Ad: FİDAN

SOYAD: MƏMMƏDOVA

QRUP:B20- 350T

FAKÜLTƏ: TƏRCÜMƏ ( FRANSIZ)

FƏNN: HÜQUQİ TƏRCÜMƏ

MÜƏLLİM: ƏHƏDLİ SƏBİNƏ

 Droit Pénal İnternational

A l'instar du droit pénal national, qui vise à protéger l'ordre juridique

interne des actes criminels, le droit pénal international vise également à
lutter contre les violations particulièrement dangereuses de divers
domaines du droit international, les actes criminels portant atteinte aux
intérêts de plusieurs États ou de l'ensemble de la communauté
internationale : par exemple, en droit maritime international (piraterie), en
droit aérien international (détournement d'aéronefs, autres atteintes à la
sécurité de l'aviation civile), en droit diplomatique (atteintes aux personnes
bénéficiant de la protection diplomatique), en droit international
économique et financier (faux de billets de banque), etc. .Le droit pénal
international est un nouveau domaine du droit international. Cependant,
des normes distinctes ont commencé à émerger dès le XIXe siècle. La
première ébauche du code pénal international est apparue en 1832, mais à
cette époque, il s'agissait principalement de trafic de drogue, d'esclaves,
etc. il s'agissait de crimes comme La Première Guerre mondiale a donné
une certaine impulsion au développement du domaine du droit en question.
Des commissions d'enquête spéciales créées par les gouvernements de
Belgique, d'Angleterre, de Russie et de France ont révélé les faits de
violations massives et flagrantes des coutumes et des lois par l'Allemagne
pendant la guerre. L'article 227 du traité de Versailles conclu en 1919
accuse l'empereur allemand Guillaume II d'avoir violé les normes morales
internationales et les accords internationaux et prévoit la création d'un
tribunal spécial à son égard. L'article 228 du traité établit le droit des États
alliés de poursuivre d'autres représentants de l'État allemand coupables
d'avoir violé les us et coutumes de la guerre. Cependant, comme on le sait,
ces dispositions du traité de Versailles sont restées inappliquées. Le
gouvernement néerlandais a refusé de remettre l'empereur, qui s'était
échappé sur son territoire, aux puissances alliées. Quant aux autres
criminels, le gouvernement allemand, contrairement aux termes du traité
de Versailles, n'a pas livré ces personnes à un tribunal international ou à un
tribunal d'un État étranger, et le tribunal de Leypis, qui a jugé ces affaires,
n'a condamné que 6 des 896 personnes accusées de crimes de guerre, et
lui-même à des peines légères. La Convention de 1937 pour la prévention
et la répression du terrorisme prévoyait la création d'un tribunal pénal
international « ayant juridiction sur les individus qui ont violé les
dispositions de cette Convention ». Cependant, pour des raisons
historiques, ce tribunal n'a pas été créé et la Convention elle-même n'a été
ratifiée que par un seul État.
La juridiction pénale internationale n'a pu être mise en œuvre pour la
première fois qu'après la Seconde Guerre mondiale, à l'exemple des
tribunaux de Nuremberg et de Tokyo, créés pour punir les militaristes
allemands et japonais coupables de crimes contre la paix et l'humanité.
Bien qu'ils aient agi comme un « tribunal des nations victorieuses » et
enquêté sur les crimes commis par une seule partie, les tribunaux de
Nuremberg et de Tokyo ont joué un rôle important dans le développement
du droit pénal international et jeté les bases de la responsabilité pénale
individuelle internationale ; pour la première fois, des individus sont jugés
par un organe judiciaire international sur la base du droit international.
La fin de la guerre froide et la réduction des tensions internationales ont
apporté des changements positifs au droit international dans son ensemble,
y compris l'institution de la responsabilité pénale internationale. Les
travaux sur le projet de code des crimes contre la paix et la sécurité de
l'humanité, longtemps discutés par la Commission du droit international
des Nations unies, ont été fortement accélérés et ont été adoptés en
première lecture en 1994. En 1993 et 1994, des tribunaux pénaux
internationaux ad hoc ont été établis respectivement en Yougoslavie et au
Rwanda. Les statuts et jugements de ces tribunaux sont tout à fait
remarquables d'un point de vue scientifique et pratique et peuvent être
considérés comme une contribution significative au développement de la
jurisprudence dans le domaine de la responsabilité pénale internationale.
En juillet 1998, le Traité portant création de la Cour pénale internationale
et son Statut ont été adoptés, et le 1er juillet 2002, après 60 ratifications, le
Statut est entré en vigueur.
Le droit pénal international a plusieurs caractéristiques :
a) le droit pénal international comprend non seulement le droit pénal, mais
aussi le droit de procédure pénale et la structure judiciaire. Par exemple,
les statuts des tribunaux yougoslave et rwandais et de la Cour pénale
internationale contiennent des dispositions relatives à la structure et au
processus judiciaires, ainsi que des normes de fond. La spécificité du droit
pénal international s'explique par le fait qu'il n'est pas encore pleinement
formé et que ses éléments systémiques n'ont pas atteint le niveau de
développement nécessaire ;
b) la responsabilité pénale des personnes ayant commis des crimes
internationaux peut être engagée à la fois par des tribunaux internationaux
et des tribunaux nationaux. Tant les normes juridiques internationales
(principalement dans le premier cas) que les normes juridiques nationales
adoptées pour leur mise en œuvre peuvent être appliquées à ces
personnes ;
c) le droit pénal international, en règle générale, ne détermine pas la peine.
Il est vrai que les statuts des tribunaux de Nuremberg et de Tokyo
prévoyaient certaines peines. Un certain nombre de sanctions ont
également été prévues dans les statuts des tribunaux yougoslave et
rwandais et de la Cour pénale internationale. Dans le droit pénal national,
comme on le sait, non seulement tout acte est un crime, mais aussi sa peine
est déterminée par le législateur dans le cadre de la même norme. En droit
pénal international, les accords interétatiques définissent en règle générale
la nature pénale de tel ou tel acte, mais laissent ouverte la question des
sanctions spécifiques. L'absence d'indication du type et de l'ampleur de la
peine dans les accords internationaux signifie qu'une mesure de sanction
spécifique peut être déterminée soit par les tribunaux nationaux, soit par
un tribunal international après que le crime a été commis.
Il convient de noter ici que les statuts des tribunaux yougoslave et
rwandais contenaient un article distinct (article 24 et article 23,
respectivement) réglementant la question des mesures punitives. Le texte
de ces articles se recouvrant complètement, nous ne donnons ci-dessous
que le texte de l'article 24 du Statut du tribunal yougoslave : "1. La peine
prononcée par la chambre de première instance est limitée à
l'emprisonnement. Les Chambres évoqueront la pratique des peines
privatives de liberté dans les tribunaux de l'ex-Yougoslavie. 2. Les
chambres devraient tenir compte de facteurs tels que la nature du crime et
les caractéristiques individuelles de la personne condamnée lorsqu'elles
prononcent des peines. 3. Outre la privation de liberté, les Chambres
peuvent ordonner la restitution au propriétaire légitime de tout bien acquis
par un comportement délictueux." Incidemment, le Tribunal n'était pas
habilité à imposer la peine de mort. Le Statut de la Cour pénale
internationale définit deux principaux types de peines : l'emprisonnement
et l'amende. Le tribunal ne peut imposer la peine de mort.

