Vous êtes sur la page 1sur 540

Les contes provençaux :

contes, récits, fabliaux,


sornettes de ma mère l'oie,
légendes, facéties, devis
divers / [...]

Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France


Mistral, Frédéric (1830-1914). Auteur du texte. Les contes
provençaux : contes, récits, fabliaux, sornettes de ma mère l'oie,
légendes, facéties, devis divers / Frédéric Mistral. 1980.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart


des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le
domaine public provenant des collections de la BnF. Leur
réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet
1978 :
- La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et
gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment
du maintien de la mention de source.
- La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait
l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la
revente de contenus sous forme de produits élaborés ou de
fourniture de service.

CLIQUER ICI POUR ACCÉDER AUX TARIFS ET À LA LICENCE

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de


l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes
publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation


particulier. Il s'agit :

- des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur


appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés,
sauf dans le cadre de la copie privée, sans l'autorisation préalable
du titulaire des droits.
- des reproductions de documents conservés dans les
bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont
signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à
s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de
réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le


producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du
code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica


sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans
un autre pays, il appartient à chaque utilisateur de vérifier la
conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions


d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en
matière de propriété intellectuelle. En cas de non respect de ces
dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par
la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition,


contacter
utilisation.commerciale@bnf.fr.
Joseph Roumanie
LES CONTES PROVENÇAUX
DU MÊME AUTEUR

Mireille, Poème provençal avec traduction française


er regard (1859)' traduction française
CALENDAL, Poème provençal avec
en regard (1867).
LES ILES D'OR, Poème
provençal avec traduction fran-
çaise en regard (1876 et 1889).
NERTE, Poème provençal avec
traduction française en
regard (1884).
provençal avec traduc-
LE PoÈME Du Rhône, Poème
tion française en regard (1897).
LES Olivades, Poème
provençal avec traduction fran-
çaise en regard
provençal avec traduction
LA REINE Jeanne, Drame
française en regard (1890).
LE TRÉSOR DU FÉLiBRiGE,
Dictionnaire piovençal-fran-
çais (1880-1886)
provençale avec tra-
Mémoires ET RÉCITS, en prose
duction française
traduction fran-
LA Genèse, en prose provençale avec
çaise et texte de la Vulgate (1910).
PROSE D'ALMANACH, en prose
provençale avec traduc-
tion française (1926).
Frédéric MISTRAL

LES CONTES
PROVENÇAUX
CONTES. RÈCITS. FABLIAUX. SORNETTES DE MA
MÈRE L'OIE. LÉGENDES.FACÉTIES. DEVIS DIVERS.

CULTURE PROVENÇALE ET MÉRIDIONALE


MARCEL PETIT
Place de l'Eglise
13200 Raphèle-lès-Aries
CP.M, Marcel PETIT
PROUMIERO PARTIDO

PROSO D' ARMANA


L'OME JUSTE

l'a 'n ome qu'uno fes aguè 'n enfant; e'n agitent
aquel enfant ié vougué pèr peirin
un orne juste. Mai,
ounte lou trouva? Cerco que cercaras!
Vai rescountra Sant PUre; e sant Pèire ié vèn
« Que cercas tant, brave orne?
Cerque un peirin pèr moun pichot.
Se voulès que iéu vous lou tèngue?
Es que, l'orne respond, voudriéu
un ome juste.
Poudès gaire miéus toumba, sant Pèire ié dis.
E quau sias, vous?
Siéu sant Pèire.
Sant Pèire ? que pourtas li clau? sias pas juste
pèr quàuqui marrit pecat de mai de
o mens, metès lis un
au paradis e lis autre ci l'infèr. Sias pas l'ome que vole,
à-Diéu-sias! »
II

E marcho que marcharas, e cerco que cercaras.


Rescontro lou bon Diéu
« Que cercas
tant, brave orne?
Cerqueunpeirinpèrmounpkhot.
Se vouïès que iéu vous lou tèngue, iéfai loti bon
Diéu, siéu à voste service.
Es que, l'ome respond, voudriéu un ozne juste.
Poudès pas miéus capita.
E quau sias, vous?
Siéu lou bon Diéu.
Loti bon Diéu! ah! nàni, nàni, sias pas tou
peirin que cerque.
siéu
Coume vai, miserable pecadou!.troves que

juste, Segnour Diéu ? Mandas de riche,


Vous,
mandas de paure, fasès de sage, f oses de fou, n'en creas
de dre, n'en creas de gàmU, à l'un dounas
la sciènci,
ci l'autre Vignourènço, à-n-aquest
lou bonur, à-n-aquéu
lou malur. Nàni sias pas lou peirin que me
fau. »

III

E marcha que marcharas, e, bousco que bouscaras.


Rescontro la Mort. E'm'aeo la Mort ié vèn
« Que cercas tant,
brave ome?
Cerque un peirin pèr moun pichot.
Se me voulès, la Mort ié dis, siéu ci voste service.
Es que, l'ome respond, voudriéu un ome juste.
Oh! pèr acô-d'aqui, poudès pas miéus tomba.
E quau sias, vous?
Siéu la Mort.
La Mort! à la bono ouro! Vous, bello Mort,
sias justo aqui ci vosto fàci, i'à ni riche ni paure, ni
noble nipacan, ni rèi ni sujet, si savènt ni ase, ni jouine
ni vièi, ni degun que tèngue! Osco, vivo la Mort!
Sara vous, o justo Mort,lou peirin de moun pichot. »

IV

E la Mort Sànti Font, e, se


tenguè l'enfant sus li
faguè'n bèu fihoulage. E veici qu'au repas i' avié 'n
plat de lentiho e la Mort li manjavo emé la pouncho
d'uno espinglo. Adounc l'orne ié diguè
« Coume vai, Mort, que manjas li lentiho em' uno
espinglo ?
Moun bèu, faguè la Mort, iéu siéu l'ome de la
paciènci. Emai ane plan, ai toujour bello ouro li
jouine, li gaiard, lis urous fan pas cas de iéu e rison de
la Catnuso mai li espère au trau, n'i'a pas un que
m'escape. »
Quand lou repas fuguè fini, la Mort diguè à l'ome
« D'abord qu'ai tengu toun
fiéu, te vau donna' n
secrèt pèr lis estreno ddu pichot. Escouto bèn quand
quaucun sara malaut, se tu me veses drecho ci la testiero
de soun lié pos afourti, segur, que lou malaut es sauve
mai quand me veiras i pèd, emé nza daio, pos dire qu'es
perdu. »
Acd vai bèn. Noste ome se faguè medecïn e 'm'acà
quand un malaut lou mandavo souna, entre intra dins la
chambro, se vesié la Catnuso vers lou cabés Mu lié,
ourdonnavo pèr remèdi un pau d'aigo de la dourgo, e
disié au malaut
« Agues pas pou, escaparas. »
S'au countràri, vesié la Mort, sa daio en man, i
pèd dâu lié, tout-d'un-tèms disié i parent en brandant
la tèsto
« Aco's un gros malaut, n'en fara pas soun proun,
anas léu querre lou noutàri emai lou capelan.
E'n estènt que jamai se troumpavo, acampè'no coun-
fianço coume ges de médecin, e, gagné 'n argent fou, e
vetiguè riche coume la mar. De tbns en tètns, la Mort,
en passant, lou venté vèire, e lou mège éupulènt la
repaupié magnificamen e ié disié toujour Vivo l'ome
juste

Pamens se fasié vièi, e veici que la Mort un jour ié


digue
«Iéu toujour te vène vèire Quouro vènes un pau, tu,
me vèire à ma demoro?
Quand voudras, diguè l'orne.
Eh bèn, faguè la Mort, se vos, vène emé iéu,
fensignarai l'oustau.
Vague!»
E' m'acà touti dous se meton en camin. Marcho que
marcharas pèr draio e pèr draidu. Vers soulèu enintra,
arribèron au pèd d'uno mountagno afrouso, pren-
e
guèron uno coumbo negro que fasiè pou,
e, au founs
d'aquelo coumbo trouvèron uno baumo
que de liuen
pareissié clavelado de lume.
« Es eici, diguè la Mort, intro! »
Noste ome intrè e veguè 'no grand salo touto pleno
de calèu que trasien dins lou sourne si lusour de touto
meno. Après aquelo salo d'àutri salo atenènto eilalin
se durbien, tduti enluminado e innoumbrablo à l'in-
fini.
Oh! botidiéu! quant de lume! diguè l'orne, esba-
lauvi.
Acô, digue la Mort, es li calèu de vosto vido.
Vès, aquéu qu'escampo?
Acd 's un enfant que nais.
E, aquéu d'aqui, queto bello mino
Acds 's un ome dins soun bon.
E aquéu d'eila que fai li darrié belu.
Es un qu'es ci l'angoni.
Oh! voudriéu ben vèire un pau lou miéu.
Vène, digue la Mort, passen dins l'atitro salo,
lou veiras. »
Coume fuguèron dins fautro salo, l'ome cridè
« Oh! lou bèu calèu d'ôli! coume clarejo! coume
lusis! se poudié èstre lou miéu!
Es aquéu de toun drole, la Mort respoundeguè.
E aquéu, pecaire, aquéu que n'a plus qu'un degout
d'àli que fai tant marrido mino e que sembla
que vai
mouri.
Es lou tiéu!
Ai! moun Diéul aco's poiissible! Aro qu'ai la
fourtuno e que poudriéu un paujoui!
Es lou tiéu, e te counseie, en qualita d'ami,
d'adouba tis afaire, de dire toun secrèt à toun enfant e

O
de te counfessa, car n'as plus que tres jour à viéure.
Mort, o bono Mortl-vuejo dins moun calèu
un pau d'àli d'aquéu que verso, d'aquéu de moun drole
que n'a de soubro. »
Mai la nwrt ié repliqué
Se pou pas toun drole es moun fihàu, e, te souvèn
«
dounc plus, tarnagas, qu'as vougu pèr soun peirin un
ome juste? »
La Mort lou venguè quetre, coume avié di, tres jour.
après.
(Arm, Prouv. 1876.)
LI P ASTRE

Lou vièiFerland, un pastre ddu Gres, èro cita au juge


de pas pèr avé leissa si fedo intra dins un farrage.
E Ferland s'aparavo coume un cat de revès en
disènt qu'èro pas eu.
Ah! ç'anen! ié venguè lou juge, que sièrque nous
vengués counta de falabourdo Li pastre, acà se saup,
farias manja voste paire, s'avias un paire. en erbo!
e, aurias avala 'n reinard, e, la co, de la bouco vous
n'en sourtirié 'ncdro, que dirias qu'es pas verai!
Sacre petard de fedo cridè lou vièi Ferland,
emé tout lou respèt que dève à la Justiço,fau, pamens,
que vous digue que farias, Moussu lou juge, despacienta
li sant! Sias toujours sur li pastre e li pastre aqui, e li
pastre eila, Se traucon uno baragno, s'escrancon uno
figuiero, quau l'a fa? es li pastre. Aco vènpièienèdi
e, uno fes pèr tâuti, fau que vous diguen quau sian.
Li gardaire d'avé, sian lis ome ddu bon Diéu
e, quand Noste-Segne vengué au mounde ci Betelén,
es éli li proumié que venguèron l'adoura. Vaqui per-
qué, ci la glèiso, quand vènon li caléndo, represénton li
pastre au coustat ddu bon Diéu. E voulès que vous lou
dîme? Moussu lou juge, siéu bèn vièi, e n'ai jamais
vèîre la Nativeta e aqui,
tnanca, d'ana, tduti lis an, Mai, de juge
dins lou BeUti, t'ai toujour vist li pastre.
mounde,
de pas? enté la voulounta la meiouro don
Moussu,n'i'aij'amalgesvist.'
(Artn. Prout'i 1889.)
LA VACO DOU RÈI REINIÉ

Quand Mounsegne Reinié davalè de l'Anjou pèr veni


regna 'n Prouvènço, aduguè de soun païs uno bello
vaco, sus l'estiganço de la faire vedela e de n'espandi
la raço dins soun nouvèu reiaume. E
coume lou bon
rèi amavo forço li Martegau, n'en counfisè la gàrdi
a-n-un vaquié ddu Martegue, en ié recoumandant de
n'en bèn avé siuen.
« « Ve, ié digué lou rèi, auras cént escut pèr
bèn siuen de ma vaco la an, s'as
menaras au brau, e lou crèis
revendra à la vilo dou Martegue e
auras li cent escut,
la
tant que vaco durara. E dève t'averti que tène ta-
lamen à ma vaco anjouvino
que fariéu penja bessai
au grand falabreguié de la Plaço d6u Palais aquéu
que vendrié pèr me dire qu'es morto. Pas enmena la
vaco. »
Lou vaquié enmenè la vaco mai, malurousamen, la
faguè tant manja qu'au bout de
quauque tèms, la bes-
tiasso, grasso ci fèndre, crebè de la drudiero.
Lou vaquié desoula! Quau i'anara dire
au rèi que
sa vaco es morto ?
Vai atrouba li Conse de la vib-dou Martegue, e iè
cçnto l'autàri en se derraba1tt li péu. pèr
Li Conse tout-d'un-tèms cercon un messagié
avié lou cor
pourta la nouvello à-z-Ais', mai degun
de tira la castagno. Pas tant fada! disien li Marte-
e}itreéli,sabènqu'k-z-Aisli pènjon
gau
Pamens i' aguè 'n Sant-Chamassen que
digue
« Risque lou paquet Se me volon bèn paga
la coumes-
sioun
Acord e pache fa, noste orne vèn à-z-Ais e se fai
»

dàu vaqutè
presenta à Sa Majesta bu Rèi, de la part
e di conse dou Martegue.
« Eh! bèn, ié diguè lou rèi, ami, que fai ma
vaco?
béu
Mounsegne, vasto vaco. ai à vous dire que
plus.
Alor! diguè lou rèi.
Mounsegne, vosto vaco. ai à vous dire que
manjo plus.
Alor! diguè mai lou réi.
Mounsegne, vosto vaco. ai à vous dire que
pisso plus.
Ato alor! faguè mai lou réi.
tant vau lou dire, vai
Mounsegne, vosto vaco.
plus dàu cars.
Ah! ço, vejan, coumpaire, adounc venguè lou
rèi, ma vaco béu plus, manjo plus, pisso plus e cago
plus! Mai alor es morto?.
L'avès di, Mounsegne, Vavès di! Es pas iéu que
sarai penja.
Adounc, lou rèi Reinié se meteguè à rire, e
digtsè au
messagié
Auriéu pas cresegu li Martegan tant fini
Oh! mai, l'ome cridè, es que siéu de Sant-
Chamas!
Ah! ne m'en diras tant, répliqué lou bon Reinié!
Jamai de Sant-Chamas sourtiguè de marrit muscle.
(Arm. Prouv. 1877.)
LOU ])OU PURGATORI

Ligènt d'autre-tèms se gatihavon pèr rire,


e meme li
curat se permetien la galolado. Mai, de-fes, en gale) ont
atroubavon sabato à soun péd.
Un jour, un parrouquian ddu cura.t de Besouço,
estènt vengu en clastro, diguè au capelan
Bonjour, curat! Veniéu vous adurre dès escut
pèrfaire dire un trentenàri à moun paure paire.
Acà's d'un brave drole, respmmdeguè lou prèire.
Mete l'argènt sus la chaminèio, vène béure
E moussu lou curat destapo e uno vièio fiolo,
un cop.
n'en
vuejo un travès de det dins un parèu de got, n'en
porge
un au parrouquian, epièi, aguènt touca, li dous bevèire
ausson lou couide.
Santa-Dèi, moussu lou curat! cridè lou Bezoucié
en se lipant li brego, acà' s pas de pissagno de gàrri!
Mai que vin es acà?
Devino, moun enfant.
Es de vin de Tavèu?
Noun.
De Langlado?
Pesqui pas!
De Chusclan?
Ah! pas mai.
De Castèu-Nàu-de-Papo?
Encaro plus pau.
Mefe de Diéu! curat, ai proun manja defavo.
Bèn! vos que te Imi digue?
Digas, moussu lou priéu.
Es lou vin dôu Purgatàri.
Mafisto, sus-lou-cop, lou parrouquian se viro, mando
la mon sus la chaminèid, e remet dins sa pôchi li dès
escut dou trentendri.
Mai que fas, moun ami? cridè lou capelan.
Emporte l'argent di tnesso.
Mai coume, escumerga! voudriês leissa toun paire
aitfouns dôu Purgatàri?
J.h! m'engardariéu bèn, répliqué lou Besoucié,
de lou tira d'aqui! un rode mounte i'a de tant bon vin!
« Ah!
gusas! me dirié moun paire, que noun me ié
leissaves dins lou sant Purgatôri, que bevian de vin de
Diéu!
(Artn. Prouv. 1877.)
LOU PECHIÊ

