erudit. pag. 520 :

Fiant liter magnifico Gerardo.... medico habitanti in castro Franco, ut sibi placeat venire ad habitandum et Medicandum in civitate Pisarum.
Vide Medicinare 1. MEDICATA Cadavera, Medicamentis condita, apud Plinium lib. 11. Histor. natur. n. 70 : apud eumdem ibid. num. 34. hoc est venenato. MEDICATIVUS, Medicinalis. Vita S. Walth. tom. 1. Aug. pag. 258. col. 2 :

Quibus (gyptiis) mos est Cadavera asservare Medicata. Medicato melle, In his tamen tam discrete Medicativum emplastrum et antidotum apposuit animarum vulneribus, etc.
MEDICATURA, Pretium quod Chirurgo pro vulneris curatione datur. Pactus Leg. Salic tit. 19. 6 :

Excepta Medicatura, qu est trecentorum sexaginta denariorum, qui faciunt solidos novem.

MEDICINA, Emplastrum, malagma ; Mdecine, in Stat. ann. 1312. tom. 1. Ordinat. reg. Franc. pag. 512. art. 1. Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 530 :

Quidam medici aliquas Medicinas supra dictas plagas posuerunt pro curando eas ; tamen idem Stephanus quasi sperneret sanari, dictas

Medicinas de super vulnera prdicta, statim cum dicti medici recedebant, amovebat. Moistre, Et non pour quant maugr ses boistes, Et ses emplastres et ses Moistres, Et ses empotionnemens, etc. Car moult y ot arbres plants Et herbes et bonnes rachines, Dont on fait les bonnes Mchines.
Bestiar. Ms. ubi de Castore :

eadem notione, ut videtur, apud Guignevil. in Peregr. hum. gen. Ms. ubi de Medicina :

Mchine, pro Mdecine, in Poem. Ms. Rob. Diaboli :

Se fait on de ses gntaires Mchines pluiseurs afaires.

Ubi textus Lat. Cujus testiculi medicin sunt aptissimi. MEDICINACULUM, , in Gloss. Grc. Lat. Medicinabulum, in Gloss. Lat. Gr. MSS. Sangerm. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. Medicinalium. MEDICINALIA, Medicorum ars. Pactus Leg. Salic in variante lectione apud Eccardum pag. 178 :

De Medicinalia, ut infantes hanc discere mittantur.

Ubi Editi :

De Medicinali arte.

MEDICINALITER, Medicorum arte. Acta B. Franc. Fabrian. tom. 3. Apr. pag. 989. col. 2 :

Marcutius... habebat maximam et periculosam infirmitatem in oculo, qu a medicis judicata fuit quod esset fumus cataracti, a qua non credebant quod posset sanari Medicinaliter.
1. MEDICINARE, Medicinam profiteri, exercere. Statuta Montis Regal. cap. 47 :

Item statutum est quod aliqua persona non possit nec debeat Medicinare, vel uti, seu exercere, aut in aliquo operari artem Medici physice... Et qui approbatus fuerit ad Medicinandum in dicta arte, teneatur... videre aquam infirmi.
2. MEDICINARE, Medicamenta adhibere, Gall. Mdeciner. Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 495 :

Dicta Mahauta expiravit, non occasione ipsius percussionis solummodo, sed ex eo quod caruit medico ;... si Medicinata fuisset, sanari et reconvalescere potuisset.

Charta fundat. collegii de Verdala Tolos. ann. 1337. ex Cod. reg. 4223. fol. 12.

r :

Nulli eorum extra mensam communem panis, vinum, pecunia, vel aliqua alia victualia ministrentur ; nisi Medicinati, sanguine minuti, aut alias tali corporis necessitate detenti fuerint.
MEDICUS Regis. Vide Archiatri. Chart. Langob. ann. 716. apud Brunett. Cod. Diplom. Etrur. tom. 1. pag. 458 :

Accepit ad Gaduald vir. manif. Medico Regis publicus.

MEDICUS Vulnerarius, Chirurgus, qui vulnera curat. Mirac. S. Hyac. tom. 3. Aug. pag. 372. col. 2 :

Petrus sartor de Casimiria, manu dextra graviter vulneratus, et Medicis vulnerariis destitutus, post vota sanatur.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mege, Prov. medicus, plagarius. MEDICUS Plagarum, Idem quod Medicus vulnerarius, Ital. Medico chirurgo, Gall. Ghirurgien. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 47 :

De Medico Plagarum. - Statuimus quod si a magistro Deotesalvi medico, vel a magistro de lucha, vel ab aliquo alio Medico Plagarum quesitum fuerit a potestate de aliquo membro debilitato, quod ipsi de novo jurare teneantur.

Fr. MEDIDURA, Tributum, quod ex mensuris percipitur ; ab Hispan. Medida, mensura. Charta Aldef. reg. Castel. inter Acta SS. tom. 6. Jul. pag. 55. col. 2 :

Accipiatis semper omnes Mediduras atque directuras, qu in eodem mesone evenerint, de omni tritico quod ibidem venderetur, ita quod quantum accipiatis de illis Mediduris et directuris, expendatis in illis, qu necessaria fuerint.
MEDIE, pro Mediocriter, usurpasse Lactantium, lib. 6. cap. 15. Ulpianum, Capitolinum in Albino, etc. observatum a Salmasio ad Spart. pag. 134. MEDIESTINUS, pro Mediastinus, servus ad viliora servitia deputatus. Vox Latinis Scriptoribus haud ignota. Tabular. S. Leodegarii Pratellensis tom. 4. Hist. Harcur. pag. 7 :

Dunelma quoque soror Rogerii Bellimontis dedit in villa qu vocatur Boscus-vehardi quendam Mediestinum Ascelium nomine.

MEDIESTRINUS, , Eadem notione, pro Mediastinus. Gloss. Lat. Gr. MSS. Sangerm. MEDIETANEUS, Medius. Chyrographum medietaneum, Signum quod in media Charta apponi solet. Melius, ni fallor, Charta in duas partes divisa, quarum una uni, altera alteri e contrahentibus dabatur. Vide in Chirographum. Charta ann. 1171. apud D. Calmet. tom. 2. Histor. Lotharing. col. 364 :

Prtendebant quod ad nostri contumeliam nominis hoc actitatum, cum

inde factam nostri cartam prdecessoris, Medietaneo subsequente chyrographo, quod exinde abbas uterque composuit, deletam faterentur.
MEDIETARIA, Medietas, Gall. Moiti. Charta ann. 1255. in Chartul. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1529 :

Tradidi.... domino Abbati et Conventui S. Vandregisilli in puram et perpetuam elemosinam... totam illam Medietariam campiparti quam ego habebam et percipiebam apud Chanfors in illo feodo qui dicitur feodus de medietate sito in castellariis cum omnibus pertinentiis dict Medietari, justitiis et redditibus, et breviter cum omni jure quod in dicta Medietaria habebam.
Tabular. Pontisar. :

Medietariam terr habebit.

Vide Medietarius. Hinc Metoierie, divisio, partage. MS. :

Si qu'il n'i soit mie demi, Mes tout entier sans tricherie, Car je n'aime pas Metoierie.

MEDIETARIUS, Colonus partiarius, Metayer : in Consuet. Cenoman. art. 135. Mestaier, in Bituric. tit. 9. art. 48. , in Basilicis. Moschopulus pag. 67 :

, . ,

in Georgicis legib. cap. 1. 24. , apud Harmenop. lib. 3. tit. 8. 7. Qui ad medietatem laborat, in Capitul. Caroli M. lib. 1. cap. 163. 157. Partiarius colonus, in leg. 25. 6. D. Locati. (19, 2.) Metaier partiaire, in Consuetud. Turonensi art. 113. Charta fundationis Abbati d'Orbestier, ann. 1007 :

Sive sint prdictis Fulcherio et successoribus suis propria animalia, sive Medietariis suis partionaria.
Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 81 :

Contentio super quadam gallina et mestiva quam dictus Willelmus petebat a Medietario eleemosyn B. Vincentii.

Vide Facherius et Partionarii. Mettoier, in Charta ann. 1425. ex Tabul. Cartus. B. M. de Parco. Moitoion, in Charta ann. 1374. ex Reg. 106. Chartoph. reg. ch. 202. Moitoier, apud Bellom. Ms. cap. 27. pag. 63. v. col. 2. Medietaria Functio, Media prstatio, apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 850. Medietarii Servi, Qui duobus dominis obnoxii erant. Minus bene ; neque enim de servis, sed de villanis atque adeo colonis partiariis, qui ad medietatem fructuum tenebant, hic agitur. Vide supra Mediarius. Tabularium Angeriacense :

Concessit Deo et S. Joanni Baptist Cavillam, qu erat sua villana, ut esset Medietaria S. Johannis ipsa et filii sui in sempiternum, et totum servitium quod solebat persolvere Comiti, de ctero persolveret S. Joanni. In decimis ac terragiis rupturarum et Medietariarum.

Medietaria, Prdium quod colitur a colono partiario, in Bibliotheca Cluniac. pag. 545. Vetus Charta Theobaldi Chabot : Charta ann. 1077. apud Stephanot. tom. 4. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 465 :

Dedi insuper monachis ibidem Deo servientibus de possessionibus meis Medietariam scilicet de Conderia qu sita est in insula Oleronis.
Alia ann. 1240. ex Tabul. Pontis Otranni :

Gaufridus de Ver Miles concessi monachis Pontis Otranni quandam Medietariam sitam in feodo meo in parochia de Arnez.
Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 76 :

Commutavit.... omnia illa qu sunt juxta Medietariam monachorum qu dicitur Morqueria pro duabus oschis terr.
Charta Guillelmi Episc. Catalaun. ann. 1221. Hist. Pertic. lib. 3. pag. 224 :

Concessimus... herbagium propriis pecudibus... et suarum Medietariarum. Ad Medietariam committere,

in Chartul. S. Vincent. Cenoman. fol. 106. Tenere ad Medietariam, quod nos dicimus, Tenir moiti. Tabularium Fiscanense ann. 1218. fol. 68 :

Quam quidem vineam ego et prdecessores mei de Ecclesia Fiscanensi ad Medietariam tenueramus. Excolere ad Medietariam,
in Arestis Omn. SS. Ann. 1262. 1. Regesti Parlam. Vide tom. 13. Spicilegii Acheriani pag. 299. Mediatoria, non semel in Tabul. Novigenti-rotroci S. Dionysii. Mediateria et Mediaterria, Eadem notione. Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 189 :

Concedens annuo terram unius carruc qu adjacet prdicto loco et duas Medietarias apud villam qu nuncupatur Piriacus.
Charta Guillelmi de Mellento ann. 1193. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1637 :

Et duas Mediaterrias apud Valles scilicet, clausum suum de hortis et vineam Begeoli et pressoragium earumdem Mediaterriarum quod spectat ad Canonicos. Mediateria,

non semel in Tabular. S. Dionysii Novigenti Rotroci. Moitoierie, in Charta vernacula ann. 1283. ex Chartul. Domus Dei Pontisar. Faire Moiteerie, ibid. Tenir Moiteerie, in Charta ann. 1285. ex eodem Chartul. Hinc Donner moitai vel moiturie, Ad medietatem fructuum agros locare.

Charta capit. S. Vulfr. ann. 1317. in Lib. nig. 2. ejusd. eccl. fol. 68. r :

Avons baill Ricart Heket de Vaucheles Moitai, quarente deux journeux de terre.

Alia Egid. abb. S. Mart. Tornac. ann. 1321. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 209 :

Lesquelles (terres) pour ce que nous ne les poiens cultiver, nous aviens donn Moiturie.
Infra :

A moitoirie.

1. MEDIETAS, Eadem notione qua Medietaria, Prdium quod a colono partiario colitur. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 62 :

De terra arabili bun. iii... tenet eam Wineradus, aut arat eam ad Medietatem, aut denar. xii. solvit. In Medietate sui justiciabilis, explectabilis et taillabilis,

in Charta ann. 1371. hoc est, ratione medi partis bonorum suorum. Medietas, non raro occurrit apud Scriptores medi et infim tatis pro dimidia parte redituum rei cujusvis ; quod annotasse sufficiat. Pro Medietate, in Lege Salica tit. 61. idem quod pro sua cujusque parte sonat. Medietas Beneficii, Dimidia redituum ecclesiasticorum pars a Clero Anglicano in Belli sumtus Eduardo I. concessa. Charta ejusdem Regis ann. 1294. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 32 :

Cum dilectus nobis magister Radulfus de Mertival persona Ecclesi de Ambrosden Medietatem Beneficii,... nobis in subsidium nostrum de anno prsenti juxta taxationem ultimo inde factam liberaliter concesserit et gratanter.
Medietate Teneri Feuda, dicitur in veteri Consuet. Norman. :

quando aliqua persona intervenerit inter dominum et tenentes. Et hoc modo tenent omnes postnati, Mediante ante nato.

Vide Medietaria. Medietas Perpetua appellari videtur Prdium, quod ea conditione feodo nomine possidetur, in Charta Phil. Pulc. ann. 1285. ex Reg. B. Chartoph. reg. ch. 2 :

Concedimus... quicquid in dicta vavassoria (de Quatuormaris) habemus, sive in nemoribus, terris, campipartibus et Medietatibus perpetuis.
2. MEDIETAS, Panus serico lanaque textus, Ferandine. Chron. Parmense ad ann. 1294. apud Murator. tom. 9. col. 828 :

Et ipse dominus Azzo Miles factus in continenti fecit alios lii. Milites suis propriis expensis, quamdiu fuerunt in civitate Ferrari, quorum singulis donavit duas vestes varas, unam de samito, quam donaverunt ad curiam, et aliam de Medietate, quam in se retinuerunt.

Synodus Pergam. ann. 1311. ibid. col. 547 :

Vestes virgulatas seu de catabriato, de Medietate, vel listatas... more laicali minime deferentes.

3. MEDIETAS, Opera, intercessus, Gall. Moyen, entremise. Charta ann. 1395. inter Probat. tom. 3. Hist. Burg. pag. 173. col. 1 :

Per Medietatem proborum virorum dictus prior... publice confessus, etc.

Vide supra in Mediator 1. 4. MEDIETAS, pro Mediocritas, in Opusc. Pithi apud Loisel. pag. 357. MEDIETATES, Medietarii. Sacramentum Majorum in villis ac prdiis, in Charta Gosleni Episcopi Carnotensis in Tabulario ejusdem Ecclesi num. 227 :

Non exigam ab eis (rusticis) relevationes terrarum, vel aliarum possessionum decedentibus patribus, vel aliis possessoribus earum, neque de conjugandis feminis venditiones, neque Medietates habebo cum rusticis, neque eos mittam in plegium, etc.
Infra :

Neque ab eis quicquam exigam, nec annonam, nec avenam, nec ovem, nec agnum, nec anseres, nec gallinas, nec ligna, neque eos Medietarios habeam, aut in plegium mittam, neque corveiam aliquam ab eis exigam, etc.
Ubi Medietates, plegia seu fidejussiones, Mediatores vero fidejussores esse videntur. Vide supra Mediator 3. Mihi vero hc intelligenda videntur de participatione seu societate, quam in locandis et procurandis prdiis aliisve rebus, cum rusticis, majorum jurisdictioni subjectis, habere iis vetitum erat. Unde in Juram. bailliv. apud Joinvil. edit. reg. pag. 147 :

Et avec ce il (les baillifz) jureront que il ne partiront rente nulle de nos rentes, etc.
Cterum secundus locus hic allatus ita emendandus est ex ipsamet Charta :

Non patiar amodo quod servientes prpositi apud rusticos me majori hospitium habeant, neque ab eis quidquam exigant,... neque eos Medietarios habeant, aut in plegium mittant, neque corveiam aliquam ab eis exigant.
Quam nostram interpretationem manifeste probat sacramentum majoris rusticorum ex Cod. ann. 400. eccl. Carnot. : Ibidem :

Ne ne serez pleges por aus, ne ne serez leur mtoiers de nulle chose. Neque ero plegius eorum aut Medietarius.
MEDIETENARII, Administratores, procuratores, qui rem alterius tractant, Vel potius coloni partiarii. Vide supra Medietarius. in Charta ann. 1299. apud

Thomasserium in Consuetud. Bituric. lib. 1. cap. 88 :

Medietenarii et servientes dictorum religiosorum, etc.

MEDIETURA. Vide Mediatura. MEDILLA, Medicamentum, remedium, sanitatem. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7641. MEDIMISSARIA, Dignitas ecclesiastica secundi ordinis. Reg. collat. dic. Eystet. apud Falckenst. in Antiq. Nordgav. cap. 3. pag. 298 :

Freyenstatt, primaria. Freienstatt, Medimissaria. Frienstatt, capellania hospitalis S. Trinitatis.

Infra :

Greding, primaria S. Jacobi, Greding Medimissaria, Greding capellania B. M. V. ad sepulcrum extra muros.
MEDIMNA, Mensura est quinque modiorum, dicta quod medietur quinque modiis, qui sunt perfecti numeri, id est, decem medietas. Papias. MEDINUS, Monet Turcic species, qu 18. den. monet Franc. valet. Vocabularium Latino-Sarracenicum ad calcem itineris Hieros. Bernhardi de Breydenbach pag. 250 :

Ducatus, ducat. denarius, denar. Medinus, medin.

MEDIO, DO. Anglis hydromel. Dief. MEDIOCRES Person. Vide Homo. MEDIOCRIS, Inferioris gradus. Instr. ann. 1308. tom. 5. Cod. diplom. Polon. pag. 26. col. 2 :

Ne dum in prlatos Mediocres, sed etiam in superiores, puta episcopos et Archiepiscopos, etiam successiv rebellionis su spiritum temere erexerunt.
1. MEDIOCRITER, pro Mediocritas, in Spicil. MS. Fontanel. pag. 202 :

Mediocriter semper servetur in cantu.

2. MEDIOCRITER, Dimidiatim, qua portione, Gall. Par moiti. Charta ann. 1322. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 142 :

Totum, quantumcumque fuerit, emolumentum... dict vill de Colareda,... sit commune et Mediocriter dividatur inter dominum nostrum regem et dictum militem
(Bernardum de Aspello). Infra :

Mediocriter et pro indiviso.

Rursum :

Mediatim et pro indiviso.

Pariag. inter reg. et abb. Scal Dei Tarn. dic. ann. 1328. in Reg. 65. 2. ch. 234 :

Molendina insuper ut batanna in dicto pariagio... noviter facienda cum

eorum redditibus, emolumentis et proventibus prdicto dom. nostro regi et nobis abbati prdicto... qualiter et Mediocriter pertinebunt.

Vide supra Mediatim. 3. MEDIOCRITER, Annis inter se comparatis, vulgo Bon an, mal an. Charta Joan. de Cabilone episc. Lingon. ann. 1331. in Chartul. ejusd. eccl. ex Cod. reg. 5188. fol. 272. v. :

Item in crastinum festi nativitatis Domini pro servitiis, qu ascendunt et descendunt, valent Mediocriter xxv. sol. Turon.
4. MEDIOCRITER, Satis, abunde, Gall. Suffisamment. Chron. Lemov. MS :

Hic rex (Robertus) mansuetus fuit et Mediocriter litteratus, et amator religionis et ecclesiarum.

MEDIOCRUS, pro Mediocris, Gall. Moyen. Testam. ann. 1392. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 161. col. 1 :

Item lego amore Dei, Artaudo filio Guillelmi Peyreri, canonico Nemausi, Mediocras decretales meas.
Paulo ante memorantur Parv decretales. MEDIOLA, f. pro Modiola, Mensura frumentaria ; vel Medalia, Minutioris monet species, Gall. Maille. Notit. Lietb. Camerac. Episc. :

In Besaing terram arabilem xj. den. et unam Mediolam solventem.

Vide Medala et in Modius 2. MEDIONARIUS Mansus, Qui ad medietatem fructuum tenetur, cujus colonus partiarius est. Charta Caroli C. ann. 855. tom. 8. Collect. Histor. Franc. pag. 543 :

Mansos Medionarios duos in Basiliaca et Vidiliaco, etc.

Vide in Mansus. MEDIOXIMUM, Meditullium. Acta S. Materni Episc. tom. 4. Julii pag. 368 :

Et Mediolani, velut hinc indeque concurrentium partium Medioximo, augustale palatium collocavit.

1. MEDIOXIMUS, Minor natu, secundo genitus, quasi medius. Codex Traditionum Sanct-Emmeram. cap. 194. apud Bernardum Pezium tom. 1. Anecd. part. 3. col. 178 :

Monitu itaque et petitione Friderici filii ejus qui Medioximus fratrum suorum erat, et gladiatura se exuerat... fratres ejus Otto senior et Otto junior pro anima patris et matris eandem donationem vini in loco Ensdorf in manus Episcopi Chunonis resignaverunt.
Nostris Moyen-n. Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 315 :

Colin Garin filz Moyen-n, de ladite Colette, et Philippot Garin puisn, etc.
Ali ann. 1450. in Reg. 176. ch. 783 :

Le suppliant ala acompaign d'un jeune filz, nomm Perrin, Moyen-filz de sa femme, etc.
2. MEDIOXIMUS, Medius. Pasch. Ratb. in vita S. Adel. tom. 1. Jan. pag. 111. col. 1 :

Sepulta sunt autem decenter membra carissimi senis in basilica B. Petri Apostoli sub fastigio inter ejusdem Medioxim quatuor ecclesi centra.
Gerard. in Mirac. ejusd. ibid. pag. 118. col. 1 :

Sepultus apud ecclesiam Petri principatu principalem, medio jacuit loco, ante gradum cancelli inferiorem. En le moyenne,
In medio, Gall. Au milieu. Reg. 2. sign. R. urbis Duac. ad ann. 1472. fol. 110. r. :

Et se y estoient Prudence et Justice, qui prenoient la reprsentation de nostredit seigneur le duc de Bourgogne par la main, pour le faire asseoir sur le bancq en le Moyenne desdiz neuf preulx, en ung haut siege.
3. MEDIOXIMUS, dicitur de Miscello frumento, Gall. Bled mteil. Chartul. S. Joan. Laudun. ch. 127 :

Ecclesia B. Johannis duos modios frumenti, ad considerationem ministerialium de Noviant, Medioximi ejusdem vill mensura, in festivitate S. Remigii Warnero et hredibus ejus annuatim persolvet.

Vide supra Medianus 1. MEDITALLIA, Semitallia, Gall. Demitaille. Charta ann. 1224. apud Lobinell. tom. 2. Histor. Britan. pag. 342 :

Dedit D. Juhellus omnem talliam et Meditalliam quam percipiebat in terra et feodis dictorum Canonicorum Belliloci.
Vide Metallia. MEDITANEUM Bladum, vulgo Bl meteil, in Tabulario S. Genovef Paris. ann. 1221. Vide Bladum et Mixtum 2. MEDITANEI, Mediterranei. Chron. Angl. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 29 :

Sed de Anglis venerunt Meditanei, id est, Mercii et gens Northumbrorum.

1. MEDITARI, Animum relaxare, prsertim venatione. Genesis cap. 24. 63 :

Et egressus fuerat (Isaac) ad Meditandum in agro inclinata jam die.

Leges Palatin Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. Junii pag. xxv. :

Assumatur qui venator nominetur et existat, qui canes nostros venaticos custodiat et de ipsis curam gerat ; cum quibus quotiens decens fuerit et nobis placuerit Meditemur.

Vide Afeitare et Meditatio. 2. MEDITARI, Indicare, significare. Ordo eccl. Ambros. Mediol. ann. circ. 1130. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 910 :

Tunc primicerius lectorum paululum semotus a loco suo infra chorum,

incipit antiphonam in choro, lectoribus circumstantibus in modum coron, ipso Meditante manu et voce descensionem antiphon et ascensionem. Simili modo finita antiphona, magister scholarum vicissim cantat eamdem cum pueris suis, Meditando super ab altera parte chori.... Hac antiphona finita, salutat archiepiscopus, et magister pergit in medium chori cum pueris suis ad canendum hymnum vicissim cum choro, et respondendo cum Meditatione de

Perveniamus. MEDITARIA, Idem quod Medietaria, Gallice Metairie. Antiquit. Bened. Aurelian. MSS. apud Stephanot. pag. 540 :

Dederunt nobis medietatem Meditari de la Bouchardiere.

Et infra :

Dedit nobis tertiam partem Meditari de Mesnoy.

Charta ann. 1218. apud Baluz. Hist. Tutel. col. 527 :

Assignavi eis 20. lib. censuales Pictavinorum veterum, quas habebam in Meditariis parochi S. Candidi. Huic insuper adjunxit dono Meditariorum suorum decimam prescripte parochie.
Charta ann. 1427. apud Lobinell. tom. 5. Hist. Paris. pag. 698 :

MEDITARIUS, Idem qui Medietarius. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 236 :

Firmas molendinorum, fabricarum Meditarium et redituum ac etiam nemora habeat visitare. Psalmos quidem ut caute et Meditatim recitaremus, prcepit.

MEDITATIM, pro Meditate. Vita S. Anselmi Episc. Lucensis tom. 2. Martii pag. 655 : MEDITATIO, Animi relaxatio. Leges Palatin Jacobi II. Regis Majoric. tom. 3. Junii pag. xxv. :

Ill Meditationes sive recreationes magis avidius assumuntur, qu non circa unum tantum, sed circa diversa, licita tamen et honesta, occupationem capere dignoscuntur.
Vide Meditari. MEDITATORIUM, Locus ubi quis meditatur, studet. Rabanus in Hieremiam :

Gravi gritudine pressus jam spius in lectulo accumbo, quam ad scribendum, vel ad legendum in Meditatorio sedeo.

MEDITERRANEA, Certum in agro Nannetensi territorium, sic dictum quod Ligerim inter et Hederem situm sit, vulgo la Me. Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 269 :

Contigit temporibus... Henrici qui Francorum rempublicam regebat, et

illustris Hoel qui Mediterranea singulari prudentia gubernabat.

Vide Media. MEDITILLUS. Gloss. Grc. Lat. MS. : , Meditillus, (Edit. meditullius) mediterraneus. , Meditullum, mediterraneum. Edit. Meditullium. MEDITURIRE, Meditari spiuscule, occurrit in Miracul. S. Servatii Episcopi num. 57. 1. MEDIUM, Tribunal, seu jurisdicdio apud Genuenses ubi de causis civilibus agebatur. Marchisii Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1222. apud Murator. tom. 6. col. 427 :

Pro justitia vero in consulatu civitatis Ancelinum de Fontana Placentinum, in Medio autem Guilelmum filium Agathi Picentini, in burgo namque Jacobum de Runco Terdonensem.
Bartholomi Scrib Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1230. ibid. col. 459 :

Consules placitorum fuerunt in palatio civitatis Henricus Rochemus, in palatio de Medio Guilelmus filius Agadi, in palatio foritanorum Jacobinus de Saragoza, in palatio burgi Thomasius magistri Cazuli.
Medium, pro Media parte, dixisse Capitolinum in Pio observat Casaubonus. Medium Lucrum. Vide Mejaria. Medium Plantum. Vide Complantare. Gallice terre concde pour tre complante, puis partage entre le seigneur et le tenancier :

Cedimus cuidam homini nomine Girberto aliquid ex nostra hereditate ad Medium Plantum.
(Cartul. s. Andre Vienn. ed. Chevalier. p. 116. an. 1004.) Medium Planum, Campus, planities. Sallas Malaspin de Rebus Sicul. lib. 2. apud Baluzium tom. 6. Miscell. pag. 241 :

Contigit quod cum dictus Comes et sui de strenuitate et multitudine confidentes in qudam Media Plana procederent, memorati Franciscus et Petrus cum Theutonicis secum morantibus... in eos viriliter irruerunt.
Medium Tempus, Formula in foro Anglicano usitata. Th. Blount in Nomolex. :

In placito de quo Warranto Abbas de Burgo dicit quod clamat annum et vastum et Medium tempus.
Medium Vinum, seu tenere ad medium vinum, vineam scilicet, e qua vinitor partiarius vini quod ex ea provenit, alteri ex pacto prbet. Vetus Charta in Tabulario Ecclesi Viennensis fol. 71 :

Et laudaverunt illi et suis hredibus quos haberet de Petronilla suum tenorem ad servitium denominatum, partem clausi ad Medium vinum, plantatas ad quartum vinum, et unam coxam vacc, et sextarium vini, et panem de quartallo frumenti.

Dare ad Medium, in Chron. Parmensi ad ann. 1280. apud Murator. tom. 9. col. 794 :

Fuit tanta abundantia vini quod vix poterat gubernari ; et mult vine dabantur ad vindemiandum ad Medium. Dare ad Medium plantum.

Vide Complantare. Per medium, Phrasis Gallica, Par moiti, Ex dimidia parte. Charta ann. 1314. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 194. v. :

Item plures personas de Cuseio teneri ipsis conjugibus quolibet anno infra nativitatem B. Johannis Baptist in xviij. aminetis bladi per Medium frumenti et aven... Dictus Petrus habet quartam partem xxxij. aminetarum bladi per Medium frumenti et aven.
Occurrit rursus in Ch. ann. 1331. ibid. fol. 272. v. Vide supra Mediatim. Dare ad Medium Bastimentum. Vide supra in Bastimentum 2. In Medio Relinquere, Id est, in dubio, Gall. Laisser en doute. Chron. fr. Andre tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 290 :

De morte quoque ejus (Gerberti) non recte tractatur, a Diabolo enim percussus dicitur obiisse, quam rem in Medio relinquimus. Habitatores loci frequenter ibant per Medium sepulchri.

Ire Per Medium, Trajicere, Gall. Passer au travers. Vita S. Guid. tom. 4. Sept. pag. 44. col. 2 : 3. MEDIUM, Ratio, argumentum ; scholasticis, Medius terminus, Gall. Moyen. Stat. Univers. Andegav. ann. 1410. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 503. art. 29 :

Arguent doctores modo prtacto, quilibet duobus Mediis, ad quorum unum dumtaxat licenciandi respondere tenebuntur.

Medium, Media via et ratio, modificatio, ad conciliandos animos salubris et accommodata, qua conditio, Gall. Moyen, Moyen terme. Vide Haltaus. Glossar. German. col. 1359. voce Mittel. MEDIUS. Gloss Isidori : Receptor, actor concordi, Medius. Papias, et ex eo Will. Brito in Vocab. : Medius, internuntius, pacificator, et actor concordi. Idem Papias : Arbiter, dicitur, judex Medius, internuncius. Ita vocem apud Grcos usurpari observat Salmasius de Usuris, pag. 475. Consultat. Zachi lib. 1. cap. 31. de Angelis :

Hi ergo propiores Deo, qui magis liberi, et quia imperiorum ejusdem ministri semper ac Medii, ideo plus scientes.
Charta Chunr. Imp. apud Brower. lib. 3. Antiq. Fuld. :

Cum inter se de alterius electione discordarent, sano consilio habito, Medium me sibi fecerunt, et omne concilium mihi imposuerunt.
Alia Frider. II. Imper. ann. 1218. in Tabul. Campan. :

Episcopus Claromontensis constitutus est Medius, cujus arbitrio staretur.

Charta ann. circ. 1050. in majori Chartul. S. Vict. Massil. :

Ego Ricarius Medius episcopus hoc donum firmo.

Pacis medius, apud Aimoinum lib. 3. de Miracul. S. Bened. cap. 5. Collatio Chartagin. III. cap. 138 :

Tu vir nobilis, qui Mediam tenes hoc loco personam, etc.

Adde Gregorium M. lib. 7. Indict. 2. Ep. 104. Charta ann. 1268. apud Kopp. Orig. Fder. Helvet. num. 10. pag. 18 :

Nos Rodolfus comes de Habisburg, etc. et nos frater Johannes Abbas de S. Urbano prsentibus protestamur, quod nos prfatus comes... Mag. Hermannum de Murato et vir. nob. Cunradum de Wediswile, Et nos prdictus abbas... Mag. Heinricum de Basilea et vir. nob. Volricum de Balme... elegimus arbitros, et Medium videlicet nob. vir. dom. Kuononem de Behburg.
Ubi Medius is est quem Galli dicunt Surarbitre, Compromissarius communi partium consensu constitutus, cujus arbitratu res terminetur, arbitris singulis ab utraque parte nominatis quoque pro parte sua stantibus. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Mittel-mann, col. 1360. Dicitur etiam Media Persona et Mediator. Moyen, eadem notione, nostris. Pactum inter Henr. comit. Luxemb. et Trevir. ann. 1302. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 15. col. 2 :

Et apres des dettes et des bestans, ke nostre sougis ont eu az dis citains jusques aujourd'hui, nous en serons bons moyens.
Froissart. vol. 1. cap. 145 : Chron. Fland. :

Les deux cardinaux estoient traiteurs et Moyens. La contesse de Haynault, qui seur du roy de France estoit, et fille du roy d'Angleterre, se fist Moyenne des deux princes. Se lesdits arbalestriers de la confrarie dessusdicte, ou li uns d'eulx, eust ou eussent affaire contre le prouchain sanc de un de leurs confreres, ou pluseurs, tenuz est d'Aler entre deux, sur estre reputez de son serment. Meiansier, Prov. mediator
, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide supra Mediator 1. Medius Judex dicitur is ad quem et a quo ad alium provocari potest. Litter Caroli primogen. Johannis Reg. Franc. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 145 :

Hinc Aller entre deux, pro Mediatoris partes agere, in Stat. ann. 1389. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 278. art. 1 :

Voulons et ordonnons que si aucuns des subgez et justiciables dudit royaume, appellent desormais de juge subjet, d'aucune sentence,

prononciation ou jugement en la Court de Parlement ou autre Court royal, en dlaissant le Juge moyen, etc. Et suum, absque Medio, noscantur habuisse ressortum coram dictis justitiariis et officiariis nostris.

Litter salvamenti ejusdem Johannis Reg. Franc. ann. 1360. ibid. pag. 457 :

Vide Judex Medius in Judex. Medius, Mediocris, qui nec summi, nec infimi ordinis est. Medius Princeps, apud Ammian. lib. 14. Medius vir, apud Vopiscum in Caro, Medius dux, apud Spartianum in lio Vero. Medius Alamannus, in Leg. Alaman. tit. 68. 4. Vide Grimm. Antiq. Jur. German. pag. 280. Medius, seu Tenens medius, vox forensis. Dicitur autem vassallus, seu Tenens domini capitalis, qui alios habet vassallos, aut Tenentes, pro quibus respondere tenetur domino capitali. Vide Statut. 2. Westmonasteriense cap. 9. et Fletam lib. 2. cap. 50. Vide Medietate teneri in Medietas 1. Medius, nude dicitur ager qui a colono ad medietatem fructuum colitur. Charta ann. 1251 :

Damus omnipotenti Deo et S. Mari matri ejus et toti capitulo S. Nazarii Carcasson... Medios, quartos, tertiarios, census, etc.

Medius Mansus, Ead. notione. Vide Mansus. MEDLETA, Idem quod Melleta, Melleia, apud Bractonum lib. 3. tit. de Corona cap. 35. Culpa dicitur, inquit Spelmannus, quam quis inopinate commiserit non rixando solum et pugnando, sed immiscendo se pacifice rei cuivis vel negotio. Ranulphus de Glanvilla Tract. de Leg. Anglic. lib. 1. cap. 2 :

Ad Vicecomitem etiam pertinet per defectum dominorum cognoscere de Medletis, de verberibus, de plagis, etc.

Anglis etiamnum Medle, pro se immiscere rei alicui dicitur. Vide Mesleia. MEDO, Meda, Aqua mulsa, et melicraton, Medicis, et hydromeli, potio melle mixta, et dicitur a mel, quasi melo, inquit Jo. de Janua. Unde Gloss. Lat. Gall. Sangerman. : Medo, beuvrage de miel et d'yaue cuite. Gloss. lfrici : Medo, Meda, vel Medus. Ugutio : Hydromelum, aqua mellita, qu constat ex aqua cocta et melle. Idem dicitur Medo, scilicet mulsum. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 658. voce Medu. Concilium Wormatiense ann. 868. can. 30. et Triburiense ann. 895. can. 56. de Pnitentibus :

Abstineat a carne et caseo, a vino, et Medone, ac mellita cervisia, nisi diebus Dominicis.
Adde cap. 58. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 26. Ditmarus lib. 7 :

Duas amphoras de mellito potu, quem Medonem vocant. Ignem impositum, quia defecit aqua, Medone extingunt.

Chron. Reichespergense et Tageno Pataviensis :

Omnes Principes a Comite in vino et Medone et animalibus multum honorati sunt.

Petrus de Dusburg in Chron. Prussi cap. 5 : neas Silvius in Hist. Bohem. de Medone : Annal. Bened. tom. 3. pag. 33 :

Pro potu habent simplicem aquam, et mellicratum seu Medonem. Erat autem potus suavissimus quem Bohemi ex albo melle conficiunt. Viginti situl de Medone seu vino mulso.
Tabular. Rothon. tom. 2. Hist. Britan. pag. 80 :

Tristabatur tamen admodum, quod in adventu tantorum virorum vinum non habebat, quanquam Medonem et cervisiam abundantissime haberet.
Vide Reginonem lib. 2. cap. 7. 9. Michael. Scotum lib. 1. Mens Philosophic cap. 8. Bromptonum et W. Thorn ann. 1144. Chronic. Montis-Sereni cap. 163. Metropolim Salisburg. tom. 2. pag. 6. etc. Versus antiqui singulis mensibus subjecti in veteribus Missalibus, sub Januario hi leguntur :

In Jano claris calidisque cibis potiaris, Atque decens potus post fercula sit tibi notus. Ledit enim Medo tunc potus, uti bene credo. Balnea tunc intres, et venam scindere cures.

Occurrit etiam Medo pro mensura ejusce potionis, in Prcepto Ottonis Regis ann. 949. apud Eccardum in Probat. Hist. Marchionum Orient. col. 130 :

In tribus vero locis, Bidrici, Burg scilicet et Mokranici, in unaquaque eorum tres Medones, duasque cervisias, sex modios tritici, duos porcellos, duas anseres, decem gallinas, etc.
Meda, Eadem notione, apud lfricum. Ethelredus Rievallensis : Leges Burgorum Scoticorum cap. 69. 5 : Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 187 :

Cum calice pleno Meda egrediens, proceres invitat ad potum. Simile judicium erit de Meda, sicut de mala cervisia. Decimam totius conredii mei prter decimam vini et Med.
Haud scio an ea notione accipienda hc vox in Charta Caroli Simplicis Reg. Franc. ann. 922. Append. Marc Hisp. col. 844 :

Quicquid prfatus Pontifex Wigo emit in villa stagno et stagneolo et in Cuculio, valle Guntravi, vel ipsas Medas, etc. Bracios, cervisias, Medum, mel, ceram, etc. Medi decoctio,

Medus, apud lfricum, , apud Priscum in Excerpt. de Legat. Capitulare de villis cap. 34 : apud Fortunatum de Vita S. Radegundis cap. 15. et in Vitis Abbatum S. Albani.

Medonis porro varios conficiendi modos docent Dioscorides lib. 5. cap. 9. Columella lib. 12. cap. 12. Palladius in mense Julio, et Plinius lib. 14. cap. 17. MEDOGRAPHIA, id est, Littera, inde Medographus, id est, medicin scriptor. Vocab. Juris utriusque. Errat Vocabularium laudatum, ut et Calvinus in Lexico. Medogrammateos, in leg. 4. Cod. de Tabular. scrib. (10, 69.) ubi nonnulli Demogrammateus emendant ; non autem Medographi. Qu ad medicinam nullomodo pertinere, sed ad munia publica, nemo non videt. MEDOLLALIUS. Locus est in Medella 2. qu definitur Mensura liquidorum, eadem qu Meillerola. Minus recte : amplioris quippe capacitatis est Meillerola, quam ut melli mensurando, quod Massili rarissimum erat, et quod idcirco ad unciam appendi solet, fuerit adhibita ; idem ergo Medella et Medolallius atque Meda. Vide in Medo. MEDOSCUS, , Mendax. Supplem. Antiq. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. : Germ. Mendosus. MEDUALIA, Mensura liquidorum, eadem qu Meillerola. Charta ann. 1070. ex majori Chartul. S. Vict. Massil. fol. 54 :

Pontius Gaufridi dedit colaresum unum cum sextario legarii de octo Medualiis de oleo oliv... pro tenendis duabus luminaribus in altare, etc.
Vide Medella 2. MEDULA. Adalh. Statut. S. Petri Corbeiens. lib. 2. cap. 9 :

Spelta autem aut ordeum, qui similiter cum Medula sicut spelta colligitur, etc.
Ubi Guerardo Medula idem est quod Meta, scilicet acervus segetum in acutum cacumen fastigatum, Gallis Meule. Confer Medella 1. et Metella. MEDULCARE, Amarum dulci temperare. Chron. S. Michaelis apud D. Calmet. tom. 1. Hist. Lotharing. col. 553 :

Noverit difficillima observatione quque Mosaic legis amaricata, gratia Evangelii Medulcata, etc.
MEDULCUM. Nominis rationem docet Charta ann. 1339. in Reg. 71. Chartoph. reg. ch. 317 :

Quos redditus ipse Bernardus de Lesparra habebat pacis tempore in Medulco Burdegal inter duo maria.

Vide Mediterranea. 1. MEDULLA, Ellychnium, Gall. Mche. Stat. MSS. eccl. Tull. ann. 1497. fol. 95. v :

Medullam administrent (matricularii) ad usus lampadarum.

2. MEDULLA, Mica, Gall. Mie. Ceremon. Rom. MS. fol. 11 :

Electo autem sedenti in sua sede diaconus cardinalis tergit caput cum

Medulla panis diligenter et cum panno mundo ;.... et tunc electus lavat manus cum mica panis et bene mundat.
MEDULLITER, Perfecte, plene, absolute. Nicolaus de Jamsilla de Gestis Friderici II. Imper. apud Murator. tom. 8. col. 502 :

Ibique nuntios Barolitanorum remissos secunda vice recepit ; auditisque ipsorum verbis, sensuque verborum Medulliter intellecto, remisit eos, ut certum sibi responsum, non suspensivum, ac dubium a civitate referrent.
Charta ann. 1233. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Allegationibus utriusque partis consideratis et matura deliberatione Medulliter indagatis, etc.

MEDULLITUS, Perfecte, idem quod Medulliter, in Tract. de Dotibus Baldi Novel. de Bartolinis edit. ann. 1497. Legitur in charta Tarasi, regin, fili Adefonsi VI. Hispaniarum regis (an. 1127) :

Post mortem vero meam rogo vos et Medullitus efflagito ut in monasterio Cluniacensi meum tricenarium fiat.
(Chart. Cluniac. Coll. Burgund. B. N. t. 80. n 211.) MEDUNTENSIS Moneta. Vide in Moneta Baronum. MEDUS. Charta ann. 804. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 56 :

Nec si (sic) quoque quod repetit, valeat vindicare nullo Medus ;

pro nullo modo. Alia notione, vide in Medo. MEECHANDISA, pro Merchandisa, Merx, in Lit. ann. 1366. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 696. Vide in Mercatum. MEENELLUM, Campana mediocris. Polyptychus Fiscanensis ann. 1235 :

Filius Bernerii fabri debet habere unum galonem vini et unum panem emendationis, quando fabricat batellos magnorum signorum vel Meenellorum... Et quando Meenella vel grossiora signa sonabunt.

Vide Maanellus. MEERI. Vide Mare. MEERIA, Reditus, proventus, Meer Anglice ea notione apud Th. Blount ex Littletone. Nisi sit pro Mejeria, Fructuum seu redituum medietas. Vide Mejaria. Charta ann. 1291. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 136 :

Item, super eo quod dictus D. Episcopus indebite percipit quartam partem Meeri cujusdam vine sit prope Portum Rupis subtus Essonem, qu Meeria spectat ad dictam Ecclesiam ex causa legati seu eleemosyn fact, etc.
Et infra :

Item quod Meeria prdict vine eidem Ecclesi remaneat in perpetuum, contradictione aliqua non obstante, ita tamen quod sit de

communi dominio supradicto.

MEERITZ, ab Anglico Meer, Limes, terminus, Gall. Borne ; seu prstatio qu ballivo pro limitibus ponendis exsolvebatur, Mere, in vet. Consuet. Turon. art. 8. Merc, in Cenoman. art. 50. et in Usatico Vicecomitat. Bajocens. art. 2. Charta ann. 1249. ex Tabular. B. M. de Bono-nuncio Rotomag. :

Debebam recipere et habere 12. garbas frumenti in aliqua culturarum dictorum Religiosorum et les Meeritz de omnibus culturis suis qu sunt in ballivia mea.

MEETERIA, Prdium, quod a colono partiario colitur, Gall. Mtairie, Mesterie, supra in Mediatoria. Reg. forest. comitat. Alencon. ex Cam. Comput. Paris. fol. 31. v :

Sciatis me dedisse.... abbati de Trapa in perpetuam elemosinam..... Meeteriam meam de Maheru,..... cum omnibus libertatibus suis.
Vide Meiteria 1. MEFACERE. Vide Misfacere. MEFFA, Resolutio, vel effundens. Papias MS. Bituricensis. MEFFACERE, Mefactum, pro Malefactum, delictum, Gall. Mesfait. Charta Philippi Augusti ann. 1217. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 402 :

Si vero tertiam partem reddituum et proventuum de Vestan nobis integre non redderent, nos sine Meffacere, possemus ad partem illam assignare quam habent apud Extoldunum.
Litter Matthi Lotharing. Ducis apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1032 :

Quod si non facerem, concessi eis et concedo, ut de meo capere possint sine Meffacere, et sine fidem mentiri.
Vide Misfacere. MEFFIUM. Vide Methium. MEGA, Hungaris, est Regio, districtus, Comitatus. Decretum Calomani Regis Hung. lib. 1 :

Ducis ministri qui in Mega Regis sunt, et Regis qui in Mega Ducis sunt, ante Comitem et Judicem, minores vero ante Judicem delitigentur.
Alibi :

In quacunque Comitis Mega Rex digrediatur, ibi Judices duo Megales cum eo conjungentur, qui dissensiones populi illius discreto examine dirimant.
MEGACENUM, Promptuarium, cella, Gall. Magasin. Stat. Genuens. lib. 2. cap. 20. pag. 51 :

Si quis alienam domum vel apothecam, aut Megacenum, vulgo Magazenum appellatum, animo furandi effregerit,... furca suspendatur.
Vide supra Magasenum.

MEGADOMESTICUS, Magnus Domesticus, dignitas in aula CPolitana, summus militi prfectus. Willelmus Tyrius lib. 15. cap. 23 :

Erat autem inter Principes vir magnificus, Megadomesticus, Joannes nomine, etc.

Vide qu de hac dignitate attigimus supra in verbo Domesticus. MEGADUCAS, et Megalducas, apud Will. Tyrium lib. 20. cap. 14. et 17. lib. 22. cap. 11. qui Grcis seu Byzantinis Scriptoribus , i. Magnus Dux, dicitur, penes quem summa rei nautic, seu classis militaris prfectura erat. , apud Ducam cap. 37. pag. 148. Andreas Dandulus in Chron. MS. ann. 1205 :

Philocalus et Navigaioso Stalimenen obtinent, imperiali privilegio imperii Megaduca effectus.

Vide Notas ad Vilhard. n. 71. et Meursium in Gloss. Cang. Glossar. med Grcit. col. 328. voce . Errat Madriaga Hispanus Scriptor lib. del Principe y su Senado, pag. 185. qui putavit ita dictos los Governadors generals del Imperi, forte ex Raimundo Montanerio, qui in Chronico Catalanico Regum Aragon. cap. 19. de hac dignitate Rogerio Floro Brundusino ab Andronico seniore collata, hc subdit :

E fare Roger que fos Megaduch de tot l'Emperi, e Megaduch es tal offici, que vol aytant dir, cum Princep senyor de tots los soldaus de l'Emperi, e que haja fer sobrell l'Amiral, et que totes les Illes sien sotmeses de la Romania ell, et encara los llochs de les Marines.

Quo verborum contextu satis innuit Montanerius prcipuam fuisse Magni ducis in re nautica auctoritatem. MEGAJUPANI, appellati prsertim Servi Principes. Vide Zupa 1. MEGALANDER, a Gr. , Magnus vir, Epithetum quo Lutherus a sectatoribus suis insignitur, passim in Amnit. liter. et alibi. MEGALDUCAS. Vide Megaducas. MEGALINA Pellis, eadem qu Mygalina, uti censet Salmasius. Andreas Mon. lib. 1. Vit S. Ottonis Episc. Bamberg. cap. 43 :

Tegumentum nocturnale mirabilis pretii de serico, auro et Megalina pelle confectum inter alia dona ei est allatum.
Infra :

Aientes non opus esse Megalinis tegi pellibus leprosos, et paralyticos, quibus utique ovium aut leporum vestimenta sufficere potuissent.

Vide tom. 2. Antiq. lection. Canisii pag. 464. 465. Est autem , animal, cujus mentio est Levit. cap. 11. MEGALTRIARCHA. Ita corrupte apud W. Tyrium lib. 21. cap. 16. pro Megaheteriarcha, qui Byzantinis Scriptoribus dicitur : sic

autem appellabantur Proceres, qui cohortibus Palatinis, ex Sociis Imperii conflatis, prerant, quas vocabant. Scylitzes in Michaele Balbo :

, , .

Quo ex loco colligitur, ut et alio Ann Comnen lib. 1. pag. 11. ad Palatii et Imperatorum potissimum custodiam institutas. Horum Prfecti , quique his summo imperio prerant. dicti Constantino de Adm. Imp. cap. 51. Cantacuzeno lib. 1. cap. 52. lib. 2. cap. 6. Scylitz, Zonar, Manass, et aliis a Meursio et Fabroto laudatis. Vide Glossar. med. Grcit. col. 439. MEGARES, Placent species. Codex MS. B. M. de Argentolio fol. 57 :

Noverint omnes quod Conventus de Argentolio feria 2. et 3. Rogationum debet habere a Priore generale de ovis cum tartis. Quarta vero feria debet habere Megares pro generali, et in die S. Marci Evangelist et in Sabbatis iv. Temporum pro generali Megares.
MEGARIA, Prstationis agrari species, qu ad medietatem fructuum exigitur. Charta ann. 1257. in Reg. S. Ludov. ex Chartoph. reg. fol. 43. v. :

Cum quartis, quintis, taschis, Megariis, laborationibus, culturis, etc.

Vide Mejaria. MEGARICUS, Mensur vinari species, ut videtur. Census eccl. Rom. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 835 :

Prstat annue in auro quidem cviij. vini Megaricos centum.

Vide Megeria. MEGARUS, Macherel, maquereau. (Gloss. Ms. Turon. XII. s. Bibl. Schol. Chart. 1869. p. 328.) MEGAS Curator, Dignitas in aula Byzantina. Vide Curatores. MEGATERIARCHUS, a Grco , Magnus, et , Servo, sic dictus quod regia Diplomata servaret, quod ad officium Cancellarii spectabat. Epistola Innocentii VI. PP. ad Imper. Palologum ann. 1356. in Bullario Carmelit. pag. 89 :

Venerabilis frater noster Paulus Archiepiscopus Smyrnensis et nobilis vir Nicolaus Sigeros Megateriarchi et Apocrisarii Magnitudinis tu ad Sedem Apostolicam venientes, etc.

Vide Megaltriarcha. MEGEICERARIUS, Alutarius, Gall. Megissier. Arest. ann. 1368. in lib. 2. Ordinat. artif. Paris. ex Cam. Comput. fol. 79. r :

Ministeria baudreriorum, tannatorum, sutorum, bursariorum et Megeicerariorum, etc.

Vide Megeiciare et infra Megissarius.

MEGEICHARIUS, Medicus, nostris alias Mieges, a veteri Gallico Mgier et Meigier, Medicari, Gurir ; unde et Mgement, Medicamentum. Chartam ann. 1129. ex Chartul. S. Joan. in valle subscribunt

Uxor Guillelmi minutoris et ejus filius Joscelinus Megeicharius

. Vit SS. MSS. ex Cod. S. Vict. Paris. sign. 28. fol. 66. r. col. 2 :

Saint Luque qui estoit Mieges et trs bons painturiers, etc.

Ibid. fol. 113. r. col. 1 :

Tu sez de mdecine, tu es Mieges, tu me dois garir... Cil dist : L'art de Meigier, sire, ne sai, et pour ce toi ne puis garir.
Infra :

Mgier.

Rursum fol. 58. r. col. 1. ubi de S. Agatha :

Entor la mienuit li vint uns viellarz, et devant lui aloit uns enfs qui portoit lumiere, et portoit avec soi moult de Mgemens.

Occurrit prterea in Assis. Hieros. cap. 223. Vide infra Miro 2. MEGEICIARE, Coria subigere, Gall. Passer les peaux en Mgie. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. cxlv :

Pro x. coriis tannatis et sex Megeiciatis ix. l. et xii. denar.

MEGERIA, Meggeria, Mensura frumentaria, simul et liquidorum, alterius media ; unde nomen : Provincialibus Miejo, Gall. Demi pot. Charta ann. 1339. in Reg. 71. Chartoph. reg. ch. 297 :

Item tres Meggerias et tertiam partem unius Meggeri vini annui census, extimatas ad quadraginta solidos Turon.
Alia ann. 1362. in Reg. 93. ch. 241 :

Item super quadam oliveta... unam Megeriam olei.

Rursum alia ann. 1394. in Reg. 146. ch. 441 :

Raimundus Rami servit duas partes quinque cops frumenti et unam Megeriam rasam aven.

Vide infra Migeirius et Migeria. Hinc Megerius 2. 1. MEGERIUS, Colonus partiarius, Gall. Mtaier. Tabular. S. Salvatoris Massil. :

Descriptio mancipiorum de agro Albuciano col. in Plumbarias teloneus Megerius cum uxore, etc.

Vide Medietarius. 2. MEGERIUS, Qui vasa ad statutam mensuram exigit. Stat. ann. 1354. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 158. col. 2 :

Item quod nullus Megerius racemorum venditorum sit ausus recipere per diem ad faciendum banastonos Megerios ultra octo solidos Turon.

Vide Megeria. 3. MEGERIUS, Intermedius, Gall. Mitoyen. Charta ann. 1193. ex Bibl. reg. cot.

19 :

Notum sit autem quod paries, qu inter istum localem et localem Stephani Rosselli fiet, debet esse Megeria.

Vide infra Meianus 2. MEGGERIA. Vide supra Megeria. MEGINA, f. Vas salinarium, Gall. Saloir. Nequaquam ; est enim Dimidia pars porci seu lumbus porcinus, Provincialibus Megino. Inventar. ann. 1336. ex Archivis S. Victoris Massiliens. :

Duas Meginas carnium porcinarum, tres panales de ciceribus, etc.

MEGIRA, Mensur pistoribus imperat genus apud Hispanos, inquit Diagus lib. 2. cap. 114. MEGISSARIUS, a Gallico Mgissier, Alutarius. Arest. ann. 1395. 29. Jan. in vol. 8. arestor. parlam. Paris. :

Megissarii Parisienses seu pellium conreatores, etc.

Vide supra Megeicerarius. MEGO. Sacrilegus. Dief. MEGREGRASSUS, Lusori tesser species, f. astragalus, Gall. Osselet. Stat. nova crimin. Cuman cap. 89. ex Cod. reg. 4622. fol. 86. v :

Nulla persona patiatur aliquem ludere ad taxillos, seu ad aliquem ludum taxillorum, vel Megregrassorum.
Et cap. 114. fol. 89. r :

Item statutum est quod taxilli etiam appellentur Magregrassi, etc.

MEHAGNIARE, Mehaignator, Mehaignium, etc. Vide Mahamium. MEHENCHUM, f. Fascis, Gall. Bote, vel Acervus, Meule. Stat. Avell ann. 1496. cap. 120. ex Cod. reg. 4624 :

Nemini de Avilliana.... liceat in pratis.... causa venandi ingredi, nisi fenis et Mehenchis ac reseytis ex dictis pratis...... prius...... recollectis.
MEHENNARE, Mutilare, graviter ldere, nostris alias Mhenier. Libert. Domnimed. ann. 1246. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 690. art. 7 :

Si serviens domini melleiam fecerit in villa erga juratum, ita quod eum non interfecerit nec Mehennaverit, etc. Mhenier,

in Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 183. Vide Mahamium. MEIA. Vide Maya. Occurrit etiam apud Gruterum Meia pro Maja, obstetrix. Vide Grvium ad Gloss. Isid. in voce Maja. MEIA-HOSTEDA, Panni species, Gall. Demi-ostade. Charta ann. 1516. in Reg. 4. Armor. gener. pag. xvj :

Una pecia de Meia-hosteda et tribus aunis panni brunet de Paris. Item unam raupam de Demye-ostada tane,
in Ch. ann. 1522. ibid. pag. xxxvj. Vide supra Hostrades.

1. MEIANUS, Idem videtur quod Materia, lignum dificandis aut reparandis dibus idoneum. Sententia arbitralis ann. 1292. inter abbatem et consules de Gimonte :

Hoc tamen excepto quod bubulci seu laboratores laborantes circa dicta nemora dictorum hominum et dicti monasterii possint et debeant libere extrahere et accipere inde trategas et Meianos.

Maxime illud lignum quod clausuris, Gall. Cloisons, aptum est, nam 2. MEIANUS, nude, Murus intermedius, Gall. Mur mitoyen. Stat. an. 1270. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 94. col. 1 :

Item a portali de Poscheriis ad portale de Pertus, et per totum Meianum, etc.

Libert. vill S. Pauli senesc. Tolos. ann. 1319. in Reg. 29. Chartoph. reg. ch. 221 :

Et de stillicidiis, protectis et Meianis et consimilibus ratione domorum.... possint cognoscere.

Charta ann. 1324. ex Tabul. monast. Montisol. :

Osilius abbas de consensu et voluntate conventus.... assignavit fratri Alberto de Lissaco ejusdem monasterii monacho quamdam cameram subtus dormitorium faciendam,..... sub hac conditione videlicet, quod ipse Albertus faceret de suo proprio Meianum sive parietem de petra et de bast et batudam de morterio, inter ipsam cameram et aliam juxta eam faciendam.
Et certe nostris Meian, pro Moyen, medius. Tract. Ms. de Pisc. cap. 57. ex Cod. reg. 6838. C. :

In Gallia Narbonensi pro tatis differentia, (aurata) qu magnitudine definitur, diversa nomina habet : nam qu palmi magnitudinem nondum attigit, sanqueue dicitur ; qu cubiti est magnitudine, daurade ; qu inter illas est, Meiane, quasi dicas mediam.
Vide supra Megerius 2. 1. MEJARIA, Fructuum seu redituum medietas, Gall. Megerie. Charta ann. 1138. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arver. pag. 489 :

Laudo in feudum tibi Raimundo Cantarelle et successoribus tuis.... omnem honorem... quem visus est tenuisse pater tuus Bernardus Poncius Cantarella et tu post eum, vel aliquis pro vobis, sive ad Mejariam, vel terzariam, vel cartariam.
Charta ann. 1490. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Quod non sit licitum aliquibus hominibus....... recipere aliquod avere porcinum..... ad Mejariam seu Mejarias, vel alias ad medium lucrum et

perdre a festo B. M. Magdalen.

Vide Mejeria. 2. MEJARIA, Prdium, quod a colono partiario colitur. Charta ann. 1042. et Tabul. S. Vict. Massil. :

Rostagnus donavit nobis in Toramina Mejariam suam quam tenet.

MEICEDARIUS. Vide Mercedarius. MEICULUM, f. Via qua de cubiculo in cubiculum patet aditus, quasi meaculum, via per quem meatur. Lambertus Ardensis apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 550 :

Hic gradalia et Meicula de area in aream, de domo in coquinam, de camera in cameram, item a domo in logium, etc.
Ibid. pag. 468 :

In ea quoque (turri) laberinthini formam dificii exprimens, et gradalia superdificans Meicula cameram camer superposuit.

MEJEIRA, Mensur species, eadem qu supra Megeria. Charta ann. 1152. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 540 :

Conquestus est domnus Raimundus Trencavellus de eis, clamando illis furnum de Limoso, et omnes justitias, et mensuram ipsam, qu vocatur emina, et Mejeiram olei.
MEJERIA, Idem quod Mejaria. Regest. Probus fol. 328 :

Saraceni sunt homines Comitis, et tenent de eo tertiam partem prdicti massi de Chaubertein, et debet etiam iii. solidos vi. den. et Mejerias nisi de legumine, qu possunt valere per annum ii. lib. i. eminam frumenti et tot aven, et debet talliam, prter Michaelem et Jordanam.
MEILHUM, Milium, Gal. Millet. Charta ann. 1304. ex Tabul. S. Andr. Avenion. :

Decim omnium frumentorum, siliginum, leguminum, ordeorum, speaultarum, Meilhorum, vinorum, canabis, etc.

Vide Millium. MEILLEROLA, Liquidorum mensur species in Provinci Comitatu. Liber Rubeus Archiepiscopatus Aquensis ex Bibl. Regia :

Ecclesi qu faciunt certam quantitatem vini domino Aquensi Archiepiscopo, videlicet Ecclesia de Ventabrens facit Meillerolas vini duodecim.

Meillarola et Meillairola, Eadem notione, vulgo Millerole. Charta ann. 1216. ex Archivis Massil. :

In Libris subtilibus, in grossis, in marchis, in Meillarolis vini et olei, in quibuscumque aliis juribus consistant.
Alia ann. 1392 :

Unum vaysellum vini rubei tenentem novem metretas seu Maillarolas et duo scandalia, etc.

Hinc Meillarola, videtur eadem mensura qu Metreta ; et quidem promiscue utraque vox usurpatur in pluribus Instrumentis ex Tabular. S. Vict. Massil. Statuta Massil. lib. 1. cap. 39 :

Rector... faciat fieri de pecunia Communis 24. mensuras de cupro ad talem mensuram quod quatuor de prdicto numero faciant unam Meillairolam, et cum illis 24. mensuris de cupro debeat mensurari omne vinum quod vendetur in Massilia en gros, et non debeat mensurari cum Meillairola, vel cum aliis mensuris, nisi ill Meillairol per ipsos ementem et vendentem, vel alios pro eis eorum consensu, essent approbat et coquat cum prdictis mensuris de cupro, taliter quod dicta Meillairola faceret quatuor de dictis mensuris cupri.
Ibid. cap. 52 :

Meillairola vini et olei.

Adde cap. 56. ejusdem lib. Massiliensis Meilarola 60. mensuras, vulgo pots, continet, quarum singula duas libras et 12. uncias appendit : ubi observandum 16. uncias Massilienses valere tantum 14. uncias Parisienses. Meilarolam ut plurimum divisam in duobus vasis appensis ad latera equus deferre solet ; unde tantumdem valet ac saumata seu onus qui sagmarii. Aquensis meilarola 48. mensuras supradictas capit ; sed Aquensis mensura major est Massiliensi. Meilleirola, in Charta ann. 1564. e Tabul. Eccles. Cathed. Massil. :

Item pro distributione vini pro 15. canonicis sunt in summa pro anno 345. Meilleirol. Item pro distributione vini decem clericorum sunt in summa pro anno 230. Meilleirol. Item pro vino refectorii pro anno 140. Meilleirol. Summa dicti vini est 715. Meilleirolarum, qu valent in summa ad rationem 8. sol. pro qualibet Meillerola 186. libr regales.
Millairola, in Charta ann. 1336. ex Tabular. S. Vict. Massil. :

xxxvi. Millairolas boni vini et puri. In Millarolis vini et olei, etc.

Millarola. Charta ann. 1216. in Archivis Massil. : Millayrola. Informationes pro passagio transmarino ex Cod. MS. Sangerm. :

Item de vino duas Millayrolas pro qualibet persona... Item aquam pro equis mm. cccc. Millayrolas.
Millerola. Charta ann. 1243. ex Archivis Communi Massil. :

Tres solidos de Millerola vini.

MEILLIA. Vide Mesleia. MEINAGIUM, ut Menagium 1. in Charta ann. 1500. apud D. Calmet. tom. 3.

Hist. Lotharing. col. 331. MEINASME. Chronicon Ecclesi Hamelensis apud Leibnit. Script. Brunsvic. tom. 2. pag. 515 :

Hc autem sunt jura ejusdem civitatis, qu sequuntur. Buermeister eorum auctoritate et ex parte Consulum habebit judicare super omne pretium deservitium (f. de servitio) quod vocatur Meinasme vel hure, et super animalia pennata et super vestes abluendas, et super loca sepium et super qulibet dificia.

Occurrit eadem notione in Legib. Brunsvic. et Cellensibus. Meinasne et Meynasne edidit Ludewig. tom. 10. Relig. Mss. pag. 22. 54. et 64. sed vim vocis non indicat ; idem forte quod Mesleia : rixa, seu ejusmodi delictorum cognitio et jurisdictio. Apud Ludewig. semper Pretium deservitum. Conf. Haltaus. Glossar. Germ. voce Lidlon, col. 1265. Asna est Servitium, emolumentum, apud Schmeller in Glossar. Saxon. voce Arundi, et Graff. tom. 1. col. 478. unde Mein idem significat forte quod Lid in Lidlon, de qua voce dubitare video Graffium Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 220. MEINATA. Vide Maisnada. MEINERII, Apparitores, Delphinatibus, qui nostris Sergeans. Statuta Delphinalia pag. 87 :

Ne propter multitudinem ipsorum Servientum et Meineriorum graventur nimis ipsi subditi Delphinales prdicti.
Vide Maynerius. MEINITIUM, Mansio, domus ; est etiam locus ubi prius exstitit domus. Charta ann. 1465 :

Meinitium in quo solebat esse domus.

Vide Mansionile. MEINPRISA, Vadimonium, manucaptio, de qua voce supra. Charta Angl. ann. 1174. apud Bromptonum :

Redierunt soluti et absoluti ab omni juramento et Meinprisa, quam inter se vel cum aliis fecerunt contra eum vel homines suos.
Alia Gallice exarata anno 1375. apud Will. Thorn in Chron. pag. 2153 :

C'est assaver par chascun bille 6. d. outre les Meynprises que montent 30. l. par estimation ou plus.
Vide Cowellum in Mainprise. MEJORAL, vox Hispanica, vestis muliebris species. Testam. G. Comitiss Montisferrandi ann. 1199. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 257 :

Totum reliquum argentum et aurum quod habeo ex una copa et en joyas, et majores camisi me,... et mas guimplas et Mejoral... vendantur.
MEIRA. Exstat titulus 1. in Statutis Corbeiensibus Adalardi lib. 1. inscriptus, de

Meiris in festivitatibus Sanctorum. Lib. 2. cap. 2. Sed quid hc vox sonet, non facile est divinare, tametsi vir doctissimus suam conjecturam adscripserit. Vide Spicilegium Acherianum tom. 4. pag. 12. Guerardo edem sunt qui Meralli, Gall. Mreaux, Tesser propter solennitates peractas dat clericis ; quibus postea, his ipsis redditis, pecunia numerabatur. Gallicum Meire, Vestis genus videtur, in Lit. remiss. ann. 1404. ex Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 431 :

Le suppliant print une Meire et un gone en la ville de Tramons.

MEIREMIUM, Gall. Mairrin, in Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 623. Vide Materia. MEIRINHUS. Vide Majorinus. 1. MEISA, Doliolum, Gall. Caque, vel Certa cujusvis rei collectio, nostris Maise et Meisse : hine Messe, pro Fascis, manipulus, vulgo Gerbe, bote. Lit. remiss. ann. 1402. in Reg. 157. Chartoph. reg. ch. 274 :

En la paroisse de Chasteauneuf en plusieurs hritages le suppliant prinst quatre Messes d'osier, dont il en trouva les trois Messes cueillies. Gerbes,
in alia de eadem re ibid. ch. 284. Charta ann. 1226. apud Ludewig. tom. 12. Reliq. Mss. pag. 321 :

De Meisa halecum, denarius.

Stat. ann. 1320. tom. 2. Ordinat. reg. Franc. pag. 576. art. 6 :

Que nuls ne puisse vendre ne acheter ledit harenc en Maises, ne en tonniaus sans comte ; c'est assavoir en chacune Maise de harenc sor, doit avoir un millier et vingt harens pour fourneture, en la Maise de harenc blanc, doit avoir huit cent et seize harens pour fourneture.
Charta ann. 1450. in Reg. 185. ch. 83 :

Ung estrelin chacune Meisse de harenc. Meze,

in Stat. ann. 1403. tom. 8. Ordinat. pag. 614. Mese, in alio Stat. ex Lib. rub. fol. magno domus publ. Abbavil. art. 4 :

Que tous herens en masse demeurent en le mesasure de quoy il sont enmas du lieu dont il viennent, soit blanc ou roux, sans remuer des Meses, l u il ont est enmas.

Vide Mesa 1. 2. MEISA, Parus, Gall. Msange. Vox Germanica, hodie Meise, occurrit apud Monach. Sangall. de Gest. Carol. M. lib. 1. cap. 25. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 874. MEISEIA, an Prdium, quod a colono partiario colitur ? Vide supra Mejaria 2. Reg. Phil. Aug. de Feud. Norman. ex Cod. reg. 4653. A. fol. 159 :

Rogerus Camus tenet unum quarterium feudi loric pro Meiseia quam de

eo tenet. Meseia,

in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 160. v. col. 1. Vide mox Meisteria. MEISONEGS, Meissoneges, Prstatio qu, ea anni tempestate qua fruges metuntur, domino exsolvitur. Rotulus sculi xii. de Prioratu S. Pauli de Tartas in Archivis monast. Cas-Dei :

Petrus Bernardi dedit....... ii. sol. Pod. in Maio et Kl. iii. sol. pro recetum, et vi. denar. Paschales et vi. Meissoneges et vi. Kalendares et unum agnum et unum recetum Meissoneges cum quatuor dominis... Dono duos mansos, quos habebam in villa qu dicitur Teula, ex quibus exeunt duo agni censi et duo solidi inter Kalendares et Paschales, et Maienses et Meisonegs.
MEISOS. Meissos et Meyssos, ut Meisonegs. Idem Rotulus :

Dedit censum quod exit, scilicet iv. sol. Podienses pro recet ad Meisos et ii. sol. Pod. pro fresenia.
Chartular. Camalariense : Ibidem :

Unusquisque debet in Meissos quartam et convivium. Ad verenas est unus masus qui reddit pro Meyssos quartum et recetum.
Vide Messionagium. MEISSONARIUS, Messor, Gall. Moissonneur. Charta ann. 1215. ex Cod. reg. 4659 :

Mandaverunt quod de blado Meissonariorum nichil accipiatur.

Vide infra Messonare. MEISTERIA, Prdium, quod a colono partiario colitur. Charta fundat. abb. Montisf. tom. 1. Prob. Hist. Brit. col. 614 :

Dedi eis... in Bretulio duas Meisterias, quas emeram a Conano Rothaudi, etc.

Vide Meiteria 1. MEISTRALES, dici videntur inter artifices prcipui qui aliis prsunt, in Statutis Montis Regal. pag. 48 :

Et non possint officiales Meistrales seu textores vel textrices et similes person de dictis villis compelli per curiam civitatis prdict ad veniendum jurare eorum officia in dicta civitate, nec etiam possit notarius curi dict civitatis facere inquisitionem contra prdictos Meistrales vel officiales, etc.
Ibid. pag. 268 :

Et prsens capitulum teneantur omnes ferrarii jurare, quando alii Meistrales jurabunt, attendere et observare.

Occurrit ibi pluries. MEISURA. Chartul. eccl. Glasguens. ex Cod. reg. 5540. fol. 80. v :

Dedit unum plenarium toftum et unam Meisuram in castello.

Pro Mansura, Domus, habitatio, ut legitur in alia Charta ibidem. MEITADENA, Mensur genus in Lemovicibus. Charta ann. 1222. ex Tabul. Piperac. :

Guido de Sedals Abbas Piperaci emit a Dalmatio de Peyrussa quinque Meitadonas avene ad Brugeriam.

Vide Meiteria 2. MEITAERIUS Massus. Vide Massa 5. 1. MEITERIA, Prdium quod a colono partiario colitur, Gall. Metairie. Tabular. S. Florentii :

Ego Johannes filius Rivalloni de castro, quod antiquitus Dolis vocatur, confero partem victus mei, duas scilicet Meiterias apud prfatum castrum et octo arpennos vinearum.

Vide Medietarius. 2. MEITERIA, Mensur frumentari species. Acta Capituli Eccles. Lugdun. ann. 1347. fol. 126. v. :

Tres Meiteri aven ad mensuram veterem.

Meitaer, Idem, Charta ann. 1196. in Chartul. eccl. Vien. fol. 85. v. col. 2 :

Debet singulis annis xxviij. Maitaers annon, tam frumenti quam siliginis et aven.
Vide supra Megeria. Meyterium, Eadem notione. Antiq. recogn. de Alba-ripa in Regesto Probus fol. 62 :

Item capit Comes taschiam in 111. Mayteriatis terr..... et potest valere taschia communibus annis 1. Meyterium siliginis per annum.
Et fol. 67 :

Blancus Bergoinz tenet de Comite 1. curtile quod continet 111. Meyteriatas et 1. eminam terr en la Chap, et debet inde 111. Meiteria frumenti censualis. Meyterium

in Dumbis et Bressia duos bichetos capit, Lugduni unum ; sed neque bichetus ubique ejusdem est ponderis : ut plurimum tamen quadraginta libras appendit. Vide Mayteria. Meiteriata, Modus agri, quantum ad unius meiteri sationem sufficit, seu tantum frumenti producens. Charta Rainaudi Comit. Forens. ann. 1263 :

De cujus feodo dict tres Meiteriat terr existunt, etc.

Occurrit pluries. Regestum Probus mox laudatum fol. 67 :

Petrus Borellus et Hugo fratres..... sunt homines Comitis, et tenent de eo

1. curtile quod continet 111. Meyteriatas terr, et debet inde v. solidos censuales.
Vide Mayteriata. MEKALLUS, pro Makerellus, ut opinor. Vide supra in hac voce. Charta Aldef. reg. Castel. ra 1180. in Chartul. Cluniac. :

Ne elemosinam, duo scilicet millia Mekallorum, quam ipsi, rex scilicet Fredenandus (sic) proavus meus et Adefunsus avus meus, Cluniacensi ecclesi..... reddi statuerunt, videar retinere, etc.
MEKOTES, Fridegodus in S. Wilfrido cap. 22 :

Gentiles stupuere nimis, sed summa Mekotes Regem cum Ducibus placatos reddidit omnes.

Vox haud dubie a Grco efficta et corrupta, f. a , Consilium ; ita ut sensus sit : summo consilio, summa prudentia animos delinivit. MELA, Paulus capitulo de Anorexia, i. fastidio, qu, inquit, a Romanis appellatur Melea, est aut velut aliquid de lacte, etc. Est quod fit ex spuma lactis et vino acerbo, aliquantulum aceto, qua Januenses utuntur, et vocant Melaa, vulgariter nure, appetitum provocans et fastidium auferens. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MELACOM. Chron. Blancford. pag. 82 :

Populus insuper dicti loci in inefrenatam et subitam se erigens Melacom, tamen propter supremum dominium tanti principis, etc.

Ubi Hearnius editor emendat Elacionem. Cur non Melancoliam ? Vide mox in hac voce et Melencolia. 1. MELAGIUM, Prstationis genus, sed incert mihi notionis, nisi idem sit quod Mesleia, seu ejusdem cognitio et jurisdictio. Charta Richardi Reg. Angl. ann. 1. regni ejusdem in Tabular. Dieppensi :

Habeant libertatem et quietantiam de consuetudine et exactione halecum.... de Melagio, de botagio, et galinagio, etc.

Vide Botagium. F. prstatio qu ex melle percipiebatur. Charta Rob. comit. filii Rich. ducis Norman. pro monast. S. Mich. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1496 :

Transfundo omnes consuetudines, quas in meos usus retinebam, hoc est Melagium, et omnia qucumque ex ipso beneficio meis usibus proveniunt. Melaium

ex Tabul. ejusd. monast. Vide in hac voce. 2. MELAGIUM, Oleosus humor, qui ex corruptis ossibus effluit et instar ossium comminutorum ftet. Dol. Encycl. chirurg. tom. 2. de Ulceribus pag. 280. et 288. Hc ex animadv. D. Falconet. MELAIUM, Idem, ut videtur, quod mox Melagium 1. Tabular. Montis S.

Michaelis :

Ego Rotbertus Comes filius magni Richardi, G. D. et Princeps Normanni transfundo in usus servorum Dei in loco S. Michaelis servientium.... omnes consuetudines quas in meos usus retinebam hoc est, Melaium et omnia qucumque ex ipso beneficio meis usibus proveniunt.
MELANCOLIA, Querela, expostulatio. Stat. Mss. eccl. Tull. ann. 1497. fol. 51. r. :

Quotidianis angimur dissidiis pro defensione ipsorum fructuum ; et post maximas impensas, vix possumus respirare ex multis querimoniis et Melancoliis, quibus non cessamus vexari.

Vide infra Melencolia. MELANGOLUS, Malum aurantium. Ital. Melangolo. Steph. de Infestura Ms. ubi de Innoc. VIII. :

Comestibilia donabat... unam rhedam panis, unam salmam boni vini, et aliam carnium salitarum,.... et pomorum seu Melangolorum. Merangolus,
ibid. MELANGRAFICUM. Vide Graffagia. MELARIUM. Vide Melum. MELATA, Mespilum, Gall. Nefle, quibusdam in locis Mle. Acta Mss. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 34. r. :

Ipsi portaverunt in quodam cabacio fructus, videlicet ficus, Melatas, et comedebant pisces.
Atque ea notione intelligenda videtur vox Gallica Mele laudata in Mella 3. Mesle, in Lit. remiss. ann. 1457. et Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 225 :

Le suppliant requist icellui Poncelet lui aidier cueillir les neffles, appelles ou pais (Laonnois) Mesles, etc.

Vide Mella 2. et infra Mellerius. MELCHIT, dicti Grci qui per totum Orientem longe lateque sparsi, Spiritum sanctum a solo Patre procedere, Purgatorium nullum existere pessime credunt. Ita Gabriel Sionita de Nonnullis Orientalium urbibus cap. 14. MELCODIATA, pro Mencaldata, Gall. Mencaude. Tabular. S. Quintini de Monte :

Quinque Melcodiatas apud Tilloie et quatuor apud Rioncourt.

Vide Mencaldus. MELCULUM, Lo debile mele. Glossar. Lat. Ital. Ms. MELDA, Manifestatio, in Legibus Adelstani Regis ex Saxonic. Meld, indicatio, unde Melda, proditor, et Meld-feoh, indicationis pretium. Vide Blanchornum. MELDEFEOH, Prmium indicationis vel delatur, a Saxonico Meld, indicium vel delatura, et feoh, pecunia, prmium. Leges In cap. 20 :

Qui investigabat eam, (carnem furtivam) habeat le Meldefeoh.

Vide Delatura. MELDENSIS Denarius. Vide in Moneta Baronum. MELEACEUS, Meleacea penna, Meleagridis, ut opinor, Gall. Poule d'Inde. Statuta Astens. Collat. 7. cap. 3. fol. 23. v. :

Ordinatum est quod aliqua persona de civitate Ast. non audeat piscare seu piscari facere... ad ingenium quod appellatur ingenium de taravellis sive de astellis, nec ipsum ingenium contrafacere cum pennis Meleaceis, corregiis, etc.
MELEARE, Mesleiare, Mesleiam provocare, rixari. Charta ann. 1206. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 805 :

Si forte contigerit quemque ex servientibus canonicorum rixando vel Meleando extra claustrum suum aliquem ex hominibus meis percuterit, si ad mesleiam applegiatus fuerit vel detemptus, ad me omnis jurisdictio pertinebit et in curia mea juri stabit. Sed si ad meleiam aplegiatus non fuerit nec detemptus, et ad claustrum redire poterit, omnis jurisdictio ad canonicos pertinebit. Verumtamen si infra claustrum serviens ipsorum rixando vel Mesleiando aliquem ex hominibus meis.... percusserit, etc.
Hinc Melleys, pro Querelleur, brouillon, Rixosus, in Lit. remiss. ann. 1375. ex Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 209 :

Jehan Fenin, qui estoit homs rioteux et flons et Melleys, etc. Mellif,
eodem sensu, in charta Joan. ducis Brit. ann. 1433. ex Bibl. reg. :

Item si aucun des dits chappellains est Mellif, ne rioteux, il ne mangera point en salle. Merlis,

apud Bellom. Ms. cap. 1. pag. 3. v. col. 2. et pag. 4. r. col. 2. Meslieux, in Lit. remiss. ann. 1432. ex Reg. 175. ch. 115 :

Icellui Guerard, qui estoit homme merveilleux, Meslieux et rioteux, etc. Pour ce que icellui Wairon, qui estoit parent au suppliant, l'avoit Mell envers le seigneur du Bos, etc.
Vide Mesleia. MELECHINUS Bizantius. Vide in Bizantius. MELEGARIUS, Mellegarius, Ab Italico Melegario, Milii indici culmus, vulgo Melice. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 193 :

A verbo Meller, Discordiam concitare, vulgo Brouiller. Lit. remiss. ann. 1427. in Reg. 174. 6 :

Statuimus quod infra foveas, nec infra circlam civitatis nulla domus cooperta de palea, vel de Melegariis (de Mellegariis '67.) debeat esse. (Fr.)

MELEGETA, Floris species. Peregrinatio B. Odorici tom. 1. Januarii pag. 989 :

In ipsa (insula Java) nascitur camphora, cubeb crescunt, et Meleget, nucesque musquat.
Rolandinus Patavinus de factis in Marchia Tarvisina lib. 1. cap. 13. apud Murator. tom. 8. col. 181 :

Camphora, cardamo, cymino, gariofolis, Melegetis, cunctis immo florum vel specierum generibus, quacumque redolent vel splendescunt. Meligeta,
in Statutis Astensibus, ubi de intratis portarum. MELEIA. Computus ann. 1202. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 2. pag. cli :

Pro vino Judorum ix. l. Pro Meleia Stephani messoris xx. lib.

Idem quod infra Melleia. MELELLUS, Mixtus ; dicitur de panno divers textur aut diversi coloris. Charta an. circ. 761. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 407 :

Pro quibus datum est in ipsa venerabilia loca in primis suprascripto pontifici pallio uno de blata Melella : similiter Sabationi archipresbitero alio pallio de blata lusca. Durante furore et Melencolia occasione verborum prdictorum, etc. Mlancolieux
et Mlencolieus, nostris, Melancholicus :

MELENCOLIA, Angor, gritudo, Gall. Facherie, chagrin. Lit. remiss. an. 1392. in Reg. 144. Chartoph. reg. ch. 143 :

Teles besongnes sont moult ennieuses et font homme Mlencolieus,

in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Qui es in clis fol. 85. v. Ms. :

Et l'a en la chambre trouv Mlancolieux et ir.

Hinc Mlancomoyer, Meditari, vulgo Rever, apud Guill. de la Perene, in Gest. Brit. tom. 3. Anecd. Marten. col. 1457 :

Une nuit en Italie, Mlancomoye en la vie D'un chevalier de bel estre, Que l'on clame monsieur Selvestre.

Chagrineux, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1471. ex Reg. 195. ch. 538 :

Martin Hermeau, qui estoit homme ancien et Chagrineux, comme sont communment vielles gens, etc.

MELEQUINUS, Monet aure species. Cencius in Lib. cens. eccl. Rom. Ms. :

In civitate Roman, ecclesia S. Egidii juxta portam auream j. unciam Melequinorum singulis annis. Si aliquis abbas mitratus prsens fuerit (D. Papa) dat ei unum Melequinum et xij. den. Papienses,

in Disquisit. de sigil. Garfagn. pag. 75. Consule ibi notam doctiss. viri Garampii. Vide Meloquinus et Molachinus. MELESPERIUM, . Gloss. Lat. Grc. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. Melesperum, , forte . Vide Ruell. lib. 3. cap. 16. Vulc. legit Mespilum, . Infra Mespolerium, pro Mespilum. MELETHIA. Vide infra Melitia. MELETUM, Mali species, Ital. Meleto. Arest. ann. 1321. 9. Maii in Reg. Olim parlam. Paris. :

Item duas capas rubeas cum Meletis de auro rubeis, pretii sex librarum.
MELEZE, vox vernacula, Larix, species arboris. Computus ann. 1336. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 325 :

Dictum palatium est bene coopertum de optimis postibus de Meleze bene clavellatis.
MELGORIENSIS. Vide Moneta Baronum. MELIACHUS, Ad melicam pertinens. Stat. civil. nova Cuman cap. 30. ex Cod. reg. 4622. fol. 132. v. :

Si aliquis massarius de cetero derelinquerit aliquod massaritium,... non possit nec debeat exportare de ipso massaritio cesas, nec ligna cess (sic) nec paleam Meliacham, nec culmum, etc.
Vide Melica et infra Meligarius. MELICA. Charta Innocentii IV. PP. apud Ughellum tom. 2. pag. 577 :

Tam in frumento, hordeo, faba, Melica, et alia blava, et leguminibus, etc.

an milium ? Vox est Italica, nostris Bl Sarazin, vel milium Indicum. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1227. apud Murator. tom. 8. col. 1105 :

Et eo anno fuit maxima caristia blavis, ita quod sextarius frumenti vendebatur xii. solidos imperiales.... et sestarius Melic viii. solidos.
Ibid. ad ann. 1277. col. 1143 :

Et magna pluvia fuit, ita quod homines non potuerunt colligere Melicas de campis, nec eas siccare, nec potuerunt bene seminare.
Adde Chron. Mutin. ad ann. 1311. apud eumdem tom. 11. col. 99. Vide infra Milica. MELICHUS, Prtor Saracenus. Chron. Jord. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 1032 :

Erat autem in loco unus Saracenus de Alexandria, Ifusus nomine, qui accessit ad Melichum, id est ad rectorem terr, etc.
Acta martyr. ord. S. Franc. tom. 1. Apr. pag. 53. col. 2 :

Motus hoc officio Melich, id est, potestas vel justitiarius civitatis, etc.

MELIFICARE, In melos, seu carmen redigere. Chron. Abbati Gemblacensis tom. 6. Spicil. Acher. pag. 530 :

Vitam S. Verani Confessoris composuit, cantum etiam de eo Melificavit.

Sigebert. de Scriptoribus Eccles. cap. 171 :

Arte autem Musica, Antiphonas et Responsoria de Sanctis Maclovo et Guiberto Melificavi.

MELIGA, Eadem notione, qua Melica. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 515 :

Item ordinaverunt..... quod omnes et singule persone, que habent bladum necessarium pro se et eorum familia... non possint nec debeant emere... et quicumque... emerit in c. lib. bon. (puniatur), quotiens contrafecerit, nisi emeret vel emi faceret legumina sibi et sue familie necessaria, si non haberet, vel speltam, vel ordeum, seu Meligam pro suis equis, etc. (Fr.)
MELIGARIUS, Melic palea, stramen. Stat. Mutin. rubr. 103. pag. 20. r. :

Canalis D. abbatis de Palude communis non restringatur in aliquo, et si restrictus est, modo debito relaxetur ; nec in ipso Meligarii, nec aliquid aliud projiciatur, quod aqu cursum impediat.

Vide supra Meliachus. MELIGETA, ut Melegeta. Vide in hac voce. MELIGNIOSUS, Vitiosus. Carnes melignios, id est, morticin, corrupt. Litter Philippi Pulcri Reg. Franc. in Regesto xiii. ann. 1308. Camer Comput. Paris. :

Item volumus et concedimus... quod si in alio loco dict carnes vendantur ad tallum... ut pote capr, yrcos seu boxas, oves, carnes Meligniosas, et alias carnes qu in bono macello vendi non debent.
Huc referre licet Chartam ann. 1291. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 29 :

Item qui carnes Morbosas, aut vitiosas, aut carnes suis, aut capr in macello vendiderit, debet pro banno sexaginta solidos Viennenses.

Vide Mahamium. Hinc supra Millargeuse, mallem Milhageuse vel Milhagneuse, in Lit. ann. 1373. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 681. art. 4 :

Touz bouchers vendans aux bans char Millargeuse, etc. Fistula rurestris cecinit prothemata cavis, Callosas cani Meligor velut excola sannas.

MELIGOR, Vox, ut videtur, a Grco , Vocalis, suaviter canens, efficta. Fridegodus in Vita S. Wilfridi sc. 4. SS. Benedict. part. 1 :

MELIGRATUM, pro Mellicratum. Vide in Medo. Glossar. medic. Ms. Simon. Jan. ex Cod. reg. 6959 : Meligratum, vinum ex melle et aqua factum, et vocatur

mulsa. Differt autem ab ydromele, eo quod ydromel plus aqu habeat, quasi ipsa sit aqua mellita. Vide Mellita. MELINOPORPHYRUS. Vide Melinus. MELINUS, color luteus, seu colorem mali habens, ex Gr. . Glossar. Grc. Lat. MS. Reg. Cod. 85 : , genus coloris. Gloss. Lat. Grc. : Luteus, . Ita emendat Salmasius ad Plin. pro , ubi plura de Melino colore pag. 256. 257. Tinctio melina, apud Mabill. tom. 1. Itin. Ital. pag. 189. Melinum prterea est color quidam nativus,

et optimus, quod ejus vis metalli per insulas Cyclades Melo dicitur

, ut habet Anonymus de Re architectonica cap. 27. ex Vitruvio lib. 7. cap. 7. ubi Philander. Melinoporphyrus, Color luteus purpureus. Charta donationis fact Ecclesi Cornutian edita a Suaresio :

Vela loricata Melinoporphyra uncinata duo.

Hinc etiam vox Milinovultis, in Epist. Michaelis Balbi Imp. ad Ludovicum Pium Imper. apud Baronium ann. 824. n. 30 :

Causa memori dilectionis qu inter nos est, misimus per prdictos missos nostros prasinovultim unum, Milinovultim unum, Tyria duo, blattas veras duas, dirhodina duo, etc.
Ubi melius melinovultim, ut fuerit pannus nescio quis lutei coloris ut prasinovultim, viridis. Si Grca suppeterent, fortasse vera notio erui posset : verum ne et quis conjecturam nostram hac in re desideret, addam eam quam Fortunatus noster suppeditat lib. 8. Poem. 9. de Floribus super altare :

Aureus ordo crocis, violis hinc blatteus exit, Coccinus hinc rubicat, lacteus inde nivet. Stat prasino-Venetus, pugnant et flore colores, Inque loco pacis herbida bella putes.

Ex hoc, inquam, loco licet augurari, vultim hic pro Venetus male effingi, ut in Grcis voces ist barbaric sic script fuerint et . Ab eodem fonte vox Rhodomelinus, in eadem Charta Cornutiana, de qua suo loco, ut et Coccomelinus, in eadem Donatione. MELIORAMENTUM, Reparatio, refectio, instauratio, Gall. Amliorissement. Stat. ord. S. Joan. Hieros. tit. 15. art. 9 :

De modo visitandi commendas pro Melioramentis.

Occurrit passim in Chartis emphytheuticis. Vide aliis notionibus in Meliorare. Affinage :

Item pro Melioramento auri, ac si fuisset positum in zeccha ad faciendum

florenos.

(Mandat. Camer. Apost. Arch. Vatic. an. 1434-39, fol. 208 .) MELIORAMENTUM Facere. Ceremonia apud Albigenses hreticos usitata, forte quando quis illorum sect nomen suum dabat. Limborch. Sent. Inquis. Tolos. pag. 192 :
b

Vidit quandam personam genuflectentem coram Petro Auterii hretico in domo sua prdicta, et tunc ipsa fuit requisita quod faceret Melioramentum suum coram dicto hretico sicut alia faciebat ; et tunc ipsa cepit genuflectere coram dicto hretico, et nescivit facere Melioramentum prdictum, et tunc illi qui erant prsentes inceperunt ridere, et ipsa fuit verecundata et recessit inde. Melioramentum,
alia notione, vide in Meliorare et Meliorari. Vim vocis explicant Acta Mss. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 60. r :

Interrogatus de modo quo faciebat Melioramentum, respondit et confessus est, quod hretici prdicti docuerunt eum, quod ipse debebat flectere genua ter et dicere ter, Boni Christiani, benedictionem Dei et vestram a vobis peto, Benedicite, ter ;... et hretici respondebant in tertia benedictione vel in tertia genuflexione, Deus vos perducat ad bonum finem.
Ibid. fol. 66. v :

Dixit mihi Petrus Auterii, quod consuetudo erat apud eos, quod postquam aliquis amicus eorum eos viderat ter vel quater, quod faceret suum Melioramentum coram eis. Quid est illud ? dixi ego. Recipere, dixit ipse, benedictionem a Christianis, quia ita est consuetudo apud nos. Et qualiter fit ? dixi ego. Flectendo genua, dixit ipse, et dicendo ter, Benedicite.
Vide supra Adorare. MELIORARE, Meliorem, vel melius reddere, Meliorer. Vetus Charta apud Henschenium 26. Mart. pag. 635 :

Prstiti dimidiam comprehensionem illam in ea ratione, ut diebus vit su et filii sui Meliorat fiant res ips.
Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 624 :

Eumdem electum nequaquam in cura regiminis tam magni, Meliorare vel proficere, sed potius deficere cernebamus. Meliorem facere,
in Capitul. lib. 7. cap. 335. Utuntur Ulpianus leg. 13. de Usufr. (7, 2.) Gregor. Mag. lib. 1. Epist. 50. lib. 2. Ind. 2. Ep. 52. lib. 3. Ep. 30. Baldricus lib. 3. Chron. Camerac. cap. 1. 6. et alii passim. Meliorare, Emendare, corrigere. Capitul. Caroli M. ann. 802. cap. 1 :

Ubi autem aliter quam recte et juste in lege aliquid esset constitutum,

hoc diligentissimo animo exquirere jussit et sibi innotescere, quod ipse donante Deo Meliorare cupit.

Meliorare Chartam, Confirmare. Prceptum Ludovici Pii ann. 815. in Appendice ad Capit. col. 1406 :

Ostendit nobis exinde auctoritate quod genitor noster ei fecit. Nos vero alia ei facere jussimus, sive Melioravimus.
Melioratio, , in Gloss. Grc. Lat. Emendatio, incrementum, refectio. Formula 25. inter Lindenbrogianas :

Cum omni addita Melioratione, vel omnibus suprapositis, etc.

Charta ann. 1076. ex Tabul. Eccles. Matiscon. :

Ad opus suum dificet quia non est recipiendum ad Meliorationem terrarum, sed ad quantitatem.
Alia apud Madox Formul. Anglic. pag. 125 :

Et ad decessum eorum, ea bene, competenter reparata, et dificia cum omni Melioracione superposita dimittent. Promiserunt... ponere in Melioratione dict domus, etc.

in Charta ann. 1321. apud Lobinell. tom. 4. Hist. Paris. pag. 528. Adde Chron. Andrense tom. 9. Spicil. Acher. pag. 654. Immeliorare Servitium, in Capitulari 2. ann. 815. cap. 19. et in Charta Ludovici Pii in Vita Aldrici Episcopi Cenom. pag. 38. Emeliorare. Baldricus Burguliensis Abbas :

Emeliorasti subjecto, ordine, rebus, etc.

Formula 19. inter Lindenbrog. :

Quicquid idem adtractum Emelioratumque repertum fuerit, etc.

Meliorare Filium, servum, in Lege Wisig. lib. 4. tit. 5. 4. in Lege Longob. lib. 2. tit. 20. 3. 4. Liutpr. 113. (6, 60.) Aist. 4. aliquid donare quod prcipuum habeat, Avantager, nostris. Formulas hac in re usitatas vide apud Marculfum lib. 2. Form. 11. et 21. inter Sirmondicas. Ita Melioramentum, pro Dotis accessione, incremento, Gall. Augment de dot, usurpat Contractus nuptialis inter Hermannum Comitem Kiburgensem et Margaretam Sabaudam ann. 1218 :

Et ipse Comes Artemannus donavit pro Melioramento Margaret uxori su duo millia marcharum argenti qu ipsa habere debet super Friburgum.
Infra :

Comes vero Uldricus donavit filio suo Artemanno extra partem filiorum suorum pro Melioramento castrum de Medenges.
Contractus matrimonii inter Raynaldum dominum Balgiaci et Sibillam de Bellijoco ann. 1228. ex Archivo Pedemontano :

Cum autem a parte dicti Raynaudi petitum esset Melioramentum, volui et prcepi quod cum me a partibus Albiniacensibus redire contigerit, dominus R. de Matiscone Meliorandi liberam habeat potestatem.
Charta alia ann. 1267. descripta a V. Cl. Dionysio Salvaingo Boissio :

Item voluit et ordinavit prdictus Humbertus in ultima voluntate sua, quod Alasia dilecta uxor sua haberet tale donum, quod prdictus Humbertus eidem Alasi quondam fecerat 30. librarum Viennensium pro Melioramento.
Observat porro idem vir eruditissimus interdum hanc vocem usurpari pro emphyteosi. Melioratio, Eadem notione, in Libello divortii ann. 1135. in Appendice ad Capitul. col. 1558 :

Donec habeat (Beatrix) in vita sua medietatem omnium dominicaturarum et staticam S. Martialis per Meliorationem cum laboratione boum.
Meliorari, Convalescere. Capitul. Caroli C. tit. 12. cap. 1 :

Donec annuente Domino isdem frater venerabilis a sua infirmitate optabiliter convalesceret...... quousque ut prdiximus, a sua infirmitate Melioraretur.
Miracula S. Thom Aquinatis tom. 1. Martii pag. 720 :

Et emisso voto puer Melioratus ibidem extitit, et absque incisione totaliter est curatus.

Hinc Melioramentum, Profectus in melius, sanatio. Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 607 :

Cum Oliverius... in dextro pede prope cavillam infirmaretur... nec Melioramentum perpenderet, sed de sua cura desperaret, etc.

Melioratus Testis, Melior, in Lege Wisigoth. lib. 2. tit. 4. 6. Meliosissimus, Optimus, in Lege Alemann. tit. 106. Edit. Heroldi. Mellissimus, cap. 75. in Cod. MS. Meliorissimus, in Capitul. ad eamdem Legem editis a Steph. Baluzio cap. 39. 43. MELIORES, Meliores homines, Meliores vill, Prcipui vill cives, in Lege Longob. lib. 1. tit. 19. 27. Lothar. I. 78. in Leg. Henr. I. R. Angl. cap. 7. Auctor Mamotrecti ad Job cap. 12 :

Optimates, i. Meliores.
Apud Tacitum lib. 13 :

Patienda Meliorum imperia.

Libellus suppellex Presbyterorum Romanor. ad Honorium Imp. apud Baron. ann. 419. n. 23 :

Acclamatione totius populi, ac consensu Meliorum civitatis, etc.

Gregorius Turon. lib. 1. Hist. cap. 29 :

Senatores, vel reliqui Meliores loci.

Additio 4. ad Capitul. cap. 105 :

Ut in omni Comitatu hi qui Meliores et veraciores inveniri possunt eligantur, etc.

Charta Lotharii Regis Burgundi, Lotharii Imp. filii tom. 12. Spicilegii Acheriani :

Per veriores Melioresque homines hujusce rei veritatem investigaturum, etc.

Fulbertus Carnot. Epist. 15 :

Si consentirent illis cuncti Marchiones Itali et Episcopi, ac cteri Meliores.

Otto Frising. lib. 1. de Gest. Friderici cap. 20 :

Gladio exerto in Meliorem et nobiliorem omnium Ravennatensium manum misit.

Arnoldus Lubecensis lib. 2. cap. 26 :

Accidit ut... quidam Thetmarcus quemdam de Melioribus terr occidisset. Meliores regni,

apud Ericum Upsalensem lib. 4. Hist. Suecic pag. 118. 128. et alibi. Meliores terr, apud Sugerium in Ludovico VI. cap. 17. Adde Reginonem ann. 756. et Andream Monachum lib. 1. Vit S. Ottonis Episcopi Bambergensis cap. 43. Meliores Natu, qui aliis Majores natu, apud Gregorium Turonensem lib. 6. cap. 45. lib. 7. cap. 19. Nostris Mieudres. Guill. Guiart. in S. Ludov. :

Chelles li quens d'Anzo ses freres, Li preus, li plains de hardemens, Li Mieudres en tournoiemens.
: Chron. Ms. Bertr. Guescl. :

Trestot li Mieudres qui est del parent. De cette ville cy tous les Mieuldres avisez, etc.
Meliori Hora, Gall. De meilleure heure, Solito citius. Vetus Ceremon. MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Officium matutinum incipitur hora Meliori propter solempnitatem.

MELIORISSIMUS. Vide Meliorare. MELIORITAS, Bonitas, virtus. Miracula S. Eadmundi Angl. Regis apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 831 :

Sed tumor arroganti talis in modum vertitur Melioritatis, Deo et Sancto peccatori propitiatoribus, etc.

MELIORS, vox vulgaris Occitanica. Vide infra Molegium. MELIOSISSIMUS. Vide Meliorare. MELIS, seu Melen Grce, Instrumentum cirurgicorum, scilicet tenta vel tasta ad tentandum cavernas vulnerum, ab uno capite in latitudine, ab alio in acumine desinens. Glossar. medic. Ms. Simon. Jan. ex Cod. reg. 6959. Vide Specillum. MELISENSIS Urbs, Ravennas. Agnellus in Vita Martini Pap apud Murator. tom. 2. pag. 182 :

Admirati sunt proceres istius Melisensis urbis, una cum sacerdotibus hc videntibus.
MELITIA, Potio confecta ex melle, eadem qu Medo et Mellita. Vide in his vocibus. Charta ann. 1220. ex Tabul. Autiss. :

Noveritis quod de controversia cujusdam consuetudinis, qu vocatur Melitia, qu diu observata fuisse dicitur, inter villas nostras Tuciacum, Tarvas et Bordas, etc. Melethia,
in Charta ann. 1218. ex Chartul. S. Germ. Autiss. cap. 19. MELIUS, Potius. Charta ann. 1090. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 352 :

Antequam daret ei, episcopus dixit ad eum, Cognoscis tu quod Melius beneficium habeas de me, et de S. Petro, quam de alio seniore ; et cognoscis tu quod Melius sis homo de S. Petro et de me, quam de alio seniore ? respondit Guillelmus, Cognosco. Voyant icellui suppliant qu'il n'avoit pas du Meilleur, etc.

Nostris Avoir du meilleur, Prvalere, Gall. Avoir le dessus. Lit. remiss. ann. 1477. in Reg. 203. Chartoph. reg. ch. 13 : Melius Forum, Gall. Meilleur march, Minus pretium. Stat. ann. 1454. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 286. col. 1 :

Imponentes eisdem correctario et mercatori Melius forum fecisse, et pro minori pretio dimisisse centum dictorum allecorum quamplurimis de Nemauso.

MELIZOMUM Conditum, apud Apicium lib. 1. cap. 1. Vini seu potionis genus, ex aromatibus et aliis odoriferis confectum. Vide Conditum. 1. MELLA, Mensur annonari genus. Charta Willermi Archiep. Remens. ann. 1190. ex Tabular. S. Medardi Suession. :

Habeat duodecim denarios et Mellam frumenti et aven ; similiter et de equis carrucarum duos solidos et prdictam annon mensuram.
Charta ann. 1265. in eodem Tabul. :

Ecclesia indulsit ei....... Molam frumenti et Molam aven.

Ubi in recentiori Chartul. legitur Mella. Melle, eodem intellectu, in Charta ann. 1330. ex Reg. 66. Chartoph. reg. ch.

421 :

Item deus sistiers de bl, trente sis soulz, trois Melles et six gallois rendables.

2. MELLA, f. Mespilum, Occitanis, aliisque Mesle, Parisiis Nefle. Charta ann. 1203. in Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 126 :

Ad Natale Domini tres capones et tres denarios, ad Pascha lx. ova et tres denarios feodi, et ad festum S. Martini dimidium bossellum Mellarum.
3. MELLA. M. Robertus de Sorbona in Serm. de Conscientia :

Et certe Magistri illi quantumcunque probi essent, possunt bene ponere Mellas suas, quia nullos haberent auditores.
Gesta Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 136 :

stuat, furit, dolet, se non sibi tulisse vellera dolet, Mell, auri venam ab infimis terr eruisse cavernis. Unes armies riches et beles, Dont d'or et d'argent sont les Meles.

Nec magis agnosco vim vocis Gallic Meles, quam ex Perceval laudat Borellus :

MELLARIUM, Vas in quo mel conservatur, vel in quo vinum ponitur, vel uv calcantur. Jo. de Janua. Unde Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mellarium, Vaissel garder miel. MELLAT, Britannis Soule, vulgo Balon, Ludi genus, quod etiamnum exercent Britanni, atque in iis plebs vilior ; strophum scruteum grandem, furfure aut tomento suffartum, loci dominus aut aliquis ab eo delegatus, saltem prcipuus quidem incola, projicit in medium, populo in duas factiones diviso, cujus pars una ad metam longe positam aut assignatam, puta ad Orientem, altera ad metam aliam, strophum manibus, pedibus, toto nisu conabatur propellere ; quod non fit sine rixis et vulneribus. Statuta Radulphi Episc. Trecor. ann. 1440. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1151 :

Hinc est quod relatibus fide dignorum nobis significatum extitit, qualiter in nonnullis parochiis... quidam ludus valde perniciosus et noxius, nuncupatus vulgariter Mellat, cum stropho rotundo grosso et eminenti, festis et aliis temporibus exerceri, in quo ludo multa scandala contigerunt.

Vide Cheolare. MELLATIO, Mellis vindemia, apud Colum. 11. 2. Mellatio stiva, apud Plin. lib. 11. cap. 15. MELLATIUM, Nonius :

Sapa, quod nunc Mellarium dicimus, mustum ad mediam partem decoctum.

Onomast. :

Mellatium, ficum, . ,

quasi mello, melle condio. Ita Martinius in Lex. MELLEA, Rixa, idem quod Mesleia. Vide in hac voce. Charta ann. 1202. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 487. art. 8 :

Si Mellea in villa forte facta fuerit, qui inde accusabitur, se tertio se purgabit, et si unus juratorum Melleam viderit, reus non poterit se purgare.

MELLEGARIUS. Vide Melegarius. Fr. 1. MELLEIA, f. Tributum pro melle prstitum. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. cli :

Pro vino Altissiod. et pro glande S. Germani et Roboreti, c. l. de Melleia, xx. l.

Ibid. pag. cliii :

Et de Melleia Duni xl. l.

Idem jus esse videtur quod alibi Abollagium, in Consuet. municipal. Espave d'avettes vel Espave d'abeilles dicitur. Jus nempe quod habet dominus feudi in apum examinibus et earum melle, cum reperiuntur in nemoribus vassallorum. Vide Bigrus. 2. MELLEIA, Melleta, Melliator. Vide Mesleia. MELLERIUS, Mespilus, Gall. Neflier, alias Mellier. Charta Mari comit. Pontiv. ann. 1247. in Lib. nig. 2. S. Vulfr. Abbavil. fol. 20 :

Omnia supradicta fide mea interposita promisi me fideliter observare,... retentis mihi et hredibus Pontivi (in dicto nemore de Cresciaco) alta justitia, pomerio et Mellerio. Excepts Mellier et pomier,
in Charta Gallice reddita Joan. comit. Pontiv. ann. 1177. ex Lib. albo domus publ. ejusd. urbis fol. 167. v. Vide infra Meslerius. MELLETUS, Piscis species. Spicileg. Fontanell. MS. pag. 94 :

De quibus Melletis capiunt et a nobis detrahunt interiora, scilicet les coullettes Gallice, et hoc facientes secundum dominum (i. e. Abbatem) secundum nos omnes, secundum suam litteram hanc cartam.
Ibid. Et similiter de Melletis, Gallice Melles. MELLICATUS, Illectus. Vita S. Vincentii Madelgarii tom. 3. Julii pag. 675 :

Quemadmodum sane apes ad alvearia convolant et revolant assidue, ita nihilominus ad montem vocabulo et religione altum alternatim confluebant Christian signiferi militi, prfati viri procul dubio Mellicati dulcedine.

MELLICIDA, Cui, ut videtur, apum cura demandata erat. Constitutio Caroli IV. Imper. de Forestariis et Zeidlariis ann. 1358. apud Goldastum tom. 1. Constit. Imperial. pag. 369 :

Forestarii et Mellicid, qui Zeidlarii vulgariter nuncupantur.

Occurrit ibi non semel. MELLICRATUM, , Idem quod Medo. Petrus de Dusburg in Chron. Prussi cap. 5 :

Pro potu habunt simplicem aquam, et Mellicratum seu medonem.

Vide Mellita. MELLICUS, pro Mellitus. Rythmi in obitum Henrici VII. Imper. :

Veracem, fidum, Mellicum, Verbisque seriosum.

MELLIFICIUM, Apum opus. Charta ann. 1296. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 165 :

Insuper proprietatis titulo in prdicta villa... debitores Mellificiorum, qui vulgo dediti appellantur, et eorum Mellificiorum jura vendidimus.
Alia ejusd. ann. ibid. pag. 171 :

Donavimus Mellificia et eorum solutores qui dediti nuncupantur. Nec pascuis, non campis, allodiis... pratis, Mellificiis, piscinis, piscationibus, etc. Archas Mellisluus, fama super thera notus.
MELLISSIMUS. Vide Meliorare. MELLITA, Potio confecta ex melle, cum scilicet , ut ait S. Hieronymus Epist. 2.

Charta Johannis Reg. Bohemi ann. 1338. apud eumdem Ludewig. tom. 5. pag. 625 :

MELLISLUUS, pro Mellifluus, in Actis S. Cassiani apud Ill. Fontaninum Antiq. Hort pag. 345 :

favi decoquuntur in dulcem et barbaram potionem Delibuta melle vina

, Epist. 99. Capitula Theodori Cantuar. cap. 1 :

Tres dies... a vino, medone, Mellita, et cervisia... abstineat.

Adam Bremensis cap. 103. et Albertus Stadensis ann. 1025 :

Ordinavit ut Canonicis in Dominicis diebus unicuique duplex datur Mellit copia. Potio ex melle

, in Epist. Theodemari Abbatis ad Carolum M. Potus in quo mel est, in Epist. 62. Bonifacii Archiep. Mogunt. Idem quod Pigmentum. Vide in hoc verbo. Mellita cervisia, non semel in Pnitentiali MS. Thuano, et in Concilio Wormaciensi cap. 40. Vide Medo. In jejuniis prohibita ejusmodi potio. Formul veteres Alsatic apud Eccardum ad calcem Legis Salic pag. 243 :

Cunctis omnino a carne et pinguedine, et omni quod ex lacte conficitur. Pisces et oves prter infirmitatem nemo prsumat. Similiter vinum et omne quod melle dulcioratum est.
MELLITAS, Suavitas. S. Bonifacius Moguntinensis Archiep. Epist. 1 :

Quem mihi temporalis caducum auri munus, nec Mellitate per blandimenta adulantium verborum faceta urbanitas ascivit.
MELLITOR, Qui mel vel ceram conficit. Fori Leiren :

Mellitor det per annum unum almude de melle, et unam libram de cera.

MELLITUM. Vide Mulsa. MELLO, Profunda vorago vallis. Dief. MELLOPROXIMI, qui a Proximo scriniorum primi proximique erant, proxime Proximi futuri, bienno veniente ; qui Proximos proxime contingebant : quibus etiam eadem qu Proximis dignitas attributa. Vide leg. 16. et 17. Cod. Th. de Proximis, (6, 26.) et ibi Gothofredum. In scrip. Rom :

D. M. M. Aurelio Aug. lib. Isidoro Melloproximo a rationibus Hermes alumnus et Gylcon nutritor et Maximus bene merenti fecerunt.

In alia Inscript. 393. 5. Spe beneficiarius, idem valet ac Mello-Beneficiarius. Melloproximatus. Constitutio Justiniani de Adjutoribus Qustoris, edita a Fr. Pitho :

In aliis autem duobus scriniis, id est, Epistolarum et Libellorum, in secundum gradum venientibus et Melloproximatum ingredientibus, ut hi tantummodo licentiam sibi haberent alium subrogare.
MELNUS, Melinus color. Hariulfus lib. 3. Chron. Centulensis cap. 3 : apud Plautum in Epidico. Gloss. MSS. Colbert. : , . MELO, Nilus dicitur Symmacho lib. 1. Epist. 8 :

Casul castane 40... galn seric 5. Meln seric 3. Melinum vestimentum, Est gyptio Melone major ;

ab aquis lutosis et cnosis. Ita etiam apud Festum et Servium. MELOCINA, Vide Melocineus. MELOCINEUS. Carmen de Carolo M. quod Alcuino tribuitur Angilbert. lib. 3. vers. 231 :

Tecta Melocineo fulgescit femina amictu.

Isidorus lib. 19. Orig. cap. 22. sect. 12. de Vestibus : Melocinia, qu malvarum stamine conficitur, quam alii Melocinam, alii malvellam vocant. Papias : Molocina vestis, qu albo stamine fit, quam alii malbellam vocant. Idem : Malbella qu ex malvarum stamine conficitur, quam alii molocinam vocant. Alii ex colore vestem hanc dictam volunt, qui Molochinus vocatur, quod malv, quam Grci et vocant, colorem referat : nam et

Molochinarios appellant Ccilius, apud Nonium, et Plautus in Aulul. molochini coloris infectores. Unde Gallicum Molechin et Moloquin. Fabul. tom. 1. pag. 217 :

Chascune eut vestue chainse blanche, Plus blans que ne soit nois sor branche Et Molechins moult avenant.
Ms. :

Puis le revest en maintes guises, Robes faites par grant mestrises,... Cendax, Moloquins, galebruns, Indes, vermeus, jaunes et bruns.

Hinc Meulequinier, Mollequinier et Mullequinier, ejusmodi pannorum textor. Lib. nig. prior. S. Petri Abbavil. fol. 27. r. :

Jehan Ratel telier de toilles... Mathieu Wiet Meulequinier.

Lit. remiss. ann. 1369. in Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 441 :

Jehan de Villers Mollequinier,... qui est un bon marcheant,... et Nicaise Noel Mollequinier, etc.
Ali ann. 1392. in Reg. 143. ch. 204 :

Lorin Bretoul Mullequinier de queuvrechiefs, nez du Chastel de Cambresis, etc.

Vide Moscia. MELODA. Vide Melodus. MELODIA, Cantus Ecclesiastici species. Ordo Romanus :

Sequitur versus, Epulemur, inde Melodia.

Bernardi Mon. Ordo Cluniac. part. 2. cap. 19 :

Ad solos Nocturnos et Vesperas super Psalmos, nonnisi Alleluia cantatur, ad Melodiam subscriptarum antiphonarum formata. Tunc magister scholarum canit Melodias cum pueris suis.

Ordo eccl. Ambros. Mediol. ann. circ. 1130. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 871 : Prosam, quam alii sequentiam vocant, hic designari opinor. Vide Melodiare. Nude, pro Cantus, in Charta Caroli Simpl. ann. 917. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 532 :

Ita tamen ut quamdiu advixerimus,... septem psalmorum Melodiam cotidie decantent. Missam dicant honorifice, sicut superius intulimus, et sequentiam Melodient in eadem die.

MELODIARE, Certa vocis modulatione decantare. Guidonis Disciplina Farfensis cap. 40 :

Chron. Francisci Pipini lib. 3. cap. 39. apud Murator. tom. 9. col. 706 :

H doct psallere, choreizare ac Melodiari, et tympanizare... puerorum demulcebant auditum.

MELODIMA, , Concentus. Vita S. Guillelmi Divion. cap. 13 :

Psalmorum concentum distinguens, dulcissimo decoravit Melodimate. Melodioma,

Alano de Planctu nat. MELODIOSUS, Canorus. Vita B. Colet tom. 1. Martii pag. 556 :

Audita fuit in medio duorum ipsorum, vox qudam placabilis et Melodiosa.

MELODISENTER, Suavi, sed tristi modulatione. Aimericus de Peyrato Abbas Moissiacensis in Vita Caroli M. in Cod. MS. 1343. Bibl. Regi fol. 83 :

Prdulci melodia hanc sequentiam cecinerunt Melodisenter in memoriam et laudem defuncti.

MELODIUM, Melos, suavitas. Litter ann. 1345. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 513 :

Hinc est, quod vos, cujus vocis Melodium in capella nostra nuper audivimus resonare, in Capellanum nostrum ipsius capell domesticum, cum privilegiis, gratiis et prrogativis... tenore prsentium retinemus.
MELODUS, Cantator. Ausonius in Professoribus Burdegal. Carm. 16 :

Te fabulantem non Ulysses linqueret, Liquit canentes qui Melodas virgines.

Milo Monachus Elnonensis lib. 2. Vit S. Amandi cap. 1 :

In caulisque jubes sacris astare Melodos.

Vita S. Romani Archiep. Rotomag. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1663 :

Cantat dulcisonus pro virginitate Melodus.

Melodi Infantes, in Ordine Romano, nostris Enfans de Chur. Qui vero Melodi potissimum apud Grc. Byzantinos appellati fuerint, attigimus in Notis ad Alexiadem. Melodus, Cantus. Prudentius Hymno 9. Cathemer. :

Da puer plectrum choreis Ut canam fidelibus, Dulce carmen et Melodum, Gesta Christi insignia.

S. Radbodus Episc. Carm. in S. Suibertum Episc. :

Hic tibi suavisonum pagit, vir sancte, Melodum. Cur mihi injungis lyricas Melodas.

Meloda, Eadem notione. Fortunatus lib. 9. Poem. 7 :

Sidonius lib. 9. Epist. 15 :

Melodis insonare pulsibus,

id est, concentibus suavibus. Vide Glossar. med. Grcit. col. 900. voce . MELOGARIUM, f. Crates, Gall. Claie, vel virgultorum fasciculus, Gallice Fascine. Petrus de Crescentiis lib. 10. de Agricult. cap. 20 :

Poterisque optime locum custodire, atque viam introitus longam cavare, et Melogariis et sabulo desuper operire.
Cap. 26 :

In capitibus parvi baculi vel Melogarii, etc.

MELOPYCNUS, Cantus modulatio. Vide supra Barypycnus. Perperam pro Mesopycnus. Vide infra in hac voce. MELOQUINUS, Monet Italic species. Cencius Camerar. in Ceremoniali Romano :

Sciendumque quod Cardinales omnes, Grci, Primicerius,... tale presbyterium et taliter datum accipiunt, quale in die Pasch superius nominatum recipiunt : Subdiaconi autem singuli singulos Meloquinos habent, quod tamen non fit in aliqua prdictarum solemnitatum : nam non dantur eis, sicut ibidem scriptum plenius invenitur, etiamsi 30. vel amplius essent nisi 12. Meloquini. In Archiepiscopatu Barensi, Ecclesia S. Benedicti 2. Meloquinos.
MS. :

Bulla Nicolai IV. PP. ann. de Censibus Ecclesi Roman. in Regno, Campania et Maritima :

S'esgarde vers soleil levant, La mer i voit qui dure tant Que nus n'en puet veoir la fin : Par l li poile Alixandrin Viennent et li bon siglaton, Li Melequin et li Mangon.

Vide Molachinus. Pretii octo grossorum hc moneta, ut ex Cabrospini scheda observat Muratorius tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 806. quam vocem Arabic sive Saracenic originis esse censet, a Melech, id est rex, quod essent nummi ab illius gentis rege percussi. Vide infra Morikinus. MELOS, odis, in Vita B. Davanzati tom. 2. Junii pag. 528 :

Itaque quod famulus ille festinanter patrem et confessorem prfatum excitabat, ut Melodem illam audiret.
1. MELOTA, Taxus, animal mordax. Ebrardus Betun. cap. 12 :

Est arbor Taxus, si dicas, hc ; animalque,

Hic, si prcedat : etiam Melota vocatur. Dicitur a multis etiam sub nomine pellis.

Vide Silvestrum Giraldum in Topog. Hibern. dist. 1. cap. 20. Theodemarus Abbas in Epist. ad Carolum Mag. de Melote pellicula, de qua voce mox :

Quod tegumentum ideo sic appellatum est, quia solebant antiquitus de illius animantis pelle fieri, quod Melos propter rotunditatem sui corporis appellatur, quod genus bestiol a nonnullis Tacsus appellatur.

2. MELOTA, Melotes, Usurpatur etiam hc vox pro loco, in quo animalia degunt, ut videtur ex his verbis Diarii Paridis de Grassis editi ab A. Frati inter Documenti et studii pubbl. per cura della deputaz, di st. patria et di Romagna tom. 1. pag. 136 :

Ibi (in Monte Ilorum) curia et equitatus omnis vix atque gre hospitatus est, alii in stabulis, alii in ovilibus, alii in Melotis habitantes. (Fr.)
MELOTE, Pellis ovina, ex Grco , a , ovis. Gloss vett. Pellis lanata, , . Edem : , pellis. Adde Hesychium in . Gloss MSS. Reg. : , , , . Eucherius :

Melote, in Regum libro, pellis simplex qua Monachi gyptii etiam nunc utuntur, ex uno latere dependens.

Gloss Lat. MSS. Regi : Melotes, pellis sordida, vel simplex, ex uno latere pendens, qua Monachi utuntur. Papias : Melotes, pelles ovium sordid. Melota, lanuta. Gloss lfrici : Melotes vel pera, gten, vel broccen rocc, i. hircinus vel fractus roccus. Jo. de Janua :

Melota, qudam vestis de pilis vel pellibus illius animalis (Melot) facta, a collo pendens usque ad lumbos, qua Monachi utuntur, et iste habitus est, necessarius proprie ad operis exercitium : eadem et pera, ut dicunt.
Gl. Lat. Gall. Sangerm. : Melota, une robe faite de paulz, ou la piau du taixon qui va jusques aux reins, ou robe aspre de chamois. Eli Melotes, apud Hieronymum et Paulinum Epist. 36. Cassianus lib. 1. cap. 8. de Monachis gyptiis :

Ultimus habitus eorum est pellis caprina, qu Melotes vel pera appellatur.
Sanctus Hieronymus in Prfat. ad Regulam S. Pachomii n. 4 :

Caprinam, quam Melotem vocant.

Ruffinus de Vitis Patrum cap. 9 :

Melotem, qu est caprina, pellis. Melotes pellicea,

in Regula S. Isidori cap. 13. Vita S. Aigulfi Abbatis Lirinensis :

Super quam (feminam) B. Aigulfi Melotem imponentes, quasi somno evigilans, coram omnibus surrexit.

Vita MS. S. Mauri Abbat. :

Vidi Melotam, dicens, super quora notam.

Vita S. Fructuosi Archiep. Bracar. n. 4 :

Melotem ex caprinis pellibus indutus.

S. Eulogius lib. 1. Memorial. SS. de Monachis :

Qui illico relictis urbibus, et his qu mundanis hrent actibus, avida rapiendi regnum Dei cupidine flagrantes, circumierunt in Melotis et pellibus caprinis, egentes, angustiis afflicti. Melotem

etiam S. Benedicto tribuit Gregor. M. lib. 2. Dial. cap. 7. et ea caput operuisse indicat, quod et affirmat Theodemarus Abbas in Epist. ad Carolum M. unde conficit Haeftenus idem esse cum cuculla, quod prterea firmat ex ordine Romano. Sed quod ait idem Theodemarus et Joan. Hierosolymit. de Instit. Monach. cap. 38. Melotem ita dictam, quod ex pelle illius animantis facta esset, quod melos Grci, Latini taxum vocant, jure ab omnibus improbatur ; quam sententiam attigit etiam Papias : et ex eo Ugutio, ubi de Melote :

Est vero propria ad operis exercitium, fiebat autem prius de pelliculis Melonum, ut quidam existimant, unde et Melotum dicta.
Idem :

Melota et pellibus caprinis esse dicitur, ex una vero parte dependens. Alii dicunt quod ex pellibus asperi taxi, qui Melius dicitur, fiat, unde Melota vocatur : qua utuntur Monachi in gypto propter asperitatem.
Grci pariter Monachis non semel adscribunt, prsertim gyptiacis, ut S. Athanasius in Vita S. Antonii pag. 120. et Palladius in Histor. Lausiaca cap. 38. 48. 70. 83. 88. Idem sive alius Palladius in Vita Chrysost. pag. 57. Editionis Bigotian :

, etc.

aliis dicuntur. Gloss. MSS. Regi Cod. 1673 : , . Vita S. Nili Junior. pag. 163 : Vide Isid. Orig. sect. 19. lib. 19. cap. 24. et Rosweidum ad Paulinum. Melotina, Pellicula ovina. Vita S. Guthlaci cap. 30. et Ordericus Vitalis lib. 4. pag. 539 :

, etc.

Lutherio Melotin, in quo solebat orare, ipsum circumdedit,

id est, lodice ex pelle agnina. MELOTHRUM, , Coloramentum, quo panni tinguntur. Est et Melothrum vitis alba, qu aliter psilothrum, quia ejus fructu coria , id est, pilis exuuntur, et glabra fiunt. Vide Lexicon Martinii. MELOTUS. Melotus, taissons. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23. XIII. s.) MELQUEMURUS. Morue. (Gloss. Lat. Gall. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.)

MELSCADA, Potionis species, eadem qu Melita. Vide in hac voce, Erchanb. episc. Frising. Epist. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 1. col. 77 :

Rogamus vero et jubemus, qui spontanea voluntate hoc jejunium colere volueritis, ut abstineatis vos a vino et carne et medo et Melscada, cervisa, et de lacte et ovo.

Si tamen non est adjectivum vocis Cervisa, ut quamdam cerevisiam alio liquore mixtam significet. MELSETTE, vox vernacula ejusdem notionis ac Mesleia. Constitut. Sicil. lib. 1. tit. 17 :

Si quando in locis ipsis, aut circa ea, rixas, qu vulgariter Melsette dicuntur, injurias, violentias aut hujusmodi flagitia forte prnoverint committenda, etc.

MELUM, Pomum, ex Gr. . Melum cotoneum, apud Innocentium de Casis literar. pag. 236. Melarium, Pomarium melis (), hoc est, malis consitum, Wendelino. Lex Salica tit. 39. 8 :

Si quis impotos de Melario aut de pirario tulerit, etc.

10. :

Si quis Melarium aut pirarium decorticaverit, etc.

Sed hic potius ips arbores designari videntur, pomier, poirier. Italis, Melario, est alvearium unde mel eruitur. MELUMEN. Petrus de Crescentiis lib. 4. cap. 4 :

Albarica (vitis) cum qua tinguntur alia vina, qu nimis Melumen timet, etc.

Ubi legendum fulmen, ex veteri Interprete Gallico qui doubte moult tempeste et orage. 1. MELUS, pro Malus, Gall. Pommier, Italis Melo. Leges Rotharis ex Cod. Esten. apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 41 :

Aut Melum alienum inciderit, componat pro unaquaque arbore solidum unum.

2. MELUS, i, Cantus, clamor, in Ecbas. vers. 341. Vide Melos. MELUSIA, aliquando scribit Stephanus pro malva, qu malochia Arabice vocatur. Glossar. medic. Ms. Simon. Jan. ex Cod. reg. 6959. MEMBORNIA, Tutela. Arest. parlam. Paris. ann. 1272. in Reg. Olim fol. 57. v :

Pro eo quod non habebat liberos, qui essent in Membornia parentum, etc.
Vide in Mamburnus. MEMBRACULUM, Involucrum, ut videtur, quasi ex membrana ; unde leg. puto Membranulum. Ryth. satyr. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 94 :

Promissionis scissio prsentatus in subdolo,

Verborum sub Membraculo in mendoso volutabro.

Ubi Editores, f. Umbraculo. Vide mox Membranula. MEMBRAGIUM, Prstatio ex membris animalium. Charta ann. 1329. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 273 :

Item femagium de fundecis, Membragium carnificum castri Turonensis.

Alia Joan. Trevir. archiep. ann. 1210 :

Vicarius debet abbati octo solidos Tullenses et octo denarios annuatim et octo Membra pecorum.
Reg. episc. Nivern. ann. 1287 :

Pedagium aqu... cum forchagio, Membris animalium, etc. Membra animalium occisorum in tota castellania Albigniaci sunt episcopi, quolibet membro redempto de tribus denariis.
Vide Membrum 2. MEMBRANARIUS, . Gloss. apud Martin. Qui membranas parat. MEMBRANATIM, Membratim, per partes. Gloss. Lat. Gr. : Ad membranatim, . MEMBRANEO, , Qui pulsat tympanum. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. MEMBRANEUS, Ex membrana factus. Onomast. : Membraneus, . Lexicon Martinii. Codices Membranei et chartacei. in Leg. 52. D. de Legat. lib. 3. MEMBRANUCIUS. Parcheminnier. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) MEMBRANULA, Membrana, Charta. Tabul. S. Vict. Massil. ann. 1035 :

Cum donationem vix stabilitam esse vinculis sacramentalibus cernamus, ideo in cartis et Membranulis scribere dignum duximus.
Vide Membranulum. MEMBRANULUM, Membrana, charta. Tabularium Rothonense :

Ad prsentis et futur tatis indicium, Judicalis Venetensis Prsul Episcopium Rothonensis Abbati Nunc et in perpetuum Ut concessit Salvatori, Hoc servat Membranulum.

MEMBRANUM, Membrana, charta, in Lege Longob. lib. 1. tit. 29. 1. Roth. 247. Suidas :

, , .

Charta Arechis Ducis Longob. apud Ughellum in Arch. Benevent. :

Per suum Membranum firmitatis et absolutionis, etc.

Mox :

Juxta Membranum ipsius Episcopi.

Adde pag. 617. 636. et Vitam S. Theodardi apud Catellum pag. 757. Vide Salmasium in Hist. Aug. pag. 447. et Glossar. med. Grcit. col. 902. Membranum Purpureum, quod inficitur colore purpureo, in quo aurum et argentum liquescens patescat in literis, Isidoro lib. 6. Orig. cap. 11. Hieronymus in Prfat. in Job :

Habeant qui volunt veteres libros, vel in Membranis purpureis auro argentoque inscriptos, etc.
Idem Epist. :

Inficiuntur Membran colore purpureo, aurum liquescit in literas, gemmis codices vestiuntur, etc.
Theonas Episcopus :

Veteres item codices pro indigentia resarciri procuret, ornetque non tantum ad superstitiosos sumptus, quantum ad utile ornamentum, itaque scribi in purpureis membranis, et literis aureis totos codices, nisi specialiter Princeps demandaverit, omnia tamen Csari grata*, maxima cum obedientia prosequetur.
Edius Stephanus in Vita S. Wilfridi cap. 16 :

Quatuor Evangelia de auro purissimo in Membranis de purpuratis coloratis pro anim su remedio scribere jussit.
Ubi forte legendum de purpura. Chron. Fontanellense cap. 16 :

Quatuor Evangelia in Membrano purpureo ex auro scribere jussit Romana litera... Lectionarium etiam in Membrano purpureo argenteis scriptum literis ornatumque tabulis eburneis. Item unam zonam de serico Membratam de argento et esmaudis.
Ali ann. 1366. in Reg. 99. ch. 1 :

MEMBRARE, Instruere, ornare, Gall. Garnir. Lit. remiss. ann. 1352. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 355 :

Cepit duas zonas de serico, argento stofatas et Membratas, et plures alias res et bona.
MEMBRARI, Per membra formari. Censorinus de Die Nat. cap. 11 :

Quinque et triginta diebus infans Membratur.

MEMBRATIUS. Factor pergameni. Dief. MEMBRELLUM, Parvum membrum. Egilwardus in Vita S. Burchardi Episc. Wirtzib. sculo 3. Bened. part. 1. pag. 709 :

Ideoque luce clarius constat oper pretium esse, quandoquidem

utriusque meritis, si veraciter et digne membris ut pote Membrella congloriamur, etc. Agamenon qui estoit Rois, Et Duc et maistre des Grecois, Fu grans, merveilleus et Membrus.

MEMBROSITAS, Membrorum magnitudo. Ugutioni et aliis. Membru, membrosum et corpulentiorem virum vocat MS. :

1. MEMBRUM, pro Membrana, interdum usurpatum docet Salmasius ad Hist. August. pag. 157. 2. MEMBRUM. Chronicon Besuense pag. 689 :

Dedit S. Petro Besuensi mansum... singulis annis nummos 12. duoque Membra, sive duas gallinas in Natale Domini persolventem.
Tabularium Conchensis Abbat. in Ruthenis Ch. 44 :

Et donat de censiva 9. denarios Pogesos, et ad Calendas duos Membros, etc.

Mox :

In alia appendaria vallena de censum 4. denarios Pogesos, et unum Membrum, et una emina de vino, etc.
Ch. 151 :

Quatuor sestarios de civata, et 4. Membros de porcos, etc.

Tabularium Prioratus Domin in Delphinatu : Fol. 108 :

Ad Natale Domini alterum receptum de 4. Membris de carne, etc. De manso in villa Navisia servitium per Kalendas 4. Membra de carne, et 4. panes, etc.
Ubi membrum idem valet quod perna. Membra Volatilia, Qu motum habent. Leges Opstalbomic cap. 18 :

Mutilationes Membrorum volatilium, ex indignatione factas, utpote oculorum, pedum, manuum vel labrorum, puniantur, sicut de homicidiis est prmissum.

Vita et Membrum : Formula usitata in hominiis, qua vassallus domino cavet, ne vita ei eripiatur, aut in membris ldatur, curam prcipuam se adhibiturum. Regestum Tolosanum Camer Comput. Paris. fol. 1. et alibi passim :

Omnia servitia qu fidelis vassallus facere debet bono domino suo fideliter exhibendo, et specialiter vitam et Membrum vobis per solennem stipulationem bona fide promitto, et inde ligium homagium vobis facio, etc.
Vide Hominium.

Membrum, Pars alterius, vel quod ab alio dependet. Charta ann. 1442. apud Madox Formul. Anglic. pag. 147 :

Manerium de Rakell cum omnibus suis Membris et pertinenciis suis.

Ibidem non semel occurrit. Hinc Membrum Loric, Pars feudi loric, atque ut definitur in veteri Jure municipali Normanni MS. 1. part. sect. 3. cap. 23 :

Membre de fieu de Hauberc est l'uitisme partie del fieu de Hauberc, et toutes les autres parties qui sont contenues sous le menoor Membre, si come la septisme partie de la sisisme, et ces autres ensuivantes.

In nova Consuetudine art. 336. et 360. licet feuda omnia nobilia dividi non possint, si femin tantum hredes supersint, feuda loric inter eas dividi possunt usque in octo partes, qu Membra loric appellantur, atque teneri per Membrum loric dicuntur, ut habet Charta Philippi Pulcri Reg. Franc. ann. 1308. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1197. eoque casu habet unumquodque membrum, jus curi, usagium, jurisdictionem, et gagium-plegium. Charta Philippi Augusti Regis Franc. ann. 1218 :

Exceptis boscis et feodis loric et Membris feodorum loric, etc.

in Herouvalliano Regesto fol. 176. Vide Feudum. Hinc Tenir par membre dicitur, cum feudum inter plures dividitur. Charta Phil. Pulc. ann. 1298. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 42 :

Les fiez et les arrerefiez de la chastelerie d'Eureues (Evreux) tenuz par Menbre ou par demi Menbre, ou par baronnie, ou en autre maniere nu nu du conte d'Eureues.
MEMBRUS, Membrana. Testam. regin Mafald ann. 1256. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 31 :

Item mando monasterio fratrum Prdicatorum de Portu... ducentos Membros veteres de illis, quos debent mihi domnus Silvester de Portu de Eiris et Pelagius Joannis, frater Dominici Joannis capetlani mei, ad libros armarii... Item fratribus Minoribus de Portu centum Membros veteres, quos mihi debet Steph. Bordallus de Portu. V.
Membrum 1 et 2. MEMENTO, Pars Canonis Ecclesiastici, in qua mentio fit vivorum et defunctorum, qu incipit ab hac voce. Charta ann. 1427. apud Lobinell. tom. 5. Hist. Paris pag. 697 :

In suo Memento Miss habeat specialem memoriam dicti fundatoris.

Architrenius lib. 3. cap. 22 :

Item in eodem ortusque sui natura Memento Nemo suos habeat odio, etc.
Vulgaris loquendi formula.

MEMINERE, pro Meminisse. Chrodegangus Metensis Episcopus in Regula Canonicor. cap. 56 :

Meminere debent Canonici quod nec Davide sanctiores, nec Salomone sapientiores possunt esse.

MEMINITUS, Prfatus, cujus facta mentio. Charta Adefonsi Reg. Hispan. ann. 1094. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 548 :

Dono et offero ad ipsum atrium jam Meminitum, alterum monasterium de Penna-fidel, cum suas hreditates ad integrum.
MEMORACULUM, Monumentum. Apuleius in Apolog. pag. mihi 497 :

Non inducat in animum, verum esse quod dixi, me sanctissime tot sacrorum signa et Memoracula custodire.

MEMORALE, Instrumentum, quo inquisitiones juridic prcipiuntur. Statuta Eccl. Bajocens. ad calcem libri Johan. Abrinc. de Offic. Ecclesiast. pag. 4 :

Nam quidam falsis nominibus nuncupantes obligatoria instrumenta, et quittatoria, Memoralia et mandata contra alios impetrant. Interea accidit ut Memoralis Gothorum princeps Bernardus... idem monasterium adventaret, etc.

MEMORALIS, pro Memorabilis, in Hist. invent. corp. S. Baudelii ann. 878. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 168 :

Ubi Memorabilis edidit Menardus inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 3. col. 2. MEMORALIUS, Actuarius, , in Gloss. Grc. Lat. MEMORAMENTUM, Monimentum, in Glossar. Isonis Magistri. MEMORANDA, Adversaria, Gallis, Memoires. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 803 :

Vobis mandamus quod si per registra, rotulos, et Memoranda vestra, aut alio modo legitimo vobis constare poterit, etc.
MEMORARI, pro Meminisse. Notitia judicati pro Ecclesia Gerundensi tom. 3. Concil. Hispan. pag. 143 :

Memorati sumus, ubi nos Dominus per divina prcepta admonuit dicens : Diligite justitiam qui judicatis terram.
Nostris Membrer, eodem sensu, f. ab Italico Membrare, recordari. Assis. Hieros. cap. 52 :

Parce que on ne seroit pas Membrant que le clam fut qu'on auroit fait autrefois de lui, que mmoire d'ome est mout escoloriant.
Chron. Franc. ad ann. 1296. apud D. Le Beuf tom. 1. Dissert. pag. clv. :

Et cele anne, si com mei Membre, Furent les iaues grans en Decembre.

MEMORATORIA, Idem quod mox Memoratorium. Placitum ann. 999. apud

Murator. tom. 2. part. 2. col. 499 :

Et idcirco hanc brevem Memoratoriam de prcepto supra dicti Imperatoris (Ottonis) et consensu domni Apostolici..... fecimus Abbati Hugoni.
Ibid. col. 502 :

Sic namque finitum est ; unde pro futura memoria futuroque testimonio et cautela, hanc brevem Commemoratoriam prdictus Imperator.... scribere prcepit.
MEMORATORIUM, Notitia, breve rememoratorium. Leo Ost. lib. 1. cap. 47 :

Non autem videri superfluum est, si hoc loco Memoratorium quod prdicti Abbatis...... studio gestum reperimus de rebus et cellis hujus Monasterii... annectimus.
Placitum ann. 999. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 508 :

Et post solutam pnam hoc breve Memoratorium in omni robore firmitatis permaneat.
Vita S. Ansegisi sc. 4. Bened. part. 1. pag. 639 :

Memoratorium, qualiter domnus ac venerabilis Ansegisus Abbas disposuit vestimenta et calciamenta, etc.
Vide Breve rememoratorium, et Notitia. Aliud sonat in Vita S. Licinii Episc. Andegav. n. 24 :

Prcepit ante se memoratum leprosum adducere, et de cibo suo reficere, et post completum Memoratorium eum sibi prsentari : peracto autem Completorio tota nocte, etc.
Ubi videtur sumi pro Completorio. MEMORIA, Monumentum, sepulcrum, . Festus :

Monumentum est quod mortui causa dificatum est, et quidquid ob memoriam alicujus factum est, etc.
Florentinus JC. :

Monumentum generaliter res est memori causa in posterum prodita, in qua si corpus, vel reliqui inferantur, fiet sepulcrum.
S. Hieronym. in cap. 22. Esai :

Quod non tam tabernaculum et domus, quam sepulcrum et Memoria appellandum est.
S. August. de Cura pro mortuis gerenda cap. 4 :

Non ob aliud vel Memori vel monumenta dicuntur ea qu insignita fiunt sepulcra mortuorum, nisi quia eos qui viventium oculis morte subtracti sunt, ne oblivione etiam cordibus subtrahantur, in Memoriam revocant, et admonendo faciunt cogitari : nam et Memori nomen id apertissime

ostendit, et monumentum, eo quod moneat mentem, id est, admoneat, nuncupatur, etc.

Idem in Ps. 48 :

Pompa est funebris, excipitur sepulcro pretioso, involvitur pretiosis vestibus, sepelitur unguentis et aromatibus, deinde Memoriam qualem habet, quam marmoratam ? vivit in ipsa Memoria ille ubi mortuus est.
Infra :

Quando cogitat sibi Memoriam marmoratam aut exsculptam facere, quasi de domo terna cogitat, quasi ibi maneat ille dives.
Vide eumdem lib. 22. de Civit. Dei cap. 10. S. Paulinus Epist. 32. ad Severum :

Prospectus vero basilic non, ut usitatior mos est, Orientem spectat, sed ad domini mei B. Felicis basilicam pertinet Memoriam ejus aspiciens.
Adamnan. de Locis Sanctis lib. 2. sculo 3. Bened. part. 2. pag. 513 :

Trium quoque feminarum viliores et minores Memorias ibidem adspexit Arculfus.

Vetus Inscriptio : Alia :

Servilius Troilus se vivo comparavit Memoriam sibi et suis. Comparaverunt sibi Memorias duas.
Occurrit non semel in aliis vett. Inscriptionibus. Vitalis agrimensor :

In aliis locis Memoriam in finem constituimus.

Ita apud S. Athanasium in Vita S. Antonii cap. 3. pro sepulcro sumitur, ut , in Novel. Justin. 135. cap. 3. Vide S. Hieronym. Epist. 17. sub finem. Memori, dicta prsertim Christianis Oratoria, in quibus reconduntur Sanctorum corpora ; interdum ipsa reliquiarum conditoria. Lucifer Calaritan. lib. 2. pro S. Athanasio pag. 112. 1. Edit. :

Cum sis Memorias Beatorum Martyrum instaurans.

S. Augustin. lib. 10. contra Faustum Manichum cap. 21 :

Populus Christianus Memorias Martyrum religiosa solennitate concelebrat, et ad excitandam imitationem, et ut meritis eorum consocietur atque orationibus adjuvetur : ita tamen ut nulli Martyrum, sed ipsi Deo Martyrum sacrificemus, quamvis in Memoriis Martyrum constituamus altaria.
Consultatio Zachi l. 1. cap. 18 :

Non tamen Deus Dicitur, cujus effigies salutatur, nec adolentur thure imagines, aut colend aris superstant, sed Memori pro meritis exponuntur, ut exemplum factorum probabilium posteris prstent, aut prsentes pro abusione castigent.

Paulinus Epist. 13 :

Ipsum tempus ante meridiem in votis nostris, quorum cura veneramus, per Apostolorum et Martyrum sacras Memorias consumentes.
Itinerarium Hierosolymit. seu Burdegalense :

In Therebinto Cebron mil. VII. ubi est Memoria per quadrum ex lapidibus mir pulcritudinis, in qua positi sunt Abraam, Isaac, Jacob, etc.
Concilium Bracar. inter Hispan. tom. 2. pag. 190 :

Barbar gentes devastant universam Hispaniam, templa evertunt, servos Christi occidunt in ore gladii, et Memorias Sanctorum, ossa, sepulcra, cmeteria profanant.

Utuntur passim Scriptores, Acta martyrii S. Saturnini in Prologo et cap. 3. n. 16. Gregor. Turon. lib. 1. Miracul. cap. 27. Aimoinus lib. 1. de Mirac. S. Bened. cap. 28. 29. Adamnanus de locis SS. l. 2. cap. 10. Lupus Ferrariensis in Vita S. Maximi Trevir. cap. 6. Fulcuinus de Gestis Abbatum Lobiensium cap. 38. Vita S. Walarici cap. 29. n. 39. Anastasius in Vitis PP. pag. 3. Liber Miracul. S. Leutfredi, Rudolphus in Vita S. Liob cap. 24. 25. Lib. 1. de Mirac. S. Dionysii cap. 5. etc. Adde Balduinum ad Optatum pag. 100. 1. Edit. Memoria, Ecclesia, sacellum. Charta ann. 1046. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Cedimus quippe vel condonamus prdicto nostro Redemptori ejusque alm Genitricis Memori.
Vita S. Liob sculo 3. Bened. part. 2. pag. 257 :

Ecclesia augustius dificata.... ossa ejus transtulit, et in australi porticu juxta Memoriam S. Ignatii martyris posuit.
Aimoinus de Miracul. S. Benedicti sc. 4. Bened. part. 2. pag. 373 :

Domum emtam ceram, juxta prostensam visionem, ad Memoriam inclit Virginis Mari deferens, etc. In Blandiniensi namque ecclesia Memoriam fidelium defunctorum construxit fidelium vivorum industria.

Memoria, Altare. Vita S. Bertulfi Abb. Renticens. sc. 5. Bened. part. 1. pag. 59 :

Memoria, Loculus, in quo Reliqui alicujus Sancti recondit. Miracula S. Landeberti Episc. Traject. sc. 3. Bened. part. 1. pag. 80 :

Dignam ei prparaverunt mansiunculam, qu opere artificum mirabili et copiosa mole auri et argenti et gemmarum et lapidum pretiosorum.... fabricata est.... Ibique, ut decebat, urbana et venerabilis mirifica Memoria hc prgrandi ecclesia composita est. Memoriam B. Martyris in quo jacebant sacratissim ejus Reliqui, auro

Ubi de loculo sermonem fieri ex eo probat Mabillonius, quod in primo Triumpho ejusdem Sancti Obertus Episcopus

coopertum excrustasse dicitur

. Memoria, dicitur de qualibet re qu Sancto alicui in usu fuit, v. g. de baculo. Translat. S. Launomari Abb. Curbionens. sc. 4. Bened. part. 2. pag. 248 :

Missi eo monachi secum deferunt gloriosi baculum Confessoris.... At ne quis ignoraret istam Sancti Memoriam su inesse ecclesi, superpositus altari rei fidem exhibebat.
Memori, Exequi. Provinciale Cantuar. Eccl. l. 3. tit. 14 :

Peractis a viris Ecclesiasticis mortuorum Memoriis, etc.

Synodus Limensis tom. 4. Concil. Hispan. pag. 754 :

Quod in oblationibus et Memoriis qu pro defunctis fiunt non apponantur sacci palearum nec lagen aqu, vel ali res qu in specie non compleant. Propterea et Memorias Sanctorum facimus, et parentum nostrorum vel amicorum in fide morientium devote Memoriam agimus, etc.
Anastasius Bibliothec. in Histor. Eccles. :

Memori, Anniversarii Sanctorum dies, seu festa. Joannes Hierosolymitanus lib. 3. in Stratagemata B. Job. :

Festus Senator urbis Rom missus ad Anastasium propter quasdam civiles utilitates, Memorias sanctorum Apostolorum festivitate majori petiit celebrari.
Memoria Victori, Tropum, Gall. Trophe, Lib. de Mirabil. Rom ex Cod. reg. 4188 :

Date michi xxx. milia sexternas, et Memoriam victori michi facietis post peractum bellum.
Memoria, Commemoratio alicujus sancti in officio ecclesiastico. Stat. S. Capel. Bitur. ann. 1407. ex Bibl. reg. :

Benedicamus dicetur a vicario hebdomadario in sua sede, et versiculi Memoriarum, et etiam habebit ibidem incipere antiphonam Memoriarum.
Sanct Memori. Magno de Notis :

SC. MM. sanct memori.

Epitaphium in Cathedrali Ecclesia Vasionensi :

Hic in pace requiescit Sanct Memori Eripius Pbr. qui vixit ans. XXVII. mens. X. d. XVIII. Ob. VIII. Kl. Februar. P. C. iterum Agapiti V. C. Conss
. 4. Commonitorium Marii Mercatoris 1 :

A quodam Paulino Diacono Sanct Memori Ambrosii Mediolanensis Episcopi, etc.

Vide Ughellum tom. 4. Ital Sacr pag. 948. et 1052. Bon Memori. Aliud

Epitaphium :

Obiit bon. M. Casaria medium noct. D. Dominico inlucescente VI. Idus Decembr. quatragies, et VI. P. C. Basilii junioris V. CC. ann. XII. reg. domini Childeberti Reg. Indict. quinta.

Adde Joannem Sponum in Antiquitatibus Lugdun. pag. 48. 49. 66. 74. 201. 226. Beat Memori. Marius Mercator lib. subnotat. cap. 9 :

Sanct ac beat Memori Augustini Episcopi, etc. Perennis Memori,

Constantinus M. de Constantio Patre, in l. 6. Cod. Th. de Cohort. (8, 4.) , de eodem Augusto, apud S. Athanasium in Epist. ad Constantium. Triumphalis Memori, in l. 1. Cod. Si nupti ex rescripto petantur, et (3, 10.) in Collat. 3. Carthagin. cap. ult. Venerabilis Memori, apud Facundum Hermianensem lib. 4. cap. 4. August Memori, apud eumdem lib. 12. cap. 3. de Marciano Imp. Principalis Memori, in Diurno Romano pag. 36. de Theodosio Imperatore. Clarissim Memori. Magno de Notis :

C. M. V. clarissim Memori vir.

Vide l. 1. Cod. Th. de annona et trib. (11, 1.) l. 14. de Navicular. (13, 5.) Illustris memori, apud Willelm. Tyrium lib. 5. cap. 23. lib. 20. cap. 3. lib. 21. cap. 1. lib. 22. cap. 10. Spectabilis Memori, in leg. 45. de Hretic. (16, 5.) Admirabilis Memori, apud Vigilium Tapsensem pag. 558. Felicis Memori, apud Victorem III. lib. 1. Dial. Apostolic Memori, de Summo Pontifice, in Epist. 9. Hadriani II. PP. Hilaris Memori, de Guillelmo de Campellis Episcopo Catalaunensi, apud Johan. Sarisber. lib. 3. Metalogic. cap. 9. Bon et jucund recordationis, apud eumdem Epist. 39. Beat Memori Pipinus rex dicitur a Carolo M. in Charta ann. 679. tom. 5. Collect. Histor. Franc. pag. 717. Ita et Ludovicus VI. in Ch. Ludov. Jun. ann. 1138. ex Reg. 122. Chartoph. reg. ch. 240.

Div ac felicis Memori

Henricus I. rex Franc. in Ch. Phil. I. ejus filii ann. 1075. ex Chartul. S. Magl. ch. 12.

Excellentissim memori Liberalis memori Magn memori

Alphonsus rex, in Charta ann. 1211. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 12. Stephanus avunculus Manassis episc. Aurel. in Ch. ann. 1150. inter Instr. tom. 8. Gall. Christ. col. 510. Henricus dux Brabanti, in Ch. ann. 1267. ex Cod. reg. 10197. 2. 2. fol. 35. r.

Personne de grant Mmoire feu maistre Guillaume de S. Germain,....

procureur gnral du roy nostre seigneur

, in Charta ann. 1389. ex Reg. 138. ch. 28.

Merit recordationis

S. Ludovicus, in Arest. ann. 1306. ex Reg. Olim parlam. Paris.

Perhennis recordationis, inclitissim et div memori Persuavis memori Arnolfus, Carolomanni filius

Henricus V. rex Angl. in Ch. Henr. VI. ex Cod. reg. 8387. 4. fol. 97. v. , in Mirac. S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 499. col. 1. Neque tantum ist formul de mortuis usurpat, sed etiam de superstitibus, ut apud Eddium Stephanum in Vita S. Wilfridi cap. 21 :

Porro beat Memori, adhuc vivens gratia domini, Arco Episcopus, etc.

Cui scilicet librum suum dedicat. Adde cap. 53. 61. Unde vero e ort formul, docet Goarus ad Eucholog. pag. 144. Vide Marin. Diplom. papyr. num. 75. not. 13. Alia simul collecta in hanc rem exempla videsis in Dissertatione de Formulis Bon memori, Pi memori, edita tom. 9. Opusculorum philolog. ab Ignat. Maria Como publicatorum Venetiis ann. 1733. Memoria, Scriptum summarium, quod rerum actarum memoriam renovat ; unde qudam Camer Computorum regesta, Mmoriaux appellata. Inst. Cam. Comput. Paris. ann. 1383. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 42. art. 24 :

In tertio libro scribantur et registrentur Memori, acta et gesta in dicta Camera Compotorum.

Memoria, Sensus, Gall. Sentiment, esprit, sens, alias Mmoire. Lit. remiss. ann. 1381. in Reg. 120. Chartoph. reg. ch. 49 :

Johannes Condaez.... percussit cum ligone atrociter super capud ipsum Johannem Molnerii, sanguinis unda non modica profluente ac in terram decurrente, ita quod capucium ipsius Johannis Molnerii fuit ex illo ictu ligonis ruptum in quatuor partes, et ipse Johannes Molnerii maximo timore fere Memoria privatus.... Dictus Johannes Molnerii videns tot angustias, licet graviter percussus ac vulneratus Memoriaque fere privatus fuisset, ut jam dictum est, arripuit fugam.
Prolog. in Mirac. S. Ludov. edit. reg. pag. 391 :

Ceus qui estoient hors de leur Mmoire, etc. Mmoire,

Pars capitis aversa nuncupatur, in aliis Lit. ann. 1455. ex Reg. 187. ch. 145 :

Icellui Pradel getta une pierre l'encontre dudit Estienne, qui estoit enclin vers terre, et lui en bailla sur la Mmoire de la teste, et lui en fist une grant plaie.
Memoria, Litis judicand instructio, ordinatio, Mmoire. Regestum Parlamenti ann. 1452. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 455 :

Quod dict Memori seu scriptur per modum Memoriarum processui principali jungerentur.

Vide Memorialia. MEMORIACUS, Qui memoriam conservat et ab oblivione vindicat. Prologus MS. Vit S. Samsonis Dol. :

Hc paucissima admodum verba Memoriacis litteris tradere conatus sum.

MEMORIALE, Idem quod Memoria, Monumentum, sepulcrum. Ordericus Vitalis lib. 7. pag. 648 :

Memoriale ejus super ipsam ex auro gemmis mirifice constructum est, et epitaphium hujusmodi literis aureis comiter exaratum est.
Utitur et lib. 8. pag. 663. Johannis Iperii Chron. S. Bertini part. 12. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 613 :

Memoriale vero ejus (Balduini) sive tumbam solemnem statuerunt, et altam ex re fabrefactam et auratam cum cruce desuper posita et affixa, qu adhuc hodie solemnis et honesta durat. Anniversarium autem ejus, etc.
Memoriale, Diploma, charta, notitia. Litter Philippi I. Reg. Franc. ann. 1082. tom. 2. Histor. Eccl. Meldens. pag. 15 :

Et ut hoc largitionis donum et concessio nostra firma et inconcussa permaneat, Memoriale istud inde fieri, et nostri nominis caractere et sigillo, prsentibus de palatio nostro, quorum nomina subtitulata sunt, signari et corroborari prcipimus.
Vide Memoratorium. Memoriale, Index, syllabus. Epitom. Constit. Eccl. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 147 :

Per archiverios Capituli fiat unum Memoriale omnium negotiorum ecclesi.

Memoriale, Memoria. Gesta Regum Francor. cap. 1 :

Cperuntque dificare civitatem ob Memoriale eorum, appellaruntque Sicambriam, Nostrum Memoriale conjugisque me seu filii nostri Roberti Regis ac consortis regni nostri ternaliter fundendo pro nobis preces inibi habeatur.

id est, in eorum memoriam. Charta Hugonis Capeti Regis pro Monast. Fossatensi in ejusdem Monasterii Tabul. fol. 13 :

MEMORIALE Collectarum, Tabul public, in quas referebantur collationes, tributa. Stat. Bonon. ann. 1262. tom. III. pag. 311 :

Quod de libris Collectarum et Condempnationum fiant duo Memorialia.

In aliis codicibus eorundem Statutorum eodem intellectu usurpatur vox Abecedarium :

De Abecedariis faciendis de libris Collectarum, et Capusoldorum.

Fr. MEMORIALE Condempnationum. Vide vocem supra allatam. Fr. MEMORIALES, Qui in scriniis Memori militabant, de quibus lex 2. Cod. Th. de Privileg. eorum qui in sacro Palat. etc. (6, 35.) S. Ambrosius Epist. ad Marcellam :

Palatina omnia officia, hoc est, Memoriales, Agentes in rebus, apparitores diversorum commodorum.
Vetus Codex Prisciani MS. laudatus a Steph. Baluzio :

Fl. Theodos. V. D. Memorialis sacri scrinii epistolarum, et Adjutor Qustoris sacri Palatii, etc. . Memoriarum seu monumentorum custos.

In Concil. Aquileiensi sub Damaso PP. exstat Epistola Marcelli Memorialis. Concil. Calchedon. Act. 4 : , in Hist. Concil. Florentini per Sylvest. Sguropulum sect. 3. cap. 15. Eosdem esse putat Meursius, qui posterioribus dicti sunt . Vide Magister Memori. Memoriales videntur appellati in vetere Consuetud. Bituric. apud Thomasserium pag. 335. quos Graphiarios dicimus, seu Greffiers. Statutum ann. 1327. pro Castelleto Paris. in Regesto temporalitatum Camer Paris. Comput. fol. 105 :

Ceux qui feront les Memoriaux seront personnes souffisans et jurez, et ne feront Memoriaux ne accors, si les parties ne sont presentes, et a accort de l'escriture, et jureront les Advocats qu'ils ne contrediront les Memoriaux que plaider auront, ains les accorderont selon ce que plaid auront, et y seront iceux Notaires mis et establis, de par le Prevost, bons et souffisans, etc.

Memoriales Membran, in Inscript. Codicis Carolini MS. apud Lambecium lib. 2. Commentar. de Biblioth. Csarea cap. 5. qu conservant memoriam, et ab oblivione vindicant. Capitul. Caroli C. tit. 32. 12 :

Et in suis Memorialibus adnotent de quibus Comitibus commendaverint.

Eodem sensu quo Memoriales libri apud Suetonium, et Memoriales tituli apud A Gellium. MEMORIALIA, Scripta, qu liti instruend inserviunt, Memoires. Instrum. ann. 1482. ex Tabular. B. M. de Bononuntio Rotomag. :

Testes, litteras, acta, Memorialia, imstrumenta, et quviscumque probationum genera in modum probationis producendum.

Vide in Memoria. MEMORIALIA contractuum, et ultimarum voluntatum, Acta publica, in qu referebantur per notarios instrumenta contractuum et ultimarum voluntatum. Stat. facta per dd. Loderengum et Catalanum ann. 1265. inter Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 625 :

Qualiter contractus et ultime voluntates per notarios in Memorialibus reducantur, et qualiter ipsi notarii eligantur, et qualiter ipsa Memorialia fiant.

Fr. MEMORIALIS Liber, Necrologium, in quo nomina benefactorum et amicorum notabantur ; in codice vero, quo Regula descripta erat, ii solummodo inscribebantur qui monasterium potioribus beneficiis dotaverant, aut qui fraternitatis fdere monachis conjuncti erant. S. Wilhelmi Constitut. Hirsaug. lib. 2. cap. 17 :

In libro Memoriali quemcumque vult (Prior) facit notari ; sed non in Regula absque domni Abbatis licentia.

Memorialis Cuculla, Pn genus Canonicorum Regularium, qui sine licentia Abbatis Ordinem monasticum susceperant. Vide Cucullus. Memoriale Signum, Documentum, recognitio. Chart. Henric. episc. Numb. ann. 1329. apud Haltaus. voce Erkentnus, col. 395 :

In Memorialeque signum juris dicti artificii per nos dati pistores annis singulis ..... duos panes triticeos longos...... ad curiam nostram solvere obligarunt. Fiant duo libri, qui appellentur Memoriales Datiorum, et Intratarum Comunis Mediolani.

MEMORIALIS (Liber) Datiorum, Acta publica, in qu referebantur Datia. Stat. Jurisdict. Mediol. sc. xiv. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. XVI. col. 1025 :

Fr. MEMORIALIS (Liber) Intratarum. Vide vocem supra allatam. Fr. 1. MEMORIALITER, pro Memoriter, usurpat Eddius Stephanus in Vita S. Wilfridi cap. 2 :

Omnem psalmorum seriem Memorialiter et aliquantos libros didicit.

Adde cap. 3. 49. 61. 2. MEMORIALITER, In memoriam. Charta Radulf. dom. de Couciaco ann. 1187. in Chartul. Mont. S. Mart. ch. 15 :

Pro anima mea sollempne servicium celebrabunt et anniversarium meum Memorialiter perpetuo facient.
Lib. de Mirab. Rom apud Montemfalc. in Diar. Ital. pag. 297 :

Ipsum quoque regem.... sub ungula equi Memorialiter destinaverunt.

Vide Memoriter. MEMORIOSUS, Qui memoriam habet ; Memor vero, beneficus, vel qui defensionis memor est, Papias. Gloss antiqu MSS. : Capax, Memoriosus. Pontius in Vita et passione S. Cypriani :

Cui enim posset non esse miraculo tam Memorios mentis oblivio.
S. Gerardus in Vita S. Adalhardi sc. 4. Bened. part. 1. pag. 355 :

Et sermo quemque audientem sui faciebat Memoriosum.

Memoriosus, Bon memori. Epitaphium Petri de Cernitis Legum Doctoris Bononiensis, apud Ghirardaccum lib. 22. Histor. Bonon. pag. 143 :

Hic jacet vir Memoriosus D. Petrus de Cernitis Legum Doctor legalissimus, sepultus 1328. 13. Decembr.
MEMORITER, ut Memorialiter 2. Charta Sim. Tornac. et Noviom. episc. ann. 1143. in Chartul. S. Petri Insul. sign. Decanus ch. 79 :

Ut in ea (ecclesia) anniversarium nostrum annuatim et Memoriter celebretur.

Alia ann. 1249. in parvo Reg. S. Germ. Prat. fol. 44. v : col. 2 :

Gujus port altitudo et profundum debet quatuor et dimidium vel circiter continere (pedes) cujus mensura penes nos et penes dictos abbatem et conventum in baculo ferreo Memoriter retinetur.

Charta Frider. episc. Brandeburg. ann. 1308. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 126 :

Qui (Norbertus) in ecclesia S. Mari Magdeburgensis Memoriter tumba requiescit.

MEMORIUM, Scriptum, in quo actor querelas suas exponit. Chartul. B. M. Medii monast. fol. 67. v :

Cum decanus et capitulum B. M. de Medio monasterio traxissent in causam fratrem Andram cellerarium S. Sulpitii, Girardum Majestet et Robertum de Burgo super contentis in quodam Memorio, etc.
1. MEMOROSUS, , Memorabilis, in Gloss. Grc. Lat. 2. MEMOROSUS, Memor. Passionar. eccl. S. Quint. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 110 :

Cujus (ecclesi Ambianensis) primo lacte dulciter fuerat lactatus (Otgerus), ut talem decuit filium, semper permansit Memorosus.

Vide Memoriosus. MEMORPHIM, apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 47. pro Merworphin, quod vide. MEMPANIS, Torporibus. Gloss. Isidori. Ubi Grvius : ex Pithanis Excerptis lege : Membranis, tergoribus ; et vide Isidorum lib. 6. cap. 11. MEMPERIUM, Torchon de cul. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.)

MEMPHITICUM, Profanum quid, abominandum. Libellus Auxilii apud Mabill. tom. 4. Analect. pag. 619 :

Et cum tanta probitate predicatus toto mundo ut alter lucifer illuxisset (Formosus PP.) vim passus in sepulcro, busta diruta, ossa fracta, uti quoddam Memphiticum, ejectus est extra publicum.

Ubi auctor ad cap. 23. lib. 4. Reg. respicere videtur. Mephiticus odor, apud Sidonium lib. 3. Epist. 13. pro gravis, putidus. Metis (leg. Memphis) lieu puant, ou pueur de terre, qui naist d'yaues ensouphres, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. 1. MENA, Fodina, Gall. Mine ; necnon et id quod ex ea exfoditur. Litter ann. 1290. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 54 :

Ut menam quam exinde extraxerint, possint et debeant ducere in terram nostram,.... et operari et affinare ipsam Menam et fundere et probare expensis suis propriis.
Extractum computi ann. 1336. ibid. pag. 323 :

Item pro expensis magistri Petri de Rausana et quatuor someriorum portantium Menam pro faciendo auro.
Ibid. pag. 15 :

Item potest Menas omnium metallorum apperire, etc.

Computum ann. 1342. ibid. tom. 1. pag. 94 :

Primo, recepit a Florito Gerbergi pro triginta duodenis Men, datis pro qualibet duodena Men duabus libris ferri, 60. libr. ferri.
Vide infra Mineria. 2. MENA, Luna, Dea qu fluxibus prest. Laur. in Amalth. A Gr. , mensis, vel , luna. Vide S. Aug. de Civit. Dei lib. 4. cap. 11. et supra Flores 2. 3. MENA, Idem quod infra Menamentum. Vide in hac voce. MENACHE. Statuta Card. Trivultii Abb. S. Victoris Massil. ann. 1531 :

Subprior in die S. Illidii tenetur providere de pitantia dicta du Menache, ut moris est bene et honorifice.

MENAGERIUS, in Chartis Massiliensibus frequenter, pro villicus, colonus, nostris Fermier, Massiliensibus Menagier. 1. MENAGIUM, Familia, Gall. Mesnage. Charta Joan. Regis Scoti apud Walsingham. pag. 66. et in Chron. Trivetti ann. 1296. pag. 677 :

Fidelitatem et homagium... ratione terrarum quas in nostro regno tenebant, et etiam ratione Menagii, seu retentionis nostr... vobis reddimus per presentes.

Rectius Menagium eadem notione qua Retentio interpretatus fuisset D. Cangius. Vide in hac voce. Pro familia vero occurrit in Testamento Theobaldi de Marliaco ann. 1287 :

Pauperibus Menagiis de Levavilla, de Usavilla, et de Burco Alberti, istis

tribus locis c. solidos distribuendos.

Pro certa agri portiuncula cum mansione seu de occurrit vox Menage, in Charta Thom de Couciaco ann. 1258 :

Je retieng ma maison et mon porpris, et puis accroistre mon Menage de deux masures de terre par le gr des homes qui ce seront.

Idem proinde quod Messuagium. 2. MENAGIUM Decim, pro Decima decim seu Redecima, occurrit in Charta ann. 1239. memorata tom. 1. Maceriarum Insul Barbar pag. 151. Quod ministerialitatis jus dicitur apud Perardum in Burgundicis pag. 118. Adde pag. 92. et 122. Vide Ministerialitas 1. et Cario. Vectura, ductio. Lib. virid. eccl. Carnot. ann. circ. 400 :

Prpositi ecclesi Carnotensis... tenebantur... blada et avenas adduci facere ad orrea capituli... per illos qui debebant Menagia granorum. Agamenon seul sacrifie, Vers la Deusse se humilie, Dou tot se met en sa Menage.

3. MENAGIUM, pro Homenagium. Vide in Hominium. Menage, Poetis nostratibus pro tutela, defensio. MS. :

Vel potius, pro Arbitrium, potestas, ut Manaide, apud Rob. Burron. in Poem. Merl. MS. :

Ore m'en aquite de chou que li creantai ; car je me met del tout en vostre Manaide, si porez ores faire de moi quanques il vous plaira, ou de occire ou de laissier vivre.
MENAICIUM, f. Minutum lignum quod aqua ducitur ; unde vocis origo. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 179. ex Cod. reg. 4622. A. :

Nulla persona capiat Menaicium super alienam terram.

Vide Menayca ligna. MENAIDA, Vectura, quam quis domino prstare debet ; a Menare, ducere. Charta ann. 1188. in Chartul. Cluniac. :

Homines de Grandi-fonte et Fuians de tribus mansis debent moisons, arietes, denarios et Menaidas juxta consuetudinem antiquam.

Vide Menatura. MENALCHERA, Servitium militare cum equis. Charta Theob. comit. Barri ann. 1246. inter Probat. Hist. Virdun. pag. 15. col. 1 :

Omnes liberi erunt et immunes ab omnibus Menalcheriis et exercitibus meis in perpetuum.

Ubi legendum suspicor Cavalcheris. Vide supra in Caballus. 1. MENAMENTUM Mena, Pactio, tractatus, Ital. Menamento a Menare, iisdem, Tractare. Instr. ann. 1217. apud Cl. V. Garam. in Ind. ad Hist. B. Chiar pag.

526. col. 1 :

Quod pro Mena vel ordinamento inter Tudertinos et Interamnenses, vel illorum occasione, nihil dedimus nec dare convenimus, per nos vel per alium, potestati Tuderti, etc.
Aliud ann. 1242. ibid. in Dissert. 8. pag. 245 :

Juraverunt non facere pactum, neque finem, nec Menamentum aliquod cum complemento, cum imperio, nec cum aliquo qui presset imperio,... sine civitate Perusii.
Charta ann. 1257. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 129 :

Ad qu vobiscum firmanda et facienda, Ranerium Zanghinum... nostrum procuratorem mittimus cum mandato ad hoc, quod prdicta vobiscum infra terminum duorum dierum tantum, cum ultra duos dies vobiscum Menamentum de prdictis tenere non possit, faciet et firmabit.
2. MENAMENTUM MAYERIARUM.

Item, carta donationis facte a Raymundo Borardi de Menamento Mayeriarum.

(Chevalier, Inv. archiv. Delphinat. n. 249, an. 1277.) Gallice Contrat pour la coupe des bois de construction. MENANDISIA. Charta ann. 1313. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 393. r. col. 1 :

Redditus thelonei, quod annuatim percipimus et habemus super Menandisias ascendentes et descendentes per archam magni pontis Paris.
Sed leg. Mercandisias. Vide in Mercatum. MENARE, a Gallico Mener, Ducere, regere. Camillus Peregrinus in Histor. Princip. Longobard. apud Murator. tom. 2. pag. 258. :

De aliis vero personis, vel rebus habeat sicut proprium suum Menandum et gubernandum usque ad menses tres.
Chronic. Bergom. ad ann. 1397. apud eumdem tom. 16. col. 894 :

Acceperunt duos equos qui Menabant dicta plaustra.

Vide Menata et Minare. Unde nostris Meneur, Tutor, gubernator. Charta Phil. Pulc. ann. 1308. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 340. col. 2 :

Jehanne dame du bois Arnaut et Rogier du bois Arnaut tuteurs, curateurs, Meneurs, etc.
Lit. remiss. ann. 1410. in Reg. 164. Chartoph. reg. ch. 329 :

Icellui suppliant ou ses amis pour lui ont fait paix et satisfaction au filz dudit Turout, qui est soubzagi ; ou ses Meneurs ou tuteurs pour lui.

A verbo Mener, Tueri, uti tutores solent. Lit. ann. 1371. tom. 7. Ordinat. reg.

Franc. pag. 392. art. 9 :

Et a est accord entre nous et les diz habitans, que se il advenoit que aucuns desdiz habitans Menast son enfant, etc. Mesmener,
pro Malmener, Male accipere, in Poem. Roberti Diaboli MS. :

As flons tient et dputaire Ceux qui sont fol ont Mesmen.

Vide supra Maletractare. Parmener vie dissolue, Libidinose vivere, in Lit. remiss. ann. 1409. ex Reg. 163. ch. 267. MENARIA, An idem quod in Consuet. Britan. art. 269 :

La mene et obessance du fief

dicitur ? Charta Pontii Episc. Glandatensis ann. 1096. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. 550 :

Dedit prdicto monasterio (S. Victoris Massil.)... de honore suo quem per alodium ex parte genitorum suorum possidebat, videlicet decenam in Castellana, et unum mansum in Rocha-rusa, et decenam in Alonsio, et decenam in Thoramina, cum tertia parte de Menaria quam ibi habebat.
Vide Mene de poullet. F. pro Maneria, mansio, domus. Vide in hac voce. MENARS, f. Fons, scaturigo, ab Hisp. Manar, scaturire. Charta ann. 1060. Append. Marc Hispan. col. 1119 :

Et sunt hc omnia terr, vine, cas, casales,... molendina et Menars, et aqu, cultum et eremum.
Vide Meneres. 1. MENATA, Clandestinum consilium, ex Gall. Mene, Formula 24. ex Andegavensib. :

Quasi animalia per sua Menata eos ducere habuissit, et ipsa animalia per sua Menata aliquas mortas fecerant, etc. ipsa pecora illi excorticassit, etc.
Infra :

Et ipsi illi taliter locutus fuit, quod nec sua animalia nunquam menassit, nec per sua Menata ipsa animalia degere nunquam habuissit, etc.
2. MENATA, Ductio, ab Italico Menare, Ducere. Stat. Cadubr. pag. 52. r. :

Item quod omnes et singuli mercatores lignaminis, tam terrigen quam forenses, conducentes seu conduci facientes tayolas per aquas et flumina terr Cadubrii, teneantur et debeant cum auctoritate domini per quindecim dies, antequam incipiant Menatam aliquam facere, etc.
MENATOR, Asinarius in molendino serviens, Ital. Asinaio. Gall. Anier. Stat. Casal. sc. xiv. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1057 :

Item statutum est quod molinarii teneantur molere granum illud quod

prius fuerit ad molendum... et possit quilibet Menator ducere tres asinas...

Et paulo post :

Item statutum est quod Menatores non debeant ducere ad Padum multuram, sed capta multura ad locum, ubi pensatur blava et farina, debeant ipsam ducere intus burgum Cassallis, etc.

Fr. MENATORIUM, Instrumentum, quo aliquid cum altero jungitur et movetur, Ital. Menatoio, a Menare, iisdem, Agitare, commovere. Guido de Vigev. MS. de Modo expugn. T. S. :

Restringantur cord cum lignis Menatoriis grossis, ut est lancea ; sic longis, ut unum Menatorium conjungatur cum altero, ut possit simul ligari et Menatoria unius lateris assidis ligentur cum Menatoriis alterius lateris.
MENATURA, Vectura, ductio, ab Ital. Menare, conducere. Statuta Vercell. lib. 4. f. 72. v. :

Teneantur molinarii omne granum custodire bona fide per se et ductores suos, et non capere pro moltura cocte et Menatura ultra cupos sex.

MENAULUM, Jaculi genus est, cujus meminit Leo Imperator in Tacticis, sed solus, quod sciam, meminit. Ita Carolus de Aquino in Lex. milit. Vide Glossar. med. Grcit. in , col. 904. MENAYCA Ligna, Minuta, ni fallor, Gallice Menus bois. Statuta Vercell. lib. 5. f. 123. recto :

Salvo quod ligna Menaycia et sicca de bosco possint portari.

Ibid. fol. 124. v. :

Item quod liceat cuilibet capere et portare ligna qu invenirent de Menaycis aquarum.
Huic cap. titulus prfigitur :

De lignis Menaycis.

Vide supra Menaicium. MENCALDUS, Mensura frumentaria, in dicesibus Cameracensi et Atrebatensi nota. Charta Nicolai Episc. Cameracensis ann. 1161. in Tabul. Montis S. Martini :

Statutum est etiam quod 17. Mencaldi de frumento, quorum cumulus abrasus fuerit fuste ad fustem dabuntur pro modio frumenti, et 16. Mencaldi de avena cumulati dabuntur pro modio aven.

Mencaudus, Eadem notione, in Charta ann. 1302. e Chartul. 2. S. Quintini in insula pag. 170 :

Item 6. rasos aven, 13. cappones, 9. fouachas, quelibet fouacha valoris unius Mencaudi bladi solubilis ad consuetudinem brugensium. Maincot

dicitur in Adquatione mensurarum infra in voce Modius 2. Mencaldata, Gall. Mencaude, Mensura 100. virgarum. Charta anni 1209 :

Quatuor modiatas et quinque Mencaldatas nemoris de Hangicourt reclamarunt.

Charta Eustachii de nova villa ann. 1255. apud Duchesnium Hist. Betun. inter Probat. pag. 165 :

Eidem capellani conferens decem et septem Mencaldatas terr.

Occurrit passim in veteribus Chartis apud Joan. Carpentar. 4. parte Hist. Camerac. pag. 26. 29. 40. Vide Lancea Sartatoria et Mencoldiata. Mencaldata, pro Mencaldus. Charta ann. circ. 1000. apud Mirum tom. 2. pag. 935 :

Ex quibus Petrus Porcarius triginta Mencaldatas annuatim solvit, Bolardus etiam totidem. De singulis quibusque annis ducentos Menales, quibus incipiatur dormitorium, quod ego complere me spondeo, si vita comes fuerit. Unum Mencatum aven, duos capones et sex denarios dabit.

MENALIS, Monet Hispanic genus. Charta Hispanica apud Yepez in Chronico Ordin. S. Benedicti tom. 6. pag. 353 :

MENCATUS, ut Mencaldus, Mensura frumentaria. Charta ann. 1200. ex Tabul. eccl. Camerac. : Vide mox Mencoudus. MENCEPS, Mente captus, insanus, Ugutioni. . Vita S. Gerardi Abb. Broniens. sc. 5. Bened. pag. 202 :

Unde quasi Menceps dentibus stridere, manus contorquere, crura brachiaque huc illuc disjectare.

Menceps, hors du sens, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Dessennat, Prov. Menceps, caducus, delirus. MENCIANUS, pro Meltianus, Pagus Meldensis, vulgo Le Multien, alias Mencien. Lit. remiss. ann. 1358. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 298 :

Jehan Hullot demourant Estaneguy en Mencien ou bailliage de Valoys, etc.

MENCLA, , Mentula. Supplem. Antiq. MENCODATUS, Mensura agraria centum virgarum. Charta ann. 1230 ex Chartul. 21. Corb. :

De quolibet autem dimidio Mencodato terr, castigato apud Coluncanp, habeo xij. denarios.

Vide in Mencaldus. MENCOLAITA, Eadem notione. Charta Andr. Noviom. episc. ann. 1308. in Reg.

45. Chartoph. reg. ch. 113 :

Item tres Mencolaitas terr vel circiter, qu fuerunt Simonis le Laitier.

MENCOLDIATA Terr, Idem quod Mencaldata. Codex MS. Montis S. Quintini :

Insuper dedit ei Abbas unam Mencoldiatam terr in pheodum, liberam a terragio, set non a justitia.

Vide Mencaldus. MENCOUDUS, Mensura frumentaria, idem quod Mencaldus. Charta ann. 1234. in Chartul. prior. Lehun. ch. 16 :

Cum prior et conventus Lehunensis tenerentur nobis annuatim in duobus Mencoudis frumenti et dimidio ;... et nos teneremur eis in duobus Mencoudis frumenti, etc.
1. MENDA. Chronicon Aul Regi cap. 23 :

Curta et arta cum quadam Menda circa cubitum dependente, in tunica, qu quasi auris circumvolat asinina, jam videntur plurium vestimenta.

Ubi legendum puto Mencha, ex Gallico, Manche, id est, Manica, dependens a cubito. 2. MENDA, pro Emenda. Tabular. Parteniac. et Cas Dei apud Stephanot. tom. 2. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 498 :

Nullam rem penitus in prdictis burgis... retinentes prter Mendam consuetudinariam quam solvent prdicti homines monachorum.

MENDACILOQUIUM, , i. Mendacium. Gloss. Lat. Grc. MS. Sangerm. MENDACILOQUUS, . Vetus versio Epistol S. Pauli ad Timotheum, in Conciliis Sirmondi tom. 1. pag. 211 :

Intendens Spiritibus seductoribus et doctrinis dmoniorum et Mendaciloquorum. Nos sera ms tosjors retrait Que parjure somes et faus, Et Menoignier et desloiaus. Menongier, qui est autant dire comme menteur Vols vous or tenir fable L'Evangile et Menchonnable ?

Ita Lucifer Calaritanus pag. 328. I. Edit. Mendaciloquentium prfert. Menoignier pro Mensonger, mendax, usurpat MS. :

, in Lit. remiss. ann. 1476. ex Reg. 204. Chartoph. reg. ch. 33. Menchonnable, eadem acceptione, apud Guignevill. in Peregr. hum. gener. MS. :

A veteri Gallico Menchoigne, pro Mensonge, Mendacium. Le Roman de Robert le Diable MS. :

Et moult bien scet que c'est Menchoigne.

Gravi mulcta puniebatur, qui alterum Mendacem dicebat. Charta ann. 1240. ex Chartul. Campan. fol. 365. col. 2 :

Si quis aliquem dixerit Mendacem, licet inde clamor factus non fuerit ; si ad notitiam majoris pervenerit, si convictus fuerit testimonio duorum burgensium, duodecim denarios reddet dominis et majori duos denarios.
MENDATIOSUS. Mendax :

Pastores, latrones, satellites viarum, Mendatiosos et proditores.

(B. N. Ms. lat. 10272, p. 149.) MENDATOR, in Gloss. Isidori, pro Mendax vel mentitor, ex emendatione Grvii. MENDIBULA.

Mendibula, joe ou masquoire auquerole.

(Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E 36, xv s.) MENDICABULA, de monachis potissimum dicitur, qui, relictis suis Monasteriis, per diversas cellas vagabantur. Paulinus in Poem. ad Cytherium :

Qualia vagari per mare et terras solent Avara Mendicabula, Qui dejerando monachos se vel naufragos, Nomen casumque venditant.

MENDICALITER. Lit. Phil. VI. ann. 1340. in vol. 3. arestor. parlam. Paris. :

Exceptis ecclesiis, monasteriis, viduis, pupillis et clericis Mendicaliter viventibus. Car bien scurent qu'il fu garis, Qui tous tans ot est Mendis.

Id est, ex corrogatis eleemosynis. Mendis, pro Mendiant, in Vita J. C. MS. ubi de claudo ad portam Templi curato :

MENDICANTES, Gall. Les Mendians. Compendium Jurium et Consuet. Univers. per Robert. Goulet fol. 13. ubi de ordine processionis :

Doctores in Theologia ante quos parvus bidellus Facultatis, et aliqui bidelli Mendicantium.

MENDOLE, Piscis genus. Vide infra Sclave. MENDOSITAS, Fallacia, mendacium. Oberti Cancellarii Annal. Genuens. lib. 2. apud Murator. tom. 6. col. 301 :

Pisis redeuntibus sub nimia Mendositate responderunt : nos dicimus civitatem Pisanam honestam et legalem esse pr nimium, nec unquam falsum aut inhonestum amavit. Plurima Mendosa et infausta sub nostro nomine scripserunt.
Vide Mendositas.

MENDOSUS, Falsus, supposititius. Lit. Caroli VI. ann. 1418. tom. 10. Ordinat. reg. Franc. pag. 486 :

MENDUM, Damnum. Charta ann. 1180. apud Georg. Pilonum in Hist. Bellunensi pag. 90 :

Et si contigerit quod aliquis ex supradictis fecerit aliquod factum, unde Mendum exire debeat, vel propter jam dictam societatem aliquid ex suis bonis amiserit, prfatum Commune pro eo Mendum facere debet, et amissa in integrum staurare.

Mendum. Papias : Menda in culpa operis vel corporis. Mendum vero mendacium. Item : Mendum in libris proprie... Mendacium in cteris rebus. MENEE de Poullet. Hist. Abbati S. Albini Cisterc. Ord. MS. auctore Guillelmo Gauthier :

Denique tum monachis, tum ipsorum hominibus indulgetur ut libertatem recuperent, qua die assignata fuerit Rhedonis la Mene de poullet, quibus verbis signari mihi videntur generalia placita pro quodam territorio vicino utcumque dicti loci a S. Albino ; maxime cum apud Dupaz Juhellus et Gervasia concesserint Abbati Veterisvill minam frumenti capiendam in feodo Renaudi de Mota prope Castrum novum No en Poullet, vel certe sequentibus saltem diebus.
Vide Meneria et Meneia. MENEHIS. Charta ann. 1452. ex Archivis castri Nannet. :

Guillelmus Cardinalis de Estoutevilla in Regno Franci, Ducatu Britanni, etc. Apostolic Sedis Legatus... Crebra aures nostras querela pulsavit, quam etiam gravius ad nos detulit illustris. Princeps et dominus Petrus Britanni Dux, Prlatos ac locorum Ordinarios criminosis materiam tribuere delinquendi, dum scelerati homines et variis irretiti criminibus, ad qudam prophana Episcoporum loca confugiunt, quorum aliqua Menehis vulgariter nuncupantur.
Bulla Nicolai V. PP. ann. 1453. ex eodem Archivo :

Sane pro parte dilecti filii nobilis viri Petri Britanni Ducis nobis fuit querelanter expositum, quod quidam Prlati sui Ducatus temere ecclesiastica immunitate abutentes a sacris canonibus Ecclesiis et Ecclesiasticis locis concessa, illam ad qudam loca prophana, Menehis vulgariter appellata, etiam inculta et ab hominibus deserta, et extra mnia civitatum et alia territoria Ecclesiis ipsorum vel illis forte subjecta nituntur extendere, criminosos et delinquentes ad illa confugientes, prtextu immunitatis prdict, tanquam si ad loca sacra confugerent, defendentes ; ex quo plurima patri scandala, latrocinia et homicidia, aliaque dispendia obveniunt.
Vide infra Munhyt.

MENEIA. Charta Edw. I. Regis Angli apud Gul. Prynneum in Libertatib. Eccles. Anglic. tom. 3. pag. 672 :

Ita quod hi dictam venationem illuc deferent, singulis annis faciant duas Meneias ante magnum altare S. Petri Westmonasterium, etc.
Vide Mene de poullet. MENERES, Meneri. Vetus Charta Aragonens. tom. 8. Spicil. Acheriani pag. 268 :

Et insuper vobis dono omnes pasturales, aquas et aquales, boschos et Meneres, prsentia et futura, etc.
Et infra :

Et insuper vobis dono omnes pasturas, aquas et aquales, boschos et Menerias prsentes atque futuras, et piscationes.

Idem videtur quod Menars. Vide in hac voce. MENERIG. Vide Merenig. MENERIUM, Fodina, Gall. Miniere. Charta ann. 1327. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 304 :

Exposuerunt nobis... eorum prdecessores in accapitum accepisse a gentibus tunc regiis Meneria ferri, ex quo fit calibs seu asserium.

Vide Minera. 1. MENESCALLUS, ut Marescalcus, Copiis militaribus prfectus. Steph. de Infestura MS. de Bello inter Sixt. IV. PP. et reg. Ferdin. ann. 1482 :

Posuerunt custodes portis et pontibus, et fecerunt unum Menescallum pro guardia in qualibet regione.
2. MENESCALLUS, Qui equorum pedes ferro munit, Gall. Marechal. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Bajuli Menescallorum faciunt dicere unam Missam in altari B. Eligii.

MENESTERELLUS, Mimus, qui instrumentis musicis canebat, nostris Mnestrel. Charta Phil. VI. ann. 1336. in Reg. 68. Chartoph. reg. ch. 22 : Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 111. ch. 67 :

Cum Franchequinus de Lucais Menesterellus noster exposuisset nobis, etc. Iceux Mnestriez alerent pour corner et faire mestier en la chambre des compaignons de la ville de S. Goubain.
Ali ann. 1383. in Reg. 123. ch. 6 :

Simon Danguy Mnestrel de haulz instrumens, etc. Menestrels de trompes,

in aliis ann. 1388. ex Reg. 137. ch. 6 :

Quinquin Mnestrel de bouche, nez du pays d'Alemangne,

in aliis ann. 1393. ex Reg. 144. ch. 441. Hinc Mnestrer, Instrumentis musicis canere. Lit. remiss. ann. 1469. in Reg. 195. ch. 338 :

Ausquelles nopces Philippot et Jehan le Seelier devoient Mnestrer, comme ilz firent.

Et Mnestraudie aut Menestraudise, Menesterellorum ars. Lit. remiss. ann. 1373. in Reg. 105. ch. 68 :

Comme Hennequin et Willequin mnestrez se feussent mis servir li connestable d'Angleterre de leur mestier de Mnestraudie, etc.
Stat. ann. 1407. in Reg. 161. ch. 270 :

Nous avons receu l'umble supplication du roy des mnestriers,... contenant comme ds l'an 1396. pour leur science de Mnestraudise faire et entretenir, etc.

Male editum Mnestrandise tom. 9. Ordinat. pag. 198. et 199. Mnestrauderie, in iisd. Stat. ex Reg. 182. ch. 93. Vide Ministelli. MENESTRA, vox Italica, Pulmentum. Johan. Demussis Chron. Placent. ad ann. 1388. apud Murator. tom. 16. col. 582 :

Post Menestram risi cum lacte amigdalarum et zucharo et speciebus, etc.

Italis, Minestra, Jusculum, Hispan. Menestra, Herbarum condimentum vel opsonium. MENESTRALIA. Vide in Ministeriales. MENESTRALII, Artifices, Gall. Gens de mtier. Instrum. ann. 1350. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 480 :

Item, quod Consules habeant potestatem afforandi textores, sutores, sartores et alios Menestralios, et providendi, taxandi, statuendi et ordinandi, quod blada, vina,... non immoderate vendantur.
Consuet. Auscior. MSS. art. 87 :

Consules debent eligere octo probos homines de civitate prdicta... videlicet duos de minoribus et duos de Menestralibus et quatuor de laborantibus.

MENESTRALIUS. Vide Ministelli. MENESTRALLUS, ut supra Menesterellus. Joan. de Trokelowe Annal. Eduar. II. reg. Angl. pag. 39 :

At illi, in tanta perplexitate constituti, de necessitate virtutem faciebant, dicendo non esse moris regii alicui Menestrallo, palacium intrare volenti, in tanta solempnitate aditum denegare.
MENESTRES, Artifices, qui in nundinis merces suas exponunt. Codex MS. redituum Episcopat. Autissiod. ann. circ. 1290 :

Mercerii qui sedent ad terram unum obolum. Omnes alii Menestres sedentes ad stallum, si sint de ista villa vel de extra, quilibet debet unum denarium.
MENESTREYS. Vide Ministelli.

MENESTRIONES, Artifices, nostris alias Mnestres et Mnestriers. Stat. ann. 1300. inter Consuet. Genovef. MSS. fol. 10. r. :

Nus ouvriers, ne nus Mnestrieus ouvrans en leur mestier de serreures, etc.

Charta ann. 1342. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 403 :

Lequel maistre des uvres du roy nous rapporta que lesdites rparacions cousteroient bien trois cenz livres Parisis et que il ne povoit trouver ouvriers, qui pour moins le vousissent faire, combien que il en eust enquis et sceu diligemment pluseurs Mnestres.
Reg. Capitul. eccl. Belvac. ad 25. Sept. ann. 1536 : Vide Menestralii. MENETUM. Leges Forestarum Scotic. cap. 2. 3 :

Operantibus in januis ecclesi Menestrionibus dentur pro vino xxx. solidi. Et si solus fuerit Forestarius, debet crucem facere in terra, vel arbore, ubi animalia inveniuntur, et ter cornuare Menetum.

Ubi Skeneus annotat, Menetum esse speciem et formam cornu lignei, quod si inflatur, magnum et raucum edit sonum : illud forte quod Gracile appellabant, quod acutum, tenuem, et minutum (unde vocis etymon) sonum redderet. Chronicon Bertrandi du Guesclin MS. :

Leurs trompetes ont fait sonner et graloier.

Grci, Minurire Latini dicunt gracilem sonum edere ; qui sonus palumbis est peculiaris, unde etiam locis etymon haud absurde accersiri posset. Apud Spartianum in Geta, palumbes Minurrire dicuntur. Porro menutum cornuare, sic expressit le Roman de Roncevaux MS. :

A sept cens grisles font sonner la Mene.

Alibi :

De l'Oliphant la lumire dore Mist sa bouche, si corne la Mene. Sonnent cil greille, et cil Oliphant cler, Cil Menuel pennent rechigner.
MS. : MS. : :

Ces Menujaus sonner, et ces tabors tentir. Sonnent buisines et tabours, Grans cor d'airain et Moenel.
MS. :

Lor fet souner dos Moinel.

Ibidem :

Sonnent tant cors, tant Moeneus, Et tant ollifans cliers et heus, Tot le murail en retantissent.

Vide Gracilis. MENEVELLUS, Manipulus. Consuet. eccl. paroch. de Thoisiaco duens. dic. ann. 1383. ex Cod. reg. 5529. B. :

Singuli parrochiani capita hospitii debent curato annis singulis unum Menevellum canapis femell. Mnevelle

vero, pro Manivelle, Manubrium versorium. Pactum inter abb. et homines S. Rich. ann. 1324. in Reg. 64. Chartoph. reg. ch. 2 :

Si les estrayures des puis... ont mestier de rparation,... ou se il failloit Mnevelles, etc.
Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 135. ch. 287 :

Icellui Enguerran prist la Mnevelle ou manche du treulle d'un puis, etc.

MENEVERUM. Jo. Fortescutus de Laudibus Legum Angli :

Capitium ejus non alio quam Menevero penulatur.

Ubi expressit nostrum Menuvair. Vide in Varius. MENGERIUM, Pastus, ex Gallico Manger, seu jus pastus in prstationes pecuniarias commutatum. Charta Philippi Regis Franc. ann. 1283. qua idem Rex pro quadam commutatione inter Theobaldum Episcop. Dolensem et Simonem de Claromonte Dom. de Hesse, dimittit 8. libras pro uno Mengerio, etc. Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 215 :

Non volui eos sub tempore meo saisinam doni sui amittere, sed assignavi illos reddendos monachis singulis annis de Mengeriis de Servonio.
Charta ann. 1383. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 758 :

Item ung Mengier sur le dit Evesque chacun an pour le Prvot et Sergent dudit Vidame, et un Mengier chacun an en l'eglise de Toussains s jours et en la maniere accoutumez.
Vide supra Mangerium. MENJALLIA, Expens pro victu. Stat. ann. 1409. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 454. art. 85 :

Animalia pro majori summa centum solidorum quantacumque sit, capta et distracta, per debitorem redimi non poterunt ultra mensem, ne in Menjalliis consumantur.
Vide Menjayllia. MENIANUM, Projectio, projectus, . Gloss. Lat. Grc. MS. Sangerman. Georgius Florus de Expedit. Caroli VIII. in Neapolit. Reg. apud Gotofredum ad eumdem Reg. pag. 236 :

Nam quod Helvetium ad Meniana qudam, ut spectaret, conscendentem,

etc.

Ubi meniana dificia interpretatur vir doctissimus. Vox nota Latio. Vide Festum et Nonium. MENIARIUM, Solier, quia solet fieri super menia, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. Vide Menium. MENJAYLLIA, Expens pro incarcerati hominis victu et potu, a Gall. Mangeaille. Charta ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 244 :

Et captos hinc inde libere sine Menjaylliis aliquibus relaxandos et restituendos in locis ubi expedierit.

Occurrit prterea spe in Computis Castellanorum ejusdem provinci. Vide Minjayllia et Carcerarium. MENICA, ita, Mningite. Dief. MENIDULA, Passer, Gall. Moineau. Hist. monast. a Kenlos in Scot. apud Marten. tom. 6. Ampl. Collect. col. 321 :

Sub initium istius abbatis (Simonis) arsit monasterium a Kenlos anno Domini 1258 ... qu (fama) docet id contigisse per Menidulam, dum suum constitueret nidum et in eum conjecisset ardentem festucam
. MENIFERRUM, Collare, millus, Gall. Collier. Joh. Demussis Chronic. Placent. apud Murator. tom. 16. col. 579 :

Et super aliquibus ponuntur frisia magna et larga auri circumcirca collare gul in modum Meniferri, quod ponitur canibus circa collum eorum.
MENINUS, Ephebus honorarius, Hispanis Menino. Acta B. Aloysii Gonzag tom. 4. Junii pag. 939 :

Aloysius et Rudolfus adlecti in Meninos, hoc est, Ephebos honorarios, Jacobo Principi... ministrarunt.

Hinc Gallicum, Menin, Mignon. MENIUM, vel Meniarium, idem est quod vestibulum, a manibus sumptum, etc. Vocabul. utriusque juris. MENLA, Panis, seu placent genus. Statuta Card. Trivultii Abb. S. Vict. Massil. ann. 1531 :

Item diebus Natalis Domini... dare tenetur (Pitantiarius) tres coleridas sive Menlas pro quacumque pitantia.

Occurrit iterum infra. MENNA, vox Arabica, Beneficus, propitius ; nomen Dei, qui sua sponte largitur et benefacit, ex Lexico heptaglot. Castelli, apud Marten. in Ind. Onomast. ad calcem tom. 9. Ampl. Collect. :

Adorabant Jahot, et Jahoc, et Nuzara, et Allat, et Alozei, et Menna,

in Tract. de Conc. novi et vet. Test. ibid. col. 180.

MENNE, pro Mense, spius in Ind. Onomast. Meichelbecki ad Hist. Frisingensem. MENNONUS, Hircus castratus, ab Ital. Menno, castratus. Charta ann. 1390. ex Archivis S. Victor. Massil. :

Quilibet Mennonus solvat quatuor pataros.

MENO, Idem quod Mennonus, Hircus castratus, Provinc. Menou. Inquisit. ann. 1268. ex schedis Pr. de Mazaugues :

Comederant furtive quendam Menonem de capris Guillelmi Grossi. Mennonus

non semel ibid. MENOARE, pro Minuere. Charta Clodovi II. Reg. Franc. ann. 653. apud Felibian. Hist. S. Dionysii pag. vi :

Argentum aurumve, vel qualemcumque speciem de quod ibidem conlatum fuit, aut erit, auferre aut Menoare, vel ad civetate deferre non debeat.
Menomare et Menovare, eodem sensu, dicunt Itali. MENOGLUS, Manipulus minor, fasciculus, ab Italico Meno, minor. Stat. Avell ann. 1496. cap. 46. ex Cod. reg. 4624 :

Solvat pro qualibet javella seu minori quantitate Menogli de bampno denarios duodecim, et pro quolibet Menoglo solidos duos.
Vide supra Menevellus. MENOLATUS, ab Italico, ut videtur, Menoia, piscis species. Sicardi Episc. Cremon. Chronic. apud Murator. tom. 7. col. 609 :

Restanus vero dominus illorum cum magno exercitu in strictura montium transitum prohibebat, dicens quod non transirent, nisi centum summarios auro et argento oneratos darent. Imperator autem respondit, se libenter dare, sed non nisi Menolatum unum.

Nisi malis de minuta moneta id accipere. MENOMENA, ut Menolatus, quem Rosweydus eumdem esse piscem existimat, qui Plinio Mna dicitur. Vita S. Johannis Eleemosyn. tom. 2. Januarii pag. 505 :

Mille restes siccatorum piscium, qui Menomen dicuntur, mille vascula vini.

Vide Mnidium. MENORULUS, a Minor diminutivum esse videtur. Prceptum Caroli C. ann. 851. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 38 :

Unde et eis tractum sagen concessit in Ligere de Menorula villa Reste.

Nostri Menor dixere olim pro Petit, moindre. Petit Jean Monjot de Paris apud Borellum :

Seignor or escoutez, li grand et li Menor.

MENORUM vel Menotum, Manica ferrea, Gall. Menotte. Stat. crimin. Saon

cap. 21. pag. 34 :

Item quod aliquis faber seu ferrarius, seu quvis alia persona cujuscumque conditionis existat, non audeat vel prsumat deferre seu deferri vel auferri facere compedes seu ferreas, aut Menorum ab aliquo sclavo vel sclava alicujus civis vel districtualis Saon, absque licentia domini vel domin.
MENOSCABARE, detrimentum pati, vox Hispanica Menoscabar. Observanti Regni Aragon. lib. 9. tit. Actus Curiar. 10 :

Quod tales teneantur satisfacere parti ls totum illud quod ratione dict collusionis perdiderint, vel Menoscabaverint, etc.

Vide Minus valere. MENOTYRANNUS, Attidis epitheton, quasi tyrannus seu rex mensium : Attis quippe idem qui sol, apud veteres. Inscript. antiq. :

Et Attidi sancto Menotyranno.

Vide Vandal. Dissert. 1. pag. 29. et 146. Reynes. Epist. 19. pag. 616. MENSA, Tumba, lapis qui sepulcro insternitur, Table de pierre. Miracula S. Columbani cap. 9 :

Jussit supradicto magistro, ut ad sacratissimum corpus cum magna reverentia accederet, Mensamque sublevaret.

Marmor repertum ann. 1223. in Area SS. Martyrum Faustini et Jovit, Brixi in Italia, apud Ascanium Martinengum in horum SS. Vitis :

Faustino et Jovit Martyribus Victor Maurus ex voto posuit Mensam civibus suis.

In Inscriptionibus sepulcralibus non semel occurrunt hc verba, Mensam contra votum posuit, 850. 6. 1049. 9. Observat porro Scaliger ad Festum mensas in sepulcris positas, quod ad ea res divin fierent sacro parentali. Mensa Cypriani, Carthagine, dicitur locus ubi martyrium consummavit et postmodum in memoriam mensa erecta est,

non, inquit S. Augustin. Serm. 113. de Diversis, cap. 2. quia ibi est unquam Cyprianus epulatus, sed quia ibi est immolatus.

Exstant aliquot Sermones ejusdem S. Augustini ad hanc mensam habiti. Vide Enarrat. in Psalm. 38. et 80. et Serm. 137. de Tempore, prterea S. Fulgentium homil. 56. Mensa, Altare sacrum, in quo scilicet sacrum convivium peragitur, id est, in quo sacra Eucharistia conficitur et percipitur, unde et divina Eucharistia mensa nuncupatur ab Apost. 1. ad Corinth. 20.

Non potestis, inquit, Mens Domini participes esse, et mens dmoniorum.

Ubi mensa Domini est ipsa Eucharistia, cui nomen istud inditum a loco, in quo a

Christo instituta fuit : quam itidem exemplo Pauli sic spe Patres nominant, tum Grci maxime, apud quos frequens est usurpatio hujus appellationis cum diversis qu adjungunt epithetis : , in Jacobi Liturgia, a Johanne Chrysostomo in allatum Pauli locum, , passim vocitatur. Neque mirum terribilem appellari, ut qu nobis reprsentet , ut Grci loquuntur Patres. Neque aliud, opinor, est, jurare , apud Palladium in Vita Chrysost. pag. 51. quam jurare per sacram Eucharist. Nicol. I. PP. Epist. 2 :

Altare sanctum, in quo Deo omnipotenti sacrificiorum vota persolvimus, lapis est naturaliter communis,... quia vero sacratum est Dei adjutorio, et benedictionem suscepit, Mensa sancta efficitur.
Paulin. Nat. 9 :

Namque et Apostolici cineres sub clite Mensa Depositi, etc.

In Capitul. Caroli M. ann. 769. cap. 14. vetantur Sacerdotes Missas celebrare, nisi in Mensis lapideis ab Episc. consecratis. Vide Descriptionem nostram dis Sophian n. 53. Glossar. med. Grcit. voce , col. 1597. Mensa Canonica, ad quam una convivabantur Ecclesiarum Clerici. Gregorius M. lib. 3. Epist. 37 :

De Fortunato autem fraternitatem vestram esse sollicitam volumus, ne vobis a malis hominibus in aliquo subripiatur. Nam audio eum cum decessore vestro ad Mensam Ecclesi per annos plurimos nunc usque comedisse, inter nobiles consedisse, etc.
Gregor. Turon. de Vitis Patrum cap. 9 :

Ut nec ad convivium Mens Canonic cum reliquis accederet Clericis.

Idem lib. 10. Hist. cap. 31. de Baudino Episc. Turon. :

Hic instituit Mensam Canonicorum,

id est, ut in commune vescerentur. Hinc Mensa, dictum quicquid ex bonis alicujus est, bona ipsa, patrimonium, dominicum, denique quidquid ad mensam instruendam, id est, ad vescendum, seu ad vit commoda necessarium est, aut conducit ; nostris vulgo Mense. Fleta lib. 5. cap. 5. 18 :

Dominicum est proprie terra ad Mensam assignata.

Cyprianus in Vita S. Csarii Arelat. :

Donec omnes ab ipso essent redempti eo argento, quod venerabilis Eonius antecessor ejus Ecclesi Mens reliquerat.
Charta ann. 850. apud Meurissium in Histor. Episc. Metens. pag. 137 :

Ut nullus prdictam villam tollat, alienet, abstrahat... ab altare B. Arnulphi, et Mensa Fratrum Monachorum.

Alia Steph. Episc. Metensis apud eumdem pag. 415 :

Nemo autem nos de mensa nostra quicquam recidere, aut ab Ecclesia Metensi aliquid alienare concessione tali arbitretur.
Adam Bremensis cap. 103 :

Claustrum renovavit, et Canonicis Mensam ipse primus instituit. Prius enim cum prbenda fere tenuis videretur, adjectis ex sua parte quibusdam decimis, ita ordinavit, ut albus detur Fratribus panis ultra solitam annonam cotidie.
In Epistola Joannis II. Archiep. Lugd. ad Glascuensem Episc. :

In civitate Beneventana, qu proprie ad Mensam Apostolicam pertinet, rectorem Dominus Papa ordinat.
Tabularium Ecclesi Augustod. ann. 922 :

Villam Ecclesi S. Nazarii destinamus, obsecrantes ut nullus Episcopus aut Comes a mensa eorumdem Canonicorum subtrahere prsumat.
Obituarium MS. Eccl. Morinens. fol. 9 :

Leprosari Morin. 8. sol. Mens S. Spiritus 7. sol. pro familia sigilliferi 5. sol.

Eodem sensu Mensa Episcopatus, in Gestis Innocentii III. PP. pag. 103. Mensa Episcopalis in Bulla Bonifacii VIII. PP. ann. 1295. et apud Anselmum Leod. cap. 71. Mensa Episcopi, apud Baldricum in Chron. Camer, lib. 3. cap. 49. Mensa Monachorum, in Invent. Reliq. S. Bertini sc. 3. Bened. part. 1. pag. 160. et in Vita S. Hildulphi Episc. Trevir. ibid. part. 2. pag. 479. 480. eadem qu Conventualis dicitur in Hist. Mediani Monast. pag. 410. Mensa Patriarchalis, in Ep. Clementis VI. PP. ann. 1342. apud Waddingum. Mensa regalis, apud Silvestrum Giraldum in Topogr. Hibern. dist. 3. cap. 5 :

Totam Mediam Mens regali appropriavit.

Monasticum Anglicanum tom. 2. pag. 846 :

Abstulit ei etiam Rex..... Ecclesiam de Simondburne, quam appropriavit Mens su.

Hinc in Consuetudinibus municipalibus dominus feudalis dicitur prdia vasalli sui unire su mens, Unir sa table, in Turonensi art. 279. etc. Vide Stephan. Tornacensem Episc. 77. 227. 229. Gesta Abbatum Lobiens. pag. 559. tom. 6. Spicilegii Acheriani, Bovonem Sithiensem Abbatem de Invent. S. Bertini cap. 6. Privilegia Ecclesi Hammaburgensis pag. 178. 190. Perardum in Burgundicis pag. 47. 52. Buzelinum in Gallo Flandr. pag. 331. Probat. Hist. Guinensis pag. 43. Bosquetum ad Innoc. III. pag. 141. etc. Ita Tabula usurpatur in Tabulario Abbat. Conchensis in Ruthenis Ch. 56 :

Et si, quod absit, advenerit aliquis Abbas aut Monachus, qui hunc honorem vellet auferre de Tabula sanct Fidis, etc.

De Mensa seu patrimonio proprio domini mei regis

, in Lit. ann. 1368. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 287. art. 9. Hinc Mensa Dei, vulgo Bureau des pauvres, htel-Dieu. Charta ann. 1240. ex Tabul. Compend. :

Recognovit se vendidisse venditione legitima Mens Dei de Compendio decem solidos Parisienses annui census, etc.
Mensa S. Spiritus, eodem sensu, apud Haltaus. in Glossar. Germ. voce Heil. Geist, col. 622. De Mensa Alicujus Esse, id est, de familia, unde Commensales, domestici. Tabular. Fiscanense ann. 1103. f. 58 : Libertates Vill de S. Palad. in Biturigib. ann. 1279 :

Et homines qui sunt de Mensa ejus, capient lepores in warenna Abbatis. Prpositus noster adversus aliquem supradictorum hominum per hominem de Mensa et de cibo suo nihil poterit probare nec disrationare.
Adde Thomasser. in Consuet. Bituric. pag. 64. 68. Mensal, eodem intellectu, in Charta ann. 1571 :

Le vicaire de S. Jacques.... .. comme estant Mansal dudit seigneur abb, etc.

Mensam Tenere, Convivio excipere, nostris, Tenir table. Anastas. in Stephano IV. PP. :

Tribuensque denuo, ut mos est, pacem, ascendit sursum, et Mensam, ut assolent Pontifices, tenuit, sedentes cum eo aliquanti ex primatibus Ecclesi et optimatibus Ecclesi.
Guill. Bibl. in Stephano VII. :

Per omnia sacri Palatii perrexit vestiaria, qu in tantum devastata reperit, ut de sacratis vasis, quibus Mensas tenere festis diebus Pontifices consueverunt, paucissima invenirentur.
A Mensa Separari, Excommunicationis, seu Epitimii, species apud Clericos et Monachos, qua qui damnabatur, dicebatur, quod Abbatis benedictione in mensa privaretur. Regula S. Benedicti cap. 31 :

Si quis Frater in levioribus culpis invenitur, a Mens participatione privetur.

Ebo Remensis Archiepiscopus de Ministris :

Omnes negligentias omnium publice deprehensas in Capitulo omnium Fratrum judicio puniens his tribus modis, id est, aut carcere, aut separatione Mens, sive in omnium verberum diversitate.

Adde Regulam S. Csarii cap. 11. et Concilium Arelatense ann. 1260. cap. 11. prterea Constitut. Ord. Prd. dist. 1. cap. 18. 2. Cum excommunicatis porro non licebat cibum sumere : unde qui a

Christianorum conviviis arcebantur, excommunicati censebantur. Vincentius Lirinensis Commonit. 1 :

Quid est devitare ? cum hujusmodi nec cibum sumere.

Versus antiqui :

Si pro delictis anathema quis efficiatur, Os, orare, vale, communio, Mensa negatur. Si tamen paterfamilias domus excommunicationis sententia fuerit innodatus, a participatione ipsius familia excusatur,

ut est apud Innocentium III. in Gestis ejusdem PP. pag. 80. Vide Excommunicatio. Scribunt Saxo-Grammaticus lib. 10. et Sueno in Legib. Castrensib. cap. 5. statuisse Kanutum Magnum Dani Regem, ut Curiales in capessendo mens discubitu, ordine quo quisque Militaris muneris advocationem sortitus fuerat, uteretur, locoque antecelleret, qui prior obsequio foret. Unde si quis delictum commisisset, non alia ei imponebatur pna, quam ut a consueto loco ad inferiorem transferretur, atque adeo tot gradibus discubitu indignior fieret, quot vicibus sodalem offendisset. Quod si quarto se quis eodem reatus genere maculasset, discreto a Milite loco, mens alienus fiebat, commilitonum nemini catino aut calice communicabat : neque enim ter veniam experto ulterius ignoscendum putabat : quia sua jam noxa pnam meruit, qui se ea toties affecit. Ita Grammaticus. Sueno vero paulo aliter :

Si quem obstinata prsumptio ternis excessibus inobsequentem notaverit, et resipiscere detrectarit, extremum omnium locandum statuerunt, imo decreverunt, ut quilibet convictorum ossa in eum pro arbitrio suo jactaret, nec quisquam propterea temeritatis aut petulanti argueretur. Insuper ut illi in potu et cibo nemine communicante, solus suo catino contentus esset et poculo.
Mensa Marmorea, Una e Parlamenti jurisdictionibus antiquior, cui prsunt Comites stabuli, Marcescalli Franci, Amirallus et Protoforestarius. Arestum Parlamenti ann. 1499. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 464 :

Dicta autem causa inde ad prdictam Mensam marmoream remissa extiterat.

Mensa Rotunda. Vide Tabula rotunda. Si quis vero quo ordine, quibusve cibis, non conquisitissimis certe, mensa Delphinorum exstruebatur, cognoscere velit, adeat Ordinationem super numero et ordine mensarum ab Humberto III. editam, tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 311. et seqq. Addat et qu hac de re disseruit docte et erudite auctor ejusdem Hist. tom. 1. pag. 365. Mensa Aurea, Ad usum reginarum Sicili, apud Bened. abb. Petroburg. in Henr.

II. reg. Angl. tom. 2. pag. 612. ad ann. 1190 :

Rex Angli exigebat a Tancredo rege Sicili.... cathedram auream ad opus ejusdem Johann (sororis su) de consuetudine reginarum terr illius ; et ad opus sui ipsius Mensam auream de longitudine duodecim pedum et de latitudine pedis et dimidii,... et duos tripodes aureos sub mensa aurea, etc.
Mensa, Stallum. Concil. Monspeliense ann. 1258. cap. 3 :

Clerici mercimonia publice exercentes, operatorium scilicet, sive Mensam, hypothecam vel similia pro vendendis mercibus tenentes, etc.

Vide Tabula. Mensa Forensis, Ubi in foro merces venum exponuntur. Bulla Innoc. II. PP. ann. 1143. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 274 :

Domum quam dedit Lambertus de Mosa, et duas Mensas forenses, et hortum monti ecclesi vestr adjacentem.

Mensa, in re bellica, ut observat Carolus de Aquino in Lex. milit. sumi solet pro ea machin jaculatori parte, qu brachia, sive alas machin et totum pegma superimpositum sustinet ; quam sic describit Turnebus Adversar. lib. 2. cap. 5 :

Mensa interior est, et media inter duas hinc inde scutulas, constatque regulis diapegmatis, et tabula inter regulas et diapegmata collocata.

MENSALE, Mensalis, Mappa, linteum stragulum, quo mensa insternitur. Gloss antiqu MSS. et ex iis Papias : Mantilia, mapp villos, Mensales. Idem : Mensale, dicitur quod in mensa est. Gloss MSS. : Mapp, Epularum Mensalia. Brito in Vocabular. : Mappa, quod Mensale dicitur. S. Audoenus in Vita S. Eligii :

Vestimenta etiam et lectuaria, ac linteamina, Mensalia, necnon, etc.

Anselmus Canonicus Leod. in Wazone Episcopo Leod. :

Alii mensas et Mensalia conculcantes, de ipsis mensis in medium refectorium saltum dederunt.
Ratherius Veronensis in Qualitatis conjectura pag. 200 :

Scamnalia non qurit, Mensalibus indiget, lectisterniis mediocribus, cteraque supellectile delectatur.

Charta Henrici II. Imper. ann. 1023. apud Tolnerum Histor. Palat. inter Instr. pag. 23 :

Has duas curtes ad sagimen, et ad femoralia, mantelas etiam, et Mensalia fratrum.... specialiter constituimus.
Guidonis Discipl. Farfens. cap. 48 :

Refectorii quippe Mensales et zallas atque linteamina, quibus seniores manus tergunt, etc.
Galfridus de Vino salvo in Poetria MS. :

Venit in opprobrium mens Mensale lutosum, Panis furfureus, cibus asper, potus amarus.

Haud scio an eadem notione Sarnovius apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 321. canit :

Addens Mensale longum, multum gratiale, Reficiens castrum perpulchre, fulget ut astrum.

Occurrit prterea in Speculo Saxon. lib. 1. art. 22. 4. art. 24. 2. lib. 3. art. 38. Germ. Dischlaken. apud Udalricum in Consuet. Clun. lib. 3. cap. 21. Vincent. Belvac. lib. 26. cap. 62. in Statutis gidii Episc. Sarisberiens. ann. 1256. in Vita S. Willelmi Abb. Roschild. n. 21. in Archithrenio lib. 2. cap. 15. apud gidium Gelenium in Colonia pag. 69. etc. Mensale Dividere. Joannes a Leydis lib. 31. cap. 50 :

Anno Dom. 1395. in festo Epiphani Domini, cum illustrissimus Dux Willelmus Comes de Ostervant sederet ad mensam Francorum Regis cum multis aliis Principibus, ecce, supervenit quidam Heraldus, scindens et dividens Mensale ante jam dictum Comitem Willelmum, asserens non decere Principem sedere aliquem ad mensam Regis, qui clypeo seu armis privatus esset. Et cum idem Guillelmus respondisset se habere clypeum et arma, rursus Heraldorum Senior ait, Nequaquam, domine mi, quia Willelmus quondam Comes Hollandi tuus quondam proavunculus nedum interfectus est a Frisionibus, sed et hodierna die adhuc invindicatus jacet in terra inimicorum suorum. Ab illo die idem Willelmus Comes cogitare cpit, qualiter confusionem illam a se removere posset.
Willelmus Heda :

Anno eodem Willelmo Comiti Hollandi assedenti mens Regis Franci, fecialis quem Heraldum vocant, laceravit Mantile sibi antepositum, objiciens indignum fore, quod aliquis interesset mens regi carens insigniis armorum, innuens insignia ipsius Willelmi apud Frisios Orientales amissa.
Tractatus MS. de officio Heraldorum :

Se aucun Chevalier ou Gentilhomme avoit fait trahison en aucune partie, et estoit assis table avec autres Chevaliers, ou Gentilshommes, ledit Roy d'armes ou Heraut lui doit aller couper sa toaille devant lui, et lui virer le pain au contraire, s'il en est requis par aucuns Chevaliers ou Gentilshommes, lequel doit estre prest de le combattre sur cette querelle : car ce n'est pas belle chose, que un traistre soit honnour comme un autre Chevalier, ou Gentilhomme.
Denique Alanus Charterius in Quadrilogo invectivo pag. 451 :

Cettui Bertrand laissa de son temps une telle remonstrance en memoire de discipline, et de Chevalerie, dont nous parlons, que quiconque homme noble se fourfaisoit reprochablement en son estat, on lui venoit au manger trancher la nape devant soi.
Vide Toacula et Mappa. Mensale, alias Supertunica, quod mensalis speciem referret. Provinciale Ecclesi Cantuar. lib. 3. tit. 1. pag. 127 :

Nolumus prohibere, quin Clerici apertis et patentibus supertunicis, alias Mensalibus nuncupatis, cum manicis competentibus locis et temporibus opportunis..... uti valeant.
Ubi Lindwodus Mensalia sic dicta ait, :

quia in eis solebant utentes sedere ad mensam et erant hujusmodi supertunic antiqu vestes prparat ad parcendum vestibus magis pretiosis, maxime tempore prandii vel cn, quibus solent comedentium et bibentium vestes cibo vel potu ab ore cadente deturpari.
MENSALES Termini. Vetus Agrimensor, pag. 255 :

Termini sunt majores qui juxta flumina positi sunt, Mensales vocantur.

Quod mensarum formam referrent. MENSARE, Spius mingere. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7641. MENSARIUS, Officium in collegiata ecclesia dicesis Nivernensis, is, ni fallor, qui mensam seu bona illius ecclesi administrabat, vel qui mensam escariam curabat. Polypt. paroch. ejusd. dic. :

In archipresbiteratu de Luperciaco burgo cura de Puteolis, prsentatio capituli de Franaio ad nominationem Mensarii, collatio episcopi.
Quod officium 1. MENSATA appellari videtur in Constit. capitul. eccl. Barchin. ann. 1423. rubr. 8. ex Cod. reg. 4332 :

Caveatur antea sufficienter, quod servitium Mensat debitum, ad quod fructus et jura anni ipsius immediate prcedentis obligantur indubie, fiat debite et complete.
Rursum rubr. 15 :

Declaraverunt tamen sub eadem constitutione nullatenus comprehendi debere canonicatus et prbendas ac prposituras seu Mensatas, nec non officia diaconatus et subdiaconatus ac dormitorarii dict sedis, et beneficia alia simplicia.
2. MENSATA, Unius mensis servitium, quo Milites in Aragonia Regi obnoxii

erant, quos inde Ricos hombres de la Mesada appellabant, ut observat Hieronymus Blanca. Ximinus Petri Salanova Justitia Aragonum tit. de Privilegiis Baronum :

Item servatur de ussanzia, quemlibet Ricum hominem debere servire in anno suis expensis per Mensatam, qu durat, sive computatur a die qua incipit ire ad Regem usque ad reversionem, juxta generale privilegium domini Regis Petri.
Et de Militum privilegiis :

Miles, vel aliquis de genere ejus, non tenetur facere pro denariis, quos tenet, Mensatam suis expensis, sed Rex tenetur ei providere juxta numerum bestiarum, quas duxerit. Qu Mensata per Ricos homines non fit, nisi propter calonias qu sunt eis concess.
Eadem habet Vitalis Oscensis Episcopus. Apud Michaelem del Molino in Repertorio Foror. Arag. :

Qui tenent cavallerias honoris, tenentur servire D. Regi tempore guerr per tres menses in anno, in eundo, stando et redeundo. Mensatas ad unumquemque mensem sufficientes prberent alimoniam, etc.
Actus B. Hugonis Archiepisc. Rotomagens. MSS. :

Vide Servitium fallitum. Mensata, Annona aut cibus ad unum mensem. Chronicon Fontanellense cap. 8 :

Mensatas in hoc Cnobio constituit, deputatis videlicet villis, qu per unumquemque mensem sufficientem prberent alimoniam.

Vide Mesaticum. MENSIONARIUS, pro Mansionarius, dituus, matricularius. Epist. Innocentii III. PP. ad Tarracon. Archiep. tom. 3. Conc. Hispan. pag. 410 :

Sane ad nostram noveris audientiam pervenisse, quod Ecclesia tibi commissa propter beneficia tam Mensionariis quam non Mensionariis assignata, cum ipsius redditus ad hoc sufficere non valeant, jam fere ad nihilum est redacta.

MENSIONATUS, pro Memoratus, pluries occurrit in Charta ann. 1438. inter Schedas Pr. de Mazaugues. Vide Mentionare. MENSIS Intrans, stans et exiens. Scriptores, et Diplomata, aut Regesta vi medii, hoc est, post annum 1000. crebro hc verba ingerunt, dum rerum gestarum characterismos per dierum et mensium notas scrupulosius consignant. Antiquior est anno 1000. hc numerandi ratio in recensendis mensium diebus, ut videre est ex Charta ann. 757. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 569 :

Regnante domno nostro Desiderio rege, anno regni ejus, Deo propitio,

primo, quinto die intrante mense Novembrio, indictione xj.

Alia ann. 806. apud eumd. in iisd. Antiq. tom. 1. col. 501 :

Regnantes D. N. N. Carolo et Pippino filio ejus, viris excellentissimis regibus Langobardorum in Italia, anno eorum xxxiij. et xxv. die quinto decimo intrante mense Januario, indictione xiv.

Ex quibus menses integros in duas distinxisse ac divisisse sectiones, non Italos modo, sed et Gallos nostros colligimus, sumpto prim mensium partis initio a primo mensis die, alterius vero a decimo-sexto. Diversus tamen fuit utriusque partis numerand et computand modus. Nam prima mensis pars ordine consueto dinumerabatur, sumpto a primo ejusdem die principio, usque ad decimum quintum ; altera autem sumpto ab ultimo mensis die initio, ordine retrogrado, non a Kalendis et a primo succedentis mensis, ut apud Latinos, ita ut decimus-sextus fuerit ultimus secund partis. Rollandinus qui vixit anno 1265. in tractatu Notularum, seu de Arte Notari :

Ponitur dies in instrumentis diversimodo : uno modo secundum consuetudinem Bononiensem in hoc exemplo, primo die intrante Maio, et sic de singulis usque ad 16. transactis autem 16. ponuntur per Exeunte, hoc modo, 15. die exeunte Maio, 14. die exeunte Maio, et sic de singulis usque ad penultimum diem : in penultimo dicunt, Penultimo die Maii ; et in ultimo dicunt, Ultimo die Maii : et ita de singulis mensibus qui habent 31. diem. In aliis autem qui habent 30. dies, procedunt similiter usque ad 15. per hanc dictionem, Intrante ; et finitis 15. diebus primis, descendunt per alios 15. cum hac dictione, Exeunte. Semper in prima die cujuslibet mensis non ponatur, Intrante ; et in penultimo et ultimo non ponatur, Exeunte.
Aliam methodum edidit ex MS. Cod. doctissimus Mabillonius lib. 4. Analect. vet. pag. 480. hac ratione :

Mense Januario intrante dies duo, et exeunte dies septem. Mense Februario intrante dies novem, et exeunte dies quinque. Martio intrante dies tres, et exeunte dies octo. Mense Aprili dies decem, et exeunte dies octo. Maio intrante dies sex, et exeunte dies octo. Junio intrante dies novem, et exeunte dies novem. Julio intrante dies quatuor, et exeunte dies decem. Augusto intrante dies sex, et exeunte dies duodecim. [Septembri intrante dies tres, et exeunte dies septem.] Octobri intrante dies novem, et exeunte dies duodecim. Novembri intrante dies octo et exeunte dies duo. Decembri intrante dies duodecim, et exeunte dies tredecim.

Hc per otium expendat Lector, qu cum Rollandino et Chartis non quadrant.

Ex his colligendum videtur, ut apud Mabill. adnotatur, si non ubique, saltem quibusdam in locis, menses non fuisse divisos in duas tantum partes, ita ut primi quindecim dies mensi intranti, mensi vero exeunti reliqui dies assignarentur : sed dies solum aliquot pauciores mensi cum intranti, tum exeunti fuisse assignatos. Est igitur Mensis Intrans, Pars prima mensis. Charta consecrationis Eccles. B. M. de Epeia dic. Veron. :

In Christi nomine Dei et terni, anno a Nativitate D. N. J. C. 1186. Ind. 4. die dominico, secundo Intrantis Novembris, etc.
Vetus Charta apud Ughell. tom. 2. pag. 465 :

Anno D. 1259. Indict. 2. die 14. intrante Madio, etc.

Adde pag. 653. Epitaphium gidii Dini Judicis Patavini, apud Schraderum :

Cujus anima 1283. Ind. 12. 15. intrante Januario sui corporis nexu soluta luteo, etc.

Nihili est quod habent viri doctissimi ad 20. Martii pag. 202. et 204. ubi die 19. intrante mense Aprili : quippe mendum est in numeri nota, qu forte est 10. aut 9. Vide Inscriptiones Puccinelli pag. 57. Mensis Introiens, Ead. notione, in Charta Henrici II. Imper. ann. 1050. apud Murat. delle Antic. Estensi pag. 83 :

Pridie dei Introeunte mense December, etc.

Mensis Introitus, Idem, in Reg. 71. Chartoph. reg. ch. 398 :

In nomine Domini. Amen. Anno incarnationis ejusdem millesimo cccmo. quadragesimo, die vicesima quinta introitus mens. Aprilis, intitulata septimo Kal. Maii.

Mensis Exiens, Mensis pars altera, cujus dies, ut diximus, ordine retrogrado computantur, sumpto ab ultimo initio. Vetus Charta apud Georgium Pilonum in Historia Bellunensi lib. 3. pag. 111 :

Anno ejusdem Nativit. 1220. Indictione 8. die Dominica 8. exeunte Madio, etc.
quo quidem anno litera Dominicalis fuit ED. Et fol. 117 :

Anno Domini 1236. Indictione 9. die Veneris 11. exeunte Madio, etc.
Alia apud eumdem pag. 647 :

quo anno lit. Dominicalis fuit FE. Alia Charta apud Ughellum tom. 2. pag. 468 :

Acta sunt hc Anno Domini 1274. Indictione 2. die 3. exeunte Septemb. An. 1214... die 7. exeunte mense Octob. Ind. 2. etc.
Adde pag. 1010. tom. 5. pag. 767. 768. 769. 775. 830. Statuta Venetorum a Jacobo Theupulo Duce Venetorum facta, exarata dicuntur,

Currente anno Dominic Incarn... die 6. exeunte mense Sept. Ind

. 1. Vetus Charta apud Hieronymum dalla Corte lib. 1. et 6. Hist. Veron. :

Anno 1194. Indict. 12. die Dominico, duodecimo exeunte Martio, etc. Die Veneris 8. exeunte Januario... anno 1186.

quo anno litera Dominicalis erat B. et ita 12. exeuntis Martii erat vigesimus. Scheda alia apud Ughellum in Episcopis Veronens. pag. 757 : quo litera Dominicalis erat E. Ita dies 8. exeuntis Januarii, est 24. Tabul. Meld. :

Anno Domini 1291. Ind. 5. Pontificatus dom. Nicolai PP. IV. anno 4. octava die mensis Octobris exeuntis, videlicet die Mercurii ante festum SS. Simonis et Jud Apostolorum, etc.

quo anno litera Dominicalis erat G. et ita dies 8. exeuntis Octobris erat 22. Vide Hist. Cortusiorum lib. 1. cap. 3. Anonymum in Miraculis S. Ursmari num. 26. Vitam B. Luchesii Tertiarii num. 5. Miracula B. gidii Minorit n. 105. etc. Vide Exitus mensis. Mensis Stans, instans, astans, idem qui exiens. Richardus de sancto Germano pag. 1010 :

Die Mercurii octavo stante Julio in vigilia S. Jacobi, etc. Die 10. instante Martio, etc.
Ibid. :

qui est Julii 24. Diurnus Romanus cap. 2. tit. 1. Die enim ill. instantis mensis obiit. Charta apud Ughellum in Episcopis Veronensibus pag. 772 :

Die 10. inst. April.

Interdum et spe dies stans mensis scribitur. Apud eumdem tom. 1. part. 2. pag. 202 :

Anno. Dom. 1203. Indict. 6. mense Augusti die quinta astante.

Chartarium Casauriense apud Mabill. de Re Diplomat. lib. 2. cap. 28. n. 5 :

In anno millesimo centesimo quinto, et die mensis Octobris stante quarto decimo, per Indictionem quartam-decimam.
Apud Falconem Beneventanum pag. 319. Anacletus pseudo-Pontifex dicitur obiisse anno 1138. septimo die stante mensis Januarii, hoc est, 25. ex quo error deprehenditur Baronii, qui perperam hc verba ad septimum Januarii retulit, ut cum scripsit Innocentium II. PP. captum a Rogerio Rege Sicili anno 1140. die decima mensis Julii, cum Falco, a quo excripsit, tradat captum decima die stante mensis Julii, hoc est, 22. Julii. Ita apud eumdem Falconem, Rainulphus Dux Apuli dicitur obiisse ultimo die stante mensis Aprilis, quod recte idem Baronius ad ultimum Aprilis conjicit. Romualdus Salernitanus ann. 1177 :

Apud Vetustam usque in quartam feriam, quando jejunium inchoatur, nono scilicet die intrantis Martii demoratus... 13. die residuo stante mensis Martii ad portum Veneti, aura flante secunda pervenit.

Ubi 13. dies stans Martii, est 19. non 23. ut est in margine. Idem Romualdus hoc ipso anno :

Celebrato ibidem festo Virginis, (Assumpt) altero die Hadriaticum mare intrantes, aura flante secunda, nono die stante mensis Augusti sani et incolumes cum omnibus suis Barolum descenderunt,
hoc est, 23. Augusti. Idem rursum :

Sequenti vero die Dominica, octava scilicet die residua stante mensis Julii in vigiliis B. Jacobi, etc.
Denique anno 1178 :

Anno Dominic Incarnationis 1178. mense Augusti, 11. Indict. quarta die stante ejusdem mensis, videlicet in festo Decollationis B. Joannis Baptist, etc. Octavo die restantis mensis Madii.

qui in 29. incidit. Mensis Restans. Charta ann. 1187. apud Ughellum in Neapol. Archiep. num. 13 : Sed et hc numerandi ratio in recensendis mensium diebus obtinuit in Francia nostra. Exstant siquidem in Regesto Tolosano Camer Comput. Parisiens. Chart complures, qu sic clauduntur :

Actum tali die introitus vel exitus talis mensis, v.

g. fol. 10 : Eo ann. litera Dom. fuit G. Alia fol. 73 :

Actum anno Domini 1246. feria 5. tertio die introitus mensis Madii. Hc omnia fuerunt sic posita et concessa 13. die introitus mensis Novemb. feria 1. anno 1244.
quo litera Dominicalis fuit CB. Fol. 103 : lit. A. Et fol. 13. in Charta alia :

15. die introitus mensis Octob. die Dominica ann. 1234. Nona die exitus mensis Januarii feria 2. anno Dom. 1244.
qui quidem annus 1245. numerari debet, sumpto scilicet a Paschate initio, quo litera Dominicalis fuit A. Et fol. 50 :

In mense Febr. feria 4. in 14. die ad exitum ipsius mensis anno 1183. ab Incarnatione Domini, Actum 8. die exitus mensis Sept. Sabbato anno 1245.

hoc est, anno 1184. sumpto a Paschate anni initio : quo litera Dominicalis fuit A G. proinde usque ad 24. Febr. lit. A. cucurrit. Fol. 77 : quo litera Dominicalis fuit A. Alia f. 51. hc verba prfert :

Hoc autem fuit 7. die exitus mensis Februarii, feria 1. anno 1236.

qui fuit annus 1237. sumpto a Paschate initio, quo D. littera Dominicalis cucurrit : ac proinde hic dies incidit in 22. Febr. Alia fol. 72 :

Hoc fuit ita laudatum et concessum 2. die exitus Februar. feria 6. ann. 1248.
(hoc est, 1249.) quo litera Dominicalis fuit C. Fol. 79 :

Act. ultima die mensis Decemb. feria 3. ann. 1247.

quo litt. Dominic. fuit F. Charta ann. 1347. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 222 :

Die Martis post festum Pasch Domini, qu fuit mensis Aprilis intrantis dies tertia.

Ejusmodi porro loquendi, et mensium dies numerandi formul occurrunt etiam non semel in Regesto Majori ejusdem Camer Computor. Parisiens. hominia a Nobilibus Aquitani Regi Angli Burdegal anno 1274. prstita continente. Etiam in Chartis Gallicis usurpatam hanc formulam reperio. Memor. D. Cam. Comput. Paris. ad ann. 1362. fol. 47. r :

Il ont ottroy au roy nostre sire pour un an tant seulement, commerant le jour S. Pierre entrant Aoust prochain venant, aide pour sa dlivrance.
Charta ann. 1450. ex Chartul. 23. Corb. :

Dont premier terme de paiement sera et esquerra au jour S. Pierre entrant Aoust prochain venant.

Huc revocari debere merito observavit Mabillonius Diplom. lib. 2. cap. 28. n. 6. id quod A. Gellius lib. 12. cap. 13. inquirit, utrum scilicet his verbis, intra Kalendas, ips quoque Kalend tenerentur. Qua in re ex Apollinaris Sulpicii sententia pronunciat,

intra Kalendas, non ante Kalendas esse, sed in Kalendis : id est, eo ipso die quo Kalend sunt.
Contra vero existimat ipsemet Gellius ;

quoniam omne tempus, quod Kalendarum die includitur, intra Kalendas esse recte dicitur.
Mensis Careii. Vide supra Careium 2. Mensis Fenalis, Julius. Vide Fenalis. Mensis Magnus, Junius appellatur in Chartul. Pontiniac. pag. 286 :

En nom de nostre Seignour. Amen. En l'an de l'incarnation d'icelui 1292. ou mois de Juing le Grant, etc.

Ob longiores, ut puto, dies ipsius. Menses Materni, Quibus mater gravida est. Vita Theoder. abb. Andagin. tom. 4. Aug. pag. 849. col. 1 :

Maternis interea Mensibus evolutis, postquam mulier conceperat divinitus nuntiatum, ipsa nocte festivitatis S. Martini, dum populus ad vigilias matutinales concurreret, peperit filium.
Mensis Messionum, Augustus. Charta Joan. decani Christianit. Damell in

Chartul. S. Petri de Monte. :

Ce fut fait l'an ke li miliaires corroit par 1278. ans, ou Mois de messons.
Mensis Novarum, dicitur Aprilis, quia in Terra sancta nov fruges tunc inveniuntur. Glossar. Anonymi Ms. ex Bibl. reg. Menses Paschales. Vide Bernonem Abbat. de Missa, cap. 6. Mensis Pasch, Paschatis hebdomada, vel Tempus a Ramis palmarum ad Dominicam in Albis, quod medii mensis spatium est. Charta Petri abb. S. Remigii Rem. in Chartul. Campan. fol. 247. v. col. 1 :

Actum anno Domini m. cc. xl. vij. Dominica Mensis Pasch. Donn Gray landemain dou Mois de Pasques.

Lit. baill. Senon. ann. 1286. in Chartul. eccl. Lingon. fol. 43. r : Charta Ludov. comit. Nivern. et Regitest. ann. 1304. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 346 :

Liquels bans (de vin) commence estre pris chascun an au jours de Pasques commenians la grant messe chante, et dure continuelement jusque au Dimoingche dou Mois de Pasques, et en ce Dimoinche faut et fenist lidiz bans la grant messe chante.
Stat. Avenion. Mss. ubi De loco dando piscatoribus, in quo vendere possint pisces suos :

Et ad hoc faciendum rector civitatis usque ad Mensem Pasch, post statuta recitata, omni dilacione postposita teneatur.
Mensis Philosophorum, apud Arnaud. in Rosario Ms. lib. 2. cap. 4 :

Melius per Mensem philosophorum, quam adustio in animalibus per inhumanationem tollitur et decoctionem.

Mensis vulgo Resaille, Ea nomenclatura donantur menses Junius et Julius. Hist. Leod. tom. 2. pag. 418 :

Sentenci et prononc Floynes par nous les six arbitres desusdits, l'an de grace 1330. le j. jour de Juillet, qu'on dit Resailhemois, le Vendredi aprs la Pentecoste.
Et pag. 430 :

L'an de grace 1376. le 14. jour de mois de Juing, que on appelle Resaillemois.

MENSIVAGUS. Histrio vagusque circa mensas aliorum. Dief. MENSOR, Agrimensor, apud Frontinum, Aggenum, Dolabellam, et alios. Alii sunt Mensores in Cod. Theod. de quibus est tit. 34. lib. 6. Horum enim munus fuit hospitia Principi prparare, Palatinis Principem comitantibus singulis

deputatas domos enotare, et postibus hospitaturi nomen adscribere

, ut docet lex 4. de Metatis (7, 8.) eodem Cod. ubi plura Jacobus Gothofredus. Diversi erant Mensores a metatoribus : hi integris castris locum deligebant, illi

singulis hominibus vel in castris, vel in urbe. Vide Pitiscum. et Glossar. med. Grcit. in , col. 936. MENSORIUM. Ugutio et Joan. de Janua : Mensorium, quod est in mensa, ut mantile, et vas escarium. Gloss. Saxonic. lfrici : Mensorium, Meose. In Gloss. Lat. Gall. : Chose de table, comme nape, cuelle, plat servir table. Vide Missorium. MENSTRUA, Reditus species. Bulla Innoc. III. PP. ann. 1199. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 169 :

Capellam qu est in grangia vestra de Bodevilla, et Menstruas de archidiaconatu Belismen.

Vide mox MENSTRUALIA, Idem quod Mensata, unius mensis servitium. Tributa significari videntur, qu singulis mensibus exigebantur. Charta ann. 1235. ex Schedis Peiresc. apud Pr. de Mazaugues :

Concesserunt... quidquid habent, vel habebant in Cravo, sive sint pedagia, usatica, Menstrualia, etc. Roma..... a Saxone rege expoliata et Menstruata fortiter.

MENSTRUARE, Diminuere. Benedicti Chronicon cap. 39. apud Pertz. Script. tom. 3. pag. 719 : MENSTRUI Casus, Morbus, quo quis singulis mensibus vexatur. Vita S. Arnulfi tom. 3. Aug. pag. 235. col. 1 :

Domesticus mihi fidelis procurator et servus Menstruis casibus male torquetur.

MENSUALE, ut Mensata, nisi fallor, Annona aut cibus ad unum mensem. Prceptum Caroli C. ann. 849. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 118 :

Decernimus... ut prfata villa Antoniacus cum omni integritate suisque appendiciis deinceps per omnia deserviat fratribus S. Martini peculiaris patroni nostri, ad illorum annuatim vestimenta, excepto Mensuali atque agrario in victu eorumdem attributo. Item quod qulibet talea Mensualis,... non duret nec vigeat, nisi usque ad Kalendas Junii proxime venientis.
Mensuatim, Singulis mensibus. Prceptum Caroli Mag. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 34 :

Mensualis, Menstruus. Castello in Chron. Bergom. ad ann. 1402. apud Murator. tom. 16. col. 906 :

Innotuit Serenitati regni nostri, qualiter antecessor suus Autlandus Abba quasdam villas instituerit, qu fratribus Mensuatim per totum annum servire debent.

1. MENSULA, diminutivum a Mensa, quo, quidquid ex bonis alicujus est, significatur. Chronicon Mosomense :

De mea Mensula unam villam, Odontem nomine, cum omni banno suo subtraho.

Vide Mensa. 2. MENSULA, Mappula. Chronicon S. Trudonis, Spicileg. Acher. tom. 7. pag. 464 :

Tres solidos ad utensilia emenda... mappas, et Mensulas, et manutergia, et minuta homini.

Vide Mensale. MENSULARII, qui Scriptoribus Latinis Mensarii, qui mensam exercent, apud Firmicum lib. 3. Math. cap. 8. 1. MENSURA, Modus agri, vulgo Mesure. Eadem ni fallor, qu Arapennis seu jugerum, Gall. Arpent. Charta ann. 1187. apud Mirum tom. 1. pag. 286 :

Terram quam habebant in pago Oostburch, circiter quinquaginta et septem Mensuras, reddentem singulis annis decem marcas... werpiverunt.
Alia ann. 1228. ibid. pag. 417 :

Ut inhabitantes villam liberam, Mensuras quinquaginta pedum latitudinis et centum pedum longitudinis habeant ; et singul Mensur, singulis annis duos solidos Flandrenses et duos capones nobis et successoribus nostris solvant.
Charta Guidonis Flandri Comit. ann. 1279. ibid. pag. 590 :

Viginti solidos annui census super duas Mensuras... videlicet super duas partes Mensur juxta Wervum suum, et Mensuram et tertiam partem Mensur in Oudervliet.
Vide Mensura 3. Chron. Bon Spei pag. 289 : Chronicon Andrense :

Acquisierat... Mensuram aliam prati 16. virgis minus in eadem Roseria. Terra 12. Mensurarum, boscus 30. Mensurarum.
Occurrit ibi passim, et in Tabulario S. Bertini, in Probationibus Hist. Guinensis pag. 96. 124. 125. etc. Vide Forcellin. in hac voce. Mensura Annonaria, Chronic. Bon Spei pag. 182 :

Sub id tempus (i. ann. circ. 1252.) mutata Binchiensi granorum Mensura, orta est difficultas inter nos et Pictonenses Templarios, prtendentes sibi debere solvi nova Mensura, qu veteri multo major erat, censum 23. modiorum hyvernagii et totidem aven... Qu decisa fuit anno 1253. reductis 23. modiis hyvernagii antiqu Mensur ad 16. nov et 23. aven modiis ad 20. Mensura,

idem quod Sesteirale, in Charta ann. 1278. ex Conventione inter Jacobum Aragon. Reg. et Berengarium Magalon Episc. Sesteirale sive Mensura bladi, etc. Bellijoci Mensura est Bichetus dimidiatus, qui capit 12. Coponos. Mensur frumentari capacitas describitur in Consuet. Castell. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2 :

Les mugniers doivent prendre d'un moiton une escuelle et non plus ; et d'une Mesure demie escuelle... La grandeur de la Mesure du bl doit tenir justement six pintes au minot.
Mensura, in liquidis. Eckehardus Junior de Casib. S. Galli cap. 9 :

Cum pane abundo et quinque Mensuris de cervisia.

Mensura Regalis, ad quam cter mensur examinantur et reducuntur, in veteri Charta apud Will. Thorn pag. 1912. Edictum Pistense Caroli C. 20 :

Comes et reipublic ministri... provideant, quatenus justus modius, quusque sextarius... in civitatibus, et in vicis et in villis, ad vendendum et emendum fiat ; et Mensuram secundum antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant, etc.
Mensur vero ist public in uniuscujusque civitatis Ecclesiis servari jubentur, in Novella Justiniani 128. et apud Julianum Antecess. cap. 555. Vide Notas nostras ad Alexiadem pag. 384. De Mensuris Saxonum, vide Hickesium Grammat. Anglo-Sax. pag. 168. Mensura Bassa, Eadem qu Rasa, Adquata. Charta ann. 1344. in Reg. 87. Chartoph. reg. ch. 45 :

Item relicta Simonis Bernerii unam eminam Bassam frumenti... Item Mathus Marmerii unam eminam aven ad Mensuram bassam.

Pluries ibi. Mensura Cessalis, Recta. Vide supra Cessalis. Mensura Currens, qu in usu est. Reg. feud. Aquit. in Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. fol. 33. r :

Arnaldus de Fagia... debet solvere frumentum ad mensuram rasam et avenam ad Mensuram currentem.

Mensura Mercadalis, Publica, ad quam res omnes, qu in mercato venduntur, exigi solent. Charta ann. 1201. apud Stephanot. Antiquit. Bened. Occitan. MSS. part. 2. pag. 440 :

Singulis annis in perpetuum unum modium ejusdem bladi, quod bladum ad Mensuram mercadalem Anianensem annuatim in dicto festo B. Mari solvere nobis debetis. Mensura cursabilis
dicitur tom. 1. Chartul. S. Vandreg. pag. 216. Mensuras Ponere, De iis statuere et definire. Charta ann. 1294. in Chartul. Bellil. :

Estoient en bonne saisine et paisible possession de mettre les Mesures bled et vin, et toutes autres manieres de mesures, grandes et petites, quelles qu'ils soient dedans leur banlieue.

Mensurabiles Panes, id est, Certi et statuti ponderis. Edictum Pistense Caroli C. 20 :

Sed quantos Mensurabiles panes in unaquaque civitate de justo modio Episcopi vel Abbatis seu Comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt, tantos Mensurabiles panes de quo modio a pistoribus, qui panem vendunt, fieri faciant. Ut neque suis, neque successorum suorum temporibus quisquam vel Ministerialium vel Officialium aliquam vim vel malam consuetudinem contra nostrum decretum inferre audeat, neque Mensuras imponere, augere, minuere, neque carropera extorquere, etc.
Idem Tabularium :

2. MENSURA. Charta Dudonis Abbatis Dervensis in Tabul. ejusdem Monasterii :

Monachi S. Petri et B. Bercharii proclamationem fecerunt ad magnanimum Comitem Theobaldum, de superfluitate quam Comes Breonensis dominus Walterius faciebat eis. Quam proclamationem misit prdictus Comes in Mensuram. Est autem talis Mensura : Quando accipiendum erit opus castelli, et carroperum, accipiet Ministerialis S. Petri, et cum laude ipsius Ministerialis Breonensium Comitis, et accipient secundum salvationem hominum S. Petri, et secundum salvationem Comitis.
Ubi Mensura, idem esse videtur quod Corvat seu oper, quas subditi ac rustici ex Lege, non ex arbitrio dominorum suorum, ipsis prstare tenentur. 3. MENSURA, Idem quod Mansura, Locus domui dificand idoneus et ipsa habitatio cum agri portione. Libert. vill Piciac. ann. 1208. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 604. art. 13 :

Non licet burgensibus meis aliquam suscipere communiam, nisi sub me Mensuram susceperit, quamdiu supra dominicum meum infra muros vill vacuam habebo Mensuram ; ita dico ; si eidem velim invenire et deputare Mensuram.

Atque ita intelligend videntur Charta ann. 1228. et 1279. laudat in Mensura 1. MENSURABILITER, Mensuratim. Charta conventionis inter Henricum Reg. Angl. et Willelmum Reg. Scot. in Lib. nigro Scaccarii pag. 38 :

Et ad castella custodienda assignabit Rex Scotorum de reditu suo Mensurabiliter ad voluntatem domini Regis.

Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 276 :

Et ad capiendum de eadem acra Mensurabiliter in emendationem stagni sui. Fulco de Torallo minor Miles.... vendidit et concessit.... omnes fructus quos habere poterat.... in bannis, pressoriis, pressoragiis,... mensuris, Mensuragiis et vaeria sive vaeriis.

MENSURAGIUM, Idem quod Mensuraticum, Gall. Droit de Mesurage. Tabularium S. Albini Andegav. ann. 1260 :

Vide Mesuragium. Officium Mensuragii carbonum, inter officia qu ad domanium Regis pertinent recensetur in Memoriali Camer Comput. Paris. pag. 57. verso. MENSURAGIUM Vini, Jus mensur, ad quam exiguntur dolia vinaria, Gall. Droit de jaugeage. Vide supra Jalagium. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 127 :

Littera sub sigillo curi Bituricensis super venditione voeri Dunensis, facta per Stephanum Naalez et ejus uxorem Guillermo Picardi de S. Amando, exceptis mineria et Mensuragio vini.
MENSURALE, Quod pro mensura exigitur ; idem quod Mensuraticum. Leg. Polon. a Prilusio collect pag. 432 :

Nulla etiam vectigalia aquatica, foralia, Mensuralia, alias Pomyerne, etc.

MENSURARE ad aliquem Sanctum, grum puerum vel ejus cadaver ad alicujus sancti feretrum seu sepulchrum appendere et cereum ex voto ad ejusdem staturam sancto offerre. Canonizat. S. Th. Herford. episc. in Reg. Joan. XXII. PP. fol. 7. r. col. 1 :

Infans..... in fundo cujusdam fossati.... repertus mortuus,... Mensuratus ad hunc sanctum, vit fuit mirabiliter restitutus.
Vide infra Ponderare 1. MENSURARIUS, Qui res venales ad mensuram distrahit. Libertates concess Barcinonensibus a Petro Rege Arag. ann. 1283 :

Quod quilibet civis Barcinonensis possit vendere oleum in domo sua, et quod nullus Mensurarius olei sit ausus vendere oleum.
MENSURATA, Eadem notione qua Mensura 1. Charta ann. 1086. in Addit. ad Chron. Casaur. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 1003 :

Prima petia est in vocabulo S. Petri, sunt modiola sex, habet fines ex utraque parte congruum de prdicta nostra ecclesia, secunda petia in vocabulo de Cerretu in pertinentia de villa Maina, ex Mensurata juxta culturam loci modiola quinquaginta.
MENSURATE, Mediocriter. Fredegar. cap. 84 :

Erat sapiens, sed in primis cum simplicitate rebus Mensurate ditatus.

MENSURATICUM, Quod pro mensura exigitur. Libertates Regni Majoricarum

edit a Jacobo Rege Aragon. ann. 1248 :

Sitis franci et liberi ab omni lesda, pedatico, Mensuratico, et penso, et ribatico, et ab omni questa, tolta, forcia, etc.
Mox :

Intelligentes quod homines insul Majoric extra civitatem habitantes Mensuraticum et pensum solvere consueverunt.
Alibi, de bladi venditione :

Soluto nobis et nostris jure nostro seu mensuratico consueto.

Occurrit etiam in Curia Generali Catalani ann. 1320. MS. in Charta Petri II. Regis Arag. ann. 1283. pro libertatib. Catalani, et in Bulla Honorii III. PP. pro Ecclesia Senogalliensi, apud Ughellum tom. 2. pag. 959. etc. Jus mensuratur, dicitur Andre de Ysernio in Comment. utriusque juris. Vide Gloss. med. Grcit. in . MENSURATIO, Mensio, Gall. Mesurage. Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 163 :

Secundum Mensurationem factam per viros fide dignos, ex parte nostra et ex parte eorumdem monachorum electos et juratos. Albertus de Scala Mensurator boscorum per litteras regis datas viij. Martii 1350.
Consuet. Aurel. apud Thaumass. ad calcem Assis. Hierosol. pag. 468 :

MENSURATOR, Agrimensor, Gall. Arpenteur, alias Mesurierres. Memor. C. Cam. Comput. Paris. ann. 1350. fol. 93. r :

Se Mesurierres de chans fet fausse mesure son esciant, etc.

MENSURATORIUS, Ad legitimam et receptam mensuram pertinens. Privil. Pisan. ann. 1269. apud Lamium tom. 3. Delic. erudit. pag. 276 :

Ex latere prdict loggi de Messana versus Avanellam, qu Avanella pertenditur recta linea usque ad mare, et fit larga per xij. palmos Mensuratorios cann.
MENSURNA Lamentatio. Vide Lamentatio. MENSURNALIS, Menstruus, in not. Matthi Syllog. Epist. pag. 536. Vide Mensurnum. MENSURNUM, Unius mensis, sicut Diurnum, unius diei. Papias. Liber de Disciplina Scholarium falso Boetio adscriptus cap. 3 :

Qui satyricis inhiabat atramentis Mensurnus, historiographus perspe diurnus, elegiaris annuus, etc. Terris jam Mensurni imbris vehementia resolutis, etc.

Occurrit ibi rursum, et cap. 4. Gesta Abbatum Mediani monast. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1119 : MENTAGR orbis terrarum, dicuntur Britonum Scottorumque particul seu

regiones, Cummiano Hiberno de Controversia Paschali. MENTALIS Invocatio, Qu sola mente concipitur. Laur. Byzynius de Bello Hussitico ann. 1419. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 193 :

Item invocationes aut postulationes tam Mentales quam vocales, etc. Quam Mentaneis oculis depressam, utinam ! non prostratam cum anxietate respicimus.

MENTANEI Oculi, id est, Mentis. Bulla Bonifacii VIII. PP. ad Episc. Scoti apud Rymer. tom. 2. pag. 905 :

MENTATUS, unde Dementatus, barbarum prorsus est. Lat. Eruditus, cordatus, mentis acie prditus. Goclenii Lex. Phil. MENTIALITER, Alta mente, attente. Annal. Bened. tom. 3. pag. 719 :

Nos igitur petitionem cum consensu omnium fratrum Mentialiter considerantes, et deprehendentes non esse superfluam, sed rationabilem, etc.
MENTICA, Malette. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) MENTICULARE, Papi, Dolis et fallaciis attentare, vel divinare. Vide Manticulare. MENTILLA, . Gloss. Lat. Grc. MS. Sangerm. Ubi leg. Minutilla, i. e. minima. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. Germ. Minutalia Reg. Minutila, forte Minutula. 1. MENTIO, Memoria, sepulcrum. Vita S. Forannani sc. 5. Bened. pag. 592 :

Ante Sancti adveniens iterum se projecit Mentionem.

Vide Memoria. 2. MENTIO, Mendacium. Gloss. Lat. Gr. : Mentio, , . Regula Magistri cap. 15 :

Si Mentionem suadet frequenter, legatur ex diversis, ubi prcipit veritatem.

Hinc Mentiosus, Mendax : Gallis Menteux, vel Menteur. Lex Alemann. tit. 41. 1. de Judice :

Qui nec Mentiosus sit, nec perjurator, nec munerum acceptor sit.

Mentionarius, Eadem notione, Impostor. Anastasius Biblioth. in Hist. Eccl. in Leone Isauro :

Dominus Abasgorum intimat Alanis, dicens, Ut invenio, alium talem Mentionarium Justinianus non habuit, quem mittere debuisset, et commovere vos contra nos vicinos vestros : fefellit enim vos, etc.

Ubi Theophanes habet . MENTIONALIS Sepes. Vide Mentonalis. MENTIONARE, Mentionem facere. Charta Ludovici Episc. Xanton. ann. 1462. in

Tabul. Angeriac. pag. 535 :

Nos etiam qui contractui in ipso Instrumento Mentionato ante nostram promotionem personaliter interfuimus.
Alia ann. 1482. ex Tabul. B. M. de Bono-Nuntio Rotomag. :

De qua (appellatione) in dictis litteris Apostolicis Mentionatur cum suis dependentiis et connexis responsis.
Processus de B. Hermanno tom. 1. Aprilis pag. 718 :

Qui mentionatis pastoribus..... supra positam commissionem ostendit.

Adde Chartam ann. 1399. apud Menester. Histor. Lugdun. pag. 126. MENTIONARIUS, Mentiosus. Vide Mentio 2. MENTIRI, nude pro fidem mentiri. Vide Fides. Mentiri vadium. Vide Vadium. MENTIRIOSUS, Papi, Fallax aut mendax. MENTIUNCULA, Mentio, apud Virgil. Grammat. pag. 113. MENTO, pro Mentum, usurpat Michael Scotus de Physionomia cap. 73. Inventar. S. Capel. Paris. ann. 1363. ex Bibl. reg. :

Item quoddam sanctuarium continens de Mentone et dentibus S. Ursul.

Aliud ann. 1376. ex ead. Bibl. :

Item unum sanctuarium sive reliquiarium argenti deauratum, in quo est Mento cum dentibus S. Ursul virginis.
Aliud Gallicum :

Un sanctuaire, o il y a du Menton tout les dens de sainte Ource.

Occurrit rursum inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 213. Arnobio lib. 3. cap. 7. Mento est Mentum habens solito majus. MENTONALIS. Mentionalis sepes, qu ad mentum usque pertingit. Lex Ripuar. tit. 70. 3 :

Quod si animal sepem impalaverit, et ipsa sepis Mentonalis non fuerit.

Perperam mentionalis, in Legibus Henrici I. Regis Angl. cap. 90. ubi eadem habentur. MENTOR, Papi, Inventor. Ita et Gloss. MSS. Sangerm. num. 501. MENTORIA, dicuntur diversoria, vel diverticula, id est, secreta dificia, alias Montoria. Vocabular. utriusque Juris. MENTRE, pro Intra. Charta ann. 27. Conradi Reg. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Qu decurrit Mentre varaginem per terras, usque in via, qu dicitur Aurelia.

MENTUM, pro Collum. Reg. visitat. Odon. archiep. Rotom. ex Cod. reg. 1245. fol. 17. v :

Visitavimus prioratum de villa Arcelli. Ibi sunt xxiij. moniales... Omnes nutriunt comam usque ad Mentum.... Prcipimus.... quod comam non

nutriatis ultra aures.

MENTURA, f. Frons, facies dificii, Gall. Faade. Charta ann. 1309. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 37. col. 1 :

Romani imperii celsitudo ..... columpnis meruit stabilibus stabiliri, et egregiis dificiorum Menturis indissolubiliter adornari. Bannales furnos et molendina Menualia nobis retinuimus.

MENUALIS, f. pro Manualis ; nisi legendum sit Bannalis. Libert. de Andeloto ann. 1269. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 126. art. 8 : Vide in Molendinum. MENUDET, Fratres Minores, ab Hispan. Menudo, Gall. Menu. Testam. Beraldi domini de Rupeforti ann. 1383. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 325 :

Item do et lego a las Menudetas Claromontenses Ordinis S. Francisci sexaginta solidos Turonenses reddituales. J'ay mes petits enfans qui je suis tenus, Plus qu'aux povres Estrangiers, ne qu'aux Freres Menus.
Le Roman des Braes MS. :

Nostris etiam olim les Freres Menus dicti. Mehun au Codicille apud Borellum :

Quant fu grant eure et grant jors, Pour changer sa honte hennor, S'en vient un Frere Menor.
Infra :

Ains fist cil, hors prist congi Li borgois au Frere Menus.

MENUDUS, an pro Mutuus ? Charta ann. 1331. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 527 :

Ad reportandum concordiam seu pacem Menudam inter dictas partes, ...... dictum nostrum seu pronunciationem super prmissis in modum qui sequitur pronunciamus.

MENUISERIUS, a Gallico Menuisier, in Terrear. abbat. de Jugo Dei ann. circ. 1491. MENUSIA, Parvus et minutus piscis. Charta ann. 1287. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 218. v. col. 2 :

Nec etiam vendere poterunt dicti homines chopinam Menusi, nec similiter centum cancerum, nisi tres denarios Turonenses tantummodo, nisi in Quadragesima, in qua poterunt vendere quatuor denarios Turon. tantummodo.
Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Menuyse, silurus, i. parvus et minutus piscis. Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 142. Chartoph. reg. 142 :

Afin que eulx pescheurs d'eau doulce vendissent mieulx leur Menuise, que lesdiz Guillaume ne sa femme leurs poissons de mer. Loches et vairons ou autre Menuise,

in aliis ann. 1480. ex Reg. 207. ch. 209. MENUT, Intestina animalium, Gall. Menuailles, Ital. Minuge. Stat. Perus. pag. 58 :

Quod nulla persona audeat effundere seu vacuare buellas seu viscera aut Menutas bestiarum infra villam, etc.
Vide Minutalia. MENUTUM, Minutior moneta. Comput. ann. 1372. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 312. col. 1 :

Tradidi dicto Stephano Salvatoris xl. francos ; erant in Menuto xj. franc. et in auro xxix.
MENZERIZARE. Vide Magarizare. MEODE. Vide supra Mede. MEOLETUM Boschum, Silva cdua, ut videtur, Gallice Bois taillis. An non potius Lignum, quod Bois de moule appellamus ? Statuta Vercell. lib. 6. fol. 137. v. :

Pro duobus terceriis habeant precipuum modios quadragintos boschi Meoleti, videlicet de illo nemore quod axoratum fuerat inter prdictos Comites, etc.
MEOLHONUS, ab Hispanico Meollo, Medulla, nucleus. Charta ann. 1516 :

Pro jure moltur dare teneantur partem olei fiendi in molendino prmisso, et mediam partem Meolhonorum, sive dels Meolhons.

MEPE, Iberorum Regis dignitas ac appellatio, apud Georgium Pachym. lib. 3. cap. 21. et Phranzem lib. 3. cap. 1. , in Glossar. med. Grcit. col. 906. Apud Galfridum Monemuthensem lib. 7. cap. 4. observo proceres quosdam, Hibernos, ni fallor, dignitatis Map passim donari, qu forte eadem cum Mepe :

Prter Consules prdictos venerunt non minoris dignitatis heroes, Donandus Map-apo, Chenes Map-choil, Penedurus Map-eridur, etc.

Qui autem hic map dicuntur, hodie mac videntur appellari, qu vox prponi solet cognominibus complurium familiarum illustrium, ut discere est ex Britannia Camdeni pag. 708. 709. etc. Edit. 3. verbi gratia, Mac-connell, Macguir, etc. Map vero aut Mab Britannis, et Mac Hibernis, filius dicitur. Vide Septetus. MEPHIUM. Vide Methium, MEQUERELLUS, pro Maquerellus, Gallice Maquereau. Tabular. Calense ann. 1247 :

Item prima die Rogationum unum flatonem, et secunda die similiter unum

flatonem, tertia vero die unum Mequerellum, si interfuerint processionibus.

MERA, Locus palustris. Vide Mora 2. MERA Gutta, Gall. Mere-goutte, vinum sponte defluens. Charta ann. 1250. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 207 :

Pro quolibet modio vini unum sextarium de Mera Gutta vini pro decima.

Vide in Gutta. MERA Provisio, Formula usitata in Diplomatibus Pontificum Romanorum quibus alicui beneficia ecclesiastica conferebant, cum electio tempore statuto facto non fuerat, aut ipsis vitiosa videbatur. Chartular. Eccl. Ebredun. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 75 :

Demum per D. Bonifacium Papam VIII. ex Mera Provisione Apostolic Sedis anno Dom. mccxcv. mense Martii, die lun in crastinum Ramis palmarum, scilicet die xxviii. Rom apud Lateranum fuit in Archiepiscopum Ebredunensem primitus ...... consecratus.
1. MERACA, Idem quod Medicina, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. 2. MERACA, ATA, Pocio vinosa ad purgandum cerebrum. Dief. MERACULA, Monet minutioris species : idem forte quod Minuta, . Plantavitius in Episc. Lodovensib. ann. 1187 :

Ea lege ut Prior ab Episcopo..... daret singulis Synodis sex denarios et Meraculam unam, etc.
Vide Merallus. MERACUS, , Merus. Onom. Merax, cus, . Vocabul. vetus :

Merax, purus, clarus, defecatus ; meracitas, puritas, claritas.

Sed merax non legi. Ita Martinius in Lexico. MERAGULARIUS, Idem qui Matricularius. Ordinar. Cabilon. apud Marten. tom. 1. de Antiquis Eccl. Rit. pag. 615 :

Diaconus et Subdiaconus inter se plicant vestimenta sua, Meragularius prstat auxilium sacerdoti.
Vide Marrelarius. MERAL. Vide Amir. MERALLUS. Charta Willelmi Comitis Nivernensis ann. 1167. in Tabulario S. Stephani Nivern. :

Ego Willelmus Comes Nivernensis dedi et concessi Bernardo Priori et Monachis S. Stephani Deo ibidem servituris, ut deinceps in burgo suo habeant Merallum, et proprium servientem suum, qui proclamet per burgum vinum, jure perpetuo possidendum.
Alia ann. 1173. in eodem Tabulario :

Ego Guido Comes Nivernensis laudavi et concessi Ecclesi S. Stephani, et

Bernardo ejusdem Ecclesi Priori, quod Marellum suum, et nuncium Maralli sui publice conclamare per totam villam Nivernensem, et curreret, sicut nuncii cteri qui meos habent Maralos, statuens deinceps, et inhibens, ne quis nuncio Ecclesi deferenti maralum, impedimentum ullum facere prsumat.
Charta pro Vicario Bituricensi ex Tabul. S. Sulpicii Bitur. :

Habebit.... de cutis unam cutam : de Merallis vitri, unum vitrum, etc.

Nos Mereau, et Merel, calculum putatorium vulgo dicimus. Usatica Vicecomitatus Aquarum Rotomagi :

Se l'en baille aucun le Merel en enseigne que il a aquit sa marchandise en la Vicomt de l'Eau, et il avient que il le perde, etc.
Sed et Meralleresse, dicta olim obstetrix, nescio unde ducta vocis origine, nisi quod pro mercede merallum acciperet ; a , obstetrix, deduci posse opinatur Menagius ; quid si a Gall. Mere et Alleger, quod matri in partu laboranti allevamentum ferunt ? Regestum Domus public Ambianensis sub ann. 1267 :

Emmeline le Hardie a est receu estre Meraleresse, par la relation de plusieurs femmes qui savent comment Meralleresses se doivent contenir en ladite science, etc.
Paulo intricatiora videntur qu de Merallis scripsit D. Cangius, quod varias hujusce vocis notiones haud satis distinxerit : qu ut apertiora fiant observandum quodvis signum seu symbolum nostris olim Marel dictum fuisse, hinc in allatis a D. Cangio videtur accipi posse pro signo quo vinum venale significatur. Longe vero frequentior notio qua Merallus pro symbolum seu tessera occurrit, qu in pluribus Ecclesiis, Canonicis, Capellanis aliisque prbendariis dantur in prsenti signum, ut his quolibet Sabbato exhibitis testentur quoties et quibus officiis interfuerint, et debitas recipiant distributiones. Statuta Canonicorum S. Capell Paris. pag. 22 :

Quolibet Sabbato anni omnes Canonici, Capellani et clerici conveniunt in camera solutionis, et debent Merellos suos ibi asportare, ut videatur quid et quod eorum unusquisque fuerit lucratus.
Reformatio S. Capell per Carolum VI. Reg. Franc. :

Distributori Merellorum in vim prstiti per eum juramenti inhibentes ne personis hc committentibus...... distributiones aliquas exsolvere prsumat.
Litter Francisci I. Reg. Franc. pro reform. ejusd. S. Capell :

Demum Merelli prinsertis Canonicis, Capellanis et clericis distribuendi in choro dict Capell tradentur, ne exsolvetur aliquid eisdem Canonicis et Capellanis nisi ad rationem et modum dictorum Merellorum.

Ex Charta autem fundationis S. Capell, percipiebant Canonici diebus privatis 12. den. In Dominicis et festis 9. lectionum 16. den. In festis qu cum semiduplo celebrantur 18. den. In festis duplicibus 2. sol. In festis annualibus 3. sol. Statuta Capituli Audomar. MSS. :

Item circa parvum bursarium distributorem Marellorum et punctuatorem anniversariorum... recipiet quilibet eorum (clericorum de Scoteria) iv. Marellos pro die interessendo Divinis... de quibus iv. Marellis pro prandio solvet ii. Marellos et unum pro cna receptori Domus singulis diebus
. Plumbei, ut plurimum, erant hujusmodi Merelli ; hinc Plumbi nude dicuntur in Charta ann. 1480. apud Mirum tom. 2. pag. 1343 :

Item idem Cantor sive Psidens Plumbos interessentibus Horis distribuet.

Erant interdum et chartacei : plumbei etiamnum in pluribus ecclesiis ac prsertim in Ecclesia Atrebat. Capellanis distribuuntur pro stipendio Missarum quas celebrare tenentur ; hi formam teruncii Francici, et calicem ab altera eorum parte prferunt, cum hac inscriptione :

Pour les Messes

. In nundinis prterea dabantur Merelli in signum soluti pretii pro mercibus expositis. Dantur etiam in Ecclesiis Reformatis, iis qui ad S. Cnam admittendi sunt. Vocis etymon a Grco vel , Pars, portio, accersit D. de Caseneuve ; Mornacus vero in l. 52. Merellos, Gall. Mereaux dictos putat, quod merentibus tribuerentur. Merellus, Solutio consignata aliquo symbolo, Gall. Acquit ; a Marel, quod signum vel symbolum significat, sic dicta. Charta ann. 1222. inter Instr. tom. 7. Gall. Christ. col. 93 :

De merellis volumus quod amoveantur quantum pertinet ad res ecclesiasticarum personarum, et ducantur res ill quit, data fide a quadrigariis vel servientibus earumdem personarum, quod res quas ducunt, sunt clericorum vel ecclesiasticarum personarum.
Alia ann. 1233. in Chartul. Campan. fol. 467. col. 1 :

Vina deputata ad partitiones cotidianas in dicta ecclesia (Trecensi) et vina propria singulorum libere sine Merello, sine pedagio, sine aliqua contradictione jure clericali, secundum quod decet honestatem clericalem, introducent in civitatem Trecensem. Merel,

eadem notione, in Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 216. Merelli, Calculi, scrupi, Gall. Dames jouer. Annal. Mediol. apud Murator. tom. 16. col. 809 :

Tabolerium unum laboratum ad gnara et de jaspide cum scacchis et Merellis.

Nos vero, ut supra monuit D. Cangius, Mereau et Merel, calculum putatorium vulgo dicimus. Iis haud absimiles Merelli rei argenteive qui in genialibus Regum nostrorum festis percussi sunt, e quibus aliquot etiamnum in suis Musis asservant rei nummari curiosi indagatores, quos referunt ad tempora Francisci I. et Catharin de Medicis. Vide librum Gallicum cui titulus est, L'art des Devises et Emblemes par le P. Menestrier. Villon apud Borellum :

Une bourse d'argent legiere, Qui estoit pleine de Mesreaulx.

MS. :

Bien a son tens et son Merel, Qui boit et joe au tremerel.

Merellus, Calculus putatorius, Gall. Jetton. Privil. pro canonicis eccl. colleg. S. Galli de Leugiaco dic. S. Flori ann. 1375. in Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 41 :

Tradi volumus et jubemus Merellos de cupro vel stagno sive plumbo, de duobus aut tribus maneriebus aut formis dissimilibus, ad gallum, leonem seu leporem, aut alia signa signatos : non tamen ad instar monetarum nostrarum ;... proviso tamen quod de ipsis Merellis seu forma jactorum in dictis cugneis sic concessis fabricandis aut formandis, in allocatione pro moneta se non juvent, nec in aliis usibus, quam ut prmittitur, ullatenus convertantur.
Pro moneta, qu in usu erat, occurrit in Reg. actor. capitul. eccl. Camerac. sign. O. ad 26. Nov. ann. 1483 :

Hodie domini conclusionem fecerunt de moneta seu Merellis, dictis Mereaux de vj. deniers Tournois. Icellui Labastide criast au suppliant : Ribault, tratre, Mereau, etc. Salvis scholaribus nostris scularibus omnibus Meramentis et lignis integraliter domus existentis in capite aul.

Vide Merallus. Mereau vero, vox convicii, in Lit. remiss. ann. 1482. ex Reg. 207. ch. 334 : MERAMENTUM, Idem quod Materia, Lignum domibus aptum. Charta ann. 1328. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 392 :

MERANGOLUS. Vide supra Melangolus. MERANNIA, Malignitas, improbitas. Charta ann. 1341. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 431 :

Verum quia dicti domini Humberti Dalphini sic excrevit malitia, habundavit Merannia, et ferocitas ebullivit quod nedum prmissis mandatis nostris parere protervitate su maliti recusavit. Par Merain sa lance brisa.

Nostris olim Merain, idem quod indignatio, Depit. Perceval apud Borellum :

MERANNUM. Vide Materia. MERARE, Distribuere, erogare. Canones Hibern. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 17 :

Si quis ad ecclesiam arma portaverit, et litem commiserit, argenti libram unam ecclesi cogatur exsolvere : et hoc egentibus in eleemosynam Meretur, vel finiatur.
MERARI interpretatur Amaricans, sive amaritudo, in Libel. de Div. ordin. apud Marten. tom. 9. Ampl. Collect. col. 1067. Vide Merarus. . 1. MERARIA, Popina. Gloss. Isidori ; ad quas Grvius : Ubi merum venditur. Glossar. Meraria, . Vide Clepsedraria in Clepsydra. 2. MERARIA, Meretrix, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide supra Centrix. MERARITA, Filius Merari, in Libel. laudato in Merari, col. 1068. MERARIUM, , in Gloss. S. Benedicti cap. de vasis argenteis, vas nempe quo merum mens vel convivis infertur. MERARUS, , i. Severus. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. MERATUS. Acta S. Judicaelis MSS. :

Hujus hastilis dimidium inferius erat ferreum, splendens ut stannum candidissimum et Meratum.

Ubi Meratum idem esse existimo quod nos Bruni dicimus, et veteres fabularum Gallicarum Scriptores vocabant Mier. Vide Brunus. MERAYCE, vox Hispanica, Genus panni. Donatio S. Rudesindi Episc. tom. 3. Conc. Hispan. pag. 181 :

Alias casulas xiii. quinque de alchaz, sex feray cardena, 7. barragan, 8. cardena Merayce.
MERCA, Nota, indicium. Consuet. Brageriac. art. 104 :

Possessio vero adepta dict rei vendit dicitur, quando mercator pecuniam exsolvit, seu partem ejusdem, aut Mercam suam ibidem interposuit.

Charta Eduar. primog. reg. Angl. ann. 1356. ex Cod. reg. 8387. fol. 28. r. :

Mensur et pondera... de Merca seu patrono regio et nostro in dicta villa (Liburni) instituto consignentur et etiam patronentur. Merc,
eodem intellectu ; in Charta ann. 1410. ex Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 23. MERCABILIS, Mercada, Mercandisare, Mercanti, etc. Vide in Mercatum. MERCADALE, Forum, Gall. March, idem quod Mercatum. Charta senec. Bigor. ann. 1391. in Reg. 142. Chartoph. reg. ch. 80 :

Cum ipse supplicans habeat... quoddam molendinarium extra villam Tarni in capite Mercadalis ejusdem vill, etc. Mercadin,
eodem intellectu, in Lit. remiss. ann. 1480. ex Reg. 207. ch. 66 :

Comme le suppliant estoit ou Mercadin de la ville de Nogaro, en Gascoigne, etc.

MERCADANDIA, ut infra Mercadayria. Charta ann. 1275. in Reg. M. Chartoph. reg. ch. 6 :

Item quod rubina una talis fiat et fieri debeat per dominum regem, per quam res et Mercadandi mercatorum possint cum copanis libere conduci et portari de mari ad civitatem Nemausensem.
MERCADATUS, Qui in commercio est, Gall. Marchand. Charta ann. 1204. ex Tabul. S. Tiberii :

Quod prdicti quatuor modii debent intelligi Mercadati, videlicet centum viginti octo eminarum Juncelli.
MERCADAYRIA, Merx, mercimonium. Charta ann. 1322. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 126 :

Emerunt frequenter... Mercadayrias, tam de pannis pluribus, et diversis, quam de hiis qu spectant ad ministerium seu artem de ypothecaria.
Vide in Mercatum. MERCADERIA. Vide in Mercatum. MERCAGIUM, Martium, trimestre frumentum, Gall. Bled Marsois. Charta Hugonis Comitis Regitest. ann. 1233 :

Et de quolibet sestario Mercagii unum obolum.

MERCANCIA, Ut Mercantia :

Dicebat insuper dictus procurator noster, quod in dicto dommanio mutabili antiquitus fuerat unum membrum, consistens in parvis juribus, videlicet in deneriatis et Mercanciis.

(Cartular. N. D. Paris. III. 309, an. 1408). MERCANDARIA, Mercatura, negotiatio, commercium. Stat. Cadubr. lib. 2. cap. 18 :

Decernimus quod mercatores inter se teneantur et debeant pacta servare. Et cum in Mercandariis sit multa et maxima fides adhibenda, et inter contrahentes servanda ad invicem, etc.
Vide in Mercatum. MERCANDIA, Mercantia. Vide infra in Mercatum. MERCANTIA, ut Mercandaria, in Correct. eorumd. Stat. cap. 33 :

Ordinamus quod nullus... valeat contrahere aut mercari cum Clericis vendendo, emendo, permutando, vel alio modo contrahendo in modum faciendi Mercantiam.

Pro mercimonio, vide in Mercatum. MERCARE, pro Marcare, notare, signare ; Mercher, apud Joinvil. in S. Ludov. edit. Cangian pag. 120. Merchier, in Stat. ann. 1370. tom. 5. Ordinat. reg.

Franc. pag. 358. art. 14. A Gallico Merche, pro Marque, signum, in Lit. remiss. ann. 1455. ex Reg. 191. Chartoph. reg. ch. 153. Merc, in Charta commun. Rotomag. ann. 1204. ex Reg. 34. bis part. 1. fol. 34. r. col. 2 :

Latro vel falsonarius... ponetur in pilorio, ut eum omnes videant atque cognoscant ; et si debet habere Merc, fiet ei. Sed si potius voluerit fustigari, quam solvere pnam prdictam, fustigetur et Mercetur merco curi in fronte.

Male editum Mere, tom. 5. Ordinat. pag. 673. art. 9. Constit. Mss. Caroli reg. Sicil. :

Aliis notionibus in Mercatum. MERCARI dicuntur monet, qu usum in mercatis habent. Capitulare triplex Caroli Magni ann. 808. cap. 7 :

Et illi denarii palatini Mercentur, et per omnia discurrant.

MERCARI terna, clestia. Formula frequens in Chartis donationum piarum, ut Chilper. II. ann. 716. et alibi. Vide Mercare in Mercatum. MERCARIA. Vetus Charta Pontii Comitis Tolosani ann. 936. apud Catellum in Comitibus Tolos. pag. 9 :

Cum silvis et forestis, et cum omnibus finalibus et Mercariis et sirnunjugiis, et cum hominibus et feminabus inde naturalibus, etc.

Vox forte confecta a marca, limes. Tributi species, f. quod pro limitibus figendis solvebatur. Charta Gauter. de Monteforello ex Tabul. Fontis-Ebr. :

Dono... et per alias terras ubicumque, consuetudines quas habeo de omnibus Mercariis et de omnibus pallagiis. Legamus cuilibet de vayletis, sommeleriis, Mercariis, barberio,..... sexaginta solidos Turon. semel solvendos.

MERCARIUS, inter domesticos recensetur in Testamento Roberti III. Comit. Claromont. ann. 1302. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 407 :

Ubi legendum forte Bercariis. MERCASIA, Idem quod Mercatum, Emporium, nundin public. Conc. Senon. ann. 1220 :

Clamari fecit publice in terram suam ne aliqui de baillivis et prpositis suis, sicut chara habent sua corpora et catalla, de ctero mercata faciant vel Mercasias, ubi sit catallum, quibus interveniat juramentum et fiducia.
MERCASIUS. Vide Marcasius. MERCATA Terr, pro Marcata, Reditus unius marc auri vel argenti. Charta Henrici III. Reg. Angl. ann. 1254. apud Rymer. tom. 1. pag. 519 :

Et cum sublimata fuerit in Reginam, nos prdictam dotem suam

augebimus de quingentis Mercatis terr per annum, assignandis ei in regno Angli in locis competentibus.
Charta ann. 1250. tom. 1. Chartul. S. Vandreg. pag. 350 :

Vendidi... Johanni Louvel... omnes redditus quos mihi debebat de omnibus Mercatis hreditagii quocumque in tempore prterito.

MERCATALIS Dies, Qua forum tenetur, Gall. Jour de March. Consuet. Carcass. in Reg. L. Chartoph. reg. ch. 3 :

Dominus Carcasson suam habet mensuram, scilicet eminam, per duos dies Mercatales in Carcassona. Dono vobis in ipsam meam leudam de Limos tres puneiras de sal in unaquaque die Mercatile.

MERCATILIS, Eadem notione. Charta Bernadazt vicecom. Carcass. ann. 1082. ex Bibl. S. Germ. Prat. :

MERCATILIS, Mercatio, Mercatorium. Vide Mercatum. MERCATIO, Mercatura, negotiatio, commercium. Charta Regin. episc. Carnot. ann. 1215. ex Chartul. ejusd. episcop. :

De libertate siquidem ipsius feodi, potest spedictus Hugo omnimodam exercere Mercationem, ab omni Mercationis consuetudine liber et immunis.

Eodem intellectu occurrit apud A. Gellium. Pro mercimonio, vide in Mercatum. MERCATOR Cursorius, Qui merces suas per diversa loca venum portat. Locus est supra in Cursorius 2. Merquatour, pro Marchand, qui pecuniam undequaque colligit. Le Reclus de Moliens in Poem. de Charitate inter observat. Cangii ad Hist. S. Ludov. pag. 99. ubi de Cardinalibus :

De la grant court je fis un tour, L ou mainent li Cardounal : Mais tous les trouvai d'un atour, Ch et l tous sont Merquatour.
MERCATRIX

averi ponderis, Marchandoise d'avoir poids

, id est, mercium qu pondere venduntur, in Charta ann. 1350. Regest. 80. Tabular. regii Ch. 256. MERCATUM, Mercatus, Mercada, Emporium, nundin public, feri, Gallis March, Foire. Cujacius ad tit. de Nundinis et mercatibus, ait mercatus esse parvas nundinas, in idiotismo, Assembles : neque adeo celebres ac nundinas : denique mercatum unius civitatis aut vici, nundinas vero esse unius provinci aut Imperii. Mercatum, Eadem notione. Capitulare de Villis cap. 54 :

Unusquisque Judex provideat, quatenus familia nostra ad eorum opus

bene laboret, et per Mercata vagando non eat.

Charta Petri Ducis Britann. ann. 1273 :

Item de Mercato de S. Albino quod nos statueramus ad diem Martis, qua die Mercatum de Chevreio erat ab antiquo, nos removebimus illud Mercatum ad alium diem.

Mercatum annale, in Charta ann. 1123. apud D. Calmet. tom. 2. Hist. Lotharing. col. 271. Adde Edictum Caroli Calvi in Carisiaco, et Leges Luitprandi Regis Longobardorum tit. 56. 1. 78. (6, 25.) Mercadus, in Formula Lindenbrogii 161. Charta Caroli M. apud Doubletum pag. 708 :

Tam in civitates, castellis, vicis, portis, pontis publicis, vel reliquas Mercadus advenerint, etc.

German. Marktflecken, vicus. Vide infra. Mercada, in Formula Lindenbrogiana 11. Mercatorium, Idem quod Mercatum. Litter Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1300. apud Rymer. tom. 2. pag. 864 :

In civitatibus, burgis, villis, Mercatoriis et singulis aliis locis, etc.

Tabular. S. Florentii :

Dedit terram illam in qua est ecclesia S. Nicholai et decimam vine et pomarii et Mercatorii.

Mercata autem diebus dominicis fieri vetantur in Capitulis Caroli M. lib. 1. cap. 145. 139. in Capit. ann. 809. cap. 18. et in Edicto Pistensi Caroli C. cap. 19. Fiebant ea ut plurimum sabbato, ut et hodie. Agobardus de Insolentia Judor. :

Cum... ne sabbatismus eorum impediretur, Mercata, qu in sabbatis fieri solebant, transmutari prceperint.
Cujus instituti hanc rationem affert idem Scriptor, ut Christiani scilicet

sabbato ementes victus necessaria, liberius die dominico Missarum solennitatibus et prdicationibus vacent : et si qui de longe veniunt, ex occasione Mercati tam vespertinis quam matutinis occurrentes officiis, Missarum solennitate peracta, cum dificatione revertantur ad propria.
Tabularium Conchensis Abbat. in Ruthenis Ch. 74 :

Excepta medietate de Mercato quod factum fuerit, sicut constitutum est, in sabbatis, etc.

Horum mercatorum sabbatinorum meminit etiam Aimoinus lib. 4. de Miraculis S. Benedicti cap. 46. Quvis vero mercata Regum auctoritate instituta docet Edictum Pistense Caroli Cal. cap. 19. adeo ut non omnibus Comitibus seu oppidorum et provinciarum prfectis ea instituere licitum fuerit. Adde Legem Longob. lib. 3. tit. 18.

Carol. M. 52. Mercatum annuale, vel hebdomadale, in Charta Caroli C. ann. 863. pro Ecclesia Lingonensi apud Perardum pag. 48. et in Chartis Adalberonis Episcopi Metensis, et Leonis IX. PP. apud Meurissium in Episc. Metensib. pag. 309. 355. apud Ughellum tom. 2. part. 2. pag. 333. etc. Hinc postmodum fluxit jus quod mercati vocant, vel etiam nude Mercatum, ut habet Prceptum Ludovici Pii ann. 836. Append. Marc Hisp. col. 773. ab ipsis Principibus Dominis feudalibus indultum. Charta Ottonis Imper. apud Baldricum lib. 1. Chron. Camerac. 112 :

Dedimus jus, fas, atque licentiam faciendi, statuendi, ac construendi Mercati, cum moneta, teloneo, banno, etc.

Ubi jus vicum ipsum construendi, in quo nundin fiant, comprehenditur, ut plenius apparet ex charta Ottonis I. ann. 994. apud Guden. in Syllog. pag. 452 :

Mercatum construendum cum omnibus appendiciis, qu ad hoc pertinent ; id est moneta, teloneo, exitibus et reditibus, aquis aquarumve decursibus, silvis, pascuis molendinis, viis et inviis, quesitis et inquirendis, cunctisque aliis, qu ad prdictum mercatum dici vel nominari possunt.
Plura vide apud Haltaus. in Glossar. German. col. 1004. voce Jahr-Markt et col. 1322. voce Markt, sqq. Pfeffinger. ad Vitriar. lib. 3. tit. 2. 37 et 38. Imperatorum etiam fuit jus prohibendi ne novi mercatus in prjudicium veterum instituerentur. Ibid. 71. not. 13. In iis porro mercatis ea est securitas ac immunitas, ut non infringantur absque gravi delicto, quod mercatum frangere vocat eadem Charta, nostri Bris de march, ut est in Consuetudine Andegavensi art. 79. et in Normannica art. 25. ubi perperam bis editum, Bruit de march, pro Bris de march. In mercatis denique Regum Edicta publice relegi solita docent Capitula Caroli Calvi 28. extremo. Mercatus, Forum, seu locus ipse, in quo nundin fiunt. Ditmarus lib. 7. de Kiovia :

In magna hac civitate, qu ipsius regni caput est, plus quam 400. habentur Ecclesi, et Mercatus octo.

Mercadil, Occitanis, Eadem notione. Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 156 :

Et quod possint dicti homines universitatis... se congregare in uno loco communi per eos destinando in loco communi nominato le Mercadil, etc.
Mercati Palatii Telonearius. Vide Telonearius, in Telon. Mercatum, Commeatus, cibaria ad alimoniam exercitus, forum, interdum. Tudebodus lib. 1. pag. 777 :

Illic invenit Italicos et Longobardos... quibus Imperator jusserat dari Mercatum.

Eod. lib. :

Venientibus autem nobis, ante civitates eorum, imperabat civibus, ut nobis secure apportarent Mercatum.

Radevicus Frisingensis de Gestis Friderici I. Imp. lib. 1. cap. 26. apud Murator. tom. 6. col. 764 :

Sed si mercator Teutonicus civitatem intraverit et emerit Mercatum, et portaverit ad exercitum, et carius vendiderit in exercitu ; camerarius auferet ei omne forum suum, et verberabit eum et tondebit, et comburet in maxilla.
Vide Ottonem Morenam in Hist. Rerum Laudensium pag. 18. 76. 77. 92. Frideric. I. Imp. in Epist. ad Ottonem Frisingens. Episc. etc. MS. :

Tout le Marchi li atolloit Qui par terre venir solloit.

Mercatus, pro Pretio rerum venalium, quo in mercatis distrahi solent. Chartul. SS. Trinit. Cadom. fol. 23 :

Dom. Abbatissa debet habere pisces ad meliorem mercatum quam ullus homo. Et vere valuerunt ultra mille quingentas (uncias) largo Mercato.

Gall. meilleur march. Chron. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 620 : Nostri dicerent, grand march. Vide Forum. Mercatum, Contractus emptionis vel venditionis, nostris March. Statutum de decimis Saladinis apud Rigordum ann. 1188 : Diploma Philippi Pulcri ann. 1302. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 361 :

Omnia Mercata qu facta fuerunt,... vel qu deinceps fient, rata erunt. Nec cum personis dictarum Ecclesiarum, aut aliis quibuscumque subjectis suis conventiones, pacta seu Mercata faciant de danda certa summa pecuni.
Charta ann. 1437. apud Madox Formul. Anglic. pag. 101 :

Per scriptum suum obligatorium statuti Mercatorii.

De vocibus Mercatus et Mercatum, multa congessit Felix Osius in Notis ad Othonem Morenam in Historia Rerum Laudensium. De Mercato se intromittere, Mercari, mercaturam exercere, Gall. Se mler de ngoce. Charta Odon. I. ducis Burg. ann. 1101. inter Probat. tom. 1. Hist. Burg. pag. 34. col. 1 :

Si homo sancti (Benigni) de Mercato se intromiserit, homines ducis poterunt in eum facere exactionem consuetudinari cautionis, quamdium idem ministerium tenuerit : at si a Mercato defficerit, nichil ulterius ab eo vel ab ejus herede exigetur, nisi ipse vel heres suus de Mercato rursum

se intromiserit.

Mercatum Manuale, Datis manibus conclusum. Stat. Riper. cap. 100. fol. 12. r. :

Judices debeant facere et reddere rationem cuilibet petenti de fictis, drictis, redditibus, decimis, alimentis, Mercato manuali, armis, equis et mercede.
Vide supra Manu communicata vendere in Manus. Mercatum Burs, Vox usitata apud Normannos, cum quis actor tenementum seu feudum sibi revocare tentat jure consanguinitatis vel dominii. Charta Ludovici X. ann. 1315. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 594 :

Quod in nullo casu in Mercato burs querelatus, nisi mercatum possideat, respondere nullatenus teneatur, etiamsi nos Mercatum burs retrahere niteremur :
Tabular. B. M. de Bononuntio Rotomag. :

Item dicit quod pluribus et plures personas placitare in dictis placitis prdictis de maritagio impedito, de foro burs, sed de nominibus personarum non recolit, nisi quod ipse tractus fuit in causam pro Mercato burs in dicta curia.
Et infra :

Vidit eos utentes de brevibus de maritagio impedito, de dote, de partibus inter fratres et de Mercato burs.
Practicis Clameur de Bourse, vel Dmarche de Bourse. Marchi de Bourse, in Charta ann. 1380. ex Reg. 117. Chartoph. reg. ch. 85. Vide supra Retractio per Bursam in Bursa 1. Mercadare, Negotiari. Charta Pipini Regis, apud Doubletum pag. 694 :

Ad illos necutiantes vel Mercadantes, etc.

Mercandisare, Mercari, nundinari, mercaturam exercere. Leges Alfredi et Godrini cap. 10 :

De illis qui Mercandisant in diebus dominicis.

Charta ann. 1345. apud Madox Formul. Angl. pag. 92 :

Decem libras bonorum et legalium sterlingorum ad Mercandizandum cum eisdem denariis, ad opus et utilitatem ejusdem Willelmi.
Utitur hac voce etiam Thomas Walsinghamus pag. 357. Mercare. Eadem notione. Testamentum Rudesindi Episc. ann. 978. tom. 3. Conc. Hispan. pag. 183 :

Et Mercare mihi libeat pro clestibus terrena.

Mercare, Emere. Acta S. Vincentii Episc. tom. 1. Junii pag. 627 :

Et Mercavit corpus ejus libr pondere auri, et condens aromatibus sepelivit prdio suo.

Mercatare, Negotiari. Tabular. S. Victoris Massil. :

Volunt dum vobis placeat pacifice et quiete cum vestri Mercatando et negotiando conversari.
Mercatiles res dicuntur, qu facile distrahi possunt in commerciis vel in mercatis. Vetus Charta apud Gariellum in Episcopis Magalon. pag. 103 :

Viginti modios boni frumenti Mercatiles, et totidem modios boni vini puri et franci Mercatiles, etc.
Mercabilis, Eadem notione. Charta ann. 1261. in Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 824 :

Octo minas annui redditus medietatem ordei et medietatem aven ad magnam mensuram S. Vandregesilli boni, sani, Mercabilis et competentis. Mercabile aurum,
in Charta ann. 1426 :

Joannes de Monteaureo debet unum scutum auri boni et Mercabilis Jacobo de Rupeforti.

Mercadalis Mensura. Vide Mensura 1. Mercantali more, in Charta ann. 1421. apud Rymer. tom. 10. pag. 120. Mercatibilis, in Chartul. minori S. Benigni Divion. :

Quinque eminas bladi frumenti et aven per medium ac etiam Mercatibilis ad mensuram granarii Ecclesi S. Benigni.

Mercandisi, Merces, ex Gallico Marchandise, et Anglico Merchandise, in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 408. tom. 3. pag. 69. Mercadanti, Eadem notione. Chron. Parmense ad ann. 1304. apud Murator. tom. 9. col. 850 :

Combusta fuit... cum omnibus fondechis et mercationibus et drapperiis et aliis Mercadantiis, etc.
Mercaderia, in Statutis Avenion. :

Statuimus quod qulibet Mercaderia cujuscumque rei, etc.

De contractu seu conventione inter ementem et vendentem intelligenda est hc vox. Mercanderi, in Consuet. Tolos. Rubr. de Societ. art. 1. 4 :

Consuetudo est Tolos inter mercatores, quod si aliquis tradiderit alicui vina vel aliquam Mercanderiam causa ducendi seu differendi in quibuscumque partibus extra Tolosam, etc. Mercandia, Item, quod mercatores Ducatus Britanni tractabuntur in regno Angli, quantum ad custumas et ceteras res concernentes intercursum Mercandisarum.

ibid. rubr. de debitis art. 1. Mercandis. Charta ann. 1481. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 1400 :

Charta Scabinorum S. Audomari in lib. nig. Scaccarii pag. 386 :

Ne in terram nostram veniamus ad Mercandisas ibi faciendas, nos ideo illud non omittemus.
Mercanti, in Charta ann. 1421. apud Rymer. tom. 10. pag. 121 : Mirac. B. Colet tom. 1. Martii pag. 591 :

Cum personis, Mercantiis, navibus, libris et rebus suis quibuscumque. Navicul diversis onust Mercantiis.
Occurrit prterea in Statut. Vercell. lib. 1. f. 15. recto, apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 1009. etc. Mercationes. Ogerii Panis Annal. Genuens. ad ann. 1204. apud Murator. tom. 6. col. 390 :

Mercatores Janu galeas quatuor armaverunt circa festivitatem Natalis Domini, in quibus Mercationem suam in Siciliam portaverunt.
Bartholomi Scrib iidem Annal. ad ann. 1264. ibid. col. 532 :

Et quum ibi esset caravana Venetorum qu cum Mercationibus navigare intendebat versus Alexandriam, apparuit ei et viriliter pervenit ad ipsam.
Adde Chron. Andr. Danduli apud eumdem Murat. tom. 12. col. 462. Mercatus. Codex censuum Eccles. Audomar :

Si quis Anglicus de Anglia huc venerit cum Mercatu suo, et vult vendere in hac villa, dabit iv. den... Si vero per villam cum Mercatu suo transire voluerit, dabit theloneum sicut alius extraneus.
Mercadaria, Mercatura, negotiatio, commercium, Gall. Trafic, commerce. Statuta Massil. lib. 2. cap. 1. 33 :

Exceptis tamen de his rebus qu secundum usum Mercadari in alienando consueverunt transferri ad pondus, tunc in his causis ad consequendam solutionem debiti, etc.

Mercandisia, Eadem notione. Charta Henrici IV. Reg. Angl. ann. 1404. apud Rymer. tom. 8. pag. 376 :

Ad incrementum communis Mercandisi, ac ad utilitatem Christianorum totius reipublic, etc.

Mercandisa, in Charta ann. 1478. apud eumdem tom. 12. pag. 71 :

Mercari seu Mercandisam facere, tam victualium quam cujuslibet alterius generis mercimoniorum. Super facto communis Mercandisationis hinc inde habend.

Mercandisatio. Litter Henrici IV. Regis Angl. ann. 1411. apud eumdem Rymer. tom. 8. pag. 687 : Mercandia. Charta Ludovici Reg. Franc. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1192 :

De propriis nutrituris suis sine Mercandia facienda sicut burgenses nostri.

Mercantaliter. Litter Henrici IV. Regis Angl. ann. 1412. apud Rymer. tom. 8. pag. 736 :

Cum exort diu controversi et magn discordi inter certos mercatores vill nostr de Leun, partes de North-Berne prdict Mercantaliter visitantes,

mercium scilicet comparandarum causa. In Merce Placabile, Formula usitata in contractibus emtionis et venditionis, qu Gall. reddi potest, En marchandise qui nous a t agrable. Tabular. Aptense fol. 139 :

Inde accepi de vobis pretium sicut inter nos bon fidei placuit atque convenit in Merce placabile valente sol. ix. et nihil post vos de ipso pretio remansit indebite.
MERCATUS, ut supra Marca 1. Chron. Angl. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 223 :

De regis benevolentia allocati sunt Katherin Swyneford, nuper duciss Lancastri, mille Mercatus redditus annui de ducatu Lancastri quos dux, pater ejus, sibi concesserat, dum adhuc filius suus esset comes de Derbie.
Aliis notionibus, vide in Mercatum. MERCEDARIUS. Isidoro in Glossis, et Papi, Qui pro labore sibi impenso dat mercedem. Jo. de Janua :

Mercedarius, et Mercedonius, servus, vel alius qui distribuit pecuniam sub domino suo.

Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mercedarius, Distribueur de loyers. Mercedonius, Seigneur qui paie le loier aux ouvriers. lfricus in Gloss. Saxon. Mercedarii, (perperam Meicedarii) Hyregildan, i. qui mercedem solvunt. Gloss a Scaligero laudat : Mercedonius, qui solvit Mercedem. MERCEDICUS. Loquens propter Mercedem. Dief. MERCEIA, Arbitrium, voluntas, nostris Mercy. Charta Odon. Ducis Burg. et Blanch comit. Trec. ann. 1217. in Chartul. Campan. :

Quod si aliquis hominum nostrorum aliquam injuriam vel aliquod forefactum fecerit, de quo nolit jus facere et capere in curia illius nostrum, cujus homo esset ante alios. Ille nostrum, cujus homo erit ante alios, tenetur per prdictum juramentum ipsum destruere et fugare de terra donec ad Merceiam illius venerit... Donec, sicut prdictum est, venerit ad Merceiam et satisfactionem.
Vide Merces. MERCELLARIUS, Mercator. Minut mercis propola, Gall. Mercier. Vide Mercenarius 1. Acta S. Francisci de Paula tom. 1. Aprilis pag. 149 :

Honorabilis David le Maistre D. N. Regis Francorum Mercellarius ordinarius.

MERCENARIA, et Mercenarium, Forum rerum venalium, simul et jus quod inde domino fori competit. Regestum Burbonense ex Camera Comput. Paris. fol. 11 :

Ego Archinbaudus Dom. Borbonii... concessi Mattho de Monteacuto, et ejus hredibus de uxore sua procreatis Mercenariam meam de Veteribus casis, sitam in Parochia S. Angeli, cum pertinentiis ejusdem Mercenari... quandiu dictus Matthus et hredes erunt mansionarii in terra mea, etc.
Chron. S. Martialis Lemovic. ad ann. 1286. apud Stephanot. tom. 1. Fragm. Hist. MSS. :

Mercenaria fructuum et aliarum mercium qu vendebantur in claustro Lemovicensi fuerunt mutata per gentes Vicecomitis Lemovicensis ad plateam S. Michaelis de leonibus circa leones lapideos.
1. MERCENARIUS, Mercator, minut mercis propola, vulgo Mercier. Charta ann. 1267. in Tabul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 1023 :

Ex altera aboutante ad kemimum D. Regis pro ante, et ad haulas Mercenariorum pro retro.
Teloneum Monasterii Sancti Audomari :

Magnus Mercenarius, parvus Mercenarius, etc.

2. MERCENARIUS, Presbyter, qui ecclesiam deservit, certa ei assignata mercede, qui et Firmarius dicitur. Vide supra in hac voce. Lit. remiss. ann. 1364. in Reg. 95. Chartoph. reg. ch. 189 :

Jehan Adam prestre, chappellain Mercenaire de Rhetet, etc.

Ali ann. 1396. in Reg. 151. ch. 61 :

Coustant prestre, Chappelain Mercenaire de la ville de Chavones, etc. Pierre Duplesseiz chappellain fermier de l'glise de la paroisse de Leure,
ibid. ch. 109. Rursum ali ann. 1454. in Reg. 191. ch. 33 :

Jehan de Bourges prestre.... Mercenaire et sans aucune provision de bnfice en l'glise,... gaignant sa vie en clbration de messe pour le soustenement de son vivre et estat.
Vide infra Presbyter Mercenarius. MERCENELAGA. Vide Lex Merciorum in Lex. MERCERIANUS, Idem qui Mercerius. Vide in hac voce. MERCENNALE Ordeum, quod Martio mense seritur. Tabularium Abbati Fiscanensis f. 126. et alibi passim :

Pagaverunt 6. minas ordei Mercennalis.

f. legitimi Gall. Marchand. MERCENNALIS. Mercenaire :

Agentes operibus curam Mercennalem.

(Du Mril, poes. lat. med. t. pag. 161.) MERCERIA, Minuta merx. Vide Mercerius. MERCERIUS, Minut mercis propola, Mercier. Usatici Barcinonenses MSS. cap. 55 :

Omnes Milites et pedites, tam Mercerii, quam negotiatores.

Libertates urbis Seiselli ann. 1285 :

Mercerius alienus debet de leida unum obolum in die fori.

Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 97 :

Item a Mercerio exponenti merces suas ad vendendum in villa supra bancham, levatur enim in septimana unus obolus.
Codex censualis Calomont. : Statuta Arela MSS. art. 74 :

Branchia Mercerii continens duos colonellos in ingressu al Calomontis. Commune habeat pondera, que erunt in Arelate, et a libra inferius, cum quibus legitimentur omnia pondera numulariorum,... Merceriorum.
Adde Statuta Willelmi Regis Scoti. Mercerus, Eadem notione. Charta ann. 1345. apud Madox Formul. Angl. pag. 92 :

Noverint universi, me Hugonem de Huntingdon... habuisse et recepisse.... de Willelmo de la Panetere cive et Mercero ejusdem civitatis, decem libras bonorum et legalium sterlingorum.
Merchier taulette, qui super tabulam merces suas venum exponit, in Pedag. Peron. ex Chartul. 21. Corb. Qui Merceriis prerat Rex merceriorum appellabatur ; unde alios mercerios ex jure instituebat, quos Militum merceriorum nomenclatura donabat, ut discimus ex notis Guill. Fage notar. fol. 6. v. :

Anno Domini 1360. et die ultima mensis Aprilis, domino Johanne D. G. Francorum rege regnante, universis et singulis notum fiat, quod nos Johannes de Gaudiaco de S. Saturnino de portu, Rex merceriorum in tota Uticensi diocesi, eri proxime lapsa apud Balneolas nundinas tenentes, habito prius juramento in talibus prstari consueto, in prsentia Johannis de Mala, Johannis de Paris, Jo. Rosseti de Savoya, Joh. de Besansono, Girardini messatgerii merceriorum et plurium aliorum publice, ut est moris et consuetudinis, fecimus, creavimus et constituimus ac ordinavimus Raymundum Rocelli de Chastillono Sulhan archiepiscopatus Sauxiensis, prsentem et recipientem Militem merceriorum seu in officio merceri ipsum inscripsimus militi militari, cui concessimus, et per

prsentium tenorem concedimus plenariam facultatem dictum officium merceri ubique exercendi et de privilegiis merceriorum ubique gaudendi et omnia alia faciendi et dicendi qu ad spedictum (officium) militi merceriorum facienda incumbunt, etc.
Vide Hist. Tutel. Baluz. pag. 787. et infra Rex. Merceria, Mulier qu minutas merces distrahit. Consuet. Tolos. rubr. de debitis, art. 1 :

Quod si aliqua mulier habitans simul cum marito suo, ipso marito consentiente aliquandam mercandiam exerceat publice, ut puta, sit tabernaria,... Merceria, vel alterius hujusmodi, etc.

Merceria, Minuta merx. Charta Childeberti Franc. Reg. ann. 705. aut 706. apud Mirum tom. 1. pag. 244 :

Una cum omni mercato vel adjacentia sua, et quidquid fiscus noster tam de garantia quam de Merceria ibidem tenuit, vel de qualibet coustuma ibidem possiduit.
Statuta Montis Regal. cap. 50. pag. 288 :

Speci, Merceri, drogari, nec aliqu ali res comprehens sub genere Merceriarum... portantes ad vendendum Merceriam, etc.

Occurrit rursum in Charta Roberti Comitis Drocensis in Hist. Drocensi pag. 250. Vide Mercenarius. MERCERNARIUS, pro Mercenarius, Qui operam suam alii locat. Statuta Arelat. MSS. art. 154 :

Quilibet Mercenarius tenetur locare se... sub hac forma.

Vide Mercedarius. MERCERUS. Vide Mercerius. MERCES, Misericordia, Gall. Mercy, piti. Gregorius M. lib. 12. Epist. 17 :

Prudentes viros, sicut estis, Regibus adhrere multorum solamen est. Nam dum prstantiorem sibi locum ad anim utilitatem sibi datum intelligunt, certum est, quia Mercedis causas, ubi inveniunt, non postponunt.
Vide eumd. lib. 4. Epist. 40. Faustus Regiensis in Epist. ad Felicem :

Cum fneratores nostri sitis, incipitis nostri esse debitores, si quidem causa vestr devotionis et Mercedis vestr materia sumus.
Athalaricus apud Senatorem lib. 9. Epist. 16 :

Dignus enim locus est, qui et gloriosam Mercedem nostram, et Senatus amplissimi laudabilia decreta contineat.
Desiderius Episcopus Cadurcensis Epist. 3 :

Tam de nos servos vestros, quam de cunctos fideles integram dignamini

habere Mercedem.

Ledradus Archiepiscopus Lugdunensis ad Carolum Imp. :

Per quam Deo juvante, et Mercede vestra annuente, in Lugdunensi Ecclesia est ordo psallendi instauratus.
Hincmarus Laudun. Episc. :

Cum... per wadia emendaverit quod misfactum habebat, mandaveritque mihi se velle ad meam Mercedem venire, et sustinere qualem illi commendassem harmiscaram.
Idem in satisfactione facta Carolo Regi :

Et inde precor vestram Mercedem, ut vester animus sit mihi placatus.

S. Benedictus Abbas Anianensis in Epist. ad Nebridium Archiep. Narbon. :

Supplico, carissime Pater, ut sicut Mercedem habuisti semper de Fratribus, qui degunt in Monasterio Aniano, ita, etc.
Observanti Regni Aragon. lib. 6. tit. de Generalib. privileg. 6 :

Pro unoquoque membro solvat mille sol. vel stet ad Mercedem Domini Regis, etc.
Bartholomi Scrib Annal. Genuens. apud Murator. tom. 6. col. 448 :

Venerunt ad Mercedem Potestatis et Communis Janu, et se et dictum castrum Communi Janu reddiderunt, etc. Obtulerunt nobis... Ponere se in Mercede nostra et proicere vexilla eorum.

In Mercede Alicujus se Ponere, In potestatem alicujus se permittere. Constit. Freder. II. Imper. ann. 1244. apud Pertz. Leg. tom. 2. pag. 349 :

Merces quandoque sumitur pro gratuita indulgentia. Capitulare Pipini Regis Itali cap. 21. Lex Longob. lib. 2. tit. 18. cap. 6. Pipin. 33. Capitul. Caroli M. ann. 813 :

Qualiter in domni Regis Mercede eleemosyna fiat facta.

Capit. Caroli C. tit. 16. cap. 1 : Tit. 30 :

Ut ad vos suos denominatos fideles in sua Mercede transmitteret. Sic erga me semper in sua Mercede fecit sicut et illum decuit, et mihi necesse fuit.
Vita S. Bathildis Regin num. 6 :

Prohibuit hoc ipsa domina pro Mercede sua, ut hoc nullus facere prsumeret. Ex quo facto copiosam et valde magnam Mercedem expectat.

Charta Aimonis Valentinensis Episcopi ex Tabular. Ecclesi Gratianopolitan fol. 70 :

Et quoniam Arelas caput est, et esse debet istius Galli, proclamationem nostram ante prsentiam rectoris ejus deferre decrevimus, quatinus ne dedignetur Merces ejus tantis patronibus prlibatis assensum accommodare.
Vide Diurnum Romanum cap. 2. tit. 3. Hinc Charta mercedis dicitur, qua aliquid donatur :

Carta vero hujus donationis vel Mercedis omni tempore maneat firma et stabilis,
in Chartul. Gellon. ann. 1029. Alio sensu in mercede, vel ad mercedem suam se facere dicebant, quod spe fiebat divin remunerationis, et ad consequendam divinam misericordiam. Pipinus in Diplomate pro S. Dionysio apud Doubletum pag. 696 :

Propter ea in nostra Mercede, et in remedio anim genitoris nostri Karoli, donamus ipsum locum, etc.
Lex Longob. lib. 1. tit. 39. 1 :

Propter Deum et anim su Mercedem.

Epist. Hadriani PP. in Cod. Carolino 92 :

Pro Mercede anim vestr, atque sempiterna memoria.

Guillelm. Bibliothecarius in Sthephano VI. PP :

Immo et pro perenni Mercede in Ecclesia alias Sanctorum reliquias per diversos cardinales titulos... largitus est.

Charta Conradi Imper. ann. 1029. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 91 :

Pro anim me, vel parentum meorum, et conjugis me Mercede, etc.

Inde hc Formula eodem sensu in Chartis aliis apud eumdem Doubletum pag. 700. 708. 712. et Ughellum tom. 5. pag. 618 :

Pro Mercedis nostr compendio... Pro Mercedis nostr augmento.

Adde Regulam S. Benedicti cap. 59. Chartam Caroli Cal. in notis ad Lupum Ferrar. pag. 510. Perardum in Chartis Burgundicis pag. 19. Sammarthanos in Episc. Cabilonens. num. 14. in Abbatibus pag. 821. etc. Merces, Arbitrium, voluntas. Homagium factum Joanni Episcopo Magalonensi a Guillelmo filio Mathildis Dom. Montispessul. mense April. 1184 :

Audi tu Joannes Magalonensis Episcope. Ego Guillelmus Dom. Montispessulani filius Mathildis ab ista hora in antea personam tuam non capiam, vitam et membra tua tibi non tollam, nec homo nec femina meo consilio, vel meo ingenio. Et si in illo honore quem tu hodie habes et possides, et Canonici Magalonenses habent, et possident in Communia, vel in antea tu acquisieris meo consilio, et Canonici meo consilio acquisierint, ego Guillelmus tollerem, vel forisfactum ibi facerem, cum tu

me commonras per sacramentum infra 40. dies cabalmen orendrai (al. oredrai) od oemendarai, vel ad tuam Mercem men contanrai, et ad Mercedem Canonicorum similiter, etc.

Exstat simile homagium Mari Guillelmi fili ann. 1208. Vide Misericordia. Mercedem Referre, Agere gratias, quomodo dicimus ; Grand mercy pro Ago tibi gratias. Epistola Hildegarii Episcopi Belvac. ad Widonem Suessionensem Episcopum, ex Cod. Belvac. MS. :

Multiplices cum flexis poplitibus referimus grates atque Mercedes de tanto fderis nostri erga nos amore, quem sceda nostris partibus directa retulit atque denotavit.
Mercedes Replicare, Gratias agere. Epist. Advent. Mett. episc. ad Nic. PP. I. ann. 867. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 594 :

Cum in desiderantissimo voto habeamus tales legatos dirigere, qui, uti decet summum pontificem, multiplices replicent Mercedes, quod tam pie ac misericorditer nobis et ecclesi nostr perpetuum munimen porrigere decrevistis. Rendre mercis,
eodem sensu, apud Christ. Pisan. in Carolo V. part. 1. cap. 2 :

Adonc lui trez benigne (le duc de Bourgogne) aprs que son humilit m'eust rendu plus Mercis qu' recepvoir ma petitece n'appartenoit, etc.
MERCETARIUM, Mercatum, emporium, Gall. March. Regestum Philippi Regis Franc. de feodis Normanni tom. 3. Hist. Harcur. pag. 195 :

Apud Saucey unum Mercetarium quod tenet Richardus de Harecourt.

MERCHA, Clarigatio, compensatio, Gall. Marque, represailles. Charta ann. 1295. apud Rymer. tom. 2. pag. 692 :

Si satisfactum fuerit extunc cessent Mercha, retentio et appropriatio ante dict.

Vide Marcha 1. MERCHATA, Modus agri reditus unius marc auri vel argenti. Charta ann. 1067. ex Tabul. Major. monast. :

Dedimus quoque supradictis monachis unam Merchatam terr, cum pratis qu ad illam pertinent.
Vide Marcata in Marca 1. MERCHENELAGA Lex. Vide Lex Merciorum. MERCHETUM. Vide Marcheta. MERCHIDUS. Mergus. Dief. MERCHORIS Dies, pro Mercurii. Concilium Tulugiense ann. 1065. inter Hispan. tom. 3. pag. 234 :

Ab occasu solis quart feri, id est, Merchoris die, usque ad ortum solis secund feri, id est, Lunis die.

Vide Mercoris dies. 1. MERCIA, Mercatura, negotiatio, Gall. Trafic, ngoce. Bulla Clementis IV. PP. in Statut. Astens. fol. 5. v :

Nullum etiam statutum conditum vel condendum eorum officium valeat impedire ; et si quis eorum officium, vel Merciam seu occupationem aliquam (impediverit), etc. Item catalla furum, et Merci qu ex murdris vel aliis forisfactis contingunt.
Pag. 16. exponitur pecunia qu dari solet pro murdro. Pag. 17 :

2. MERCIA, Merciamentum, Mulcta, amerciamentum, misericordia, ex Gallico Merci. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 14 :

Si aliquis hominum suorum sit in Mercia erga Regem, vel Ballivos suos, pro quacunque causa, vel delicto, vel forisfacto, Merci et Merciamenta prdictis Canonicis redduntur, servata Regi potestati justitia mortis et membrorum.
Pag. 18 :

Catalla furum et Merci vel misericordi qu ex murdris vel ex aliquibus aliis forisfactis... contingunt.
Adde pag. 71. 138. 264. Tabular. Majoris Monast. :

Quod si quis hanc eleemosynam violaret, in Mercia domini Comburnii esset, et de damno monachis illato in septuplum restitueret.

Hinc nostris Reliefs merci dicuntur relevia, qu mulct obnoxia sunt, si stato tempore non fiant. Vide Amerciare. Merciamentum, Jus, ut videtur, manusmortu, quod ad arbitrium domini exigebatur. Charta Guidonis Comit. Nivern. inter Ordinat. Reg. Franc. tom. 3. pag. 118 :

Si aliqui vel aliqua sine filio vel filia decesserit, echeeta mortui vel mortue sine Merciamento aliquo ad propinquiorem liberum heredem deveniet.

3. MERCIA, Misericordia, indulgentia, vulgo Mercy. Charta H. Episc. Matiscon. ann. 1234. in Chartul. Cluniac. :

Hugo de Petra Campi ecclesi Cluniacensi in capitulo et Petro Barnesse Merciam clamavit super morte dicti Johannis Barnesse, patris ejusdem Petri. Manaie,
eodem sensu, in Bestiar. MS. :

Mais il n'i a point de Manaie, Puis qu'il les tient en son goitron, Tous les dvore chis larron.

Poem. reg. Navar. tom. 2. pag. 149 :

Molt parest fox, ki autre amor essaie, K'en cestui n'a barat, ne fauset, Ne s autres n'a ne merci, ne Manaie.
Bestiar. MS. :

Hinc Merciable, Misericors. Sermo 30. ex Cod. S. Vict. Paris. sc. 14 :

Dex qui pius est et Merciable, oie nos oroisons. N'est moi estre Merchiable Vers cestui qui vint orendroit Ma signorie que vauroit.

1. MERCIARE, et Merciari, Mulctam seu pnam pecuniariam, pro delicti modo et qualitate in reum decernere. Tabular. Gemetic. :

Ita quod Abbas Merciatur illos pro forefacto suo usque ad valorem 30. solidorum... et si forefecerint, dictus Abbas ipsos homines Merciabit et levabit emendas. Actum fuit hoc in Scacario Pasch anno Domini 1247.

Vide Amerciare. 2. MERCIARE, Emere, in Charta ann. 1281. ex Schedis D. Le Beuf. MERCIARIUS, Bollandistis, Qui merces ad ulnam vendit. Acta B. Michelin tom. 3. Junii pag. 936 :

Omnes mercatores, sartores, cimatores, Merciarii.

Vide Mercerius. MERCIDIUS, Propter mercedem dicens, vel loquens. Joan. de Janua. Couretier, in Gloss. Lat. Gall. Sangerman. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7684 : Mercidius, Courratier, i. qui parle pour loyer. MERCIMONI, Merces, Gall. Marchandises. Vita B. Colet tom. 1. Martii pag. 560 :

Quidam famosus mercator... cogentibus negotiis, tangentibus facta suarum Mercimoniarum.

Utitur Plautus eadem notione. MERCIMONIARE, Negotiari, mercaturam facere. Charta ann. 1409. apud Rymer. tom. 8. pag. 581 :

Nulli dubium quod extranei mercatores, soliti cum suis mercimoniis ad dictam civitatem Baion Mercimoniando venire, et de repertis in ea civitate emere, etc.

Occurrit prterea in Correct. statut. Cadubr. cap. 26. MERCIMONIATUS, Emolumentum ex mercaturis Angli Fisco obveniens, tributum quod Angli pendebant ob illatas in Daciam merces. Henr. Knyghton lib. 1. cap. 5 :

Tertius filius vocatus est Godardus, quem feoffavit in Senescaria Daci,

et in Mercimoniatu Angli, qu non se extendebant ad tantum valorem quam nunc.

1. MERCIMONIUM, Emporium, forum publicum. Hodporicum S. Willibaldi Episcopi :

Ad loca venerunt destinata, juxta illud Mercimonium, quod dicebatur Hamvic.

Mox de Rotomago :

Tentoria fixerunt in ripa fluminis, quod nuncupatur Sigona, juxta urbem qu vocatur Rotum, ibi etiam fuit Mercimonium.
Acta S. Wunebaldi Abb. :

Ad loca venerunt venalia, quod est Mercimonium. Secus portum, quod dicitur Hamvic.

Porro quod mercimonium in laudato Hodporico dicitur, in Actis ejusdem S. Willibaldi portus nuncupatur : 2. MERCIMONIUM, Mercatura, negotiatio. Constit. Federici Reg. Sicil. cap. 65 :

Quod si quem (Judum vel Sarracenum) nondum ad fidem conversum, causa Mercimonii emeret, etc. Hanc sibi hreditatis computans partem, hanc lucri pretium, hanc justiti su Mercimonium.
MERCIPOLIS, Tabernarius, caupo. Ruodlieb fr. 18. c. vers. 7 :

3. MERCIMONIUM, Merces, prmium. Paschasius Radbertus in Epitaphio Wal lib. 1. cap. 7 :

Quin ad Mercipolim venies si nummivoracem, Nil das caupon quod trudat in ima crumen.

MERCIPOTUS, Pignus contractus, vel emptionis, in Decretis Hungaricis, sic dictum, quod, ut plurimum, in potu insumatur. Twing. Vocab. Lat. Germ. MS. :

Mercipotus, Winkoff oder bottenbrot.

Instr. locat. decim in Knheim ann. 1485 :

Mercipotum, vulgariter Winkauff dictum.

Nostris, Vin du march. Vide infra in Vinum. et Haltaus. Glossar. German. voc. Weinkauf et Leikauf, col. 2058. et 1256. MERCIPRECARI, Misericordiam implorare et exposcere, Gall. Crier mercy. Oberti Cancellarii Annal. Genuens. lib. 2. apud Murator. tom. 6. col. 306 :

Consules S. gidii advenerunt Consulem et alios potentes viros qui secum venerunt dicentes : Domini Januenses Merciprecamur, ne faciatis nobis injuriam, quoniam Pisani in nostra fiducia sunt.
Vide Merces. MERCOBULA, vel Mercobulum, Machina pulsationi campanarum utilis. Consuet.

MSS. monast. S. Crucis Burdeg. ante ann. 1305 :

Item habet (sacrista) tenere campanas monasterii bene garnitas et munitas de cys, de cygonias, Mercobulis et funibus, et de cunctis aliis necessariis, ut bene possint trahi per clericos suos.

Sed legendum fortean Metabulum, campan tudicula. Vide supra Matabulum. MERCOLION, Murorum aggregatio. Papias. MERCONARI, Mercari, negotiari. Epist. Clementis IV. PP. ann. 1266. apud Marten. tom. 2. Anecd. col. 410 :

Et tu, prout apud nos dicitur, non in angulis, sed in capite potius omnium platearum, cum aliquibus, qui Deum nesciunt, mercatus pariter et Merconatus. (alias metatusque vel et mecatus) effusa pecunia, etc.
MERCORIS Dies, pro Mercurii, habetur in veteribus Tabulis. Prceptum Zuendeboldi Regis ann. 898. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 58 :

Concessimus eis perpetuum memoriale nostrum : piscationem scilicet in foreste nostra super fluvium Mosell in unaquaque hebdomada dies duos Mercoris et Veneris.
Italis Mercore. Vide Perardi Burgundica pag. 157. 166. MERCUM, Nota, signum, Gall. Marque. Vide supra Mercare. MERCURA, pro Mercatura, Merx. Charta ann. circ. 1104. apud Stephanot. Antiquit. Vascon. Bened. MSS. part. 1. pag. 485 :

Si vero annonam, vel alibi aliquid emerit, et infra mensem et diem aliquid de illa Mercura vendiderit, lemnam pro toto dabit.
MERCURINUS Dies, Demierkes, in Charta ex Chartul. Valcel. sign. E. ch. 66 :

Denes l'an de grasce mil cc. nonante vij. le Demierkes aprs le Magdelainne.
Qu ita Gallice redduntur ex Charta Latina ibid. :

Datum anno Domini m. cc. nonagesimo septimo, feria quarta post festum B. Mari Magdalen.

Vide supra post Dies 7. MERCURIUS, Lapidum congeries in cacumine collium. Gloss. Isid. Ubi Grvius : Ex Prov. 26. 8. Vide Scaliger. de Emendat. tempor. et Seldenum de Diis Syris. MERCYIER, Mercerius, Minut mercis propola. Charta Leduini Abb. S. Vedasti in Chartular. ejusdem pag. 243 :

Stallus divitis Mercyier in anno iv. denar. Stallus pauperis Mercyier, Sabbato 1. ovum.

MERDA, vox convicii, Spurcus. Charta officialis Autiss. ann. 1338. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 40 :

Invenit Isabellim,... qu juvenis et pulchra mulier erat,... cui tunc parturienti,... loco salutationis dixerunt talia vel similia verba : Or sus

orda vetula de Merda, vos vos fingitis, foris, foris, Gallice or fors.
Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 109. ch. 324 :

Tu me dois deux journes d'Aoust, paie les moi, tu fais que mauvaise Merde que tu les me dois tant.

Hinc Gallicum Merdaille, eadem acceptione, in aliis Lit. ann. 1377. ex Reg. 111. ch. 132 :

Les habitans de Nuefcastel vilainement coururent sus aux diz sergens, present ledit maire, en disant tres deshonnestement, sanglante Merdaille, vous faut-il ici faire cry de par le roy.
MERDARE, Cacare, apud Albertum Argentin. in Chr. pag. 208. Vide Menagium in Orig. Gall. MERDARIUS. Porta merdaria, Qua scilicet immunditi extrahuntur, in Lib. de Mirab. Rom in Diar. Ital. Montisfalc. pag. 283. Vide supra Marderellum. MERDERELLUM. Vide Marderellum. MERDOSUS, Merda inquinatus, Ital. Merdoso, Gall. Merdeux. Necrol. eccl. Paris. MS. xiij. Kal. Oct. :

Et triginta solidos super quinque quarteriis prati, qu tenet Johannes carnifex in territorio, quod vocatur vicus Merdosus.

Vulgo rue Merderet. MERE, vox Saxonica, Somnero, Palus, stagnum, lacus ; unde vox Gall. Mare. Charta Guillelmi I. Reg. Angl. apud Hickes. Dissert. pag. 71 :

Do et concedo... hoc manerium regium... cum cunctis pertinentibus in... silvis et paludibus, aquis, molendinis aut stagnis cum merc et Mere et sac, etc.
Vide Mora. MEREGELDT, perperam pro Weregeld, Mulcta pro homine interfecto, a Sax. vere, homo et geld, mulcta, solutio, quasi valor seu pretium hominis. Charta ann. 1112. apud D. Calmet. tom. 2. Hist. Lotharing. col. 531 :

Si quis ex familia interfectus fuerit, pretium illius, id est Meregeld, totum abbatis erit.
Vide Wera. MERELLA, Merellum Vinum, Vinum tenue et aqua mixtum. Mirac. B. Margar. Favent. tom. 5. Aug. pag. 853. col. 1 :

Volens autem hc vina vendere, de utroque dedit emptoribus ad gustandum, nihil eis dicens, utrum essent Merella vel pura : qui cum bis de utroque gustassent, emerunt Merell congium pluris tribus libris quam puri, dicentes quod numquam sic bonum, saporosum et pretiosum vinum biberunt, quale hoc aquaticum fuit, ignorantes illud esse Merellum.
Aliud sonat vox Gallica Mesrele, ictum nempe, ni fallor, manu in faciem

impactum. Lit. remiss. ann. 1402. in Reg. 157. Chartoph. reg. ch. 114 :

Ilz avoient escriv ensemble pour un lot de briemas ou cervoise..... Se vous ne feussiez mon maistre, vous eussiez une Mesrele.