Dövlətdaxili hüquq qaydasını cinayətkər əməllərdən qorumaq məqsədi

daşıyan milli cinayət hüququ kimi, beynəlxalq cinayət hüququ da
beynəlxalq hüququn müxtəlif sahələrinin xüsusilə təhlükəli pozuntularına,
bir neçə dövlətin və yaxud bütün beynəlxalq birliyin mənafeyinə toxunan
cinayət əməllərinə qarşı mübarizə məqsədi daşıyır: məsələn, beynəlxalq
dəniz hüququnda (dəniz quldurluğu), beynəlxalq hava hüququnda (hava
gəmilərinin qaçırılması, mülki aviasiyanın təhlükəsizliyinə qarşı digər
cinayətlər), diplomatiya hüququnda (diplomatik müdafiəsi olan şəxslər
əleyhinə cinayətlər), beynəlxalq iqtisadi və maliyyə hüququnda (pul
nişanələrinin saxtalaşdırılması) və s.
Beynəlxalq cinayət hüququ beynəlxalq hüququn yeni sahəsidir. Lakin ayrı-
ayrı normalar artıq XIX əsrdə yaranmağa başlamışdır. Beynəlxalq cinayət
məcəlləsinin ilk layihəsi hələ 1832-ci ildə ortaya çıxmışdı, lakin o zaman
söhbət, əsas etibarilə, narkotik maddələrlə alver, qul alveri və s. kimi
cinayətlərdən gedirdi. Sözü gedən hüququ sahəsinin inkişafına birinci
dünya müharibəsi müəyyn təkan verdi. Belçika, İngiltərə, Rusiya və
Fransa hökumətlərinin yaratdıqları xüsusi istintaq komissiyaları Almaniya
tərəfindən müharibədə adət və qanunların kütləvi şəkildə və kobud
pozulması faktlarını aşkara çıxardı. 1919-cu ildə bağlanmış Versal sülh
müqaviləsi özünün 227-ci maddəsində alman imperatoru II Vilhelmi
beynəlxalq əxlaq normalarını və beynəlxalq müqavilələri pozmaqla
günahlandırır və onun üzərində xüsusi məhkəmə təsis edilməsini nəzərdə
tutur. Müqavilənin 228-ci maddəsində müttəfiq dövlətlərin müharibə adət
və qaunlarının pozulmasında təqsirli olan digər Almaniya dövlət
numayəndələrini məhkəməyə vermək hüququ təsbit olunurdu. Lakin,
məlum olduğu kimi, Versal sülh müqaviləsinin bu müddəaları həyata
keçirilməmiş qaldı. Niderland hökuməti onun ərazisində qaçıb gəlmiş
imperatoru müttəfiq dövlətlərə verməkdən imtina etdi. Digər
cinayətkarlara gəldikdə isə, Almaniya hökuməti, Versal müqaviləsinin
şərtlərinə zidd olaraq, həmin şəxsləri beynəlxalq məhkməyə və ya xarici
dövlətin məhkəməsinə vermədi və bu işlərə baxan Leypis məhkəməsi
müharibə cinayətlərində ittiham olunan 896 şəxsdən yalnız 6-nı, özü də
yüngül cəzalara məhkum etdi.