Dous bastidan di Figoun, améu déu terraire


dEtgmero,-venguèron fes à-z-Ais. Adusien
uno un
pechié de vin bouniquet à-n-un bourgés
que ié menavon
soun bèn.
Intrèron dins Ais pèr lou pourtau de Nosto-Dmno
Coume passavon davans la bello glèùo
de Sant-
Sauvaire, un di coulègo fai à l'autre
«Julian! auses pas coume criilon dins aquel
dirias d'avis que se disputon oustalas?
S'intravian, pèr vèire un pau ço qu'es?
p^chU?°Ume voudras, re$oundeguè l'autre
mai, lou
Lou pechié? eh! gargamèu, escounde-lou
ta jargo. souto
»
Tant fa, tant va. Julian
amago bèn lou fiasco
souto sa jargo de cadis, e mi dous
glètso. ome intron dins la
Un capelan èro en cadiero,
que prechavo lou
pecat. Nàsti bastidan, pèr miéus entèndre, sus
metre bèn à.dre. se ié van
E lou presicadou se boutavo à
sang e aigo, e, dins lis
estrambord de soun sermxnm, cndavo ci lauditort.
Mes frères quittez le péché quittez le pèche »
dis lou prêtre, ié fai Julian à
«
« Ve, l'auses ço que
i' dire que pourtave
soun coulègo. Quau tron a pouscu
un pechié ? ?»
L'autre ié respond
«
Escounde-lou bèn, e fai comte se parïavo pas à tu. »
Mai lou capelan reprenié de liuen en liuen, e toujour
que plus fort
«
Quittez le péché, vous dis-jel
ome?
que lou mete, aquéu sant
Mai ounte vau
remiéiitejavo lou paure bastidan, en fasènt milo pous-
loupople.
turo qu'atiravon sus eu lis iue tout
de
Mes frères, quittez le péché
Eh! ve-l'aqui toun pechié, samipabtéune crido
ci la fin lou païsan despacieitta.
E emhardasso lou fiasco pèr la glèiso, davans lou
capelan estabousi.
(Arm. Prouv.
LOU PEN JADIS

Un pauvre miserable, sadou de la vido, jitè dins


se
lou Rose pèr s'ennega. Un païsan, travaiavo aqui
que
toucant, se ié jito après e lou davero.
Au bout d'uno passado, flou! lou pauvre marrit
se
trais mai dins l'aigo lou brave païsan se ié trais mai
après, e tourna lou davero.
Alor que fai lou negadis? Estaco soun moucadou
à-n-un aubre, e se pènjo Lou païsan lou regardo faire,
e lou laisso penja.
Quand la justiço venguè pèr leva lou cadabre
«.Bèn! mai, ié diguèron au païsan, vous qu'erias
aqui, perqué l'avès leissa faire?
Bèn, dis, Moussu lou Coumessdri, saubrés
que,
dous cop, davans que se penja, s'es cabussa dins l'aigo
pèr s'ennega, dous cop .ne ié siéu jita après e l'aipdutira
de l'aigo! Pièi, Moussu, quand l'ai vist
que s'estacavo
à-n-un aubre, en estènt qu'èro bagna coume un anedoun,
ai cresegu que se penjavo pèr se faire seca.
{Ami. Prouv. z856.)
LO U TREGEN DE LA PO UCELADO

Un jour de marcat, Mèste Guintrand,


bèu
que menavo
lou bèn d'un gros moussu de Nimes, vèn vèire
soun
bourgés pèr ié parla d'afaire. Lou trovo à taulo
que
dinavo en coumpagno emé d'àutri moussu.
« Ha! ha! Mèste Guintrand, bèn, sian unpau eici?
»
E se virant vers si coulègo
« Es moun rentié, dis, un brave orne, e de la bono,
etnai que saup mounte dor Jano. Pas verai, mèste
Guintrand? »
E chascun di taulejaire disié la siéuno au païsan mai
degun ié disié de s'entaula.
« Ah! fol autramen, coumpaire, venguèlou
moussu,
que i'a de ndu à noste mas?
H6u! respoundeguè lou meinagié, aco's toujour
l'acoustumado nautre fasèn la terro li galino fan lis
e
iàu. Ah! soulamen, tenès, ié pensave plus
la trueio a poucela, parlant sènsoque
respèt, e n'a fa trege!
Trege poucèu?
Trege poucèu, moussu e se capito que la maire
n'a que douge mamèu.
Ah! pèr eisèmple, diguè lou Moussu, aqui Misé
Naturo s'es pas malt enganado! car lou tregeti, coume
fara ?
Ato! repliquè l'autre, fara coume f au léu, Moussu,
reg ardara »
Lou Moussu n'agité 'npan, e faguè plaço à tatilo au
fin coumpaire.
(Arm. Prouv.
APOUNDESON DE NIÇO

Se Niço e la Savoio, en tournant à la Franfo,


rejouï lou cor de la maire-patrio, l'apoundesoun an de
Niço tout particulieramen a fa grand ci la Prou-
gau
vènço car la maire amo bèn si fiholo, mai la fiholo
amo enca mai sifihouloun. En recatant dins soun sen li
226.ooo Prouvençau de la Coumtat de Niço, la
famiho prouvençalo vèn de se coumpleta. Or, quand
tduti lis enfant soun dins l'oustau e travaion pèr
l'oustau, la famiho grandis, toujourque mai
e que prous-
pèro, e fai que mai bono figuro. Veici
coume la causo
s'es passado
En counsequènçi dou tratat de Villa-Franca,
e en
vertu dou principe nouvèu, que li pople an lou dre de
chausi si gouvernaire, li vilo li vilage de la Coumtat
e
de Niço fuguèron counvouca,pèr lou
15 d'abrièu i 86o,
à vouta lïbramen e au sufrage universau
se voulien
o noun èstre de Franco.
Aquelo voutacioun agradavo gaire is Italian disien
pèr si resoun que Niço èro italiano.
Grosso messorgo! car, de tout, tenu, s'es
neigu Niço pèr vilo prouvençalo. Ait libre IV de
recou-
sa
Geougrafio, Straboun dis fort Un Nicea in Mas-
siliensium jure permanet, et Provinciœ nimirum
existit.
Ar2fo, cotdowtlo marsiheso, èro donne, ddu ièms
di
Rouman, deja counsiderado comme la coumençanço de
nosto nacioun. Lou Mounge dis Isclo d'or dis
peréu que
de soun tèms la noumavon Cap de Prouvènço. Quouro
tetigudo, quouro perdudo pèr nosti Comte prouvençau,
de quau que fuguèsse, a toujour ressourti dou Parlamen
de-z-Ais, e toustèms fugue censado nostro. Lou rèi
Reinié l'entendié Un ansin quand, lou 29 nouvèm-
bre 1464, faguè faire soumacioun au Duque de Savoio
de la resütuï.
E tenés, voulès counèisse li coublet que se cantavon
en Prouvènço en 1792 ?

Dins la Savoio,
Jusqu'à Chamberi,
Soun tôuti en joio
D'èstre réuni.

A Vilo-Franco,
Au fort Mount-Auban
Niço la blanco,
Volon èstre Franc.

Veritablamen, sèmblo qu'acô parlo d'aiér. Mai,


pèr coupa court à la dhputo, lis eleitour, d'uno voues
unanimo, se prounouncièron pèr la Franco.
Tant lèu lou vote prouclama, tôuti li tambourin de
la coumtat de Niço boumboimejèron de plesi e n'en
voulès de farandoulo, de cansoun, de crid de joio!
I'aguè de-vèspre uno pegoulado que finissié plus
tenié tduti li carriero.
La reiinioun d'aquelo encountrado adus à la Franco
abitant, escampiha dins forço endré, entre
li quau dous bràvi port de mar, Niço e VUo-Franco,
Levens, patrio de Massena, e pièi Mentoun e Roco-
bruno, dos dindouleto escapado un bèu matin au prince
de Monaco. Acô-d'aqui, emé l'arroundissemen de
Grasso, fai lou nouvel despartamen dis Aup-Mari-
timo.
Perqué ié sian, parlen un pau de Niço. Un cop
qu'avès passa lou Var, en davalant vers lou miejour,
se travèsso un païs de Dieu rèn que pradarié flourido,
bourdado de gràndi platano ounte escalon à bèl èime
de vigno gigantesco. Vous avanças e, à flour e mesuro,
d'alenado redoulènto vous embaumon. Intras dins un
jardin de Fado, dins un terraire meravihous de plan-
tado d'arangié, de limié, de pounsire de terrado de
viduleto, de rousié, de tuberouso de sebisso de jaus-
semin, de lausid-rose, de figuiero barbaresco rèn que
flour e de sentour e li moure di mountagno courouna
d'duliviéjusqu'à la cimo.
Enfin vaqui la vilo, emè si faciado blanco, bèn de-
long de la mar, sus un escalié de colo que van, dis uno
is autro, se foundre e se counfoundre aperamount emé
lis Aup Maritimo. Vaqui Niço acouidado au soidèu,
entre la mar sereno que la refresco de sis auro, e la calo
di gràndi mountagno qu'alin, aperalin, se perdon dins
lou cèu, emé si dentiho blanco, si baus d'azur et si piue
couloussau.
Niço fai lou pèd de poido. Aie rode lou plus aut, i'a
lou castelas. Vesès d'aqui lou terradou s'esptmdi, ma-
gnifique, à l'entour de l'endré, tout clafi de bastido,
de castèu, de couvent, que blanquejon sus li colo, entre-
mitan dis aubreverd.
Souto lou castelas en rouino, i'alaplaç'o Vitour,emé
si bèusoustau. Pièi, vèn la vilo vièio, emé si carriero
estrecho, si clowhiê, si glèiso noutnbrouso, e Santo-
Reparado la plus bello de touti. Lou Paioun, un grand
gaudre secaroits que davalo di mountagno, desseparo la
vilo vièio dou quartié nou. Un poulit pont de tres
arcado lou travèsso. Lou quartié nou, o quartié dis
Estrangiê, es basti superbamen.
Dos galânti permenado' ornon la vilo uno pèr
l'estiéu, lou Cous, qu'a ires renguiero de grands ôume
uno pèr l'ivèr, la Terrassa, que bourdejo la mar e sèr
de cagnard i malaut.
Lou port es pichounet à l'intrado, i'a l'estatuo de
mabre dou rèi de SardegnoCliarle-Fèli. De la Terrasso,
tant que la visto porto, vesès la mar, alin, pleno de
barco pescarello, emé de tendoulet de touti li coulour.
A Niço, counnèisson pas Pivêr. Tambèn,liriche ma-
laut e lis afrejouli ié toumbon W pertout, mbre-tout
lis Angles, que se ié soun basti un quartié resplendènt,
lou de la Crous de Mabre.
Niço es 125 Mlouniètre de Toulotm, e sa poupula-
ciouti es de 27.000 amo. Li Niçard parlon lou prou-
vençau aperaqui coume à Touloun, e s'atrencon à pau
près coume li gènt d'aquétt constat lifemo an lou poulit
e grand capèu de feutre negre li pescadou an la taiolo
e la bounetoiroujo.
Espino poun, roumias estrasso,
Gavot es fin, Niçard lou passo.
l'a dins li noum uno vertu 'scoundudo Niçp vàu
dire en gré VitÓri.
Diriaspas qu'aquéu noum porto bonur à Niço, eniai
à sis enfant ?
(Arm. Prouv.
LA CARDELINO DÔU PAPO JAN

Lou Papo Jan XXII, que regnè en Avignoun entre


1316 e e que se vèi encaro soun toumbèu
magnifi à Nosto-Damo de Dom, fagué 'no fes loti
viage de Paris. En passant à Nevers, s'anè louja dins
un couvènt de mourgo.
Aquésti, coume pensas, faguèron ço que poudien
pèr lou reçaupre dignamen, talamen que lou Papo,
avans que de parti, digue à l'Abadesso
« Maire, siéu bèn countènt de vosto espitaleta, e
s'avias quauco gràci à me dentanda, me fariéu un plasé
de vous coumplaire.
Adounc, fasènt bouqueto, la maire Abadesso venguè
au Papo
Grand Sant Paire, es pas que noun sachés tout
ço que i' a de laid, de grèu et de pénible, pèr nous-àutri
femeto, dins aquelo dubligacioun de nous counfessa à-n-
un ome. Se voulias nous acourda de nous counfessa
entre femo, farias aqui uno reforma que sarié la bèn-
vengudo de tout lou femelan. »
Lou Papo Jan respoundeguè
«lépensarai. n
Pièi faguè arnesca sa grando e bello miolo, e avans
que de mètre lou pèd à l'estriéu, digue
à l'Abadesso
« Ai aqui uno bouito proun preciotiso. Crese que
farai bèn de vous la leissa entre man. En viage l'on pou
pas saupre ço que pou arriba. La prendrai de retour.
Rejougnès-la, vaqui la clau, e defèmo en quau que
siegue de la despestela. »

II

Pas-pulèu Jan XXII aguè pres lou recouide, vaqui


mi bràvi mourgo téuti apetegado autour ddu massa pan
« Quau saup
de-que i'a détins?. Se regardavian
un pau! Zôul regarden un pau!1»
Lou diable lipounchounajo. bèn tant que l'Abadesso,
basto, aganto la clau, e, touto barbelanto, despestello
la queisseto
« Ai! »
Couine durbiguè, bono Maire dis Ange! i' avié
'no cardelino etn'un pichot papié pendoula au cdu, e
l'auceloun s'envoulè.
Li paiiri mourgo,- sounjas-vous, rester on nèco a-
n'en mouri.
Uno mesado après, lou Papo retourné de soun viage
ci Paris, e venguè mai louja vers li mourgueto de Nevers.
« Eh! bèn, entre
arriba digue à l'Abadesso, ma bouito!
anas me la querre.
Ah! grand Sant Paire, cridèron li couvfoendalo
en toumbant à geinoui, perdoun! au noum de Diéu!
l'aucèu s'es envoula. »
Jan XXII se boutè à rire, e'm'acd diguè i
mourgo
« Coume! pàiiri mesquino! avèsifas
garda la defènso que iéu vous aviéu fachoagu la forço de
vis-à-vis
d'un tnassapan, e voudrias garda loti secrèt de la
fèsso?. Anas, allas, mourgueto! lis
ome, de
cour.-
tout
téms, an counfessa li femo, toujour li counfessaran.
e »
(Arm. Prouv. 1S80.)
LI QUATRE QUESTIOUN

L'evesque de Marsiho, Mounsegnour de Mazenod,


estent, un béu matin, en tournado pastouralo,
s'arr·esté
à bant-Macèu vers lou curât ié dinè.
e
Au dessert, coume es d'usage, parlè de la
qzii, ddu clouchié, de la
se parrô-
campano, lou curat de Sant-
Maceu, prmifichant de l'ducasioun e
« Perqué sian sus la campano, digue, ah! Moun-
segnour, aurian bèn besoun d'ajudo la nostro a'
no
grosso asclo, ejauto de pecùni pèr la faire refoundre,
quand fait souna la messo, dirias
teule. » que pican sus un
Moussu de Mazenod èro bon prouvençau e la
galejado noun ié desplasié. un
Eh bèn, diguè, iéu vous dounarai l'argènt
fau pèr la refoundre, mai, Moussu lou que
curat, à-n-uno
coundicioun, fau que respoundegués i
quatre questioun
seguénto
Ounte es lou mitan de la terro ? Quant
luno ? Quant pode valé? pièi, peso la
e que me pènse ?
Vous doune vue jour pèr ié sounja. De
vuâ en vue
repassarai.