MERELLUS. Vide Merallus. MEREMIUM, Meremum. Vide Materia. MERENATUS, f. Striatus, Gall. Canel. Annal. Mediol. apud Murator. tom. 16. col. 807 :

Alia collana auri cum botonis xxxii. Merenatis.

MERENCOLICUS, Melancholicus, nostris alias Merancolieux. Instr. ann. 1459. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 291. col. 2 :

Nemausi civitas est aquosa, male et pexime fundata et constructa, quoniam super aquam maretam pro tribus hominum qualitatibus, videlicet sanguinosis, Merencolicis et fleomatis dampnosissimam.
Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 151 :

Comme Robert Briseteste feust trs austers, merveilleux et Merancolieux, etc. Mirencoulie,
gritudo, molestia, in aliis ann. 1389. ex Reg. 138. ch. 36 :

Aprs plusieurs courroux, desplaisances et Mirencoulies, etc.

Vide supra Melencolia. MERENDARE, Meridie edere, quasi post prandium. Ita Papias et Gloss. MSS. Sangerman. num. 501. Marender eadem notione dicunt etiamnum quidam e nostratibus. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Merenda, le mangier de l'heure de None. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521 : Merenda, Marende, Gallice. Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 368 :

Icellui compaignon se transporta en l'ostel de Bertran heure de Marende ou releve.

Hinc Marander, in aliis Lit. ann. 1470. ex Reg. 195. ch. 487 :

Aprs ce que les compaignons de la ville de Boulzicourt.... eurent Marand en l'ostel de Jehan Rohart, etc.

MERENDINA, Merenda ; unde Merendinare, idem quod Merendare. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 287. ex Cod. reg. 4622. A :

Fogati et Merendin de fogatiis jacentium in partu penitus remaneant ; ..... et qui contrafecerit tradens fogatias vel Merendinas, etc.
Inquisit. ann. 1288. in Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 386. col. 2 :

Antiquitus consueverunt dari videlicet in mane panicellos parvulos octo ad prandium, ad Merendinandum in Nonis panicellos septem.

MERENIG, Manifest turpitudines, sive ingrat fabul, macul. Papi MS. in Edito habetur Mererig. In MS. Collegii Navarri :

Menerig, Manifest turpitudines, sive ingrat macul.

MERENIUM. Vide supra in Materia. MERENNUM. Vide Materia. MERENTES, Milites. Lex Wisigoth. lib. 9. tit. 2. 4 :

Si aliquis.... de hoste ad domum suam refugerit, aut de domo sua in hostem proficisci noluerit, in conventu Merentium publice centena flagella accipiat, etc.

MERENTUM, Meritum. Merentum capere, Placere, gratus haberi. Charta Anselli Bridaine in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. fol. 451. v. col. 2 :

Gaudeo quod Petrus filius meus proposuerit et velit homo vester (comitis Campani) fieri. Rogo autem et attentius exoro nobilitatem vestram quod donum ejus pro supplicatione mea capiat Merentum.
Vide mox in Merere. MERERE Alicui, Remunerari, seu potius beneficium agnoscere, Reconnoitre un bienfait, Meriter envers quelqu'un. Capitula Caroli C. tit. 16. cap. 7 :

Quia nulli de ista causa volet reputare, sed totum ex corde dimittere, quod in illius persona in ista commisit, et suum servitium, quod illi et ante fecit, et adhuc Deo juvante faciet, debite et rationabiliter vult illi Merere.
Tit. 21. cap. 2 :

Deus omnipotens nobis donet, ut vestram fidelitatem et vestrum adjutorium, qu semper contra nos cum omni Barnatu demonstrastis, vobis sic Merere possimus, sicut antecessores nostri vestris antecessoribus in bene Meruerunt, et nos vobis cum omni bonitate volumus commerere.
Merir, apud nostrates Poetas. MS. :

Avoit un chastelain servi, Encor ne li avoit Meri Li service qu'il li fesoit, Pour avoir armes le servoit.
MS. :

Et dient tous, bien veigniez, Sire, Et il respont Dieux le vous mire.

Idem :

Dieux vous Merise c'est servise, Dont joie avez en mon cuer mise.
MS. :

Dieu le vous saura bien Merir.

Vide Remerire.

Nostris Mrir et Mriter, eadem acceptione. Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 244 :

Pour ce le menaoit forment, et disoit que se il pooit jams recouvrer la grace le roy, il li Mriroit ceste bont.
Ubi Aimoin. lib. 3. cap. 65. ibid. pag. 97 :

Similem ei retribueret vicissitudinem.

Quod nos diceremus :

Lui rendroit la pareille.

Christ. Pisan. in Carolo V. part. 2. cap. 14.

Le benoist Filz de Dieu lui vueille Mriter

. Froissart. vol. 2. cap. 94 :

Dieu le vous vueille Mriter au corps et l'ame.

Merere Alicui, Officium prstare, Gall. Rendre service, faire plaisir. Lit. remiss. ann. 1386. in Reg. 134. Chartoph. reg. ch. 52 :

Idem exponens respondit, quod revera ipse satis habuerat agere et multum passus fuerat in solvendo suam partem, adeo quod non posset ipsum juvare ad solvendum suam partem antedictam. Super quibus idem Chabertus multum ad hoc indignatus.... dixit, quod postquam eum juvare nolebat in solutione prdicta, ipse volebat quod eorum amor dissolveretur ; ..... qui exponens sibi gratiose respondit, quod sibi valde displicebat si eorum amor segregaretur, et quod sibi non forefaceret, quia non ei Meruerat.
Vide supra Merentum. MERESCALCHUS, Qui equorum pedes ferro munit. Acta B. Michelin tom. 3. Junii pag. 936 :

Fabri-magistri lignaminum, molendinarii, Merescalchi, sellarii, etc.

Occurrit et pro exercitus Prfecto apud Murator. tom. 12. col. 1026. Vide Marescalcus. MERESCHACIA, Equile, stabulum equorum. Charta ann. 1263. in Chartul. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 208. r. :

Danieta domina de Vilorcelo recognovit... se vendidisse.... Guidoni episcopo Lingonensi....... Mareschaciam, qu est juxta parvam grangiam fromageriam.

Vide supra Mareschaussia. MERETRICALIS, Herba, qua se inungunt mulieres ut appareant pulchr, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. MERETRICALIS Vestis, Qu meretricem tantum decet. Decretal. lib. 5. tit. 39. cap. 25 :

Lex scularium Principum huic responso satis efficax afferat

argumentum, qua manifeste cautum habetur, matronam, cujus pudicitia attentata fuerit, non posse injuriarium agere, si in veste Meretricali fuerit deprehensa.
Hc ex Macri Hierolex. ubi addit ille in Melita ex tegumento contradistingui meretrices ab aliis honestis feminis. Ut certis in habitu signis ab honestis feminis distinguerentur meretrices, variis statutis passim definitum fuisse reperire est. Tolosanis statutis prscriptum erat, ut capitis tegmen album cum tniolis albis deferrent ; a quo signo ut liberarentur petierunt, cum Carolus VI. regnum auspicatus est ; qui Lit. ann. 1389. in Reg. 137. Chartoph. reg. ch. 81. iis indulget ut tantum deferre teneantur

entour l'un de leurs bras une enseigne ou diffrence d'un jaretier ou lisiere de drap, d'autre couleur que leur robe
. Severiora sunt in eas statuta Mantu Mss. lib. 1. rubr. 120 :

Ordinamus quod meretrices public et qu publice, sine personarum delectu et palam, se omnibus tradunt et sui corporis questum faciunt, in prostibulo et loco publico, illis per commune Mantu assignato, commorari teneantur ac debeant, et non in alio loco vel contrata civitatis Mantu ; et dum accedunt et vadunt per civitatem, teneantur portare super alios pannos unam clamydem brevem panni lini seu pignolati albi, cum uno sonalio a parte anteriori, pna cuilibet contrafacienti, vice qualibet, qua contrafecerit, centum soldorum parvorum de facto auferendorum et communi Mantu applicandorum. Et quod dict meretrices et impudic mulieres non audeant vel prsumant accedere per civitatem diebus dominicis vel festivis ad aliquod festum solemne, nec ad aliquam ecclesiam seu aliquem locum, in quo congregatio pudicarum matronarum, dominarum et mulierum honestarum et pudicarum adesset.
Sed et ipsis, panem vel fructus venales tangere, nisi emerent, prohibent Statuta Avenion. ann. 1243. cap. 137. ex Cod. reg. 4659 :

Statuimus quod Judi vel Meretrices non audeant tangere manu panem vel fructus, qui exponuntur venales ; quod si fecerint, tunc emere illud, quod tetigerint, teneantur.
Vide infra Mulier levis. Qu hic uti infames habentur, de comitatu regio fuerunt, pensionibus etiam donisque dotat medium usque ad sculum xvj. ut patet ex Comput. rarii reg. ann. 1535 :

A Olive Sainte, dame des filles de joye suivant la cour du roy, 90. livres

par lettres donnes Watteville le 12. May 1535. pour lui aider et auxdites filles vivre et supporter les dpenses qu'il leur convient faire suivre ordinairement la cour.
Alius ann. 1539 :

A Cecile Viefville, dame des filles de joye suivant la cour 90. livres par lettres du 6. Janv. 1538. tant pour elle, que pour les autres femmes et filles de sa vacation, dpartir entr'elles pour leur droit du 1. jour de May dernier pass, qui toit d cause du bouquet qu'elles prsenterent au roy ledit jour, que pour leurs estraines du 1. Janvier ; ainsi qu'il est accoustum de faire de tout temps.
Eadem occurrunt annis 1540. 41. 42. 43. 44. et 46. Meretricibus indicta fuere statuta, qu si violassent, pecunia mulctabantur. Comput. Joan. de Brassia vicarii curi S. Saturnini de portu ann. 1414 :

Ab Isabelle Fornaria prostibulari muliere, quia die sancto Pasch Domini cum Georgio ejus amico jacuit et adulteravit, x. sol.
Comput. Castellani Bellic. eod. ann. :

A Margarita abbatissa lupanaris super eo quod, cum ex ordinatione Bellicadri, qucumque sit abbatissa non debeat recipere aliquem hominem pro cubando secum ultra unam noctem, ipsa cubavit in dicto lupanari cum nominato Anequin per sex vel septem noctes continuas ; per compositionem factam cum dom. castellano, x. sol. Tur.
Nota sunt statuta, qu anno 1348. edidit Joanna regina Sicili pro publico Avenionensi prostibulo. Vide Gynceum. MERETRICALITER, Meretricum more ; En maniere mrtricale, in Lit. remiss. ann. 1473. ex Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 906. Ali ann. 1383. in Reg. 120. ch. 330 :

Qu Dionysia pluribus viris se Meretricaliter copulare dicebatur, et quasi pro meretrice publica tenebatur.
1. MERETRICARI, metaphorice, pro Diis paganorum servire, idola colere. Paschasius Radbertus lib. 3. de Partu Virg. :

Vesona quam incolitis, qu prius Meretricabatur post idola fornicationis, etc. Mulieres et filias et cognatas liberorum hominum vi rapiebat (Ricardus comes Pictav.) et concubinas illas faciebat ; et postquam in eis libidinis su ardorem extinxerat, tradebat eas militibus suis ad Meretricandum.
MERETRICATIO, Fornicatio. Papi ; lenocinatio, in Gloss. MSS. Sangerm. n.

2. MERETRICARI, Rem habere cum muliere, copulari. Bened. abb. Petroburg. in Henr. II. reg. Angl. edit. Hearn. tom. 2. pag. 383. ad ann. 1183 :

501. Indiculus luminosus :

Aliqua super ejus Meretricationis subsannium... habita conflictatione verborum.

MERETRICATOR, Meretricum sectator. Lit. remiss. ann. 1455. in Reg. 191. Chartoph. reg. ch. 153 :

Quidam Cathalanus, nuncupatus Gabriel Barraga, conjugatus, magnus Meretricator et adulter, etc. Si aliqua mulier de extra villam, qu sit maritata, venerit in dictam villam, et fecerit Meretricium cum homine dict vill, etc.
Charta Occitanica habet hoc loco, aia fait adulteri. MERGA, a merges dicitur :

MERETRICIUM, Stuprum, adulterium. Libertates concess Reomagensi urbi ab Alphonso Comite Pictavensi ann. 1270. MSS. :

furca cum qua cona segetis portatur.

Joan. de Janua. Utitur Columella lib. 2. cap. 21. 1. MERGERIA. Tabularium Monasterii S. Andre Viennensis :

Et dono post discessum meum mansum de Festale, cum omnibus appenditiis suis, et totam illam terram qu fuit adjuncta ipsi manso per Mergeriam, quod vocamus Medietatem laboris.
Leg. forte Mejaria vel Mejeriam. Consule utramque vocem. Vide Medietarius. 2. MERGERIA, Mensura vinaria, eadem qu supra Megeria. Vide in hac voce. Charta Phil. V. ann. 1318. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 267 :

Item omnes Mergerias vini pro xij. lib. et x. sol. Turon.

Ita quoque legitur in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 564. r. 1. MERGES, Manipulus segetis. Translatio S. Genulfi sc. 4. Bened. part. 2. pag. 235 :

In Resurrectionis Dominic prima Sabbati, ex multiplicatis manipulis, Mergeten colligere nititur.

Vox Plinio non ignota eadem notione. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521 : Merges, Gall. Marne. Aliud ex Cod. 7641 :

Merges, fustes cum quibus messes colliguntur.

Vide Merga. 2. MERGES. Mergus : Merges, tis, plugons. (Lex. Lat. Gal. Bibl. Ebroic. n. 23, xiii s.) MERGO, dicitur quivoca, quia potest esse pertica qudam, qu ponitur in aquis ad commovendum pisces, vel potest esse ille, qui se mergit in aquis. Glossar. vetus ex Cod. reg. 521. MERGONES, Corvi marini, apud Fridericum II. Imperat. lib. 1. de Venat. cap. 2.
e

4. 55. Boncompagnus de obsidione Ancon apud Murator. tom. 6. col. 931 :

Ille vero ad modum Mergonis, qui restrictis alis profunda pelagi petit, propere se submergebat in aquam.

MERGOR, Situl quibus aqua de puteo trahitur, in Glossis Isid. Joan. de Janua : Mergus, goris, situla, cum qua aqua de puteo trahitur : et dicitur a mergo, is. MERGORESUS. Vide Moneta Melgorensis. MERGREVE, Vox conficta et Mre, Saxon. et greve, Comes, quasi major Comes vel dominus. Leges Edw. Confess. cap. 35 :

Teutonici, Frisones, et Flandrenses Consules suos Mergreve, quasi majores dominos, vel bonos pacificos vocare solent.
Vide Marggravius. MERGULA, Ornamentum vestium, quod prohibetur in Constitut. Federici Reg. Sicil. cap. 95 :

Et quod in gerlandis ipsis non sint aliqu Mergul sub pna unciarum duodecim.

MERGULUS. Johan. de Janua : Mergulus, est diminutivum de mergus ; et est quivocum ad ferrum quod mergitur in lampade, et ad tenendum papyrum, et ad avem mergum. Unde Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mergulus, le ferret de la lampe, en quoy est la meche, ou le jon, ou petit pluvion. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Morgon, Prov. mergus, Mergulus. MERI Denarii. Vide Merus. MERIA, Feudum Merini seu Majoris, Gall. Mairie ; Mrie, in Charta ann. 1333. ex Lib. rubr. Cam. Comput. Paris. fol. 443. v. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 198 :

Assignavit lx. libras annui reditus supra receptum prpositur, Meri seu judicatur de Bezmulle.
Vide in Major 1. et Majorinus. MERIAGIUM, Pari intellectu. Charta ann. 1221. ex Lib. albo episc. Carnot. :

De Meriagio dicimus, quod episcopus debet ibi habere suum servientem, et de collecto Meriagio habebit episcopus partem suam et major suam, et si fuerit defectus in Meriagio, debet hoc serviens episcopi monstrare majori, et major debet facere haberi defectum eumdem.
Vide supra Majores villarum in Major 1. et Majorium. MERIBIBULA, Potatrix. Vita B. Lidwin tom. 2. Aprilis pag. 320 :

Qudam quoque de Meribibulis mulierculis venientes ad eam dicebant, etc.

Adde August. lib. 9. Confess. cap. 8. 1. MERICA, Nemus, silva, atque interdum terr circumquaque adjacentes.

Charta ann. 1301. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 235 :

Prdictum nemus sive Mericam certis metis distinxi.

Alia ann. 1313. ibid. pag. 268 :

Vendidi etiam eisdem villam Drewitz cum silva posita retro villam... Cum autem prdicta Merica ex parte una Mericam patrui mei Bodonis, et ex altera parte Mericam Saxoni Ducis attingat, etc.
Ibidem :

Vendidi medietatem nemoris qu quondam Marchionis fuerat Misnensis... Et hc distinctio certa inter Mericam qu quondam fuerat Marchionis, et inter Saxoni Ducis Mericam.
Charta ann. 1323. ibid. pag. 302 :

Nos Bodo.... dedimus et contulimus Mericam qu dicitur Merica Marchionis, qu est ad nos... hac conditione interjecta ut tres vill Domastrof, Rotinstein et Wristwitz habeant in prdicta Merica ad usum eorum ligna jacentia atque sicca.
Proprie, Silva in qua aluntur apes : unde Merica apum, in Charta ann. 1436. Stat. Casimiri ann. 1347. inter Leg. Polon. pag. 47 :

De quercubus vero Mericarum, vulgariter Dabrowa, duos scotos quilibet ipsam incidens persolvat...... Si quis autem arborem cum apibus succiderit, etc.

Consule Frisch. in Vocab. Lat. Germ. part. 1. pag. 643. 2. MERICA, Stipula, Gall. Chaume, vel tegula quvis. Charta ann. 1042. apud Madox Formul. Anglic. pag. 124 :

Et prdicti Robertus et Isabella et hredes eorum, grossum meremium et parvum ac stramen seu Mericas invenient dictis Johanni et Johann uxori, cum necesse fuerit, ad dictum molendinum faciendum, reparandum et cooperiendum.

MERICULUM, Potio vini pura. Gloss. Grc. Latin. MS. : , Merum, purum. , Mericulum. Edit. . Vide Merus. MERIDIALIS Pars, Qu meridiem spectat. Necrolog. S. Illidii Claromont. apud Stephanot. tom. 3. Fragm. Hist. :

Sepultus vero fuit prdictus Abbas infra dictam ecclesiam a parte Meridiali.... Item sepulcrum D. Pontii Abbatis situm est juxta introitum capituli a Meridiali parte.
Gloss. Isidori : Diale, diurnum, Meridiale. Ubi observat Grvius Veteres Meridiale non dixisse, sed meridianus. MS. :

Une riviere l'avironne Devers Midy et devers Nonne.

MERIDIANA, Somnus meridianus, Sidonio lib. 1. Ep. 2. , Procopio lib. 1. de Bello Vand. cap. 2. qui Monachis, si non prscribitur, saltem permittitur in Regula S. Benedicti cap. 48. Meridie pausare, in Capitulari Aquisgran. ann. 817. cap. 17. Meridianam pausare, in Libro Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 17. 22. 35. Ibidem cap. 37 :

In state hora meridiana potest qui vult in dormitorio legere ; sed cavere debet, ne in reversione filiorum strepitum faciat. In illa hora debent Fratres vestiti jacere, et cavere debent ne vel pedes extra lectum extendant, vel in ipso lecto competenter nudi appareant.
Adde Usus antiq. Ordin. Cisterciensis cap. 84. Regul monialium B. Mari de Sopewel, in agro Herfordensi in Anglia :

Et en est en temps de la Meriene soient les hus de le parlour et de la gardein, et les fenestres devers la cuisine clos, et ne soient pas ouvert tant que home soune houre de None, qui sera chante apres la Meriene. Meridian a die Iduum Maiarum usque in diem Iduum Septembrium

autem incipiant in Dominica Ramis palmarum, ut est in consuetudinibus Floriac. pag. 396. , in Regula Pauli et Stephani Abbatum cap. 11. Has Kalendis Octobris finiri annotat Lanfrancus in Decretis Ord. S. Bened. cap. 1. sect. 1. et 4. et Bernardus Mon. in Ord. Cluniac. part. 2. cap. 31 :

In hac die (pridie Calen. Octobris) ultimum vale Meridiana suscipit et propinatio aqu in refectorio. In crastino si fuerit dies Dominica, nullatenus est agenda Meridiana, cum ipso die Calend Octobris habeantur, in quibus certissime constat eandem Meridianam dimitti.

Meridian Jejuniorum, seu in diebus jejunii post Sextam, breves esse jubentur, adeo ut momentane et simulatiti dicantur in Statutis Cluniac. Petri Venerab. cap. 24. et apud Udalricum lib. 2. Consuet. Cluniac. cap. 29. Vide Haeftenum lib. 12. Disquisit. Monast. disquisit. 4. MERIDIARE, Per diem alicubi manere. Vita S. Bonifacii Episc. sc. 3. Bened. part. 2. pag. 87 :

Unde etiam in quibusdam locis, ubi cum sancto corpore pernoctabant vel Meridiabant, in ejus honore ecclesias postea construebant.
Quod de somno meridiano minus bene intellexit Mabillonius. MERIDIARI, Meridianum somnum capere. Vox Latinis Scriptoribus etiam nota. Regula Magistri cap. 50 :

Statim post dictam Sextam, tam post prandium, quam in jejunio, omnes modice in suis lectis Meridientur.
Ordinarius Prmonstr. cap. 15. pag. 909 :

Ab hac die (octava Pasch) usque ad Exaltationem S. Crucis quotidie Meridiari solemus. Sciendum quod post Tertiam immediate dicimus Meridiem, deinde Nonam.
Statuta S. Capell Paris. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 154 :

MERIDIES, Pars officii divini, quam Sextam dicimus. Ordinarium MS. Abbati Piperac. ann. 1301 :

Notandum est inter alia, quod cantata Prima, absque pausa debet incipi commendatio mortuorum, si sit obitus, et deinde Tertia, magna Missa, et deinde Hora Meridiei.
Quia ad meridiem cantabatur, ut monet D. Le Vert pag. 426. unde nostris Midi appellatur. Testam. Joan. regin ann. 1304. in Reg. sign. Noster Cam. Comput. Paris. fol. 221. v :

Matines, prime, tierce, Midi, none, vespres et complie.

pro Midi, Hora meridiana, in Bestiar. MS. :

Charta Odon. comit. Burg. ann. 1341. ex Cod. reg. 9484. 2. fol. 198. r :

Matines, prime, tierce, Miedy, none, vespres, etc. Mriane, Aussi comme l'asne recane A mienuit, Mriane.

MERINATUS. Vide Majorinus. 1. MERINGA, Idem quod aliis Merenda dicitur, Pomeridianum prandium. Codex MS. Consuet. Eccl. Coloniens. e Bibl. Eccl. Atrebat. :

Prposito majori ad Meringam datur unus denarius et albus panis et i. stopus vini. Majori decano, etc. cuilibet istorum datur Meringa sicut majori Prposito..... Quilibet obedientiarius quando incipit dare Meringam, tunc propinat dominis cum sextario vini in tribus magnis cifis ; et quando terminatur Meringa, propinat dominis ; obedientiarius majoris Mering proxima quinta feria post octavam Pasch incipit plene dare Meringam cum i. denario, integro pane et stopo vini ; et prdicta Meringa plene terminatur usque ad vigiliam S. Petri ad vincula.

Vide Merendare. 2. MERINGA. Pellicula in aure ubi fit auditus. Dief. MERINGI. Vide Merovingi. MERINIA, Jurisdictio, districtus Merini. Vide hanc vocem in Majorinus. Stat. pro reform. regni Navar. ann. 1322. ex Reg. sign. Noster Cam. Comput. Paris. fol. 436. r :

Cum multi mesnaderii essent in dicto regno et terra esset onerata multum,... fuit ordinatum quod in Merinia Ripperi essent 50.

mesnaderii, in Merinia Sangoss 40. in Merinia Pampilonensi 30. in Merinia Stell 60.

Vide supra Meria. MERINUS. Vide Majorinus. MERIOR, Turpis, vel timidior, vel temerior propter fditatem. Papias. MERISSE, Terminus, limes, meta. Charta ann. 1065. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 197 :

Quam vero scripta integra clusuria de scripta terra diviserunt inter se scriptis germanis per Merissis divisionis, hecce jam prteritos annos quadraginta unum. Unde per ipsa Merisse tetigit a scripto quondam Gregorio portio ex ipsa clusuria a parte Septentrionis, etc. Confirmo beat Mari Montisburgi manerium quod elemosinavit Willelmus de Auvilla....... liberum et quietum ab omni servicio et demanda et ab omni Merita.

MERITA, Exactio, prstatio sub nomine meriti, qu scilicet quasi merendo solvitur. Vide supra Merere. Charta ann. 1260. in Reg. 173. Chartoph. ch. 548 :

MERITAS, tis, Puritas, in veteri Glossar. ex Cod. reg. 521. MERITORIA, Meretrix, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Vide Meritorium. MERITORIA Taberna, Hospitium seu diversorium, in quod pretio et mercede divertitur. Vita B. King tom. 5. Julii pag. 694 :

Cum denique ea die pellex illa una simul quadriga cum ducissa Cunegundi vecta, tabernam Meritoriam, nocte superveniente, ad quiescendum subiisset.
Gloss. Lat. Grc. MS. Sangerman. : Meritorium, , Hospitale. Meritorium, hale, estal, loge vendre denres, ou bourdel, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. MERITORIUM, Lupanar, in Actis Proconsularibus martyrii SS. Didymi et Theodor num. 2 :

Judex dixit : Jusserunt Imperatores vos qu estis virgines, aut diis sacrificare, aut injuria Meritorii provocari.

Occurrit ibi non semel, ubi Grca habent, . S. Ambrosius in Psal. 118 :

An putas, tunc primum te intrare Meritorium, cum fornicem meretricis ingredieris ?

MERITORIUS, Prmio dignus, Ital. Meritorio, Gall. Mritoire. Chron. Pontif. Leon. Urbevet. apud Lamlum in Delic. erudit. pag. 331 :

Hic (Nicolaus PP.) regulam B. patris nostri Francisci, quam multi malevoli impugnare conabantur, dicentes illam inobservabilem et discriminosam,

lucidissime declaravit, adprobando ipsam non solum observabilem, verum et Meritoriam et sanctam.
1. MERITUM, Proventus, Profits. Schol. Juvenal. Sat. 5. de Calpurnio Pisone :

Post consulatum materna hreditate ditatus, magnificentissimus vixit, Meritis sublevare inopes ex utroque ordine solitus.
Passio SS. Nicandri et Marciani :

Maximus Prses dixit : Merita dignitatis nostr ut quid non accipitis ? Sanctus Nicander respondit : Merita dignitatis vestr ideo non accipimus, quia pecunia impiorum contagium est viris Dominum colere institutis.
Charta Dagoberti Regis Franc. apud Doubletum pag. 674 : Et alia Pipini Regis apud eumdem pag. 699 :

Villam cui nomen est.... cum omni integritate vel Merito. Hoc est foresta nostra, cognominante qualina, cum omni Merito et soliditate sua, quidquid ab ipsa silva aspicere vel pertinere videtur.
Charta ann. 654. apud Mirum tom. 1. pag. 7 : Formul veteres Pithi MSS. cap. 96 :

Cum omni Merito suo vel adjacentiis, seu aspicientiis ipsius vill. Cum..... adjacentiis, appenditiis, et omni Merito et termino suo ibidem aspiciente.
Cap. 101 :

Unde accepimus a vobis pro ipsa vinea, sicut inter nos bene complacuit atque aptificavit, hoc est, in argento et in alio Merito solidos tantos, etc.
Vide Chartas Chlodovei III. Reg. Franc. in Actis SS. Ord. S. Bened. tom. 4. pag. 617. et Chilperici apud Meurissium pag. 146. Formulam 27. ex Baluzianis, etc. Meritum Accolanarum, in Formul. 62. inter Lindenbrogianas. Trr Meritum, Terr proventus. Charta ann. 1251. in Bibl. Colbert. tit. de Episcopatu Carcas. :

Dominationes et dominium et ctera terr Merita, bona et jura, etc.

Charta Mali Gaulini Comitis Impuriarum ann. 1319. in Camera Comput. Paris. qua vendit Sancio Regi Majoricarum castrum de Rupe :

Et taschas, agraria, quartos, quintos, et alia terr Merita, et directa ac utilia dominia, etc.

Occurrit in aliis Chartis Petri, Jacobi Regis Arag. filii, Comitis Impuriarum et Rippacurci ann. 1336. Merita Militaria, Annona militibus prstanda, in l. 16. jubemus. C. de erogat. milit. annon. lib. 12. tit. 38. Malum Meritum, Damnum. Pactum inter Gregorium VII. PP. et Principem Beneventanum lib. 1. post Ep. 18 :

Vel si per se aut per suppositam personam... studuerit qualicunque modo

aut ingenio reddendi malum Meritum aut damnitatem cuilibet, etc.

Meritum, Crimen, delictum. Vita S. Gurthierni in Chartular. Quemperleg. :

Quadam autem die quidam venator ad illum locum venit, et videns juvenem sedentem et orantem sine intermissione super petram, interrogavit eum et dixit : cur hic, fili, habitas ? et respondit juvenis : Meritum meum mihi fecit ; et juravit illi nulli se dicturum.
Qui juvenis sororis su filium occiderat, atque eam ob rem pnitentiam agebat. Meritum, Pretium. Lex Wisigothor. lib. 8. tit. 4. 13 :

Alium ejusdem Meriti domino reformare cogatur.

Adde lib. 9. tit. 1. 6. Legem Bajwar. tit. 8. cap. 18. 2. tit. 14. cap. 1. etc. 2. MERITUM, Donum, quod in venditionibus cessionibusve iis, qui venditionem aut cessionem gratam habebant, concedebatur, seu munus ultra pretium rei vendit datum ; quod Launechilde dictum fuisse observatum est in hac voce. Charta ann. 1109. apud Lamium in Delic. erudit. inter not. ad Hodoepor. Charit. part. 3. pag. 1120 :

Pro qua mea venditione et traditione recepi Meritum ab Gherardo abbate et rectore supra script ecclesi, unum par pellium in prfinito.
Alia ann. 1198. ibid. pag. 1193 :

Pro qua donatione ego Symeon profiteor me recepisse Meritum seu launelchild a supradicto patre tuo Sardo, anulum aureum in prfinito. Unde prfatus vicedominus fecit ei Meritum spatam unam.
Charta ann. 1129. ibid. col. 1146 :

Pactum inter Gerard. comit. et Atton. archiep. Pisan. ann. 1120. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1138 :

Unde ipse Rogerius archiepiscopus fecit ei Meritum anulum aureum, ut magis omni tempore prdicta finis et transactio atque refutatio firma et stabilis permaneat atque persistat. Cernebatur ferri geminas sanctorum fredas, quarum alia habebat Merita S. Baudelii martyris, altera vero Pauli et Amantii confessorum Omnipotentis.
Inventar. S. Capell Paris. ex Reg. sign. Noster Cam. Comput. fol. 196. v :

3. MERITUM, Corpus alicujus sancti, vel illius pars qulibet, ejusdem reliqui. Hist. translat. S. Baudelii inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 4. col. 2 :

Le Merita d'une des onze mille Vierges, et le repositoire et le pi.

Porro extant in S. Capella du sacrarum reliquiarum thec, in quarum una mentum S. Ursul ; in altera, ad modum capitis efficta, ejusdem sanct os capitis asservatur. 4. MERITUM Suum alicui Tradere, Pnam, quam meretur, infligere. Charta

ann. 1310. tom. 4. Cod. Ital. diplom. col. 1609 :

Omnes bucos plate fecimus prparari et armatis gentibus custodiri, ut si ipsi venirent, obviaremus eisdem viriliter, et suum Meritum traderemus. Prdictarum causarum Meritis longa deliberatione pensatis, etc.

5. MERITUM, Ratio, argumentum. Instr. ann. 1385. tom. 5. Cod. diplom. Polon. pag. 81. col. 2 : 6. MERITUM, Ipsa merces, aut prmium, quod pro merito datur, Ital. Ricompensa, Gall. Prix, paiement. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 539 :

Item ordinaverunt et providerunt predicti, quod dominus Meovillanus bonzagni et dominus Rovixius merarius, qui prefuerunt officio bladi... pro Merito laboris eorum, quem... sustinuerunt in dicto officio... quilibet eorum habeat... quindecim libras bononinorum.
Fr. MERITUS, Idem quod meritum, Proventus. Charta ann. 954. apud Perardum in Burgundicis pag. 165 :

Hc omnia superscripta, prter quod habet Meritos meos, reservavi, quicquid in jam dicta villa.... ad me pervenit.

MERLA, Ecclesi pars, pinnis ornata. Hist. belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1219 :

Quidam nomine Milunus audito clamore ecclesiam cum solo ense velociter intrans contra ipsos, et isti contra eum, ejus ensis fractus est ad Merlas.
Ambo fortassis designatur. Vide in Merulum. 1. MERLARE, Agros marla seu marga stercorare, Gall. Marler. Tabularium Audomar. :

Tenentes eam (terram) debeant fimare bis ad minus infra duodecem annos et semel Merlare.
Vide Marlare. 2. MERLARE, Turris seu muri fastigium pinnis distinguere, Gall. Creneler. Computus ann. 1324. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 132 : Chron. Parmense ad ann. 1285. apud Murator. tom. 9. col. 806 :

Pro Merlando vinteno Burgi dict vill, pro faciendis tribus eschises, etc. Domus magna cum stationibus mercatorum juxta plateam Communis a latere de suptus... et Merlata atque depicta.

Occurrit passim. Vide Merulum. Merlatare, Ead. notione. Charta ann. 1375. tom. 1. Gall. Christ. inter Instrum. pag. 52. col. 1 :

Cum ipsa ecclesia fortificari, construi et crinellari, sive Merlatari de

Materia lapidum cum cemento et fustium, seu alterutrius earum.

MERLATIO, Ipsa Merlarum constructio. Chron. Parmense ad ann. 1284. apud Murator. tom. 9. col. 806 :

Pons domin Gili de Porta-nova expletus est, et constitit in summam mmdv. libras et solidos vi. imperiales ; et hoc sine planellatione et Merlatione dicti pontis per medietatem.
Quod vero merlis pontes munire solebant, testis Petrus Azarius in Chronico apud Murator. tom. 16. col. 322 :

Nusquam visus fuit pons ligneus aliquis tam longus, tam securus, quia ab utraque parte asseribus erat conclusus et Merlatus, et prparatus ad pugnam.
MERLEIA. Vide Mesleia. MERLETARE, Merletos seu pinnas construere, pinnis munire, Ital. Merlare. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Merlet, Prov. propugnaculum. Stat. ann. 1357. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 194. col. 1 :

Fiat murus fortis ; ...... et Merletetur desuper, etc.

Aliud ann. 1381. ibid. tom. 3. pag. 47. col. 1 :

Quod murus qui non est Merletatus, Merletetur prout decet.

Vide Merlare 2. MERLETUS, Idem quod merla, Pinna. Charta ann. 1382 :

Johanni Juglar lapiscid pro dificando Merletos alterius ex turribus novi portalis Laureti.
Vide Merulum. Hinc Merlette appellari videtur Virga apparitoris, quod in pinnam desineret, vel illi vice propugnaculi esset eaque ab injuriis tueretur, in Lit. remiss. ann. 1376. ex Reg. 109. Chartoph. reg. ch. 293 :

Icellui sergent avoit est audit Suippe par aucuns des habitans d'illec batuz et fruz d'un coustel parmi le corps tout oultre en plusieurs lieux, en disant, Tu ne sergenteras plus, va porter ta Merlette Chasteillon.

MERLINUS, f. pro Mellinus vel Melinus, a Melote. Vide in hac voce. Amiculum seu amictus quo Canonici caput humerosque tegebant. Statuta Eccl. Aquensis ann. 1259 :

Clerici beneficiati cappas portent de pellibus esquirolorum forratas, aut agnorum nigrorum, vel portent eorum Merlinum cum ipsa cappa..... Tempore autem quo superpellicium portabunt, habebunt almusias, vel capellos sive Merlinos Canonici de grisiis, beneficiati de esquirolis.
Ibid. :

Cum chorum intraverint Canonici clerici et alii chorum frequentantes, amoto capucio cap, almussia sive Merlino et birreto toto, etc.

Charta ann. 1437 :

Cum superpellicio et Merlino, etc.

Laurentio in Amalth. :

Melina, Vestis scortea, mantica.

Vide Almucium. MERLUCIUS, Ital. Merluzzo, Piscis genus. Tract. Ms. de Pisc. cap. 117. ex Cod. reg. 6838. C. :

Asellus, aliis asino, aliis nasello, nostris Merlus dicitur.

Charta Joan. ducis Brit. ann. 1279. in Reg. 50. Chartoph. reg. ch. 31 :

Concedimus dictam siccariam congrorum et Merluciorum, cum suis pertinentiis et juribus consuetis, habendam et tenendam ab eis... Debemus etiam nos.... districte servare.... quod nemo, exceptis ipsis mercatoribus,... possit in dicta siccaria congros et Merlucios a Paschate usque ad festum B. Michaelis in monte Tuba siccare.
Pedag. Massil. ann. 1404 :

Item pro qualibet salmata Merlucii, etc.

Vide Merluus. MERLUS, ut Merulum, ab Ital. Merla. Caffari Annal. Genuens. ad ann. 1159. apud Murator. tom. 6. col. 272 :

Fecerunt etiam in ipso muro Merlos mille septuaginta, tam pro formositate et fortitudine muri, quam pro commoditate et tuitione civitatis et civium.

Rolandinus Patav. de factis in marchia Tarvis. lib. 6. cap. 18. apud eumdem tom. 8. col. 270 :

Et ecce quidam in apparentia satis directus homo retulit, quod nocte prterita per castra de Podevenda ubicumque erant, visus est ignis per Merlos castrorum ardere diu, et manifeste comburere crates et munitiones.
Occurrit alibi passim. MERLUUS, Piscis genus, Gall. Merlan, vel Morue. Codex censuum Eccl. Audomar. :

De Merluis ii. den. De mille allecum i. den. etc.

Vide Menagium in Origin. Gall. voce Merlus et supra Merlucius. MERONNARIUS, Faber materiarius, Gall. Charpentier. Comput. ann. 1371. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Item Arnoldo Meronnario pro alio bosco, roillis, posteaulx, asellis, etc.

Vide supra in Materia. MEROPS, Msange ou espe, in Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684. MEROSITAS, Ebrietas. Merosus, ebrius. Glossar. vetus ex Cod. reg. 521. Vide

Merosus. MEROSUS, Vinosus, a Merum. Johan. de Janua. Vineus, plein de vin, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. MEROTECA, Custos vini ; et pro vase potest accipi, in Glossario, ex Cod. reg. 521. MEROVINGI, dicti Reges nostri ex prima stirpe, qui a Meroveo genus ducebant. Ado Viennensis in Chronico :

Meroveus successit, a quo Francorum Reges Merovingi sunt appellati.

Jonas in sancti Columbani Vita cap. 30. ex Surio :

Dixeruntque nunquam se audivisse Merovingum in Regem sublimatum sponte sua Clericum fuisse.
Eginhardus in Prfat. Vit Caroli M. :

Gens Merowingorum, de qua Franci Reges sibi creare (MS. procreare) soliti erant usque in Hildericum Regem, qui jussu Stephani Romani Pontificis depositus ac detonsus atque in Monasterium trusus est, durasse putatur
. Ubi Codd. Csarei, ut monet Lambecius, habent Meringorum et Meroingorum. Regnum Meruwngorum, in Lege Alemann. Edit. Heroldi tit. ult. Vide Radulfum de Diceto pag. 608. Merovingia, Francia, quod a Francorum stirpe Merovingica possideretur. Anonymus de Miraculis S. Agili lib. 1. cap. 3 :

Roberto apud Merovingiam, qu alio nomine dicitur Francia, tenente jus regium.

MERQUA, Nota, signum ; unde Merquare, Notare, signare ; Merquier, in Charta ann. 1321. ex Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 290. Alia Regin. Pontis et Brager. dom. ann. 1322. in Reg. 64. ch. 138 :

Concedimus consulibus... quod in dicta villa Brageriaci sit Merqua, cum qua signentur et Merquentur tonnelli et pip vinorum... Dicta Merqua sit ab una parte de armis nostris, etc.
Vide supra Merca. MERRA, Idem quod Mara Exod. 15. 23. Amaritudo, aqua amara. S. Paulinus Epist. 37. pag. 226 :

Quibus mentem nostram de peccatis amaram, quasi Merram illam in manu Moysi per lignum mysterii, ita beatitudinis tu sanctus et dulcis affatus in dulcedinem ltiti spiritali suavitate mutavit.
Idem in Poem. 17. pag. 64 :

Sicut antiqui manibus prophet Per sacramentum crucis, unda misso Dulcuit ligno, posuitque tristes

MERRAMENTUM, Merremium, Merrenum, etc. Vide Materia. MERRASIUM, f. pro Marresium, Palus, Gall. Marais. Charta Jac. reg. Scot. ann. 1450. in Chartul. eccl. Glasg. ex Cod. reg. 5540. fol. 96 :

Merra liquores.

Episcopi Glasguenses teneant de nobis dictas terras,... cum universis et singulis commoditatibus ... in boscis, planis, moris, Merrasiis, viis, etc.
Vide in Mariscus. MERRENUM, Bois merrain. :

Allermo la Mouche, mercatori Merreni in Mortallaria commoranti, pro sex peciis Merreni.

(Compte de la refonte d'une cloche de N. D. en 1396, Bibl. Schol. Chart. an. 1872. p. 367). MERSARIA, ut supra Merceria, ni fallor, minuta merx. Mirac. MSS. Urbani V. PP. in Tabul. S. Victoris Massil. :

Joannis de S. Angelo oriundi prope Parisius, nunc residentis Massili de arte Mersari tenentis hospitium, etc.
MERSCUM, Ingulphus pag. 861 : Pag. 864 :

Maneria, Mansiones, molendina, Mersca, et mariscos, etc. Insulas, mariscos et Mersca.

Vox formata ex Saxonico Mere, palus, stagnum. MERSEGARIA, Mersegeria, pro Messegaria ; unde Mersegarius et Mersegerius, pro Messegarius. Vide in his vocibus. Pariag. inter reg. et abb. Gemondi ann. 1322. in Reg. 65. Chartoph. reg. ch. 53 :

Dictum monasterium et conventus possint... depascere per terras et prata.... animalia cujuscumque generis aut pili sint, libere absque omni pecha seu Mersegeria... Item quod possint instituere... Mersegerium seu custodem in suis proprietatibus.
Infra Mersegaria et Mersegarius. MERSORES, Qui aquas subeunt, urinatores. Matth. Paris ann. 1191 :

Tandem a quibusdam Regis Richardi Mersoribus, ipsam subtus aquam invadentibus, locis quam plurimis terebratur (navis.)

MERSORIUM, Situlus. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521 : Mersorium, seel eaue. MERSUINUS, Marinus proculus, Gall. Marsouin. Telon. S. Bertini :

De sturione, iiij. den. de tallia ceti, iiij. den. de Mersuin ij. den.

MERTINUS. Charta ann. 857. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1029 :

Et vobis non dederimus in suprascripto constituto aucellos boni Mertinos

centum, etc.

MERUAGIUM, Miscellum frumentum, Gall. Bled mteil. Charta ann. 1195. apud Mirum tom. 1. pag. 108 :

Quindecim modios segetis, in parte decim Comitis apud Lestinas annuatim habebit, medietatem scilicet Meruagii, et medietatem aven.
1. MERULA, Idem quod merulum, Pinna, Gall. Creneau. Gaspar. Barthii Gloss. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 24. ex Anonymi Hist. Palst. :

Venerunt illi usque ad scalam qu jam erat erecta et fortiter ligata ad civitatis Merulas, et adscenderunt per eam homines sexaginta.

2. MERULA, Avis gyptiac species. Bernhardi de Breydenbach Iter Hierosol. pag. 226 :

Ibi (versus Alexandriam) aves capiuntur qudam candid et albissim, qu Merul nuncupantur. Melle
pro Merle dixerunt nostri. MS. :

D'oisiax chantans avoit assez Par tout le vergier amassez... Melles y avoit et mauvis.
3. MERULA,

quam peritiores piscatores Merle vocant, nonnulli tourd, non distinguentes turdum a Merula

. Tract. Ms. de Pisc. cap. 74. ex Cod. reg. 6838. C. MERULANA, vel Merolana, Locus Rom in monte Exquilino, haud procul a basilica S. M. Majoris, ubi ecclesia S. Matthi. Ordo Romanus n. 3 :

Die autem Resurrectionis Dominic procedente eo ad S. Mariam, notarius regionarius stat in loco qui dicitur Merolanas, et salutato Pontifice dicit : In nomine D. N. J. C. baptisati sunt hesterna nocte in S. Dei genitrice Maria infantes masculi numero tanti, femin tant.
Alterius loci qui Merulis dicitur, sed ab urbe octavo milliario distantis, meminit Gregorius Mag. lib. 2. Dialog. cap. 11. MERULIUM, Idem quod Merulum, Pinna, unde sagitt emittebantur. Charta Loth. II. reg. Ital. ann. 948. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 469 :

In suis quoque proprietatibus dificare turres et castella cum Meruliis et propugnaculis et cum omni bellico apparatu.
Vide mox MERULUM, Merla, Pinna, Italis Merla, sommita di muraglie non continuata, ma interrotta con egual distanza. Ita Cruscani. Sanutus lib. 3. part. 10. cap. 8 :

Audiens vero Rex Arsacidarum quod Henricus terr gubernator ad Armenos transisset, nuncios destinavit rogans ut eum in suo reditu

visitaret. Ille annuit. Occurrit autem venienti Rex, et multo honore prosecutus est, ducens eum per districtus sui castra et loca varia, donec ad quoddam castrum perduxit, ubi erat turris alta nimis ; et in quolibet Merulo erant viri duo albis induti. Dixitque Rex hospiti suo, quod illi subjecti nequaquam ei obedirent, qualiter sui sibi. Et cum rem esse possibilem respondisset, execrassetque Rex, duo illorum se continuo projecerunt deorsum, et confracti in momento expiraverunt, etc.
Charta ann. 912. apud eumd. Murator. ibid. col. 467 :

Per hoc nostrum prceptum dificandi castella in opportunis locis licentiam attribuimus, una cum bertiscis, Merulorum propugnaculis, aggeribus atque fossatis, etc. Murus civitatis Rom habet turres 361. castella, i. e. Merulos 6900.

Merulus, Eadem notione. Lib. de Mirab. Rom apud Montemfalc. in Diar. Ital. pag. 283 : Merla, Eadem notione. Grimaldus citatus in Roma subterranea lib. 2. cap. 8 :

Habebat turres magnas et validas 44. e quibus hodie quatuor tantum supersunt cum propugnaculis sive Merlis 444.
Chron. Parmense ad ann. 1299. apud Murator. tom. 9. col. 840 :

Et diruit dicta sagitta de turre Communis unum ex Merlis, et de angulo et de fenestris.

Matthus Villaneus lib. 7. cap. 102 :

A uno de Merli il fece impendere per la gola del detto castello.

Vide Menagium in Orig. Ital. MERUM, Territorium, districtus. Charta Theodorici Regis ann. 676. apud Mabill. Diplom. pag. 606 :

Concessimus, ut quod infra Mero Attiniacense de fisco nostro comparatum habebat,... hoc habeat concessum.
Charta Hedeni Ducis ann. 716. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 22 :

Donatum in perpetuum esse volo, domno et in Christo patri Willibrordo in Mero, quod respicit ad Hamulo castellum, ubi et cogito Dei misericordia... monasterium construere.
Merum. Epist. Petri de Condeto tom. 2. Spicileg. Acher. pag. 566 :

De cujus (Regin) morte Rex noster doluit ultra modum et Merum, quod de ipso multum timebatur, si quod absit, in dolore perseveret hujusmodi.
MERUM Examen, Accuratior et diligentior consideratio ; Maire enim nostris vel Mere, idem quod Major. Stat. eccl. Turon. ann. 1396. cap. 70. ex Cod. reg. 1237 :

Cum majus constat esse peccatum, major ei injungatur pnitentia.

Ubi in Gallico :

Comme ce soit Mere pch, Mere pnitence lui soit donne.

Charta ann. 1300. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 133. v. col. 1 :

Avons appos les noz propres saiaus en Maire garantie de vrit.

Libert. Laudosi ann. 1392. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 206 :

Submittendo juridicioni, cohercioni, viribus, rigoribus, compulsionibus ac Meris examinibus quorumcumque judicum competencium et curiarum suarum.
Ibid. pag. 205. art. 42. legendum nostr, pro mere, contracte scriptum. MERUS, Potio pura vini, cui opponitur Mixtum. Regula Magistri cap. 27 :

Mox cum sederint ad mensas Fratres, antequam comedant, singulos Meros accipiant, quos Meros accipientes, singuli porrigant Abbati sibi signandos... in quibus omnibus mensis in suos Meros quisquis Frater de suo pane ternas sibi, non amplius, buccellas intinguant,.... post ergo primos Meros stivo tempore ad refectionem tam Sext quam Non, caldi omnibus quaterni sufficiant, extra illum Merum.
Cap. 53 :

Ab ipso die Quadragesim usque in tricesimum, propter laborem, binas ad diem Fratres, non amplius, accipiant potiones, id est, unum Merum et unum caldum.
Regula S. Csarii ad Virgines cap. 12 :

Qu coquent, singulis illis Meri pro labore addantur.

Vide Mericulum. Meri Denarii. Capitula Caroli Mag. ad Legem Salicam tit. 3. cap. 11 :

Illi autem denarii, qui modo monetati sunt, si pensantes et Meri fuerint, habeantur.
Lib. 4. Capit. cap. 32. et Edictum in Carisiaco Caroli C. :

Ne aliquis bonum denarium, id est, Merum et bene pensantem rejicere audeat.

Edictum Pistense ejusdem cap. 8. et 10 :

Denarii Meri ac bene pensantes :

quibus opponuntur mixti cap. 13. 16. id est, alia viliori materia. Ita aurum argento miscere vetitum ibidem cap. 23. cui perinde opponitur aurum merum, quod nostri Ormier vocabant. Le Roman de Garin MS. :

Grant fu l'offrande del Baron Chevalier, Gerbert offrit quatre bsans d'Ormier.
Ibidem :

Ne sai prendre ne argent ne Ormier.

Passim ibi. L'Ordene de Chevalerie MS. :

Car en mon tresor seront pris Li treze mil besant d'Ormier.

Chronicon Bertrandi Guesclini MS. :

Car il tant avoit argent et Ormier.

Vide Exmerare. Sed et Lormiers nostri vocabant aurifices. Regestum Censuum et Feodor. Carnoti :

Item le Lormier qui fait euvres dores... et celui qui fait euvre qui n'est pas dore, ou blanche, etc.

An eo nomine uti proprio aurifices apud nostros designati fuerint, ex laudato Regesto non videtur certo colligi. Et quidem aliis artificibus commune fuit : maxime iis qui opera elaborabant inaurata vel inargentata, quibus non nisi merum aurum adhibere licebat, unde ephippiorum, calcarium et clavorum opifices, quod hc inaurari solitum erat, Lormiers nuncupati : neque enim cum Furetiere, qui eos olim, nescio quo vade, Lorimiers appellatos asserit, a loris faciendis sic dictos opinari possum. Vide Lormarius. MERUTA, Morue. Dief. MERUWNGI. Vide Merovingi. MERWORPHIN. Lex Longob. lib. 1. tit. 36. 4. Roth. 276. :

Si servus Regis oberos, aut vecorin, seu Merworphin, aut quamlibet talem culpam, aut minorem, fecerit, etc.
Ubi Gloss, Merworphin, aliquem de caballo projecerit. Anglo-Saxon. Mre, equus, Germ. Mer, equa, Werphen, dejicere. Vide Marahworfin. MERZADRUS, ut mox Merzator. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1281. apud Murator. tom. 8. col. 1148 :

Et stationes dicti palatii novi Communis dat fuerunt ad pensionem Merzadris.

MERZARIA, Minut merces, Gall. Mercerie. Vox Italica. Statuta Montis Regal. pag. 113 :

Ita quod omnes conducere volentes pannum et merces, sive Merzarias, illas conducere quo voluerint sine solutione prdicta, etc.
Vide Marzaria. Hinc MERZARIUS, Minutarum mercium propola, Gall. Mercier. Charta ann. 1212. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 711 :

Merzarios Mutin ponam et tenebo in bina Merzariorum Ferrari, et eisdem dabo et assignabo stationes, quantascumque voluerint.
Correct. Stat. Cadubr. cap. 40 :

Quod Merzarii forenses non possint vendere, nisi super nundinis vel mercatis Cadubrii.

Vide Merzaria. MERZATOR, Minutarum mercium propola. Statuta Vercell. lib. 7. fol. 212. v :

Qui etiam promittat de non exercendo unquam per seipsum manualiter officia... bubulcorum, Merzatorum, tinctorum, spatariorum, etc.
Vide Merzaria. MERZET Salomi, Martyrium Salomonis. Chron. MS. Eccl. Nannet. :

Anno 876. Salomon Rex religiosissimus crudeliter ab impiis apud oppidum, quod dicitur Bresla, patrantibus pseudo quibusdam Episcopis, effossis oculis occiditur, martyribusque annumeratur. Unde et locus in quo occisus est, usque in hos dies, Merzet Salomi, id est, Martyrium Salomonis nuncupatur.
Merzer Salami editum tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 221. Hinc forte MERZINA, Homicidium, murtrum, Gall. Meurtre, sonat in Charta Jacobi Regis Aragonum ann. 1269. tom. 8. Spicilegii pag. 270 :

Et crimine fals monet, et falsi testimonii, et crimine Merzinarum, et latrociniis publicis, sive aggressionibus viarum, etc.
1. MESA. Charta Swecica ann. 1314. apud Joan. Schefferum ad Chronicon Archiepiscop. Upsaliensium pag. 229 :

De captura alecum, de qualibet sagena qu habuerit pro manskut duas Mesas unam Mesam : qu vero unam tantum, dimidiam Mesam.
Idem quod supra Meisa. Vide in hac voce. 2. MESA, vox Hispanica, Mensa. Charta Hispanica r 1210. apud Anton. de Yepez in Chron. Ord. S. Bened. tom. 5 :

Et 25. mirtas de Mesa, et 150. solidos pro servitio de Mesa, etc.

3. MESA, pro Mansa, vel Mansus. Testamentum Matfredi Vicecom. ann. 966. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 86 :

Ipsos alodes de Villa-magnense et Caucenogulo cum ipsa ecclesia, et ipsas Mesas Cogiano cum ipsa ecclesia cum ipsos alodes, qui commutavi cum Aldone.
MESACRUM, Papaver, apud Aliabatem. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MESAGARIA, Legatio. Vide infra Messajaria 2. MESAGARIUS, Officium monasticum, f. cui prdiorum rusticorum cura demandata erat. Necrolog. MS. S. Martialis Lemovic. :

Mesagarius facit caseos et solvit prbendar. et debet tradere sacrist v. solidos.

Et infra :

11. Kal. Nov. Mesagarius facit pitanciam.

1. MESAGIUM, Modus agri mansionibus et dificiis rusticis instructus. Charta

ann. 1224. apud Madox Formul. Anglic. pag. 29 :

Super oblationibus Mesagii ejusdem Hardingi, et pane benedicto et candela... de dominico Abbatis in eadem villa.
Matth. Paris ad ann. 1259 :

Et quantum ipsi in dificiis et spatiis latioribus augmentatur, tanto Prior et conventus in bonis suis et juribus angustiantur : quia redditibus, quos a Mesagiis fratribus collatis receperant, sibi nunc pereunt.
Chartular. S. Trinitatis Cadomens. fol. 42 :

Ailmerus Hod. pro uno Mesagio iv. communes vomeres.

Vide Messuagium. Mesagium, strictius pro Mansio, domus, habitatio. Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 57 :

Hac earta mea confirmavi Ricardo capellano Comitis, quoddam Mesagium cum crofta,... quod est inter domum quod pater meus tenuit, et inter domum quam Ricardus carpentarius tenuit.
Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

Auxitque Mesagium juxta ecclesiam ad habitationem monachis, nec non masuram cum quatuor aripennis pratorum.
Vide Masagium in Massa 5. 2. MESAGIUM Panis, Certum panis pondus. Tabular. Vivar. Eccl. :

Singulis diebus liberatur cuilibet canonico Mesagium panis, id est, quinque panis libr ; de vino autem ad mensuram trium pitalforum.
3. MESAGIUM, Gallice Moisson :

Eodem die, pro abbate Geraldo quatuor libras et xx. sol. helemosyne super molendino de Anezio et toto prioratu, ita tamen quod debemus facere anniversarium suum ultimo die Mesagii de Anezio et bonam pitanciam, et mesatgarius caseos.

(Obituarium S. Martialis Lemovic. f. 18. v.) MESAILHA, Item quod Mesalha, Obolus seu mallia, qu est 24. pars solidi. Charta Phil. Pulc. ann. 1301. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 127. v. col. 2:

Pro miliari Mesailharum parvarum tertiam partem plus... percipiet.

MESAILHATA, Modus agri, apud Occitanos. Charta ann. 1300. in Regesto Philippi Pulcri Regis F. ann. 1299. num. 49 :

Quinque arpenta et unam Mesailhatam vinearum quartandarum de Plaisanco.

Sic scriptum, sed nescio an non scribendum fuerit Medailhatam. Vide Medalla. Bene Mesailhata, hoc est, reditus unius Mesalh. Vide Mesalha. MESALATA, Mensura vinaria, pretii unius Mesalh. Consuet. Carcass. in Reg. L.

Chartoph. reg. ch. 3 :

Prco vini debet habere Mesalatam vini de quo prconizaverit, vel unum obolum nigrum.
MESALHA, Idem quod obolus, seu mallia qu est 24. pars solidi. Deliberatio trium Statuum Occitani super Johanne Rege in carcere detento, tom. 1. Annal. Tolos. inter Instr. pag. 94 :

Et ultra pro summa quinquaginta librarum unus Turonus ; et pro summa viginti quinque librarum mobilium, unus obolus seu Mesalha pro qualibet septimana.

Eadem habentur in Litteris Caroli Johannis Reg. Franc. primogeniti ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 103. quibus prdictam deliberationem confirmat. Ejusd. notionis Messale infra, si tamen bene scriptum. MESALIS, Mensura frumentaria. Bulla Innocentii IV. PP. ann. 1243. apud Illust. Fontaninum in Antiquit. Hort pag. 404 :

Quatuor Mesales frumenti et sex de spelta tempore statis, et duas salmas musti mundi in vindemiis et duo paria gambonum porci in Natale Domini pro ipsa ecclesia S. Jacobi. Item quatuor Mesales frumenti et sex de spelta ad communem Mesalem civitatis Orti, qui per tempora erit pro ecclesia S. Mari et ecclesia S. Fortunati.
MESALLIA, ut supra Mesailha. Charta ann. 1128. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 445 :

xxv. de Mesalliis in uncia, et in xx. sol. denariorum, tantum duos solidos de Mesalliis, etc.

MESAMARE, Gall. Msamer, Non amare, odio habere. Lit. remiss. ann. 1364. in Reg. 95. Chartoph. reg. ch. 191 :

Hennequin l'Alement Mesamast, vituperast et feist signe de lui (suppliant) hair et voloir mal.
MESANCULA, rectius Mesancylon, a Grco , Genus teli in medio amentum habens, apud Gell. lib. 10. cap. 25. MESARANA, pro Mirra, apud Aliabatem. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MESATGARIUS. Gallice Messier : Vide Mesagium. MESATICUM, pro Mensaticum, Annona aut cibus ad unum mensem. Dispositio rei familiaris Cluniac. facta a Petro Abbate, apud Baluz. tom. 5. Miscell. pag. 444 :

Mesatica per decanias constitui, et ut Conventum Cluniacensem de pane, de fabis, et earum sagimine quidam ex Decanis uno mense, quidam duobus mensibus.... procurdrent, ordinavi.... Decanus de Cavariaco procurabit totum Septembrem, Decanus Cluniacensis totum Octobrem et

dimidium Novembrem, etc. Hc Mesatica ita constituta sunt, ut non tres tantum neque quatuor sextarios frumenti aut plus sive minus ad opus uniuscujusque diei obedientiarii jam dicti granatario dent, sed quantum necessarium fuerit.

Vide supra Mensata. MESAULII Servi, Mediastini, abjectissima quque munia inter servos obeuntes. Vocabul. Sussanni. MESAULIUM, Mediana janua, vel in aul meditullio locus. Idem Vocabul. MESCADERE, Gall. Mescheoir, Male accidere. Joinvil. in S. Ludov. edit. reg. pag. 120 :

Se il vous en est Mescheu, ce est bon droit.

Lit. remiss. ann. 1365. in Reg. 98. Chartoph. reg. ch. 671 :

Henequin de la Wagne chaudrelier cuida.... frir icellui Jehan d'un coutel ;... s'eschiva et ghenchi ledit Jehan, entant que en icellui dbat Meschei audit Hanequin par son outrage.
Guill. Guiart. ad ann. 1267 :

Il convient que nous Mescheuons, Se par barat nes decevons.

Hinc Mescaanche et Meschance, Infortunium, adversus casus. Cons. Petri de Font. cap. 13. art. 28 :

Se le Mescaanche de l'ocission de se feme, etc.

Lit. remiss. ann. 1400. in Reg. 155. ch. 273 :

Icellui Denisart molt esmeu et qurans sa male Meschance, assez tost aprs en reveillant le chat qui dormoit, etc.
Consolat. Boetii lib. 2. Ms :

Car einsi s'en va Meschance, Comme s'en va bonne chance.

La Mapemonde Ms. cap. 18 :

Se ses premiers biens relenquist, Pour Mesquanche qui li aviegne, etc.

Unde Abit de meschanse, Infortunii seu paupertatis habitus, in Lit. remiss. ann. 1469. ex Reg. 195. ch. 359 :

Le Dimenche gras ung nomm Simonnet,... demourant en la ville de Avise en Champaigne,... print l'abit de Meschanse, qui est une chose accoustume ledit jour en ladite ville, et se reprsente le seigneur de la grant leru, qui se nomme et appelle le maire des chestiz.
MESCALIA, Annona mixta, Delphinatibus Mescle, aliis Meslure vel Mixture. Differt autem Mescalia a mixto blado, quod hc ex hordeo, frumento et avena

simul mixtis constet : illud vero ex frumento et secali hyberno. Charta ann. 1224. ex Tabulario S. Roberti de Cornilione :

Quinque sextaria bladi bruni seu Mescaliarum. Le carge de Mesil, xiij. den. Bl mesal

Vide Mesclania, et Mixtura in Mixtum 2. Mesil, eadem forte notione, in Pedag. Bapal. ex Chartul. 21. Corb. fol. 360 : vero dicitur frumentum corruptum seu vitiatum, apud Bellom. Ms. cap. 37. pag. 97. r. col. 2 :

Vin qui devient mauvais, ou bl qui Mesale... Car se je ai prest aucun fourment tout sain, et il le me veut rendre Mesal, je ne le sui pas tenus prendre.
Lit. ann. 1358. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 330. art. 2 :

Se lesdiz bls ou grains estoient embouquis ou Mesals, etc.

MESCAPERE, Idem quod Forisfacere ; sed ex errore potius et supino neglectu, quam ex animi deliberatione seu ex prcogitata malitia, Gall. Mprendre. Pact. inter Phil. reg. et Guill. episc. Paris. ann. 1222. inter Instr. tom. 7. Gall. Christ. col. 93 :

Episcopus autem quando dictos assumet ministeriales, bona fide sine Mescapere versus nos, etc.
Vide Mesprisiare et Mesprendere. MESCHENIUM. Crimen, delictum. Charta Ludovici VIII. Regis Fr. apud Hemereum in Augusta Viromand. :

Rogavimus ipsum Capitulum ut sententiam excommunicationis quam tulit in vos, pro eo quod quemdam hominem de Fontanis bannivistis pro Meschenio panis, etc.
MESCHENNINGA. Vide Miskenning. MESCHINUS. Vide Mischinus. MESCHITA, Meschida, Mesquita, Templum Mahumetanorum, Turcis Messit, seu Meszit, quo nomine proprie appellant templa e lignis fabricata, qualia scilicet ab iis extruebantur, quem necdum Imperii crevissent opes, ut auctor est Leunclavius in Pandecte Turcico n. 20. Innocentius III. lib. 13. Epist. 184 :

Quinetiam Isaucius, Imperator ob gratiam Saladini fieri fecit in urbe CPolitana Meskitam.

Charta Jacobi Regis Aragon. et Majoricarum ann. 1230. apud Guesnaium in Annal. Massil. hoc anno n. 3 :

Laudamus vobis... infra civitatem Majoricarum (quam paulo ante expugnarat Abaubib Rex Mauritani) vel extra, 300. domus cum una Meschida in ipsa civitate.
Charta ann. 1250 :

Vendimus medietatem cujusdam Mesquit,... cum domibus ejusdem Mesquit. Meschita,

in Epistola Alfonsi I. Regis Aragonum pag. 789. Mesquita, in Foris Osc ann. 1247. fol. 30. apud Rodericum Tolet. de Reb. Hisp. lib. 5. cap. 16. lib. 6. cap. 23. 25. lib. 7. cap. 8. lib. 8. cap. 12. lib. 9. cap. 14. et 17. et in Hist. Arabum pluries, apud Anton. Brandaon. lib. 15. Monarch. Lusitan. cap. 11. Waddingum ann. 1340. n. 10. in Historia Pinnatensi pag. 639. etc. Myzquita, in Actis SS. quinque Martyrum Ord. Minorum apud Bollandum tom. 2. in Chronic. Petri IV. Regis Aragon. lib. 2. cap. 16. Vide Stephanum Baluzium lib. 2. Miscellan. pag. 268. etc. Poeta vernaculus qui florebat ann. 1376 :

Nul n'en sera exempt ne quite, Moustier, Synagogue, Meschite, Et toutes Lois de tous langaiges Y ont mis et metent leurs gaiges.

Meschita etiam dixit Dantes in inferno, cant. 8. Quod Porro Innocentius de Meskita CPolitana scripsit firmatur ex Scriptoribus Byzantinis. Primum etiam Saracenorum Templum in Prtorio Imperatoris extructum Michaele Balbo imperante, tradit Constantinus Porphyrogenitus de Admin. Imper. cap. 21. Masalm Saracenorum Principis, qui CPolim obsidebat, rogatu. Quo loco Templum istud appellat Constantinus, nisi legendum sit , ut Meskitam intellexerit. Illud dirutum fuisse, et a fundamentis eversum in quadam seditione, Alexio Angelo Imperante, auctor est Nicetas Choniates lib. 3. sed mox instauratum constat, cum idem tradat a Francis, expugnata CPoli, direptum et incensum. Templo isti Saracenico, quod ad Septemtrionalem urbis partem obversabatur, nomen fuit, ut habet Nicetas, nisi mendum subsit, legendumque sit . Quamquam nescius haud sim retineri, eaque appellatione donatam Meschitam Saracenicam, a situ dici posse, quod in Prtorio exstructa fuerit, in quo castra Prtoria extitisse probabile est : enim Grcis recentioribus Castra significat. Jam vero Meschitam CPolitanam ab Isaacio de novo instauratam post initum cum Saladino fdus, tradunt etiam Matthus Paris ann. 1188. pag. 104. et auctor Hist. Hierosol. in Gestis Dei pag. 1159 :

Dignum, inquit ille, quod urbs illa solo tenus eversa procumberet. Nam si fam creditur, novis polluebatur Mahumeriis, quas perfidus Imperator indulserat fieri, ut fdus quod Turcorum conjuratus inierat, obligativus confirmaret
. Vide Ducam Histori cap. 13. et Oraculum 4. Leonis Imperatoris. MESCLA, Mistio, ex Hispanico Mezcla. Libertates Regni Majoricarum MSS. :

Ex quo posit fuerint res venales, non quis plus vendere possit pretio

posito, sed totam vendat rem venalem, nec faciat in ea Mesclam ullam.
Vide Mesleia. MESCLANCIA, Mesclantia, Misclancia, Misclantia, Rixa, pugna, Ital. Mischia, Gall. Rixe. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 562 :

Item statuit, precepit et ordinavit dominus potestas quod si aliqua Mesclancia, rixa, vel feruta, seu maleficium aliquod factum fuerit, etc...
Et tom. II. pag. 97 :

Statuimus quod nemo de aliqua societate armorum et artium civitatis bon. vadat, seu trahat ad rixam seu Misclanciam (Mesclantiam

'59, '60 ; - Misclantiam '62 ; - Misclanciam '50, '52.) Fr. MESCLANIA, Annona mixta. Charta Roberti Comitis Claromont. ann. 1244. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 226 :

Concessimus domui de Boscheto tres eminas frumenti et tres eminas Mesclani debitales in censu de Saurias.

Vide Mescalia. MESCLARIA, perperam pro Meselaria, Domus leprosorum, Gall. Mezellerie ; Mesel Picardis, Normannis et Vasconibus idem qui leprosus. Charta ann. 1281. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 507 :

Lego pro remedio anim me centum libras Turonenses... monasteriis et ecclesiis, hospitalibus, Mesclariis, capellanis et pauperibus in civitate Tolosana.
Guillelmi Archiep. Tyriens. continuata Histor. Belli sacri, apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 586 :

Ne demora guaires, puisque le jone Roi ot port corone que le Viceroi Mesel fu mort. Devant ce qu'il fust mort, manda-t-il tous ses Barons, qu'ils venissent lui en Jerusalem, et il i vindrent. A ce point qu'ils vindrent trpassa li Roi Mesiaus de cest siecle, et furent tuit sa mort li Baron de la terre.

Vocis etymon a Latino misellus, quod leprosi conditio omnium miserrima sit, accersunt plures ; ab Arabico Mezora, Lepra, deducit Thomassinus tom. 2. Orig. pag. 407. Consule Menagii Origines Gallicas in voce Mezeau. Vide Mezellus et Miselli. MESCLATUS Pannus, Varii fili et coloris. Charta ann. 1329. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Item unum pannum de serico croceum, alium Mesclatum ; item du peti de tela.

Vide Mescla. MESCLELANA, Idem quod Mesclania, Annona mixta, miscellum frumentum, nostris Mesclaigne. Libert. castri novi de Arrio ann. 1356. in Reg. 185.

Chartoph. reg. ch. 36 :

Cognitio ponderum et mensurarum, carnium minus sufficientium, pannorum falsorum et fals Mesclelan ac cujuslibet mercatur.

Ita quoque legendum tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 6. art. 2. et tom. 8. pag. 287. art. 2. Reg. cens. dom. de Nerenx ann. 1418. ex Cod. reg. 9899. fol. 30. r. :

Une quarte de Mesclaigne de cens pour une terre situe au terreur de la varenne.
MESCREDENTIA, Suspicio, Mescreance, ex Mescroire, suspicari, non omnino credere. Vetus Charta apud Beslium in Comitibus Pictav. pag. 393 :

Per istas Mescredentias auditas accepit Hugo fevum suum in hostaticum, deditque ei Comes per talem conventum, quod si ei maledicebat de istum conventum, de Gentiaco nihil fecisset ei, servisset ei jam amplius.
Lit. ann. 1372. in Reg. 111. Chartoph. reg. ch. 287 :

En dnonant disdrent qu'il avoient perdu certaine laine, qui d'une loge tenant la loge de la maison l o demouroit ledit prisonnier, leur avoit est oste et emble, et en Mescroient plus ledit prisonnier que aucun autre, et finablement fu dit dudit Grison qu'il n'en savoit qui Mescroire.
Occurrit passim. At vero Mescrandise, pro Incredulitas, paganorum religio. Prol. ad Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 153 :

Si ne fu pas sanz raison (la France) dame et rnoume seur autres nascions, car elle ne souffri pas longuement le servitute d'ydolatrie ne de Mescrandise.
Eadem Chron. ibid. tom. 7. pag. 144 :

Fist li abbs Hues baptizier aucuns Normans ;... atant retornerent leur genz, et puis repristrent leur mescrandise, et vesquirent paien, ausi comme devant. Item pro tribus eyminatis terr, sitis ad Mescrollum sive ad clotam facit quatuor denarios Tolosanos.
Vide supra Clota 1. MESEGARIA, Meseguaria, Meseguerii. Vide infra Messegarius. MESEIA. Vide supra Meiseia. MESELA, Annona mixta. Computus ann. 1322 :

MESCROLLUS, Arcus, fornix, locus concameratus. Charta admort. ann. 1415. in Reg. 168. Chartoph. reg. ch. 328 :

Guido de Grolea castellanus S. Saturnini computavit de blado, siligine, Mesela, avena, gallis, cera... qu receperat a cellerario.
Leg. f. Mescla. Vide Mescalia.

MESELARIA. Vide Mesclaria. MESELIA, Bonorum mobilium communitas inter conjuges, Gall. Communaut mobiliaire. Regestum Parlamenti ann. 1267. apud Duchesnium Histor. Castil. inter Probat. lib. 3. cap. 8. ubi de rebus Mathildis uxoris Philippi :

De medietate vero Meseli quam similiter cum aliis acquisitis petebant a Rege, quam Rex tenet, nihil adhuc est determinatum.
Vide Mesella. MESELLA, Prdiolum rusticum ; qua notione intelligenda quoque videtur vox Meselia supra Conc. Paris. VI. ann. 829 :

Sunt et alii eruditissimi fneratores, qui tempore necessitatis nihil pauperibus commodare volunt, nisi Mesellas suas et vineolas et pratella, etc.

MESEMUTHI, Mahumetani. Chron. Romualdi II. Archiep. Salern. apud Mu rator. tom. 7. col. 199 :

Mesemuthi autem eam undique per terram et mare obsederunt. Christiani vero qui in ea erant, illis viriliter resistebant.
MESENBRIA, vox Grca, Meridies. Vita S. Theoderici Metensis Episc. scripta a Sigeberto Levita S. Vincentii apud Leibnit. Script. Brunsvic. tom. 1. pag. 308 :

Quatuor, ecce, plagas per quatuor aspice portas ; Scilicet Anatolen, Disin, Mesenbrian, Arcton, Qui videt ecclesias, clestes estimat aulas.

Mesembria, in Vita S. Neoti tom. 7. Jul. pag. 320. col. 2 :

Qui licet a septemtrionali plaga occidentalibus procrearetur, ac moraretur in partibus ab anatole atque Mesembria ex opposito remotissimis, sub glaciali tamen dysis algore, fidei atque caritatis semper ferbuit ardore.
Vide supra Meridies. MESERARE, Falli, errare, cui prfixam Gallicum ms, i. e. mal ; unde Meffaire, mesallier, dicimus, ut observat D. Secousse ad Litteras Guidonis Comit. Nivern. inter Ordinat. Reg. Fr. tom. 3. pag. 117 :

Jurare tenentur quod judicium bona fide fecerint, et si in hoc Meseraverunt, fecerunt ignoranter.
Hinc Meserer Poetis nostratibus. MS. :

Mais je sui ci venu avant Pour ung petit mesestant, Dont vers moy estes Mesers, S'il vous plaist si l'amenders.
Meserter ibid. Sed soni gratia :

Et en leur cuer recognoistront Que n'avez pas trop Mesert, Ne perdue vostre bont.
MS. :

Car qui par vilain veut ouvrer, De s'onnour bien doit Meserrer.

Mesvoier, eadem notione, in Poem. reg. Navar. tom. 2. pag. 10 :

Por ce n'ai pas paor qu'ele vos croie, Se la durtez de vos ne la Mesvoie.

MESERASUS. Merisier. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) MESERIA, Quod pro mensura exigitur. Tabul. S. Albini Andegav. ann. 1269 :

Fulco de Torallo minor miles... vendidit et concessit... omnes fructus quos habere poterat in.... anonagiis, avenis, avenagiis, bannis, pressoriis, pressoragiis, Meseria, bonagiis.
Vide Mensuraticum. MESEROLUS, Falcula, Gall. Faucille. Stat. Mutin. rubr. 383. pag. 80. r. :

Nulla persona audeat metere herbam in blavis cum Meserolo vel alio ferro.

Vide infra Messorolus. Mseril vero, nisi legendum est Mesnil, Mansio cum agri portione, in Charta Caroli V. pro confrat. cleric. Pontis ann. 1374. ex Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 615 :

Item sur un Mseril que tient Guillaume Martin, assis prs dudit clos, dix sols.
MESFACERE se, Sese reum erga aliquem constituere. Charta Johann Comitiss Flandri ann. 1225. apud Baluz. tom. 7. Miscell. pag. 264 :

Et si non solverentur singulis annis mille libr, sicut dictum est, posset idem dominus Rex sine se Mesfacere ad res meas et hominum meorum assignare donec solutio compleretur.
Vide Meffacere, et Misfacere. MESFACTUM, Crimen, male actum. Charta Will. de Dampetra ann. 1223. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. fol. 286. v. col. 1 :

Faciam etiam jurare vavassores meos.... quod si aliquid Mesfierit custodibus memoratis per me vel per aliquem ex parte mea, videlicet si violentia inferretur de terra vel bulo ipsi venirent ad dominum comitem cum feodis suis, donec Mesfactum esset plenarie emendatum.
Vide Mesfacere. MESGA, Serum lactis, vulgo Mesgue. Statuta Ordinis S. Gilberti de Sempringham :

In remotioribus grang iis asservetur certus numerus ovium ad opus eorum qui ibidem fuerint mercenarii, secundum quod Mesga ibi abundaverit, et secundum numerum ibidem commorantium.
Chartul. SS. Trinit. Cadom. fol. 55 :

Femin eorum trahent bidentes, et habebunt Mesge cum bercariis, etc.

Rursum occurrit ibid. fol. 60. MESGETUS, f. Equulus, nostris Mazette ; hic quippe, prter expensas in equos nihil refertur. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clxxxvii :

Et pro runcino lx. pro Mesgeto iiii. lib.

MESGEYCUS, Alutarius, Gall. Megissier. Charta Ludovici Junioris Regis Franc. ann. 1160. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 536 :

Concessimus ex nunc in posterum Theci uxori Yvoni la-Choe et ejus heredibus magisterium canatorum, baudreorum, sutorum, Mesgeycorum et burseriorum in villa nostra Parisiensi.
MESGICERIUS, Alutarius, ut supra Megissarius. Gall. Mgissier. Obituar. Ms. hospit. S. Jac. Meledun. :

xv. Kal. Nov. Obiit Petronilla soror istius domus, uxor quondam defuncti Michaelis Mesgicerii, qu dedit nobis centum libras Turon. Mesguerchier,
eodem sensu, in Lit. ann. 1311. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 597. et Mesveicher, ibidem pag. 599. Unde Mesguichier, Alutaria arte prparare, in Stat. Sellar. art. 7. ex Lib. rub. fol. magn. domus publ. Abbavil. :

Que nulz archons ne soit houchis de mouton, ne Mesguichi.

Hinc Mesgins et Mesgis, Aluta, vulgo Peau passe en mgie. Lit. remiss. ann. 1394. in Reg. 147. Chartoph. reg. ch. 95 : Ali ann. 1404. in Reg. 158. ch. 386 :

Le suppliant print six ou huit eschiefs de fil blanc, un pou de Mesgis, etc. Le suppliant trouva en icellui escrin une bourse de Mesgis usage de femme. Une chemise et une peau de Mesgins,
in aliis ann. 1429. ex Reg. 174. ch. 313. Vide Mesgeycus. MESHABERE, Gall. Mesavoir, Male habere, vulgo Maltraiter, outrager. Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 266 :

Et adonc s'entreprinrent rancuner et Mesavoir l'un l'autre.

MESIDA, Marrubium. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7613. MESILLUS, Parvus mos. Gloss. Isidori. Ubi Grvius : Scribe mosculus, a mos, ut a flos, flosculus. Ex Festo, qui Catonem hac voce usum prodidit. MESIN, Glans, in Glossa interlineari in Grammatica Smaragdi MS. Mesen, eadem notione Britannis. Nostris Mesire et Mesirier, pro Mrise et Mrisier, Ceras species et Cerasus

silvestris. Lit. remiss. ann. 1473. in Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 418 :

Le suppliant s'arresta l'endroit d'un Mesirier ou avoit des Mesires ;... lequel altr de challeur se print cuillir desdites Mesires pour soy reffroichir.

MESIO, Prstatio qu a subditis et vassallis domino fit, idem quod Tallia. Vide in hac voce. Statuta Vercell. lib. 7. pag. 202 :

Non teneatur de aliquibus fodris vel adequantiis seu Mesionibus impositis per Commune Vercellarum, etc. Facta charta donatione vel guirpitione isto in Mesi Decembri.

Vide Misia. MESIS, pro Mensis. Charta ann. 1054. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 177 : MESKITA. Vide Meschita. MESLEA, ut mox Mesleia. Charta ann. 1293. in Chartul. Domus Dei Pontisar. :

Quod si ipse Gaufridus vel servientes ipsius homicidium vel furtum vel aliud quidpiam, Mesleam scilicet, vel aliud quodcumque super quo irretiri debeant... perpetraverint, etc. Quod nullus campsor, nec mercator, nec alia persona sint ausi Mesleare monetas per nos prohibitas ut nullum cursum habeant, cum bona moneta quam de prsenti curri facimus.

MESLEARE, a Gall. Mler, Immiscere. Edictum Philippi Pulcri ann. 1329. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 36 :

MESLEIA, Merleia, Miscella, Melleta, Rixa, qu non tantum verbis, sed etiam facto committitur, nulla tamen preunte certa animi deliberatione ; qu fit sine prcogitata malitia, sed ex infortunio, ut est in Legibus Malcolmi II. Regis Scoti cap. 15. 4. et opponitur feloni, qu fit certo et deliberato delinquendi animo. Statuta MSS. Caroli I. Reg. Sicil. cap. 19 :

Tensons que l'on appelle Mesles.

Charta ann. 1206. ex Archivis Eccl. Nannet. :

Si homo Episcopi fecerit Mesleiam in terra Comitis, et deprehensus fuerit ad prsens forisfactum, totaliter ad Comitem justitia pertinebit.
Charta Communi Peronensis ann. 1207 :

Si quis cum aliquo infra justitiam Communi Mesleiam fecerit, Major accedens utrique pacem tenere jubebit.
Charta Radulphi de Claromonte ann. 1224 :

Omnes extratritur, infractiones tramitum, emendationes sanguinum, et omnis Mesleia sine sanguine advocati sunt.
Tabularium S. Victoris Paris. : Ibidem :

Justitia latronis, sanguinis, et Merlei.

Et sciendum quod in tenuris prdictis mihi retinui Mesleiam, sanguinem et latronem.

MS. :

Tel vient sain Melle, qui au departir saigne.

Hinc Melliatores dicti rixosi, qui amant melleias, Gall. Querelleurs. Statuta Collegii Cornub. ann. 1380. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 503 :

Caveant omnes et singuli ne sint... violatores, seu fractores ostiorum, vel errabundi de nocte, brigosi, rixosi, vel Melliatores.
Unde Meslius nostratibus Potis. Le Doctrinal MS. :

Li hom qui par coustume est Meslius et estous.

Alibi : Ibidem :

Et sont fol et Mesliu, et mainent grand boufois. Et soit fel et Meslius et plain de pautonnerie.
Miscella. Charta Theobaldi Comitis Campani ann. 1200. in Tabulario Campan. Thuani f. 73 :

Quatuor jurati erunt, qui mea jura et vill conservabunt. Si Miscella in villa forte facta fuerit, qui inde accusabitur, se tertio purgabit : et si unus juratus Miscellam viderit, reus se purgare non poterit.
Statuta Patav. rubr. 45. :

Hoc tamen statutum non habet locum in stormento, Miscella, aut in prlio.
Miscla. Tabular. Campan. Thuan. :

Si Miscla in villa facta fuerit, qui inde accusabitur, se tertio purgabit : et si unus juratorum Misclam viderit, se purgare non poterit. Et si i a Mescla et om i trai glasi nudament per la Mescla, lx. sol. la marce en Bernar de la Tor,

Mescla, Arvernorum dialecto. Charta Bernardi de Turre ann. 1270. apud Baluz. tom. 2. Histor. Arvern. pag. 511 :

hoc est, Si vero accidat mesleia, in qua noctu gladii distringantur, lx. solvantur solidi. Calida Melleia, Philippo de Beaumanoir cap. 58. Caude melle. Idem cap. 59. ait bellum trifariam moveri, aut indici, verbis, provocatione et facto ; veluti,

quant Caudes Melles sourdent entre Gentils-homes d'une part et d'autre, Chaudemelle,
in Statutis Roberti II. Regis Scoti cap. 3. 6. Motus calidi conflictus, in Statuto S. Ludovici in Dissert. 29. ad Joinvillam pag. 334. Chaude cole. in Consuetud. Silvanect. art. 96. 110. Tabular. S. Genovef Paris. ann. 1241 :

Et exercendi justitiam sanguinis de prsenti, imo de calida Melleia in

dictos hospites, etc.

Charta Philippi III. Reg. Franc. ann. 1277. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1382 :

Baillivo nostro prdicto pro nobis in contrarium dicente, omnem justitiam ibidem tam de jure communi, quam ex longissima prscriptione ad nos pertinere, excepta justitia de mobilibus catallis et calidis Melleiis sine morte et mehegnio, quam dictus baillivus recognovit ad dictos Abbatem et Conventum pertinere.
Calida Melleya, in Charta ann. 1352. Reg. 80. Tabul. regii Ch. 402. Horum delictorum cognitio et jurisdictio eodam perspe nomine appellatur. Legibus Scoti mellet cognitio ad Barones pertinet, a quibus ad Vicecomites provocatur, ut est in Regiam Majest. lib. 1. cap. 3. 7. Adde Fletam lib. 2. cap. 51. 21. Mesleta, in Constit. Sicul. lib. 1. tit. 16. ubi perperam Vossius legit Melseta. Mislata. Concil. Lillebon. ann. 1080. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 117 :

Et si in exercitu, vel in curia, vel in via curi vel exercitus, Mislata evenerit, etc.

Meillia, tom. 7. Spicilegii Acheriani pag. 227. Mischia Italis est rixa. Mislea dixit Joan. Villaneus lib. 8. cap. 38. Melleia. Spicileg. Acher. tom. 9. pag. 193 :

Si quis autem extraxerit gladium in Melleia super alium, et ex eo non percusserit, quindecim solidos nobis solvet.
Statuta Eccl. Meldens. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 909 :

Item, districte inhibemus ne dicti archidiaconi vel eorum officiales de domibus Dei, vel de domibus leprosorum se intromittant, nec de ecclesiis, seu cimeteriis violatis, neque de Melleis factis in eisdem.
Nostris Mesle, interdum idem quod Multitudo, turba ; vulgo Troupe, foule. Lit. remiss. ann. 1579. in Reg. 205. Chartoph. reg. ch. 285 :

Une Mesle de gens, qui estoient assemblez au lieu de Semur pour cuider avoir les pasts de certaines noces, etc.
MESLEIARE, Rixari. Vide supra Meleare. MESLERIUS, Mespilus, Gall. Nflier. Charta an. circ. 1220. ex Bibl. reg. :

Desuper le Meslier juxta viam Renoudis vallis de duabus acris terr,... et de alia acra terr Johannis Fabri super prdictum Meslerium ad coudreiam sub monte Landrici.

Vide supra Mellerius. MESNADA, Feudum Mesnaderii seu prdium illi addictum. Stat. pro reform. regni Navar. ann. 1322. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Noster fol. 436. r. :

Cum multi Mesnaderii essent in dicto regno et terra esset onerata

multum ;... fuit ordinatum quod in merinia Ripperi essent 50. Mesnaderii... Qulibet Mesnada xx. librarum Turon. Summa Mesnadariorum 200.
Ibid. fol. 440. v. :

Item est ordinatum, quod Michael Petri de Elcano scutifer, pro bono servitio, quod fecit domino regi et nobis in negotio regio, habeat unam Mesnadam xx. librarum de primis in merinia Sangoss, cum aliquem Mesnadariorum mori contigerit.

Vide Maisnadarii. MESNADERIA, Eodem intellectu. Charta ann. 1317. in Reg. 54. Chartoph. reg. fol. 36. r. :

Item augmentavit Raymundo de Maloleone filio dicti militis Mesnaderiam triginta librarum Turon. de decem libris Turon. parvorum.
MESNADA, Mesnadaria. Vide Maisnada et Maisnadarii. 1. MESNAGIUM, Mansio, domus cum agri portiuncula. Charta Richardi Reg. Angl. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1281 :

Ex dono Laurentii archidiaconi unum Mesnagium apud S. Vivianum... Ex dono Nicolai Putesel unum Mesnagium apud Blospum.
Index MS. Benefic. eccl. et Dic. Constant. fol. 17 :

Johannes le Courteis debet unum bussellum pro suo Mesnagio... Et percipit dictus Rector nomine capelle xv. solidos, ii. panes, ii. gallinas et viginti ova supra Matthum Heyniet pro suo Mesnagio.
Vide supra Masnagium. Item, Familia, qu in una domo habitat : nostri Mesnage iisdem notionibus dixerunt. Charta ann. 1225. ex Chartul. S. Aviti Aurel. :

Cum esset contentio... super quodam Mesnagio, cum pertinentiis ejus apud Cerisium sito ; quod Mesnagium ipsi fratres dicebant ad se de jure hreditario pertinere, dicto Matho in contrarium respondente, quod defunctus Raginaldus pater eorumdem fratrum et dicta Elisabeth illud Mesnagium, cum pertinentiis ejus eidem vendiderant et quittaverant.
Alia Phil. abb. de Cultura ann. 1224. ex Bibl. reg. :

De singulis Mesnagiis in dictis nemoribus usagium capientibus, habebunt singulis annis forestarii dicti Pagani et hredum suorum unum bossellum bladi.
Charta ann. 1375. in Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 122 :

Comme Guillaume de Landelles et sa femme eussent acquis une portion de Mesnage, assise Baieux en la rue nomme Bienvenu.
Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. ch. 76 :

Ilz passoient par un Mesnage, qui estoit de Jehan Laroneur de Roucey ; icellui Hulart dist que oudit Mesnage ou hostel il oioit agneaulx.
Charta ann. 1386. in Reg. 130. ch. 140 :

Un Mesnage qui appartenoit Pierres Adigart, assis en la paroisse Nostre Dame de saint Lo, en la rue de Tourteron.
Lit. remiss. ann. 1416. in Reg. 169. ch. 397 :

Comme le suppliant feust avecques ses familiers et Mesnage au lieu de la Nozierre du cont de la Marche, etc.
Ali ann. 1457. in Reg. 187. ch. 75 :

Le suppliant qui est demourant... prs Angiers, o il a accoustum de gaingner la poure vie de lui, ses femmes et Mesnage labourer et perroyer, etc.

Hinc Mesnager, pro Domum habitare. Charta ann. 1309. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1226 :

Item le herbregement ouquel Guillaume le Breton Mnageoit ou temps dou datte de ces lettres, etc.
Lit. remiss. ann. 1457. in Reg. 189. ch. 151 :

Le suppliant dist sa femme... que jamais il ne Mesnageroit avec elle. Auquel hamel il n'y a environ que six Mesnagiers.
Lit. ann. 1410. in Reg. 165. ch. 80 :

Unde Mesnagier appellatur, Domus seu famili caput. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 138. ch. 24 :

Comme en icelle ville (de Paris) de tout temps ait eu confrairie d'arbalestriers de gens d'estat et Mesnagiers, etc.
Ali ann. 1457. in Reg. 189. ch. 225 :

Comme les Mesnaigiers dudit pais ont accoustum de faire. Mesneigier,

in Ch. ann. 1481. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 345. col. 2. Inde etiam Mesnager nuncupatur Domus prfectus, vulgo Matre d'htel, in Indice MS. benefic. dic. Constant. fol. 82. v. :

Desquels ornemens de soye le chapitre se pourra servir, mesme aux obseques et funrailles des personnes de ladite glise selon leur estat et qualit, et non autrement, ni les prester pour servir ailleurs, sans le consentement de l'evesque ou de son Mesnager.
2. MESNAGIUM, Parcimonia, Gall. Epargne, mnage. Tabular. B. M. de Bononuntio Rotomag. ann. 1398 :

Et prterea quamvis fuissem aliquotiens pro aliquo tempore ratione Mesnagii seu commodi temporalis ejusdem manerii ibidem commorans, etc. Mnage

pro Mnagement dixerunt nostri. MS. :

Ne li portent nulle Menage Ceus de Grece quant ils l'atainstrent O les lances d'acier le poinstrent.
Ibidem :

Tant parestoit li estor gris, Et sans Menaje et sans merci.

3. MESNAGIUM, Supellex domestica, nostris Mesnage. Charta ann. 1365. ex Cod. reg. 5187. fol. 19. r. :

Dantes... domino Petro (thesaurario) potestatem plenariam... emendi et procurandi, tam utensilia, Mesnagia, veissellam pro vinis et aliis.
Lit. remiss. ann. 1392. in Reg. 143. Chartoph. reg. ch. 287 : Ali ann. 1409. in Reg. 163. ch. 482 :

Plas, escuelles, nappes, draps et autre Mesnage dudit hostel. Icellui Jehan disoit que le suppliant avoit embl certain Mesnage, qui estoit et appartenoit sa chambriere. Ainsi que icelle Alison chamberiere fut lev de son lit, et qu'elle eust aucunement commenci Mesnager et besongner, etc.

Hinc Mesnager, Suppellectilem disponere, rem domesticam ordinare, in Lit. remiss. ann. 1450. ex Reg. 184. ch. 65 :

Vide supra Mainagium 2. MESNEOLUM, Idem quod supra Mesnagium 1. Gall. Mesnil. Charta Gaufr. episc. Carnot. ex Chartul. B. M. de Josaphat :

Mauricius de Trochia et Henricus filius ejus... dederunt ecclesi B. M. de Josaphat Mesneolum, quod vocatur Tiliellum, cum toto jure.
Vide Mansionile. MESNEYA, Familia, idem quod Maisnada. Charta ann. 1319. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 609 :

Idem miles habebat primo Mesneyas hominum et feminarum de corpore taillabilium.

MESNILLUM. Vide in Mansionile. MESO, Domus, hospitium, diversorium, porticus nundinaria, Hisp. Meson. Charta Aldef. reg. Castel. ra 1260. tom. 6. Jul. pag. 55. col. 2 :

Dono itaque vobis et concedo illum Mesonem in Toleto, ubi venditur triticum, ut eum habeatis in perpetuum, et accipiatis semper omnes mediduras atque directuras, qu in eodem Mesone evenerint, de omni tritico quod ibidem venderetur.

MESOCHORUS, Grce , id est, in medio chori existens vel prsidens, ut monent docti Editores ad Vit. S. Helen tom. 3. Aug. pag. 592.

col. 2 :

Tertio ad adolescentulas, ad filias scilicet Hierusalem, inter quas et sponsum, media qudam quasi Mesochorus effecta, etc.

MESOLEUS, Mesolus. Vide Musileum. MESOLUS, Assis, tabula, Gall. Planche. Stat. Mutin. rubr. 258. pag. 49. v. :

Statutum est quod unus pons de lignamine roboris cum quadrellis et Mesolis super sdugario, quod est inter confines Ganaceti, fieri debeat.

Vide alia notione in Musileum. MESONCELLA, Domuncula ; Mesoncele, in Vita S. Ludov. edit. reg. pag. 354. Maisonchelle, in Charta ann. 1295. ex Chartul. 21. Corb. fol. 82. Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 187. v. :

Du ali Mesoncell juxta monasterium, etc.

Vide supra Meso. MESONERIUS. Vide infra in Messonare. MESONYCTIUM, a Grco , Nox intempesta, noctis medium. Franc. Blanchini Prfat. apud Murator. tom. 3. pag. 75 :

Dextro autem in latere (ar) cultri figura visitur cum literis : Cujus Mesonyctium factum est v. id. Dec.

MESOPERSIC, Muliebris calceamenti genus, apud Pollucem Onomast. lib. 7. cap. 20. Ita Hofmannus. MESOPICATUM, Quod in medio illitum est pice, inquit Vossius. Gloss. Isidori : Mesopicatum, in medio picatum. MESOPYCNUS, Cantus species, qu sic explicatur ad calcem Breviarii Paris. edit. ann. 1736. Cantus oxypycni, a recentioribus Majores vocantur. Mesopycni vero et Barypycni minores appellantur, habita ratione situs hemitonii supra chordam finalem, ut apud Grcos : et ut a Mesopycnis secernantur, a quibusdam Minores-inversi vocantur, quia hemitonium habent infimo loco. MESORO, Piscis genus. Tract. MS. de Pisc. cap. 84. ex Cod. reg. 6838. C. :

Mesoro, qui vulgo nostris Mebre de mar, id est, lepus marinus dicitur. Et quatuor alios parvos campos et Mespileta qu ibi habent.

MESPILETUM, Ager mespilis consitus. Charta ann. 1199. in Chartul. Thenol. fol. 47. v. : Vide Mesplea. MESPLEA, Silva mespilis consita. Est autem mespilus nostris Nefle ou Neflier. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 94 :

Est enim silva Martiniaca ex una parte castanea vel Mesplea : ex ea ergo parte qua Mesplea est, vel castanea omnem medietatem dedit ad jam dictum locum, etc.

MESPOLERIUM, Mespilum, Gall. Nefle. Charta ann. 1332. in Reg. 66. Chartoph.

reg. ch. 1098 :

Exceptis... arboribus fructiferis, videlicet pomeriis, pereiis, Mespoleriis et aligueriis, etc.

Vide supra Melata. MESPRENDERE, Idem quod supra Mescapere, Gall. Mprendre. Arest. ann. 1348. 10. Maii in vol. 2. arestor. parlam. Paris. :

Qui Johannes respondit quod bene caveret sibi de Mesprendendo. Mesprendre

vero, pro Male accidere. in Lit. remiss. ann. 1374. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 487 :

Icellui Guillaume dist audit Jehan : Va fere la besoigne Guillaume de Chartres ; certes se tu ne la fais, il t'en Mesprendra et seras si bien batu, que rien ne s'en faudra.
Vide infra Misprendere. MESPRISIARE, Idem quod Forisfacere, sed ex errore potius et supina neglectione, quam ex animi deliberatione, seu ex prcogitata malitia. Charta Richardi II. Reg. Angl. ann. 1397. apud Rymer. tom. 8. pag. 29 :

Qu per ipsum Richardum, malitiose, negligenter, vel incommode facta, transgressa, acta, perpetrata, vel quovis modo Mesprisiata, attemptata, dicta, vel conjecturata.
Vide Misprendere. MESPRISIO, Idem quod Misprisio. Charta ann. 1392. apud Rymer. tom. 7. pag. 731 :

Ad inquirendum de quibuscumque ac omnibus et singulis erroribus, defectibus et Mesprisionibus, etc.

Alia ann. 1397. apud eumdem Rymer. tom. 8. pag. 17 :

Pro reparatione et reformatione quorumcumque attemptatorum, Mesprisionum et malefactorum contra formam prsentium treugarum.

Delictum, peccatum adversus officium vel legem, Gall. Faute, contravention, alias Mespranture, Mesprison et Mesprisure. Charta Henr. reg. Angl. ann. 1245. ex Chartul. Campan. :

Mesprisures, domages et torfaiz, etc.

Chartul. Latiniac. ad ann. 1319. fol. 226. v. :

Que pour cause de ceste Mespranture, qu'il avoient faicte,... il de leur bonne voulent l'avoient amand.
Lit. remiss. ann. 1390. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 273 :

Pour lesquelles fautes et Mesprentures, etc.

Stat. ann. 1377. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 282 :

Tant pour cause des Mesprisons que l'en fait drapper, etc.

MESPRISIRE, Idem quod Mesprisiare, Forisfacere, in Chartul. S. Petri Virsion. ch. 287. MESQUINUS. Vide Mischinus. MESQUITA. Vide Meschita. MESRENUM, Materia lignea domibus dificandis idonea, Gall. Mairain. Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 791. v. :

Item si rex det alicui Mesrenum, habet corpellos, quos carpentarii dimittunt.

Vide in Materia. 1. MESSA, Pensitatio, qu ex messionibus seu agrorum fructibus domino feudi exsolvitur, idem quod Messio. Vide in hac voce. Pactum inter S. Ludov. et episc. Mimat. ann. 1266. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 91. col. 1 :

Ita quod si contingat pagesos del Malhac obtinere in qustione, qu pendet coram senescallo Bellicadri, super cartallis tritici, quos annuatim ibidem pro Messa levare consuevimus, nos tantumdem de frumento eidem episcopo in loco congruo tenebimur assidere.
Vide infra Messis 2. 2. MESSA, Apostema, tumor, Gall. Abscez, quod ex humorum collectione fiat, sic dicta. Vide supra Meisa. Lit. remiss. ann. 1379. in Reg. 115. Chartoph. reg. ch. 349 :

Eidem Hugonino in inguine qudam Messa naturaliter sibi venit, quam crepare fecit cum fibula sive actu.

(leg. acu.) Infra : Bossa. Vide in hac voce. MESSACGARIA, Mulcta, qu a Messacgerio seu apparitore exigitur. Pariag. inter reg. et monast. de Candolio ann. 1306. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 61 :

Damus per modum pariagii... medietatem videlicet pro indiviso omnium justitiarum altarum et bassarum, necnon foristagii seu Messacgari... Erit signum commune dom. regis et monasterii, et servientes et Messacgerii portabunt in baculis suis.
Vide Messagarius et Messagerius. MESSADERIUS. Gallice Messager :

Messaderiis per aquam venientibus, et etiam illis qui cum funere per aquam ad insulam et ecclesiam Magalone venerint.

(Cart. Magalon. Rev. Soc. Sav. 1873, p. 417.) MESS, Sect, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7641. MESSAGABILIS, Jurisdictioni Messagerii obnoxius. Vide mox in Messagare. MESSAGARE, Messegare, Jura Messagerii exercere. Charta ann. 1319. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 428 :

Justitiabiles, Messagabiles et talliabiles ipsis de sancto Felice nunc

existunt..... Consules sancti Felicis talliant et Messagant, quatenus laboranci hominum sancti Felicis durant ; et consules sancti Juliani talliant et Messagant, quatenus laboranci hominum sancti Juliani durant.
Ali ann. 1334. in Reg. 69. ch. 304 :

Magister Bego Guilaberti.... dixit quod ipsi consules de sancto Felice habebant jus et ab antiquo habere consueverant, et erant in possessione seu quasi Messegandi vice et nomine dom. nostri regis in aliqua parte territorii, de quo supra fit mentio, et pignorabant et pignorare consueverant talantes et dampna dantes.
MESSAGARIA. Vide Messegarius. MESSAGARIUS, Messagerius, Nuncius, tabellarius, Gall. Messager. Codex MS. Consuet. Tolos. fol. 36 :

Contributio facienda, nisi in reparatione pontium, itinerum, et solutione Messagariorum et albergu consuet.
Computus ann. 1327. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 216 :

Item eadem die Raynaudo Messagerio misso de dicto loco in terram Fucigniaci.
Ordinatio Domus Dalphin. ann. 1340. ibid. pag. 396 :

Item, deputamus ad nostra servitia unum Messagerium equitum ad salarium quinque florenorum auri per annum.
Et infra :

Item, quatuor alios Messagerios pedites ad salarium trium florenorum, etc. Message,
pro Messager Poetis nostratibus. MS. :

Un Message par bon avis L'est al compter Savis ; En son palais fu o sa gent. Le Message com diligent Dist, votre fils qui bien s'atourne, Sire Savis dea retourne..... Sont-ils gueres loing, dist Savis, Nenil, Sire, ce m'est advis, Dist le Message, vez les a.

Messaige, Idem qui Missus, Procurator, qui ab alio ut rem ipsius agat, mittitur, in Charta Margaret Reg. Jerusal. et Sicil. ann. 1289. ex Chartul. Domus Dei Pontisar. :

Marguerite de Junay femme feu Gui du Mex....... establi ses procureurs

et Messaiges especiauls, etc.

Infra iidem Procureurs nude dicuntur. MEISSAGEICERIUS, Alutarius, Gall. Megissier. Statuta Stampensia ann. 1179. apud D. Fleureau Hist. Blesens cap. 28. pag. 112 :

Messageicerii singuli nonnisi xii. denarios pro bonitate dabunt singulis annis.

1. MESSAGERIA. Vide Messegaria. 2. MESSAGERIA, ut supra Messacgaria. Libert. castri de Arrio ann. 1355. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 6. art. 2 :

Et eciam quod excubi nocturn, Messageria et emolumentum ejusdem, etc.

MESSAGERIUS, Nuncius, cursor publicus, serviens. Charta ann. 1288. ex Tabul. archiep. Auxit. :

Quod sint liberi et immunes a prstatione decim personalis, Messagerii, fossaterii, etc.
Lit. ann. 1370. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Tradatis tali Messagerio per nos misso cum certis litteris ad dominum papam, etc. Messaigier,

eodem sensu, in Libert. vill de Peyrusse ann. 1368. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 705. art. 8 :

Que les sergens et Messaigiers desdis conssous.... pourront lever du mandement desdis conssous les tailles et communs imposez et imposer aux habitans desdis chastel et ville.
Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 164. Chartoph. reg. ch. 67 :

Les clers et Messagiers de la fierte de Nostre Dame de Reins arriverent en la ville d'Argiers, etc. Mesatgier,
pro Missus, legatus, in Lit. ann. 1404. tom. 9. earumd. Ordinat. pag. 60. MESSAGIUM, ut Messuagium, Domus habitationi idonea. Vide Mesagium 1. Charta Richardi Reg. Angl. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1281 :

Ex dono Gadardi de Vallibus quietanciam in mercatu suo ipsis et hredibus eorum per unum Messagium apud Godarvillam, etc.

Vide alia notione in Messarius 1. MESSAGUERIUS, Messium custos et vinearum, Gall. Messier. Charta ann. 1325. in Reg. 64. Chartoph. reg. ch. 124 :

Messaguerii seu custodes terminalium, etc. Messey,

eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1447. ex Reg. 179. ch. 14 :

Martin Alligaut ayant pour lors la charge d'estre Messey et garde pour les habitans de S. Valier, que aucunes bestes ne alassent en dommaige.
Vide infra Messegerius 2. et Messerius.

1. MESSAJARIA, Officium messagerii, seu nuncii et cursoris publici, a Gall. Messagerie. Statuta Massil. lib. 1. cap. 33 :

Statuentes etiam quod illi qui voluerint esse cursores in prdictum modum, antequam incipiant suum officium exercere, jurent ad sancta Dei Evangelia, quod fideliter faciant per totum unum annum Messajarias et omnes alias causas, et ea qu pertinebunt ad officium curi.
2. MESSAJARIA, Legatio. Charta ann. 1251. ex Cod. reg. 4659 :

Quicumque cives Avinionis a dictis dominis vel eorum curia in embaxaturam sive Messajariam mittentur, expensis dominorum seu curi ibunt.
Ibidem :

In imbaxaturam sive Mesagariam. Messaigerie,

pro Message, Mandatum, in Chron. ad ann. 1492. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 11. col. 1 :

Item pour ce qui est ncessaire et besoing fere plusieurs fraix, Messaigeries et despens, tant de tesmoings, sergens, que autrement pour le fait de ladicte resserche, etc.
MESSAILHATA, Modus agri, reditus scilicet unius mesailh, apud Occitanos. Lit. admort. pro eccl. Tolos. ann. 1454. in Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 111 :

Item plus tres Messailhatas prata.... Quinque Messailhatas prati, etc.

Vide Mesailhata. MESSALE. Charta Ildefonsi Comitis Tolos et Marchionis Provinci ann. 1141. apud Catellum :

Et si in hac villa illum (salem) vendere velint, dent de quaque saumata Messale : et si extra villam istam vendere voluerint, nihil dent.

Forte pro Mensale, seu mensur juris prstatione. Vide Mesalha. MESSALIA, Messor, in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7641. MESSARIA Nocturna, Messarii officium seu jurisdictio per noctem. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 318 :

Item pro Messaria Nocturna et de abscissione arborum, octo libras Turon.

Infra :

Excepta abscissione arborum et nocturna cognitione criminum, etc.

Alia ann. 1321. in Reg. 61. ch. 123 :

La Messerie de la ville de Franoy et du finage.

Lit. remiss. ann. 1412. in Reg. 166. ch. 209 :

Icellui Jacob estant pour l'exercice de son office de Messier s mettes de sa Messerie, etc.
MESSARIA, Messarium. Vide Messarius 1. 1. MESSARIUS, Messium custos unde nomen, et vinearum. , in

Legibus Georgicis tit. 2. 3. Speculator, in Actis Murensibus pag. 59 :

Deinde cum botri creverint, vites mundare (debent) speculatorique communi mercedem dare. Messier,

in Consuet. Meledun. art. 306. Senonensi art. 154. et aliis Consuetud. Sergent Messilier, in Trecensi art. 122. Calvimontensi art. 67. Charta libertatum oppidi Sinemuri in Burgundia :

Major et Scabini ponent Messarios vinearum custodes, quotiescunque sibi viderint expedire, etc.
Vetus Poeta MS. :

Dans Placidas ere en autre plais, Povres estoit et d'avoirs et d'amis, En une vile estoit ice mis, Les blez gardoit qu'il ne fussent mal mis.

Messarius, Dignitas olim in Ecclesia Cameracensi, cui incumbebat agrorum custodia. Charta Gerardi Episcopi Cameracensis ann. 1245 :

Salv similiter remanent Messario Ecclesi Cameracensis, custodi scilicet agrorum, leges de forefactis, in custodia sua, sicut hactenus habere consuevit.
Messarium. Charta Edw. III. Regis Angl. tom. 2. Monast. Angl. pag. 832 :

Concessionem etiam quam idem Willelmus per eandem cartam suam fecit eisdem fratribus de habendo separatim super terram et solum ipsorum fratrum in Bereford, suum proprium imparcum et Messarium, ad capiendum, chaceandum, et imparcandum, etc.
Messaria, Messeria, Fructus ac proventus ex Messarii officio, seu ex mulctis qu obveniunt domino ob furta aut damna in messibus ac vineis facta. Charta anni 1250. supra in voce Esbonagium :

De omnibus pertinentibus ad Majoriam ante dictam, videlicet Messariam, investituras, esbonagia, etc.
Charta Odonis Archiepisc. Rotomag. ann. 1262. apud Sammarthanos :

Furni, molendina, molta sicca, estoublagia, servitia rusticorum, quartagia, Messeria, servitia vavassorum, etc.

Charta Joannis de Fontaines ann. 1350. apud Chiffletium in S. Bernardi genere asserto pag. 614 :

Je hai promis foi et service noble homme Mons. le Comte de Roucy, c'est savoir de la quarte partie dou chasteaul de Fontaine, de toute la Messerie doudit lieu, etc.
Messaria, pro messarii officio occurrit in Tabular. B. M. de Argentolio ann. 1323 :

In casu Messari, seu custodi messium.

Messagium, Idem forte quod Messaria. Tabular. S. Dionysii ann. 1221 :

Custodiebat segetes, et pro eis custodiendis percipiebat donum et Messagium.

Charta ann. 1228. in Tabul. Eccl. Meld. pag. 36 :

Concessimus eis quod ponant Messarium apud Varedas... et dabit plegios de reddendo Episcopo 100. sol. pro Messagio singulis annis ad Natale Domini, et habebunt dicti homines quidquid pertinet ad Messagium, excepta justitia, qu remanet Episcopo, et tenebitur Messarius servire Episcopo, sicut alii Messarii consueverunt servire.
Charta Richardi Abb. Compend. ann. 1203. ex Tabular. Compend. :

Boscum de parvo Rareto tradidimus extirpandum et excolendum ad decimam et terragium, retentis nobis omni dominio et justitia, excepto dono et Messagio.
Ibidem :

Item de Messagio territorii de Longolio unum modium bladi et unum modium aven.

Regestum Feodorum Comitatus Claromontensis in Bellovacis Camer Comput. Paris. pag. 29 :

La moiti du Message de Ronqueroles apartient Mons. le Duc : et est savoir que quant li preudomme de Ronquerolle aront esleu un Messier pour garder les biens communs de la ville, etc.

Prstatio, qu fit pro custodia messium. Charta ann. 1222. inter Instr. tom. 7. Gall. Christ. col. 230 :

Hc sunt qu eis in majoria concedimus, forragium granchi nostr de Borranch, Messagium quod accipient a colonis pro messium custodia, etc.
Alia Relici abb. S. Faron. ann. 1269. in Chartul. Campan. fol. 286. col. 1 :

Concesserunt.... omnem justitiam, omne jus, esbonagia, Messagia, ac omne aliud jus et dominium et consuetudines, qu et quas dicti armigeri habebant.
Charta an. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 64 :

Item les rentes de la S. Remi, que l'en appelle Messages, desdites quatre villes, valent par an 55. livres.
Alia ann. 1319. in Reg. 60. ch. 69 :

Item du Messaige dict vill, sexdecim libras.

Lit. remiss. ann. 1393. in Reg. 145. ch. 409 :

Le suppliant a confess que pour le temps qu'il fu messier, il avoit pris oultre son droit de Message bien jusques au nombre de trois sextiers de

grain. Un trhu, appell Messaiges,

in Consuet. Castel. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2. Vide Messegaria et alio sensu Messagium suo loco. 2. MESSARIUS, pro Admissarius. Capitula ad Legem Alaman. 35 :

Si cujuslibet Messarius de grege tuletur, et castratus fuerit, quantas equas sunt, tantos solidos solvat.

Vide Admissarius. MESSATICUS. Vide Missus 2. MESSEGARE. Vide supra Messagare. MESSEGARIA, Tutela, custodia. Litter Eduardi II. Reg. Angl. ann. 1317. apud Rymer. tom. 3. pag. 675 :

Cum universitas ipsa et Consules ejusdem, a tempore constructionis vill prdict (Florenti) Messegaria in bonis et possessionibus suis, qu sub districtu Vicecomitis Fezensaguelli optinent, cuto et gardiagio, usi sint hactenus et gavisi.
Et infra :

Et quod ipsam (Universitatem) Messagaria prdicta uti et gaudere permittat, prout ea pacifice et quiete usa est hactenus et gavisa.

Hinc Messegaria, pro Districtu, juris dictione et officio Messegarii, quia messium custos : Jus etiam instituendi Messegarios. quod ne inter viliora officia, rem ex temporibus nostris stimantes, reputemus, observandum illud inferiores quidem judices spectasse, uti videre est in v. Messegarius, eorum tamen jurisdictionem quiparari Senescallorum aut prpositorum regalium potestati. Tolos vero Messegaria dicitur quoddam territorium quod Capitalium jurisdictioni subest, idem quod aliis banleuca nuncupatur. Messageria, Eadem notione. Charta ann. 1360. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 149 :

Donamus et concedimus officium Mandatari seu Messageri Quadratii et ejus mandamenti cum debita et solita perceptione emolumentorum addictum officium quomodolibet pertinentium.

Idem ergo Messagerius, qui Mandatarius, quam vocem consulas licet, ut quid sit Messageria plenius noscas. Messegaria, Mulcta qu messegario exsolvitur ab eo cujus animalia in damno inveniuntur, qu quidem ab alia qnam in emendationem damni exigebant, distinguitur, in Sententia arbitrali ann. 1292. inter abbatem et consules de Gimonte :

Dicti Pastores et alii conductitii solvant Messegariam et emendent talam sive damnum, ut alii homines dict vill ; ita tamen et hoc excepto quod animalia dictorum dom. abbatis et conventus, vel ea qu dicti

pastores cum ipsis tenuerint, dictam Messegariam minime solvere teneantur, sed tenebuntur talam tantummodo emendare.

Pluries ibi. Vide Messegarius. Messegaria, Prstatio, qu fit pro custodia messium. Charta ann. 1299. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 171. r. col. 1 :

Item percipiebat terciam partem Messegari, qu fuit extimata valere sexaginta solidos Turon.

Vide supra Messagium 2. MESSEGARIOR, pro Messegarius, Agrorum custos, in Libert. Florent. ann. 1358. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 90. art. 22. MESSEGARIUS, Idem qui Mandatarius. Is nempe, ad quem custodia agrorum spectat, ut et jus de damnis in iisdem factis cognoscendi et judicandi. Exstat post Consuetudines Tolos rubrica seu caput,

de terminis, seu limitibus Messegari vill Tolos

. Ibidem :

Infra quos terminos non sunt aliqui Consules, neque Messegarii, nisi Capitularii Tolos, et habitantes infra dictos terminos non solvunt pedagium, etc.

In iisdem Consuet. MSS. e Bibl. D. Abb. de Crozat legitur Mesegaria, Meseguaria, et Meseguerii. Charta ann. 1306. in Regesto Philippi Pulcri Regis Fr. ann. 1299. Tabularii Regii n. 204 :

Et quicquid habemus et nobis competit in loco prdicto et ejus pertinentiis, scilicet tertiam partem Messagari 30. s. Turon. anno quolibet cum stimatione valentem. Recevez moi, si crestra vostre fi, Que chascun an j'aurois un Mesigier De connoissance a dis mil Chevaliers.

Nescio an eo spectet vox Megisier in veteri Poemate MS. cui titulus, le Roman de Garin :

Messegarius, Idem qui Messarius 1. Sententia arbitralis ann. 1292. inter abbat. et consules de Gimonte :

Quod dicti dom. abbas et conventus possint habere bonum Messegarium in nemore de Castello in perpetuum, etc.
Messeguarius, Messium custos. Statuta D. Gentilis de Montesquivo pro Communia ejusdem loci ann. 1306. ex Archivis D. d'Artagnan :

Messis custos vero seu Messeguarius vel Messeguarii dicti castri debent ingredientes, etc.

Vide Messarius 1. et 1. MESSEGERIUS, Nuncius, tabellarius. Charta ann. 1337. apud Rymer. tom. 4.

pag. 822 :

Familiaribus, valettis, nunciis, Messegeriis, ac ministris, etc.

Vide Messagarius. Messegarius, Nuncius, magistratuum serviens. Charta commun. castri de Podio Surigario ann. 1353. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 153 :

Habeant unum Messegarium seu mandatorem, qui mandare valeat dictos consules, consiliarios et clavarios.
2. MESSEGERIUS, Messeguerius, Messium custos. Charta ann. 1291. ex Tabul. archiep. Auxit. :

Item quod bajuli ipsius domini comitis (Armaniaci) possint et valeant eligere annuatim Messeguerios fide dignos ;.... qui Messegerii debent custodire ortos, vineas, prata et blada ipsius comitis, sicut blada communitatis. Messeilliere,

eadem acceptione, in Charta ann. 1354. ex Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 21 :

Et mettront lesdiz hommes les Messeillieres, lesquels feront serment aus seigneurs de garder bien et loyalment les biens de la ville et le droit des seigneurs.

Vide supra Messaguerius. MESSEGUERIA, Officium Messarii. Martinus Didacus Daux Justitia Aragon. lib. 3. Observantiar. tit. Si quadrupes 3 :

Vinyogalarii et Messegarii tenentur emendare damnum in vineis et messibus, si salarium recipiunt a domino pro Messegueria vel vinyoguelaria.

Vide Messegaria. Messegueria, Mulcta qu domino obvenit ob furta aut damna in messibus ac vineis facta. Statuta MSS. Auscior. ann. 1301. art. 11 :

Item pronuntiaverunt quod de omnibus pechis, Messegueriis domini prdicti scilicet Comes et Archiepiscopus tertiam partem habeant quilibet pro regione su jurisdictionis.

MESSEGUERRUS, Idem qui Messeguarius. Statuta MSS. mox laudata art. 84 :

Item consuetudo est ibidem quod Messeguerri apponuntur per Consules civitatis prdict.

MESSELLA, Parva vel modica messis, in Concilio Parisiensi VI. lib. 1. cap. 53. Hinc metaphorice Messel, pro Clades, strages, vulgo Carnage, massacre, in Poem. Alex. MS. pag. 2 :

Aus Persans courrent sus et en font tel Messel, Que des cors court li sans onde et ruissel.

MESSELL, Sirmondo in Gloss. ad calcem Supplem. Concil. antiq. Galli, Sunt arva qu parantur ad messem.

Terres en meix, eodem intellectu, in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Bel fol. 124. r. :

Item une piece de terre amprail d'une part, et une autre piece en Meix, valent par an cinq solz.
MESSERIUM, Prstatio, qu fit pro custodia agrorum, idem quod supra Messagium 2. Charta permutat. inter reg. et archiep. Rotomag. ann. 1262. in Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 278 :

Pertinenti de Gaillon, de Noes et de Humesnil et de Douvrent sunt h,... estoublagia, quarricagia, Messeria, etc.

Vide Messaria in Messarius 1. MESSERIUS, Messium custos, Gall. Messier. Charta Porteclie dom. Mauseaci ann. 1218 :

Nec dictos religiosos, nec ipsorum borderios, saunerios, bubulcos, pastores, vacherios, porcherios, Messerios, nec ipsorum familiares, etc.

Occurrit rursum in alia ann. 1270. ex Tabul. S. Mich. in Eremo. Vide infra Messuarius. MESSERUS, Eadem notione, in Lit. ann. 1326. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 453. Vide Messarius 1. MESSES Cult. Lex Burgund. tit. 23. 4 :

Si cujuscunque porci damnum faciunt in vineis, pratis, aut in Messibus cultis, et silvis glandiferis.

Ubi forte messes cult dicuntur agri culti et seminati. Meix, eadem notione in Charta ann. 1263. ex Tabular. Commerciac. :

Item se aulcun estrange est trouv en vigne, ou en Meix, ou en jardin, ou en pr, ou en aultruy bled, faisant d'hommaige, etc.
MESSETHEGNES, Messetheines. Vide infra in Missa. MESSETUS, Proxeneta, Gall. Courtier. Stat. Riper. cap. 9. fol. 9. v. :

Item quod omnes marescalchi, maroserii sive Messeti dict Riperi teneantur denuntiare seu manifestare dicto emptori omnes et singulas bestias, quas scient esse venditas per aliquam personam in communitate prdicta.
Stat. Mantu lib. 1. cap. 148. ex Cod. reg. 4620 :

Nullus Messettus audeat... ire nec accedere ad domum alicujus mercatoris, pro ostendendo aliquem pannum, nisi in dictis garzariis.

MESSI. Camera de Messi, Officina, ubi pelles aluta prparantur. Charta Phil. VI. reg. Franc. ann. 1341 :

Episcopus proponebat, quod licet ipse ratione episcopatus Meldensis ecclesi prdecessoresque sui fuissent soli et in solidum in possessione et saisina habendi et exercendi pacifice omnimodam, altam videlicet et

bassam, justitiam in domibus apud Meldis situatis, qu camer de Messi nuncupantur ; nichilominus gentes prfati comitis (Campani) in dictis cameris quasdam prisias fecerant, duos videlicet tanacerios melleyam facientes ibidem.

Vide supra Mesgicerius. MESSIARE, Missare, dicebatur sacerdos, qui inter Missarum solemnia (unde vocis etymon) mulieri, cum primo post nuptias ad ecclesiam veniebat, benedictionem impertiebatur, qualem post partum accipere consueverat, quod et Purificari nuncupabatur, ut videre est in hac voce. Charta ann. 1334. in Tabular. Episcopat. Ambian. fol. 165 :

Cum nos Episcopus conqueremur super eo videlicet, quod dicti Decanus et Capitulum in parochiis eisdem subjectis in villa Ambianensi dabant licentiam desponsandi et Messiandi, simul et nihilominus dispensabant super bannis, quod facere non poterant, ut dicebamus, etc.
His similia occurrunt in Statutis Eccl. Meldens. ann. circ. 1346. tom. 2. Histor. ejusd. pag. 491 :

De Missationibus. Item, prcipimus quod nullus audeat Missare sponsalia secunda die desponsationis su, nisi super hoc a nobis vel Officiali nostro receperit mandatum speciale.
Nostris, Messoyer. Arest. ann. 1401. 11. Mart. in vol. 9. arestor. parlam. Paris. :

Duos solidos ratione miss, quam quis pro Messiando habere vult, etc. Pro missa Messiandi, qui eam habere voluerit et magnam missam expectare noluerit, componat.
Aliud ann. 1409. 19. Mart. ibid. vol. 11 :

Ratione miss, quam quis pro Messiando habere volebat, duos solidos exigere et recipere consueverant.
Lit. remiss. ann. 1375. in Reg. 107. Chartoph. reg. ch. 271 :

Jehan Raoulet trouva que sondit frere et ladite Meline estoient ja espous,.... landemain furent Messoys lesdiz Gilet et Meline.
Ali ann. 1459. in Reg. 189. ch. 307 :

Icellui Hamelin avoit dit qu'il aimoit mieulx y aler (au bois) que aler la Messe de son nepveu, qui avoit est mari le jour prouchain prcdent. Insuper volumus nos Decanus et Capitulum quod dispensationes quas fecimus super prdictis desponsationibus et Messiationibus, etc.
Statuta Eccl. Camerac. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 1304 :

Hinc Messiatio vocatur ejusmodi benedictio, in laudata Episcopat. Ambian. Charta :

Prcipimus quod nullus presbyter aliquam mulierem in die, qua inter ipsam et virum matrimonium fuerit solemnisatum, ad purificationem seu Messiationem admittere prsumat, nisi de nostra aut officialis nostri licentia speciali.
1. MESSIO, Pensitatio qu ex messionibus (Moissons in Statutis Leodiensibus art. 1.) seu agrorum fructibus, domino feudi exsolvitur. Charta Galcheri de Castellione Comitis S. Pauli :

Cum inter me et Ecclesiam S. Martini de Campis super quadam consuetudine, qu Messio vocatur, contentio fieret.

Alia Ludovici VII. Regis Franc. ann. 1172. ex Tabulario Fossatensi fol. 20 :

Cum... coram nobis clamorem facerent super eo quod Prpositus Milidunensis singulis annis Messionem frumenti ab hospitibus S. Petri Fossatensis in Mosiniaco exigerent, etc.
Alia Philippi Aug. ann. 1185. apud Morinum in Hist. Vastinensi :

Absque roagio, et Messione servientium, et carreto, salvis tamen certis censivis Ecclesi vinearum, etc.
Charta ann. 1206. in Tabul. Latiniac. :

Consuetudinem quandam, qu Messio vocatur, quam in villa de Dampmart, et in omnibus hospitibus B. Petri Latigniaci... requirebam... concessi.
Tabularium Prioratus de Paredo fol. 17 :

Et debet tale servitium, scilicet Messiones, aucas duas, et 4. panes, sextarium unum vini, etc.
Fol. 34 :

Et reddit ipse masoerius porcum bonum, et multonem vestitum, et coxam de vacca, et per Messiones sextarium vini, et unum panem, etc.
Fol. 41 :

Et debet tale servitium, scilicet Messiones, unum sextarium vini S. Martini, 5. quartas aven, etc.
Charta Hugonis Archiep. Senonensis :

De ipsa decima Messionem suam annuatim capiat, 4. videlicet modios, unum frumenti, alterum siliginis, 3. ordei, 4. aven, etc.

Vide Messis. Messio, nude, pro Messis. Charta ann. 1112. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 20 :

Ecclesiam S. Pathusii cum atrio et omni magna decima et minuta, excepta Messione presbyteri.
Infra :

Excepta messe Presbyteri.

Messio Sacerdotalis, Portio ex fructibus agrorum curioni, ab iis qui decimas percipiunt, exsolvenda, vel etiam a parrochianis ; et tunc a decima distinguitur. Charta Steph. Noviom. episc. ann. 1190. in Chartul. Montis S. Mart. part. 5. fol. 92. v. col. 1 :

Altare de Tauriniaco.... pertinere intelleximus ad jus vestrum, ipsum cum pertinentiis suis, dote, decimatione ac sacerdotali Messione.
Alia ann. 1231. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 73. v. col. 1 :

Quoniam dicti abbas et conventus S. Germani totam magnam decimam bladi et vini percipiunt ; idcirco totam Messionem presbytero de Cella annuatim solvere tenebuntur.
Vide infra Messis parrochialis. Messonia, Eodem intellectu, in Charta ex Tabul. eccl. Belvac. et in alia ann. circ. 1240. ex Tabul. abbat. S. Pauli prope Bellovacum. Messio, pro ea anni tempestate qua fruges metuntur. Chartular. S. Petri de Domina fol. 101 :

Per Messiones debent per mistraliam dare 9. hominibus manducare panem et caseum et per vindemias similiter.
Vide Messionagium. Messio Extrema, Vox non infrequens in veteribus Instrumentis donationum piarum, qua extremi judicii dies significatur. Charta Ruperti Archiep. Magdeburg. ann. 1265. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 128 :

Oportet diem Messionis extrem pietatis operibus prvenire ac ternorum intuitu seminare in terris.
Tabular. Eduense ann. 1364 :

Nobilis et potens vir D. Hugo dictus de Monestoy miles nostr dicesis duensis prmissa diligenter considerans et attendens cupiensque divini cultus augmentum ad diem Messionis extrem piis misericordi operibus prvenire.
Charta Fulconis Episcopi Paris. :

Oportet nos diem Messionis extrem operibus misericordi prvenire.

2. MESSIO, f. pro Missio, Expensa. Reg. feud. Aquit. in Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. fol. 28. v. :

Rex mandabat exercitum Aldeberto vel suo generi ; idem Aldebertus vel suum genus mandabat uni de Clayrac vel de Podio acuto quod iret secum, quia rex mandaverat sibi exercitum ; et tunc dominus trahebat tam de castro quam de honore exercitum ; et unus burgensis ibat cum eis et faciebat eis Messiones pro castro et honore, quas gens castri et honore (l.

honoris) debebant persolvere.

Vide Missiones. MESSIONAGIUM, Eadem notione qua Messio supra, seu Annonagium, in Charta Will. Comitis Matiscon. ann. 1180. in Chartul. Cluniac. Bibl. Thuani et in Bibl. Cluniac. pag. 1441. Alia ann. 1170. apud Perardum in Burgundicis pag. 244 :

Vel bossonagium, vel Messionagium, vel carredam.

In Consuetudine Normanni art. 16. et 19. Mession, sumitur pro ea anni tempestate qua fruges metuntur. Ita in Tabulario Prioratus de Domina in Delphinatu Ch. 210 :

Mansus de la Capella in festivitate S. Johannis 2. sol. de multone, per Messiones medietatem tasch, etc.
Sic ibi non semel.

Recognovi igitur et confessus sum quod in villa Paredi... non habeo talliam vel porcellagium, vel besenagium, vel Messionagium, vel annonagium, vel carredam.
(Chart. Cluniac. Coll. Burgund. B. N. t. 81, n. 293, an. 1205.) 1. MESSIS, Raguello in Indice jurium Regalium,

est merces prdii rustici locati conducti, qu prstatur a colono, non in nummis, sed in specie frumenti, vel rerum aliarum
. Guido Papa Qust. 470 :

Messis debetur pro pasqueragiis.

Idem docet Salvaingus Tract. de Usu feud. lib. 2. cap. 67. Est ergo Messis, prstatio, qu pro jure pascendi pecora in pascuis alienis, maxime in stagnis, exigebatur, quque ex messionibus seu agrorum fructibus exsolvi solita erat. Plura vide in Diariis Trivult. mense Decemb. ann. 1709. Charta Raimundi Comitis Forensis ann. 1262 :

Quitam, francam, liberam et immunem ab omni toulta, talia, cavalgata, cornu, crito, Messe Prpositi, etc.

Idem jus Blaeria dicitur apud Nivernenses. Vide Messio. Messis Prothalis, Qu et protallia, protagium et prostagium dicitur in Chartis Villnov Dumbarum, Prstatio duorum bichetorum siliginis, qu ab hominibus talli jurique manusmortu obnoxiis ex consuetudine exigebatur, ut a tallia ad voluntatem et corvatis eximerentur. 2. MESSIS, Pensitatio, qu ex messionibus seu agrorum fructibus domino feudi exsolvitur, nostris Moisson. Charta G. comit. Nivern. ann. 1226. ex Tabul. S. Thom in Foresio :

Quitavimus ecclesiam B. Thom et homines ejusdem ecclesi... ab omni collecta sive tallia, exactione, consuetudine, usagio et Messe.

Alia Joan. comit. Catalaun. ann. 1232. in Reg. comitat. Clarim. :

Et asavoir ne je, ne catepon, ne li autre mi sergent quiconques soient, ne poons ne ne devons demander, requerre ou avoir autre Moisson desdis hommes, ou autre chose pour Moisson.
Charta ann. 1339. in Reg. 72. Chart. reg. ch. 525 :

Item douze mines de froment ladite mesure de Chastiaulandon, et est ceste rente appelle la Moisson.

Pro Manipulus, Gall. Gerbe, legitur in Lit. remiss. ann. 1408. ex Reg. 162. ch. 182. bis :

Depuis que icellui Jehannin eust soupp s'en ala aus esclotouaires autour de la maison, et prins un Moisson. Messon
vero, pro Moisson, messis, in aliis Lit. ann. 1443. ex Reg. 176. ch. 296 :

Lesquelz compaignons se associerent... pour soier et labourer ensemble en la prsente Messon.

Vide Messio 1. 3. MESSIS, Servitium, quod domino a subditis in messe debetur. Charta ann. 1316. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 531. r. :

Item (concessit) sororibus ordinis beati Dominici prope Montem-Argi quasdam corveyas sive Messem.

Vide Messura. Messis Parrochialis, Portio ex fructibus agrorum, a decima distincta, qu curioni a parrochianis solvitur, eadem forte qu Messis prothalis. Charta Guidonis episc. duens. ann. 1350. inter Probat. tom. 1. Hist. Burg. pag. 113. col. 2 :

Item totam Messem parrochialem, prout parrochiani dict ecclesi solvere consueverunt curato ejusdem.
Charta feud. nobil. Castel. Dumbarum ann. 1463 :

Plus possidet quindecim asinatas siliginis pro Messibus parrochialibus debitis propter castrum suum.

Vide supra Messio sacerdotalis et infra Protagium. MESSIV Feri. Vide in Feria. MESSONARE, Metere, nostris etiam Messonner, pro Moissonner ; unde Messonerius et Gallicum Messonnier, messor vel qui quosvis fructus colligit. Stat. Avell ann. 1496. cap. 161. ex Cod. reg. 4624 :

Antequam blada sint ligata et aborlata vel levata, et Messonando ipsa talis persona Messoneria dictos recollectores bladi vel leguminis impediverit, etc.
Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 182. ex Cod. reg. 4622. A. :

De non colligendo per Messonerios glandem alienam ante tempus hic

statutum. Item statutum est, quod Mesonerii vel Mesoner glandes alienas non colligant usque ad tres hebdomadas post festum S. Michaelis.
Lit. remiss. ann. 1410. in Reg. 164. Chartoph. reg. ch. 25 :

Le suppliant estoit al... picquier et Messonner certaine vesce.

Vit SS. MSS. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 29. r. col. 1 :

Li diables li vint devant atout une faucille de Messonnier, etc.

Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Meyre, Prov. metere, falcare. Meysson, messis, messio. Meyssonier, messor, mecellus, falcarius. Vide supra Meissonarius. MESSONATOR, Qui spicas derelictas legit, Ital. Spigolatore, Gall. Glaneur. Stat. Casal. sc. XIV. inter Monum. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1048 :

De Spiculatoribus, sive Messonatoribus. - Item Statutum est quod aliqua persona non possit nec debeat Messonare in aliquo campo, ubi sit alique blava, donec blava ipsa exportata fuerit, etc.
Fr. MESSONERIA, et Messonerius, Idem quod supra Messonator. Stat. Casal. sc. XIV. inter Monum. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1048 :

Item quod aliquis Messonerius seu Messoneria non possit portare aliquos mazolios scamzatos seu semerzatos sub pena et banno pro quolibet ipsorum et qualibet vice soldorum V. papiensium.

Fr. MESSONERIUS. Vide Messoneria. Fr. MESSONIA. Vide supra in Messio 1. MESSOR, Messium et vinearum custos, Gallice Messier. Leges Calenses tempore Mathildis Abbatiss, apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1353 :

Undecimus (articulus) est de Messoribus, Abbatissa ponet unum, villa alium, et ambo jurabunt in ecclesia exequi officium suum.

Vide Messarius 1. 1. MESSORIA, Messis ; item Mulcta propter damnum messibus illatum messerio exsolvenda. Chartul. Fidemiense :

Si aliquis per bestias suas in tempore Messori nobis damnum intulerit, duplicem Messoriam dabit et damnum nostrum judicio scabinorum nobis reddet. Damus... in prpositatu et Messoria duos modios aven appretiatos quatuor lib. xvj. sol.
MESSORIUM. Vide Missorium. MESSORIUS, Idem qui modo Messor. Tabular. Montis S. Michaelis fol. 98 :

2. MESSORIA, Eadem notione atque supra Messis 2. Charta ann. 1207. ex Bibl. reg. :

Messorii debent assignari et proponi per Priorem et burgenses de villa Genetii, et per juramentum. Messorius si ceperit aliquam bestiam in damno cujuslibet hominis S. Michaelis de Genetio, debet eam reddere homini in cujus damno eam ceperit, et homo debet Messorio unum Turonense dare. Item Messorius habet ovagium de mazuris rusticis.

Vide Messarius 1. MESSOROLIUM, Idem quod mox infra Messorolus. Stat. Casal. sc. XIV. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1048 :

Item quod aliquis Messonerius, seu Messoneria non possit portare aliquod Messorolium, sub pena et banno soldorum V. papiensium, pro qualibet vice.
Fr. MESSOROLUS, Falcula, vel quodvis instrumentum secandis herbis aptum. Stat. Pallavic. lib. 2. cap. 73. pag. 132 :

Item cum Messorolo uno faciendo herbam in aliqua parte prati vel campi contra voluntatem illius, cujus fuerit campus, etc.
Vide supra Meserolus. MESSUAGIUM, Mesuagium, Domus habitationi idonea, Cowello. Index MS. Benefic. Eccl. et dic. Constantiens. fol. 45 :

Rector habet manerium in elemosina ecclesie pertinenti que continet tam in Mesuagio quam extra sex jugera, et debentur dicto rectori quinque solidi Turon. Madox
in Formul. Anglic. :

Prior domus salutationis Matris Dei Ord. Cartus. prope London tenet unum Mesuagium cum shopis et domibus eidem Mesuagio annexis.
Consuetudo Normanni art. 271 :

Manoirs masures loges aux champs, que la Coustume appelloit anciennement Mesuage.

Sic enim legendum pro Mesnage, ut habent Editiones, licet etiam ita prferat vetus Consuet. cap. 23. ut et art. 1. Consuet. Bellimontis-Rogerii. Haud scio tamen an aliquid immutandum non sit ; occurrit quippe Menagium et Mesnagium eadem notione qua Messuagium. Vox formata ex Gallico Ms, id est Mansus. Ut plurimum tamen Messuagium sumitur pro modo agri mansionibus et dificiis rusticis instructo, scilicet, hortis, areis, stabulis, et hujusmodi, vel certe eo quem vulgo Masure, seu mansuram dicimus, vel etiam quem mansum olim appellabant. Th. Blount in Nomolex. :

Messuagium, est honestius habitaculum cum aliquo fundo adjacente, in ejusdem usum deputato.

Charta Wolstani Vigorniensis Episcopi :

In quo prdicto manso seu Messuagio... dificia competenter construi faciant, etc.

Ita passim usurpant Chart descript in Monast. Angl. tom. 1. pag. 95. 96. 280. 302. 799. tom. 2. pag. 22. 24. 40. 116. 265. 472. tom. 3. pag. 141. etc. Adde Will. Thorn pag. 1878. 2012. 2034. Messuagium Capitale, Practicis nostris, le Chef-manoir, quod primogenito competit. Regiam Majestatem lib. 2. cap. 27. 4 :

Salvo tamen capitali Messuagio primogenito suo pro dignitate primogenitur.

Charta Henrici III. Regis Angl. apud Matth. Paris ann. 1240 :

Cum primogenita nihil petere possit plus quam minor, nisi capitale Messuagium ratione eilnesci.
Vetus Consuetudo Normanni cap. 26 :

Es Mesuages ne peuent rien reclamer les seurs, se il n'y a plus de Mesuages que de freres.
Ubi Edit. Mesnage.

Capitale autem Messuagium dari non potest nec dividi, sed integrum remanet hredi

, in Regiam Majest. lib. 2. cap. 16. 62. 63. ubi tamen Messuagium prorsus aliud esse a Manerio innuitur, et Messuagium esse mansio prcipua manerii dicitur. Vide Monast. Anglic. tom. 2. pag. 141. 196. MESSUALE, Idem quod Missale, liber ecclesiasticus, in quo continetur missarum officium, nostris alias Messien. Obit. MS. hospit. S. Jac. Meledun. :

ij. Non. Jan. Obiit Radulphus de Poliaco, canonicus beat Mari, qui dedit unum psalterium et Messuale pro anniversario faciendo.
Inventar. S. Capel. Paris. in Reg. Cam. Comput. sign. Noster fol. 197. v. :

C'est l'escrit des livres : deux Messiens, un note et autre sanz note.

MESSUARIUS, Messium custos, Gall. Messier. Charta Joan. episc. Lingon. ann. 1339. in Chartul. ejusd. eccl. ex Cod. reg. 5188. fol. 107. v. :

Concedimus etiam eisdem quod ipsi per bonos viros de communitate prdictarum villarum sibi Messuarios eligant ; et electos ad hoc ad prpositi prsentiam adducant juraturos, quod ipsi, tam nostra quam hominum jura, conservabunt.

Vide Messarius 1. et supra Messerius. MESSULUS. Maturus ad messem. Dief. MESSUM, Agri portio cum manso seu domo, Gall. Ms. Charta ann. 1377. in Reg. 112. Chartoph. reg. ch. 212 :

Item omne Messum de Notha, quod tenet Guiotus de Notha... Item

Messum Guillelmi dicti Damont, qui continet circa quatuor boissellatas terr.
Vide infra Mesus. MESSURA, Messis, seu servitium quod tempore messis a vassallis debetur. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. col. 397 :

Constituit libertos ipsius ad cultandum et meliorandum in libellario nomine diebus vit illorum, et ad persolvandum annualiter in hoc monasterio hordei modia x. vini decimatas centum, et pro Messura hebdomadas duas, quas persolvere debent, ubi necesse fuerit laborare.
Et col. 398 :

Et in tribus mensibus, id est pro Messura hebdomadas duas, pro fno hebdomadam unam, et ad suum opus hebdomadas duas. Messeures

vocant Bressi habitatores eam fructuum partem qu messori in salarium conceditur, undecimum scilicet spicarum manipulum. MESTA, pro Meta, Terminus, limes. Charta Principis Adelgastri tom. 3. Concil. Hispan. pag. 89 :

Et per illa branna de Ordial, et per illas Mestas de Freznedo et per contorquellos.

MESTADARIA, Prdium rusticum cum mansione, quod a colono partiario colitur, Gall. Metairie. Charta ann. 1484 :

Johannes Chati... assensavit... boriam sive Mestadariam ipsius domicelli de Rastinhaco, scitam in parrochiis de Cerno.
Vide Meystadaria. 1. MESTALLUM, pro Metallum, Gallice Cuivre. Inventar. ornament. et Reliq. Eccl. Noviom. ann. 1419. ex Archivis ejusd. :

Item quidam situlus parvus Mestalli ad faciendum aquam benedictam. Item una parva cupeta Mestalli pro ponendo sal, quando fit aqua benedicta. Item qudam parva campanula de Mestallo ad portandum, quando accommunicantur infirmi.

2. MESTALLUM. Miscellum frumentum, Gall. Bled mteil. Charta ann. 1231. ex Tabul. Portusregii :

Ego Simon de Logiis miles... dedi monachis Vallium Sarnaii ad faciendam pitantiam singulis annis unum modium Mestalli in granchia mea de Montegniaco.

Vide Mestolium. Mestellum, Eadem notione. Charta Galterii Archiep. Rotomag. ann. 1201. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1638 :

Hinc est quod ad communem omnium notitiam volumus pervenire

Drogonem de Mellento dedisse in perpetuam elemosinam... sex sextanos Mestelli in sua campipartitia, et viginti arpennos terr arabilis et unum hospitem.
Vide Mixtum 2. MESTARIA, Mesteria, ut Mestadaria. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 80 :

Acquisitio facta per comitem Alenconii centum solidorum annui reditus super domum sive Mestariam de la Bonnerie, in parrochia de la Poterie, in castellania Mauritani. De anno 1319.
Charta Joan. ducis Bitur. pro fundat. S. Capel. Bitur. ann. 1405. ex Bibl. reg. :

Item quamdam domum Mesteriamque seu manerium in villa et terra de Molineto. Unum Mestarium siliginis, et duo Mestaria comblos aven.

1. MESTARIUM, Mensura aridorum, apud Lugdunenses. Occurrit spius in Actis Capitularibus Eccl. Lugdun. ann. 1343 : Vide Meiteria 2. Mestier, eodem, ut videtur, sensu, in Charta Phil. Pulc. ann. 1298. ex Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 41 :

La prevost d'Estampes, s appartenances de laquelle il a, c'est assavoir le grant Mestier, le minage, etc.

2. MESTARIUM, Jugum, fabrilis machina, Gall. Mtier. Chartul. B. M. Graciac. fol. 47. v :

Officialis Bituricensis adjudicavit capitulo B. Mari Graciacensis de rebus Torti de Semblenayo, hominis ejusdem capituli, sex capita animalium, tres minas frumenti, unam vaccam, unam culcitram, quatuor archas, unam maytam et Mestarium unius textoris et lintheamina.
Hinc Mestier huille appellatur, Molendinum olearium, in Lit. remiss. ann. 1416. ex Reg. 169. Chartoph. reg. ch. 252 :

Je vous prie que nous comptions ensemble pour savoir comment vous tenez le Moulin ou Mestier huille, qui est en vostre hostel.

Vide in Misterium 1. MESTATICUS, perperam pro Mutaticus, in Charta Dagoberti Regis apud Doubletum pag. 656. Legitur tamen etiam in Chartul. S. Dionysii. MESTELLUM, Vide Mestallum 2. MESTERA, Ars, artificium, Gall. Mtier. Charta ann. 1344. apud Rymer. tom. 5. pag. 430 :

Quod quidem malefactores... diversis hujusmodi operariis pannorum... qui... in dicta civitate... Mesteras suas exercendo, sunt morati.
Vide Ministerium. MESTERIA. Vide supra Mestaria.

MESTERIUM, Mesterum. Vide Ministerium. MESTERLENSIS Moneta, Eadem, ut videtur, qu Esterlingorum seu Sterlingorum. Hist. MS. Monast. Beccens. pag. 242 :

In burgo Augi totum redditum pelliorum... octoginta libras Mesterlensis monet.

Vide Esterlingus. MESTICA, pro Mestitia. Vide mox in hac voce. MESTILLIUM, Miscellum frumentum. Gall. Meteil, alias Mestillon. Charta Joann. de Harecur. ann. 1269. ex Bibl. reg. cot. 19 :

Condonavi prceptori et fratribus militi templi, ad S. Stephanum in Campania morantibus, unum sextarium Mestilii.
Alia ann. 1291. in Chartul. Namurc. ex Cam. Comput. Insul. fol. 41. v. :

Les rentes d'avaines, de Mestillons, etc. Blef mestueil,

in Stat. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 223. Vide mestolium. MESTILO. Vide Mixtum 2. MESTINUNCIUM, Decima frugum. Charta ann. 950. in Tabul. Matiscon. :

Ecclesia parochialis erat destructa, unde incol et parochiani ibi adjacentes Mestinuncium reddere nolebant et debitum honorem persolvere.

Vide supra Messis parrochialis in Messis 3. MESTITIA, ab Italico Mestizia, Pompa lugubris. Stat. ant. Florent. lib. 5. cap. 48. ex Cod. reg. 4621 :

Nullus magnatum cum masnarderiis armatis vadant extra suum populum sive suam parrochiam ad exequias mortuorum vel Mestic (sic) vel ad aliquam monacham novellam seu sacerdotem novellum... et prdicta locum non habeant si exequi, Mestiti, monacatus, sacerdos... essent de... progenie talis magnatis.
Vide infra Misterium 3. MESTIVA, Prstatio ex frumento, quod in agris colligitur et metitur. Charta Ludovici VII. Regis Franc. pro Monasterio Sandionysiano :

Tallia de annona, qu dicitur Mestiva.

Tabularium S. Cypriani Pictavensis fol. 104 :

Hugo Liziniacensis dominus dimisit quandam inconvenientem consuetudinem, quam videlicet ministri ejus de Cohet sub appellatione Mestiv in villa S. Mari Castri-Arardi, qu vocatur Rals, videlicet 4. sextar. annon annis singulis, ut nunquam amplius requireretur ab ullo homine.
Charta Alienor Duciss Aquitan. ann. 1199 :

Immunem reddidimus villam de Volliaco, tallia, Mestiva, distractione

hominum terr in expeditionibus Comitis, etc.

Alia Henrici I. Regis Angli pro peagio Pontis Csaris, seu de Pont de C :

Pro Mestiva apud Thoarcium, unum sextarium frumenti, Mestiva alicujus messoris non reddet nisi obolum.
Magnum Pastorale Eccles. Paris. lib. 2 :

Cum litigium esset super Mestiva masur, etc.

Charta Ludovici Reg. pro Bituricensib. ann. 1145 :

Prterea Prpositus aut Vigerii Mestivas et hospitia capere consueverunt in septena.

Consuetudines oppidi de Boisdecene in Pictonibus, qu habentur in Charta Mauricii de Bellavilla Dom. de Ganasche, ann. 1265 :

Domini ipsius terr debent percipere in ipsa frumentagium, quam Mestivam feodalem vocant, et domos hominum debent qurere illam Mestivam : ipse vero qui reddere contempserit, cum gagio de 7. solidis reddet. Senescallus autem Ganapi et Senescallus de Machecolio ibunt qurere Mestivam per terram illam sine menaciis, et Vigerii feodales ibunt postea similiter sine menaciis qurere.

Consuetudines Andegavenses emendat in Assisiis Andegavens. ann. 1391. ex Regesto Ludovici Regis Sicili f. 21. in Camera Computor. Parisiens. :

Sergens ne soient si hardis doresnavant de prendre, avoir, ne lever sur le peuple aucune Mestive de bled, ne vins, sur peine de privation de leurs Offices.
Regestum Censuum Carnotensis Comitatus :

Les Coustumes des portes de Chartres appartiennent la Prevost, quand elle est vendue ; c'est savoir le Deaublage, le Tonli, et le Buschage, et les Mestives de Beausse, ms le Prevoust poie lors le past aus Meres, qui doivent avoir chacun an diner le jour que les Mestives sont assises.
Adde Concilium Burdegalense ann. 1255. cap. 25. ubi perperam vir doctus festivas emendat pro Mestivas, et varias Chartas apud Thomasserium in Consuetud. localib. Bituricens. pag. 62. 85. Qua ratione vero ejusmodi prstatio colligebatur, docet laudata Ludovic. Junioris Regis Franc. Charta ann. 1145. tom. 1. Ordinat. Reg. pag. 10 :

De bobus autem, in quibus Mastivas accipimus, statutum ab ipso est, ut quicumque bovem, post festum S. Michaelis acceperit, usque in sequentes messes, Mestivam nullatenus reddat.
Et Charta ann. 1226. ex Tabulario S. Juniani Nobiliac. :

Ab hominibus nostris de Ferrabon petebat Mestivam videlicet duas quartas siliginis ab illo qui duos habebat boves, et unam quartam ab illo

qui duos habebat asinos, et unum boisellum ab illo qui non habebat nec bovem nec asinum, et tortellum a quolibet sive denarium pro tortello.

Mestivare, Mestivam colligere, percipere. Charta Petri Episc. Inculismensis ann. 1160 : ex Tabul. S. Eparchii fol. 11 :

Mestiva vero, super qua qustio orta fuerat, soli Sacerdoti concessimus. Si tamen Monachus Mestivare voluerit, parochianos suos Sacerdos diligenter admoneat, ne monacho de segetibus suis donet.
Charta ann. 1247. in Tabular. Portus-regii :

Nobilis domina Maria de S. Scubiculo recognovit quod ipsa tenetur ponere singulis annis mestivarios ad Mestivandum decimam de S. Scubiculo, in quam dicebant moniales de Portu-regio se habere partem suam cum aliis duobus, ita scilicet tempestive, quod prdicti mestivarii, quam cito garb dict decim ad granchiam adducantur, dictas garbas teneantur intassare et decimam triturare de die in diem.
Nostris Mestiver, pro Moissonner, metere. Lit. remiss. ann. 1455. in Reg. 187. Chartoph. reg. ch. 101 :

Le suppliant mena sa vache en ung champ o il Mestivoit, et y avoit bl en javelle, etc.

Vide supra Messonare. Mestivagium, Jus mestivam percipiendi. Charta ann. 1323. in Regesto Andegav. fol. 17 :

Donne et octroie... mon herbergement de la Bocherie... et ma Seigneurie, et mon Mestivage appartenant audit usage, et ladite Seigneurie. Mestivantem nullatenus reddat.

Mestivans, Idem quod Mestiva, in Charta Ludovici VIII. ann. 1224. tom. 1. Ordinat. Reg. Fr. pag. 49 : Rectius supra in Litt. ann. 1145. Mestivam. Mestivia, Eadem notione. Tabularium S. Cypriani Pictav. fol. 53 :

Dimiserunt omnes consuetudines et Mestivias, et in pascuis et in silvis defensum Maii et Junii, et missiones porcorum suorum, etc.
Mestiva, pro ea anni tempestate qua fruges metuntur. Charta ann. 1366 :

Item volumus et concedimus quod dictus aquarius ponat et teneat duos porcos in area Abbati tempore Mestivarum anno quolibet nutriendos de siliquis et residuis are prlibat.
Nostris Mestive et Mettive, eadem acceptione. Lit. remiss. ann. 1422. in Reg. 172. Chartoph. reg. ch. 115 :

En la saison des moissons ou Mestives, etc.

Ali ann. 1451. in Reg. 185. ch. 152 :

Le suppliant dist qu'il avoit prins lesdiz advoine et froument pour en rendre autant de nouveaulx aprs Mettives.
Mestivaria, Fructus ex mestiva collecti. Charta ann. 1208. ex Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

In Mestivariis habebunt monachi medietatem unam, alia medietate ad personam ecclesi remanente.

Mestivi, Messores, Gall. Mestiviers. Charta Hugonis Archiep. Dom. de Partenai, ann. 1169. ex Tabul. Absiensi fol. 26 :

Dono iterum et concedo illis cosdumas de mestivis servientium, et de mestivis Mestivorum Abbati, et grangiarum ejus qu sunt in terra mea, ut ipsi Mestivi et servientes possint libere mestivas suas transferre ubicunque voluerint.
Le Roman de Huon de Mery MS. :

Se ay trouv aucun espi Aprs la main as Mestiviers, Je l'ai glan moult volentiers.

Mestivarius. Charta ann. 1206. in Tabulario Ecclesi Carnotensis n. 90. et 80 :

Quinque Mestivarios, ordeacum, fabacenam, pisaceum veciacum, lentiacum, paleas aven, minuta stramina, partem suam fimi, et quidquid juris solebat in granica nostra de Chanseri.
Alia ann. 1211. ibid. n. 180 :

Et quidquid in earumdem villarum territoriis habebat, et granicis in nostra prsentia comparavit, videlicet jus mittendi in granicis messium excussores, viciacum, fabiacum, ordeiacum, investitiones, submonitiones hominum, bonnagia, et districta, et quidquid in illis locis et granicis possidebat, etc.
Alia ann. 1216. num. 184 :

Sex Mestivarios quos habebant in granchia nostra de Nongento, etc.

Adde num. 181. 182. MESTIZUS, Hispanis dicitur qui ex parentibus Hispanis et Americanis mixtim natus est. Concil. Liman. ann. 1582. inter Hispan. tom. 4. pag. 250 :

Si qua mixti generis mulier, quas vulgo Mestizas vocant, in monasterium recipi velit, etc.
Aliud ann. 1604. ibid. pag. 764 :

Provisor et vicarii nostri... dabunt licentiam parochis scularibus sui districtus, ut sacramenta ministrare possint, et ministrent Hispanis, thiopibus, Mulatis, Zambahigis et Mestizis aliisque personis non Indis.

Vide Hofmannum in Lexico. MESTOLIUM, Miscellum frumentum, Gall. Bled mteil. Charta ann. 1225. in Tabular. Portusregii :

Ego Gaufridus de Bruxeria Miles... tradidi monialibus Porregii totam terram quam habebam... pro tribus sextariis aven.
Tabular. S. Magdalen de Castroduno fol. 9 :

Donacionem illam quam fecerunt exequtores Bartholomei Logre de duobus modiis videlicet unius boni frumenti et unius Mestolii Deo et Canonicis, etc.

Vide Mixtum 2. MESTOSUS, a Gallico Mestis, Misti generis equus ; nisi legendum est Moscosus. Vide infra in hac voce. Monstra ann. 1339. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 182 :

Raymundus de S. Maycensio cum equo ferrando Mestoso, stimato lxx. libras. Chiens Mestiz et mastins,

in Lit. remiss. ann. 1413. ex Reg. 167. Chartoph. reg. ch. 319. Vide Mestizus. MESTRA. Libert. Figiaci ann. 1318. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 661. art. 5:

Salvo jure abbatis et monasterii Figiaci, si quod habent Mestris et tabulis in locis aliquibus infra villam.

Sed leg. in estris. Vide supra Estra 3. MESTRINUS. Vide in Mazer. MESTURA, Prstatio ex frumento, quod in agris colligitur et metitur. Charta Geraldi Abb. S. Johannis Angeriac. ann. 1385. ex Chartular. ejusd. Monast. pag. 471 :

Ad faciendum eleemosynam habet eleemosynarius in omnibus istis obedientiis inferius annotatis tantum de Mestura, videlicet de Fontaneto, quatuor sextaria frumenti ad mensuram veterem.
Vide Mestiva. Vel potius Messis ; qua notione Mesture legitur in Charta Egid. abb. S. Mart. Tornac. ann. 1321. ex Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 209 :

Et si doit avoir lidiz Rogiers, se il vit, toute la Mesture de blez de Mars.

Miscellum frumentum significat hc eadem vox in Lit. remiss. ann. 1393. ex Reg. 146. ch. 4 :

Le suppliant a confess avoir pris... deux boisseaux de Mesture.

Ali ann. 1459. in Reg. 188. ch. 208 :

Lesquelz prindrent autre grant quantit de bl, appell Mesture. Mture,

in Ch. ann. 1326. ex Reg. 64. ch. 713. Vide Mettura. MESTUSIUM, an Horreum, in quo Mestur seu messes conduntur ? Chartar.

Norman. ex Cod. reg. 4653 A. fol. 87 :

Monachi Lyr habent in foresta vivum nemus ad herbegandum abbatiam suam et molendina sua, sita super Rule inter Rugles, ad Mestusium, ad bigres et ad clausuram abbati.

MESUAGIUM. Vide Messuagium. MESURA, pro Mensura, spius occurrit in Chartular. S. Vandregesili. MESURAGIUM, Quod a domino fori pro mensura exigitur. Statuta Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1283. apud Rymer. tom. 2. pag. 262 :

Dabit venditor extraneus... de salmaca bladi unum denarium, de carteria obolum, pro leuda et Mesuragio nichil.
Charta Ludovici Comitis de Sancero ann. 1327. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 422 :

Item confiteor me et antecessores meos in levatione, exactione, seu perceptione cornagii et Mesuragii.
Vide Mensuragium. Mesuraige, in Charta ann. 1430. ex Chartul. Latiniac. fol. 148 :

En icelle ville de Laigny ils avoient (les religieux) et ont droit de mynaige et Mesuraige sur tous les blez, avoynes, orges, feves et tous autres grains quelconques, etc.
MESUS, Idem quod mansus, de qua voce supra : nostris Ms. Charta Beatricis Abbatiss Deipar Suession. ann. 1232. pro Communia Asiaci :

Item omnes terras, quas dicti homines tenent de Mesis, et etiam illas, quas tenent ad census, ponent ad terragia, et ibi accipiemus terragium, et decimam una manu.
Infra :

Omnes etiam vineas, quas tenent de Ecclesia nostra ad Mesum, sive ad censum, sive quolibet alio modo, tenebunt eas ad medium vinagium.

Ubi tenere ad mesum, idem videtur quod supra tenere ad medium, cum scilicet partiarius colonus fructuum partem alteri ex pacto prbet, altera sibi retenta. Vide Medium. Exstat Charta alia ejusdem Beatricis, cum hoc titulo,

De ordinatione mesorum potestatis de Pargny

, in cujus contextu qui mesus dicitur, mansus appellatur :

De pluribus redditibus, quos nobis debent homines potestatis de Parrigny, et de quolibet manso, qui est de 24. boneriis et minus, debent Ecclesi nostr de bonerio singulis annis dimidium septarium bladi, etc.
Vide Massa 5. Miex et Mex, in Libert. Auxon. ann. 1229. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 394. art. 1. Charta ann. 1250. ex Chartul. Campan. fol. 338. v. col. 1 :

Reservamus molendinum cum stagno, et domum cum toto porprisio, et

quoddam pratum, et unum mesum cum uno jardino.

Vide supra Messum. MESUSAGIUM, Exactio quvis contra jus inducta ; nostris Mesusance, qua voce quidquid injuste fit significatur. Charta ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 34 :

Si aliquam notam offens, ratione Mesusagii sibi impositi, ante concessionem hujusmodi forsitan incurrerunt, nos etiam sibi remittimus. Les habitans de la ville d'Arras s'efforoient de faire pluseurs dsobissances, Mesusances, entreprises, machinations et conspirations contre la contesse de Flandres, d'Artois, etc.

Eadem rursus occurrunt in Charta sequenti. Lit. remiss. ann. 1378. in Reg. 114. ch. 167 :

Vide Mali-usus. MET, Particula apud Scriptores inferioris vi prponitur, qu Latinis postponi solet. Sosipater lib. 2. Instit. Gramm. :

Met, non est pars orationis, sed adjectamentum quoddam accedit, etc.

Adde Priscian. lib. 12. et alios. Charta Turpimiri Ducis Croati apud Jo. Lucium lib. 2. de Regno Dalm. cap. 2 :

Dum mundi ab origine cuncta per tempora facta mansisse, delabisseque succedentibus alia altissimi, si Met oculis perspicimus mentis, et manu fidei palpamus, nisi corporeis membris videre, audire aliud valemus, nisi ea qu prsentantur, et scripturarum auditio obtutibus pandit.
Charta Aragonica r 1111. apud Martinezium in Hist. Pinnatensi lib. 3. cap. 5:

Et requisierit suum amicum Sanctium, ut per suum corpus Metipsum cum suos varones ei adjuvet, etc.

Ita met-septimus, met-tertius, non semel occurrunt in Speculo Saxonico, pro septimus met, vel tertius met, ut Latini postponunt. In quam rem Marquardi Freheri observatio ad Constitutionem Adolph. Imper. ann. 1293. haud videtur contemnenda : non tempero mihi, inquit ille, quin perstringam mirabilem, an ridiculum particul Met usum : e qua tandem ipsissimi exemplo, metissimum natum est, quod in Italico moderno remansit, medesimo, in Francico contractius, mesme eadem forma, qua e Quadragesima, Caresme. 1. META, Acervus segetum, congeries vel strues in acutum tendens, vox Catoni nota cap. 46. Hesychius :

, .
Gregorius Tur. lib. 4. Hist. cap. 41 :

Acceptisque clavibus Metas annon qu aderant, elidit.

Aimoinus lib. 2. de Miraculis S. Benedicti cap. 9 :

Acervos frugum, quem Metam vulgo dicimus.

Flodoardus lib. 1. Hist. Remens. cap. 17 :

Quid ille... facere vellet ex his quas aggregaverat Metis :

supra, acervos frugum appellavit. Guibertus lib. 2. Hist. Hierosol. cap. 8 :

Cum enim plurimorum annorum segetes triticeos, uti in ea terra moris est, in modum turrium per agros stabilitas cernerent, quas nos Metas vulgariter vocare solemus, etc.
Sic etiam legendum in Vita S. Gall n. 6 :

Suspicor, tres avicul... super tres Metas, qu ex ipsa segete sua fuerant fact, consederunt.
Editum molas, qu vox hic nihil sonat. Picardi nostri Maye et Moies ejusmodi acervos vocant. Meta enim dicitur terminus ad instar Met fastigiatus. Frontinus de coloniis :

In campis vero statuerunt terminos cursorios, spatulas vel Metas assignatas.

Hinc quilibet terminus ac finis eadem voce significatur : quod et Latinis notum est. Metaliter, apud Mart. Capellam lib. 7 :

Umbra metaliter jacetur ;

hoc est, instar met fastigiata. 2. META, vox Longobardorum. Vett. Gloss : Meta, pecunia, donatio sponsalitia. Joan. de Janua : Meta, promissio, vel conofigio, (sic) id est, obligatio in die nuptiarum. Ita usurpant Lex Longob. lib. 1. tit. 30. 3. 4. lib. 2. tit. 1. 11. tit. 2. 2. 5. tit. 4. 2. 4. tit. 14. 11. Edictum Rotharis regis tit. 60. 65. 66. 72. 87. Leges Luitprandi tit. 64. 74. 88. 92. Leg. Astulfi tit. 4. etc. Roth. 167. 178. 183. 190. 191. 192. 216. Liutpr. 88. 114. 117. 119. (6, 35. 16. 64. 66.) Aist. 5. Vide Methium. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 422. Hinc pro pretium rebus vendendis impositum, in Correct. stat. Cadubr. cap. 78 :

Meta imposita per dictos juratos et homines penitus observetur, et in eandem pnam incidant ii, qui ultra Metam impositam vendiderint.

Vide Metaxarii. Meta hic est finis, modus. 3. META, Monet Flandrensis species. Vide Mita 2. 4. META, alia notione, f. Quod domino competit pro jure defigendi metas in terris vassallorum. Charta Odonis Episcopi Belvacensis ann. 1146. apud Louvetum :

Censumque quem Hugo de Yvoilio per concessionem ipsius Drogonis, quia uterque census de feodo ejus erat, in remissionem peccatorum suorum eidem Ecclesi donaverat, eis similiter concessit, et Metas, et

venditiones eis pariter remisit.

Met Caroli, Pyreni montes, dicti, quod Carolus M. arma sua victricia ulterius non tulerit. Willelm. Brito lib. 1. Philipp. :

.... Terrarum quidquid habetur A pelago, quod nos hodie distinguit ab Anglis Usque sub Hispanos fines, portusque remotos Qui Caroli Met populari voce vocantur.

Meta Ferrata, Qu ferro munita ab aliis distinguitur. Charta Joi dom. de Vallaincort ann. 1241. in Chartul. Montis S. Mart. part. 1. ch. 116 :

Secundum altitudinem Met ferrat, qu..... de consensu meo et ecclesi Montis S. Martini communiter est defixa. Meta

et Mette passim, a Latino Meta, pro Borne, limite. Metas Figere, Majoribus villarum maxime competere supra observatum ad vocem Bonagium in Bona 2. ob idque juris certa ipsis statuta prstatio, cujus mentio occurrit in Statutis Stampensibus ann. 1179. apud D. Fleureau Hist. Blesens. cap. 28. pag. 111 :

Ob metas figendas Prpositus sextarium vini rubei Stampensis tantummodo accipiet.

Quod de prstatione ob probatas mensuras exacta, minus recte intellexisse videtur laudatus Auctor. METABOLA. Idacius in Chronico :

Expeditio ad Africam adversus Wandalos ordinata, Metabolarum commutatione et navigationis inopportunitate revocatur.

Est autem metabola, ex Grc. , maris mutatio. Gloss Isid. et Pithan : Metapontum, metabula maris. MSS. habent maris mutatio. Infra : Metabulum, prospera navigatio. Ubi forte legendum inprospera. Hesychius :

, , .
Rursum : , . METABOLARIUS Ventus, a Grco , Trajectio, ut notant docti Editores ad Vit. S. Senzii tom. 6. Maii pag. 71. col. 1 :

Nutus Dei... prparavit eis naviculam ubi pariter in unum convenerunt, et flavit ventus Metabolarius, et sternit quora.
Vide Metabola. 1. METABULUM, Spatium, a meta. S. Eulogius lib. 3. Memorial. SS. cap. 8 :

Cumque dies illa maximum cursus sui explens Metabulum, jam pne in horam nonam divergeret.
Vide Metabola. 2. METABULUM, Campan tudicula. Vide supra Matabulum. METACHRONISMUS, vox Grca, Temporum transpositio, cum scilicet a

tempore rei gest aberratur. Christophori Mulleri introductio in Histor. Canoni Sand-Hippolyt. apud Raim. Duellium lib. 1. Miscell. pag. 300 :

Alii fundationis nostr principium ad Caroli M. tatem reducunt, qua is octenni adversus Hunnos bello strenue perfunctus optatissimam plagis hisce Orientalibus tranquillitatem constituit annum circiter 790. Sed quantum isthoc Metachronismo a veritate rei aberrent, qui ejus vi eventus ita supputant, ex dictis convincitur.
METACISMUS, Gr. , Isidoro lib. 1. cap. 31.

est quoties in M. literam vocalis sequitur, ut bonum aurum, etc

. Ugutioni, Metocismus, et M. liter per scansionem collisio. Papi, Metacismus, vel Motacismus, est M. liter congeminata collisio : vel quotiens litera M. sequitur, vel quotiens vocabulis sequitur M. ut bonum aurum. Vide Diomedem lib. 2. et Senatorem lib. de Divin. lect. cap. 15. Gregor. Mag. Epist. ad Leandrum Episc. apud Joan. Diacon. in ejusdem S. Gregorii Vita lib. 4. cap. 14 :

Ipsam loquendi artem, quam magisterium disciplin exterioris insinuat, servare despexit : nam sicut hujus quoque epistol tenor enunciat, non Metacismi collisionem fugio, non barbarismi confusionem devito, situs motusque prpositionum, casusque servare contemno, etc.
Chronic. Monast. S. Michaelis Virdun. :

Obsecro autem eos qui hc forte lecturi sunt, ne causentur propter solcismos aut Metacismos aut quid horum simile frequentius incurrisse, etc.
Ex his emendandus Graimlaicus in Regula Solitariorum in Prologo :

Nostracismos denique et barbarismos, nec non et ipsos prpositionum casus in hoc opusculo servare contempsi, quia indignum forte vehementer censui, ut verba Christi vel sanctorum Patrum sub regula perstringerem Donati.
Leg. Metacismos. METADELLA. Vide Mitadela. METALIS Lapis, Qui loco met, seu termini est. Charta ann. 1196. apud D. Calmet. tom. 2. Histor. Lotharing. col. 411 :

Et per transitum ejusdem montis usque ad lapidem Metalem, qui vulgo dicitur Marstein, etc.

METALIS Distinctio, Meta, limes, terminus. Charta Wladislai reg. Hungar. ann. 1494. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 657 :

Product sunt qudam litter...... quibus mediantibus idem nomina terrarum et earumdem Metales distinctiones, qu eisdem et prdict

ecclesi..... collat fuissent, etc. Signa metalia,

in Lit. Casimiri III. ann. 1462. inter Leg. Polon. tom. 1. pag. 201. Vide infra Signum 3. METALLARII, Aurileguli, in Cod. Theodos. lib. 10. tit. 19. de Metallis et Metallariis. Vide Metallum. METALLATUS, Encaustus, encausto distinctus, Gall. Emaill ; inauratus, Gall. Dor, Lobinello minus recte. Testament. Godefridi du Plessis ann. 1332. apud laudat. Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 394 :

Item scyphi tres argentei non Metallati, ponderis sex marcharum et dimidi, ad Marcham Turon. duo bachini immetallati, ponderis quinque marcharum et decem octo sterlingorum.
METALLE, Metallum, Lebes vel cacabus reus. Inventar. bonor. Joan. de Madalhano ann. 1450 :

Dictus procurator dixit se invenisse unum magnum Metalle cum tribus pedibus et cum duabus auriculis metalli.
Aliud ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Et in coquina.... unum Metallum magnum... Item plus duo alia Metalla, tenentia quodlibet decem parapsides offarii sive potagii.
Telon. S. Bert. :

Torsel ollarum Metallinarum, iiij. den.

Nostris alias Mette, pro Mtal, tain, vel cuivre, s vel stannum. Lit. remiss. ann. 1401. in Reg. 156. Chartoph. reg. ch. 158 :

Un flascon ou bouteille d'estain ou Mette. Six escuelles, deux platz tous de Mette,

in aliis ann. 1418. ex Reg. 170. ch. 175. Vide Metallum 1. METALLIA, Semitallia, Gall. Demitaille. Charta ann. 1265. in Tabul. S. Jacuti :

Talliam et Metalliam consuetas habebit Brientius de castro Brientii Miles, cum dictis hominibus, si eas possit retrahere.

Vide Meditallia. 1. METALLUM, s : Metallinus, reus, de Metail. Thwroczius in Stephano Rege Hungari cap. 26 :

Jussit Bothand cum dolabro suo pergere contra portam urbis, qu erat Metallina, etc.
Metallum, Campana rea. Abbo lib. 1. de Bell. Paris. vers. 238 :

Totius Ecclesi convexa boando Metalla,

Metallum Lapidosum, Fortunato lib. 9. Poem. 15. S. Paulinus Poemate 24. pag. 152 :

Quque prius pilis stetit, hc modo fulta columnis Vilia mutato sprevit cementa Metallo.

Vide notas in eadem Poemata pag. 104. Hinc in Cod. Theod. occurrit lex de marmoris secandi facultate inter eas qu de metallis et metallariis referuntur tit. 19. lib. 1 :

Secandorum marmorum ex quibuscumque Metallis, volentibus tribuimus facultatem : ita ut qui cdere Metallum, atque ex eo facere quodcumque, decreverint, etiam distrahendi habeant liberam potestatem.
Anastasius in S. Silvestro PP. :

Ipsum sanctum fontem ex Metallo porphyretico ex omni parte coopertum, etc.

Adde Cassiod. lib. 2. Ep. 7. Hinc in Metalla damnari, apud Plin. lib. 10. Ep. 66. est in lapicidinam damnari ; unde et Metallici dicuntur in leg. 10. 1. Dig. de pnis, (48, 19.) qui in metalla damnati sunt. Metallum Hispanicum. Andr. Floriac. in Vita Ms. S. Gauzl. Bitur. archiep. lib. 1 :

Fecit et analogium Hispanico Metallo compactum, diebus utendum feriarum.

Infra :

Hispanicum cuprum.

Metallum Ligneum, in Vita S. Bonifacii Episc. auctore Willibaldo sc. Bened. 3. part. 2. pag. 17 :

Tunc autem summ sanctitatis Antistes consilio inito cum fratribus, ligneum ex supradict arboris Metallo oratorium construxit.

Unde Metallum pro qualibet materia usurpatum colligitur. 2. METALLUM, ut Mestallum 2. Miscellum frumentum ; Mesteul, in Charta ann. 1308. ex Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 302. r. col. 1 :

Le tiers dudit bl en Mesteul mettoien, etc.

Alia ann. 1258. in Chartul. S. Euvertii Aurel. :

Duo sextaria Metalli reddituales super terram,..... quam corporavimus ego et Johannes maritus meus quondam.

Vide Mixtum 2. METANGI, Metangismonit, a meta et ango, Hretici sic dicti quod Verbum in Patre, ex Augustino hr. 58. tanquam unum vas in altero esse delirabant. Vide Collitiani. METANIA, Metanoea, Genuflexio, inclinatio, ex Grco , eadem notione apud inferioris vi Grculos : Latinis sequioris tatis Venia. apud Naucratium in Encyclica de obitu S. Theodori Studit pag. 880. Papias MS. : Metani, potenti. Legendum, Pnitenti, quia in Pnitentiam ejusmodi genuflexiones imponebantur. Vita S. Vindiciani tom. 2.

Martii pag. 79 :

Sed cum ad culp agnitionem veramque Metanam adduceret.

Ubi pro pnitentia usurpatur. Petrus Venerab. in Statutis Ord. Cluniac. cap. 4 :

Atque illis Metanis, qu quotidiano usu in Capitulo fiunt, et vulgo Veni nominantur.
Et cap. 53 :

Frequentibus Metanis, vel genuflexionibus.

Bernardi Mon. Ordo Cluniac. part. 1. cap. 72 :

Sacerdos Missam cantaturus... a parte dextra, et socius a sinistra, aptant altare velamentis, sicque ponit in medio altaris (calicem) ac missalem in parte dextra ; post exuens tunicam, facit ante altare Metanam.
Quod vero Metanam hic, alibi veniam appellat idem Bernardus. Hieronymus Monach. Camaldul. in Vita S. Romualdi Abbatis n. 67 :

Docebat eos ut... disciplinas flagellorum in cella facerent, Metanias, ac genuflexiones frequentantes.
Anastasius Biblioth. in Vita S. Joan. Eleemosynarii n. 27 :

Mittentibus igitur ambobus Metanam, et amplexantibus alterutrum, sederunt. Surrexit, et misit in Metanam.

Grca Leontii habent . Idem Anastas. in Collatione S. Maximi Mart. cum Theodosio pag. 188 : Ex Grca, ut dixi, phrasi, . Synodus VII. Act. 4 :

.
Dorotheus Doctr. 4 :

, , .
Stephanus Monachus Sabaita in Pass. SS. xx. Martyrum Laur S. Sab n. 71 :

Ita passim in Vita S. Nili Junior. pag. 20. 23. 49. 69. 72. in martyrio Bacchi Junioris pag. 80. apud Anonymum Combefisianum in Porphyrog. Vita n. 4. 50. Codinum in Orig. etc. Apud Amphilochium in Vita S. Basilii, , perperam Gratius vertit, pnitudine quadam ductus ; rectius Combefisius, reverentiam faciens. Gregorius Decapolita de Miracul. S. Georgii, dixit, pro . Idem etiam num. 47. 48. usurpavit. Occurrit prterea vox Metana apud Joann. Laudensem in Vita S. Petri Damiani Card. n. 16. eumd. Petr. Damianum in Vita S. Dominici Loricati, et tom. 3. Opusc. 14. lib. 1. Epist. 10. lib. 3. Epist. 8. lib. 6. Epist. 26. 27. in Historia Episcop. Autisiodor. cap. 48. etc. Chron. S. Vincentii de Wlturno

pag. 673. Duplex autem est ; magna scilicet, , cum quis, toto corpore, sine tamen genuum flexione, se fere ad terram usque, antrorsum inclinat, altera parva, , cum tantum cervicem inclinat, et caput aliquo usque. Ita Gerlachius apud Crusium in Turco-Gr. pag. 205. Vide Glossar. med. Grcit. col. 916. sqq. voc. . Grcis sunt etiam : Feminarum prav ac dissolut vit, pnitentium et ad meliorem frugem redeuntium monasteria. METANOEA, Genus est testis. Glossul MSS. Cluniac. tom. 2. Oper. posthum. Mabill. pag. 23. Ubi leg. forte, Genus est pnitenti. Vide in Metania. METAPHORA, Omen et qudam prsignificatio. Gasp. Barthii Glossar. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 370. ex Gauterio de Bellis Antioch. METARE, Divertere, hospitari. Fredegarius Scholast. cap. 36 :

Regi nunciavit virum Dei inibi esse, nec Regis domibus Metare velle.
Aimoinus de Mirac. S. Benedicti lib. 2. cap. 3 : S. Paulinus in Poem. 24. pag. 146 :

Qui ei locum Metandi in sua concesserat domo. Suscipiens humili Metantem in pectore Christum.
Metatus, Metatum, des propria, domicilium, interdum hospitium. Passim apud Gregorium Tur. lib. 3. Hist. cap. 7. lib. 5. cap. 19. 40. lib. 7. cap. 6. 29. lib. 8. cap. 2. 44. lib. 9. cap. 6. lib. 10. cap. 15. de Mirac. lib. 1. cap. 44. lib. 2. cap. 21. 24. lib. 2. de Mirac. S. Martini cap. 11. lib. 4. cap. 21. de Vitis Patr. cap. 8. Anonym. in Vita S. Stephani Abb. Obazin. n. 4. Aimoin. de Vita S. Abbonis Floriac. cap. 20. lib. 2. Hist. cap. 11. Flodoardum lib. 1. cap. 20. lib. 2. cap. 3. lib. 4. cap. 10. in Vita S. Machutis Episc. cap. 14. etc. Hospitium et Metatum accipere, apud Gregor. Mag. lib. 7. Ind. 2. Epist. 109. Metatorum prbendorum onus, in Novella Theodosii de Metatis, ubi plura de hoc onere : et in Cod. Justin. eodem tit. Ita Grci dixerunt. Concilium CP. sub Agapeto PP. Act. 2 :

, , , . VI.
Synod. Act. 11 :

, . , .
Passio S. Basilei Episcopi Amase n. 8 : S. Athanasius de Imagine Berytensi :

, etc.

Vide Meursii Gloss. et Cangii voce , col. 919. Metatus, Pro universo domus, ejusque adjacentium, ambitu sumitur, in Bulla

Stephani III. PP. ann. 755. apud Felibian. Histor. S. Dionys. pag. xxviii :

Igitur quia petistis a nobis quatenus... domum positam juxta monasterium B. Martini cum inferioribus et superioribus suis, cum Metatu suo et horticello... vobis ad tempus emissa prceptione concedere deberemus.
Metatio, Idem quod Metatum, apud Tertullianum de Pallio cap. 2. Tortarius in Mirac. S. Benedicti sc. 4. Bened. part. 2. pag. 405 :

Denique mox ut su Metationis subiit limitem, etc.

Recentioribus vero, jus procurationis, Gistum, metati onus. Aymoinus lib. 2. de Miracul. S. Benedicti cap. 5 :

Puliacensis Parochi prdium assidua exinanibat Metatione.

Mox :

Contigit ut una dierum memoratus vir prandium sibi in jamdicto prdio parari jubens, etc.

Metator, in Gloss. Gr. Lat. , id est, qui Metata, et mansiones parat. , metatio. Gloss. Lat. Grc. MS. Sangerman. : Metatio, apparatio, prparatio, . Gloss Isid. : Metatores, mansionum prparatores. Papias : Metator, qui locum prparat adventui potestatis. Vegetio, Metator dicitur, qui prcedens locum castris deligit. Hispanis Aposentador, de quo officio agunt Leges Alfonsin, seu Partid, part. 2. tit. 9. lege 15. S. Ambrosius lib. 5. Hexaemer. cap. 10 :

Qui metatores itinera disponunt ? qui duces iter dirigunt ?

Optatus lib. 3 : D. Cyprianus Epist. 22 :

Cum ante venturos milites Metatores, ut fieri solet, mitterentur. Ipsum anguem, majorem Metatorem Antichristi, non tam confessus deterruisti, etc.
Idem Epist. 81 :

Rogatianum Metatorem vocat eorum quos martyrio antecesserat. Agmina Metator cogens, loca providet apta.

Apud Petrum Chrysologum S. Joannes Bapt. dicitur Metator Domini. Flodoardus lib. 14. Carm. 18 : Vide Mansionarius. Prometator, ead. notione apud Julianum Antecessor. cap. 537. Gloss Basilic. : , . Metatori Epistol, Prvi, prnunci, quibus adventum nostrum nuntiamus, quasi et diversorium designatur, apud Sidonium lib. 8. Ep. 11. METARIA, Prdium rusticum, Gall. Mtairie. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clv :

Pro Metaria Vallium vindemianda, et pro raspa ducenda apud Meduntam et Anetum et pro auxiliatoribus vindemiarum, et pro vino ducendo de vineis xi. l. et dim.
Hinc Metarius, Colonus, qui metariam excolit, ibid. pag. cl :

De Metariis Gaufridi Peron xx. l. de quibus solvit x. l.

Vide Metearia 2. METARITIA. Charta Caroli Regis Burgundi filii Lotharii Imper. tom. 12. Spicilegii Acheriani :

In Astonnaco Metaritia una : in Mutiano colonica vestita una, et altera absa, cum vercaria absque censu ; in Blodemaco Metariti du ; in curte Metiara Metaritia una : in Cussano Metaritia una, etc.
Leg. forte Massaritia. Vide in hac voce. METARPUS. Ugutioni, Metator, qui castra designat ; et Metarpus, castrorum metator. METASTRUM. Serpette. Dief. METASYNERITICA Curatio, Metasyneriticus cyclus. Voces medicis not. Vide Recorporare et Cyclus. METATA, Mensur agrari species. Prcept. Caroli IV. imper. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 132 :

Novemdecim Metatas et triginta quinque virgas seu decempedas ambactales, in Dombirch ducentas quadraginta novem Metatas..... Item Oostcapel supra dunas difflatas viginti quinque centenas atque quadraginta septem Metatas.
METATIO, Metarum et limitum defixio, Droit de bornage, in Consuetudine Peronensi. Tabularium Abbati S. Victoris Paris. Charta 21 :

Omnes alii proventus prdictarum terrarum sunt Ecclesi, sicut campipars, et venditiones, investitur, Metationes, revelationes, et dona gerinarum.
Mox :

Campipartiri vero, aut metas figere vel aliam jurisdictionem exercere, pars una sine consensu alterius non poterit.
Metatio, alia notione. Vide in Metare. METATUM, Idem quod Metatio. Charta ann. 1266. in Tabular. Calensi :

Vendidit..... partem investitutionum seu sezinarum et.... partem suam vinorum et Metatorum sive esbonachiorum.

Vide Bonna. Alia notione, vide in Metare. METAXA, Grc. , Sericum, rude prsertim, et necdum tinctum, neque in fila deductum. Vide Isidorum lib. 20. cap. 29. Cujacium ad leg. 10. tit. 8. lib.

11. Cod. Brissonium, et alios qui metax vocem in leg. ult. D. de Public. insertam a Triboniano existimant, cum recentior sit. Adde Meursium in Glossario. Consulendi omnino Martinius in Lexico ad hanc vocem et Menag. in v. Medasche. Vide supra Madascia. METAXARII, Sericorum negotiatores, in leg. ult. C. de Pignorib. (8, 13.) . Basil. Eclog. 25. tit. 2. cap. 56. Aliam huic voci ac prorsus diversam affingit notionem Ugutio et ex eo Joannes de Janua :

Metaxarius, qui fora imponit rebus, qu venduntur, metam pretii. Item etiam licitator et taxator dicitur.
Vide supra Meta 2. METEALIS, Monet aure genus, apud Hispanos. Donatio Alphonsi VI. Regis tom. 3. Concil. Hispan. pag. 291 :

Unde centum, annualem censum videlicet, aureos, quos vulgo Meteales appellant, Conventui Cluniacensi proprie dedit..... Censum quoque largitatis patern duplicavi, duo millia Meteales in censum annuatim Cluniaco persolvens.
1. METEARIA, Mensur species. Charta ann. 1149. apud Sanjulianum in Matiscone pag. 251 :

Et exceptis quatuor Meteariis aven ad veterem mensuram, etc.

f. Metretariis. Vide Meterium. 2. METEARIA, Prdium rusticum, mansionibus et aliis, qu ad culturam necessaria sunt, instructum. Charta ann. 1202. in Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

Gaufredus Morin Miles, cum uxore sua et filia ipsorum et hrede, Meteariam quam ipse possidebat et habebat de Abbatia S. Vincentii ad equum de servitio et hominium faciendum, sitam inter Tussiacum et capellam de Bello-monte, dedit prdict Abbati.
Idem Tabular. :

Herbertus de Guirchia Miles concessi monachis S. Vincentii herbergamentum Hamelini Conani, et unum caponem omnibus servitiis mihi pertinentibus, et boscum situm inter plessitium Meteari me et eorum boscos.
Meteeria, Eadem notione. Tabular. S. Cypriani Pictav. fol. 13 :

Famulus seu serviens Prioris in decimis horum locorum.... quintam partem habeat, scilicet in frumento, in siligine... exceptis Meteeriis qu omnino absolute sunt Prioris in omnibus.
Vide Meteria. METELACCA. Vide Legula. METELLA, Cratis lignea, Vegetio lib. 4. cap. 6. Ubi legendum forte metula, ut

sit diminutivum a meta ; quod metarum instar erigerentur. Ita conjectat Martinius. METELLUM, pro Metallum, Gall. Mtal. Charta locat. prposit. Ambian. ann. 1292. in Reg. 70. Chartoph. reg. ch. 252 :

Item in theloneo.... ferri, calibis et omnium aliorum Metallorum, etc.

METELLUS, Mercenarius qui metit. Ugutio. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. : Metellus, . Quasi meritellus, a merendis stipendiis, uti scribunt Lexicographi. METEMPSYCHI, Grce , Hretici, qui Pythagororum imitatione transmigrationem animarum asserebant, quorum impius error longe lateque brevi disseminatus est. Chrisologus Serm. 88 :

Nemo cum hc audit, Metempsychos imputet.

Plura vide apud Hofmannum in Lexico. METENSIS Moneta. Vide in Moneta Baronum. METENSIS Cantilena, Cantus modulatio qudam a Romanis in Gallias introducta. Vide in Cantus 1. METENSOMATOSIS, vox a Grco , et efficta, Corporum transmutatio. Tertullianus de Anima cap. 32 :

Assum se maluit (Empedocles) in tnam prcipitando ; atque exinde in illo finita sit Metensomatosis, ut stiva cna post assum. Pro nona parte quam habebat dictus dominus rex (Navarr) in furno de Marnaio valente, ut dicitur, circa sex Meteones bladi annui redditus.
Vide Metearia 1. et mox Meto. METEORICUS, Elevatus, attentus. Acta S. Senorin tom. 3. Aprilis pag. 75 :

METEO, Mensur annonari species. Charta Joan. de Tavel. archid. Bassign. in eccl. Lingon. ann. 1252. ex Chartul. Campan. fol. 461. col. 1 :

Ardentibus affectibus, Meteoricis precibus et amantis suspiriis.

METERARIUM, ut Meterium, Mensura annonaria. Charta Rob. comit. Moreton. ann. 1082. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1158 :

Dedit eis comes xxx. et ij. libras Cenomanensium, et unum Meterarium de dominio suo in molinis.
Vide infra Meyterius. METERE, Definire, quasi metiendo stimare. Bulla Johan. XXII. PP. ann. 1321. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 332 :

Ad Metendas seu dividendas, ponendas et prfigendas seu prfigi faciendas metas, etc.

METERIA, Prdium rusticum cum mansione seu de. Charta ann. 1223. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 912 :

Meterias terrarum quas cantor acquisivit, dum erit ballivus, ad communes

usus domus prcipimus assignari, ne occasione earum idem cantor officium sibi creditum intermittere compellatur.
Tabular. Eccl. Dolensis :

Meteria Bornic, Meteria Stephani de Guiol, Meteria Berenger.... sunt de dominico Archiepiscopi.
Vide Metearia. METERINUS. Vide Madrinarius in Mazer. METERIUM, Mensura annonaria, eadem qu alibi meyterium dicitur. Charta ann. 1272. apud Guichenonum in Hist. Sabaud. inter Probat. pag. 15 :

Peronetus de Luaisi... confitetur se tenere ab eo mansum de Soleirio situm in parrochia Baugii vill. Item unum Materium aven situm super mansum Ordelieri.
Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1362. tom. 3. Ordinat. pag. 597. quibus confirmantur privilegia hominum de Prissey prope Matisc. :

De blado vero ubicumque sit venditum...... dabitur de Meterio unus copon ab hominibus de foris villam...... et de minori mensura quam sit Meterium, nihil dabitur.
Vide Meiteria 2. METESACCA. Vide Legula. METHALIA. Vide Medalla. METHCALIS, Legitur in prcepto Adefonsi VI. Hispaniarum regis :

Unde censum annualem, mille videlicet aureos quos vulgo Methcales appellant conventui Cluniacensi ad vestiarium proprie dedit.

(Chart. Cluniac. Coll. Burgund. B. N. t. 79. n 155. an. 1090.) Confer Baluz. Miscell. VI. 471. METHIUM, Papi MS. Sponsalium : sed leg. Sponsalitium. Gloss. ali : Methium, sponsalitia, vel nuptialis donatio. Lex Longobard. lib. 2. tit. 4. 3. Liutpr. 102. (6, 49.) :

Nulli sit licentia conjugi su de rebus suis dare amplius per qualecunque ingenium, nisi quod ei in die votorum in Methio et morgengab dederit.

(Edit. Heroldi habet, meffio, et miffio, pag. 237. 245.) Muratorius vero Mephium legit. Mithium apud Schilter. ubi Mitphium corrupte scribi interdum observat, quod a Morganegiba distinctum vult. Medium methium, non vero integrum donabatur a viro, quam duxerat, vidu, eodem lib. tit. 8. 8. Adde tit. 14. 15. Liutpr. 129. (6, 76.) Rothar. 119. Vide Meta 2. Vir Lingu Armorican peritissimus, D. Ludovicus le Pelletier noster, opinatur Methium vetus esse vocabulum Gallicum, ex quo, et prpositione Di vel De Britones verbum suum Dimezi, vel Demezi, quod nubere significat, efformarunt, non secus ac Latini qui despondere a de et spondere dixerunt.

Judicent peritiores. METHODIUM, , Viaticum ; Hesychio. Apud Petronium Methodium est pro deceptione, lusu, ludificatione :

Trimalchio ejusmodi Methodio ltus, carpe, inquit.

Ita Martinius. METHODUS et Metodus, qui et violetus dicitur, in Codicibus censualibus Calomontis et Dumbarum, teste Cl. V. D. Aubret, callem angustiorem vix duobus aut singulis pervium sonat, Gall. Un petit sentier. Inquesta ann. 1496 :

Guillermus Viverii deponit se noscere Metodum seu senterium de quo agitur ; qui Metodus seu violetus et via ad pedes talon est communis et publica omnibus per eam meare et transire volentibus.
METHUM. Apicius lib. 8. cap. 1 :

Elizatur in aqua marina cum turionibus lauri et Metho.

METIBILIS, Dicitur de moneta proba et publice recepta, Gall. de mise. Charta ann. 1152. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 539 :

Propter quinque millia solidos Melgorienses bonos et rectos, Metibiles et percurribiles, quos mihi dedisti.
Alia ann. 1167. ibid. tom. 2. col. 116 :

Propter xj. millia solidos Melgoriensis monet bonos et rectos, Metibiles ac percurribiles, etc.
Rursum occurrit in Ch. ann. 1201. ibid. col. 191. Vide in Moneta. METIONES, Messiones, messes, Ital. Messi, Gall. Moissons. Stat. Bonon. ann. 1250-52. tom. III. pag. 134 :

Item dicimus quod omnes saltuarii tam civitatis quam comitatus non debeant colligere saltaraticam nisi factis Metionibus ;

- (nisi factis Mesionibus, Cod. an. '53 ; nisi factis baptionibus et vendemiis, Codd. ann. '59. '67.) Fr. METIPSI, pro Mihi, in Testamento Rudesindi Episc. ann. 978. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 184 :

Cpi intra arcana cordis mei reminiscere in quibus ab ineunte tate versavi, et magis unde opprimi quam unde levari invenio, et factus sum metipsi gravis.
Vide Met. Pro Mihimet ipsi, ut legitur apud Job :

Factus sum mihimet ipsi gravis.

METISCA. Vide Metensis Cantilena. METO, Idem quod supra Meteo. Charta Theob. comit. Campan. ann. 1250. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. :

Centum Metones bladi, quos habent a domino Wangionisrivi in terragiis de Generoia et de Mirabel..... Ducenti Metones molitur, quos habet in

molendinis de Soncort.

Vide mox Metonnus. METITA. Vide in Metreta. METITOR, Qui metit, qui frumenta decidit. Ital. Mietitore, Gall. Moissonneur. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. I. pag. 104 :

Item si sum batitor, vel Metitor non accipiam ultra sextam mensuram pro batitura et Metitura ;
- et tom. I. pag. 135 :

Et si aliquis Metitor, vel batitor, vel soius, vel laborator permitteret spigulatrices intrare, nisi ut dictum est, solvat, etc.

Fr. METITURA, Messis, Ital. Mietitura, Gall. Moisson. Vide Metitor. Fr. METOCHIUM, ex Grco , Cella monastica a Monasterio aliquo principali dependens. Ita usurpant Pachymeres lib. 4. cap. 8. lib. 5. cap. 2. lib. 8. cap. 6. Martyrium Bacchi junioris pag. 80. Mena ad 26. April. Leo Grammat. pag. 472. Theosterictus in S. Niceta n. 36. Joan. Phocas in Descript. Terr Sanct cap. 14. etc. Epist. Joannis Cardinalis ad Priorem Ecclesi S. Petri Pisanorum CPoli, apud Ughellum tom. 3. pag. 493 :

Cupientes Monasteria et Metochia relevari destructa, et relevata illsa servari, etc.

METOCISMUS. Vide Metacismus. METODUS. Vide Methodus. METONAGIUM, Quod a domino fori pro mensura, Meto nuncupata, exigitur. Charta Rob. milit. ann. 1255 :

Concedo quod dicti abbas et conventus (S. Audoeni) percipiant.... decimas.... brostagii, Metonagii frumentorum, etc.

Vide supra Mesuragium. METONNUS, Mensura annonaria, eadem qu Meto. Charta Arnulphi abb. de Moris ann. 1257. in Chartul. Arremar. ch. 200 :

Habuimus.... duas partes unius Metonni aven, etc.

METONYMIA, Gr. , Transnominatio Mirac. S. Germ. Autiss. tom. 7. Jul. pag. 297. col. 1 :

Sunt enim quamplurimi in hoc tempore, qui non quod, sed quis dicas, attendunt : qui perversam Metonymiam facientes, non personam ex dictis, sed ex persona dicta volunt approbare.

METRA. Vide in Metreta. METRARE, Manere, in Gloss. MS. Regio Cod. 1197. Sed legendum Metare. METRETA, , Genus vasis, cadus : amphora dimidia, in Gloss. Isid. vox nota Caio et Scvol J. C. et aliis. Ebrardus in Grcismo cap. 12 :

Est vini proprie Metreta, modusque modesti.

Papias ex S. Eucherio, Metreta, mensura liquidorum, habens sextarios decem, etc. S. Augustinus in Evang. S. Joan. Tractat. 9 :

Nomen mensur est Metreta, et a mensura accepit nomen ista mensura, etc.
Chronicon Reichersperg. :

Misit ei vas quod caperet 20. Metretas vini de purissimo auro.

Passim etiam in Libris sacris. Charta ann. 1185. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 73 :

Nec est sub silentio prtereundum, quod si mihi, vel prposito meo, Metretas vini in die Jovis,.... in burgo S. Martini sumere placuerit, etc.
Lex Vervini ann. 1233. art. 31 :

Si quis in dicta villa Metretam novam frumenti, vel alicujus leguminis vel liquoris facere voluerit, villico 4. den. dabit. Vel certe si multum est quod effudit, quantas Metranas de cervisia... perdidit.

Ex his emendandum videtur Pnitentiale sancti Columbani cap. 3. Edit. 1667 :

Legendum enim metretas. Edit. 2. Holsteniana habet quadranas. Erat vero Metreta quemadmodum liquidorum, ita et aridorum mensura. Metreta, mesure vin, ou autre chose, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Charta Blanch Comit. Trecensis ann. 1212. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 831 :

Quicumque in prdicta villa novam Metretam frumenti vel alicujus leguminis seu liquoris facere voluerit, villico quatuor nummos dabit, etc.
Libertates concess habitatoribus Bellivisus ann. 1256. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 59 :

Item, retinemus in quolibet jugo boum quatuor Metretas siliginis : in agricola colente sine bobus, unam cartam siliginis.

Charta Hugonis de Naillac ann. 1283. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 702 :

Omnes mensuras seu Metretas tam parvas quam magnas bladi, vini et olei.

Histor. Leutoldi de Chuering ann. 1312. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 145 :

Jussitque procuratori suo ut tres Metrete siliginis et sexaginta denarii cum una urna vini eidem citius donarentur.
Ex his metreta idem quod mensura a Grco , fuisse colligitur. Metretum, Eadem notione, pro Mensura frumentaria. Metretum tritici, in Charta ann. 1335. apud Schlegel. de Numm. antiq. Gothan. pag. 52. Rursum occurrit in Charta ann. 1397. ibid. pag. 59.

Nec prtereundum metretam pro diversis locis et temporibus vari capacitatis exstitisse : nam, ut de metreta Attica et Romana sileam, quod ad nostrum institutum minime pertinet, ex observatis superius manifestum est metretam ut plurimum sextarios decem habuisse ; nihilominus tamen de vasculo, quod quaternas vini metretas capiebat, uti perexiguo sermo fit in Vita Ermelandi apud Mabill. tom. 1. Annal. Benedict. pag. 528. Perexiguam reipsa mensuram fuisse colligere iterum licet ex Necrologio Abbat. S. Petri de Casis ubi Pauca vocitatur :

Dimisit tres Metretas vini seu tres Paucas ;

vulgo une Pauque vel une Pauche de vin : quod parum vini contineat, sic dicta. Haud facile ergo negotium suscipiet, quisquis scrupulosius mensuras stimare tentaverit. Metretas inter vasa et ministeria Ecclesiastica reponit etiam Anastasius in S. Sylvestro PP. :

Metretas argenteas 2. pensantes libr. 200.

Infra : Rursum idem Scriptor :

Metretum ex auro pensans libras 150. portantem medemnas tres. Canthara cyrostrata in gremio Basilic argentea 50. Pens. singula libras 20. singularum librarum Metr (alii Codd. metret) tres ex argento purissimo, qu pensant singul libras 300.

Vide Anton. Augustinum lib. 2. Emendat. cap. 11. Metita, pro Metreta, in Charta Hispanica Fernandi Comitis Castell r 972. apud Anton. de Yepez in Chron. Ord. S. Benedicti tom. 1. pag. 32. Appendic :

Per omnes domus singulas Metitas de vino in oblatione, et singulos panes in offerta.
Occurrunt eadem verba paulo infra semel ac iterum. Metrum. Charta Sanctii Ramirez Regis Aragonum, apud Martinezium in Hist. Pinnatensi lib. 3. cap. 27 :

Si vero bos aut asinus repertus fuerit (in vineis) redimatur Metro vini. Unde quidam Metricanus luculenter satis scribens ait, etc.

METRICANUS, Poeta, apud Harigerum in Vita S. Servatii Episcopi tom. 3. Maii pag. 215 : METRICATOR, Poeta, qui metro canit. Hist. translat. S. Baudel. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 6. col. 1 :

Quia et Homerum, Argivorum Metricatorem, et Demosthenem, eorum oratorem, si adessent, defecisse sentio.
Vide Metricanus et mox METRIFFICARE, Metrificare, Metro scribere. Instr. ann. 1391. inter Probat.

tom. 3. Hist. Nem. pag. 118. col. 2 :

Et ideo inquit ille poheta Metrifficando : Si pater est Adam et cunctis sit mater Eva, Cur non ergo sumus nobilitate pares ?
Codex reg. sign. 3977. fol. 115 :

Tobias Metrificatus a Mattho Vindocinensi ad Bartholomum archiepiscopum Turonensem.

Hinc METRIFICATURA, Ars poetica. Stat. Universit. Tolos. ann. 1328. ex Cod. reg. 4222. fol. 62. r :

Habeant dicti magistri in grammatica tempore hyemali in Nonis legere de Ebrardo, de historiis Alexandri et hymnus, et de Metrificatura in horis et temporibus per eos ordinatis.
METRISTA, ut Metricanus. Bern. de Breydenbach Iter Hieros. pag. 239 :

Omnes Deum precabantur pro felici transitu malee. Metrista vero quidam ita exorabat : Ach pater omnipotens tantis miserere periclis, Atque tuis thesauris ventos dimitte secundos.
METROCANORIUS, Poeta, qui metro canit. Vita S. Reguli Episc. Silvanect. ex MS. Audomarensi num. 7 :

Ut quidam Metrocanorius in suo pompavit poemate, dicens, etc. Metricanorus,

in Vita S. Alberti Abbat. Gambron. num. 2. METROCOMI, Matres vicorum, pagorum qui uni civitati subjecti erant. Vide Jacobum Gothofredum ad leg. 6. Cod. Th. de Patrociniis vicorum. (11, 24.) Vocabular. utriusque juris :

Metrocomia, est vilis mensura qu datur translatis jussu Principis... metros Grce, mensura Latine dicitur, et comos villa. Inde Metrocomia, quasi mensura ville... Etiam Metrocomie sunt parochie vel dyoceses.
METROGRAPHUS, Poeta, qui metro scribit. Cardinalis de Aragonia de Vitis Pontif. Roman. apud Murator. tom. 3. pag. 461 :

Unde quidam Metrographus metrice cecinit dicens : Corruit insani Guidonis et Octaviani Impia majestas, intempestiva potestas. Eo quod ipse Metropolis huic urbi esset.

METROPOLIS, pro Metropolitanus. Gregorius Turonensis lib. 10. cap. 15. de Gundegisilo Burdegalensi Archiepiscopo : METROPOLITANUS, Archiepiscopus, sic dictus, inquit Rhabanus lib. 1. de Instit.

Cleric. cap. 5 :

Eo quod prsideat illi civitati, qu ceteris civitatibus in eadem provincia constitutis quodammodo mater sit.

Metropolitanus, c'est Sires ou Arcevesques de cieule ville, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Vide Leonem IX. PP. Epist. 4. Vide Glossar. med. Grcit. col. 931. voce . Et quidem ita vulgo accipitur : at nihilominus nonnumquam occurrit pro Episcopo, abbate, seu illo, qui aliis prfectus est. Acta S. Emygdii tom. 2. Aug. pag. 36. col. 1 :

Passus est autem beatus Mygdius, civitatis Asculan Metropolitanus episcopus et martyr.

Porro notum est, ut monent docti Editores post Schelstratium et Carolum a S. Paulo, iis ecclesi sculis duos tantum in Italia fuisse metropolitanos, Romanum nempe et Mediolanensem. Charta societatis init inter canon. eccl. Turon. et monach. Major. monast. in Append. ad tom. 6. Annal. Bened. pag. 640. col. 1 :

Hujus ergo pacis tuend, tam necessario tenend, tranquillitas aliquando turbata est inter nos monachos Majoris monasterii et canonicos S. Mauritii Turonensis, una cum Metropolitano suo et nostro.
Metropolitan Liter, qu a Metropolitano Clericis dantur. Hincmar. Remens. Opusc. 17 :

Multotiens etiam et per literas Metropolitanas, et ex Apostolic Sedis auctoritate minas ei inculcare curavi. Porro crucem... per provincias et Episcopatus, tibi Metropolitico et Primati jure subjectos... ante te deferendi licentiam impartimur.
1. METRUM, Ea pars qu, cantore prcinente, a Choro resumitur. Usus veteres Ordinis Cisterciensis cap. 68 :

Metropoliticus, Ad Metropolitanum spectans. Charta ann. 1401. apud Rymer. tom. 8. pag. 209 :

Qui autem incipit antiphonam, aut Alleluia, reverenter et paululum a podio stet usque ad Metrum, nec inclinet, donec primus versus impleatur.
2. METRUM, Alia notione. Vide in Metreta. METTA, Mensur species ; mendose, ni fallor, pro Metreta, non attenta a lectore abbreviationis nota. Tradit. Diessens. apud Oefelium tom. 2. Script. rer. Boicar. pag. 689. col. 2 :

Pro eodem censu prlibat ecclesi teneor persolvere duas Mettas tritici... Sunt itaque du prnotat Mett, etc.
Vide Metreta. METTESHEP, Cibus ex carne vervecina, qui metentibus vassallis a domino

tribuitur ; a Saxon. Mete, cibus, esca, et Scepvel Sceap, ovis. Charta ann. 1363. apud Kennett. in Antiquit. Ambrosden. pag. 495 :

Qulibet virgata terr solvet per annum quinque solidos et quatuor dies de consuetudine, videlicet unum diem ad pratum domini falcandum ad cibum domini, vel dominus dabit quadraginta denarios pro Metteshep.

Quod male de mulcta pro omisso servitio interpretatur idem Kennettus in Glossario ad calcem earumdem Antiquitat. ubi etiam restituendum dominus pro domino. METTURA, Metura, Mixtura, Miscellum frumentum, Gall. Bled mteil. Charta ann. 1273. in Tabular. S. Martini Pontisar. :

Monachi S. Martini Pontisarensis permutant quatuor sextarios bladi, quod vulgariter appellatur Mettura, annuatim percipiendos in molendino de Villeta pro viginti solidis Turon. annui redditus.
Charta ann. 1285. in Tabular. S. Johannis Angeriac. :

Quod si frumentum et avena non possint in dicta area reperiri... dictus Prior... loco dicti frumenti et aven debet recipere de Metura vel alio blado ad quivalentiam dicti frumenti et aven.

Vide Mixtum 2. METUENDUS, Titulus honorarius, cui observantia debetur. Testamentum ann. 1396. tom. 9. Spicil. Acher. pag. 294 :

In mei notarii publici ac testium inscriptorum prsentia personaliter constitutus Reverendus Pater in Christo ac dominus meus Metuendus D. Andreas de Lucemburgo Dei gratia Episcopus Cameracensis et Comes, etc.
Quo tempore adhibita sit hc formula, Metuendissimo, in libellis supplicibus, qui regi offerebantur, docet Phil. de Maisieres in Lib. scripto ann. 1389. cui titulus, Le songe du vieil Plerin lib. 3. cap. 31. ubi Carolum VI. sic alloquitur :

Cette offrande flatteresse et boussoufle de vent, fut premirement offerte ton grand-pre Philippe le Bel.

Eo etiam titulo donati episcopi. Libert. de Grancey ann. 1348. in Reg. 161. Chartoph. reg. ch. 69 :

Et plus grant segurt des choses dessus dites, nous avons pri et requis nostre tres chier et tres Rdoubtauble seigneur et revrend pere en Dieu monseigneur l'vesque de Leingres, etc.
METZE, Mensura qu pro molitura exigitur, Gall. Mouture. Charta ann. 1276. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 115 :

Quoties ad ipsum (molendinum) molere necesse habebimus, aliis ad se rite venientibus semotis, nos in molendo, recepta a nobis debita mensura, qu Metze dicitur, pr omnibus promovebit.
Vide Molta.

METZERS, Pomi genus in Hollandia. Vita B. Lidwin tom. 2. Apr. pag. 276. col. 1:

Habebat quoque ipsa virgo ulcus quoddam, cui remedii causa superponi solebant incisiones pomorum, qui dicuntur Metzers.
MEURTRUM. Vide Morth. MEUSINAGIUM. Charta ann. 1296. in Tabular. Floriac. :

Burgenses de Castellione remanebunt quitti... de oblitis qu erant ad omnes consuetudines, videlicet ad iv. denarios, gallinam, corveas qu debebantur ratione dictarum oblitarum, vel de Meusinagio dictarum oblitarum.

MEUTMACHER, Flabellum seditionis, a veteri Germanico Meuten, clandestine agere, Gall. Mutin, ex Eccardo, ut videre est in Mutulus. Unde Meutemacre, apud Monstrel. vol. 2. fol. 142. v. ad ann. 1437 :

Grand partie des plus notables (de Bruges) feirent scavoir au duc de Bourgongne que voulentiers ayderoient punir les dessusdits Meutemacres. C'estoient gens de petit estat qui ne desiroient autre chose, que de fort entroubler les besongnes, pour eux augmenter et avoir majest sur les plus riches.
MEXANUM. Otto Morena in Histor. Rerum Laudensium pag. 79 :

Laudenses ibi in quodam Mexano, qu insula dicitur, prlium cum Placentinis incipientes, etc.

Legendum, in quodam Mezano, hoc est, campo inter aquas medio, ut edidit Murator. tom. 6. col. 1081. Ital. Mezzano, medianus. MEXCADOS, Lateris species. Pactum inter abb. et consul. Aureliaci ann. 1350. in Reg. 78. Chartoph. reg. ch. 246 :

Item quod statuantur in dicta villa cert form sive moll de tegulis, sive teulez, magnis et parvis, et de cayrelz et de Mexcados.
Paulo ante :

Meycados.

MEXICA, Fructus species. Statuta Montis Regal. pag. 224 :

Emendam solvat toto anno, si caperet de alienis sarmentis, vitibus, uvis, Mexicis, et aliis fructibus.
MEXOAR, Curia Maurorum. Acta B. Ferdin. tom. 1. Jun. pag. 572. col. 2 :

Hi deduxerunt ipsos infra portam nov civitatis, comitantes usque ad palatium urbis et aulam regiam ; donec ventum est ad locum concilii, quem sua lingua Mexoar appellant.

MEXTADARIA, Prdium rusticum, quod a colono partiario colitur. Charta ann. 1406 :

Acto expresse inter ipsas partes, quod prdicti conjuges debebunt et eisdem erit licitum et permissum, seu eorum famulis et hominibus et Mextadariam tenentibus et possidentibus dictam Mextadariam de Tarallio ire, remeare cum suis animalibus grossis et minutis, etc.
Vide Meystadaria. MEXUAR, Metator. Acta B. Ferdin. tom. 1. Jun. pag. 578. col. 3 :

Ad singulas mansiones explicabatur tentorium per Mexuar, qui ipsis metator castrorum est.

MEYANS, Meyanus, Medium Tonelli. Gall. douelle du milieu du fond d'une barrique ou d'une cuve,

... Pro xii. Meyanis, magnis et xvi. parvis... necessariis pro reparatione dictorum vasorum, tom. 21. p. 252... xxxi. Meyans dando pro pecia iiii. obolos... solvi pro xlvi. Mediis Tonelli que emi ad reparationem dicte vaysselle, tom. 22. p. 319... Emi tria Media pro cuvis, tom. 22, p. 320.
(Arch. Histor. de la Gironde.) MEYARIA, Fructuum seu redituum medietas. Inventar. ann. 1361. ex Tabul. dom. Venci :

Item tres pollenos, quod avere tenet Guillelmus Audeberti de Gauda in Meyaria, causa societatis.

Vide Mejaria. MEYCADOS. Vide supra Mexcados. MEYNASNE. Vide supra Meinasme. MEYNATGERIUS, Domus seu famili caput, paterfamilias. Comput. ann. 1482. inter Probat. tom. 4. Hist. Nem. pag. 18. col. 2 :

Item quia cessante et non obstante clausura prdictorum portalium, plures Meynatgerii venientes de locis infectis, se reposuerunt et allogiarunt, tam infra dictam villam quam suburbia ejusdem ;... ex deliberatione consilii fuit conclusum, quod depputarentur duo homines ad extrahendum a villa et suburbiis Meynatgerios, qui venerant de novo.
Vide supra Mesnagium 1. MEYNERIA, Meynerius. Vide Maynerius. MEYSSONARE, Metere, Gall. Moissonner. Charta ann. 1497 :

Item ne bladum tempore messium dum Meyssonatum fuerit, in dictis Mauris perdatur defectu equarum... ordinamus quod dicti domini pro bladis excretis in dictis Mauris calcandis, ne periculum sit propter eyssartos fiendos et ignes positos in illis pro cremandis eyssartis, habere teneantur equas dictis hominibus annuatim in medio mensis Julii.
MEYSSOS. Vide Meisos.

MEYSTADARIA, Mestadaria, Prdium rusticum cum mansionibus, Gall. Mtairie. Obituarium S. Geraldi in Lemovicibus fol. 10 :

Confrontat iter quo itur de villa Lemovica ex una parte et terram Mestadari Martini Audigerii ex altera.
Ibid. fol. 28 :

Legavit nobis 10. solidos rendituales... quos assignavit supra duabus domibus et vineis contiguis sitis prope Meystadariam, etc.
Et fol. 6 :

Confrontat et terram Meystadari, etc. Jouxte le Meysel, etc.

Nec alia notione Meysel et Meisel occurrunt in Codicibus censualibus Calomontis et Dumbarum. Charta ann. 1308 : MEYTADERIA, Idem quod medietaria, Prdium quod a colono partiario colitur. Charta Lemovic. ann. 1406 :

Johannes de Combarello (dedit) Petro de Rivo et ejus filiis in Meytaderiam, et ad perpetuum hereditagium, sive tenementum, videlicet quemdam locum, mansum et hereditagium suum, etc.
MEYTENCUS, Mensur annonari species, eadem qu Meitadena, vulgo Meytadenc et Metainh. Charta ann. 1293. in Reg. 161. Chartoph. reg. ch. 104 :

Item in manso de Pacaire decem Meytencos siliginis. Meytadenc

pluries ibi. Alia ann. 1362. in Reg. 93. ch. 174 :

Serviunt eidem militi pro censu de uno vulgariter nuncupato Meytadenc sivat.
Reg. parlam. Tolos. ad ann. 1468. 20. Jul. ex Cod. reg. 9879. 6.

Trois pichiers de vin, un pain ou tourte de la grandeur de la tierce part d'un Mtainh de segle

. Vide supra Megeria et infra Mitadencus. MEYTERIA, Modus agri, idem qui Meiteriata in Meiteria 2. Pact. inter Guich. dom. Bellijoc. et Guich. de Marziaco ann. 1317. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 474 :

Pro una Meyteria nemoris, sita in Escorbey.

Charta admort. ann. 1412. in Reg. 166. ch. 272 :

Une piece de terre pour pastourger bestes, contenant environ une Meitere de terre... Une terre qui souloit estre bruyere,... contenant xxv. Meyteres de terre... Une terre,... contenant six Mteres de terre ou environ.
Vide supra Moitonnus. MEYTERIATA, Eodem intellectu, nostris etiam Meytere. Charta offic. Matiscon. ann. 1455 :

Terra qu continet septem Meyteriatas terr vel circa. Item une Meytere de terre ou environ,

in Charta admort. jamjam laudata ann. 1412. Vide in Meiteria 2. MEYTERIUM. Vide Meiteria 2. et Meiteriata. MEYTERIUS, Mensur annonari species, eadem qu Meiteria. Charta Rayn. dom. Baugiaci ann. 1230. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 192 :

Augmentaverunt mihi et hredibus meis feodum, quem tam ipse quam mei prdecessores a suis antecessoribus tenueramus, de triginta Meyteriis aven... Sciendum vero quod triginta Meyterii reddendi sunt apud Prisciacum.
Alia Humb. dalph. ann. 1343. pro Libert. vill de Pineto :

Qui signabunt mensuras in dicto loco et mandamento ejusdem, exigere non teneantur a dictis burgensibus, nisi de uno Meyterio duodecim denarios.

Vide infra Miterium. MEZACIARIUS, Officium monasticum, cui, ut videtur, annon menstrualis ministrand ex prdiis rusticis cura demandata. Cod. MS. S. Martial. Lemov. nunc regius ad 31. Jul. :

Mezaciarius facit pitanciam ; et si evenerit (festum S. Germ. Autiss.) sexta feria vel sabbato, facit pisces vel flaos.

Vide mox MEZADA, Quod ad mensam per mensem suppeditatur. Charta ann. 1362. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 92 :

Remanente perpetuo dict mens Episcopali sancti Pontii dicto prioratu de Lavineria libero et exonerato,... videlicet de duobus monachis et sexaginta pilis frumenti pro Mezada, etc.

Vide Mezagium. MEZADRA, Mezadria, ut Meystadaria, Prdium rusticum, Ital. Mezzado, nostris, Mtairie. Memoriale Potest. Regiens. ad ann. 1280. apud Murator. tom. 8. col. 1147 :

Et fecerunt multa statuta prava contra clericos. Primo ut nullus deberet solvere eis aliquam decimam... nec loqui eis, nec stare in domibus eorum, nec super Mezadris eorum, etc. Mezadriis,
in Chronico Regiensi apud eumdem Murator. tom. 17. col. 10. MEZADRUS, Colonus partiarius, Gall. Mtaer. Stat. castri Redaldi lib. 1. pag. 20 :

Si boves vel vaccas habuerit Mezadrus vel terzarinus seu laborator cum domino suo, et contigerit ipsum velle discedere a Mezadria vel laborerio, teneatur et debeat ille talis Mezadrus vel terzarinus vel laborator

medietatem totius fni, quod habuerit, et cum bobus conduxerit, domino suo dimittere, quando de Mezadria discedit.

Occurrit prterea in Stat. Pallavic. lib. 2. cap. 24. pag. 92. Vide Meziaolus. MEZAGIUM, Annona, aut cibus ad unum mensem. Tabular. S. Martialis in Lemovic. apud Stephanot. tom. 2. Fragm. Hist. :

Hc sunt Mezagia qu debent facere Priores S. Martialis : xi. Kal. Febr. Prpositus de Roto facit Mezagium. Kal. Febr. Prpositus de Roserio facit Mezagium. Kal. Martii Prpositus de Quadris facit Mezagium.

Vide Mesaticum. MEZAIOLUS, Colonus, villicus, Italis Mezzaivolo. Vita B. Augustini Novelli tom. 4. SS. Maii pag. 621 :

Filia cujusdam Mezaioli dicti Ugonis cecidit in quamdam foveam.

MEZALANA, Pannus partim e lana, partim e lino confectus, Ital. Mezzalana. Stat. Ferrar. ann. 1279. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 424 :

De vestito bixelli, id est Mezalan, tutalan, stanfortis, et cujuslibet alii panni, sine tribus cucituris, tres solidos Ferrarienses.
MEZALHETA, dimin. a Mezalha, obolus seu mallia, parva lamina. Form. MSS. ex Cod. reg. 7657. fol. 43. r. :

Quemdam mantellum ipsius talis frezatum sive muneratum certis Mezalhetis argenti latenter accepit, et omnes Mezalhetas prdictas seu dictum munitum argenti de dicto mantello amovit.
Vide supra Mesailha. MEZALIS, Partiarius, particeps. Codex reg. sign. 4189. fol. 20. r. :

Item unum campum laboratum,... qui est ad quinque Mezales,... Item ecclesia S. Johannis insul Bissentinensis habet in dicto loco terras,... qu sunt ad unum Mezalem.

Vide Parcennarii. MEZALLA, Obolus seu mallia, qu est 24. pars solidi, in Charta ann. 1135. inter probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 478. Vide supra Mesallia. MEZANELLA, vox Italica, diminut. ut videtur a Mezzana. Annal. Mediol. apud Murator tom. 16. col. 812 :

Talieria xxiv. alba argenti Mezanella signata in fundo.

1. MEZANINUS, Mezaninorum moneta, f. Debilis, ab. Ital. Mezzano, medius, mediocris. Contin. Chron. Andr. Danduli apud Murator. tom. 12. col. 419 :

Item hoc tempore (ann. 1346.) idem dominus Dux monetam Mezaninorum de novo fieri jussit, fecitque statuitiones, quod soldini amplius non fabricarentur.
Vide Mezninus. 2. MEZANINUS, Medius, intermedius. Charta ann. 1329. tom. 3. Cod. Ital.

diplom. col. 220 :

Item quod homines stantes... ultra Padum in territorio Cremon, possint... habitare et laborare Mezaninos, sitos in flumine Padi.

Vide Mediamne. MEZANNUS, Medius annus, dimidium anni : vox ibrida a veteri Gallico Mez, Medium, et Annus. Not in Catholicon Edit. Ratisponens. ann. 1699 :

Ne litter ist sint nimis vetust, solet Rex Philippus eas renovare de tribus mensibus in tres menses, et ad summum de Mezanno in Mezannum.
MEZANUM, vel Mezanus. Vide Mexanum. 1. MEZANUS, Tel mediocris species, quasi media inter utramque. Statuta Montis Regal. pag. 277 :

Quilibet textor vel textrix capiat tantum pro texitura et orditura, pro qualibet teisa tel subtilis lini, solidos quatuor.... de Mezanis solidos sex : de minoribus solidos quinque.
2. MEZANUS, Medius. Charta ann. 1351. in Reg. N. Chartoph. reg. ch. 26 :

Viginti duabus smaragdis grossis, octo smaragdis Mezanis seu de media forma.
MEZAROLA, Idem quod Metreta, Mensura liquidorum. Vide in hac voce. Imposicio Off. Gazarie, ann. 1313. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 328 :

Item sit et esse debeat in ipsis galeis .... veges, sive butis una plena aqua de metretis, sive Mezarolis duodecim ; vel due que sint dicte capacitatis dictarum metretarum duodecim.

Fr. MEZCA, Infundibulum molendini. Gall. Trmuie. Charta fundat. prior. de Heppe inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 643 :

Molent ad molendinum meum sine multura, quando venerint, et tam (l. cum) Mezca fuerit evacuata.
MEZCLARI, Perturbari, ab Hispan. Mescla, Mistio, perturbatio. Moretus in Antiquit. Navarr lib. 2. pag. 496. ex Tabular. Pinnat. :

Quoniam Mezclabatur omnis terra mea per judicios malos super terras et vineas et villas et casales, etc.
Qu Moretus Hispanice vertit :

Estaba muy confusa, etc.

MEZELHALE, Ponderis minoris species. Libert. Montisol. ann. 1312. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 507. art. 54 :

Pro quolibet cartayrono, 3. obol. solvere teneatur venditor pro leuda et pedagio ; et pro Mezelhale, obolum, si ponderentur, ut supra.

MEZELLADA, Mensura agraria minor. Litt. admort. pro eccl. Tolos. ann. 1471.

in Reg. 197. Chartoph. reg. ch. 159 :

La troisieme piece contient ung arpent et une Mzellade de pr. Mzeillade ou pugnerade,

apud Graverol. in not. ad Aresta Rupisfl. lib. 2. tit. 7. arest. 6. pag. 207. Vide Mezelloria. MEZELLORIA, Mezeloria, Vasculum, cadus statut mensur. Statuta Montis Regal. pag. 200. cap. 49 :

De vino extraneo non ducendo in civitatem Montis Regalis vel posse.... Et dominus vicarius, seu judex non possit sibi ipsi capere licentiam nec alteri dare, nisi causa necessitatis, et tunc possit concedere licentiam usque in una Mezeloria..... et non ultra. Mezelloria,
ibid. pag. 309. MEZELLUS, Leprosus, nostris olim Mezel. Statuta Massil. lib. 5. cap. 15 :

De leprosis in Massilia non tolerandis. Observandum quod nulli leprosi seu Mezelli divites, vel pauperes possint vel debeant stare infra Massiliam, nec conversari deinceps, nisi tantum per xv. dies ante Pascha et per octo dies ante Natale Domini. Viex est lor vie, ordre et Mezcle, De hupe nos font turterele. Et aucuns de savoir isnel, Le veulent nommer or Mezel.

Vide Mesclaria et Miselli. Hinc Mezel nostri vocabant impurum, contaminatum, sordidum. MS. :

Poema cui titulus : Fontaine des Amoureux, ubi de Plumbo :

Porcus leprosus seu Mezellus, in Stat. Perus. pag. 58. Lit. remiss. ann. 1411. in Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 267 :

Vil cassot, qui vault autant dire comme Mzel, et venu et extrait de ligne Mzelle ou ladre.

Unde Mzelerie, pro Lepr morbus, apud Joinvill. in S. Ludov. edit. reg. pag. 6. Mezellaria, Leprosaria, Domus leprosorum. Charta ann. 1114 :

Donamus vobis.... tertiam partem de totis placitis, de Christianis falsatoribus et latronibus, qui fuerint capti de S. Juliano usque ad crucem S. Affrodisii qu est foras villam usque ad Mezellarias de Biterris, etc.
1. MEZENA. Galvaneus Flamma in Chronico majori in Ottone III. :

Fecit preconizari, quod nullus ligna venderet, credens quod Archiepiscopus cibum coquere non posset. Tunc Archiepiscopus liberalior mundi porcorum Mezenas pro lignis habuit, et mirabilem cnam paravit.

Apud Ughellum tom. 4. pag. 184. Chron. Astense apud Murator. tom. 11. col. 188 :

Dictus Guillelmus miserat dicto Guidoni xx. paria boum, cum carris oneratis odorifero vino, farina tritici, Mezenis salatis, etc.
Italis Mezzna est succidia, nostris Fleche de lard. Stat. datiar. Riper. cap. 16. fol. 9. v. :

Item quod qulibet persona, qu mactaret aliquem porcum in locis dict Riperi causa vendendi, et illum venderet integrum sive ad Mezenas integras recentes ; intelligantur Mezen integr etiam absciso capite, et spallis, et persutis a qualibet ipsarum Mezenarum.
2. MEZENA, Species tigni vel materi. Correct. Stat. Cadubr. pag. 51. v :

Item statuimus quod nullus forensis audeat vel prsumat incidere aut incidi facere, laborare vel laborari facere lignamen squaratum aut rotundum, tayolas, morellos, vel Mezenas, aut alterius cujuscumque generis vel conditionis lignaminum in nemoribus Cadubrii.

MEZERASUM, Merise. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s. MEZES. Charta Guillelmi de Hala ann. 1298. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arverni pag. 531 :

Cum censibus, redditibus.... molendinis, ingressibus et egressibus, aquis, Mezes.

F. Locus palustris. Charta ann. 1316. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 273 :

In primis nos dicta priorissa de Paulhaguet retinemus nobis..... pascheria, Mezes, loca publica sive communia.
Terrear. castel. d'Ibois in Reg. 24. fol. 140. v. :

Vitalis Pontz debet sex sextaria mixtur pro quodam molendino cum quodam Mezeu, et aliis suis juribus et servitutibus. Icellui Guillaume, qui ce jour avoit chari l'ostel du suppliant son maistre du foing ou Mizote, etc.
Vide supra Mezaninus 2. MEZETINUS, Mensur salinari species. Stat. Cadubr. lib. 1. cap. 16 :

Hinc fortassis Mizote, pro Pabuli genus in ejusmodi locis nascens. Lit. remiss. ann. 1413. in Reg. 167. ch. 167 :

Quod quilibet homo, et persona, qui vendunt aliquas res ad pondus vel ad mensuram, debeant..... portare.... ad domos ipsorum juratorum.... Mezetinos a sale et alias mensuras quas exercent, etc. De Meziban, id est, latrone forbannito, ut unusquisque Comes alio mandet, ut nullus eum recipere audeat.

MEZIBAN. Capitul. 1. Caroli M. anno. 9. cap. 11. et lib. 3. Capitul. cap. 49. 50 :

Latronem, qui forbannitus fuerit, recipere etiam vetant Capitula Caroli Cal. tit. 12. cap. 6. a Britannico, ut videtur, Mez vel Ms, foras et foris ; et Banni, pellere. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 735. MEZIUM, Potionis seu cerevisi genus, Gall. Miez. Consuet. Vernol. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 641. art. 35 :

Famulus regis qui edicit vinum in venditionem, de unaquaque editione, unum nummum ; et de cerevesia, obolum ; de Mezio, obolum, etc.
Lit. remiss. ann. 1367. in Reg. 97. Chartoph. reg. ch. 462 :

Jehan le Maron miesier bourgois de Douay.... ont lev le mestier de Miez brasser, etc. Mis,
pro Hypocras, apud Le Beuf tom. 1. Dissert. pag. 209. MEZKINUS. Vide Mischinus. MEZNINUS, Genus monet Paduan. Polydorus cap. 5 :

Gabellam quamdam consignaverat reddentem annue quater mille libras Mezninorum.

Vide Mezaninus. MEZQUINUS. Vide Mischinus. MEZQUITA, Templum Mahumetanorum, Gallice Mosque. Donatio Jacobi Reg. Aragon. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 497 :

Damus vobis in perpetuum omnes Mezquitas et cmeteria publica seu particularia.

Vide Meschita. MEZUM, Idem videtur quod supra Mezena 2. Reparat. fact in senescal. Carcass. ann. 1435 :

In ponendo duas brassas Mezi.... in dicto molendino.

MI, pro Mihi, habetur in veteribus Chartis aliquot apud Perardum in Tabul. Burgund. pag. 36. 41. 43. etc. nisi forte in MSS. vox contracta, seu abbreviata fuerit, uti passim solet. Certe etiamnum inferiores Picardi mi dicunt pro moy. 1. MICA, Parvulus panis, quasi mica panis, nostris une Miche. Joan de Janua :

Mica etiam ponitur pro pane modico, qui fit in curiis magnatorum, vel in Monasteriis..... unde versus : Chare Phbe, Mica, dabitur tibi cum sale Mica.
Catholicon parvum :

Mica, Mie de pain, ou Miche.

Vetus Charta ex Tabulario Eccl. S. Laudi Andegav. fol. 82 :

Quod autem de jure Theobaudi et dominio constet donum istud Canonicos obtinere, concesserunt ei prdict caritatem Ecclesi, si ipse postulaverit, semel in anno, unam Micam scilicet, et justam vini.
Tabular. Majoris Monast. ann. 1237 :

Rossellus de Evran dicebat ex parte uxoris su Isabel fili Agnetis nomine octo Micas et unam lagenam vini sibi deberi.

Micca, pro Mica. Charta Gaspardi Abbatis Stabul. ann. 1485. apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 150 :

Circa sepulturam meam distribuet pauperibus....... tredecim albos panes seu Miccas.
Micha, Eadem notione. Charta Anglica apud Spelmannum :

Capient de prdicto Priore pro qualibet waya cirporum 3. albos panes vocatos Michis, et nigrum panem, et alia cibaria. Qui tuit auront et Miches et meriaus.
MS. :

Una Micha de torta, in Necrolog. Abbat. S. Petri de Casis, Panis impurior. MS. :

A tant manjuent aus deus la Miche alise.

Computus ann. 1638. in Tabular. Vedast. :

Charta Gallica tom. 2. Monastici Anglic. pag. 217 :

Et chascun (pauvre) avera une Miche et deux harankes, et potage, etc. Deux livres pour une Miche, une livre pour un Michot et bisette, et deux livres pour le boulen ; le tout de 16. onces la livre.
Guill. Guiart in Hist. Franc. MS. :

Pour ceux qui sont dedans gagier, Qu'il ne prisent ore une Miche.

Vide veteres consuetudines Bituricenses editas a Thomasserio art. 126. 127. et 169. Unde diminutivum Michotte, in Pacto inter prior. et homin. S. Belini ann. 1461. ex Reg. 198. Chartoph. reg. ch. 191 :

Lequel (prieur) et ses successeurs seront tenuz de leur bailler chacun d'eulx et chacune femme cinq Michottes...... de quarente neuf au bichot de froment.
Michea, Michia. Liber Ordin. S. Victoris Paris. MS. cap. 64 : Charta Gerardi Comit. Matisc. ann. 1180 :

Unusquisque unam Micheam et unam mensuram vini habebit. Centum etiam Michias censuales, et custodiam viarum et pascuorum.
Alia ann. 1258. in Regesto Chartophyl. Regii signato 31. fol. 100 :

Unam lagenam vini, et quatuor panes, sive Michias.

Michia Magna, bisa, sala. Charta ann. 52. Henrici III. ex Regesto Oseney fol. 242. inter Notas Hearnii ad lib. nigr. Scaccarii pag. 654 :

Abbas et Conventus concesserunt Andre Meriz de Lang-Port ..... quod invenient in tota vita hospitium decens infra Abbatiam de Osney, et

singulis diebus corredia duorum Canonicorum unius liberi servientis et unius garcionis, scilicet duos panes, qui vocantur magn Michi, unam bisam Michiam, unam salam Michiam, unum grossum panem, duas lagenas de meliori cerevisia.
Hic vero Michia magna, ub observat idem Hearnius, non aliud est atque a great manchet, vel, ut alii forsitan, a great loaf. Bis autem apud Gallos idem valet atque Brown apud Anglos, ut bisa michia sit a brown manchet, sive a brown loaf. Hinc facile discas Miciam salam panem plane fuisse bisa puriorem ; et quidem cum Sala, aulam sive palatium vel curiam denotet, inde colligerem Michiam salam idem plane esse atque panem aularem vel curialem, qui tamen et ipse etiam fuerit quam dominicus impurior. Hucusque Hearnius. Micarius, Qui micis vivit, vel eas recolligit. Fragm. Petronii :

Homo prfiscini, frugi et Micarius.

Micatoria, in veteri Glossar. Lat. Gall. MS. ex Bibl. Thuana Esmieure. 2. MICA, in Gloss. Arab.-Lat. Nug. 3. MICA, vox anatomica, Nervi cujusdam nomen. Lit. remis. ann. 1450. in Reg. 186. Chartoph. reg. ch. 39 :

Per quam (plagam) fuit fractus nervus, vocatus de la Mica.

MICALE, Una bestia simile al serpente, In Glossar. Lat. Ital. MS. MICALLIA, Quidquid cibo et potu absumitur. Gall. Mangeaille. Statuta vetera Bressi de subhastationibus inter Usatica Revellii edit. 1729. part. 1. pag. 31 :

Stabunt levata per 15. dies, infra quos si debitor solvere velit, reddantur prdicta bona, suis expensis et sumptu ; prter sumptus levationis et Micalli, pastur, si sint animalia.

Vide Minjayllia. MICANIA, La ingeniosita, in Glossar. Lat. Ital. MS. MICATELLUS, Usurier. Dief. MICATORIUM, Esmioere. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692. Aliud ann. 1348. ex Cod. 4120 : Micatorium, esmioire vel frazeure, et derivatur a mica. Vide Micatoria in Mica 1. MICATUS, Ursi clamor. Acta S. Ezonis tom. 5. Maii pag. 57 :

Bestia immanis ...... egreditur, et solum e vicino cernens adesse, emisso horrendo satis Micatu, simulque erectis in altum brachiis. cum plantis minacibus eum aggreditur. Uncare
tamen vel sevire ursorum esse scribit Ugutio. Vide Baulare. MICCIRE. Ugutio :

Miccire hircorum.

Vide supra Baulare. MICHA. Vide Mica 1.

MICHAELIT, Michalati, Nummi aurei Michaelis Imperatoris Constantinopolitani imagine signati. Willelm. Tyrius lib. 11. cap. 12 :

Qurit qu sit debiti summa : cui responsum est, 30. milium Michaelitarum, quod genus aureorum tunc in publicis commerciis erat celebre, a quodam Imperatore CPolitano qui eam monetam sua fecerat insignem imagine signari.
Bulla Nicolai IV. PP. ann. 3. de Censib. Eccl. Rom. in Regno, Campania et Maritima :

Monasterium S. Nicolai de Calusis 1. Michaletum auri, quod valet 5. Tarentinos Regis.

Meminit prterea Michaelitarum idem Tyrius lib. 13. cap. 15. qui in Chron. Casin. lib. 3. cap. 57. lib. 4. cap. 4. 17. 46. Michalati dicuntur. Cujus Editor, et qui eum secuti sunt, Vossius, Menagius, et alii haud bene divinarunt, dum censent ita nuncupatos nummos, quod Michaelis Archangeli effigiem prferrent, eosque esse, aut sane iis persimiles, quos Angelots appellamus. Charta Rogerii I. Regis Sicili pro Ecclesia Brundusina :

Concedimus villanos 80. demanios nostros, qui reddant singulis annis in duabus datis 140. Michalatos, et centum Miliarenses,

istos vocat Anna Comnena lib. 13. Alexiad. pag. 414. disertimque indicat cusos fuisse a Michaele Duca, dum ait Michaelis fuisse Michelati, in Gestis Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 103 :

Boamundus revertitur decem miriadibus Michelatorum vix redemtus.

Michelini. Bernardus Thesaur. de Acquisit. T. S. cap. 121. apud Murator. tom. 7. col. 761 :

Juraverat enim se daturum Michelinos aureos centum mille detentoribus ipsius.... Erat enim moneta imperante Michaele CPoli fabricata, et ab eo sic denominata.
MICHEA, Michia. Vide Mica 1. MICHI, pro Mihi, in Charta ann. 425. Monast. Anglic. tom. 1. pag. 11. Id, licet notissimum, ex vetustissima Charta observare placuit. MICHIELLETI, Nummi plumbei a Dominico Michiele duce Venetiarum cusi ann. 1123. de quibus consule Dissert. editam tom. 24. Raccolt. D. Ang. Calog. pag. 3. MICHITERIA, Signum victori, in Glos. ad Doctr. Alex. de Villa Dei edit. ann. 1484. MICHIUM, f. Salina, locus ubi sal conficitur. Vetus Charta ex Tabulario S. Benigni Divion. apud Perardum pag. 97 :

Unum bulionem, quem in vadimonio habent in Michio, quod est juxta fontem de Sals.

Alia ibid. :

Qu dedit Canonicis ...... in Michio suo 4. denarios in unaquaque septimana.

Vel Puteus salinarius, unde sal hauritur, et ex Glossar. ad calcem tom. 4. Gall. Christ. sic dictus, quod sal ex particulis, quasi micis, componatur. Benigniani monachi clamorem fecerunt in concilio Divione celebrato ann. 1117. adversus Humbertum filium Gualcheri Salinensis,

quod unum Michium cum caldaria apud villam Salonis eis injuste atque violenter eripiebat
. MICHNI. Leges Forestarum Canuti Regis cap. 6 :

Habeat etiam quilibet primariorum quolibet anno de nostra warda, quam Michni vocant, duos equos, etc.
MICHOLARI. Vide mox Micolari. MICIDIOR. Innocentius Agrimensor de Casis literarum :

Quoniam Micidiores, hoc est, minores, c. invenies stantes quotquot fines ostendunt.
Videtur legendum Hemicycliares, ut pag. 257. MICILI. Vitrum. Dief. MICINA, Uno vase de nave. Glossar. Lat. Ital. MS. MICOLARI, Fabulari, Jo. de Janua. Statuta antiq. Canon. Regul. apud R. Duellium tom. 1. Miscell. pag. 89 :

Carnalia post Micholentur

; ubi Gloss. i. e. loquantur. MICRI, Minores, . Domnizo lib. 2. de Vita Mathild. cap. 1 :

Absolvitque viros, qui jurarant sibi, Micros, Ac proceres grandes, illum si linquere vellent.

MICROLOGUS, Lex. Gr. Lat. MS. Reg. : , . In Gloss. Lat. Gr. : Scrupulosus. Jo. de Janua : Micrologus, qui breviter loquitur, vel qui magnam rem narrare cupiens, quasi parvam despiciendo narrat : nude hoc Micrologium, breviloquium. S. Columbanus Epist. 4 :

Minimus maximo, agrestis urbano, Micrologus eloquentissimo, etc.

Idem Epist. 5 :

Licet enim mihi nimirum (f. nimium) Micrologo, etc.

Jonas in Vita S. Eustasii Abbatis num. 12 :

Comperendinanti, Microloga et frivola cavillanti, Eustasius.... respondit. Musica seu cantus illum laudare Tedaldum

Micrologus, Liber in epitom speciem. Abrg. Domnizo lib. 1. de Vita Mathild. cap. 5 :

Non cessant : semper renovantur eo faciente. Micrologum librum sibi dictat Guido peritus Musicus, et Monachus, nec non Eremita beandus.
Vita S. Theofredi Abbatis cap. 10 :

Denique quodam tempore familiari semotus obsequio, Micrologum cudens de lapsu mundi, senario determinat eum sermone rythmico.
Vita Caroli M. scripta jussu Friderici I. Imper. in Prfat. :

Egregia vero ipsius beati Karoli gesta, et triumphalem bellorum ejus historiam aliis relinquimus, qu in catalogo virorum fortium, et in Chronicis ejusdem multifariam reperitur, cujus et nos officiosa sedulitate Micrologum conscripsimus.
Ita porro etiam proprie appellant librum de Ritibus Ecclesiasticis editum cum aliis similibus, cujus auctor vixisse dicitur sub finem sculi undecimi, ut est apud Cardin. Bona lib. 2. Rerum Liturg. cap. 20. art. 4. Alii sub Friderico I. Imp. scripsisse volunt. Acta Murensis Monasterii pag. 31 : MICROSCOSMUS, a Grco et . Gervasii Tilber. Otia Imper. apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. :

Item liber Miraculorum, et in ipso Romanus Ordo qui vocatur Micrologus. Dominus in Evangelio omnem hominem dicit creaturam, cum ait : Ite, prdicate omni creatur. Et Grcus hominem Microscosmum, hoc est, minorem mundum appellabat.
Petit monde, c'est l'homme qui pou dure, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. MICSARABA, Vas coquinarium. Inventar. ann. 1361. ex Tabul. dom. Venci :

Item duas Micsarabas, etc.

MICTERIATA, Modus agri, idem qui supra Meyteriata ; a voce Micterium, mensur annonari species. Terrear. Bellijoc. ann. 1529. fol. 94. v. :

Super quadam vercheria, continente duas Micteriatas terr vel circa,.... juxta Micteriatam terr dicti confitentis.
Ibid. fol. 276. r. :

Super tertia parte...... cujusdam terr,... continente semen trium Micteriorum bladi vel circa.

Vide supra Meyteria et Meyterius. MICTICUM, Aereum. Mictalis aere. Leg. aereus. Papias MS. Bituric. MICTUALIS, Urinam ciens, a verbo mingere, Gall. Diuretique. Papias MS. Bituric. : Anethum, herba omnibus cognita, acerrime fervens, Mictualis est. MICTURA. Jo. Buschius lib. 1. Chron. Windesemens. cap. 28 :

Qui tamen in fine vit su Mictura sanguinis laborans, in bona pace vitam finivit.
Vox formata a Mingere.

Vegetio, Minctura. Chron. Anglic. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 5 :

Nec minus deploratas prodit (gagates lapis) feminas per Micturam.

MICTURIRE, Mingere. Gasp. Barthii Glossar. apud Ludewig. Reliq. MSS. tom. 3. pag. 149. ex Baldrici Hist. Palst. : Quod quidam in manibus suis Micturiebant. Supplement. Antiquarii : Micturit, : Subtillat, stranguria laborat. MICUM, pro Mecum, apud me. Veteres Formul Andegav. num. 22 :

Ut interim res vestras Micum habuero illa blada, quem ibidem Deus dederit, in tuam revoces potestatem.

MICUS. Culitergium. Dief. MIDA, vox Hispanica. Statuta Synod. Arnaldi Episc. Valent. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 519 :

Statuimus quod de ctero (clerici) non portent de die neque de nocte costalarios neque coltellos, ultra Midam in foro constitutam, nec etiam alia arma. Dabuntur illis aut auc centum, aut de argento pro eis libra una solvetur : de lignis mensur qu Midi appellantur, mille centum.

MIDI, Mensura ligni. Partitio bonorum monast. Dionysiani facta ab Hilduino Abb. ann. 832. apud Mabill. Diplom. pag. 520 :

Ludovici Pii Diploma ejusdem ann. quo partitionem prfatam confirmat ibid. pag. 392 :

De lignis dentur eis mensur, qu Midi appellantur, mille centum.

Vide Modulus 4. MIDISSIMUS, Minimus, apud Virgil. Gramm. pag. 131. Locum vide in Magnissimus. MIDRA, Papi, Auri lamina. MIDTHRINA, vox Saxonica, mid, cum, brina, ter. Leges Ethelredi Regis apud Wenetyngum edit cap. 15 :

Et si aliquis accusetur, quod paverit eum qui pacem Domini nostri fregerit, ladiet se Midthrina 12. i. cum ter 12. qui faciunt 36.
MIFFIO. Edictum Rotharis Regis Longob. tit. 78. 1. 199. :

Tunc illa vidua qu in domum patris aut fratris regressa est, habeat sibi in ante morgincap et Miffio.

Ubi legendum et metam vel methium. Vide Legem Longobard. lib. 2. tit. 4. 4. Aist. 5. et supra in vocibus Meta, et Methium. MIGA, pro Mica. Formula 11. ex Baluzianis, de pane :

A foris turpis est crusta, ab intus Miga nimis est nigra, aspera est in palato, etc.

MIGAIRIA, Fructuum vel redituum medietas. Charta ann. 1206. ex Bibl. reg. cot. 19 :

Impignoramus... domos.... terras, vineas, cultum et incultum, Migairias, terarias, quartos, quintos, agraria, decima et omnia alia teramerita.
Vide supra Meyaria. 1. MIGALE, Pica. Miscell. Theodisca apud Bernardum Pezium tom. 1. Anecd. part. 1. col. 412 :

Ophiomachus, similis Migali, bauvigrimmila, pica, agaistra.

2. MIGALE. Mror. Dief. MIGANUM, Domus pars, f. ubi panis conficitur. Acta MSS. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 66. v. :

Pransi fuimus simul de trochis recentibus, quas ipsi portaverant de Ax : dicta autem Palazera non comedit nobiscum, sed extra in quodam Migano domus.
MIGEIRIUS, Partibus, dimidiatus ; a veteri Gallico Mige, medius. Testam. Bereng. Bern. ann. 1061. ex Bibl. reg. cot. 17 : Lit. remiss. ann. 1377 in Reg. 110. Chartoph. reg. ch. 223 :

Omnes supradictos feuvos haveo Migeirios cum fratre meo Guillelmo. Assez tost aprs les suivi hastivement et les aconsuivi bien Mige voie dudit lieu de sainte Colome et dudit lieu de Vergier.

Vide mox Migerius. MIGERIA, Mensura frumentaria. Instrumentum Visitationis Popleti monast. Ord. Cisterc. in dicesi Barchinon. ann. 1316. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 1348 :

Item, erant tam in monasterio quam in membris quingent Migeri frumenti, et de alio blado quadragint (f. quadringent) Migeri.

Est et Migeria mensura liquidorum, ut colligitur ex Charta ann. 1090. Append. Marc Hisp. col. 1185 :

Consentimus prfato Remundo in Perdus, Duran, Bosracol gallina 1. fogaa una, et Migeria 1. de vino et emina una de civada.
Charta ann. 1266. in Reg. S. Ludov. ex Chartoph. reg. fol. 14. r. :

Item unam Migeriam olei valet duos solidos et sex denarios.

Leud min. Carcass. MSS :

Item de Oleo, de Migeria, unam fiolam pro leuda.

Occit. Migero, quibus 22. pars est saumat. Vide supra Megeria. Mitgeria, eadem notione, in Charta Guillelmi Jordani Comit. Ceritan. ann. 1097 :

Dono deinceps unicuique clericorum vice sua ebdomadam tenenti Missam canendi unam peciam carnis, et unum panem, et Mitgeriam unam vini, etc.
MIGERIUS, Idem quod supra Meianus 2. Murus intermedius, Gall. Mur mitoien.

Libert. castri de Arrio ann. 1355. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 6. art. 2 :

Cognitio contractuum simplicium, aqu usus, stillicidiorum, carreriarum exituum et Migeriorum inter vicinos.
Vide supra Migeirius. Migerat vero, Teli genus, forte quod alterius medium sit, in Lit. remiss. ann. 1478. ex Reg. 205. Chartoph. reg. ch. 35 :

Le suppliant mist le trait qu'il avoit en sa main sur son arbalestre ; c'estoit ung Migerat, ouquel avoit ung petit taillant.
MIGMA, Palea minuta, vel tritura frumento permixta, in Gloss. Lat. MS. Reg. Cod. 1013. Eadem habet Ugutio, hcque subdit : Vel dicitur commixtura, vel confectura saponis, vel unguenti alicujus ad abluendum. Papias : Migma, Hebrum est, id est, mixtura, palea minuta, vel tritura frumento permixta. Gloss. Lat. Gall. : Migma, Orge en paille. Aliud Gloss. MS. ad Alexandrum Iatrosophist. lib. 1. Passion. : Migma est squinantum, palea camelorum. Jo. de Janua et Mamotrectus :

Migma, atis, ordeum cum palea.

Isa. 30 :

Et pulli asinorum qui operantur terram, commixtum Migma comedent, sicut in area ventilatum est.
Ubi Grc. Edit. :

.
Hist. Translat. S. Guthlaci n. 17 :

Porcum... siliquis, et cossis, et Migmate impinguaverat.

Formul veteres Alsatic apud Eccardum ad calcem Pactus Leg. Sal. pag. 244 :

Tolle de xii. censariis singulas ovas (i. oves) et da illis quotidie sal et ventilamina et commixtum Migma, ut tunc bon sint. Tolle unum porcum... et da illi quotidie sufficienter de sigila et hordeo, et inebria illum mixtura furfurum seu farin.

Unde Migma ex variis granis, puta vicia, hordeo, avena simul permixtis constitisse colligitur ; a Grco fortea , Misceo. Smigmator, in Miraculis B. Stanislai Canon. Regul. n. 49. Migma, Medicamentorum et unguentorum mistura. Marcellus Empir. in Prfat. : Hist. Susann cap. 17 :

Versiculis quoque lusimus Migmatum et specierum digestione compositis. Afferte mihi oleum et Smigmata, etc.
Vetus Editio Migmata prfert, Grca vero . Ubi Mamotrectus :

Migmata, confectiones saponis, vel unguenti ad lavandum apti : Migma,

, ordeum cum palea, unde faciunt mulieres decoctionem forte ad nitorem faciei. Quidam dicunt Smigma.
Acta Murens. Monast. :

Abbas Udalricus constituit ut singulis annis 13. talenta pigmentorum darentur ad Migma faciendum in Nativitate S. Martini.

Gloss. lfrici Sax. : Migma, sceda : Vide Palladium in Histor. Lausiaca cap. 26. pag. 939. et Fullerum lib. 6. Miscell. Sacr. cap. 18. MIGNIANUM. Minianum, peinture au minium :

Pro suo opere chori noviter facti in aula sacristi qua fiebat capitulum ; pro manufactura portarum et Migniani.
(Libri censuales S. Petri, an. 1464.) MIGNONETUS, Mignotus, Pr aliis carus, gratissimus, Gall. Mignon. Proces. Egid. de Rays ann. 1440. fol. 165. v. ex Bibl. reg. :

Erat idem Perrinetus ejusdem rei Mignotus sive prdilectus.

Et fol. 178. v. :

Qui quidem Perrinetus erat dicti gidii rei Mignonetus sibique inter cteros prdilectus.

Nostris Mignot, pro Mignon, Delicatus, tener. Lit. remiss. ann. 1384. in Reg. 125. Chartoph. reg. ch. 45 :

Jehan Petit, dit de la Croix, et Alipson se jouerent ensemble par plusieurs fois, et l'une d'icelles fois se coucha ledit suppliant sur ladite Alipson et fist sa voulent d'elle ; mais pour ce que en sombriant, elle faisoit semblant de crier, comme telles jeunes filles Mignotes font, il lui mist sa main sur la bouche.
Hinc Argent mignot Pecunia superflua, in aliis Lit. ann. 1476. ex Reg. 206. ch. 1084 :

Icellui Pariset requist le suppliant qu'il lui voulsist prester deux escus d'or en lui disant qu'il avoit de l'argent Mignot.
Unde etiam Mignotise, pro Exquisita nimis cura. Lit. remiss. ann. 1480. ibid. ch. 634 :

Icellui Peschat ne voult souffrir l'emplastre, disant qu'il n'avoit cure de telles Mignotises. Bartholoma.... viginti quatuor annis et ultra quasi Migrana in capite concutiebatur.

1. MIGRANA, Hemicrania, capitis morbus, Gall. Migraine. Mirac. S. Goslini tom. 2. Febr. pag. 636. col. 2 :

Vide Migranea. 2. MIGRANA, Granatum, malum punicum, Gall. Grenade, quibusdam in locis Migraine. Leud major. Carcass. MSS :

Item malis granatis pro centenario, quatuor Migranas.

Ubi versio Gallica ann. 1544 :

Item de cent pommes grenades ou Migraines, etc.

Hinc Mygre, Malus punica, ni fallor, Gall. Grenadier, in Lit remiss. ann. 1468 ex Reg. 195. Chartoph. reg. ch. 149 :

Laquelle fille dist au suppliant qu'elle auroit sa part ausdites pommes, et que c'estoit leur Mygre.
Vide infra Milgrana. MIGRANEA, Hemicrania, morbi in capite species, Migraine. Ditmarus lib. 4 :

Cui in capite suo multum nocuit Migranea, qu duplex, aut ex gutta, aut ex vermibus.

MIGRARE in villam alienam, in Pacto Legis Salic tit. 48. dicuntur ii qui sine ullo decreto judicis, auctoritate privata, migrant, hoc est, irruunt in res alienas ac prdia animo possidendi. Lemma tituli est de migrantibus. In Lege vero Salica tit. 47. est de eo qui villam alienam occupaverit. Adde Capitulare 3. ann. 819. Continens Capitula de Interpretatione Legis Salic, cap. 9. Migrare, Mori, apud Gregor. Turon. Histor. Franc. col. 72 :

Quo Migrante, Sidonius ex Prfecto substituitur.

Migrare ad Cristum, in Lit. ann. 1365. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 555. art. 9. Migrare de hac Luce, in chart. Ludov. Pii ann. 826. apud Schpflin. Alsat. Diplom. tom. 1. pag. 72. num. 188. et passim. 3. MIGRARE, Transfundere. Vita S. Amati tom. 4. Sept. pag. 106. col. 2 :

Tandem puell jussa hominis Dei ad memoriam revocantes, ad eumdem pergunt, et narrant ei omnia. Tum ille : Ite, inquit, atque Migrate eas (apes) in vas, de quo dixeram.
Ubi Codex Ultraject. inter notas ibid. pag. 108. laudatus habet :

Ite, et mittatis in vas, etc.

MIHENIUM, Detrimentum, jactura. Rectius, ni fallor, Mihenius, Partiarius colonus, idem quod Mezadrus. Vide supra in hac voce et Migeirius. Chartular. Abbati S. Stephani de Villibus in Xanton. cap. 17 :

Notum facio eleemosynam quam Geraldus Gosselinus de Cauziaco dedit vobis in capitulo nostro ut piscator noster haberet et nos haberemus piscationem in aqua qu est suo feodo..... assumens nobiscum societatem sibi et uxori su et parentibus suis, ita tamen ne suis Miheniis malum inferremus huic donationi, interfuerunt Bernardus, etc.
1. MILA, Milliare, Gall. un Mille. Charta ann. 1409. apud Rymer. tom. 8. pag. 582 :

A dicto loco de Petraforata per quinque Milas dicta Nassa de Guissen,

continua unam post aliam, distat.

2. MILA, perperam, ut videtur, pro Mola, Agger. Charta Caroli IV. imper. ann. 1355. tom. 1. Cod. Ital. diplom. col. 1349 :

Concedimus omnia et singula castra, civitates, loca... cum vasallis,... ripis, ripaticis, Milis, glareis, etc.

Vide Mola 4. 3. MILA, f. pro Mela vel Mella, Mespilum, Gall. Nefle. Charta apud Meichelbel. tom. 2. Hist. Frising. pag. 87 :

Tradidi cum uno fructetu de genere arboris, unde nascentur Milas.

(sic). Vide Mella 2. MILAGO. Charta ann. 1223. apud Ughellum in Archiepisc. Cusentinis tom. 9. pag. 291 :

Obligaverunt se.... reddere annuatim pro censu... lagenas puri et boni olei 5. capientes singulas Milaqines binas ad justam mensuram Russani.
Mensur species, ut opinor. Vide supra Migeria. MILARIUM, perperam pro Melarium, in Lege Salica Edit. Lind. Vide Melum. MILECIA. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 43 :

Prdictusque Albericus habuit ventiones ipso die ad Mileciam in domo sua.

MILEN Salutes. Vide infra Millen. MILES, apud Scriptores inferioris tatis, is potissimum dicitur, qui Militari cingulo accinctus est, quem vulgo Chevalier appellamus. Gloss. Latino-Gall. Sangerm. : Miles, Chevalier. Fulcherius Carnotensis lib. 2. Hist. Hierosol. cap. 31. (ut cteros omittam)

Milites nostri erant quingenti, exceptis illis qui Militari nomine non censebantur, tamen equitantes.

Sed unde nata hc appellatio, non omnino constat : tametsi proximum videtur vero, inde apud nostros obtinuisse, quod qui alicui Principi, sive in officiis palatinis, sive in expeditionibus militaribus, militaret, ejus Miles esse diceretur. Militare quippe, pro, aliquo officio defungi in curia Principis, usurpant Scriptores. Quo sensu , dixit Theophanes. Abbo Floriac. in Canon. cap. 51 :

Quisquis militi su cingulo utitur, dignitatis su Miles adscribitur.

S. Augustin. lib. 5. de Civit. Dei cap. 6 :

Ille in officio Comitis Militat.

Idem in Append. serm. de Divers. 3. qui S. Maximo alias tribuitur :

Non enim de his Militantibus Scriptura loquitur, qui armata militia detinentur, sed quisque militi su cingulo utitur, dignitatis su Miles

adscribitur.

Idem Epist. 54 : Et Epist. 76 :

In quolibet officio Militanti. Militia clericatus.

Ordo Romanus :

Acolyti cum Defensoribus.... dimissis hinc inde partibus, prout Militant, prcedunt Pontificem usque ad Ecclesiam.
Hinc Capitul. lib. 7. 435 :

In palatio habere Militiam ; Militi fascibus sustolli,

apud Avitum Viennensem Ep. 69. Militi tituli, Epist. 83. ubi Sigismundus Burgundi Rex ad Imperatorem Anastasium :

Traxit istud a proavis generis mei apud vos decessoresque vestros semper animo Romana devotio, ut illa nobis magis claritas putaretur, quam vestra per Militi titulos porrigeret Celsitudo : cunctisque auctoribus meis semper magis ambitum est quod a Principibus sumerent, quam quod a Patribus attulissent. Cumque gentem nostram videamur regere, non aliud nos quam Milites vestros credimus ordinari.
Quo loco intelligit Patricii dignitatem sibi ab Imperatore collatam, quemadmodum Consularem Chlodoveo Regi impertierat idem August. Gregor. Turon. lib. 4. Hist. cap. 36. de Mummolo qui Patriciatum obtinuerat a Rege Guntranno :

De cujus Militi origine altius qudam repetenda putavi.

Vide Glossar. med. Grcit. voce , col. 1457. Militia, Palatii regii officium quodvis. Charta Phil. Pulc. ann. 1301. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 450. v. col. 1 :

Notum facimus quod nos dilecto militi nostro Haymerico de Gaya dilecti et fidelis Karoli Valesi comitis germani nostri carissimi cambellano, gratiose concessimus ut ipse vadia, qu ratione Militi su in domo nostra percipere consuevit, etc.
Militia etiam pro eo quod quis in dignitatibus consecutus est. Gregor. Turon. lib. 8. cap. 39 :

Qui multas altercationes cum relicta illius defuncti (Episcopi) habuisse probatur, eo quod res qu tempore Badegisili Episcopi Ecclesi dat fuerant, tanquam proprias retinebat, dicens : Militia hc fuit viri mei.
Lib. 10. cap. 19 :

Multa enim auri argentique in hujus Episcopi regesto pondera sunt

reperta ; qu autem de illa iniquitatis Militia erant, regalibus thesauris sunt inlata.
Charta ann. 1302. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 119 :

In remunerationem licet non congruam prdictorum ac pro sua Militia, etc.

Cels. D. leg. 31. tit. 1. lib. 22 :

Titius in testamento suo Publio Mnio Militiam suam reliquit : sive pecuniam, qucumque redigi ex venditione potuerit.

Nisi malis cum Carolo de Aquino in Lex. milit. interpretari de stipendio, vel supellectili militari. Militare, Laborando lucrari. Audoenus in Vita S. Eligii tom. 5. Spicileg. Acher. pag. 164 :

Confluebantque ad eum (Eligium) undique viri religiosi, adven quoque et monachi, et quidquid Militare poterat aut eis in oleemosynam, dabat, aut certe captivorum in pretia distrahebat.

Qui igitur Principi in quolibet officio, seu in qualibet dignitate, palatina, civili, aut militari deserviebat, ei militare dicebatur, ejusque esse miles : qua sane notione hanc vocem capiendam censuerim in vetustioribus Regum AngloSaxonum Chartis, qu subscribuntur a variis proceribus, post Episcopos, Duces, et Comites, cum Militis titulo ; adeo ut liceat conjicere non alios fuisse quam Officiales domus august, qui in aliis Ministri appellantur : qu quidem Militis appellatio in Chartis eorumdem Regum ab anno 806. et deinceps reperitur, ut observat Seldenus de Titulis honorariis part. 2. cap. 5. 33. quam ille de proceribus militari cingulo donatis intelligendam putat, quos tamen Ingulfus videtur innuere fuisse Officiales Regios, pag. 860 :

De dono Fregisti quondam Militis domini Kenulfi Regis.

Infra :

De dono Oswii Militis.

Pag. 868 :

Bernodus Miles et vexillarius Regis.

Idem innuere videtur S. Bernardus in Epist. ad Theobaldum Campani Comitem, tom. 1. col. 51 :

Si quis forte Militum seu ministrorum vestrorum res illorum injuste contingere, etc.

Exstant ejusmodi complures Chart Anglo-Saxonum Regum qu a Militis subscribuntur in Monastic. Anglic. tom. 1. pag. 211. 287. tametsi interdum post Ministros subscribant, adeo ut diversi ab iis, ordineque inferiores fuisse videantur, ut in Conventu Westmonaster. ann. 1066. sub Edwardo Confessore inter Concilia Anglicana relato. Vide Philips. Histor. Jur. Angl. tom. 2. pag. 11.

Sane non alii sunt ab aulicis Ministris, quos alias Kanutus Magnus Danorum Rex ad sui vel famulatum vel comitatum adscivit, quos ad tria millia Militum excrevisse ait Sueno in Legib. Castrens. cap. 20. Saxo vero Grammat. lib. 10. ad sex millia : unde leges quas Rex idem ad continendam militiam istam aulicam constituerat, Leges Castrenses sive Militares, sive Leges Curi vocat idem Sueno in Promio. Idem cap. 5 :

Priscorum autem Curialium, qui et nunc Militari censentur nomine, hc vigebat cousuetudo, etc.

Vide Minister, et Thainus. Posmodum militia ista civilis, ad militarem unice profluxit : ita ut qui alicui in bellis militaret ac mereret, ejus esse Miles diceretur : maxime vero qui beneficii seu feudi alicujus ratione servitio militari obstrictus esset et obnoxius : unde Miles pro vassallo usurpatur passim a Scriptoribus. Luithprand. in Legat. :

Principes isti apprime nobiles, et domini mei sunt Milites.

Idem in Chron. lib. 5. cap. 14 :

Raimundus Aquitanorum Princeps pro minis mille se in Militem dedit, fidemque ei juramento servaturum affirmavit.
Dudo lib. 3. de Morib. Norman. pag. 120 : Charta ann. 954. apud Hemerum :

Ea fide qua concatenantur Senior et Miles. Gerbertus scilicet et Anserus Miles ejus.
Conradus Imp. cap. 1. in Lege Longob. lib. 3. tit. 8. 4 :

Firmiter statuimus, ut nullus Miles Episcoporum, Abbatum, Abbatissarum, Marchionum, Comitum, vel omnium qui beneficium de nostris publicis bonis aut de Ecclesiarum prdiis nunc tenent aut tenuerint,.... sine certa et convicta culpa suum beneficium perdat, etc.
Ibi non semel. Berthold. ann. 1095 :

Insuper et Philippum Regem Galliarum excommunicavit, eo quod propria uxore dimissa, Militis sui uxorem sibi in conjugium sociavit.
Charta ann. 1225. ex Chartul. Campani in Camera Comput. f. 156 :

Nos requiremus a Militibus Comitatus Burgundi quod ipsi faciant homagium dicto Comiti (Campani) salva fidelitate nostra. Et si aliqui Milites seu Barones nollent facere homagium dicto Comiti Campani Theobaldo, nos faceremus quod Barones illi et Milites facerent dicto Theobaldo.... fidelitatem.
Regestum Tholosanum ann. 1248. fol. 72 :

Dom. Guillelmus Unaldus flexis genibus et manibus suis junctis missis inter manus dicti domini Comitis, accepit prdictam terram.... ab ipso

Dom. Comite, et recognovit et concessit se esse Militem Dom. Comitis, et ejus ordinii,.... et convenit servire ipsi Dom. Comiti et ejus ordinio, sicuti fidelis Miles tenetur servire dominum suum, tradens sibi osculum in signum fidelitatis.
Occurrit ibidem eadem formula pluries. Chron. Novalicense lib. 5. cap. 8 :

Manibus innexis Miles (perperam Militem) fit Rodulphi.

Gesta Guillelmi Nothi : Ditmar. lib. 5 :

Manibus ei sese dedit, cuncta sua ab eo ut Miles a Domino recepit. Boiemiorum Ducem Bolizlaum, qui cognominatur Rufus, ad Militem sibi, aliumque ad amicum familiarem blanditiis ac minis adipiscitur.
Et lib. 6. de eodem :

In die sancto manibus applicatis Miles efficitur, et post sacramenta, Regi ad Ecclesiam ornato incedenti Armiger habetur,
id est, strepam tenuit, quod vassallorum fuisse docuimus ad Cinnamum. Idem Ditmarus lib. 7. de Willelmo Comite Burgundi :

Miles est Regis in nomine, et dominus terr, etc.

Adde Albertum Stadensem ann. 951. Gariellum in Episc. Magalon. pag. 81. etc. Hinc in Militem adoptare, id est, vassallum sibi aliquem efficere, dato ei beneficio seu feudo, apud Adam. Brem. cap. 153 :

Cum omnes qui erant in Saxonia, sive in aliis regionibus clari et magnifici viri, adoptaret in Milites, multis dando quod habuit, cteris pollicendo quod non habuit, inutile nomen van glori mercatus.... est.
Cap. 159 :

Ut conjuratos tantum fratres ab invicem divelleret, Hermannum Comitem adoptavit in Militem.

Cap. 165 :

Ignominiosum quidem, sed necessarium cum tyranno fdus pepigit, ut qui hostis erat, Miles efficeretur, offerens eis de bonis Ecclesi mille mansos et amplius in beneficium.

Vide Adoptare. Ita usurpant Lex Longob. lib. 3. tit. 8. 4. Conrad. I. 1. Herman. Contract. ann. 846. 866. 1054. Hugo Flaviniac. in Chron. pag. 259. Greg. VII. PP. lib. 1. Ep. 43. lib. 9. Ep. 3. Vita Aldrici Episcopi Cenoman. num. 1. Wolfard. Hasenrietanus apud Gretzer. de Episcop. Eystet. pag. 423. veteres Chart in Gallia Christiana tom. 3. pag. 563. apud Beslium pag. 490. Anton. Brandaon. lib. 12. Monarch. Lusitan. cap. 1. etc. Militare, servitio militari obstrictum esse. Richer. lib. 1. cap. 4 :

Ut dono regum hc provincia ei (genti Normannorum) conferretur ; ita

tamen ut idolatria penitus relicta, christian religioni se fideliter manciparet, nec non et regibus Galliarum terra marique fideliter Militaret.
Infra :

Britanniam minorem, qu est Galli contigua atque Militans.

Ut porro apud Romanos, qui militi alicujus armat, seu palatin, dignitatem aliquam consequebantur, cingulo dicebantur donari : quo etiam perspe ab ipsomet Principe, si altioris, a majoribus vero magistratibus, si inferioris essent ordinis, accingebantur : ita qui Militiam aut ex dignitate, aut ex beneficio seu feudo domino debebat, armis omnibus ab eo instruebatur, quo Militis sui in posterum partes ageret, atque ita adoptabatur in Militem : unde nostri fortean Adouber un Chevalier dixerunt, ex voce adoptare, de qua loquendi formula qudam adnotavimus in voce Adobare. Atque id, ni fallor, profluxit ex eo quod apud barbaros, seu nationes Septentrionales, adolescentes qui primum arma induere gestiebant, ea sibi dari ab alio, sive principe, sive quovis magnate, ac ense accingi curabant, eoque ipso ab iis a quibus arma accipiebant, adoptabantur in filios, ita ut qui arma conferebat, patris, qui accipiebat, filii vicem obtineret : de qua adoptionis specie pluribus egimus in Dissert. 22. ad Joinvillam, diximusque ab ejusmodi honorariis per arma adoptionibus Milites apud nostros creandi profluxisse ritum. Quemadmodum omnes fere paganorum superstitiones, quas penitus evelli posse haud existimarent, ritu aliquo sacro condierunt, vel sanctificarunt Christiani, quod de cteris adoptionum speciebus a nobis est observatum ad Joinvillam ; ita eam qu sola armorum fiebat traditione, ab omni barbarico ritu purgarunt, armorum ipsorum benedictione a Sacerdote in Ecclesia facta, et novo Milite, vigiliis ac jejuniis prviis, in ipsa sacra Liturgia ense accincto : quod maxime apud Anglos obtinuisse refert Ingulfus :

Anglorum erat consuetudo, quod qui Militi legitime consecrandus esset, vespera prcedente diem su consecrationis, ad Episcopum, vel Abbatem, vel Monachum, vel Sacerdotem aliquem contritus et compunctus de omnibus suis peccatis confessionem faceret, et absolutus, orationibus, et devotionibus, et afflictionibus deditus in Ecclesia pernoctaret ; in crastino quoque Missam auditurus, gladium super altare offerret, et post Evangelium Sacerdos benedictum gladium collo Militis cum benedictione imponeret : et communicatus ad eandem Missam sacris Christi mysteriis, denuo Miles legitimus permaneret. Hanc consecrandi Militis consuetudinem Normanni abominantes, non Militem legitimum tenebant, sed socordem Equitem, et Quiritem degenerem deputabant.
Id ipsum de Anglis tradit Robertus Bourronus in Hist. Arthuri, seu Merlini MS. :

Au tans deslors estoit coustume en la Grant Bretagne, que quant on faisoit Chevalier nouvel, on le viestoit tout de blanc samit, et puis le hauberc, et li mettoit-on l'espe en la main, et en tel maniere aloit-on or la Messe en tel maniere en quelconques lieu que il fust, et ce quant il l'avoit oe, il s'en devoit venir, adont li chaignoit cil qui Chevalier le devoit faire.
Priusquam Militiam consequerentur, balnea ingrediebantur, indeque loti prodibant. Jo. Monach. Majoris Monasterii lib. 1. Hist. Gaufredi Ducis Norman. de ejusdem Militia :

Illucescente die altera balneorum usus, uti tirocinii suscipiendi consuetudo expostulat, paratus est.

Hist. Caroli VI. Franc. Regis, de Militia Ludovici II. Regis Sicili et Caroli fratris :

In hoc statu cum matrem usque ad S. Dionysium conduxissent, in secretioribus locis nude in prparatis balneis se mundarunt.
Vita Clem. VI. pag. 90. apud Bosquetum :

Quo facto die Pentecostes inchoato, statim aqua lotus (perperam editum manalocus) et Miles factus, talem sibi titulum assumpsit seu usurpavit, Candidatus aqua Spiritus S. Nicolaus Miles, etc. L'Ordene de Chevalerie
MS. :

Mesires Hues, appareillez chou qu' Chevalier affiert. Se li apparella son chef et sa barbe sans rere, miex qu'ele n'estoit, et si le mist en un baing, et li demanda, Sire, savez-vous que chet bains vous doune encommencement de vous entendre : Hues, fait-il, non. Sire, fait mesire Hues, ausi ns et ausi monds li enfes ist de pekis des fons de Baptesme, devez-vous issir de chest baing de villenie et de mauvese teche, etc.
Le Roman de Garin :

Quant fu bagni, sus el pals en vint, Bien fu vestu et de ver et de gris, Mult fu apers et Chevaliers eslis, Gros par espaules, et larges par le pis, Et Ysor le branc d'acier li cint, Puis le bessa, mult docement li dist, etc.
Alibi :

Li Rois appelle le Borgoin Auberi, Fetes Girbert baignier vostre neveu, Si li donrons et le ver et le gris.

Le bang a fet le Bourgoing Auberi, En la cuve entre, ms il i fu petit, etc.

Scribit Josephus Acosta lib. 7. Hist. Indic cap. 27. in Regno Mexicano procerum filios a Sacerdotibus lavari consuevisse, priusquam cingulo militari donentur. Et Polynus lib. 4. Strateg. auctor est Pones Principem suum, priusquam diademate cingeretur, in fluvio Aristibo lavisse. Vide Tillium pag. 431. Atque is balneorum ritus potissimum observatur in Anglia, maxime cum Reges inaugurantur, a quibus novi Milites tum creari solent, quos Knights of the bath, seu Milites de balneis vocant, quod priusquam cingulo donentur, balnea subeant, de quibus Nicol. Uptonus lib. 1. de Milit. offic. cap. 3. Froissart. 4. vol. cap. 114. Camden. in Britan. pag. 106. 3. Edit. Thom. Smith. lib. 1. de Rep. Anglor. cap. 17. Andr. Favinus lib. 5. Theatri honoris, Ditmarus in Dissert. hac de re ex professo edita ann. 1729. et alii. Spelmanni Dissertatio de Milite legitur in ejus operibus posthumis tom. 2. pag. 172. Sed totam ejusmodi inaugurandorum in Anglia et alibi Militum ceremoniam, ex veteri Codice Gallico edidit Edward. Bissus, quam paulo emendatiorem hoc loco inserere haud absurdum videtur, cum id genus antiquitatis non omnino obvium sit.

Cy aprs ensuit l'ordonnance et maniere de creer et faire nouveaulx Chevaliers du baing, au tems de paix, selon la Coustume d'Angleterre. Quant ung escuier vient en la Cour pour recevoir l'ordre de Chevalrie en temps de paix selon la Coustume d'Angleterre, il sera tres noblement receu par les officiers de la Cour, comme le Seneschal, ou du Chamberlain, si ilz sont presens, et autrement par les mareschaux et huissiers. Et adonc seront ordonnez deux Escuiers d'onneur saiges et bien aprins en courtoisies, et nourritures, et en la maniere du fait de chevalrie : et ilz seront escuiers et gouverneurs de tout ce qui appartient celluy qui prendra l'ordre desusdit. Et au cas que l'escuier viengne devant disner, il servira le Roi de une escuelle du premier cours seulement. Et puis les dits escuiers gouverneurs admeneront l'escuier qui prendra l'ordre en sa chambre, sans plus estre veu en celle journe. Et au vespre les escuiers gouverneurs envoyeront aprs le barbier, et il apparelleront ung baing, gracieusement appareill de toile, aussy bien dedans la cuve, que dehors : et que la cuve soit bien couverte de tapiz et manteaulx, pour la froidure de la nuyt. Et adoncques sera l'escuier rez la barbe, et les cheveulx rond. Et ce fait les escuiers gouverneurs yront au Roy, et diront, Sire, il est vespre, et l'escuier est tout appareill au baing, quant vous plaira. Et sur ce le Roy commandera son chamberlan qu'il

admene avecque luy en la chambre de l'escuier le plus gentilz et le plus saiges chevaliers qui sont presens, pour lui informer et conseiller et enseigner l'ordre et le fait de chevalrie. Et semblablement que les autres escuiers de l'ostel, avec les menestrelx, voisent pardevant les chevaliers, chantans, dansans, et esbatans, jusques l'uys de la chambre dudit escuier. Et quant les escuiers gouverneurs orront la noise des menestrelx, ilz despouilleront l'escuier, et le mettront tout nu dedens le bain. Mais l'entre de la chambre les escuiers gouverneurs feront cesser les menestrez, et escuiers aussi, pour le temps. Et ce fait les gentilz saiges Chevaliers entreront en la chambre tout coyement sans noise faire : et adoncques les chevaliers feront reverence l'un l'autre, qui sera le premier pour conseiller l'escuier au baing l'ordre et le fait. Et quant ilz seront acords dont yra le premier au baing, et ilec s'agenoillera pardevant la cuve en disant en secret : Sire, grant honneur soit-il pour vous cest baing, et puis lui monstrera le fait de l'ordre, au mieux qu'il pourra, et puis mettra de l'eau du baing dessues l'espaulle de l'escuier, et prendra congi : et les escuiers gouverneurs garderont les costs du baing. En mesme maniere feront tous les autres Chevaliers l'un aprs l'autre, tant qu'ils ayent tout fait. Et donc partiront les chevaliers hors de la chambre pour ung temps. Ce fait les escuiers gouverneurs prendront l'escuier hors du baing, et mettront en son lit tant qu'il soit sechi : et soit ledit lit simple sans courtines. Et quant il sera sechi, il levera hors du lit, et sera addurn, et vest bien chauldement pour le veillier de la nuyt. Et sur tous ses draps il vestira une cotte de drap rousset, avecques unes longues manches, et le chapperon ladite robe en guise de ung hermite. Et l'escuier ainsi hors du baing, et attorn, le barbier ostera le baing, et tout ce qu'il a entour, aussi bien dedens, comme en dehors, et le prendra pour son fi, ensemble pour le collier, comme ensi si c'est chevalier soit Conte, Baron Baneret, ou Bachelier, selon la custume de la Cour. Et ce fait les escuiers gouverneurs ouveront l'uys de la chambre, et feront les saiges Chevalieurs reentrer pour mener l'escuier la chapelle. Et quant ilz seront entrez, les escuiers, esbatans et dansans, seront admens pardevant l'escuier avecques les menestrels faisans leurs melodies jusques la chapelle. Et quant ilz seront entrez en la chapelle, les espices et le vin seront prestz a donner ausdits Chevalieurs et escuiers : et les escuiers gouverneurs admeneront les Chevalieurs

pardevant l'escuier pour prendre congi ; et il les mercira toutes ensemble de leur travail, honneur, et courtoisies qu'ilz lui ont fait ; et en ce point ilz departiront hors de la chappelle. Et sur ce les escuiers gouverneurs fermeront la porte de la chappelle, et n'y demorera force l'escuiers, ses gouverneurs, ses prestres, le chandellier, et le guet. Et en ceste guise demourra l'escuier en la chappelle tant qu'il soit jour, tous jours en oroisons et prieres : requerant le puissant Seigneur, et sa bennoite Mere, que de leur digne grace lui donnent povoir et confort prendre ceste haute dignit temporelle en l'onneur et louenge de leur, de sainte Eglise, et de l'ordre de Chevilerie. Et quant on verra le point du jour, on querra le prestir pour le confesser de tous ses pechis, et orra ses matines, et messe, et puis sera accommuschi, s'il veult. Mais depuis l'entre de la chappelle aura ung cierge ardant devant luy. La messe commence, ung des gouverneurs tiendra le cierge devant l'escuier jusques l'Evangille. Et l'Evangille, le gouverneur baillera le cierge l'escuier, jusques la fin de ladite Euvangele l'escuier gouverneur ostera le cierge, et le mettra devant l'escuier jusques la fin de laditte messe : et la levacion du Sacrament ung des gouverneurs ostera le chapperon de l'escuier ; et aprs le Sacrament le remittra jusques l'Evangile In principio. Et au commencement de principio, le gouverneur ostera le chapperon de l'escuier, et le fera ester, et lui donnera le cierge en sa main : maies qu'il y ait ung denier au plus prs de la lumiere fichie. Et quant ce vient, Verbum caro factum est, l'escuier se genoillera, et offra le cierge et le denier : c'est assavoir le cierge en l'onneur de Dieu, et le denier en l'onneur de luy qui le fera chevalier. Ce fait, les escuiers gouverneurs remeneront l'escuier en sa chambre, et le mettront en son lit jusques haute jour. Et quant il sera en son lit, pendant le temps de son reveillier, il sera amend, c'est avec ung couverton d'or, appell sigleton, et ce sera lure du carde. Et quant il semblera temps aux gouverneurs, ils yront au Roy, et lui diront, Sire, quant il vous plaira, nostre maistre reveillera. Et ce le Roy commandera les saiges Chevaliers, escuiers, et menestrelx d'aler la chambre dudit escuier pour le reveiller, attourner, vestir et admener pardevant lui en sa sale. Mais pardevant leur entre, et la noise de menestrelz oye, les escuiers gouverneurs ordonneront toutes ses necessaires prests par ordre, bailler aux chevaliers pour attourner et vestir l'escuier. Et quant les chevaliers seront venus la chambre de l'escuier, ils entreront ensemble en licence, et diront l'escuier : Sire, le

tres-bon jour vous soit donn, il est temps de vous lever et adrecier ; et avec ce les gouverneurs le prendront par le braz, et le feront drecier. Le plus gentil ou le plus saige chevalieur donnera l'escuier sa chemise, ung autre lui baillera ses brages, le tiers lui donnera ung pourpoint, ung autre lui vestira avec ung kyrtel de rouge tartarin. Deux autres le leveront hors du lit, et deux autres le chaulseront ; mais soient les chaulses denouz, avecquez semelles de cuir. Et deux autres lasceront ses manches, et ung autre le ceindra de la sancture de cuier blanc, sans aucun harnois de metal. Et ung autre peignera sa teste, et ung autre mettra la coiffe, un autre luy donnera le mantel de soye de kyrtel de rouge tartarin atachiez avec ung laz de soye blanc, avec une paire de gans blans, pendus au bout de las. Mais le chandellier prendra pour son fis tous les garnemens avec tout l'arroy et necessaries en quoy l'escuier estoit attournez et vestuez le jour qu'il entra en la Court pour prendre l'ordre : ensemble le lit en qui il coucha premierement aprs, le baing, aussi bien avec le singleton, que des autres necessitez. Pour lesquels fiefs ledit chandelier trouvera ses despens la coiffe, les gans, la ceinture et le las. Et puis ce fait les saiges chevaliers monteront cheval, et admeneront l'escuier la sale, et les ministrez tousjours devant, faisans leurs melodies. Mais soit le cheval habill comme il ensuit. Il aura une selle couverte de cuir noir, les arzons de blanc fust, et esquartez, les estriviers noires, les fers dorez, le poitral de noir cuir avec une croix pate dore pendant pardevant le piz du cheval, et sans croupiere, le frain de noir longues cerres la guise d'Espaigne, et une croix pate au front. Et aussi soit ordonn un jeune jouvencel escuier, gentil, qui chevauchera devant l'escuier. Et il sera dechaperonn, et portera l'espe de l'escuier, avec les esperons pendans sur les eschalles de l'espe, et soit l'espe blanches eschalles fectes de blanc cuir, et la ceinture de blanc cuir sans harnois, et le jouvencel tendra l'espe par la poigne, et en ce point chevaucheront jusques la sale du Roy : et seront les gouverneurs prestz leur mestier, et les saiges chevaliers menans ledit escuier. Et quant il vient, par devant la sale, les mareschaux et huissiers se serons prestz l'encontre de l'escuier, et lui diront, Descends ; et lui descendu, le mareschal prendra son cheval pour son fi. Et sur ce les chevaliers admeneront l'escuier en la sale jusques la haute table, et puis il sera dresciez au commencement de la table seconde jusques la venu du Roy, les chevaliers de coste luy, le jouvensel bout, l'espe estant pardevant luy, par entre lesdits deux

gouverneurs. Et quant le Roy sera venu la sale, et regardera l'escuier prest de prendre le haut ordre de dignit temporelle, il demandera l'espe avecques les esperons. Et le Chamberlain prendra l'espe, et les esperons du jouvencel, et les monstrera au Roy, et sur ce le Roy prendra l'esperon dextre, le baillera au plus noble et plus gentil, et lui dira : Mittez cestui au talon de l'escuier. Et celluy sera agenoilli l'un genoil, et prendra l'escuier par la jambe dextre, et mettra son pi sur son genoil, et fichera l'esperon au talon dextre de l'escuier. Et le seigneur fera croix sur le genoil de l'escuier, et lui baisera. Et ce fait, viendra ung autre seigneur qui fichera l'esperon au talon senestre en mesme maniere. Et doncques le Roy de sa tres-grande courtoisie prendra l'espe, et la ceindra l'escuier. Et puis l'escuier levera ses bras en hault, les mains entretenans, et les gans entre les pous, et les doits : et le Roy mettra ses bras entour le col de l'escuier, et lievera la main dextre, et frapera sur le col, et dira, Soys bon chivalier ; et puis le baisera. Et adonques les saiges chivaliers admeneront le nouvel chivalier la chapelle tres grande melodie jusques au haut autel. Et ylecques se agenoillera, et mettra sa dextre main dessus l'autel, et fera promisse de soustenir le droit de saincte Eglise toute sa vie. Et adoncques soymesme deceindra l'espe avec grande devotion et prieres Dieu, saincte Eglise, et l'offreira en priant Dieu, tous ses Saincts, qu'il puisse garder l'ordre qu'il a prins jusques la fin. Et ceo accompliz, il preindra une souppe de vin. Et l'issue de la Chappelle le maistre Queux du Roy sera prest de oster les esperons, et les prendra pour son fi ; et dira, Je suis venu le maistre Queux du Roy, et prens vos esperons pour mon fi, et si vous faictes chose contre l'ordre de chevalrie, (que Dieu ne vueille) je coupperay voz esperons de dessus voz talons. Et puis les chivaliers le remeneront en la sale. Et il commencera la table des chivaliers. Et seront assiz entour luy les Chevaliers : et il sera servy si comme les autres, mais il ne mangera ne ne bevera la table, ne ne se mouvra, ne ne regardera, ne de ne del, non plus que une nouvelle marie. Et ce fait, ung de ces gouverneurs aura ung cuervercher en sa main, qu'il tendra pardevant le visage, quant il sera besoin pour le craisier. Et quant le Roy sera lev hors de sa table, et pass an sa chambre, adoncques le novel Chevalier sera men grans foisons de chevaliers et menestrelz devant lui, jusques a sa chambre. Et l'entre les Chevaliers et menestrelz prendront congi, et il yra son disner. Et les Chevaliers departiz, la chambre sera ferme, et

le nouvel Chevalier sera despoill de ses paremens : et ilz seront donnez aux Roys des Heraulx, se ils y sont presens, ou si non, aux autres Heraulx se ils y sont ; autrement aux menestrez, avecques ung marc d'argent, se il est bacheler : et se il est Baron, le double : et se il est Conte, ou de plus, le double : et le rouset cappe de nuyt sera donn au guet, autrement ung noble. Et adoncq il sera revestu d'une robe de bleu, et les manches de custote en guises d'un prestre, et il aura l'espaule senestre un laz de blanche soye pendant. Et ce blanc laz il portera sur tous ses habillemens qu'il vestira au long de celle journe, tant qu'il ait gaign honneur et renom d'armes, et qu'il soit record de si hault record comme de Nobles Chevaliers, Escuiers, et Heraulx d'armes, et qu'il soit renomm de ses faiz d'armes, comme devant est dit, ou aucun hault prince, ou tres noble Dame, de pouvoir couper le las de l'espaule du Chevalier, en disant, Sire, nous avons ouy tant de vray renom de vostre honneur que vous avez fait en diverses parties, au tres grant honneur de Chevaliere voes mesmes, et celuy qui vous a fait Chivalier, que droit veult que cest laz vous soit ostez. Mais aprs disner les Chevaliers d'onneur et gentilz hommes vendront aprs le Chevalier, et le admeneront en la presence du Roy, et les escuiers gouverneurs pardevant luy. Tres-noble et redout Sire, de tout ce que je puis, vous remercie de touts ces honneurs, courtoisies et bontez que vous me avez, et vous en mercie. Et ce dit, il prendra congi du Roy. Et sur ce les escuiers gouverneurs prendront congi de leur maistre en disant, Sire, ceo nous avons fait par le commandement du Roy, ainsi comme nous fusimes obligiez, nostre povoir. Mais s'il est ainsi que nous vous ayons despleu par negligence, ou par fait en ce temps, nous vous requerons pardon d'autre part, Sire, comme veray droit est selon les coustomes de Court, et des Royalmes anciens, nous vous demandons robes et fiesz terme de, comme escuiers du Roy, compaignons aux bacheliers, et aux autres seigneurs.
Supradicta Anglice reddidit Will. Dugdalus in Antiquit. Warwicensib. pag. 531. Tradit prterea vetus Ceremoniale, novis vestibus tirones a balneo prodeuntes donatos, exutis scilicet prioribus, qu scutiferorum erant. Joannes Monachus Majoris Monasterii lib. 1 :

Post corporis ablutionem ascendens de balneorum lavacro, bisso retorta ad carnem induitur, cyclade auro texta supervestitur, etc.
Historia Caroli VI. Regis Franc. :

In curru de Parisius exivit cum Ducum, Militum, et Baronum multitudine copiosa, quam etiam duo ejusdem filii, Ludovicus Rex Sicili et Carolus,

adolescentes egregii, equestres sine medio sequebantur. Nam scutiferorum priscorum ceremonias gradatim ad tyronum ordinem ascendentium servantes, tunica lata talari ex griseto bene fusco uterque indutus erat. Quicquid vero ornamenti eorum equi vel ipsimet deferebant, auro penitus carebat. Et simili quoque panno, quo ambo induti erant, quasdam portiunculas complicatas, ac sellis equorum a tergo alligatas, deferebant, ut armigerorum antiquorum peregre proficiscentium speciem denotarent.
Infra :

Indumentis prdictis exuti, mox vestimentis nov Militi adornantur.

Alia quippe erant vestimenta tyronum, alia Militum, qu et qualia in hisce occasionibus fuerint, accipe ex Computo Stephani de la Fontaine Argentarii Regis, incipiente a 28. Augusti ann. 1350 :

Pour Monseig. le Duc de Bourgogne, premierement pour le Sacre du Roy une cote hardie d'Escuirie et un chapperon d'un brun marbre fourr d'agneaux noirs. Item de mesme une houce sengle et un chaperon sengle. Item une robe d'Escuierie d'un marbre brun de 4. garnemens, et chaperon fourr d'agneaux blancs. Item pour sa Chevalerie une robe d'un pers de 4. garnemens, et chaperon fourr de menu vair. Item pour sa Chevalerie une robe de 4. garnemens, et chaperon d'un vert fourre d'un menu vair. Item une cote d'un samit vermeil fourr de menu vair, couvert le menu vair de cendal vermeil. Item un mantel de samit vermeil fourr de menu vair.
In eodem Computo :

Des mises en ce terme pour la Chevalerie du Dauphin et de ceux qui furent Chevaliers en sa compaignie, c'est assavoir le Duc d'Orliens, le Comte d'Anjou, le C. d'Alenon, le Comte d'Estampes, M. Jean d'Artois, le Comte de Dammartin, le Viscomte de Thouraine neveu du Pape, et le Seigneur de l'Escun, etc. Draps d'or et de soye faire robes pour ladite Chevallerie. Pour 7. pieces de samit vermeil faire cotes et manteaux, lesquelles cottes furent fourres de menu vair pour le Dauphin, etc. la veille de leur Chevallerie, etc. Pour 23. pieces et demye de drap d'or de plusieurs faons, c'est assavoir 6. nacis d'or 40. escus la piece. 9. racamas et demy d'or 30. escus la piece. 2. autres racamas 25. escus la piece, et 6. mattabas d'or 20. escus la piece, tout faire cotes et manteaux semblables, comme des samits dessus dits le jour de la Chevallerie desdits Seigneurs, etc. Draps de laine pour lesdits Seigneurs leur Chevallerie. Pour 44. aunes de sanguine More et de bruns marbrez ensuivant ladite couleur, c'est assavoir une sanguine de 38. ll. par. 5.

aunes de semblable 32. s. par. l'aune, et 15. aunes d'autre roye 30. sols par. l'aune, tout pour faire cottes hardies fourrez d'agneaux noirs, et houces sengles chevaucher pour lesdits Seigneurs en estat d'Escuierie, etc. Pour 90. aunes de brun marbre en plusieurs pieces de la grantmoison de Bruxelles, etc. tant pour faire robes aux Seigneurs dessus nommez qui furent Chevaliers, chacune de 4. garnemens fourrez d'agneaux blans pour leur Estat d'Escuierie, except le Seigneur de l'Escu, qui n'en ot point, ne desdites cotes hardies. Pour 151. aunes de brunette en plusieurs pieces de la petite moison de Louvain tant pour faire chascun desdits Seigneurs qui furent Chevaliers, couvertoir et demy fourreure d'Escureux de Calabre couvrir leur lits pour ledit estat d'Escuierie 20. s. par l'aune, etc. Pour 4. escarlates vermeilles de Bruxelles, etc. 2. yraingnes de la grant moison de Louvain, etc. tout faire semblables couvertoirs fourrez de menu vair aux Seigneurs dessusdits pour leur estat de Chevalerie, et 3. cotes et 3. manteaux pour le Viscomte de Thouraine, le comte de Dammartin, le Seigneur de l'Escu devant nommez pour la veille de leur Chevalerie. Pour 10. draps de 2. couleurs pers azur et vert encr la grant moison de Bruxelles tout faire 2. paires de robes chascune de 4. garnemens pour M. le Dauphin, et pour ceux qui furent chevaliers en sa compaingnie, except le Seigneur de l'Escu, etc. Pour 24. aunes de 2. royes de Gant de 2. pieces, faire vineaux pour le Corps et pour commun de Monsieur le Dauphin pour cause de ladite Chevalerie, etc. Pennes et fourreures pour ladite Chevalerie. Pour fourrer une cote hardie d'un drap moret que M. le Dauphin ot chevaucher en son estat d'Escuierie, une penne d'agneaux noirs et un chapperon fourni de meesmes, 7. liv. pour fourrer audit Seigneur une robe de 4. garnemens pour ledit Estat. 2. pennes d'aingneaux de l'aigue. Chaperon et demy d'aingneaux d'Arragon, et 4. peaux de semblables aingneaux faire poingnez, etc. Pour fourrer un couvertoir et demy de brunette noire que ledit Seigneur ot pour ledit estat d'Escuierie, 2. forreures de dos de Calabre, etc. Pour fourrer la cote et le mantel de samit vermeil que ledit Seigneur ot la veille de sa Chevallerie pour ladite cote une fourrure de menu vair tenant 166. ventres, pour manches fourres plain 40. ventres, et pour le mantel 208. pour fourrer la cote et le mantel de drap d'or squels ledit Seigneur fu Chevalier, pour la cote 206. ventres de menu vair et pour le mantel une fourreure d'ermines, etc. Pour faire un couvertoir et demy d'escarlate que ledit Seigneur ot pour son estat de Chevalerie 2. fourreures de menu

vair, etc. Pour fourrer deux paire de robes l'une de pers azur, et l'autre de vert encr chascune de 3. garnemens pour les quatre surcos, 4. fourreures de menu vair tenant chascune 200. ventres pour les 2. manches de surcot, etc.
Ibidem :

Chambres pour ladite Chevalerie. Pour onze pieces de cendaux noirs des larges, etc. pour faire trois contrepointes noires pour les 3. chambres d'Escuierie du Dauphin, du Duc d'Orleans et du Comte d'Anjou, etc. Pour 6. pieces de toille tainte faire l'envers desdites contrepointes, etc. Pour 12. tapis noirs de laine, contenans chascuns 4. aunes et demie, qui sunt sur tout 54. aunes quarres ; c'est assavoir pour chacune desdites chambres noires 4. tapis, un au chevais, et 3. par terre autour du lit 10. s. par. l'aune. Pour 4. sarges noires de Caen couvrir le lit du Comte d'Alenon, du Comte d'Estampes, etc. Pour leur estat et chambre d'Escuierie, etc. Pour 78. pieces de cendaux vermeux en graine pour faire six chambres garnies, chacune de grant contrepointe, et de 3. courtines pour Mess. le Dauphin, le Duc d'Orliens, etc. Pour leur estat de Chevalerie, pour 16. pieces de toile peinte faire l'envers, etc. Pour 3. pieces de samit vermeil, etc. et 3. pieces de cendaux vermeux en graine, etc. Pour faire quarreaux pour lesdites chambres ; c'est assavoir pour chascun 6. quarreaux, desquels les 2. sont grans pour l'Oratoire, les quatre petits pour 36. aunes de toile vermeille faire contrendroit, etc. Pour les coutils desdits quarreaux, etc. Pour 42. tapis vermeux, etc. pour parer les 6. chambres desdits 6. Seigneurs dessus nommez pour leur estat de Chevalerie ; c'est assavoir pour la chambre de chascun Seigneur un tapis armoiez aux cornez de ses armes, desquels tapis il en i a un chevecier tenant quatre aunes de lonc, et 2. de l. 4. tapis mettre entour le lit et sur la couche, tenant chascun cinq aunes de lonc, et 2. de l. Et les autres deus tenans chascun 4. aunes de lonc, et 2. de l, pour couvrir les sommiers, etc. Pour 4. pieces de cendeaux noirs de larges, pour faire contrepointe pour ledit Vicomte de Thouraine nepveu du Pape, pour son estat d'Escuierie, etc. Pour faire une chambre garnie de grant contrepointe de 3. courtines pour l'estat de Chevalerie dudit Visconte, etc. Au compte commenant au 1. Juillet
1351 :

Messire Nicolas Braque, (Tresorier de France) Chevalier nouvel, pour fourrer un mantel d'escarlate vermeille pour le jour de sa chevalerie, un

mantel de gros vair. Pour fourrer un couvertoir couvrir le lit dudit Chevalier nouvel le jour de sa Chevalerie, une penne de gris de 18. tires. Ledit Chevalier nouvel pour fourrer 2. paires de robes, l'une d'un vert, et l'autre d'un pers, chascune de trois garnemens, pour le jour de sa Chevalerie.
Vide Seldenum de Titulis honorariis, 2. part. cap. 5. 34. pag. 774. 2. Edit. Ita loti novi tyrones, in Ecclesia pernoctabant, orationibus vacabant, et proximo crastino sacr intererant Liturgi, quod ex Ingulfo supra attigimus. Historia Caroli VI. :

Insignes vero adolescentes prdicti habitu eodem quo prius ante Martyres reducuntur, ut ibidem, sicut mos antiquitus inolevit, in orationibus pernoctarent.
Froissart. 4. vol. cap. 63. de Militia 4. Regulorum Hiberni :

Et adonc veillerent toute la nuit ces quatre Rois en ladite Eglise, et au lendemain la messe, et grant solennit ils furent faits Chevaliers.
Le Roman de Girard de Vienne MS. :

Li Damoisel si erent mult priser, Devant le Roi se vont agenouller Font homaje voiant mult Chevaler, Et l'Empereres les a fait redrecer. Ses Chevalers emprist arenier : Premierement adoberai Renier, Et de Girard ferai mon Escuier. Dient Franois, bien fait otroier ; Chemises et braies aportent Renier, Chauces de pailes, solers de Monpeller, Et dos lui vestent un fret hermine cher, Et un bliaut, que ot fait entaller, Un mantel riche, qui valoit maint dener, Ont affubl au nobile guerrer, Pour Messe oir l'en mainent au mostier ; Car c'est coustume nouvel Chevaler, Anois qu'il doie ses garnemens bailer, Doit oir Messe, et Dame Deu proier, Que il li doie honor et soi haucer, Et droit terre tenir et justiser. Aprs la Messe en nont men Rener, Por adober el grant palais plener ;

Ses garnemens li font appareiller, Chauces de fer qui moult font proiser, El dos li vestent un blanc auberc dobler, El chef li laent un vert hiaume verg, Li Rois li aint un riche branc d'acer, El col le fiert l'Emperere vis fer, Puis li a dit, Soyez prodome, Rener. Merci, Beau Sire, ce dit li frans guerrers, Si sera-je, se Deux me veut aider. L'en li ameine un auferan destrer, Li Bers monte par son senestre estrer, Al col li pend un escu de quarter, Et son poin un roit tranchant espi, Fait un eslais sur l'auferant corser, Qui li veist ses esperons brocher, Et par la cort et gauchir et eslaisser, Et son espe brandir et pannoier, Mult le deust aloser et priser. Forment le loent li prodom Chevaler. Hauberc li ont vestu Blanc et legier, Quinze sols de marcheis Costa l'autrier : En son chief li lacerent Heaume d'acier, Qui trois ans fuz en gaiges Por un denier. Tiars li ceint l'espe Qui moult l'ot cher : Plus mauvais vavassor De lui ne quier : La paume li done Sor le colier, Que d'un genoil le fait Agenoillier.

Easdem ceremonias, jocose licet ac facete, perstringit le Roman d'Audigier MS. in Bibl. Coislin. :

En la place li traient Son bon destrier : Et ce fu Audigon Qu'il ot tant cher, Audigier i monta Pas son lestrier.

In hisce sacris ceremoniis cingulum Militare conferebatur novo Militi ab aliquo Principe aut Magnate, data, ut solemne erat, alapa militari, sacra faciente Episcopo aut Sacerdote, ensemque benedicente : cujus ritus exempla produnt pr cteris Magnum Chronicon Belgicum ann. 1247. ubi de Militia Willelmi Comitis Hollandi Imperatoris electi qui sacra faciente Cardinale, a Rege Bohemi gladio accinctus est, impacto in collum tyronis ictu : et Vinchantius in Annalibus Hannoni cap. 37. ubi de Militia Guillelmi Hannon. Comitis Ostrevanti, quem a Guillelmo Comite patre cingulo donatum scribit, Episcopo Cameracensi sacra faciente. Vide Alapa militaris. Interdum Militi cingulum ab Episcopis et Abbatibus ipsis conferebatur in ipsa Ecclesia, sacris vestibus indutis. Tabularium S. Martini de Hastings in Anglia laudatum a Seldeno ad Eadmerum :

Terras censuales non donet (Abbas) ad feudum, nec Milites nisi in sacra veste faciat.
Charta Henrici I. Regis Angl. pro Monasterio Radingensi :

Terras censuales non donet (Abbas) ad feudum, nec faciat Milites nisi in sacra veste Christi, in qua parvulos suscipere modeste caveat, etc.

A Lanfranco Dorobernensi Episcopo Militi cingulum accepisse eumdem Henricum, postmodum Angli Regem, Primum cognominatum, tradunt Ordericus lib. 8. pag. 665. Willelmus Malmesb. lib. 4. de Gest. Angl. pag. 120. et Matth. Paris ann. 1088. ut Balduinum Comitem Guinensem a S. Thoma Archiepiscopo Cantuariensi in Capella S. Catharin apud Montorum, Lambertus Ardensis pag. 112. et Chronicon Andrense pag. 455. Robertus Bourron in Merlino, ubi de Arthuri Regis Militia :

Par le comun Conseil, et par l'accort des Barons, fit l'Archevesque Artu Chevalier, et cele nuit veilla Artus la maistre Eglise dusques au lendemain au jour qu'il fut ajourn.

Sed et ipse summus Pontifex Imperatores, Reges, aliosque promiscue Nobiles Milites facit, ut est in Ceremoniali Romano lib. 1. sect. 5. et 7. apud Odoricum Rainaldum ann. 1204. num. 72. Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 267. tom. 5. Histor. Francor. pag. 878. etc. Vetitum tamen et interdictum in Concilio Londoniensi ann. 1102. ne Abbates faciant Milites, apud Eadmerum lib. 3. Hist. pag. 68. et Willem. Malmesburiensem, uti jam supra monuimus.

Ensis porro quo accingebatur Miles, altari ab ipsomet imponebatur. Joannes Sarisberiensis lib. 6. Policrat. cap. 10 :

Inolevit consuetudo solennis, ut ea die qua quisque Militari cingulo decoratur, Ecclesiam solenniter adeat, gladioque super altare posito et oblato, quasi celebri professione facta seipsum obsequio altaris devoveat, et gladii, id est, officii sui jugem Deo spondeat famulatum.
Qu quidem ipsissima verba descripserunt Helinandus Serm. 3. in Festum omnium Sanctorum, Vincentius Belvac. lib. 29. cap. 131. Philippus de Pergamo in Catone moralizato 2. part. Promialis cap. 14. et Nicolaus Uptonus lib. 1. de Militari officio cap. 14. Petrus Blesensis Epist. 94 :

Sed et hodie tyrones enses suos recipiunt de altari, ut profiteantur se filios Ecclesi, atque ad honorem Sacerdotii, ad tuitionem pauperum, ad vindictam malefactorum, et patri liberationem, gladium accepisse.

Quippe gladius quo accingebatur novus Miles, prcipuum fuit semper Militaris ordinis argumentum. Hinc accingi gladio dicuntur qui fiebant Milites. Chronicon Reicherspergense ann. 1165 :

Henricus Rex accinctus est gladio in Pascha.

Et ann. 1192 :

Ibi etiam in eadem solennitate et in prsentia Imperatoris accincti sunt gladio Dux Suevi, Dux Bavari, etc.
Inde est etiam quod le Roman de Blanchandin MS. canit :

Quar nus ne ceignoit branc d'acier Adonc s'il n'estoit chevalier.

Neque tamen semper in hisce occasionibus gladius ab ipsis Pontificibus Militi accingebatur ; sed ipsemet interdum Miles de altari acceptum lateri suo aptabat, siquidem majoris dignitatis esset Princeps. Rodericus Toletan. lib. 9. de Reb. Hispan. cap. 10. de Rege Fernando :

Et tertia die ante festum S. Andre in Regali Monasterio prope Burgis celebrata Missa a venerabili Mauricio Burgensi Episcopo, et armis Militaribus benedictis, ipse Rex suscepto gladio ab altari, manu propria se accinxit cingulo Militari ; et mater sua Regina nobilis ensis cingulum deaccinxit.
Idem de Alfonso I. Rege Portugalli refert Chronicon Gotthorum, seu Lusitanicum, editum ab Antonio Brandaono, sub ra 1163 :

Infans inclytus domnus Alfonsus Comitis Henrici et Regin D. Tarasi filius, D. Alfonsi nepos, habens tatis annos fere 14. apud sedem Zamorensem ab altario S. Salvatoris ipse sibi manu propria sumpsit militaria arma, et ibidem in altare indutus est, et accinctus militaribus

armis, sicut moris est Regibus facere, in die sancto Pentecostes.

Adde Raimundum Montanerium cap. 297. Qu quidem Regum Hispanicorum morem spectant, qui coronam non ab Episcopis, aut Archiepiscopis, sibi imponi patiebantur, sed ipsimet capitibus suis de altari sumptam aptabant, ut est in Chronico Petri IV. Regis Aragonum lib. 2. cap. 9. apud eumdem Montanerium loco laudato. Et hc quidem erat Principum majoris dignitatis prrogativa, ut recte monuit D. Cangius ; cteri quippe Milites ab alio ense accingebantur : quod mire illustrat MS. :

Costume fu donc cel tens, Liquels que fust, folie ou sens, Que ne ceignoit nus lui espe, Se il n'avoit la teste arme. S'espe son col li pendoit Tant que ses sires la prenoit Pour ceindre li et metre au lz, Puis en faisoit ses volontz. Pour ce sont li vallet arm Et devant la dame amen.
Infra :

A tant Meilor prent s'espe Si li a bel du col oste, Des ranges fermement le ceint Par les flans et bien li estraint.

Neque iis opponendus Petrus Blesensis supra laudatus, cum indiscriminatim scribit Tyrones enses suos recipere de altari. Id unum quippe vult gladium a Pontificibus de altari acceptum tyronibus accingi. Solemne sacramentum prstabant tyrones, de quo idem Petrus Blesensis ibid. :

Olim se juramenti vinculo Milites obligabant, quod starent pro Reipublic statu, quod in acie non fugerent, et quod vit propri utilitatem publicam prhaberent.
Creabantur autem Milites variis modis, inquit Nicolaus Uptonus lib. 1. de Militari officio cap. 3 :

Videlicet per balneum, qui modus observatur in Anglia, et aliis regnis ubi regnat pax. Item creantur Milites per aliquem Principem, seu principalem Capitaneum in villarum obsidionibus, castrorum, vel fortalitiorum, et hoc diversis modis. Si forte assaltus fiat, seu faciendus fuerit, tunc creandus in Militem portabit gladium in manibus, de principali Capitaneo obsidionis

petens, ut ipsum creet in Militem, qui quidem Princeps seu principalis Capitaneus capiet gladium prdictum de manibus ordinandi, et ipsum percutiet, dictum gladium tenendo ambabus manibus, cum eodem, nominando eum Militem sic percussum. Qui quidem Princeps tenetur alium veteranum Militem eidem assignare, qui sibi calcaria deaurata prparabit, et secum transibit ad assaltum faciendum. Item idem modus observatur in creatione Militum ad mineram, sed veteranus ille, cui novus tiro committitur, vigilabit nocte sequenti cum tirone in minera supradicta. Item creantur Milites in bellis campestribus, ubi idem modus creationis observatur, qui in assaltibus exercetur.
Complura ejusmodi Militum creatorum in occasionibus bellicis exempla suggerunt Fulcherius Carnot. lib. 2. cap. 10. Froissart. 2. vol. cap. 125. 159. 164. 3. vol. cap. 14. 75. 4. vol. cap. 18. Monstrelletus 1. vol. cap. 47. etc. 2. vol. pag. 216. Dorronvillus, etc. Adde Tillium, et Savaronem in Tractatu de Ense Francico pag. 27. Porro quivis Militari honore donatus, alium Militem facere poterat. A rege tamen postea confirmandum, ut videre est infra in voce Militatio. Charta Nobilitationis ann. 1372. descripta a Camusato in Antiq. Trecensib. :

Ita quod Nicolaus et ipsius liberi et tota posteritas eorundem masculina quandocunque et a quocunque Milite voluerint, Militi cingulo valeant decorari.
Monstrelletus 3. vol. sub ann. 1452 :

Quand tous furent approchez de leurs ennemis, le Seigneur de Saveuses fit Chevalier de sa main ledit Comte de Estampes, qui ne l'estoit pas encore, lequel Comte en fit incontinent autres cinquante-deux, etc.
Vide Nicolaum Uptonum lib. 1. de Militari Officio cap. 2. et Auctorem Somnii Viridarii. In Aragonia,

Infantio potest per quemlibet Militem promoveri ad Militi dignitatem, alii non nisi per Dominum Regem, vel alium de ejus speciali mandato, exceptis civibus honoratis civitatis Csaraugust, qui ex privilegio antiquitus dict civitati concesso, possunt per quemlibet Militem promoveri ad Militi dignitatem.
Ita Observanti Regni Aragonum libro 6. titulo de conditione Infantionatus. Unde Michael del Molino in Repertorio Fororum Aragon. pag. 224 :

Miles potest promovere in Militem quemcunque infancionem.

A feminis Militare interdum cingulum indultum Militibus testatur Ordericus Vitalis lib. 11. pag. 825 :

Sicilia quoque Philippi Francorum Regis filia, qu Tancredi uxor fuit,

Gervasium Britonem Dolensis Vicecomitis filium Militem fecit, aliosque plures armigeros Militaribus armis contra paganos instruxit.

Quo magis Militi dignitas illustraretur, atque ad eam obtinendam promtius excitarentur adolescentium animi, statutis privilegiis atque honoribus gaudebant Milites, qui aliis Militari honore necdum donatis negabantur, licet natalium nobilitate etiam Milites ipsos prcellerent : hinc solis Militibus concessum ut ad Baronum mensam sederent ; cujus moris exemplum insigne refert Continuator Nangii ad ann. 1378. ubi de convivio quo Carolus V. Rex Franc. Carolum IV. Imper. et Romanorum Regem ejus filium excepit :

Et fu l'assiete telle qui s'ensuit : L'Eveque de Paris premier, le Roy, le Roy des Romains, le Duc de Berry, le Duc de Brabant, le Duc de Bourgogne, le Duc de Bar, et pour ce que deux autres Ducs n'toient pas Chevaliers, ils mangerent une autre table.
Vide Loisellum in Instit. lib. 1. tit. 1. art. 14. Idem obtinuit in Hispan. et Aragon. Leges Alfonsin seu Partit. part. 2. tit. 21. leg. 23 :

Nin otrosi ninguno non debe ir ofrescer, nin tomar la paz ante que ellos, nin al comer non debe asentarse con ellos escudero nin otro ninguno si non Cavallero.
Constit. pacis et treug Jacobi I. Reg. Aragon. ann. 1234. art. 9 :

Item statuimus quod nullus filius Militis qui non sit Miles, nec ballistarius, sedeat ad mensam Militis, vel Domin alicujus, nec calcet caligas rubeas, nisi sit talis qui secum Milites ducat.
In Append. Marc Hispan. col. 1430. Observant. regni Aragon. lib. 6. tit. 1. num. 21 :

Item in Aragonia nullus filius Militis, in mensa Militis sedet, donec fuerit factus Miles.

Hc post D. de Lauriere in Gloss. Jur. Gall. voce Chevalier. Atque solis militibus concessum ut cum Baronibus, quorum mens assidebant, conversarentur. Quem morem a veteribus Gallis hauserant, qui suos liberos, ut scribit Csar de Bello Gall. lib. 6. cap. 16.

nisi quum adoleverint, ut munus militi sustinere possint, palam ad se adire non patiantur ; filiumque puerili tate, in conspectu patris assistere, turpe ducunt.

Hinc militia apud Anglo-Saxones emancipationis nomen potius erat, quam conditionis aut dignitatis, ut apud veteres Germanos secundum Tacitum. Vide Hickes. in Prfat. Thes. Septemtr. pag. xxviij. Proprio sigillo non utebantur, nisi Milites. Vide Sigillum. Videtur prterea hc fuisse Militum prrogativa, ut qui Militiam nondum consecutus erat, exercitui presse non posset. MS. ubi de Haroldo :

L le fist le Duc Chevalier, Armes et dras li fist baillier A lui et ses compagnons, Puis l'envoya sus les Bretons.

Milites, armis et vestitu ab aliis distinguebantur, ut colligitur ex Chartul. Belliloc. :

Per omnes curtes seu villas imponimus judices servos in tali convenientia, ut nullus ex illis neque de posteris eorum efficiatur Miles, neque ullus portet excutum neque spadam, neque ulla arma, nisi tantum lanceam et unum esperonem : non habeant vestem scissam ante vel retro, sed tantum claus fiant.
Vestibus curtis utebantur, quo ad exercitia militaria expeditiores essent. Lit. remiss. ann. 1394. in Reg. 147. Chartoph. reg. ch. 49 :

Pour ce que Michiel Alart reparoit souventeffois avecques les seigneurs et gentilzhommes du pais demourans Yvry et ailleurs environ, et estoit vestu court, icellui Mignot par envye ou autrement..... dist audit Michiel par maniere de moquerie, s'il vouloit estre gentilzhomme charpentier ou maon, et qu'il seroit l'autre anne vigneron.

Vide in Arma 1. Milites, qui pro aliis sponsores erant, prisionem saltem intra castrum vel urbem tenere cogebatur, cum rei promiss ab iis, quos fidejusserant, non fuerat factum satis. Charta Gilon. de Flagiaco milit. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 202. v. col. 1 :

Me constitui plegium per fidem prstitam corporalem, ita quod si dicti abbas et conventus dampnum vel detrimentum paterentur in aliquo de prmissis, ego post quindecim dies, postquam a dicto abbate fuero requisitus, tenebo prisionem apud castrum Meleduni infra villam, sicut alii Milites tenere debent, nec inde recedam donec de dampnis et de prdictis dictis abbati et conventui illatis erit satisfactum plenarie, vel dominum Milonem de Loco sancto generum meum, vel alium militem ydoneum ad voluntatem dicti abbatis pro me faciam tenere prisionem infra prdictum castrum Meleduni modo supradicto.
Vide Obstagium. Ad Militiam capessendam nulla fere erat tas definita : interdum enim prmature dabatur, ut de thelstano Anglorum Rege narrat Willelmus Malmesbur. lib. 2. cap. 6. Baldricus Abbas Burguliensis de quodam Milite quindenni mortuo :

.... Ante dies assumpsit Militis arma.

Interdum ubi per tatem licebat, ut de Willelmo Notho idem Malmesburiensis scribit lib. 3. pag. 95. Spe infra tatem, hoc est, ante annos majoritatis seu annum 21. ut est apud Matth. Paris in Charta Joannis Regis pro libertatibus Angli pag. 178. ac proinde antequam in bella eundi ac pugnandi tatem haberent, qu fuit ann. 21. ut est in Statutis S. Ludovici lib. 1. cap. 71. Scribit Joinvilla noster pag. 98. Principem Antiochenum annos 16. natum Militem factum a S. Ludov. Rege Franci. Vide Sigillum. Gentis ac natalium nobilitas necessaria erat, ut quis Militiam consequeretur, maxime apud nostros. Charta Beatricis Abbatiss B. Mari Suession. ann. 1231 :

Exceptis Clericis, Militibus, gentibus religiosis, et exceptis omnibus, qui Milites esse possunt originis ratione,
id est, Viris nobilibus. Guntherus lib. 2. Ligurini de Longobardorum gente :

Utque suis omnem depellere finibus hostem Possit, et armorum patriam virtute tueri, Quoslibet ex humili vulgo, quod Gallia fdum Judicat, accingi gladio concedit equestri.
In Regesto 2. Parlam. fol. 46. et 58 :

Comes Nivernensis emendam fecit domino Regi, eo quod fecerat Milites duos filios Philippi de Borbonis : et scriptum fuit Comiti Nivernensi, quod dictos duos factos Milites ad dominum Regem mitteret. Et quia dicti duo filii Philippi de Borbonis non existentes adeo Nobiles ex parte patris, quod Milites fieri deberent, se fecerunt fieri Milites, emendaverunt hoc domino Regi, et solvit eorum quilibet 1000. lib. Turon. et Milites remanserunt, ut postea emenda fuit moderata ad 400. lib.
Ibid. fol. 51. et 52. in Parlamento Pentecost. :

Dictum fuit, quod non obstante usu contrario ex parte Comitis Flandrensis proposito, non poterat, nec debebat facere de villano Militem, sine auctoritate Regis.

Apud Alamannos, ex Imperatorum Constitutionibus, Milites fieri non poterant, qui de genere Militum non nati erant, uti testatur Petrus de Vineis lib. 6. Epist. 17. Ita etiam obtinuisse apud Aragonenses colligitur ex Statuto Jacobi I. Regis Aragon. ann. 1234. quo

nullum fieri ab aliquo Militem, nisi filium Militis

, vetat : et apud Siculos ex Constitutione Rogerii Regis, qu habetur in Constit. Sicul. lib. 3. tit. 39. 2. Similia leguntur in Statutis MSS. Caroli I. Regis Sicili cap. 188. Secus tamen observatum in aliquot Galli provinciis testatur sequens Charta ex Chartophylacio Regio, scrinio Ordinationes 1. fol. 227 :

Nos, etc. Notum facimus quod usus et consuetudo sunt, et fuerunt longissimis temporibus observat, et tanto tempore quod in contrarium memoria non existit, in Senescallia Bellicadri, et in Provincia, quod Burgenses consueverunt a Nobilibus et Baronibus, et etiam ab Archiepiscopis, sine Principis auctoritate et licentia, impune cingulum Militare assumere, et signa Militaria habere, et portare, et gaudere privilegio Militari. Die Mart. post oct. Pentec. anno Dom. 1298.

Sed et in Charta Philippi Regis Fr. ann. 1206. qua 300. servi Ecclesi S. Aniani, eodem Rege permittente tanquam ejusdem Abbate, a Canonicis manumittuntur, quidam ex iis se Milites inscribunt. Vide Probationes Histori ejusdem Ecclesi pag. 109. A qua lege nonnunquam discesserunt reges nostri. Charta Phil. V. ann. 1320. in Reg. 58. Chartoph. reg. fol. 60. v. :

Guarino de Silvanecto de gratia speciali concedimus per prsentes, quod licet ipse nobilis non existat, nec a nobilibus originem traxerit, quandocumque et a quocumque sibi placuerit accingi valeat cingulo militari, ad hoc ex nunc nobilitantes eumdem ac si fuisset ab utroque latere a nobilibus procreatus.

Imo interdum servi, qui libertate donabantur, non solum militiam adipisci poterant ; sed, quod mirum videri potest, iisdem concessum legimus, ut ad hanc consequendam non cogerentur ; haud dubie quod milites prstare tenebantur servitia militaria, quibus, nisi sponte illa suscipiant, ipsos exemptos vult Theobaldus rex Navar. et comes Campan. Charta ann. 1267. ex Cod. reg. 8312. 5. fol. 14. v. :

Avons ottroy ( Jean de Pampelune, sa femme et ses hoirs) estre frans toujours... de toute taille et de demande.... en telle maniere que cy dessusdit puissent recevoir l'emprainte et l'auctorit de chevalerie, quant il vourront et il leur plaira ; et que nous, ne nostre hoir puissent efforcier d'tre Chevaliers, se leur voulent n'est.
Vide infra in Nobilitatio. Apud Germanos vero, etiam ab ecclesiasticis nemo miles creari poterat, nisi ex militari sanguine procreatus. Hist. Ms. Introduct. archiep. Bremens. ex schedis D. Schpflin :

Alia solennitas qu ibidem in introductione archiepiscoporum consuevit fieri, est ista, quod archiepiscopus potest et habet creare Milites ante palatium suum hos, qui ex militari sanguine procreati sunt, et non alios.
A Militari cingulo arcentur etiam

filii Sacerdotum, Diaconorum, et rusticorum

, Lege Friderici I. ann. 1187. apud Conradum Uspergensem. Prdictis addere placet quod apud omnes fere nationes obtinuit, neminem Militem appellatum, nisi qui Militarem ordinem revera consecutus esset. Molinus in Repertorio :

Infanciones nascuntur apud nos, Milites vero fiunt seu creantur : quia sine creatione actuali, seu promotione ad Militiam, nullus potest esse Miles.
Atque hinc est quod ipsi etiam Principes et Duces hunc pr se titulum non ferebant, nisi post consecutam militarem dignitatem ; qua semel obtenta, eo potissimum titulo gloriabantur. Unde Johannes Dux Britanni Miles factus, in Charta ann. 1266. sese Militem inscribit :

Johannes Dux Britanni, Miles, etc.

Haud scio tamen an ejusmodi usus obtinuerit ante sculum 13. quo circiter ineunte Militis nomenclatura Nobilibus pr cteris adscribi cpit : adeo ut Miles et Gentil'homo unum idemque sonaret, ut observat Hadr. Valesius in Notit. Gall. pag. 333. ex Charta ann. 1228. quod sibi primum occurrisse monet :

Cum dominus Adam Miles diceret, quod aquam dicti rivi (de Rutello) debet et potest facere currere per terram suam et in fossatis suis, et in terris ac pratis suis : et hac ratione, quia quilibet Gentil'homo, habens libera feoda in Comitatu Campani, potest et debet, quando vult, absque contradictione facere vivaria, etc.

Qui fuerit Militum Sicili apparatus, tradit Chron. ejusdem Regni ad ann. 1322. ubi de coronatione Petri II. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 89 :

Forma Militaris apparatus est cum spalleriis de cindato et manto de cindato. Item ense munito de argento valoris unciarum duarum vel trium ad plus. Item sella freno et calcaribus deauratis precii unciarum duarum ad plus, et cum pari 1. vestimentorum cujuscumque coloris prter quam de scarlato et sine infoderatura vayrorum. Similiter pacis oscula dederunt ordinis secundi seu tertii partis utriusque Milites.
Wippo de Vita Conradi Salici pag. 428 :

Militum alii erant primi, alii secundi, vel tertii ordinis. Bruno de Bello Saxonico pag. 133 :

Quod omnes Episcopi, Duces, et reliqui Principes Milites primi, Milites Gregarii, quin ingenui omnes, si alicujus momenti sunt, Regibus fidem faciant.