1937-ci ildə bağlanmış Terrorizmin qaşısının alınması və cəzalandırılması

haqqında Konvensiya “həmin Konvensiyanın müddəalarını pozmuş fiziki
şəxslərin üzərində yurisdiksiyaya malik olan” beynəlxalq cinayət
məhkəməsinin yaradılmasını nəzərdə tuturdu. Lakin tarixi səbələr üzündən
bu məhkəmə yaradılmadı və Konvensiyanın özünü ancaq bir dövlət
ratifikasiya etmişdi.
Beynəlxalq cinayət yurisdiksiyası ilk dəfə olaraq yalnız ikinci dünya
müharibəsindən sonra, sülh və bəşəriyyət əleyhinə cinayətlərdə təqsirli
olan alman və yapon militaristlərini cəzalandırmaq üçün təsis olunmuş
Nürnberq və Tokio tribunallarının nümunəsində həyata keçirilə bildi.
Əslində “qalib dövlətlərin məhkəməsi” kimi çıxış etdiyinə və yalız bir
tərəfin törətdiyi cinayətləri araşdırdığına baxmayaraq, Nürnberq və Tokio
tribunalları beynəlxalq cinayət hüququnun inkişafında əhəmiyyətli rol
oynadı və beynəlxalq fərdi cinayət məsuliyyətinin əsasını qoydu; ilk dəfə
olaraq fiziki şəxslər beynəlxalq məhkəmə orqanı tərəfindən beynəlxalq
hüquq normaları əsasında mühakimə olundular.
Soyuq müharibənin başa çatması və beynəlxalq gərginliyin azalması
bütövlükdə beynəlxalq hüquqa, o cümlədən beynəlxalq cinayət
məsuliyyəti institutuna pozitiv dəyişikliklər gətirdi. BMT Beynəlxalq
hüquq komissiyasının uzun dövr ərzində müzakirə etdiyi Sülh və
bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə cinayətlər Məcəlləsinin Layihəsi
üzərində iş xeyli surətləndi və 1994-cü ildə ilk oxunuşda qəbul olundu.
1993 və 1994-cü illərdə müvafiq olarq Yuqoslaviya və Ruanda ad hoc
beynəlxalq cinayət tribunalları təsis olundu. Bu tribunalların
nizamnamələri və hökümləri elmi-praktik baxımdan olduqca
diqqətəlaiqdir və beynəlxalq cinayət məsuliyyəti sahəsində presedent
hüququnun inkişafına əhəmiyyətli töhfə sayıla bilər. 1998-ci ilin iyul
ayında Beynəlxalq cinayət məhkəməsinin yaradılmasl haqqında Müqavilə
və onun Nızmnaməsi qəbul olundu və 2002-ci il iyulun 1-də 60
ratifikasiyadan sonra Nizamnamə qüvvəyə mindi.
Beynəlxalq cinayət hüququnun bir sıra xüsusiyyətləri vardır: 
a) beynəlxalq cinayət hüququ özündə nəinki cinayət hüququna, habelə
cinayət-prosesual hüququna və məhkəmə quruluşuna aid normaları ehtiva
edir. Məsələn, Yuqoslaviya və Ruanda tribunallarının və Beynəlxalq
cinayət məhkəməsinin Nizamnamələrində maddi normalarla yanaşı,
məhkəmə quruluşu və proseslə bağlı müddəalar təsbit olunmuşdur.
Beynəlxalq cinayət hüququnun göstəriln xüsusiyyəti onunla izah olunur ki,
o, hələ tam təşəkkül tapmamışdır və onun sistem ünsürləri lazımi inkişaf
səviyyəsinə çatmamışdır;
b) beynəlxalq cinayətlər törətmiş şəxslərin cinayət məsuliyyəti həm
beynəlxalq tribunallar, həm də milli məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilə
bilər. Həmin şəxslərə həm biavısitə beynəlxalq hüquq normaları (əsasən,
birinci halda), həm də onların implementasiyası üçün qəbul olunmuş
dövlətdaxili hüquq normaları tətbiq oluna bilər; 
c) beynəlxalq cinayət hüququ, bir qayda olaraq, cəza müəyyən
etmir. Doğrudur, Nürnberq və Tokio tribunalların Nizamnamələrində
müəyyən cəzalar nəzərdə tutulmuşdu. Yuqoslaviya və Ruanda tribunalların