II

jour.^
Lou pauvre capelan dourmiguè rèn de quatre rousigue
Fuietè libre sus libre, se tabassé lou front, se
lisounglo.Latèsioiêfournissiêpas.
jardin,
Lou vièi Mèste Mauchuen que faturavo soun
ié vensuè
«
Santa-Déi! Moussu lou Curat, sias béat apensa-
menti!
Ah! mouri brave Mauchuen,
l'autre jotrr noste
à tria.
evesqtie m'a donna proun grame loujardimé, n'avès
Sepoudiéu vous servi, faguè
iue fan mai que doits, e, ma Uou
que de bada quatre
fan rego drecho.
Oh! moun bon, es pas poussible, figuro-te que
Mounsegnmr m'a pausa quatre questiouti estremamen
entrepachouso.
Bigas toujour faguèrespondre
Mauchuen.
à-n-aquésti quatre
Eh! bèn, me fau
causo 1° Ounte es lou mitan de la terro ? 2° Quant
Mounseignour ? 40 Que
peso la luno ? 3° Quant vau
se pènso ? loujardinié,
Moun Dieu, pas mai qu'acô? digué
lou pater dis ase. Leissas, leissas-me faire.
Se !n
escop Mounsegnour retourna,
meprestarés vosto soutano,
plaça.
m'abilzarai en capelan e respoundrai à vosto
Va?
nVa, digue Imï curât. »
III

Au jour di, lou carrossa de l'evesque de Marsiho


s'arrestè mai davans la clastro. Mèste Mauchuen éu-
meme venguè durbi la porto. Avié carga la raubo,
s'èro bouta li lesco, s'èro mes la caloto em'
uno pato
sur l'iue, e l'evesque lou prenguè pèr lou curat de Sant-
Macèu
« Qu'avès, diguè Mounsegne, sias tout caro-vira
Hàu un marrit ourjàu
que m'es sourti aquesto niue.
E pièi, countuniè l'evesque en richounejant,
aquéli questioun soun resouludo?
Ha! m'an donna proun peno. Mai, pamens,
Mounsegtiour, crese, gràci à Diéu, de lis avé tirado
au clar.
Veguen, veguen un pau. La proumiero
ounte
es lou mitan de la terro ?
Lou mitan de la terro, Mounsegnour,
es aqui,
justesouto mounpèd.
E coume vai?
Ma fisto, vai que l'ai tnesurado e qu'ai trouva
lou rode aqui. Se lou voulès pas crèire,
anas lou reme-
sura.
An! l'evesque fagué, aquesto te la passe. A l'au-
tro quant peso la Iuno
La luno, Mounsegnour, ai toujour ausi dire
qu'aviê quatre quartié quatre quartié quarteiroun,
o
fan uno liéuro. Dèu donne pesa 'no liéuro.
Aquelo es pas marrido. A l'autro
e iéu, quant
vale ?
Lou bon Diéu l'estimèron tres sou o trento-sièis
denié vous, sias un grand evesque,
mai sias pas lou
bon Diéu, e'n vous metènt sièis liard, qu'es la mita,
crese pas de m'escarta forço.
Brave! cridè l'evesque. A la darriero de-que
pense ?
De tout segur, pensas que sieu lou capelan e
pamens, Mounsegnour, siéu que souri
jardinié. »
Mauchuen levé la pato que ié tapavo Fiite, e, se
déclarant pres, Moussu de Mazenod leissè bèu milo
franc pèr refoundre la campano.
(Ami. Prouv. 1874.)
LI MESSOURGUIÉ

Lou Rebalaire de Laurado, qu'èro vièi pescadou,


emé lou Couquetoun, famous cassaireun
rescountrèron un jour de plueio gravesounen, se
cabaret de Sant-
Grabié, enté d'àutri pescaire aucassaire
o de palun
qu'èron vengu se metre à la
sousto. E, tout en fias-
quejant, aqui, patin-patàu, chascun disié la siéuno.
Lou Rebalaire de Laurado prenguè enfin la
paraulo
e venguè coume eiço
Au tèms que lou peissoun mounto dins nàstù
aigo pèr eissaga, vous trouvarês, Messies,
qu'aviéu
pres ma fichouiro pèr faire uno tournado long
de la Grand Roubino. Tout
en un cop, ma fe, vese
boulega dins l'augo pougne. Sacrepabiéu! la
fichouivo m emporta èro
un bechet gros coume un ase!
lé toumbe dessus d'escambarloun,
à l'aste de lafichouiro qu'ero clavadoe me tenènt soulide
dins soun esquino.
Lou péis, emé de bound, fusavo
entre dos aigo, terrible,
furious bonur qu'en passant mandère la
an
Pont-di-Quatre-Arc. Autramen m'empourtavo man au
Rose. au
»
Lou Couquetoun, en fasènt tuba
poundeguè sa pipo, alor res-
Uu, me n'arribè uno encaro piro. Un jour
qu'ère
Roco-pèd-de-Biôu, lou pbtnrib vèiz
ci la casso, vers
manca. Malavalisco! vai pas sourti uno
Zèbre!
à me
Boute lèu un aglan dins mounfusiéu, engaute, guinche,
tire. aquelo garço de lèbre (Vaviéu toucado, pamens)
desparèis dins lou gaudre enfasènt traço de sang.
Quatre an après, ma fisto, anave mai cassa vese
chaine. Tire, mis ami
imo bello lèbre ajassado souto un
de Dieu! pan! ma Zèbre debano, etné lau chaine après.
Es-ti pas bèn verai que l'aubre, l'aglanié, ié sourtié
dâu front! L' aglan, qu'aviéu manda, parèis, quatre
de la bèsti, e, i' èro vengu
an ævans, avié greia au front
'n roure de ires cano d'autour.
(Atm. Prûuv.
NOUVÈ U S1STÈM0 DE LOUCOUMOUCIOUN

Degun pou saupre otmte s'arrestara la sciènci


îôtiti li jour d'envencioun que plus nouvello e gue plus
meravihouso espelisson de la cabèsso di savent, Ve-n-eici
uno sîmplo coume bon-jour, e que patnens pou nous
faire un espargn8 d'innoumbràbli miliard. L'enven-
tour es un enfant de Cadenet, es Charle David, pintre,
proufèto e engeniaire en Avignoun, e fraire mage de
Felician David, loit musicaire ilustre.
l' a de famiho ounte se fai guihaume de l'engèni.
Lou vénérable Charle David s'èro di souvènti-fes
certanamen li grand camin que raion de tout biais lou
terraire de l'Empèri, soun uno bello causa certanamen
li camin de ferre qiC encambon li ribiero e traucon li
mountagno soun un bon atrouvat; mai, f au tout dire,
costo en diable për entre-teni tout acà. Qxiaii trouvarié
lou biais de se passa de routo e de camin de ferre, la
bello descuberto!
E Charle David èro apensamenti. Tout en un cop
briho un uiau dins sa càbesso. O bonurl la descuberto
èro facho, et ve-l'eici touto caudo, talo que la tenèn
de l'enventour, qu'a bèn vougu n'en bandi lou proumié
fient dins l'Armana di Felibre.
Charle David, fin servaire, coume toutilts enventour,
avié remarca la passioun abrasamado que buta li porc
vers li rabasso. Vaqui, se dis, uno força perdudo!
Que fai noste engeniaire? Pren uno carreto e i'atalo
tres porc à la carreto ajusto un long timoun que
passa d'envîroiinsièis pan lou mourre di bestiàri, e,
ait bout dou timoun, ié bouta uno rabasso. Li porc,
agroumandi pèr la sentour de la rabasso, parton
coume lou vent en tirassant la carreto. La carreto en
courent buto davans lou limoun e la rabasso e li
gourret, toujour que mai afeciouna, s'abrivon à travès
de champ, à travès de colo rèn pou lis arresta, pas
même li rïbiero, car sabhi touti que lou porc es un
mèstre pèr uada. Devèn apoundre que lou timoun es
mouvedis, de sorlo que lou poiircaiié, pèr gouverna
l'equipage, n'a besoun que de chanja sa direicioun e,
se vàu attesta n'a que de leva la trufo.
Vaqui lou secrèt. Fai ferni de pensa i counsequènci
d'aquelo amirablo trovo! Ver ai li cantounié e li noum-
brous emplega di camin ferren saran fourça de chanja
de mestiè. Mai aquest mounde es ansin fa que vai

en
jamai bèn pèr l'un que noun vague mou pèr l'autre.
Dâvid es en istanço pèr ôuteni brevet. Uno coumpa-
gnié deja se formapèr faire coungreia lta raço pourcino
lis aciounàripodor se présenta encà de
Avignoun, carriero de la Calado, n° 6.
(Arm. Ptouv. 1862.J
LA TRINITA

L'autbur celèbre doit Siège de Cadarousso, lou


galoi abat Famé, dins sa parràqui de Cello-novo,
dtmenche, preckavo sus la santo Trinita un
e, parfaire
coumprene aquéu mistèri ci soun umble auditàri de
pagés e de simple, ié venié
coume eifô
La Trinita, mi fraire, es coumparablo, parlant
sens respèt, à moun capèu à tres pouncho
li tres
pouncho fcan tres bano, e pamens fan qu'un
capèu
La Trinita, mi fraire, es tambèn coumparadisso à-n-
imofourco, à-n-uno poidido fourco, d'aquéli fourco
de
falabreguté que fan ci Sauvo. La fourco
es en tres pivo
e pamens li tres pivo noun fan ben qu'uno fourco La
santo Trinita peréu a tres persouno ansin li tres
persouno fan qu'un Dieu.
E lou priéu de Cello Nova, countènt triounflant
de soun resounamen, e
soun sermoun acaba, davalè de
cadiero pèr fini li vèspro.
Or, un fraire quistoun pèr asard, aquéu jour,
assis-
tava alôufice e, s'atrovo,parèis, li
que coumparesoun
de l'abat Favre, Vescandalisèron.Memamen
que, tout-
d'un-tèms, en crèsent de bèn faire, anè trouva l'evesque
e ié repourtè tout. rescountre
Uevesque, à la prouniiero àucasioun que

Hè! hè! moussu loti Priéu, iêfague nstn, de-que


l'abat
m1 an ai ? que rebalas li sant
mistèri enté de coumpa-
descomwenènto, equ'apanaslaTrinitaem un
resoun. fourco
capèu à tres pouncho, enC uno segound
Momisegnour, respoundeguè lott capelan,
o mi fedo, pèr
miés
li *ènt, V encens. Mis éiwiho,
dire, ailla coumprenènço dura e, me n'en fau comn-
prene coume pode. Ale
permetrai dou rèsto de vous
Evangeh, se
représenta que Noste-Segne, dins sis
d'àutn fes a-n-un
coumparo de-fes à-n-un massoun, la barioto,
pastre, de-fes'à-n-unprestaire que fai courre
voulur.
e de-fes même à-n-unrespoundeguè l'evesque,
Basio, basto, moussu lou
Priéu, si gués prudent e anas-vous-en en pas!
parràqm. L'an
Lou respetable Priéu tourné à sa
fraire
vetiént, coume es la modo di quistcdre, noste digue
Bon
quistoun passé mai à Cello-Novo.
lendeman, ci
Moussu Favre, deman Vagantarai. E
vèspro, huprèiregalejaire,en cadiero mountant
Mi fi aire! dis, ai à vous faire uno pichoto cour-
reidoun à-n-un sermoun que vous prêcher e, l'an passa
Trinita. Vous
tau jour que vuei, «Are la très fes santo msten à-n-un
coumparère,sevous ensouvèn, aquéu divin
capèu à tres poitncho emai à-n-unofourco.
En te pen-
retrais mes.
sant, ai despièi trouva qidcon que lou fraireencaro
capouchin
Vès, regardas un pau aquéu bon
patemejo, eila, coltine un sant orne g» et, au péd
que
d' aquéu pieloun.
Tôuti li parrottquian revirèron la tèsto
vers lou
fraire.
Eh! bèn, lou vesès bèn? reprengtw lou gai czarat,
es barbu coume un bochi, es cengla coame un ase, es
descaus coume un chin. e, lou tout, fai qu'un capou-
chin.
(Arm. Prbuv. 1869.)
LIS ALISCAMP

Au levant d'Arle, aqui mounte i' a vuei lis ataié


i'
ddu camin de ferre, autre-téms avié'no auturo qu'ape-
lavon lis Aliscamp. Ero lou cementèri d'Arle. E de-
sempièi qu'Arle èro Arle, aclapavon li mort aqui.
D'aquéu grand cementèri se parlavo pèr tout lou
mounde, car, pèr entendre dire lis ancians Arlaten,
Noste-Segnour éu même l'èro vengu signa. Au tèms
que sant Trefume èro evesque dins Arle, dison que
mandé dire à téuti lis evesque de Prouvènço e de Gaulo
de veni benesi em' éu lis Aliscamp. Quand lis
evesque
fuguèron acampa, degun d'éli vouguè, pèr esperit
d'umelita, faire la ceremounié ni jita Vaigo-signado.
Mai alor Jèsu-Christ apareiguè en persouno, e plegant
li geinoui, enterin que dins l'èr s'entendien canta lis
Ange, benesiguè éu-meme lou cementèri di Crestian.
e mounte lou bon Diéu, dison, s'ageinouiè, la roco resté
marcado, e se ié bastigué plus tard, uno capello qu'ape-
lavon, quand i' èro, la capello de la Geinouiado.
De capello o de glèiso, aqui dins lis Aliscamp,
se
n'i'en coumtavo beléu trento. De mounumen de touto
merço, de toumbo, de sepucre, de mausoulèu, de cenou-
tzifz, de vas de pèiro o de mabre, clafi de gravaduro e
d'escrinceladuro, n'i'avié de mila emai de milo, talamen
que Dante, dins soun Infèr, n'en
parla coume de quau-
carèn d'espetachus
Si con1e ad Arli ove Rodano stagna,
fanao i sepolcri tutt' il loco varo,
E ï'Aïiosto dis coMme eu, dins soun Rouland furious
Presso ad Arli, ove Rodano stagna,
Piena di sepolture è la campagna.
Lou troubiv're Feraiul, aquéu qu'a escri
l?tz;rzozesz
itz Vido de Sant Ounourat, nous mostro lou saut
e.campant lis Arlaten^
evesque, un jour de guerro cwilo,
dins aquéu clans célèbre e K f osent s'embrassa sus li
ci-es de si paire
Àls vases d'Aliscainps
Aqui se fey l'acamps.
Donne, li mort s'empidèroa dins aquéu cementèri
doits ?nilo an à-de-rèng, li mort li plus ilustre, li rèi,
lis archevesque, li grand hanun, li
censé, noim soida-
men de la terro d'Ark, mai de tout ltïdl Miejour, e
suhre-îout fle touto la ribkro de Rosé. Têuti aquéli
que poudien, voulien èstre
enterra, dins aqudo santo
terro-, ounis èron sant e Stifitt?,
cunte Noste-Segnour èro vettgu s'agehioida, e mounte,
dins la niue, Von entende lou ca;;t dis Ange. Se cresié^
même que lou diable n'-avié ges de
poudé sus li cors di
Aliscamp.
Tambèn li vilo que ribejon lou Rose avien pres la
coustumo de bandi sus lou flume li mort que voulien
èstre enterra is Aliscamp, en nzetènt sus la caisso l'argent
pèr l'enterramen, que s'apelavo dre de mourtalage;
e li caisso de mort davalavon à-n-Arle au fiéu de
l'aigo. Quand li marinié dôu Rose vesien passa sus
l'aigo uno d'aquéli caisso, fasien lou signe de la
crous
e disien devoutamen un Requiescant in pace. E li
caisso de mort arnhavon toujour en Arle, sènso
auvàri.
T a qu'uno fes. Veici, ma fe, ço que raconto lou
grand marescau d'Arle, Gervai de Tilbury, qu'afourtis
agué vist la causa
Ero à Bèu-Caire, dins.hu tèms de la fiero. Quàuqui
droulas dôu barcarés aguènt vist uno caisso que devalavo
ansin, la venguèron arresta pèr ié leva l'argènt
que
pourtavo dessus, e s'ana diverti. Mai quau vous a pas
di que la caisso de mort vouguè plus, de ges de modo,
countunia soun camin! Aguèron bèu se mètre en aio
pèr la buta vers lou courrènt fasié que virouia tou-
jour au meme rode, coume dins un revôu, e voulié plus
se leva d'aqui. La justiço à la fin dessoustè lou mal-
adoubat, puniguè severamen aquéli libertin, faguè
e
tourna metre sus la caisso dôu mort l'argènt dôu mour-
talage. Mai pas pulèu l'argènt fugue sus l'atahut
que,
prmènt d'esperéu lou fiéu de l'aigo, lou mort se gandi-
guè tranquilamen à la desciso, e arribè
vesènt dôu pople en Arle, is nie
que l'esperavo sus lou port, e que cri-
davo miracle e rendié gràci à Diéu.
Mai lou tèms aplano tout. D'aquélis Aliscamp, tant
venera pèr ndsti rèire, tant celèbre à bèn liuen pèr si
legèndo e si mistèri, d'aquélis Aliscamp ounte Cous-
tantin Iou Grand avié vist dins loit cèu santo
crous e.rri aquésti
Vmcras pèr aquéu signe
d'aquêlis Aliscamp owite Guihèn doti Court-Nos,
Iou fatnous comte d'Aurenjo, dins uno orro batato,
avié chapla li Sarrasin, t'i'rtqtlÉli catacoimibo ounte
èron vengu faire Iou paladin Roidand enté si coumpa-
gnoun de guerr'o, d'aquelo vasto necroupoli ounte
"pmtmpousamen tant de generacioim arien
anzotalotl.za
si glàri e sis os, n'en rèsto vuei qu'un pau de pflaasso,
qu'u?z pelagnas de rouino cstt-eziadrz eilavau souto