Ubi Milites primi, et primi ordinis, sunt Barones ac Bannereti, qui educendi vexilla in prliis jus habebant : alii Milites secundi vel tertii ordinis et Gregarii, sunt ii quos Chevaliers Bacheliers dicimus, et qui Milites Simplices appellantur, in Constit. Sicul. lib. 1. tit. 9. 10. lib. 2. tit. 3.

ubi Baronibus opponuntur. Philippus de Pergamo in Catone moralizato :

Aliqui autem ex nobilibus reperiuntur, qui infimum tenent nobilitatis gradum, ut sunt simplices Milites, etc.
Consuetudines Albigenses :

Si inde convicti, aut confessi fuerint, dabunt singuli 10. libr. si fuerint Barones : si simplices Milites, 100. s. A quolibet simplici Milite 10. sol. etc. Milites minores,

Ubi Barones generatim pro Banneretis Militibus accipiuntur. Ita simplices Milites dicuntur Bacellarii in Charta anni 1274. tom. 5. Hist. Franc. pag. 553 : Mattho Paris ann. 1215. Milites medi nobilitatis, in Gestis Willelmi Nothi pag. 207. quia medii sunt inter Barones et scutiferos. At Miles Simplex, apud Aragonenses et Hispanos fere cteros, dicebatur, inquit Vitalis Oscensis Episcopus,

qui sui scuti, sive unius scuti vulgariter appellatur, vassallus alicujus prter Regem, vel Regis filium, vel Comitem ex Regis genere descendentem, vel prlatum Ecclesi : vel qui ab alio quam a dictis personis Militari cingulo fuerit redimitus.
Eximinus Petri Salanova Justitia Aragonum libro de Observantiis :

Infancionum alii sunt Rici homines, et non Milites ; alii Rici homines, et Milites ; alii Mesnadarii Milites ; alii non Milites ; alii sunt Milites simplices ; alii filii Militum tantum, etc.
Lucas Tudensis ra 961 :

Hunc simplicem Militem Castellani nobiles super se judicem erexerunt.

Rodericus Toletanus lib. 8. de Reb. Hisp. cap. 2 :

Convenerunt et simplices Milites, nec non et de pedestri ordine plurima multitudo.

Ita cap. 3. Miles Unius Scuti igitur idem qui Miles simplex, cui scilicet in expeditiones bellicas eunti non alius Miles vassallus aderat. Charta MS. Petri II. Regis Aragonum ann. 1283. pro libertatibus Catalani :

Item quod in omnibus causis feudalibus, quas nos cum Baronibus vel Militibus Cataloni habere contigerit, faciamus per Pares Curi judicari, Barones scilicet per Barones, et Milites unius scuti per Milites unius scuti, et quod dicti Pares possint Accessores sibi eligere non suspectos.
Joannes Abbas Laudunensis in Speculo Historico MS. quod desinit in ann. 1380. lib. 10. de Prlio Curtracensi :

Et tant d'autres, que sans les Princes i eust mors 60. Chevaliers bannerets, et onze cens Chevaliers d'un Escu.

Miles Minor, Idem qui Miles simplex. Litter ann. 1269. in Tabular. S. Albini Andegav. :

Fulco de Torallo minor Miles, etc.

Vide supra. Milites Parvi, id est, inferioris ordinis, et qui servitium Militare integrum non prstabant. Scacarium Anglicanum, apud Seldenum lib. de Titulis honorar. part. 2. cap. 5. 17 :

Isti sunt Milites de Baronia Drogonis juvenis de Monteacuto, de parvis Militibus Comitis Moreton, quorum 3. Milites non faciunt, nisi quantum 2. debent facere de cteris Baronibus Angli.

Milites Abbates, Iidem qui Advocati. Vide Abbas. Eodem nomine nuncupatos monasteriorum Campiones, nescio quo vade, tradit de la Colombiere in Theatro honoris pag. 37. Miles Abbatis. Qui ex ejusdem familia est et stipendiis honoratus. Lit. remiss. ann. 1404. in Reg. 159. Chartoph. reg. ch. 76 :

Guy de Honcourt chevalier de l'abb de Cherquamp, etc.

Miles Armat Militi, Qui militiam armatam profitetur, ad discrimen Militum legalium. Arest. ann. 1347. 19. Jan. in vol. 2. arestor. parlam. Paris. :

Proponebat insuper prdictus consanguineus noster, quod erat Miles armat militi, etc.
Lit. offic. Corb. ann. 1394. in Reg. 151. Chartoph. reg. ch. 104 :

Dominus Mathus de Sechelles Miles armat militi et dominus temporalis vill de Sechelles, etc.

Miles Armatus qui censebatur discimus ex Charta ann. 1235. in Archivis S. Victoris Massil. :

Militem armatum intelligimus armatum loriga et caligis ferreis et cum equo armato : Militem sine equo armato intelligimus armatum auspergoto et propuncto et scuto. Peditem armatum intelligimus armatum scuto et propuncto, seu aspergoto et cofa seu capello ferreo et cargan, vel sine cargan vel scutum inter duos pedites.
Miles in Armis, qui militiam armatam profitetur, ad discrimen Militum literatorum, de quibus mox. Magnum Chronicon Belgicum ann. 1323 :

Joannes Mandeul Doctor in Medecina, et Miles in armis, natione Anglicus, qui mirabilem peregrinationem quasi totius mundi perfecit, et eam tribus linguis explicavit.
Charta Armorico-britannica ann. 1419 :

Disoit que Chevalier d'armes mariant sa fille avec Chevalier d'armes, faire le pouvoit par le don d'un chapeau de fleurs.

Miles Caligatus, in Adversar. Turnebi lib. 24. cap. 31. a caliga militari utique sic

vocatus : sed eo nomine censetur qui promotionem nullam in exercitu habet. Miles Caminat, Gall. Chevalier de chemine. Vide supra in Caminata 1. Miles Casatus, Qui casam seu feudum, quod Casamentum vocabant, possidebat. Libert. Mailliaci ann. 1229. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 716. art. 17 :

Quod si aliquis Militum casatorum Mailliaci aliquem hominem.... pro servo suo calumpniaverit, etc.
Vide supra Casamentum 1. Milites Christi sese inscribebant Templarii, quod potissimum docemur ex sigillo Chart Gerberti Herac, Citramarinorum Templariorum Procuratoris ann. 1190. appenso, apud Perardum in Burgundicis pag. 263. in quo inscriptum, Sigillum Militum Christi. Vide Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 997. Milites Comitatus, Qui et Milites Parlamenti, dicuntur apud Anglos duo Milites seu Nobiles viri qui ab unoquoque Comitatu ex litteris regiis electi, in rebus qu ad utilitatem regni spectant, consuluntur. Breve de Sum. ad Parl. apud Th. Blount in Nomolex. Anglic. :

Quod Milites Comitatus pro Parliamento extunc eligendi sunt Milites notabiles de eisdem Comitatibus pro quibus sic eligentur, seu aliter notabiles armigeri, homines generosi de nativitate de eisdem Comitatibus, qui sint habiles existere Milites, et quod nullus homo sit talis Miles, qui in gradu valetti et inferiori existit, prout in statuto continetur.
Milites de Conredo, Joan. Villaneo, Cavalieri di Corredo, id est, Bene apparati. Vide in Conredium. Electio Amalr. primog. Aymer. vicecom. et dom. Narb. in capitan. Tusci ann. 1290 :

Triginta Milites de conredo, nobiles et strenui cum calcaribus deauratis, in numero quorum Militum de conredo intelligatur et esse debeat et possit Bromundus de Andusia marescalcus capitanei infrascripti, nonobstante quod non sit miles cum calcaribus deauratis... Quilibet dictorum triginta Militum de Conredo pro dicto soldo et stipendiis habeat et habere debeat sufficientem equum de armis et unum roncinum. Milites de coredo,
in Charta ann. 1291. ex Chartoph. reg. Montispessul. Miles pro Corpore, Corporis Regis stipator, nostris Garde du Corps. Litter Eduardi IV. Reg. Angl. ann. 1474. apud Rymer. tom. 11. pag. 834 :

Thom Mountgomery Militis pro Corpore nostrique Dapiscid, etc.

Miles de Cuspide. Charta ann. 1233. in Chartul. Pontiniac. pag. 196 :

Willelmus, dictus Herodes, Miles de Cuspide recognovit se vendidisse, etc.

Nomen est fortean loci alicujus, qui Cuspis, Gall. La Pointe, dicebatur : nisi sit Miles lancearius. Vide in Lancea. Milites Draconis, Ordo militaris apud Hungaros. Vide Draco 3.

Milites Ecclesiastici, ita appellati aliquot Prbendarii in Ecclesiis Cathedralibus Galli, maxime in Viennensi, ubi duo sunt, Militum nomenclatura, ut auctor est Joannes le Lievre in Antiquit. Viennensib. cap. 54. et Lugdunensi, ubi decem : de postremis, ita Charta Philippi Regis Franci mens. Sept. ann. 1307. pro Ecclesia Lugdunensi :

Ab antiquo septem sunt Milites in Ecclesia Lugdunensi, pro juribus Ecclesi defendendis et negotiis ejusdem Ecclesi felicius promovendis ; nos vero volentes inibi cultum augmentare divinum, et defensioni jurium Ecclesi utilius in posterum providere, pro salute anim nostr ac carissim consortis nostr Johann quondam Franci Regin progenitorum ac successorum nostrorum, tres novas perpetuas et liberas ibidem fundamus Militias, et quamlibet earundem in redditu centum librarum parvorum Turonensium valore dotamus, percipiendarum annis singulis in festo B. Andre Apostoli de prdictis emolumentis et redditibus, qu et quos debemus in civitate, terra, et Baronia Lugdunensis Ecclesi percipere, juxta tenorem prsentium literarum : et ultra prdicta nostri tres Milites recipient jure suo in dicta Lugdunensi Ecclesia tantum in omnibus et per omnia, quantum quilibet antiquorum Militum ratione Militi su consuevit percipere et habere : quorum prsentationem et nominationem faciendam Decano et Capitulo dict Ecclesi nobis et successoribus nostris Francorum Regibus perpetuo retinemus. Ad quas Militias nos et successores nostri Francorum Reges nominabimus Clericos homines, providos, literarum scientia insignitos, habiles, secundum ipsius Ecclesi consuetudines et statuta, quos sic nominatos et prsentatos a nobis decanus et Capitulum statim recipere, sine exceptione aliqua, tenebuntur, et jurabunt ut cteri conditionis su, quarum Militiarum habilem esse volumus quemlibet prsentandum a nobis, quamvis aliam dignitatem, personatum, officium, vel administrationem aut pluralitatem beneficiorum, quotquot et qualiacumque obtinere noscatur : quos tres Milites et familiares nostros esse volumus Clericos, et de nostro ac Regum Francorum consilio, postquam per nos nominati et prsentati fuerint, perpetuo retinemus.
Milites Feudati, apud Simeon. Dunelm. ann. 1086. qui feuda Militaria possident, de quibus in voce Feudum. Milites Feudales, in Tabulario Uzerchensi apud Justellum in Hist. Turenensi pag. 33. sunt Vassalli feudales. Miles Ordinis Gartarii, Chevalier de la Jarretiere, in Charta Henrici Regis Angl. ann. 1492. apud Gotofredum in notis ad Carolum VIII. pag. 631. Ordo Militaris

institutus ab Edwardo III. Reg. Angl. ann. 1350. Milites Gaudentes. Vide Fratres Gaudentes. Miles Generalis Franci appellatur in Charta ann. 1514. apud Rymer. tom. 13. pag. 437. Thomas Bohier : quod ne alicui negotium facessat, monemus has voces interdistinguendas esse, ita ut sic legatur, Miles, Generalis Franci : qua postrema nomenclatura donabantur Prfecti rarii ; cujus dignitatis officium aliquando obtinuit prdictus Th. Bohier. Ita perinde legendum in Actis de dissolut. matrimonii Ludovici XII. et Johann Franci, ex Cod. MS. DD. Daguesseau Cancellarii fol. 149. ubi Michael Gaillard Miles generalis Franci dicitur, quod navibus Franci, qu Galeaces vocabantur, prfectus fuerit. Milites Gladii,

qui forma quadam Templariorum omnibus renuntiantes, Christi Militi se dedentes, professionis su signum in forma gladii, quo pro Deo certabant, in suis vestibus prferebant.
Ita Arnoldus Lubec. lib. 7. cap. 9. Vide Andream Faxinum, etc. Miles Gueti. Ita Vigilum Prfectum vocant nostri, quod nemo hacce fungi dignitate posset, qui non esset Miles, seu cingulo accinctus Militari. Arestum Parlamenti 13. Jan. 1457 :

Quibus consideratis et signanter quod nostra intentio non fuerat, nec adhuc est, quod dictus Joannes de Herlay, nec quisquis alius habeat, vel detineat prdictum officium, nisi fuerit Miles, vel per nos in hoc dispensatus, etc.
In Regesto Camer Computor. Paris. :

Henricus de Villablanca scutifer scutiferi Regis commissus et stabilitus ad officium Militis Excubiarum seu Guetti vill Parisiensis, nonobstante quod dictus Henricus non sit Miles, prout est consuetum, per litt. Dom. Constabularii, dat. Par. 13. April. 1436. et postea retentus Miles Excubiarum seu Guetti Paris. per litt. Reg. datas apud Lochas 2. Sept. 1436. Officium Militis Gueti,

in Charta Joannis Regis Fr. ann. 1354. apud Doubletum pag. 987. in Computo Joan. Avunculi Prpositi Parisiensis, occurrit Robertus de Brisoliis Miles Custos Gueti. Quo spectant ista ex formula Prfecti Vigilum urbis Rom, apud Senatorem lib. 7. Epist. 7 :

Custos Roman civitatis diceris, quando eam ab intestino hoste defendis.

Milites Honorarii, nostris Chevaliers d'honneur, qua dignitate donatur Galvanus Dominus de Bailleul, in Computo Joannis Luissier pro auxiliis ad liberationem Regis Joannis impositis ann. 1367. Vide Hemricurtium de Bellis Leodiensib. cap. 41. et Wlsonem de la Colombiere, tom. 1. Theatri honoris pag. 68. 69. Hodie apud nostros hoc nomine indigitantur potissimum qui Reginis adsunt,

manumque prbent ad eas dedu cendas, vulgo Chevaliers d'honneur de la Reine. Milites de Honore, Qui beneficia seu feoda militaria qu honorum appellatione donabantur, a Rege tenebant. Liber Niger Scaccarii pag. 64 :

Dominus noster Rex Henricus quondam contencione, qu surrexit inter Milites de Honore de Arundel, de exercitu quodam de Walliis elegit quatuor Milites de Honore de melioribus et legalioribus et antiquioribus... et fecit eos recognoscere servitium Militum de Honore.
Milites Jesu Christi. Chron. Leob. ad ann. 1316. apud Pez. tom. 1. Script. rer. Austr. col. 917 :

Novum ordinem fundavit (Joannes PP. XXII.) militantem contra paganos, quem appellavit Milites Jesu Christi.
Miles Justiti, Germanis Gerichtsherr. Joannes de Janua :

Miles Justiti, potest esse una dictio composita : et tunc pertinet ad quoddam officium reddendi justitiam.
Miles Laicus, in Charta Roberti Ducis Burgundi ann. 1297. Occurrit

Richarz de Montmorot Chevaliers lay, en arrieres Bailly de Dijon La fu-il Cevaliers non Clers, A s'armes tos seurs et fers, En aus refiert, et crie Valence, Del branc lor carge grief penence.

, apud Perard. in Burgundicis pag. 343. Philippus Mouskes in Hist. Fr. MS. de Philippo Sabaudo Electo Valentinensi, Milite facto in Placentina obsidione :

Milites Legales. Vide Miles Literatus. Milites Limitanei, dicti, ut auctor est Carolus de Aquino in Lex. milit. qui in ripa per cuneos et auxilia constituti in prsidiis, limitem tuebantur. Horum mentio spius occurrit in Jure civili et prsertim leg. fin. de fundis limitrophis :

Agros limitaneos universos cum paludibus, omnique jure, quos ex prisca dispositione Limitanei Milites ab omni munere vacuos ipsi curare pro suo compendio atque tate consueverunt, etc.
Milites Linguares. Vide Prosecutor. Miles Literatus. Matth. Paris. ann. 1251 :

Henricus de Bathonia Miles literatus, legum terr peritissimus, Dn. Regis Justitiarius et Consiliarius specialis.
Et ann. 1252 :

Quidam Miles literatus Robertus de la Ho, cui Rex commiserat tutelam Judorum, et sigilli sui, quod ad Scaccarium eorundem pertinet, etc. Milites

autem isti literati, ii sunt, quos nostri Chevaliers en Loix vocabant, id est, qui cum gente nobiles essent, Legum studiis operam impenderant, ut in supremis Regum foris jus dicerent : quosque inde Dominos legum appellatos, auctor est Duchesnius in Hist. Gandensi lib. 9. cap. 3. ad quorum discrimen Milites alii Chevaliers en Armes interdum sese indigitabant, ut ibid. observat lib. 10. cap. 3. de quibus supra egimus. Charta ann. 1302. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 119 :

Carissimus et fidelis noster D. Guillelmus de Plasiano Miles ac Legum Doctor.

Alia ann. 1322. in Maceriis Insul Barbar tom. 1. pag. 202 :

Concesserunt plenam, generalem et liberam potestatem ac mandatum speciale venerabilibus viris et discretis D. Stephano sapientium Doctori Decretorum et Militi in Ecclesia Lugdunensi, etc.
In Regesto Cancellari ab ann. 1337. ad ann. 1340.

Monsieur Bertrand de la Cassanh, Sire en Loix

dicitur, qui in Charta Latina Legum Doctor. Froissart. I. vol. cap. 179 :

Et si convint qu'il pardonnast illec la mort de ses trois Chevaliers, le deux d'Armes, et le tiers de Loix,... et le Chevaliers de Loix estoit Monseigneur Simon de Bucy.
Idem 4. vol. cap. 34 :

Or estoit avenu qu'un vaillant home et de grand'prudence, Chevalier en Loix et en Armes, Bailly de Blois, lequel se nommoit Messire Renaut de Sens, etc.

Occurrunt iidem Milites Legum apud Monstrelletum 1. vol. pag. 105. 143. de quibus agunt etiam Argentreus in tract. de Nobilibus, qust. 14. et Chenutius lib. de Offic. tit. 5. cap. 2. tit. 40. cap. 39. Chartam ann. 1456. apud Perardum in Burgundicis subscribit

Jean de Luirieux Docteur en Loix, Chevalier

. Apud Petrum IV. Regem Arag. in Chron. lib. 3. cap. 12. occurrit

Misser Rodrigo Dies, qui era Doctore Cavaller

. Scribit prterea Bartholus ad leg. 1. Cod. de Professorib. qui in urbe CP. :

Doctorem actualiter Regentem in Jure Civili per decennium, effici Militem ipso facto.
Nullum vero in hanc rem antiquius nobis occurrit monumentum quam Charta Leodegarii Episcopi Aptens. exarata ann. 1113. in Chartular. Aptensi fol. 13 :

Et hoc sit sub sacramento duorum Militum Legalium. Chevaliers de Lectures

eos vocat MS. :

Ou s'il veut pour la foy defendre Quelque Chevalier emprendre

Ou soit d'Armes, ou de Lectures.

Qui quidem titulus quemadmodum et in re militari, iis tantum concessus videtur qui doctrin su atque industri in litteris, legibus et conciliis specimen ediderant. Hinc est, ut observat eruditus Auctor Hist. Dalphin. tom. 2. pag. 120. quod ii qui Dalphino a Consiliis erant, natalium licet nobilitate insignes, eo tamen nomine non donabantur, nisi prius per aliquot annos officiis suis diligenter functi fuissent. Milites interdum etiam nude nuncupabantur. Chron. S. Michaelis Virdun. apud D. Calmet. tom. 2. Hist. Lotharing. col. 47 :

Habebat quemdam Militem secum peritissimum loquacem, qui Albertus de Othonis villa dicebatur, qui aliquando dom. de Salmis Consiliarius exstiterat.
Hinc Miles dictus in Italia Potestatis primus Assessor. Statuta Astens. f. 5. v :

Potestas vero Militem suum, vel alium Assessorem... cum ipsis officialibus mittere teneatur, etc.
Miles Utriusque Militi, Qui armatam nempe profitetur simul et literatam seu legalem. Ita inscribitur nobilis vir dominus Anselmus de Salinis, in Charta ann. 1371. in Obituar. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5191. fol. 261. r. Miles Merceriorum. Vide Mercerius. Miles Monachus, Idem qui Advocatus, qui et Abbas Miles dicebatur. Vide Abbas. Sententia arbitralis ann. 1243. in Tabul. S. Vulmari dic. Bonon. :

Universis prsentes litteras inspecturis W. dictus Monachus Miles et dom. de Courset, Ysaac Miles et dom. de Wire, etc.
Miles per Naturam, genere Militari ortus, vir nobilis. Fori Leiren in Lusitania editi a Brandaono tom. 3. Monarch. Lusitan. :

Miles de Lereina stet pro meliore Milite de tota terra Regis in Judicio, et peon pro meliore peone.
Ibidem :

Si Miles per Naturam perdiderit ibi equum suum, et recuperare non potuerit, semper stet in foro Militis. Alius vero Miles qui non fuerit per Naturam, si perdiderit, stet in foro Militis per duos annos : deinde si non habuerit, det rationem.
Milites Ordinis Fidei Jesu Christi. Vide Ordo fidei in Ordo 6. Milites Ordinis S. Jacobi. Charta Phil. Aug. ann. 1113. ex Cod. reg. 8448. 2. 2. fol. 85. v. :

Donamus in elemosinam fratribus ordinis Militi S. Jacobi quicquid habemus apud Villam-novam de warenna sub colle Montisfalconis.
Alia ann. 1214. in Chartul. Campan. fol. 117. r. :

Ferrandus Petri provisor ordinis Militi S. Jacobi citra portus Hispani,

etc.

Milites Pacis et Fidei. Vide Innocentium Cironum in Notis ad Decret. Honorii III. PP. pag. 50. Milites Parliamenti, apud Anglos appellantur, qui ab unoquoque comitatu electi parlamento intersunt. Chron. Angl. Th. Otterbourne edit. Hearn. pag. 192 :

Seorsum vero pro Militibus parliamenti ; qui non fuerunt electi per comitatem (l. comitatum) ut mos exigit, sed per regiam voluntatem.

Vide Milites Comitatus. Miles Pelitus, Quod ex genere Gothorum oriundus esset, cognominatur Bernardus de Andusia, in Charta ann. 1020. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 173. Vide Pelliti. Miles Plebeius, in Chronico Gotthico Lusitanico ra 1200 :

Pridie Kl. Decemb. in nocte S. Andre Apostoli, civitas Paa, id est Begia, ab hominibus Regis Portugalli Dom. Alfonsi videlicet Fernando Gonsalvi, et quibusdam aliis plebeis Militibus nocte invaditur, et viriliter capitur.
Ubi Milites plebei videntur appellari quivis Equites, qui opponebantur peditibus. Fori Leiren :

Quidquid homo de Leirena in terra Saracenorum lucratus fuerit, det quintam partem Regi, prter equos, quos debet accipere Alcaida de Leirena, et facere inde novos Milites, et dare his, qui perdiderint suos.
Infra :

Peon si habuerit equum, stet Miles, si vult.

Rursum :

De pugna qu fuerit in fiada, si Miles fuerit victus, det 10. solidos : si peon, quinque.

Hos Cavalleros villanos vocant Fori Alcaonenses r 1267. Miles de Quatuor Familiis, Gallis, Gentilhomme de nom et d'Armes. Joannes Longinus in Actis S. Stanislai Episcopi Gracov. n. 162 :

Milites de quatuor familiis et generationibus, qui ampliorem in illo parricidii facinore gessisse ferantur principatum, videlicet ferentes labarum cum cruce in campo celestino, etc.

Vide Dissertationem nostram ad Joinvillam de hoc argumento. Milites Regis, dicebantur Milites qui ex domo Regia, et ex ejus peculiari familia erant, ac stipendiis honorati. Ejusmodi complures recensent Chart veteres, in Hist. Bethuniensi pag. 157. sub. ann. 1249. :

Dom. Amalricus de Meudon Domini Regis Miles.

In Computo Ballivorum Franci ann. 1305 :

D. Joannes de Voise Miles D. Regis, Radulfus Bovel, Guillelmus de Patay, et Guillelmus de Flavencourt, Milites Regis.

Sic passim in aliis Chartis, qui in Gallicis Chevaliers le Roy appellantur :

Jean de Soisi Chevalier le Roy de France sub ann. 1271. Hugues de la Celle Chevalier nostre Seigneur le Roy de France, garde pour icelui Seigneur des Comtez de la Marche et d'Angoulesme, etc.
Computum Stephani de la Fontaine Argentarii Regii ann. 1249 :

Jean Perceval pour cinq aulnes et demie d'escarlate vermeille de Brucelle baille Gautier Pignot Tailleur Madame la Roine, pour faire cote et mantel pour la veille de la Chevalerie de Monsieur Jean Houce Maistre d'Hostel de ladite Dame, lequel a est en ce terme nouveau Chevalier du Roy par son Mandement donn au Bois le 2. jour de Fvrier, etc.
Alibi sub ann. 1350 :

Des draps achetez de Jaques le Flamenc la Chevalerie de M. le Dauphin pour cinq aulnes d'escarlate vermeille de Brucelles faire cotte et mantel pour la Chevalerie de Mons. Bertaut de Taribde Seneschal de Bigorre, lequel a est en ce terme Chevalier nouvel du Roy, par Mandement donn Soissons le 6. jour d'Octobre.
Ex quibus primo intuitu videntur appellati Milites Regis, qui a Rege Militiam consecuti erant. Verum constat eosdem esse qui in Statuto de Hospitio Regis et Regin dato Vicennis mense Januar. ann. 1285. Chevaliers de l'Hostel du Roy appellantur, et in veteri Regesto, hisce verbis :

En l'abregement des despens faits en la voie d'Arragon pour les gaiges des Chevaliers de l'Ostel le Roy 170341. ll. 19. s. Pour les gaiges des Chevaliers qui n'estoient pas de l'Ostel, 190254. ll. 15. s. et estoient trestous lesdits Chevaliers retenues, et non gaiges, etc.
Milites igitur Regii erant ex ipsa Regis familia. Philippus Mouskes in Ludovico Juniore, de Henrico II. Rege Angli :

Cevaliers ama et tournois, N'i ert avers, ne faus, ne cuvers, Ains ert li Sire des Haubers, Et si tint de maisnie entiere Cent Cevaliers portans banieres.

Exstat Charta Alberti Imperatoris 3. Id. Decemb. ann. 1299. qua Hugonem de Bovilla Cambellanum Regis Franci in suum Militem et Domesticum adsciscit hisce verbis :

Ad personam nobilis viri Hugonis de Bovilla magnifici Principis D. Philippi Regis Francorum illustris Camerarii nobis dilecti ramos nostri favoris latius extendentes, ipsum in nostrum familiarem et Militem duximus assumendum, volentes ut ubicunque locorum qu Romanum profitentur

Imperium, nostrorum familiarium et Militum prrogativa, gratiis, libertatibus et juribus perfrui debeat, et gaudere psentium testimonio litterarum.
Milites suos perinde habebant Regin, et ali nobiles femin. Chartam Aenoris Comitiss S. Quintini ad ann. 1194. in Hist. Monast. Longipontis pag. 104. subscribunt

Theobaldus de Mauny, et Ferdinandus, Milites Regin

. Alia Alienor Regin Angli ann. 1203. apud Beslium, sic clauditur :

Testibus Radulfo de Faya, Willelmo Vigerio Capicerio de Calviniaco, Milite Domin Regin.
Testamentum Iolandis Comitiss Inculismensis ann. 1314. ex Chartophylacio Regio :

Item lego in retributionem servitiorum mihi impensorum primo domino Radulfo Fruni Militi meo 200. ll. semel. Item Dom. Fulcaudo de Rupe Militi meo 50. ll. semel, etc.
Vide Maisnadarii. Miles Regius, in Charta ann. 1337. apud Ughellum tom. 7. pag. 616 : dicitur. Milites de Rodia. Chron. abbat. Corb. Ms. fol. 65. v :

D. Lottus de Adimariis de Florentia Miles Regius, Straticus Salerni, etc. Anno salutis 1308. fratres hospitalis S. Johannis Jerosolimitani, qui nunc vulgariter dicuntur Milites de Rodia, etc. Statuimus quod nullus faciat aliquem Militem salvatge.

Miles Salvatge, id est, Silvestris, histrionis species. Curia 2. gener. Tarrac. sub. Jacobo I. reg. Aragon. : Hinc colligitur vocem Salvatge, adjectivam esse vocis Militem ; atque adeo male lectum ex iisdem Constitutionibus cum virgula seu militi, Salvatge, ut videre est in hac ultima voce, qu male explicatur per Salvamentum. Miles Stipendiarius, Is, ut videtur, cui de annua pro alimentis prstatione sub titulo feudali provisio fit. Tabular. S. Florentii :

Ego Ebroinus Miles stipendiarius filiis Ebroardi et fratres mei, dedimus S. Florentio monasteriolum quod vocatur Tremaheuc, quod est pago Aletensi in parochia qu vocatur Comburn.
Vide Feudum Soldat. Milites Stell, Chevaliers de l'Etoile. Ordo Militaris institutus a Johanne Reg. Franc. ann. 1351. Vide Stella. Milites Tabul Rotund. Vide in Tabula. Milites Vavassores, Qui tenent de Baronibus terras suas, ut Subvasores, qui tenent de Militibus, in Legib. Malcolmi II. Regis Scoti cap. 8. 8. Radulfus de

Diceto ann. 1040 :

Quindecim juramenta juravit Theobaldus propria manu Consuli Gaufrido, et 20. Barones Castellenses cum eo, et 40. Milites vavassores eisdem verbis, quibus et ipse.
Vide Vavassores. Milites Vexillarii. Vide Bannerati. Miles, Dominus alicujus castri aut feudi. Chronicon Vosiense lib. 1. cap. 22 :

Alter (Monachus) ex Militibus de Rupecavardi,

id est, ex Dominis, etc. Mox : Rursum :

De cujus parentela exivit Guil. Ademari Miles de Celon. Petrus frater Iterii del Barri Militis castelli de Axia.
Occurrit apud alios Scriptores, et in veteribus Tabulis non semel. Miles, Militum seu Nobilium ordo. Appendix ad Chron. Episcop. Metensium tom. 6. Spicileg. Acher. pag. 663 :

Hic (Theodoricus) paci et tranquillitati ecclesiarum omniumque sibi creditorum commoditatibus ea provisit diligentia, ut eum Miles, Clerus et populus revererentur ut dominum, et ut patrem diligerent.
Militissa. Militis uxor, Femme d'un Chevalier. In Charta anni 1379 :

Joanna de Bethune Militissa, uxor D. Ioannis de Roya Militis,

apud Duchesnium in Probat. Histor. Bethun. pag. 202. Miracula S. Amalberg tom. 3. Julii pag. 105 :

Congregatur ibi populus universus moram faciens, Milites, Equites, Armigeri, Militiss Domicellque nobiles.

Occurrit etiam in Vita B. Colet num. 34. et 203. et in Chron. Cornelii Zantfliet apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 331. In Nivellensi Monasterio Canonicarum S. Gertrudis in Brabantia, etiamnum domicell ist Canonic, post exactum Stagium, quod triennii esse aiunt, fiunt seu creantur Militiss, ad altare, a quodam nobili Milite, ad hoc evocato, stricto ense in dorsum impacto, consuetisque verbis pronuntiatis. Militaris, Natalium nobilitate insignis. Buschius de Reformat. Monaster. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 911 :

Monialis qudam, soror Gertrudis Degens dicta, Militaris in monasterio Ordinis nostri, Werder nuncupato, professa, et ibidem tunc sacrista, cum alia ejusdem monasterii moniali etiam Militari, de monasterio suo clanculo exivit, habitu suo in choro derelicto, vestita seculariter, sicut in castris Domicell solent incedere.
Militare, Militem facere, creare, baltheo militari accingere :

Faire Chevalier,

ou segnorir, in Gl. Lat. Gall. Vita Innocentii VI. PP. pag. 116 : Eodem anno Petrus Rex Aragonum venit Avenionem, et... certos nobiles suos qui secum venerunt, in prsentia dicti Pap Militavit. Albertus Argentin. pag. 116 :

Thebaldum Brixiensem ibi Militavit.

Pag. 117 :

Auctor hujus belli, quem Rex Spir Militaverat, etc.

Adde pag. 118. Mathus Westmonast. ann. 1306 :

Ad augmentandum igitur profectionem suam in Scotiam, fecit Rex per Angliam publice proclamari, ut quotquot tenerentur fieri Milites successione paterna, et qui haberent unde Militarent, adessent apud Westmonasterium in festo Pentecostes, admissuri singuli omnem ornatum Militarem, prter equitaturam, de regia garderoba.
Militia, Ordo ipse vel dignitas Militaris, Chevalerie. Vitalis Oscensis Episcopus :

Infancio... licet non sit Miles, jus tamen habet accipiendi Militiam, si possibilitas, voluntas, et opportunitas se offerrent.
Historia Cortusiorum lib 10. cap. 9 :

Qui in suo regimine recepit Militiam in Mantua ab Imperatore.

Forma electionis Petri Episc. Aniciensis ann. 1053. tom. 4. Annal. Bened. pag. 742 :

Nos autem sanct Aniciensis atque Vallavensis Ecclesi ctus communi voto Clerus, populus atque Militia, elegimus virum nobiliter natum,... nomine Petrum.
In Militia Approbatus dicebatur, qui semel ac iterum, vel etiam tertio fortitudinis ac dexteritatis su specimen, vel in bellis, vel in ludicris decertationibus ediderat. Galfridus Monemuthensis lib. 7. cap. 4 :

Quicunque ergo famosus probitate Miles in eadem erat, unius coloris vestibus atque armis utebatur. Facet autem mulieres consimilia indumenta habentes nullius amorem habere dignabantur, nisi tertio in Militi approbatus esset. Efficiebantur ergo cast mulieres, et Milites amore illarum meliores.

Vide Notas nostras ad Cinnamum pag. 493. Probi etiam dicebantur, seu approbati Milites, quos vulgo nostri, Chevaliers sans reproche, vocabant, quorum vita ab omni probri suspicione vel nota immunis erat, cujusmodi in Ordinibus Militaribus duntaxat admittuntur, ut est in Ordinis Periscelidis Statutis MSS. Velleris aurei apud Locrium in Chron. Belgico ann. 1431. S. Michaelis artic. 1. et Lunul, seu du Croissant, apud Colomberium tom. 1. Theatri honoris cap. 7.

Gentilhomme de nom et d'armes sans reproche

, apud Monstrelletum 1. vol. cap. 8. 9. et Georgium Castellanum in Vita Jacobi

Lalani cap. 32. 33. Qu vero delicta Milites ab ejusmodi Ordinibus arcerent, tria potissimum recensentur in Statutis Periscelidis hresis nempe, ls Majestatis crimen, et ex prlio cui Princeps suus interesset, fuga. Renatus vero Sicili Rex a Torneamentis repellit Milites ac Armigeros, qui vel in iis qu existimationem vel honoris caput spectarent, falsos se ac mendaces prstitissent, tum eos qui usurarii seu fneratores haberentur, denique qui impari se matrimonio copulassent. A Militia prohibebantur prterea, atque ea obtenta privabantur, incesti et parricid ex lib. 7. Capitular. 71. Eadem erat pna, licet dissimilis causa, eorum qui rustica opera exercuerant. Charta ann. 1235. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Statuimus quod si aliquis Miles, vel ejus filius, vel nepos opera rustica fecerit arando, fodiendo, ligna adducendo cum sauma, vel sine, et alia opera rustica faciendo non habeat Militis libertatem.
Quod de iis qui operam suam aliis locarent intelligendum arbitror. Militia, alias Feudum Militis, et feudum loric :

Terra qu Militem debet in expeditione,

in Charta Balduini Comitis Flandri ann. 1119. in Tabul. Abb. S. Bertini ; Portio unius Militis, apud Lucam Tudensem ra 880 :

Concesserunt etiam similiter in perpetuum quod Christiani Milites in singulis expeditionibus, de eo quod a Saracenis acquisierint, ad mensuram portionis unius Militis B. Jacobo conferrent.

Ita in Charta veteri apud Rodericum da Cunha, in Hist. Episcoporum Portensium in Lusitania 1. part. cap. 12. Aliis Caballaria, de quafeudi specie qudam supra attigimus in vocibus Feudum et Caballaria. In Militia tenere, in Tabul. Majoris Monast. :

Radulfus Filogerensis et uxor ejus Avicia totam Hilduini mansilis Militum vel in Militia tenentium decimam, quam in proprietatem habebant, monachis Majoris monasterii pro mille solidis quos ab eis acceperunt, tradiderunt.
Militare autem domino teneri qui Militias ac feuda possidebant, notissimum est. Dudo lib. 3. de Actis Norman. :

Richardo infanti manibus suis datis, super sacrosanctas reliquias fidem obsequentis famulatus et Militationis facientes, spoponderunt et voverunt illi se per omnia esse fideles.
Guntherus lib. 8. Ligurini. :

Publica militi vasallus munera just Non renuat, dominique libens in castra vocatus, Aut eat, aut alium pro se submittat iturum

Arbitrio domini, vel quem laudaverit ille Compenset, redimatque suum mercede laborem.
Petrus Diac. lib. 4. Hist. Casin. cap. 35 :

Curtes qu manifeste Imperii erant, Militias, et castra Imperii.

Gervasius Tilleberiensis MS. lib. de Otiis Imperial. de Henrico II. Imper. :

Hic legem instituit apud Teutones, ut Militi, more Gallorum et Anglorum, successionis jure devolverentur ad proximiores agnationis gradus, cum antea penderent ex Principis gratia.
Charta ann. 1152. ex Regesto Bigorrensi :

Dederunt Abbati et sociis ejus villam prnominatam, et quidquid in ea jure hreditario possidebat prter Militias, quas sibi tunc Consul (Petrus Comes Bigorrensis) retinuit, scilicet A. Donati de Sombra, et Arnaldi de Orbeag, etc.
Charta anni 1238. in Regesto Tolosano pag. 97 : Alia anni 1343. pag. 86 :

Videlicet Militias, Baronias, et Vassalerias, etc. Laudavit et concessit Ademario de Miromonte, et hredibus, et successoribus suis quartam partem illius Militi, et terr, et honoris, quam ipse Ademarus emerat et acquisierat a Bertrando de Calcideriis, etc.
Infra :

Sciendum quod Ademarus pro quarta parte dict Militi incontinenti recognovit et concessit se hominem et Militem D. Comitis, et successorum ejus, et fecit inde homagium, etc.
Regestum Constabulari Burdegal. fol. 100 :

Dominus de Cassanea homo nobilis vendidit et alienavit sine licentia D. Regis terram suam, seu Militiam de Bessens, quam nobiliter tenebat a dicto Rege sub deveriis nobilibus d'Ost et de Cavalgada, gentibus innobilibus.
Et fol. 97 :

Petrus de Malyshit homo innobilis tenet quandam Cavallariam, seu feodum nobile, etc.

Hinc Militiam Regis Exercere, pro Militaria servitia, qu Regi ob Militias ac feuda debentur, prstare, exhibere. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 16 :

Sed quod Militiam Regis non valebant exercere, tradiderunt alodos suos sancto Germano, nominatos his hominibus, etc.
Ejusmodi porro Militias nonnisi a Militibus possideri et teneri potuisse docet

prterea Charta Sanctii Regis Majoricarum ann. 1323. qua Raimundo Rubey de Pratis concedit, ut tenere possit aliquot villas, qu a Berengero de Col avunculo ex legato concess fuerant, etiamsi ab eodem Rege tenerentur

in feudum, et de Militari persona ad personam non Militarem ex legato devenerint qui suo decenti tempore Miles efficeretur

: hac apposita conditione, ut Raimundo extincto, vill edem ad unum ex filiis ejus legitimis devenirent, . In 2. Regesto Homagiorum, Camer Comput. Paris. Militi seu feuda Militum, Gentillesses appellantur : sub titulo, des Lannes et S. Sever :

Nicolas d'Espagne Escuier fait hommage de l'hostel noble et Gentillesse de Migret l'an 1356.
Occurrit ibi pluries. Militia, Titulus honorarius Militis. Epistola Ludovici de Duracio Regis Neapolitani ad Ludovicum Ducem Andegavensem ann. 1382 :

Quod si ita est, decentius fuisset tu Militi id nobis prius scripsisse, etc.

Militia, Ctus Militum. Radevicus Frisingensis de Rebus gestis Friderici I. Imper. lib. 2. cap. 8. apud Murator. tom. 6. col. 791 :

Accesserat tunc quod Cremonenses cum Imperatore ad curiam venientes, Placentinorum Militia egressa ad certamen provocaverat, quod modo vulgo turneimentum vocant.
Ita Militia Hospitalis Hierosolymitani, apud Will. Neubrig. lib. 4. cap. 19. Militia, Militis creatio. Sentent. arbitr. ann. 1335. in Reg. 70. Chartoph. reg. ch. 305 :

De luminari autem, quod consuetum est poni in ecclesia Parisiensi, in Militiis filiorum regum et baronum, cum de hoc plene informati non fuerimus, supersedemus ad prsens.
Chron. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 1. col. 2 :

Milicia dictorum trium fratrum fuit in Penthecoste anno 1313.

Vide infra Militatio. Militia, Feudi militaris caput seu domus prcipua, quodvis dominium, quod a milite possidetur. Reg. feud. Aquit. sign. JJ. rub. in Cam. Comput. Paris. fol. 37. r. :

Dominus de Benqueto juratus dixit se tenere a domino rege...... Militiam seu capmasuram de Podio Bardos.
Ibid. fol. 39. v :

Vitalis de Namanyu domicellus juratus dixit quod tenet a domino rege et

duce ratione uxoris su Militiam seu domanet de Segur cum pertinentiis.

Militia, Militis stipendium. Reg. S. Ludov. ex Chartoph. reg. ad ann. 1317. fol. 36. r. :

Item augmentavit eidem militi (Ogero de Maloleone) nonaginta Militias, quarum sexdecim percipit in terra Navarr, et residuum in thesauro nostro Navarr, de decem Militiis, quamdiu placuerit regi voluntati ; dum tamen equis et armis pro defensione regni teneat se munitum. De hoc feudo debent Canonici 12. denarios de Militia in Nativitate S. Mari.
Fol. 116 :

Militia, Census vel prstatio pro servitio militari. Tabularium Burguliense fol. 115 :

In hac terra retinuerunt domini jura sua, scilicet de 10. sol. talli, 20. den. de 5. solid. cujusque talli 10. den. et 12. den. de Militia in Nativitate S. Mari.
Tabul. Abbat. de Rota fol. 164 :

Petrus pro amore Dei et anima Taphur patris sui dedit Ecclesi et Canonicis sua servitia tam talli quam Militi, etc.

Ita Militiam ex vet. Inscript. interpretatur Fleetwodus in Sylloge Inscript. antiq. pag. 438. Vide Servitium nummorum. Milites, Equites, Gall. Cavaliers. Qui equo militant. Order. Vital. lib. 10. Hist. Eccl. :

Et alii fere 400. Milites cum innumeris peditibus capti sunt.

Richer. lib. 1. cap. 7 :

Congregari prcepit Milites peditesque..... Exercitus regius in decem milibus equitum, peditum vero sex milibus erat.

Gasp. Barthii Glossar. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 23. ex Anonymi Hist. Palst. cap. 20 : Ordinata denique sunt hc omnia, Milites tenuerunt plana, et pedites montanea. Jacobi Auri Annal. Genuens. ad ann. 1282. apud Murator. tom. 6. col. 578 :

Maxime quum Milites et pedites semper in Pisis ad solidos acciperent.

Eo sensu in Italia post x. vel xj. sculum hanc vocem accipi consuevisse observat Muratorius tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 484. Vide supra Miles Plebeius. Militia, Equitatus, Gall. Cavalerie. Ottoboni Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1196. apud eumdem Murator. tom. 6. col. 376 :

At quum videret se eos minime posse de campo et castris eradicare, et nihil proficere posse ; imo sui semper victi ac vulnerati recedebant de campo, retraxit se cum Militia sua et fortia.

Milites, aliis significationibus. Vide Milites suo loco. MILETA, Anser silvestris. Vita S. Pharaildis virg. num. 13 :

Aves quasdam aggregatas repperit, quas alii feles, alii Miletas, vulgus vero gantas nuncupat.

Vide Gant. MILETUM, Milletum, Milium, Gall. Millet vel Mil. Charta ann. 1341. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 74 :

Item Miletum seu milium pro parte nos contingente ibidem, sexaginta sex solidos Turon. annuatim.
Alia ann. 1283. in Chartul. Cluniac. ch. 348 :

Decima fabarum, pisorum, racemorum, Milleti, canabi et totius alterius minuti bladi.
Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 163. ch. 139 :

Le suppliant habitant de Tarbe en Bigorre loua les jumens ou eques de Raymond de Fort de Bearn pour piquer ou batre son Mil ou bl. Lesquelx par une nuit gardoient une Miliere joignant ledit molin.
Alia ann. 1416. in Reg. 169. ch. 424 :

Hinc Miliere et Milliere, Ager millio consitus. Lit. remiss. ann. 1385. in Reg. 127. ch. 197 :

Lequel Paris avoit prins et embl en une Milliere.... trois ou quatre brains de millet. Le suppliant avoit fait aler ses bestes en sa Milliere, ou orge,
in aliis ann. 1460. ex Reg. 190. ch. 144. Vide mox Milhium. MILETUNIA. Pactus Legis Salic tit. 76. Edit. Eccardi pag. 147 :

Hc lex de Miletunias vel letas sive Romanas in medietatem convenit observare.

Ubi idem Eccardus monet legendum forte Militaneas, ut militaneus idem sit qui militaris, et hoc loco Militis uxor. Vide Militissa in Miles. MILEUS, Souler de roy, in Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692. MILGORIENSIS Moneta et Milgurisus denarius. Vide in Moneta Baronum. MILGRANA, Granatum, malum punicum. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Milgrana, Prov. malogranatum. Leud min. Carcass. Mss. :

Item de Milgranas, de centum, quatuor Milgranas.

Vide supra Migrana 2. MILHIUM, ut supra Miletum. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Quatuor conquas Milhii ad communem mensuram dicti vicecomitatus Leomani.

Vide Millium. MILIACA, Milhaca. Gall. Sorgho balai :

..... Pro quodam homini de milhano qui tulit Miliaca sive de milhacis

domino.... t. 22, p. 361.

(Arch. histor. de la Gironde.) MILIACIUS Panis, Ex milio confectus. Hist. Franc. Sfort. apud Murator. tom. 21. Script. Ital. col. 602. ad ann. 1450 :

Hic (Franc. Sfortia) cum ita eques, ut erat, apud virum gravem Albertum Marlianum ante ejus dium limina familiarissime aliquanto panis Miliacii sumto modice bibisset, etc.
MILIARE. Vide Milliare. MILIARENSIS, Millarensis, Moneta argentea minutior, qu in Montepessulano cudebatur ab Episc. Magalonensibus. Tabular. Episcopatus Magalonensis ann. 1262 :

Berengarius (Episc. Magalonensis) Joanni de Ripa, gidio Joannis, et Guirando Gos Monspeliensibus ad legem 10. denariorum, una pogesia minus, excudend monet Millarensis vocat facultatem dedit ; ita tamen quod in 12. denariis Millarensium prdictorum sint 10. denarii una pogesia minus argenti fini, sicut in Montepessulano affinatur argentum. Hanc autem cudendi potestatem in toto Episcopatu, et in toto Comitatu permisit dictis Monspeliensibus, exceptis castro Melgorii, et fortia superiori Montisferrandi.
Charta Guill. Gerundensis Sacrist ann. 1268 :

Ita tamen quod de Miliarensi a nobis et D. Infante Jacobo vobis concesso, habendo de quolibet maidino salis, ad opus murorum construendorum et reficiendorum, etc.
Fdus inter Carolum I. Comitem provinci et Massilienses art. 20 :

De prdictis monetis qu fiunt in Massilia, habeat Dn. Comes 12. denarios Massiliensium minutorum tantum pro marca argenti, etc. Et eodem modo intelligitur de moneta Millarensium.

Epistola Clementis IV. PP. ad G. Episcopum Magalonensem ann. 1266. apud Gariellum pag. 219 :

Sane de moneta Milliarensi, quam in tua dicesi cudi facis, miramur plurimum, cujus hoc agas consilio : non quod injuriam facias dicto Regi, (Ludovico) si in feudis non suis fabrices, sed Regi glori, extra cujus dominium nec hoc potes, nec aliud operari. Quis enim Catholicus monetam debet cudere cum titulo Mahometi ? quis etiam licite potest esse alien monet percussor ? cum nulli eam liceat cudere, nisi cui vel summi Pontificis, vel Principis auctoritate conceditur, etc.

Ex quibus verbis nescio an conficiatur Miliarenses istos in Francia cusos, nummos fuisse Hispanicos, (nam ex allatis, in Hispania obtinuisse videntur,) hoc

est instar eorum qui in Hispania cudebantur ; qu vox etiamnum in Lusitania viget, ubi nummi aurei Millereis appellantur : quam vocem corruptam putat Scaliger lib. de Re nummaria pag. 55 :

Quum, inquit, verum nomen fuerit

, Muley-Rais,

ab Arabe Rege, quisquis is fuit, qui primus ejusdem ponderis et valoris nomisma in illis partibus Hispani percussit

. Quo sane videtur spectare Clemens, cum ait Christianum nec debere nec posse monetam cudere cum titulo Mahometi. At cum vox hc proxime accedat ad Byzantinorum Principum , minutas perinde monetas, de quibus egere pr cteris Scaliger de Re nummaria, Petavius ad Epiphanium, et alii, nos etiam in Dissert. de Monetis Byzantinis, longe probabilius videretur hisce monetis inditam ab iis appellationem. Sed et non desunt qui a Miliaresiis Grcanicis Liardos nostrates, minutiorem quandam trium denariorum monetam, sic nuncupatam, qu in Aquitania potissimum obtinuit, nomen sumpsisse opinantur : quique Liards appellantur in Consuetudine Burdegalensi art. 116. et Baionensi tit. 7. art. 32. Alii vero a Ricardo I. Anglor. Rege, quem ob prclaram animi generositatem Audacem cognominabant, seu Gallice, ut tum efferebant, li hardy, dictos volunt : tum etiam quod in iis Rex effingatur manu ensem strictum gerens : nam et Li hardis et Ardits, passim dicuntur in Foris Beneharn. et in Consuet. Solensi. Aquitanica autem ista moneta minutior argentea fuit, cujusmodi complures habentur Regum Angli et Franci, ut et Caroli Ducis Aquitani Caroli VII. Regis filii, apud Hautinum in lib. de Monetis Francic. pag. 135. 175. 187. 189. 199. 255. MILIARENSIS Porticus, apud Vopiscum, qu millenis columnis sustentabatur. Ita Salmasius. MILIARISIUM, Numismatis pars xii. complectens folles xxiv. Scholiastes Basilic. tom. 6. SS. Maii pag. 16 * :

Nosse oportet ceratium unum follibus valere duodecim sive Miliarisio dimidio. Valent itaque ceratia duodecim nomismate medio. Nam integrum nomisma continet Miliarisia duodecim sive ceratia 24.

Vide Glossar. medi Grcit. in . MILIARIUM, Mille pondo librarum. Vita B. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 392 * :

Decreverunt.... campanam quamdam veterem fractam, hebetis etiam soni, in melius refundere molis duorum Miliariorum. Locum quem vocant Centum-cellas cum Miliarios quatuor in gyro.

1. MILIARIUS, Milliare. Charta Wifredi Comitis Barcin. ann. 888. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 166 :

2. MILIARIUS. Carolus M. Imper. apud Anonymum Salernitanum in Hist. Langobard. parte 1 :

Unum est quod quro, ut (Arichis Princeps Langobardorum) armiger meus unus Miliarius fiat.
Videtur idem qui Millenarius, de qua dignitate infra. Vide Cujacium ad lib. 1. Feudor. tit. 1. MILICA, Grani species, de qua passim veteres Chart Italic. Describitur a Petro Crescentio lib. 3. de Agricultura, pag. 129. Vide Murator. 2. Antiq. med. vi col. 351. et supra Melica. MILICAMILIUM, Eodem intellectu. Stat. Placent. lib. 3. fol. 32. r. :

De marzaticis vero, videlicet Milicamilio et panico, vicia et omnibus leguminibus teneatur domino justam reddere rationem.

MILICENTUM, Vox, ut videtur, corrupta ab Anglico Milleate vel Mill-leat, qu ipsum rivi alveum, quo aqua molendini continetur, significat. Hist. Harcur. tom. 4. pag. 1928 :

Henricus tenet dicta tenementa et Milicenta de Cantalou, et dicta dominia de Rege, et non dat scutagium.

MILICIONE, perperam pro Malitiose, in Charta Johannis Reg. ann. 1361. Reg. 90. Tabul. Regii Ch. 608 :

Imponaturque sibi quod dictum incendium Milicione et in hodium dicti Petri posuit ibidem.

MILICUS. Vide mox Militus. MILIENDA, Vestis species, vel Pars vestis. Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 154. Chartoph. reg. ch. 73 :

Lequel Gonays, qui avoit de soez sa teste rese et sa barbe en sa Miliende, etc.
Vide infra Misele. MILIENSES. Chron. Laurishamense pag. 86. ubi de Fratribus Barbatis in Monasteriis :

Nunc quoque Barbati qui sint, attentius audi : Sunt ergo laici Miliensibus associati, Quos risus populi dedit hoc agnomine fungi, etc.

Ubi Milienses sumuntur pro Monachis. MILIGRISIUS, Denarius : unde ducta vocis origine, mihi incompertum, nisi Miligrisius scriptum sit pro Milgurisus, vel Miligrisius denarium reum significet, et a colore ita sit nuncupatus. Miracula S. Georgii tom. 3. Aprilis pag. 143 :

Oblato deinde Miligrisio seu denario abire conati, etc.

MILIMINDRUM, Vulgus vocat, pro eo quod elevationem mentis inducat ; hc

herba Hyosciamus appellatur. Papias. MILIN. Gregorius Turon lib. 6. cap. 14 :

Magna igitur eo anno lues in populo fuit, valitudines vari, Milin cum pusulis et vesicis, qu multum populum adfecerunt morte.
Apud Fulbertum Carnotensem Ep. 95. ubi Gregorii locus laudatur, scriptum habetur,

Melin cum pustulis, etc

. Duchesnius monet in aliis Codd. legi malign. Alter Codex antiquissimus, quem vidi, maligni prfert. Huetius in Comment. de Reb. ad eum pertin. pag. 22. exponit :

Morbos enatos cum varis similibus granorum milii.

MILINOVULTIS. Vide Melinus. Ubi Prasinovultis interpretatio, a Cangio emendatur in Prasinovultis suo loco. MILIO, Milvus, accipitris species, Gall. Milan. Testamentum Oliverii de Clicio ann. 1406. ex Archivo castri Blein. :

Item legat domino Alano Vicecomiti de Rohan genero suo suum Milionem, vulgariter son Milion, unum equum quem equitat auceps, qui dictum Milionem regit, et ipsum accipitrem sibi remisit.
MILITANEA. Vide Miletunia. 1. MILITARE, Iter habere, maxime cum difficile et asperum est. Chron. Mauriniac. apud Duchesnium Hist. Franc. tom. 4. pag. 377 :

Abbas autem Priorque nocte illa alio ire disposuerant, et cum ante lucem surrexissent, et per unam leugam Militassent, miraculum fuit, cum Dei providentia ipsi nuncio noctis adhuc tenebris durantibus obviassent. Cperunt nostri Militare in nomine Domini.

2. MILITARE, Confligere, pugnare. Gasp. Barthii Glossar. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 28. ex Anonymi Hist. Palst. : Aliis notionibus, vide supra in Miles. MILITARES, Qui in exercitibus militant, maxime qui in militia aliquam dignitatem habent, in leg. 18. 32. 138. Cod. Th. de Decurion. (12, 1.) leg. 7. de Frument. urb. CP. (14, 16.) leg. 20. 21. de Erogat. milit. annon. (7, 4.) Acta SS. Tharaci et sociorum Martyrum :

Non licet tibi universas pnas mihi adhibere, quoniam Militaris fui.
S. Augustinus Epist. 230 :

Misit Militares, nemo potuit reperiri.

Vide eumdem lib. 1. de Morib. Eccl. cap. 35. Vita S. Csarii Arelat. apud Surium :

Comites et alii viri Militares non sinebant homines in domibus suis habitare et laborare, sed misere eos mactabant, etc.

Utuntur etiam uterque Victor, Vopiscus in Tacito, et Ammianus lib. 14. 21. Epist. Synodalis Concilii apud Saponarias ann. 895 :

Nullum ei per vos, aut Militares Ecclesi vestr prstiteritis suffragium.

Odo Cluniac. in Vita S. Geraldi lib. 1. cap. 11 :

Arma Militaribus apta ei prbuit.

Alias Militares qui milites fuerant, nec amplius militabant : quod observatum a Salmasio ad Hist. Aug. pag. 300. Gloss Isidori : Militaris, opinatus, id est, vetus miles. MILITARES Person, Militi candidati, vel militum familiares et domestici. Charta ann. 1270. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol 61. r. :

Quod ipsi et antecessores eorum posuerunt in prdicto castro baulum seu etiam jugerium, vel consules, ..... militibus et Militaribus personis prdictis contrarium asserentibus ; et super eo quod dicebatur quod prdicti milites seu person Militares offenderunt prdictos dominos, etc.
MILITATIO, Ad militarem gradum ascensus. Charta Phil. V. ann. 1320. in Reg. 58. Chartoph. reg. fol. 57. v. :

Attendentes quod Guillelmus de Verneto miles hujusmodi prconiis insignitur ; quod sollicite considerans defunctus R. quondam Boloni comes cingulo militi cinxit eum et militari decoravit honore : nos exinde Militationem hujusmodi attemptam habentes et gratam, concedimus ei de gratia speciali quod honore et statu militari ltetur omnino.
MILITES, Hretici, qui alias Floriani et Carpocratiani, sic dicti, quia de Militaribus fuerunt, inquit Philastrius, ubi plura de eorum opinionibus. MILITES Rotundi, Nummi, vulgo Ridders dicti, in Legibus Opstalbomicis cap. 21. Charta Geraldi Abbatis Angeriacens. ann. 1385. in Chartul. ejusd. Monast. pag. 459 :

Item in Cna Domini cellerarius debet ducentis pauperibus cuilibet quatuor allecia, et dominus Abbas debet vinum et unum quartarium fabarum, et centum justitias vini de capitulo, et centum Milites qui debent dari ducentis pauperibus in ecclesia, antequam veniant in claustro ad mandatum.
Consule Menagii Origin. Gall. in voce Ridde. Chevaliers de Guillaume memorantur in Reg. Cam. Comput. ex Cod. reg. 8406. fol. 147. MILITIA, Diversis notionibus, vide in Miles. MILITIALITER, Viriliter, strenue, prout Milites decet. Gesta Trevir. Archiep. apud Marten. tom. 4. Ampliss. Collect. col. 398 :

Illi non segnes tela et lapides de supra pluentes, illos obruentes, istos

ferientes se Militialiter defensarunt.

MILITISSA, Uxor militis. Vide Miles. MILITUS, vel Milicus, f. Reditus, qui in Mileto pensitatur. Vide supra in hac voce. Charta ann. 1278. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 199. r. :

Cum ego Girardinus quendam redditum annuum, qui quidem redditus vocatur redditus Militorum, ab ipso Vieneto, emerim, etc.

MILLAGO, Uno pesce che vola sopra l'aqua. Glossar. Lat. Ital. Ms. MILLAIROLA, Millarola, etc. Vide supra Meillerola. MILLARE. Suere. Dief. MILLARENSIS. Vide Miliarensis. MILLEARIUM. Mille, Gall. Millier. Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 239 :

Unam piscariam qu reddit unum Millearium siccarum anguillarum... Et in villa qu Mos vocatur tria concessi... Millearia siccorum allectium.

MILLEMORBIA vel Mismorbia, Herba ficaria, strophularia, castrangula ; ut quidam volunt, urtica mortua ; eo quod folia similia urtic habeat, non tamen urentia. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MILLENA, ut Millearium. Charta apud eumdem Madox ibidem pag. 243 :

Concessit Deo et S. Mari et monialibus de Langeleia dimidiam Millenam anguillarum.

MILLEN Salutes, Gall. Mille complimens. Hildeg. Pictav. schol. epist. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 490 :

Centenas Milenas excipere salutes.

Alia Ibid. :

Ipsi etiam comiti centenas Millenas salutes ex mea parte conferatis.

1. MILLENARII. Papias : Millenarius, qui mille militibus prest, Grcis . Ita etiam Isidorus lib. 9. Orig. cap. 3. Victor Utic. lib. 1. de Persec. Vandal. :

Fuit hic Vandalus de illis, quos Millenarios vocant.

Horum meminit Lex Wisigoth. lib. 2. tit. 2. 26. et Senator lib. 5. Epist. 27. Vide Saxonem Grammaticum lib. 5. Hist. Danic pag. 78. 2. MILLENARII, , Hretici, qui et Cerinthiani, sic dicti ab eorum auctore Cerintho. Hi mille annos, inquit S. Augustinus de Hres. n. 8.

post resurrectionem in terreno regno Christi, secundum carnales ventris et libidinis voluptates, futuros fabulantur ; unde etiam Chiliast sunt appellati
. Vide Papiam, Baronium ann. 373. num. 14. etc. MILLENARIUM, Mille, Gall. Millier. Charta Amalr. episc. Silvanect. ann. 1166. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 218 :

Insuper unum Millenarium de escis omnimodis in usus ecclesi et fratrum prparatum.

Leg. forte Anguillarium. Miliaires, pro Millenaire, Millenarius, in Tabul. S. Apri Tull. :

Cealz prsentes qui furent faites quant le Miliaires notre Signor corroit par mil et dous cent et cinquante set ans.

Unde emendand Liter Theob. comit. Campan. ann. 1231. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 550. ubi Milianes editum, pro Miliaires. Vide Millearium. MILLEPEDA, Genus vermis pilosum, multis pedibus innixum : Grc. . S. Hieronym. lib. 3. in Ruffin. cap. 3 :

Cur vermiculus, quem vulgus Millepedam vocat, tantum pedum agmine scateat.

Adde eumdem lib. 2. contra Joviniacum cap. 6. MILLERARIUM, Mille, Gallice Millier, apud Lobinellum tom. 2. Hist. Britan. pag. 412 :

Item de monetario de xxiiii. grossis Millerariis de denariis, videlicet xl. lib. pro quolibet Millerario.
MILLERIUM, a Gallico Millier, in Leudis min. Carcass. MSS. :

Item de Millerio clavorum ferri, i. den.

MILLEROLA. Vide Merillerola. MILLESIES, pro Millies. Tabular. Massil. :

Noveritis me vestras recepisse litteras qu Millesies vos regratior. Millesies, par mille fois,
in Glossar. Lat. Gall. Sangerm. MILLETUM. Vide supra Miletum. MILLIARE Quintum, Bannileuca. Vide Quinta. MILLIARUM, pro Milliare. Vetus Inscriptio Rom :

A Milliario. xxxv.

Frontinus in Expositione formarum :

Milliarium habet passus m. ped. v. stad. viii. Miliarii termini,

apud veterem Agrimensorem. Adde Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 38. Vide Descriptionem nostram CP. Milliarius, Eadem notione. Charta Willelmi Pictav. Comitis apud Stephanot. tom. 3. Fragm. Hist. MSS. :

Insuper addo eis etiam decimas omnium, si quid plus sylv postea cultum fuerit, infra duos Milliarios ex omni parte hujus terr.
MILLIO, nostris Million. Charta ann. 1514. apud Rymer. tom. 13. pag. 409 :

Pro dicta solutione dict summ unius Millionis, sive decem centum millium scutorum auri de sole, etc.

Occurrit in Chron. Andr. Danduli apud Murator. tom. 12. col. 479. 521. etc. Vide Moneta. Millio, Incerta mihi notione, si bene scriptum, est in Chron. Erfordiensi ad ann. 1250. apud Schannat. in Vindem. Litter. pag. 104 :

Sic itaque reddita Damiata Rex (Ludovicus IX.) centum millibus Millionum suam redemit captivitatem.

Certe non idem quod Gallis nostris Million dicitur, scilicet decies centena millia librarum ; cum ex Joinvilla, cui fidem habendam existimo, constet Ludovicum Regem pro sua, vel suorum libertate recuperanda octingenta tantum millia Besantiorum aureorum Sarracenis solvisse, quod ad monetam hodiernam reductum, computatur a D. le Blanc pro 3879309. lib. 7. fol. 6. den. Verum ibi legendum puto centum milibus marcarum. Vide Dissert. D. Cangii in Joinvillam. MILLIUM, Millum, pro Milium, Gall. Millet. Charta ann. 1351. ex lib. viridi fol. 53 :

Sed de Millio et panissa nihil recipit.

Scriptura Principis Adelgastri tom. 3. Concil. Hispan. pag. 90 :

Et in die qua vocati ad servitium fuerint, habeant portionem edendi et bibendi, scilicet libra una et quarta panis Milli.
Glossar. Lat. Ital. MS. : Millum, la mestura. MILLUS, Festo :

Collare canum venaticorum, factum ex corio, confixumque clavis ferreis eminentibus adversus impetus luporum.

Consule Martinii Lexicon. MILVIUS, Gall. Melle, in Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120. Vide Milio. MILUM, vel Milium, Acumen ossis in brachio, quod armo jungitur, apud Constantinum Afric. lib. 2. Pantechn. cap. 7. 1. MILUS, Lex Aleman. tit. 61. 4 :

Si autem visus (oculus) foras exierit, et Milus, 40. sol. componat.

Ubi Heroldus, melius Malum, quasi oculi orbis integer intelligatur. 2. MILUS, Idem forte quod supra Militus. Charta ann. 1119. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 445 :

Amodo majoritatem terr habeat Valdricus et ejus heres, cum Milis et navellis.

MIMA, Gloss. Arabico-Lat. : Mima, i. mimatio bestiarum. Forte minia, i. miniatio bestiarum, a voce minare, ducere, Mener. MIMARE, Ludum mimicum agere. Lit. remiss. ann. 1361. in Reg. 91. Chartoph. reg. ch. 241 :

Requisiverunt unum mimum seu jugalatorem (sic).... pro ludendo et

spatiando seu Mimando cum ipsis.

Vide Mimariti. MIMARITI, Meretricii seu mimici gestus. Pirminius Abbas in Excerpt. de libris Canonicis :

Mimaritias et verba turpia. et amatoria, vel luxuriosa ex ore suo non proferat

(Christianus.) Vide Glossar. med. Grcit. in . MIMATA, vel Mimatum, f. Nummata, ut conjectat Hearnius. Nummata autem vel Nummatum idem atque nummus sive denarius. Liber Niger Scaccarii :

Quod justum et antiquum pondus prim funtur stagni Cornubi antiquitus, et nunc et semper solebat esse et debet esse, majus de xxx. Mimatis stagni quam pondus prim funtur Devoni.
MIMIA, Ludus mimicus. Instrumentum ann. 1482 :

Mihi nomen Iterius trahens originem ex Brabanti finibus, Mimia et cantu victum aquiro.
MIMIFIA, Iter Camerarii Scotici cap. 24. D. De Sartoribus :.... accipiunt

sibi particulas panni, et scissiones manicarum, et alias Mimifias

. Id est, minutias. MIMATENSIS Moneta. Vide Moneta Baronum. MIMILOGUS, Mimus, Joculator. Ugutio, et ex eo Joannes de Janua :

Mimilogus, qui mimos docet, vel mimis loquens. Inde Mimilogium, i. locutio mimi. Urbicarius mimilogus,
apud Fulgentium lib. 2. Mythol. Harigerus Abb. Lobinensis cap. 45 :

Mimilogus quidam servum Christi derisit.

Vide Isonis Glossas ad Prudent. Peristeph. Hymn. 14. v. 222. Interdum pro ipsis jocis. Baudemondus in Vita sancti Amandi Episcopi Traject. num. 20. :

Aptoque etiam cachinnans risu, verba qu vulgus Mimilogum vocat, servum Christi detrahere cpit.

Mimologus, apud Jul. Firmicum lib. 8. cap. 8. et Tyronem in Notis pag. 172. , apud Hesychium, in . Papias : Mimologus, qui mimos docet. Mimographus, qui mimos scribit. MIMITHEMEL Ars, Mimica nempe, a Lat. Mimus et Grco , ut notant docti Editores, quod locum editiorem significat, in quo gesticulatores saltare vel gestis ridiculis adstantes recreare solent. Passio S. Genes. tom. 5. Aug. pag. 122. col. 1 :

Beatus Genesius cum esset in urbe Roma magister Mimithemel artis, qui stans cantabat super pulpitum, quod themele vocabatur, et rerum humanarum erat imitator.
MIMUS, Musicus : qui instrumentis musicis canit. Leges Palatin Jacobi II. Reg.

Majoric. tom. 3. SS. Junii pag. xxvii :

In domibus Principum, ut tradit antiquitas, Mimi seu joculatores licite possunt esse. Nam illorum officium tribuit ttitiam.... Quapropter volumus et ordinamus, quod in nostra curia Mimi debeant esse quinque, quorum duo sint tubicinatores et tertius sit tabelerius.
Lit. remiss. ann. 1373. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 27 :

Ad Mimos cornicinantes seu bucinantes accesserunt. Mimmus,

in Comput. ann. 1393. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 124. col. 1. Mimus Secundus, id est, qui secundas partes agit, dicitur S. Gelasius tom. 3. Febr. pag. 675. col. 1. Consule ibi doctos Editores. 1. MINA, Fodina, Gallice Mine. Charta Ludovici Imp. data Remis ann. 5. Ind. 4. in Tabul. Dervensi :

Prter hc omnia concedimus supradict Ecclesi quendam locum fisci nostri valde necessarium, et ad fodiendam Minam plumbi congruam in pago Launense, etc.
Vide Minera. Mina etiam dicitur materia, qu ex fodina eruitur. Charta Blanch comit. Trec. ann. 1226. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. :

Ego concessi eis ut capiant Minam in dictis nemoribus ad fabricandum, tali conditione quod ipsi repleri faciant fossas, ubi Minam acceperint.
Alia Oliver. Abb. S. Remig. Senon. ann. 1311. in Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 127 :

Dictus Jantianus emptor et ejus socii.... in tota petia dicti nemoris... poterunt... de Mina ferrum fieri facere et dictam Minam seu ferrum inde confectum, quibuscumque personis voluerint, vendere.
Vide infra Minaria. 2. MINA, Clandestinum consilium, factio ad aliquem opprimendum, Mene, ex minare, ducere, Conduire une mene. Chron. Fredeg. cap. 98 :

Ebruinus quoque magis atque profusius crudeliter Francos opprimebat, donec tandem Ermenfredo Franco Minas parat, resque proprias tollere disponit.
Minare, Minam seu clandestinum consilium in aliquem inire, factionem instituere. Idem cap. 90 :

Flaocatus deinceps vehementer Minabat consilium de interitu Willebaldi.

3. MINA, Mensura frumentaria. Charta Odonis Episcopi Belvac. ann. 1140 :

Omnia concesserunt absque ulla retentione, prter quatuor Minas frumenti, quas accipient annuatim a Monachis pro censu.

Passim. Addo tantum sequentia de mina Anglica ex Lib. Joannis de Westerham Prioris Roffensis, circa ann. 1320. sub capite,

Quid mensur grangii continent. Mensura, inquit, ad frumentum, et ad bladum, et ad pisa, qu alio nomine Mina vocatur, continet 5. eskippas de duro blado ; et ist 4. Min, cum gata, qu dicitur Gundulfi, faciunt 3. sumas,... unde Mina et gata faciunt 3. quarteria. Mina ad grutdum recipiendum continet 7. eskippas. Mina ad brazium continet 3. eskippas de duro blado. Mina ad farinam in pistrino continet largiter 7. eskippas, et debet mensurari sicut sal, et radi.
Hc liber iste apud Spelmannum. Qualis fuerit Mina apud nostros discimus ex Charta Guillelmi Comitis Pontivi ann. 1208. in Tabul. Centul. :

Concessi quoddam jus hereditarium quod nomine advocationis apud Noerias annuatim possidebam, scilicet quatuor sextarios et unam Minam aven, quos subscripti viri mihi persolvebant : Gislebertus tres Minas, Robertus tres Minas, Ingelramnus tres.
Ubi manifestum est duas minas, uti etiamnum, sextarium quiparare. Nec minus in eamdem rem aperta sunt qu leguntur in Chartul. 2. S. Vincentii Cenoman. :

Reddemus monachis S. Vincentii singulis annis undecim sextaria bladi legitimi juxta genus terr illius. Erunt autem iv. sextaria et Mina de frumento ; sex et Mina dimidiatim de hordeo et avena.

Vide Adquationes mensurarum in voce Modius 2. Cujus ponderis fuerit Mina apud Genuenses colligere licet ex Annal. Genuens. ad ann. 1171. apud Murator. tom. 17. col. 1005 :

Nam tum erat victus inopia, et mensura frumenti Mina vocata, onus scilicet viri habile, ultra decem solidos non valuit, hisque temporibus si solidos 50. non transcendit ipsa mensura, frumentum valere nimis non dicitur.
Charta ann. 1141. in Chartul. S. Magl. ch. 40 :

Triginta Minas frumenti et triginta Minas aven, hoc est, duos modios et dimidium.
Convent. Saon ann. 1526 :

Item pro salmata collo seu Mina frumentorum, etc.

Hinc Mina, Modus agri, cui seminando mina sufficit, nostris etiam Mine. Charta Phil. V. ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 1 :

Quatuor Minas terr sementis, qu fuerunt Manasseri Malivicini.

Lit. remiss. ann. 1479. in Reg. 205. ch. 434 :

Le suppliant transporta par maniere d'eschange Benoist l'Estendu,

demourant au villaige de Treze, baillage de Chartres, trois Mines de terre avecques ung Minot en plusieurs pieces.
Vide Minata. Mina Panis, Tantum panis, quantum ex mina confici potest. Vita S. Lanfr. tom. 4. Jun. pag. 621. col. 1 :

Cum enim intercessores ejus duodecim pauperes quotidie reficerent, et aliis Minam panis erogarent, hic...... integrum sextarium instituit quotidie dari.
Mina, Mensura vinaria, Acad. Crusc. Hemina. Ordo eccl. Ambr. Mediol. ann. circ. 1130. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 873 :

Cicendelarius debet habere de camera archiepiscopi unam Minam vini, de quo fit sacrificium per totam ebdomadam.
4. MINA, Eadem notione qua apud Grcos. Luithprandi Hist. lib. 6. cap. 14 :

Raimundus Aquitanorum Princeps eum adiit, et pro Minis mille se in Militem dedit fidemque ei juramento servaturum affirmavit.
Concil. Lucense ann. 569. inter Hispan. tom. 2. pag. 306 :

Et quicumque Archiepiscopus, Episcopus, Abbas claustralis vel Episcopalis, pro dignitate, vel ordine, vel aliquo ecclesiastico beneficio Minam daret Regi, sive aliqu ali person, ille excommunicatione perpetui Anathematis innodatur.
Mihi vero non constat an eodem sensu, an pro cuso nummo accipienda sit hc vox in Charta ann. 1216. tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 201 :

Singulis annis persolvent quinquaginta Minas frumenti de admodiatione, et sex Minas aven, septem Minus Lingonensis monet.
MINABILIS, Minax. Epistola Johan. Troester apud R. Duellium lib. 1. Miscell. pag. 238 :

Qu in timorosum, Minabile, horrendum judicium perduxit. Minachium et theloneum vj . lib. et c. sol.

xx

MINACHIUM, pro Minagium. Redit. Vill-nov in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 92. r. col. 1 : Rectius Minagium ibid. part. 2. fol. 108. r. col. 1. Vide in hac voce. MIN, Partes murorum pinnat, qu ad emissionem sagittarum fenestrat sunt. Will. Brito in Vocabulario MS. :

Item Minas, altitudines murorum dicimus.

Hac notione vocem usurpat Fulcherius Carnotensis lib. 3. Hist. Hieros. cap. 17 :

Cumque murum Saraceni per quinque dies jam aliquantulum lsissent, et Minas desuper de lapidando plures diruissent, etc.
Et cap. 32 :

Cives quoque per muri Minas nostros tam sagittis, quam lapidibus sive spiculis crebro valde ldebant et vulnerabant.
Vita abbreviata S. Columbani :

Tecta itaque templi, culmina murorum restaurat, Minas, ctera, quque ad Monasterii necessitatem pertinent.
Vox Maroni nota :

...... Jacent interrupta, Minque Murorum ingentes.

Ubi Servius minas esse ait, eminentias murorum, quas pinnas vocant. Utuntur prterea Ammianus lib. 50. 24. 29. Festus Avienus in Ora maritima, et Ruffinus apud Josephum lib. 3. cap. 7. MINCENA, Conc. nham. ann. 1009. cap. 1 :

Monachi, Mincen, canonici et nonn ad vit se convertant integritatem.

Vide Milienses. 1. MINAGIUM, Jus quod competit domino pro mensuratione frumentaria per minas. Charta Philippi Augusti Reg. Franc. ann. 1187 :

De annona sua quam de labore suo vel de labore animalium suorum habuerit, Minagium reddat.
Charta ann. 1224. ex Tabul. S. Arnulfi Crispiac. :

Petebant Minagium ab omni genere bladi quod vendebatur in domibus nostris et extra, etc. Stallum de blado et vino, si quoties voluerint, facient, et Minagium nunquam dabunt.
Charta Roberti Comitis Drocensis :

Charta Agnetis Comitiss Pictavensis ann. 1048. ex Tabulario Angeriacensi :

Ubicumque facta fuerit venditio bladi a nona hora diei Mercurii, usque ad horam primam diei Veneris, Ecclesi est Minagium.
Regestum Peagiorum Parisiens. : Supra :

Nul quel qui soit, n'est quite du Minage, s'il mesure la mine du Roy. Cil qui bl doit livrer, et partant doit-il paier le Minage, quand il mesure la mine du Roy.
Charta ann. 1473 :

Le prevt de Craon doit fournir aux marchands mesures grains, et a ledit prevt outre sa coutume, Minage, qui est de chacun boisseau vendu une jointe d'icelui grain, en assemblant les deux paumes de la main ensemble.

Vide Regestum Feodor. Comitatus Claromontensis in Bellovacis pag. 14. Duchesnium in Ducib. Burgund. pag. 53. 113. Beslium in Episcopis Pictav. pag. 126. Gallandum de Franco alodio pag. 375. etc. Minagiator, Qui jus, Minagium dictum, quod competit, domino pro mensuratione frumentaria, exigit et qui mina metitur, nostris Minager et Minageur. Charta Henr. comit. Trec. ann. 1176. pro canon. S. Quiriaci in Reg. 186. Chartoph. reg. ch. 98 :

Tertiam partem navigii de Sezanna,... ita quod non liceat alicui ibi ponere Minagiatores nec removere,...... possidendam contuli.

Ad Henr. comit. Grandis-prati ann. 1247. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. fol. 251. v. col. 2 :

Et cil devant diz blez doit estre paiez la vaillance de minage, et cil Girars ou si hoir doivent envoier un Minageur Ourmes, por mesurer et por recoivre ce blez. Minageur,
in Ch. Phil. VI. ann. 1341. ex Chartul. Regal. loci part. 1. ch. 146. Chartul. Latiniac. ad ann. 1430. fol. 148 :

Et en avoient tousjours est payez iceulx religieux, leurs Minagers, mesureurs, leurs gens, familiers et officiers par eulx ad ce faire ordonnez. Giraudus Minagerius
subscribit Chartam Burchardi comit. Vindoc. in Hist. Sabol. pag. 47. ubi cognomen esse videtur. Vide infra Minarius 5. Minagium, Emporium in quo frumentum distrahitur. Tabular. Latiniac. :

Que de tout temps et d'anciennet que le march ou Mynaige de laditte ville de Lagny eust accoustum de seoir et estre tenu trois fois la sepmaine,... auquel march et Mynaige venoient et affluoient esdits jours grant quantit de marchands forains et autres qui y admenoient... plusieurs denres et mesmement et par especial bls, toutes manieres de grains, etc.
Est prterea Minagium prstatio qudam pro vino conducendo, ut videtur, a Minare, ducere : nisi jus sit quod domino persolvitur pro mensuratione ejusdem vini. Teloneum MS. Episcopat. Autiss. ann. circ. 1290. exaratum :

Omnes tam foranei quam de villa qui addunt (l. adducunt) vinum ad portum vill, dolium debet vi. den. quatuor den. pro poulenagio et duo den. pro Minagio.
Litter Caroli Regentis ann. 1359. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 364 :

Et aussi que elles... soient quittes et franches de toutes exactions,... tailles, vicontez, Minages de vins, coustumes et impositions.

Tenere ad Minagium, De colono dici opinatur D. de Lauriere in Glossar. Jur. Gall. qui prdium aliquod tenet sub prstatione ex pacto minarum frumenti.

Bellomanerius cap. 15 :

Mes se sont terres gaaingnables, qui ayent el tens du bail t donnes loyal Minage, sans fraude et sans barat, li hoir s'en doit passer pour le Minage.
Et cap. 32 :

Cil qui tent mon heritage Miniage.

2. MINAGIUM, f. pro Menagium, Prdium rusticum mansionibus instructum. Tabul. S. Johannis Angeriac. ann. 1297 :

Per quam quidem vanellam itur de Minagio dict vill versus arbergamentum aus Torsiez.

MINALE, Idem quod Mina. Inscriptio qu exstat in Campanili Ecclesi S. Zenonis Veron :

An. Dom. Inc. 1178.... quo etiam tempore magna penuria frugum totam pne Italiam angebat, ita ut Veron Minale milic 12. milii 18. siliginis 20. frumenti 22. solidis venderetur.
MINALIS, Idem videtur quod Mansus. Prceptum Ludovici II. Reg. Franc. ann. 878. Append. Marc Hispan. col. 800 :

Et ipso villare quod ipsi monachi Edo Trasulphus traxerunt de eremi vastitate, et ipsos Minales ipsi dificaverunt. Pastor oves baculo Minat : lupus ore Minatur.

1. MINARE. Papias : Minare, ducere de loco ad locum, promovere. Ebrardus in Grcismo c. 15 : Statuta Canon. Regul. apud R. Duellium tom. 1. Miscel. pag. 88. ubi de ordine prlati in processionibus :

Summus solus eat retro, reliquos quasi Minet.

Verbum insolens Latinis auribus, ait Erasmus in cap. 3. Actor. tametsi eo usus Festus, vel sane Paulus ejus abbreviator in Agere, et Agasones. Victor Utic. lib. 2:

Omnisque illa beatorum turba, expellentibus quibusdam thiopibus, Minata est foras.
Infra :

A Mauris crudeliter Minabantur.

Utuntur prterea aliquot e veteribus ac recentioribus, Apuleius lib. 3. vetus Interpres Juvenal. Sat. 6. Auctor vulgat versionis Esai cap. 11. Hierem. cap. 31. Thren. 3. lib. 1. et 4. Reg. Act. Apost. cap. 18. Gregorius Magnus lib. 1. Dialog. cap. 2. Lex Burgundionum tit. 23. 3. Pactus Legis Salic tit. 50. Lex Salica tit. 10. 9. Decretio Childeberti Regis cap. 7. Lex Ripuar. tit. 70. 5. tit. 82. 2. Lex Longob. lib. 1. tit. 23. 2. 6. lib. 2. tit. 11. 4. Roth. 351. Liutpr. 85. 120. (6, 32. 67.) Adde chart. Longob. ann. 736. apud Brunet. tom.

1. pag. 489. et 490. Braulio Csaraugustan. in Vita S. miliani cap. 1. Anastasius in Hist. Eccl. pag. 97. Petr. Damian. in Vita S. Romualdi n. 62. Csarius lib. 5. Miracul. cap. 48. lib. 6. cap. 2. lib. 9. cap. 48. Ditmarus pag. 88. Ordericus Vital. pag. 538. 546. 701. 807. 860. Fulcherius Carnot. lib. 1. Histor. Hieros. cap. 19. Liber. Mirac. S. Bertini cap. 7. 17. Histor. Archiep. Bremensium ann. 1171. Joan. Mon. in Vita S. Odonis Abbat. Cluniac. lib. 2. pag. 37. Idem Odo lib. 3. Collat. 34. Arnulfus Lexoviens. et alii non pauci. Minare Vestigium. Pactus Legis Salic tit. 40. Edit. Eccardi :

Si quis bovem aut caballum, sive quodlibet animal in furto perdiderit, et ejusdem vestigia sequitur, et id consecutus fuerit usque in tertia nocte, etc.
Cujus articuli titulus est :

De vestigio Minando,

hoc est, inquit idem Eccardus, de persecutione vestigii, quod ducit ad animal amissum. Minare, Expellere, ejicere. Jac. de Vitriaco Hist. Orient. lib. 3. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 297 :

Omnia autem prostibula, et eos qui tabernas ad potandum frequentabant..... ab exercitu Christi Minabat.

2. MINARE, Clandestinum consilium in aliquem inire. Vide Mina 2. 3. MINARE, Cuniculos facere, Miner. Vox passim hac notione recepta : a minis forte, seu fodinis, quod qui in iis operantur ut metalla eruant, fossas subterraneas conficiant. Quomodo autem olim ejusmodi cuniculi fierent, docent in primis Albert. Aquensis lib. 2. cap. 36. Guill. Tyrius lib. 3. cap. 10. lib. 12. cap. 11. Gruellus in Historia Arthuri Ducis Britanni, Dux Clivensis in Tacticis vernaculis pag. 57. 119. et alii passim ex nostris Historicis. Willem. Brito lib. 7. Philipp. :

....... Certantque Minare Arte sibi nota latus et fundamina turris, Parmis protecti, ne forte ruens super illos Missilium posset retropellere turbo cavantes, Donec visceribus muri latuere cavati, Truncis suppositis, subito ne corruat in se Pendula pars muri, pariens sibi damna virisque, Queis simul incisum satis est, supponitur ignis, Et fugiunt ad tuta viri, ruit Illion ingens, Ingentemque ruens strepitum facit, etc.
Willelm. de Podiolaurentii cap. 43 :

Incipientes Minare instar talparum, conantur invadere civitatem.

4. MINARE, Fodinam aperire. Charta Gauch. de Joviniaco ann. 1211. in Chartul. Pontiniac. ch. 67 :

Facient de prdictis duabus partibus (nemoris) quicquid voluerint extirpando, Minando, arando, metendo, etc.
Alia Erardi de Brena ann. 1269. ibid. ch. 84 :

En ce bois nus ne puet .... ne cuillir herbe, ne fuile, ne Miner en nus tams.
Vide supra Mina 1. et mox Minaria. Minarii, Fossores cunicularii, apud Rigordum ann. 1189. 1190. et Will. Armoricum ann. 1202. Will. Brito lib. 2 :

.... Sub eisque secare Minarius instat, etc.

Minores, Eadem notione, apud Fulcher. Carnot. lib. 2. cap. 39. Mineors, apud Willharduinum 186. Vide ibi Gloss. MINARIA, Fodina, Gall. Miniere. Charta ann. 1210. apud Stephanot. Antiquit. Occitan. Bened. MSS. part. 1. pag. 470 :

Minarias quoque si qu apert sunt et qucumque aperiend sunt in alodio S. Martini Vill-magn, etc.
Charta ann. 1218. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Si Minari et argenti fodinari in dicto territorio invent fuerint in ipsis fodinis et argentariis, firmantias, et decimam retineo.
Vide infra Minator 1. Charta Guid. episc. Catalaun. in Chartul. Monast. in Argona fol. 20. v. :

Si in eodem nemore Minaria ad ferrum faciendum inventa fuerit,... ad omnes usus suos absolute accipiant inde, qu sibi fuerint necessaria.
Occurrit prterea inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 588. et 601. Vide supra Mina 1. MINARIUM, Eadem notione. Charta ann. 1252 :

Amalricus vicecomes Narbon cum quibusdam burgensibus de Narbona et quibusdam aliis euntes versus domum Fontisfrigidi ad perquirendum et faciendum Minarium, obviavit eidem domino Amalrico Durantes Graneti, qui est prpositus et magister cujusdam crosi seu operis, quod fit perquirendo Minario.
1. MINARIUS, a verbo Minare, Ducere : cui equos ducendi cura demandata. Computus ann. 1202. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 2. pag. clix :

Minarii iiii. de xxviii. diebus liiii. s. marescallus equorum, de xii. diebus xii. s.
Et pag. clxi :

Pro sex balistariis ad equos... xiiii. s. Pro ii. Minariis de eodem termino xxi. s.

2. MINARIUS, Fossor cunicularius. Vide supra Minare 3. 3. MINARIUS, Minerius, Qui gregibus quorumlibet animalium minandis seu ducendis prest, ductor. Charta ann. 1191. inter Probat. tom. 3. Hist. Occit. col. 171 :

Petebat D. Rogerius ab istis supradictis... medietatem totius seniorivi omnium Minariorum de Palairaco.... Inter eos (Bertrandus de Sexaco) sic stabilivit et tali modo composuit, quod D. Rogerius vicecomes Biterrensis et sua progenies... habeant et accipiant bene et quiete in perpetuum, scilicet quartam partem totius seniorivi ovium et gallinarum, qu modo sunt et amodo erunt ad Palairacum ; ... exceptis inde tantum justitiis ; qu justiti et ali tres partes seniorivi omnium prdictorum Mineriorum, sunt aliorum prdictorum.
4. MINARIUS, Vir cujus uxor mchatur. Lit. remiss. ann. 1353. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 620 :

Incpit dictum Adenium latronem, falsum monetarium, Minarium, aliter Cous, in prsentia Amelin uxoris su vocare.
Vide Minnarius et infra Nima et Nimuarus. 5. MINARIUS, Idem qui supra Minagiator. Charta Ludovici VI. ann. 1115 :

Emebat (Odo castellanus Belvac.) Minariis suis vel familiaribus suis quod residuum erat in culis saccorum, quod similiter interdiximus ne ulterius fiat.
MINATA, Modus agri, quantum ad sationem unius min sufficit. Charta ann. 1205. in Tabular. Compend. :

Si contigerit prdictas xii. Minatas spe dicti Nemoris ad terram arabilem redire, decimam in iisdem xii. Minatis monachi percipient.
Tabular. Montis S. Eligii Atrebat. :

Concessit unam Minatam terr ad opus cimiterii et templi construendi, unam Minatam terr in villa de Maingoval pro manso presbiteri faciendo.
Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

Johannes de Cruce dedit S. Vincentio quatuor sextariatas de terra et unam Minatam pro sua anima et ejus uxoris. Terram etiam seminis trium Minarum ;

Idem aliis verbis legitur in Charta ann. 1154. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 43 : eodem sensu dixisset tres minatas terr. Occurrit passim in Tabul. Absiensi et S. Albini Andegav. 1. MINATOR, Fossor cunicularius, Gall. Mineur. Charta ann. 1220. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 93 :

Comes velit habere argentum quod provenit de dicta argenteria, et velit prius tradere denarios suos Minatoribus, debet illud habere pr omnibus aliis pro eodem foro, pro quo daretur aliis, et si alius Minator dimittit croterium suum in Minaria, illud D. Comiti remanet pro voluntate sua facienda.
Computus ann. 1348. ibid. tom. 2. pag. 583 :

Solvit pro expensis xx. Minatorum qui missi fuerunt in exercitu Miri-belli, etc. Minator Regis castrorum et fortaliciorum,
in Memorial. ann. 1364. Camer. Comput. Paris. f. 66. Vide Minare 3. 2. MINATOR. S. Eligius Noviom. Episc. Homil. 14 :

Qui erat scurra, id est, Minator : turpia sectans, et immunda loquens, corrigat seipsum, et desinat esse quod fuit : discat bonum loqui, qui potius vana et turpia loquendo, tam se, quam auditores suos maculabat.

Legendum videtur mimator, nisi hac voce intelligantur Ursorum circumductores, qui inter scurras et turpia joca sectantes recensentur apud Hincmarum. Vide in hac voce. Haud scio an Minator S. Eligio non idem sit qui antiquis minax, vulgo aretalogus dicitur, placita videlicet loquens ad sui ostentationem et aliorum oblectationem ; quem inter scurras recenset Salmasius ad Vopiscum cap. 42. 3. MINATOR, Ductor, qui minat, ducit. Charta Vicari Montispessul. ann. 1103 :

In unoquoque manso amasato de terra unam saumatam de lignis in Nativitate Domini per singulos annos,... et asinum unum cum Minatore ejus.

MINATORIUS, Minax, minitabundus, Ital. Minatorio. Stat. crimin. Saon cap. 29. pag. 57 :

Si autem aliquis verba aliqua injuriosa, inhonesta vel Minatoria protulerit contra aliquem ex ipsis magistratibus, etc.
MINCIUS, Ericius. Isidori : ubi Grvius : sic et Papias et Constantiensis. Puto tamen legendum : Erinacius, ericius. MINCO, Veretrum. Dief. MINEATA Terr, in Tabular. S. Albani Andegav. pro Minata. Vide in hac voce. MINEGANCIA, Jus quod domino fundi ex minis seu fodinis competit ; a Mina et Ganancia, Hispanis, Lucrum, reditus. Charta Ottonis Vicecomitis Leomani ann. 1082. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 515 :

Donamus etiam ad loco et eisdem monachis... mercatum totum, simul et teloneum, et Mineganciam totam, et justitiam totam ab integro sine aliquo retinemento, vel alicujus hominis vel mulieris.
1. MINELLUS, Mensura frumentaria, diminut. a Mina. Charta Senonensis ann.

1264. in M. Pastorali Eccles. Paris. lib. 7. Ch. 55 :

Et valet tres Minellos ordei ad prdictam mensuram.

Charta Thom Abb. Sangerm. ann. 1249 :

Pro quibuslibet quinque Minellis bladi unum boissellum cumulatum per totum anni circulum nobis solvent.
Chartular. Meldens. fol. 68 :

Teneor reddere dictis Episcopo et Capitulo unum Minellum ybernagii pro qualibet septimana.
Tabular. Calense pag. 128 :

Item a Bertranno Vaniau tres Minellos aven, etc.

Occurrit non semel in Tabulario Fossatensi. Nostris Minel. Charta ann. 1401. in Chartul. Latiniac. fol. 172. v. :

Item pour arpent et demy de terre,... trois minons d'avoyne, vj. Paris. Item pour ung quartier de terre,... ung Minel d'avoyne, ij. Paris.

2. MINELLUS, Idem quod Minagium 1. Jus quod ex mensuratione per Minellos domino competit. Charta ann. 1318. in Reg. 98. Chartoph. reg. ch. 62 :

Item (assedit) Minellos prpositur de Erniaco... communibus annis ad octo frumenti modios ascendentes.
Vide mox Mineria 3. MINERA, Fodina, Gall. Miniere. Joan. de Janua :

Mineralia, id est, corpora in venis terr generata, ut plumbum, vel aliud metallum.
Joan. de Garlandia in Synonymis Chymicis :

Minera, id est, vena.

Idem lib. de Mineralibus cap. 5 :

Ratio in vivo argento : scias quod ipsum est frigidum et humidum, et Deus ex eo creavit omnes Mineras.
Charta Rogerii I. Reg. Sicili ann. 1129. apud Murator. tom. 6. col. 623 :

Miner, aqu et similia qu in locis civium inveniuntur, sint civium ipsorum, prter eas qu in prsidiis regiis concessis ipsis civibus reperientur.
Vincentius Belvacensis lib. 31. cap. 143 :

In terra Iconii inventa fuit azuris Minera.

Csarius Nunbergensis in libro Miraculor. S. Erendrudis cap. 7 :

Accidit, ut de terminis sive metis Miner salium, et de fodina salis, etc.

Adde Michael. Scotum lib. 2. Mens Philosophic cap. 14. Leges Hungaricas pag. 113. Vitas Abbatum S. Albani pag. 101. Annales Colmarienses ann. 1292. 1295. tom. 1. Monastici Anglic. pag. 718. etc. Minerale, Eodem significatu, in Concil. Limano ann. 1582. inter Hispan. tom. 4.

pag. 244. Minerum. Monasticum Anglic. tom. 3. pag. 92 :

Minerum quoque plumb ad cooperiendam Ecclesiam S. Mari, etc.

Mox :

Minerum ferri, etc.

Minera, pro Mina, seu cuniculo, usurpatur a Nicolao Uptono lib. 1. de Militari officio cap. 3. 1. MINERE, pro Imminere. Charta ann. 1428. in Chartular. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1746 :

Et cum dictus Decanus de Gassicuria multum conquereretur de guerris in partibus Medunt... nec non de reparationibus in dicto suo Decanatu ruina Minente necessario faciendis ;
hoc est, imminente ruina. 2. MINERE, pro Minuere. Hist. MS. Beccensis Monast. :

Excommunicatos pronuntiavit eos qui possessiones et quidquid ad jus prdicti monasterii in Ambianensi parochia pertinet, Minendo, distrahendo, etc. Dedit prterea... Mineriam ferri qu sita est supra Mosam, contra Clarummontem.

1. MINERIA, Fodina, Gall. Miniere. Charta Lotharii Episc. Leodiens. ann. 1192. apud Mirum tom. 1. pag. 720 :

Occurrit prterea in Charta ann. 1164. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 601. 2. MINERIA, Cuniculus, Gall. Mine. Genealogia Comitum Flandri apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 405 :

Obsedit Insulam, et sic per trium mensium spatium impugnando eam cum insultibus bellicosis, machinis, sagittis, lapidibus et Mineriis, parum profecit.
3. MINERIA, Eodem sensu quo supra Minellus 2. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 127 :

Littera sub sigillo curi Bituricensis super venditione voeri Dunensis facta per Stephanum Naalez et ejus uxorem Guillermo Picardi de S. Amando, exceptis Mineria et mensuragio vini.

MINERIUM, ut Mineria 1. Charta Alfonsi comit. Pictav. ann. 1269. in Reg. 11. Chartoph. reg. fol. 143. r. :

Exigendo et levando focagium vel subventionem seu auxilium pro subsidio Terr sanct, nec non super argento novo Minerii Dorzals, etc.
In alia ibid. :

Argenti fodina.

Vide Minerum in Minera. MINERIUS. Vide supra Minarius 3. MINERVA. Mulieres in tela sua Minervam nominare, Maleficii aut superstitionis species, apud Pirminium in Exerptis de sacris libris Canonicis, tom. 4. Analect. Mabill. pag. 586. MINERVALICIUM, : Commendaticium. Supplem. Antiquarii. MINERUM. Vide supra Minera. 1. MINETA, pro Moneta, seu officina monetalis. Liter Eduardi IV. Reg. Angl. ann. 1472. apud Rymer. tom. 11. pag. 735 :

Absque aliqua bullione... seu valore ejusdem de argento.... Magistro Minet Turris Londoni seu alicui alii portanda... ad cambium sive Minetam, vel alibi deliberandam pro quolibet, etc.
Adde tom. 12. pag. 8. et 10. 2. MINETA, Modus agri, idem qui Minata : vide in hac voce. Chartul. S. Vincentii Cenoman. fol. 114 :

Guillelmus siquidem de Maleval eundem Priorem et Prioratum de novem denariis Cenomanensibus, quos ab eodem Priore petebat pro tribus Minetis terr, quitavit.
Liber niger Scaccarii pag. 118 :

Willelmus de tribus Minetis feodum iii. militum.

MINETUS, Mensura annonaria, idem quod Minellus 1. Charta ann. 1323. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 303 :

Curato de Montigniaco tres Mineti frumenti,..... et tres Mineti aven.

MINGA, Gall. degt, perte, dchet.

..... Debebant restare in graneriis..... excepto degasto sive Minga bladorum.

T. 22. p. 175. (Arch. Histor. de la Gironde.) MINGARE. Plantare, serere. Dief. MINEUS, Miniotus. Papi : Rubicundus. Sermo Anonymi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1684 :

Tricolor sardonix, imo niger, medio albus, vertice Mineus beatum designat virum (Audoenum) qui decolor humilitate, candidus puritate, roseo vernans decore, etc.
MINGELLIA, Minialia. Vide Minjayllia. 1. MINIARE, quasi minio describere, Relever en vermeillon. Joan. de Janua :

Miniare, minio prparare, vel scribere minio.

Rodericus Tolet. lib. 8. de Rebus Hisp. c. 4 :

Id in ipso operabatur benignitas, ut pr excellentia videretur qualitas, sapienti gravitate conspersa : sic omnia Miniabat, ut his fieret ejus

curialitas in suspirium, et strenuitas in exemplum.

Conc. Valent. ann. 1590. inter Hisp. tom. 4. pag. 462 :

Qui formas illas Agnus Dei dictas per Rom. Pontificem benedictas depinxerit, infecerit, Miniaverit, notaverit,... eo ipso sententia excommunicationis inficitur

. Miniografare. Eadem notione, apud Joann. de Janua. Miniator, Qui minio scribit, vel prparat minium. Miniographus, qui minio scribit. Miniographia, scriptura cum minio facta. Ita Joan. de Janua, a quo Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Escriveur de vermeillon, Escripture de vermillon. Miniculator, Ulpiano. Vide qu de miniata scriptura docuit Mabillonius Diplom. lib. 1. cap. 10. 2. MINIARE. Charta ann. 950. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 76 :

Ego in Dei nomine Rostagnus, G. D. Episcopus, cogitavi de Dei misericordia, vel abluenda peccata, ut pius Dominus de peccatis meis Miniare dignetur. Ut mihi Dominus veniam donare dignetur.

Hc corrupta aut male exscripta suspicor, neque enim alia videntur ab iis qu ibidem occurrunt col. 74. et 77 : 1. MINIATOR, pro Minator, Fossor cunicularius, in Memor. Camer. Comput. Paris. ann. 1369. fol. 96 :

Girardus de Beaupuy scutifer institutus Miniator castrorum et villarum senescalli Ruthenensis.

Vide supra Minare 3. et alio sensu in Miniare 1. 2. MINIATOR, Gallice Miniaturiste, ex statutis pictorum Romanorum in archivio academi pontificalis S. Luc, 1478. MINIATURA, Gallice Miniature :

Incipiunt capitula reformationis statutorum artis pictur et Miniatur.

(Archiv. Acad. Pontific. S. Luc, 1478.) MINJAYLLIA, Expens pro incarcerati hominis victu et potu, a Gall. Mangeaille. Computus ann. 1318 :

Item pro Minjaylliis illius qui interfecit Cunyl, et aliorum latronum, et pro judicando eum 1111. lib.
Charta ann. 1342. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 440 :

Ipsi homines hostagiati expediantur et deliberentur, et quitti sint a dicto hostagiamento et obligatione ejus, absque aliquibus Minjaylliis et sumptibus.
Vide supra Menjayllia. Mingellia, Eadem notione. Charta ann. 1302. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 98 :

Et ultimo voluit tam pro Mingellia quam mercede dictorum duorum clientum decem libras octo solidos.

Minialia, Miniallia, Eodem significatu, in Charta ann. 1304. apud Menester. Hist. Lugdun. pag. 120 :

Si... aliquis minus juste ductus fuerit in carcerem, omnes ei legitimas expensas sumptusque quos vitio eorum tolerasse constitit, redhibere cogatur nec ad aliquam Minialliam solvendam de ctero teneantur.
Alia ann. 1399. ibid pag. 127 :

Sed cum dictus carcerarius peteret Minialias et expensas dicti prisonarii..... dictus judex decem solidos pro dictis Minialiis ad tantum ascendentibus realiter solvit, etc.

MINICULATOR. Vide Miniare 1. MINICULUM, Auxilium. Gloss. Isid. frequentioris usus compositum adminiculum. MINICUS, Ericius. Edem Gloss. Isidori. Vide supra Mincius. MINIERA, Fodina, a Gall. Miniere. Frequenter occurrit in veteribus Instrumentis. Vide Minera. MINIGUNGA, Admonitio, ex Saxonico minegung, quod idem sonat. Vide Leges Adelstani apud Thundreffeldam editas cap. 7. apud Bromptonum. MINIHI, Minihium, Asylum, locus profugii certisque privilegiis donatus. Vox Armorica. Charta ann. 1202. in Tabular. Abbat. Belli-portus :

Alanus D. de Goelou Henrici Comitis filius, dedi Abbati Belliportus terram anserum et insulam S. Rionis qu vocatur Guernenez, quantum mare permittit desiccari circa prfatam insulam, ut sit Minihi.

Statuta Ecclesi Trecor. ann. 1334. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1116 :

Item, quia nonnulli malevoli, invidi et muli franchisias, immunitates et libertates Minihii seu asyli B. Tudguali infringunt ; tallias, collectas, et alia onera hominibus et vassallis dicti Minihii imponunt ; terram dicti Minihii pillant, etc.
Occurrit prterea ibid. col. 1132. 1162. 1175. et 1176. Bulla Martini V. PP. ann. 1429. in Archivis castri Nannet. :

In Ecclesia Trecorensi est qudam immunitas qu vocatur le Minihi de Trecoria, qu durat spatio quatuor leucarum seu duodecim milliarium, ubi quicumque homicid, raptores, et quicumque alii criminosi plena volunt gaudere immunitate. Et in partibus illis ab quibus dicitur quod antiquitus hujusmodi immunitas solum in civitate Trecorensi crat, et durabat solum anno.
MINIMATA, f. pro Manimata, corbis ansata, a Gall. Manne, manequin. Annal. Episc. Silvanect. Caroli Jaulnay pag. 414 :

Ut quicunque prfatam domum, vineam, et torcular, et hospitem tenuerit, ipso die anniversario canonicis viginti solidos, vicariis quatuor solidos, et duodecim Minimatas pannis (leg. panis) ad erogandum pauperibus annuatim persolvat.
MINIMELLUS, Digitus auricularis. Vita S. Walrici tom. 1. Aprilis pag. 18 :

Nam articulus ille quem medici articularem, vulgus vero Minimellum nuncupant, ex vehementia nimii doloris ita se contraxerat, ut etiam radicitus exiccaretur.

MINIMI, Viri religiosi, vulgo Minimes ; sic ab institutore suo S. Francisco de Paula nuncupati, ut humilitatem imprimis sectari memores sese omnium minimos existimarent. Hi a Sixto IV. PP. ann. 1439. sunt confirmati. MINIMISSIMUS. Libellus precum Marcellini et Faustini pag. 87 :

Nesciens quod Christi Dei gratia etiam Minimissimis servulis ejus ministretur.

Occurrit etiam in Edicto Luitprandi Regis. MINIOGRAFARE, Miniographus. Vide supra Miniare 1. MINISTA. Vena pulmonis. Dief. MINISTELLI dicti prsertim Scurr, mimi, joculatores, quos etiamnum vulgo Menestreux, vel Menestriers, appellamus, quod minoribus aul ministris accenserentur : neque enim viri doctissimi ad Tacitum sententiam probaverim, qui a quodam Menestere Pantomimo, cujus prter Tacitum meminit Dio lib. 1. ita nostris nuncupatos censuit. Lambertus Ardensis :

O Garcionum et Ministralium, imo adulatorum injusta laudatio !

Alberico ann. 1237. Ministellorum vox idem sonat :

Illi qui dicuntur Ministelli in spectaculo vanitatis, multa ibi fecerunt, sicut ille qui in equo super chordam in re saltavit.
Porro ejusmodi scurrarum munus erat Principes non suis duntaxat ludicris oblectare, sed et eorum aures variis avorum, adeoque ipsorum Principum laudibus, non sine assentatione, cum cantilenis et musicis instrumentis demulcere. Idem Lambertus :

Qui humanam nullatenus qurens gloriam, scurr maluit quantulumcunque munusculum denegare, quam in ore scurr et nomine indigni, licet omni haberetur laude dignissimus, in orbe terrarum deferri, et cum instrumento musicari, vel decantari.
Interdum etiam virorum insignium et heroum gesta, aut explicata et jucunda narratione commemorabant, aut suavi vocis inflexione, fidibusque decantabant, quo sic dominorum, cterorumque qui his intererant ludicris, nobilium animos ad virtutem capessendam, et summorum virorum imitationem accenderent : quod fuit olim apud Gallos Bardorum ministerium, ut auctor est

Tacitus. Neque enim alios a Ministellis, veterum Gallorum Bardos fuisse pluribus probat Henricus Valesius ad 15. Ammiani. Le Roman d'Alexandre MS. :

Quand li Rois ot mangi, s'appella Helinand, Pour li esbanoier comanda que il chant : Ci comence noter ainsi com li jaiant. Monter voldrent au ciel come gent mescreant, Entre les Diex y ot une bataille grant, Si ne fust Jupiter sa foudre bruyant, Qui tost les desrocha, ja ne fussent garant.
Chronicon Bertrandi Guesclini :

Qui veut avoir renom des bons et des vaillans, Il doit aler souvent la pluie et au champs, Et estre en la bataille, ainsy que fu Rollans, Les quatre fils Haimon, et Charlon li plus grans, Li Dus Lions de Bourges, et Guion de Connans, Perceval li Galois, Lancelot et Tristans, Alixandres, Artus, Godefroy li sachans, Dequoy cils Menestriers font les nobles Romans.

Nicolaus de Braia describens solenne convivium, quo post inaugurationem suam proceres palatinos excepit Ludovicus VIII. Rex Francorum, ait inter ipsius convivii apparatum, in medium prodiisse Mimum, qui Regis laudes ad cytharam decantavit, quas prstat hocce loco describere, ut planum fiat cujusmodi e fuerint Ministellorum cantilen :

Dumque fovent genium geniali munere Bacchi, Nectare commixto curas removente Lyo, Principis a facie, cithar celeberrimus arte Assurgit Mimus, ars musica quem decoravit. Hic ergo chorda resonante subintulit ista : Inclyte Rex Regum, probitatis stemmate vernans, Quem vigor et virtus extollit in thera fam, Indole virtutis qui vincis facta parentis, Major ut Atrides patrem Neptunius Heros gea, Pelides excedit Pelea, Jason Esona, nec prolem pudor est evincere patrem, Corde gigas, agnus facie, Laertius astu, Consilio Nestor, linguosos effuge servos, Neve velis adhibere fidem jactantibus aures ; Nam sic in famulos armantur spe potentes,

Et sic injuste justi quicunque ligantur. Dedecet egregios vitiis corrumpere mores. Tu pius esto piis, hostem te sentiat hostis, Te rigidum timeat, confundas penitus hostem Incutiente metu : si se tibi dederit, ipsum Excipe cum venia : probus hostis fiat amicus, Jungaturque tibi concordi fdere pacis. Spe fit ex odio majori majus amoris Fdus, et ampla fides nullum peritura per vum. Infami vitio ne vernans fama laboret, Crimen avariti fuge, donis corda Quiritum Unge : per hoc poteris cordis lenire dolorem.

Mitto reliqua similia, ex quibus omnino patet ejusmodi Mimorum et Ministellorum cantilenas ad virtutem Principes excitasse. Quod et firmat prterea Raimundus Montanerius in Chron. Reg. Arag. cap. 298. ubi de convivio Regis Alphonsi post ejus coronationem :

Et com foren tuyt asseguts en Romaset, jutglar canta alt veux un serventech davant lo senyor Rey novell, quel Senyor Infant En Pere hach feyt honor deldit Senyor Rey : e la sententia deldit serventech era aytal, quel dit Senyor Infant li dix en aquell que significava la Corona, e el pom, e la verga, et segons la significana, lo Senyor Rey que devia fer, etc.

Id prsertim in pugn procinctu, dominis suis occinebant, ut Martium ardorem in eorum animis concitarent, cujusmodi cantum Cantilenam Rollandi appellat Willelmus Malmesb. lib. 3. de Gestis Angl. Aimoinus lib. 4. de Mirac. S. Bened. cap. 37 :

Tanta vero illis securitas.... ut scurram se prcedere facerent, qui musico instrumento res fortiter gestas et priorum bella prcineret, quatenus his acrius incitarentur, etc. Quant il virent Normanz venir Mout veissiez Engleiz fremir..... Taillefer qui mout bien chantout, Sus un cheval qui tost alout Devant euls aloit chantant De Kallemaingne et de Roullant, Et d'Olivier et des Vassaux, Qui moururent en Rainschevaux.

Quod ministellorum munus interdum prstabant Milites probatissimi. MS. :

Qui quidem Taillefer a Guillelmo obtinuit ut primus in hostes irrueret, inter quos fortiter dimicando occubuit. Adeo vero ingens scurrarum et mimorum olim fuit in palatiis Principum numerus, ut qu in iis aut enutriendis aut remunerandis fiebant impens, eorum prsertim qui ejusmodi ministellorum assentationibus delectabantur, raria plerumque exhaurirent. Lambertus Ardensis pag. 247 :

Arnoldus itaque militaribus vix indutus vestimentis prosilit in medium, et ministrantibus mimicis, nebulonibus, garcionibus, scurris, et jocularibus omnibusque nomen ejus invocantibus et prdicantibus satisfecit : adeo ut in remunerationis prmium laudem eorum consecutus est et gratiam. Cum enim qucumque habere poterat, vel perquirere liberalitatis vias quasi desipiendo tribuisset, et in prima Porphirii pagina, quasi in nudis et puris constitisset intellectibus, dando maxima cum minutis, dando sua, et a suis commodata, vix seipsum sibi reliquit.
Joan. Sarisberiensis Epist. 247 :

Non enim more nugatorum ejus seculi in histriones et Mimos, et hujusmodi monstra hominum ob fam redemtionem et dilatationem nominis effunditis opes vestras, etc.
Rigordus de Gestis Philippi Aug. ann. 1185 :

Cum in curiis Regum seu aliorum Principum, frequens turba histrionum convenire soleat, ut ab eis aurum, argentum, equos, seu vestes, quas perspe mutare consueverunt Principes, ab eis extorqueant, verba joculatoria variis adulationibus plena proferre nituntur. Et ut magis placeant, quicquid de ipsis Principibus probabiliter fingi potest, videlicet omnes delitias et lepores, et visu dignas urbanitates, et cteras ineptias trutinantibus buccis in medium eructare non erubescunt. Vidimus quondam quosdam Principes qui vestes diu excogitatas, et variis florum picturationibus artificiose elaboratas, pro quibus forsan 20. vel 30. marchas argenti consumpserant, vix revolutis 7. diebus histrionibus, ministris Diaboli, ad primam vocem dedisse, etc.
Bernardus Silvester de gubernatione rei familiaris :

Homo joculatoribus intentus, cito habebit uxorem, cui nomen erit paupertas, ex qua generabitur filius, cui nomen erit derisio.

Quin et Philippus Mouskes in Philip. Aug. fingit Carolum M. Provinci Comitatum scurris et mimis suis olim donasse, indeque postea tantum in hac regione Poetarum numerum excrevisse :

Quar quant li buens Rois Carlemaine Ot toute mise a son domaine

Provence, qui mult est plentive De vins, de bois, d'aigue, de rive, As leceours, as Menestreux, Qui font auques luxurieux, Le douna toute et departi, etc.

Hanc immensam in Pantomimos magnatum prodigalitatem exagitat S. Augustinus tract. 180. in Joan. cap. 6 :

Donare res suas histrionibus, vitium et immane, non virtus. Illa sanies Rom recepta, favoribus aucta, tandem collabefecit bonos mores, et civitates perdidit, coegitque Imperatores spius eos expellere.
Longe sapientius egit Henricus Imperator, qui in nuptiis suis cum Agnete Pictavensi in Ingelheim celebratis ann. 1044 :

Infinitam histrionum et joculatorum multitudinem sine cibo et muneribus vacuam et mrentem abire permisit,
ut est in Chronico Virtziburgensi. Menestralli, apud Fletam lib. 2. cap. 23. cap. 71. 2. Ministralli, in Litteris Eduardi IV. Reg. Angl. ann. 1439. apud Rymer. tom. 11. pag. 632 :

Ministrallorum nostrorum accepimus qualiter nonnulli, rudes agricol et artifices diversarum misterarum regni nostri Angli, finxerunt se fore Ministrallos, quorum aliqui liberatam nostram eis minime datam portarent, seipsos etiam fingentes esse Ministrallos nostros proprios, cujus quidem liberat ac dict artis sive occupationis Ministrallorum colore, in diversis partibus regni nostri prdicti grandes pecuniarum exactiones de ligeis nostris deceptive colligunt.
Hinc Ministralcia, Ministellorum ludicra. Charta ann. 1377. apud Rymer. tom. 7. pag. 160 :

Peracto autem prandio, ascendebat D. Rex in cameram suam cum Prlatis, Magnatibus et proceribus et Prdictis : et deinceps Magnates, Milites et Domini, aliique generosi diem illum, usque ad tempus cn, in tripudiis, coreis et solempnibus Ministralciis, pr gaudio solempnitatis illius, continuarunt.
Menestreys, in Consilio Massil. ann. 1381 :

Ita quod nullus Menestreys seu jogulator audeat pinsare vel sonare instrumentum, etc.

Minstrelli apud Th. Blount in Nomolexico, ex Charta Eduardi IV. Reg. Angli. Porro ministellorum voce intelligebantur cum scurr et mimi omnes, tum qui

buccinas inflare, aut musica instrumenta pulsare solebant. In Computo Hospitii Regis ann. 1317. et 1319. le Menestrier refertur inter alios Officiarios. In alio Ducis Normanni et Aquitani ann. 1348. sub titulo de Menestreux, recensentur

ceux qui jouent des naquaires, du demycanon, du cornet, guiterne Latine, de la fluste Behaigne, de la trompette, de la guiterne Moresche, et de la vielle
. MS. :

L veissies fluteours, Menestrels et jugleours.

Menestrellorum vero vox in malam partem sumpta pro nebulonibus, in Stabiliment. S. Ludov. lib. 1. cap. 32. ut Menestrauder, Ministellum agere, nugari, in Consuetud. Insul tit. 1. art. 20. Rex Ministellorum, Supremus inter Ministellos ; de cujus munere, ac potestate in cteros Ministellos, agit Charta Henrici IV. Regis Angli Gallica in Monast. Anglicano tom. 1. pag. 355. Charta originalis ann. 1338 :

Je Robert Caveron Roy des Menestreuls du Royaume de France.

Ali ann. 1357. et 1362 :

Copin du Brequin Roy des Menestres du Royaume de France.

Computum de auxiliis pro redemptione Regis Joannis ann. 1367 :

Pour une couronne d'argent qu'il donna le jour de la Tiphaine au Roy des Menestrels.
Charta ann. 1387. apud Rymer. tom. 7. pag. 555 :

Supplicavit nobis Johannes Caumz Rex Ministrallorum nostrorum, qui versus diversas partes transmarinas transire proponit.
1. MINISTER, pro Ministellus, Joculator. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Item etiam congreguabuntur piscatores, qui debent interesse isto die in prossessione cum Ministris seu joculatoribus : quia ipsi piscatores tenentur habere isto die joculatores seu mimos ob honorem Crucis.... et vadunt primi ante prossessionem cum Ministris seu joculatoribus semper pulsantibus usque ad ecclesiam S. Stephani.
2. MINISTER, Diaconus. S. Cyprianus Epist. 65 :

Diaconos autem post ascensum Domini in clos Apostoli sibi constituerunt Episcopatus sui et Ecclesi Ministros.
Adde Epist. 66. Lactantius lib. de Mortib. persecutor. num. 15 :

Comprehensi Presbyteri et Ministri, et sine ulla probatione ad confessionem damnati.

Ildefonsus Episcopus Toletanus in Cnotaphio. B. Helladii :

Ildefonsus ego, quem fecerat ipse Ministrum, Persolvi sancto carmina pauca seni.
Passio SS. Martyrum African. sub Hunerico :

Sacerdotum et Ministrorum copiosissimam et maximam turbam... exilio crudeli detrusit.

Commodianus carmine inscripto Ministris :

Ministerium Christi, Zacones, exercete caste, Idcirco Ministri facite prcepta Magistri, etc. Ivo D. G. Carnotensis Ecclesi Minister,

Utitur etiam Ennodius lib. 6. Epist. 9. Ministri, sic nude interdum subscribunt Episcopi, suppresso quovis alio titulo : Epist. 74. Frequentius vero cum adjectivo humiles, ut videre est apud eumdem Ivonem passim et Stephanum Tornac. Epist. 227. 282. Charta ann. 1123. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 22 :

Burcardus D. G. sanct Meldensis Ecclesi humilis Minister.

Alia ann. 1137. ibid. pag. 33 :

Henricus D. G. sanct matris Ecclesi Senonensis humilis Minister.

Adde Librum nig. Scaccarii pag. 133. Rymer. tom. 2. pag. 277. et Ordinat. Reg. Franc. tom. 3. pag. 596. Minister Indignus, ita seipsum inscribit Bartholomus episcopus Laudunensis in Charta ann. 1117. inter Monum. sacr. Antiq. tom. 2. pag. 2. Qu formula haud infrequens est. Episcopos hac in re imitati etiam Abbates. Liber Niger Scaccarii pag. 62 :

Venerabili karissimo domino suo Henrico D. G. Angli Regi... frater A. indignus Minister Certes, salutem et orationes. Sciat diligentia vestra, karissime pater et domine, quod Abbatia Certes debet ad servicium nostrum tres milites.
Occurrit prterea ibidem pag. 75. 76. et pag. 117. ubi, Minister humilis. Ministri Altaris, Sacerdotes. Capitulare Aquisgr. ann. 789. num. 70 :

Sacerdotibus. Sed et hoc flagitamus vestram almitatem (Episcopos alloquitur) ut Ministri altaris Dei suum ministerium bonis moribus ornent.
Minister Capell, Qui palatin seu Regis capell prerat. Epistola Hadriani PP. ad Carolum M. sculo Bened. iv. part. 1. pag. 98 :

Prterea directum a vestra clementissima prcelsa regali potentia suscepimus familiarem vestrum, videlicet Engilbertum Abbatem et Ministrum capell, qui pne ab ipsis infanti rudimentis in palatio vestro enutritus est.
Ministri Ecclesi, Episcopi, sacerdotes, in Edicto Pistensi cap. 1 :

Ministri Ecclesiastici,

cap. 30 :

ministri Episcoporum.

Ministri Ecclesi, Inferioris ordinis Clerici, in Lege Bajwar. tit. 8 :

Si quis Ministros Ecclesi, id est, subdiaconum, lectorem, exorcistam, acolytum, ostiarium, etc.
Capitular. lib. 2. 5 :

Schol sane ad filios et Ministros Ecclesi instruendos vel edocendos, etc.

Ministri Episcoporum, Archipresbyteri et Archidiaconi. Capitular. lib. 7. 232 :

Et ibi ab Episcopo, id est, in civitate, sive a suis bene doctis Ministris bono animo instruantur de sacris lectionibus et divinis cultibus et sanctis canonibus, etc.
Capitular. Caroli Cal. tit. 5. 3 :

Ceteri presbyteri per famulos suos debitam dispensam Archipresbyteris aut Episcoporum Ministris convehant. Et procurent Episcopi, ne Ministri illorum presbyteros dehonorent.
Formul antiqu apud Baluzium tom. 2. Capitular. col. 624 :

Ministros vero, id est, Archipresbyteros et Archidiaconos, secundum quod providere Domino inspirante et cooperante valuerit, tales constituat (Episcopus) qui oderint avaritiam, etc. Adjutores ministerii
Episcoporum, in Capitul. Ludovici Pii ann. 828. inter quos recensentur

Chorepiscopi, Archipresbyteri, Archidiaconi, Vicedomini et Presbyteri per parochias eorum

. Ministri Episcoporum appellantur etiam judices qui sub Episcopo jus dicunt. Capitular. Caroli C. ann. 853. 9 :

Ut Missi nostri omnibus per singulas parochias denuntient quia si Episcopus aut Ministri Episcoporum pro criminibus colonos flagellaverint cum virgis propter metum aliorum, etc.

Adde Capitul. ejusd. Caroli ann. 868. tit. 38. 9. Vide infra. Ministri Palatii, Aul regi Officiales, Officiers de la maison du Roy. Epistola Episcoporum Franci ad Ludovicum Regem ann. 858. cap. 12 :

Constituite Ministros Palatii, qui Deum cognoscant, ament, et metuant, qui maximam curam gerant quatenus necestuosi palatium adierint, et per quos perrexeritis, patrem et consolatorem mirantes, gaudendo vos videre accurrant, non qualem dicere nolumus, gemendo et maledicendo refugiant.
Ministri Palatini, in Vita Ludovici Pii ann. 837. Apud Agobardum Matfredus

Procer Palatii, Minister Imperatoris et Palatii appellatur, in Epistola ad eumdem. Minister Partitionis, Prpositur serviens seu apparitor. Charta ann. 1233. ex Tabul. S. Gauger. :

Si prpositus credat Ministrum partitionis plus percepisse de sua portione, quam ei reddiderit, etc.

Minister Poenitenti, Qui a confessionibus est. Obituar. Fratr. Minor. in Wisby Gothl. apud Ludewig. tom. 9. Reliq. MSS. pag. 197 :

Anno Domini 1431. die conversionis Pauli, obiit reverendus pater, frater Esgerus, Minister pnitenti Dani, Sueci ac Norvegi, cujus anima sit ternaliter cum Deo.
Minister Sanguinis, Carnifex. Stat. MSS. eccl. Tull. ann. 1497. fol. 100 :

Et si contigat quemquam dictorum tredecim hominum criminaliter delinquere, incarceratur in prisione capituli, et facere tenentur dicti justificarii ejus processum ac eum condemnare et executionem reponere ad villicum de Villeyo, qui illam per Ministrum Sanguinis fieri procurabit ad patibulum de dicto Villeyo. Mistre,
eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1400. ex Reg. 155. Chartoph. reg. ch. 238 :

Le Mistre qui l estoit venu pour excuter ledit Watelier, qui estoit condempn morir.

Ministri, in aula Regum Anglo-Saxonum, eorum Diplomata subscribunt post Episcopos, Abbates et Duces, apud Ingulfum pag. 882. 883. 884. 885. in Conventu Westmonast. ann. 1066. in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 37. in Addit. ad Matth. Paris pag. 157. apud Doubletum pag. 832. etc. Qui quidem Ministri iidem sunt qui Saxonice degens, in Diplomatibus vero Thaini, et Taini, qu voces ministros et servientes sonant. Ita qui hac nomenclatura Regum Anglo-Saxonum Chartas subscribunt, erant prcipui aul regi ministri, ut Camerarii, Senescalli, Venatores, Accipitrarii, etc. In Monastico Anglicano tom. 3. pag. 121. quidam Godo (sub Edw. Confess.) Optimas Ministerque Regalis inscribitur. Vide Seldenum ad Eadmerum pag. 170. et infra in voce Thainus. Totum porro hunc Ministrorum regiorum ordinem belle describit Florentius Wigorniensis, ubi de Alfredo Rege Anglo-Saxonum :

Consilio divinitus invento, omnium uniuscujusque anni censuum successum bifarie primitus Ministros suos dividere quali lance imperavit ; quarum primam suis Ministris nobilibus, qui in cultu regio vicissim commorabantur, in pluribus ministrantes ministeriis, annualiter largiebatur. In tribus namque cohortibus prfati Regis satellites prudentissime dividebantur ; adeo ut prima cohors uno mense in cultu regio die nocteque administrans commoraretur : menseque finito, alia

cohorte adveniente, prima domum redibat, ut ibi duobus commoraretur mensibus. Secunda itaque cohors mense peracto, et adveniente tertia domum redibat, ibidem duobus commoratura mensibus. Hoc ordine omni vit tempore talium vicissitudinum in regali cultu rotabatur administratio.
Ejusmodi Ministrorum alibi non semel meminit, ann. 871. 874. 878. 905. 1008. 1010. 1039. ut et Roger. Hovedenus pag. 450. 457. et Simeon Dunelm. ann. 1008. 1010. 1013. 1067. cui ut plurimum nobiles ac prpotentes Ministri dicuntur. Ministri Provinciales. Telomonius apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 95 :

Illic enim mercenarios suos pedites, qu Latino sermone Provinciales Ministros, vulgari vero Landsknecht appellant, adversum civitatem Brunsvictam collocavit.

Ministri Reipublic, Comites, judices, villici regii, et alii hujusmodi. Ita usurpant Capit. Caroli C. tit. 8. cap. 5. tit. 11. cap. 9. tit. 13. cap. 6. tit. 23. cap. 12. 14. ejusdem Capitulare Compendiense ann. 868. cap. 8. 10. Synod. Suession. cap. 7. 8. 10. Synod. Carisiac. cap. 2. Edictum Pistense cap. 8. 17. 20. Riculfus Suession. Episc. cap. 15. Chron. Farfense pag. 666. etc.

Reipublic administratores Ministri regni

, in Capit. Caroli C. tit. 43. 1. et parte 2. ejusdem tit. 1. et in Concilio Trosleiano ann. 909. cap. 1. , tit. 45. cap. 4. eorumdem Capit.

Ecclesiastic et reipublic administratores

, in Charta Ludovici Pii, in Vita Aldrici Episcopi Cenoman. pag. 34 Ministri, Minores officiales. Ministri Regis, in Capitular. Lotharii Imper. tit. 5. 37.

Ministri publici

, in iisdem Capitul. tit. 3. 29.

Ministri Ducum

, in leg. 3. Cod. Th. ad legem Jul. Repetund.

Ministri Comitum, Missorum, etc

. in Capitulis Caroli C. tit. 32. cap. 16. qui alias Ministeriales. Concil. Cabilonense II. cap. 21 :

Sed et Ministros, quos Vicarios et Centenarios vocant, justos habere debent (Comites et judices.)
Ministri, Judices sub dominis suis jus dicentes. Notitia ann. 1015. apud Loisellum in Bellovaco :

Dans ei medietatem Vicecomitatus, et dimidias leges de forensibus hominibus, ita ut Minister Episcopi, et Minister Comitis justificent reos, et leges qualiter dividant.
In Charta Ludovici VII. Regis ann. 1151. apud eumdem, Ministeriales dicuntur :

Et si quis excessus vel forisfactum contingeret, ad Episcopum vel Ministerialem ejus referendus est clamor.

Vide supra. Minister, Regalis, aulicus, famulus, servus, officialis, in vet. Glossar. ex Cod. 7641. Minister, Qui res domini regit et curat. Libert. Clarimont. ann. 1248. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 600. art. 1 :

Quicumque ibidem manere voluerit in libertate, cinq solz Pruivinenses de redditu suo annuatim persolvet nostro Ministro. Menistre,
in Lit. ann. 1372. ibid. pag. 516. Minister, Artifex, Gall. Artisan. Charta commun. Peron. ann. 1209 :

Duodecim majori Ministrorum de propriis Ministris super sacramentum suum eligent xxiv. homines, etc.
Confirm. ejusd. ann. 1368 :

Quia discrescentibus habitatoribus dict vill, minui debeat numerus Ministrorum, volumus ut loco xij. majori Ministrorum qui debebant eligere xxiv. sint et sufficiant sex dumtaxat, qui habeant eligere xij. loco xxiv. prdictorum.

Vide in Ministerium. Minister, Idem qui Ministerialis, apud Germanos, de qua voce infra. Miracula S. Quirini Mart. lib. 2. num. 23 :

Notus Miles, Dietmaro nomen erat, nobilis Frising Minister, etc.

Ministri Generales Ordinis S. Francisci, quorum officium ac dignitas Ministeriatus dicitur in Bulla Clementis VI. PP. apud Waddingum ann. 1343. num. 5. MINISTERALE, Apparatus ad Missam. Acta S. Salvii Episc. tom. 5. Junii pag. 99 :

Habebat autem S. Salvius Ministerale aureum ecclesiasticum, vestimenta ex auro et gemmis ornata.

MINISTERALLUS, Idem qui Ministerialis, inter officiales regum Sicili et Majoricarum recensetur in Itiner. Philippi Pulc. laudato tom. 1. Tract. novi de Re diplom. pag. 467. inter notas. MINISTERIALES Dominici, qui alias Ministri, famuli honorarii, in Notitia Imperii, sub dispositione viri spectabilis Castrensis. Vide Pancirol. lib. 1. cap. 91. Ministeriales et Pedagogiani, in leg. 5. Cod. Th. de Divers. offic. (8, 7.) Ministeriales Imperatorum, apud veterem Agrimensorem pag. 330. Capitul.

Caroli M. de Villis 41 :

Et stabula atque coquin, et pistrina, seu torcularia, studiose prparata fiant ; quatenus ibidem condigne Ministeriales nostri officia eorum bene nitide peragere possint.
Regula consueta Toribii Archiep. Lim tom. 4. Conc. Hispan. pag. 665 :

Poterunt tamen in choro esse laici, qui sunt cantores, vel alioquin Ministeriales. Alumnos, nutritios, Ministeriales, famulos.

Ministerialis, in Pacto Legis Salic tit. 11. 6. pro quovis famulo domestico. Gloss Isonis Magistri ad 2. Prudentii contra Symmachum : Ministeriales, Minores Officiales Regum, Ducum, Comitum, et dominorum feudalium, qui dominorum subditis jus dicunt, eorum jura procurant, census et reditus exigunt, villici, seu villarum prfecti. Ita enim passim indigitantur in veteribus Tabulis. Charta Privilegiorum concessorum Hispanis a Ludov. Pio :

Alius vero census ab eis neque a Comite, neque a junioribus et Ministerialibus ejus exigatur.
Hincmarus de Ordine Palatii cap. 12 :

Tales etiam Comites et sub se judices constituere debet, qui avaritiam oderint, et justitiam diligant, et sub hac conditione administrationem suam peragant, et sub se hujusmodi Ministeriales substituant.
Flodoardus lib. 1. cap. 10 :

Unde spe justitiam apud Ministeriales regios sibi fieri postulavit. Ministeriales advocatorum,
in Edicto Carisiac. ann. 861.

Ministerialis Palatinus,
in Capitul. Caroli M.

Ministeriales ministrorum, Ministeriales regni,

in Capit. Caroli C. tit. 32. cap. 16. tit. 34. cap. 11. Ministeriales Comitatus, tit. 43. cap. 9. Tabularium Vindocinense Thuani Ch. 85 :

Si vero per oblivionem vel neglectum Ministerialis ejusdem loci terminos prfati census reddendi prterierit, etc.
Charta ann. 1238. in Hist. Mediani Monast. pag. 316 :

Si propter culpam..... emenda ad manus villici vel aliorum Ministerialium deveniret.

Ita Edictum Pistense cap. 30. Vett. Chart apud Beslium in Comitibus Pictav. pag. 269. Sanjulianum in Matiscone pag. 239. Guichenonum in Probat. Hist. Bressensis pag. 10. S. Bernardus tom. 1. col. 271. Miracula S. Adalberti sc. 3.

Bened. part. 1. pag. 638. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 456. etc. His addere placet Chartam Balduini Comitis Flandr. ann. 1116. apud Mirum tom. 2. pag. 1153. ubi fuse qu ad Ministerialis officium pertinuerint, necne, declarantur :

Ad ambas (festivitates) S. Amandi dimidium quartarium cervisi accipiat, neque creditionem ullam unde damnum aliquod homines Sancti sustineant habeat, neque exactionem quam vulgo tolpri vocant, sive herbam aut corvedas inconsulto Abbate exigat, neque jumenta per villam violenter mutuare aut tollere alicujus operis occasione audeat. Et si cui Abbas terram vendiderit, Ministerialis nihil habebit. De justitia pontis se non intromittet, neque subtus neque supra, quamdiu Custos Abbatis per se justitiam habere poterit, neque mansuarios justificabit de his, qu ad mansos pertinent. De terris censualibus quas tenet censum unoquoque anno dabit, neque exinde aliquid cuiquam in feodum dare ei licebit, neque terram ab aliquo emere, neque aliqua terra sine voluntate Abbatis investiri poterit. Vadium etiam, si pro qualibet forisfactura acceperit ab aliquo, non alibi quam infra curtim S. Amandi commendabit ; ipse vero Ministerialis ab adventitiis nihil accipiet nisi sex deneratas panum et duos capones. Latro ab eo captus in curtim S. Amandi custodiendus adducetur. Nullo modo placitabit, nisi in camera Abbatis, vel in porticu aut hospitio, et hoc prsente Abbate vel Prposito monacho. De omnibus placitis qu fiunt per Scabinos suum tertium habebit, et villicus Abbatis et Fratrum hujus tertii tertium ; et Ministerialis concordiam non potest accipere, nisi per Abbatem aut ejus Prpositum monachum ; neque in dominicis curtibus aliquam justitiam exiget aut accipiet. Nullus unquam a Ministeriali accipiet licentiam maritandi : et si Ministerialis vill decedens plures filios reliquerit, Abbas et Fratres quem ad hoc magis idoneum viderint Ministerialem constituant. Quod si sine liberis mortuus fuerit, in potestate Abbatis erit cui ministerium illud reddere voluerit.
Nec prtereundum in eadem Charta Prpositum vocari qui Ministerialis subinde appellatur : unde eumdem fuisse qui aliis Ballivus dicitur, merito colligimus. Vide in Prpositi. Nostris Mnestrelz et Menstraulx, eadem acceptione. Charta Frider. ducis Lothar. ann. 1255. in Chartul. Romaric. ch. 33 :

Li commandemens saint Pierre doit tenir tous les plais et mestre tous les Mnestrelz et osteir de par saint Pierre.
Redit. comitat. Namurc. ann. 1265. ex Reg. Cam. Comput. Insul. sign. Papier

velu fol. 23. v. :

Et ne puet on nient lever ne prendre cesti taille,... sans le Mnestrel del glise, et de cesti taille ne paient nient tout li Menestrel.
Charta ann. 1355. tom. 2. Hist. Leod. pag. 422 :

Item que faire ledit essay (des poids et mesures) ly Menstraulx doivent avoir de chascune ayme un denir. Menistre,
pro cujusvis rei administratione, in Ch. ann. 1330. ex Tabul. capit. Carnot. Ministeriales Divi, Alicujus sancti vel ecclesi vassalli, ejusque servitio mancipati, apud Ant. Math. de Nobilitate, de Princip. etc. edit. ann. 1686. Ministeriales Episcopi. Charta Joan. II. episc. Aurel. ann. 1120. ex Tabul. Miciac. :

Si quis autem successorum sive Ministerialium nostrorum contra hoc authoritatis nostr privilegium aliquid calumpni... inferre temptaverit, etc.
Vide supra in Minister 3. Ministeriales, in Monasteriis, qui prcipuas prposituras exercent. Adalardus in Statutis antiquis Corbeiensis Monast. lib. 1. cap. 1 :

Et ipsi Ministeriales habent inde singuli breves suos, id est, Camerarius, Cellerarius, et Senescalcus.
Et cap. 6 :

Et veniat ipsa annona de ipsis villis, quas Prpositus specialiter in ministerio habet. Una cum Ministrale nostro Johanne et infantes suos.
Charta ann. 1106. in Prob. Hist. Ducum Burgundi :

Ministrales, Iidem qui Ministeriales. Charta ann. 805. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 746 :

Concessi ut si latrocinium factum fuisset, et clamor ad Monachos et Ministrales eorum deveniret ipsi justitiam planam facerent.
Alia Hugonis Ducis Burg. in Probat. Hist. Vergiacensis pag. 134 :

Ministrales siquidem mei, homines de Paredo propter usuarium quod ipsi in confinio potestatis Pasch proclamabant, creberrime inquietare solebant.
Charta ann. 1232 :

Recognovi quod terti de Miemunt qu de jure spectant ad obedientiam de Dineto, de quibus tertiis Damfrerot de Sanz et filii sui se faciebant Ministrales.
Acta sancti Guillelmi Eremit tom. 6. Maii pag. 831 :

Duplici opposita clave in parte superiori, qu custoditur a Ministrale, id

est judice, Vallis pro tempore existente.

Utuntur prterea auctor Gestorum Episcoporum Salisburgensium pag. 321. tom. 2. Antiq. lect. Canisii, Chron. Mindense pag. 742. 744. etc. Ministralli, Eadem notione. Chartul. Prioratus de Domina in Delphin. fol. 99 :

Debet taschiam de manso totam... duos panes ad Pascha et iterum procurationem unam Ministrallo cum uno socio vel cum duobus.
Mysteriales, apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 411 :

Habuit etiam gueras cum Mysterialibus Ecclesi Magdeburgensis, inter quas Wolmerstadt castrum primo ad Ecclesiam Magdeburgensem venit.

Mistrales, contractius, in Statutis Delphinalibus pag. 12. in Chartis ann. 1195. et 1196. apud Guichenonum in Probat. Hist. Sabaudic pag. 45. 46. vulgo Mistrals, in Antiquitatibus Viennensibus Joannis le Lievre pag. 414. Ut autem Mistralium Delphinalium plenior atque dilucidior habeatur notio, horum duplicem ordinem distinguendum existimamus ; neque enim omnium, quibus id nomen commune erat, eadem fuit dignitas, idem officium, edem prrogativ. Mistrales itaque in majores et minores distinguimus : majores urbium prfecturam exercebant cum omnimoda juris dicendi potestate, ut Vienn Allobrogum ubi duo erant Mistrales, unus pro Comite Viennensi, alter pro Archiepiscopo. Hic e Canonicorum numero electus urbis Prfecti fungebatur officio, atque cum suprema auctoritate subditis Archiepiscopo civibus jus dicebat. De utriusque Mistralis officio et potestate plurima occurrunt notatu digna in Inquisit. pro jurisdict. Comitum, etc. ann. 1276. tom. 1. Hist. Dalhin. pag. 23. qu hic paucis exscribere non abs re erit :

Primo D. Guido de Tullino Mistralis et Canonicus Viennensis... dicit quod Comites Viennenses et eorum Mistralis pro eisdem habent jurisdictionem Vienn sub hominibus qui morantur penes dictos Comites... Item dicit quod si aliquis jacuerit penes dictos Comites... illa nocte et in crastinum per totam diem efficitur de jurisdictione ipsorum Comitum, ita quod si deliquerit illa nocte vel die crastina, quocumque ierit debet puniri per Comites... donec jacuerit penes Archiepiscopum Viennensem ; quo casu... non punitur adhuc per Comites... Item dicit quod cum nundin Comitum incipiunt, Mistralis et gentes Comitum veniunt ad dictum testem et venire debent, vel ad eum qui est Mistralis Archiepiscopi pro tempore, et petunt ab eo claves civitatis, et ipse debet eis tradere recepto ab eis prius juramento, quod ipsi custodiant fideliter civitatem, et quod finitis nundinis restituent eidem Mistrali claves prdictas firmantes et claudentes prout eisdem traduntur. Item dicit... quod custodia civitatis pertinet ad Mistralem Archiepiscopi per totum annum, exceptis

quindecim diebus nundinarum Comitum... Item dicit quod nullus debet ire armatus per civitatem Viennensem, nisi familiares Archiepiscopi et Mistralis... Dominus Siboudus Mistralis Comitum... homicidam illum... faciet poni in sacco et prcipitari in Rhodanum... Comites habuerunt Mistralem et judicem suum qui cognoscebant de causis, et puniebant malefactores... Gentes Comitum et Mistralis ceperunt bona ipsius defuncti sine hrede... et diviserunt inter se, etc.
Archiepiscopi Viennensis Mistralem supprimendum censuit Johannes XXII. PP. ann. 1338. Alii Mistrales, quos minores appello, mulctas et pecuniarias pnas imponere, fidejussores exigere, Leges et Statuta locorum asserere poterant. Pacta et conventiones ann. 1291. ibid. pag. 137 :

Item extitit conventum et ordinatum.... quod uterque de dictis Mistralibus possit banna, multas imponere, ambo insimul levare ad opus dictorum dominorum, et fidejussores uterque recipere, et communiter laudimia et venditiones ambo insimul recipere.
Jus tamen dixisse nusquam videntur, sed curi judicata executioni tantum mandasse, ibid. pag. 136 :

Ponant duos Mistrales... et mandent executioni quod pronunciatum fuerit per judicem.
Iidem Mistrales dominorum procurabant jura, reditus, census et alia hujusmodi exigebant domino fideliter reddenda. Inquisitio Morestelli ibid pag. 134 :

Bermundus Matheus est homo Comitis, et tenet de eo Mistraliam de parte Vilenchi... et debet recolligere et levare census et omnia usagia in Mistralia, et fideliter reddere domino. Mistrales capiunt 4. gerbas, et crientas et solagium... et pro iis qu Mistrales capiunt in dictis corvatis, debent facere arare, seminare et herciare eas quando seminantur, et bladum recolligere, et facere apportare ad granarium Comitis, et alias operas circa culturam earum necessarias.

Adde quod propriis sumtibus dominorum agros excolere, fructus inde colligere, atque in eorum horrea deportare tenerentur. Charta ann. 1220. ibid. pag. 129 :

Prter frumentum vero et alia id genus quod ex officio percipiebant, ad ipsos etiam pertinebat tertia pars bannorum, escaetarum, placitorum, qu absque dominici census imminutione solvenda erat. Charta mox citata :

Capiunt ratione Mistrali de Avalone tertiam partem omnium bannorum et escaetarum de Mistralia sua, ita videlicet quod si Comes capiat pro aliqua offensa sexaginta solidos de aliquo, ipsi postea levabunt ab eodem

triginta solidos pro parte sua.

Qu cum reditus non modicos efficerent, isthc officia, qu primum suis familiaribus aut vassallis ad nutum revocandis committebant domini feudales aut per se aut per Castellanos suos, postmodum in feuda erexere, qu ipsi etiam Nobiles ambire, spius et exercere non dedignati sunt. Sed hc non multo post ob exactiones varias et vassallis et dominis ipsis oneri esse cperunt ; quare Mistralias suas pecunia multi redemere : ut G. Episc. Gratianop. ann. 1288. Archiepiscopus Viennensis ann. 1275. cteras penitus sustulit Carolus V. ann. 1377. si paucas exceperis. Plura vide non minus fuse quam erudite pertractata in Hist. Dalphin. tom. 1. pag. 107. et seqq. Adde D. Chorier Hist. Dalphin. lib. 11. et 22. Mistralia, in Chartis mox laudatis, et in aliis passim, pro Officium, jurisdictio et districtus mistralis. Verum non in Delphinatu tantum, sed et in Provincia nota et usurpata fuit hc vox, ut colligitur ex Charta Godefredi Comit. Provinci xi. sc. apud D. Chanteloup in Hist. Mont. Major. ubi Mistralia, nude pro justitia accipitur :

Denique in villa quam rustica lingua nominat Pertusum, tenebamus Mistraliam, et portum, et mercatum, et districtum.

Mistralie, in Lit. ann. 1367. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 80. Menistre, eodem sensu, in Testam. Renati reg. Sicil. ann. 1474. tom. 2. Cod. Ital. diplom. col. 1278 :

Lesquelles quantit de trente sextiers de froment et somme de dix livres, ledit seigneur assiet et assigne sur les rentes et revenues de la Mnistre.
Pro beneficii seu feudi specie, in Charta ann. 1065. ex magn. Chartul. S. Vict. Massil. pag. 32 :

Landulfus ministralis omnia qu habebat in castro Baido sive Gandalberto pro Ministralia et castellaria, dedit et vendidit et accepit solidatas xij. a monachis.
Vide in Ministerium. Neque alio sensu accipienda videtur Ministralia. Tabularium Prioratus de Domina in Delphinatu fol. 18 : Infra :

Ministraliam autem hujus cabannari dedit quidam villicus, etc. Et iterum donaverunt Ministraliam et placitum prfato Monasterio.
Menestralia, Eadem notione. Charta apud Stephanot. part. 1. Antiquit. Bened. Occitan. MSS. pag. 389 :

Per ipsam Menestraliam habeas tu Petrus unum modium annon, et dono tibi Petro et infantibus tuis las masadas de Seiveraco per Menestraliam.
Ministeriales etiam dicti majores aul seu Palatii Regii Officiales. Capitul. de villis Caroli M. num. 16 :

Volumus ut quicquid nos aut Regina unicuique judici ordinaverimus, aut Ministeriales nostri Sinescalcus et Butticularius de verbo nostro aut Regin ipsius judicibus ordinaverint, etc.
Arestum ann. 1224. apud Belforestum in Histor. Franc. :

Prterea cum Pares Franci dicerent quod Cancellarius, Buticularius, Camerarius, et Constabularius Franci, Ministeriales Hospitii domini Regis, non debebant cum eis interesse ad facienda judicia super Pares Franci ; et dicti Ministeriales Hospitii domini Regis e contrario dicerent se debere ad usus et consuetudines observatas interesse cum Paribus ad judicandum Pares : judicatum fuit in Curia D. Regis, quod Ministeriales prdicti de Hospitio D. Regis debent interesse cum Paribus Franci ad judicandum Pares. Et pro eo rex Boemi, existens pro tempore, et Ministerialis et vassallus imperatoris seu regis Romanorum.
Eodem nomine donatos majores aul Comitis Flandri Officiales, ut Camerarium, Senescallum, Dapiferum, Pincernam, observat Mirus ex Charta Philippi Alsatii ann. 1165. tom. 1. Diplom. Belgic. pag. 705 :

Ministeriales appellantur Majores imperii officiales a Theodor. de Niem tom. 2. Conc. Constant. part. 15. cap. 34. col. 452 :

Porro denarii prscripti non Ministerialium scilicet Comitis esse proprii debeant.

Mistralis, Officium monasticum, idem videtur qui Prpositus. Charta ann. 1373. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 485 :

Capitulariter convocatis et congregatis reverendo in Christo patre dom. Pontio D. G. abbate (S. Antoni Viennensis dic.) Humberto de Balma camerario, Andrea Baudeti infirmario et correrio, Jacobo Piscatoris brasserio, Guillelmo de Fiscavillas pitancerio, Petro Johannis Mistrali, etc.

Ministeriales, apud Alamannos seu Germanos varie appellantur : nam in Speculo Saxonico lib. 1. art. 16. 2. art. 38. 2. art. 52. 1. lib. 3. art. 42. 2. 3. art. 74. 2. art. 80. 2. Germ. Dinstman, Dinstwif. servis vel certe hominibus obnoxi conditionis accensentur, adeo ut Liberis semper opponantur, et dicantur libertate donari, et permutari a dominis. Ita Ministeriales appellati, quod dominorum ministeria exequerentur, seu officia ab iis injuncta, quod Liberi non faciebant. Serrarius in Notis ad Vitam Godefridi Comitis Campebergensis, Ministeriales in Westphalia ait triplicis esse generis : 1. qui corpore, jumentisque suis domino alicui serviunt, et vocari prdia integra : 2. qui solo corpore, dictos Rotter : 3. qui tabellarios agunt, Bringsitter. Eorum ministerium seu juge obsequium erga dominos testatur Constitutio Caroli Crassi

Imper. de Expeditione Romana ann. 881. 5 :

Similiter de Ecclesiarum filiis vel domesticis, id est Ministerialibus, vel quorumcumque Principum clientela, qui quotidie ad serviendum parati esse debent, statuimus, etc.
Vetus Charta in Privilegiis Ecclesi Hamburgensis pag. 201 :

Nos Henricus et Otto Milites fratres dicti de Barmstede renuntiantes nobilitati et libertati nostr spontanea voluntate, facti sumus Ministeriales Ecclesi Bremensi,... facientes corporaliter juramentum, sicut Bremensis Ecclesi ministeriales facere consueverunt, jurantes nos Ecclesi antedict sicut Ministeriales perpetuo servituros. Uxores nostr, liberi nostri jam nati, et adhuc nascituri idem facient, quando prdictus D. noster Archiepiscopus, vel suus nuncius duxerit requirendos, etc.
In alia Charta ann. 1093. apud Hubertum Leodium in Monumentis antiq. Ministeriales a Liberis perinde distinguuntur :

Pro prsumptione autem delicti imperando dijudicamus, ut si liber est, 10. talenta ; si Ministerialis, 5. talenta ; si ex familia, totam substantiam ad Cameram nostram persolvat.

Adde Bruschium de Monast. Germ. pag. 41. Eorum liberi perinde ac servorum in partitionem veniebant. Charta Henr. Comitis Palatini Rheni ann. 1262. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 388 :

Si quis ex Ministerialibus utriusque partis ex alterius familia uxorem duxerit, gratum utrimque tenebitur, et proles inde nata qualiter dividetur, et primogenitus patrem sequatur, ex jure pertinenti ; unicus autem hres communis erit, et proles ex eo genita dividetur.
Sed postmodum e fece hominum emersere, habitique deinceps inter nobiles, licet inferioris ordinis. Petrus de Andlo lib. 2. cap. 12 :

Post Baronum ordinem Valvassores, id est, minores Capitanei, qui et proceres sive Ministrarii dicuntur, locum sibi vindicant, simplicem Militiam transcendentes.
Crantzius in Metrop. lib. 1. cap. 2 :

Sublimius nomen ex Ministerialibus nunc aucupantes, Nobiles se dici volunt, cum sit infimus nobilium gradus in Baronibus.
Et lib. 2. cap. 11 :

Ministeriales suos, qui soli volunt hodie dici Militares, coquavit urbicis ad militiam conscriptis, quos etiam in ordinibus duxit, nihil minoris habitos. Sed posteriora scula distinxerunt ordines militantium et urbicorum, ut jam non patiantur sibi illos coquari : et quod est

arrogantius, jam qui olim Ministeriales dicti sunt, aut feudatarii, nunc ambiunt dici Nobiles. Sed coarguit eorum superbiam usus principalium scribarum, et omnium recte discernentium munera graduum singulorum. Primi enim Barones inter Nobiles deputantur, inde Liberi domini, postea Comites, inde Duces, quos appellat Papa Nobiles viros. Quid patitur Ministerialis, ut in hac Nobilitatis appellatione coquari qurat Duci ?

Quod vero Crantzius, Ministeriales feudatarios fuisse ait, firmatur prterea ex aliis Scriptoribus, prsertim ex Petro de Vineis lib. 3. epist. 5. adeo ut ii fuisse videantur, qui certa et rata, ac pactis definita obsequia dominis suis debebant, ut apud nostros, ii quos servientes feodatos vulgo dicimus, de quibus suo loco. Id prsertim colligere est ex Charta Conradi Comitis Lutzilenburg. ann. 1135. pro Monasterio S. Maximini Trevir. :

Accepimus igitur per sententiam, quod equos eorum qui Ministeriales sunt et jus Ministerialium a prdecessoribus suis integritate generis et conditionis obtinuerunt ; illi qui ad hoc officium infeodati sunt, circa nonam advenientis festi in quoddam pratum, quod est Kune, deducent, et usque ad nonam sequentis diei, vel quandiu Abbas ipsos Ministeriales detinere voluerit, custodient, nullum pabulum eis debetur. Ministerialis, si cum uxore sua venerit, 12. panes, 6. sextaria vini, ovem unam recipiet. Si autem sine uxore venerit, cum Abbate ipse et famuli sui, qui duo tantum, vel tres esse debent, comedet. Et sicut nullum prdictorum Ministerialium a consilio et a mensa Abbatis in ipso festo arceri debet, ita nullus eorum prdictum servitium foris offerendum recipiet, nisi loco Militis Abbati decenter assistere et servire possit. Si quis Ministerialium Ecclesi extraneam uxorem duxerit, filii ejus prdictum servitium quod pater eorum, quia Ministerialis Ecclesi erat, habuisse videbatur, non habebunt. Femina Ministerialis Ecclesi, si viro extraneo nupserit, filii ejus propter conditionem matris prdicto servitio non privabuntur, ipsi Ministeriales deposito amictu chlamidis, vel alterius supervestimenti, in Vesperis, in Cna, in Missa subsequentis festi debita cum reverentia Abbatis obsequio se offerent. Abbas, si proximo die post festum de negotiis privatis vel communibus cum Ministerialibus aliqua tractare voluerit, sive nos prsentes, sive absentes fuerimus, absque expensis eorum ipsos detinebit. Si ad placitum venire non poterimus, et Abbas eorum prsentia carere voluerit, circa nonam in ipso festo redeundi ad propria singulis licentiam dabit. Hc igitur de jure nostro, de jure Ecclesi, de jure Ministerialium per sententiam nobis relata, et assensu omnium comprobata, Abbate et Fratribus atque Ministerialibus

petentibus, scripto commendavimus, etc.

Similem prope Constitutionem de Ministerialibus Bambergensis Ecclesi descripsit Gretzerus in Divis Bambergens. pag. 89. Qualis fuerit apud Germanos Ministerialium infeodatorum status et conditio, fuse et aperte declarant Leges feudales Tecklenburgic apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 297. ex quibus, quod mihi prcipuum visum est, exscribam :

Otto D. G. Comes in Tecklenburg. Notum sit omnibus quod jus nostrum et Ministerialium nostrorum tale est. Primum est quod Ministeriales nostri infeodati, cum per nuntium nostrum infeodatum ante ad xiv. dies ad nostri castri munitionem vocamus, venire tenentur et per quatuor septimanas residentiam in castro nostro facere propriis expensis, etc. Secundum est, quod si fortior nobis vellet nobis inferre violentiam, si de consilio Ministerialium nostrorum ipsi justitiam facere volumus, quamdiu juris ordinem hoc modo prosequimur, infeodati, nostri nobis corpore et rebus servire tenentur, etc. Ministeriales vero nostri a nobis infeodati, si in necessitatibus se nobis exhibuerunt in servitio nostro in nobis necessariis procurare tenemur,... si vero ex detractione alicujus Ministerialis noster fuerit diffamatus apud nos, ipso ad nos vocato et Ministerialibus nostris indicato, ipsum audire tenemur, et secundum eorum sententiam causam ejus juste terminare. Si vero contrarium facere vellemus, dapifer noster per annum et diem in coquina cum familia nostra procurabit, Ministerialibus cum ipso pro jure et gratia apud nos intercedentibus. Si vero his contemtis contrarium vellemus, in palatio Episcopali Osnabrug per annum et diem est procurandus, Episcopo cum sua Ecclesia pro ipso jus et gratiam a nobis postulante ; hac observata disciplina quod in duobus prdictis terminis faciem nostram is de quo agitur evitabit, tali reverentia gratiam nostram captando. Si vero Ministerialis noster absque lumine et camerario dormitorium uxoris nostr dicatur introiisse, et super hoc fuerit infamatus et jure quo convenit fuerit convictus, bona qu a nobis tenuit libere ad nos redibunt et gratia nostra carebit. Item si rarium nostrum absque camerario nostro introivit et ibi deprehensus fuerit, etc. Item si mortem nostram machinatus fuerit, vel in honoris nostri depressionem conspiraverit, etc. Item si aulam imperialem ire disponimus, Ministerialibus nostris pluribus vel paucioribus assumptis, ipso in expensis nostris exhibere tenemur et in omnibus necessariis iisdem providere. Profecti vero in pedem Alpium, si transalpare volumus, ipsis liberum est redire ad sua, nisi de bona voluntate sua sequi nos voluerint. Si vero Ministerialibus nostris aliquis

violentiam vult inferre, et ipsi quod juri pareant coram nobis fuerint protestati ; ipsos in castrum nostrum recipere tenemur, et quamdiu juri paruerint corpore et rebus juvare. In bonis vero hreditariis in quibus nascuntur nostri Ministeriales, quamdiu in cognatione sive genealogia vir vel mulier invenitur cui talium bonorum jus et actio competere possit, hc bona ad nos tanquam vacantia redire non possunt.

De negotiis feudalibus non Ministerialium modo, sed et Nobilium cognoscebant atque judicabant. Charta Henrici Reg. Rom. ann. 1222. apud Butkens tom. 1. Troph. Brabant. inter Probat. lib. 4. pag. 68 :

Inventum igitur et sententiatum est ibi, quod in jure feudali, omnis Ministerialis feudatarius que judicare possit, super feudis Nobilium et Ministerialium ; exceptis tamen feudis Principum. Adhuc sententiatum est ibi, quod quilibet Nobilis sive Ministerialis feudatarius, a domino suo jure feudali prima citatione ad quindenam potest citari. Iterum si aliquis sive Nobilis sive Ministerialis allodium Ducis de Duce tenet in feudum, ipse Dux eum citare potest super illo allodio.
Concessus etiam feminis Ministerialis titulus. Charta pro Monast. Altenburg. ann. 1237 :

Berchta Ministerialis imperii.

Erant igitur Ministeriales ii non ex servis, ut hi de quibus agit Spec. Saxonicum, neque etiam ex iis quos nobiles et Liberos dominos vocabant, sed ex Nobilium inferiori ordine, modo per Liberos intelligas qui nulli alteri fidem obligaverint. Unde post Liberos homines vulgo recensentur in veteribus Chartis descriptis in libro de fundatione Monasterii Gozecensis pag. 211. 218. Hist. Trevirensis pag. 235. tom. 12. Spicileg. Acheriani :

Convocata ad se Liberorum et Ministerialium multitudine gravi, etc.

Liber de fundatione Gozecensis Monasterii pag. 225 :

Fecit et hoc, Ecclesiarum ipsius videlicet et Hildenesheimensis, vectigalibus, et apparitoribus primus Ministeriales instituit, Liberorum hominia suscepit, et tam illos quam istos, stipendiis Fratrum inbeneficiavit.
Hist. Archiepiscopor. Bremensium ann. 1337 :

Respondit humiliter se non eminere Sanguine, divitiis, nec tamen egere : Sed de mediocribus genitum sincere, Qui sponte nobilibus multum serviere.

Nobilitatis porro argumentum est, quod prdivites interdum essent, quandoque etiam Milites fierent. De divitiis Ministerialium agit Liber Miraculor. S. Ludgeri

Episcopi Mimigard. num. 52 :

Quidam Ecclesi Mindensis prdives Ministerialis.

De Militi vero titulo, Charta Henrici IV. Imp. in Metropoli Salisburg. tom. 3. pag. 265 :

Offeruntur viri Militares, qui dicuntur Ministeriales, cum prdiis et possessionibus suis, etc.

Litter Wichmanni Archiep. Magdeburg. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 347 :

Miles quidam Conradus cognominatus Schaph, Ministerialis Ecclesi Magdeburgensis mansos quosdam possidebat, dicens se eos a quodam Prposito Ecclesi B. M. in feodo suscepisse et feodali jure tenere.
Histor. Novient. Monast. apud Marten tom. 3. Anecdot. col. 1128 :

His itaque curtibus subjecta familia trifarie secernitur. Prima Ministericalis, qu etiam Militaris recta dicitur, adeo nobilis et bellicosa, ut nimirum liber conditioni comparetur.
Csarius lib. 2. cap. 12 :

Erat in proximo manens Miles quidam dives et honestus, Ministerialis tamen.

Lib. 4. cap. 77 :

Henricus de Wida Miles fuit dives, valde potens et nominatus, Ministerialis Henrici Ducis Saxonum.
Sed et Ministeriales dicti interdum ipsi Comites. Metropolis Salisburgensis tom. 3. pag. 13 :

Hi testes adhibiti sunt Perchtoldus Marchio de Andehsen, et filius ejus Perchtoldus Marchio Ministerialis eorumdem, etc.
Charta Rudolphi Romanorum Regis ann. 1277. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 262 :

Monetam quoque, qu singulis annis avaritia exposcente, solebat renovari, in prjudicium commune habitatorum ejusdem terr ex nunc volumus sine consilio communi Ministerialium majorum Stiri, per aliquem futurorum Principum terr nullatenus renovari. Ministerialem Austri
sese inscribit Rugerus de Prant in Charta ann. 1267. ibid. pag. 78. Alia de Ministerialibus vide apud Goldastum tom. 1. Rerum Alemann. pag. 217. et Meibomium ad Levoldi Northovii Chronicon Marcanum pag. 40. Iis adde Johannem Georg. Estor qui Commenrium de Ministerialibus nuper edidit, ubi qu pressiori stylo pro instituti sui ratione docuerat D. Cangius, fusiori explicat ille, atque monumentis undique collectis exornat. Vide prterea Schilter. in Gloss. Teuton. voce Dienen. Frthii librum de

Ministerialibus, Colon. ann. 1836. editum et alios quos enumerat Mittermaier. Princip. Jur. Germ. 50. Ad ejusmodi autem exercenda obsequia concedebantur a dominis feudalibus prdia, qu Ministeria appellabant. Charta Ottonis III. Imp. ann. 999. apud Will. Hedam :

Insuper sibi donavimus quidquid Popo filius Waldgeri habuit in Ministerium in hoc Comitatu.
Adde qu supra annotavimus de hac voce. Ministerialia Bona, Qu jure ministeriali tenentur, in Chron. Florentii Episcopi apud Eccardum de Orig. Domus Saxon. col. 59 :

Ali plures beneficiorum collationes et bona feudalia et Ministerialia, et habuit in reditibus ma gn mensur istius patri centum et triginta sex moldia tritici, etc.
Vide Ministerialitas 2. Ministerialis Servus, in Lege Burgund. tit. 10. 1. qui ministri loco domino est. Ministralis Fundi, Villicus, ni fallor, seu Major. Hugo Flaviniac. in Chron. pag. 245 :

Et cum calumniaretur prdictus Hugo, judicio dato, duos legitimos homines produximus, prdicti fundi servum qui pariter datus est, et Ministralem ejusdem fundi nostri, qui interfuit, etc.
Tabularium Prioratus de Domina in Delphinatu Ch. 174 :

Sciendum quoque quia in prdicto manso Domni Pontii, Humbertus Ferrolus Mestraliam habebat, etc.

Ministerialis, Artifex, qui alicujus est ministerii, in Privilegiis concessis a Philippo Aug. Textoribus Stampens. ann. 1204. apud D. Fleureau Hist. Blesens. cap. 29. pag. 133 :

Constituent..... quatuor de probis Ministerialibus illorum per quos ipsi se justificabunt et emendabunt ea qu erunt emendanda.
MINISTERIALIS Liber, Idem qui Officialis, de quo infra. Synodus Celichytensis ann. 816. cap. 2 :

Ubi Ecclesia dificatur, a propri dicesis Episcopo sanctificetur, et ita per ordinem compleat, sicut in libro Ministeriali habetur. In Gi quoque erat suus Ministralis, qui decimarum redecimam capiebat, ipsamque Ministerialitatem totam liberam dedit, ut Canonici ad velle suum Decimatorem ponerent.
Vide supra Cario et Menagium 2. 2. MINISTERIALITAS. Jure Ministerialitatis tenere, ea conditione scilicet qua

1. MINISTERIALITAS, Jus redecimam seu decimam partem decim percipiendi. Vetus Charta apud Perardum in Burgund. :

solent Ministeriales : ubi observandum a jure feudali distingui. Transactio inter Henricum Comitem Palatinum et Archiepisc. Bremensem ann. 1219. apud Tolnerum Hist. Palat. inter Instr. pag. 61 :

Ministeriales autem ipsius Palatini... bona, qu hactenus a Palatino tenuerant jure Ministerialitatis, in jure feudali ab eo receperunt.

Hoc est, ni fallor, qu ipsi prius ex ministeriis suis ratione salarii percipiebant, eadem sub beneficii seu feodi titulo eisdem deinde concessa sunt. Vide in Ministerium. MINISTERIALITER, Virtute ministerii. Alphonsus de Castro lib. 4. contra Hr. tom. 3. Conc. Hispan. pag. 683 :

Sacerdote autem remittente Ministerialiter, Deus vere peccata tunc remittit.

Vide infra Ministrabiliter. Ministerialiter, Ut ministerialis, in constit. Frider. II. Imperat. ann. 1235. 12. apud Pertz. Leg. tom. 2. pag. 316. MINISTERIANI, Qui prerant castris Principum, iidem qui Castrenses et Castrensiani, de quibus est titulus in Cod. Justin. lib. 12. et in Cod. Theod. lib. 6. Vocabul. utriusque juris :

Ministeriani, dicebantur forte a ministrando, quia prerant castris principum. Ministeriani, qui in mensa Principis ministrabant,

Pancirolo lib. 1. Thes. cap. 77. MINISTERIARCHES, Inter ministros princeps, in Mirac. S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 499. col. 2. MINISTERIARIUS, , Minister. Supplem. Antiquarii. MINISTERIOLUM, diminut. a Ministerium. Diploma Henrici I. Imper. ann. 1019. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 514 :

Ut quemadmodum ille dominam nostram S. Mariam constituit heredem de proprio, ita et nos facimus de nostro Ministeriolo publico, ne forte si alicui seculari concederemus illud, ea occasione prdictas invaderent res.

MINISTERIUM, Abacus, mensa in qua pocula reponuntur. Gloss. Lat. Gr. : Abaci, Delfic, , quod ad abacum stent Ministri. Fulcuinus de Gestis Abbatum Lobiens. tom. 6. Spicil. Acher. pag. 573 :

Comes cum conjuge in sacrario Ecclesi mansitabat, et mensa, in qua sacratissimum Domini corpus absumebatur, Ministerium calciamentorum et paterarum, seu scutellarum efficiebatur.
Bernardi Mon. Ordo Cluniac. part. 1. cap. 46. ubi de Officio coquin :

Quo facto congregantur omnes ante tabulam scutellarum, qu alio nomine Ministerium potest appellari, quia quasi scutellas ministrat, qu lot super eam servantur.

Sic etiam appellant Credentiam, seu mensulam juxta altare, in qua reponuntur vasa ad sacrificium idonea, Usus antiqui Ordin. Cisterciensis cap. 22. 53. Interdum pro vasis ipsis. Lampridius in Alexandro Severo :

Ducentarum librarum argenti pondus Ministerium ejus numquam transiit.

Julius Africanus, seu Abdias lib. 6. Histor. Apostol. :

Congregat sunt itaque famili, et vestes, et Ministerium, et argentum, et aurum, etc.

Vide Ordinar. Ord. Prmonstrat. cap. 4. Ministerium Sacrum, Ecclesiasticum, Sacrorum vasorum, donariorum, et ornamentorum, atque adeo vestimentorum Ecclesi congeries et apparatus, quod ad Dei ministerium hc omnia consecrata sint, ut ait Justinianus Sacr, Inst. de Rer. divisione, et Lex Sancimus, Cod. de Sacros. Eccl. Victor Vitensis lib. 1. de Persecut. Vandal. :

Statim vir Deo plenus et carus universa vasa Ministerii aurea vel argentea distrahere, et libertatem de servitute barbarica liberare, etc.
Infra :

Mittit Proculum quendam in provinciam Zeugitanam, qui coarctaret ad tradendum Ministeria divina, vel libros cunctos, Domini Sacerdotes, ut primo armis nudaret, et ita facilius inermes hostes callidus captivaret.
Concilium Valentinum III. ann. 855. cap. 20 :

Thesaurus, sive Ministerium, vel ornamentum Ecclesiarum, etc.

Fulberti Carnot. Epistola tom. 2. Spicil. Acher. pag. 830 :

Notandum quod B. Gregorius dicit, quia omnino grave est frustra Ecclesiastica Ministeria, id est, candelabra, thuribula, et ctera hujusmodi venundare.

Hc vero minora Ecclesi Ministeria ; vasa autem sacrata et cruces excellentiora vocat ibid. idem Fulbertus. Ita passim usurpant Scriptores, Sixtus I. PP. Epist. III. cap. 2. Concil. Aurelian. III. cap. 23. Arvernense cap. 8. Paulin. Epist. 12. Gregorius M. lib. 1. Epist. 66. lib. 2. Ind. 10. Epist. 27. 29. Ind. 11. Epist. 41. lib. 4. Epist. 8. Gregor. II. PP. in Capitulari cap. 5. Avitus Viennensis Epist. 6. Fortunat. lib. 1. Carm. 15. Gregor. Turon. lib. 2. Hist. cap. 27. lib. 3. cap. 10. lib. 6. cap. 11. 21. lib. 7. cap. 24. lib. 1. de Mirac. cap. 86. lib. 2. cap. 7. lib. de Gloria Confess. cap. 22. Halitgarius in Pnitent. cap. 7. Ledradus Lugdun. in Epist. ad Carolum M. Vita S. Desiderii Episcopi Cadurcens. cap. 9. Othlonus lib. 1. de Vita S. Bonifac. Mogunt. cap. 23. Concil. Triburiense ann. 895. cap. 18. Diurnus Romanus cap. 3. tit. 7. 9. Vita B. Anscharii sc. 4. Bened. part. 2. pag. 84. Passio S. Philippi Episc. apud Mabill. tom. 4. Analect. pag. 136. Anastasius in Vitis PP. pag. 3. 6. 12. 13. 16. 26. 27. 119. Flodoard. lib. 2. Hist. Rem. cap. 5. Aimoin. lib. 3. Hist. cap. 67. 71. Widradus Abbas

Flaviniac. in primo suo Testamento pag. 687. Lex Bajwar. tit. 1. cap. 3. 3. etc. Vide Balduinum ad Optatum Milevitanum pag. 87. Cterum aurea illa fuisse, atque adeo pretios materi vasa et ministeria Ecclesiastica jam a primis Ecclesi incunabulis, docent idem Optatus lib. 1. Prudent. Hym. in S. Laurent. etc. Adde Baron. ann. 303. etc. Nostris Mestier, eadem acceptione. Inventar. ann. 1415. ex Cod. reg. 9484. 2. fol. 490. r :

Item quatre Mestiers d'argent dor, pour mettre torches servir sur table.
Ubi candelabra significantur. Ministerium, Instrumentum quodvis. Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 470 :

Cum Robinus pauper Ystrio sive Menestrellus pro ludendo de suo artificio, cum corneto ivisset,... qui de suo ludebat Ministerio, etc.

Vide infra Misterium 4. Ministerium Canonicum, Quod a Canonibus prscribitur. Capitul. Caroli M. ann. 801. num. 33 :

Similiter et Comes faciat contra suum Episcopum, ut in omnibus illi adjutor sit qualiter intra suam parochiam Canonicum possit explere Ministerium.
Ministerium Divinum, Missarum solennia, et alia qu ad cultum divinum spectant. Capit. Karlomanni ann. 742. num. 2 :

Servis Dei per omnia omnibus armaturam portare vel pugnare aut in exercitum et in hostem pergere omnino prohibuimus, nisi illis tantummodo qui propter divinum Ministerium, Missarum scilicet solennia adimplenda, et Sanctorum patrocinia portanda, ad hoc electi sunt.
Idem quod Ministerium Ecclesiasticum ibid. num. 4. dicitur. Ministerium, Districtus seu territorium intra quod ministeriales et officiales ministeria sua exercebant. Capitulare de Villis cap. 8 : Cap. 9 :

Ut judices nostri vineas recipiant nostras, qu de eorum sunt Ministerio. Volumus ut unusquisque judex, in suo Ministerio mensuram.... tenere habeat, etc.
Capitul. Caroli M. lib. 2. cap. 18 :

Sicut in Capitulis qu de hac re illis Comitibus dedimus, in quorum Ministeriis moneta percutitur, constitutum est.

Vide Capitul. ejusdem Caroli pro partibus Saxoni cap. 33. Capitul. ann. 802. cap. 21. 25. 28. Capitul. ann. 807. cap. 3. Capit. Ludov. II. Imp. ann. 867. cap. 3. 4. et Formulas vett. cap. 30. apud Bignonium, Chartam Caroli C. in Chronic.

Farfensi pag. 668. et aliam Caroli III. apud Ughellum tom. 4. pag. 594. Donationes Ecclesi Saltzburgensis :

Concessit ei tributales de (in) suo Ministerio manentes, etc.

Capitul. Radelchisi Principis Beneventani ann. 851. cap. 1 :

Qu evenit per integra guastaldata seu Ministeria qu hic descripta sunt.

Ministeria, Officia majora et minora, in Imperator. et Regum palatiis, et magnatum hospitiis. De majoribus, Charta Will. Ducis Aquitani ann. 1076 :

Non Dapifer, non Prpositus, non Mariscalcus, non serviens, aut in aliquo Ministerio positus, etc.
Wippo de Vita Chunradi Salici pag. 428 :

Huic tamen sincerius et libentius jurando omnes subjiciebantur, similiter in dispositione curiali, quem Rex majorem domus statueret, quos cubiculariorum Magistros, quos Infertores et Pincernas, et reliquos officiarios ordinaret, diu non est supersedendum, cum illud breviter dicere possim, quod nullus antecessoris sui Ministeria aptius et honorificentius provisa memini vel legi.
Chronic. Besuense :

Robertus natus ex servis et ancillis hujus Ecclesi, et exaltatus ab ea Ministerio Prpositur.

Diploma Ludovici III. Imp. apud Ignotum Casin. cap. 6 :

Similiter eorum ministri si aliquem dimiserint, et proprium et Ministerium perdant.

Erchempertus in Hist. Langob. cap. 46 :

A claustro Episcopii expellens, et humili loco, in cella scilicet Ministeriorum degere constituit.
In Regesto Thesauri seu Chartophylacii Regii signato 31. fol. 92 :

Litter Joannis Marescalli, quod non potest retinere equos redditos ratione Ministerii sui, nec reclamabit Marescalliam jure hreditatis.

Vide Ministerialis. Ministeria, Officia minora. In Computo Thesauri incip. a 1. Jan. 1312. sub. tit. Ministeriorum, describuntur

Falconarii, Valleti Falconum, Venatores, Arcuarii, Carpentarii, Furetarii, Avicularii, etc

. Fit ibidem mentio

Clericorum Ministeriorum
, in quibus recensentur

Clericus Panetari, Clericus Scancionari, Clericus Coquin, Clericus Fabric. Officia servitorum, qu Ministeria vocant

, in Charta Willelmi Abbatis S. Dionysii ann. 1174. apud Doubletum pag. 183.

Ministeria domus

ejusdem Monasterii, pag. 508. In Concil. Lateranensi ann. 1179. can. 3 :

Minora Ministeria dicuntur Decanatus, Archidiaconatus, et alia qu animarum curam habent annexam.
Hinc Ministerium Silv, Illius custodia. Chartul. Celsinian. ch. 893 :

Tradiderunt lesdam ferri picisque, qu exigebatur in foro Celsiniensi ; sed et Ministerium silv, qu vocatur Bornus.

Ministerium Amittere, pro ab Officio amoveri, Gall. Perdre sa charge. Additio 4. ad Capitul. 116 :

Quicunque Vicarii, vel alii Ministri Comitum tributum quod inferenda vocatur majoris pretii a populo exigere prsumpserit...... his quibus hoc tulit cum sua lege restituat, et insuper fredum nostrum componat, et Ministerium amittat.
Capitul. Ludovici II. Imp. tit. 4. 4 :

Similiter eorum (Comitum) ministri, si aliquem dimiserint, et proprium et Ministerium perdant.

A Latio igitur hauserunt Franci nostri vocem Mestier, quam primitus Aul Regi ministris majoribus, postea quibusvis artificibus attribuerunt. Hinc Provincialibus artifices etiamnum Menesteiraux vocantur. Aimoinus lib. 4. de Miracul. S. Benedicti cap. 33 :

In idem rus advenerat altera muliercula qu textricis fungebatur officio.... Hc habebat cooperatricem, qu ejusdem erat Ministerii.
Galli dicerent, qui estoit de mme mtier. Charta ann. 1226. ex minori Chartular. S. Victoris Massil. fol. 106 :

In quo (consilio) Potestas major et sanior pars Consiliariorum et Capitum Ministeriorum presentes aderant.
Occurrit prterea in Litteris Johannis Reg. Franc. ann. 1360. tom. 3. Ordinat pag. 446. Le Roman de Garin MS. :

Li Rois donra ses Mestiers servir.

Alibi :

Braconier mestre en fist li Rois Pepin, Les chiens li baille ; cil volentiers les prist, Li Dus Gilbert richement en servi Celui Mestier, li Rois li retoli, Fauconnier mestre de ses oisiax en fist.
MS. :

Mar serez mais en ma cort Despansiers, Je vous donray assez autres Mestiers.
Et mox :

In Statuto pro Hospitio Regis Philippi Magni ann. 1317 :

Les Mestiers jurront que ils tiendront sans enfraindre cette Ordonnance. Par cette Ordonnance li Rois n'entend pas nuls de ses Mestiers ou de ses Officiers qui sont lui, donner cong, etc.
Atque hinc capienda Mesterii vox in Charta Odonis Abb. S. Dionys. ann. 1230. quam Gallandus in tract. de Franco alodio pag. 351. non percepit :

Matthus dicebat se esse Cambellanum Abbatis B. Dionysii de jure Mesterii quod tenet in feodum ab Abbate S. Dionysii, etc.

Neque res est omnino insolens, Mesterium seu officium titulo feudi concessum ; prter allatum enim exemplum, occurrit in Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 707 : Ejusdem notionis quod legitur in primo apographo Tabularii ejusdem Monast. fol. 417 :

Ratione Mesteriorum qu habemus feodaliter in Abbatia S. Vandregesilli. Litera Roberti Pepin et Matillidis uxoris su qui vendiderunt nobis quidquid habebant in domo nostra ratione cujusdam Mesterii.

Vox Italis etiam nota. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1272. apud Murator. tom. 8. col. 1235 :

Dominus Stoldus..... de civitate Florenti, factus fuit Potestas Reginorum per artes civitatis Reginorum, sive per societates Mesteriorum.
Chron. Parmense ad ann. 1387. apud eumdem tom. 9. col. 812 :

Mesteria et artes civitatis Parm, etc. Legitima et honesta Mesteria,

in Charta Massil. ann. 1244. Mesterius, Eadem notione. Chron. Parmense ad ann. 1279. apud Murator. tom. 9. col. 791 :

Omnes Mesterii de Parma a majore usque ad minorem iverunt ad dictam figuram cum palleis et canellis.
Mesterum, in Charta Eduardi III. Reg. Angl. ann. 1331. apud Rymer. tom. 4. pag. 496 :

Cum Johannes Kempe... textor pannorum laneorum, infra regnum nostrum Angli causa Mesteri sui inibi exercendi, et illos, qui inde addiscere voluerint, instruendi et informandi, accesserit moraturus, et quosdam homines et servientes, et apprenticios de Mestero illo secum adduxerit, etc.

Vide eumdem Rymer. tom. 5. pag. 246. Ministeriorum Capita, Gallice Chefs de mtiers. Charta ann. 1251. ex Schedis

Pr. de Mazaugues :

Quod universo Consilio tam generali, quam Capitum Ministeriorum Arelatis ad sonum campan in aulam palatii Communis Arelatis more solito congregato. De Capitibus Ministeriorum eligendis.

Nullibi vero fusius describuntur qu ad Ministeriorum Capita spectabant quam in Statutis Massil. prsertim cap. 10. lib. 1. cui titulus : Centum quotannis inter artifices probatos seligebantur viri, quibus licitum erat ad sonum campan conveniendi ut de negotiis civitatis tractarent. Exinde quod ipsis melius visum fuerat Rectori peragendum deferebant. Discordias civium sedare, scandala coercere tenebantur ex solemni juramento. Consule, si placet, Statuta laudata. Non minoris dignitatis erant qui eodem nomine donabantur apud Arelatenses. Iis proprium fuit sigillum quod nobis exhibet Petrus Saxius in Pontificio Arelat. pag. 276. in cujus parte altera effictus leo cum hac inscriptione :

Nobilis inprimis dici solet ira leonis :

in altera vero urbs Arelate conspicitur cum hisce characteribus :

Urbs Arelatensis est hostibus hostis et ensis. Capita Mistiorum,

Urbis Arelates sigillum est ; quod vero indicandum erat, exhibet Saxius ibidem pag. 277. cum hac inscriptione : contracte pro Misteriorum. Ministerii Introitus, Quod ab artificibus aliquam artem ineuntibus exsolvitur, Gall. Droit d'entre de mtier. Privilegia concessa a Philippo Aug. ann. 1204. Textoribus Stampens. apud D. Fleureau Hist. Blesens. cap. 29. pag. 133 :

Quittavimus omnes textores... tam de collecta quam de omni demanda et introitu Ministerii.
Ministerium, Beneficii seu feudi species, qu sub certi obsequii ac servitii conditione concedebatur. Lambertus Ardensis pag. 176 :

Cum Arnoldus Markiniensis terram, qu in Ministerio, sive in Castellaria Brugensium... sibi a Balduino sororio suo jam mortuo exciderant, et contigerant, etc.
Charta Eustachii Comitis Bononiensis ann. 1122 : Alia Philippi Marchionis Namurcensis ann. 1210 :

Terram quam B. Bertinus infra Ministerium de Merk possidet. Cum calumniaret quandam terram juxta mare sitam in Castellania Gandensi sub Ministerio de Hulst.

Charta Theodorici Comitis Flandri ann. 1147. in Tabulario Monast. S. Bertini :

Et quoniam Ministeriales villarum S. Bertini multas et magnas injustitias

spius in suis Ministeriis faciunt, homines Sancti deprdando contra voluntatem Monachi procurationem vill habentis, et sine judicio scabinorum coactas petitiones faciendo, et plusquam decimum nummum de placitis qu ad Abbatem pertinent Ecclesi violenter auferendo, etc.
Mox :

Eam legem de cteris Ministerialibus Ecclesi tenendam auctorizamus, ut scilicet nullus eorum vel per hreditariam successionem vel in feodum habeat suum Ministerium, nec alio modo quam Abbati vel Ecclesi dare placuerit, et Ministerialis de Peparingehen decimum nummum tantum secundum prfatam conventionem de placitis jure suo accipiat.
Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 590 :

Portionem de Ecclesia S. Mari in Asiniano infra Ministerium de Ulmo... et in fundo Toreliano infra Ministerium de Clenti.
Hist. Beccensis Monast. MS. pag. 486 :

Concessit in perpetuam eleemosynam... in Ministerio de Strutart totum campum de Willernilla.

Mestiers vocant Flandrenses, apud quos nota quatuor Flandri Ministeria, les quatre Mestiers de Flandres. Ita Ministerium accipitur pro Vicaria, seu districtu Vicarii, in Tabulario Conchensi in Ruthenis, Ch. 11 :

Similiter in alio loco in pago Artintia, in Ministerio Acteracense cedo villa mea, etc.
Infra :

Similiter in alio loco in pago Arvernico, in Ministerio Cartladense in vicaria Arpajonense hc est villa mea qu vocatur, etc.
Ch. 111 :

Et sunt ipsas vineas in pago Ruthenico, Ministerio Dunense, in loco quem dicunt Vermecalme.
Quod vero ministerium hoc loco, in Ch. 112. Vicaria appellatur :

Et ipsa vinea in pago Ruthenico, in Vicaria Dunense, in loco qui dicitur Vermecalme.

Occurrit passim in hoc Tabulario. Ministerium, Villa, prdium rusticum. Constitutio Ansegisi sc. 4. Bened. part. 1. pag. 640 :

De Ministerio Rosontione fabarum modios tres, pisorum modios quinque.

Ministerium Decim, Idem videtur quod Ministerialitas 2. Charta apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 555 :

Dimitto etiam hoc quod in terra de Jusgul habebam, id est, accipiebam

decimam et retinebam meum retrodecimum, dimitto Ministerium hujus decim, et dimitto retrodecimum. Ministrabiliter datum est a Deo ministris Ecclesi dimittere peccata.

MINISTRABILITER, Virtute ministerii. Conc. Armenor. ann. 1342. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 360 : Vide supra Ministerialiter. MINISTRALCIA, Ministrallus. Vide supra Ministelli. MINISTRALES, Ministralia. Vide supra Ministeriales. 1. MINISTRALES Contratarum, apud Bononienses, aliasque viciniores gentes, appellabantur Magistri viarum, quibus tota ipsas tuendi ac custodiendi cura commissa erat. Duo singulis duobus mensibus pro qualibet via eligebantur per suffragia ab incolis vicinariis. Qui Ministrales duas vel plures vigilias seu guaitatores eligebant, ut noctu propriam viam invigilarent, ne vastaretur aut furtis pateret. Stat. Bonon. ann. 1250-67, tom. III. pag. 126-128 :

Statuimus quod in qualibet contrata sint Ministrales, qui eligantur ad brevia a vicinis illius contrate.... et ita debeant providere predicta singulis duobus mensibus duo eorum, donec Ministrales duraverint... et debeant eligere duos guaitatores vel plures ad voluntatem vicinorum suorum, qui custodiant civitatem de nocte, et precipiant quod ipsi guaitatores bene faciant guaitam...
Et paulo post :

Addimus huic statuto quod dicti Ministrales teneantur accipere bonam et ydoneam securitatem a dictis guaitatoribus de data custodia facienda per integrum annum ; et securitates ipsorum teneantur Comuni feudum restituere duplicatum ; et si securitates non essent bone, Ministrales, qui eas acceperint, teneantur Comune reservare indempne.

De quibusdam aliis eorumdem officialium muneribus, vide op. cit. tom. III. pag. 747. Fr. 2. MINISTRALES Nunciorum, Qui nuntia perferebant habebant quidem proprios Ministrales, qui eligebantur inter sese per suffragia coram potestatis judice, vel tabellione ; bimestre erat eorum officium, nec in eodem anno iterum sumere fas erat. Ipsis sociorum disciplin cura data erat. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 92 :

Et addimus quod Ministrales Nunciorum... debeant eligi ad brevia inter eos coram judice potestatis, vel ejus notario ; et predicti Ministrales debeant mutari singulis duobus mensibus, et qui semel fuerit Ministralis non amplius in eodem anno possit esse ;
et tom. I. pag. 227 :

Et si ero Ministralis Nuntiorum bona fide inquiram socios meos, et

scrutabor de exercitio offitii sui, et si aliquem invenero delinquentem contra suum officium potestati eodem die manifestabo, et potestas publice in consilio dicere teneatur.

Fr. MINISTRALES Societatum Artium et Armorum appellabantur Bononi qui ipsis Societatibus prpositi erant. Eligebantur per suffragia ab universo Collegio, et semestre erat eorum officium. De ipsorum numero, conditione, munere ac privilegiis vide plura in Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 392-397, sub Rubrica :

Quot Ministrales habeat quelibet Societas artium et armorum, quanto durare debeant, et quando cessare.

Fr. MINISTRALIS, Operarius, artifex. Testament. Beatricis de Alboreya ann. 1367. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1521 :

Sartores, drapiferi, sutores, et alii Ministrales, quibus forte secundum eorum laborem tenemur eisdem, vel aliquotiens in retinendo laborem de eis qu emuntur ab eisdem.

MINISTRALISSA, Femina ministerialis, in magn. Chartul. S. Vict. Massil. pag. 1080. Vide in Ministeriales pag. 419. col. 1. MINISTRALLUS, Idem, ut videtur, qui aliis Bajulus dicitur, qui filiorum Principis educationi prficiebatur. Litter Eduardi III. Reg. Angl. ann. 1348 :

Cum Garsius de Gyvill, Ministrallus illustris Infantis primogeniti Regis Castell, qui nuper de partibus Ispani in Angliam, ob aliquas causas, venit, jam ad easdem in comitiva Johann fili nostr carissim sit celeriter rediturus, etc.
Vide Bajulus 2. MINISTRANTIA, Hierotheca, arcula in qua reconduntur Reliqui. Acta S. Wernheri Mart. tom. 2. Aprilis pag. 707 :

Qu argento recondita super epitaphium quercinum cernebatur, qu nunc in pretiosa Ministrantia, carnea... Christi ostenditur fidelibus.

Vide Monstrantia. MINISTRARE Sacramenta, Gall. Administrer les Sacremens ; quibus verbis munia qu ad parochum spectant designantur. Charta ann. 1250. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 153 :

Quod Canonici S. Nicholai possunt et debent Ministrare personis inferius annotatis, et nullis aliis, videlicet Vicecomiti et ejus famili... universa et singula Sacramenta sive sacramentalia.
MINISTRARIA, pro Ministerium, Supellex ecclesiastica. Vita S. Desiderii Episc. Cadurc. :

Jam vero in altaris Ecclesi Ministraria, dici non potest quantum se fuderit, quantaque fecerit, quam numerosa, quam pulchra, ... candelabra resplendent.
Vide supra in Ministerium. MINISTRATIO, Ferculum, missus, Ms. Papias : Fercula, pluraliter, ministrationes epularum. Chrodegangus in Regula Canonicorum Metensium cap. 22. Edit. Labbei :

Pulmentum vero ad Sextam : carnem inter duos, Ministrationem unam, et cibaria una accipiat ; et si cibaria non habent, tunc duas Ministrationes de carne aut lardo habeant, etc.
Ministier, parum dissimili notione, pro distributione scilicet eleemosynarum, in Vit. SS. Mss. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 11. v. col. 1. ubi de S. Steph. :

La cause de cest murmurement peut estre entendue double ; ou car celes (veuves des Gentils) n'estoient receues ou Ministier ; ou car eles estoient greves plus que li autre ou cotidian Ministier.
Qu verba desumta sunt ex Act. Apost. cap. 6. v. 1 :

Factum est murmur Grcorum adversus Hebros, eo quod despicerentur in Ministerio quotidiano vidu eorum.
Ubi textus Grcus : . MINISTRERIUS, Qui instrumentis musicis canit. Comput. ann. 1478. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 341. col. 2 :

Et primo solverunt... Ministreriis sonantibus, tam in portando panem caritatis, etc.

Vide supra Menesterellus. MINISTRILIS, Fidicen, Gall. Joueur d'instrumens. Epitome Constit. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 186 :

Nec aliquis ejus (capell) singularis cantor seu Ministrilis de ctero non possit ullo tempore diebus festivis nec feriatis die aut nocte cantare... Prdicti cantores et Ministriles appunctentur per eum qui a populo designabitur.
Vide Ministelli. MINISTRIX, , in vett. Glossis. MINITOR, Fossor cunicularius, Gall. Mineur. Epist. Anonymi de capta urbe CP. ann. 1204. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 786 :

Super turri autem illa locuti fuimus cum Duce Veneciorum viro prudentissimo, dicentes, quod nullo modo caperetur, nisi per Minitores et petrarias cum variis suis instrumentis bellicis super naves.
Et col. 787 :

Minitores vero murum inferius excavantes, unam turrim straverunt.

Vide supra Minare 3. AD MINITULUM Vendere, Gall. Vendre en dtail ; Ital. minuto. Charta ann. 1338 :

Emere, vendere panem, vinum et alia victualia ad Minitulum.

MINIUM, Fodina, Gall. Miniere. Testam. Rogerii Vicecom. Biterr. ann. 1193. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 500 :

Si quid defuerit, heres meus et gadiatores compleant illud de primis reditibus meis Miniorum Vill-magn, et de Bruna et de Arena et de Redes. Minoria,
apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 598. ex eodem Testamento :

Quicquid remanserit inde ad complendum persolvatur de Minoriis meis de Villa-magna, et de Brunna, et de Avena et de Teddes.

Jam superest ex ipso autographo genuinam lectionem accipere. 1. MINNA. Gloss Isonis Magistri ad Prudentium, lib. 1. in Symmachum : Ardor, amor, Minna. Alibi : Furores, Minna. Rursum : Ignem, amorem, Minna. Theutonibus minnen, est amare, diligere, atque adeo venereis voluptatibus frui, amare, amori litare, maxime superioribus Germanis, ait Kilianus. Inde f. Gall. Mignon. In Sacramento populi Theotisco apud Nithardum lib. 3. In godes minna, exponitur in Romano, pro Don amur, id est, pro Dei amore. Gloss Keronis : Amor, Minna. Amori, Minnu. Vide Freherum in Expositione fderis inter Ludov. et Carolum Reges. Grimm. Mythol. German. pag. 36. Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 771. 2. MINNA, pro mina, Mensura frumentaria, Gall. Mine. Charta ann. 1177. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag 73 :

Recipiamus de manu ejusdem Prpositi de unaquaque domo ubi boves fuerint, Minnam.

Vide Mina 3. MINNARIUS, Morio, stultus, malus. Gloss. Isid. ad quas Grvius : leg. Mimarius ex Scholiaste Juvenalis ad Sat. 6. 275 :

Tu tibi tunc, curruca, places. Curruca Mimarii stupidi nomen finxit. Quia fmina questu frequenter fallitur, cum agit os personam mariti.
Vulcanius mallet :

Mimarius, maritus stultus.

Utcumque tamen posse retineri Minarius opinatur Martinius, adeo ut sit vox a Gall. Mine, gestus : moriones enim sunt gestuosi. Nec sanior vox Ninnarius, cujus uxor mchatur et tacet, in Gloss. ejusd. Isid. Nimnarus, Papi et Johan. de Janua, a quo Niminarus, couz c'est de qui sa femme fait avoutrerie, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Sed iis locis Mimarius legendum censet iterum Grvius.

Vide supra Minarius 4. MINO, f. pro Minio, Minium, Gall. Vermillon. Acta Mss. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 94. r. :

Ostenderunt mihi quemdam librum valde pulcrum et cum obtima littera Bononiensi, et perobtime illuminatum de adhurio et Minone.

Vide Miniare 1. MINOFLEDUS, Minoflidus. Capitula ad Legem Alamannor. cap. 42. Edit. Baluzii :

Si baro fuerit de Minofledis, solvat sol. 70. Si medianus Alamannus fuerit, 200. sol. componat.
Infra :

Si femina Minoflidus fuerit, solvat solidos trecentos viginti : si mediana fuerit, solvat solidos quadringentos : si prima Alamanna fuerit, solvat solidos quadringentos octoginta.
Cap. 39 :

Si quis alterius infans Minofledis fuerit, 3. sol. componat : si medianus fuerit, 6. sol. componat : si meliorissimus fuerit, 12. sol. componat.

Sic Minofledus fuerit infimus hominum status apud Alamannos, ex compositionis ratione. Manet vocis vestigium in Albofledi sorore Chlodovei I. Regis Francor. apud Gregor. Turon. lib. 2. Hist. cap. 31. de cujus obitu exstat Epistola S. Remigii Archiep. Remensis. MINOLIUM, pro Mixtolium, Miscellum frumentum. Charta Ludov. Jun. ann. 1142. in Tabul. Maurign. :

Concesserunt duos modios et dimidium boni Minolii de decima et campiparte granchi su de Bello-videre.

Vide Mixtum 2. MINOR, Fossor cunicularius. Vide Minare 3. MINORANTIA, Jactura, damnum, ab Italico Minoranza. Barthol. Scrib Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1242. apud Murator. tom. 6. col. 494 :

Audito itaque, quod Guilelmus Spinula filium suum ad Imperatorem mandaverat, ut damnum et Minorantiam Communis Janu tractaret.
Ibid. ad ann. 1244. col. 509 :

Intendens quotidie super Minorantia et offensionibus Communi Janu faciendis.

Vide Minoratio. 1. MINORARE, Minuere, Papi. vett. Gloss : Minoro, . Gloss Isonis Magistri : Decisus, decurtatus, vel detruncatus, Minoratus. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Minorare, amoindrissier, faire mendre ; Minoratio, amoindrissance. Capitul. de villis Caroli M. tit. 23 :

Et, ut diximus, per hoc vaccaritias et carrucas non Minorent.

Edictum Pistense num. 20 :

Provideant ne illi qui panem coctum aut carnem per deneratas aut vinum per sextaria vendunt, adulterare et minuere possint... Quos si inventi fuerint adulterare vel Minorare, ut supra diximus, etc.
Vita S. Virgilii Episc. Arelat. :

Nihil de nominis sui proprietate Minorans, dum vigil permansit in opere, etc.
Epist. Gregorii IV. PP. ad Episcopos Regni Francorum :

Eo quod, ut dicitis, pertineat ad injuriam ac dehonestationem Imperialis potestatis, et ad Minorationem et reprehensionem nostr auctoritatis.
Aurora :

Majestate Patri Patre Minorat eum.

Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 631 :

Quibus auditis maxime doluit et ingemuit ; et quasi mente Minoratus, quia factum emendare non poterat, etc.
Oberti Cancellarii Annal. Genuens. lib. 2. apud eumdem tom. 6. col. 291 :

Et ne tamen videar Rempublicam minus deligere, quam quondam dilexerim, et respuendo arbitrer aliqualiter Minoratus, etc.

Occurrit in leg. ult. D. de Serv. export. (18, 7.) apud Saxon. Gramm. lib. 2. et non semel in sacris libris. Nostris Gallis, Amermer, eadem notione. Assisi MSS. Hierosolymitan cap. 41 :

Sans rien accroistre ne Amermer.

Cap. 135 :

Ne pooit-il Amermer le pris que de la valeur de la beste.

Amenuiser, eodem significatu. MS. :

Mez se li Roiz m'aloit de que que soit boissant, Que du don qu'il m'a fait m'aloit Amenuissant.

Minorare Placita. Vide Majorare 2. 2. MINORARE, Fodinam aperire. Charta Oliver. abb. S. Remig. Senon. ann. 1311. in Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 127 :

Dictus Jantianus emptor et ejus socii... in tota petia nemoris... poterunt facere Minorari, et de mina ferrum fieri facere.

Vide supra Minare 4. MINORATIO. Gloss Isonis Magistri : Dispendia, pericula, Minorationes. Capitul. Caroli Calvi ann. 844. num. 8 :

Simul etiam prcipientes injungimus, ut nullus hominum... aliquam Minorationem contra legem facere audeat.

Prceptum Ludovici Imper. memoratum in Charta ann. 1024. apud Baluz. in Append. ad Capitul. col. 1546 :

Sed liceat... decimas ab eis su Ecclesi debitas absque cujuslibet contradictione aut usurpatione vel Minoratione recipere. Prcipientes ergo jubemus, ut nullus Dux, Marchio... aliquam Minorationem facere repetat.

Diploma Conradi II. Imper. ann. 1027. apud Ill. Fontaninum in Antiquit. Hort pag. 388 :

Idem occurrit in Charta Henrici III. Imper. ann. 1040. ibid. pag. 393. Vide Minorantia. Deminoratio. Charta Ludovici II. Imper. pro Ecclesia Volaterrana apud Ughellum :

Ecclesi varias a nonnullis occupatoribus invasiones atque Deminorationes sub occasione libellarum, etc.

MINORENNIS, Minor annis, minor natu. Excerpta ex opere Johannis Rhode Archiep. Bremensis apud Leibnit. Script. Brunsvic. tom. 3. pag. 270 :

Gerhardo de hac luce subtracto, Henricus de Schwarzenborg quia Minorennis, in administrationem eligitur.
Nostris Mainsn. Le Roman d'Ogier le Danois MS. :

La biaut de sa suer seconde Blanche fu, et vermeille, et blonde... Or vous dirai de la Mainsne, etc.

Meindre d'aage, in Chartul. S. Benig. Divion. :

Ce sont les personnes notaubles et sculares, qui furent prsens Dyjon le 17. jour du mois de May l'an 1350. quant messire Jehans de France duc de Normandie, cause dou bail de Philippe duc de Bourgogne Meindre d'aage, reprit de frere Pierre abb de S. Benigne de Dyjon, etc. Merme d'aage,
eadem acceptione, in Assis. Hierosol. cap. 37 :

Ci dit que por teneure que l'on face de hritage de Mermiau. Mais se il avient que celui qui requiert hritage a est Merme d'aage, etc. Merme,
nude, pro Moindre, minor, ibid. cap. 216. Vide Minoritas 1. MINORENNITAS, Minor et pupillaris tas, ex Gall. Minorit d'ans. Magnum Chronicon Belgicum ex Chron. Traject. Episc. :

Dispensans super Minorennitate annorum.

Vide Majorennis. Minorage, in Instr. ann. 1331. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1356. Charta Frider. I. imper. ann. 1156. inter Probat. jur. domus Bavar. ad regna Hungar. et Bohem. pag. 5 :

Insuper potest idem dux Austri, quando impugnatus fuerit, ab aliquo de

duello, per unum idoneum, non Minorennitatis macula detentum, vices suas prorsus supplere. Minores, juniores, futuri, posteri, nepotes. Unius ob meritum cuncti periere Minores, Salvantur cuncti unius ob meritum.
Turtius Ruffus Asterius Quintus V. C. Exconsul ordinarius atque Patricius :

1. MINORES, Posteri. Gloss antiqu MSS. : Futuri, juniores, Minores. Alibi :

Gloss. Gr. Lat. : , Minores, singulare non habet. Charta Chlodovei I. Regis Francor. apud Roverium in Reomao pag. 29 :

Ut nec nos nostrique successores Reges, neque vos vestrique Minores, nec ullus quilibet de judiciaria potestate, etc.
Alia Sigeberti Regis Francor. apud Bollandum 1. Febr. pag. 234 :

Cum ipsa venna dominica, qu dicitur Arnulfi, cum Probardo, Babone, vel Minoribus eorum, qui ibidem servire videntur.
Vide Junior. Minores, Nulla dignitate conspicui, qui inde promiscue Minores et privat person dicuntur in Lege Wisigoth. lib. 12. tit. 1. 2. Minores person, in Lege Burgund. tit. 2. 2. Aleman. tit. 39. 2. Bajwar. tit. 2. cap. 3. 3. tit. 6. cap. 1. 3. Capitulis Caroli M. lib. 5. tit. 136. 207. Minores homines, in Lege Bajwar. tit. 2. cap. 4. 4. Minimi homines, in Lege Longob. lib. 1. tit. 9. 21. Liutpr. 62. (6, 9.) Vicini majores vel minores, in Capit. Caroli C. tit. 12. 13. Vide Homo. Minor Natu, Eadem notione, cui opponitur major natu. Gregor. Turon. de Gloria Confess. cap. 23 :

Quale excidium Arvern regioni Rex Theodoricus intulerit, cum neque majoribus, neque Minoribus natu, aliquid de rebus propriis est relictum.
Statuta Davidis II. Regis Scoti cap. 11 : Cap. Car. M. lib. 6. 230. 302. : Infra :

Si quis major natu vel Minor Curiam Regis advenit, etc. Ut Minores qui majoribus irrogaverunt injurias, coerceantur. Si quis tumidus vel contumeliosus extiterit in majorem natu, etc.
2. MINORES, Religiosi Ordinis S. Francisci, qui sectatoribus suis id nominis indidit, Regul a se script cap. 6 :

Nullus vocetur Prior, sed generaliter omnes vocentur Fratres Minores, et alter alterius lavet pedes.
Matthus Westmonast. ann. 1207 :

Sub his diebus Prdicatores, qui appellati sunt Minores, favente Papa Innocentio, emergentes, terram reppleverunt, etc.

Conradus Abbas Usperg. ann. 1219 :

Dominus Papa in loco ipsorum (pauperum de Lugduno) exsurgentes quosdam alios, qui se appellabant Pauperes Minores, confirmavit.
Mox :

Hi tamen postea attendentes quod nonnunquam nimi humilitatis nomen gloriationem importet, et de nomine paupertatis, cum multi eam frustra sustineant, apud Deum vanius inde gloriantur, maluerunt appellari Minores Fratres, quam Minores pauperes, Apostolic sedi in omnibus obedientes.
Adde Jacob. de Vitriaco in Hist. Occidentali cap. 38. et qu congessit Waddingus. MINORIA. Vide Minium. MINORIFICATUS, Minutus, diminutus. Richardi de S. Germano Chron. apud Murator. tom. 7. col. 971 :

Tandemque cum Minorificato exercitu in Alemanniam reversus est.

MINORISSA, Virgo Deo sacra sub Regula S. Clar, Gall. Cordeliers, vel les filles de S. Claire. Charta ann. 1294. apud Rymer. tom. 2. pag. 664 :

Dare possit et assignare dilectis nobis in Christo Abbatiss et sororibus Minorissis, Ordinis S. Clar, etc.
Testam. Johannis de Nevill, ann. 1386. apud Madox Formul. Angl. pag. 427 :

Item D. Eleanor sorori me Minoriss, ad emendacionem domorum S. Clar extra Algate London, c. marcas. Item Elizabeth fili me Minoriss ibidem, xl. marcas.
Vide Minores 2. 1. MINORITAS, Pupillaris tas, Gall. Minorit. Nicolaus de Jamsilla de Gestis Friderici II. Imp. apud Murator. tom. 8. col. 495 :

Destruxit autem quasdam civitates, alias tempore Minoritatis su, alias postquam sibi rebellaverant. Esse in Minoribus,
sub alterius tutela esse, in Epist. Caroli IV. Imper. ann. 1355. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 451 :

Dum adhuc essemus in Minoribus constituti, cum serenissimo Principe D. Johanne Rege Franci illustri.
Vocabul. Juris utriusque :

Minor, est qui nondum implevit vigesimum quintum annum.

Nostris olim Merme d'ge, Minor tatis. Assisi Hierosol. cap. 37 :

Mais si il avient, que celui qui requiert heritage a t Merme d'ge, en tant que l'autre l'a tenu, et il dedans l'an et jour aprs ce que il fu en son droit age est venu en sa requete, bien peut requerre l'heritage, et de tant

de temps comme il fu Merme d'age, la teneure de son adversaire ne li griege.

2. MINORITAS, Defectus, decrementum. Chartular. Abbati Boni-loci apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 82 :

Ita scilicet quod si summa ejusdem decim quingentorum sextariorum fuerit, Minoritas de reliqua terra suppleatur. Removebitur caput sive signum cotonis a dictis pannis per dictos suprapositos, propter solam brevitatem seu Minoritatem ponderis ipsorum.

Stat. pro arte pannif. Carcass. renovata ann. 1466. in Reg. 201. Chartoph. reg. ch. 121 :

Minoritatis Officium, Parvum officium B. M. Synodus Valent. ann. 1590. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 471 :

Officium Minoritatis B. Mari dum dicitur in choro, semper chorus stet.

3. MINORITAS, Conditio seu dignitas minor. Bulla Innoc. IV. PP. pro Prmonst. :

Secundum majorem vel minorem evectionem et personarum numerum, pro majoritate vel Minoritate personarum, prlatorum, etc.

Minoritas Caus, dicitur de re minoris momenti et ponderis. Locus est supra in Majoritas 5. MINOTUS, Mensura frumentaria, dimidia pars min. Charta ann. 1248. in Tabular. Sangerm. :

Oneratum, ut dicitur, 95. denariis capitalis census, tribus Minotis aven.

Tabular. Monast. Montis Mart. ann. 1324 :

Item duodecim pauperioribus mulieribus viduis........ cuilibet (legavit) unum Minotum bladi.
Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 69 : Chartul. Kemperleg. :

Persolvent unum Minotum bladi dictis monachis. Minot frumenti, et tres nummos pro carne ; Minot braceti... in quolibet anno.
Vide Adquationes mensurarum in v. Modius 2. MINSATORIUM, Locus, vel vas ad mingendum, quod recipit urinam, et idem dicitur Minsaterium. Ugutio. Adde Joan. de Janua in Minsare. MINTARRE, Idem quod mox Mintrire. Vide supra Baulare. MINTRIRE, Murium vox. Carmen de Philomela ad calcem Cod. reg. 6816 :

Mus avidus Mintrit, velox mustecula drindit.

MINTHUS,

Flos in sterquiliniis nascens, quo mire afficiuntur hirci : vel retrimenta

caprarum.

Vocabul. Sussanni. Hesychio, Stercus humanum. 1. MINUARE, Minuere, diminuere. Prceptum Childeberti Regis ann. 528. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 4 :

Aut aliquid de rebus aut de terminis Minuare cogitetis, aut in aliquo molesti esse velitis.
Testam. ann. circ. 690. apud Felibian. Hist. S. Dionys. pag. xi :

Et si quis contra hanc deliberationem ut Sanctis basileces dilegavi infrangere, tollere, Minuare.... prsumpserit.

Charta S. Willelmi Ducis ann. circ. 812. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 90 :

Quia nos Deo juvante per istam donationem speramus aliquid de nostra Minuari peccata.

Chrodegangus Metensis Episc. in Regula Canon. cap. 9. Edit. nov cap. 9. 24 :

Vasa ministerii sui.... sana et munda cellario reconsignet, et si aliquid ex illis Minuatum fuerit, ad Capitulum die Sabbati veniam petat.
Lex Longob. lib. 1. tit. 21. 5. Rothar. 333.

Dominus qui suum animal intricatum invenerit, aut forsitan jam marcidum aut Minuatum, etc
. Adde Marculfi Formulas 2. lib. 1. et. 5. lib. 2. et alias. Menuier, eodem sensu, in Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 529. 2. MINUARE, Primum perscribere, Gall. Minuter, alias Minuer. Comput. ann. 1357. ex Tabul. S. Vulfr. Abbavil. fol. 10. r :

Item clerico pro Minuando et grossando, vj. sol.

Lit. remiss. ann. 1395. in Reg. 148. Chartoph. reg. ch. 123 :

Laquelle relacion ledit sergent le jour de l'excution Minua en une feulle de papier, et icelle Minue ledit sergent emporta pardevers lui.
Vide infra Minuta 3. MINUATIM, Particulatim, Gall. En dtail. Charta ann. 1328. apud Rymer. tom. 4. pag. 361 :

Ita tamen quod merces, qu vulgariter merceri vocantur, ac species, Minuatim vendi possint, prout antea fieri consuevit.
Supplem. Antiquarii : Minuatim, , minutim. Minuatim, petit petit, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. MINUATIO, Detrimentum, damnum. Marculfi Formul. 40. lib. 2 :

Absque ullo prjudicio Ecclesi nostr vel Minuatione aliqua de qualibet re in integritate amba locella excolere debeatis. Minuatio sanguinis,
vide in Minuere. MINUCIO. Vide in Minuere. MINUDARIA, Rivulus, ni fallor. Stat. Mutin. rubr. 110. pag. 21. r :

Eodem modo teneatur (potestas Mutin) videre Minudariam, sdugarium campane salicet.
MINUERE, Minuere sanguinem, Sanguinem detrahere, venam incidere. Veget. lib. 1. de Arte veterin. cap. 22. ubi de sanguinis detractione et phlebotomo :

Veteres autem prudentioresque auctores absque necessitate depleri animalia vetuerunt, ne consuetudo Minuendi, si tempore aliquo facta non fuerit, statim intra corpus morbum ac valetudinem generet.
Pelagius Episcopus Ovetensis in Ferdinando Rege Hispan. :

Voluit Minuere se sanguine, et postquam sanguinem Minuit, decidit in lecto, et mortuus.... est.
Luc. Tudens. in Chron. ra 1129 : Conr. Usperg. in Philippo :

Cum esset in vinculis, grotavit, et Minuit se sanguine. Rex vero minutionem sanguinis fecit ibidem de venis utriusque brachii ; plurimi quoque de suis Minuebant sanguinem.
Joan. de S. Victore, de Utilitate tribulationis cap. 8 :

Purgatur corpus humanum Minutione, et hoc dupliciter, scilicet ven apertione, et flebotomi percussione.
Petrus Diac. lib. 4. cap. 100 :

Ubi quondam Leo Papa sanctissimus cum Normannis prliaturus, sanguinem Minuerat.
Statuta Synodalia Odonis Episc. Paris. cap. 2. 5 :

Et ne sibi tunc Minuatur, cum debent Synodo interesse, prohibetur.

Stata autem erant minutionis tempora Monasteriis, extra qu sanguinem minuere fas non erat, nisi gravis urgeret infirmitas. Hujusce ritus rationem sic exequitur liber Ordinis Victoris Parisiensis MS. cap. 55 :

Iste est ordo Minuendi. Quinquies in anno fient generales Minutiones, extra quas sine periculo gravis infirmitatis licentia Minuendi nulli omnino conceditur. Propterea enim tam spe conceditur, ne ab aliquo, exceptis his temporibus, superfluo regulariter requiratur. Prima est in Septembri : secunda est ante Adventum : tertia est ante Quadragesimam : quarta post Pascha : quinta post Pentecosten.... tribus diebus Minutio durabit. Post tertiam diem ad Matutinas venient, et de ctero in conventu erunt : sicque die quarta in Capitulo absolutionem accipient.
Similia habet ferme S. Gilebert. in Reg. Ordinis de Sempringham, pag. 734. Statuta Canon. Regul. apud R. Duellium tom. 1. Miscell. pag. 99 :

De minutionibus fratrum : De Minuendis quod Minuant quater, atque necesse

Valde si fuerit, plus.

Chron. S. Trudonis lb. 9 :

Quando Minuebant Fratres, chorus totus unus simul Minuebat cum silentio et psalmodia, sedentes ordinate in cella una.
Statuta Ordin. Cisterc. ann. 1184. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1256 :

Minuantur conversi quando Abbates prcipiunt. Qui contemserit, perdat Minutionem illam.
Charta Odonis Abbat. S. Dionys. ann. 1231. in Tabular B. M. de Argentolio :

In Minutionibus vero habeant Minuti in infirmariis a Priore pitanciam singulis diebus per tres dies.

Adde libr. Usuum Ordinis Cisterciensis cap. 90. Bernardi Mon. Ordin. Cluniac. part. 1. cap. 29. Guidonis Discipl. Farfens. cap. 41. et Constitut. Ordin. Prdicat. dist. 1. cap. 8 : Guigonem II. Priorem Cartusiensem in Statutis ejusd. Ord. cap. 39. 54. Minutiones generales, in Statut. antiq. ejusd. Ordin. 2. part. cap. 8. 12. cap. 15. 3. et Statut. Ord. Prmonstr. dist. 1. cap. 18. 19. Infirmari generales dicuntur non semel, in Consuet. Cluniac. MSS. ann. 1301. ex Bibl. B. M. Deaurat Tolos. At in Capitulari Ludovici Pii ann. 817. vetantur Monachi certum flebotomi tempus observare. Cui consentit quodammodo Udalricus lib. 2. Consuet. Cluniac. cap. 21. Addit idem Chron. Trudonense pag. 458. addicta fuisse in Monasteriis prdia ad ejusmodi minutiones :

Oppidanus quidam noster Arnulfus terram tenere volebat sine servitio, qu debet servire Fratribus ad omnem Minutionem sanguinis eorum.

Vide Ailredum Rievall. in Vita S. Edw. Confessoris cap. ult. Concilium Dusiacense I. part. 2. cap. 33. Lambert. Ardensem pag. 160. Decretales Gregorii IX. PP. lib. 3. cap. 6. Vitas Abbatum S. Albani, etc. Quod de statis apud monachos minutionis temporibus docet Cangius, observare etiam licet apud canonicos sculares. Obituar. Rotomag. MS. :

Quilibet canonicus, dummodo fuerit residens per tres menses, potest capere in anno duodecim flobotomias, et durat tres dies ; sed non valet in festis triplicibus.
Stat. eccl. colleg. S. Dion. Leod. tom. 2. Monum. sacr. Antiq. pag. 445 :

Item quicumque sine licentia petita sanguinis minucionem faciendi in civitate Leodiensi, si infra triduum minucionis ipsius moretur, nihil de anno grati recipiet.

Sed et apud laicos viguit idem usus ; imo nonnulli a monachis licentiam vel jus obtinebant se se in monasterium recipiendi, cum sanguinem, cautionis causa, sibi detrahere vellent ; quod parum differt a jure pastus et procurationis. Vide in his vocibus. Charta Radulfi vicecom. Bellimont. ann. 1226. ex Tabul. Major. monast. :

Poteramus in prioratu monachorum Majoris monasterii, apud Vivonium in terra nostra, Minutiones nobis ter in annis singulis celebrare ; et ibidem per tres dies continuos in singulis Minutionibus immorari cum uxore nostra et familia et gente ; et tunc nobis monachi tenebantur, tam nobis quam nostris, in omnibus necessariis providere.
Minutor, Ven incisor. Buschius de Reformat. Monast. apud Lebnit. Script. Brunsvic. tom. 2. pag. 482 :

Omnia etiam officia mechanica in suo habent monasterio, videlicet sartores.... rasores, Minutores et cetera similia officia.
Chron. Windeshemense lib. 1. cap. 28 :

Rasor et Minutor, Chirurgicusque expertissimus.

Hinc emendandus Petr. Damian. lib. 6. Epist. 26 :

Nonnulli vegeto corpore.... vaporandam Minutori venam prbent.

Perperam nemitori editum. Vide in Lanceola. Minuatio, pro Minutio, in Capitulari 3. ann. 789. cap. 3 :

Et de pallore earum propter sanguinis Minuationem.

MINUISERIUS, a Gallico Menuisier, in Terrear. abbat. de Jugo Dei ann. circ. 1491. MINUITAS, Diminutio, in Ep. 217. Joan. VIII. PP. MINULA, dimin. a Mina, Mensura frumentaria. Charta ann. 1230. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 35 :

Quilibet habitator de qualibet mansa debet solvere annuatim curi Serronis duas Minulas de frumento.
Vide supra Mina 3. et Minellus 1. MINULARE Foenum. Tabul. Fossatense :

Quilibet focus non habens equum, debet nobis corveiam ad fena nostra Minulanda, et debet habere quilibet pro corveia 3. obolos.

f. Minutanda. Nostri Boteler dicunt. Melius forte, Fenum in metas exstruere, Gall. Mettre en meule. MINURIRE, , Exili voce lamentari. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. Ugutio : Hirundinum fintinire vel Minurrire : dicunt tamen quod Minurrire est omnium minutissimarum avicularum. Sidonius lib. 5. Epist. 2 :

Diluculo philomelam inter frutices sibilantem, prognem inter asseres Minurientem.

Hinc MINURITIO, apud Festum :

Minuritiones appellantur avium minorum cantus.

MINUS, pro Nimium. Spicileg. Fontanell. MS. pag. 171 :

Certus ei (recipiendo in novitium) usque ad quem venisse debeat dabitur

terminus non Minus remotus.

Minus Valere apud Hispanos, Valer menos, dicuntur qui minorantur fide, qui nota aliqua infami notantur : ut sunt ii qui quod homagia se facturos promiserunt, non adimplent : qui se per curiam dedixerunt, generaliter infames. Vide Leges Alfonsinas part. 7. tit. 6. et Menoscabare. MINUSCULARII, in leg. 3. Cod. Th. de Indulgent. debitor. (11, 28.) dicti speciales et minimi vectigalium exactores, Collecteurs particuliers, ut censet Jacob. Gothofred. Sed videntur potius fuisse vectigalium certorum conductores, qui majoribus suberant, iisque etiam rationes suas deferebant. S. Augustin. lib. 7. de Civit. Dei cap. 4 :

Ridemus cum deos videmus partitis inter se operibus distributos, tanquam Minuscularios vectigalium conductores.
Alii Minutularios legunt. MINUSIA, Potionis species. Comput. Ms. monast. Clareval. ann. 1364. fol. 2. v. :

Pro quinque pintis et chopina Minusi pro conventu, per nonnum Laurentium subcellarium, iiij. sol. vij. den.

MINUSTIRE, Sigillatim efferre, Gallis, Dire par le menu. Formula 32. ex Andegavensibus :

Vel reliquas res quam plures, quam longum est per singulas Minustire.

1. MINUTA, Moneta minutissima, quam Grci vocabant, de quo multa Scaliger et alii qui de re nummaria scripserunt. Aimoinus lib. 3. de Miracul. S. Benedicti cap. 3 :

Desiderio accensus est adeundi Matris Christi aulam,... quam introgressus, Minutam sibi a Vicario ejusdem viri Ermenfredo nomine, obtentu transmissam eleemosyn, altario... superponere cupiens, sensit suos resolvi nervos.
Tabul. Celsinianense :

Et debet in mense Maii multonem 1. cum lana, et 1. agnum, ad messes 1. sextarium de silica, et alium de civada, ad vindemias carrigium, aut 2. sol. per porcum, et pascuage, et per pastum 13. den.... et Minutam de Poies, et 1. parem.
Ubi Minuta de Poies, idem valet quod Pogensis, seu moneta Podiensis. Vide in Moneta Baronum. Tabul. Dervens. Monast. :

Opus vero castelli semel in anno fiet una hebdomada Martii, et non in alio mense : et si opus non fuerit, pro redemptione operis sex denarios de mansu vestito, de dimidio tres, de quarta parte mansi tres Minutas.
Ita denarius binis minutis constitit, atque adeo idem quod mallia. Tabular. Saviniac. :

Debet septem denarios et unam Minutam de censu. Minuta Alfonsina,

in Charta ann. 1362. ex Archivis S. Vict. Massil. Vide Massiliensis moneta in Moneta Baronum. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Minutum, maille, demi denier. Joan. de Janua :

Minutum, quoddam pondus, scilicet media pars quadrantis, unde pauper vidua misit duo Minuta, id est, quadrantem.
2. MINUTA, Italis qulibet grana prter frumentum. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1282. apud Murator. tom. 8. col. 1152 :

Non fuit isto anno plenitudo annu messis quantum ad frumentum ; sed quantum ad eas segetes quas agricol Minuta appellant, maxima fertilitas fuit, scilicet de panico, de milio, de milica, de faxiolis et de rapis.

Minuta Silva, Silva cdua, Gall. Bois taillis. Charta ann. 706. apud du Boucher inter Probat. Orig. 2. et 3. stirpis Reg. Franc. pag. 70 :

Cum quartariis septem et silva Minuta ad dies viginti in loco qui dicitur Boverez silva....... pratum etiam ad falces triginta, et silvam Minutam ad dies nonaginta.
3. MINUTA, Scriptum primarium, Gall. Minute. Burcard. Argent. pag. 41 :

Lect sunt plures Minut brevium per ipsum, ut dicebatur, sine scitu et voluntate S. D. N. Pap, expeditorum.
Vide supra Machra, ubi Minuta, forte pro Minata, et Minuare 2. MINUTALIA, Intestina animalium, Gall. Menuailles. Auctor Queroli sub finem :

Jam porro de ossibus fractis placuit convenitque ut in Minutalibus solidus, in principalibus vero ossibus, argenti libra protenus tradetur, qu autem vel principalia videri ossa debeant, vel minuta, medicorum tractatus inveniat.
Eginh. Epist. 23 :

Boves vero qui occidendi sunt, volumus ut facias ad Ludivacam venire, et ibi occidere. Unum ex his volumus ut dari facias Hruotlonge, et illa Minutalia atque interranea, qu ad nostrum opus servari non possunt, volumus ut dentur ad illam familiam qu ibidem est.
1. MINUTARE, Minutim comminuere. Translat. S. Guthleri tom. 2. Aprilis pag. 60 :

Nisi citius ab ejus unguibus fuisset extorta, per frusta Minutasset.

Utitur Thomas Walsinghamus pag. 267. 2. MINUTARE, Minuere, imminuere, Ital. Minuire. Charta ann. 1429. ex Cod. reg. 9861. 2. 2. fol. 176. r. :

Quarum (literarum) tenor de verbo ad verbum, nil addito vel remoto

quod facti substantiam Minutet aut variet intellectum, sequitur.

Vide mox Minutatus. MINUTARIUS, f. Mercator minutarum mercium. Acta S. Francisci de Paula tom. 1. Aprilis pag. 149 :

Cornelius Chrestien Minutarius in parochia B. Mari divitis, etc.

Menuyer, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1459. ex Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 358 :

Au temps de laquelle deffense le suppliant et autres marchans Menuyers conduisoient leur marchandise grant difficult par faulte de monnoye menue.
Vide mox Minutia 2. MINUTATUS, Minutus, exilis. Charta Galch. de Barro ann. 1219. ex Tabul. Carnot. :

Prcipi fieri de meo proprio de triginta marchis argenteis quemdam militem Minutatum super equum suum ; et illud tradi.... ecclesi B. M. Carnotensi prcepi.

Vide supra Minutare 2. MINUTI Varii, a Gall. Menu-vairs. Inquesta pro Canonizat. Caroli Blesens. tom. 2. Hist. Britan. pag. 556 :

Mantellum seu clamidem suam de panno aureo fourratam de Minutis variis eisdem pauperibus erogavit. Folratur variorum Minutorum,
in litt. Caroli V. Reg. Franc. ann. 1367. de forma vestium. Vide Vares. 1. MINUTIA, , Exiguum fragmentum, particula, parva portio. Chron. Episc. Metens. tom. 6. Spicil. Acher. pag. 648 :

Singulas marmoris fracti Minutias adunans et componens orationem fudit.

Charta Nicolai Episc. Camerac. ann. 1142. tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 296 :

Minutiasque terrarum quas ubi et ubi fideles contulerunt. Minutiem

dixit Apuleius lib. 9. et 11. Metamorph. 2. MINUTIA, orum, Minut merces, res vilioris pretii. Capitul. de villis Caroli M. num. 43 :

Cardones, saponem, unctum, vascula, et reliqua Minutia qu ibidem necessaria sunt.

Charta Aldefonsi Regis r 1216 :

Concedo totum portagium et de lignis omnibus et omni madera et de sale et de carbone, et de omnibus aliis Minutiis qu per barrium S. Johannis transeunt. Menueries
nostri vocabant opuscula aurea vel argentea. Statuta Johannis Reg. Franc. pro Aurifabris Paris. ann. 1355. tom. 3. Ordinat. pag. 12 :

Que nulz orfevres ne puissent mettre en nulz joyaux d'argent de Menuerie, voirrines avec garnaz ne avec pierres fines.

Ea potissimum, qu exquisita arte elaborata erant, vulgo Bijoux. Menuries, in Stat. ann. 1378. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 389. art. 14. Ouvrages de Menuiserie appellantur, in Lit. ann. 1474. ex Reg. 204. Chartoph. reg. ch. 87 :

Ung ouvrier (de serrurerie) mettroit bien quinze jours ou plus faire une serrure ou autre chef-d'euvre et d'ouvrage de Menuiserie dudit mestier, dont peine auroit il ung escu ; ainsi la main et le labeur de l'ouvrier passe et excede le chastel et prouffit.
3. MINUTIA, Intestina animalium. Ital. Minugia. Vide supra Menut. Vita S. Meinwerci Episc. Paderb. apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 530 :

xx. maldros frumenti et lx. modios brasii et 111. bacones, cum totis Minutiis dari constituit, heredi ejus dans griseas pelles et pernam unam.

Minutia, , porcorum, occurrit spe hoc sensu in Statut. antiq. Corbeiens. lib. 2. cap. 11. Guerardo Intestina ac membra minutatim concisa, unde fiunt succidi, farcimina, insicia porcina, varie condita, inque carnario adservanda. Vide Minutalia. MINUTIO, Collectio, exactio tributi ; quod in minutis seu minutissima moneta solvatur sic dictum existimo. Statuta Vercell. lib. 1. fol. 13. recto :

Item teneatur Potestas infra mensem post introitum sui regiminis facere consilium super faciendis receptis seu Minutionibus super stratis et viis venientibus ad civitatem Vercellarum.
Vide alia notione in Minuere. MINUTOR, Ven incisor. Vide Minuere. MINUTULARII. Vide Minuscularii. MINUTUM. Vide Minuta. Ad Minutum Vendere, Gall. Vendre en dtail, Ital. Minuto. Richardi de S. Germano Chr. apud Murator. tom. 7. col. 130 :

Factum canapis omnino remittitur ; vendentibus vinum sive ad Minutum, sive ad grossum, nihil requiritur.
Occurrit passim. 1. MINUTUS, Cui vena incisa. Vide in Minuere. 2. MINUTUS, Plebeius, infima plebs, Ital. Minuto, Gall. Menu peuple. Lit. remiss. ann. 1350. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 344 :

Oudinus operarius vinearum dixit, quod si Minuti volebant ei credere, ipsi facerent bellum contra grossos, et ipsos occiderent. Populus minutus, Et chevaliers quarante et un,

in Instr. ann. 1379. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 24. col. 1. Menuaille, ut et Italis Minutaglia, eadem notione, apud Guill. Guiart. ad ann. 1241 :

Et quatre vingt de leur pietaille, Et grant nombre de Menuaille.

3. MINUTUS, Tener, junior. Lit. remiss. ann. 1367. in Reg. 101. Chartoph. reg. ch. 98 :

Prfatus Petrus a patria exulatus uxoreque prgnante ac Minutis liberis oneratus, etc. Minutulus,

eodem sensu, apud Plautum. Neque alia notione Mingrelins, in Lit. remiss. ann. 1406. ex Reg. 161. ch. 1 :

Jehan Tholomer dist que Jehan de Mey n'estoit que un Mingrelins, et que une commere frapperoit plus grant cop de sa quenoille, que il ne feroit d'une espe. Caveant autem tam Minuti, quam in officiis occupati, ne nimis tarde dormitorium intrantes, fratres jam quiescentes inquietent.
Nisi sit a verbo Minuere supra. MINUUS, Minutus :

4. MINUTUS, Ad minuta officia deputatus in monasteriis. Constit. S. Petri-Mont. inter Monum. sacr. antiq. tom. 2. pag. 435 :

Omnia membra per minuas partes, annuo, tolle mihi.

(Du Mril, Poes. lat. med. t. p. 397). MIOLIUM, Poculum, vas potorium, Longobardis Miolo. Statuta Montis Regal. pag. 279 :

Et non possint dicti venditores vini mensurare, seu mensurari facere, vendere seu vendi facere vinum ad copam seu Miolium, vel ad aliud vas, nisi ad dictas mensuras contentas in prsenti capitulo.
MIR, apud Gothos, adjectum nominibus appellativis, quid significet, docemur ex Smaragdo in Comment. in Partes Donati :

In Francorum Gothorumque genere hc patronomyca species frequentatur multotiens : a parte enim gentili et Theodisca veniunt lingua, de quibus in exemplo Gothorum pauca primum ponimus nomina, quorum hc sunt, Altmir, Glitmir, Rigmir, Rainmir, Watmir,... et similia, quorum hc est in Latinum interpretatio. Altmir namque vetulus mihi, interpretatur : Glitmir, debitus mihi : Rigmir, potens mihi : Rainmir, nitidus mihi : Watmir, vestimentum miki.
Vide Grimm. Gramm. Germ. tom. 2. pag. 571. Mir, veteri Gallorum lingua Princeps, dominus, aut vir eximi dignitatis denotatur. Hinc crebr Regum Francorum appellationes in Mir desinentes, ut Marcomir, Ingomir, Chlodomir. Eodem significatu Mar usurparunt, ut Viridomar, etc. An a Syriaco Mar, seu Chaldaico Mare, quod dominum sonat, ducta vocis origine, affirmare non ausim.

1. MIRA, Eadem notione qua Mazer ; quod vide. Testamentum Sibill Comitiss Flandr. ann. 1270 :

Item omnes scyphos de Mira tam cum pedibus argenteis, quam sine pedibus existentes.

2. MIRA, Specula, ab Ital. Mirare, spectare, respicere. Rolandinus Patav. de Factis in marchia Tarvisin. lib. 6. cap. 6. apud Murator. tom. 8. col. 259 :

Factis quibusdam speculis sive Miris in riveria, unde itur de Padua ad montem Silicem, positi sunt in hiis locis custodes, ne possint ad illa castra ulla victualia deportari.
Idem lib. 10. cap. 8. col. 318 :

Rusticus quidam de villa Volt qui singula securus intuebatur ; stans enim in sublimi quadam arbore, et erat specula, quam Miram dicimus, ibi facta in capite, quasi ipsius vill, die ac nocte videbat cuncta quodammodo, qu fiebant in exercitu Eccelini, et gentem ejus.
Adde Chron. Estense apud eumdem tom. 15. col. 315. 3. MIRA, Punctum collineationis, Gall. Mire ; ab Italico Mirare, collineare, fixis oculis aspicere, nostris Mirer. Guido de Vigev. Ms. de Modo expugn. T. S. :

Sic homo jacendo supinus in terra respiciat turrim, recte Mirando cacumen turris supra cacumen baculi ; et cum habuerit sic rectam Miram, tunc mensurentur, etc.
Stat. Saluc. collat. 8. cap. 246 :

Statutum est quod qucumque possessiones situat super finibus Saluciarum, si aqu pluvi et diluvii in eas venientes commode scolare possunt super iis possessionibus vel super communi ; si autem non possint, debeat qulibet possessio scolare inferius in possessionem magis propinquam et magis descendentem per Miram su possessionis. Et licitum sit frangere ripam seu cavezagnam, facta visitatione et obtenta licentia judiciali, ad dandum discursum dict aqu descendendi per Miram alterius possessionis inferioris.
Vide infra Mirare 2. MIRABILIA. Acta capit. eccl. Lugdun. ex Cam. Comput. Paris. fol. 106. v. col. 1. ad ann. 1345 :

Bartholomo de Balma cancellario curi secularis Lugdunensis ordinaverunt et sibi prceperunt, quod Mirabilia faciat cridare ad diem Lun ante festum proximum nativitatis B. Johannis Baptist. Magna Mirabilia sunt Dei quem vidi hodie.

An Conventus publici, ad quos omnes vassalli convenire tenebantur, Gall. Plaits gnraux ? An fructuum terr adjudicationes ?

(Boucherie, vita S. Euphrosin, 15.) MIRABILIA Mundi, sic agnominatum Ottonem III. Imper. scribit Joannes Brompton. et alii, les Merveilles du monde. 1. MIRABILIS, Ingens, maximus. Radulfus de Gestis Friderici I. Imper. apud Murator. tom. 6. col. 1178 :

Fecerunt in campis de Videgulfi cum Papiensibus Mirabile prlium.... Et tunc erat frigus Mirabile et nix maxima.... Congregaverunt Mediolanenses exercitum Mirabilem.
Notione non multum diversa Cicero lib. 1. Offic. scribit :

Qu forma et honesti facies, si oculis cerneretur, ut ait Plato, Mirabiles amores excitaret sapienti.

Nostris Merveilleux, pro Ferox, superbus, arrogans ; unde Paroles merveilleuses, Contumeliosa verba, et Merveillet, Merveilleuset, Arrogantia. Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 109. Chartoph. reg. ch. 120 :

Lequel Oudart qui tousjours a est Merveilleux, entreprenanz et rioteux, etc.

Ali ann. 1399. in Reg. 155. ch. 37 :

Lequel Gilot le Feve, qui estoit homme noiseux et haultain, leur respondi pluseurs paroles Merveilleuses, en leur disant moult de villenies.
Ali ann. 1395. in Reg. 147. ch. 298 :

Pour cause de la Merveillet et riote, qui estoit en la personne dudit Jehan de Poittiers, etc.
Ali ann. 1402. in Reg. 157. ch. 259 :

Laquelle Marie a est en son temps merveilleuse femme,... et par la Merveilleuset d'elle, son dernier mari lui creva l'il. Quant le suppliant vit le sang, il fut bien Merveilleux et esbahy.
Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 240 :

Sed et Merveilleux dixerunt, pro Stupefactus, territus, a verbo Merveiller, Mirari, Ital. Maravigliare. Lit. remiss. ann. 1443. in Reg. 176. ch. 311 :

Li rois se prist Merveiller comment ce pooit estre.

Ubi Aimoin. lib. 3. cap. 57 :

Rex ammiratus est.

Consol. Boetii. Ms. lib. 1 :

Encor ne te dois Merveiller Se mauvais te portent envie.

Se donner merveilles, eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1450. ex Reg. 185. ch. 4 :

Jamet Torrillon dist au suppliant qu'il se donnoit Merveilles, que on ne l'avoit assis plus grant somme de deniers en nos tailles, etc.

2. MIRABILIS, mendose, ni fallor. pro Mutabilis, qui ab officio amoveri potest. Assis. Abrinc. ann. 1236. in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 30. r. col. 1 :

Nepos prpositi regis non feodatus, sed Mirabilis, infra tatem quoddam breve de sesina patris cperat, etc.
MIRABILIUM Annus. Sic denotatur annus 1544. in Charta ejusdem anni tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 291 :

Item l'anne des Merveilles mdxliv. qu'avons toutes est Paris pour peur de la guerre des Bourguignons ;
ob insignes victorias, ut mihi videtur, hoc anno a nostris reportatas, de quibus Thuanus lib. 1. Hist. pag. 21 :

Qui hunc (annum 1543.) secutus est, multis Antonii Borbonii Vindocini... egregiis militaribus factis et urbium expugnationibus nobilis fuit : sed prcipue defenso Landrecio a Csare (Carolo V.) tam potenti exercitu, ac tot fortissimis ducibus, quos in comitatu habebat, obsesso. Tandem Anglo inde urgente, hinc Csare ex compacto cum ingenti exercitu, quem a Principibus Germanis impetraverat, descendente, cum distractis viribus utrique sustinendo hosti Gallus par esse non posset, parta ante aliquot menses memorabili illa ad Carinianum (Cerizoles) victoria duce Fr. Borbonio Angiano Vindocini fratre, etc.
MIRABOLANUS, Plinio, Myrobalanum, a Grco , Glans unguentaria Medicis nota. Statuta Astens. ubi de intratis portarum :

Mirabolani ponantur et solvant pro qualibet libra ponderis lib. 1.

MIRABUTINUS, Monet aure Hispanic species. Charta ann. 1242 :

Priorsanct Liberat... dabit perpetuo unoquoque anno in die festo inventionis S. Stephani Aginni unum Mirabutinum aureum, sive decem asses.
Vide Marabotinus. MIRACULARIUS, ut Miraculator, Miraculorum patrator. Proem. Atheismi triumph. a Campanel. tom. 1. Act. liter. fasc. 2. pag. 68 :

Neque enim prophetam neque Miracularium me facio.

Actio qudam scenica, Jeu de Miracle appellatur, in Lit. remiss. ann. 1411. ex Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 183 :

Le Dimenche xvj jour d'aoust, les supplians jouerent armez, comme le jeu le requeroit, chacun un personnage certain jeu de Miracle, qui fut jou en la parroisse de Sainceny, ou baillage de Coustantin.
e

Morbi vero genus, epilepsia scilicet, Miracle de S. Widevert dicitur, in Charta ann. 1428. ex Chartul. 21. Corb. :

Comme ledit feu Pierre ds longtemps feust entechi de plusieurs maladies, et entre les aultres, des Miracles de saint Widevert, et tellement que souventesfois cheoit cop, perdoit sens et mmoire.

MIRACULATOR, Miraculorum patrator. Acta S. Wernheri tom. 2. Aprilis pag. 706 :

Ponentes super faciem et corpus tam prclari Miraculatoris sericium album.

MIRACULOSE, Divino et mirabili modo. Chron. Erfordiense ad ann. 1253. apud Schannat. Vindem. Litter. pag. 106 :

Et ne casus hic etiam non Miraculose contigisse videatur, in reversione sacerdotis idem factum protinus iteravit.
Laurent. Byzynius de Orig. belli Hussitici ann. 1419. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 169 :

Dominus omnipotens Miraculose salutem Pragensi contulit civitati.

MIRALE, Speculum. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Mirale, mirouer. Aliud Provinc. Lat. ex Cod. 7657 : Miralh, Prov. speculum. Speculorum reorum mentio fit in Lit. remiss. ann. 1397. ex Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 111 :

Comme le suppliant eust marchand un nomm Berthelot Thiphaine, demourant en nostre ville de Paris, de fourbir et lui faire deux Mirouers d'acier pour mettre sur le coppe d'un bacinet ; lesquelz Miroirs, etc. Miraillier,

pro Miroitier, qui specula vendit aut elaborat, apud Rabelais. lib. 1. cap. 24. Miroaillier, Cotgravio. MIRAMOMELINUS, Dignitatis nomen Saracenorum Chaliph propri, de qua multa diximus in voce Amir : quibus addo ex Gregorio Abul Faragio in Historia Dynastiarum pag. 110. ex versione Pocockii, de Omaro Chalifa filio Omari :

Cumque vocaretur Chalifa Chalif (Vicarius Vicarii) nuntii Dei, dixerunt, Longus est hic (titulus,) vocatus est ergo Amiral-mumnin, (Imperator credentium) atque is primus hoc titulo insignitus est. Elmunimus
appellatur in Chronico Gottholusitano ra 1217. Emir Elmunimus, ra 1222. Meremelin, in Poem. reg. Navar. tom. 2. pag. 118 :

Que je ne vuil estre semblanz Meremelin, ne ses parans.

MIRANDA, Locus tecto columnis fulto coopertus, et a quo undequaque mirari seu videri potest. Charta ann. 1152. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 541 :

Dono tibi Bernardo de Congusto et infantibus tuis unum localem ad dificandum in castello meo, quod vocatur Villafort, qui locus est juxta Mirandam, qu hodie est in eodem castello.
Alia ann. circ. 1190. in Chartul. Buxer. part. 8. ch. 3 :

Minori nepti me Clemenci dedi plantam, qu est retro Mirandam, debentem viij. den. censuales.
Tabul. Auxit. :

Archiepiscopus cum canonicis Auxitanis in Miranda archiepiscopali constitutis capitulum facientibus, etc.
MIRANIMUS. Ordo Inclusorum, apud Raderum in Bavaria sancta :

Pambicium habeat, et Miranimum pulvinar.

Monstra verborum, pro Pambicium, legendum indubie Bombycinum, aut bambacinum. (vide in hac voce.) Pro Miranimum vero, non occurrit quod reponendum sit. MIRANTER. Epistola Eduardi II. Reg. Angl. ann. 1324. apud Rymer. tom. 4. pag. 26 :

Miranter audivimus, quod, etc.

hoc est, Mirantes et attoniti, etc. 1. MIRARI, Mirare, Sese in speculo intueri, Gallis Mirer, se mirer. Hispanis Mirar, est videre. Vita S. Eusebi Abbatiss Hamaticensis cap. 4 :

Ipse meum speculum, simul exemplar venerandum, Quo faciem Miror, quo mentem denique purgo. Et statuimus Mirari ad alium terminum, etc.
Spicil. Acher. tom. 7. pag. 375 :

Charta ann. 1258. in Hist. Eccles. Placent. in Regesto part. 2. n. 98 :

Murus... longo suo gyro et amplo interius spatio, amplissimos et plenos securitatis prbens illis, qui in turre Mirabantur, recessus. Qui vult discere bene equitare, respiciat bene dictum recessorem, et ipsum Miret sicut sedet, et stat ad equum.

Vide Hinthica. Spectare, respicere, Ital. Mirare. Joh. Demussis Chron. Placent. apud Murator. tom. 16. col. 491 :

Vide Salmasium ad Pollionem pag. 284. Nostris Remirer et Mirauder. Lit. remiss. ann. 1405. in Reg. 160. Chartoph. reg. ch. 268 :

Le suppliant en alant un soir bien tart droit son domicile, passa pardevant l'ostel d'un sien cousin, qui lui dist : Haa ! vous allez Miraudant, etc.
Lit. remiss. ann. 1432. in Reg. 174. ch. 145 :

L'exposant fist songneusement Remirer et visiter icellui Mahienet par les mires d'Oisy.
Guill. Guiart. ad ann. 1241 : Vide in Mirari 1.

Franois qui aus yex les Remirent.

2. MIRARE, Collineare. Charta ann. 1204. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 212 :

Quod sicuti via vel limes, qui vel qu per Folium vadit, et a Bononiensibus Mutia appellatur, extenditur per directum vel Mirat usque ad viam de Beffis inferius a Roncolamberto.
Vide supra Mira 3. 2. MIRARI, perperam pro Morari, in Arest. parlam. ann. 1323. ex Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 305 :

Uxore et familia dicti Gombaudi Mirantibus et remanentibus in domo seu aula castri de Bussaco.
MIRATIVE, Mirabiliter. Narratio de Origine monast. Montis S. Mari apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 427 :

Qui tibi tam Mirative dedit vivere, cum seclusa fueris ab aere ? Miriones, fantasiarum inanium numeratorum.

MIRATOR. Vide infra Miro 2. MIRATORES. Gloss Isid. et Pithan : Miriones, miratores. Supra : Leg. Miratores. Gloss antiqu MSS. : Mirones, phantasi Miratores. MIRCENA, Lex Merciorum, una e tribus qu in Anglia obtinuerunt, ut est in Leg. Henrici I. Reg. Angl. cap. 6. Vide Lex. MIREDILA. Gloss. Gr. Lat. MS. : , Mirendila. Alibi :

Mirendila, , ,

Edit. habet Miredila. MIRGUS. Matth. Paris ann. 1224. de falso Balduino :

Procuravitque ut prdictus pater suus ignominiose suspenderetur : nam hinc et inde fecit duos canes, veteres scilicet Mirgos, suspendi.
Ubi legendum mergos recte adnotat Watsius : Ita enim dicuntur canes urinatores, quos Galli Barbets, Angli vero Divers, et Water-doggs appellant. MIRICA. Genest. (Glos. Ms. Turon. XII. s. Bibl. Schol. Chart. 1869, p. 327.) MIRIC, Terr incult, vepribus et dumetis abundantes ; interdum et ipsa dumeta, nostris vulgo Bruieres. Charta ann. 1294. apud Mirum tom. 2. pag. 879 :

Prterea curtem ipsorum de Nuwelanda cum bonis antiquis, in agris, in paludibus, Miricis, pascuis, et omnibus pertinentiis.
Index MS. benefic. Eccl. et dic. Constant. fol. 51 :

Rector.... percipit.... omnes fructus et decimas bladorum et leguminum, agnorum, lanarum, porcellorum, apumque et nemorum, Miricarum in sua parrochia venditorum.
Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 604 :

Johannes quidam... prgrandi Miricarum oneri succumbens, etc.

Adde tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 322. 422. et Eccardum Hist. Landgr. Thur. col. 314. MIRIDICUS, Mira dicens. Gloss. Isidori. MIRIFICARE, Mirum facere. Jo. de Janua. Will. Brito lib. 12. Philipp. :

. . . . Virtutum quibus illum clica virtus Mirificat.

MIRIGERULUS, Qui miro quodam modo erigitur et stat. Mirac. S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 504. col. 2 :

Tum videntes, qui aderant, in novo martyris Mirigerulo plenam staturam, etc.
MIRING, Miringu, Panniculi duo, qui circumdant cerebrum, quorum alter crassior, dura mater vocatur ; alter pia mater. Lit. remiss. ann. 1330. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 1114 :

Dicta Ayronis impotens de omnibus membris suis seu ipsorum majori parte facta, ac craneto usque ad cerebrum, et ossibus sui corporis ac Miringuis, sive tela cerebri, totaliter effractis.... obierat... Phisici et surgici prdicti non invenerunt... dicti corporis aliquam membri seu ossium aut cranei sive testi vel Miringarum sive tel cerebri difflationem, cassaturam seu fractionem, aut livores aliquos, nec concussiones, etc.
Vide Supra Matres Cerebri in Mater 3. MIRIONES. Vide Miratores. MIRISCIPULUS.

Postea leopardum, si poteris habere, de collabis ; sinon, Miriscipulum quem decollatum combures.
(B. N. Ms. Lat. 10272. p. 165.) MIRITER, Mirifice. Vita B. Hrosnat tom. 3. Julii pag. 808 :

Miriter attollenda laus divina ; ad hanc vocem corpusculum paulo ante frigidum et rigidum, calidum et molle paulatim efficitur.

MIRLE, Species accipitris, Alberto M. lib. 23. de Animal. cap. 14. et Germanis. Vide Smeriliones. MIRMET, Parvus. Chron. Andrense tom. 9. Spicil. Acher. pag. 445 :

Prior de Faxineto magister Petrus cognomento Mirmet, id est, parvus, inter nos et ipsos factus est mediator, et de assensu omnium huic loco datus est pastor.
Nostris Marmot eadem notione : sed haud scio an inde deducenda vox Mirmande, ut civitatem parvam significet, uti antiquiores esse solent. MS. :

Blanc au vilain demande, Amis, qui est ceste Mirmande ? Li vilain respont sans essoine :

Sire, fait-il, c'est Carsidoine, Une cit vieille et antive.

Et Mirmidon, parvus. Provinciales Mermar dicunt, pro imminuere, decrescere. Hinc Mirme, Navicul species, in Assis. Hierosol. cap. 314 :

Que la mise, que fu ordene pour les Mirmes et pour les gales, soit abatue.

MIRMICOLEON, a mirmica et leon, quod est leo, componitur... est parvum valde animal formicis adversum. Joan. de Janua. Vide Formicoleon. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Mirmicoleoum, une barbelote, bestelote. MIRMUMNI. Vide Amirmumnes in Amir. MIRNUTIA invenitur in libris antiquis, et est pustula parva, qu vocatur formica. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. 1. MIRO, in Gloss. Lat. Gall. MS. ex Bibl. Thuan. Cod. 525 : Regarderres de belles femmes. Vide Mirari, Miratores. 2. MIRO, Mironis,

Secundum Hugicium a Miron, quod latum dicitur unguentum ; vel a Miror, miroris, idem est quod unguentarius vel mirator. Inde etiam Mirocopos, qui laborat circa unguenta facienda vel vendenda ; et Miropola, id est, venditor unguentorum ; et Miropolium, id est, domus ubi fiunt vel venduntur unguenta
. Conradi Fabularius MS. Hinc nostris Mire, pro Medicus, chirurgus vel medicamentarius. Mirac. S. Ludov. edit. reg. pag. 406 :

Lequel Guillot demanda et quist conseill des Mires, qui li distrent que il convendroit trenchier son pi.
Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 98 :

Evrat estant sergent de guet cheval de nuit s'accompagna d'un nomm Colin le Conte Mire.
Infra :

Cirurgien. Un mire ou cyrurgien, Je sui de tout gouverneresse Et de tous mals je sui Mirresse.

in aliis ann. 1390. ibid. ch. 163. Mirresse, qu medicamenta adhibet, apud Guignevill. in Peregr. hum. gen. MS. :

Unde Mirer et Mirgiciner, Medicari. Consuet. marit. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 787. art. 7 :

Mais si le maistre les envoye en aucun service pour le prouffit de la neff, et ils se blessent en nom de luy ; ils debvent estre guerris et Mirez sur les cousts de la neff.
Lit. remiss. ann. 1425. in Reg. 173. ch. 289 :

A l'occasion desquelles bleceure et navreure icellui Ahaume Noise a malad par l'espace d'un mois, pendant lequel le suppliant l'a fait Mirgiciner et visiter par les plus expers et souffisans Mires et barbiers de la ville de Reims.

Qu omnia a Grco , unguentum, arcessenda videntur. Vide Remirer in Mirari 1. MIROBOLANUS, a Grco . Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959 : Mirobolanos Cornelius Celsus dactilos vocat ; multi etiam Fenicobolanos. Vide Mirabolanus. MIROCOPOS. Vide supra in Miro 2. MIROLARI. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Fauleiar, Prov. fabulari, Mirolari. MIRONES. Vide Miratores. MIROPOLA, Miropolium. Vide supra in Miro 2. MIROPOLUM, Taberna mercatoria. Vide Selda. MIRRHINUM, Genus optimi vitri, et sapphirini coloris, inde mirrhina vasa dicuntur. Papias. Vide supra Mazer. 1. MIRTA, pro Myrtus. Vita B. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 388. * :

Cum floribus lauri et Mirt.

Alia notione, vide in Grciscus. 2. MIRTA, Locus pascuus et aquis irriguus. Charta ann. 1264. in Chartul. S. Dion. pag. 249. col. 2 :

Cum duobus arpentis prati cum quadam noa seu Mirta.

MIRTUS, Mensur species. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Mirtus, Gauge. Vide supra Gauja. 1. MISA, Impensa, a Gall. Mise. Charta ann. 1215. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1124 :

Pro tribus rachatis, qu ibi dominus Rex habebat, et pro magnis expensis et Misis, quas ibi fecerat.
Charta ann. 1234. in Tabular. Autissiodor. :

Et quoniam Mis et expens prisiarum et arestorum burgensium Autissiodorensium pagari solent de censa supradicta, nos pro hiis Misis et expensis, etc.
Mandatum Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1304. apud Rymer. tom. 2. pag. 954 :

Vobis mandamus quod circa Misas et expensas prdictas, talem ac tantam diligentiam et solicitudinem apponatis, etc.
Chartular. 2. Campani ex Bibl. Colbert. fol. 166 :

Et isti non reddunt nec gellagium, nec minagium, nec aliam costumam in villa, nec aliquid ponunt in Misis vill.

Hinc Mis, apud Th. Blount in Nomolex. Anglic. dicuntur etiam prstationes ill, quas ob fruendas pristinas immunitates Cestri Palatinatus subditi novo cuique Comiti impendunt. 2. MISA, Idem quod Misericordia, Arbitrium. Scaccarium Pasch ann. 1220. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 602 :

Judicatum est, quod omnes illi burgenses de Bernaio qui erant in villa Bernaii quando Judus interfectus fuit, et qui non venerant ad clamorem, sunt in Misa domini Regis, nisi unusquisque per legem Sextaniam partem suam defendat.

Frequentior formula, in misericordia Regis, ut videre est in Misericordia, sed eadem notione. Pro Arbitrium, Gall. Arbitrage, sumitur in Charta ann. 1262. apud Rymer. tom. 1. pag. 739 :

Tam ipse, quam Barones spedicti se ponerent in Misam in hac forma : ut scilicet, tres pro parte Regis, tresque pro parte Baronum ad hoc eligerentur... Cum igitur, per formam Mis supradict, ad nos exnunc pertineat rem ipsam per dictum nostrum inter memoratos Regem et Proceres suos diffinire.
Adde aliam ann. 1264. ibid. pag. 793. Mise, eodem sensu occurrit apud Bellomanerium cap. 4 :

Procureur ne puet fere paix ne Mise.

Cap. 34 :

Soi mettre en Mise.

Charta ann. 1284 :

Nous avons fait Mise amiablement par commun accord de haut et bas et redoutable Pere Simon Archeveque de Bourges.
Hinc etiam Miseur, pro Arbiter, apud eumdem Bellomaner. cap. 41. Petrus de Font. in Cons. cap. 18. art. 1 :

Mise, ce dist le lois, est ramene la semblance des jugemens, et apartient finer les plais.
Charta ann. 1286. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Arbitre, diseur, Miseur u ordeneur, pris dou consentement des parties.

Lit. compromis. ann. 1284. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1194 :

Et ne doit, ne puet awech iaus i estre tiers, qui Miseres soit aveck iaus, ne mettre ne l'i puet souverains, ne autres, se nous et li dit Miseur ne nous i accordons tout et ensanle. Miseur
prterea appellari videtur, qui rem aliquam alterius nomine curat et exsequitur, in Charta Joan. ducis Brit. ann. 1429. ex Bibl. reg. :

Avons commis et ordonn Guillaume Lescuier Miseur de l'difice et

fondation d'icelle chapelle.

Vide infra Misia 2. et Missus 3. 3. MISA, pro Mina, ni fallor, Fodina, Gall. Miniere. Fragm. Hist. Britan. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 833 :

Captivi vero videntes hunc turbinem, per abdita insul omnes fugerunt, attamen ex his fuit unus magn invasionis audax, qui bibliothecam, qu usque hodie in Ecclesia Nannetensi habetur, in collo suo accipiens, fugit, ut se sicut alii Misis latitaret.
4. MISA, Quvis exactio seu prstatio. Charta Theob. comit. in Chartul. Campan. fol. 331. v. :

Dedi dilectis meis abbati et conventui de Nigella unum modium frumenti liberum ab omni Misa.
5. MISA, Reditus, dominium. Charta Guill. domicelli ann. 1254. in Chartul. Buxer. part. 18. ch. 4 :

Assignavi dictos viginti solidos super Misam meam de Jusse.

Hinc fortassis Miscie, pro Jurisdictio, districtus, in Hist. contin. belli sacri apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 719 :

Aprs ceste bataille ala l'empereor assegier une forte cit mult efforciement, qui estoit de la Miscie de Melan, et avoit nom Vincence.

Mise vero et Misaille, idem quod Sponsio, pignus, vulgo Gageure, enjeu. Lit. remiss. ann. 1395. in Reg. 149. Chartoph. reg. ch. 162 :

Lesquelx des Olches et Poitevin se prisdrent jouer au jeu des dez, tant que dbat se meut entre eulx sur une Mise ou fermaille qu'ilz avoient faite, et que ledit Farineau et ceulx de son cost jugerent contre icelui des Olches.
Ali ann. 1476. in Reg. 195. ch. 1671 :

Thomas Campion demanda Jehan Cave, s'il vouloit point faire une gagure ou Mise.
Ali ann. 1395. in Reg. 149. ch. 105 :

Jehan Nicolas, qui avoit fait avec le suppliant certaine Misaille, par laquelle ledit suppliant avoit de lui gaign une quarte de vin, etc.
Denique ali ann. 1471. in Reg. 197. ch. 146 :

Fut fait Misaille entre icellui Ren et ung nomm Bouchart, se lesdites fleches avoient pass une merche ou bute parle entre eulx, etc.

MISBOTA, in Legibus Kanuti Regis cap. 2. mendose pro Mgbota, ut observat Somnerus : ex Saxon. mgbote, compensatio occisi cognatis competens. MISCA. Mica :

Circa corpus Christi tres administrationes et dimidia et tertia pars, et

Misce tamen erant infra siricum.

(Chevalier, Visit. Episcop. Gratianop. p. 82.) MISCEDANTIA, Rixa, jurgium, Ital. Mischia. Stat. Crimin. Riper. cap. 175. fol. 24. r. :

Quod aliqua persona non debeat currere nec ire cum armis seu aliquo genere armorum ad aliquam rixam, Miscedantiam vel rumorem.

Vide Mesleia et mox Misclantia. MISCELLA. Vide Mesleia. MISCELLIO, Qui novit artem miscendi diversos cibos vel potus. Jo. de Janua. Festo, Miscelliones appellantur, qui non cert sunt sententi, sed variorum mixtorumque judiciorum. 1. MISCERE, Confabulari, miscere sermones. Capitula Caroli M. de rebus divers. ann. 789. cap. 10 :

Prcipimus ut Episcopi, vel Abbates non vadant per casam Miscendo.

Concil. Aquisgranense II. capit. 1. can. 4. de iisdem :

Neque irreligiosis, vel indisciplinatis locutionibus, tam in domibus, quam in forinsecis conventiculis omnino indulgeant.
Capitula Adalhardi Abbatis cap. 47 :

De Miscendo in sacrario, et cito liberando.

2. MISCERE, Sese immiscere. Gregor. M. lib. 7. Ind. 1. Epist. 1 :

Et juravit de omnibus qu adversus eum dicta de mulieribus, vel ex schismate simoniaco fuerant, Mixtum se non esse, i.
quod de hisce rebus se non immiscuerat. Gregor. Turon. lib. 6. cap. 11 :

Clerici autem qui sceleri huic Mixti fuerant, etc.

Lib. 7. cap. 23 :

Loquebantur tunc multi hominum Medardum Tribunum in hoc scelere Mixtum fuisse.
Edictum Rotharis Regis Longob. tit. 59. 3. 166. :

Purificet se maritus cum sacramentalibus suis legitimis, quod Mixtus in mortem mulieris non sit.

3. MISCERE, Vinum, vel quemvis alium liquorem infundere, ministrare. Vide Mixtum 1. Poculum vini aqua mixti sumere. Epist. Wigon. an. circ. 983. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 1. col. 119 :

Fratribus omni sabbato pro caritate Miscendum post mandatum, aliisque summis festis utendum, non modicum vini empturi sumus cum illa pecunia, quam utrique nostri dominorum largiti sunt.

Neque alio sensu intelligenda Capitula Adalhardi laudata in Miscere 1. teste Mabill. in Tract. de Missa et Commun. pag. 62. Consule prterea D. Claud. de

Vert in Dissert. ad hanc eamdem rem pag. 279. MISCETOR, pro

Mistor. Ut Miscetor Deus elementi suscepit membra mortalia

, in Sacram. Gall. apud Mabill. Musei Ital. tom. 1. pag. 289. col. 2. MISCHARE ab Italico Mischiare, Miscere, confundere. Stat. Casalis sc. xiv. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1014 :

Et quod (becharii) non possint, nec debeant super uno bancho carnes de porcho cum carnibus de porcha, nec carnes de pecude possint vel debeant Mischare, vel simul ponere, vel tenere cum carnibus castroni super dicto bancho.
Fr. MISCHEA, Sarracenis, Ecclesia. De V. Mart. Francisc. in India tom. 1. Aprilis pag. 55 :

Ipse Melich dificari mandavit quatuor Mischeas, id est, Ecclesias, in memoriam Martyrum beatorum.

Vide supra Meschita. MISCHENNINGE, Idem quod Miskenning. Vide in hac voce. MISCHINUS, Gall. Meschin. Charta Veremundi Regis r 1070. ex Tabulario Ecclesi Lucensis apud Bivarium :

Dicentes quod habebant de illos grande damnum et malefacturia in Ecclesias et Meskinos, etc. Cum omnibus decimis suis, cum villis et Mansis,.... et cum omnibus hominibus et Mischinis suis, et posteritate illorum.
Tabular. Pinnat. apud Moret. Antiquit. Navar. pag. 384 : Charta Veremundi Iranensis Abb. ibidem pag. 618 :

Charta Sanctii Reg. Aragon. r 1131. apud Suritam lib. 1. Ind. Catellum in Hist. Comitum Tolos. pag. 93. et Yepez :

Do et concedo S. Juliano illos sex Mesquinos quos habeo in Binies. Senior Lope.... misit omnem radicem suam quam habebat in villa, qu dicitur Sotes, etiam et Mezquinos quos ibi habebat, ad monasterium B. Mari de Iran. Trs-bien le lievent et vieillart et Meschin.
Alio loco : Rursum :

Apud Francos medi tatis Scriptores sumitur vox Meschin, pro adolescente, et juvenculo. Le Roman de Garin :

Les hyaumes mettent maintenant li Meschin. Li Loherans fu l'eschole mis, Tant come il fu jovenciax et Meschins.

Idem Poeta :

Als en fuerre, s'il vous plait, le matin, Si vous sivront et donzel et Meschin.
Alibi :

Vos estes janes jovenciaux et Meschins.

Idem :

Envoyez-le l'Emperere Pepin, Si fera bien Chevalier le Meschin, Ses parens est, et ses cousin germain.
MS. :

Nous sommes quinze mille Meschins et bacheler, Qui devons nostre pris et nos los acheter.
Philippus Mouskes, de filia Comitis Flandri :

A Lille vint la Meschine, Qui mult estoit vaillans et fine.

Alibi :

Ses filles qu'il avoit enkor, Dit la Roine Alienor, Ale ot a nom, cele Mescine Dont li boins Rois a fet Roine, etc.
In Monast. Angl. tom. 1. pag. 74 : Et tom. 2. pag. 86 :

Chronic. MS. Bertrandi du Guesclin, de Henrico Notho Castell Rege :

Dit qu'il le livrera Henry le Meschin. Ex dono Alani de Perci le Meschin. Willelmus Peverellus le Meschines.
Sic Meschines pro puellis usurpat : MS. :

Au matin lievent Meschines et pucelles. Li Duc de Normendie avoit une serour, Meschine parcrue, mez n'avoit pas Seignour, Guillaume de Poitiers torna vers lie s'amour, Li freres li douna, et cil en fit soisour.
Alibi :

Puis li douna une Meschine : Fille Torchetil Leceline.

Idem Poeta :

Une Meschine i ont ame,

Arred out nom, de borjois ne, Meschine iert encore et pucelle Avenant li sembla et belle, etc.

Postmodum vero pro famulis et ancillis vox usurpata, quod juvenculi, et puell, potissimum, dominorum aut dominarum servitio sese addicant. Willelm. Guiart sub ann. 1185. de Coterellis verba faciens :

Des sains corporaus des Yglises Faisoient volez et chemises Communment leurs Meschines, En despit des euvres divines.
Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin. :

Quant riens ne sai de son couine, Se el est Dame de Meschine.

Infra :

En la chambre ot une Meschine, Qui moult est de gentill orine.

Chron. Bon Spei pag. 348 :

Ordonnons que nostre venerable frere en Dieu Abb de Bonne Esperance, pour son gouvernement, pour un serviteur et pour une Meschine, et pour vin, cervoise, etc. pour chascun mois sera bailli par le Commis 20. livres.
Eadem notione etiamnum Picardi nostri Mequaine dicunt pro famula. Vide Stabilimenta S. Ludovici lib. 1. cap. 138. vel 140. Edit. D. de Lauriere tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 224. ubi vox Meschinnage occurrit pro famulatus, Gall. Service ; quod minus recte pro Lupanar interpretatus est D. de Caseneuve in Origin. Gall. Consuet. Hannoniensem cap. 38. urbis Insulensis cap. 113. Italis Meschino, infelicem, miserum sonat. Dantes 50. 3.

Ne la sembianza mi parea Meschino.

Ita etiam usurpatur a Raimundo Montanerio in Chron. Aragon. cap. 127 :

E les gents Mesquines, velles et pobres, etc.

Vide Menagii Orig. Gall. et Ital. et Oct. Ferrarium. MISCHITA. Auctor Mamotrecti ad Cantic. cap. 7 :

Monilia sunt Mischit, id est ornamenta colli.

MISCHULUM. Ml (?) :

Ex coloribus blavium et Mischulum.

(B. N. Ms. Lat. 10272, p. 123.) MISCICULA. Mica :

In custodia nemorea invente sunt Miscicule dicti corporis Christi.

(Chevalier, Visit. episcop. Gratianop. p. 83.)

MISCITARE, Miscere, Gall. Mesler. Marten. de Rit. antiq. Eccl. pag. 176 :

Miscitat ipsa chrisma cum aqua, et spargit per omnes fontes, et super omni populo.
Incertus agrimensor :

Collectaculum de carbonibus in calce Miscitatis.

MISCLA. Vide in Mesleia. MISCLANTIA, Idem quod supra Miscedantia. Stat. Mantu lib. 1. cap. 17. ex Cod. reg. 4620 :

Consules villarum districtus Mantu teneantur denuntiare incontinenti vicario suo omnes rixas et Misclantias, atque gravia maleficia.
Et cap. 56 :

Si quis fecerit rumorem vel Misclantiam sine armis admenando contra aliquem et non percusserit, in quinque libris parvorum puniatur.
Vide in Mesleia. MISCRAVATIO, Injusta postulatio. Vide Cravare. MISCULARE, Miscere, unde Gallis, Mesler. Edictum Pistense cap. 23 :

Faber vero qui post prfatas Kalendas comprobatus fuerit aurum vel argentum ad vendendum vel emendum adulterasse, vel Misculasse, etc.
Hincmar. Remens. de Coercendis militum rapinis :

Quoniam de istis rapinis ac deprdationibus nihil vos debeatis Misculare, unusquisque sua defendat, ut potest.
Galli dicerent, Vous ne devez pas vous Mesler des rapines, etc. Ital. Mescolare. Stat. Riper. cap. 225. fol. 29. v. :

Nulla persona audeat pillum Misculare cum aliqua lana, etc.

Misculatio. Vetus Placitum sub Carolo M. apud Sammarthanos in Episc. Massiliensib. :

Et sicut alias res ipsas qu juste ad Domnum Regem Karolum obtingebant in alode, Antener adhaberet per ipsam Misculationem, seu et ipsam Caladium villam, visus fuit de ipsa casa Dei abstrahisse.
Commisculare, Miscere, commiscere. Capitul. Caroli C. tit. 16. cap. 7 :

Qualiscumque de vobis tali modo in isto facto Commisculatus est.

Tit. 25. cap. 8 :

Ut Rex Christianus cum Rege Regum Christo concordet, et alien perditioni se non Commisculet.

Formula vulgaris, se Mesler des affaires d'autruy. Commisculus. Gloss. Lat. Gr. : Commisculus, . MISDICERE, Alien fam detrahere, Gall. Mesdire. Hincmarus Laudun. Episc. contra Hincmarum Remensem :

Rex dixit, quod Misdictum illi fuerat, et easdem res ab Ecclesia

Laudunensi distrahere nolebat.

Ital. Misdire. Nostris Malparler, maledictio, detractio. Charta Joan. abb. S. Germ. Prat. ann. 1352. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 493 :

Voulans encore eschiver les obloqucions et Malparler de plusieurs mdisans, etc.

Vox autem mis, vocibus addita, vitium vel defectum denotat etiam apud Danos. Gloss. Ulphil Gothicum : Missa, defectus, error. Vide Resenium ad Canuti II. Regis Dani Jus aulicum pag. 586. Observat. Junii in Wileram. pag. 35. 36. Gillii Logonom. Anglic. cap. 9. et Walisii Grammat. Ling. Anglic. cap. 14. pag. 116. Graff. Thes. Ling. Franc. tom. 2. col. 862. MISDOCERE, Male docere, haud recte instituere. Leges Alfredi et Godrini cap. 3:

Si Presbyter populum suum Misdoceat de festo, vel de jejunio, reddat 30. sol.

Editio Saxon. habet misvissian, a verbo vissian, al. gevissian, instruere, docere, et mis, male, inique. MIS-DU, Niger, Mis-kerzu, que niger. Sic menses Novembrem et Decembrem vocant Armorici Britones, quod inter duos hos menses sol quasi stet iterum ascensurus. MISELE, Capitis tegumentum quoddam videtur. Lit. remiss. ann. 1460. in Reg. 192. Chartoph. reg. ch. 80 :

Dictus Georgius supplicanti unum magnum ictum in spatulis dedit, et alium super suum Misele, et plures ictus, etc.

Vide Milienda. MISELEUM, f. pro Mausoleum, ut suspicantur docti Editores, ad Acta S. Aure tom. 4. Aug. pag. 760. col. 1 :

Taurinum vero et Herculanum in portu Romano abscondit, beatum Theodorum tribunum posuit in Miseleo suo.

MISELLI, Leprosi. Gloss. Lat. Gall. : Lepra, Mesellerie. Leprosus, Mesiaus. Matth. Paris ann. 1254 :

Ecclesi S. Juliani ubi Miselli, et Ecclesi S. Mari de Pratis, ubi Misell vix habent vit necessaria.
Charta ann. 1165 :

Assignati sunt sex illi denarii Misellis de Mileduno semper habendi in festo S. Remigii.
Alia Raimundi Episcopi Magalon. :

Si Misellus vel Misella, Leprosus vel Leprosa recipi in domo voluerit.

Liber Revelationum Anonymi cap. 37. de duabus virgunculis lepra infectis :

Cutis superficie, (sicubi tamen cutis potuit superesse Misellis) immaniter

pustulis frequentissimis turgescente

. Adde Vitam S. Clari Abbat. Viennens. num. 6. et Gariellum in Episcopis Massiliensib. pag. 107. Mesel Gallis medii vi. Nangius MS. in Dagoberto : Bellomanerius MS. cap. 62 :

Leens estoit demour un Mesel, qui s'estoit bout et mussi en un anglet. Quand Mesiax apele home sain, ou quant li homs sain apele un Mesel, li Mesiax pot mettre en dfense qu'il est hors de la loy mondaine.
Vetus Consuet. Normanni MS. :

Li Mesel ne poent estre heirs nului, portant que la maladie soit apparoissante communment, mais il tendront leur vie l'eritage que il avoient ains que il fussent Mesel.
Assisi Hierosol. MSS. cap. 128 :

Qui se veaut clamer par l'assise d'Esclaf ou d'Esclave, que il ait achet, qui soit Mesel ou Meselle, ou que il chiet mauvais mau.
Le Reclus de Moliens MS. :

Que tes oreilles estoupas Au Mesel pauvre pelerin Lazaron, sans que tu soupas.

Occurrit passim apud Poetas vernaculos vi medii. Misello apud Joan. Villaneum lib. 8. cap. 108. Misellaria, Domus Leprosorum. Charta ann. 1245. in Regesto Comitum Tolos pag. 45 :

Concessit Galhard de Mets et Bertrando de Miravel Leprosis et omnibus Fratribus et Sororibus domus Misellari port Narbonensis, etc. Et tenet ultra Misellarium de Veceriis.
Tabular. Prioratus de Domina fol. 127 :

In Charta sequenti, interdum domus Leprosari, interdum Misellari, dicitur. Alia ann. 1236 :

Debet 12. den. de campo in quo est Misellaria.

Perdiccas Ephesius de Themat. Hierosolymit. : Hinc emendand Consuetudines Tolos :

. Si aliquis donaverit.... aliquod feudum, seu honorem,..... alicui domui religionis..... vel person religios seu hospitali, vel Macellari, vel alteri loco, qui sub nomine religionis censeatur. Homs qui ne set bien discerner

Ubi legendum indubie Misellari. Mesellerie pro ipso morbo. Gloss. Lat. Gall. : Lepra, Elephantia, Mesellerie. Le Pelerinage de l'humaine ligne :

Entre sant et maladie, Entre le grant Mesellerie, Entre le moienne et le menre.

Vide Consuetudines Aurelianens. art. 425. et Mesclaria. Lepr curand remedium, de quo penes medicos stet judicium, produnt Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 223 :

Guiselin de Rebesnes pria laditte Perrette qu'elle voulsist bailler ledit enfant mortn, et lui jura et afferma que ce n'estoit pour aucun mal faire ; mais seulement lui mettroit en un pou d'oignement en la main et lui en feroit on oindre le visage du seigneur, qui estoit Mesel ; et par ce sa raffle lui charroit de son visage.
MISELLINUS, pro Misellus, apud Rabanum Maurum hymno 26. de Charitate :

Nutu Dei felix homo conltatur fratribus, Misellinis et pupillis, egenis et orphanis.

MISERABILES Person, in leg. un. Cod. Justin. Quando Imp. inter pupillos, vel viduas, vel miserabiles personas, etc. (3, 14.) Fortun injuria Miserabiles, in leg. 2. Cod. Th. de Officio judicum omnium. (1, 10.) Miseri homines, in Append. Cod. Theodos. Const. 1. Statuta Vercell. lib. 1. f. 7. v. :

Item quod Potestas sive rector teneatur eligere unum judicem Vercellarum qui... consilium et patrocinium prestabit... viduis et orphanis, pauperibus et aliis Miserabilibus personis que propter paupertatem.... non erunt sufficientes ad expensas in ea faciendas.
Advisamenta Styli curi Eccl. Brioc. :

Promotor curi adjiciet : Causas miserabiles et Miserabilium personarum posse tenus promovebo.
Vide Haltaus. Glossar. Germ. col. 1450. Miserabilia Loca, Gall. Lieux de piet, vel ut olim dicebant, Lieux pitoables, ubi scilicet miserabiles seu pauperes recipiuntur. Litter Philippi V. Reg. Franc. ann. 1320 :

Prfati beatissimi Ludovici proavi nostri sanctam intentionem quam ad Domum Dei prdictam et alia pia et Miserabilia loca semper habuit attendentes.
MISERABILITAS, Commiseratio. Guibertus in Vita sua lib. 1. cap. 2 :

Felix nempe alias in eo se infinit non tam miseri quam Miserabilitati addixit.
Miserabilitas, Miseria. Concil. Dertus. ann. 1329. inter Hispan. tom. 3. pag. 666 :

Quorum astutia fraudulenta sub Miserabilitatis et oppressionis colore ad

vetita peragendum excogitatas nititur semitas invenire.

Joan. de Cardalhaco sermo in Natale Domini :

Tertio attende homo ad pn afligibilitatem sive Miserabilitatem, cum dicit, quod repletur multis miseriis.
1. MISERATIO, Grc. . Rufinus Presb. in Psal. 50 :

Misericordi virtus inseparabiliter in Deo est : cum autem ex hac misericordia nobis aliqua beneficia tribuuntur, Miserationes dicuntur. Dono eisdem et concedo in eleemosynam terras et talleas earum, et quidquid mei juris est in eis quas habitatores Absi acquisierunt, vel acquisituri sunt in cunctis feodis meis, excepto quod si propter acquisitionem terrarum amodo acquirendarum alicujus feodati mei servitia amiserim, Abbas Absi inde Miserationem meam expostulet.
Vide Merces. 2. MISERATIO, Preces qu statis diebus pro defuncto funduntur. Canones Hibern. tom. 9. Spicil. Acher. pag. 12 :

Charta Guillelmi Archiepiscopi Dom. Parteniacensis ann. 1169. ex Tabulario Absiensi fol. 26 :

Si vero eadem familia Miserationem anim ejus in die vii. fecerint, reddet amicus precium ejus, et sedatium commune.
Vide in Memoria. 3. MISERATIO. Miseratione Divina, Formula non episcopis tantum, sed et abbatibus usitata. Charta ann. 1280. ex Bibl. reg. :

Mathus Miseratione divina ecclesi beati Dionysii in Francia abbas humilis, etc. Ad infirmos etiam non accedant (monachi) nisi vocati, neque sacerdotalem Miserationem aliquando exhibeant. Sumptus pro voto sine Miseratione capite.

4. MISERATIO Sacerdotalis, Absolutio, ut videtur, a peccatis. Charta ann. 1163. in Chartul. Cluniac. :

5. MISERATIO, Parcimonia. Comd. sine nomine act. 2. scen. 1. ex Cod. reg. 8163 : MISERATRIS, Misericors, Gall. Misricordieux, alias Misricors. B. de Amoribus in Spec. sacerdot. MS. cap. 29 :

Sis pauper, mitis, lugens, justus, Miseratris.

Doulz et misricors, in Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. Reg. Franc. pag. 496. Ali ann. 1413. in Memor. H. Cam. Comput. Paris. fol. 18. v. :

Lesqueles choses sont dures, inhumaines, dampnables, iniques, cruelles et draisonnables, par especial en royaume tres chrestien, Misricors et

catholique, comme le nostre est et doit estre.

Vide Misericordiosus. MISERIA, Commiseratio. Chron. Mauriniac. ubi de morte Philippi filii Ludovici Grossi :

Animis omnium nescio si dicam Miseriam vel misericordiam ingerebant, et doloribus augmentabant fomenta.
Miracula B. Martini apud Baluz. tom. 7. Miscellan. pag. 170 :

Patiebatur autem in natibus. Erat igitur videre Miseria.

Galli diceremus :

C'toit piti de le voir.

Vide Merces. 1. MISERICORDIA, Idem quod Merces, nostris Mercy, de qua voce supra egimus, indulgentia. Lex Bajwar. tit. 14. 8. num. 2 :

Si vero de ancilla habuerit filios, non accipiant portionem inter fratres nisi tantum quantum ei per Misericordiam dare voluerint fratres eorum.
Concilium Remense II. can. 43 :

Qualiter omnes lites et jurgia in sua Misericordia terminum habere potuissent.

Cap. seq. :

Quatenus in sua piissima Misericordia, si qua necessaria sunt, augeantur.

Misericordi Memoria, Servitium perpetuum pro defunctis. Annal. Bened. tom. 3. pag. 604. ubi Chart mentio fit qua a Gesla Abbatissa Romarici-montis instituta est Memoria Misericordi, seu

servitium perpetuum, post occisos a paganis homines de potestate, qu dicitur Lietzeis.

Misericordia, Quod contra prscriptas Monasteriorum regulas in cibo, potu, ac etiam vestitu, Monachis, per indulgentiam, vel ex necessitate prbetur. Ordericus Vitalis lib. 13 :

Abstulit colloquia, et infirmi corporis qudam subsidia, qu illis moderata Patrum hactenus permiserat reverendorum clementia.
Liber Ordinis S. Victoris Parisiens. MS. cap. 35 : Udalricus lib. 3. Consuet. Clun. cap. 8 :

Quando alicui infirmo pro Misericordia aliquid datur, etc. Per totam statem in diebus dominicis ad cnam impenditur illis Misericordia de lacte.
Cap. 11 :

Et Camerarius si cui habenti tria pellicia, adhuc pro Misericordia addit et gunellam, etc.
Cap. 29 :

Coopertorium ideo non ibi datur, quia id magis habent Fratres pro Misericordia, quam pro illa regulari constitutione, etc.
Michael Scotus lib. 4. Mens Philosophic cap. 36 :

Quidam Monachus Carthusiensis, cum illi offerretur Misericordia in sextis feriis, etc.
Infra :

Semel fuit Misericordia de anguillis, etc.

Vit Abbatum S. Albani pag. 71 :

Hic quoque procuravit... ut detestabiles ingurgitationes Misericordiarum (in quibus profecto non erat Misericordia) prohiberentur.
Vide pag. 66. et Statuta Ordinis de Sempringham pag. 727. 728. 764. et alibi passim. Misericordi regulares, qu ex Regul prescripto indulgentur, in Monastico Angl. tom. 1. pag. 149. Misericordia, Indulgentia quvis :

Misericordiam qurere, Demander misericorde, pardon.

Liber Ordinis S. Vict. Par. MS. cap. 33 :

Si alicui hebdomada aliqua ascripta fuerit, si intelligit se illam propter quamlibet incommoditatem non posse complere, indicet hoc Abbati secreto, et postea si ipse jusserit, qurat inde Misericordiam in Capitulo.
Id est, indulgentiam. Statuta antiqua Cartusiens. 2. part. cap. 6. 47 :

Priores quacunque causa judicio Capituli inutiles reputati, moneantur, ut petant Misericordiam. Quod si noluerint, Capitulum utilitati domus providere tenetur.
48 :

Cum Prior propter infirmitatem vel senium factus inutilis voluerit super annum habere Misericordiam, significet domui Cartusi, etc.

Adde cap. 7. 5. cap. 12. 7. Misericordi, Sellul erectis formarum subselliis apposit, quibus stantibus senibus vel infirmis per misericordiam insidere conceditur, dum alii stant, nostris Misericordes vel patiences. S. Willelmi Consuet. Hirsaug. lib. 2. cap. 2 :

Primum in ecclesia quamdiu scilla pulsatur ante Nocturnos, super Misericordiam sedilis sui, si opus habet, quiescit.
Veteres Consuetud. Floriacensis Cnobii :

Conventus erectis subselliis, Misericordiis assidebit.

Statuta Ordinis de Sempringham pag. 721 :

Facta oratione super formas aut Misericordias, si tale tempus fuerit, signantes se inclinent.
Infra :

Et tunc prosternantur super formas, vel si tale tempus fuerit, inclinent, et post resideant super Misericordias.
Statuta Ordinis Cartusiensis :

Item tunc stent in sedibus suis versa facie ad altare, donec ad Misericordias, vel super formulas, prout tempus postulat, inclinent.
Et mox :

In festis xii. lectionum ad Misericordias inclinamus, omni vero alio tempore procumbimus super formulas.

Ita hac notione usurpant Usus antiqui Ordin. Cisterciensis cap. 50. 51. 56. 68. 69. 74. 76. 82. et Statuta antiqua Ordin. Cartusiensis 1. part. cap. 8. 3. cap. 11. 27. cap. 13. 10. 27. 37. cap. 31. 1. 6. cap. 36. 27. cap. 37. 2. Misericordia, Aula Monasterii, in qua forte comedebant, quibus ab Abbate aliqua in cibis et potu indulgentia concedebatur. Chronicon Beccense ann. 1452 :

Tabulas in aula qu dicitur Misericorde, fecit renovare et directorium, etc.

Provinciale Lyndwoodi de statu Regular. pag. 211 :

Ad hc statuimus, ut cum pro debilitate vel alia justa de causa monachi seorsum in Misericordia commorantur, semper habeant secum duos ad minus seniores, qui aliorum levitates debita correctione compescant. Et qui postmodum in Capitulo testificentur qualiter Misericorditer fuerint conversati.

Misericordia, vox forensis : Pna seu mulcta de quovis crimine, aut quavis forisfactura, nullis definita legibus, sed judicis relicta arbitrio, qui minorem vel majorem in reum pro delicti modo, decernit : non quod soleat hujusmodi mulcta irrogari confitenti, et misericordiam petenti, ut quidam volunt, sed quod ea ex misericordia judicis nude pendeat. De qua sic Glanvilla apud Th. Blount in Nomolex. Anglic. :

Est Misericordia domini Regis, qua quis per juramentum legalium hominum de viceneto, eatenus amerciandus est, ne aliquid de suo honorabili contenemento amittat... Mulcta lenior sic dicta quod lenissima imponitur Misericordia ; graviores enim mulctas Fines vocant, atrocissimas Redemptiones.
Glanvilla lib. 9. cap. 11. 2. Posteriora verba sunt Blountii. Galli efferunt Mercy, Angli Amerciamentum. Leges Kanuti Reg. Angl. cap. 74 :

Si quis ordinis infracturam faciat, emendet secundum ordinis dignitatem werra, wita,... et omni Misericordia.
Leges Burgor. Scoticorum cap. 131 :

Vir suus non tenetur respondere, neque de Misericordia, neque de petitione partis advers.
Charta Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1283. apud Rymer. tom. 2. pag. 258 :

Perdonavimus etiam ei Misericordiam ad nos spectantem pro usurpatione sua prdicta.

Historia Fundat. Prioratus de Dunstaple in agro Bedford. :

Et per hujusmodi confirmationes... habuerunt dicti Canonici omnia placita, et Misericordiam hominum suorum.
Adde Fletam lib. 1. cap. 48. 8. 21. Leges Henrici I. cap. 1 :

Non dabit vadium in Misericordia pecuni su, etc.

MS. :

De noef livres fust envers l'Evesque en Merchi.

In Misericordia Regis esse dicuntur, qui ob rata et definita legibus qudam delicta, a Rege, quali ille vult, mulcta distringi possunt : qu tamen Regis misericordia non extenditur ad amissionem tenementi sive hreditatis. Ita Regiam Majest. lib. 2. cap. 74. 7. et lib. 3. cap. 1. 18. Vide lib. 1. cap. 8. 35. cap. 26. 5. cap. 27. 7. lib. 2. cap. 74. 5. 6. 7. lib. 3. cap. 8. 9. cap. 36. 4. lib. 4. cap. 1. 16. Quon. Attach. cap. 53. 8. cap. 54. 5. cap. 74. Statuta Alexandri Regis Scoti, Leg. Burgorum Scotic. Iter Camerarii, Bractonum lib. 4. tract. 1. cap. 19. 8. etc. Rogerum Hoveden. pag. 783. etc. Misericordia Vicecomitis. Glanvilla lib. 9. cap. 10 :

Adversa pars... in Misericordia vicecomitis erit, quia generaliter verum est, quod de quolibet placito, quod in comitatu deducitur et terminatur, misericordia qu inde provenit vicecomiti debetur. Qu, quanta esse debet, per nullam assisam generalem determinatum est, sed pro consuetudine singulorum comitatuum, debetur in quodam comitatu plus, in quodam minus. Misericordia domini,
lib. 9. cap. 1. 8. In Misericordia Poni, i. mulctam aut pnam arbitrio judicis incurrere, in Monastici Angl. tom. 2. pag. 16. et apud Bractonum pag. 102. 103. In Misericordia Regis corpus ejus erit, in Legibus Edw. Confess. cap. 12. Communis Misericordia. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 976 :

Ac de murdro, et de communi Misericordia quando contigerit, videlicet Comitatus et hundredi coram nobis vel aliquibus Justitiariis nostris, etc.
Et pag. 669 :

Et sint quieti de scyris et hundredis... et de turno Vicecomitum et de communi Misericordia Comitatus, et hundredi, et de opere castellorum et pontium, etc.
Ubi communis misericordia videtur appellari mulcta toti pago aut communitati

irrogata. Misericordiam Postulare dicitur, qui in ordinem Cartusiensem admitti postulat, apud Guigonem in Statutis ejusdem Ordinis cap. 22. 1. 5. in Statut. antiq. ejusdem Ordin. part. 2. cap. 23. 2. cap. 24. 1. Misericordiam Facere, Pnitentiam regularem imponere. Chron. Mellicense pag. 438 :

Fecimus Misericordiam Abbati post visitationem, et cum jam recipere deberemus resignationem, defecimus in notario.

Misericordia, Quodvis onus quod a Comitibus, Vicecomitibus et Prpositis, provinciarum aut urbium incolis, pro eorum arbitrio imponitur. Charta Edw. I. Regis Angl. tom. 1. Monastici Angl. pag. 938 :

Concedimus etiam... eisdem Abbati et Monachis et eorum successoribus, quod sint quieti de omnibus Misericordiis in perpetuum.
Vide tom. 1. pag. 310. Hinc crebro

Misericordi Comitatus, Vicecomitum, Prpositorum hundredorum, etc

. in Chartis Anglic. tom. 2. pag. 184. 286. Vetus Charta in Hist. Monasterii S. Audoeni Rotom. pag. 480 :

Et inde coram eo placitabuntur, et de omnibus Misericordiis et emendationibus, excepta querela pro qua vadium belli datum fuerit, debemus habere... 2. solidos Misericordiam dispensare pauperibus

Misericordia, Eleemosyna, apud S. Petrum Chrysolog. Serm. 54. S. Fulgentium lib. de Trinitate, etc. , in Capitul. lib. 5. cap. 24. Gesta Consulum Andegav. tom. 10. Spicil. Acher. pag. 439 :

Manus misit ad loculum Misericordiam leproso volens impendere.

2. MISERICORDIA, Pugio, cultellus brevis, sica. Nominis rationem affert Falcetus, quod milites seu equites ejusmodi pugione, quo accingebantur ad dextrum latus, prostratos hostes ad misericordiam victoris implorandam adigerent. Gaufredus Vosiensis lib. 1. Chron. cap. 44 :

Cumque se ad muli pedes inclinaret, abstracto Burgensis gladio, qui Misericordia vocatur, crudeliter Militi infixit.
Lambertus Ardensis :

Manus in eum injecerunt, et extractis patulis (leg. spatulis) sive Misericordiis, immisericordissimi eum immisericorditer jugulaverunt.
Charta Communi Atrebatensis ann. 1211. 10 :

Quicunque cultellum cum cuspide, vel curtam spatulam, vel Misericordiam, vel aliqua arma multritoria portaverit, etc.
Le Roman de la Rose :

Pitis qui tous bien s'accorde, Tenoit une Misericorde, Dcourrant de plors et de lermes, En lieu d'espes, entre tous termes, Certes, se li Acteurs ne ment, Perceroit pierres diaments.
, MS. :

Misericordes et bons bastons planez.

Willelm. Guiart ann. 1302 :

Plusieurs pietons Franois a l, Qui pour prisonniers n'ont pas cordes, Mais coutiaus et Misericordes, Dont on doit servir en tiex festes.
Et ann. 1303 :

Fauchons tranchans, espes cleres, Godendas, lances esmoulues, Coutiaus, Misericordes nues. Li livres de l'exemple du Riche homme et du Ladre, MS Et porte une Misericorde De bonne pais et de concorde.

. cujus auctor Canonicus Fer super Esiam ann. 1352. cap. de armes de Penance :

In Inventar. bonorum mobilium Ludov. Hutini Regis Franc. in Camera Comp. Paris. sunt

deux espes de Thoulouse, et deux Misericordes

. Libellus Catalanicus MS. :

de Batallia facienda : Jo aytal jur que asso de que he reptat aytal es veritat, e que li ho manare el camp no mettre, coltel, ne Misericordia, ne alena, no aguyello, ne neguna manera d'armes, si ne aquelles que acostumadas son de metre. Misericorde ou cousteau croix, Percussit Ricardum fratrem suum de quadam arma, qu vocatur Misericod, qu est in longum 3. pedum et lata prope hiltam 2. pollicum et apud punctum dimidium pollicem.
MISERICORDIOSUS, Misericors. Bulla Benedicti VIII. PP. ann. 1013. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 558 :

apud Symphorianum Champerium lib. de Ordine Militari. Placit. Eduard. II. Reg. Angl. ann. 7. Berk. rot. 74. in Abbrev. Placit. pag. 318 :

At vero qui pio intuitu custos et observator hujus nostri privilegii

extiterit, gratiam atque misericordiam vitamque ternam a Misericordiosissimo Domino Deo nostro consequi mereatur in secula seculorum. Amen. Misericordissimus,

in Charta xi. sc. apud Chanteloup in Hist. Mont. Major. MISERICORDITER, Per indulgentiam. Concilium Romanum III. tom. 2. Spicil. Acher. pag. 596 :

Quicumque... aliquod ecclesiasticum beneficium per pecuniam adepti sunt, illo dimisso ibidem Misericorditer et in sacris ordinibus vivere possunt.

Occurrit passim. Misericorditer Conversari, De monachis dicitur dum in aula, qu Misericordia appellabatur, existunt. Vide in Misericordia 1. MISERUM, Injuria, damnum, quo quis miser efficitur. Sent. ann. 1311. apud Lamium inter not. ad Hist. Sicul. Bonincont. part. 3. in Delic. erudit. pag. 201 :

Et licet de ceteris ipsorum sceleribus sub silentio et dissimulatione taceatur ad prsens, multa Misera gravissima, qu nullatenus videntur posse tergiversatione clari, graviter commiserunt.

MISEVENIRE, Male evenire, male succedere, Galli Mesavenir dicunt. Italis Misvenire. De eo potissimum usurpatur, qui de murdro vel adulterio accusatur, seque purgare, et culpa liberare satagens, non valet, sed in purgatione deficit. Leges Kanuti Regis cap. 78. apud Bromptonum :

Et si compellatio sit, et in emendando Miseveniat, sit in Episcopi potestate, et ipse graviter judicet.

Eadem habentur cap. 83. et in Legibus Henrici I. cap. 92. extremo. MISFACERE, Perperam agere : Gall. Mesfaire. Italis Misfare. Adnuntiatio Hludovici Regis apud Confluentes 7 :

In hoc si frater meus meis fidelibus, qui contra illum nihil Misfecerunt, et me, quando mihi opus fuit, adjuvaverunt, etc.
Adde Capit. Caroli Calvi tit. 27. cap. 3. part. 2. cap. 5. et Conventum Turonensem ann. 879. cap. 7. Hincmarus Laudunensis Episc. ad Remensem :

Cum... per wadia emendaverit quod Misfactum habebat.

Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 86 : Cap. 87 :

Si homo suus Misfaciat sine posse vel velle suo. Videat qui Misfecit, ut per omnia secundum legem emendet.
Adde cap. 94. Charta Erardi Briennii D. de Rameru, ann. 1228. in Tabul. Campan. Thuani :

Quod si deficerent in aliquo, quod absit, de istis conventionibus tuendis, in quibus ego teneor Theobaldo Comiti prnotato, quod ipse licenter sine

Mefacere, sine fidem mentiri posset capere de rebus meis, ubicunque eas inveniret, et eas in manu sua tandiu tenere. Quod eo ego complevissem eidem conventiones superius annotatas, etc.
Vide Fabrum Canterellum de Feodis pag. 38. 44. 45. 47. 48. 95. in Probat. Meffaite, misfactura, in Consuetud. Marchensi art. 348. 349. 350. 355. Mefacere Se, in aliquem se reum constituere, delinquere. Litter Guidonis Comit. Nivern. ann. 1231. inter Ordinat. Reg. Franc. tom. 3. pag. 117 :

Burgenses possent captum excutere a quocumque capiente sine se Mefacere. Mauffacterre,

malefactor, in Litteris ann. 1291. ibid. pag. 295 :

Se aucuns Mauffacterre, quois que il fust, estoit pris en chu lieu en l'eskevinage d'Abbeville, seroit amens et jugiez l'esbbart des Eskevins.
Vide Mesfacere. MISHERING. Vide Abishering. 1. MISIA, Impensa, Gall. Mise. Regestum Parlamenti ann. 1339. apud Baluzium tom. 2. Histor. Arvern. pag. 425 :

Dictum Dalphinum in expensis et Misiis ob hoc factis eidem Roberto filio et heredi prdicto reddendis, etc.
Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 78 :

Rationem legitimam de receptis et Misiis ob hoc factis semel in anno reddere teneantur.
Charta ann. 1383. tom. 2. Hist. Eccles. Meldens. pag. 239 :

Propter qu prdict partes multa damna habuerunt et sustinuerunt, et magnas Misias fecerunt.
Adde Spicil. Acher. tom. 10. pag. 278. Gall. Christ. tom. 3. inter Instr. col. 69. Hist. Britan. tom. 2. pag. 410. etc. Vide Misa 1. Misia, Exactio, vectigal, seu prstatio qu viritim exigitur. Charta ann. 1181. apud Baluz. tom. 7. Miscell. pag. 301 :

Prterea statuimus et concedimus ut ipsi decem burgenses probos homines communi assensu vill eligant... ut cum omni diligentia negotia vill, Misias scilicet, procurent.
Charta Theobaldi Comit. Campani ann. 1223. in Tabul. Latiniac. :

Immunes omnino... ab omni exercitu, chevalcheia et exactione ; prterea et ab omni Misia qu fiat occasione mea aut hredum meorum.

Charta Philippi Pulcri Reg. Franc. ann. 1334. apud Menester. Hist. Lugdun. pag. 93 :

Cum nuper deputati ad regendum negotia et facta civitatis Lugduni nobis

exponi fecerint, conquerendo quod nonnulli habitatores dict civitatis, qui tenentur in talliis, Misiis, depensis et debitis ejusdem pro suportandis oneribus et necessitatibus ipsius, tallias eis debite impositas solvere contradicunt injuste.
Vide supra Mesio. 2. MISIA, Arbitrium. Scacar. S. Mich. apud Fales. ann. 1219. ex Cod. reg. 4653. A. :

Judicatum est quod si amicus nominatus ita infirmus sit, quod cum aliis in Misia procedere non possit, ille qui nominavit eum, alium loco ejus ponere compellatur.
Vide supra Misa 2. MISIO, Expensa, amissio. Hist. Harcur. tom. 3. pag. 19 :

Tunc divin illustrationem grati, istic fluctuationis Misionem, illic vero orationis locationem esse percepi.

Vide Missiones. MISISUL, , in Glossis veteribus. Supplem. Antiquarii : Misisul, , canices. MISIUM, perperam pro Juisium, apud Perardum in Burgund. pag. 334. Vide in hac voce. MISKENNING, Bromptono, est variatio loquel in Curia. Est autem loquela idem quod causa, placitum, juris sui persecutio judicialis. Ita variare loquelam dicitur, qui aliud petit, quam quod initio et in prima litis contestatione petierat, vel qui in prosecutione juris sui non sibi constat. Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 2 :

Et amplius non sit Miskenninga in Hustenge, neque in Falkesmote, neque in aliis placitis infra civitatem, etc.
Et cap. 22 :

Ut qui in prfectura vel qualibet potestate constitutus spe differt exigere, dum licet, quod spe cum labore, frustraque prosequitur destitutus : transeunt autem in mislocutione Miskenninge, qu magis inhorruit in Londonia.

Ubi Mislocutio, idem valet quod Miskenninge : misloqui enim dicitur, qui perperam loquitur, qu vis est vocis : est autem Cenning, et Cennan, AngloSaxonibus, citare, vocare, cui mis adjectum, male sonat. Unde in Legibus Henrici I. modo laudatis cap. 12. Miskinning definitur,

Iniqua et injusta in jus vocatio ; inconstanter loqui in curia, vel invariare

. Ita Miskenning, est mislocutio, quomodo Mauparler videtur usurpasse Petrus de Fontanis a nobis editus cap. 5. 7 :

La paine de celui ki son ensoine ne veut noumer, ne jurer, oste de lui

l'aide de Dieu en se querele, encore l'eust-il bone ; et en voit-on mult souvent perdre par Mauparler, ou par autres airremens.

Qui porro misloquebantur, seu loquelas suas variabant, in mulctam incidebant, qu Meschenninga et Miskenninga dicebatur, cum ejusmodi variationes vetarentur, ut ex Legibus Henrici I. colligitur. Charta Henrici II. Regis Angli apud Madox Formul. Anglic. pag. 45 :

Habeat per totam terram suam, soccam et saccam, et toll et team, et Meschenningge, et infanghenethof, et omnes assultus in suo jure.
At cum e mulct levioribus de causis irrogarentur a judicibus, regiique subditi iis vexarentur, has sustulit Stephanus Rex Angl. apud Ricardum Hagustald. :

Omnes exactiones, et injustitias, et Meschenningas sive per Vicecomites vel alios quoslibet male inductas funditus extirpo.

Hinc etiam in veteribus Tabulis immunitates continentibus, ut in Chartis Henrici III. et Ricardi III. Regum Angl. in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 134. 827. hc verba passim leguntur :

Sint quieti de... Warpani et Averpani, et Hundredespeni, et de Meskenninge, et Blodwite, etc.

Adde Chartam Eduardi Confes. ibid. tom. 1. pag. 237. Charta Eduard. reg. Angl. ann. 1044. in Suppl. ad Mirum pag. 13. col. 2 :

Concedo eis etiam in omnibus terris suis prnominatis consuetudines hic Anglice scriptas, scilicet... Mischenninge,... aliasque omnes leges et consuetudines, qu ad me pertinent.
MISLATA, Mislea. Vide Mesleia. MISLOCUTIO. Vide Miskenning. MISMALVA. Vide Bismalva. MISMORBIA. Vide supra Millemorbia. MISNENSIS Moneta memoratur in Charta ann. 1386. apud Schlegel. in Dissert. de Nummis ant. Goth. etc. edit. ann. 1717. pag. 58 :

Pro xxiv. sexagenis novorum grossorum Misnensium.

Vide ibid. pag. 68. MISOCLUS, f. pro Missellus, diminut. a Missus, tenue ferculum. Canones Hibern. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 7 :

Pane sine mensura, et ferculo aliquatenus butyro impinguato die Dominico (utatur pnitens :) ceteris vero diebus paximati panis mensura, et Misoclo parvum impinguato.
Vide Missus 1. MISPARTIST, Divionensibus vocantur presbyteri illi, quos Rectores

ecclesiarum parochialium, vel religiosi, sibi associant ad regimen animarum, Gall. Prtres habituez ; iidem qui alibi Portionarii dicuntur : sic autem appellati videntur quod portio illis assignata minor esset curiali, vel etiam quod dimidiam oblationum partem tantum participarent. Consule Hist. Eccl. S. Stephani Divion. authore D. Fyot. Vide Portionarii. MISPERSUASIO. Roswitha Monialis in Prfat. Panegyrici ad Ottonem I. Imper. :

Sed hoc non suasit mal Mispersuasio mentis, Nec summa veri contempta sponte fefelli.

Ita Editum a Meibomio, ubi alii legunt Misprsumptio. Pertz. mis prsumptio duabus vocibus, ita ut mis sit genitivus antiquus pro mei, de quo Quintil. lib. 8. cap. 3. MISPRENDERE, Idem quod Forisfacere, in Capitulis Caroli Calvi tit. 27 :

Ut illi homines qui in isto regno contra seniorem nostrum Domnum Karolum Mispriserunt, si se recognoverint, propter Deum... eis vult indulgere.
Infra :

De illorum indulgentia qui in isto regno Mispriserunt, etc.

In Consuet. municipal. Britan. art. 31. 34 : MS. :

Personnes Mesprenans sciemment en leurs Offices. Se mi homes vous firent a Roem Mesprison, Ne fu mie par moi, si doi avoir pardon.
MS. :

S'il a vers vos nule chose Mespris.

Nostris Mesprendre, eodem sensu. Joinvil. in S. Ludov. edit. reg. pag. 142 :

Se je le metoie en plet orden, je Mesprenroie vers li. Malprendre

vero, pro Furari, surripere, vulgo Drober. Lit. remiss. ann. 1360. in Reg. 90. Chartoph. reg. ch. 568 :

Icellui Guillemin a confess avoir fait plusieurs larrecins et Malpris et emblez plusieurs deniers, entre lesquels il a confess avoir Malpris et embl, etc.

Vide supra Mescapere. MISPRISIO, definitur neglectio qudam supina rei cujuslibet, sed proprie, apud JC. Anglos, Rastallum scilicet et Cowellum lib. 4. Instit. Juris Angl. tit. 18. 7. et 37. dicitur, si quis aliquem feloniam perpetrasse cognoscat, eumque Regi vel magistratui non patefaciat. Ita Misprisio vox nuda usurpatur, et definitur apud Guillelmum Stanffordium in Placitis Coron lib. 1. cap. 39. his verbis :

Misprision, est proprement quant ascun sceit, ou connust, que un auter a fait treason ou felony, et il ne voil luy descouvrer al Roy, ou son Consel,

ou ascun Magistrat, eins concela son offense, lequel offense Bracton ad mises inter l'offense de treason.
1. MISSA, pro Misia, Impensa, Gall. Mise, in chart. vet. apud Perardum pag. 336. 2. MISSA, Error. Vide Misdicere. 3. MISSA, pro Missione, seu dimissione, , quomodo accessa maris, pro accessione, apud Servium in 1. neid. et Itinerario Hierosol. Sposita, et Exposita, pro expositione, apud Interpretem Novellarum : Ulta apud Ovidium, pro ultione : Remissa, pro remissione, apud Tertullianum et S. Cyprianum : Confessa, pro confessione, etc. Vide Criticum Arnobianum Meursii lib. 4. cap. 10. Vox vero missa, pro missione seu remissione, occurrit apud Suetonium in Caligula cap. 25. et in leg. 3. Cod. Th. de Proximis, (6, 26.) etc. Cassianus lib. 2. de Cnob. Instit. cap. 7 :

Finito Psalmo, non statim ad incurvationem genuum corruunt, quemadmodum facimus in hac regione nonnulli, qui necdum bene finito Psalmo, in orationem procumbere festinamus, ad celeritatem Miss quantocius properantes.
Cap. 13 : Cap. 14 :

Quare post Missam nocturnam dormire non oporteat. Post orationum Missam unusquisque ad suam cellam redeat.
Lib. 3. cap. 5 : Cap. 7 :

Missa Canonica celebrata, usque ad lucem post hc vigilias extendunt. Is qui in Tertia, Sexta vel Nona, priusquam Psalmus cptus finiatur, ad orationem non occurrerit, ulterius oratorium introire non audet, nec semetipsum admiscere psallentibus : sed congregationis Missam, stans pr foribus prstolatur, donec egredientibus cunctis submissa in terram pnitentia, negligenti su vel tarditatis impetret veniam.
(Ubi missa, est dimissio Fratrum peracto officio.) Cap. 8 :

Post vigiliarum Missam.

His igitur locis missa fieri dicitur, cum populus ab Ecclesia dimittur, peracto officio, his verbis qu adhuc obtinent, Ite, Missa est, id est, Missio vobis indicitur. Nam, ut ait Avitus Viennensis Epist. 1.

in Ecclesiis, Palatiisque, sive Prtoriis, Missa fieri pronuntiatur, cum populus ab observatione dimittitur
. Sane ejusmodi missas etiam in Palatiis indictas ac pronuntiatas testatur Luithprandus lib. 5. cap. 9. ubi de Palatio CP. :

Moris itaque est, hoc post matutinum diluculum mox omnibus patere ;

post tertiam vero diei horam, emissis omnibus, dato signo, quod est Mis, usque in horam nonam cunctis aditum prohibere.
Ad hunc etiam morem referenda qu habet Chronicon Alexandrinum anno 5. Justiniani pag. 780 :

, , , .

Vide Glossar. medi Grcit. in col. 937. 4. MISSA, Incruentum Christianorum sacrificium, in quo Christi Corpus conficitur : qua notione vox hc usurpata fere semper a Romana Ecclesia, ut observatum a Baronio ann. 34. n. 60. et aliis. De vocabuli origine vari sunt Scriptorum sententi. Hanc enim quidam, ut idem Baronius, ab Hebro Missah, id est, oblatio, arcessunt : alii a

mittendo, quod nos mittat ad Deum

, ut est apud Alcuinum de Divinis offic. Honorium Augustod. lib. 1. cap. 2. Rupertum lib. 2. cap. 23. etc. Huc etiam spectat quod scribit Gaufredus in Epist. 34. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 333 :

Hoc autem sacrosanctum altaris mysterium iccirco Missa dicitur, quia ad placitationem et solutionem inimicitiarum qu erant inter Deum et homines sola valens et idonea missio est.
Alii rursum a missu, i. ferculo, vel a Mittere, qu vox est sacrificiorum, ut Scholiastes Bedan Histori Saxonic pag. 4. Verum missis ejusmodi et similibus conjecturis, constans est et recepta ab omnibus viris eruditis, Bellarmino, Casaubono exercit. 16. in Baron. Scaligero, Card. Bona, et aliis, eorumdem Alcuini, Honorii Augustod. lib. 1. cap. 91. Isidori lib. 6. Orig. cap. 19. Beleti cap. 34. etc. sententia, scribentium Missam dictam a

Missa Catechumenorum Ite, Missa est

, ea scilicet parte sacr Liturgi, in qua finita concione, et Epistol ac Evangelii lectione, Catechumeni exire jubebantur, Diacono dicente, , i. excedite : quomodo hanc vocem acceptam innuimus in Missa 3. Neque enim Catechumenis licebat interesse sacris mysteriis, ut infra observabitur. Kero Monachus :

Missas, santa, quia mittitur populus.

Papias : Missa tempore sacrificii est, quando Catecumini foras mittuntur, clamante Levita, Si quis Catecuminus remansit, exeat foras : et inde Missa, quia Sacramentis altaris interesse non possunt, quia nondum regenerati sunt. Cum vero in sacris quibusvis Liturgiis, iis finitis, miss, seu fierent, inde accidit, ut

Missa, pro quovis Ecclesiastico officio, quod in dibus sacris peragebatur, interdum sumitur : vel, ut censet Card. Bona lib. 1. cap. 2. n. 3. pro Lectione. S. Csarius in Regula ad Monachos cap. 20 :

Vigilias, a mense Octobri usque ad Pascha, duos nocturnos faciunt, et 3. Missas. Ab una Missa legat Frater folia tria, et orate.
Cap. 21 :

Omni Dominica 6. Missas facite. Prima Missa semper Resurrectio legatur, dum Resurrectio legitur, nullus sedeat... Perfectis Missis dicite matutinos.
Regula S. Aureliani Episc. cap. ult. de Ordine psallendi :

Post dictos (Nocturnos) quia noctes crescunt, facite ad librum Missas sex : unus Frater legat paginas aut tres aut 4. quomodo mensura fuerit libri,....... et sic impletis Missis, dicite matutinarios Canonicos, etc.
Idem Aurelianus :

In Natale Dom. et in Epiphania tertia hora surgite : dicite unum nocturnum, et facite sex Missas de Isaia Propheta. Iterum dicite secundum nocturnum, et legantur ali sex (nempe Miss) de Evangelio....... In Martyrum festivitatibus tres aut 4. Miss fiant. Primam Missam de Evangelio legite, reliquas de passionibus Martyrum.
Passim ibi. S. Isidorus in Regula cap. 7 :

In quotidianis officiis vigiliarum primum tres Psalmi Canonici recitandi sunt, deinde 3. Miss psalmorum, quarta canticorum, quinta matutinorum officiorum. In Dominicis vero diebus, vel festivitatibus Martyrum, solemnitatis causa singul addantur Miss.
Regula S. Fructuosi cap. 3 :

Sabbatorum vero et Dominicarum noctium curriculis, seno Missarum superadjecto officio, senis etiam Missis vigili cum senis responsoriis celebrentur : ut Resurrectionis Dominic solennitas ampliori officiorum psalmodia magis honoretur, quod et prcipuarum festivitate Missarum prcedente nocte competenter officiorum genere de qualibet solennitate semper est celebrandum.
S. Aurelianus in Regula ad Virgines cap. 38 :

Miss de Apostolo fiant.

Cap. 40 :

Sexta feria per nocturnos du feri fiant in state, in hieme tres.... Post celebratos secundos nocturnos, quia noctes crescunt, quotidie ad librum facite Missas tres, etc.
Capitul. Ordin. Cisterc. ann. 1191. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1271 :

Ad Missas matutinales dicatur totum neuma in fine responsorii.

Vide Haeftenum lib. 7. Disq. monast. tract. 8. Disquisit. 5. Eadem notione, pro lectione nimirum, accipiendus videtur Canon. 15. inter Hibernenses apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 8 :

Qui non occurrerit ad consummationem, canat viii. in ordine psalmos. Si excitatus veniat post Missam, quidquid cantaverunt, replicet ex ordine, fratres. Si vero ad secundam venerit, cna careat.
Missale Officium, pro Officio prsertim matutinali, in Gestis Aldrici Episc. Cenoman. apud Baluz. tom. 3. Miscell. pag. 49 :

Constituit etiam ut jam dicti Canonici pleniter et decenter venirent.... ad vesperas et vigilias jam dict festivitatis et dedicationis Domini Salvatoris et ipsius monasterii Ecclesi, in qua tam vespertinale quam et matutinale seu Missale officium dedicationis Ecclesi.... agatur.
Missa, interdum pro dimissione a quovis Ecclesiastico officio sumi videtur apud Cassianum lib. 2. Instit. cap. 13 :

Quare post Missam nocturnam dormire non oporteat.

Cap. 15 : Regula S. Benedicti cap. 17 :

Post orationum Missam unusquisque ad suam cellulam redeat. Post expletionem vero 3. psalmorum recitetur lectio una, versus, et Kyrie eleison, et Miss fiant.
Quanquam non desunt qui his locis quodvis divinum officium intelligi volunt. Missa, pro ea Liturgi parte, in qua Corpus Christi conficitur, usurpata legitur, etiam apud veteres Scriptores. S. Ambrosius Epist. 33 :

Ego mansi in munere, Missam facere cpi, dum offero, raptum cognovi Castulum quendam, etc.
Csarius Arelat. Episcopus Homil. 12 :

Si diligenter attenderitis, cognoscetis quod non tunc fiunt Miss, quando divin lectiones in Ecclesia recitantur : sed quando munera offeruntur, et Corpus vel Sanguis Domini consecratur. Nam Lectiones sive Propheticas, sive Apostolicas, sive Evangelicas, etiam in domibus vestris aut ipsi legere, aut alios legentes audire potestis. Consecrationem vero Corporis et Sanguinis Christi, non alibi nisi in Domo Dei audire, vel videre poteritis. Ideo qui vult Missas ad integrum cum lucro anim su celebrare, usquequo Oratio Dominica dicatur, et benedictio populo detur, humiliato corpore, et compuncto corde se debet in Ecclesia tenere.

Miss autem nomen pro sacrosancti sacrificii Liturgia usurpatum a Pio, qui vixit ann. 166. et Cornelio PP. qui ann. 254. in Epistolis, Supposititias illas probat D. Coustant in Appendice tomi 1. Epist. Rom. Pontif. pag. 17. et seqq. atque adeo

a S. Ambrosio Epist. 13. et Serm. 34. S. Augustino Serm. de Temp. 91. 237. et aliis quos laudant Cardd. Baronius, Bona, etc. Pressius iterum vox Missa accipitur pro ea Liturgi parte, qu dimissionem Catechumenorum excipit, in Ordine officii Gotthici tom. 3. Concil. Hispan. pag. 265. Unde iterum firmatur vocis origo :

Qu deinceps fiunt, magis huic sacrificio propria censentur, quod ab hoc loco cum quibusdam orationibus inchoatur, quarum prima nomen Miss sortitur ; eam vero prcedit, Dominus sit semper vobiscum. Nullus, nisi in nocte dormierit et digestione non celebrata, celebrare prsumat, qui non intelligitur esse jejunus. Sed si digestio celebrata sit, quamvis dormitio nulla prcesserit, licite poterit celebrare : sed et licet dormitio prcesserit, si tamen digestio celebrata non sit, celebrare non licet. Attendentes necessitatem monasterii de Joyaco.... dedimus eis in eleemosynam perpetuam centum solidos Pruvinenses.... ea utique ratione, quod Missas privatas, quas cum oleo celebrabant, cum cera deinceps celebrabunt.

Missam celebrare, nisi ciborum prius facta coctione, vetant Statuta Mss. S. Flori fol. 34 :

Missas aliquando cum oleo, loco cer, celebratas testatur Charta Will. archiep. Rem. ann. 1198. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 62 :

Missas Facere, Sacram Liturgiam celebrare, quod qui sacram Liturgiam peragit, Missam faciat, id est, Catechumenos ab ea dimittat. Ita passim usurpant Scriptores, S. Ambrosius Epist. 33. ad Marcellinam, S. Gregorius M. lib. 4. Epist. 34. Theodorus Cantuar. in Pnitentiali cap. 2. Messianus in Vita S. Csarii Arelat. pag. 253. Stephanus PP. apud Doubletum pag. 449. Concilium Toletan. VII. can. 3. Aurelian IV. can. 5. 6. 8. Capitul. ann. 789. cap. 9. Capitul. Caroli M. lib. 7. cap. 196. 272. Vita S. Pamphili Epi. Salmon. num. 2. etc. Anastasius in Constantino PP. pag. 65 :

Die vero Dominico Missas Imperatori fecit.

In Hadriano pag. 108 :

In Ecclesia B. Pauli Apostoli Missas eidem Regi fecit.

Formula loquendi nostris familiaris, Dire la Messe quelqu'un. Vide tom. 5. Canisii pag. 737. Vocem facere in rebus sacris usurpasse veteres, notum ex Nonio Marcello, et aliis. Vide Goarum ad Eucholog. pag. 122. Missas Agere, in lib. 1. Sacram. Eccl. Roman cap. 75. apud Victorem Uticensem lib. 2. de Persecut. Vand. pag. 19. Flodoard. lib. 2. Hist. Rem. cap. 13. Walafrid. Strab. de Vita S. Galli cap. 26. etc. Missas Agere vel tractare, apud Victorem Uticensem lib. 2. de Persecut.

Vandal. initio. Missam Amittere, Phrasis Gallica, Perdre la Messe, huic non adesse. Epistola encyclica monachorum Burgidol. tom. 2. Spicil. Acher. pag. 517 :

Per totam hebdomadam cum Missam quotidie audisset, quam nullo modo amittere volebat.
Missas Dicere, Gregorio Turon. l. 9. c. 20. Missas Reddere, dicitur Episcopus, cum in ecclesia qu interdicta fuerat, sacram Liturgiam celebrare rursus permittit. Annal. vett. Mutin. ad ann. 1249. apud Murator. tom. 11. col. 63 :

Et die prdicta reddit fuerunt Miss Communi Mutin, quia tum civitas Mutin erat interdicta. Statuerunt omnes in unum Episcopi, ne quis Missas foras civitatem teneret.

Missas Tenere, in Relatione Joannis et Epiphanii Presbyteri Thessalonicensis, inter Epistolas Hormisd PP. :

Utitur etiam Concilium Agathense can. 21. Braccarense I. ann. 563. cap. 16. Regula S. Benedicti cap. 67. Lambertus in Vita S. Heriberti Archiep. Colon. n. 13. 25. etc. Missas tenere, interdum est iis interesse, eas audire, in eodem Concil. Agath. can. 47. et Braccar. can. 16. Missas tractare, in Concilio Autissiodor. can. 19. Missas Consecrare, apud Gregorium Turon. de Vitis Patrum cap. 6 :

Nunc ejus Clerici concinant, qui consecrant Missas.

Missas Celebrare, in Pnitentiali Theodori cap. 2. Capitul. Caroli M. lib. 5. cap. 219. 371 :

Ut omnis Presbyter Missam ordine Romano cum sandaliis celebret.

Anastasius in S. Zephirino PP. et alii passim. Radulfus de Diceto ann. 715 :

Gregorius PP. secundus hic constituit ut quadragesimali tempore jejunium, Missarumque celebritas fieret, quod ante eum non erat.

Adde Csarii Arelat. ex Homilia 12. locum supra allatum, Vigilium PP. Epist. 2. cap. 4. et Concilium Matiscon. II. can. 6. Missas celebrare in altari in quo eadem die Episcopus celebravit, prohibentur sacerdotes in Statutis MSS. Augerii Episc. Conseran. ann. 1280. et alibi passim. Eodem verbo celebrandi utuntur interdum Scriptores cum de laicis agunt. Gregorius Turon. lib. 1. de Glor. Mart. cap. 75. ubi de Sigismundo Rege :

Si qui nunc frigoritici in ejus honore Missas devote celebrent.

Lib. de Glor. Conf. cap. 65. ubi de muliere qu

Celebrans quotidie Missarum solemnia, et offerens oblationem pro anima viri.

Interdum pro eas audire, iis interesse ; quod pluribus probat Pagius tom. 4.

pag. 719. quem consule. Missas Cantare, passim, et locis indicatis a Steph. Baluzio in Notis ad Capitular. pag. 1168. De privatis Missis frequens hc formula. S. Willelmi Constit. Hirsaug. lib. 1. cap. 86 :

Sacerdos si privatam Missam cantare voluerit, innuit Converso cum signo Crucis, quod est signum cantand Miss.

Missam Committere alicui vice sua celebrandam. Stat. Mss. S. Vict. Paris. part. 2. cap. 5 :

Si autem intra septimanam suam (hebdomadarius) cperit infirmari, aut etiam si minuatur, ipsemet per singulos dies committat Missam.
Missas Decantare, apud Frotharium Tullens. Episc. Epist. 2. Missas Dare, quod Missiones Catechumenis dentur in sacra Liturgia. Anastasius Bibl. in Hist. de Exilio S. Martini PP. :

Porro dominico die datis Missis in prdicta sancta Dei Ecclesia, etc.

Missas Legere, apud Cosmam Pragens. in Chronico Aul Regi cap. 8. Vide Card. Bona lib. 1. cap. 13. num. 5. Celebrare. Charta Henr. dom. Rottenburg. tom. 4. Sept. Act. SS. pag. 728. col. 2:

In festo vero sancti illius in cujus honorem ecclesia consecrata est, Missam legere possunt de sancto illo,..... et sacerdoti hanc Missam legenti cunctis diebus mensura vini in meliorationem pensionis su detur.
Missam Revocare, Reddere expletam. Vide Revocare. Missas Spectare, pro iis interesse, apud Gregor. Turon. lib. 8. Hist. cap. 7. et 31. lib. 9. cap. 10. lib. 10. cap. 8. et in lib. 3. de Miraculis S. Martini cap. 19. Concil. Aurelian. can. 29. prohibetur,

ne quis sacrificia Missarum cum armis pertinentibus ad bellorum usum spectet.

Missa, pro festo Sancti alicujus, quod in eo Missa solennis peragatur : unde forte, inquit Vadianus, Germani Mestag, seu Missas, nundinas appellant, quod in festis principalibus indici et celebrari ob populi frequentiam soleant. Charta Dagoberti Regis Franc. apud Doubletum lib. 3. cap. 3 :

Cognoscat sollicitudo et prudentia vestra, qualiter volumus et constituimus in honore domini et gloriosi patroni nostri Dionysii mercatum constituendo ad Missas ipsa qu evenit septimo Idus Octobris semel in anno, etc.
Vetus Pnitentiale MS. :

Tres Quadragesimas jejunet, unam ante Natale Domini 2. ante Pascha 3. ante Missam S. Johannis. Et si totam Quadragesimam ante Missam S.

Johannis implere non possit, post Missam impleat.