və Beynəlxalq cinayət məhkəməsinin nizamnamələrində də bir sıra cəzalar
təsbit olunmuşdur. Milli cinayət hüququnda, məlum olduğu kimi, hər hansı
bir əməlin nəinki cinayət olması, habelə onun cəzalandırılması eyni bir
norma çərçivəsində qanunverici tərəfindən müəyyən olunur. Beynəlxalq
cinayət hüququnda isə, dövlətlərarası sazişlər, bir qayda olaraq, bu və ya
digər əməlin cinayət xaraqterini müəyyən etsə də, konkret sanksiyalar
haqqında məsələni açıq qoyur. Beynəlxalq müqavilələrdə cəzanın növü və
ölçüsü haqqında göstərişin olmaması ona əsas verir ki, konkret cəza tədbiri
ya milli məhkəmələr, ya da beynəlxalq tribunal tərəfindən cinayət
törədildikdən sonra müəyyən oluna bilər.
Burada qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Yuqoslaviya və Ruanda tribunalların
nizamnamələrində cəza tədbirləri haqqında məsələni nizama salan ayrıca
maddə (müvafiq olaraq, 24-cü maddə və 23-cü maddə) ehtiva olunmuşdur.
Bu maddələrin mətni tam üst-üstə düşdüyünə görə, biz aşağıda yalniz
Yuqoslaviya tribunalının Nizamnaməsinin 24-cü maddəsinin mətnini
veririk: “1. Birinci instansiya palatası tərəfindən təyin olunan cəza
azadlıqdan  məhrumetmə ilə məhdudlaşdırılır. Palatalar keçmiş
Yuqoslaviya məhkəmələrində azadlıqdan məhrumetmə haqqında
hökümlərin çıxarılması təcrübəsinə müraciət edəcəklər. 2. Hökümləri
çıxarılması zamanı Palatalar cinayətin xaraqteri və məhkum olunmuş
şəxsin fərdi xaraqteristikası kimi amilləri nəzərə alınmalıdır. 3. Azadlıqdan
məhrumetməyə əlavə olaraq, Palatalar, cinayətkar davranışla əldə edilmiş
istənilən əmlakın qanuni sahibkara qaytarılması haqqında sərəncam verə
bilər”. Yeri gəlmişkən, Tribunala ölüm cəzası təyin etmək səlahiyyəti
verilməmişdir. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsində isə iki
əsas cəza növü müəyyən edilmişdir: azadlıqdan məhrumetmə və cərimə.
Məhkəmə ölüm cəzası təyin edə bilməz.

VƏTƏNDAŞLIQ HÜQUQU
Vahid hüquqi statusa mənsub olan hər bir insanın hüquqlarının həcmi
müəyyən dərəcədə, bu fərdin insan yoxsa, vətəndaş kimi çıxış etməsindən
asılıdır. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası əsas hüquq və
azadlıqları «insanın» və «vətəndaşın» hüquq və azadlıqlarına bölməklə
fərqləndirir. 
Belə sual yarana bilər ki, bu cür fərqləndirmənin, insanın ikiləşdirilməsinin
mənası nədir? Bu hər şeydən əvvəl vətəndaş cəmiyyətində şəxsiyyətin
özünümüəyyən etməsini, özünürealizəsini, onun hər hansı qanunsuz
müdaxilədən muxtariyyətini və müstəqilliyini təmin etməkdən ibarətdir. 
Vətəndaş hüquqları fərdin dövlətlə münasibətlər sferasını əhatə edir.
Burada o, yəni fərd, təkcə öz hüquqlarının qanunsuz müdaxilədən müdafiə
olunmasına deyil, həmçinin də dövlət tərəfindən onların həyata
keçirilməsinə aktiv dəstək olunmasına ümid edir. Vətəndaşın statusu onun
dövlətlə xüsusi hüquqi əlaqəsindən - vətəndaşlıq institutundan irəli gəlir
(Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 52-ci maddəsi) 
Vətəndaş hüquqlarından fərqli olaraq, insan hüquqlarıhəmişə hüquqi
kateqoriya kimi çıxış etmir, yalnız mənəvi və sosial kateqoriya kimi çıxış
edir. İnsan hüquqlarına aşağıdakı əlamətlər xarakterikdir:

1. Onlar insanın təbii və sosial məzmunu əsasında meydana gəlir və

inkişaf edir;
2. Obyektiv mövcud olur və dövlət tərəfindən tanınmasından asılı
deyil;
3. İnsana doğulduğu andan məxsusdur;
4. Toxunulmazlıq, pozulmazlıq xarakterinə malikdir, təbii kimi qəbul
edilir (hava, torpaq və su kimi);
5. Birbaşa qüvvəyə malikdir;
6. Ali nemət kimi tanınır;
7. Hüququn zəruri hissəsi kimi çıxış edir;
8. İnsan və dövlət arasında qarşılıqlı münasibətlərin prinsip və
normalarını özündə əks etdirir;
9. Onların tanınması, riayət edilməsi və müdafiəsi dövlətin başlıca
vəzifəsi hesab olunur.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının «Əsas insan və vətəndaş

hüquqları və azadlıqları» adlanan III fəslinin bütün maddələri ardıcıl
şəkildə yuxarıda göstərilən prinsiplər üzrə hüquq və azadlıqları
fərqləndirir. Bu öz əksini ayrı-ayrı maddələrdə müxtəlif ifadələrin
təsbitində tapır. İnsan hüquqları haqda söhbət gedən yerlərdə Konstitusiya
«hər kəsin... hüququ vardır», «hər kəsə... təminat verilir», «hər kəs... bilər»
və s. ifadələrdən istifadə edir. Bu cür ifadələrdən istifadə onu göstərir ki,
göstərilən hüquq və azadlıqlar Azərbaycan Respublikası ərazisində olan,
Azərbaycan Respublikası vətəndaşı, əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan
şəxs olmasından asılı olmayaraq hər kəs üçün tanınır. Burada belə bir
formula diqqət yetirmək yerinə düşərdi: «hər bir vətəndaş insandır, hər bir
insan hələ vətəndaş deyil». Odur ki, vətəndaşlar insan hüquqlarından tam
həcmdə istifadə etdikləri halda, dövlətin vətəndaşı olmayan, lakin dövlət
ərazisində müvəqqəti olan və ya daimi yaşayan şəxslər, yəni əcnəbilər və
vətəndaşlığı olmayan şəxslər yalnız qanunla nəzərdə tutulan hallarda
vətəndaş hüquqlarından olmayan şəxslər yalnız qanunla nəzərdə tutulan
hallarda vətəndaş hüquqlarından istifadə edə bilərlər.
Bununla yanaşı, 52-57-ci maddələrdə göstərilmiş hüquqlar yalnız
Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına məxsusdur. Bunlar, əsasən siyasi
hüquqlardır - vətəndaşlıq hüququ, cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında
iştirak hüququ, dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ, müraciət
etmək hüququ və sairədir.
Konstitusiyada yalnız Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının daşıdığı
vəzifələr də göstərilib - Vətənə sədaqət (maddə 74), Vətəni müdafiə
(maddə 76), Dövlət rəmzlərinə hörmət (maddə 75). Azərbaycan
Respublikasından qovulmanın və ya xarici dövlətə verilmənin
(ekstradisiya) qadağan edilməsi yalnız Azərbaycan Respublikası
vətəndaşlarına şamil edilir (maddə 53)
İnsan hüquqlarının təmini üzrə vəzifəni öz üzərinə götürən dövlət, ondan,
hüquq normalarında öz əksini tapmış etalonlara uyğun davranışı tələb
etmək hüququna malikdir. Buna görə də dövlət fərdə qarşı öz tələblərini
vəzifələr sistemi şəklində irəli sürür və onların icra edilməməsinə görə
hüquqi məsuliyyət tədbirləri müəyyən edir. 
Subyektiv mənada hüquq şəxsin öz iradəsilə həyata keçirə bildiyi mümkün