barri d'Arle!
Quand anarés en Arle,
dins uno draio founso qu'es au levant diLmo. Davalarês
plan-pian entre dos lèio de piboido pièi iout-d'un-cop
•vous troubarés dins uno andavo estranjo, entre dos
langui renguiero de pielo mourtttàri emé si œrbecèu
hadant de Uuen en liuen veirés quàuqui vièn capeleto
(entre autro, aquelo di Pourcekt cm' aqwdo don Duel)
pièi loat toumbèu di corne d'Arle que mouriguèronde la
pèsto pèr soun devouamen, enfin, au bout, la glèiso
antico e mita rouinado de Sant-Oimourat, Aco 's
tout ço que soubro, ai! las dis Aliscamp, Elysii Camp:,
lots retourne dis Ounibro de Vancian paganisme Ja se, 1.
repausolo déu vièi crestianisme, aco s tout fO que
sottbro! emé la malaneouniê que vous gagna lotl cor,^
de vèire s'avali tant -miserabïamen li retnembranço li
mai sacrado, li mounumen de tout un pople, e H vans
esfors de l'orne pèr se traire de Vâubïït.
(An». Prou-J. iSSi.)
LO U MAU-PARLANT

cop i' avié 'no femo qu'avié'n drole que ié disien


Un
Janet e qu'èro pè coume se pou pas mai. Un jour
maire lou mandé au moulin pèr faire mourre sa
un sa de
blad.
« E pren-te garda, ié digue, que lou mâunié qu'es
un voulut-, prenguepas pèr sa peno irai d'uno cosso
pèr eimino, Pèr lou pas destenembra, repetiras tout-de-
long dou camin Uno cosso pèr eimino.
O, maire, uno cosso pèr eimino! »
E Janet part emé lou sa de blad sur Vase
e, pèr
noun àublida la recoumandacioun,repetissié uno cosso
pèr eimino! 1 lino cosso pèr eimino
Ait bout d'uno passado vai rescountra de gènt
que
semenavon
« Uno cosso pèr eimino! uno cosso pèr eimino!
Ah margoulin, digue lou mèstre, vos que
ma
semenfo me rènde qu'uno cosso pèr eimino?. Zdu
ablasigas-lou, cridè à si bouié.
»
E li bouié, ci cop de mouto e d'aguiado toumbon
Janet. e l'ablasigon. sus
«
Adonne, munie fait dire? demandé lou pauvre
drole.
Fau dire Diéu la benesigue
Janet tourna parti.
« Dieu la benesigue! Dieu la benesigue »
Au bout d'uno passado vai rescountra très orne qu'a-
navon nega 'no chino foh.
benesigue Diéu la benesigue!
« Dieu la
Ah! marrias, diguèron li ires onze, vos que Dieu
benesigue uno marrido cagno que vouliê mordre li
gènt? »
E toumbon sur Janet à grand cop de bastoun, e, lou
desrenoiu
Adonne coumefau dire? demandé lou paure drole.
«
Fau dire Van nega la souiro. »
Janeî tourna parti.
Van nega la souiro van nega la souiro »
Au bout d'uno passado vai rescountra 'no noco
que menavp ci chivau uno nôzio
à la glèiso.
« Van nega la souiro van nega la souiro
Ah! bastard, digue lolt nàvi, tu me vos faire
escorno? Espèro, espèro-me! »
E, à grand cop de fouit lou nom toumbo sus Janet,
e l'abasimo.
«
Adonne coume fait dire? demandé lou paure
drole.
Fau dire Tônti coume aquéu 1
Janet tourna Parti.
Tàtiti coume aquéu! touti coume aquéu! »
Ait bout d'une passado trovo un oustau que brulavo.
Téuti coume aquéu! tduti coume aquéu!
Ah!
«
misérable, ié cridèron li gèrzt que carrejavon
d'aigo, vos que ndstis oustau
cremotz tduti coume
aquéu! »
Eà cop de caiau toumbon tôuti sus Janet Vama-
e
lugon.
« Adounc coume fau dire? demandé loupaure drole.
Fau dire Diéu amosse aquéu pichot fiô.
»
jfanet tourna parti.
« Diéu amosse aquéu pichot fio Diéu amosse aquéu
pichot fid! »
Au bout d'une passado, vai rescountra 'n fournié
que
poudié pas abra soun four.
Diéu amosse aquéu pichot fid! Diéu
amosse aquéu
pichot fio!
Ah! sacre enfant de garço, ié cridè lou fournie
vos pas qiûabre moun four? »
E tomnbo à cop de fourco sus Janet e lou met tout
en sang.
« Adonne coume fau dire ? demande lou paizre
drole.
Fau dire Bèu fio s' alume »
Janet tourno parti.
<>Bèu fié s'aluine! bèu fia s'alume! »
Au bout d'uno passado vai rescountra' no femo
qu'en fielant au calèu avié mes fid ci sa fielouso,
e que
d'encaro un pau sa couifo s'alumavo.
« Bèu fia sy alume! Bèu fia s'alume
Ah! pesouious, cridè la vièio, vos que me brule
touto vivo? »
E toumbo sus Janet. c2 grand-cap de fielouso, e n'i'
en donné tant que n'en pousquè pourta.
« Adounc coume fau dire? demandé lou paure
drole.
parla malt que'
Taiso-te, se gagno
de foutrau1
(Artn. Prouv. 1868.)

si Contes et prover bes populaires recuiiUis en Armagnae,


i. DinsBladé
M. J.-B. a douna poulidamen la versioun gascouno d'aquelo
sourneto. (Note de Mistral).
LOU VÈIRE DOU RÈI REINIÉ

A-z-.âis,souto Louis XIV, Mounsen Miquèu


Borrili, priéu counsegnour de Ventabren, avié fourma
un gabinet d'antico, d'estatuo e de tabléu, qu'èro un di
plus curions e riche de l'epoco. Se ié vesié entre àutri
bèlli canso, lolt celébre vèirc doit rèi Reinié.
Segound lou Dictionnaire de la Provence et du
Comté Venaissin (empremi à Marsiho vers Jan Mossi,
en 1786) aquéugot magnifique avié d'autour un pan e
quart e tenié peraqui un poutarras de vin. Ero de
formo antico e richamen taia e pinta pèr plesi de
cou-
lour trelusènto. Au founs, i' avié lou retra de Noste-
Segnour em' aquéu de la Madaleno,
ço que fasien
erztèndre dous verset prouvençau qu'èron escri
en letro
d'or.
L'un, qu'ho sus lou pèd doit vèire, disié
Qu bèn béura,
Diéu veira.
E, l'autre, qu'èro autour dou bord, ajustavo gentila-
men
Qu me béura de touto soun aleno,
Veira Diéu e la Madaleno.
(Art*. Provv.
LA CIVADO BÈN GP,.AN.4DO

Mèste Eime partié pas de soun ausido, fasié loti


e
prouvèrbi pensavo nàu cop avans de dire quaucarèn.
Demouravo à Novo.
Un jour, d'àco i' a de bons an; faguè lou
viage d'Arle emé moun segne grand. Coume sourtien
ddu vilage, i' avié 'no civadiero de-long dôu camin.
Moun grand diguè
« Terro de Diéu! Mèste Eime, vaqui
civado uno bello
»
Mèste Eime respoundeguè pas. Countunièron
sa
routo, balin-balôu, patin-patôu. Rescountrèron proun
gènt Bon-jour! Bon-jour! Adessias! Ades-
sias De Novo à-n-Arle ié pou avé sèt lègo, pulèu
mai que mens. Couine arribavon
au pourtau de la
Cavalarié
« E bèn granado » fagué Mèste Eime, en se virant
de-vers moun grand.
Avié pensa sèt ouro à la bèuta de la civado
(Arm. Prouv. 1S63.)
LO U PAPO BENEZET XII

En Avignoun, à la g lèiso de Nosto-Damo de Dont,


e
dins uno capello à man drecho ddu Cor, se vèi
encaro,
coucha subre sa toumbo toumbo simplo e sevèro,
un grand papo de mabre etné la tiaro au front es lou
Papo Benezet XII.
Benezet XII que regnè en Avignoun de 1334 à
I342 èro lou fiéu d'un mditnié de Toulouso.
Quand l'aguèron nouma, soun paire qu'èro encaro
en vido lou sache, e tiré vers Avignoun pèr vèire
soun enfant dins soun pountificat. Aqui l'envirounèron
li segnour de la vilo, lou vestiguèron de vestimen de
sedo, e pièi poumpousamen V acoumpagnèron
au palais.
Benezet XII li refaupè fort bèn mai quand ié
presentèron soun benurous' de paire
Oh! noun, digue, aco n'es pas moun paire. Moun
segne paire es un paure môunié ddu Basacle de Tou-
louso que jamai de sa vido n'a pourta sedo ni satin.
E, vouguè pas lou recounèisse.
Lou pauvre vièi, doulènt, tourné reprene soun vièsti
de mdunié e'm'acà venguè mai davans
soun fiéu. Mai
aqueste cop lou Papo l'embrassé, e plourèron long-
tètns dins li bras l'un de l'autre e Vounourè coume
téuti voulant
soun paire graciousamen e davans
moustra qu'au mais un onze es parti de basso man, au
mai dèu respeta soun dzirigino.
Pièi ié dounè d'argènt pèr se croumpa un moulin e
viéure sus lou siéu ounestamen e lou remandè 'nsin,
en ajustant que notai èro
pennés d'apauri la glèiso pèr
enrichi si gènt.
N'i'a que trouvèron dur lou Papo Benezet. Iéu, dise
sajamen parle car
que lou Papo agiguè sajamen e
lou mai que maucoro dins lou respet de la justiço e de
l'autourita, es quand li causa notai s'envan que pèr
coumpaire e pèr coumaire.
Arnt. Prouv. 1865.)
LI JOUNC

Lou curat de Gageiroun douizavo un jour


uno dinado.
Entre àutri counvida, avié li capelan di Santo, dou
Sambu, de Far aman, etné piei mèste Ousèbi, vièi
pescadou dôu Rosé que venié de i' adurre
uno superbo
alauso.
Li curât de Camargo aman de galeja, e, aquéu de
Gageir-oun èro un boufounaire. Quand s'es manja s'es
e
begu, eifa vers lou dessert, veici qu'arribo boutiho
uno
poussierouso, couloussalo, etiquetado
que proumetié
quicon de bon. Ero d'aigo de la dourgo.
Veici que lou curat la destapo
gravamen n'en vejo
un travès de det dins lou got de méste Ousèbi, e ié
ven
Tastas-m' acô
Mèste Ousèbi lou tasto.
Bèn coume lou trouvas?
Ah! moussu lou curat, respoundeguè lou pes-
cadou, faudrié pas se i' amusa!
vous farié sourît de
jounc coume lou bras sur l'embourigo.
(Ami. Prçuv.
LA NEISSÊNÇO D'ENRI IV

Quand Jano de Lebret, la rèino de Navarro,


èro
prens d'Enri IV, Enri de Lebret, Salin paire, ié digue
« Ma fiho, te proumete aquesto bello bouito,
emé ço
que i'a dedms, s'au moumen de ti doulouv,
quaucaren dim nosto leugo. me canies
»
Lou 13 de Desèmbre 1553,
un pau après tniejo-niue,
lou gros mauprenguè la rèino dins la vilo
de Pau, e au
plus fort de si ramado, elo bouté à
se conta
Nousto-Damo déu Cap déu Pount,
Ayudas-nous ad aquesto ouro
Pregas pèr nous au Diéu déu cèu
Que nous voulhe deliéura léu
Tout, dinque au aut déus mounts, l'implouro
Nousto-Damo déu Cap déu Pount,
Ayudas-nous ad aquesto ouro
Es li paraulo d'un cantico Biamcs, Nosto-Damo
dou Cap dou Pont es un di e
noum souio li quau la Santo
Vierge es ounozcrado
en Biam, à causo d'un ouratàri
qu ero au bout dou Pont ddu Gave. Lifemo
embarras-
sado se ié proumetien. Entre agité fini aquéu
moutet,
Jano meteguè au mounde aquêu brave Enriquet, que
dévié deveni lolt plus grand rèi de Franco,
entendent cariala
Lou rèi Autant de Bourbotm, qu'en prengue alor
reialo jacènt, èro intra dins sa chambra,
frété li bouco dàu picjwt
uno veno â'aiet, e n'en Miejour
Vès-aqui coume, autre-tèms, nôsti rètno dou
fasien lis orne,
(Arm. Prouv. 1870.
LI DARBO UN ENGENIAIRE

Sabès que se travaio à-n-im camin de fèrri


partent d'Avignoun e remountant Durènço, dèu que,
fin-qu a Turin en travessant lou Mount Cents. ana
aquéu Mount Cenis fau
Mai
que se trauque, e, lou pertus
aura de-long mai de tres lègo. Tres lègo souto terro,
dins la roco! fai trambla. Pamens li
traucarié soun
coummençado di dous bout, à Bardounecho à Mou-
dano de-mue, de-jour. la bourro di e
traçaire Vagwo
di minaire roumpon, trepanon bornon loue
itifatigablamen despièi belèu dous e roucas,
an.
Certo, lis engeniaire soun pas de tarnagas e an près
sis aimro e si mesuro. Mai, pamens, acô s'es
vist, i
plus fin li braio toumbon. Pourrié ben
arriva qu'en
s anant ci l'endavans, e de-plegoun, dins lou
la mountagno, li dos chourmo de traucaire vèntre de
se manques-
son; i' a rèn d'impoussible.E alor, counsiderasquant de
mihoun perdu e de travaifichu!
Bèn vaique noste ami lou tiraire de plan, l'enventour
saberu de la Carreto di Porc, dôu Froumaga
Baleno, di Bericïe pèr ié vèire la niue entai dôu de
lutas, en un mot Charle David previst Fla-
a tout acà
e a trouva remèdi à la mau-parado.
Arrapas, dis, doits darboun, un mascle e unfemèu,
«
ait tèms de sa cahurado bandissès-lèi, l'ut, dins
dins la goulo Óupousado.
uno goulo dou pertits, l'atctre
Li dos taupo, moun Dieu! traucaran en drechiero,
d'aqui-que se rescontron. »
Acô-d'aqui es clar coimie l'aigo boulido! car enco
di bestiàri, l'istmct es soubeiran e trauco mar e maunt.
E alor, dis Charle David, uno fes que pèr signau aves
la darbouniero, i' a plus que de segui, sias segur de
voste afaire :fait qtle vous rescountrés. o que
Vase vie
quihe
{Arm, Prouv. tS66.)
LA GALINO ESPLUMASSADO