Ita missam pro festo alicujus Sancti licet passim observare apud Scriptores. Missa luminum, pro festo Purificationis, apud Gretserum in Muricibus Christianis pag. 117. Missa S. Martini, apud Chrodegangum in Regula Canonic. cap. ult. 2. Edit. in Vita Ludovici Pii ann. 801. 829. 832. 833. 834. 835. apud Eginhard. Epist. 23. in Edicto Pistensi cap. 8. 10. 15. in Annalib. Franc. Bertinianis ann. 828. 829. 831. 866. in Donat. Ecclesi Salisburg. cap. 3. in Legibus Edgari Regis Angl. cap. 3. in Canonibus ejusdem Regis cap. 10. apud Beslium in Comitib. Pictav. pag. 240. Meurissium in Episcopis Metensib. pag. 169. Missa S. Martini hyemalis, in Capitulari de villis cap. 15. etc. Missa S. Andre, in Capitulari de villis cap. 15. in Capitulari ann. 823. cap. 20. et apud Continuatorem Aimoini cap. 36. 40. Missa S. Juliani, in Charta ann. 892. apud Baluz. in Append. ad Capitul. col. 1522. Missa S. Anthimi, in Annal. Bened. tom. 2. pag. 330. Missa S. Philiberti, in Ch. Caroli C. apud Sanjul. in Tornutio pag. 510. Missa S. Michaelis, apud Cathwlfum in Epist. ad Carolum M. Missa Domn Batild, apud Adalard. in Stat. Corb. lib. 1. cap. 2. Missa S. Joannis, apud Nicolaum PP. Epist. 27. Nithardum lib. 2. in Leg. Longob. lib. 1. tit. 25. 75. Pippin. 43. in Capit. Caroli M. ad Legem Bajwar. tit. 2. cap. 2. in Capitul. lib. 4. Append. 2. cap. 15. lib. 5. cap. 136 207. in Capitul. Caroli C. tit. 7. apud Adhemarum ann. 823. Reginonem lib. 2. cap. 247. etc. Missa S. Joannis ante Portam Latinam, apud Honorium Augustod. lib. 3. cap. 160. Missa S. Petri, in Tabul. Bellilocensi num. 162. et in Legibus Saxonicis Edgari Regis cap. 4. Missa S. Dionysii, in Charta Caroli M. apud Doubletum pag. 709. Missa S. Remigii, in Synodo Pistensi cap. 3. in Edicto Pistensi cap. 23. 31. apud Chrodegangum Metensem in Regula Canonic. cap. ult. 2. Edit. et Hincmarum in Epist. ad Carolum Regem Missa S. Bonifacii, in Libello supplice Monachorum Fuldensium porrecto Carolo M. 14. et in Tradit. Fuldens. lib. 2. trad. 143. Missa S. Benedicti, apud Perardum in Burgundicis pag. 44. Missa S. Galli, in Chartis Alamannicis Goldasti n. 75. Missa S. Zenonis, in Charta ann. 922. apud Ughellum in Episcopis Veronensib. Missa S. Bavonis, apud Eginhardum Epist. 24. Missa S. Mauricii, in Tabulario Vindocinensi Thuano Ch. 18. Missa S. Bartholomi, apud Eadmerum in Vita sancti Guthlaci cap. 32. Missa SS. Primi et Feliciani, in Tabulario Belli-loci. Ita Saxones vocem hanc usurpasse constat ex Canonibus Saxonicis Edgari Regis Angl. cap. 54. et ejusdem Legibus cap. 3. et Legibus Canuti cap. 10. ubi Petresmssan, est Missa seu festum S. Petri, et Martinesmssan, festum S. Martini. Occurrit prterea non semel in Kalendario Runico, quod edidit Olaus Wormius in Fastis Danicis. Vide Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 278. Sed et inde Germanis, Miss nomen nundinis publicis, qu ad alicujus Sancti festum vel Ecclesiam celebrari solent : verbi gratia Francfurtermisse, Strasburger-

misse, idem valet ac Francofordienses et Argentoratenses nundin. Vide Gretserum in Muricibus Christianis pag. 75. Missa Adventitia, Eadem qu votiva. Epitome Constit. Eccl. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 171 :

Inter alia agens de ordine qui circa celebrationem Missarum, tam beneficiorum in ecclesia fundatorum... quam etiam votivarum, et ut dicunt, Adventitiarum, haberi debet.

Missa de Aguinaldo. Concilium Mexicanum ann. 1585. inter Hispan. tom. 4. pag. 356 :

Miss vero quas Hispanice de Aguinaldo vocant antequam dies illuxerit, ne celebrentur.
Aguinaldo Hispanis idem quod Stren, Gall. Etrennes. Sic autem dicta hc Missa videtur, quod summo mane, quasi diei primiti, Deo offerretur. Missa Alta, Solemnis cum cantu. Charta ann. 1377. apud Rymer. tom. 7. pag. 159 :

Usque summum altare ad Altam Missam celebrandam accesserunt.

Missa Ambrosiana, qua utitur Ecclesia Mediolanensis, fuit a S. Ambrosio instituta, ut auctor est Walafridus Strabo lib. de Reb. Eccl. cap. 22. De ea fuse egit Cardinalis Bona lib. 1. Rerum Liturgic. cap. 10. Vel, ut rectius dicam, certis ritibus perfecta. Vide P. le Brun tom. 2. pag. 170. Missa Animarum, qu cantatur pro defunctis, in Vita B. Mathildis Regin num. 9. 10. et apud Durandum lib. 5. Ration. cap. 5. num. 18. De Missa pro defunctis, vide Concil. Vasionense II. can. 43. Vasense III. can. 3. Bracar. ann. 563. can. 16. Bracarense ann. 572. can. 10. Alcuinum lib. de Divin. offic. c. de Exequiis mortuorum, Rabanum lib. 2. de Institut. Cleric. cap. 44. Walafrid. Strabon. lib. de Reb. Eccl. cap. 21. Capit. Car. M. lib. 7. cap. 322. 407. Card. Bona lib. 1. cap. 15. num. 4. etc. Julianus Toletanus lib. 1. Prognost. cap. 22 :

Cum Deo sacrificia pro spiritibus defunctorum offeruntur, pro valde bonis gratiarum actiones sunt : pro non valde malis propiciationes sunt : pro valde malis, etiamsi nulla sint adjumenta mortuorum, qualescunque tamen sunt consolationes viventium, quibus tamen prosunt, aut ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, aut certe ut tolerabilior fiat ipsa damnatio.
Missa pro Anima etiam viventis celebrata. Charta sub Henr. I. reg. Franc. apud Stephanot. in Antiq. Bened. Lemov. MSS. pag. 266 :

Hoc autem fecerunt tali conventu, ut omni anno, quamdiu ipsi vixerint, fratres ejusdem loci (monasterii Vosiensis) Missas decantarent pro animabus eorum et omnium parentum eorum omniumque fidelium defunctorum. Post mortem vero illorum, etc.

Quod maleficii causa aliquando factum fuisse docent Statuta S. Flori Mss. fol.

36. v. :

Nullus Missam, pro requie defunctorum promulgatam, pro vivis celebret, ad hoc ut illi mortis periculum incurrant.
Missa Annualis, Qu singulis diebus per annum dicitur, nostris Annuel, in Statutis Cisterc. ann. 1189. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1265 :

Nulli abbatum liceat a modo alicui person quotidianam Missam concedere vel Annualem.

Missa Audita. Compendium jurium et consuet. Univers. Paris. per Rob. Goulet fol. 18 :

Hora sexta pro grammatistis parva lectio fiat ut aptius congregentur in sacello, et hora septima precise celebretur Missa, ut loquuntur, Audita.
Forte ob prmissam lectionem. Missa Aurea. Buschius de Reformat. monast. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 494 :

In Hildensheim etiam Sabbato post conciones (l. Communes. Vide Communio.) qu conciones Dominica post Michaelis incipiunt, per hebdomadam perdurantes ; Aurea Missa ab omnibus Canonicis totius civitatis, et a cunctis Prlatis et religiosis cujuscunque Ordinis, etiam Mendicantibus, per tres aut quatuor horas decantari solet de B. Maria Virgine in organis. Unde cunctis prsentibus dantur notabiles prsenti Prlatis, sicut mihi pullus caritatis, pretiosis speciebus conditus, pullus assatus, dimidia stopa vini, cuneus sive albus panis tam magnus, quod omnibus nobis ad mensam sufficeret ; et quatuor solidi dantur. Singulis vero fratribus dantur duo solidi Lubicenses pro prsentia.
Habes nominis rationem ; quod iterum firmat Chron. S. Godeh. Hildesh. ibid. pag. 408 :

Item Missam singulis annis instituit de beata semper Virgine Maria, quam ob suam magnificentiam Auream vocamus.

Missa Bassa, Eadem qu privata, seu qu submissa voce celebratur, ut legitur apud Lobinellum tom. 2. Hist. Britan. pag. 1604. hoc est, sine cantu, vel ut habet Bulla Benedicti XIII. ann. 1419. sine nota. Charta Ferrici de Cluniaco apud Mirum tom. 2. pag. 1345 :

Alii vero quinque beneficiati non hebdomadarii celebrabunt per turnum singulis hebdomadis viginti Bassas Missas.
Obituar. MS. Eccles. Morin. fol. 39 :

Insuper ordinavit tres Missas Bassas celebrandas ad dictum altare,

Occurrit passim. Missa Benedictionis, vulgo Messe de benisson, Eadem qu Nuptialis, ante cujus

solemnia scilicet fit benedictio nuptiarum. Alibi alius usus. Vide supra in Matrimonium. Acta dissolut. matrim. Ludov. XII. ex Bibl. reg. fol. 65. r. :

Per benedictionem nuptialem conjunxit,... facta conjunctione hujusmodi, fuit celebrata Missa, vulgariter nuncupata la Messe de benisson. Missa nuptialis,
in Arest. ann. 1409. 19. Mart. ex vol. 11. arestor. parlam. Paris. Miss Bifaciat, trifaciat, dict, cum Miss plures diversi argumenti usque ad offertorium spius iterat, tandem uno Canone concludebantur : adversus quas studiose scribit Petrus Cantor in Verbo abbreviato. Ita Georg. Cassander de Liturg. Verum non una erat ejusmodi Missas celebrandi ratio : plures enim aliquando uno concludebantur Canone, interdum una duobus Canonibus peragebatur, uti docent Statuta MSS. Augerii Episc. Conseran. ann. 1280. exarata :

Nullus plures Missas sub uno Canone, vel cum uno sacrificio, vel unam cum duobus Canonibus vel sacrificiis celebrare prsumat, quamvis sub uno Canone possint plures hosti consecrari. Reprobandi ergo sunt qui incpta Missa de die vel alia, procedentes in ea usque ad Offertorium, et tunc incipiunt aliam forte de sancto Spiritu.
Hinc apud Thiers tract. de Superst. tom. 1. part. 2. cap. 3.

Bicipites, quadrifaciat, multifaciat, etc

. Conc. Paris. ann. 1212. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 98. art. 10 :

Statuimus sub pna suspensionis, ne aliquis sacerdos aut in nundinis aut alibi bifaciet aut trifaciet Missas contra canonicas sanctiones.

Vide eund. Marten. de Ant. eccl. Rit. tom. 2. pag. 273. art. 20. Missa absque Canone, Eadem qu Navalis et Sicca. Annal. Victor. Mss. ad ann. 1270 :

Circa mediam noctem post Dominicam iterum orta est tempestas gravior quam prima, pro venti cujusdam valitudine : sed cum residuo (l. residuum) noctis cum tanto periculo pertransissent, rex in mane fecit quatuor Missas absque Canone decantari, scilicet de Spiritu Sancto et Beata Maria, de Angelis et de Sanctis, et tunc circa Terciam cessavit tempestas maris.
Vide infra Missa ficta. Missa Canonica, A canone ecclesiastico prscripta. Charta Guill. Mauconduit milit. ann. 1306. in Reg. 45. Chartoph. reg. ch. 205 :

Prfatus Clemens et alii capellani successores... Missam canonicam qualibet die celebrare sunt astricti.

Missa Cardinalis, Qu in ara cardinali celebratur. Miracula S. Bertini sc. 3. Bened. part. 1. pag. 132 :

Nam post sanctum Paschalis resurrectionis diem transcursis quatuordecim diebus, die Dominico hora qua Cardinalis Miss conventus publice agebatur, etc.

De publica seu solenniori Missa hc accipienda videntur ; qu quidem D. Cangii sententia est in voce Cardinalis, ubi altare cardinale, prcipuum interpretatur : haud gratis certe, cum ibidem altare capitaneum, et apud Bovonem, ara principalis ibidem altare vocetur. Censet tamen Mabillonius loco citato pag. 146. altare cardinale, idem esse quod primum altare in apside seu in fronte Basilic pone majorem aram locatum, in quo Missa matutinalis celebrari solita. Quod firmat ex hodierno ejusdem altaris situ, quod eodem loco hactenus exsistit, et in eo Missa prima quotidie celebratur. Rem definiant doctiores. Missa Catechumenorum appellatur ea sacr Liturgi pars, qu Missam Fidelium antecedit ; qu scilicet non nisi Fidelibus prsentibus peragitur : cui quidem priori parti Catechumenis licebat interesse, ei nempe, quam vulgo dicunt constare Epistol et Evangelii lectione. Nam lecto Evangelio dimittebantur ab Ecclesia solenni Diaconi voce, ut est apud Clementem lib. 8. cap. 12. tumque sacr dis fores claudebantur, ut est apud S. Maximum in Mystagog. cap. 16. ea autem Diaconi vox erat :

Si quis non communicat, det locum,

id est excedat, ut est apud Gregor. M. lib. 2. Dialog. cap. 23. unde cum ab ea dimissione inciperet Missa Fidelium, nomen inde sumpsit ipsa qu pro Fidelibus peragi incipit Liturgia. Missa enim idem quod Dimissio, ut supra est observatum. Missam autem Catechumenorum, peculiare Diaconorum munus fuisse, innuit Cassianus lib. 11. Instit. cap. 15. ubi de quodam Monacho tentato, qui

celebrabat velut Diaconus Catechumenis Missam

. Nam Diaconos semper spectavit Lectionis et Evangelii lectio. Fuit tamen tempus in Ecclesia, quo Catechumeni ante Evangelium dimittebantur, quod ex Concilio Arausicano patet cap. 1. ubi hc leguntur :

Evangelia deinceps placuit Catechumenis legi apud omnes provinciarum nostrarum Ecclesias.

Quem pravum morem suo sculo invaluisse conqueritur Amalarius Fortun. lib. 3. cap. 36. Nefas autem fuisse Catechumenis spectare mysteria, tradunt Isidorus lib. 6. Orig. cap. 19. idem Amalarius lib. 1. cap. 36. Rabanus Maurus lib. 1. de Instit. Cler. cap. 30. Micrologus cap. 51. Innocentius III. lib. 5. Myster. miss can. 12. etc. Prsertim vero Julius I. PP. in Epist. ad Oriental. :

Ex istis rationibus Athanasii facile colligebamus fieri non potuisse, ut qui

morbo post ostium decumbebat, in sacris constiterit, et oblationem confecerit, nec oblationem proponi potuisse, cum intus Catechumeni versarentur, quibus intus adhuc agentibus, tempus oblationis nondum esse potuit.

Sed et Concilium Valentin. Hisp. cap. 1. satis innuit munerum illationem factam post missam Catechumenorum. Neque tamen Missa Catechumenorum prima fuit totius sacr Liturgi pars, sed secunda, uti colligitur ex Concilio Carthag. IV. cap. 84 :

Ut Episcopus nullum prohibeat ingredi Ecclesiam, et audire verbum Dei, sive gentilem, sive hreticum, sive Judum, usque ad Missam Catechumenorum.

Ex hoc enim canone evincitur Missam Catechumenorum secundam fuisse partem seu miss : primam vero, illam in qua sermo publicus habebatur ad populum, ut satis indicat Concil. Laodicnum can. 19. cui interesse poterant gentiles, hretici, Judi, atque adeo ipsi excommunicati, ut est in Concilio Ilerdensi cap. 4. Cujus rei rationem reddit Concilium Valentinum Hispan. cap. 1 :

Sic enim Pontificum prdicatione audita nonnullos adtractos ad fidem evidenter scimus.
Moris istius meminit S. Augustinus Serm. de tempore 237. cap. 8 :

Ecce post sermonem fit Missa Catechumenis, manebunt fideles, venietur ad locum orationis. Id est, Catechumeni exire jubentur.
Vide Vitam S. Pelagi meretricis cap. 5. in Vitis Patrum. Missa B. M. de Choro, Qu ad altare, quod est in choro, celebratur. Charta ann. 1300. ex Tabul. Auriliac. :

Elevatione dict miss (S. Geraldi) facta, incipiatur Missa B. Mari de choro.

Missa Chrismalis, Qu dicitur, cum sacrum Chrisma conficitur, Feria 5. majoris hebdomad, in libro Sacram. Gregor. M. in Cod. Remensi et in lib. 1. Sacrament. Eccles. Rom. cap. 40. Missa Communis, Publica. Braulio Csaraugustanus in Epist. Vit S. miliani prfixa :

De eadem quoque solennitate ut Missa recitaretur communis, injunxi dilecto filio meo Eugenio Diacono, etc.

Missa Conventualis, Eadem notione. Concil. Tolet. ann. 1565. inter Hispan. tom. 4. pag. 76 :

Quoniam Missa Conventualis ad quam omnes olim convenire solebant, magna celebritate peragenda est... statuit Synodus, ne in diebus Dominicis et festis colendis a tempore decantat epistol usque ad

ipsam communionem, Miss privat in Ecclesiis celebrentur.

Vox apud Monachos frequentissima. Missa Copetata, a Gallico Copter, alias Coppeter, Campan alternum latus divisis et distinctis ictibus pulsare. Charta ann. 1398. inter Probat. Hist. Autiss. pag. 132. col. 1 :

Item tenetur dictus tenens sacristiam... ad omnes pulsationes,... exceptis pulsationibus... Miss copetat. Une Messe coppete par trente coups,
in Testam. Ludov. ducis Aurel. ann. 1403. inter Observ. ad Hist. Caroli VI. pag. 634 :

Laquelle Messe se coppetera chascun jour trente coups par long traict la grosse cloche,
in Charta ann. 1472. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 204. Qu pulsandi ratio seu pulsus ipse Gobet et Gobetei dicebatur. Testam. Franc. ducis Brit. ann. 1449. inter sched. Mabill. :

Le plus gros sain ou cloche dudit moustier estre sonn par douze coups et Gobeteix, l'un coup distant de l'autre, etc. Au son de la grosse cloche par douze appeaulx et Gobets,
in Testam. Isabel. duciss ann. 1482. tom. 3. Probat. Hist. Brit. col. 426. Miss Decensit, in Charta ann. 760. apud Baluz. in Append. ad Capitul. col. 1392 :

Duas portiones tam de terra, vineis... vobis visus fui condonasse, ut omni tempore Miss ibidem Decensit esse debeant,
hoc est, ni fallor, ut decenti cultu Miss celebrentur. Missa pro decimis solvendis, in Liturgia Gallic. lib. 2. pag. 169. Missa Diei, Qu post Missam Matutinalem, orto jam die, canitur, apud Joan. Episcopum Abrinc. de Offic. Ecclesiast. pag. 36. Missa Dominica, Major, solemnis. Statuta MSS. Eccl. Lugdun. :

Nullus clericus de terra debet intrare chorum per se solum ad Missam Dominicam in festivis diebus, ex quo Angelicus hymnus inceptus est.
Charta Ulgerii episc. Andegav. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 151 :

Dictum etiam confirmatum fuit, ut si abbas vel prior Cunaldensis accederet in festo S. Dionysii ad Ecclesiam Doadensem, Missam dominicam celebraret, et sicut dominus ab eis honoraretur.

Vide Spicil. Acher. tom. 9. pag. 71. Missa Dominicalis, qu Dominicis diebus cani solet, in Missali Gotthico pag. 385. et apud Joan. Abrincens. Episc. de Eccl. offic. pag. 23. Missa Ducis, A Joanne scilicet duce Bituricensi quod fundata esset, sic dicta. Reg. ejusd. ducis in Cam. Comput. Paris. fol. 207. r. ad ann. 1412 :

Ad fundationem unius miss qualibet die solemniter celebrand in

aurora, vocat Missa Ducis, etc.

Missa de Exceptato, pro de Exspectato, in Missali Ambrosiano, ea dicitur qu, die vigiliam Natalis Domini prcedente, cantatur ; unde eadem Prparatio ad vesperam Natalis Domini vocatur in Missali Gothico seu Gallicano. Missa Exequialis, Qu pro defuncto solemni ritu celebratur. Parid. de Grassis episc. Pisaur. Cerem. capellar. Papal. MS. :

Pro csare vero, aut quovis rege absente defuncto, alioquin de sede Apostolica bene merito, pontifex in capella communiter exequialem Missam celebrari mandat per prlatum de natione defuncti regis.

Missa Eucharistialis, in qua Corpus Christi conficitur, ad discrimen Miss sicc. Testam. Petri Desures ann. 1505. in Tract. de Jur. honorif. domin. in eccl. tom. 2. pag. 485. edit. 1714 :

Ordinat deinceps singulis diebus Lun in prdicta capella celebrari unam Missam Eucharistialem pro remedio anim ipsius testatoris.
Missa Familiaris, Eadem qu pro Familiaribus inscribitur in libro Sacram. Gregorii M. pag. 256. Edit. Menardi, vel Missa privata, cui opponitur publica. Eadmer. lib. 1. Vit S. Anselmi Archiep. Cantuar. cap. 14 :

Si aliquando a celebratione ipsius Sacramenti impediebatur, eos qui Missas familiares debebant, suam pro anima fratris Missam dicere faciebat.

Adde Bullam Johannis XI. PP. in Hist. Monast. S. Cypriani Pictav. pag. 120. Ordinar. Canonic. Regular. S. Laudi Rotomag. apud Johan. Abrinc. Episc. de Eccl. offic. pag. 291 :

Excepto quod Missas familiares non dicant.

Vide Udalricum lib. 1. Consuet. Cluniac. cap. 7. Missa Familiaritatis, Eadem atque Familiaris, qu nimirum pro familiaribus seu benefactoribus offertur. Ordinar. ant. eccl. Bisunt. inter Probat. Hist. Sequan. tom. 1. pag. 28. ubi de initio Quadrag. :

Finita sexta, cantatur Missa familiaritatis a sacerdote cui injuncta est, ..... post hc incipiatur Missa de jejunio.

Missa Peculiaris, Eadem notione, in Capitul. Theodulfi Aurelian. cap. 45 :

Ut Miss qu per dies Dominicos peculiares a Sacerdotibus fiunt, non ita in publico fiant, ut per eas populus a publicis Missarum solennibus, qu hora tertia canonice fiunt, abstrahatur.
In Additione altera ad eadem Capitula :

Miss qu familiariter a Sacerdotibus fiunt.

In Concilio Lambethensi ann. 1282. cap. 2 :

Sacerdotes insuper caveant universi, ne Missarum peculiarium seu familiarium se celebrationi obligent, quo minus valeant canonico officio

commissam sibi Ecclesiam officiare, ut tenentur.

In Concilio Salegunstadiensi ann. 1022. cap. 10. et in Capitulari Anglicano incerti Auctoris cap. 4. superstitionis cujusdam mentio fit, qua quidam laici, ac maxime matron,

Missas peculiares, hoc est, de sancta Trinitate, aut de S. Michaele, quotidie audiebant, pro aliqua divinatione

, qu ibi vetatur. Miss Feriales, qu singulis hebdomad feriis canuntur. Priscis quippe temporibus, ait Beletus cap. 51. et ex eo Durandus lib. 4. Rat. cap. 1. num. 28. hresibus pullulantibus, et Trinitatem impugnantibus, ex institutione Alcuini magistri Caroli, rogatu Bonifacii Archiepisc. Moguntini, statuentis, prima feria de Trinitate dicebatur : secunda de Sapientia : tertia de Spiritu sancto : quarta de Charitate : quinta de Angelis : sexta de Cruce : septima de beata Virgine. Causa vero cessante, illud cessavit, et dominicali officio ordinato, statutum fuit, quod prima feria suum haberet officium, scilicet de Trinitate, secunda de Angelis, etc. Cur autem in septima feria de beata Virgine Missa dicatur, id initium habuisse tradit idem Beletus, et ex eo Durandus, a miraculo quod in quadam Ecclesia Constantinopolis singulis diebus sabbati patrabatur, in qua velum, quod totam tegebat et velabat Deipar ibi depict imaginem, feria sexta ab ea divinitus a vesperis nemine movente recederet ; iis vero peractis, rursum cunctis videntibus, in sabbato, vesperis absolutis, descenderet veluti de clo, et totam imaginem usque ad sequentem sextam feriam contegeret. Ex quo miraculo, inquit idem Scriptor, sancitum est, ut semper illa feria de B. Virgine cantaretur. Certe admodum probabile est istud miraculum, quod ex iis fuit, qu consueta et vocant, in Ecclesia Deipar Blachernensi patrari solitum fuisse, proindeque illud, cujus meminit Anna Comnena lib. 13. Alexiad. quod quidem miraculum mihi non occurrit, cum eum locum commentarer. Miss feriales alicubi solemnes et public vocantur : feri enim interdum dicti dies festi. Missa Ficta, quam Simulationem Miss appellat Eckius in Annotatione ad librum oblatum Csari art. 21. ita describitur in Stat. S. Flori Mss. fol. 33. v. :

Potest tamen sacerdos unam missam cum sacrificio et aliam fictam dicere. Missa ficta dicitur, si sacerdos non valeat conficere, quia jam forte celebravit, vel ob aliam causam ; accepta stola dicit introhitum et alia cantualia, orationes quoque, epistolam et evangelium et benedictionem : scilicet nec improbandum est si forte ex devotione, non ex superstitione, acceptis vestibus sacerdotalibus totum officium miss usque ad finem offerend dicat, dimittens secretam et totum canonem ; prfationem vero dicere potest, licet in eadem videantur Angeli ad

confectionem Corporis et Sanguinis Christi evocari, orationem quoque Dominicam dicat, calicem et hostiam non habeat, nec de hiis, qu etiam super ea dicuntur vel fiunt, aliquid dicat vel faciat : potest tamen dicere Pax Domini, etc. et exinde officium peragere. Tutius tamen est a talibus abstinere et prcedentem formam servare.
Vide Missa sicca. Missa Gallicana, Ea scilicet qu ante Pipinum et Carolum M. in Gallia obtinebat : hanc eandem cum Toletana fuisse docte et copiose probat Cardinalis Bona lib. 1. Rerum Liturgic. cap. 12. Missa de Galli Cantu, Eadem qu de aurora hodie dicitur. Gaufridi Vosiensis Chron. part. 1. cap. 27. tom. 2. Bibl. Labbean :

Missam de Galli cantu Dominic nativitatis in ecclesia puellarum S. Mari, qu dicitur ad Regulam decantavit (Urbanus II. PP.) Missam de luce in basilica regali apud S. Martialem celebravit : inde triumphaliter coronatus ad sedem apostolicam Episcopalem.

Ubi perperam Mabillonius Missam de Galli cantu, primam Dominic nativitatis ; et Missam de luce, de ea qu in aurora dicitur, est interpretatus, tom. 5. Annal. Benedict. pag. 361. Rectius de solemniori Missa intelligitur. Provincialibus nuncupatur Messo de l'Aubo, nostris de l'Aube du jour. Verum falso hic arguitur Mabillonius quoad Missam de Galli cantu ; bene autem quoad Missam de luce. Missa Generalis, Solemnis, cui omnes intersunt. Charta ann. 1057. ex Chartul. monast. B. M. Dolensis :

Monachi prdicti loci cantent tres Missas generales pro anima patris mei Odonis, ad quas offerent cuncti monachi Deo laudes et hostias. Campana pulsetur in aurora, ut consuetum est ab antiquo in dicto monasterio, pro Missa qu dicitur B. Jacobi : et post incontinenti missa dicitur cursorie : post elevationem vero dict miss pulsetur una campana ; deinde alia postmodum, qu sonet pro Missa B. Geraldi. Missas, qu vulgo sancti Gregorii dicuntur...... incpimus.

Missa B. Geraldi vel B. Jacobi, Qu ad altare sub invocatione horum sanctorum dicatum celebratur. Charta ann. 1300. ex Tabul. Auriliac. :

Missa S. Gregorii, Qu juxta ritum Gregorianum celebratur. Pauli Maffei Epist. 7. apud Marten. tom. 3. Ampliss. Collect. col. 904 : Testam. ann. 1488. apud Cl. V. Garamp. in Dissert. 14. ad Hist. B. Chiar pag. 376 :

Item voluit quod celebrentur bis Miss S. Gregorii pro anima ipsius testatricis, sumptibus su hreditatis.
Officium 30. missarum, quod totidem diebus peragitur pro defunctis, a

Gregorio M. PP. ut ferunt, institutum, hic haud dubie intelligendum est. Vide Tricenarium. Missa de Jejuniis, Qu die jejunii celebratur. Statuta Eccl. Cadurc. etc. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 706 :

Miss de Jejuniis in hora nona poterunt celebrari, ali vero antea celebrentur.

Vide Liturg. Gallic. lib. 3. pag. 231. et seqq. Missa Illyriciana, Ea scilicet quam Mathias Flaccus Illyricus olim Argentin vulgavit, atque Romana antiquiorem falso opinatus est. Anno nimirum 1557. quam uti suis dogmatibus haud faventem subduxerunt Religionis reformat sectatores : edita deinde a Rerum liturgicarum scriptoribus, Cardinali nempe Bona, P. Cointe tom. 2. et Marten. de Antiq. eccl. Ritib. Vide P. le Brun tom. 2. pag. 340. Missa Judicii, inter Formulas exorcismorum tom. 2. Capitul. col. 647. cum scilicet quis ad judicium Dei sese disponebat, quo innocentiam suam tueri, et crimen objectum a se amoliri posset. Vide in Judicium. Missa de Luce. Vide Missa de galli cantu. Missa Lunatica. Celebrata die Lun, in Statutis Confratri clericorum apud Pontisaram. Missa Major Conventualis, Publica, solemnis. Transactio inter Abbatem et Monachos Crassenses ann. 1351. ex lib. viridi fol. 53 :

Consuetum est quod pro anima bon memori D. Charoli Magni Imperatoris quondam fundatoris dicti monasterii offertur quotidie in Missa majori conventuali dicti monasterii, panis et vinum cum quibus debet ipsa major Missa celebrari, et ista debent offerri per D. Abbatem.
Missa Matutinalis, Qu post exactas matutinas dicitur, apud Joan. Episcopum Abrinc. de Offic. Ecclesiast. Miss matutin, in Concilio Vasionensi can. 20. Qu summo mane dicitur. Messe matineuse, in Stat. eccl. castri Clarimont. ex Reg. feud. ejusd. comitat. in Cam. Comput. Paris. :

Item le chappellain de l'autel S. Jehan en ladite glise doit chanter chascun jour la Messe matineuse devant Notre-Dame, environ l'eure de soleil levant. Messe matynelle,

in Reg. Corb. 13. sign. Habacuc ad ann. 1513. fol. 169. Missa Meridiana, Qu post Sextam, Meridies dictam, diebus jejunii celebratur. Ordinar. MS. S. Petri Aureval. :

Missa meridiana sive de jejunio, dicetur de Apostolis cum solemnitate consueta.

Vide supra Meridies. Missa Minor, Eadem qu Matutinalis. Miracula S. Columbani cap. 7. sc. 2.

Bened. pag. 44 :

Finitis vero Matutinis, et ad Minorem Missam venientibus, ipse (sicut jam dixi) advenit. Diaconus vero in ambonem adscendens, Evangeliumque pronuntians, etc.

Missa, Gallice Moittiere, ab illius fundatoris nomine, in Lib. nig. prior. S. Petri Abbavil. ann. 1487. fol. 4. r. :

Lesquelz curs (tiennent ladite maison) des obis de S. Vulfran causes de leurs messes, pour le Messe Moittiere par xxxvj. solz l'an.
Missa Mozarabum, cujusmodi fuerit, docent pr cteris Alvarus Gomezius lib. 2. de Reb. gest. Cardin. Ximenii et Cardin. Bona lib. 1. Rerum. Liturgic. cap. 11. Missa Nannetensis. Stat. MSS. eccl. Brioc. cap. 6 :

Tanquam prsentes, distributiones quotidianas illius hor et etiam Miss Nannetensis habebunt.
Acta Mss. ejusd. eccl. :

L'estat de la Messe de Nantes est tel, vall. cc. liv.

Missa Navalis. Vide Missa sicca. Missa Nova, Qu a novo Sacerdote prima celebratur. Concil. Vallis-Oletanum ann. 1322. inter Hispan. tom. 3. pag. 558 :

Missam novam post consecrationem infra sex menses solemniter celebrent, nisi legitime fuerint impediti.
Conc. Terracon. ann. 1591. ibid. tom. 4. pag. 564 :

Atque etiam qu in primo sacerdotis cujuslibet sacrificio, quas novas Missas vocant, etc.
Charta ann. 1225. in Chartul. Buxer. part. 11. ch. 3 :

Calo, filius dom. Willelmi Ruffi de Sauz, die qua frater ejus cantavit Missam novam, etc.

Eadem qu Missa Novella dicitur in Epist. 125. Petri Delphini apud Marten. tom. 3. Ampliss. Collect. col. 1071 :

D. Benedictus Dominica proxima Missam novellam celebraturus est, neque magno (ut moris est) apparatu.
Missa Nuptialis, In benedictione nuptiarum celebrari solita. Concil. Tolet. ann. 1323. inter Hispan. tom. 3. pag. 572 :

Qui alieno parochiano absque alia testimoniali sacerdotis proprii Missam celebraverit nuptialem, trecentos morapetinos nobis solvere teneatur.

Missa Ordinis Crescentis. Testam. Renati reg. Sicil. ann. 1474. tom. 2. Cod. Ital. diplom. col. 1279 :

Item ledit seigneur laisse et donne ladite glise la somme de cent livres

Tournois de rente annuel et perptuel, pour dire et clbrer jamais perptuelement une messe basse l'autiel de monsieur S. Maurice,... appele la Messe de l'ordre du Croissant.

Vide infra in Ordo 6. Missa Pallii, Qu sit in ecclesia Rotomagensi, discimus ex Obituar. ejusd. eccl. ad 29. Jan. :

Hac die major missa fit de Beata Maria, ratione palii Theobardi ; et vocatur la Messe du pallyon.
Rursum in recentiori Obituar. ad eandem diem :

Receptio pallii Theobaldi.

Ubi annotatur :

Quod hac die major missa de B. M. dicitur in choro, ratione pallii supradicti, loco majoris miss, et ideo nulla potest celebrari Dominica.
Missa Pardonis. Vide infra Missa Veni. Missa Parrochialis, Qu a parocho die Dominica celebratur. Stat. Joan. Piscis archiep. Aquens. emendata ab gidio cardin. ann. 1368 :

Missas integras parrochiales audiant.

Missa Paschalis, Qu in singulis septiman Paschalis feriis agitur, in Missali Gotthico pag. 342. 343. in Gallicano pag. 480. Missa Peregrinorum. Guid. Discipl. Farf. cap. 2 :

Post Capitulum, aliquantulum intervallum factum, sonent signum ad matutinalem Missam pro adunatione pauperum, et sacerdos qui alia hebdomada majorem Missam cantaverat, Missam peregrinorum dicat, et oblata tribuat.

Missa Perfecta, , , , perfectum sacrificium dicitur respectu Miss , qu imperfecta, quod in ea Corpus et Sanguis Christi non conficiantur, Balsamoni ad can. 52. Trull. in Typico cap. 21. Simeoni Thessal. Resp. 60. etc. Humbertus Sylv candid contra Nicetam Pectoratum :

Quod autem quotidie et quantacunque hora diei, non autem sola tertia perfectam Missam agimus, etc.
Alibi :

Deinde quotidie, sive quacumque hora fiat a nobis Missa, non fit nisi perfecta : nec reservatur ex oblatione ejus pars aliqua, ut per dies quinque agatur inde Missa imperfecta, quia nec SS. Apostoli leguntur quidquam ex illo primo Corporis et Sanguinis Christi mysterio sub ipsa Cna distributo reservasse, nec Actus eorum indicant eos aliquando tale quid egisse, aut prcepisse.

Missa Plana, Privata Ceremonial. Episcopor. lib. 1. cap. 12 :

Celebrans in eo sive solennes, sive planas Missas.

Missas Plures olim ab uno eodemque Presbytero eodem die dictas testatur Walafridus Strabo cap. 22. de Reb. Ecclesiast. Quem morem attigerunt prterea Concil. Toletannum XII. cap. 5. Altisiodorense cap. 10. Petr. Damian. lib. 5. Epist. 18. Gervasius Dorobernensis in Actis Pontificum Eborac. pag. 1649. Vita S. Ayberti n. 14. Odo Parisiensis in Statut. cap. 5. n. 9. Reynerus contra Valdenses pag. 59. et alii. Qui quidem tametsi non omnino probatus usus apud Gratian. de Consecr. d. 1. cap. Sufficit, et apud Leonem Epist. 80. non tamen etiam omnino improbatus, adeo ut ter in die missam celebrare Sacerdoti licuerit, certis fere ac expressis diebus, vel casibus, quibus recensendis non licet immorari ; in Canonibus Edgari Regis cap. 37. pag. 69. Edit. Saxon. in Legibus Presbyter. Northumbrensium cap. 18. in Concilio Salegunstadiensi ann. 1022. cap. 5. in Concilio Lambethensi ann. 1206. cap. 3. in Constit. Ricardi Episc. Sarisberiens. ann. 1217. cap. 38. in Concilio Oxoniensi ann. 1222. cap. 6. in Synodo Sodorensi ann. 1229. pag. 716. Wigorn. ann. 1240. cap. 26. in Synod. Coloniens. ann. 1280. cap. 1. 7. in Synod. Nemausensi ann. 1284. in Synodo Oxoniensi ann. 1287. cap. 21. in Synodo Bajocensi ann. 1300. cap. 15. in Legibus Alfonsinis seu partitis part. 1. tit. 4. leg. 50. etc. Vide prterea Alcuin. de Offic. Eccl. cap. de S. Joanne, Durand. lib. 4. Ration. cap. 1. n. 22. 23. 24. 25. Molanum 2. Maii, Menard. ad lib. Sacrament. Gregor. pag. 167. Cardin. Bona lib. 1. cap. 18. n. 5. 6. 7. etc. Cumeanum de Mensura Pnitent. cap. 14. B. de Amoribus in Speculo sacerdot. Ms. cap. 7 :

Quaque die Missam tibi dicere sufficit unam, Prter Natale, quo tres poteris celebrare. Si pro defunctis, sponsis, gris, peregrinis, Hospitibus magnis opus est, tunc bis celebrabis, Dum tamen in prims, nihil accipias nisi sacra.

Missam unam a pluribus interdum Sacerdotibus in utraque Ecclesia celebratam, quod in Latina, in Ordinationibus Sacerdotum, etiamnum observatur ; pluribus probant Joann. Morin. lib. de Sacris ordinat. part. 3. exercit. 8. cap. 1. et Card. Bona lib. 1. Liturg. cap. 18. n. 9. Missa Poplica. Secunda Missa qu in festo S. Laurentii assignatur in Sacramentario S. Gregorii ex Cod. Gellonensi, apud Marten. de Offic. divin. pag. 576. sic inscribitur :

Item ad Missam poplicam in die ejusdem.

Prima vero sub hoc titulo :

Natale S. Laurentii mane prima.

Manifestus error, poplica pro publica. F. pro Populica, populari. Vide Populicus.

Missa Prsanctificatorum, Grcis , ea dicitur, in qua Corpus Christi non conficitur, sed confectum antea, divinis laudibus decantatis, absumitur. Propria autem fuit Grcanic Ecclesi, qu toto Quadragesim tempore, prterquam sabbato et die Dominica, vel etiam die Annunciationis Deipar, hanc celebrare solet, in qua Corpus Christi in die Dominico in Missa confectum absumitur. Tum siquidem Sacerdos ventur hebdomadis dies quibus celebratus est, digitis ipse suis numerat : inde tot particulas panis in oblatione abscindit, quot missas dicturus est ; eas cum particula eo die absumenda consecrat, et consecratas, sanguineque Dominico intinctas, uti moris est, conservat in pyxide, ex qua postmodum celebraturus tempore opportuno, cochleari, aliis ibi ad alium usum relictis, haurit et in disco reponit, et in altare majus allatam consumit. Id potissimum statutum fuit in Concil. Trullano can. 52 :

, , , .
Sed et ante id ipsum statuerat Concilium Laodicenum can. 49. nulla tamen Miss Prsanctificatorum facta mentione :

Ubi , nihil aliud est quam Corpus Christi conficere. Ex quibus evidens est istius Miss auctorem non fuisse S. Gregorium I. PP. uti habent Synaxaria, et Gregorius Protosyncellus in Epistolam Marci Ephesini. Leo Tuscus :

Dignum scitu est, quod quadragesimali tempore Grci Missarum solennia, exceptis sabbato et Dominica, non celebrant, sed Prsanctificatis, sicut nos in die sancta Parasceves, utuntur.

Sed de Missa legendus omnino Leo Allatius in duplici Dissertatione super hac re edita post librum de Concordia utriusque Ecclesi, ubi nihil intactum reliquit, quod lucem possit afferre rei non adeo trit. Addo tantum Missam Prsanctificatorum celebrari solere in Ecclesia Romana die Parasceves. Consulendum prterea Euchologium Grcorum, in quo ritus omnes et precationes istius Miss exponuntur. Adde Card. Bona lib. 1. cap. 15. num. 5. et Mabill. Comment. in Ordinem Rom. tom. 2. Mus. Ital. pag. lxxiv. Missa de Prima, Qu tempore officii ecclesiastici, Prima appellati, celebratur. Ordinar. MS. S. Petri Aureval. :

Missa de prima dicetur de Apostolis.

Miss Privat, ad discrimen majoris et public Miss. Solitari dicuntur Stephano Eduensi lib. de Sacram. altaris cap. 13. Liber Ordinis S. Victoris

Parisiensis MS. cap. 32 :

Omni tempore ante Missam majorem, interim dum Fratres in claustro sedent, possunt privat Miss cantari.

Exstant Missarum privatarum jam a primis Christianismi incunabulis exempla in Vita S. Joannis Eleemosyn. num. 73. 79. Id pluribus probat Card. Bona lib. 1. cap. 13. num. 4. et cap. 14. Adde librum Usuum Ordinis Cisterciensis cap. 4. 37. 59. Missa ad prohibendum ab idolis, in Cod. Remensi, apud Menardum ad librum Sacramentor. Gregorii M. qu celebratur in festo Circumcisionis Domini ad evellendas, qu olim Kalendis Januariis ab ipsis etiam Christianis observabantur, paganorum superstitiones. Missa Publica, Cui interesse utrique sexui promiscue licet, qu coram omni populo peragitur, legitima dicta Wal. Straboni cap. 22. generalis Amalario : publica, in Concilio Vasionensi can. 20. apud Ison. Monach. lib. 1. de Mirac. S. Othmari cap. 11. in libro de Miracul. S. Bercharii n. 19. etc. Vide Amalarium lib. de Eccl. offic. cap. 8. Missas autem ejusmodi publicas ante horam diei tertiam non celebrari statuit Telesphorus PP. Falsum id probat Constantius in hoc Pontifice ut et Concil. Aurel. III. can. 14. Bracarense ann. 572. cap. 9. Greg. Turon. lib. de Vitis Patrum :

Facta quoque hora tertia, cum populus ad Missarum solennia conveniret, etc.
Theodulfus Aurelian. in Capitul. cap. 45 :

Ut Miss qu per dies solennes a Sacerdotibus fiunt, non ita in publico fiant, ut per eas populus a publicis Missarum solennibus, qu hora tertia canonice fiunt, abstrahatur.
Acta Episcop. Cenoman. pag. 72 :

Nunquam a die ordinationis su cognoverunt diem prterire, ut non Missam aut publicam aut secretam celebraret.

Vide Reginon. de Vita et convers. Presb. cap. 29. Burch. lib. 3. cap. 63. Ivon. 2. part. cap. 119. Radulf. in Mirac. S. Richardi Episc. Cestr. n. 5. Odonem Paris. in Statut. cap. 5. num. 10. Vitam S. Pamphili Episc. Sulmonensis num. 2. etc. Statuta Canonic. Regular. apud R. Duellium lib. 1. Miscell. pag. 89 :

Publica Missa vocatur, qua chorus omnia psallit, Hebdomadarius hanc major colit, hoc neque fallit.

Public porro Miss potissimum mentio fit in Privilegiis Monasteriis a summis Pontificibus indultis, qu ab ordinariorum jurisdictione eximuntur, in quibus vetantur ii Cathedram statuere, et Missas publicas celebrare, tum quod jurisdictionis argumenta sint, tum ut feminarum in Monachorum, rursus virorum in Sanctimonialium Monasteria accessus vitetur. Constitutum Gregor. M. pro

Monachis apud Baron. ann. 601. n. 15. et lib. 4. Epist. 43 :

Missas quoque publicas ab eo (Episcopo) in Cnobio omnino fieri prohibemus, ne in servorum Dei recessibus, et eorum receptaculis, ulla popularis prbeatur occasio conventus, vel mulierum fiat novus introitus, quod omnino nec expedit animabus earum.
Idem lib. 5. Epist. 46. ad Episc. Pisauriensem :

Dum etiam in eodem prcepto inter alia mandatum sit, ut locum ipsum absque Missis publicis dedicares.

Adde lib. 6. Epist. 12. lib. 7. Ind. 2. Epist. 72. lib. 8. Epist. 3. lib. 11. Epist. 21. et Greg. VII. PP. lib. 2. Epist. 69. Charta In Regis apud Spelman. in Conciliis Britann. ad ann. 725 :

Sed nec in Insulis, aliqua interveniente occasione, Episcopus Cathedram sibi Episcopalem statuere, nec Missas solennes celebrare, nec altaria consecrare.... prsumat.

Vide Harum in Castellanis Insulensib. pag. 201. et Card. Bona lib. 1. Liturg. cap. 13. n. 13. In Concil. Lateran. I. ann. 1122. can. 17. vetantur Abbates et Monachi Missas publicas cantare. Missa in Kalendis Januarii hora octava dici prcipitur in Concilio Turon. II. can. 17. Missas in Natali Domini noctu celebrari statuit S. Telesphorus PP. Anastasius. Miss Quadragesimales, Qu in Quadragesima dicuntur, in Concilio Vasionensi can. 20. et Vasensi can. 3. Missa Remissa, Qu remissa voce dicitur. Obituar. MS. S. Nic. Corbol. vj. Maii :

Hic debentur dici du Miss remiss pro anim remedio deffuncti Nicolai Moreau.

Missa Revelata. Concil. Valent. ann. 1565. inter Hispan. tom. 4. pag. 73 :

Synodus prcipit superstitiosum cultum Missarum qu dicuntur Revelat et S. Amatoris, et aliarum quarumcumque similium aboleri ; certum etiam candelarum numerum, qui speciem superstitionis habet, rejiciendum esse duxit.
Consule Thiers in Tract. de Superst. tom. 1. part. 2. cap. 4. Missa Revocata, celebrata. Vide Revocare. Missa Romensis, in Liturg. Gallic. lib. 3. pag. 300. id est, ex Ordine Romano seu Gregoriano, ut ibid. monet Mabillonius. Missam Sacramentorum, Miss Catechumenorum opponit Ivo Carnotensis Epist. 219. in qua scilicet sacra mysteria peraguntur, a quibus arcebantur Catechumeni, ut observatum supra. Vita Gregorii VII. PP. sc. 6. Bened. part. 2. pag. 455 :

Unde contigit, ut ipse Salvator horrenda eum visione deterreret, cum

forte post inchoatam Missam Cathecumenorum resideret... Inter hc urgente hora surgendi ad lectionem Evangelii, multi fratrum innuerunt, ut excitaretur... Itaque ventum est ad Missam Sacramentorum, et tunc necessario expergefactus celebrandi causa mysterii, etc.
Missa de Sancto Spiritu pro defunctis celebrata. Charta Guich. episc. Matiscon. ann. 1273. in Chartul. Cluniac. ch. 346 :

Si diebus Dominicis in dicta ecclesia Missa de Sancto Spiritu celebretur pro aliquo confratre defuncto, ut consuetum est, etc.
Miss Secund. Anastasius in S. Deus-dedit PP. ex veteri Codice :

Hic constituit secundas Missas in Ecclesia.

Cum scilicet unica tantum celebraretur. Missa Sicca, ut est apud Durand. lib. 4. Ration. cap. 1. n. 23.

dicitur, quando Sacerdos non potest conficere, quia forte jam celebravit, vel ob aliam causam, potest accepta stola Epistolam et Evangelium legere, et dicere Orationem dominicam, et dare benedictionem, etc.
Ita Eckius in Annotatione ad librum oblatum Csari art. 21. ait

Missam siccam, esse Miss simulationem, Sacerdote agente qu sunt celebrantis, cum Introitu, Collecta, Epistola, Evangelio, et Canticis ; qui tamen, quia non vult communicare, non consecrat, ita ut Missa sit sine Corpore et Sanguine Domini.

Vetantur autem Presbyteri ejusmodi Missas celebrare absque communicatione, in Capitul. Caroli M. lib. 1. cap. 6. unde Missam siccam non nuperam fuisse colligitur. Concil. Parisiense ann. 1212. cap. 11. cujus lemma est,

de Sacerdotibus qui Missarum multitudine onerati, conductitios alios Sacerdotes habent, vel siccas Missas faciunt : ... propter qu ipsos oportet conductitios habere Sacerdotes, vel alia eis vendere facienda. Nec, ut a prdictis se exonerent, siccas Missas faciant pro defunctis, sub eadem districtione prohibemus, etc.

Vide Concil. Sarisber. ann. 1217. cap. 38. Vide supra Missa Ficta. Missa Navalis et Nautica, Eadem qu sicca quibusdam dicitur, eo quod in loco fluctuante et vacillante, ut in mari et fluminibus, quibus in locis perfectam Missam celebrandam non putant, ad hunc tantum modum Missam dici posse tradunt. Missas tamen perfectas in ipsis navibus peractas tradunt Scriptores, ac in primis Jonas Monachus in Vita S. Vulfranni num. 4. et Eusebius Priolus in Orat. funebri Petri Delphini apud Marten. tom. 3. Ampliss. Collect. col. 1224. tametsi haud omnino in usu fuisse evincant qu habet Matth. Paris ann. 1247. ubi de Cardinale Legato Apostolico :

Cum navem ascensurus esset,... jussit cuidam fratri de ordine

Prdicatorum in ipsa Missam celebrare, quod et factum est non sine multorum, qui hoc non prviderant, admiratione.

Vide Bedam in S. Benedicto Episc. cap. 21. Balsamonem in Responso 13. Navarrum, librum Sacerdotal. tract. 4. cap. 33. Card. Bona lib. 1. Rerum Liturgic. cap. 15. num. 6. 7. et qu adnotavimus ad Joinvillam pag. 38. 39. Missa Singularis, Eadem qu privata, seu specialis, de qua mox. Edius Stephanus in S. Wilfrido cap. 61 :

Nam omni die pro eo Missam singularem celebrare, etc.

Charta ann. 1057. ex Chartul. monast. B. M. Dolensis :

Monachi prdicti loci cantent,... post mortem meam pro anima mea, mille Missas singulares.

Missa Specialis, Privata. Capitula Theodori Cantuariensis cap. 10. Edit. Jac. Petiti :

Centum viginti Miss speciales singul cum 3. psalteriis, et cum 300. palmatis excusant annum,
scilicet pnitenti. Epist. Caroli M. ad Fastradam Reginam de Victoria Avarica :

Et Sacerdos unusquisque Missam specialem fecisset, nisi infirmitas impedisset.

Decr. Tassilonis Ducis Bajoari apud Canisium, et in Metrop. Salisb. tom. 1. pag. 343 :

De collaudatione quam Episcopi et Abbates in Bajoaria inter se fecerunt pro defunctis fratribus,... ut eorum quis de hac luce migraret, unusquisque superstitum Episcoporum et Abbatum, pro defuncto, in domo sua Episcopali, vel Cnobio centum Missas speciales, et eodem numero psalteria cantare faciat.
Versus scripti in Cod. Biblior. qui fuit Ecclesi Metensis, de Carol. Cal. :

Nos siquidem psalmos, Missa speciale precamur, Psallemus pro te, conjuge, prole, pie.
Vita Alcuini n. 26 :

Levitice se prparans, suo cum Sigulfo Presbytero Missarum colebat solennia specialium usque ad horam tertiam.
Missa Summa, Solemnis, major. Necrol. eccl. Paris. Ms. ad calcem :

Cantato Sanctus ad summam Missam, debet thus copiosum imponi in duobus turibulis, et turificabunt altare usque ad Agnus secundo dictum.
Charta ann. 1416 :

In quo (cellario) canonici se duabus horis in die, scilicet ab hora elevationis Corporis Christi summ Miss usque ad Nonam post

meridiem,... vinum publice vendere, etc. Depuis le sacrement de la grant Messe, etc.
in alia de ead. re ejusd. anni. Missa Terti, Eodem intellectu. Consuet. Mss. monast. S. Crucis Burdegal. ante ann. 1305 :

Omnibus festis duplicibus prior claustralis tenetur... celebrare Missam Terti nomine abbatis, si abbas non potest prsens interesse in istis festis.

Missa Venatica et Venatoria, Eadem qu Sicca et Nautica, in qua scilicet sacra mysteria non peraguntur, apud Thiers in Tract. de Superst. tom. 1. part. 2. cap. 2. Missa Veni, qu et Pardonis. Charta admort. ann. 1407. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 184. bis :

Cum pro fundatione unius Miss ad notam, vocat Missa veni, qu cotidie post Matutinas finitas in eadem ecclesia (S. Hilarii Pictav.) ad altare S. Pauli celebratur, etc.
Lit. capit. Ebroic. ann. 1495. ex Bibl. reg. :

Super celebratione unius miss bass qualibet die ad altare capell pardonis, post missam, qu Pardonis Missa vocatur, etc.

Missa Vespertina hora Sabbato Sancto celebrata. Breve Alex. V. PP. ann. 1409. apud Lam. in Delic. erudit. inter not. ad Chron. pontif. Leon. Urbevet. :

Quum itaque, sicut accepimus, in ecclesia monasterii S. Michaelis de Furculis ordinis Vallisumbros Pistor, annis singulis in vigilia festivitatis resurrectionis Dominic, hora diei vigesima tertia vel circa, una Missa solenniter decantari consueverit, cui magna, causa devotionis, interesse consuevit populi multitudo.

Missa Victori, appellatur Missa de Spiritu sancto, quam ob insignem victoriam a dom. de Chastelus ex capituli hostibus reportatam, anno quolibet celebrari in ecclesia sua instituunt canonici Autissiodorenses in Charta ann. 1423. Missa Votiva, Qu ex proprio voto, seu motu, peragitur et dicitur, ad differentiam Miss qu a Kalendario prcipitur. Monachus Milstatensis in Miraculis. B. Domitiani n. 20 :

Cum... iterato vota sua ad tumbam B. Domitiani devote persolveret, et Missas votivas ibidem celebrari procuraret, etc.
Franciscus Canonicus Pragensis :

Nec non Missas votivas de sanctissima Trinitate, de S. Spiritu, de Domina, de Patronis, etc.

Vide lib. Sacram. Gregor. M. Edit. Menardi pag. 255. antiquas Definitiones Ord. Cisterciens. distinct. 5. cap. 7. et qu annotat Card. Bona lib. 1. cap. 15. n. 3.

Missare, Missam cantare, Ugutioni. Gregor. M. ad Augustinum Episc. Angl. lib. 12. Epist. Ind. 7. ait

formam Missandi aliasque consuetudines, rem liberam esse.

Vide Messiare. Missaticus, Qui frequenter canit missam. Ugutioni. Missaticus, Messages, ou qui souvent chante messes, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Missatio, Miss celebratio, in Orat. Ulrici in Conc. Basileensi :

Sacerdos sit diligentior aut minimum ita diligens de evangelizatione verbi Dei, sicut de Missatione.
Infra :

Et populus ccus in multis Missationibus ponit salutem.

Missacantani, in Tabulario Sordensi apud Marcam lib. 1. Hist. Beneharn. cap. 28. n. 17. sunt oblationes et distributiones qu a pluribus Presbyteris pro missis ab iis decantatis offerebantur. Hispanis Clerigo Missacantario, est Presbyter, in Leg. Alfonsi Reg. Cast. 1. part. tit. 4. leg. 20. Missale Ornamentum, Suppellex ecclesiastica ad Missam celebrandam. Chronic. Farfense apud Murator. tom. 2. col. 551 :

Sed cum nollent ei dare, ut promiserant, ornamentum Missale, quod, ut fertur, mirabile erat valde. Missaticus apparatus,

in Actis S. Udalrici cap. 1. tom. 2. Julii pag. 100. Paratura Missatica, ibid. cap. 18. et 27. Missalia vestimenta in Othloni Vita S. Wolfkangi cap. 23. Miss Presbyter, Sacerdos ordinatus, Presbyter qui Missam dicit. Gloss. lfrici : Presbyter, Messepreost. Sic passim in Canon. Saxonicis. Gloss. Saxon. exaratum sub Edw. III. : Messeegen , Presbyter, ubi malim Messeegen. Messethegnes, in Legib. Adelstani Regis apud Bromptonum pag. 185. seu Messetheines, ut prfert Concilium Grateleanum ann. 928. cap. 13. quasi Missalis Thainus. Vide in voce Thainus. Capitula de Weregildis post idem Concilium Grateleanum, et Leges Henrici I. cap. 64 :

Miss presbyteri et scularis Thayni jusjurandum in Anglorum Lege computatur que carum.

Ubi opponitur Sacerdoti qui regularem vitam ducit, et Sacerdoti plebeio. Vide cap. 68. et Leges Edmundi Saxonicas cap. ult. 8. Missales Presbyteri. Conciliabulum Cloveshoense an. 824 :

Ad prstationem istius juramenti adfuerunt Missales 50. Presbyteri, et Presbyteri alii 160.
Mox :

Hc sunt nomina Missalium illorum Presbyterorum, qui ad dictum juramentum aderant, etc.

Missalis Sacerdos, in Charta Eduardi I. Reg. Angl. ann. 1296. Rymer. tom. 2.

pag. 731. Ita in Legibus Presbyterorum Northumbrensium sub ann. 977. cap. 51. Missa, Sacrum sodalitium, pia societas, Gall. Confrairie. Charta ann. 1341. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 595 :

Comme les freres et suers des Messes de sainte Marie Magdalene, encommencies et ordenes par vint et cinq mandiens faire clbrer chascun jour, en l'glise S. Huistace Paris, etc.
MISSAGIUM, Oblatio, seu proventus oblationum. Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

Ernaldus presbyter S. Mari de Altanoisia, cum in quinque festis per annum medietatem oblationis modo dict ecclesi solus haberet, duas inde partes monachis S. Vincentii qui antea alteram medietatem accipiebant, annuit. Dereliquit etiam supra nominatus presbyter Missagium, illos scilicet denarios quos in prscriptis quinque festis, quasi ex suo jure, de communi oblatione sibi retinere prsumebat. Ad cujus rei confirmationem malleolum quemdam super altare S. Vincentii posuit.
1. MISSALE, Missa, officium Miss. Charta ann. 1284. apud Kennett. in Antiquit. Ambrosden. pag. 304 :

Habebit etiam de oblationibus ad altare provenientibus unum denarium, Missale quoties celebraverit, et denarius provenerit.

2. MISSALE, Liber Ecclesiasticus, in quo continetur missarum officium, a Gelasio Papa primum compositus, deinde a Gregorio Magno in meliorem formam redactus, cui Sacramentarii, seu Libri Sacramentorum titulum imposuit, ut auctor est Joannes Diaconus in Vita ejusdem Gregorii. Tabularium S. Remigii Remensis :

Missalem Gregorii cum Evangeliis et Lectionibus,... alterum Missalem Gelasii vol. 1. etc. Missalis Gregorianus, Missale, liber ubi continetur mysterium Miss. Liber Missalis, Codex Missalis

in Cod. Epistolarum S. Bonifacii Archiep. Mogunt. Epist. 114. Missalis qui vocatur Gregorialis, apud Amalarium lib. 3. de Eccl. offic. cap. 40. Ugutio : apud Ordericum lib. 5. pag. 590. et Florentium Wigorn. ann. 1064. , apud Leonem Ost. lib. 1. Chron. Casin. cap. 56. Agobardus de Correctione Antiphonarii cap. 19 :

Ad celebranda Missarum solennia habet Ecclesia librum mysteriorum fidei, purissima et concinna brevitate digestum.
Perperam fide in Edito. In Statutis Odonis Episcopi Parisiensis

prcipitur Sacerdotibus ut omnes redditus et possessiones Ecclesi scribant in Missalibus suis, etc
. Herbertus Monachus de Hereticis Petragoricensibus :

Nec communionem percipit, sed hostiam juxta aut retro altare, aut in Missalem projicit.
MS. :

Portent Messaux, portent sautiers, Portent mistre et encensiers.

Prter reditus et possessiones ecclesi quas in Missalibus exscribi solitum erat, ut patet ex Statutis Odonis mox laudatis et aliis passim ; nomina quoque benefactorum ad marginem Canonis in Missali adnotabant. Charta ann. 1251. ex Bibl. reg. cot. 19 :

Associatus ero miss cotidian, qu in honore B. Virginis decantatur ; et debet poni nomen meum in margine Missalis, ut in missa fiat de me memoria specialis.
Charta ann. 1242. inter Anecd. W. Wyrcester in Lib. nig. Scaccarii pag. 529 :

Nomina dictorum Willelmi et Johannis in omni Missali in ecclesia Westmonasterii in margine Canonis scribentur.

Qu non nisi maturis probatisque viris exscribenda committebantur. Capitul. Caroli Magni ann. 789. 70 :

Et si opus est Evangelium, vel Psalterium Missale scribere, perfect tatis homines scribant cum omni diligentia.
Missarius, Eadem notione, in Capitulis Caroli M. lib. 1. tit. 109. 103. Missale Mixtum, Ubi, ni fallor, prter ea qu ad Missam spectant, alia occurrunt. Testamentum Mascaron Comitis Ruthenens. ann. 1291. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 550 :

Donamus Fratribus Minoribus unum Missale mixtum ad opus dict Capellani.

Vide Mixtum 3. Missale Plenarium, nude interdum Plenarius vel Plenarium, Liber Ecclesiasticus, in quo Evangelia et Epistol pleniter continentur. Acta Murensis Monasterii pag. 31 :

Sunt et hic Missales libri 5. ex iis tres pleniter scripti sunt, quartus vero habet Graduale cum Orationibus, quintus tantum Orationes habet.
Leo Ost. lib. 3. cap. 19 :

Librum ad Missam describi curavit,... namque usque ad illud tempus in Plenario Missali tam Epistol quam Evangelia legebantur, quod quam esset inhonestum, modo satis advertitur.

Leo IV. PP. de Cura Pastorali, Ratherius Veron. in Synodica ad Presbyteros, et Regino in Inquisitione Episc. cap. 10 :

Inquirendum... si Missale plenarium, et Lectionarium, et Antiphonarium unaquque Ecclesia habeat : nam sine his Missa perfecte non celebratur.

Testamentum Heccardi Comitis Augustod. apud Perardum pag. 26 :

Missale plenario cum Evangeliis et Epistolis. Missalis liber plenus, etc.

Inventar. ornament. apud Marten. Itin. Litter. pag. 241 : Plenarium, nude. Honorius Augustod. in Gemma anim lib. 1. cap. 4 :

Post guos septem Diaconi cum Plenariis, incedunt.

Durandus lib. 4. Ration. cap. 6. n. 17. ubi de Processionibus :

Illos sequuntur Subdiaconi cum Plenariis, significantes illos, qui per eandem gratiam, plenitudinem divinitatis in Christo habitaturam corporaliter docuerunt.
Wildebrand. ab Oldenborg in Itinerario Terr Sanct :

Processionibus igitur in unum convenientibus, hinc inde discantari, et longas eorum barbas, qu illorum pectora, sicut qudam Plenaria contegebant, multo hiatu vidimus laborare.
Acta Murensia pag. 29 :

Adhuc sunt ibi duo Plenaria, unum cum auro et lapidibus pretiosis optime factum est, alterum autem cum argento.
Acta Episcopor. Cenoman. pag. 149 :

In Pollegiticis tamen et Plenariis sanct matris prdict urbis Ecclesi hactenus pleniter operiuntur insert.
Et pag. 259 :

Et aliis villulis ad eas pertinentibus, sicut in Plenariis jam dict Ecclesi continetur.

Adde Adamum Bremensem cap. 161. Chronic. Episcoporum Mindensium cap. 15. Chron. Mindense Meibomii pag. 106. Chronic. Nov Corbei, Appendicem ad Concil. Salegunstadiense ann. 1022. etc. Plenarium dicitur etiam de aliis libris. Acta Murens. Monasterii pag. 30 :

Deinde de novo Testamento sunt hic duo Plenaria, unum ab invicem est divisum.
Vita S. Hadoindi Episcopi Cenoman. num. 5 :

Et cteras villulas, quarum nomina propter fastidium hic non inseruimus, in Polyptychis tamen, et Plenariis Ecclesi hactenus pleniter reperiuntur insert.
Charta Ludovici Pii in Vita Aldrici Episcopi Cenomanens. num. 11 :

Sicut in Plenariis et breviariis ejusdem Ecclesi continentur, etc.

Adde pag. 40. et 144. Sed hoc loco idem est quod Missale. MISSALETUM, dimin. a Missale. Inventar. ann. 1218. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 67. col. 1 :

Item apud S. Spiritum inveni duas vestes sacerdotales ; calicem argenti ; pixidem eboris ; missale ; textum et Missaletum.
MISSALIS, Idem quod Missale 2. Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 172. v. :

Hujus rei ipsa Aldeardis et filii sui cum libro sacramentorum, qui vulgo dicitur Missalis, donum super altare S. Petri fecit. Messier,
eodem sensu, in Ch. ann. 1304. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1187. MISSALIS Annona, Decima, sic dicta quod Missali presbytero seu Curato debeatur. Charta ann. 1319. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 287 :

Cui videlicet plebano de agris su parrochi decimam seu annonam Missalem solventibus dimidius modius siliginis prter priorem decimam seu annonam Missalem per totam parrochiam annuatim quolibet persolvatur.

Vide Haltaus. Glossar. German. voce Messkorn, col. 1341. MISSALIS Nummus, Oblatio, qu sacerdoti pro Missa ab eo celebranda offertur. Charta Engelb. Colon. archiep. ann. 1219. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 528 :

Qui (sacerdos) ibidem in propria persona deserviens, hos fructus ab inde cum animarum cura suscipiat.... nummos Missales, qui vulgo dicuntur Missanc.
Vide Missacantani in Missa 4. et infra Missio 6. MISSARANA, Vasis genus ad usum miss, urceolus, Gall. Burette. Inventar. ann. 1379. MS. :

Item du Missaran cum covercellis et una alia sine covercello stagni.

1. MISSARE, Missitare, mandare, mandar, Prov. Glossar. Prov. Lat. ex Cod. reg. 7657. 2. MISSARE. Vide in Missa 4. et Messiare. MISSARIA, Officium missarii seu nuncii publici. Statuta Astens. collat. 4. cap. 5. pag. 17 :

Quilibet nuntiorum qui electi et constituti fuerint ad officium Missari sive nuntiorum communis Astensis, et qui securitatem fecerint de ipso officio bene et fideliter exercendo secundum formam capituli de nuntiis eligendis, etc.
Neque alio significatu accipienda hc vox in Statutis MSS. Augerii Episc. Conseran. ann. 1280 :

Sed nec aliqua opera inhonesta exerceat (Sacerdos) ut pote de Missariis, seu quibuslibet aliis, qu sacerdotalem dedeceant honestatem.
Vide Messagarius et Missaticus in Missus 2. 1. MISSARIUS, Presbyter, qui missam dicere tenetur ; Missier, in Tabul. monast. de Regula. Stat. ann. 1446. in Suppl. ad Mirum pag. 192. col. 1 :

Item primus Missarius suam missam in dies celebrare vel celebrari facere sit obligatus. Ebdomadarius seu presbiter Missarius,
in Instr. ann. 1402. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 159. col. 2. 2. MISSARIUS, Ad missam pertinens. Stat. colleg. Fuxens. Tolos. ann. 1457. in Cod. reg. 4223. fol. 204. v. :

Vesper defunctorum, sacerdote cum cappa Missaria seu pluviali armis nostris fulcita induto... celebrentur.

Vide alia notione in Missale 2. MISSATICIA, Missi officium. Lit. Saladini apud Lam. in Delic. erudit. inter not. ad Hist. Sicul. Bonincont. part. 1. pag. 206 :

Carta vestri archiepiscopi et consulum pervenit ad nos, reprsentata nobis per manum vestri missatici Bulgarini, quem elegistis et mandastis nobis,... quem... juxta nos venire fecimus, et audivimus, et intelleximus ejus Missaticiam, et honorem ei fecimus.
MISSATICUM, Donum, munus, vel missi seu nuncii Servitium. Charta Bern. de Mirabello ann. 1195. apud Ughell. tom. 1. Ital. Sacr. col. 1126. edit. 1717 :

Feudum Giberti debet xxxvj. cuppas olei et iv. salmas vini et vj. staras grani et vj. staras hordei et exenia et Missatica et operas.
Vide alia notione in Missus 2. MISSATICUS, Missaticum. Vide Missus 2. MISSATIO, Miss celebratio. Vide in Missa 4. MISSERABA. Forsan burette, ut Misserana :

Misseraba de metallo.

(Cart. Magalon. Rev. soc. sav. 1873. p. 417.) MISSERVIRE, Male servire. MS. :

Et par losengiers qu'il cri, Richart son frere Messervi.

MISSIATICUM. Vide Missus 2. MISSIBILIS Moneta. Vide Moneta. MISSICIUS, Ad mittendum aptus, vel qui militiam exhibet. Ita Joan. de Janua, ex Glossis Isidori : Missicius, qui militiam exhibet, unde emendand edit, Missilius, qui missilia exhibet. Sed videtur legendum exhibuit : vel, ut emendat Carolus de Aquino,

Missicius, qui militia exivit

. Missicii enim dicti veterani milites, qui a militia missi erant, nec amplius militabant. Vetus Incrip. :

Trib. Leg. xi. Aug. et Missicius Leg. vi. Aug. Gl.

Basil. :

, , .

MISSIFICARE, Missam celebrare. Contin. Hist. sacr. Severi a Sleydano ad ann. 1076 :

Has leges ubi probasset ille (imperator), Papa Missificat.

Ibid. ad ann. 1212 :

Ad hc grave tum erat inter Grcos atque Latinos dissidium ; nam super quibus aris Latini Missificassent, etc.
1. MISSILIA,

alias Missalia, dicuntur donalia, vel qudam prstationes quas novus prtor creatus mittebat in vulgus, ut quod quisque apprehenderet ejus fieret : ut in coronatione Pap vel Imperatoris fieri solet, etc.
Vocabular. Juris utriusque. Pontif. MS. eccl. Elnens. ubi de coronat. imper. :

Camerariis seu dispensatoribus ipsius Missilia seu pecunias in vulgo longe ad turbam arcendam spargentibus ante ipsum (imperatorem).
2. MISSILIA.

Solvit et quictavit... ab omni cohroata, sehargayta, charamento, bastimeto et ab omni Missilia.

(Chevalier, Inv. Arch. Delphin. n. 1948. ann. 1320.) MISSILLA. Stat. Reatina MSS. cap. De pna clericorum, qui vadunt ad funera :

Inhibemus ne quis eorum (clericorum) de ctero cum ad funus alicujus mortui una cum aliis clericis ire contigerit ad domum vel ad ecclesiam, sibi caputia seu biretum extrahat, vel manus ad Missillas suas extendat, vel ululatus alios more laicorum emittat.
1 MISSIO, Legatio. Ekkehardus Jun. de Casibus S. Galli :

Ut cras matutini conveniant, et Missionis su responsa Regibus reddenda communi disponerent consilio.
Vide Missus. In Vita S. Bernardi Episc. Hildeshem. dicitur, quod cum electus est, multi nobiles Clerici missionem illam optarent. Hinc Missio, pro Verbi incarnatio, in Opusculis S. Benedicti Anian. apud Baluz. tom. 5. Miscell. pag. 18 :

Sed sicut Filii Missio incarnatio intelligitur, ita Spiritus sancti Missio manifestatio declaratur.

2. MISSIO, Cessio, dimissio. Bulla Urbani II. PP. ann. 1096. tom. 6. Spicil. Acher. pag. 21 :

Raimundus..... honores omnes ad B. gidium pertinentes.... ob honorem Dei et B. gidii reverentiam dereliquit. Quam videlicet Missionem apud Nemausense Concilium jurans in manu nostra Odiloni Abbati, et ejus Fratribus fecit.... Si quis ergo ecclesiastica scularisve persona hanc

supradicti Comitis Missionem, et nostram, atque totius Concilii confirmationem evacuare aut pervertere prsumpserit, etc.

3. MISSIO, Administratio, onus, impensa, Hispan. Mission. Charta ann. 1206. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1072 :

Mando vobis.... ut operetis et construatis castrum de Civitate, et habeatis super illam potestatem dicti castri, illam Missionem illius operis, et cum dictum castrum constructum et operatum fuerit, ego vel mei successores persolvamus vobis dictam Missionem, tamen a vobis fideliter et bona fide computatam.
4. MISSIO, Traditio, addictio, Gall. Dlivrance. Lit. ann. 1411. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 600. art. 6 :

Super vero bonis immobilibus, debet vocari pars cujus fuerant, ad se opponendum, si vellet, Missioni ipsorum ; et si non compareat, per solam contumaciam ipsius rei decernitur Missio realis fienda, et mandatur emptor mitti in possessionem realem ipsorum bonorum.
5. MISSIO, Jus concedendi facultatem utendi re aliqua. Charta ann. 1201. ex Chartul. monast. de Bauges. :

Missio bosci et prohibitio erit Tancredi.

6. MISSIO, Oblatio, qu sacerdoti pro Missa ab eo celebranda offertur. Vide supra Missalis Nummus. Charta ann. 1154. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 41 :

Hc omnia non per medium, sed ex integro et sine sacerdote ad monachos pertinere (sciendum est) ; sacerdos vero Missionem sive monachis suscipiat.

MISSIONES, Expens, Mises. Charta Jacobi Regis Aragon. ann. 1228. apud Joan. Dametum in Hist. Regni Balearici pag. 204 :

Promittimus vobis insuper quod si de isto viatico desistemus, reficiamus vobis omnes Missiones et expensas, etc.

Adde Chartam aliam anni 1270. in Probat. Histor. Castilione pag. 69. Charta ann. 1225. ex Archivis S. Victor. Massil. :

Comes habeat quartam partem liberam et expeditam sine aliquo onere et sine aliquibus Missionibus, etc.
Tabular. Eduense ann. 1294 :

Damna, deperdita, Missiones, costamenta.... tenebitur dictus Johannes eidem Episcopo restaurare. Omnes tamen venerunt ad expensas et decentes Missiones Communis

Bartholomi Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1227. apud Murator. tom. 6. col. 449 :

Janu.

Mandatum Caroli Regentis ann. 1360. tom. 3. Ordinat. pag. 430 : Assisi Hierosol. MSS. cap. 111 : Part. 2. cap. 28 :

Comme il nous esconviengne present faire plusieurs missions, etc. Et la Mesion que il fera, doit estre cont la dte. Des dons et ventes, et changes, et apans qui touchent en la haute court, et en la segrete, lesqus ont deniers dons, doivent recouvrer leurs deniers, et doivent rendre le surplus qu'ils auront receu, acueillant les Mecions que ils auront faites, et les bastimens.
Cap. 30 :

Le Seignor de l'esclaf, ou de l'esclave doit rendre en generau les Mencions que l'on aura faites, jusques tant qu'il sera men en la ville.
Et infra :

Celui est tenu de rendre les Mencions et les choses ordenes.

Cap. 31 :

Et toutes les Mensions que l'on aura fait, le Seignor de la chose les doit paier.

Vide Misia. Far las Messions, frais, et mises, in Consuetud. Solensi tit. 35. art. 16. Missionum Jactus, Distributio pecuni viritim solvend, Gall. Taxe. Vide Jactus Missionum. Alias Gall. Missions ; unde Missionner, Impensis aliquem fatigare, ad expensas cogere, vulgo Faire des frais quelqu'un. Charta ann. 1380. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 252 :

Lesquelx plateaux ne se doivent point prendre en nos bois : et ledit prieur les maintenir sa mission.
Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. Chartoph. reg. ch. 1 :

Comme ja piea Andrieu Fromageau eust mis en cause et procs Robert de Chartres chevalier, pere dudit escuier, sanz cause raisonnable ;... et ce voyant ledit filz que sondit pere estoit ainsi inquietez et Missionnez, etc.
Ali ann. 1451. in Reg. 181. ch. 30 :

Icellui bastart faisoit excommenier et Missionnoit trs grandement les citez et convenuz, etc.

Unde Mettre, nude, pro Impendere, Dpenser, employer, in Lit. remiss. ann. 1409. ex Reg. 163. ch. 308 :

Le suppliant demanda icelle Jehanne : qu'avez vous fait de l'argent que

vous avez receuz ?........ laquelle lui respondi qu'elle l'avoit Miz et qu'il n'avoit que faire ou elle l'avoit Mis.
Vide infra Mittere 6. MISSIPULARE. Supplem. Antiquarii :

Missipulat, , sibilat, aplaudit.

MISSONUM, Fascis, Gall. Paquet, bolte. Charta ann. 1330. ex Archivis S. Victoris Massil. :

Item pro decima canabis et lini decimum tertium Missonum.

MISSOR, Idem qui Missus, qui alterius nomine agit. Charta ann. 1313. in Regest. 56. Bibl. Colbert. :

Per dominum Regem Missores constituti Bernardus Mergholoni sindicus de Leucata,... et prdictus Castellanus, ac magister Guillelmus Aragalli jurisperitus, etc.

MISSORIUM, Lanx, seu discus. Gloss antiqu MSS. : Fercula, Missoria. Gloss. Arabico-Lat. : Discum, Missorium. Papias : Lances, vasa quibus sacrificatur, Missoria. Vide eumdem in voce Vas. Gloss Isidori : Lancibus Missoriis. Papias et ex eo Will. Brito in Vocabular. MS : Ferculum dicitur mensa seu discus edentium, alias vasculum Missorium in quo epul feruntur. Missorium, Mensorium dicitur a mensa, vas scilicet parvulum, quod in mensa ponitur. Joan. de Janua : Missorium, concha modica, ubi aliquid liquoris immittitur, et dicitur a mitto. Auctor Mamotrecti ad Cantic. cap. 3 :

Ferculum, mensa sive discus edentium, et vasculum Missorium in quo epul feruntur.
Gregor. Turon. lib. 6. cap. 2 :

Ibique nobis Rex Missorium magnum, quod ex auro gemmisque, fabricaverat, in 50. librarum pondere ostendit, etc.
Adde lib. 7. cap. 4. Hist. Episc. Autisiod. cap. 20 :

Dedit et alium Missorium similiter anacteum gravellatum :

ubi leg. granellatum, granis interstinctum. Hist. Translat. S. Sebastiani n. 64 :

Prter monilia virorum, atque mulierum, Missoria quoque diversi ponderis, aliaque vasa.
Fortunatus in Vita S. Germani Paris. cap. 13 : Idem in Vita S. Radegundis cap. 19 :

Incidens aurata Missoria, argentea vasa comminuens, etc. Missorium : cochleares, cultellos, cannas, potum, etc.
Occurrit passim, in Testamento S. Remigii Episc. Remensis, in Testamento Ermentrudis Liturgi Gall. pag. 463. in Chron. S. Benigni pag. 385. apud Fredeg. in Chron. cap. 74. Flodoardum lib. 1. cap. 4. lib. 2. cap. 5. Aimoin. lib. 3. Hist. cap. 16. 58. l. 4. cap. 25. Monach. Autisiod. pag. 66. Reginonem ann.

605. Ennodium Epigr. 18. etc. Mez eadem notione dixerunt nostri. Litter Johannis Reg. Fr. ann. 1362. tom. 3. Ordinat. pag. 584 :

Et chascune acouchie dudit Hostel-Dieu doit avoir un Mez entier.

Missorius, in Gestis Dagoberti Regis cap. 30. Messorium. Isidorus lib. 20. cap. 4. de Vasis escariis :

Messorium vocatur a mensa per derivationem, quasi mensorium.

Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Messorium Vaissiaux mettre viande pour table. Mensorium, a mensa dicitur, quod est in mensa, ut mantile, et vas escarium. Jo. de Janua. Charta Sisnandi Archiep. Compostellani r 952. apud Anton. de Yepez, tom. 4. Chron. Ord. S. Benedicti :

Venapes 4. plumatios 5. tapete 1. lectos 6. cathedras 10. mensas 8. Mensorios. 8. concas 15. arcas 3. etc.

Hinc Prendre metz, Simul convivari, in Lit. remiss. ann. 1443. ex Reg. 176. Chartoph. reg. ch. 296 :

Lesquelz compaignons se associerent et prindrent Metz pour soier et labourer ensemble en la prsente messon.

MISSURIUM, pro Missorium, in Charta Athelberti Regis Angl. apud Will. Thorn. cap. 1. 9. et pag. 2124. et in Monastico Angl. tom. 1. pag. 24 :

Missurium etiam argenteum, scapton aureum, iterum sellam cum freno aureo, etc.

Ita Grci recentiores interdum dixere, ut Constant. Porph. de Themat. pag. 7. alii, ut in Anthol. Grc. Edit. H. Steph. pag. 378. 379. Vide Theophilum Instit. lib. 2. tit. 1. 44. Et sane a missu, nostris Ms, vocis etymon arcessit Sirmondus ad Ennodium, quod malim, quam quod Vossius ait, ita vocatum, quia dono mitti soleat a Principibus. 1. MISSUS, nostris Ms de mariage, Jus quod domino castri d'Assi competit, quod ejusmodi est, ut ex singulis cibis qui in vassallorum nuptiis apponuntur, discus unus ad dominum deferri debeat. Aliud simile debetur Domino de la Boullaie in Normannia, quod Regal de mariage appellatur, quo tenetur sponsus die nuptiarum, cum citharista afferre ad dominum 2. amphoras vini, 2. panes, et spatulam mutonis, et semel saltare, deinde domum redire. Charta alia Ludovici

de Sainte-Maure D. de Caenchi, de Saulx, et de Richebourg

ann. 1615 :

Item nous avons droit de Mets de mariage, qui est deu par ceux qui se marient, et qui viennent espouser en l'Eglise dudit Saulx, lequel se doit apporter jusqu'au chasteau par l'espouse avec les joueurs d'instrument ; ledit Mets doit estre compos d'un membre de mouton, deux poullets, deux quartes de vin vallants quatre pintes, quatre pains, quatre

chandelles, et du sel le jour des espousailles, en peine de 60. sols parisis d'amende.
Plat nuptial, in Chartular. Gemmet. tom. 1. pag. 52 :

Et quand aucun se marie au dit lieu, il est tenu le jour de ses espousailles nous aporter nostre manoir de Genesville ung plat de viande, deux pains et ung pot de vin, les menestriers precedans, quy s'apelle le Plat nuptial.
Ab Ecclesiasticis quoque ejusmodi fercula pro matrimonio celebrando exigi poterant, etiam sub excommunicationis pna. Statuta Eccl. Meldens. ann. circ. 1346. tom. 2. Histor. Eccl. ejusd. pag. 483 :

Ne ullus sacerdos aut capellanus exigat aliquid ante benedictionem nuptialem, sive pro testimonio ferendo, sive pro matrimonio celebrando, occasione ferculorum qu debentur in nuptiis. Celebrato autem matrimonio, recipiat fercula sua, et exigat, si fuerit necesse, publice sub excommunicatione.

Vide Fercula. Ejusmodi juris mentio fit in Arest. ann. 1468. 20. Jul. ex Reg. parlam. Tolos. in Bibl. reg. :

La Cour adjuge frere Armand de Polignac, prieur du prieur du bourg de Dumiere,.... de prendre, lever et percevoir des habitans dudit lieu, toutes et quantes fois ilz ou leurs enfans ou leurs gens estant en leur pouvoir et gouvernement solemniseront nopces dedans l'glise dudit lieu,..... trois pichiers de vin, un pain ou tourtre de la grandeur de la tierce part d'un metainh de segle,..... et une besanche de lart ou chair sale.
Sed et a novo sacerdote, qui primam missam celebrabat, uti a recens nuptis, idem ferculum a juvenibus ejusdem loci interdum exigebatur, ut colligitur ex Lit. remiss. ann. 1384. in Reg. 124. Chartoph. reg. ch. 274 :

A laquelle solennit (de la nouvelle messe) icellui Henri pria et requis plusieurs de ses amis et voisins ...... au disner et soupper.... Aprs lequel soupper..... ledit Jaquet demanda le Ms, c'est assavoir un pot plain de vin, un pain et une piece de char : auquel ledit Henry respondi qu'il s'en alast ; car telle feste n'en devoit on rien payer.
Vide supra Bannum 5. et Cochetus 3. 2. MISSUS, Legatus, nuntius, qui ab alio mittitur. Gloss. Grc. Lat. : Missus, . Gloss MSS. ad Concil. African. : Legati, Missi. Vita Ludovici Pii Imp. ann. 814 :

Beneventanorum itidem Principem Grimoaldum non quidem venientem,

sed Missos suos mittentem, pacto et sacramentis constrinxit, etc.

Conventus apud Marsnam cap. 3 :

Sciatis quia communiter Missos nostros ad Nordmannos pro pace acipienda mittimus.
Domnizo lib. 1. de Vita Mathild. cap. 19 :

Inde suus Missus, donec redeat, jubet ipsum Regem nullo modo super ipsos pergere.

Ita idem lib. 2. cap. 17. Lex Alemann. tit. 21. 30. 36. Vita Ludov. Pii ann. 817. Chronicon Moissiacense ann. 802. Annales Francorum Bertiniani ann. 781. 864. etc. Flodoard. lib. 4. cap. 6. Chron. S. Vincentii de Vulturno pag. 679. et Scriptores alii passim. Ex Latio hauserunt Scriptores nostri vernaculi medii vi suum Ms ; unde vox Messager, pro nuntio etiamnum apud nos mansit. Le Roman de Garin MS. :

Li Dus Garin est el pals mont, O lui le Ms que il a reoivez.

Alibi : Chron. Bertrandi Guesclini MS. : MS. : MS. :

Un Ms retourne qui en vint Belin. Devant eus se getta li Ms genouillon. Li Ms qui du Roy vint, dist au Duc en l'oreille, etc. Atendirent sur le rivaige Le repairier de leur Messaige.... A tant est le Ms retourn, Qui l dedans c'est divis.

Le Roman de la guerre de Troyes MS. :

A tant les messes leens entrerent, Contr'els les plussors se leverent, Devant le Roy sont arest Ulixes ot premiers parl.

Stabilimenta S. Ludovici lib. 1. cap. 126 :

Se aucuns devoit au ms le Roy deniers, et le Ms s'en fu al clamer la Justice le Roy, et le Ber de qui castelerie ce seroit, en demandast la court avoir, il n'en auroit point, car les meubles au Ms le Roy sont au Roy.
Ubi pro Ms in quibusdam MSS. legi Nis vel Niex, id est, Neveu, monet D. de Lauriere in hunc locum.

Missi, apud Scriptores nostros, proprie dicebantur qui e Palatio in civitates et provincias extra ordinem mittebantur a Principe cum amplissima potestate,

ut de omnibus causis qu ad correctionem pertinere viderentur, quanto possent studio, per semetipsos regia auctoritate corrigerent : et si aliqua difficultas in qualibet re eis obsisteret, ad Regis seu Imperatoris notitiam deferre curarent :
deinde ut inquirerent

quomodo hi qui populum regere deberent, unusquisque in suo ministerio se custoditum haberet
, quique gratiarum actione, et qui correctione et increpatione digni haberentur : ut est in Capitulari 3. Ludovici Pii cap. 3. 4. 5. unico verbo mittebantur,

ad justitias faciendas, exequendas, ad recta judicia determinanda, ad oppressiones populorum relevandas, etc.
Quo spectat quod in veteri Inscriptione legitur :

P. Aquius Scv et Flavi filius..... extra sortem auctoritate C. Csar. et S. C. Missus ad componendum statum in reliquum provinci Cypri, etc.
Ermoldi Nigelli Carmen elegiacum pro Ludovico Imper. lib. 2. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 44.

Nam mihi mente sedet, dederim quod nuper in orbem Legatos, populos qui pietate regant. Nunc, nunc, Missi, certis insistite rebus, Atque per imperium currite rite mecum.

Vide Francisci de Roye librum de Missis Dominicis editum Andeg. ann. 1672. Lips. ann. 1744. et in Venetian. Capitul. Baluz. editione. Eichhorn. de Missis agit in Histor. Jur. Germ. 160. Prsertim enim Missi delegabantur ut in Comitum et Judicum pravitates inquirerent,

ut si aliqui homines injuste privati fuissent de hreditate parentum per eorum cupiditatem, aut divitum, aut reddere facerent
, ut est in Chronico Moissiacensi ann. 815.

Ut nobiles et sapientes et Deum timentes Judices

constituerent, ex Lege Longob. lib. 2. tit. 52. 24. Lothar. I. 94. de Comitum et Judicum negligentia ad Principem referrent, ex Capit. 3. Ludov. Pii. cap. 5. et ex Edicto Pistensi cap. 2. Unde in iis tantum Comitum ministeriis morari jubebantur, de quibus qurimoni ad Principem pervenerant ; non autem eorum qui bonas justitias factas habebant ; proinde placita tenere vetabantur absentibus Comitibus reipublic causa, ex d. titulo 52. Legis Longobard. 19. 20. Ludov. Pii 50. 51. Atque ex hac Missorum in Comites auctoritate, iis prponi dicuntur Missi, in Epist. Episcop. Franci ad Ludov. II. Regem cap. 14.

Quo spectant ista Theodulphi Aurelian. Episcopi in Parnesi ad Judices v. 99. ubi ait a Carolo Rege Missi onus sibi commissum :

Prfectura mihi fuerat peragenda tributa, Resque actu grandis, officiumque potens. Nulli vi, studiisque piis, armisque secundus Rex dedit hanc Carolus, prinius ad omne bonum.

Malis Scabinis, prterea ejectis, bonos in eorum locum eligebant, qui juste judicarent,

ut et meliores et veraciores homines ad inquisitiones faciendas, et rei veritatem dicendum

, quique

adjutores Comitum essent ad justitias faciendas

, ex Addit. 4. Ludovici Imper. cap. 73. 74. Liber. 3. Capitul. cap. 33 :

Ut missi nostri Scabineos, Advocatos, Notarios per singula loca eligant.

In ipsos etiam Episcopos et Abbates inquirebant, si forte res aut libertates injuste abstulissent, vel

si justitiam facere noluissent aut prohibuissent

, ex L. Long. lib. 2. tit. 52. 17. 21. Lud. P. 38. 52.

Inquirebant qualiter Episcopi, Abbates, Comites, et Abbatiss per singulos pagos agerent, qualem concordiam et amicitiam ad invicem tenerent, et ut bonos et idoneos Vicedomnos et Advocatos haberent, et undecunque necesse fuisset, tam regias, quam Ecclesiarum Dei justitias, viduarum quoque et orphanorum, sed et cterorum hominum inquirerent et perficerent, et quodcumque emendandum esset, emendare studerent, in quantum melius possent, et quod emendare per se nequivissent, in prsentiam Imperatoris adduci facerent, et de his omnibus eidem Principi fideliter renuntiare studerent,
ex Flodoardo lib. 2. Hist. Remensis cap. 18. De Monasteriis etiam ac Ecclesiis inquirebant, ac potissimum de conversatione virorum et puellarum, de sartis tectis Ecclesiarum,

si emendat vel restaurat

essent, ex Capitul. Caroli M. lib. 1. cap. 122. 116. Synodo Suession. ann. 854. cap. 2. et seqq. et ex Capitulari Compendiensi ann. 868. ubi multa de Missorum officio circa Ecclesias et Monasteria habentur. Curabant ut provinci latronibus ac prdatoribus purgarentur, ex Capitul. Caroli C. tit. 11. cap. 1. tit. 12. cap. 4. tit 13. cap. 1. tit. 20. cap. 7. 8. 9. denique ad hoc potissimum mittebantur,

ut querelas pauperum et oppressiones, sive quorumcunque causas

examinarent, et secundum legis quitatem definirent

, ex iisdem Capitul. tit. 17. cap. 7. et Annalibus Francor. Bertinianis ann. 814. Prterea

de orphanorum et viduarum causis, et de regalibus justitiis

, et maxime,

de raptoribus puellarum, et viduarum, et Sanctimonialium

, et de his qui durius in Presbyteros svirent, cognoscebant, ex Edicto Pistensi cap. 2. De hisce porro rebus omnibus ita auctoritate regia decernebant, ut siquidem civiles essent caus, vel Laicos spectarent, eas in pleno mallo seu placito cum loci judicibus judicarent, ex Chronico Farfensi pag. 653. etc. si vero Clericos et Ecclesias, in Synodo cum Episcopis et Sacerdotibus dirimerent, quod testatur Theodulphus in Parnesi ad Judices vers. 107. ubi ait Missum se a Rege delegatum in aliquot provinciis, quas sic describit :

Quo Synodus Clerum, populum lex stringeret alma, Urbibus et validis mosque decorque plus. Quas Arar et Wardo, Rhodanus quas alluit acer, Elauris, sine his connumerandus Atax, Quasque Alpes Latio, Lybi discriminat quor, Quasque Pyrenus orbe ab, Ibere, tuo, Seu quas Lugdunum Arcturo aut Aquilone revellet, Resque Aquitana tuis pulcra Tolosa locis.
Et vers. 143 :

Undique conveniunt populi, Clerique caterv, Et Synodus Clerum, lex regit alma forum. Quis bene compositis, nos tandem opulenta recepit Orbs Arelas, cives quam statuere sui.
Mox :

Quo Synodo Cleri, legum moderamine plebis Pectora contudimus juris et artis ope.
Quater in anno legationes suas obibant,

propter justitias qu usquemodo de parte Comitum remanserant

, in hieme Januario mense, in verno Aprili, in state Julio, in autumno Octobri. Cteris vero mensibus unusquisque Comitum placitum suum habebat, et justitias faciebat. Ita Capitul. 3. ann. 812. cap. 8. et lib. 3. cap. 83. Missi porro seligebantur ex ditioribus et honoratioribus Palatii, ne si pauperiores essent, muneribus corrumperentur. Chronicon Moissiacense ann. 802 :

Recordatus piissimus Karolus Imperator in die sua de pauperibus, qui in

universo Imperio ejus erant, et justitias pleniter habere non poterant, noluit de intra Palatio suo pauperiores vassos suos transmittere, ad justitias faciendas propter munera : sed elegit in regno suo Archiepiscopos, et reliquos Episcopos et Abbates cum Ducibus et Comitibus qui jam opus non habebant super innocentes munera accipere, et ipsos misit per universum regnum, ut Ecclesiis, viduis, et orphanis, et pauperibus, et cuncto populo justitiam facerent.
Crebro quippe muneribus tentari solitos Missos innuit Theodulphus in Parnesi ad Judices v. 169 :

Hoc animi murum tormento frangere certant, Ariete quo tali mens male pulsa ruat. Hic et crystallum, et gemmas promittit Eoas, Si faciam alterius ut potiatur agris, etc.

Ii vero Missi Majores dicuntur, in Capitul. Caroli Calvi ann. 860. tit. 32. 8. ad quos proinde Missi alii, qui iidem atque Missi discurrentes, de quibus infra, D. Cangio videntur, res majoris momenti, quasque per se definire non poterant referre jubentur :

Et quidquid exinde quod commendamus per se adimplere non potuerint, ad Missos majores per ipsum missaticum constitutos referant, ut cum illorum consilio et auxilio omnia impleant.

Ad obeundas functiones suas sumtibus publicis tum in itinere, tum in ipsis provinciis alebantur, Tractoria in eum finem a Principe iis data, qua jubebantur Provinciales mansionaticum et metatum iis, resque necessarias ad victum prbere : idque conjectum vulgo appellabant, qui vel in ipsis tractoriis, vel in Constitutionibus definiebantur. Capitula Ludovici Pii :

Volumus ut talem conjectum Missi nostri accipiant, quando per Missaticum suum perrexerint ; hoc est, ut unusquisque accipiat panes 40. friskingas 2. porcellum aut agnum unum, pullos 4. ova 20. de vino sextarios 9. de cervisa modios 2. de annona modios 2. Et quando prope sunt de illorum domibus, nullum accipiant conjectum.
Hinc Theodulphus in Parnesi ad Judices v. 283 :

Hc ego detractans sumebam parva libenter, Qu non sva manus, cara sed illa dabat. Scilicet arboreos fructus, hortique virentis, Ova, merum, panes, cornipedumque cibos. Sumpsimus et teneros pullos, modicasque volucres, Corpora sunt quarum parva, sed apta cibis.

Ad Missorum conjectum spectant etiam qu habet Lex Longob. lib. 3. tit. 1.

38. Ludov. Pii 54. :

Et Missi nostri qui vel Episcopi, aut Abbates sunt, aut Comites, usquequo infra suam judiciariam vel terminum fuerint, nihil de aliorum conjectu accipiant. Postquam vero inde longe recesserint, tunc accipiant quod in sua tractoria continetur. Vassi vero nostri et Ministeriales qui missi sunt, ubicunque venerint, inde conjectum accipiant.

Vide Henric. Valesium ad Excerpta Diodori Siculi pag. 60. Sed de Officio Missorum legenda omnino Capitularia 5. et 6. Ludovici Pii ann. 819. 828. 829. etc. in varia Capitula dispertita, qu fere omnia in libros Capitulorum Caroli M. relata sunt. Seligebantur Missi ex utroque ordine, id est, ex Clericali et Laico, ut est in Capitul. Caroli Cal. tit. 6. cap. 20. Episcopi scilicet, Abbates, Comites, et vassi dominici, in iisdem Capit. tit. 12. post cap. 13. Ermoldi Nigelli Carmen elegiacum pro Ludovico Imper. lib. 2. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 44 :

Legatos etiam monachorum ex ordine lectos Csar adesse jubet, qui sua jussa colant, Quos iterum mittat per sacra monastica castra.

Ex quocumque vero ordine selecti, a Romano Pontifice simul et Imperatore interdum constituebantur. Capitular. Lotharii Imper. ann. 824. tit. 1. cap. 4 :

Volumus etiam ut Missi constituantur a Domno Apostolico et a nobis, qui annuatim nobis renuntient qualiter singuli Duces et judices justitiam populo faciant.

Qu de partibus transalpinis Lothario subjectis intelligenda sunt. Quod vero a Rege mitterentur, dicti ut plurimum Missi Dominici, id est, proprii, ex domo Regia selecti, in Lege Longob. lib. 1. tit. 13. 3. lib. 2. tit. 16. Carol. M. 29. 94. in Capitul. Carlomanni tit. 2. cap. 8. apud Flodoardum lib. 2. Hist. Rem. cap. 18. Adrevaldum de Miracul. S. Bened. cap. 25. Perardum in Chartis Burgundicis pag. 148. etc. Missi Regales, in Capitulis Caroli M. ann. 797. editis ab Holstenio cap. 4. et in Notitia ann. 1014. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 191. Missi Regii, in Synodo Pistensi ann. 862. cap. 4. in Edicto Pistensi Caroli Calvi cap. 25. Missi Palatii, in Lege Longob. lib. 2. tit. 52. 17. lib. 3. tit. 13. 3. Ludov. P. 38. Guid. 4. Missi a Latere, ex latere, in Synodo Romana sub Bonifacio II. edita ab Holstenio pag. 77. 78. Vita S. Prjecti cap. 3 :

Incusat Pontificem, quod prdia prdict femin Claudi sibi vendicaret, causasque Regi depromit : obtinuitque cum Principe, ut Missos ex latere dirigeret, qui eum per fidejussores nuntiarent, et in aula

Regis facerent prsentari.

Vita Ludovici Pii ann. 824 :

Statutum est etiam juxta antiquum morem, ut ex latere Imperatoris mitterentur, qui judiciariam exercentes potestatem, justitiam omni populo facerent, et tempore quo visum foret Imperatori, qua lance penderent.
Anonymus de Miraculis S. Vedasti part. 2. num. 10 :

Isdem Comes dicitur adiisse Principem, rogans mitti viros a latere su auctoritatis,... jussusque est Remensis provinci Comes his interesse altercationibus.
Legati, Legati a latere regii. Concilium in Verno cap. 2 :

Qusumus ut scelerum patratores... missis a latere vestro probat fidei Legatis, absque respectu personarum, et exccatione munerum coerceantur.
Annales Fr. Bertiniani et Metenses ann. 798 :

Seditione commota Legatos regios, qui tunc ad justitias faciendas apud Regem conversabantur, comprehendunt.
Et ann. 814 :

Habito quoque Aquisgrani populi sui conventu, ad justitias faciendas, et oppressiones populorum relevandas, Legatos in omnes regni sui partes dimisit.
Ratbertus de Casib. S. Galli cap. 5 :

Contigit autem tempore quodam Wolfharium Remensem Episcopum legatione a Domno Karolo sibi injuncta ad justitias in Rhetia Curiensi faciendas ad ipsum pagum venisse. Judices a latere dati,
in Chronico S. Vincentii de Vulturno pag. 690. Missi Discurrentes, seu decurrentes, ut est in Capitul. 3. ann. 811. cap. 8. videntur appellati, non quidem Missi de quibus agimus, sed qui ad certas quasdam functiones a Principe extra ordinem mittebantur. Fredegarius in Chron. cap. 87 :

In crastino videntes quod Radulfo nihil prvaluissent, Missis discurrentibus, ut pacifice Renum iterum transmearent, cum Radulfi convenientia Sigibertus et ejusdem exercitus ad propria remeant.
Capitula Caroli Calvi tit. 30 :

Et volumus ut sicut nobis convenit, inter nos fideles Missi discurrant, et qu in uniuscujusque nostrum regno emendanda sunt, et alter alteri innotuerit, emendentur.
Ibidem :

De fidelibus autem Missis inter nos discurrendis, et de his qu in regnis nostris emendanda sunt, emendandis, etc.
Et tit. 27 :

Hc Missi nostri discurrentes faciant, omnibus in suo Missatico firmitatem qu inter nos carissimum fratrem nostrum atque dilectos nepotes nostros facta est, notam faciant.
Ex quibus, et aliis locis, ita jurisdictionem exercuisse Missos discurrentes colligitur, ut si res essent majoris momenti, vel qu mandatum eis injunctum excederent, ad Majores Missos per ipsum Missaticum constitutos referre, vel cum iis res ipsas peragere tenerentur, ut est d. tit. 27. pag. 245. 253. Ubi Missi Majores iidem sunt qui Dominici, qui in certas provincias mittebantur a Principe ad justitias faciendas. Missorum vero discurrentium crebra est mentio in veteribus Tabulis. Charta Carlomanni Regis ann. 882. in Tabul. Abb. Belliloci n. 7 :

Ut nemo sanct Dei Ecclesi fidelium nostris aut futuris temporibus, non Comes, vel Vicecomes, aut Missus discurrens, seu quilibet Reipublic minister ab ejusdem loci Abbatibus sive Monachis.... expensas requirere prsumat.
Qu quidem formula passim fere habetur in Chartis aliis, in Chronico Laurishamensi pag. 59. in Chronico Farfensi pag. 652. 658. 666. apud Willelmum Hedam pag. 227. 1. Edit. Sanjulianum in Tornutio pag. 510. Doubletum pag. 713. Beslium in Regib. Aquitanis pag. 40. etc. Missi Discussores iidem vocantur, in Edicto Chlotarii II. Regis ann. 615. tom. 1. Capitul. col. 24 :

Episcopi vero vel potentes, qui in aliis possident regionibus, judices vel Missos discussores de aliis provinciis non instituant nisi de loco, qui justitiam percipiant et aliis reddant.

Missi Fiscales, in Lege Ripuar. tit. 89. et Missi fiscalini, in Lege Longob. lib. 2. tit. 52. 13. Carol. M. 127. ubi codex unus judices fiscalini. videntur fuisse ii qui in fiscos regios mittebantur a Principe, ut villicis invigilarent, resque dominicas recte disponerent. Missus Ducis, in Lege Alaman. cap. 30 :

Si quis Missum Ducis infra provinciam occiderit, tripliciter eum solvat sicut lex habet.

Missi Comitum, qui vices Comitum absentium agebant in placitis et mallis publicis, et eorum mandata exequebantur, in Lege Aleman. tit. 36. 1. 3. 4. 6. in Capitul. Caroli M. lib. 2. cap. 24. in Edicto Pistensi cap. 6. 32. etc. qui ministri Comitum dicuntur in Lege Longob. lib. 2. tit. 52. 12. Carol. M. 120. Missi Reipublic, id est, Ministri Comitis, in Epistola Episcoporum Franci ad

Ludovicum II. Regem cap. 7. qui nude Missi reipublic dicuntur in Edicto in Carisiaco ann. 861. in Edicto Pistensi cap. 31. etc. Missus Judicis, in Capitul. excerptis ex Lege Longobard. cap. 39. idem qui apparitor. Missus Presbyteri, Idem qui Procurator, in Lege Alaman. cap. 21. Missus Abbatiss, eadem notione, in Synodo Vernensi ann. 755. cap. 6. Missi Episcoporum, in Edicto Pistensi cap. 31. Vide Ministri Episcoporum. Convent. Erford. Henr. I. Imper. ann. 932. cap. 5. Otton. I. an. 952. cap. 10. ap. Pertz. etc. Missi S. Petri, Legati Apostolici.

Archiepiscopus Bonifacius, qui est Missus sancti Petri Tu vero Legatus es et Missus, ut fuisti Apostolic.

, in Capitulari 1. Carlomanni Principis ann. 742. cap. 1. Zacharias PP. Epist. 11. ad eumdem Bonifacium : Adde Concil. Liptinense cap. 1. et Nicolaum PP. Epist. 26. Leonem Gabinensem Episc.

Sanct Roman Ecclesi Missum et Apocrisiarium

vocat Capitulare Caroli C. ann. 876. Missaticum, Missaticus, Nuntium, Ugutioni ; Legatio, Gallis Message. Capitulare 3. ann. 813. cap. 7 :

Si quis Missum dominicum occiderit, quando in Missaticum directus fuerit, etc.

Diploma Caroli Crassi ann. 887. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 223 :

Sed quoniam ejusdem loci (Corbei nov) Abbates Missaticum regium peragere soliti erant, concedimus eis ut triginta homines ab aliis profectionibus secum immunes habeant.
Leo III. PP. Epist. 5 :

Nam Missaticum per patrias deportare non nobis videtur quod idoneus sit.
Concil. Engelenheimense ann. 948. in Prfat. :

Hujusmodi procul dubio affaminis tam salubri Missatico gloriosissimi Reges..... congratulantes, etc.
Vita Alcuini n. 12 :

Et precibus postulavit, ut ad se post expletionem Missatici in Franciam reverteretur.

Histor. Translat. S. Sebastiani n. 18 :

Dominus Papa quanimiter nostra non fert Missatica.

Codex Epistolarum S. Bonifacii Arch. Moguntini Epist. 115 :

Contigit ut Dominus Imperator patruelem meum miserit in Missaticum

super Elbam.

Guillelmus Bibliothecarius in Hadriano II :

Marino CPolitanum Missaticum devotissime, ut diximus, sortito, etc. Dmones nostra Missatica deferentes.

Id est, legationem, seu dignitatem Apocrisiarii. Will. Brito in Vocab. MS. : Adde Capitula Caroli C. tit. 26. Vitam S. Aicadri Abbat. Gemet. cap. 13. Annales Francor. Bertinian. ann. 861. 866. Hariulfum lib. 3. cap. 14. Flodoard. lib. 3. Hist. Remens. cap. 18. Hugonem Flaviniac. in Chronic. pag. 204. Hincmarum tom. 2. pag. 285. 339. 593. 611. 806. Concil. Duziacense I. part. 1. cap. 4. part. 4. cap. 9. etc. Missiaticum, Eadem notione. Vita S. Aicadri Abb. Gemetic. cap. 13. sc. 2. Bened. pag. 959 :

Cognoscens ea qu in animo B. Aicadri Abbatis versabantur pro suo sancto Missiatico, quam celerrime peractis omnibus qu in via erant necessaria, etc.
Missaticum, Epistola. Acta S. Johannis presbyteri tom. 4. Junii pag. 483 :

Missaticum tulit ipsi summo Pontifici, pro communi utilitate sanct universalis Ecclesi Catholic.

Missaticum, Alia notione. Charta ann. 1195. apud Ughellum tom. 7. pag. 1321 :

Debet... 8. salmas vini, et 6. manuas lini, et Missatica, operas 5. tres ex his in persona, et duas in alia cum bobus.
Infra :

Et exenia, et Missatica, et operas.

Forte, idem quod decima. Vide Missalis annona. Missaticum, Districtus et jurisdictio Missi, seu ministerium Missi, ut est in Concilio Suession. II. ann. 853. cap. 10. Concilium Duziacense I. part. 5. pag. 293. 1. Edit. de quodam Comite :

Et omnia qu ibi habuit (idem Comes).... sine Misso, vel literis, vel verbo Regis, in sua parochia, et Missatico illi per violentiam abstulit.

Ita passim usurpatur in Capitulis ad Legem Bajwar. tit. 2. cap. 4. in Capitulis Caroli M. lib. 3. cap. 17. 64. 80. 84. 87. lib. 4. cap. 68. in Lege Longob. lib. 1. tit. 13. 3. lib. 2. tit. 52. 20. Carol. M. 29. Ludov. P. 51. in Capitulari tertio Ludovici Pii cap. 10. 1. in Capitul. Caroli C. tit. 6. cap. 57. tit. 11. cap. 2. tit. 12. cap. 7. 12. 13. tit. 21. in Synodo Suessionensi II. cap. 12. in Synodo Carisiac. can. 2. in Synodo Pistensi cap. 2. etc. Ubi etiam non pro districtu duntaxat semper sumitur, sed interdum pro ipso Missorum officio, quod Legatio Missorum, in Lege Longob. lib. 2. tit. 52. 17. Ludov. P. 38. Justitiaria, lib. 3. tit. 1. 38. Idem 54. dicitur. Messagerie porro videtur appellari in Consuetudine Solensi tit. 4. art. 1. districtus Missi, seu Missaticum. Vide

Messegaria. Missaticus, Missus, nuntius. Ugutio :

Missaticus, qui frequenter mittitur, nuntius.

Synodus Pontigonensis ann. 876. cap. 13 :

Ipsi nihilominus Episcopi singuli in suo Episcopio Missatici nostri potestate et auctoritate fungantur.
Vita S. Deicol Abb. cap. 8 :

Prfat Lup Missatici notho agiliores supervenere. Amatus Roman sedis Missaticus.

Tabularium S. Martini Turonensis apud Sammarthanos in Archiepiscopis Turonensibus num. 64 : Jacobi Auri Annal. Genuens. ad ann. 1280. apud Murator. tom. 6. col. 574 :

Ordinatum quoque fuit quod in ipsis iret Missaticus pro Communi Janu vir nobilis Manuel de Nigro ad Imperatorem Palologum.
Messaticus, Eadem notione. Anonymus Barensis in Chron. ad ann. 1053 :

Argiro direxit ipso Episc. Troanense Constantinopoli Messatico.

Tabularium Lascurrense :

Et misit Messaticum Gassiarnaldum Vicecomitem Aquis, qui tenuisset placitos ante se, sicut Comes debebat facere.

Bartholomi Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1237. apud Murator. tom. 6. col. 476 :

Ipso quidem anno Messaticus Regis Tuensis venit Januam in una galea armata de Saracenis. Venientes jam dicti Missi et advocati S. Dionysii, etc.
Chartul. Celsinian. ch. 501 :

3. MISSUS, Procurator, qui res alterius administrat, nostris alias Miseur. Chart. Pipin. Reg. ann. 758. apud Mabil. Dipl. lib. 6. num. 44 :

Accipiat Missus S. Petri partem meam de mansione et de vinea, et sepeliat me.

Vide supra in Misa 2. et Missus 2. 4. MISSUS, Positus, Gall. Mis. Chron. Andr. Presbyt. ad ann. 873. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 206 :

Vinum postquam vindemiatum, et intra vascula Missum, statim turbulentum fuit.

Vide Misus et Mittere 2. 5. MISSUS, Navis vel genus navium, , ex Cod. reg. in Castigat. ad utrumque Glossar. MISTERIALITER, Ministerii seu officii virtute. Stat. Synod. eccl. Corisopit. MSS. :

Qui naturas de nichilo creavit, potest unam in aliam mutare ; sed a sacerdote virtute verborum fit Misterialiter et quasi instrumentaliter.
Vide Misterium 2. MISTERIALUM, f. Vasa mysteriis celebrandis necessaria. Acta S. Judicaelis MSS. :

Dimidium superius erat aureum, lucens ut pharus angelicus, in quo erant cavilli aurei curvi, pleni candelabrorum, thuribulorum, Misterialorum, stolarum, librorum Evangeliorum.

1. MISTERIUM, pro Ministerium, vulgo Mestier, Ars. Tabularium Fiscanense fol. 87 :

Notum facio quod ego nihil hreditatis habeo... in ministeriis de pistrino Fiscanensi, videlicet in custodia hostii ejusdem pistrini, nec in Misterio quarti breatorii quod Abbas dcdit mihi pro servitio meo ad vitam meam. Misteria, ,
in Monastico Anglicano tom. 4. pag. 102. Statuta Avenion. MSS. :

Statuimus quod nullus de civitate cujuscumque Misterii sit tenens operatorium, etc.
Vide Ministerium. Mistera, Eadem notione, in Charta apud Rymer. tom. 4. pag. 751 :

Ac quidam alii operarii lanarum ac pannorum... pro lanis ibidem operandis, et Mistera alias sua in eodem regno exercenda.... et lanas operando, et Misteram suam alias exercendo, etc.
Mysterium, in Constitut. Caroli M. in Codice Sangall. pag. 223. Alias Gall. Mistere. Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 209 :

Penisq. consueverant, opus hujusmodi Misterii facere non verentes, etc.

Ubi legendum videtur, Pejus quam consueverant. Lit. Phil. VI. ann. 1334. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 1 :

Establissons par la teneur de ces prsentes lettres que en nostredite ville de Hellebeke soit dores-enavant fait tout mestier et Mistere de drapperie, qui plus profitablement y pourra estre fait, tant de filler, tressir, fouler, laner et taindre, comme de toutes autres choses, qui Mistere de drapperie appartient.
Hinc Mistement, pro Artificiose, vulgo Artistement, in Hist. Caroli VIII. pag. 176. Misterium, Jugum, fabrilis machina, nostris Mtier. Codex MS. redituum Episcopat. Autissiodor. ann. circ. 1290. exaratus :

Omnia Misteria textorum debent quodlibet xii. den. Comiti ; et illa de sago et tapetis vi. den....... Si aliquis homo haberet xx. Misteria ad

texandum pannos, deberet quodlibet summam supra dictam, scilicet de Misterio sago et tapetis vi. den. et de Misterio ad pannos xii. den.
Nostris Mistere, pro Opificium, Gall. Ouvrage. MS. :

Ung jour en la chambre son pere Fist une estoile et ung Mistere De soie et d'or moult soubtilmant.

2. MISTERIUM, pro Officium. Charta Philippi Pulcri Franc. Regis in Bullario Fontanell. fol. 39 :

Damus et in hreditatem concedimus redditus avenarum, garbarum bladi, tortellarum, gallinarum et ovorum quos et quas ratione Misterii Soriamnaire in foresta Brotonne, etc.

Vide Ministerium. Simul et officii emolumentum et quidquid ad illud pertinet. Charta Henr. reg. Angl. et ducis Norman. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 368 :

Sciatis me concessisse... Odoino de Mala palude servienti meo totum suum Misterium de mea panetaria,... et volo et confirmo quod in curia mea habeat... quatuor fercula, unum ex magnis et duo ex militibus et unum dispensabile. Mistere,

pro Ministere, in Prol. ad Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 154. 3. MISTERIUM, Officium ecclesiasticum, et ejusdem pars, Italis Misterio, eadem acceptione. Cerem. vetust. MS. eccl. Carnot. :

Feria vj. vigilia Domini fit totum Misterium sicut prdiximus.

Ibid. ubi de officio Tenebr. :

In his tribus diebus provideant mansionarii ut tot ad Tenebras accendant luminaria, quot finienda sunt Misteria, scilicet antiphon, psalmi, versus, lectiones, responsoria, versus, et quot finientur, tot extinguantur.
Stat. ant. Florent. lib. 5. cap. 77. ex Cod. reg. 4621 :

Nullus de magnatibus... habens guerram sive inimicitiam patentem, audeat.... ire ad aliquam invitatam..... pro aliquo defuncto, vel ad exequias alicujus defuncti,... seu pro Misterio alicujus mortui.

Vide supra Mestitia. 4. MISTERIUM, vox generica, Res, negotium, quodvis instrumentum rei alicui conficiend aptum. Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 60. r. :

Donum suum super altare S. Joannis per quoddam pargamenum posuerunt, recapitulato ex ordine toto Misterio superius comprehenso.
Ibid. fol. 141. r. :

Rainaldus et frater ejus Macaris dederunt S. Joanni in marisco Yvi

salinam unam,..... cum omni Misterio et maracione.

Stat. Cadubr. lib. 2. cap. 126 :

Ordinamus quod aliquis terrigena vel forensis non sit ausus..... in nemoribus Cadubrii... lignamen aliquod incidere.... pro carbono nec pro alio Misterio faciendo.

Vide Maracio et supra in Ministerium. MISTICO, Mysticus, , Secretorum Principis conscius, Auricularius, dignitas Palatina apud Byzantinos. Will. Tyr. lib. 15. cap. 23. de Manuele Imp. CP. :

Ubi fratrem natu se priorem palatium, audita patris morte, jam obtinentem, per Misticonem suum, qui palatio et thesauris prerat universis........ ex improviso captum in vincula conjecit.

inter prcipuas et illustriores Aul CPolitan dignitates recensetur a Constantino de Administrando Imperio cap. 51. et Codino de Offic. Aul CP. Mysticos aliquot habent Scriptores Byzantini, Anonymus in Lacapeno n. 15. 17. in Porphyrog. n. 10. 14. Niceph. Gregoras lib. 8. pag. 206. Joannes Cantacuzenus lib. 3. cap. 36. et 89. Joan. Tzetzes in Ep. pag. 268. et alii quos laudat Meursius. Tzetzes, loco citato, Mysticum Servilium compellans, , , . Vide Glossar. medi Grcit. MISTILIO, Miscellum frumentum, in Chron. Rotomag. apud Labbeum tom. 1. Bibl. MSS. ad ann. 1278. et in Chartul. S. Vandreg. Vide Mixtum 2. MISTIOLUM, Miscellum frumentum, Gall. Mteil. Charta Phil. episc. Aurelian. in Chartul. S. Aviti :

Duo modii bladi, scilicet unum Mistioli et unum aven.

MISTIRIOL, Caupo, in Glossa interlineari in Grammatica Smaragdi MS. MISTOILUM. Vide Mixtum 2. 1. MISTOLIUM, ut Mistiolum. Charta ann. 1242. ex Lib. albo episc. Carnot. :

Duos modios bladi ibidem percipiant annuatim ad mensuram Montisfortis, medietatem scilicet frumenti, vel boni Mistolii, si frumentum purum ibi non creverit, et medietatem aven.

Occurrit etiam in Ch. ann. 1212. ex Tabul. episc. Paris. fol. 105. Vide Mixtum 2. 2. MISTOLIUM. Mesteul. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36, xv s.) MISTRA, Odia, mensura. Papias MS. MISTRALE, Frustum, Gall. Morceau, piece, alias Mistral. Lit. remiss. ann. 1398. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 220 :
e

En laquelle place ou jardin (des arbalestriers de la ville de Douay) le connestable desdis confreres de l'arbaleste avoit intention de faire traire

par esbatement un pi de buef, qui devoit estre mis en hault un pel,... et cellui qui le copperoit en beau jeu d'un bougon, ordonne maniere de farchiel, devoit gaigner deux Mistraulx de buef cuis et saussis par bonne amour.
MISTRALES, Mistralia. Vide Ministeriales. MISTRALIA.

Dedit et concessit Mistraliam castri et castellanie Morestelli et Goncelini cum juribus, emolumetis et pertineciis ejusdem.

(Chevalier, Inv. arch. Delphin. n. 1723, an. 1316.) MISTRUM, Lo odio nascoso, in Glossar. Lat. Ital. MS. unde emendandus Papias in Mistra, ubi leg. Odia occulta, vel quid simile. MISTUM, pro Vinum, apud Cencium in Ord. Rom. tom. 2. Mus. Ital. Mabill. pag. 201 :

Marescalci debent, quando vadunt ad herbas, vel paleas, vel ad fnum, habere Mistum et furcas.
Vide Mixtum 1. MISTURA. Vide Mixtum 2. MISURARE, Metiri. In pervetusto Cod. MS. Epist. S. Pauli Grco et Latino litteris uncialibus scripto e Bibl. Sangerm. hc verba Grca 2. Cor. cap. 10. 12. , , etc. sic Latine redduntur :

Sed ipsi intra nosmetipsos Misurantes et comparantes, etc. Si in clida Misa non fuerit, etc.

MISUS, pro Missus, Positus, Gallis Mis. Capitula ad Legem Alamannor. cap. 22 : Occurrit ibi pluries. MIT, Volat. Vide Falcus in Falco-Mit Anglo-Sax. Met Belgis, et Mith, in Evangeliis Gothicis, ut observat Eccardus ad Legem Salicam tit. 36. Grcorum respondet atque Latinum cum denotat. 1. MITA. Lex Bajwar. tit. 9. cap. 2. 3. et 4 :

De illo Granario, quod Parch appellant, cum 3. sol. componat ; de Mita vero si illam detegerit, vel incenderit, cum 3. sol. componat.

Ubi, opinor, recte viri docti existimant esse idem quod meta, acervus segetum. Vide in hac voce. Quidam Codd. meda prferunt. 2. MITA, Monet re Flandrensis species 4. obolorum pretii. Chron. Trudon. ad. ann. 1282 :

Tempore Guilielmi Abbatis Arnulfus de Los nullum jus habuit in villa nostra de Berlo, nec reditus aliquos.... nisi solummodo ad Mosam Schandich ibidem, qu solvebat veterem Mitam cum dimidia. Mitte,

in Edicto Philippi VI. Reg. Franc. ann. 1332. tom. 2. Ordinat. Reg. pag. 87 :

Que nulles Mittez, doubles, cornuz, esterlins, ne nulles autres monnoyes faites hors de notre royaume n'aient nul cours.
Vide Lindanum in Tenermunda lib. 2. cap. 2. n. 46. et Mitta 2. Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 110. Chartoph. reg. ch. 322 :

Comme.... Ector de l'Arbre... avec Gosset le Lonc... jouassent amiablement et paisiblement l'un l'autre pour Mites de Flandres, etc.
Ali ann. 1459. in Reg. 189. ch. 358 :

Le duc de Bourgoigne... fist forger son coing autres monnoies noires, nommes mailles et Mittes, dont les deux mailles ou les quatre Mittes se alouoient pour ung denier.

Hinc Mitaille, Nummus reus vel ex re et argento conflatus, in aliis Lit. ann. 1397. ex Reg. 152. ch. 115 :

Icellui du Rut trouva un petit sachet o il y avoit Mitaille, qui est appell billon.
Pro Ferri fragmenta, vulgo Mitraille, in Lit. ann. 1406. ex Reg. 161. ch. 57 : Ubi ter legitur. 3. MITA, Mensura potus. Usus Cultur Cenoman. :

Quantit de menue ferraille, applique fait de marchandise de Mitaille. Ad cnam habeant Prior et Prpositus, et cellerarius et bajulus, et duo Priores de foris, magnam Mitam.
4. MITA, Idem quod Mitana infra. Charta ann. 1218. ex Tabular. S. Victoris Massil. :

Prohibemus ne Prior vel monachus (deferat) Mitas nisi forte Mitas quas suerunt de panno.

5. MITA, f. Cibus, esca, et quidquid ad cibum pertinet. Concil. Limense ann. 1585. inter Hispan. pag. 430 :

Quoniam indecens est quod puell doctrinarum sacerdotum, eorundem domos ad verrendum vel rigandum frequentent, vel Mitam, vel alias res in eis domibus faciant ; ordinamus, etc.
Aliud ann. 1590. ibid. pag. 452 :

Diligenter invigilent parochi, ne permittant ut Indi in templis qu sunt domus orationis, faciant partitiones Mitarum, seu tributorum, vel rerum rusticarum.
Hispanis Migas de pan cozido est pulmenti species ex mica panis, oleo, aqua, sale et allio conferta. 6. MITA, Blatta, Gall. Mite. Stat. MSS. eccl. S. Laurent. Rom. :

Ordinarunt quod sacratissimum Corpus Domini nostri Jesu Christi in parvis formis et rotundis factum sit, et non per frusta pro infirmis reservetur,

quia spe scatinenta et Mit ex dictis frustis eveniunt.

MITABUNDUS. Vide infra Mitare. MITADELA, pro Metadella, ut etiamnum a Thuscis appellatur, Mensura solidorum simul et liquidorum, qu est pars octava Sextarii apud Etruscos. Albertinus Mussatus de Gestis Henrici VII. lib. 13. rubr. 8. apud Murator. tom. 10. col. 536 :

Angebatque Imperatoris Pisanorumque animos, quod jam victum (l. victus) penuria intolerabilis suos afficeret, prsertim vini defectus, cum minima ejus cessus mensura, quam Mitadelam terrigenam vocant, Pisan monet solidis duobus arrogatis venditoribus emeretur.
Consule Villani notam in hunc locum. MITADENCUS, Mitadenquus, Mitadente, Mensura annonaria, vari capacitatis pro diversis locis, vulgo Mitadenc. Charta ann. 1336. in Reg. 68. Chartoph. reg. ch. 17 :

Item unum Mitadencum civat censualem cum dominio, quod percipiebat in et super domo dicta del Colombier.
Alia ann. 1338. in Reg. 72. ch. 533 :

Item acquisiverunt a Poncio de Sapo, procuratore Raymundi de Turreta, quatuor sextaria et unum Mitadencum siliginis.
Alia ann. 1352. in Reg. 82. ch. 101 :

Item duo sextaria, copa et media copa aven,... et unum Mitadencum siliginis... Item pro manso del Tayrac septem Mitadenquos siliginis, et novem Mitadenquos aven de censu.
Alia ann. 1377. in Reg. 112. ch. 102 :

Unum Mitadente frumenti, quod facit octavam partem sestarii... in territorio Marologii. Item ung quartel, ung Mitadenc froment et Mitadenc avoyne.

Pluries ibi. Lit. admort. pro eccl. Mimat. ann. 1464. in Reg. 199. ch. 448 : Vide Mitadela et supra Meytencus. MITADENGA Calcina, Calcis species. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 548 :

Et quod vj. clavige lapidee fiant cum bona Calcina Mitadenga ;

- et tom. II. pag. 582 : - et tom. II. pag. 642 :

Et fiat (claviga) de bona Calcina Mitadenga, et de bonis lapidibus coctis ; Statuimus et ordinamus quod dictus pons debeat volvi, et fieri de bonis lapidibus et bona Calcina Mitadenga.
Nescio an per analogiam hc vox accipienda sit eodem sensu, quo infra Mitadenquum bladum i. e. Miscellum frumentum ; quo sensu verba Calcina

Mitadenga responderent aliis Malta Calcina, qu occurrunt passim in eisdem Statutis, ut e. g. tom. II. pag. 345 :

Quod una claviga fieri debeat murata undique de bona Malta Calcina ;
- et tom. II. pag. 410 :

Et homines Savigni teneantur facere ibi aliam portam, et dictum murum et portas de bona Malta Calcina ;
- et tom. II. pag. 624 :

Statuimus et ordinamus quod duo ponticelli .... fiant de bona Malta Calcina ;.... Et hoc debeat fieri de bonis lapidibus et de bona Malta Calcina Mitadenga.

et per pleonasmum forsan utraque locutio perhibetur conjuncta in tom. II. pag. 625 :

Fr. MITADENQUUM Bladum, Miscellum frumentum, Bled mteil, Provinc. Metadi. Charta ann. 1395. ex Schedis Prs. de Mazaugues :

Pro quibus bonis dat et servit annuatim in quolibet festo S. Michaelis... unum quartale bladi Mitadenqui, etc.
Vide Mixtum 2. Alias Mitadenc. Charta ann. 1254. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Sub tali pacto, quod tu... debes dare nobis annuatim... quatuor saumatas bladi Metadenc ad mensuram Tharasconis.
Alia ann. 1321. in Reg. 61. ch. 318 :

Quinque sextaria bladi Mitadenc censualia. Moitable, xxiiij. muis de grain Moitable et l'autre avaine, etc.

eodem sensu, in Chartul. Corb. sign. Ezechiel ad ann. 1415. fol. 18. v. : Vide supra Bladum Mediastinum. MITADOLUS. Inscriptio cujusdam vasis, apud Sugerium de Rebus in administratione sua gestis :

Hoc vas sponsa dedit Aanor Regi Ludovico, Mitadolus avo, mihi Rex, Sanctisque Sugerus.

Forte nomen proprium. MITALLIA. Pices de monnaie, mdailles de bronze mles l'alliage des cloches :
c xx

Reginaldo Morise, in vico S. Martini commoranti, pro vii . iiii . xiii. lib. cum dimidia de Mitallia.

(Refonte d'une cloche de N. D. en 1396, Bibl. Schol. Chartar. 1872, p. 369.) MITANA, Mitanna, Lanea, vel pellicea chirotheca, Gallis Mitaine. Institutiones Capituli Cisterciensis, distinct. 5. cap. 7 :

Pueri euntes assidue cum personis ordinis non deferant cutellos acuminatos, vel vestes varias, nec serta in capitibus, nec chirothecas in manibus, sed Mitanas. Mitan de panno, Mitanas vero laneas eis non prohibemus.

in distinct. 13. cap. 11. Statuta Ord. Grandimont. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 1234 : Statuta Ordinis S. Gilberti de Sempringham pag. 720 :

Cyrothecarum et Mitannarum omnis superfluitas... caveatur.

Guigo II. Prior Cartusi in Statutis ejusdem Ordinis cap. 57. 1 : Lit. remiss. ann. 1356. in Reg. 85. Chartoph. reg. ch. 83 :

Mantellum caputium, Mitanas laneas unas, lumbaria duo, etc. Prdictus Nigasius... percussit dictum Richardum... in mentone de extremitate digitorum manus su, tunc indut de quadam Mitana drappellorum. Mitan

prbebantur magistris Computorum, ut legitur inter eorumdem vadia in Reg. ejusd. Cam. sign. Croix fol. 126. v. :

Quilibet magistrorum percipit per manum argentarii quasdam Mitaines de panno et quasdam cirothecas de cervo.
MITARE, Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Duptar, Prov. ambigere, dubitare, dubare, mussare, sitare, Mitare. Doptos, Prov. dubius, Mitabundus, anxius. MITARIUS, Particeps, ut videtur, qui aliquid cum aliis commune possidet. Charta ann. 1366. in Chartul. S. Joan. de Jardo :

Item quandam peciam terr, in qua sunt plures Mitarii, continentem circiter unum quarterium. Mitanier

vero, idem qui Mtayer, colonus partiarius, medietarius, a veteri Gallico Mitan vel Mitie, pro Moiti, medietas, ut legitur in Charta ad calcem Chartul. S. Joan. Laudun. :

Si nous offroient de quitter la Mitan des taillis, si nous voulions iciaus faire garder ;... lydits abbs et couvent penront une moiti leur chois, et l'autre moiti desdits taillis nous appartiendra.
Alia ann. 1285. ex Chartul. Pontiniac. :

La Miti ou bois de Montigny, qui part au conte d'Auceurre, que l'an appelle Booloy, et la Miti ou bois de Merri, qui part de Jeufroy de Migie.
Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 304 :

Ilz hurterent l'uys de certaine maison des appartenances de ladite granche, en laquelle estoit le bouvier ou Mitanier d'icelle granche,.... Lequel Jehan Sorel soy sentant ainsi frapp par ledit bouvier ou Mitanier,

etc.

Vide infra Mitonentum. MITATORICIUM, Sacrarium, secretarium. Acta SS. tom. 3. Maii ubi de S. Nicolao Patriarcha CP. pag. 510 :

Ut exinde pariter dextera ecclesi parte, via consueta penitus relicta, ad Mitatoricium usque pertransiret. , etc.
Vide Gloss. med. Grc. v. et Suicerum v. . MITCHA. Charta Henrici III. Imper. ann. 1049. apud Chiffletium in Tornutio :

vel , Grcis recentioribus. Leo Grammat. in Leone Philos. pag. 483 :

Caldarias quatuor ad sal conficiendum, cum propriis sedibus, qu vulgo Mitch vocantur.
Vide Mitta. MITELLA. Vide Mitr. MITELLITA, Placent genus, ex Turneb. Advers. lib. 24. cap. 6. MITERIATA, Modus agri. Charta Ludovici VII. Regis Franc. ann. 1172. apud Sammarthanos in Episcopis Matiscon. n. 40 :

Quatuor Miteriatas terr Capitulo donavit.

Vide Meiteriata. Charta ann. 1331. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 244 :

Quandam peciam terr, cum quodam prato eidem terr contiguo, continente circa unam Miteriatam terr.

Vide supra Meyteria. MITERIUM, Mensur annonari species, eadem qu supra Mitadencus. Charta ann. 1326. in Reg. 65. Chartoph. reg. 278 :

Item acquisiverunt duo Miteria aven et quandam vineam subtus Chacquot.

Vide supra Meyterius. MITGERIA, Mensur species. Vide Migeria. MITHIUM, ut Methium. Vide in hac voce. MITHRA, pro Mitra, capitis tegumentum, apud Caffarum lib. 1. Annal. Genuens. tom. 6. Murator. col. 255. MITHRIDATUM, Plinio :

Mithridaticum antidotum.

Epist. Ambrosii Camaldul. apud Marten. tom. 3. Ampliss. Collect. pag. 410 :

Vascula duo testacea, alterum opiat, alterum Mithridati lectissimi.

Mtridat, in Lit. remiss. ann. 1460. ex Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 476 :

Icelle femme bailla entre deux escailles ou quoquilles de jambles, qui croissent en la mer, une chose resemblant de couleur tiriacle ou

Mtridat.

MITHRIDI. Lex Frision. tit. 22. 50 :

Si membranam qua jecur et splen pendent, quod Mithridi dicunt, vulneraverit, 18. sol. componat.

Ubi Sicama legendum censet midrift, vel middelrist, i. pellicula, qua exsta ab intestinis inferioribus separantur, a Saxon. Midhrife, quod Somnero diaphragma, mesenterium significat. MITICITAS, Mansuetudo, benignitas. Lit. remiss. ann. 1383. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 56. col. 1 :

Regalis consuetudinis juvata Miticitas benigna compassione subveniat.

Vide Mititia. MITIFICARE, Mitem facere, in Glossis antiq. MSS. Amoloier, eadem notione usurpat MS. :

Il se set bien Amoloier Par chuer et par souploier.

MITIPLANARE, Leniter declivem facere, Gall. Donner une pente douce. Stat. Placent. lib. 5. fol. 61. r. :

Statutum est antiquum, quod omnes rivi civitatis Placenti, qui non sint terminati vel Mitiplanati, ad postulationem cujuslibet, cujus interest, terminentur et fundentur et Mitiplanentur per magistros aquarum, et manuteneantur per illos, qui ducunt aquam, secundum quod terminati et Mitiplanati fuerint per magistros aqu.
MITISCUS, ubi tenet homo pedes suos, cum sedet in caballo, in Glossis MSS. Stapes. MITITIA, a Mitis, Mansuetudo, apud Ebrardum Bethun. lib. contra Valdenses cap. 2. pag. 56. Mititas, in Glossa ad Genesis 15. Concilium Tolet. ann. 1323. inter Hispan. tom. 3. pag. 571 :

Castitas, Mititas, sobrietas, benevolentia, etc.

Charta ann. 1383. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1589 :

Regalis consuetudinis innata Mititas benigna compassione subveniat.

Occurrit prterea quod S. Laurent. Justin. in ligno vit tract. de Charit. cap. 5. MITIUM, et Mittium. Vim vocis minime attigisse videntur doctissimi viri Bignonius et Cangius noster, cum Mitius pro Missus scriptum suspicantur ; ad rem propius accedit eruditus Eccardus in Notis ad Legem Sal. a Carolo M. emendatam pag. 176. ubi forasmitio uno verbo, idem esse tradit quod projectio, seu gurpitio ; quod scilicet veteribus solemne erat alicujus symboli projectione rei cujusvis possessione sese exuere, atque adeo alium investire. Hinc est etiam quod Mittio apud Marculfum lib. 1. Form. 23. de legali ad

judicium citatione interpretatur, quod ramo perinde abjecto et in sinum adversarii projecto, ejusmodi citatio fieri solitum erat. Mihi vero Mitium, idem videtur quod Dominium, legitima possessio : quo sensu non obscure occurrit in Charta Caroli M. ann. 771. apud Marten. tom. 1. Anecdot. col. 11 :

Prcipientes ergo jubemus, ut nullus judex publicus... homines ipsius ecclesi et monasterii ipsius (Morbacensis) tam ingenuos quam et servos, qui super eorum terras et Mitio manere videntur, etc.
Prceptum Pippini Regis ann. 751. apud eumdem Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 26 :

Prcipimus, ut neque vos, neque juniores aut successores vestri Abbatibus ipsius loci (Anisolensis) nec Mitio potestatis illorum, nec hominibus qui per ipsos legibus sperare videntur, inquietare... prsumatis.
Aliud ejusdem Regis ann. 760. ibid. col. 27 :

Vel quicquid ad ipsum monasterium sperare videntur, unde legitimo redebet Milio, sub sermone tuitionis nostr, etc.

Qu alia non videntur ab iis qu leguntur in Diplom. Caroli M. ann. 769. ibid. col. 32 :

Ita ut nullus judex publicus in curtes ipsius monasterii (Corbeiensis) vel homines qui supra terras commanere videntur, etc.
Et in alio ann. 782. ibid. col. 42 :

Ut nullus judex publicus fisci nostri in jam dictas villas vel facultates ipsius Sancti (Martini) ad agendum, etc.

Cui interpretationi alia qu a D. Cangio laudantur, haud invita Minerva posse accommodari existimo. Vide Foras-mixtos in Foras. MITIUS, pro Missus, Legatus, in Formulis Lindenbrog. 36. 37. 123. Vide Mitium. MITOLOGIA, pro Mythologia, in Epist. Gunzonis ad Augienses Fratres ann. 960. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 300. MITONENTUM, Prdium rusticum, quod a colono partiario colitur, Gall. Mtairie. Charta Joann comit. Fland. ann. 1233. in Suppl. ad Mirum pag. 395. col. 1 :

Volo insuper... ut prdicta ecclesia in omnibus communibus pascuis et usuagiis, sive usanciis terr me, ubi ipsa ecclesia curtes vel Mitonenta habuerit, habeat usuagia et usancias suas.
Vide supra Mitarius. MITONNUS, Mitonus, Mensur annonari species, eadem qu supra Mitadencus, Gall. Miton. Charta pro monast. Vezeliac. ann. 1378. in Reg. 113. Chartoph. reg. ch. 142 :

Quilibet focus debet quinque Mitonnos aven... Item quinque Mitonos a

pluribus personis debitos, etc.

Lit. remiss. ann. 1366. in Reg. 97. ch. 643 :

Icelle Ysabel prist larrechineusement en l'hostel dudit Guillaume troiz Mitons de fourment.
Vide infra Moitonnus. MITOS, Filum. Ebrardus Bethuniensis in Grcismo cap. 10 :

Est, mihi crede, Mitos, filum : sed fabula Mithos : A Mitos, examitum : de Mithos, Mithologia.

MITPHIUM, perperam pro Mithium. Vide supra Methium. 1. MITRA, Apex, fastigium campanilis, Gall. Fleche d'un clocher, quod in acumen desinat sic dictum. Acta S. Bertrandi tom. 1. Jun. pag. 785 :

Et Mitram campanilis ecclesi nostr non fecimus fieri gratis.

2. MITRA, Isidoro lib. 19. Orig. cap. 4. et Ugutioni, Funis, quo navis media vincitur. Mitra, la corde de quoy le milieu de la nef est li, in Gloss. Lat. Gall. Sangerm. Tertullianus Carm. de Jona :

Nauticus interea geminus clamor omnia tentat Pro rate, proque anima, spiras mandare morantes, Oblaqueare Mitram, clavorum stringere nisus, Vel reluctantes impellere pectora gyros.

MITR, Feminarum sunt, ut pilea virorum, ait Servius ad. 9. neid. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Mitra, coiffe femme. Warnerius MS. in Caprum Scottum Poetam, ut veteres omittam :

His dictis sapiens subrisit domna parumper, Et Mitr pulcram supposuit faciem.
S. Hieronym. Epist. 10. de Magdalena :

Non habuit crispantes Mitras, nec stridentes calceolos, nec orbes stibio fuliginatos.
Epist. 32 :

Tunc crines ancillul disponebant, et Mitellis crispantibus vertex artabatur innoxius.

Erat autem Mitra tni species, qua mulieres caput cingebant ; quod ornamentum ita ipsis proprium existimabatur, ut viris probrosum esset, iisque non nisi in desidi insimulationem concedetur. Servius ad neid. 4. 216 :

Quibus effminatio crimini dabatur, etiam Mitra iis adscribebatur.

Vide Mercerum ad Alex. Gen. Serm. pag. 424. Passerat. ad Propert. et Salmas. ad Hist. August. pag. 390. Interdum Mitra pro quavis fascia sumitur, ut apud Celsum lib. 8. cap. 10. pro fascia ad involvendum brachium fractum. Semimitra, Dimidiata mitra. Ulpiano leg. 25. 10. D. de auro, arg. et mund. Mitra, dictum Deo dicatarum capitis tegumentum. Isidorus lib. 19. Orig. cap.

31 :

Mitra est pileum Phrygium caput protegens, quale est ornamentum capitis devotarum. Mitram
autem a velo distinguit idem Isidorus lib. 2. de Offic. Eccl. cap. 17. ubi ait mitram virgines Deo dicatas,

quasi coronam virginalis glori prferre in vertice

. Mitrellas vocat Optatus Milevitanus lib. 6 :

Jam illud quam stultum, quam vanum, quod ad voluntatem et quasi ad dignitatem vestram revocare voluistis, ut virgines Dei agerent pnitentiam ; ut jamdudum profess signa voluntatis capitibus postea vobis jubentibus immutarent ? ut Mitrellas alias projicerent, alias acciperent ?
Mox de ejus materia :

Nec ulla sunt prcepta conjuncta, vel de qua lana Mitrella fieret, aut de qua purpura pingeretur ; non enim panno potest virginitas adjuvari, etc.
Utitur ibi non semel. Mitellas, dixit Virgil. in ludicro Poematio, ut et Apuleius lib. 7. et 8. Metamorph. Mitras Monialibus etiam tribuunt Statuta Ordinis de Sempringham pag. 762 :

Habent etiam... si voluerint, et Mitras lineas nigras et forratas de agninis pellibus.

Alibi :

Omnes habeant Mitras lineas de grossiori panno, etc.

Mitra proprium hodie dicitur summorum Pontificum capitis ornamentum ac tegumentum, atque adeo Cardinalium, Archiepiscoporum et Episcoporum : cujus tamen mentionem inter ornamenta Pontificum, apud veteres Auctores, qui de Officiis divinis scripsere, aut in Sacramentariis, vel veteribus Liturgiis fere nullam fieri observavit Menardus ad librum Sacramentorum Gregorii M. adeo ut vix ann. 1000. ea tribuatur Pontificibus et Episcopis, ut apud Petrum Damian. serm. 1. de Dedicat. et lib. 1. Epist. 20. Hugonem Flaviniacensem in Chron. ann. 1100. pag. 260. S. Bernardum Epist. 40. etc. Honorius Augustod. lib. 11. cap. 24 :

Mitra quoque Pontificalis sumpta est ex usu legis. Hc ex bysso conficitur et thyara, etc.
Adde Hugonem a S. Victore lib. 1. de Sacram. cap. 55. et in Speculo Eccl. cap. 6. Philippum Eystetensem in Vita S. Willibaldi cap. 22. Innocent. III. PP. lib. 1. de Myster. Miss cap. 10. 11. 44. 60. etc. Jacobus Cardinalis de Bonifacio VIII :

Cornua fronte gerit duplicem signantia legem, Legem quippe novam Christi veteremque figuram.

Symeon Thessalonicensis lib. de Templo et Missa, ait Episcopos Orientales sacra facere nudo capite, excepto Alexandrino Patriarcha qui in capite gerit, quod vocant , deinde hc subdit :

, , .
Mitr Folquini Morinensis Episc. qui ann. 855. mortuus est, meminit Johan. Iperius in Chron. cap. 13. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 510. ubi eam in monasterio suo Sithiensi asservatam una cum cappa ejusdem Folquini et chirothecis atque sandaliis testatur :

Adhuc sub antiquo decore conservamus cappam ejus unam processionalem, Mitram, chirothecas atque sandalia, stolas quoque tres, etc.
Theodulf. Aurel. episc. lib. 5. carm. 3 :

Illius ergo caput resplendens Mitra tegebat.

Longe ergo sculo x. antiquior est mitra ad usum episcoporum. Consule Marten. de Ant. eccl. ritib. tom. 1. col. 356. edit. 1736. et Tract. nov. dipl. tom. 4. pag. 325. Episcopos interdum non nisi ex concessione Romani Pontificis mitra usos fuisse, colligitur ex Epist. Calixti II. PP. ann. 1120. in Batav. sacra pag. 139. qua Godebaldo Trajectensi Episcopo ejusque successoribus

pro commiss ipsi ecclesi reverentia, et diutin ad invicem dilectionis affectu

concedit Episcopalem Mitram. Episcopalis autem mitr triplicem speciem statuit Ceremonialis Episcoporum lib. 1. cap. 17 :

Mitr usus antiquissimus est, et ejus triplex est species ; una qu pretiosa dicitur, quia gemmis et lapidibus pretiosis, vel laminis aureis vel argenteis contexta esse solet ; altera auriphrygiata sine gemmis, et sine laminis aureis vel argenteis, sed vel aliquibus margaritis composita, vel ex serico albo auro intermisto, vel ex tela aurea simplici sine laminis et margaritis. Tertia qu simplex vocatur, sine auro, ex simplici serico Damasceno, vel alio, aut etiam linea, ex tela alba confecta, rubeis laciniis seu franciis et vittis pendentibus. Pretiosa utitur Episcopus in solennioribus festis, etc.
Mitra Connsistorialis, Qua utitur Papa cum in consistorio sedet. Gajetanus in Ord. Rom. apud Mabill. Mus. Ital. tom. 2. pag. 440 :

In pronunciatione ipsorum legatorum vel nunciorum ipse (Papa) debet portare pluviale aurifrigiatum, et Mitram consistorialem nuncupatam.

Alter Ordo Rom. ibid. pag. 232. sic eam describit :

Mitra cum aurifrisio in titulo sine circulo utitur (Papa) cum sedet in consistorio, et judicat ; unde coronam regalem reprsentat.

Mitras gerebant Cardinales, antequam pro capitis ornamento galerus iis assignatus esset in Concilio Lugdunensi ann. 1245. gidius Aure valli Monach. in Alberto Episc. Leod. cap. 61 :

Constituit eum summus Pontifex sanct Ecclesi Roman Cardinalem, et imposita Mitra capiti ejus, inter Cardinales summos eum fecit considere.
Mitr Cardinalium meminit etiam Cencius in Ord. Rom. apud Mabill. tom. 2. Mus. Ital. pag. 204. Balsamon de Chartophylace, lib. 7. Juris Grcorum pag. 462 :

, , .

Cangio assentit Lazar. Andr. Boquillotus in disquisit. histor. de Sacra Liturgia, ut observat Georg. Rhodig. de Liturg. Rom. Pontif. cap. 26. num. 7. quod non ita intelligendum esse monet, ut mitras dehinc gestare cessaverint, iis quippe semper usi sunt et etiamnunc utuntur, cum in sacris summo pontifici inserviunt, et quidem sericis ex concessione Pauli II. initio sui pontificatus, teste Gobel. Persona seu Pio II. in Comment. lib. 2. num. 40 :

Cardinalibus qui sacris induti vestibus, a prlatis inferiorum ordinum, prterquam loco non cognoscebantur, usum Mitr seric Damasceni operis, rubraque capitia indulsit.

Mitra Romana, ejusdem nempe form qu Cardinalium. Charta Leonis IX. PP. in favorem Eberhardi Archiep. Trev. ann. 1049 :

Quapropter omnibus ipsis laudantibus et respuentibus pro investitura ipsius Primatus, Romana Mitra caput vestrum insignimus, qua et vos et successores vestri in Ecclesiasticis officiis Romano more semper utamini, semperque vos esse Roman sedis discipulos reminiscamini.
Mitr privilegium indultum a summis Pontificibus interdum aliis quam Episcopis, verbi gratia Abbatibus, de quorum mitra egimus in voce Abbas mitratus : prterea Canonicis Ecclesiarum Cathedralium. Anonymus Hasenrietanus in Gebhardo Episc. Eystetensi, de Clemente PP. :

Qui eisdem Babergensibus hoc privilegium, ut in summis festivitatibus, tum ministri altaris, tum etiam cteri seniores Mitram haberent in capitibus.
Habentur in Bohemia Pia lib. 5. pag. 64. 65. Bull Pontificum Urbani et Bonifacii, quibus facultas conceditur Canonicis Pragensis Ecclesi, cum

Archiepisc. celebranti in Subdiaconatus et Diaconatus officio adsunt, uti mitris albis. In Vitis Abbatum S. Albani pag. 52. Pictaviensis Archidiaconus,

Meus, inquit, Vicarius in Ecclesia B. Hilarii incedit mitratus in omnibus anni festivitatibus, nec derogat Mitra Episcopali dignitati
. Vide Vitam S. Henrici Imperatoris cap. 18. et Bonfilium Constantium in Messana lib. 8. fol. 58. v. Mitras Canonicorum interdum nihil fuisse nisi eorum almucia, colligitur ex Georg. Christ. Reg. Mogunt. tom. 1. pag. 737. ubi de Conrado III :

Edito voluit Edicto ut pastor et plebanus Mitras sive almucia de asperiolis ; altarist vero et beneficiati temporibus divinorum Mitras de pellibus agninis nigris gestent.
Mitrata Beneficia, Episcopatus, Abbati. Gualvaneus de la Flamma apud Murator. tom. 12. col. 1009 :

Ille (Johannes XXII. PP.) fuit in concedendis gratiis ultra modum benevolus ; iste (Benedictus XII. PP.) fuit crudelissimus ; retinuit enim 330. beneficia Mitrata cum baculis pastoralibus, et sic ecclesiarum non pastor, sed destructor fuit. Item intrantes vel exeuntes cancellum capita humiliter inclinent ad altare ; et dum divina celebrantur, Mitras in capitibus non habeant.

Mitras omnibus clericis communes fuisse, docet synod. Tornac. ann. 1366. inter Stat. ejusd. eccl. pag. 51. art. 14 :

Ubi capitis tegmen clericorum proprium intelligendum est. Mitras Monachis tribuit etiam liber Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 18 :

Mitras laneas, quales Conversis formavimus, in opere tamen operariis, et itinerantibus in itinere concedimus.
Et cap. 40. ubi de Infirmis :

Cum in superpelliciis ante infirmariam sedent, conceditur eis ad protegendum caput, capparones, vel Mitras laneas ferre.

Regula reformat. Monast. Mellicens. ann. 1451. in chron. ejusd. Monast. pag. 360 :

Item quilibet habebit unam Mitram de lana ad tegendum caput tempore dormitionis, et etiam unum pannum lineum pro capite. Mitrella,
eadem notione, ibid. pag. 413 :

In refectorio conventualiter constituti sicut et in aliis actibus conventualibus caputiis habitus tecti, nisi necessitas vel consuetudo discoopertionem exigat, solemus existere, nudam Mitrellarum delationem, quantum commode fieri potest, congrue devitantes.

Ubi mitr et mitrell videntur appellari ejusmodi capitis tegumenta qu

capparones vocant : quomodo hc vox videtur sumi in Jure Feudali Saxonum cap. 33. art. 5 :

Antequam vassallus accedat ad dominum, gladium, cultellum, et calcaria, pileum, et Mitram deponat, chirothecam et cappas exuat, etc.
Mitra viris etiam tribuitur. Albert. Argentin. ann. 1317 :

Rex alloquens jocose hospitem suum, videns eum pulcram habere Mitram in capite, sicut tunc moris erat, dixit Rex, se oportere Mitram eandem habere, et ipsam extraxit de capite illius.
Quandonam vero ea uti abstinuerunt, innuit Anonymus Leob. in Chron. ad ann. 1336. apud Pez. tom. 1. Script. rer. Austr. col. 948 :

Capuciis etiam omnes incperunt uti, tam rustici, Judi, pastores. Cessavit etiam tunc usus Mitrarum virilium, per quas inter laicos plures Christianus agnoscebatur a Judo.

Mitram denique vocabant nostri capitis tegumentum, quod Imperatorum et Regum coronis substernitur. Mitra, Vitta, regalis corona, vel frontalis seu amictum capillorum. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7641. Ceremoniale Rom. lib. 1. sect. 5. ubi corona Imperatoris describitur :

Differt forma coron Imperialis ab aliis : nam ea sub se thiaram quandam habet in modum fere Episcopalis Mitr, humiliorem tamen, magis apertam et minus acutam : estque ejus apertura a fronte, non ab aure.
Gajetanus in Ord. Rom. ubi de coronat. Imper. apud Mabill. Mus. Ital. tom. 2. pag. 401 :

Cumque lecta fuerit epistola, et graduale cantatum, Imperator procedit processionaliter ad altare, ubi summus Pontifex imponit ei Mitram clericalem in capite, ac super Mitram imperatorium diadema, dicens ut sequitur : Accipe signum glori, diadema regni, coronam imperii, in nomine Patris, etc.
Chronicon Ceccanense ann. 1209. de Ottone Imperat. :

Oddo coronatus Imperator, vestitus Imperialibus vestimentis sacratis, Mitratus et coronatus, ivit cum D. Papa, etc.
Mitram etiam Vratislao Bohemi Regi,

quamvis lac person mitti non consuevisset, in signum intim dilectionis misit

Alexander II. PP. ut est in Epistolis Gregorii VII. PP. lib. 1. Epist. 38. Mitra, ducibus Boemi concessa a Romano pontifice sub annuo censu, cujus meminit Liber. cens. eccl. Rom. :

Item in quodam thomulo Lateranensi, inter ctera Spicicineus dux Boemi accepit licentiam a PP. Nicolao sibi portandi Mitram, et promisit

se daturum omni anno centum libras argenti de terra sua sub nomine census. Concordiam inter Siculum et Papam hujusmodi esse accepimus, Papa concessit Siculo virgam, et annulum, dalmaticam, et Mitram atque sandalia.
Et Innocentius III. PP. Regi Aragoni, in Gestis ejusdem PP. pag. 135 :

Rogerio Siculorum Regi concessit Lucius II. PP. de quo ita Otto Frising. lib. 1. de Gest. Frider. c. 27. 28 :

Regalia insignia universa, mantum videlicet et colobium, sceptrum et pomum, coronam et Mitram ad opus tuum non minus pretiosa, quam speciosa fecimus prparari, et ea liberaliter tibi donavimus, insignum grati specialis.

Adde Odor. Rainaldum ann. 1204. n. 71. et tom. 5. Hist. Francor. pag. 878. Ita apud Hebros, Pontifices prter cidarim mitram gestabant, ne caput cidaris lamina statim attingeret. Philo de Vita Mosis lib. 3 :

, .

Vide Seldenum de Succes. Hebr. lib. 2. cap. 7. De mitra pluscula congessit C. Paschalius de Corona lib. 4. cap. 20. 21. Mitra, Capitis tegmen militibus proprium. Stat. provinc. conc. Trevir. ann. 1310. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 45. col. 1 :

Presbyteri, canonici et clerici rugatas et scacatas vestes gestantes, nec non Mitras, ut vulgariter dicamus, seu cutusas (l. cucufas) coram episcopis et ordinariis, ac etiam in ecclesiis in quibus ipsi beneficia obtinent, deferentes, venerabile clericale signum... deferre... vilipendunt, ut sic alterati in milites armat militi videantur. In Mitra galeam rutilam gestat chalybinam, Districtus gladio compto capulotenus auro.

Mitra Ferrea, in Notit. ann. 1329. apud Guden. Cod. Diplom. tom. 2. pag. 1365. Ruodlieb. fr. 1. vers. 25 :

Occurrit ibidem fr. 5. vers. 45. Mitra Baptizatorum. Vide Chrismale in Chrisma. Mitra Grcorum, seu capitis amiculum. Guillelmus Apul. lib. 1. de Gest. Norman. :

.... Ibi quendam conspicientes Mox virum Grco vestitum nomine Melum, Exulis ignotam vestem, capitique ligato Insolitos Mitr mirantur adesse rotatus.

Ita sane sunt Turcorum Turbani ; Grcos vero ejusmodi capitum tegmenta

gestasse, nescio an legatur. Mitra, Capitegium, seu operculum, quo falconis caput et oculi teguntur, ne videat, apud Albertum Magnum lib. 23. de Animal. cap. 3. 4. Mitratus. Tu fuisti Mitratus pro falso, apud Bartol. ad Leg. Eum qui D. de Injur. Memoriale Petri de Paulo sub ann. 1393. de quibusdam maleficiis :

Ubi unus dictorum Sacerdotum S. Berme Mitriatus fuit, et in eadem mitria ductus fuit una cum prdictis aliis Clericis ligatus, etc. Epitheton contre deux faux tesmoins mitrez : Nous faux tesmoins que vous voiez Mitrez, Par gens lettrez, qui ont bien veu les livres, Pour nos meffaits, qui sont enregistrez, Sommes monstrez et ainsi accoustrez, Sous le hazard d'en avoir quatre livres.

Vide Julium Clarum in Sentent. pag. 328. Poeta Gallicus inferioris vi, editus ann. 1530. in Carm. hoc titulo :

Adde Ludovicum d'Orleans in Expostulat. pag. 207. Mitra Papyracea quibuscumque reis, maxime falsi crimine damnatis, in ignominiam imposita. Stat. Mantu lib. 1. cap. 50. ex Cod. reg. 4620 :

Falsum comittens qualibet vice in falsitate deprehensus et condemnatus aliquo ex casibus suprascriptis, si prsens fuerit, mitretur cum Mitra papiri, in qua sit scriptum nomen et prnomen ipsius mitrati, et cognomen et agnomen, et causa qua sit mitratus, et per totam civitatem Mantu ducatur per loca publica dict civitatis, et demum cum dicta Mitra ad berlinam ponatur, in qua per totam diem resideat... Qu quidem Mitra, postquam prdicta fuerint executioni mandata, in palatio communis Mantu appendatur ibidem ad perpetuam infamiam, notam et detestationem criminosi perpetuo permansura.
Stat. crimin. Cuman cap. 12. ex Cod. reg. 4622. fol. 64. v. :

Si quis fecerit vel fabricaverit, seu fabricari vel fieri fecerit Cartam falsam, vel acta publica falsa,... condempnetur pro prima vice in quadruplum contenti in tali instrumento,... et ulterius quod Mitrietur, et tribus diebus continuis sic Mitriatus perducatur in publico.
Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 124. Chartoph. reg. ch. 180 :

Il a est impos Jehan Roche avoir est en plusieurs assembles Sens... et y (avoir) sach sa dague et dit certaines paroles de menaces de tuer et autres, tant nos officiers comme autres ;... sur quoy... nos rformateurs... condempnerent ledit suppliant estre mis et tourn ou pillory audit Sens tenant en sa main une figure de dague et aiant sur sa

teste une figure de Mitre ronde de papier, o il auroit en escript au dehors en effect ces paroles : Il menaa de tuer en l'assemble en tenant sa dague, etc.
Ali ann. 1473. in Reg. 195. ch. 1159 :

Jehan le Bourrelier prestre... print et vola ung encencier d'or du poids de six marcs, quatre unces et dix-sept esterlins d'or,... pour lesquelz cas il a est condempn estre eschel et Mitr.
Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. ad ann. 1478. fol. 242. r. :

Belot Cantine pour avoir voulu atraire par manire de macrelage Jehannette fille Witaxe de Queux soy en aler en la compaignie de ung numm Franqueville, homme d'armes de la garnison de cette ville, soubz la charge de Mons. de Joyeuse, et faire sa volent d'elle, fu condempne et a est mene Mitre en ung benel par les carrefours et ses cheveux brulez au pillory, et ce fait banye.
Jus damnandi ad mitram, argumentum alt seu majoris justiti, ut colligitur ex Aresto ann. 1574. 14. Aug. inter Arest. Tournet. lit. I. pag. 976. quo pronuntiatur archiepiscopum Senonensem habere jus

de lever eschelles pour condamner la Mitre et faire amende honorable, non seulement dedans sa court ou circuit d'icelle, mais aussi au dedans de tous endroits et environs de sa maison archiepiscopale.
Mitrale, Theca in qua reponitur mitra. Charta Joannis Archiep. Capuani ann. 1304. in Sanctuario Capuano :

Mitram unam cum smaltis... cum Mitrali in quo ponitur ipsa mitra.

Adde Gajetanum in Ord. Rom. apud Mabill. tom. 2. Mus. Ital. pag. 280. MITRALE, Liber sic inscriptus a Ricardo Episcopo Cremonensi compositus. Laudatur spe a Durando Mimatensi Episc. in Rationali divin. offic. MITRARE, Mitra ornare, apud Virgil. Grammat. pag. 80. MITRIDII Infirmitas. Miracula B. Humilian tom. 4. Maii pag. 406 :

Qudam mulier de Florentia,... cum per tres hebdomades infirmitatem Mitridii pateretur tam periculosam, quod a multis medicis judicaretur moritura penitus.
Ubi Bollandist : An semitertiana febris, Galeno dicta ? Ast in expanso quodam Italico folio de vita Sanct, dum summatim enumerantur miracula, dictus unus liberatus a malo convolvuli, vulgo Miserere, dicti. Vide Mithridi. MITRULA. Fulcherius Carnot. lib. 3. Hist. Hierosol. cap. 60 :

Basilicus autem (serpens) est ad semipedem longitudinis, albus quasi Mitrula, lineatus caput, etc.

Hc emendanda ex Solino cap. 27. quem exscripsit Fulcherius :

Serpens est (basilicus) pne ad semipedem longitudinis, alba quasi Mitrula lineatus caput.

Ubi Mitrula est diminut. a Mitra. Maculam, pro Mitrula dixit Plinius. Vide Notas Salmasii ad laudatum Solini locum. 1. MITTA, Mensur salari et frumentari species, a Saxonico mitten, mensura. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 262 :

Ego vero dedi dictis Canonicis... redditus 20. solidorum apud Stokes, et septem Mittas salis ad Wiz.
Infra :

Exceptis 7. Mittis salis. 14. Mitt salis,

tom. 1. pag. 528. Mitt brasii, pag. 136. Alia vide apud Spelmannum. Vide Mitcha. 2. MITTA, Monet Flandrensis species, in Charta ann. 1480. apud Mirum tom. 2. pag. 1342. Vide supra Mita 2. 3. MITTA, Pars panis interior et mollior, Gall. Mie. Lit. remiss. ann. 1357. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 59 :

Mittam duodecim panum calidorum in vippis comedisse dicebatur memoratus Johannes.

MITTARE, Litter Guidonis Comit. Nivern. inter Ordinat. Reg. Franc. tom. 3. pag. 119 :

Quotiens baillivum vel prpositum, aut aliud mandatum nostrum de Nivern. Mittaverimus, ipsos jurare faciemus, quod omnia prmissa per suum juramentum observent, etc.

Si mendum non est pro instituerimus vel ordinaverimus, hic Mittare ejusdem significationis est atque infra Mittere 3. MITTELA, Lanea, vel pellicea chirotheca, Gall. Mitaine. Regula reformat. Monast. Mellicens. in Chron. ejusd. Monast. pag. 413 :

Contra aeris inclementiam per hyemem conceduntur duo pellicia, majus et minus, de pellibus ovinis cum calceamentis, caligis et Mittellis, soccis aliisque necessariis.

Vide Mitana. MITTENDARII, Palatini, qui in sacro Palatio militabant, et in provincias extraordinarie mittebantur a Principe, ut eorum mandata perferrent, cum Comitatenses Palatini in ipso palatio subsisterent, ut docent Gloss Basilic. in voce , . Senator. lib. 4. Epist. 47 :

Expeditos enim properare Mittendarios volumus, non migrare censemus.

Vide l. 2. 5. 7. 8. 22. 23. Cod. Th. de Palat. (6, 30.) et Pancirolum ad Notit.

Imp. lib. 1. cap. 86. MITTENTES, mendose pro Nutrices, in Ordinat. Philippi Augusti Spicileg. Acher. tom. 6. pag. 493 :

Item Clerici non debent excommunicare eos qui vendunt blada, vel alias merces diebus Dominicis, vel eos qui vendunt Judis, vel emunt ab illis ;.... sed bene volunt quod Mittentes Judorum excommunicent.
Vide in voce Judei ad lineam, Qu quidem, etc. 1. MITTERE, Permittere. Paulus PP. in Epistola ad Pipinum :

Et Mittat Deus ut semen vestrum usque in finem mundi fruatur, etc.

2. MITTERE, Ponere. Lactantius de Mortib. persecutor. n. 2 : Ubi idem scriptor l. 4. Instit. cap. 20 :

Per omnes provincias et civitates Ecclesi fundamenta Miserunt. Discipuli vero per provincias dispersi fundamenta Ecclesi ubique posuerunt. Quia multos dies in illius servitio Misit, i.
posuit. Fulbertus Carnot. Epist. 96 : Vita B. Torelli Puppiensis num. 15 :

Ita usurpant passim Agrimensores, quorum locos indicavit Rigaltius. Capitul. Caroli C. tit. 16. cap. 5 :

Ego vero Misi causam hanc totam in manu ipsius. Quicunque poterit solus eum Mittere (in feretro,) hic ad Ecclesiam suam ferat.
Statuta Arelat. MSS. art. 32 :

Quod nullus Mittat ignem in stipulis.

Mittere manum ad pecuniam alterius, Gall. Mettre la main sur l'argent d'autrui, in Legib. Henrici I. Regis Angl. cap. 13. Adde cap. 88. 3. MITTERE, nude pro Tradere, in possessionem mittere, instituere, in Chartario Celsinianensi a Mabill. Diplom. lib. 2. cap. 28. n. 8. laudato :

Et in hac eleemosyna Mitto D. Amblardum Archiep. Lugdunensem, et D. Stephanum Arvernensem Episc. ut partem habeant, etc.
Ibidem : Iterum :

Pro filio meo Willelmo, quem monachum Mitto in eodem monasterio. Et in ista eleemosyna Mitto D. Stephano et D. Roberto Abbate, ut ipsi sint defensores mei.
Mittere in Possessionem

nomine ventris, est mittere in possessionem nomine ejus qui est in ventre : ut cum mulier prgnans mittitur in possessionem nomine filii vel fili heredis, quem vel quam habet in utero et marito prmortuo.

Vocabul. Juris utriusque. 4. MITTERE, Instituere, introducere. Chron. S. Petri Vivi tom. 2. Spicileg. Acher. pag. 744 :

Consuetudines pravas, injustas et malas, quas Galduinus in ea Miserat, et Rainardo Comiti sua inertia Mittere siverat, omnes ad nihilum magna vi et potentia redegit (Mainardus.)
Mittere Se in aliquo per convenientiam, De re aliqua pacisci, convenire. Charta ann. 1196. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 368 :

Set cum dicta lis diu fuisset agitata coram predictis arbitris, predicti arbitri dixerunt partibus, quod Mitterent se in eis per convenientiam : quod partes fecerunt. Cperunt osis uti, super quas equitantes tybrugos byrreos Mittebant. Ne tabernarii Mittant-manum antequam vocaverint bannerios.

5. MITTERE, Induere, Gall. Mettre. Paulus Warnefrid. lib. 4. de Gestis Lang. cap. 23 : Mittere-Manum, Gall. Mettremain, Dolia terebrare, Mettre en perce. Statuta Avenion. MSS. : 6. MITTERE, Contribuere, conferre. Lit. Matild. comit. Nivern. ann. 1223. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 422. art. 15 :

Homo qui non habuit uxorem et est bachelarius, quamdiu in illo statu erit et hospicium tenebit, reddet annuatim quinque solidos de censa,.... et ad negotia communitatis Mittet, sicut et uxorati.
Vide supra Missiones. Mittere Se in Amicos, Arbitris rem definiendam committere. Scacar. S. Mich. ann. 1220. ex Cod. reg. 4653. A. :

Judicatum est quod Adam de Cornaio miles, postquam se Misit in amicos cum fratre suo, potest facere essoniam de via curi.
Aliud apud Cadom. ann. 1228. in Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 22. v. col. 2 :

Judicatum est quod secuti de combustione domus, qui Miserunt se ad finem in amicos, faciant peregrinationes et alia abjudicata.

Mittere Alicui Supra, Phrasis Gallica, Mettre sus, pro Imputer, charger, Culpam crimen alicui assignare. Tabul. S. Albini Andegav. :

Venit latro viarius ad aliquem de villanis et Mittit ei supra, quod olim vel sanguinem alicujus fudit, vel furtum fecit, etc.
Pluries ibi. Hincmar. Remens. Annal. ad ann. 862 : Idem ad ann. 863 :

Hunfrido super quem Warengandus infidelitatem Miserat. Duo quoque Nortmanni, qui nuper cum Welando... de navibus exierunt,

infidelitatem super eum Miserunt, quorum unus secundum gentis su morem cum eo negante armis coram rege contendens, illum in certamine interfecit.
Alio sensu Mittere super aliquem pro ei injungere in Adnuntatione D. Hludov. Reg. ann. 860. apud Confluentes art. 2 :

Misimus hoc super episcopos et cteros fideles nostros ; ut illi hoc invenirent, qualiter nos ad hc, qu diximus, exequenda, adunaremus.

Mettre sus, pro Rtablir, rparer, Reficere, reparare, in Charta ann. 1449. ex Chartul. Latiniac. fol. 120 :

Et par deux fois avoit icelluy prior fait rdiffier et Mettre sus, comme il est prsent.
Sensu opposito Mettre sus, pro Rixas tollere, controversiam sedare, in Stat. ann. 1370. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 359. art. 19 :

Toutes riotes seront Mises sus, et sera bonne paix et amour entre les dessus dits.

Lat. Controversias Dimittere, ut in chart. ann. 1312. apud Herrgott. Geneal. Habsburg. vol. 2. pag. 165. et passim. Mittere post Aliquem, Arcessere, Gall. Envoyer qurir. Acta M. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 21. v :

Dicta Raimunda Misit post ipsum testem quod veniret ad domum suam.
Mittere Curiam, Ab officio judicis abstinere. Charta Guid. episc. Claromont. ann. 1281. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 1 :

Item si bajulus aliquem habentem causam in villa vult fovere, vel manutenere, vel eidem patrocinari, Mittat curiam sine suspicione.

Mittere in Deperditum, In pignus deponere, unde damnum resarciatur. Charta Petri comit. Autiss. ann. 1199. in Reg. I. Chartoph. reg. ch. 1 :

Castrum cum omnibus pertinentiis ejus domino regi et hredibus ejus Mitto in deperditum, si has conventiones ei non tenerem.

Vide Deperditum. Mittere in Opere, Phrasis Gallica, Mettre en uvre, Adhibere, uti. Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 84 :

Prterea veteres essoullas de monasterio, qu non poterunt Mitti in opere, etc. Si vero consanguinei Galcheri eos super hoc Mittebant in pnam et placitum, etc.
Vide Ponere 4. Mittere ad Rationem, Eadem notione. Chartul. S. Steph. Drocens. :

Mittere in Placitum, In jus vocare, citare. Charta Phil. Aug. ann. 1195. in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 2. fol. 116. r. col. 1 :

Si ille, qui partem pedagii recipit, reddendi decem solidos in taxatis festivitatibus..... transgressus fuerit, ad rationem Mittetur ; et si reddere noluerit infra quindenam, anathemate plectetur.
Vide in Ratio 1. MITTIBILIS, Legitimus, qui expendi potest. Charta ann. 1234. in Chartul. Raym. comit. Tolos. pag. 315 :

Damus vobis... in unoquoque anno, in festo omnium Sanctorum, septuaginta quinque solidos Tholos bonos et bene Mittibiles.

Vide supra Metibilis. MITTIO, pro Missus, occurrit apud Marculfum lib. 1. form. 23. et 24. Vide ibi Bignonium, et Mitium supra. MITTRA, Mitra :

Accepto superpellicio, amictu et stola et pluviali, Mittra simplici et baculo pastorali.

(Chevalier, Visit. Episcop. Gratianop. p. 47.) MITULUS, Turnebo Adversar. lib. 27. cap. 26. est id quod in dificiis extra prominet, aliudque sustinet, unde vocis origo. MITUS, La fiavola jocosa, in Glossar. Lat. Ital. Ms. MIXA, Mixalis, pro Missa, Missalis. Chartul. Cassin. :

Ponemus ibidem intro de ecclesia duos libros Mixales,... e quinque paramentos de panno de Mixa, cum omnia arminium ipsorum.
MIXARIUM. Acta SS. tom. 5. Julii pag. 474. De S. Johanne Cassiano :

Deinde apposuit salem frictum, olivas ternas, quibus post hc superintulit canistrum habens cicer frictum,..... Mixaria bina, caricas singulas. Domino Dionisio planetarum gaudenti Mixolidio, etc.

MIXOLIDIUM, Ellychnium, lucerna, lumen. Epist. Benzon. episc. Albens. apud Ludewig. tom. 9. Reliq. Mss. pag. 322 : Vide Myxus. MIXTA, Qu ex parentibus divers gentis nata. Concil. Mexican. ann. 1585. inter Hispan. tom. 4. pag. 351 :

Quando Mixta aliqua fmina in monialem alicujus monasterii recipitur,.... pro eleemosyna amplius quam ali non det.

Vide Mestizus. MIXTARABES. Vide Mosarabes. MIXTARE. Vide in Mixtum 1. MIXTEOLUM, Miscellum frumentum. Chartul. Floriac. fol. 217. v. :

Cum Petrus de Montigniaco perciperet in decimis et terragiis nostris in parochia de Messeriis ratione majori, vel alia ratione, ut dicebat,

decimas et terragia sigali, Mixteoli et aliarum segetum, etc.

Vide Mixtum 2. MIXTERIUM, Mensur annonari species. Lit. remiss. ann. 1385. in Reg. 128. Chartoph. reg. ch. 188 :

Qui (agricola) cum dicta pediceca composuit ad tria Mixteria bladi et tres parvos florenos auri.
Vide supra Miterium. MIXTIM, pro Mistim. Vetus Ceremoniale MS. B. M. Deaurat Tolos. :

Et post omnes similiter tendunt ad mensam tam monachi quam seculares ; sed qui sunt honorabiliores debent esse primi Mixtim cum monachis.

MIXTIOLUM, Mixtolium. Vide Mixtum 2. MIXTIONARE, Miscere, Gall. Mixtionner. Charta ann. 1484. apud Baluz. tom. 2. Histor. Arvern. pag. 234 :

Quod ad dictam venditionem terr de Livradois faciendum per dolum et fraudem dicto contractui causam dantibus vinum Mixtionatum sibi bibere faciendo, et in ejus vino rubeo vinum album loco aqu ponendo inductus fuerat.
MIXTIS, pro Mixtus, in Charta ann. 1399. ex schedis Pr. de Mazaugues :

De actionibus ...... realibus, et personalibus seu Mixtibus, etc.

MIXTONES. Petrus Boerius ex Abbate S. Aniani Tomeriarum Episcopus Urbevetanus, in primo Comment. in Regul cap. 38 :

Apud nos quibusdam Monasteriis fiunt quidam panes, qui Mixtones seu Mixtoni vocantur : sic forte dicti, quia ex mixtura frumenti et hordei vel siliginis fiunt et sunt ita modici panes, quod quatuor aut quinque sunt necessarii uni fratri per diem. Et quia quarta pars annon debet dari fratri prgustanti, dicitur hic, quod frater Lector Mixtum accipiat, id est, unum panem, Modicum vocatum sive Mixtonum ; vel ab hoc Mixto sunt verius appellati Mixtones.

1. MIXTUM, Latinis Scriptoribus sumitur pro vino mixto, cui opponitur merum. Gloss. Grc. Lat. : , Temperatum, Mixtum. , Mixtum. Martialis lib. 3. Epigr. 56 :

Cum peterem Mixtum, vendidit ille merum.

Ps. 74. vers. 9 :

Vini meri plenus Mixto.

Novatus Catholicus Homil. ad Fratres :

Infinitum putant esse, quod alius non potest facere, et arbitratur quod ipse solus hoc potest facere, aut forte nec bibit, nec ipsam aquam

Mixtam.

S. Eulogius lib. 2. Memor. Sanct. cap. 10. de Georgio quodam Monacho :

Merum aqua tandiu temperabat, usque dum color inficeretur, sapor abesset. Insipidus namque ille gustus (ita referebat) nec bibere nimium, nec temulari convivam patitur.
Charta Caroli Calvi pro Monast. S. Mari Suession. ann. 858 :

Vini modii 200. et mellis modii 10. ad dandas omni tempore regulares eminas, et in solemnitatibus Mixtas purasque potiones propinandas.

Potioni mixt Monachic opponitur pura, apud Ratpertum de Casibus S. Galli cap. 16. pag. 104 :

Hic cum circa Subdecanum Ruodpertum mensuram pur potionis su coram se habentem consedisset, ut domi solitus erat, statim bibere volens, eam manu sumpsit, et impiger hausit, etc.

Vide Regulam Magistri cap. 23. 27. 77. et Ordinem conservationis Monastic cap. 11. ubi Mixtum pro ipsa potione mixta sumitur. Hinc Miscere, Vinum et aquam in scyphum infundere, bibere, in eodem Ordine convers. Monast. d. cap. Ugutio :

Miscere dictum est pro ministrare et propinare.

Theodemarus in Epist. ad Carolum Mag. :

Aliis diebus, prandentibus Fratribus, quum vinum nobis abundat, singulas phialas Miscere facimus, in summis quoque festivitatibus,.... jam bis ad prandium Miscere facimus.
Capitula Monachor. ad Augiam directorum cap. 7 :

Ut autem signum Cellararius ad potum pulsaverit benedicendum, satim octo vel decem surgunt juvenes absque ulla tarditate ad Miscendum Fratribus.
Capitula Monachorum S. Galli ann. 817. cap. 18 :

Ut quatuor Fratres juniores... deputentur ad Miscendum, qui tamen reficiantur cum cteris.
Fortunatus in Vita S. Radegundis num. 4. sc. 1. Bened. pag. 320 :

Virorum capita diluens, ministerium faciens, quos ante levarat, eisdem sua manu Miscebat, ut fessos de sudore sumpta potio recrearet. Mandavit specialem suam flasconem sumere, ac pauperibus Miscere Christi.

Alcuinus in Vita S. Willibrordi Episc. n. 17. sc. 3. Bened. part. 1. pag. 612 :

Adde Vitam sancti Anscharii Episc. sc. 4. part. 2. pag. 108. cap. 35. et Vitam. S. Guidonis sc. 6. part. 1. pag. 513. etc. Hinc Mixtum, quvis potio. Kero Monachus :

Mixtum, merod, sc. poculum.

Vita S. Desiderii Episc. Cadurcensis cap. 10 :

Subito rubore perfusus, mixtum aqu poscere cpit, anxie ac vehementer satagere : quem Episcopus cernens nimis anxie palpitare, festinanter vinum servis suis afferre mandavit... allato igitur vino, nullatenus homo ori suo applicare permisit, sed longe repellens guttam aqu clamare cpit, cumque aqua fuisset allata, cyathum prripiens deglutivit.

Unde Messc, ut videtur, potus seu cerevisi species. Jura castellani Camerac. ex Cod. reg. 8428. 3. fol. 217. r :

Item le Chastellain doit avoir des cambiers pour donner congi de brasser, et aussi de ceulx qui font le Messc, toutesfois qu'il brassent, un sextier et xij. deniers Cambresis,
Vide supra Mezium. At quid Mixtum significet in Regulis Monasticis, ambigunt viri docti. Regula S. Benedicti cap. 38 :

Frater autem hebdomadarius accipiat Mixtum, priusquam incipiat legere, propter communionem sanctam, et ne forte grave sit ei jejunium sustinere.

Ubi S. Hildegardis ait Mixtum, esse panem vino intinctum. Boherius in eamdem Regulam cap. 39. scribit Italis Mixtum, significasse jentaculum, seu quod nos vulgo le Djner appellamus. Ea notione Mixtum occurrit in Constitut. Sororum Pnitent. S. M. Magdal. apud R. Duellium tom. 1. Miscell. pag. 170 :

Nec tunc serviunt qu Mixtum sumant ;

hoc est in Adventu, Quadragesima, aliisque jejuniis ab Ecclesia indictis. Certe vini certam mensuram et panis certam quantitatem ita appellari docet Bernardus Monachus in Consuetudinibus Cluniacensibus MSS. ex Bibl. Sangermanensi cap. 7 :

Est autem consuetudo quatenus reindutis pannis afferatur scyphus plenus vino, et dimidia libra panis, dicente Priore post verberationem, Modo date ei Mixtum.
Et cap. 32 :

Et sicut alio tempore mos est, cum infantibus sumant de pane et vino Mixtum.
Liber Usuum Ordinis Cisterciensis cap. 73 : Quod firmat etiam Beletus cap. 119 :

Mensura Mixti sit quarta pars libr panis, et tertia pars hemin vini. Statutum est in quibusdam Ecclesiis, et ubique terrarum sic debet fieri,

ut illo die (quo Communio seu Eucharistia datur) panis et vinum in Ecclesia habeatur, et cum homines communicaverint, detur statim unicuique panis buccea priusquam recedant, et paululum vini, ne forte quippiam de Sacramento in ore remanserit, quod expuendo facile emitti queat. Posset enim facile contingere, si non statim comederetur. Qu sane laudata consuetudo omnibus probatur, sumpsitque originem ex institutione B. Benedicti ; instituit namque vir sanctissimus ob eandem causam, ut illi qui aliis Fratribus debent in prandio post Communionem ministrare, aliquid prius comederent. Atque hoc quidem prandium Mixtum appellari solet.
Ita etiam mixtum interpretatur Smaragdus. Chrodegangus Metensis in Regula Canonicorum Metensium cap. 21 :

Et Lector et Cellerarius, et Portarius vel Septimanarius, vel qui ministrant quando Episcopus cum Clero in refectorio reficit, antequam Fratres in refectorium veniant, Mixtum de pane et potu accipiant, ut grave eis non sit jejunium sustinere, interim quod Clerus reficit.
Liber Ordinis S. Victoris Parisiens. cap. 12 :

Eos qui post Capitulum Mixtum accipiunt, aut qui profecturi quoquam ante Conventum cibum sumant, etc.
Et cap. 48. de Lectore mens :

Ipse autem debet ab Armario qurere, quid et ubi legere debeat. Mixtum, si voluerit, accipiat.
Capitula Monachorum ad Augiam directorum, cap. 5. Edit. Baluzian :

Lector vero post Sextam, antequam accedat ad legendum, accipiat Mixtum supra : accipiant super constitutam annonam Mixtum, ut non sit eis grave jejunium, dum ministrant.
Neque aliter Consuetudines Floriacenses :

Post Tertiam Mixtum pueri accipiunt, et debent habere a Cellerario caseum.

Consuetudines Eoveshavensis Monasterii in Anglia :

Quandocumque est potus post Nonam, percipiet Refectorarius duas justas de Cellario, et ad Mixtum unam.
Ibidem :

Qui ad superiorem mensam sederit, ut Custos ordinis sederit, duplum (panem monachilem percipiet :) qui missam majorem celebraverit, duos : Lector vero et servitores unum ad Mixtum.
Eadmerus de S. Anselmi similitudinibus cap. 46 :

Datur Mixtum interea cibi, donec conveniant omnes qui cum eo erunt

cnaturi, etc.

Leo Ost. lib. 1. cap. 14 :

Pondus quoque libr panis et mensuram vini, sed et calicis mensuram, quam in Mixto servitores accipere debent,.... transmisit.

Atque ita passim mixtum usurpant Usus antiqui Cistercienses d. cap. 73. 75. 82. 84. 90. 91. 106. 108. 112. 114. et Statuta Ord. Prmonstrat. dist. 1. cap. 7. 17. 19. Vide Glossar. med. Grcit. voce , col. 445. et App. pag. 75. Ex quibus omnibus vix dubitare licet quin Mixtum apud Monachos idem fuerit quod jentaculum, ex pane scilicet et modico vino constans ; quod aliis iterum monumentis firmari potest. Hildemarus in Comment. ad Regulam S. Benedicti, quod sub Ludovico Pio edidit, ad cap. 38 :

Mixtum enim intelligitur panis et vinum, sicut superius dixit, singulos biberes et panem.

Cui consona sunt qu Bernardus Mon. in Ord. Cluniac. part. 1. cap. 74. scribit :

Perlatum est aliquando R. P. D. Henrico sedenti in Capitulo, quod mens Lector, Hebdomadarii etiam coquin, et Cellerarius, Custosque ecclesi qui consuetudinaliter post majorem Missam Mixtum accipere solent, mensur panis et vini olim a B. Benedicto, statut, alia qudam epularum munuscula, a Decanis horas canonicas, professionis causa, in prandendo prvenientibus, sibi largita intermiscerent ; qu res non modo ei irrationabilis visa est, verum etiam contra Constitutionem Regul prdicti Patris Benedicti usurpata, in qua prcipitur singulos biberes tantum et panem hebdomadariis coquin atque lectori dari super statutam annonam ; unde generali definitione sancivit nihil penitus aliud, quam quod Regula prcipit, in Mixto esse sumendum.
Qu vero fuerit panis et vini mensura in hoc jentaculo assignata docet S. Wilhelmus lib. 1. Constitut. Hirsaug. cap. 97 :

Ad Mixtum non accipiunt, nisi quod S. Benedictus prcipit, quartam partem panis absque libra sua, et de vino

(similiter quartam partem mensur solit.) Adde lib. Usuum Ord. Cisterc. cap. 73. supra laudato. Mixtare, Mixtum sumere, quod nostri dicunt dejejunare. Statuta Ordinis de Sempringham :

Debilitati plurimum nostrorum gratia misericordi condescendentes, Canonicos permittimus Mixtare quousque 30. annos tatis compleverint : in majori vero tate id fieri omnino prohibemus, nisi ordinate in Capitulo, petita misericordia, alicujus infirmitati a Priore ad tempus condescendatur,... Mixtum sumentibus panis et cervisia detur, et nihil

melius, nisi forte necessitate cogente alicui misericordia impendatur ad tempus. Adolescentiores quibus diebus jejuniorum Mixtum sumere conceditur, semper ante Tertiam in state, ante Sextam in hieme illud sumant,... mensura Mixti sit quarta pars libr panis, et tertia pars emin potus,... et sciendum quod a capite jejunii usque ad Pascha, exceptis dominicis diebus, et 3. diebus Rogationum, et 4. Temporum, et vigilia Domini et Sanctorum, Mixtum non sumitur, nec pulsatur.
Mixtum. Charta Caroli Calvi ann. 23. Ind. 10. ex Tabulario S. Dionysii n. 31 :

Ipsi quoque Fratres oblationes pro nobis Domino offerant, et de vino, quod in vineis prdict vill natum fuerit, decem modia in Sacrario Fratres mittant, quod Mixtum fiat vino in sacrificio deputato, quatenus et donariis voti nostri etiam sacrosancto sacrario portio deesse non debeat.

Occurrunt eadem verba in alia Charta ejusdem Caroli ejusdem anni pro Ruolio : sed quid hoc loco mixtum sonet, non omnino constat. Videtur pro vino usurpandum, quomodo mistum aliquando sumi supra observavimus : de vino quippe ad sacrificium Miss deputato ibi loqui Carolum Calvum opinor. 2. MIXTUM, Mixtolium, Mixtura, etc. Miscellum frumentum, nostris Bled mteil. Tabularium Fossatense :

Valent quolibet anno 6. modios grani... medietatem Mixti, et aliam medietatem ordei.

Alibi mixtura dicitur. Mixta annona, non semel in Tabulario S. Remigii, ubi interdum etiam mixtura. Occurrit etiam in Tabulario Prioratus de Domina in Delphinatu fol. 56. Bled Moitang, in Charta ann. 1336. ex Tabular. Commerciaci :

Il nous doit payer et rendre audit jour en nostre dit chastel un septier de bled Moitang.

Mixtura, Mixture, in Consuet. Arvern. cap. 31. art. 23. 29. nostris Mteil. Gloss. Grc. Lat. : , , Mixtura. Tabularium Bellilocense in Lemovicibus Ch. 95 :

Mixturam vero quam debent Rustici per censum, hoc sunt de quarteria 2. sestaria de avena, 3. eminas, et quartum ex hordeo aut annona. Si vero Mixturam simul recipere noluerint, reddant cui addant cumula et non caleate ; de ordeo vero eminam cumulam, aut de annona rasam.
Tabular. Dalonensis Abbati fol. 63 : Utitur Rigordus ann. 1195.

Ad censum 7. sextariorum et unius emin Mixtur. Datiarii vini et Mistur plebis de Aplano
, in Charta Italica ann. 1327.

Mixturam a mixto seu miscello frumento, Gall. Mteil, distinguendam omnino arbitror : hoc enim ex frumento et secali hyberno constat, illa ex frumento, vel interdum siligine, hordeo et avena. Acta S. Yvonis MSS. :

Erat autem panis ejus grossus, siliginis videlicet, aven, hordei furfuris, vel Mixtur. Panis vari annon
, in Charta ann. 1066. apud Mirum tom. 1. pag. 66. Vide Mescalia. Mistura, Idem quod Mixtura. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerm. fol. 85 :

Habet ibi farinarias 11. unde exeunt in censu de annona mod. cxx. de frumento mod. xl. de Mistura lxxx.
Charta ann. 1564. e Tabular. Eccl. Massil. :

Et pro Mistura dict eleemosyn faciend 75. emin annon.

Mistoilum, Idem quod Mixtum. Tabular. S. Clodoaldi :

Dixerunt etiam quod x. sextarios Mistoili sui et x. sextarios aven injuste detinebat.
Mistolium. Charta ann. 1222. in Tabul. Pontisar. :

Radulphus presbyter de Argentolio contulit presbytero ecclesi de Villanis sextarium Mistolii.

Mixtillum, in Charta ann. 1212. in Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

Monachi vero pro his omnibus tenentur dare eidem Philippo in primo anno vii. modios bladi, scilicet xxi. sextarios de tritico, totidem de Mixtillo, totidem de hordeo, totidemque de avena. Mestellum,
in Charta ann. 1211. in Tabular. Monast. Heder fol. 49. Mixtiolum, in Charta ann. 1226. in Probat. Hist. Monmorenciac pag. 402. Mixtolium. Magnum Pastorale Ecclesi Parisiensis ann. 1220. pag. 134 :

Titulo pignoris obligaverunt... unum modium bladi, medietatem Mixtolii competentis, et medietatem aven. Bladum Mixtolium,
in alia ann. 1250. in Probat. Hist. Drocens. Mestilo, ex Gallico Mesteil. Monasticum Angl. tom. 1. pag. 504 :

Et nonam gerbam frumenti, Mestilonis, siliginis, et omnis generis bladi, etc.

Vetus Charta in Hist. Monmorenciaca pag. 36 :

Habent etiam prdicti Fratres in molendino de Stagno sex annon modios, tres de mousturenge, et tres de Mesteil.

Mestillio. Charta ann. 1260. in Chartular. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1567 :

Sex minas bladi annui redditus scilicet Mestillionis boni et sufficientis. Mistilio,
in eodem Chartular. pag. 1463.

3. MIXTUM, Liber, ni fallor, Ecclesiasticus. Hist. Abbati Condomensis pag. 507 :

Scripsit manu propria libros Ecclesiasticos, videlicet duo Missalia, duos Graduales sive Jornaria, duo Prosaria, et unum Mixtum.
scil. ex aliis. Vide Missale mixtum in Missale 2. 4. MIXTUM. Supertunica de Mixto, f. quia varii coloris, vel diversi panni. Testamentum ann. 1326. apud Madox Formul. Anglic. pag. 426 :

Item volo quod collobium et capicium meum de Mixto vendatur... Item lego Waltero filio meo unam supertunicam de Mixto.

5. MIXTUM Imperium, Justitia media. Vide Imperium. 6. MIXTUM Ordinarium, Extraordinarium, Jumentorum vel plaustrorum prstatio per viam directam aut transversam, idem proinde quod Angaria et Parangaria. Vide in his vocibus. Charta ann. 1354. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol. 56. v :

Sint de ctero liberi et immunes... a quacumque exactione,... angario, parangario seu Mixto ordinario, extraordinario, etc.

MIXTURA, Vide Mixtum 2. MIXTUS. Vide Foras mixtos et Mitium. Mixto sacrificio communicare, Panem Eucharisticum, in sanguine intinctum sumere. Vide Eucharistia. MIXUS, Ellychnium lucern. Vide Myxa. MIZELA, Arboris species, apud Petr. Crescentium lib. 1. de Agricult. cap. 7. MIZILUM, f. ut Camisile. Vide Imizilum. MIZMAZ, Arabice, Fistula, qu vulgariter zamara dicitur, idem minuta alcahi, i. fistula pastoris. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MIZZULA. Vetus Charta apud Ughellum tom. 8. pag. 360 :

Item hebdomadarii, videlicet Sacerdos, Diaconus, et Subdiaconus, qualibet die hebdomad eorum habere debet ab Episcopo panes 4. et Mizzulam unam de vino omni tempore.

Ex Italico Misura, mensura. MNA habet libram unam et semiunciam, qui sunt solidi 75. Mna duas libras et semis appendit. Papias. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7692 : Mna, besant, idem quod talentum. MNASITERNA, Urna aqu, id est, urceus. Idem Papias. MNEMOSYNUM, Monumentum. Acta S. Leonis III. PP. tom. 2. Junii pag. 588 :

Isthc Mnemosyni loco... sindone elegante involvi plumbeoque sigillo obsignari curavimus.
Usus est etiam Catullus Carm. 12. 13.

Verum est mei sodalis.

MOA, a Gallico Moue, Fda labrorum projectio, oris depravatio. Lit. remiss. ann. 1354. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 301 :

Eidem baillivo faciendo sibi Moam, Gallice la Moe, in derisionem ipsius, etc.

MOABITA, Sarracenus, Maurus. Chron. Malleacense tom. 3. Concil. Hispan. pag. 334 :

Fuit bellum in Hispania inter Ildephonsum et Reges plures et Aucaetas et contra innumerabiles Moabitas.
Epist. Callisti II. PP. ibid. :

Irruentibus Mauris seu Moabitis, et Metropolis dignitas imminuta et parochiarum termini sunt confusi.
MOABITINI. Moneta Hispanica :

Petrus Pampilonensis episcopus, volens proficisci Hierosolimam ccc. Moabitinos comisit B. Conchensi abbati.

(Cart. Conchar. Ruthen. p. 328. ann. 1120.) MOAGIUM, Pensitatio, quam a vassallis exigit dominus pro frumenti molitura in molendinis suis. Charta Barthol. episc. Laudun. ann. 1143. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 49 :

Hujus concessionis testes sunt... illi quoque qui Moagium ex inde (molendinis scilicet) singulis annis persolvebant ; sed et ipsi molendinarii.
Vide Molta 2. MOBILE, Idem quod Mobilia, Gall. Biens meubles, mobiliaires. Formul vett. Andegavens. apud Mabill. tom. 4. Analect. pag. 251 :

Et exinde perdedit et pecunia sua, et Mobele suo.

Quid vero hac voce denotetur indicat sequens formula :

Vel res suas, aurum, argentum, species vestimentum, fabricaturas suas, vasa rea, vel reliquas res quamplures. Sepulture mee tam de Mobili meo quam de terre mee redditibus necessaria jussi per omnia preparari.
Bulla Nicolai PP. in Tabular. Centul. :

Vide Marculfum lib. 1. Form. 33. et 34. Charta ann. 1196. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 184 :

Devotionis vestr precibus inclinati ut possessiones et alia bona Mobilia et immobilia qu personas liberas fratrum vestrorum ad monasterium vestrum, mundi relicta vanitate convolantium, et professionem facientium in eodem, si remansissent in sculo jure successionis vel quocumque alio justo titulo contigissent, et ipsi potuissent aliis libere elargiri (feudalibus dumtaxat exceptis) petere, recipere, ac retinere

libere valeatis.

Caffari Annal. Genuens. ad ann. 1162. apud Murator. tom. 6. col. 278 :

Ad pedes domini Imperatoris inermes venerunt, et personas et civitatem, et Mobile et immobile qu habebant, sine ullo tenore in potestate Imperatoris posuerunt.
Alias nostris Meule, Moble, Moeble et Moible. Charta Ferr. ducis Lothar. ann. 1256. in Chartul. Campan. :

Vaissel o on met vin, et tuit aisement d'or et d'argent, seront prisi chascuns avec les autres Moibles.
Alia ann. 1270. ex Chartul. Valcel. sign. E. ch. 60 :

Leurs biens tous Meules et yretages.

Rursum alia ann. 1272. in Chartul. eccl. Lingon. fol. 29. r :

Obligons touz nos biens Mobles et non Mobles, etc.

Denique alia ann. 1296. in Chartul. 23. Corb. :

Ly abbs et ly convents auront le justice de Moebles, des cateux, etc.

Hinc Contract mobiliaire appellatur, Contractus de rebus mobilibus, in Lit. remiss. ann. 1427. ex Reg. 173. Chartoph. reg. ch. 664. Unde Desmeubl, pro Supellectili domestica vel alia qualibet re privatus. Lit. remiss. ann. 1450. in Reg. 180. ch. 153 :

Le suppliant qui estoit fort Desmeubl l'difice de sa maison, et n'avoit de long temps gueres peu prouffiter en son fait de marchandise,... se trouva tres poure et indigent. Meublage Donnons et octroions ledit office de sergenterie de Meublage desdittes forges en Bray, etc.
Charta ann. 1310. in Reg. 45. ch. 135 :

vero, Prbitio, suppeditatio, vulgo Fourniture, provision. Charta Caroli V. ann. 1374. in Reg. 153. ch. 478 :

Item pour les esploiz dou Mueblaige de la prvost de Gaillefontaines, etc.

Vide Mobilitas. 1. MOBILIA, li, Res mobiles. Occurrit apud Ottonem Morenam in Hist. Rerum Laudensium pag. 10. 14. 18. 24. 28. Rollandinum in Summa Notari cap. 8. et Petrum Azarium in Chron. ad ann. 1361. tom. 16. Murator. col. 397. 2. MOBILIA, Supellex, domesticum instrumentum famili, Ital. Mobilia, Gall. Meuble. Stat. Cons. Jan. an. 1143. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 250 :

Si receperimus hominem in habitaculo hujus civitatis faciemus eum iurare ut in perpetuum sit habitator huius civitatis, et quod veniat Ianuam ad habitandum cum uxore et filiis, qui secum steterint in familia si habuerit

et cum mobilia.

Fr. MOBILITAS, de servis et ancillis dicitur, qui prdium rusticum excolunt. Charta ann. 942. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 479 :

Ego igitur Engelbertus... dono prdicto loco, Cluniaco scilicet monasterio... mansus indominicatus qui est in villa Flaviaco cum omnibus suis apendenciis, vineis, campis... cultis et incultis... cum sua Mobilitate, servis videlicet et ancillis.
Inter res mobiles recensentur servi gleb adscripti. Lit. remiss. ann. 1353. in Reg. 82. ch. 2 :

Cum prfati habitatores de Aguilleyo sint homines sui de corpore et manu mortua et Mobile suum proprium, etc.

Movile, Eadem notione, in Charta ann. 884. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 211 :

Cum curtis, hortis, terris,... Movile seu se Movile, seu qui se moventibus sint servis et ancillis, etc.
MOCA, Cerevisia. Vide Mama. MOCADUS, Mocatus, a Gall. Mouch, Emunctus. Dicitur de candel semiust reliquo, Ital. Moccolo. Comput. ann. 1362. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 243. col. 2 :

Item pro viij. brandonibus... propter Rogaciones, ponderantibus xlij. libras, computatis pro libra iij. grossis et medio, et deducta cera aliorum brandonum Mocatorum, etc. Torcha mocada,
in Comput. ann. 1399. ibid. tom. 3. pag. 153. col. 1. Instr. ann. 1459. ibid. pag. 297. col. 1 :

Item volo et ordino quod dicti cerei sint de cera alias accensa sive Mocada, qu minori pretio venditur et diutius durat.

Vide Muscatoria. MOCCUS, Mercurii nomenclatura a quodam monte in dicesi Lingonensi ubi Mercurius colebatur, ex vet. Inscript. inter Collect. var. script. D. Le Beuf tom. 2. pag. 279 :

In H. D. D. Deo. Mercur. Mocco L. Mascl. Masculus et Sedatia Blandula Mater I. ex voto.

Hinc Moce, forte pro Mote, Collis, in Charta ann. 1312. ex Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 222 :

Item dou sixte que il aquistrent de madame Johanne Barrabyne, que elle avoit eu des Moces qui sont audit Pierres Aymer, assises Manse.

Vide infra Mota 1. MOCHA, Vestis ornamentum : quodnam sit docent Litter Caroli V. Reg. Franc.

ann. 1367. de forma vestium pro Monspeliens. :

Item quod nullus vir vel mulier audeat portare in Mochis vel pendentibus manicarum aliquam pellem vel foderaturam erminorum, vel alterius pellis, vel panni cirici reversatum.
Infra :

Item quod non audeant portare Mochas vel manicas pendentes latiores trium digitorum, etc.
MOCHNOMILON, Cassio Felici, Manualis mola, qua teruntur medicinalia. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MOCIMA, Scrofa, Belgis, Mocke, Gall. Truie. Charta apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 473 :

Et jussit ut singulis annis post obitum suorum utriusque anniversario die dentur servitio fratrum v. Mocime, ii, porcine, ii. onine

(l. ovine) iiii. duce, (l. auc) x. galline, et duo porcelli, etc. MOCINAGIUM, pro Macinagium, ni fallor, Jus torcularium, quod scilicet domino pensitatur pro uvis prelo supponendis, idem quod Pressoragium. Charta ann. 1243. ex Chartul. eccl. colleg. de Castel. super Indriam :

Noveritis quod in prsentia nostra constitutus Barthelot Polnins miles omne Mocinagium suum, quod habebat in vineis, de censivo suo moventibus, in castellania de Castellione, ecclesi nostr dedit.

Vide supra Macina 2. MOCTA, f. Avis species, Gall. Mouchet, Hisp. Mochete. Acta B. Bartholomi Eremit tom. 4. Junii pag. 835 :

Ad approbandam vero sive corroborandam rudis adhuc anachorit parsimoniam, ad ministrandum ei Dominus Moctam deputavit, qu singulis diebus Quadragesim primi anni pisciculum... ad refectionem detulit.
MOCULUS. Ugutio :

Cassidilis, vel cassidile, dicitur sacculum, pera, sarciperium, ficacium, marsupium, Moculus, loculus, crumena.

MOCUM, Simile est fab, legumen est. Papias MS. MODAGIUM. Vide in Modiatio. MODAMEN, Modanum, Modus, exemplar ; nostris Modle. Statuta Montis Regal. pag. 270 :

Et etiam teneatur quilibet venditor solarum, habere solas ad Modamen Communis quod est signatum in lapide cistern. Et quicunque vendiderit, seu penes se habuerit solas venales in minori Modano seu modanis Communis, signato vel signatis in lapide prdicto, etc.
Occurrit rursus Modanum infra.

MODEKINUS, Modius, mensura frumentaria. Chartul. Mont. S. Mart. part. 4. fol. 96. r :

Ernoul de Erweteghiem trois Modekins de blet et quatre capons de se masure Erweteghiem.

Vide supra Mitadencus. MODELA, Modus, unde nostri Modle, pro exemplari. Fulbertus Carnotensis in Carminib. pag. 182 :

Est tamen observanda diuturna Modela dit. Libra cibi solidi, simplex emina Falerni.

Ubi quidam reponunt medela. MODELLUM, Gruis tractori species. Tract. Ms. de Re milit. et mach. bellic. cap. 76 :

Bancacium sive Modellum duplicatum alias grossum quatuor rotellarum, habens varochium cum perticis volgentibus ac trahentibus funem sive canapem cum colona altius levata, est apprime utile ad opus lignamina, lapides, saxa et omnia alia necessaria causa casamenta dificandi.
Quod ex trabibus compingebatur, sic nuncupatum : nam 1. MODELLUS, Trabs, in eodem Tract. cap. 135 :

Machina ista cum ariete intus, proprium ejus nomen est testudo... Ista machina est composita lignaribus trabunculis et Modellis et aliquando tetigitur corio bubalino.
2. MODELLUS, Lagena, Gall. Bouteille, vel quodvis aliud vas in quod vinum infunditur. Usus et Consuet. Monast. S. Germani Paris. inter Probat. Hist. ejusd. pag. 135 :

Primo versu dicto lectionis quidam juvenis pulsabit uno ictu campanam qu pendet super petram eleemosyn, et tunc surgent quatuor aut quinque vel plures, et accipiunt Modellos vitreos, non argenteos et implebunt eos vino.
Vide Modiolus 2. MODERABILIS, pro Moderatus. Theganus de Ludovico Pio cap. 19 :

Erat in cibo potuque sobrius, et indumentis suis Moderabilis.

MODERACULA.

Camisia mulieris.

Dief. MODERAMEN, Temperamentum, Gall. Reserve. Litter Joannis Reg. Franc. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 66 :

Articulus vero de subsidio faciendo ab ipsis Consulibus... ad quatuor necessitates, in suo remanebit vigore, hoc Moderamine adhibito, ut jus illorum qui non morabantur in castro... circa hoc remaneat eis salvum,

etc.

Vide Haltaus. Glossar. German. col. 141. voce Bescheidenheit. MODERANTIA, Temperies. Miracula B. Ambrosii Senens. tom. 3. Martii pag. 224 :

Calor febris extinctus est et reductus ad plen Moderationem sanitatis. Sub clericali habitu vitam immens Moderanti peregit,
MODERATIO :

Moderantia, Modestia, continentia. Vita sancti Guthlaci tom. 2. Aprilis pag. 40 :

Salva Moderatione Concilii generalis,

Formula non infrequens in Bullis summorum Pontificum, pro Salvo modo, statuto, etc. Bulla Gregorii X. PP. ann. 1274. apud Rymer. tom. 2. pag. 23 :

Specialiter autem decimas, terras, domos et agros.... vobis et per vos eidem monasterio vestro auctoritate Apostolica confirmamus et prsentis scripti patrocinio communimus, salva in prdictis decimis Moderatione Concilii generalis.
Eadem habentur in alia Bulla Gregorii XI. PP. ann. 1373. apud Ludewig. tom. 1. Reliq. MSS. pag. 387. Nostram interpretationem firmat Bulla Honorii IV. PP. ibid. pag. 506 :

Eis privilegia et indulgentias Apostolic Sedis eisdem (Cisterciensibus) concessas inviolabiliter conservetis et faciatis ab aliis conservari, salva Moderatione Concilii generalis, videlicet ut de alienis terris a tempore prdicti Concilii acquisitis et de cetero acquirendis exsolvant decimas ecclesiis, quibus ratione prediorum antea solvebantur, nisi aliter cum eis duxerint componendum.

MODERATOR, Dignitas prsidum Hellenoponti et Arabi apud Byzantinos. Vide Glossar. mod. Grcit. in hac voce col. 942. MODERATUS, Ad modum seu morem exquisite accommodatus ; vel Moderatioris seu exigui pretii. B. de Amoribus in Speculo sacerdot. Ms. cap. 2 :

Sit tuus ornatus non carus, non Moderatus, Non argentatus, aureatus nec variatus.

Vide infra Modus 2. MODERNITER, Nuper, Gall. Dernierement. Libert. vill de Naiaco ann. 1368. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 222. art. 12 :

Concedimus per presentes, ut ipsis consulibus Moderniter nominatis seu electis, seu quos nominari seu eligi de ctero continget, etc.
Vide mox MODERNUS. Joan. de Janua : Senator lib. 4. Epist. 51 :

Modernus, i. istius temporis, et dicitur a modus, inde modernitas.

Antiquorum diligentissimus imitator, Modernorum nobilissimus institutor.

Occurrit passim. Epist. Hincmari pro instit. Carolom. tom. 2. ejusd. oper. pag. 201 :

Ad institutionem istius juvenis et Moderni regis nostri.

Occurrit prterea apud Goldast. in Eginart. pag. 160. edit. in 4. et alibi passim. Noverint igitur tam Moderni quam futuri, formula frequens in chartis secul. XIII. Modernitas. Sugerius in Ludov. VI. :

Quo facto nostrorum Modernitate, vel multorum temporum antiquitate nihil clarius Francia fecit.

MODERO, : rogo. Supplem. Antiquarii. MODIADA. Vide Modius 2. MODIAGIUM, Datio ad firmam sub certa prstatione tot modiorum frugum, de quibus convenit, idem quod admodiatio. Vide in Admodiare 2. Charta Ernaldi archid. Carnot. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Hoc facto monachi eamdem decimam Gosberto ad Modiagium tradiderunt, ut sex sextaria de ibernagio annuatim reddat.

Alia capit. S. Quint. Viromand. ann. 1349. in Reg. 78. Chartoph. reg. ch. 176 :

Terr nostr vel omnino remanent incult vel satis, pro minori pretio seu Modiagio tradentur ad censam, quam consuetum fuit eas tradi. Muyage,
eadem acceptione, in Lit. remiss. ann. 1372. ex Reg. 104. ch. 91 :

Comme Jean Mauclerc eust tenu ferme ou Muyage partie des terres bls de Jehan Daridel, etc.
Charta ann. 1340. in Chartul. 21. Corb. fol. 299. v :

Pour le cause des arrerages des Muyages des terres dudit chevalier.... que ledit Pierre a tenu ferme ; lyquel Muyage ont est esvalu ladite somme de noef cens livres Par.
Chartul. ejusd. monast. sign. Ezechiel ad ann. 1415. fol. 18. v :

Sauf et reserv xxxix. journaux et lxiij. vergues de terre, sans au terroir de Warfuse, bailliez Muyages.

Unde Muieur, qui ea conditione aliquid tenet, infra in Moiso 2. Modiagium, alia notione, vide in Modiatio 1. MODIALIS, Mensura agraria, eadem qu Modius infra. Testamentum Tellonis Curiensis Episc. ann. 767. in Append. ad tom. 2. Annal. Benedict. pag. 708 :

Item in territoriis agrum ad Buliu Modiales sexaginta quinque.

Occurrit ibid. pluries. MODIARE, Modiationem percipere. Vide in Modiatio. MODIATA. Vide Modius 2.

MODIATICUM. Vide Modiatio. 1. MODIATIO, Mensura qu fit per modios. Codex MS. redituum Episcopat. Autissiodor. ann. circ. 1290. exaratus :

Et si emptum fuerit, debet roagium et minagium cujuscumque Modiationis sit.

Vide Cujac. ad leg. 6. Cod. de Naufrag. et Jac. Gothofredum in Notis ad leg. 32. Cod. Th. de Navicular. Modiatio, Prstatio pro quolibet modio vini. Charta Richardi Reg. Angl. ann. 1195. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1012 :

Trecentos modios vini percipiendos singulis annis in Modiatione nostra Rotomagensi per integra dolia, sicut ea recipere solemus in Modiatione nostra.
Charta Henrici Regis Angli filii Mathildis, pro Ecclesia Pratensi, ex Regesto Normannico sign. P. in Camera Comput. Paris. fol. 24 :

Concedo eis in perpetuam eleemosynam 3. masuras terr quietas de omni censu et consuetudine, et omni alia re, excepta sola Modiatione mea de vino.
Alia Odonis Archiepiscopi Rotomag. ann. 1266. ibid. :

Terr arabiles, vine, Modiationes vini, prata, nemora, warenn, etc. Adducent quoque eandem Modiationem Monachi de Brolio, etc.
Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 994 : Pag. 997 :

Charta Johannis Episcopi Carnotensis ann. 1178. in Tabulario Drocensi fol. 33 :

Reddendo sine contradictione sex modios de Modiatione de Waeneio. Decima Modiationis

de Rotomago. Pag. 1002 :

Et in civitate Rotomagensi quietantiam de teloneo, et de Modiatione, et de aliis omnibus consuetudinibus.

Charta Communi Rotomag. ann. 1207 :

Modiationem tamen nostram de vino Rotomagensi reddent nobis, prterquam de vino quod eis datum fuerit ad potum suum, quod nullo modo vendere poterunt, quin inde reddant Modiationem.
Modiatio, Pensitatio frumentaria pro quolibet modio annon. Charta ann. 1191. in Tabular. S. Vincentii Cenoman. :

Controversia inter monachos S. Vincentii et personam ecclesi de Reneio, super Modiatione ecclesi de Soona. Asserebat Robertus de Guereme persona de Reneio quod de Modiatione ecclesi de Soona duos modios annuatim habere debebat. Monachi, quod prdictus Robertus de

Modiatione prdicta non debebat accipere nisi tantum xviii. sextarios, asserebant. Statuimus quod dictus Robertus duos modios singulis annis haberet de Modiatione ecclesi de Soona, scilicet vii. sextarios frumenti vii. sextarios et minam de mestel, vi. sextarios et minam hordei, iv. sextarios aven.
Idem Tabular. fol. 98 :

Et si forte person ecclesiarum qu Modiationem habent in decimis monachorum S. Vincentii, aliquid de leguminibus reclamaverint ; monachi S. Vincentii eis super hoc satisfacere non tenebuntur.
Tabular. Abbati de Strata :

Monachi singulis annis reddent eis octo sextarios Modiationis, quatuor annon et quatuor aven ad mensuram Drocensem.

Modiaticum, Idem quod Modiatio. In Capitulari Sicardi Principis Beneventani ann. 836. cap. 34. est de Modiatico : cap. 35. de responsatico et Modiatico. Charta Rogerii Regis Sicili ann. 1137. apud Ughell. tom. 7. pag. 564 :

Ut deinceps nec Salernitani, nec eorum homines pro Mediatico aliquid persolvant, sed semper ab hac conditione liberi et absoluti permaneant.

Ubi perperam editum mediatico. Adde prceptum Pippini Reg. ann. 831. apud Baluz. in Append. ad Capitular. col. 1431. Modiagium, Idem quod Modiaticum. Tabular. Prioratus S. Vincentii Laudunensis, ann. 1274 :

Recognoverunt unum modium ad mensuram S. Quintini, qualiter solvitur in Modiagio Ecclesi S. Vincentii.
Modagium, Eadem notione. Charta ann. 1203. in Tabular. Crisenon. :

Ego Acelinus de Merriaco notum facio quod Regina mater mea... donavit Ecclesi B. Mari de Crisenone.... Modagium terr me de Lissi.
Modiare, Modiationem percipere. Tabularium Episcopatus Autissiod. :

Roagium et plaintagium sunt Comitis, Episcopi, et Vicecomitis, et in hoc roagio et plaintagio Comes 1. den. Episc. 1. Vicecomes 1. obol. percipiunt ; Clerici, Milites, Religiosi non debent roagium, plaintagium, nec minagium, nisi Modiant. Si vero Modiant, debent de modio unum den.
Modiatio Capitalis. Vetus Inquesta in Regesto Philippi Augusti Regis Franc. Herouvalliano fol. 171 :

Quicunque vero habeat capitales Modiationes, sive Miles, sive alius, ipse habet venditiones et justitiam.
2. MODIATIO, Quod pro mensura, qu per modios fit, exigitur. Charta ann. 1246. in Chartul. S. Corn. Compend. fol. 126. r. col. 1 :

Salvis dictis abbati et conventui Compendiensi omnibus juribus et justitiis

suis, qu in prfata terra antea habebant, videlicet decima, terragio, carija, Modiatione, placitis generalibus, etc.
3. MODIATIO, Fruges, qu ex modiagio seu conventione percipiuntur. Vide supra Modiagium. Charta ann. 1220. ex Chartul. 21. Corb. :

Mansuarii.... Modiationes Corbeiensis ecclesi illius territorii apud Corbeiam propriis vehiculis ducere tenebantur.
Tabul. capit. Carnot. :

Reddet eis quinque modios annon, cujus medietas erit ivernagii rationabilis, et alia medietas aven. Hc Modiatio solvetur ad mensuram de Brueroliis.
Hinc 1. MODIATOR, Qui ad modiationem seu firmam tenet. Charta Inger. dom. de Bona ann. 1219. ex Chartul. 21. Corb. fol. 190. v :

Quittavi inperpetuum ecclesi beati Petri Corbeiensis traversum, quod petebam a cultoribus et Modiatoribus terrarum de Guisi et S. Nicolai de Regni, ita videlicet quod dicti Modiatores et cultores terrarum prdictarum quiti et liberi, sine prdicto traverso, remanebunt.

2. MODIATOR, Moderator, rector, in Notit. ann. 1545. apud Guden. in Cod. Diplom. tom. 4. pag. 651. MODIATUM, Mensura agraria, ut supra Modiata. Charta ann. 1163. in Chartul. Clarifont. ch. 29 :

Sex Modiata terr de terra Fulkeri jure tenenda perpetuo.... Concessit etiam ecclesi decimam dimidii Modiati terr.
Vide in Modius 2. MODIATURA. Vide Modius 2. MODICILLUM, Modicum. Acta S. Stanisl. tom. 2. Maii pag. 264. col. 2 :

Puerulus pro mortuo ab universis habitus et extinctus,... tandem quasi Modicillum sub pectoris loco respirare visus est.
MODICITAS, Tenuitas, parvitas. Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 562 :

Verum quia ex hoc null recogniciones fieri consueverunt, sed solum parvi cartelli parti solventi clamorem antedictum tradi consueverunt ; qui quidem cartelli, propter eorum Modicitatem spius amittuntur, etc.
MODICUM, In modico, paulo post, post exiguum tempus. Gasp. Barthii Glossar. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 209. ex Baldrici Hist. Palst. MODIETARIA, Prdium rusticum quod a colono partiario colitur, Gall. Mtairie. Charta ann. 1262. in Tabular. Centul. :

Nobis vendiderunt totam Modietariam suam cum appendiciis, quam de nobis tenebant in feudum et per homagium ligium, et erant lx. jornalia in

diversis peciis... remiserunt etiam nobis pro certa summa denariorum quatuor sextarios bladi et quatuor aven quos singulis annis illis dare tenebamur pro seminatura illius terr seu Moyteiries.
Vide supra Medietarius. MODIETAS, Modus agri. Tabularium Ecclesi Carnotensis Ch. 72 :

Dono.... duodecim carrucatas terr, unamquamque novem Modietarum, in silva qu vocatur Gaudus sancti Stephani.
Vide Modius. MODIFICATIO, Moderatio, exceptio, conditio, a Gall. Modification. Epist. Clementis VII. PP. ann. 1384. in Tabular. Episcopat. Meldens. :

Faciatis auctoritate nostra exemptionem, liberationem, decretum et ordinationem, concordiam, Modificationes, interpretationes ac declarationes et confirmationem prdictas inviolabiliter observari.
Charta Henrici IV. Reg. Angl. ann. 1406. apud Rymer. tom. 8. pag. 454 :

Cum quibuscumque clausulis, conditionibus, Modificationibus, et circumstantiis necessariis.

Charta ann. 1503. apud Madox Formul. Anglic. pag. 338 :

Summam centum librarum legalis monet Angli in pecunia numerata, prfatis Abbati et Conventui monasterii S. Crucis de Waltham, sub quadam Modificatione infrascripta disponendam.

Hinc Modificare, Moderare, in Charta Henrici III. Reg. Angl. ann. 1259. apud Rymer. tom. 1. pag. 680 :

Plenam damus potestatem ad Modificandum, nomine nostro, illam summam pecuni, quam, etc.
MODIFICATUS. Apud Witikind. lib. 3 :

Vasa eburnea etiam, et omni genere Modificata stramenta, balsamum, etc. i.

variis modis elaborata. MODIGUS, Modius. Testamentum Sancii II. Reg. Portugalli r 1286. apud Brandaon. tom. 4 :

Septem Modigos panis, qui consueverunt mihi dari.

MODILIA, Melodia, Modulatio. Exposit. brevis antiq. Liturg. Gallic. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 95 :

Spiritalibus vocibus prclara Christi magnalia dulii Modilia psallet Ecclesia.

MODIOLUM. Gloss. Latin. MS. Regium sign. 1013 : Situla, quod vulgus Modiolum dicit. Papias : Situla dicta, quod sitientibus apta sit ad bibendum, quod Grci cadum dicunt, vulgo Modiolum dicitur. Grculis , vestis species est.

Vide Meursii Gloss. et infra Modius. Idem quod Modius, mensura annonaria. Martyrol. Autiss. ex schedis D. Le-Beuf :

Cellerarius per unumquemque annum canonicis persolvere debet de frumento Modiola xx. de ordeo Modiola iij.

1. MODIOLUS, um, Modus agri. Charta Bonfilii Fulginatensis Episcopi apud Ughellum :

In campo S. Valentini Modiola tres, et in Casiolo Modiola quinque, etc.

Alia in Tabulario Casauriensi :

Vendidi... terram petiam unam per mensuram Modiolum unum et quartarium unum. Excepta ecclesia S. Mari cum Modiolo 1.
Et col. 556 :

Crebrius ibi occurrit. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 543 :

Tradidit pro anima Dod uxoris su in hoc monasterio Modiola cccc. consentiente genitore suo.

Vide Modius. 2. MODIOLUS, Mensura liquidorum. Bernard. Mon. in Ord. Cluniac. part. 1. cap. 12 :

Hoc est autem guod specialiter pertinet ad ipsum Refectorarium majorem, quoties pigmentum datur ipse Modiolis infundit.
S. Willhelmi Constitut. Hirsaug. lib. 2. cap. 49 :

Quotienscunque ad charitatem propinatur, ipse et aliquis adjutor ejus Mediolis (l. Modiolis) infundunt.

Vide Modellus. 3. MODIOLUS, Medium rot, cui infiguntur radii, nostris Moieu. Occurrit in Mirac. S. Berlindis Virg. cap. 2. Hinc nostris Moyeu, pro Jaune d'uf. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Moieuf de euf, vitellus. MODIORA, terminatione Longobardica, si tamen mendum non est pro Modiola. Vide Modiolus 1. Charta 1131. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 963 :

Damus.... unam petiam de terra culta et inculta,... qu est per mensuram cum justa pertica mensurata Modiora quadraginta.

MODITIO, Prstatio frumentaria, eadem qu Modiatio, nisi ita legendum. Charta ann. 1185. in Tabular. Centul. :

Si autem prdictum bladium ad jam dictos terminos non reddiderint, ad molturam molendini, sicut consuetudo est, Ecclesia per se tenebit, donec supradictus census vel Moditio reddatur.
MODIUM, Mensura liquidorum simul et aridorum. Testamentum Haganonis ann.

819. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 22 :

Unde dabit ipse, et quicumque post eum de sua progenie tenuerit, ad prdictam festivitatem omni anno ad refectionem fratrum tritici Modia v. vini Modia v. pullos lxxx.
Occurrit ibid. pluries. Charta Lamberti Comitis ann. 850. ibidem col. 36 :

De sale annuatim modia c.

Dotatio Gulfradi diaconi ibid. col. 68 :

Annuatim in die obitus mei dare studeant fratribus congregationis S. Martini viii. Modia panis, et viii. vini, et in isto hospitali Modium 1. vini, et in illo pullatorio 1. Modium.

Vide infra. 1. MODIUS, Est cui arbor navis insistit, ob similitudinem mensuralis vasis dictus. Papias. 2. MODIUS, Mensura liquidorum, constans 16. sextariis. Adalardus in Statutis Corbeiensib. lib. 1. cap. 4 :

De potu autem quotidie detur Modius dimidius, id est, sextaria octo, etc.
Vetus Agrimensor pag. 344 :

Quemadmodum de sextario, sic et de Modio. Aliis placuit 16. sextariis Modium impleri ; aliis 20. et duobus aliis vero 24. sed has mensuras ad votum Principum vel judicum esse deprehendimus.

Majoris sunt momenti atque instituto nostro accommodatiora qu ad mensurarum stimationem spectant, quam ut alicui absurdum videatur, si ea qu de mensuris liquidorum et aridorum, ad mensuram Parisiensem reductis, habet Codex MS. Sangerman. ann. circ. 400. hoc loco inseramus, cum id genus antiquitatis non omnino obvium sit. Atque 1. de liquidis fol. ix . vi. verso hc leguntur :
xx

C'est le rapport que les Jaugeurs de la ville de Paris ont fait nos Seigneurs des Comptes sur les moissons des tonneaux des vins et d'esgues (eau) des pais et des lieus ci apres nommez selonc ce que il leur est avis que nos dits Seigneurs leur avoient encharg faire, et rapporter par Jehan Rotangis, Robert Daucengny, et Maci de Saint Port, l'acord de tous les autres Jaugeurs de Paris, si comme les dessus nommez disoient. Cest escript fut baill l'an mil ccc. xxx. par les dessus dis le xxvi. jour de Juillet : 1. Un tonnel de vin de Gascoigne doit tenir vi. muis, x. sextiers de vin, la mesure de Paris, se il est de moison. Item, un tonnel de S. Jehan (d'Angely) vi. muis, viii. sextiers la mesure de Paris.

Item, un tonnel de Rochelle vi. muis et viii. sextiers, la mesure de Paris. Item, un tonnel d'Espaigne vi. muis, vi. sextiers la mesure de Paris. Item, un tonnel de S. Pourcein que lesdis Jaugeurs appellent qee, iii. muis, et xii. sextiers la mesure dessus dite et Souvegny. Item, un tonnel d'Anjou que ils appellent qee, iii. muis, xii. sextiers, ladite mesure. Item, un tonnel d'Orliens et de Dervoy que ils appellent quee, iii. muis, v. sextiers, ladite mesure. Item, une quee de Gastinois, iii. muis, iiii. sextiers, lad. mesure. Item, un tonnel de Nevers, iiii. muis et demi, ladite mesure. Item, un tonnel de Biaune, vi. muis, ladite moison de Paris. Item, un tonnel de Bourgoigne, vi. muis, ladite mesure. Item, un tonnel Franois, vi. muis, lad. mesure. Item, un tonnel Drouays, vi. muis, ladite mesure et la quee iii. muis. Item, un tonnel de Loonnois et de Soissonnois, vi. muis, et la quee iii. muis ladite mesure. Et tous autres tonneaux, quel part que ils soient, doivent tenir, se ils sont de droite moison, vi. muis chascun la mesure de Paris, et la quee iii. muis ; et se ils tiennent plus, celui qui achate doit rendre le surplus d'icelle moison ; et se ils tiennent moins, le vendeur le doit rendre et parfaire l'achateur, et ainsi en ont veu user les dis Jaugeurs leurs devanciers et euls memres veu user et usent encore. Et pour ce fu la jauge anciennement establie et ordene en la Chastellenie de Paris, et en la Vicomt pour les fausses moisons des tonneaux, de quoi les marchans estoient deceus et le Roy pour ses garnisons.
De mensuris vero aridorum simul et liquidorum hc habet laudatus Codex fol. 1:

Adquationes bladorum, avenarum et vinorum regni. Mensura bladi Paris. xii. boisselli faciunt sextarium. Parisius. iii. boisselli faciunt quarterium vi. minotum, ii. quarteria In Reg. Cam. Computorum Paris. sign. Noster fol. 327. v : quarterium seu minotum, ii. quarteria seu minota] faciunt minam, ii. min faciunt sextarium, xii. sextaria faciunt modium. Mensura aven ibid. : xx. boisselli faciunt sextarium ; quinque boisselli faciunt quarterium, ii. quarteria faciunt minam, ii. min faciunt sextarium et xii. sextaria faciunt modium. Mensura vini ibid. : xvi. sextaria vini clari faciunt modium vini Paris. In vindemiis vero xviii. sextaria faciunt

modium vini Paris. BALLIVIA SENONENSIS. Senon . Modium bladi Paris. valet ix. sextaria, iii. minellos Senon. et xii. sextaria faciunt modium, et iiii. minelli faciunt sextarium, et ii. bichez faciunt minellum, et xxxix. sextaria i. minellus faciunt iiii. modia iiii. sextaria Paris. Modius aven Par. valet xv. sextaria iii. minellos, dimid. Senon. et xii. sextaria faciunt modium, et iiii. minelli faciunt sextar. et ii. bichez faciunt minellum, et lxiii. sextar. dimid. faciunt v. modios Par. Modius vini Par. qualis est modio vini Senon. Villa-nova juxta Senon . Modius bladi Par. valet vi. sextar. Vill-nov juxta Senon. et xii. sextar. faciunt modium, et viii. pichez faciunt sextar. et ii. pichez faciunt minellum. Sed computantur c. pichez razi iii. modii propter jonteias traditas ultra mensuram. Modius aven Paris. valet x. sextar. et i. pichez et dimid. Vill-nov. Et Modius et sextarium ac pichez computantur in avena sicut in blado. Modius vini Vill-nov valet i. modium et dimid. sextarii Paris. et xx. sextaria faciunt modium vini Vill-nov. Vallis-Mauri et Ripparia. Modius bladi et aven ac vini Vallis-Mauri et Rippari qualis est modio bladi et aven ac vini Senon. et mensura Vallis-Mauri et Rippari respondet ad mensuram de Maaley. Flagiacum . Modius bladi Par. valet viii. sextar. iii. pichez et dimid. Flagiaci, et viii. pichez faciunt sextar. et xii. sextar. faciunt modium Flagiaci. Modius aven Par. valet i. modium, i. sextar. i. minam, ii. pichez dimid. Flagiaci, et viii. pichez faciunt sextar. et xii. sextar. faciunt modium Flagiaci. Modius vini Flagiaci valet iii. modios Par. et xvi. sextar. faciunt modium Flagiaci. Lorriacum in Bostagio . Boscagio leg. ex cod. Cam. Comput. Modius bladi Par. valet i. modium, iiii. sextar. iii. minellos, et quartam partem minelli ad mensuram Lorriaci in Bostagio, et iiii. minelli, vel iiii. pichez faciunt sextarium, et xii. sextar. faciunt modium Lorriaci in Bostagio. Modius aven Par. valet ii. modios, iii. sextar. iii. minellos Loretti, et iiii. minelli, vel iiii. pichez faciunt sextarium, et xii. sextar. faciunt modium. Modius vini Lorreti vel Lorriaci in Bostagio valet iii. mod. Par. et xvi. sextaria vini faciunt modium Lorriaci in Bostagio.

Gressium et Capella. Modius bladi Par. valet i. modium et dimid. ad mensuram Gressi, et xii. sextar. faciunt modium et iiii. minelli vel pichez faciunt sextarium. Modius aven Par. valet ii modios, v. sextaria, i, minellum et quartam partem minelli Gressi, et iiii. minelli vel pichez faciunt sextarium. Modius vini Gressi valet iii. mod. Par. et xvi. sextar. faciunt modium Gressi. Moretum . Modius bladi Moreti valet i. mod. v. sextar. i. minam, ii. boissellos dimid. Par. et xii. boisselli faciunt sextarium. Modius aven Moreti valet x. sextar. i. minam, vi. boissellos Par. et de illis boissellis xx. faciunt sextarium Par. Modius vini Moreti valet ii. mod. ii. sextar. et dimid. Par. Samesium . Modius bladi et aven Samesii qualis est modio bladi et aven Meleduni. Modius vini Samesii valet xxv. sextar. Par. et xvi. sextar. vini faciunt modium Samesii. Fons Bliaudi . Modius bladi, aven et vini Fontis Bliaudi est qualis modio Samesii. Meledunum, Modius bladi Par. valet i. mod. iii. minellos, i. boissellum Meleduni, et de illis boissellis iiii. faciunt minellum, et xii. sextar. faciunt modium Meleduni. Modius aven Par. valet i. mod. i. minam, i. boissellum Meleduni, et de illis boissellis vii. faciunt minellum et xii. sextar. aven faciunt modium ibi. Modius vini Meleduni valet xxi. sextar. iii. chopinas Paris. Corbolium . Modius bladi Corbolii valet i. mod. i. minellum et dimid. boissell. ad modium mensuram Par. et xii. sextar. faciunt modium Corbolii et xii. boisselli faciunt sextarium bladi Corbolii. Modius aven Corbolii valet i. mod. iii. minellos, ii. boissell. ad mod. Par. et xii. sextar. faciunt modium Corbolii et xx. boisselli faciunt sextar. Corbolii. Modius vini Corbolii valet xxi. sextar. i. quartam et dimid. Par. et xvi. sextar. faciunt modium Corbolii. Mons Algi . Argi Modius bladi Par. valet xi. sextar. i. quartam et dimid. pichez Montis Algi, de quibus pichez viii. faciunt sextarium, xii. sextar. faciunt mod. et iiii. quart sextarium. Modius aven Par. valet xviii. sextar. i. minam Montis Algi et xii. sextar.

faciunt mod. et iiii. quart faciunt sextarium. Modius vini Montis Algi valet iii. mod. Par. Lorriacum in Gastineto . Modius bladi Par. valet xvi. sextar. iii. quartas Lorriaci, et xii. sextar. faciunt modium, iiii. quart faciunt sextar. et ii. quart faciunt minam. Modius aven Par. valet xxvii. sextar. iii. quartas Lorriaci. Modius vini Lorriaci valet iii. mod. Par. BALLIVIA AURELIANENSIS. Vitriacum . Modius bladi Par. valet iii. mod. et dimid. et ii. boissellos Vitriaci ; de quibus boissellis vi. faciunt minam, et xii. min faciunt modium ad mod. Vitriaci. Modius aven Par. valet v. mod. iiii. boissellos Vitriaci ; de quibus boissellis vi. faciunt minam et xii. min faciunt modium ut supra. Modius vini Vitriaci valet ii. mod. vi. sextar. Par. et xvi. jalonni faciunt mod. Vitriaci. Bostus Boscus Communis. Modius bladi, aven et vini Bosti communis qualis est modio Lorriaci in Gastineto. Castrum-Novum . Modius bladi Par. valet iii. mod. ii. boissellos Castri-novi et vi. boisselli faciunt minam, et xii. min faciunt modium Castri-novi. Modius aven Par. valet iiii. modios, iii. minas ad mensuram Regis, in qua mensura aven reg. recipiuntur ibid. et xii. min faciunt modium, et ad mensuram currentem in villa v. mod. xii. min aven de unaquaque mensura faciunt modium. Modius vini Castri-novi valet ii. mod. iiii. sextar. Par. xvi. jalonni faciunt modium. Stamp . Modius bladi Par. valet xxi. sextar. et xvi. havechiaus ; de quibus havechiaus rs (rasi) faciunt minam, ii. min faciunt sextarium, et xii. sextar. faciunt modium apud Stampas. Modius aven Par. valet xix. sextar. i. minam ad mod. Stamparum, et xii. sextaria, et xii. havechiaus combles faciunt mod. Stamparum, et ii. min faciunt sextar. et ii. minelli faciunt minam, et x. havechiaus combles faciunt minellum aven Stamparum. Modius aven ad mensuram Granerii Stampensis valet xx. sextar. iiii. havechiaus combles minus ad mensuram vill Stamponsis, et x. havechiaus combles faciunt minotum vill Stampensis, et xviii. minoti faciunt modium ad mensuram granerii. Dordanum . Modius bladi Par. valet xi. sextar. ad mod. Dordani, et xii.

sextaria faciunt modium, et iiii. minoti faciunt sextarium, et ii. minoti faciunt minam, et xii. boisselli faciunt sextarium. Modius aven Par. valet xiii. sextar. iii. boissellos ad mod. Dordani, et xii. sextar. faciunt modium, iiii. minoti faciunt sextarium, et ii. minoti minam, et xvi. boisselli faciunt sextarium. Modius vini Dordani valet i. mod. iii. sextar. et dimid. quart Par. Hyenvilla . Modius bladi Par. valet xiiii. sextar. i. minam, et iiii. boissellos Hyenvill, et xii. sextaria faciunt modium Hyenvill, iiii. minoti faciunt sextar. ii. minoti faciunt minam, et xii. boisselli faciunt sextar. Hyenvill. Modius aven Par. valet ii. mod. ii. boissellos ad mod. Hyenvill, xii. sextar. faciunt modium, iiii. minoti faciunt sextar. ii. minoti faciunt minam, et xii. boisselli faciunt sextar. Modius vini Hyenvill est qualis modio vini Aurel. Aurelianum . Modius bladi Par. valet iii. modios, viii. minas, iiii. boissellos Aurel. xii. min faciunt mod. et xii. boisselli faciunt minam. Modius aven Par. valet vi. modios, viii. boissellos, et xii. min faciunt mod. et xii. boisselli faciunt minam. Item, modius bladi Par. valet ii. modios, ix. minas ad magnam mensuram granerii Aurel. xii. min faciunt mod. et xvi. boisselli faciunt minam. Item, modius aven Par. valet iiii. mod. dimid. et iiii. boissellos ad magnam mensuram granerii Aurel. et xii. min faciunt mod. et xvi. boisselli faciunt minam. Modius aven Aurel. ad magnam mensuram granerii Aurel. valet xvi. minas et ii. boissellos ad parvam mensuram, xii. min faciunt mod. et xii. boisselli faciunt minam ad parvam mensuram. Modius vini Aurel. valet ii. mod. vi. sextar. Par. et ii. sexterons ; de quibus iii. sexterons faciunt quartam Par. et iiii. quart faciunt sextar. Par. et xvi. jalonni faciunt mod. vini Aurel. en reschaisons, et xviii. jalonni in vindemiis. BALLIVIA BITURICENSIS. Bituric . Modius bladi, aven et vini Bituric. est qualis modio Par. Ysoldunum . Modius bladi Par. valet xv. sextar. ad mod. Exold. xii. sextar. faciunt mod. et x. boisselli faciunt sextar. Ysolduni. Modius aven Par. valet xiii. sextar. i. minam Ysold. et xii. sextar. faciunt modium et xvi. boisselli faciunt sextar. aven. Modius vini Ysold. valet i. mod. iii. sextar. Par. et xvi. jalonni faciunt modium.

Castrum Radulphi . Modius vini Castri Radulphi valet xx. sextar. i. quartam et i. sexteron. Par. Albigniacum . Modius bladi Par. valet i. mod. dimid. et i. minam ad mensuram Albigniaci, xii. sextar. faciunt mod. iiii. quart faciunt sextar. et ii. quart faciunt minam. Modius aven Par. valet xix. sextar. i. minam et ii. boissellos rs, et iiii. boisselli rs faciunt quarterium, iiii. quarterii faciunt sextar. et xii. sextar. faciunt mod. Modius vini Albigniaci valet xxv. sextar. et dimid. Par. et xxiiii. sextaria faciunt mod. Albiniaci. Pissiacum . Modius bladi Par. valet xiii. sextar. et i. boissellum Pissiaci, et xii. boisselli faciunt sextar. Pissiaci. Modius aven Par. valet xvi. sextar. Pissiaci, et xvi. boisselli faciunt sextar. Pissiaci. Modius vini Pissiaci valet xxxvi. sextar. ii. quartas et dimid. Paris. et xxv. sextaria Pissiaci faciunt modium Pissiaci tempore vindemiarum. Medonta . Modius aven Medonte valet xv. sextar. i. minam, iiii. boissellos combles ad mod. Paris. de quibus xx. boisselli combles faciunt sextar. aven Par. et xii. sextar. aven faciunt mod. Medonte. Mellonta . Modius vini Mellonte valet xxxvi. sextar. iii. quartas et i. sexteron Par. iii. sexterons faciunt quartam Par. et xxiiii. sextar. faciunt mod. vini Mellonte ex reschaisons, et xxx. sextar. in vindemiis. Verno . Modius vini Vernonis valet xxxv. sextar. ii. quartas Par. et xxx. sextar. faciunt mod. Vernonis. Calvus-Mons . Modius bladi Par. valet i. mod. iii. minotos Calvi-montis, iiii. minoti faciunt i. sextar. et xvi. boisselli faciunt sextar. et xii. sextar. faciunt modium. Modius aven Par. valet i. mod. ii. sextar. et i. minotum Calvi-montis, iiii. minoti faciunt sextar. et xvii. boisselli faciunt sextar. et xii. sextar. faciunt modium. Bellus-Mons . Modius bladi Bellimontis valet ad mod. Par. ix. sextar. i. minam, iii. boissellos et dimid. quart. Modius vini valet ii. modios, ii. sextar. i. chop. minus ad mensuram Par. BALLIVIA VIROMANDENSIS. Silvanetum . Modius bladi Par. valet xiii. sextar. i. minam Par. Silvan. et modius Par. Sil. valet x. sextar. i. minam, vi. boissell. Par. unde xx. boisselli faciunt sextar. Par. Sil.

Modius aven Par. valet xiii. sextar. i. minam Par. Sil. ut supra. Modius vini Bernuli valet xxx. sextar. et ii. quartas Par. xxiiii. sextar. faciunt mod. Bernuli. Bestisiacum . Modius bladi Par. valet xiiii. sextar. Bestisiaci. Modius aven Par. valet xiiii. sextar. ii. boissellos Bestisiaci, et xvi. boisselli Bestisiaci faciunt sextar. Modius vini Par. valet xviii. sextar. Bestisiaci et xviii. sextar. faciunt modium ibi. Verberia . Modius bladi Par. valet i. mod. i. minam, vi. boissellos ad mod. Verberi, et xvi. boisselli faciunt sextar. et xii. sextar. modium. Modius aven Par. valet i. mod. iii. minas, i. quartam et dimid. ad mod. Verberi, et iii. quart faciunt minam. Modius vini Verberi valet xx. sextar. i. quartam Par. et xvi. sextar. faciunt modium. Compendium . Modius bladi Par. valet ii. modios et dimid. et i. quartam et dimid. Compendii, xxiiii. minoti faciunt modium et ii. quarterons faciunt minam. Modius aven Par. valet lxvii. minotos et iii. boissellos Compendii, unde xii. boisselli rs faciunt minotum, et xxiiii. minoti faciunt mod. Compendii. Modius vini Compendii valet xxiiii. sextar. ii. quartas Par. et xxii. sextar. faciunt modium vini Compendii. Crispiacum . Modius bladi Par. valet lxviii. pichez et i. boissellum et dimid. Crispiaci, unde iii. boisselli faciunt i. pichez, et xxiiii. pichez faciunt mod. Crispiaci. Modius aven Par. valet lxx. pichez et ii. boissellos Crispiaci, unde v. boisselli faciunt i. pichez et xxiiii. pichez faciunt modium. Modius vini Crispiaci valet i. mod. et dimid. Par. et xxvii. sextar. faciunt mod. vini Crispiaci. Petrafons . Modius bladi Par. valet lxi. pichez, ii. boissellos Petrfons, unde xii. boisselli faciunt i. pichez, et xlviii. pichez, faciunt modium, et iiii. pichez sextarium Crispiaci. Modius aven Par. valet lxiii. pichez et iiii. boissellos Crispiaci, unde xix. boisselli faciunt i. pichez, et xlviii. pichez faciunt mod. Petrfontis. Remy . Modius bladi Par. valet lviii. pichez et i. quartam ad mod. de Remy, et iiii. quart faciunt i. pichez, et xxiiii. pichez faciunt modium. Modius aven Par. valet lxviii. pichez, i. quartam, et ii. boissellos de

Remy, et iii. boisselli faciunt i. quartam, et xxiiii. pichez faciunt mod. aven ibid. Modius vini de Remy valet ii. modios ad mod. Par. et xxiiii. sextar. faciunt mod. vini de Remy. Feritas Milonis . Modius bladi Par. valet i. mod. iii. sextar. i. minam, et iii. boissellos Feritatis Milonis, unde v. boisselli rasi faciunt i. pichez. Modius aven Par. valet xvi. sextar. ii. boissellos combles, unde v. boisselli combles faciunt i. pichez ad mensuram Feritatis. Villare-Cauda-Resti . Modius bladi Par. valet lxviii. pichez, i. boissellum et dimid. ad mod. Villaris, unde iii. boisselli faciunt i. pichez, et xxiiii. pichez faciunt mod. Villaris. Modius aven Par. valet lxx. pichez et ii. boissellos Villaris, unde v. boisselli faciunt i. pichez, et xxiiii. pichez faciunt mod. Villaris. Laudunum . Modius bladi Par. valet xix. jalonnos et ii. boisselli faciunt jalonnum, et xxii. jalonni faciunt modium, et ii. essins faciunt i. jalonnum. Modius aven Par. valet xix. jalonnos et iii. boissellos Laudun. viii. boisselli faciunt i. jalonnum, et xii. jalonni faciunt mod. et ii. essins faciunt i. jalonnum. Crispiacum in Lauduno . Modius bladi Crispiaci in Lauduno ad mensuram Gastineti valet xiii. jalonnos et dimid. et ii. boissellos ad mensuram Laud. et xxi. boisselli faciunt jalonnum, xii. jalonni faciunt mod. et ii. essins faciunt i. jalonnum. Modius aven Laud. valet xvii. jalon. et ii. boissell. ad mensuram Crispiaci in Laud. Gastineti, et xi. boisselli faciunt i. jalon. Gastineti, et xii. jalon. faciunt mod. et ii. essins faciunt i. jalon. Ribemons . Modius bladi Par. valet xlv. jalon. et i. boissellum Ribemontis, de quibus boisselli iiii. faciunt i. jalon. et xii. jalon. faciunt mod. Modius aven Par. valet iii. modios, i. jalon. minus, et xxiiii. jalon. faciunt modum. S. Quintinus. Modius bladi Par. valet iiii. modios, ii. sextar. i. maincot, et i. boissellum S. Quintini, et viii. boisselli faciunt i. sextar. et ii. maincos faciunt i. sextar. viii. sextar. faciunt mod. et i. sextar. facit i. res, et viii. res faciunt modium. Modius aven Par. valet iii. modios et ii. res S. Quintini et xvi. res faciunt mod. S. Quintini. Modius vini S. Quintini valet xvii. sextar. i. quartam Par. et xvi. sextar.

faciunt modium vini S. Quintini. Perona . Modius bladi Par. valet iii. modios et iii. minas ad mod. Peron, et ii. min faciunt i. sextar. et viii. sextar. faciunt modium. Modius aven Par. valet ii. modios, vi. sextar. iii. boissellos Peron. et xvi. sextar. ultra, xvi. res faciunt modium et iiii. boisselli faciunt dimid. res Peron. Modius vini Peron. valet i. mod. ii. quartas Par. et xv. sextar. faciunt mod. vini Peron. Ressons . Modius bladi Par. valet lvi. maincos et dimid. Resson. et ii. maincos faciunt i. minam, et mina facit sextar. et xxiiii. maincos modium. Modius aven Par. valet lxv. maincos et medietatem dimidii quart Resson. et iiii. quarterons faciunt i. maincot, ii. maincos faciunt minam, mina facit sextarium, et xxiiii. maincos faciunt mod. Resson. Calviacum. [ Calniacum.] Modius bladi Par. valet iii. modios, et vi. maincos, et iii. boissellos Calviaci, et ii. maincos ultra, ii. res faciunt sextarium, viii. boisselli faciunt i. maincot, et x. sextar. ultra, x. res faciunt mod. bladi Calviaci. Clarus-Mons . Modios bladi Par. valet lxxi. minotos Clarimontis, et ii. minoti faciunt minam, et xxiiii. minoti ultra xii. min faciunt mod. Clarimontis. Modius aven Par. valet lxxvi. minotos Clarimontis, ii. minoti faciunt minam, et xxiiii. minoti, ultra xii. min faciunt mod. Clarimontis. Modius vini Clarimontis valet xxx. sextar. Par. et xxiiii. sextaria mod. Clarimontis. Credulium . Modius bladi Par. valet li. minotos, et dimid. et i. boissellum ad mod. Credulii, et ii. minoti faciunt minam, et iiii. boisselli faciunt i. minotum, et xxiiii. minoti faciunt modium Credulii. Modius aven Par. valet lxi. minotos, et dimid. et i. boissellum ad mod. Credulii, et ii. minoti faciunt minam, et iiii. boisselli i. minotum, et xxiiii. minoti faciunt mod. Credulii ultra xxii. min. Modius vini Credulii valet ii. modios, i. sextar. et dimid. ad mod. Par. et xxiiii. sextaria faciunt modium Credulii. Le mui de vin de S. Denis vaut xxxvj. sextiers de Paris. Le mui de Gonnesse vaut xl. sextiers de Par.

His subjicienda duximus descripta ex Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Noster fol. 335. r :

Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le Le

mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui mui

d'Asnieres vaut xxxvj. sext. de Par. de Vurmes vaut xxxvj. sext. de Par. de Berron vaut xiv. sext. de Par. de Senliz vaut xiv. sext. de Par. de Crel vaut xxxviij. sext. de Par. du Pont S. Mexance vaut xviij. sext. de Par. de Verberie vaut xvij. sext. ij. quartes de Par. de Crespi vaut xxiv. sext. de Par. de Pierrefonz vaut xxvij. sext. de Par. de Vills-cousterest vaut xxxiij. sext. de Par. de Compiegne vaut xxiv. sext. de Par. de Soissons vaut xxviij. sext. de Par. de S. Eloy de Noyon vaut xxviij. sext. de Par. de Peronne vaut xvij. sext. de Par. de Laon vaut xiij. sext. de Par. de Bruieres en Laonnois vaut xiv. sext. de Par. de Mondidier vaut xix. et une quarte de Paris. d'Amiens vaut x. sext. de Par. une quarte moins. de Corbie vaut xj. sext. de Par. de Bapaumes vaut xxvj. sext. ij. quartes de Paris. de Tournai vaut xx. sext. de Par. de Gant vaut xiij. sext. iij. quartes de Par. de Courtray vaut xxviij. sext. de Par. de Lille vaut xxij. sext. de Par. d'Arras vaut xxvij. sext. de Par. de S. Riquier vaut xiv. sext. de Par. de Hedin vaut xxvj. sext. de Par. de Monstereul vaut xvj. sext. de Par. de Sichen vaut xxvij. sext. de Par. de Dorlenz vaut xiij. sext. et iij. quartes de Paris. de Rue sus la mer vaut xiv. sext. de Par. d'Abeville vaut xiv. sext. de Par. de Biauquesne vaut....... de Paillart vaut xxxij. sext. de Par. de Breteuil en Beauvoisin xxxiij. sext. de Paris. de Biauvez vaut xxiv. sext. de Par. de Braieres vaut xiij. sext. de Par.

Le mui de la Villeneuve en Hs xxxij. sext. de Par. Le mui de Clermont en Biauvoisin xxx. sext. de Par. Le mui de S. Just en Biauvoisin xxxij. sext. de Par. Le mui de la Fert Milon xxx. sext. ij. quartes de Par. Le mui de Fresnay vaut xxxiij. sext. de Par. Le mui de Noisi vaut xxxij. sext. de Par. Le mui de Villers S. Pol vaut xxxiij. sext. de Par. Le mui de Longuel vaut lij. sext. de Par. Le mui de Noyentel en Beauvoisin vaut ij. muis de Paris, qui font xxxij. sext. de Par. Le mui de Quesnel de lez Villeneuve en Hs vaut xxxij. sext. de Par. Les v. quartes de Miauz valent vj. quartes de Par. Le mui de Dant Martin en Gouelle xxvij. sext. de Paris. Le mui de Nantueil le Houdoin xx. sext. de Par. Le mui de S. Leu de Cerenz vaut xl. sext. de Par. Le mui de Biaumont vaut ij. muis de Par. Le mui de Fraisne l'Aguillon ij. muis, iv. sext. de Par. Le mui de Chaumont en Veuguessin xxx. sext. de Par. Le mui de Pontoise vaut xl. sext. de Par. Le mui de Chars en Veuguessin xxxvj. ou xl. sext. de Paris. Le mui de Gisors vaut xxx. sext. de Par. Le mui du Neumarch vaut xxxv. sext. de Par. Le mui d'Arches en Normandie ij. muis, ix. sext. de Paris. Le mui de Gournai en Normandie xxxiij. sext. de Paris. Les xiij. sextiers de Lyencourt valent xvij. sext. de Paris. Le mui de Tiebes (ou Treles) vaut xxxviij. sext. de Paris. Le mui de S. Victor en Caus vaut ij. muis, ij. sext. de Paris. Le mui de Lillebonne vaut xxxiv. sextiers, qui sont xl. sext. de Paris. Le mui de Harefleu vaut ij. muis, xij. sext. de Par. Le mui de Gournay de lez Langny xxiv. sext. de Par. Le mui de Villeneuve S. Denis xxiv. sext. de Par. Le mui de Creci vaut xxiv. sext. de Par. Le mui d'Ajenville vaut ij. muis, ij. sext. de Par. Le mui de Roen vaut xxx. sext. ij. quartes de Par. Le mui du Bec Helloyn vaut iij. muis, iv. sext. ij. quartes de Paris. Le mui de Lyons vaut xxxiij. sext. de Par. Le mui du Chastel en Mortemer a xxiv. sextiers, dont les xij. valent xix.

sext. de Par. Le mui de Biauveoir en Lyons vaut xxxiij. sext. de Paris. Le mui de Novyon sus Andelle vaut xxxiv. sext. de Paris. Le mui d'Andeli sous Gaillart vaut xxxiv. sext. de Paris. Le mui d'Estrepegny vaut xxx. sext. ij. quartes de Paris. Le mui de Vernon vaut xxxvj. sext. de Par. Le mui de Maante vaut xxviij. sext. de Par. Le mui d'Espones vaut xxix. sext. de Par. Le mui de Poissi vaut xxxvj. sext. de Par. Le mui de S. Germain en Laye xxxvj. sext. de Par. Le mui de Taverni vaut xxxviij. sext. de Par. Le mui de S. Clou vaut xvij. sext. iij. quartes de Par. Le mui de Trapes vaut xxxvj. sext. de Par. Le mui de Neafle le viez vaut xxxviij. sext. de Par. Le mui de Montfort vaut xxvij. sext. de Par. Le mui de Houden vaut xxvij. sext. de Par. Le mui de S. Liger vaut ij. muis de Par. Le mui de Nogent le Rembert xxviij. sext. de Par. Le mui d'Anet vaut xl. sext. de Par. Le mui de Pacy vaut xxx. sext. ij. quartes de Par. Le mui de Biaumont le Roger vaut iij. muis de Par. Le mui de Bourcachart vaut lj. Le mui de Pontiau de mer vaut ij. muis, ij. sext. ij. quartes de Par. Le mui de Bonneville sur Touque vaut iij. muis de Paris. Le mui de Caan vaut ij. muis xij. sext. de Par. Le mui de Quarenten vaut ij. muis, x. sext. ij. quartes Paris. Le mui de Valoingnes vaut ij. muis, xj. sext. de Par. Le mui de Chierbourc vaut ij. muis, ij. sext. de Par. Le mui de S. Lo vaut iij. muis, vj. sext. iij. quartes de Paris. Le mui de Periers vaut iij. muis, xiv. sext. ij. quartes de Paris. Le mui de Coustances vaut iij. muis, viij. sext. de Paris. Le mui d'Avrenches vaut iij. muis, x. sext. ij. quartes de Paris. Les ij. sextiers de Pontorson valent xix. quartes et demie de Paris. Les ix. quartes de S. Jame de Bevron valent xiij. quartes de Paris. Les iij. demiz galons de Moretuen valent v. quartes de Mornen. Les xiv. poz de Danfron valent xv. quartes de Par. Les x. poz de Tenierchebray valent xj. quartes de Par.

Les viij. poz de Chatiau de Vite valent ix. quartes de Paris. Le pot de Cond vaut une quarte de Paris. Le mui de Falasse vaut ij. muis, x. sext. de Par. Les xvij. poz de Visures valent xv. quartes de Par. Les v. galons de Sez valent ix. quartes de Par. Les xx. galons d'Alenon valent xxxj. quartes de Paris. Le mui de Essay vaut xl. sext. de Par. La quarte de Bons-Molins vaut la quarte de Par. Le mui de Breteuil vaut iij. muis, vij. sext. ij. quartes de Paris. Le mui d'Evreues vaut xxxviij. sext. de Par. Le mui de Verneuil vaut iij. muis, ij. quartes de Par. Le mui de Conches vaut iij. muis, iv. sext. ij. quartes de Paris. Le mui de Mortaigne vaut xij. sext. de Par. La paelle de Belesme vaut xxxij. poz, dont les poz valent iv. quartes de Par. Le mui de Timer vaut iv. muis iv. sext. j. quarte de Paris. Le mui de Leigle vaut iv. muis de Par. Le mui de Mortaigne vaut iij. muis de Par. Le mui de Nonancourt vaut iij. muis, ij. sext. ij. quartes de Paris. Le mui de Dreues vaut xxiv. sext. de Par. Le mui de Antoingny vaut xxiv. sext. de Par. Le mui de Gommez vaut xxiv. sext. de Par. Le mui de Dourdan vaut xx. sext. de Par. Le mui de S. Ernoul vaut xix. sext. j. quarte de Par. Les xij. sextiers d'Estampes valent xix. sext. de Par. Le mui de Chartres vaut xlij. sext. de Par. Le mui de Bonneval vaut xxxvj. sext. de Par. Le mui de Moures vaut iij. muis, vj. sext. de Par. Le mui de Vandosme vaut iij. muis, xij. sext. de Par. Le mui de Chastel Renaut vaut iv. muis, viij. sext. de Paris. Le mui du Mans vaut vj. muis, xij. sext. de Par. Le mui de la chit de Tours vaut iij. muis de Par. Le mui de S. Martin de Tours vaut iv. muis, viij. sext. de Paris. Le mui du Pont-le-Roy vaut iv. muis, vj. sext. de Par. Le mui de Loches vaut iij. muis, xij. sext. de Par. Le mui de Biaulieus vaut iij. muis, x. sext. de Par. Le mui d'Ambaide (Amboise) vaut lxxj. sext. de Paris.

Le mui de Montrichart vaut iij. muis et vj. sext. de Paris. Le mui de Cormery vaut ij. muis, xiij. sext. de Par. Le mui d'Aiay sur Gudre vaut iij. muis, viij. sext. de Paris. Le mui de Lerons lez Cormery vaut xxxvj. jaloies, qui valent xlvj. sext. de Paris. Le mui de Bournaut a xxxvj. jaloies, qui valent iij. muis, xv. sext. de Par. Le mui de la Haye en Touraine a xxxvj. jaloies, qui valent iv. muis, viij. sext. de Par. La sme (p. e. somme) de Chastiau-Leraut vaut xij. sext. iij. quartes de Par. Le mui de Selles sur Chier vaut xxiv. sext. de Par. Le mui de Monestor sur Chier vaut xxx. sext. de Par. Le mui de Chasteillon sur Aindre vaut vij. muis de Paris. Le mui de Chinon vaut v. muis, xij. sext. de Par. Le mui de Lordren vaut viij. muis, xij. sext. de Par. Le mui de S. Martin de Queule vaut viij. muis de Par. Le mui de Frontevaux vaut viij. muis de Par. Le Mirabiau vaut xxiv. sext. de Paris. Le mui de Poitiers a xxiv. jaloies, qui valent xxj. sext. ij. quartes de Par. La jaloie de Saussois vaut v. quartes de Par. Cinq muis de Monstereul valent xxj. jaloies, qui valent ij. muis de Par. Le mui de S. Messant a xxvij. jaloies, qui valent xxiv. sext. de Par. Le mui de Niors vaut xxx. sext. de Par. Le mui de Chesi de lez Niors vaut xxx. sext. de Par. Le mui de Beneou vaut xlviij. sext. de Par. Le mui de Rochele vaut xlviij. sext. de Par. Le mui de Surgieres vaut iij. muis de Par. Le mui de S. Jean d'Angeli xxx. sext. de Par. Le siaume de Ponz emporte xxij. sext. de Par. Le mui de Saintes vaut xxx. sext. de Par.
Ne nimius ea in re videar, supersedeo hic exscribendis, qu circa mensurarum aridorum adquationes ex Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Pater deprompseram, ea contentus subjicere, qu ex aliquot libris seu chartis occurrerunt, et menda, qu ex Codice Ms. Sangerm. in Glossarium irrepserunt, corrigere. Reg. Cam. Comput. sign. Noster fol. 334. v. Noviomum. :

Modius bladi Noviom. currit per viij. sextaria, qu faciunt ad mensuram Paris. iij. sextaria. Suessio. Modius bladi Suession. currit per xxiiij.

essinos, qui faciunt ad mensuram Paris. vij. sextaria, ij. boissellos ad mensuram Paris.
Charta capit. Ambian. ann. 1187. ex Chartul. 21. Corb. fol. 178. v. :

Concessimus ecclesi S. Nicolai de Regni, sub censu sex modiorum annon, quicquid habebamus in territorio de Amell, in terris, pratis et aquis, sive in aliis rebus, ita quod prdictos sex modios, tres frumenti per decem et octo sextarios, tres vero aven per viginti duos sextarios ad mensuram cellarii persolvendorum.
Alia ann. 1220. ibid. :

Ita quod pro Modio frumenti tresdecim sextarii computari debebunt.

Rursum alia ann. 1404. ibid. fol. 199. v :

Le muy de bl la mesure d'Amiens, ne vault que xviij sestiers, tant au bl comme l'avaine... Le muy de bl au muy et la mesure de cappitle, vault xix. sextiers de bl, et le muy d'avaine vault xxj. sestiers et la xviij. partie d'un sestier.
Consuet. Castel. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2 :

La grandeur de la mesure du bl doit tenir justement six pintes au minot, et la doit en adjouster menue graine, comme de millet... Les deux mesures font ung moiton ; les deux moitons font ung bichot : les deux bichots font une mine : les deux mines font ung setier : douze setiers font ung muy de bl.
Modius inter panem et vinum, Cujus scilicet stimatio ex quo partitur inter panem et vinum. Chartul. prior. de Guilcio fol. 10. r. :

Confirmans imperpetuum S. Albino... unum Modium inter panem et vinum singulis annis.
Nisi modium bladi et vini intelligas. Modius Judaicus, Mensura ad usum Judorum. Testament. Isaac. medici Carcass. Judi ann. 1305. ex Chartoph. reg. Montispess. :

In remissionem peccatorum meorum lego uno Modium vini Judaicum quolibet anno.

Modius Fraternalis. Vide Fraternalis modius. Modius Forensis. Vide post Forensis 4. Ex quibus hic iterum observare juvat, quod jam non semel a nobis, pro data occasione, factum est, miram scilicet fuisse in mensuris diversitatem : quot enim loca, tot mensur. Modius ubique receptus ; si vocem spectes, nullibi fere ejusdem capacitatis reperitur. Ex statutis Adalardi supra memoratis modius liquidorum xvi. sextariis constabat : Papi vero est mensura librarum 44. id est, sextariorum 22. In Charta ann. 1070. apud Mirum tom. 1. pag. 160.

modius 20. sextarios ad minus capit :

Nihil amplius inde mihi vel successoribus meis accipere debeat, quam carratam vini decem et octo modiorum tantummodo, nec modius plus contineat, quam viginti sextarios.

Nec magis constans fuit, ubi de re frumentaria agitur, ut ex superius allatis facile colligitur. Iis addo Elenchum ecclesiarum Cell Cariloci subditarum apud D. Chanteloup in Hist. MS. Mont. Major. ubi modius 16. sextariorum esse dicitur :

unum modium annon pulchr et elect, et valet Modium sexdecim sexteria ad mensuram Relani.
Infra :

Unum modium, seu xvi. sexteria.

In agro Cenoman. 12. sextariis et dimidio constat modius, ut discimus ex Charta v. Modiatio laudata : Rotomagi vero 12. tantum sextariis. Charta ann. 1204. in Tabul. S. Audoeni :

Percipiet singulis annis unum modium bladi, scilicet sex sextarios frumenti, et sex sextarios martellis in granchia d'Alboe.

Modius, Mensura agraria, verbi gratia, ager seu terra tot modiorum esse dicitur, quot ejusdem mensur sementis capax est. Vetus Agrimensor :

Jugerum unum, pedes 240. et in latitudine pedes 120. faciunt terram Modiorum 3. Ad illo campello ferente Modius tantus, etc

Modii vero, quoties de re frumentaria agitur, non semel mentio fit in Digestis. Formula 21. ex Andegavensib. . Ita Form. 53. Charta ann. 1195. apud Ughellum tom. 7. pag. 1322 :

Unam petiam terr capacem sementis Modiorum 6. ad justum sextarium Pennensis civitatis.
Necrologium Ecclesi Carnotensis :

Acquisivit apud Ermenonvillam terr arabilis capientis septem Modios seminis, etc.
Alexander Monach. in Chron. S. Bartholomi de Carpineto lib. 5 :

De terris S. Ccili reliquit ei tantum quod erat capax sementis 8. Modiorum.

Charta ann. 962. ibid. pag. 1277 :

Tantum de terra quod capit in semine Modios trecentos.

Liber de Fundat. Monast. S. Clementis Insul Piscari : Gregor. M. lib. 9. Epist. 16 :

Est ad mensuram triticei seminis terra Modiorum 614. Terrula Modiorum plus minus decem.

Ita lib. 10. Epist. 50 : Terrula Modiorum triginta. Campi trecentorum Modiorum, in Testamento S. Csarii Arelat. Vita S. Amati Abb. cap. 7. :

Abscisso nemore campellum fecit... capientem quartam Modii, in quo hordeum serere solebat.
Charta ann. 1070. apud Mirum tom. 1. pag. 160 :

Apud Haluce terram unius Modii et curtile et dimidium... In pago Atrebatensi apud S. Leodegarium dimidii Modii terram.
Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 568 :

In Comitatu Asisio, ubi dicitur ad Pratum, collat sunt in hoc monasterio qudam res Modiorum iv.

Occurrit passim, in Chr. Casin. lib. 1. cap. 36. 41. 47. 48. 59. lib. 2. cap. 6. et alibi non semel, apud Falcon. Benevent. pag. 341. Alexandr. Monach. in Chron. S. Barthol. de Carpineto pag. 1234. etc. Modiola Terr. Charta Ottonis Imp. ann. 956. apud Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 418 :

Ubi sunt mille Modiola terr, et... duo millia Modiola de terra, qu tendunt, etc.

Adde pag. 419. 740. Vide Modiolus 1. Modiata, Idem quod Modius, Ager modiorum certo numero constans. In agro Cameracensi Modiata terr quiparatur 16. mencoldis : in Viromand. vero 8. sextariis. Modiata terr, prati, in Charta Ludov. Pii ann. 824. pro Ecclesia Arelatensi, Modiata nemoris, in Charta ann. 1231. apud Mirum tom. 1. pag. 750. Testamentum S. Csarii Arelat. Archiep. in Libro nigro Eccl. Arelat. fol. 19. editum non semel :

Agellum igitur Ancharianum, unde parvam particulam Monasterio dedimus, multa servavimus, nam plus minus centum aripennos vine, et trecentorum modiorum campos reservavimus, et supradicto Monasterio centum Modiatas de terra qu ego plantavi, habent Modiatas 40. et de vetere vinea vix 30. aripennos contulimus.
Testamentum S. Fulcrani Episcopi Lutevens. :

Decem Modiatas de vinea, qu mihi advenerunt, etc.

Ubi perperam mediatas, editum apud Bollandum. Charta Lotharii Regis Provinci ann. 855. tom. 12. Spicilegii Acheriani pag. 133 :

Sunt autem de rebus S. Stephani, quas Witgarius proprietario jure possidebat, Modiat duo millia, prata quibus possunt tolli et fni carra quingenta, de silva achall (l. ad mille) quingentos porcos saginandos. Tribuit insuper in ipsa commutatione ex rebus ipsius sancti loci, quas usurpatione ad jus proprium detinebat, Modiatas trecentas sexaginta novem, et Modiatam de vino ad modios centum octoginta.

Charta Bernardi Vicecom. Carcasson. ann. 1108 :

Et ipsam Modiadam de terra de Casellas.

Charta ann. 1277. in Tabul. S. Nicasii Rem. :

Homines de Baio habeant pasturagium et jus pasturagii in cxx. Modiatis. Lige de 4. fauchies de pr, et de demy Muy de terre.

Vide Hemereum in Augusta Viromand. pag. 233. 234. Muy et muie de terre, in Chartis Gallicis. Regestum Feodor. in Camera Comput. Paris. fol. 215 : Adde Consuetud. Dunensem art. 25. Castellinovi art. 11. etc. Charta Matthei D. de Beauvoir, ann. 1260. in Regest. signato 30. Ch. 325. et Reg. sign. 51. fol. 102. ex Chartophylacio Regio :

Au bos Lancelot huit Moijes de bos, au bos Medame Aelis dix et sept Moijes, Longpr 30. Moijes, etc.
Charta ann. 1290. apud Carpentar. 4. parte Hist. Camerac. pag. 36 :

Deux Muies de terre ahanaule. Semimodiata de terra,

in Tabulario Conchensi in Ruthenis Ch. 32. et alibi. Semimodiata de vinea, in Tabular. S. Victoris Massiliens. Modiatura Terr : sic legendum pro Mediatura, in Charta ann. 1067. tom. 11. Spicilegii Acheriani pag. 294. Moiata, Idem quod Modiata. Tabularium S. Eparchii Inculism. fol. 1 :

Item in Enguena unum ortum tenentem dimidiam Moiatam de terra. Trois Modre de terre, etc.

Nostris Modre. Lit. remiss. ann. 1460. in Reg. 192. Chartoph. reg. ch. 9 : Vide infra Moia. MODIX, Chorus. Papias. MODO, perperam pro Medo, apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 396. Vide in hac voce. MODOLAGIUM, Modologius, f. Prstatio pro mensura, idem quod Mensuraticum. Dipl. Caroli C. ann. 864. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 98 :

Rocovorumque cum eodam Conrado pro Modolagio commutaverunt.... In Bernensi pago vinea una, urus et Modologius.

Ubi leg. forsan, unus ; quanquam rursum occurrat ibid. col. 100. MODOLAISCLO. Vide Modula. MODOLON, Congeries garbarum ; seu mergitum, nostri Picardi dicunt, Moie. Vide Garbera. MODRIS, Idem quod Maltra, mensura Germanica continens quatuor modios. Charta Henr. Dalph. episc. Metens. ann. 1320. ex Cod. reg. 9861. 2. 2. fol. 130. v. :

Bauduinus Voenc de Kop domicellus... confessus fuit se tenere a nobis in

feodum triginta Modres siliginis, duas Modres aven.

Ubi Maldra legitur in Charta ann. 1315. de eadem re ibid. MODULA, si vera lectio est, Quercus. Leges Rotharis apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 40 :

Si quis roborem, aut cerrum, seu quercum, quod est Modula, iscol, aut glandem, quod est saia inter agrum alienum, aut inter culturam, vel clausuram, in cujus vicino inciderit, componat, pro arbore tremisses duos.

Ubi Codex Mutin. habet, Modolaisclo ; Estensis vero, Modulahisclo. Vide Laiscum. MODULATOR, Consors, qui alteri accinit ; unde vox. Charta ann. 1382. tom. 3. Cod. Ital. diplom. col. 1572 :

Poscit in dictis logiis et gettis ludere vel tenere ludum... ad pnam librarum viginti quinque denariorum Pisanorum pro qualibet vice, et a suis Modulatoribus auferendis.
Vide supra Accessor. MODULISARE, Musicis modulis cantare. Gaufredus Vosiensis cap. 59 :

Responsorium Canonici incipiunt, versumque sequentem quibus voluerint melodiis musicis explent : Alleluia... Monachi Modulisant.

MODULUM, Idem quod Modolon, Congeries garbarum, Gall. Plongeon, quod inverso capite garb simul colligantur. Charta ann. 1330. in Tabular. S. Victoris Massil. :

Decimam prstent de omnibus Modulis xiii.

Consuetud. Brageriac. art. 93 :

Item si quis furatus fuerit munimina aratrorum in campis aut perforatus fuerit Modula sive columnas bladorum de campis, et de dicto blado furatus fuerit, etc.
Versio Gallica :

Tout homme qui aura derob des instrumens aratoires aux champs, ou perc les Gerbiers ou Plongeons de bled des champs, etc.

Vide Molonus et Medella 1. 1. MODULUS, Moles, species aggeris, Gallice Mle, jette. Bartholomi Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1227. apud Murator. tom. 6. col. 448 :

Dominus vero Lazarius ex decreto consilii fossata ipsius civitatis explanari fecit... et Modulum destrui, ut occursionem portus non possent ulterius subire.
Jacobi Auri Annal. Genuens. ad ann. 1284. ibid. col. 586 :

Quod prope portum Janu venirent in tantum, quod supra Modulum

projicerent lapides taliter faxiatos.

Vide Moles. 2. MODULUS, Cantus rythmicus. Vide Modus. 3. MODULUS, Modus agri. Vita MS. S. Winwaloei :

Fundum quendam reperiens non parvum, sed quasi unius plebis Modulum silvis dumisque undique circumseptum.

4. MODULUS, Mensura struis ligni, Gallis, Moule de bois. Charta Philippi Pulcri Regis ann. 1309. in 9. Regesto ejusdem Regis Ch. 79. ex Tabul. Reg. :

Centum quadraginta quadrigatas bosci ad ardendum, qualibet quadrigata 4. Modulos tantum continente, etc.

Eadem habentur in Charta alia Caroli IV. Reg. ann. 1322. tom. 7. Spicil. Acher. pag. 241. 1. MODURA, Modius, mensura annonaria. Lit. ann. 1383. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 41. art. 16 :

Quod dicti auditores vel clerici, tenebuntur scribere in principio cujuslibet compoti et subsequenter, propter diversitatem mensurarum locorum, quot sestaria faciunt somatam granorum vel vinorum, quot emin, sestarium ; quot quartalia, eminam ; quot civeria, quartale ; quot bicheti, quot Modur, sestarium.

Vide supra in Modius 2. et infra Mondina. 2. MODURA. Vide Molta 2. MODURANCHIA, Vari molitur miscellum frumentum, nostris Modurenge. Charta ann. 1407. in Reg. feudor. comitat. Pictav. ex Cam. Comput. Paris. fol. 129. r. :

Item duos boicellos Moduranchi redditus, quos habeo super molendinum de Villars. Deux charges de Modurenge,
in Lit. remiss. ann. 1459. in Reg. 188. Chartoph. reg. ch. 51. Vide infra Mousdurachia et Mousturangia. MODURARE, Moduram percipere. Libert. vill de Pineto ann. 1343 :

Item quod in molendinis teneatur una cazola ferrea, qu catzola plena octo vicibus, valeat unam cuppam, cum qua Moduretur ; et quod blada sua ibi molere possint.
Vide Modura 2. MODUREYRA, Mensura annonaria, eadem qu supra Modura 1. Charta ann. 1247. ex Chartul. S. Eparch. :

Nos... dedimus... prioratui de Circulo... duodecim Modureyras aven vendentis et ementis ad mensuram Turris alb.

1. MODUS, Cantus rythmicus. Onomasticum : Modus, , . Sueno in Hist. Danica cap. 1 :

A quo primum Modis Isladensibus Skioldauger sunt Reges nuncupati.

Id est, in rythmis, carminibus, sive cantilenis antiquis, quibus Islandi fortia heroum facta ad lyram in conviviis decantare solebant. Ita Stephanius Suenonis Editor. Modulus, Eadem notione. Vetus Vocabul. : Modulus, Tropus, Cantus. Gloss. Lat. Grc. : Modulus, . Apud Auctorem Mamotrecti ad libr. Judith. cap. 16 :

Modulus dicitur cantus qui prcinitur in principio Miss, vel Horarum, et dicitur etiam Tropus.
2. MODUS, Mos, ritus, usus. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 31. pag. 73 :

Regnorum Angli et Franci nobilitates, Modos et gesturas, quorum fama laudabilis digno laudis prconio, multorum assercione fideli, suis auribus frequencius insonabat, cognoscere et videre desiderat (Sigismundus).
MODUTA. Vide in Modura 2. MCHARE, pro Mchari. Index veterum Canonum tom. 3. Concil. Hispan. pag. 3:

Ut virginitatem profitentes, si Mchaverit, inter bigamos habeantur.

MCHIA, Adulterium. Pasch. Radbert. in vita vener. Wal abb. Corb. inter Acta SS. Bened. part. 1. sc. 4. cap. 10 :

A palatio namque sacri imperii pepulit omnes abominationes, Mchiam fugavit, etc.
MLLEDA. Constit. Woldem. reg. Dan. ann. 1200. apud Ludewig. tom. 12. Reliq. Mss. pag. 166 :

Si vero aliquis possessionem alicujus, qu dicitur Mlledam vel fiskedam, destruxerit, reddat eum indampnem cum jure xl. marcarum, et tantum solvat regi.
An proprietas seu possessio, qu jure hreditario tenetur ? Stagnum, unde aqua in molam decurrit. V. Fiskeda. MNICARE, Communicare, Papias. MNIRE, Eidem Papi, Mnia construere. Mri, pro muri, apud eumdem ex Virgilio n. lib. 10. 24 :

Quin intra portas atque ipsis prlia miscent Aggeribus Mrorum, et inundant sanguine foss.

MOERDAET, Belgis, Homicidium. Lit. remiss. ann. 1420. in Reg. 171. Chartoph. reg. ch. 242 :

Qui feroit le contraire de ce, ce seroit sur enfrainte de paix et sur murtre, que l'en dit up paisorale eude up Moerdaet.
Vide Morth.

MSILEUM. Vide Musileum. MSTICUS, pro Mstus, Epit. Aurel. Episc. Lugdun. apud Severt. pag. 191 :

Damnaque rerum nunc positarum morte patescunt, Cum sibi sublatis Mstica dicta tenent.

MSTIFICARE, Tristitia afficere. Epist. Synodica Episc. exsulum in Sardinia tom. 2. Concil. Hispan. pag. 257 :

Accepimus itaque vestr charitatis epistolam, qu nostrum ex parte relevavit, ex parte vero Mstificavit exsilium. Sed Maxime Mstificabantur, quod hoc de illo contigerat. Excessu Patris simul omnes Mstificati.

Camillus Peregrinus in Hist. Principum Longobard. apud Murator. tom. 2. pag. 28 : Vita S. Romani Archiep. Rotomagens. apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 1664 : MSTITIA. Vide supra Mestitia. MSTORIUM, Tristitia. Papias. MSTUOSUS, Tristis, luctuosus. Litter ann. 1282. apud Rymer. tom. 2. pag. 215 :

Hujusmodi Mstuosam materiam sub breviloquio transeuntes.

MOFEUM, Candelabri majoris species. Charta ann. 1398. in Tabular. Capituli Autissiodor. :

Item die Sabbati sancti tenetur facere fieri et ministrare unum grossum cereum de 50. libris vel circa, et alium de 17. libris vel circa cer quadratos, qui sunt in Mofeis fusteis ad hoc a longo tempore factis.
MOFFADOR. Charta originalis cujusdam Majoricensis ann. 1253 :

Miramomeni dat mihi de decem in decem diebus 40. Bisancios pro expensis : et de die in diem mittit 40. equos summo mane ad equitandum cum multitudine venerabilium Moffadorum, qui me et totam meam familiam intus civitatem et extra honorifice comitantur.

Mofador, Hispanis, Irrisor, Gall. Moqueur, a verbo Mofar, Irridere. Forte de quadam joculatorum hominum societate hic agitur. MOFFLET, Moffletus, Mofletus, Panis delicatioris species, qui diatim distribui solet Canonicis prbendariis ; Tolosatibus Pain Moufflet, quasi Pain molet dictus ; forte quod ejusmodi panes singulis diebus coquantur, atque recentes et teneri distribuantur. Transactio inter Abbatem et Monachos Crassenses ann. 1351 :

De quo (tritico) fiunt hodie duo panes, vulgariter nominati Mofflets, facti de bona et sufficienti farina frumenti.
Ibidem :

Cuilibet de dictis pauperibus datur ad minus unus panis sive Moffletus et

medius cancillus.

Limborch. lib. Inquisit. Tolos. pag. 70 :

Misit dictis hereticis per dictam Guilielmam duas placentas, et duos panes Mofletos.
Vide Panes prbendarii in Panis 2. Mouflet, in Mirac. Mss. B. M. V. lib. 2.

Pain d'orge vent pour pain Mouflet.

MOFFOLUM. Vide Machale. MOFFULA. Lambertus Ardensis pag. 258 :

Hc enim rustici cum bigis marlatoriis, et carris funariis (fimariis) calculos trahentes ad sternendam viam in Moffulis et scapulariis se ipsos ad laborem invicem animabant.
Eadem notione qua Mufful, Gall. Mouffles. MS. ubi de Episcopis :

Et comportant de sor lor Moffles, Lor coetes et lor escoffles, etc. Et Mouffles metre en lor mains.

Le Roman de Florance et de Blanche Flore MS. : Nostris Moffle et Mofle, Acervus, congeries. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 151. Chartoph. reg. ch. 283 :

Icellui Simon print un tison de feu et de l'estrain et ala bouter le feu en un Mofle de foing ; ... lequel Mofle estoit en la terre dudit Simon.
Ali ann. 1402. in Reg. 157. ch. 114 : Ali ann. 1414. in Reg. 167. ch. 398 :

Ilz estoient en aguet derriere un Mofle d'esteule. Laquelle fille tiroit et sachoit un Moffle ou tas de feure, estant emmy la court d'icellui Thomas.
MOFILIS, Morbi genus, an idem quod supra Mascla 1. Mirac. metrica S. Steph. episc. tom. 3. Sept. pag. 186. col. 2 :

Specialiter in morbis Caducis, paraliticis, Mofilibus et cyragris, etc.

MOFLETUS, Species panis. Vide Mofflet. MOGENSA, Taberna seu Prstatio, qu domino pro vino in taberna divendendo solvitur. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Omne jus quod habebant et habere poterant in toto emolumento simul profiguo Mogens sive tabern et macelli dicti loci de Flamarenxis.

MOGGIATICHA Terra, ab Italico Moggiata, idem quod Modiata, ager modiorum certo numero constans. Charta ann. 1358. apud Corbinel. inter Probat. domus de Gondi pag. clvij. :

Item unum petium terr Moggiatich cum quercubus.

Vide mox Moia. MOGGUS, Blesus, sive Balbus. Ita Anastasius Bibl. ad VIII. Syn. act. 6. ubi de Petro Mongo hretico, qui Grcis , Gloss. Lat. Grc. : Atubus, , , i. qui cum difficultate loquitur. Atubus vero, quasi dictus, qui inarticulate loquitur. Liberatus Diacon. cap. 16 :

Petrum cognomento Moggum, qui vocatus est Blsus.

MOGLUM, Molium, Molium (Ponere ad), Immersum aliquid detinere, Ital. Mettere in Molle, Gall. Tremper. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. I. pag. 203 :

Et procurabo ne tintores aquam tintorie, nec guadi, nec herbas, nec multitium pellipariorum, nec aquam folie prohiciant, nec coria scarnent, nec ea ponant ad Moglum (ad Molium
'59, '60 ; - ad Mollum '62 - '67). Fr. MOGNERIA. Tabular. S. Eparchii Inculism. fol. 40. v :

Quicquid habemus in molendinis et in anguillari de Fissac, id est tertiam partem, et unam Mogneriam, etc.
F. Quantum manu continetur. Haud scio vero quid sit Moigneux, qui inter minores coquin regi ministros recensetur in Ordinat. hospit. reg. sub Phil. III. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 2201 :

Item, soufleurs desquels l'un sera Moigneux.

Neque mihi notior vox Moigneans in Lit. ann. 1259. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 391. art. 5 :

Avecques ce, nous leur avons octroi les Moigneans en leur cense, au fuer des autres du commun ; en tele maniere que li uns d'eulz fait (f. leg. soit) au faire majour et jurez et sergens.
Ubi agitur jus eligendi majorem, juratos, etc. Unde mendum hic subesse autumo. MOGRA, Arabice, Magra vel almagra est sinopida architectorum, qua lineas signant. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MOGTONAGIUM, Tributum ex vervecibus, seu mutonibus. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 4 :

Noverint universi Robertum filium Comitis Johannis... dedisse in perpetuam eleemosynam...... Ecclesi S. Vincentii Cenomanensis Mogtonagium de Corgoein pro salute anim fratris sui.

Vide in Multo. MOGUDA, Molestia, motus, perturbatio. Pactum inter Roger. vicecom. Bitter. et Guid. Guerrejat. ann. 1177. inter Probat. tom. 3. Hist. Occit. col. 140 :

Per omnes Mogudas et remogudas, quas Raymundus comes supradictus et filii ejus vobis fecerint, vigore hujus jurisjurandi, fidelis adjutor et

deffensor semper vobis existam.

Vide Remogud. MOGUM, Territorium Moguntinum, maxime quod Mno adjacet. Carmen de varia fortuna Ernesti Bavar. Ducis lib. 2. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 321 :

Surgitur in facinus. Vadit comitante tumultu Heinricus, figens molli tentoria Mogo.

MOHATRA, Vox portentosa qua significatur Contractus quo, inquit Escobarius,

quis egens pecunia emit pecunia credita a mercatore merces summo pretio ; et statim ei pecunia numerata pretio infimo revendit

. Qui contractus divinis ac civilibus Legibus prohibetur ut observatum est in Diction. Trevolt. Idem Barata interdum dicitur, quo nomine fraus, dolus, indigitatur. Vide in Baratum. In propositione a Clero Gallicano damnata ann. 1700. definitur :

Contractus, quo a mercatore res majore pretio ad certum tempus solvendo, distrahuntur, ac statim ab eodem, stante eo contractu, minore pretio prsente pecunia redimuntur, licitus est, etiam respectu ejusdem person, et cum contractu revenditionis prvio, imo cum intentione lucri.
Consule Leon. Leotard. de Usur. qu. 24. num. 25. et Petitpi de Usur. lit. 3. edit. ann. 1731. pag. 112. Vide Diction. Acad. Hispan. in hac voce. MOIA, Mensura agraria, ager modii sementis capax, nostris Moe, Moie, Moue, Moye et Moye. Charta Odardi de Ham milit. ann. 1260. in Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 562 :

Concessimus viginti tres Moias terr et duodecim Moias bosci, qu omnia habemus apud Buciacum.
Reg. Joan. ducis Bitur. in Cam. Comput. Paris. fol. 14. r :

Item une autre piece de terre, contenant cinq Moes de terre. Cinquante et trois Moies de bos,
in Ch. ann. 1269. ex Tabul. S. Autb. Camerac. lib. feub. ducat. Aurel. fol. 46. r :

Deux Moes et demi de terre ou environ, assis en trois pieces en la paroisse de S. Lorent des eaux.
Recognit. feud. pro castell. de Buri ann. 1366 :

Item une mestarie assise audit lieu de Buri, contenant douze Moues de terre.
Infra :

Une Moue de terre, etc.

Charta Joan. de Hangest ann. 1247. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 583 :

Et si ai donn ladite abbeye en accroissement.... au Ms Quesnel quatre Moyes : en Langle quatre septiers : au Sart Remy une Moye : en Hatiermont une Moye.
Alia ann. 1280 :

Ou terroir de Marchais onze Moyes de terre la mesure dou liu, etc.

Inquisit. ann. 1338. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 429 :

Item dix et sept Moyes ou environ de bois, sant en une piece...... Item trois Moyes de terre ou environ, sant au terroir d'Appeilli. Chascune Moye fu prisi neuf vins livres, huit deniers Parisis, c'est assavoir chascune mencaude onze livres, cinq soulz, maaile Parisis,
in Charta ann. 1341. ibid. ch. 663. Lit. admort. ann. 1466. in Reg. 194. ch. 216 :

Pluseurs terres, tant en labear comme en ris, contenant vingt Moyes et demie, vallans chacune Moye, la mesure de S. Quentin, huit septiers.
Vide Modiata in Modius 2. Moye prterea dicitur Rei cujuslibet congeries. Joinvil. in S. Ludov. edit. reg. pag. 28 :

Gran Moyes de tonniaus de vin.

MOIATA. Vide in Modius. MOJATICUM, Idem quod Modiaticum, ab Ital. Moggio, modius, Pensitatio frumentaria pro quolibet modio annon. Vide in Modiatio 1. Charta ann. 1183. in Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 382. col. 1 :

Qui aliquo titulo habuerit res ipsas, non tenetur inde facere aliud servitium vel Mojaticum reddere.... Servitium aliquod vel Mojaticum non quratur a filio, vivente patre. Verumtamen mortuo patre, faciat mater servitium et reddat Mojaticum.
Vim vocis apertius explicat alia Charta ibid. col. 2 :

Universi habitatores castri Pedemontis et vill, tam ratione municipali, quam ratione bonorum qu possident,.... tenentur solvere et reddere annuatim monasterio Cassinensi de grano tumulum unum, et de ordeo tumulum unum, nomine redditus sive Mojatici.
MOIL, Piscis species. Tract. Ms. de Pisc. ex Cod. reg. 6838. C. cap. 106 :

Mullus.... a Gallis surmulet, a nonnullis barbarii, ab aliis Moil, id est, maris perdrix, dicitur.

MOINERIUS, Molitor, Gall. Meunier. Charta ann. 1364. ex Adversariis Pr. de Mazaugues :

Item habet ibi in quodam molendino sito in Grava duas partes, excepto quod Moinerius percipit illo die quo molit unam tinnhateriam ultra

tertiam partem lucri.

MOINUS, a Gallico Moine, Monachus. Charta ann. 1459 :

Appellavit eum Cuffa de Moino.

Nostris alias Moines, pro Moineau. Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120 : Passer, Gall. Moinnes, et dicitur a pluma. Charta ann. 1343. ex Chartul. S. Vinc. Laudun :

Item lidis religieus avoient pris Jean Cousin nostre soubsmanant tendant ou chassant aus Moines.
Chartul. Corb. sign. Csar. fol. 59. r :

Fut donn congi.... Jehannet.... de tendre aux Moisnetz.

MOJOLARIUS, Vasorum, qu Mojoli appellabantur, artifex. Stat. Mantu lib. 1. cap. 128. ex Cod. reg. 4620 :

Nullus terrerius vel forensis... prsumat conducere in civitatem Mantu... aliquod vitrum laboratum,... sine licentia magistri Francisci Mojolarii seu alterius Mojolarii.

Vide mox Mojolus. MOJOLASCA. Decret. Rachisii Langobard. reg. ann. 747. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 517 :

De alio latere per fluvium ipsum Nure ascendente per aquam et loca designata inter duas Mojolascas exeunte ad lacoraria et capanna Gajaria.
An Collis vitibus consita, vel nude Tumulus terreus, colliculus ? Vide infra Molare 1. MOJOLUS, Vas quoddam vinarium. Johan. Demussis Chron. Placent. apud Murator. tom. 16. col. 582 :

Et duo comedunt super uno tajore, et quilibet habet menestram suam, et unum Mojolum, vel duos vitri pro se, unum pro vino et alium pro aqua.
Stat. Mantu lib. 1. cap. 114. ex Cod. reg. 4620 :

Qulibet persona... qu vendat vinum ad minutum in civitate Mantu vel districtu, habere et tenere unum circulum cum una casella a Mojolis appensa ad ostium. De qualibet cargatura Mojolorum et vitreorum, etc.
in Stat. datiar. Riper. cap. fol. 4. v. Nostris Moyau, Cup vel dolii species. Lit. remiss. ann. 1387. in Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 268 :

Lesquelx par maniere de blasonnement, de injure ou autrement mistrent le suppliant en une Moyau ou cuve,.... et lui getterent grant quantit d'eau. Moilon
vero, Crater, poculum, ut videtur, in Inventar. eccl. Camerac. ann. 1371 :

Item un tassel doret quarret pierres verdes et rouges, et une grande vermeille ou Moilon.
1. MOISO, Mensura, a verbo metiri. Tabular. S. Benigni Divion. :

Secundum Moisonem locorum.

Occurrit passim in Chartis Burgundicis. Moison, nostris eadem notione. MS. :

Le col fu de bele Moison, Gros, aisez, et lonc par raison.

Lit. ann. 1373. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 682. art. 6 :

Quiconques fera tonneaux ou pippes pour vendre, qui ne seront de loyalle Moison, etc. Mueson,

in aliis ann. 1388. tom. 7. earumd. Ordinat. pag. 216. Mesure ou Muison, in Ch. W. comit. Pontiv. ann. 1202. ex Lib. albo domus publ. Abbavil. fol. 176. v. 2. MOISO, Contractus, quo sub annuo reditu fundi ad aliquot annos possidendi dantur, simul et ipse reditus, Gall. Moison et Moeson ; unde Moisonneur, Moisonnier, et Muieur, qui ea conditione aliquid tenet. Charta Airardi Bren. comit. ann. 1177. ex Chartul. S. Lupi Trec. :

Abbas vel ministri ejus eidem furno pro sua voluntate furnerum utilem provideat et ponat, aut cui voluerit et pro quanto potuerit ad Moisonem tradat.
Assis. comit. Fuxi in Reg. S. Ludov. Chartoph. reg. fol. 112 : Charta ann. 1257. ex Chartul. Compend. fol. 182. r :

Moiso, tres modios et quatuor sextaria et eminam bladi. Se il avenoit que li abbs et li convens donnaissent leur disme Maison, ou qe il fesissent cuellir par leur propre serjant, il me feroient avoir le serment des Muieurs ou de leur propre serjant..... de garder toute ma droiture.

Lit. Phil. Pulc. ann. 1294. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 127. r. col. 1 :

Des terres et des vignes audit Renier que nous ou autres de par nous avons fait semer et coultiver ceste prsente anne, nous et les autres aurons droite Moison ; c'est scavoir la moiti, et l'autre moiti demourra audit Renier.
Lit. remiss. ann. 1391. in Reg. 141. ch. 226 :

Icellui Girart disoit que le suppliant lui avoit baille certaines terres certain temps et pour certaine pension ou Moeson, etc. Le fermier ou Moysonneur,

in Instr. ann. 1392. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 526. art. 5. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 136. ch. 260 :

Jehan censier ou Moisonnier de la maison S. Ladre de la ville de S. Pol, etc.

Ali ann. 1396. in Reg. 150. ch. 112 :

L'exposant qui est fermier et Moisonnier d'une maison et terres

appartenantes Jehan de Messelles escuier, scitue en la ville de Ramolu en Beauce.

Vide supra Modiagium et Modiatio 3. MOISONNA, Idem quod Modiatio 1. Prstatio pro quolibet modio vini. Arest. ann. 1414. 12. Maii in vol. 11. arestor. parlam. Paris. :

Super acquitamento vinorum ibi (Rotomagi) affluentium duo modi seu du maneries, quorum seu quarum una consuetudo et alia modiatio seu Moisonna nuncupabantur.... Modiatio duo membra continebat, quia in ea modus quidam acquitandi vina per argentum seu pecuniam, bassa modiatio appellatus, et alius optio nuncupatus, observabantur.
MOISSINA. Necrol. eccl. Paris. Ms. ad Kal. Maii : Obiit Goifridus episcopus qui perdonavit nobis quasdam consuetudines de emptione et venditione vini et de Moissinis, quas habebant episcopi in Orlivilla. Vim vocis explicat Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521 : Acinus, pepinus uv. Inde, acinatium, congregatio racemorum, Gall. Moissine. Idem ergo Moissina, quod Scopus uvarum, racemorum, Gall. Marc de vin. Vide Gotgrav. voce Moissine. MOISSO, Messio, messionis tempus, Gallis Moisson, Temps de la Moisson. Guibertus lib. 2. Hist. Hierosol. cap. 8 :

Pars sine ullis stipendiis, imo turpi pauperie, magis autem pudore in Franciam consumpta rediret. Et quia idem castrum Moissonem vocabant, et reversi ad suos, ad Moissonem usque se fuisse dicebant, etc.
Vide Messio. MOITOIERIA, Prdium rusticum, quod a colono partiario colitur. Lit. Phil. VI. ann. 1335. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 281 :

Nous avons ottroi et ottroions aus freres Prescheurs du couvent du Mans la Moitaiere, appelle le Plexeis, assise en la paroisse de Cepoy.
Ubi ad marginem :

Gratia facta fratribus Prdicatoribus conventus Cenomanensis, quod Moitoieriam, vocatam le Plaisseys, possint transferre cuicumque personn. Moiterie,

in Charta ann. 1291. ex Chartul. Namurc. in Cam. Comput. Insul. fol. 41. v. Moietoirie, in alia ann. 1516. ex Chartul. Latiniac fol. 244. v. Vide supra Mediatoria. MOITONNUS, Mensur agrari species, seu ager mensur, Moiteon vel Moiton nuncupat, sementis capax, eadem qu supra Meyteria. Charta admort. ann. 1374. in Reg. 106. Chartoph. reg. ch. 170 :

Item unum Moitonnum terr vel circiter ante dictam masuram ; qui quidem Moitonnus terr a quadam via publica prbet iter et aditum dictis hospitio, jardino et masur... Item tria jornalia cum quinque

Moitonnis et una perchia terr.

Libert. vill de Vandeuvre ann. 1271. in Reg. 72. ch. 188 : Charta ann. 1321. in Reg. 61. ch. 17 :

Le cheval paiera cinq Moiteons de blef, moiti fourment et moiti aveine. Item sex Moitons frumenti...... percipiendos in et super quamdam domum,... sitam in villa de Barro (super albam.). Item quatuor Moitons frumenti.... percipiendos in et super quamdam vineam.
Infra :

Moyton. Dix Moiteons froment et dix Moiteons avene,

in Charta Odon. Ducis Burgund. ann. 1337. ex Reg. 74. ch. 464. Consuet. Castell. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2 :

La grandeur de la mesure du bl doit tenir justement six pintes au minot..... Les deux mesures font ung Moiton : les deux Moitons font ung bichot. Boissello
quiparatur in Lit. remiss. ann. 1422. ex Reg. 172. ch. 122 :

Une sache d'environ cinq Moitons ou boisseaulx de froment, que le suppliant porta Chaalons, etc.
Vide supra Mitonnus et infra Moteonus. MOL. Tabularium Abbati Conchensis in Ruthenis Ch. 44 :

Et donant de censum duos solidos Pogesios, et ad Calendas 4. membros, et duo sestaria, et duos de civada, et duos panes, et a meyssos unum Mol sans la pel, et 2. sestaria de vino, etc.
Occurrit ibidem alio loco. An unum multonem sine pelle ? 1. MOLA. Jo. de Janua :

Mantica, i sarcina, scilicet Mola :

sed legendum Mala. Vide in hac voce. Occurrit tamen ea, ut videtur, notione in Tabular. Compend. :

De aliis piscibus maris, summa debet 1. denar. Mola integra obolum, Mola transforata 1. den.

Ubi mola minor sarcina quam summa. Vide Sagma. Ejusdem significationis Mola in Capitulari 2. Caroli Magni ann. 813. num. 10. Hinc Mole, pro Fascis, vulgo Bote, in Stat. ann. 1398. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 369. art. 4 :

Que nul ne puist vendre osier.... fard de pire osier dedens les Moles que par dehors.
2. MOLA, Molendinum. Anastasius in Honorio :

Et ibi constituit Mola in murum in loco Trajani juxta murum civitatis, et formam qu deducit aquam in lacum Sabbatinum.

Lucas Tudensis ra 880 :

Clausit nox obscurissima diem : et in una Mola omnes Christiani conclusi sunt, totam noctem in lacrymis et orationibus peragentes.
Leo Ost. lib. 2. cap. 86 :

Terras et Molas in fluvio Saone.

Chart Impp. pro Ecclesia Hammaburg. :

Cum ..... Molis, molendinis, piscationibus, etc.

pag. 161. 162. 163. 164. Bulla Stephani III. PP. ann. 753. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 6 :

Necnon aquis, Molis, olivetis, vel quidquid in quibuscumque locis habere vel tenere videtur.
Chron. Foss-Nov apud Murator. tom. 7. col. 893 :

Devastavit segetes S. Mari Fluminis et incendit ei unam Molam et duas Molas S. Clementis.
Adde Chronic. Episc. Mindens. pag. 742. et Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 452. et 592. Mole, pro Meule, in Lit. ann. 1389. ex Reg. 146. Chartoph. reg. ch. 223 :

Lequel maistre Bernart.... tolly (de son Moulin) et osta les Moles et autres harnois abbilemens appartenans audit moulin. Maul,
pro Moulin, in Lit. remiss. ann. 1397. ex Reg. 152. ch. 260 :

Jehan Morel print aux Maulx d'Arceis quatre aulnes et demie de drap pers,..... et porta icelles quatre aulnes et demie de drap aux Maulx Badin pour fouler.
3. MOLA, Idem quod Modulus, de qua voce supra, in 9. Regesto Philippi Pulcri Regis Franc. Ch. 94. ex Tabular. Regio, Mensura lignaria, Mole de bois. 4. MOLA, Moles, agger, Gall. Mle. Breviarium Hist. Pisan ad ann. 1168. apud Murator. tom. 6. col. 180 :

Fuerunt enim illo tempore novem inundationes maxime fluminis Arni, qu villam de Putignano, et arcus magni pontis de stagno destruxerunt, et Molas inclinaverunt ipsius pontis.
Vide Modulus 1. et Moles. 5. MOLA, Informationes pro passagio transmarino in Cod. MS. Sangerm. :

Item xv. Molas de sarcia subtili quelibet ponderis duorum quintalium..... quelibet Mola vult habere longitudinis c. passus.
Inventar. machinarum bellicarum castri Somneri in Occitan. ann. 1260 :

Item ii. torni ad opus balistarum. Item i. Mola in fabrica, etc.

Pro mensura frumentaria occurrit in Mella 1. 6. MOLA ad Cutellos, Acuendis cultellis apta. Reg. S. Justi in Cam. Comput. Paris. fol. 197. v :

Pro quadam Mola ad cutellos perpetuum, etc. Meule taillant

dicitur, in Lit. remiss. ann. 1390. ex Reg. 138. Chartoph. reg. Vide infra Molendinum ad cultella. 7. MOLA, Mensura liquidorum. Libert. Montisol. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 505. art. 39 :

De vini prconizatione Molam plenam vini ejusdem quartonem continentem et obolum habeat (prco) antedictus.

Vide infra Moleta 2. et Moletum. 8. MOLA, Piscis species. Tract. Ms. de Pisc. cap. 41. ex Cod. reg. 6838. C. :

Mola in nostro mari aliquando capitur, sed rarissime..... Massilienses Mole vocant a rotunditate, quod mol molendinari similis sit. Hispani bout appellant, et nonnulli ex nostris, qui Provinciam Hispaniamque frequentarunt, utraque conjuncta appellatione, Molebout nominant.
MOLACHINUS, Monet aure (Saracenic, ni fallor) species. Charta Alexandri III. PP. ann. 1162. apud Petrum Mariam Campum in Regesto part. 2. Hist. Eccl. Placent. n. 16 :

Statuimus, ut de ctero solummodo duos Molachinos nobis nostrisque successoribus annis singulis solvere teneatur.
Vide Meloquinus. MOLACIA.

Lapis foncium est destructus propter incendium et est aqua in quodam mortario seu vase Molacie.

(Chevalier, Visit. episcop. Gratianop. p. 67.) MOLACIO, , Molitura. Supplem. Antiquarii. Vide Molta 2. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. Molatio, , Molator, . Delrius ad Oedip. Senec pag. 100. legendum censet et , ab , salsugo, et mola in sacrificiis salsa. MOLADA, Idem quod infra Moleya. Stat. pannif. Carcass. renovata ann. 1466. in Reg. 201. Chartoph. reg. ch. 121 :

Iem quod nullus potest... tingere seu tingi facere aliquem pannum brunet... cum Molada nec alio tinctu nigro, nisi cum pestello.

MOLAGIUM. Vide Molta 2. MOLANUS. Vide Miramolinus. 1. MOLARE, an Molendinum, vel agger, seu aliquod propugnaculi genus ? Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 251 :

Item, libravit in cavalcata facta per ipsum baylivum ad capiendum Molare quod erat in dicta bastida, etc.
Idem quod Molare 2. Meta, tumulus terreus, colliculus. Charta ann. 1346 :

Quandam molam nostram seu Molare in parochia de Fontanis araverunt.

Vide infra Molarium 3. 2. MOLARE, Meta, tumulus terreus, Gallice Butte, motte de terre. Codex censualis Calomontis :

Quoddam Molare cum vercheria contigua.

Vide infra Molaris. 3. MOLARE, Molere, Gall. Moudre. Charta ann. 1278. apud Thomasserium Consuetud. Bituric. pag. 110 :

Ipsi manumissi et heredes sui Molare teneantur ad molendina nostra. Similiter nec pistoribus neque Molandi notoribus aliquid dabunt.
Charta ann. 1468. apud Madox Formul. Anglic. pag. 148 :

Chronic. Vormat. ad ann. 1407. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 152 :

Et prdictus Johannes idem molendinum per se emendatum, ut in eo grana bene possint Molari, in fine termini sui prdicti dimittet. Et devoient li oste venir Maure mes muelins. Maurre,

Quam vocem varie efferunt nostri. Maure, in Convent. inter dom. Bretol. et abb. ejusd. loci : in Charta ann. 1308. ex Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 309. Molre et Morre, in Ch. ann. 1343. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. Moorre, in Libert. Jonvil. ann. 1354. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 298. art. 27. Mourre, in Ch. ann. 1322. ex Reg. 74. ch. 443. Moulir in Ch. Guid. comit. Fland. ann. 1283. ex Chartul. Namurc. in Cam. Comput. Insul. fol. 24. v. Moure, in Ch. ann. 1240. ex Chartul. S. Joan. Laudun. Moulre, in Ch. Joan. Comit. de Roucy ann. 1338. Hinc Grain molable appellatur frumentum, quod ad molendinum domini molere vassalli tenentur, in Ch. Ludov. comit. Stampens. ann. 1378. ex Chartul. S. Carauni. Moudre vero in Stat. ann. 1330. inter Consuet. Genovef. MSS. fol. 2. v. pro Exacuere, vulgo Emoudre, ut et Mouldre, in Lit. remiss. ann. 1385. ex Reg. 127. ch. 150. Vide infra Molere 2. 4. MOLARE, Prima alicujus rei lineamenta exprimere, a Gall. Mouler. Acta S. Francisci de Paula tom. 1. Aprilis pag. 159 :

Et vidit corpus defuncti exanime, et ut similitudinem vultus ejus secundum veram figuram depingeret, Molavit et impressit.

Vide Molarium 1. Se mouler, pro Se remettre, Se colligere, in Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 197 :

Il (Clodomir) tourna envers se anemis, puis se Moula en armes et s'acesma pour combattre.
Ubi Aimoin. lib. 2. cap. 4. Se se collegit in arma. 5. MOLARE, Vexare, spoliare. Acta S. Oswini tom. 4. Aug. pag. 64. col. 2 :

Fluctus svientes nautas, prter paucos, submerserunt, et ad littus

ecclesi, quam Molaverant, spolia ejecerunt.

1. MOLARIA, Molaricia, Idem quod Molta 2. Litter Henrici V. Reg. Angl. ann. 1421. apud Rymer. tom. 10. pag. 89 :

Una cum libra Molaria in molendinis nostris dict vill.

Statuta Vercell. lib. 7. f. 151. v. :

De his qui pro eorum usu non debent solvere Molariciam. Item statutum est quod si quis civis vel districtuabilis Vercellarum emerit aliquam vel aliquas molas ad usum suum, scilicet molendini sui ; vel quod ab alio tenuerit, non debeat solvere communi vel alicui pro communi Molaria. Et si emerit non ad usum suum, sed causa vendendi, solvat Molariam, ut consuetum est.
2. MOLARIA, Idem quod Mola, et Molendinum. Charta Theobaudi Chabot, tom. 4. Galli Christian pag. 4 :

Donamus eisdem Molarias, qu sunt in descripto feodo.

Mox :

Universas autem concessiones nostras... liberas ab omni costuma, tallia, ac servientia esse concedimus, cunctosque ad eorum Molarias ac molendinum et opera venientes, etc.
3. MOLARIA, Locus, unde mol extrahuntur, lapicidina. Vide infra Moleria 1. MOLARIS, Colliculus, aliqua terr congeries, rusticis Dumbensibus etiamnum Molard. Charta Humberti de Miribel ann. 1086. apud Joan. Columbum lib. de Cartusianorum initiis :

Ipsa vero, quam eis dedimus, eremus, hos habet terminos, scilicet infra locum qui vocatur Clusa, et rupem claudentem vallem, et pertingentem usque ad Molarem claudentem et dividentem Combam caldam,... deinde Molarem alium, qui descendendo perducitur per crepidinem plataneti, etc.
Charta Amedei Comitis Sabaudi ann. 1360. apud Guichenonum in Episcopis Bellicensib. pag. 59. 60 :

Usque ad summitatem montis de Les Aux, et a dicto Molari de Les Aux, recte tenendo usque ad Molare d'Armont, etc.
Mox :

Usque ad crestatam seu summitatem cujusdam Molaris vocati de Escrini.

Vide Molare 2. 1. MOLARIUM, Bollandistis, Numisma honorarium alterius vultu effigiatum, sic dictum a Mola seu Modulo, id est, typo cui infusum metallum formam recipit, Hispan. Molda, Francis Moule, Teutonibus Mol. Leges Palatin Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. Junii pag. lii. :

Item quod non recipiat vestes alicujus neque Molarium.

2. MOLARIUM, Molendinum. Charta ann. 1307. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 131 :

Recognovit... se tenere ab ipso D. Dalphino in feudum et de feudo ac dominio prdicta omnia donata, et quoddam Molarium, quod asserit se nuper acquisivisse.

Molage, pro Molendini infundibulum, vulgo Tremuie, in Lit. remiss. ann. 1419. ex Reg. 172. Chartoph. reg. ch. 23 :

Quant le suppliant fu entr ou moulin, il se baissa et regarda par dessus le Molage dudit moulin.
Ali ann. 1478. ex Reg. 201. ch. 195 :

Le suppliant geta le bl dedens le Molage du molin, et puis descendit de ladite entremuye, etc.

3. MOLARIUM, Tumulus terreus, colliculus, idem quod supra Molare 1. Pactum inter Humbert. dalph. et episc. Gratianop. ann. 1343. in Reg. 134. Chartoph. reg. ch. 34 :

A quodam lapide albo, in summitate dicti Molarii de Colletto existente, recte descendendo per pedem bordari prati mollis.
Vide Molaris. MOLARIUS, Qui molas ex lapicidina extrahit et secat, nostris alias Molier. Charta ann. 1299. ex Chartul. S. Maglor. ch. 228 :

Noverint universi nos tradidisse et concessisse Simoni Pastourelli et Johanni dicto Bonneri Moliariis (sic) nostra tria quarteria terr vel circiter... pro molis trahendis et lapidibus taillendis, sub tali conditione et pacto, quod ipsi Molarii tenentur nobis reddere et solvere nonam partem pretii seu valoris molarum et lapidum prdictorum.
Lit. remiss. ann. 1374. in Reg. 105. Chartoph. reg. ch. 439 :

Comme Aubelet Gouvet ouvrier et faiseur de moles moulins alloit aus vespres pour la solennit de S. Ligier, dont les Moliers faisoient la feste, etc.

Vide infra Moleria 1. MOLATA Scarlata, f. Acupicta. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clxxxiii :

Pro capa scarlat Molat quam Rez tunc habuit, xv. l.

Vide Mollicia. MOLATIO. Vide supra Molacio. MOLDUREIRA, Mensur annonari species. Vide in Molta 2. MOLATURA. Vide Molta 2. MOLCHUS, Pessulus, Gall. Verrou, a Grco , eadem notione. Agnellus in Vita S. Damiani apud Murator. tom. 2. pag. 155 :

Confregerunt Molchos et serras, et cum victoria in suas reversi sunt domos.

MOLDA, Moldura, etc. Vide Molta 2. MOLDIUM, pro Modius, apud Eccardum in Origin. Saxon. lib. 2. pag. 59 :

Habuit in redditibus magn mensur istius patri centum et triginta sex Moldia tritici.
Ibid. non semel occurrit. MOLDURA. Vide Molta. MOLEARIA, Mola, molendinum. Charta ann. 1239. in Tabular. Portus regii :

Guerrinus de Porresio recognovit se dedisse monasterio de Porresio totam decimam bladi quam habebat et vendidisse medietatem Molearii prope domum suam... et quamdam peciam terr sitam juxta Moleariam prdictam.
Ubi medietas Molearii idem videtur quod medietas Molt. Vide in hac voce. Est potius Lapicidina molaris, Gall. Moliere. Vide infra Moleria. MOLEBESTIA, Bista, Molecinary. Sunt qui panes poscunt. Dief. MOLEBOUT. Vide supra Mola 8. MOLEGIA, Molegium. Vide Mollegium. MOLEGIUM, Pensitatio pro molitura frumenti, Gall. Mouture ; Molage, in Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 222. Charta ann. 1331. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 527 :

Quod exactiones, qu vulgariter appellantur in eadem (villa Montispessuli) los meliors, las tacidas, e las beassas amodo cessare deberent... Quamplures rationes proponentes ad finem, quod impositiones, qu fiebant pro Molegiis, tacidis et beassis in dicta villa remanere deberent... Ad qu dicti molinerii seu dicta molendina gubernantes blada molenda... ponderare haberent. Maunaige,
eodem sensu, in Pacto inter dom. Bretolii et abb. ejusd. loci :

Je ne mi oir n'i poons demander ne reclamer ne banerie, ni Maunaige.

Vide Mollegium. MOLENARE. Vide Molina. MOLENDA, Frumentum molitum. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 92 :

Turris cum molendino, quod volvitur ab asino, est utilissimum in altitudine turris, quia turrist de Molenda sunt fulciti.

MOLENDARIUS, Molendinarius, qui moletrinam exercet, in veter. Notit. e cod. San-Germ. apud Guerard. post Irminon. pag. 305. col. 1. MOLENDIARIUS, Ad molendinum pertinens. Molendiarium jus, idem quod Molegium. Charta ann. 1174. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 161 :

Guillelmus de Neblens... in eleemosinam dedit, videlicet duo molendina et Molendiaria jura, cum stagnis cterisque suis adjacentibus.
Vide infra Molendinensis. MOLENDICIA Loca, ubi exstrui possunt molendina. Charta ann. 1049. inter Additam. ad Chr. Casaur. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 1000 :

Et tradidimus nos suprascripti omnes ipsas res in ipso prdicto monasterio una cum casis, terris, vineis, campis, silvis... cum pomis et arboribus suis, seu et cum olivis, et locis Molendiciis.
Vide Mulneda. MOLENDINA, fem. gen. Moletrina. Charta Theobaldi V. Comit. Blesens. ann. 1180. inter Probat. Hist. Bles. pag. vii :

Id jam scire volo quod monachis S. Launomari dedi partem mediam in duobus molendinis et exclusis Vienn, et nemus ubicumque opus fuerit ad emendandas Molendinas et exclusas.

MOLENDINAGIUM. Vide Molta 2. MOLENDINARE, Molendinaria. Vide Molendinum. MOLENDINARIA, Pensitatio pro molitura frumenti, idem quod Molta 2. Charta ann. 1226. in Lib. 1. nig. S. Vulfr. Abbavil. fol. 22. r. :

Cum dilectus noster Willelmus decanus christianitatis Abbatisvill concanonicus noster Molendinariam in molendino Raagon et viginti solidos censuales in eodem molendino hereditarie possideret, etc.
Pro molitrix, vide in Molendinum. 1. MOLENDINARIUM, Molinar, Sedes, seu locus ad construendum molendinum aptus. Charta ann. 1300 :

Item do eidem filiolo meo quidquid... habemus in quodam Molendinario sive Molinar sito in dicto prato... Dans et concedens ego dictus presbyter eidem domicello filiolo meo plenam et liberam potestatem construendi et edifficandi in dicto Molendinario sive Molinar, molinum nomine et ad opus sui et suorum.
2. MOLENDINARIUM, Moletrina, pistrinum ; sed molendino minus. Charta ann. 1084. tom. 3. Gall. Christ. inter Instr. col. 23 :

Majora et submajora, et ut ita dicam, molendini et Molendinaria S. Dionysii, in manu et potestate Abbatis sint.

Charta ann. 1264. apud Stephanot. tom. 1. Antiquit. Bened. Vascon. MSS. pag. 532 :

Percipiant... sua molendina et sua Molendinaria et aquarum loca qu habent et habere debent in dicto flumine Olti.
Charta senesc. Bigor. ann. 1391. in Reg. 142. Chartoph. reg. ch. 80 :

Cum ipse supplicans habeat... quoddam Molendinarium extra villam Tarni in capite mercadalis ejusdem vill a parte superiori in alveo seu aquali domini nostri regis... In quo quidem Molendinario, etc.
1. MOLENDINARIUS, Molendinator. Vide in Molendinum. 2. MOLENDINARIUS, Ad molendinum pertinens. Molendinaria delatio, Jus instituendi servientes, qui frumentum molitum deferant. Charta Henr. reg. Angl. ex Tabul. B. M. de Lonleio :

Molendina de Condeto constructa et construenda cum jure bannati et leug, Molendinari delationis, etc. Mouleur,

qui ad molendinum domini sui frumentum suum molere tenetur, in Stabil. S. Ludov. ann. 1270. tom. 1. Ordinat. reg. Franc. pag. 197 :

Et se il avenoit que li mousniers feist dommage aucun de ses Mouleurs, etc.

Vide in Molendinum. MOLENDINATA, Moletrina. Tabular. S. Martini Pontisar. :

Quando Amalericus de Novavilla venit ad conversionem dedit Deo et S. Germano Pontisarensi unam Molendinatam de villa sua, qu dicitur Vitriacus. Hugo de Baston (tenet) Molendinationem de Aurenvilla et usuarium in nemore ad corpus molendini reficiendum.

MOLENDINATIO, Pensitatio pro molitura frumenti, Gall. Mouture. Chartul. S. Germ. Prat. sign. tribus crucibus fol. 94. r. col. 2 :

Vide supra Molendinaria. MOLENDINATURA, Eodem intellectu. Libert. vill de Poys ann. 1208. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 605. art. 14 :

Quicumque autem advena accesserit,... si constiterit ipsum habere unde debeat... Molendinaturam vel furnagium, juxta consuetudinem vill, michi tenebitur persolvere. Meuture,
in Charta Joan. Comit. de Roucy ann. 1338. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Mainteniens nous estre en paisible possession de... recevoir la moiti de la Meuture et autres molumens quelcumques appartenans iceulz moulins.
MOLENDINELLUS, Parvum molendinum, in Chartular. S. Vandreges. tom. 1. pag. 644. Charta ann. 1291. in Chartul. Thenol. ex Cod. reg. 5649. fol. 46. r. :

Dicebamus nos habere tres jaletos et unum witellum frumenti ad mensuram de Brueriis super Molendinellum ad Barram.

MOLENDINENSIS, Ad molendinum pertinens. Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 74. r. :

Ab Acalliaco usque ad viam Molendinensem et fraxinati.

Vide supra Molendiarius. MOLENDINERIUS, Idem ac Molendinarius. Vide in hac voce. Stat. Nici inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 70 :

Item statuimus quod Potestas... teneatur facere iurare omnes Molendinerios et macinatores istius civitatis.

Fr. MOLENDINUM, pro Moletrina, seu pistrino. Priscis ignotam constat, vocemque esse nuperam et a medi tatis Scriptoribus tantum usurpatam. Gloss antiqu MSS. : Molendinus, molinus. S. Augustinus in Psalm. 36. 99. 132. enarrans illud Matthi cap. 24 :

Du molentes in mola, etc.

pro mola, molendinum habet. Utuntur passim Gregorius Turon. de Vitis Patrum cap. 18. Flodoard. lib. 1. Histor. Remens. cap. 14. 15. Petrus Damian. lib. 1. Epist. 9. Ivo Carnot. Epist. 77. 259. Fulbertus Epist. 14. Aimoinus lib. 3. Histor. Fr. cap. 61. Radevicus lib. 4. cap. 5. Baldricus lib. 1. cap. 25. Constantinus Afric. lib. 2. de Morbor. curat. cap. 7. veteres Chart apud Chiffletium in Trenorchio pag. 194. 210. etc. Molendinum de Brachiis, Gall. Moulin bras. Chron. Parmense ad ann. 1247. apud Murator. tom. 9. col. 773 :

Et Molendina de brachiis et equis, propter defectum aquarum et canalium, facta fuerunt per civitatem.

Dictum etiam Molendinum Manuale, in Statut. Gild Scotic cap. 19. et in Inventar. MS. castri Sommeri in Occit. ann. 1260. Idem videtur quod Molin Manonelle dicitur in Charta burgesi Vervini ann. 1238 :

Et leur ottroi ensi que quiconques d'iaux vorroit four, ou cambe, ou Molin manonelle, faire le peust.
Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 95 :

Parvum molendinum est utile in rochis et fortilitiis, et giratur a pedite cum sude capite ferrato cum labore girantis, et modicum molit, et dicitur hoc Molendinum in vulgari sermone, Molino ad manicho de paviolo.
Molendinum ad Ventum, nostris, Moulin vent, cujus usum aquis molariis multo recentiorem constat. Decretum Celestini III. PP. cap. Ex transmissa 23. Ext. de Decimis :

Miles quidam Molendinum quoddam ad ventum... infra fines parochi su construxit.

Occurrit etiam in Charta ann. 1205. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 389. Molendinum ventorium, in Monastic. Anglic. tom. 1. pag. 816. Ventosum,

in Chron. Andrensi pag. 532. Ventitium, in Fleta lib. 4. cap. 1. 20. Ventriticum, in Statuto 2. Westmonast. cap. 50. et tom. 2. Monastici Angl. pag. 459. 1040. tom. 3. pag. 107. De ejusmodi molendinis agunt Olaus Magnus lib. 13. Hist. Sept. cap. 11. Pomponius Sabinus ad Virgilii Moretum pag. 595. Cardanus lib. 1. de Rer. variet. cap. 10. Chopin. lib. 1. de Morib. Paris. tit. 2. num. 43. Francisc. Baconus in Hist. natur. et experimentali de ventis, Brodeus in Cons. Paris. art. 72. etc. Philippo Augusto antiquiorem esse probat Charta Guill. comit. Moret. ann. 1105. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 232 :

Concedo monialibus antedictis... Molendina ad aquam et ad ventum.

Alia Eduardi III. reg. Angl. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 715 :

Cum uno molendino aquatico in Wendlyng, uno Molendino ventricio in Skernyng. Molendinum ventile,

in Charta ann. 1490. apud Pez. tom. 6. Anecd. part. 3. pag. 429. col. 1. Molendinus Albus, qui frumento molendo, quemadmodum Brunus, qui siligini seu annon mixt molend destinatus. Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 86 :

Item habet dominus quinque Molendinos in quinque domibus, videlicet tres Albos et duos Brunos, qui valent ad firmam, ut nunc, per annum septuaginta sextaria frumenti, et septuaginta sextaria siliginis sine expensis.

Molendinum Aqu, Idem quod Aquaticum, Gall. Moulin eaue, in Charta ann. 1312. ex Reg. 53. Chartoph. reg. ch. 88. Vide Aquimola. Molendinum Aquaticum, Gall. Moulin a eau. Charta ann. 1468. apud Madox Formul. Anglic. pag. 148 :

Ac cum piscariis, et Molendino Aquatico ibidem cum pertinenciis.

Molendinum Aurerium, Cujus mola aura seu vento versatur, in Charta ann. 1377. ex Cam. Comput. Aquens. Molendinum Bannale. Hugo Flaviniac. in Chron. pag. 132 :

Molendina 4. cum banno ipsius vill.

Vide Secta molendini, in Secta 2. Molendinum Bastardum, Idem quod Bannale, ad quod subditi frumenta sua molere tenentur. Vide supra in Bastardus. Molendinum Batannum, vulgo Bouterez, Quo panni densantur et desquammantur, vel quernei cortices, aliaque id genus tunduntur. Charta Joan. ducis Bitur. ann. 1385. in Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 172 :

Molendinum bladi roderium et etiam batannum pannorum, etc.

Vide supra Botoerum. Molendinum Bladaturum, Bladerium, Bladiarium, Ubi bladum molitur. Vide

supra Bladaturus et Bladerius. Molendinum Brasarium, ubi brasium, seu brace molitur, occurrit in tom. 2. Monastici Anglic. pag. 951. et in Itinere Camerarii Scotici cap. 26. 3. Molin braseret, in Charta ann. 1448. ex Chartul 23. Corb. :

Si n'avoit audit lieu (Corbie) que troys molins seulement, dont l'ung nomm le Molin braseret n'estoit que molre braie, grain brasser cervoise ou goudalle.

Molendinum Caballarium, in Charta Philippi Comitis Flandri ann. 1188. apud Buzelinum lib. 1. Gallo Fland. cap. 41. Molendinum ad equos, in Regesto Philippi Augusti Regis Herouvalliano ann. 1218. fol. 77. Molendinum de equis, in Chron. Parm. ad ann. 1247. Molendinum equitum, apud Blount in Nomolex. Anglic. Vide Animal de hoste. Molendinum equorum, in Reg. S. Justi ad ann. 1232. fol. 23. v. col. 2. ex Cam. Comput. Paris.

Quicumque eorum furnum aut cauponam aut Molendinum caballinum aut manuale facere voluerit, faciat.
(Fundatur La Neuville aux Larris, an. 1207. mus. arch. dep. pag. 102.) Molendinum Cambellarium, Ubi granum pro camba seu cerevisia conficienda molitur, idem quod supra Molendinum brasarium. Locus est supra in Cambellarius 2. Molendinum Choiseullum, Moulin Choisel, in Charta ann. 1319. ex Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 243. Charta Nic. Suession. episc. ann. 1142. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 477 :

Dedit molendinum suum choiseullum, dictum en Ru-pr, inter Dormans et Soilliacum situm.
Unde emendanda Bulla Clem. III. PP. ann. 1190. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 718. ubi Chostella, pro Choisella :

Duo molendina chostella intra Guingampum, qu dedit comitissa.... Dimidium molendinum choesel ; ..... unum molendinum Chosel ex occidentali parte.

Idem quod est Molinellum quod volvitur ad coisellum, in Chartul. Thelon. ex Cod. reg. 5649. Quodnam sit vero ejusmodi molendinum, facile colligitur ex Phil. de Greves serm. 96. in Psalter. :

Molendina ad aquam collectam et conquisitam, qu dicuntur Molendina ad Choysel.

Ibidem :

Qui nituntur in proprio ingenio et humana sapientia, non semper habent aqu copiam, et sunt quasi Molendina ad choysel.

Id est, qu sine aquarum undequaque collectarum auxilio, molere non possunt.

Ex quibus manifestum est illa molendina, non ratione situs rotarum, ut dictum est ad Molendinum coisellarium, ab aliis discrepare ; sed quod ipsorum rot versentur aquis, qu undequaque collect clusis continentur et per canalem factitium ad molendinum ducuntur. Unde a corrupta voce Clusa sic nuncupata existimo ; est autem Clusa Joan. Hering. de Molend. qu. 19. 3 :

Fistula sive canalis excipiens claudensque aquam profluentem et ad molas deferens, illarumque gyrationem efficiens.
Molendinarium Coisellarium, Britonibus Milin coazell, cujus rota aquaria perpendiculariter vertitur. Charta fundationis Abbati de Fonteneto in Norman. in Regesto 106. Tabul. Reg. Ch. 370 :

Unum Molendinum Coisellarium juxta dificia Ecclesiastica, quod Robertus pater meus ad victum Monachi dedit huic ipsi Ecclesi, etc.