davranış variantı, imkanıdır. Vəzifə isə insanın obyektiv zəruri, məcburi
davranışıdır.
Cəmiyyətdə digərləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan insan həm cəmiyyət, həm
də öz həmvətənləri ilə münasibətdə vəzifələrə malik olmaya bilməz. Buna
görə də, vəzifə, hüquqi statusun hüquq və azadlıqlar qədər əhəmiyyətli
elementidir. Onlar qırılmaz şəkildə bir-birinə bağlıdırlar və bir-birindən
asılı olmadan mövcud ola bilməzlər. Bu cür asılılıq insanların əxlaqi
qarşılıqlı fəaliyyətini yaradır. «İnsan hüquqları haqqında ümumi
bəyannamə»nin 1-ci maddəsi bəyan edir: «Bütün insanlar azad, hüquq və
ləyaqətlərinə görə bərabər doğulurlar. Onlar idrak və vicdana malikdirlər
və bir-birilə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar». 
Beləliklə, hüquq, azadlıq və vəzifələri ehtiva edən insan və vətəndaşın
hüquqi statusu, insanların bir-birilə qarşılıqlı əlaqəsinin tarazlaşdırılmış
üsullarının yaradılmasına və fərdin cəmiyyətin və dövlətin normal
münasibətlərinin qurulmasına məqsədyönlü şəkildə təsir göstərir. 
İnsan və vətəndaşın hüquqlarından danışarkən, əlbəttə ki, birinci növbədə
onların bugünkü həyata keçirilməsi mexanizmləri və üsullarından
danışmaq zərurəti yaranır. Burada da insan hüquqlarının mövcudluğu və
fəaliyyəti prinsiplərinə toxunmaq çox vacibdir. 
Bu prinsiplər, özünə demokratik xarici ölkələrdə insan və vətəndaş hüquq
və azadlıqlarının inkişafının mütərəqqi təcrübəsini, həmçinin də, «İnsan
hüquqları haqqında ümumi Bəyannamə»də, «Mülki və siyasi hüquqlar
haqqında Pakt»da, «İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında
beynəlxalq Pakt»da, «İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi
haqqında Avropa Konvensiyasında» və bir Sıra digər universal və regional
aktlarda əks olunmuş, insan hüquqları müdafiəsinin beynəlxalq-hüquqi
aspektlərini mənimsəyərək, öz əksini Azərbaycan Respublikasının Əsas
Qanununda - Konstitusiyada tapmışdır. 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasmın 24-cü maddəsində (ümumilik,
ayrılmazlıq, pozulmazlıq və toxunulmazlıq prinsipləri), 25-ci maddəsində
(bərabərlik prinsipi), 71-ci maddəsinin 1-ci hissəsində (dövlət müdafiəsi
prinsipi), 71-ci maddəsinin 6-CI hissəsində (birbaşa qüvvədə olma
prinsipi) insan və vətəndaşın hüquqi statusunun əsas prinsipləri təsbit
olunmuşdur. 
İnsan və vətəndaşın hüquqi statusunun bütün bu konstitusion prinsipləri
Azərbaycan dövlətinin insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqları sferasında
siyasətinin əsas istiqamətlərini müəyyən edir və onların hüquqi statusunun
əsasını təşkil edir. 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında bəyan edilir ki, əsas hüquq və
azadlıqlar toxunulmazdır və hər kəsə doğulduğu andan mənsubdur. Burada
söhbət ondan gedir ki, əsas hüquqları dövlət bağışlamır, şəxsin doğulma
faktı onun hüquqlara malik olmasına əsas verir. 
İnsan və vətəndaşın hüquqi statusunun əsas prinsiplərdən başqa sair
prinsiplərə aşağıdakıları da aid etmək olar:

1. insan hüquqları, dövlətin yurisdiksiyası altında olan hər kəsə

zəmanət verir;
2. insan hüquqları ali sərvətdir, onlara hörmət, riayət və müdafiə isə
dövlətin vəzifəsidir;
3. insan hüquqları hakimiyyət üzərində nəzarət vasitəsi, insan
hüquqları ilə müəyyən olunan azadlıq həddini keçməməli olan
dövlətin qeyri-məhdud hakimiyyətinin məhdudlaşdırıcısıdır;
4. insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının təmini hər hansı əlamət
üzrə diskriminasiya ilə bir araya sığa bilməz;
5. insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsi başqa şəxslərin
hüquq və azadlıqlarını pozmamalıdır;
6. əsas hüquq və azadlıqlar bütün dövlət ərazisində eyni olmalıdır;
7. şəxsi, siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni hüquq və azadlıqlar dəyərinə
görə bərabər səviyyəlidirlər, bu hüquqların vahid sistemində
ierarxiya yoxdur;
8. kollektiv hüquqlar fərdin hüquqlarıdan ayrılmazdırlar, onlar fərdi
hüquqlara zidd olmamalı, şəxsiyyətin hüquqi statusunu
məhdudlaşdırmamalıdırlar;
9. insan hüquqları universaldır.
L'étendue des droits de chaque personne appartenant à un même statut
juridique dépend dans une certaine mesure du fait que cette personne agit
en tant que citoyen ou non en tant qu'être humain. Ainsi, la Constitution de
la République d'Azerbaïdjan différencie les droits et libertés fondamentaux
en les divisant en droits et libertés de "l'homme" et du "citoyen".Une telle
question peut se poser, quel est le sens de cette sorte de différenciation, la
dualisation de l'homme ? Cela consiste tout d'abord à assurer
l'autodétermination et l'autoréalisation de la personnalité dans la société
civile, son autonomie et son indépendance de toute ingérence illégale. Les
droits civils couvrent la sphère des relations entre l'individu et l'État. Ici,
c'est-à-dire un individu, espère non seulement protéger ses droits contre les
ingérences illégales, mais aussi soutenir activement leur mise en œuvre par
l'État. Le statut de citoyen découle de sa relation juridique spéciale avec
l'État - l'institution de la citoyenneté (article 52 de la Constitution de la
République d'Azerbaïdjan)

Contrairement aux droits civils, les droits de l'homme n'agissent pas

toujours comme une catégorie juridique, mais seulement comme une
catégorie morale et sociale. Les caractéristiques suivantes sont
caractéristiques des droits de l'homme : Ils naissent et se développent sur
la base du contenu naturel et social d'une personne ;

L'objectif existe et ne dépend pas de la reconnaissance de l'État ;

Elle appartient à l'homme dès le moment de sa naissance ;

L'inviolabilité a le caractère d'inviolabilité, considérée comme allant de soi

(comme l'air, le sol et l'eau);

Il a un effet direct;

Elle est connue comme la bénédiction suprême ;

Agit comme une partie nécessaire de la loi ;

Il reflète les principes et les normes des relations mutuelles entre le peuple
et l'État ;
Leur reconnaissance, leur respect et leur protection sont considérés comme
le devoir principal de l'État. Tous les articles du chapitre III de la
Constitution de la République d'Azerbaïdjan intitulé "Droits et libertés
fondamentaux de l'homme et du citoyen" distinguent systématiquement les
droits et les libertés sur la base des principes susmentionnés. Cela se
reflète dans la détermination des différentes expressions dans les articles
individuels. Lorsqu'on parle des droits de l'homme, la Constitution stipule
que "chacun... a le droit", "chacun... est garanti", "chacun... peut", etc.
utilise des expressions. L'utilisation de telles expressions montre que les
droits et libertés spécifiés sont reconnus par tous, qu'ils soient citoyens de
la République d'Azerbaïdjan, étrangers ou apatrides, qui se trouvent sur le
territoire de la République d'Azerbaïdjan. Ici, il conviendrait de prêter
attention à une telle formule : « tout citoyen est un être humain, tout être
humain n'est pas encore citoyen ». Par conséquent, alors que les citoyens
jouissent pleinement de leurs droits de l'homme, les personnes qui ne sont
pas citoyens de l'État, mais qui vivent temporairement ou en permanence
sur le territoire de l'État, c'est-à-dire les étrangers et les apatrides,
uniquement dans les cas prévus par la loi, les personnes dépourvues de
droits civils peuvent utiliser les droits civils uniquement dans les cas
prévus par la loi. En outre, les droits spécifiés aux articles 52 à 57
appartiennent uniquement aux citoyens de la République d'Azerbaïdjan.
Ce sont principalement des droits politiques - le droit à la citoyenneté, le
droit de participer à la vie politique de la société et de l'État, le droit de
participer à l'administration de l'État, le droit de pétition, etc.La
Constitution précise également les devoirs que seuls les citoyens de la
République d'Azerbaïdjan portent - fidélité à la patrie (article 74), défense
de la patrie (article 76), respect des symboles de l'État (article 75).
L'interdiction d'expulsion de la République d'Azerbaïdjan ou de transfert
vers un État étranger (extradition) ne s'applique qu'aux citoyens de la
République d'Azerbaïdjan (article 53). L'État qui entreprend la tâche de
garantir les droits de l'homme a le droit d'exiger de lui un comportement
conforme aux normes reflétées dans les normes juridiques. Par conséquent,
l'État présente ses exigences à l'égard de l'individu sous la forme d'un
système de devoirs et détermine des mesures de responsabilité légale en
cas de non-respect.