Un marit en quau femo disié sénipre


sa qu'amarié
nzai mouri que de lou vèire mouri éu, vouguè,
ma fisto,
lou prouva. Faguè part de
soun idèio à soun mège e à
sis ami, e, au lié se meteguè. Lèu
van souna lou mège.
Lou mège vèn, tasto lou pous, 'm'acà
e fasént la bèbo
Que vous dirai, ma bono aquel ome
malaut. es prouit
Mai, espoussible? la niouié crido. Ai! malur!
Moun bèu mignot! ma bello coumpagno! iéuque t'ame
tant! que te donnariéu moun sang, etc. que
L'endeman lis ami venon vèire lou malaut, lou
médecin peréu, e, après l'agué vist, tiron à despart
dono e ié fan à la chut-chut:
la
Ma pauro bello, lou marit vai forço mau à
e,
vous lou bèn dire, crese pas que n'enfague soun proun.
O moun Diéu! prenès-me iéu, leissas-lou éu!
Prefeririéu mouri cent f es
que de lou vèire mouri uno!
etc., etc.
Adounc lou médecin
Pamens, ma bono, vès, fau faire
aoun. La se uno resoulu-
dis,
mort, es uno necessita. E pièi, vès, que
eresès? es pas tant esfraiouso que ça que volon Un
loti
dire. La mort, ourdinarhnen, aparèis souto la
formo
dou
d'uno galino esplumassado. Quand veirés autour
lié tino galino esplumassado, poudès coimsidera voste

Aco di, laisson la femo. Lis ami dou malaut


esplu-
tèms après, la bandisson
mâsson uno poulo, e, quauqm ko assetado au
dirn la chambra. La femo, pecaireto!
pèd dou lié, aidant
Moun Diéii prenès-me, iéu, etc., etc.
Kmaloun,
Mai quand v<d vèire la galino roudiha sus
ai! queto pâu! ma bello! E, la bèsti esplumassado
la femo e, se garant davans, la dama
M dtsiê plan-plan
Vai-fen potileto! vai, vai-fen vers lou malaut
Lou marii sauta doit lié:
Ah! es ansin, bèimnano, que vos moud pcrieul
E fespoussè lis argno. que se n'en souvenguè.
(Arm. Prov, i?7=.)
LOU SÈTI DI BAUS

TRADICIOUN BAUSSENCO

Au tèms de la guerro di Sarrasin, touti li plaço de


Prouvènço èron toumbado uno après l'autro
entre li
man d'aquéli cafèr. Lou soulet castèu di Baus tenié lolt
cop encaro. Mai lolt prince Girofle, émir de Coustan-
tino, l'assiejavo despièi sèt mes, li paùri Baiissen
e
esquicha sus soin roucas, avien acaba si viéure, escoula
l'aigo de si cistemo, e, noun avien plus qu'à bada
tnouri. e
Lou valent prince Ugue, segnour di Baus, avié bèn
fa aida, sus peno de la vido, que chasenn aduguèsse
sus lolt plan de Castèit Lou pau de hlad o de prevèndo
que ié soubravo encaro. Mai degun avié rèn pour ta.
Touti lis ôri-i han vuege. Adounc faguè lou fur
se
e, van trouva, au founs d'uno baumo, uno vièio
qu'avié 'n porc etn' encaro uno eimino d'ôrdi.
Lou Counsèu de guerro s'assemble
e, coimsiderant
qu'un porc em' uno eimino d'ùrdi reparti entre tant de
mounde pèr egalo pourcioun aco'ro
un grau cie mi
dins la gorjo d'un ase, deliberèron de douna l'àrdi au
porc, e pièi de traire aqueste sus l'enemi. l'àrdi,
Ço que faguèron. Lou porc aguènt manja
l'aduguèron sadou ci la ribo dâu bàrri, e'm' acà lou
debaussèrondins lou camp di Sarrasin. Aquésti courre-
guèron pèr vèire qu'èro aco, e, demourèron espanta de
trouva 'n porc, toumba di bàrri, emé
l'àrdi que sourtié
de
de soun vèntre creba. Lou celèbre Girofle, émir
Coustantino, acampè si capitâni e ié parlè coume eiço-
d'eici
D'abord que li Baussen fan tnanja lordi a si
pèr famino
porc, de long-tèms riscon pas d'èstre pres Arlatenco
e, coume eici fai caud, que, d'aiozirs, lis se
dèvon bravamen langui de nous revèire, e, que pièi
vèn en ddi de coucha sus lis agarrus, m'es avis de plega
bagage. »
Li Sarrasin cridéron à la babala! e, la mémo niue,
levèron lou sèti.
(Afin, Prouv.
LOU QUITRAN

Un jour, un bastidan passavo emé


soun ase sus lou
quèi de Marsiho, mente li calafat bruscon li bastimen
8
lis cnquitranon.
Hoi! dis, mai coume vai que ié bouton de pego,
i bastimen de mar ?
Es pèr fin qu'anon plus vite, respoundeguè 'n
calafataire.
Lou bastidan pense 'n moumen, pièi venguè
coume
eiçà
Iéu, ai aqui un ai. que n'aurié.proun besoun,
ié faguèsson ansin. que
Sariépas huproimié, apoundeguè lou galejaire
e pourrias prouficha la pegouliero es pleno. Vous
coustarié pas mai.
Talounas pas, coulègo?
Assajas, e veirés se part pas coume
un foule-
toun.
Anzor que costo rèn, riscan pas gaire d'assaja.
E lou bon asenié adus soun ase à la pegouliero.
Aussas-ié la co, faguèron li calafat.
Lou bastidan ausso la co, e flou emé l'escoubeto de
brusc, i'empegon, tout bottiënt, un tassèu de
qmtran
bèn dins lou tafanàri.
L'ase, moun ami de Dieu, partiguè coume un diable,
pensas vèire
L'ome bramavo O!O! arrèsto-te, Blanquet!
Mai lou bourrisco, ah! pas mai! landavo eilalin
perdo de visto bèn tant que l'asenié, cregnènço de
crido
lots perdre, toumbo si braio à la despachado, e
en virant l'esquino
Lèu, de pego! lèu! Se me n'en boutas ges, l'ase
me quihe se l'agante!
(Arm. Prouv. 1873.)
LOU BENEDICAMUS

La sorre Peirounello tenié 'n pichotpensionnat d'uno


quingeno de chatouno, e n'avié bèn siuen, lou jour emai
la niue.
La bravo mourgo, tduti li matin, pèr reviha li fiheto,
venié sus la porto dôu dourmitôri, picavo dins si
man
cli-cla, cli-cla! e pièi cridavo Benedicamus Domino
e Hpickoto, destressounado, de respondre vitamen Deo
gratias
Lou vèspre, sus Uvuechouro,elotimenavojaire.Mai
sorre Peirounello se couchavo qu'à dès ouro, après agité
ressegui tduti li dourmerello, pèr vèire,
s'èron bèn uno pèr uno,
acatado.
E veici que n'i 'avié uno, d'aquéli chatouneto,
que
trouvavo toujour couchado d'abouchoun, la figuro
escoundndo contro lou matalas, foro ddu linçèu,
e
descubert, lou tafanàri. Alor, la bono
tout
mourgo, l'aca-
tavo plan-plan e Vendeman de-jour, la reprenié
d'aquelo abitudo.
Mai la pichoto respoundié
« Madamo, quand dourmèn, sabèn pas
ço quefasèn, »
Talamen que la sorre avié bèu l'acata e la cîiarpa
de-longo, Ii reprimendo iéfasien rèn.
A lor que faguè la mourgo? Uno niue,
d'aise, s'avanco
de la brèsso ounte la luno èro dins soun plen, e
pièi,
lou tafa-
de la man drecho flin-flan! ftin-flan! sus
nàîil
Li quatorge chatouno, en se frétant li parpello, cri-
dèron tout-d'un-tèm Deo gratias
Pancaro, mis enfant, pancaro, diguè la sorre.
Dourmès, dominés! »
Mai l'autro, aquelo de la luno, digue pas Deo gra-
tias.
E, pèr entèndre dire, la leiçoun ié serwguè.
(Arm. Prottv. 1S88.)
REMOUSTRANÇO DI Blbu DE LA
CAMARGO

A Moussu lou Menistre de l'Interiour


Morituri te salutant.

EICELÈNCI,
Pèr uno circuldri en dato dôu 4 de setémbre
avès defendu li courso e coumbat de biôu, ci l'estiganço
qu'aquel espetacle brut acoustumavo li Prouvençau
ci la visto déu
sang e tendié à-n-acarnassi lou pople
ddu Miejour.
Acô's toujour la memo istàri li Prouvençau
de brutau, soun d'enrabia, soun
soun de sauvage. Sèmbh, de
vous entèndre, qu'an tua paire e maire. Dirias pas
que li Parisen soun d'eisèmple de vertu?
Coume aquel arrestat
nous pertoco grevamen, e
coume es aparènt, Moussu lou Menistre, de ma-
niacle e de manèfle nous an carga auprès de que
vous e nous
an acusa de crime banaru, venen enté respêt, mai pa-
mens eméforço, coume counvèn en de brazc negre
proutesta contro vosto diclio.
Car sian li tau de la Camargo, aquêli famous brau
marin, aquéli celébri brait negre, que janiai a dounta
batèn la palun desemptet
orneque porto capèu, que
que lou mounde es
mounde e que pastiirgavian «« le
mountiho de la mar avons que sant Lazare e li Sànti
Mario aguèsson desbarca sus la coustiero de Prou-
vait ço.
Nous acuson de barbarie, de brutalige, de tneichan-
tiso. Demandas-ié, à nosti gardian, se j ornai
embanan
li gènt que nous fan rèn demandas i Mirèio de la
Camargo e de la Crau se noies arribo pas de manja dins
la flour de cabridello
sa man !ou tros de pan signa o dins
entrevas-vous i cavalot que poisson emé nautre si
la planum salancouso, se jamai i'avèn cerca rem se
blanc fedoun jogon pas tranquilaman emé nàsti vedéu
nègre.
Un eiri, un eila, escampiha pèr lou campèstre, des-
broutant plan-planet lis engano grasseto, virant li bana
boufo, o bèn estedela
au gisde quand lou maïstrau Moussu,^ de
souto uno tamarisso, nous countentan,
regarda passa lou Rose, en trasènt de liuen en liuen
quauque bram malancounieu.
Soulamen, ci la longo, aquelo vidasso enueio. Mm
quand vesiê lou langui nous faire badaia, eifa quand vèn
l'estiéu, lou gardian ci chivau acampavo la manado
e nous disié
Mi brau, s'anavian faire uno courso,
amoundaut, en Prowvènço? paie de roumavage vous
escarrabihara. »
E' m'acà li plus fort, li plus valent se presentavon
menavian emé nautre quâuqui poulidi vaqueto, e, lou
dountaire en tèsto, gasaviau dins lou Rosé, galoi
coume de pèis. Au galop,
dins la niue, coume un escabot
de diable, pdussejavian sus li camin. Venian à Taras-
coun, ci Bèu-caire, ci Barbentano, à Bouiargue, Ei-
margue, Estesarg ue, Massihargue. Pertout ounte
anavian èro uno fèsto li biôu, li biôu li biôu
e tàuti, paure e riche, masclun o femelan, nous courrien
à l'endavans en rzous fasènt la bèn-vengudo.
Oh! li bèllis abrivado que se dounavo
S'avias vist, Moussu lou Menistre! Aqui de en Arle
fes que
ïa, quatre o cinq cent cavalié, emé si jicheiroun à
Varçoun de la sello,
nous venien querre en palun. Pièi
coume arribavian enïaquelo noblo escorta, nousabriva-
von ci galop sus l'esplanado de la Lisso. Ah qu'aco
'ro galant li biôu, li cavalié, li gardian lou pople,
e
tout aca tresanant, ardent, apetega, prenié lou
ensèn e bourjoimavo autour di bdrri èro vanc
nado, un escaufestre, uno foitlié uno revoulu-
que fasié gau de vèire!
Tout lou mounde avié pou e tàuti voulien i'èstre.
Mais lou plus bèu, Moussu, èro piei dins lis Arma.
Es pas que noun sachés, Moussu lou Menistre,
Areno d'Arle e aquéli de Nîmes, que lis
soun estado bastido
pèr faire courre li biou. Ah! coume brihavian dins
lis Areno.

La porto es duberto
L'esquino cuberto
D'un vou de varoun,
La bèsti ferouno
Sort de soun androuno
E part dins lou round.

Milo amatour, li mai ardit, li mai fanat, li maiescar-


rabiha, nous envirounœvon lezi pèr leva la coucardo.
Mai lou flo de riban que pour tavian i bano, èropas que
que siegua de lou vent touca.
Dins sa courso adrecho
Un, de la man drecho,
l'arrapo la co
Sus lou tafanàri
Dôu negte bestiàri,
L'autre mando un cop.
Aquî li rasetaire, si que nous amusavon, quand nous
lampavon davatis en fasènt lou raset emé sa lambrus-
quierof. Oh pèr fin que siguèsson, li ternen de
Camargo èron encaro plus fin aplanta au mitan de
l'areno, emé sis iue lusènt e si baneto en miejo-luno,
tenien tèsto, un soulet, ci touto Vescarrado.
Quand voulian farceja, pièi zàu! à l'imprevisto
partian sus lait mouhun, e, moun anzi de Dieu! li falié
vèire courre aquéli bràvi Prouvençau! Quau debanavo
d'eici, quau mourrejavo d'eila. Nous fasien viéuta
dôu rire.
Es pas falls que de-fes quauque sauto-regolo o pataras
defrancàiot reçaupié soun cop de bano mai aco vau
pas lou dire, e lafoulo cantavo emé Vauboi de Nimes:
S'aguèsse resta dedins soun oustau.
La bano dôu biàu i' aurié pas fa mau
Ver ai que li gardian, entre que nous vesien la cagno,
de fichei-
nous tancavon dins lou mourre quàuqui cop
lou sang, e acô
roun. Mai esternudavian,nous lipavian
revihavo coume uno sinso de taba.
Ço que i'avié de laid, tenès, sabès ço qu'bol la
courso à la bourgino. E li Tarascounen èron fort pèr
aco. I bano noies estacavon uno longo tourtouiero,
èm' acà nous bandissien pèr li carriero de l'endré,
en
nous tirant à péu-tirant e mestrejant emé la cordo.
D'àutrifes, Moussu lou Menistre, e veritablamen
eiçà 'ro magnifique, la jouinesso prouvençalo nous
venié rendre vesito sus li bord dôu Vacarés.
Ero li jour de grand ferrado quand toumbo
se e se
marco li bouvachoun sauvage. Un vièi gardian qu'a
de leituro, nous a di qu'un
nouma Cesar de Nosto-
Damo parlavo ansin d'aquelo fèsto
vers l'an 1600
« Dans la Camargue, des combats de taureaux sau-
vages se voient presque tous les ans aux ferrades des
jeunes troupes, où cotistumiérement toute la plusgalante,
brave et choisie noblesse de la cité trouve.
se »
Vesès dounc pèr tout aco, Moussu lou Menistre,
que li coumbat e courso de biôu, au lid d'èstre de tuo-
gent e de carnalage, soun au countràri de jo noble
d'eisercice masculin ounte li calignaire venien e
se leva
la rampo e s'acoustuma au dangié.
E aro, dimenche e fèsto, lou jouvènt, noun sachent
plus que faire de sa pèu, anara s'estuba, béure de
dalo e se pourri lou cors dins li café, li ver-
turno e 'li
tubet. Pièi, Moussu lou Menistre, quand voudrés
de bon sdudard, lis anarés
cerca, se voulès, dins l'Arabio.
Revenen. Quant à nautre, la lèifai lou semblant de
nous voulé proutegi, mais couneissèn l'esté. Un cop que
li gardian nous poudran plus faire
courre, veiren, des-
pietadous, arriba li bouchié que
nous ensucaran lis un
après lis autre. Quand embanan
un ome, aco 's la
barbarie quand li bouchié
nous tuon, es la civilisa-
cioun.
Oue li bièu rons d'Auvergne, aqtcéli gargamèu
que se laisson engreissa
pèr vous fourni de carbounado,
subigon un tau sort, se coumpren es de bestiau.
Mai nàutri, H Mou nègre, nous apnvadaran pas. Es
doublen, terrien,
pas di qu'uno niue, bran, anouble,
tâuti dins la M or de
vaco, junego, noun cabussen pas
Prouvènço e noun naden vers Barciloimo, e vers Va-
lènço Fespagnolo.
Belèu nous neçaren dins lou gou don Lioun mai,
Moussu lou Menisire, tatat de fichu pèr tâuti!
Morituri
te salutant. Pèr la bouvino camarguenco
Lou CASCARELET.
(Ann. Frûuv. 1874.)
L'A VA RE DE PEI.7VIÉ