Occurrit rursum infra. Vide Molendinum Choiseullum. Molendinum ad Cultella, Mola ad cultellos acuendos, in Reg. 34. bis Chartoph. reg. fol. 90. v. col. 1. Vide supra Mola 6. et infra Molere 2. Molendinum Draperium, Idem quod Fullonarium, quo panni densantur et desquammantur. Charta ann. 1168. ex Chartul. monast. Caunens. :

Berengarius Caunensis abbas Bernardo... unum logar in villa de Caunis, ut Molendinos ibi draperios et bladerios dificent et faciant quantos volent,... concessit.
Pactum inter reg. et episc. Anic. ann. 1307. in Reg. 37. Chartoph. reg. ch. 20 :

Item medietas Molendini draperii.

Reg. feud. comitat. Pictav. ad ann. 1408. fol. 255. v. ex Cam. Comput. Paris. :

Item advouho unum Molendinum drapier, situm ad maussum de brolio de Vitraco.

Molendinum Filatorium, f. pro Fullatorium. in Ch. Isab. comit. Carnot. ex Chartul. B. M. de Trappa. Molendinum Fiscalinum, Ad fiscum pertinens, in Charta ann. 1154. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 549. Molendinum Folereum, Idem quod Fullonarium. Charta Juelli dom. de Meduana ex Tabul. Major. monast. :

Ad petitionem monachorum Majoris monasterii dedi.... decem solidos Cenomanensis monet annuatim persolvendos.... de molendinis meis folereis. Molendina folerez,

in alia Charta ibid. Molendinum Fullonarium, Quo panni densantur, desquammantur, poliuntur, in Charta Philippi Augusti Reg. Franc. ann. 1191. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 995. et in Charta Ludovici Comitis Blesensis in Magno Pastorali

Eccl. Parisiens. lib. 19. Ch. 47. Molendinum fullonicum, in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 837. Molendinum fullencium, in Charta ann. 1208. ex Chartul. Campan. Thuano fol. 187. Molendinum ad pannos, in Charta Guidonis Archiep. Bitur. pag. 114. Molendinum fullarium, et de fulelez, apud Th. Blount in Nomolex. Anglic. Molendinus Hibernaticus, in quo moluntur fruges hibernatic. Polyptychus S. Remigii Remensis :

Est ibi Molendinus Hibernaticus, unde recipiuntur annon modii 5.

Vide Hybernagium. Molendinum de Meso, f. Nomen loci, nisi idem sit quod Pulsatorium. Vide infra in hac voce. Molendinum ad Molam, Quod molit, non tundit. Charta ann. 1358. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 492 :

Cum accepissent quemdam locum seu plateam.... ad Molendinum ad molam construendam, et non ad piletos, etc.

Molendinum Navale, Navencum, Quod navi imponitur. Pariag. inter reg. et monast. Grandis silv ann. 1290. in Reg. 152. Chartoph. reg. ch. 25 :

Item retinent duo Molendina navalia, qu sunt in Garona...... Dictum monasterium semper possit habere et tenere duo Molendina navalia propria et in solidum.
Charta Joan. comit. Arman. ann. 1357. in Reg. 159. ch. 25 :

Concedimus Guillelmo Rolande militi, quod ipse et hredes sui.... possint construere, habere et tenere Molendina navalia, etc.
Vide mox Molendinum Pendens. Molendinum Pastellerium, Pestelerium, Quo pastellum seu glastum premitur. Vide Guaisdium. Charta ann. 1361. in Reg. 103. Chartoph. reg. ch. 78 :

Pro quodam Molendino pastellerio, etc. Pro quodam Molendino pastelli, cum borda ibidem sita.
Alii Caroli VII. in Reg. Cam. Comput. Bitur. nunc. Paris. fol. 151. v. :

Item super Molendino pestelerio, cum viridario eidem contiguo,... j. den. Turon.
Lit. remiss. ann. 1449. in Reg. 179. ch. 169 : Ali ann. 1470. in Reg. 195. ch. 521 :

Un molin pasteiller, autrement dit molin guedes. Quant les compaignons furent en ung Moulin pastellier, etc.
Molendinum Pendens, Mobile : dicitur illud, quod navi impositum facile loco moveri potest. Charta ann. 1301. in Reg. 37. Chartoph. reg. ch. 4 :

Molendina terrena, navenca seu pendentia, vel alterius form cujuscumque cum suis introitibus, exitibus et ribagiis, cum una seu

pluribus rotis, etc.

Alia ann. 1306. in Reg. 40. ch. 117 :

Item le Moulin pendus, que nous avions sus le pont d'Orliens.

Molendinum ad Piletos, Quod pilis tundit, idem atque Batannum. Locus est supra in Molendinum ad molam. Molendinum de Planchia, Tabulis serra desecandis accommodum. Redit. prposit. Ebroic. in Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 90. v. col. 1 :

Molendinum taneret et Molendinum de Planchia sunt extra firmam et extra prposituram.

Molendina Quadrata, Qu interdicuntur in Consuetud. Blesensi art. 241. et Burbon. art. 537. Molendinum Ressegu, Eadem notione. Charta Gadifferi de Aula milit. senesc. Bigor. ann. 1376. in Reg. 148. Chartoph. reg. ch. 52 :

Paulus de Nogareto dedit monasterio Scal Dei licentiam dificandi Molendinum ressegu ad ressegandum fustes.

Vide infra Ressega. Molendinum Roderium, A rotis sic nuncupatum. Charta Joan. ducis Bitur. ann. 1385. in Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 172 :

Molendinum bladi Roderium,... videlicet molendinum cum duabus rotis et duabus molis, etc.
Fragm. Hist. Fulginat. ad ann. 1286. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 140 :

Fuerunt facta Molendina rotaria per commune juxta pontem Cavallum.

Charta ann. 1214. ex Chartul. Campan. fol. 289. col. 1 :

Blanca nobilis comitissa excambivit et admodiavit Molendinum suum in tribus rotis, quod adquisivit et de novo construxit apud Pruvinum.

Molendinum Sanguinis, Idem quod Molendinum de brachiis, ab operoso et molesto molitoris labore sic dictum. Lection. vet. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 10. col. 1 :

Dominus Johannes de Blandiaco... tempore suo fecit fieri...... in auspicio episcopali... Molendinum sanguinis.
Stat. ann. 1356. ibid. tom. 2. pag. 181. col. 2 :

Item quod fiant infra muros civitatis x. vel xij. Molendina sanguinis.

Molendinum ad Sichum. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 93 :

Rota, habens aliam rotam dentatam volgentem ruccham molendini, volvitur ab homine intus in ea, et volvitur tarde aut festine secundum hominem spe spius passus moventem,... et dicitur Molendinum ad sichum. Notandum est quanto magis rota distat a centro stigli, magis giratur et frequentius, quia jam cursum suum cepit.

Molendinum ad Stannum, pro ad Tannum, quo scilicet cortex querceus teritur, in Reg. Phil. Aug. de feudis Norman. ex Cod. reg. 4653. A fol. 188. Molendinum Terrenum, Quod terr infixum est, ad distinctionem navalis. Vide supra Molendinum navale. Charta ann. 1194. ex Tabul. B. M. Deaur. Tolos. :

Dedit totam ripam Garon et Graveria et aquas, qu erant ex parte S. Cipriani, a ponte novo usque ad albaredam vij. denariorum ad faciendum ibidem Molendinos terrenos, quantos facere vellent.

Molendinum ad Than, in Charta ann. 1217. in Hist. Drocensi pag. 245. Molendinum ad tann, in Charta ann. 1231. tom. 2. Hist. Britan. pag. 159. quod Molendinum tannarium dicitur in Charta fundationis Blanc land ann. 1154. apud Columbum. Molendinum tanereum, in Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 1060. Molendinum tannerez, in Chartular. S. Martini Pontisar. Nostri tan vocant querceum corticem in pulverem redactum, quo Coriarii ad subigenda coria utuntur. Hinc Molendina ad corticem dicta quibus ejusmodi cortex teritur, in Charta ann. 1228. in Tabular. B. M. de Charitate, et in alia ann. 1279. apud Thomasser. Consuet. Bituric. pag. 114. Molendini Fossatum, Canalis aqu qua mol versantur, in Charta ann. 1243. apud Jofredum id Niciensibus Episc. pag. 182. Molendina, seu Moletrinas in leuclis, adinvenisse Belisarium scribit Procopius lib. 1. de Bello Gotthico cap. 19. 1. Molendinare, Molendinum. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. ad ann. 1274. fol. 19. r. :

Tenent a domino rege Angli et duce Aquitani.... Molendinare de Sesques.

2. Molendinare, Molere. Domnizo lib. 1. de Vita Mathild. cap. 10 :

Non ibi pigmenta tritantur, sed quasi spelta, Ad cursum lymph Molendinantur ibidem.
Charta ann. 1225. ex Bibl. reg. :

Dicti tenentes prdictarum masurarum ad molendinum nostrum tenerentur Molendinare, sicuti alii homines de villa.

Alia Henr. reg. Angl. et ducis Norman. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 368 :

Odoinus de Mala palude debet Molendinare totum bladum suum in molendinis meis de Rothomago, liberum et quietum sine motura.
Alia ann. 1410. ad calcem Chartul. S. Joan. Laudun. :

Furni et molendini villarum prdictarum bannales nostri erunt, ita quod nec coquere nec Molendinare alias poterunt.
Moliri, Eadem notione. Charta ann. 1279. apud Thomasser. Consuet. Bituric. pag. 114 :

Homines dict vill Moliri facient blada sua, etc.

Molendinarius, Molator, , in Gloss. Gr. Lat. Charta Hugonis Ducis Burgund. ann. 1171. tom. 4. nov Gall. Christ. Inter Instr. col. 91 :

Molendinarios quoque de fluvio Arrio ab omni calumpnia et exactione mea et meorum absolvo et quittos clamo.
Alia Godefridi Episc. Lingonens. ibid. col. 179 :

Molendinarius autem per manus monachorum intret et exeat.

Codex Legum Normann. cap. 15. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 181 :

Omnes etiam illi qui habent in membro lorice prepositum, vel fornarium vel Molendinarium ; dum tamen furnum vel molendinum Baronum habeant.
Occurrit prterea in Statutis Synod. Eccl. Leodiens. ann. 1287. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 853. in Statutis Avenion. MSS. et in Chartular. Capituli Ambian. Molendinator, Eadem notione. Vita S. Chartaci tom. 3. Maii pag. 384 :

Pater, Molendinatorem nostrum non diligo.... cum enim vado ad molendinum, ipse non vult mecum onera de equis tollere.
Raim. Duellii Miscell. lib. 1. pag. 419 :

Notum facimus universis, quod Chunradus Molendinator, cum, etc.

Necrolog. Lauresham. Vindem. Litter. Schannati pag. 25 :

Johannis Molendinatoris familiaris nostri.

Molendinaria, Molitrix, Gallice Meuniere. Ludewig. Reliq. MSS. tom. 8. col. 360 :

Margaretha Molendinaria in Sprengenberge per rotam molendini enormiter lsa.

Vide alio sensu suo loco. MOLENDURA, Pensitatio pro molitura frumenti. Charta Hugon. dom. Berziaci ann. 1215. in Chartul. Cluniac. :

Cum crederem me.... tale jus in molendino de Firmitate.... habere, ut sine Molenduris ibi deberem molere, tandem..... comperi quod in hoc nichil juris habebam, sed Molenduras, sicut et alius extraneus, debeo persolvere.
Vide infra Moleria 2. MOLENDUS, pro Molendinus, in Chartulario S. Vandreg. tom. 2. pag. 1237. 1. MOLERE, Facere molere. Libert. vill de Stagello ann. 1331. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 174 :

Possint facere per dicta loca besalia, paxeriam et paxerias, resclausam seu resclausas congruentes seu ydoneas ad irrigandum possessiones suas et suos fundos, et ad Molendum molendina sua.
2. MOLERE, Acuere, a veteri Gallico Moudre, quod pro Emoudre, dixerunt.

Charta S. Ludov. ann. 1229. in Chartul. Barbel. pag. 606 :

Poterunt etiam uti dictis molendinis.... ad Molendum ferramenta et ad omnes usus alios, prterquam ad molendum bladum.
Lit. remiss. ann. 1383. in Reg. 122. Chartoph. reg. 219 :

Une meule Moudre couteaux.

Vide supra Molare 3. 3. MOLERE, Piscis genus, Hispanis. Vide supra Fuca 2. 1. MOLERIA, Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 133 :

Contentio facta fuit... super quibusdam pratis.... qu sunt sub monte Maherocioha de Braceriis usque ad Moleriam.

Vide Molaris. An Molendinum, vel colliculus ? Neutrum ; est enim Lapicidina molaris, seu locus unde mol eruuntur, Gall. Moliere. Charta ann. 1300. ex Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 250. r col. 1 :

Inquirant diligenter de communi jure, quod nos... habemus super..... nemus de Bricel.... Item Molerias dicti nemoris. Item le bois de Bruisselle..... Item les Molieres de ce bois.
Charta ann. 1323. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 321 :

Qu sic Gallice redduntur in Ch. Blanch reg. Navar. ibid fol. 248. v. col. 2 :

Duos solidos Turonenses super qualibet mola fabricanda de sua Molaria,..... nec non Moleriam seu Molerias, magistros et operarios dictarum molarum fabricandarum.

2. MOLERIA, Pensitatio pro molitura frumenti, ut supra Molendura. Bulla Clest. III. PP. ann. 1196. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 696 :

Molendinum censuale ex concessione abbatis et capituli Flaviacensis cum tota Moleria.

Et col. 697 :

Molteriam annon ejusdem curi liberam in molendino de Eures. Item sibi retinuit (episcopus) venaciones, Molerias et omnes alios redditus,.... molendina, furna, etc.

Pactum inter eccl. Rom. et episc. Tricastr. ex Cod. reg. 5956. A. fol. 74. v. :

Vide Molta 2. MOLES, Portus, Italis Molo ; a molibus, seu crepidinibus, quarum objectu maris atrocitas frangitur et retunditur. Vita S. Virgilii Archiepisc. Arelat. :

Ad littus quoris, quod vocatur Molis, accessit, ubi insidiator ille (diabolus) quasi navem onerariam advenisse fallaci speciem imaginis ante oculos ausus est confingere, etc.

At apud Dinamium Patricium in Vita S. Maximi Episc. Reg. ubi eadem verba leguntur, moles scribitur. Vim et originem vocis attigimus in Notis ad Alexiadem

pag. 305. ex Scriptoribus Grcis inferioris vi, quibus , et , et , idem sonat quod Moles, seu portus : quibus consentit Procopius lib. 4 : de dific. cap. 10 :

, , , etc.

Gloss. Gr. Lat. : , Moles. Vide Modulus 1. et Mola 4. MOLESCERE, pro Inolescere, ut recte emendat D. Secousse tom. 4. Ordinat. pag. 138. MOLESTATIO, Molestia. Charta ann. 1177. in Chron. Andr. Danduli apud Murator. tom. 12. col. 500 :

Vel alterius reipublic exactoris pertimescat, aut sentiat Molestationem.

Utitur Constant. Afric. lib. 7. cap. 6. Unde nostris Moleste, eodem sensu. Charta ann. 1322. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Si lesdits religieux veulent icele tourele hbergier en quelque maniere que il leur plaira, que il le puissent fere sans dangier et sans Moleste de nous ne de nos hoirs.

Occurrit prterea in Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 435. MOLESTATOR, Qui molestiam alicui exhibet. Charta Wilhelmi Roman. Reg. ann. 1253. apud Ludewig. Reliq. MSS. tom. 5. pag. 447 :

Vos contra Molestatores quoslibet defendamus. Ut in Molestiam cholicam caderem

, apud Gregor. M. lib. 2. Epist. 31.

MOLESTER, stri, La pelle de cervo. Glossar. Lat. Ital. MS. MOLESTIA, gritudo.

De eadem capitis qua detinebatur Molestia

, lib. 7. Ind. 11. Epist. 49. Vide Glossar. medi Grcitatis in . MOLESTOR, pro Molestator, Qui molestiam alicui infert. Libert. Ayriaci ann. 1328. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 311. art. 13 :

Non teneat (burgensis) in hospicio suo de nocte extra horam latrones, jocatores seu aliquos Molestores. Item alia casula, dalmatica et tunica de dyapreto albo ad Moletas.
Aliud ann. 1376 : Inventar. Gall. :

1. MOLETA, a Gallico Mollette. Stellatum calcar. Invent. S. Capel. Paris. ann. 1363. ex Bibl. reg. :

Una tunica de dyappre albo ad Moletas.

Item une autre chasuble, dalmatique et tunique de dyapre blanc Molettes d'or.
Memor. C. Cam. Comput. Paris. fol. 234. v. ad ann. 1359 :

Petrus Lermite prpositus Pisciaci portavit ad Cameram sigilla prpositur su, qu prdecessor suus, qui fuerat captus per inimicos, ut dicebat, miserat, supplicans ut in eis fieret aliqua additio vel signum novum ad tollendam omnem sinistram suspicionem ; et in crastinum dict diei fuit addita una Moleta in dictis sigillis per quemdam sigillifabrum.
2. MOLETA, Mensur agrari species. Charta ann. 1232. in Chartul. S. Dion. pag. 366. col. 1 :

Dederunt quintam partem de duodecim arpentis terr et quintam partem quatuor arpentorum prati : qu terra et prata sunt ad Moletam beati Dionysii.
Vide supra Mola 7. 3. MOLETA, Morbus equinus, mollis scilicet tumor in imo tibi flexu, Gall. Molette. Lit. remiss. ann. 1368. in Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 519 :

Eo quod ipse equus in suis tibiis Moletas habebat, ut ab eis valeret curari, ipsum adduxit in domo cujusdam hominis, vocati le Mareschal de Goclefin, qui marescallus dictum equum posuit in equisatio,.... pluresque Moletas, quas dicebat ipsum equum habere in tibiis, flebotomavit, Gallice, effondrit. Mol,
pro Mollet, sura, in Lit. remiss. ann. 1455. ex Reg. 187. ch. 255 :

Icelui Valete... en tumbant se va attaindre de la coigni qu'il tenoit, en la rabe ou Mol de l'une de ses jambes.
MOLETUM, Gall. Moulet, Mensura liquidorum apud Tullenses, qu quatuor sextarios Gallicos, seu duas pintas Paris. capit. Hist. Tullensis pag. 102. MOLETURA, ut Molta 2. Vide in hac voce. MOLEYA, a Gallico Mole et Moule, Intrit species ex ramentis cultrorum aliorumque ferrariorum fabrorum coact. Arestum ann. 1395. 13 Febr. in vol. 8. arestor. parlam. Paris. :

Ordinatum fuerat quod non venderentur panni....... tincti mala tinctura, et specialiter in altera duarum, quarum una Moleya, vulgariter en Mole, etc.
Stat. pannif. Paris. eod. an. ibid. :

Item aucun ne pourra vendre..... draps teints en Moule pure, pour ce que c'est une teinture corrosive, mauvaise et ardente de soy.
Aliud pro filand. ann. 1320. in Reg. 78. Chartoph. reg. ch. 49 :

Que nulz ne tainde de Mole flore.

Adde tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 357. art. 2. et pag. 632. art. 1. Molle tom. 8. earumd. Ordinat. pag. 379. art. 16. Molet, eodem sensu, in Stat. pellion. Rotomag. ann. 1470. ex Reg. 201. ch. 67 :

Item que nul ne puisse mettre tainture de charbon, ne de Molet, ne d'ocre, ne d'autre painture, fart, ne polissement en cuyr, ne en poil, en peaulx. Mole
etiam appellatur Fuligo aheni, in Stat. textor. ann. 1391. inter Consuet. Genovef. MSS. fol. 24. r. : Vide supra Molada. Neque aliud sonat vox Gallica Moilleron, in Poem. belli Trojani MS. :

Aucun ne mettra.... noir de chaudiere, que on appelle Paris Mole. En celle chambre n'oit noienz De chauz, d'areine, de cimenz, Enduit, ni Moillerons, ni emplaistre ; Tote entire fu d'alambastre.

Hinc Moillonner, pro Enduire, crpir, Inducere, in Chartul. Corb. sign. Daniel ad ann. 1427. fol. 75. v :

Doit lever toute la viese machonnerie dudit cay et icelle rassir et remachonner bien et souffisamment et ce Moillonner.

MOLGI, Fures, a mulgendi consuetudine. Vocabul. Sussanni. MOLIARIUM, Moletrina, pistrinum minus. Charta Eduardi II. Reg. Angl. ann. 1312. apud Rymer. tom. 3. pag. 336 :

Cum dedissemus.... castrum de Tantalon, cum omnibus pertinentiis suis, simul cum.... vineis, terris, molendinis, Moliariis, pratis, etc.
Occurrit rursum ibidem pag. 425. Vide supra Molendinarium 2. Vel potius Lapicidina molaris, ut supra Moleria 1. Reg. feud. Aquit. in Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. fol. 25. r :

Terr, vine, nemora, plana, aqu, Moliaria, vel aliud, etc.

MOLIARIUS, . Gloss. Lat. Gr. Sangerm. Vide supra Molarius. MOLICINA. Vide Melocineus. MOLIAZUM, Sponsalia, ab Italico Mogliera vel Mogliere, uxor, conjux. Stat. ant. Florent. lib. 5. cap. 77. ex Cod. reg. 4621 :

Nullus de magnatibus....... habens guerram sive inimicitiam patentem audeat..... ire ad aliquam invitatam..... pro Moliazo seu sponsalibus.

MOLIBDOS, Plumbum, in lib. de Doctr. Grc. Molibdena, quam alibi gelenam vocamus, est plumbi et argenti vena communis, melior quanto magis aurei coloris, quandoque minus plumbo sociabilis et in modice granis adhrescit, auri argentique fornacibus hanc metallicam vocat, laudatissimaque a Ciprio fit.

Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. Aliud Lat. Ital. MS. : Molibdotum, la fece del auro e el piombo arso. MOLINA, Mola, molendinum. Gloss S. Benedicti cap. de Agricultura : Molin, . P. Victor in Reg. 14. urbis Rom habet Dian Molinas. Ammianus lib. 18 :

Quem (ascensum) scissis collibus Molin ad calles arctandas dificat densius constringebant.
Marius Aventicensis :

Hoc anno mons validus in territorio Vallensi subito ruit,... et pontem Genavarum, Molinas, et homines per vim dejecit. Officina Molinarum,

in Testamento S. Remigii Episcopi Remensis apud Flodoardum. Occurrit non semel in Charta Rachisi Regis Longobard. apud Ughellum tom. 5. Ital. sacr pag. 671. et in Chron. Farf. apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 398. Molinum. Greg. Turon. lib. 3. cap. 19 :

Ante portam autem Molina mira velocitate divertit ;

quo loco Aimoinus lib. 2. cap. 23 : Frodoardus lib. 14. Carm. 19 :

Molendinos summa vertit velocitate. Farriteri fabricam vexare Molini.

Charta ann. 1004. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 7 :

Et terram qu pertinet ad eos in suburbio Meldensi cum prato uno et arca una ad Molinum.
Charta Adelfonsi Regis ra 216 :

Confirmo omnem hreditatem in qua fundatum est monasterium cum Molino et furno.

Occurrit prterea in Legib. Wisigoth. lib. 7. tit. 2. 12. lib. 8. tit. 4. 30. in Legib. Longob. lib. 1. tit. 19. 4. tit. 27. 1. Roth. 149. sqq. in Chron. Farfensi pag. 955. apud Cogitosum in Vita S. Brig. cap. 7. num. 34. Ardon. in Vita S. Bened. Anian. cap. 3. num. 12. Molinium, Idem. Locus est in Curvis. Molinus, in Lege Salica tit. 24. 1. Prceptum Caroli Reg. ann. 859. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 30 :

Terminat prdictus alodis de una parte ad Molinos Gualampadi, qui sunt serti in ripa Urbione.
Tabular. S. Petri de Cella-froini in pago Engolism. 12. circ. sc. :

Dono... meam partem de terra de Sompretio..... excepto stagno et Molinos, quos habeant clerici sine me.
Occurrit ibi non semel. Molinarium, Eadem notione, in Tabulario Abbati Belliloci num. 59.

Molenare. Charta Lotharii Regis Franci ann. 987. apud Michaelem Carbonellum in Chron. Reg. Hispan. :

Cum domibus, vinetis, terris, cultis et incultis, cum decimis et primitiis, seu Molenaribus.
Molinare. Donatio Monast. S. M. de Ovarra tom. 3. Concil. Hispan. pag. 125 :

Cum totos illos census et usaticos quos nos habemus... fontibus et rivulis, Molinaribus, etc.
Molinare est sedes seu locus ad molendinum construendum aptus, idem quod Molendinarium 1. Ch. ann. 1305. in Reg. 37. Chart. reg. ch. 21 :

Cum rex habeat unum Molinare, situm prope Nigram pelliciam in rivo vocato del Graulier,... habile ad dificandum molendinum, de quo Molinari ipse dom. rex nunquam habuit aliquod emolumentum.
Chartul. Celsinian. ch. 616 :

Adjunxit huic donationi unam apendariam et unum Molinare, in quo nuper fuit constructum molendinum.
Mulinare, Eadem notione. Tabularium Casauriense ann. 24. Ludovici Imp. filii Lotharii :

Ipsum Mulinare cum ipsa terra ubi positum est, cum curte sua, et cum ipsa forma, et albio de ipsa aqua, etc.

Molinaria, Eodem sensu, in Charta Adelgastri Principis ibidem pag. 89. Molinarius Molitor. Vetus Glossarium : Molinarius, . Gloss. Lat. Gall. : Molendinarius, Molinier. Servus Molinarius, in Lege Salica tit. 11. 5. Placitum sub Ludovico VIII. tom. 2. Annal. Bened. pag. 723 :

Molinum unum in Amiterno cum Molinario suo.

Jacob. Hemricurtius in Speculo Hasbanico pag. 8. ait primum Warsuse gentis stipitem Moulnier appellatum, partant qu'il avoit plusieurs molins. Nostris Molnier et Moulnier. Libert. castri Montisol. ann. 1312. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 506. art. 44 :

Quod quilibet solvat cuilibet Molinerio (ita leg. pro Molinio, cui superscripta est nota abbreviationis in Reg.) de duobus sestariis unam ponheriam (sic) et non plus, pro moltura.
Lit. remiss. ann. 1395. in Reg. 47. Chartoph. reg. ch. 261 : Ali ann. 1442. in Reg. 176. ch. 113 :

Jehannin Consmarcle varlet du Moulnier de Cheppy, etc. La femme Gilet s'en ala bien matin la maison du Molnier pour moldre son bl.
Vide in Molina. Molinerius, Ead. notione. Charta ann. 1356 :

Damnum quod cognitum esset per bonos viros expertos in talibus sicut

sunt Molinerii.

Occurrit prterea in vet. Catalogo Confrat. de Nativit. B. M. Tolos. Vide Molnarius et Mulnarius suis locis. Molinellum. Gloss Pithan ; Fractillum, Molinellum ad frangendum piper. Le Roman de Garin MS. :

Del bruit de l'eue tornent un Molinel.

Molinellum. Ugutio :

Camus, quoddam genus ferri frni, vel pars, scilicet quod vulgo dicitur Molinellum.
Mulinum, in Lege Alemann. tit. 83. 1. et in Lege Bajwar. tit. 8. cap. 2. 1. Vandalis, Mule, et Slavis Mlin est molendinum, ut auctor est Orbinus. Mulnetum, Eadem notione, in Tabular. S. Cyrici Nivern. ch. 17 :

Ex alia fronte rivulum Credandum cum uno Mulneto.

Occurrit rursum ibid. Mulinum Animal. Vide Animal de hoste. Molina Ferrea, Ad tundendum ferrum. Charta ann. 1311. in Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 133 :

Concessimus et acensavimus Raimundo,...... quod ipse possit tenere et facere quamdam Molinam ferream in nemore dom. nostri regis de Fenoledosio. Si eas Molinas ferreas tenere velint,

in alia ann. 1327. ex Reg. 65. ch. 65. Vide infra Molinum fabrile. MOLINAGIUM, Idem videtur quod Molta 2. Charta ann. 1192. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 649 :

Sint liberi et immunes per totam terram nostram....... absque venda, telonio,... pasnagio, Molinagio, fornagio, etc.

MOLINAR, ut Molendinarium. Vide ibi. 1. MOLINARE, Molinaria, Molinarius, etc. Vide Molina. 2. MOLINARE, Mola fullonia pannos densare, desquammare et polire ; unde Molinatura, ipsa desquammatio. Charta ann. 1316. in Reg. 53. Chartoph. reg. ch. 334 :

Plures panni lanei fiebant in villa Tholos per nonnullos textores, in quibus pannis texendo immiscebantur filatur, vocat tramadas sive filatur falsi lanagii, propter quod dicti panni fiebant et erant viciosi :... nam tales filatur, vocat tramadas seu falsi lanagii, colores tincturarum capere non poterant commode.... De vicio prdicto talium pannorum laneorum Molinatorum ratione tincturarum seu falsi lanagii cognoscent....... Vicium hujusmodi apparebit pretextu operum seu Molinatur paratorum.
Vide Molendinum fullonarium.

MOLINARIA. Gall. Meules. :

Aquis aquarumve ductibus vel reductibus, molendinis, Molinaribus. Molinella, balist de cornu, etc.

(Cart. Ventalona in Cerdania Hispanica, an. 989, Mus. arch. dp. p. 38.) MOLINELLUM, Vectis versorius, Gall. Moulinet. Munit. castr. dom. reg. : Histor. belli Forojul. apud Murator. tom. 3. Antiq. Ital. med. vi col. 1197 :

Venerunt super collem Grisellum cum balistris grossis de Molinellis et arganellis. Molinet, Un baston, nomm Molinet de poigne.

pro fustis species, in Lit. remiss. ann. 1418. ex Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 277 : Vide in Molina. MOLINIA, Vestis qu ex albo stamine fit, etc. Papias MS. Bituric. Vide Melocineus. MOLINUM Fabrile, Idem quod supra Molina ferrea. Reg. feud. Aquit. in Cam. Comput. Paris. sign. JJ. rub. fol. 29. r :

Helias de Beuvilla... et Willelmus frater suus... tenent ab eo (rege) tres solidos de firma de Molino fabrili, cum una quarantata terr.
Vide in Molina. MOLIO, Molitor, Gall. Meunier. Mirac. S. Apri tom. 5. Sep. pag. 73. col. 2 :

Cum Molio farinarium suum tempestive negligeret ab opere compescere, etc.

Vide supra Molinerius. MOLIONE, ut Molina, in Tabular. S. Millan. apud Moret. Antiquit. Navar. pag. 547 :

Ad rivo valle Venarie, ad Gramneto ubi est Molione sito, etc.

MOLIRE, Molere. Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 393 :

Valeant tot molendina ad ventum, quot et quociens sibi placeret, dificare seu dificari facere, et in ipsis grana sua Moliri pro suo libito voluntatis.
Comput. ann. 1479. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 337. col. 1 :

Illi fontanerio, qui dicebat facere Molire continue molendina aqu Nemausi.

Vide in Molendinum. MOLIRI, in significatione passiva, Strui. Annal. Metens. ad ann. 869. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 197 :

Formidans ne forte insidi sibi a Caroli fautoribus Molirentur, etc. Si Molitum est,
pro Si factum est, in synod. apud Vermer. ann. 853. ibid. pag. 612.

MOLIRI. Vide in Molendinum. MOLIS. Vide Moles. MOLITIO, Quidquid molitur. Charta ann. circ. 1226. apud Hearn. ad calcem Annal. Edwardi II. Reg. Angl. pag. 266 :

Ita tamen quod Molitio mea et famili me in eisdem molendinis quieta sit ab omni molitura.
1. MOLITURA, Idem quod Mixtura. Charta Anserici domini Montis-regalis ann. 1202 :

Concessi illi presbytero, qui Missam meam celebrabit, unum sextarium bladi laudabilis, cujus medietas erit frumenti, alia Molitur.

Vide Mixtum 2. et Mousturangia. 2. MOLITURA, Gall. Mouture. Vide Molta 2. 3. MOLITURA, Granum molendum. Charta ann. 1059. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 14 :

Unum molendinum ubi tota Molitura de Grimonth-maisnil debet venire, si dominus vill molendino caruerit.
4. MOLITURA, Idem quod supra Molendinaria, Molendinatio, Molendinatura, Molendura, Moleria. Vide in his vocibus. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. 1. pag. 176 :

Et si invenero molendinarios per se, vel per suos nuntios in fraudem cum majori nappo accipere Molituram, quam a me vel a meis sociis fuerit designatum, quod est xiiij. in molendinis Comunis, in aliis vero sextamdecimam, etc.

a quo loco conjecimus frumenti portionem, qu pro Molitura pensitabatur. Fr. MOLITUS. Molita arma, samiata, acuta. Vide in Arma 1. MOLIUM. Vide Moglum. Fr. MOLIUS, Vas vinarium. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 270. ex Cod. reg. 4622. A :

Non mensuretur vinum venale... ad mensuram qu non impleatur, nec in uno sypho vel Molio ultra unam minutam.
1. MOLLA, Mensura lignaria, nostris Molle ; unde Moller, lignum ea ratione mensurare, Molleur, qui molla metitur, et Mollage, ejusdem merces. Charta Phil. Pulc. ann. 1293. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 7. v. col. 2 :

Statuentes ut prior et monachi spedicti, tam pro se quam pro posteris suis, in restitutionem consuetudinis usuari memorat, sexcentos decem et octo Mollas lignorum pro ardere suo... habere possint et perpetuo possidere.
Alia Phil. V. ann. 1320. in Reg. 58. Chartoph. reg. fol. 59. r :

Donamus una cum fusca (l. fusta) sive merreno cujusdam rot et quadam Molla et aliis domus ejusdem pertinentiis.

Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 138. ch. 98 :

Les Molleurs de busche de Paris doivent avoir de chacun Molle de busche Moller et compter certaine somme d'argent, etc.
Ordinat. ann. 1415. in Reg. 170. ch. 1 :

Item les molleurs et compteurs auront droit de comptaige et Mollage de toute maniere de busche vendue et livre Paris compte et Molle.

Vide Mola 3. et infra Mollare. 2. MOLLA, Typus, forma, Gall. Moule. Pactum inter abb. et consul. Aurel. ann. 1350. in Reg. 78. Chartoph. reg. ch. 246 :

Item quod statuantur in dicta villa cert form sive Moll de tegulis, sive teulez, magnis et parvis.

Vide mox Molle et infra Mollis. 3. MOLLA, pro Mola, Gall. Meule, in Charta fundat. prior. Montis-Guid. ann. 1098. inter Probat. Hist. Sabol. pag. 359. MOLLARE, Mensura lignaria, Molla nuncupata, mensurare. Charta ann. 1272. in Reg. 45. Chartoph. reg. ch. 94 :

Tenebuntur..... quinque molas bosci vivi et mortui pro qualibet quadrigata liberare Mollatas fideliter et paratas.

Vide supra Molla 1. MOLLE Ferreum, Forma, Gall. Moule. Inventarium MS. ornament. Eccl. S. Martialis Lemovicens. ann. 1227 :

Item Molle ferreum cum quo fiunt ostie.

Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus unum Molle fusti, cum quo est assuetum facere candelas sepi.
Vide supra Molla 2. MOLLEGIUM. Charta MS. Galeacii Comitis Virtutum :

Officiales Mollegii frumenti Vercellarum compellere nituntur ipsos de Colobiolo ad solutionem Mollegii prdicti.
Alia ann. 1370 :

Quod ipsi possint percipere Molegium ab illis personis qu non solvunt toltam et fodrum Communi Terdon ab illis personis de Molo et de Garbanea, et de Episcopatu et aliunde, qu ibunt ad mazinandum sive franzendum frumentum, bladum, legumina, etc.

Vide Molta 2. Ex his colligitur Mollegium prstationem esse qu ex frumento molito percipiebatur. Pro ipso molendino accipi videtur in Statutis Astens. pag. 107. v :

Quod omnes et singuli introducentes farinam in dicta civitate, durantibus nundinis, qui pro ipsis farinis non solvissent revam ad Molegium ejusdem

civitatis, teneantur et debeant ipsam farinam consignare et pro ipso earum introitu solvere revam Molegii Ast. consuetam.

Vide Molegium. Molegia, Bladum in farinam redactum, seu molitum. Statuta Arelat. MSS. art. 57 :

Et si molendinarii portaverint Molegiam, habeant pro singulis portandis, 11. den.

Art. 180 :

Quisque possit habere eminam... ad opus levandi Molegiam. De Priore Argentolii pro Molleia Trapat. xxv. libras.

MOLLEIA, f. Idem quod Molta 2. Computus ann. 1219. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 483 : MOLLERE, pro Mollire, Provinc. Molleguar, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. 1. MOLLES, inquit Alcuin. de Offic. divin. :

Sunt effeminati, qui vel barbas non habent, sive qui alterius fornicationem sustinent ;
seu, ut loquitur Salvian. qui in semetipsis feminas profitentur.

Viri qui nubunt in feminas,

in leg. 3. Cod. Th. ad Leg. Jul. de adult. (9, 7.) S. Paul. 1. ad Cor. 6 :

Neque Molles enim, neque masculorum concubitores regnum Dei possidebunt. , . Mollis erat, facilisque viris Pantius heros.
Julius Firmicus lib. 3. cap. 7 : Clius Aurelian. lib. 4. Chron. cap. 9 :

, Dioni Chrysost. de Regno. Gloss. Grc. Lat. : , , Mollis. Martial. lib. 2. Epist. 84 :

Faciet Molles, cyndos, et qui se dulcibus actibus dedant. Molles sive subactos Grci Malthacos vocaverunt, quos quidem esse nullus facile virorum credit. Non enim hoc humanos ex natura venit in mores, sed pulso pudore, libido etiam indebitas partes obscnis usibus subjugavit, etc.
Quo spectant ista Alani de Insulis in Planctu natur pag. 295 :

Multi etiam alii juvenes mei gratia pulcritudinis honore vestiti, debriato amore pecuni, suos veneris malleos in incudum transtulerunt officia.
Salvian. lib. 7. de Gubernat. Dei :

Non quia Molles plurimi fuerint, sed quia mollicies paucorum labes est plurimorum.

Infra ;

Igitur in tanta affluentia rerum nullus eorum Mollis effectus est. In illis nullus qui Romanorum illi Mollium pollueretur incestu.
Eodem libro :

Abstulerat enim de omni Africa sordes virorum Mollium, contagiones etiam horruere meretricum.
Liber Pnitentialis Gregorii II. PP. :

Si qua mulier cum altero coitum fecerit, 4. quadragesimas pniteat. Molles unum annum pniteant.
Capit. Theodori Cantuar. cap. 180 : Orderic. Vitalis lib. 8 :

Perjuri 3. annis pniteant : Sodomit 7. annis : Molles uno anno. Molles flammisque cremandos turpiter fdabat Venus sodomitica.
Vide Joan. Sarisber. lib. 3. Policrat. cap. 13. Salmasium de Trapezit. fnore pag. 154. et Gloss. med. Grcit. voce . Sunt qui Molles putant esse illos Eunuchos, de quorum prodigiosa Venere agunt S. Basilius lib. de Vera virginitate : Arnob. lib. 5. S. Hieron. lib. 1. adv. Jovinian. etc. Adde prterea Pnitentiale Rom. tit. 3. Bedam lib. de Remed. peccator. cap. 2. prter Juvenal. Sat. 16. Philostrat. lib. 1. cap. 21. 23. etc. Vide S. Augustin. lib. 7. de Civit. Dei cap. 26. et supra in vocibus Effeminati, Ephebia, Feminare. Mollities, Peccatum ipsum mollium. Synodale MS. Eccl. Andegav. :

Cum autem peccatum Molliciei vincat adulterium, et hominem et mulierem ministrum faciat, etc. Item quod postmodum dictus prventus hujusmodi litteras, cum quibusdam Molles clavium scultis in cera, tulit et posuit... subtus quasdam gelimas, et ibi fuerunt repert cum dictis Molles, etc.

2. MOLLES, Expressa in cera imago, specimen. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 153. Chartoph. reg. ch. 234 :

Vide Molla 2. et Mollis. 3. MOLLES, ab Italico Molle, Forceps. Acta B. Joan. Firm. tom. 2. Aug. pag. 463. col. 1 :

Cogitavit ire ad coquinam fratrum, et accepit illud instrumentum ferreum, quo ignem aptamus, quod usitato vocabulo Molles vocamus.
Inventar. ann. 1218. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 67. col. 2 :

Capud foci, et pareisengle, quasdam Molles, etc.

Vide Molletum 1. MOLLESTRA. Festus :

Mollestras dicebant pelles oviles quibus galeas extergebant.

MOLLETA. Italis Molletta :

Una Molleta de Argento, et due fibie de argento pro missali cum armis Eugenii.
(Invent. Calixt. III, an. 1458, in Archiv. Romano.) 1. MOLLETUM, Forficul, ni fallor, nostris etiam Molets, Pincettes. Mirac. MSS. Urbani V. PP. :

Fistula in oculo taliter grossum et inflammatum in quo supervenerunt vermes et jam offuscaverant visum ; quidam extraxit 24. vermes cum Molleto.
2. MOLLETUM. Vetus Charta apud Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 390 :

Et de ipso Molleto, et de mollino omnia exinde faciamus, etc.

F. Tumulus terreus, colliculus. Vide supra Molarium 3. MOLLIA, Locus cavus, per quem aqu decurrunt. Charta ann. 1377. in Reg. 112. Chartoph. reg. ch. 151 :

Accensat et abbergat et in emphiteosim perpetuam tradit, cedit et concedit insulam supradictam, cum dicta Mollia seu decursu, etc.

MOLLIARCERE, Extrahere, parcere. Papias, unde emendandus MS. Bituric. : Moliarcere, extrahere partem. MOLLICIA, Tapes acupictus, opere plumario decorus. Expositio brevis antiq. Liturg. Gallic. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 98 :

Ideo autem venientem sacerdotem symbolum tradere, expandetur super cancellum Molliciis plumarum, vel candida sabana.
MOLLIDITAS, Mollities. Vita S. Marculfi Abbat. n. 10 :

Lectus ejus, nec etiam quidquam Molliditatis habebat, sed tantum nuda jacens in humo, etc. Deficientibus tandem iis, accipiebant coria boum, et ea post Mollificationem diuturno labore coquebant : post decoctionem vero quidam cum piperata vini... comedebant.
MOLLIMEN, Mollities. Acta S. Monegundis tom. 1. Julii pag. 314 :

MOLLIFICATIO, Actio qua aliquid molle efficitur. Boncompagnus de Obsidione Ancon cap. 11. apud Murator. tom. 6. col. 936 :

Nullum habens stratum fni paleque Mollimen. Mollipedesque boves spectantes lumina cli.

MOLLINUM. Vide Molletum 2. MOLLIPES, , in Gloss. Grc. Lat. Cicero de Divinat. lib. 1. num. 9 : MOLLIRE, Molere. Charta Hugon. de Montef. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 61 :

Tradidi Hugoni de Quesneio militi meo senescallo... quitantiam totius molt ; et Molliet ille Hugo post primum, quem inveniet ipse molentem ad mea molendina ; nec poterit retardari Molliendi, nisi pro pane de

propriis canibus castelli.

Vide supra Molire. Alio sensu Tirannidem Mollire, pro Moliri, in Annal. Xantens. ad ann. 873. apud Pertz. Scriptor. tom. 2. pag. 235. MOLLIS, Typus, exemplar. Libert. civit. Caturc. ann. 1344. in Reg. 68. Chartoph. reg. ch. 312 :

Item habent... mensuras ad mensurandum blada, vina, oleum, sal, calcem et lateres sive teules... Qu quidem mensur, Molles et pondera signantur... signo consulatus prdicti.
Vide supra Molla 2. MOLLITIES. Vide Molles. MOLLITIVUS, Molliendi vim habens, Medicis nostris Emollient. Mollitivum cataplasma, apud Constant. Afric. lib. 4. cap. 17. MOLLUM. Vide Moglum. Fr. 1. MOLLUS, Mensura lignaria, Gall. Moule de bois. Assignat. dotalit. Joan. reg. Franc. ann. 1319. in Reg. 60. Chartoph. reg. ch. 69 :

Item pro mille octingentis viginti quinque Mollis lignorum in foresta de Hallate,..... Mollo stimato sexdecim denarios.

Vide supra Molla 1. 2. MOLLUS, Acervus, meta. Gall. Meule de foin. Charta ann. 1280. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Prato prdicto falcato et in Mollis posito, licebit infra tres ebdomadas post hoc vel citius, si dicti Molli fuerint portati, dictis hominibus animalia sua in dictum pratum immittere ad pascendum.
Vide infra Mulus 2. MOLMAN. Tabular. Prioratus de Lewes in Anglia fol. 16 :

Item omnis Molman inveniet equum, si habuerit, ad portandum corredium Prioris : et si habebit, duos panes hordei : et si panes portaverit, de iisdem 2. habebit, cum companagio, et flagellabit prbendam Prioris per unum diem, cum corredio domini, et habebit 2. panes ad vesperam cum companagio, exceptis illis qui non dant vilager.
Ubi Spelmannus putat idem esse quod Maalman et Malman. Vide in hac voce. MOLMUTINA Lex. Vide in Lex. MOLNAGIUM, Idem quod infra Molta, Droit de mouture. Charta ann. 1183. apud Pillet. Histor. Gerbored. pag. 337 :

Vel xviii. minas frumenti quas ibi habet Wido de Achis pro medietate Molnagii.

MOLNAIRONUS, Molnarius, Molnerus. Voces ejusdem significationis, qu molitorem aliosque in molendino servientes denotant. Statuta Massil. lib. 1. cap. 55 :

De Molneriis et Molnaironis, et mulateriis et duobus officialibus super hoc eligendis.

Infra :

Prdicti tam Molneri quam Molnaironii jurent ad sancta Dei Evangelia bene et fideliter tam bladum quam farinam custodire et fideliter molere bladum.
Occurrit ibid. pluries non sine aliqua interdum vocum mutatione. Charta ann. 1215. in Tabul. Corbeiensi :

Ea scilicet conditione quod ipsum molendinum in levatione et his qu ad molendinum pertinent, ita temperari faciam, ut molendinum de Eskenfol, quod prdicto subjacet, aquam sufficientem habeat, secundum arbitrium Molnariorum pace utrinque servata.
MOLNARE, Molere. Charta Isemb. de castro Allionis ann. 1190. in Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 187. v. :

Venientes etiam ad ista molendina et redeuntes Molnandos sub sua protectione in pace et in guerra miserunt.

Vide supra Molendinare 2. MOLNARIA, Molneragium, Molnea. Vide Molta 2. MOLNARIUM, Moletrina. Charta Theob. Chabot in Tabul. Absiensi ch. 681 :

Donamus monachis Absi... molarias qu sunt in dicto territorio et nostram partem unius Molnarii et unius stanni.

MOLNERIA, Pensitatio pro molitura frumenti, Gall. Droit de mouture. Charta ann. 1342. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 52 :

Tradimus communitati seu universitati castri de Montaniaco... totam et integram illam partem seu Molneriam dotalem mei dict Angletin, quam nos dicti conjuges habemus... in quadam rota molendinorum dict universitatis ;... et vocatur dicta rota communiter molendinum meyssonerii ; qu insuper pars seu Molneria est dare duas ponherias inter diem et noctem, quando dicta rota molet ;... est vero etiam pars prdicta seu Molneria dare medietatem farin seu remolt, quam lucrabitur rota prdicta.
Vide Molta 2. MOLNERIATA, Pari intellectu. Chartul. priorat. de Guilcio fol. 26. v. :

Vendidit Gurhanno monacho totam illam partem Molneriat molendinorum stagni de Castello.

MOLOCENARII, Qui pascunt canes, quia molos canum dicitur. Ita Ugutio. Forte Molossarii. MOLOCHINUS. Vide Melocineus.

MOLOLUTA. Vide Molta 2. MOLON, vox Hispanica, eadem notione qua Molaris supra. Charta Adelgastri Principis tom. 2. Concil. Hispan. pag. 89 :

Et per penna sarnosa et per illo Molon, de inter ambos rios et per lumbilas.

Ubi, quod notandum, de limitibus agitur. Acervus cujuslibet rei. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Molon, Prov. acervus, sorica, cumulus. Molonar, Prov. acervare, cumulare. Moloton, Prov. globus cujusque rei. Formul Mss. ex eod. Cod. fol. 35. r. :

In corpore erant diversi glomi et Moloni vermium, quare in illis partibus prsumebat esse vulnera.
MOLONUS, Congeries garbarum, Massiliensibus Molon, vel Garbairon. Charta ann. 1330. in Tabular. S. Victoris Massil. :

Solvant tertiam decimam garbarum... quod divisio fiat per Molonos sive garbaironos.

Vide Modulum. MOLONYMPHIUS, Qui nondum uxorem duxit. Vocabul. Sussanni. MOLOSIRICUS. Palleum molosiricum tetrafotum, in Charta ann. 471. apud Angel. Calog. in Raccolta Venet. edita tom. 9. pag. 505. Ubi leg. Holosericum. Vide in hac voce. 1. MOLOSUS, Grandis, qui est intar molis. Miracula S. Augustini Episc. Cantuar. tom. 6. Maii pag. 403 :

Interea vis ventorum acrius justo intumuit, et fluctus qui Molosam puppim quis viribus ducebant, indomito bello frangere aut absorbere parabant.
2. MOLOSUS. Molossus : Molosus, loymier. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36, XV s.) MOLSA. Gall. Mousse :
e

Conduxi hominem ad congregandum de la Molsa et del brin pro liniendo et clavetando torcularia, t. 21, p. 687.

(Arch. Histor. de la Gironde.) 1. MOLTA, Cmentum. Vide Malta. 2. MOLTA, Pensitatio quam a vassallis exigit dominus pro frumenti molitura in molendinis suis : Moulte, in Consuetud. Andegav. art. 17. Cenoman. art. 36. Droit de moulage, in Consuetud. Turon. tit. 1. art. 14. et Burbon. art. 535. Charta Philippi Aug. Reg. Franc. ann. 1201. in Tabular. Calensi pag. 102 :

Si vero contingat quod alicui hominum de Calouns imponatur quod ad aliud molendinuw moluerit, Bartholomus querimoniam faciet Abbatiss, et quisquis hominum se altero purgare poterit, quitus erit ; qui vero hoc jurare non poterit, Moltam reddet et duos solidos de

emenda.

Monast. Anglic. tom. 2. pag. 97 :

Concedo S. Amando quatuor viros panificos ab omni servitio meo quietos et liberos, et Moltam suam, sed et Moltam similiter omnium civium S. Amandi.
Adde tom. 1. pag. 760. Tabularium Burguliense ann. 1214. fol. 10 :

Prior debet Moltam de unoquoque sacco unum boissellum, et plenum farinagium.

Adde Probat. Hist. Geneal. des Chasteigners pag. 182. A qua prstatione immunitas Franc moudre et Franc molu nuncupatur. Charta Phil. Pulc. ann. 1308. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 344. v. col. 1 :

Les autres dismes que les diz religieux avoient en ladite ville, rabatuz les Moudres francs et coustumenz ou pris de dis livres.
Alia ann. 1380. ex Chartul. 21. Corb. fol. 312. v. :

Saouf et reserv Francmolu audit molin.

Molta Sicca, Qu in pecunia numerata exsolvitur. Charta Ottonis Rotomagensis Episcopi ann. 1262 :

Denarii, oboli, vend, furni, molendina, Molta sicca, estoublagia, etc.

Charta ann. 1276. in Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 781 :

Tenendas et habendas dictas duas pechias terr libere, pacifice, sine campipartu et sine sicca Mouta, etc. Molta sicca et madida,
in Charta Philippi Pulchri Reg. Franc. ann. 1308. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 2147. Vide Census siccus, et infra Multura. Molta Humida, Viridis, Qu frumento molito solvitur. Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 207. v. :

Item Molta humida.

Charta ann. 1318. in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 392 :

Item ratione molendini dict vill cum Moltis siccis et viridibus, lvj. lib. Motes seches et moistes,
in Ch. ann. 1308. ex Bibl. reg. Alia ejusd. ann. ex Lib. rub. ejusd. Cam. Comput. fol. 302. r. col. 1 :

Et avecques ce toutes les Moustes seiches et moistes, et tous les baniers.

Mautura, Idem quod Molta, in Statutis MSS. Eccl. Glandatensis ann. 1327. Modura. Tabular. Cartusi Bellilarici :

Dedit quatuor bichetos Modur super molendina.

Charta ann. 1352 :

Propter raritatem gentium, qu remanserint ex mortalitate prdicta, ipsa molendina et Modur et exitus eorum non valuerunt per annum, omnibus computatis, ultra tertiam partem dicti census.

Ita quoque legendum pro Moduta, in Lit. ann. 1312. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 109. art. 17. Molagium. Litter ann. circ. 1180. tom. 2. Hist. Eccl. Meldens. pag. 67 :

Mando etiam vobis et precor, quatenus Molagium... capell S. Mari de Fonte Sereno monacho ibi habitanti habere faciatis. Simulque Moldam ipsius terr concedo molendinis S. Petri.
Moldureira. Tabular. S. Eparchii Inculism. fol. 130 :

Molatura, non semel in veteri Notitia ann. 1174. in Tabulario S. Laudi Andegav. Molda. Tabular. Burguliense fol. 63 :

De panibus vero obliaus, concordatum est, ut duo fierent de una Moldureira bene concussa et in testa rasa.

Molearium, in Charta ann. 1239. Locus in Molearia. Molendinagium. Bulla Pauli III. PP. ann. 1537. tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 118 :

Immunes sint perpetuo a solutione Molendinagii seu molitur suorum granorum. In molendinis qu sunt in alodio Domini-Castri molent, nec dabunt Moleturam.
Consuetud. MSS. Auscior. ann. 1301. art. 98 :

Moletura, in Charta ann. 1151. apud D. Calmet. tom. 2. Hist. Lotharing. col. 340 :

Item consuetudo est ibidem quod omnes habitatores civitatis et vill de Auxio et pertinentiarum ejusdem possent in omnibus molendinis intra terminos et pertinentias prdict civitatis et vill Moleturam habere pro 30. parte, nec plus poterit a volentibus molere exigi ratione Moletur.
Molitura. Charta ann. 1257. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Retento... jure coquendi panem sine fornagio et molendi bladum ad opus sui et famili su sine Molitura.
Charta ann. 1324. tom. 3. Hist. Harcur. pag. 40 :

Cum fossa juxta pratum et Molituram ejusdem terr, etc. Molitura libera,

in Charta ann. 1245. apud Kennett. in Antiquit. Ambrosden. pag. 236. Vide Molitio. Molnaria. Charta ann. 1216. in Tabular. S. Barthol. Betun. fol. 32 :

Quintum bostellum Molnari in molendino de Coisiaus elemosinavi... Ego enim dictam portionem Multur a Matho de Duaco emi bene et legitime secundum legem et judicium patri.

Molnea, in Charta Johannis dom. Pinchonii (Picquigny) ann. 1199. e Tabular. Corbeiensi :

Concessimus in eleemosinam eisdem infirmis Molneam suam liberam et absque emolumento perpetim quietam... in duobus nostris molendinis Pinchonii.
Molneragium, in Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 212 :

In molendino de Ardona dominium (habebunt) et medietatem molendini et totum Molneragium.

Mololuta. Tabular. B. M. Piperac. :

Molendinum brunum et percipiendi Mololutas et proventus ex ipsis provenientes.

Moltrum. Consuetud. MSS. Eccl. Coloniens. e Bibl. Eccl. Atrebat. :

Pistori in qualibet septimana assignantur xviii. maldra tritici et dimidium mensur claustralis : et domini non dant Moltrum, quia pistor recepit unum maldrum.
Moltura, in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 738 :

Concessit quoque Monachis Molturam totius civitatis Salopesbiri.

Adalardus in Statutis Corbeiensibus lib. 1. cap. 7 :

Et illam Molturam salvam faciat.

Charta ann. 1137. in Tabular. Veteris vill :

Et dimidiam Molturam molendini qui ex stanno pendet.

Occurrit etiam apud Ordericum Vitalem lib. 5. et alibi passim. Molucia. Charta gidii D. de Mailly ann. 1230. in Tabular. Corbeiensi :

Dederunt mihi in augmentum feodi mei Moluciam hospitum suorum de Colincamp hreditarie possidendam : ita quod dicti hospites tenentur ire molere ad molendinum de Maliaco ad usus et consuetudines hominum meorum de Maliaco... In tota autem prdicta villa de Colincamp, nec in alta justitia nec in aliis aliquid ultra Moluciam,.... sicut prdictum est, aliquid clamare, etc.
Molueta. Charta Bartholomi Belvac. Episc. ann. 1164. in Tabular. Sangerm. :

Moluetam monachorum liberam ad molendinum de Hamello, medietatem in furnis et furnagiis totius vill Britoliensis.
Moluta, in Charta ann. 1205. ex Tabul. Eccl. Cathed. Massil. :

Quod centum eminas bladi sine omni Moluta moletas in molendino S. Pontii.
Mostiera. Charta Guidonis Archiep. Bituric. ann. 1279. apud Thomasser. Consuet. Bituric. pag. 114 :

Homines dict vill moliri facient blada sua, solvendo Mostieram, prout

consueverunt.

Motura, in Charta Guidonis D. de Dampetra apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 108 :

Molendinum de Chastelet, in quo Bernardus.... habet suum molere sine Motura.

Chron. Senon. tom. 3. Spicileg. Acher. pag. 391 :

Constitutum est quod domus de Ogieviller ad dictum molendinum sine Motura moleret.
Occurrit prterea in Statutis Montis Regal. fol. 273. et alibi. Moustura, in Charta apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 197 :

Ex parte mea dedi eis, quod ipsi molant blada sua in molendino novo super aquam qu dicitur Sicca constituto ad usum eorum sine Moustura.
Mouta. Charta ann. 1229. in Chartular. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1840 :

Molere meum bladum ad molendinum eorumdem de Livreio sine Mouta, et totam Moutam hominum de feodo Abbatis S. Vandregesilli. Mouta quieta, i.
e. libera, in Charta ann. 1269. ex eod. Chartul. tom. 1. pag. 667. Leges Normann. cap. 33. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 235 :

Molendina tamen, bannum et Moutas habencia, si per se teneantur sine aliis feodis, per lx. solidos sotent relevari, etc.
Moutura. Charta ann. 1220. apud Mirum tom. 1. pag. 740 :

Molendinum cum libera Moutura, et omnia jura ad molendinum pertinentia.

Alia ann. 1270. tom. 1. Chartular. S. Vandreg. pag. 588 :

Octo boissellos Moutur.... et prdictam Mouturam.... contra omnes garantizare tenemur.

Multagium, in Charta ann. 1088. apud Beslium in Episcopis Pictav. pag. 73. Droit de moulage. Multura, in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 426. Charta ann. 1201. apud Mirum tom. 1. pag. 727 :

Assignavimus Thesaurario prdict Ecclesi 14. sextarios frumenti... percipiendos de Multura melioris frumenti.

Adde Kennett. in Antiq. Ambrosd. pag. 120. Moldura, ex Gallico, Mouture, qu molitori ratione salarii competit. Charta ann. 1152. apud Catellum in Comit. Tolosanis lib. 2 :

Molendinarii... non accipiant propter suam Molduram ultra sexdecimam partem.

Est etiam Moldura mensur genus ; quod in ea moltam suam accipiat molitor sic dici videtur. Hanc alicubi Mulet nuncupant : et 16. alibi 20. vel 24. partem

quartelli continet. Charta ann. 1324. ex Tabul. D. de Flamarens :

Et salvis et retentis sibi et suis una eymina frumenti et sex Molduris.

Mottura, et Mouttura, ut Molta. Tabular. Capituli Ambian. :

Molendinarii autem in hebdomada octo boissellos habere debent de Mottura communi.

Ibidem :

Nec molendinarii farinam aut aliquid prter justam Moutturam ab his exigere poterunt.

Molta, Ipsum frumentum in farinam redactum. Arestum Parlamenti ann. 1272. apud D. Eleureau Hist. Blesens. cap. 22. pag. 75 :

Quod consuetudo est in campania Stampensi quod illi qui habent molendina in dicta castellania possunt capere tamquam commissos equos alterius castellani qurentes Moltam in castellania Stampensi.
Moltura, Multura, Eodem sensu. Polypt. Irminon. Br. 21. sect. 1 :

Habet ibi farinarios 3... qui solvunt de Moltura modios 300.

Br. 24. sect. 1 : Br. 9. sect. 2 :

Habet.... farinarios 6. qui solvunt inter totos de Moltura modios 285. Habet farinarios 22. qui reddunt de Multura inter totos 1490. de viva annona, de braciis modios 177.
Ibid. sect. 158 :

Farinarius 1. qui solvit de Multura, inter totas annonas, modios 500.

Adde Br. 13. sect. A. et Statut. S. Petri Corbeiens lib. 1. cap. 7. 3. MOLTA, Prstatio agraria seu qu fructibus agri solvitur, nostris Molte et Moulte, idem quod Agrarium. Charta Amaur. de Vernaio ann. 1205. ex Bibl. reg. cot. 19 :

Dedi monachis et abbati S. Mari de Noa totam Moltam meam de sex acris terr, quas eis dederunt Willelmus Rossel, etc.
Alia Th. de S. Joanne ann. 1180. ibid. :

Dedi.... terram absolutam ab omnibus, a Molta, a relevamentis, ab omni tallia.

Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 194. r. :

Item sex acr pratorum, molta sica, Molta gerbarum.

Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 136. Chartoph. reg. ch. 156 :

Comme Robert Vasse, demourant Caudebec, ait tenu certaines terres sur lesquelles Colart de Villequier chevalier, cause de son fi, seignorie et juridiction qu'il a Villequier, se dit avoir droit de Moulte, qui est un droit et proffit, qui se doit sur les fruiz, qui viennent s dittes terres.

Ali ann. 1424. in Reg. 173. ch. 23 :

Comme le suppliant eust chergi une cherrette de gerbes, sans paier de dix-sept gerbes une, pour la Molte ou seigneur de Bienfaite et de Hellebandiere, etc.

MOLTARIUS, Molterius, Qui molt seu pensitationi pro molitura frumenti obnoxius est. Charta Phil. Pulc. ann. 1300. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 494. r. col. 2 :

Si inter dictum militem aut ejus heredes vel causam habentes ab eo, et homines bannerios seu Moltarios ipsius medietatis molendinorum, occasione molt ejusdem medietatis vel pertinentiarum ejusdem, contingat oriri querelam, etc.
Alia ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 48 :

Si inter dictum Robertum .... et homines bannerios seu Molterios ipsorum molendinorum, occasione molt eorumdem, etc.
Alia Ludov. X. ann. 1315. in Reg. 56. ch. 164 :

Quod si inter religiosos prdictos seu causam habituros ab ipsis et homines bannerios seu Moltarios molendinorum prdictorum, occasione moltarum.... oriri contingat querela, etc.
Vide infra Monancius. MOLTERIA, ut supra Moleria 2. Vide in hac voce. MOLTERIUS. Vide supra Moltarius. MOLTIRUM. Statuta Veronensia lib. 4. cap. 33 :

Nec aliquod vas calcinatorium seu Moltirorum, nec biscotarum ponere, etc.
Italis Molticcio, Limus, cnum. MOLTO, Moltunagium. Vide Multo. MOLTONINA, Pellis vervecina. Leud min. Carcass. Mss. :

Item de duodena Moltoninarum apparatarum, iij. den. Item de duodena de Moltoninis non apparatis, iij. ob.

MOLTRUM, Moltura. Vide Molta 2. MOLTURENGIA, Vari molitur miscellum frumentum. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 42 :

Duos modios annon Molturengie monachis reddet.

Vide Mousturangia. MOLUCIA, Molueta. Vide Molta 2. MOLUCRUM, Illud cum quo mola vertitur, i. tumor ventris. Jo. de Janua. Roet de molin, c'est ce qui fait tourner la mole, in Gloss. Lat. Gall. Sangerman. 1. MOLUM, Idem quod Moles. Chronic. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 614 :

In Catule ad molas Palumbi medietatem unius sedii Moli pro solidis xv.
Chron. Andr. Danduli apud eumdem tom. 12. col. 455 :

Thadus ergo submersis galeis vii. et navigiis, se ad defensionem exposuit in terra supra Manfredonico Molo.

2. MOLUM, Mensura lignaria, Gall. Moule de bois. Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 92. v :

Littera acquisitionis seu exonerationis trecentorum Molorum bosci, sive molse de busches, qu Radulphus de Bello-monte accipiebat in foresta S. Germani in Laya. De anno 1315.
Vide supra Mollus 1. MOLUMENTUM, pro Emolumentum, in Charta Eduardi II. Reg. Angl. ann. 1315. apud Rymer. tom. 3. pag. 508 :

Quodque ipse, eo prtextu dampnificatus fuit in Molumento jurisdictionis ballivarum prdictarum, et expensas fecit pro prdictis, etc.
MOLURI, Verberibus atriores facti. Vocabular. Sussanni. MOLUTA. Vide Molta 2. MOLUTA Arma. Vide Arma 1. MOLZESO, Mulctus, a mulgere, Gall. Traire. Charta ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 137 :

Homines dicti castri (de Brusca) et pertinentiarum ejusdem dent.... de quolibet grege, continente quadraginta peccora et ultra, unam Molzeso de mane unius diei,.... et tenentes dictum gregem teneantur facere de lacte ex dicta Molzeso proveniente caseum seu caseos,.... et prdictos caseos reddere ad suas expensas dominis supradictis.
Vide infra Mulsio. MOMAR, Siculus, stultus, qui cito movetur ad iram. Plautus :

Quid tu, o Momar Sicule homo prsumis ?

Vide Festum in hac voce, et qu ibi notat Scaliger. MOMBOOR. Vide Mundiburdus. MOMENTALITER, Idem quod Momentative. Fulgentius Mytholog. 2. 3 :

Iris ornatus varios pingens arcuato curvamine, Momentaliter refugit.

MOMENTANA, Libra. de SS. Petro et Paulo tom. 5. Junii pag. 438 :

Quod si beata auferre desiderat pignora, palliolum aliquod, Momentana (id est libra) pensatum, jacit intrinsecus.
Sic etiam legendum pro Momentanea apud Isidorum, monet Grvius. MOMENTANEI Loci. Johannes in Vita S. Odonis sc. 5. Bened. pag. 162 :

Nec obstanti opponens querelas, sed Momentaneos qurens locos, terra prostratus veniam est deprecatus,
Id est, opportuna momenta observans.

MOMENTANEUS, Hoc verbum, quod apud Tertullianum tantum invenitur, frequentius apparet in medivis chartis :

Quam difficultatem patres sancti Columne in domo Dei omnipotentis absque ruga examinantes Momentaneum florem fugitivi seculi respuerunt, crucem suam, sicut ait apostolus, gestantes.
(Charta Cluniac. Coll. Burgund. B. N. t. 79. n. 158. an. 1093.) MOMENTATIM, Vix continue. Vita MS. S. Winwaloei :

Tum corda pavidorum Momentatim tremunt.

In singula momenta. Vita S. Joan. Laudens. episc. tom. 3. Sept. pag. 169. col. 2:

Talibus ergo virtutum exercitiis dum more suo Joannes instaret, apostolique instar qu retro oblitus, Momentatim in anteriora contenderet, etc.

MOMENTATIVE, In momento, statim, de repente, in Historia Translationis S. Guthlaci n. 6. MOMENTIOLUM, dimin. a Momentum. Vita S. Columb abb. tom. 2. Jun. pag. 233. col. 1 :

Tum post modicum alicujus Momentioli intervallum, etc.

MOMENTUM, Stilus, quo momentaria inclinatur. Gloss. Isid. ubi Grvius legendum putat : quo movente libra inclinatur. Nihil mutandum videtur, cum momentanam pro Libra dixerint inferioris vi Scriptores, quidni etiam momentariam ? Vide Momentana. Gloss. Lat. Gall. Sangerm. ex Joan. de Janua : Momentum, Mouvement, ou moment, la 40. partie d'une heure, ou l'instrument o sont perus les momens, ou languette de balance. Moement, pro

Consquence, force, valeur

, in Lit. ann. 1354. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 302 :

Et n'est mie nostre entencions que les choses dessus dictes soient d'aucune valour ou d'aucun Moement.

MOMERIUM. Commodianus Instructione 59 : Das tibi Momerium. Id est, te ridiculo exponis. Hinc nostris Momme et Mommerie, Personatorum chorea, turba, Gall. Mascarade ; unde Mommer, ejusmodi ludum agere, et Mommeur, illius actor. Lit. remiss. ann. 1400. in Reg. 156. Chartoph. reg. ch. 19 :

Comme plusieurs bourgeois de la ville d'Aire feussent alez esbatre un esbatement, que on dit Momme ;..... lesquels demanderent ausdiz serviteurs dudit Sohier s'ilz estoient Mommeurs, lesquelz respondirent oil ; et lors ledit Coustant leur dist qu'ilz Mommassent lui, et ledit

Simonnet respondi qu'ilz n'avoient point de clart, car leur torche estoit faillie, et ne vouloient Mommer lui, ne autre.
Ali ann. 1454. in Reg. 184. ch. 515 :
e

Icellui suppliant le Dimenche xij . jour de Janvier partist de l'ostel de son maitre.... en entention de aler Mommer ; et de fait y ala desguis, ainsi que l'on a accoustum faire au pais (Therouenne) en temps d'iver.
Monstrel. ad ann. 1453. 3. vol. fol. 56. r :

Aprs le banquet furent les dances et les Mommeries. Mommerie,

ludi species, in Lit. remiss. ann. 1477. ex Reg. 206. ch. 1000 :

Icellui Darleux commena dire au suppliant qu'il failloit jouer la Mommerie aux dez.

Ex quibus firmatur Perizonii etymon, qui a Grco , larva, has voces arcessit. Vide mox Momus. MOMIA. Vide Mumia. MOMOLIS. Charta ann. 1212. in Chartul. Raym. VII. comit. Tolos. pag. 97 :

Tutum quicquid habemus vel tenemus,.... videlicet boscos et bartas, domos et casales, dificia et bastimenta, Momoles, et vineas, prata et pascua, etc.
Sed legendum Maloles, ut pluries infra occurrit in eod. Chartul. Vide supra Maleollus. MOMPAR. Vide Mundiburdus. MOMUS, Larva. Testam. regin Mafald ann. 1256. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 32 :

Item infanti domino Petro fratri meo meum Momum.

Et pag. 33 :

Mando ei meum Momum quadratum et aliam petram quadratam.

Vide supra Momerium. MONA, Vidua, a Grco , sola. Leges Normann. apud Ludewig. tom. 7. pag. 292 :

De protectione Monarum et orphanorum. Quum autem Duces Normanni assueto ductu cantatis ex antiquo viduas sub protectione sua susceperint et pupillos.
Vita B. Augustini Novelli tom. 4. Maii pag. 621 :

Quidam puerulus filius dict Mon Morgarit.

MONACHA, Monachare, Monachatio. Vide in Monachi. Ex charta Cluniac. Coll. Burgund. in Bibl. Nat. asservata (t. 76. n. 28. martio 950.) quomodo Monacharetur miles intelligimus :

Ego denique predictus Leotbaldus, cingulum militie solvens et comam capitis barbamque pro divino amore detundens, monasticum, Deo

auxiliante, habitum in predicto. (Cluniac.) monasterio recipere dispono.

MONACHATUS. Vide Fraternitas, et Monachi. MONACHATUS, Monachorum orationes et suffragia. Charta prior. Cartus. Paris. ann. 1390. ex Reg. Joan. ducis Bitur. in Cam. Comput. Paris. fol. 144. v. :

Concedimus etiam eidem (Joanni duci Bitur.) in quantum possumus, tricenarium perpetuum, videlicet de S. Spiritu quandiu vitam duxerit in humanis, et post ejus obitum.... de deffunctis ;... necnon duos Monachatus, unum videlicet de prsenti, quem ad ducentas missas taxamus, una cum psalteriis et aliis debitis per non presbyteros, clericos, redditos et conversos, et alium in obitu, non comprehendentes in hoc tempus sepultur, quo quilibet monachorum et aliorum religiosorum, secundum tanti principis benefactoris nostri eximii decentiam, debitum adimplere curabit.
Vide aliis notionibus in Monachi. Monacatus Officium, in Constit. capitul. eccl. Barchin. ann. 1423. rubr. 15. ex Cod. reg. 4332 :

Verum quia ex commissione et concordia nostrorum dicti capituli cum venerabili Guillelmo Carbonelli sacrista dict ecclesi factis pro officio Monacatus sublato, etc.

MONACHI, ex Gr. , appellabantur, qui strictioris vit Christian intuitu, in solitudines recedebant, vitato omni hominum consortio. Gloss. Gr. MSS. Regi : , . Rutilius Numatian. lib. 1. Itinerar. :

Ipsi se Monachos Graio cognomine dicunt, Quod soli nullo vivere teste volunt.
S. Hieronymus Epist. 1 :

Interpretare vocabulum Monachi, hoc est, nomen tuum : quid facis in turba qui solus es ?
Epist. 4. de Vita Monachorum : Epist. 13 :

Quid desideramus urbium frequentiam, qui de singularitate censemur ? Si cupis esse, quod diceris, Monachus, id est, solus, quid facis in urbibus, qu utique non sunt solorum habitacula, sed multorum ?
Quo spectat Epigramma ex Antholog. lib. 1. pag. 189 :

, ; , ; .
Canones Hibernici lib. 38. cap. 1 :

Monachus Grce, Latine unalis, sive quod solus in eremo vitam solitariam ducat, sive quod sine impedimento mundiali mundum habitet : sive quod

in hac vita solus, etsi inter multos habitet, versetur.

Geraldus in Vita S. Stephani fundatoris Ordinis Grandimont. cap. 3 :

Monachorum (ait idem Sanctus) nomine non utimur, qui nomen sanctitatis, vel singularitatis sortiti sunt vocabulum : quorum illi specialiter Monachi dicuntur, qui sui curam agunt, nec aliud cogitant, nisi tantummodo de Deo.
Monachismum in urbes primum invectum a sancto Athanasio, auctor est Hieronymus ad Principiam Epist. 16. Triplex autem Monachorum genus statuit Cassianus Collat. 18. cap. 4. et 5. primum

Cnobitarum, qui scilicet in congregatione pariter consistentes, unius senioris judicio gubernantur :
alterum

Anachoretarum, qui prius in Cnobiis instituti, jamque in actuali conversatione perfecti solitudinis elegere secreta : tertium denique Sarabaitarum, de quibus omnibus agimus suis locis.
Quartum addit S. Benedictus in Regula sua cap. 1 :

Quartum vero genus monachorum quod nominatur Gyrovagum, qui tota vita sua per diversas provincias ternis aut quaternis diebus per diversorum cellas hospitantur, semper vagi, et nunquam stabiles, et propriis voluptatibus, et gul illecebris servientes, et per omnia deteriores Sarabaitis.
De iis prterea occurrit mentio in Capitul. 2. Caroli M. ann. 789. De Vit Monastic laude ac prconio hc habet pr cteris Arnoldus Lubecensis lib. 3. cap. 9 :

Quid olim erat vita Monachorum, nisi puritas innocenti, semita justiti, vivendi forma, via paradisi ? Hc enim est Angelorum socia, Apostolorum assecla, Martyrum ltitia, Confessorum gloria, Virginum corona.
Mitto reliqua, ut et qu in hanc rem habent ipsi heterodoxi Scriptores, quorum loci congesti leguntur in Monast. Anglic. tom. 1. pag. 1047. Monachos Clericorum nomine interdum apud Veteres designatos fuisse, probat Prceptum Caroli Calvi ann. 873. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 197 :

Sunt autem ips res sit per diversa loca in comitatu Cenomanico, id est, qu dicitur Chanon, quam S. Domnolus Clericis S. Vincentii atque Laurentii pretiosorum Martyrum tradidit.

Eamdem donationem referunt Acta Episcoporum Cenoman. tom. 3. Analect. pag. 99. ubi loco Clericis, habent Monachis :

Alia vero pars de suo Episcopo erat, cujus vocabulum est Canon, quam et per licentiam canonicorum suorum Monachis in Ecclesia S. Vincentii, et S. Laurentii ..... dedit.

Voce Monachus, nullius famili nota adjecta, Benedictinum, intellectum semper apud veteres, uti apud Grcos Basilianum, observat Seldenus ad Eadmerum pag. 115. Monachi Laici, in lib. Miraculor. S. Winnoci Abbat. cap. 25. et apud Lanfrancum in Statut. Ord. S. Benedicti cap. 1. sect. 4. qui Fratres laici dicuntur sect. 5. Monachus Miles, Idem qui Advocatus. Vide in Miles. Monachi Sculares, qui strictiorem regulam non amplectebantur, dicti Orderici Vitalis vo, uti testatur lib. 8. pag. 716. Herimannus de Restauratione S. Martini Tornacensis cap. 67 :

Postea vero cognovit a Monachis juxta urbem habitantibus, quos populares sive sculares quidam nominant, non ex toto antiquorum instituta posse servari.
Contra Monachi Regulares, in Concilio Lemovicino ann. 1031. sess. 2. dicuntur,

qui illicita nolentes, non suo, sed alieno imperio vivunt : quibus omnia in medium conferuntur communia, nec aliquid habent, quod Abbas non dederit, aut permiserit. Ne, dum Regulares Monachi venerint, qui jussu imperiali tota cnobia gentis nostr, ubi opus fuerit, regulariter instruere debebunt, etc.

Capitula Monachorum ad Augiam direct. in Appendice ad Capitular. col. 1380 :

Monachi, albi, nigri, grisei, etc. Vide Ordo. Monachi ad Succurrendum dicuntur, qui dum extrema agunt, vel urgente mortis periculo, monachicam vestem induunt, quo fratrum ac monachorum suffragiorum, seu orationum fiant participes, eoque ipso anim su saluti consulant, ac succurrant, quomodo hac voce utitur Inquisitio de Presbyteris apud Reginonem cap. 87 :

Similiter ordinem baptismi ad succurrendum infirmis. Cum expoliatur infirmus et fons benedicitur.
Deinde :

Quo spectant orationes, qu describuntur in lib. 1. Sacrament. Eccl. Roman. cap. 73. et 74 :

Benedictio aqu ad succurrendum.

Et cap. 26 :

Ad succurrendum benedictio olei exorcizati.

Bernardus Mon. in Consuet. Cluniac. MSS. cap. 22. et ex eo Udalricus lib. 2. cap. 28 :

Si quis infirmus, et, ut aiunt, ad succurrendum benedictionem acceperit, etc.

Monasticum Anglican. tom. 1. pag. 632 :

Si quis ad succurrendum metu mortis se loco prnominato dederit, illic recipietur. In domo vero qua suscipitur, scribetur in martyrologio, et in brevibus mortuorum scribetur ad succurrendum, si habitum habuerit.
Liber Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 22 :

Statut. Ord. de Sempringham, c. de susceptis in morte, id est, qui monachicum habitum induunt morituri :

De his vero qui in infirmitate constituti habitum religionis exposcunt, quid fieri oporteat, in dispositione Abbatis relinquimus. Sicut enim tales nec omnino recipiendos esse, nec omnes repellendos, sive nostr possibilitatis, sive salutis illorum respectu dicere audemus, ita quoque qui magis suscipiendi sint, vel non suscipiendi, determinare non possumus : maxime cum quorundam festinatam susceptionem, quorundam dilationem non solum Ecclesiis, sed ipsis etiam magis utilem fuisse viderimus : hoc tamen summopere observandum est, ut ii qui in infirmitate converti volunt, si eis pro aliqua dispensatione pro voto non annuitur, consilio tamen et auxilio quomodo possibile est, et eis expedit ad salutem, adjuventur.
Vide in hanc sententiam Thomam Cantiprat. lib. 2. de Apib. cap. 51. n. 8. 9. Charta Prioratus S. gidii de Medunta :

Odo Ruffini filius maxima gritudine vexatus, suscepit habitum monachicum,... et Monachus ad succurrendum effectus est.
Tabularium Conchensis Monasterii in Ruthensis Ch. 82 :

Et his omnibus Militibus supradictis concesserunt Dom. G. Abbas et Conventus, et promiserunt habitum religionis illis extremis morbis se daturos, etc.
Nomocanon nuper editus a V. Cl. Joann. Baptist. Cotelerio cap. 445 :

, , . .
Tabul. Celsinianense : Alibi :

Quod si in vita Monachi non fuerint, ad succurrendum recipiantur. Pro hoc itaque dono supra dicti Monachi Celsinienses eundem Geraldum Monachum fecerunt ad succurrendum et honeste sepelierunt.

Necrolog. Corbeiense :

vi. Id. Febr. Johannes presbiter de Hamel Monachus ad succurrendum, qui dedit nobis xiii. jornalia terr in territorio de Bousencourt.
Quod si conjugii nexu illigati essent, Monachi ad succurrendum fieri non poterant absque uxoris consensu, ut est in Epist. 11. Alexandri II. PP. ad Landulfum. Bromptonus ann. 1088 :

Hoc anno Rogerus de Belleme illustris Comes Salopi obiit, qui cum decubaret, ad succurrendum anim su Monachus factus est, Adelissa Comitissa consentiente. Miserat namque Reginaldum Priorem Salopi Cluniacum pro tunica S. Hugonis Abbatis induenda.
Statuta Ordin. Cartus. ann. 1368. 1. part. cap. 4. 36 :

Domus associat non tenentur nisi ad brevem solum pro illis qui recipiuntur in habitu ordinis metu mortis, nisi permanserint in ordine anno uno post habitum sic susceptum.
Part. 3. cap. 3. 8 :

Donati et prbendarii senes, debiles, et infirmi, sicut indui possunt ad succurrendum, etc.

Susceptum demum habitum monasticum, si pristinam valetudinem rursum consequerentur, dimittere haud fas erat : quare, ut id ratum magis esset, recuperata sanitate iterum more solemni professionem emittebant. Dialogus inter Cluniac. et Cisterc. Mon. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 1606 :

Deinde cum per misericordiam Dei convaluissem de infirmitate mea, eduxerunt me de infirmaria, et statuerunt me ante altare, et fecerunt me litteras professorias legere secundo.
S. Wilhelmi Constit. Hirsaug. lib. 1. cap. 76 :

Si vero ad monasterium allatus de infirmitate convaluerit, post Primam vel alio tempore post Tertiam in cellam Novitiorum per infirmarium in capitulum pro petitione facienda per magistrum ducitur ; sed quamvis monastica benedictione adjutus sit, tamen capitulo carebit, etiamsi a domno Abbate consecratus sit... quousque cum aliis, qui benedicendi sunt, professionem faciat.
Quod si habitum dimitterent, pro apostatis habebantur, nisi a voti religione summi Pontificis dispensatio intercederet. Gesta Dominor. Ambasiensium :

Burchardus de Monthesauro morbo coactus Monachus efficitur, qui convalescens Monachum exuit, et Rom ante Papam quod ignorans effectus esset Monachus, nec se ordini acquievisse, jurando affirmavit, qui cum rediret in Lombardia, quamdam Marchisiam duxit uxorem, etc.
Denique si uxor conjugi in extremis habitum Monachi postulanti consensum

prstitisset, eodem ad pristinam sanitatem reverso, datum semel consensum convellere non poterat. Exstat in eam rem Epistola Marbodi Episcopi Redonensis in tom. 13. Spicilegii Acheriani pag. 295. Vide prterea Balsamonem ad Can. 2. Pseudo-Synodi Photian. Ejusmodi Monachorum ad succurrendum crebra est mentio in Monasticis Necrologiis. Martyrolog. Corbeiense Nevelonis nomine inscriptum 5.

Id. Jan. O. Valterus Monachus et laicus N. C Garnerus S. et Mon. N. ad succur.

. (i. noster Conversus) ad succurrendum 7. Kal. Febr. : Apud Louvetum in Stemmatibus Belvacensib. pag. 418. quidam Miles Canonicus ad succurrendum dicitur in Necrologio Belvacensi. Ita Canonicus ad succurrendum, passim in Necrologio S. Victoris Parisiensis :

2. Idus Julii Natalis conversus ad succurrendum... Robertus de coquina frater noster familiaris ad succurrendum. Droco Meldensis Canonicus, et noster ad succurrendum Conversus.
Idem Necrolog. 2. Kalend. Septembr. : Id. Decembr. :

Anniversar. Haimonis Militis Conversi ad succurrendum. 8. Guillelmus Chapitre Conversus noster. Soror ad succurrendum.
Idem Necrolog. :

3. Id. Octobr. Simon le Daubeur, laicus frater noster ad succurrendum, et Margareta uxor ejus, soror nostra ad succurrendum. Conversus et familiaris ad succurrendum,
ibid. 7. Id. Novemb. Qua ratione vero Monachus ad succurrendum quis efficiebatur, docet Dialogus inter Cluniac. et Cisterc. Monach. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 1606 :

Puniente et miserante Deo, tam gravem gritudinem incidi, quod a perito et sapienti medico desperatus fui. Venit ad me visitandum quidam monachus, qui postea factus est Abbas : qui videns me dixit, homo, mortuus estis : quare non facitis vos portari ad monasterium ?... Vix respondi, dicens, meus monachatus nullus esset, nec Deo acceptus, qui in extremis jaceo. Et ille, nolite, inquit, diffidere, ecce promitto vobis in vera fide, me pro vobis rationem Deo redditurum, si feceritis quod dixi. Qua promissione audita, cpi confidere in ea, et dixi, date fidem ponendo manum vestram in manum meam. Ita factum est ; portatus sum ad Monasterium. Monachi in infirmaria assistentes lecto meo, dixerunt mihi : vos debetis D. Abbatem rogare, ut faciat vos monachum. Rogavi, script sunt mihi litter continentes professionem monachi. Tunc ego

qui non potui me vertere de latere in aliud latus, vix legens litteras, promisi magna fortium opera, scilicet conversionem, et obedientiam, et stabilitatem, secundum Regulam S. Benedicti, quam penitus ignorabam absque omni conditione.

Neque tamen prdictos istos omnes revera Monachicum habitum induisse ausim asserere, cum existimem, ita postmodum, ac ut plurimum etiam sic dictos, qui societatis monachic seu fraternitatis participes fiebant, eoque nomine inscribebantur Martyrologio. Quippe Necrologium S. Martini Laudunensis hc de Joann. Briennensi (non Comneno) Imp. CP. habet :

16. Kal. Maii Commemoratio Jo. Imper. hujus Eccl. Fratris ad succurrendum,

quem saltem non induisse vestem monachicam in eo Monasterio constat, cum CPoli obierit. Consule qu de hisce ad succurrendum Monachis attigere viri pereruditi, Lucas Acherius ad Guibertum pag. 634. et Joan. Mabillonius in Prfat. ad 3. tom. SS. Ordinis S. Benedicti num. 21. Vide Angelica vestis. Alia iterum Monachorum species, eorum scilicet qui in monachicam fraternitatem adscripti, non in orationum modo, sed et in rerum temporalium participationem admittebantur. Ii monasticam vestem aliquando induturos se profitentes monachorum privilegiis et munitatibus gaudebant, adeo ut eorum causis, prout suis, patrocinarentur monachi. Unde ab iis distinguendi videntur, qui nude in fratres assumti, licet interdum monachi appellati, tamen non nisi orationum suffragiorumque monachorum participes erant. Vide Fraternitas. Liber Usuum Eccl. S. Victoris Paris. in Bibl. S. Germani Autissiodor. :

In hoc loco quorumdam consuetudinem (qu utrum imitatione aut omnino reprehensione digna sit, judicare nolumus) prtereundum esse non puto. Siquidem qudam monasteria hanc consuetudinem tenent, ut sculares in suam societatem, ac fraternitatem omnino, sicut oportet, statim ingressuros, per investituram communionis, tam corporaliter, quam spiritualiter suscipiant : et post talem plenariam susceptionem, sine prfixo termino conversionis, quantum libuerit, in sculo permanere sinunt. Hoc tamen in ejusmodi hominum tali susceptione indubitanter periculosum esse consideramus, quod spe tales non voto religionis, sed defensionis su causa in societate religiosorum adscripti volunt videri, non ut ipsi ad religionem conversi, meliores fiant, sed ut in nequitita persistentes, sub patrocinio et tutela ecclesiarum maneant tutiores. Propter quod spe gravem maculam atque infamiam puritati religionis inferunt, dum eos qui in religione constituti sunt, ad patrocinandas causas turpes, et ignominias pro sua defensione, quasi ex

debito compellunt.

Monachellus, in Gestis S. Anselmi tom. 2. Aprilis pag. 927 :

Abjecto Mona. chellorum testimonio.

Monacholus, Monachulus. Testamentum Herlemundi Episc. tom. 3. Analect. pag. 218 :

Ut ipsi Monacholi vel pauperes ibidem conversantes substantiam minime habebant, etc.
Acta S. Innocentii Episcopi tom. 3. Junii pag. 862 :

Domno Carileffo et suis Monachulis per scripturam tradidit.

Monachus junior. Consuet. Mss. S. Crucis Burdeg. ante ann. 1305 :

ille qui capitulat, debet se induere sacris vestibus, et debet incensare omnia altaria ecclesi, et clericus sacrist debet eum sociare cum naveta, ubi est incensum, et Monachulus vel juvenilis sustinere cappam.
Cerem. vet. Ms. eccl. Carnot. :

In medio chori responsorium Constitues cantet puer noster cum Monaculo.

Acad. Hispan. in Diction. Monacillo est Parvus minister altaris, cerifer. Vide in Monachi. Monacha, Sanctimonialis, Monialis. Anastasius in S. Leone pag. 27 :

Hic constituit ut Monacha non acciperet velaminis capitis benedictionem, nisi probata fuerit in virginitate sexaginta annorum.
Tabul. Vosiense fol. 18 :

Notum sit cunctis hominibus quia Bernardus Vicarius de Aient dedit Deo et S. Petro Vosiensi pro matre sua, quam Monacham fieri fecit in monasterio Vosiensi, bordariam, etc.
Vide Diaconissa. Monachina, diminut. a Monacha. Acta vener. Mari Bagnesi tom. 6. Maii pag. 135 :

In vasculo vini albi, quod ipsi servabant reverend matres monasterii Angelorum, vulgo dict Monachin. Et vere Monachin seu monachul, quia pauperes spiritu, sed multa pace ac gratia Dei divites. Ut prius probentur laci, quam Monachentur.
S. Bernardus Epist. 261 :

Monachare, Monachum agere, vel facere. Zacharias PP. in Epist. ad Anglos apud W. Malmesbur. lib. 1. de Gest. Pontif. :

Unus de Militibus templi voluit Monachari in ordine nostro.

Chartular. S. Amantii Inculism. :

Petrus Jordanus filius Bernardi Jordani Monachavit se in Ecclesia S.

Amantii, et donavit eidem Ecclesi, etc.

Tabular. Conchense in Ruthenis :

Et si utilis fuerit, faciet illum ordinare ad presbyterum. Et quando voluerit, faciat illum Monachare in monasterio.
Charta ann. 1156. in majori Chartular. S. Vict. Massil. pag. 150 :

Gaufridus Vicecomes Massili donavit S. Victori quartam partem de sex furnis pro hereditaria possessione duorum suorum filiorum quos tradidit Monachandos.

Adde Joan. Sarisberiensem Epist. 291. Speculum Saxonicum lib. 1. art. 25. lib. 2. art. 22. Vitam S. Willelmi Abbat. Roschild. n. 4. Will. Malmesbur. lib. 2. de Gest. Pontif. pag. 238. Christianum in Vita S. Geraldi Abbatis Grandis-Silv n. 27. etc. , eodem sensu dixit Nicetas Choniates in Isaacio lib. 3. num. 1. Monachizare, Eadem notione. Charta Rodulphi Episc. Leodiensis ann. 1178. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 913 :

Item domna Rengardis de Morellimanso cum quodam filio suo in ecclesia Walciodorensi Monachisato.
Vita S. Findani Confess. cap. 1 :

Tunc senior ejus in proprio Monasterio, quod Rinungia vocatur, eum Monachizari fecit, etc.
Florentius Wigorniensis ann. 991 :

Clericos Wigorniensis Ecclesi monachilem habitum suscipere renuentes de Monasterio expulit, consentientes vero..... Monachizavit.
Et ann. 1078 :

Ante suum obitum Monachizatus.

Monachile Cingulum Profiteri, Monastic vit nomen dare. Translatio S. Sebastiani sc. 4. Bened. part. 1. pag. 385 :

Licet enim Monachile cingulum in agonia spiritualis militi professus sim, etc.
Monachismum Profiteri, Eadem notione. Charta ann. 1163. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1302 :

Beccensem bibliothecam centum et quadraginta voluminibus adauxit, bona spe ductus quod brevi eo loci Monachismum profiteretur.
Demonachare, Monachum degradare. Continuator Aimoini lib. 5. cap. 51 :

Quemdam etiam eorum nomine Isaac in Monasterio quondam timore mortis tonsuratum, Demonachatum patibulo affixit.

Utitur etiam Sugerius in Ludovico VI. Monachatio, Monastic vit professio. Testamentum ann. 1202. ex Schedis Pr. de Mazaugues :

Guidonem filium meum volo esse monachum Cluniaci.... et si ante Monachationem decesserit, etc.
Vide Cicatio. MS. :

A plusors de sez homes descouvri son courage, Qu'il vout prendre Jumeges ordre de Mongniage.
Ibidem :

A Fescamp puiz moingne devint, Le Moingnage ama et tint.

Monachatus, Eadem notione. Charta apud Madox Formul. Anglic. pag. 295 :

Sciatis quod Willelmus filius Durandi Nani veniens in prsentiam meam propositum se habere asseruit ad Monachatum transeundi.

Monachatus, Cella seu obedientia monastica ab Abbatia dependens. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 22 :

Bartholomeus pistor dedit Monachis S. Vincentii unum arpennum vine in Monachatu suo perpetualiter possidendum.
Monachatus Plenarius, Cibi et potus integra portio, qu monachis quotidie datur, idem quod Prbenda. Charta ann. 1482. in Tabular. Cartusi de BelloLarico :

Bartholomeus habet Monachatum plenarium.

Monachitas, Idem quod Monachatio. Charta ann. 1086. in Tabular. S. Florentii :

Et insuper adolescentem clericum, nomine Hubertum, ad Monachitatem rogatu illorum susceperunt.

Monachia, pro Monachismus, apud Guibertum lib. 1. de Vita sua cap. 9. et alibi. Monachia, Cella seu obedientia ab Abbatia dependens. Capitulum gener. S. Victoris Massil. MS. :

Item statuimus quod nullus Prior sine monacho socio morari prsumat, et nisi in locis ubi duo monachi vel plures resident, Monachia de ctero assignetur : nec ubi unus monachus tunc cum corpore moratur, ipse Prior cum monacho non audeat de Monachia ad invicem concordare.
Idem quod prioratus seu prpositura. Charta ann. 1152. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 613 :

Concessimus... abbatiam fundari,... eo tamen tenore retento, quod si in monachiam ordo ipsius abbati mutaretur, nulli nisi nobis ipsa daretur.
Alia ejusd. ann. ibid. col. 616 :

Et si aliqua rationalis causa exegerit, ut domus ad Prioratum redeat, eorum propria cella sit.

Monachia Sempiterna. Sic possessiones Monachorum vocabant, qu ipsis jure

morticinii concess erant. Charta an. circ. 854. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 56 :

Requisivit Salomon Princeps Britanni Ratfrid, quare fregisset securitatem suam super Conwoion Abbatem et monachos S. Salvatoris in illa perturbatione post mortem Erispoe ? Quia supradictus Ratfrid et fratres ejus in supradicta perturbatione venerunt ad monasterium Roton, dicentes se esse hredes in Bain, et nisi Conwoion Abbas et sui monachi redderent eis suam hreditatem in Bain, totam Abbatiam S. Salvatoris incenderent et prdarent. Tunc supradictus Abbas et ejus monachi inviti dederunt eis quod qurebant, id est octo partes in Bain et iv. partes et dimidium in Siz... Sed postquam Salomon totum dominium Britanni obtinuit et hoc audivit, valde ei displicuit. Deinde jussit Ratfrid venire ad se, et interrogavit cur Monachiam sempiternam S. Salvatoris per vim et tyrannidem teneret.
Tabular. Rothon. :

Vurhasoin dat monasteriolum suum situm in pago Broverec super fluvium Ult in Monachia sempiterna, tradens illud per suam crucem qu de collo suo pendebat, super altare S. Salvatoris.
Vide Abbatia sempiterna. Monachicalis, Monasticus. Charta apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Bened. Pictav. MSS. pag. 550 :

Si vero Monachicalem habitum accipi sibi coisum (l. concessum) fuerit, etc.
Monachilis, Eadem notione. Vita S. Idinneti in Chartul. Landeven. :

Et ad sanctum Similianum Abbatem venit, Monachilem habitum de manu ejus accepit.

MONACHILE Conjugium, Fraternitas seu societas et communio inita cum monachis. Charta Burchardi episc. Camerac. ann. 1118 :

Quod si cominus eorum parochialis infirmitatis causa Monachile conjugium elegerit, non nisi concessione et ductu parochialis presbyteri sui a monachis recipi poterit.
Vide in Monachi. MONACHORDUM, pro Monochordum, quod vide ; in Reinard. Vulpe lib. 4. vers. 651. MONACHIUM, Monasterium, ex Gr. , in leg. 13. de Sacrosanct. Eccl. (1, 2.) Concil. Rotomag. ann. 1231. apud Marten. t. 4. Anecdot. col. 182 :

Cum contingat interdum quasdam excommunicationes generales ab Abbatibus in suo Monacho (leg. Monachio) promulgari, etc.

MONACIA, La noce dura, in Glossar. Lat. Ital. MS. MONACOSMUM. Vide Monocosmum. MONACUS. Vide infra Monocosmum. MONADES. Charta MSS. ann. 1162 :

Ego Gaufredus Comes Rosselionensis, et Girardus filius meus... donamus tibi Guillelmo de Apiano et omni tu posteritati in feuodum duas Monades aqu, ut ducas illam aquam ad Apianum per quemcunque locum per tuam terram volueris, ad faciendos molendinos quotquot tibi placuerit, et in quocunque loco volueris, ad irrigandos agros atque ortos, et generaliter ad omnes voluntates tuas faciendas, etc.
In dorso scriptum,

Originale de Monadex molendinorum de Apiano

. Vide Monale. MONAGA, Monagia, Vehiculum una rota, unde forte vocis etymon, instructum et manu versatile, Gall. Brouette, vel ejusdem onus. Comput. fabr. S. Petri Insul. ann. 1481. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Item Luc Carlier, pro tribus Monagiis et aliis partibus in sua cedula contentis, iv. lib. xv. sol.
Aliud ann. 1485. ibid. :

Item Luc Carlier, pro una Monaga, uno vehiculo et aliis reparationibus in sua cedula declaratis, lvj. sol.
Vide infra Moniga. 1. MONAGIUM, Idem quod Monetagium, id quod a vassallis domino prstatur, ut monetam mutare ei non liceat. Charta ann. 1192. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 649 :

Sint liberi et immunes per totam terram nostram.... absque venda, telonio... navagio, Monagio, biano, etc.
Statuta Eccles. Andegav. ann. 1294 :

Et nos qui a plurimorum relatu accepimus, quod nonnulli domini temporales civitatum, vel dicesis Andegavensis, et eorum allocati qui et publicani dicuntur, eorum pedagia, vectigalia, Monagia et costumas colligentes, etc.
Nihil necesse est, cur ex locis supra laudatis eo sensu intelligatur vox Monagium ; idcirco prstationem esse existimo, qu pro jure utendi molendino pensitabatur, qua notione aperte occurrit in Charta Henr. Dalph. Metens. episc. ann. 1322. ex Reg. 101. Chartoph. reg. ch. 105 :

Nullomodo possint in dicto loco (Regalis-montis) construi facere molendinum aliquod, seu batistorium, seu quodvis aliud instrumentum, quod...... minuere posset jus Monagii,... imo prdicta rivagia et

aquductus et Monagium prdictum sint perpetuo libera.

A pensitatione pro molitura frumenti, qu scilicet molitori fit, debere distingui, innuere videtur Charta Guill. comit. Hannon. ann. 1326. in Cod. reg. 10196. 2. 2. fol. 62. v. :

Nous donnons au devandit maistre Jehan... le monne, le Monnage et le moulture avoekes toutes les frankises, les droitures et les appartenances que nous aviens en le ville et sour le ville de Marke en Ostrevant.

Vide mox Monancius, Monare et infra Mounagium. Alia notione Monnage, Prstatio nempe a mercatoribus forensibus exsoluta pro facultate vendendi et emendi merces. Vide in Monetagium 4. 2. MONAGIUM, Monasterium. Charta ann. 1328. in Reg. 65. bis Chartoph. reg. ch. 184 :

Jardinum hujusmodi cum pertinentiis, sicut se comportat, a vico qui dicitur Astamet, usque ad Monagium dictorum religiosorum, etc.
Vide Monachium. MONALE, f. Alveolus. Charta Calomontis ann. 1395 :

Quoddam pratum et quoddam Monale.

Vide Monades. MONANCIUS, Qui prstationem, qu Monagium dicebatur, debet, seu qui ad molendinum domini frumentum suum molere tenetur. Mounant, in Charta redit. comitat. Namurc. ann. 1289. ex Reg. sign. Le papier aux aysselles in Cam. Comput. Insul. fol. 25. v. :

Encor i a li cuens les Mounans ses molins vers Golesines. Moultent, Lesquelz religieux demandoient que icellui Gieuffroi feust banier et moultent de leurs moulins.
Charta ann. 1308. in Reg. 40. ch. 92 :

in alia ann. 1305. pro Monast. Montisburg. ex Reg. 173. Chartoph. reg. ch. 548 :

Affirmamus ad perpetuitatem religiosis viris, priori et fratribus domus Dei de Monte Maurilii Pictaviensis diocesis,.... molendina ipsius domini regis de Monte Maurilii, cum exclusis dictorum molendinorum et cum omnibus molentibus ad dicta molendina et cum omnibus Monanciis seu monaus, qui possunt ad dicta molendina et debent pertinere.... Ad molendina dictorum religiosorum..... dicti monantes et Monancii seu monaus bladum suum molere tenebuntur.... Dicti monentes (sic) et Monancii seu monaus tenebuntur ad alia prdicta molendina molere blada sua... Est actum quod prpositus Montis Maurilii... compellere dictos molentes et Monancios ad molendum.... teneatur.... ut molentes et Monancii ad dicta molendina molant.

Vide supra Monagium 1. et mox Monare. MONANTESIUS, perperam pro Mornantesius. Vide in hac voce. MONARCHA, Episcopus. Fridegodus in Vita S. Wilfridi sc. 3. Bened. part. 1. pag. 184 :

Annuit ipse quidem regalibus improbe cptis, Substituens ternos sub nomine Prsulis intra Contiguos Patri fines illo usque Monarchas.

Hinc Monarcha supremus militantis Ecclesi dicitur Romanus pontifex, in Act. S. Sebaldi t. 3. Aug. pag. 772. col. 2. Monarcha et Legum Evangelista inscribitur Andreas de Ysernia in titulo Commentarii quem de utroque jure edidit, quasi jurisconsultorum Princeps. MONARCHES, Titulus honorarius Comitum Flandrensium, in Vita S. Winnoci cap. 16. sc. 3. Bened. part. 1. pag. 311 :

Quem (Carolum Calvum) prfatus (Baldewinus) Flandriarum Monarches adiens, etc.

Hinc Monarchi titulo ibid. cap. 15. insignitur Comitatus Flandri :

Carolus cognomine Calvus Francorum in sceptris imperium agebat, Baldewinus ejusdem gener Monarchiam Flandriarum gloriose pollebat.
Charta ann. 1047. in Chartul. S. Petri Gand. ch. 14 :

Rege Henrico regnante in Francia et Flandrensium Monarchiam moderante Balduino glorioso marchiso.
Eo titulo etiam donatur Normanni ducatus, in Charta ann. 1052. a Mabillonio laudata tom. 4. Annal. Bened. pag. 536 :

Actum est hoc in Vernone castro,... Willelmo illustri comite tenente Nortmanni Monarchiam.

Gramaye in Antiq. Brabant. scribit cap. 7. pag. 22. Antwerpianos majus sigillum vocare sigillum Monarchi su. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Majestt-Siegel, col. 1298. MONARCHIA Regia, pro Majestas seu dignitas regia. Charta Roberti Reg. Franc. tom. 4. Annal. Bened. pag. 692. col. 2 :

Adiit regiam culminis nostri Monarchiam Fulco Comes, pro commodis et profectibus nostra auctoritate stabiliendis et roborandis cujusdam cnobii, nomine Cormarici.
Monarchia, Regio, provincia, ejusque dominium. Vita S. Romualdi sc. 6. Bened. part. 1. pag. 299 :

Per totam namque illam Monarchiam usque ad Romualdi tempora, vulgata consuetudine vix quisquam noverat simoniacam hresim esse peccatum.
Ubi de provincia Camerina agitur.

Monarchia, Quivis principatus, dominatio ; unde de jurisdictione Episcopi dicitur in Epist. 3. Hilari PP. ad Leontium Arelat. Episcopum ; Abbatis, in Vitis Patrum apud Gregorium Turon. cap. 1. Capellani regii, in Chron. Hariulfi :

Qui (Hugo) Monarchiam clericatus in palatio obtinens, ducatum etiam regni post Regem nobiliter administrabat.

Monarchia Palatii. Vide Comes Palatii. MONARCHIANI, Hretici, qui Praxeam sectantes, teste Tertulliano lib. adversus eumdem hresiarcham, Deum unum fatebantur, Trinum negabant. MONARCHOPRSUL Coenobitarum, id est, Abbas, in sermone de Elevatione S. Quintini pag. 25. ubi quidam Monachoprsul legendum putant. MONARCHUS, Ale species, apud Johan. Sarisberiensem lib. 1. de Nugis Curialium cap. 5. Vide Vulpes. MONARE, Molere. Charta ann. 1323. in Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 153 :

Ita quod Monantes dictorum molendinorum non sustineant dampna ob deffectum dificii seu garnimenti dictorum molendinorum ; quod si contingebat Monantes dictorum molendinorum sustinere aliqua dampna,.... idem Gaufridus tenetur.... prdictis Monantibus.... dicta dampna emendare.
Vide supra Monagium 1. et Monancius.

Omnia jura molendinorum que predictus dominus rex Francie habet et possidet in villa de Philitino, sita in rippagio fluvii aque dicte Crose, cum omnibus juribus et pertinenciis dictorum molendinorum et cum Monantibus universis et singulis dictis molendinis de jure aut de consuetudine patrie pertinentibus.
(A. N. II. 62. pag. 147. an. 1323.) MONARIA, Monoptota, qu unam tantum positionem habent. Probi Ars minor. sect. 483 :

Sunt nomina binaria, ut

se ; sunt nomina Monaria, ut puta cornu. MONASTA, Monachus, ex Gr. . Versus antiqui in Metropoli Salisburgensi tom. 2. pag. 518 :

des deinde Monastarum fundavit amnas.

MONASTERIA dicuntur cell, in quibus unicus degit Monachus. Ita Cassianus Collat. 18. cap. 6. S. Hieronymus in Vita Paul, S. Anastasius in Vita S. Antonii cap. 9. Nilus narrat. 5. pag. 77. etc. Isidorus lib. 2. de Offic. Eccl. cap. 15 :

Inter Cnobium et Monasterium ita distinguit Cassianus, quod Monasterium possit etiam unius Monachi habitatio nuncupari : Cnobium

autem non nisi plurimorum.

Moster, in Charta ann. 1266. ex Chartul. Campan. fol. 403. Monasteria postea etiam ipsa Cnobia dicta. Synodus Romana sub Eugenio II. PP. ann. 826. can. 27 :

Abbates per Cnobia, vel, ut hoc tempore nuncupantur, Monasteria, tales constituantur, etc.

Monasteria, Agnello dicuntur capell seu sacella circa basilicas dificata, in quibus defunctorum corpora sepeliebantur, cum ea intra basilicas ipsas sepelire nondum liceret. Agnellus in Vita S. Maximiani cap. 2. apud Murator. tom. 2. pag. 106 :

Ad latera vero ipsius basilic Monasteria parva subjunxit, qu omnia novis tessellis auratis, simulque promiscuis aliis calci infixis mirabiliter apparent... Monasteria vero parte virorum, etc. Cellula de multis, qu per latera undique magnis Adposit tectis prbent secura sepultis Hospitia.

Vide Observationes ad vitas S. Joh. Angelopti et Joh. II. ibid. pag. 70. et seq. ubi hi S. Paulini versus referuntur quibus hc sententia mire confirmatur :

Vide Marin. Diplom. papyr. pag. 246. Monasteria Canonicorum, in Concilio Turonensi III. can. 31. Vide Molanum lib. 1. de Canonicis cap. 12. Monasterium Duplex, , virorum scilicet et feminarum. Balsamon ad can. 7. VIII. Synodi :

, , , .
Adde Zonaram ad cap. 20. Synodi VI. Jul. Anteces. Const. 115. cap. 483 :

In nullo loco Monachos et Monachas permittimus unum Monasterium habere : sed nec ea qu duplicia vocant, etc.
S. Eulogius lib. 3. Memorial. Sanctor. cap. 10 :

Expleto jam propriis sumptibus Tabanensi Cnobio, eo se viri cum mulieribus Christo militaturi conferunt.
Et infra :

Claustra feminarum a cellulis Monachorum altis interjectis disparata maceriis, licet unius Patris gubernaculo regerentur, h tamen sequestratis se mansiunculis retrudentes, nulli omnino contuendi se facultatem prbebant.

Rudolphus Monachus Fuldensis in Vita S. Liob cap. 1 :

In quo duo Monasteria antiquitus a Regibus gentis illius constructa sunt, muris altis et firmis circundata, et omni sufficientia sumptuum rationabili dispositione procurata : unum scilicet Clericorum, et alterum feminarum : quorum ab initio fundationis su utrumque ea lege disciplin ordinatum est, ut neutrum illorum dispar sexus ingrederetur : nunquam enim virorum congregationem femina, aut virginum contubernium virorum quisquam intrare permittebatur, exceptis solummodo Presbyteris, qui in Ecclesias earum ad agenda Missarum officia tantum ingredi solebant, et consummata solenniter oratione ad sua redire.
Mox ibidem subditur Tettam Abbatissam utrumque Monasterium rexisse. Ejusmodi vero monasteria duplicia in posterum fieri vetantur in Synodo Nicna II. can. 20. Agunt prterea de hisce duplicibus Monasteriis Isidorus lib. 2. de Eccl. offic. cap. 15. Beda lib. 4. Hist. cap. 15. Vita S. Hadelog virg. cap. 3. Vita S. Elfled, Vita S. Gileberti Sempringhamensis pag. 678. Jo. Bollandus ad Vit. S. Angilberti n. 13. etc. Vide prterea Ignatium Diac. in Vita S. Nicephori Patr. Constantinopol. n. 27. Mandatum dari solitum Metropolitanis 16. in Jure Grcorum pag. 432. et infra in voce Sorores. An ejusmodi monasteria apud Italos umquam extiterint, ignotum sibi esse profitetur Muratorius tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 527. Cterum Gregorio M. nullatenus probabantur, quippe qui lib. 11. Epist. 25. Januarium episcopum Calaritanum laudet, quod in domo Epiphanii

monachorum monasterium construi vetuisset, ne pro eo quod domus ipsa ancillarum Dei monasterio cohrebat, deceptio exinde contingeret animarum.
Idem interdixerat Justin. l. sanctiss. C. de Episc. et Cleric. (1. 3.) Singularius est monasterii genus, de quo Anonymus Leob. in Chron. ad ann. 1330. apud Pez. tom. 1. Script. rer. Austriac. col. 933 :

Ludwicus occasione cujusdam visionis (ut asseruit) Monasterium nov consuetudinis et hactenus inaudit fundare cpit, quod Etal, id est Vallis legis dicitur, nigros monachos ibi locans, milites emeritos cum uxoribus ad defensionem monasterii ordinans, res monasteriorum aliorum abstractas huic adjecit. Potuit tamen eum instruere ad hoc factum sine scientia zelus Dei : nec enim decet militem ad prlium accedere cum uxore, sicut B. Martinus dixisse legitur cuidam militi, qui suam conjugem secum in monasterio vivere et servire Domino postulavit.
Haud scio tamen an illud monasterium nov consuetudinis et hactenus

inaudit dixerit Anonymus, quod monachi una et milites cum uxoribus suis sub eodem tecto manerent ; vel quod laicis monasterii bonorum administratio fuerit commissa. Novum certe utrumque ; at primum hactenus inauditum merito visum fuisset. Monasterium Capitale, A quo alia dependent monasteria. Charta Bathildis Regin ann. 1030. tom. 1. Chartul. Gemetic. pag. 303 :

Dedit ad Gemmeticensis Abbati capitale Monasterium.

Monasteria Coenobialia, In quibus Cnobit degunt. Theganus de Gestis Ludovici Pii cap. 24 :

Drogoni Episcopatum dedit, et Hugoni cnobialia Monasteria.

Monasteria Consistorialia, dicta ea de quibus non nisi consistorialiter, seu in Consistorio Romano disponi consuevit. Vide Octav. Vestrium lib. 1. de Judiciis Aul Rom. cap. 1. Monasteria Episcopalia, Qu jurisdictioni Episcoporum subjecta, in Synodo Vernensi ann. 755. cap. 20. Monasterium Monasticum, ad discrimen Monasterii Canonicorum, in lib. 2. Miraculorum S. Bertini cap. 9. Monasteria Regularia, ut secundum regulam vivant, in Lege Longob. lib. 3. tit. 1. 3. Car. M. 3. Monasteria exempta a jurisdictione Episcoporum et Sedi Apostolic immediate subdita, cujusmodi complura exstant : de quibus ita Gregorius VII. PP. lib. 2. Epist. 69 :

An ignoras quod sancti Patres plerumque et Religiosa Monasteria de subjectione Episcoporum, et Episcopatus de Parochia Metropolitan Sedis propter infestationem prsidentium diviserunt, et perpetua libertate donantes, Apostolic sedi velut principalia capiti suo membra adhrere sanxerunt ?
Vide Bignonii Notas ad Marculfum et Abbates exempti in Abbas. Monasteria Regalia vocant qu a Rege nude pendent,

qu in mundio palatii esse noscuntur,

ut est in Capitul. Pippini Reg.

qu ad mundium palatii pertinent,

in Capitul. 6. Ludovici Pii ann. 819.

qu ex regali largitate sunt,

in Capitul. ejusdem Imper. ann. 823.

qu ad jus regium proprie pertinent, Qu ad Regem pertinent,

apud Monachum Sangallensem lib. 1. cap. 14. apud Abbonem Floriacensem in Canonib. cap. 19.

qu pendent de manu regia, qu ab Imperio dependent, qu sunt juris regii,

apud Baldricum Noviom. lib. 3. cap. 20. in Chronico Senoniensi lib. 2. cap. 1. in Charta Ottonis IV. Imper. ann. 1210. apud Ughellum in Episc. Dertonensib. , Theophani pag. 411. et Constantino de Administr. Imp. cap. 52. In Jure Grcorum pag. 141. 253. et apud Crusium in Turcogr. lib. 4. Epist. 18. Imperialia, apud Innocentium III. lib. 13. Epist. 39. et Anastasium Biblioth. in Prfat. ad Serm. Theodori Studit de B. Bartholomo :

Monasteria regalia,

in Chronico Farfensi pag. 671. in Capit. Pipini cap. 20. in Lege Longob. l. 3. tit. 1. c. 30. Pipin. 31. etc. In Charta Caroli C. qu habetur in Tornutio Chiffletii pag. 223. Compendium,

Regium Monasterium appellatur Regium vocabulum dedimus

, Monasterium nempe S. Cornelii, cui, ait idem Imp. in feudationis Charta . Monasterium S. Albini apud Andegavenses, una e Regalibus Abbatiis, in Charta Nefingi Episcopi Andegavensis dicitur, ut Monasteria S. Dionysii, S. Germani de Pratis, et S. Benedicti super Ligerim,

Regales Abbati

, in Charta Philippi Regis ann. 1210. in Tabulario Fossatensi fol. 153. Abbatia Ferrariarum, in Chronico Moriniacensi pag. 369. Corbeia nova, in libello de Fundatione Cnobii Bigaugiensis pag. 248. Philippus frater Ludovici VII. Regis Fr. Abbatem se inscribit

quarumdam regalium Abbatiarum, videlicet S. Mari de Stampis, S. Mari de Corboilo, S. Mari de Medunta, S. Mari de Pinsiaco, et S. Melonis de Pontisara

, in aliquot Chartis qu descript habentur in Probat. Hist. Drocensis pag. 226. 228. Fiscalia etiam Monasteria, interdum dicuntur, quod in fiscis regiis exstructa essent, et ab ipsis Regibus dotata. , in Nov. 8. Alexii Comneni in Jure Grcorum. Flodoardus lib. 4. cap. 46 :

Quod Monasterium Domnus Guntbertus vir illustris in honore S. Petri construxisse traditur, quod Regale vel Fiscale vocatur, eo quod in Regali potestate usque ad moderna tempora fuerit habitum.
Vita Aldrici Episcopi Cenoman. n. 6 :

Quod Abbatia S. Vincentii non esset de jure antedicti Episcopi, sed fiscus spedicti HLudovici Imperatoris esse debebat.

Diploma Henrici II. Imp. ann. 1012. apud Ughellum tom. 2. pag. 513 :

Abbatia super res juris nostri constructa.

Chart Alemannic apud Goldastum cap. 96 :

Testes auditi super controversia, an Monasterium S. Galli sub ditione Episcopi Constantiensis esse deberet, an vero sui magis juris esset : pars Episcopi Hattonis dixit, quod nostrum Monasterium temporibus Pipini et Karoli Episcopis Constantiensibus fuisset subjectum : nostri vero jurati dixerunt, quod nostrum Monasterium in loco libero, non in fisco, non in terra Ecclesiastica esset, non per ullius hominis traditionem, sed in solo Imperatorum arbitrio stare, quem ei loco prficiat, etc.
Charta Ludovici VII. Reg. Franc. ann. 1172. ex Tabulario Fossatensi fol. 20 :

Cum omnes Dei Ecclesias nobis subjectas dextera Regi potestatis ab incursu malignantium habeamus protegere, et earum jura illibata conservare, de illis tamen specialem tenemur gerere sollicitudinem, quas de nobis regale tenentes ab antecessoribus nostris bon memori Regni Francorum Regibus in fisco Regio fundatas esse cognoscimus.
Hinc ejusmodi Abbati Regum hreditari possessiones dicuntur apud Wandelbertum de Miraculis S. Goaris cap. 45 :

Orta est inter Treverorum Pontificem tunc Werniadum et Abbatem Assuerum pro eadem Cella contentio, asserente Episcopo eam ad su Ecclesi jus pertinere, Abbate contradicente, esse illam Regis lege hreditaria possessionem, etc.

Ea vero erat Monasteriorum Regalium vel Imperialium conditio, ut ab omni jurisdictione Episcopali exempta essent, nullique alii, prterquam Imperatori aut Regi, immediate subjecta. Concilium Vernense ann. 755. can. 20 :

In alia Synodo nobis perdonastis, ut illa monasteria, ubi regulariter monachi vel monach vixerint, hoc quod eis de illis rebus dimittebatis, unde vivere potuissent, exinde, si regalis erat, ad domnum Regem faciant rationes Abbas vel Abbatissa ; et si Episcopalis, ad illum Episcopum.
Capitulare ann. 793. cap. 6 :

De Monasteriis et Xenodochiis qu per diversos Comitatus esse videntur, ut regalia sint, et qucunque ea habere voluerit, per beneficium domini Regis habeat.
Charta Caroli Cal. apud Steph. Baluzium in Append. ad Capitul. num. 61 :

Et postmodum veniens in memorati genitoris prsentiam prdictum Monasterium contulit, ut sub defensione atque mundeburdo piissimi genitoris nostri consisteret, et perpetuo ibidem Monachi famularent, ita ut nullius ditioni subditi essent, nisi solius Dei, et semper sub defensione

atque immunitate Regis consisterent.

Adde num. 122. Chart Ottonis M. ann. 965. et Ottonis II. ann. 974. et Ottonis III. ann. 990. pro Monasterio S. Maximini Trevirensis, apud Nicol. Zyllesium :

Ea siquidem ratione ut idem Cnobium sub nostro successorumque nostrorum mundiburdio vel defensione perpetualiter permaneat, nec alicui sedi aut Ecclesi, vel cuilibet person beneficiarium aut subjectum, nisi Imperatori vel Regis dignitati subjaceat.
Charta Ottonis III. Imp. ann. 1001. apud Ughellum tom. 2. pag. 357 :

Unde Abbatiam de Pomposa ab omni subjectione Archiepiscoporum sive aliorum excutimus, ut Regalis sit, nulli donantium personarum subjecta.
Alia Friderici II. Imp. apud Rocchum Pirrhum tom. 1. pag. 156 :

Asserens dictum Monasterium nostr regali dignitati fore immediate subjectum.

Charta ejusdem Friderici ann. 1193. pro Monasterio S. Quirini Tegernseensi :

Ut sit regalis Abbatia in perpetuum, et omnimoda libertate sublimata, et ab omnis obligationis subjugatione libera, ut nullus Episcoporum vel Archiepiscoporum, vel Ducum, vel Marchionum, vel Comitum, vel aliqua omnino persona prsumat hanc molestare, vel a sui statu dimovere.
Innocentius III. PP. lib. 16. Epist. 162 :

Cum ipsorum Monasterium, juxta morem patri (Grcorum) a jurisdictione quorumlibet Ecclesiasticorum Prlatorum exemptum fuerit ab antiquo, et soli CPolitano Imperatori subjectum.

Idem vero summus Pontifex in Epist. ad Patriarcham CP. in Gestis ejusdem pag. 108. satis insinuat ea Monasteria ab ipsa etiam Patriarch jurisdictione fuisse exempta. Vide Metropolim Salisburgensem tom. 1. pag. 276. tom. 3. pag. 398. et Bullarium Casinense tom. 2. pag. 78. Pertinacius duriusque interdum monasteriorum ab episcopali jurisdictione exemptiones a summis Pontificibus seu ab eorum legatis propugnat sunt, ab ipsis episcopis licet primum sint concess. Ill etenim legitim tantummodo censeri debent, quas Ordinarii, monachorum commodis potius consulentes quam juribus suis, approbaverunt confirmaruntque, ut canones definiunt. Id potissime observo ex sententia Anselmi de Breda archidiaconi Leodiensis ab Eugenio IV. PP. delegati in Herveum episcopum Briocensem, qui monasterii Belli-portus ordinis Prmonstratensis exemptionem impugnare ausus fuerat. Hc sunt Anselmi verba inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 269 :

Mandamus quatenus singulis diebus Dominicis et festivis in suis ecclesiis, monasteriis et capellis infra prscriptarum Horarum solemnia... eumdem D. Herveum et contradictores et rebelles excommunicatos nominatim (denuntient), campanis pulsatis et candelis accensis, ac demum in terram

projectis, cruce erecta et religion... inducta, aquam benedictam aspergendo ad fugandum dmones, qui eos detinent ligatos et suis laqueis catenatos, orando quod D. N. J. C. ipsos ad catholicam fidem reducere dignetur, ne eos in tali perversitate dies eorum finire permittat ;... et hoc facto et finito, ad januas ecclesiarum suarum una cum clericis ac parochianis accedendo, et ad terrorem, ut ipse D. Herveus episcopus ac contradictores et rebelles eo citius ad obedientiam redeant, tres lapides versus domos kabitationum suarum projiciendo, in signum maledictionis tern, etc.
Hc in rebus etiam gravissimis fortean nimis graviora viderentur ; neque tamen his terminis stat sententia ; interdicto subjicitur tota episcopi dicesis, ac demum ipse principi puniendus dimittitur, si hujusce monasterii exemptionem exagitare persistat. Legesis Chartam ipsam loco laudato. Verum eo aliquando pervenit exemptionum hujusmodi abusus et licentia, ut ab omni jurisdictione, cum sculari tum ecclesiastica, liberarentur monasteria, solique Deo permitterentur ; quod in institutione monasterii puellaris de Caramania dicesis Taurinensis factum a Maginfredo marchione et ab ejus conjuge Berta comitissa observat Muratorius tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 526. ex Charta ann. 1028 :

Ut nullo modo permaneat ipsum monasterium in regimine illius episcopi, in cujus episcopio est situm, nec alterius person, nisi in Dei omnipotentis, quem ejusdem facimus heredem, et sequente eo sit ordinatum.

Hinc nude Monasteria libera passim dicuntur, Abbati liberales, in Charta Ottonis Imp. in Metropoli Salisburgensi tom. 3. pag. 344. , in Nov. 8. Alexii Comneni Imp. lib. 2. juris Grcorum. Innocentius III. lib. 13. Epist. 39 :

Cum libera Monasteria, qu Imperialia nuncupantur, Grcorumque domino nulli essent Archiepiscoporum vel Episcoporum subjecta.

Charta Roberti Episcopi Messanensis ann. 1094. apud Rocchum Pirrhum in Episc. Pactensib. pag. 387 :

Placuit... prfato Comiti Rogerio (Sicili) ut per Siciliam in territoriis Episcopalium Ecclesiarum libera constitueret Monasteria Monachorum, etc.
Charta alia Ricardi I. Regis Angli in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 527 :

Ita ut prfata Abbatia in perpetuum libera et in capite de Corona nostra sit, sicut Abbatia S. Edmundi, et ali Abbati Regales, qu per Angliam sunt constitut.

Ita tamen interdum libera erant, ut Sedi Apostolic immediate subjicerentur. Ditmarus lib. 3 :

Congregatis ibi Monachis liberam fecit Abbatiam, datisque sibi rebus necessariis, Apostolico confirmavit privilegio.
Historia Monasterii Melicensis :

Tertium vero (Monasterium) a progenitoribus suis fundatum... libertati donavit, ac sedi Apostolic obtulit exemptum permissione et rogatu D. Udalrici Episcopi Pictaviensis nobiliter ditavit.
Charta Henrici Regis ann. 1048. ex Tabulario Fossatensi fol. 15 :

Sed usque in avum Apostolicalis atque regalis Abbatia existat.

Et si in hisce immunitatibus Episcoporum, in quorum dicesibus erant Monasteria libera, consensus interveniret, hc semper conditio apponebatur :

Salva tamen person nostr successorumque nostrorum canonica reverentia,

ut est in Epistola Walteri Episcopi Cabilonensis pro Monasterio Cisterciensi, in Hist. de ejusdem Ordinis exordio. Privilegium Joannis Pap pro Ecclesia Lochiensi a Goffrido Grisagonella constructa :

Quos nos divina fulti fiducia ita confirmamus, ut prfata Ecclesi sit semper ab omnium hominum dominatione libera, ut prter Romanum Pontificem nullum habeat prsulem... Hoc autem factum est assensu et voluntate Harduini tunc temporis Turonensis Archiepiscopi.
Vide Vitam Aldrici Episcopi Cenom. num. 47. Vitam S. Baboleni n. 20. Edit. Petri Chiffletii, Ughellum tom. 4. Itali sacr pag. 674. et Baluzium ad Lupi Ferrariensis Epist. 12. Monasteria Libera interdum etiam appellabant, quibus integra libertas erat in Abbatum electionibus. Chronicon Mauriniacense lib. 3 :

Abbatiam enim liberam, et a tempore avi sui per liberalitatem Vulgrini ab omni obnoxietate emancipatam, in illo jam proxim electionis articulo potestativ coactionis districtione ad hoc tentavit pertrahere, ut Monachi nostri in electione sua liberam vocem non haberent, sed ut subjugales Abbatem, qui per manus aliorum et considerationem eis esset impositus, susciperent.
Epist. 15. ex Sugerianis. Monasteria Libera deinde appellata, qu ab omni sculari jurisdictione exempta erant. Acta Murensis Monasterii pag. 15 :

Dixitque eis ut ipsi componerent et dictarent cartam libertatis,... et dimisit locum liberum penitus ac perfecte, ut nullus posterorum suorum vel hredum posset ullam rationem habere vel excogitare ad istum

locum.

Adde pag. 16. 21. Monasteria Libera denique dicta, qu exempta erant a jurisdictione Episcoporum. Charta Joann. Episcopi Pergamensis ann. 1210. in Hist. Pergam. tom. 3. pag. 372 :

Statuit et ordinavit (id. Episcopus) ut Monasterium beat Grat liberum sit, et similiter venerabilis Justina Abbatissa, et cter sorores ejusdem loci, qu nunc sunt, vel pro tempore fuerint, sint liber et exempt a jurisdictione Pergamensis Episcopi et successorum ejus.
Interdum fundatores ipsi Monasteria a se extructa Sedi Apostolic offerebant, cui soli obnoxia esse volebant, sub aliquo censu annuo. Bertholdus Constantiensis ann. 1093 :

Idemque Monasterium... sic melioratum et de sua potestate emancipatum S. Petro sub jure tributario contradidit, ut Apostolic Sedi deinceps principaliter subjaceret, et sub ejus defensione, ut alia libera Monasteria, jure perpetuo polleret.
Vide Acta Murensia pag. 21. Ughellum tom. 7. pag. 705. 715. etc. Monasteria libera ab ingenuis interdum distincta fuisse, observat Mabillonius tom. 4. Annal. Bened. pag. 48. Libera, dicebantur, qu Romano Pontifici in Spiritualibus ; ingenua vero qu soli Regi in temporalibus subjecta erant. Monasteriorum Regalium ea etiam erat prrogativa, ut eorum Abbates non nisi ab ipsis Imperatoribus aut Regibus, vel certe cum eorum nutu, instituerentur, deligerentur, et investirentur, atque adeo installarentur. Hariulfus in Vita S. Angilb. Abb. Centul. cap. 2 :

Et quoniam moris erat in locis Regalibus, ut nemo prficeretur absque regio nutu, etc.
Lex Longob. lib. 3. tit. 1. 30. Pipin. 31. :

De Monasteriis et Xenodochiis, qu per diversos Comitatus esse videntur, et regalia sunt, ut quicunque ea habere voluerint, per beneficium domini Regis habeant,
id est, ea ab ipso Rege impetrent, sed forte in beneficium : nam 29. sol Ecclesi Baptismales a laicis hominibus teneri vetantur, non item Monasteria. Odo Fossatensis Monachus in Vita Burcardi Comitis Corboilensis, eumdem Comitem hisce verbis Robertum Regem convenisse scribit :

Oro namque ut Ecclesiam Fossatensis Cnobii qu regali subdita est dominio, vesterque fiscus fore videtur, mihi servitutis vestr obsequiis parenti tuo prcelsa Majestas concedere dignetur. Cui Rex ait : Cum omnibus constet prdecessorum nostrorum temporibus regalem semper fuisse Abbatiam, quomodo valet fieri, ut a nostra regali potestate

separetur ?

Vide Joann. VIII. PP. Epist. 34. Vitam S. Willelmi Abbatis Roschild. n. 20. et Vitam S. Walteri Abbatis Pontisarensis num. 5. De Regalium Abbatiarum investitura prostat Charta Henrici II. Imp. ann. 1012. apud Ughellum in Episcopis Faventinis :

Quandam Abbatiam ad honorem S. Benedicti super res nostri juris constructam, in Alpe qu dicitur Bifurco, tantum a Regibus vel Imperatoribus solitam investiri, etc.

Ex quibus docemur Abbatias de quibus investitur, perinde ac Episcopatuum, per baculum fiebant, Regales fuisse. In Monasteriis vero ubi electio locum habebat, fiebat illa Regis consensu prius expetito. Testamentum Philippi Aug. Regis Franc. ann. 1190. apud Rigordum :

Si forte contingerit Sedem Episcopalem, vel aliquam Abbatiam Regalem vacare, volumus ut Canonici Ecclesi, vel Monachi Monasterii vacantis veniant ad Reginam et Archiepiscopum, sicut ante nos venirent ; et liberam electionem ab eis petant.

Unde scribit Sugerius in Ludov. VI. pag. 310. Adamo Abbate Sandionysiano mortuo, se in Abbatem a toto Conventu electum : sed quia inconsulto Rege id factum fuerat, eumdem Regem electionem noluisse admittere. Exstant complures ali Chart, quibus Abbatum Regalium electiones confirmari a Regibus expetuntur ab ipsis Monachis electoribus, in Prob. lib. de Immunit. Ecclesi Gallican cap. 16. num. 6. 8. 9. 11. 14. 20. 21. De Regalium vero Abbatum installatione per Reges ipsos, legitur Charta Philippi Aug. ann. 1185. pro Episcopo Silvanect. in Regesto ejusd. Regis Herouvalliano fol. 166 :

Galfrido Episcopo Silvanectensi concessimus donum illud quod genitor noster bon memori Ludovicus Rex fecit Amalrico Episcopo Silvanectensi de Abbatibus regalibus in stallum mittendis, videlicet ut non per alium quam per eum tantum, vel per ejus successores possint institui.
Atque inde Abbates Regales dicti. Abbates ad Palatium pertinentes, in Capitulari Radelchisi Principis Beneventani ann. 851. cap. 4. 7. In Regesto Feodorum Ecclesi Lingonensis part. 2. fol. 107. verso habetur Epistola Regis Philippi Augusti ad Innocentium III. PP. ann. 1212. in qua fit mentio contentionis qu inter Regem et Episcopum Lingonensem pro jurisdictione Abbati Besuensis vertebatur, cujus Abbas Abbatem Regalem se esse asserebat, proindeque a jurisdictione Episcopi exemtum : hanc descripsit Jacobus Petitus post Pnitentiale S. Theodori pag. 706. Lit. Phil. Aug. ann. 1212. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 247. v. :

Abbas Besuensis se esse dicebat Abbatem nostrum regalem, et episcopus

contra asserebat ipsum abbatem et ecclesiam suam et burgenses suos, esse de sua jurisdictione temporali.

Cum igitur Abbati ist Regales ex fundis Regiis dotat essent, earum Abbates in militiam ire, et Regalitati servire tenebantur, ut est in Diplomate Henrici Imp. ann. 1063. pro Monasterio S. Maximini Trevirensi, quod a Duchesnio descriptum est in Historia Limburgensi pag. 29. Qu quidem Monasteria Regia ea sunt, qu Regi militiam vel dona debere dicuntur, in quodam Constituto, quod habetur in tomo 2. Scriptor. Histor. Franc. pag. 323. Chronicon Senoniense cap. 16. de Mediano Monasterio :

Sed quia idem Monasterium, sicut et alia circumjacentia, Imperio Romano subjacebant, et in expeditione Imperatoris armatorum cuneos de jure mittere solebant, prliis crebrius innovantibus, Ecclesi miserabiliter opprimebantur.
Ardo Monachus in Vita S. Benedicti Abbatis Anianensis :

Erant etiam qudam ex eis munera militiamque exercentes (Abbates :) quapropter ad tantam devenerant paupertatem, ut alimenta vestimentaque deessent Monachis.
Id prterea juris Regi competit in Monasteriis Regalibus,

quod utendo jure suo regio possit Monachum vel Monialem in iis in principio sui regiminis post suam coronationem ponere,

ut est in Regesto Parlamenti Olim, fol. 26. Regalium denique Monasteriorum et Abbatiarum Annat ad Regem spectabant, quas Ludovicus VII. Rex Franc. Monasterio S. Victoris Parisiensis concessit. Vide Annuale. Prterea Abbates Regales, perinde ac Episcopi Buticulario Franci centum solidos exsolvere tenebantur, cum Abbatialis dignitatis confirmationem ab Rege expetebant, vel forte cum eidem fidelitatis prstabant sacramentum. Ad id sane Abbatem S. Sulpitii Bituricensis et Abbatem S. Dionysii in Francia Aresto ann. 1265. condemnatos docemur ex 1. Regesto Parlament. fol. 147. et Stylo antiquo Parlamenti part. 6. 36 :

Buticularius Franci proposuit contra Abbatem Bon-vallis, quod Abbates Regales Regni Franci in nova creatione sua generaliter solvere tenerentur Ministerialibus de Hospitio Domini Regis 25. libras Paris. videlicet Dapifero 10. libras, Buticulario 100. sol. Cambellano 100. sol. et minoribus Cambellanis centum sol.
qui quidem Abbas, licet diceret se ad hoc non teneri,

cum domino Regi non faceret fidelitatem vel homagium

, ad id exsolvendum Judicio et Aresto Curi damnatus perinde fuit. Meminit Alexand. III. PP. Ep. 162. ex iis qu habentur in tomo 4. Hist. Franc. hujusce

prstationis

ab Abbatibus Regalibus

, Franci Buticulariis fieri solit, licet frustra contra reclamarent. De hocce jure Buticulariorum, et de hominiis et sacramentis fidelitatis ab Abbatibus Regibus prstitis, exstat insigne Diploma in Tabulario S. Genovef Paris. quod hic describere visum est.

Anno Dom. 1282. die Jovis in Cna Dom. videlicet 8. Kl. April. Frater Guillelmus dictus de Autisiodoro, novus Abbas S. Genovef Paris. per provisionem summi Pontificis, comparuit coram Dom. nostro Rege Franci Philippo, apud Montem Argi, in Camera ipsius Regis, et obtulit dicto Regi quod paratus erat ei facere nomine prdict Ecclesi quod debebat. Atque respondit Consilium Regis, quod homagium debebat facere dictus Abbas, et fidelitatem jurare, et Prior, et Conventus dicti loci per literas pendentes regalia petere. Dictus vero Abbas juramentum fidelitatis statim obtulit facere, quod fecit sub hac forma. Allatum fuit Missale, et datum in manibus ejus, et stola collo ejus apposita, et tunc juravit, quod Regi in omnibus fidelis esset, et quod secreta Regis fideliter servaret, et quod Regi bonum et fidele consilium daret, si super hoc requireretur. De homagio autem faciendo et regalibus petendis, dilationem petiit, donec super his cum Conventu suo deliberasset : qu dilatio concessa est ei. Ad hc prsentes fuerunt Decanus S. Martini Turon. tunc Cancellarius Regis, et Guillelmus de Crepi Notarius Regis, Dom. dictus Granche Miles, Frater Gaufridus Cancellarius, et Frater Legerius Canonicus S. Genovef. In Parlamento sequenti circa festum Ascensionis Domini venit dictus Abbas ad Regem in Camera sua, et fecit homagium sub his verbis Gallice : Sire, je deviens vostre hom liges, et vous proms leaut jusque la mort. De Regalibus petendis dixit Abbas, quod Papa suppleverat per literam quam miserat ei super provisione sua, quod Conventus et Prior facere debuissent : quod Rex gratanter acceptavit. Pro droituris Curi Regis super prmissis solvit dictus Abbas

in omnibus ad dictum Magistri Gaufridi de Templo et Magistri Petri de Cond Clericorum Regis 25. libr. Paris. videlicet ipsi Regi pro Senescalia 10. libr. Paris. domino Joanni de Acon 100. sol. pro Buticularia, Domino Joanni dicto Parcin 10. libr. Paris. pro Cambellanis.
In Regesto 7. Tabularii Regii hi dicuntur Abbates regales,

S. Dionysii, S. Germani, S. Genovef, Ferrariarum, S. Benedicti, S. Maximini, Mauriniaci, S. Maxentii in Pictavia, de Burgolio, Majoris Monasterii, S. Egidii, Trinorcii, S. Columb, Compendii, S. Medardi, S. Crispini, S. Remigii, Corbei, S. Richarii

. Monasteria Patriarchalia, qu solius Patriarch Constantinopolitani jurisdictioni subdita erant, ab Episcoporum jurisdictione exempta. De iis pr cteris Georgius in Vita S. Theodori Syceot num. 72. Vide Gloss. med. Grcit. in . Monasteria Minuta, ubi Nonnanes sine regula sedent, in Capitulari ann. 789. cap. 3. In Monasteria Amandari aut relegari, vice pnitenti, solebant Clerici et Laici. Vide Nov. 123. cap. 44. Responsa Stephani II. PP. cap. 10. 13. Concil. Cabilon. II. cap. 40. Isidorum Hispalensem de Scriptor. Eccles. in Victore Tunnensi. Anastasium in S. Siricio PP. Gregor. Mag. lib. 1. Epist. 42. lib. 2. Ind. 11. Epist. 27. 42. 49. lib. 4. Epist. 5. Gregor. Turon. lib. 5. Hist. cap. 49. Vitam Ludovici Pii ann. 818. Leges Wisigoth. lib. 3. tit. 5. 1. Capitularia Caroli M. lib. 6. cap. 98. Concil. Sarisberiense ann. 1217. cap. 9. Petr. Fabrum lib. 3. Semestr. cap. 21. pag. 335. et Morinum lib. 7. de Pnitent. cap. 15. Monachi ipsi interdum

in aliud districtius Monasterium in pnitentiam redigi

dicuntur apud Gregor. Mag. lib. 3. Epist. 9. Monasterium spe sumitur pro Ecclesia cathedrali, quod plerisque in Ecclesiis Cathedralibus Monachi, non ut hodie Canonici, olim sacra munia obirent : unde usu servato etiamnum in Germania Cathedrales Ecclesi dicuntur Munster, ut observant Nebridius Mundelheimius Ep. 17. Antiq. Monast. et Gretzerus lib. 1. Observat. ad Vitam S. Willibaldi cap. 17. Polonis quoque familiaris hc appellatio. Charta Alberti Rigens. episc. ann. 1211. tom. 5. Cod. diplom. Polon. pag. 16. col. 1 :

Poscente tandem tempore aream quoque, quam decuit ad construendum Monasterium et claustrum cum domibus necessariis nobis, ecclesi nostr cathedrali placuit assignare.
Ita Ecclesias Cathedrales Atrebatensem et Cameracensem Monasterii nomine donat Baldricus Noviom. lib. 3. cap. 4. et 48. Sic perinde Marianus Scotus ann.

1081. Ecclesiam Cathedralem Mogunti Monasterium Episcopale, Dodechinus ann. 1137. Monasterium principale vocant. Monasterium Cathedralis Ecclesi, apud Philippum Eystetensem in Vita S. Willibaldi cap. 38. 5. pro ipsa Ecclesia seu Basilica, ubi de cca quadam :

Et statim properans sine ductore ad Monasterium Cathedralis Ecclesi S. Willibaldo perpetuam continentiam vovit.

Ubi Monasterium Cathedralis Ecclesi, non est navis Ecclesi, quod vult idem Gretzerus. In Tabul. S. Cyrici Nivern. Ch. 59. Hugo Episcopus Nivernensis Ecclesiam S. Cyrici monasterium vocat. Probabilius forte quis existimaverit Ecclesias Cathedrales ob id potissimum Monasterii nomine designatas fuisse, quod Canonici, qui in iis sacra munia obirent, sub Episcopo suo vitam a Monastica non multo diversam agerent ; quare eorum habitatio Monasterium dicebatur, unde ad Ecclesias quibus addicti erant, quemadmodum a Monachis ad des sacras Monasteriorum, Monasterii nomen fluxit. Nec dubium certe quin vox Monasterium pro Canonicorum domo interdum usurpata fuerit. Marianus Scotus in Chron. ad ann. 1058 :

Padelbrunna civitas cum duobus Monasteriis, id est episcopatus et monachorum, feria sexta ante Palmas igne consumitur.

Idem narrat Trithemius in Chron. Hirsaug. ad eumdem annum, ubi, quod mire sententiam nostram firmat, Ecclesiam Cathedralem a monasterio seu canonicorum domo distinguit :

Anno prnotato civitas Padelbronnensis in Saxonia cum duobus Monasteriis Cathedralique Ecclesia majore, feria sexta ante Palmas incendio miserabiliter conflagravit.
Vita S. Bernwardi Episc. sc. 6. Bened. part. 1. pag. 224 :

Duodecimo Kalendas Februarii nobile Monasterium sanct Hildenensemensis Ecclesi....... pne incendio perditum est..... Verum S. Dei Genitricis interventu...... illud venerabile templum mansit incolume.
Sed et universim Ecclesi omnes Monasteria dict. Vita S. Protadii Episc. Vesontini n. 9 :

Corpus vero ejus (Sancti) delatum est ad B. Petri Monasterium.

Ea enim des non Monachorum, sed Parochialis est. Concilium Rotomagense ann. 1072. cap. 14 :

Nupti non in occulto fiant, neque post prandium : sed sponsus et sponsa jejuni a Sacerdote jejuno in Monasterio benedicantur.
Charta Petri Abb. S. Dionysii ann. 1224 :

De terra in qua fecimus Monasterium de Trapis edificari pro eo quod fecimus dirui vetus Monasterium quod erat in castello nostro de Trapis.

Ita S. Eulogius lib. 1. Memorial. S. cap. 1. Cnobium vocat, quod Basilicam paulo ante appellaverat. Vilharduinus num. 138. 139 :

le Mostier des Apostres, le Mostier sainte Sophie.

Vetus Gallicus Interpres MS. Codicis ad tit. de S. Trinitate :

Aucuns ierent qui voloient estre ensevelis dedens les Mostiers, si fu dit l'Empereur, que nul lai ne doit cuider que les Iglises soient otroies cors d'homes, etc.
Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin. :

Uns vileins ala au Mostier Soventes fois por Dieu proier.

Monasterium, nude pro Ecclesia Monasterii. Iperius in Chron. S. Bertini part. 4. cap. 21. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 541 :

Cumque corpus (Balduini) pars aliqua militum hic in Sythia Monasterio juxta patrem vellet sepelire, Elstrudis comitissa ejus uxor cupiens cum illo in eodem loco incinerari, eum ad Blandinium transferri, et ibidem tumulari fecit anno Domini cmxvii... Nondum enim erat licitum mulieribus hoc intrare Monasterium.
Adde cap. 23. part. 2. Hist. MS. Beccensis Monast. pag. 80 :

Et quoniam discedenti ipsi nepoti suo Lanfrancus rogando prceperat, ne primo sui novitiatus anno aliquam vel in refectorio, vel in capitulo, aut in Monasterio lectionem legeret, etc.
Tortarius in Miraculis S. Bened. part. 2. pag. 398 :

Si placet itaque vobis meum consilium, ingressi Monasterium, coram ipso (Benedicto) terr prosternamur, etc.
Adde Vitam S. Geraldi sc. Bened. 6. part. 2. pag. 882. et seqq. Monasterium, Locus occultus vel solitarius, ut interpretantur docti Editores ad Acta SS. Firmi et Rust. tom. 2. Aug. pag. 420. col. 2 :

Audiens autem beatus Proculus episcopus, qui, propter metum paganorum cum paucis Christianis non longe a muris civitatis in Monasterio suo latitabat, etc.
De sacello seu loco sepulcrali intelligi potest. Monasteriolum, Parvum Monasterium, ab alio majori dependens. Hadrianus II. PP. in Epist. ad Hincmarum Remensem :

Monasteriolum illud, quod in tua dicesi tenuisse dicitur. Monasteriola regalia,

in Notitia anni 818. apud Ughellum in Episcopis Veronensibus. Monasteriola puellarum, in Capitulari ann. 828. cap. 3. Hinc indit appellationes aliquot oppidis Galli, qu Monstreuils vocant, ut est Monasteriolum ad mare in

Picardia, etc. Vide Metochium. Monasteriales, Monachi, non semel in Concilio Cloveshovensi ann. 747. Monasterialis Ecclesia, Qu monachorum est. Charta ann. 1046. in Tabular. S. Victoris Massil. :

Donamus S. Victori et sociis ejus quorum Monasterialis Ecclesia corpora se gaudet retentare, etc.
Monasterialis Disciplina. Consuet. antiq. S. Petri-montis inter Monum. sacr. antiq. tom. 2. pag. 430 :

Dicere debebunt si quid a capitulo antecedenti usque illam horam contra disciplinam Monasterialem viderint factum.
Monasterialis Grex, Monachi, apud Greg. Turon. lib. 6. Hist. cap. 9. MONASTERIUS, pro Monasterium. Epist. Johannis Monachi ad Richardum Card. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 523 :

De Lucensis audivi de hoc quod tristatum valde, quod Monasterius noster non habuit nisi c. solidos.
Charta Wifredi Comitis Barcin. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 165 :

Imprimis in Comitatu Flusonensi, ubi ipse Monasterius fundatus est.

MONASTERUM. Charta ann. 1270. in Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 312. col. 2 :

Excepit etiam de Monasteris ad siccum, de quibus dixit se ignorare utrum consuetum sit petere licentiam pro ipsis construendis.

Leg. Montanum. Vide infra in hac voce. MONASTIUM, contracte pro Monasterium. Testamentum Henrici II. Reg. Angli ann. 1192. in Lib. nig. Scaccarii pag. 5 :

Domui majoris Monastii perdono m. marcas argenti.

MONASTRIA, Monacha, ex Gr. . Gregorius M. lib. 6. Ep. 23 :

Ancillis Dei, quas vos (Constantinopolitani) Grca lingua Monastrias dicitis.

Julianus Antecessor Const. 115. 34 :

Si quis contra Clericum vel Monachum, vel Diaconissam, vel Monastriam, vel Ascetriam habeat aliquam actionem, etc.

Adde 67. MONATARIA, f. Locus monet. Concil. Legion. ann. 1012. inter Hispan. tom. 3. pag. 193 :

Monatari dent singulos argentos Sayoni Regis per unam quamque hebdomadam.

MONATOR, , Monitor, significator. Supplement. Antiquarii. MONAZONTES, Monachi, seu potius Eremit, , apud Gregor. Nazianzenum in Carm. , et Basilium Epist. 304.

Lex 63. Cod. Th. de Decur. (12, 1.) :

Quidam ignavi sectatores, desertis civitatum muneribus, captant solitudines ac secreta, et specie religionis cum ctibus Monazonton congregantur. Hos igitur atque hujusmodi intra gyptum deprehensos, per Comitem Orientis, erui e latebris consulta prceptione mandamus, atque ad munia patriarum subeunda revocari.
Cassian. Collat. 18. cag. 5 :

Qui paulatim tempore procedente segregati a credentium turbis, ab eo quod a conjugiis abstinerent, et parentum se consortio mundique totius conversatione secernerent, monachi sive Monazontes singularis ac solitari vit districtione nominati sunt.

MONBORATIO, Defensio, tutela ; Monboratus, qui sub tutela vivit. Codex MS. Irminonis Abb. Sangerman. fol. 63 :

Dedit ibi mansum....... tenet eum nunc Rotueus Monboratus ; donat pro sua Monboratione de cera valentem denar. 1.
Vide Mundiburdus. MONCA vel Mouca, Cuspis. Charta Guill. ducis Norman. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 191 :

Habeant tantum quantum poterunt sursum percutere de Monca spat su, si eques fuerint, ignem deffendendo.

MONCALDUS, pro Mencaldus, Mensura frumentaria. Charta Jacobi abb. S. Bert. ex Tabul. ejusd. monast. :

Qui vinum vendiderit, dabit de dolio vini sextarium ad foragium de furno, qui debet tenere quatuor Moncaldos ad minus, solvent in qualibet furnatione panem unum, quales possunt fieri viginti quatuor de uno Moncaldo.
MONCELLUS S. Gervasii, Certum Parisiis territorium ab de S. Gervasio sacra sic dictum, Gall. etiamnum Monceau S. Gervais. Vetera monumenta Monast. S. Victoris apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 225 :

Item, D. Galerannus Comes Meulenti 40. solidos de censu quem habet Parisius in Moncello S. Gervasii.
MOND-BAER, Mond-Boor, Mondeburdis. Vide Mundiburdus. MONDBRUCE, Anglis, Mulct vel prstationis species. Charta Eduardi reg. Angl. ann. 1044. in Suppl. ad Mirum pag. 13. col. 2 :

Concedo eis etiam in omnibus terris suis prnominatis consuetudines hic Anglice scriptas, scilicet... Mondbruce,... aliasque omnes leges et consuetudines, qu ad me pertinent.

MONDECIA, Mundities, Ital. Mondezza. Inquisit. ann. 1196. apud Murator. tom.

2. Antiq. Ital. med. vi col. 92 :

Quicumque descenderet per ripam pro causa foci, vel lupo, vel latrone, debet dare tres solidos curi : de Mondeciis viarum tres solidos.
MONDIFICATUS, Mundus. Statuta Pallavic. lib. 2. cap. 69. pag. 127 :

Ordinatum est quod qulibet persona stans et habitans in castro Buxeti teneatur Mondificatas purgatas et nitidas tenere et manutenere dugarias. Item dimidium jornalis terr situm in Vernanson juxta terram Guillelmi Espa, pro quibus facis domino unam Mondinam frumenti, quatuor denarios, unam Mondinam et dimidium aven, etc.

MONDINA, Mensura frumentaria, eadem, ut videtur, qu modius. Regestum 87. Chartophylacii Regii :

Occurrit ibidem pluries. Male lectum pro Mondura, ut legitur in Charta ann. 1359. ex Reg. 87. laudato ch. 282 :

Pro quibus omnibus debent dicti fratres domino unam cartam, quinque Monduras et dimidium aven et decem denarios.
Vide supra Modura 1. MONDOALDUS. Vide infra Mundualdus. MONEATA Via, Lapidibus strata, munita, Gall. Pave. Forte a verbo munire ducta vocis origo. Statuta Montis Regal. pag. 208 :

Item statutum est, quod qulibet persona qu habeat domum, vineam vel hortum, seu possessionem intus civitatem Montis Reg. teneatur Moneatas factas... manutenere aptatas suis expensis quilibet in rectitudine su possessionis, usque in medium vi... Et si aliquis projiceret... terram, fimum seu vinaciam in aliquam viam, seu Moneatam... teneatur prdicta auferre..... Eligantur duo massarii in quolibet tercerios qui facient fieri Moneatas novas expensis Communis, et vias Moneatas veteres procurent.
Ibid. pag. 210 :

Teneatur projicere terram... in viam, nisi via esset Moneata, etc.

MONEDAGIUM, ut Monetagium, Id quod monetarii seu monet fabricatores domino, cujus est moneta, exsolvunt. Charta Gauf. comit. Pictav. et Agnet. comit. pro fundat. S. Mari Xanton. ann. 1047. in Reg. 123. Chartoph. reg. ch. 234 :

Adjunximus autem donis nostris monetam et Monedagium et cambitum totius episcopatus Xantonensis.
Hinc MONEDATUS, pro Monetatus, in lib. 6. Capitul. cap. 284. Vide Monetare. Charta Alfonsi reg. Aragon. ann. 1444 :

Jubemus quod ex qualibet marcha argenti alleyati ad legem xj. denariorum et oboli et ad numerum lxxij. denariorum argenti,... ista salaria... de dicta marcha argenti Monedati deducantur. Et ne ab incepto desisteret, sed magis de die in diem proficiens, clerocinari cum omni devotione satageret, Monefecit.

Hispan. Monedar, monetam cudere. MONEFACERE, Commonefacere. Acta S. Gauger. tom. 2. Aug. pag. 678. col. 1 :

MONEGAGIUM, Professio monastica. Testam. Burgond. de Podio Luperio ann. 1350 :

Item lego in subsidium maritagii vel Monegagii filiarum nobilis Johannis de Affanello de Mimeto xxv. florenos auri. Si vero de dictis filiabus una decederet absque nuptu vel Monegagio, etc.
MONEIA, pro Moneta, ex Gall. Monoie, seu Moneie, uti efferimus. Domesdei tit. Wirecestre :

Burgenses plures habuit, et pro 15. hidis se defendit, quando Moneia vertebatur, quisque Monetarius dabat 20. solidos ad Londinum, pro cuneis monet accipiendis.
Ubi vertebatur idem valet ac mutabatur. MONELLA, Monitio, admonitio. Lucifer Calaritanus lib. 2. pro S. Athanasio pag. 97 :

Tanquam fugisset nos domini Monella dicentis, etc.

MONELLUS, Campan species. Statuta Capit. Tullensis ann. 1497. cap. 1. de Pulsationibus :

In Dominicis et profestis ultim cum duabus mediocribus campanis simul ; et in duplicibus cum Monellis.
Vide Maanellus et Meenellum. Nostris Moisneau. Ordinar. MS. eccl. S. Vulfr. xiv. sc. :

Campanis Guillelmo majore et les deux Moisneaux.

Est et tub seu buccin bellic genus. :

Et les eschieles font fossez flatir, L oisiez les Moiniax glatir, Et les buisines et les greilles bondir.
Aliud poma :

L sonnent Moieniaus, tropes et olifans.

MONERIUS, Molitor, Gall. Meunier. Charta apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Pictav. MSS. pag. 944 :

Actum item fuit in dicto compromisso quod triginta solidi qui fuerant levati per manum prpositi a Monerio dicti Abbatis.

Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 599 :

Dum canalis seu aqu meatus clausioni minis cautus insisteret... senex Monerius causam explorans.
MONESTERIUM, pro Monasterium, pluries occurrit in Charta Henrici I. Imper. ann. 1014. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 110. MONESTERIUS, pro Monetarius, qui monetam cudit. Conspectus Instr. ad Histor. Occitan. spectantium a R. P. de la Porte Ord. Minimorum editus :

Sententia contra quosdam falsos Monesterios.

MONETA, Monet ipsius character ac figura. Papias : Moneta, similitudo. Moneta, , in Gloss. Lat. Grc. Sangerm. Curius Fortunatianus lib. 3. Artis Scholastic :

Verbis utendum est, ut nummis publica Moneta signatis.

Ita monetam latiaris eloquii dixit Symmachus, pro charactere. Vide Juretum ad hunc locum pag. 315. Eadmerus lib. de S. Anselmi similitud. cap. 9 :

Denarius bonus puro ex re, recto pondere, Monetaque legitima debet constare.
Infra :

Is autem Monachus qui adeo est senex, ut ante et retro jam nequeat inclinare, denario illi est similis, cujus Monetam temporis antiquitas jam delevit.
Rursum :

Assimilatur nummo ponderoso, Monetam tamen non habenti, et ideo non que venali.
Guillelm. Nangius in Chron. ad ann. 1173 :

Tertio Idus Februarii apparuerunt de nocte igne acies... et lux tanta enituit quod nummus cujus Monet esset posset agnosci.

Bened. abb. Petroburg. in Henr. II. reg. Angl. edit. Hearn. tom. 2. pag. 611 :

Et ne aliquis conet monetam domini regis, in qua Moneta apparebit, nisi fracta fuerit infra circulum.
Alanus in Anticlaudiano lib. 2. cap. 7. de Grammatica :

Infantes docet illa loqui, linguasque ligatas Solvit, et in propriam deducit verba Monetam.
Moneta, apud Papiam,

eadem et trutina dicta, quia admonet ne qua fraus in metallo vel in pondere fiat.
Iter Camerarii Scotici cap. 10. 5. de Brasiatoribus :

Non habent mensuras, videlicet quartam, pintam, tertiam, et partes concordantes Monet domini Regis, per quas mensuras populus possit

deservire debite, cum indiguerit.

Ubi Moneta sumitur pro mensura publica ac regia qu pretium monet fixum habet. Ibid. cap. 9. 3 :

Quod non faciunt panem concordantem monet, panem pro denario, panem pro obulo, panem pro quadrante.
Eo sensu occurrit in Charta Guerard. II. Camerac. Episc. ann. 1089. apud Mirum tom. 1. pag. 75. Diplom. Belgic. :

Trado ad usus fratrum S. Camerac. Ecclesi... alodium de Lietscinis et de Wilrehem, cum Moneta, cum teloneo et macera et districto, cum molendinis, cum terris cultis, etc.
Moneta, Officina, seu locus ubi moneta cuditur. Charta Agnetis Comit. Pictav. ann. circ. 1050. inter Anecd. Marten. tom. 1. col. 187 :

Videns autem hc admodum pauca superadjeci decimam mei monetagii in Moneta Pictavensi.
Occurrit rursum in Charta ann. 1215. ibid. col. 844. et alibi passim. Moneta, Instrumenta monetalia seu quibus cuditur et fabricatur moneta. Testam. Guill. monetarii ann. 1213. ex Cod. reg. 5255 :

Majori filio meo Johanni lego... totum mansum majorem in quo maneo ad naves, cum sua Moneta et cum suis omnibus botiguis et operatoriis.
Moneta, Jus cudendi monetam, vel emolumenta qu monet domino obveniunt. Charta Pontii Comit. Tolos. ann. 1037. tom. 2. Hist. Occitan. inter Instr. pag. 200 :

Dono tibi dilecte sponse mee Majore, episcopatum Albiense, et civitatem, et Moneta, et mercatum.
Moneta, Tabula nummularia, Gall. Change. Charta Otton. imper. ann. 1001. inter Instr. tom. 3. Gall. Christ. col. 1 :

Dedimus jus, fas atque licentiam faciendi, statuendi atque construendi mercatum cum Moneta, teloneo, banno et totius public rei ministeriis, in quadam proprietate sanct Cameracensis ecclesi, in loco qui vocatur Castellum S. Mari... Atque prdictum mercatum, Monetam, teloneum, bannum, cum tota publica functione, in proprium concedimus sanct Cameracensi ecclesi, tali tenore, ut nullus dux, marchio, sive comes, seu aliquis homo ullam potestatem habeat super memoratum mercatum.
Ubi haud obscurum est prcipuum hujusce concessionis propositum ad mercatum spectare, seu fori instituendi facultatem, cujus appendices enumerantur omnes, mensa nummularia scilicet, jus exigendi tributa ex mercibus, banna indicendi atque officiarios constituendi, qui iis servandis invigilarent. Neque alio sensu intelligend videntur Chart huic similes, in quibus monet percussio non exprimitur aut indicatur. Aliunde vero jus

cudendi monetam ecclesi Cameracensi assertum infra, ubi de monetis baronum, ostendemus. Huc etiam pertinet charta ann. 1089. supra e Miro laudata. Vide Mercatum. Moneta vero his locis est Jus statuendi de omnibus qu ad monetas et earum usum pertinent. Moneta Anniversariorum dicta qu iis distribuebatur qui Anniversariis intererant. Est penes nos nummus in cujus una parte efficta inter duo lilia littera major A, cui imminet corona, cum inscript. Moneta Anniversariorum : in altera numerus XII. Cum 3. liliis et inscript. Requiescant in Pace. Moneta Auri, Nummus aureus. Lib. cens. eccl. Rom. :

In episcopatu Constantiensi, Fratres de Monte Angelorum (debent) unam Monetam auri.

Ibidem :

Ecclesia de Monte Angelorum unam Monetulam auri.

Moneta Blencha, Argentea, Monnoie Blanche, cui nigra seu rea opponitur. Edictum pacis Jacobi Reg. Arag. ann. 1228. tom. 8. Spicil. Acher. pag. 386 :

Prstantes insuper centum viginti solidos de Blencha Moneta.

Charta ann. 1429. ex Chartul. Corb. :

Tant en monnoie d'or comme en blancque monnoie.

Moneta Bossanaya, Monet Barcinonensis species. Locus est in Bossanaya. Moneta Bruna, Eadem qu rea seu nigra aliis dicitur. Vide Bruna 1. Moneta Censualis, Qua census persolvi debent, atque adeo eadem atque fortis, cujus scilicet materia purior erat, qualis nimirum eo tempore, quo instituta fuerat ejusmodi pensitatio ; tunc quippe minus erat adulterata. Instr. ann. 1389. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 373 :

Dedit et concessit, videlicet pro summa quadraginta librarum bon Monet censualis.

Vide supra Censuales nummi. Moneta Computabilis, Qu in Computis datur et accipitur, in Charta ann. 1261. ex parvo Reg. S. Germ. Prat. fol. 53. r. col. 2. Moneta re Contaminata, rea, eadem qu nigra. Gall. Billon. Tabular. Mimat. ann. 1306 :

Ad episcopum et ecclesiam Mimatensem pertinet jus... cudendi monetam re Contaminatam et monetam argenteam, etc.
Occurrit prterea apud Rymer. tom. 5. pag. 444. col. 2. Moneta Coriacea cum clavo argenteo. Hanc tempore captivitatis Johannis Reg. Franc. cusam scribit Guido Papa qu. 493 :

Ponamus, inquit, quod a tempore venditionis citra facta est Moneta de corio, sicut fuit tempore captivitatis Regis Johannis, de qua moneta licet curribilis sit centum floren. non valent duos florenos de Moneta currente

tempore contractus, etc.

Eadem de re habet Philippus de Commines lib. 5. cap. 18 :

Et mit (le Roy Jean) le royaume en si grande pauvret qu'il y avoit longtemps monnoye comme de cuir, qui avoit un petit clou d'argent.

Ex his tamen minime certo efficitur iis temporibus exstitisse ejusmodi monetam coriaceam, prsertim cum nullum supersit hac de re Edictum, unde opinionem hanc deliramentum esse atque puerilem fabellam ait Molineus de Usur. n. 799. neque probabilior videtur D. le Blanc pag. 230. De moneta itaque debiliori, quam urgente necessitate cudi jusserat Carolus Regens, hc accipienda existimo. Et quidem exstat Edictum datum Parisiis 25. Jan. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. reg. Franc. pag. 95. in quo memorantur gravissim querel quas de imminutione monet habuerat populus, quibus ut fieret satis fortiorem monetam cudendam eodem Edicto curavit. Huc spectant Chron. S. Dionysii tom. 2. pag. 17. et Belgicum cap. 93. Antiquioris usus fuit hc coriacea moneta apud Francos, si fides Joh. Iperio in Chron. S. Bertini cap. 49. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 727 :

Aliquanto tempore per regnum Franci intermissum est fabricari monetam, et maxime quandiu Rex erat absens, sed monet curre (currebant) frusta de corio cum infixo clavo aureo vel argenteo, majori vel minori, et secundum hoc erat majoris pretii vel minoris.

Hc credat qui aliis quas ibi profert fabulis fidem habere volet. Monetam coriaceam apud Lacedmonios in usu fuisse docet Seneca lib. 5. de benef. cap. 14. quod et propter exhaustam diuturnitate Italici belli pecuniam fecisse Fridericum II. Imper. narrat Antoninus Florentinus in Chron. ad ann. 1240. Similem fabellam, quam de Mediolanensibus vulgarunt Gobell. Persona in Cosmod. t. vj. cap. 48. et Theod. de Niem in lib. de Privil. et Jur. imper. ex conficto Ottonis M. decreto, evertit et exsibilat Muratorius tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 590. Vide infra Britanni ducum denarii in Moneta Baronum. Moneta Debilis, Qu forti opponitur. Vide infra. Occurrit prterea in Privilegiis Capituli S. Barnardi de Romanis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 277. et alibi passim. Nummi leves, in Charta Philippi senioris de Falkenstein pro monast. Fuld. ann. 1266. apud Schannat. Moneta Frivola, Eadem qu Debilis seu non justi ponderis. Vide supra Frivolis. Moneta Fortis, vel fortium. Ita vocabant eam monetam, cujus materia purior erat, minusque adulterata. Vetus scheda :

Ad Nativitatem beat Mari 1306. incipit fortis moneta, et fuerat cursus debilis monet ab Omnibus Sanctis 1303. usque ad dictam Nativit.
Libr fortes, libr fortium, in Chartis aliquot, in Histor. Monasterii S. Mari Suession. pag. 450. apud Duchesnium in Hist. Drocensi pag. 276. Guichenonum

in Histor. Sabaudica pag. 52. 60. 61. eumd. in Bibl. Sebusiana pag. 349. 355. et in Episcopis Bellicensib. pag. 78. Justellum in Hist. Turenensi pag. 90. Roverium in Reomao pag. 327. etc. Charta Lud. Imp. ann. 1329. pro Monetariis Papiensibus :

Et debent taliare monetas prdictas tali modo, quod in duabus unciis non sint plures quam 3. denarii fortes, et 3. debiles, etc.
Infra :

Et debent taliare monetam tali modo, quod nullus de prdictis denariis erit fortior vel debilior suo justo pondere ultra 1. granum.
Charta ann. 1306. pro Moneta Comitatus S. Pauli :

Et les deniers seront taillez douze fors, et douze foebles ; c'est savoir les fors 14. sols 6. d. et les foibles 19. s. 6. d.

Adde Statuta Leodiensia art. 19. et formulam assidendi terras in Ducatu Burgundi post Consuetudinem Municipalem, sub finem capitis. In Charta ann. 1162. apud Ghirardaccum lib. 3. Hist. Bonon. pag. 85 :

Receptis ab eo centum libris afforciatorum. Acceptis 8. libris de forzats, vel Pictavinis.

Denarii infortiatorum, passim in Tabul. Abbat. Dalonensis fol. 4. 5. 7. 49. 55. etc. Ibidem fol. 70 : Solidi exforati, eadem acceptione, in Charta ann. 1171. apud Stephanot. ex Antiq. Pictav. Bened. Mss. part. 4. pag. 566. Solidi inforciatorum, in nova Gall. Christ. tom. 2. inter Instr. col. 451. Solidi reforciati, in Charta ann. 1323. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 110. col. 2 :

Lego... Esmenjard fili me 500. libras Reforciatorum, sive Turonensium bonorum,

in Testam. Isnardi de Antravenis apud Gaufridum tom. 1. Hist. Provinc. pag. 79. Hinc Refortium Monetarum dicitur cum ad materiam puriorem monet revocantur, apud Franc. Marcum Decis. 432. part. 2. pag. 224. Vide Savin. Histor. Jur. Rom. med. temp. tom. 3. cap. 22. 161. not. f. Moneta Cum Granis. Chronicon Malleacense :

An. 1112. nummi mutati sunt, et cum granis alii facti sunt.

Moneta Mixta, Nummi diversi generis. Charta ann. 1327. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 715 :

Item et duos sacos Monet mixt dicti regni, ponderantes cc. marchas.
Moneta Plumbea. Lit. remiss. ann. 1396. in Reg. 151. Chartoph. reg. 239 :

Comme le suppliant eust achet certaine Monnoye de plont de huit et de quatre deniers Parisis pour le pris et somme de huit blans ; et huit jours aprs ou environ eust icelle monnoye de plont vendue un nomm Jehan

Michau le pris et somme de cinq sols Tournois, et d'icelle monnoye eust est trouv quatre ou cinq jours aprs icellui Jehan Michau saisi en la ville de Lillebouchart, et pour ce eust est emprisonn audit lieu, etc. Ut convivia sumtuosiora, Toto qu semel apparas in anno, Nigr sordibus explices monet.

Moneta Nigra, rea, vel re mixta, cui alba, seu argentea opponitur. Martialis lib. 1. Epigr. 100 :

Sic enim ream monetam intelligi censet Salmasius. Nicolaus Oresmius Episc. Lexov. de Mutatione Monetar. cap. 3 :

Et quoniam aliquoties in aliqua regione non satis competenter habetur de argento,... imo portiuncula argenti qu juste dari deberet pro libra panis, vel aliquo tali, esset minus bene palpabilis propter nimiam parvitatem, ideo facta fuit mixtio de minus bona materia cum argento : et inde habuit ortum Nigra Moneta, qu est congrua pro minutis mercaturis.
Charta Joannis Nigellensis Domini apud Vassorium in Novioduno pag. 952 :

Centum solidos Nigrorum vel Atrebatensis monet, in pretio 18. nummorum nigrorum singulis annis me et hredem meum soluturum concedo, etc.

Turonenses nigri, in Charta ann. 1369. in Probat. Hist. Turenensis pag. 42. Nigelli, in Charta Communi Crespiacensis ann. 1223 :

Dicta vero Communia pro his omnibus tenetur reddere Baillivis nostris apud Crespiacum singulis annis trecentas et septuaginta libras Nigellorum ;
Et in Charta ann. 1242. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 155 :

Damus et concedimus in puram et perpetuam eleemosinam sexaginta libras Nigellorum.

In Consuetudine Vadensi art. 7. sexaginta sol. nigri, (60. sols nerets) dicuntur valere 36. sol. Paris. Vide Renaldum in Probat. Histor. Suess. pag. 23. Justellum in Probat. Hist. Turenensis pag. 64. Hist. Monasterii S. Mari Suessionensis pag. 466. etc. Moneta Ternalis, de terno, de quaterno, de duplo, sic dicta moneta Barcinonensis in Usaticis Barcinon. et in Charta Petri Regis Aragon. ann. 1285. Chronicum Barcinonense :

XI. Kl. Aprilis ann. 1212. fuit aspersa a domino Rege Petro moneta de Quaterno Barchinon. X. Kl. Martii an. 1221. fuit a domino Rege Jacobo aspersa moneta de Duplo Barchinon. VIII. Kl. Sept. an. 1258. fuit aspersa

a domino Rege Jacobo moneta de Terno Barchinon.

Andreas Boschus de Titulis honorar. Catalani lib. 4. pag. 490 :

La moneda de tern de Barcelona, qual era cousta ab la constitucio del Rey Don Pere del any 1365. so es la moneda se fabricava en Barcelone en virtut deldits privilegis del Rey Don Jaume any 1258. Rey Don Pere ab pragmatica del any 1283.
Chronicon Petri Regis Aragon. lib. 3. cap. 8 :

Sino a nos solament batre moneda en Catalanya, e que sia moneda Barcelonesa, e ques bata dins la Ciutat de Barcelona : laquel moneda es appellada de Tern.

Monet de bino, in Catalania meminit Paulus Xammer lib. de Antiquit. Barcinon 10. num. 41. Vide Campmanyi Antiquit. Barcinon. tom. 1. Probat. Append. pag. 122. Moneta Septena. Charta Aimerici de Castro novo ann... in Regesto Tolosano Camer Comput. Paris. ch. 70 :

Hoc prdictum donum... nos et successores nostri, si voluerimus, possimus recuperare datis, imo persolutis successoribus nostris 5. millib. solid. Tholos. Monet septen, vel Malgor. duplos largos ad ipsorum electionem, vel ex singulis 26. solid. Tholos. unam marcham argenti fini, et de pure pro eadem ratione, si Tholos. et Malgor. abjiciebantur vel minorabantur expenso de lege, etc.

Moneta Octava. Tabularium Ecclesi Viennensis, sub Guidone Archiep. fol. 71 :

Acquisivit a laicis hominibus aliam medietatem Ecclesi, cum decimis, et oblationibus, et sepultura ; a Barlione filio Barnardi quartam partem ejusdem Ecclesi, et dedit ei inde 4. libras denariorum Viennensis octav Monet, etc.
Infra :

A Falcone filio Isardi accepit Gatgeriam laudante Ademaro fratre suo, dedit ei 300. solidos Viennensis octav Monet, etc.
Moneta Decima, Tabular. Monasterii S. Andre Viennensis :...

Vobis impignoravimus pro solid. unius quadrannos duos de Moneta decima, etc.
Alibi :

Donec prdicti solidi integro numero jam dictis restituantur Monachis. Est autem Moneta decena et electissima.
Idem Tabular. apud Acherium tom. 13. Spicilegii pag. 284 :

Longa per tempora stetit ipsa Moneta bona in pondere, et mensura decena. Moneta decima octava.

Charta Arcembaldi de Soliaco ann. 1229 :

At sciendum, quod debemus Prioratui dict vill de Capella triginta et octo solidos Monet decim octav ad Parisiensem, annuatim censuales, etc.

Cur autem Monet ist Tern, Octav, et Decim appellat fuerint, haud facile est definire, nisi ad voces a Monetariis vulgo receptas Moneta prima, secunda, et tertia, etc. referri debeant, et quarum mentio habetur in Consilio Curi Monetari sub Philippo Pulcro Rege Franc. ad quarum explanationem hc vernacula ex Adversariis Magni Peirescii, ipsiusque manu descripta, olim excerpsimus, qu ut minime trita hic inserere haud absurdum fortasse fuerit :

Monnoye douzime, quinzime, dix-huitime, etc. ; de laquelle il est parl dans l'Advis de la Cour, sur le fait des monnoyes, dress sous Philippes le Bel. Ces termes se prennent ordinairement pour la monnoye d'argent et billon, qui estoit une faon de parler usite entre le Roy et les Maistres generaux des monnoyes, pour par le moyen d'icelle, et le prix que le Roy faisoit donner au marc d'argent hors uvre, qui estoit toujours contenu s mandemens qu'il envoyoit aux Maistres generaux, savoir la traitte, ou l'imposition que le Roy prenoit sur chascun marc d'argent le Roy en uvre, des especes qu'il faisoit fabriquer. Pour entendre ce que dessus, il faut prendre pour fondement que Monnoye Premiere que d'autres appellent Gros, est cinq sols. Monnoye Deuxieme est dix sols. Monnoye Troisieme, quinze sols, et ainsi du plus au plus. Monnoye xii. soixante sols, parce qu'en 60. il y a cinq fois 12. Monnoye xv. 75. sols. Monnoye xviii. 4. l. 10. s. Or quand le Roy ordonnoit une fabrication d'espece, pos que soit celle qui est mentionn au 2. art. de l'advis de la Cour donn au Roy Philippe le Bel sur le fait de monnoyes, qui est 6. den. (de loy) de 14. s. 8. den. (de taille) ayant cours pour 3. den. Tournois piece : il faut considerer premierement que lesdits 14. s. 8. den. qui font 176. pieces, ayant cours pour 3. den. chascune, vallent en tout 528. den. Tournois, revenans 44. sols Tournois, qui est la valeur du marc d'argent 6. den. de loy, en uvre desdites especes, qu'il appelle Monnoye xviii. laquelle pour n'estre qu' 6. den. de loy, (qui est la moiti d'argent le Roy) il faut doubler la valeur de 44. sols pour savoir la valeur de la susdite monnoye xviii. qui seroit cette raison 4. livres 8. s. encore que ladite monnoye xviii. doit valoir 4. livres 10. sols, qui sont 2. sols sur le tout, ou sur les deux marcs de 6. den. de loy. De sorte qu'en cet article il y auroit faute la taille desdites especes, laquelle il faudroit augmenter de 4. den. pour la faire venir 15. sols de taille, n'est que

lesdits 2. sols fussent retenus par celuy qui en donnoit l'avis pour la faon et fabrication des 2. marcs. Et pour savoir la traitte et l'imposition que le Roy prenoit sur ladite monnoye, il faut remarquer que le Roy par le mandement qu'il envoyoit aux Maistres generaux des monnoyes, leur mandoit le prix du marc d'argent, sur lequel devoient estre fabriques lesdites especes, qui valloit moins que le marc d'argent en uvre desdites especes : Comme en cet exemple de la monnoye xviii. le marc d'argent en uvre, c'est dire, monnoy, doit valoir 4. livres 10. sols ; et pouvoit mander que l'on donne du prix du marc d'argent 4. livres, son intention estant de prendre 10. s. de traitte ou d'imposition, ou pour la faon, sur chascun marc d'argent desdites especes. Et la monnoye cinqcentime, du temps du Roy Jean, vaut cent 25. livres Tour. et le Roy faisoit donner en ses monnoyes aux Marchands qui livroient l'argent, ou le billon, 102. livres Tournois, lesquels desduits de 125. liv. restera 23. liv. que le roy prenoit de traitte, et ainsi du plus au plus, et du moins au moins. De faon que pour savoir la traitte, ou le profit que le Roy y faisoit desdites monnoyes xv. xviii. etc. il faut savoir le prix du marc d'argent, lequel estoit toujours specifi et arrest dans les mandemens que le Roy envoyoit ausdits Maistres generaux des monnoyes. La diffrence desdites monnoyes xv. xii. etc. est que la plus basse, c'est dire, la xii. est la plus forte monnoye, parce que les especes cy-dessus mentionnes n'auroient cours que pour 2. den. Turon. sur le pied de la monnoye xii. lesquelles sur le pied de la monnoye xviii. deveroient courir pour 3. d. Turon. et ainsi plus la monnoye est haute, plus les especes de mesmes poids et de mesme bont sont augmentes en cours. Comme par exemple, les susdites especes estans 6. den. de loy, et de 14. s. 8. den. de taille, dresse sur le pied de monnoye cinqcentime, auroient cours pour 7. s. un d. 40. de denier. De tout ce discours se tire que la monnoye xii. est le pied de la monnoye qui se fabriquoit raison de 60. s. le marc d'uvre : Et la monnoye xviii. est le pied de celle qui se battoit sur le prix de 4. l. 10. s. ledit marc d'uvre : et mesure que le marc augmentoit de prix, on augmentoit aussi le nombre du terme de monnoye, d'autant qu'il y avoit de fois cinq sols ; jusques la monnoye cinqcentime, qui valloit 125. livres.
Propositam a Cangio Peirescii harum vocum explanationem legimus in Lit. Phil. VI. ann. 1336. 1. Jan. ex Reg. B. Cam. Comput. Paris. fol. 105. r :

Ordenons que l'en face nos monnoies d'or, blanches et noires,

dishuitaines ; c'est assavoir nos monnoies blanches et noires sur le pi de lx. gros Tournois d'argent le roy au marc de Paris, et nostre monnoie d'or fin sur le pi de douze mars d'argent le roy audit marc de Paris ; c'est assavoir que un marc d'or fin vaudra et courra pour douze marcs d'argent. Et ainsi parmi ce seront toutes nos dites monnoies d'or, blanches et noires avalues dishuitaines, en courant le marc d'argent le roy audessus du marc pour quatre livres, dix sols Tournois, et un marc d'or fin pour cinquante quatre livres Tournois argent le roy des monnoies dessus dites.
Ali ejusd. reg. ult. Oct. ann. 1338. ibid. fol. 106. r :

Ordenons que l'en face nos monnoies blanches et noires vintquatriemes sur le pi de lx. gros Tournois d'argent le roy au marc de Paris, et nostre monnoie d'or fin sur le pi et la value courir un marc d'or fin pour soixante deux livres, dix sols Tournois.... Et aura chascun denier d'or cours pour vingt-cinq sols Tournois, et nos monnoies blanches et noires, courans present, seront et demouront du pois, du cours et du coing que elles sont prsent.... Et donnez en tout or fin au marc de Paris cinquante huit livres Tournois, et en tout argent et billon ceuls qui seront leur loy, quatre livres, douze sols Tournois de celle mme monnoie.
Hc vero loquendi formula, qu sub Philippo Pulcro in usu esse cperat, desiit sub Ludovico XI. ann. 1467. ut monet D. le Blanc pag. 254. Atque hic non abs re fuerit observare proportionem 12. inter aurum et argentum statutam esse ann. 864. in Edicto Pistensi cap. 24 :

Ut in omni regno nostro non amplius vendatur libra auri purissime cocti, nisi duodecim libris argenti de novis et meris denariis.
Ubi libra auri purissimi, vel, ut monetariorum voce utar, ad 24. karats, duodecim libris argenti puri, seu ejusdem legis quiparatur. Moneta Decima, Pars decima monet seu monetagii. Pactum inter archiep. Lugdun. et comit. Forens. ann. 1167. ex Cod. reg. 5190. fol. 13. v :

Pedagia tam in fluminibus, quam in terra, communia sunt inter archiepiscopum et comitem Forensem, Moneta similiter communis est ; excepta decima, qu archiepiscopi specialis est.
De decima, non de moneta decima agitur. Monet Perforat. Fleta lib. 1. cap. 22. 1 :

Si quis denarium inveniat retonsum, vel de alio cuneo, quam de cuneis communibus Angli, Hiberni, et Scoti, statim illum faciat perforari et restitui.
Perforabantur monet cum earum cursus prohibebatur, vel inveniebantur

adulter. Litter Philippi Pulcri ann. 1309. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 469 :

Et se lesdites personnes s Monnoies qui einsi leur seront monstres, trouveront aucuns deniers contrefaitz, ou faus, il les perceront, ou trencheront, et percis ou trenchis les rendront franchement.

Occurrit pluries in veteribus Edictis ad monetam spectantibus : at in recentioribus, Cizailler, legitur. Vide Copator monet. Moneta Usualis, qu in usu publico constituta, in leg. 1. Cod. Th. Si quis pecunias conflaverit (9, 23.) ; qu in usu versatur, apud Lampridium in Alex. Severo ; in conversatione publica, leg. 2. dicto tit. et leg. 1. de Conlat. ris. (11, 21.) Senator in formula Comit. sacr. Largitionum lib. 6. Epist. 7 :

Hanc liberalitatem nostram alio decoras obsequio, ut figura vultus nostri metallis usualibus imprimatur, monetamque facis de nostris temporibus futura scula commonere.
Usualis, in Statutis MSS. Augerii Episcopi Conseran. ann. 1280. Cursibilis, in Charta ann. 1215. apud Calmet. tom. 2. Hist. Lothar. col. 14. Usualis et cursibilis, in Tabulario Palensi apud Marcam in Hist. Beneharn. lib. 4. cap. 16. num. 7. et in Chronico Senoniensi lib. 2. cap. 16. Denarii usuales et dativi, in Charta Caroli IV. Imp. ann. 1351. in Chronico Constantiensi. Vide Cursibilis. Moneta Cursualis, Eadem notione, in Charta Libertat. Bellomont. ex Cod. MS. Coislin. :

Mansurus infra mettas prdictas.... solvet nobis viginti solidos Cursualis monet in comitatu Nivernensi.

Monnoie coursable, in Edicto Philippi VI. Reg. Franc. ann. 1336. et in alio ann. 1339. tom. 2. Ordinat. pag. 142. Vide Cursualis. Moneta Curribilis, in Charta Jacobi Reg. Aragon. ann. 1272. infra laudata. Moneta Dativa et accepta, i. qu in usu est, et datur et accipitur. Charta Friderici I. Imper. ann. 1156. in Hist. Pergamensi tom. 3. pag. 459 :

Ut liceat ei in sua civitate monetam publicam cudere, quam per omnem Comitatum et Episcopatum ejus dativam et et acceptam esse prcipimus.
Occurrit etiam in Charta ann. 1258. apud Maximilianum Henricum in Apologia Archiep. Coloniensis pag. 33. Tabularium Conchense in Ruthenis Ch. 85 :

Centum 84. solidos denariorum exhibilium et pecunibilium public monet Carcasson, etc.
Nummi usuales, in Speculo Saxonico lib. 1. art. 65. 5 :

Nummi communiter currentes vel usuales,

lib. 3. art. 40. 4. Occurrit passim. Vide Ambulare. Moneta Librabilis, Qu est justi ponderis, eadem qu Usualis. Vide supra

Librabilis. Moneta Missibilis, Gall. de mise, in Charta ann. 1322. in Maceriis S. Barbar Lugdun. pag. 203. Moneta Ponibilis, Eodem intellectu, Vide Ponibilis. Monet Arca, Curia, qu de causis ad monetas spectantibus cognoscit et judicat. Charta Henr. I. reg. Angl. ex Tabul. S. Petri super Divam :

Bellum, si ortum fuerit de placito monet,.... apud Arcam monet terminabitur.

Monet Forisfactum, quod fuerit, docet Charta Stephani Dom. Sacricsaris ann. 1178 :

De forisfacto Monet ita specialiter statutum est, quod qui accusaverit aliquem de hominibus prdictis, quod accepit monetam quam Dominus Sacricsaris accipi noluerit, postquam voce prconia prohibita fuerit, etc.

Monet Pes, Nostris Pied de monnoye, Budelio, est meta monetariis prscripta in cudendis nummis, quam omnino observare tenentur. Occurrit passim in Edictis ad rem monetariam pertinentibus. Vide laudatum Budelium lib. 18. pag. 75. de Lauriere tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 329. et Poullain ad calcem Tract. de Monet. pag. 423. Monet Vestitio, Ejusdem monetariis cessio sub aliqua prstatione. Charta Guillelmi Episcopi Cadurcensis in Tabul. ejusdem Ecclesi :

De Monet vero redditibus unde controversia multa exorta est, hoc constituimus ; ut habeant Canonici medietatem omnium, et super medietatem decimam ex omnibus qucumque ex Moneta recto usu perveniunt. De investitura quoque ejusdem Monet, quam vestitionem dicunt, cum tempus expostulaverit, ita disposuimus fieri, ut cum post mortem Episcopi, per manum succedentis Episcopi Monetarii Monetam suam acquisierint, pecuni inde provenientis habeant Canonici prstitutam partem, scilicet medietatem et decimam, etc.

Monet Relevatio. Charta Ludovici VII. Regis Franc. ann. 1159. ex Tabulario S. Maglorii Paris. fol. 67. et apud Brolium lib. 1. Antiq. Paris :

Prdia, possessiones, beneficia, libera sunt et quieta ab omni exactione, redditione, consuetudine, et relevatione Monet qu tertio anno a nobis exigitur.
Idem videtur quod Monetagium in Normannia. Monet Consuetudo et relevatio dicitur in Charta Ludovici VII. Reg. Fr. ann. 1159. apud D. le Blanc pag. 156. Monet Redemptio, Eadem notione, idem quod Monetagium. Charta Philippi Aug. Reg. Fr. ann. 1187. laudata a D. le Blanc pag. 156. ex Reg. 8.

Chartophylacii regii fol. 66 :

Monetam Aurelianensem qu in morte patris nostri currebat, in tota vita nostra non immutandam concessimus et eam neque mutari neque alleviari patiemur. In tertio anno pro Redemptione ejusdem Monet de singulis modiis vini et hiemalis annon binos denarios, et de singulis modiis aven singulos denarios, sicut in tempore patris nostri fiebat, capiemus.
Moneta Terr, Qu in certo territorio in usu est, eadem qu usualis, in Charta ann. 1398. apud Schlegel. Dissert. de Nummis antiq. Gothan. etc. pag. 61 :

10. libris denariorum bonorum usualium seu Monet Terr. In muliere magis portendit probra Monet, Si calor est rufus, etc.
Ubi Gentilis de Fulgineo :

Moneta, Matrix feminea, in qua formatur embrio, et . gidius de Corbolio de Urinis :

Matrix, Moneta dicitur metaphorice, quia sicut super incudem moneta tunditur, sic in matrice ftus, monetariorum.

Moneta, in Edicto Rotharis Regis Longobard. tit. 60. 3. tit. 65. 1. 2. 4. 167. 178. 179. scribitur, ubi Lex Longob. habet Meta. Vide in hac voce. Moneta Regia, dicebatur, qu a Rege cudebatur, vulgo Monnoie le Roy vel Monnoie du Roy, ad discrimen Monet Baronum, quibus id etiam juris competebat. Civitates, in quibus erant officin monetari, sic appellantur in Reg. Cam. Comput. ex Cod. reg. 8406 :

Vill, in quibus fiunt monet regni, sunt, Parisius, Tornacum, Trec, S. Portianus, Monspessulanum, Tholosa, Monsterelium, Rothomagum.
Vide infra pag. 497. col. 2. et pag. 500. col. 1. Monet vero Regi in Francia plures erant prrogativ, quarum prima censeri debet, quod auream vel argenteam cudere solius Regis esset, quod Baronibus haud licebat, nisi regio indultu : eoque casu non altioris pretii quam unius denarii, ut est in quadam Scheda de Monetis circa ann. 1300. exarata :

Nuls des Barons de France ne puet, ne ne doit faire Monnoie d'or et d'argent, se ce n'est li Rois, ou par son commandement, ne Monnoie qui vaille plus d'un denier.
Mox, cum de Baronibus qui Statuta de Monetis infringunt, agitur :

Le Quens de Bretagne a encommenc faire une Monnoie qui valoit deux deniers.
Eidem porro Britanni Toparch Ludovicus XI. Rex monetam auream cudendi

facultatem indulsit Diplomate mense Oct. ann. 1465. exarato, quod descriptum legitur in primo volumine Ordinationum ejusdem Regis f. 97. Chartophylacio Parlamenti Parisiensis. Habetur illa apud Hautinum lib. de Monetis Fr. pag. 99. Hc emendat D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 201. uti minus accurata, censetque laudato Edicto reprobari veterem usum, quo Baronibus assertum hactenus fuerat jus monetam argenteam cudendi, eamque altioris pretii quam unius denarii : haud immerito quidem, cum ex infra dicendis certum sit monet regi cursum non in omnibus Baronum dominiis invaluisse, in quibus proinde necessarium erat cudi monetam auream vel argenteam, ut esset commercio locus. Exstat prterea Charta ann. 1306. in Tabular. Mimat. qua Philippus IV. Rex Franc. agnoscit Ecclesi Mimatensi competere jus cudendi monetam argenteam ; quod a prdecessoribus suis illis concessum non dicit :

Ad episcopum et ecclesiam Mimatensem pertinet jus.... cudendi Monetam re contaminatam et Monetam argenteam, etc.
Ex monetis vero argenteis Baronum, qu etiamnum supersunt, nihil videtur certo colligi posse : aut enim ad Barones qui eo jure, ex regio indultu, gaudebant, referri debent ; aut esse monetas regias in iis locis cusas suspicari licet. Id tamen moris iis temporibus alicubi viguisse, ut monet argente non cuderentur nisi ex regio indultu, utcumque suadet Charta Jacobi Regis Aragon. ann. 1272. ex lib. magno Talamus Montispess. fol. 21 :

Jacobus Rex.... percepto quod moneta Melgorii in villa nostra Montispess. curribili ab antiquo sufficere non valente usibus hominum ejus ville... ad requisitionem fidelium nostrorum Consulum Montispess. volentes occurrere.... Monetam grossam argenteam, denarios scilicet et obolos, cujus quilibet denarius valeat 12. denarios Melgorienses, et quilibet obolus 6. denarios Melgor. cudendam in ipsa villa, seu ejus dominatione et non alibi... duximus ordinare.

Atque hanc quidem aure monet cudend facultatem vassallis suis spe concessisse Imperatores Germanicos legimus, cum in ipsa Germania, tum in Italia, qu eorum juris fuit, qua etiamnum ii gaudent. Vide Pfeffing. ad Vitriar. lib. 3. tit. 4. 4. not. c. pag. 459. sqq. Chronica Sclavica Anonymi :

Anno D. 1340. Bartholdus Comes de Hennenberg impetravit ab Imp. Ludovico Lubicen. auctoritatem faciendi auream Monetam sub bulla aurea Imperatori Majestatis.
Ibid. pag. 471. Monet regi altera erat prrogativa, ex Statuto S. Ludovici Regis Carnutis ann. 1262. circa mediam Quadragesimam scripto, quod monet regi in universo regno, nulliusque alterius in terris Baronum, qui monet jure non

gauderent, usus obtineret :

Et que nulle Monnoie ne soit prise au Royaume, de la S. Jean en avant, l o il n'a point de propre monnoie, fors la Monnoie le Roy. Et que nuls ne vende, n'achapte, ne fasse marchi fors que celle monnoie. Et puet et doit courre la Monnoie le Roy par tout son Roiaume sans contredit de nulli qui ait propre monnoie, ou point, que ele courra en la terre le Roy. Et ne seront refusez Parisis, ne Tournois, tout soientils pelez ; mais qu'ils aient cognoissance devers Croix ou Pile, que ils soient Parisis, ou Tournois, pour qui n'y faille pice. Et li Rois veut et commande que telles Monoies soient receues ses rentes, comme il commande prendre en sa terre, et que nuls ne puisse recourre, ne trebucher la Monnoie le Roy, sus paine de corps et d'avoir.
Similia habet de tonsis monetis Statutum Philippi Pulcri ann. 1313. In Philippi III. Regis Fr. Statuto exarato circa Pentecosten ann. 1273. descripto in 10. Regesto Chartophylacii f. 62. nunc edito apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 297. in terris suis dominicis nullam aliam prter regiam in usu esse debere statuitur : prterea ut in terris Baronum qui jure monet gauderent, prter regiam, et ipsorum Baronum, nulla alia cuderetur et esset in usu : in terris vero Baronum, quibus id juris non erat, nulla alia prter regiam in usu perinde esset, vel ea cujus ex antiquo usus ac cursus in iis invaluisset : denique eo Statuto vetantur Barones monetam regiam imminuere. Similia habentur in Statutis Regis Philippi Pulcri mens. Aug. ann. 1289. 29. Maii ann. 1305. et mens. Jun. ann. 1313. Consilium Nicolai de Mignianes, Guillelmi Contet, et Johannis Disinier, datum Regi super Monetis, ex Regesto Camer Comput. sig. Noster, fol. 211. 212 :

C'est l'ordenance que li bons Rois Loys, cui Diex face merci, fist sur le fait des monnoies. Premierement il ordena que nulle monnoie ne courussent en sa terre fors que les senes propres ; et s terres des Barons corussent que leur propre monnoie en la terre de chascun Baron tant seulement. Et les Monnoies nostre sire le Roy doivent courre et estre prises par toutes les terres aus Barons pour le pris que elles valent leurs monnoies.
Statutum Philippi Regis Franc. 17. Jan. 1308. in Regesto ejusd. Regis Chartophylacii Regii :

Et volumus insuper quod nostr Monet currant et capiantur in terris ipsosum Baronum pro pretio monetarum suarum, valore ad valorem.

Hc quidem erat ea tate monet regi prrogativa, vel ut verius dicam, hanc illi asserere tum curabant Reges Francorum : prius vero alium obtinuisse morem, quem iis Ordinationibus emendatum voluere, merito ex allatis colligitur. Huc etiam spectant repetita Regum Edicta, quibus ballivis regiis

prcipitur ut monetam regiam per ballivias suas currere faciant ; unde id juris regii inique tulisse Barones, atque regi monet cursum in eorum terris aliquando inhibitum suspicari licet. Id aliis rursum argumentis probandum suscipit D. Brussel de Usu feud. tom. 1. pag. 197. 198. 292. et sqq. quod prsertim efficit ex conventione inter Ducem Burgundi et Episcopum Lingon. ann. 1195. qua nulla alia moneta prter Divionensem et Lingonensem in usu esse apud Castellionem permittitur ; unde et regiam prohibitam fuisse contendit. Ne quis vero hac in re remaneat scrupulus, subjicimus monumentum hactenus ineditum, Litteras nempe Philippi Augusti, quibus ab Abbate Corbeiensi postulat, ut moneta regia Parisiensis in Comitatu Corbeiensi cursum habeat, sub fide in verbo regio prstita ejusdem Abbatis monetam, cum eam iterum cudere ei placuerit, in usu futuram sine ulla contradictione. Hinc tunc temporis a cudenda moneta cessasse certis ex causis Abbatem Corbeiensem conjicio ; unde necesse erat monet vicinorum Baronum cursum permittere ; quam libertatem prter alios monet su obtinere his literis nititur Philippus Rex. Ut ut sit iis aperte declaratur monetam regiam in terris Baronum, qui jure monet gauderent, usum ea tate non habuisse, nisi forte id ex more jam obtinuisset. Chartularium nigrum Corbeiense ann. circ. 1220. exaratum pag. 34 :

Philip. Dei gratia Francorum Rex. Noverint universi ad quos litter ist pervenerint, quoniam nos fidelem nostrum Joscium abbatem Corbei rogavimus et postulavimus, ut Monetam nostram Parisiensem in villa sua currere faceret, salvo jure suo ; et eidem concessimus, et in verbo regio creantavimus, quod quum monetam suam iterum facere voluerit, contra non ibimus neque vim aliquam ei aut successoribus ejus inde faciemus ; imo ad beneplacitum suum monetam suam in villa sua sine contradictione currere faciet. Quod ut firmum et stabile permaneat prsentem paginam sigilli nostri auctoritate prcipimus confirmari. Actum Ambiani anno incarnati Verbi mclxxxv. regni nostri anno vii. mense Martio.
Alterum vero, quod moneta Baronum, uti et regia, in usu perinde fuerit in terris aliorum Baronum, ubi ex antiqua consuetudine id obtinuerat, ex superius dictis non minus recte sequitur. Idem rursum efficitur ex eo maxime quod Baronibus licebat alterius Baronis monet usum intra dominiorum suorum limites inducere ; quod factum fuisse ab Alberone Episc. qui obiit ann. 1159. docet Bercarius in Hist. Episc. Virdun. apud D. Calmet. tom. 1. Histor. Lotharing. inter Probat. col. 236 :

Nec illud de laude Episcopi prtereundum est, quod per 15. annos quibus prsul sedet, plebicul su ita pepercerit, ut percussuram proprii numismatis depravatam, mox post primum annum deposuerit, et

Catalaunensem monetam inducens, nunquam deinceps nummi percussuram, ne pauperes inde gravarentur, mutari fecit.

Id etiam colligitur ex eo quod de monetarum suarum cursu Barones inter se componere poterant. Hinc Henricus Trecensis Comes Episcopo Meldensi concedit ut ipsius moneta per comitatum Pruvinensem et Trecensem currat. Charta ann. 1165. apud Brussel Tract. cit. pag. 194 :

Meldensem Monetam nec bonam nec falsam deinceps fieri faciam aut fieri permittam,... sed cum Pruvinensi et Trecensi moneta eadem lege et eodem pondere per comitatum Pruvinensem et Trecensem curret in toto posse meo.

Eo etiam pertinet inita societas inter Blancham Comitissam et Godefridum Episcopum Meldensem ann. 1208. quam confirmat ejus successor Willelmus ann. 1214. Vide laudatum D. Brussel ibid. pag. 195. At cum dignitati regi hc minus consentanea viderentur, Edictis supra memoratis statuitur, ut monet Baronum cursus intra eorum dominia, qui eo jure gauderent, cohiberetur : quod ut facilius obtinerent Reges Franc. jus cognoscendi de delictis circa monetas etiam Baronum commissis, atque mulctas ob forisfacta imponendi, sibi attribuere, ut pluribus probat idem D. Brussel pag. 204. et sqq. Quibus addi potest Arestum Candelos ann. 1274. apud Molin. tom. 2. pag. 661. quo Comes seu Dux Britanni mulctatur, quod monetam suam in metalli probitate vitiasset. Neque tamen continuo is invaluit usus : exstat quippe in Tabular. Vivar. Transactio inter Philippum Pulcrum Reg. Franc. et Episc. Vivar. ann. 1307. qua constat monetam Baronum tunc temporis, etiam extra eorum terras, in aliquo usu fuisse :

Nos (Philippus Rex) non impediemus directe vel indirecte, quo minus moneta dicti episcopi, quam ipse episcopus cudi faciet, in terra sua cudatur, et cursum habeat in civitate Vivarii, et toto episcopatu Vivariensi, extra vero episcopatum prdictum, moneta ipsa libertatem habebit illam, quam monet aliorum Baronum regni nostri habebunt extra terras eorum.

Tertia monet regi prrogativa erat, quod ejus typi ac figur, ejus solius essent, nec Baronibus, qui monet jure gaudebant, monetis suis eas imprimere fas esset. Statutum S. Ludovici ann. 1262 :

Il est esgard que nuls ne puisse faire monnoie semblant la Monnoye le Roy, que il n'y ait dessemblance aperte, et devers Crois et devers Pille, et que elles cessent estre faites doresnavant.
Idem statuitur in Statutis Philippi III. ann. 1275. et Philippi IV. ann. 1313. Quod servaturos se barones solemni sacramento jurabant. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. B. ad ann. 1345. fol. 186. v. :

Mes. Jehan de Landas fu en la Chambre des Comptes,... et jura saintes Evangiles que jams il ne fera, ne souffrira estre faite monnoie au chastel de Ellincourt et s appartenances semblable celle du roy, et que celle que il fera, il la fera telle et si... diffrente, que le peuple le pourra appercevoir clerement.

Hinc prvaricatores, bonorum suorum privatione mulctabantur, ut patet ex Lit. ann. 1373. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 661. Cum vero Barones, quorum monet usus intra dominiorum suorum limites coarctabatur, suis ut plurimum easdem ferme figuras, quibus regi insignit erant, imprimerent, ut apud literarum saltem ignaros harum sese usus longius proferret, vari subinde Regum nostrorum promulgat hac super re inhibitiones. Hinc etiam crebr super his Baronum usurpationibus querel, etiam ad ipsos summos Pontifices delat, ut constat ex Bulla Clementis VI. PP. data apud Villam novam Avenionensis dicesis, 3. Id. Martii ann. 1. Pontific. in Regesto Memorialium Camer sign. C. fol. 122. sub ann. 1353 :

Nonnulli nullam habentes auctoritatem juris vel consuetudinem seu privilegium faciendi monetam, falsam cudunt et fabricant in regno Franci et locis vicinis, alii vero monetam fabricatam sub vero signo carissimi in Chr. filii nostri Johannis Regis Franc. illustris studiose depravant, et ex hoc cadit a suo recto pondere. Quam plures etiam in locis circumvicinis, quibus de jure aut consuetudine seu privilegio jus competit fabricandi monetam, signum proprium monet regi, monet su quam fabricant, quantum possunt similius speciem et formam insculpunt, constituunt et imponunt. Et quamvis moneta prdicta eorum ad usurpatam similitudinem prdictam deficiat a justo pondere argenti, et solito in Regia moneta et more et consuetudine observato, simplices tamen et populares person non habentes inter monetas tant similitudinis peritiam discernendi, falluntur quotidie ea occasione in usu monetarum, recipientes monetas falso assimilatas pro veris, etc.
Habetur integra tom. 11. Spicilegii Acheriani pag. 402. cui Chartam aliam earumdem usurpationum indicem adnectemus, ex Cartophylacio Regio, scrinio Monetarios, tit. 28.

Nous Eudes Duc de Bourgongne, Comte d'Artois et de Bourgongne, Palatins et Sire de Salins, faons savoir tous, que come nous aiens entendu que nostre chier et redoubt Seignour le Roy de France, se tient mal apai de nous, pour ce que le Maistre de ses monnoies li hont donn entendre que nous faons maintenant battre monnoie en nostre ville

d'Auxerre, et semblable au coing et la forme de sa monnoie, que petite diffrence y avoit entre sa monnoie et la nostre, et que mult de gens pouvoient estre dcheus en prenant nostre monnoie comme la monnoie de nostredit Seignour ; Nous qui pour riens ne vouldrions fere chose qui depleust nostredit Seignour, voulons et promettons faire muer le coing en la forme que nous facions quant present abattre en nostre ville d'Auxonne, et fere en nostre dite monnoie tel differance, et tel forme, que un chascun pourra apertement cognoistre nostre monnoie dissemblable la monnoie le Roy Monseig. pour tel que nostre dite monnoie haura son cours tant seulement en nostre Comt de Bourgoigne, et en la terre de l'Empire : et commenderons et deffenderons, et ferons deffendre, que il ne forgent la monnoie du Royaume, et les ferons jurer, et auxi ne recevront, ne feront recevoir le billon du Royaume. En tmoignage de laquelle chose nous avons fait mettre nostre seel en ces presentes Lettres faites et donnes au Bois de Vincennes le tiers jour d'Octobre 1337.
Ob crebras igitur Baronum super Monetis regiis usurpationes, statuit Philippus Pulcher Statuto anni 1313 :

Que les Maistres qui feront les monnoies des Prelats et Barons, soient tenu de jurer sur les SS. Evangiles, que ils ne fonderont, ne feront fondre nulle des Monnoies du Roy... Et d'autant que nulle monnoie ne peut, ne ne doit estre sans garde, elle ordonne qu'en chascune monnoie des Prelats et des Barons il y aura un Garde de par le Roy, ses propres couts et despens, laquelle Garde pour ce que fraude contre les Ordonnances ne puisse estre faite, delivrera les deniers de tel prix comme il sera ordonn, et sera tous les achaps d'argent et de billon ; et que l'on ne pourra fondre, ne mettre fournel, se laditte Garde n'est presente, par quoy l'on ne puisse fondre nulles monnoies contre lesdites Ordonnances, et iront les Maistres des monnoies du Roy par toutes les monnoies des Prelats et des Barons, et prendront les boistes desdites monnoies, et en feront essay, pour savoir se icelles monnoyes seront faites de tel poids et de telle loy, comme ils doivent estre, etc.
Vide gid. Gelenium in S. Engilberto pag. 203. Frequentes admodum exstant

Baronum monet regiarum typo insignit, temporibus imprimis Johannis, Caroli VI. et Caroli VII. neque regum inhibitiones impedire potuerunt, quominus Robertus dux Barensis factus, aliorum Baronum exemplum secutus, monetas Johannis et Caroli V. regum, usque in suis monetis accurate describeret. Ludovici IX. et successorum grossi Turonenses non solum in Gallia, sed in Germania etiam imitando exprimebantur, necnon Flandrenses dynast nonnulli, Caroli VI. Albos magnos effingebant. Hc Vir Clarissimus de Saulcy. Inter monet Regi prrogativas hc etiam recenseri potest, quod ejus adulteratores graviori supplicio punirentur, quam qui Baronum monetam adulteraverant. Vide de Lauriere tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 93. Iis manus amputatur, ex Capitul. Ludovici Pii ann. 819. cap. 19. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. p. 706. Monet regi adulteratores oculis privantur, ex Stabil. S. Ludov. cap. 29 :

Et cil pert les iex,... qui fait fausse monoye.

Dehinc aqu bullientis supplicio multati patibulo suspensi fuere, ut videre est supra in Bullire 3. Femin vero fossa immergebantur viv. Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. ad ann. 1296. fol. 18. r :

Watiers Heraus fu envoi en le court l'veske pour fausse monnoie que il alouoit et que on trouva en se maison, et pour chu fait meisme Maroie Pissons se femme fu enfouie toute vive le Mardi de Penthecouste.
Monetarum falsarii, vel qui adulterata moneta scienter utebantur, igni damnabantur apud Italos. Stat. crimin. Cuman cap. 147. ex Cod. reg. 4622 :

Si quis fecerit vel fabricaverit.... monetam falzam, vel monetam falzam spendiderit scienter,... comburatur, ita quod moriatur.

Denique monet Regi id juris peculiaris erat, quod ad eam cudendam universi Regni Monetarii, dimissis Baronum monetis, evocati convenire tenerentur, ut est in Chartophylacio Regio, scrinio Monetarios, tit. 31. Moneta Palatina, Qu in Palatio cudebatur. Capitulare Caroli Mag. ad Legem Salicam tit. 3. cap. 11. et lib. 3. Capitul. cap. 13. et Capitul. 3. ann. 805. cap. 17 :

De falsis monetis, quia in nonnullis locis contra justitiam, et contra Edictum nostrum fiunt, volumus ut nullo alio loco moneta sit, nisi in Palatio nostro ; nisi forte iterum a nobis aliter fuerit ordinatum.
Capitulare ejusdem Caroli ann. 808. cap. 7 :

De monetis, ut in nullo loco percutiantur nisi ad curtem ; et illi denarii Palatini mercentur, et per omnia discurrant.

Meminit prterea Monet qu in Palatio regio cudebatur, Edictum Pistense cap. 12. qu quidem pro Inscriptione hanc prferebant, Moneta Palatina. Adde Capitul. ann. 823. cap. 18. Buteroum de Monetis Francicis pag. 287. 376.

et D. le Blanc Tract. de Monet. pag. 49. 75. 98. et 109. Trientes sub regibus prim stirpis causas hanc inscriptionem habere monuit nos. V. Cl. De Saulcy. Vide Tab. 1. num. 21. Sed priusquam ulterius progrediamur, rem Lectoribus haud injucundam nec inutilem fore arbitramur, si monetas nostras Regias ac Palatinas, de quibus sermonem instituimus, earumque figuras, pondera ac pretia hic perstringamus, cum frequens apud Scriptores et in veteribus Tabulis harum occurrat mentio, et absque hujusce rei notione hrere plerumque necesse sit Lectoribus, dum monetarum pretia, atque adeo ipsas nomenclaturas vix noscant. At cum ante Philippum Pulcrum Regem, id est, ante ann. 1300. monetari fabric in Regiis vel Camer Computorum aut Curi Monetari archivis nulla fere certa exstent monumenta, et in doctorum Gazophylaciis perpauc habeantur ante hc tempora aure Regum, terti maxime stirpis, monet, qui huicce disquisitioni operam hactenus dederunt, ab eodem Rege fere semper seriem Monetariam Francicam orsi sunt, quorum exemplum secuti, ab ejus vo quicquid sani ex veteribus Tabulis depromere licuit, in gratiam hujusmodi rei monetari studiosorum proponemus, ut quorum sint quas tanto servant studio, monet, vel inde addiscant quibus id ignotum est, additis ipsarum duntaxat monetarum aurearum et argentearum ectypis, quotquot sub manum occurrerunt. Neque enim Regum nostrorum monetas omnes aureas ac argenteas hocce loco describere statuimus, cum id argumenti jam incperit vir pereruditus, edito uno volumine, in quo qui prioris stemmatis Regum sunt, nummos aureos delineavit, spesque sit operi a viris doctis expedito, diuque intermisso ultimam tandem manum positurum : sed illas tantum utriusque metalli monetas dare prstat, qu et certum nomen, et statum pondus habent ac pretium : ut cum e apud Scriptores occurrent, sciat Lector a quibus cus sint qualeve fuerit singulis temporibus earum pretium. Denique ut quem typum prtulerint, agnoscat, si non omnium, complurium saltem figuras delineari curavimus. Monetarum autem Francicarum pondus, pretium, nomina peculiaria, ac tempus quo primum cus sunt, sub tertia duntaxat stirpe certa habentur : neque tamen, ut diximus, ante Philippum Pulcrum Regem, quo imperante describi ea cpere in rerum monetariarum tabulis et archivis, a quibus qu deinceps dabimus, excerpta sunt. Nam earum qu antea cus habentur in Gazophylaciis, nomina ac pretia fere incerta manent, ut aurearum Philippi II. Ludovici VIII. et S. Ludovici IX. tametsi posterioris qudam nomen ipsum monet prferant. Ante Ludovicum IX. nullas a terti stirpis regibus monetas aureas cusas esse inter omnes harum rerum peritos hodie constat. De Saulcy. A Philippo igitur quarto ordiemur, cum ipsis monetariis archivis. Rem monetariam altius repetere animus fuerat, idque haud infelici successu facturos nos sperabamus, maxime cum amplissimam collectionem Edictorum ad

monetas spectantium, immenso studio summisque impensis undique comparatam, singulari urbanitate nobis suppeditaverit Monetis Francicis Prfectus D. Grassin : iis tamen aliisque, quantum licuit, attente perlectis, cum D. Cangio a Philippo Pulcro exordium ducendum existimavimus, quod nihil maximi momenti aut indubitat fidei de anteactis temporibus nobis occurrerit. Id prterea suasit exemplum D. le Blanc qui hac in re licet versatissimus spissime implicatus hret. Ad sequiora vero tempora illustranda non minimum proderit locupletissima hc collectio, cujus etiam ope figuras, pondera ac pretia monetarum ad hanc usque tatem dabimus. Figurarum hujus editionis indicem vide ad calcem voluminis. Eas a primis regni incunabilis usque ad Ludovici XVI. tempora exhibemus, typos ab ipsis nummis musei regii repetente viro sollerti E. Cartier, usi in hac re consiliis viri clarissimi de Saulcy, Academici regii.

Monet Aure Regum Franci Tertii Stemmatis Sub Philippo IV.

Moneta in pondere et lege imminuta a Philippo Pulcro ann. 1295. ut patet ex Litteris datis mense Maio ejusd. anni apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 325. Grossi regales auri (Gros Royaux d'or,) nuper cusi currere jubentur pro 20. s. Paris. Edicto ann. 1295. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 543. Floreni magni et parvi, (Florins d'or grands et petits) cusi ann. 1302. 1303. Regest. 36. Archivi Regii ch. 60. Florenus aureus exstat, qui forte is est qui hic indicatur, tametsi id nolimus asserere. Ab Altera parte Joannem Baptistam prfert cum Inscript. S. Johannes B. in altera lilium Florentinum, cum Inscript.

P. Di. Gra. Fra.

Floreni qui Florentinos imitando exprimunt ante finem seculi xiv. in Francia cusi non sunt, sed pluribus seculis omnes monet aure vulgo Floreni dicebantur. De Saulcy. Vide in voce Floreni. Florenorum mentio occurrit in Charta ann. 1068. unde merito colligit D. le Blanc pag. 147. florenos antiquiores esse ann. 1252. quo primum Florenti cusos scribit Villaneus Histor. univers. sui temporis lib. 6. cap. 54. Hanc chartam, qu exstat in libro inscripto Histoire vritable de l'antiquit du vicariat de Pontoise pag. 22. seculo decimo quarto exaratam esse, anno forte 1368. harum rerum peritus, quisquis eam legerit, facile videbit. Regales parvi auri puri et examinati, (petits Royaux d'or fin) ponderis 3. denariorum et 15. granorum, et 70. ad marcam Parisiensem, pretii 11. solid. parvorum Turonensium, leg. videtur Parisiensium cusi ann. 1305. in Edicto 3. Maii ann. 1305. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 429. et in alio dato die Lun post Magdalenam ejusd. an. ibid. pag. 434. currere dicuntur pro 11. sol.

bonorum parvorum Paris. In eorum antica Rex sedet in sella leoninis capitibus exornata, inter bina lilia, cum Inscriptione,

Philippus D. G. Francorum Rex.

In postica, crux efficta conspicitur inter 4. lilia, cum Inscript.

Xrc. Vincit. Xrc. Regnat. Xrc. Imperat

: Regest. 36. Archivi Regii ch. 238. 249. Statut. 1. Febr. 1306. aliud m. Maii ejusd. ann. [Regalis parvi sub Philippo III. cusi typum exhibemus, Tab. VI. num. 17.] Ad Nativitatem B. Mari 1306. incipit fortis moneta et fuerat cursus debilis monet ab Omnibus Sanctis 1303. usque ad dictam Nativitatem. Vet Regest. Anno 1308. Floreni cum Cathedra, (Florins d'or la Chaire) pretii 20. solid. Turon. in Edicto Philippi Regis dat. Paris. 18. Jan. ann. 1308. Sic dicti quod Rex in cathedra sedens effingitur. Typum exhibet Tab. VII. num. 3. Eodem anno Denarii dicti cum Regina, (Deniers la Reine) currebant pro 16. sol. 8. den. Idem Statut. Qurunt viri docti, cujus Regin fuerint hi denarii : nam cum ii interdicantur in Edicto ann. 1310. cum Florenis Florentinis et aliis monetis extraneis, videretur conjici posse extrane pariter Principis fuisse. Verum ex ipsis statuti verbis id omnino non evincitur : imo et contrarium utcumque ex iis colligere licet ; ii quippe denarii in Francia interdum cusi dicuntur. Prterea in Consilio Monetariorum ann. 1308. Denarii cum Regina dicuntur currere pro 14. sol. et 54. conficere ad marcam ut et Boni cum Regina (Bons la Reine) 52. et semissem ad marcam, et currere ut Agni pro 15. sol. unde plerique opinantur ejuscemodi denarios fuisse cusos in Navarr regno a Joanna Regina Navarr, Philippi Regis uxore. Verum in Francia ipsa cusos arguit Statutum 4. Aug. ann. 1310. de quo mox. Proinde ii fortasse fuerint, qui Blancam Reginam stantem inter 2. lilia prferunt, cum Inscriptione Blancha Reg. Ludovici Franc. Regis Mater : habetur in Gazophylacio Regio. Nemo unquam vel unicum hujus monet exemplar vidit. De Saulcy. Alia est figura hujusce denarii in Gazophylacio regio asservati, si fides D. le Blanc, qui se pr manibus spius illum habuisse scribit, cujus etiam genuinum Typum delineari curavit pag. 168. Sed neque ex eo certo concludi posse auctor est idem D. le Blanc cujus sit tatis, cum in sequioribus temporibus cusum fuisse perspicuum sit. Ejusmodi tamen denarios cusos sub Philippo IV. dubium non est ex laudatis Edictis, unde eos fuisse opinatur in quibus Regis et Regin efficta protome : at cujus tituli et ponderis fuerint prorsus incompertum. Statuto dato die Martis post Pascha ann. 1308. Denarii aurei ad Cathedram currere jubentur pro 25. sol. Turon. Denarii cum massa, (Deniers la Mace) pro 22. sol. 6. den. Turon. Denarii cum Massa typum exhibemus Tab. VII. num. 1. et Semissis ejusdem ibid. num. 2. Denarii cum Regina, pro 16. sol. 8. den. Turon. et parvi den. nuper cusi pro 12. sol. 6. den. Turon. Ita in alio statuto

18. Jan. 1308. In Consilio Monetariorum ejusdem anni 1308. supra laudato dicuntur prterea Floreni cum Massa, 26. ad marcam confecisse, et valuisse 21. sol. 3. den. Floreni cum Massa, 37. ad marcam confecisse, et valuisse 20. sol. 8. den. Floreni cum Cathedra, valuisse duobus Florentinis : quorum quidem Florentinorum alii 70. ad marcam conficiebant et valebant 12. sol. 2. den. obol. alii conficiebant 72. ad marcam, et valebant 11. s. 10. den. Regales duri (Royaux durs) duplum fere pendentes parvorum Regalium, sed legis minoris, scilicet 22. karats auri, cum iisdem ferme figuris, pond. 5. den. 12. gran. et pretii 24. solid. Paris. quorum 34. et dimid. conficiebant marcam auri, ann. 1310. die Jovis ante Assumptionem Deipar, usque ad 8. Febr. seq. Regales Philippi Aug. Regis et Ludovici, incertum an. VIII. vel IX. nonnulli circumferuntur. Denarii auri cum Agno, (Deniers d'or l'Agnel) cum iisdem figuris, quibus insigniuntur Mutones, (les petits Moutons) pond. 3. den. 5. gr. pretii 15. solid. Turon. ab 8. Febr. 1310. usque ad 1. Sept. 1311. Hc emendanda probat D. le Blanc pag. 180. ex Statuto 22. Jan. ann. 1310 :

Agnels que nous faisons forger comme au temps de S. Louis, pour 16. sols Par.
Unde leg. 16, sol. Par. vel 20. sol. Turon. Ipsum consule. Edicto dato die Martis ante S. Vincentium ann. 1310. cudi jubetur moneta aurea,

qui est et sera appell l'Aignel, laquelle est du temps S. Louis nostre aieul, pour 16. s. Parisis, et aussi pour 8. s. de Bourgeois fors, et pour 16. s. de Bourgeois petits. Ne mettre les deniers d'or l'Aignel pour plus de 16. sols petits Bourgois.
Unde colligitur monetam auream Francicam Agno signatam jam inde a S. Ludovici temporibus obtinuisse quod suo loco docuimus in voce Multo. Exstat illud Edictum apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 477. quod datum dicitur Pisciaci die Martis post S. Vincentium 1310. i. e. 27. Jan. ubi hc leguntur qu cum laudatis a D. Cangio non omnino conveniunt.

Idem legitur in Mandato Camer Comput. dato Dominica ante Candelosam ann. 1311. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 482 :

Qui est et sera apele l'Aignel, laquelle est du temps de S. Loys, nostre tres chier aieul, que nous fesons forger present, faces prendre et mettre pour sexe sols parisis, et aussi pour huit sols de Bourgois petits, etc.
Edicto alio dato Paris. 7. Febr. 1310. cudi jubetur moneta auri examinati,

d'or fin, qui sera appell l'Aignel, de 58. den. et un tiers, au marc de

Paris, et seront taillez sans fors et sans feuble.

Quod factum non fuisse ex consilio Monetariorum monet D. le Blanc pag. 181. Edicto dato Paris 4. Aug. ann. 1310. prohibetur cursus denariorum aureorum dictorum cum Regina, ( la Reine) quod in multis locis contraficti fuerint, ac eorum plerique falsi, vel minoris pretii, quam ii qui in Francia cusi fuerant : quo etiam Edicto inhibentur Floreni Florentini. Edicto laudato dato Pisciaci die Martis ante S. Vincentium ann. 1310. inhibentur Denarii aurei cum massa, ( la Mache) post proximum Pascha, ut et Turonenses argentei 21. denariorum, et Denarii aurei cum Regina. A 1. Sept. 1311. usque ad 24. Augusti 1312. cusi fuere denarii aurei cum Agno, ponderis et pretii supradicti. A 24. Aug. 1312. usque ad Sabbatum Sanctum 1313. cusi iidem denarii cum Agno, ejusdem ponderis, pretii vero 20. solid. Turon. vel 20. solid. Burgensium. Denarii aurei cum massa, interdicti Statuto dato Parisiis 12. April. ann. 1311. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 480. Iidem rursum prohibiti, ut et Denarii cum Regina : et Denariorum cum Agno cursus pro 16. sol. parvorum Burgensium statuitur, Statuto dato Meldis 16. Febr. ann. 1311. Rotulus Thesauri ann. 1312 :

Et est sciendum quod duo solidi dictorum Grossorum argenti computantur ibi pro uno Regali ad Massam.
In locatione Monetarum die Jovis post Conversionem S. Pauli ann. 1311. fit mentio Denariorum cum duplici cruce et cum Pallio, (au Mantelet) ut et Denariorum duorum cum Massa, des Deniers durs la Mace, et Denariorum cum Regina, qui interdicuntur. Edicto dato Pontesi mense Junio ann. 1313. moneta aurea ad Agnum, cudi jubetur 15. solid. Turon. parvorum, cteris monetis interdictis, prter Turonenses, Parisienses et Burgenses. Guillelmus Nangius in Chronico ann. 1313 :

Philippus Rex Franci circa festum B. Virginis... monetam ejusdem valoris et ponderis quo fuerant tempore Beati Ludovici, fabricari fecit, Florenos ad Agnum, qui in quindena pro 22. solidis parvorum Burgensium communiter ponebantur, usque ad aliam super hoc ordinationem pro 15. solidis Turonensibus duntaxat cursum suum habere decernens. Fecit insuper Edicto Regio et sub pna amissionis totalis bonorum districtius inhiberi publice et proclamari, ne quis alia moneta quacunque auri vel argenti aliter vel sub alterius stimatione pretii uteretur publice vel occulte. Quanquam ex hujus mutationis causa subita multum extitit murmur in populo : in brevi, quod multa damna saltem exinde perpessi

sunt et incommoda, et prcipue mercatores, etc.

Sub Ludovico X. Hutino. Edicto alio dato Parisiis 17. April. ann. 1314. interdicta omnis moneta prter auream cum Agno, qu tum cudi statuitur pretii 15. sol. parvorum Turon. vel 12. solid. Paris. cum Inscript. Lud. Rex, sub Agno. Adde Statuta 6. Maii 1315. et 23. Januarii 1319. Typus hic describitur, Tab. VII. num. 17. Perperam Editum 17. Aprilis 1314. Ludovico X. tribuitur : nondum enim regnum erat adeptus ; neque in eo memorat Inscriptionis occurrit mentio, ut videre est apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 536. Verum exstat aliud Edictum datum Meldis 26. Febr. 1315. ibid. pag. 617. quo interdicitur quvis alia moneta prter Denarios aureos cum Agno, quorum cursus permittitur usque ad Pascha proximum pro 12. sol. Paris. bonis, et subinde pro 10. solid. tantum currere jubentur. Sub Philippo V. Magno. Idem Denarius cum Agno, ejusdem ponderis et pretii, a 23. al. 24. Jan. 1319. usque ad 27. Martii 1323. Tab. VII. num. 18. Typum damus, Tab. VII. num. 18. Charta hujus reg. ann. 1319. mense Jun. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 212 :

Chascun florin la chaere pour xxvj. soulz Par. Chascun florin la mace pour xxiij. soulz Par. Chascun florin au mouton et la royne pour xv. soulz Par. Chascun florin de Florence pour xiij. soulz. Par. Chascun gros Tournois deux Oz pour xiiij. den. Par. Chascun gros Tournois un O pour xij. den. Par.

Sub Carolo IV. Pulcro. Idem Denarius cum Agno, a 27. Martii ann. 1323. usque ad 16. Febr. cum Inscript. Kls Rex, sub Agno. Typus hic describitur, Tab. VII. num 19. Edicto dato Paris. 5. Maii 1322. apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 767. cudi jubentur Denarii aurei cum Agno ejusdem ponderis et tituli ac ii qui tum cudebantur, pretii 10. sol. monet currentis pro 2. den. Turon. vel 20. sol. monet simplicis (monoye sengle) aut pro 16. sol. Paris. interdicta quavis alia moneta aurea. Regales duplices auri puri, (Royaux doubles d'or fin) in quibus effictus Rex stans in porticu cum Inscr. Krol. Rex Francor. et in aversa parte, Crux in quadricircino (quidam hosce aureos Longs vestus vocant) pond. 3. d. 7. gr. pretii 20. sol. Paris. 58. pond. ad marcam Parisiensem, a 16. Februar. 1325. ad 20. Sept. 1330. Statuto ann. 1329. currere jubentur pro 12. sol. Edictis aliis eorumdem Regalium pretium subinde usque ad 20. s. adauctum legitur. Typum hic exhibemus. Tab. VII. num. 20. Regalis parvus auri puri (Petit Royal d'or) ibidem num. 21. Monetas qu sub initia hujus regni ejusdem legis et ponderis fuerant ac sub finem Philippi Magni, imminuit Carolus IV. ob impensas belli Aquitanici : quod

ab ann. 1322. usque ad ann. 1330. perseverasse videtur. Consule D. le Blanc pag. 205. Chart. 1324. ann. 3. Apr. ex Lib. pitent. S. Germ. Prat. fol. 132. v :

Cent livres Parisis,... c'est assavoir en florins d'or au mouton, xliiij. liv. et xvj. souz Par. en florins d'or la mace, xl. liv. et xvj. souz Par. et en gros Tournois un O et esterlins viij. souz Par.
Charta ann. 1328. ex Tabul. Carnot. :

Moyennant le prix de quatre mille cinquante florins royaux, pour xxviij. sols Par. chacun florin.

Denarii auri ad reginam. Vide in Moneta argentea sub hoc rege. Sub Philippo VI. Floreni Regales aurei, (Florins Royaux d'or) iidem qui infra Regales nude dicuntur, currere jubentur pro 28. sol. Paris. usque ad Natale Domini ann. 1329. ab hac die usque ad Pascha seq. pro 21. sol. Paris. subinde pro 16. sol. Paris. Edicto dato Lupar 21. Martii an. 1328. tom 2. Ordinat. p. 28. Edicto alio 25. Mart. an. 1332. ibid. p. 85. currunt pro 12. sol. Paris. Parisienses aurei, (Parisis d'or,) in quibus effictus Rex in cathedra sedens, cum binis leonibus ad pedes, pond. 5. den. 10. gran. pretii 20. sol. bonorum parvorum Parisiensium. In Regestis vero Curi Monetarum dicuntur fuisse pond. 5. den. 17. gran. et 33. denar. aureorum et 3. quintor. ponderis ad marcam Paris. die Sabbato post S. Michael. an. 1329. 20. Septemb. 1330. 9. Jan. 1331. Typum hic describimus, Tab. VIII. num. 2. Edicto 6. Sept. 1329. tom. 2. Ordinat. pag. 35. cudi jubentur

per pondus et legem pro 20. s. bonorum parvorum Paris. illius valoris et quales erant parvi Parisienses, tempore quo vivebat B. Ludovicus Rex.

Sic autem dicti quod libram seu 20. sol. Paris. valebant. Edicto Regio ann. 1329. in Regesto Noster, fol. 216. statuitur ut boni Parisienses aurei qui cuduntur currant per universum Regnum prostridie Natal. Domini usque ad proximum Pascha pro 30. solid. Paris. tantum, et 3. Parisienses aurei pro 5. Regalibus aureis, iidemque Regales graves currant pro 18. solid. Paris. et Agni aurei graves pro rata, cteris monetis interdictis. Post Pascha vero ut currat fortis moneta, scilicet Parisiensis aureus qui tum cudebatur, pro 20. sol. Regalis pro 12. solid. bonorum Parisiensium et Angelus aureus pro rata. Edicto 6. Sept. supra laudato, interdicta veteri moneta aurea, cursus Aurei vocati ad Agnum permittitur pro 14. grossis Turon. argenti et 7. parvis Turon. In Charta 8. Nov. 1345. tom. 3. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 122. 10. Agni aurei valere dicuntur sex libras. Malli aure pretii 8. sol. Paris. fortium, mentio fit in Charta Theodorici

Abbat. S. Martini Tornac. ann. 1330. Locum vide in Malgia. Regales auri examinati et puri, (Royaux d'or fin) similes Duplicibus Regalibus Caroli Pulcri, pond. 3. den. 10. gran. pretii 15. Turon. 9. Jan. 1331. 1. Febr. 1336. usque ad 1. Febr. 1337. Typum hic exhibemus, Tab. VIII. num. 1. Regestum Camer Comput. Paris. Noster, fol. 478. A 20. die Sept. 1330. usque ad 1. Febr. 1336. fiebant Parisienses auri, ponderis 34. et 4. quint. et Regales de 58. et 1. tert. In Computo ann. 1334. ad 22. Jan. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 281. Regales auri dicuntur valere 30. grossos. Denarii auri puri cum Scuto (Deniers d'or fin l'Escu) in quibus Rex in cathedra sedet sinistra scutum liliatum, ensem dextra tenens, pond. 3. d. 13. gr. et pretii 20. sol. Tur. vulgo Scuta prima (Escus premiers) appellantur. A 1. Febr. 1336. ad 1. Febr. 1337. 24. Nov. Typus hic describitur, Tab. VIII. num. 3. Denarii auri puri cum Leone (Deniers d'or fin au Lion) in quibus Rex sedet in cathedra, cum leone prostrato sub pedibus, pond. 3. den. 20. gr. pretii 25. Turon. 14. Nov. 1338. 12. Dec. 1338. 25. Maii 1339. 14. Jun. 1339. Regestum Noster :

A 1. Febr. 1336. usque ad 14. Nov. 1338. fiebant Leones ponderis 50.

scilicet ad marcam. Typum hic perinde describimus, Tab. VIII. num. 4. Denarii auri puri cum Papilione, (Deniers d'or fin au Pavillon) in quibus Rex sedet sub papilione seu tentorio liliato, pond. 4. den. pretii 30. sol. 48. pond. ad marcam Paris. 14. Jun. 10. Aug. 1338. 20. Jan. 1339. 8. Jun. 1339. Regestum Noster :

A 14. Nov. 1338. usque ad 14. Jan. 1339. fiebant Papiliones ponderis 48.

Horum typus hic describitur, Tab. VIII. num. 5. Denarii auri puri cum Corona, (Deniers d'or fin la Couronne) in quibus efficta major Corona in campo liliato, ut Coron Comitum Provinci, pond. 4. den. 6. gran. pretii 40. sol. Turon. a 7. Febr. 1339. usque ad 7. April. ante Pascha ann. 1340. Regestum Noster :

7. Febr. 1339. fiebant Coron ponderis 45.

ad marcam Paris. scilicet. Typum hic damus, Tab. VIII. num. 6. De hisce prdictis monetis ita Johannes Villaneus lib. 11. cap. 71 :

E fece fare nuova moneta d'oro, che si chiamavano Scudi, piggiorando la lega della buona moneta 25. per cento : e le monete del argento a l'avenante. E poi fece un altra moneta d'oro, che chiamavano Leoni, e poi un altra che chiamavano Padiglioni, piggiorando ciascuna et di lega et di corso, per modo che doue il nostro Fiorino d'oro, ch ferma e leal moneta, e di fine oro, valea alla buona moneta ch'era prima in Francia soldi 10. di Parigini, inanzi fosse gli anni 1338. valse il Fiorino d'oro in Francia soldi 24. di Parigini, et il quarto piu a Tornesi piccioli. Et poi

l'anno 1340. fece un altra moneta nuova d'oro, chiamata Agnoli, e piggiorolla tanto, et cosi quella dell' argento e piccioli, chel nostro Fiorino d'oro valse a quella moneta soldi 30. di Parigini.

Denarii auri puri, id est, Duplices Regales, in quibus Rex cum sago militari liliato sedet in cathedra veluti operis cementitii, sceptrum et manum justiti utraque manu tenens pond. 5. den. 8. gr. et pretii 60. sol. Turon. 24. April. 27. Maii, 27. Jul. 17. (al. 7.) Oct. 1340. Regestum Noster :

20. April. 1340. post Pascha fiebant Duplices auri fini ponderis 36.

ad marcam Parisiensem. 17. vel 12. Maii 1340. Duplices auri de 23 kar. ponderis 36. ut supra. Typus hic describitur, Tab. VIII. num. 7. Iidem sunt qui Doubles d'or appellantur in Edicto 15. April. ann. 1339. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 132. ut et in alio 8. Jun. ann. 1340. ibid. pag. 146. qui cteris monetis aureis interdictis currere jubentur pro 60. sol. Turon. In iis etiam memorantur Demi doubles d'or qui tum cudebantur pretii 30. sol. Turon. Liter ann. 1340. 12. Maii in Reg. B. Cam. Comput. Paris. fol. 109. r :

Faites faire et ouvrer nos deniers doubles d'or du pois et du coing que l'en fait prsent, xxiij. quaras d'or fin et un quarat de tenue.
Denarii auri puri cum Angelo, (Deniers d'or fin l'Ange) in quibus effictus Angelus togatus et coronatus draconem pedibus premens, dextra crucem florigeram, et lva scutum tenens, in quo tria tantum expressa lilia, pond. 5. den. 16. gr. et pretii 75. Turon. ponderis 33. et 2. tert. ad marcam Parisiensem. Atque hi Primi Angeli vulgo appellantur. 28. Jun. 1340. Rursum a 7. Febr. 1340. usque ad 23. Aug. 1341. cusi denarii auri puri cum Angelo, pretii 75. sol. Turon. et 33. et 1. tert. ponderis ad marcam Parisiensem. A 23. Aug. 1341. ad 19. Jan. seq. cusi similes denarii. Ita denique a 19. Jan. 1341. ad 18. (al. 28.) Junii 1342. Horum typum exhibemus, Tab. VIII. num. 8. Iidem denarii (Deniers d'or fin appellez Angles) ejusdem pretii et ponderis ut supra, cudi jubentur Edicto 27. Jan. 1340. ubi etiam eorum semisses pretii 37. sol. 6. den. Turon. vel 30. sol. Paris. memorantur. Ali ejusd. ann. 27. Jan. ibid. fol. 109. v :

Faites faire et ouvrer deniers d'or fin, appellez Angles, qui auront cours pour lxxv. solz Tour. la piece, et pour lx. solz Par. de xxxiij. et deux tiers de pois au marc de Paris... Faites ouvrer deniers d'or fin, appellez demi Angles, qui auront cours pour xxxvii. solz, vj. den. Tour. et pour xxx. sols Par. dont les deux vaudront justement un des Angles doubles.
Edicto 8. Aug. 1341. cuduntur ponderis 38. et 1. tert. ad marcam Parisiensem. Antiquior est Philippo VI. hc moneta, cum ejus mentio occurrat in Poemate de la Rose sub Philippo Pulcro, ut vulgo creditur, exarato :

Pour noyant fut un Angelos.

Secundi Angeli, (seconds Anges) pond. 5. den. tantum, et pretii 75. Turon. pond. 42. ad marcam Paris. a 28. Jun. 1342. ad 16. Febr. seq. In Regesto 123. dicuntur pretii fuisse 4. lib. 5. sol. Tur. Tertii Angeli, pond. 4. den. 13. gr. pretii 4. lib. 5. sol. Turon. 16. Sept. et 10. April. ante Pascha 1342. Regest. Noster :

7. Febr. 1340. fiebant Angeli fini pond. 33. et duo tertia. 23. Aug. 1341. Angeli ponderis 38. et 1. tert. 28. Jan. 1342. Angeli ut supra, ponderis 42.
Denarii auri puri cum Scuto, (Deniers d'or fin l'Escu) ejusdem figur et form qua prdicti aurei, ann. 1336. pond. 3. den. 13. gr. pretii 36. Paris. 54. ad marcam Paris. At ann. 1344. 27. Mart. currebant pro 16. sol. 8. den. Turon. secundum fortem monetam ; quod anno prcedenti factum fuisse docet Edictum 26. Octob. 1343. apud de Lauriere tom. 2. Ordinat. pag. 192. qui cursus iterum confirmatur Edicto 13. Dec. ejusd. anni. 10. April. ante Pascha 1342. 1. Nov. 1343. Regestum Noster :

1. April. 1342. fiebant scuta auri ponderis 54. Marca auri empta 52. scuta 27. Mart. 1344. scuta ut supra, Marca auri empta 53. scuta.
In Regesto 123. dicitur eorum pretium fuisse usque ad 22. Sept. ann. 1343. 56. 58. et 59. solid. pro populi arbitrio : deinde Statuto 22. Sept. ann. 1343. 36. sol. usque ad 1. Novemb. seq. quo cusi iidem denarii, pretii 16. sol. 8. den. usque ad 27. Mart. 1344. quo rursum cusi iidem denarii ejusdem pretii. Quo pertinent qu habet Joannes Abbas Laudunensis in Speculo Historiali scripto ann. 1388. lib. 11. cap. 73 :

En ce mesme temps (ann. 1343.) le Roy de France fist cheoir sa monnoye, par telle condition, que ce qui valoit 12. deniers de la monnoye courante, ne vaulroit que 9. deniers : c'est savoir que le Escu qui valoit 60. sols, ne vauldroit que 36. sols, et le gros Tournois ne valdroit que 3. sols, le 22. jour de Septembre, et en la Pasque ensuivant prochaine l'Escu ne vaulroit que 24. sols, et le gros deux sols, et la maille blanche six deniers jusqu'en my-Septembre l'an dix-neuvime, et plus ne dureroit, etc.
Mox :

Et fut la clameur du peuple si grant, que le Roy ce meisme an, c'est assavoir l'an 1343. le 28. jour d'Oct. fit cheoir du tout les monnoies devant dites par telle maniere, que le gros vaulroit 12. deniers, et la maille blanche vaulroit trois Tournois : le Florin l'Escu 13. sols 4. den. le Florin de Florence 9. sols six deniers, jaoit ce que paravant il eut ost le cours aux autres monnoies except aux Bruslez qui valoient 2. deniers, lesquels furent une maille Tournoise, etc.
Denarii auri puri cum Cathedra, (Deniers d'or fin la Chaire) in quibus Rex in cathedra sedet, cum longiori sceptro, et manu justiti, uti vulgo appellatur :

cathedra vero collum non excedit ; pond. 3. den. 16. gr. pretii 20. sol. Turon. pond. 52. ad marcam Paris. 17. Julii 1346. 2. Oct. ejusd. anni apud de Lauriere tom. 2. Ordinat. pag. 251. 4. Mart. et 6. April. 1347. Regestum Noster :

14. Julii 1346. fiebant Cathedr auri, ponderis 52. Marca auri empta 50. Cathedr. auri 6. Matth. 1346. Cathedr ut supra. Marca auri empta 48. Cathedr. 7. April. 1347. post Pascha Marcha auri empta 50. Cathedr. auri.

Regestum 123. a 4. Mart. 1346. usque ad 6. April. 1347. iidem denarii cusi, quorum pretium fuit 30. sol. Rursum a 6. April. ann. 1347. ad 11. Jan. seq. iidem cusi denarii, quorum pretium fuit ex arbitrio populi 26. 28. 30. et 32. sol. licet aliud statutum esset Edicto regio. Typum hic damus, Tab. VIII. num. 9. Edicto dato Paris. 16. Jan. 1346. tom. 2. Ordinat. pag. 254. prohibetur qulibet moneta aurea prter Denarios aureos ad Cathedram ( la Chaiere) qui tum cudebantur pretii 16. sol. Paris. Alio Edicto 24. Febr. seq. ibid. pag. 257. aliis etiam monetis interdictis, eorumdem den. pretium statuitur 24. sol. Paris. ut in Edicto 21. Julii 1347. Alio 6. Jan. ejusd. anni reducuntur ad 16. sol. Paris. Rursum 27. Mart. 1347. et 3. Jun. 1348. Denarii cum Scuto, (Deniers d'or l'Escu) ut supra dicti, pond. 3. den. 13. gr. pretii 15. sol. Paris. et pond. 54. ad marcam Paris. Ann. 1347. cusi ad unum kar. ris, id est, ad 23. kar. auri : vulgo appellantur Secunda scuta, Gall. Escus deuxiemes Statuto 5. 11. 5. 1347. Statuto dato Paris. 3. Junii 1348. tom. 3. Ordinat. pag. 288. currere jubentur pro 15. sol. Paris. et Edicto 27. Aug. seq. ibid. pag. 290. Ann. 1348. 12. Mart. cusi sunt ad 22. kar. Edicto 23. Aug. ejusdem anni cusi ad 22. karats et 8. quart. pond. 54. ad marcam Paris. pretii 15. sol. Paris. tom. 2. Ordinat. pag. 290. Edicto 6 Maii 1349. cudi jubentur pond. 64. ad marcam Paris. tituli 21 kar. pretii 20. sol. Paris. tom. 2. Ordinat. pag. 301. Ann. 1349. 13. Maii cusi ad 21. kar. pretii 20. sol. ex populi vero arbitrio 34. sol. Edicto 19. Maii 1349. tom. 2. Ordinat. pag. 302. cusi per 6. vel 7. dies ad 22. kar. subinde ad 21. kar. tantum. Ann. 1349. 5. Decemb. pretii 25. sol. ex populi arbitrio. Ann. 1350. 12. April. cusi ad 21. kar. pond. 54. ad marcam Paris. tom. 2. Ordinat. pag. 322. Ann. 1350. 23. April. et 1. Sept. similiter, eorum non immutato cursu, id est, pretii 15. sol. Regestum Noster :

26. Jan. 1347. fiebant scuta auri de 23. karats, ponderis 54. Marca auri empta 55. scuta 18. Maii 1349. fiebant scuta ut supra. Marca auri empta 55. et 1. tert.
10. Maii 1349. scuta, ut supra, et 1. tert.

4. Sept. 1350. valuit 57. scuta et tert. 10. Jun. 1351. valuit 58. scuta et 1. tert. 17. Sept. 1351. 60. scuta. 4. Octobr. 1351. 62. scuta. 19. Octobr. 1351. 64. scuta. 21. April. 1352. 65. scuta. } minus 1. quart. Habentur in Camera Computor. Parisiensi varia Monetarum aurearum pretia sub Philippo VI. Rege, ex Edicto 13. Jun. ann. 1346. in quo Denarius aureus cum scuto valere dicitur 13. sol. 4. d. Florenus Florentinus 10. sol. Cathedra 20. sol. Parisiensis aureus 20. sol. Muto, seu Agnus 12. sol. Regalis 12. sol. 13. den. Leo 14. sol. Papilio 14. sol. 8. den. Corona 15. sol. 6. den. Typum exhibemus, Tab. VIII. num. 6. Duplex aureus 19. sol. 6. den. Primus denarius ad Angelum 20. sol. 10. den. Secundus Angelus 18. sol. 4. den. Postremus Angelus 16. sol. 9. den. Cursus Florenorum ad Scutum voluntar. 1345. 23. Mart. 14. s. 1346. S. Joan. 14. sol. 3. d. 2. Nov. 15. s. 21. Nov. 14. s. 2. Decemb. 15. s. 1. d. 5. Jan. seq. 16. s. 8. d. 1. Febr. 16. s. Martio seq. 17. s. fine Martii 19. s. Ea sunt Scuta Philippi prima. 1347. 15. April. 22. sol. S. Joan. 24. s. O. SS. 27. s. 4. d. 10. Nov. 28. s. 16. Nov. 28. s. 2. d. 2. Octobr. 27. s. 4. d. Nativit. Dom. 28. s. 6. d. 28. Jan. 29. s. 8. den. et 30. s. 11. Jan. fiebant Scuta Philippi 23. karats cupri 22. Febr. 15. s. In Martio 16. s. 8. den. Ea sunt Scuta Philippi secunda. 1348. 28. Jun. 18. s. 30. Aug. fiebant Scuta Philippi de 22. karats 3. quart. 8. Octob. 18. s. 6. den. 1. Nov. 19. s. 23. Dec. 19. s. 2. d. Ea sunt Scuta Philippi tertia ad 22. karats 3. quart. 12. Mart. fiebant Scuta de 22. karats, in Martio 22. s. 6. den. Ea sunt Scuta Philippi quarta ad 22. karats. 1349. 24. Maii fiebant Scuta de 21. karats, ad S. Joan. 24. s. 6. den. ult. Jun. 25. s. 14. Jul. 25. s. 2. den. Nov. 29. s. Mart. 29. s. 4. den. 1350. 25. April. 30. s. 26. April. 15. s. In Aug. 16. s. 6. d. in Sept. 17. s. ad Nativit. 20. s. in Mart. 20. s. 1351. Ad Pascha 23. s. Ea sunt Scuta Philippi quinta. Ex Regesto Noster fol. 481 : 11. Jan. 1347. fiebant Scuta Philippi 23. karats auri fini, et 1. habebat cupri. 30. Aug. 1348. fiebant Scuta Philippi de 22. karats 3. quarts. 12. Mart. 1348. fiebant Scuta de 22. karats. 20. Maii 1349. fiebant Scuta de 21. karats. 10. Jun. 1351. fiebant Scuta Joannis prima de 21. karats. Item 21. Jun. fiebant Scuta Joan. de 20. karats et demi. Item 27. Jul. fiebant Scuta Joan. de 20. karats. 1. Sept. 1358. fiebant Regales auri fini ponderis 70. ad marcam pretii 20. sol.

et postea facti fuerunt 70. ad marcam. 12. Decemb. 1360. facti fuerunt Francici auri fini ponderis 63. ad marcam, pretii 16. sol. Paris. Regales de 69. ad marcam 13. sol. 4. den. Par. Scuta Joan. 10. sol. 8. den. Par. Statutum prterea fuit ut ad Natalem ann. 1360. Regalis pretium esset Parisiis, apud S. Marcellum, et apud S. Germanum, 20. solidorum, in aliis vero locis 13. solid. 4. den. Ad Regis etiam Philippi VI. monetas aureas spectant qu de iis habet Budus lib. 5. de Asse, pag. mihi 655. ubi de Numismatibus extenuatis :

Hoc idem Francia experta est. Si quis enim hujus temporis nomisma cum antiquo examinet exploretque, dimidio uberius illud hoc inveniet et pondere et indicatione, atque eo etiam amplius. Nos enim Philippeos habuimus geniatos plus sesquisolato pendentes. In his genius est alatus, quales divini statores pingi solent, liliata insignia tenens. Extant et alii Philippei sceptrati nonnulli, alii etiam soliati, Rege intus trabeato jura pro potestate reddente. Ibi Majestatem regiam plane agnosceres, qualem hodie nemo meminit, Rege utroque vestigio Leonibus innitente. Hi triplici forma percussi sunt : sed qui minima signati sunt, binos Solatos trahunt ; qui maxima et gravissima, ii pondus habent secundum Eduardeos Angli maximum, eisque proximum. Hoc genus omnium, qu vidi, (tametsi nullius generis non habui quod quidem hodie extet,) scite formatum erat. Hos et Rosatos Eduardeosque pondere superant Caroli Aquitani, qui Fortes appellantur, in quibus Dux armatus genu nitens Leonem manibus Herculis more elidit : sed superiorum indicatura Pecuatorum bonitate par est, quos Joannes Rex signavit, triplici et ipsos forma et magnitudine, omnes primam auri notam obtinentes. Quanto autem jejunior sit, et exanguior, uti ita loquar, res nummaria, ex eo certe constare potest, quod qui Francici extant aurei equites peditesque, olim 20. solidos valentes, (unde quoque appellamus) nunc solidis 40. Edicto etiam Principis stimantur, pluris etiam in foro permutabiles.
Iis adde Villaneum lib. 11. cap. 71. supra laudatum. Prter supra memoratos nummos aureos Philippi VI. visitur alter in Gazophylaciis, cujus mentio nulla occurrit in Edictis monetariis, in cujus parte altera Eques galeatus conspicitur, hastam vel spiculum longius in serpentem equi pedibus substratum intorquens, in area liliata, cum Inscriptione, Philippus Dei Gra. Francorum Rex. In altera efficta crux in quadricircino, in cujus angulis exurgunt totidem scutula cum tribus liliis, et Inscriptione solita, xrc. etc. Ejus typum hic delineari curavimus, Tab. VIII. num. 10.

Hc moneta eadem videtur qu Florenus S. Georgii, vulgo Florin S. George dicebatur, cujus cursus permittitur mense Feb. ann. 1340. Edicto Johannis Philippi VI. Reg. primogeniti, 27. April. ann. 1346. tom. 2. Ordinat. pag. 242 :

Denarii boni auri puri (bons deniers d'or fin, appellez Florins S. Georges)
qui tum cudebantur, currere jubentur pro 20. s. Turon. Charta ann. 1336. in Chartul. Lingon. eccl. ex Cod. reg. 5188. fol. 103. v :

Mutuo receperunt... a dom. episcopo Lingonensi septies centum libras Turon. parvorum,... videlicet in florenis de Florentia, regalibus Parisiensibus et agnis aureis ac Turonensibus et obolis argenteis, computato videlicet flloreno de Florentia pro xiij. solidis Turon. parvorum, regali pro xvj. solidis, tribus denariis, Parisiensi aureo pro xxvj. solidis, agno aureo pro xv. solidis, Turonensi argenteo ad O rotondum pro xiij. denariis, et obolo argenteo pro iiij. denariis Turon. parvorum.
Charta ann. 1341. 7. Jan. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 410 :

Confiteor habuisse... sexcentas libras Turon. videlicet cxxxv. denarios auri, vocatos Angels, pretio cujuslibet quatuor libr. Turon. et xxx. florenos auri, pretio cujuslibet xl. sol. Turon.

Computato scudato auri pretio viginti quinque solidorum Turonensium, in Charta ann. 1350. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 289. Sub Rege Joanne. Eo regnante aurum argento miscebatur : unde Monet ejusce subalbid sunt. Denarii aurei cum Scuto, ejusdem ponderis et pretii, 1. Sept. 1350. ad 20. karats et semissem, 20. Jun. 1351. ad 20. karats. 27. Julii et 17. Sept. ad 18. karats, 24. Sept. 20. Nov. 1351. 21. April. et 18. Jan. 1352. 25. Oct. 1353. ejusdem pretii. Auctarium ad Chronicon S. Albini Andegavensis :

Anno 1351. valuit sextarium frumenti fere duas marchas argenti. Nam valuit apud Bracum saccum 18. libr. monet currentis, et valebat Florenus Florenti 40. sol. Florenus ad Scutum de primis 50. sol. de ultimis 43. sol. et vinum etiam fuit carissimum sed optimum, nam pipa vini valebat 13. Florentinos, videl. 12. denarios ad Scutum de novis.

Typus hic describitur, Tab. IX. num. 12. Vulgo Escu. Denarii aurei cum scuto (Deniers d'or l'Escu) nuper cusi et qui tum cudebantur currere jubentur pro 20. sol. Turon. Edicto 12. Martii 1353. tom. 2. Ordinat. pag. 550. Alio Edicto 14. Nov. 1354. ibid. pag. 560. pro 12. sol. 6. den. Turon. Horum prterea mentio fit in Annal. Rer. Angl. Wilh. Wyrcester ad ann. 1356. Lib. nig. Scaccarii pag. 432 :

Taxata fuit postea redemptio prdicti Regis Johannis ad tres miliones scutorum, quorum duo valerent vi. s. viii. den. et est millis millesies

mille, vel secundum quosdam, taxata est redemptio ad tria milia milium florenorum, quod idem est.
Memoriale C. Cam. Comput. Paris. fol. 144. r :

Die 17. Martii 1353. fuit ordinatum per regem in consilio suo, quod floreni ad scutum habeant cursum de cetero pro xvj. sol. Par.
Ibidem fol. 157. v. ad 6. Febr. 1354 :

Advaluatio in auro fiet faciendo de lxxiiij. scutis Johannis unam marcham auri ; qu advaluabuntur ad pretium march auri in agnis nunc currentibus, videlicet pro dictis lxxiiij. scutis xlviiij. floreni ad agnum, quolibet computato pro xx. sol. Par.

Denarii auri puri cum Liliis, (Deniers d'or fin aux Fleurs de lys) qui et Floreni aurei nude dicti, pretii 40. sol. Tur. 50. pond. ad marcam. Paris. a 20. 16. Aug. 1351. ad 17. Sept. seq. Regales auri puri, (Royaux d'or fin) in quibus Rex stans in tabernaculo effingitur pallio instar pluvialis amictus ad pectus clauso, cum sceptro liliato in dextra, quod sinistr digito videtur indicare : hos alii Trabeatos seu Longsvestus vocant, pond. 2. den. 21. gr. pretii 25. sol. Turon. pond. 56. ad marcam Paris. 30. Aug. 1358. 20. April. 1359. Vetus Regestum :

Prima Sept. 1358. fiebant primi Regales auri fini, ponderis 67. ad marcam, pretii 20. sol. Paris. et postea facti sunt de 69. ad marcam.

Ejus typum hic damus, Tab. IX. num. 14. Edicto Caroli Regentis 22. Aug. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 244. cudi jubentur Regales auri puri pond. 66. ad marcam Paris. pretii 25. sol. Turon. quorum 63. dabantur Campsoribus pro marca auri fini. Edicto 15. April. ann. 1358. ejusdem Caroli ibid. pag. 335. cuduntur pond. 69. ad marcam Paris. A 20. April. 1358. ante Pascha usque ad 2. Junii 1359. cusi iidem Regales pretii 25. sol. pond. 69. ad marcam Paris. A 2. Junii 1359. ad 1. Jan. 1360. similes Regales cusi. Edicto 10. Sept. 1359. Caroli Regentis tom. 3. Ordinat. pag. 368. cusi pond. 66. ad marcam Paris. Alio ejusdem Caroli 22. Nov. 1359. ibid. pag. 376. eorum cursus reducitur ad 40. sol. Turon. Rursum alio dato eod. die ibid. pag. 377. ad 32. sol. Paris. qui cursus confirmatur Edicto 27. Mart. 1359. Edicto 18. Jun. 1360. ejusdem Caroli ibid. pag. 418. cudi jubentur pond. 69. ad marcam Paris. pretii 25. sol. Turon. ita et 30. Aug. seq. ibid. pag. 424. At Edicto 5. Dec. ejusd. anni ibid. pag. 438. reducuntur ad 13. sol. 4. den. Paris. vel 16. sol. 8. den. Turon. A. 5. Aug. ann. 1364. usque ad 10. Sept. seq. cusi iidem Regales, pretii 20. sol. pond. 63. ad marcam Paris. Denarii auri puri cum Agno, (Deniers l'Agnel d'or fin) in quibus effictus Agnus,

quem Dei dicimus, sub cujus pedibus scriptum, Joh. Rex. cum hac Inscriptione :

Agnus. Dei. qui. tollis. peccata. mundi. miserere. nobis.

In aversa parte crux florigera cum 4. liliis in angulis efficta : cujus hic typum damus, Tab. IX. num. 13. ponderis 3. den. 16. gr. pretii 25. sol. Turon. pond. 52. ad marcam Paris. 24. Novemb. 17. Jan. 1354. 9. Jun. 30 Dec. 28. Jan. et 23. Febr. 1355. Edicto 10. Jun. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 70. cteris monetis interdictis, currere jubentur pro 20. sol. Par. Edicto Caroli Regentis 25. Nov. seq. pag. 90. eorum pretium statuitur 30. sol. Turon. ita alio 12. Mart. ejusd. anni, quod 19. ejusd. mensis reducitur ad 20. sol. Turon. pro partibus Occitanicis. Edicto 23. Jan. 1357. ibid. pag. 196. currunt pro 30. sol. Paris. ubi Turon. leg. puto. Semisses Denariorum ad Agnum, (Demi-Deniers l'Agnel) ponderis denarii et 20. granorum 30. Aug. 1358. Froissart. 1. vol. cap. 154 :

Ce mesme mois le Roy de France fit faire Florins de fin or appellez Florins l'Agnel, pource qu'en la pille avoit un Agnel, et estoient de 52. au marc : et lorsqu'ils furent faits, le Roy en donnoit 48. pour un marc de fin or, et deffendit l'on le cours des autres Florins.
Iidem qui Petits Aignelez vocantur, pretii 15. sol. Turon. Edicto 12. Martii 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 148. Alio 23. Jan. 1357. ibid. pag. 196. currunt pro 15. sol. Paris. Denarii auri puri, (Deniers d'or fin) 52. ad marcam, pretii 13. sol. et 4. den. 28. Decemb. 1355. Anno vero insequenti quale fuerit monetarum, aurearum prsertim, pretium, accipe ex Regesto Memorialium Camer Computor. Paris. signato C. fol. 67 :

Die 22. Martii 1356. Joannes Poilevilein retulit in Camera quod Domini de Consilio ordinaverunt prout in scedula scribitur, cujus tenor talis est :
Deniers d'or fin l'Agnel du coing du Roy, qui est present pour 20. s. pour la piece. Deniers d'or fin au Pavillon, pour 20. s. 6. den. Deniers d'or fin au Lyon, 19. s. 8. d. Deniers d'or fin l'Escu viez pour 18. s. Royaux d'or fin pour 16. s. 8. den. Florin d'or de Florence de bon poids, pour 13. s. 10. d. Escu de Philippes, si comme il cherront, pour 15. s. 4. d. Escu de Jean du coing du Roy pour 13. s. 4. d. Gros deniers blancs que l'en fait present pour 8. deniers Tournois. Doubles que l'en fait present pour 8. deniers Tournois la piece. Paresis petits, et Tournois petits, et mailles Parisis, et mailles Tourn. pour leur droit cours.

Gros Tournois d'argent viez et de poids, pour 2. s. Tourn. Gros Tournois d'argent viez de non poids, pour 20. deniers Tournois. Deniers blancs viez la qe, pour 7. d. obole Tour. Deniers blancs la qe darreinement faits pour 2. den. obole Tournois. Francici auri puri, (Francs d'or fin) in quibus Rex sinistra gladium vibratum tenens, sago liliato et armis militaribus instructus, equo vestito ac liliato insidet. In aversa parte crux florigera effingitur : pond. 3. d. 1. gr. pretii 20 s. pond. 63. ad marcam Par. a 12. Jan. 1360. ad 18. Aug. 1363. et 5. Aug. 1364. Statuto alio Regis Joannis e captivitate reducis, dato Compendii 5. Decem. ann. 1360. de Institut. Auxiliorum, et instauratione fortis monet, Denarius auri puri, dictus Francicus aureus, appretiatus fuit 16. sol. Paris. et Regalis auri puri, 13. sol. 4. den. Paris. Exstat illud in 8. Regesto Memorialium Camer Comput. Paris. fol. 33. Typum hic delineamus, Tab. IX. num. 15. Vulgo Franc cheval. Franci magni auri puri (grans Francs d'or fin) qui tum cudebantur, currere jubentur pro 24. sol. Paris. Edicto 10. April. 1361. tom. 3. Ordinat. pag. 484. In alio 14. ejusd. mensis ibid. pag. 486. dicuntur pond. 42. ad marcam Paris. et pretii 30. sol. Turon. Ordinatio ann. 1361. 17. Sept. in Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 28. v :

Avons fait faire bonnes monnoies et fines d'or et d'argent, c'est assavoir bons deniers d'or fin, appellez Frans, ausquelz nous donnasmes darrenier cours pour xvj. Par. piece.

Sub Johanne Rege Francos aureos primum cusos vulgo creditur : quod falsum esse prorsus efficit D. le Blanc pag. 147. ex Charta ann. 1068. in qua memorantur Franci auri : dimisit septem solidos Parisienses supra dictam domum, pro pretio quatuor Francorum auri. Hanc chartam seculo decimo quarto, forte anno 1368. exaratam esse, supra monuimus. Videtur hoc loco describendus, qui in Regesto Noster, Camer Computorum Paris. fol. 481. habetur Cursus Florenorum ad Scutum voluntarius, ut inde non modo percipiat Lector monet istiusmodi pretium sub Philippo VI. et Joanne Regibus, sed etiam quam crebra in monetis, et earum pretio mutatio fuerit. Cursus Florenorum ad Scutum. 1345. 23. Mart. 14. sol. S. Joan. 14. s. 3. d. 2. Nov. 15. s. 1346.

21. Nov. 14 s. 2. Decemb. seq. 15 s. 1. d. 5. Jan. seq. 15 s. 8. d. 1. Febr. 16. s. Martio seq. 17. s. 1347. 15. April. 22. s. S. Joan. 24. s. O. SS. 27. s. 4. d. 10. Nov. 28. s. 16. Nov. 28. s. 2. d. 1. Oct. 37. s. 4. d. Nativ. Dom. 28. s. 6. d. 8. Jan. 39. s. 8. d. 11. Jan. fiebant Scuta Philippi 23. karatz auri fini, et 1. karat cupri. 22. Feb. 15. s. 3. Mart. 16. s. 8. d. 1348. 28. Jun. 18. s. 8. Oct. 18. s. 8. d. 1. Nov. 19. s. 23. Dec.

19. s. 2. d. In Martio 20. s. 6. d. 1349. Ad S. Joan. 24. s. 6. d. Ultima Jun. 25. s. 14. Jul. 25. s. 2. d. Nov. 29. s. Martio 29. s. 4. d. 1350. 25. April. 30. s. 26. April. 15. s. In Aug. 16. s. 6. d. 3. Sept. 17. s. Ad Nativ. Dom. 20. s. In Mart. 22. s. 1351. Ad Pascha, 23. s. Ad Indictum, 24. s. Ad O. SS. 30. s. Ad Nativ. Dom. 36. s. 6. Febr. 12. s. Martio, 14. s. et 15. s.

April. 17. s. 6. d. 18. s. In fine April. 30. s. et 20. s. 1352. In Martio, 16. s. In Jun. et Jul. 16. s. 8. d. In Aug. 17. s. In Sept. 18. s. In Octob. 20. s. In Novembr. 22. s. 8. d. In Decemb. 24. s. 1. d. 24. Decemb. 26. s. 3. Janu. 26. s. 10. die Jan. 28. s. 2. Febr. 30. s. 1353. April. 32. s. Principio Junii, 24. s. Ad Indictum, 37. s. In Julio, 38. s. In Aug. 40. s. In Sept. 42. s.

3. Nov. 12. s. 1. Januar. 23. s. 15. Febr. 14. s. In Mart. 16. s. 1354. April. ante Pascha, 18. s. Medio Maii, 21. s. Fine Maii, 24. s. In Junio, 30. s. Principio Julii, 28. s. Fine Julii, 30. s. In Aug. 32. s. 22. Sept. 34. s. 1. Octob. 36. s. 5. Nov. 40. s. 16. Nov. 42. s. 24. Nov. 10. s. 1. Jan. 12. s. 15. Jan. 12. s. 6. d. 1. Febr. 13. s. 1. Mart.

14. s. 1355. Ad Pascha, 16. s. Fine April. 18. s. In Maio, 20. s. Ad Indictum, 22. s. 8. Jul. 24. s. 20. Jul. 26. s. Princip. Aug. 27. s. Fine Aug. 30. s. 9. Sept. 32. s. 20. Sept. 33. s. 8. Oct. 36. s. 18. Octob. 38. s. 24. Octob. 40. s. 10. Nov. 42. s. 14. Nov. 43. s. 17. Nov. 44. s. 21. Nov. 45. s. 12. Dec. 46. s. 18. Dec. 50. s.

27. Dec. 52. s. 1. Janu. 53. s. 5. Jan. 13. s. 4. d. 1356. 1. Junii, 14. s. 1. Aug. 15. s. 18. Aug. 16. s. 1. Sept. 18. s. 19. Sept. 20. s. 27. Oct. 22. s. 8. Nov. 24. s. 18. Dec. 28. s. 1. Janu. 30. s. 18. Janu. 32. s. 1. Febr. 34. s. 12. Febr. 36. s. Ult. Febr. 37. s. 8. Mart. 38. s. 26. Mart. ante Pasc. 16. s. 1357. etc. usque ad annum 1360. 12. Dec. 1360, 26. s.

Eodem die facti fuerunt Francici auri fini ponderis 63. ad marcam, pretii 16. s. Par. Regales de 69. ad marcam, 13. s. 4. d. Par. Scuta Joannis, 10. s. 8. d. Par. Sub Carolo V. Florenos aureos, quos cum Delphinus esset cudi jusserat, Typum habes, Tab. X. num. 14. ubi regnum est adeptus immutavit : in iis quippe se Regem Franc. et Delphinum Viennensem inscripsit. Hi ex cod. MS. quem laudat D. le Blanc pag. 235. erant pond. 68. et 1. tert. ad marcam Gratianopolit. pretii 12. gross. et semiss. Delphinalium, hoc est, circiter 18. sol. 9. den. Ante Inscript. Kar. etc. Delphinum prferunt : in altera parte stat S. Johannes inter Delphinum et scutum cum duobus Delphinis una crucicula divisis cum Inscript. S. Johannes. Regales auri puri, (Royaux d'or fin) in quibus effictus Princeps armis militaribus et sago liliato instructus, stans in tabernaculo, ensem dextra, et manum justiti sinistra tenens, in campo liliato, pond. 3. den. 1. gran. pretii 20. solid. Turon. pond. 63. ad marcam Par. A 27. Julii 5. Aug. ad 10. Sept. 1364. Typus hic exstat, Tab. X. num. 12. et in Edictis monetariis editis. Francici auri puri, (Francs d'or fin) ejusdem figur et ponderis quibus alii, prterquam quod loco Joannis Karolus scribitur, pond. 3. d. 1. gr. pretii 20. s. 3. Sept. 10. Sept. 1364. 15. Maii 1365. Typum habes, Tab. X. num. 13. Horum mentio occurrit in Tabular. Brivat. ann. 1365 :

Unus denarius auri vocatus Franc pro xx. sol. computatus.

Pro eodem pretio currunt Edicto 6. Febr. 1360. 1. Maii 1371. 10. Aug. 1374. 28. Jul. 1378. Denarii auri puri cum liliis, (Deniers d'or fin aux fleurs de lys) ejusdem figur et ponderis quibus Regales supra des cripti, pond. 3. den 1. gr. pretii 20. sol. Tur. pond. 64. ad marcam Par. Atque hi postremi nude Fleurs de lys d'or appellantur in Computo Auxiliorum pro liberatione Regis Johannis ann. 1366. fol. 32. vers. A 20. April. 15. al. 5. Maii 1365. ad 30. Aug. 1368. 6. Febr. 1369. 12. Mart. 1371. 1. Maii 1371. 10. Aug. 1374. 28. Julii 1378. 8. Mart. 1379. 18. Mart. 1384. Franci aurei dicti etiam ii denarii quod pretii essent 20. sol. qui ut ab aliis in quibus effictus Rex eques distinguerentur, Franci pedites (Francs pied) nuncupati, alii vero Franci equites (Francs cheval) ubi Rex sagatus effictus eques cum gladio, equo ipso, ut aiunt, vestito, vesteque liliis et delphinis interstincta, cum hac Inscriptione, Karolus Francorum Rex Dalps Vienn. In parte altera, crux florigera cum solita Inscript. xrc. etc. Liter ann. 1365. 2. Jul. in Memor. D. Cam. Comput. Par. fol. 75. r :

Les florins que nous faisons prsent faire, appellez Fleur de lis d'or,....

qui prsent ont cours pour xx. solz Tour. la piece.

Charta ann. 1367. 15. Sept. in Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 39. r. col. 1 :

Novem centum libr Turonenses in novem centum denariis auri, Francis nuncupatis, boni auri et legitimi ponderis. Trente francs d'or, franc d'or pour vingt sols,
in Ch. 17. Mart. ann. 1373. ex Chartul. episc. Carnot.

Trois cent flourins, frans d'or du coing du roy pour vingt sols,
ibid. ex Ch. 18. Jan. ann. 1379. Liter admort. ann. 1375. in Reg. 109. Chartoph. reg. ch. 401 :

Qu venditio fuit facta pro pretio undecim denariorum auri, vocatorum Floreti, boni ponderis.

Sub Carolo VI. Denarii auri puri, dicti Escus la Couronne, quos vulgo vetera Scuta nuncupamus, in quibus effictum scutum coronatum, in quo descripta tria lilia, absque sole, cum cruce admodum variegata, pond. 3. d. 4. gran. pretii 22. s. 6. d. Tur. pond. 60. ad marcam Par. 11. al. 18. Mart. 1384. 8. Julii 1385. 5. al. 5. Sept. 1386. Typus hic exhibetur, Tab. XI. num. 3. Denarii auri puri cum Corona, (Deniers d'or fin la Couronne) cum iisdem figuris pond. 3. den. 3. gr. pretii 22. sol. 6. den. Turon. 3. Mart. 1387. 27. Nov. 1388. currunt pro 22. sol. Turon. pro 22. sol. 6. den. Turon. 11. Sept. 1389. 8. April. 1391. 1. April. 1392. 8. al. 28. Aug. 1393. 29. Julii 1394. 2. April. 1407. Similes Denarii cum Corona, pond. 3. d. 2. gr. pond. 64. ad marcam Paris. 28. Aug. 1394. 2. vel 5. Nov. 1411. In Charta ann. 1411. Parisiis exarata dicuntur pretii 18. sol. Paris. Alii denarii ejusdem figur pond. 3. den. pretii 22. solid. 6. den. Stat. 2. vel 5. Nov. 1411. 5. Mart. 1411. 3. Julii 1413. 20. Jan. 1416. 11. Octobr. 1415. Atque hi nummi aurei Couronnes, et Couronnes de France, dicuntur Froissarti tom. 4. cap. 26. 64. 66. Adde Historiam Betuniensem pag. 375. Hist. Durdanensem pag. 108. etc. Alii Denarii parvi seu Scuta cum Corona, dicti Escus la Couronne petits, cum iisdem figuris, pond. 2. d. pretii 15. s. Tur. pond. 96. ad marcam Paris. 3. Jul. 1413. 11. Octob. 1415. 20. Jan. 1416. 10. Maii 1417. Denarii auri puri cum liliis (Deniers d'or fin aux fleurs de lys) cum iisdem figuris, ejusdem etiam ponderis et pretii quibus sub Carolo V. cudi jubentur Edicto 25. April. 5. Aug. 10. Aug. 30. Oct. 1381. 15. Maii 1382. 11. Sept. 1389. Agni, vel parvi Agni, (Moutons, ou petits Moutons,) vel Aignel. veteribus Agnis similes, prterquam quod sub agno scriptum est, k. f. rx. pond. 2. denar. pretii 20. sol. A 10. Maii usque ad 21. Dec. 1417. Typum hic describimus, Tab.

XI. num. 4. Iidem denarii pond. 96. ad marcam Paris. currere jubentur pro 30. sol. Turon. Edicto 18. Junii 1419. Alio 26. Febr. ejusdem anni reducuntur ad 26. sol. 8. den. Franci auri puri ejusdem figur et ponderis quibus sub Carolo V. currere jubentur pro 20. sol. Turon. Edicto 27. Nov. 1388. et 11. Sept. 1389. ejusdem pretii statuuntur in Arresto ann. 1390. 20. s. Provincialib. stimantur in Charta 17. Jun. 1408. inter Schedas Prs. de Mazaugues. Scuta Galeata, (Escus Heaumez 3. fleurs de lys) simplicia et duplicia, in quibus efficta galea coronata, cui imminet majus lilium apicis vice : in aliis deest apex, ponderis{4 d. ; 2 d.} pretii {40 s. Tur. ; 20 s. Tur.} pond. 48. et 96. d. A 21. Oct. Decemb. 1417. ad 12. Junii 1418. 18. Jan. 1419. Typi hic perinde delineantur, Tab. XI. num. 1. 2. Scuta cum Corona, (Escus la Couronne) veteribus similia, prterquam quod in crucis centro stella perforata, quam molettam dicimus, ad stellatorum scutorum qu multo meliora sunt, discrimen habetur : pond. 2. d. 20. gr. pretii 30. sol. Tur. 23. karats, pond. 67. ad marcam Paris. Stat. 17. Jun. 1418. In hisce Denariis statutum, ut ad cterorum discrimen versus crucem, inter Carolus et Dei, crucicula vice puncti, et in aversa parte inter primum Christus, et vocem subsequentem pariter similis crucicula, cum cteris solitis discriminibus effingeretur. Ita Regest. 123. Eadem Scuta sub iisdem figuris ad 23. karats, pond. 67. ad marcam Paris. pretii 30. sol. Tur. cuduntur in moneta Tornac. in aliis vero locis itidem ad 23. karats, pond. 64. ad eamd. marcam, pretii 50. sol. Turon. Edicto 7. Martii 1418. et 16. ejusdem mens. At Edicto 26. Febr. 1419. cudi jubentur ad 23. karats, pond. 62. ad marcam Paris. pretii 40. sol. Paris. Agni, vel parvi Agni, (Moutons, ou petits Moutons) pond. 2. den. pretii 30. sol. Tur. 22. karats, pond. 96. d. ad marcam Paris. A 18. Jun. usque ad 2. Mart. 1419. Vetera scuta cum Corona, (vieux Escus la Couronne) ut alia, pond. 2. den. 20. gran. pretii 50. sol. Turon. 24. karats, et pond. 67. ad marcam Paris. A 2. (al. 12.) Mart. ad 11. Aug. 1419. quo etiam Edicto 2. Martii statutum ut Agnorum pretium esset 33. sol. 4. den. Edicto 19. Dec. 1420. usque ad 12. Oct. 1241. cuduntur similia Scuta ad 24. karats, pond. 66. ad marcam Paris. pretii 22. sol. 6. den. Denarii auri puri dicti Duplices aurei (Doubles d'or) currere jubentur in Francia et Delphinatu pro 8. lib. Turon. Eorumdem semisses pro rata portione Edicto Caroli Regentis 25. Aug. 1420. Salutes cum Armis Franci, (Saluts aux Armes de France) in quorum aureorum altera parte, scutum cum tribus liliis effingitur inter Angelum et Deiparam : in

volumine scriptum Ave, supra, radii clestes eminent. In altera visitur crux plana inter duo lilia, cui subest litera k. cusi ad 24. karats, 8. parte minus, pond. 3. den. 1. gr. et pretii 25. s. Turon. pond. 63. den. ad marcam Par. Ab 11. Aug. 1421. usque ad 6. Febr. 1422. Typum hic damus, Tab. XI. num. 6. Semisses eorumdem aureorum, ponderis et pretii pro rata portione, dicti Demisaluts. De Monetarum aurearum pretii sub Carolo VI. immutatione, vide Monstrelletum 1. vol. cap. 251. et Scriptorem brevis Hist. Caroli VI. ad calcem Juvenalis des Ursins. Aureus alius prterea prostat, Parisiensis forte, cum is typum eumdem fere prferat quem Parisiensis Philippi VI. Regem scilicet sedentem in cathedra leoninis capitibus exornata, cum binis leonibus ad pedes jacentibus, binisque hinc inde scutulis 3. lilia prferentibus, et hac Inscriptione, Karolus Dei Gra. Francorum Rex. In altera parte crux liliata conspicitur cum solita Inscr. xrc. etc. Typus hic exhibetur, Tab. XI. num. 5. Computus fabr. S. Petri Insul. ann. 1383. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Item ex legato dom. Willelmi de Walecamp ij. francos, valentes lxxviij. sol. franco computato pro xxxix. sol.

Ordinatio ann. 1384. 11. Mart. in Memor. E. Cam. Comput. Paris. fol. 58. r :

Denarii auri fini, vocati scuta ad coronam, qui habebunt cursum pro xviij. sol. Par. petia, et erunt ponderis lx. scutorum ad marcham Paris. marcha auri fini empta lxv. lib. x. sol. Tur. Denarii albi cursus x. den. Tur. petia, dd vj. den. leg. argenti regis et pond. vj. sol. iij. den. alborum ad marcham Paris. Duplices Turonenses cursus ij. den. Tur. petia, ad ij. den. xij. gr. leg. argenti regis et pond. xiij. sol. cum quarto j. den. ad marcham Par. Parvi denarii Par. et parvi Tur. qui habebunt cursum pro j. den. Par. et j. den. Tur. petia, ad ij. den. leg. argenti regis et pond. xvj. sol. viij. den. Par. ad marcham Par. videlicet parvi Par. et parvi Tur. pond. xx. sol. x. den. Tur. ad marcham Par. Item parvi oboli Par. ad iij. ob. leg. argenti regis et pond. xxv. sol. ad marcham Par. Et dabuntur campsoribus pro marcha auri fini lxv. lib. x. sol. Tur. et pro marcha argenti in albo allegiato ad vj. den. leg. cxvj. sol. Tur. et in nigro allegiato, ut supra, cxij. sol. Tur.
Charta ann. 1385. die 8. Jul. ex Chartul. 23. Corb. :
m

Deux cent quarante neuf escus d'or couronns de xxij. sols, vj. den. Tour. la piece, ij lxxx. liv. ij. sols, vj. den. Tour. en francs, xx. sols Tour. la piece ; vj liij. liv. Tour. en blancs de xv. den. Tour. la piece ; sept livres, quinze sols Tour. en blancs de x. den. Tour. la piece ; xxxiiij. liv. xvij. sols, vj. den. Tour. en blancs de vj. den. Tour. la piece.
m

Alia ann. 1386. in Chartul. Latiniac. fol. 127. v :

Pour le pris de treize livres Tournois, fort monnoye, courant prsent le franc d'or pour xx. sols Tour.
Alia ann. 1394. die 21. Jun. ex Bibl. reg. :

Mille francorum auri in scutis, octo scutis videlicet pro novem francis computatis.
Alia ann. 1396. 7. Aug. in Lib. pitent. S. Germ. Prat. fol. 138. v :

Cent frans d'or... en quatre vingt et huit escus d'or la couronne de dix huit souz Par. la piece, de fin or du coing du roy nostre sire et en un franc de fin or du coing de France.
Alia ann. 1397. 20. Aug. ibid. fol. 141. v :

Pour le pris et somme de xxxviij. escus d'or la couronne du coing du roy nostre sire de xxij. solz, vj. den. Tour. piece.
Inventarium Chartar. monast. Athanat. fol. 54. v :

Instrumentum 27. Sept. ann. 1399. decem librarum Turon. monet regi, cujus xxij. solidi cum dimidio valent unum scutum auri regis Francorum, boni auri et legitimi ponderis.
Computus ann. 1400. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Datum procuratori ecclesi in Cameraco pro pensione sua iiij. francos, franco pro xxxiij. sol. vj. lib. xiv. sol.
Scuta dicta Houppelandes, a sago, quo rex vestitus in iis effictus erat, memorantur in Lit. remiss. ann. 1402. ex Reg. 157. Chartoph. reg. ch. 61 :

Sept escus d'or, nommez Houppelandes, trente quatre escus d'or nommez Couronnes.
Charta ann. 1408. 29. Aug. ex Bibl. reg. :

Pour le pris et somme de huit mile quatre cens livres Tournois, monnoye courant,.... qui ont t nombrez en sept mile, quatre cens soixante six escus d'or la couronne, du coing du roy nostre sire, aians cours pour xxij. solz, vj. den. Tour. piece, et xv. solz Tour. en blans de x. Tour. piece.

Scuta cum corona pretii 18. sol. ann. 1413. 1417. 1418. et 1420. ex Tabul. Corb. 20. sol. Par. ann. 1421. 1423. ex eod. Tabul. 24. sol. ann. 1426. ibid. Sub Henrico VI. Rege Angli. Salutes cum Armis Franci et Angli, (Saluts aux Armes de France et d'Angleterre) in quibus effictus , scilicet Angelus et Deipara, pone utrumque scutum, cum volumine continente Ave, inter utriusque capita, et hac Inscript.

Henricus. Dei. Gratia. Francorum. et. Angli. Rex.

In aversa parte, crux plana inter lilium et leopardum : pond. 3. d. 1. gr. pretii 25 s. Tur. cum 4. parte remedii, pond. 63. den. ad marcam. 6. Febr. 1422. 3. (al. 4.) Jun. 1423. Vide Monstrelletum 1. vol. cap. 251. Typus hic describitur. Henrici V. Tab. XII. num. 1. Henrici VI. ibid. num. 3. Similes Salutes, ponderis 2. den. 17. gr. pretii 22. sol. 6. den. Tur. conficientes ad marcam Paris. 70. d. cum 4. parte remedii 6. Sept. 1423. Angeli, (Angelots) qui sunt duo tresses Salutum, in quibus effictus Angelus utrumque Franci et Angli scutum tenens : in aversa parte, eadem cruce cum lilio et leopardo exaratis, pretii 15. sol. conficientes 105. d. ad marcam Paris. 24. Maii 1427. Typus hic perinde describitur, Tab. XIII. num. 4. Aureum alium descripsit prterea Hautinus pag. 127. in quo Rex ipse sagatus equo vestito et liliis ac leonibus distincto insidet, gladium vibrans, cum Inscr.

Henricus D. G. Francorum et Angll Rex.

In altera parte crux florigera, cum solita Inscript. xrc. etc. Typus exhibetur, Tab. XII. num. 5. Hactenus monetarum fabric ex Magistrorum Monetariorum rationibus. Postmodum vero in Regesta recept sunt ex Regiis diplomatibus, quarum proinde dies et annus incerti manent, quod e ut plurimum multo post cuderentur, sicque haud est proclive earum publicationis tempus indicare. Sub Carolo VII. Regales auri, (Royaux d'or,) in quibus Rex effictus palliatus in area liliata, dextra virgam, sinistra sceptrum tenens, pretii 25. sol. Octob. 1429. Typum hic describimus, 16. Tab. XII. num. 13. Regales auri, prioribus similes, prterquam quod punctum apertum (O) ante cruciculam prferunt. 1430. Denarii auri puri, (Deniers d'or fin, appellez Escus la Couronne) in quibus efficta 2. lilia coronata ad scuti latera, cum 4. parte remedii, pond. 2. den. 17. gran. (pendunt tantum 2. den. 14. gran.) pretii 25. sol. Tur. pond. 70. den. ad marcam Par. Statuto 1435. 28. Jan. quod demum executioni mandatum Parisiis 4. April. 1436. Idem statuitur Edict. 12. Julii 1436. et 31. Dec. 1441. Horum hic exaratur typus, Tab. XII. num. 14. Horum denariorum mentio fit in Statutis MSS. S. Audomari ann. 1432 :

Verum cum monetas spius variari, deteriorari vel meliorari contingat, libras supradictas intelligi volumus 40. grossis Flandrensibus pro libra computatis, in eo et tali valore quod 42. grossi similes Coronam auri de 67. in marcha ad minus valeant.

Eorumdem denariorum semisses, pondere et pretio similes, cusi Edicto 26. April. 1438. dicti demi Escus. Tab. XII. num. 15. Diplomate Regio dato Salmurii marc auri puri pretium fuit 86. lib. 17. sol. 6. den. putato quolibet scuto pro 25. sol. Turon.

Edicto dato Parisiis 12. Julii 1436. reprobantur omnes monet quas in Francia cudi jusserat Henricus Rex Angli. Similia Scuta, et eorum semisses paris ponderis, pond. 70. et semiss. et 141. den. ad marcam Paris. Diplom. 12. Aug. 1445. Similia Scuta, ad 23. karats et semiss. cum 8. parte remed. pretii 27. sol. 6. den. pond. 70. d. et semiss. ad marcam Par. Edicto 20. Jan. 1446. 26. Maii 1447. 18. Maii 1450. Eorum semisses, pro rata. Similia Scuta, ad 23. karats et 3. quart. cum 4. parte remedii, ponderis et pretii ut supra, Edicto 26. Maii 1447. 18. Maii 1450. quo anno marcha auri fini et optimi stimatur 95. lib. in Charta ejusdem ann. tom. 2. Hist. fundat. Capell et Cathedr. Catalaun. pag. 159. Similia Scuta, ponderis 2 d. 16. gr. pretii 27. sol. 6. den. pond. 71. den. ad marcam Paris. Diplom. 16. Jun. 1455. et 7. Junii 1456. Computus ann. 1421. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Receptum ab executoribus domini decani pro quadam emenda, per unum hominem de Dixmude perpetrata, xij. francos, valentes xix. lib. xvj. sol. Receptum a dom. Guillelmo Moreau pro loco su sepultur in circuitu chori per eum electo, lx. scuta aurea, pro quolibet xlij. sol. valentia cxxvj. lib.
Chartul. Corb. sign. Daniel ad 6. Febr. ann. 1427. fol. 72. v :

Telle monnoie de tel pris et valleur, que pour xxij. solz Par. on puist avoir ung Salux d'or.
Idem fol. 183. v. ad ann. 1432. 12. Jan. xxiij. Par. pour un Salut d'or, ibid. ann. 1433. 9. Jun. fol. 194. v. Charta ann. 1438. 20. Mart. ex Chartul. 21. Corb. fol. 251. v :

Dix couronnes d'or du coing et forge du roy nostre sire ad prsent ayans cours, tellement que les lxx. pesans et faisans le marcq d'or au marcq de Troyes.

Scuta aurea pretii 22. sol. memorantur in apocha ann. 1452. ex Tabul. S. Germ. Prat. Sub Ludovico XI. Scuta vetera 25. sol. stimantur in Charta 14. Febr. 1465. ex Tabul. Corisopit. :

Duodecim scutorum antiquorum ad xv. libras monet ascendentium.

Scuta fortia aurea qu tum cudebantur in Francia et Delphinatu, pond. 2. den. 16. gr. pretii 27. sol. 6. den. Turon. Edicto 4. Jan. 1470. Eorumdem semisses, pro rata. Ejusdem pretii statuuntur Scuta vetera Franci ( pied et cheval) eod.

Edicto. Regales auri pond. 2. den. 23. gr. pretii 30. sol. Turon. laudato Edicto 4. Jan. 1470. Scuta nova (Escus neufs) tam in Francia quam in Delphinatu, pretii 28. sol. 4. den. Turon. Edicto 12. Mart. 1472. Similia Scutis Caroli VII. Scuta, cum binis liliis ad latera, ad 23. karats cum 8. part. remedii pond. 2. den. 16. gr. pretii 30. sol. 3. den. Turon. pond. 72. ad marcam Paris. Diplom. 28. Dec. 1473. 4. Jan. 1473. Typus hic exhibetur, Tab. XIII. num. 1. Semisses, pro rata. Typus habetur apud Hautinum pag. 169. Scutum aureum stimatur 22. sol. 6 den. fortis monet, in Charta 7. Aug. 1473. Scuta cum Sole, (Escus au Soleil) in quibus effictus sol octo radiorum supra coronam flosculis adornatam, ad 23. karats, et 8. part. remed. pond. 2. den. 17. gr. (nulli tamen reperiuntur graviores 15. gran.) pretii 33. sol. Tur. Diplom. 2. Nov. 1475. Eorum fabrica decreta tam in Franci quam Delphinatus officinis monetariis. Eodem Diplomate statutum, ut prius cusa Scuta pretii essent 32. sol. 1. den. Typus hic delineatur, Tab. XIII. num. 2. Angeli varii ponderis et pretii, vulgo Angelots, in quibus effictus S. Michael, gladium dextra, lva scutum cum tribus liliis tenens, pedibus serpentem terens effingitur, cum Inscript. Ludovicus Dei Gra. Francorum Rex. In altera parte, Scutum Francicum, vel crux florigera, cum solita Inscript. xrc. Describuntur ab Hautino pag. 173. Typum habes hic, Tab. XIII. num. 3. Servantur in Gazophylaciis ejusmodi numismata aurea et argentea varii ponderis, qu perperam inter monetas annumerari observat D. le Blanc pag. 249. cum ob institutum ab ipso Ordinem S. Michaelis cusa fuerint, non ut in publico usu essent. Id tamen affirmare non ausim. Charta ann. 1462. 6. Febr. ex Tabul. Carnot. :

cxxxj. livres, six solz payez en quatre vingt-quatre escus d'or neuf du coin du roy, ayant cours pour xxvij. sols, vj. deniers chaque piece, dix reaux d'or du prix de xxx. sols piece et xv. sols Tournois.
Instrumentum ann. 1469. 2. Nov. ex Tabul. Flamar. :

Et hoc totum pro pretio et summa xij. scutorum et xij. grossorum auri, scuta vero boni auri et recti ponderis, cugni et legis dom. nostri Franci regis, videlicet cugni novi nunc cursum habentis, computando scutum auri pro decem et octo grossis auri et duobus ardicis, et pro quolibet grosso auri sex ardicos, et pro ardico duos jaquetos monet nunc currentis.
Necrologium eccl. Paris. ubi de donatione Guill. Chartier de Bajocis, qui obiit 1. Maii ann. 1472 :

Summa septuagintorum scutorum auri, quolibet pretii xxij. sol. Par.

Scutum aureum stimatur xxx. sol. iij. den. in Charta ann. 1475. 29. Oct. xxxiij. sol. in alia ann. 1481. ex Tabul. Corb. Sub Carolo VIII. Scuta cum Corona currere jubentur pro 35. sol. Turon. Edicto 30. Julii et 29. Jan. 1487. 24. April. 1488. Ejusd. pretii memorantur in Charta ann. 1493. apud Rymer. tom. 12. pag. 528 :

Valente unaquaque Corona 35. sol. Turon.

Scuta cum sole statuuntur pretii 36. sol. 3. d. Turon. Edicto 30. Julii et 29. Jan. 1487. Tab. XIII. num. 3. Scuta, Francicis et Delphinalibus similia, pret. 36. sol. 3. den. Turon. Diplom. 24. April. 1488. Habes typos Scutorum aureorum, Tab. XIII. Francici num. 13. Dalphinalis num. 15. Britannici (escu au soleil de Bretagne) num. 14. Habentur prterea ejusdem Regis aurei alii, in quibus Regis Sicili, et Jerusatem, alii in quibus Pisanorum Liberatoris titulus ei adscribitur. Legitur in Regesto viridi novo Castelleti Paris. fol. 83. Statutum de monetarum pretio, 16. Februar. 1485 :

Grans Blans unzains tant aux armes de France, que du Dauphin pour 11. den. Tourn. piece, demi unzains l'quipollent. Grans Blans au soleil tant aux armes de France, que du Dauphin pour 12. den. Tourn. piece, demi unzains l'quipollent. Liars et hardis pour 3. den. piece. Doubles et petits deniers Tournois pour 2. den. T. et 1. den. Tournois. Les Parisis pour 1. den. parisi piece. Les Gros d'argent tant aux armes de France, que du Dauphin pour 2. sols 10. den. Tourn. Tous les Escus la Couronne qui sont faits divers poids, tout le moins, qui poisent deux d. 14. gr. au pris de 32. s. 1. d. T. piece. Les demi Escus l'quipoll. Les Escus faits au pays de Dauphin du poids dessusdit pour 32. s. 1. d. T. piece, et les demy l'quipollent. Les Escus au soleil, qui sont faits de 70. de poids au marc tout le moins, qui poisent deux den. 16. gr. pour 33. s. T. piece, et les demi Escus l'quipollent. Les Escus au soleil, qui sont faits oudit pays de Dauphin de semblable poids pour 33. s. T. piece, et les demi l'quipollent.
Habetur Statutum aliud Caroli VIII. Reg. 10. Jun. ann. 1488. fol. 131. quo perinde monetarum Francicarum pretium indicatur, scilicet :

Bons viels Escus pour 40. s. Tourn. Bons Francs pi et cheval et Royaux pour 39. s. Tournois. Bons Saluts 37. s. Tourn. Bons Escus au soleil pour 36. s. den. Tourn. Bons Escus appellez la couronne pour 35. s. T. piece. Grans Blans au soleil appellez douzains pour 13. den. Tournois. Grans Blans la couronne appellez unzains pour 12. den. T. piece, et les demi l'quipollent. Gros du Roy, qui par cy devant ont eu cours pour 2. s. 10. d. T. auront cours pour 3. s. T. Liars et Hardis, doubles Tournois, Petits Tournois et deniers Parisis au pris qu'ils courent present.
Statuto denique alio ejusd. Caroli 17. Decemb. ann. 1488. ibid. fol. 122. statuitur nova cusio

des Grans Blans la Couronne 4. den. d'aloi argent le Roy, 2. g. de remede, de 7. s. 8. den. et demi de poids au marc de Paris, qui auront cours pour 10. den. T. la piece, sur le pi de 11. livres T. marc d'argent.

In Regesto cruleo Castelleti Paris. fol. 50. exstat aliud Caroli Regis Statutum 31. August. ann. 1493. quo cudi statuuntur monet aure et argente, scilicet :

Les Escus fins au soleil de 70. de poids au marc, qui est 2. den. 17. gr. 3. quarts de gr. du poids de 2. d. 16. gr. du prix de 36. s. 3. d. T. les demi l'quipollent. Les Escus la Couronne, qui sont 72. de poids au marc, qui est 2. den. 14. gr. du prix de 35. s. T. Les demi l'quipollent. Les gros de Roy de 2. den. 16. gr. pour 3. s. T. Les grans Blans au souleil aux armes de France et du Dauphin pour 13. den. T. les demi l'quipollent. Les grans Blans la Couronne pour 10. den. T. etc.
Albi magni regii cum sole, in Invent. Chart. monast. Athanat. fol. 12. v :

Instrumentum ann. 1486. pensionis annu xxv. florenorum monet regi, quolibet floreno valente xviij. albos magnos regios sive solem.
Et fol. 25. r :

Instrumentum 26. Mart. ann. 1493. annu pensionis unius scuti auri ad coronam sine sole, valoris xxxv. solid.

Idem legitur in Ch. 3. Sept. ann. 1495. ibid. Sub Ludovico XII. Scuta vetera pond. 3. den. currunt pro 40. s. Turon. Edicto 4. Julii 1498. 12. et

22. Novemb. 1506. qu vero pendunt tantum 2. den. 23. gran. pro 39. sol. 6. den. Turon. Scuta cum Corona pond. 72. ad marcam Paris. seu pond. 2. den. 14. gr. statuuntur pretii 35. sol. Turon. Edicto 4. Julii 1498. 23. Mart. 1503. 12. et 22. Nov. 1506. 25. Decem. et 3. Febr. 1511. Scuta cum Sole qu tum cudebantur pond. 70. den. ad marcam Paris. vel pond. 2. den. 16. gr. currere jubentur laudatis mox Edictis pro 36. sol. 3. den. Turon. Typum exhibet Tab. XIV. num. 1. semissem num. 2. Regales Franci pedites et equites ( pied et cheval) pond. 2. den. 22. gr. currere permittuntur pro 39. sol. Turon. Edicto 4. Julii 1498. 12. et 22. Nov. 1506. Scuta cum Histrice, (Escus au Porc espic) in quibus bin histrices scuti latera ambiunt : in aversa parte crux visitur, in muris Pontici vellus desinens, inter binas histrices, et bina L. pond. 2. den. 17. gran. pretii 36. sol. 3. den. Turon. Diplom. 19. Nov. 1507. et 25. Decem. 1511. Typum damus, Tab. XIV. num. 3. Sub Francisco I. Scuta similia cum Sole pond. 2. den. 16. gran. currere jubentur pro 40. sol. Turon. Edicto 27. Nov. 1516. 21. Jul. 1519. 28. Sept. 1526. Pro 45. sol. Turon. currunt Edicto 5. Mart. 1532. et 18. Octob. 1539. Scuta cum parva Cruce, (Escus la petite Croix) pretii 45. sol. Tur. pond. 2. den. 16. gran. Diplom. 19. Mart. 1540. Scuta cum Sole ad 23. karats cum. 8. parte remedii qu prius cudi jusserat pond. 71. den. et 1. sextar. ad marcam Paris. quolibet scuto ponderis 2. denar. 16. gran. pretii 45. sol. Turon. iterum cudi jubentur Edicto 24. Febr. 1539. 19. Mart. 1540. 15. April. 1545. Debiliora 1. gr. pro 44. sol. 3. d. Turon. currere jubentur laudato Edicto 19. Mart. 1540. qu vero 2. gr. minus pendunt pro 43. sol. 6. d. Turon. At Litteris datis mense Jan. 1544. Scuta pond. 2. den. 15. gran. currunt pro 45. sol. Turon. Scuta vetera pond. 64. ad marcam Paris. cusa ad 23. karats et semiss. currere jubentur pro 51. Turon. Edicto 19. Martii 1540. Scuta cum Corona ad 23. karats, pond. 2. d. 14. gran. pretii 30. sol. Turon. pond. 74. ad marcam Paris. Edicto 27. Nov. 1516. 28. Sept. 1526. In Charta ann. 1525. apud Rymer. tom. 14. pag. 45. dicuntur valere 38. sol. Turon. Eadem Scuta statuuntur pretii 40. sol. 6. den. Turon. Edicto 5. Mart. 1532. Pro 43. sol. 6. den. currunt Edicto 18. Octobr. 1539. et 15. April. 1545. Franci pedites et equites (Francs pied et cheval) cusi ad 24. karats minus 4. parte, pond. 2. den. 20. gran. pretii 48. sol. 10. den. Turon. Edicto 19. Mart. 1540. Eodem Edicto Regales auri ad 23. karats, pond. 2. den. 20. gr. pretii 47. sol. 3. den. Turon. statuuntur.

Ex his vero minime colligendum Scuta cum sole qu cudi jussit Franciscus I. veteribus prorsus similia exstitisse, ab iis quippe distincta fuerunt vel Salamandris, unde Escus la Salamandre nuncupata ; vel parva cruce in aversa parte efficta, unde Escus la petite Croix, vel la Croisette dicebantur. Horum typi hic exarantur, Tab. XIV. cum Salamandris num. 19. cum parva cruce num. 13. et semissis num. 14. cum F. littera coronata num. 15. semisses cum cruce liliata num. 16. et 17. Sub eodem Francisco I. cpit usus ut caput Regis effingeretur in Scutis aureis, uti monet D. le Blanc pag. 264. quod jam sub Ludovico XII. in Grossis Testonibus factum videre est infra in monetis argenteis. Ab eo etiam institutum ut annus cusionis in monetis notaretur ; quem morem Edicto confirmavit Henricus II. Primi scuti hac nota signati typum damus, Tab. XIV. num. 20. Alterum adjecimus num. 18. qui speciminis loco cusus publici juris non est factus. Ab instituto nostro minime alienum existimamus litteras hic subjicere, quibus monet distinguebantur ex Statuto 14. Jan. 1539. ut si qua in iis fraus fieret, meritas pnas penderet reus. Paris. A Rotomag. B Fanum S. Laudi C Lugdun. D Turon. E Andegav. F Pictav. G Rupella. H Lemovic. I Burdig. K Bayona L Tolosa

M Monspess. N Fanum S. Portiani O Divion. P Catalaun. Q S. Andr. R Trec S S. Menehild. T Taurin. V Villa-franc. X Bituric Y Dalphin. Z Provinc. & Britan. 9 Sub Henrico II. Denarii Auri, dicti Henrici, (Deniers d'or, dits Henris) in quibus regis laureati et armis instructi efficta protome, et in aversa parte Crux ex litteris H. coronatis compacta pond. 2. den. 20. gran. pretii 50. solid. Turon. Ducati etiam appellabantur, cusique et duplices. Diplom. 14. Jan. 1549. Scuta cum sole (Escus au soleil) in quibus loco crucis, Rex coronatus effictus, pond. 2. den. 15. gran. pretii 46. sol. Turon. Scuta cum Sole in quibus caput Regis coronatum ad vivum effigitur cum Inscriptione, Henricus II. Dei Gra. Francor. Rex. quam prcedit crucicula : ex altera parte inter bina H. coronata Scutum Francicum cum corona imperiali cui sol imminet, et solita Inscript. xrc. etc. ann. 1549. cudi jubentur Edicto ult. Jan. 1548. Typum hic habes, Tabul. XV. num. 15. Scuta duplicia cum sole dicta Henrici, in quorum una parte caput Regis

coronatum effictum cum Inscript. Henricus, etc. et in aversa parte inter quatuor lilia crux ex quatuor litteris H. coronatis compacta, cui sol imminet, cum crucicula in medio crucis, et Inscript. Dum Totum Compleat Orbem. 1549. cudi jubentur Edicto 8. Febr. 1548. Typum semissis scuti ita inscriptum exhibemus, Tab. XV. num. 16. ubi caput regis nudum apparet. Duplices Henrici pond. 5. den. 17. gran. pretii 5. lib. Turon. simplices et semisses pro rata parte Edicto 23. Jan. 1549. 5. Febr. 1550. 29. Januar. 1551. 12. Sept. 1554. 13. Maii 1555. Henrici duplices et simplices, paris ponderis, cum figura muliebri galeata super tropho sedente Victoriolam lauream porrigentem dextra prferente, cum Inscript. Gallia Optimo Principi. Typum describimus, Tabul. XV. num. 14. Speciminis loco cusus hic nummus. Semissis, pro rata. Scuta cum Sole et Lunulis, paris ponderis et pretii. Typum damus, Tab. XV. num. 13. Monet, quam ad molendinum dicimus, (Monnoye au molin) fabrica Parisiis instituta in Domo Thermarum Regiarum, ad caput horti Palatii, in quo cusa. Edicto 29. Jan. 1551. Scuta vetera pond. 3. den. statuuntur pretii 51. sol. Turon. Edicto 29. Jul. 1549. Pro 55. sol. Turon. currere jubentur Edicto 23. Jan. 1549. 5. Febr. 1550. 5. Jun. 1551. 12. Sept. 1554. Scuta cum Corona pond. 2. den. 14. gran. pretii 43. sol. 6. den. Turon. Edicto 29. Jul. 1549. Pro 45. sol. Turon. currunt Edictis mox laudatis. Scuta cum sole pond. 2. den. 15. gran. pro 45. sol. Turon. currere jubentur Edicto 29. Jul. 1549. Pro 46. sol. Turon. Edicto 23. Jan. 1549. 5. Febr. 1550. 5. Junii et 29. Jan. 1551. 12. Sept. 1554. Franci pedites et equites pond. 2. den. 20. gr. statuuntur pretii 48. sol. 10. den. Turon. Edicto 29. Jul. 1549. Eodem Edicto Regales pond. 2. den. 20. gr. currere jubentur pro 47. sol. 3. den. Turon. Sub Francisco II. Sub quo null aure cus monet qu ejus nomen prferant, sed typis Henrici parentis, ejusdem ponderis et pretii Edicto 24. Febr. 1559. Eodem Edicto veterum monetarum cursus sic statuitur : Scuta cum Sole pond. 2. den. 15. gran. et supra, pretii 50. sol. Turon. semisses pro rata. Scuta vetera pond. 3. den. ejusdem pretii. Scuta cum Sole et corona pond. 2. den. 14. gran. pretii 46. sol. Turon. Salutes pond. 2. d. 17. gr. pretii 49. sol. Tur. Sub Carolo IX.

Duplices Henrici pond. 5. den. 17. gran. statuuntur pretii 5. lib. 8. sol. Turon. simplices et semisses pro rata. Edicto 17. Aug. 1561. Pro 5. lib. 16. sol. Turon. currere jubentur Edicto 21 April. 16. Oct. 1571. et 26. Maii 1573. Scuta cum Sole (Escus au Soleil) absque ulla effigie, in quorum una parte scutum Regis effictum cum corona, cui imminet sol, et aversa parte crux liliata, cudi jubentur ad 23. karats cum 4. parte remedii, pond. 2. den. 15. gran. pretii 50. sol. Turon. Diplom. 17. Aug. 1561. ejusdem pretii Diplom. 31. Deg. 1563. pretii 52. sol. Diplom. 11. Aug. 1568. pretii 53. sol. Diplom. 23. Nov. 1569. pretii 54. sol. Edicto 30. Aug. 1570. et Aresto Intimi Consilii 16. Sept. seq. pretii 54. sol. usque ad. 1. April. 1572. Diplom. 21. 27. April. 16. 1571. pretii 52. sol. usque ad Natalem S. Joan. Dipl. 1. April. 1572. pretii 54. sol. Dipl. 2. 27. Septemb. 1572. 20. Dec. seq. 30. Jan. 1573. 26. Maii ejusd. anni. Ex arbitrio populi 17. Dec. 1573. pretii 57. et 58. sol. anno seq. 59. et 60. sol. Edicto 8. Junii 1574. pretii 58. sol. Diplom. 22. Septemb. 1574. pretii 60. sol. Dipl. ult. Maii 1575. pretii 65. sol. Diplom. 22. Mart. 1577. pretii 66. sol. Aresto Curi 13. et 21. Jun. 1577. Typum describimus, Tab. XVI. num. 2. Scuta cum Regina currere permittuntur pro 51. sol. Turon. Edicto 23. Nov. 1569. Scuta vetera pond. 3. den. pretii 60. sol. Turon. Edicto 17. Aug. 1561. pretii 65. sol. Edicto 21. April. 16. Oct. 1571. et 26. Maii 1573. Scuta cum Sole pond. 2. den. 14. gran. pretii 49. sol. Turon. Edicto 17. Aug. 1561. Scuta cum Corona ejusdem pond. et pretii eodem Edicto : pretii 51. sol. Turon. Edicto 11. Aug. 1568. pretii 53. Edicto 21. April. 16. Oct. 1571. et 26. Maii 1573. Regales et Franci ( pied et cheval) pond. 2. den. 20. gran. pretii 55. sol. Turon. Edicto 17. Aug. 1561. pretii 59. sol. statuuntur aliis Edictis mox laudatis. Sub Henrico III. Sub quo monet omnes cus typis Caroli IX. usque ad 26. Julii 1575. qua die Aresto Curi Monet. cudi jubentur Scuta cum Sole ejusdem figur et ponderis quibus alia, prterquam quod loco Caroli Henricus scribitur, pretii 60. sol. Turon. Pro 66. sol. currere jubentur Aresto Parlamenti 13. Jun. 1577. et Diplom. 28. Sept. 1577. Edicto M. Sept. ann. 1577. interdict rationes seu numerationes ad libram, inductque ad Scuta, quorum pretium fuit 66. sol. Turon. usque ad ultimum Dec. et deinceps 60. sol. Duplices Henrici pond. 5. den. 17. gran. pretii 5. lib. 16. sol. Turon. Edicto 7. Jul. 1574. pretii 6. lib. 4. sol. Edicto 22. Sept. seq. pretii 6. lib. 10. sol. Edicto ult. Maii 1575. et 14. Jun. seq. pretii 7. lib. 1. sol. Edicto 22. Mart. 1577.

pretii 7. lib. 4. sol. Aresto Parlamenti Rotomag. 9. Jul. seq. ad 6. lib. 10. sol. reducuntur Edicto dato mense Sept. ejusdem anni. Simplices et semisses pro rata. Semissem scuti ann. 1587. exhibemus, Tab. XVI. num. 8. Scuta vetera pond. 3. den. pretii 65. sol. Turon. Edicto 7. Jul. 1574. pretii 69. sol. Edicto 22. Sept. ejusdem anni, pretii 72. sol. Edicto ult. Maii et 14. Jun. 1575. pretii 78. sol. Edicto 22. Mart. 1577. pretii 4. lib. Aresto Parlamenti Rotomag. 9. Jul. seq. reducuntur ad 72. sol. Turon. Edicto mense Sept. ejusdem anni. Iisdem Edictis Scuta cum Sole pond. 2. den. 15. gran. varii pretii 54. 58. 60. 65. 66. et 60. sol. Turon. semisses pro rata portione. Edictis laudatis varium etiam fuit pretium Scutorum cum Corona pond. 2. den 14. gran. 53. 57. 59. 64. 65. et 59. sol. Turon. Cursus Regalium aureorum et Francorum ( pied et cheval) pond. 2. den. 20. gran. sic statuitur iisdem Edict. 59. 63. 68. 73. 75. et 68. s. Tur. Consulto prtermisimus monetas quas Consilium sanct Unionis cudi jussit typis Cardinalis Borbonii quem Regem sub nomine Caroli X. renuntiaverat post obitum Henrici III. neque enim inter seriem monetariam Regum nostrorum annumerari debent. Consulat D. le Blanc pag. 293. qui plura voluerit. Scutum cum corona ann. 1292. damus Tab. XVII. num. 1. Sub Henrico IV. Duplices Henrici pretii 6. lib. 10. sol. Aresto Parlamenti 2. Dec. 1596. Eodem Aresto Scuta vetera pond. 3. den. pretii 72. sol. Turon. pretii 78. sol. Edicto mense Septemb. 1602. Scuta cum Sole pond. 2. den. 15. gran. pretii 60. sol. Turon. Edicto 5. Jun. 1596. 24. Maii 1601. Aresto Curi Monet. 13. Mart. 1602. pretii 65. sol. Edicto mense Sept. seq. Pro 72. sol. currere jubentur Edicto mense Aug. 1609. usque ad 1. Sept. seq. subinde pro 70. sol. Scuta cum Corona pond. 2. den. 14. gran. pretii 59. sol. Turon. Aresto Parlamenti 2. Decemb. 1596. pretii 64. sol. Edicto dato mense Sept. 1602. Typus exhibetur, Tab. XVII. num. 8. Regales et Franci pretii 3. lib. 8. sol. Turon. Aresto mox laudato. Interdicta computatione ad Scuta, numerationes ad libram restitut Edicto dato mense Septemb. 1602. Litteris 23. Junii 1604. cursus monetarum prscriptus Aresto 2. Sept. 1603. prorogatur usque ad 1. Julii 1605. Rursum usque ad festum S. Johannis 1606. Aresto Consilii Regii 4. Augusti 1605. Henrici Aurei, seu Duplices Henrici qui et Libr Henrici (Livres Henry) dicti pond. 9. den. 6. gran. pretii 12. lib. cudi jubentur Edicto dato mense Aug. 1609.

Sub Ludovico XIII. Scuta cum Sole pond. 2. den. 15. gran. pretii 3. lib. 15. sol. Turon. Eorumdem semisses pro rata portione, Edicto 5. Dec. 1614. pretii 3. lib. 16. sol. Aresto Consilii Reg. 18. Sept. 1621. pretii 3. lib. 15. sol. Arestis Curi Monet. 4. Febr. 1625. et 30. Martii 1626. pretii 4. lib. Edicto 5. Febr. 1630. usque ad ult. Mart. seq. a dicta die usque ad ult. Jun. seq. 3. lib. 18. s. subinde reducuntur ad 3. lib. 15. sol. pretii 4. lib. Edicto 28. Januar. 1631. usque ad ult. Jun. seq. a dicta die usque ad ult. Sept. seq. 3. lib. 18. sol. At Edicto 13. Aug. 1631. statuuntur pretii usque ad ult. Oct. ejusd. ann. 4. lib. 3. sol. ab hac die usque ad ult. Jan. 1632. 4. lib. a dicta die usque ult. April. 3. lib. 17. sol. subinde reducuntur ad 3. lib. 15. sol. Sed cum ex arbitrio populi currerent pro 4. lib. 10. s. Aresto Consilii Reg. currere jubentur pro 4. lib. 6. sol. tantum : qui cursus pluribus Edictis et Arestis prorogatus, iterum statuitur Edicto 30. Jun. 1635. pretii 4. lib. 14. sol. Edicto mense Mart. 1636. pretii 5. lib. 4. sol. Edicto 25. Jun. ejusdem anni. Scuta cum Corona pond. 2. den. 14. gran. pretii 3. lib. 14. sol. Edicto 5. Dec. 1614. pretii 3. lib. 19. sol. Edicto 19. Febr. 1635. pretii 4. lib. 13. sol. Edicto mense Mart. 1616. pretii 5. lib. 3. sol. Edicto 25. Jun. ejusd. anni. Typus Tab. XIIX. num. 1. Scuta vetera pond. 3. den. pretii 5. lib. 14. sol. Edicto mense Mart. 1636. pretii 6. lib. Edicto 25. Jun. ejusd. anni. Semisses eorum pro rata. Duplices Henrici pond. 5. den. 17. gran. pretii 8. lib. Edicto 5. Dec. 1614. pretii 10. lib. 4. sol. Edicto mense Mart. 1636. pretii 11. lib. 4. sol. Edicto 25. Jun. ejusd. anni. Regales Auri pond. 2. den. 20. gran. pretii 5. lib. 12. s. Edicto 25. Jun. 1636. Eodem Edicto Franci pedites et equites pretii 5. lib. 15. sol. Marca auri fini statuitur pretii 384. lib. Edicto 20. Dec. 1636. Cursus monetarum aurearum argentearumve prscriptus Edicto 25. Jun. 1636. prorogatur Edictis 17. Nov. 1639. 18. Oct. 1640. Sept. 1641. 19. Dec. seq. 12. Febr. 1642. 29. Mart. seq. 24. Aug. 1643. Ludovici Aurei (Lois d'or) ad 22. karats cum 4. parte remedii, in quibus effictum caput Reg. Laureati, cum inscript. Lud. XIII. D. G. Fr. et Nav. Rex. In altera parte inter quatuor lilia Crux ex litteris L. coronatis compacta cum Inscript. Chrs. Regn. Vinc. Imp. pond. 5. den. 6. gran. pretii 10. lib. cudi jubentur Edicto 31. Martii 1640. Typus hic exaratur, Tab. XIIX. num. 2. Duplices et semisses pro rata parte. Typus ibidem num. 3. Eodem Edicto cudi perinde jubentur Scuta aurea cum Armis Franci. Sub Ludovico XIV. Monetarum aurearum et argentearum debiliorum cursus obtinuit ex pluribus Edictis a 30. Dec. 1643. usque ad 1. April. 1648.

Scuta aurea et Ludovici Aurei ponderis, tituli et remedii statutorum in Arestis Curi Monet. cudi jubentur Aresto Consilii Reg. 21. Mart. 1646. Typum Scuti aurei ann. 1647. damus, Tab. XIX. num. 1. Ludovici aurei ann. 1644. ibid. num. 2. Scuta cum Sole pond. 2. den. 15. gran. pretii 5. lib. 4. sol. Aresto Curi Monet. 1. Aug. 1650. pretii 5. lib. 14. sol. usque ad 1. Jul. seq. subinde 5. lib. 4. sol. Edicto 23. Mart. 1652. pretii 5. lib. 14. sol. usque ad finem anni Aresto consil. Reg. 31. Jul. 1652. pretii 6. lib. 4. sol. Edicto 29. April. 1653. usque ad ult. Jun. seq. a dicta die usque ad ult. Sept. 5. lib. 19. sol. ab hac die usque ad ult. Dec. 5. lib. 14. sol. rursum usque ad ult. Mart. 1654. 5. lib. 9. sol. subinde 5. lib. 4. sol. ejusd. pretii Edicto mense Dec. 1655. pretii 5. lib. 14. sol. Aresto Consil. Reg. 7. Dec. 1665. usque ad 1. Jan. seq. a qua die currunt ex eod. Aresto pro 5. lib. 11. sol. 6. den. ad 5. lib. 14. sol. revocantur Aresto Consil. Reg. 15. Mart. 1656. qui cursus prorogatur Edicto 8. April. ejusd. anni, Arestis Curi Monet. 16. Dec. 1660. 16. Dec. 1662. et Aresto Consil. Reg. 1666. pretii 5. lib. 19. sol. Edicto 27. Jul. 1686. reducuntur ad 5. lib. 16. sol. 6. den. Aresto consil. Reg. 20. Octob. 1687. pretii 6. lib. Edicto mense Dec. 1689. qui cursus invaluit usque ad 1. Jan. 1691. subinde pretii 5. lib. 16. sol. 6. den. Aresto Consil. Reg. 19. Dec. 1690. Demum eorum cursus inhibetur Edicto mense Septemb. 1693. Ludovici Aurei pretii 20. lib. cudi deinceps prohibentur Aresto Curi Monet. 18. Jul. 1648. Ludovici Aurei pond. 5. den. 6. gran. pretii 10. lib. Aresto Curi Monet. 12. Aug. 1649. pretii 11. lib. Edicto 23. Mart. 1652. usque ad 1. Jul. seq. subinde 10. lib. rursum pretii 11. lib. usque ad finem anni Aresto Consil. Reg. 31. Jul. 1652. pretii 12. lib. Aresto Consil. Reg. 7. Mart. et Edicto 29. April. 1653. usque ad ult. Jun. seq. a dicta die usque ad ult. Sept. seq. 11. lib. 10. sol. ab hac die usque ad ult. Dec. seq. 11. lib. rursum usque ad ult. Mart. 1654. 10. lib. 10. sol. subinde 10. lib. pretii 11. lib. Aresto Consilii Reg. 15. Mart. et Edicto 8. April. 1656. Ludovici aurei pretii 11. lib. cudi permittuntur Aresto Consilii Reg. 19. Aug. 1656. ejusd. pretii Arestis Curi Monet. 16. Dec. 1660. et 16. Dec. 1662. a 1. Jan. 1666. currere jubentur pro 10. lib. 15. sol. Aresto Consil. Reg. 7. Dec. 1665. revocantur ad 11. lib. alio Aresto 16. Sept. 1666. eorum cursus permittitur, interdictis Scutis aureis et Francis, Edicto 28. Mart. 1679. pretii 11. lib. 10. sol. Edicto 27. Jul. 1686. pretii 11. lib. 5. sol. Aresto Consil. Reg. 20. Oct. 1687. pretii 11. lib. 12. sol. Edicto mense Dec. 1689. qui cursus obtinuit usque ad 1. Jan. 1691. ab hac die pretii 11. lib. 8. sol. 6. den. Aresto 19. Dec. 1690. ejusd. pretii Arestis 23. Jan. 1691. 20. Februar. et 20. Mart. seq. pretii 11. lib. 5. sol. Aresto 18. April. 1691. usque ad Arestum 28. Febr.

1693. quo eorum cursus omnino est prohibitus. Ludovici Aurei ad 22. karats, in quibus effictum caput Regis laureati cum Inscript. Lud. XIIII. etc. in aversa parte scutum Francicum coronatum cum Inscript. Sit. Nomen. etc. pond. 5. den. 6. gran. pretii 12. lib. 10. sol. duplices et semisses pro rata, cudi jubentur Edicto mense Dec. 1689. ejusd. pretii Aresto Consil. Reg. 2. Maii 1692. usque ad 1. Jun. subinde 12. lib. 5. sol. pretii 12. lib. Aresto 13. Dec. 1692. pretii 11. lib. 10. sol. Aresto 7. Febr. 1693. pretii 12. lib. Arestis 24. ejusd. mensis, 31. Mart. 28. April. 30. Maii seq. pretii 11. lib. 15. sol. Aresto Consil. Reg. 16. Jun. 1693. usque ad 1. Aug. seq. subinde 11. lib. 10. sol. ejusd. pretii Arestis 19. Aug. et 22. Sept. 1693. pretii 11. lib. 15. sol. Arestis 1. et 22. Dec. seq. pretii 12. lib. 15. sol. Aresto 22. Sept. 1699. Ludovici Aurei, ejusdem tituli et ponderis quibus alii, in quorum aversa parte inter quatuor litteras L. crux conspicitur ex quatuor liliis coronatis compacta, cum solita Inscript. Chrs. etc. pretii 13. lib. duplices et semisses pro rata, cudi jubentur Edicto mense Sept. 1693. pretii 14. lib. Declarat. 11. Oct. seq. pretii 13. lib. 10. sol. Aresto Consil. Reg. 10. Nov. 1699. pretii 13. lib. 15. sol. Aresto 22. Dec. ejusd. anni a 1. Jan. 1700. usque ad 1. Febr. seq. ab hac die usque ad 1. April. seq. 13. lib. 10. s. subinde 13. lib. 5. s. Ludovici Aurei tituli et ponderis statutorum in Edicto mense Sept. 1693. in quorum altera parte crucem ex literis L. coronatis compositam decussant virga seu manus justiti et sceptrum, cum solita Inscript. Chrs. etc. pretii 13. lib. cudi jubentur Declarat. 8. Jun. 1700. pretii lib. 12. 15. sol. a 1. Jan. 1701. Arestis 30. Nov. et 21. Dec. 1700. quo ult. Aresto Ludovici veteres ejusd. pretii statuuntur, interdictis debilioribus ; pretii 12. lib. Arestis Consil. Reg. 17. Maii, 28. Jun. 1701. et Edicto mense Sept. seq. Ludovici Aurei ejusdem tituli, ponderis et figur quibus alii, pretii 13. lib. cudi jubentur Edicto mense Sept. 1701. pretii 14. lib. Declarat. 27. ejusd. mensis, pretii 13. lib. 10. sol. Aresto Consil. Reg. 25. Jul. 1702. pretii 13. lib. 15. sol. usque ad 1. Jan. 1703. Arestis 22. Aug. 17. Oct. et 18. Nov. 1702. pretii 13. lib. 5. sol. a 1. April. seq. Aresto 6. Febr. 1703. pretii 13. lib. 10. sol. Arestis 17. April. 15 Maii, 19. Jun. 1703. pretii 13. lib. 5. sol. a 1. Aug. seq. usque ad ult. Sept. ejusd. anni Arestis 14. Julii et 21. Aug. 1703. pretii 13. lib. Aresto 30. Oct. 1703. ejusd. pretii Arestis 29. Dec. 1703. 22. Jan. 19. Febr. 18. Mart. 1704. a 1. Maii usque ad 15. ejusd. mensis pretii 12. lib. 15. sol. Aresto 1. April. 1704. Ludovici Aurei veteres nec reformati, quorum cursus inhibitus fuerat Aresto Consil. Reg. 24. Febr. 1693. iterum currere permittuntur pro eodem pretio ac reformati, Aresto 23. Mart. 1700. pretii 12. lib. 10. sol. Aresto 19. Sept. 1701. pretii 13. lib. Declarat. 27. ejusd. mensis, ejusdem pretii usque ad 21. Nov. subinde 12. lib. Arestis 29. Oct. 13. Dec. 1701. 11. Mart. 1702. pretii 13. lib.