Au sens subjectif, un droit est une option possible de comportement qu'une

personne peut mettre en œuvre de sa propre volonté. Le devoir est le
comportement objectivement nécessaire et obligatoire d'une personne. Une
personne qui interagit avec les autres dans la société ne peut manquer
d'avoir des devoirs vis-à-vis de la société et de ses concitoyens. Par
conséquent, le devoir est un élément aussi important du statut juridique
que les droits et les libertés. Ils sont inextricablement liés et ne peuvent
exister indépendamment les uns des autres. Une telle dépendance crée une
interaction morale des personnes. L'article 1 de la "Déclaration universelle
des droits de l'homme" déclare : "Tous les hommes naissent libres, égaux
en droits et en dignité. Ils ont de la compréhension et de la conscience et
doivent se traiter dans un esprit de fraternité."Ainsi, le statut juridique
d'une personne et d'un citoyen, qui comprend des droits, des libertés et des
devoirs, affecte délibérément la création de méthodes équilibrées
d'interaction entre les personnes et l'établissement de relations normales
entre l'individu, la société et l'État. Quand on parle des droits de l'homme
et du citoyen, bien sûr, il faut avant tout parler des mécanismes et des
modalités de leur mise en œuvre aujourd'hui. Ici aussi, il est très important
d'aborder les principes de l'existence et du fonctionnement des droits de
l'homme. Ces principes reflètent l'expérience progressive du
développement des droits et libertés de l'homme et du citoyen dans les
pays étrangers démocratiques, ainsi que la Déclaration universelle des
droits de l'homme, le Pacte relatif aux droits civils et politiques, le Pacte
international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels. Elle se
reflète dans la Convention européenne de sauvegarde des droits de
l'homme et des libertés fondamentales et dans un certain nombre d'autres
actes universels et régionaux, adoptant les aspects juridiques
internationaux de la protection des droits de l'homme et trouvant son
expression dans la Loi fondamentale de la République d'Azerbaïdjan - la
Constitution. Article 24 (principes d'universalité, d'indivisibilité,
d'inviolabilité et d'inviolabilité), Article 25 (principe d'égalité), Article 71,
Partie 1 (principe de protection de l'État), Article 71, Partie 6-CI (le
principe d'effet direct) le principal principes du statut juridique d'une
personne et d'un citoyen ont été établis. Tous ces principes constitutionnels
du statut juridique de la personne et du citoyen déterminent les principales
orientations de la politique de l'État azerbaïdjanais dans le domaine des
droits et libertés de la personne et du citoyen et constituent la base de leur
statut juridique.

La Constitution de la République d'Azerbaïdjan stipule que les droits et

libertés fondamentaux sont inviolables et appartiennent à chacun dès sa
naissance. Ici, nous parlons du fait que les droits fondamentaux ne sont pas
accordés par l'État, le fait de la naissance d'une personne est la base de ses
droits. Outre les grands principes du statut juridique d'une personne et d'un
citoyen, peuvent être attribués à d'autres principes :

les droits de l'homme sont garantis à toute personne relevant de la

juridiction de l'État ;

les droits de l'homme sont la plus haute richesse, et leur respect, leur
observation et leur protection sont le devoir de l'État ;

les droits de l'homme sont un moyen de contrôle du pouvoir, une

limitation du pouvoir illimité de l'État, qui ne doit pas dépasser les limites
de liberté définies par les droits de l'homme ;

la garantie des droits et libertés des personnes et des citoyens ne peut être
associée à aucune discrimination;

la réalisation des droits et libertés de l'homme ne devrait pas violer les

droits et libertés d'autrui;

les droits et libertés fondamentaux doivent être les mêmes dans tout l'État;

les droits et libertés personnels, politiques, économiques, sociaux et

culturels sont de valeur égale, il n'y a pas de hiérarchie dans le système
unifié de ces droits ;

les droits collectifs sont inséparables des droits individuels, ils ne doivent
pas entrer en conflit avec les droits individuels et ne doivent pas limiter le
statut juridique d'un individu ;

les droits de l'homme sont universels.

Vocabulaire :
La constitution-konstitusiya
İnviolable-toxunulmaz
Valuer- dəyər
Les droits de l’homme-insan hüquqları
Les droits collectifs- kollektiv hüquqlar
Les droits individuels- fərdi hüquqlar
Juridique- hüquqi
Dépasser- aşmaq
Les droits fondamentaux-əsas hüquqlar
Expérience- təcrübə
La conscience-şüur
Concitoyens- həmvətənlilər
Exigences- tələblər
Constituer- təşkil etmək
Des relations mutuelles- qarşılıqlı əlaqələr
Inextricablement- ayrılmaz
Discrimination- ayrı seçkilik
Attribuer- təyin etmək