Lis avare de Peinié soun renoitma. Un cago-pritn


d'aquel endré, un jour, ausiguè dire
que n'i avié à Pue-
Loubié un mai estrechan qu'eu,
e, se disié « Viedase
fau que lou vague vèire l'espargne sciènci que
jamai n'en poudés jamai trop saupre.es uno
»
Escambarlo soun ase e vèn à Pue-Loubié.
Bon-jour, coumpaire.
Bon-jour, couinpaire.
Siéu d'aqui de Peinié, faguè lou Peinieren,
e
couine ai ausi dire qu'erias proun abarous, vous siéu
vengu trouva pèr aprene, se pode, quaucarèn à vosto
escolo.
Pamens, à Peinié, lou degaion pas! respoundeguè
l'autre avaras. Mai anen, estremas voste
jaren un mousseloun. ase, que man-
E, aco di, pren un gaveu, lou bouto
sus lou plot, e,
mé loufaucilou copo au mitan.
Qu'anas faire d'acà ? digue lou Peinieren.
D'aquéu gavèu, coumpaire, n'i'a la mita pèr
vosto bèsti; l'autro sarapèr deman, en
E' m'acà, se van entaula. cas que couchés.
L'ome de Pue-Loubié sort d'un tiradou crassous uno
mis ami
sieto embrecado emé quàuquis dulivo, seco,
de Diéu, coume de peto de cabro.
Enterin aquéu de Peinié desboutouno si braio, e,
s'assèto, parlant sens respèt, à quiéu nus sus la cadiero.
Mai, cridè l'autre, qu'anas faire ? vous creses
dins utipouciéu?
Lou Peinieren respond
moun bèl ome, se noun
fasiéu ansin, i'a lou
mens quaranto an
qu'aquésti braio sarien gausido.
L'ami, bon bèn vous fague répliqué l'autre avare,
ôulivo dins Zorc tiradou gresa
en estremant li quatre iéu.
iéu, noitn ai rèn à vous aprene, n'en sabès mai que
A-Diéu-sias!
(Atm. Prouv.
LA FA VETO

Un brave gentilome uno fes se mandé, e aguè sét


bessounado. Uno à du¡ uno, pèr enanti sa famiho, veu-
deguè téuti si te rro, e, nouti ié resté placs que lis iue pèr
ploura. Me troumpe, ié demouravo uno favo, uno bello
e grosso favo que, ddu tèms de sa drudiero, avié triado
sus lou mouloun.
Lou bon vièi noble aguè Vidèio de metre en terro
aquelo favo. Cerquè dounc un banastoun, l'empligué
d'un fumeras que sis enfant avien pourri, e, ié seinené
la favo.
Au bout de tres jour plen, la favo sourtiguè e lou
vièi ié cantè

De branqueto en branqueto
Escalo, ma faveto!
E veici que la favo trachiguè à visto d'iue, jitant de
gréu, de brout, de fueio e debranqueto,qu'èro uno bene-
dicioun. E lou vièi toujour cantavo
De branqueto en branqueto
Escale, ma favetol1
E la escale'
pereilamount enjusqu'au cèu.
Adonne lou gentilome mountè sus la faveto, e, de
branco en franco, de branqueto en branqueto, arribè
jusqu'au paradis. Etn' acè piqué ci la porto.
Saut Pèire duerb
<< One demandes? iê dis.
La carita ail nonm de Dieu pèr ma mouié,pecaire,
c mi pàiiris enfant que van mouri de font
Que, Jan! Pèire, aqui i'a 'n paure
que demando. Es que dins l'oustau de Dieu lri se mania
ni se béu que îé pourrian donna?
Tè, ië faguè Saut Jan, avèn enta la ltapo que
serviguè pèr la Cenado douno-ié se la voit. »
Adonne Saut Pèire vèn Fome
« Vefaqui uno touaio. Quand aurés font n'aurés
qu'à dire
Touaio, espandisse-te
le trouvarés de que mattja. PiN quand auras
dires

'•
Touaio plcgo-te

e se plegara ia touaio.
II

Lou gentilome pren la napo, dis très fes à-de-


rèng
Retiro-te, faveto,
De branqueto en branqueto
Em'acà de branco en branco,pèr lou biais de la favo
que s'apichounissié, davalo sur la terro e toiimbo dins
un prat. Ero las, lou pauvre orne, e avié la fringalo.
S'assetè sus la ribo, pause la napo au sôu, e' m'acà
digue

Touaio espandisse-te
Quatecant, d'esperelo, s'espandiguè la touaio que
destapè 'n repas mounte fumavo, pèr miracle, tout
ço
que i'a de bort e de meiour soupo, boulit, roustit, pèis,
perdigau, lebraud, pastissoun, vin boucha, counfimen de
touto tneno, basto, un repas de noço.
Lou brave gentilome se repatiè courne se dèu, ren-
deguè gràci au bon Dieu pièi, sadou e countèntjaguè
replega la napo, e s'aubourè en se disè?it « Aro, pou
plàure! li pichot e la femo van pas mau se regala! »
Or, couine s'aubouraro, entendeguè souna 'n tri-
gnoun.
« Tè, faguè, la campano sono louproumié de la messo.
Es bèn juste de i'ana. »
E caminè vers lou vilage que noun èro liuen d'aqui.
Soulamen
« Aquelo touaio, dis, m'embarrassarié. Que pensa-
rien ligènt s'intrave dins la glèiso em' uno touaio souto
lou bras ? La fait pansa en quauco part. »

in
Intro dounc à l'aubergo e fai
« Tenès, vès, mèstre! rejougnès-tri'aqtiesto napo
Me fau alla à la messo, la prendrai de-retour. Soula-
men, lé digués pas Touaio, espandisse-te.
Que voulès que € anen dire aqui! replico l'oste.
Vous la rejougneiren, anas, siguês tranquile
Mai tant lèujùu paure ome aguè tira lou pèd,
Voustesso curiouso vèn ansin à la napo
Touaio, espandisse-te
Equatecant la napo s'estendeguè souleto en desa-
catant, tout ferigoula, un mouloun de plat, de viéure
requist, e, de dessèr de touto mena que cridavon
man jas-me
Ma bello, diguè l'oste en embrassant sa femo, nosto
fourtuno es facho empougnarett aquesto touaio
que dèu èstre fadado e quand l'orne vai tourna,
n'i'en
dounaren uno autro, que lou couneira pas. »
Tant fa, tant va. Après la messo, lou brave genti-
lome revenguè querre sa napo. N'i' en baièron uno
autro que prenguè sènso maupensa e regagné soun oustau,
afeciouna que se pou pas dire.
IV

E de quaranto pas de liuen


« Anen, mouié! anen, pichot! courage! ié cridè, avèn
de pan! avèn de vin! aquest cop, lou bon Diéu ajudo.
E lou bon gentilome pausè la napo sus la taulo. La»
femo e lis enfant, anequeli, pecaire badavan à l'en-
tour.
Touaio, espandisse-te
Mais la touaio bouleguè pas.
Touaio, espandisse-te
Ah! pas mai, lou paure orne agité bèu crida
Touaio, la napo resté morto e vuejo coume avans.
« Manjeiras! acabaire! cridè la femo amaliciado.
laisses creba de fam ta femo e tis enfant, emaiencaro te
trufes d'éli. »
Ié fougue béure tout aco. Urousamen la favo èro
enca verdouleto, aqui, diras lou banastoun.
De branqueto en branqueto
Escalo, ma faveto!
E la favo escalè mai, plus auto que li blad, plus
auto que lis aitbre, plus auto que li nivo.
Dé branqueto en branqueto
Escalo, ma faveto!
E la favo escale jusqii eilamoundaut au ceu. L'ome
iè mountè dessus, e' m'acè de branco en branco, de
branqueto en branqueto, ajougneguè lou paradis.

« Pan pan la porto, a


Sani Pèire vèn durhi
« Hèu! es tu? Que demandes mai?
La carita, au noum de Dieu, pèr ma monté, pe-
caire! e mipàurù enfant!
Que, Jan! digue Sant Pèire, aquéu paure orne
es mai aqzti. S'es leissa prene sa napo. Âro, que té
fau donna?
Tè, ié fagttè Sant Jan, t'a l'ase de sant Jôusè
qiCa cent an rèn que de dimenche. se ie' baiavtan ?
Adounc Sant Pèire digue au vièi

t Vaqui un ase, l'ase Cago-peceto. Auras que rde
dire Ase, cago de peceto, e, te rz'erl fara tant que
n'en voudras. »
Noste orne pêu-tiro Vase, lait cargo ci la cabra-morio,
dis tres fes à-de-rèng

De branqueto en branqueto
Retire-te, faveto!
E, de branco erz br-aPzqtceto,
redescend sus la terro.
Ah! que se languissié d'èstre eîçavau!
Entre touca lou sôu, vitamen pauso l'ase, se iè vên
bouta dan'ié, e' m'acà, pèr un pau vèire
Ase, cago de peceto
L'ase aussè la couëto, e, brrrrrr! larguè 'no petar-
rado de pèço flame-novo, d'or e d'argènt dôu pus fin-,
qu'en dindant s'amoulounavon, e qu'au soulèu trelu-
sissien.
« N'i'a proun n'i'a proun! l'ome diguè. »
E coume la messo tourna-mai sounavo, n'acampè
qu'un parèu pb se pas trop carga e se gandiguè de-vers
lou vilage.

VI

Inira mai au lougis de la prollmierofes


« Mèstre, bèn lou bon-pur! Voudriasm'establamoun
ase?
Lh! perqué noun?
Soulamen, i'anés pas dire Ase, cago de peceto!
Eh! que voulès que digue, aqui? répliqué l'oste.
Vous lou vau afena, em'acd pas mai.
»
Mai, entre que lou vièi aguè vira lou pèd, l'oste fai
à l'oustesso
« Ve, acà's l'orne de la touaio. Soun ase hotito,
vai, dèu èstre un ase masc. »
E' m'acà l'oste diguè
Ase, cago de peceto/
Brrrrr uno petarrado de bèlli pèfo novo barrulè
pèr l'estable. Vitamen l'oste e sa femo, alucri, esba-
lauvi, acampon li blanqueto e li rousseto à cha grafado.
Pièi van escoundre l'ase dins un ùutro establarié e
quand lou pauvre vièi retourné de la tnesso n'i'en
baièron un autre à la plaço MU siéu.
L'orne de la faveto encambè lou bourrisco, e, coun-
tènt coume un rèi, esperounè vers soun oustau.
Coume arribabo, de quarante pas de liuen
« Anen, mouiê! anen, pickot! courage ié aidé, qu'a-
questo fes, d'or e d'argént iéu vous n'aduse àjabol
La femo, lis enfant courron à Vendavans de l'ase.
« Metès-vous-ié
darrié pèr apara souto la co! »
Quand tout aco fuguer on lest « Ase, cridè lou noble,
cago de peceto!
Brrrrrr! uno petarrado que lis envisqui tduti. Mai,
aquest cop, pecaire! èro ni d'or ni d'argent!
Manjeiras! acabaire! gourrin! bramè la femo,
laisses creba de fant ta femo e tis enfant, emai li vènes
escarni i »

VII

Lou pauvre marrit retourné mai à sa faveto, e tres


cop ié cantè coume à l'acoustumado
De branqueto en branqueto
Escalo, ma faveto

E lafavo escalè coume ci l'acoustumado, e lou paure


marrit retourné mai pica à la porto dôu bon Diéu!
xt
Pan! pan! à la pourteto! »
Sant Pèire vèn durbi
Siès mai aqui ? vènes en àdi. An, que demandes
mai?
La carita au noum de Diéu!
Que, Jan, venguè sant Pèire, s'es mai leissa rauba
soun ase. Que poudèn-ti ié cerca?
Porge-ié, diguè Sant Jan, la barro de Saut
Cristdu, qu'es aqui darrié la porto.
»
E Sant Pèire -digue
« Tè, bounias, vaqui uno barro quand quaucun te
-pourtara nouiso, n'auras qu'à dire Barro, barrejo
Gramaci, diguè Ion vièi. E disènt à la favo
De branqueto en branqueto
Retiro-te faveto
venguè mai retoumba au vilage de l'oste.
Mèstre, bonjour, diguè. Vau leissa
ma barro
aqui, dôu téms que vau à vèspro. Vous recoumande
soulamen de pas ié dire Barro, barrejo
tant
Acô sufis, repliquè l'oste. »
Pièi quand siguè deforo
« Aquéu vièi tambourin, venguè 'nsin à sa femo,
aquéu de la touaio e de Cago-peceto. Sa barro, es
bouto, vai, dèu avé mai quauco vertu. Assajen-la,
pèr un pau vèire
Barro, barrejo 1

Ai! ai aila barro s'aubouro, e, bourrin-bourrant,


tarabin-tarabast, bacello d'eici, tabasso d'eila! Ai!
de mi cambo ai de ma tèsto! L'oste, l'oustesso
cour-
rien en bramant. E vague la barro de barreja subre!
Anè bèn que l'orne tourné lèu de vèspro. Coumandè
tmit-d'un-tèms lou repaus à sa barreto, emê pache e
coundicioun que ié rendrien la touaio emai Cago-peceto.
Barro, barrejes plus
Ié rendeguèron tout, Cago-peceto emai la touaio
e lou bon gentilome,
enfin riche e puissant, au bout de si
souvèt, se retournè à soun oustau, donné la repeissudo
à sa famiho, recroumpè tout soun bèn emai forço autre
festin espeta-
encaro, e counvidè la vesinanço à-n-un
clous iéu que i' ère, bèn chiquère, l'endeman pièi
m'envenguère.
(Ann. Proiw. 1874.)
LOU MISTRAL)

De dire que lou mistrau es un veritable flèu


nous fat força mai de mau e que
que de bèn, crese pas que fugue
uno causo bèn dicho, e la provo d'eiçà-d'eicies que, tre
que rèsto quinge jour de boufa, siegue en estiéu, siegue
en ivèr, lèu-lèu que tout lou mounde se languis que boufe
« Un pau de vènt terrau! » dis larlaten
quand lou mes de Juliet dardaio sus li garbo.en souspiranf
Un
de tèms dre! » dis lou Sant-Roumieren, quand la pau
plou-
vina ié rabino si plantun.
« Uno brigueto d'auro!
dis lou Coumtadin, quand li plueio d'autouno »
ié nègon
si semenat. « Uno bono largado de mistrau!
crido lou pescadou que lou Levant retèn dins li calanco.»
Pamens se pou pas dire que lou Mùtrau fague
de mau gens
tau prat, tau blad, talordi, talo bargelado,
qu'aurien agu quatre emai cinq pan d'autour,
s'èron
esta ci la calo, restaran, pecaire! ras de sou, gansouia
que soun de-longo pér aquéu capozin de vent taus
amourté que jitarien de pivèu d'uno
aubre fruchau que s'espalancariensouto cano de-long, taus
la frucho, res-
taran arrascassi, espeia e abasima que soun pèr aquéli
grand boufado.
Epamens aquéu qu'a fa lou maui'a bng-tèms par eu
qu'a fa lau remèdi' Mai lis orne, sian tant dam! La
mita dou tèms fasèn coume aquéu que cercavo soun ase
e que i' èro dessus.
Avèsjamai vist aquéu bèl autre loungaru, mit que-
noun-sai, bandis peramount dins l'èr blu sa rama
que ciprès?
fougouso, negro e pounchudo, e que ié dison un
Eh! bèn, Prouvençau aquel ambre, Diéu l'a fa esprès
pèr vous!
Ges de pats que ié vèngue tant bèn cornue en Prou-
vènço, ges de pats que ié fugue tant necite. Avès
unfio
de Un que l'aigo e lou soulèu ié rajon pèr la
gract de
Diéu lou liéutne, lagraniho e lafrucho ié vendnenper
despié, s'avien soulamen un pau de cala,
Pas mai qu'aco? Croumpas vitamen de plantun
de ciprès de très an, o à pau près
plantm-lèi enté sa
doits pan, de-
mouto, en drecho ligno, de dous pan en Fases-ie de-
pèr-d'aut e tout-de-long de vàsti terro!
pér-darrié uno sebisso morio, pèr que l'avé li musigue
pas en estent jouine.
Dim dès an, mis ami, aurés un btirri de verduro que
ni vènt, ni tron, ni grelo pourrait loti trépana
h
cardelino ié vendran nisa pèr delice tout ço que seme-
narés, tout ce que plantarés sara dons cop plus bèu que
de poumo, de Uad, de
nom èro la--jans. D'«grioto,emai di troumpo-cassatre,
nieloun, de pero di burrado