Edicto mense Maii 1704. usque ad 15. Jun. seq. subinde 12. lib. 10. s. reformati vero ex eodem Edicto pretii 14. lib. 15. sol. a 1. Febr. seq. Aresto 20. Jan. 1705. pretii 14. lib. 10. sol. a 1. Martii seq. Aresto 3. Febr. ejusd. anni. Ludovici Aurei tituli, ponderis et remedii statutorum in Edicto mense Sept. 1693. in quibus efficta crux ex quatuor liliis coronatis, manu justiti et sceptro decussatim positis, pretii 15. lib. cudi jubentur Edicto mense Maii 1704. Iidem pretii 14. lib. 15. sol. Aresto Consil. Reg. 14. Febr. 1705. qui cursus obtinuit usque ad 1. Sept. seq. ab hac die pretii 14. lib. 5. sol. Aresto 18. Aug. 1705. ejusd. pretii Aresto 17. Nov. 1705. usque ad 1. Jan. 1706. ab hac die usque ad. 1. Mart. seq. pretii 14. lib. a dicta die usque ad 1. April. seq. pretii 13. lib. 15. sol. ejusd. pretii usque ad 1. Jul. seq. Aresto 20. Mart. 1706. pretii 13. lib. 10. sol. a 1. Jul. Aresto 8. Jun. 1706. ejusd. pretii usque ad 1. Jan. 1707. ab hac die pretii 13. lib. 5. sol. Typus hic exaratur, Tab. XIX. num. 4. Aresto 27. Nov. 1706. ejusd. pretii statuuntur pluribus Arestis usque ad 1. Mart. 1708. ab hac die pretii 13. lib. Aresto Consil. Reg. 31. Jan. 1708. qui cursus prorogatus fuit usque ad 1. Jan. 1709. a dicta die pretii 12. lib. 15. sol. Aresto 20. Nov. 1708. ejusd. pretii usque ad 1. Maii seq. Aresto 19. Februarii 1709. ab hac die pretii 12. lib. 10. solid. usque ad Arestum 14. Maii 1709. quo currere jubentur pro 13. lib. usque ad 15. Jun. seq. pretii 13. lib. 5. sol. Aresto 4. Jun. 1709. usque ad 1. Jul. seq. subinde pretii 13. lib. usque ad 1. Octobr. ejusdem anni ; ab hac die usque ad 1. Nov. seq. pretii 12. lib. 10. sol. Aresto 13. Aug. 1709. qui cursus obtinuit usque ad 1. Jan. 1710. Aresto 7. Decemb. 1709. Iidem Ludovici pond. 5. den. 6. gran. currere jubentur pro 13. lib. usque ad 1. Febr. seq. Declarat. 7. Oct. 1710. Ludovici aurei ad 22. karats, in quorum aversa parte inter quatuor liliola crux visitur ex litteris L. coronatis compacta, in cujus medio effictus sol, cum solita Inscript. Chrs. etc. pond. 2. gross. pretii 16. lib. 10. sol. cudi jubentur Edicto dato mense April. 1709. Duplices et semisses pro rata. Ludovici Aurei ejusdem tituli et figur quibus alii, pond. 6. den. 9. gran. et 3. quint. pretii 20. lib. duplices et semisses pro rata parte, cudi jubentur Edicto dato mense Maii 1709. Aresto Consil. Reg. 30. Sept. 1713. currere jubentur a 1. Dec. seq. pro 19. lib. 10. sol. a 1. Feb. 1714. pro 19. lib. a 1. April. seq. pro 18. lib. 10. sol. a 1. Junii seq. pro 18. lib. a 1. Sept. pro 17. lib. Aresto 25. Aug. 1714. a 15. Oct. seq. pro 16. lib. 10 sol. a 1. Dec. ejusd. anni pro 16. lib. Aresto 8. Decemb. 1714. currere debent a 1. Febr. 1715. pro 15. lib. 10. sol. a 1. April. seq. pro 15. lib. a 1. Jun. seq. pro 14. lib. 10. sol. Aresto 23. Jul. 1715. statuuntur pretii 14. lib. a 1. Sept. seq. qui cursus confirmatur Declarat. 13. Aug. 1715. Lilia Aurea (Lis d'or) ad 24. karats 4. parte minus, in quibus efficta Regis effigies cum Inscript. Lud. XIIII. etc. in altera duo Angeli scutum Franci

efferentes cum Inscript. Domine Elegisti Lilium Tibi, pond. 2. den. 17. gran. et semiss. pretii 6. lib. duplices eorumdem pro rata, cudi jubentur Edicto mense Martii 1655. Lilia Aurea ad 23. karats et 1. quart. in quibus loco capitis Regis conspicitur inter quatuor liliola crux ex liliis coronatis compacta, pond. 60. den. et semiss. ad marcam, pretii 7. lib. cuduntur Edicto mense Dec. 1655. ejusd. pretii Aresto Consil. Reg. 15. Mart. et 8. April. 1656. Typus hic delineatur, Tab. XIX. num. 3. Lilia Aurea ejusdem pretii cudi permittuntur Litteris Patentibus 19. Aug. 1656. ejusd. rursus pretii Arestis Curi Monet. 16. Dec. 1660. 16. Dec. 1662. 21. Apr. 1664. et Aresto Consil. Reg. 16. Sept. 1666. Pretium marc auri puri seu ad 24. karats sub Ludovico XIV. ex pluribus Edictis et Arestis hic subjiciendum duximus.

Aresto Curi Monet. 18. Jan. 1649. 384. lib. Aresto ejusd. Curi 7. Jul. 1662. 423. lib. 10. d. 10/11. Aresto ejusd. anni, 423. lib. 10. s. 11. den. Edicto 3. Jan. 1690. 457. lib. 16. sol. Edicto M. Sept. 1693. 450. lib. Aresto Consil. Reg. 12. Dec. 1693. 465. lib. Aresto 22. Sept. 1699. 502. lib. 10. sol. Declarat. 8. Jun. 1700. 494. lib. 6. s. 4. den. Aresto 30. Nov. 1700. 499. lib. Aresto 17. Maii 1701. 469. lib. 15. sol. Aresto 28. Jun. 1701. 462. lib. 6. sol. Aresto 20. Mart. 1703. 474. lib. 10. s. 10. d. 10/11. Aresto 16. Jun. 1703. 484. lib. 8. sol. 7. den. Aresto 30. Oct. 1703. 514. lib. 1. s. 9. den. 9/11. Edicto M. Maii 1704. 514. lib. 1. s. 9. den. Aresto 21. Jul. 1705. 533. lib. 17. sol. 3. den. Edicto M. April. 1709. 531. lib. 16. s. 4. d. 4/11.

Addimus etiam urbium nomina, in quibus cuduntur monet ex Edicto ann. 1681. qu in serie sub Francisco I. descripta non reperiuntur. Riomum O Narbo Q Rhemi S Nannetes T

Ambianum V Aqu-Sexti X Gratianopolis Z Rhedones 9 Sub Ludovico XV. Ludovici Aurei tituli, ponderis et remedii statutorum in Edicto mense Maii 1709. et Declarat. 5. Nov. ejusd. anni, in quibus effictum caput Regis cum Inscript. Lud. XV. etc. in altera parte scutum Francicum rotundum, cui imminet corona, manu justiti et sceptro pone scutum decussatim positis, cum solita Inscriptione Chrs. etc. pretii 20. lib. cudi jubentur Edicto mense Dec. 1715. Typus hic exhibetur, Tab. XX. num. 1. Eodem Edicto marca auri puri pretii 523. lib. 12. sol. 8. den. 8/11. Ludovici aurei cusi ex Edicto mense Maii 1709. et non reformati, pretii 16. lib. Edicto mense Decemb. 1715. usque ad ult. Jan. 1716. a 1. Febr. seq. pretii 14. lib. usque ad ult. Mart. ejusdem pretii usque ad ult. April. Aresto Consil. Reg. 21. Mart. 1716. pretii 24. lib. 12. sol. Aresto 22. Jan. 1720. pretii 23. lib. 9. sol. Arestis 28. ejusd. mensis, 3. 9. et 20. Febr. seq. pretii 24. lib. 12. sol. Aresto 25. ejusd. mensis, Parisiis pretii 28. lib. 14. sol. a 20. mensis Mart. 1720. in toto regno a 1. April seq. pretii 24. lib. 12. sol. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 33. lib. 16. sol. Aresto 29. Maii 1720. usque ad 1. Jul. seq. ab hac die usque ad 15. ejusdem mensis pretii 30. lib. 15. sol. subinde pretii 27. lib. 12. sol. Aresto 10. Jun. 1720. pretii 49. lib. 12. s. Aresto 30. Jul. 1720. usque ad 1. Sept. seq. hinc usque ad 15. ejusdem mensis pretii 43. lib. 8. sol. ab hac die pretii 37. lib. 4. sol. usque ad 1. Oct. inde usque ad 15. ejusd. mens. pretii 31. lib. dein pretii 24. lib. 16. sol. ejusdem pretii ad placitum Regis Aresto 26. Dec. 1720. Eorum cursus inhibetur post mensem Jan. Edicto 21. ejusdem mensis 1721. Iidem Ludovici Aurei reformati ad figuram eorum qui tum cudebantur, pretii 20. lib. duplices et semisses pro rata, Edicto mense Decemb. 1715. ejusd. pretii Edicto mense Nov. 1716. pretii 24. lib. Edicto mense Maii 1718. et Aresto 17. Jul. seq. pretii 30. lib. Aresto 22. Jan. 1720. pretii 28. lib. 6. sol. 8. den. Arestis 28. Jan. 3. 9. 20. Febr. 1720. pretii 30. lib. Aresto 25. ejusd. mens. pretii 40. lib. Aresto 5. Mart. seq. Parisiis pretii 35. lib. a 20. Mart. 1720. in toto regno a 1. April. seq. pretii 30. lib. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 41. lib. 5. sol. Aresto 29. Maii 1720. usque ad 1. Jul. seq. ab hac die usque ad 15. ejusd. mens. pretii 37. lib. 10. sol. subinde pretii 33. lib. 15. sol. Aresto 10.

Jun. 1720. pretii 60. lib. Aresto 30. Jul. usque ad 1. Sept. hinc usque ad 15. ejusd. mens. pretii 52. lib. 10. sol. a dicta 15. die usque ad 1. Oct. pretii 45. lib. ab hac die usque ad 15. ejusd. mens. pretii 37. lib. 10. sol. subinde pretii 30. lib. ejusdem pretii ad placitum Regis Aresto 26. Dec. 1720. Ludovici Aurei ad 22. karats, in quorum antica parte caput Regis coronatum visitur, in postica bina scutula Franci et bina Navarr coronata in modum crucis inter quatuor lilia, disposita, cum solita Inscript. Chrs. etc. pond. 9. d. 14. gran. et 2. quint. pretii 30. lib. cudi jubentur, marca auri puri tum pretii 472. lib. 10. sol. Edicto mense Nov. 1716. pretii 36. lib. Edicto mens. Maii 1718. et Aresto 17. Jul. seq. usque ad 1. Aug. vel Sept. seq. pretii 45. lib. Aresto Consil. Reg. 22. Januar. 1720. pretii 42. lib. 10. sol. Arestis 28. ejusd. mens. 3. 9. et 20. Febr. seq. pretii 45. lib. Aresto 25. ejusd. mens. pretii 60. lib. Aresto 5. Mart. 1720. Parisiis pretii 52. lib. 10. sol. a 20. Mart. 1720. in toto regno a 1. April. seq. pretii 45. lib. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 61. lib. 17. sol. 6. den. Aresto 29. Maii 1720. usque ad 1. Jul. seq. ab hac die usque ad 15. ejusdem mens. pretii 56. lib. 5. sol. subinde pretii 50. lib. 12. sol. Aresto 10. Jun. 1720. pretii 90. lib. Aresto 30. Jul. usque ad 1. Sept. seq. hinc usque ad 15. ejusd. mens. pretii 78. lib. 15. sol. a dicta 15. die usque ad 1. Oct. pretii 67. lib. 10. sol. ab hac die usque ad 15. ejusd. mens. pretii 56. lib. 5. sol. subinde pretii 45. lib. ejusdem pretii ad placitum Regis Aresto 26. Decemb. 1720. Typum hic damus, Tabul. XX. num. 2. Duplicis Ludovici aurei. Ludovici Aurei ad 22. karats, in quibus effictum caput Regis laureati, in aversa parte Crux Melitensis in cujus medio tria lilia, cum Inscript. Christus, etc. pond. 7. den. 10. gran. 8/25. pretii 36. lib. duplices et semisses pro rata, cudi jubentur Edicto mense Maii 1718. marca auri puri ex eodem Edicto pretii 654. lib. 10. s. 11. den. Iidem denarii pretii 35. lib. Aresto Consil. Reg. 7. Maii 1719. pretii 34. lib. Aresto 25. Jul. seq. pretii 33. lib. Aresto 23. Sept. seq. pretii Parisiis 32. lib. Aresto 3. Dec. 1719. in aliis regni locis pretii 31. lib. Aresto 15. Jan. 1720. pretii 36. lib. Aresto 22. ejusd. mensis, pretii 34. lib. Arestis 28. ejusd. mens. 3. 9. et 20. Febr. 1720. pretii 36. lib. Aresto 25. ejusdem mensis, pretii 48. lib. Aresto 5. Mart. 1720. Parisiis pretii 42. lib. a. 20. Mart. 1720. in toto regno a 1. April. seq. pretii 36. lib. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 49. lib. 10. sol. Aresto 29. Maii 1720. usque ad 1. Jul. seq. ab hac die usque ad 15. ejusd. mens. pretii 45. lib. subinde pretii 40. lib. 10. sol. Aresto 10. Jun. 1720. pretii 72. lib. Aresto 30. Jul. usque ad 1. Sept. seq. hinc usque ad 15. ejusd. mens. pretii 63. lib. a dicta 15. die usque ad 1. Oct. pretii 54. lib. ab hac die usque ad 15. ejusd. mens. pretii 45. lib. subinde pretii 36. lib. ejusd. pretii ad placitum Regis Aresto 26. Decemb. 1720. Typum hic habes, Tabul. XX. num. 3. Ludovici Aurei veteres pond. 5. den. 6. gran. pretii 19. lib. 12. sol. Edicto

mense Maii 1718. usque ad 1. Aug. vel Septemb. seq. eorum cursu subinde prohibito. Quindeni Aurei (Quinzains d'or) ad 24. karats cum 1. quart. remedii, pond. 65. den. et 5/11. ad marcam, pretii 15. lib. in quorum aversa parte Crux ex litteris L. coronatis compacta, cum Inscript. Chrs. etc. cudi jubentur Edicto mense Dec. 1719. quod licet exsecutioni mandatum non sit, eorum nihilominus hic mentionem injicere voluimus. Ludovici Aurei ad 22. karats cum 10/32. remedii, in quibus effictum caput Regis laureati, in altera parte inter tria lilia bin L. avers quibus imminet corona, cum Inscript. Christus. etc. pond. 25. ad marcam, quolibet aureo pond. 7. den. 16. gran. pretii 54. lib. cudi jubentur Edicto mense Sept. 1720. semisses pro rata. Typus describitur, Tab. XX. num. 4. Eorumdem cursus post 1. Dec. seq. sive de novo cusi, sive reformati, reducitur ad 45. lib. post 1. Jan. 1721. ad 36. lib. Aresto Consil. Reg. 24. Oct. 1720. pretii 44. lib. Aresto 21. Jul. 1723. Iidem pond. 7. den. 15. gran. pretii 39. lib. 12. sol. qui vero tantum 7. den. 14. gran. pendunt, pretii 39. lib. 7. sol. Edicto mense Aug. 2173. quo eorum cursus subinde inhibetur. Ludovici Aurei ejusdem tituli et remedii quibus ii qui tum currebant, in quorum postica parte effict inter duas palmas bin L. implex, quibus imminet corona, pond. 37. et semiss. ad marcam, pretii 27. lib. aliorum cusione prohibita, cudi jubentur Edicto mense Aug. 1723. Duplices et semisses pro rata ; marca auri puri tum pretii 1087. lib. 12. sol. 8. den. 8/11. Iidem statuuntur pretii 24. lib. Aresto Consil. Reg. 4. Febr. 1724. pretii 20. lib. Aresto 27. Mart. 1724. sed promulgato 4. April. seq. pretii 16. lib. Aresto 22. Sept. 1724. pretii 14. lib. a 1. Jan. 1726. et 12. lib. a 1. Febr. seq. Aresto 4. Decemb. 1725. Typum hic exaramus, Tab. XX. num. 5. Ludovici Aurei ad 22. karats, in quibus effictum caput Regis cincinnati, in altera parte scuta Franci et Navarr juncta, eidem coron subjacent pond. 30. ad marcam, quolibet aureo ponderis 6. den. 9. gran. pretii 20 lib. duplices et semisses pro rata, cteris monetis interdictis, cudi jubentur, marca auri puri tum pretii 536. lib. 14. sol. 6. den. 6/11. Edicto mense Jan. 1726. pretii 24. lib. Aresto Consil. Reg. 26. Maii seq. qui cursus etiamnum obtinet. Monet Argente Regum Franci, partim ex Regesto inter duos asseres dicto, quod in Curia Monetarum asservatur, partim ex Regesto Camer Computor. Paris. signato 123. et aliis monumentis excerpt. Sub Philippo IV. Parisienses duplices, (Parisis doubles) id est, denarii duo Parisienses, quarta parte Turonensi graviores : in quorum parte altera crux effingitur in florem desinens cum Inscript. Philippus Rex. In altera lilium in medio nummo, cui vox Regalis subest : in circulo, Moneta Duplex. Die Lun post Quasimodo 1293. die

S. Trinit. 1296. 3. Parisienses duplices pretii 2. den. Paris. Edicto dato Pontesi mense Jun. 1313. tom. 1. Ordinat. pag. 520. Alio Edicto 1. Oct. ejusd. an. ibid. pag. 532. 3. duplices Paris. debiles statuuntur pretii 2. Turon. parv. bonor. Typum hic damus, Tab. VII. num. 10. A voce Regalis in iis denariis exarata dicti etiam Regales Parisienses duplices, ut in Edicto ann. 1295. apud D. le Blanc pag. 184. ubi dicuntur pretii 2. den. Paris. Horum Regalium prterea meminit MS. :

Si com chil ki jeue a noiaux, Tant leur doint deniers et Roiaux.

Turonenses duplices (Tournois doubles) id est, denarii 2. Turon. Parisiensibus paulo minores, cui efficta crux pedata (Croix pate) cum Inscriptione in circulo, Philippus Rex. In adversa, triangulus, seu fastigium dis sacr cruce supra insignitum, inter bina lilia cum hisce characteribus in circulo, Mon. Duplex. Regalis. Typus qui hic describitur a Cangio est Duplicis Parisiensis, quem exhibemus, Tab. VII. num. 11. ut et simplices Parisienses ibid. num. 13. et 14. Turonensis denarius est ibi num. 12. Advertat lector Crucem pedatam Cangii semper eam esse qu Gall. pate vel pate dicitur, scilicet cujus trabes quatuor extrem excedunt latitudine interiores partes quibus conjunguntur. De Saulcy. Parvi Turonenses (Petits Tournois) nuper cusi, pretii 6. den. Paris. Edicto ann. 1295. Typum exhibemus, Tab. VII. num. 5. Iidem dicebantur Malli alb, (Mailles blanches) quarum mentio est in Tabulis Philippi Regis ann. Regis ann. 1303. in 36. Regesto Archivi Regii num. 60. Vide mox ad lineam Oboli tertii. Sunt 4. denariorum. Parvi Parisienses, (Petits Parisis). In eodem Regesto ch. 91. descriptum legitur Edictum Regium, quo jubetur ut parvus Parisiensis nuper cusus pro duplici Parisiensi currat, in Edicto apud de Lauriere tom. 1. Ordinat. pag. 379. legitur Parisiensis parvus noviter factus pro uno duplici Turonensi : Ubi prtermissum existimo, pro uno duplici Parisiensi, et parvus Turonensis ; quod ex sequentibus satis liquet : et pariter Parvus Turonensis nov etiam fabricatur, pro duplici Turonensi, quia Parisienses et Turonenses simplices ejusdem sunt pretii, dat. Vincennis Sabbato ante S. Magdalenam 1303. Denariorum Parisiensium mentio fit, teste D. le Blanc pag. 148. in Charta ann. 1060. ex Tabul. S. Dionysii :

Quam in vadimonio tenebat pretio 60. librarum denariorum Parisiensium ;

Turonensium vero in Charta ann. 1105. ex Tabul. S. Cypr. Pictav. Habui octo libras Turonenses. Ex quibus perspicuum fit hanc monetarum distinctionem antiquiorem esse Philippo Augusto, cui tamen vulgo tribuitur. Annales Victor. Mss. ad ann. 1295 :

Tunc facta est duplex moneta, Parisiensis et Turonensis ; unde postea

multa mala sunt orta.

Charta ann. 1306. die Jovis post festum S. Mart. hiberni ex Chartul. 21. Corb. fol 182 :

Je Guerars de Pincquegni chevalier.... ai vendu... pour dix noeufz cens et xxiiij. livres de Parisis, de le monnoie qu'il couroit devers le Nostre Dame en Septembre, lesquelz dix noeufz cens et xxiiij. livres valent six cens et quarante et une livre, onze solz et viij. den. de bons petis de Parisis.
Alia ejusd. ann. die Veneris ante Advent. :

Deus mille huit cens quarente et cinq livres, dis et sept sols et quatre deniers de Parisis vis, dont lidis deniers de Parisis vis, dont lidis deniers et maaille valent un gros Tournois vis, de la loy et du poids comme li gros Tournois, que li rois S. Loys fist battre et courre en son realme.

Grossi Turonenses argentei, (Gros Tournois d'argent) cusi que probi ac erant tempore S. Ludovici, pond. 58. ad marcam, leg. 11. den. 12. gran. pretii 10. den. et malli bonorum parvorum Parisiensium. Paris. 3. Maii 1305. ex eodem Regesto ch. 226. 229. Denariorum Grossorum ad Pondus Parisiense mentio est sub ann. 1268. tom. 5. Hist. Fr. pag. 435. et in Computo Magistri Monet. a festo Omn. SSt. ann. 1201. ad Ascensionem ann. 1292. Grossi Turonenses argentei, (Gros Tournois d'argent) cusi sub S. Ludovico et Philippo Audace, ejusdem ponderis, et legis, pretii 31. den. et malli Paris. monet currentis. Dat. Atheiis die Jovis post S. Trinitatem an. 1305. Ex eod. Regesto 36. ch. 229. In altero scriptum legitur, Grossum Turonensem S. Ludovici, et alios esse 12. den. legis argenti regii, 12. den. de loy argent le Roy. In Edicto die Mart. post Pascha, ann. 1308. statuitur, ut Grossi Turonenses currant pro 10. den. et mallia Paris. ; Grossis Turon. 21. den. interdictis et conflandis. In alio, dato Parisiis 18. Jan. ann. 1308. idem Rex, ut reducerentur monet ad pretium et legem, quibus erant sub S. Ludovico, statuit : ut duplices Parisienses et Turonenses ejusdem essent pretii, quo prius erant, ut et Grossus Turonensis argenteus 10. denar. et malli Parisiensis, nec illud augere liceret : prohibitis cteroquin Grossis Turonensibus 21. den. qui antea etiam interdicti fuerant ; cum Malli haud ita pridem cus fuissent, ut mercatores res suas facilius transferre possent, iique mallias ipsas pro 4. den. exponerent, vetantur e majori pretio quam 3. denariorum et malli Parisiensis exponi. Regest. noster. Ii denarii crucem nudam prferunt, cum duplici Inscript.

Benedictum Sit Nomen Domini Nostri Dei Jesu Christi et Philippus Rex,

et in aversa parte templum Turonense solitum, cum Inscriptione in ambitu, Turonus Civis. et limbo liliato. Typus hic exaratur, Tab. VII. num. 4. Grossi Turonenses pretii 27. den. currere inhibentur Edicto 30. Jun. 1306. tom.

1. Ordinat. pag. 442. ut Parisienses ita et Turonenses Regales interdum eadem ex causa dicti, in Edicto ann. 1295. ibid. pag. 543. Grossus Turonensis argenti Regis Francorum cum O rotundo justi ponderis, computatur pro 16. denar. in Charta 7. Maii 1312. tom. 1. Histor. Dalphin. pag. 203. Burgenses fortes duplices, (Bourgeois doubles forts,) ponderis 1. den. gravioris, legis 6. den. pretii 2. den. Paris. in quibus efficta crux, qu ipsum Inscriptionis limbum inferiorem pertingit :

Philippus Rex.

In aversa parte sub lilio : Novus, et in circulo :

Burgensis. 20. Jan. 1310. ad 8. Julii 1311.

Typum hic damus, Tab. VII. num. 8. Qu moneta est Denarius burgensis vel Burgensis duplex novus. Burgensem fortem exhibemus ibidem num. 7. De Saulcy. Exstat Edictum Philippi Regis dat. Pissiaci die Martis post S. Vincentium 27. Jan. 1310. quo prcepit fieri parvos denarios nigros qui appellantur et appellabuntur Burgenses, Burgenses novi. quorum pretium erit, 4. pro alba Mallia, et 12. pro 1. Grosso Turonensi S. Ludovici : Burgenses vero fortes, duos pro una alba Mallia, et 6. pro 1. Grosso Turonensi S. Ludovici. Typum exhibemus, Tab. VII. num. 9. Edicto dato Pontesi mense Junio ann. 1313. tom. 1. Ordinat. pag. 520. statuuntur pretii 3. malliarum Paris. Regestum Noster, fol. 301 :

Le 20. Jan. 1310. courrut bonne monnoie. Dudit 20. Janv. lors jusques la S. Jean, coururent Bourgeois pour Parisis.
i. e. in rationibus Burgenses computabant, non Parisienses. De Saulcy.

De ladite S. Jean lors commena courre bonne monnoie, jusques en l'an 1310. que courrut bonne monnoie, et fu cette monnoie advalue en l'an 1320. que le Marc d'argent valut 60. sols Tourn. en l'an 1321. couroit la bonne monnoie.
Idem Regestum fol. 305 :

L'an 1307. 8. et 9. courut forte monnoie, au temps de Bourgeois, comme Bourgeois l'an 1314. et 15. au prix de 10. den. ob. le Gros Tournois ds l'an 1316. jusques l'an 1325. Parisis lors valoit Tournois fors.
Aliud Regestum :

Ad candelosam 1310. incperunt Burgenses, et fuerunt ad Natale B. Mari.

Regestum Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 122. r :

Ad nativitatem B. Mari cccvj. incepit fortis moneta. Ad candelosam

cccx. inceperunt burgenses, et finierunt ad nativitatem B. Mari cccxiij.

Continuator Nangii ann. 1310 :

Philippus Rex Franci simplicium ac Duplicium Burgensium fieri fecit monetam, pro simplicibus, Duplicibus Parisiis denariis concurrentem, etc.
Burgenses fieri jubentur Tolos. Dat. Pissiaci ante S. Vincent. 1311 :

Ex 1. Regesto Memor. Camer Computor.

Oboli Tertii, (Oboles Tierces) sic dicti, quod pretii essent tressis solidi, id est, 4. den. Turon. ponderis 1. den. 2. gran. et 12. den. legis argenti regii, pond. 14. sol. 6. den. ad marcam Paris. qu quidem monet species admodum exigua est, cum duplici inscriptione : Benedictum. Sit. nomen. domini. et philippus. rex. Et in aversa parte templum Turonense solitum, cum inscriptione in ambitu, turonus civis. et limbo liliato Edicto 18. Jan. 1308. 11. al. 10. Nov. et 20. Jan. 1310. Typus hic describitur, Tab. VII. num. 6. Typus qui in editione Benedictina exhibitur num. 4. et nobis Tab. VII. num. 15. est Oboli Turonensis, qu est moneta cypria, non argentea. Sub Ludovico X. Hutino. Parisienses, pond. 20. gr. legis 4. den. 12. gr. pretii unius denar. Paris. Turonenses, pond. 21. gr. legis 3. den. 18. gr. pretii 1. den. Tur. 9. Sept. 1313. 10. Mart. 1315. qu quidem bin monet dict parvi Cornuti, (petits Cornus) quia minus bene cusi et formati, in Edicto ann. 1315. quo prohibentur : figura similes sunt et Turonensibus, de quibus mox. Exstat inter Ordinationes Regum Franc. tom. 1. pag. 616. Edictum datum Parisiis 15. Jan. 1315. in quo nulli Cornuti memorantur, prter Cornutos quos ad figuram Turonensium duplicium cudi fecerat Guillelmus Flandrensis Comes : unde dubium mihi est utrum Cornuti inter monetas Ludovici X. debeant annumerari. Parisienses et Turonenses parvi ejusdem ponderis quo Cornuti similes Turonensibus cruce pedata insignitis, cum Inscript. Ludovicus. Rex. et in aversa parte, templo solito et Inscript. Turonus Civis. A 30. Mart. 1315. ad 1. Mart. 1317. Typum oboli Turonensis damus, Tab. VII. num. 16. Parisiensem cum Templo Turonensi, qualem exhibent Benedictini num. 5. equidem nunquam vidi. De Saulcy. Sub Philippo V. Magno. Grossus Turonensis argenteus, (Gros Tournois d'argent) pond. 3. den. 5. gran. legis 11. den. obol. argenti puri, pretii 12. den. Paris. quorum 59. et sexta pars marcam Parisiensem conficiunt, Moneta magnitudinis Julii Romani, cruce insignita, cum duplici Inscriptione, Benedictum Sit Nomen Dni Nri Ihv Xri et Philippus Rex. In aversa vero parte, templo cum cruce, et Inscript. Francorum et limbo liliato. A. 1. Mart. 1317. ad 7. Maii 1322. Sub Carolo IV. Pulcro.

Parisienses duplices, (Parisis doubles) ponderis 1. den. 2. gr. et legis 6. den. pretii 2. d. Paris. 14. sol. Par. pond. ad marcam Paris. Haud bene constat, an ea sit moneta, qu crucem liliatam prfert, cum Inscript. Moneta Duplex. et in aversa parte coronam, cum Inscript. Clus Rex. Ad 27. Oct. ad 2. Mart. 1322. Edicto Caroli Regis dato Parisiis 15. Octob. 1322. jubetur fieri moneta, cujus pretium sit 2. parvorum Parisiensium, et parvus Denarius, cujus pretium sit unius Parisiensis, quorum duo ejusdem erunt pretii, quo unus ex prdictis. Item Malli parv, quarum du erunt pretii unius denarii simplicis ; et ut Grossi Turonenses, seu S. Ludovici, seu alii non currant nisi pro sex denariis eorum qui current pro 2. Paris. et pro 12. ex simplicibus. Ex 1. Regesto Memorialium Camer Comput. Paris. Typum damus, Tab. VII. num. 24. Denarii Parisiensis. Num. 25. Malli Turonensis, et num. 26. denarii vulgo dicti la couronne. Grossus Turonensis pretii 17. den. Ex Charta 21. Mart. 1323. tom. 1. Hist. Dalph. pag. 41. col. 2. Grossus Turon. argenti cum O rotundo stimatur 16. den. et sine O rotundo 15. den. cum obolo, in Charta 6. Nov. 1323. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 110. col. 2. Item cum O rotundo pretii 21. den. Ex Computo 29. Aug. 1324. ibid. tom. 1. pag. 130. col. 2. Cursus voluntarius Grossi Turon. cum O rotundo, ex Regest. Camer Comput. An. 1312. 22. 23. 24. pretii, 12. den. An. 1325. circa Candelosam, 13. den. An. 1326. circa S. Remig. 14. den. Circa Nativitatem, 15. den. An. 1327. ad Pascha, 16. den. Ad S. Johannem, 16. den. Circa S. Remig. 17. den. An. 1328. circa Pascha, 18. den. Circa S. Remig. 19. den. Ad Nativitatem, 20. den.

Et tant on depuis valu ; et pource que li Gros ne se haussoit pas d'un denier au coup, ains valoit au Change : et pource qu'ils prirent cours d'eux-mesmes sans ordonnance du Prince, il n'y a nulle certaine journe de muance.
Hc post D. le Blanc pag. 205. Typum hic habes, Tab. VII. num. 22. Grossus Turonensis cum flore lilii seu cum O fenduto pretii 20. den. Ex Computo 29. Aug. 1324. tom. 1. Hist. Dalph. pag. 130. col. 2. Oboli albi, (Oboles blanches) pond. 1. den. 15. gr. legis 10. den. argenti regii, pretii 6. den. Paris. 9. sol. 10. den. ad marcam Paris. prdictorum Parisiensium medietatem conficientes et similis figur, sed minoris, cum duplici circa crucem Inscriptione

Benedictum Sit Nomen Dni. Nri. et Carolus Rex.

et in aversa parte templum, cum Inscriptione, Francorum, et limbo liliato. 2. Mart. 1322. 4. Maii 1323. 18. Jan. 1324. 3. April. 24. Jul. 20. Jan. 1326. 7. Nov. 1328. Typus hic describitur, Tab. VII. num. 23. Turonensis parvus. Historia Occit. inter Probat. tom. 4. col. 169 :

Anno 1322. die sabbati in vigilia Ramis palmarum, qu fuit xiiij. Kal. Apr. fuit prconisatum publice apud Burgum,... quod Parisienses cornuti currant et habeant cursum iij. pro ij. den. Tur. et mites ij. pro j. den. Tur.... Denarii auri ad reginam pro xiiij. sol. monet prdict.
Charta ann. 1324. in Reg. C. Chartoph. reg. ch. 28 :

Estellins chacun bailli pour cinq petiz deniers : gros Tournois d'argent un O, chacun pour quinze deniers et monnoye double neufve, chacun double compt pour deux petiz deniers et une maille.

Sub Philippo VI. Oboli albi, et Duplices Parisienses, (Doubles Parisis) ejusdem ponderis, legis, pretii, figur et Inscriptionis, prter nomen Principis. A. 7. Nov. 1328. ad 10. Nov. 1329. Malli alb pretii 6. Turon. et Parisienses duplices 3. malliarum Paris. usque ed Pascha ann. 1330. et subinde malli alb pretii 4. Turon. et Parisienses duplices 1. Paris. Edicto 21. Mart. ann. 1328. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 28. Parisienses, pretii 12. bonorum Parisiensium parvorum. Sabbat. post. S. Michaelem 1329. Parisienses parvi, (Parisis petits) pond. 1. den. legis 4. den. pretii 1. den. Paris. in quorum parte altera nuda crux efficta inest stellula, cum Inscript. Parisius Civis. In aversa, in Campo Francor. in circulo, Philippus Rex. Quidam exstant, quorum in medio scriptum Francorum A 20. Sept. 1330. ad 12. Jun.

1333. Typum hic damus, Tab. IX. num. 9. Sed forte sunt Philippi Augusti hi denarii, quorum inscriptio Francorum dubito an inveniatur. De Saulcy. Continuator Chronici Guill. Nangii ann. 1331 :

Hoc eodem anno Philippus Rex Monetam antea mutabilem valde in meliori statu posuit : nam ipse ordinavit, quod unus Florenus de Florentia non valeret nisi 10. solidos Parisienses, et ali monet de auro secundum tale pretium, unus Grossus de argento 9. Parisienses parvos : et parvus Denarius, qui valebat 2. denarios, reduxit ad unum : et sic res mult, qu ante erant car valde, quasi ad medium reducuntur.
Huc etiam referri debent, qu habentur in Regesto Noster fol. 204. de monetarum argentearum hujusce tempestatis pretio :

Modus solvendi in Thesauro debita de temporibus retroactis, habitis tam per Cameram Computorum, quam al. tam secundum stimationem cursus Grossi Turonensis argenti, quam al. De toto tempore prterito usque ad annum 1301. exclusive solvuntur debita consideratione cursus Grossi Turonens. pro 10. [den. et] ob. Par. exceptis eis, qu debentur pro guerris, et specialiter pro vadiis gentium armorum, qu fuerunt in guerris, Vasconi et Flandri ab anno 1295. usque ad annum prdictum, qu vadia solvuntur per reductionem ad tertiam partem, ut 30. lib. ad 10. lib. Ab. ann. 1301. usque ad festum B. Mari Septemb. 1306. reducuntur 3. denar. ad unum. A festo B. Mari in Septemb. 1306. usque ad Pascha 1311. valuit Grossus Turon. argenti 10. [den. et] obol. Par. et secundum hujusmodi stimationem recipitur et solvitur. A Pascha 1311. usque ad festum B. Mari in Sept. 1313. habuerunt Burgenses cursum, quilibet pro 2. den. P. et pro illo tempore Paris. reducuntur ad Turon. A dicto festo usque circa Pascha 1316. aliquando habuit cursum Grossus Turonus pro 10. denar. ob. Par. aliquando non habuit aliquem cursum, sed utitur ac si habuisset cursum pro 10. den. ob. Par. licet aliquando minus valuerit. Ab Pascha 1316. usque ad ann. 1325. habuit Grossus Turon. cursum pro 12. denar. Paris. Anno 1325. circa Candelosam habuit cursum pro 13. den. Par. et ante ipsam Candelosam eodem anno, et in parte anni 1324. habebatur 6. den. pro libra penes Campsores super magnum pontem Parisiis. Anno 1326. circa festum B. Remigii valuit Grossus Turon. 14. den. Par. et

a prdicta Candelosa usque ad dictum festum S. Remigi habebatur 6. den. Par. vel plus vel minus pro libra. Anno 1326. prdicto valuit Grossus Turon. 15. den. Paris. Ad Pascha 1327. valuit Grossus Turon. 16. d. P. Ad S. Joann. 1327. valuit 16. den. Paris. et quasi obolum. Ad S. Remigium 1327. valuit 17. den. Par. Ad Nativitatem Domini 1327. incpit ascendere paulisper usque ad 20. d. Par. sed pro toto anno 1328. et pro toto anno 1329. usque ad 26. diem Decemb. exclusive utitur sic, quod 2. denar. reducuntur ad unum, quasi Grossus Turon. habuisset semper cursum per dictum tempus pro 2. sol. Turon. A 26. die Decemb. 1329. exclusive usque ad crastinum Pasch. 1330. 9. diem Aprilis exclusive valuit Grossus Turon. 18. den. Tur. Et in dicto crastino 9. April. 1330. incpit habere cursum ad 12. den. Tur.

Exstat in eodem Regesto Noster fol. 213. Edictum Philippi Regis ann. 1329. die Sabb. post S. Michaelem publicatum, quo statuit, ut Grossi Turonenses argentei cudantur pretii et legis, quibus erant sub S. Ludovico, pro 12. bonis parvis Turon. prterea boni parvi Parisienses pretii et legis, quibus erant sub S. Ludovico. Item parvi Turonenses pretii et legis ut sub S. Ludovico. Item parv malli Parisienses et Turon. pretii et legis eorumdem denariorum. Item parv Pictavin, quarum 4. valebunt pondere et lege bono parvo Turonensi, et 5. 1. bonum parvum Parisiensem. Habetur prterea in eodem Regesto fol. 216. Edictum aliud ejusdem Regis ann. 1329. quo statuit, ut boni Parisienses, qui tum cudebantur, currant pro 18. den. Paris. Grossi Turonenses S. Ludovici, et veteres boni et graves, et qui tum cudebantur, pro 18. den. Tur. Malli alb pro 6. d. Tur. Duplices Parisienses pro 3. obol. Paris. Boni parvi Parisienses, qui tum etiam cudebantur, pro tribus obolis Turon. cujusmodi pretia obtinere debebant a die Christi natalitio ad Pascha : deinceps fortis moneta currat, scilicet ex monetis argenteis, Parisiensis pro 12. bonis seu probis parvis Paris. Grossi Turonenses S. Ludovici et veteres pro 12. Turonensibus bonis, Malli bon vel prob, pro 4. Turon. parvis bonis, Duplices et boni parvi (Parisienses) qui tum cudebantur, pro 1. bono parvo Paris. denique parvi Turonenses, qui tum etiam cudebantur, pro 1. den. Tur. Turonenses argentei stimantur 22. denar. in Charta 19. Octob. 1329. 12. den. in Charta ult. Oct. 1330. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 230. col. 2. Turonenses argentei cum O rotundo statuuntur pretii 14. Turon. parv. in Charta 10. Jun. 1332. apud D. Chanteloup Hist. Mont. Major. 12. den.

quiparantur, in Charta an. 1337. ex Archivis S. Vict. Massil. ubi 12. Turon. cum O rotundo dicuntur valere florenum auri. Vide infra. Ejusdem regis Valesii nomine appellatur moneta, cujus valor non indicatur, in Pacto inter abbat. et homines Anian ann. 1332. ex Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 175 :

Determinamus quod pro solvendis prdictis.... levetur vintenum de quibuscumque fructibus et redditibus et capsol, scilicet unum Valoy a quolibet capite hospitii, qualibet septimana dicti anni, ab habitantibus in dicta villa et ejus juridictione.

A 9. Martii 1334. cessavit monetarum fabrica, defectu materi, usque ad 13. Febr. 1336. Denarii argentei cum Corona, (Deniers d'argent la Couronne,) pond. 2. den. legis 10. d. 16. gr. arg. regii pretii 10. den. 8. solid. ad marcam Paris. In Edictis vulgo appellati Blans deniers la Couronne, magnitudinis Julii Romani. Crux Inscriptionem attingit :

Benedictum sit nomen, etc. et Philippus Rex.

In aversa parte templum coronatum, cum Inscr. in circulo, Francor. et limbo liliato. A 13. Febr. 1336. ad 3. Nov. 1337. et a 3. Nov. 1337. ad 1. Febr. seq. 18. Febr. 1337. 6 Febr. 1338. 28. Oct. 16. Nov. 18. Dec. 3. Jan. 1338. 19. Aug. 17. Decemb. 5. Febr. 10. April. 1338. 1. Aug. 1340. Typus hic describitur, Tab. IX. num. 5. Eorumd. denariorum mentio occurrit in Charta ann. 1337. apud D. Chanteloup Hist. Mont. Major. :

Monet deferend juxta legem hujusmodi esset extimatio, ut legitim Turonicus esset 13. denariolis justis, antiquis, et Corona notatis, 12. vero de prdictis Turonicis argenteis, unius floreni Florentini, vel assium tredecim, et denariolis memoratis Corona signatis coalescentium.

Malli parv Parisienses et Tur. prius inhibit, iterum currere jubentur Edicto ult. 1339. Turonenses cum Leone memorantur in Litteris 26. Aug. 1339. At cujus figur aut pretii fuerint mihi incompertum, cum alibi non occurrant. Forte moneta ducum Aquitani. De Saulcy. Duplices Turonenses, (Doubles Tournois) pond. 1. den. 1. gr. legis 2. den. pretii 2. den. Turon. 13. Febr. 1340. incertum, an eadem sit moneta, ut altera Philippi Pulcri. Hujus mentio est in Computo Bartholomi Du Drach, Thesaurarii Guerrarum ann. 1349. 1350. Grossi Turonenses argentei cum lilio, (Gros Tournois d'argent la fleur de lys) pond. 2. den. 6. gran. legis 6. den. et pretii 15. den. Turon. 8. solid. pond. ad marcam Paris. ea parte, qua crux est efficta, inest liliolum, cum duplici

Inscriptione, ut supra. In altera vero lilium visitur cum Inscript. in circulo, Francorum, et limbo liliato. A 5. ad 13. Febr. 1340. 23. Aug. 13. Decemb. 10. Mart. 1341. ult. Jun. 7. Sept. 9. April. 1342. Iidem denarii legis et pretii ut supra, sed pond. 10. sol. ad marcam Paris. cudi jubentur Edicto 26. Jun. 1342. Eorum cursus inhibetur Edicto dato penult. Aug. 1344. Duplices cum lilio, (Doubles la fleur de lys) pond. 2. den. 3. gr. legis 2. den. argenti regii, pretii 2. den. Paris. 14. solid. pond. ad marcam Paris. Crucem liliatam prferunt, cum Inscript. Moneta Duplex. In aversa vero parte majus lilium, cum Inscript. Philippus Rex. 13. Febr. 1340. pretii 3. den. Turon. a 15. Sept. 1344. Edicto 26. Oct. 1343. Typus hic exhibetur, Tab. IX. num. 7. Grossi Turonenses pretii 15. den. Turon. parv. vel 12. den. Par. leg. 6. den. argenti regii, pond. 7. sol. ad marcam Paris. cudi jubentur Edicto 27. Jan. 1340. pro 17. den. computantur, in Charta an. 1342. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 446. col. 2. pretii 15. den. Turon. Edictis 26. Oct. et 13 decembr. 1343. Denarii duplices Parisienses pond. 20. sol. ad marcam Paris. ejusdem legis et pretii atque alii, cudi jubentur Edicto 26. Jun. 1342. Iidem denarii, leg. 3. den. pond. 18. sol. ad marcam Paris. cuduntur Edicto 24. Febr. 1346. pretii 1. den. Turon. Edicto 27. Mart. 1347. Eorum cursus inhibetur Edicto 3. Jun. 1348. Grossi Turonenses, (Gros Tournois monnoye moyenne) pond. 3. den. 4. gran. legis 12. den. pretii 3. sol. 9. den. pond. 60. ad marcam Paris. Crucem perinde prferunt, cum solita duplici Inscript. Phil. etc. In aversa templum cruciatum cum limbo liliato, et Turonus Civis. 22. Sept. et 1. Nov. 1343. Typum delineamus, Tab. IX. num. 3. Parvi denarii Parisienses, (Petits deniers Parisis) pretii 1. den. Paris. legis 3. den. 16. gran. argenti Regii, pond. 18. sol. 4. d. ad marcam Paris. et Parvi Oboli Parisienses (Petits Oboles Parisis) quorum duo erant pretii parvi denarii Paris. legis 2. den. 6. gran. pond. 22. solid. 6. den. ad marcam Paris. 22. Sept. 1343. 16. Febr. 1344. 9. April. 1345. Parisienses parvi 12. stimantur 1. gross. Turon. et Turonenses parvi 15. ejusdem pretii, Edicto 26. Oct. 1343. Denarii Parisienses, (Deniers Parisis) ponderis 21. gran. legis 3. den. 16. gran. pretii 3. den. Paris. Cruce insigniuntur liliata, cujus pars inferior Inscriptionem pertingit :

Moneta Duplex.

In avers partis medio bina lilia, cum hisce ad eorum latera characteribus, Fran. et in circulo, Philippus Rex. Grossi, et Parisienses, (Gros, et Parisis) similes, ejusdem ponderis et legis, scilicet Grossus, pretii 15. den. Turon. et Parisiensis, denarii Parisiensis

solummodo, sicque pretium eorum imminutum. A 1. Nov. 1343. ad 16. Feb. 1344. ejusdem pretii Edicto 25. Jan. 1348. Parisiensis typum damus, Tab. IX. num. 8. grossus ibidem num. 2. Grossi Turonenses argentei, Parisienses parvi, et Oboli parvi, (Oboles petites) quorum duo pretii erant parvi Parisiensis, ejusdem ponderis et pretii, quo prdicti. A 9. April. 1345. ad 17. Jul. 1346. Duplices Parisienses nigri (Doubles Parisis noirs) pretii 2. den. Paris. leg. 2. den. argenti regii, ponderis 14. sol. ad marcam Paris. Edicto 27. Jan. 1340. pretii 1. malli Turon. Edicto 26. Octobr. 1343. pretii 2. den. et malli Turon. Edicto 27. April. 1346. pretii 1. den. Paris. Edicto 6. Jan. 1347. Liter ann. 1340. 27. Jan. in Reg. B. Cam. Comput. Paris. fol. 109. v :

Item faites ouvrer deniers d'argent, appellez Gros Tournois, qui auront cours pour xv. petits Tour. et pour xij. den. Par. vj. den. de loy, et de vij. solz de pois audit marc, et deniers doubles noirs, qui auront cours pour ij. den. Par. la piece, ij. den. Par. la piece, ij. den. de loy argent le roy, et de xiiij. solz de pois audit marc.

Denarii duplices Parisienses nigri, (Deniers doubles Parisis noirs) pretii 2. den. Paris. legis 3. den. 18. gran. argenti regii, et pond. 15. sol. ad marcam Paris. A 17. Jul. 1346. ad 27. Jan. seq. et a 27. Jan. 1346. ad 3. Mart. seq. Duplices Parisienses nigri, pretii 2. den. Paris. legis 3. d. argenti regii, pond. 18. s. ad marcam Paris. A 3. Mart. 1346. ad 23. Jul. 1347. et 11. Jan. seq. Cusi iidem denarii pretii 2. den. legis 3. den. 8. gran. pond. 15. s. 3. den. ad marcam Par. Typus duplicis Parisiensis est Tab. IX. num. 6. Denarii albi dicti Grossi, (Deniers blancs, appellez Gros) ponderis 2. den. 16. gr. legis 6 den. pretii 15. den. pond. 6. solid. ad marcam Par. 22. Januar. 1348. 12. Maii 1349. 22. August. 1350. Incertum an ea sit moneta qu crucem nudam, Inscriptionem inferiore sui parte pertingentem, prfert, eamque coronatam cum solita duplici Inscriptione, et in aversa parte templum coronatum, et in circulo, Turonus Civis. cum limbo liliato. Typus hic exhibetur, Tab. IX. num. 1. Iidem videntur qui Denarii albi cum cauda, (Deniers blancs la quee,) de quibus infra sub Joanne Rege. Parvi Denarii Turonenses (Petits Deniers Tournois) pond. 18. gran. legis 2. den. 16. gr. pretii den. Tur. pond. 20. sol. 7. den. ob. ad marcam Par. similes Denariis Ludovici Hutini, cum templo cruciato, et Inscript. Turonus Civis. et cruce et Philippus Rex. Ab 11. Jan. 1347. ad 30. Aug. 1348. Typum hic describimus, Tab. IX. num. 11. Grossi Turonenses leg. 6. den. pond. 6. s. cudi jubentur Edicto 15. Jan. 1348. Hac potissimum tempestate inventum reperitur Remedium ad pondus, le

Remede sur le poids par villains forts, et villains foibles, voces sunt Monetariorum. Neque illius ulla antiquior occurrit mentio in Regestis Curi Monetarum, tametsi Diploma Alphonsi Comitis Tolosani, pro moneta Albiensi ann. 1272. illius meminerit. Vide Regestum 123. fol. 38. Recentior videtur inventio remedii ad legem, Remede de loy ; primum enim hujus mentio est in Edicto Johannis Regis 14. April. 1361. tom. 2. Ordinat. pag. 487 :

Voulons que se les Maistres particuliers qui tiendront nosdites Monnoyes, font leurs boestes du blanc escharses de troy jusques quatre grains de Remede, ilz n'en soyent pour cause de ce, tenus de nous en payer aucune amende.

Ubi observatur ad hc verba in margine manu recentiori annotatum, Cy-devant n'est fait mention de Remede ; i. e. hactenus inaudita vox Remedium. Denarii duplices nigri, (Doubles tous noirs) pretii 2. den. Turon. legis 3. den. 1. gr. pond. 15. s. 3. den. et tert. ad marcam Par. A 30. Aug. 1348. ad 8. Decembr. seq. Typus est Tab. IX. num. 10. Duplices Turonenses nigri, (Doubles Tournois noirs,) legis 2. den. 5. gr. et tert. argenti regii et pond. 16. s. 8. den. ad marcam Par. A 22. Jan. 1348. ad 12. Maii 1349. 1. Maii 1350. publicata fuit fortis moneta. Duplices Parisienses nigri, (Doubles Parisis noirs) pond. 1. den. 3. gr. legis 2. den. 8. gr. pretii, 2. den. Par. 11. et 22. Aug. et 14. Nov. 1350. Sub Johanne Rege. Duplices Parisienses nigri, (Doubles Parisis noirs) pretii 2. den. prdictis similes, valuitque marca argenti tam albi, quam nigri, 112. solidis Tur. A 22. Aug. et 14. Nov. 1350. ad 5. Febr. seq. Duplices Turonenses, (Doubles Tournois) ponderis 1. den. 1. gr. legis 2. den. pretii 2. Tur. pond. 15. sol. Turon. ad marcam Par. vulgo dicuntur Turonenses nigri. A 24. Mart. 1350. ad 17. Maii 1351. Duplices Turonenses (Doubles Tournois) pretii 2. den. Turon. leg. 2. den. 8. gran. pond. 14. s. 7. den. ad marcam Par. cudi jubentur Edicto 22. Jan. 1351. pretii 1. obol. Edicto 23. ejusd. mensis. Duplices Turonenses boni nigri (Bons doubles Tournois noirs) qui tum cudebantur pretii 2. d. Turon. Edicto 23. Jan. 1351. Duplices Turonenses, (Doubles Tournois,) pond. 21. ac fere 22. gran. legis 1. den. 18. gr. pretii 2. den. Tur. pond. 17. sol. 6. den. ad marcam Par. A 17. Maii ad 23. Jun. 18. Aug. 12. Septembr. 28. Sept. 14. Febr. et 27. Mart. 1351. 2. Jun. 1352. etc. Malli alb, (Mailles blanches) pond. 1. den. 8. gr. absque remedio, legis 4. den. 12. gr. pretii 6. den. Paris. pond. 12. sol. ad marcam. Par. iidem sunt cum

obolis quantum ad pretium, sed figura diversi. A 17. Maii ad 23. Jun. 1351. 28. Septembr. 1351. Vide Hautinum pag. 81. Malli alb pretii 2. den. Paris. Edicto 23. Jan. 1351. Grossi Turonenses pretii 8. den. Turon. leg. 4. den. 8. gr. pond. 6. sol. 9. den. et 1. quart. grossi Tur. cudi jubentur Edicto 22. et 23 Jan. 1351. Grossi Turonenses, (Gros Tournois) pond. 2. den. 8. gr. legis 4. den. pretii 8. den. Tur. Crucem pedatam cum spiculis in extremis prferunt cum Inscriptione duplici, Johannes Rex. et in aversa parte templum cruciatum et liliatum ad latera, cum Inscript. Turonus Civis. 4 Febr. 27. Mart. 1351. 24. Nov. 1354. Typum hic damus, Tab. X. num. 16. ibi vero templum nec est cruciatum nec liliatum sed coronatum. Vide prterea Hautinum pag. 81. Parvi Parisienses pretii 1. den. Paris. Item Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. Edicto 24. Mart. 1351. Grossi Turonenses leg. 4. den. argenti regii, pretii 8. den. Turon. pond. 8. sol. 4. d. ad marcam Paris. cudi jubentur Edicto 22. Julii 1352. Iidem denarii cuduntur leg. 4. d. pond. 10. sol. ad marcam Par. Edicto 24. Nov. seq. Duplices Turonenses pretii 2. den. Turon. leg. 2. den. argenti regii, pond. 16. sol. 8. den. ad marcam Par. cuduntur Edicto 22. Jul. 1352. ejusdem leg. et pretii, pond. 20. Edicto 24. Nov. et 3. Febr. seq. ejusd. pretii, leg. 1. den. 16. gr. argenti regii, pond. 22. sol. 2. den. et 2. tert. den. duplicis Turon. Edicto 20. April. 1353. ejusd. rursus pretii, leg. 2. den. 12. gr. pond. 13. sol. 6. den. obol. Edicto 5. Oct. seq. Grossi Denarii albi pretii et pond. ut infra, leg. 3. den. 12. gran. argenti regii Edict. 3. Febr. 1352. 20. April. 1353. Malli alb pretii 2. obol. Edicto 26. Octobr. 1353. Grossi Denarii albi (Gros Deniers blancs) pretii 8. den. legis 3. den. 8. gr. argenti regii, pond. 11. solid. 8. den. ad marcam Paris. A 22. April. 1353. ad 2. Aug. seq. 2. Aug. 18. et 27. Nov. 8 Decembr. 1353. Duplices Turonenses, (Doubles Tournois) pretii 2. den. Turon. legis 1. den. 16. gr. argenti regii, pond. 16. sol. 8. den. ad marcam Par. A 26. April. 1354. ad 24. Maii seq. et a 28. Maii 1354. ad 5. Jul. seq. 5. Jul. 1354. 7 Septembr. 1354. Turonensis duplicis typum exhibet Tab. X. num. 9. simplicis num. 11. Denarii albi leg. 3. den. 8. gr. pretii 5. den. Turon. pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Par. cudi jubentur Edicto ult. Oct. 1354. Denarii parvi Turonenses, (petits Deniers Tournois) pretii 1. den. legis 1. den. 20. gr. argenti regii, pond. 18. s. 4. den. ad marcam Par. A 31. Oct. 24. Nov. 1354. ad 24. Jan. seq. Denarii albi cum Corona, (Deniers blancs la Couronne) pretii 5. d. Tur. leg. 3. d. 8. gr. pond. 6. s. 8. d. ad marcam Par. A 14. tom. 2. Ordin. pag. 560. 24. Nov. 1354. ad 24. Jan. seq. Crucem liliatam prferunt cum inferiore sui parte

longiori Inscriptionem pertingente, Johannes Dei Gra. et in aversa parte coronam in superiori parte, cum hisce infra exaratis characteribus Francoru. Rex. et limbo liliato. Typum hic describimus, Tab. 10. num. 1. Edicto Regio pretium supradictorum Duplicium Tur. fuit oboli Turon. et eorumdem alborum Denariorum qui currebant pro 8. den. 2. gr. Duplices Turonenses nigri (Doubles Tournois noirs) pretii 1. malli Turon. Item Parvi Turonenses nigri (Petits Tournois noirs) qui tum cudebantur, pretii 1. den. Turon. Edicto 14. Nov. 1354. Denarii parvi Turonenses (petits Deniers Tournois) pretii 1. den. Turon. legis 1. den. 9. gr. argenti regii, pond. 18. sol. 4. den. ad marcam Paris. A 24. tom. 2. Ordinat. pag. 571. 27. Jan. ad 4. April. 1354. Denarii albi cum Corona, pretii 5. den. Turon. leg. 2. den. 12. gr. argenti regii, pond. 6. solid. 8. d. ad marcam Par. A. 27. Jan. ad 4. April. 1354. 20. Maii, 24. Maii, 6 Jul. 1355. Iis non omnino conveniunt Edicta qu reperiuntur tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. nam Denarii albi cum Corona legis, pretii et ponderis ut supra, cuduntur Edicto 24. Jan. 1354. ejusd. pretii, leg. 3. den. argenti regii, pond. 10. sol. ad marcam Paris. Edicto 20. Mart. seq. leg. 2. den. 12 gr. argenti regii, pond. 10. sol. Edicto 22. Maii 1355. Denarii albi cum Corona (Deniers blancs la Couronne) pretii 12. den. Paris. leg. 3. den. 9. gr. argenti regii, pond. 6. sol. ad marcam Par. cudi jubentur Edicto 11. Jul. 1355. pretii ejusdem et pond. leg. 3. den. argenti regii Edicto 17. Aug. seq. leg. 3. den. arg. reg. pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. Edicto 27. Sept. ejusdem anni. Duplices Parisienses nigri, (Doubles Parisis noirs) pond. 1. den. legis 1. den. 12. gr. pretii 2. d. Par. pond. 16. sol. ad marcam Paris. Crucem ut supra effictam prferunt, et Inscript. Moneta Duplex. et in aversa parte lilium, et Johannes. Franc. Rex. 11. 17. Jul. 1355. et 28. Sept. Tab. X. num. 8. Grossi Denarii albi cum cauda, (Gros deniers blans la quee) pretii 12. den. Paris. legis 3. den. arg. regii, pond. 6. sol. ad marcam Paris. A 17. Jul. ad 22. et 26. Aug. 1355. Grossi Denarii albi cum cauda, (Gros Deniers blans quee) pond. 2. den. 9. gr. legis 3. den. pretii 15. den. Tur. pond. 6. sol. ad marcam Paris. crucem, ut cteri alii, caudatam, sed coronatam, et eamdem duplicem Inscriptionem prferunt, et in aversa parte templum liliatum et Turonus Civis, cum limbo liliato. 22. al. 28. Sept. 19. Oct. 5. Jan. 1355. etc. Typum hic habes, Tab. IX. num. 19. Grossi Denarii albi cum cauda leg. 3. den. arg. regii, pond. 8. sol. 4. den. ad marcam Paris. Edicto 27. Octobr. 1355. Iidem denarii pretii 12. den. Paris.

dicuntur in Edicto 9. Nov. seq. quo cudi jubentur ejusdem pond. leg. vero 2. den. obol. Denarii Duplices Turonenses leg. 2. den. 18. gr. argenti regii, pond. 13. sol. 9. d. ad marcam Paris. pretii 2. den. Turon. et Parvi denarii Parisienses leg. 2. den. 7. gran. argenti regii, pond. 18. sol. 4. den. ad marcam Paris. pretii 1. parvi den. Paris. et Parvi denarii Turonenses leg. 2. den. argenti regii, pond. 20. sol. ad marcam Paris. pretii 1. den. Turon. et Malli parv Turonenses leg. 1. den. 12. gran. arg. regii, pond. 30. sol. ad marcam Par. pretii 1. malli Turon. Item Denarii albi (Deniers blancs) leg. 8. den. arg. regii, pretii 10. den. Turon. pond. 8. s. ad marcam Par. cudi jubentur Edicto 30. Dec. 1355. Duplices Turonenses, pretii 2. Turon. legis 2. d. 12. gran. pond. 12. sol. 6. den. et Parvi denarii Parisienses, pretii 1. den. legis 2. den. pond. 20. solid. ad marcam Par. et Malli Turonenses, pretii oboli Turon. legis 1. den. 12. gran. pond. 30. sol. ad marcam Par. Grossi denarii albi cum lilio, (Gros Deniers blancs la fleur de lys) pond. 3. den. 4. gr. legis 4. den. pretii 8. den. Tur. cruce pedata inter 4. lilia insigniuntur, cum Inscript. Benedictum Sit Nomen Dni. Nri. Dei. Jhu. Xri. et in aversa parte lilium Florentinum coronatum in limbo dentato cum Inscript. Johannes Dei Gra. Francorum Rex. 5. Jan. 1355. 9. Aug. 19. Sept. 26. Oct. 1356. Typus hic delineatur, Tab. X. num. 6. Vide Hautinum pag. 87. Grossi Denarii albi leg. 4. den. arg. regii, pond. 5. sol. ad marcam Paris. pretii 8. den. Tur. cudi jubentur Edicto 16. Jan. 1355. ejusd. pretii, leg. 3. den. pond. 6. sol. 3. den. ad marcam Par. Edicto 26. Jul. 1356. ejusd. leg. et pretii, pond. 9. sol. 4. den. et semiss. Edicto 13. Sept. seq. leg. 4. den. arg. reg. pond. 6. sol. 8. den. pretii 12. d. Turon. cudi jubentur, prterquam in Occitania, Edicto 28. Nov. ejusdem anni. Grossi Denarii albi cum Corona (Gros Deniers blancs la Couronne) pretii 12. den. Paris. leg. 3. den. 9. gr. argenti regii, pond. 6. sol. ad marcam Paris. cuduntur Edicto 11. Julii 1355. ejusdem pond. et pretii, leg. 3. den. arg. regii, Edicto 17. Aug. seq. rursus leg. 3. den. pretii ejusdem pond. 6. sol. 8. den. Edicto 27. Sept. 1355. pretii 10. d. Turon. Edicto 12. Mart. 1356. Grossi Denarii cum Corona, pretii 10. Tur. den. legis 5. den. argenti regii, pond. 18. sol. 8. den. ad marcam Par. Item Parvi Denarii Parisienses, (Petits Deniers Parisis) legis 2. den. pond. 12. sol. ad marcam Par. Item Parvi Turonenses, legis 1. den. 20. gran. argenti regii, pond. 21. sol. 4. den. ad

marcam Par. A 26. Mart. 1356. ad 23. Jan. 1357. Parvi denarii Parisienses pretii 7. den. Par. et Parvi Turonenses pretii 7. den. Turon. Edicto 23. Jan. 1357. Grossi Turonenses argentei leg. 6. den. argenti regii, pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. pretii 12. den. Turon. Item Duplices Turonenses nigri leg. 2. den. 12. gr. arg. reg. pond. 16. sol. 8. d. ad marcam Paris. et Denarii parvi Turonenses leg. 1. den. 18. gr. pond. 23. sol. 4. den. cudi jubentur in monetis Occitanicis Edicto 23. Nov. 1356. Grossi Denarii albi pretii 12. den. Tur. Edicto 25. Nov. 1356. Denarii albi pretii 3. den. Turon. Edicto 25. Nov. 1356. leg. 3. den. arg. reg. pond. 9. sol. 4. den. et semiss. ad marcam Par. Edicto 25. Jan. seq. Duplices Turonenses pretii 2. d. Turon. Edicto 25. Nov. 1356. Grossi Denarii argentei cum Corona ex 2. s. Turon. reducuntur ad 16. den. Turon. et Parvi denarii argentei cum Corona ex 12. den. Turon. ad 8. den. Turon. Item Denarii duplices dicti Burgenses fortes (Bourgeois forts) ex 2. den. Turon. ad 1. den. Par. pro partibus Occitanicis Edicto 19. Mart. 1356. Oboli albi ad caudam cursum non habentes, in Lit. remiss. ann. 1357. mens. Jun. ex Reg. 85. Chartoph. reg. ch. 143. Grossi Denarii albi cum lilio, (Gros Deniers blancs la fleur de lys) pretii 15. d. Tur. legis 4. den. argenti regii, pond. 5. sol. ad marcam Par. Item Denarii Duplices Turonenses, pretii 2. den. legis 1. den. 16. gr. argenti regii, pond. 15. sol. 7. d. et semiss. A 22. et 23. Jan. 1357. ad 1. Maii 1358. Grossi Denarii albi cum lilio leg. 3. den. 8. gr. arg. regii, pond. et pretii ut supra Edicto 7. Maii 1358. leg. 3. den. arg. regii, pond. 6. sol. 8. d. ad marcam Paris. Edicto 5. Aug. seq. Duplices Turonenses leg. 2. den. 6. gran. arg. regii, pond. 15. sol. ad marcam Paris. Item Parvi Parisienses leg. 1. den. 18. gr. arg. reg. pond. 18. sol. 8. den. ad marcam Paris. et Parvi Turonenses leg. 1. den. 12. gr. pond. 20. sol. ad eamdem marcam. Item Grossi Denarii albi cum Corona leg. 4. den. arg. reg. pond. 4. sol. 5. d. et 1. tert. ad marcam Par. pretii 12. den. Edicto 22. Aug. 1358. leg. 3. d. arg. reg. Edicto 16. Nov. seq. Grossi Denarii albi ex 12. den. Paris. reducuntur ad 6. den. Turon. Edicto 22. Aug. 1358. Denarii albi (Deniers blancs) leg. 3. d. arg. regii, pond. 7. sol. 6. d. ad marcam Par. pretii 6. den. Turon. Edicto 22. Febr. 1358. ejusdem leg. et pretii, pond. 8. sol. 4. den. ad eamd. marcam Edicto 25. ejusdem mensis.

Duplices Turonenses, leg. 1. den. 20. gr. arg. reg. pond. 13. sol. 9. den. ad marcam Paris. pretii 2. den. Edicto 22. Febr. 1358. leg. 1. den. 18. gr. arg. reg. pond. 14. sol. 7. den. ad marcam, Edicto 25. ejusd. mens. legis 1. den. 12. gr. arg. reg. pond. 15. sol. ad marcam Ed. 15. April. seq. Parvi denarii Parisienses leg. 1. den. 9. gr. et 1. tert. arg. reg. pond. 16. sol. 8. den. ad marcam Paris. pretii 1. den. Paris. Edicto 22. Febr. 1358. leg. 1. den. 6. gr. arg. reg. pond. ejusd. Edicto 25. ejusdem mensis. Parvi Turonenses leg. 1. den. 6. gr. arg. regii, pond. 20. sol. 10. den. ad marcam Paris. Edicto 25. Febr. 1358. Denarii albi cum Corona, (Deniers blancs la Couronne) pond. 2. den. 13. gr. legis 4. den. pretii 12. den. Turon. pond. 4. sol. 5. den. ad marcam Paris. cum cruce pedata inter 2. lilia, et duplici solita Inscriptione : in aversa parte cum corona ros imminente, et in Inscript. Francor. Rex. et limbo liliato 30. Aug. 21. Oct. 22. Nov. 1358. Denarios albos cum corona paulo diversos exhibet Tab. X. num. 4. et 5. Grossi Denarii albi, (Gros deniers blancs) pretii 6. Turon. legis 3. den. argenti regii pond. 7. sol. 6. den. ad marcam Paris. Item Parisienses parvi, (Parisis petits) pond. 23. gr. legis 1. den. 8. gr. pretii 1. den. parvi, pond. 16. sol. 8. den. ad marcam Par. cum cruce pedata, et Inscript. Parisius Civis. et in postica, Franco et in circulo Johannes Rex. 25. Febr. 1358. 1. Jan. 1359. Tab. X. num. 10. Denarii albi cum Corona, pretii 6. den. Turon. A 27. Martii ad 16. April. 1358. 24. April. et 3. Martii 1359. Denarii albi cum Corona pretii 6. den. Turon. leg. 3. d. arg. reg. pond. 10. sol. ad marcam Par. Edicto 15. April. 1358. ejusd. leg. et pretii, pond. 12. sol. 6. d. ad eamd. marcam Edicto 28. April. 1359. ejusd. pretii et pond. leg. 2. den. 12. gr. arg. regii Edicto 6. Maii seq. Grossi Denarii albi leg. 3. d. arg. reg. pond. 6. sol. ad marcam Paris. pretii 15. den. Turon. Edicto 25. Maii 1359. leg. 3. den. 12. gr. arg. regii, pond. 5. sol. 10. den. ad eamdem marcam, ejusd. pretii Edicto 3. Jun. seq. ejusd. pretii et pond. leg. 3. den. Edicto 7. ejusd. mens. leg. 2. den. 15. gran. arg. reg. cudi jubentur prterquam in Occitania Edicto 8. Jul. 1359. Denarii albi cum tribus liliis, (Deniers blancs trois fleurs de lys) pond. 2. den. 17. gr. legis 3. den. 12. gr. pretii 15. den. pond. 5. sol. 10. den. ad marcam Paris. cum cruce pedata, et duplici solita Inscriptione, et in aversa parte, cum tribus liliis coronatis, et in circulo, Francorum Rex. 1. et 12. Jun. 9. Jul. 12. Jul. 5. 19. 22. Oct. 12. Mart. 1359. Typum hic damus, Tab. IX. num. 18. Denarii albi cum tribus liliis leg. 2. den. 6. gr. arg. reg. pond. 7. sol. 6. d. ad marcam Paris. Edicto 7. Sept. 1359. ejusdem leg. pond. 9. sol. 4. den. et semiss. ad eamd. marcam Edicto 2. Octobr. seq. leg. 2. den. arg. reg. pond.

10. sol. ad marcam Paris. Edicto 18. ejusdem mensis ; ex 12. den. Paris. reducuntur ad 4. den. Paris. Edicto 22. Nov. seq. Denarii albi cum Stella, (Deniers blans l'Etoille) pond. 4. den. legis 4. den. pretii 2. sol. 6. den. Turon. pond. 4. sol. ad marcam Paris. Crucem prferunt pedatam, cum 4. parvulis spiculis inter 2. stellas perforatas, quas moletes dicimus, et duplicem solitam Inscriptionem : in aversa vero parte limbum liliatum ambientem hosce in medio descriptos characteres, Francor. quos bin coron, et iis quatuor adjuncta lilia infra et supra ambiunt. Novemb. 4. 19. Dec. 21. Jan. 10. 25. Febr. 3. Mart. 21. ann. 1359. Vide Hautinum pag. 85. Exhibet Tab. X. num. 7. Denarium album cum stella duplicem, qui crucem prfert pedatam sed sine spiculis ; in aversa vero parte habet in medio Johs. Franco. Rex. in circulo Moneta Duplex Alba. et limbum liliatum. Ex Edictis a D. Cangio laudatis forte quis existimaverit toto illo tempore horum denariorum idem obtinuisse pretium, eosque ad eamdem legem cusos fuisse : cui errori ne locus prbeatur, Edicta subjicimus in quibus eorum cursus vel cusio statuitur. In iis vero nullum antiquius occurrit ann. 1359. quamvis paulo post institutionem Ordinis Stell ann. 1351. denarios cum Stella percussos fuisse credat vir doctissimus. Denarii albi cum Stella leg. 4. den. arg. regii, pond. 4. sol. ad marcam Paris. pretii 2. sol. 6. d. Edicto 22. Nov. 1359. pretii 2. sol. tantum Edicto dato eod. die ; leg. 3. den. arg. reg. ejusdem pretii et pond. Edicto 2. Dec. seq. quod occultum haberi jubetur ; leg. 2. den. 12. gr. arg. reg. pond. 5. sol. ad marcam Par. pretii 2. sol. Paris. Edicto ult. ejusd. mens. leg. 2. den. arg. reg. ejusd. pretii, pond. 6. sol. ad eamd. marcam Edicto 21. Jan. 1357. ejusdem leg. et pond. sed pretii 2. sol. 6. den. Paris. Edicto 29. ejusd. mens. leg. 2. den. arg. reg. pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. pretii 2. sol. 6. d. Turon. Edicto 10. Febr. seq. ejusd. leg. et pretii, sed pond. 8. sol. 4. den. ad eamd. marcam Edicto 22. ejusdem mens. leg. 1. den. 12. gr. ejusd. pond. Edicto 28. ejusd. mens. leg. ejusd. pond. 10. sol. 5. den. ad marcam Paris. pretii 2. sol. 6. den. Edicto 15. Mart. seq. pretii 2. den. Turon. Edicto 27. ejusdem mensis. Denarii albi ex 15. den. Turon. reducuntur ad 5. den. Turon. Edicto 22. Nov. 1359. Duplices Parisienses, (Doubles Parisis) pretii 2. den. Paris. legis 18. gr. 15. sol. pond. ad marcam Paris. Ult. Dec. 1359. Denarii Duplices Parisienses nigri pretii 2. d. Paris. leg. et pond. ad arbitrium monetarii Edicto 22. Feb. 1359. Parvi Denarii Parisienses leg. 1. den. arg. regii, pond. 16. sol. ad marcam Paris. pretii 1. den. Par. Parvi Turon. leg. 1. d. arg. reg. pretii 1. d. T. pond. 20. s. ad marc. Par. Ed. 27. Mart. 1359.

Grossi Denarii albi, (Gros Deniers blans) pond. 3. den. legis 3. 4. den. pond. 5. sol. 4. den. ad marcam Paris. pretii 15. den. Turon. 27. Mart. 1359. 23. April. 1360. Grossi Denarii albi leg. 3. den. arg. regii, pond. 5. sol. 4. d. cudi jubentur prterquam in Occitania Edicto 25. April. 1360. leg. 4. den. arg. reg. pond. 5. sol. 6. den. ad marcam. Paris. pretii 10. den. Turon. Edicto 30. Aug. seq. leg. 4. den. 12. gr. arg. reg. ejusdem pretii, pond. 4. sol. 6. den. ad eamd. marcam Edicto 26. Febr. ejusd. anni. Parvi denarii Parisienses nigri (Petits Deniers Parisis noirs) legis 18. gr. arg. reg. pond. 16. sol. ad marcam Paris. et Parvi denarii Turonenses ejusd. leg. pond. 20. sol. ad eamdem marcam Edicto 25. April. 1360. Iidem denarii Paris. et Turon. ejusd. pond. et pretii, leg. 1. den. arg. regii, Edicto 28. Maii seq. Denarii albi (Blancs Deniers) pretii 12. den. Paris. leg. 2. den. arg. reg. pond. 5. sol. 4. den. ad marcam Paris. Ed. 26. Maii 1360. ejusd. leg. et pond. pretii 6. d. Par. Edicto 28. ejusd. mens. leg. 2. d. arg. reg. pond. 6. sol. 8. d. ad marcam Par. Ed. 27. Jan. seq. ejusd. pond. et pretii, leg. vero 1. d. 12. gran. cuduntur in monetis Paris. Rotomag. Trec. Bituric. Lemovic. et Turon. Edicto dato eodem die ; in monetis S. Portiani et Mastic. Edicto 22. Jul. 1360. in moneta Pictav. Edicto 27. ejusd. mens. leg. 1. den. 12. gran. pond. 8. sol. 4. den. pretii 6. den. Paris. Edicto 6. Aug. seq. pretii 1. d. Paris. Edicto 30. ejusd. mens. pretii 4. den. Turon. Edicto 5. Dec. 1360. Grossi Denarii argentei boni (Bons gros Deniers d'argent) qui tum cudebantur pretii 8. den. Paris. Edicto 30. Aug. 1360. Denarii albi cum Corona (Deniers blancs la Couronne) qui tum cudebantur leg. 4. d. ut deinceps cudantur leg. 2. den. et obol. statuitur Edicto 15. Octobr. 1360. vel ut habet aliud Edictum 7. Nov. seq. leg. 2. den. 12. gran. arg. regii, pond. 5. sol. 6. den. ad marcam Paris. Typum delineari curavit D. Cangius, in cujus antica parte major Crux pedata, cum Inscript. Moneta argent. in altera majus lilium visitur in quadruplici circino et Inscript. Gloria In Excelsis Deo. Incertum cujusnam monet typus hic exaratur. Moneta Argentoratensis, Gall. de Strasbourg. Denarii albi cum lilio pretii 8. den. Par. Edicto 5. Decembr. 1360. Parvi Denarii Parisienses, (Petits Deniers Parisis) pretii 1. den. Par. legis 2. den. argenti regii, pond. 16. sol. ad marcam Paris. Item Parvi Turonenses, pretii 1. den. Turon. legis 1. den. 18. gran. pond. 17. sol. 6. den. ad marcam Paris. Item Denarii albi cum liliis, (Blans deniers aux fleurs de lys) pond. 3. den. 13. gran. legis 4. d. 12. gr. pretii 10. den. Tur. pond. 4. sol. 6. den. ad marcam Paris. Majorem crucem pedatam prferunt Inscriptionem priorem pertingentem,

inter 4. lilia. coronas cum Inscriptione, Johannes Dei Gra. et in aversa parte campum liliatum, cum Inscript. Francorum Rex. in circulo liliato 5. 17. Dec. 1360. 23. April. 1361. Continuator Nangii ann. 1361 :

Eodem anno fecit fieri Rex Franci monetam valde bonam scilicet grossos albos 12. den. Paris. non tamen ita magnos, sicut erant Grossi antiqui, quia illi 16. Parisienses tunc temporis valuerunt.
Typum hic damus, Tab. X. num. 2. Denarii albi cum liliis pretii 8. den. Turon. Edicto 10. April. 1361. pretii 6. den. Turon. ut ex parvis albis, qui ad 3. den. Turon. reducuntur, conjicio, Edicto 14. ejusdem mens. unde recte pretii 6. den. Turon. rursum statuuntur in Edicto 3. Mart. ejusdem anni. Albi Denarii, (Blans Deniers) in Grossorum speciem, pond. 2. den. 6. gr. legis 42. den. argenti puri, pretii 15. Tur. pond. 1. sol. 6. den. ad marcam Paris. cruce insigniti pedata, et duplici solita Inscriptione : in aversa parte, templo coronato, cruce insignito et Inscript. Turonus Civis. cum limbo liliato. 23. April. 1361. 2. Maii seq. Typum damus, Tab. X. num. 3. Semisses Alborum Denariorum, (Demi Blans Deniers) pretii 7. den. obol. legis 12. den. argenti regii, pond. 14. sol. ad marcam Par. A 22. April. 1361. ad 2. Maii seq. Grossi boni Turonenses argenti puri (Bons gros Tournois d'argent fin) pretii 12. den. Paris. Edicto 10. April. 1361. ejusd. pretii, leg. 12. den. arg. regii, pond. 7. sol. ad marcam Paris. Edicto 14. ejusd. mens. 29. Oct. seq. ejusd. pretii Edicto 3. Mart. ejusdem anni. Ordin. ann. 1361. 17. Sept. in Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 28. v :

Le gros Tournois de bon argent... pour xij. den. Par. la piece, et le demi gros de bon argent.... pour vj. den. Par. la piece, et le petit denier noir, qui est en fourme de Parisis, pour j. den. la piece, et l'autre petit denier noir, qui est en fourme de Tournois, pour une obole Par. la piece ; et pour ce que d'icelles monnoies n'avoit pas encore assez de faittes, eussions donn cours aux blans la couronne pour iiij. den. Tour. la piece, et depuis ramen trois, et depuis leur avons ost le cours : et aussi eussions donn cours aux deniers blans, fleur de lis pour x. den. Tour. piece, et depuis ramen huit.

Semi-grossi Turonenses argenti puri (Demis-gros Tournois d'argent fin) pro rata ex iisdem Edictis. Duplices Turonenses pretii 2. den. Tur. Edicto 10. April. 1361. ejusdem pretii, leg. 2. den. 12. gr. arg. reg. pond. 11. sol. 8. den. ad marcam Par. Edicto 14. ejusd. mens. ejusd. pretii et pond. leg. vero 2. den. 16. gr. Edicto 29. Octobr. seq. ejusd. pretii Edicto 3. Mart. ejusdem anni.

Denarii Parisienses leg. 2. den. arg. reg. pond. 14. sol. ad marcam Paris. pretii 1. den. Par. Edicto 14. April. 1361. Parvi Parisienses pretii 1. den. Turon. pretii 1. den. Paris. leg. 2. den. pond. 14. Item Parvi Turonenses pretii 1. malli Par. pretii 1. den. Turon. leg. 2. den. arg. reg. pond. 17. sol. 6. den. ad marcam Paris. Edictis 10. et 14. April. 1361. 29. Octobr. et 3. Mart. seq. Sub Carolo V. sub Oresmii tempora. Grossi Denarii argentei (Gros deniers d'argent) pretii 15. den. Turon. leg. 12. den. arg. regii, pond 7. sol. ad marcam Paris. Typum habes, Tab. X. num. 15. Item Duplices Denarii Turonenses leg. 3. d. arg. reg. pretii 2. d. Tur. pond. 13. sol. 1. den. et semiss. ad Marcam Paris. cudi jubentur Edicto dato Paris. 27. Jul. 1364. Parvi Parisienses et Turonenses pretii 1. den. Paris. et 1. den. Turon. leg. 2. den. arg. reg. pond. 16. sol. ad marcam Paris. Edictis 20. April. 15. Maii et 18. Nov. 1365. Albi denarii, (Blans Deniers) pond. 2. den. legis 4. den. pretii 5. den. pond. 8. sol. ad marcam Paris. Crucem nudam prferunt, et Inscript. Sit. Nomen. Dni. Benedictum. et in aversa parte literam K. coronatam inter 2. lilia, et Inscript. Karolus Francorum Rex. in limbo. 2. Maii 1365. Typum damus. Quem nos damus Tab. X. num. 16. prfert literam K. coronatam inter duo lilia et Inscript. Dei Gracia. intra limbum liliatum, et in aversa parte crucem cum Inscript. Francorum Rex. et in limbo Benedictum, etc. Item Parvi Denarii Parisienses, (Petits Deniers Parisis) pond. 1. den. legis 2. den. pretii 1. d. Par. pond. 8. sol. ad marcam Paris. Item Parvi denarii Turonenses, pretii 1. den. Turon. legis 2. den. argenti regii, pond. 20. sol. ad marcam Paris. Denarii albi argentei nuper cusi et qui tum cudebantur pretii 4. den. Paris. Edicto 15. Maii 1365. pretii 5. den. Tur. Edicto 6. Febr. 1369. Incertum an de iis denar. intelligendum Chron. Bon-Spei pag. 323. ubi ad ann. 1365 :

Solidi albi 14. currentes quivalent in Comitatu Hannoni 15. Turonensibus.

Denarii albi argentei (Deniers blancs d'argent) leg. 12. den. aut circiter arg. reg. pond. 8. sol. ad marcam Paris. pretii 15. den. Turon. Edicto dato Rotomagi 3. Aug. 1369. et 6. Febr. seq. ejusdem pond. et pretii, leg. 11. den. 3. gran. et 1. quart. Edicto dato Paris. 19. Jun. 1370. 1. Maii 1371. ejusd. pretii leg. 11. den. 6. gran. pur. Edicto 28. Maii 1372. ejusd. pretii et leg. pond. 8. sol. ad marcam Paris. Edicto 17. Jun. 9. Aug. 22. Nov. 21. Febr. seq. ejusd. pond. et pretii, leg. 11. den. 17. gr. arg. reg. aut circiter Edicto 7.

April. ejusd. anni. Denarii albi pretii 5. den. Turon. Item Parvi Parisienses et Turonenses pretii 1. denar. Paris. et Turon. Edicto 1. Maii 1371. Anno 1372. ex Cod. MS. a D. le Blanc pag. 236. laudato, cusi Grossi argentei leg. 9. den. pond. 1. den. 1. gran. in quibus effictum castellum cruce loco coron insignitum, cum limbo 10. liliis ornato et Inscript. Benedictum Sit, etc. qui denarii interdum Spin (Espines) nuncupantur. Denarii albi argentei pretii 15. den. Turon. pond. 8. sol. ad marcam Par. leg. 11. den. 6. gr. arg. reg. Edicto 11. Sept. 1373. ejusdem pretii et pond. leg. 12. arg. reg. Edicto 13. Octobr. seq. ejusd. pond. et pretii, leg. 11. d. 6. gr. Ed. 4. Aug. 1374. Parv Malli Turonenses leg. 1. den. 6. gran. arg. regii, pond. 25. sol. ad marcam Paris. Edicto 10. Jun. 1374. Denarii albi pretii 5. den. Turon. Edicto 10. Aug. 1374. ejusd. pretii, leg. 4. den. arg. regii, pond. 8. sol. ad marcam Paris. Edicto 12. Dec. seq. Parvi Denarii Parisienses pretii 1. den. Paris. leg. 2. den. arg. reg. pond. 106. den. vel 16. sol. ad marcam Paris. Item Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. leg. 2. den. arg. regii, pond. 200. den. vel. 20. sol. ad marcam Paris. Edictis 9. et 20. Janv. 1374. Denarii albi argentei pretii 15. den. Turon. leg. 12. den. arg. reg. pond. 8. sol. ad marcam Par. Edictis 15. Oct. ult. ejusd. mens. et 6. Nov. 1375. ejusd. pretii et pond. leg. 11. den. 6. gran. pur. aut circiter Edicto 23. Sept. et 3. Octobr. 1377. ejusd. pretii Edicto 28. Julii 1378. ejusdem pond. et pretii, leg. 11. den. 17. gran. Edictis 19. Aug. seq. et 8. Mart. 1379. Denarii parvi Turonenses leg. 2. den. arg. reg. pond. 20. sol. ad marcam Paris. pretii 1. den. Turon. Edicto 20. Nov. 1378. Denarii albi pretii 5. den. Turon. Item Parvi Parisienses et Turonenses pretii 1. den. Paris. et Turon. Edicto 8. Mart. 1379. Typus parvi Parisiensis est Tab. X. num. 19. duplicis num. 17. et 18. Liter remiss. ann. 1376. in Reg. 110. ch. 242 :

Iceulx Oudin et Regnaut par esbatement gaigerent ensemble pour la somme de dix solz, que icellui Oudin ne sauroit dire combien vj . blans valent de frans ; lequel Oudin respondi que vj . blans valent vij. frans ; et lors icellui Regnaut dist audit Oudin queil avoit perdu la gaigeure : car vj . blans ne valent que vj. frans et demi.
c c c

Sub Carolo VI. Denarii albi argentei (deniers blancs d'argent) pretii 15. den. Turon. leg. 11. den. 6. gran. pur. pond. 8. sol. ad marcam Paris. Edictis 16. et 23. April. 1381. ejusd. pretii et pond. leg. 11. den. 6. gr. pur. aut circiter Edictis 25. ejusd.

mens. 5. et 15. Aug. 1381. 15. 29. Maii, 17. Jun. 14. Jul. 7. et 12. Aug. 1382. 5. Dec. 1383. Denarii parvi Parisienses sub forma currente pretii 1. den. Paris. leg. 2. den. arg. reg. pond. 16. sol. ad marcam Paris. cudi jubentur Edicto 24. Octob. 1381. 24. Octob. 1382. 19. Jul. 16. Mart. 1383. Albi Denarii cum Scuto, (Blans Deniers l'Escu) dicti a Cambiatoribus, seu trapezitis Guenars, pond. 2. den. 13. gr. legis 6. den. pretii 10. den. Turon. pond. 6. sol. 3. den. ad marcam Paris. Crucem majorem pedatam inter binas coronas et bina lilia prferunt cum Inscriptione :

Sit Nomen, etc.

et in postica scutum cum 3. liliis, et Inscript.

Karolus Francor. Rex. 11. Mart. 1384. 30. Oct. 1389. 7. Jun. 1413.

Typum damus, Tab. XI. num. 10. Semissis num. 11. Eorumdem Alborum semisses, pro rata. Liter remiss. ann. 1380. mens. Apr. ante Pascha ex Reg. 118. Chartoph. reg. ch. 403 :

Pour lesquelx deux solz Jehan Thomas bailla audit Reliot un gros Tournois d'argent deux Os, qui tant valoit au pais.

Grossi denarii argentei (Gros deniers d'argent) leg. 12. den. arg. reg. pond. 8. sol. ad marcam Paris. pretii 15. den. Turon. Edicto 22. Nov. 1384. 27. Nov. 1388. Denarii parvi Parisienses pretii 1. den. Paris. leg. 2. den. arg. reg. pond. 15. sol. ad marcam Paris. Edicto 22. Nov. 1384. ejusd. leg. et pretii, pond. 16. sol. 8. den. ad eamd. marcam Edicto 11. Mart. ejusd. ann. ejusd. leg. pretii et pond. Edicto 19. Febr. 1385. 27. Jun. 1386. 11. Sept. 1389. ejusd. pretii et leg. pond. 15. sol. Edicto 2. Mart. ejusdem anni. Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. leg. 2. den. arg. reg. pond. 20. solid. ad marcam Paris. Edicto 22. Nov. 1384. Denarii albi pretii 10. den. Turon. leg. 6. den. arg. reg. pond. 6. sol. 3. den. ad. marcam Paris. Edicto 11. Mart. 1384. Duplices Turonenses pretii 2. den. Turon. leg. 2. den. 12. gr. arg. reg. pond. 13. sol. et 1. quart. den. ad marcam Paris. Edicto 11. Mart. 1384. 26. Nov. 1388. 11. Sept. 1389. Parvi Turonenses legis et pretii ut supra, pond. 20. sol. 10. den. ad marcam Paris. Edicto 11. Mart. 1384. 11. Sept. 1389. Parv Malli Parisienses leg. 3. mall. arg. reg. pond. 25. ad marcam Par. Ed. 11. Martii 1384. Denarii parvi albi cum Scuto (Petits deniers blancs l'Escu) pretii 5. Tur. leg. 6. d. arg. reg. pond. 12. s. 6. d. ad marcam Par. cudi jubentur sub figura et

typo magnorum alborum cum Scuto prter quam quod una tantum corona et unum lilium in iis effingitur, Edicto 26. Sept. 1388. Alborum veterum cursus inhibetur Edicto 11. Sept. 1389. Denarii albi cum Scuto pretii 10. den. Turon. leg. 5. den. 12. gr. arg. reg. pond. 6. sol. 2. den. 1. quart. den. ad marcam Paris. cudi jubentur in Francia et Delphinatu sub forma et typo currentibus Edicto 11. Sept. 1389. Item Albi cum Scuto, dicti semisses alborum (demi blanc l'Escu) pretii 5. den. Turon. leg. ut supra, pond. 11. sol. 4. den. et semiss. Item Duplices Turonenses leg. 2. den. 12. gr. pond. 14. sol. 3. quart. den. ad marcam Paris. Item Parvi Parisienses leg. 1. den. 16. gr. arg. reg. pond. 15. sol. ad marcam Paris. Item Parvi Turonenses ejusdem leg. pond. 18. sol. 9. den. ad eamdem marcam. Duplices Denarii Turonenses, (Doubles Deniers Tournois) pond. 1. den. 3. gr. legis 2. den. 13. al. 12. gran. pond. 13. sol. et 4. part. den. ad marcam Paris. pretii 2. den. Turon. Cruce ornantur pedata et in lilia desinente, qu Inscriptionem pertingunt, et in circulo, Moneta Duplex. et in aversa parte tribus liliis in area, aut in scuto, cum Inscript. Karolus Francorum Rex. 31. Oct. 1389. Typum damus, Tab. XI. num. 14. Item Parvi Denarii Parisienses, pretii 1. den. Paris. legis 2. den. Paris. pond. 16. sol. Paris. ad marcam Paris. Item Parvi Denarii Turonenses, pretii 1. den. Turon. legis 2. den. pond. 20. sol. ad marcam Paris. Item Albi Denarii cum Scuto, (Blans Deniers l'Escu) pretii 10. d. Tur. leg. 5. d. 12. gr. arg. reg. pond. 6. sol. 2. den. 1. quart. ad marcam Paris. Item Albi cum Scuto, dicti semisses alborum, (demi blans) pretii 5. den. Tur. ejusd. legis, pond. 12. sol. 4. den. et semiss. den. ad marcam Paris. Item Duplices Denarii Turonenses, (Doubles Deniers Tournois) legis 2. den. 12. gr. pond. 14. sol. 3. quart. den. ad marcam Paris. Item Parvi denarii Parisienses, legis 1. den. 16. gr. pond. 15. sol. ad marcam. Item Parvi Denarii Turonenses, ejusd. legis et pond. ad marcam 18. sol. 9. den. A 30. Oct. 1389. ad 31. ejusd. mensis seq. 7. April. 1390. 8. April. 1391. Denarii albi pretii 4. den. Turon. Edicto 3. Nov. 1389. qui cursus prorogatur usque ad Pascha proximum Edicto 18. Dec. seq. Parvi Parisienses pretii 1. den. Paris. leg. 1. den. 16. gran. arg. reg. pond. 15. sol. ad marcam Edicto 27. April. et 24. Maii 1392. Malli parv Turonenses pretii 1. mall. Turon. leg. 1. den. 4. gr. arg. reg. pond. 25. sol. 3. den. 3. quart. den. ad marcam. Edicto 23. Jul. 1393. 2. April. 1407. Denarii albi cum Scuto leg. pretii et pond. ut supra, et eorum semisses Ed. 29.

Jul. 1394. Item Duplices Turonenses et Parvi Parisienses et Turonenses : quod iterum statuitur Edictis 12. Jan. 1395. 7. Dec. 1396. et 2. April. 1407. Denarii albi cum Scuto qui tum cudebantur pretii 10. den. Turon. Edicto 2. April. 1407. Eorumdem semisses pro rata. Item Duplices Turonenses pretii et leg. ut supra, pond. 13. sol. et 4. part. den. Denarii albi cum Scuto (Deniers blans l'Escu) pretii 10. den. Turon. legis 5. den. argenti regii, pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. Item Albi Denarii cum scuto, dicti alborum semisses, (demi blans) pretii 5. den. Turon. ejusdem legis, pond. 13. sol. 4. den. ad marcam Paris. Item Duplices Denarii Turonenses, (Doubles Deniers Tournois) pretii 2. den. Tur. leg. 2. den. pond. ad marcam 13. sol. 4. den. Item Parvi Denarii Parisienses, legis 1. den. 12. gran. pond. ad marcam 16. sol. Item Parvi Denarii Turonenses, ejusdem legis, pond. ad marcam 20. sol. A 20. 26. Oct. 1411. ad 30. Nov. 1412. et 7. 20. Jun. 3. Jul. 1413. Item Malli leg. 1. den. pond. 26. sol. 8. den. ad marcam Paris. Albi Denarii, dicti Grossi argentei, (Blans Deniers appellez Gros d'argent) pond. 2. den. 6. gran. legis 11. den. 16. gr. pretii 20. den. Tur. pond. 7. sol. 1. und. den. vel. 5. sol. 5. den. cum. 4. part. ad marcam Paris. et Inscript. Sit Nomen, etc. et in aversa parte cum 3. liliis et Inscript. Karolus Francorum Rex. 7. Jun. 3. Jul. 3. Novemb. 1413. Vide Monstrellet. 1. vol. cap. 111. Item Albi denarii, dicti semisses Grossorum : (demi Gros) pretii 10. den. Tur. ejusdem legis, pond. ad marcam 14. sol. 1. den. 2. duod. den. Item Albi Denarii, dicti quarts de Gros, pretii 5. den. Tur. ejusdem legis, pond. ad marcam. 18. sol. 12. den. 4. duodec. den. Albi Denarii, dicti Grossi argentei, (Blans Deniers appellez Gros d'argent) pond. 2. den. 22. gran. legis 9. den. pond. ad marcam 5. sol. 5. den. pretii 20. den. Tur. cum crucicula, et duplici Inscript. Sit Nomen. et Karolus D. G. Francor. Rex. et in postica cum 3. liliis coronatis, corona ipsam attingente Inscriptionem, Grossus Turonus, et cum limbo liliato A. 3. al. 13. Nov. 1413. ad 4. Jun. 1414. Typum damus, Tab. XI. num. 7. Eorumdem semisses. Albi Denarii cum Scuto, (Blans Deniers l'Escu) pretii 10. den. Tur. legis 5. den. argenti regii, pond. ad marcam 6. sol. 8. den. similes iis quos Guenars appellatos diximus. Item Eorum semisses dicti Demi Blans. Item Duplices Denarii Turonenses, pretii 2. den. Tur. legis 2. den. pond. ad marcam Par. 13. sol. 4. d. Duplicem denarium Turonensem exhibemus, Tab. XI. num.

14. et Obolum Turonensem ibid. num. 16. Parvi Denarii Parisienses, (Petits Deniers Parisis) monet exigu, pond. 1. den. legis 1. den. 12. gran. pond. ad marcam 13. sol. 4. den. pretii 1. den. Paris. cum truce liliata, et Inscript. Parisius Civis, et in postica hisce in medio characteribus, Fran. quibus imminet corona, et in circulo, Karolus Rex. Typum damus. Ex Turon. Duplex Caroli V. nobis Tab. X. num. 17. Item Duplices Denarii Turonenses, pretii 2. den. Tur. legis 2. den. pond. ad marcam 13. s. 4. den. Item Parvi denarii Parisienses, legis 1. den. 12. gr. pond. ad marcam 16. sol. Item Parvi Denarii Turonenses, ejusdem legis, pond. ad marcam 20. solid. A 4. Junii 1414. ad 10. Maii 1417. Denarii albi argentei pretii 20. den. Tur. Item Albi Denarii dicti semisses Grossorum pretii 10. den. Turon. Item Albi Denarii dicti quarts de Gros pretii 5. den. Turon. Item Denarii albi cum Scuto pretii 15. den. Tur. et Parvi albi cum Scuto pretii 5. den. Tur. Item Duplices Turonenses pretii 2. den. Tur. Item Parvi Paris. pretii 1. den. Paris. et Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. Edicto 20. Jan. 1416. Albi Denarii, Grossi dicti (Blans Deniers appellez Gros) pond. 2. den. 2. gr. legis 8. den. pond. ad marcam 6. sol. 8. den. pretii 20. den. Tur. cum cruce liliata et binis coronis inter brachia, et Inscript. Sit Nomen, et in aversa parte cum 3. liliis coronatis, et Inscript. Karolus Fra. Rex. 10. Maii, 20. Octob. 1417. Typus hic delineatur, Tab. XI. num. 8. Semissis num. 9. Parvi Denarii albi pretii 5. den. Turon. legis 4. den. arg. reg. pond. 13. sol. 4. den. ad marcam Paris. Edicto 10. Maii et 14. Junii 1417. Malli parv Turonenses pretii 1. malli Turon. leg. 1. den. arg. reg. pond. 33. sol. 4. den. ad marcam Paris. Edicto 10. Maii 1417. Denarii albi cum Scuto pretii 10. den. Turon. leg. 2. den. 16. gr. arg. reg. pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. Edicto 21. Oct. 1417. Albi denarii, dicti Grossi, pretii 20. den. Tur. legis 8. den. argenti regii, pond. ad marcam Paris. 6. sol. 8. den. Item Albi Denarii cum Scuto, (Blans Deniers l'Escu) pretii 10. den. Turon. legis 4. den. pond. ad marcam Paris. 6. sol. 8. den. Item Eorum semisses dicti demi blans. Item Duplices Denarii Turonenses, (Doubles Deniers Tournois) pretii 2. den. Turon. legis 2. den. argenti regii, pond. ad marcam 16. sol. 8. den. Item Parvi Denarii Parisienses, (Petits deniers Parisis) pretii 1. den. Paris. legis 1. den. malli argenti regii, pond. ad marcam Paris. 20. sol. Item Parvi Denarii Turonenses, (Petits Deniers Tournois) pretii 1. den. Turon. legis

1. den. malli argenti regii, pond. ad marcam 25. sol. Item Parv Malli (Petites Mailles) pretii malli Turon. legis 1. den. argenti regii, pond. ad marcam 36. sol. 3. den. A 17. Maii 1417. ad 21. Octobr. seq. 28. Maii, 19. Jan. 7. Martii 1418. 9. April. post Pascha 1420. 6. Maii 1420. Parvi Denarii albi cum Scuto, (Petits Deniers blans l'Escu) pretii 5. den. Turon. legis 3. den. argenti regii, pond. ad marcam Paris. 12. sol. in quibus effictum in utraque parte liliolum initio Inscriptionis, ubi crucicula prponi solet 16. Maii 1417. Vide Hautinum pag. cxlv. 1. et pag. clix. 6. Grossi Denarii albi pretii 20. den. Turon. leg. 3. den. 8. gran. arg. reg. pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. Item Denarii albi cum Scuto pretii 10. den. Tur. et Parvi albi pretii 5. den. Turon. Edicto 7. et 16. Mart. 1418. Grossi Denarii albi ejusd. pretii et pond. quibus alii, leg. 4. den. arg. reg. Item Albi denarii dicti semisses Grossorum pretii 10. den. Turon. leg. 3. den. 8. gr. arg. reg. pond. 11. sol. 8. den. ad marcam Paris. sub figura eorum qui nuper cusi fuerant, Edicto 18. Jun. 1419. Parvi Denarii albi pretii 5. den. Turon. leg. 2. arg. reg. pond. 14. s. ad marcam Paris. Item Parvi Parisienses leg. 18. gran. pond. 28. sol. ad marcam Paris. pretii 1. den. Paris. Litteris 17. Januar. 1419. Grossi Denarii albi, (Gros Deniers blancs) pretii 20. den. Turon. leg. 2. den. 12. gran. arg. reg. pond. 8. sol. 4. den. ad marcam Paris. sub eadem figura, nisi quod loco trifoliorum, eorum corona uno lilio et binis semi-liliis ornatur ex Ordinat. General. Monetar. cudi jubentur Edicto 6. Maii 1420. ejusd. pretii Edicto 24. Aug. seq. Duplices Turonenses pretii 2. den. Turon. et Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. Litteris... Jun. 1420. Denarii albi cum Scuto pretii 10. den. Tur. et Parvi albi cum Scuto pretii 5. den. Tur. Item Denarii Duplices Turonenses pretii 2. den. Turon. Eorumdem semisses pro rata, Edicto 24. Augusti 1420. Denarii nigri, dicti Quarts de Gros, pretii 4. den. Paris. leg. 1. den. arg. reg. pond. 12. sol. ad marcam Paris. Item Denarii nigri, dicti Duplices Denarii Parisienses, pretii 2. den. Paris. leg. 16. gr. arg. reg. pond. 16. sol. ad marcam Paris. Item Duplices Denarii Turonenses pretii 2. den. Turon. leg. arg. reg. pond. 20. solid. ad marcam Paris. Item Denarii parvi Parisienses pretii 1. denar. Paris. legis 12. gr. argenti regii pond. 24. sol. ad eamdem marcam ; et Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. ejusdem leg. pond. 30. sol. ad marcam

Paris. Edicto 13. Octobr. 1420. Grossi denarii albi pretii 20. den. Turon. leg. 11. den. 12. gr. arg. reg. pond. 17. sol. 2. den. cum 4. part. den. ad marcam Paris. Item Albi Denarii dicti semisses Grossorum legis ejusd. pretii 10. den. Turon. pond. 14. solid. 4. den. et semiss. den. ad marcam. Item Albi Denarii dicti Quarts de Gros ejusd. leg. pretii 5. den. Turon. Edicto 19. Dec. 1420. Albi Denarii, dicti Duplices Denarii Turonenses, (Blans Deniers appellez Doubles Deniers Tournois) pond. 1. den. 17. gran. legis 1. den. 12. gr. pond. ad marcam Paris. 9. sol. 4. den. et semiss. den. pretii 2. den. Turon. prferunt crucem pedatam, cum Inscript. Duplex Turonus Francie. et in aversa parte, lilium coronatum, cum Inscript. Karolus Francorum Rex. 11. Aug. 1421. ad 23. Nov. 1422. Typus Tab. XI. num. 12. Ii forte quos Florettes appellatos ea tempestate scribit Monstrelletus 1. vol. cap. 251. quorum 2. den. pretium fuit. Eorum semisses. Typum exhibet Tab. XI. num. 15. Grossi Denarii albi pretii 20. sol. Turon. reprobantur. Edicto dato Paris. 22. Maii 1422. Sub Henrico VI. Rege Angli. Albi Denarii, cum binis scutis Franci et Angli, (Blans Deniers 2. Escus de France et d'Angleterre) pond. 2. den. 13. gr. legis 5. den. argenti regii, pond. ad marcam Paris. 6. sol. 3. den. pretii 10. den. Crucem nudam prferunt et caudatam, inter lilium et leopardum, infra Henricus, in circulo, Sit Nomen, etc. In postica, duo scuta juncta, et supra, Henricus, et in circulo coronulam, et Inscript. Francor. et Anglie Rex. In aliis loco coronul est lilium vel leopardus. A 23. Nov. 1422. ad 4. Jun. 1423. Typum hic damus, Tab. XII. num. 6. Miror non descriptum ab Hautino, cum passim occurrat. Alterum hujus regis denarium album exhibet Tab. XII. num. 8. ubi in medio tria lilia, quibus imminet corona et in utraque parte leopardus, cum Inscriptione Henricus Francorum Rex, in aversa parte crux pedata et liliata, qu prfert in medio literam H, juxta crucis brachia corona et leopardus, cum Inscript. Bened. Sit. etc. Semisses eorumdem Alborum, pretii pro rata, cruce nuda et caudata inter H. et R. decorantur, cum Inscript. Sit Nomen, etc. et in aversa parte binis scutis ipsam Inscriptionem pertingentibus, Henricus Rex. In aliis loco coronul effingitur crucicula. Describitur ab Hautino cxxv. 3. atque hic delineari curavimus, Tab. XII. num. 7. Parisienses (Parisis) cusi ab Anglis similes Parisiensibus Caroli VI. ann. 1417. qui crucem pedatam prferunt et liliatam, cum Inscript. Parisius Civis. In aversa parte, hosce in medio exaratos characteres, Henri, cum coronula, supra, et lilio ac leopardo, infra : pond. 23. gran. alterius legis, scilicet 1. den. et 12. gr. pretii 1. den. Paris. Nulla fit hujusce monet, cujus hic typos damus, Tab. XII.

num. 11. et 12. mentio in Regestis Curi Monetarum. Vulgo Niquets dicuntur. Denarii nigri, (Deniers noirs) pond. 1. denar. 6. gran. gravium, legis 3. den. pretii 3. den. Tur. Parvi Denarii Turonenses, (Petits Deniers Tournois) pond. 20. gran. legis 11. den. 12. gran. pretii 1. den. Turon. Crucem habent pedatam, et Inscript. Turonus Franci. leg. Turonus Civis, vel Obolus Franci. In aversa vero parte lilium et leopardum, cum Inscript. H. Rex Franci et Angl. Vide Hautinum cxxvii. 3. 4. 5. Typos habes hic. Tab. XII. num. 9. Denarii Turonensis cum inscriptionibus Turonus Franci et in aversa parte Henricus Rex ; et num. 10. Oboli Turonensis cum inscript. Obolus Civis et Henricus Rex. Parv Malli Turonenses, (Petites Mailles Tournoises) pond. 15. gran. legis 1. den. pretii semissis denarii, quod est Malli. De monetis aureis et argenteis ab Henrico in Francia cusis, audiendus Monstrelletus 1. vol. cap. 251 :

Esquels jours aussi fut ordonn par le Conseil Royal, que les Flourettes qui avoient cours pour 4. deniers, seroient remises deux : Et l'Escu d'or qui avoit couru pour neuf frans, fut mis 18. sols Parisis, pour lesquelles mutations en ensuivant telles dont dessus est faite mention, furent moult de gens troublez, voians que leurs chevances qu'ils avoient s monnoies dessusdites, estoient diminues la huitime partie. Et pour avoir provision d'autre monnoie nouvelle qui fut de valeur, furent forgez Saluz d'or, qui avoient cours pour 25. sols Tournois la piece : et i avoit en iceux 2. Escus, l'un de France et l'autre d'Angleterre. Et au regard de la blanche monnoie, on forgea Doubles qui eurent cours pour deux deniers Tournois, et enfin en commun langage furent nommez Niquetz, et furent en regne environ trois ans tant seulement.
Charta ann. 1435. 22. Aug. ex Tabul. S. Petri de Regula :

Vendidit quandam vineam in decimaria S. Aniani pretio viginti quatuor francorum, computatis pro quolibet franco sexaginta arditis.

Sub Carolo VII. Denarii albi cum Scutis Franci et Angli reducuntur ad 7. den. Paris. Litteris 26. Jun. 1436. Magni Albi cum Scuto Franci, (Grands Blancs l'Escu de France) crucem pedatam prferunt in quadruplici circino cum 2. coronis et 2. liliis inter crucis brachia, et Inscript. Sit Nomen, etc. in altera parte Scutum Francicum inter 3. coronulas in triplici circino, et Inscript. Karolus Franc. Rex. pretii 10. d. Typum exhibemus, Tab. XII. num. 18. Item Parvi Albi sub iisdem figuris, pretii 5. den. Edicto 12. Jul. 1436. Typum damus, Tab. XII. num. 19.

Diplomate Regio dato Turonibus 9. Augusti 1436. jubentur Trapezit, seu Cambiatores, dare marcam argenti pro 7. lib. Turon. Magni Albi leg. 5. den. pond. 6. sol. 8. den. ad marcam Paris. pretii 10. den. Turon. Edicto 31. Dec. 1441. Item Parvi Albi ejusd. leg. pretii 5. den. Turon. pond. 13. sol. 4. den. ad eamdem marcam. Magni Albi pretii 10. den. Turon. leg. 4. d. 21. gran. arg. reg. cum 1. gran. remedii, pond. 6. sol. 10. den. 3. quart. et remiss. ad marcam Paris. Item Parvi Albi, (Petits Blancs) pond. 1. den. 3. gr. legis ejusd. pretii 5. den. Tur. cum cruce pedata, et Inscript. Sit Nomen, etc. In postica cum K. coronato inter 2. lilia et Inscript. Karolus Francor. Rex. Item Duplices Nigri, (Doubles noirs) pretii 2. den. Turon. leg. 2. den. arg. reg. pond. 15. solid. ad marcam. Item Denarii Parisienses pretii 1. den. Paris. leg. 1. den. 8. gr. pond. 16. sol. ad marcam. Item Parvi Turonenses ejusd. leg. pretii 1. den. Turon. pond. 20. sol. ad marcam. Item Oboli Turonenses leg. 18. gr. pond. 25. sol. ad marcam Paris. Diplom. 20. Jan. 1446. Denarii Parisienses, (Deniers Parisis) pond. 1. den. legis 1. den. 8. gr. pretii 1. den. Paris. Crucem habet liliatam, et Inscript. Parisius Civis, et in aversa parte in medio, Fran. corona supra imminente, cum Inscript. Karolus Rex. Est Caroli V. nobis Tab. X. num. 17. Item Parvi Denarii Turonenses, ponderis 18. gran. legis 1. den. 8. gr. pretii 1. den. Tur. cum cruce pedata, et Insc. Turonus Civis, et in postica cum 2. liliis, et Inscript. Karolus Rex. Habes typum. Est Caroli VII. nobis Tab. XI. num. 16. Item Malli Turonenses, (Mailles Tournoises) pond. 15. gran. legis 18. gr. pretii semissis Turon. cum cruce pedata, et Inscript. Obolus Francie. In aversa parte, corona cum lilio supra imminente, et Inscript. Karol. Rex. Item Grossi Turonenses argentei, (Gros Tournois d'argent) quos Cambiatores vulgo Jaques Cur, vocant, pond. 2. den. 19. gr. legis 11. den. 15. gr. pretii 2. sol. 6. den. Turon. cum cruce liliata, et binis liliis, inter crucis brachia et Inscript. Sit Nomen, etc. in postica, cum 3. liliis coronatis, et Inscr. Karolus Fran. Rex. Typus describitur, Tabul. XII. num. 17. Diplomate 26. Maii 1447. Albi, (Blans) ponderis 2. den. 8. gran. legis 5. den. pretii 10. denar. cum cruce in 4. coronulas desinente inter 4. lilia, vel bina lilia et binos Delphinos, et Inscript. Sit Nomen, etc. aversa parte, lit. K. coronata inter 2. lilia, vel lilium inter et Delphinum et Inscript. Karolus Fr. R. Grossi similes, et Albi cum Corona, (Blans la Couronne) magni et parvi, pond. 2. den. 8. gran.

legis 4. den. 12. gr. pretii 10. den. Crucem prferunt pedatam ut in vulgaribus solidis, cum 2. liliis, et 2. coronis inter crucis brachia in quadruplici circino. In aversa parte scutum cum 3. liliis inter 3. coronulas, in triplici circino et Inscript. Karolus Francor. Rex. Eodem Diplom. et alio 6. Jun. 1455. Typos damus, Tab. XII. num. 18. Grossi Turonenses 30. stimantur 37. sol. et semiss. in Charta ann. 1454. ex vet. Necrolog. Eccl. Vivar. :

Procurator Universitatis distribuere debet in quolibet dictorum anniversariorum 30. Grossos valentes 37. sol. cum dimidio.

Grossi Denarii argentei, pretii 2. sol. 6. den. Turon. leg. 11. den. 12. gr. arg. reg. pond. 5. sol. 9. den. ad marcam Paris. Typum damus, Tab. XII. num. 16. Item Magni Denarii albi pretii 10. den. Turon. leg. 4. den. 12. gr. arg. reg. pond. 6. sol. 9. den. ad marcam ; et Parvi Albi ejusd. leg. pretii 5. den. Turon. pond. 13. sol. 6. den. Item Denarii Albi pretii 10. den. Turon. leg. 4. den. arg. reg. pond. 6. sol. ad marcam. Item Duplices Turonenses pretii 2. den. Turon. Typum habes, Tab. XII. num. 20. et Parvi Parisienses et Turonenses pretii 1. den. Par. et Tur. Ed. 16. Jun. 1455. et 7. Jun. 1456. Sub Ludovico XI. Arestum parlam. Par. 18. Febr. 1463. ex Tabul. S. Germ. Prat. :

Fut dit et dclar que lesdits de Citeaux seroient tenus de payer laditte pension laditte monnoye de petits Tournois, au pris et valeur quatre francs, cinq sols Tour. le marc d'argent, pour les annes 1461. 62. et 63. et ds lors en avant sans diminution.
Liter Ludov. XI. ann. 1464. 3. Mart. ex Bibl. reg. :

La somme de sept mille trois cent vingt-huit livres, quinze solz Tournois, monnoye de xxvij. solz, vj. den. Tour. pour escu.

Parvi Liardi Delphinatus, (Petits Liards du Dauphin) seu denarii albi dicti Liards, pond. 1. den. legis 3. den. pretii 3. den. Tur. cum cruce inter bina lilia, et binas coronulas, et Inscript. Sit Nomen, etc. In aversa parte, cum Delphino, et Inscript. Ludovicus Francor. Rex. Diplom. dato Parisiis 18. Sept. et 18. Octobr. 1467. ejusd. pretii Edicto 4. Jan. 1470. Parvi Liardi Franci, (Petits Liards de France) cusi in aliis officinis monetariis, atque adeo Aquitanicis, in quibus loco Delphini effingitur parvulus Rex pallio involutus, ensem manu tenens, cum eadem Inscriptione. Qu quidem monet species non recensetur in veteribus Regestis. Hujus typum exhibemus, Tab. XIII. num. 10. Vide Liardus.

Grossi Denarii argentei pretii 2. solid. 6. denariorum. Grossum denarium argenteum dat tab. XIII. num. 4. Item Magni Albi pretii 10. den. et Parvi Albi pretii 5. den. Turon. Item Duplices Turonenses pretii 3. den. Tur. Item Parvi Parisienses pretii 1. den. Paris. et Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. Edicto 4. Jan. 1470. Parisiensem exhibet Tab. XIII. num. 8. Turonensem ibid. num. 9. Grossi Denarii argentei pretii 2. sol. 9. denar. Turon. Item Magni Albi pretii 11. den. Turon. et Parvi Albi pretii 5. den. obol. Turon. Item Ardici et Liardi Franci et Delphinatus pretii 3. den. Turon. Edicto 28. Decemb. 1473. Vide Ardicus. Duplices Turonenses pretii 2. den. Tur. Item Parvi Parisienses pretii 1. den. Paris. et Parvi Turonenses pretii 1. den. Turon. Edicto 28. Dec. 1473. Magni Albi cum Corona, (Grans Blans la Couronne) prdictis similes, pond. 2. den. 5. gr. legis 4. den. 12. gran. pretii 11. den. 4. Jan. 1473. Typus hic describitur, Tab. XIII. num. 5. Eorumdem semisses pro rata. Scutum auri quivalet 33. Magnis albis, in Litteris Ludovici XI. ann. 1475. apud Rymer. tom. 12. pag. 20. Magni Albi cum Sole, (Grans Blans au Soleil) pond. 2. den. 10. gran. legis 2. den. 12. gran. pretii 13. den. Turon. cum cruce pedata in quadruplici circino, et Inscript. Sit Nomen, etc. et in postica, cum 3. liliis in triplici circino inclusis, et sole in superiori parte Inscript. Ludovicus Francor. Rex. Diplom. 2. Nov. 1475. Typum damus, Tab. XIII. num. 6. Semissis ibid. num. 7. Duplices Turonenses leg. 1. den. 12. gran. arg. reg. cum 2. gran. remedii, pond. 14. sol. pretii 2. den. Turon. Item Parvi Parisienses leg. 1. den. arg. reg. cum 2. gran. remedii, pond. 16. sol. ad marcam, pretii 1. den. Paris. et Parvi Turonenses ejusd. leg. et remedii, pond. 20. sol. ad marcam, pretii 1. den. Turon. Edicto 15. Sept. 1476. Eodem Edicto Malli quarum du pro 1. den. tum currebant, reprobantur. Grossi Denarii argentei pretii 2. sol. 6. denar. Turon. Edicto 30. Maii. 1477. Ardici leg. 3. den. argenti reg. cum 2. gran. remedii, pond. 18. sol. ad marcam, pretii 3. den. cudi jubentur in moneta Burdigal. Edicto 12. Novemb. 1478. Item Denarii Burdigalenses (Deniers Bourdelois) sic dicti quod in moneta Burdigalensi cuderentur, leg. 16. gran. ejusdem remedii, pond. 25. sol. 6. den.

ad marcam, quorum quinque pro uno Ardico dabantur. Typus hic delineatur. Oboli Burdegalensis Tab. XIII. num. 12. Obolum Parisiensem habes ibid. num. 11. Sub Carolo VIII. Grossi Regii (Gros de Roy) pretii 11. sol. 10. d. Turon. Eorumdem semisses pro rata Edicto 29. Jan. 1478. Item Magni Albi cum Sole pretii 12. den. Turon. unde Duodenarii (Douzains) appellati. Item Magni Albi cum Corona dicti Undenarii (Onzains) pretii 11. denar. Turon. Semisses pro rata. Item Liardi et Ardici pretii 3. den. Turon. Item Duplices Turonenses pretii 2. den. Turon. et Parvi Parisienses et Turonenses pretii 1. den. Paris. et Turon. Magni Albi cum Corona, (Grans Blans la Couronne) prdictis similes, nomine Karolus excepto, pond. 2. den. 5. gran. legis 4. den. 12. gr. pretii 12. den. Turon. Diplom. 24. April. 1488. Typus exaratur, Tab. XIII. num. 18. Prdicti vero magni Albi solares, (Grans Blans au soleil) stimantur eodem Diplomate 13. den. unde postmodum Trezeni (Trezains) nuncupati. Album solarem grossum Caroli habes, Tab. XIII. num. 19. Semissem vel parvum num. 20. Parvum album cum delphino num. 22. Albi cum K. coronato, (Blans au K. couronn) postea Karolus appellati, pond. 2. den. legis 4. den. pretii 10. den. Turon. cum cruce qu in 4. coronulas desinit, inter 4. lilia et Inscript. Sit Nomen, etc. et in postica, cum K. coronato inter bina lilia, et Inscript. Karolus Francor. Rex. Diplom. dato Stampis 11. Novemb. 1488. Typum damus. paullo diversum Tab. XIII. num. 16. Semissis ibid. num. 17. Iidem denarii a littera K. in iis efficta dicti Carleni vel Carlini, interdum etiam Dizains quod essent pretii 10. den. Turon. Grossi Denarii pretii 3. sol. cudi jubentur in moneta Tornac. Edicto 24. Maii 1489. Liardi Franci typum dat Tab. XIII. num. 21. Liardi Delphinatus num. 22. In Statutis Eccl. Meldens. ann. 1493. tom. 2. Hist. ejusd. pag. 518. 32. Albi stimantur 13. sol. 4. den. Turon. :

Ne ratione visitationis quam in qualibet parrochiali ecclesia exercuerint (decani) ultra summam xxxii. Alborum valentium xiii. sol. iv. den. Turon. pro sua procuratione... exigere prsumant.
Sub Ludovico XII. Grossi Regii (Gros de Roy) leg. 2. den. 16. gr. pretii 3. sol. Turon. Item Magni Albi cum Sole pretii 13. d. Tur. Item Magni Albi cum Corona pretii 12. denar. Turon. Magni albi cum corona typum

exhibemus, Tab. XIII. num. 9. Item Magni Albi cum K. coronato pretii 10. denar. Turon. Item Liardi, Duplices Turon. Parvi Paris. et Turon. pro solitis pretiis, Edicto 4. Jul. 1498. 12. et 22. Novembr. 1506. Magni Albi cum histrice, (Grans Blans au Porc-Espic.) dicti Ludovicus, pond. 2. den. legis 4. den. 12. gran. cum cruce inter 4. lilia, et Inscript. Sit Nomen, etc. in aversa parte, cum scuto et 3. liliis coronato, et ab histrice sustentato, et Inscript. Ludovicus Francor. Rex. Diplom. dato Blesis 19. Novemb. 1607. Typus hic describitur, Tab. XIV. num. 8. Magni Albi cum Sole pretii 13. d. Tur. Item Magni Albi dicti Ludovicus, vel cum Corona qui tum cudebantur pretii 12. den. Turon. Edicto 25. Dec. et 3. Febr. 1511. quo etiam Edicto deinceps cudi prohibentur. Item Magni Albi cum K. coronato pretii 10. denar. Turon. Item Liardi, Duplices Turonenses, etc. pro solitis pretiis. Liardi typum exhibet Tab. XIV. num. 11. Turonensis ibid. num. 12. Grossi Denarii, (Gros Deniers) pond. 4. den. 3. gr. legis 6. den. pretii 2. sol. 6. den. cum cruce liliata, et binis coronulis et binis L. inter crucis brachia, et Inscript. Sit Nomen, etc. In aversa parte, cum scuto 3. liliorum coronato, et binis L. coronatis ad latera. Inscript. Ludovicus Dei Gra. Francor. Rex. Diplom. dato Blesis 3. Febr. 1511. Typum describimus, Tab. XIV. num. 7. Item Semissi Grossi (demi Gros) pond. 2. den. 19. gran. legis 4. den. 12. gr. pretii 15. den. Turon. cum cruce anchorata, et liliis, et binis L. inter brachia : in postica, cum scuto inter bina lilia coronata, etc. Item Denarii cum L. coronato, (Deniers l'L. couronne) pond. 2. den. 2. gr. legis 4. den. pretii 10. den. Tur. cum simili cruce et Inscript. in aversa parte cum L. coronato, et ad ejus latera X. et II. qu XII. conficiunt, et Inscript. Ludovicus, etc. Typum describimus, Tab. XIV. num. 10. Grossi Capitones, seu Testones, (Gros Testons) pond. 7. den. 12. gr. pretii 10. sol. Turon. prferunt Regis caput pileo depresso opertum, et in aversa parte scutum Francicum coronatum cum limbo dentato, et Inscript. Xrc Vinc. etc. atque hi sunt primi Testones Francici anno 1513. primum cusi, pond. 12. gran. argenti regii Testonibus Francisci I. longe meliores. Typus passim habetur in Edictis monetariis a quibus hic delineamus, Tab XIV. num. 5. Semissis num. 6. Grossi Capitones, seu Testones Mediolanenses, (gros Testons de Milan) Regis caput eodem opertum pileo prferunt, cum lilio ad pectus, et Inscript. Ludovicus D. G. Francorum Rex. In aversa parte, S. Ambrosium mitratum, equitem, manu flagellum tenentem, sub quo, et in ipso circulo Inscriptionem continente, est scutulum cum 3. liliis coronatum, Mediolani Dux. In aliis vero scutum Francicum coronatum inter bina lilia ; in postica parte S. Ambrosius

mitratus effingitur in cathedra sedens, manu dextra tenens flagellum, sinistra pedum Episcopale. Vide Ambrosini. Alterum Testonem numisma esse existimant Viri Eruditi, quod cudi jusserat Julius II. PP. ut Ludovicum e Mediolani ditione depulsum significaret atque irrideret : idque innuere videtur flagellum quo Pontifex eques armatus Ludovicum in altera parte efformatum cdens, atque scutum Francicum equi pedibus proterens effingitur. Sed hc omnino suadere opinantur alterum numisma quod Ludovicus, ut injuriam injuria repelleret, cudi pariter jussit, de quo sic Thuanus lib. 1. Hist. :

Cum Julio II. non eamdem amicitiam coluit Ludovicus, quippe eum infestissimum hostem semper expertus, quem gratissimum amicum habere debuit... quin et eo usque provectus est, ut... moribundi senis inanes diras contraria obnuntiatione generose revicerit, cuso etiam aureo numo, qui titulos Regis Franci regnique Neapolitani. cum effigie sua ex una parte et insignia Franci ex altera referebat, cum hoc elogio,

Perdam Babylonis nomen ; quales adhuc hodie multi reperiuntur. Numismatis typum damus, Tab. XIV. num. 4. Neque tamen iis adduci possum ut nummum esse non credam qui in usu publico fuerit ; prterquam enim quod scutum Franci equi pedibus proteri perperam ipsis visum est, constat longe antea S. Ambrosium hac specie in nummis Ducum Mediolani effingi solitum, post victoriam scilicet reportatam ann. 1339. ut supra observatum in v. Ambrosini. Nihil ergo mirum sub Ludovico, dum Mediolani ditione potiretur, eamdem monetam cum solitis figuris in usu fuisse ; maxime cum in moneta Astensi idem factum esse certum sit. Ad alterum vero numisma quod spectat, necesse non est illud cusum supponere ut alteri opponeretur : neque enim aliunde Ludovico deerat unde ad vindictam contra hostem infensissimum accenderetur. Typus alius exstat in cujus una parte Ludovicus Rex Franc. Sicili et Jerusalem, in altera Mediolani Dux Astensisque Dominus inscribitur ; unde in Italia cusum existimo ante initum fdus cum Ferdinando Catholico. Alterum prostat numisma quo Ludovicus hostes debellando celebris, celebrior parcendo fuisse memoratur. Hc monuisse satis est. Regestum 13. Corb. sign. Habacuc ad ann. 1510 :

Depuis le jour S. Remi jusques au Caresme ensuivant xxxij. francz, xvj. solz pour chascun francq.
Ibid. ad 23. Aug. 1511 :

La somme de xij. liv. de gros, qui vallent lxxij. liv. Tour. de xl. gros pour chacune livre.
Sub Francisco I. Grossi Testones leg. 11. den. 18. gr. pond. 25. et semiss. den. ad marcam,

pretii 10. sol. Turon. Edicto 27. Nov. 1516. Typum hic damus, Tab. XV. num. 2. Item Liardi, Duplices et Parvi Turon. pro solitis pretiis. Magni Albi cum corona, (grans Blans la Couronne) pond. 2. den. 2. gr. legis 4. den. 6. gr. pretii 12. den. Tur. Diplom. 21. Jul. 1519. Typum exhibemus, Tab. XV. num. 5. Item Magni Albi cum F. coronato, (grands Blans l'F. couronne) pond. 1. den. 22. gran. legis 3. den. 18. gr. pretii 10. den. Turon. Typus hic delineatur, Tab. XV. num. 7. Grossi Testones, pond. 7. den. 12. gran. legis 11. den. 6. gran. pretii 10. sol. Turon. Inscript. Xrc Regnat, etc. usque ad Carolum IX. et semisses pro rata Edicto 10. Sept. 1521. et Dipl. 5. Mart. 1532. Typos damus num. 1. et 3. Semissis num. 4. Grossi Testones ejusd. leg. et ponderis, pretii 10. sol. 5. den. Turon. Edicto 18. Octob. 1539. qui cudi deinceps prohibentur Diplom. 24. Febr. anni ejusdem. Duodenarii cum Salamandris, Douzains aux Salemandres) pond. 2. gran. legis 4. den. 4. gr. pretii 12. den. Turon. Diplom. 26. Febr. 1539. marca argenti tum pretii 12. lib. 10. sol. Turon. In eorum vero parte crux pedata conspicitur in quadruplici circino inter cujus brachia du Salamandr, cum Inscript. Sit Nomen, etc. in altera scutum Franci coronatum inter duas pariter Salamandras in triplici circino, cum Inscript. Franciscus, etc. Typum exhibemus, Tab. XV. num. 6. Denarii Duodenarii, (Deniers Douzains) seu solidi qui longiorem crucem prferunt, pond. 2. den. 2. gr. legis 3. den. 16. gr. pretii 12. den. Tur. Diplom. 19. Mart. 1540. Testones eodem Edicto cudi prohibentur ; at eorum cursus modo sint ponderis 7. den. 10. gr. leg. 10. den. 18. gr. 3/4 fin. permittitur pro 10. sol. 8. den. Turon. Parvi Liardi, (Petits Liards) pond. 12. gr. legis 2. den. 6. gran. pretii 3. den. Turon. cum F. coronato, et Inscript. Franciscus D. G. Francor. Rex. In postica, cum crucicula, et Inscript. Sit Nomen, etc. Typum damus, Tab. XV. num. 12. Liardi Delphinatus num. 11. Duplices Turonenses, (Doubles Tournois) pond. 23. gran. legis 1. den. 6. gr. pretii 2. den. Tur. cum crucicula, et Inscript. Sit Nomen, etc. et in aversa parte, cum scuto 3. liliorum, et Inscript. Franciscus, etc. Typum damus, Tab. XV. num. 8. Duplicis Delphinatus num. 9. Parvi Denarii Turonenses, (petits Deniers Tournois) pond. 18. gr. legis. 18. gr. pretii 1. den. Tur. cum crucicula, et Inscript. Turonus Civis Francor. In postica cum 2. liliis in triplici circino, et Inscript. Franciscus D. Gr. Franco. Rex. Typus Tab. XV. num. 10.

Grossi Testones leg. 11. den. 6. gran. argenti regii, cum 1. gr. remedii, pond. 2. sol. 1. den. et semiss. seu 25. et semiss. den. ad marcam cudi jubentur Diplom. 20. Sept. 1542. Anno 1543. Diplom. dato 25. Julii Testonum pretium fuit 11. sol. Turon. Duodenarii cum Salamandris, legis, ponderis et pretii ut supra Diplom. 15. April. 1545. Duplices et Parvi Turonenses cudi deinceps prohibentur. Diplom. 6. Jul. 1546. Sub Henrico II. Denarii Duplices et parvi, ut et Liardi cudi iterum ad tempus prohibentur Edicto 3. Sept. 1548. Edicto dato ultima Januarii 1548. Duodenariorum (Douzains) hc forma prscribitur. In una parte scutum Franci effingitur inter binas lunulas coronatas, supra imminente corona imperiali, cum Inscript. Henricus II. etc. In altera crux ex 8. lunulis compacta desinens in lilia, inter crucis brachia bin coronul et bin litter H. cum Inscriptione ; Sit Nomen, etc. et ann. 1549. Typum hic delineamus, Tab. XV. num. 20. Grossi Testones, (Gros Testons) pond. 7. den. 12. gran. legis 11. den. 6. gr. pretii 11. sol. 4. den. sub eadem forma qua Scuta cum sole Dipl. 14. Jan. 1549. Magni Albi, dicti Duodenarii, (grands Blancs appellez Douzains) cum cruce ex lunulis simul implexis compacta, pond. 2. den. legis 3. den. 12. gran. pretii 12. den. Turon. Grossi dicti Nigellenses, (Gros de Nesle) quod Parisiis in Turri Nigellensi primum cusi, vulgo appellati Pieces de six Blancs, pond. 4. den. 13. gran. legis 4. den. pretii 2. sol. 6. d. Diplom. 25. Mart. 1549. Typum habes, Tab. XV. num. 19. Semisses eorumdem Grossorum. Duodenarii (Douzains) pond. 93. et semiss. den. cum 1. gran. remedii cudi jubentur Edicto 20. April. 1550. Diplomate Regio dato Blesis 27. Jan. 1550. Moneta Molendinaria, seu la Monnoie du Molin, instituta in domo Thermarum Parisiis, ubi hodie est la place Dauphine, in qua cusi Grossi Testones, (Gros Testons) cum lunula, et Inscript. Dum Totum Impleat Orbem, et alii prdicti, similes pondere, pretio et remedio. Tab. XV. num. 17. Grossi Testones pond. 7. den. 10. gr. gravium, pretii 11. sol. 4. den. Turon. cuduntur in domo Thermarum Paris. Edicto 29. Jan. 1551. Item Duodenarii, (Douzains) pond. 2. den. gravium, pretii 12. den. Turon. Duplices et Parvi Turonenses cum crucicula nuper cusi prohibentur Edicto 22. Jan. 1552. Grossi Testones ponderis et pretii ut supra. Typum exhibet Tab. XV. num. 18. Item Duodenarii pond. et pretii ut supra. Item

Grossi Nigellenses pond. 4. den. 14. gran. gravium, pretii 2. sol. 6. den. Tur. Semisses pro rata, Edicto 12. Sept. 1554. Sub Francisco II. Null, ut supra observatum, cus sub ejus typo monet, sed sub typo parentis Henrici. Grossi Testones (Gros Testons) cum scuto Regis, pond. 7. den. 10. gran. pretii 12. sol. Turon. Typum exhibemus, Tab. XVI. num. 1. Semisses eorum pro rata. Item Grossi Nigellenses (Gros de Nesle) pond. 4. den. 14. gran. gravium, pretii 2. sol. 6. Tur. Item Duodenarii (Douzains) alique monet pretii ut supra Edicto 24. Febr. 1558. Sub Carolo IX. Grossi Testones, et semisses, (Gros et demi Testons) in quorum aversa parte effictum scutum Franci cui imminet corona imperialis inter binas litteras C. coronatas, cum Inscript. Sit Nomen, etc. in altera caput Regis laureati, et Inscript. Carolus VIIII. etc. ponderis et legis quibus prdicti, et pretii 12. sol. Tur. Diplom. 17. Aug. 1561. Typus exhibetur, Tab. XVI. num. 3. Monet sex Alborum (six Blancs) alique pro solitis pretiis currunt Eodem Edicto 17. Aug. 1561. Denarii pretii 20. sol. Paris. unde Franci dicti, leg. 10. den. 18. gran. 3/4 et 1. sol. quolibet denario pond. 15. den. 14. gran. cudi jubentur Diplom. 31. Dec. 1563. Eorumdem semisses leg. 11. den. 6. gran. argenti reg. pond. 10. sol. 2. den. Item Solidi Parisienses (Sols Parisis) leg. 6. den. 18. gr. arg. reg. pond. 12. s. 6. d. pretii 12. d. Item Liardi pretii 3. den. leg. 3. den. 6. gran. arg. reg. pond. 32. sol. 6. den. Solidi Parisienses (Sols Parisis) qui vulgo dicuntur Pieces de 3. Blans, cum cruce ex 4. lunulis seu C. composita, pond. 1. den. 6. gran. legis 6. den. 18. gran. pretii 15. den. Turon. Diplom. 5. Octob. 1564. Typum damus, Tab. XVI. num. 5. Duplices Solidi Parisienses leg. 1. den. 6. gran. arg. reg. cum 2. gran. remedii, pond. 21. sol. 2. den. ad marcam. Item Denarii parvi leg. 18. gr. arg. reg. cum 2. gr. remedii, pond. 29. s. 4. d. Tur. ad marcam. Et Liardi leg. 2. den. 6. gran. arg. reg. cum eod. remedio, pond. 22. sol. 8. den. ad marcam Diplom. 3. Mart. 1566. Typum damus, Tab. XVI. num. 7. Duplices Solidi Parisienses, (doubles Sols Parisis) pretii 2. sol. 6. den. cum 3. liliis coronatis in aversa parte. Diplom. 18. Jan. 1568. pretii 2. sol. Diplom. 23. ejusd. mensis. Typus hic delineatur, Tab. XVI. num. 4. Minut Monet pro solis pretiis currere jubentur Edictis 21. April. et 16. Oct.

1571. Denarii Duodenarii (Douzains) leg. 4. den. 2. gran. arg. reg. cum 2. gr. remedii, pond. 118. d. ad marcam, pretii 12. den. Tur. Item Denarii Turonenses leg. 16. gr. arg. reg. ejusd. remedii, pond. 336. den. ad marcam. Item Liardi leg. 2. den. arg. reg. ejusdem remedii, pond. 256. den. ad marcam Edicto 17. Oct. 1571. Denarii Duodenarii, (Deniers Douzains) pond. 1. den. 21. gran. legis 3. den. 12. gran. pretii 12. den. Turon. atque hi sunt vulgares solidi Dipl. 3. 13. Jun. 1572. Solidi Parisienses Duplices et Simplices cudi deinceps prohibentur eodem Edicto 13. Jun. 1572. Duodenarii (Douzains) pond. 1. den. 20. gr. gravium, leg. 3. den. 8. gr. et semis. arg. puri, cum 2. gran. remedii, Aresto Curi Monet. 16. Julii 1572. Typum exhibemus, Tab. XVI. num. 6. Grossi Testones pretii 12. sol. 6. den. Aresto Curi Monet. 27. Sept. 1572. Diplom. 20. Dec. seq. Duplices Solidi Parisienses leg. 1. den. 2. gr. arg. reg. cum 2. gr. remedii pond. 240. den. ad marcam. Item Denarii Turonenses et Liardi leg. et pond. ut supra Aresto Curi Monet. 9. Dec. 1572. Testonum pretium fuit 12. sol. 6. den. Diplom. 2. Septemb. 1572. Deinde 13. sol. Diplom. 26. Maii 1573. Eodem Edicto minut Monet pro solitis pretiis currere jubentur. Solidi Parisienses Duplices leg. pond. et remedii statutorum Diplom. 23. Jan. 1568. cudi jubentur per tres menses in monetis Divionensi et Trecensi Diplom. 29. Mart. 1574. Sub Henrico III. Monet minut pro solitis pretiis currere jubentur Edictis 7. Jul. 2. Septemb. 1574. et ult. Maii 1575. Testones interdicti. Dipl. ult. Maii 1575. Item Francici argentei. (Francs d'argent) cum Regis capite laureato, etc. et H. coronato in crucis centro in lilia et flores desinente, cum Inscript. Sit Nomen, etc. 11. den. 2. gran. legis 16. den. argenti puri, pretii 20. 21. sol. Tur. Typum hic damus, Tab. XVI. num. 9. Semisses et Trientes eorumdem. Typos exhibemus, Tab. XVI. num. 10. et 11. Item Duodenarii (Douzains) prdictis similes, pond. 1. den. 21. gran. legis 2. den. 21. gr. argenti puri, pretii 12. den. Tur. Item Parvi Liardi, cum H. coronato, pond. 18. gr. legis 1. den. 15. gr. pretii 3. den. Tur.

In Officina monetaria molendinaria cusi Duplices et Denarii rei, qui vulgares sunt Duplices quos Doubles vocamus, in quibus scilicet Duplicibus efficta 3. lilia cum Inscript. Doubles Tournois, In Denariis vero 2. lilia, cum eadem Inscript. Typum damus, Tab. XVI. num. 17. et 18. Francici argentei leg. 10. den. arg. puri, cum 2. gran. remedii, pretii 20. sol. Tur. cudi jubentur loco Testonum, semisses et quadrantes eorum pro rata Aresto Curi Monet. 26. Jul. 1575. Item Duodenarii ad rationem 17. lib. 15. solid. marc arg. regii. Typum exhibemus, Tab. XVI. num. 15. Grossi Testones ejusdem leg. pond. et remedii quibus ii qui ex Edicto 26. Maii 1573. cusi fuerant, cuduntur in moneta Paris. Diplom. 7. Maii 1576. Item in moneta Tur. Diplom. 20. Jul. seq. Francici argentei pond. 11. den. 1. gr. pretii 20. sol. Turon. usque ad 1. Jan. seq. Edicto 22. Mart. 1577. pretii 22. sol. per idem tempus Aresto Parlamenti Rotomag. 9. Jul. 1577. Item Testones pond. 7. den. 11. gr. pretii 16. sol. Tur. laudato vero Aresto pretii 16. sol. 6. den. Quadrantes Scutorum, (Quarts d'Ecu) pond. 7. den. 13. gran. vel. 7. den. 12. gran. et semis. gravium, legis 11. den. argenti puri, pretii 15. sol. Tur. Diplom. dato Pictavis mense Sept. 1577. Typus hic exhibetur, Tab. XVI. num. 12. Octava pars Scuti, pro rata. Typum exhibet Tab. XVI. num. 13. Item Testones cum armis Franci pond. 7. den. 10. gr. gravium, pretii 14. sol. 6. den. Turon. Eorumdem semisses pro rata. Item Monet sex alborum (Pieces de six blancs) pond. 3. den. 14. gr. legis 4. den. pretii 2. sol. 6. den. Tur. e vulgo Pinatell appellantur, a quodam Jacobo Pinatello Monetario earum inventore. Typum habes, Tab. XVI. num. 14. Earumdem semisses. Edem Monet cus sub Carolo IX. pond. 78. ad marcam, ejusdem statuuntur pretii, ut et ali nuper cus pond. 54. ad eamdem marcam. Item Semisses Francorum (Demi Francs) pond. 5. den. 12. gr. gravium ; eorumdem Quadrantes pro rata. Item Parvi Liardi, (petits Liards) pond. 18. gr. legis 1. den. 12. gran. argenti puri, pretii 3. den. Typum damus, Tab. XVI. num. 16. In Liardis postea cudendis ejusdem pretii quo supra, loco crucis tria lilia effinguntur cum H. aut Dalphino ex Edicto 22. Jun. 1583. Francici argentei pretii 20. sol. Tur. Item Quadrantes Scutorum (Quarts d'Escu) pretii 15. sol. Turon. Item Testones pretii 14. sol. 6. den. Turon. Edicto 13. Oct. 1586. Francici argentei licet 6. gran. debiliores, eorumque semisses et quadrantes

recipi jubentur Diplom. 7. Septemb. 1587. 3. April. et 31. Decemb. 1588. Sub Henrico IV. Denarii Duodenarii (Douzains) pretii 12. den. Turon. Typum habes, Tab. XVII. num. 13. Item Duplices cuprei (Doubles de cuivre) cum Armis Franci pretii 2. den. Turon. Edicto 30. Mart. 1596. Francici argentei pretii 20. sol. Tab. XVII. num. 9. Item Quadrantes Scutorum pretii 15. sol. Tab. XII. num. 11. Semisses scutorum num. 10. Item Testones pretii 14. sol. 6. den. Edicto 5. Jun. 1596. et Aresto Parlamenti ejusd. anni. Duplices cuprei puri ejusdem pretii, ponderis et remedii quibus ii qui cusi fuerant sub Henrico III. Diplom. 10. Febr. 1598. Francici argentei pond. 11. den. 1. gr. gravium, pretii 20. sol. Edicto 24. Maii 1601. Aresto Curi Monet. 13. Mart. 1602. Item Quadrantes Scutorum pond. 7. den. 12. gran. pretii 15. sol. Item Testones pond. 7. den. 10. gr. pretii 14. sol. 6. denar. Francici argentei pretii 21. sol. 4. den. Item Quadrantes Scutorum pretii 16. sol. Item Testones pretii 15. s. 6. den. Edicto mense Sept. 1602. Denarii pretii 20. sol. unde Piece d'une livre nuncupabantur, pond. 9. den. 6. gr. gravium ; eorumdem semisses et quadrantes cudi jubentur Edicto dato mense Aug. 1609. Quadrantes Scutorum leg. 11. denar. pur. qui tum dicebantur Pieces de 16. sols fortioris ponderis et legis cudi jubentur eodem Edicto. Semissis quadrantis Tab. XVII. num. 12. De minutioribus monetis deinceps pauca dicemus quod in iis scrupulosius referendis frustra, ut nobis visum est, immoraremur. Duplicem Turonensem habes, Tab. XVII. num. 14. Semissem Turonensem ibid. num. 15. Liardum num. 16. Sub Ludovico XIII. Monetarum cursus Edicto mensis Sept. 1602. prscriptus iterum statuitur Edicto 5. Dec. 1614. marca argenti tum pretii 20. lib. 5. sol. 4. den. Francici argentei (Francs d'argent) pond. 11. denar. 1. gr. gravium, pretii 27. sol. Edicto dato mense Mart. 1636. et 25. Jun. ejusd. anni ; pretii 28. sol. Edicto mense Sept. et Aresto Curi Monet. 5. Dec. 1641. Francum argenteum, semissem et quadrantem habes, Tab. XVIII. num. 4. 5. et 6. Quadrantes Scutorum (Quarts d'Escu) pond. 7. den. 12. gran. gravium, pretii 20. sol. Edicto mense Mart. et 25. Jun. 1636. pretii 21. s. Edicto mense Sept. et Aresto Curi Monet. 5. Dec. 1641. Semissis Quadrantis typum exhibet Tab.

XVIII. num. 7. Testones pond. 7. den. 10. gr. gravium, pretii 19. sol. 6. den. Edicto mense Mart. et 25. Jun. 1636. pretii 20. sol. 6. den. Edicto mense Sept. et Aresto Curi Monet. 5. Dec. 1641. Eorumdem semisses pro rata. Duodenarii (Douzains) leg. 2. den. 21. gr. pur. pond. 102. ad marcam cudi jubentur Edicto 24. Dec. 1639. et mense Febr. 1640. pretii 15. den. Edicto mense Jun. 1640. in iis efficta crux pedata inter cujus brachia bin coronul et bin litter L. cum Inscript. Sit Nomen, etc. in altera parte scutum 3. liliorum, cui imminet corona imperialis, inter binas L. et Inscript. Ludovicus XIII. etc. Typum hic exhibemus, Tab. XVIII. num. 13. Semissis vel sixain num. 14. Ludovici argentei seu Scuta alba (Escus blans) pretii 60. sol. leg. 11. den. pur. pond. 21. den. 8. gr. gravium, in quibus effictum caput Reg. laureati cum Inscript. Ludovicus XIII. etc. in altera parte scutum Franci cum corona imperiali et Inscript. Sit Nomen, etc. reprobata cusione Francicorum argenteorum, marca argenti regii tum pretii 26. lib. 10. sol. cudi jubentur Edicto dato mense Septemb. 1641. Typus hic exaratur, Tab. XVIII. num. 8. Semissis num. 9. quadrantis num. 10. octonarii num. 11. dimidii octonarii num. 12. Monetarum argentearum debiliorum cursus permittitur usque ad ult. Dec. 1643. Aresto Consilii Reg. ult. Dec. 1642. Denarii Turonensis et Duplicis Turonensis typos habes, Tab. XVIII. num. 16. et 15. Sub Ludovico XIV. Francici argentei pond. 11. den. 1. gr. gravium, pretii 28. sol. Aresto Consilii Reg. 30. Dec. 1643. Aresto Curi Monet. 27. Mart. 1646. 9. Jan. 1648. 1. Aug. 1650. Item Quadrantes Scutorum (Quarts d'Escu) Pretii 21. sol. Item Testones pretii 20. sol. 6. den. Duodenarii (Douzains) pretii 15. den. Aresto Concilii Reg. 29. et 27. Jan. 1644. Aresto Curi Monet. 29. April. 1654. Denarii nuper cusi a 1. die Mart. seq. currere inhibentur Aresto Consil. Reg. 7. Jan. 1645. Denarii pond. 150. ad marcam, pretii 1. d. Turon. cudi jubentur Edicto 12. Maii 1648. Ludovici argentei (Louis d'argent) pretii 60. sol. cudi deinceps prohibentur Aresto Curi Monet. 18. Jun. 1648. ejusd. pretii, pond. 21. d. 8. gr. gravium Aresto 1. Aug. 1650. pretii 3. lib. 6. sol. usque ad 1. Jul. seq. subinde 3. lib. Edicto 23. mensis Mart. 1652. rursum pretii 3. lib. 6. sol. usque ad finem anni Aresto Consil. Reg. 31. Jul. 1652. pretii 3. lib. 10. sol. Aresto 7. Mart. et 29.

April. 1653. usque ad ult. Jun. seq. a dicta die usque ad ult. Sept. seq. pretii 3. lib. 9. sol. ab hac die usque ad ult. Dec. seq. pretii 3. lib. 6. s. rursum usque ad ult. Mart. 1654. pretii 3. lib. 3. sol. subinde 3. lib. ejusd. pretii Edicto mense Dec. 1655. Aresto 15. Mart. et 8. April. 1656. 16. Dec. 1660. 16. Dec. 1662. pretii 58. sol. 21. Jan. 1666. Aresto Consil. Reg. 7. Dec. 1665. ad 3. lib. revocantur Aresto 16. Sept. 1666. pretii 3. lib. 2. sol. Edicto mense Dec. 1689. qui cursus obtinuit usque ad 1. Jan. 1691. a qua die pretii 3. lib. 1. sol. statuuntur Aresto 19. Dec. 1690. pretii 3. lib. Aresto 18. April. 1691. usque ad 29. Aug. 1693. qua die ex Aresto currunt pro 3. lib. 2. sol. quod alio Aresto 22. Sept. ejusdem ann. confirmatur. Typi exhibentur, Tab. XIX. num. 5. et 8. Semissis num. 7. Marca argenti regii statuitur pretii 26. lib. 10. sol. Aresto Curi Monet. 18. Jan. 1649. Lilia argentea (Lis d'argent) in quibus efficta Regis laureati effigies cum Inscript. Ludovicus XIV. etc. in altera parte crux ex liliis coronatis, et Inscript. Domine Elegisti Lilium Tibi, inhibita cusione Ludovicorum argenteorum, cudi jubentur leg. 11. den. 20. gr. quolibet lilio pond. 6. den. gravium, pretii 20. sol. Edicto mense Mart. 1655. Eorumdem semisses pro rata. Lilia argentea in quibus efficta crux ex 4. litteris L. duplicibus coronatis, inter cujus brachia 4. liliola, cum eadem Inscript. leg. 11. den. 12. gr. pond. 30. et semiss. liliorum ad marcam, ejusdem pretii cudi jubentur Edicto mense Dec. 1655. Typum delineavimus, Tab. XIX. num. 6. Semissis. Monet sex alborum (Pieces de six blancs) pretii 3. sol. Aresto Curi Monet. 12. Dec. 1656. Earum cursus inhibetur Edicto 19. Nov. 1657. quo Denarii pretii 30. den. cudi jubentur ; at eorum cusio interdicta Aresto Consil. Reg. 14. Aug. 1658. Marca argenti puri statuitur pretii 27. lib. 13. sol, 10/23. Aresto Curi Monet. 1. Febr. 1661. pretii 26. lib. 10. sol. Aresto ann. 1662. Monet pretii 2. sol. 3. sol. et 4. sol. leg. 10. den. pur. cudi jubentur Edicto 8. April. 1674. Monet pretii 3. sol. prohibit Aresto Consil. Reg. 2. Octobr. 1674. Monet pretii 4. sol. currere jubentur a 1. April. seq. usque ad 1. Jul. pro 3. sol. 9. den. subinde pro 3. 6. Edicto 28. Mart. 1679. Monetarum argentearum cursus prscriptus Aresto 16. Septemb. 1666. et Edicto 28. Mart. 1679. iterum statuitur Edicto 27. Jul. 1686. Ludovici argentei (Louis d'argent) in quibus effictum caput Regis cum solita Inscript. in altera parte crux inter 4. lilia ex 4. litteris L. duplicibus quibus imminet corona, cum Inscript. Christus Regnat, etc. leg. 11. denar. pur. pond. 21. den. 8. gr. gravium, pretii 3. lib. 6. sol. semisses eorum pro rata, cudi jubentur Edicto mense Dec. 1689.

Marca arg. puri pretii 30. lib. Ed. 3. Jan. 1690. Ludovici argentei recusi ex Edicto mense Dec. 1689. pretii 3. lib. 6. sol. usque ad 1. Jun. seq. subinde 3. lib. 5. sol. Aresto Consil. Reg. 2. Maii 1692. pretii 3. lib. 4. sol. Aresto 13. Dec. ejusd. ann. pretii. 3. lib. 2. sol. Aresto 7. Febr. 1693. pretii 3. lib. 4. sol. Aresto 24. ejusdem mens. 31. Mart. 28. April. 30. Maii 1693. pretii 3. sol. usque ad 1. Aug. subinde 3. lib. 2. sol. Aresto 16. Jun. 1693. ejusdem pretii Edicto mense Sept. seq. pretii 3. lib. 3. sol. Aresto 10. Oct. ejusd. ann. pretii 3. lib. 12. sol. Declarat. 11. ejusdem mens. ad 3. lib. 2. sol. reducuntur. Aresto 20. ejusd. mens. pretii 3. lib. 3. sol. Aresto 1. et 22. Dec. 1693. 3. lib. 7. sol. Aresto 22. Sept. 1699. Monet 5. sol. cus ex Edicto mense Sept. 1611. currunt pro 5. sol. 6. d. Edicto mense Dec. 1689. ejusdem pretii leg. 11. den. pur. pond. 42. gr. cum 2. tert. gravium, sub figura Ludovici argentei cudi jubentur. Edicto mense Dec. 1690. Monet pretii 3. sol. 6. den. ejusd. leg. et pond. sub alia figura, pretii 4. sol. statuuntur Edicto 28. Aug. 1691. Duodenarii (Douzains) qui tum currebant pro 12. den. reformati currere jubentur pro 15. den. Edicto mense Octobr. 1692. Ludovici argentei (Louis vel Escus d'argent) leg. 11. den. pur. pond. 21. d. 8. gr. gravium, in quibus effictum Scutum Franci rotundum, cui adhrent bin palm cum Inscript. Sit Nomen, etc. pretii 3. lib. 8. s. marca argenti puri tum pretii 30. lib. cudi jubentur Edicto mense Sept. 1693. Iidem Ludovici pretii 3. lib. 12. s. semisses pro rata, Declarat. 11. Oct. seq. Marca argenti puri statuitur pretii 31. lib. Aresto Cons. Reg. 12. Dec. 1693. 33. lib. 10. sol. Aresto 22. Sept. 1699. Ludovici argentei cusi vel reformati ex Edicto mense Sept. 1693. pretii 3. lib. 10. s. Aresto Cons. Reg. 10. Nov. 1699. pretii. 3. lib. 11. sol. a 1. Jan. 1700. usque ad. 1. Febr. seq. ab hac die usque ad 1. April. seq. pretii 3. lib. 10. s. subinde 3. lib. 9. s. Aresto 22. Nov. 1699. pretii 3. lib. 8. sol. a 1. Jun. seq. Aresto 23. Mart. 1700. qui cursus obtinuit usque ad 1. Jan. 1701. ab hac die pretii 3. lib. 7. sol. Aresto 30. Nov. 1700. pretii 3. lib. 4. s. Aresto 17. Maii 1701. pretii 3. lib. 5. sol. Aresto 28. Jun. seq. Edicto mense Sept. et Aresto 13. Dec. ejusd. ann. ejusd. pretii usque ad ult. April. seq. cursu deinde prohibito, Aresto 11. Mart. et 22. April. 1702. Ludovici argentei veteres nec reformati, quorum cursus inhibitus Aresto Cons. Reg. 24. Febr. 1693. item currere permittuntur pro eodem pretio quo reformati Aresto 23. Mart. 1700. pretii 3. lib. 7. sol. 6. den. Aresto 19. Sept. 1701. pretii 3. lib. 10. sol. 6. den. Decl. 27. ejusd. mensis et Aresto 29. Oct. seq. usque ad 21. Nov. seq. Duodenarii pretii 15. den. Item

Monet dict Pieces de quatre sols pretii 4. sol. Aresto Cons. Reg. 18. Maii 1700. pretii 3. sol. 9. den. Aresto 17. Maii 1701. Edicto mense Sept. seq. pretii 4. sol. Declarat. 14. Mart. 1702. usque ad ult. Jun. seq. quo tempore reformat current pro 5. sol. non reformat pretii 4. sol. statuuntur Aresto 27. Jun. 1702. usque ad ult. Aug. seq. eorum cursu postea inhibito. Marca argenti puri pretii 31. lib. 15. sol. Aresto 30. Nov. 1700. 30. lib. 5. sol. Aresto 17. Maii 1701. 30. lib. 16. sol. Aresto 28. Jun. seq. Ludovici argentei (Louis vel Escus d'argent) in quibus effictum Scutum Franci rotundum, sceptro et manu justiti decussatim positis, cum Inscript. Sit Nomen, etc. leg. 11. den. pur. pond. 21. den. 8. gr. gravium, pretii 3. lib. 10. sol. marca argenti puri tum pretii 32. lib. 16. sol. 7. d. cudi jubentur Edicto mense Sept. 1701. Ludovici argentei cusi vel reformati ex mox laudato Edicto pretii 3. lib. 16. sol. Declarat. 27. Sept. 1701. pretii 3. lib. 14. sol. a 1. Sept. seq. Aresto Cons. Reg. 22. Aug. 1702. qui cursus obtinuit ad 1. April. 1703. Arestis 17. Octobr. 18. Nov. 1702. 6. Febr. 1703. quo Aresto a dicta 1. April. currere jubentur pro 3. lib. 11. sol. pretii 3. lib. 12. sol. usque ad 1. Aug. seq. Arestis 17. April. 15. Maii et 19. Jun. 1703. a dicta 1. Aug. pretii 3. lib. 11. sol. usque ad 1. Octob. seq. Arestis 14. Jul. 21. Aug. 1703. pretii 3. lib. 10. sol. Aresto 30. Octobr. 1703. marca argenti puri tum pretii 34. lib. 10. den. 10/11. pretii 3. lib. 8. sol. usque ad 1. Jan. seq. Aresto 24. Nov. 1703. pretii 3. lib. 10. solid. usque ad 1. Maii 1704. Arestis 29. Decembr. 1703. 22. Jan. 19. Febr. et 18. Mart. 1704. a dicta 1. Maii usque ad 15. ejusd. mensis pretii 3. lib. 9. s. Aresto 1. April. 1704. Monet pretii 10. sol. pond. 2. den. 9. gr. gravium, leg. 10. den. pur. cudi jubentur Declarat. 29. Maii 1703. Ludovici argentei (Louis vel Escus d'argent) leg. 11. den. pur. pond. 21. den. 8. gr. gravium, pretii 4. lib. in quibus conspiciuntur 4. litter L. duplices coronat in modum crucis, inter cujus brachia 4. lilia et in medio 3. lilia circulo contenta, cudi jubentur, marca argenti puri tum pretii 34. lib. 10. sol. Edicto mense Maii 1704. Ludovici argentei veteres pretii 3. lib. 10. sol. usque ad 15. Jun. seq. subinde 3. lib. 8. sol. ex eodem Edicto. Ludovici argentei reformati ex laudato mox Edicto pretii 3. lib. 19. sol. a 1. Febr. seq. Aresto 20. Jan. 1705. usque ad 1. Sept. seq. Arestis 3. 14. Febr. 17. Mart. 7. 21. April. 19. Maii, et 7. Jul. 1705. a dicta 1. Sept. pretii. 3. lib. 17. sol. usque ad 1. Jan. 1706. Arestis 18. Aug. 19. Sept. 13. Oct. et 17. Nov. 1705. a dicta 1. Jan. usque ad 1. Mart. pretii 3. lib. 16. s. ab hac die usque ad 1. Jul. seq. 3. lib. 14. s. Aresto 17. Nov. 1705. et 20. Mart. 1706. a dicta 1. Jul. pretii 3. lib. 12. sol. Aresto 8. Jun. 1706. usque ad 1. Jan. 1707. Arestis 17. Jul. 24.

Aug. 28. Sept. 30. Oct. 27. Nov. 1706. a dicta 1. Jan. pretii 3. lib. 11. sol. Aresto 27. Novembr. 1706. usque ad 1. Mart. 1708. Arestis 26. Febr. 29. Martii, 19. Aprilis, 24. Maii, 21. Junii, 26. Julii, 30. Augusti, 27. Septemb. 22. Octob. 26. Novemb. 27. Decembr. 1707. et 17. Jan. 1708. a 1. April. 1708. pretii 3. lib. 10. s. Aresto 14. Febr. 1708. usque ad 1. Jan. 1709. Arestis 17. April. 21. Jul. 21. Aug. 18. Septembr. 20. Nov. 1708. a dicta 1. Jan. pretii 3. lib. 8. s. Aresto 20. Nov. 1708. usque ad 25. Mart. Arestis 22. Jan. 19. Febr. 1709. subinde pretii 3. lib. 7. sol. qui cursus prorogatur usque ad placitum Regis Aresto 16. April. 1709. Marca argenti puri pretii 35. lib. 4. den. Aresto Cons. Reg. 21. Jul. 1705. Monet pretii 20. sol. pond. 4. den. 18. gr. gravium, leg. 10. den. pur. cum 3. gr. remedii cudi jubentur Declarat. 9. Aug. 1707. pretii 18. sol. Aresto Cons. Reg. 31. Jan. 1708. usque ad 1. April. seq. et ab hac die usque ad 1. Maii seq. pretii 17. sol. Aresto 14. Febr. 1708. ejusdem pretii usque ad 1. Jun. seq. Aresto 17. April. 1708. usque ad 1. Aug. seq. pretii 15. sol. 6. den. Aresto 21. Jul. 1708. a dicta 1. Aug. usque ad 1. Jan. 1709. Arestis 21. Aug. 18. Sept. 20. Octobr. 20. Novemb. 1708. quo ultimo Aresto a dicta 1. Jan. statuuntur pretii 15. sol. qui cursus obtinuit usque ad 1. Maii 1709. Arestis 22. Jan. et 19. Febr. 1709. a dicta 1. Maii pretii 14. sol. 6. den. quod prorogatur usque ad placitum Regis Aresto 16. April. 1709. Ludovici argentei (Louis vel Escus d'argent) in quibus effict tres coron, in quarum angulis tria lilia, cum monetarii nota (Gall. Different) in medio et solita Inscript. Sit Nomen, etc. leg. 11. den. pur. pond. 1. unc. pretii 4. lib. 8. s. eorum semisses pro rata, cudi jubentur Edicto mense April. 1709. quo marca argenti puri statuitur pretii 35. lib. 9. sol. 1. den. 1/11. Ludovici argentei ejusdem legis, ponderis et figur quibus alii, pretii 5. lib. cuduntur Edicto mense Maii 1709. Aresto Cons. Reg. 30. Sept. 1713. a 1. Dec. seq. statuuntur pretii 4. lib. 17. sol. 6. den. a 1. Febr. 1714. 4. lib. 15. sol. a 1. April. seq. 4. lib. 12. sol. 6. den. a 1. Jun. seq. 4. lib. 10. sol. a 1. Sept. seq. 4. lib. 5. sol. a 15. Oct. 4. lib. 2. sol. 6. den. a 1. Dec. seq. 4. lib. Aresto 25. Aug. 1714. a 1. Febr. 1715. pretii 3. lib. 17. sol. 6. den. a 1. April. seq. 3. lib. 15. sol. a 1. Jun. seq. 3. lib. 12. 6. sol. den. Aresto 8. Octobr. 1714. usque ad 1. Sept. 1715. subinde pretii 3. lib. 10. sol. Aresto 23. Jul. 1715. et Declarat. 13. Aug. ejusdem anni. Ludovici argentei cusi vel reformati ex Edicto mense April. 1709. pretii 3. lib. 7. sol. usque ad 1. Sept. seq. Edicto mense Maii 1709. pretii 3. lib. 10. s. usque ad 15. Jun. seq. Aresto 14. Maii 1709. pretii 3. lib. 12. sol. Aresto 4. Jun. 1709. usque ad 1. Jul. seq. ab hac die pretii 3. lib. 10. s. usque ad 1. Oct. seq. Arestis. 20. Jul. et 13. Aug. 1709. a dicta 1. Oct. pretii 3. lib. 7. s. usque ad 1. Jan. 1710. Arestis 22. Oct. 11. Nov. et 7. Dec. 1709. subinde eorum cursus

prohibetur ; attamen iterum currere jubentur usque ad 1. Febr. 1711. pro 3. lib. 10. s. Declarat. 7. Octob. 1710. Monet pretii 20. sol. cus vel reformat currere jubentur usque ad 1. Sept. seq. pro 14. s. 6. den. Edicto mense Maii 1709. pretii 15. sol. Aresto Cons. Reg. 4. Jun. 1709. usque ad 1. Jul. seq. ab hac die pretii 14. sol. 6. den. usque ad 20. Aug. seq. Aresto 20. Jul. 1709. pretii 15. s. Aresto 13. Aug. 1709. usque ad 21. Sept. Edicto 17. Sept. et Aresto 22. Octob. 1709. subinde pretii 14. sol. 6. den. pretii 15. sol. Aresto 7. Dec. 1709. usque ad 1. Jan. 1710. ab hac die usque ad 17. ejusdem mensis pretii 14. sol. 6. den. subinde 14. sol. qui cursus prorogatur usque ad 1. Febr. 1711. Declarat. 7. Octobr. 1710. Sub Ludovico XV. Ludovici argentei (Louis vel Escus d'argent) in quibus effictum Scutum Franci rotundum, cui imminet corona imperialis, cum solita Inscript. Sit Nomen, etc. leg. 11. den. pur. pond. 1. unc. pretii 5. lib. marca argenti puri tum pretii 34. lib. 18. sol. 2. den. 2/11. cudi jubentur Edicto mense Dec. 1715. Typum hic damus, Tab. XX. num. 8. Eorumdem semisses pro rata. Ludovici argentei cusi ex Edicto mense Maii 1709. et reformati ad figuram eorum qui tum cudebantur, pretii 5. lib. eod. Ed. mense Dec. 1715. Ludovici argentei cusi ex laudato Edicto mense Maii, nec reformati pretii 4. lib. Edicto mense Dec. 1715. usque ad 1. Jan. seq. dehinc a 1. Febr. 1716. usque ad ult. Mart. seq. pretii 3. lib. 10. sol. qui cursus prorogatur usque ad ult. April. seq. Aresto Cons. Reg. 21. Mart. 1716. Ludovici argentei pond. 10. ad marcam, leg. 11. den. pur. pond. 6. gross. 1. den. et 1. quint. pretii 6. lib. marca argenti puri tum pretii 43. lib. 12. sol. 8. den. 8/11. in quorum antica parte effictum scutum incisum (Echancr) in cujus angulis 1. et 4. scuta Franci, in 2. et 3. scuta Navarr cum solita Inscript. Sit Nomen, etc. cudi jubentur Edicto mense Maii 1718. Typus hic delineatur, Tab. XX. num. 7. Ludovici iidem reducuntur ad 5. lib. 16. sol. Aresto Cons. Reg. 23. Sept. 1719. marca argenti puri tum pretii 50. lib. 12. s. 4. den. 4/11. rursum pretii 6. lib. Aresto 22. Jan. 1720. reducuntur ad 5. lib. 13. sol. 6. den. Aresto 28. ejusdem mens. pretii 6. lib. Aresto 25. Feb. 1720. pretii 8. lib. Aresto 5. Mart. seq. a 1. April. seq. pretii 7. lib. a 1. Maii post pretii 6. lib. 10. sol. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 8. lib. 5. sol. usque ad 1. Jul. seq. Aresto 29. Maii 1720. a dicta 1. Jul. pretii 7. lib. 10. sol. usque ad 16. ejusdem mens. ab hac die pretii 6. lib. 15. s. Aresto 18. Jun. 1720. pretii 12. lib. Aresto 30. Jul. seq. usque ad 1. Sept. 1720. ab hac die usque ad 16. ejusdem mens. pretii 10. lib. 10. s. a 16. Sept. usque ad 1. Oct. pretii 9. lib. a dicta 1. Oct. usque ad 16. ejusdem mens. pretii 7. lib. 10. sol. subinde pretii 6. lib. qui cursus confirmatur Aresto 24. Oct.

1720. Ludovici argentei pond. 9. ad marcam, pretii 5. lib. 6. s. usque ad 1. Aug. vel Sept. seq. Edicto mense Maii 1718. et Aresto 17. Jul. seq. ejusdem pretii Aresto 20. Sept. ejusd. an. pretii 4. lib. 18. sol. Aresto 3. Dec. 1719. qui cursus Parisiis prorogatur usque ad 1. Mart. seq. Aresto 15. Jan. 1720. in aliis regni locis currere jubentur pro 4. lib. 14. sol. pretii 6. lib. 13. sol. 4. den. Aresto 22. Jan. 1720. ad 6. lib. 6. s. reducuntur Aresto 28. ejusd. mens. qui cursus obtinuit usque ad 25. Febr. seq. Arestis 9. et 20. ejusd. mens. pretii 6. lib. 13. sol. 4. den. Aresto 25. dicti Febr. pretii 8. lib. 17. sol. 9. den. Aresto 5. Mart. 1720. a 1. April. seq. pretii 7. lib. 15. sol. a 1. Maii 7. lib. 4. sol. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 9. lib. 2. sol. usque ad 1. Jul. seq. Aresto 29. Maii 1750. a dicta 1. Jul. pretii 8. lib. 6. sol. usque ad 16. ejusd. mens. ab hac die pretii 7. lib. 10. sol. Aresto 10. Jun. 1720. pretii 13. lib. 6. sol. 8. den. Aresto 30. Jul. seq. usque ad 1. Sept. 1720. ab hac die usque ad 16. ejusdem mens. pretii 11. lib. 13. sol. 4. den. a 16. Sept. usque ad 1. Oct. pretii 10. lib. a dicta 1. Oct. usque ad 16. ejusd. mens. pretii 8. lib. 6. sol. 8. den. subinde pretii 6. lib. 13. sol. 4. den. qui cursus iterum statuitur Aresto 24. Octobr. 1720. Ludovici argentei pond. 8. ad marcam, pretii 6. lib. usque ad 1. Aug. vel Sept. seq. Edicto mense Maii 1718. et Aresto 17. Jul. seq. ejusd. pretii Aresto 20. Sept. ejusd. an. pretii 5. lib. 12. s. Aresto 3. Dec. 1719. qui cursus Parisiis prorogatur usque ad 1. Mart. seq. Aresto 15. Jan. 1720. in aliis regni locis currere jubentur pro 5. lib. 8. sol. pretii 7. lib. 10. sol. Aresto 22. Jan. 1720. ad 7. lib. 1. sol. 8. den. reducuntur Aresto 28. ejusdem mens. qui cursus obtinuit usque ad 25. Febr. seq. Arestis 9. et 20. ejusd. mens. pretii 7. lib. 10. sol. Aresto 25. dicti Febr. pretii 10. lib. Aresto 5. Mart. 1720. a 1. April. seq. pretii 8. lib. 15. sol. a 1. Maii 8. lib. 2. sol. 6. d. Declarat. 11. Mart. 1720. pretii 10. lib. 6. sol. usque ad 1. Jul. seq. Aresto 29. Maii 1720. a dicta 1. Jul. pretii 9. lib. 7. sol. 6. den. usque ad 16. ejusd. mens. ab hac die pretii 8. lib. 8. s. 9. den. Aresto 10. Jun. 1720. pretii 15. lib. Aresto 30. Jul. seq. usque ad 1. Sept. 1720. ab hac die usque ad 16. ejusd. mens. pretii 13. lib. 2. s. 6. den. a 16. Sept. usque ad 1. Oct. pretii 11. lib. 5. sol. a dicta 1. Oct. usque ad 16. ejusd. mens. pretii 9. lib. 7. sol. 6. den. subinde pretii 7. lib. 10. sol. qui cursus confirmatur Aresto 24. Oct. 1720. Sextantes Scutorum (Siximes d'Ecu) pond. 60. ad marcam, leg. 11. den. pur. pretii 20. s. ejusd. figur qua Ludovici argentei cusi ex Edicto mense Maii ult. cudi jubentur Declarat. 19. Decembr. 1718. Item Duodenarii (Douzimes) pond. 120. ad marcam, pretii 10. sol. Monet pretii 20. sol. cus ex Edicto mense Maii 1718. pretii 18. sol. Aresto Cons. Reg. 10. Dec. 1719. pretii 20. sol. Parisiis usque ad 1. Mart. seq. eorum cursu pro 18. sol. perseverante in aliis regni locis Aresto 15. Jan. 1720. pretii

20. sol. Aresto 25. Febr. seq. pretii 30. sol. Aresto 5. Mart. 1720. a 1. Maii seq. pretii 27. sol. 6. den. Declarat. 11. ejusd. mens. Mart. pretii 20. sol. a 1. Aug. seg. Aresto 10. Jun. 1720. Libr argente (Livres d'argent) quod essent pretii 20. sol. sic dict, leg. 12. den. pur. pond. 65 5/11. ad marcam, in quibus effict bin L. avers coron subjacentes, cum Inscript. Sit Nomen, etc. cudi jubentur Edicto mense Decemb. 1719. ejusd. pretii Aresto 25. Febr. 1720. pretii 30. sol. Aresto 5. Mart. seq. pretii 27. sol. 6. den. a 1. Maii seq. Declarat. 17. Mart. 1720. qui cursus prorogatur usque ad 1. Jul. seq. Aresto 29. Maii 1720. a dicta 1. Jul. pretii 25. sol. Aresto 10. Jun. 1720. usque ad 16. ejusd. mens. ab hac die usque ad 1. Aug. seq. pretii 22. sol. 6. den. a 1. Aug. pretii 40. sol. usque ad 1. Sept. Seq. ab hac die usque ad 16. ejusdem mens. pretii 35. sol. a 16. dicti mens. pretii 30. sol. a 1. Octob. usque ad 16. ejusd. mens. pretii 25. sol. subinde pretii 20. sol. Aresto 30. Jul. 1720. Ludovici argentei seu Trientes Scutorum (Tiers d'Escu) in quibus effict 4. litter L. duplices coronat in modum crucis, inter cujus brachia 4. lilia, cum monetarii nota in medio et Inscript. Christus Regnat, etc. leg. 11. den. pur. pond. 30. ad marcam, cudi jubentur Edicto mense Martii 1720. quo eorum pretium statuitur usque ad ult. April. seq. 60. sol. a 1. Maii 55. s. ejusd. pretii usque ad 1. Jul. seq. Aresto 29. Maii 1720. pretii 50. sol. a dicta 1. Jul. usque ad 16. ejusd. mens. ab hac die 45. sol. Aresto 10. Jun. 1720. pretii 4. lib. Aresto 30. Jul. 1720. usque ad ult. Aug. seq. a 1. Sept. 3. lib. 10. sol. a 16. ejusd. mens. 3. lib. a 1. Oct. 50. sol. a 16. ejusd. mens. 40. sol. Ludovici argentei seu Trientes Scutorum ejusd. leg. et pond. quibus alii, pretii 60. sol. cudi jubentur Edicto mense Sept. 1720. Ludovici argentei pond. 10. ad marcam cusi ex Edicto mense Maii 1781. deferri jubentur ad monetas post 15. Oct. seq. ut reformati ad figuram eorum qui tum cudebantur in quibus effictum nudum Franci Scutum, currant pro 9. lib. Edicto mense Sept. 1720. ejusdem pretii usque ad 1. Jan. 1726. Arestis 8. 24. Octob. 1720. 16. Jan. 24. April. 24. Jul. et 18. Octob. 1725. Ludovici argentei pond. 10. ad marcam, leg. pond. et remedii statutorum Edicto mense Maii 1708. ad eamdem figuram qua reformati Edicto mense Sept. 1720. cudi jubentur ex veteribus monetis Declarat. 9. Aug. 1723. Ludovici argentei tum pretii 7. lib. 10. s. recudi jubentur leg. pond. et figur quibus alii Edicto mense Aug. 1723. quo statuuntur pretii 6. lib. 18. sol. Eorumdem semisses pro rata. Marca argenti puri tum pretii 74. lib. 3. sol. 7. den. 7/11. Ludovici argentei pond 10. ad marcam non reformati ejusd. pretii eodem Edicto et Aresto 30. Nov. 1723. pretii 6. lib. 3. sol. Aresto 4. Febr. 1724. pretii 5. lib. Aresto 27. Mart. seq. sed promulgato 4. April. seq. quo marca argenti

puri stimatur 53. lib. 9. sol. 11. den. 1/11. ejusd. pretii 5. lib. usque ad 1. Febr. 1725. Edicto mense Septemb. 1724. sed reducuntur ad 4. lib. Aresto 22. ejusdem mensis. Ludovici argentei ejusd. legis et remedii quibus alii cusi ex Edicto mense Sept. 1720. pond. 10. et 3/8. ad marcam, in quorum una parte crux efficta ex 4. liliis, quibus singulis imminet corona, inter quas 4. litter L duplices conspiciuntur, pretii 4. lib. marca argenti puri tum stimata 44. lib. 8. sol. cudi jubentur Edicto mense Sept. 1724. Typum hic habes, Tab. XX. num. 10. Eorumdem semisses pro rata. Ludovici argentei veteres vel novi a 1. Jan. 1726. pretii 3. lib. 10. s. a 1. Febr. seq. 3. lib. marca argenti puri tum reducta ad 33. l. 6. s. Aresto Cons. Reg. 4. Decembr. 1725. Ludovici argentei (Louis vel Escus d'argent) in quibus effictum caput Regis cincinnati, in altera parte scutum Franci rotundum inter binas laureas inferne junctas coron imperiali subjacet, cum solita Inscript. Sit Nomen, etc. leg. 11. den. pur. pond. 8. 3/10. ad marcam, pretii 5. lib. marca argenti puri tum pretii 37. lib. 1. s. 9. d. 9/11. cudi jubentur Edicto mense Jan. 1726. quo cterarum monetarum cursus inhibetur. Typum hic delineamus, Tab. XX. num. 11. Eorumdem semisses, etc. pro rata. Iidem Ludovici pretii 6. lib. statuuntur Aresto Cons. Reg. 26. Maii 1726. qui cursus etiamnum in usu est, mense Oct. 1732. Semisses et Trientes eorumdem. Consulto prtermisimus Edicta qu vel ex posterioribus irrita fuerunt, vel qu ad publicum monet cursum non spectant, cum videlicet in iis de pretio tantum statuitur quo recipiendi nummi qui reformandi deferuntur ad monetarum officinas : ea etiam tacuimus qu de monetis Alsati et Flandri promulgata sunt, quod extra monetas nostras vagari animus non fuerit, iisque duntaxat illustrandis operam dederimus, qu fuerunt publici usus. MONETA BARONUM, Dicitur jus cudend Monet, quod Principes ac Barones interdum vassallis suis concesserunt, vel quod ii usurparunt, dum bella civilia vigerent. Vel etiam quod feudorum suorum jure habuerunt, si fides habeatur D. Bouquet tom. 1. Jur. publ. Franc. pag. 265. Histor. Translationis S. Sebastiani, de Ludovico Pio :

Monetam etiam publicam, cum incudibus et trapezetam perpetuo famulatu, sacris ipsius (Monasterii S. Medardi Suessionensis) deservituram subdit.
Charta Caroli Crassi ann. 887. in Tabular. Lingonensis Eccles. Ch. 5 :

Obtulit prterea obtutibus Celsitudinis nostr auctoritatem prcepti pi recordationis avunculi nostri Caroli Imperatoris, qualiter ipse ob deprecationem Isaac venerabilis Episcopi ejusdem Lingonensis Ecclesi,

et in eadem Lingonis civitate, et in Divione castro monetas fieri concessit, ea tamen ratione, quod absque alicujus judicis seu Comitis inquietudine ad jus sive ordinationem jam supra memorat Ecclesi Rectorum pertinere perpetuo debeant.

Exstant similes Chart de concesso a Principibus, prsertim Ecclesiis, monet cudend jure : quod a Proceribus, qui Comitatus inclinata alterius Regii Stemmatis auctoritate sibi in proprium asseruere, deinceps usurpatum : quod simili de causa accidisse in Anglia narrat Willelmus Neubrigensis lib. 1. cap. 22 :

Illis quippe diutin concertationis pertsis, et mollius agentibus, Provinciales discordantium procerum motus efferbuere. Castella quippe per singulas provincias studio partium crebra surrexerant, erantque in Anglia quodammodo tot Reges, vel potius Tyranni, quot Domini Castellorum, habentes singuli percussuram proprii numismatis, et potestatem subditis regio more dicendi juris.

Ex his aliisque monumentis qu post Mabillonium Diplom. lib. 3. cap. 1. num. 6. D. le Blanc Tract. de Monet. pag. 137. D. Brussel de Usu feud. tom. 1. pag. 192. et seqq. exscribere piget, perspicuum fit jus cudend monet Ecclesiis, Monasteriisve, quidquid contra sentient viri eruditi concessum fuisse ante Carolum Simplicem. Illud vero in primis rem conficit quod ipse Carolus Rex Waloni Eduensis ecclesi Episcopo

monetam ejusdem urbis, dudum ab eadem ecclesia pravitate quorumdam indebite alienatam, sua innovatione redintegrat et restituendo restaurat

, in Hist. Vergiac. pag. 22. Sed, ut quod res fatear, id juris prius Ecclesiasticis viris concessum videtur quam laicis ; quod majorum pietati adscribendum est : neque enim antiquius quod laicos spectet nobis occurrit monumentum prter Chartam Rodulphi Regis qua ann. 924. Episcopo Podiensi jus cudendi monetam asserit, quod hactenus ad dominium Comitis pertinuisse dicitur. Vide infra Podiensium Episcoporum moneta. Id autem jus spissime Ecclesiis, ut mox dicebamus, non earum Episcopis tantum, quamvis ad eos potissimum spectaret ejusdem jurisdictio, titulo beneficii concessum, laicis interdum subfeodabant : primum probant Charta Philippi Meldens. Episc. ann. 1225. mox laudanda et Diploma Alberti Roman. Reg. pro Episc. Leodiensi ann. 1299. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1405 :

Permittimus ut idem episcopus monetam quam ab Imperio tenet in feodum cudere, malliare, sive fabricare debeat in sua dicesi, in quivalentia et pondere, in quibus viciniores episcopi...... cudi faciunt.
Alterum colligitur ex Charta Burchardi episc. Meld. ann. circ. 1130. exarata

apud eumdem Ibid. col. 696 :

Quod Meldensem monetam qu episcopalis juris est, quam sicut plerique testati sunt, prdecessores nostri aliis atque aliis, qui non erant de genere Brimodi, pro commodo suo ad beneplacitum suum dederant, etc.
Neque vero cum laudato D. Brussel ibid. pag. 196. sentire possum monetam Episcoporum plerumque extra episcopalis urbis mnia in usu non fuisse : quin etiam illud contra consuetum morem, si tamen unquam, factum existimo. Et quidem Episcopi pejoris conditionis non erant, quam alii Barones quorum moneta in toto eorum districtu cursum obtinebat ; quidni perinde Episcoporum in toto eorum episcopatu ? maxime si Barones intra ejusdem episcopatus limites non essent, qui jure monet gauderent. Sed id apertius patebit ex monumentis infra laudandis ubi de monetis Episcoporum litterarum ordine dicetur : unum hic exscribemus. Charta Conventionis inter Philippum Pulcrum Reg. Franc. et Episc. Capitulumque Eccles. Vivar. ann. 1307. in 122. Cbartoph. reg. ch. 294 :

Nos non impediemus directe vel indirecte quominus moneta dicti Episcopi, quam ipse Episcopus cudi faciet in terra sua, cudatur et cursum habeat in civitate Vivarii et toto Episcopatu Vivariensi. Extra vero episcopatum prdictum, moneta ipsa libertatem habebit illam, quam monet aliorum baronum regni nostri habebunt extra terras eorum

. Quoad monetas ergo iisdem privilegiis, quibus laici barones, gaudebant episcopi. Cum Philippus IV. Rex cognomento Pulcher, consilium cepisset de emendandis monetis, et ad meliorem materiam reducendis ; literas scripsit ad Franci Barones, qui jure cudend monet gaudebant, quo ad Octavas Omn. SS. Legatos suos mitterent, qui cum Magistris Camer Computorum, et Magistris Monetarum Regis super hac re deliberarent, ac statuta ederent, qu Rex ipse ac ii observarent. Ii porro ita recensentur in primo Memoriali Camer Comput. Paris. fol. 27. 29 :

Archiepiscopus Remensis, Episcopi Cadurcensis, Magalonensis, Tornacensis, Podiensis, Albiensis, Dom. Comes Vadensis, (seu de Valois) Comes Autisiodorensis, Duces Burgundi et Britanni, Comes Suessionensis, Dom. Castriradulphi, Vicecomes Lemovicensis, Comites Flandri, Vindocinensis, Sacri Csaris, D. Ludovicus de Claromonte, D. Burboni, D. Comitissa Atrebatensis, Comes Tornodorensis, et Dominus Virsonis.
Ubi observandum, non Barones omnes, qui eo jure in Francia gaudebant, tum submonitos, cum longe plures alii essent, quibus id juris competebat.

Prterea ne qua fraus in Baronum Monetis deinceps fieret, seu in figuris, seu in pondere, vel denique in metalli probitate, statuit Rex Philippus Edicto dato Pontesi mense Junio ann. 1313. quod descriptum legitur in 1. Regesto Memorialium Camer Computorum Parisiensis fol. 21. 22. et 23. ut Regii Monetarum custodes in singulis Baronum monetis statuerentur, regiis sumptibus, qui dum ea cuderentur, adessent ipsi, et ut Statuta regia strictius observarentur, invigilarent. Statuti ipsius verba hic damus :

Item pource que nule monoie ne puet ne ne doit estre sans garde, nous avons orden et ordenons que en chascune monoie de Prelats et Barons aura une Garde propre de par nous nos propres cousts et despens, laquelle Garde porce que fraude encontre nos Ordenances ne puisse estre faite, delivrera les deniers de tel poids comme il sera orden, et sera tous les echez (essais) de l'argent et du billon, et ne porra l'en fondre ne mettre en fournel, se nostre dite Garde n'est presente, parquoy on ne puisse fondre nule monoie contre nos dites ordennances : et iront les Mestres de nos monoies par toutes les monoies des Prelats et Barons, et prendront des botes desdites monoies, et en feront essai, pour savoir si icelles monoies seront faites de tel poids et de tel loi, comme elles doivent estre. Et s'il avenoist que il fausist en la boiste de ladite monoie un grain ou deux grains de loi, que celui qui la monoie seroit, fut tenu de faire autant large ses despens, parquoi le profit du pueple ne venist en la bourse des Barons.
Ut fraus omnis, qu in monetis, tam regiis quam baronum, fieri posset, prverteretur, servientes delegabantur a rege in provincias, qui de monetis inquirerent. Charta Phil. Pulc. ann. 1308. in Reg. 41. Chartoph. reg. ch. 36 :

Servientes nostros exhibitores prsentium..... destinamus per omnia loca totius regni nostri, in quibus monet fiunt, ad inspiciendum, probandum et temptandum utrum prdict monet fiant eo modo quo debent fieri, vel aliter, tam monet nostr, quam nostrorum etiam baronum. Et volumus insuper quod nostr monet currant et capiantur in terris ipsorum baronum pro pretio monetarum suarum, valore ad valorem.
Monetarum emendas, etiam in terris baronum, ad regem pertinere, judicatum est in Scacar. S. Mich. ann. 1277. ex Reg. S. Justi Cam. Comput. Paris. fol. 38. r. col. 1 :

De dicto comite (de Guelles) et aliis nobilibus Normanni altam justitiam in sua terra habentibus, petentibus emendas monet. Concordatum fuit quod non haberent, immo domino regni remanerent.

Et quidem monetarum abusus ad regem ita spectare opinabantur, ut solus de iis

legitime judicaret. Lit. Phil. VI. ann. 1336. in Reg. B. 2. ejusd. Cam. Comput. fol. 66. v :

Comme Jehannot Bougiers eust est prins par nostre baillif de Lille atout certaine quantit de la monnoye du coing nostre ame et fale la dame de Neele, et ycelle monnoie eust est aporte Paris pardevers nos gens des Comptes et trsoriers, pour ce que nos dites gens maintenoient que elle nous devoit estre acquise,... pour ce que nous et nul autre appartient en nostre royaume le cognoissance du mesus de monnoies ;... l'vesque de Tournai repliquant au contraire que la cognoissance en appartenoit li, pour ce que ce n'estoit pas monnoie fausse ne contrefaite au coing de la nostre ;... accord est.... que la value d'icelle monnoie seroit donne Robert Bougier pere dudit Jehannot en pur don, sans ce que ce face ou porte prjudice nous ne audit vesque.
Si quando Barones monetam novam cudere aut mutare vellent aut imminuere, veteri reprobata, Regem hac de re commonere tenebantur, ne subditi Regii ex hac imminutione damnum paterentur, ut patet ex hoc Diplomate :

P. Dei gratia Meldensis Episcopus universis prsentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Universitati vestr notum facimus, quod cum nos fecissemus Meldis fieri novam monetam, veteri reprobata, Dominus noster Ludovicus D. G. Rex Franc. dicebat, quod homines in feodis suis manentes in locis illis, in quibus vetus moneta currere consueverat, ldebantur, eo quod ante reprobationem eis non fuerat nunciatum, ut de veteri se liberarent. Quia vero ad sacrum spectat officium proximum non ldere, et subvenire oppressis, Nos eidem concessimus, ut quotiescunque Nos et successores nostri mutabimus monetam nostram, quam tenemus ab eo, faciendo fieri novam, veterem reprobantes, Nos ei, vel successoribus suis hoc significabimus per 4. menses ante, ut hominibus in feodis suis manentibus in locis illis in quibus vetus moneta currere consueverat, faciat notificari, ut se liberent de veteri moneta. Ita tamen quod si nobilis Vir Th. Comes Campani et successores sui facerent fieri novas monetas, veteribus reprobatis, Nos et successores nostri, quantum ad dominia, et feoda, et totam potestatem prdicti Comitis, statim possimus monetam nostram Meldensem (quam, sicut supra dictum est, tenemus ab eodem Domino Rege) veterem reprobare, et novam facere. Quod ut firmum, etc. Dat. Parisiis anno Dom. Incarn. 1225. mense Maio.
Unde comes Britanni multatur, quod de solito monet su pondere detraxerat, Aresto ann. 1274. ex Reg. Olim parlam. Paris. :

Comes Britanni emendavit hoc quod ipse monetam suam, qu erat de

pondere novem solidorum, minoravit et posuit ad pondus duodecim solidorum ; ac injunctum fuit dicto comiti, ut expelleret Lombardos de terra sua, juxta ordinationem domini regis.
Interdum etiam certis emergentibus causis Reges monetarum Baronum cusionem ac operationem inhibebant, ut docet sequens Charta :

Philippus Dei gratia Franc. Rex dilecto ac fideli nostro Nicolao Episcopo Meldensi S. et dilect. Cum nos super diligenti deliberatione prhabita et Reipublic utilitate pensata, cusionem seu operationem monetarum Prlatorum et Baronum quorumlibet Regni nostri ad manum nostram ex causa posuerimus, donec super hoc aliud duxerimus ordinandum, mandamus vobis sub fidelitatis vinculo, quo nobis astricti tenemini, firmiter injungentes quatenus ab hujusmodi monetarum cusione visis prsentibus penitus desistatis. Actum Meleduni die 22. Marcii ann. Dom. 1307.
Atque hc cusionis inhibitio tamdiu durabat, dum Litteras regis acciperent quibus monetam rursum cudere ipsis liceret, ut colligitur ex laudato supra Edicto ann. 1313. num. 14. tom. 1. Ordinat. p. 522 :

Item, pour ce que la bonne monnoie que nous entendons faire ouvrer, pour la ncessit, et les causes dessus dittes, ne soit empeschie ou retarde, pour les monnoies de nos Barons, nous avons ordenn et ordennons, commendons et deffendons que nuls Prelats, Barons, ne autres de nostre royaume, qui ont droit de faire monnoie ouvrer en leurs terres, ne puissent ouvrer, ne commancier leur monnoies jusques tant qu'ils aient Lettres pendants de Nous, contenants comment et quant ils devront ouvrer.
Illud prterea erat Regis in monetas Baronum jus, ut ad se pyxides assaiarum (Gall. botes des essais) ut monetariorum voce utar, deferre juberet, si qua fraus in iis monetis fieri suspicabatur. Litter Philippi V. Reg. Franc. ann. 1317. tom. 1. Ordinat. pag. 754 :

Quascumque monetas Prelatorum ac Baronum et aliorum quorumcumque regni nostri, qui monetas ipsas faciebant, poni mandavimus ad regiam manum nostram, capique fecimus, et ad certam diem precepimus nobis afferri pissides assaiarum monetarum ipsarum, ut per hoc deffectus cuilibet possit plene cognosci.
Edem Litter Gallico idiomate habentur ibid. pag. 755. Monetarii regii cudendis baronum, extraneorumve principum monetis operam dare non poterant, ut colligitur ex Lit. Phil. VI. ann. 1339. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 524 :

Comme Aymeri de la Coste eust est accus d'avoir ouvr en aucunes monnoies des barons de nostre royaume et dehors ; c'est assavoir en la monnoie de la dame de Seuly, de Galeran, de Ligny, du conte de Namur, de la contesse de saint Pol, ou d'autres, etc.
Ex hac monetarum in Regno diversitate non minima oriebantur incommoda, qu Regios, ipsosque Dominorum vassallos ac subditos gravabant, adeo ut Philippus V. Rex ann. 1321. consilium ceperit, non modo de mensuris, sed etiam de monetis ad unicam redigendis. Continuator Nangii :

Prposuit etiam idem Rex, ut in toto Regno omnes monet ad unicam redigerentur ; et quoniam tantum negotium sine magnis sumptibus impleri non poterat, falso, ut dicitur, detentus (f. deceptus) consilio, proposuerat ab omnibus Regni sui quintam partem bonorum suorum extorquere : unde et propter hoc ad diversas partes solennes Nuntios misit Prlatis et Principibus, quibus ab antiquo jus diversas monetas secundum diversitatem locorum suorum et hominum exigentiam faciendi, una cum Communitatibus bonarum villarum Regni dissentientibus, infecto negotio ad Dominum sunt reversi.

Verum crebr qu Regem inter et Barones super monetis emergebant controversi, eo Barones ipsos tandem adegere, ut ultro Regibus nostris jus monet cudend distraherent, Regesque illud ab iis compararent : unde extinctum ferme in Francia jus istud monet. Exstant quippe in Chartophylacio Regio, scrinio Monnoies, tit. 13. 14. 15. 16. 27. varia Diplomata, qu ejusmodi juris distractiones et emptiones iis de causis continent : ex quibus docemur a Carolo Comite Vadensi 14. Maii ann. 1319. Monetas Carnotenses et Andegavenses pretio 50000. lib. bonorum parvorum Turon. Philippum V. comparasse, ut a Comite Claromontensi D. Borbonii Monetam Claromontensem et Borbonensem pretio 15. mill. libr. bonorum parvorum Turon. 27. Jan. ann. 1320. et Philippum VI. Monetam Blesensem a Guidone de Castilione Comite Blesensi pretio 15. mill. librar. Tur. 3. Maii ann. 1328. Monci Principi jus cudend monet aure vel argente conceditur Aresto consilii Regii 16. Oct. 1643. cujus monet cursus in Francia permittitur Edicto dato mense Sept. 1644. et Aresto ejusd. Consilii 31. Jul. 1652. Eodem jure gaudet etiamnum Dominus de Bois-belle et d'Enrichemont, ut patet ex Litteris 10. Maii 1635. quibus Petro Fret et Claudio Minard facultatem concedit monetam suam cudendi, dum Statuta Reg. Fr. qu ad monetas spectant, observent : quod egregie confirmatur Edicto dato mense Jan. 1644.

Avec le pouvoir de battre monnoie d'or et d'argent

. Sed et anno 1719. 6 Julii Edictum tulit Dux Sulliaci contra monetarum adulteratores, qua jurisdictione Barones, quibus jus cudend monet

servatum est sub Ludovico IX. privati sunt, ut supra docuimus. Servatur in Camera Computor. Parisiensi Regestum de monetis, signatum in 1. fol. 123. quod sic inscribitur :

Ce sont les monnoies des Barons et des Prelats du Royaume de France, qui se dient avoir droit de faire monnoie, telle comme il la doivent faire de poids, de loi et de coing, qu'ils ont faites anciennement, etc. vers Noel l'an 1315.
In quo quidem Regesto describuntur figur earumdem monetarum. Ex eo autem et variis aliis monumentis qudam excerpsimus, qu Baronum Francicorum ejusmodi monetas spectant, literarum serie hocce loco utcunque digesta, descriptis etiam eorum typis, prsertim iis, qui in eo volumine exarantur. Nos maluimus ex ipsis monetis typos delineare, quod summo studio perfecit supra laudatus Dom. Cartier, nummos describendos indicante V. Cl. de Saulcy. Monet Baronum Francicorum, vel certe eorum, quibus in Galliis cudend monet jus fuit ab antiquo, et quarum mentio occurrit apud Scriptores. Acromotensis monet in Comitatu Urgellensi, mentio occurrit in Constit. pacis a Jacobo I. Rege Aragon. editis ann. 1234. in Append. Marc Hispan. col. 1430. gidiensis moneta. Vide infra Egidiensis. Agathensium Episcoporum monet meminit Clemens IV. PP. in Epist. 377. apud Marten. tom. 2. Anecd. col. 404. Agennensis monet, quam Episcopus in feudum a Comite tenere dicitur in Charta ann. 1217. inter Instrumenta tom. 2. nov Gall. Christ. col. 431. mentio fit in Charta P. Episcopi Agennensis ann. 1246. in Regesto Tolosano Camer Comput. Paris. fol. 45. Airacensis moneta. Gall. d'Aire. Typus num. 1. Albiensium Episcoporum monet mentio est in 1. Memoriali Camer Comput. Paris. fol. 27. Monetam Albiensem uxori su concedit Pontius Comes Tolosanus Charta inter Instr. tom. 1. nov Gall. Christ. pag. 4. col. 2. Typum exhibemus, num. 1. 2. Altisiodorensis monet meminit Innocentius III. PP. lib. 4. Epist. 123. Typum hic damus, num. 4. Ambianensis monet meminit Guibertus lib. 3. de Vita sua cap. 7. pag. 504. de qua etiam consulendus Adrianus Morlerius in Antiquitatibus Ambian. Hic unam damus ex Gazo Nicolai Du Mont, Consiliariorum apud Ambianos Decani meritissimi, num. 6. et aliam argenteam num. 5. Andegavenses Denarii, ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gran. legis argenti Regis, et 18. sol. 6. den. ponderis ad marcam Parisiensem ; Malli vero eorumdem denariorum, 2. den. 21. gran. legis argenti Regis, et 17. sol. 4. den. malliar. duplic. ponderis, etc. quorum 14. den. stimantur in eodem Regesto

12. parvis Turon. idem fere pretium iis assignatur in Statuto S. Ludovici Reg. Franc. ann. 1265. tom. 1. Ordinat. pag. 94 :

Quinze Angevins pour douze Tournois.

Scheda ann. 1308 :

La monnoie d'Angiers quieure pour Tournois, et vaut moins viij. den. la livre.

Monet typum descripsit Thevetus lib. 15. cap. 7. ut et Hautinus lib. de Monetis Francicis pag. 57. Monet Andegavensis mentio est apud Ordericum Vital. lib. 12. pag. 87. Innocentium III. PP. in Epist. pag. 185. 435. Edit. Colon. in Hist. Franc. tom. 4. pag. 649. apud Beslium in Comitib. Pictav. pag. 439. et in Episcop. Pictav. pag. 124. Chopinum de Sacra Politia lib. 3. tit. 1. 8. tit. 6. 17. Duchesnium in Hist. Drocensi pag. 224. Typos damus, num. 7. 8. 9. Minutissimam fuisse monetam docet MS. :

Ne me forfirent vaillant un Angevin.

:

Que ja i mette vaillant un Angevin.

Alibi :

Si ne vos prisent vaillant un Angevin.

Chron. Bertrandi du Guesclin MS. :

Mais on y conquesta vaillant un Angevin.

In nonnullis Galli provinciis e. g. Metensi Angevine dicebatur minutissima moneta, qu est quadrans denarii ; eadem alias parva Pictavina, Gall. Poitevine. Vide supra Ordinat. Phil. V. ann. 1329. pag. 508. col. 1. Aquitanici, monet ita dict, apud Duchesnium in Probat. Hist. des Chastaigners pag. 88. Typi num. 10. 11. 12. Arausiensis Principatus monet, in qua effictum cornu, quod insigne fuit Guillelmi primi, ut fertur, Arausiensis Principis, typum hic delineamus. Typi num. 13. 14. Arelatensi Ecclesi in gratiam Manassis Archiep. jus cudendi monetam concessit Ludovicus III. Imper. Charta inter Instr. tom. 1. nov Gall. Christ. pag. 95. col. 1. Ejusdem monet meminit Bulla Anastasii IV. PP. ann. 1153. ibid. pag. 98. col. 1. cujus fabricam ann. 1186. Petro de Toro concessit Petrus Aynardus vel Isnardus (Eynardum vocat Saxius in Pontif. Arelat. pag. 239.) Archiep. Charta ibid. pag. 100. col. 1. Hanc cusam interdum fuisse in castro Bellicadri, quo jure simul cum castro cessisse Michaelem Archiep. ann. 1214. in gratiam Simonis Comitis Montisfortis discimus ex Charta ibid. edita col. 2. Vide Altaserram de Ducib. et Comit. Prov. lib. 2. cap. 5. pag. 142. Typi num. 15. 16. Argentinensis monet meminit Charta ann. 1275. in Hist. Mediani Monast. pag. 334.

Ariensis. Vide Airacensis. Arnaldensis moneta, eadem forte qu Leomani Vicecomitum Carcassonensium, aut Convenensium, quibus perinde commune fuit Arnaldi nomen. Vide Arnaldensis. Artesiani, Artisienses, Moneta Atrebatensis. Charta Joan. dom. de Oysi ann. 1200. in Chartul. Mont. S. Mart. ch. 22 :

Hanc sibi libertatem seu liberationem ecclesia comparante undecies viginti libris veteris Attrebatensis monet, etc.
Charta S. Ludov. in Reg. 30. Chartoph. reg. ch. 527 :

Cum Thomas de Sabaudia comes singulis annis perciperet et haberet in Flandria ad vitam suam, ut dicebat, sex milia librarum Artisiensium, etc.
Alia ann. 1242. in Chartul. S. Petri Insul. sign. Decanus fol. 127. v :

Adans de le Faleske a enwagiet l'glise S. Pierre de Lisle, por sissante et dis livres d'Artisiens, trois muis de le dime k'il tient de mi en fis.
Rursus memorantur Artisienses in Charta ann. 1374. pro monast. S. Nicol. prope Tornacum ex Reg. 105. ch. 523. Arest. ann. 1270. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Cum major et jurati Silvanectenses quosdam, qui falsos et pravos Artesianos et stellingos apud Silvanectum expendebant, cepissent, etc.
Reg. Corb. 13. sign. Habacuc ad ann. 1514. fol. 217 :

La somme de huit vingt livres monnoye d'Artoys de xl. gros monnoye de Flandres pour la livre.

Atrebatensis monet mentio est apud Vassorium in Annalib. Noviodunens. pag. 952. et Hemerum in Augusta Viromand. pag. 202. Typi num. 17. 18. 19. S. Augendi vel Eugendi seu S. Claudii monet mentio fit in Lit. remiss. ann. 1376. ex Reg. 110. Chartoph. reg. ch. 104 :

Oye l'umble supplication de nostre bien am Guillaume de Beauregart abb de S. Oyant en l'empire, contenant que comme ja piea en usant de son droit et des privilges ottroyez son glise par plusieurs empereurs, lesquelz privilges ont est confirmez par nostre trs am oncle l'empereur, qui est prsent, ledit abb eust fait faire et forger monnoye son coing en sa ville de Moyranc en l'empire, ou diocese de Besanon, senz avoir contrefait monnoie d'autrui ; et pour ce que l'arcevesque de Besanon disoit et maintenoit que, senz son congi et licence en son diocese, aucun ne povoit faire forger monnoie, ledit arcevesque eust fait mettre le cex en laditte ville de Moyrenc, dont ledit abb, qui de ce se senti agrev, appella court de Rome, o il ala et y poursuy sadite appellation, tant et si longuement qu'il obtint sentence pour lui contre

ledit arcevesque..... Mais au plustost qu'il fu retourn de laditte court de Rome fist cesser de batre ou forger monnoie en sa terre, senz ce que depuis aucune y ait est faite ou forge.

Vide Moneta Condatescensis. Augustodunensium Episcoporum monet mentio est in Hist. Fr. tom. 1. pag. 65. apud Frisonum in Gallia Purpurata pag. 167. in Probat. Hist. Vergiacensis pag. 22. 28. et apud Johan. Munier in Disquisit. Antiquit. Augustod. pag. 87. et 159. Exstat Charta Caroli Simplicis Regis Franc. ann. 8. Ind. 3. qua monetam urbis Heduensis,

dudum ab Ecclesia ejusdem urbis pravitate quorundam alienatam, et quam in prfata urbe comitalis auctoritas dominabatur,

eidem Ecclesi restituit. Aurelianensium Episcoporum monet mentio est in tom. 4. Hist. Franc. pag. 338. 498. Aurelianenses, Dominorumne an Episcoporum non mihi constat, monet meminit Tabul. Dunense Ch. 30. In voce Monet Redemptio, supra col. 486. item mentio est Monet Aurelianensis, nullum vero hodie cognitum est exemplar Monet Aurelianensis nec Ducum, nec Episcoporum. De Saulcy. Ausonensis in Catalonia monet meminit Charta ann. 911. in Append. Marc Hispan. col. 839. Auxonensium dominorum monet meminit Golutus in Histor. Sequanica pag. 56. 422. 593. Typi num. 20. 21. Auxonensis monet solidum Stephaniensem (Sol Estevenant) sub Philippo Audace cusum exhibet Juranus in Hist. Comit. Auxon. pag. 54. meminit ibid. pag. 63. grossi Auxon. quem cudi jussit Carolus ultimus Burgundi Dux. Vide infra Burgundi Ducum moneta. Barbarini, Moneta vicecomitum Lemovicensium. Vide supra Barbarini. Barchinonensis monet mentio fit in Charta ann. 1299. tom. 8. Spicil. Acher. pag. 259 :

Constituo vobis eidem marito meo in dotem quatuor millia librarum Barchinonensium de terno, de qua moneta 15. solidi valent unam marcham argenti fini, recti, pensi Perpiniani.

Adde Marcam Hispan. col. 1430. et Chartam ann. 1302. apud D. le Blanc de Monet. pag. 29. Moneta Barcheona, in Charta ann. 1067. inter Probat. Hist. Occit. tom. 2. col. 257. Barensium Ducum moneta alba uno denario levior moneta Franci, nigra vero ejusdem legis et ponderis cuditur ex Litteris ann. 1354. apud D. Calmet. Hist. Lotharing. tom. 2. inter Probat. col. 623. Typos plures ibidem exhibet laudatus Auctor num. 122. et seqq. Nos unum damus num. 22. et alterum aureum num.

23. Charta Yoland. comit. Barens. ann. 1354. inter Probat. Hist. Virdun. pag. 24 :

Jofroys de Gondrecourt, maistres de nostre monnoye de Clermont (en Argonne) ha dlivrez,... pour dous queues de vin achetes Varennes, quinze escus et demey d'or des Johannes.

Baviardi, Bauviardi. Vide in voce Baviardus. Bellovacensium Episcoporum monet mentio habetur apud Anton. Loisellum in Hist. Bellov. pag. 29. 30. 98. 132. 267. 268. 276. 277. 317. 328. Louvetum pag. 452. Pilletum in Hist. Gerbored. inter Instr. pag. 344. in Monastico Angl. tom. 2. pag. 978. 1008. etc. Tabular. S. Martini Pontisar. :

Solvit unoquoque anno in festivitate S. Remigii xii. denarios Belvacenses seu xviii Parisienses, etc.

Typum damus, num. 24. Beneharnensium Vicecomitum monet Morlanensis meminit Marca in Hist. Beneharn. pag. 972. 308. 405. 496. 429. a quo et describitur. Vide Morlanus. Typos damus num. 25. 26. Bergensis Monet typum damus num. 27. Bernardini, Moneta a Bernardo de Andusia nomen habens. Arest. ann. 1265. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Rex in dicta terra (de Andusia) non tanquam successor dicti Bernardi, sed tanquam dominus principalis, facit monetam suam Turonensem cursualem per totum regnum, et non monetam Remundinorum et Bernardinorum, qu erat moneta dicti Bernardi, et habebat cursum tantum in dicta terra.
Typus num. 29. Bethunensis Monet typus num. 28. Biterrensium solidorum sub Philippo I. Rege mentio est in Tabulario Conchensi in Ruthenis Ch. 26. Charta ann. 1078. inter Probat. Hist. Occitan. tom. 2. col. 301 :

Per hanc vero dimitionem sive guirpitionem accipio de abbate d. solidos Biterrenses.

Bituricensium Ducum monetam auream descripsit Joan. Chauveau, in Hist. Bituric. lib. 6. cap. 8. Ea vero moneta est Brabantina ; monetam Bituricensem damus, num. 30. et 31. De Saulcy. Blesensium Comitum Denarii, ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gr. legis argenti regii, et 19. sol. 7. den. ponderis ad marcam Par. Eorumdem vero Malli, 2. den. 21. gran. legis argenti Regis, et 17. sol. 4. den. malliar. duplic. ad marcam Par. ejusdem pretii atque Andegavenses. Monet typus exstat in Regesto, quem etiam delineavit Thevetus in Cosmogr. lib. 15. cap. 6. ut et

Hautinus pag. 49. Adde Historiam Castilionensem pag. 139. et in Probat. pag. 97. 99. Antiquiorem typum exhibet Petavius in Gnorism. veterum nummorum. Typi num. 32. 33. Bolonensium Comitum monetam exhibemus, num. 34. Briennensis monet mentio fit in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 122. r. :

Briennenses valent vj. lib. xv. sol. vj. den.

Britanni Ducum Denarii, ex Regesto, debent esse legis 3. den. 16. gran. argenti regii, et pond. ad marcam Paris. 19. sol. 6. den. Malli, eorumdem denariorum debent esse legis 3. den. argenti regii, et pond. 16. sol. 9. den. obol. duplic. ad marcam Par. etc. 13. ejusdem monet denarii 12. parvis Turon. valere dicuntur. Monet typus exstat in eodem Regesto, quem descripsit etiam Thevetus lib. 15. Cosmogr. cap. 11. ut et Hautinus in lib. de Monetis Francicis pag. 41. Adde eumdem Hautinum pag. 99. 101. 103. et Argentreum in Histor. Armoric. lib. 1. cap. 13. pag. 95. Hujus prterea meminit Monstrelletus 3. vol. p. 8. Berrius in Carolo VII. pag. 168. et Lobinell. passim in Hist. Britan. Vide Targa. Typos monet Britanic damus, num. 35. 36. et 37. Charta ann. 1088. ex Cod. reg. 8542. 3 :

Tunc temporis currebat in Britannia moneta argentea, valente quolibet albo argenteo sex denarios Turon. et etiam parvi denarii nigri currebant etiam tunc in Britannia ; in qua si quidem moneta alba erant insculpt du ermin circa crucem et in pila tres ermin, in cujus quidem monet margine seu circumferentia erat sculptum sic : Moneta Alani Britonum Ducis.
Instr. ann. 1391 :

Vit trover Nantes en la tour neuve s trsors dou duc Jehan plusieurs especes de monnoie de Bretagne, qui estoient merches dou coin de plusieurs et divers Ducs, et aussi en fut trouv de monnoie noire de diverses especes, et de celles que l'en disoit qui estoit de cuir.

Brossi Vicecomitum, ex familia Saviniaca, Denarii, ex Regesto 123. debent esse legis 3. den. 6. gr. argenti regii, et pond. ad marcam Paris. 20. s. Malli eorumdem Den. legis 2. den. 16. gr. argenti regii, pond. 17. sol. 2. den. malliar. duplic. etc. Adscribitur hc moneta Andre de Sauvigny, Vicecomiti de Bursse, seu, ut vulgo efferimus, de Brosse. Vide Thevetum tom. 1. pag. 547. Dom. Petri de Brossia, Dom. de Hiret, et de sainte Severe, ex eodem Regesto, Denarii debent esse leg. 3. den. 6. gran. arg. regii, pond. 20. sol. ad marcam Paris. Malli eorumdem Denariorum leg. 2. den. 16. gr. pond. 17. sol. 2. den. obol. dupl. Utrique monet inscriptus merges triticeus, famili insigne. Vide

eumdem Thevetum pag. 550. Typum exhibemus, num. 38. Bruxellensis Moneta. V. in hac voce. Burdegalensis monet meminit Chronicon Burdegalense Arnaldi sub finem. In ea tertiam partem habebant Episcopi, ex Charta Richardi Ducis Aquitan. ann. 1186. inter Instr. tom. 2. nov Gall. Christ. col. 285. Typus num. 39. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. in Bibl. reg. 8406. ad ann. 1310. fol. 161. v :

5. Burdegarenses valent 4. Turon.

Burgundi Ducum monet Divionensis mentio est apud Duchesnium in Hist. Ducum Burgund. in Prob. pag. 55. 100. 101. in Hist. Vergiacensi pag. 116. 117. in Prob. pag. 170. in Histor. Castilion, in Prob. pag. 2. Roverium in Reomao pag. 257. 264. Sammarthanos in Gallia Christ. tom. 4. pag. 368. 369. 370. etc. Typos damus, num. 40. 41. 42. Describitur in Tabulario Communi Divionensis ex Bibl. Petaviana Charta Hugonis Ducis Burgundi ann. 1187. qua

monetam suam Divionis non posse fortiorem facere, quam ad legem 5. denariorum

, profitetur. Digenois, in Testam. Hugon. ducis Burg. ann. 1314. ex Cod. reg. 9484. 2. fol. 155. r. :

Nous denons ces de la chapelle d'en vaul de Noient, prs de Bremur, cent souldes de terre Digenois... Nous denons et laissons cent pucelles, chascune vingt livres de Digenois por elles marier. Dedit centum solidos Divionenses veteres, quorum duo valent unum Parisiensem.

Ejusdem monet pretium colligitur ex Charta Guillelmi de Bellavaura Episc. Cabilon. ann. 1297. inter Instr. tom. 4. nov Gall. Christ. col. 253 :

Ut Ducis Burgundi moneta cursum obtineat in Francia uti regia jubetur Edicto Caroli VI. Reg. Franc. ult. Maii 1419. Huc etiam revocanda duximus qu de monetis Comitum Burgundi scripsit D. Cangius sub nomine Stephanienses, ut qu ad Burgundiam hac in re spectant simul collecta habeat lector. Stephanienses, Monet Comitum Burgundi, a Stephano Comite dict, quo nomine duo potissimum indigitantur, nempe Stephanus Guillelmi Comitis filius sub ann. 1101. et Stephanus alter sub ann. 1147. a quo postremo cusas ejusmodi monetas probabile est, cum ante eum harum mentio non occurrat. Vetus Regestum sub ann. 1310 :

Stephan. qui currunt in provincia Bizuntina, sunt idem qui Turonenses, quinque Burdegalenses vel 4. eodem modo Divionenses, Arnaldenses, Petragoric. Viennenses 4. Sanchez qui currunt in Navarra, vel quinque Turon. Estevenars
dicuntur in Charta gidii Episcopi Tullensis ann. 1255. apud Perardum pag.

482 : Trente-cinq livres d'Estevenars. Sed legendum Estevenans, ut est in Histori Vergiacensis Probat. sub ann. 1322. 1370. pag. 306. 396. et apud Golutum in Hist. Comitatus Burgundi sub ann. 1294. et 1401. lib. 7. cap. 20. lib. 9. cap. 26. Stephaniensium pretium indicat Charta ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 248 :

Valere asserit quatercentum libratas terr annui redditus, Stephaniensi computo grosso Turonensi pro xv. den.

Eorumdem mentio fit in Statutis S. Claudii ann. 1448. pag. 46. Centum et viginti libr Stephani, in Tabul. Morbac. Ejusdem monet pluries fit mentio in Testam. Joan. de Nant episc. Paris. ex comitatu Burgundi oriundi ann. 1426. in Tabul. archiep. Paris. A Divionensi basilica S. Stephani dictos Stephanienses existimat Valesius in Notit. Gall. pag. 279. cui utcumque favet D. le Blanc de Monet. pag. 130. Probabilius vero a Stephano Comite Auxonensi, quem Estevenon appellabant, sic nuncupatos censet D. Brussel de Usu feud. tom. 1. pag. 355. Sed si conjecturis conjecturas opponere licet, longe verisimilius mihi videtur a S. Stephano, cujus sub nomine Deo dicata ecclesia cathedralis Vesontionis, qui Comitatus Burgundi caput est, nomen et originem habuisse : prterquam enim quod antiquior celebriorque fuit Vesontionensis ecclesia quam basilica S. Stephani Divionensis, certum est hanc ante ann. 34. Caroli Calvi, hoc est 874. jus cudendi monetam non obtinuisse, ut liquet ex Charta ejusdem Imper. inter Probat. Hist. S. Stephani Divion. pag. 31 :

Isaac Lingonensis ecclesi reverendus Antistes... postulavit quatinus... ecclesi S. Mammetis Lingonensis, atque ecclesi S. Stephani Divionensis... monetam quam antea habere non consueverant, concederemus.

Porro multo ante hc tempora eo jure gaudebat ecclesia Vesontionensis, ut videre est apud Chiffletium in Vesont. part. 1. pag. 187. Ex his etiam non absurde colligitur a Burgundia potius in Comitatum Auxonensem, inter utramque Burgundiam situm, Stephanienses inductos, quam a Comitibus Auxonensibus eos accepisse Burgundiones. Ecclesi Vesontionensis S. Stephano dicat sub eodem nomine fertur moneta, cujus duos typos penes nos habemus ; in quorum uno legitur in una parte Bisontium, in altera Pthomartyr, in alio Porta nigra B. Stephani. Addit Dom. de Saulcy Vesontionenses denarios, qui frequenter occurrant, omnes inscriptos esse S. Stephanus Prothomartyr, indeque sine dubio monet nomen exstitisse. Restat nunc opinio D. Cangii qu eo ipso quo stabilita est fundamento corruit : exstat enim Charta Arelate exarata in Tabular. S. Victoris Massil. ann. 1032. ubi Stephaniensium occurrit mentio :

Accepit in pretium sicut bona fide inter ipsos complacuit de denarios Stephanineos lib. vi.

Erant itaque Stephanienses ante appellatos a D. Cangio Stephanos, quibus proinde nomen acceptum referri non debet ; neque enim a quoquam in dubium revocari posse arbitror eo loci de Stephaniensibus Burgundi agi, cum utraque provincia eidem imperio tunc temporis subjaceret ; maxime cum Arelat. Episcoporum moneta sub nomine S. Stephani percussa nusquam occurrat. A corrupta pronuntiatione nominis Stephani, quem Estevenon efferebant, dicti etiam iidem denarii. Estevenenses, in Charta ann. 1265. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 1. pag. 353 :

Sub pretio quinquagentarum libratarum terr annui redditus monet Estevenensis.

Testament. Philippi Boni Fland. Comit. ann. 1441. apud Mirum tom. 2. pag. 1260. col. 2 :

Cessimus castrum, oppidum et districtum Monevrei... cum omnibus qu eo pertinent, cujuscumque generis sint, et reditum quingentarum librarum Estevenons dictarum producere stimantur.

Ubi denariorum ecclesi Metensis, qui nomine S. Stephani etiam insigniebantur, mentionem fieri opinor. Libr Stephaniensium Burgundi sunt, Metenses enim monet numquam a S. Stephano dict. De Saulcy. Sols Estevenans, in Consuet. Burgundi Comitatus sub finem. Litter Philippi Dom. Joinvill ad Ararim ann. 1354. inter Ordinat. Reg. Franc. tom. 4. pag. 294 :

Paierait chascuns feux... dix solz d'Estevenonx.

Cabilonensium Comitum monet figur describuntur in nupera Historia Cabilonensi, initio tom. 1. tab. 2. et lib. 1. pag. 100. Typum hic delineari curavimus, num. 43. Cadurcensium Episcoporum Denarii, ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 16. gr. legis argenti Regis, et 21. sol. 10. den. ponderis ad marcam Paris. et 1. den. amplius in 3. marcis ; eorumdem vero Malli 2. den. 4. gr. legis argenti Regis, et 18. sol. 8. den. ponderis ad marcam Paris. in eodem Regesto horum denariorum pretium sic statuitur, ut 20. den. Cadurc. valeant 12. parvis Turon. Monet typum hic damus, num. 44. dedit etiam Hautinus pag. 51. Hujus mentio occurrit apud Cruceum in Hist. Episcop. Cadurcens. pag. 65. 121. Justellum in Hist. Arvern. pag. 47. in Probat. Hist. Turen. pag. 38. etc. Cameracensium Episcoporum monet mentio est in Charta Ottonis III. Imp. ann. 1001. tom. 3. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 1. qua Herluino Episcopo id juris conceditur. Typos exhibemus 45. et 46. Cameracensium Episcoporum, qui et Comitum titulo insigniuntur, monet

mentio primum nobis occurrit in Charta Caroli Simplicis ann. 912. ex Tabul. eccl. Camerac. :

Prcipientes ergo jubemus et hujus prcepti vigore invicto firmamus, quo prfat locus vill munimen Castelli nostra possideat perpetuo munificentia ac mercatum et proprii nomismatis percussuram. Monet officinam simili modo donamus, Concedimus prfato episcopo (Volcberto) et successoribus ejus omne telonium, cum Moneta civitatis su Cameracensis.
Ordinar. MS. ejusd. eccl. fol. 11. r. ubi de missa in die Nativit. :

in alia ejusd. reg. ex eod. Tabul. quam minus recte Carolo C. attribuit Mirus Diplom. Belgic. cap. 10. Charta Ottonis reg. ann. 941. in eod. Tabul. :

Duo canonici, vel alii cantant Christus vincit ; quo cantato, accedunt ad episcopum, recepturi ab eo singuli duodecim denarios Cambrisienses.
Inter plures hujus monet typos ex museo D. Mutte ecclesi Cameracensis decani selectos aliquot hic exponimus ; quibus duos ejusdem capituli ante annum 1440. cusos subjicimus ex eodem museo. Primus est Nicolai de Fontanis ann. 1249. qui in altera parte exhibet caput episcopi mitratum cum inscriptione, Nicholaus epischopus ; in altera crucem cum inscriptione in circulo exteriore Ave Maria gratia plena. Et in crucis angulis, Cameracu. 2. Guidonis de Collemedio ann. 1297. in quo aquila expansis alis visitur, cum inscriptione :

Guido epis. Cameracensis.

In altera parte cum duplici Inscriptione Ave Maria gratia plena et Dominus tecum. 3. Roberti de Gebennis ann. 1368. in quo ille eques sagatus et gladio armatus effingitur, equo vestito insidens, cum inscriptione :

Robertus Dei gra. eps. et comes Camerac.

In altera parte, XPC. IMPERAT. XPC. VINCIT. XPC. RE-GNAT. Confer Tab. IX. num. 15. 4. Joannis de Gavre, alias de Lens, ann. 1412. ubi duo scuta, unum gentilitium, alterum comitatus Cameracensis, cum inscriptione :

Johanes epus. et comes Camerac.

In altera parte, Sit nomen Domini benedictum. Et in interiori circulo, Moneta fca in Cameraco. 5. Maximiliani a Bergis, primi Cameracensis archiepiscopi ann. 1559. in quo ipsius scutum gentilitium, cum inscriptione :

M. a Bergis D. G. eps. Sd. Ca. S. Imp. P. Co. Ca.

In altera parte, Nec cito, nec temere.

1. Capituli, ubi caput mitratum cernitur, cum inscriptione :

Moneta capituli.

In altera, Ave Maria gratia plena. Et in crucis angulis, Cameracu. Simillimus nummo Nicolai de Fontanis. Alter typus prfert in medio Camerc. et in circulo, Capitulum sede vac. In altera parte crux, cum inscriptione in ambitu, Moneta duplex. Campani Comitum monet Pruvinensis dict, quod in oppido Pruvinensi cuderetur, mentio est non semel apud Scriptores, et in veteribus Tabulis, apud Innocentium III. lib. 14. Epist. 91. 92. 126. Roverium in Reomao pag. 231. 232. 236. 237. 297. in Hist. Castilion. in Probat. pag. 43. in Hist. Brecensi pag. 38. in Charta ann. 1137. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 32. Charta Johannis Valerici ann. 1231. in Tabul. Sangerm. :

Nos erga fratrem Johannem de Milliaco de 100. libris Pruviniensibus deliberetis, videlicet unoquoque solido pro 17. denariis, minus Pictavina.
Hinc Libr Pruvinensium, apud Arnulfum Lexoviensem in Epist. pag. 56. in Chron. Ceccanensi, seu Foss nov ann. 1201. 1202. 1209. 1216. et alibi passim. Charta ann. 1216. apud Ughellum tom. 3. pag. 499 :

Nos profitemur mutuo recepisse... 20. libras bonorum Provesinarum Senarum.

Moneta Proveniensis, in Charta ann. 1194. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 81. Alia ann. 1213. ibid. pag. 127 :

Si cum la prevost de Collomiers le contient, et si cum je la tenoie... pour viii. vingt et ix. liv. de Provenisiens.
Chron. MS. quod legitur in Tabul. S. Maglorii :

L'an mil deus cent et vint trois Fist Thibaut sa monnoie abatre, La viez monnoie de Prouvins, Ou l'on boit souvent de bons vins.

Monet typum describimus num. 47. Provisiens fors, in Charta ann. 1268. ex Chartul. monast. de Escureio. Ad hujus monet exemplar denarii Rom cusi, appellati sunt Provenienses Senatus, perperam Senarum apud Ughell. supra laudatum, quod eorum denariorum valor Senatus Romani decreto statueretur, ut censet Muratorius tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 808. Charta ann. 1195. ibid. col. 810 :

Pro ducentis sex libris Proveniensium Senatus, et quinque solidis, eo quod denarius Papiensis secundum statutam formam a judicibus et mercatoribus Urbis, duodecim denarii pro viginti Proveniensibus veteribus nunc computantur : et habita portione Proveniensium veterum ad Provenienses Senatus, qui nunc duodecim Provenienses veteres pro sex

Proveniensibus et dimidio Senatus cambiantur.

Alia ann. 1232. ibid. col. 807 :

Item et ducentas et viginti libras bonorum Proveniensium Senatus.

Vide ibi col. 815. Grimaldi animadversiones in hanc ipsam monetam. Carcassonensis monet mentio est in Tabulario Abbat. Conchensis in Ruthenis Ch. 85. et in Charta ann. 1069. inter Probat. Hist. Occitan. tom. 2. col. 267. Concessio ad firmam monet Carcasson. ann. 1159. ibid. col. 574 :

Ego Raymundus Trencavelli dono licentiam operandi vobis... in moneta mea de Carcassona... de xxiv. solidis denarios in libra, et de xxvi. solidis mealas in libra, et sexta pars sint de mealas. Item quando voluntas nostra erit habeatis licentiam minuendi unam mealam et non plus.
Typum habes, num. 48. Carentonii in pago Burbonensi dicesis Bituric. dominorum monet typus infra describitur ; quem potius ad Comites Sacricsaris, qui et Carentonii domini erant, referendum existimo. Vide infra Sacricsaris. Nos typum exhibemus num. 49. Carnotensis Comitis Denarii, in Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gran. legis argenti Regis, et 19. sol. ponderis ad marcam Paris. quorum 14. valere dicuntur 12. parvis Turon. Malli vero eorumdem Denariorum, 2. den. 21. gr. legis argenti Regis, et 17. sol. 4. den. malliar. duplic. ad marcam Paris. Monet typum hic damus, num. 50. et 51. Hujus meminerunt Ordericus Vitalis pag. 581. Fulbertus Epist. 34. etc. Carnotorum nummorum mentio est apud Mabill. tom. 4. Annal. pag. 424. Castelleti dominorum, gentis apud Sequanos nobilitate insignis, monet typum intra schedas meas habeo, ubi in una parte legitur :

Sit laus deo et gloria, Nicolaus du Chatelet

in area crux variegata ; in altera : et in medio arx. Ejusdem Nicolai, tanquam domini Vauvillaris, monet typi duo exstant in Hist. geneal. domus Castelleti pag. 203. Castrimeliandi (perperam scriptum in Regesto 123. Castrivillani) domin, Domini de Sully matris, Denarii quorum 15. stimantur 12. parvis Turon. ex eodem Regesto debent esse 3. den. 6. gran. legis argenti regii, et 20. s. ponder. ad marcam Paris. Malli eorum Denariorum 2. den. 16. gran. legis argenti regii, et 17. sol. 2. den. malliar. duplic. ponderis ad marcam Parisiensem. Monet typum hic exaramus num. 52. Fuit autem illa Margareta de Boms, Domina Castrimeliandi, uxor altera Henrici D. de Suliaco, et mater Henrici Franci Buticularii. Vide Hist. Monmorenciacam pag. 227. Castri Rodulfi dominorum Denarii, ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 6.

gran. legis argenti Regis, et 20. sol. ponderis ad marcam Paris. Malli eorumdem denariorum 2. den. 16. gr. legis argenti regii, et 17. sol. 2. den. malliar. duplic. ad marcam Paris. pretii vero ut denarii Castrimeliandi. Monet typum hic describimus, num. 54. quem delineavit etiam Hautinus pag. 51. Alterum damus num. 53. Catalaunensium Episcoporum monet mentio est apud Laurentium Leodiensem pag. 327. et Hemerum in Augusta Viromand. pag. 174. Typum habes num. 55. Ejusdem typum sub Rogero II. Episc. percussum habet D. le Blanc qui Tract. de Monet. pag. 148. scribit id juris vel ejus confirmationem obtinuisse Rogerum a Philippo I. cujus inaugurationi ann. 1060. interfuerat. Est moneta episcopi Laudunensis, quam pro Catalaunensi exhibet le Blanc. De Saulcy. Bulla Alex. III. PP. in Chartul. Campan. fol. 17. v. col. 2 :

Bizantium auri boni et ponderis trium denariorum et oboli Cathalanensis monet, quem Cathalanensis ecclesia singulis annis... ecclesi vestr rationabiliter debet persolvere,... vobis confirmamus.
Charta ann. 1290. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Item onze Parisis sur la vigne Watin Chardon devers Bucy. Item deux Chaalons et une maille Chaalons sus la maison Gilon le boucher.

Cellenses Cornuti. Vide supra Cornutus 3. Cenomanenses Denarii, quos Mansois vocabant, ex Regesto 123. debent esse legis 6. den. argenti Regii, et 16. sol. ponder. ad marcam Paris. Mox additur :

Et ainssi vaudront les Mansois dessusdits 20. deniers moins la livre, que Tournois petits ; c'est dire que les 13. Mansois ne vaudront que 2. sols de petits Tournois, etc.
Monet inscriptum, Signum Dei Viv. In altera parte :

Moneta Cenoman.

Ita etiam habetur apud Thevetum lib. 15. cap. 7. et Hautinum pag. 45. Est penes me denarius alter Cenomanensis, in cujus parte altera crucicula cum 2. globulis et 2. liliolis in singulis crucis lateribus, cum hac Epigraphe :

Signum Dei Vivi.

In altera Comes Cenomann. Non multum absimilis denarius cujus typum describimus ; loco liliorum effict litter Grc A et , in altera parte Comitis monogramma. Alii typi penes nos sunt qui solo monogrammate differunt. Vide Thevetum lib. 15. Cosmogr. cap. 3. Charta ann. 1315. de Cenomanensibus denariis hc subdit :

Et avoient cours pour 20. deniers moins que la livre Tournoise du Roy compose de 240. deniers. Ladite livre de deniers Mansois valloit cette raison, et estoit compose de 260. deniers.

Cenomanensis monet mentio prterea occurrit apud Ordericum Vitalem pag.

579. 684. 708. Innocentium III. PP. pag. 415. Edit. Colon. etc. Apud Raymundum de Agiles in Hist. Hierosol. pag. 165. Mansei dicuntur, ex Gallico Mansois, vel Mansais, quomodo appellantur in Consuetudine Cenoman. art. 4. 5. 6. etc. et apud Philippum Mouskes in Hist. Francor. MS. :

Fu sa raenons aramie, Fu de Bezans, et d'Estrelins, Et de Manois, et d'Angevins, Qui li vinrent de Normandie.

Bertrandus Clericus, au Roman de Girard de Vienne MS. :

Totes nos terres nos ont si en destrois, Que nos n'i prenons vaillans deus Mansois.

Charta ann. 1280. in Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 188 :

Penitus dimisi Nicolao Tyebout fratri meo, pro viginti uno Mansois tres virgatas terr.
Haud scio an iidem denarii indicantur in Charta Guill. Estandardi Senescalli Provinci ann. 1267 :

Pro marcha Mansen. novorum dent xxvii. sol. Provinciales.

Typi 56. et 57. Ut porro vel pondere, vel pretio Cenomanensis denarius Turonensi inferior, ita Andegavensi superior erat, ut qui in veteri Statuto S. Ludovici Regis de Re monetaria duobus Andegavensibus (deux Angevins) valere dicatur. Nec Andegavensibus duntaxat, sed et Normannicis denariis graviores erant Cenomanenses, cum Cenomanicus Normannico et semisse valeret : atque inde vulgo apud nostros Metalla morum metientes, ut verbo utar Stephani Episc. Tornac. Epist. 103. in proverbium abiit, Cenomanensem valere Normanno et semisse, quod ad utriusque gentis acutum ingenium traducunt, quo Normannis, quantumlibet callidis ac astutis, prcellunt Cenomanenses. Ita Cardinus Bretius lib. 2. de supremo Regis Imperio cap. 13. Metalli porro probitatem denariorum Cenomanensium arguit lex 6. denariorum, qu in cterorum trium tantum fere semper esse solet. Jus vero cudendi monetam habuisse Episcopos Cenomanenses ex concessione Pipini Regis, colligitur ex Vita Aldrici, ejusdem urbis Episcopi pag. 100. Antiquius videtur jus cudend monet concessum Episcopis Cenomanensibus, cum in Prcepto Ludovici Pii apud Baluz. tom. 3. Miscel. pag. 100. a Pipino sive a Theoderico atque anterioribus Regibus id habere memorantur : unde an merito Charta Theoderici suspect sit fidei eruditis viris nescio. Ut ut sit ex ea discimus sub nomine S. Gervasii Cenomanensis ecclesi patroni, et Regis percussam fuisse ; atque adeo non ejusdem figur qua moneta Comitum Cenomanensium :

Aiglibertus Cenomanic urbis archiepiscopus, nos deprecatus est, uti monetam publicam in sua civitate, et in nomine S. Gervasii ac nostro ei concederemus,

apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 200. Claromontensis Episcopi et Capituli Denarii, ex Regesto 123. debent esse 3. den. 16. gran. legis argenti Regis, et 20. sol. 6. den. ponderis ad marcam Paris. 13. ejusmodi den. valent 12. parvis Turon. Malli eorumdem Denariorum 3. den. leg. arg. Regis, et 16. sol. 9. d. obol. duplic. ponderis ad marcam Parisiensem. Monet typum hic damus, quem proferunt etiam Thevetus lib. 14. cap. 12. Savaro in Orig. Claromont. pag. 278. 1. Edit. ut et Hautinus pag. 45. Hujusce monet mentio occurrit apud Gallandum de Franco alodio pag. 107. Justellum in Hist. Arvern. in Probat. pag. 56. 144. 145. 146. in Probat. Hist. Turenensis pag. 57. etc. In Charta ann. 1219. in Regesto Philippi Aug. Herouvalliano fol. 165. hc habentur :

Levabuntur 15. Claromontenses qui valent 30. Podienses.

Vide supra Durantingi. Claromontensium Comitum in pago Bellovaco monet typum recentiorem, cum antiquior nobis non occurrat, hic delineamus. Vide supra. Nos satis antiquum Episcopi exhibemus num. 58. Cluniacensium Abbatum monet mentio est in Bibliotheca Cluniacensi pag. 1410. 1505. 1535. et apud Gallandum de Franco alodio pag. 57. Typus num. 59. Cluniensis, pro Cluniacensis, in Charta ann. circ. 1150. et 1160. inter Probat. ult. Hist. Trenorch. pag. 166 :

Accepit ab eo predictus prior ccc. solidos Cluniensis monet.

Alia Beatr. comit. Cabilon. ann. 1212. in Chartul. Cluniac. :

Ego Beatrix comitissa Cabilonensis.... Deo et ecclesi Cluniacensi in perpetuam elemosinam contuli, ut moneta Cluniacensis per universam terram meam amodo currat, nec alia de cetero possit currere moneta ibi, excepta solummodo in prpositura mea Cabilonensi... Si vero, quod absit, contigerit quod moneta Cluniacensis tantum pondere et lege pejorescat, quod marca argenti minus duos solidos, quam tempore me concessionis valebat, vel successores mei juramentum prstitum servare non tenerentur. Erat autem tunc temporis moneta Cluniacensis, videlicet xij. denarii, secundum legalem probationem in pondere argenti quinque denariorum et oboli, et cuperis sex denariorum et oboli.

Coloniensis monet mentio est in Charta ann. 950. apud Marten. tom. 2. Ampl. Collect. col. 45. Condatescensis monasterii, seu S. Eugendi vel S. Claudii monet mentio fit in Histor. rythmica ejusdem Monast. apud Mabill. tom. 1. Annal. pag. 608. quod

quidem jus acceptum referri debet Friderico Imper. ut patet ex Charta ann. 1175. inter Instr. tom. 4. nov Gall. Christ. col. 22. Vide supra S. Augendi moneta. Corbeiensium Abbatum monet mentio occurrit in Charta Philippi Aug. ann. 1185. quam supra retulimus inter prmissa ad monetas regias ; unde etiam colligere promptum est Abbates id juris antiquitus obtinuisse. Penes nos est recentioris typi pars antica in qua efficta Crux pedata inter cujus brachia bin coron et bina lilia cum Inscript. Sit Nomen, etc. alteram recuperare non licuit. Haud scio an iidem sint cunei de quibus Mabill. tom. 3. Annal. pag. 337. Charta ann. circ. 1085. in magn. Chartul. nig. Corb. ch. 24. fol. 48. r. :

Everardus abbas Corbey scriptis retinere volumus qualiter Moneta Corbey nostris temporibus agenda sit, quantave firmitate nobis viventibus sit tenenda. Constituimus autem eam ad septem denarios argenti, juxta legem et pondus Ambianensis monet : obolos quoque ponimus ad sex denarios, et ita ut tredecim ex illis denarii integrorum duodecim denariorum pondus efficiant, nec ad singulos centum solidos denariorum, nisi tantum viginti solidos ex eis admisceri permittimus.

Typus hujus monet sub Joanne quodam abbate exstat in cimeliarcho D. Fauvel, in cujus antica parte efficta crux pedata cum binis coronis et binis liliis inter illius brachia, et inscriptione : Johannes ; in altera pedum pastorale inter A et : cum inscript. Abas Corbeien. Nos paulo diversum exhibemus num. 60. Crespiacensium, seu Vadensium Comitum monet mentio est apud Hemerum in Augusta Viromand. in Regesto pag. 46. 47. Moneta Crispeii, in Charta ann. 1184. tom. 2. Histor. Eccl. Meld. pag. 72. Typus num. 61. Charta Phil. Aug. ann. 1214. in Hist. Abbavil. pag. 126 :

Comes Bellimontis et de Crespeiaco et Alienor uxor ejus, quondam comitissa Viromandi, dederunt in perpetuam eleemosynam ecclesi S. Judoci supra mare decem libras de moneta patri Crespiac... Dicta comitissa dedit et concessit in perpetuam eleemosynam dict ecclesi centum solidos monet Crespeiac.
Vide infra Valozius. Delphinalium monetarum origo repetenda a Guigone II. cui ann. 1155. jus cudendi monetam concessit Fridericus I. Imper. Bulla descripta in Diplomate Friderici II. ann. 1238. quo idem jus Delphinis asseritur tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 93 :

Prterea potestatem condendi et fabricandi novam monetam in villa qu dicitur Sesana, qu sita est ad radicem montis Jani, quia ibidem monet fabrica non erat, a nostra Majestate impetravit

Guigo Dalphinus. Ali etiam fuere Delphinalium monetarum officin, apud

Oysencium videlicet, unde Libr Oysencii, id Decis. 432. Franc. Marci part. 2. pag. 224. Avisanum, Crimiacum, Cerviam, Gratianopolim et Romanum, in quibus monet aure, argente et cupre cudebantur, ut discimus ex Extracto Computi ann. 1339. tom. 1. Histor. Dalph. pag. 95. et Instrum. ann. 1327. ibid. tom. 2. pag. 214. 215. Jam vero de earum figura, lege et pondere paucis dicendum ; ac primo quidem Floreni jubentur esse

de 24. quaratis auri fini, ad remedium lig octav partis unius quarati pro qualibet marcha, et ad remedium ponderis octav partis 1. floreni pro qualibet marcha. Item in dictis florenis sit... ab una parte imago B. Johannis Bapt. et supra spatulam dextram ipsius imaginis sit... unus parvus Dalphinus, et circumscribatur a dicta parte
Sanctus Johannes Baptista.

Ab alia vero parte dicti floreni sit unus flos... de lilio, circumscribatur a dicta parte

Guigo Dalphinus. Consilium ann. 1327. tom. 2. Hist. Dalph. p. 214. ejusdem legis, ponderis et figur ex Ordinat. ann. 1340. ibidem pag. 415. Florenum Delphinalem exhibemus num. 64. ubi circa lilium scriptum Hu. Dph. Viens. Item Albi denarii, dicti Grossi Dalphinales pond. 60. ad marcam Dalph. leg. 11. den. argenti puri, ad remedium legis 1. gr. circiter, et ad remedium ponderis sex septenarum 1. grossi, pretii 17. den. :

Quilibet grossus habeat ab una parte in medio figuram seu imaginem unius hominis sedentis super duobus piscibus Dalphinis, uno ad dextram, et alio ad sinistram partem, habentis in manu dextera unam virgam, et in summitate ipsius virg unum florem, et habentis in capite unum circulum florum, et circum circa sint... primo supra caput dict imaginis una crux, et prterea litter continentes hc verba, Humbertus Dalphinus Viennensis, ab alia vero parte debeat esse una magna crux in medio, et quatuor pisces Dalphini parvi, videlicet unus in quolibet quarteno seu vacuo dict crucis, et circumquaque, primo crux et deinde litter.... Grossus Dalphinalis.
Item Oboli grossi Dalphinales cursus 8. de d. ob. leg. 8. den. argenti puri, pond. 7. s. 4. d. dictorum obol. ad marcam, ad remedium leg. 1. gr. et semis. et ad remedium ponderis semis. den. :

Quilibet obolus grossus habeat ab una parte in medio unum magnum piscem Dalphinum, et circum circa primo crux, et deinde litter... Humbertus, etc. alia vero parte debet esse in medio una magna crux, et

duo Dalphini, in duobus quartenis dict crucis et circumquaque prmissa cruce litter... Obolus Grossus Dalph. Item Duplices Dalphinales
leg. 4. den. pond. 15. s. 10. den. ad marcam, ad remedium legis 1. gr. circiter, et ad remedium ponderis 1. duplicis, pretii 2. den. ejusdem figur in antica qua oboli supra,

in alia vero parte sit qudam crux magna qu vadat a qualibet parte usque ad summitatem circuli, et unus piscis Dalphinus in uno quatenorum dict crucis, et litter circum circa
.... Duplex Dalph. Item

Denarii nigri Dalphinales

leg. 3. den. ponderis 24. sol. ad remedium legis 1. gran. circiter, et ad remedium ponderis 2. den. pretii 1. den. in antica effictus Dalphinus ut in obolis, in altera crux cum Inscript. Denarius Dalph. Item

Oboli nigri Dalphinales

pretii 1. ob. leg. 2. d. minus 2. gr. pond. 33. sol. 4. den. ad marcam, ad remedium leg. 2. gran. circiter, et ad remedium pond. 4. ob. ejusd. figur in antica parte qua denarii nigri, in postica

sit in medio una crux qu extendatur a qualibet parte usque ad summitatem circuli, et litter circumquaque prmissa cruce

... Obolus Dalphinalis. Dozeni pretii 12. den. leg. 6. d. argenti puri, pond. 10. sol. ad marcam. Item Moneta alba leg. 6. d. arg. puri, pond. 6. s. ad marcam,

et habeat ab una parte circulum infra quem sit unus Dalphinus, et ab alia parte sit una crux parva, prout habent Turonenses argenti regni Franci
, ex laudato supra Computo ann. 1339. Vide Dozenus. Typos exhibemus num. 63. et 62. Ordinat. Caroli V. dalph. ann. 1357. 8. Jun. in Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Vienne fol. 18. r. :

Primo (cudantur) denarii albi curribiles pro decem octo denariis ad octo denarios argenti fini, de liga et de pondere ix. sol. den. promarcha ... Et habeant dicti denarii ab una parte arma nostra dalphinalia infra compassum rotundum, et in circuitu sint hc verba : Karolus primogenitus Francorum Regis ; et ab alia parte sit una crux longa transiens totum compassum, et inter brachia crucis sint duo flores lilium et duo pisces dalphini, et in circuitu, Dalphinus Viennensis. Item denarii nigri currentes pro sex denariis, de liga iiij. den. argenti fini, et de pondere xiij. sol. iv. den. dict monet... Et habeant ab una parte

unum compassum rotundum, et in medio sint he litter, Krol, et desuper dictas litteras unum florem lilii, et a parte inferiori unum piscem dalphini, et in circuitu, K. primog. Franc. Reg. et ab alia parte sit una crux cum tribus brachiis floretatis de flore lilio et pede transeunte compassum, et in circuitu sit, Dalphinus Viennensis. Item denarii nigri curribiles pro iij. den. ad ij. den. et xij. gr. de liga, et de pond. xvj. sol. viij. den. pro qualibet marcha dictorum denariorum.... Et possunt esse in fretone duo fortes et duo debiles ; et habeant ab una parte infra compassum duos flores lilium et duos pisces dalphini, et in circuitu, K. primog. Franc. Reg. et ab alia parte infra compassum unam crucem planam, et in circuitu, Dalphinus Viennensis. Item denarii nigri curribiles pro j. den. de liga j. den. argenti fini, et de pond. xxij. sol. iij. den. pro qualibet marcha.... Et habeant ab una parte infra compassum quatuor flores lilium, et sit scriptum in circuitu, K. primog. Franc. Reg. et ab alia parte infra circuitum litterarum habeant unum piscem dalphini sine compassu, et in circuitu, Dalphinus Viennensis.

S. Deodati (S. Diey) apud Lotharingos monet mentio fit in litteris Ermengardis ann. 1051. apud D. Calmet. tom. 1. Hist. Lothar. col. 441. in Chartis ann. 1115. 1176. ibid. tom. 2. col. 261. 368. ubi monet typum delineavit num. 153. ejusd. prterea meminit P. Benoist in Origin. Domus Lothar. pag. 531. Typi num. 65. et 66. Diensis Civitatis nummi typum exhibemus num. 67. S. Dionysii in Francia Abbatum moneta, de qua Doubletus pag. 407. Hujus typum delineari curavit Molinetus in Museo S. Genov. pag. 145. Divionensis moneta. Vide supra Burgundi Ducum Moneta. Dolensis monet mentio fit in Charta Gir. Villelud. abb. ann. 1212. ex Chartul. Bauges. Turon. dic. :

Pax et amicabilis compositio inter partes taliter intercessit, quod dictus abbas (de Baugeseio) dedit dicto Petro pro bono pacis duodecim libras dolensis monet.

Vide Castri Rodulfi dominorum moneta. Drocensium Comitum monet mentio est apud Ordericum Vital. lib. 5. pag. 576. 596. 685. Adde Vitam S. Hildeburgis tom. 2. Spicil. Acher. pag. 690. Hujus meminit quoque Charta ann. 1287. ex Tabul. capit. Carnot. Typum damus num. 68. Duacensis moneta. Charta Nic. S. Humb. Maricol. abb. ann. 1185. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 165 :

Ecclesia Lescheriensis nobis propter hoc... duodecim solidos Duacensium

in festo S. Remigii annuatim persolvet.

Alia Joan. episc. Camerac. ann. 1202. ex Chartul. Mont. S. Mart. part. 3. ch. 34 :

Acceptis ab ecclesia Montis S. Martini centum libris Duach. monet.

Census ejusd. monast. ibid. fol. 78. v :

Nous avons Douay une maison.... liquele doit de rente par an quatre solz de Douesiens.
Charta ann. 1210. ibid. part. 6. fol. 113. r. col. 1 :

Viginti quatuor modios frumenti et triginta libras veteris monet Duacensis.

Typum habes num. 69. Durenses denarii, quorum 14. dicuntur valere 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gr. legis argenti Regis, et 19. sol. 7. den. ponderis ad marcam Paris. Malli eorumdem denariorum 2. den. 21. gr. legis agenti Regis, et 17. sol. 4. den. ob. duplic. ad marcam Paris. Monet inscriptum, Castriduni. Figuram hic damus, quam delineavit etiam Thevetus tom. 2. Cosmogr. p. 519. ut et Hautinus p. 49. cui alterum typum subjicimus, num. 70. et 71. Hujus mentio occurrit in Hist. Drocensi pag. 137. et in Charta Ludovici Comit. Blesensis ann. 1197. Horum meminit Charta Theob. comit. Blesens. ann. 1190. in Chartul. B. Magdal. Castridun. fol. 1. Alia ann. 1320. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 471 :

Robertus comes Boloni et Arverni (transtulit) in dictum dom. Credonio et cum ipso totum vicecomitatum Castriduni, cum mero et mixto imperio, jurisdictione alta et bassa, feudis et retrofeudis, dominiis et jure fabricationis monet.
Scheda ann. 1308 :

La monnoie de Chasteaudun queure pour Tournois et vaut pis quatre sols la livre.

Duni ad Mosam moneta. Elenchus Chart. qu continentur in Chartul. 2. casten. Asperim. ex Bibl. reg. 49 :

Instrument comment mesires d'Aspremont ait estaubli maistre Lambert de Namur par deux ans faire sa monnoie Dun, blanche, noire et d'or, et de queil loi et quantit, et comment li nons monsigneur y doit i estre.
Ali ibidem extant Chart ad eandem monetam spectantes. Ebredunensium Archiepiscoporum monet mentio fit in Charta ann. 1147. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 89. col. 1. qua id juris Willelmo Archiep. concedit Conradus II. Imper. Typus num. 72. Egidiensis monet, qu in civitate S. Egidii sub Comitibus Tolosanis cudebatur occurrit mentio in Charta ann. 1093. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 336.

Vide Egidienses. Typus num. 73. Exoldunensis monet typos sistimus num. 74. et 75. Falcumbergensis Domin (Fauquenberge) Denarii ex Regesto 123. jubentur esse 4. den. 12. gr. legis argenti Regis, et 17. sol. pond. ad marcam Paris. Monet nulla est Inscriptio, cujus typum hic damus. Nos aliam exhibemus cum inscriptione num. 76. Flandrenses monet prisc et recentiores passim habentur in libris Monetariis. Exstat in Regestis Parlamenti fol. 84. Arestum pronuntiatum in Parlamento S. Martini ann. 1289 : quo

non obstantibus propositis a Comite Flandri, pronuntiatum fuit, quod non ordinatio, quam dominus Rex fecit super Monetis, in Comitatu Flandri tenebitur : et fuit prceptum dicto Comiti ut eam teneri faciat et servari.

Typi num. 77. 78. Forensium Comitum monet mentio occurrit in Charta ann. 1223. inter Instr. nov Gall. Christ. tom. 4. col. 28. Fuxensium Comitum monet figuram hic describimus, de qua nihil mihi prterea occurrit. Hunc txpum nos ex editione D. Benedictinorum iteramus. S. Galli moneta Agnum paschalem seu vexilliferum prferebat, ex Vadiano in Johan. Christoph. Olear. Isagog. ad Nummophyl. bracteat. pag. 24. Gapiensis monet typus num. 80. S. Gaugerici Cameracensis moneta, cujus typum descripsit D. le Blanc pag. 127. Incertum tamen an id juris umquam habuerit istud monasterium : nullum quippe ea de re mihi occurrit monumentum ; unde monetam regiam esse suspicor S. Gaugerici nomine insignitam, quod in monasterio, vel Cameraci, ubi in primis colebatur, percussa fuerit. Id autem non semel factum ex infra dicendis observare est. Genevensium Episcoporum monet meminit Scriptor libri, cui titulus le Citadin de Geneve, pag. 177. Ejusdem sub nomine Gebennensis monet occurrit mentio in Charta ann. 1231. inter Instr. nov Gall. Christ. tom. 4. col. 30. et in Statutis S. Claudii ann. 1448. pag. 83. Gerundensis monet, in qua tertiam partem habebant Episcopi, meminit Silvester II. PP. in Epist. ann. 1002. Append. Marc Hispan. col. 959. Giemensis in dicesi Autissiodorensi monet mentio fit in Computo ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. cl. Fuit autem Giemum prisci Comitatus caput, teste Valesio in Notit. Gall. pag. 234. Typus num. 81. Charta ann. 1197. in Chartul. Buxer. part. 6. ch. 6 :

Hugo filius Willielmi de Quercu... vendidit fratribus de Buxeria vineam quandam.... pro xx. libris et x. solidis Giemensium.

Alia Will. archiep. Bitur. ann. 1200. ex Chartul. Bauges. :

Abbas et fratres de Baugeseio dicto Archambaudo et filiis ejus lxx. libras Giemensis monet caritative dederunt.
Alia ann. 1211. ex Lib. 1. feud. Borbon. :

Propter hoc dedit mihi dominus Guido quinquies centum libras Giemenses.
Lit. remiss. ann. 1380. in Reg. 117. Chartoph. reg. ch. 137 :

L'exposant et Estienne le Jondray se prirent jouer aux dez sur un denier, appell Giennois, qui valoit demi blanc.

Guianensis vel Guiennensis moneta, Guienn scilicet seu Aquitani ducum. Vide supra voce Guianensis. Guillelmenses, Moneta Comitum Forcalquerii, quibus commune fuit Guillelmi nomen, unde vocis origo. Charta ann. 1202. apud Gaufridum Hist. Provinc. pag. 79 :

In pace et concordia facta per Raimundum Comitem Tolosanum, inter Willelmum Comitem Forcalquerii et D. de Simiana et de Relhania, mandat dictus Raimundus ut.... haberet albergam 200. equorum, vel redemptionem pro alberga 500. solidorum Guillelmensium.

Anno 1242. 58. sol. Guillel. computantur pro marca argenti puri, apud D. le Blanc pag. xxix. Libri et solidi Willelmenses, in Charta Gaufridi Episc. Apt. ann. 1146. apud Sammarth. Willelmenses solidi, in Ch. ann. 1247. inter Instr. tom. 1. nov Gall. Christ. pag. 80. Typum damus, num. 82. Guingampensium libr memorantur in Charta ann. 1215. tom. 1. Probat. Hist. Britan. col. 829. Typus num. 83. Huduensis moneta. Vide supra Augustodunensium Episcop. etc. Hugonenses, Moneta Comitum Ruthenensium, ab Hugone, ut videtur, qui ab ann. circ. 1010. usque ad ann. 1056. Comitatum Ruthenensem obtinuit, sic dicta. Hugonenci, in Charta ann. 1095. tom. 2. Hist. Occitan. inter Probat. col. 337.

Propter 800. solidos Hugonencos de moneta octena, exhibiles et percurribiles. Hugonenci

, ibidem col. 338. ex Charta ann. 1095. et in Chartis ann. 1125. col. 429. 431. Hugonenqui, in Charta ann. 1101. Vide in voce Marteror. Eorumdem mentio rursum occurrit in Charta manumissionis ann. 1251. Inculismensis monet meminit Tabular. Dalonensis Abbati fol. 30. Ademarus Cabanensis pag. 160. Histor. Pontific. et Comitum Engolismensium cap. 13. et Beslius in Episcopis Pictav. pag. 79. Typi num. 84. 85. Hujus figuram regnante Ludovico Juniore exhibet Molinetus in Museo S. Genov. pag. 147. altera exstat in cimeliarcho Baronis de Grassier ab ea nonnihil

diversa. Indensi seu S. Cornelii monasterio prope Aquisgran. jus cudendi monetam a genitore suo traditum confirmat Otto III. Imper. Diplomate ann. 985. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 336 :

Mercatum quoque ibidem habendum, una propria cum Moneta, sicut a pio genitore nostro illis traditum comperimus, ita et nos.... concedimus.

Laudunensium Episcoporum monet, quas Maailes Lovisiennes appellatas docet Regestum 123. debent esse 3. den. 18. gran. legis argenti Regis, et 15. sol. malliar. duplic. ponderis ad marcam Paris. Iis inscriptum, Ludovicus Rex... Gazo Episcopus. Statutum Ludovici IX. ann. 1265. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 94 :

Que nuls ne prangnent en sa terre, fors purs tournois et parisis et Loevesiens, deus pour un parisis.

Earum figura exstat in Regesto : hanc etiam descripsit Thevetus lib. 15. Cosmogr. cap. 3. ut et Hautinus pag. 47. Vide Guibertum lib. 3. de Vita sua cap. 7. et Hermannum Monach. de Mirac. S. Mari cap. 17. Typum damus num. 86. cum Inscript. Philippus rex et Rogerus Eps. Sub censu duorum minimorum Laudunensium, in Ch. ann. 1202. ex Tabul. S. Crisp. in cavea. Pactum inter Phil. V. et episc. Tornac. ann. 1320. ex Bibl. reg. :

Pierre de Merlaing deus Loevisiens de cens la S. Remy.... Ernouls li quens .... sis Loenois. Agnes.... douze Loviziens.
Charta ann. 1343. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Nous signour de Coucy disant lesdis cent sols estre Laonnisiens, qui valent l. sols Parisis.

Hujus monet typum sub Galtero episcopo ann. circ. 1155. profert Molinetus in Museo S. Genov. pag. 145. Ledonensis monet meminit Golutus in Hist. Sequan. pag. 300. Typum damus num. 87. Charta ann. 1155. in Chartul. Cluniac. :

Fratres de Miratorio lxx. solidos Ledonensis monet eis (Cluniacensibus) annuatim persolvant.
Alia G. comit. Matiscon. ann. 1177. ex Bibl. reg. :

Aimo Desideratus... totam moriam, qu ei in puteo contingebat, locavit prdict ecclesi (Clarevallis) fratribus per octo annos, mille solidis fortium Ledonensis monet et decem libris Divionensium.

Lemovicensium Vicecomitum Denarii, quorum 13. valent 12. parvis Turon. ex Regesto 123. debent esse 3. den. 16. gr. legis arg. regii, et 19. sol. 6. den. ad marcam Paris. Malli eorumdem denariorum 3. den. legis argenti regii, et 16.

sol. 9. den. malliar. duplic. ad marcam Paris. Eorum figura exstat in Regesto : hanc etiam descripsit Duchesnius in Historia Castilionensi, ut et Thevetus lib. 14. cap. 8. et Hautinus pag. 47. Ejusce monet mentio habetur apud Justellum in Probat. Hist. Arvern. pag. 47. et Hist. Turen. pag. 50. ut et in Tabul. Abbati Conchensis in Ruthenis ch. 56. 115. 134. et alibi passim sub Roberto Rege, ubi Lemovicani appellantur. Adde Litteras ann. 1275. inter Ordinat. Reg. Franc. tom. 3. pag. 60. Vide Barbarini. Typos habes num. 88. 89. Scheda ann. 1308 :

La monnoie au vicomte de Limoges qui queurt en sa terre et ailleurs pour Tournois et pis vaut deux sols la livre.
Vide Chron. Lemov. tom. 1. Bibl. Mss. Labb. pag. 332. et supra in voce Barbarini. (Cart. Conchar. Ruthen. p. 77. an. 1025.) -

Recepimus ab ipsis monachis in precium solidos trecentos de Lemovicas. Solidi CV. de Lemoticanos.
(Id. p. 89. ann. 997.) Leodiensis moneta, seu Episcoporum Leodiensium, de qua sic in Magno Recordo Leodiensi pag. 109 :

Item des Liegeois fait doit monteir sur le marc vingt deux sols et owit deniers Liegeois, et doit avoir en les marc de Liegeois d'aloy quatre deniers et obole et dechy de chinque deniers il se passe cheyans en bourse, et se il passe chinque deniers, et un cope li monnoies, est attaint de son honneur, etc.

Lingonensium Episcoporum monet mentio est apud Perardum in Burgundicis pag. 48. ubi descripta Charta Caroli Calvi qua Isaaco Lingon. Episc. concedit jus cudendi monetam, et Claudium Robertum in Gallia Christ. pag. 368. 369. In Regesto feodorum Ecclesi Lingon. fol. 14. Pactum describitur initum ann. 1185. inter Hugonem Ducem Burgundi et Episcopum Lingonensem, quo cavetur,

quod null ali monet currant apud Castellionem nisi Divionenses et Lingonenses
. Ibi etiam Dux promittit,

quod monetam Divionensem a lege nec a pondere mutabit in vita sua absque consensu Episcopi Ut moneta Lingonensis semper apud Fouventum in tota terra sua de cetero liberius currat et plenarie recipiatur.
Charta alia ann. 1255. fol. 31 :

. In Charta ann. 1190. ex Chartul. Lingon. in Bibl. Colbert. Henricus dominus de Fouvento concedit Manassero Episc. Lingon. :

Je Richars Sirre de Passavant, salus. Cogneue chouse soit tous que mes oncles li sires Richars de Mostriel ha reconnu qu'il est hon l'Evesque de Leingres pour 12. livres de Langoines qu'il doit panre en la vente de Leingres chascun an tousjours, etc.
Vide Gaultherotium in Anastasi Lingon. pag. 388. Typus num. 90. ex Duby de monetis Baronum. Lochiensis moneta, Eadem qu comitum Andegavensium. Charta Fulcon. Andeg. comit. ann. 1104. pro fundat. Belliloci :

Addo prterea eis, ut habeant et faciant in ipso alodo monetam meam de Lochis.
Lodovensium Episcoporum monet meminit Plantavitius in Episc. Lodovens. pag. 81. 90. 97. 112. ubi Raymundus Episc. qui et Pastor bonus nuncupatus, dicitur ann. 1122. instituisse Bernardum Guibertum monet magistrum cum facultate ipsam cudendi, vel ab aliis nomine suo cusam probandi. Pag. 96. Philippus Aug. regio Diplomat. ann. 1188. confirmat Lodovens. Episcopis jus cudendi monetam, qu,

ad instar monet regi

, ut habetur pag. 112. ex alio Dipl. ann. 1210.

per totum Lodovesium ab omnibus acceptaretur

. Adde pag. 97. et 237. ubi quvis alia moneta prohibetur prter Parisiensem et Lodovensem, ex Charta ann. 1285. Typus num. 91. ex eodem Duby. Lotharingi Ducum monetarum typos quotquot reperire potuit, profert D. Calmet initio tom. 2. Hist. Lothar. ubi de iis pluribus disserit ; unum aut alterum ex iis quos antiquiores existimat hic delineari curavimus. Primus denarius Ferrici III. esse videtur qui ann. 1298. obtinuit ab Alberto Imper. jus cudendi monetam apud Yram : alter Theobaldi II. qui ab ann. 1303. ad ann. 1312. Ducatum habuit. A Spatha iis efficta denarios esse putat qui Spatharii seu Espadins dicebantur. Vide eadem de re P. Benoist de Orig. domus Lotharing. pag. 530. et Baleicourt in Tract. Hist. de Orig. ejusdem famili pag. xxvii. et cclxxvii. Typi num. 92. 93. Librum V. C. de Saulcy, Essai sur les monnaies des ducs hrditaires de Lorraine. Lugdunensis monet typum ex Hautino hic exhibemus num. 94. Charta ann. 1151. in Hist. S. Barbar Lugdun. :

Misit.... in gageriam pro 10. millibus solidorum Lugdunensis monet, cujus 20. solidi valebant marcam puri argenti.

Jus cudend monet Archiep. Lugdunensibus concessum videtur a Friderico Imper. ann. 1157. Bulla aurea in Instr. tom. 4. Gall. Christ. col. 17. Jus eam cudendi ad archiepiscopum simul et capitulum pertinebat, ut colligitur ex Actis capit. ejusd. eccl. in Cam. Comput. Paris. ad ann. 1338. fol. 40. r.

col. 2 :

Domini decanus et capitulum monetam cudendam, nomine ipsorum et dom. archiepiscopi Lugdunensis, concesserunt. Dicto magistro concedimus quod ipse dictas monetas... possit facere fieri... cum omnibus signis, signaculis seu caracteribus, qu sibi placuerint,...... dum tamen in dictis monetis sit scriptum in articulo : Prima Sedes Galliarum.

Charta pro institutione monetarii ann. 1368. ex Cod. reg. 5187. fol. 74. r :

Luxoviensis monasterii monet aure figuram, alii omnibus, ipsa etiam Condatescensi antiquiorem habeo inter schedas meas descriptam ; in cujus antica parte crux monti imposita effingitur cum inscript. Monasterio ; in altera calix seu vas sacrum duabus ansis instructum, cui supereminet crucicula, cum inscript. Lossovio. Hujus monet antiquitatem probant litera O in Lozangiam efformata et litera S. prostrata : unde ad Walbertum Luxovii abbatem electum ann. 625. referendam opinor, quod indicare videtur litera W. cruci supposita. Nisi moneta regia apud Luxovium cusa. Magalonensis Episcopi Denarii, quorum 13. computantur pro 12. parvis Turon. ex Regesto 123. debent esse 3. den. 16. gr. legis argenti regii, et 19. sol. 6. den. ponderis ad marcam Paris. Malli eorumdem Denariorum 3. den. legis argenti regii, et 16. sol. 6. den. malliar. dupl. ponderis ad marcam Paris. Moneta una parte crucem prfert, crucem hic non agnosco ; altera 4. globulos in quadrum effictos, absque ulla Inscriptione. Typus exstat in Regesto. Habetur etiam apud Hautinum pag. 45. et Thevetum lib. 14. cap. 8. pag. 530. Magduni in Biturigibus (Meun sur Yevre) domini (Roberti Atrebatensis) Denarii, quorum 15. valere dicuntur 20. parvis Turon. ex Regesto 123. debent esse 3. den. 6. gr. legis argenti regii, et 20. sol. pond. ad Marcam Paris. Malli eorumdem Denariorum 2. den. 16. g. legis argenti regii, et 17. sol. 2. den. obol. duplic. ponderis ad marcam Paris. Monet mentio est prterea in Charta ann. 1177. apud Thomasserium in Consuetud. localib. Bituricensibus pag. 73. Vide Thevetum lib. 14. cap. 15. Typum damus num. 95. Malileonis, vulgo Mauleon, in valle Subola apud Novempopulos, moneta. Charta Honor. PP. inter census eccl. Rom. :

Honorius episcopus, etc. dilecto filio nobili viro Savarico de Maloleone crucesignato, salutem... Idem rex (Anglorum Joannes) pensatis tu devotionis obsequiis, in terra tua cudend monet tibi liberam potestatem de liberalitate regia concessit... Nos concessionem hujusmodi gratam habentes, eam tibi, sicut ipsam juste obtines et quiete, auctoritate Apostolica confirmamus.
Typum exhibemus num. 96.

Marchi Comitum, ex Regesto 123. denarii debent esse legis 3. den. 6. gran. argenti regii, et pond. ad marcam Paris. 20. sol. ejusdem pretii atque Magduni denarii. Eorumdem Malli, leg. 2. den. 16. gr. argenti regii, pond. 17. sol. 1. den. obol. duplic. Atque hi denarii Marchiones et Marchisienses vulgo appellabantur. Chronic. S. Stephani Lemovicensis :

Anno 1211. Hugo li Bruns Comes Marchi fecit novos Marchiones fieri. Libr Marchionenses,

in Charta ann. 1251. Libr Marchionum ann. 1252. Marchiones veteres, in Charta ann. 1256. apud Justellum in Probat. Histor. Turenensis pag. 47. 49. 54. 56. Solidi Marchisienses, in Charta Willelmi Burdegal. Archiep. ann. 1227. in Tabulario S. Amantii Inculismensis. Solidi Marchenses, in Testam. Aimerici apud Stephanot. tom. 3. Antiquit. Pictav. MSS. pag. 756 :

Pro alia marcha reddidit eidem l. solidos Marchenses.

Pluries ibi. Marchienses, in Charta ann. 1251. ibid. pag. 861. Marchisanorum moneta, in Bulla Nicolai V. PP. ann. 1451. in Bullar. Carmelit. pag. 225. Ex Charta anni 1231. apud eumdem Justellum colligimus hac tempestate 13. solidos Marchionum valuisse 12. Turonensibus. Alii videntur Oboli de Marchia, in Visitatione Thesaurari dis S. Pauli Londinens. ann. 1295. in Monastico Anglic. tom. 3. pag. 312. Marchi Comitum denariorum figura est in Regesto : hanc etiam descripsit Thevetus in Cosmographia lib. 14. cap. 8. ut et Hautinus pag. 41. Typos damus num. 97. 98. Marculiensis moneta. Vide infra Melgoriensium Comitum moneta. S. Martini Turonensis Abbatum monet meminit Proustius in Loduno pag. 23. 25. A prdecessoribus suis Regibus id juris concessum Ecclesi S. Martini testatus Carolus Simplex in Charta qua idem jus rursum eidem asserit ann. 919. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 275 :

Expetiit (Robertus abbas) ut... sicut priscis temporibus, a prdecessoribus nostris Regibus concessum fore probatur, propriam Monetam et percussuram proprii numismatis nostra auctoritate concederemus.

Eadem habent Diplomata Rodulfi Reg. ann. 930. apud eumdem tom. 1. Anecd. col. 65. et Hugonis Reg. ann. 987. tom. 1. Ampl. Collect. col. 341. Hujus monet typum hic describimus, num. 99. Frequentissimi usus fuit hc moneta, ut pote qu nec pretio, nec lege, nec pondere unquam mutaretur. Massiliensis monet, urbis, vel Vicecomitum, aut Episcoporum Massili, vulgo Marseillez dict, meminerunt Statuta Massiliensia confirmata ann. 1257 :

In moneta grossa, qu vulgariter Marsellez, vel in minuta, qu similiter appellatur Marsellez, habeat dominus Comes 12. denarios Massilienses

minutos de qualibet marca argenti fini operata in dicta moneta, et idem intelligitur de moneta Millarensium.
In eo Fdere quod dictum est inter Carolum Comitem Provinci et Massilienses, ann. 1257. art. 20. eadem propemodum habentur ; ubi ea conditione id juris conceditur ut

in Massilia, et non alibi et per homines Massili

cudatur hc moneta. In illo vero quod inter eosdem sancitum est ann. 1269. statutum est, ut deinceps 14. denarii Massilienses, 12. Turonensibus valerent. Legi in Analectis Peirescianis, Raimundum Berengarii Comitem Provinci facultatem Massiliensibus concessisse grossam monetam cudendi, in inferiore urbis parte, dummodo moneta illa esset proba et legalis, et ut ex unaquaque marca denarii duo sibi darentur, Tabulis 17. Kal. Jan. ann. 1218. Vide Guesnaium in Massilia Gentili lib. 1. cap. 31. et supra in voce Miliarensis. Duplex itaque moneta Massiliis in usu fuit, minuta una, dicta solidi minuti Massilienses, pretii 1. sol. Reg. quorum 20. libram Regalem efficiebant : altera fortior, qu Grossa nuncupabatur. Marseillez gros et Marseillez menus, in Comput. ann. 1251. Kal. Feb. ann. 1228. 3. libr Massilienses computantur

pro 1. uncia auri, et 3. bezancii et medium de suria pro 2. lib. Massil. et 3. bezancii de cibo pro 1. lib. Massil

. Idem legitur in Pace Comit. Provinc. et Communit. Massil. ann. 1243. In Computo ann. 1241. Florenus parvus et justus dicitur valere 12. sol. Massil. sive Regal. Plura videsis apud Ruffium Hist. Massil. 2. Edit. ann. 1696. tom. 2. pag. 323. et seqq. Minuti Massiliensis typum hic damus num. 100. ex iis qui nuper Massili effosi sunt ; quem etiam descripsit Ruffius pag. 444. Histor. Massil. 1. Edit. Hujus pretium est 7. solid. hodiern monet. Matisconensis monet mentio est apud Sanjulianum in Matiscone pag. 251. 290. et Thevetum lib. 14. Cosmogr. cap. 17. ubi ea describitur. Typum exhibemus num. 101. Charta ann. 1239. in Chartul. Cluniac. :

Tradiderunt ecclesi Cluniacensi pro xxxv. libris Matisconensium, quicquid juris... habere poterant... apud Chasoil.

Alia Caroli regnum regentis ann. 1359. ex Reg. Joan. ducis Bitur. in Cam. Comput. Paris. fol. 88. v. qua concedit Joan. Pictav. comit. fratri suo comitatum Matisconensem

cum auctoritate sive potestate faciendi et cudendi monetam auri et argenti, albam et nigram, etc

. S. Maximini Trevirensis Monasterio jus cudend monet concessum ab Ottone III. Imper. Diplom. ann. circ. 1000. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col.

361. S. Medardi moneta. Huic monasterio jus cudendi monetam concessum a Ludovico Pio supra docuimus ex Hist. Translat. S. Sebastiani. Typum profert D. le Blanc pag. 136. in cujus altera parte inscriptum Moneta S. Medardi, unde a monachis S. Medardi cusum certo existimat, re haud satis perpensa ; est enim moneta palatina, seu in palatio regio S. Medardi percussa, quod fieri solitum jam monuimus. Alterum descripsit Dormaus initio tom. 2. Histor. Suess. quem monet monasterii S. Medardi typum esse lubentius crediderim. Typum hujus monet, si tamen regia non est, profert Molinetus ex cimeliarcho S. Genov. pag. 146. cum inscript.

S. Medardus et Civitas Sibesis.

Alium typum damus num. 102. Meduntensium Comitum monet meminit Ordericus Vitalis pag. 595. 596. Meldensium Episcoporum Denarii, quorum 14. computantur pro 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gran. argenti Regis et 19. sol. 7. den. ponderis ad marcam Par. Malli vero eorumdem Denariorum 2. den. 21. gr. legis argenti Regis, et 17. s. 4. den. obol. dupl. ad marcam Paris. Monet typum damus ex Regesto. Nobis 103. et 104. Eo jure privatim a Comite, longe ante annum 1130. gaudebat Episcopus Meld. ut constat ex Charta Burchardi ejusd. urbis Episc. eo circ. anno exarata apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 696 :

Notum facio... quod Meldensem monetam, qu episcopalis juris est, quam sicut plerique testati sunt, prdecessores nostri aliis... ad beneplacitum suum dederant, etc.
Charta Henrici Comit. Trec. ann. 1165. ibid. col. 873 :

Juravi quod Meldensem monetam nec bonam nec falsam deinceps fieri faciam.

Melgoriensium Comitum moneta in Occitania, deinde Episcoporum Magalonensium, seu Montispessulani, postquam idem Comitatus in eorum jus devenit ex Innocentii III. PP. concessione ac infeudatione, ann. 1197. qui longe antea summo Pontifici concessus fuerat a Petro Comite Melgoriensi, Godefrido Episcopatum Magalonensem obtinente ann. 1085. ut docet Catellus lib. 5. Rerum Occitanarum pag. 987. Hujus porro monet cudend juris partem postea vendiderunt Episcopi Magalonenses Montispessulani Consulibus et Dominis ut habet idem Catellus pag. 991. Id tamen jus cudend monet Magalonensibus Episcopis deinceps controversum fuit a S. Ludovico, qui super hac re querelas suas exposuit Clementi IV. PP. ut ex Epistola ejusdem Pontificis docemur, quam descripsit Illustriss. Episcopus Monspeliensis, in Notis ad Epistolas Innocentii III. pag. 195. ex quo idem Clemens Episcopum ob indebiti juris usurpationem objurgavit scripta alia Epistola data Viterbii 6. Kl. Oct. ann.

2. cujus partem descripsit Dadinus Altaserra lib. 2. de Comit. Provincial. cap. 5. pag. 142. non quo Regia sibi is jura vindicaret, quandoquidem Comitatus Melgoriensis Ecclesi, non Regni Franci, feudum erat ; sed quod id juris Summi esset Pontificis, neque in ea quam Innocentius III. Comitatus Melgoriensis Magalonensi fecerat concessione contineretur, nihil ad rem faciente quam proferebat, possessione. Ubi licet advertere in binis istis Epistolis, monetam hanc Miliarensem appellari, et ita scribi in MSS. Codd. non vero Melgoriensem, uti edidit Altaserra, cum Miliarensis nomine species monet Melgoriensis intelligi debeat. Mergoresos, quos alii Melgorienses, vocat Raimundus de Agiles, seu de Agilers, qui vixit ann. 1100. Ex Charta ann. 1130. inter Probat. Hist. Occit. tom. 2. col. 456. discimus qua lege et quo pondere cusi ea tate Melgorienses :

Prterea ipsam monetam de Melgorio de ctero non faciam fabricari nisi in hoc pondere et in hac lege ; videlicet denarios integros ad iv. den. argenti fini, et xxiv. denar. in uncia, et mesallas ad iii. den. argenti fini, et xxv. in uncia, et in xx. sol. habeat semper iii. sol. de medallias tantum.
Eadem fere habentur in Charta ann. 1132. ibid. col. 464 :

Si vero interim moneta fuerit facta apud Melgorium, Ildefonsus comes faciat eam fieri quo pondere et lege qua fieri debet, videlicet xii. denarios ad iv. den. argenti fini, et xii. den. medallarum ad iii. den. argenti fini et xxiv. denarios denariorum ad pondus unius unci, et xxv. denarios medalarum ad pondus unius unci, et ut in xx. sol. sint tantum iii. solidi medalarum.
Adde ibid. col. 467. et 477. Eorumdem pretium ibid. col. 461. statuitur in Charta ann. 1131 :

Debemus reddere... libram de argento fino ad pensum directum de Biterris ad computum de solidis lxv. Melgoriensibus.

Charta ann. 1145. ex Tabular. Arelatensi fol. 126. docet 46. sol. Melgorienses confecisse marcam argenti, ejusd. pretii ann. 1145. ex Charta inter Schedas Pr. de Mazaugues ; in Charta ann. 1150. ex Bibl. Colbert. 48. sol. Melgorienses computantur pro una marca argenti fini ; in Charta ann. 1161. 50. sol. Melgor. conficere dicuntur marcam argenti ; item in Charta ann. 1167. Plantavitius in Episc. Lodovens. pag. 96. testatur ann. 1188. 60. millia sol. Melgoriensium valuisse 24. millibus librarum Turonensium :

Valebat enim, inquit idem Scriptor, asses octo Gallicos hodierni temporis solidus unus Melgoriensis
; in Charta 8. Aug. ann. 1190. inter Schedas mox laudatas 700. marc argenti fini quiparantur 35000. sol. Melgor. ibid. ex Charta ann. 1198. 50. sol.

Melgor. marcam conficiunt ; ejusd. pretii ann. 1204. 1209. ex Tabul. Carcasson. ann. 1213. ex Plantavitio in Episc. Lodovens. pag. 119. solidi Melgor. ejusd. valoris atque Turonenses statuuntur in Charta 22. Jan. 1395. Ex his facile colligitur errare Pittonem cum scribit lib. 2. Hist. Aquensis pag. 100. 25000. sol. Melgorienses valuisse 26000. Scutis : nusquam enim solidi Melgor. pluris stimati quam 11. vel 12. sol. nostr monet. In Tabular. Ecclesi Narbonensis habetur Charta ann. 1163. in qua solidus Melgoriensis dicitur esse a lege 4. denariorum argenti, et marcam argenti fini valuisse 48. Melgoriensibus. Chartular. Montispessul. dictum Magnus Talamus fol. 19 :

Promittimus vobis... quod monetam nostram Melgoriensem cudi et fabricari faciemus in perpetuum ad legem 4. denar. minus picta argenti fini Montispessulani, et ad pondus 18. sol. et 9. den. in marca Montispess.

Sed et etiamnum in Ecclesia Narbonensi solidis Melgorensibus rationes ineuntur. Observat prterea Catellus lib. 1. Rerum Occitan. pag. 51. in compluribus Occitani tractibus fodinas exstitisse auri ac argenti, maximeque in Melgoriensi, quod potissimum ex cavernis et latumiis, qu adhuc visuntur, colligere est : unde forte accidit, ait idem Scriptor, ut Melgoriensis monet officin prsertim inclaruerint. Id autem juris erat Dominis Montispessulani in hasce monetas, ut pro quacumque libra qu cuderetur, tres denarios percipere eis liceret. Guillelmus cognomento de Tortosa, quod ejusce urbis in Hispania dominus esset, filius secundogenitus Guillelmi Domini Montispessulani et Sibyll, tres hosce denarios in hredi sortem a patre obtinuit, quos Guillelmo Domino Montispessulani fratri donavit Diplom. ann. 1157. quod in Camera Computor. Parisiensi asservatur. Adde Gariellum pag. 128. 133. 149. Alio deinde mense Mart. ann. 1188. scripto, Guillelmus Dominus Montispessulani filius Duciss Mathildis, professus est tenere se in feudum a Raimundo Comite Tolosano, et Melgoriensi Comite,

illos tres denarios Melgorienses, quos habebat et percipiebat in moneta Melgoriensi in singulis libris ipsius monet sicut in Chartis exinde factis continetur
. Eodemque Diplomate pollicetur Guillelmus Raimundo et ejus successoribus Comit. Melgor. :

quod monetam Melgoriensem non faciet contrafacere, nec aliam monetam aliatam argento non faciet fieri in Montepessulo, nec extra in toto Comitatu Sustantionensi contra istam, nec aliam monetam discurrere faciet in Montepessulo, nec in toto posse suo, nisi istam monetam Melgoriensem, quamdiu erit ejus legis et ponderis qua statuta sunt, sicut in Chartis ipsius monet inter eos fact continetur.
Descripsit Gariellus in Episcopis Magalonensibus pag. 100. Edit. ann. 1652.

Diploma Honorii PP. II. qua Melgoriensem monetam alibi quam Melgorii cudi, eamque adulterari vetat. Ad Monetas denique Dominorum Montispessulani pertinet, quod in veteribus schedis sub ann. 1320. scriptis legitur :

Ce sont ceus qui vont contre ces establissemens dessusdiz des monnoies. Li Rois d'Arragon fait faire une monnoie en la terre de Monpellier qui court pour 12. tournois par toute la terre le Roy qui est en Provence, et ne valent pas tant comme deniers d'argent de 4. l. le marc, et fait faire en la ville de Monpelier plusieurs monnoies d'or contrefaites, dont onques mes nul Sires de Monpelier n'ot ne ne fist monnoie coursable en la terre de Monpellier.
Edem jam tum ante hc tempora exposit querel, ut discimus ex Concordia inter Petrum Comit. Melgor. et Guillelmum dom. Montispess. ann. circ. 1080. tom. 2. Hist. Occit. inter Probat. col. 311 :

Manifestum est quia Petrus comes interpellavit et rancuravit de hominibus de Montepessulano, et de aliis hominibus de Guillelmo de Montepessulano, de ipsas cogocias, et de ipsos raptus et de ipsis homicidiis, et de ipsis arquintars, et de ipsa Moneta de ipso auro, etc.

Typum monet Melgoriensis habes num. 106. Margulienses, ut Melgorienses, in Charta ann. 1113. ex Chartul. Aptensi fol. 15. Melgiorenses, in Charta ann. 1109. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 373. Melgurenses, in Charta Raimbaldi Archiep. Arelat. apud D. Chanteloup in Hist. Montis Majoris MS. Malgoyrenses, apud la Faille tom. 1. Hist. Tolos. pag. 37. ex Charta ann. 1271. Melgoryenses, in Statutis Arelat. MSS. art. 76. Milgorienses. Annal. Genuens. Oberti Cancell. apud Murator. tom. 6. col. 308. Milgurisi Denarii, in Charta xi. sculi ex Chartul. Aptensi fol. 72. Metensium Episcoporum monet mentio est apud Valaderium in S. Arnulfi Basilica pag. 2. et apud Meurissium in Episc. Metens. pag. 333. 476. 529. 624. Charta ann. 1206. in Hist. Mediani Monast. pag. 314 :

Invadiavit tertiam partem decimarum sub summa xv. lib. Metensis monet, quando xxvi. solidi valebant marcham puri argenti.
Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 122. r. :
C

vij . xxxv. lib. Mettensium currentium in provincia Remensi valent m. iiij . lxx. lib. vj. sol. Tur.
C

Hujus monet typum delineari curavimus, in cujus antica parte crux efficta cum duplici inscriptione :

benedictum sit nomen Domini nostri Jesu Christi. Grosus Metis ;

in aversa Episcopus benedicens cum inscriptione in circulo,

Theodorus eps. Metis. num. 105.

Id jus cudend monet Consulibus civitatis a prdecessoribus suis venditum redemit Cardinalis Lenoncurtius 7. Oct. 1553. quod Henrico II. Reg. Franc. cessit Cardinalis a Lotharingia ann. 1556. ut scribit D. Calmet. tom. 3. Hist. Lothar. col. 42. qui ejusd. monet typos descripsit ibid. tom. 2. num. 130. et seqq. Vide prterea P. Benoist de Orig. Domus Lothar. pag. 530. S. Michaelis Ecclesi (S. Mihiel) jus cudendi monetam concessum a Richero Virdunensi Episc. docet Charta ann. 1099. apud D. Calmet. ibid. tom. 1. col. 512. Mimatensis Episcopi monet mentio est in Charta ann. 1265. in Regesto 31. S. Ludovici ex Tabulario Regio, in qua hc habentur :

Nec valuit prterea Rex quod cursus monet Episcopalis, si quam habebat, (Episcopus Gabalitanus) impediretur in tota dicesi sua.

Ejusdem mentio fit in Charta ann. 1306. ex Tabular. Mimat. Vide Moneta Contaminata supra pag. 483. col. 3. Typus num. 107. Arest. ann. 1266. in Reg. Olim parlam. Paris. :

Cum episcopi Mimatenses essent in possessione faciendi et cudendi monetam in civitate Mimatensi, cujus monet denarii appellantur vulgariter Mendois.

Moirencensis moneta. Vide supra S. Augendi moneta. Mosomensis monet meminit Mabillonius tom. 4. Annal. pag. 442. Charta Widon. archiep. Rem. ann. circ. 1040. ex Chartul. S. Viton. Virdun. :

Habito consilio cum clericis, fidelibus et laicis nostris pro restauratione monet Mosomensis, etc. Et commande, pource que le pueple cuide qui ne soit mie assez de monnoie tournois et de parisis, que l'en prange Nantois l'Ecu et angevins, quinze pour douze tournois.

Nannetensis monet occurrit mentio in Statuto S. Ludovici ann. 1265. tom. 1. Ordinat. reg. Franc. pag. 94 :

Narbonensis monet meminit Catellus in rebus Occit. pag. 77. 587. et Charta ann. 1007. inter Probat. Hist. Occit. tom. 2. col. 165. Charta ann. 1098 :

Aut de moneta de Biterris, aut de Narbona qu octena esset, aut plata bona et fina ad computum libr per solidos 34.
Adde Testam. Vicecom. Agathens. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 180. Typum num. 108. Charta Amalr. vicecom. Narbon. in Reg. 13. Chartoph. reg. ch. 22 :

Retinemus... jus cudendi Narbon et cudi faciendi monetam auream, argenteam et re contaminatam.

Nemetensis monet mentio est in Diplom. Dagob. Reg. apud Trithem. Annal. pag. 52.

Niortensem monetam Cluniacensibus concedit Guillelmus Dux Aquitani Charta apud Acher. tom. 6. Spicil. pag. 459. Niortum in Pictonibus castrum nobile appellant Gesta Ludovici VIII. ut observat Valesius in Notit. Gall. pag. 376. Nivernensium Comitum denarii ex Regesto 123. debent esse legis 3. den. 16. gran. argenti regii, et pond. ad marcam Paris. 19. sol. 6. den. Eorumdem denariorum Malli debent esse legis 3. den. pond. ad marcam Paris. 16. sol. 9. den. obol. duplic. Mox hc adduntur :

Et ne porront faire que le dixime de maailes, c'est dire, 900. liv. de deniers, et 100. liv. de maailes doubles ; et ainsi vaudront les deniers et maailes dessusdites avalu l'un parmi l'autre, petits Tournois et maailes Tourn. 20. den. moins la livre que petits Tournois : c'est savoir, que les 13. den. de la monnoie dessusdite ne vaudront que 12. petits Tournois.

Typus habetur apud Thevetum lib. 14. cap. 14. et Hautinum in lib. de Monetis Franciscis pag. 441. Monet Nivernensis mentio est in Hist. Autissiod. cap. 63. pag. 500. Typi num. 109. 110. Novi Castelli dominorum monet mentio occurrit apud Vignerium in Orig. Alsatic. pag. 155. Typus num. 111. Charta Phil. IV. ann. 1300. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 45 :

Ottroions qu'il (Thiebaus de Lohereine sire de Rumillei) puisse avoir et tenir Lombars et Juis Nuefchastel,... et qu'il puisse faire en sa terre monnoies accoustumes, qui courront en l'empere, et non ou royaume de France.
Noviomensium Episcoporum monet meminit Vassorius in Novioduno pag. 913. 914. et Dormaus in Hist. Suession. lib. 5. cap. 2. Typus num. 112. S. Pauli Comitum Denariorum figura habetur in Historia Castilionensi pag. 279. et apud Hautinum pag. 47. Describitur etiam in Regesto 123. Typus num. 113. Peronensis moneta. Charta Radulphi comit. Peron. ann. 1159 :

Ecclesia Aylcurtensis... sexaginta libras Peronensis monet Petro persolvit.

Chartul. prior. Lehun. ch. 28 :

Sub tali tamen pactione, quod censuali redditu per annos singulos octo Peronensis monet solidos... nobis Lehuni persolvant.

Perticensium Comitum monet meminit gidius Bry in Hist. Pertic. pag. 208. Typus num. 114. Petrocoriensium Comitum monet mentio et in Scheda ann. 1308. infra laudanda. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 122. r. :

xx. libr Petragoricensium valent xvj. lib. Tur.

Pictavensium Comitum Denarii, quorum 14. computantur pro 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gr. legis argenti Regis, et 19. sol. 6. d. ponderis ad marcam Paris. Eorumdem vero Malli, 2. den. 21. gr. legis argenti Regis, et 17. sol. 4. den. obol. duplic. ad marcam Paris. Charta ann. circ. 1105. apud Besalium in Comit. Pictav. inter Probat. pag. 393 :

Dedit... propter hoc ccc. solidos Pictavenses veteres, et cc. alios solidos minutarum optim monet. Poitevins,

in Statuto S. Ludovici ann. 1265. tom. 1. Ordinat. pag. 95. Monet typum descripsit Thevetus lib. 14. cap. 6. ut et Hautinus pag. 49. Nos damus 115. Vide in Picta 3. et supra Andegavenses. Pictavenses bruni et optimi, in Chartul. S. Joan. Angeriac. Charta Alf. comit. Pictav. ann. 1269. in Reg. 11. Chartoph. reg. fol. 23. r. :

Et doivent estre faites les malles trois deniers de loi, ausint comme li deniers sont quatre deniers, poniaise mains, et se doivent dlivrer les malles de dis et vint sols et deus deniers celui marc, auquel li deniers sont dlivrs.
Pinchoniensis monet mentio fit in Charta Garn. abb. ann. 1300. ex Chartul. 23. Corb. ubi inter privilegia dominorum Pinchonii recensetur illud,

de faire monnoye propre et de faire le courre en leurs terres et en leurs fiefs.

Podiensium Episcoporum moneta. Id juris Adelardo Episc. Podiensi concessit Radulphus Charta ann. 924. inter Probat. tom. 2. Histor. Occitan. col. 62 :

Concedentes ei... universa qu ibidem ad dominium et potestatem Comitis hactenus pertinuisse visa sunt ; forum scilicet, teloneum, Monetam et omnem districtum.

Quod confirmavit Lotharius Charta ann. 954. ibid. col. 97. Ejusdem monet mentio est in Chron. Podiensi ad ann. 1077. et 1102. ibid. col. 8. 9. in Chartis Ludovici VII. Reg. Franc. ann. 1146. 1158. inter Instr. tom. 2. Gall. Christ. col. 231. 232. in Tabular. Cas Dei et Piperac. non semel. Vide Pogesia. Lit. remiss. ann. 1447. in Reg. 178. Chartoph. reg. ch. 246.

Ung moyne de l'ordre de Grantmont, nomm frere Pierre Roy ; lequel faisoit d'une monnoye, nomme Nodes ; en laquelle estoit l'enseigne de Nostre Dame du Puy, qui avoit cours en la ville et dyocese du Puy.
Pontesiensis monet meminit Ordericus Vitalis pag. 576. 596. 685. Charta ann. 1112. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Acceptis a monachis lj. sol. nummorum Pontesiorum, eidem ecclesi hospitem unum... dedi.
Sed hc Pontesiensis seu Pontisarensis moneta Palatinis monetis, qu Pontisar in palatio regio cudebantur, videtur accensenda, ut ex denario

Ludovici VI. vel VII. cujus typum descripsit D. le Blanc pag. 154. colligitur. Pontivi Comitum monet mentio est in Hist. Comitum Pontivi pag. 32. et in Hist. Eccl. Abbavill. pag. 49. 50. 90. 465. ubi et describitur. Typus num. 116. Popelicani Denarii, Moneta Comitum Redonensium, apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 200. ex Tabul. Majoris Monast. :

ccxxv. libras veterum denariorum Redonensium, qui fuerunt ante Popelicanos denarios ei (Radulfo de Filgeriis) prstitimus.

Incomperta mihi vocis origo : an huc spectat Manichorum aut Valdensium hreticum nomenclatura, qui Popelicani interdum appellabantur, ut videre est in Populicani. Provinci Comitum monetas, earumque figuras delineavit Anton. Ruffius in Hist. Comitum Provinci pag. 61. 150. 214. 244. 274. etc. et Honorat. Bouche tom. 2. Hist. Provinc. pag. 144. 306. 337. et 357. etc. Vide Regales. Typos exhibemus num. 117. et 118. Provinci Comitum nomine et typo tum primum insigniri cperunt monet Provinciales, cum ann. 1146. Raymundus de Baucio Comitatum obtinuit a Conrado III. Imperatore, ut ex Charta hujusce concessionis conficit Gaufridus lib. 3. Hist. Provinc. pag. 78 :

Tradimus tibi vir nobilis Raimunde de Baucio,... jus habendi percussuram monete et cudendi proprie figure denarios, qui in toto regno nostre Provincie, ubi jam a longis retro temporibus nulla propria et specialis moneta fuit, legitimum et auctoritate regia confirmatum cursum... habeant ; exclusis ab ejusdem terr commerciis et omni facultate dandi aliorum regnorum monetas, quam monetam prcepto in ternum valituro a regia munificentia nostra acceptam, apud Arelatem metropolim et apud Aquis metropolim, et in castro de Trinquatalis, si sibi commodum fuerit fabricari facies, remota inde tam in puritate quam in pondere totius falsitatis fraudulentia.
Id quidem mirum videtur, cum in eo jure Ecclesiis, Baronibusve, qui Comitibus Provinci longe inferiores erant, concedendo perfaciles fuerint Imperatores. Ut ut sit sub Raimundo Berengario cui, retracta Conradi III. traditione, Comitatum Provinci contulerat Fridericus I. Imperat. primum occurrit solidorum Provincialium mentio, quos paulo post Regales vel Coronatos appellavere a corona in iis efficta, ubi Ildefonsus Aragonum Rex Comitatui Provinci prfuit. Horum typi plures exstant apud Bouche. Provenceaux, in Statuto S. Ludovici ann. 1265. tom. 1. Ordinat. pag. 95. Regales coronati memorantur in Charta ann. 1197. ex Tabul. Cartusian. Montisrivi dic. Massil. ad rationem lx. sol. pro marcha argenti fini. In Chartular processuum Clavar. ann. 1200. 424. lib. 15. solid. 4. den. Provinciales valere dicuntur 500. lib. 9.

sol. 14. den. Regal. Ibid. ad ann. 1209. libra Regal. minor statuitur libra Provinciali 3. sol. 4. den. Anno 1229. 4. Id. Jan. ex Tabul. S. Vict. Massil. 58. sol. Regal. coronatorum conficiunt marcam argenti puri. In Chartul. mox laudato ad ann. 1320. libr 80. Provinciales monet tunc currentis computantur pro 64. lib. reforciatorum. Ex Charta ann. 1325. in lib. viridi Episcopat. Massil. fol. 69. denarii 16. coronatorum valent uno Turon. grosso argent. cum O rotundo. in Litt. Senescalli Provinc. 19. Sept. 1330. 5. Provinciales ad 4. coronatos reducuntur. In Computo ann. 1344. 102. lib. 8. sol. coronat. computantur pro 160. Florenis de Florentia, quorum unus valet 16. sol. Provinc. parvis. Ex Charta 27. Maii 1346. in lib. rub. Tabul. Capit. Aquens. fol. 213. 1. sol. Provinc. pro 10. den. computantur ; ejusd. pretii 26. Mart. 1348. ex eod. lib. pag. 270. Anno 1364. 20. Dec. ex Charta inter Schedas Peiresc. 150. lib. coronat. valent 140. lib. 12. sol. 6. den. In Testam. ann. 1390. ex lib. rub. supra cit. 16. sol. Provinc. quiparantur 1. floreno auri ; ejusd. pretii 17. Jun. 1408. ex Charta inter Schedas Peiresc. Anno 1433. in lib. process. antiq. ex Schedis Pr. de Mazaugues 20. grossi computantur pro 26. sol. 8. den. Provinc. Anno 1484. ult. Jul. ex lib. rub. supra cit. florenus de Rege valet 16. sol. Provinc. Statuta Aquensis Cur. submiss. ann. 1559. pag. 50 :

Et tam actor quam reus dent pignora aut fidejussores Curi ad rationem 3. sol. pro libra.
Ubi in margine scriptum :

Solidum accipe ex valore 9. den. Regal. pro unoquoque solido, sive valant chescun trois liars.
Renati regis, comitis Provinci monet argente typus exstat in cimeliarcho Pr. d'Aigrefeuille, in cujus antica parte effictum scutum gentilitium ejusdem regis, cum inscript. Renatus ex liliis Sicilie coronatus ; in postica vero crux duplex, cui in circulo supereminet monstri genus, Provincialibus Tarasque nuncupatum, quo Tarascone cusam fuisse significatur, cum inscript. O. Crux ave spes unica. Altera cuprea extat in eodem museo, in qua ex utraque parte prostant Neapolis et Hungari insignia. Prumiensi monasterio jus cudendi monetam concessum a Lothario Reg. Charta ann. 861. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 158. S. Quintini Viromanduensis monet typum exhibet Molitenus ex Cimeliarcho S. Genov. pag. 146. Charta capit. S. Quint. ann. 1181. in Chartul. Mont. S. Mart. part. 6. fol. 98. v. :

Prdictam silvam ex omni exactione liberam in perpetuum possideat, ita tamen ut in constitutione novi abbatis tres solidos monet sancti Quintiniensis nobis prfata persolvat ecclesia.
Alia ann. 1193. ibid. :

Tribus solidis pro forestel de Nouroi sancti Quintiniensis monet, xij. denariis pro Booni ejusdem monet.
Charta Elien. comit. Virom. ann. 1197. ibid. part. 1. ch. 6 :

Hugo Sotus ecclesi Montis S. Martini persolvit ducentas libras monet sancti Quintini.
Vide Viromandensium Comitum moneta. Raimundensis, in nuncupata moneta Comitum Tolos, apud quos Raimundi nomen frequens fuit, (nam ad septem recensentur in eorum stemmate.) Raimundenci solidi, sub Henrico et Philippo I. Regib. Franc. occurrunt non semel in Tabul. Conch. Abb. in Ruthenis ch. 68. 268. 269. 412. etc. In Charta ann. 1077. inter Probat. Hist. Occit. tom. 2. col. 296. computantur 8. den. Raimundenses pro 1. multone. Hujusce monet prterea mentio est apud Innocentium III. PP. lib. 15. Epist. 186. in Charta ann. 1205. apud Gaufridum lib. 3. Histor. Prov. pag. 78. in Charta ann. 1212. apud Chanteloup in Histor. MS. Montis major. ubi Raimundenses novi dicuntur esse

ad legem 3. den. cujus moneta 88. sol. valent marcam argenti

; ibid. in Charta ann. 1222. et in Charta ann. 1232. ex Tabul. Vallis-bone descripta a D. Luca Acherio ad Guibertum pag. 635 :

Item dat dicta Jordana librarum 35. denarios Raimundensium, unum denarium, et solidos centum Raimundensium, in rebus, retento ipsis jugalibus usufructu in vita sua.

Quinetiam extincta Comitum Tolos stirpe, ipsoque Comitatu ad Regiam Coronam delapso, mansit eidem monet ipsum idem Raimundensium nomen. Quippe exstat in Regesto 19. Tabularii Regii ch. 146. continens compositionem super moneta Raimundensium, Albiensium inter R. Comitem Tolos, Durandum Episcopum Albiensem et Sicardum Alamanni, super eo quod eorum quisque habebat pleno jure tertiam partem in dicta moneta, et in omnibus redditibus ex ea provenientibus, in qua convenerunt, quod prdicta moneta cuderetur, et fabricaretur, quandocunque eam cudi vel fabricari contingeret, in Castro novo de Bonafos, et non alibi, quod Castrum Sicardus Alemanni tenebat in feudum a Dn. Comite et Dn. Comes ab Episcopo Albiensi. Convenerunt insuper, quod dicta moneta curreret, et reciperetur communiter ab omnibus in civitate Albiensi, et in omnibus terris et dicesibus Albiensi, Ruthenensi et Caturcensi constitutis. Act. 11. Kal. Jul. ann. 1248. in Castro Narbonensi. Describitur prterea in Tabulario Regio, scrinio Monetarios, Charta 8. Kal. Junii ann. 1278. quo B. Episcopus Albiensis et Philippus de Furcis pro Philippo Rege Franci,

vendiderunt, concesserunt et tradiderunt ad cudendum, fabricandum, et faciendum in civitate Albia monetam suam Raimundensem Albiensem Navarro Casa-forti burgensi Mars

. ad duos annos,

sub modis et pactis inferius comprehensis, scilicet quod ipsi Navarrus et Joannes cudant et fabrificent ipsam monetam ad tres denarios legis, ad tale argentum, et ita bonum et finum, sicut Turonenses sunt ad quatuor denarios, minus piea, et ad pondus 18. sol. et 8. denariorum ad pondus march, ad quam marcham dictus dominus Rex deliberat et expedit pecuniam sive monetam suam
. Ibidem prterea statuitur,

ut oboli cudantur et fabricentur ad legem prdictorum denariorum superius designatam, et sint ipsi oboli ad 19. sol. et 2. den. ad marcham prdictam. Remondensium

denique mentio occurrit in Aresto Parlam. Paris. dato penult. Januar. 1319. Typus num. 119. Celebrior est solidorum Raimundensium stimatio cui prfuit Prses de Mazaugues ann. 1711. cum enim judicio 7. Oct. 1251. statutum fuerat solidum Raimundensem semisse Turonico valere, appenso Turonico qui iis temporibus vel circiter in usu fuerat, effecit Eruditissimus Prses 50. sol. Turon. marcam argent. confecisse ann. 1233. unde solidi Turon. tum pretium erat 11. sol. 2. den. 1. ob. et 3/25 ob. atque adeo solidus Raimundensis, qui Turonici media pars erat, valebat 5. sol. 7. den. 1. pict. 3/25. quod Aresto 18. Jul. 1711. confirmatum fuit. Raimundensium rursus mentio occurrit in Charta ann. 1253. et in Statutis Arelat. MS. art. 60. Errat Pittonus, ut obiter moneamus, cum scribit pag. 100. Hist. Aquens. solidos Raimundenses aureos fuisse ; argentei erant, uti apud omnes certum est. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. 8406. in Bibl. Reg. :

ix. lib. ix. den. Raimundensium, valent vj. lib. xv. sol. vj. den. Tur.

Ita prterea dicta moneta Vicomitum Turenensium, apud quos pariter Raimundi nomen familiare fuit, cum ad sex recenseantur ; in cujus facie altera crux, cum voce Raymundus, describitur, in altera bin crucicul, cum voce Turenne. Alia Vicecomitum Turenensium insignia prfert cum voce Raymundus, in altera facie crucem cum hisce characteribus :

Mon. Vicecom.

apud Justellum lib. 1. Hist. Turen. cap. 14. qui has monetas Raimundo I. Vicecomiti, qui expeditioni Hierosolymitan interfuit, adscribit : sed viri doctissimi fidem nolim omnino hac in re prstare, cum familiarum insignia monetis ea tempestate, qua et forte neque fixa erant, minime apponerentur. Prterea Charta anni 1252. ab eodem relata pag. 54. Raimundenses fuisse monetas Vicecomitum Turenensium diserte innuit :

Quinquaginta libras Marchionum, vel Raimundensium de Turena.

Anni 1312. pag. 38. docet ejusdem fuisse ponderis, quo fuit Cadurcensis, et 20. solidos cum semisse confecisse Raimundensium Marcam. Hujus monet typum exhibemus num. 141. Occurrit prterea mentio Raimundensium Turenensium in Chartis ab eodem Justello descriptis pag. 66. 70. 154. Fuit etiam Comitum Provinci ejusdem nominis moneta, si fides Gaufrido lib. 3. Histor. Prov. pag. 78. qu a Raimundis Berengariis sic nuncupabatur. Fucum fecit erudito viro Raimundi nomen, quo tamen nulla moneta Comitum Provinci insignita occurrit : unde Raimundenses Tolosanos in Provincia usum obtinuisse certum videtur ; maxima quippe erat inter utrumque Comitatum societas. Raymonetus, Remundinus, ut Raimondensis Tholosanus. Testam. Romei de Villanova ann. 1250. ex Tabul. D. Venci :

Item confiteor me debere Bertrando de Garda militi meo de equis, quos ab eo habui, tres mille solidos Raymonetos.
Moneta Remundinorum, in Arest. ann. 1265. ex Reg. Olim parlam. Paris. Redonensis monet mentio est in Epist. civium Redonensium, apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 603. Vide supra Popelicani. Charta ann. 1184. ex Tabul. S. Juliani Turon. :

Prior spopondit se redditurum eis decem solidos Redonensis monet.

Regitestensium Comitum Denarii, quorum 13. valere dicuntur 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 16. gr. legis argenti Regis, et 19. sol. 6. denar. ponderis ad marcam Paris. Malli vero eorumdem Denariorum, 3. den. legis argenti Regis, et 16. sol. 9. den. malliar. duplic. ponderis, etc. Monet typum delineavit Thevetus tom. 2. Cosmogr. pag. 569. ut et Hautinus pag. 47. Alium typum damus num. 210. Remensium Archiepiscoporum Denarii, ex Regesto 123. debent esse leg. 4. den. 12. gr. argenti regii, pond. ad marcam Paris. 17. sol. 8. d. Malli eorumdem denariorum leg. 2. den. 18. gr. argenti regii, ponder. ad marcam Paris. 15. sol. 5. den. obol. dupl. Mox hc adduntur :

Et ne porra faire que le disieme partie de maailes doubles ; et ainsi vaudront les deniers et les maailes dessus dites autant, plus ne moins, come les Parisis petitz et les maailes Parisies.

Monet typum descripsit Thevetus lib. 15. Cosmogr. cap. 2. Remensis monet mentio est apud Alexandrum III. PP. Epist. 56. ex iis quas Sirmondus edidit, Duchesnium in Hist. Castilion. pag. 682. etc. Videtur olim appellata Rancien, in Charta Hugonis Comitis Regitestensis et Felicitatis ejus uxoris, pro villa de Machau :

Que chacuns chevaus traihens paiera 3. sestiers de bl, et 3. sols de Ranciens.

Infra :

Dis oit deniers Ranciens.

Vide prterea Marlotum in Metropoli Remensi lib. 4. cap. 16. Typos exhibemus num. 121. 122. Id juris Artoldo Episcopo una cum Comitatu Remensi concessit Ludovicus Transmarinus, ut ex Flodoardo lib. 4. cap. 27. docemur. Consule Altaserram de Comit. Provinc. pag. 141. S. Remigii monet mentio est in Focagio civit. Aquensis inter Schedas Pr. de Mazaugues ubi Turonus S. Remigii dicitur valere 13. den. pro 14. den. computantur in Ration. Clavarii Avenion. ann. 1315. ibid. Riomensis monet typum damus num. 123. Rossilionensis monet meminit Charta ann. 1102. inter Probat. Hist. Occit. tom. 2. col. 359. Rotomagensis monet meminerunt Alexander Celesinus Abbas lib. 3. cap. 8. lib. 4. cap. 1. et Ordericus Vitalis fol. 495. 583. Typos damus 124. 125. Rupellensis monet meminit Froissart. 1. vol. pag. 394. et Hist. Rupellensis pag. 39. 88. Edit. in 8. Ruthenensis monet sub Roberto et Henrico Regibus crebra est mentio in Tabular. Conchensi in Ruthenis. Ch. 14. 53. 83. 141. 257. etc. Solidi Rodenesi in Ch. 349. Typum dedit Thevetus lib. 14. cap. 8. Vide supra Hugonenses. In moneta Ruthenensi 12. nummos singulis septimanis habebat Episcopus, ex Charta ann. 1161. inter Instrumenta tom. 1. nov Galli Christian pag. 51. col. 1. Typum damus num. 126. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. 8406. in Bibl. reg. :

vj. lib. xiiij. sol. j. den. Ruthenensium, valent iiij. lib. ij. sol. ij. den. Tur.

Sabaudi Comitum ad Ducum monetas aureas ac argenteas omnes veteres ac novas collegit ac descripsit Guichenonus in Histor. Sabaud. lib. 1. cap. 15. a pag. 142. ad pag. 160. Sacri Csaris Comitum Denarii, quorum 15. computantur pro 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 6. gran. legis argenti Regis, et 20. sol. ponderis ad marcam Paris. Eorumdem vero Malli 2. den. 16. gran. legis argenti Regis et 17. sol. 2. den. malliar. duplic. ponderis ad marcam Paris. Monet binos typos descripsit Hautinus pag. 49. et 51. Vide Thomasserium in Historia Bituricensi lib. 6. cap. 41. et 76. Typos damus 127. 128. Santonensis monet meminit Tabularium Deipar. Santon. :

Moneta Santonensis civitatis est Comitis propria : et si quis refutaverit eam, justitia est Comitis.
Ibid. :

Willelmus Comes filius Guidonis fecit fundare monetam suam, qu

dicebatur de Goilart.

Typus 129. Id tamen juris cessit aliquando percelebri S. Mari Santonensis parthenoni, ut discimus ex Charta Gaufridi Comit. ann. 1047. inter Instr. tom. 2. nov Gall. Christ. col. 480 :

Adjunximus autem donis nostris Monetam et monetagium, per cambitum totius episcopatus Xantonensis... Congregatis autem monetariis, monetam qui facerent, ex diversis civitatibus, fecimus eos facere fidelitatem et securitatem S. Mari, in abbatiss manu Constanti, et omnibus sub castimoni jugo sibi parentibus. Dedimusque ad Monetam fabricandam domum juxta arcam pontis sitam.
Sauviniacensis moneta fuit Dominorum Borbonii et prioris ejusdem Prioratus, ex variis Pactis utrimque initis, quorum meminit Historia ejusdem Monasterii pag. 340. seqq. Hujus Denarii, qui ejusd. pretii dicuntur atque Turon. parvi, ex Regesto 123. jubentur esse legis 3. d. 16. gran. argenti regii, et pond. 19. sol. 6. den. Malli, leg. 3. den. argenti regii, et pond. 16. sol. 9. den. malliar. dupl. ad marcam Paris. Monet inscriptum in eo Regesto, S. Maiolus, cujus vultus effingitur, in altera parte, De Saviniaco. Typum damus nobis 130. ubi Silviniaco. qui habetur etiam apud Hautinum pag. 41. et Thevetum tom. 2. pag. 547. Ejusdem monet 35. solidi marcam argenti puri conficiebant, ut colligitur ex Charta Archembaldi dom. Borbonii apud D. le Blanc pag. xxix :

Persolventur autem vel in nummis, vel in argento, ita ut Sylviniacensis marca argenti puri pro xxv. solidis accipiatur.
Recte Molinetus in Cimeliarcho S. Genov. pag. 143. emendat Silviniacensis, legendumque censet Silviniaco ; atque adeo non Sauvigni, sed Souvigni, Cluniacensis prioratus in Arvernia, ubi S. Maiolus obiit, sepultusque est, hic intelligendus : quod mire probat diploma Hugon. Capeti ann. 995. t. 10. Collect. Histor. Franc. p. 565 :

Cum essemus Silviniaco villa, et adiremus ecclesiam S. Petri, ubi gloriosus confessor Christi et dilectus noster quondam Maiolus abba in corpore requiescit,... concedimus ut malias de bona lege, cum nomine et imagine confessoris memorati Maioli, possit facere Odilo abbas venerandus et successores sui, nomine ecclesi Silviniacensis : et current mali S. Maioli omni tempore, et valoris perpetui erunt in terra Archimbaldi comitis cum maliis nostris in perpetuum.
Id rursus confirmat Charta Joan. comit. Catal. ann. 1232. ex Reg. comitat. Clarimont. ubi denarii hujus monet Silviniens, non Sauviniens, appellantur :

Pour la procuration que je ay en le terre et s homes de Bragny, je dois avoir tant seulement sept livres de fors Silviniens chascun an.

Secusiensis moneta, pro Segusiensis, id est, Lugdunensis. Charta ann. 1150. in Chartul. Cluniac. :

Placuit... ut ab Anguisone priore Contamini mille quadringentos solidos Secusienses eo pacto et tenore acciperent, etc.
Stampensis, moneta Dominorum Stamparum, in agro Aurelianensi. Le Roman d'Aubery le Bourguignon MS. :

Ervis son frere maintint mult bien ses drois, Qu'il n'en perdi vaillant un Estampois.

Exstat Charta Ludovici VII. Reg. Fr. ann. 1137. apud Basilium Fleureau in Antiquit. Stampens. cap. 27. pag. 103. ubi hc habentur :

Concessimus quod prsentem Stamparum monetam, qu ibi a patris nostri decessu habebatur, nos omnibus diebus nostr vit neque mutabimus, neque lege, neque pondere alleviabimus, neque alleviari ab aliquo patiemur.

Ex quibus verbis non absurde efficitur id tantum Stampensibus concessum fuisse, ut moneta regia qu Stampis percuteretur Regis nomine ejusdem semper esset legis et ponderis ; neque aliud innuunt typi, de quibus ibidem mentio fit. Sed illud in primis rem conficit quod plurim exstent eadem de re Regum nostrorum Chart, quibus aliis civitatibus pollicentur nusquam se monetam mutaturos, quamdiu certam prstationem exsolvent. Id ergo unum ex laudata Charta sequitur, Stampenses scilicet jus quod monetagium vocabant, prstitisse. Vide D. le Blanc pag. 156. Stephanienses. Vide supra Burgundi Ducum moneta. Suessionensium Comitum Denarii, quos appellant Noirs, ex Regesto 123. debent esse 3. den. 12. gr. legis argenti regii, et 23. sol. pond. ad marcam Paris. Mox subditur :

Et vaudront les Deniers dessusdits avaluez Parisis petits et Maailles Parisies les 20. Noirs 7.

12. Parisis petits. Monet figuram descripsit Thevetus lib. 15. Cosmogr. cap. 3. ut et Hautinus pag. 45. Mentio habetur Suessionensis monet in Histor. Suession. passim, in tom. 2. Hist. Francor. pag. 335. etc. Typum habes num. 131. Tolosani, Gall. Tolosans, moneta Comitum Tolosanorum, quorum cursus interdictus in Statuto S. Ludovici Regis Franci ann. 1265. intra regni limites, hoc est, intra Dominica Regia. In Chartophylacio Regio, scrinio Monetarios, est Charta Alphonsi Comitis Tolosani pro locatione Monet su Tolosan, in qua sequentia habentur :

Simplices Tolosani debent esse legis et ponderis Turonensium, hoc est sciendum, ad quatuor Pougeesses minores legales, sicut debet fieri

moneta domini Regis apud Carcassonam et Nemausum : dicti enim simplices Tolosani debent deliberare de pondere 18. solidorum unius denarii ad marcam Trecensem. Oboli vero debent esse de eadem lege, de qua sunt Tolosani simplices, et ponderis 18. solidor. et 10. denar. ad marcam Trecensem. Et Grossi Tolosani debent esse legis et ponderis Cenomanensium, videlicet de lege ad 6. denar. et obolum, et de pondere 14. sol. et dimid. ad marcam Turonensem, etc.
Charta alia ejusdem Alfonsi ann. 1265 :

Debent autem facere dicti burgenses infra dictos duos annos apud Tolosam 25. millia grossa Tholos. alborum ad 7. den. de lege, ad bonum argentum de Montepessulano : qui dicti Tolosani debent esse de pondere 18. sol. ad marcham Tolosanam, etc.

Vide Historiam Abbati Condomensis tom. 13. Spicilegii pag. 460. 481. Typos exhibemus num. 132. 133. Hujus monet prterea mentio fit in Charta ann. 1095. inter Probat. Histor. Occitan. tom. 2. col. 337. Charta ann. 1098. ibidem col. 348. in Charta ann. iiii. ibid. col. 378. etc. Ex Charta ann. 1212. apud D. le Blanc pag. xxx. 26. sol. Tolos. marcam argenti puri conficiunt. Deniers Toulsas, in Charta ann. 1286. apud la Faille Annal. Tolos. tom. 1. pag. 17. quem rursus consule inter Probat. ejusd. tom. pag. 13. 14. 15. et 37. Moneta exstat a D. Cangio in Dissertat. 14. ad Joinvillam Raimundo a S. Egidio minus bene adscripta, cum in expeditionem Hierosolymitanam ann. 1097. profectus ibi mortem obierit : sed ea tempestate, ut supra monuit vir doctissimus, familiarum insignia monetis minime apponebantur ; unde Raimundo V. alterius Raimundi nepoti, qui et Palatini nomenclatura insignis fuit, tribuendum censeo. Nec sanior videtur eorum opinio, qui Consules Tolosanos una cum Comitibus jus cudendi monetam habuisse arbitrantur : nullum quippe ea de re exstat monumentum prter Litteras Alphonsi II. Comitis apud Catellum de Comitibus Tolos. pag. 382. ex quibus id inferre difficillimum est :

Certos nuntios nostros videbitis, qui vobis..... super confirmatione monet quam petitis, secundum vestrum beneplacitum taliter respondebunt.

Quod de monetarum imminutione accipiendum existimo. Solidi Tholosani cum flore, in Charta ann. 1308. ex Tabul. B. M. Deaurat Tolos. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. 8406. in Bibl. reg. :

i. den. Tholosanus, valet ij. den. Turon. Tholosains,

in Stat. ann. 1265. tom. 1. Ordinat. reg. Franc. pag. 95. art. 3. Thelouzain et Thelouzin, in Lit. remiss. ann. 1483. ex Reg. 207. Chartoph. reg. ch. 299. Tornacensium Episcoporum monet mentio fit in 1. Memoriali Camer

Comput. Paris. fol. 27. et apud Acher. tom. 11. Spicileg. pag. 351. Charta Mich. episc. Tornac. ann. 1286. in Suppl. ad Mirum pag. 421. col. 1 :

Nous evesques de Tournay..... ferons batre et forgier monnoye en la chit de Tournay,..... dont li doi deniers vauront un Parisi bien et loialment.
Tornodorensium Comitum monet ibid. mentio est fol. 29. Typus num. 134. Trecensis monet meminit Innocentius III. lib. 13. Epist. 45. pag. 36. 442. Hujus typum hic damus num. 135. Trenorchiensi monasterio jus cudendi monetam ab Odone Rege obtinuit Blitgarius Abbas ann. 889. ut patet ex Charta edita apud Chiffletium in Hist. ejusd. loci pag. 270. Id confirmavit Carolus Simplex ibid. pag. 272. Charta ann. 915. ex qua discimus in ea moneta effictum fuisse regium monogramma :

Concedimus quoque ut trapezetas locus prdictus habeat, qui nostri nominis signum singulis imprimant nummis.

Et quidem in eo, quem hic describimus, num. 136. typo inesse monogramma videtur, sed cujus sit non satis agnosco : in una facie inscriptum Scs. Valerianus, qui Trenorchiensium est apostolus et patronus ; in altera Tornucio Castro. Vide laudatum Chiffletium cap. 24. Alterum ejusdem monet typum videre licet apud Petavium in Gnorism. vett. nummor. unde idem jus cudend monet Trenorchiensibus a Lothario confirmatum, forte et amplificatum ex ipsa in primis Inscript. Lotharii Regis Permissione colligitur. Trevirensi Ecclesi jus cudend monet restituit Ludovicus Rex ann. 902. apud Brower. Annal. Trevir. tom. 1. pag. 443. Hujus monet typos delineari curavit D. Calmet. initio tom. 2. Hist. Lothar. n. 127. 128. Trevoltii Dominorum moneta, qu ab ann. 1310. cudi cpit, ad hc usque ferme tempora obtinuit, ut ex variis monumentis constare testatur D. Aubret eruditus Dumbarum historiographus. Typi 137. 138. Tricastinensis monet

tam auri quam argenti, arma regis Delphini, et crossam communiter habentis
, cujus

emolumenta inter delphinum et episcopum communia

sunt, mentio est in Pariagio ann. 1409. tom. 1. nov Gall. Christ. inter Instr. pag. 123. col. 2. Typi 139. 140. Tullensis, moneta Episcoporum Tullensium, Toullois, in Charta Theobaldi Ducis Lotharingi ann. 1312. interdicta in Francia sub nomine Thoulais, legitur in Statuto Regis Philippi dato Pissiaci Sabbato post Theophaniam ann. 1313. cum Pillevillis, et Venetianis (Pilles Vuilles et Veniciens) propter defectum. Id erat Episcoporum Tullensium jus ex Charta Udonis Episc. ann. 1069. apud D. Calmet. tom. 1. Hist. Lothar. col. 467. ut monetam suam mutare possint sine

consilio Comitis. Hanc apud Liberdunum cudi concessit Fridericus I. Imper. Charta ann. 1168. ibid. tom. 2. col. 364. Vide P. Benoist cap. 7. Hist. Tullens. Tullois, in Charta Feder. III. ducis Lothar. ann. 1285. Toloiz, in Lit. ann. 1357. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 632. art. 12. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 122. r. :

viij. lib. xvj. sol. Tullensium currentium ibidem (in provincia Remensi) valent xj. lib. xv. sol. ij. den. Turon.

Turenensium Vicecomitum monet mentio occurrit apud Justellum in Histor. Turenensi pag. 31. 37. et in Prob. pag. 40. 53. 62. 63. 64. 88. 95. 98. 104. 105. 110. Vide supra Raimundensis. Typum num. 141. Turicino parthenoni jus cudendi monetam concessit Carolus Crassus : cujus monet typos adhuc reperiri quibus una facie vultus mulieris velat, altera scriptum Carolus Imper. refert Guilliman. lib. 3. Rer. Helvet. Valenensis, Valentiana, Vallencenensis, Valentianarum, vulgo Valenciennes, in Hannonia moneta, Gall. Valentiennois. Charta Buch. episc. Camerac. ann. 1119 :

Statuimus ut prfata S. Mari ecclesia priori et fratribus S. Salvii quotannis decem Vallentianensis monet solidos pro rebus parochialibus....... persolvat.

Alia Nic. S. Humb. Maricol. abb. ann. 1185. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 165 :

Ecclesia Lescheriensis nobis propter hoc octo solidos alborum Valentianorum aut xij. solidos Duacensium in festo S. Remigii annuatim persolvet.
Lit. Jac. dom. Gusi ann. 1189. apud Vales. in Not. Gall. pag. 260. col. 2 :

xl. solidos alborum Valecenensium in vinagio meo de Landreciis.

Charta ann. circ. 1200. in Chartul. Mont. S. Mart. part. 6. fol. 104. r. col. 2 :

Singulis annis Ehamensis ecclesia xxx. solidos Valenensis monet ecclesi Montis S. Martini in festo B. Luc Cameraci persolvet.
Alia Guich. prior. S. Salvi ann. 1202. ex Tabul. S. Gauger. Camer. :

Memoratum hospitale singulis annis die Natalis Domini talentum unum septem solidorum Vallencenensis monet censualiter nobis persolvet.
Ordinat. Phil. III. reg. Franc. ann. 1282 :

Nous avons de nouvel ordenn que quiconques aura en nostre roiaume baudekins, ou Valentiennois, ou autre blanche monnoye ou noire de hors du roiaume, quele que ele soit, fors que esclins, et ne l'aura fete percier dedens un mois aprs ce que cestes ordenance aura est crie, soit changeur, soit autre, il l'aura desores-en-avant perdue et forfete.
Typum damus num. 145.

Valentinensium monet Comitum, vel Episcoporum Valentinensium, in Delphinatu provincia Franci, meminit Raimundus de Agiles in Histor. Hierosol. pag. 165. et Charta Hugonis Episcopi Gratianopolit. descripta a Jacobo Petito pag. 601. Occurrit prterea non semel in Tabulario Prioratus Domin in Delphinatu. Typus num. 143. Valentinensi Ecclesi concessam facultatem cudendi monetam a Friderico I. Imper. confirmavit Fridericus II. Diplomate ann. 1238. Solidi Valentinenses, apud Spon. tom. 3. Itiner. pag. 17. Valenciani, in Tabular. Prioratus Domin. Typum episcopalis monet hic delineamus num. 142. Vauvillarensium dominorum monet typus ann. 1555. exstat in Tabulario abbati Luxoviensis. Vide supra Moneta Castelleti dominorum. Typum monet antiquioris damus num. 144. Uceticensis moneta Episcopo ejusdem civitatis concessa a Ludovico Juniore Charta ann. 1156. tom. 6. Gall. Christ. col. 299. Vesuntionensium Archiepiscoporum monet figuram delineavit Jo. Jacobus Chiffletius in Vesontione part. 1. cap. 4. Hujus etiam meminit Golutus in Hist. Sequanica pag. 593. Typum damus num. 146. Viennensis monet mentio in Tabulario ejusdem Ecclesi pag. 25. in Hist. Franc. tom. 1. pag. 21. in Hist. Episcopor. Bellicensium pag. 46. in Hist. Beneharn. pag. 838. apud Justellum in Hist. Arvern. pag. 177. in Prob. pag. 51. 81. 139. in Spicilegio Acheriano tom. 13. pag. 284. in Hist. Dalphin. tom. 2. pag. 185. et 253. apud Jacob. Petitum post Pnitentiale Theodori pag. 601. etc. Hujus monet typum damus num 147. cum Inscript. S. M. (Mauritius) Vienna Maxima Gall. qua uti solitos Viennenses Archiepiscopos testatur Gervasius Tilber. in Otiis Imper. apud Leibnit. tom. 1. Script. Brunsvic. pag. 915 :

Viennensis Burgundi Archiepiscopus et Regis cancellarius, cujus numismatis inscriptio habet : Maxima Sedes Galliarum.
Reg. Cam. Comput. Paris. sign. 8406. in Bibl. reg. : Terrear. Bellijoc. :

Quinque Viennenses valent quatuor Turonenses. Unum denarium Viennensis monet, cujus decem octo solidi valent et ponuntur pro viginti octo solidis Turon.