Mais ço que Va de plus bèu, es aquéu


que vous li vendra guerre
de
n'aurés à rifle, n'aurés à n'en vos? ve-n'en-aqui.
fer n
à vasto porto pèr li carreja
plus vite que [ou vent sus li marcat de Paris e de
Loundre!
Espérés dounc pas lou quicho-clau!
Marsthés,plantas defiguiero! Gènt de-z-Ais,
reclau-
ses lis dulitié! Brignolllen, ensertas li
pruniero Selou-
nen, rebroundas lis amelié! Barbentanen, fumas li
pesseguié! Cabanenjasèsde pourreto! Castèu-Reùiar-
den, agués siuen di poumo d'amour! Sant-Roumieren
arrousas li merinjano! Cavaiounem, semenas de
loun! Mazanen, acampas lis agroufioun! Cujen, me-
bèn vosti tapero Cucurounen, acatas
crestas vôsti coucourdo
Pertusen, vantas vàstipôrri! Gènt déu Ventour,
vo.sU rabasso! cavas
Travaias, prenés peno, boulegas li
mouto, e rapelas-
vous bèn qu'au îèms que sian, vau mai emplega si terro
que sis ami!
(Arm. Prouv, tS$$,J
LOU NIS DE BÉULÔLI

Lis Areno de Nimes sabès la rèino


coume soun auto
d'Anglo-Terro me proumeirié fiho emé de milioun
sa
dins soun faudau, que m'asardariéu pas de
mounta sus
la cimo e de farandouleja sus bu cresten. Rèn
que de ié
pensa, me sè»zblo que siéu lourd e que cabusse, de tèsto
proumiero, pereiravau sus li calado.
Lou pouèto Reboul qu'à si
moumen, noun desdegno
de faire bando emé lou Gascarelet
me racountavo
que, dms sa jouinesso, avié couneigu 'n gandoun mai
courajous que iéu.
Aquéu marrias, quand me parlas dis enfantl-
escalavo aperamountau bèu bout dis Areno, egaloupavo
tout à l'entour dou cengle, e fasié l'aubre dre 'mé la
cambareleto bèn sus lou releisset. Jujas
paire, quand vesié de causo ansinl soun un pau soun
amo ié tenié
pas d'un fiéu.
Li reprimendo e li voulado, rèn avançavo rén dès
copla semano, lou pichot escamandre anavo eilamoun-
daut faire tintèino entre lis arpo de la mort.
Un jour, despacienta, lou paire ié lampo après,
WQUnto sus lou rebord dou precepice, aganto l'enfant
pèr li pèd, e, lou brandoulejant, de tésto pouneho,
dins l'abime
H vendras mai sus lis Areno? te cndavo furtous,
ié vendras mai?. ié vendras mai?. Tout en zrn cop
lou pichot se trvessirzo e ié fai emé sang fia
Abeissas-me 'ncaro un pmi, moun paire vese
un nis de béulôli qu'an
li peu fouletitt
Dins l'istàri d'Espnrto, ai jamai rèn legi dtntre-
Ude mai qiCacà.
DOUS MOT DE CRIHOUN

Noste brave Crilloun, qu'es vuei quilia en Avi-


gnoun sus un pèd-d'estau de glàri -unbèu jour eue pre-
gavo davans un crucifis, disié
crucÊa fgU0Ur' se iéfuSuèsseeSta vous
aurien pas
Un autre top que i'ensignavon à dansa,
de danso ié venguè
lou mèstre
« Plegas, reculas
N'en farai rèn, digue Crihoun.
Crihoun plegué jamai et ai reculè. »
jam
Tallment des Réaux,
que raconto la causo, ajusto'
eiço Se peut-il rien de plus
gascon ?
(Arm. Prouv. 1868.)
LOU PESOU E LA NIERO

Loti Pesou 'mé la Niero anèron buscaia. La Niero1


qu'es escarrabihado, aguè pulèu fa soun fais, ié digue
e
au Pesou Iéu me vau bouta proumiero, farai la
soupa.
Lou Pesou respoundeguè Bouto-te proumiero.
E la Niera partiguè. Entre arriba, taie la soupa;
mai en la trempant, adieu! toumbè dins la cuiero,
e se
neguè. Quand lou Pesou retourna qu'intro dins l'ous-
e
tau, sono la pauro Niero
Niera Niero, ounte siés?
l'liai gens de Niero. S'avatiço plan-planet,
e que vai
vèire! l'oulo au mitait de l'oustau, e la Niero, pecaire!
ennegado dins la cuiero
Alor se descounsolo, e se bouto à aida
Niero, ma bello Niero! Niera, ma bello Nierol
La Porto ié venguè
Mai de-que ploures, Pesou?
Vos pas que ploure? la Niero s'es ennegado
Ah! bèn, alor, digue la Porto, iéu me vau des-
gounfouna.
E 'm'acà, brin! bran! la Porto se desgounfouno.
Venguè loft Pijoim
Hoi! Porto, perqué te desgounfounes?
Vos pas que me desgounfoune?
La Niera s'es ennegado
Lou Pesou que Va tartt plourado!
E iéu me siéu desgounfounado.
Ah! bèn, aloi-, digne lou Pijoun, iéu vau derraba
Pifoun, cm! se derrabo la co.
ma bello co. E Wacà lou
Venguè la Font
Mai que, Pijoim, perqué de¡'rabes ta bello co?
Vos pas que derrabe via bello co ?
La Niero s'es ennegado!
Lou Pesou que tant Va plourado!
La Porto s'es desgounfounado
E iéu ai derraba ma bello co.
Ah! bèn, alor, digue le Foiat, iéu me 'l'au agouta.
E 'm'acà, ai! ai! ai! ai! la Font s'agouto.
Venguè l'Orne abéura soun chivau
Mai, bello Font, perqué t'agoutes?
Vos pas que iéu m'agoute?
La Niero s'es ennegado
Lou Pesou que Va tant plourado!
La Porto s'es desgounfounado!
Lou Pijoun a derraba sa bello co!
E iéu me siéu agoutado.
Ah! ben, alor, digue l'Onte, iéu me vau jita au
sôu de mottn chivau.
E 'm'acô,pataflàu! l'Orne se jito au sou.
Venguè la Femo querre d'aigo pèr posta
Mai, l'Orne, perqué vousjitas au sou?
Voulès pas que mejite au sou
La Niera s'es ennegado!
Lou Pesou que l'a tant plour ado
La Porto s'es desgounfounado
Lou Pijoun a derraba sa bello cof
La Font s'es agoutado!
Iéu me siéu jita au sou de moun chivau.
Ah bèn, alor, digué la Femo, iéu
vau traire ma
pasto au porc.
E 'm'acè, zou! la Femo trais sa pasto porc.
Venguè lou Fournié cerca la poustiho au
Mai, la Femo, sias folo de traire vosto pasto
au
Voulès pas que trague ma pasto au porc ?
La Niero s'es ennegado!
Lou Pesou qui l'a tant plour ado!
La Porto s'es desgounfounado
Lou Pijoun a derraba sa bello co
La Font s'es agoutado!
L'Ome s'es jita au sôu de soun chivau!
E iéu ai tra ma pasto au porc.
Ah bèn, alor, diguè lou Fournie, iéu
empala. me vau
E 'm'acô, dins lou quiéu, zan! se lardè palo.
sa
(Arm. Prouv. 1873.)
LA PETICIOUN DI LIMOUSIN

Li Limousin an passa de tout tèmspèr avé bon apetis


pas tant bon, un pau mai, es soun prouverai. Coume
lou Limousin es uno terro maigro
e que lou blad i'es
rare, lou pan, autre-tèms subre-tout, èro un manja
requist. Vaqui perqué se dis Manja de
Limousin. Uno fes, à Limoge,
pan coume en
un massoun veguè soun
manobro que, pèr lou rebouli, trempavo courchouli
dins la gamato eu mourtié soun
Piclzot, cridè lou mèstre, crese que te fasgourmand!
Coumpanejo-te, Sant-Marsau
En l'an de gràci un papo Limousin que ié disien
Gregàn XI carguè la tiaro
en Avignoun. Ravi de la
nouveïïo, si coumpatrioto partiguèron embassado pèr
lou benastruga. Lou soubeiran Pountife en
li reçaupè gra-
ciousamene pièi ié demandé,
avans de li chabi, ço que
poudrié faire d'agradiéu pèr éli.
Sant Paire, adounc faguèron, lou Limousin
es paure, lou sabès ié rend rias grand service,
acourdavias, pecaire! dos recolto de blad pèr se i'
Lou papo respoundeguè an.
Vous lis acorde, vous lis acorde. Mai, mis enfant,
à-n-uno coundicioun es que farai lis de vmt-e-quatre
an
(Artn. Proitv. 1870.)
LA PROUPRETA DIS ARLATENCO

Z"ï T\
Li femo d'Arle soun celèbro, d'eici ci bèn liuen,
pér sa Muta> mai pèr Mproupreta,
proupreta de la persouno coume de l'abitacioun.
Fa
ges de vilo en Franco ounte lis oustau siegon tant bèn
tengu, tant net e tant lusènt.
L'Arlatenco, chasqtie jour, lavo freto
touti li semano blanchis e soun sàu, e,
la
ait de caus lou dedins e lou
deforode sa demouranço. Aqui lou lié, la taulo, l'ar-
inàri, li cadiero, lou pestrin, lou gardo-raubo,
longo cira, soun de4ongo soun de-
courons que sèmblon de
mirau lis eisino de couire, escaufo-lié,
peirôu, calèu,
casseto e bro, ié belugueion coume l'or, la
ferramento, desempièi la paleto enjusqu'àe mendro
briho coume l'argènt.
la grasiho,
Es aqui, se pou dire, [ou
poun d'ounour, la glôri de
ndstis Arlatenco; e, aquelo abitudo,
passant di maire
ifiho, vin de liuen. l'aurié rèn d'estounant
sourtiguèsse meme lou subre-noum d'Arle que
n'en
lou Blanc
que pourtavo, aquelo vilo, au Mef an-Age.
'Mai veici uno aneidoto, veritablo, istourico,plaça
que
VArlatenco
mostro en perfecioun l'ourguei que pubhco
dins lou netige. La tiran d'uno revisto que se
en Arle, souto la
direicioun M. M. L. Martin. E.Fas-
Musée.
sin, P. Isac e P. Boschet e qu'a pèr titre le

il
d'Estaing
Dins un coumbat navau que lou Comte
fuguè tua sus
liéurè is Anglés, lou 16 de Juliet x779>
[ou veissèu ddu rèi, la Prouvènço, un
madn d Arle
noumma Pèire Bernat.
doume sabès, d'aquéu tèms, èro li capelan que tenien
li registre di neissènço e di décès e, naturalamen,
lou
Costo qu'èro
tnortuorum de Bernat arribè vers moussu Costo
lou curât de sa parrôqui. Lou brave moussu
enregistré la mort pièi se fagué '» devé d'ana pourta
counsoulaaoun de
ëu-meme la marrido noiwello, enié li
paraulo caritouso, à la pauro véuso que ié disten
sa
Mariano Caboto.
Noste Segne te counscrve, ma pauro
Mariano!
ié faouè lou vièi curât! Vène t'anouncia, pecaire
quaucarèn de bèn triste. Nom an pas tort de dire
Mouié de marinié
Ni maridado ni mié.
Mai, lou bon Dieu es mort Que fuguen sus terro, que
fuguen sus mar, nous fou tduti i' ana.
Houi! que vettès médire? plan iéfague la femo,
belèze vioun ome es mort?
O Mariano, plouro! Toun paure
ome es esta
tua.
Chut! moussu lou Curat, au noum de Diéu, chut!
chut! me parlés pas mai d'acà. Vès, lou sang, la
sous-
presso, l'esfrai, lou mouvemen. Revenês dins vue jour
m'aprendre la nouvello, revenès
que dins vue jour.
Vous n'aurai bèn dy6ubligacioun
Lou bon curat coumprenié gaire acà-d'aqui mai
pamens, respetous de la doulour de nosto véuso, prou-
meteguè de reveni au bout di vue jour di, la leissè.
e

III

Mai que fai Mariano? Lèsto coume un aucèu, cour


vers la fretarello la mai abilo dôu quartie, e ié dis
Ma mio, vène, que netejaren
un pau. E 'm'acà,
tout-d'un-tèms, bèu vue jour à-de-rèng en risènt
e
cantant coume se rén noun èro, lavo que lavaras, ciro
que ciraras, freto quefretaras! Vague Vàli dou couide!
Mio! porge lou bresié, lou safras, l'areno fino mio,
baio-me lou bou, la ciro jauno, lou recou! Un cop de
counsàudo aqui, un cop d'escoubeto eila! Basto de la
cadaulo jusqu'au trau de l'eiguié, de la
coco ci la moco,
e di cafiô fin-qu'au cremascle, tout, ma fisto, es escura,
esmera coume uno perlo.
Aro, se diguè Mariano, Moussu Costo pàu
MoussuCosto
revenguè
Noste Segne te counserve, ma pauro Mariano!
fagnè mai lou brave prêtre, vène t'anouncta, pecaire!
que toun paure orne es mort
Marianojitè un crid que tout Arle Vausiguè.
Grando Santo Vierge! Moun bel ome es mort!
Mai, que fard? que de'vendrai?. Ai!
E lis ieee tout en plour e li man sus la tèsto. en se
descounsouhmt e se despoutentant, quilo cent viiseri-
cèrdi. Tàtiti li vesin s'acampon, téuti M coumaire
courron, la clar'riero s'emplis davans Voustau de Ma-
riano.
Mai, aco's-H poussible? Ma bello comnpagno!
Iéii te veirai plus! Que sort mollirons! Ah! n'en far ai
pas moun proun! Ai! ai! ai! ai!
li mai
vous-àutri l'aimas e!i que siguhse tant lisqueîo? Regar-
dcts aquel oustau lusis COMMe un coeot, ié manjarias
etèt sou!
Acô's uno fetno tl'ordre.
E, boutas, de la bono.
Je fait pas leva soun dre es Voustau lou mai
courons de touto la Rouqueto.

coume çe deleitavo, Gat vesènt


la
A travès de si lagremo e de sis esiramhord, Mariano
vesié, Mariano entendis tout, laisse à pensa
jalousie dis
àiiiri femo. Acoumplido coumediano, Mariano, aquêu
jour, plonrè soun don coume se dèu, e s'acampè l'ou-
de la Rouqueto d'Arîe.
"nour d'èstre la mai proupreto
LOU MARRIT OSTË

Sabès que lou bon Diéu, emé Sant Péire


de-fes fan sa tournado e sant Jan,
sus la terro pèr puni li marrit e
récompensa li bon. Un jour dounc
eni'aquéli benurous, varaiavo que Noste Segne,
tntrèron dins uno aubergo pèrpreneen aguest mounde,
E quand aguèron dina, lou bon soun repas.
Diéu digue à Sant
Pago, Jan.
N'aipa 'n sâu, digue sant Jan.
E se virant de-vers sant Pèire, lou
pereu segnour ié fai
Pago, Pèire.
N'aipa 'n sou, digue sant Pèire.
E alor lou bon Dieu mandé la
man pàchi, e sour-
itgue 'no bourso pleno de louvidor. N'enenbaiè
s aubourê, e s'enanèron. un à l'oste,
il

MaipaspuUuèron deforo, Poste f ai à sa


As vist aquelo bourso? oh queto bourso rèn que de
louvidor, de louvidor en or! Se i'anave leva?
Diéu t'engarde, misérable! sa femo ié diguè.
Eh! saumo, laisso faire. Aquel or trelusént me
fai boumbi lou. sang, nosto fourtuno es facho. Li vau
arresta. E 'm'acà, lou gusas pren un acdurchi, vai se
lott
mètre à Vespèro à la crousiero ddu camin, e coume
bon Diéu pareiguè 'nié si coumpagnoun, l'oste ié part
dessus, emé soun coutèu à la man, e iécrido Arrestas 1
la bourso o la vido
Mai n'avié pas bada que lou bota Diéu lou toco de
sa man pouderouso,e lou tremudo en
ase. L'oste, en un
vira d'iue, devenguè 'n ase rouge, un gros ase pelous,
aurihu, tout basta e bèn encabestra.
diguè lou bon Diéu.
E l'ase filè davans, e li tres benurous ié mountavon
dessus un pau chascun, quand èron las.