Legendum esse viginti solidis certum videtur ex pluribus aliis locis ibidem. Vindocinensium Comitum Denarii, quorum 14. computantur pro 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 3. den. 10. gr. legis argenti regii, et 19. sol. 7. d. ponderis ad marcam Paris. Malli eorumdem Denariorum, 2. den. 21. gran. legis argenti Regis, et 17. sol. 4. den. malliar. duplic. ponderis ad marcam Paris. etc. Monet typum descripsit Thevetus lib. 15. Cosmogr. cap. 6. Ejusce monet mentio est in Tabul. B. Magdal. Castrodun. apud Beslium in

Comitib. Pictav. pag. 428. et Gallandum de Franco alodio pag. 283. Typi num. 148. 149. Virdunensium Episcoporum monet meminit Laurentius Leodiensis pag. 327. Viromandensium Comitum, seu S. Quintini monet mentio est apud Vassorium in Novioduno 1. vol. pag. 26. et Hemereum in Augusta Virom. pag. 34. 35. 154. 162. Vide supra S. Quintini moneta. Typus num. 150. Virsionensis Domin in Biturigibus Denarii, quorum 15. dicuntur valere 12. parvis Turon. ex Regesto 123. jubentur esse 4. den. 6. gr. legis argenti Regis, et 20. solid. ponderis ad marcam Paris. Eorumdem Malli, 2. den. 16. gr. legis argenti Regis, et 16. sol. 2. den. malliar. duplic. ponderis ad marcam Paris. Monet typum descripsit Hautinus. Alios damus num. 151. 152. Vivariensium Episcoporum monet mentio est in Charta ann. 1307. quam supra retulimus inter prmissa ad Monetas Baronum. Typus num. 153. Wisimburgensi monasterio dicesis Spirensis jus cudend monet concessit Dagobertus Rex Diplomate ann. 23. ejus regni, apud Trithemium Annal. pag. 52. Complura habentur monumenta de Baronum nostrorum monetis, ex quibus sequentia excerpsimus ex Regesto Camer Computor. Paris. signato Qui est in clis, fol. 159. et ex signato Croix fol. 122. et ex signato Noster f. 212. 213 :

Ad Nativit. B. Mari 1306. incepit fortis moneta. Ad Candelosam 1310. inceperunt Burgenses et finierunt ad Nativ. B. Mari 1313. Burdegalenses currunt Burdegal. In dicesi Petragor. currunt Petragoric. Lemovic. et Marchiens. et Engolism. qui debent valere 2. den. In dicesi Engol. currunt Engolism. et Marchiens. In Agenno currunt Arnald. Chapoten. et Petragoric. 150. Stephan. qui currunt in Provinc. Bisunt. valent. 150. Tur. 20. libr. Divion. val. 16. lib. Tur. 5. Burdegal. valent 4. den. Tur. 5. Arnaldi et Chipotois valent 4. den. Tur. 20. libr. Petragor. valent 16. lib. Turon. 20. libr. Viennens. valent 16. lib. Tur. 1. denar. Tholos. valet 2. denar. Tur. 16. lib. 13. sol. 1. den. Ruthen. et Caturc. valent 4. lib. 2. sol. 2. den. 9. lib. 9. de Rnd. et Brienn. valent 6. lib. 15. s. 6. d. 5. Morlan. valent 8. den. Tur. nisi in dicesi Baionensi, ubi 3. Morlan. valent 4. den. Tur. 40. Lemovic. et March. valent....

7260. Marchisi 15. s. 1. d. Leod. valent 1141. lib. 2. s. 7. den. obol. Tur. parvorum. Marcha pro 10. stelling. vidi alibi quod quilibet... valet 4. den. Tur. 100. lib. Melegon. (Melgor.) in dicesi Uticensi valent.... 119. lib. 16. sol. Tur. de tempore Burg. (Burgensium) valent 95. lib. 16. s. 9. den. Bonorum Tur. 666. lib. 2. sol. Divionens. debilium cum Burgenses currebant per Paris. valent 500. lib. 32. lib. 17. s. 7. d. Divionens. fortium et bonorum. 350. lib. Tur. delilis monet valent 54. sol. 8. d. monet Burgensium parvorum. 735. lib. Metensis currentis in Provincia Remensi valent 1470. lib. 6. sol. Turonensium. 8. lib. 16. sol. Tullensis currentis ibidem valet 11. lib. 15. sol. 2. den. Tur.
Scheda alia ann. 1308 :

La monnoie au Vicomte de Limoges qui queurt en sa terre et ailleurs pour Tournois, et pis vaut 2. sols la livre. La monnoye au Vicomte de Turenne et celle du Comte de Pierregort queurent 15. den. pour 12. den. Tourn. dont les 16. ne vallent que 12. Tournois. La monnoie de Bretagne, d'Angiers et du Mans quieurent pour Tournois, et vallent moins 18. den. la livre. La monnoie de Vandosme et de Chasteaudun, queurent pour Tournois, et vallent pis 4. sols la livre. La monnoie au Comte de Nevers queurent pour Tournois, et vaut moins 12. den. la livre.

Hc sane est prcipua nostri Glossarii pars, qu diligentiorem exigere curam et accurationem videbatur : sed res est nimii laboris quam, ut, ea qua par esset diligentia, petractaremus. Qui enim poteramus tot tantisque rebus distenti in evolvendis historiis, in Gazophylaciis invisendis et perscrutandis, in exquirendis undequaque nummis tempus, quod necessarium erat, ponere ? opus certe non unius anni. Quantacumque igitur sit hac in re Cangii nostraque lucubratio, multis adhuc augeri posse ultro agnoscimus : qu omnia, ut spes est, abunde prstabit Vir pereruditus, cum operi quod jamdiu incpit, ultimam tandem manum adhibere voluerit. MONETABILIS Poena, Mulcta pecuniaria. Statuta Eccl. Avenion. ann. 1337. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 560 :

Et si quis contra fecerit, eo ipso hac Monetabili pna seu mulctatione plectatur, scilicet quod fructus eorum sic venditorum medietatem perdat, qui in ecclesi fabricam, vel alios pios usus nostro arbitrio convertantur.
MONETAGIUM, Id quod Monetarii, seu Monet fabricatores, domino, cujus est

moneta, exsolvunt ex monetari fusionis et signatur proventibus. Charta fundationis Abbati S. M. apud Santonas ann. 1047. tom. 2. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 480 :

Adjunximus autem donis nostris monetam et Monetagium, per cambitum totius episcopatus Xantonensis.
Charta Philippi Aug. ann. 1202 :

Everardus de Vineis homo noster concessit nobis et hredibus nostris tertiam partem Monetagii Tornacensis, et ipse duas partes habebit.
Alia Gaufridi Electi Meldensis ann. 1208. ex Tabulario Campani :

De omni Monetagio et de servitio quod fuit pro moneta... duas partes habebit, etc.
Charta Alphonsi Comitis Pictavensis et Tolos Jun. ann. 1265. de Moneta Tolosana :

Iidemque burgenses (Monetarii) debent nobis Monetagium nostrum solvere bis in anno, scilicet in festo O. SS. et in Ascens. Domini, secundum quod singulis terminis fecerint de moneta.
Testamentum Raimundi Comitis Melgoriensis :

Dimitto ei septingentos solidos Melgoriensis monet in moneta Melgoriensi de Monedatge, postquam redempta fuerit de tredecim millia solidis, antequam aliquis homo vel femina habeat de moneta suprascripta de Monedatge, si mortuus fuero in itinere.
Computus ann. 1270. in Tabular. castri Nannet. :

Computavit magister monet. De Monetagio de xxiv. gross. milleri de denariis, videlicet xl. lib. quolibet miller 960. lib. pro Monetagio 11. mill. obolorum 630. lib.
Alter Computus ann. 1279. apud D. Brussel de Usu feud. tom. 1. pag. 472 :
c xx

Pro Monetagio cujuslibet march xv. denarii Turon.... valet Monetagium vi . iiii . xvii.
lib. xiii. sol. 1. den. Turon. Occurrit rursum in alio Computo ann. 1289. ibid. Vide Probat. Histor. Castilionensis pag. 98. 162. Decima monet, seu Monetagii. Domnizo lib. 1. de Vita Mathild. cap. 2 :

Unde bonus Princeps, valde miratus, eidem Continuo terr propri, decimamque Monet Vovit.

Hc autem exactio quam nostri Seigneuriage, quod ex monet signatura percipiatur, vocant, antiquis penitus ignota, sub prima Regum Franc. stirpe in usu fuisse videtur : vix est enim ut credam a Pipino inductam fuisse, quamvis antiquius non occurrat editum ea de re statutum. Ut ut sit sub altero Regum

stemmate eo jure gaudebant, quibus jus cudendi monetam concessum fuerat, ut ex pluribus Instrumentis supra relatis colligitur. Vide D. le Blanc pag. 90. Monetagium, Prstatio qu a tenentibus et vassallis domino fit tertio quoque anno, ea conditione ut monetam mutare ei non liceat, qu Focagium et Relevatio monet dicitur, obtinebatque potissimum in Normannia. Charta Ludovici Hutini Regis anni 1315. pro Normannis :

Item quod redditus nobis debitos pro dicta pecunia non mutanda, qui in dicto ducatu Monetagium, alias Focagium nuncupatur, levari non faciemus, etc.
Vetus Consuetudo Normanni MS. 1. part. sect. 2. cap. 3 :

Le Monneage est une aide de deniers qui doit estre paye au Duc de Normandie de trois ans en trois ans, et doit len recevoir de cele ayde tele monoie come elle est mise communment en la terre, ne ne la doit len pas faire changier, etc. Au tiers an tous communment doivent paier le Monneage lesquiex ont terres et meubles pourquoy ils sont tenus paier le. De ceste aide sont quittes toutes gens de Religion qui sont promeus en saintes Ordres, et les serjans fiealx des Yglises, et tous ceux qui sont beneficiez s Yglises, tous Chevaliers, et leurs hers, si en sont quites femmes veves qui n'ont 20. s. de rente pour elles soutenir, ou qui n'ont pas en meubles 40. s. par dessus leur robes et leur lits, et celles qui n'ont la valu de 40. s. sont quites del Moneage. Et chascune parsone del comun poeple qui aura 20. s. vaillant le paera. Tuit cil sont quites de cest aide qui ont membre de hauberc, qui ont Prevost, Monnier et Fornier, pourtant que il aient molin ban ou four, il sont quites du Moneage, etc.
Deinde additur ab hacce pensitatione pariter immunes esse in Normannia Castellanias S. Jacobi, et Vallis et Moritonii, et aliquot alias. Infra :

A ceste aide fere et cest Monneage payer les robes de leur propre cors, le lit, et l'ostel, ne doivent pas estre comptez pour moebles, et pour cen souloit-il estre apel Foage, que cil le paioient principalement qui tenoient feu et lieu. Adcertes tuit li autre qui ne tiennent ne feu ne lieu, si comme les serjans et les chamberiers qui ont de moeble 10. s. ou la valu, sont tenus payer le Monneage, et les femmes qui oncques ne furent maries, qui tiennent feu et lieu, payeront le Monneage.
Nova Consuetudo Norman. art. 76 :

Le roy pour droit de Monneage peut prendre 12. deniers de trois ans en trois ans sur chascun feu pour son Monneage et fouage, qui luy fut octroy anciennement pour ne changer la monnoye.

Vide artic. seq. Ejusmodi autem monetagium in Anglia antiquarunt Henricus I.

et Joannes Reges Angl. Leges ejusdem Henrici cap. 1 :

Monetagium commune quod capiebatur per civitates et per Comitatus, quod non fuit tempore Edwardi Regis, hoc ne amodo fiat, omnino defendo.

Vide Ricardum Hagustaldensem ann. 1135. et Matthum Paris pag. 38. Monoiage, eodem sensu, in Charta ann. 1319. ex Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 243 :

Item les resseans desdites vavassories... paient de trois ans en trois ans cent solz Tournois pour ayde d'ost, c'est assavoir l'an que le Monoiage chiet.

Hc eadem prstatio in minori Britannia obtinuit, ut in voce Foagium docuimus ; concessa etiam aut usurpata ab iis quibus jus cudend monet competebat, quod in plurimis Chartis legisse se testatur D. le Blanc pag. 156. Sed et apud Aragonenses singulis septenniis in usu fuit, sub nomine Monetaticum ; quod primum Jacobo I. Regi ab Aragonensibus ann. 1236. concessum est, ut non immutaretur moneta Jaccensis ; subinde vero ad alia translatum est, ut videre licet infra in Monetaticum. Hanc consuetudinem in Francia penitus sustulit Carolus V. Rex Diplomate 16. Sept. ann. 1380. quod ex Memoriali Camer Comput. Paris. refert D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 216. Adnectendum prterea hocce loco videtur quod Magni Peirescii manu adnotatum et scriptum de hac vocis notione in ejusdem Adversariis olim legimus :

La livre de Monnoyage, le sol de Monnoyage, et le denier de Monnoyage, en termes de Monnoyes, vallent autant d'especes que chacune d'icelle vallent de deniers de la monnoye courante. Comme une livre de Monnoyage vaut 20. s. tout ainsi que la livre vaut 20. sols de la monnoye courante, et un sol. de Monnoyage vaut 12. deniers, de quelque espece que ce soit, soit or, argent, ou cuivre, de mesme que le sol vaut 12. deniers de la monnoye courante, et un denier, est une espece seule de quelque matiere que ce soit, comme d'or, d'argent, ou billon, l'on dira en terme de monnoye, un Denier d'Escu, un Denier quart d'Escu, etc. Et en ce faisant, dans un sol de Monnoyage il y a 12. deniers de Monnoyage, qui sont 12. especes de quelque coing et matiere que ce soit, et dans une livre 20. de cesdits sols, qui sont 240. deniers, de quelque espece ou matiere que ce soit. Par exemple, au 2. art. de l'Advis donn au Roy Philippe le Bel, dans lequel est parl de monnoye 18. six deniers de loy, de 14. s. 8. den. de taille, qui avoient cours chacune pour 3. den. Tour.

piece, les 14. s. 8. den. est la taille, ou quantit d'especes que le Prince ordonnoit estre en chacun marc, vallants raison de 12. den. le sol, avec les 8. den. 176. den. que le Prince ordonnoit en chacun marc d'uvre desdites especes 6. den. de loy, argent le Roy, ayans cours pour 3. den. Tourn. piece. Et pour trouver ce que devoit peser chacune desdites especes, par ladite taille ou quantit, faut considerer la subdivision du marc, et savoir combien il contient de deniers ou d'onces. Le marc est compos de neuf vingt douze deniers, vallans raison de 24. grains le denier 4608. grains, lesquels divisez par ladite taille de 76. pieces, vous aurez 26. grains de poids, vallans un denier 2. grains, et 32. grains qui resteront partir par 176. pieces.
Monetagium, Jus cudendi monetam. Charta Philippi Pulcri Reg. Franc. ann. 1307. apud Marten. tom. Ampliss. Collect. col. 1415 :

Notum facimus, quod super Monetagio et cursu monet, quos dilectus noster Nicolaus Meldensis Episcopus, per se et ejus prdecessores, nomine ecclesi su Meldensis, se habere dicebat, plenius informati ; eumdem de dicta moneta, et cursu ipsius recepimus in nostrum homagium.
Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1350. tom. 4. Ordinat. pag. 60 :

Nec volumus quod per hoc nobis aut successoribus nostris Franci Regibus, in dicto (Britanni) Ducatu aut super dicto Duce, vel alia quavis persona sui Ducatus in jure Monetagii seu Monetam cudendi, vel aliter quomodolibet, saisina vel novum jus aliud acquiratur. Ut in tota lingua Occitana in locis et Monetagiis consuetis, fiat pecunia aurea, etc.

Nonetagium, Monet officina, locus ubi cuditur moneta. Edictum Caroli Johan. Reg. primogeniti ann. 1356. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 106 :

Lit. pro clero Mimat. ann. 1304. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 632. art. 1 :

Facimus paulative cursum minui monetarum, qu in Monetagiis nostris cuduntur ad prsens.

Charta pro civit. Agen. ann. 1369. in Reg. 198. Chartoph. reg. ch. 545 :

Insuper concedimus.... quod Monetagium auri et argenti sit perpetuo in civitate Agenni prdicta, et inibi auri et argenti moneta cudatur. Monnoiage,
Ipsa monet cusio, in Lit. ann. 1369. eod. tom. Ordinat. pag. 690. In Comitatu Bononiensi jus quoddam obtinuit, seu prstatio, qu Monnage dicitur, in Computo Domanii ejusdem Comitatus ann. 1402 :

C'est assavoir de tous Marchans forains et faisans residence hors de la

Comt, qui doivent de toutes denres et marchandises qu'ils vendent et achatent en ladite ville et Vicomt de Boulogne, 2. den. ob. pour livre. Cessimus perpetuo et cedimus totaliter civitatem nostram Lubin... cum juribus, jurisdictionibus... Monetalibus et anonalibus. Illi denarii qui modo Monetati sunt, si pensantes et meri fuerint, habeantur.

MONETALE, Idem quod Monetagium. Charta ann. 1339. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 544 :

MONETARE, Monetam cudere, fabricare, signare, Monnoier. Capitula Caroli M. ad Legem Salicam tit. 3. cap. 11 :

Ita in Capitul. 2. ann. 805. cap. 18. lib. 3. Capitul. cap. 13. in Edicto Pistensi cap. 13. 14. etc. Leges Athelstani cap. 19 :

Placuit nobis ut una moneta sit in toto Regni Imperio, et nullus Monetet extra portum. Mercatio publica cum jure Monetandi datur, etc.

Annal. antiqui Corbeiens. ad ann. 833. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 296 : Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 661 :

Omnia hc dederunt pro anima Transarici genitoris usque in perpetuum pro libris xxx. argenti Monetati.
Bertrandus Clericus in Poemate MS. de Girardo Viennensi :

Ne pris avaine, ne denier Mone.

Interdum et metaphorice usurpatur. Alanus de Insulis in Planctu natur contra Sodomitas :

Cudit in incude qu semina nulla Monetat, Horret et incudem malleus ipse suam.
Alibi :

Illic psittacus cum sui gutturis incude vocis Monetam fabricabat human.
Ibidem :

Illic ursa per portas narium ftus enixa deformes, ipsos stylos lingu crebrius delambendo Monetans, meliorem ducebat in formam.
Rursum :

Qu Noys plures recolens ideas, Singulas rerum species Monetans, etc.

In eodem Opusculo :

Statuit ut express conformationis Monetata sigillo, sub derivand propagationis calle legitimo, ex similibus similia educerentur.
Mox :

In propriis incudibus rerum effigies Commonetans.

Adde eumdem in Anticlaudiano lib. 1. cap. 4. et cap. 8. lib. 2. cap. 6. lib. 7. cap. 1. 5. Summa Magistri Pauli apud Raymundum Duellium tom. 1. Miscell. pag. 65 :

Quidquid agant homines, intentio judicat omnes, Sola voluntatis forma Monetat opus.

Monetarium, Locus Monet, Ugutioni. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684 : Monetarium vel Monetum, Locus ubi fit moneta. Monetator, Qui monetam cudit, in Edicto Pistensi cap. 16. Monnoieur. MONETARIS, Idem qui Monetarius. Charta ann. 1284. apud Rymer. tom. 2. pag. 284 :

In novos denarios ab ipsis Monetaribus redigendo. , .

Willelmus Malmesbur. lib. 5 : Senator lib. 5. Epist. 39 :

MONETARIUS, , qui monetam cudit, signat. Lexicon Gr. MS. Reg. Cod. 2062 :

Trapezit, quos vulgo Monetarios vocant. Monetarios autem quos specialiter in usum publicum constat inventos, in privatorum didicimus transiisse dispendium. Monetarius urbis,
apud Gregor. Turon. de Gloria Confess. cap. 105. S. Audoenus in Vita S. Eligii lib. 1. cap. 3 :

Tradidit eum imbuendum honorabili viro Abboni vocabulo, fabro aurifici probatissimo, qui eo tempore in urbe Lemovicina publicam fiscalis monet officinam gerebat.
Et cap. 15 :

Cum omnis census in unum collectus Regi pararetur ferendus, ac vellet domesticus simul ac Monetarius adhuc aurum ipsum fornacis coctione purgare, etc.

Charta Ludovici VII. Reg. Franc. ann. 1171. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 67 :

Monetarios etiam et alios quoscumque qui aliquid in Podio a Vicecomite tenebant, ab hominio et fidelitate et sacramentis sibi factis absolvit.
Alia Philippi VI. ann. 1339. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 141 :

Magistri autem Monetarii et operarii sunt quieti et liberi ab omnibus consuetudinibus, ad usus et consuetudines, quam fuerunt tempore pi recordationis Regis Philippi genitoris nostri.
Vide Leges Athelstani Regis cap. 19. apud Bromptonum. MS. :

Aval la ville avoit maint Monnoier,

Et maint orfevre, et maint bon loremier.

Illud porro observatione dignum, quod in Monetis Regiis stante prima Regum nostrorum stirpe, licet eorum vultus ac imago imprimeretur, nomen tamen fere semper ac tituli minime describerentur, sed nomen monetarii, adjectis hisce characteribus m. vel mo. vel mon. vel monet. aut monitar. etc. qui Monetarius sonant ; ex altera vero parte urbis nomen, in qua cusa fuerat moneta, quod maxime patet ex nummis illis Regum nostrorum ejusdem stirpis, quos nobis exhibuit Bouterous. Id etiam obtinuisse in Anglia colligitur ex nummo Plecmundi Archiepiscopi Cantuariensis, qui vixit ann. 889. quem descripsit Seldenus ad Eadmerum pag. 217. Vide D. le Blanc Tract. de Monet. ubi de Monetariis pluribus disserit. Lit. remiss. ann. 1451. in Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 109 :

Le suppliant Monnoyer d'estoc et ligne, etc.

Monetariorum Districtiones. Charta Gerardi Episcopi Cadurcensis in Tabul. ejusdem Ecclesi :

Justiti vero et districtiones Monetariorum, sive mutetur moneta, sive non mutetur, et ipsa mutatio absque cujuslibet person calumnia, proprie erunt Episcopi.

Monetarius, ad quem pertinet, non tam jus cudend monet, quam ejusdem cusionis emolumenta et commoda. Ita recte D. Lucas Acherius ad Herimannum de Restaurat. S. Martini Tornacensis cap. 59. observat Goswinum fratrem Castellani Tornacensis Monetarium agnominatum, quod esset Dominus monet Tornacensis, (cujus cudend jus ad Episcopum pertinebat) ut est in Charta Communi Suessionensis ab eo edita tom. 11. Spicilegii pag. 351. Monetarius ex Sacramento Imperii. Exstat in Regesto 120. Tabul. Regii Charta 136. Caroli VI. Regis data in Ponte Arch 28. Martii ann. 1387. hocce argumento :

Charles, etc... Comme de nostre droit cause de nostre joieux avenement en nostre Duchi de Normandie nous appartiengne et puissions faire et crer un Monnoier du serement de l'Empire, savoir faisons que nous pour la bonne relation nous faite, de sens, loiaut, et suffisance de nostre bien am Ancheaume de Marronie bourgeois de Rouen, et aussi pour contemplation de nostre am et feal Conseiller l'Evesque de Baieux duquel il est neveux, icelui Ancheaume avons aujourd'hui fait et cr par la teneur de ces presentes, faisons et crons de nostre autorit, grace speciale et pleine puissance Monnoier du serement de l'Empire, avoir, faire, et exercer ledit office de Monnoier par lui et ses hoirs perpetuellement, aux droits, franchises, et libertez, et autres proffits et emoluments qui office de monnoier dudit serement

doivent et peuvent appartenir, lui et sesdits hoirs avons ottroi et ottroions que par toute nostre dite duchi de Normandie ils puissent ouvrer et monnoier, et user desdites franchises, privileges, et libertez, ainsi que font et ont accoustum faire d'anciennet les autres ouvriers, et monnoiers dessusdit. Si donnons en mandement au Prevost, Gardes et ouvriers desdites monnoies, qui present sont, etc.
His opponuntur les Monnoiers du serment de France, in manuali Placitorum Parlamenti, 19. Jul. 1374. ubi mentio fit controversi inter

Monetarios Sacramenti Franci, et Monetarios Sacramenti Imperii

, super eorum privilegiis, ubi Monetarii Sacramenti Imperii, iisdem, quibus Francici immunitatibus ac privilegiis gaudere se, et in Regnum Franci a Rege evocatos fuisse asserunt. Monetarius, Ad monetam pertinens. Turris monetaria, in qua scilicet moneta cudebatur, in Charta ann. 1125. inter Probat. Histor. Occitan. tom. 2. col. 431. Vel ad monetarium spectans. Testam. Guill. monet. ann. 1213. ex Cod. reg. 5255 :

Filio meo Ermengaudo dimitto et dono jure hreditario... totam vineam meam Monetariam cum campo sibi contiguo.
Nisi idem sit quod recens plantatam. Vide Monetare. Monetarius. Chronicon Podiense ibidem col. 9. ad ann. 1102 :

Cives Anicienses... elegerunt sibi antistitem... Pontium : qui unctus chrismate locatus in pontificali sede, milites superbos, Monetarios vocatos, magnis injuriis affligentes cives urbis, in tantum humiliavit, ut turres eorum et maximas sedes quas in urbe fecerant,... terr coquaret.

Prcipui quidam Milites hic indigitantur, atque in primis Proconsules Podomniacenses de quibus in eodem Chron. ad ann. 1077. ubi legitur, D. Ademarum pretio 25000. sol. Podiensis monet libertatem ecclesi su ab ipsis obtinuisse ; quod et Pontium Ademari successorem datis 10000. solid. fecisse loco laudato memoratur : unde Monetarios appellatos censeo vel quod monetam, qu Episcopi erat, sibi arrogare tentabant, vel quod pecunia numerata pacem ecclesiarum ab iis redimere non semel coacti fuerant Episcopi. MONETATICUM, Tributum in Aragonia et Catalania impositum a Petro Rege Aragonum, quod ejusmodi erat, ut omnes duodecim denarios pro singulis rerum mobilium libris exsolvere tenerentur : a qua tamen pensitatione immunes erant Milites, ut scribit Surita lib. 2. cap. 52. cui Monedatge dicitur : ut et Ecclesiastici et Religiosi. Petrus II. Rex Aragon. in Charta pro liberat. Catalani :

Item quod nos nec successores nostri non recipiamus Monetaticum, nec Quintam ab hominibus Ecclesiarum, Religiosorum, Baronum, etc.
Eximinus Petri de Salanova Justitia Aragonum, apud Hieron. Blancam in Commentario Rerum Aragon. pag. 748 :

Quod sine Monetatico locorum regni Aragonum sunt aliqu assignationes fact in generali, ali super Merinatibus, ali vero in speciali super terris et locis.
Infra :

Super Monetatico specialis assignatio censetur, ac si super certo loco facta esset assignatio. Hoc tamen attendendum est, quod qui habet assignationem super Monetatico in generali, vel super Merinatu in generali, non potest exigere nec petere Monetaticum unius loci : sed collectores omnes regni debent solvere illi qui habent assignationem generalem.
Michael del Molino in Repertorio Fororum Aragon. :

Monetaticum non recipit D. Rex a vassallis Varonum, Militum, et Infancionum, quia illud tantum solvunt Dom. Regi ejus vassalli, et vassalli Ecclesi, Ordinis, aut Religionis, etc.
Infra :

Monetaticum et Morabetinum solvitur D. Regi de septennio in septennium, etc.

Occurrit ibi pluries, ubi semper cum Morabetino conjungitur. Quippe primo institutum Monetaticum, et concessum ab Aragonensibus Regi Jacobo I. in Curia generali Montisoni ann. 1236. ut non immutaretur moneta Jaccensis,

servatis lege, pondere et figura

. Tum enim promiserunt, seque ipsos obligarunt, hredes et successores suos,

quod omnes habitantes pro singulis domibus, quod valeat suum decem aureos et ultra, de septennio in septennium Regi et successoribus unum morabetinum tantum dare tenerentur
. A qua pensitatione

homines Religionum et ordinum, et Ecclesiarum et Regis

, non eximuntur in eo Diplomate. Sed postmodum immunes dicti, ut supra observatum. Vide Foros Aragon. Edit. 1624. fol. 8. v. 129. v. 172. MONETATIO, Idem quod Monetagium. Matth. Paris ann. 1248 :

Pondus veteris monet pro pondere nov dabatur trutinatum, et prterea pro opere fabrili, id est, Monetationis, quam vulgariter dealbationem vocant, pro qualibet libra tredecim denarii solvebantur.
MONETATOR. Vide Monetare.

MONETICUM, pro Monetaticum, in Charta Petri Reg. Aragon. apud Rymer. tom. 2. pag. 210 :

Arrarum nomine damus et assignamus loca inferius notata... cum omnibus villis, aldeis, pechis, Moneticis, etc.
MONETULA, dimin. a Moneta. Vide supra in hac voce. MONETUM. Will. Brito in Vocabul. :

Monetarium, locus monet, quod hodie Monetum dicitur.

Id est, la Monnoie. Vide supra Monetarium. MONGERIUS, Monticulus, Gall. Mont-joye. Litter ann. 1447. in Cod. MS. Coislin. :

Ad et prehendendum de podio de Montagu usque ad Mongerium, Gallice Mont-joye d'Achueres, et per viam, etc.
Vide Mons gaudii. MONGNALE, Mongnile, Moletrina, molendinum. Charta ann. 1343 :

Guillelmus filius quondam Petri Baralis... confessus fuit... se tenere a domino nostro dalphino in emphiteosim... quamdam domum et curtem,... sitam... juxta Mongnile seu alveum molendinorum ipsius Guillelmi Barralis, etc.

Infra Mongnale. Vide Mongnarius. MONGNARIUS, Molitor, Gall. Meunier. Charta ann. 1258. in Chartul. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1966 :

Per testimonium duorum suorum vicinorum propinquiorum absque contradictione tenentium molendinum et Mongnariorum credentur. Ne merces pro Moniacatione recipiatur. Moniage,

MONIACATIO, pro Monachatio, Monastic vit professio. Conc. Lateran. III. ann. 1179. tit. de Simonia : eodem sensu, in Chron. S. Dion. tom. 8. Collect. Histor. Franc. pag. 344 :

Et li dux (Guillaume) qui en toutes manieres dsirroit prendre l'abit de Moniage et entrer en religion, etc. Monial,
vulgo Monachal, monasticus. Une provende monial, in Ch. ann. 1263. ex Chartul. 21. Corb. fol. 77. v. Vide in Monachi. MONIALE, Monasterium monialium. Charta ann. 1550. apud Rymer. tom. 15. pag. 224 : MONIALIS, Monacha, Sanctimonialis. Ildephonsus Toletanus ra 674. de S. Isidoro Hispalensi :

Quod talia nuper monasteria, abbati, prioratus, Monialia, collegia, etc. Doctor et sustentator Monachorum ac Monialium.
Odorannus in Chr. ann. 883 :

Judos certa de causa, et Moniales ab urbe Senonica expulit.

Tidericus Langenius in Saxonia :

Nam volucres tales sistunt Christi Moniales.

Monialiter, Cum habitu Monialis. Chronic. Domin. de Gravina apud Murator. tom. 12. col. 554 :

Quod videns Sancia Regina prfata, quod eam non posset talibus ab actibus removere, subito Deo conversa monasterium sanct Crucis de Neapoli Monialiter est ingressa, regali dignitati renuntians.
Monica, ut Monialis. Bleyn. Instit. pag. 272 :

Adde quod et Nonn et Monic, interdum quoque appellentur, idque a piis et religiosis duorum Ecclesi Doctorum matribus, si credamus Baronio in Martyrol. sub S. Augustino ; ait enim Moniales, a matre D. Gregorii Nazian. Nonnas apud Grcos, sicuti et a Monica matre B. Augustini Monicas apud Latinos fuisse appellatas.

MONIANIUS. Venditores Monianiorum, in lib. 1. cap. 2. Hist. et Ant. Universit. Oxon. pag. 158. Vide supra Momerium et Momus. MONICA, Sarracum. Dief. MONICULUS, pro Monachulus. Testament. Bertichramni Episcop. Ceuoman. tom. 3. Analect. Mabill. pag. 133 :

Ad ipsa basilica in honorem ipsius obedum civitatis

pro obitus in civitate

Cenomannic dificavi, et casas inibi dificavi, et Moniculos institui, qui inibi Christo propitio in perpetuis temporibus officium et servitium procurent

. MONIETAS, Idem quod monachitas, Receptio in monachum. Tabular. Vosiense fol. 66 :

Cunctis prsentibus atque futuris notum esse volumus quoniam Bonius de Vosias propter Monietatem suam dedit Deo et B. Petro Apostolo Vosiensi medietatem mansi Albou.
Vide in Monachi. Occurrit prterea tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 415. MONIGA, Quantum monaga seu vehiculo una rota instructo et manu versatili continetur, Gall. Brouete. Comput. fabr. S. Petri Insul. ann. 1473. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Item pro duabus Monigis, Gallice Broutes, terr figuli ad apponendum lapidibus marginis putei, etc.

Vide supra Monaga. MONILIUS. Charta Ottonis I. Imp. apud Ughell. in Archiepiscopis Florentinis n. 15 :

Habeatis... potestatem et in ipsa Ecclesia vestra Monilios in sui ibidem mittendum, et omnes Monilios quam ibidem inveneritis, qu de ista plebe et de ista curte pertinet, aut pertinere debet, foras trahendum et tollendum, et faciendi ... quod vobis placuerit.
Vide Mundilio. 1. MONIMEN, Monimentum. Ebrardus Bethun. in Grcismo :

Momentum dicas tempus, Monimen monimentum.

Vide Munimina. 2. MONIMEN, Monitio. Epist. 33. Nic. I. PP. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 421 :

Ac per hoc tamquam conventum a nobis et admonitum, ac salubri Monimini satisfacere nolentem, etc.
MONIMERIUM. Julianus Antecessor Constit. 98 :

Quarta autem (processio Consulum) ea qu Monimerium dicitur, ubi et quod pancarpum vocant, celebrandum est.

Vide supra Momerium. MONIMINA, pro Monimentum, in Charta ann. 1053. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 203 :

Et alie exemplar de alie cartule, et Moniminas exinde pertinentes, quas vos exinde aberetis et ostendere potueritis, etc.

Occurrit rursum infra. MONIMIN, Idem quod Munimina, Privilegia, prcepta, diplomata principum pro ecclesiis. Charta ann. 952. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 163 :

Unde et omnes Moniminas de suprascriptis immobilibus locis aput me meosque hredes rejacent, ad conservandas et salvas faciendas.
Alia ann. 956. ibid. col. 165 :

Unde et alias Moniminas vetustas et novas apud me reservo.

Vide Monimina. MONINELLUM pro Molinellum, Vectis versorius, Ital. Molinello, Gall. Moulinet. Stat. art. lan terr Fabr. ann. 1369. pag. 21 :

Item statuimus et ordinamus quod non liceat alicui de dicta sotietate habere, nec tenere pannum filatum ad Moninellum in sua camera, vel alibi factum contra formam statuti.
Fr. MONINUS. Acta B. Torelli Puppiensis n. 7 :

Ecce lupus, quem vulgo Moninum vocant, hoc est, humana carne vescentem, puerum rapuit.

Ubi Hieronymus Radiolanus Homininum legit, quasi scilicet etymon daturus

lupo, qui homines vorat. Nos ejusmodi lupos Loups Cerviers, seu Cervarios appellamus, quod in cervos potissimum irruant. Statius lib. 5. Thebaid. vers. 165 :

.... Qualis cum cerva cruentis Circumventa lupis.

Verum lupi cervarii, si Plinium audimus lib. 8. cap. 34. innocui hominibus sunt. Italis Monino et Occitanis Mounino, simiam sonat. MONIPOLA, Fraternitas, sodalitium, collegium. Telomonius de Bello cum civit. Brunsvic. apud Leibnit. tom. 2. pag. 91 :

Habent hic singul artes mechanic societates, quas Monipolas aut gildas appellant, quibus singuli magistri prsunt.

Vide Gildum. MONITAS, Immunitas, seu districtus qui aliqua immunitate seu jure asyli gaudet. Charta ann. 4. (i. e. 933.) Rodulphi Regis apud Stephanot. tom. 8. Fragm. Hist. MSS. pag. 56 :

Quod nullus Comes seu Vicecomes, nec vicarius, nec centenarius nec ullus homo in eorum (monachorum) vocatione, in illorum Monitate prendidisset nec boves, nec caballos, nec asinos .... sed omnia sint in alimoniam pauperum et stipendia monachorum.
Vide Dextri et Munitas 2. 1. MONITIO, Proclamatio. Epistola Simonis Archiep. Bituric. apud eumdem Stephanot. tom. 13. Fragm. Hist. MSS. pag. 450 :

Et est sciendum quod dominus super hoc fecit fieri quamdam Monitionem generalem sine nominum expressione cum denuntiatione excommunicationis a canone lat in malefactores facinoris antedicti.
2. MONITIO, pro Motio, expeditio bellica, nisi sit pro Submonitio, Herebannus. Chronicon Salernitan. cap. 5 :

Idem Francorum rex... generali contra eum decrevit facere Monitionem.

Cap. 40 :

Contra eosdem Francos decrevit facere Monitionem, et cum magno exercitu obviavit eis.
Cap. 44 :

Contra eum decrevit facere Monicionem, et congregato valido exercitu, etc.

Cap. 81 :

Audito hoc Agarenorum gens, generalem faciens Monicionem, Calabri finibus adiunt, etc.
1. MONITORIUM, Citatio juridica. Acta S. Petri Regalati tom. 3. Martii pag. 873 :

Qu quidem citatio seu Monitorium tamquam de substantialibus judicii erant omnino necessaria.
2. MONITORIUM, Locus monentium, sicut Schol, ubi discipulos docemus et monemus. Ugutio et Joan. de Janua. Vetus Gloss. Lat. Gall. Sangerm. : Monitorium, lieu ou l'on fait ammonestemens, monitoires. MONITUS, pro Munitus, in Exposit. brevi antiq. Liturg. Gallic. apud Marten. tom. 5. Anecd. col. 94 :

Qui non est purgatus baptismo, vel non Monitus Crucis signaculum.

MONIUM, La cathedra. Glossar. Lat. Ital. MS. MONNARIUS, Molitor, Gall. Meunier. Charta Ludov. VII. ann. 1168. in Reg. 98. Chartoph. reg. ch. 610 :

Si in molendinis Monnarii vel aliqui alii aliquid forefecerint, etc.

Vide Mongnarius. MONOB. Charta ann. 1117. tom. 2. nov Gall. Christ. inter Instr. col. 107 :

Hc autem carta Monob facta est in communi capitulo, perlecta est, etc.
Forte idem quod authentica, originalis, uti conjectat Sammarthanus noster. MONOCA. Charta Decani S. Petri Insulensis ann. 1230. apud Harum in Castellanis Insul. pag. 198. et Buzelinum lib. 2. Gallo-Fl. cap. 13 :

Contulit etiam decem libras ad altare S. Joannis, quod est in Monoca Ecclesi.

MONOCHORDUM, Instrumentum musicum, quod unica chorda constat. , Polluci lib. 4. cap. 9. Nicetas Choniates in Andronico lib. 2 : . Ubi Codex Grcobarbarus, , . Nostris vulgo Manicordion. Chron. Trudonense lib. 8. pag. 441 :

In hoc profecit, quod quidquid alicubi in Monocordo cantari potuit de Usu Ecclesi non prtermisit, etc.
Vide Jul. Scalig. lib. 1. de Arte Poet. cap. 48. Mouscorde, inter Instrumenta musica recensetur tom. 1. Poem. reg. Navar. pag. 248 :

Huissine, cles, Mouscorde O il n'a c'une seule corde.

Minus vero recte illud instrumentum cum nostro Manicordion confundit Cangius : hoc enim organi fidicularis species est pluribus constans chordis ; quod alterius definitioni repugnat. MONOCHROMA, Unius coloris pictura, a solus, unus, et , color. Acta B. Petri Petronii tom. 7. Maii pag. 226 :

Cum illius effigiem passim sub obscuro Monochromate..... effictam aspiciamus.

MONOCOLEI, Semicastrati. Bleyn. Instit. pag. 167 :

Habemus Monocoleos, qui nempe unum duntaxat amiserunt testem. Ex Grco et , testiculum.

MONOCOSMUM, Isidoro, Ugutioni, et aliis, est genus vehiculi, quod ab uno jumento trahitur. Vide Meursium in . Monacosmum edidit Grvius ex Isidoro, ubi addit : Glossar. Arab. Lat. : Monacosmum, vehiculum unum tantum portans, a , . Lapsus est Grvius in referendo loco Glossarii Arab. Lat. ubi legitur : Monacus, vehiculi genus, quod ab uno jumento ducatur, in Thesaur. utriusque ling. B. Wulc. pag. 707. Glossar. Lat. Ital. MS. : Monocosmum, uno caro che porta morti, o altro. Vide supra Monaga. MONOCOSSIS. Anastasius in Leone IV. pag. 197 :

Item aliam crucem de auro unam habentem in medio Monocossim.

Ubi Bulengerus Mancosum legendum subdubitat, inani, ni fallor, conjectura. Videtur enim hic intelligi lapis quispiam pretiosus. MONOCRATOR, Imperator. Anastasius in Epitome Chron. Casin. apud Murator. tom. 2. pag. 352 :

Post hc Tertullus Patricius, cupiens oblationem quam Deo et Sanctis ejus fecerat, imperiali sanctione roborare, novam Romam adiit, et orbis Monocratorem Justinum sua auctoritate firmare obnixis precibus postulavit. ,

qui solus tenet imperium. MONOCUBITALIS Candela, hoc est, unius cubiti, in Chartular. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1949. MONOCULARE, Vide mox in Monuculus. MONOCULUM Beneficium, Unicum. Expositio compendiosa benefic. fol. 37 :

Neque enim... (beneficia) Monocula, duplicia, regularia, in nominationibus scularium, scularia in nominationibus regularium.... comprehenduntur.
Consule Decisiones Rot Decis. 40. 1. rescript. et alios qui de Benefic. scripserunt.

Monoculare beneficium, unicum, quo unico lumine clericus non privandus

. Laur. in Amalth. ex Gonzal. MONOCULUS, Cocles, , vox hibrida, qua utitur Guillelmus Armoricus in Philippo Aug. ann. 1163. Ebrardus Bethuniensis in Grcismo cap. 7:

Gorgon atque tres Monoculque fuere sorores.

Regestum Castri Lidi in Andibus f. 47 :

Prco habet consuetudinem caprarum, de prdicta ipse habet capram

Monoculam.

Statuta MSS. S. Victoris Massil. :

Statuimus quod nullus de cetero alicubi recipiatur in monachum epilepticus, aut alio morbo incurabili vel contagioso percussus, aut claudus, surdus, Monoculus, deformis aliter, gibbosus. Monoculus, seu claritate alterius oculorum suorum privatus,

in Charta ann. 1333. Utuntur Ealredus in Vita S. Edw. Confess. Csarius Heisterb. l. 4. cap. 62. Rotharis Rex Longob. in Edicto tit. 117. 380. et aliquot alii. Vett. Gloss : Unioculus, . Monoculare, Altero oculo privare. Occurrit apud Matt. Paris. ann. 1253. MONOGAMUS, Unius uxoris vir. Vita S. Joh. Gualberti tom. 3. Julii pag. 356 :

Non alicujus pretii datione palam vel occulte aliquis ad ecclesiasticum promoveatur officium, non nisi virgo aut Monogamus.
Landulphi Mediolan. Hist. apud Murator. tom. 4. pag. 65 :

Orta dissensio inter sacerdotes Monogamos, et alios caste simulantes se vivere.

Vox notissima. MONOGIUM, ex Gallico Monnoie, Moneta minutior. Gesta Willelmi Majoris Episcopi Andegav. cap. 30 :

Pedagia, vectigalia, Monogia, et coustumas exigunt, et extorquent.

Occurrit rursum infra. Idem videtur quod supra Monagium 1. quomodo etiam forte legendum est. Vide ibi. MONOGRAMMA, ex Grc. , Nomen compendio descriptum, ac certis literarum implexionibus concinnatum,

quod scilicet magis intelligi, quam legi promptum est

, ut ait Symmachus ; seu, ut habet Plutarchus in Catone, . Rabanus Maurus Abbas Fuldensis de Inventione linguarum :

Litter Monogramm script nonnullis in locis inveniuntur, ubi pictura cum museo in pariete imaginis, aut in velis, vel alicubi aliter facta fuerit, ibi eorum nomina cum congerie litterarum, unum caracterem pictores facere soliti sunt, quod Monogramma dicitur.
Papias : In fine (Prcepti) Monogramma est ponendum, in quo nomen Imperatoris, et Imperatoris Augusti, et Dei gratia connexum habeatur, vel alia qu Imperatorem deceant. Vita S. Baboleni num. 21. ex Edit. Petri Chiffletii :

Sed et Rex ipse (Clodovus) favens subscripsit, et suo Monogrammate facto, anulo regio insigniri jussit.
Historia Translationis S. Sebastiani :

Cum patena patris sui, Magni Caroli Monogrammate insignita.

Edictum Pistense Caroli Calvi cap. 11 :

Ut in denariis nov nostr monet, ex una parte nomen nostrum habeatur in gyro, et in medio nostri nominis Monogramma, ex altera vero parte nomen civitatis, et in medio crux habeatur.
Odo Cluniac. in Vita Burchardi Comitis : Synod. Act. 12 :

Facto itaque testamento, Monogrammate firmatur. VI. .

Act. 15 :

Monogramma, femin. gen. Primasius Africanus Episc. S. Augustini discipulus in Apocalyps. lib. 4. cap. 13. de nota Labari :

In Monogramma, qu in hunc modum fit, exprimitur, ubi compendio totum Christi nomen includitur.
Charta Adalberonis Episcopi Metensis :

Manu propria nostri nominis Monogrammam subtus signavimus.

Monogrammatum vero usus non nuperus, ut ex Plutarcho et Symmacho innuimus, atque adeo in nummis. Siquidem exstat Marciani Imp. numisma apud Octavium Stradam pag. 249. in quo ejus monogramma exaratur. Descripsimus prterea reum insignem Placidii Valentiniani Medallionem in Familiis Byzantinis ex Archeio Regio, qui Bonifacii triumphum prfert, cui subduntur 4. monogrammata ; quorum vim haud proclive sit divinare. Vide Notas nostras ad Alexiadem pag. 253. et Descript. dis Sophian num. 70. Veteres integra sua non tam nomina quam prnomina haud scripsisse palam est ex veteribus Inscriptionibus, et Ausonii Epigr. 34 :

Lucius una quidem, geminis sed dissita punctis, Littera prnomen sic nota sola facit.

In subscriptionibus prsertim nomina ipsa posterioribus sculis brevi literarum compendio scripsere, eaque deinde in Monogrammatis contraxere formam, quod septimo maxime obtinuit, tametsi horum usum antiquiorem evincant nummi, quos ex Gazophylacio Regio re incidi curavimus cum cteris inferioris vi Imperatorum Constantinopolitanorum numismatibus ad Zonar, aliorumque Byzantinorum Scriptorum illustrationem. Verum si scrupulosius qusieris, quis primus Regum Francorum perpetuum monogrammatis usum ac morem in regia Diplomata induxerit, Carolum Magnum hujusce moris auctorem tibi assignat Mabillonius Diplomat. lib. 2. cap. 10. quamvis enim antiquiorum Regum nonnulla proferantur monogrammata,

interruptum tamen eorum usum non semel licet advertere ; sed inductum a Carolo Mag. morem ceteri ad Philippum III. Francorum Reges retinuere ; qui nec tum penitus desiit. Qua ratione autem id fecerit Carolus M. docet Eginhardus, ut scilicet imperitiam hanc (scribendi)

honesto ritu suppleret, inquit ille, monogrammatis usum, loco proprii signi invexit

. Eadem ex causa eo interdum usi sunt Episcopi. Quibus vero monogramma in usu fuit, id characterem nominis sui appellabant ; recte quidem, ut cum littera unica esse videretur, omnes tamen nominis litteras exprimeret : unde usitatissima hc in veteribus Chartis formula,

nostrum character impressimus ; nostri nominis karactere et sigillo signari et corroborari prcepimus ; sigilli nostri auctoritate muniri, nostrique nominis subter inscripto karactere, etc
. nihil nisi monogrammatis descriptionem innuere videtur, licet nullum aliquando reperiatur appositum monogramma. Sed illud animadversione dignum censet idem Mabillonius, quem hic exscribere non gravabor, quod qu in crucis formam concinnata sunt monogrammata, in medio prferunt acuminatam quadram, (vulgo Losange) et in ipsa quadra speciem Grc litter Y, in aliquibus in modum V. conformat, plerumque cum puncto de more superposito. Insuper littera hc in plerisque Diplomatibus alia manu, et quidem regia, expressa est. Quo respicit vulgata illa formula in Diplomatibus Carolinis :

manu propria subter firmavimus, et anuli, etc.

Quid vero mysterii hc continet ? an hoc Pythagor symbolum affectarunt Reges nostri ? an hc littera cum superiori cuspidat quadr parte composita signat Ya, quod non recentioribus modo Germanis, Armoricis et Anglis, sed etiam antiquis ita significat ? An Carolus qui Theudisce aliquando loqui amabat, ut rata sibi Diplomata hoc compendio contestaretur, id usurpavit ? Literam s cursivam esse, primam vocis subscripsi, sententia est Gattereri ; sed occurrit etiam in monetis Caroli M. qu monogramma prferunt. Principum porro monogrammata, quibus ea propria fuerant, qucumque fere cum in veteribus Tabulis, tum ab vi nostri Scriptoribus ex iis delineata, sub manum occurrerunt, unica tabella hic reprsentare haud alienum duximus, ut qu ex variis corroganda fuissent locis, uno conspectu, ea Lectori percipere utcunque liceat. Ex Monogrammatibus autem summorum Pontificum antiquioribus sex potissimum selegimus, ex Nicolai Alemanni libro de Lateranensibus Parietinis cap. 3. interim dum multo plura nobis exhibeantur a viro summ eruditionis Francisco Menestrier, in eo opere quod de Armis et insignibus inscripsit. Primum igitur a nobis delineatum ex Pontificiis Monogramma, est Adriani I.

quod ad S. Prudentianam visitur. Alterum est Paschalis I. in dibus sacris S. Ccili, et S. Praxedis in Exquiliis. Tertium est Nicolai I. in Basilica S. Clementis. Quartum est Xysti III. in Basilic Liberian arcu majore. Quintum est Leonis III. in fastigio tribunalis ejusdem Basilic Liberian. Sectum denique est ejusdem Leonis in Ecclesia SS. Nerei et Achillei. His subjunximus Monogrammata Imperatorum Occidentis, ac primum Caroli M. ex Ughello tom. 8. Itali sacr pag. 50. Aliud ejusdem Caroli, ex eodem Ughello tom. 5. pag. 600. Zyllesio in S. Maximino pag. 13. et Monumentis Paderbonensib. pag. 326. 327. Vide Browerum in Annal. Trevir. ann. 773. Monogrammata Caroli M. et successorum usque ad Ludovicum omnia collegit Heumannus in commentariis de re diplomatica Imperatorum. usque ad Conradum III. Baudissius in libro de Monogram. Imperat. edit. Lips. ann. 1737. Ludovici Pii, ex Tabulario Heduensi, Ughello tom. 2. pag. 118. et Chiffletio in Trenorchio pag. 195. Ejusdem Ludovici, ex Beslio in Regibus Aquitan. pag. 18. Ejusdem Ludovici, ex eod. Beslio ibid. pag. 19. 25. Ejusdem Ludovici, ex Ughello tom. 2. pag. 118. tom. 3. pag. 625. 673. Lotharii I. ex Tabulario Eccl. Viennensis, Joanne a Bosco in Vienna pag. 52. Strada pag. 374. 375. et Chiffletio in Trenorchio pag. 267. Ejusdem Lotharii, ex Tabul. Eccl. Comensis. Ludovici II. ex Tabul. Casauriensi, Goldasto tom. 3. Rerum Alemann. pag. 151. et Ughello tom. 4. pag. 481. tom. 5. pag. 255. 619. Vide Stradam pag. 375. 377. Ejusdem Ludovici, ex Ughello tom. 8. pag. 65. Caroli Calvi, ex ejusdem Monetis, etc. Vide Stradam pag. 380. Caroli III. ex Tabulario Casauriensi, Ughello tom. 4. pag. 382. 484. 595. 598. 1340. tom. 5. pag. 627. et Strada pag. 382. Ejusd. Caroli, ex tom. 1. Hist. Leodiensis Chappeavilli pag. 162. Arnulphi, ex Ughello tom. 3. pag. 708. tom. 4. pag. 601. ex Metropoli Salisburg. tom. 2. pag. 19. 154. 236. et Strada pag. 385. aliter apud Browerum tom. 1. Annal. Trevir. pag. 436. 2. Edit. Ludovici III. ex Tabul. Eccl. Viennens. et ex tom. 2. Histor. Leod. pag. 169. Vide Stradam pag. 381. 382. Henrici I. ex Metropoli Salisburgensi tom. 2. pag. 591. tom. 3. pag. 407. et Ughello tom. 2. pag. 205. 207. et tom. 4. pag. 1007. Vide Stradam pag. 400. Henrico II. imperatoriam dignitatem adepto tribuendum esse hoc monogramma observat Godefridus abbas Gottwicensis lib. 2. Chron. Gottwic. pag. 141. Si quidem e tantum liter Henrici I. monogrammatibus inserebantur, qu

purum putumque ejus nomen exprimebant. At vero nullum Henrici I. monogramma visitur apud Ughellum locis hic annotatis. Ottonis I. ex Tabul. Casauriensi, Chronico Mindensi pag. 734. Hist. Leod. tom. 1. pag. 176. 212. Ughello tom. 1. pag. 898. Browero ann. 942. et Strada pag. 400. Ottonis II. ex Chronico Mindensi pag. 738. et Zyllesio pag. 21. 27. Ejusdem Ottonis, ex Tabul. Casaur. Chronico Mindensi pag. 738. Oct. Strada pag. 404. Hist. Leod. tom. 1. pag. 209. et Ughello tom. 1. pag. 495. 960. et tom. 3. pag. 279. Ottonis III. ex Baldrico lib. 1. Hist. Camerac. cap. 107. 108. Chronico Mindensi pag. 736. 740. et Zyllesio pag. 28. Ejusd. Ottonis ex Bibl. Cluniac. pag. 409. Histor. Leod. tom. 1. pag. 210. Strada pag. 405. 406. Ejusd. Ottonis, ex Ughello tom. 1. pag. 495. Vide prterea Brower. in Annalib. Trevir. tom. 1. pag. 491. 2. Edit. Henrici II. ex Chron. Mindensi pag. 749. Zyllesio pag. 32. et Ughello tom. 2. pag. 207. 514. tom. 4. pag. 628. tom. 5. pag. 269. Ejusdem Henrici, ex Tabular. Eccl. Comensis, Chron. Mindensi pag. 735. Hist. Leod. tom. 1. pag. 213. 226. Zyllesio pag. 29. et Strada pag. 407. 408. Ejusdem Henrici ex Ughello tom. 4. pag. 959. tom. 5. pag. 673. Conradi II. cogn. Salici, ex Chron. Mindensi pag. 743. et Hist. Leod. tom. 1. pag. 264. Ejusd. Conradi, ex Tabul. Casaur. et Ughello tom. 1. pag. 497. 902. tom. 2. pag. 144. 208. 209. 211. et Strada pag. 411. Ejusd. Conradi, ex Chron. Mindensi pag. 736. 746. Zyllesius paulo aliter pag. 34. Henrici III. ex Cosma Pragensi pag. 14. Chron. Mindensi pag. 439. Zyllesius pag. 41. 47. paulo secus. Ejusd Henrici, ex Tabul. Casaur. et Ughello tom. 2. pag. 212. 566. tom. 4. pag. 509. 636. tom. 5. pag. 279. tom. 6. pag. 864. Ejusd. Henrici, ex Chr. Mindensi pag. 737. Hist. Leod. tom. 1. pag. 280. Jo. a Bosco in Vienna pag. 88. et Zyllesio pag. 36. Vide Stradam pag. 413. Henrici IV. ex Chron. Mindensi pag. 743. 746. Ejusdem Henrici, ex Actis Murensis Monast. pag. 23. Chr. Mindensi pag. 741. Zyllesio pag. 43. 45. 52. Ughello tom. 1. pag. 743. tom. 2. pag. 363. Browero tom. 1. pag. 536. 2. Edit. etc. Ejusd. Henrici ex Waldo in Chron. Lobiensi pag. 401. Vide Stradam pag. 414. 415. Lotharii II. ex Ughello tom. 1. pag. 508. et Strada pag. 421. Conradi III. ex Ughello tom. 1. pag. 510. tom. 4. pag. 517. Vide Stradam pag.

423. Friderici I. ex Aventino pag. 390. Ejusd. Friderici ex Privileg. Ecclesi Hammaburg. pag. 182. Joan. a Bosco pag. 88. et Hist. Leod. tom. 2. pag. 109. 121. et gidio Gelonio in Colonia pag. 74. Ejusd. Friderici, ex Ughello tom. 1. pag. 515. 916. tom. 2. pag. 220. Ejusdem Friderici, ex Ughello tom. 1. pag. 515. 916. Vide Stradam pag. 424. 425. Henrici VI. ex Jo. a Bosco pag. 90. Ughello tom. 1. pag. 617. tom. 2. pag. 221. 764. tom. 4. pag. 1088. tom. 6. pag. 866. 893. et Strada pag. 426. 427. et Guilino in Annalib. Alexandri pag. 15. Philippi II. ex Privileg. Eccl. Hammaburg. pag. 195. paulo aliter in Metropoli Salisburg. tom. 3. pag. 361. et apud gidium Gelenium in sancto Engilberto pag. 32. Ottonis IV. ex Ughello tom. 1. pag. 689. tom. 3. pag. 367. et Strada pag. 430. 431. Aliter exhibetur apud Gelenium in S. Engilberto pag. 27. Friderici II. ex Ughello tom. 1. pag. 469. Strada pag. 434. et Metrop. Salisburg. tom. 2. pag. 182. tom. 3. pag. 261. 272. 363. Guillelmi, ex Octavio Strada. Rodolphi, ex Metrop. Salisburg. tom. 2. pag. 183. tom. 3. pag. 262. Adolphi, ex Octavio Strada pag. 448. Alberti, ex veteri Charta. Caroli IV. ex Chron. Mind. pag. 748. 750. Monogrammata Regum Franci. Chlodovei I. apud Perardum in Burgundicis pag. 2. Chlotarii I. apud eumdem pag. 3. Dacoberti, apud gid. Waulde in Histor. vernac. Lobiensi pag. 317. Pipini Senioris, apud eumdem pag. 327. 340. Hc porro quatuor Monogrammata absit ut tanquam genuina hic proferamus : quinimo ea omnino adulterina et fictitia censemus, cum viro eruditissimo Daniele Papebrochio in Propyleo 2. ad tom. 2. Aprilis, qui bina ista Waldensia jure proscripsit. Ea tamen hic describenda censuimus, ut ad simile proferendum judicium Lectorem provocaremus. Caroli Martelli, ex Goldasto tom. 2. Aleman. pag. 145. Pipini Regis, apud Browerum tom. 1. Annal. Trevir. pag. 378. ult. Edit. Ludovici II. cogn. Balbi, ex Tabul. Eccles. Heduensis, et Chiffletio in Trenorchio pag. 23. 232. Ludovici III. ex Bibl. Cluniac. pag. 266. 277. Karlomanni, ex Tabul. Eccl. Heduensis. Odonis, ex Chiffletio in Trenorchio pag. 271. Caroli, cogn. Simplicis, ex Hist. Leod. tom. 1. pag. 161. 170. et Chiffletio in

Trenorchio pag. 274. Rodulphi, ex Beslio, in Hist. Pictav. pag. 239. Ejusd. Rodulphi, ex Bibl. Clun. pag. 411. et in Notis pag. 71. Ejusd. Rodulphi, ex Beslio pag. 239. et Chiffletio in Hist. Trenorch. pag. 277. Ludovici IV. ex Bibl. Cluniac. pag. 266. 267. et Chiffletio in Trenorchio pag. 280. Lotharii, ex Tabul. Monast. Humolariensis. Ejusd. Lotharii, ex Beslio pag. 252. Ejusd. Lotharii, ex Buzelino pag. 343. Hugonis Capeti, et Roberti filii Regum, ex Charta ann. 987. in Tabulario Corbeiensi. Ejusd. Roberti, ex ejusd. nummo in RR. PP. Canonicor. Regul. S. Genovef Paris. Ejusd. Roberti, ex Perardo in Burgundicis pag. 171. paulo aliter in Tabular. S. Genovef Paris. ann. 1035. Ejusdem Roberti ex Tabul. Fossatensi. Henrici I. ex Tabul. Humolariensi. Ejusdem Henrici, ex Chiffletio in Trenorchio pag. 315. Ejusdem Henrici, ex Tabular. Fossatensi. Philippi I. ex ejus nummo. Ejusdem Philippi, ex Chiffletio in Trenorchio pag. 316. Ejusdem Philippi, ex eod. Chiffletio pag. 325. Bibl. Cluniac. pag. 528. 530. et Spicilegio Acheriano tom. 2. pag. 600. Ludovici VI. ex Bibl. Clun. pag. 1391. Ludovici VII. ex Bibl. Cluniac. pag. 1430. Ejusdem Ludovici, ex 30. Regesto Chartophylacii Regii. Ejusd. Ludovici, ex Histor. S. Aniani Aurelian. pag. 83. 85. et Hist. Trenorch. pag. 447. 452. Philippi II. cogn. Augusti, ex Bibl. Cluniac. pag. 534. 1490. et Hist. S. Aniani pag. 82. Ludovici VIII. ex 30. Regesto Chartophylacii Regii Ch. 271. Ejusd. Ludovici, in eod. Regesto ann. 1224. S. Ludovici IX. ex Bibl. Cluniac. pag. 1503. 1520. Ejusd. S. Ludovici, ex 30. Regesto Tabularii Regii Ch. 271. et al. Philippi III. ex eod. Regesto. Philippi IV. ex Tabul. Regio. Monogrammata Aliorum Regum. Pipini I. Regis Aquitani, ex Beslio in Regib. Aquitan. pag. 25. Pipini II. et III. Regum Aquitan. ex eodem Beslio pag. 21. 26. 28. et Chiffletio in Trenorchio pag. 193.

Caroli Regis Provinci, Lotharii F. ex Tabul. Viennensi. Karolomanni Regis Bajoari, ex Ughello tom. 2. pag. 184. et Strada pag. 385. Ejusdem Karlomanni, ex Tabul. Casauriensi. Ludovici Regis Bajoari, ex Aventino pag. 185. Caroli Regis Bajoari, ex Ughello tom. 2. pag. 186. 188. 189. Zuentebaldi Regis Lotharingi, ex Hist. Leod. tom. 1. pag. 163. et Browero tom. 1. Hist. Trevir. pag. 441. 2. Edit. Bosonis Regis Provinci, ex Tabul. Ecclesi Viennensis fol. 13. Ludovici Regis Provinci, Rodulphi Regis ex Ermengarda F. ex Tabul. Eccles. Gratianopol. pag. 84. Conradi Regis Burgundi, Rodulphi F. ex Bibl. Cluniac. pag. 267. Ejusd. Conradi, ex Tabul. Viennensis Eccles. Ejusd. Conradi, ex Tabul. Eccl. Vienn. Rodulphi III. Regis Burgundi, ex Notis ad Bibl. Clun. pag. 72. Ejusd. Rodulphi Regis, ex Tabul. Eccl. Vienn. Ejusd. Rodulphi Regis, ex eod. Tabul. fol. 9. 10. Vide Oct. Stradam pag. 394. Widonis Regis Itali, ex Ughello tom. 2. pag. 122. 191. tom. 3. pag. 275. tom. 4. pag. 491. Vide Octav. Stradam pag. 391. Lamberti Regis Itali. Vide Stradam pag. 392. Berengarii Regis Itali, ex Ughello tom. 1. pag. 896. tom. 2. pag. 126. tom. 3. pag. 37. tom. 4. pag. 88. 488. 606. 795. tom. 5. pag. 260. Ejusd. Berengarii, ex Tabular. Casauriensi, et Tabul. Episcopatus Comensis, et Strada pag. 390. et Annalib. Alexandri pag. 336. Hugonis Regis Itali, ex Tabular. Episcop. Comensis, ex Joan. a Bosco pag. 60. et Ughello tom. 1. pag. 855. tom. 2. pag. 197. Vide Stradam pag. 395. Lotharii Regis Itali, Hugonis F. ex Tabul. Eccl. Viennens. Vide Stradam pag. 396. Ejusdem Lotharii, ex Ughello tom. 1. pag. 855. tom. 2. pag. 262. Ejusdem Lotharii, ex Jo. a Bosco pag. 60. Arduini, cujus meminit pr cteris Petrus Damian. lib. 5. Epist. 16. ut et Leo Ostiensis lib. 2. cap. 68. ex Tabul. Episcopat. Comensis. MONOGRAMMI Sermones, Qui admodum breves sunt, vel etiam concisi, minuti, exiles. Vita S. Syncletic tom. 1. Jan. pag. 252 :

Nam nudi sermones eorum et Monogrammi videntur similes picturis qu scitis quidem, sed facile delebilibus coloribus exarat, pereunt brevissimo tempore. Monogrammus, homo longus, macilentus, delineatus tantum non additis coloribus,
apud Laur. in Amalth. Vide Forcelin. in Monogrammus. MONOLINUM, Filum, monile, quo margarit insert sunt. Aliis Monolium. Capitolinus in Maximino juniore,

Manserunt apud eum arrh Regi, qu tales fuerunt, Monolinum de albis, reticulum de prasinis undecim, etc
. Nostris, un filet de perles. Gloss veteres : , quadrifilum gemmarium. Vide Salmasium ad Hist. Aug. pag. 255. MONOLOR. Vopiscus in Aureliano :

Paragaudas vestes ipse primus militibus dedit, cum non nisi rectas purpureas accepissent, et quidem aliis Monolores, aliis dilores, trilores aliis, et usque ad pentelores, quales hodie line sunt.

Facta compositio a loro. Monolores Turnebo sunt vestes line viriles sub aliis vestibus quibus una tantum intexta fascia aurea aut sericea. MONOMACHIA, Singulare certamen ; interdum et mulcta qu ad dominum spectabat ratione Monomachi. Charta ann. 1095. apud D. Calmet. tom. 1. Histor. Lothar. col. 501 :

Nullus advocatus debeat habere placitum et servitium, nisi pro Monomachia, et sanguinea percussura.

Adde Reginon. lib. 2. de Eccl. discipl. cap. 77. Tabular. Virzionense fol. 15 :

Garnerius dedit eidem monasterio perpetuo possidendum Monomachiam suorum hominum Collibertorum.

Opposita his locis Monomachia Meslei, qu est Rixa multorum. Pro Duello occurrit in Henrici regis treuga ann. 1230. art. 13. et in Sententia de violat. treug. ann. 1234. apud Pertz. Leg. tom. 2. pag. 268. 301. Vide Duellum. Monomachice, Singulari certamine. Acta SS. Nicandri et Marciani tom. 3. Junii pag. 275 :

Luctasti Monomachice adversus diabolum et vicisti eum.

Hinc Monomachus dicitur qui contra Diabolum suo ductu pugnat, in Actis S. Cassiani apud Ill. Fontaninum in Antiquit. Hort pag. 344 :

Monomachos gignens, et eos clestibus indens.

MONOPAGIA in Passionario Garioponti, si una pars capitis in acutum dolorem venit. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. MONOPALIUM, Stola seu manipulus. Acta S. Mevenni MSS. :

Vir autem Domini Mevennus, intrepidus pergens, serpentem adiit, in Domino confisus. Hunc audacter invasit ; Monopalium enim suum illius circumdedit collo baculique curvitate adnexus, veluti canem domesticum post se eum trahens, in nomine Jesu Christi flumine Ligeris eum prcipitavit.
MONOPED, Genus hominum. Od. in Carm. de varia Ernesti fortuna lib. 7. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 362 :

Sunt homines uno tantum fulti pede, cursu

Auram vincentes, qui recto nomine dicti Monoped, faciunt umbram sibi tegmine plant.

Iidem qui Monocoli appellantur apud Gellium lib. 9. cap. 4 :

Atque esse (traditur) item alia apud ultimas Orientis terras miracula homines, qui Monocoli appellantur, singulis cruribus saltuatim currentes, vivacissim pernicitatis.
MONOPHTALMUS, vox Grca, Uno oculo captus. Mirac. S. Emmer. tom. 6. Sept. pag. 503. col. 1 :

Alius mancus et Monophtalmus, etc.

Vide Monoculus. MONOPOLIS, Civitas sub se habens civitatem unam. Dief. MONOPOLIUM, Statio, ubi res una venditur tantum. Gloss. Isid. Est etiam societas hominum qui sibi solis jus vendendi comparant, vel aliquod genus mercatur universim emunt, quo carius vendant ; quod ut obtineatur pensio interdum fit Principi, quod Monopolium etiam dicitur. Hinc denique eadem vox ad quasvis illicitas confderationes fluxit, qua ultima notione spius occurrit. Vide Manipolium. Statuta Collegii Thesaurar. ann. 1268. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 288 :

Non facietis ad partem conspirationem, aut Monopolium contra bursarios, etc.

Statuta Vercell. lib. 4. fol. 68 :

Item quod nulla societas, conspiratio, seu Monopolium, etc.

Liter Philippi Reg. Franc. ann. 1320. in Tabular. Calensi pag. 339 :

Relicus Thibaudi et ejus complices ac alii habitatores dict vill Monopolia et confderationes illicitas facientes contra tenorem aresti curi nostr... pluresque alias congregationes, confderationes et Monopolia faciendo, etc.
Statutum Humberti Dalphini ann. 1349. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 589 :

Possint intra districtum et jurisdictionem suam punire collegia et Monopolia illicita.

Vide Marten. tom. 1. Anecd. col. 1590. et tom. 4. col. 665. et 989. Quo sensu nostri etiam Monopole dixerunt. Lit. ann. 1343. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 60 :

Sans faire aucune harele, Monopole, asemble, etc. Par maniere de Monopole ou conspiration,

in Lit. remiss. ann. 1375. ex Reg. 108. ch. 86. MONOPTICUS, Mimus, Gloss. Isidori. MONOPTOCUS, Che a uno solo caso, in Glossar. Lat. Ital. MS. MONOS, Monachus. Gloss antiqu MSS. : Monos, solus, Grci : bene ergo

monachus, singularis. Canones Hibern. lib. 36. cap. 35 :

Si qua contumacia inter Principem (i. Episcopum) et Monon ejus, per discordiam aliquam orta sit, non rejiciat pastor gregem suum in dispersionem, nec oves pastorem fugiant, sed invicem pacificentur. Tunc Monos acephalus ait, etc.
Monos, Unus, . Inscriptio in Eccl. Mutinensi :

Chronicon Novaliciense lib. 6. pag. 643. de quodam Monacho obedientiario :

Mille Dei carnis Monos centum minus annis Ista domus clari fundatur Geminiani.

Id est, ann. 1099. Alia ex Chronico Magdeburgensi MS. apud Jo. Henricum Meibomium :

Post M. postque duo CC. post nonaginta Monosque, Harlinberg capitur, moritur Rex, Dux superatur.

MONOSTICIUS. Solitarius. Dief. MONOSUM, Lo logo de Moneta, in Glossar. Lat. Ital. MS. Vide Monetum. MONOTANUS, Rigidus. Papias. Leg. Monotonus, uti habent Gloss. Isidori ; ad quas Grvius : , pervicax, pertinax, in Glossis. MONOTESSARON. Necrol. Casal. Bened. iv. Non. Aug. obiit fr. Petrus sacerdos 1552 :

Is composuit librum, cujus titulus Monotessaron, cujus duo habentur exemplaria in bibliotheca Casalina. Et sic incipit prfatus liber : In nomine D. N. J. C. Amen. Integrum ejusdem Evangelium secundum quatuor Evangelistas, quod Monotessaron, id est, unum ex quatuor, nuncupari potest. In tres autem partes et 150. capitula secatur. Complectitur autem prima pars decem capitulis Christi infantiam ; Secunda nonaginta capitulis ejus gesta et doctrinam ; Tertia quinquaginta capitulis ejus passionem, resurrectionem et ascensionem.
MONOTHELANI, Hreticorum genus, quos alii Monothelitas vocant. Acta S. Johannis Camilli boni tom. 1. Jan. pag. 622 :

Monothelani vero et quisquis rem catholicam absque capite ac prside mallet esse.

MONOXYLLULA, Linter uno ligno excavato constans, a Grco et , lignum. Ratherius Veron. tom. 2. Spicileg. Acher. pag. 174 :

Me latronem appellas, qui cum una Monoxyllula dorso meo advecta, et in flumine missa, parum quid ab isto littore rapio.
MONOZANTES, pro Monazontes, Monachi, in opusculo Rabani Mauri tom. 2. Annal. Bened. pag. 734 :

Monachi sive Monozantes, hoc est, singulares, a solitari vit

districtione nominati sunt.

MONPENSIRIUS, Monthpensirius, a Gallico Monpensier, Ludovici VIII. regis Francorum cognomen. Chron. abbat. Corb. fol. 44. r. ex Tabul. ejusd. monast. :

Anno sequenti (1226.) Raimundo comite Tholosano, qui fuerat fautor et deffensor hreticorum Albigensium, ecclesi reconciliato, Ludovicus dictus Monthpensirius Francorum rex et Crucesignati contra Avinionenses Albigensibus hreticis faventes venerunt.
Ibid. fol. 45. r. :

Eodem anno (1227.) mortuo Ludovico ejus nomine VI. (VIII.) Francorum rege Monpensirio cognominato, regnat Ludovicus sanctus tatis quatuordecim annorum.

MONRERARE, Morrerare, Monstrare, ostendere, Gall. Monstrer. Notitia judicati in Tabulario Casauriensi :

Ibique veniens Angerisi... et dixit, Facite mihi justitiam de Presbytero nomine Renorius, filio quondam Honorati, quia ipsa terra cum pomis et arboribus, quam ei Monreravimus in casale quod dicitur Tertiano, debet esse domini Regis, et de ipsa colonicia de Arepaldo servo domini Regis.
Et infra :

Quia ipsa terra quam iste Angerisi nobis Morreravit, nos non tenuimus.

MONS GAUDII, Monticulus, ex Gallico Montjoye, qu vox diminutivum est ex mont : qua appellatione donatum Collem Vaticanum ad urbem Romam ab Ottone Frisingensi lib. 2. de Gest. Frid. cap. 22. Gunthero lib. 4. Ligurini, Acerbo Morena Laudensi ann. 1167. pag. 116. in Chronico Casin. lib. 4. cap. 39. in Vita S. Geraldi Abbatis Silv majoris n. 8. et aliis locis, docuimus in Dissert. 11. ad Joinvillam. Ademarus Cabanensis pag. 173 :

Ubi tandiu reliquias ejusdem Confessoris in Monte gaudio tenuit, etc.

Supra : Montanam appellavit. Idem pag. 272 :

Levaverunt corpus S. Martialis Apostoli, et in Montem gaudii transtulerunt.

Vita S. Roberti Abb. Molismensis n. 21 :

Cum autem venisset ad locum, in quo erat qudam congeries lapidum, qu vocatur Mons gaudii-Dei, etc.
Vide Raimundum de Agiles in Hist. Hierosol. pag. 171. et Ricordanum Malaspinum cap. 156. Vetus Poma, cui titulus, le Lusidaire MS. :

Tant i ot pierres apportes, C'une Monjoie i fu fonde.

Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin.

Celant son pensser sor sa voie Tant qu'ils vinrent la Monjoie Du chastel ou cele menoit.

Locos alios vide in laudata Dissertatione. Mons Gaudii, Clamor militaris Regum Franci, Montjoie, vel Montjoie S. Denys, ab eo monticulo ad Lutetiam, in quo S. Dionysius martyrium subiit, Decio imperante, ut ibidem docuimus. Matth. Paris. :

Et facto congressu acclamatum est terribiliter, Ad arma, Ad arma, hinc Regales Regales, inde Montis gaudium, scilicet Regis utriusque insigne.
Occurrit apud eumdem aliis locis. MS. :

Roi Looy escrie, Monjoie Diex aie.

Infra :

Crie Monjou, aidiez sainte Marie.

Rursum : MS. :

Monjoie escrie, Diex aide et saint Pol. Monjoie crient por lor gent ralijer.
Infra : MS. :

Monjoie escrie por sa gent resbaudir. A restorer Gautier ont fait grant estormie, Francheis crient, Monjoie, et Normans, Dex aie, Francheis crient Asras et Angevin Valie, Et li Quens Tiebaut Chartres et Passavant crie.
Ibidem :

Cil de France crient Monjoe, Ceu lor est bel que l'en les oe ; Guillaume crie, Dex aye, C'est l'enseigne de Normendie ; Et Renouf crie o grant pooir, Saint Sever, sire saint Sevoir ; Et Hamadens va reclamant, Saint Amant, sire saint Amant.

Quanto vero cultu S. Dionysium coluerint Reges Franc. ex Epistola Ludovici Pii ad Hilduinum Abb. S. Dionysii, qua illum hortatur ad conscribendam Vitam ejusdem, abunde colligitur, ut ex Charta S. Ludovici ann. 1269 :

Quia cum postquam beatissimus Dionysius patronus et Apostolus Franci Francorumque legislator primordia fidei orthodox Francis dudum

evigilasset, et ab errore paganeo illos salubriter divertens, felicem martyrii palmam inde reportasset, sacrumque suum sepulcrum mira Dei ordinatione in agro Franci elegisset, Francorum Reges Christianissimi nostri antecessores, tanquam vere discipuli et imitatores Dionysii, ac eorum populi et regnicol, Catholicam legem ita didicerunt, quod ad prsens lex ipsa Christianaque fides, a nulla tam alia natione, sicut a Gallis veris Christicolis inviolabiliter colitur, et tantam ab eodem Sancto sumpserunt fiduciam, ut sua prece non solum in prosperis scelera, sed etiam ipsi et eorum milites in ejus gloriosi Dionysii nominis exclamatione inimicorum tela in bellis devicisse crediderunt.

Vide supra laudatam Dissertationem. et Grimm. Mythol. German. pag. 114. not. Mons gaudii, Heraldi seu fecialis Franci nomenclatura, a cujus officio Monjoie etiam appellatur omnis sequester pacis. Mirac. MSS. B. M. V. lib. 2 :

Entre Dieu et home est Monjoie, (la Ste. Vierge) Toutes les pais fait et ravoie.

Mons Gaudii, Nomen castri in silva de Marliaco paucis ab hinc annis diruti. Lit. ann. 1358. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 615 :

In capitannia et custodia castri nostri de Montjoye saint Denis. Moultjoye

appellatur, in aliis Lit. ann. 1406. ex Reg. 160. ch. 290 :

Pierre Morelet, dit Marescot, escuier, capitaine de notre chastel de Moultjoye.

Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 52. r :

Die xvj. Nov.

1362 :

Stephanus Rat institutus custos turris Montis Gaudii, loco magistri Johannis Pastorelli.

V. Mongerius. MONS PLACITI. Vide Malbergium. 1. MONSTRA, pro Monasterium, si tamen mendum non sit. Charta ann. 1202. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1039 :

Dederunt Deo et B. Mari, et fratribus Grandimontis ordinis.... omnimodam justitiam altam et bassam, et... quidquid habuerunt vel habere potuerunt temporibus futuris occasione quacumque infra fossata, ex quibus Monstra eorumdem fratrum cingitur.

2. MONSTRA, Militum recensio. Vide infra Monstrum 1. Item alio sensu mox in Monstr. 3. MONSTRA, a Gallico, Montre, Ostensio, specimen. Stat. ann. 1391. ex Tabul. Massil. :

Nulla persona privata aut extranea audeat portare blada vel Monstras bladorum vel leguminum diebus Lun ad forum, vel plateam fori seu bladariam.

Vide infra Mostra 2. 4. MONSTRA. Scyphi species, quo vinum degustandum offertur et monstratur, nostris Monstre. Lit. remiss. ann. 1358. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 119 :

Prfatus Petrus unam Monstram xviij. denariorum vel circa prfato Guillelmo abstulit. Une Monstre d'argent monstrer vin,

in aliis ann. 1395. ex Reg. 147. ch. 212. Ali ann. 1397. in Reg. 153. ch. 167 :

L'exposant print et mist en son saing une tasse d'argent appelle Monstre.

Rursum occurrit in aliis Lit. ann. 1404. ex Reg. 158. ch. 342. Hinc Mose appellari videtur Doliolum halecum, quod ementibus in specimen datur, in Stat. ann. 1350. tom. 2. Ordinat. reg. Franc. pag. 358. art. 92 :

Si le vendeur et l'acheteur s'accordent que haran soit compt, le vendeur prendra une Mose et l'acheteur une autre par main estrange, et la revenue que ces deux reviendront, doit revenir tout le remanant du haran.
5. MONSTRA Manicarum, Assutus manicis ornatus, Gall. Parement, Ital. Mostra. Inventar. ann. 1449. ex Tabul. D. Venci :

Item qudam alia raupa de viride foderata tell rub, cum colleto ranversato, foderato de tersenet, cum monstris manicarum, ipsius quondam domin.
MONSTRABILIS, Conspicuus. Sidon. lib. 3. Epist. 7 :

Ob omnia felicitatis naturque dona Monstrabilis.

Vide Savaronem. Conventio inter Henric. Reg. Angl. et Robert. Com. Fland. in lib. nig. Scaccarii pag. 9 :

Si non remanserit propter Monstrabilem sui corporis infirmitatem.

MONSTR, vox Fori Aragon. Instrumenta, documenta, quibus quis in lite jus suum asserit ac tuetur. Jacob. I. Rex Aragon. in Foris Osc ann. 1247. fol. 17 :

Cum aliquis infantio, aut alius homo demandaverit alteri homini ratione sui avolarii hreditatem, quam possidet, secundum forum bene potest eam petere, donec ille, qui possidet hreditatem illam, monstret illi sufficientem Monstram, pro qua possit se defendere, etc.
Rursum :

Non possent demonstrare demandatori quod antecessores eorum diviserunt hreditates cum cartis, aut aliis certis Monstris, etc.

Vide Ostensio 1. Hinc faire moustranche dicitur is, qui Instrumentorum exhibitione se legitimum

possessorem rei alicujus esse demonstrat ; nisi malis idem esse quod feudi limites et conditiones in clientelari professione declarare, Gall. Faire aveu et dnombrement. Charta ann. 1280. in Tabular. Corbeiensi :

A tous chiaus, etc. Henris chevalier sires de Fluy, salut. Comme nobles hom et mes chiers sires Jehans Vidames d'Amiens sires de Pinkeigny, m'eust kemand que je ad journe certaine, qui me fu assigne de par li, fusse Pinkeigny pour faire men estage, si comme je li devoie, et pour faire certaine Moustranche des fis que je tenoie de li, laquele journe je fu et li moutrai les tenenches des fis et des avant-fis que je tenoie de li, etc.
Aliud est Monstre vel Monstre in nostris Consuetud. municipalibus, testante Raguello ; dicitur enim cum litigantes in rem prsentem veniunt, et in prdium, de quo litigatur, simul proficiscuntur, quo actor certior fiat de hreditate, et facilius judex possit suam ea de re ferre sententiam. MONSTRALIA Lex, Qua quis jus suum asserere et probare nititur. Leges Normann. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS :

Est autem quedam lex que probabilia, sive Monstralia in laicali curia nuncupatur, per quam quis probare nititur in curia, quod intendit.
MONSTRANFELIS, Equus detestabilis. Item Papias MS. et editus. MONSTRANTIA, Militum recensio, Gall. Montre, reve, Germ. Musterung. Knebel. Chron. MS. :

Quod dux Burgundi esset in Disjon et ibidem fecisset omnes suos congregari in campum, et singulos quosque vidit, et fecit Monstrantiam de singulis armis, et Postea reintravit oppidum.

Vide Monstratio 2. MONSTRANTI, Phylacteria, seu arcul in quibus reconduntur Reliqui, atque adeo sacra Eucharistia, quomodo Monstrances in Belgio etiamnum vocantur, quo Fidelibus osculanda prbeantur et monstrentur. Acta S. Quirini Mart. n. 11 :

Effluxi sanguinis testimonium.... prbet quadrangularis argentea, ut vocant, Monstrantia, in qua sub vitro crystallino cruor.... inclusus continetur. Fecit autem fieri in suam memoriam magnam Monstrantiam pro deportatione Sacramenti in festo Corporis Christi.

Chron. Vormat. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 137. ad ann. 1427 :

Hist. Monast. Villar. lib. 1. cap. 16. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1304 :

Iste fecit fieri Monstrantiam argenteam deauratam, qua defertur sacrosanctum Corpus Christi ipso die ejusdem sacramenti.
Necrolog. Lauresham. apud Schannat. in Vindem. Litter. pag. 27 :

Contulit S. Nazario 10. florenos in auro ad unam Monstrantiam pro remedio anim su suorumque parentum. Item unum Monstrum cum ossibus S. Petri in Beryl, et crucifixo in summate, etc.

Monstrum, Eadem notione. Inventarium Ecclesi Eboracensis in Monast. Anglic. tom. 3. pag. 173. sub titulo Reliqui :

Vide Descriptionem nostram dis Sophian num. 62. Aliud vero est Monstrance, in Consuetud. Hannoniensi cap. 57. Vide supra. MONSTRARE, Milites censere. Vide infra Monstrum 1. MONSTRARE Duellum, Monomachiam seu singulare certamen proponere et inire, quo ambigua disceptatio dirimatur. Divisio jurisdict. vill Chabl. in Chartul. Campan. fol. 258. v. :

Si vero judicetur, quod... unus possit Monstrare contra alium duellum, etc.

Monstrant, pro Avantageux, orgueilleux, Superbus, arrogans, gloriosus de se ipso prdicans, in Lit. remiss. ann. 1396. ex Reg. 151. Chartoph. reg. ch. 79 :

Pierre Labb, qui en sa vie estoit homme assez Monstrant et de diverse cole, incontinent se feust esmeu moult chaudement contre ledit Thevenot, etc.

MONSTRATA, Certa mensura nemoris, qu forte monstratur, id est, designatur cdenda. Charta G. Abbatis Molismensis ann. 1215. in Tabular. Campani :

Permisit nobis vendere tres Monstratas nemoris, quod est in grueria sua, factas Prposito de Maraia, etc.
Vide Monstreia. Charta Phil. Pulc. ann. 1308. in Reg. 201. Chartoph. reg. ch. 120 : Alia ejusd. reg. ann. 1309. in Reg. 13. ch. 95 :

Pro qualibet Monstrata ad capiendum merranum pro dificando, libram. Tres quadrigatas bosci viridis.... capiendas in boscis prdictis in Monstrata sibi et aliis usuageriis villarum vicinarum, per manum nostri forestarii facienda. Monstre,
eodem intellectu, in Lit. remiss. ann. 1474. ex Reg. 195. ch. 1093 :

Icellui suppliant qui avoit prinse une Monstre de bois des religieux abb et convent de Lorroys.

Vide infra Mostra 4. 1. MONSTRATIO, Probatio qu instrumentorum exhibitione fit in re judiciaria. Chartular. S. Vincentii Cenoman. fol. 123 :

Tunc vero Hamelinus de Roorta, qui loco domini Regis et meo intererat, ad querimoniam Abbatis et monachorum jam dictum Philippum apud Balaon in curia domini Regis venire coegit ; et audita monachorum

querela et dicti Philippi responso post quandam Monstrationem inde eis adjudicatam carta (sic) quas dictas Gauterius de supradictis eleemosinis dabat Abbati judicio curi domini Regis, idem Hamelinus et milites viri legitimi in curia prsentes audierunt.
Vide Monstr. 2. MONSTRATIO, Idem quod Monstrum, Militum recensio. Lib. nig. Scaccarii pag. 107 :

Cum feodatis de dominio ex veteri et ex novo, debetur vobis in custodia Sarisberi et in Monstratione servitium xx. militum.
Charta ann. 1468. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. 1299 :

Inchoando dictum servitium die Monstrationis seu exhibitionis dictorum sagittariorum, qu vulgariter dicitur la Monstre ; quorum sagittariorum et eorum capitaneorum Rex solvet stipendia pro tribus mensibus, etc.

Vide Monstrum 1. MONSTREIA, Certa nemoris portio, qu a domino monstratur, seu assignatur pro pascendis porcis vassallorum suorum. Charta ann. 1234. tom. 2. Gall. Christ. inter Instr. col. 71 :

Item quod per Monstreiam servientium domini Magdunensis et pasnagium quitum ad quadraginta porcos suos proprios et pascuagia et sancia animalibus suis.... ubicumque tempore hujusmodi donationis nostr communia habebantur.
Vide Monstrata. MONSTRIPARUS, Qui monstra parit ; metaphorice dicitur de machinis bellicis jaculatoriis. Elmham. in Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 54. pag. 134 :

Sedibus aptissimis plurima grandia saxivoma..... situari constituit, quorum dum uteri Monstripari nocivis erant vicini partibus,.... prolis immisericordis natalicia prdicabant.

1. MONSTRUM, Monstra, ex Gallico Monstre, cum milites recensentur, vel se spectandos prbent ad militaria stipendia percipienda : apud Pachymer. lib. 12. cap. 23. Rotulus Parlamenti tenti apud Westmonast. ann. 5. Henrici IV. apud Spelman. :

Assignavimus vos conjunctim et divisim ad arriandum et triandum omnes et singulos homines ad arma, ac homines armatos et sagittarios in comitatu prdicto,... et ad Monstrum sive ad Monstrationem eorundem hominum ad arma, ac hominum armatorum et sagittariorum de tempore in tempus, quotiens indiguerit, diligenter faciendum et supervidendum, etc.
Historia Cortusiorum, lib. 1. cap. 5 :

Dum Padu fieret Monstra militum, etc. Monstra publica, Monstrationes armorum,
in Statuto Henrici V. Regis Angli tempore guerr, apud Uptonum pag. 136. Charta ann. 1314. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 150 :

Committet idem dominus Rex vel hredes uni person quam eligerint ut Monstram videat de gente armigera.
Charta Philippi Reg. Fr. ann. 1331. in Tabular. Bon-Vallis :

Licet essent et fuissent per tempus sufficiens in possessione.... faciendi fieri Monstram de burgensibus propriis quotienscumque opus fuerit, etc.

Adde Murator. tom. 6. col. 495. tom. 8. col. 570. Statuta Vercell. lib. 1. fol. 3. Ordinat. Reg. Franc. tom. 3. pag. 35. 105. 171. etc. Vide in Parlamentum. Hinc Monstrare, Milites censere. Matth. Paris ann. 1253 :

Ut secundum Pristinam consuetudinem arma civibus competenter assignarentur, et Monstrarentur, et censerentur, ut essent sufficientia et competentia secundum cujuslibet facultates.
Huc spectat vetus Saxum :

Temporibus. Claudii. Tiberii. Facta. Hominum. Armigerorum. Ostensione.

2. MONSTRUM, Alia notione. Vide Monstranti. MONSTURAGIA, Vari mixtur frumentum. Charta ann. 1164. in Tabular. Sangerm. :

Decem sextarios et plenam minam bladi Monsturagi videlicet annui redditus... quos siquidem sextarios et plenam minam bladi, videlicet Monsturagi... quod si processu temporis alios redditus bladi seu Monsturagi.......

Vide Mousturangia. MONTA, perperam pro Mouta, ex Consuet. Norman. part. 1. cap. 29. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 223. Vide Molta 2. MONTADA, Mons, collis, idem quod Montana. Inquisit. ann. 1268. ex chedis Pr. de Mazaugues :

Et a dicto dente per vallem majorem foras usque ad verceillum de Nagueilla, juxta Montadam per caminum. Monte,

eadem, ni fallor, notione, in Charta ann. 1343. ex Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 519 :

Une monte assise emprs la voye de Laignes Bourieuses d'une et la chaucie de la maison ausdiz freres d'autre part, et avec ce environ xl. arpens ds terre emble (f. arable) assise devant ladite Monte.

MONTAGIUM, Montatio, Tributum, quod a navigiis, qu in fluviis adversa aqua remigant, exigitur, Gallis Montage. Charta Matthi Dom. Montismorenciaci ann. 1200 :

Et ego propter illa nemora 12. libras Ecclesi B. Dionysii annuatim ipsi reddendas in Montagio meo aqu Secan assignavi.
Infra :

De primis redditibus Montagii aqu, etc.

Montatio, Eadem notione. Charta Raimundi Comitis Tolos. pro Aicardo Archiep. Arelat. In Tabul. Eccl. Arelat. :

Et de lezda navigiorum et navium, qu Montatio vocatur, quam Bertrannus Comes habet apud Arelatem.

In eod. Tabular. fol, 16. est alia Charta cum tit. de Montatione navium, ann. 1140 :

Conquerebatur de eo, quod de Montatione salarum navium, qu cum sale ascendebant, debitum censum sibi persolvere nollent.
Ibidem apud Sammarthanos :

Quartam partem de pascuis, lesdis, et Montationibus.

Adde Catellum in Comitib. Tolosanis pag. 49. Chronol. Episc. Lodovens. pag. 96. Annales Massilienses Guesnaii pag. 350. MONTAGNIOLA, Mons parvus. Charta Francisci de Vigintimilis Comit. Gulisani apud Rocchum Pirrum in Sicilia sacra pag. 486 :

De Busurrubu ascenditur ad Sarram magnam seu Montagniolam ibi sistentem ; et de dicta Montagniola itur per terram, etc.

MONTALIS, Mons. Chronic. Parmense ad ann. 1294. apud Murator. tom. 9. col. 828 :

Capti fuerunt et ducti Parmam, et trascinati ad caudas mulorum usque ad Montales de Colio, et ibi fuerunt appensi per gulam.

MONTANA, Montanea, Mons, locus montanus. Innocentio Agrimensori, montuosus aliis Gromaticis. Montana Cordubensis, apud S. Eulogium lib. 2. cap. 11. lib. 3. cap. 12. Montana. Odo de Diogilo, et Epist. 39. ex Sugerianis :

Fuerunt enim mortui in ascensu Montan Laodici minoris, inter districta, locorum, etc.

Adde Brocardum in Descript. Terr sanct, Petrum de vineis lib. 3. Epist. 55. etc. Ultra Montana transire, Italiam adire in Stat. Friburg. ann. 1120. Montanea, apud Tudebodum lib. 1. pag. 785. Baldricum lib. 4. Hist. Hieros. pag. 127. Ordericum Vitalem lib. 9. pag. 743. 747. 752. Sanutum lib. 2. part. 4. cap. 25. etc. Vita B. Stephani Abb. Obasin. lib. 1. cap. 26 :

Habitatio eorum Montaneis hiemalibus cingitur.

Charta ann. 1293. tom. 2. Histor. Dalphin. pag. 72 :

Item, quod monasterium sanct Crucis prdictum non possit tenere in Montaneis ipsius, nisi septem trentenaria ovium.
Bernardus de Acquisit. T. S. apud Murator. tom. 7. col. 688 :

Intra civitatem sunt quatuor Montane satis alt, in quarum sublimiori est castellum prminens urbi.
Adde Statuta Montis Regal. fol. 33. Montaneus, in Vita MS. S. Winwaloei in Tabular. Landeven. pag. 141 :

Qui morabatur in quemdam Montaneum, qui vocatur Nin. Habet in se alta Montana.
Infra :

Montanum. Willelm. ab Oldenborg in Itinerario T. S. de Cypro insula :

Conscendimus montem S. Crucis appellatum, quia omnia Montana Cypri supereminet.

Montaniosus Locus, apud Innocentium de Casis literarum pag. 246. De Montanis agnominatos Armeni, seu potius Cilici Toparchas, quod hc regio montibus et rupibus altissimis passim aspera sit, docuimus ad Bryennium lib. 1. n. 21. Otto de S. Blasio cap. 35 :

Principibus Armeniorum ad eum undique confluentibus, et prcipue Leone illarum regionum nobilissimo Christianorum Principe qui in Montanis habitabat.

Montana, in Glossis antiquis MSS. : Circum castella in montibus posita. MONTANARIUS, Qui montes incolit, Gall. Montagnard. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1250. apud Murator. tom. 8. col. 1120 :

Unde Potestas et Commune Regii fecerunt magnum exercitum de Montanariis ad ipsam rocham, et obsederunt eam.
Chron. Farfense apud eumdem tom. 2. part. 2. col. 446 :

Terra quam tenet Teuzo filius Latonis Montanarii in colle Lizano.

Adde eumd. Murator. tom. 18. col. 981. Vide Montarius. MONTANEOSUS, Gall. Montagneux, Montibus frequens. Charta ann. 1341. in Reg. 72. Chartoph. reg. ch. 250 :

Ipse locus et districtus est sterilis et Montaneosus.

Vide Montana. MONTANERIUS, Montium incola, Ital. Montanaro, Gall. Montagnard. Annal. Victor. MSS. ad ann. 1378 :

Rusticos homines, effeminatos, utique bestiales et ratione carentes, eorum vocabulo Montanerios appellatos, ad dictorum cardinalium terrorem in multitudine innumerabili Romam intromiserunt.

Infra : Montanarii. Vide in hac voce. MONTANIA, Idem quod Montana. Testam. Guifredi Comitis Cerritan. ann. 1035. tom. 6. Spicileg. Acher. pag. 434 :

Et ipsa Montania relinquo filio meo Berengario.

Occurrit prterea in Chron. Farfensi apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 659.

Ital. Montagna. Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 97 :

Rubertus habebat recursum ad fossatores, qui fodant (sic) dictam Montaniam aut montem.

Vide supra Montada. MONTANIOSUS. Vide Montana. 1. MONTANIST, Hretici, sub Arcadio Imp. Papias, et ex eo Ugutio : Montani, hretici dicti quod tempore persecutionis in montibus latuerunt, unde se diviserunt ab Ecclesia Catholica. Hi et Phryges appellati. Synod. Trullana cap. 93 :

Vide Leges 34. 48. 57. et 65. Cod. Th. de Hret. (16, 5.) 2. MONTANIST, apud Hungaros, dicti proceres quidam, in quorum territoriis montes erant, in quibus erant miner auri, et cupri, unde decimas Regi pendebant. De iis plura in Scheda subjecta Decretis Regum Hungari pag. 113. MONTANUM, Moletrina, molendinum. Charta ann. 1270. in Access. ad Hist. Cassin. part. 1. pag. 312. col. 1 :

Nullus de eodem castro potest construere Montanum ad aquam vel ad siccum ad macinandum olivas in eodem castro,.... sine licentia prdicti monasterii. Item encore un Montant de terre au bout du prey devant dit, contenant environ un bon quartier.

Eadem rursus leguntur in Inquisit. ann. 1273. ibid. pag. 338. col. 1. Montant de terre, Modus agri, in Ch. ann. 1497. ex Tabul. Commerc. :

1. MONTARE, Valere. Charta Blanch Comitiss Campani ann. 1206. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 452 :

De omnibus autem donis et forisfactis qu non Montabunt plus quam xx. solidos, domina Comitissa habebit quatuor partes, et prpositi quintam.
Statuta Massil. lib. 2. cap. 1. 12 :

Quantum Montaret pecunia debita pro qua fieret executio. Montance, S'il atent paiement, Il aura tant de honte, Jamais n'aura pai Le chetel ne la Monte.

valor, pretium, in Stabilim. Franci lib. 2. cap. 41. Monte, pro fenus, usura, Gall. Interests de l'argent, in veteri Poeta MS. ex Bibl. Coislin. :

Montes montes, in Edict. Caroli VI. Reg. Franc. 10. Febr. et mens. Dec. 1389. nostris Interests d'interests. Le Roman d'Alexandre MS. part. 2 :

Se j'aime la pucelle, et je sui bien courtois,

J'aimerai touz les siens, que c'est raison et drois, Je ne li mefferai la Montance d'un pois.

Monter vero Pertinere, spectare, vulgo Concerner, appartenir, sonat in Charta Godefr. episc. Camerac. ann. 1228. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Pluseurs querieles ki Montent amendes et cateus... Par nos mesmes qui le queriele Monte.
2. MONTARE, In altum tollere, a Gall. Monter. Computus ann. 1324. tom. 1. Histor. Dalphin. pag. 132 :

Pro fusta garitarum castri de Lueys adducenda, charreanda, carpentanda et Montanda supra murum garitarum.
3. MONTARE, Carius vendere, augere. Stat. datiar. Riper. cap. 2. fol. 17. v :

Quod aliqua persona, non debeat aliquod genus bladi, grani vel leguminis, quod conduxerit seu conduci fecerit ad mercatum, in aliquo ascendere vel Montare alicui person, qu illi tali person petierit causa illud volendi emere, ultra primum pretium quod sibi dixerit.
Sic et nostri Mauveses Montes dixerunt, cum ex clandestina conspiratione merces carius divenduntur. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 414 :

Il (les tisserans) firent compilation, taquehans, mauveses Montes et enchirissemens leurs volentez de leurs euvres.

Nostris vero Contremonter, pro Gliscere, increscere. Gesta Ludov. Pii tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 152 :

La trason et la conspiration... Contremontoit et seurprenoit ausi comme chancres.

Hinc Monte, pro Accessio, incrementum, in Charta Joan. dom. Musiaci ann. 1292. ex Tabul. S. Petri Carnot. :

Je confirme que l'abb et le couvent de seint Pere de Chartres... tiennent... tout ce que il ont en mon fi, en quencque leu que ce soit, quitement, franchement, sans Monte, sans taille, sans corve, sans aides feaus, etc.
Unde Monteploier, pro Pecuniam pecuniis addere, in Poem. de la Rose MS. ubi de Avaro :

Ne ne cesse de soussier, D'acroistre et de Monteploier, Ne jamais assez n'en aura.

MONTARIUS, Venator, qui in montibus venatur : Hispanis Montero. Rodericus Tolet. lib. 6. de Reb. Hisp. cap. 17 :

Et collocatis ibi Montariis et venatoribus, remansit locus su subditus

ditioni, et pauculos Christianos gnaros venandi et officii sagittando ibi accolas collocavit.
Fori Leiren :

Montarium (f. Montarius) det de venato lumbum costale.

MONTATA, ut Montana, Mons, in Statut. Montis Regal. fol. 292 :

Eundo versus Carassonum est cima Montat Bassorum et Ronchorum. Eundo versus Bredulum est cima Montat Breduli.

Vide alia notione in Montea. MONTATICUM, Idem, ut mihi videtur, quod Montagium supra, in Charta Karlomanni Regis Franc. ann. circ. 880. in Append. Marc Hispan. col. 812. Idem sonat quod Montasgo Academicis Hispanis, Vectigal scilicet pro gregum in montana transmeatione. Charta Aldef. reg. Castel. ann. 1173. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 93 :

Dono ut omnes vestri ganados per omne regnum meum secura et absque omni inquietatione, exactione et Montatico libera habeant pascua.

Vide infra Montitium. Charta Raimundi Comitis et Urrac fili Adefonsi Regis, uxoris, r 1140 :

Et adhuc damus vobis ex omni tertia parte Salamantin civitatis census, qu in nostra parte evenerit, ut tertia inde pars sit vestra in quocunque loco, vel quolibet modo eam reperire poteritis, tam de portatico, quam etiam de Montatico, vel de calumniis, aut de facinore, vel aliquo reatu, qui in prdicta urbe contigerit, etc.
Alia Adefonsi, ejusdem Raimundi filii, r 1164 :

Item ut ex omnibus reditibus ejusdem civitatis ubicunque possent inveniri, tam de Montatico, quam de portatico, de quinta, de moneta, de calumniis, vel homicidiis tertiam partem, et de aceniis et piscariis, etc.
Fori Alcaonenses :

Omnes qui qusierint pausar cum suo ganado in termino de S. Maria des Alcaonas, prendant de illis Montadigo de grege das oves, 4. carnarios, et de busto das vacas, una vaca. Isto Montadigo est de Concilio.
Supra :

Ganado de Alcaonas non sit Montado in nulla terra.

MONTATIO. Vide Montagium. 1. MONTATUS, Equo insessus. Charta Galcheri de Barro ann. 1219. ex Tabul. Carnot. :

Quidam miles Montatus super equum suum, etc.

2. MONTATUS. Aqu Montes, an Qu sali conficiendo apt ? Vide Montea. an Qu sclusis continentur ? Charta ann. 1266. ex Chartul. S. Petri Insul. sign. Decanus :

Dicimus quod aqu, qu wlgariter dicuntur Montes, existentes ad prsens in terris dictorum Insulensium apud Deulesmons, in jus dictorum decani et capituli Insulensis remaneant, sicut sunt, et eorum hospitum ; et quod de cetero non fiant tales aqu, qu wlgaliter dicuntur Montes, nec possint fieri, nec debeant.
MONTEA, Monteia, Montata, Burgundis, Monte, Certa aqu quantitas sali conficiendo apt ; quod ex receptaculis aliquo vase 26. situlas circiter continente hauriatur, sic dicta. Chartular. Accincti fol. 59 :

Fratres de Aceyo habent de Comite Stephano unam Monteyam in puteo Ledonis de Rolant Santiz, de uxore ejus et de Johanne filio eorum unam Monteyam et 5. situlas, de Huberto Magzaligne 15. situlas, de Duranno Corde et Pontio filio ejus 26. situlas.
Charta Stephani Burgundi Comitis ann. 1173 :

Notum facio..... quod Ecclesi Theoloci unam Monteam salis apud Laudonium dederim.
Alia Stephani filii ann. 1213 :

Tres Monteias muri, etc.

Alia Joannis Comitis ann. 1251. apud Chiffletium in Beatrice :

Nos Jeans Cuens de Bourgoigne et sire de Salins, faons savoir....... que tant de muyre, come Estienes sire d'Oiseler nostre frere, pourra conquerir ou Puis de Laon, tant que trois Montes de muyre, en accroissement de son chasement et de fi que il tient de nous, li affranchissons, etc. Montei muri apud Ledonem ; dimidia Monteia,
in Bibl. Sebusiana Cent. 2. cap. 8. 48 ; Montat salis in puteo Ledonesi, in Charta anni 1250. ibid. cap. 66. MONTECELLUS. Vide infra Montexellus et Monticellus. Fr. MONTENSES, Donatist hretici, sic Rom appellati, quibus ex Africa solebat Episcopus mitti, ut auctor est S. August. lib. de Hr. cap. 69. sic dicti, quod

Speluncam quandam foris a civitate cratibus sepsissent, ubi conventiculum habere potuissent
, inquit Optatus lib. 2 :

eo quod Ecclesiam Rom primum in monte habere cpissent, In Donatistas, qui et Montenses vocantur.

ut Hieronymus in Chron. Lex 43. Cod. Theod. de Hretic. (16, 5.) : Horum prterea meminit idem Hieronymus in Luciferum, in Epist. ad Marcellam, Augustinus Epist. 156. Epiphan. Gennadius de Scriptorib. Eccles. de Macrobio, etc. Perperam vero Altaserra a limite Montensi, in Africa, cujus mentio est in Notitia Imperii, dictos scripsit.

MONTERA, Genus pilei per statem apud Hispanos, Ital. Montiera. Concil. Mexic. ann. 1585. inter Hispan. tom. 4. pag. 339 :

Galerum acuminatum, seu id genus pilei, quod Hispani Montera aut gorra appellant, aut sericum pileum ne deferant, sed tantum laneo galero, et ea forma confecto utantur, qua gravitatem sui status profiteantur.
Academ. Hisp.

Cobertura de la cabeza, con un casquete redondo, cortado en cuatro cascos, para poderlos unir y coser mas facilmente, con una vuelta o caida al rededor, para cubrir la frente y las orejas. Pileolos venatorios, quos Monteras vocant
, in Conc. Tolet. ann. 1582. apud Jos. de Aguirre tom. 4. pag. 215. MONTERIA. Qu ad Monteam pertinet :

De quadam possessione cum suis appendiciis in Burgo Ledonis que vulgo baerna Monteria vocatur.

(Chart. Cluniac. Collect. Burgund. B. N. t. 81, n. 311, an. 1233.) MONTERIUS, Idem qui Montarius, Venator, de qua voce supra. Vide Desparare. MONTES Fortes, seu etiam Montes sine adjuncto vocarunt Majores nostri castella, quod in montibus, quo accessu difficiliora essent, dificari solebant. Hc monuisse sufficiat. MONTESCERE, Montis instar attolli. Vita S. Moctei tom. 3. Aug. pag. 743. col. 2:

Itaque cum Moctei parentibus.... cterisque suis intrat mare : et ecce venti sviunt, quora fervent, fluctus Montescunt, etc.
MONTESIANI, Apud Commodianum Instructio 21. inscripta est Montesianis ; primusque versus ita concipitur :

Monteses deos dicitis, dominentur in auro Obscurati malo, etc.

In MS. scriptum nominentur. Ubi Rigaltius, Montes et deos dicitis, restituit, Montesianosque existimat, qui numina qudam in montibus esse credebant, ut alii in lucis. Cui conjectur favet Lactantius de Mortibus Persecutor. num. 11 :

Erat mater ejus Deorum montium cultrix, mulier admodum superstitiosa.

Sed Montenses deos malim reponere procliviori emendatione, vel potius Monteses, quomodo Epiphanius Novatianos vocat. Deorum Montensium mentio est in vet. Inscript. apud Gruter. pag. 21. Monteses tamen habet etiam Auctor Prdestinati lib. 1. hr. 44 :

Sicut Donatistas, et Monteses, et Parmenianos vocamus, Donatistas a Donato, Monteses a montis latebra, etc.
Et hresi 69 :

Hi hretici in partibus Itali Monteses appellantur, in interiore Africa

Parmeniani, in Carthaginensi Donatist.

MONTESINUS.

Ut sunt pavones, galli, columbi Montesini et coturnices.

(B. N. ms. lat. 10272, p. 121.) MONTEXELLUS, Montecellus, Monticulus, diminut. Montis ; voces, qu per metaphoram cujusque rei quantitatem coacervatam significant, Ital. Mucchio, Gall. Monceau. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. II. pag. 446 :

Quilibet pro sua facie debeat coadunare fangum et Montexellos facere ;

- et paulo post :

Quilibet pro sua facie teneatur coadunare fangum et monticulos. (Monticellos '52.) facere.

Fr. MONTEYA. Vide Montea. MONTHPENSIRIUS. Vide supra Monpensirius. MONTICELLUS, Collis, vox Agrimensoribus familiaris. Vide Rigaltii Glossar. ad Agrimens. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 537 :

In ipso Monticello cum omnibus pertinentiis.

Vita S. Columb tom. 2. Junii pag. 231 :

In cujusdam Monticelli cacumine qui eidem supereminet campulo, se occulte conlatebat.

MONTICIUM, Continui montes, Gall. Chane de montagnes. Vita MS. S. Winwaloei :

Hinc vero silva conspicitur decora super Monticium posita, et vallis in medio constituta, ad ortum solis conspecta.
MONTICULOSUS, Montuosus. Lambertus Ardensis pag. 11 :

Eo quod in armentis et pecoribus nutriendis totam perfunderet intentionem, terram in parte Monticulosam, etc.

MONTIFODINA, Fodina, Gall. Miniere. Charta Henrici V. Reg. Angli ann. 1414. apud Rymer. tom. 9. pag. 176 :

Super omnibus ipsorum electoralibus, (f. electoratibus) principatibus, juribus,... monetis, Montifodinis, etc.
f. Aurifodinis. MONTINA, vulgo Montine, Ludi genus. Lit. remiss. ann. 1450. in Reg. 182. Chartoph. reg. ch. 74 :

En la ville d'Arras les jeunes compaignons enfans de bourgois de ladite ville et autres, ont acoustum de leur assembler et aler la veille de la feste des Roys s hostelz de leurs voisins desdiz bourgois et autres gens d'icelle ville, et porter par esbatement et joye de la solempnit de ladite feste aucuns petits joyaux, dons ou prsens son de menestrez ou autres

joyeulx instrumens, et jouer en l'ostel du bourgois ou autre o ilz entrent, ung jeu nomm Montine ; et se iceulx compaignons perdent audit jeu aux gens dudit hostel o ilz entrent, on les chasse dehors par esbatement, sans leur donner boire ; et se ilz gagnent, on leur donne boire, et ont l'onneur.
Ex quibus videtur fuisse ludicr sortionis species, vulgo Loterie ; cui ludere qui proponebant, si ludebant adversa fortuna, eo fere modo habebantur, quo apud nos olim crustularii, Gall. Oublieux. Vide supra Epiphania. MONTISCILIUM, Montis vertex, supercilium. Gualt. Hemingford. in Eduardo I. reg. Angl. ad ann. 1298. pag. 163 :

Statuerunt enim Scotti omnem plebem suam per turmas quatuor, in modum circulorum rotundorum, in campo duro et in latere uno cujusdam Montiscilii juxta Fawkirke.
MONTITIUM, Vectigal pro gregum in montana seu pascua transmeatione, idem quod supra Montaticum. Charta Caroli II. reg. Sicil. ann. 1304. apud Murator. inter not. tom. 6. Antiq. Ital. med. vi col. 563 :

Ipsa civitas Aquil cum districtu et prfata terra Laposte sub unius capitanei, seu rectoris officio, jurisdictione consistant, et etiam gubernentur ; regalibus tamen, ac regalium juribus, bajulatione, Monticiis, passagio, pedagio... dominio reservatis.

MONTO, Montonagium, etc. Vide Multo. MONTONINA, vox Italica, Vervecina pellis, Peau de mouton. Statuta Astens. ubi de intratis portarum :

Montonine sive bazane affaitate ponantur et solvant pro quolibet rubo, et si plus vel minus pro rata lib. 6.
MONTONNAGIUM, ut Montonagium in Multo. Locus est infra in Neiagium. MONTONUS, Acervus, Ital. Montone, nostris Monceau. Statuta Vercell. fol. 83 :

Et teneantur fornasarii predicti de qualibet fornasata lapidum facere tres Montonos, scilicet unum de blanchis, et alium de ferriolis, et alium de vermeliis, et Montonos duos de cupis.

Occurrit rursum fol. 72. Vide alia notione in Multo. Hisp. Monton, nostris etiam Mont, eadem acceptione. Lit. remiss. ann. 1406. in Reg. 160. Chartoph. reg. ch. 355 :

Lesquelx en reculant cheirent sur un mont de chennes.

MONTORIUM, Idem quod Monticium, Continui montes. Constit. MSS. Roberti reg. Sicil. :

Robertus Dei gratia rex Jerusalem et Sicili justitiario principatus citra serras Montorii, gratiam et bonam voluntatem. Montouer,

Scal, gradus, vulgo Escalier, in Lit. remiss. ann. 1378. in Reg. 114. Chartoph.

reg. ch. 289 :

En la court de nostre palais royal Paris, entre la pierre de marbre, nostre Montouer et nostre audience, etc.
MONTRAGIUM. Charta Arcembaldi D. Borbonensis pro libertatibus Villfranch, etc. ann. 1217. apud Thomasserium :

Omnes liberi homines Domini Borbonii possunt venire apud Villamfrancham causa Montragii, si hreditare venerint aliquem de parentela sua, potest manere licite in Villafrancha.
Mendum librarii, legendum enim ex emendatione ejusdem Thomasserii :

Causa maritagii, si hreditates venerint alicui, etc.

MONTZOEVE, vox Belgica, Mulcta pecuniaria, qu proximis alicujus occisi penditur. Lit. remiss. ann. 1420. in Reg. 171. Chartoph. reg. ch. 242 :

Pour l'amendement des proximes et amis, que l'en appelle ouer de Montzoeve, eu de Maechzoeve de laditte mort, et monte laditte Montzoeve la somme de cxxv. livres de Parisis.

Leg. Mortzoene et Maechzoene. MONTUOSITAS, Eminentia. Nicolaus de Jamsilla de Gestis Friderici II. Imper. apud Murator. tom. 8. col. 550 :

Ad defendendum civitatis ingressum, qu ad duo fere milliaria longe a civitate poterat ex loci Montuositate et passuum angustia et decliviositate defendi.
MONUBILIS. Sidonius lib. 2. Epist. 2 : Itinerarium Burdigalense :

Porticus columnis invidiosa Monubilibus. Inde non longe, quasi ad lapidis missum, sunt monumenta duo, Monubiles mir pulcritudinis fact.
Cyprianus in Vita S. Csarii Arelatensis :

Et ut conferret sacris Virginibus, quas congregaverat, curam necessariam sepultur, Monubiles arcas corporibus humandis de saxis ingentibus noviter fecit excidi.

Vari sunt super hac voce eruditorum sententi, quarum fere nulla arridet. Sirmondus ad Sidonium, monubiles, insignes ac prclaros, ut sunt monumenta, interpretatur. Salmasius in Itinerario Burdigal. volubiles legendum censet, id est, concameratos, . At vox volubilis, columnis etiam convenit, quas concameratas dicere absurdum fuerit. Anastasius in Gregorio III. pag. 72 :

Columnas sexaginta onychinas volubiles.

Unde emendandus locus alter apud eumd. Scriptorem pag. 132. Simulque et columnas volatiles, legendum enim volubiles, nisi utrobique monubiles legatur. Ludovicus Cerda

monubiles, columnas adstructas ad monumenta

esse putat. Denique Vossius nescio quid de machinis bellicis hic commentatur, qu ad vim vocis percipiendam nihil conferunt. Sane in prallatis locis, monubiles non modo column dicuntur, ut apud Sidonium, sed et monumenta, vel sepulcra, in Itinerario Hierosol. et arc, seu corporum conditoria apud Cyprianum, adeo ut quid insigne ac prclarum denotari hocce vocabulo par sit credere, tametsi incertum hactenus maneat etymon. Mihi vero Monubilis idem videtur quod monumentalis, ad monumentum seu sepulcrum pertinens ; vel quod memorialis, cui notioni egregie, nisi me fallit animus, prallati loci conveniunt. MONUMEN, Charta, instrumentum publicum. Acta S. Majoli tom. 7. Maii pag. 689 : MONUMENTARIUS, Bustuarius. Apuleius in Floridis num. 4 :

Dominus Majolus Cluniacensis Abbas venit, et prsentavit duo Monumina. Is igitur cum esset in tibicino apprime nobilis ; nihil que se laborare et animo angi et mente dicebat, quam quod Monumentarii ceraul, tibicines dicerentur. In qua (curia) etiam Monumentum nominis sui collocari jussit, ut dum vit prsentis terminum daret, illic a suis deponeretur.

MONUMENTUM Nominis, Lapis sepulcralis cum epitaphio. Vita S. Ansegisi sc. 4. Bened. part. 1. pag. 635 :

MONUS, Tegul species. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 271. ex Cod. reg. 4622. A. :

Habeatur modus Monorum et coporum fornasariorum ripolarum, ad quem modum fiant Moni et copi bene cocti.
1. MONZIA, Mansio, domus cum aliqua agri portione. Chartularium Camalar. :

Ad pinum est una Monzia qu reddit quartum. A la Brivaireta una Monzia cum quarto..... Item a la Concheta una Monzia cum horto.
2. MONZIA, f. Prs, fidejussor. Charta ann. 1054. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Et dedit eis Ugo Guillelmus monachus viginti quinque solidos, et apprehenderunt filium de Ricau Petroni Ricau pro Monzia.
Academ. Hispan. Monzon, vox nautica, Ventus pro tempore firmus. MOPSICUS, , Lusciciosus. Suppl. Antiq. 1. MORA, Erica. Statuta Roberti III. Regis Scoti cap. 11 :

Non fiat combustio Morum, sive bruarii, nisi in Martii, etc.

Ubi Skenus : Nostrates muirburne vocant. Erica enim heat or hedder in suo ericeto incenditur, qu brevi reviviscens, teneris agnis pascendis matura inservit. Fleta lib. 2. cap. 71. 7 :

Item de pannagio, herbagio et melle, et omnibus aliis exitibus

forestarum, boscorum, Movarum, bruerarum, et vastorum, quantum valeant per annum.

2. MORA, Morus ; Locus palustris, aquaticus, palus, stagnum, Gall. Marais, Anglis Moore, Flandris Moer, et Moeren. Hinc dictos Morinos plerique censent, populos Galli, scilicet ad Oceanum Britannicum, quod palustres regiones incolerent, ut sunt Flandrenses, quos peculiari vocabulo, Morinos vocat Otbertus Abbas Gemblacensis lib. de Miracul. S. Veroni cap. 2. Chartul. SS. Trinit. Cadom. fol. 44.

Robertus gener Symonis tenet de dominio duas particulas et unam Moram

. Consuet. Furn. MSS. :

In More Comitis ubicumque aqua est, erunt Comitis et pisces et aves.

Monast. Angl. tom. 1. pag. 501 :

Sunt 3. carrucat terr arabilis, cum bosco, Mora, et pastura, quam de eis habemus ibidem.
Pag. 559 :

Unum molendinum, et Moras ibi adjacentes ad piscandum, et warennam.

Tom. 2. pag. 50. 52 :

Usque ad Moram, id est, muccosam et humidam planitiem.

Adde tom. 1. pag. 591. tom. 2. pag. 8. Chartam ann. 997. apud Knippenberg. in Hist. Eccl. Geldri pag. 58. Roger. Hoved. pag. 455. Will. Thorn. in Chron. ann. 1240. 13. Seld. de Tit. honor. pag. 38. etc. Morus, Eadem notione. Charta ann. 1191. tom. 3. Gall. Christ. inter Instr. col. 123 :

Octo mensuras Mori, ad fodiendas turbas.

Lambertus Ardensis :

Quidquid etiam habebat in Hondescoto, sive terram, sive mariscum, vel Morum, sive altare.
Infra :

Et Morum, sive mariscum.

Galterus in Vita Caroli Comitis Flandri n. 89 :

Ut libertatem obtineant rustici nostri exeundi et depascendi pecudes suas super terram, qu dicitur Mor.
Passim in Chartis apud Buzelinum in Gallo-Flandr. pag. 396. Mirum in Donat. Belg. lib. 2. cap. 59. 68. in Diplom. Belg. lib. 1. cap. 24. 55. in Notit. Eccles. Belg. cap. 73. Malbrancum lib. 10. cap. 36. etc. Mera, Eodem etiam significatu, ex Moere, in Charta Philippi Alsat. Comitis Fland. apud eumdem Malbrancum lib. 10. de Morin. cap. 28. Morosus, Paludosus. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 648 :

In viis et semitis per vallem quandam Morosam et aquosam, etc.

Infra :

Per Morosum fontem.

Adde pag. 649. Limosa palus, in Charta Philippi Flandri Comit. ann. 1172. apud Mirum in Diplomat. Belg. Meur, in Charta Gallica Guid. comit. Fland. ann. 1290. ex Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 200 :

Comme nostre chiere compaigne Yzabeaux contesse de Flandre et de Namur tenist aucun yretage, si comme Meur et poulres, ki sont waingnet des gis de le mer. Muer,
in Chartul. Namurc. ex Cam. Comput. Insul. fol. 5. r. Hinc Mourmaistre, qui moris prfectus est, in Charta Phil. comit. Fland. ann. 1389. ex ead. Cam. :

Establissons par ces lettres nostre Mourmaistre gnral de tout nostredit mour de Flandres, aux gages de cxl. livres Parisis de nostre monnoie de Flandres par an... Donnons plain povoir, de exercer bien et deuement ledit office de Mourmaistre, de visiter et aviser soigneusement et faire visiter nostredit mour et les diques de mer.
3. MORA, vox Italica, Columna structilis, Gall. Pile. Chron. Parmense ad ann. 1279. apud Murator. tom. 9. col. 793 :

Cuilibet ex pontibus de Galeria et domin Gili facta fuit una Mora seu pila per Commune Parm.
Ibid. ad ann. 1287. col. 813 :

Incptus fuit pons Salariorum, et fact sunt ibi septem Mor et quinque volt. Morra
ibid. col. 830. Vide Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 1251. 4. MORA, Mansio, habitatio, Gall. Logement. Mandatum ann. 1314. apud Rymer. tom. 3. pag. 476 :

Et ei cameram infra dictum castrum competentem, pro Mora sua assignari.

Aliud ann. 1360. apud eumdem tom. 6. col. 173 :

Magnam turrim nostram Londoni (in qua Moram adversarii nostri Franci, de assensu Consilii nostri, certis de causis ordinavimus,) etc.

Statuta Collegii Dainvill ann. 1380. apud Lobinell. tom. 3. Hist. Paris. pag. 511 :

Si aliqui foranei scholares boni et honesti vellent accipere Moram in dicta domo nostra, etc.
Vide Moratus.

Moram seu mansionem facerent in eadem villa

, in Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 389. art. 5.

5. MORA, pro Morum, Gall. Mre. Miracula B. Ambrosii Senens. tom. 3. Martii pag. 206 :

Et brachium erat nigrum in modum Mor.

Alias Meuron. Lit. remiss. ann. 1390. in Reg. 139. Chartoph. reg. ch. 19 :

Qui donrroit menger ou boire une personne du jus ou du noir de Meurons, dont l'en noircist les cuirs, ou du prunele, mais qu'il feust cueilly la feste S. Estienne, estant ou mois d'Aoust ou environ icelle feste, elle en mourroit.
6. MORA. Sagum. Dief. MORABATINUS, Morbotinus, etc. Vide in Marabotinus. MORABIDES. Vide Mosarabes. MORABOTINI. Ut Marabotinus :

Persolvat regie parti mille Morabotinos et ecclesie sancti Johannis hereditatem duplatam restituat. Pectet in cocto CCC Morabetinos.
os

(Cart. Adef. regis Castell. an. 1149, Mus. Arch. Dep. p. 76.) - Legitur in carta pertinente ad monasterium de Vega : (Ibid. pag. 81, an. 1164.) MORACUM. Vide Moratum. MORADA, Modus agri vineis consitus. Charta ann. 1162. ex Bibl. reg. cot. 17 :

Unam sextairadam terr ad combam in terminio S. Laurentii, et mediam Moradam vine ad condaminam de Portello.
Vide infra Morata 2. MORADIUM. Dumus. Dief. MORAGIIS, Nutibus longis. Papias. Unde emendandum vetus Glossar. MS. Sangerm. Moragis, nucibus longis. MORAIA, Vestis seu ornatus species videtur. Comput. MS. ann. 1245 :

De quadam Moraia data Aelipdi de Pissiaco, vj. sol.

MORALE Colloquium, Longum. Guidonis Discipl. Farfens. lib. 2. cap. 54 :

Prior sonet tabulam (si tempus fuerit loquendi in claustro absque Morali colloquio) quousque ex illo redierint.

MORALEA, Locus, ni fallor, olivis, qu Italis Moraiuoli nuncupantur, consitus. Charta ann. 880. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. vi col. 919 :

Insuper, donec vivimus, illi de nostra terra unam legitimam perticam, una cum Moralea cohrente perpetualiter possidendam.
MORALIGATUS, perperam pro Moralizatus, in Lib. 1. Rer. Danic. apud Ludewig. tom. 9. Reliq. MSS. pag. 200. ubi inter aliquot libros recensetur Ovidius moraligatus. Vide Moralizare. MORALIS, perperam apud Guichenonum in Vita S. Domitiani, pro Motalis. Vide

in hac voce. MORALISATIO, Moralis sermo, apud Dionysium Carthus. in Enarrat. Johannis. 1. MORALITAS, Morum probitas. S. Ambrosius tom. 2. pag. 1039 :

Ista ad commoditatem et Moralitatem disciplina, illa ad abstinentiam adsuefacta atque patientiam.

Otto de S. Blasio in Chron. de Rebus gestis Friderici I. Imper. cap. 12. apud Murator. tom. 6. col. 871 :

Prter hc librum sermonum mira subtilitate composuit, in quo prter alia utilia, Moralitatem mentibus mortalium miro modo inculcavit.
Petrus Blesensis Epist. 120 :

Hunc non promovet honestas, sed cupiditas, non Moralitas, sed venalitas.

Utitur etiam Fulbertus Carnot. Epist. 12. 2. MORALITAS, Actio scenica informandis moribus destinata, ut putabant ; quanquam in ea sacra mysteria sanctorumque facta ridicule agerent, nostris Moralit. Vide supra in Ludus et infra in Pius 2. Stat. MSS. eccl. Tull. ann. 1497. fol. 67. r. :

Fiunt ibi Moralitates vel simulacra miraculorum cum farsis et similibus jocalis, semper tamen honestis.
Lit. remiss. ann. 1477. in Reg. 201. Chartoph. reg. ch. 189 :

Certaine Moralit ou farce, que les escolliers de Pontoise avoient fait, ainsi qu'il est de coustume.

Eodem etiam nomine appellabant Bazochiensium facetias seu satyras. Vide supra Bazochia. 1. MORALITER, Diuturna aliqua mora, aut commansione. Gasp. Barthii Gloss. ex Hist. Palst. Fulcherii Carnot. apud Ludewig. tom. 3. pag. 354. 2. MORALITER, Secundum bonos mores. Translatio S. Alexandri cap. 4 :

Quem prdictus rex secundum regium morem clementer suspiciens, ac Moraliter nutritum su familiaritatis participem inter alios principes esse concessit.
MORALIZARE, Dicta ad mores aptare. Epist. Roberti Prioris Celsin. ann. 1419. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 1119 :

In deductione non fuit oblitus Moralizare, illud videlicet quod Magi obtulerunt Regi terno tria munera, aurum, thus et myrrham.
De virtut. B. Ambrosii Senens. tom. 3. Martii pag. 212 :

Qucumque naut, agricol et quique artifices faciunt, propriissime moribus hominum adaptabat, et ea spe sicut et Scripturarum gesta, Moralizabat.

Vide Glossar. med. Grcit. in Append. col. 80. MORALIZATOR, Qui moralia docet. Chron. Trivetti tom. 8. Spicil. Acher. pag.

573 :

Suavissimus quippe Moralizator erat (Johannes de S. gidio) ut satis considerare poterit, qui libros ejus inspexit manu propria emendatos

. MORALLA, Cadivus ser pessulus, Gall. Moraillon, ferrum quod arc operculo annexum in seram immittitur ; Armoricis Morail idem est quod ille posticus obex quo port clauduntur, qui Gallis Loquet dicitur : hinc forsan vocis etymon. Tabular. Dunense Charta 93 :

Tunc unus ex famulis qui vocatur Furrerius vi extorsit Morallam de serratura et aperuit archam... Et ibi negavit Furrerius se vi extorsisse Morallam de serratura, sed dixit archam non esse firmam, et ideo se traxisse Morallam de serratura et se nullam vim intulisse Morall.
Alias Morillon. Lit. remiss. ann. 1381. in Reg. 119. Chartoph. reg. 124 :

Un coffre, duquel le Morillon fu rompu.

Eodem sensu Morreul, in aliis Lit. ann. 1457. ex Reg. 186. ch. 33 :

Le suppliant, d'une serpe qu'il avoit, rompit le Morreul d'un forcier ou coffre.

MORALLUS, Mensur vinari species. Stat. MSS. eccl. Tull. ann. 1497. fol. 3. v. :

Gengulphini nequeunt sub gravibus pnis prvenire pulsationem majoris hujus ecclesi,.... exceptis vigilia et die festi B. Gengulphi, in quibus eis licet pulsare ad libitum, mediante responsione unius modii vini ad Bayart, constituente xlij. Morallos mensur capituli.
MORAMENTUM, Mora, impedimentum. Apuleius in Floridis cap. 21 :

Hisce igitur Moramentis omnibus qui volunt devitari (f. deviare subintel. prpos. ab) advectorem sibimet equum deligunt.

MORAPETINUS. Vide Marabotinus. 1. MORARE, Remanere. Spicileg. Acher. tom. 9. pag. 333 : Quodque... liberi orbati parentibus Morassent, injustitia sine fallo regnasset. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. : Morare, degere, , . 2. MORARE, pro Morari, Gall. Demeurer, habiter. Libert. Clarim. in Bassig. ann. 1248. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 601. art. 21 :

Si vero aliqui alieni in dicta libertate apud Clarimontem Morare venerint, etc. Morisager Et a ledit seigneur de Buffaloise court et usaige,.... laquelle court et usaige feust Morisage et jugi valoir de rente xx. solz Tournois.

vero, pro stimare, vel Moderare, Gall. Abonner, in Charta ann. 1385. ex Reg. 128. Chartoph. reg. ch. 51 :

MORARI ad Soldos, De militibus dicitur, qui stipendio merent. Bartholomi

Scrib Annal. Genuens. lib. 6. ad ann. 1255. apud Murator. tom. 6. col. 438 :

Sicque amb civitatis milites et pedites quasi fessos undique eircumdantes converterunt in fugam, xxvii. de nostris militibus retinentes, quorum xii. de civitate erant, et alii Morabantur ad soldos.
MORARIUS, Morus, Meurier, in Capitulari de Villis cap. 70. 1. MORATA, Breve temporis spatium. Translatio S. Thom Aquin. tom. 1. Martii pag. 730 :

Dominus Papa aliquantulum hsitans, post Moratam cpit loqui.

2. MORATA, Modus agri. Charta ann. 852. pro S. Eparch. Engolism. monast. tom. 8. Collect. Histor. Franc. pag. 521 :

Item in Enguena unum hortum tenentem dimidiam Moratam de terra.

Vide supra Morada. MORATORES, Incol, Cives, in Chartis Hispanicis apud Brandaon. in Monarch. Lusitan. tom. 3. pag. 287. tom. 4. pag. 237. Gloss. Isid. : Moratores, advocati. Ubi Grvius : Sed Papias : Morator, cessator, segnis, piger. Si sic dicti sunt advocati aliquando, facilis est ratio. Quia moras semper faciunt, et lites protrahunt qustus sui causa. Leg. forte Narratores. Vide in hac voce. MORATORIA, Litera, qua juridica actio retardatur. Instr. ann. 1410. apud Murator. tom. 6. Antiq. Ital. med. vi col. 862. inter not. :

Moratori non concedantur debitoribus, et necnon salvi conductus in prjudicium creditorum.

Vide Moratorius. MORATORIUS, Quo mora effertur, in Statut. Avenion. lib. 1. rubr. 21. art. 19. pag. 91. Utitur Paulus JC. MORATUM, Potionis genus, f. ex vino et moris dilutis confect. Capitulare de Villis cap. 34 :

Vinum, acetum, Moratum, vinum coctum, etc.

Adde cap. 62. Henricus Huntindon. lib. 6. Hist. :

Singulis vasis vini, medonis, cervisi, pigmenti, Morati, sicer, etc. A vino, medone, cervisia, Morato, et carne... abstinere debes. Talentum piperis, sextarium Morati, sextarium aceti.
Vetus Poeta MS. e Bibl. Coislin. :

Perperam moraci, editum, apud Bromptonum ann. 1056. Vetus Pnitentiale MS. Thuanum : Vide veter. notit. ex cod. Sangerm. apud Guerardum post Irminon. pag. 305. Charta Richardi Abb. Fuldens. ann. circ. 1032. apud Schannat. pag. 250 :

Moult ot bons vins et Morez. Et moult fu li Quens honorez.

Infra :

Moult ont bons ms et bon viez vins, Et bons Morez et clarez fins.

Gloss. Cs. Heisterbac. in Reg. Prum. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 671. col. 2 :

Moras, brabiren, homines nostri tenentur colligere ad faciendum Moratum, propter solennitates et infirmos fratres et magnos hospites.

Alia videtur ab ea potione, qu More appellatur, in Lit. remiss. ann. 1412. ex Reg. 166. Chartoph. reg. ch. 282 :

Lequel Bertier faisoit taverne d'un beuvrage fait de miel et d'eaue, que l'en appelle More.
Vide Medo. Moretum, Eadem notione. Statuta antiqua Canonicorum S. Quintini in Viromanduis : Infra :

Ad postmeridiem debet nebulas, et oblatas, et Moretum, et vinum. Ipso die post meridiem et nebulis et oblatis et Moreto cum duplis.
Rursum :

Et debet habere unusquisque privatus demi esteu de Moreto.

Supplem. Antiquarii :

Moretum, , ex variis herbis contusis edulium.

Antiquis haud ignotum. 1. MORATUS, Mansio, habitatio. Vita S. Dunstani tom. 4. Maii pag. 351 :

Jussit eum ablata dignitate, etiam omni honore privari, et sibi seni Moratum ubi vellet sine se suisque conquirere. Unam cotam panni Morati, panni Franci.

Vide Mora 4. 2. MORATUS, Niger, fuscus, Ital. Morato. Charta ann. 1496. ex schedis meis : Vide infra Morelus. 3. MORATUS, Alia notione. Moratam Galliam, qu moribus suis regitur, vulgo La France coutumiere, appellat Mornacus in leg. 15. ff. de inoffic. testam. pag. 285. tom. 3. non semel. MORBATUS, Morbo aliquo et pestilentia infectus. Chron. Bergom. ad ann. 1339. apud Murator. tom. 16. col. 916 :

Quod eligantur de bonis civibus Bergomi homines ccc. qui personaliter teneantur facere guardias ad novem portas burgorum Bergomi occasione pestis, ne nullus de partibus Morbatis intret in civitatem Bergomi.

MORBERE, grotare, morbo laborare. Gloss. Gr. Lat. MS. : , groto, langueo, Morbeo, languesco. In Edito morveo. MORBIDARE, Morbo afficere. Acta S. Valeriani, etc. tom. 2. Aprilis pag. 206 :

Ardores exiccant, aeres Morbidant, esc inflant.

Miracul. S. Adalberti cap. 7 :

Incantaciones et maleficia sua ad maledicendos nos et Morbidandos exercet.

MORBIDUS, Pretium acquisitionis fact ab hominibus manus mortu, seu monasteriis aut collegiis religiosis. Charta Alf. reg. Castel. ra 1260. tom. 6. Jul. pag. 56. col. 1 :

Quod nullus homo de Toleto, sive vir sive mulier, possit dare vel vendere hreditatem suam alicui ordini, excepto, si voluerit eam dare vel vendere sanct Mari de Toleto, quia est sedes civitatis ;.... et ordo, qui eam acceperit datam vel venditam, amittat eam ; et qui eam vendiderit, amittat Morbidos, et habeant eos consanguinei sui propinquiores.
Forte pro Marabotinos. MORBIFICATUS, grotus, apud Petrum de Vineis lib. 3. Epist. 8. MORBILIA. Infirmitas puerorum. Dief. MORBILLOSUS, Laborans morbillis, apud Henr. ab Heers in Observ. Vide mox MORBILLUS. Gloss. MSS. ad Alexandrum Iatrosoph. : Turpedo, nihil aliud est nisi cutis deturpatio facta ex varia macularum diversarum distinctione. Hanc passionem quidam Morbillum, i. minimum morbum communiter dixerunt, eo quod patientes per totum corpus minutas videantur habere pustulas. Alii lepram, quod sit lepr similis, etc. In sequentibus, quatuor turpedinis species explicantur. Morbille Italis vocantur pustul rubentes sive varioli, ut notant docti Editores ad Mirac. S. Ros tom. 2. Sept. pag. 446. col. 2 :

Cum qudam Maria Antonii Abonis Lombardi de Sutrio, pateretur Morbillos, ex quorum uno exorto in sinistro oculo ejus, oculis cca effecta penitus. Puer quoque circa genitalia Morbiter inflatus.

MORBIOLA, Murbiola, Ludi taxillorum species. Vide Ludus ad aardum. Fr. MORBITER, Instar morbi. Vita B. Bernardi pnit. tom. 2. Aprilis pag. 683 : MORBOSUS. Vide Meligniosus. MORBOTINUS. Vide Marabotinus. MORBUS Ambianensis, qui et S. Firmini, Sacer ignis. Lit. remiss. ann. 1427. in Reg. 173. Chartoph. reg. ch. 707 :

Par accident d'une maladie, que on dit le Mal d'Amiens, icellui Buisson ala de vie trespas.
Ali ann. 1369. in Reg. 100. ch. 113 :

Icellui prestre fu navr et play en plusieurs lieux sans mort, squelles

playes trois ou quatre jours aprs ce la Maladie S. Fremin se mist ; et pour ce fu menez pardevers le benoit saint en dvotion son eglise Amiens, etc.

Vide supra Ignis S. Firmini. Morbus S. Andre, qui et S. Antonii, Eadem notione. Lit. remiss. ann. 1346. in Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 423 :

Le feu S. Anthoyne et S. Andrieu se prist en son braz, et pour ce lui fut copp.

Morbus S. Aniani. Lit. remiss. ann. 1423. in Reg. 172. Chartoph. reg. ch. 558 :

Le suppliant estoit et est encores malade et enferme d'une maladie, que l'en nomme le Mal saint Aignen.
Morbus S. Antonii, qui et infernalis Sacer ignis. Miracula B. Edmundi apud Marten. tom. 3. Anecdot. col. 1896 :

Magister Simon canonicus Eduensis sanatur a Morbo qui dicitur S. Anthonii, vel infernalis.
Vide Ignis inferni. Monstrel. vol. 1. cap. 265 :

La principalle maladie, dont ledit roy (Henri) alla de vie mort, lui vint par feu, qui lui print par dessoubs au fondement, assez semblable que l'on dit estre la Maladie sainct Anthoine.
Morbus Gall. d'Avertin, Qui a sensu avertit, epilepsia. Vide supra Adversatus. Morbus S. Blasii. Barel. serm. 2. in Domin. 1. Quadrag. :

Quinto tentat de gula : sicut Morbus S. Blasii.

Vide infra Morbus S. Martini et Vitium S. Blasii. Morbus Calidus, Febris ardens, vulgo Fievre chaude. Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 132 :

Ipsa Johanna patiebatur febrem, et deponit Petronilla se credere quod ex illa febre, quam vocat Mal de chaleur, mortua fuit dicta Johanna.
Ali ann. 1459. in Reg. 188. ch. 160 :

La femme du suppliant fut surprinse de la maladie de fievres, et aussi de certaine maladie, que on appelle ou pais (d'Auvergne) le Mal chault.
Morbus Dragunculi, Ulceris vel cancri species. Excerpt. ex Jord. Chron. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 975 :

Morbo autem dragunculi, qui sibi erat nativus, mortuus est

(Henricus imperator). Vide Dracunculus. Morbus S. Eligii, seu, ut Galli efferunt, Le mal S. Eloi. Miracula B. Edmundi ibidem :

Ermengardis de sancto Juliano de Saltu a Morbo sancti Eligii curatur.

Vide Vassorium in Annalibus Noviomensibus pag. 469.

F. Scorbutus morbus. Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 110. Chartoph. reg. ch. 148 :

Pour cause de son mauvez gouvernement se engendra en la plaie du genoul le Mal de S. Eloy, et y vindrent deux ou trois pertuis.
Morbus S. Eutropii, nostris Eutrope, Ytrope et Ytropice, Hydropisis ; unde Ytropite, pro Hydropique, Hydrops. Lit. remiss. ann. 1378. in Reg. 112. Chartoph. reg. ch. 271 :

Lequel Rolant, qui estoit infers d'une maladie nomme Ytropice, etc. Ytropisie, Il survint icellui Lienart une maladie de S. Eutrope, etc.
Ali ann. 1447. in Reg. 178. ch. 257 :

in aliis ann. 1371. ex Reg. 102. ch. 114. Ali ann. 1454. in Reg. 191. ch. 64 :

Ainsi qu'icelle femme engroississoit, disoit et faisoit entendant icellui Frobert l'oncle d'icelle, qu'elle lui sembloit estre ytropite ..... Icelle femme, tant qu'elle peut, cela sa ditte groisse, et dist sondit oncle qu'elle doubtoit estre malade de laditte maladie de S. Ytrope.

Morbus Franciosus, Italis, Morbus venereus, quem Galli contra mal de Naples vocant, quod eumdem in obsidione Neapolitana recenter ex novo mundo advectum, contraxerint, atque inde revertentes, primi sparserint quacumque transibant. Vita S. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 361 * :

Ita Morbo Francioso laborabat, ut laberetur in desperationem.

Legitur in annalibus Francisci Muralti, patricii Comensis, ed. ab Aloisio Doninio, p. 46. an. 1495 :

Infirmitas autem hanc in Italiam inaudita a Gallis relinquitur, que Mali gallici abinde nomen assumpsit. Erat quidem infirmitas pessima, pustellas in tota parte corporis inducebat et longe latas, et ab his dolores intensi in juncturis, in ore et in capite dabantur, saniem et putridum sanguinem pustelle emanabant. Initium hujus morbi deprehendebatur ex vulva mulieris, nam homo in coitu cum muliere morbosa illius infirmitatis in virga in primis sentiebat pruritus, de inde cicatrices ostendebantur, deinde in juncturis intensi dolores, et magne pustelle et in ore et in introitu gutturis. Et quum infirmitas esset ignota, nec in antiquis codicibus descripta, nullaque ab Hyppocrate, Avicenna et Galeno medicamina attributa, quum ipsi nullam de ea faciant mentionem, infinitos occidit infirmitas ipsa. Medici nostri temporis ad sui placitum tribuebant medicamina, et in ea infirmitate incidere pontifices, reges, principes, marchiones, belli duces, milites, quasi omnes nobiles, mercatores et omnes qui in libidine residebant, clerici seculares,

regulares unde optime dignoscebantur pudici ab impuris hominibus. Sed ex longa investigatione medici reperierunt medicamina morbo appropriata, scilicet sulphur et alia medicamina venenosa, unde nunc multi sanantur. Multique in ejus principio privati sunt membro, quoniam virga corrosa remanebat, alii sine naso, aliique oculis sunt privati. Erat quidem stupor et res miranda qu ex vulva Deus in coitu posuit. Mulieres a viro, et viri a muliere continebantur : multos libros de eo morbo Gallico multi composuere.
Morbus Gallicus, Scabies. Miracula S. Bennonis tom. 3. Junii pag. 190 :

Morbo Gallico ita graviter laborabat, ut oculum alterum penitus amitteret.

Rectius Strum. Mirac. S. Hyacint. tom. 3. Aug. pag. 374. col. 1 :

Margareta Szimonowa institrix de Cracovia per sex annos continuos passa Morbum Gallicum, ita quod videbatur facies putrefieri. Icelle Jehanne qui estoit malade en sa jambe du Mal, que l'en dit de Sainte Genevieve et de S. Anthoine, etc.

Morbus S. Genovef, Sacer ignis. Lit. remiss. ann. 1411. in Reg. 166. Chartoph. reg. ch. 85 :

Morbus S. Germani, f. Eadem notione. Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 368 :

Une meschine amaladi ; pour laquelle maladie, un nomm Jehan Marquien,..... qui se entremettoit de garir de Maladie de saint Germain, etc.
Morbus Grossus, qui et Magnus dicitur, idem atque S. Johannis, Epilepsia. Lit. remiss. ann. 1370. in Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 748 :

Icellui Jehannin chey terre, si comme plusieurs autres foiz estoit cheu : car il estoit malades de la grosse maladie. Barigot estant entechi du grant mal, etc.
in aliis ann. 1390. ex Reg. 138. ch. 232. Ali ann. 1395. in Reg. 149. ch. 124 :

Un tel homme entachi de mauvaises conditions ou maladies, et par especial de la grant maladie, dont l'en chiet.
Denique ali ann. 1415. in Reg. 168. ch. 294 :

Des le temps de sa nascion le suppliant a est entachi d'une maladie contagieuse, que l'en appelle le grant Mal ou le mal S. Jehan.

Morbus Iniquus, Sacerignis. Vide Iniquus. Morbus S. Johannis, vulgo Mal de Saint Jean, Epilepsia, in Chartophylacio regio Reg. 80. Ch. 214. ann. 1350. Vide infra. Morbus S. Juliani, S. Fiacrii. Anonymus de Miraculis S. Thom Cantuar. edit. a

Stapletono, cap. 33 :

Sanavit etiam eos, qui apostematibus, lsionibus, cterisque morbis, vulgo S. Juliani, et S. Fiacrii appellatis, laborabant.
Charta ann. 1347. in Reg. 77. Chartoph. reg. ch. 124 :

On trouva que il estoit mort du Mal S. Julien, dont il estoit entachiez.

Morbus S. Lazari, Lepra. Mal S. Ladre, in Lit. ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 197. Vide Lazari. Morbus S. Lupi, Epilepsia, comitialis morbus. Lit. remiss. ann. 1352. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 494 :

Morbum beati Lupi, seu aliter caducum, sustinere spius dicebatur.

Ali ann. 1379. in Reg. 115. ch. 194 :

Et disoit icellui Regnault,... que du Mal S. Leu fussent eulx abatuz. Icellui homme faignant qu'il feust malade du Mal monsieur saint Loupt, etc.
in aliis ann. 1413. ex Reg. 167. ch. 79. Morbus Magnus. Vide supra Morbus grossus. Morbus B. Mari, qui Flores vel Ros B. Mari etiam appellatur, Scorbutus morbus, vel Eresipelas, sacer ignis, Ital. Rosellia et Rosolia. Vide infra Rosillia. Charta Capit. Paris. ann. 1248 :

Cum ecclesia nostra in parte anteriori, qua gri et Morbo, qui beat Mari nuncupatur vulgariter, laborantes..... reponi consueverunt, etc.
Lit. remiss. ann. 1358. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 157 :

Pour certaine maladie que ledit Grant-Jehan avoit paravant ladite navreure, et dont il estoit entachiez, c'est assavoir du Mal des roses Nostre Dame, etc.
Ali ann. 1381. in Reg. 119. ch. 156 :

Icelle femme fu emprise et entechie d'une maladie, nomm le Mal Nostre Dame, et aussi du Mal saint Santin, tellement que assez tost aprs ele ala de vie trpassement.
Vide supra Flores 3. 1. Morbus S. Martini, Gall. Le mal de S. Martin, Ebrietas, propter vina qu in feriis seu nundinis vinariis circa festum S. Martini distrahuntur. Chronicon MS. Bertrandi Guesclini, de quodam feciali, qui inebriatus fuerat :

Et response donner pour le Heraut devant, Que le Mal S. Martin tenait moult fierement.

2. Morbus S. Martini, Angina, Gall. Esquinancie. Charta ann. 1342. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 424 :

Supervenit ei qudam infirmitas in gula, qu in illis partibus infirmitas S. Martini vulgaliter appellatur, et inde causata fuit magna inflatura in gula.
Qu Gallice ibid. in alia eadem de re Charta sic efferuntur :

Pour cause dou Mal mons. saint Martin, qui le tenoit en la gorge et en la bouche, si que grant paine pouvoit parler, et que il en avoit la gorge toute enfle.
Morbus S. Mathelini vel Mathurini, Vertigo, stupor, Gall. Vertige, tourdissement, folie. Lit. remiss. ann. 1416. in Reg. 169. Chartoph. reg. ch. 369 :

La suppliante qui aucuneffoiz est maladive de saint Mathelin, etc.

Ali ann. 1448. in Reg. 179. ch. 173 :

Le suppliant estoit seurprins d'une maladie, appelle la Maladie saint Mathurin, qui encores bien souvent le tient deux ou trois foiz le jour, et est tout estourdi quant elle le tient, telement qu'il ne scet qu'il fait.
Morbus S. Maxentii, Gall. Mal S. Messent, f. Sacer ignis, vulgo Ersipele. Lit. remiss. ann. 1379. in Reg. 115. Chartoph. reg. ch. 62 :

Depuis vint laditte jambe une maladie, que l'en appelle le Mal S. Messent, et d'icelle maladie ledit Jehan jut au lit malade xv. jours, et puis est alez de vie trpassement.

Morbus Neapolitanus, nostratibus ; Italis contra, Gallicus, Morbus venereus. Chron. abbat. Corb. Ms. fol. 90. r :

Anno salutis 1496. novum morbi genus cpit in tota Francia, vulgariter Neapolitanus nuncupatus, propterea quod sub descensu Francorum in ipsum regnum primo ibidem inchoaverit. Dira lues et quam nulla sit tas experta : pauci, pro numero grotantium, extincti ; sed multo pauciores a morbo servati.
Longe antiquior est lues illa, si de ea intelligendus sit Guillelmus de Placentia in opere quod ann. 1275. inscripsit :

Summa conservationis et curationis,

edito Venetiis ann. 1502. lib. 1. cap. 48. cujus titulus :

De pustulis albis et scissuris et corruptionibus, qu fiunt in virga et circa prputium propter coitum cum meretrice vel fda, vel ab alia causa.

Huc etiam spectant, aut prope accedunt, qu leguntur apud Murator. tom. 18. Script. Ital. pag. 358. ad ann. 1399 :

Dom. Nicolaus marchio (Estensis) passus fuit in inguine unum tuberem sive angum, qui fuit ita rabid molestationis, quod dubitantibus quibusdam ex medicis, ne foret morbus natur pestilentis, de salute ipsius domini accidit non modica dubitatio. Sed divina gratia redactus cum medelis ad mollificationem et saniem, et demum scissus, nihil attulit dispendii formidati.
Consule Transact. philosoph. et D. Astruc. Vide Morbus Franciosus.

Morbus Obscurus, Gall. Maladie obscure, Epilepsia, comitialis morbus. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 3 :

Garin le Tresaudat pour homme, sourt, malade de Maladies obscures, desquelles il chiet souvent soubdainement, etc.

Morbus S. Nazarii, Idem videtur qui supra Morbus S. Mathelini. Lit. remiss. ann. 1463. in Reg. 199. Chartoph. reg. ch. 277 :

Jehan Carbonnel poure homme, incens de sens et entendement, malade et entachi de la Maladie de S. Nazaire, etc.
Morbi Officiales. Vide Constantinum African. lib. 5. de Morb. curat. cap. 1. 5. lib. 4. Pantechn. cap. 7. lib. 6. cap. 7. Morbus Papici. Vita B. Humilian tom. 4. Maii pag. 397 :

Sicut cum recessisti a me, nunquam illi et lateris dolorem sensi..... Infirmitas illa vulgo Papici vocabatur, alio autem vocabulo ignis volatilis, alio modo gutta salsa nominatur.

Morbus Persicus, Paralysis, vel potius Eresipelas, ut interpretantur Bollandist, qui morbus Belgis vulgo Rosa dicitur, a roseo seu persico, quem affect parti inducit, colore. Acta S. Bennonis tom. 3. Junii pag. 177 :

Gravissimum pedum dolorem contraxerat, quem Morbum nunc Persicum, nunc paralysim medici vocant.
Ibid. pag. 180 :

Magnum tumorem in altero pede cum morbo Persico conjunctum contraxerat.

Morbus Ponderum. Miracula S. Mari Magd. de Pazzis tom. 6. Maii pag. 310 :

Dominus Fabius.... gravem infirmitatem quam Ponderum vulgus nominat, cum febri continua intensisque doloribus patiens, etc.
Morbus Pulcher ex adverso appellatur Morbus comitialis, in Lit. remiss. ann. 1404. ex Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 360 :

Andr Guibretea qui paravant pou de temps avoit est dtenu et cheu du mal caduc, appell vulgairement le Beau mal, etc.
Morbus S. Quintini. Chronicon Bertrandi Guesclini, ubi ita Angli qui Niorti in Pictonibus obsidebantur :

Et disoient en haut, Entendez Francequin, Als boire Paris la chopine de vin, Et la soupelinette, et rostir le boudin ; Car vous ne vallez rien maintenir hustin, N'a gesir tous vestus en haubert doublentin, N'a mengier le pain sec, boire l'eau au matin, Vous y pourrez bien prendre le grant Mal S. Quentin.

Hydropisis, ut videtur. Lit. remiss. ann. 1382. in Reg. 122. Chartoph. reg. ch. 34 :

Icellui Estevenin avoit le visage et le corps enfl, et lui sembloit et aussi le disoient les gens, que c'estoit le Mal S. Quentin.
Ali ann. 1459. in Reg. 189. ch. 368 :

Il survint a icellui varlet une Maladie de S. Quentin, tellement qu'il fut tout enfl, etc.

Morbus Regius, Icterus Recentioribus, Gall. Jaunisse, Antiquioribus vero Lepra, Gall. Lepre. Epist. Zachari Episc. ad S. Bonifacium tom. 1. Rer. Mogunt. pag. 262 :

De his, qui Regio Morbo vexantur, inquisisti, sive homines sive equi sint, quid faciendum sit de illis. Si homines ex nativitate aut genere, istius morbi sunt, hi extra civitatem conversari debebunt.
Vide Ruffinum lib. 10. Hist. cap. 25. et infra Regius Morbus. Morbus Romanus. Petrus Cluniacensis lib. de Mirac. cap. 13 :

Irruit post paucos dies, tam in victos, quam in victores, Romanus ille pestifer Morbus, et pne omnes tam Monachos, quam famulos in brevi prosternit.
Infra, de Pontio Cluniacensi Abbate :

Ille quidem Morbo Romano aliquamdiu fatigatus moritur.

Mox apud eumdem Febres Roman dicuntur pestifer, contagios. Petrus Damianus lib. 1. Epist. 9 :

Cur ego non deseram pro cavendis tot anim vulneribus Romam ? quanquam et ipsi corpori meo non sit prorsus innoxia, ut pote ferax febrium nec vagarum. Unde et tetrasticon hoc olim protulisse memini : Roma vorax hominum, domat ardua colla virorum, Roma ferax febrium, necis est uberrima frugum. Roman febres stabili sunt jure fideles, Quem semel invadunt vix a vivente recedunt.

Qui quidem versus laudantur ab Alberico in Chron. MS. Vide Carmen de Curia Romana v. 110. apud Mabillon. tom. 4. Analector. vet. Febris Italica, apud Eckeardum juniorem de Casibus S. Gall. cap. 1. pag. 47. Morbus Sagitt. Quo celerrimus noxii alicujus humoris motus et dolor significatur. Vita S. Bernardi pnit. tom. 2. Aprilis pag. 694 :

Morbo advolante unius cruris sui virtute sub momento privatus est. Sagitt vero Morbo non cessante.... non solum cruris virtute, sed etiam a totis viribus suis ab articulorum suorum novissimis pube tenus in una parte sui destitutus est.

Morbus S. Sanctini, Gall. Saintin, alias Santin. Vide supra Morbus B. Mari. Morbus Sonticus, Epilepsia, Plinio aliisque. Vita B. Simonis de Lipnica tom. 4. Julii pag. 528 :

Quod Morbis Sonticis vel quorum feritas omnem ingeniis artem eripit, ex solo pallii et chord divi nostri contactu remedia promiscue qurantur.
Idem qui Morbus Valentini dicitur, in Miraculis S. Bennonis tom. 3. Junii pag. 186 :

Cum eadem epilepsia infestaretur, voto facto divo Valentino, cui nostrates curam propriam hujus morbi dicarunt, quin et ipsi Morbo Valentini nomen indiderunt.

Gallis Mal de sein, vel Mal de saint Jean. Vide supra. Morbus S. Verani, Idem qui S. Antonii, Sacer ignis. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 135. Chartoph. reg. ch. 225 :

Lequel enfant cheoit en maladie, que l'en dit de S. Othoine et de S. Verain, si avant, que lesdiz clers ne le porent plus souffrir en leur chambre, pour la puantise de laditte maladie.

Morbus S. Victoris, Idem qui supra S. Mathelini. Lit. remiss. ann. 1369. in Reg. 100. Chartoph. reg. ch. 364 :

Icellui Regnaut, qui n'a guerres avoit est malades du Mal S. Victor, et li comme homme hors du sens et de son mmoire, etc.
Qui morbi idcirco appellantur sanctorum nominibus, quod eorum curatio ab iis potissimum exorabatur. MORCHIDUM. Vide Morth. MORCIDARE, Macerare, Supplem. Antiquarii : Morcidat, , macerat. MORCUFLEX. Vide Murtiphlo. MORDACIUM, Fibula, Gall. Agraffe, alias Mordant. Arest. parlam. Paris. ann. 1304. inter Stat. artif. Paris. lib. 1. fol. 344. v :

Declarantes quod licet dicti selarii sui officii ratione..... non possint strigiles seu estrivos, butulos, Mordacia, capos seu clavos facere aut fabricare, ipsi tamen..... poterunt..... ea in selis et bastis suis ponere, clavare et rivare.
Vide Morsus 2. MORDAD. Vide Morth. MORDANTUS, ut Mordacium, a Gall. Mordant. Comput. Ms. ann. 1245 :

Pro quodam Mordanto ad bracale, ij. sol.

Lit. remiss. ann. 1355. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 553 :

Quia transeundo extremitas ferratur, vocat Mordant, zon ipsius Johannis sommelerii adhsit mantello dicti Ingerrani, etc. Un Mordant d'argent livre,

in aliis ann. 1395. ex Reg. 148. ch. 315. MORDANUS, Eodem intellectu, in Comput. ann. 1392. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 170. col. 1 :

Pro quadam boucleta et duobus Mordanis sotularibus, etc.

Hinc Morden appellantur postes, in Stat. ann. 1357. ibid. tom. 2. pag. 195. col. 1:

Item est faciendum... una nova turris, qu exeat extra murum per unam cannam, et fiat in latitudine, prout protenditur de una Morden in altera Morden dicti antiqui muri.
MORDAX, Instrumentum ad evellendas ex corpore, si qu infix fuerint, spinas : Pince. Regula S. Pachomii cap. 82 :

Nullus habeat separatim Mordacem parvulam ad evellendas spinas, si forte calcaverit, absque Prposito domus et secundo, pendeatque in fenestra, in qua Codices collocantur.

MORDENS Candidus, Dens lupinus in scutis gentilitiis. Charta ann. 1402. apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 83 :

In usu habentes, seu in clypeo gestantes, tres Mordentes candidos, hoc est, dentes lupinos in lvam partem inclinatos, galeam coronatam, in eaque duas alas aquil.
MORDER, Parvum animal, sic dictum quod maxime mordeat, et cujus pellis vestibus idonea est. Ita Interpres Joan. de Garlandia in Synonymis, ad ista :

Dant pelles pallis Morder, bever, cyrogrillus, Id quoque cuniculus, cisimus dant et lareones.

Vide Martures. 1. MORDERE, Attingere, conjungere. Vetus Agrimensor :

Super se montem habet, et ad pectus stricta alia casa, eam ibidem Mordet, post se rivum habet, etc.
Infra :

A plano contra pectus jacet, et sub se Mordet eam alia casa.

2. MORDERE. Expositio in Regulam S. Benedicti, quam quidam Paulo Diacono adscribunt, cap. 38. de Mixto commentans : MORDHERN. Leg. Danic apud Ludewig. tom. 12. Reliq. Mss. pag. 182 :

Illius terr consuetudo fuit, unde nos dicimus Mordere, Mixtum vocare. Si vero negaverit et veridici ipsum defenderint ; et postea testimonio episcopi et aliorum fide dignorum in provincia doctum fuerit, quod reum defenderunt, extunc sit ille pace privatus, quia homicida erat et negavit se fecisse, et pace merito privabitur, quia erat crudelis occisor, qui dicitur Mordhern, quia factum suum negavit.

Vide Morth. MORDICATUS, Actio morsibus, veluti forcipibus laniandi. Mirac. S. Joan. Gualb. tom. 3. Jul. pag. 443. col. 1 :

Pedes totumque corpus Mordicatu cruciabat, non secus ac famuli prtoris ignitis forcipibus nudum damnati corpus variis in partibus... excruciant.
Vide Mordicium et Morsciare. MORDICIUM, Morsus. Acta S. Winebaudi tom. 1. Aprilis pag. 575 :

Rabidus... Mordiciis et labiis qucumque consequi potuisset truculentis dentibus lacerabat.

MORDOSUS, , in Gloss. Grc. Lat. Qui mordet. MORDTHOTUM, Homicidium. Vide infra in Morth. MORDRIDATUS, Mordrum. Vide Morth. MORECA, Morbi genus. Academ. della Crusca, Morice in plurali dicitur hmorrhoidum morbus, ex copia sanguinis ad venas secretarum partium concurrentis. Acta SS. tom. 7. Maii pag. 159 :

Monachus quidam... infirmitatem qu a medicis malum Moreca vocatur, incurrit, et nec quiescere poterat nec dormire.
Hinc emendanda videntur Miracula MSS. Urbani V. PP. ex Tabular. S. Victoris Massil. :

Patiebatur dolorem gravissimum de Morenis circa posteriora.

Ubi legendum de Morecis. Nihil emendandum, nam Provincialibus Mourano est Hmorrhois. Morene, eadem notione, apud Cotgravium. MOREGESPECHE. Regestum Abbati de Osney in Anglia fol. 104. apud Spelman.

Hanc donationem feci apud Oxon, in placitis Regis, qu appellantur Moregespeche

. Vide Morgenspracke. MORELA, Morele. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. F. 36, xv. s). 1. MORELLA, sive Maurella, Solatrum et strignum, et in libris de Grco una lupina ; sed apud Arabes una vulpis dicitur. Glossar. medic. MS. Simon. Januens. ex Cod. reg. 6959. Vide supra Maurellum. 2. MORELLA, Morellus, Lignum, tigni genus. Charta ann. 1297. apud Lam. in Delic. erudit. inter not. ad Hodoepor. Charit. part. 1. pag. 115 :

Pariter in fluvium Ecclesi per dicta confinia et loca fieri fecerunt plures Morellas et palos figi, loco terminorum et confinium inter dictum commune castri Florentini et sancti Miniatis, et pro terminis et confinibus dictas Morellas poni et palos figi fecerunt, prsentibus testibus, etc.
Pluries infra pag. 120. 121. et 122. Correct. stat. Cadubr. pag. 51 :

Decernimus quod quilibet mercator vel alia persona,... qui tayolas,

Morellos sive mezenas extra districtum Cadubrii trahere, ducere vel duci facere quoquo modo voluerit, teneatur et debeat duas partes ad minus ipsarum tayolarum dimittere ad seccandum in serris.
Vide Morenare et infra Morta 2. 1. MORELLUS, Subfuscus. Michael Scotus de Physionomia cap. 46 :

Cum sanguis regnat, homo somniat se videre... scarlatam sindonem rubeam, vel violaceam, Morellum, rosam ingranatem, etc.
Item Color equi, Gall. Cheval moreau. Computus ann. 1328 :

Item pro uno corserio Morello affolato in Flandriis, etc.

Testament. ejusd. anni tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 226 :

Item, Guillermo Burgarelli ejus scutifero legavit equum suum Morellum.

Occurrit etiam apud Madox Formul. Anglic. pag. 423. Morello eadem notione usurpant Itali. Vide Menagium in Orig. Gall. voce Moreau. MS. :

Broche Morel des esperons burnis.

MS. :

Et Bernard sist sor le vair d'Alemaigne, Et Viviens en Morel d'Aquitaingne.

MS. :

Et ce que je di de Morele, Et de fauvel et de fauvele, Et de liart et de Morel, Dige de vache et de torel.

2. MORELLUS, Vitellus sive meditullium ovi. Ugut. MORELUS, ut Morellus, Subfuscus, niger, Ital. Morello. Charta ann. 1227. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 903 :

Unam gonelam de Morelo, etc.

Nostris Morequin. Lit. remiss. ann. 1456. in Reg. 183. Chartoph. reg. ch. 209 :

Cinq aulnes de drap noir, appell Morequin, du pris l'aune de xxv. solz Tour.
Vide Moretum 1. et mox Moreta. 1. MORENA, Contextus, ni fallor, et series palorum, vel materiatura, Gall. Charpente. Vide Morrenum. Vetus Chron. S. Martialis Lemovic. MS. :

Anno 902. obiit Fulbertus (abbas S. Martialis) et successit Stephanus anno xvii. et fecit Morenam et turrem de cortine.
Vide mox Morenare. 2. MORENA, Imago. Chron. Gaufridi Prioris Vosiensis apud Labbeum tom. 2. nov Bibl. MSS. pag. 312 :

Classo personato, conveniunt omnes super Ecclesiam sancti Pauli cum

tentis, crucibus,... ferentes Morenam, id est imaginem Protomartyris cum gleba sanct Flavi.
Vide Moreca. 3. MORENA, Cist species. Tabul. Massil :

Unus banastonus de sardinis solvat j. patar. Morona ij. denar. Morenne,

Globulus, Gall. Gland, ornamenti genus. Lit. remiss. ann. 1392. in Reg. 142. Chartoph. reg. ch. 284 :

Une petite bourse de soye, garnie de petites Morennes ou sonnetes d'argent.

MORENARE, Palos ligno transverso munire, ligare. Charta ann. 1347. tom. 1. Hist. Dalph. pag. 66 :

Viderunt etiam burgum de Monte retro castrum in quo plures pali deficiunt, et non est Morenatum seu freciatum dictum palium, tamen injunxerunt castellano, ut dictos palos per illos de villa seu mandamento venire, adducere et plantare faciat, et etiam Morenare et freciare.
Et infra :

Injunxerunt castellano ut dictum palicium reficere, replantare, Morenare et refreciare faciat.

MORENTES, Manentes, habitantes. Charta D. de Linieriis ann. 1268. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 196 :

Ut gaudeant eschaetis, si sibi obvenerint, ac si essent Morentes in villa de Linieriis.

MORESC, vox Gallica obsoleta, eadem notione qua Morellus, subfuscus. Testamentum Beatricis de Alboreya ann. 1367. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1523 :

Item, legamus ecclesi B. Mari de Crassa unum pannum aureum Moresc vermellum, foratum de tela livida.
MORETA, Idem quod supra Morelus, Pannus niger. Conc. Trevir. ann. 1310. cap. 35. tom. 2. Hist. ejusd. eccl. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 50. col. 2 :

Nec habeant (abbates vel monachi, abbatiss vel moniales) pannos de nigra bruneta, nec de Moreta ; sed quanto haberi potest humilioris pretii.

Ita quoque apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 249. ubi legendum esse de Moreto frustra monitum in v. Moretum 1. quod vide. 1. MORETUM, Panni subfusci species. Concil. Trevir. ann. 1227. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 121 :

Prcipimus districte ut abbates et monachi, abbatiss et moniales, nec mantella, nec surchotos portent de cetero, nec habeant pannos de nigra bruneta, nec de Moreto.
Rursum infra occurrit. Hinc perperam editum de Moreta ex alio itidem Trevir.

Conc. ann. 1310. apud eumd. Marten. tom. 4. Anecd. col. 249. Matth. Paris ann. 1258 :

Venit enim Londinum cum 20. equitaturis, cujus familia collateralis 8. capis, videlicet 5. clausis et 5. manicatis de optimo Moreto superbivit redimita.

2. MORETUM. Potionis genus. Vide Moratum. MOREX, Tarditas. Papias. MORFOSIS, Transformatio. Idem Papias. A , forma, et , formatio, etc. MORGAGIFA. Vide Morganegiba. MORGAGIUM, Gall. Mortgage, Hypotheca creditori sic oppignerata, ut fructus, quos durante tempore oppignerationis producit, omnes fiant creditoris, idque sine computo inde faciendo debitori. Ita Cowellus lib. 2. Instit. 4. 1. Charta Henrici V. Reg. Angl. ann. 1421. apud Rymer. tom. 10. pag. 144 :

Qui Ducatus in pignus, ypothecam, seu Morgagium obligatus sive impignoratus existit.

Vide Vadium. MORGANATICA. Matrimonium ad Morganaticam. Vim vocis profert Liber 2. Feudorum tit. 29. ad calcem Nov. Justin. edit. Paris. ann. 1552 :

De filiis natis ex matrimonio ad Morganaticam contracto. Quidam habens filium ex nobili conjuge, post mortem ejus non valens continere, aliam minus nobilem duxit : qui nolens existere in peccato eam desponsavit ea lege ut nec ipsa nec filii ejus amplius habeant de bonis paternis quam dixerit tempore sponsaliorum : verbi gratia decem libras, vel quantum voluerit dare, quando eam desponsavit, quod Mediolanenses dicunt accipere uxorem ad Morganaticam, alibi Lege Salica.
Vide Berengarii Fernandes Commentar. in hunc tit. Eadem docet Jacobinus de S. Georgio Turinensis J. C. in Tract. de Feudis cap. ult. Vide Vadium. Mittermaier. Princip. Jur. Germ. 414. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 439. MORGANATICUM, Idem videtur doct. viro Schpflino ac Viduum, quod Argentinenses appellant Ein widem. Charta ann. 1436. ex Lib. sal. S. Thom. Argent. fol. 266 :

Item super Morganatico prdict Barbar, per prfatum Bartholdum ejus maritum super et de prdictis redditibus centum florenorum... Ipsique venditores in solidum, pro se et eorum hredibus universis, jam dictos redditus et Morganaticum esse voluerunt obnoxios, obligatos et hypothecatos prfatis emptoribus... Et quod redditus viginti florenorum et Morganaticum prscriptum non sint dotales, ipsique redditus viginti florenorum non sint feudales et nulli alias obnoxii, venditi vel obligati seu

revenditi.

Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Morgengabe. col. 1366. Idem ergo quod mox MORGANEGIBA, Morgingab, etc. Dos a marito profecta, donum matutinale ; dotis vero nomine donatur, licet revera aliud sit a dote. Glossarium Saxonicum lfrici : Dos, morgen-gifa, vox formata ex Saxonico et Germanico morgen, aut morghen, mane, et gife, aut gift, donum, munus, quod ita appellarent donum illud quod maritus uxori offerebat in die nuptiarum ; ante nuptiale convivium, ut est apud Kilianum : seu, ut est in Specul. Saxon. lib. 1. art. 20. 1. quod

unusquisque militaris ordinis su uxori sine hredum assensu, nomine dotis, erogare valet, antequam cum ea ad prandium discubuerit.

Verum libellus dotis, qui ex Tabular. Casauriensi descriptus est a Gallandio in Tractatu de Franco alodio pag. 323. prorsus indicat donum istud matutinale factum mane, post primam noctem nuptialem, quasi ob pretium virginitatis, cujus spolia proxime prterita nocte retulerat, uti fuere apud Grcos . Munus autem illud fuit, apud Longobardos potissimum, quart partis bonorum mariti, ut est apud Papiam et Hugutionem, et in eodem Diplomate quod ipsi etiam ex ipso Tabulario descripsimus. Ita autem se habet :

In Dei nomine, scriptum Morgincap, qualiter ego Joannes, filius quondam Dominici, dono, trado, atque confirmo, tibi Micz, fili condam Joannis dilect conjugi me, quartam portionem de omnibus rebus proprietatis me, quas modo habeo vel inantea, Deo juvante, conquirere potero, sive infra territorium Pinnense, in loco qui nominatur Salajano, aut infra istam marchiam Firmanam, aut infra totum regnum Longobardorum, ubicunque habitaturus, vel possessurus fuero, quartam portionem de casis, terris, vineis, campis, pratis, pascuis, silvis, salectis, cannetis, olivetis, ficariis, pomis, arboribus fructiferis et infructiferis, cum rivis, ripis, et aquis, aquarum decursibus, et usu aquarum, de rebus censuitis, et manualibus, de montibus et planis, de castellis, et civitatibus, de Ecclesiis et ornamentis et pertinentiis suis, de locis molendinis, de servis, ancillis, de auro, et argento, de caballis et jumentis, de bubus et vaccis, et minutis animalibus, de ferro et rame, de pannis laneis et lineis, et sericis, de omnibus mobilibus et immobilibus rebus, ut alia die post noctem nuptialem, qui est dies votorum nostrorum, ante parentes et amicos nostros ostendam hoc scriptum testibus roboratum, et dicam : Ecce quod conjugi me in Morgincap dedi. Quod sic ab hodierno die firmum et stabile tibi Micz vel tuis hredibus permaneat. Quod vero scripsi ego Aczo Notarius et Judex ab Incarnat. Dn. Jesu Christi anno M. XLIIII. mense Octobr. Ind. XIII. Actum in Pinnensi feliciter. Bernardus, Joannes,

Ardoinus testes.

Vide Spicilegium Acherianum tom. 12. pag. 153. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 441. Phillips. de Jure Anglos. 40. Mitterm. Princip. Jur. Germ. 398. Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 115. Notandum vero donum istud voluntarium omnino fuisse, adeo ut modo majus, modo minus pro mariti erga conjugem suam majori vel minori amore et caritate, exstiterit ; hinc gratuitam donationem vocat lex Longobardorum lib. 2. tit. 1. cap. 8. Rothar. 223. seu, ut merito suspicatur Baluzius, vetus quidam ejusdem legis interpres :

Per gratuitam donationem, id est, Morgencap.

Cum autem in profusam et dissolutam liberalitatem aliquando abiret ejusmodi donatio, modum huic intemperanti lege lata adhibuit Rex Longobardorum Liutprandus anno quinto regni sui, qua vetuit ne quis in Morgincap uxori tribueret supra quartam partem bonorum suorum. Hinc Quartisium dicitur in Testament. ann. 1193. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 365. Plura vide apud laudatum Baluzium in notis ad Capitular. Adde Origines Gallicas D. de Caseneuve, in hac voce. Varie autem hc vox effertur Morganegiba, apud Gregor. Turon. lib. 9. cap. 20 :

Tam in dote, quam in Morganegiba, hoc est, matutinali dono.

Morgengeba, in Lege Burgund. tit. 42. 2. Morgangeba, in Lege Alemann. tit. 56. 2. in Lege Ripuar. tit. 37. 2. Morgincap, apud Papiam :

Morgincap, id est, quarta pars in Lege Longobardorum ;

Gregorium Mon. in Chron. Farfensi apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 577. et in Testam. ann. 1145. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 332. Morgingap, in Lege Longob. lib. 1. tit. 9. 12. Rothar. 201. Marginhap, in laudato mox Testam. apud Murator. ibid. Morgencab, Morgengaba, in Lege Longob. lib. 2. tit. 1. 4. et 8. tit. 4. 1. 4. tit. 12. 1. tit. 14. 15. Roth. 182. 123. Liutpr. 7. (2. 1.) Aist. 5. Roth. 217. 199. Morgagifa, in Legib. Kanuti Reg. cap. 99. apud Bromptonum. Morgangifa, et Morgangiva, in Legibus Henrici I. Regis Angl. cap. 11. et 70. ex Legib. Canut. et Ripuar. tit. 37. Saxonibus morgangyfe. Morgicapud, in Capitulari Adelchis Principis Beneventani cap. 3 :

Si mulier Morgicapud factum non habuerit aut factum perdiderit. Si clarum manifestumque fuerit qualibet feminam consuetudo, et legaliter habuisset maritum, et quartam seu octavam habuisset ab eo sibi factam, eamque perturbatione temporis perdidisse quomodocunque, vel si etiam, ut accidere solet multotiens, quarta eadem vel octaba non fuerit scripta,

etc.

Morganaticum, in Charta ann. 1310. descripta in Probat. Histor. Sabaudic Guichen. pag. 159. Morgicaph, apud Rollandinum in Summa Notari cap. 2. rubr. de Donat. propter nuptias :

Nota, quod instrumentum prdictum in civitate Bononi a consuetudine temporis nostri abolitum esse dignoscitur : sed ipsius donationis recta non est tantumdem donare, quantum datur in dotem : et dicitur hc donatio jure Lombardorum Morgicaph, etc.
Morghengab, in Charta ann. 1396. Ernesti Ducis Bavar. ex originali :

Et in executione alicujus donationis fact D. Duciss Elizabeth per prfatos Dominos Duces pro Bono mane, qu vocatur per Theutonicum Morghengab, etc.

Ubi nescio an non legendum, pro dono mane, nisi bonum mane, ibi sit quod dicimus le bon jour. Ex Rollandino porro et hoc Diplomate liquet hujus vocis usum diu etiam post Longobardos retentum, maxime in Italia. Ex his etiam restituenda vox Morgingab, pro Mortinapli, in Charta Longobardica apud Ughellum tom. 7. Ital. Sacr. pag. 581. Vide Steph. Baluzium ad Capitular. Regum Franc. pag. 992. et Johan. Stiernhookum lib. 2. de Jure Suenon. vetusto cap. 1. Murganale, Murgitatio. Odofred. in L. cum mult C. de Donat. ante nupt. fol. 283 :

Et nota hic quod ist donationes propter nuptias variis modis nuncupantur, secundum Longobardam vocatur Murgitatio, sed secundum vulgare nostrum vocatur Murganale.

Pretium in mane quando surrexit de lecto, dicitur in Charta ann. 1163. apud Fontan. in Append. ad Vindic. ant. Diplom. Morgengave, in Charta Isabel. Rom. regin. ann. 1305. inter Probat. tom. 2. Hist. Burg. pag. 122. col. 2 :

Com Raouls jadix roys des Romains, nostres tres chiers sires et amez compeins, hait promis doner nos, pour nos et pour nos hoirs, en don fait au matin, que l'on appele vulgaument, selonc les us d'Alemaigne, Morgengave, trois mile marcs d'argent, etc.

Neque aliud videtur esse donum, quod Enepwert et Enepguerth appellatur tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 328. et 337. Aliis vocibus a prallatis multum diversis idem significatur inter populos qui alio utuntur idiomate. Screix id donum nuncupatur apud Catalaunenses, testante Fontanella de Pact. nupt. tom. 2. claus. 7. gl. 1. part. 1. Greix dicitur in Valenti regno, in Aragonia Hreditamentum maritorum, vel Firma dotis ; Arrh vero a Castiliensibus apud eumdem Fontanell. ibid. n. 8. in Leg. Taur.

50. et 41 :

La Ley del fuero que dispone que non pueda el marido dar mas en Arras a su muger de la decima parte de sus bienes, no se pueda renunciar.
MORGANICUM. Chalivali. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E 36, xv. s.) MORGARIUS, Fibula, nostris Morgant. Comput. fabr. S. Petri Insul. ann. 1481. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Item pro duobus Morgariis (f. Morganiis) argenteis, qui libro missali capell serviverunt, ponderis unius onchi et xviij. esterlinis argenti, Guillelmo van Maye aurifabro venditis, iv. lib. xv. sol. iij. den.
Inventar. ann. 1393. ex Cod. reg. 9484. 2. fol. 366. r :

Item une seinture d'un rouge tissu, la bocle, le Morgant et trois cloux d'or.
Vide supra Mordantus. MORGENGHELT. Vide supra Margenghelt. MORGENSPRACKE, Matutinum colloquium, a Morgen, mane, et sprache, colloquium. Privil. sutor. ann. 1284. apud Ludewig. tom. 11. Reliq. MSS. pag. 622 :

Item statuimus, quod prdicti sutores nullam habeant, quod dicitur in vulgo Morgenspracke, nisi duobus de consilio consulum prsentibus et duobus de sutoribus.
Vide Haltaus. Glossar. Germ. col. 1367. MORGOME. Vide Aliphasis. MORHD, id est, homicidium in absconso, in Lege Longobarda. Papias MS. Bituric. Vide Morth. MORI, Dicitur de animalibus, qu in societatem commendantur. Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 91. r :

De omnibus qucumque gainaverit, habebit S. Joannes medietatem ; et dabit illi monachus de Murone tres boves, qui nunquam Moriuntur.
i. e. mortui loco alium dabit. 1. MORIA. Carnes de Moria, hoc est, animalium ex quovis morbo mortuorum, carnes morticin. Statuta Massil. lib. 2. cap. 33 :

Constituimus ut nullus macellarius vendat in Massilia scienter carnes hircinas vel caprinas... vel carnes de Moria, nec carnes leprosas, vel infirmas, etc.
Statuta Avenion. MSS. :

Item statuimus quod carnes vitiat vel carnes de Moria, vel porci granati, vel leprosi non vendantur in macello crud vel coct.
Veteribus Gallis Morie, Damnum quod morte accidit. MS. :

Et ne fut mie grand Morie, S'elle morut, ne grand pechi.

Vide Morina. Nostris Mornie vel Morine et Murie. Stat. ann. 1379. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 616. art. 6 :

Nul bouchier ne pourra vendre char de Mornie.

Sed legendum videtur Morine, ut in Stat. ann. 1360. tom. 7. earumd. Ordinat. pag. 253. art. 3. Aliud ann. 1381. eod. tom. 6. pag. 607. art. 2 :

Aucunes chars ou poissons corrompuz, infectueux ou de Murie ne soient vendu. Char de Murie,

in Constit. civit. Tull. ann. 1297. ex Reg. A. Chartoph. reg. ch. 1. Ital. Moria, morbus, lues. 2. MORIA, Muria, Aqu sali conficiendo apt receptaculum. Charta G. comit. Matiscon. ann. 1177. ex Bibl. reg. :

Aimo Desideratus... totam Moriam, qu et in puteo contingebat, locavit prdict ecclesi (Clarevallis) fratribus per viij. annos mille solidis fortium Ledonensis monet et x. libris Divionensium. Hc est autem Moria qu juris ejus est, tertia pars non dimidia montata singulis ebdomadis, et quinta qu est juris prdict badiern. Duas montatas Muri nostr in puteo Ledonis dedimus,
in Ch. Steph. comit. Burg. ann. 1206. ibid. Alia ann. 1216. ex Chartul. Cluniac. :

Ego Willermus Viennensis et Matisconensis comes... dedi ecclesi Cluniacensi in perpetuum dimidiam monteiam Mori apud Ledonem, etc.
Neque aliud significare videtur Mortelayras, in Charta ann. 1449. ex Reg. 179. Chartoph. reg. ch. 72 :

Pour maintenir en estat lesdites salines, cabanes, Mortelayras, divers pons et pluseurs gorges ncessaires la facon du sel.

Vide Mora 2. et infra Mortarium 4. MORIANDA, Impedimentum, haud dubie quia moram facit. Statuta Arelat. MSS. art. 144 : MORIBUNDUS, Lethifer. Vita S. Godebert tom. 2. Aprilis pag. 35 :

Si aliquod lignum steterit... ad stricam vel ad Moriandam de passono, etc. Quatenus per ejus sacratissimam intercessionem Moribund paralysis a Domino mereretur curationem.
MORIFICARE, Moram facere, in Glossis Isid. MORIGERALITAS, Idem quod Morigerositas. Auxilii libellus tom. 4. Analect. Mabill. pag. 614 :

Hic enim (Formosus) cum esset celebrior ea tempestate suis contribulibus nobilitate, Morigeralitate, graviorique omni probitate, etc.
MORIGERARI, Morem gerere, accommodare, componere. Gordianus in Vita S.

Placidi Martyris n. 3 :

Prcepit ut passionem illius atque miracula exerens, S. Ecclesi filiis ad legendum Morigerarer.
Hucbaldus Elnonensis in Vita S. Rictrudis cap. 15 :

Factus postmodum Levita eidem nomini et officio condigna Morigerari curavit conversatione et vita. ... Non est sic Morigeratus Ut quid verborum soleat mutare suorum.
Thietmar. lib. 1. cap. 10 :

Vide Forcellinum in hac voce. Pro Moratus occurrit in Ruodlieb. fragm. 2. vers. 28 :

Bene morigeratus.

Morigerositas, Morum probitas. Vita S. Endei Abbatis Arianensis n. 1 :

Velut rosa inter spinas odorem Morigerositatis, ac ruborem naturalis honestatis cteris pleniter ostendit.
Vide Morigeralitas. MORIGINATUS, Idem quod Morigeratus :

Moratus,

Plauto, Gallis, Morigen. Ebrard. Betuniens. in Grcismo cap. 13 :

Est homo morosus, si sit bene Moriginatus.

Morigenatus, apud Joan. de Deo in Pnitentiario lib. 5. cap. 17. MORIKINUS, Maurorum seu Hispanic monet species, ab Hispan. Morisco, Maurus, nostris Moriscle et Mouricle. Charta ann. 1360. ex Chartul. 21. Corb. fol. 240. v :

Theodericus de Campo prdictus solvit tres Morikinos cum dimidio... Item solvit dictus Nicolaus de Curia septem Morikinos cum dimidio.
Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 151. Chartoph. reg. ch. 255 :

Icellui prisonnier n'avoit que or d'Espaigne, c'est assavoir Moriscles, jusques la somme de quatre cenz soixante et cinq.
Ali ejusd. an. ibid. ch. 328 :

Ouquel sachet avoit environ quatre cenz soixante et deux pieces d'or, appeles Mouricles, et environ cinq ou six escus et quinze ou seize solz en menue monnoie.
Vide supra Meloquinus. Ejusdem originis est vox Gallica Morisque, Saltationis species, in Lit. remiss. ann. 1475. ex Reg. 195. ch. 1594 :

Lesquelz compaignons vindrent veoir une Morisque que certains compaignons estrangiers faisoient par la ville et suivirent ladite Morisque.
Ali ann. 1479. in Reg. 205. ch. 331 :

Le suppliant et plusieurs autres se misdrent dancer par maniere de Morisque,... et se habillerent les uns de chanvre, les autres retournerent leurs robbes l'envers et les autres se habillerent diversement, ainsi que chacun venoit appetit.
Vide supra Maurusia. 1. MORINA, Lues, Gall. Maladie, mortalit. Fleta lib. 2. cap. 79. 6 :

Lana (ovium grotarum) per se vendatur cum pellibus, Morina mortuarum.

. 9 :

Venire faciat Ballivus coram eo omnes pelles ovium occisarum, nec non et Morinas mortuarum.
16 :

Cum aliquis pro mortua fuerit prsentata, et visa fuerit, quod mortua sit per Morinam, infirmitatem, vel ex casu inopinato, etc.
Wilhel. Wyrcester Annal. Rer. Angl. ad ann. 1363 :

Hoc anno...... fuit magna Morina animalium. Les noires brebis douleureuses, Lasses, chaitives, Mourineuses, etc.

Vide Mortitivus, et Moria. Le Roman de la Rose MS. :

Est et lana, qu ex pellibus ovium aliquo ex morbo mortuarum a pellipariis raditur, nostris ea propter nuncupata Moraine vel Morine. 2. MORINA, Divina potio, qu appellatur a Grcis Falernum vinum. Papias. Vide Moratum. MORINUM, , Smegma ex ficulneis foliis. Supplem. Antiquarii. MORIO. S. Augustin. Epist. 7 :

Illi quos vulgo Moriones vocant, quanto magis a sensu communi dissonant, magisque absurdi et insulsi sunt.
Idem Epist. 28 :

Quidam tant sunt fatuitatis, ut non multum a pecoribus differant, quos Moriones vulgo vocant. Si quis homini libero brachium super cubitum, hoc est, Morioc, ruperit, componat sol. 20.
Edictum Rotharis Regis tit. 121. 4. habet morioth. MORION. Turba centum militum. Dief. MORIRE, pro mori. Decretio Childeberti Regis cap. 5 :

MORIOC, vox Longobardica, cujus vim profert Lex Long. lib. 1. tit. 6. 6. Roth. 387. :

Quia justum est, ut qui injuste novit occidere, discat juste Morire.

Ita in Cod. MS. haberi monet Steph. Baluzius. Tabul. Conchense in Ruthenis cap. 311 :

Et si ipse filius primus Morierit ante suam sororem, etc.

Ibid. cap. 431 :

In tali convenientia ut si Petrus et Bernardus filii sui Morierint sine filiis, etc.
MORISCUS. Concil. Toletan. ann. 1582. inter Hispan. tom. 4. pag. 218 :

Prcipua....... cura adhibenda est in his Christianis instituendis atque in fide confirmandis, qui ex Sarracenorum secta ad fidem recens conversi sunt, vel ab illis proxime genus ducunt, quos nostri tum neophytos, tum Moriscos vocare consueverunt.

MORIUM, Gallice, Morvel, in Glossar. Lat. Gall. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120. Aliud Provinc. Lat. ex Cod. 7657 : Morvel, Prov. Mucus, polipus. MORKEN, vox Scotica, Magnum caput, interprete Bollando ad vit. S. Kentigerni tom. 1. pag. 818. col. 2. MORLANUS. Libra morlana, solidi morlani. Moneta Beneharnensis, sic dicta ab oppido Morlas sito prope civitatem Palensem, in quo cudebatur. Morlanus Turonensem triplo cum quadrante superabat ; ita ut solidus Morlanus tres valeret solidos et tres denarios Turonenses. Currebat hc moneta non per Beneharniam tantum, sed et per totam Vasconiam. Vide Marcam Histor. Beneharn. lib. 4. cap. 16. pag. 306. et 307. Testamentum Dominici Episc. Baion. ann. 1302 :

Capellani habeant et percipiant annuatim dictas 18. libras Morlanas.

In margine veteris exemplaris ejusdem Testam. legitur :

Libra Morl. est xv. sol.

Adde tom. 1. nov Gall. Christ. inter Instr. pag. 201. col. 2. Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Croix fol. 122. r :

Quinque Morlani valent viij. den. Tur. nisi in diocesi Bayocensi, ubi tres Morlani valent iiij. den. Tur.
Charta ann. 1328. in Reg. 65. 2. Chartoph. reg. ch. 194 :

Invenimus quod idem dom. noster rex habet in dicto loco de Ynossio ex una parte perpetui et annui redditus ccc. solidos Morlanorum, qui in festo assumptionis B. Mari et xx. sol. Morlanorum, vocatos Carraus (sic) et alios xx. sol. Morlanorum, vocatos Carnaus (sic) qui in mense Septembri, et Dec. sol. Morlanorum ex alia parte, qui in festo O. SS. et xx. sol. Morlanorum ex alia parte, vocatos Carnaus, qui in mense Madii dom. nostro regi per sindicos, consules seu juratos dicti loci. Item et invenimus quod clxxxxv. sol. Morlanorum, qui vocantur Majestade, habet dictus dom. rex in dicto loco de Ynossio, et solvuntur anno quolibet in mense

Madii....... per certos homines et pro certis rebus.

Morlanenses Solidi, in Charta ann. 1288. ex Tabul. archiep. Auxit. :

Item prdictus dom. abbas retinet sibi et suis successoribus omnes leges xx. solidorum Morlanensium. Item dedit dictis consulibus omnem legem x. solidorum Morlanensium, etc.
MORMYLUS,

hodie a Romanis Mormillo, a Venetis mormyro, Massili et in toto Liguri sinu mormo, in Gallia Narbonensi mormo, in Hispania marmo
. Tract. MS. de Pisc. ex Cod. reg. 6838. C. MORNANTESIUS, Gall. Mornancet, f. a vico Mornan nomen habens : Mensura frumentaria apud Lugdunenses, qu duos bichetos Lugdunenses, vel tres Vimiacenses continet. Statuta Eccl. Lugdunensis cap. 21. tom. 9. Spicileg. Acher. pag. 76. :

Statutum est, ut quicunque honores Ecclesi, qu obedienti appellantur, vel habent vel habituri sunt, quot diebus in refectorio, ex obedienti debito fratribus refectionem debent, tot mensuras siliginis, qu Mornantesii appellantur, minori eleemosyn,... prstare debent, etc.
Hinc emendanda Charta ann. circ. 1225. tom. 4. Gall. Christ. col. 138 :

Pro suo anniversario reliquit conventibus trium Ecclesiarum centum marcas argenti, cum quibusdam terris apud Coindriacum. Ad opus majoris Ecclesi centum marcas, et in memoriam eleemosyn quingentos Monantesios siliginis.
Ubi legendum Mornantesios. Mortentarius, Eadem notione, in Charta ann. 1123. apud Menester. Histor. Lugdun. pag. 23 :

Deberent tot mensuras siliginis, qu Mortentarii appellantur, alibi Mornantesii, etc.

MOROBATINUS, Moneta Hispanica. Vide Marabotinus. MOROIS. Serpens sanguinolentus. Dief. MORONA. Supplem. Antiquarii :

Celumcrudum, , edulium ex thynni piscis carne salita, quod Veneti Moronam appellant.
Italis Morona thynnum sonat. MORONUS, Morus, Meurier, Ital. Morone. Statuta Montis Regal. fol. 230 :

Delata fuit plantatio Moronorum albarum, de quarum foliis aluntur vermes facientes setam.

MOROSITAS, Cura, attentio, diligentia. Vita S. Catharin Senens. tom. 3.

Aprilis pag. 955 :

Vulnusque detegeret, saniem abstergeret et lavaret, ac omni Morositate circumligaret.

1. MOSOSUS, Nimis exacte omnia fieri cupiens. Laur. in Amalth. Hinc Morosa confessio qu cum mora et non superficialiter fit, in Summa Magistri Pauli apud Duellium tom. 1. Miscell. pag. 62. Morosus alia notione. Vide in Mora 2. 2. MOROSUS, Duplici notione accipitur, nempe pro Bene moratus et pro Tardus, apud B. de Amoribus in Spec. sacerdot. MS. cap. 56 :

Sis bene Morosus et ad impia facta Morosus ; Scandala rectorum, sunt perditio populorum. Morphea panis et pintaphus vini.

MOROTH. Homicidium. Vide Morth. 1. MORPHEA, Frustum, Gall. Morceau. Tabul. Piperacense : Quo in tractu Morfier dicunt pro comedere, Gall. Manger. 2. MORPHEA, Infirmitas, cum color in alium mutatur. Medecina Salern. edit. 1622. pag. 242. Rochus le Baillif in Diction. Spagyrico pag. 124 :

Alboras est maculosa defdatio plan cutis, neque in principio est ulla exulceratio, sed in processu temporis idem quod Morphea.
Italis Morfea, est species scabici, Gall. Gale. MORPHEATICUS Facie, Qui faciem scabiosam habet. Ladisl. Sunthem. apud Oefel. tom. 2. Script. rer. Boicar. pag. 567. col. 2 :

Fuit (Ludovicus Dives dux Bavari) amabilis atque probus princeps, et amator mulierum, et fuit pinguis et facie Morpheaticus et podograicus.
Vide Morphea 2. MORRUM, Columna structilis. Vide Mora 3. MORRENA, Materiatura, Gall. Charpente. Statuta S. Claudii ann. 1448. pag. 79 :

Item, tenetur idem eleemosynarius consimiliter manutenere claustrum ejusdem monasterii de coopertura, atque dificia prscripta, adeo ut coopertur defectu nemus seu Morrenum non corruat.

Vide Materia. MORRERARE, Monstrare. Vide Monrerare. MORRIA, ut supra Moria 1. Consuet. Carcass. in Reg. L. Chartoph. reg. ch. 3 :

Carnem de Morria, vel infirmam, vel non natam nullus vendat.

MORRONENSIS Ordo, vulgo Clestinorum, cujus auctor et institutor fuit S. Clestinus PP. ante Pontificatum agnominatus de Morrone. Charta Philippi Pulcri Oct. 1313. in Regesto Chartophylacii Regii 49. n. 172 :

Religiosi viri dilecti nobis fratres Ordinis Morronensis, apud Ambertum, et apud Cantolium, dicesis Aurelianensis, commorantes de novo ibidem

fundati et instituti. Fratri del Morrone

dicuntur Joanni Villaneo lib. 12. cap. 50. MORRUDE, Piscis genus. Vide supra Circulus 2. 1. MORS, Sic nuncupatur sexta e novem particulis in quas frangitur Hostia, in Missa ritu Mozarabico celebrata. Vide Hostia 1. 2. MORS. Charta ann. 1157. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

Propria spontaneaque voluntate mea et inter vivos, non causa Mortis investiens, ad propriam perpetuamque hreditatem trado..... Et inter vivos, non causa Mortis, irrevocabiliter dono et offero.

Formula est, ut videtur, qua quis sana mente nec mortis metu perculsus aliquid tradidisse se testatur. Vide JC. MORS Civilis, Reditus ad meliorem frugem. Regula reformat. monast. Mellicens. in Chronic. ejusdem pag. 349 :

Debetis etiam reputare, quod per hoc triduum cum fueritis mortui, non quidem Morte natura, sed Civili, hoc est, a vita veteri quam traxistis ab Adam, etc.
MORSARIUS. Wichbild Magdeb. art. 26 :

Ad hreditatem pertinent... vasa seu dolia qu vacua sunt, et item galli et ali aves, canes et cati, Morsarius, ac omnis generis armatura, clypeique, etc.
Vide Morsus 2. In Germ. Mrser, Mortarium. MORSELLA, Buccella, frustulum. Johan. de Janua : Buccella, Morsella panis. Processus de Vita S. Yvonis tom. 4. Maii pag. 574 :

Multoties momordit eum....... et levavit unam Morsellam de latere suo sinistro. Quoddam Morsellum de reva. Item sex libras et decem denarios censuales. Morceau

MORSELLUM, Pars, portio. Reg. S. Justi ex Cam. Comput. Paris. fol. 195. r :

nostris, pro Sortilegium, quo quasi frustulo venenato quis inficitur. Lit. remiss. ann. 1480. in Reg. 206. Chartoph. reg. ch. 554 :

Perrete la Baudoyne empoisonna le suppliant et lui bailla ung mauvais morceau, tellement que cause de ce et depuis ledit temps il ne s'est peu, ne ne peut aider, labourer, ne gaigner sa vie ; mais a tousjours depuis est, comme encores est, en langueur ; et ce cognoissant ledit suppliant, afin d'avoir alligence et garison, et que laditte Baudoyne lui voulsist oster le mauvais Morceau qu'elle lui avoit baill, etc.
Ibid. ch. 555 :

Le suppliant disoit par icelle la Baudoyne estre ensorcel et que trois ans

avoit qu'elle le tenoit en son sort.

MORSELLUS. Vide Morsus 1. MORSERIUM, Frustum, Gall. Morceau. Comput. ann. 1426. ex Tabul. S. Petri Insul. :

Item magistro dicti operis unum Morserium metalli, ponderis xxxij. lib. pro libra iij. sol.
MORSI, pro Momordi, in Miraculis S. Zit tom. 3. Aprilis pag. 525 :

Una serpens Morsit sibi in calcaneo.

MORSICARE Tenalea, Sontis carnes laniare forcipe, nostris Tenailler. Chronic. Mutin. apud Murator. tom. 15. col. 613. Deinde fuit telaneis Morsicata, etc. Apud Apuleium Morsicare, est spius mordere. 1. MORSUS, Morsellus, Buccella, frustum. Gloss Isonis : Offas, morsus. Mors, eodem sensu, in Lit remiss. ann. 1459. ex Reg. 189. Chartoph. reg. ch. 363 :

Aprs que icellui Drouet ot mengi ung Mors de pain et beut une fois surbout la table, ou souppoit le suppliant, etc.
Morsellus, Frustulum, Gall. Morceau. Auctor Mamotrecti ad cap. 23. Ecclesiastic. :

Infrunitus, gulosus, qui saporem non qurit in Morsello quem devorat semicoctum.
Sanutus l. 3. part. 13. cap. 9 :

Cibum vel potum in terram projicere et specialiter Morsellum cujusquam ori impositum.
Chr. Windemiense lib. 2. cap. 14 :

Dominus aperit manum suam, sicut buccellas, parvum Morsellum de sua nobis prbens dulcedine, etc.

Utuntur Matth. Paris. pag. 438. Csarius l. 4. cap. 89. lib. 10. cap. 8. Cantipratanus, et alii aliquot. Morsellus Terr, agri portiuncula, quomodo etiamnum dicimus un morceau de terre, in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 82. Charta ann. 1289. in Chartul. S. Vandreg. tom. I. pag. 289 :

Vendidi Abbati et Conventui S. Vandregesili pro xliii. solidis Turon. unum Morsellum terr, etc.
Tabular. S. Vincentii Cenom. :

Vendiderunt monachi quemdam Morsellum terr cum totidem prati, unde reddet singulis annis octo denarios censuales.
2. MORSUS, Fibula, Fermail. Morsus fibul, apud Tertull. lib. de Pallio cap. 6. Virgil. lib. 12. neid. :

.... et laterum juncturas fibula mordet.

Sidon. in Panegyr. Anthemii Carm. 2 :

Fibula mordaci refugas a pectore vestes Dente capit.

Et Carm. 5. in Panegyr. Majoriani :

Ostricolor pepli tentus, quem fibula torto Mordax dente vorat.

Matth. Paris. ann. 1250 :

Firmaculum, quod vulgariter Morsus dicitur, avulsit.

Idem in Vitis Abbatum S. Albani :

Capam unam purpuream, Morsu et tassellis carissimis redimitam.

Historia Hildensis Monasterii in Anglia :

Cruces quinque, scrinia decem, textus totidem, auro, argento, gemmisque pretiosos, cum Morsibus capparum aureis excrustavit.
Visitatio Thesaurari S. Pauli Londinensis ann. 1295 :

Cap Roberti le Moyne de cendato afforciato albo, cum margaritis ante, loco Morsus.
Adde Monasticum Anglic. tom. 3. pag. 173. 309. part. 2. pag. 83. ubi varii Morsus describuntur. Statuta MSS. artificum Paris. tom. 1 :

Quiconques veut estre attacheur Paris, c'est assavoir, faiseur de clouds pour clouer, boucles, Mordans, et membres sur courroies, etc.
Vide Oct. Ferrarium in Orig. Ital. v. Morsi. MS. :

La bougle d'un pierre fu Qui ont grant force et grant vertu.... D'une pierre estoit li Mordens Qui garissoit du mal des dens.

3. MORSUS, Stimulus conscienti, Gall. Remords. Epist. Roberti Reg. Calabri in Chronic. Sicili apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 71 :

Quod itaque est legitime apud Deum et homines, nec Morsum recepit, ut pnalis exigit aculeus punctionis.
4. MORSUS, Rostrum, Gall. Museau. Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 98 :

In qualibet bestia bovina occisa in macello, ut supra, quatuor pedes bovis, et Morsus sive Gron ejusdem.
Nostris Mou, eadem notione. Pathelin apud Borellum :

Vous en avez pris par la Moue, Il doit venir manger de l'oue.

5. MORSUS Infernalis, Morbi genus, idem, ut videtur, quod sacer ignis. Charta ann. 1226. apud Marten. in Itiner. 2. pag. 102 :

Universitati vestr notum fieri volumus, quod cum olim peccatis hominum et mulierum exigentibus... qudam infirmitas qu vulgo dicitur Morsus infernalis invaserit populum diocesis Tornacensis et Cameracensium diocesum, etc.

Vide Ignis. 6. MORSUS et Remorsus Candelarum, f. Reliqui, Gall. les Restes. Ordinatio Hospitii S. Ludovic. Reg. Franc. ann. 1261. edita in Notis ad Joinvillam, de Valletis Camer :

Quilibet eorum habet unum valletum, ad curiam comedent, pro roba 100. sol. per annum, quilibet partem suam qualiter Morsuum candelarum.
Infra :

Candelam, fabricam, et partem suam Remorsuum candelarum, sicut Valleti Camer.

7. MORSUS. Petrus de Crescentiis lib. 9. de Agricult. cap. 1. de Equorum tate :

Masticare equorum est per dentes molares : dentes autem primi, quos ibi mittant, sunt duo superiores et duo inferiores, qui vocantur primus Morsus, et vocatur pullus primus Morsus, quod quidam dicunt fieri secundo anno, etc.
Hinc proverbium, Prendre le mors aux dents. 8. MORSUS Malus, Fraus, fallacia, ut opinor. Charta Milon. episc. Morin. ann. 1166. in Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 172 :

Notum sit... Symonem de Maigny pepigisse, quod ipse et hredes sui nobis et successoribus nostris decem modia vini legitimi et sine malo Morsu, ad mensuram Noviomensem in Noviomi singulis annis persolvet.
1. MORTA, Locus in quo aqua fluvii stagnat, et quasi mortua videtur, unde vocis etymon. Charta Thossiacensis ann. 1404 :

Guillelmus Regis tenet tria foramina seu pertuis ad ponendum volvous existentia in dicto prato a parte nuncupata la Morta.

Sent. arbitr. inter Petr. de Caslucio dom. Eccl. nov et abb. monast. Vallis de Fener. ann. 1327. in Reg. 65. Chartoph. reg. ch. 47 :

Ascendendo de aqua de Sira per dictum rivum de Condat ad gahanam et Mortam, qu sunt inter mansum del Giolo sobeira ;.... et a dicta gahana et Morta, prout labitur aqua descendendo ad gahanam, qu est in fine dels angles.
Hinc Marteau, pro Morteau, vocant Autissiodorenses fossas in vineis transversas, quibus aqua dilabatur. Ejusdem originis est pagus quidam Autissiodorensis, qui nunc Marteau et in Chartis 500. annorum Mortua-aqua

nuncupatur. 2. MORTA, Lignum, ut videtur, tigni species. Vide supra Morella 2. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 57. ex Cod. reg. 4622. A :

Plaustrat lignorum, feni, pale, Mortarum, palleorum, etc.

MORTAILLIA, Jus domini in bona hominum manus mortu defunctorum. Charta Herv. dom. Virsion. ann. 1213. apud Thaumasser. in Consuet. Bitur. pag. 79 :

Si mortuus filium vel filiam manentem secum habuerit, et eum mori contigit, dominus suus nullam in eo habebit Mortailliam.
Alia Joan. ducis Bitur. ann. 1405. ex Bibl. reg. :

Cum omnibus... Mortailliis, foremaritagiis, etc.

Hinc Mortalier, qui huic juri percipiendo prpositus est. Lit. remiss. ann. 1411. in Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 279 :

Symon Cronay nostre sergent et Mortalier ou balliage de saint Pere le Moustier, etc.

Vide Mortalia 2. MORTAILLIABILIS, Qui servituti mortu talli seu manus mortu obnoxius est, Mortaillable. Charta Caroli VII. Reg. Franc. ann. 1446. apud Thomasser. in Biturig. pag. 107 :

Secundum usum et consuetudinem dictarum terr et castellani de Culanto Mortailliabiles erant et semper fuerant.

Vide Mortalia 2. MORTAIROL, Species pulmenti, f. sic dictum ab Hispan. Mortero, vel Italico Mortaio, Gall. Mortier, quod in mortario contunderentur ea, unde conficiebatur ; nisi idem sit quod nostris Mortadelle, Crassior lucanica qu ut ex carnibus ita ex piscibus diversis confici potest. Charta ann. 1261. in Tabular. S. Victoris Massil. :

In omnium caparum festivitatibus quibus dare tenetur duo pulmenta, quorum unum sit de Mortairol et tres pitantias, etc.

Vide Mortariolum 2. Constit. Abbat. S. Pauli Narbon. ann. 1127. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 33 :

De Pascha usque ad nativitatem S. Johannis Baptist donent illis in Dominicis diebus carnem mottoninam cum Mortairolibus.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mortayrol, Prov. incensatum. Morteyroulx, in Consuet. MSS. S. Crucis Burdeg. ante ann. 1305 :

Dantur quotidie duo fercula, et in diebus duplicibus additur tertium, scilicet Morteyroulx.... Infirmarius habet dare semel in anno... abbati et suis servitoribus.... quosdam astes unius porci integri et species ad faciendum Morteyroulx.

Ex quibus certum est tomaculum hic significari. Morteruelo Academicis Hispanis, moretum. MORTALAGIUM, Quod ex mortuis, seu ex decedentium legatis, Ecclesiis obvenit.

Jus Mortalagii

, in Charta ann. 1192. apud Gassendum in Notitia Ecclesi Dignensis pag. 139. Alia Raimundi Archiep. Arelatensis ann. 1166. apud Sammarthanos :

Cum cmeteriis, et Mortalagiis, et cum omnibus ad ipsas Ecclesias pertinentibus.

Mox :

Deinde dimidiam partem Mortalagii et omnium obventionum mortuorum, etc.

Alia Petri Episc. Massiliensis ann. 1170 :

Et in sepeliendo et in Mortalagio liberam eis facultatem concedimus.

Alia Raimundi Episc. Massiliensis ann. 1204 :

His tamen pactis totius Mortalagii et relicti sive in rebus mobilibus et immobilibus, seu se moventibus, seu in pannis illorum, qui ibi sepulti fuerunt, etc.
Alia apud Columbum in Episcopis Sistaricens. lib. 2 :

Tertiam partem Synodi, et tertiam partem su quart partis Mortalagii in omnibus Ecclesiis donavit.
Alia lib. 3 :

Cum oblationibus et omni jure parochiali, et Mortalagio ad Ecclesiam pertinente.

Alia lib. 4 :

Cum ad nos de jure communi quarta pars mortalagiorum seu legatorum ad pias causas pertineat, etc.
Charta ann. 1299. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 90 :

Salvis nobis et retentis nostris et dicti Prioris redditibus spiritualibus ; videlicet decimis, primitiis, Mortalagiis, oblationibus, etc.
Statuta Capit. Glandat. ann. 1327 :

Statuerunt quod Prpositus primitias panis et vini, fructuum et cterarum decimandarum, Mortalagia et alia funeralia habebit.

Adde Petrum Jofredum in Episcopis Niciensibus pag. 165. 174. 175. et Guesnaium in Annal. Massiliens. pag. 340. Mortalitas, Eadem notione. Charta ann. 1103. apud Sammarthanos in Archiep. Arelat. :

Donavit etiam tertiam partem Mortalitatis totius Episcopatus, operibus S.

Mari et S. Salvatoris, in illis Ecclesiis, quas in dominio suo retinere placuit.

Est et Mortalagium, Jus quod domino competit in bona decedentis vassalli, cum de iis testamento minime disposuit. Charta ann. 1315. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 108 :

Exceptis obventionibus qu dicto Nobili adventare possent ratione Mortalagiorum, seu interventu mortis alicujus suorum hominum mortuorum quorumcumque, quam obventionem dicti Nobilis sibi retinuit.

Vide Mortalia 2. MORTALE Peccatum, quod mortem ternam infert, passim. Pro crimine, cujus pna mors est. Capitula Caroli M. de Partib. Saxoni cap. 13 :

Si quis pro his Mortalibus peccatis latenter commissis ad Sacerdotem confugerit, etc. Mortalis culpa,

in Lege Bajwar. tit. 1. cap. 5. Mortale crimen, tit. 6. cap. 3. 1. et in Concilio Coloniensi can. 56. apud Abbonem Floriac. in Canonib. cap. 36. Mortifera crimina, in Inquisitionibus Synodalibus cap. 56. apud Reginonem lib. 2. de Ecclesiastica disciplina cap. 5. 1. MORTALIA. S. Augustin. Enarrat. in Psalm. 78 :

Morticinia ( dicuntur mortuorum, Mortalia vero vivorum ) corporum nomen est.

Eadem habet Beda lib. de Orthogr. Vide eumdem S. Augustinum in Psalm. 8. Nostris Mortailles, Exequi, funebria justa, vulgo Funrailles. Lit. remiss. ann. 1414. in Reg. 168. Chartoph. reg. ch. 83 :

Comme le suppliant venoit des Mortailles ou obseques de la mere, etc.

Occurrit prterea in Stat. ann. 1399. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 388. art. 17. Mortable vero, pro Mortel, mortiferus, in Lit. remiss. ann. 1395. ex Reg. 148. ch. 23 :

Depuis fu envoyez un barbier pour visiter et cirurgier Jehan Langlois, lequel dist et raporta en vrit que la plaie estoit curable et non Mortable.

Vide infra Mortuarium 3. 2. MORTALIA. Idem quod Mortua manus, quasi mortua tallia, vel mortui tallia, quod scilicet post mortem alicujus exigitur. Mortaille, in Consuet. Arvernensi cap. 17. art. 14. cap. 21. art. 12. 14. cap. 22. art. 16. in Burbonensi art. 207. et in veteri Consuet. Bituricensi tit. 1. art. 1. Unde eidem servituti obnoxii, Mortaillables dicuntur in Consuetud. Marchensi cap. 17. art. 125. 126. 127. etc. ubi ejusmodi servi, a servis consuetudinariis (Coustumiers) distinguntur. Charta ann. 1269. in Tabular. Virzion. :

Hominem Stephani de Melluno Militis et Marquisi matris su de capite

et corpore talhabilem et explectabilem et de Mortalia ad voluntatem eorum.

Privilegia S. Palladii ex Cod. MS. Coislin. num. 522. pag. 1 : Charta Roberti Comitis Arvernensis ann. 1276 :

Quietamus ab omnimodo jugo servitutis, servicii, talli, Mortali, etc. Illam autem servitutem qu vocatur Mortalia, sive Manus mortua, quam in aliquibus hominum meorum de Comitatu meo de Arvernia percipere consuevi, hominibus meis... remitto in perpetuum.
Charta Ebonis domini Castri Meliandi de Immunitatibus dicti Castri :

Concessi etiam quod dicti homines ad mei dominium pertinentes, et eorum hredes, a manu mortua, qu vulgariter Mortalia appellatur, liberi sint et immunes ; sed cum decesserit quislibet illorum, qui commode poterit, ad plus 5. sol. mihi et hredibus meis dabit in recognitione dominii.
Compotus Baillivorum Franci ann. 1306 :

De Mortalia uxoris Thibaudi Burgundi deducto jure Prpositi.

Vide Thomasserium de Consuet. localib. Bituricensib. lib. 1. cap. 6. 64. MORTALISSIME Peccare, Gravissime, in Summa Magistri Pauli apud Duellium tom. 1. Miscell. pag. 72. 1. MORTALITAS, Pestis, lues, qu in populo grassatur. Gloss. Gr. Lat. : , Mortalitas.

Mortalitas animalium

, in Capitul. 2. ann. 810. et in Epist. Ludovici Pii ann. 828. etc. Anastasius in Benedicto PP. :

Et dum cognovisset piissimus Imperator, quia Roma periclitaretur fame et Mortalitate, misit in gyptum.
Ditmarus lib. 2 :

Sva Mortalitas Imperatoris exercitum subsequitur.

Utuntur S. Cyprianus lib. de Mortalitate, lex penult. D. de Vi et vi arm. (43, 16.) lex 6. de Offic. Prs. (1. 18.) etc. Gregorius M. in Sacramentario, etc. Vide Glossar. med. Grcit. voce , col. 485. 2. MORTALITAS, pro Mortalagium. Vide in hac voce. Charta ann. 1243. ex Tabul. S. Andr. Avenion. :

Petit ab ipso Silvacan monasterio quartam decim et tertiam Mortalitatis ecclesiarum S. Johannis de Valleboneta et S. Mari de Goro.
3. MORTALITAS, Clades, strages, Gall. Carnage, Massacre. Memoriale Potestatum Regiens. ad ann. 1229. apud Murator. tom. 8. col. 1107 :

Et fuit maximum prlium quadam nocte inter eos et Bononienses.... et fuit maxima Mortalitas hominum peditum et militum.

Occurrit iterum col. 1127. Vide Mortarium 3. Ital. Mortalita. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Mortaudat, Prov. clades. Vide mox Mortarium 3. MORTALITER, Lethaliter, Gall. Mortellement. Ital. Mortalmente, ut et Hispanis. Bartholomi Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1239. apud eumdem Murator. tom. 6. col. 480 :

Quosdam interfecit, et quosdam Mortaliter vulneravit.

MORTALOGIUM, ita inscribitur Necrologium monasterii S. Andre Avenionensis. Vide Mortilegium et Mortuarium 2. MORTAREISIUM, Querneus, ni fallor, pulvis coriarius, quo coria subiguntur ; quod in mortariis contundatur sic dictus videtur. Statuta Montis Regal. fol. 270 :

Et pelles etiam tenere debeant in bono affeito, scilicet de Mortareisio per spatium quod sint diligenter affeitat.
1. MORTARIOLUM, Mortariolus, Bollandistis, Igniari machin genus aliquod. Miracula S. Angeli Mart. tom. 2. Maii pag. 87 :

Se velle... in gratulationis public signum Mortariola aliquot suo sumptu explodi.

Acta S. Humilitatis tom. 5. Maii pag. 217 :

Ut eodem die v. ad S. Salvii adduci fecerit sexcentos Mortariolos, quibus ex communi bombardiorum munitione, absque monasterii impendio, spius explosis, aucta ltitia fuit plaususque popularis.

Adde tom. 2. Aprilis pag. 364. Vide Mortarium 1. 2. MORTARIOLUM, Species pulmenti, idem quod Mortairol. Statuta ann. 1208. in Archivis S. Victoris Massil. :

A dispensatore de piscibus, et pegimento, et nebulis, et Mortariolo secundum antiquam consuetudinem monasterii temporibus constitutis, etc. Ad id quoque exequendum bombardiis et Mortariis muros circumdant, verberant, diruunt.
Bernhardi de Breydenbach Iter Hieros. pag. 264 :

1. MORTARIUM, Tormenti bellici genus, Gall. Mortier, Epist. ann. 1480. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MS. pag. 291 :

Collocat ex omni parte tormenta et Mortaria qua ex transverso dificia urbis verberent, diruant, mortalesque conterant. Hc tormenta Mortaria dicta, interdiu, noctuque saxa in aera sublime jaciunt.
Adde Rymer. tom. 15. pag. 213. 2. MORTARIUM, Arenatum, Gall. Mortier. Liber Miracul. S. Sulpitii Episc. Bituric. :

Mortarium arripit, illudque in gremio cca mulier projicit. Li murs ne doit pas faire faute Pour enging qu'on y puist gitre ; Car l'en destrempa le Mortier De fort vinaigre et chaus vive.

Illud autem ex aceto et calce viva subigebant veteres, ut docet MS. :

Hinc Mortellier, qui mortarium subigit, in Lib. 1. statut. artif. Paris. ex Camer. Comput. fol. 185. v. :

Li Mortellier et li plastrier sont de la meme condition et du meme establissement des maons en toutes choses.

Minus ergo bene Mortelier, Liquandi metalli artifex intelligitur a D. Le Beuf tom. 3. Hist. dic. Paris. pag. 261. 3. MORTARIUM, ut Mortalitas 3. Laudes Papi apud Murator. tom. 11. col. 21 :

In Lomellina... est locus, qui antiquitus Pulchra sylva dicebatur, postmodum vero propter mortalitatem et cdem magni exercitus Caroli Regis Francorum, qui ibi primo superatus est a Rege Longobardorum, Desiderio, Mortarium nomen habuit.
Morteis, eadem, ut videtur, notione. Pactum inter Henr. comit. Luxemb. et archiep. Trevir. ann. 1302. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 15. col. 1 :

Tous lor biens il puent meneir et rameneir Treves sauvement et en nostre conduict, sens empeschement de nous ne de noz sougis, sauf ce que nous n'entreprenons riens des Morteis faictes.

4. MORTARIUM, Idem videtur quod supra Moria 2. Aqu sali conficiendo apt receptaculum, quia ejusmodi aqua stagnat, sic dictum. Charta ann. 1010. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 419 :

Salinam unam integram cum aliis vasis atque Mortario suo, qu rejacet in Cumiaclo in fundamento.
5. MORTARIUM, Stagnum, quodvis aqu stagnantis receptaculum. Charta Rainardi archiep. Rem. ann. 1137. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 205 :

Ex parte Hosomensis castri usque ad Mortarium de Vinceio cum mortua aqua, qu dicitur Rannus.
Vide supra Morta 1. et mox Morteria. MORTARIUS, pro Mortarium, Gall. un Mortier. Inventar. utensil. in Tabul. Compend. :

Duos Mortarios cum pestallis suis et 10. sedes quarratas, etc.

MORTAS, pro Mortu, ut videtur. Form. vet. Andegav. 24. tom. 4. Analect. Mabill. pag. 248 :

Quasi animalia per sua menata eos ducere habuissit, et ipsa animalia per sua menata aliquas Mortas fuerant, et ipsa pecora illi excorticassit, posteaque Mortas fuerunt. Interrogatum fuit ipsi illi quid de hac causa responso daret : et ipsi illi taliter locutus fuit, quod nec sua animalia numquam menassit, nec per sua menata ipsa animalia degere numquam habuissit, nec de manus suas excorcitatas numquam fuissent.
MORTATUS. Chron. Tarvis. apud Murator. tom. 19. Script. Ital. col. 749 :

Veneti perpendentes rem bellicam inter utrosque esse oportere, student gentes suas ordinare et balisterios omnes atque arcerios de Candia, quos Mortatos appellabant, in paludibus per costam adversus exercitum Paduanum locant.
MORTAUDIRE, Mortaudus. Vide Morth. MORTEA. Consuetudines Monast. Floriacensis :

Ipso die in refectorio ad prandium Morteas, generale piscium, mortariola, pitanciam de optimo vino debemus habere, et ad cnam trutas.
Placentul species fuisse videtur ex iisdem Consuetud. ubi de signis :

Pro signo Mortearum facias signum panis et lactis, quia ex utroque fit.

Proinde non idem quod Mortia Barberino in Gloss. ad Documenti d'amore, si tamen de crassiore lucanica bene est interpretatus Ubaldinus in suo Lexico. Pulmenti genus ex pane et lacte, veluti mortarium quod ex arena et calce fit, unde vocis etymon, simul mixtis confectum ; quod Mortreux appellatur in Charta ann. 1450. ex Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 61 :

Aprs ont chacun une ribellete de lart routi sur le greil, chacun une escule de Mortreux, fait de pain et de leit, et boire, tant qu'ils veulent, cidre ou cervoise. Supra domum Radulphi Normanni, sitam in vico de Barris desuper Mortelariam, lxx. sol. Paris.
1. MORTELLA. Processus de Vita S. Thom Aquin. n. 39 :

MORTELARIA, vulgo Mortellerie, Vicus Parisiis. Charta Phil. V. ann. 1318. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 577. r. col. 2 :

Vidit eum sanum et laborantem cum dicto brachio de arte Mortell, de qua consueverat laborare in dicto Monasterio.
Incertum viris doctis cujusmodi fuerit Mortell ars. Fortassis ars est materiari, a Gall. Mortoise, qu res materiarios artifices spectat ; nisi ad officium crassiores lucanicas, Gall. Mortadelles, condiendi referas, si tamen id artem dixeris. Vide Mortariolum 2. Erunt fortean qui a sinapi triturando vocis etymon accersant : Morteile enim nunc pro Moutarde usurpant rustici Dumbenses. F. Ars mortarium subigendi. Vide supra Mortarium 2.

2. MORTELLA, vox Italica. Myrti granum. Acta S. Joan. Abb. Pulsan. tom. 4. Junii pag. 42 :

Nec cibus alius ei fuit, nisi ficus sylvestres et myrti grana qu vulgariter Mortellas vocant.

Nostris Meurte, eadem notione. Vide Menag. in Origin. Gall. 3. MORTELLA, Mortarium, Gall. un Mortier. Vita S. Coemgeni tom. 1. Junii pag. 315 :

Faber quidam... Mortella lapidem terens, particula de lapide scissa exilivit et fregit oculum fabri.

MORTENTARIUS, ut Mornantesius. Vide ibi. MORTERIA, Palus, locus ubi aqua stagnat. Charta ann. 1279. in Chartul. S. Dion. pag. 458. col. 2 :

Tenet in territorio de Boissiaco inter dictum locum et Morterias et canaberias triginta duo arpenta.
Vide supra Mortarium 5. MORTERIOLUS.

Infra illum morterium est et unus alius Morteriolus. Unum Morterium et unum pestellum.

(Chevalier, Visit. episcop. Gratianop. p. 84.) 1. MORTERIUM, Mortarium. Inventar. ann. 1342. in Tabular. S. Victoris Massil. : 2. MORTERIUM, Arenatum, non semel, in Reparationibus MSS. Senescalli Carcasson. ann. 1436. MORTGATGIUM. Vide in Vadium. MORTH, Moroth, Mordrum, Murdrum, etc. Homicidium, ex Saxonico mor, mors, letum, perditio, interitus : unde mor-laga , homicida, mor-lage , homicidium. Vide Grimm. Antiq. Jur. German. pag. 625. et Haltausii Glossar. Germ. voce Mord, col. 1363. Papias : Mordou, i. e. homicidium in absconso, in Lege Longobarda. Ita MS. Editus habet Morhou. Eadem Lex Longob. lib. 1. tit. 2. 8. Roth. 373. :

Omnes regales caus, qu ad manum Regis pertinent, unde compositio expectatur, aut culpa quritur, dupliciter secundum antiquam consuetudinem componantur, excepto mundio de libera, aut Morth, aut aliis qu similes sunt, unde 900. solid. judicantur.
Tit. 9. 15. Roth. 373. :

Si servus Regis Morth fecerit, ita decernimus, ut componat ipsam personam, sicut appretiata fuerit, et servus ipse super fossam ipsius mortui appendatur, etc.

Inquisitiones Synodales cap. 6. apud Reginonem lib. 1. de Ecclesiast. disciplina cap. 5 :

Est aliqua femina qu in fornicatione concipiens, timens ne manifestaretur, infantem proprium aut in aquam projecerit, aut in terra occultaverit, quod Morth dicunt.
Moroth. In Edicto Rotharis Regis Longob. titulus 5. 14. inscribitur de Moroth, ubi agitur de eo qui homicidium in absconso perpetraverit. Morchidum. Concilium Moguntiacense :

Hc eadem pnitentia imponenda est... qui sponte per fraudem et avaritiam hominem innoxium occidunt, quod Morchidum vocant.

Ita apud Rabanum, Reginonem, Burchardum, Ivonem, et in Pnitentiali Romano constanter legi observavit Steph. Baluzius, ubi Lindenbrogius et alii mortridum prferunt. Vide Capitul. 4. ann. 803. cap. 12. Mordad. Consuetudines Arkenses ann. 1231. in Tabular. S. Bertini :

Majores caus, ut sunt raptus mulierum, berof, Mordad, etc.

Mortaudire, Interficere, furtive hominem occidere, apud Ulpianum in Collat. Legis Mosac tit. 11. Lex. Alemannor. tit. 76 :

Si quis Mortaudit barum aut feminam, qualis fuerit, secundum legitimum weregeldum nono geldo solvatur.
Ubi Editio Heroldi tit. 77 :

Si cui Mortaudus imponitur, sive sit baro, aut femina, etc.

Ubi varie hanc vocem efferri in MSS. monet Baluzius,

Mortaudus, Per morth interfectus. Lex Aleman. tit. 49. cap. 1 :

Si quis hominem occiderit, quod Alamanni Mortaudo dicunt, etc. morstaudo, mortoto, mortot, morttudo, mortudum
, et mortuum. Mordthotus, Eadem notione. Vet. Pnit. ex Cod. reg. 3878 :

Hc eadem pnitentia imponenda est... his, qui sponte per fraudem et avariciam hominem innoxium occidunt, quem Theudisca lingua Mordthotum vocant.
Mortraidus. Constitutio Friderici I. Imp. ann. 1158. apud. Goldastum tom. 3. Constit. Imper. pag. 231 :

Occiditur alicujus pater, frater aut cognatus, quamvis sibi de patratoris scelere constet, eundem licite, dummodo cum ipso Mortraido judicialiter actionem non incperit, tumulabit, etc.
Mordrum, Eadem origine et notione. Lex Saxon. cap. 1. 6 :

Si Mordrum totum quis fecerit, etc.

Capitulare 3. ann. 813. cap. 44 :

Si quis hominem in Mordro occiderit, etc.

ut et Mordum. Conradus Uspergensis ann. 1198 :

Unde et illi rei habiti sunt de tali Mordo.

Meurtrum. Charta Henrici domini de Soliaco ann. 1031 :

De rapto, de Meurtro, de homicidio, etc.

Muldrum. Charta ann. 1230. in Tabul. Centul. :

Exceptis Muldro et latrone et rato et scato et lege duelli qu ad abbatem et conventum pertinent.
Multrum. Charta Hugonis Vicecom. Bruci ann. 1282. in Tabular. Floriac. :

Dictus Prpositus, de Saltu...... omnimodam habebit et exercebit jurisdictionem et justitiam,... exceptis tantummodo istis casibus, videlicet Multro, incendio, raptu, etc.

Charta Communi Ambian. ann. 1190. apud Baluz. tom. 7. Miscellan. pag. 325 :

Si quis bannitus est pro aliquo forisfacto, excepto Multro, homicidio, etc.
Charta Drogonis de Melloto ann. 1223. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1177 :

Notum facimus universis... quod dominus Rex habet in toto terra regaliam abbati Cormeriaci, raptum, Multrum, etc.
Adde Perardum in Burgundicis pag. 334. Multricium, in Legibus Norman. cap. 55. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 257 :

Habet etiam curiam de omni placito spad, et de roberiis, et Multriciis, homicidiis, treugis fractis.
Multrium, Charta Roberti Magdun. domini ann. 1177. apud Thomasserium Consuet. Bituric. pag. 73 :

Neque furtum, neque sanguinem, neque Multria, neque bataliam (requirere poterimus.)
Murdificatio. Consuetud. Furnenses in Archivo Audomar. :

Dominus Comes retinet sibi ad justificandum per curiam suam, Murdificationem, id est, murdrum.

Murdredum. Charta Elizabeth Reg. Angl. ann. 1566. apud Rymer. tom. 15. pag. 660 :

Ad inquirendum de omnibus et omnimodis proditionibus, feloniis, Murdredis, etc.

Murdrum. Charta Henrici Regis Angl. ann. 1134. in Hist. MS. Monast. Beccens. pag. 36 :

Habeant in tota parochia Becci omnes regias libertates, Murdrum, mortem hominis, etc.

Murtre, in Charta Bernardi de Turre ann. 1256. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 510 :

Si quis malefactor extraneus vel familiaris deprehensus fuerit in Murtre, etc.

Murtrum. Statuta Ludovici VIII. Reg. Franc. ann. 1223. apud Acher. tom. 1. Spicil. pag. 646 :

Eo excepto, quod nobis retinemus Murtrum, raptum, homicidium et justitiam pedagii nostri.
Statuta Eduardi I. Reg. Angl. apud Rymer. tom. 2. pag. 260 :

Nec sasiemus bona sua .... nisi pro Murtro. Murtrum perpensum,

in Consuetud. MSS. Auscior. Occurrit prterea tom. 3. Ordinat. Reg. Fr. pag. 64. et 204. Mutrum, in Charta ann. 1265. in Tabulario S. Albini Andegav. :

Excepta villicaria seu jurisdictione trium delictorum, videlicet raptus, Mutri et encim, seu encimi.

Vide Encimum. Murdrum, Vox qu passim occurrit, nostris Meurtre. Murdrum autem homicidium furtim factum definitur in Charta Willelmi Comitis Pontivi ann. 1250. in Hist. Eccles. Abbatis-vill cap. 46. Lex Bajwar. tit. 18. 1 :

Si quis liberum occiderit furtivo modo, et in flumen ejecerit, vel in talem locum, ut cadaver reddere non quiverit, quod Bajwarii Murdrido dicunt, etc.
Lex Frisionum tit. 50. 2 :

Si quis hominem occiderit, et absconderit quod Mordritum vocant, etc.

Leges Henrici I. Regis Angl. cap. 92 :

Murdritus homo antiquitus dicebatur, cujus interfector nesciebatur ; ubicunque vel quomodocunque esset inventus, nunc adjunctum est, licet sciatur quis Murdum fecerit. Homicidium per proditionem,
apud Matth. Paris ann. 1216. de Joanne Rege :

Arthurum nepotem suum propriis manibus per proditionem interfecit, pessimo mortis genere, quod Angli Murdrum appellant.
Ita Chronicon Mauriniacense lib. 2. ann. 1108 :

Nefandissimo et abominabili super omnia genere mortis, quod vulgo Murt vocatur, hominem innocentem morte suffocavit. Homicidium per forehocht... felonie, sive Murther,
in Statutis Roberti II. Regis Scoti cap. 50. 1. Regiam Majestatem lib. 4. cap. 5. 3 :

quod factum fuit per Morther, vel prcogitatam malitiam. Duo sunt genera homicidii, unum quod dicitur Murdrum, quod nullo

vidente, vel sciente, clam perpetratur, prter solum interfectorem et ejus complices, ita quod mox non sequatur clamor, aut vox popularis... Secundum genus homicidii est illud quod dicitur simplex homicidium.

Ita murdrum opponitur homicidio quod per infortunium fit, in Legibus Malcolmi II. Regis Scoti cap. 15. 4. seu calore iracundi, videlicet Chaudemelle, in Statutis Roberti II. Regis Scoti cap. 3. Latinis hisce vernacula subjicimus, ac primum ex Assisiis Hierosolymitanis MSS. cap. 77 :

Mutre est quant home est tu de nuit, ou en repos, dehors ou dedans vile. Et qui viaut faire apeau de Mutre, il doit faire aporter le cors murtri devant l'hostel dou Seignor, etc.
Cap. 82 :

Home murtri, et home tu autrement que murtre, n'est pas une chose ; car le tu sans Murtre est homicide.
Cap. 83 :

Murtre est fait en repos, et pour ce est l'assise faite, tel que l'on peut prover par son cors ; car en cest cas le cors murtri porte partie de la garantie, et l'appellant l'autre, et celui qui l'on donne cos, dequoi il reoit mort, est homecide, ne homecide ne peut home prover par l'assise, ou l'usage dou Roiaume de Jerusalem, que par 2. loiaus guarens de la loy de Rome, qui facent que loiaus guarens que ils jurent les cos donner de quoi il a mort recue.
Cap. 86 :

Et qui fait apeau d'homecide il doit savoir que est homecide, si que il se mette en droit gages. Quant l'on fait apeau d'homicide, est quant home est tu en appert devant la gent en mehle, et homecide ne peut l'on prover de son cors, si le convient prover par guarens.
Hinc vetus Consuetudo Andegavensis, et Statuta S. Ludovici lib. 1 :

Meurtre si est, quand l'en tue homme ou femme de jour ou de nuit, en son lit ou en autre maniere, pourquoy ce ne soit en mesle, ou sans tancer, ou sans li deffier. En une foire pourroit l'en homme tuer en Meurtre, se l'en le feroit sans tancier avec lui, ou sans li deffier.
Murdre, in Litt. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 92. MS. :

Par foi se j'estoie ore lierres, Ou traitres, ou ravissieres, Ou d'aucun Murdre achaisonns, etc.

Duplex autem statuitur murdrum, in Legibus Malcolmi Regis Scoti cap. 15. publicum et privatum. Publicum murtrum, quod et apertum dicitur, quod in loco publico coram testibus fit :

Privatum, cum aliquis est interfectus, vel submersus, vel in aliquo loco inventus. Dictum fuit ejus qui se suspenderat, factum ad Multrum pertinere.

In Arestis ann. 1261. in Nativitate B. Mari in 1. Regesto Parlamenti fol. 117 : Vide prterea Bractonum lib. 3. tract. 2. cap. 15. 2. Fletam lib. 1. cap. 30. 1. Willelmum Stanffordium lib. 1. Placitor. Coron cap. 10. Rastallum in voce Murder, etc. Murdrum, Pecunia qu solet dari pro Murdro. Hinc quietum esse a Murdro, in Leg. Henrici I. Regis Angl. cap. 2. et in eodem Monastico Angl. tom. 1. pag. 687. 688. 689. 722. 851. tom. 2. pag. 16. etc. hoc est, a mulctis pecuniariis, qu villanis locorum, in quibus murdrum perpetratum fuerat, irrogabantur. Si quispiam enim, ut habent Leges Edwardi Confessoris cap. 15.

murdratus alicubi reperiebatur, querebatur apud villam ubi inveniebatur, interfector illius. Qui si inveniri poterat, tradebatur justiti Regis infra ipsos 8. dies interfectionis. Si vero inveniri non poterat, mensis et unius diei respectum habebant ad eum perquirendum. Quod si intra terminum non inveniebatur in villa 46. marc, etc.
Adde Leges vernaculas et Latinas Willelmi Nothi cap. 26. 46. et Henrici I. cap. 91. et Monasticum Angl. tom. 1. pag. 669. 830. etc. Eadem notione, scilicet pro mulcta qu domino competit ex murdro, seu pro jurisdictione et cognitione murdri, vocem Murdre usurpat MS. :

Et tant franchisse lour donna, Comme le duc en sa terre a ; Il out le Murdre et le larron, Le raps, l'omicide, l'arson.

Murdrum, Eadem notione, in Charta Henrici II. Reg. Angl. ann. 1156. apud Kennett. in Antiquit. Ambrosden. pag. 114 :

Concedo eis etiam quod ubicumque ierint cum mercationibus, emptionibus vel venditionibus suis, per totam terram meam Angli.... sint quieti de thelonio, pontagio,...... et de Murdredis et de variis ad Murdredum pertinentibus.

Haud scio an eodem significatu accipienda sit vox Murthra, in Charta ann. 1153. apud Hickesium Dissert. pag. 36. ibi enim Murthra intelligitur tributum quod de terris exigi solitum erat, a cujus prstatione immunes dicuntur terr quas dominicas, hoc est, a nullo dependentes, vocabant :

De ista eadem terra, quidam Vicecomes Radulphus Picot nomine scottum et denegeldum et de Murthra et ctera qu de terris reddi solent, exigebat injuste.... Per judicium totius Comitatus ostensum et diratiocinatum est a justiciis vel ministris Regis, vel ab alio aliquo nichil

omnino de prdictis exigi vel accipi debere,.... quia Dominica terra eorum est. P. queritur de T. qui patrem suum in pace domini Regis nequiter Multravit.

Multrare, Murtrare, Per Multrum occidere. Leges Norman. apud Ludewig. tom. 7. Reliq. MSS. pag. 276 :

Regestum Magn. Dier. Campani ann. 1286. fol. 43. apud D. Brussel tom. 1. de Usu feud. pag. 223 :

Cum quidam in villa Meldensi in justitia domini Regis Murtratus fuisset, et relicta ipsius Multrati femina de corpore abbatis, etc.
Murdrare, Eadem notione. Litter Henrici V. Reg. Angl. ann. 1421. apud Rymer. tom. 10. pag. 159 :

Qui Johannem, nuper Ducem Burgundi, occiderunt et Murdraverunt. Murdrir,

in Edicto Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 225. Murdrari, Per murdrum occidi. Parlamentum ann. 1. Henrici VI :

Rex prfatum Ducem.... crudeliter Murdrari fecit.

Murdratus, per murdrum interfectus, in iisdem Legibus Edwardi Confess. cap. 15. apud Knyghtonum lib. 2. cap. 4. etc. Murdrator, Qui murdrum perpetrat, in Legib. Edwardi Confess. cap. 15. 19. in Legibus Malcolmi II. Regis Scot. cap. 11. 1. apud Henricum Knyghtonum lib. 2. cap. 4. etc. Murdrire. In Fleta lib. 1. cap. 18. 8 :

Jus alicujus Murdrire.

10. :

Murdrire appellum.
Galli dicerent,

Etouffer un appel

. Murdritor. Thomas Walsinghamus in Ricardo II :

Ut nullus occultus jugulator, quales Murderers appellant Angli, etc.

Mordrita Ruodlieb. fr. 6. vers. 20. Mordridatus, Peremptus, per murdrum occisus, in Concilio apud TheodonisVillam ann. 821. apud Burchard. lib. 6. cap. 15. Mortritus, Mutritus, in Annal. Fossens. ad ann. 1225. et 1270. apud Pertzium Scriptor. tom. 4. pag. 32. et 33. Multrarius, ex Gallico Meurtrier. Charta Communi S. Quintini ann. 1195 :

Si quis extraneus qui Multrarius sit, vel latro, vel qui raptum fecerit, etc.
Charta Philippi Augusti Reg. Franc. ann. 1214. apud Duchesn. Script. Norman. pag. 1065 :

Neque similiter Multrarius, aut aliquis forbannitus ab ipso Rege Angli, etc. Multrarium ibi captum per Prpositum debere reddi abbatiss, etc.

Occurrit iterum in alia ejusd. Regis ann. 1218. apud Baluz. tom. 7. Miscell. pag. 338. Tabul. Calense pag. 31 : Murtrarius, Eadem notione et origine, apud Stephanot. tom. 1. Fragm. Hist. MSS. :

Anno 1214... postquam liberati fuerunt, iterum contempto compromisso facto per juramentum, munierunt castrum cibariis et Murtrariis qui ceperunt invadere homines, etc.
Charta ann. 1232. apud eumdem tom. 3. Antiquit. Pictav. Bened. MSS. pag. 844 :

Licebit vigerio advocatis vicinis quos voluerit fide dignis ire ad domum Murtrarii et videre cum his qui secum fuerint bona Murtrarii absque alia potestate saisiendi.
Charta Johann. de Castellione Comit. Blesensis ann. 1265. inter Schedas D. Lancelot :

Catalla hominis Murtrarii vel homicid, etc.

Edictum Johannis Reg. Franc. ann. 1352. tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 496 :

Alii Murtrarii, alii latrones, nonnulli monetarum falsatores, etc.

Mulctrarius. Charta ann. 1220. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1144 :

Nullus Mulctrarius nec aliquis qui fuerit forbannitus a prdicto Rege Franci, etc. Quod duos Murtrerios in carcere regio Limosi detentos de nocte per corruptionem abire permiserat. Pillars, robeurs, Muldrieux et autres malfaiteurs,

Murtrerius, Homicida, qui murtrum perpetrat, Gall. Meurtrier, alias Mourdreur et Muldrieux. Charta ann. 1321. in Reg. E. E. Chartoph. reg. ch. 33 :

in Lit. remiss. ann. 1371. ex Reg. 103. ch. 6. Lex Godefr. episc. Camer. ann. 1227. art. 41 :

Infames, homicidas, qui vulgo Mourdreurs appellantur,.... bannitos ab oppido vel civitate per suos judices pro tali crimine, civitas non recipiat.
Murdreur, in Lit. remiss. ann. 1385. ex Reg. 127. ch. 16. Multre, homicidium, in Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 719. Murtriarius, in Consuet. Lemovic. art. 7. Multritoria Arma, Eadem qu Moluta, Gall. Armes esmoulues, in Stabilimentis S. Ludovici lib. 2. cap. 11. Vide Arma 1.

MORTH-BOSCH, Mortuus boscus, hoc est, siccus. Bullarium Fontanell. :

Quod si forestarii vocati noluerint venire et dare, tunc fratres licenter et sine calumpnia et tamen convenienter quantum opus fuerit ad suas necessitates de his duabus forestibus accipient et Morthbosch quantum voluerint.
Vide Boscus mortuus. MORTHWRTHI. Vide Faldwrthi. MORTIA. Vide supra Mortea. 1. MORTICINIUM, Morticinum. Gloss. Lat. Gr. : Morticina, . Papias : Morticinium, quod ab hominibus non utitur, eo quod non occisorum, sed mortuorum animalium est morbida caro, nec apta ad salutem corporis, cujus causa sumitur. Prius quidem observatum propter unitatem duorum parietum. Sed nunc quis Christianus observet, ut turdos vel minutiores aviculas non attingat, nisi quarum sanguis effusus est, aut leporem non edat, si manu a cervice percussus, nullo cruento vulnere occisus est. Theodorus Cantuar. in Capitul. cap. 83 :

Qui manducat Morticinum, 40. dies jejunet.

Boncompagnus de obsidione Ancon cap. 3. apud Murator. tom. 6. col. 929 :

Vivebat enim sicut milvus ex raptu ; et velut corvus Morticinum, sic quorumlibet bona requirebat.

Vide Ivonem parte 15. cap. 100. Pnitentialem Halitgarii cap. 10. Adamum Bremensem cap. 178. et qu observat Baronius ann. 51. n. 13. et seqq. 2. MORTICINIUM, Idem quod Mortuarium, de quo infra. Charta Friderici I. Imper. ann. 1153. apud Hundium in Metrop. Salisburg. tom. 2. pag. 377 :

Stabilimus ei ut Morticinia qu vel dicuntur (quidam reponunt vendicantur) de hominibus spe dicti Monasterii, ubicunque defuncti fuerint, Monasterio salva sint et custodita, nec in eis alicujus loci libertate injuriam patiatur.
Emenda ex Probat. Hist. S. Emmer. Ratisbon. pag. 146 :

Stabilimus etiam ei (monasterio) ut Morticinia, qu Val dicuntur, etc.

Ita legendum esse probat usitata etiamnunc ejusdem juris appellatio, Todtfall nimirum. 3. MORTICINIUM, Mortifer et gravis morbus. Miracula S. Gengulphi tom. 2. Maii pag. 650 :

Hujusce mortis laqueo hic idem extricatus, acrius Morticinii genus incurrit rursus. Per tres nimirum hebdomadas infirmitatis lectum tenuit, nec cibi aliquod genus omnino deglutire valuit. Morticinio corruere,
in Annal. Edwardi II. Reg. Angl. auctore Johan. de Trokelowe pag. 35. 4. MORTICINIUM, Licentia tenendi possessiones in manu mortua, Gall.

Amortissement ; unde Morticina possessio, apud Chopin de Leg. Andium part. 1. pag. 630. col. 1. Vide Mortificatio. MORTICINIUS, Mortuus ; dicitur de ligno exsiccato, Ital. Morticino. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 178. ex Cod. reg. 4622. A. :

Nulla persona ad collum apportet... ligna de lignario, nisi essent Morticinia.

MORTICINUS, Lethalis, ibid. pag. 654 :

Inter Morticinos angores suggerunt mihi fratres assistentes, etc.

MORTIDATOR, Homicida, idem qui Murdritor, Gall. Meurtrier. Lambertus Ardensis :

Mox qusitis Mortidatoribus et proditoribus alios inrotavit, alios imparticavit. Pro Mortieto in recouvertura ecclesi, recouvertori xx. den.

MORTIETUM, a Gallico Mortier, Arenatum. Comput. S. Egid. Abbavil. Ms. ann. 1386 : Vide Mortarium 2. MORTIFERABILITER, Lethaliter. Vita S. Bibiani Sancton. Episc. apud Marten. tom. 6. Ampliss. Collect. col. 767 :

Puer quidam a vipera percussus Mortiferabiliter inficitur, cujus miseranda tabe turgescens, pr nimiis aculeorum doloribus morti fit contiguus.
MORTIFEROR, , Interimor. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. MORTIFEX, Plican. Dief. 1. MORTIFICARE, Idem quod Amortizare, de qua voce supra, In manum mortuam ponere. Charta ann. 1280. in Tabulario Prioratus S. Nicasii de Mellento fol. 40 :

Ego Guillelmus dictus de Mota armiger vendidi omnino et dimisi, et penitus et expresse Mortificando quitavi religiosis viris Priori et Conventui S. Nigasii de Mellento, omne jus, proprietatem et dominium quod habebam vel habere poteram super 3. solidos Paris. quos quidem 3. solidos Joannes dictus Poucin de Aubergivilla vendidit dictis religiosis viris super prata, etc..... quos vero tres solidos a prdicto Joanne Poucin sibi venditos super sua prata de Spedona prdicti viri religiosi ac eorundem successores tenebunt et possidebunt sic Mortificatos, sicut superius expressum est, in tali libertate sicut ego prdictus Guillelmus de Mota ante Mortificationem istam primitus obtinebam, etc.
Charta ann. 1276. in Chartul. Domus Dei Pontisar. :

Quod ipsi tenentur Mortificare ex toto venditionem dictarum decimarum ac ipsas decimas erga virum nobilem Guillelmum dominum de Pois.
Testam. Guid. de Melloto ann. 1270 :

Item de redditibus legatis Mortificandis, volumus ut Mortificentur qui Mortificari poterunt.

Occurrit prterea in Ch. Frider. reg. Sicil. ann. 1209. tom. 2. Cod. Ital. diplom. col. 1648. 2. MORTIFICARE, Morti dare, occidere. Venericus de Unitate Ecclesi conservanda pag. 24 :

Qurebant omnibus modis Mortificare Regem Henricum.

Diarium Belli Hussitici apud Ludewig. Reliq. MSS. pag. 135 :

Ipso ergo sic Mortificato clerus perversus prcipue in regno Boemi et marchionatu Moravi, qui condemnationem ipsius contributione pecuniarum et modis aliis diversis procuravit.

Ita hanc vocem usurpant Lucifer Calaritanus lib. 1. pro S. Athanasio, ut et Flodoardus lib. 1. Hist. Remens. cap. 4. 3. MORTIFICARE, Graviter vulnerare, mutilare. Charta ann. 1244. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 22 :

Si hominem crepaverit, aut ei membrum Mortificaverit, remaneat in misericordia dominorum.

Excerpta e Johanne a Bayono in Hist. Mediani Monast. pag. 265 :

Sigiffridus pincerna cujus colleg patrem....... olim graviter Mortificaverat, etc.

Vide Mahamium. Libert. vill de Alavardo ann. 1337 :

Item statuimus quod si quis alium percusserit unde membrum aliquod Mortificatum fuerit sive scissum, seu aliquis ex ea percussione de aliquo membro impotens fuerit aut difformis, pro banno et offensa justiti et nostr misericordi submittatur.
Vide infra Mortificatio 3. 4. MORTIFICARE, Corpus macerare, pnis affligere. Concil. Ilerdense inter Hispan. tom. 2. pag. 283 :

Si..... digne pnituerint, ita ut Mortificato corpore cordis contriti sacrificium Deo offerant.

Vox nota Scriptoribus asceticis. 5. MORTIFICARE, f. Pudore suffundere. Anonymus de Gestis Manfredi et Conradi Reg. apud Murator. tom. 8. col. 606 :

Irruunt quidem equites numero forte mille in Saracenos prdictos, quod Mortificati universaliter cum arcubus, et quodammodo facti exanimes solo metu, se nemine adhuc percutiente, prosternuntur.
6. MORTIFICARE, Abrogare, rescindere. Statuta Astens. cap. 10. fol. 26 :

Juro omnia ea qu in hoc statuto superius vel inferius scripta sunt, et

non sunt deleta, canzellata, vel Mortificata, vel vacuata, attendere, facere et complere, et observare bona fide et sine fraude.

7. MORTIFICARE, Extinguere. Lit. remiss. ann. 1410. in Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 34 :

Dicta mater desiderans ipsum Maynardi salvare, dictam torchiam extinxit seu Mortificavit.
Mirac. S. Rufin. tom. 6. Aug. pag. 822. col. 1 :

Statim eamdem candelam, quam tenebat, sub pede suo Mortificans, etc.

1. MORTIFICATIO, Gall. Amortissement, Licentia tenendi possessiones in manu mortua. Sine domini feudalis permissu non licebat ecclesiis aliisque communitatibus aliquod prdium tenere, sive emptum, sived atum, ultra unius anni spatium, debebantque illud extra manum suam ponere. Hinc illa nata lex dandi hominem morientem et viventem, quo nomine bona ab ecclesiis occupata domini feudalis juri caducario aliquatenus sunt obnoxia ; communitates quippe sunt caducari legis peremptori clientes, propter quamdam immortalitatem corporis. In Tabul. Calensi omnes Chart quibus caducaria lex aboletur sic inscribi solent, ut pag. 158 :

De Mortificatione facta ab ecclesia Calensi abbati et conventui Frigidimontis.

Charta ann. 1280. in Tabular. Portusregii :

Promisit dictus Johannes Burgevin armiger, fide data in manu nostra, quod contra hujusmodi concessionem et Mortificationem non veniet in futurum.
Vide Mortificare 1. et Admortizatio. Necrolog. abb. Crucis S. Leufr. ex Bibl. reg. :

v. Kal. Nov. Ob. Maria condam regina Franci et Ludovicus ejus filius comes Ebroicensis. Fiat servitium pro Mortificatione aqu de Paceolo nostro prioratu.

Vide mox Mortizatio. 2. MORTIFICATIO, Coercitio, cohibitio, interprete D. Bouquet ad Capitul. Caroli C. ann. 859. tom. 7. Collect. Histor. Franc. pag. 635 :

Confisi de Dei misericordia, apud quem sic acceptatur mensura temporis ut doloris, nec abstinentia ciborum sicut Mortificatio vitiorum, etc.
Vide Mortificare 4. 3. MORTIFICATIO, Idem quod Mahamium, Membri mutilatio, enormis lsio. Charta Phil. comit. Fland. pro castel. Brug. ex Cam. Comput. Insul. :

Homicidium de uno homine tantum et incendium et Mortificatio relinquitur in manu comitis et castellani.
Vide supra Mortificare 3.

1. MORTIFICATURA, Vulnus leve, sine sanguinis effusione. Vitalis Episcopus Oscensis :

Et respondeant eis de caloniis, hoc est, de pnis pecuniariis et aliis juribus, qu ipsorum locorum curi sunt recipere assuet. Pecuniari enim pn usque ad mediam Mortificaturam, et fractionem cultelli inclusive, et similia, vel minora, ad ipsum Ricum hominem, vel ejus curiam dignoscuntur sine dubio pertinere.

Vide Ictus orbus. 2. MORTIFICATURA, Abrogatio, rescissio. Stat. Mantu lib. 2. cap. 8. ex Cod. reg. 4620 :

Pro Mortificatura banni non accipiatur ultra parvos quatuor ; et hoc sub quocumque judice et officiali servetur : et non possint nisi semel vel bis exire de banno non curso.
Vide Mortificare 6. MORTILEGIUM, Necrologium, in quo nomina benefactorum defunctorum inscribuntur. Charta ann. 1513. apud Madox in Formul. Angl. pag. 272 :

In memoria in dicta Missa cotidie in capella prdicta, ut prmittitur, celebranda, ut tunc et ibidem recolentur quorum nomina et cognomina, ad perpetuam rei memoriam, in Mortilegio monasterii prdicti inter alios benefactores ejusdem ibidem exarantur et continentur.
MORTILOGIUM, Liber de morte disserens. Chron. Tegerns. apud Oefelium tom. 1. Script. rer. Boicar. pag. 630. col. 1 :

Scripsit anno Domini 1266. tunc temporis pro pace in congregatione servanda Mortilogium satis utile.

MORTIMANUS. Vide Manus mortua. MORTIMENTUM, Idem quod Manusmortua. Charta ann. 687. apud Mirum tom. 2. pag. 1125 :

Cum jure Mortimenti, et omnium accolarum advocationis ad fisci dominici opera in accept libertatis signum.
MORTINA, vox Italica, Myrtus. Chron. Estense ad ann. 1347. apud Murator. tom. 15. col. 442 :

Coronatus fuit magnificus Miles dominus Nicolaus tribunus Romanus,.... et imposuerunt ei sex coronas, primam quercus, secundam eller, tertiam Mortin, quartam lauri, quintam olivarum, sextam argenti.
MORTITIUM, Caducum, jus caduci, mortua manus. Charta Tancredi Comitis Licii ann. 1185. apud Ughell. tom. 9. pag. 67 :

Et aquarium juxta eum, qui ex parte Mortitii ad nostras pervenit manus, et quicquid Mortitii habemus in terricellis juxta Ecclesiam.

Occurrit in Constit. Sicul. lib. 1. tit. 84. MORTITIVUS. Monasticum Anglican. tom. 2. pag. 114 :

Prterea concessi eis ad pellicias Fratrum omnes pelles agnorum de omnibus maneriis meis,... tam de his qu eduntur, quam de Mortitivis.

Id est, qu moriuntur. Carnes Mortitiv, in Statutis Aven. MSS. Vide Morina 1. MORTIZATIO, Concessio in manum mortuam, Gall. Amortissement. Stat. eccl. Barchin. ann. 1423. rubr. 18. ex Cod. reg. 4332 :

Numquam de cetero possint per episcopum vel capitulum fieri concessiones, alodiationes, Mortizationes aut cujusvis generis alienationes rerum immobilium ecclesiasticarum.
Vide supra Mortificatio 1. MORTORIUM, pro Mortarium. Charta ann. 1329. in Tabular. S. Victoris Massil. :

Item unum Mortorium cum suo trissono.

MORTRAIDUS, Homicida. Vide Morth. MORTUA. Vim vocis docet Concil. Tarrac. ann. 1591. inter Hispan. tom. 4. pag. 530 :

Singulares person tam ecclesiastic quam seculares, hujusmodi pecuniis indigentes, ut cum minori incommodo eas habere possint, per venditiones annualium censualium, qu Mortua nuncupantur.

MORTUA-AQUA, Locus in pago Dunensi, corrupte pro Martis-Aqua vel Campus Martis, ex Chartul. Major. monast. pro bonis apud Castridunum sitis, in Bibl. S. Germ. Prat. ch. 21 :

Concedo Deo et S. Martino Majoris monasterii aliquid de rebus meis, quod mihi a quodam propinquo meo, nomine Fulcherio, dimissum est, unum videlicet alodem in territorio Dunensi, juxta Campum Martis situm, in loco qui antiquitus Martis-aqua, novitatis depravatione appellatur Mortuaaqua.
MORTUAGIUM, Idem quod mox Mortuarium. Bulla Clementis V. PP. ann. 1309. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 461 :

Super Mortuagiis seu prstationibus ecclesiis parrochialibus... videlicet in tertia parte bonorum mobilium, qu tertiagium dicitur, etc.
MORTUAMANUS. Vide Manus mortua. MORTUARE, Gall. Amortir, in manum mortuam ponere. Necrol. Ms. S. Joan. in Valle :

Nonis Martii obiit Joannes comes Drocensis, qui Mortuavit nobis tres modios grani.

Vide supra Mortificare 1. 1. MORTUARIUM, Jus illud dicitur, quod Ecclesi, seu illius Rectori debetur, cum quis decedit, quod jus, canonica portio dicitur, in Statutis Eccl. Cadurc.

apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 736. Quippe

si decedens parochianus tria vel plura cujuscunque generis in bonis suis habuerit animalia, optimo, cui de jure fuerit debitum, reservato, Ecclesi su, a qua Sacramenta recepit, dum viveret, sine dolo, fraude, seu contradictione qualibet, pro recompensatione subtractionis decimarum personalium, necnon et oblationum, secundum melius animal reservatur post obitum, pro salute anim su, hujusmodi liberandum. Quod si duo tantum in bonis decedentis extiterint animalia, de mansuetudine Ecclesi exactio qulibet nomine Mortuarii remittitur.
Hc Statuta Provincialia Stephani Archiep. Cantuariensis apud Lambethe ann. 1206. et ex iis Simon Langham Archiepisc. Cantuariensis in Provinciali Eccles. Cantuar. lib. 1. tit. 3. Adde lib. 2. tit. 2. lib. 3. tit. 15. et Concil. Mertonense ann. 1300. cap. 3. Eamdem mortuariorum originem et causam attigit Synodus Exoniensis ann. 1287. cap. 51 :

Mortuariorum prstationem ex eo intelleximus salubriter sumpsisse initium, quod decimis majoribus et minoribus, ac cteris juribus parochialibus per ignorantiam non solutis, lsis Ecclesiis prstarentur, ut talis oblivio procedens ex incuria non solventis, posset saltem per hoc apud districtum judicem excusari.
Mox dicitur mortuarium esse secundum melius averium. Synodus Sodorensis ann. 1229. in Insula Manni cap. 3 :

In Mortuariis principale animal Ecclesi persolvatur vacca, vel bos, vel equus, si fuerit ad valorem sex solidorum aut minus. Et quantum ad vestes, si homo Mortuarium persolverit, ad arbitrium Ecclesi stabit, an veltes, aut tres solidos et sex denarios habere maluerit, etc.
Regiam Majestatem lib. 1. cap. 19. 7 : Charta Edw. II. Reg. Angl. an. 1316 : Ch. Aleman. 2 :

Si vero dixerit (Sacerdos) quod pro Mortuario rem illam receperit, etc. Item si Rector petat Mortuarium, ubi mortuarium dari consuevit. Post mortem vero eorum Abbas qui pro tempore fuerit, de singulis Mortuarium accipiet.
Fleta lib. 2. cap. 60. 30 :

Item si Rector petat Mortuarium in partibus quibus dari consuevit.

Chron. Constantiense cap. 19 :

Ut autem servi bono animo ministrarent dominis, hujusmodi donario cumulavit ipsos, scilicet ut cum quis prsentium, vel ipsorum successorum, qui de progenie illorum esset, moreretur, exuvi de iis non

sumerentur, sed hredes relictam hreditatem indivisam possiderent.

Charta Arnaldi Niciensis Episc. ann. 1159. apud Jofredum :

Omnes primitias, et omnes pannos et lectos sive reditus, sive receptus mortuorum, et ipse dedit Canonicis, et nos adjudicavimus.

Vide Gul. Prynneum in Libertatib. Eccles. Angl. tom. 3. pag. 336. 349. Ughellum tom. 1. part. 1. pag. 817. et infra in Pirottum. Vide etiam Catallum, Heriotum. Non defuere denique ex Parochis, qui jus istud mortuarii ab iis, qui Vitam Monasticam amplectebantur, deberi contenderint, ut qui in sculo pro mortuis haberentur, quod prohibuit Honorius III. Pap. Bulla data Laterani 11. Non. Decembr. Pontif. ann. 11. ex Tabulario Abbati Barbellensis juxta Meledunum :

Significastis siquidem nobis, quod in quibusdam partibus consuetudo detestabilis inolevit, videlicet quod cum aliqui mulantes carismata meliora, monasteria vestri ordinis volunt causa religionis intrare, ut ibi Domino famulentur, capellani eorum, donec ab ipsis pecuniam, qu Mortuarium nuncupatur, extorqueant, prout a parochianis suis consueverunt accipere, illis se temere opponunt, quarum super hoc nostr providenti remedium flagitastis, etc.

Eadem Bulla sub nomine Gregorii, qui Honorio suffectus est, legitur in Chartulario Regniacensi data apud Urbem veterem iv. nonas Julii pontific. ann. iv. hoc est, ann. 1230. ad Abbatem Cisterc. et coabbates directa. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Fall, col. 420. Varie a diversis ecclesiis perceptum, ut docent Statuta eccl. Castr. ann. 1358. part. 2. cap. 4. ex Cod. reg. 1592. A. :

Ubi distincte et cum sua sana intentione elegerit in alio cimiterio sepeliri, tunc canonica portio erit parrochiali ecclesi restituenda... Portio vero prdicta secundum consuetudinem diversarum ecclesiarum aliquando est media, aliquando tertia, aliquando quarta : sed quartam dicimus deberi, ubi de aliqua portione per consuetudinem non apparet.
Vide supra Funeralia 2. Eodem mortuarii nomine designatum reperimus tributum, quod a domino post mortem vassalli exigebatur, nisi fortean et illud inter jura ecclesiastica a laicis usurpata recenseas, atque adeo a jure mortuarii, de quo mox dictum est, indistinctum velis. Charta ann. 1348. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 470 :

Jurati prsentant... quod Willelmus Foul qui de domino tenuit unum messuagium... diem suum clausit extremum, et debentur domino nominibus heriett et Mortuarii 2. vacc pret. xii. s.
Vide Mortalia 2.

Mortuarii appellatione, in Statutis Ordinis Hospitalariorum S. Joannis Hieros. tit. 5. 4. tit. 17. 1. tit. 19. 16. intelliguntur

fructus Commend, qui colliguntur a die obitus Commendatarii ad proximum festum Nativit. S. Joannis Baptist.

Vel potius ad primam Maii post mortem possessoris. Mortuaire, in Lit. ann. 1401. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 479. ubi in notis minus bene definiuntur Fructus, qui colliguntur a die obitus commendatarii ad alterius institutionem :

Selon les ordonnances et constitutions de leurdit ordre (de l'Ospital saint Jehan de Jherusalem) les Mortuaires et vaccans des prieurs, chastelainies et commenderies dudit Hospital appartiennent au commun trsor du couvent de Rodes.
2. MORTUARIUM, Necrologium. Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 223. ex vetustis membranis :

Continet scriptura Mortuariorum Sereni-montis, quod pro anniversario ejus oblatus sit unus mansus.

3. MORTUARIUM, Funus, exequi, idem quod Mortuorium. Charta ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 166 :

Faciemus dict Yolam restitui... omnes fructus et exitus levatos de dictis terris, ab illo tempore dict mortis citra, deductis et retentis expensis factis in Mortuario dicti Guiardi.
Vide supra Mortalia 1. Mortuaire vero pro Pestis, lues, qu in populo grassatur, in Poem. cui titulus Les Adventures advenues en France ab ann. 1214. ad 1412 :

En l'autre anne (1347.) advint si grant mortalit Qu'il mouru bien le tiers de la Crestient... Aprs le Mortuaire, fu le temps si trs chier, Que poures gens n'avaient pas grantment mengier. Si quis Mortuatus fuerit baro aut femina, etc.

MORTUATUS, Morti datus, occisus, seu potius per morth, id est, murdrum. Capitula ad Legem Alamannor. cap. 23. Edit. Steph. Baluzii : Vide Morth. MORTUORIUM, Funus, Gallic. Enterrement. Epitome Constit. Eccles. Valent. inter Concil. Hispan. tom. 4. pag. 199 :

Unicuique ex cantoribus dict sedis in particularibus Mortuoriis tantummodo dentur... portiones sequentes, etc. Mortuosus vultus.
Cap. 10 :

1. MORTUOSUS, Mortuo similis. Clius Aurelian. lib. 1. Acut. cap. 3 :

Mortuosum accidens.

2. MORTUOSUS, Morticinus ; dicitur de carne animalis ex aliquo morbo mortui. Consuet. Carcass. ex Reg. L. Chartoph. reg. ch. 3 :

In nullo loco macelli vendatur caro hyrcorum vel de ede, nec caro Mortuosa, nec infirma vel leprosa pro sana.
Vide supra Moria 1. MORTUUS, pro Occisus. Histor. Cortusiorum lib. 1. cap. 13 :

In cujus obsidione Mortuus fuit Dn. Galerannus frater Imperatoris ictu sagitt.

Occurrit passim in hac Historia. Mortuum super mortuum ponere. Vide Bisomum. Mortuos in Ecclesia Sepelire vetant Canones. Vide Notata a Lindenbrogio in hac voce. Carmina diabolica,

qu super Mortuos nocturnis horis vulgo fieri solent

, prohibent Statuta MSS. ann. 1280. Augerii Episc. Conser. Mortuus Saisit Vivum, Gall. Le mort saisit le vif, Practicis nostris est, cum heredis et defuncti possessio cohret et continuatur. Charta Caroli Reg. Franc. ann. 1322. apud Mirum tom. 1. pag. 308 :

Cum Robertus de Flandria, Miles, filius defuncti Roberti quondam Comitis Flandri, tanquam proximior et unicus superstes ejus filius, ut dicebat, diceret se esse saisitum, per consuetudinem patri notoriam, qua dicitur, quod Mortuus saisit vivum, de Comitatu et patria Flandri, etc.

Stabilim. S. Ludovici ann. 1270. cap. 4. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 250 :

Et li usages de Paris et d'Orliens si est tieux que li Mort sesit le vif, et que il doit avoir sesine, se autre ne se tret avant qui ait plus grand droit en la chose que cil.
Vide Gloss. Juris Gall. in hac voce. Mortuus, Mortuorum cadavera suis insignibus et armis vestiendi atque publice exponendi antiquus mos, ut colligitur ex Prfat. ad Chartul. S. Petri Carnot. quod inscribitur Aganus :

Astingus in feretro armatus, quasi mortuus collocatur, et in ecclesia a suis deportatus, patrino suo prsuli cum simulato fletu exhibetur, ut Christianorum ex hoc sculo decedentium festinus officium perageret ; qui devote humanitatis officium peragens, cum in sepulcro ex more cadaver mortui, ut stimabatur, deponi juberet, Barbari (Normanni) ingentis vocibus clamare cperunt, maledicta perstrepunt, totaque ecclesia attonita in voces simul attollitur. Quid plura ? Ille funestus satelles de lecto subito exiliens, evaginato gladio facinus conceptum

satagit peragere : et primo quidem in patrinum suum antistitem..... ensem levat eumque crudeli crudelior, capite truncato, martyrem efficit.
Vide supra Funeralia 1. Mortuorum Divisio, Quod ex mortuis seu ex decedentium legatis, ecclesiis obvenit. Charta ann. 1154. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 41 :

Beneficia vero ad sacerdotem quoquo modo venientia, videlicet baptisterium,.... Mortuorum divisionem, monachi et sacerdos per medium dividant. Sciendum est prterea.... quidquid eisdem monachis vel datur vel dividitur pro Mortuis,.... sine sacerdote ad monachos pertinere.
Vide Mortalagium. Mortuus et Vivus, nude, dicitur Census, qui pro facultate depascendi, in pecunia aut pecude solvitur. Charta ann. 1038. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Facimus guirpitionem S. Victori Massiliensi et S. Genesio in territorio de Dromone.... de toto alode, de terris cultis et incultis,... de Mortuis et de vivis, etc.
Nisi de ligno viridi et sicco intelligas. Vide supra Herbagium. Mortuus Census, qui redimi non potest, practicis nostris non rachetable. Constit. Mss. Ferd. reg. Aragon. ann. 1413 :

Ordinamus quod nullus pro debito civili querelam offerat per viam constitutionum, pacium et treugarum, et si oblata fuerit nullatenus admittatur. Si autem per venditores censualium, qu censualia Mortua vulgo in Cathalonia nominantur, etc.
Charta ann. 1504. in Reg. 3. Armor. gener. part. 2. pag. xlv :

Unum florenum annualem et pensionalem ac Mortuum, sine aliquo dominio directo.

Vide in Census. MORTXION, vox vulgaris, Monet argente nomen. Lit. remiss. ann. 1385. in Reg. 127. Chartoph. reg. ch. 41 :

En laquelle boursette ladite femme avoit pris quatre petites vergettes d'argent, une piece d'argent, appelle Mortxion.
MORUA, Gall. Moru, Piscis genus. Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 98 :

Item grossa bestia onerata.... piscibus, alecibus, Morua et similibus, debet pro pedagio octo denarios. Decimam etiam unius vici, in qua sita est cterarum Morubula.

MORUBULA, an Horreum in quo decim reconduntur ? Charta ann. 962. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 699 : MORUCLA, Boletorum species, Gallis, Morille. Monachus Saviniensis in Vita S. Matthei Abbatis Cluniac. cap. 14 :

Quadam die ad horam refectionis su sibi jubet parari Moruclas, qu species sunt cujusdam boleti, quas Sibrandus famulus ejus confractas, et nulli usui aptas invenit.
Infra :

Jussit iterum perquiri, si inibi vel in circuitu quo consederant, aliquas invenissent Moruclas.

MORVISIUS, ita dicta moneta aurea Alphonsi Regis Hispani, voce, ut videtur, detorta ex maravedinus. De hacce monet specie multa commentatus est Covarruvias in Collat. veterum numismatum cap. 6. MORULA, Brevis mora. Bernhardi de Breydenbach Iter Hieros. pag. 274 :

Quomodo tam parva Morula temporis, tanta hostium manus cecidisset, nisi, etc.

Utitur August. Confess. lib. 11. cap. 23. Brevis temporis vix transacta Morula, apud Elmham. in Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 71. pag. 205. MORULARE, Moram trahere, manere. Guillelmus Gemmet. lib. 2. Hist. Norman. cap. 8 :

Cumque diu Morulans Walgras depopularet.

Histor. Harcur, tom. 4. pag. 1317 :

Interim Rex Ludovicus Morulans Rothomagensis urbis mnibus, etc.

Dudo de Ducibus Norman. apud Duchesn. Script. Norman. pag. 113 :

Quia dux bonus et Comes almus Eris indegen Morulanti hic, Eris et decus ecclesiarum.

Hinc Morueux, non Morveux, qui lares fovet, homo ignavus, iners, in Poem. reg. Navar. tom. 2. pag. 133 :

Or s'en iront cil vaillant bacheler, Ki aiment Dieu et l'onour de cest mont, Ki sagement voelent Dieu aler ; Et li Morueus, li cendreus demourront.

Unde Moruement, Morose, mste, in Hist. Joan. de Saintr pag. mihi 530. Vide supra in Caminata 1. MORULI,

Verberibus atriores facti, a moris nigris dicti

. Amalth. MORULUM, dimin. a Morum. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mora, Prov. morum, Morulum, cessum. MORULUS, a Gall. Mors, Frenum. Charta ann. 1361. in Reg. 103. Chartoph. reg. ch. 78 :

Petrus Gosini de Caramanno .... tenetur facere quoque anno pro amparantia unum Morulum parvum, cum sonnulis argenteis et layssis de cirico, pro quibusdam bonis, sitis prope villam Montis Galhardi, sine aliqua alia servitute.
1. MORUS, f. Morosus, in Charta Alfonsi Reg. Aragon. Vide Mais. 2. MORUS, Locus palustris. Vide Mora 2. MORUTA, vel Moruca, Piscis genus, Gall. Morue. Comput. Ms. ann. 1244 :

De alleciis et Morutis datis Guillelmo de Lorriac.

Vide Morua. 1. MOS, Pensitatio, qu ex more prstatur, cujus initium ignoratur et a quo inducta. Charta ann. 1235. in Chartul. Cluniac. :

Jocerannus Grossus, Branceduni dominus,... concedo quitationem, quam Stephanus dominus Calvimontis fecit monachis Cluniacensibus de Bernardo des Pomiers, quem ipse Stephanus quitavit ab omnibus, exceptis Moribus usis in villa de la Verrere.
Vide Consuetudo 4. 2. MOS, Gall. Mors.

.... Pro uno capsali et I. Mos pro brida...

(T. 22, p. 380. Arch. Histor. de la Gironde). MOSAGIA, Lo fluxo de sangue, pro Moragia, in Glossar. Lat. Ital. Ms. MOSAICUM. Vide Musivum. MOSARABES, dicti Christiani in Hispania, qui sub Arabum dominatu vivebant, quasi mixti Arabibus, uti censent Stephanus Prcentor Ulyssiponensis de Miraculis S. Vincentii Ulyssipone editis cap. 1. n. 3. Surita lib. 1. Indic. Aragon. ra 752. et ex iis Baronius anno 633. n. 87. Quippe Musa Arabice Christianum significat, ut auctor est Blanca ann. 714. quod etymon attigit Julianus Toletanus, cui Mixtarabes dicuntur :

Era 757. die Madii data est civitas Toleti Mauris sub hac conditione, ut relinquerent Christianis septem Ecclesias, Mixtarabum quas vocant, etc.
Infra :

Erant autem ipsi Mixtarabes sanct Just, ubi jacent in pace, etc.

Alii volunt Mosarabes dictos a Muza Arabum duce, qui Hispaniam domuit. Jacobus de Vitriaco in Hist. Hierosol. cap. 80 :

Illi vero Christiani, qui in Africa et Hispania inter Occidentales Saracenos commorantur, Mosarabes nuncupati, Latinam habent literam, et Latino sermone in scripturis utuntur, et sanct Roman Ecclesi, sicut alii Latini, cum omni humilitate et devotione obediunt, ab articulis Fidei vel Sacramentis ab ullo deviantes, etc.
Adde Eugenium III. PP. Epist. 83. Sanutum lib. 3. part. 8. cap. 4. Vitam S.

Theotonii Canonici part. 2. cap. 2. n. 8. Horum Officium divinum, Mosarabis inde appellationem retinuit, jam olim, et maxime D. Leandri Hispalensis et D. Isidori temporibus usitatum. Imo hoc usa est Hispania usque ad Alphonsum VI. quo tempore auctoritate Gregorii VII. PP. mutatum est ra 1109. ut est in Charta S. Ramirezii Regis Aragon. descripta in Hist. Pinnatensi lib. 3. cap. 16. licet et Toleti adhuc in sex Parochiis servetur, et in Cathedrali Ecclesia in sacello Fratris Francisci Ximenes, ac Salmatic statis diebus in secello Doctoris Talabricensis. Ordinem vero divini istius officii descripsit et edidit Eupenius Roblesius, ex quo in Bibliothecam Patrum relatus est, tom. 6. ult. Edit. De Mosarabico sive Gothico officio in aliquot Ecclesiis Hispanicis consulendi Rodericus Toletanus lib. 6. Hist. cap. 26. 27. Ambrosius Moralis lib. 12. cap. 19. Mariana lib. 9. cap. 17. 18. etc. V. Bivarium ad Pseudochronicon Marci Maximi pag. 424. Notas ad Concilia Hispani ann. 1068. et Sebast. Cobarruviam in Thesauro lingu Castellan. Huc etiam spectant Epist. 63. 64. 83. Gregorii VII. lib. 1. et Epist. 18. lib. 3. Epist. 2. lib. 9. Consule prterea P. Le Brun de Liturg. et Tract. Hist. Chronol. de Liturg. ant. Hisp. initio tom. 6. Jul. Act. SS. cap. 4. 2. Morabites, perperam, ni fallor, pro Mosarabes, editum in Chronico Mauriniacensi pag. 379. MOSATA, Prstationis species ex vino, vel Modus agri vineis consitus. Vide supra Morada et Morata 2. Charta ann. 1350. in Reg. 84. Chartoph. reg. ch. 611 :

Item in et pro Mosata vini, stimata viginti quatuor solidos Turonenses.

MOSCADUS, Ital. Moscado, Maculis, quasi muscis, distinctus, Gall. Mouchett. Monstra ann. 1339. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 182 :

D. Pontius de Villamuro miles et baro cum equo ferrando, facie Moscada, stimato cc. libras.
Vide infra Moscosus. MOSCATELLUS, Ital. Moscadello, Apiana uva, Gall. Raisin muscat. Statuta Astens. cap. 97. fol. 35 :

Si quis homo vel femina vendiderit uvas preter Moscatellum... amittat pro pena sol. x. Astens.
Occurrit prterea in Statutis castri Redaldi lib. 3. fol. 51. Vide Muscatellus. MOSCHEDA, Templum Mahumetanorum, Ital. Moschea, nostris Mosque. Continuat. Chronic. Andr. Danduli ad ann. 1291. apud Murator. tom. 12. col. 403 :

Melchisadar soldanus Babiloni.... civitatem Achon... die xviii. Maii viriliter cepit, quam statim, exceptis Moschedis, fecit funditus ruinari, etc.

Vide Meschita et Muscheta. MOSCHETA, Templum Mahumetanorum. Acta S. Peregr. tom. 1. Aug. pag. 78. col. 2 :

Duxerunt ad Moschetam, id est ad synagogam eorum, ad templum Dei ipsorum, ut ibi incensum offerret Mahomet.

Vide Moscheda. MOSCHETTA, Telum quod balista validiori emittitur. Chron. Estense ad ann. 1309. apud Murator. tom. 15. col. 365 :

Propter magnam multitudinem Moschettarum quas sagittabant, dicti domini de Ferraria non prsumpserunt accedere ibi ad domum prdictam.

Vide Muschetta. MOSCHETTUM. Vide in Muscarium. MOSCHUS, Moscus. Vide Muscus. MOSCIA, Tel tenuioris species ; Picardis nostris Musquinier, qui ejusmodi telas texit. Gobelinus Persona in Cosmodromio cap. ult. :

Quod in refectorio simul reficerentur,... silentium in locis debitis servarent, cellas Mosciis fenestratas haberent, nec lectis de plumis, neque camisiis lineis uterentur, etc.

Vide supra Melocineus. MOSCLARIS, Hamus, Massiliensibus Musclau. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mosclalh, Prov. hamus. Charta ann. 1252. ex Tabul. Massil. :

Et de quodam modo piscandi alio utili, consueto jam est diu fieri cum Mosclari magna, personarum multitudo dict civitatis Massili victum suum solita est lucrari. Ahven Dunzen cum equo ferrando Moscoso, lxx. libras.

MOSCOSUS Maculis, quasi muscis, distinctus et varius, Gall. Mouchett. Monstra ann. 1339. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 182 : Vide supra Moscadus. MOSEMINATA. Plantationes adultery. Dief. MOSENA, Species bladi, Moussene apud inferiores prsertim Occitanos, Vasconibus Mouzene. Sententia arbitralis ann. 1292. inter abbatem et consules de Gimonte :

Alia vero blada qu ligari non possunt in eorum paleis ut est milium, fab et Mosena, et alia similia, partiantur.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mossenna, Prov. solia. Vide mox Mossola. MOSIBUM, Mosivum. Vide Musivum. MOSICHA, Pocha. Glossar. Lat. Ital. Ms.

MOSINA. Genus repositorii. Dief. MOSLEMES. Vide Musulmani. MOSNARE, f. Mansio, domus molitoris. Charta Oliverii abbatis S. Johan. Angeriac. ann. 1285. in Tabular. ejusd. monast. pag. 196 :

Item prdictum Mosnare nostrum situm subtus molendina de Codreto in aqua.... cum omni jure et deverio quod habemus et habere debemus in dicto Mosnari et aqua et circumstantiis ipsius.
MOSNERIUM, Molendinum, vel Aqua, qua mola versatur. Chartul. S. Joan. Angeriac. fol. 185. v :

Gislebertus de Rochefort do et concedo... ecclesi S. Joannis Angeliacensis.... ex integro levatgium et ribatgium ab esterio Sebilio usque ad Mosnerium de Labessa de ponte Natali.

Vide Mosnare. MOSO, Lo factore, in Glossar. Lat. Ital. Ms. MOSSEN, in Aquitania, Occitania, Vasconia, Benearno, et alibi ; voce composita ex Mos et Sen, quasi diceres Meus Senior, idem esse quod Francis Messire, observat Petrus de Marca lib. 3. cap. 9. Marc Hispan. col. 261. MOSSES, Locus uliginosus, stagnum, Anglis Mosse. Cambdenus in Descriptione Lancastrensis agri :

Ubique solo tolerabili, nisi uliginosis quibusdam et minus salubribus locis, Mosses vocant, qui tamen hc sua incommoda, commodis suis resarciunt uberioribus.
Vide Mussa 2. MOSSICLUM, in Gloss. Saxonico Cottoniano ; in alio Mosicum, ragu. Voces admodum incert. Legendum forte ex Somnero Mosylicum, et Rubus Mosylicus intelligendus. MOSSOLA, ut supra Mosena. Charta ann. 1469 :

Tres cartones cum dimidio bladi frumentati seu Mossol.

MOSSUS, Dimotus seu luxatus. Processus de S. Thoma Aquinate tom. 1. Martii pag. 695 :

Ex qua percussione os ipsius brachii quod jungitur cum humero, erat totaliter Mossum et fractum.
MOSTA, Pensitatio pro molitura frumenti, f. pro Molta. Charta Guill. de Rupibus ann. 1209. inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 356 :

Dederunt molendina de Rogeret,..... et totam Mostam et Molentes parochiarum de Precineio et de Courtilliers. Mosrrage,

pro ipsa molitura, in Charta ann. 1254. ex Chartul. 2. Fland. Cam. Comput. Insul. fol. 23. r :

Li moulins devant dis ne peust souffire au Mosrrage de la ville de Hulst.

MOSTALE, Species tenementi, ad excolendum sub onere prstationis, census et operarum concessi. Charta ann. 812. tom. 2. Annal. Benedict. pag. 719 :

Dono, donatumque esse volo in perpetuum pro bona ecclesi retributione, hoc est res infra civitate Nemauso, id est mansum seniore, ubi ipse commanere videor, cum reliquis mansis ad ipsum mansum aspicientibus, cum dificiis.... hortis, vineis et Mostalibus.
Infra :

Concidis, communiis, Mostalibus, etc.

Vide Motalis. MOSTARDERIA, a Gallico Moutardier, Intrit sinapis vasculum, in Instr. ann. 1438. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 259. col. 1. Vide Mustarda. MOSTASAFUS, Cujus officium, Mostasafia nuncupatum, pluribus describitur, in Charta institutionis ejusdem a Petro III. reg. Aragon. ann. 1339 :

Cum pro parte consiliariorum ac proborum hominum universitatis civitatis Barchinon nobis fuerit instantissime supplicatum, ut pro bono statu dict civitatis et habitatorum ejusdem concedere dignaremur, quod officium Mostasafi sit de cetero in civitate jam dicta ; ea propter nos.... concedimus,... quod amodo in civitate ipsa sit Mostasafus, qui dictum Mostasafi officium teneat atque regat, sub modo et forma inferius comprehensis ; quique eligatur anno quolibet in festo S. Andre.... Statuentes ac etiam ordinantes, quod dictus Mostasafus..... teneat penes se originalia ponderum et mensurarum, tam panis, vini, olei, pannorum et aliorum omnium, qu venduntur ac vendi consueverunt sub penso, pondere vel mensura... Qui quidem Mostasafus in fine sui officii subsequenti successori in officio suo dicta originalia tradere teneatur. Dictus vero Mostasafus, sine vicario, bajulo et alio officiali nostro, auctoritate propria sui officii, recognoscat et possit recognoscere et judicare pro veris et falsis pensa, pondera et mensuras, et delinquentes punire, vel eis gratiam facere usque ad decem solidos Barchinonenses tantum et infra, et etiam ultra decem solidos, cum et de consilio vicarii vel bajuli Barchinon.... Tertia pars (pn) curi nostr ; tertia vero universitati civitatis prdict, et tertia dicto Mostasafo pro suo salario et labore, factis tribus et quis partibus adquiratur... Dictus vero etiam Mostasafus habeat seu teneat, et habere seu tenere debeat unum vel duos sagiones, qui sibi assistant continue, vel illi qui ponderabit pro eodem, et illud, quod sagionibus ipsis vel alteri eorum per ipsum Mostasafum in exequtionem ipsius officii mandatum fuerit, exequantur. Teneatur esse ipse Mostasafus, et in fine anni, quo

dictum dimittit officium, reddere rationem et compotum bajulo nostro Barchinon vel ejus locumtenenti, prsentibus consiliariis dict civitatis.... Dictus tamen Mostasafus, si occurrerit dubium de aliquibus rebus, an sint mal, mixt, incamerat vel fals, de et cum consilio consiliariorum prdict civitatis cognoscat et determinet supradictam (pnam) secundum ordinationes seu statuta, qu per dictos consiliarios edita fuerint super eis, et faciat prout cognitum fuerit, exequtionem publice per plateas, et exhigat calonias sive pnas a delinquentibus seu transgressoribus, prout sibi visum fuerit expedire... Prterea super discentionibus et qustionibus operum, portalium, fenestrarum, despilleres, stillicidiorum, parietum mediorum, viarum et aliorum consimilium, idem Mostasafus cognoscat et procedat summarie et de plano, non recepta in scriptis petitione vel responsione, sed solum rationibus partium verbo auditis, et ea omnia determinet et dicat verbo tantum, per se vel cum et de consilio, si dubia sibi occurrerint, consiliariorum civitatis prdict, ac illorum qui prterito tempore ipsum officium tenuerint ; a qua quidem cognitione vel decisione nemini liceat appellare, et si fuerit appellatum, ipsis appellationibus non admissis, dict caus seu qustiones per dictum Mostasafum terminentur et etiam exequantur. Nos enim jam dicto Mostasafo tenore prsentis Cart damus et concedimus cognitionem, decisionem, exequtionem et exactionem omnium prdictorum et etiam universorum et singulorum bannorum ordinatorum per consiliarios et probos homines dict civitatis Barchinon prsentes et futuros, super illis rebus videlicet, super quibus in civitate Valenti banna exhiguntur ac levantur per Mostasafum ejusdem, ac super eisdem omnibus et singulis eidem potestatem et liberam facultatem conferimus, ut superius continetur. Mustaafus
et Mustaafia ex eadem Charta in Cod. reg. 4673. Acad. Hisp. in Diction. Almotazen, Publicarum mensurarum et ponderum curator, dilis. MOSTAYLA. Charta ann. 1327. in Tabul. S. Victoris Massil. :

Tertia mensis prteriti fecit carricari lxii. giaras alquitrani, et tria pondera de Mostayla.

An mustela seu mustelin pelles ? nostris olim Moustoille vel Moustille pro mustela, Belette. MOSTELLUM, , Monstrum. Supplem. Antiquarii et Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. an Monstrellum ? MOSTILLUS, Mostulus, dimin. a Mos, costuma, Prov. Glossar. Provinc. Lat. ex

Cod. reg. 7657. MOSTERINUM. Anonymus quem Nicolaum de Jamsilla esse docet Murator. tom. 8. col. 576. de Rebus gestis Friderici II. Imp. pag. 843 :

Inter quos currus unus inventus est Mosterinis et flabellis tantum oneratus, qu pro infirmis deferebantur ad muscas depellendas, vel ad refrigerium caloris incendii faciendum, et aliis rebus medicinalibus oneratus, etc.
Codex alter apud laudatum Murator. habet :

Mosternis.

Legendum moscherinis : muscarium enim Italis est moscherino, voce a Latino formata. MOSTIERA. Vide Molta 2. MOSTONAGIUM, Tributum ex vervecibus seu mutonibus. Charta Caroli regent. ann. 1358. ex Bibl. reg. :

Item Mostonagium regium, quod colligi debet et recipi quolibet anno circa festum ascensionis Domini.
Vide in Multo. 1. MOSTRA, pro monstra, Militum recensio, ab Ital. Mostra. Charta ann. 1372. apud la Faille tom. 1. Annal. Tolos. inter Instrum. pag. 96 :

Promittent nobiles Mostram facientes tempore dict Mostr prdictis deputandis, sub eorum bona fide et alii Nobiles jurabunt ad Sancta quatuor Dei Evangelia eorum manibus dexteris tangenda, quod ipsi revelabunt quam primum poterunt commode Marescallo seu Marescallis dict guerr omnes illos quos viderint vel sustinuerint aliqua bona a subditis regiis mediate vel immediate rapientes, etc.
Vide Monstrum 1. Charta ann. 1356. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 236 :

Item quod Mostr per deputatos ab universitate recipientur. Mostram facere totiens quotiens.

Inter servitia vassallorum dom. Apchon. in ejusd. Terrear. recensetur : 2. MOSTRA, Ostensio, specimen, Gall. Montre, Ital. Mostra. Stat. ann. 1454. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 286. col. 1 :

Eidem Pellorgas tradidit Mostram dictorum allecorum, ut manifestaret quibuscumque de dictis allecis emere volentibus ; in tantum quod idem Pellorgas, una cum Mostra dictorum allecorum, fuit et accessit... ad mercatores.
Stat. Ast collat. 15. cap. 26. pag. 45. r. :

Statutum est quod aliquis portator, non possit stare sub sextayratico nec

tenere Mostram alicujus grani sive blav.

Vide supra Monstra 3. 3. MOSTRA, Instrumentorum exhibitio, quibus quis in jure se legitimum possessorem rei alicujus esse demonstrat. Arest. parlam. Paris. ann. 1331. in Reg. 69. Chartoph. reg. ch. 96 :

Dicto milite petente dictas altas voariam et justitiam dicti burgi vill d'Esnaude, prout inde Mostra seu venda facta fuerat.
Vide Monstr. 4. MOSTRA, Moustra, Certa mensura nemoris, qu monstratur, id est, designatur cdenda. Charta ann. 1263. ex Tabul. Major. monast. :

Dedit abbati Majoris monasterii... peciam terr et nemoris, sitam inter Moustram Stephani de Toufou militis et antiquam Mostram de Gihart.
Vide supra Monstrata. MOSTULUS. Vide supra Mostillus. MOSTURANGIA. Vide Mousturangia. MOSUM, vel Mosus, f. pro Mansum. Regest. feodorum Campani fol. 82. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 946 :

Henricus de Hans, ligius, post Comitem Barri-ducis, et Comitem Grandisprati, ut dicit, de his qu Comitissa Suessionensis tenuit apud Hans ; scilicet de bosco, Moso, et charuagio.

1. MOTA, Collis, seu tumulus, cui indificatum castellum, idem quod in Delphinatu aliisque provinciis Poypia nuncupatur. Vide in hac voce. Mote, in Consuetud. Arvernensi cap. 12. art. 51. Mote Seigneuriale, in Consuetudine Trecensi art. 14. et Calvimontensi artic. 8. Lambertus Ardensis pag. 147 :

Motam altissimam, sive dunjonem eminentem in munitionis signum firmavit, et in aggerem coacervavit.
Orderic. Vitalis lib. 10. pag. 772 :

Et fortissimam, quam apud Balaonem possidebat, Motam Regi tradidit, per quam totum oppidum adversariis subactum paruit.
Charta ann. 1272. apud Guichenon. pag. 21 :

Perretus de Salmoya.... recognovit se tenere a Domino Baugii Motam seu poypiam, quam habet apud Salmoya cum proprisia et fossatis.
Regimina Padu ad ann. 1320. apud Murator. tom. 8. col. 433 :

Iverunt die prdicta summo mane per viam Pontis-corvi versus quamdam Motam magnam, quam faciebat facere dominus Canis cum mulfossis et tajatis ad claudendum Paduanos.
Tabular. Veteris-vill :

Filii Gualterii Trusses dederunt abbati Veteris-vill totum pleissicium suum et Motam et sedem molendini.

Occurrit apud Sugerium in Lud. VI. cap. 20. Bromptonum in Stephano Rege, in Chronico Andrensi pag. 396. in Gestis Dominor. Ambasiensium cap. 6. n. 9. apud Albertinum Mussatum lib. 6. de Gest. Henrici VII. rubr. 3. Hist. Dalphin. tom. 1. pag. 66. etc. Le Roman de Vacce MS. :

Hubert de Rie est sa porte Entre le mostier et sa Mote.... Encore est Hubert sor son pont Gardoit val, gardoit mont.
La Bataille des sept Arts MS. :

Tuit chapelerent sus Aristote Qui fu fier com chastel sur Mote.

Ejusmodi porro Motas prclare describit Joannes de Collemedio in Vita B. Joannis Episc. Morinorum cap. 6. n. 25 :

Mos namque est ditioribus quibusque regionis hujus hominibus et nobilioribus, eo quod maxime inimicitiis vacare soleant exercendis, et cdibus, ut eo modo ab hostibus maneant tutiores, et potentia majore, vel vincant pares, vel premant inferiores, terr aggerem quant prvalent celsitudinis congerere, eique fossam quam late patentem, multamque profunditatis altitudinem habentem circumfodere, et supremam ejusdem aggeris crepidinem, vallo ex lignis tabulatis firmissime compacto, undique vice muri circummunire, turribusque secundum quod possibile fuerit per gyrum dispositis, intra vallum, domum, vel qu omnia despiciat, arcem in medio dificare, ita videlicet ut porta introitus ipsius vill non nisi per pontem valeat adiri, etc. Motas
vero quasi metas, seu acervos, dictas vult Octav. Ferrarius in Orig. lingu Ital. Vide Meta 1. et Murator. Antiq. Ital. tom. 2. col. 504. Ipsum castrum, prcipua feudi domus. Charta ann. 1329. ex Chartul. 21. Corb. fol. 195 :

Premierement le Motte et les fossez d'entour le Motte de Maieux. Le Motte de men manoir de Caieux et les fossez entour,

in alia ann. 1331. ibid. fol. v. Sans raparelier Motte ne fossez, in Ch. dom. Musiaci ann. 1292. ex Tabul. S. Petri Carnot. Moteau etiam nostris, pro Gleba. Lit. remiss. ann. 1358. in Reg. 86. Chartoph. reg. ch. 114. bis.

Perrin de S. Denis prist un Moteau de terre de forge et le jeta par jeu Guillot

. Pro cujusvis rei collectione legitur in aliis Lit. ann. 1388. ex Reg. 135. ch. 26 :

Lesquelx venoient recevoir les guedes, que leur pere avoit achet dudit debteur, chacun cent de Motiaux, le pris de trois solz Parisis.

Mota vero ea notione duplicis est generis : una qu prcipuum est feudi manerium, de qua Consuet. Trecensis tit. 2. art. 14 :

Le principal chastel ou maison, fort, Mote, ou place de maison seigneuriale.

Altera qu in villenagio possidetur, cujus tenentes in Annal. Fuldensibus dicuntur homines Motales et Motales servi, quorum conditio eadem perinde est ac eorum qui servi gleb, Gall. Mortaillables nuncupantur. Vide Custumar. gener. tom. 4. part. 1. pag. 411. et seq. Motta, Eodem significatu. Charta ann. 1112. apud Musnier in Augustodun. part. 3. pag. 44 :

Confiteor tenere in feudum.... domum et Mottam meam de Cluniaco, etc.

Chron. Parmense ad ann. 1297. apud Murator. tom. 9. col. 837 :

Et multi homines capti et ducti in carceribus Communis Parm ; inter quos fuit captus D. Simon de Manfredis, qui aufugerat in quadam sua Motta, et ductus Parmam in carceribus ; qu Motta capta et combusta fuit, et erat in terra Scazani.
Mota, Quvis eminentia. Charta ann. 1319. in Tabular. Montis S. Michaelis :

Cum contentio moveretur inter Priorem de Monte Doli et Robinum Paicnel clericum super quadam Mota seu platea in qua nos solebamus habere molendinum ad ventum, qu platea nominatur magna Mota.
2. MOTA, Curia, placitum, conventus, ex Saxonico gemote, conventus. Vide in Gemotum. Chartularium 2. Campani ex Bibl. Colbert. fol. 166. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. 776 :

Comes habet census suos apud Chableias, in quibus habet vendas, et homines suos, et Motam, et plateas circa Motam, et domos in castro et in burgo. Credenti et Mott fuerunt similiter xxxii.
in Annal. Mediolan. ad ann. 1258. apud Murat. tom. 16. col. 659. Charta Mathildis Imperatricis fili Henrici I. Reg. Angl. :

Sciatis me fecisse Milonem de Glocestre Comitem de Hereforde, et dedisse ei Motam Herefordi cum toto castello in feudo et hreditate sibi et hredibus suis, ad tenendum de me et hredibus meis.

Hinc forensibus Anglis to mote, est placitare ; Scotis, to mute, unde illis the mute hill, i. mons placiti, de quo in Malbergium. Sed in hac Charta videtur Mota usurpari pro colle seu tumulo cui indificatum castellum, non vero pro curia, aut placito, tametsi motas ejusmodi seu colliculos, ita dictas censuerim, quod in iis placita dominorum tenerentur, indeque montes placiti, appellatas. Vide Muta 6. 3. MOTA, Expeditio bellica. Vide Movere 1. 4. MOTA, Motarium. Charta Philippi Regis Franc. ann. 1200. in Magno Pastorali

Eccles. Parisiens. lib. 21. Ch. 21. et 26 :

Motas quoque et piscationes, sive in Motariis, sive in aqua mortua, sive in magno fossato, etc.
Idem forte quod montatio. Vide in Montagium. Rem non attigit Cangius ; Mota quippe hic nihil videtur nisi igniaria illa et palustris gleba, qu Gall. Tourbe, Parisiis Mote dicitur. Motarium vero palustris est locus, unde ejusmodi Mot eruuntur. Charta ann. 1210. in Tabular. Calensi pag. 226 :

Nos vero Ansello et hospitibus qui in prdicta possessione continentur ad usus suos marescum concessimus, ut Motas accipiant, et brueriam in scopulo.
Charta ann. 1472. apud Th. Blount in Nomolex. Anglic. :

Rogerus tradidit prfato Thom tria stagna et unam Motam piscariam existentem infra manerium D. de Yeffyn, habenda et tenenda prdicta tria stagna et prdictam Motam cum tota piscatione in eisdem.

Vide Motaticum. Non melius de igniaria et palustri gleba exponitur : aggerem enim sonat, quo continentur aqu, cui construendo et reparando facultas conceditur cespites eruendi, ut ex sequentibus mihi manifestum est. Charta Awalonis de Sollegniaco ann. 1188. ex Tabul. S. Mariani Autiss. :

Quia vero molendinarii et homines nostri ad continendam aquam Motas de eisdem pratis auferre consueverant, hc omnino deinceps fieri prohibui.
Alia Alani de Montetenero in Reg. 56. Chartoph. reg. ch. 543 :

Cum omnibus et singulis dictorum molendinorum pertinentiis, scilicet chauceis, exasiis, exclusis, Motis, motagiis, piscaturis, rivagiis, etc.
Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 439 :

Et qudam Mota sive platea, sita super duo stangna dict vill. Et la Mote qui est sur les deux estangs du chastel de Limoges.
Charta Rob. de Veteriponte ann. 1330. ex Chartul. S. Joan. in valle :

Qu sic Gallice redduntur in aliis eadem de re Lit. ejusd. ann. ibid. pag. 444 :

Le prieur (de S. Nicolas de Courbeville) ou prieurs de leur droit peuet et pourront prendre Mote et motage en touz noz frouz, pour la rparation de touz leurs molins, lices et chaucis, sanz contredit de nous, ne de nos gens.

Quibus haud invite applicari possunt, qu allegantur supra : appellationis vero rationem nemo non videt. Vide Motaticum. Mota Papelardorum, Terreus agger, qui hodie Le terrein Notre-Dame appellatur. Sent. ann. 1282. ad calcem Necrol. eccl. Paris. Ms. :

Item de septimo articulo, videlicet de Mota Papelardorum ; ordinamus

quod nichil projiciatur in aquam, per quod cursus aqu valeat impediri, Mota permanente ut prius.
5. MOTA, Campanula. Vide Muta 4. 6. MOTA Canum, ex Gall. Meute de Chiens. Vide Prynneum in Libertatibus Eccles. Angl. tom. 3. pag. 930. 931. MS. :

Un cerf troverent maintenant De xvi. ramers fiers et grant, Les Muetes li ont descoples Baudes et bien entalentes.

7. MOTA, Obitus de Mota spius occurrit in Obituario, celebrandus pro Cardinali de Mota. MOTABILITER, hoc est in transitu, apud Virgil. Gramm. pag. 91. MOTACISMUS. Vide Metacismus. MOTADENCHUM Bladum, Miscellum frumentum. Charta ann. 1313. in Reg. 50. Chartoph. reg. ch. 1 :

Pontius Petri de Salviano domicellus vendidit universitati prdict tres eminas bladi Motadenchi censuales.

Vide supra Mitadenquum bladum. MOTAGIUM, Obligatio, qua vassallus placitis domini sui interesse tenetur ; Mota quippe idem quod Curia, placitum. Vide in hac voce num. 2. Charta ann. 1361. in Reg. 92. Chartoph. reg. ch. 10 :

Avons bailli Regnaut Willot.... en pur fieffage fin et perptuel hritage nostre manoir de Berengerville.... avecques certaines franchises ; c'est assavoir.... estre franc de Motage et de guet en nostre chastel.
Alia notione, vide in Motaticum. MOTALDUS, Idem Muratorio qui Mundualdus, Tutor. Vide in hac voce. Charta ann. 936. apud eumd. Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 135 :

Per largitatem Motaldi filio itemque Motaldi item ex Alemagnorum genere, etc.
MOTALIS, Modus agri, jugerum. Tradit. Fuld. lib. 1. cap. 3 :

Trado in eleemosynam.... quidquid proprietatis habeo in Larungum et in Sulzidorpfero Marcu, nisi tamen in Larungum 20. Motales, id est, jugeres, et unam arialem.
Occurrit prterea hc vox, sed nescio an eadem notione, in Charta Garsi Regis Navarr r 1034. apud Antonium de Yepez in Chron. Ordin. S. Benedicti tom. 1 :

Id est, de Guardia de Comite per semitam ad vallem de Pozos, desursum ad illam arborem vallis de Fabrici, et per illum Motalem usque ad

portellum medianum.

Ubi Motalis, ni fallor, idem ac Mota, eminentia. Hinc emendanda videtur Vita S. Domitiani, apud Guichenonum :

Et ipsum campum secundum Morales defunctos cum integritate vobis donamus.

Legendum enim censuerim, motales definitos. Recte Motales pro Morales emendat Cangius ; sed nescio an non retinenda sit vox defunctos ; ita ut sensus sit,

campum, qui mihi jure manus mortu motalium hominum competit, vobis donamus
. Bonis quippe Motalium hominum succedebant domini feudales, ubi non aderant hredes masculi. Vide in Mota 1. MOTARIUM. Vide Mota 4. MOTATICUM, quid sit, docet Tabularium Majoris Monast. Turon. seu Vindocinense Thuani, Charta 87 :

Et quidem census 4. denar. de terra illa reddebatur, non tamen pro palatico, sed pro Motatico, hoc est, pro eo quod ex ipsa terra prenditur ad opus exclus molendini illius.

Est ergo Motaticum prstatio, qu pro facultate eruendi Motas seu cespites exigitur. Vide Mota 4. Motagium, Eadem notione. Charta ann. 1225. in M. Pastorali Eccl. Paris. lib. 16. Ch. 14 :

Si autem contigerit quod Canonici Parisienses prdictas pasturas ad prata, vel Motagium, vel terras arabiles, vel ad alios usus reduxerint, etc.
Tabularium Monasterii Deipar de Josaphat Charta 1213 :

Reliquit Ecclesi de Chevas 6. denarios censuales, quos Hugo de Suavilla Miles mihi debebat pro Motagio sui molini.
Tabular. Absiense :

Duas sextariatas terr e lo beth ad molendinum, e lo Motage al besh adobar, e l'autre Motage subtus pratum, etc.
Infra :

Qui etiam percalcavit terram e lo Motadges ad molendinum cum Petro Abbate, etc.
Liber Chirographorum ejusd. Monasterii fol. 20 :

Et concessit ipse Petrus rivagium et Motagium molendini, etc.

1. MOTATIO, Lis, controversia, qua quis a possessione amoveri potest. Charta apud Hickesium Grammat. Anglo-Sax. pag. 174 :

Ut hc largitio eo stabilior sine Motatione et disceptatione perseveret.

2. MOTATIO, Vulnus non grave, levis percussio. Canones Hibern. apud Marten.

tom. 4. Anecd. col. 6 :

Si ad terram non perveniat (sanguis) percussor ancillam reddat ; si in specie ejus, tertiam partem de argento retribuat. Percussio ejus ancill pretio restituatur, Motatio ejus, ut prdiximus, sanetur.
MOTAVITOR vel Motavitus, Artifex, nescio quis. Libert. Petr assisi ann. 1341. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 647 :

Item quod dicti consules possint instituere et destituere bajulum seu bajulos super quolibet ministerio textatorum, macellariorum et aliorum Motavitorum similium.

Ubi forte legendum Mecanicorum. MOTBEL, Anglo-Saxonibus, Campana qua conventus publicus indicitur, Campana bannalis : a Mot, conventus et bell, campana. Leges Edwardi Confess. cap. 35 :

Debent statim pulsatis campanis, quod Anglice vocant Motbel, convocare omnes et universos, quod Anglice dicunt Folcmote, i. vocatio et convocatio populorum, etc.
Vide Campana bannalis, in Campana 2. MOTELETUS, Globulus, Gall. Motte vel Pelote. Lit. remiss. ann. 1354. in Reg. 82. Chartoph. reg. ch. 669 :

Cum multi juvenes.... de nive ad invicem luderent, et unus contra alium projicerent plures globos sive Moteletos nivis, etc.
MOTELLA, diminut. a Mota. Charta ann. 1256. in Tabul. S. Nicasii Remens. :

Vendidit totam tenuriam, jardinum, Motellam, terras, etc. Item pro quadam Motella, sita in Sequana, tres solidos.

Pro Parva insula, in Charta ann. 1319. ex Reg. 60. Chartoph. reg. ch. 69 : MOTEONUS, Mensur annonari species, nostris Moiteon. Charta ann. 1278. in Chartul. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5188. fol. 224. v :

Debet censualiter dom. Jacobus de Valle quinque Moteonos aven ad mensuram dicti loci.
Et fol. 225. r :

Debet censualiter dom. Guillermus Fatui unum Moteonum frumenti ad comblum,... unum Moteonum siliginis ad comblum.
Vide supra Moitonnus. MOTETUM. Cantus ecclesiasticus, quem Motet vulgo dicimus. Guillelm. Durandus de Modo generalis Concilii celebrandi cap. 19 :

Videtur valde honestum esse quod cantus indevoti et inordinati Motetorum et similium non fierent in Ecclesia, etc.
MS. :

Qu'il feist rimes jolivettes,

Motes, flabiax, et chansonnettes, Qu'il vueille sa mie envoier.

Ibidem :

Chantant en pardurablet Motes, gaudins et chansonnettes.

Motetus, Cantus species. Constit. Carmelit. Mss. part. 1. rubr. 3 :

Neque Motetos, neque uppaturam, vel aliquem cantum magis ad lasciviam quam devotionem provocantem, aliquis decantare habeat, sub pna gravioris culp.
Vide infra Motulus. MOTHA, Idem quod Mota 1. Charta Henrici VII. Reg. Angl. ann. 1509. apud Rymer. tom. 13. pag. 243 :

Pro ripariis, gurgitibus,..... weris aut Mothis actis, dificatis, exaltatis, elargatis vel extensis, etc.

MOTIBILIS, Qui non est perpetuus, sed moveri potest. Ita autem dicitur leguleis Anglis persona, qu cum sit in aliquo statu vel dignitate, ex ea amoveri potest, verbi gratia, Prior, Religiosus, proinde in jure conveniri non potest. Fleta lib. 6. cap. 6. 22 :

In carceribus detenti, Canonici, vel alii Religiosi, Motibiles, furiosi,.... surdi, muti.... conveniri non poterunt. Motibilitas,
ibid. lib. 2. cap. 54. 9. Amotibiles, lib. 6. cap. 37. 3. cap. 38. 1. 4. MOTIO. Vide Movere 1. 1. MOTIRE, a veteri Gallico Motir, Monere, declarare. Charta ann. 1218. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. :

Si aliquo modo deficerem de emenda facienda, comes Barri-ducis et dominus de la Fauche, post xl. dies in quibus me Motierent de emenda facienda, etc.
Assis. Hieros. cap. 12 :

Puisque l'on demande conseill, sans Motir de quoy, etc.

Stat. ann. 1320. tom. 2. Ordinat. reg. Franc. pag. 576. art. 4 :

Et le panier se deffaut de plus de trente harens, que il l'aura Moti au vendre, etc. Moteier,
eodem sensu, in Charta ann. 1313. ex Hist. Sabol. pag. 246 :

Lesquelles raysons nous voulons que soient eues (leg. tenues) pour expressment Moteies e nommes.

Hinc Motison, Declaratio, significatio, in Guill. Tyrii contin. Hist. apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 708 :

En cele frairie avoit establissement, devises et Motison et privilges, etc.

Motissement,

eadem acceptione, in Cons. Petri de Font. cap. 15. art. 23 :

Et aucune fois avient ke le cose meimes fait le covenant sans autre Motissement.

Vide Motitio. 2. MOTIRE. Crines conflectere, ornare. Dief. MOTITIO, in Statutis Ordinis Hospital. S. Joan. Hieros. tit. 19. 22. vulgo Smutitio,

Gallica dictio est, et significat nominationem, seu pronuntiationem : Nam veteri Gallorum lingua Motir, idem est quod dicere, nominare, vel pronuntiare. Eo utuntur Fratres in linguis, cum declaratur cui commenda, cujus administratio vacat, concessa fuerit.
Vide qu observamus ad Stabilimenta S. Ludovici pag. 183. Motir le jour, apud Petrum des Fontaines in Consil. cap. 3. Motir la querelle, in Assisiis Hieros. cap. 20. 48. 89. Motir le terme, cap. 228. ibid. Vide infra Smutitio. MOTIVUM, a Gall. Motif, Causa, incitamentum. Litter Henrici VI. Reg. Angl. ann. 1452. apud Rymer. tom. 11. pag. 312 :

Non possumus aliud vestr nobilitati rescribere respondereve, quam quod contenti sumus de Motivis litteris vestris adductis, etc.
Inventar. Chart. reg. ann. 1482. fol. 281 :

Rotulus pergameni in quo continentur Motiva, qu movere debeant dom. papam ad committendum unctionem, consecrationem et coronationem Henrici imperatoris Romanorum quibusdam cardinalibus.
1. MOTIVUS, Movendis animis accommodatus, Ital. Motivo, Gall. Touchant. Acta S. Domin. tom. 1. Aug. pag. 602. col. 1 :

Quibus coram se positis prdicavit jacens sermonem pulcrum valde et Motivum.

2. MOTIVUS, Seditiosus, turbulentus, Gall. Remuant, alias Esmouvens. Lit. remiss. ann. 1369. in Reg. 101. Chartoph. reg. ch. 127 : Ali ann. 1370. in Reg. 100. ch. 914 :

Prfatus Guigo erat homo bricosus et Motivus et minas inferre solitus. Icellui Bisot, qui estoit homs de grant langage et Esmouvens, parlast audit marchant plusieurs fois de grosses paroles, etc. Esmouveur de hustins,
in Lit. ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 713. Muetemavers, forte pro Muetemakers, a Belgico Muitemaker, eodem sensu. Libel. supplex duci Burgundi a Gandensibus oblatus apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 1623 :

Item, s'il fust que aucun.... donnast malvais parlers ou reproches pour aucuns dedens ces guerres, ou appellant stershomme ou Muetemavers, etc.

Vide Movimentum 1. MOTONAGIUM. Vide in Multo. MOTOTA, Colliculus. Charta ann. 1276. in Tabular. S. Benigni Divion. :

Et super unam peciam terr,... et super Mototam sitam a latere domini Marcelli cum omnibus ejus arboribus.
MOTTA, Acervus, cumulus, moles, Gall. Meule. Stat. Perus. pag. 54 :

Si quis fuerit in fenerio seu Motta de die, solvat pro banno solidos quinque.

Vide aliis notionibus in Mota 1. et 2. MOTTOENIUS, Moneta Brabantina, Belgis Mottoenen. Charta ann. 1382. apud Mirum tom. 2. pag. 1249 :

Ut prdictum nostrum oppidum Lovaniense nobis hoc prstet obsequium, persolvendi undecim millia Mottoeniorum monet nostr Brabanti.
MOTTONUS, Vervex, Gall. Mouton. Convent. Saon ann. 1526 :

Pro omni trentenario Mottonorum, grossos tres.

Hinc Mottoninus, Vervecinus, in iisdem Convent. Caro Mottonina, in Constit. S. Pauli Narbon. ann. 1127. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 33. MOTTURA, Motura. Vide Molta 2. MOTUI. Stat. ant. Florent. lib. 1. cap. 38. ex Cod. reg. 4621. fol. 24. v :

Nullus rector possit procedere de aliquo negotio civili vel criminali contra notarios forenses, qui vulgariter appellantur Motui forestieri, de maleficio deputati.
MOTULUS, Cantus species. Reg. visitat. Odon. archiep. Rotomag. ex Cod. reg. 1245. fol. 358. v :

In festo S. Johannis et Innocentium nimia jocositate et scurrilibus cantibus utebantur (moniales monasterii Villaris) ut pote farsis, conductis, Motulis : prcepimus quod honestius et cum majori devotione alias se haberent.
Vide supra Motetus. MOTUS Aqu, Piscatio, ni fallor. Rota est aquaria, qua in piscatione anguillarum utuntur. Chronicon S. Michaelis Virdun. pag. 388 :

Dedit...... 7. mansos et dimidium cum molendino in villa Ormariscurte super fluvium Matartz, eo pacto ut solvant singulis annis 15. modios Kalendis Maii et 30. modios vini in festo S. Remigii : et si Motus fuerit aqu, 30. anguillas in festo S. Andre.
Motum Facere, Vela dare, Gall. Faire voiles. Caffari Annal. Genuens. lib. 1. apud Murator. tom. 6. col. 286 :

Gale vero viginti quinque et milites una Motum fecerunt, et ist gale invenientes alias recolligentes steterunt secum. Movere,
eadem notione adhibuit Bartholomus Scriba lib. 6. Annal. Genuens. apud eumdem ibid. col. 467 :

Moverunt dict gale x. ut ad partes ultramarinas accederent.

Motu Proprio. Hac formula primum usi sunt Romani Pontifices in Statutis, quorum longe minor auctoritas et usus quam bullarum ; exinde sensim in bullis inserta quoque est, ut eas, inconsulto Cardinalium concilio, nulloque petente, promulgare se significent. Hc invidiosa Gallis semper fuit, quam uti libertatibus Gallicanis contrariam et adversam constanter rejecere. Bulla Eugenii IV. PP. ann. 1437. apud V. Ill. Fontaninum in Antiquit. Hort pag. 466 :

Motu proprio, non ad alicujus super hoc nobis oblat petitionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate, etc.

Propre Move, eodem sensu, in Lit. ann. 1364. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 522. MOTWRTHI, Qui conscribi merentur in placita et conventus publicos, ut exponit Spelmannus ; a Saxon. Mot, conventus, et wrthi, dignus, aptus, idoneus. Vide Faldwrthi. MOTZES, Vox vulgaris, qua lignum calefaciendo furno aptum significatur ; f. lignum siccum, quod mortuum appellant. Charta ann. 1308. in Reg. 40. Chartoph. reg. ch. 29 :

Domini de Fontesio possint depascere animalia sua, et ibidem ligna, videlicet Motzes et boisses et argilax et curatiers dumtaxat colligere ad voluntatem suam, ad opus furni sui.
MOUCA. Vide supra Monca. MOVENTES Res, Pecora. Edictum Nunonis Sancii tom. 8. Spicil. Acher. pag. 368 :

Sub pace et treuga ponimus omnes ecclesias cum earum cemeteriis et sacrariis, qu speciali hominum censura in bonis Dei intelliguntur, et cum omnibus rebus earum mobilibus et immobilibus, et se Moventibus, et cum hominibus earum et rebus.
Libert. Montisol. ann. 1312. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 501. art. 9 :

Quod nullus contra voluntatem, juramento completo, teneatur mansitare ; set si alibi voluerit transferre se, sua bona mobilia et immobilia et se Movencia, possit in omnibus suam facere voluntatem et complere.

1. MOVERE, Expeditionem suscipere. Annales Francorum Bertiniani ann. 867 :

Reliquum populum regni sui paratum esse prcipit, quatenus mox ut ipse jusserit, prparati Movere hostiliter possint.

Anastasius in Hist. Eccl. :

Exercitum Movit Gamer cum Arabum multitudine contra Romaniam.

Ubi Theophanes habet . Litter Ludovici Hutini ann. 1315. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 603 :

Et se il avient que l'en Meuve aler oudit ost, les dites gens de Paris payeront pour tous retours de chevaux, cinq cens livres tournois tant seulement, mais se l'on n'y Mouvoit aler, ils n'en paieroient riens.
Movoir, eodem sensu, in Charta ann. 1278. ex Chartul. Fossat. fol. 51 :

Il fu esgard et jugi.... qu'il ira outre mer et Movra dedans les octieves de la S. Remi.
Mota, Expeditio bellica, Gallis, Meute, ex Latino Movere, quod est expeditionem militarem aggredi, suscipere. Stabilimentum pro Crucesignatis ann. 1214. tom. 6. Spicilegii Acher. pag. 407 :

De debito vero contracto a communia post Crucis assumptionem, immunis erit Crucesignatus usque ad prsentem Motam, et quandiu erit in peregrinatione.
Philippus Mouskes MS. in Philippo Augusto :

Et dans Roumains ki li plus haus Estoit de tous les Cardenaus, Et fait le Pape confermer, Par son saijel, et affermer La Meute pour les Albigeois.
Alibi : MS. :

Par tout fu la Meute annonci. En icel temps, j'os bien monstrer, Fu la grant Meute d'outre mer, Quant Antioche fu conquise, Et la cit de Meques prise, Et que Jerusalem fut pris.

Muete, in Guill. Tyrii contin. Hist. apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 592 :

Il (le roi de Hongrie) le garde (Alexis) et norri jusques un tans, que Muete fu de France et d'autres terres, qui outre mer aloient.

Hinc Muete de guerre, pro ea prstatione, quam tenentes ac vassalli domino exsolvunt in belli sumtus. Charta ann. 1300. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 132. r col. 2 :

Quites et dlivrs... de tout don, de toute taille, de chevauchie deue

nous ou autres par nons de nous, par Muete de guerre, par don de nosces, etc.
Sed et Muete nude, pro Discessus, profectio, vulgo Dpart. Lit. Alani de Montetenero ann. 1307. inter Probat. Hist. Villehard. pag. 59 :

Desquex flourins il me doit paier... deus mil, avant sa Muete en icelui voiage.
Ita et apud Bellom. Ms. cap. 3. pag. 11. v. col. 1. quo etiam sensu intelligendus Perceval laudatus in Mueta 1. Vide infra Motio. Motio, Eadem notione, apud Erkempertum in Hist. Long. :

Sequenti anno generalem Motionem faciens cum suis Neapolitanis de Saracenis super Colossum, etc.
Charta Frider. imper. ann. 1184. ex Tabul. eccl. Camerac. :

Prterea quocumque Motio agatur, firmissimam pacem cunctos in procedendo statuimus habere.

Motionem Sumere, E loco moveri. Stat. eccl. S. Vulfr. ann. 1233. ex Lib. rub. ejusd. fol. 8. r. :

Non discurrat per chorum aliquis, nisi de stallo suo sumpserit Motionem.
Movere, Iter ingredi. Chron. S. Petri Vivi tom. 2. Spicil. Acher. pag. 755 :

Quapropter idem Abbas xii. Kal. Novembris Movit et Cluniacum tetendit, et ibi per tres dies commoratus est.
Movere Cervum, aprum, Gallis,

Faire lever un cerf, ou un sanglier pour la chasse,

in Pacto Legis Salic. tit. 36. 5. 6. 2. MOVERE, Dependere, Gall. Mouvoir. De feodis dicitur qu certis servitiis sunt obnoxia, et ab alio dependent. Charta ann. 1244. in Tabular. Meldensi :

Concessit ecclesi Camerfontis sex arpenta terr et dimidium qu Movebant de terra ipsius.
Charta Bernardi de Turre ann. 1308. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 782 :

Item, dominus potest retinere rem qu movet de censiva seu feudo ipsius venditam infra viginti dies et non ultra.
Alia ann. 1341. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 486 :

Cum feuda Moventia aliqua castellania et immediate resortantia ad eam judicentur et terminentur secundum usum et consuetudinem loci unde Movent.

Adde Rymer. tom. 13. pag. 748. 3. MOVERE, Dicitur de portis, qua parte aperiuntur. Reg. 34. bis Chartoph. reg. part. 1. fol. 96. r. col. 1 :

Du port ibi erunt, qu Movebunt de fossato, et pontes tornatiles.

4. MOVERE Cridum, Clamorem ciere in aliquem. Lit. remiss. ann. 1357. in Reg. 89. Chartoph. reg. ch. 68 :

Oportuit quod dictus Chartrotus, timens hostium suum frangi, Moveret cridum contra defunctum et suos complices. Il eust Esmeu la main pour le frapper.

Nostris Esmouvoir la main, vulgatius Lever, Manu minas intendere. Charta ann. 1433. in Chartul. Latiniac. fol. 40 : MOVILE, pro Mobile. Vide Mobilitas. 1. MOVIMENTUM, Motus, seditio. Albertinus Mussatus de Gestis Henrici VII. lib. 15. rub. 6. apud Murator. tom. 10. col. 554 :

Novum in Placentia Movimentum exortum est circum Julias Cal. Dum Placentini cives, qui in castro S. Johannis erant placandorum concivium litiumque causa, etc.

Vide mox Movita. Esmouvement, eadem notione, in Stat. ann. 1370. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 358. art. 19 :

Pour ce que plusieurs riotes sont meues en la marchandise, pour l'Esmouvement d'aucuns vendeurs, etc.

2. MOVIMENTUM, Quo quis ad aliquid agendum movetur, nostris Motif. Litter Johannis Reg. Franc. ann. 1363. tom. 3. Ordinat. pag. 640 :

Laquelle information faite estre porte pardevers eulx (les gens du grand Conseil) et ois pluseurs Mouvimens que lesdiz bouchers avoient sur les choses dessusdites, etc.

3. MOVIMENTUM, Affectus, Gall. Mouvement. Occurrit apud Baltherum Mon. in Vita S. Fridolini Abbat. num. 11. MOVITA, Motio, contentio, rixa, Gallis Esmeute, aliis Mesle. Formul veteres apud Bignonium, cap. 30 :

Postquam ipsos prsentes livores recepit, necessitate compulsus, ipsum plagavit, per quem mortuus jacet : et in sua contentione, vel in sua Movita atque per suas culpas ibidem interfectus fuit.

Occurrit in alia apud Lindenbrogium. Spelmannus inde Gallicum Mauvaiti, id est, improbitas, arcessit ; sed Mauvaiti, a Mauvais deducitur, de qua postrema voce qudam adnotavimus ad Joinvillam. MOULA, Mensura lignaria, Gall. Moule. Charta ann. 1309. in Reg. 13. Chartoph. reg. ch. 131 :

Sexaginta quadrigatas bosci, quamlibet Moulas quatuor continentem,... concedimus et damus.

Vide supra Molla 1. MOULDURA, Pensitatio pro molitura frumenti, Gall. Mouture. Charta ann. 1327.

in Reg. Cam. Comput. Paris. fol. 20. v. :

Qui in dicto molendino molere consueverunt,... molere teneantur... et ad hoc compellantur et pignorentur pro deverio Mouldur, si contrarium facerent.
Vide supra Molta 2. MOULTUNAGIUM, Tributum ex vervecibus, Gall. Moutons. Charta Phil. episc. Belvac. ann. 1256. ex Chartul. Guill. abb. S. Germ. Prat. fol. 100. v. :

Miles pro advocatione sua decem solidos singulis annis de parte S. Germani accipiet et Moultunagium proprium habebit.

Vide in Multo. MOULTURA, Pretium quod datur pro mutatione prdii, cum alteri ceditur aut venditur. Charta Galerani Comitis Mellenti tom. 3. Histor. Harcur. pag. 44 :

Radulphus Croc vendidit eis quamdam terram juxta pratum eorum pro duodecim solidis Carnotensibus, pro Moultura hujus terr habuit Radulphus Efflanc duodecim denarios Carnotenses, quia quietam eam concessit.

Vide Muta 2. MOUNAGIUM, Pensitatio, quam a vassallis exigit dominus pro frumenti molitura in molendinis suis. Charta Humb. dalph. ann. 1349. in Reg. 79. Chartoph. reg. ch. 33 :

Concedimus.... castrum nostrum, nuncupatum Castrumvillanum,... cum universis et singulis censibus,... furnis, furnagiis, molendinis, Mounagiis, etc.
Vide supra Monagium 1. MOUNAIRONUS, Massiliensibus vulgo Meusnairon, secundus a molitore. Mounerius, Molitor, Gall. Meusnier. Statuta Massil. lib. 1. cap. 55 :

Si aliquis de prdictis mulateriis, vel Mouneriis vel Mounaironis in prdictis repertus fuerit fraudem committere, etc.
Charta ann. 1326. in Tabul. S. Victoris Massil. :

Stephanus de S. Egidio Mounerius.

Vide Molnaironus. MOURELLUS, pro Morellus. Vide in hac voce. Inquisitio pro canonisatione S. Yvonis MS. :

Et vidit quadam die servientem Regis Franci, qui quemdam equum Mourellum, valoris L. librarum de domo episcopali ceperat.
MOURUS, pro Morus, Locus palustris, aquaticus. Charta ann. 1276. apud Mirum tom. 2. pag. 865 :

Insuper dedimus prdictis religiosis silvam,... integraliter cum omni fundo, ducentaque bonaria Mouri jacentia juxta eamdem sylvam.

Occurrit iterum ibid. pag. 866. Vide Mora 2. MOUSDURACHIA, Vari molitur miscellum frumentum, ut supra Moduranchia, Gall. Mousterange et Mousturenche. Charta ann. 1272. ex Chartul. eccl. Vastion. :

Item lego canonicis Vastionensibus unam minam Mousdurachi super molendinis redditualem, et unam minam Mousdurachi super molendino de Polegny.
Alia ann. 1297. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 11. r. col. 2 :

Jehan Fouguet le genne et Estevenon sa femme... recognurent eus avoir vendu deux sextiers de Mousturenche la mesure de Chastillon.
Alia ann. 1300. ex Bibl. reg. :

viij. muis de froment, xij. muis de Mousterange, et x. muis d'aveine.

Vide Mousturangia. MOUSTARDERIUS, a Gallico Moutardier, Sinaparius artifex, propola. Charta ann. 1276. in Reg. A. Chartoph. reg. ch. 20 :

Item pro domo quam Radulphus sellarius et Guillelmus Moustarderius tenent, quatuor denarios.

Vide supra Mostarderia. MOUSTRA. Vide supra Mostra. MOUSTURA, Mouta. Vide Molta 2. MOUSTURANGIA, Mouturangia, Vari molitur miscellum frumentum, seu bladum, quod a molitoribus ex frumento, quod ad molendinum defertur, pensitatur : ex Gallico, Mousture, Mousturage, in Charta ann. 1365. apud Duchesnium in Hist. des Chasteigners pag. 41. Diction. Occitan. :

Carrou, Modure, meslange de froment et d'orge.

Charta ann. 1240. ex Tabulario Fossatensi f. 159 :

Concesserunt mihi et hredibus meis 16. sextarios Mouturengi competentis, etc.

Alibi :

Molendinum dicti loci valet quolibet anno 6. modios Multurangi ad mensuram dicti loci.
Rursum :

Molendina ... valent annuatim 13. modios bladi, videlicet 4. modios frumenti, et 10. modios Multurangi.
Charta ann. 1248. in Magno Pastorali Ecclesi Paris. lib. 9. Ch. 43 :

Decem sextarios tam frumenti, quam Mousturangi annui redditus, quos percipiebant annuatim in molendino Capituli, etc.
Occurrit et in Ch. 51. lib. 11. Ch. 5. lib. 23. Ch. 97. Charta ann. 1264. in Tabular. Sangerm. :

Decem Sextarios et plenam minam bladi videlicet Mousturagi... Alios... redditus bladi seu Mousturangi in quibus dictum molendinum dicitur oneratum.
Alia Gaufridi Episcopi Meldensis ann. 1211. in Tabular. Campan. :

Et in molendino de Stagno... diximus Comitissam... debere eis reddere singulis annis tres modios Mouturengi in perpetuum in festo S. Martini hiemalis ad mensuram Nongenti, etc.
Alia in Hist. Monmorenciaca cap. 36 :

Habent etiam prdicti Fratres in Molendino de Stagno sex annon modios, tres de Mousturenge, et tres de mesteil. Mosturangia,

in Necrologio Eccles. Paris. Kalend. Martii. MOUTA, Pretium quod datur pro mutatione prdii, cum alteri ceditur, ut supra Moultura. Nisi idem sit quod supra Molta 3. Vide ibi. Charta Nicolai d'Estouteville tom. 4. Hist. Harcur. post Errata :

Has donationes dono et concedo... possidendas libere et quiete et pacifice absque servitio et auxilio et releveio et Mouta et absque omni exactione.
Tabular. S. Fromondi :

Dedi in eleemosinam liberam et quietam ab omnibus servitiis.... exactionibus secularibus et exercitu et Mouta.
Charta ann. 1260. in Tabul. B. M. de Bono-nuntio Rotomag. :

Quiete ab omnibus servitiis, redditibus, querelis, Mouta et exactionibus, etc.

Vide Muta 2. MOUTANAGIUM, Moutonagium. Vide in Multo. MOUTONNAGIUM, Tributum ex vervecibus, Gall. Moutonnage, in Charta Phil. Pulc. ann. 1310. ex Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 350. v. col. 1. Vide in Multo. MOUTO, a Gall. Mouton, Vervex, in Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 74. Vide Multo. MOUTTURA. Vide Molta 2. MOUTUM Bladum, Molitum, a Gall. Moudre, Molere. Statuta Massil. lib. 1. cap. 55 :

Officii teneantur... facere esmendari et restitui a molteriis molendinorum damnum datum seu factum in blado male Mouto, sive in farina male Mouta.
MOUTURA. Vide Molta 2. MOUTURARE, Moutam seu prstationem pro frumenti molitura capere, nostris Moulturer. Stat. Avenion. ann. 1243. cap. 53. ex Cod. reg. 4659 :

Statuimus quod omnes molendinarii non possunt pro moutura accipere ultra quaranteiram, et habeant pognadinas et alias mensuras ferro communis signatas, et non Mouturent, nisi cum poingnadina.
Lit remiss. ann. 1411. in Reg. 165. Chartoph. reg. ch. 268 :

Lequel prestre dist au meunier qu'il esmoutast ou prist moulture de Guillaume de Banquemarre qui lors mouloit ; auquel il respondi qu'il estoit bien tost de l'esmouter ou Moulturer et qu'il n'avoit piece moulu.
MOUTURENGIA. Vide Mousturangia. MOWNTEE. Statuta Henrici V. Regis Angli tempore guerr, apud Nicolaum Uptonum de Militari officio lib. 4 :

Volumus insuper, quod nullus cujuscumque conditionis, nationis, gradus vel dignitatis existat, clamores vel turbationes facere audeat, quibus nos vel exercitum nostrum turbari contingat quovis modo : et specialiter illum clamorem ; quem Mownte appellamus, vel aliquem alium clamorem irrationabilem, etc.
MOXIQUINUS, Italis Mozzicone :

Item unus Moxiquinus magnus cum sirico et auro in capitibus.

(Invent. Calixt. III, an. 1458, in Archiv. Romano). MOYATUS, Mensura vinaria. Necrolog. S. Martialis Lemovic. :

ix. Kal. Julii Jordanus Dares monachus dedit nobis Moyatos vini cum cepiis, et Prior de multone solvit.

MOYDA, Mensur species, quam stimare licet ex Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 91 :

Johannes venditor pro dicto heminali accipere debebat.... videlicet pro quolibet animali portante sal ad vendendum in dicto mandamento, unam Moydam, de quibus valent duodecim unam heminam salis.
MOYOLUS, Vasis species inter ministeria sacra. Vide Lito. MOYTERIA, Prdium rusticum, quod a colono partiario colitur, nostris Moiterie. Vide supra Moitoieria. Charta Nic. abb. Corb. ann. 1191. in magn. Chartul. nig. ejusd. monast. fol. 216. r. :

Viginti quatuor marcas de quibus Moyteriam de Bertehen a filiis Walcelini qui eam clamaverant, comparuerat, nobis in eleemosinam legavit.

MOZETUS, Mensura frumentaria apud Venetos. Vide Chafexus. MOZICA, quasi modica, unde mozus, z pro d, sicut solent Itali dicere hodie pro hozie ; nam antiqui hozie dicebant. Papias. Vide Mozina. MOZINA, Mozitia. Jo. de Janua : Mozina, a modus, genus repositorii, quasi Modina. Gloss. Anglo-Sax. lfrici : Mozitia, vel arcula, tg, i. clausula, clusura, uti interpretatur Somnerus in Gloss. Saxon. in teag, qui hc laudat ex veteri Charta Ecclesi Cantuariensis : Mansionem quoque qu est in aquilonari

parte Doroberni, et clausulam quod Angli dicunt teage, qu pertinet ad prdictam mansionem, etc. Vide Mozica. MOZOLUS Rot, Italis Mozzolo, Truncus, Gallis Moieul, apud Petr. de Crescentiis lib. 5. extr. MOZZETA, ex Italico Mozzeta, nostris Mossette d'Evesque. Ceremonial. Episcopor. lib. 1. cap. 1 :

Utantur domi et foris loco mantelleti, Mozzeta ejusdem coloris supra rochetum.

Hinc emendandum Mazzetta tom. 4. Anecd. Marten. col. 1194. Est etiam Mozetta vestis canonicorum et sacerdotum. Miracula B. Stanislai tom. 1. Maii pag. 791 :

Superpellicio scilicet et almucia sive Mozetta, desuper nigra, rubeo colore subducta et birreto nigro quadrato in capite.
Concilium Limense inter Hispan. tom. 4. pag. 757 :

Et Sacerdos indutus sit superpelliceo, stola et Mozzetta. Mozzettam

quoque vocant Franciscani eam vestis partem qu humeros tegit, alias Lunula. MUA, a Gallico Me, Domuncula in qua includuntur falcones, cum plumas mutant. Charta ann. 1352. in Reg. 81. Chartoph. reg. ch. 554 :

Johanni de Serans falconario nostro et custodi falconum nostrorum in mutis seu Muis falconum, quas habemus in villa de Serans, etc.

Vide in Muta 3. MUAGIUM, Pensitatio frumentaria pro quolibet modio annon. Charta ann. 1340. in Reg. 71. Chartoph. reg. ch. 364 :

Johannes de Anisiaco... supplicavit ut ei vellemus concedere, quod sibi liceret octavam partem grani, quam in Muagio civitatis et pacis Laudunensis habere noscitur.

Idem esse atque Modiagium in Modiatio 1. aperte declarant Lit. thesaur. reg. huic Chart annex, ubi legitur :

Octavam partem grani, quam habere dicitur in Modiagio civitatis et pacis Ludunensis.
MUANDA, Servitii genus. Charta Rigoldi de Alsunza pro Stabul. monast. :

Tertia etiam parte servitii quod Muanda vocatur.

MUANUM, f. Emissarium, Gall. Evier. Libert. Castri novi de Arrio ann. 1356. in Reg. 185. Chartoph. reg. ch. 36 :

Cognitio contractuum simplicium, aquversus, stillicidiorum, carreriarum, exituum et Muanorum inter vicinos, etc.

Nisi sit Murus intermedius, Gall. Mur mitoen. MUARIUM, f. Locus palustris, aquaticus, vel Piscatio. Charta ann. 1386. apud Rymer. tom. 7. pag. 530 :

In bosco et plano, in pratis et pasturiis, in aquis et molendinis, in viis et semitis, in stagnis et Muariis, in maricis et piscariis, etc.

Vide Motus aqu. MUCALES, Dactili palmarum. Papias. MUCATA Vestis, Brevis, ni fallor, quam puerulus vestiret, ab Hisp. Muchacho, puerulus. Gualvaneus de la Flamma apud Murator. tom. 12. col. 1033 :

Ipsi enim cperunt strictis et Mucatis vestibus uti more Hispanico.

Acad. Hisp. in Diction. Muceta est Amiculum humerale. MUCATORIUM, Forfex canderaria, Gall. Mouchette. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 7679 : Mucatorium, Gallice Esmucete. MUCCAGO, Viscositas qudam, Humeur paisse. Medicina Salernit. pag. 76. edit. ann. 1622. Vide Muccus. MUCCARE. Vide Muccus. MUCCATUS, Nasus, quo muccus fluit. Lex Ripuar. tit. 68. 5 :

Quod si quis absque effusione sanguinis alium brachio, pede, oculo, auditu, Muccatu, vel quocunquelibet membro mancaverit, etc.
Hinc Mousque, pro Moustache, Barba, qu naso subjacet, in Poem. Rob. Diaboli Ms. :

Tout entour lui oste les Mousques, Plusours en fait et clos et lousques. Des Sarasins qu'il mehaigne, Est couvierte toute la plaigne.
Unde in Mirac. Mss. B. M. V. lib. 3 :

Mors a le glaive qui tout tue, Mors fait juer Mousque-mue.

Vide Muccus. MUCCILAGO, Vox medicorum. Alex. Iatrosoph. Ms. lib. 2. Pass. cap. 80 :

Patitur igitur conationes cum assellandi delectatione et ventositate ; faciunt enim per secessus ventris Muccilagines cum pondere.

Vide Muccago. MUCCINIUM, apud Arnobium lib. 2. Mappula, facitergium, Mouchoir ; Occitanis, Moucadou. Mouschenez, apud Rabelais. tom. 1. pag. 78. MUCCUS, Quod e naribus fluit, Latinis Mucus. Gloss Isonis Magistri ad Prudent. : Muculentis, sordidis. Muccus, Rots. Lex Alemann. tit. 62. 2 :

Si autem summitas nasi ut Muccus contineri non possit, abscissa fuerit, etc.
Adde Leg. Ripuar. tit. 70. Muccare, Muccum ejicere, Moucher. Lex Ripuar. tit. 5. 2 :

Si nasum excusserit, ut Muccare non possit.

Editio Heroldi habet Mucare. Muccosus. Gloss. Grc. Lat. : Muccosus, , Morveux. Hinc pro humidus. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 50. et 52 :

Usque ad moram, id est, Muccosam et humidam planitiem.

Vide Mora 2. Angli Muck vocant quicquid purgaminis in stercorarium a muckhill, quasi mucci acervum. MUCERANII, Christiani Hispani sub dominio Saracenorum degentes, apud Ordericum Vitalem lib. 12. pag. 892. videntur iidem qui Marani, atque ita forte legendum. MUCETUM, Instrumentum ad piscandum. Vide Saurarium. MUCHEUNT. Leges Forestarum Canuti Regis cap. 11 :

Viridis et veneris (venationis) forisfactiones, quas Mucheunt dicunt, etc.

MUCIS. Vide Macis 1. MUCIA. Vide in Capitagium. MUCLA Oculi, Arabice est Anterior pars ejus aeri patens. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 5959. Vide Mucula. MUCLEA. Charta Frider. I. imper. ann. 1177. tom. 4. Cod. Ital. diplom. col. 11 :

Confirmamus....... tam silvas quam Mucleas.

Ubi leg. videtur Nuclearias. Vide Nuclearius. MUCORARE. Expectorer. Dief. MUCRA. Vita S. Agili Abb. MSS. :

Comperit tandem inter duas Mucras, adjacentias ex fisco quodam Nantholiacense, sed tunc ad villam qu Mailus dicitur aspicere.

Ita etiam Edita cap. 13. Fluvii nomen, vulgo Morain : duo ejusdem nominis sunt, quorum unus le grand Morain, alter le petit Morain appellatur, ut me monuit D. Le Beuf. MUCRELUS, Asinorum ductor. Bernhardi de Breydenbach Iter Hieros. pag. 192 :

Quod unicuique peregrinorum pro equitatu asinum disponeret cum ductoribus eorumdem, qui scilicet ductores Mucreli ab ipsis appellati.
Occurrit iterum pag. 217. Vide Muscio. MUCRO, Anastasius in Gregorio IV. pag. 161 : Infra :

Obtulit..... vestem de fundato unam habentem Mucrones per circuitum. Cortinam Alexandrinam unam, vel alia habentia Mucrones de fundato 4.
f. Fimbria qu in acumen seu Mucronem desinit, non secus ac folia cultrato Mucrone, de quibus Plinius lib. 13. cap. 7. Mucronatum rostrum, apud eumdem. lib. 32. cap. 6. MUCROLUDIUM, Hastiludii species. Chron. Estense ad ann. 1352. apud Murator.

tom. 15. col. 473 :

Dom. Aldrovandinus marchio fieri fecit in Ferraria quoddam Mucroludium super platea Ferrari.
MUCTA, perperam pro Mueta. Vide in hac voce. MUCUCIO, Tributi genus. Charta Richardi Reg. Angl. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1281 :

Prdicti monachi... sint quieti de theloneo et portagio....... et de wreckmaris, et de Mucucione in mari et foragio, etc.
MUCULA Oculi, Anterior pars oculi :

Mucla oculi est interior pars ejus aeri patens, muca.

Ita Matth. Silvaticus. MUCULENTUS. Vide Muccus. MUCUS. Corrosivus papirus, juncus. Dief. MUDA, pro Muta, seu mutatio : vox Italica, qu occurrit in Charta Petri Ziani Ducis Venet. ann. 1211. in Hist. Bellunensi pag. 109. Vide Muta 2. Item alia notione, vide in Muta 7. Gallice Droit de mutation :

Donamus etiam in ipsa cclesia x. solidos de Mudda.

(Cart. Conchar. Ruthen. p. 16, an. 1061.) -

Dono decimum et proferentium et sepultura et Muda de presbyteros.

(Id. p. 38, an. 1060.) MUDAGIUM, ut Muta 2. Pretium quod datur pro mutatione prdii, cum alteri ceditur. Tabular. S. Roberti de Montis-ferrando apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 63 :

Dederunt etiam... quartam partem capellani libere et quiete perpetuo possidendam sine Mudagio.

Occurrit eadem notione non semel in Chartular. S. Illidii Claromont. MUDANTIA, Mutatio, Italis Mudana. Acta S. Francisc tom. 2. Martii pag. 105 *:

Et cave ne ab illo latere tibi veniat Mudantia.

MUDBURDUM. Vide Mundiburdus. MUDEIARES, Mauri, qui expugnata ab Alphonso Rege Csaraugusta, in quadam urbis regione remanserunt, tributa conferentes Regi, qui inde ita vocati, ait Hieronymus Blanca in Comment. Rerum Aragon. pag. 637. MUDELLUS. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 64 :

Et in alio loco ad Pratum rotundum dedit Mudellos duos feni.

pro muellus, ut videtur. Vide mox in hac voce. MUDINUS Salis, Modius, in charta Gerrundensis Sacrist ann. 1268. Vide Miliaresium.

MUELLUS, Moles, cumulus, Gall. Meule. Charta Thossiacensis ann. 1462 :

Pratum continens plateam trium Muellorum fni vel circa.

Vide Mullio. Consuet. Domb. Mss. ann. 1325. art. 30 :

Si de feno furatur in Muello vel cuchonibus, ad summam prdictam solvere teneatur.

Aliud vero sonat vox Gallica Muelle, in Lit. remiss. ann. 1408. ex Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 166 :

Un cuir fort, autrement dit Muelle, copp en deux ou trois pieces, et la teste de ladite Muelle coppe en trois.
1. MUETA, Specula, turris, in cujus fastigio excubant vigiles ; a veteri Gall. Meute, quod inde in tumultibus bellicis convocentur cives, ut sint ad arma parati. Vide Movere 1. Charta ann. 1347. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 66 :

Faciat unam Muetam bastardam cum quatuor culiis.... Item injunxerunt dicto Cellarerio, quod Muetam qu est super portale de burgo dicti burgi de Monte faciat prparari, ita quod gayta possit jacere desuper, et quod sit defensibilis cum expensis domini.
Ibid. pag. 67 :

Item cum in portalibus dicti burgi Turris non possit aliqua ad deffensam stare neque gayta jacere, ordinaverunt et injunxerunt Cellerario, quod dicta portalia reficiantur, et ad deffensam ponantur ; sic quod dict gayt possint jacere et ad deffensam venire, cum expensis domini.
Computus ann. 1334. ibid. tom. 2. pag. 251 :

Item, pro quodam ingenio magno et duobus parvis et eorum ornamentis et necessariis et quibusdam Muetis ibidem factis et aliis dificiis, xlix. l. ii. s.
Charta ann. 1341. ibid. pag. 429 :

Item, quod muri, chasfallia, schiff, Muet et omnia alia facta constructa ad resistendum dicto domino Dalphino, seu ad ipsius emulationem, vel vill fortificationem. De la Muete, ne de l'ale.

Ubi perperam editum, Muct. Haud scio an eadem notione Perceval : Nostris Muette. Charta offic. Paris. ann. 1299. ex Chartul. episc. Paris. fol. 184 :

Obligavit specialiter unam domum seu masuram, quam habet, ut dicebat, ante Muetam S. Martini de Campis Paris. ultra pissotam in censiva S. Maglorii.
Lit. remiss. ann. 1423. in Reg. 172. Chartoph. reg. ch. 556 :

Eulx estans la Muette du chastel,..... tirerent deux viretons, etc.

2. MUETA. Liber niger Scaccarii pag. 357. Mueta Regis viii. d. in die. Ubi Hearnius editor : Cavea, aviarium. Vulgo autem per Muetam Regis ipsum locum intelligunt, ubi olim Regis accipitres adservabantur ac nutriebantur. Vide 3. MUETA, Domus venatoria, vel in qua includuntur falcones, cum plumas mutant. Charta Gir. abb. S. Germ. Prat. ann. 1278. ex Chartul. AD. ejusd. monast. fol. 81. r :

Emimus totum boscum Galteri cum fundo, clausura, Mueta, qu impetravimus et procuravimus a domino rege Francorum illustri.

Vide supra Mua. MUFA, Muffa, vox Italica Mucor, nostris Fleur de vin, Moisissure. Joan. de Janua :

Mucor, in vino et aqua, sc. Mufa vini.

Mox :

Mufa, idem est quod mucus, vel muca. Muffa,

apud Petrum de Crescentiis lib. 4. de Agricult. cap. 42. MUFFLA. Vide Mufful. MUFFUL, Gall. Mouffles, Chirothec pellit et hibern. Capitul. Aquisgran. ann. 817. et Capitul. M. addit. 1. cap. 22 :

Wantos in state, Muffulas in hieme vervecinas.

Et cap. 79 :

Ut Mufful vervecin Monachis dentur. Mulfolas Wantos duos, Mulfolas duas. Musfulas,

habet eadem notione Adelardus in Stat. Abb. Corbeiens. lib. 1. cap. 3 : Leges Henrici I. cap. 70. seu ut quidam Codd. prferunt, mufflas. Ita etiam Statuta Ordin. Prmonstrat. dist. 2. cap. 13 :

Mufflas de panno albo vel griseo sine nota curiositatis foderatas pellibus permissis sustinemus haberi pro frigore repellendo.
Miracula S. Martialis apud Stephanot. tom. 2. Fragm. Histor. MSS. :

Sed et de gemmis, aureis ornamentis interlucentibus, Muffulas suarum manuum complevit, et sufficere sibi credens quod abstraxerat, qua parte exire posset, omnia perambulans temptabat.... obdormivit.... Muffula cum gemmis capiti supposita apparuit.
Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clvii. :

Pro grisiogr' intorum et Muflorum, v. s. De chauces, aussi chaperon, Et de Mouffles, housiaus chievre.

Menagio a Moffel, quod Germanis idem sonat, vocis etymon. Vetus Poema MS. de Vulpe Coronato :

MS. :

N'ais pas les bras en Mouffles.

Joan. Molinetus pag. 93. v :

Prinst manteau gris, chappellet, et Moufflette.

Vide Moffula. Est etiam vestium ornatus species, ut colligitur ex Lit. ann. 1365. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 555. art. 8 :

Quilibet secretarius et notarius de cetero creandus, illico quod erit per regem retentus in secretarium vel notarium, tenebitur decenter et honeste se gerere et vestire ; nec poterit aliquis ipsorum radiatas vel partitas vestes, aut manicas tunicarum super manus extensas, qu Moufle vocantur, aut poulenam in sotularibus defferre.

MUFLUS. Vide Mufful. MUFO. Papias : Cubitale, Mufo. MUGA, f. Cumulus, acervus. Vide Mullio. Acad. Hisp. Muga, Limes, terminus. Observanti Regni Aragon. lib. 6. tit. de Generalib. privileg. 36 :

Imo debent redire sua ganata ad aream vill vel prope, qualibet die si volunt jacere nocte sequenti : alias si pernoctarent prope Mugam, essent prompta ad pascendum, et destruerent pastus alterius vill.
Vide Mugium. Mensura agraria :

Una Muga de terra al Cumpradit et unum aripentum de vinea el Traverser.

(Cart. Conchar. Ruthen. p. 358, an. 1072.) MUG. Matth. Silvaticus :

Perniones vel rasul, sunt excoriationes qu fiunt in nimio frigore in calcaneis, qu Mug vulgariter dicuntur. Mug fiunt etiam in digitis pedum et manuum.
MUGER, Mucosus. Festus et Paulus :

Muger dici solet a castrensibus, quasi muccosus is, qui talis male ludit.

Sive simpliciter tanquam mucer ex muccus, sive tanquam muciger. Ita Martin. in Lexic. Vide supra Muccus. MUGILLARE, onagrorum, in Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. MUGILLARIS, Papi, Mutus, a mugio. MUGILLATIO, Papi, Tarditas. MUGILUS. Gallice Muid :

Debebantur per censum de unaqueque appendaria unum Mugilum et iiii. sestarios de vino.
(Cart. Conchar. Ruthen. p. 402, an. 1060.)

MUGINARI, Murmurare. Nonius. Gloss. Lat. Gr. : Muginor, . Festo :

Muginari, est nugari et quasi tarde conari.

MUGISSOR. Papi : Fallax, callidus, murmurator. In Glossis Antiquis MSS. : Callidus anus, musator. MUGITI, Murmurationes, querimoni. Vita B. Columb tom. 5. Maii pag. 328 *:

Cum tamen affines consanguinei Mugitiis trutannicisque verbis una cum procacibus minis eam spius retunderent.

Ab Italico Mugiolare et Mugolare, Acad. Crusc. Gannire, subejulare, conqueri. MUGIUM, Acervus, cumulus, ut Mullio. Statuta Vercell. lib. 5. fol. 125 :

Item si quis faxum pale vel stipul alien posit in paleario vel Mugio feni, etc.
Vide Muga. MUGIUS, Modius, mensura vinaria. Charta ann. 1405. in Reg. feud. comitat. Pictav. ex Cam. Comput. Paris. fol. 66. r :

Item unam vineam,... quam tenet a me Thomas Ducis ad unum Mugium seu muy vini redditus.
MUGLIAS, vox Gallica, Panni species. Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 310 :

Une petite bourse de soye quarre et double de Muglias, etc.

Vide mox Muihotus. MUGNARIUS, Molitor, Ital. Mugnaio, Gall. Meunier. Stat. Pistor. ann. 1107. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 563. 149 :

Ut faciant jurare Mugnarios et suos familiares a xiv. inantea, quod non tollent fraudulenter, nec fraudabunt blavam aliquo ingenio nec farinam, quam acceperint pro macinare. Et si invenerint aliquem ex Mugnariis, etc.
MUGNERIUS, Eadem notione. Proces. Ms. ann. 1374 :

Mandamus quatenus citetis et adjornetis Guillelmum de Tractu, alias Riveta, Mugnerium molendinorum de Sallia, etc.

MUGULARE, Mugire, Gall. Meugler, more boum, in Addit. ad Vitam S. Antonini num. 66. tom. 1. Maii pag. 348 :

Et a sua nativitate sic mutus usque ad prope septennium sine spe ulla locutionis perseveravit, signum non habens ullum vel faciens unquam loquendi, sed neque etiam Mugulandi.
Ubi Editores eruditi : Hic mugulare, est labiis clausis per nasum efferre quemdam inconditum et inarticulatum sonum, ad instar litter . Alias Muir. Mirac. S. Ludov. edit. reg. pag. 428 :

S'escrioit ausi com en Muiant, etc.

Unde Muiement et Muyment, mugitus. Vit SS. Mss. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 3. r. col. 1 :

Les bestes marines apparistront sus la mer, et donneront Muyment dusques au ciel... Toutes les bestes as chans Muyans, etc.
Bestiar. Ms. ubi de Panthera :

..... Jete un si grant Muiement, C'on la puet oir cleirement.

MUGULI. Sanutus lib. 3. part. 12. cap. 17. de Soldano Babyloni :

Reperit sex mille Mugulos, qui illi multam intulere molestiam, etc.

Ita, opinor, vocat eos qui suberant Principi, quem le Grand-Mogol dicimus. MUIBLA, Idem, ni fallor, quod minutalia, Intestina animalium, Gall. Menuailles. Charta Philippi Augusti ann. 1211. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1101 :

Tantum capit ecclesia S. Martini quantum Comes ; et qui ea recipiunt debent esse per fidem constricti servientibus B. Martini, et qualibet septimana eadem ecclesia debet habere consuetudinem Muiblorum et costuci carnificum.
MUIHOTUS. Inventar. Ms. ann. 1356 :

Item duos Muihotos copertos de taffata signatos.

Vide supra Mufful. MUIOLUS, f. Modius. Charta ann. 1418. apud Rymer. tom. 9. pag. 563 :

De qualibet pipa cisar, cervisi et boscheto quinque solidos Turonenses ac etiam de quolibet Muiolo salis.
Vel Acervus, ut supra Muellus, a Gallico Muyot, eadem notione. Lit. remiss. ann. 1423. in Reg. 172. Chartoph. reg. ch. 285 :

Le suppliant trouva icelle musse, et deffouy le Muyot de terre, et print les biens qui y estoient.
Mujol vero, Mullus, piscis genus, vulgo Mulet, in Comput. ann. 1488. inter Probat. tom. 4. Hist. Nem. pag. 47. col. 2 :

Pro 84. libris piscium, tam pagelli, daurades et Mujolz, etc.

Vide infra Muls. MUIRA, Aqu sali conficiendo apt receptaculum, idem quod supra Moria 2. Vide in hac voce. Charta ann. 1241. Probat. tom. 1. Hist. Burg. pag. 106. col. 2:

Concedimus quatenus abbatissa de Tart et conventus Muiram suam, quam possident in puteo Leodonensi,... habeant potestatem ponendi in manu cujuscumquelibet voluerint.
1. MULA, perperam pro muta, Quodvis vectigal. Charta ann. 1336. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 524 :

In bonis suis hereditariis, videlicet theloneis, Mulis et aliis quibuscunque possessionibus seu bonis et eorum juribus, etc.
Alia ejusdem anni ibid. pag. 525 :

Et nihilominus ipse dom. Joannes parte redituum, theloneorum et Mularum... de nostro beneplacito uti ac frui debet... Hoc ipsum habere tenebitur super Mula et theloneo supradictis.

Vide Muta 1. 2. MULA, Crepida, Gall. Mule. Concil. Tarracon. ann. 1591. inter Hispan. tom. 4. pag. 509 :

Nullus clericus subuculam collari et manicis rugatis seu lactucatis deferat.... sed nec Mulas ornamentis aureis, argenteis aut sericis ornari patiatur.
Vide Mule. MULA Ferranda. Charta ann. circ. 1130. ex Chartul. Stirpensi :

Unde Gaufridus de Monz cepit Mulam ferrandam cum sella et freno.

Vide supra Ferrandus. MULAMINUM. Leges Adelstani Regis apud Thundreffeldam edit cap. 19. ubi de ferri igniti examine :

Quando ferrum projiciet, et sanctum altare festinet, insigilletur manus ejus, et inquiratur die tertia si Mulaminum sit intra consigillationem.
Textus Roffensis Saxonicus habet :

Inquiratur die tertia si munda sit, vel immunda intra consignationem.

Mendose fortassis pro velamen ; velo quippe manus, qu ferrum candens tetigerat, involvebatur, cui apponebatur sigillum. Andreas Suenonis, Archiep. Lundensis lib. 7. Leg. Scanic. cap. 15 :

Si ferrum gestatum fuerit, panno aliquo involventur, cui diligenter astricto, sigillum etiam apponetur..... Hoc velamen in pedibus vel manibus usque ad sabbatum permanebit.

Vide Ferrum candens. MULATERIUS, a Gall. Muletier, Mulio, Ital. Mulattire. Statuta Massil. lib. 1. cap. 53 :

Statuentes insuper quod nullus Mulaterius accipiat de saumata vii. eminarum vel viii. pro vectura ultra quatuor denarios.
Pluries ibid. occurrit. Computus Dalphin. ann. 1336 :

Pro expensis personarum hospitii sui et Mulateriorum portantium raubam domin, et avenam, etc.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Mulatier, Prov. mulio, mulius. Colinet, dit Prevost, Muletier de noz chiens, etc. in Charta Caroli IV. reg. Franc. ex Reg. 62. Chartoph. reg. ch. 451.

MULATI, Hispanis Mulatos, nostris Mulates vel Mulatres, dicuntur ii qui ex parentibus Africanis et Indis mixtim nati sunt ; a Mulus, ut notum est, quod sit ex asino et equa. Concil. Liman. ann. 1582. inter Hispan. tom. 4. pag. 267 :

Item si sciant quod aliqua persona interturbet vel impedire prtendat quod Indi, Nigri et Mulati suo servitio mancipati contrahant matrimonium.
Vide Mestizus. MULATINUS, Mulinus, in Statutis Montis Regal. pag. 221 :

Item statutum est quod si aliqua bestia cavallina, Mulatina, asinina, vel bovina, etc.
MULA vel Mola, Dici videtur de re quavis molli, in Invent. ann. 1361. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Unam abricam plenam Mul, duo pulvinaria plena plum, etc.

Forte muscus, Gall. Mousse. 1. MULCARE, Mulcator. Papias : Mulcare, affligere, vexare, calcare, afficere, cedere. Mulcator, peremptor, qui corpora afficit vel cruciat. Mulcata, damnata. Gloss. Arabico-Lat. : Mulco, pugnis calcibusque afficio. 2. MULCARE, Mulcere. Althelmus de 7. Vitiis capitalibus :

Denique si potuit cli Mulcare catervas.

MULCARIUM. Vide Mulgarium. MULCEBRIS. Joan. Sarisb. lib. 1. Policrat. cap. ult. :

Du sunt, inquit ille, ut opinor, virtutes ignis ; altera edax et peremptoria ; altera Mulcebris et innoxia lumine.

Id est, qu demulcet, fovet. Epist. Johan. Troester apud R. Duellium lib. 1. Miscell. pag. 242 :

Amor est mixtus cum ratione furor, naufragium dulce,... moriens vita, Mulcebris tartarus, triste clum, amnus carcer.
Bulla Bonifacii VIII. PP. ad Reg. Angl. de abdicatione Celestini V. et sua electione, apud Rymer. tom. 2. pag. 669 :

Eam (ecclesiam) de amissione prioris interdum inutilis, per promotionem Mulcebrem accommodi successoris instaurans.
MULCEDO, Concentus. Sidonius lib. 5. Epist. 17 :

Ad S. Justi sepulcrum vigilias alternante Mulcedine monachi clericique psalmicines concelebrabant.

MULCHUMAT. Epistola Basilii Macedonis Imp. ad Hadrianum II. PP. apud Baronium ann. 871. num. 8 :

Transmisimus autem sanctitati vestr,..... usin unum aerem habentem unum, Mulchumat unum, planetilia castanea duo.
Monstra verborum, qu nescio an quis intelligat. MULCIFER, pro Mulciber. Papias.

MULCRUM, Lo vaso da mongere. Glossar. Lat. Ital. Ms. Aliud Lat. Gall. ex Cod. reg. 7679 : Mulcrum, faicelle, a mulgeo. Aliud Provinc. Lat. ex Cod. 7657 :

Molsoyra, Prov. Mulctrum, multrale, mulgarium. Molser, Prov. mulgere.

Vide Mulctrale. 1. MULCTA, Tributum, vectigal, seu potius exactio injusta, malatolta. Guillelmus Bibl. in Stephano VI. PP. pag. 236 :

In qua Ecclesia, cum idem sanctissimus Papa.... malam consuetudinem invenisset, ut Presbyteri, qui ibidem Domino sacrificium quotidie offerebant, omni anno unam Mulctam darent, quam consuetudinem Marinus PP. antecessor ejus fregerat,... sub forti obtestatione prcepit, ut nullus unquam ab eis non solum hoc, verum etiam aliquod tributum acciperet, etc.

Mulctas pecuniarias seu corporales Chartis appositas legimus ante Christum natum, non solum in testamentis, sed etiam in inscriptionibus tumulorum, ut videre est apud Gruterum in cap. xvii. Indicis seu conspectus Inscriptionum. Eas postmodum adhibuerunt Imperatores Christiani ; apud Reges vero Francorum, si Chilpericum excipias qui, teste Greg. Turon. lib. 6. cap. 46. oculorum evulsione Chartarum contemtores mulctabat : rarissima ejusmodi pn exempla ante Capetianos. Mulct pecuniari frequentior usus in Chartis privatorum ; quam ut persolvat, qui Chartam infregerit, prcipit Lex Alaman. cap. 1. num. 2 :

Et Multam illam quam charta continet, persolvat.

Vide Mabill. Diplom. lib. 2. cap. 8. 2. MULCTA, Condemnatio pecuniaria, Ital. Multa, Gall. Amende. Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. III. pag. 458 :

Et in Comuni bon. ipse condempnationes et Mulcte debeant integraliter pervenire, et potestas bon. eas exigere teneatur, sicut tenetur exigere alias condempnationes et Mulctas per eum factas.

Fr. MULCTRALE. Gloss MSS. in Prudentium ex Bibl. S. Germani Paris. Cod. 561 : Mulctra, vas in quo mulgetur. Mulctrale, locus in quo coagulationes fiunt. Vide Mulgarium. MULCTRARIUS, Homicida. Vide Morth. MULCTUM, pro Mulcta, in Charta ann. 857. apud Lobinell. tom. 2. Hist. Britan. pag. 59 :

Mille solidos Mulctum componat cui litem intenderit, etc.

MULDIO, perperam pro Aldio. Charta Albrici clerici et abbatis apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 21 :

Interjacens de uno latere fisci ipsius qui vocatur palatiolus atque Beveris,

unde est abstractus, et de altero latere, Aldemega, Muldionibus meis ex villa Graida sub tributo annali.

Vide Aldius. MULDRUM. Vide in Morth. MULE, Genus calciamenti. Gloss. vetus MS. Sangerm. De vocis etymo consule Menagium in Orig. Gall. voce Mules. MULENDINUM, Moletrina. Charta ann. 5. regni Rodulphi Indict. xii. in Tabular. Matisc. :

Tantum de terra ubi dificet Mulendinum.

MULERARIUS, pro Mulierosus, apud Jul. Capitolinum. MULES, Piscis genus, mullus. Libert. vill de Lunacio dic. Agen. ann. 1295. in Reg. 48. Chartoph. reg. ch. 124 :

Obtineant imperpetuum omnia jura... et libertates suas, qu et quas habent... in portibus fluminum Garon et Olti, et piscariis ipsorum fluminum et padentiis dicti loci, excepto piscium vocato Muls.
Vide supra in Muiolus. MULETTERIUS. Gallice Muletier :

Muli cum Muletteriis quinquaginta quatuor.

(Diar. Burchard. d. Thuasne, II, 177, an. 1494.) MULETTINUS, Mulus parvus, in Addit. ad Vitam S. Antonini tom. 1. Maii pag. 342 :

Cum parvulo suo Mulettino ipsum tumidum (flumen) transvadavit.

MULETTUS. Vide Mulletus. MULETUS, Mulus, a Gall. Mulet. Charta ann. 1337. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 334 :

Librentur equi usque ad numerum sexaginta, computatis Muletis pro hospitio et someriis.

MULFOLA. Vide Mufful. MULFOSSA, Fossa, vallum quo urbs vel castrum munitur. Regimina Padu ad ann. 1320. apud Murator. tom. 8. col. 433 :

Iverunt... versus quamdam motam magnam, quam faciebat facere dominus Canis cum Mulfossis et tajatis ad claudendum Paduanos. Propter xiv. m. et c. sol. Mulgares... bonos ac rectos, etc. Mulcaria, vasa in quibus lac mulgetur.
Ita Gloss. vetus MS. Sangerm.

MULGARIS, Idem quod Melgoriensis, monet species. Vide in Moneta Baronum. Charta ann. 1201. inter Probat. tom. 3. Hist. Occit. col. 191 : MULGARIUM, Vas in quo mulgetur, idem et mulctra, Papias. In Glossis antiquis MSS. : Vas in quo mulgentur pecora. Alibi :

MULGUS, Congeries, cumulus, acervus, Ital. Macchio. Stat. Taurin. ann. 1360. cap. 213. ex Cod. reg. 4622. A. :

Quicumque... ignem posuerit in feno vel in bladis, solvat bampnum pro quolibet Mulgo, seu qualibet carrata blav libras decem.
Vide Mugium. MULICURIUS. Vide Mulomedici. MULIEBRIA, Menstrua, seu purgationes mulierum : , Aristoteli. Papias : Muliebria, supervacuus mulierum sanguis. Genes. cap. 18 :

Erant autem ambo senes, provectque tatis, et desierant Sar fieri Muliebria,
qu sic expressit Leonius in Historia Sacra MS. :

.... Dum seque virumque Cogitat esse senes, provect tatis utrumque, Jam desisse sibi fieri Muliebria noscens.

Leges Hoeli Boni Principis Walli cap. 13. de Virgine :

Scilicet sit matura in pilis et uberibus, et si venerint Muliebria ejus, etc.

MULIEBRIARIUM. Veteres Gloss MSS. Sangermanenses : Muliebre, a mulieribus aliquid factum. Muliebriarium, per mulieres ordinatum, et per viros gestum. MULIEBRIUM. Passion pour les femmes. Dief. MULIEBRUM, , Conclave mulierum. Gl. Lat. Grc. MSS. Sangerm. MULIER, Uxor, Hispanis Muger, Italis Moglie ; Provincialibus Mouill, Beneharnensibus Moch, Molh, in Foro Navarr Rubr. 25. art. 18. nostris olim Moillier. Mullerar, uxorem dare filio, in Chronico Petri IV. Reg. Arag. lib. 6. post cap. 12. Acta S. Prudentii Garrayensis Episcopi, apud Bivarium :

Sacerdotes dormiebant cum mulieribus eorum.

Concilium Duziacense I. part. 5 :

Mulier Comitis Regis, nomine Nortmanni.

Hac passim notione vocem usurpatam reperire est, apud S. Cyprianum de Discipl. et habitu virg. Ulpianum in leg. Titius, 1. de Legat. 3. in Collat. Legis Mosaic cap. 4. in Lege Bajwar. tit. 14. cap. 9. Alamann. tit. 58. 1. in Capitulari Suession. ann. 744. cap. 9. in Compendiensi ann. 757. cap. 3. 5. in Concilio Wormatiensi cap. 63. in Synodo Romana ann. 863. cap. 2. apud Nicolaum I. PP. Epist. 22. Anastasium in Hist. Eccl. pag. 62. 120. etc. Adde Diploma Henrici Imper. ann. 1081. apud Ughell. tom. 3. Ital. sacr. pag. 419. Monastic. Anglic. tom. 2. pag. 92. Hist. Pergamensem tom. 3. pag. 191. Ruffium in Comitib. Provinci pag. 59. etc. Brunetus in Thesauro 2. part. cap. 206 :

Li fils sont li bien qui lient mari et Moillier ensemble en un amor, por ce que li fils sont si commun bien d'aux.

Chronic. Flandri cap. 50 :

Et vous supplie que vous li veuillez ottroier votre fille Madame Ysabel, estre sa Mouillier.
: :

Puis l'pousa Moller et per. Puis vos prendrai per et Moiller.

Willelm. Guiart ann. 1210 :

Avoit est el tens pass Au Comte Phelippe Moillier, Qui cuida le Roy despouiller.
MS. :

Entre ses bras tint sa Moillier Dame Ermengart la sire espeuse.

Philippus Mouskes pag. 216 :

Chronicon MS. Bertrandi du Guesclin :

Et se Dieu me prenoit sans hoir de ma Mouillier. S'avez oi d'un Duc Joisbier, C'on ne tenoit mie bobiert, C'on cuida mors outre la mer Dont ses gens eurent duel amer, Et sa Moullers a cuer mari Redevoit prendre cuer mari A poux un fillon gaynart Ki mult estoit de male part.
Robertus Borronus in Merlino MS. : Hist. Bellorum ultramarin. MS. :

Et amaint chascuns avec soi sa Moillier. Et tant fisent vers lui, kil donna sa seror Guion Mouillier. Sa femme ou Molher, etc. Mollier
Molher, in Lit. remiss. ann. 1418. ex Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 232 : et Moulier, in Compend. Hist. Franc. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 279. Mulier Levis, Vana, pro Meretrix. Lit. remiss. ann. 1404. in Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 307 :

In qua domo erat qudam Mulier levis, sive meretrix communiter reputata.
Stat. vill Baln. ann. 1344 :

Item quod nulla Mulier vana sit ausa portare aliquam gerlendam, neque

velum in capite, nec in raubis suis hermines, nec capucium apertum cum botonibus, nisi totum clausum.

Mulieres Bon ex adverso appellantur Muliercul delirantes, qu ad nocturnos illos conventus, quos Sabbats vocant, se deferri somniant, in Mirac. S. Germ. Autiss. tom. 7. Jul. pag. 287. col. 2 :

Hospitatus (S. Germanus) in quodam loco, cum post cnam iterum mensa pararetur, admiratus interrogat, cui denuo prpararent. Cui cum dicerent, quod bonis illis Mulieribus, qu de nocte incedunt, prpararetur, etc.
Vide supra Diana. Mulier, Mulieratus. In Jure Angli, si quis concubinam post susceptum ex ea bastardum in uxorem duxerit, et ex ea filium vel filios susceperit, is filius, sive sit unus, sive plures, dicitur mulier. Littleton. sect. 399 :

Si home est seisie de certaine terre en fe, et ad issue deus fits, et l'eign fits est bastard, et le puisn frere est Mulier, etc.

In Jure autem Scotico dicitur filius Mulieratus, et patri suo de jure succedit, ut hres. Regiam Majestatem lib. 2. cap. 19. 3. 6 :

Si autem plures filios habuerit Mulieratos, id est, ex sua sponsa legitime procreatos, etc.
Legitima scilicet uxore, quam ante nuptias in concubinatu cognovit. Hos in Mulieratu procreatos, Gall. Engendr en Mulerie, Dicebant veteres Galli. Thomas Blount in Nomolex. Anglic. :

Lequel Reynald engendra Simon de Asseles en Mulerie, lequel Simon engendra Alive, Agns et Margerie en Mulerie.

Bastardi vero de jure Regnorum Scoti et Angli per subsequentes nuptias non legitimantur, ut est in lib. 2. cap. 51. 3. Vide Rastallum v. Bastarde, et Mulier, et infra in Pallium 1. Mulier, pro Virgine adulta, in Testamento Ludovici VIII. Reg. Franc. apud Duchesn. tom. 5. Hist. Franc. pag. 325 :

Item legamus et donamus orphanis et viduis et pauperibus Mulieribus maritandis tria millia librarum.

Mulier, Vorax, in Glossis antiquis MSS. MULIERARE, Effminare, apud Nonium. Hinc Mulierarius, mulieribus deditus. Vide Femellarius. MULIMENTUM, Lo guadagno. Glossar. Lat. Ital. MS. MULIERATUS. Vide Mulier. MULIERITAS, Pubertas. Tertull. de Virg. velandis cap. 12 :

Vertunt capillum, et acu lasciviore comam sibi inserunt, crinibus a fronte divisis apertam profess Mulieritatem.... Sola autem manifesta paratura

totam circumferunt Mulieritatem.

MULINARE. Vide Molina. MULINARIUS, Mulindinum, Mulinum, Molendinum. Charta regnante Lothario in Tabular. Matisc. fol. 113 :

Do Mulinarium qui est situs in pago Lugdunensi in villa Corcellis.

Tabular. Aptense fol. 65 :

Ubi dificet Mulindinum... Aliam autem medietatem de ipso Mulino ad fidelitatem episcopi... teneat.
Miracula S. Vincentii Ferrerii tom. 1. Aprilis pag. 512 :

Cum autem imprudentius Mulino qui proximus erat adhsissent, ambo impetu aqu et vorticibus rapti in profundum ferebantur. Mulinum,
in lege Alaman. cap. 83. num. 1. Vide Molina. Mulinarius, Molitor, Meunier, Italis Mulinaro. Statuta Astens. fol. 78 :

Mandamus quod si quis colonus, partiarius, massarius, fictabilis, aut Mulinarius, qui aliquas domos, terras, massaritia, possessiones, molendina, vel alia bona immobilia conduxerit, etc.

Pluries ibi. Occurrit prterea in Memoriali Potest. Regiens. ad ann. 1280. apud Murator. tom. 8. col. 1147. in Statutis Placent. lib. 6. fol. 68. v. Vide Mulnerius. MULINUM Animal. Vide Animal de hoste. MULIO, Mulus, Ital. Mulo, Gall. Mulet. Vit Brachii lib. 3. apud Murator. tom. 19. Script. Ital. col. 512 :

Sed, quso, quid si Muliones, si jumenta vestra (nam his plurimum utimini) a latronibus correpta fuerint ?

MULITA, pro Mulcta, in Libert. Figiaci ann. 1369. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 264. art. 1. Multe, in Lit. ann. 1368. ibid. pag. 149. Multer, multa punire, in Lit. remiss. ann. 1389. ex Reg. 137. Chartoph. reg. Hinc MULITARE, pro Multare, in Lit. remiss. ann. 1391. ex Reg. 140. Chartoph. reg. ch. 205 :

Citando voce prconis, Mulitando et aliter, sicut proceditur contra absentes.

Vide infra Multitare. MULITIO. Vide Munitio in Munimen. MULITUDO. Virg. Gramm. pag. 121 :

Mulier a Mulitudine sexus.

Ibid. pag. 102 :

Prolitatem in filiis, Mulitatem in conjugibus.

MULIUS. Vide supra Mulaterius. MULLETUS, Piscis, quem nostri Mulet vocant, Latini Mugiles. Occurrit apud

Radulfum in Vita S. Ricardi Episcopi Cicestrensis n. 78. Bollandist ediderunt, Mulettus. MULLIFICATOR Cer, Qui ceram emollit, in Consuet. MS. Eccl. Colon. in Bibl. Atrebat. MULLIO, Mullo, Acervus, cumulus, Saxon. move, Gall. Mule. Redditus et servitia custumar. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 401 :

Debent tornare et inde fnum levare et Mulliones inde facere.

Ibid. pag. 402 :

Inveniet unum hominem ad Mullionem fni faciendum.

Ordericus Vitalis lib. 13. pag. 899 :

Ut strepitum rugientis aqu audivit, territa... monticulum fni, quod extra tugurium erat, velociter ascendit. Impetus autem irruentis et omnia involventis aqu fnum sublevavit, et de loco illo Mullonem hac et illac fluctuantem longe transtulit.
Liber Chirographorum Absi fol. 104 :

Donavit... fnum rastrorum et fnum sessionis Mullonum.

MULLIS. Oie sauvage. Dief. MULLO pro Mullus, piscis, in Chart. Margar. comit. Flandr. ann. 1251. apud Lappenb. Orig. Hans. pag. 63 :

Centenum Mullonum, hoc est hardres, 2. den.

MULLONUS, Acervus, cumulus. Charta ann. 1265. in Tabul. S. Petri Carnot. :

Dicebant se habere debere in prato.... sedem Mullonorum.

Vide Mullio. MUL-MEDICUS. Vide Mulomedici. MULMUTINA Lex. Vide Lex. MULNARE, Molendinum. Charta ann. circ. 1000. in Chartul. Matisc. fol. 13 :

Dono eis usuarium exeundi et intrandi ad Mulnare eorum quod est sub ponto petrino de Mertgi.

Vide Molina. MULNARIS, Sedes molendini. Tabularium Prioratus Paredi in Burgundia fol. 70 :

Addidit etiam ad augendam eleemosynam loci, loco qui dicitur Ververis, situm molini, quem Mulnarem vocant, ad construendum molendinum. Et quoddam pratusculum secus stagnum molendini usque ubi rivus descendit in veterem rivulum, et ipsam Mulnedam ad faciendum ibi molendinum, ubi fuit antiquitus vos,
(f. vas) melius vel si alicubi in confinio per ipsam Mulnedam melius fieri poterit, fiat, etc. Vide supra Molendinarium.

MULNEDA, Locus ubi molendinum exstrui potest, sedes molendini. Vide in hac voce. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 284 :

Melius fortasse, Aquarii canalis valvula, qu meulenge appellatur, ni fallor. in Lit. remiss. ann. 1460. ex Reg. 192. Chartoph. reg. ch. 63 :

Le suppliant trouva le molin ferm et le Meulenge dudit molin lev.

Vide Ventalium. MULNELLUS, Piscis. Vide Mulvellus. MULNERAGIUM, Idem quod jus molt, quod domino pro molitura in suo molendino competit. Tabularium Vindocinense fol. 224 :

Angagiavit domino Abbati Goffrido medietatem duorum molinorum cum aquis, piscationibus et Mulneragio.
Chartular. S. Vincentii Cenom. fol. 110 :

Willelmus Chofier dedit Deo... omne jus Mulneragii quod ipse habebat in molendino de Vaugout... videlicet tertium bossellum bladi.
Vide Molta 2. MULNERICIA, Pensitatio pro molitura frumenti, in Tabul. Casalino. Vide Mulneragium. MULNERIUS, Molitor, Gall. Menier. Charta ann. 1220. in Tabular. S. Vincent. Cenom. :

Radulfus de Alleneto elemosinavit abbati S. Vincentii quidquid habebat in molendino de Codrais... et Mulnerius qui ibi erit positus, erit per manum monachorum.
Vide Mulinarius. MULNETUM. Vide Molina. MULOCISIARIUS, Carucharius, , in Gloss. Gr. Lat. MULOMEDICI, Medici equarii, Valerio Maximo lib. 9. cap. ult. , Firmico lib. 8. cap. 17. Manilius lib. 5 :

Qui herbis medelas pecoribus grotis aptissime componunt Ille tenet medicas artes ad membra ferorum.
Vetus Glossarium : Mulomedicus, . Mulicurius, . Vegetius lib. 1. de Arte veterin. in Prfat. :

Mulomedicin doctrina ab arte medicin non adeo in multis discrepat, sed in multis plurimisque consentit.
Frodoardus lib. 13. Carm. 8 :

Id capitur Monacho simulati fraude subacto Mulmedici, etc.

Occurrit in leg. 31. de Cursu publico, (8, 5.) etc. leg. 2. de Excusat. artif. (13, 4.) Cod. Th. apud eumdem Firmicum lib. 8. cap. 13. Gregorium M. lib. 2. Dial. cap. 30. S. Audoenum in Vita S. Eligii lib. 2. cap. 44. etc. MULOSUS, Molossus, Caniculus rusticus, in Glossis Pithanis. Melius Papias : Molossus, canis rusticus.

MULOTES, Mures agrestes, , Nitel Servio, nostris Mulots. Baldric. Dolensis in Hist. de Capite S. Valentini Mart. n. 4 :

Misit (Deus) bestiolas ad genus humanum impugnandum et expugnandum, muribus assimiles, quas vocant Mulotes, qu totam agriculturam depopulabantur.
MULRA, apud Dioscor. Sinopida carpentatorum, alibi mellitus in sinopida. Glossar. medic. Ms. Simon. Januens. ex Cod. reg. 5959. MULSA Vacca, id est, Lactans, in Lege Bajwar. tit. 8. cap. 2. num. 6 :

Si bovem domitum, vel vaccam Mulsam, id est, lactantem, furaverit, etc.

MULSA, Mulsum, Potio ex melle et vino confecta. Gloss medic MSS. Reg. Cod. 148 : Mulsa, mel et aqua. Alexander Iatrosophista MS. lib. 1. Passionum cap. de Mulsa :

Qualiter hc conficiatur dicendum est : oportet enim Mulsam neque satis mel habere, neque pinguem esse. Gustu autem sit non satis acra, et suavem lingu prbeat et in sensu dulcedinem.
Constantinus African. lib. 5. Commun. loc. med. cap. 28 : Concilium Autisiod. cap. 8 :

Mellita (vina) calidiora et sicciora coleram generantia, etc. Non licet in altario, i. sacrificio divino, mellitum, quod vulgo Mulsum appellant, nec ullum aliud poculum, extra vinum cum aqua mixtum, offerre.
Vide Mellita, Medo. MULSIO, Mulctus. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 318 :

Item pro quolibet habente oves seu capras in dicta villa caseum, qui fieri potest ex Mulsione matutina vel serotina unius diei.
Vide Molzo et Mulsis. MULSIS, Quidquid lactis semel mulgetur ab una vacca, aut ab ove, Occitanis Movisson, quibus Mouze, est lac mulgere. Saisimentum Comitatus Tolos. ann. 1271. apud La Faille tom. 1. Annal. Tolos. inter Instr. pag. 17 :

Et de quolibet foco unam gallinam in festo Natalis Domini, et in festo Pasch viginti ova, et unum caseum unius Mulsionis a quolibet habente oves.

MULSITANTER. Vide Musivatur. MULSOR, Qui mulsum conficit. Buschius de Reform. monast. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 482 :

Omnia etiam officia mechanica in suo habent monasterio, videlicet sartores, sutores,... agricultores, Mulsores, pistores, braxatores, opiliones, etc.
Vide Mulsa.

MULSUM. Vide Mulsa. 1. MULTA, Collectitia pecunia. Gasp. Barthii Gloss. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 357. ex Hist. Palst. Fulcherii Carnot. 2. MULTA, f. pro Muta, Quodvis vectigal. Charta Arnulph. imper. ann. 897. apud Meichelbec. tom. 1. Hist. Frising. pag. 147 :

Ut homines ecclesi (Frisingensis) licentiam habeant hoc sine Multa, seu navigio sive cum carris afferre.
Vide Muta 1. MULTACIA.

Ac Lnatis gladiatorium munus ; non licebat Multaciam considerare.

(Petron. d. Buecheler, 30.) MULTAGIUM. Vide Molta 2. MULTANN, in Lit. ann. 1202. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 486. art. 3. perperam lectum, pro Multrum, ut habet Reg. 103. Chartoph. reg. ch. 251. MULTANNUS, Vivax, longvus, , in Gloss. Gr. Lat. MULTARA, Commune, Gall. Commune. Charta Ottonis de Kuich, Do. de Zelhem Militis ann. 1311. apud Frideric. Sandium in Consuetudines feudales Gelri pag. 38 :

Quarum trecentarum librarum dicto domino nostro annuos reditus 30. librarum in Multara nostra dicta Teutonice Gemale, apud Massen assignavimus ; ita videlicet quod nos et nostri hredes annuos reditus 30. librarum a prdicto domino nostro Comite Gelriensi, et a suis hredibus in prnotata Multara jure feodali erimus perpetuo servati. Si quis extraneus, qui Multarius sit vel latro, vel qui raptum fecerit, etc.

MULTARIUS, pro Multrarius, homicida, qui murdrum perpetrat, Gall. Meurtrier. Charta Philippi Aug. Reg. Franc. pro Communia Calniaci, ann. 1213 : Vide Morth. MULTATIO, Exactio, tributum, malatolta. Vide in Tonna. MULTATITIUS, Collectitius. re Multaticio C. F. curavit fieri, in Inscript. Gudii lxxxiij. 5. Vide Multa 1. MULTATOR. Qui molit et conterit triticum. Dief. MULTAX. Fulcardus Abbas Lobiensis Epistol. ad Henric. Imper. :

Precaturas, imo rapinas,... de avena, de Multacibus, de denariis... tollendo faciunt.

f. pro Multonibus. MULTEIA, Panni species, idem quod Multicia. Gesta Guillelmi Cenom. Episc. apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 374 :

Infulas sericas quinque, unam de purpura nigra auro intextam cum bestiarum figuris, alteram de samito rubeo, quintam de Multeia stellarum

cum floribus violarum.

MULTIBARBUS, Qui est prolixa barba. Apuleius in Floridis cap. 3. ex edit. Aldina :

Eo (Hyagne) genitus Marsyas... hispidus, Multibarbus, spinis et pilis obsitus.

Melius in edit. Delphinali Illutibarbus, hoc est, qui illautam et sordidam barbam habet. MULTIBIBUS, Bibax. Prter Plautum hac voce utitur Macrobius Saturnal. lib. 5. cap. 21. de Hercule :

Et Multibibum heroa istum fuisse, ut taceam qu vulgo nota sunt.

MOLTICAVUS, Esuriens.

Multicavus venter

, in Rein. Vulp. lib. 1. vers. 1060. MULTICIA, Vestes subtiles, camisi. Lucid vestes ex serico et lana, dicta quod mulceant suavitate sua. Papias. Gesta Gaufredi de Loduno Episc. Cenom. apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 377 :

Mult (matron) scobem ecclesi Multiciis deportantes, ipsa Multicia squalore pulveris squalere gaudebant.

Utitur Juvenalis. . MULTICIDIUM, Homicidium. Charta Richardi Reg. Angl. inter Privilegia Equit. Melit. pag. 3 :

Concessimus omne jus... in latrociniis, et in raptu mulierum, et in incendiis et in Multicidiis, etc.

Eadem habentur apud Rymer. tom. 7. pag. 533. MULTICIUM, Purgamenta quvis. Statuta Vercell. lib. 7. fol. 150 :

Item statutum est quod si quis homo vel aliquis de familia sua aliquas scopaturas vel letamen, vinacias,... Multicium, calcinarium, etc. Et procurabo ne tintores aquam tintorie... nec guadi, vel herbas, nec Multitium pellipariorum, nec aquam folie prohiciant ;
- et tom. II. pag. 454 :

Et speciatim ad Purgamenta coriariorum significanda usurpatur hc vox in his locis Stat. Bonon. ann. 1250-67. tom. 1. pag. 203 :

Addimus huic Statuto quod infra iiij domus non sit nec fiat Multium (Multitium '62, '67 ; - Multicium '64) pelliparie in domibus nec extra, sub pena c. soldorum bononinorum.
Fr. MULTICOL de paganis dicitur, qui multos Deos colunt. Fulgent. adv. Arian. Multicol pagani. MULTIFIDI Gradus, Varii. Versus antiqui apud Marten. Itinerario 2. pag. 232 :

En aliam ingrediens Sion in collibus urbem Aurea Multifidos pandit ad astra gradus.

MULTIFORA, Multis scissuris aperta. Charta Caroli C. ann. 861. apud Doublet. Hist. Sandion. pag. 791 :

Aspicientes quin etiam adnullatum pne jam dicti monasterii contiguum lumen, Multiforamque crebri populatione jam elapsam.
MULTIFORABILIS, Multiforatilis Tibia, Qu multis foraminibus est cavata. Apuleius Metamorph. lib. 10 :

Jam tibi Multiforabiles cantus Lydios dulciter consonant.

Idem in Floridis cap. 3 :

Solus ante alios catus canere : nondum quidem tam flexanimo sono, nec tam pluriformi modo, nec tam Multiforatili tibia.
Simplex quippe erat antiquorum tibia, unius parvique foraminis, ut describit Horat. in Arte poetica :

Tibia non ut nunc, orichalco vincta, tubque mula, sed tenuis, simplexque foramine parvo.

MULTIFORIS, Multifariam. Charta Jon Eduorum Episcopi ann. 859. apud Perardum in Tabulis Burgundicis pag. 147 :

Et quia spissime evenire solet, ut qu pie et devote ad divini cultus honorem ordinantur, occasione Multiforis convelluntur, necessarium judicavit, etc.

MULTIFORMITAS, Summa varietas. Wernerius Rolevinc. de antiq. Saxonum situ et moribus, apud Leibnit. in Prfat. ad Script. Brunsvic. tom. 3. pag. 608 :

Tam multiformi varietate variaque Multiformitate, rationalem animam ad imaginem suam formatam dignificavit, etc.
MULTINUBENTIA, Repetit nupti. Tertull. de Jejun. cap. 1 :

Agnosco igitur animalem fidem studio carnis qua tota constat, tam multivoranti quam Multinubenti pronam.

Occurrit iterum lib. de Pudicit. cap. 1. Hinc MULTINUBI, apud Hieronym. adv. Jovin. 1. 15. et Epist. 11. ad Ageruchiam. apud Crisconium in Breviario cap. 113. ubi Synodus Neocsar. can. 3 :

MULTIPETAX Scelerum, Multis opertus criminibus. Vox ibrida. Fridegodus in Vita S. Wilfridi sc. 3. Bened. part. 1. pag. 172 :

Tellus quoreis circum gyratur ab undis, Multipetax olim scelerum, cultrixque deorum, Anglicus extruso colit hanc anhleta Britanno.

Forte athleta. MULTIPLICATORES, Novorum Secretorum adinventores. Charta Henrici VI. Reg.

Angl. ann. 1456. apud Rymer. tom. 11. pag. 379 :

Quia timor pnalis ab investigatione et practica tantorum secretorum multos viros ingeniosos, naturalibus scientiis doctissimos... ab multis diebus hucusque abduxit... ne ipsi in pnam incidant cujusdam statuti tempore regni Henrici avi nostri contra Multiplicatores editi et provisi ; quapropter congruum et expediens visum est nobis viros aliquos ingeniosos,... statuto prdicto, aut quocumque alio statuto pnali, in contrarium, vel contra Multiplicatores edito seu proviso non obstante, etc.
MULTIPLICIES, Pluries, spenumero, Gall. Plusieurs fois. Charta ann. 1225. inter Instr. tom. 12. Gall. Christ. col. 390 :

Obsides infra positos Multiplicies nobis prstiterunt.

1. MULTIPLICIUM, Volumen panni vel lini. Necrol. abbat. Altorf. :

Obierunt Nicolaus Kesch et uxor ejus iv. Cal. Nov. qui dederunt Multiplicium ad albam et duo umbralia.

Vide Multeia. Nostris Montepliement, pro Accroissement, Incrementum, propagatio. Prfat. ad Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 153 :

Elle (la nation des Francs) desirroit plus le Montepliement de la foi, que elle ne faisoit l'accroissement de la seignourie terrienne.
2. MULTIPLICIUM. Camise ride. (Glos. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36, xv. s.) MULTIPLICUS, Multiplex. Eulogius Cordub. lib. 2. Memor. Sanctor. cap. ult. :

Multiplicus scelere, iniquitate prlargus.

MULTIRUMIGER Sonitus, Rumor maximus, qui de re aliqua circumfertur. Luitprandus Hist. lib. 5. apud Murator. tom. 2. pag. 465 :

Fit quam mox Multirumiger Constantinopoli sonitus, Romanum quidem ejectum, Constantinum vero ejus generum alii interfectum clamitabant.
MULTISSIMUS, Plurimus, in Charta ann. 1452. apud Bolland. tom. 2. Maii pag. 608. in Vita S. Miri Eremit :

Multissimis miraculis claruit, etc.

Multissimo et antiquissimo tempore, in Chron. Andr. Danduli apud Murator. tom. 12. col. 493. MULTISURIA. Meretrix. Dief. MULTITARE, Multare. Gualt. Hemingford. de gestis Eduardi I. reg. Angl. ad ann. 1403. pag. 214 :

Indictati sunt multi, quorum quidam capti fuerunt, incarcerati et suspensi, quidam vero Multitati graviter.

Vide supra Mulitare. MULTITAS, Tributum, exactio. Charta Henr. II. imper. ann. 1016. tom. 1. Hist.

Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 351. col. 2 :

Poppo sanct Trevirensis ecclesi archiepiscopus nos spe monuit,... ut Multitatem rerum et famili S. Petri... dignaremur revocare.
MULTITUDO, Superfluitas omnium in corpore humano humorum. Gasp. Barthii Gloss. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 243. ex Raimundi Agili Hist. Palst. :

Tanquam de Multitudine convalescentes.

MULTIVIDUS, Oculatus homo, vir perspicacis ingenii. Roberti monachi Hist. Palst. lib. 3. cap. 4 :

Tunc Boamundus ut vir Multividus, et Normannus Comes ut miles animosus, ut viderunt animos quorumdam titubare, prcipiunt milites omnes descendere.
Papias : Multivida, multa videns. MULTIVIRA, Meretrix. Johan. de Janua. MULTIZARE Pelles, Illas alumine et sale maritimo cum aqua decoctis, quod Multizium vocabant, imbuere. Stat. crimin. Riper. cap. 221. fol. 29. r. :

Omnes peliparii teneantur Multizare pelles bono et non marcido Multizio sub pna librarum quinque pro quolibet et qualibet vice ; et teneantur et debeant fecisse Multizium et Multizasse per totum mensem Julii, vel ad plus usque ad quindecim dies Augusti. Et debentur 7. Multones de pascuario cum lana.
Charta ann. 862. apud Doubletum :

MULTO, Muto, Vervex, Gallis Mouton. Vita Aldrici Episcopi Cenoman. num. 56 :

Et de Flandris censum de Multonibus et formaticis, ac bubus, etc.

Testamentum S. Fulcranni Episcopi Lodovensis :

Porcos 3. optimos, et Multones sex.

Charta ann. 1064. in Archivis S. Victoris Massil. :

Donando in vita mea per singulos annos prfatis viris ex eodem manso unum Multonem et agnellum.
Alia ann. 1247. tom. 1. Gall. Christ. inter Instr. pag. 80 :

Excepto quod censum de dicto castro, sive canonem qui erat unius sterlingi, permutamus in unum Multonem vivum, qui valeat octo solidos Villelmenses.
Vetus Notitia ex Tabulario S. Albini Andegav. :

Sicut panem, vinum et carnem, et Multones, et agnellos, et friscingas, etc.

Thom. Walsinghamus in Edw. II :

Quilibet porcus duorum annorum vendatur pro 3. solidis 4. d. Multo

tonsus crassus pro 14. den. Multo lanatus crassus vendatur pro 20. den.

Adde Chartam Henrici III. Imp. ann. 1043. apud Ughellum tom. 5. pag. 278. aliam Gastonis Vicecomitis Beneharn. ann. 1101. apud Marcam lib. 5. cap. 13. num. 2. Will. Thorn. in Chron. pag. 1804. 1905. eumd. Ughel. tom. 4. pag. 810. etc. Ex his patet nihil immutandum in contextu Anonymi de Bello Palst. lib. 4. cap. 1. apud Ludewig. tom. 3. Reliq. MSS. pag. 15. ubi legendum esse Mutones censebat Barthius ; atque adeo per Multones, non minutos mulos, ut idem exposuit, sed verveces intelligendos esse. Multo Vestitus, cum lana. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 65 :

Et debet tale servitium, 1. porcum pretio 2. solid. et Multonem vestitum, 2. sextarios vini, etc.
Alibi :

Et reddit ipse masoerius porcum bonum, et Multonem vestitum, et coxam vacc, etc.
Fol. 45 :

Qu debet tale censum, omni anno Arietem 1. vestitum lana, aut 12. den.
Fol. 64 : Alibi :

Arietem cum lana, etc. 1. Arietem nudum.

Tabularium Prioratus de Domina in Delphinatu fol. 108 :

Et debent unum Multonem vestitum, etc.

Molto, Idem quod Multo, in Charta ann. 907. in Append. Marc Hispan. col. 838. Charta ann. 997. in Tabular. Matisc. :

Omnique anno ad mense Madio persolvat Moltonem unum, et in mense Octubrio porcum unum.

Molton, in Charta ann. 1116. Append. Marc Hispan. col. 1245. Moltonus, in Statutis Vercell. lib. 3. fol. 56. Mutilo, in Charta ann. 1277. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 287 :

iv. boves, vi. Mutilones, et sex african fmin.

Monto, et Munto, in Diplomate Guillelmi Reg. Sicili apud Rocchum Pirrum in Sicil. sacra pag. 280 :

Et pro tarenis, vino, Montonibus, agnellis, porcellis... Et pro tt. vino, Montonibus, agnellis, etc.

Montonus, ut Multo, in Statutis Montis Regal. fol. 264. Muto, Eadem notione. Ebrardus in Grcismo cap. 9. et Joan. de Garlandia in Synonymis, de Ariete :

Et cum sit mutus, poterit bene Muto vocari.

Tabularium Bellilocense n. 91 :

Et exeunt duos solidos ad Nativitatem Domini, et 2. panes, et 2. gallinas, in Augusto, 8. denarios et 9. sextaria de sivada, in Martio duos Mutones.

Unde vero vox Multo, vel Muto, orta, non omnino constat. Ferrarius ita dictos existimat arietes, quod in feminas saliant, quasi montans. Certe Picardi montons dicunt. Vide Animal, et Origines Gallicas. Mutto, in Charta ann. 1113. apud D. Calmet. tom. 1. Hist. Lothar. col. 534. Mutonagium, Moutanagium, Tributum ex vervecibus, seu mutonibus : Moutanage, in Consuetudinibus Bononiensi et Herliacensi ; Montenage, in Consuet. Monstrol. art. 24. Montonage, in Edicto Caroli Regentis ann. 1358. tom. 3. Ordinat. pag. 223. Male editum in quibusdam Consuet. ut monet Raguellus, Montrouvage et Montaigne. In Chartophylacio Regio, scrinio, cui titulus, Monetarios, est Charta Joannis de Fonsomme Senescalli Viromand. ann. 1269. qua S. Ludovico Regi vendit 20.

solidos annui reditus, quos habebat super Moutonagium vill S. Quintini

. Charta Joannis Abbatis S. Bertini ann. 1228 :

Moutanagia vero habeo apud Scales, sicut hactenus habui.

Occurrit spe in Tabulis vernaculis. Computum Domanii Stapularum in Comitatu Bononiensi ann. 1475. fol. 36 :

Recepte de Moutonnages, qui se payent au jour de S. Jean-Baptiste, en paine de 60. sols d'amende ; est savoir pour chascune beste laine, un denier.
Regestum Feodorum Comitatus Andegav. ann. 1387 :

Perrot Rileau de Peray homme lige cause du sep et maison de la Baume devoir garder les prisonniers, quand le cas y chet, et les rendre Baug, et aussi cueillir le Moutonnaige en la paroisse de Perai et de Biteux.
Redit. comitat. Hannon. ann. 1265. ex Cam. Comput. Insul. :

De xiij. bestes prent on une, et se tant n'en y a, chascune doit j. den. jusques xij. deniers : si appiel l'on ceste valeur Moutonnage ; si le prent-on l'Ascension.

Hinc Moutonnier appellatur, qui ejusmodi tributum exigit, in Reg. feud. eccl. Camerac. :

Et pareillement est l'un des Moutonniers avec le iiij. frans fiefvs, et eux deux ensemble sont tenus de cacher le Moutonnage, dont pour ce il doibt avoir pour sa part au jour S. Jehan deux moutons.
Moltunagium, Eadem notione. Charta ann. 1256. in Tabular. Sangerm. :

Pro advocatione sua x. sol. singulis annis de parte S. Germani accipiet et

Moltunagium proprium habebit.

Vide Largagium. Montongium. Chartular. B. M. de Bono-nuntio Aurel. :

Quando famulus in terram veniet Montongium qurere, hospes ad cujus domum veniet, etc.
Motonagium, in Charta anni 1205. in Hist. MS. monast. B. M. de Blancha :

Confirmo dict abbati feodum quem nobilis domina mater mea cum una domo in Hero insula et Motonagio suo de Boing eidem abbati in perpetuum donavit.
Alia ann. 1236. in Tabular. S. Quintini in insula pag. 344 : Vide Wartepain. Motunagium, in Tabular. S. Vincentii Cenoman. fol. 39 :

Retinemus extra partem et nos in Motonagio, corveis, etc. Dedi... abbati S. Vincentii.... illud servitium quod Motunagium quod vocatur, quod antecessores mei habebant de suis hominibus in Sagonensio.
Multonagium. Chartular. B. M. de Bono-nuntio Aurel. :

Persolvunt decem et octo denarios per singulos annos propter Multonagium.

Histor. Britan. tom. 2. pag. 162 :

Frumentagium, et Multonagium, et bidemium et talliatum, etc.

Vide Frisengagium in Friscinga. Accipitur etiam pro quovis tributo, in 1. Regesto Parlamenti Paris. fol. 6. sub ann. 1257 :

Inquesta facta super eo quod Prpositi D. Regis capiebant duo Moutanagia apud S. Richarium de burgensibus vill, unum rationi burgesi, et aliud pro herbagio, etc.
Charta ann. 1248. in Tabular. Maurigniacensi :

De quibus nobis singulis unaquque masura integra directuram integram, Moutonagium scilicet 6. denariorum.... reddebant.
In Tabulario domus public Ambianensis fol. 200. est Charta Caroli VI. Regis 20. Jul. 1385. in qua fit mentio auxilii, seu subventionis, pro facto guerrarum, appellat Moutonnage courant. Memor. D. Cam. Comput. Paris. fol. 43. r. :

Dies xxviij. Martii assignata domino de Bethisy ad computum de subsidio, vocato Moutonnage, in diocesi Ambianensi.
Lib. cens. terr d'Estilly ann. circ. 1430. ex Cod. reg. 9493. fol. 20. r. :

Ce sont les cens rendus audit lieu de Destille au jour de la S. Florons,

appellez anciennement Moutonnages.

Multones, Mutones, Monet aure Regum Franci, in quibus effictus Agnus Dei, uti vulgo dicimus, seu agnus lanatus cum crucicula, quas inde Denarios vel Florenos ad agnum appellabant nostri, Deniers, Florins l'aignel, vel Moutons ; quorum valor erat 12. sol. 6. den. Turon. qui solidi cum ex puro argento essent, ad 7. lib. 9. sol. 6. den. hodiern monet referri possunt. Charta laudata in voce Marca :

A 15. Junii 1354. usque ad 1. Junii 1355. fiebant Mutones fini, auri fini, cursu 25. solid. etc.
Charta Edw. II. Regis. Angl. :

Rex tenetur Ottoni de Grandisono in 10. millibus Multonum auri.

Charta ann. 1363. in Tabular. castri de Blein. :

Ego Herveus de Leonia dominus de Noion, testamentum meum facio..... Do et lego abbatiss et conventui de Gaudio prope Hennebont centum Mutones auri semel solvendos.
Advisamenta styli curi eccl. Brioc. :

In causis excedentibus valorem unius Mutonis auri veteris, sommam triginta duorum solidorum et sex denariorum usualis monet valentis, edatur libellus, nisi causa et persona fuerint de exceptis.
Reparationes fact ann. 1436. in Senescallia Carcasson. apud D. Lancelot :

Pretio xxv. Mutonum auri, valente Mutone xvi. sol. viii. den.

Froissartes 1. vol. cap. 171. ait post prlium Pictavense tum primum cusos ejusmodi nummos :

Item en cel an ou mois de Janvier fit faire le Roy Florins de fin or, appellez Florins l'aignel, pour ce qu'en la pile avoit un aignel, et estoient de 52. ou marc, et le Roy en donnoit lors qu'ils furent faits, 48. pour un marc de fin or, et defendi l'en lors li cours de tous autres Florins.
Regestum Memorialium Camer Comput. Paris. signat. C. :

Ordinatio cursus Florenorum ad agnum, et evaluationis ad Scuta et marcam argenti : in contractibus communibus advaluatio in auro fiet faciendo de 74. Scutis Joannis unam marcam auri, quod advaluabitur ad pretium march auri in Agnis nunc currentibus, videlicet pro dictis 74. Scutis 48. Florenis ad agnum, quolibet computato pro 20. solid. Paris. aut faciendo pretium quod habebunt 6. Febr. ann. 1354.
Verum longe antea hac figura a Regibus nostris cusos nummos aureos constat, cum legamus Parlamentum Parisiense erga Regem Philippum Pulcrum potissimum institisse, ut monet Francic ad probitatem et valorem reducerentur quibus erant sub S. Ludovico, atque adeo Mutones aurei, ad 5.

solidorum pretium, uti erant sub eodem Rege. Chartam porro prstat hic describere ex Tabul. Regio, scrinio, Monetarios, uti in duobus Rotulis pergamenis habetur, quibus inscriptum nude :

La Court. Item, si comme il li semble, que quant au fait de la monnoye de l'or, li Rois nostre Sire, ou sa Gent commis ou fet des monnoyes de l'or, pourroient donner 58. Moutons du marc 24. quarres d'or monnoi et monnoier, et au feur de l'autre 20. quarres, ou 18. ou au dessous en descendant jusques la fin, sans rien rabattre de l'affiner. Item dit, si comme il li semble, que qui ne prendroit que Florins au Mouton, qui courroient pour 6. sols 8. deniers de la monnoie 6. deniers de 14. sols 8. deniers, et qui auroit cours pour 3. deniers la Monnoie xviii. ou pour 2. den. la Monnoie xv. ou pour 2. den. Tourn. petits la Monnoie xii. et courroient pour 13. s. 4. den. de la monnoie 3. den. 18. gr. qui courroient les deux pour un de ceux 6. deniers et de 14. sols et 8. deniers qui courroient pour 3. oboles la Monnoie xviii. ou pour un Parisis la Monnoie xv. ou pour un petit Tournois la Monnoie xii. dit, que peu courroient de Deniers d'or, se n'en couroit que d'une piece par le Royaume, quant aux marchandises qui s'y font : car autrement se corromproient les Ordonnances, qui les feroit, ne ne les pourront l'en tenir. Item dit, si comme il li semble, qu'il vaudroit mieux donner cours la monnoye de son Royaume, qu'il ne feroit celle dehors. Pourquoy je di, Je ferois courre les Deniers du Roy de la Masse, les deux pour trois de ceux au Mouton, c'est savoir pour 10. s. de la monnoie 6. den. de 13. s. et 8. den. et pour 20. s. de la monnoie 3. den. 18. grains, et de 18. s. 4. den. et pour 25. s. du Tournois petit, de ceux de 22. s. et 2. den. et pour 20. s. de Parisis 4. den. 12. grains, et de 22. s. 2. den. et tout en la maniere que dessus est dit desdits Moutons, et non autrement.

Item dit, si comme il li semble, que s'il plesoit au Roy nostre Sire qu'il laissast courre de grace especiale les Deniers de Florence en son Royaume, tant comme il li plairoit, et que l'en les prinst de poids de 70. au marc, pour 5. s. 5. den. de la monnoie 6. den. et de 14. s. 8. den. et pour 10. s. 10. den. de la monnoie 3. den. 18. gr. et de 18. s. 4. den. ou pour 14. s. de petit Tournois de 22. s. et 2. den. et par ainsi ne vuideroit le Foiblage dudit Royaume, ou se fondroit au coing de la monnoye du Rog nostredit Sire, et par ainsi les Mantelez et ceux a la Chaire courroient pour deux de Florence, et par les prix que dit est en cet article. Item dit, si comme il li semble, qu'il laissast courre Florins a la Royne pour 6. s. 3. den. de la monnoye 6. den. et 14. s. 8. den. et pour 12. s. 6. den. de la monnoye 3. den. 18. grains, et de 18. s. 4. d. et par ainsi de la monnoye, comme dessus dit est. Item dit, si comme il li semble, comme l'en donnast cours Florins de Florence, Mantelez, Chaires, et ceux de la Royne, s'entention est que pour le prix quoy ils sont, si comme dessus est dit, et devis, qu'ils n'ont nul cours ; mais seulement pour tout fondre et convertir au coing des Deniers au Mouton de nostre Sire le Roy. Item dit, si comme il li semble, que quant au fait de la monnoie d'or, qu'il face crier solemnellement par tout son Royaume, et sur la paine telle comme elle y appartient, et face tenir fermement les Ordonnances desdites monnoies pour le prix qui dessus sont dits, et bien garder toutes les issues de son dit Royaume, qu'il n'en isse monnoie nulle, s'elle n'est d'or, avec la neuve 6. den. et de 14. s. 8. den. et celle 3. den. 18. gr. et de 18. s. 4. deniers. Item dit, si comme il li semble, que s'il est tenu et gard sans corrompre, ne enfraindre en la maniere que dessus est dit et devis, l'on ouvrera la xviii. la xv. ou la xii. et tout pour regle, sans corrompre l'uvre de

l'or. Item dit, si comme il li semble, que par celle Regle, ceux dehors le Royaume rapporteront pour un marc d'or 14. marcs d'argent, ou la valu ; ainsi s'emplira le dit Royaume d'argent grant plant, et vuidera de l'or, en confondant ceux de hors du Royaume, que par leur cautelle, engin, ou soustivet, l'ont mis dedans ledit Royaume. Item dit, si comme il li semble, que qui aura audit Royaume 14 marcs d'argent pour un marc d'or, qui ne deveroit valoir que 10. marcs d'argent, si comme autrefois a vallu, quant l'en faisoit petits Tournois, l'en pourra bien laisser aller vuider hors du Royaume ledit or, quar encore y en demeurra-t-il assez. Item, dit, si comme il li semble, que quand Deniers au Mouton ne vaudroient que 6. s. 8. den. de la monnoie ob. den. et de 14. s. et 8. den. qui ne courroient de la bonne que pour deux petits Tournois, et de 13. sols 4. den. et de la monnoie 3. den. 18. gr. et de 18. s. 4. den. qui courroient chascun pour un petit Tournois, il conviendroit mettre les Moutons de 6. s. 8. den. 6. s. et de 13. s. 4. den. 12. s. et les Florentins qui courroient pour 5. s. 5. den. de la monnoie 6. den. et de 14. s. 8. den. et pour 10. s. 10. den. de la monnoie 3. den. 18. gr. et de 18. s. 4. et tout pour le prix dessusdit : et ainsin conviendroit-il que l'en mist les Florentins de 5. sols 5. deniers 5. s. et 10. s. 10. den. 10. s. et tous les autres Deniers d'or, valuez, si comme dessus est dit : et par tel point ne courroit-il audit Royaume pour marc d'or que 12. marcs d'argent. Item dit, si comme il li semble, que qui voudroit valuer l'or selon le bon temps du Roy Monsieur S. Louys, il conviendroit que l'on meist Deniers au Mouton 5. s. de la monnoie 3. den. 18. grains et de 18. s. 4. den. et Florentins 4. s. 2. den. de la monnoie 6. den. et de 14. s. 8. den. et pour 8. s. 4. den. de la monnoie 3. den. 18. grains, et de 18. s. 4. den.

et tous les autres Deniers d'or, conviendra avaluer au prix comme cy dessus est dit. Et par tel point ne courroit-il audit Royaume pour un marc d'or, que 10. marcs d'argent. Item dit, si comme il li semble, que s'il plesoit nos Maistres Nosseigneurs de la Court, nous ouir sur le ft des monnoies dessusdites, tant l'argent comme l'or, de donner grace de nous entendre, il nous est advis que tout ce que dessus est dit, est bon et vray, la grant honneur du Roy nostre Sire et au grant profit du commun peuple, pour toujours ms ouvrer sans muer coing, tant de l'argent comme de l'or.
Id etiam firmat Instrumentum aliud ejusce vi, quod ex Regesto Camer Computor. Parisiensi signato Noster f. 208. eruimus, hicque perinde descripsimus in rei monetari nostratis studiosorum gratiam. Veezcy l'accort qui fu fait par les gens des bonnes villes, qui furent mandes pour le fait des monnoies l'an 1304. etc. Premierement il fu accord que l'en face petits Tournois et Petits Parisis et Mailles petites Tourn. et Par. du temps et de la loy S. Louys, et nulle autre monnoie. Item il fu accord que toutes monnoies fussent abatues d'or et d'argent, exceptez les Gros Tournois et les Mailles d'argent, le Gros Tournois pour 12. Tourn. et la Maille d'argent pour 4. Tourn. pour la faute qui est de monnoie, tant comme il plairoit notre Seigneur le Roy. Item, il fu accord que la monnoie d'or l'Aignel courre pour 10. sols Parisis, et toute autre monnoie d'or soit abatue. Item, il fu accord pour avoir plus matiere faire monnoie, que l'en praigne le quart de la vessellemente d'argent par souffisante pris, et que l'en n'en face nulle vessellemente jusques 2. ans. Item, que le Roy pourchace pardevers ses Barons, que il se sueffrent de faire ouvrer jusques 2. ans ; car autrement il ne puet pas remplir son peuple de bonne monnoie ne son Roiaume :

et furent accort que li Rois doint tant en or en argent, que il n'i preigne nul profit.
Item, que li doubles que l'en appelle Cornus, fussent abattus de tous poins. Ejusmodi monetarum aurearum ab ipsomet Philippo Pulcro cusarum mentio est prterea in illius Statut. Monetariis. Statuto quippe dato Pissiaci die Martis post festum S. Vincentii ann. 1310. statuitur,

qu'il sera forg monnoie d'or, qui est et sera appelle l'Aignel, laquelle

est du temps S. Louys nostre ayeul, pour 16. s. Paris. et pour 8. s. de Bourgeois fors, et pour 16. s. de Bourgeois petits
. Statutum aliud Ludovici Hutini Regis 15. Jan. ann. 1315 :

Item, parce que c'est notre volont de garder les Ordonnances de Mons. saint Loys nous avons fait garder en nos Registres sus le fait de la monnoie de l'or, et avons trouv que il fist faire le denier d'or, que l'en appelle l'Aignel et le fist ajuster le plus lealement que il pot, et qu'il eust cours pour dix sols Parisis tant seulement.

Ex quibus patet obtinuisse id genus monet etiam sub ipso S. Ludovico. In Charta alia scripta die Jovis post Conversionem S. Pauli ann. 1311. ea moneta esse debet 88. denar. et tremiss. ad marcam Regiam. Statuto dato Pissiaci die Sabbati post Epiphaniam ann. 1313. statuitur ut Moneta l'Aignel, qu tum cudebatur, valeat 15. solidis Turon. parvis. Et Statuto dato Paris. 17. April. 1314. omnis aurea moneta interdicitur, prter eam qu dicitur l'Aignel, qu tum cudebatur, pretii 15. sol. parvorum Turon. aut 12. solid. Paris. Denique Statuto Caroli IV. dato Parisiis 15. Octob. ann. 1322. statuitur fieri

deniers l'Agnel pour 7. sols et six deniers qui courront pour deniers Parisis, 15. sols des deniers sengles

. Habentur ea Statuta in primo Regesto Memorialium Camer Comput. Paris. fol. 13. 21. 35. 38. 39. 62. 131. 132. Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 287 :

Anno Domini 1359. die prima Februarii... Muto auri tunc currente pro xxxvij. sol. Turon.
Invent. Chart. monast. Athanat. ann. 1519 :

Instrumentum ann. 1460. donationis cujusdam annu pensionis, quatuor Mutonum auri, quolibet ponderante duos denarios auri.
Lit. remiss. ann. 1379. in Reg. 115. ch. 18 : Ali ann. 1422. in Reg. 172. ch. 60 :

Icellui Mahiet lui dist qu'il lui avoit prest un Mouton rex et dix sols. La somme de soixante-quinze escuz, c'est assavoir deux dourderes et trois Moutonneaulx en or et le residu en blanche monnoye. Moutonnet,
ibid. Lib. rub. fol. parvo domus publ. Abbavil. ad 15. Febr. ann. 1426. fol. 198. r. :

xij. Moutoncheaux d'or et dix frans en vieulx blans.

Charta ann. 1472. 9. Febr. ex Tabul. Flamar. :

Summa decem Mutonum auri, computando pro quolibet Mutone auri decem grossos auri, et pro quolibet grosso auri sex ardicos, et pro ardico duos jaquetos monet nunc currentis.
Eadem rursum leguntur in Ch. ann. 1475. ex eod. Tabul.

Multones Duplices, Moneta Brabantina, in Lit. remiss. ann. 1377. ex Reg. 111. Chartoph. reg. ch. 195 :

Florins de Brabant, appellez doubles Moutons.

Hinc igitur planum est, ea tate, Mutones aureos in usu fuisse. Sed altius eorum originem repetendam censebat Magnus Peirescius, existimabatque, a Regibus nostris cusos, vigentibus contra Albigenses bellis, in quibus prcipua Crucesignatorum vexilla eo ipso Agno Dei insignita erant, qui inde pro insignibus toti Franci Clero, et compluribus Ecclesiis Cathedralibus et Collegialibus mansit, atque adeo ipsi urbi Tolosan, ex quo in eorumdem Crucesignatorum potestatem venit, servata tamen ejus, quam in insignibus gestabant Comites Tolosani, Crucis figura. Proinde putabat Peirescius cusas hac imagine monetas, quibus Crucesignatorum stipendia exsolverentur. Hanc Peirescii sententiam utcumque firmant monet Comitum Tolosanorum typi duo ; unus Raimundi a S. Egidio, alter Alfonsi ejus filii, in quibus effictus erat Agnus Dei, ut testatur D. le Blanc. An inde Mutones aureos antiquiores esse S. Ludovico, an aliunde collegerit vir oculatissimus, tacuit. Ut ut est Mutonum originem a sanctissimo Rege repetendam nihilominus censet laudatus le Blanc ; quorum usus ad tempora Caroli VII. obtinuit. Mutones Flandrenses memorat prterea Tilius lib. de Pactis inter Francos et Anglos sub ann. 1351. et 1361. pag. 273. Habuit etiam Hispania suos Agnus Dei, de quibus ita Covarruvias de Veterum numismatum collatione cap. 5. n. 9 :

Ante ejusdem Henrici III. hisce in regnis habuit cursum moneta nuncupata
Agnus Dei, qu initio quivalebat Maravedinum :

deinde percussa fuit ex tam infima materia, ut saltem valuerit unum Coronatum, vulgo Cornado, veluti traditur in Chronicis ejusdem Regis Henrici III

. Istius monet meminit etiam Mariana lib. de Ponder. et mensuris cap. 22. Obtinuit etiam hc moneta in Dalphinatu sub Humberto II. ut probat Computus ann. 1333. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 272 :

Item, recepit ab eodem ibidem Agnos de auro lxxv. et fuerunt expensi ad rationem de Carolinis xiv. cum dimidio pro quolibet, sunt in summa in Carolinis argenti unc. xviii. taren. iii. et granos xv.
Muto, seu Mouton, apud Froissartem 3. vol. cap. 102. pro machina bellica usurpatur, quam forte veteres Arietem vocabant. Qua saxa emittebantur ad quatiendos muros, atque adeo ab antiquorum ariete distincta ; ab ipso tamen nomen inditum videtur, quod quemadmodum eo ariete, ita illa machina diruerentur muri :

Un engin qui estoit merveilleusement grand ; lequel avoit vingt piez de

large et 40. piez de long ; et appelloit-on celui engin un Mouton, pour getter pierres de faix dedans la ville et tout effondrer.

Moutonniere vero appellatur, Locus in carcere angustus, vulgo Cachot, in Lit. remiss. ann. 1479. ex Reg. 205. Chartoph. reg. ch. 258 :

Certains lieux de la geolle, nommez les Moutonnieres, qui sont les lieux o l'en a acoustum mettre et tenir les prisonniers dtenuz pour cas de crime.

MULTOCIUS, pro cito, usurpat auctor 1. Vit S. Marculfi Abbat. n. 14. pro multo amplius legitur in Vita S. Benedicti Anian. sc. 4. Bened. part. 1. pag. 208 :

Piissimus quoque Ludovicus Rex, quo ab insanis magis magisque inridebatur Benedictus venerabilis Abba, eo sibi eum in dilectionis sociabat Multocius amore, sciens mundi amatorum esse consuetudinem profectibus obesse justorum.
MULTOR, Molitor, Gall. Meunier. Vita S. Godelev tom. 2. Julii pag. 432 :

Verum Multoris quo nescio interveniente impedimento, et exequiarum nutabat religio consueta, et egenorum periclitabatur egestas famelica.
Chron. Corn. Zantfliet apud Marten. tom. 5. Ampliss. Collect. col. 387 :

Hi Leonino more super cornutos irruentes plurimos ex fabris et Multoribus, fugato mamburno, peremerunt.

Occurrit etiam in Chartular. S. Vandreg. tom. 1. pag. 182. MULTOTIES, Spius. Concil. Tolet. XIII. inter Hispan. tom. 2. pag. 699 :

Accidit enim Multoties, ut caussa salutis alicujus vel collationis necessari, evocati a principe vel metropolitano confinitimi sacerdotes, venire differant.

MULTRA, Mulgaria lactis. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7641. Vide Mulctrale. MULTRALE. Vide supra Mulcrum. MULTRARE, Multricium, Multrum, etc. Vide Morth. MULTROCINIUM, Homicidium, seu mulcta qu domino competit ex multro ; vel jus de eo cognoscendi et judicandi. Libert. Domni-medardi ann. 1246. tom. 7. Ordinat. reg. Franc. pag. 690. art. 4 :

Lex duelly ex quo dantur vadia et Multrocinium sunt domini.

Qu rursum leguntur ibid. pag. 692. art. 26. Vide in Morth. MULTUM, pro Mulcta. Tabul. Rothon. :

Si quis contra hanc donationem calumniam generare prsumpserit, mille solidos Multum componat.
MULTUOSE, pro Tumultuose, in Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 586 :

De suspendendo vel subjungendo dictos olim servientes Multuose,

impetuose ac seditiose renunciare fecerunt.

1. MULTURA, Quod molitori ex frumento quod molit, prstatur. Monasticum Anglic. tom. 3. pag. 91 :

Dabunt Multuram ad vicesimum vasculum, quando et quandiu ad molendinum meum molere voluerint, etc.
Hist. Mediani monast. pag. 257 :

Contulit S. Petro.... ea scilicet ratione ut quandiu ipse viveret, in usus proprios retineret unum tantum denarium de censu et quartalium unum de Multuris persolveret.
Adde Chartam ann. 981. in Append. Marc Hisp. col. 927. Vide Molta 2. Multura Sicca, Qu in numerata pecunia exsolvitur. Charta Roberti II. Reg. Scot. in Supplem. Diplom. pag. 108 :

Dono.... octo mercatas terr cum octodecim bollis farin de sicca Multura de dicta terra.

Vide rursum in Molta 2. 2. MULTURA, Moletrina, Gall. Moulin. Charta ann. 981. tom. 9. Collect. Histor. Franc. pag. 647 :

Omnia quicquid in his villis, et in cuncto Rossilionense pago sanctus Genesius habere dinoscitur, in silvis, in pratis, in vineis, in aquis, in Multuris et in salinis, etc.

3. MULTURA, Idem quod supra Molitura 3. Bladum molendum. Stat. Casalis sc. xiv. inter Mon. Hist. Patr. Taur. tom. II. col. 1059 :

De Multura non ducenda ad Padum. - Item statutum est quod menatores non debeant ducere ad Padum Multuram, sed capta Multura ad locum, ubi pensatur blava et farina, debeant ipsam ducere intus burgum Cassallis.
Fr. MULTURARIUS, Mensur annonari species ; quod in ea multuram suam accipiat molitor, sic dici videtur. Stat. Avell ann. 1496. cap. 104. ex Cod. reg. 4624 :

Unus sestarius rasus faciat et continuat xxiv. Multurarios rasos,... capiendo pro multura cujuslibet sestarii et quolibet sestario unum Multurerium (sic) rasum.

Vide Moldura in Molta 2. MULTURENGIA, Vari molitur miscellum frumentum. Charta ann. 1190. in Tabular. Sangerm. fol. 73 :

Dedit illis in eleemosinam in molendino suo septem sextaria annon, medietatem hibernagii et medietatem Multurengi.
Charta Galerani Com. de Mellento tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1620 :

Retinuimus in manu nostra duos modios et dimidium Multurengi, singulis

annis nobis persolvendos.

Ubi perperam editum, Multurengr. Vide Mousturangia. MULTUS, Molitus, Gall. Moulu. Charta ann. 1331. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 527 :

Ad qu pondera dicti molinerii seu dicta molendina gubernantes blada molenda et farinam Multam apparere et ponderare haberent.

MULVELLUS, Piscis, qui in mari Angli Boreali copiose capitur in state, Londoniis Greenfish : Lancastrensibus Milwin, apud Sylvestrum Giraldum lib. 2. Itiner. Cambr. cap. 9. et in Descript. Cambri cap. 5. ubi perperam Mulnellus, ut et in Fleta lib. 2. cap. 12. 12. Vetus Charta laudata a Spelmanno :

Dedit.... quibuslibet leprosis Eborum venientibus in vigilia diei S. Johannis Bapt. Mulvellum, butyrum, panem, cerevisiam, etc.
1. MULUS. Epitaphium S. Prudentii Episcopi Tarracon. apud Ambrosium Moralem lib. 11. cap. 74 :

Funus sacratum, non mortali luce latum, Sed proprio Mulo conditur hoc tumulo.

Quid hic mulo sonat, non percipio. Nativa et propria significatione hic Mulus accipitur, ut discimus ex ejusdem Prudentii Vita tom. 3. April. pag. 593 :

Prcipio ut corpus meum imponatis super mulum, cui insidere consuevi ; et ubi requieverit ibi sepulchrum mihi parate....... Straverunt mulum, et corpus venerandum leviter ab ecclesia trahentes, illud super mulum imposuerunt..... mulum in via absque ductore miserunt..... Ibi introivit mulus cum corpore S. Prudentii, et genu flexo ibidem pausavit.
2. MULUS, Acervus, cumulus, Gall. Meule. Lib. nig. episc. Carnot. :

Major de Piatovillari advoavit se tenere a domino Carnotensi episcopo, videlicet...... unum Mulum feni in prato de Berjonvilla.

Vide supra Mollus 2. MUMAX Ignis, Confectitius, qui et Ignis Grcus, Gall. Feu Grgois, dicitur. Vide Ignis. Pandulphus in Vita Gelasii II. PP. :

Sva insuper jam per ripam Alemannorum barbaries tela contra nos mixta toxico jaciebat. Minitabantur etiam nos intra aquam natantes Mumaci igne cremare, nisi Papam et nos in manibus eorum redderemus.
MUMBURDUM. Vide in Mundiburdus. MUMIA, apud Matth. Silvaticum,

est illud quod invenitur in sepulcris balsamatorum, in quibus humor mortui cum aloe et myrrha resolvitur, quibus ipsa corpora condiebantur, et similatur pici marin. Solebant antiquitus corpora balsamo, myrrha et

aloe condiri, et fit apud paganos et Saracenos circa Babyloniam, ubi est copia balsami
. Idem Silvaticus :

Kretal, i. Mumia.

Constantinus Africanus lib. de Gradib. :

Mumiam quidam dicunt esse aspalathum ; qudam tamen species est in veteribus monumentis inventa, qu optima est. Antiqui etiam mortuos ex ea ungebant, ne cito putrescerent, aut vermes producerent. Calida et sicca est in tertio gradu. Valet contra fracturam capitis, etc.
Anastasius in Epitome Chron. Casin. apud Murator. tom. 2. pag. 361 :

Jam vero de sceleratissima peccatorum sentina et totius perversitatis et nequiti radice Strumbulo qui et Mummulo, quod dicam ? qui juxta nominis sui derivationem liquor ftidus interpretatur, Mummia enim liquor ftidus est, fluens de cadaveribus mortuorum.
Salmasius ad Solinum mumias et momias dictas putat a thure, quod vocabant, quo condiebantur corpora. In describenda gyptiorum conditura multa habent Herodotus lib. 2. et Diodorus lib. 1. ex quibus observare licet cadavera olim domi subrecta in loculo ad parietes statuta : sed postmodum lectulis imponi consuevisse scribit Athanasius. Silius lib. 13. vers. 474 :

.............. gyptia tellus Claudit odorato post funus stantia saxo Corpora, et a mensis exsanguem haut separat umbram.

Vide Kirkmannum lib. 1. de Funeribus cap. 8. Chiffletium de Linteis sepulcralibus cap. 3. Petrum de Valle in Epistolis, etc. Alias vocis Mumi originationes ex Bocharto et aliis, vide apud Menagium in Orig. Gall. pag. 812. et Octavium Ferrarium in Orig. Ital. Adde Leonardum Fuchsium ad Myrepsum sect. 1. cap. 13. et lib. 1. Paradox. medicin. cap. 40. Mumia, Cadaver siccum, in Miraculis B. Gregorii Verucul. tom. 1. Maii pag. 539 :

Ex quo pr infirmitatis longi tudine tantum pellem et ossa retinet...... ita quod cadaver et Mumiam diceres.
MUMMENTUM. Remigius Autissiodor. in Homil. de Nicodemo :

Quia ergo iste alicujus sibi Mummenti, ut pote doctor, esse videbatur.
Ubi Glossator quidam, i. e. Sublimitatis. Legerem ego momenti, promta et facili emendatione. MUNA. Charta Italica ann. 1287 :

Voverunt.... quod apportabunt ad sepulturam suam (S. Ambrosii Senensis) unam Munam,

an minam ? Vide Bollandum 20. Mart. pag. 208. Muna, munera qu militibus

dantur, in Gloss. Isid. Ital. Muno, munus, donum. MUNATA. Statuta Vercell. lib. 1. fol. 15 :

Ut becharii suo loco et tempore de carnibus Munatas faciant meliores et bonas carnes vendent.
Alia perinde mihi ignota notione lib. 2. fol. 34 :

Habito respectu ad statutum quo cavetur quod de bonis immobilibus dentur Munate quinque pro quatuor in solutum creditoribus.
MUNBURDUM, Munburdus, Munburnare. Vide Mundiburdus. MUNCHEWAT. Monasticum Anglic. tom. 1. pag. 398 :

Prohibeo etiam ne aliquis piscetur infra stagnum et Munchewat, prter Monachos.

MUNCTORIUM, Mocheron de candeille. (Gloss. Lat. Gal. Bibl. Insul. E. 36. XV. s.) 1. MUNDA, f. Idem quod Defensa, Locus forest in quo nec venari nec usagium capere licet, a Saxon. Mund, Defensio. Charta Pontii Comitis Tolosani Primarchionis et Ducis Aquitanorum, et Garsis uxoris, apud Catellum :

Damus similiter totum allodium et totum potestativum de Ecclesia et omni Parochia,.... et fontes, montes et colles, et Mundas cum nemoribus, cum silvis et forestis, et cum omnibus fivalibus et mercariis, etc.
2. MUNDA, Os : unde Teneremunda, urbs in Flandria, quod exstructa sit ad ostium Tener fluvii, vox orta a Gothis apud quos munt os et buccam sonat, ut testatur Smaragdus in Comment. ad Partes Donati ; cui Wigmunt est Valens bucca :

Ricmunt, Potens bucca : Ratmunt, Consilium oris, etc.

Vide Lindanum in Teneremunda, et Schilt. in Gloss. ad vocem Munt. 3. MUNDA, Mappa. Regula consueta Toribii Archiep. Lim, tom. 4. Concil. Hispan. pag. 674 :

Singulis septimanis apponent Mundas et pallia et corporalia et purificatoria ad omnia altaria.

MUNDALIA, Mundanalis. Vide Mundus 1. MUNDALIS, Scularis, nostris alias Mondain. Lib. de Mirab. Rom apud Montemfalc. in Diar. Ital. pag. 289 :

Et sicut ipsi sunt nudi, ita omnis Mundalis scientia nuda et aperta est mentibus eorum. Toutes justices, tant ecclesiastes comme Mondaines,
in Charta ann. 1335. ex Chartul. Valcel. sign. E. uvres mondaines appellantur, Opera consueta, a quibus abstinere solent diebus Dominicis et festivis, in Lit. ann. 1372. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 606 :

Pour ce que le jour de Dimenche est jour solempne, et doit on cesser de toutes uvres mondaines par tout fal Crestien, etc.

Vide in Mundus. MUNDANUS, Ut Mundalis ; vide quoque in Mundus :

Ut qui cybos Christi pauperibus exibebat, in pastum Mundan militi transferretur, heu, pro dolor, tanquam Mundana possessio dilaceratur.

(Charta Cluniac. coll. Burgund. B. N. t. 78. n 112. an. 1059.) MUNDAT, Immunitas, locus vel districtus exemtus a jurisdictione civili ordinaria. Codex MS. Ruffacensis apud Schilt. in Gloss. Teuton. : Hic notantur redditus et possessiones Episcopi A. in districtu Rubiacensi, qui vulgariter dicitur die Mundat. Vide Munitas 2. MUNDATA. Charta Guidon. Malivic. ann. 1234. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 235 :

Dedi etiam dictis canonicis.... sexaginta solidos Parisienses in reditu meo de Mundata illis annuatim reddendos.
Sed leg. Medunta, Gall. Mante. MUNDATIO, Purgatio. Charta Hilduini ann. 832. apud Felibian. in Hist. Sandionys. pag. li :

Infra monasterium in ponte perticas quinque, in Mundatione Crodaldi ut supra.

MUNDATORIUS, Advocatus monasterii, a Saxon. Mund, Protectio, tutela, defensio, sic dictus, quod monasterii jura defendat ac tueatur. Prceptum Pipini Reg. Aquitan. in Tabulario S. Florentii :

Si in immunitate monasterii de Glonna reus repertus fuerit vel dictus, a nemine distringatur, nisi a loci Mundatorio, nisi forte exinde ipsius latronis fuerit ejectio.
Nec cuiquam mirum esse debet quod Advocatus judicis partes hic agat, eos quippe jus dixisse, intra jurisdictionem ecclesiarum, quarum Advocati erant, certum est. Vide Advocati. MUNDATUS per Assisam, Solemni judicio absolutus. Leges Malcolmi II. Regis Scoti cap. 3. n. 2 :

Pro quolibet homine Mundato per assisam, pro tractu extra rotulos, quatuor denarios.
Galli dicerent :

Pour tre tir du rle des accusations ou des amendes.

MUNDBRICE, Mundbriche. Vide infra Mundbrece. MUNDBURGUM, Mundeboro, etc. Vide Mundiburdus. MUNDERECE, in Legibus Edmundi Regis cap. 6. Mundbrice, in Legib. Alvredi cap. 3. Mundbriche, in Legibus Kanuti cap. 2. Mundebriche, apud Bromptonum, ubi exponitur lsio Majestatis :

Infractio pacis,

in iisdem Legibus cap. 32. Maxime vero, si etymon vocis spectetur, protectionis, tutel, ac defensionis Regi violationem et infractionem sonat, Infraction de la sauvegarde du Roy. Confecta enim ex Saxonico mund, protectio, tutela, ut in voce Mundius, docemus, et brice, ruptura. Occurrit prterea in Legibus Henrici I. Regis Angli cap. 37. 66. thelb. cap. 75. MUNDERUS, f. Libellus memorialis, Gall. Memoire, a Sax. Mund, Memoria. Charta Ottonis Comit. Palatini ann. 1231. apud Tolner. Histor. Palat. inter Instr. pag. 148 :

Volumus ut.... utensilia capellani nostr conservet, vel faciat Camerarium nostrum subjecto Mundero conservare, et distributio eleemosinarum nostrarum juxta discretionem prdicti Prlati fiat et ordinetur.

Nunderus ex eadem Charta inter Probat. tom. 2. Annal. Prmonst. col. 294. MUNDIA, Idem quod Mundium infra, apud Jo. de Janua. Vide Frea. MUNDIALIS, Mundialitas, Mundianus, etc. Vide Mundus 1. MUNDIATUS. Vide Mundium. MUNDIBRIUM, Mundiburdum, etc. Vide Mundiburdus. MUNDIBURDUS, Patronus, defensor, tutor : vox ejusdem originis ac mundius, Anglo-Saxonibus mund-bora, Kiliano mond-boor, mond-baer, et momboor. Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 465. Graff. Thes. Ling. Franc. tom. 3. col. 147. voce Muntporo. Ridicule porro Ugutio, et ex eo Will. Brito in Vocabular. MS. et auctor Mamotrecti :

Mundus muliebris dicitur apparatus ad ornatum mulieris,..... unde et ministros talium Mundiburdos vocamus.
Charta Rodulphi Arch. Bitur. ann. 855. in Tabul. Bellilocensi Ch. 14 :

Ut pro voto et arbitrio sui quem tutorem et Mundiburdum habere voluerint,... eis concedatur facultas eligendi.
Alia Friderici I. Imper. ann. 1171 :

Memoratus Episcopus oppignoratum sibi beneficium,... in manum nostram reportavit, nosque illud petitione et assensu ejus de manu propria in manum Henrici ejusdem Ecclesi Prpositi et gidii Comitis de Durachio, qui traditionis hujus Advocatus et Mundiburdus institutus est,.... libere et absolute tradidimus.
Burchardus Wormaciensis in Lege Famili :

Si quis eorum domum alterius cum armata manu introierit, et filiam ejus vi rapuerit, cuncta vestimenta quibus tunc induta fuerat, quando rapta est, singulariter in triplum patri ejus, vel Mundiburdo restituat.
Nostris Mainbourg, eadem notione. Confderatio inter Carolum VIII. Reg. Franc. et Maximilianum I. Reg. Rom. ann. 1495 :

Item que les Comtez de Bourgogne, Artois, etc. seront rendus au Roy des Romains comme pere et Mainbourg de mondit Seigneur l'Archiduc.
Germanis Mompar, Monbaer, etc. Vide Haltaus. Glossar. German. col. 1373. voce Mundburd. Mundiburgus, ut Mundiburdus, Tutor. Charta Bern. episc. Hildeshem. apud Leuckfeld. in Antiq. Walckenried. part. 1. cap. 10. 6 :

Consensu et adstipulatione fratris sui Bodonis legitimi Mundiburgi et hredis.

Munburdus, Eodem significatu, in Prcepto Rodulphi Reg. Franc. ann. 930. apud Baluz. Hist. Tutel. col. 328 :

Quo decedente, qualem communiter voluerint Munburdum et causedicum habeant.

Mundeboro, Idem qui Mundiburdus. Charta Chlodovi III. ann. 693. apud Felibian. Histor. Sandionys. pag. xiv :

Ipsi Amalbercthus nec venissit ad placitum, nec ipso Mundeborone suo inlust. viro Ermechario.
Mundibordis, Eadem notione, in Charta apud Willelmum Hedam in Bernulfo Episcopo Traject. 20 :

Mundibordem vero vel defensorem alibi non inquiramus, nisi ad supradicti Sancti altare, ad defendendum scilicet, etc.
Mundeburdis, et Mundiburdis, Defensio, tutela, in Leg. Rip. tit. 35. 3. tit. 58. 13. in Capitul. 1. Caroli M. ann. 802. cap. 40. in Capit. 3. ann. 813. cap. 13. in Capitul. 1. incerti anni Caroli M. cap. 54. in Concil. Meld. ann. 845. cap. 41. Marculf. lib. 1. form. 24 :

Et sub Mundeburde vel defensione illustris viri illius Majoris domus nostri..... quietus debeat residere.

Testam. Karileffi ann. 14. Childeberti apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 81 :

Ipsi prdicto Pontifici domno Innocenti tradere cupiebam, sub cujus Mundiburde vel defensione tam ego, quam et ips res sive homines ibidem degentes, futuris temporibus esse meruissemus.

Charta Caroli Martelli apud Serrarium lib. 3. Rerum Moguntinarum pag. 470 :

Cum nostro amore, vel sub nostro Mundeburde et defensione quietus et conservatus esse debeat.
Capit. Caroli Cal. tit. 26. 27 :

Ut Ecclesi...... talem Mundeburdem et honorem habeant, sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt.
Et tit. 33 :

Mundeburdem autem ad defensionem Rom. Ecclesi pariter

conservabimus.

Adde Tradit. Fuld. lib. 1. trad. 39. Mainbournie, in Edicto Philippi Pulcri ann. 1308. tom. 1. Ordinat. Reg. Franc. pag. 459 :

Commandons quant as vivres, que nous, la Royne nostre compaigne, quant nous l'aurons, nos effans estans avec nous, en nostre Mainbournie. Volumus pariterque jubemus ut sub ea lege qua res fisci nostri jugiter maneant, atque sub eo Mondeburde et defensione tueantur ac defendantur et sub ea tuitione imperiali consistant qua cnobia.
Mundeburdum, Eadem notione. Concilium Meldense cap. 41 :

Mondeburdis, Eodem significatu, in Prcepto Caroli C. ex Tabular. Compend. :

Causa defensionis et Mundeburdi.

Capitul. 4. Caroli M. ann. 806 :

Charta Pipini Regis Aquitani apud Beslium :

Sub nostro Mundeburdo vel immunitatis tuitione. Ut vidu et orphani et minus potentes sub Dei defensione et nostro Mundeburdo pacem habeant.

Adde Diploma Caroli Simplicis Reg. Franc. sc. 5. Bened. pag. 8. et Odonis Reg. ann. 890. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 25. Mandeburda. Charta Ludovici Imper. ann. 815. apud Meurissium in Hist. Episc. Metensium :

Deprecans ut ipsam precariam quam a supramemorato Abbate Optario acceperat, per nostram Mandeburdam et licentiam diebus vit su, sicut inter eos convenerat, habere potuisset.
Mandiburdium, et Mandiburnium, in Charta Ottonis II. Imperat. ann. 980. apud Mirum tom. 1. pag. 655 :

Sub Mandiburnio et defensione succedentium Regum vel Imperatorum deliberatum est mansurum.... Sub defensione nostra ac Mandiburdio nostro sint, atque successorum nostrorum.

Mundburdium, Defensio, tutela. Charta Odon. reg. ann. 889. inter Probat. tom. 2. Hist. Occit. col. 24 :

Quatenus ipsum locum in nostra defensione, cum omnibus ad eum pertinentibus, haberemus simul et defensione, sicut prcedentes reges comprobantur hactenus prceptorum indagine fecisse. Quod nos quoque audientes libenter eorum acquievimus consiliis, et prfatum cnobium sub nostro Munburdio ac tuitione statuimus.
Vide in Mundiburdus. Mundburgum. Withredus Rex Cantuariorum in Judiciis cap. 2 :

Pacis Ecclesi, quod Mundburgum vocant, 50. solidorum esto

compensatio.

Mundeburgium. Epistola Caroli Martelli 32. inter Epist. S. Bonifacii Archiepisc. Moguntini :

Bonifacius Episcopus ad nos venit, et nobis suggessit, quod sub nostro Mundeburdio vel defensione eum recipere deberemus... Proinde nos taliter visi fecimus ei roratam dare, ut ubicunque ubi et ubi ambulare videtur, cum nostro amore, vel Mundeburgio et defensione quietis vel conservatus esse debeat.

Mundoburdum, in Capitulari 2. Caroli M. ann. 802. cap. 20. mundoburgium Ecclesiarum, in Capitulari 7. Caroli M. ann. 803. cap. 1. Mundeburnium, et Mundiburnium, in Charta Ottonis II. ann. 980. apud Hermannum Stangefolium lib. 2. Annalium Circuli Westphalici pag. 201. et in alia apud Bartholomum Fizen in Hist. Leodiensi pag. 275. Prceptum Chlodovi Reg. Franc. ann. 496. (si tamen genuinum) tom. 4. Gall. Christ. inter Instr. col. 125 :

Nostr celsitudini tradidit et commendavit, ut sub nostra emunitate et Mundiburnio, nostrorumque successorum Regum semper maneat.
Charta Pipini Reg. ann. 765. apud D. Calmet. tom. 1. Hist. Lothar. col. 281 :

Sub Regum Mundiburnio in scula manere decerno.

Adde Chartam Henrici III. Imperat. ann. 1051. apud Tolnerum Histor. Palat. inter Instrumenta pag. 26. Bundburdum, pro Mundeburdum. Diploma Alberti Regis Itali pro Monasterio Casauriensi in Tabul. MS. ejusd. Monasterii :

Idcirco hunc Bundburdum scribere jubentes, prcipimus, etc.

Mudburdum et Mundburdum. Charta Ottonis Imp. ann. 968. apud Ughellum tom. 7. pag. 1311 :

Si quis igitur confirmationis, prcepti, seu cessionis Mudburdi violator extiterit, etc.

Adde pag. 1334. Mumburdum. Charta Hugonis et Lotharii Reg. Ital. ann. 943. apud Eccardum in Origin. Habsburgo-Austr. pag. 154 :

Recipimus insuper prtaxatam ecclesiam cum sacerdotibus et clero nunc et in posterum inibi famulantibus sub nostr tuitionis Mumburdum.
Munburdum. Charta Caroli M. ann. 775. sc. 3. Bened. part. 2. pag. 265 :

Prcipimus prterea prfatum monasterium... cum fratribus et monachis ibidem Deo famulantibus, sub nostr tuitionis Munburdum omni tempore permanere.
Chronicon S. Vincentii ad Vulturnum lib. 1 :

Sub ipsius tuitionis Munburdum omni tempore pacata et quieta valerent

persistere.

Adde pag. 675. 677. 694. etc. Testamentum Ademari Vicecomitis Scalensis et Abbatis Militis Monasterii Tutelensis :

Sunt autem Monachi in Munburdo Regis ad locum salvum faciendum.

Munburgum, Eadem notione. Charta Hugon. reg. Ital. ann. 928. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. vi col. 940 :

Monasterium de Gazo... cum omnibus qu dici vel nominari possunt ad eundem monasterium pertinentibus vel aspicientibus, pro Dei amore animque nostr remedium, sub nostr tuicionis Munburgum defendimus et custodimus.
Mundibrium, in Charta Henrici Reg. Rom. ann. 1003. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 363 :

Nostram suppliciter precata est clementiam, ut et nos ipsum locum cum suis pertinentiis in nostrum Mundibrium et defensionem, pro redemptione anim nostr susciperemus. Quemcumque de heredibus nostris vestra elegerit voluntas in Mundiburdo vel tuitione, etc.
Charta Caroli C. Imp. ann. 859. in Tabulario Abbati Bellilocensis in Lemovicensibus num. 4 :

Mundiburdum. Donatio Rodulfi Comit. Turen. ann. 824. apud Baluz. Hist. Tutel. col. 309 :

In nostra defensione et tutela seu Mundiburdo reciperemus.

Mundiburdium, in Charta Pipini Reg. ann. 764. apud Calmet. tom. 1. Hist. Lothar. col. 280. Prceptum Arnolfi Regis ann. 891. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 238 :

Sub nostr protectionis tutamine et Mundiburdio quiete persistere, Deique misericordiam pro nobis attentius exorare.
Joannes XVII. PP. in Epist. a Gretzero edita in Vita S. Henrici Imp. de Episcopatu Bambergensi :

Sit ille Episcopatus liber, et ab omni potestate extranea securus, Romano tantummodo Mundiburdio subditus.
Ditmarus lib. 2 :

Eandem Abbatiam Mundiburdio Etheldagi Bremensis Archiepiscopi subdidit.

Acta Murensis Monasterii :

Prdia sua sub censu legitimo illi contradiderunt, ea conditione ut sub Mundiburdio ac defensione illius semper tuti valerent esse.
Charta Henrici IV. Imp. ann. 1111. in Metropol. Salisburg. tom. 3. pag. 94 :

In Mundiburdium defensionis eos suscepi.

Ita rursum pag. 396. et in Bullario Casinensi tom. 2. pag. 7. Vide Joannem VIII. PP. Epist. 238. Roverium in Reomao pag. 29. Diplomata Belgica Miri lib. 1. cap. 8. etc. Munboratio. Polypt. Irmin. Br. 9. sect. 268 :

Qui per chartam Munborationem S. Germani habet.

Mundiburdia dicta prterea ipsa Imperatorum ac Regum Diplomata, quibus Ecclesi ac Monasteria in eorum Mundiburdio, seu tuitione ac defensione ponuntur : ut apud Ughellum tom. 2. pag. 569. 645. 708. tom. 7. pag. 1311. 1334. et alios. Papias : Mundiburdia, Regum vel Principum sunt prcepta. Quo spectant ista ex Vita S. Hermelandi Abb. :

Si autem pro parv retributionis intuitu Monasterium dificare desiderat, hortor ut regalibus eum manibus tuendum committat, et ut Regis clementia talem prceptionem facere dignetur, ut nulla alia potestas maligno instigatus spiritu, omni dominationis occasione sublata, molestiam habitantibus in eo ingerere audeat, quatenus Regali defensi prsidio, pro ejus totiusque sui Regni pace, libere, remota pravorum impulsione, Christi interpellent clementiam.
Munburnare, Tueri, regere. Charta ann. 1264. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 166 :

Mittent duos fratres ecclesi su in dicta domo ad servandum et Munburnandum domum prdictam et omnia bona ipsius.

MUNDIBURGIS, Quod a curte dominica dependet, ejus pertinenti, appenditi. Hist. Novientens. Monast. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1132 :

In Viswilre qu est in pago Prisiacensi curtis dominica cum omni Mundiburge sua, ecclesia videlicet cum decimis suis, salica terra, mansus serviles et censuales, etc.
Ibidem, ubi ali curtes recensentur loco mundiburge, legitur

pertinentiis, appenditiis, consequentiis, utilitatibus

; unde genuina vocis mundiburge notio accipienda videtur. MUNDICINA, Id quo aliquid tergitur, mundatur. Apuleius in Apologia :

Nam petiisse eum a me aliquid tersui dentium, versus testantur : Calpurniane, salve, properis versibus. Misi, ut petisti, Mundicinas dentium.

MUNDICORDIS, unica voce, Mundus corde, in Vita Alcuini num. 9. Occurrit prterea apud S. Bernardum Serm. de S. Martino, in Vita vener. Id tom. 2. Aprilis pag. 168. et in Actis S. Veroli tom. 3. Junii pag. 383. MUNDICULUS, Idem qui infra Mundilio. Concil. Trevir. ann. 1152. apud Marten. tom. 7. Ampliss. Collect. col. 72 :

Super Mundiculos vero minister ecclesi et advocatus placitum tenere debent, et ecclesia totum censum habebit... Idem vero de placito fabrorum, ecclesia videlicet medietatem questus recipiet.
MUNDIFICATIO, Mundities, Ital. Mondificazione. Pactum inter reg. episc. et consul. Caturc. ann. 1351. in Reg. 80. Chartoph. reg. ch. 487 :

Poterunt dicti consules statuere super ipsis, qu concernent decoramentum et Mundificationem civitatis.

MUNDIFICATIVUS, Purgando, mundando aptus, apud Matthum Silvaticum. Vide supra Mondificatus. MUNDILIA, Italis Mondiglie sunt purgamenta, Gall. Epluchures ; hic vero frumenti excreta intellige, Gall. Criblures. Statuta Astens. cap. 17. fol. 25 :

Teneatur Potestas sine tenore facere jurare omnes pistores et pistorissas... quod non immiscebunt legumina, neque siliginem, neque Mundiliam vel barbareatum cum frumento.
Mundilla, Eadem notione. Bulla Benedicti XII. PP. ann. 1337. in Tabul. S. Victoris Massil :

Debeant solvere blada sic mundata et munda quod de centum sextariis non oporteat fieri immunditias seu Mundillas ultra unum sextarium.
MUNDILIO. Charta Adalberonis Episcopi Metensis, apud Meurissium :

Statuimus quoque ad usus fratrum in prdicto sancto loco Deo militantium quandam daglam in finibus vill nostr sitam, nomine Purnedo, ubi etiam Mundiliones plurimi B. Arnulphi commanent, atque commanentes eandem supradictam daglam legitima sanctione custodiunt ac procurant, quatenus a prsenti die et deinceps supra memorati servi Dei inibi degentes teneant, possideant, liberamque in omnibus habeant potestatem quidquid ex illa voluerint agendi.

Vox ejusdem, ut videtur, originis qua est mundius, tutor, qui aliis mundio. Vide Mundium. Vocis quidem origo repetenda videtur a Mundium, tutela, defensio, patrocinium ; ea vero non tutor ipse, sed qui sub tutela est, significatur : de iis quippe servis hic agitur qui patronos habebant perinde ac liberti quique Aldii, Fiscalini, vel Liti nuncupabantur, ad rurales prsertim operas addicti, licet aliqua jam libertatis specie donati essent. Hc prter allata non obscure innuit Charta ann. 765. apud D. Calmet. tom. I. Hist. Lothar. col. 283 :

De omnibus Mundilionibus, quos in Wormaciensi regione damus, veniunt quinque solidi, et octo denarii in missa S. Martini, et in anno tria placita non jussa in Flammersheim curte requirunt.
Alia ann. 1121. ibid. tom. 2. col. 267 :

Mundiliones quoque annali placito debent interesse et nullum jus debent advocato persolvere.
Vide Mundiculus.

Mundilionum si qui extra positi sunt, masculus denarios v, femina pullum i persolvet.
(Manumissio incolentium Morville-sur-Seille, an. 967, Mus. Arch. dp. p. 31). MUNDILLA. Vide Mundilia. MUNDIO. Vide Mundium. MUNDITENENS, unica voce, Mundi rector, apud Tertull. lib. adv. Valentin. cap. 22 :

Et tamen diabolum quoque opus Demiurgi affirmant, et Munditenentem appellant.

Occurrit apud eumdem lib. 5. adv. Marc. cap. 18. et lib. de Fuga cap. 12. MUNDITER Jurare, secundm veritatem, in Lege Longob. lib. 2. tit. 55. 14. Luitpr. 61. (6, 8.) MUNDITIAS Facere, Scopis purgare, mundare : vox Monachorum prsertim :

Balaier, Nettoier.
Plautus in Sticho :

Munditias volo fieri, afferte scopas.

Regula S. Benedicti cap. 35 :

Egressurus de septimana, sabbato Munditias faciat.

Bernardus Mon. in Consuet. Cluniacens. MSS. cap. 48 :

Die vero sabbati facient Munditias, quod est bene lavare cum scopis fontem claustri, atque lavatorium, et mundare pavimentum necessarium.
Capitula Monachorum ad Augiam directorum cap. 10 :

Ut in sabbato, quando Munditias facere solent, pedes cum silentio lavent, etc.
Chrodogangus Metensis Episc. in Regula Canon. cap. 9 :

Munditias vasorum faciat, et vasa ministerii sui, qu ad ministrandum accepit, sana et munda cellario reconsignet.
Vita B. Stephani Abb. Obasin. cap. 30 : Kero Monachus :

Vestes abluere, domos scopare, et cteras Munditias sollicite exercere. Munditias, hreinida.
Ardo in Vita S. Benedicti Abbatis cap. 2. num. 8 :

Munditias Monasterii, quoties opportunitas expetiit, exercuit.

Vide Vitam S. Marin cap. 4. et Joannem Abb. S. Arnulphi in Vita B. Joannis Abb. Gorziensis num. 77. Statuta Guigonis II. Prioris Cartusiensis cap. 4. 20.

cap. 28. 5. Statuta antiqua ejusd. Ord. 1. part. cap. 13. 7. Mundare porro vox in hac re propria. Ebrardus in Grcismo cap. 10 :

Scoba domum mundat : scobs est quod mittitur extra : Scobs est quod mundo : quo scoba fit de repello.
Gregor. Tur. lib. 9. cap. 35 :

Cur non sunt scamna hc operta stragulis, aut domus scopis Mundata ?
Munditia. Leges Luitprandi Regis Longobard. tit. 69. 1. 94. (6, 41) :

Si quiscunque liber homo ancillam suam pro religionis et Munditi causa vestem religiosam induerit, etc.
MUNDIUM, Mundio, ex Saxon. mund, Pax, securitas, protectio, tutela, tuitio, patrocinium, defensio ; mundan, tueri, protegere. Vide Graff. Thesaur. Ling. Franc. tom. 2. col. 813. radice Mund. Apud Longobardos quvis femin in mundio erant, ac puell quidem in mundio ac tutela parentum, vel si deessent, agnatorum ; femin vero nuptiali jugo devinct, in mundio erant maritorum. Quemadmodum olim femin erant in perpetua tutela apud Romanos, ut docet Ulpianus in fragm. institut. de tutelis. Lex Longob. lib. 2. tit. 10. Roth. 205. :

Nulli mulieri liber sub regni nostri ditione Lege Longobardorum viventi liceat in su potestatis arbitrio, id est, sine Mundio vivere, nisi semper sub potestate viri, aut potestate curtis Regi debeat permanere : nec aliquid de rebus mobilibus aut immobilibus sine voluntate ipsius, in cujus Mundio fuerit, habeat potestatem donandi aut alienandi.
Adde Edictum Rotharis tit. 89. 1. In Speculo Saxonico lib. 3. art. 45. 5 :

Maritus est tutor uxoris post desponsationem.

Ita etiam Jure Francico, ubi Mari et Bail vulgo appellatur in Consuetudinibus municipalibus. De mundio puellarum agitur in eadem Lege Longob. lib. 1. tit. 9. 12. 113. tit. 30. 11. lib. 2. tit. 11. tit. 21. 11. 20. Roth. 200. 202. Liutpr. 31. (5. 2.) Roth. 195. 196. 197. Liutpr. 120. 57. (6, 67, 4.) Roth. 388. De mundio nuptarum, lib. 1. tit. 17. 5. tit. 30. 2. Liutpr. 141. (6, 88.) Roth. 187. (vir autem uxoris mundium ab ejus parente acquirere dicitur in Lege Alem. tit. 54.) De mundio Religiosarum, lib. 1. tit. 33. 3. Luitpr. 92. (6, 39.) De mundio viduarum, lib. 2. tit. 6. 1. tit. 37. 4. Liutpr. 99. 100. (6, 46. 47.) Quo spectat Ch. ex Tab. Casaur. :

Ego Helegrina filia quondam Caroli... consensu et voluntate de filio meo Aliperto, in cujus Mundium ego permaneo... venundavi, etc.

De mundio ancillarum agitur etiam lib. 2. tit. 12. 9. tit. 34. 4. Liutpr. 139. (6, 86.) 10. (2, 4.) Vide Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 447. Mitterm. Princip. Jur. Germ. 359. Mundium. Capitul. Caroli M. ann. 793. cap. 12 :

De mancipiis palatii nostri et ecclesiarum nostrarum nolumus Mundium recipere, sed ipsa nostra mancipia habere,

id est, Pretium pro mundio, ut habet Glossa interlinearis in uno codice regio, teste Baluzio. Mundium Facere, Tutelam gerere. Pretium mundi exsolvere. in Lege Longob. lib. 1. tit. 30. 2. lib. 2. tit. 2. 1. 2. tit. 7. 1. tit. 12. 1. 7. Roth. 187. 188. 190. Liutpr. 127. (6, 74.) Roth. 226. Liutpr. 126. (6, 73.) Mundium suscipere, lib. 1. tit. 9. 12. lib. 2. tit. 12. 9. Roth. 200. Liutpr. 139. (6, 86.) Causa de Mundio Liber, inter Regales, seu qu ad Regem pertinent, accensetur, in Lege Longob. lib. 1. tit. 2. 8. Roth. 372. ubi videnda lectionis varietas. Mundium, pro hreditaria portione in bonis paternis, in Lege Longob. lib. 2. tit. 14. 8. 9. 15. tit. 34. 3. 4. Roth. 160. 161. 199. Liutpr. 9. 10. (2. 3. 4.) Mundio Filiorum, Tutela, in Lege Aleman. tit. 51. 2. Mundiata mulier, qu in mundio est. In Legib. Luitprandi Regis Longob. titulus 68. inscribitur. De Mundiata in sacramentum missa, etc. Ita tit. 109. 3. 92. 139. (6, 39. 86.) At Gloss Isidori videntur legisse mundiana :

Freta vel Mundiana, de parente suo relicta.

Mundium, Quvis protectio.

Ecclesi et Monasteria, et Senodochia, qu ad Mundio palatii pertinent, aut pertinere debent

, in Capitul. 5. ann. 819. cap. 5.

Qu in Mundio palatii esse noscuntur, vel etiam in Mundio episcopi, vel ceterorum hominum

, in Capit. Pip. Reg. Ital. ann. 793. cap. 18. MUNDLUDE. Dipl. Caroli IV. Imper. ann. 1346. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 170. col. 1 :

Item volumus et firmiter inhibemus, ne quis homines ecclesi Trevirensis aut subditorum ipsius, in cives seu oppidanos, qui vulgariter pailburger vel Mundlude nuncupantur,.... admittantur Mundtleuth
in Charta ann. 1376. ibid. pag. 271. col. 1. Ubi designantur vassalli seu subditi. Vide Leudes. et Mundman. Germani voce Leute alias Lude pro plurali vocis Mann utuntur. MUNDMAN, Qui in mundio seu tutela alterius sunt, qui se alterius potestati commendant, idemque qui Commendati ; ex mund, tutor, protector, et man, homo. Laudum seu sententia lata ann. 1258. apud Maximilianum Henric. in Apolog. pro Archiep. Colon. pag. 21 :

Item quod diversi cives et potentes recipiunt, et recipere consueverunt populares et impotentes in suam protectionem, nominantes vulgari

nomine Muntman : Ita quod quando tales populares delinquant, clandestina servitia dant potentibus, et ob hoc ipsorum excessus defendunt.
Charta Caroli M. in Monumentis Paderbornensibus pag. 325 :

Omne regale vel sculare judicium super servos suos, et liddones, et liberos, malman, et Mundman, et omnes utriusque sexus homines, etc.
Charta Friderici II. Imp. ann. 1219. de Juribus ac privilegiis civitatis Norimbergensis, apud Goldastum :

Quicunque civis antedict civitatis fecerit se alicujus Muntman, tam civis ille, quam qui hoc modo receperit eum, gratiam nostram demeruit, et in utroque pax non violatur.
Alia ejusdem Imper. ann. 1230. pro Privilegiis urbis Ratisponensis, in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 240 :

Statuentes, ut singuli potentes de civitate sua, qui vassallos sibi faciunt ad turbandam pacem civitatis, qui Mundman vulgariter nominantur, ad munitionem civitatis dent 10. libras, nihilominus a fidelitate prscita relinquentes hujusmodi absolutos.
MUNDOBARDIA, Tutela nobilis pupilli, Gall. Garde noble. Charta Friderici II. Imp. ann. 1235. apud Ludewig. tom. 2. Reliq. MSS. pag. 220 :

Cum nos concesserimus Gottofredo de Hohenloe fideli nostro Mundobardiam filiorum et bonorum quorumdam Rudolphi de Kiselow qui in servitio nostro decessit, etc.

MUNDUALDUS, Tutor, qui tenet in mundium, in Lege Longob. lib. 1. tit. 16. 8. tit. 17. 5. tit. 30. 11. tit. 33. 3. lib. 2. tit. 2. 4. tit. 6. 1. tit. 8. 2. tit. 37. 1. Aist. 6. Liutpr. 141. (6, 88.) 31. (5, 2.) 92. 93. 99. (6, 39. 40. 46.) 12. (2, 6.) 30. (5, 1.) Defensor Legibus constitutus, dicitur lib. 1. tit. 30. 13. Lud. P. 17. :

Si quis alienam sponsam rapuerit, aut patri ejus, aut ei qui legibus defensor esse debet, cum lege sua eam reddat.
Tab. Casaur.

Ego Adelberga filia quondam Luponi, consentiente mihi Sigolfo filio et Mundualdo meo, concedo ad usum fruendum vobis, etc
. Alio loco :

Vere ipsam Gundi uxorem habeo, eo quod mihi eam ad legitimum matrimonium tradidit Amelfredus filius ejus, cum Mundualdo suo.
Et infra :

Et prdictus Amelfredus Mundualdus qui in hac illicita conventione consentiens fuit.

Notitia Judicati ann. 1061. ibid. :

Tunc ista Purpura per consensum de Odemundo Mundualdo suo manifestavit et dixit. Bonifacius marchio jugale et Mundoaldo meo.

Charta Richild Comitiss ann. 1025. in Bullario Casin. tom. 2. pag. 77 : Vide Ughellum tom. 1. part. 2. pag. 371. tom. 3. pag. 785. etc. Statuta MSS. Caroli I. Reg. Sicil. cap. 141. ubi de feminis deceptis :

Mais il puet avoir la presence d'autres juges, ou de lor Modoals, ou de lours parens, etc.

Vide Frea 1. Mondoaldus, Eadem notione, in Charta ann. 1033. apud Murator. delle Antic. Estensi pag. 98 :

Adeleyda... filia quondam Bosoni Comitis... ipso namque jugale et Mondoaldo meo michi consentiente et supter confirmante, etc.

Mundualdus, Procurator, quia partes alterius tuetur. Constitut. Caroli II. Reg. Sicili lib. 2. tit. 44. Edit. 1560. pag. 189 :

Mulieres Longobardorum seu Francorum jure viventes, in judiciis tantum restituendas esse sancimus, cum per negligentiam vel fraudem Mundualdorum seu procuratorum suorum, enormiter ls probantur. Constituimus ut.... omnia sub nostr tuitionis Mundualdo, quieto ac pacifico ordine habeant atque possideant.
Alia Lamberti Imperatoris ann. 898. pag. 124 :

Mundualdum, Idem quod Mundiburdum. Charta Ugonis et Lotharii Regum Itali circa 934. apud Ughellum tom. 2. pag. 123 :

Eam recipientes sub nostr tuitionis Mundualdo, etc. Restitit hc Mundo, semper clestia qurens, etc.
Walafridus Strabo lib. de Reb. Eccl. cap. 31 :

1. MUNDUS, vulgo Sculum, le Siecle. Epitaphium Afrodites Christian laudatum a Grutero pag. 1177. et a J. Sponio in Itin. pag. 14 :

Habet Mundus veredarios, commentarienses, ..... habet Ecclesia acolytos, lectores, etc.
Ita apud Palladium in Hist. Lausiaca cap. 54. usurpatur pro eo quod sculum Latini Patres vocant :

Hinc , apud eumdem Palladium cap. 61. 68. et alios, qui Latinis Mundialis, Scularis. Gloss Isid. : Mundialis, homo mundi statu. Leg. in mundi statu. Charta ann. 1069. in Archivis S. Victoris Massil. :

Frater autem Aicardi juvenis, Mundialis ac scularis animi, etc.

Constantius in Vita S. Germani Autissiodor. ubi de S. Genovefa :

Cterum universa alia Mundialis pulchritudinis ornamenta, auri gemmarumve compacta fulgoribus, numquam tuis vel collo vel digitis inseri patiaris ?
Adde Monast. Angl. tom. 1. pag. 52. Prudentius Peristeph. :

Ductor aul Mundialis ire ad aram jusserat.

Mundanalis, Eadem notione. S. Ildephonsus in Addit. ad S. Isidor. de Viris illustr. tom. 3. Concil. Hispan. pag. 80 :

Sicque post lucis Mundanalis occasum, in basilica S. Leocadi tenet habitationem sepulcri.

Charta ann. 1424. apud Stephanot. tom. 2. Antiquit. Occitan. Bened. MSS. pag. 497 :

Porro nos Geraldus memoratus episcopus considerans quod corpora humana sine aliqua Mundanali sustentatione in terris non possunt vivere, etc.
Mundanus, Laicus. Charta Roberti Comit. Arvern. ann. 1386. apud Baluz. tom. 2. Hist. Arvern. pag. 122 :

Per quemcumque judicem ecclesiasticum seu Mundanum.

Alia ann. 1329. in Tabular. Eduensi :

In omni loco dominationis et alio quovis et coram quibuscumque judicibus ecclesiasticis et Mundanis.
Litter ann. 1313. apud Rymer. tom. 3. pag. 461 :

In quacumque curia ecclesiastica vel Mundana.

Ita tom. 10. pag. 122. et Ordinat. Reg. Fr. tom. 2. pag. 159. Mundiales, pro Homines. Glaber Rodulphus apud Duchesn. tom. 4. Hist. Franc. pag. 36 :

Plasmator parce mstis Mundialibus, Succurrat fletus intimis doloribus : Pascat mrentes singultuum gemitus, Humanum decus dum rapit interitus.

Mundiales Historici, apud Sulpitium Severum lib. 2. Hist. Utuntur prterea S. Hieronym. Epist. 17. Rusticus Episcop. Burdegal. in Epist. ad Eucherium, Victor Utic. lib. 3. Salvianus lib. 1. de Gub. Dei, Joan. Diac. in Vita S. Gregor. PP. Odo Cluniac. in Vita Geraldi lib. 2. cap. 1. Theoder. Mon. in Hist. Invent. S. Celsi Episc. Trevir. cap. 1. num. 10. Wolfardus Presb. lib. 2. de Vita S. Walburgis cap. 3. n. 17. Eadmerus lib. 2. Vit S. Anselmi Cantuar. cap. 38. Concil. Hispal. II. can. 1. 3. Gildas de Excidio Britan. Philippus Eystetensis in Vita S. Willibaldi cap. 7. Vita S. Aviti Episcopi Viennensis n. 4. Vita S. Pauli Episcopi Virdun. cap. 1. etc. , in Constit. Apostol. cap. 23. Sculares potestates, Dionysio Exiguo, etc. Apud Tolosanos, Moundi vocantur,

prcipui e civitate adolescentes delicate vestiti et viventes, quasi mundiales. Mundanitas, Vanitas, mundi amor. Vita B. Colet tom. 1. Martii pag. 577 :

Cujus quidem Principis.... Mundanitas conversa fuit in religiositatem.

Mundialitas. Arnoldus Lubec. lib. 3. cap. 9. de Monachis :

Refrixit caritas, subintravit Mundialitas.

Mundialiter, apud Tertull. lib. de Resurrect. carnis cap. 46. et apud Fulbert. de Ortu S. Mari. Mundalia, apud Ruricium lib. 2. Epist. 42. 2. MUNDUS, Muliebris supellectilis. Lex Alaman. inter Addit. cap. 30 :

Si maritus uxorem suam dimittit, quadraginta solidos ipse componat, et de Mundo suo non habeat potestatem, et omnia ei reddat quod ei per legem obtingit.
Vide Mundium. Eleganter Tertull. Mundum muliebrem sic describit lib. 1. de Cultu fem. cap. 4 :

Habitus femin duplicem speciem circunfert, cultum et ornatum. Cultum dicimus, quem Mundum muliebrem vocant : ornatum, quem immundum muliebrem convenit dici. Ille in auro, et argento et gemmis, et vestibus deputatur : iste in cura capilli, et cutis et earum partium corporis qu oculos trahunt.
Mundum neutr. gen. Eadem notione, apud Nonium ex Lucilio :

Legavit quidam uxori Mundum omne, penumque.

3. MUNDUS, Multitudo, certus hominum numerus, Ital. Mondo et nostris Monde, eadem significatione. Charta ann. 1377. ex Bibl. reg. :

Quod dominus dux Andegavi haberet promittere regi Aragonum in adjutorium certum Mundum gentium armorum, etc.
MUNECMA. Fragmentum Petronii :

Tu lticulosus, nec Munecma arguta suasus fictilis.

MUNERA, Ciborium, quo altare tegebatur. Vide in hac voce. Ademarus Cabanensis in Abbatibus S. Martialis Lemovic. de Abbate Stephano :

Hic composuit super altare Salvatoris Ecclesiam ex auro et argento, quam vocant Muneram.
1. MUNERARE, Honorare. Honore Principatus Muneramus, in leg. 3. Cod. Th. de Princip. agent. (6, 28.) 2. MUNERARE, Munire, instruere, Gall. Garnir. Form. MSS. ex Cod. reg. 7657. fol. 43. r :

Quemdam mantellum ipsius talis frezatum sive Muneratum certis mezalhetis argenti latenter accepit.

MUNERARIUM, f. Villa, prdium rusticum. Vita S. Turketuli sc 5. Bened. pag. 503 :

Transiens itaque venerabilis Cancellarius... regali sanguine generosissimus.... sexaginta Munerariorum dominus, divina gratia disponente, etc. qui gladiatorium munus impendit

MUNERARIUS. Gloss. Gr. Lat. : , Ambitiosus, Munerarius, liberalis. Edem Gloss : , Munerarius, id est, , in leg. 2. Cod. Th. de Gladiator. (15, 2.) Cujus vocis primum auctorem facit Augustum Quintilianus lib. 8. Vide Columellam lib. 7. cap. 7. Hieron. Epist. 26 :

Munerarius pauperum et egentium candidatus, sic festinat ad clum.

Ubi Munerarius idem qui eleemosynarum distributor. Gloss. vetus MS. Sangerm. Munerarius, qui munera dat. Johannes de Monsterolio Epist. ad Petrum et Gontherum prceptores suos, apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. col. 1400 :

Sed Munerarii, animus erat designatiori vocabulo dicere, de rario publico aut thesauro Regis supra modum curant.
Adde Passionem S. Mari Mart. num. 4. MUNERATIONES Sacr, id est,

Sacr largitiones

, apud Symmachum lib. 10. Epist. 43. MUNERATOR, Qui spectaculo, quod munus vocabant, prsidebat. Aldelmus de Virg. cap. 19 :

Igitur urgente Muneratorum decreto, SS. Martyres in circi spectaculo terdenis cuparum gremiis traduntur.

MUNERBA, Lagen vel urcei species. Sic cucurbit cujusdam fructum appellant, qui nostratibus vocatur Callebasse, in urcei modum cavari solitus, etiam ab antiquis. Plinius lib. 19. cap. 24 :

Cucurbitarum numerosior usus.... Nuper in balinearum usum venere urceorum vice, jampridem vero etiam cadorum ad vina condenda.
Itinerarium S. Willibaldi :

Quando erat in Hierusalem, emebat sibi balsamum, et replevit unam Munerbam. Tulit igitur unam Munerbam qu fuit concava, et habuit linum : et illam replevit de petr oleo, et fecit intus in Munerbam, et secuit illam cannam parvam Munerb, ita ut in margine amb similes essent, et sic claudebat os Munerb.

MUNERIUS, Molendinarius, ex Gallico Musnier. Occurrit in Tabulario Ecclesi S. Laudi Andegavensis, fol. 92. et in Vita S. Philippi Archiep. Bituric. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 1936. et 1938. MUNGHU, vox Scotica. Vita S. Kentigerni tom. 1. Jan. pag. 816. col. 2 :

In oculis S. Servani dilectus fuit : illumque Munghu, quod Latine dicitur

Carissimus amicus, ex consuetudine appellavit.

MUNGOS, Nomen cujusdam animalis Indici, quod ad plantam quamdam qua libenter utitur translatum est. Vide Diarium Trivolt. mensis Octobr. ann. 1715. pag. 1844. MUNHYT. Lit. Joan. ducis Brit. ann. 1431. ex Bibl. reg. :

In ecclesia Trecorensi est qudam immunitas, qu vulgariter nuncupatur le Munhyt de Trecoria, qu durat spatio quatuor leucarum sive duodecim milliarium ; ubi quicumque homicid, raptores,.... et quicumque alii criminosi plena gaudere volunt immunitate.
Vide Menehiz. MUNIACI. Papias : Munia, officia civitatum, tributa. Muniaci, Regis Consiliarii. Gloss antiqu MSS. : Muniaces, Regis Consiliarius. MUNICEPS, , in vett. Gloss. Will. Brito in Vocab. MS. : Municeps, et Municipalis et Muniparis, omnia dicuntur in eodem sensu : hoc enim nomine censentur Castellani in municipio nati et permanentes, et etiam milites stipendiarii, qui pro custodia municipii munia capiunt, et etiam originales, etc. Certe pro Castellanis, seu Castellorum prfectis, non semel usurpat Ordericus Vitalis, lib. 4. pag. 532 :

Guillelmum de Firmitate, aliosque Regis Municipes expugnant et ejiciunt.

Lib. 11. pag. 805 :

Consul de Mellento per partem Yvonis, qui Municeps erat et Vicecomes, et Firmarius Regis, callide intravit.
Et pag. 822 :

Alii quoque Municipes per totam Normanniam a Duce absoluti sunt, eoque annuente, ante omnia, reddentes municipia, triumphatori reconciliati sunt.

Adde pag. 807. 818. 853. 856. 857. Castrorum municipes vel domini, apud Hariulfum lib. 4. Chron. Centul. cap. 21. initio. Vide Guibertum lib. 1. de Vita sua cap. 7. et Galfridum Monemuthensem lib. 2. cap. 4. Vide Muniones. Vide Ulpian. L. 1. ff ad Municipal. Municipalia Gesta, Instrumenta publica. Charta ann. 8. regni Theoderici tom. 2. Annal. Bened. pag. 702 :

Prsentem vero donationem, nequaquam civiliter gestis Municipalibus alligare curavimus, et omnino decernimus, ne alioquin in eam ob hunc casum quisquam valeat repetere.

Municipes Dii, quorum honor intra muros suos terminatur, Minucio Felici init. Octav. qui et Speciales dicuntur Sidonio, Grcis vero scriptoribus ; de quibus pr ceteris S. Athanasius in Orat. contra Gentes. Vide Dissert. Cangii de Numism. infer. vi num. lxj.

Municipatus, Castellania. Ordericus Vitalis lib. 4. pag. 522 :

Hugoni vero de Grentemaisnilio Municipatum Legrecestr commendavit.

Municipatus, pro Patria, apud Tertul. de Corona cap. 13 :

Sed tu peregrinus mundi hujus, civis supern Jerusalem, noster, inquit, Municipatus in clis est.

Ita et lib. 3. adv. Marcion. cap. 24. Vide Cleric. in not. ad Hammon. ad cap. 3. v. 20. D. Pauli ad Philipp. Municipatus, Prfectura. Vita S. Prjecti sc. 2. Benedict. pag. 640 :

Genesius eo tempore vir illustris et generositate pollens opibusque opulentus, in prfata urbe (Arvernorum) Municipatum obtinebat.

Municipium, Castrum, castellum muris cinctum. Sugerius in Vita Ludovici Grossi apud Duchesn. tom. 4. Hist. Franc. pag. 284 :

Terram ejusdem Burchardi depopulans, Municipia et incurtes prter castrum subvertens, pessumdedit, incendio, fame, gladio contrivit.
Vita S. Norberti tom. 1. Junii pag. 854 :

Et coegerunt eum ut ascenderet quoddam Municipium, quod ab Imperatore Ottone ibi constructum erat antiquitus, loco turris cujusdam ecclesi.
Municeps, Telonearius, minister, vel civis, in Glossis Isonis Magistri. MUNICIALIS, idem quod Municipalis, Civilis, publicus. Placit. ann. 927. inter Probat. tom. 1. Hist. Nem. pag. 19. col. 1 :

Priscarum legum et jure constituuntur, aut omnis homo in causis generalibus per aures Municiales remedia consecuntur.

MUNICIO. Statutum Johannis Reg. Franc. ann. 1358. tom. 4. Ordinat. pag. 188 :

Quod cum oblacione predicta cessant penitus omnia alia subsidia ac etiam mutua tam universitatum quam personarum, nec non Municiones et missiones propter hc servientium gratis ab eis procederent.
Ubi servientes seu apparitores, qui in debitorum des tributa exacturi immittebantur, intelligit D. Secousse. Mallem ego accipere de expensis cibariis aliisve qu pro iis exactoribus fiunt, et a quibus eximuntur cives. Vide Munitio 1. De expensis apparitorum, qui in domum debitoris a judice mittuntur, hc revera accipienda esse probant Lit. ann. 1368. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 544. art. 2 :

Quandoque plures mittuntur comestores, commissarii vel servientes, aut alii in Municionem in domibus dictorum debitorum, qui ex hoc multipliciter agravantur.
Nostris vulgo Garnison. Vide Comestores. MUNICIUM, Quidquid usui humano necessarium ad victum. Charta Alfonsi Reg.

Castili apud Stephanot. tom. 3. Fragm. Hist. MSS. :

Dono et concedo totum portagium, et de lignis omnibus et de omni madera, et de sale et de carbone et de omnibus aliis Municiis qu per barrium S. Johannis transeunt.
Vide Munitio 1. MUNIE. Chronicon Andrense :

Anno 1161. prfato Domino Petro Muni, id est, parvo, ad regimen hujus loci divinitus, sicut credimus, transmisso, etc.
Legendum videtur munio, id est, Monachulus : quippe Picardi pueros chorales symphoniacos Moiniots vocant. MUNIFER, Qui munera fert. Gloss. Isid. Munifex, munera dans, in vet. Gloss. MS. Sangerm. Vita S. Abundii tom. 1. Aprilis pag. 91 :

Unde summa prconia tuis studiis et meritis paria, non de artifice eloquentia, sed de Munifice sunt sapientia, qu dedit lapidi laticem fundere. Illum ditabit locupletans, Munificabit.
MUNIFICATIO, Munus, munerum prbitio. Isidorus Pacensis Episcopus in Chronico ra 750 :

MUNIFICARE, Munera largiri. Dudo apud Duchesnium Hist. Norman. pag. 71 :

Diversisque Munificationibus remunerando sublimant.

MUNIFICENTIA, Publicum opus. Gloss. Isidori. MUNIFICES, Milites gregarii qui munia facere coguntur, diversi a Principalibus qui privilegio muniuntur, apud Vegetium lib. 2. cap. 7. Ammianus lib. 16 :

Munificis militis et fortuito cibo contentus.

Gloss vett. : Munifex, . Gloss antiqu MSS. : Munerarius, munera dans. Munus facit, i. officium aliquod. MUNIFICIA, pro Munificentia, nisi ita legendum sit, in Hist. Translationis SS. Ragnoberti et Zenonis cap. 18 :

Qui tantis Munificiarum suarum rebus exornando Ecclesias Dei, etc.

MUNILIA, Papi, Pectoralia equorum vel ornamenta in cervice mulierum ; pro monilia. MUNIMEN, Defensio. Concil. Ovetense inter Hispan. tom. 3. pag. 159 :

Qui ipsum locum muro firmissimo, montium videlicet Munimine vallavit.

Munimen Sigilli, Sigilli impressio, appositio :

Et ut hoc firmum et stabile permaneat prsentem cartam sigillorum nostrorum Munimine confirmavimus.
Frequens hc formula in veteribus Chartis, qua authentic probantur. Munimen Vill. Historia Archiep. Bremensium ann. 1142 :

Concessit etiam omnes colonos Ecclesi ab omni censu, expeditione,

vill vel urbis Munimine et petitione precaria immunes et liberos.

Vide Fossatum, Muragium. MUNIMENTUM, Monimentatus. Vide Munimina. MUNIMINA, Monimina, Munitiones, Privilegia, Prcepta, Diplomata Principum pro Ecclesiis et in earum favorem, quod iis e muniantur adversus invasores bonorum Ecclesiasticorum. Charta Ludov. Ultramarini Reg. ann. 948. ex Tabulario Humolariensi :

Isdem vero Comes nostr ditionis eandem (Abbatiam) obtulit, ea scilicet ratione, ut prcepto nostr auctoritatis ita hanc muniri juberemus, quo absque ulla omnino diminutione, et sine alicujus subjectione Abbati regulari concessa inviolabilis in perpetuum permaneret.
Charta Karlomanni Regis ex Tabulario S. Crucis Pictav. :

Munimina Chartarum.
Cap. 89 :

Petr. Diac. lib. 4. Chr. Casin. cap. 70 :

Simul etiam et Munimina nostra secum deferens. Revolvite Casinensis Cnobii Munimina, ejusque libros perscrutate. Ostenderunt ibi in judicio Monimen unum, id est, doctum (leg. documentum) de prdicta Ecclesia, etc.
Placitum ann. 829. apud Murator. tom. 2. col. 375 : Vide eumd. cap. 111. Notitia Judicati sub Conrado I. Imp. apud Ughellum tom. 7. pag. 1417 :

Dixerunt quia et Monimina et testes exinde habemus, et prsentialiter ostendimus, et ipsa Monimina pr manibus ostenderunt, et cum ipsa Monimina relegi fecissemus, continebatur in eis qualiter, etc.

Occurrit non semel in Legibus Luitprandi Regis Longob. tit. 35. 1. 2. 54. (6, 1.) in Capitulari Adelchisi Principis Beneventani cap. 4. 7. et in Capitulari Radelchisi Princ. cap. 18. 21. apud Falconem Benevent. in Chr. pag. 221. in Chronico Benevent. S. Sophi pag. 602. 605. etc. in Chronico Farfensi pag. 653. 656. etc. apud Ughellum tom. 1. pag. 1100. etc. Munitio, apud Gregor. M. lib. 12. Epist. 2. lib. 3. Epist. 43. lib. 9. Epist. 24. Charta Pandolphi Ducis Benevent. in Chron. S. Sophi :

Ut concederemus in eodem Monasterio cuncta... de quibus petiit a nostra Excellentia Munitionem fieri, etc.
Hinc emendand, ni fallor, Gloss Isidori : Mullitiones, ardianum, serretum, sive constitutionis. Sic enim legendum puto :

Munitiones, archivum, secretum, constitutiones.

Vide Munitio 3. Munimentum. Vocabular. utriusque juris :

Munimenta dicuntur probationes et instrumenta qu causam muniunt.

Charta ann. 1381. apud Rymer. tom. 7. pag. 338 : Matth. Paris :

Cart, scripta, Munimenta, rotuli, evidenti, etc. Episcopus itaque cum Munimentorum inspectionem habere non potuit, etc.

Nostris Muniment, eadem acceptione. Charta Guidon. comit. Fland. ann. 1272. ex Chartul. S. Autb. Camerac. fol. 70 :

Nous renonchons fermement toutes lettres, toutes chartres et tous Munimens que nous avons ou poons avoir des quarante chiunc livres de rente devant dites.
Lit. ann. 1379. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 451 :

Privileges, chartres, usages et Munimens, etc.

Hinc emendand ali Lit. ann. 1363. tom. 3. earumd. Ordinat. pag. 640. ubi perperam editum Mouviment, pro Mouniment. Lit. remiss. ann. 1451. in Reg. 181. Chartoph. reg. ch. 67 :

Les supplians se rendirent en l'ostel du juge de la court de Coingnac, lui requerant instamment qu'il lui pleust leur bailler et rendre les procs, actes et Munimens de ladite cause.
Munimentatum Scriptum, Subscriptione munitum. Acta S. Nennoc tom. 1. Junii pag. 411 :

Su donationis scripta Munimentata bullataque, etc.

Lib. 10 :

MUNIONES, Defensores munitionum. Ordericus Vitalis lib. 9. pag. 739 :

Pugnaces urbis Muniones pondus Turcani belli tota die sustinere, etc. Belesmensis itaque Munio ad hc promptus oppida nova condidit, et antiqua prcipitibus fossis cingens ad modum firmavit. Custodes munitionis, Robertus de Candos Munio Regii dangionis.
Lib. 13. pag. 907 :

qui mox muniones, lib. 11. pag. 806. Simonialis munio, de quodam Abbate simoniaco, pag. 817. et lib. 12 :

Dum in arcem Sappi impetum facerent, et Muniones illius acerrime resisterent, etc.
Vide Municeps. MUNIPARIS. Vide Municeps. MUNIRE Infirmos, Sacramenta illis administrare. Charta Brunon. Colon. archiep. ann. 1193. inter Probat. tom. 1. Annal. Prmonst. col. 115 :

Ipsi fratres Rumbecke indubitanter per omnia curam animarum gerant in

Wedencksausen, tam in baptizandis pueris, quam in Muniendis infirmis et confessionibus suscipiendis.

Quod de sacra infirmorum unctione potissime intelligendum innuit Charta sequens, in qua legitur :

quam in ungendis infirmis.

Vide supra Adresciare. MUNIS, Officiosus, qui munia lubens prstat. Festus :

Munem significare certum est officiosum ; unde e contrario immunis dicitur, qui nullo fungitur officio.

Vide Lexicon Martinii. 1. MUNITAS, f. Mansio, Gall. Sjour, vel, ut conjectant docti Hagiographi, Exactio pecuniaria. Vita S. Mein werci tom. 1. Junii pag. 528 :

Denique contra jus et fas ubique fidelium res invadens et diripiens, ... quodam tempore iter suum ad monasterium Herivordi direxit, faciensque ibi magnam Munitatem, Sanctorum ibidem requiescentium et su sororis abbatiss nomine Godesti, et congregationis S. Mari thesaurum confregit, et inde plus justo pecuni detraxit.

2. MUNITAS, pro Immunitas. Arbitramentum Rudolfi Reg. apud Schilt. in Gloss. Teuton. ex Frehero : Qustiones etiam, quas ab his, qui extra civitatem, qu vulgo dicitur Munitate, spectantibus habitant, ante cameram prnotati abbatis deduci contigerit. Charta Radulfi episc. Leodiensis ann. 1170. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 492 :

Reverentia legum longe a se posita, Munitates atrii frangunt.

Infra :

Quasi nolint ecclesias Dei ob sacras Munitates ardere.

Vide Dextri et Monitas. Munitas, Charta immunitatis. Diploma Ludovici Reg. Franc. ann. 877. apud Leibnit. tom. 2. Script. Brunsvic. pag. 373 :

Si vero persona qulibet posterorum nostrorum, quod minime fore credimus, hoc nostr concessionis Prceptum irrumpere temptaverit, et quod in Munitatis et electionis a nobis concess scripto continetur violandum decreverit, Dei omnipotentis iram incurrere se nullo modo dubitet.
3. MUNITAS, Munimen, arx, castrum. Vita S. Eucher. sc. 3. Bened. part. 1. pag. 597 : 4. MUNITAS (Castellorum). Gall. Fortifications, ouvrages de dfense :

Ne silenter cum ipsis clientia addita Alpinam Munitatem convolaret, etc. Dedisset vero maximam Pecuniarum copiam

Atque prostravisset omnem Castellorum Munitatem.

(Gesta Pontificum Cameracensium, p. 199.) 1. MUNITIO, Omnis generis annona, cibaria, Gall. Vivres, Munitions de bouche. Computus ann. 1202. apud D. Brussel tom. 2. de Usu feud. pag. clx :

Pro famulo qui custodivit arietes et vaccas Munitionis, etc.

Infra pag. ccvii :

Pro iii. festariis et plena mina pisarum et fabarum ad Munitionem Feritatis, xxii. s.
Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 284 :

Expens fact in Terra Turris pro hospitio, imprimis liberavit pro 23. vaccis pro Munitione hospiti, etc. xxiv. flor. et dim. Item, in Munitione facta apud Lugdunum per fratrem Simonem, de speciebus, cera, elaptuariis, et pannis lineis, etc.
Acta S. Richardi Episc. tom. 2. Junii pag. 248 :

Quatenus cives Munitiones in castra mitterent.

Vide Municio et Municium. 2. MUNITIO, Quo vestes ornantur et instruuntur, Gall. Fourrure, Garniture. Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 278 :

Item, Ugolino sutori pro Munitione robarum domini factarum ibidem, taren. x. gran. x.

Hinc Munita Vestis, in Contractu matrimonii inter Fulconem de Fortia et Margaretam Bermunde ann. 1349. ex Archivis D. de Flamarens :

Videlicet lectum et vestes competentes Munitas ad opus dicte Marguarite.

Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521. Munitio, garnement, Gallice. Vide infra Munitus. 3. MUNITIO, Privilegium, diploma. Vide Munimina. Charta Ludov. Jun. ann. 1145. ex Chartul. Maurign. :

Universa, qu in Munitione patris nostri designata sunt, per eadem verba subscribi et eodem ordine fecimus enumerari.

Eadem habentur in Charta Phil. Aug. ann. 1182. ibid. 4. MUNITIO, Reditus, fructus, quidquid ecclesi muniend et constituend assignatum est. Bulla Eugen. III. PP. ann. 1146. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 280 :

In Lutevensi episcopatu fiscum S. Genesii Litenis et ecclesiam S. Johannis cum villa, atque Munitione sua, cterisque pertinentiis suis.

Vide Mundiburgis. Munitionis Observatores dicuntur vassalli, qui ex feodis suis tenentur ad tuenda

castra dominorum suorum, iidem qui Stagerii. Vide in Stagium. Epist. ad Blancham comitis. Campan. ann. 1213. apud Villehard. pag. 254 :

Intimamus vobis prterea quod scripta feodorum vestrorum sunt in ecclesia S. Stephani Trecarum, et in scriptis continentur duo millia et ducenti milites, quorum mille et octoginti sunt tam ligii, quam Munitionis observatores.
MUNITIOSUS, Munitus, Gall. Fortifi. Tabular. S. Joannis apud Moret. Antiquit. Navarr pag. 298 :

Turres et Munitiosa tutaque loca fabricare volentes.

MUNITIUM. Joann. de Janua : Obsidio, unde, inquit, in 4. Regum dicitur :

Rex Assyriorum non ingredietur urbem hanc, nec circumdabit eam Munitio.
Vulgat Editiones habent munitionibus. Munitium, etiam dixit Guillelmus Apul. lib. 5. de Gestis Norm. :

... Sed prsidiis Munitia tuta A Duce dimissis, Castelli jura negavit.

Glossar. vetus ex Cod. reg. 521 : Munitium, circuitus castri, quando aliquis princeps vult capere illud castrum. Glossar. Gall. Lat. ex Cod. 7684 : Munitium, i. obsidio, siege, i. ost de gens d'armes devant une ville. MUNITORIA, Prcinctoria, succinctoria, in Glossis Isid. Joann. de Janua : Munitorium, locus in quo sunt munimenta, vel ipsum munimentum. Gloss. Lat. Gal. : Munitorium, Garnisons, lieu de Garnissement. MUNITUS, Ornatus vesti assutus. Form. MSS. ex Cod. reg. 7657. fol. 43. r :

Quemdam mantellum ipsius talis frezatum sive muneratum certis mezalhetis argenti latenter accepit, et omnes mezalhetas prdictas seu dictum Munitum argenti de dicto mantello amovit.
Vide supra Munitio 2. 1. MUNIUM. Lo tributo, in Glossar. Lat. Ital. MS. 2. MUNIUM, Functio, munus, officium, apud Laur. in Amalth. Testam. Bertr. Cassinelli canon. ann. 1397. inter Probat. Hist. Autiss. pag. 127. col. 2 :

Item voluit quod si aliquo modo possit apparere, quod dictus magister Marchus sibi teneretur in aliquo, tam ratione administrationis vel Munio,..... de eisdem remaneat et sit quittus.

MUNIUS, pro Munerius, non attenta abbreviationis nota, in Charta ann. 1210. ex Diario Virdun. mens. Dec. ann. 1764. part. 1. pag. 441. Locus est infra in Torcellus. Vide Munerius. MUNSTERIUM, Munsterialis. Synodus apud Celchyt, ann. 816. can. 2 :

Sicut in libro Munsteriali habet.

Et mox :

Per Munsterium.
Et can. 11 :

Aliquid alterius Munsterii ad se pertrahere.

Sed opinor legendum Ministerium. Ministerialis, nisi idem sit quod Monasterium, Gall. Monstier. MUNTATOR, Idem, Hearnio, qui fossor cunicularius, Gall. Mineur, in lib. nig. Scaccarii pag. 142 :

Rogerus, filius Odonis, tenet feodum 1. militis et 3. Muntatorum.

MUNTATURA. Gallice Prparation :

Pro Muntatura dicte lane, sive dealbatura cum alumine, serusa et alia necessaria ad dealbandam dictam lanam.

(Archiv. Vatic. Thesauraria secreta, an. 1451, f. 71.) MUNTMAN. Vide Mundman. MUNTO, Vervex. Vide Multo. MUNUA, Piscis genus, f. idem qui capito fluviatilis, seu mugil, Gall. Munier. S. Wilhelmi Constitut. Hirsaug. lib. 1. cap. 8 :

Pro signo Munu ; generali signo prmisso, manum dextram extentam per medium pollicis, et indicis alterius manus, quasi ferrum trahere simulando.
1. MUNUS, Ipsum Christi corpus mysticum, quod offertur per commemorationem ver illius oblationis. Canon miss :

Supplices rogamus et petimus, uti accepta habeas hc dona, hc Munera, hc sancta sacrificia illibata, etc. Munera sunt, quoniam Deus hic donatur, et inde Munerat auctorem, cui dedit auctor eas, etc.

Rationem reddit ejusce appellationis Hildebertus Episc. Cenomanensis, de Officio Miss :

Stephanus PP. in Epist. ad Pipinum tom. 3. Hist. Franc. :

Et Munera sancta, id est, Corpus Domini nostri J. C. in suis contaminatis vasibus, quos folles vocant, miserunt. Munerum illatio, Adprehende pallium altaris, quo sacra Munera conteguntur, ne hinc abjiciaris.
Idem de Vita PP. cap. 16 :

in Concilio Valentino Hisp. ann. 1254. cap. 1. Greg. Tur. lib. 7. Hist. cap. 32 :

Ventumque est ut sanctum Munus, juxta morem Catholicum, signo crucis superposito benediceretur, etc.
Fortunatus lib. 4. de Vita S. Martini :

Immaculata Deo cum dona imponeret ar, Et Pater attonitus ceremonia diva sacraret,

Munera vel Christi benediceret ore Sacerdos.

Othlonus lib. 2. de Vita S. Bonifacii Arch. Mogunt. :

Attamen in Ecclesia, dum ad Communionem venerit, post omnium suppletionem erit ingressurus ad participandum Munus.
Concilium Lemovicense ann. 1031. sess. 1 :

Facto consilio, cum ad horam confectionis dominici Corporis venisset, atque ex more Archiepiscopus benedictionem populo funderet, super B. Martialis nomine mentionem interseruit, ita dicens : Benedicat et custodiat vos omnipotens Deus, domumque hanc sui Muneris prsentia illustrare, atque su pietatis oculos super eam die et nocte dignetur aperire, amen. Comedentes, de sacris Muneribus participabantur.

Ubi Editor ad marginem perperam numinis reposuit. Anast. Bibl. in Hist. Eccl. in Leone pag. 133 : Ubi Theoph. . Adde Gregor. Mag. lib. 4. Dial. cap. 60. Capitula Caroli M. lib. 7. cap. 327. 422. et lib. 1. Sacrament. Eccles. Rom. cap. 80. etc. Vide Donum. Munus Ecclesiasticum Munus Rogificum. Charta Edmundi Regis Angli tom. 2. Monastici Anglic. pag. 838 :

Quinque mansas... in hereditatem (Athelnodo Ministro) concedo, ea tamen ratione, ut omni anno in solennitate S. Martini, ad vetustam Ecclesiam beat Dei Genitricis, in Monasterio Glastingensium, quinque congios celi, et unum ydromelli, et triginta panes cum pertinentibus pulmentariis, et quinque congios frumenti reddat : insuper et omne sacrificium, quod nos dicimus Munus Ecclesiasticum, et opus Ecclesiasticum, et Munus rogificum ab omni familia illius terr reddatur, etc.
Ubi utrobique perperam minus, pro munus, editum. Est autem Munus Ecclesiasticum, panis qui benedicitur, ex quo particula desumitur ad sacrificium ; Rendre le pain benit. Quid sit autem Munus rogificum, nondum percepi ; nisi prstatio sit, qu ab ecclesiasticis quasi rogando exigebatur. 2. MUNUS, Beneficium, feudum. Marculfus lib. 1. form. 12 :

Dedit igitur prdictus vir ille per manum nostram jam dict conjugi su ill. villas nuncupatas ill. sitas in pago ill. quas aut Munere Regio, aut de alodio parentum, vel undecunque ad prsens tenere videtur, etc. Si patris dominum vassalli filius acri

Ubi Bignonius munere Regio, per beneficium Regis, quod postea feudum dictum est, interpretatur. Guntherus lib. 1. Ligurini :

Lserit offensa, festinet providus illum Conciliare pater. Quod si contemnet agendum, Munere privetur. Si vero audire monentem Filius indomita neglexerit aure parentem, Non erit in feudo successor idoneus illo, Ni prius accensam Domini placaverit iram.

Per Munus Triplex Simoniacus. Landulphus de S. Paulo in Chronico Mediolan. cap. 9. apud Ughellum tom. 4. pag. 179 :

Et illico apprehendit cappam Grosulani (Archiep. Mediolan.) ipsamque quassavit, dicens, Iste Grosulanus, qui est sub ista cappa, et non de alio dico, est simoniacus de Archiepiscopatu Mediolani per Munus a manu, per munus a lingua, per munus ab obsequio.
Conc. Aquisg. ann. 816. cap. 38. ubi de simonia :

Aliud est Munus ab obsequio, aliud Munus a manu, aliud Munus a lingua. Munus quippe ab obsequio, est subjectio indebite impensa : Munus a manu, pecunia est : Munus a lingua, favor.
Epist. Episcoporum Synodi Carisiac. ad Ludov. II. cap. 12 :

Munus enim est a lingua, favor : Munus a manu, donatio : Munus ab obsequio, indebita subjectio.
Goffridus Vindocin. Opusc. 10. ita triplicem simoniam definit :

Simoniam a lingua, simoniam a manu, et simoniam ab obsequio.

Mox addit, ubi de Abbatum consecrationibus qu fiunt ab Episcopis, muneribus acceptis :

Est a lingua, cum publice recitatur illa promissio : fit a manu, quando charta, qua continetur, scripta ponitur super altare : fit ab obsequio, cum ipsum male promissum subjectionis obsequium servatur.
Vide Petrum Damian. lib. 2. Epist. 3. initio, Gregorium VII. PP. lib. 6. Epist. 34. Steph. Tornac. Epist. 51. et Sibertum Priorem S. Pantaleonis pag. 525. et pag. 530. ubi trivium simoni dicitur. 3. MUNUS, Pugna gladiatorum vel bestiarum, spectaculum, ab officio, quod munus est, dictum, quia in parentum funere exhiberi cptum est, ut docet Tertull. de Spectac. cap. 12 :

Munus dictum est ab officio : quoniam officium etiam Muneris nomen est. Officium autem mortuis hoc spectaculo facere se veteres arbitrabantur, posteaquam illud humaniore atrocitate temperaverunt. Nam olim quoniam animas defunctorum humano sanguine propitiari creditum erat, captivos vel mali status servos mercati in exequiis immolabant. Postea placuit impietatem voluptate adumbrare. Itaque quos paraverunt, armis

quibus tunc et qualiter poterant eruditos, tantum ut occidi discerent ; mox edicto die Inferiarum apud tumulos erogabant : ita mortem homicidiis consolabantur. Hc muneri origo.
Passio SS. Perpetu etc. tom. 1. Martii pag. 635 :

Munere enim castrensi eramus pugnaturi.

4. MUNUS, Prstationis vel corvat species, qu sub nomine muneris exigebatur. Conventio inter Ludovic. Reg. Sicil. et Arelatensem urbem ann. 1385. ex cod. MS. D. Brunet fol. 4. v :

Omnes cives..... sint liberi et immunes ab omnibus pedagiis, vectiginalibus (sic) et quibusvis impositionibus, Muneribus ordinariis sordidis, vel extraordinariis.
S. Ambros. de Obitu Valent. :

Rerum extraordinarium Munus.

Consule lib. 11. Cod. Theod. tit. 16. de Extr. sive sord. muner. 5. MUNUS. Lit. Alfonsi comit. Pictav. ann. 1270. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 413 :

Coram conestabulo nostro Arverni,.... sive ejus locumtenente, qui non sit de Munere dictorum baillivorum emencium, etc.
Restituendum de numero ex iisd. Lit. in Reg. 126. Chartoph. reg. ch. 130. 6. MUNUS, ni, in Charta Rob. comit. Alencon. ann. 1207. ex Reg. forest. comitat. Alencon. in Cam. Comput. Paris. fol. 13. v :

Reddendo ex inde pro servicio quatuor Munos census, pro salute anim me ecclesi B. Margaret Bellimasus annuatim in anniversario meo faciendo.
An pro Nummus ? MUNUSCULARIUS, Ugutioni, Qui pro munere servit, vel qui munus dat. Unde Augustinus de Civit. Dei :

Tanquam Munuscularios vectigalium conductores. Munuscularios

vocat Joan. Sarisberiensis lib. 3. Policrat. cap. 11. 12. qui datis muneribus Magnatum favorem captant. 1. MURA, Specula. Monachus Paduanus lib. 1. Chron. ann. 1252 :

Fossatis magnis districtum suum circumdederat, et super ipsa fecerat speculas, quas Marchiani (incol March Trevesin) Muras appellant, in quibus erant die ac nocte speculatores.
Ubi videtur legendum minas. Vide in hac voce, et in Merulum. f. etiam pro Mueta, quod vide. 2. MURA, Mansio, domus, vel quod lapidibus exstructa, vel quod muro cincta, sic dicta videtur. Acta capitul. MSS. eccl. Lugdun. ad ann. 1347. fol. 136. r. col. 2 :

Petrus Bourdas (tenet) quandam Muram, sitam ibidem, sub servitio unius bichoni aven... Petrus Servos quandam Muram sub servitio unius bichoni aven.
Lit. remiss. ann. 1376. in Reg. 108. Chartoph. reg. ch. 335 :

Item quod dictus Girinus... venit... ad quandam Muram, sitam juxta Muram Johannis Chanezon ;... qu quidem Mura de prsenti vacat,... lapidesque dict Mur ad bonos suos ad domum suam charreyare fecit.
Terrear. Bellijoc. fol. 8. v. :

Item octo denarios Viennensis monet... in, pro et super quibusdam terra et Mura simul contiguis.
Ibid. fol. 351. r. :

Pro et super quadam area nova cum curte, olim Mura, et curtili simul contiguis... Super quibusdam stabulis, olim Muris et orto, etc.
Terrear. S. Maurit. in Foresio ann. 1474 :

In sua terra, in qua solebat esse Mura et ortum, etc.

3. MURA, Mus, Gall. Rat, souris. Cod. reg. 4609. 2. fol. 101 :

Qualis est homo Christianus qui, pro Domino, Muras et tineas veneratur.
MURNUL. Vide Muren. MURAGIUM, Vectigal ad muros urbium dificandos, aut reparandos, ut Pontonagium ad pontes reficiendos. In Addit. ad Matth. Paris pag. 132 :

Si Rex concesserit alicui civitati vel burgo, quod possit accipere Muragium, vel aliquibus novum concedat telonium.
Fleta lib. 1. cap. 20. 84 :

De civibus et burgensibus capientibus Muragia sibi a Rege concessa aliter quam facere deberent.
Lib. 2. cap. 50. 31 :

Qui Muragium ad villam claudendam gravius repererint, quam concessum fuit.

Monast. Anglic. tom. 1. pag. 722 :

De Muragio, pontagio, pannagio, pavagio, passagio, etc.

Occurrit iterum pag. 922. 993. et tom. 2. pag. 827. Adde Chartas ann. 1282. et 1303. apud Lappenb. Orig. Hans. pag. 124. et 230. Istius pensitationis ad muros perficiendos mentio apud Senatorem lib. 9. Ep. 14 :

Pro reparatione Murorum pecuni diversis Provincialibus dicuntur extort, cum tamen nulla exinde surrexerit promissa constructio.

Operatio murorum dicitur in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 286. 627. Usatica Regni Majoricarum MSS. :

Statuimus in posterum quod omnes homines, nobilium sive capitalium, et

ordinum Clericorum et Militum... mittant et solvant partem suam ex bonis suis in reparandis et operandis muris et vallis civitatis Majoricarum, et in talahiis, et armamento maris et terr, ad defensionem civitatis et regni Majoric.
Charta Jacobi Regis Majoric. ibid. :

Volentes providere reparationi et Muri civitatis nomine Feass,... de rebus vel mercibus ascendentibus ad quantitatem 20. sol. et ultra, donent denarium Dei de mercibus de quibus consuetum est dari.
Conc. Avenionense ann. 1209. cap. 8 :

Prohibemus ne ab Ecclesiis seu Religiosis domibus et Ecclesiasticis personis, sicut in quibusdam locis huc usque prsumptum audivimus, vicesimam partem annuorum redituum in posterum ratione Murorum, vel aliqua occasione laici extorquere prsumant.

Vide leg. 34. Cod. Th. de Op. publ. (15, 1.) et novellam Theod. et Valent. de Pantapolis, Harmenopul. lib. 2. tit. 5. 6. etc. infra Vintenum. Murage, eadem notione, in Charta ann. 1299. inter Instr. tom. 10. Gall. Christ. col. 139 :

Derechef le Murage de Pavent, en prix de deux sols de rente par an.

MURAILLIA, Murus, a Gall. Muraille. Computus ann. 1347. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 84 :

Computum F. Chaberti de Auriis... de Murailliis in dicto monasterio constructis,... qu Murailli dat fuerunt per D. nostrum Dalphinum facere ad pretium, etc.
Vide Murayllia. MURALE. Ugutio :

Murale, idem est quod murus,

Gall. Muraille, Italis Muraglia. Henric. Huntindon. lib. 8. pag. 392 :

Resonabant colles, resonabant urbis Muralia.

Gerv. Tilleberiensis de Otiis Imper. MS. :

Extunc ergo (Carolo Mag. regnante) apud Latinos est terminata Grcorum potentia, Romaque nomen accepit amissum, non dominium, modico tamen contenta termino, non caput orbis, ut assolet, sed umbra vetusti capitis dici potest, quod sic ab omni potentia evacuatur, quodque frna totius orbis tenuerat, nunc sua Muralia cohibere non sufficit.
Bartholomi Scrib Annal. Genuens. ad ann. 1225. apud Murator. tom. 6. col. 439 :

Civitatem Alb usque ad Muralia et portas ipsius civitatis vastarunt.

gid. Corboliensis lib. 1. Karolini MS. :

... raptuque pedis Muralia nutant.

Idem lib. 3. de Medicaminib. :

Incumbit pelago, suaque Muralia radit.

Muralis, in Notis Tyronis pag. 163. MURALHA, Murus. Charta ann. 1413. ex Schedis D. Lancelot :

Ad complendum ordinationem factam super Muralha vill Balnaolis et reparatione ejusdem.

Vide Muraillia. MURALHIA. Inventar. ann. 1491. inter Probat. tom. 4. Hist. Nem. pag. 55. col. 2:

Et ibidem fuit traditum inventarium capell per dominos ; primo xxxvij. sudaria, tam parva quam magna ; item xxij. de Muralhia.
An sudaria muro appensa ? MURAMEN, Murus, Italis Muramento. Charta ann. 1239. tom. 7. Spicil. Acher. pag. 271. :

Ita quod perpetuo Muramine inclus (Monach) maneant.

Vide Murata 1. MURANUS, Muralis. Acta S. Gauger. tom. 2. Aug. p. 689. c. 2 :

Altare quod intra Muranum ambitum crypt erat, servavit.

1. MURARE, Murum circumducere, muro oppidum munire. Concilium Narbonense sub Recaredo ann. 598 :

Die dominico nullam operam faciant, nec boves jungantur, excepto si in Murando necessitas incubuerit.
Ubi quidam reponunt metendo. Willelm. Brito lib. 10. Philippid. :

Protinus Andegavim nullo munimine cinctam Ingressus, lapide incpit Murare quadrato.

Itali Murare, fabricar muri, dificare, struere, muros ducere, dicunt. Breviarium Hist. Pisan ad ann. 1159. apud Murator. tom. 6. col. 172 :

Anno 1159. in quarto consulatu Cocchi, Pisani se in Murando semper intenti, fecerunt quinque galeas ad guardiam maris, etc.

Memoriale Potest. Regiens. ad ann. 1281. apud eumdem tom. 8. col. 1149 :

Fact fuerunt du fornaces pro Communi occasione Murandi residuum muri dict civitatis.
Vide Murus. Amurer, eodem sensu, in Charta ann. 1316. tom. 1. Probat. Hist. Brit. col. 1265 :

Nostre clos de outre l'eue,... si comme il est clos et Amur.

Pro lapidibus exstruere, in Chron. Tegerns. apud Oefelium tom. 1. Script. rer. Boicar. pag. 631. col. 2 :

Domum Muratam comparavit ; sed et capellam Muratam ad fontem S. Quirini de novo erexit, qu antea lignea fuit.
Murare, Munire, claudere. Memoriale Potest. Regiens. ad ann. 1218. apud Murator. tom. 8. col. 1088 :

Et illico ligna et trabes in fluvio submergi fecit, et ripam ipsius fluminis petreriis et manganis et aliis machinis Muravit, et castris lignorum.
2. MURARE Vivos in Cruce, Ad muros crucifigere. Chron. Pisanum ad ann. 1017. apud Murator. tom. 6. col. 108 :

Fuit Mugetus reversus in Sardiniam, et cpit civitatem dificare ibi, atque homines vivos in cruce Murare ; tunc Pisani et Januenses illuc venere, et ille propter pavorem eorum fugit in Africam. Rebelles quosdam captos variis plectebat mortibus, alios aut in loca montana Murabat, aut in alias municiones seu castella valida fugere compellebat.
Vide Murus. MURARII, Murorum artifices, Eginhardus ann. 821 :

3. MURARE, Muro seu carcere includere. Elmham. in Henr. V. reg. Angl. cap. 4. edit. Hearn. pag. 9 :

Cum... eum ad castella sua munienda artifices et Murarios mittendo juvaret, etc.

MURARIUM, Gloss. Grco-Lat. : , Tritorium, Murarium. Adde ex Castigat. in utrumque Glossar. leg. Murtarium. Vide in hac voce. 1. MURATA, Monasterium, proprie Sanctimonialium, muris undique obseptum, claustrum. Vita S. Justin de Aretio n. 3 :

Ad quandam Muratam, qu tunc temporis juxta Ecclesiam S. Antonii facta erat, in qua sorores aliqu Deo servientes, accessit.
2. MURATA, vox Italica, pro burgo muris clauso. Bulla Urbani VI. PP. apud Ughellum tom. 2. pag. 477 :

Cum Ecclesia cathedralis... posita sit et inclusa in cittadella seu fortalitio, alias vulgariter Murata nuncupato, etc.

Adde chart. Gerlac. Archiep. Magunt. ann. 1349. apud Guden. in Cod. Diplom. tom. 3. pag. 342. 3. MURATA, Agger, moles, quia instar muri. Charta ann. 1259. in Chartul. Buxer. part. 14. ch. 7 :

Nemus dou Boichart... descendendo usque ad vadum de Noa, prout Murata, qu est in dicto nemore, dividit.
Alia ann. 1202. ibid. part. 18. ch. 5 :

Concessit Deo et monachis de Buxeria vineam,... sicut via dividit, qu veniens Belna dirigit versus Corbot, usque ad territorium canonicorum

Beln, erigens se per Muratas quasdam versus chiminum, quod dicitur Levez.

4. MURATA, perperam pro Minata, Mensura agraria. Charta ann. 1307. in Reg. 44. Chartoph. reg. ch. 64 :

Concedimus duodecim Muratas terr in territorio de Villarson in feodo nostro.

Vide supra Mina 3. 1. MURATIO, Eadem ferme notione. Brompton. in Stephano Rege :

Ego vero de castris et Murationibus meis securitatem talem Duci... consilio sanct Ecclesi feci, ne Dux me decedente per hoc damnum aut impedimentum regni incurrat.
2. MURATIO. Gallis Maonnerie :

Magistro Gentili della cava muratori pro resto salarii sui cujusdam Murationis per eum apud castra Montis Compatrum et Genzani de mandato D. N. pape facte.
(Mandat. Camer. apostol. arch. Vatic. 1426-30, f. 143.) MURATOR, Confector murorum. Mamotrectus ad 4. Reg. cap. 25 :

Trulla, instrumentum cementarii, sive Muratoris.

Acta B. Michelin tom. 3. Junii pag. 936 :

Septimo accedere debeant beccarii, barberii, Muratores.

Occurrit prterea in Statutis Vercell. fol. 212. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657. Murador, Prov. architectus, Murator. MURATUM, Murus. Acta Synodi Cicestrensis ann. 1157 :

Ipsum Hugonem in quodam castro suo,... obsedit, valloque et castris undique circumdedit, omnemque illi egrediendi spem Murato interclusit.
Sic enim ibi legendum. Acta episcoporum Cenoman. pag. 289. tom. 3. Analect. :

Vinum quoque et Muratum juxta altare positum, nullum Deo et sanctis ejus dans honorem, violenter abstulit, etc. Insuper cophanum unum plenum lapidibus et Muratum ante faucem Vintimilii pro ipsa (urbe) claudenda demersit.
Occurrit rursum ibid. col. 1196. MURAYLLIA, Murus, a Gall. Muraille. Computus ann. 1324. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 132 :

Ubi videtur sumi pro Cancello altaris. Marchisii Annal. Genuens. ad ann. 1221. apud Murator. tom. 6. col. 425 :

Computavit dictus cellarerius... super Murayllia per ipsum de novo facta in castro S. Saturnini.
Vide Muraillia.

MURBIOLA. Vide Morbiola. Fr. MURCA, pro Amurca. De S. Romano Abb. Jurensi tom. 3. Febr. pag. 740. ubi de Evangelico amico qui tres panes ab amico suo postulat :

Quod licet ineffa bili divinoque, ut diximus, premineat sacramento, habet tamen in Murca remunerationis qustum, etiam dum simpliciter servatur in littera.
MURCARE, Murcinarius. Vide Murcus. MURCINA. Steph. de Infestura MS ubi de Innoc. VIII. :

Cepit multas Murcinas rusticorum secure metentium et ibi laborantium.

MURCORIUM, Murcum. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Nerca, Prov. Nerca, Murcum. Nercas, Prov. Murcorium. Ital. Morchia et Morcia, amurca. MURCUS, Segnis, ignavus, mutilus. Iso Magister in Gloss. ad Prudentium : Murcus, qui prcisum habet nasum. Ammianus lib. 15 :

Nec eorum aliquando quisquam, ut in Italia, munus Martium pertimescens, pollicem sibi prcidit, quos jocaliter, (al. localiter) Murcos appellant.
Innocentius I. PP. Epist. ad Felicem Nucerianum Episc. :

Scripsisti in his Clericos quos constituas, non habere, aliquos vero Murcos, aliquos bigamos esse. Mursiam segnium Deam

statuit Arnobius lib. 4. adv. Gentil. Hinc Murcidus, pro ignavo, apud Plautum et al. et Murcinarius, mutilus, in Glossis Isidori. Vide leg. 5. Cod. Th. de Tyronib. (7, 13.) et ibi Jac. Gothofredum, prterea Menagium in Amnitat. Juris pag. 12. Edit. Martini. Murcare Ungues, Resecare ungues, apud Monachum Sangallensem lib. 1. cap. 34. MURDIFICATIO, Murdrare, Murdrator, Murdrum, etc. Vide Morth. MUREA, Idem forte quod Italis Murello et Muricciuolo, Sedile lapideum. Charta ann. 1293. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. vi col. 669 :

dificium cujusdam domus longitudinis viginti septem pedum, et largitudinis decem pedum et dimidii, scilicet cupos, lambreclas, columpnas, spondas, Mureas positas in ea.

MURELDEN. Charta Waldemari Regis Dani ann. 1326. apud Pontanum lib. 7. Rerum Danic. pag. 443 :

Si aliquis incusatus fuerit quod alecia in aquis emerit, ipse tertia manu se purgabit, et hac de causa constrictus Advocato nostro tantum tres Murelden tamen emendabit.
MURELEGINUS. Vide Murilegus. MURELEGIS, Cuniculus, Gall. Lapin, quia Murilego seu feli non dissimilis. Consuetudines et Assisi Forest :

Licitum est abbati de Burgo S. Petri venari et capere lepores, vulpes et Mureleges, infra metas forest.
Mallem, Feles silvatica, vulgo Chat sauvage. MURELLUS, Parvus murus. Miracula B. Simonis tom. 2. Apr. pag. 830 :

Et in quodam Murello dedit cum capite, etc.

MUREMIUM. Vide Materia. MUREN, Murenul, Mulierum ornamenta aurea, quibus metallo in virgulas lentescente, quadam ordinis flexuosi catena collum cingebatur, ut scribit D. Hieronymus Epist. 15. et ex eo Isidorus lib. 19. Orig. cap. 31. Gillebertus Episcop. London. in cap. 1. Cantici Canticor. n. 10 :

Murena piscis est, sed proceritate decorus, colorisque varietate conspicuus : unde dicuntur Murenul caten ex auro fabrefact, qu collo circumdat protenduntur in longum, et annex monili hoc immobiliter fasci pectorali restringunt.
Chron. Romualdi II. Archiep. Salern. apud Murator. tom. 7. col. 62 :

Instrumenta regii cultus in foro Trajani distrahi jussit, vasa aurea, pocula cristallina, et Murenam uxoream, ac suam, aureas et sericas vestes, et multa ornamenta gemmarum.
Unde et murenam virorum perinde ac mulierum ornamentum fuisse patet. Papias : Murnul, cathen lat et spiss, de auro mire fact, qu capite defluentes ad cervicem ornandam aptantur. H auri et argenti texuntur virgulis, dict a Murena qu capta vertit se in circulum. Auctor Mamotrecti :

Murenula, est catena in ornatum colli, ex virgulis auri et argenti, et contexta in similitudinem Muren piscis.
Leges Angliorum tit. 6. 6 :

Murenas, nuscas, monilia, inaures.

Willeramus Abbas in Cantica Canticor. :

Auri Murenas argento vermiculatas Nos tibi nectemus.

Murenul. Moses lib. 4. cap. 31 :

Periscelides, et armillas, et annulos, et dextralia, et Murenulas.

S. Hieronym. Epist. 15. ad Marcellam :

Aurum colli sui, quod quidem Murenulam vulgus vocat, quod scilicet metallo in virgulas lentescente, quadam ordinis flexuosi catena contexitur, absque parentibus vendidit.
Idem Hieronym. in cap. 3. Isai :

Et Murenulas, qu auri atque argenti texuntur virgulis.

Gregor. M. in Cantica Cantic. cap. 2 :

Murenulis monilia collo ligantur. Annulos Murenulasque aureas.

Willel. Tyr. lib. 18. cap. 31 :

Gregorius Turonens. de Gloria Confess. cap. 33 :

Murenul, inaures, periscelid, etc. Murenas et murenulas aureas

Item : Item,

Ubi vetus Interpres Gallicus murenulas, Mousches fermaux vertit. inter Basilicarum ornamenta non recenset Anastas. in Leone III. et Greg. IV :

Murenulas prasinales pretiosissimas duas. Murenam trifilem auream, qu habet buticulas 33. Murenam in qua pendent gemm hyacinthin 13.
Item : Item :

Murenam filatam. Murenas tres, omnes morenas cum pettinante eorum.

Erant, inquit Bulengerus, monilia oblonga munerarum instar. Pettinantem vocat radiolos pectinatim insertos. MURES, Eminens saxum, in Glossis antiq. MSS. MURETUM, Murus parvus. Charta ann. 1375. tom. 1. Gall. Christ. inter Instrum. pag. 52 :

Et ipsam ecclesiam desuper et ab exteriori parte ipsius barbacan, et Mureto fossatorum, quod est a parte sinistra ipsius ecclesi, junctum est.
1. MURETUS, Parvus murus, Ital. Muretto. Lit. ann. 1384. in Reg. 125. Chartoph. reg. ch. 106 :

Jussit fieri per magistros prdictos lapicidas duos Murtos (sic) sive aleyas largitudinis sive spicitudinis trium palmorum... A dicta turnella etiam fient simili modo duo Mureti spicitudinis, prout supra.

Vide Muretum. 2. MURETUS, Purpureus, murice tinctus. Testam. Phil. episc. Sabin. ann. 1372. ex Bibl. reg. :

Item capam et mantellum escallat Muret, cum capuciis folratis domin de Podio nepti me.

Provincialibus vero Muret, idem quod Gallice Loir. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Muret, Prov. Glis. MUREZNUS, Pinna, ut videtur, Gall. Creneau. Fori Osc ann. 1247. fol. 26 :

Si villanus, qui habet domos prope murum, in muro trabes fixerit, debet ipsum murum cum ipsis Mureznis, quoties, necesse fuerit, reparare.

Infra :

Nullus debet in hreditatem suam construere castrum,... nec munitionem cum Mureznis.

Vide Foros Aragon. fol. 145. MURFACA. Vide Marfaca. MURGANALE, Murgitatio. Vide Morganegiba. MURGERIUM, a veteri Gallico Murgier, Acervus, congeries, maxime lapidum. Charta ann. 1260. in Chartul. Buxer. part. 3. ch. 16 :

Ab illa comba usque ad Murgerium, quo qudam meta est.

Stat. Avell ann. 1496. cap. 166. ex Cod. reg. 4624 :

Si aliqua persona ceperit alienos lapides... in alieno Murgerio vel amasso lapidum, etc.
Lit. remiss. ann. 1368. in Reg. 99. Chartoph. reg. ch. 188 :

Lequel vallet ainsi mort, ledit Nicolas l'eust fait trayner aus champs et fait enterrer et couvrir en un Murgier de pierres.
Ali ann. 1384. in Reg. 125. ch. 53 :

Ils s'enfouierent vers un Murgier de pierres prs d'illec pour eulx deffendre.

MURGISSO, Callidus murmurator, irrisor, illusor, Papias. Festus : Murgisonem dixerunt a mora et decisione. Vide Martinii Lexicon. MURI Mariani. Furcul, quibus viatores sarcinas ferunt, a Mario invent. Vocabul. Sussanni. 1. MURIA. Puteus muri, Aqu sali conficiendo accommodat receptaculum. Vide Montea. 2. MURIA, Fex olei, in Gloss. ad Doctr. Alex. de Villa-Dei. Alia notione, vide supra in Moria 2. MURICA, inter animalia domestica, recensetur, in Monastico Anglic. tom. 2. pag. 666 :

Item de multonibus 381. de hurtis et Muricis 207. de hogris 121. et de agnis 100.
MURICEPS, Felis, qui mures capit. Gloss. lfrici : Muriceps vel musio, murilegus, Catt. Petrus Diac. lib. 4. Chron. Casin. cap. 98 :

Paratos esse ex toto ante se canum, Muricipum, et equorum carnes comedere, quam, etc.
Muriceps, Avis qu mures capit. Pnitentiale MS. Thuanum :

Si tunc avis illa, qu Muriceps vocatur, eo quod capiat mures, et modo Pascata nominata est, etc.
Apud Burcard. Wormat. Collect. Decret. pag. 198.

eo quod mures capiat et inde pascatur nominata, etc

. Vide Grimm. Mythol. Germ. pag. 657. MURICINUS. Charta Amati Archiep. Salernitani apud Ughellum tom. 7. pag. 506. de quadam Ecclesia :

In his hanc Salernitanam civitatem, inter muro et Muricino, etc.

Italis Muriccia est acervus lapidum ; muricio vero et muriciovolo, parvus murus. MURIES. Charta Principis Adelgastri tom. 3. Concil. Hispan. pag. 89 :

Et quicquid infra istos terminos continetur, villas populatas, et illa villa de sancto Romano, Muries Vaccello et Villaluz.
MURIGNALE. Charta ann. 1343 :

Item quamdam domum, sitam infra villam Alavardi juxta Chavalam ex una parte,... et juxta Murignale de Cuchifata ex altera.
Haud scio an sit pro Mongnale, vide supra. MURILEGULI, , in Gloss. Qui legendis conchyliis, seu murice, vel purpura, ad fucationem, seu ad colorandam et tingendam blattam sericam et metaxam in usus Principis, operam dabant, de quibus copiose agit titulus Cod. Th. (10, 20.) et Justin. (11, 8.) de Murilegulis, ubi et Conchyloleguli dicuntur. Vide ibi Cujacium et Jacobum Gothofredum. MURILEGUS, Felis. Gloss Isid. : Murilegus, Catus. Gloss. lfrici : Muriceps, vel musio, Murilegus, Catt. Ugutio :

Murilegus, catus vel cata, quia legit, i. colligit mures.

Unde quidam :

Murilegus bene scit, cujus gernobada lambit.

Ebrardus in Grcismo cap. 19 : Matth. Silvaticus :

Sed catulus latrat : hinc Murilegusque catillat. Cattus, vel Murilegus.

Adde Nicolaum Uptonum lib. 4. de Militari officio, pag. 167. Odoricus de Foro Julio in Peregr. T. S. :

Canes illic capiunt mures, quia Murilegi, seu cati, nihil ad hoc valent.
Utitur etiam infra. Ordericus Vital. lib. 10 :

Porro leopardi rependo velut Murilegi murum transilierunt.

Fori Osc Jacobi I. Reg. Aragon. ann. 1247. fol. 34 :

Est tradendus Curi loci, qu ipsum nudum cum Murilego suspenso in collo ex parte posteriore duci faciat ab uno ostio civitatis usque ad aliud ; et cdi corrigiis isto modo, quod latro et Murilegus qualiter feriantur, etc.
Adde Statuta Alexandri II. Regis Scoti, cap. 25. Falconem Beneventan. pag. 163. etc.

Caseolum quidam servandum misit in archam : Mus veniens forat hanc, intrat, comedit, satur exit. Vir ne mus rediens evadat ponit in archam Murilegum : vorat hic quod mus ante reliquit. Sic vastant multi quod debent jure tueri.
(Ms. Trinit. Colleg. Cambrid. O. 245, p. 17.) Murelegus, apud Knyghtonem lib. 3. pag. 2535. Murelegin Pelles, in Statutis Abbatum Nigri Ordinis ann. 1249 :

Coopertoria sunt de albo vel nigro panno, vel de russeto cum pellibus agninis albis vel nigris, aut Mureleginis, aut vulpinis.
Julius Scaliger exercit. 215. in Cardanum :

Murilegos, Feles appellat : hanc vocem apud Plinium non memini, sed ne analogiam quidem habet. Longe diversa res, legere, et rapere. Montani vulgi nostri vocabulum est, neque felem significat, sed felis prdam soricem, eumque nonnisi parvum, et a reptione qua muros superat : aut quasi pusillum murem, translatis elementis.
Murilegus, Catus, machina quam Catum vocant. Willel. Brito lib. 1. Philipp. :

Cratibus interea, pluteis, et robore crudo, Murilegus struitur, sub quo secura lateret, Dum studet instanter fossas implere, juventus.

Vide Catus. MURINA, , in Gloss. Gr. Lat. Vide Mus. MURINUS Sonipes, Equus a murium colore sic dictus, Gall. Poil de Souris. Agnellus in S. Felice PP. apud Murator. tom. 2. pag. 161 :

Ille vero Murino sedens sonipede, extrinsecus lustrata Italia, sexta reversus est hora, et ait ad socios : demus excubias istis, quo peragravimus civitatibus.

MURIONES. Papias : Murio, morio. Vide in hac voce. Gregorius Turon. lib. 9. cap. 41 :

Exurgens turba Murionum prfatorum, tanta eos in ipsa sancti Hilarii Basilica cde mactavit, etc.
Supra cap. 40. dixit,

congregatis secum furibus, homicidis, adulteris, omniumque criminum reis, etc

. Putat Vossius legendum Miriones, qu vox occurrit apud Tertull. lib. de Prscript. Attius apud Varron. lib. 6. de Ling. Lat. ita appellari ait

personas distortas oribus

. Gloss Isid. et Pithi : Miriones, Miratores. Miriones, fantasiarum inanium

numeratorum (miratorum) imitatores. Vide Murones. MURITETUM. Aqua calida de terra manans. Dief. MURITIUM, Parvus murus. Testament. Adelaidis Vicecom. Narbon. ann. 989. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 103 :

Et in burgo Villa-nova dono eis... infra murum et Muritium casalem unum, cum ipsa curte.
MURMARATIO, pro Immuratio, ni fallor, in perpetuum carcerem inclusio. Charta ann. 1234. ex Chartul. Campan. fol. 436. col. 1 :

Super magna justicia hominum nostrorum de Pruvino pro sceleribus suis ad mutilationem membrorum, vel ad Murmarationem, vel ad mortem dampnandorum, etc.
Vide supra Murare 2. MURMIRE, Peragrare, circuire. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7641. MURMURATIVUS. Murmurabundus :

Murmurativus, iracundus, dissipativus, callidus, lenonibus nugatoribus atque ganeis federatus.

(B. N. Ms. Lat. 16089, f. 109 .) MURMURIUM, pro Murmur. Vita S. Bertil cap. 2 :
d

Absque Murmurio studebat adimplere omnia qu sibi fuerant injuncta.

Ita in Regul S. Benedicti MSS. Codicibus cap. 5. legi observant viri docti. Vox etiam nota S. Augustino. Occurrit prterea in lib. 2. Miracul. S. Rictrudis n. 80. Nostris Murmurement, Conquestio, querela. Vit SS. MSS. ex Cod. 28. S. Vict. Paris. fol. 11. v. col. 1 :

La cause de cest Murmurement peut estre entendue double, etc.

Lit. remiss. ann. 1448. in Reg. 179. Chartoph. reg. ch. 195 :

Plusieurs des manans et habitans des villes et lieux du pais de Languedoc,... qui ont est... receveurs,... ont fait monopoles, congrgations, assembles, Murmuremens, etc.
Pro rumor, susurratio, in aliis ann. 1378. ex Reg. 114. ch. 208 :

Sur le Murmurement d'icelles paroles se dparti d'illec ledit Guillaume Hue. Ce m'est avis si sunt isneles, C'ains c'on ait dit deux misereles, Ont il dites et Murmeles, Baubois et verbeles Et lor eures et lor matines.
Ibidem :

Ejusdem originis Murmeler, murmurari, verba indistincte proferre, in Mirac. MSS. B. M. V. lib. 1 :

Siaumes rungier et Murmeler. Murmuriosum, murmulontan.

Vita MS. S. Winwaloei :

Murmuriosus, in Regula S. Benedicti cap. 7. Gloss veteres : Murmuriosus, . Kero Mon. :

At vero illa ut puta prudentissima, non ad lucrum Murmuriosum, sed ad Deo gratias agendum. Frater Thomas se infestum seu exosum omnibus reddebat,... et coram nobis in capitulo invenimus litigiosum et Murmurosum.
Pnit. Adami MS. cap. 22 :

Murmurosus, Jurgiosus, rixarum amans, nostris alias Murmureur. Reg. visitat. Odon. archiep. Rotomag. ex Cod. reg. 1245. fol. 556 :

Maulvais Murmureurs et rihoteux, qui ont vescu en cestui monde selonc leurs concupiscence.
MUROBRECHARIUS. Vide infra Myrobrecharius. MUROLUS, diminut. a Murus. Statuta Capituli Tull. ann. 1497. cap. 37 :

Cantetur Missa solemnis de Requiem, et fient exequi super eum. Officio expleto conducatur ab omnibus, et cum cruce usque ad Murolum ante ecclesiam.
Vel Murotus. Vide supra Muretus 1. MURONES, Iidem qui Muriones. Formula 15. inter Baluzianas :

Nolite Domn, nolite sanct, nolite credere fabulas falsas : quia multum habetis falsatores, qui vobis proferunt falsos sermones, furi atque Muronis, similis etiam et susurronis.
MURRA. Vide Mazer. MURRARE, pro Murmurare. Gloss. Isid. : Murrat, murmurat. MURRECHUS, Idem quod Murretus, Xerampelinus color. Inventar. MS. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item iiij. med. obolos de Murrecho de auro. Murrena damarum, ferarum.

MURRENA, Lues, Anglis Murraine. Henr. Knyghton. lib. 5 : Vide Morina 1. MURRET, Leviter distillat. Ita Papias MS. ubi editus habet mueret. MURRETUS, Muretus, Xerampelinus color, pullus et ater, ex Anglico Murrey. Visitatio Thesaurari S. Pauli Londinensis ann. 1295 :

Item baudekinus Murretus cum notis et floribus, de dono Regin. Item bandekinus murretus cum griffonibus... Item 2. baudekini murreti cum rotis et griffonibus duplicibus, etc.
Alibi :

Item pannus cum campo Mureto per partes, et aureo per partes, cum griffonibus.

MURREUS, Murrinus. Vide in Mazer. MURRHINA, Vinum myrrha conditum. Papias. MURRIRE, Clamare, proprie murium. Gloss. Isid. MURRUZ, Morua, Gall. Morue. Charta ann. 1339. apud Rymer. tom. 5. pag. 146 :

Quingenta (lasta) de Murruz,... allecia, Murruz et stokfish.

MURSIA. Vide Murcus. MURT, ut Morth. Vide in hac voce. 1. MURTA, Myrthus, apud veterem Agrimensorem. Supplem. Antiquarii : Murta, , myrtus. 2. MURTA, Tomaculum, Ital. Mortadella. Convent. Saon ann. 1526 :

Item pro piscibus salsis sive saluminibus ac etiam recentibus, coctis sive de Murta, etc.

Vide supra Mortairol. MURTARIUM, , Mactatio. Gloss. Lat. Gr. MSS. Sangerman. Vide Morth. MURTETA, quasi Morteta, id est, aqu refus a loco mortuorum, id est, inferis. Papias. MURTETUM, Lo bagno, e aqua calida de bagno, in Glossar. Lat. Ital. MS. Vide Murteta. MURTHRA. Murtrum. Vide Morth. MURTIPHLO, Flos cordis. Ita Guntherus in Histor. Constantinopol. cap. 8. ubi de Alexio Duca Imp. CP. cognomento :

Consilio cujusdam cognati sui, nobilis quidem viri, sed perfidi, qui Murtiphlo, id est, Flos cordis, in gente illa vocabatur.

At Nicetas in Isaac et Alex. num. 4. Alexium ita appellatum scribit, , . Morcuflex, dicitur Villharduino num. 116. MURTRERIUS. Vide supra in Morth. MURTUS. Vide supra Muretus 1. MURULENTUS, Mucidus, Gall. Moisi. Gabr. Barel. sermo in Domin. 4. Advent. :

Nonne reputaretur insipiens, qui optimam romaniam vel malvaticum poneret in vase Murulento ?

Infra : In vase musido. MURUM, pro Murus, Gall. Muraille. Charta ann. 1277. in Chartul. S. Vandreg. tom. 2. pag. 1500 :

Vendidi... unam virgultam terr quam habebam in excambio pro augmento hebergamenti dictorum religiosorum in quo augmento Mura

hebergamenti fuerunt sita juxta culturam dictorum religiosorum.

MURUS, Carcer. Concilium Tolosanum ann. 1229. cap. 11. de hreticis :

Ad agendam pnitentiam per Episcopum loci in Muro cum tali includantur cautela, quod facultatem non habeant alios corrumpendi.
Consilium Archiep. Narbon. in Concilio Biterrensi cap. 35 :

Bona quoque hreticorum et credentium, vel pro hreticis, vel ad Murum, faciatis similiter confiscari.
Immurare, Carcere includere. Concilium Narbonense ann. 1235. cap. 9 :

Quia tamen intelleximus vos de his tantum in pluribus partibus multitudinem (hreticorum Albigensium) invenisse, ut nedum expens, sed vix etiam lapides aut cmenta sufficere possint ad carceres construendos, consulimus ut eorum Immurationes, ubi expedire videbitur, differatis.

Nos dicimus, Mettre en quatre murailles. Mandatum Philippi Pulcri Regis Franc. ann. 1302. ad Senescallos Tolos. et Carcasson. in 12. Reg. ejusd. Regis Chartoph. regii num. 16 :

Mandamus vobis quatenus carceres nostros, Muros ad custodiam detentorum pro crimine hresis vulgariter appellatos, in solo nostro constitutos, etc.

Adde Consilium Archiepiscopi Narbonensis in Concilio Biterrensi ann. 1246. cap. 22. 23. 25. 26. et Gariellum in Episcopis Magalonensibus pag. 276. Utitur etiam Thomas Walsinghamus pag. 464. Le Roman de la Rose MS. :

Et jure qu'il ne puet durer, Qu'el nel face vif Emmurer.

Murus Antepectoralis, Murus brevior. Vide Anpits. Murus Falsus, Quo porta, dehinc aperienda, occluditur. Charta Rogeri episc. Camerac. ann. 1180. ex Tabul. ejusd. eccl. :

Tempore guerr (porta) clausa erit ; et adhuc, si invaluerit timor, falso Muro interim munietur ; sed pace reddita, absque calumnia reaperietur.

Murus Plenus, Lapidibus et saxis exstructus. Charta Eust. dom. de Conflans ann. 1242. in Chartul. Campan. ex Cam. Comput. Paris. fol. 380. v. col. 2 :

Ego teneo domum meam de Maruel de domino Theobaldo Dei gratia rege Navarr, Campani et Bri comite palatino legialiter ; et ipse mihi concessit, quod ego possim ipsam perfirmare de plenis Muris, sine turribus. Qu quidem hospitia erant tunc in parte constructa de Muro.

Murus, nude, eodem sensu, in Charta ann. 1343. ex Reg. 75. Chartoph. reg. ch. 227 :

Muris Ecclesiasticis Excludi, Excommunicari, apud Facundum Hermianensem lib. 6. cap. ult. et alibi. MURUSCULUM, Bellicum machinamentum, unde muri dissolvuntur, unde et dicitur. Papias. Ubi Murusculum pro musculum irrepsisse opinatur Carolus de Aquino in Lex. milit. Vide Musculus 1. MUS Peregrinus, Mus Ponticus, Hermine.

Peregrini muris pellicula

, apud S. Hieron. lib. 2. contra Jovin. Idem Epist. 8. ad Demetriadem :

Cincinnatulos pueros, et calamistratos, et peregrini Muris olentes pelliculas... virgo devitet. Renonem de pretiosis pellibus peregrinorum Murium,
apud Ordericum Vital. lib. 4. pag. 535. Pelles silvestrium murium, apud Ammianum lib. 31. Guibertus lib. 3. de Vita sua cap. 5 :

Cui etiam cum pacta pecunia tunicam ex peregrino Mure pelliciam, quam Renonem vocitant, puerorum mater misit.
Vide Dissertationem 1. ad Joinvillam. Murina, Pellis muris Pontici. Alcuinus Angilb. lib. 3. vers. 225. in Poemate de Carolo Magno :

Lactea quippe ferunt pretiosam colla Murinam.

Quidam legunt murenam, de qua voce supra : sed potior videtur murina, pro pelle collum ambiente ; cujusmodi Roberto Regi tribuit Helgaudus, quod ornamenta pellium a collo dependentium vocat pag. 65. et 70. Mure dicitur in Poemate MS. de Expugnata Hierosolyma a Tito :

Li Seneschaus i vait, s'ot la Mure anfautre, Vestus d'une pelice richement agole.

Est etiam Murina, lapidis pretiosi species, de qua Isidorus lib. 16. Orig. cap. 12. MUS Ponticus, Ordo Equestris de Britannia, institutus aut restauratus a Joanne V. Britanni Duce, circa ann. 1365. His torques aureus maculis distinctus, symbolum A ma vie. Hofman. ex Sammarthano. 1. MUSA, Instrumentum musicum, a Musa dictum, nostris Cornemuse. Herodianus lib. 4 :

, Omnifaria Musica instrumenta.

Lib. 3. Miracul. S. Dionysii cap. 7 :

Cum quidam rusticus irrefragabiliter Musa caneret, etc.

Joan. Molinetus Valentianensis, au Chapellet des Dames :

Et d'instrument dont j'oy les records, Plus resonans que Muse de berger.

Ejusmodi instrumento musico pro tuba in bellis ac prliis utuntur Hiberni, ut

testatur Richard. Stanihurstus lib. 1. de Reb. Hibernicis, a quo ita describitur :

Utuntur etiam Hibernici, loco tub, lignea quadam fistula, callidissimo artificio fabricata : cui saccus ex corio compositus, et cingulis arctissime complicatus, adhrescit. Ex pellis latere dimanat fistula, per quam, quasi per tubum, fistulator, inflato collo, et buccis fluentibus, inflat. Tum pellicula aere farcta, turgescit : intumescentem rursus premit brachio. Hac impressione duo alia excavata ligna, brevius scilicet ac longius, sonum emittunt grandem et acutum. Adest item quarta fistula, distinctis locis perforata, quam buccinator ita articulorum volubilitate, qua claudendo, qua aperiendo foramina, moderatur : ut ex superioribus fistulis sonitum, seu grandem seu remissum, quemadmodum ei visum erit, facile eliciat. Totius tamen rei prora et puppis est, ut aer per ullam aliam folliculi particulam, prter fistularum introitus, pervadat. Nam si quis vel acu punctum in culeo rimaretur, actum esset de isto instrumento, quandoquidem follis subito flaccesseret. Hoc genus sistri apud Hibernos bellic virtutis cotem esse constat. Nam ut alii milites tubarum sono, ita isti hujus clangore ad pugnandum ardenter incenduntur.
Ejusmodi invenerunt Lydi, ut est apud Scholiastem Pindari Olymp. od. 5. Hinc Muser, eo instrumento canere. Mirac. MSS. B. M. V. lib. 3 :

Chaus qui Musent et qui flagolent, etc.

2. MUSA, Confectio qudam, opiata. Gloss. MSS. ad Alexandr. Iatrosoph. 3. MUSA, pro Musivo opere. Vide in Musivum. 4. MUSA, seu , inter ministeria sacra apud Grcos inferioris vi, de cujus vocis notione consulendi Meursius in Gloss. et Leo Allatius lib. de Recentiorum Grcor. templis pag. 149. et de Concordia utriusque Eccl. pag. 1604. 5. MUSA, Libri cujusdam titulus. Obituar. eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5191. fol. 174. v. :

Frater Ludovicus porterius prioris prioratus Barri-ducis, ordinis S. Benedicti, Tullensis diocesis, huic ecclesi librum, qui dicitur Musa magistri Hugonis de Orchiis, in duobus voluminibus, in choro ejusdem ecclesi cathenatis, erogavit.
6. MUSA. Polypt. Matiscon. fol. 12. v. :

Curati et rectores earumdem (ecclesiarum parochialium) per se vel alium presbiterum assistere debent circumcirca altare majus B. Vincentii Matisconensis induti sacerdotalibus vestimentis, quando episcopus celebrat in pontificalibus, et ibidem stare ; qu astantia seu statio, vulgo

Musa nuncupatur.

MUSAC, Vox Hebraica qu occurrit 4. Reg. cap. 16. vers. 18. ubi Mammotr. :

Musach, i. archam in quam reponebant donaria regum et principum ad reficienda sarta tecta templi.
Unibos vers. 26 :

Non est in Musac csarum, Nec corbanon pontificum, Argenti tantum pretium, Quantum tegit tugurium.

Inde pro ventre in Rein. Vulpe lib. 4. vers. 925 :

Sis mihi tu Jonas, et tibi cetus ego. Ecce prophetatum satis est, tibi sicut amico Dicitur, in Musac projiciere meum.

MUSACHINUM, Dorsi armatura, Academicis della Crusca :

Musachino, parte di armatura di dosso, della quale s'e perduto l'uso.

Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 278 :

Item pro arnense uno de malla de aczario sine Musachinis et collario cum paro uno de caligis unc. v.
Nostris Musequin. Pedag. Peron. ex Chartul. 21. Corb. fol. 334. v. :

Item le Musequin ne doit riens.

1. MUSUM, gyptia erat mensa continens viros in toto terrarum orbe doctrina celebres. Vocabular. Sussanni. 2. MUSUM Opus, Musaicum. Vide infra Musivum. MUSAICUS, Musicus. Elmham. in Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 30. pag. 73 :

Festum nativitatis D. N. J. C. constituit celebrari, cujus solitas observancias devotis laudibus,... et Musaicis concentibus... dilatavit.
MUSALAMII. Vide Musulmani. MUSANDINUS. Egidius Corboliensis qui vixit sub Philippo Aug. lib. 2. de Medicaminibus MS. :

Dulcia Threicii resonans modulamina vatis Tange cheli, digitisque fides percurre sonoras, Largo Cirrei libamine pota fluenti, Diva Musandinas evolve et dissere leges.
Idem in Promio ad librum de Urinis :

Ab hoc autem opere fugiant, qui planetici sunt, et discursores alienis fecibus imbuti, et a Musandino dogmate recedant alieni.
Idem :

Claude Musandini torrentes fluminis undas.

Ubi Gentilis de Fulgineo :

Id est, inundationes documentorum illius viri qui dictus est Petrus Musandinus, quem imitatus est Egidius.
Idem Egidius lib. de Pulsibus : Ubi Gentilis :

Verba Musandino maneant condita sapore. Id est, sapidis et sententiosis auctoritatibus Petri Musandini, qui fuit patronus et supremus opifex hujus facultatis, qui alium non habuit parem, nec habiturus est sequentem.

De Petro Musandino non meminerunt, opinor, qui de Scriptoribus Medicis scripserunt ; nisi quod is laudatur ab Arnoldo de Villanova in Breviario practic, ubi Medicum Parisiensem fuisse ait. MUSARABES. Vide Mosarabes. MUSARDUS, Otiosus, piger, stupidus, forte ex Germanico, Muss, otium : aut ex Musare. Papias : Musat, dubitat in loquendo, timet, murmurat. Musare, Florentinis, est

stare senza far niente, come stupido

. Ita etiam Muser Gallis est otiari, vel rebus nullius momenti immorari. Edictum Caroli Johannis Reg. primogeniti ann. 1356. tom. 3. Ordinat. Reg. Franc. pag. 131 :

Ainsoiz leur convenoit Muser et despendre tout le leur, et eulz en aler senz rienz faire.
Adelbero Laudun. Episcop. in Carmine ad Robertum Regem :

Si musas celebres, clament Musarde Sacerdos.

Galterus de Mets in Mappa mundi MS. cap. 50 :

Quant la Ville fui revenus, Des gens fui pour Musars tenus, De che que gy osai monter.
Joinvilla in S. Ludovico pag. 6 :

Ha foul masart, Musart.

Guill. Guiart ann. 1208 : MS. :

Sont-ils bien tous Musars et nices. Li Rois fu mult dolens, mult se tint Musart.
Vetus Pota MS. in Bibl. Coislin. :

Musart dit l'oisel estordi Or as tu tot mis en oubli.

Le Roman de la Male Marastre :

Et li Empereres dist, Mal de het au qui nous salve, maistre Musart, et moult i estes hardes qui i estes venu en ma presence.
Adde Christianum Pisanam lib. de la Cit des Dames, 1. part. cap. 4. Hinc Musardie, segnities, stupiditas. Le Roman de la rose MS. :

Quiconques croye, ne qui die, Que ce soit une Musardie.

gidius de Vieils maisons :

Je ne voi point comment on peut baer, Ne attendre a plus haut Musardie, Que de querir le bien l ou n'est mie. En toy je ne voy que sotie, Et nichetie et Musardie.
:

Guill. Guignevilla in Peregrinatione anim :

Puis dist, Je vous ferai savoir, Sire Vassaus, vo Musardie. Ne soyons pas Museteur, Mais tout ades aions peur.
Hinc

Vide Menagii et Ferrarii Orig. Ital. Museteur, in Mirac. MSS. B. M. V. lib. 2 :

Muserie

, Nug, inepti, in Lit. remiss. ann. 1448. ex Reg. 179. Chartoph. reg. ch. 191 :

Lequel (bateleur) faisoit agenoiller les bonnes gens devant lui et leur preschoit plusieurs gabuseries et Museries.
Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 : Musar, Prov. vagari, unde vagus. Conf. Muta 3. 1. MUSARE, Music operam dare. Hugo Metellus Epist. 40. ad Humbertum quemdam condiscipulum tom. 3. Analect. Mabill. pag. 463 :

In Tullio simul declamavi tecum, in arithmetica numeravi tecum, in musica Musavi tecum, sub geminis natus sum tecum.

Vide Musardus. 2. MUSARE, Visere, adire, salutare. De B. Notkero Balbulo sc. 5. Bened. pag. 14 :

Nam Rex (Carolus) cum ob caritates agendas fratribus, ut solebat, cnobio veniret, totumque triduum gratia reverenti conversantium ibidem moraretur, sanctisque nostris, ut et Ratpertus scribit, munificus

abbate jam Musato abire parasset, etc. Tout l'estre du vergier encusent A cels qui dedans l'eue Musent.

Notione non multum diversa Muser pro spectare usurpat MS. :

MUSATICUS. Vide Pierius. MUSATILIS Ars. Vide in Musivum. MUSATOR. Vide Mugissor. MUSAURIUM, Herba qudam. Dief. MUSCA, Auctor Mamotrecti ad 8. Judic. :

Monile ornamentum quod dicitur Musca.

Monasticum Anglicanum tom. 1. pag. 240 :

Dedit unum aureum calicem,... et unam auream Muscam pulcre gemmis ornatam.
Vide Muscarium, et Nusca. Musca in Cerebro. Conradus Usperg. in Frider. I. ann. 1167 :

Principatum Ravenn Conrado de Luzelinhart contulit, quem Itali Muscam in cerebro nominabant, eo quod plerumque quasi demens videretur. Musca in cervello
appellatur in Actis Innocentii III. PP. pag. 5. et apud Anonymum Casinensem ann. 1193. Vide Scaligerum in Eusebium pag. 201. 2. Editionis. MUSCADELLUM, Vinum ex muscatello confectum. Charta ann. 1345. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 519 :

De vino d. somat... de Muscadello iiii. som. val. xiii. flor.

Vide Muscatellus. MUSCALE, Idem quod Muscarium. Inventar. S. Capell Paris. ann. 1363. ex Bibl. reg. :

Item duo flabella, vulgarice nuncupata Muscalia, ornata perlis.

Aliud ann. 1376 :

Item duo flabelli, Gallice Esmouchoirs, ornati de perlis.

Nostris alias Mouchete et Mouchote, Examen apum, vulgo Essaim. Libert. vill de Poilly ann. 1341. in Reg. 74. Chartoph. reg. ch. 68 :

Se il avenoit que lesdiz habitans... trouvassent une Mouchette ou plusieurs ou finage de Poilly,... les trouveurs auront la moiti de ladite trouveure pour leur part.
Consuet. Castel. ad Sequanam ex Cod. reg. 9898. 2 :

Quiconques trouve Mouchotes en la ville et finage de Chastillon et il la reoit en son vaissel, etc. Mouchette,
in Lit. remiss. ann. 1407. ex Reg. 161. ch. 297 :

Le suppliant avoit embl environ six bezennes ou paniers de Mouchettes,

etc. Moscals ad defendendum muscas in estate, qui debent esse de palma.

(Cart. Magalon. Rev. Soc. Sav. 1873, p. 417). MUSCARDA. Vide Muscerda. MUSCARDUS, Accipitris species, Tertiarius, Ital. Moscardo, Gall. Mouchet. Stat. Cadubr. lib. 3. cap. 82 :

Quicumque invenerit vel acceperit hram falconi vel trizoli, austuris, seu trizoli ab austure, sparaverii vel Muscardi, vel aliquem de dictis avibus ceperit, etc.
Vide Muscetus. MUSCARIUM, , in Gloss. Lat. Gr. Gloss. Lat. MS. Reg. : Flavellum, Muscarium. Jo. de Janua : Flabellum, Muscarium, scilicet quo muscas abigimus. S. Hieronym. Epist. 20 :

Quod autem et matronis offertis Muscaria, parvis animalibus eventilandis, etc. Moschetto,
Italis :

Moschetum,

in Statut. Mediolan. part. 2. cap. 457. Vide Flabellum. Insigne est inprimis Muscarium in ecclesia Trenorchiensi asservatum, quod delineari curavit Auctor Histori ejusdem loci propediem in publicum proditur. Cui usui fuerit indicant versus ei inscripti, referente Mabillonio tom. 4. Annal. pag. 356 :

Sunt duo qu modicum confert state flabellum : Infestas abigit muscas, et mitigat stum. Joel me sanct fecit in honore Mari.

Manubrium eburneum sculptili opere decorum duos amplius pedes longum est, in quo auctoris nomen hoc versu exprimitur : MUSCATA, Nux aromatica, Gall. Muscade. Rolandinus de Factis in marchia Tarvisina lib. 1. cap. 13. apud Murator. tom. 8. col. 181 :

Pomis, dactylis et Muscatis, tortellis, pyris et cotanis.

Vita B. Lidwin tom. 2. Apr. pag. 274 :

Interdum sumebat modicum zucar vel cynnamomi aut dactylorum sive Muscat.
Alias Noix mugnaute. Card. Cajet. in Summa v. Communio num. 2 :

A fide dignis accepi quemdam bonum sacerdotem multo tempore, pro reverentia sacramenti praccepisse nucem Muscatam, ut bonum odorem stomachi Eucharisti prpararet.
Consuet. feriar. Trecens. ex Cod. reg. 8312. 5. fol. 150. v. :

Chascune livre de saffran, de noix Mugnautes, de girofle, etc.

Hinc emendand Lit. ann. 1349. tom. 2. Ordinat. reg. Franc. pag. 320. art. 3. ubi perperam editum Nois Muguettes ; legendum enim Nois mugnettes vel Mugnautes. MUSCATELLA, Eadem notione qua Muscatellus. Charta ann. 1461 :

Debeant et sint astricti de novo cavare et plantare unam vineam de Muscatella.

MUSCATELLUM, Vinum Apianum. Computus ann. 1336. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 285 :

Item, die 19. Decembris apud Bellumvidere liberavit cuidam nuntio qui portavit vinum Muscatellum domino ad terram Fucigniaci, pro expensis luis et animalis deferentis vinum prdictum,... ix. d. gr. Vin bastart, Muscadet, ou autres semblables vins, etc.

Adde Chron. Bergom. apud Murator. tom. 16. col. 895. Vide mox Muscatellus. Nostris Muscadet. Ordinat. ann. 1415. in Reg. 170. Chartoph. reg. ch. 1 : MUSCATELLUS. Vitis species, ex qua vinum Apianum conficitur, de qua Petrus de Crescentiis lib. 4. cap. 4. sic dicta, inquit Oct. Ferrarius, quod Musc et apes hujusmodi uvas appetant. Vide Moscatellus. Gall. Muscat, alias Muscade. Lit. remiss. ann. 1473. in Reg. 194. Chartoph. reg. ch. 370 :

Lesquels compaignons estans en ung jardin assis prez la muraille de la ville de Romans, o ilz estoient allez en entention de y trouver des Muscades, etc.

MUSCATORIA, Emunctoria candelarum, Mouchete, vel Emouchoir. Liber Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 12. de Officio Refectorarii :

Sed et matas, supersedes, et Muscatoria, et duciculos ad lavatorium, et ipsum lavatorium, quoties opus est, emundare, etc.
Nostri Moucheron appellarunt accens candel residuum. Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 485 :

Thomas Michelot soufla et estaingny la chandelle, et n'en demoura que un Moucheron, dont l'en ne veoit gueres cler en la chambre o ilz estoient.
Ali ann. 1448. in Reg. 176. ch. 628 :

Le suppliant respondi qu'il n'avoit point de chandelle ; et ce nonobstant leur en fist bailler par sa femme ung Moucheron.
Vide supra Mocadus. MUSCATORIUM, Idem quod Muscarium. Visitatio Thesaurari S. Pauli Londinensis ann. 1295 :

Septem osculatoria, et unum Muscatorium de pennis pavonum.

MUSCATUM. Vide Muscus. MUSCATUS, a, um, Muscade :

Recipe croci, storacis, incensi, nucis Muscat.

(B. N. ms. lat. 10272, p. 171). MUSCERDA, Stercus murium. Papias. Male in Gl. Isid. Muscarda. Estront de souris, in Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684. MUSCETUS, Accipitris vel falconis species, quem alii Fragellum vocant, apud Albertum M. lib. 23. de Animal. et Anonymum de Natura rerum. Muschetus, dicitur Petro de Crescentiis lib. 10. de Agricult. cap. 2. MUSCHEA, ut mox Muscheta, Mosque. Jacobus de Voragine in Chronic. Januensi apud Murator. tom. 9. col. 32 :

Patriarcha autem et quidam Apostolic Sedis Legatus Muscheam majorem in honorem B. Petri Apostoli, et aliam in honorem S. Laurentii consecravit.
MUSCHETA, Mosquea, Templum Mahumetanum. Will. Apul. lib. 3. Rer. Norman. :

Glorificansque Deum, Templi destruxit iniqui Omnes structuras, et qu Muscheta solebat Esse prius, Matris fabricavit virginis aulam : Et qu Machameti fuerat cum dmone sedes, Sedes facta Dei, fit dignis janua cli.

Bernardus de Breydenbach in Itinerario Terr Sanct :

His diebus quibus in Muschetis congregantur, et quando prcipuas habent solemnitates, etc.
Idem :

Juxta illud templum modernus Soldanus novam edificavit ecclesiam sive Muschteam.
Caffari Annal. Genuens. lib. 1. apud Murator. tom. 6. col. 252 :

Saraceni namque illico arma et alia dimiserunt, et ad Muschetam eorum fugere incperunt.
Occurrit ibid. non semel. Nicolaus Huen in Itinerario Hierosol. :

A la maison S. Anne a une tres belle Eglise en l'honneur d'elle fonde : mais ils en ont fait une Musquette.

Vide Moscheda. MUSCHETTA, Telum quod balista validiori emittitur, apud Sanutum lib. 2. part. 4. cap. 22 :

Potest prterea fieri quod hc eadem balist tela possent trahere qu Muschett vulgariter appellantur.
Hist. Cortusior. lib. 2. apud Murator. tom. 12. col. 795 :

Alia tertia pars immediate balistas suas ponderet cum Muschettis, et quod

telis etiam sagittet.

Joan. Villaneus lib. 10. cap. 21 :

Molti ne furo feriti e morti di Moschetti, e di balestri di Genovesi.

Guill. de Guignevilla in Peregrinatione hominum :

Ne nuls tels dars ni puet meffaire, Combien que on i sache traire, Malevoisine des sajettes, Ne espringalle ses Mouchettes.

Hinc fortasse nostris sclopetari machin, Mousquets : nam ut a falconibus venaticis machinas tormentarias Falcones et falconia appellarunt ; ita et Muschetas, quo nomine dicuntur sparvarii masculi, vulgo Mouchets : Germanis vero Sprintz unde Springalles, et Espringales, ejusmodi machin, quibus emitti muschetas innuit Guignevilla, ut auctor est Oct. Ferrarius in v. Smeriglio. Espringalarum meminit Chronicon Flandri cap. 110. extremo, et alii passim. Vide Gloss. Grc. Barb. in , et supra Moschetta. MUSCHETUS. Vide Muscetus. MUSCHTEA. Vide Muscheta. MUSCHUM. Vide Muscus. MUSCIDUS, Mustarius. Vinum muscidum, mustum. Charta ann. 1315. in Reg. 93. Chartoph. reg. ch. 65 :

Cum ipsi prdicti servitia annua vinaria domino regi ab eis debita, tempore vindemiarum, vel statim post, de vinis suis calidis et quasi Muscidis ac in tinis adhuc existentibus consuevissent ipsi solvere.
Vide mox Mustalis. MUSCILLAGINOSUS, apud Roch. le Baillif in Diction. Spagyr. :

Aqua lubricata est Muscillaginosa, ut sirupi.

MUSCINARIUS, ut supra Musardus, Otiosus, piger, stupidus. Glossar. vet. ex Cod. reg. 7641 : Muscinarius, inutilis, . MUSCIO, Muscino, vel Musmo et Musimo, Asinus. Jo. de Janua :

Muscino vocatur animal quod ex capra et ariete nascitur, et est dux gregis.
Hericus Monachus de Miraculis S. Germani Autisiod. Episcopi cap. 52 :

Tum exanime atque extensum (asini) cadaver ostenditur : ad quod accedens ait, Surge Muscio, et revertamur hospitio. Hic baculo ammonitus contremiscit, et statim prosiliens, dorso auribus concussis, nihil adversitatis se passum alacri vigore testatur.
Supra Asinulum appellavit. Isthc asini fabula integra omittitur in vetustissimo Sangerm. ejusdem Herici MS. Codice. Apud Papiam,

Musciones, vulgo, a muscis vocantur : iidem et bibliones, sicut et Poeta

ait : In oculis suis bibliones volant.

Gloss. vetus MS. Sangerm. : Musmo, vocatur animal quod ex capra et ariete nascitur. Vide Isid. lib. 12. Orig. cap. ult. MUSCIPULA, Felis, quod muribus insidias faciat sic dictus. Vide Musipula. Boncompagnus de Obsid. Ancon cap. 11. apud Murator. tom. 6. col. 936 :

Quidam eorum canes, Muscipulas et mures eo tempore comederunt.

Chron. Andr. Danduli apud eumdem tom. 12. col. 458 :

Fatentur canes et Muscipulas ac vilissima qudam gustasse.

MUSCIPULARE, Insidias componere, alicui quiddam machinari, Gall. Tramer contre quelqu'un. Fredegarius in Chron. :

Brodulfus volens nepotem stabilire in regnum adversus Dagobertum Muscipulare cperat : sed hujus rei vicissitudinem probavit eventus.

Vetus Vocabul. ex Grvio ad Gloss. Isid. Muscipulor, decipio ; quia mures muscipulis decipiuntur. Hinc MUSCIPULATOR, Deceptor, Ugut. et Isid. 1. MUSCLUS, pro Musculus, licentia Poetica, Machina bellica, de qua Csar lib. 2. de bello civili, Vegetius lib. 4. cap. 16. Isidorus lib. 18. Orig. et alii passim. Abbo lib. 1. vers. 99. de Obsidione Luteti :

Qui vero cupiunt murum succidere Musclis.

Guillelmus Armoricus in Philippo Aug. ad ann. 1202 :

Musculi ductiles, sub quibus tuto latebant qui expugnabant castrum.

Vide Carolum de Aquino in Lexico milit. et supra Catus 2. 2. MUSCLUS, rursum pro Musculus, Mytilus, piscis genus, Gallice Moule. Charta Henrici IV. Reg. Angl. ann. 1401. apud Rymer. tom. 8. pag. 634 :

De quolibet batello piscatorio, cum pisce, allece, ostriis vel piscibus vocatis Musclis, etc.

3. MUSCLUS, Fustis seu baculi species videtur. Lit. remiss. ann. 1415. in Reg. 169. Chartoph. reg. ch. 77 :

Ut saltim traderent unam tunicam, quam alter ipsorum (pastorum) supra Musclum portabat.
MUSCO, Magna musca. Vocabular. vetus apud Martinium. MUSCRANUS, CERANEUS. Animal infestum aranee et formicis. Dief. MUSCULA, Concha margaritifera. Henricus Huntindon. lib. 1. Hist. :

Inter qu sunt et Muscul quibus spe inclusam margaritam omnis quidem coloris optimam inveniunt.

Videtur legendum nuscul, vel nucul, parv nuces. Vide Musca. Hc medica manu non indigent ; est enim Muscula vel Musculus, conch species in qua margarit reperiuntur ; Grcis , Atheno . MUSCULARIUM, dimin. a Muscarium. Glossar. Provinc. Lat. ex Cod. reg. 7657 :

Devendalh, Prov. flabellum, muscarium, Muscularium. MUSCULATUS, Ad modum muscul, seu conch effictus. Vide Muscula. Inventar. MS. thes. Sedis Apost. ann. 1295 :

Item duodecim boctoni auri Musculati, ponderis quatuor unciarum.

1. MUSCULUS, Navigii species. Gloss. Saxon. lfrici, cap. de Navibus : Musculus, sceort scip, i. brevis navis. Gloss. Isid. et Ugutio : Musculus, parva navis. Occurrit prterea in Notis Tyronis inter alia navigiorum vocabula. 2. MUSCULUS, Instrumentum, quo murus cito laceratur, Gall. Pic. Glossar. Lat. Gall. ex Cod. reg. 521. Pro machina bellica, de qua Csar lib. 2. de Bello civili, occurrit in Tract. MS. de Re milit. et mach. bellic. cap. 65 :

Omne dificium sive machina batagliandi, ante se habere debet mantellum ambulatorium, sive Musculum ambulatorium, sub quibus stantes balistari sive scopitari defendentes machinam et eam ducentes retro aut ante.

Vide Musclus 1. 3. MUSCULUS, Os, facies, nostris popularibus Museau. Lit. remiss. ann. 1372. in Reg. 104. Chartoph. reg. ch. 37 :

Dictus Jarosse cum uno magno baculo percussit dictam Margaretam supra Musculum, quem adhuc ipsa dolet ex illo ictu.
Ali ann. 1399. in Reg. 154. ch. 407 :

De plato dicti ensis dictus clericus percussit ipsum Bernardum supra Musculum, et cum puno duobus ictibus supra pectus.

Vide Musum. MUSCUS, Moscus, Moschus, Odoramentum quod ex umbilico cujusdam animalis colligitur, quod ita describitur a Paulo Veneto lib. 1. cap. 62 :

Invenitur in hac provincia Muschum optimum, et quo melius in mundo non invenitur. Est enim animal quoddam pulcherrimum in hac provincia, catti habens magnitudinem, et pilos grossos ut cervus, pedes quoque habens ungulatos, et dentes quatuor, duos supra, et duos infra, longitudine trium digitorum : juxta umbilicum vero inter cutem et carnem vesicam habet sanguine plenam, et sanguis is est Muschum, a quo tam suavissimus exhalat odor.
Adde lib. 2. cap. 34. 37. 38. Gazelam vocat Julius Scaliger exercit. 211. in Cardanum 3. 4. 5. 6. Vita S. Pelagi cap. 11 :

Totum implevit aerem ex odore Musci. Musco fragrare,

apud Hieronymum in Jeremiam cap. 23. Et in Epitaphio Marcell :

Aurum portare cervicibus, et auribus perforatis rubri maris pretiosissima grana suspendere, fragrare Musco mure, etc.
Joannes Sarisber. lib. 8. Policr. cap. 12 :

Istos tamen qui Musco et speciebus exoteris placant olfactum, et provocant, etc.
Chronicon Reicherspergense pag. 269 :

Misit ei centum folliculos Mosci.

Mox :

Et bestiolam qu fert Moscum.

Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 278 :

Item, pro Musco, pro Domina Dalphina, taren. xii.

Quod attinet ad vocem muscus, occurrit apud Arnobium et Apuleium, ita ut non adeo recens videatur. Vide Diodorum Euch. lib. 1. Polychemi cap. 23. et Constantinum African. lib. 5. de commun. loc. medic. cap. 31. Medicina Salern. pag. 240. Edit. 1622 :

Gaudet hepar spodio, mace cor, cerebrum quoque Moscho. Que plus que Muge ne que mente Flaira souef lor renome.

Gall. Musc ; Muge, eadem notione, nisi sit pro Muguet, in Mirac. MSS. B. M. V. lib. 2 :

Muscatum, Musci odor, apud Ruffin. lib. 3. de Vitis PP. num. 39 :

Propter thymiamata et Muscata, et alia diversa, etc.

Computus ann. 1334. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 283 :

Item, cuidam Lombardo per manus Michaelis ypothecarii domini pro Muscato empto per dominum, xii. flor.

MUSEA, Musia, Musiarius. Gloss Isidori : Musea, nidi soricum. Musi, nidi soricum, Musiarius, qui per musia qurit. Hinc forte Musardi, de quibus supra, dicti, quod rebus nihili immorentur, dum in foraminibus quidpiam qurunt. Gloss Pithan : Musea, cavi murium. MUSEIARIUS. Vide Musivum. MUSELENENSES, pro Mosellanenses, Populi ad Mosam, apud Ditmarum lib. 5. pag. 54. quam vocem non intellexit Editor. MUSELEUM. Vide Musivum. MUSELLA, Tributi species, apud Turcos Asiaticos. Guibertus lib. 8. Hist. Hieros. cap. 8 :

Satrapa itaque pacto inter eos inito, Comiti eidem portam illam aperuit, per quam eatenus Hierusalem introeuntes peregrini, et introire, et pensiones, quas Musellas vocare solebant, solvere nimis indebite ac crudeliter cogebantur.
MUSELLARE, Os pastomide occludere. Chron. Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 662 :

Insuper Dei famulum spoliatum nudum cum quadam muliere in foveam

miserunt ; alium vero Musellaverunt, et morti tradiderunt.

MUSELLATUS, Appellans, apud Speculat. de Appellat. v. Si quis est Musellatus. MUSELLUM. Vide Musum. MUSELLUS, Rostrum, rictus, Gallice Museau. Charta ann. 1309. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 86 :

Item sciendum est, quod de quolibet bove seu vacca venditis in dicto macello, lingua, quatuor pedes et Musellus cum tribus plenis digitis de corio cum Musello levantur.

Vide Musum. MUSEPENEGHE, vox Belgica, Quod pro mensura exigitur, idem quod Mensuraticum. Charta Margar. comit. Fland. ann. 1275. in Chartul. Fland. ch. 343. ex Cam. Comput. Insul. :

Les droitures qu'il avoit achates ceaus ki nos doivent la rente de tel espier, deniers que on apele Musepeneghe ; c'est assavoir de trois termines de la recepte, de chascun hoet de fourment quatre deniers, et de chascun hoet d'avaine deus deniers de nostre monnoye de Flandre.
MUSEUM. Vide Musivum. MUSEUS, Qui penui prest. Leges Palatin Jacobi II. Reg. Majoric. tom. 3. Junii pag. xx :

Ordinamus itaque et volumus, quod unus bonus et legalis, qui cognominetur Museus, ex nostris coquinariis deputetur, qui clavem reservatorii nostr coquin teneat et deferat ; nec non die quolibet carnes, qu empt et portat ad dictam coquinam per emptorem et subemptorem fuerint, ante illarum fractionem prsentibus scriptore rationis vel ejus scriptore, et altero dictorum emptore, reponderare fideliter non omittat. Quibus sic reponderatis, faciendo certas pecias scindat, et frangat diligenter easdem, et etiam pisces frangere teneatur, et illas qu pro persona nostra empt fuerint et fract, coquinariis ad fercula pro ipsa nostra persona prparanda et decoquenda ; et alias carnes emptas et fractas ad opus nostrorum domesticorum, coquinariis ad illas prparandas et decoquendas deputatis, tradat ordinate.
Ex his videtur vocis etymon a veteri Gallico Musser, abscondere, servare, non absurde posse deduci ; Musei quippe erat servare ea qu ad penum spectabant. MUSFUL. Vide Mufful. MUSIA, Musiarius. Vide Musea. MUSIARIA Ars, Musibium, Musidium. Vide Musivum. MUSICA, nude pro Cantus. Vetus Codex MS. Fontanell. de modo canendi :

Musica, est pericia modulationis sono cantuque consistens, et sunt partes ejus tres. Armonia, qu decernit in sonis acutum et gravem. Rithmica, qu requirit incursionem verborum, utrum sonus bene aut male cohreat. Metrica, qu mensuram diversorum metrorum probabili ratione cognoscit.
Egid. Carlerius de laude et utilitate music cap. 1. ex Cod. reg. 7212. A. :

Musicam triphariam doctores quidam esse dixerunt, scilicet armonicam, organicam et rithmicam. Armonica vocali concordia geritur ; organica flatu sonum emittit ; rithmica pulsu sive tactu completur.
Musica Cordula, Qu fidibus canitur. Statuta antiqua Canonic. Regul. apud Duellium tom. 1. Miscell. pag. 86 :

Non vox, sed votum, non Musica cordula, sed cor.

Musica Muta. Vide Muta 5. MUSICALITER, Cum notis, apud Marten. de Discipl. celebr. divin. Offic. pag. 222 :

Hymnum, Vexilla regis prodeunt, incipiunt Musicaliter ad pulpitum. Et cum instrumento Musicari et decantari.
Vita S. Landelini tom. 2. Junii pag. 1067 :

MUSICARE, Instrumentis musicis ludere, canere. Lambertus Ardensis apud Ludewig. tom. 8. Reliq. MSS. pag. 558 :

Nec velis in monasterio diutius immorari vel cum clericis Musicantibus otiari.
MUSICARIUS, Instrumentorum musicorum artifex. Vetus Inscriptio apud Gruter. :

Colocasio vern dulciss. et Musicario ingeniosis.

Salmasio in not. ad Tertul. de Pallio pag. 443 :

Musicarius, qui voce caneret.

MUSILEUM, Idem quod Mausoleum, Papi. Gloss antiqu MSS. : Musuleum, monimentum. Innocentius Agrimensor :

Circa Musileum in pedes 70. amplius pedes minus invenies.

Aggenius Msileum dixit :

Msilea vero habent juris sui hortorum modum circumjacentem, vel prscriptum agri finem.
Ubi uterque loquitur de tumulis ac monumentis qu in agrorum finibus collocabantur. Qu locos eadem ratione vocat Frontinus. Vide Loculus. Anastasius in Leone III. PP. :

In Musileo beat Petronill, quod ponitur ad B. Petrum Apostolum, fecit coronam ex argento pensantem libras 20.
Occurrit mox infra idem Musileum B. Petronill, ubi videtur esse feretrum,

seu loculus, in quo reconditum erat corpus sanct istius virginis. Idem in Stephano II. ex Cod. MS. Bibl. Csare apud Lambecium lib. 2. pag. 927 :

Fecit autem et juxta Basilicam B. Petri Apostoli, et ab alia parte B. Andre Apostoli, in loco, qui Musileus appellatur, Basilicam in honorem S. Petronill.
Mesoleus, in veteri Inscriptione Tarraconensi :

Hic Mesoleus nemini III. debet. Mesolus,

in alia Rom, apud Gruter. 607. 1. Vide Musivum. MUSIMO. Vide Muscio. MUSINARI, Mulcere, placare, lenire. Papias MS. MUSIO, Dictus quod muribus infestus sit, hunc vulgo Catum a captura vocant, etc. Papias. Versus scripti in fine Bibliorum Codicis qui fuit Ecclesi Metensis :

Ante Brito stabilis fiet, vel Musio muri Pax bona, quam nomen desit honosque tuum.

MUSIPULA, Catus, felis. Anonymus de Desolatione Monasterii Morimundensis in agro Mediolanensi :

Persequebantur Fratres fugientes per abdita loca, quemadmodum solet Musipula persequi mures, etc.
Vide Muscipula. MUSIRIFFUS, Regis Tunetani minister primarius. Pact. inter reg. Tunet. et Pisanos ann. 1398. tom. 1. Cod. Ital. diplom. col. 1120 :

Item, si aliquis Pisanus emerit mercimonia vel alias res ab aliquo officiali vel Musiriffo dicti regis, etc.
MUSITARE, pro Missitare, apud Goffridum Vindocinensem lib. 2. Epist. 28. lib. 4. Epist. 31. MUSITATUS, Notis musicis, ut videtur, descriptus. Statuta S. Vict. Paris. MSS. part. 1. cap. 18 :

Quoties histori graves et Musitat in ecclesia cantari debent, tempestive fratres prmoneat (cantor) ut cantanda prvideant.

Vide Musicare. MUSIVARIUS. Vide Musivum. MUSIVATUR, Mulcet, placet, lenit ; musivanter, leniter. Papias. Unde emendand Gloss, ubi perperam mulsitanter editum. Mallem, musitanter, ut in Excerptis legitur. 1. MUSIUM, ex Grco , Schola Alexandri, apud Spartianum in Hadriano :

Apud Alexandriam in Musio multas qustiones professoribus proposuit.

2. MUSIUM, INUM. Nidi soricum. Dief. MUSIVUM Opus, dicitur illud quod tessellatum est lapillis variorum colorum,

 , ut est apud Nicetam in Alexio Man. F. n. 6. qui dicuntur in Synodica Orientalium ad Theophilum Imp. pag. 113. erantque ex vitro confect. Gloss MSS. : Musivum, quod fit de vitro parietibus. Vetus Scheda apud Marlotum de Eccl. S. Nicasii cap. 3 :

Est qudam Ecclesia in suburbio Remensi posita miro columnarum ornatu, arcubus, auro et vitro lapillis interposito micantibus, etc.
Vita S. Laurentii Episcopi Sipontini cap. 2 :

Ex minutis vitreis lapidibus, etc.

Ejusmodi autem musivum videre est passim Rom, CPoli, et in variis Christianorum templis in Italia, Gallia, etc. quod quidem a concinnitate et elegantia dictum vult Scaliger ad 5. Manilii, cum , et , et , in eam partem accipiant Grci. Qu sententia longe probabilior ea quam profert Ant. Nebrissensis, qui Musaicum dictum putat, quod ejusmodi picturis ornarentur musa. Spartianus in Pescennio Nigro :

De Musivo picta vidimus.

Paulinus Epist. 12 :

S. August. lib. 16. de Civit. cap. 8 :

Qu in maritima platea Carthaginis Musivo picta sunt. Camera Musivo illusa. ,

in Origin. CP. Idem Paulinus Epistola 67. in Epistolis Pontificum :

Ravenn civitatis Musiva atque marmora, cteraque exempla, tam in strato quamque in parietibus, etc.
Vetus Inscriptio Rom in de S. Stephani :

Opus quod Basilic B. Martyris Stephani defuit, a Joanne Episcopo marmoribus inchoatum, juvante Domino, Felix Papa addito Musivo splendore, Sanct Dei perfecit.
Alia ibidem :

Domino juvante Felix Episcopus Dei famulus forum Basilic beati Martyris Musivo et in marmoribus decoravit.
Occurrit passim apud Anastasium in Vitis PP. pag. 28. 32. 46. 47. etc. Gregor. Turon. lib. 1. Hist. cap. 30. Usuardum 15. Octob. in Vita S. Sabini Episcopi Canusini cap. 2. num. 6. etc. Adde Philandrum ad Vitruvium lib. 7. cap. 1. Consule Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. vi col. 361. et seqq. A Grcis Byzantinis Musivariam artem in cteras Europ provincias transiisse scribit Manuel Chrysoloras in Epist. de Veteris et nov Rom comparatione pag. 122. quod Constantinopoli omnes pene des public ac sacr musivo exornat essent ; hincque Musivarii peti solerent, quod sane testatur Leo Ostiens. lib. 3. cap. 27. Edit. Brolii, hisce verbis :

Legatos prterea Constantinopolim ad conducendos Musi et quadratarii

operis peritos artifices mittit : ut alii absidam et arcum, atque vestibulum majoris Ecclesi Musivo componerent : alii Ecclesi totius pavimentum lapideum pulcra varietate consternerent. Quam vero periti ipsi artifices fuerint, ex opere ipsorum facile conjici potest : cum et in Musivo animatas fere effigies, et virentia quque te plures aspicere, et in marmoribus omnigeni coloris flores pulcra varietate vernare videantur. Et quoniam hujusmodi artes quingentis jam fere annis obmiserat magistra Latinitas, eas hujus industria recuperare promeruit tate nostra.
Qu quidem licet prolixiora descripsimus, ut musivarios a quadratariis distingui, et musivariam parietes, quadratariam vero artem pavimenta spectasse, vel inde constet : proindeque error patescat Scaligeri ad Manilium, et aliorum, qui Musivum in pavimentis locant : tum etiam ut hoc loco illustretur Paulus Silentiarius in Descript. S. Sophi part. 2. vers. 230. tt seqq. ubi musivariam et quadratariam artem belle describit. Vocem promiscue Grci usurpant etiam pro pavimento tessellato. Gloss. Gr. Lat. : , tessellarius, tessellator. , tessellatus, pavimentum. , pavimentum. Musivum Auratum, quod confectum est ex

minutis vitreis lapidibus auro fulvo supertectis

In Gregorio IV. :

Absidamque ejus ex Musivo aureo superinducto colore glorifice decoravit. Absidamque ejusdem oratorii superaurato Musivo depinxit.
Vetus Inscriptio Rom in de S. Agnetis Martyris :

: ut est in Vita S. Laurentii Episc. Sipontini. Anastasius in Leone IV. :

Aurea concisis surgit pictura metallis, Et complexa simul clauditur ipsa dies, etc.

, apud Anonymum de Locis sanctis pag. 81. , apud Sophronium in Encomio SS. Cyri et Joannis. Nicephorus CP. in Breviario ann. 765 :

, : Christi Domini ac sanctorum imagines opere tessellato atque ex cera factas erasit.
Nicetas in Manuele lib. 7. num. 3 :

... . Devers la ville sont torn, Et sont d'or Musique aorn.

Vide Nicol. Alemannum de Parietinis Lateranensib. pag. 38. MS. ubi de Palatiis :

Musivarius, Musi artifex, ut est apud Leonem Ostiens. lib. 3. cap. 27. , in Inscriptione a nobis allata ad Joinvillam Dissert. 27.

 (f. ) , apud Eustach. in Vita S. Eutychii P. CP. num. 53. Senator. lib. 7. Epist. 5 :

Quidquid enim aut instructor parietum, aut sculptor marmorum,.... aut gypsoplastes, aut Musivarius ignorat, etc.
Ita Musivarii dicuntur in leg. 1. Cod. Justin. de Excus. artif. lib. 10. et apud Julium Firmicum lib. 3. ex emendatione Scaligeri :

Inauratores aut Musivarios,

pro in usu varios. Sed et idem forte musarius, qui , variator, in Glossis vett. de qua voce Valesius ad Ammiani lib. 28. Museum, ex . Trebellius Pollio in Tetrico juniore :

Coronam civicam picturatam de Museo.

Vetus Inscriptio ann. 153. apud Jacob. Sponium in Itinerario :

Et hoc amplius pro sua liberalitate cameram superposuit, et opere Museo exornavit.
Alia Inscriptio Rom, in Ecclesia S. Anastasii : Leo Ostiensis lib. 3. cap. 27 :

Marmora cui pretiosa dedit Museumque columnas, Legatos prterea Constantinopolim ad conducendos Musi et quadratarii operis peritos artifices mittit, ut alii absidam, et arcum, atque vestibulum majoris Ecclesi musivo componerent, etc.
Hist. Trevirens. :

Qui Carolus multum marmor, et Museum plurimum de Treberis ad Palatium Aquis vexit. VII.
Synod. Act. 4 :

, , , .
Vide Gloss. med. Grcit. in . col. 963. et , col. 1782. Museiarius, qui Musivarius. Vetus Inscriptio Rom :

T. Julius Aug. lib. Nicephor. Museiar. fecit sibi et libertis libertabusque eor. Iconas ex Musio factas, etc.

Musium, perinde ex Grco , quomodo in vett. Codd. Spartiani legi observat Salmasius, pro musivum. Anastasius Bibl. in Hist. Eccl. : Catalogus MS. Episcopor. Catanensium apud Rocchum Pyrrum :

Fecit exedram majoris Ecclesi pingere, et chorum et cathedram Episcopi in choro cum Musio.

Musiaria Ars, quam vocat Manuel Chrysoloras in Epist. ad Johan. Chrysolor. edita post Codini Origines CP. pag. 128. Leo Ost. lib. 3. cap. 29 :

Artifices destinat peritos in arte Musiaria et quadrataria. Sicut in vetustissimis Musis, vel picturis, ostenditur.

Musa, Idem quod Musivum. Joan. Diaconus in Vita S. Gregorii M. lib. 4. cap. 40 : Musatilis Ars. Inscriptio in templo maximo Messan, ad fornicem majorem, apud Gualterum in Antiq. Sicul. pag. 77 :

Antistes Guidoctus opus Musatilis artis hoc cpere...... rgi ducibus regiumque.

Musidium, pro Musivum, in Chronico MS. Romualdi Archiepiscopi Salernitani ann. 1166 :

Capellam S. Petri qu erat in Palatio mirabilis Musidii, fecit pictura depingi.

Musibii, edidit Murator. tom. 7. col. 207. Mosibum, apud Mabillon. Musi Ital. tom. 2. pag. 161 :

Ante imaginem beat Mari, qu est de Mosibo.

In ipsa Epistola :

Mosivum, in Notis Tyronis pag. 163. Inscriptio Epistol 67. Codicis Carolini :

In qua continetur de Mosivo atque marmore Palatii Ravenat. civitatis. Palatii Ravennatis Musiva marmora.

Mosaicum Opus, quod alii Musivum ; hanc enim vocem confictam contendit Scaliger ad Manilium, ut dictum sit a , ut , ab , licet aliter sentiat Salmasius, qui a . Guillelmus de Baldensel in Hodporico cap. 5 :

Ubi est locus prsepii artis ministerio, marmoribus et opere Mosaico pulcherrime decoratus.
Sanutus lib. 3. part. 3. cap. 21 : Joannes XXII. PP. lib. 9. Epist. :

Turrim conspiciunt variis stratam marmoribus, opere depictam Mosaico. Cum itaque, sicut accepimus, in facie majoris Ecclesi dicti Monasterii..... quoddam opus Mosaicum sit incptum, etc. Qui jacet..... sub lapide marmoreo opere Musaico.

Musaicum, in Appendice ad Agnellum, apud Murator. tom. 2. pag. 207 : Mausoleum Opus, Eadem notione. Vita S. Laurentii Episcopi Sipontini n. 11 :

Et aliam (Basilicam) quam disposuit incipiens, prclara et admiranda speciositate diversis coloribus, minutisque vitreis lapidibus fulvo auro supertectis, opere Mausoleo,....... fabricare et consummare studuit.

Ubi perperam viri doctiss. ad Mausoleum gyptiacum vocem referunt. Sed legendum videtur museleo. Papias : Musivum, (Edit. musium) museleum, opus depictum. De Musivo porro legendus omnino Andreas Agathopus, seu

Felibianus lib. 3. de Architectur elementis cap. 11. MUSMO. Vide Muscio. MUSNARE, Molere, Gall. Moudre. Charta ann. 1222. in Chartul. Campan. fol. 310. v :

Postmodum statutum fuit quod post Musnantem, qui jactaverit in tremuia, idem Guillelmus statim molere poterit. Les Mosneies et li Mosnant et li buirons sont tout nostre..... Sires Bauduins n'y retient fors ke....... se Mosne molre franquement.

Unde Mosnant, Molitor, Mosneie, prstatio pro molitura frumenti, et Mosne, frumentum molendum, in Charta ann. 1235. ex Tabul. eccl. Camerac. :

An vero Muisnage idem sit quod modo Mosnei definire non ausim. Charta Renaldi Vicecom. Fales. ann. 1295. in Lib. rub. Cam. Comput. Paris. fol. 242. v. col. 2 :

Item la Muisnage en ladite ville pour xx. solz.

Vide Molta 2. et supra Mulnericia. MUSONES, Muxones, Vermium genus, de quibus Guido de Vigev. MS. in Opusc. de Modo conservandi sanitatem, etc. ex Bibl. reg. :

Inveni vermes, quos ipsi magistri facientes venenum ipsos appellant Musones, et sunt grossi ut est cauda calami, et longi ut parvus nodus unius digiti ; sicque quasi assimilantur vermibus, qui nutriuntur ex foliis raparum, et sic ipsi Muxones nutriuntur ex foliis napelli.
MUSQUATA Nux, Aromatica, Gall. Muscade. Peregrinatio B. Odorici tom. 1. Januarii pag. 989 :

In ipsa (insula Java) nascitur camphora, cubeb crescunt, et meleget, nucesque Musquat.
MUSQUETA, Telum, quod balista validiori emittitur. Stat. senesc. Bellic. ann. 1320. inter Probat. tom. 4. Hist. Occit. col. 162 :

Quicumque portaverit.... arcum cum sagittis dictis Musquetis, etc.

Vide Muschetta. 1. MUSSA, Almucium, Canonicorum amictus, Gall. Aumuce. Statuta Eccl. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 134 :

Nullus clericus.... dum divinum officium celebratur, intret chorum, nisi sit superpelliceo et Mussa indutus.

Vide Muza. 2. MUSSA. Locus uliginosus, stagnum, Anglis mosse, ut auctor est Camdenus in Descriptione agri Lancastrensis. Charta Edwardi III. Regis Angl. in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 499 :

Item a Balholm directe ultra Mussam, quam Dominus Comes Joannes Moreton. inter ipsum et me divisit, etc.

Et mox :

Scilicet in terris cultis et incultis, in bosco et plano, in pratis et pasturis, in moris, et Mussis, et mariscis, in aquis, etc.
Occurrit prterea pag. 88. 938. tom. 2. pag. 426. Mossa, eod. tom. 2. pag. 632. Vide Mosses et Mussula. Eadem notione vox Monsue vel Moussue usurpare videtur MS. :

Une fosse tote reonde, Trove tenebreuse et parfonde, Pleines d'espinois grans et fiers, Et de molt poignans aiglentiers, Molt estoit anciene et Monsue, Et si avoit petite issue.
Infra ubi de terris incultis :

Il deviendront toutes Moussues S'il sont en oiseuses tenues.

Hinc Moisseron, pro Mousseron, Boleti species, in Lit. remiss. ann. 1389. ex Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 27 :

Jehan le Curetet et Perrin Breyart alerent ensemble par esbatement aux champs,..... pour cuillir des Moisserons. Monsu
vero et Moussu ibi, idem quod Muscosus, musco oppletus. MUSSAL. Tabularium Prioratus de Paredo pag. 7 :

Cum vercheria qu debet 2. sextarios aven et 2. panes, et 2. capones, et 1. denar. et 1. Mussal de canavo.
Fol. 34 :

Et reddit ipse masoerius porcum bonum, et multonem vestitum,..... et taschiam de fructibus, et 1. caponem, et Mussal de canobo.
Fol. 51 :

Sex panes et taschiam ipsius terr, et 1. caponem, et 1. Mussal. canabi, et per vindemiam plenam refectionem.
Ubi Mussal forte fasciculum sonat. MUSSANTER, Occulte, tecte, latenter, a veteri Gall. Musser, abscondere. Charta ann. 1170. tom. 13. Fragm. Hist. MSS. Stephanot. pag. 19 :

Considerantes ovili Domini diabolum Mussanter insidias parare, etc.

Nostris alias Mucement et Mussement. Lit. remiss. ann. 1404. in Reg. 158. Chartoph. reg. ch. 442 :

Icellui suppliant s'en ala couvertement et Mussement aprs ledit de Paris.

Ali ann. 1410. in Reg. 165. ch. 29 :

On imposoit au suppliant qu'il avoit fait et forgi monnoie Mucement et en repost.

MUSSIA, Locus secretus et occultus, Gall. Cache, alias Muce, muche, musse et mucheure. Lit. remiss. ann. 1397. in Reg. 151. Chartoph. reg. ch. 317 :

Plurima bona mobilia in quadam Mussia, Musse Gallice, existentia....... ceperat.

Charta ann. 1325. in Reg. 64. ch. 56 :

Une condempnation de trois cenz livres... sus Michiel Sautier et Juliane la Giraude,... pour cause d'une Muce d'argent que il avoient trouve,... laquelle Muce il avoient recelle.
Lit. remiss. ann. 1470. in Reg. 201. ch. 107 :

Icelle chapelle.... a une retraicte en maniere de ung bouelet ou Muche, qui est maconne.
Vit Patrum MSS. :

Du sorplus qui li ramenoit As povres Dieu le dpartoit, Ne fait tresor, ne Mucheure.

MUSSIARE, , Dijudicare. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. MUSSIO, est qui in vino nascitur. Ita Gloss Arabico-Lat. Supra in iisdem : Bibones dicuntur, qui in vino nascuntur. Joannes de Janua : Muscio, dicitur quasi mustio, quod mustum bibat, Item et bibio, onis. MUSSULA, Muscus, seu musculus, nostris Mousse. Gregorius Turon. lib. de Gloria Confess. cap. 44 :

In hoc loco et Tranquillus beatus Confessor requiescit, super terram sepulcrum habens, de quo magnum beneficium prstatur petentibus : nam de Mussulis super natis medicamina populi promerentur, etc.
Vide Mussa 2. MUSSUS, vel Mussum. Csarius lib. 6. Mirac. cap. 5 :

Cum pauperes Musso, quem de nemore collegerant, oneratos prterire cerneret.

Fascis lignorum vel herbarum, aut muscus, herba seu lanugo arborum et locorum palustrium, inquit editor, Gallis, Mousse. Gloss. Grc. Lat. : , Muscus. 1. MUSTA. Monasticum Anglic. tom. 2. pag. 426 :

Donationem quam fecit Canonicis ejusdem loci de tota terra et tenemento.... cum illa medietate nov Must, qu est versus Aquilonem.

Forte muss. Vide in hac voce. 2. MUSTA, Orbis, ni fallor, in quo, ne mensa inquinetur, reponuntur pocula.

Usus Cultur Cenom. :

Surgant fratres juniores et accipiant cyphos, et impletur de vino, et deponant unicuique super Mustam suam.

MUSTACA. Potus ex musto. Dief. MUSTAAFIA, Mustaafus. Vide supra Mostasafus. MUSTACIA, Mala vina. in vet. Glossar. ex Cod. reg. 7613. MUSTALIS, Mustarius. Vinum mustale, Mustum. Charta ann. 1244. ex Chartul. S. Dion. Vergiac. fol. 21. v :

Viginti sextaria vini puri Mustalis in puris racemis de vino dictarum vinearum.
Alia ann. 1259. in Chartul. Buxer. part. 20. ch. 26 :

Dedit duos modios vini puri Mustalis... in vindemiis de primo vino puro et Mustali, quod ex vinea proveniet supradicta. Mustaigialis,
eadem notione, in Obituar. Eccl. Lingon. ex Cod. reg. 5191. fol. 80. v. A Mustum, Mostaige et Moustaige appellari videtur Tempus quo prstatio in musto exsolvitur, in Charta ann. 1254. ex Chartul. S. Petri de Monte :

Et pour lo cens de ceste vigne dovons nos randre... deus mues de vin Mostaige ou cours de vandenges.
Alia ann. 1273. ibid. :

Demi mui de vin Moustaige ou cours de vandanges.

Vide Mustaticum. MUSTARDA, Sinapis, a Gall. Moutarde. Ordinat. super numero et ordine mensarum Delphin. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 312 :

Cum una libra de carnibus salsis, et dimidio rotulo de carnibus bovinis in aqua cum salsamento de Mustarda aut eruga prout supra.
MUSTATICUM, Mustum. Codex MS. Irminonis abb. Sangerm. fol. 108 :

Et solvit omni anno de vino modios 11. de Mustatico sestaria 11.

MUSTELLARIUM, Aviarium, cavea, . Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerm. Vide Muta 3. MUSTELLINUS Color, Sublividus ac lentiginosus, qualis est in vestibus cruore maculatis. Vocabul. Sussanni. MUSTELLUM, , Monstrum. Supplement. Antiquarii. Vide supra Mostellum. MUSTIO. Vide Mussio. MUSTO, pro Multo vel Muto, Moneta aurea regum Franci. Charta Bern. vicecom. Ventador. ann. 1330. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 440 :

Cum tribus obolis pro chenaria et tresdecim denariis pro Mustone, etc.
Nisi de tributo ex vervecibus intelligas. Vide supra Moutonnagium. Alia ann. 1358. ex Bibl. reg. :

Item illa qu custos ecclesi prdict S. Quintini debet quolibet anno pro pascagio regio, videlicet unum modium vini,..... et quatuor Mustones.
Vide in Multo. MUSTOLIUM, Miscellum frumentum, Gall. Bled mteil. Charta ann. 1261. in Tabular. Portus-regii :

Cum haberemus annuatim in abbatia monialium Portusregii sex sextarios tam Mustolii, quam aven annui redditus, etc.

Vide Mixtum 2. MUSTRICOLA, Machina ad stringendos mures. Gloss. Isid. Ubi Grvius : Forte ad stringendos pedes, hoc est, ad calceum suendum, qui pedes tegit et stringit. Est enim, si Festo fides, Mustricola, forma in qua calceus suitur. Vide Lex. Martinii in hac voce. Moutardelle vero rusticum quoddam videtur esse instrumentum, furca scilicet vel marra, in Lit. remiss. ann. 1453. in Reg. 182. Chartoph. reg. ch. 328 :

Icellui Cotier dist Jehan Colinet, vous avez emport ma Moutardelle, que j'avoye mis sur ma terre, tenant vostre foss... La femme de feu Fremin vint illec dire audit Cotier qu'elle avoit print ladite Moutardelle ou fenerier et qu'elle la rendroit voluntiers.
MUSTRUM. Palladius de Architectura, ex MS. Cod. Pithano :

Mustrum autem, quod pro colore purpureo temperatur, etc.

MUSTURA, pro Multura, Gall. Mouture. Charta ann. 1236. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 998 :

Ita quod idem Miles toto tempore vit su medietatem Mustur de ipso molendino percipiet.
Vide Molta 2. MUSUERE, pro Minuere, damnum inferre. Bulla Clementis VI. PP. in Chartul. Gemmet. tom. 1. pag. 129 :

Decernimus ergo, ut nulli omnino liceat prfatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones aufferre, vel ablatas retinere, Musuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare.

MUSULEUM. Vide Musileum. MUSULMANI, inquit Leunclavius in Pand. Turc. n. 22. dici volunt Turci, vel potius Saraceni, tanquam recte credentes, ubi ille plura. Moslemes, appellantur in Charta Aragonica r iiii. in Hist. Pinnatensi lib. 3. cap. 5. Vide Meursium in . Musalamiorum, in Lybia vel gypto, gentis ita dict meminit Aurelius Victor Schotti in Claudio, a quo potuere Musul mani, gptii potissimum, veteri nomenclatura appellari. Nihil tamen definio. Consule Hofmannum voce Muslimi. MUSUM, Rostrum, rictus, Gallis Museau. Michael Scotus de Physionomia cap.

20 :

Omnium animalium qudam habent labia ex quibus dicitur os ; qudam non labia, sed aliud loco ejus ; et tunc dicitur Musum, vel grugnum, vel rostrum, vel fistula.

Occurrit etiam in Miraculis B. Simonis Tudertini n. 37. Musellum, apud Petrum de Crescentiis lib. 9. cap. 8. Vide gid. Menagium et Octav. Ferrarium in Orig. lingu Italic. 1. MUSUS, Eadem notione qua Musum, in Epist. Hadriani PP. ann. 784. apud Mabill. Diplom. pag. 492 :

Insuper et oblatrantes canis Musibus sanctam catholicam et apostolicam Romanam Ecclesiam.... velleant expugnari. Sunt autem poma illa dulcissima quando ad debitam perveniunt maturitatem et dicuntur Musi et quacumque parte scindantur, utraque pars scissur crucem cum Crucifixi imagine gerit impressam.
1. MUTA, Mensa publicanorum, Germanis eine Maut, nostris le Change. Helwicus in Rationario Styri :

2. MUSUS. Fructus species, qui quavis parte scindatur, figuram crucis exhibet. Bernhardi de Breydenbach Itiner. T. S. pag. 211 :

Primo moneta et Muta, et judicium intra muros oppidi Grtzensis, etc.

Occurrit ibi pluries. Charta Rudolfi Imper. ann. 1277. apud Ludewig. tom. 4. Reliq. MSS. pag. 262 :

Statuimus ut omnes Mut per Styriam, qu ultra debitum fuerant in suis redditibus aggravat, in summam reddituum quam solverunt Ducis Leopoldi tempore revertantur, nullique Principi ejusdem terr liceat eas prter quod dictum est quibuslibet exactionibus aggravare.
Mutarii et Monetarii junguntur in Metropoli Salisburgensi tom. 3. pag. 17. Muta, pro Mensa communi, Gall. Mense commune. Vide in hac voce. Statuta Eccl. S. Stephani Vienn. art. xvii. apud R. Duellium lib. 2. Miscell. pag. 91 :

Omnia et singula emolumenta percipiat... exceptis dumtaxat his qu de Muta in primo anno recipi consueverunt pro anima et anniversario defuncti.
Muta, Quodvis vectigal. Chart. Ludov. Germ. reg. ann. 837. apud Neugart. Alem. Diplom. tom. 2. num. 807. pag. 8 :

Nullum theloneum, neque quod lingua theodisca Muta vocatur, aut portaticum aut pontaticum, etc.

Charta Arnolfi Reg. ann. 998. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 128 :

Homines istius Ecclesi licentiam habeant hoc sine Muta, sive navigio, sive cum cteris afferre quodcumque eis jubetur, sine ulla alicujus

judiciari potestatis contradictione.

Tom. 3. pag. 16 :

Justitiam quoque nostram de theloneo quod Muta vocatur, in navibus ipsorum victualia deportantibus, etc.
Alia Henrici Comitis Palatini, ibid. pag. 388 :

Nec Muta nec teloneum requiretur. Muta seu thelonium.

Alia Rudolfi Imp. ann. 1276. pag. 392 : Alia Ottocari Ducis Austri ann. 1353. ibid. tom. 2. pag. 66 :

Sine naulo quod vulgo possumus dicere Mutam, ad sua libere deducant.

Adde pag. 435. tom. 2. pag. 33. 34. 69. 534. 578. tom. 3. pag. 16. 17. 18. 26. 28. 29. 378. 379. Vide Haltaus. Glossar. Germ. voce Maut, col. 1333. Mutam navigium interpretatur D. de Lauriere, in Gloss. Jur. Gall. voce Muages, ex Charta Arnolfi Regis mox laudata ; quam in sententiam descendisse ob id potissimum videtur, quod sive muta legerit, pro sine muta, ut editum est loco citato. Hanc vero genuinam esse lectionem dubitare nequaquam sinunt ea qu in hanc rem protulit D. Cangius, atque adeo Mutam vectigal esse constat, quod pro navigiis mercibus oneratis exactum arbitror, ut tradit ibid. laudatus Glossator. Mutarius et Mutnarius, Publicanus, exactor vectigalium, Germanis ein Mautner. Occurrit in Metropoli Salisburgensi tom. 2. pag. 581. in Historia de Particula S. Crucis qu asservatur in Cnobio Mellicensi, et in Privilegiis Academi Viennensis in Austria, apud Lambecium lib. 2. Comment. de Csarea Biblioth. pag. 120. 624. 2. MUTA, Muda, Mutatio, Mutaticum, Pretium quod datur pro mutatione prdii, cum alteri ceditur. Muta. Litter Philippi I. Reg. Franc. ann. 1079. tom. 4. Ordinat. pag. 46 :

De donationibus autem, vel pignoribus..... non accipiatur laudimum vel Muta, vel etiam de successione hereditaria.
Tabularium Ecclesi Uzetiensis f. 15 :

Tres partes acaptarum, censuum et Mutarum tu sint et tuorum in perpetuum.

Tabularium Ecclesi Cadurcensis :

Damus.... alium porcum vivum, et unum arietem, et Mutam, et quicquid Guillelmus Diutrandus ibi possedit.
Alibi :

Raimundus Caput-bovis....... fevum, quem tenebat de dominis ex Castronovo, donat Muda 3. sols.
Occurrit pluries.

Mutagium, Eadem notione. Consuetudo municipalis Bellaici in Pictonibus, in Regesto Inculismensi :

Si dominus fundi retinere voluerit rem ipsam quam habet vendi, de singulis solidis pretii fact venditionis unum denarium habebit, et Mutagium debitale habebit de illo qui succedit in possessionem.
Infra :

Debet reddere de nummis illis vendas domino fundi, sed Mutagium debet esse Burgensium.
Charta ann. 1291. tom. 1. Hist. Dalphin. pag. 27 :

Hredes seu propinquiores dictorum defunctorum ratione Mutagii vel laudum, nobis vel nostris in nullo teneantur.
Alia ann. 1256. ibid. pag. 59 :

Item, si alio modo quam per venditionem tenementum mutari contigerit, debemus habere pro Mutagio nos et successores nostri censum a novo tenementario duplicatum. Hoc idem intelligimus ad mutationem domini.

Occurrit in variis Chartis apud Justellum in Comitib. Arvern. pag. 29. 94. 138. 145. et Galandum de Franco alodio pag. 106. 107. 366. Charta Joann Regin Comitiss Bononi et Arvern. ann. 1352 :

Appartiendront ausdits Religieux les hommages, investions, ventes, surventes, Muages, reconnoissances, saisines de toutes et chascunes les possessions, etc.

In quodam Aresto Parlamenti an. 1634. appellatur Remuage. Jus illud quod habet Dominus feudi superior, cum a Linea directa in aliam transit. Milods, in Delphinatu dicitur, quod in ejusmodi mutationibus dimidium laudum domino tantum debeatur. Consulendus Guido Papa qust. 48. Mutamentum, Eodem significatu. Charta ann. 1325. apud Rymer. tom. 4. pag. 165 :

Persolvant solita juramenta, homagia, fidelitates, obedientias, census, redditus et omnia ac singula alia servitia tam in Mutamento dominii, quam alias, debita vel consueta.
Mutatio, Idem quod Muta. Tabularium Ecclesi Viennensis fol. 89 :

Ego Petrus Viennensis Archiepiscopus dono tibi, Guigo Berardi, et uxori tu, prfati castri de Saxeola medietatem, cum medietate de appenditiis ad ipsum castrum pertinentibus, ad fidelitatem et servitium nostrum et Ecclesi nostr : habenda tibi pro feudo et hredibus tuis, sine redemptione illa qu vulgo dicitur Mutatio : tali convenientia, ut de prscripto feudo nihil dones, vendas, impignores, vel quolibet modo alienes tu vel hredes tui sine nostro successorumque nostrorum

laudatione et consensu.

Tabular. Ecclesi S. Stephani Cadurcensis :

Habeant Canonici per totum honorem Mutationes et investituras, et qusturas, et hospitia, et justitiam suam.

Mutaticum, Eodem etiam fortean significatu. Hugo Flaviniacensis, in Chronico Virdun. ann. 755 :

Nec de rotatico, barganatico, pulveratico, Mutatico, salutatico, etc.

Adde Doubletum pag. 656. nisi legendum sit motatico. Frequentior hujusce vocis occurrit mentio in veteribus Chartis, quam ut in ea aliquid immutandum existimem ; sensum vero deprehendere non ita promtum est. Videtur tamen Tributum esse quod pro vino vendito exigitur, eadem notione qua Mueson, in Charta ann. 1358. in Chartular. Gemmet. tom. 8. pag. 51 :

Comme la requeste des Fermiers de la Vicont de l'eau de Rouen, les vins de Religieux hommes l'Abb et le couvent de Jumieges qui avoient creus en leurs vignes eussent est arrestez en la Vicont de l'eau de Rouen pour ce que l'en leur demandoit la Mueson de leur vins vendus, et lesdits Religieux avoient maintenus que rien n'en debvoient.

3. MUTA, Accipitrum morbus, Gallis la Mu : accipitres enim quotannis pennas mutant, vetusque spolium deponunt, quo tempore vehementer grotant, etiam usque ad periculum mortis. Fridericus II. Imp. lib. 1. de Venatione cap. 46 :

Et ad singulas Mutas mutantur colores plumagii.

Muta, Domuncula in qua includuntur falcones, cum plumas mutant. Describitur illa a Guillelmo Tardif part. 1. de Fauconnerie, cap. 47. Idem Fridericus lib. 2. in Prfat. :

Qudam in conservando sanas etiam quando jam mutant pennas, ut domuncula qu dicitur Muta. In mutam includere,

eidem ; Mutare, Petro de Crescentiis lib. 10. cap. 7. quod est apud Demetrium Constant. lib. 2. Hieracosophii cap. 49. Albertus M. lib. 23. de Animalib. cap. 20 :

Domus autem Mut apta et ampla sibi quratur, et de muta quando perfectus est, trahatur.
Helinandus Poeta MS. sub Ludovico VII :

Mors qui m'a mis muer en Mue, En tel estuve ou li cors sue, etc.
Alius Poeta MS. :

Sire, qu'est-ce que votre niece Est demeure si grant piece,

Que n'est Karoles venue Ne sai se l'avs mise en Mue.

ab ann. 1214. ad 1412 :

Ubi pro carcere usurpatur, ut et in Poem. MS. :

Les Adventures advenues en France Fu men en la Mue au pallais, etc.

Mutatus, accipiter mutatus, qui mutam evasit, Qui a mu, qui a pass la mu, , apud Demetrium Constant. lib. 1. cap. 41. Domnizo lib. 1. de Vita Mathildis cap. 13 :

Mutatos centum, non Mutatos quoque centum Astures pulcros Regi simul obtulit ultro. Pour dduire, pour dporter, Et pour son cors reconforter, Porter faisoit faucons Muiers O lui et mener deux levriers.

Vide Acceptor et Falco. et Beneck. ad Hartmann. Augens. Iwein, vers. 284. Faucon muier, in Vitis Patrum MSS. :

Beste mue, Pro Bestia silvatica, in Lit. Caroli VI. ann. 1413. ex Memor. H. Cam. Comput. Paris. fol. 18. v :

Eulx mors, leur a est dnye spulture, mesmement en terre prophane : mais ont est gettez sur terre pour estre mengiez par les chiens, oiseaulx et bestes mus.
4. MUTA, Species campanul monastic, quod forte surdum, ut loquimur, haberet sonum, id est, minus acutum. Vit Abbatum S. Albani pag. 91 :

Facta nola, cui Muta vel scilla est nomen. Mota

dicitur in Ordinario MS. Ecclesi Rotomagensis :

In die sanct Resurrectionis Matutin festive pulsentur, primitus Mota, postea trini et trini, et in fine festive cum pluribus campanis grossis, et tota Ecclesia illuminetur, etc.

Vide Skella. 5. MUTA Musica, qu , Pantomimus, apud Senatorem lib. 1. Epist. 20 :

Hanc partem music disciplin Mutam nominavere Majores, scilicet qu ore clauso manibus loquitur, et quibusdam gesticulationibus facit intelligi, quod vix narrante lingua, aut scriptur textu possit intelligi.
6. MUTA, Curia, conventus, concilium, ctus. Chron. Parmense ad ann. 1292. apud Murator. tom. 9. col. 822 :

Quidam boni viri de populo Parmensi fuerunt additi in libro societatis

Cruxatorum, approbati primo singuli per tres Mutas sapientum, et postea per consilium credenti populo.
Ibidem ad ann. 1302. col. 844 :

Factum fuit per Commune Parm generale stimum per homines civitatis Parm, per certas Mutas sapientum cujuslibet port, et viciniarum civitatis Parm ad arbitrium dicti domini capitanei. Et du port fiebant per Potestatem Parm, ali du port per capitaneum ; et Muta sapientum unius port stabat ad palatium domini Episcopi, alia ad monasterium S. Johannis, alia ad palatium de Arena, et alia ad domum Religionis veteris, stando ibi de die et de nocte, et non discedendo, et nemo alius audebat loqui cum eis.
Hinc habes, ni fallor, vocis originem. Vide Mota 2. 7. MUTA, dici videtur de navibus, qu securitatis causa simul navigant. Chron. Parmense ad ann. 1307. apud Murator. tom. 9. col. 867 :

Commune Venetiarum... voluit et exposuit ducere salem et alias eorum mercationes per Padum, et transire sursum cum ipsis, sed Commune Parm viriliter prohibuit ne transirent. Et Commune Venetiarum multos ambaxatores misit Parmam, ut permitterent ire naves eorum et Mutam suam, dicendo quod iter Padi erat suum. Sed nihil eis factum fuit seu provisum per Commune Parm.
Muda, Eadem notione, in Continuat. Chron. Andr. Danduli ex Cod. Ambros. apud Murator. tom. 12. col. 427. in Notis :

Consiliarii Venetiarum de ctero teneantur... mittere Duch et Consiliariis Cret ducatos 4000. videlicet per Mudam Martii ducatos 4000. et per Mudam Sept. alios ducatos 4000.
8. MUTA, Mensur species. Charta ann. 1335. inter Acta SS. tom. 4. Sept. pag. 729. col. 1 :

Dein prdium in Pfons, quod nunc Zundius Conradi gener de Pulle colit, et pendet decem Mutas, partim siliginis, partim hordei, et undecim modios betarum.

Aliud vero sonat vox Gallica Mute, metam scilicet, unde forte vocis etymon, seu scopum, ad quem sagittatores sagittas suas dirigunt. Lit. remiss. ann. 1379. in Reg. 116. Chartoph. reg. ch. 78 :

Comme le suppliant et autres compaignons arbalestriers s'esbatoient traire aux bersaux ou Mutes acoustumez traire en la ville de Monstiervillier, etc.
Ali ann. 1391. in Reg. 142. ch. 24 :

Pour ce que lors le temps estoit obscur et chargi, et veoit l'en grant

peine de l'une des Mutes ou enseignes jusques l'autre.

Unde dimin. Mutelete, in Lit. remiss. ann. 1414. ex Reg. 168. ch. 16 :

Comme le suppliant... eust trouv en un champ.... pluseurs Muteletes et huis faiz et ordonnez par maniere de bersaulx ou bustes, etc.
MUTABUNDUS, Mobilis. Dief. MUTAGIUM, Mutamentum. Vide Muta 2. MUTAMEN, Pretium, quod datur pro mutatione prdii, cum alteri ceditur. Charta ann. 1331. in Reg. 66. Chartoph. reg. ch. 924 :

Item quod dictus magister Jacobus Rodomi habuit in magnum prjudicium domini regis unum Mutamen a Jacob Chacinarii de Villazello.
Vide Muta 2. MUTAND, Mutatoria, vestes qu mutantur. Papias : Mutand, mutatori, vestes, et camisi, et brac. Occurrit in Regula Magistri cap. 81. Vide Mutatoria 2. 1. MUTARE, Falcones in domuncula, qu muta dicitur, includere. Charta ann. 1425. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 559 :

John Mauduit... per serjantiam Mutandi unum hostricum domini Regis, vel illum hostricum portandi ad curiam domini Regis.
Vide Muta 3. Et curare. Reg. 58. Chartoph. reg. fol. 10. r. ad ann. 1317 :

Item concessit Johanni Fouille officium Mutandi falcones regios in domo prdicta de Chastelayo.
2. MUTARE, pro Commutare, permutare, Gall. Echanger. Tabular. Rothon. :

Ecce dedisti in manu mea quod tenebas de abbatia S. Salvatoris ; nunc qure tuum sumptum, et fac quod tua hreditas sit secundum legem et veritatem ac rationem, et ego Mutabo illam (terram) monachis, et tibi illam reddam.
Nostris Muer. Charta ann. 1240. in Chartul. S. Joan. Laudun. :

Je ou mi oir... Muerons ce serjant et meterons un autre pour garder ce bos.

Occurrit prterea in Lit. ann. 1402. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 514. Muablece, Inconstantia, in Chron. S. Dion. tom. 3. Collect. Histor. Franc. pag. 160 :

Il leur respondi que moult s'esmerveilloit de la lgieret et de la Muablece de leurs cuers.

3. MUTARE Se, E loco moveri, abire. Acta MSS. Inquisit. Carcass. ann. 1308. fol. 5. r. :

Volebant se Mutare et exire de domo Arnaldi Piquerii in qua erant.

Vide Movere 1.

MUTARIUS. Vide Muta 1. MUTATICUM, Mutatio. Vide Muta 2. MUTATIONES, Loca, in viis regalibus, ubi veredi vel animalia mutabantur in cursu publico : quarum Mutationum mentio est in legg. 34. 36. 53. 58. 60. de Cursu publ. (8, 5.) leg. 9. de Tribut. (11, 2.) Cod. Th. in Itinerariis Antonini, Hierosolymitano, et aliis, apud Senatorem lib. 4. Epist. 47. etc. , Ann Comnen pag. 139. Vide Glossar. med. Grcit. in hac voce col. 52. Mutationes Auri, perperam editum pro Mutones, apud la Faille inter Probat. Annal. Tolos. tom. 1. pag. 97. Vide Multo. Mutationes Domorum, Prstationes qu fieri solebant ab eo qui alteri in domum succedebat. Charta ann. 1124. apud Spon. inter Instr. Histor. Geben. tom. 2. pag. 5 :

Placitum generale, forationes vini, et totum rippale, coreatam, et Mutationes domorum, si dominus mortuus fuerit, debet ut dominus possidere.

Mutationes Presbyteri, Prstationes qu fieri solebant domino loci in quavis mutatione Sacerdotum seu Curionum. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 31 :

Quidam Miles alti generis, territorii Forensis, nomine Aricus, rumorem calumniarum et minarum agebat erga Priorem hujus loci, donum hoc per emptionem Ecclesi * dio, ubi su portionis 10. sol. annuatim, et Mutationes Presbyteri ee proclamabat. Obtulit ergo Deo rectum et werpivit tortum.
Fol. 70. Introitus Presbyteri appellatur quod hic Mutatio :

Dedit Deo in hoc loco ea qu in Ecclesia Luurciaco vocata possidebat, id est, medietatem Ecclesi, omnium oblationum, Introitum Presbyteri ex toto, presbyterium, medietatem omnium decimarum, et cimiterii, omnia, ut diximus, sicut ipse habebat.
Grcis . 1. MUTATORIA, Dicuntur vulgo diversoria vel fullonica, quasi secreta dificia. Vocabul. Juris utriusque. Ridicule omnino ; genuinam vocis originem vide in Mutationes. 2. MUTATORIA, Vestes qu aliis mutantur :

vicaria indumenta

, apud Cassianum lib. 4. cap. 10. , Homero :

Mutatori vestes,

apud Cogitosum in Vita S. Geraldi lib. 1. cap. 34.

vestimenta Mutatoria

, in Testamento Guillelmi D. Montispessulani ann. 1212. Gregor. Nazian. Orat. 2. in Julian. : , pag. 106. Vita S. Nili Junioris pag. 56 :

 . , Vestes quas perspe mutare consueverunt Principes,

apud Rigordum ann. 1185. Will. Tyrius lib. 6. cap. 6 :

apud Pachymer. lib. 7. cap. 29. Vide Notas ad Alexiad. pag. 285. et Descript. dis Sophian n. 87 :

Vestes etiam pr continuis laboribus lacer, et assiduitate utendi prtendentes vetustatem ; non enim erant populo peregrinanti diversa, quibus alternatim uterentur, Mutatoria.
Lambertus Ardensis :

Alii scutellas metalli similis cum calicibus, alii vestium Mutatoria, alii pictas culcitras et tapetia... distribuit.
Udalricus lib. 2. Consuet. Clun. cap. 13 :

Est apud nos lavatorium... ibique lavat femoralia sua... aut si habet in promptu Mutatorium suum, mutat quod est indutus.
Adde Thietmar. lib. 4. cap. 24. Ordinar. Can. Regul. S. Laudi Rotomag. ad calcem Johan. Abrinc. edit. 1679. pag. 312 :

In lectis interim singulorum munda et nova Mutatoria ponatur a camerario.

Sed prsertim Mutatoria dicuntur vestes pretios qu aliis minoris momenti ac pretii mutantur. Papias : Mutatoria, solennia vestimenta aliis meliora. Mutatori, mutand vestes, et camisi, brac. Ugutio : Mutatorium, vestis pretiosa, pro qua alia mutatur. Gloss. Lat. Gall. : Mutatorium, Vestemens precieux. Historia Belli Saxon. pag. 149 :

Arma generis universi, Mutatoria, cteraque sine stimatione vestimenta, etc.

S. Bernardus de Morib. Episcop. cap. 2 :

Quid conferunt tot Mutatoria, vel extensa in perticis, vel plicata in manticis.

Quo spectant ista apud Jacobum de Vitriaco in Histor. Occident. cap. 30 :

Mimus et histrio ad mensam cantant : multa vestium Mutatoria ad ostentationem vanitatis in pertica extenduntur, et Christi pauperes fame et frigore cruciantur.
Vita S. Richardi Episcopi Cicestrensis n. 44 :

Nec phaleris auro vel argento fulgentibus equos suos ornari voluit, nec Mutatoria superflua circumferre, etc.
Vita Joannis Gorzi Abbatis :

Cum a legatis ei diceretur... ut veste lautiore se appararet, uti regiis

conspectibus prsentandum, illeque renueret, rati illi non ei vestium Mutatoria subesse, Regi nuntiant.
Monachus Pegaviensis ann. 1096 :

Prfat namque dedicationis festivitate, per dies 15. solemniter protensa, D. Juditha Comitissa totidem diebus singulis Mutatorium insignibus qualiter redimitis, non sine admiratione cunctorum, adornata processit.
Matthus Paris ann. 1107 :

Jussit eum arctiori carceri et custodi mancipari... Mutatoria quasi autem sua ei non substraxit.
An. 1236 :

Sericis vestimentis ornati, cicladibus auro textis circumdati, excogitatis Mutatoriis amicti, insidentes equos pretiosos, etc.
An. 1245 :

Appropinquante... Dominic Nativitatis festivitate, qua Mutatoria recentia, qu vulgariter novas Robas appellamus, Magnates suis domesticis distribuere consueverunt.
Cosmas Pragensis :

Accipe thalitarium et chlamydem, ac Mutatoria Duce digna.

Gervasius Tilleberiensis MS. in Otiis Imperial. parte 2 :

Levioribus Mutatoriis Rex indutus ad mensam accedit.

Ep. 21. Adami abb. Persenni apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 754 :

Ubi, inquam, regnat mediocritas, non de pupillorum prdiis augentur prdia, nec partit onerantur Mutatoriis, quibus corpora, vasa stercorum, adornentur.

Vide Schmidt. ad Petr. Alphons. Discipl. Cler. cap. 27. 3. MUTATORIUM Csaris, de quo Rufus in descriptione Rom intelligitur de domo, ubi secessus oblectamentique causa aliquando maneret. Vide qu hac de re disseruit Dom. Bern. de Montfaucon tom. 3. Antiquit. explic. part. 1. cap. 5. MUTATUS. Vide Muta 3. MUTATUS, Scabinus, dilitius ; forte quia quolibet anno mutatur. Charta ann. 1230. apud Cenc. inter Cens. eccl. Rom. :

In quo consilio etiam interfuerunt capitanei lavatorum S. Petri majoris et capitanei illorum de S. Christoforo et viginti quinque consiliarii de unaquaque porta, et Mutati duodecim de burgo, et viginti de qualibet porta.
Vide Muta 6.

MUTELLUS, Modillon (?) :

15. postarum mutellorum necnon 47. cum duobus tertiis sub dictis Mutellis positorum in fabrica jardini.

(Mandam. Cam. Apost. Arch. Vatic. f. 67, an. 1468). MUTERE, Estre muet, in Glossar. Gall. Lat. ex Cod. reg. 7684. Nostris alias Mus et Muiaus, pro Muet, mutus. Serm. Gall. 14. sc. ex Cod. S. Vict. Paris. serm. 11 :

Nostre sires gita un deable de cors un home, et si dit li Evangiles que cil deaubles estoit Muz, por ce qu'il avoit l'ome amui, an cui cors il estoit.
Consolat. Boet. MS. lib. 1 :

Quant je me voy blasmer si fort De ce que j'estoie si Mus, De parler fit tout mon effort.
MS. :

Tous li mont cuidoit sans faillance Qu'il fust Muiaus ds s'enfance.

Ibidem :

Oil, peres, dist la pucielle, Jou ay est toujours Muielle Trs qu' huy, etc.

Vide Mutitas. MUTIBERNI, Vox ignota Argentro lib. 1. cap. 18. Hist. Brit. MUTICULARE, pro Mutilare. Stabil. Crucesignat. ann. 1214. in Reg. 1. Chartoph. reg. fol. 31. r. :

Si ballivi domini regis aliquem crucesignatum deprehenderint ad prsens forefactum, pro quo debeat membris Muticulari, vel vitam amittere, etc.
Pluries ibidem. Mutilure, Mutilatio, in Lit. Remiss. ann. 1372. ex Reg. 104. ch. 67 :

Lesquelz frirent ledit Jhan le Gueux sans aucune Mutilure.

MUTIFICARE, Mutum esse, apud Virgil. Gramm. pag. 40. MUTILITAS, Vitium, defectio. Glossale super tres libros Salom. in Bibl. Heilsbr. pag. 26 :

Si quid perfectum tenet hoc opus, est Deitatis, Qui dat perfectum, sine qua nichil est bonitatis ; Quicquid neglectum, vel quicquid Mutilitatis, Supletis, etc.
MUTILO. Vide Multo. MUTINIUM.

Rubricato furibus minare Mutinio.

(Carm. Priap. ed. Buecheler, lxxii.) MUTINUS. lfricus in Gloss. Anglo-Saxon. cap. de nominibus ferarum : Mutinus, gadinca, vel Honc. Non liquet, inquit Somnerus. Mutin carnes, in Consuet. MSS. Eccl. Colon. e Bibl. Eccl. Atrebat. edem qu vervecin. Vide Multo. MUTIO, id est, Fatuus. Vocabul. utriusque Juris. MUTIS, Truncus, stirps. Pactum inter Humb. dalph. et episc. Gratianopol. ann. 1343. in Reg. 134. Chartoph. reg. ch. 34 :

Recte tendendo ad pedem cujusdam margassii seu claperii,... in quo margassio seu clepperio sunt du Mutes arborum. Eoque quippiam petere volente, verbis in ore reclusis, subito mutus effectus est ; qui a plerisque tentatus, an videlicet astu Mutitatem simularet, et tandem certa loquendi impotentia comprobatur.
Occurrit prterea tom. 2. Sanctorum Apr. pag. 429. 1. MUTO, Mutto, Mutonagium. Vide Multo. 2. MUTO. Gallice Mouton :

MUTITAS, , in Gloss. Grc. Lat. Mirac. S. Bernhardi Episc. tom. 5. Julii pag. 112 :

Tria capita, equi, hirci et Mutonis simul, in agathe. Quilibet Mutofeda solvat xvi. denarios.

(Inv. card. Barbo ex transcript. Mntz 1457.) MUTOFEDA, Ovis, Massiliensibus Moutonfede. Charta ann. 1390 : Lugdunensibus, Feye. Vide supra Feda 2. MUTONIUM, , Malum cotoneum. Supplem. Antiquarii et Gloss. MSS. Lat. Grc. Sangerm. Aliud itidem Gloss. : Mutonium, , Additio. MUTPHARACH, Genus Turcici equitatus, quod sic describit Jovius Hist. lib. 14 :

Mutpharach admirabili virtute prstantes, toto orbe conquisiti, ea conditione militant, ut quos velint Deos, impune colant, prsentique tantum Imperatori operam navent.
Hc post Carolum de Aquino in Lex. milit. MUTRELLA, perperam pro Mitrella, capitis tegumentum, quod monachi capparonem vocabant. Gall. Christ. tom. 4. col. 782 :

Statuimus, quod liceat fratribus uti Mutrellis in dormitorio.

Vide Mitr. MUTRUM, Homicidium. Vide Morth. MUTTATGIUM, ut supra Mutamen. Terrear. vill de Busseul ex Cod. reg. 6017. fol. 47. v. :

Item unum Pariziensem Muttatgii pro quodam campo, etc.

Vide in Muta 2. MUTTUM, , in Gloss. Lat. Gr. Hinc vox Mot, apud nostros, et loquendi formula, ne Muttum quidem audet dicere. Vide Scaliger. ad Festum in Mutire. Epistola Ludovici II. Imp. ad Basilium Maced. Imp. Constantinop. :

Verum super hoc si est, qui summo Pontifici saltem unum faciat Mutum, congruo profecto illius non carebit responso.
Guibertus de Pigner. SS. lib. 1. cap. 2 :

Et dum nec spiritum nec Muttum quidem facientis impio hauriret auditu.
Amalarius in Epist. ad Guntardum tom. 2. Annal. Benedict. pag. 595 :

Quando hoc audivi a te, nec Muttum tibi dixi ; neque cogitavi ex hoc tibi respondere.
Vita S. Odonis sc. 5. Bened. pag. 167 :

Quod si fortassis aliquis a nostris famulis non ferens eorum improbitatem, aliquid Mutum responderet eis aspere, etc.
Quo spectat illud Hieron. in Epist. 65. ad Pammachium :

Et Mu ultra non faciam, juxta Ennium.

MS. :

Mu le fera tenir et quoi.

MUTUA Gratia, Practicis nostris, Don mutuel. Charta ann. 1326. in Chartul. thesaur. S. Germ. Prat. fol. 12. r. :

Dicta Ysabellis exhibuit dicto thesaurario quasdam litteras Mutu grati dudum confectas inter dictam Ysabellam et prdictum defunctum dum vivebat, et constante legitimo matrimonio inter ipsos.
MUTUARE, Mutuum, seu exactionem nomine mutui impositam solvere. Vide Mutuum. MUTUATIM, pro Mutuo, in Vita Antidii Archiep. Bisonticensis cap. 5 :

Benedictionis ergo dono Mutuatim dato, etc.

MUTUATIO, pro Mutatio, in Consuet. MSS. Auscior. art. 3 :

Fiat autem Mutuatio Consulum annuatim in festo S. Joan. Baptist.

MUTULA, ex Ital. Mutola, Muta. Occcurrit in Vita B. Justin de Aretio n. 9. MUTULATUS, Idem quod Expeditatus, in Charta Forest cap. 9. forte pro mutilatus. Locum vide in Mastinus. MUTULOSUS, , Nudus, glaber. Gloss. Lat. Grc. MSS. Sangerman. Castigat. in utrumque Glossar. forte Mentulosus, , ex Vulc. MUTULUS. Lex Ripuar. tit. 60. 4 :

Si autem ibidem infra terminationem aliqua indicia sua arte, vel butin aut Mutuli facta extiterint, ad sacramentum non admittatur, etc.

Ubi mutuli, videntur esse aggeres terrei, quos Motes nostri vocant : aut forte lapides ii quos Mutos vocant Agrimensores, i. sine inscriptione, vice terminorum

positi. Vide Bonna 2. Errat Cangius, si fides Eccardo, in Notis ad Legem citatam, quam ad calcem Legis Salic edidit. Mutuli enim sunt machinationes clandestin, vel seditiones clam excitat, a veteri German. Meuten, clandestine agere, unde Meutmacher, Flabellum seditionis, Gall. Mutin. Hc vir eruditus ; qu tamen in meam fidem recipere nolim. MUTUNIATUS.

Ad partem veniet salax asellus Nilo deterius Mutuniatus.

(Carmina Priapea, ed. Buecheler, lii, 9.) MUTUNUS, Vervex. Gall. Mouton. Charta ann. 1307. ex Archivis Massil. :

Item super eo quod petebant dicti parerii quartam partem Mutunorum, astorium et cabastragiorum pro dicto territorio.
Vide Multo. Hinc forte Meutin appellatur Pars qudam aratri, illa scilicet qu in rhedis Mouton dicitur. Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 163. Chartoph. reg. ch. 473 :

Un baston, nomm un demi Meutin de charrue.

MUTURIUM, Motio, contentio, rixa. Lit. ann. 1367. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 723 :

Ameudeum de Lacu, licentiatum in legibus, judicem curi communis Anicii, consiliarium nostrum ad locum de Lauvieria duxerimus transferendum, ad finem ut super prdictis debatis et Muturiis inter eos ortis diligenter se informaret, etc.
Vide supra Movita. MUTUS, Obscurus :

Muta verba,

apud Abbonem in Prfat. ad libros de Bellis Parisiac. Muti, inter divinatores reponuntur apud Paschasium Ratbertum in Vita Arsenii seu Wal Abb. Corbeiensis lib. 2. cap. 9 :

Divini, conjectores, et Muti.

Atque hi putantur esse Engastrimythi, seu ventriloqui. Mutorum Pna. Vide Panis fortis. Muti Lapides, sine inscriptione, apud Hygenum de Limitibus constituendis. MUTUUM, Exactio nomine mutui. Charta Rogerii I. Reg. Sicil. ann. 1129. apud Murator. tom. 6. col. 623 :

Nulla angaria, parangaria, echioma, gabella, Mutuum, extorsio jaciatur, imponatur.

Chron. Parmense ad ann. 1296. apud eumdem tom. 9. col. 834 :

Et impositum fuit per Commune Parm unum Mutuum octo millium librarum imperialium per episcopatum, et quinque millium per civitatem.

Et Mutuum clericis fuit impositum duo millium librarum, etc.

Chron. Mutin. ibid. tom. 11. col. 122 :

Tria Mutua extorsit.

Infra :

Historia Cortusiorum lib. 3. cap. 14 :

Teutonici cruciabant Paduanos mutuis et daciis. Mutua imposuit et datias.

Lib. 7. cap. 1 :

Vexabantur Mutuis et datiis.

Albertinus Mussatus lib. 12. de Reb. gest. Italic. pag. 86 :

Communes dati, exactionesque et Mutua publica et privata, etc.

Charta R. Abbatis Monasterii Karoffensis in Pictonib. ann. 1308. ex 2. Regesto Philippi Pulcri Regis Franc. Tabularii Regii n. 11 :

Non recipiemus ibi Mutuum, nisi gratis mutuare voluerint habitantes.

Ita in Libertatib. Nov Bastid in Occitania ann. 1298. in alio Regesto ejusdem Regis ann. 1299. n. 16. Vide Credentia, Creditum. Mutuum Coactum, Exactio, qu a dominis in urgentibus negotiis suis ac necessitatibus fiebat super subditos, vassallos, ac tenentes cum restitutionis conditione ac pollicitatione : a qua quidem exactione exempta pleraque oppida, quibus concess libertates, leguntur. Charta libertatum Aquarum Mortuarum ann. 1246 :

Omnes habitatores loci illius sint liberi et immunes ab omnibus questis, talliis, et toltis, et Mutuo coacto, et omni ademptu coacto.
Consuetudines Monspelienses MSS. cap. 56 :

Toltam nec quistam, vel Mutuum coactum, vel aliquam exactionem coactam non habet ; nec unquam habuit dominus Montispessulani in hominibus Montispessulani.
Edem vernacul,

totas inquistas, ni prest forsat, o alcuna action destrecha, etc

. Libertates concess oppidis Castelli Amorosi et Valenti, in dicesi Aginnensi, ab Edwardo I. Rege Angli ex Regesto Constabulari Burdegalensis fol. 55. 140 :

Nec recipiemus ibi Mutuum, nisi gratis nobis mutuare velint habitantes.

Eadem habent libertates Riomagi in Arvernis. Mutuum Violentum, in Charta libertatum Jasseronis, apud Guichenonum in Histor. Bressensi pag. 106. Roga coacta, in Charta Ludovici Comitis Blesensis et Claromontens. ann. 1197. pro Creduliensi villa :

Omnes homines Credulio manentes taliam mihi debentes, et et eorum hredes, a talia, ablatione, impruntato et Roga coacta de ctero

penitus quitos et immunes esse concedo.

Exstat Statutum Philippi VI. Regis Franc. 3. Febr. ann. 1343. quo vetat in posterum fieri ullum Mutuum coactum super subditos suos : quod scilicet paulo ante exegisse docet Diploma anni 1342. 28. Junii, sed et Philippum Pulcrum Regem aliud ann. 1302. in 12. Regesto Chartophyl. Reg. Ch. 15. et in 36. Regest. Ch. 48. Laudatum Philippi VI. Statutum frustra qusitum in Regestis publicis testatur D. de Lauriere tom. 2. Ordinat. Reg. Franc. pag. 234. Unde existimat D. Cangium lapsum memoria art. 4. et 5. Statuti ejusd. Regis ann. 1345. 15. non 3. Febr. spectasse, quo vetat Philippus Rex in posterum a subditis suis exigi equos, currus, etc. nisi ad utilitatem Hospitii sui. Mutuum Violatum, Exactio nomine mutui, qu a subditis exigitur. Charta Guid. Episc. Clarom. pro villis Biliomi et S. Lupi ann. 1281. in Reg. 73. Chartoph. reg. ch. 1 :

Item homines vill non debent... Mutuum Violatum, vel messionem bajuli vel servientum.
Leg. Violentum, ut supra. Mutuum Ebraldum. Charta Henrici Comitis Portugalli tom. 3. Monarchi Lusitan pag. 282 :

Non introducam Mutuum Ebraldum Colimbriam.

Mutuum, Stipendium datum in antecessum. Lit. ann. 1408. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 363. art. 1 :

Ordinamus per senescallos, receptores, thesaurarios,... tam nobilibus quam innobilibus, cum ex parte nostra mandati fuerint ut ad guerras nostras accedant, Mutuum fieri prius quam iter arripiant, secundum statum cujuslibet Eorumdem, super stipendiis suis, etc.

MUWES, Mensur species, nisi ab Angl. Mow, quod acervum, cumulum sonat, accersas. Charta Henrici VI. Reg. Angl. ann. 1432. apud Rymer. tom. 10. pag. 514 :

Duo millia Muwes salis, in Insula de Gerrau... in Britannia.

MUXONES. Vide supra Musones. MUYANS, MUYATUS. Gall. Cuveau.

... Pro tribus canellis pro cuvis et Muyans... T. 22. p. 483. - Pro portagiis xv. tonellorum vinorum, xii. piparum, barriquarum, ii. Muyatorum... T. 22, p. 326.

(Arch. Histor. de la Gironde.) MUZA, Vestis species, qua cteri Clerici que ac Episcopi utebantur. Epitome Constit. Eccl. Valent. tom. 4. Concil. Hispan. pag. 175 :

Rectores autem, vicarii perpetui, beneficiati altaris majoris, diaconi et

subdiaconi ecclesi, Muzas panni nigri ex saya nigra lividi seu viridis coloris fodratas

(portent.) Vide Birrus. MUZECTA, Eadem notione, qua Muza. Notitia Eccles. Catanensis apud Rocchum Pirrum in Sicil. Sacra pag. 77 :

Canonicalis habitus ex Pii V. litteris almutium et superpellicium erat, sed dein rochetum et birrum seu Muzecta nigri coloris.
MUZZETA, Eodem significatu. De S. Juvenale Episc. tom. 1. Maii pag. 399 :

Episcopus Narniensis ex suo palatio, talari veste indutus, rocheto et Muzzeta.

Vide Mozzetta. MYCETIAS, vocatur tetri rudoris inquietudo terrena. Ita Apuleius de Mundo. A Grco nimium , Mugio, reboo. MYLLEWELL, Piscis genus, qui alius videtur ab eo quem Spelmannus piscem viridem vocat. Computus ann. 1425. apud Kennett. in Antiquit. Ambrosden. pag. 575 :

Et in 111. copulis viridis piscis... Et in xv. copulis de Myllewell minoris sortis x. sol. vi. d. et in xx. Myllewell majoris sortis xii. sol.

Vide Mulvellus. MYNECEN, Moniales, ex Anglo-Saxon. mynecene, vel minicene, hodie Anglis Minneken et minnekenlasse. Concil. nhamiense in Anglia ann. 1009. cap. 1 :

Episcopi et abbates, monachi et Mynecen, canonici et nonn, etc.

MYOBARBUM, apud Ausonium in lemmate Epigrammatis 30. Cantharus potorius Scaligero, qui a similitudine muris et barb, qu in conum desinit, Myobarbum voce ibrida dictum existimat. Turnebus vero Advers. lib. 3. cap. 19. putat verbum compositum mure et barbo, quod mensuram, liquidorum sescunciam pendentem sonat, ut sit tamquam muris cyathus. Quidam legunt Myhobarbum, alii Myohobarbum ; emendat Lil. Gyraldus Myxobarbarum, quod non placet. Vide Cuperum in Harpocrate pag. 78. MYOCEPHA, Myocephalum. Alex. Iatrosoph. MS. lib. 1. Passion. cap. 100 :

Ad staphylomata enim et ad ypopias et Myocephala facit cum ovi liquore albo inunctum... Si autem Myocepha aut ypopius fuerit, post inunctionem ligabis oculos aut linteo in aqua infuso frigida, aut spongia in ipsa aqua infusa.
MYOPARO, Navigii piratici genus a Paro insula et Myunte urbe, ut placet Turnebo lib. 3. Adversar. cap. 1. nomen adepti. Melius Scaliger, a forma , hoc est, angusta et oblonga, dictum tradit. Hist. Franc. Sforti ad ann. 1427. apud Murator. tom. 21. Script. Ital. col. 209 :

Florentini, qui aliquando Myoparonibus et perpaucis triremibus, prdonum non belligerantium more, onerariis minoribus navigiis insidiabantur.

MYRACH, vox Arabica, quam Medici usurpant pro partibus continentibus stomachi. Vide Mundinum in Anatomia pag. 43. MYRIONYMA, Isidis epithetum, quod illa variis nominibus afficeretur. Mabillonius in Itiner. Germ. pag. 91. tom. 4. Analect. ex veteri Inscriptione :

Isi Myrionym et Serapi Exspecta... Metis. Aug.

D. V. S. L. Similis inscriptio occurrit apud Gruterum pag. 83. MYRMICOLEON, Formicarum vorator, leo formicarius, Gr. . Vita B. Columb Reatin tom. 5. Maii pag. 373 * :

Et velut Myrmicoleon involveret formicam frumenta gestantem.

MYROBRECHARIUS, a Grco , Qui unguento perfundit et madefacit, apud Gudium inter vett. Inscript. clxv. 6 :

L. Furfanio L. Lib. Philostorgo Myrobrechario vix ann. liiii. Furfania L. L. Olympusa fecit. Murobrecharius
, in Inscript. ccxcix. 3. Vide Martin Lex. in hac voce. MYRONES. Fantasi, miratores. Papias. MYRRHINUM, Myrrinus. Vide Mazer. MYRTA, pro Myrtus, in Statutis Montis Regal. fol. 318 :

Debeat solvere emptori gabell piscium, solidos quatuor pro quolibet rubo piscium, et intelligatur detracta Myrta et cestis ac funibus.

MYRTHA, Eadem notione, usurpant Clius Aurelianus, Celsus, et Apicius. Vide Murta. MYSTACE Incedere, Graviter, composite ambulare. Chron. Ditm. Mersburg. episc. tom. 10. Collect. Histor. Franc. pag. 131 :

Henricus Dei gratia rex inclytus a senatoribus duodecim vallatus, quorum sex rasi barba, alii prolixa Mystace incedebant cum baculis, etc.
MYSTARCHUS, Sacerdotum prpositus ; titulus honorarius Archiep. Toletani, ex Hierolex. Macri. MYSTERIALES. Vide Ministeriales. MYSTERIARCHES. Mysteriorum peritus, vel princeps. Prudent. Peristeph. 2. 349 :

Bene est, quod ipse ex omnibus Mysteriarches incidit.

MYSTERICUS, pro Mysticus. Epist. Zachari PP. ann. 748. tom. 1. Rer. Mogunt. pag. 255 :

Affirmantum sine Mysterica invocatione, aut lavacro regenerationis posse fieri Catholicum Christianum.
1. MYSTERIUM, Officium, sacra Liturgia. Pelagius Episcop. Ovetensis in

Ferdinando Rege Hispan. :

Tunc Alfonsus Rex velociter Romam nuntios misit ad Papam Aldebrandum cognomento septimus Gregorius. Ideo hoc fecit, quia Romanum Mysterium habere voluit in omni Regno.
Infra :

Confirmavit itaque Romanum Mysterium in omne regnum Regis Adefonsi ra 1123.

(Chr. 1088.) Mysterium Christi, Miss sacrificium. Acta S. Gratil. tom. 2. Aug. pag. 728. col. 2:

Indutus est (Gratilianus) vestimentis albis, et celebraverunt Mysteria Christi.

Mysterium Defunctorum, Officium solemne pro defunctis. Charta ann. 1220. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 545 :

Pro quibus omnibus Mysterium defunctorum sequenti die, vel alia, juxta quod visum fuerit conventui, facient celebrari.
2. MYSTERIUM, Statuta Roberti I. Regis Scoti cap. 8. 4 :

Salvis ipsis custodibus, non rationalibus Mysteriis suis seu necessariis impensis :

sed legendum indubie misiis. Vide in hac voce. 3. MYSTERIUM. Tragdia sacra. Comment. P. Soucherii Canon. Lemovic. apud Stephanot. tom. 2. Fragm. Hist. MSS. :

Anno 1521. xi. Aug. fuit incptum Mysterium passionis D. J. C. figurative in castro Lemovicensi representari quod fuit solemniter et magnifice ostensum et figuratum, tam in indumentis, quam jocalibus et aliis ad hoc necessariis et opportunis.
4. MYSTERIUM Nuptiale, Nupti solennes cum cremoniis ecclesiasticis celebrat. Capitul. lib. 7. cap. 165 :

Dubium non est eam mulierem non pertinere ad matrimonium in qua docetur nuptiale non fuisse Mysterium.

5. MYSTERIUM, pro Ministerium. Stat. synod. eccl. Tornac. ann. 1366. pag. 51. art. 13 :

Item clerici Dominicis diebus et festivis, cum solemnisat tota Ecclesia, miss et horis intersint in cancello, divinis officiis celebrandis, et secundum sententiam sibi datam a Deo devote Mysterium suum impendant.
MYSTICARE, Sensum arcanum exprimere, includere. Petrus Rigensis in Levitico :

.... Ecclesiam Mysticat illa domus.

Hugo a S. Victore in Speculo Ecclesi cap. 1 :

Cancellus humilior reliquo corpore Ecclesi, Mysticat quanta humilitas debeat esse in clero.

Utitur etiam cap. 7. Rituale antiquum Suession. apud Marten. de Ant. Rit. pag. 380 :

Novem psalmi, novem lectiones et novem responsoria, qu in his tribus noctibus celebrantur, Mysticant quod tria genera hominum ab inferis rapuit, qu ad societatem novem ordinum Angelorum transvexit.

Observat Ugutio, mysticum dici de temporalibus ; mysterium de spiritualibus. MYSTICUS. Vide Sarica. MYSTILE, Panis qui canibus objicitur, Lat. Canice ; vel panis excavatus sorbitioni accommodus. Vocabul. Sussanni. Vide Lex. Martinii. MYTHISTORIA, Fabulosa historia. Jul. Capitolinus in Macrino :

Libros Mythistoriis replevit talia scribendo.

Hinc MYTHISTORICUS, apud Flav. Vopiscum in Firmo :

Marius Maximus homo omnium verbosissimus, qui et mythistoricis se voluminibus implicavit.

MYTRUM. Testament. Hugonis I. Episcopi Tolosani apud Catellum pag. 858 :

Dono itaque unum Mytrum ab auro sancto Stephano, et unum missalem, etc.
Mitram, forte. MYXA, Myxus, Mixus, ex Gr. . Ellychnium lucern. Anastasius in S. Silvestro :

Myxum ex stuppa amianthi.

Item : In S. Hilaro pag. 28 :

Posuit lucernam ex auro purissimo Mixorum 10. pens. lib. 30. Lucernam auream cum Mixis luminum decem.
Sed ibi perperam nixis, ut et pag. 14. 16. 17. 28. 258. pro mixis, uti prferunt alii Cod. Gall. Meche ; unde Amecher, ellychnio instruere, in Stat. candelar. Rotomag. ann. 1403. tom. 8. Ordinat. reg. Franc. pag. 599. art. 2 :

La plus grosse (chandelle) sera Ameche la value.

Infra :

Bimix, Lucern qu habent bina Mixa, . Idem, in Leone III :

Fecit... lucernas majores fusiles Bimixas anaglyphas duas pens. etc. Et super ipsa cerostata, fecit lucernas fusiles Bimixas duas ex argento.

In Leone IV. Lucernam Bimixyn. Lucerna Bilychnis, in Fragmento Petronii pag. 15. MYZINUM. Vide Imizilum. MYZQUITA. Vide Meschita.