III

Veici que, pèr camin, au bout de quauque tètns, van


rescountra'n paure mounié que plegavo lis esquino en
pourtant un sa de blad, e que susavo à gros degout en
quichant lou poung sus l'anco.
Noste Segne ié venguè
Mai, paure ome, pecaire! en carrejant ansin
vôsti sa sus l'espalo, vous anas relassa! Pourrias pas
croumpa 'no bèsti?
Certo, avès proun resoun, lou màunié respounde-
gué. Mai coume voulès faire, quand avès ges d'argent?
Lou bon Diéu ié diguè
Voulés que vous louguen aquest ase?
Lou môuniê pause lou sa, regardè lou bourrisco e
diguè
Vole bèn, se cantas pas trop ont, car pèr un
ase, es un bel ase!
Noste Segne alor ié dis
Vous lou lougaren per sèt an tôuti Ii jour que
Diéu a fa, metrés un sou dins uno bourso, em'acà, fin
di set an, nous dounarés pèr pago ço que i' aura deditts.
Ato! lou mdunié faguè, poudès pas éstre mai
resounable.
Vès, soulamen, lou bon Diéu apoundeguè, vous
avertisse d'uno causo aquel ase manjo rèn. Se nourris
que de regardello. Tduti li fes que bramara, arraparés un
barroun, e zôu! sus lis esquino N'es pas besoun d'autro
pitanço pèr ié donna de flamboueso.
Aco sufis, brave ome! lou mdunié respoundeguè.
E 'm' acà, se derrabant quàuquipéu de la barbo, li jité
au vent, coume se fai, en cridant
Pacho
Pacho
Cent escut pèr la desfacho1
E enmenè l'ase au moulin.
IV

Ah! moun paztre bardot! n'aguè de cop de barro!


Durant sèt an de tèms tôuti li fes e quanta bramavo
la font, lou- méunié agantavo un hastoim de quatre pan,
e sabavo dur.
Basto, quand li sèt an fuguer on acoumpli, loti bon
Dieu passé au moulin
Veniéu querre moun ase, dir, emé lou salàri que
sian esta d'acord.
Moun bon, rèn de plus juste, lou méunié respoun-
degîiè. Aquest avié fa fourtuno, jujas em 'un ase ansin
que manjavo que de regardello e travcnavo coume un
dfèr! paguè rubis sus l'ounglo la soiuno qu'à cha sou
s'èro acampado dins sèt an. Noste Segne la prenguè,
agantè l'ase pèr la caussano, em' acô s'en vengué,
emê sant jan e sant Pèire, tout dre à-n-aquelo aubergo
ounte uno fes amen dina.
Bon-jour, lafemo! zé diguèron ci l'oustesso, belèu
nous couneissès plus? Es nous-àutri que passerian, i'a
sèt an. vous rapelas pas?. Memamen, qu'en sourtènt,
à la crousiero nous arrestêron.
Ha! l'oustesso cridè, èrdvi gènt, es vous-autre.
Dieu vous lou donne, lou bon vèspre! Mai, vès, à vous
bèn dire, despièi loti jour que dinerias eiei dins moitit
lougis, ié dèu avé sèt an, m'es arriba que de malur.
Degzm vèn plus à moun aubergo, moun ome a despa-
reigu.
Voste orne? diguè lou bon Dieu, es aqui sus la
porto. L'oustesso sort e sauta dins li bras de soun onze
à quau noste Segnour avié rendu sa forma.
Lou bon Diéu s'avancé, e ié diguè à Poste
Eh! bèn, te servira la ieiçoun que t'ai douna?
saras brave, aro?
Ah Segnour, cridè l'oste en toumbant à geinoui,
perdounas-me, perdounas-me
Tè, diguè lou bon Dieu, vaqui aquelo bourso
es l'argènt qu'as gagna dins li sèt an de penitènci.
E, que fague un bon usage car l'argent, pèr que
flourigue,fau lou gagna, noun lou rauba.
E m'acà l'Autisme, sant Pèire emé sant Pau, s'esva-
• liguer on.
(Arm. Pronv. 1876, j
UN MOT D' UN ARCHEVESQUE
D'AVIGNOUN

Un archevesque d'Avignoun, qu'ai ôublida


soun
noum, èro pichot de taio emai un pau gibolts. E, lcz
proumiero fes quefaguè sa toumado dins
soun diou-cèsi,
donnant à drecho e à gaucho sa santo henedicioun,
i'aguè 'no bravo femo que se boutè à dire
Mai quet archevesque nous an manda? Ai!
moun Diéu! qu'acà's pichoutet!
Lou bon archevesquel'ausiguè efaguè à la femo ié
en
moustrant sa gibo
Emai gibouset, emai gibouset
(Arm. Prauv. 1876.)
LA RÊSSO

LEGÈNDO PROUVENÇALO

Ddu tèms de sant ydusè, la rèsso èro


panca counei-
gudo. Li fustié, à soun usage, n'avien
que la destrau, lou
coutèu e l'escaupre.
Un jour que sant Jàusè ero sourti de
lou diable, qu'èro pèr orto, intrè pèr tafura sa boutigo,
e fouti-
mateja.
E 'm'acà, lou leidas vai vèire dous coutèu
que lou
paure sant Jâusè se n'en servié pèr alisca lou bos que
fustejavo.
Lou sacre maufatan arrapo li coutèu, e'm'acà pin!
pàu! li pico lamo contro lamo e lis embrèco tout-de-
long.
Quand agité fa aquéu bèu travai s'escoundeguè
darrié la porto, e esperè lou vièi fustié pèr s'escacalassa
e se trufa de sa cozalèro quand tournarié dins sa boutigo.
Sant jfâusé rintro, e, quand vèi si coutèu breca
d'aquelo maniero
uau diable, m'a fa *cà? dis. E pièi
Santo de Diéu, dis, tè! uno bono idèio.
Aganto alor un di coutèu, Ventravèsso ù-n-nn tros
de bos, e cri, e cra! e zingue! e zangue!
La rèsso èro enventado!
Lou sant ome de Diéu rendeguè gràci au Segnour
e lou traite Banaru, ne coume un panié trauca,
s'es-
bigne dins l'infer emè la co entre li cambo.
(Ami. Prouv. 1878.)
LOU DE TOURDRE

Alàri de Gigoundas, un cadèu que coumençavo


d'avé lou péu fouletin, anè se counfessa. E quand
aguèfini de dire, lou capelan ié vèn
Anen, moun enfant, rapello-te bèn.
Moussu lou curat, me rapelle plus.
An! vai, agues pas crento, digo tout ço que sabes.
Eh! bèn, moussu lou curat, perqué vous fau tout
dire, sabe un béu nis de tourdre!
E mounte es aquéu nis?
Es dins I'duliveto de cadet Ferrut à l'aubre cin-
quen de la segoundo tiero; li picliot an li bon canoun,
van éstreflame.
L'endeman de matin, sabe pas coume vai, d'enfant
que varaiavon ausiguéron li tourdre e gastèron lou
nis e quand lou paure Alàri vengité vèire si tourdre,
plus de nis!
Mais, quau m'a pres moun nis? quau a gasta
moun nis ? cridavo lou duganèu. Oh! sacre noum
d'estiéu! iépôu avé que moussu lou curât.
Basto, Alàri, l'an venènt, se tourna counfessa,
lou prèire ié fai coume à l'acoustumado e
An, rapello-te Un, e digo tout ço qu'as fa.
Mmin paire, ai fa 'no mestresso.
Pèr te manda?
Eio mai. Pèr que voulès que fugue?
Acà vai bèn! Equau es aquelo mestresso?
jDi\ couquin de goi! pas ianibadau de vous loti
dire! L'an passa vous counfisère que sabiéu un nis de
tourdre, arm prenguerias momi nis. Se orae prenias ma
^Stresse!
JAN RENÔSI

Jan Renàsi, un jour que coutrejavo tout bagna de


susour, peréu trempe d'escumo, Diéu l'atrouvè
à que
renegavo se despoutenta.
« Eh! qu'as, Jan? ié venguè Noste-Segne amïstou-
samen.
Quau, tron de Diéu, brave
orne, voulès pas que
s'encagne! Laboura au souleias, tout lou sant-clame
doujoiir,emédosgarçoâebèstiqiiefanquemousqueja
Déumaci menés trop plan! Coucho plus vite,
moun enfant, e mousquejaran pas. lë, gara un Pau,
que fague un vai-e-vèn, e, voiras.
Sènso mai dire, Noste-Segne aganto l'estévo doit
coutrié, coumando la Moureto, agikoimo lou Roubin
vaqui moun couble que boumbis part
e coume lou vent
laierro s'ecalofo,pôussejo, se darbouno,
e, dins un 'Dira-
diue l'estoublo es acabado.
Sacre couquin degoUJan cridè coume acà.pottdès
zyjus dire un fin bouié! e vous responde
Un que, d'eici
à Un Ikien, degun s'avisara de
vous jouga Vanchoio.
e' uïacà quau la croumpo,
ail pres es
Mai, moun orne, acè's pas tout: aro fau de
semenço.
lou blad?
Ligèntfan gaire crèdi, au sestié, e noun me rèsto, gus
de sort qu'uno pougnado d'erre.
Fau pas tant-leu te maucoura, Jan, diguè lou
bon Diéu la Prouvidénei es grande, e
Aquéu qu'es
amount belèu te mandara.
Me mandara, nie mandara. Sias mai d'aquéli,
de conte?
vous, que nous abêuron emé estènd la
Sênso ié replica, l'ounnipoutènt segnour
veici qu'itno raisso de bello seis-
man dintre l'espàci, e lou gara ben
seto d'Arle toumbo unifourmamen sus
aplana.
Acà 's proun quaucarèn, Jan Renosi faguè,
trzai
lou gabin? lou gèu, la secaresso, quau
Uvaiescoun-
jura? e la plueio, quau la manda? e lou souleu, quau i'a
n'en respond?. Quand vous dùiêu, bèl ome, que
de que se douna ait diable.
Tè, renaire, lou boit Diéu alor ié vèn, vaqui aqueh
dos coucourdo uno es pleno de plueio e
l'autro de sou-
lèu, e, fai n'en bon usage.
Jan Renôsi pren li coucourdo. Digue pas gramaci.
escampe
Mai, coupen court, coume sabié méfia lou bèn,
jamai s'èro
tant à prepaus la plueio e lou soulèu que
vist uno tant bello recordo.
blad.
A la maduresoun, lou bort Diéu passo mai e trovo
mèste Jan qu'espinchavo soun
Eh! bèn, coumpaire Jan, aquest cop siés countènt ?
blad sèmbhfamous! A lis espigo tierçado, la
toun me
d'un trento.
cambo drecho e forto es pèr faire
Ah! teisas-vous, Jan renejè; e se fai uno boufo,
nèblo
planto? e se lou mistralas
que iou brusigue sus
que n'espéusse la
mita?
Ahr, digue lou Segnour, toujour te plagneiras
avans d'éstre batu? Vai querre toun voulame, vai,
ome sénso fe! veses pas que lou gran escarcaio l'espigo ?
E lou bon Diéu, cuei uno espigo, la friso dins si
man
e lou gran aboundous e coulour d'or cascaio.
Mai vous cresés que Jan Renàsi, coumoula d'aboun-
ddnci, toumbè à la fin ipèd de Diéu? Ah! pas mai! Jan
Renàsi remiéutejo de-longo,
e se plan que lou blad
vai èstre en dounacioun.
(Arm. Prouv. 1875.)
MOUSSU SAUVAIRE-BARTOUMIÉU

t Moussu Sauvaire-Bartoumiéu, ancian représentant


is assemblado naciounalo,
que vén de mouri aquest an,
èro forço poupulàri e meritavo de l'èstre. Es
esta, se
pou dire, lou darrié deputa de Prouvènço qu'en vesitant
sis eleitour ague emplega publicamen patriouticamen,
e
la lengo prouvenfalo, Aro nosti députa
plus fier qu'acà emai vagon clzampeira sounfouns un pau
bourg e di bourgado li au di
voues demoucratico d'aquéu bon
e brave pople que parlo prouvenfau, creirien de se
desounoura en iâ disent
uno resoun dins lou lengage ddu
païs. Es verai que pèr aco, sarien proun embarrassa,
car la mita dou téms, li candidat que nous presènton
de gent de Paris o de Lioun es
o bèn ddu diable, que
counèisson pas mai li besoun de la Prouvènço
que fo
que li couneissèn, éli. Mai lou pople embarluga pèr
li jozirnau que fan clzaplachou, li
nbagno, e, noumo riboun-

Paure, renaras,
Paure, pagaras.
Pèr reveni à Moussu Sauvaire, aquéu digne
Prou-
vetiçau èro d'Aubagno en 1848, coume voulié
se faire nounta, faguè
lou tour di Bouco-dôu-Rose en
qu ero ci
arengant lou pople dins sa lengo. Un jour
Tarascounfiniguè soun discours coume seguis
E aro, o Tarascounen, que vous ai di ço que me
pense e coume entende lou gouvèr, voudriéu qu'à voste
tour me diguessias ço que desiras, pèr vôsti
fin que posque
l'éuteni, se mefasés l'ounour de me douna sufrage.
Alor la moulounado faguè si roudelet, e li Tarascou-
entre éli, counseièron.Lou pople d'aquéu tenu
nen, se
mourdié pancaro bèn à la dragèio soucialo, ço que noun
Vempachœvo d'èstre autant libre coume vuei, e, subre-
toutforçoplusgai. Basta, au bout d'un moumen, Moussu
Sauvaire Bartoumiéu remountant en tribuno diguè
Messies? Queto es la causo
a Eh bèn, avès pensas, camin, uno
que demandarai pèr vous? un canau, un
levado contro Rose? Vis, parlas libramen e digas ço
que voulès.
E 'm'acà, tduti d'uno voues, li Tarascounen cridèron
Voulèn uno courso de biàu »
(Arm. Prouv. 1S76.)
LA LÈBRE DOU PONT DÔU GARD

LEGÈNDO PROUVENÇALO

Lou pont ddu Gard enté soun triple rèng d'arcado


que
s'encavaucon eilamount lis uno sus lis autro,
es un di
plus bèu travai que i'ague dins lou mounde. E pamens
dison que lou diable lou bastiguè dins uno niue.
Veici Vis tari
I'a quau saup quant de tèms, la ribiero de Gardoun,
qu'es uno di plus traito e rabènto que i' ague,
noun se
passavo qu'à la gafo. Li ribeiren de l'aigo se diguèron
un jour de ié basti un pont. Mai lou mèstre massoun
que s'èro cargaddupres-fa,n'enpoudie' pas veni à bout.
Entre qu'avié jita sis arcado sus lou flume, venté 'no
gardounado, e pataflôul lou pont au sou. Un vèspre
sus touti lis autre que, morne e tout soulet, regardavo
de la ribo soun travai afoundra pèr la ràbi de Gardoun,
cridè dese.spera
Fai. li tres cop que recoumence maugrabiéu de
ma vido! Faurié de que se douna au diable.
E' m'acô, pan! lou diable en sa presènci pareiguè.
« Se vos, ié digue Satan, iéu te bastirai toun pont
e te responde d'uno, que, tant que lou mounde sara
mounde, jamai Gardoun l'empourtara.
Yole bèn, diguè lou massoun. E quant me foras
paga?
Oh! paupèr
de causa
iéu.
lou proumié que passara sus
lou pont, sara
Vague, diguè l'orne.
E lou diable tout-d'un-tètns, arpatejant e hanejant,
derrabè à la viountagno de tros de roco espetadous e
bastiguè 'n moustre de pont tourne jamai s'èro vist.
Enterin lou massoun èro ana vers sa femo pèr ié
cotmta lou pache qu'avié fa'mé Satanas.
« Lou pont,
dis, sara fa deman à la primo aube.
Mai aco's pas loti tout. liait qu'un paître marrit se danc
pèr lis ,autre. Qttau voudra èstre aqwu?
E, badaiT, ié venguè sa femo, adès i'a' no chino
qu'a cassa'n lebraud tout viétt. Aganto aquéu lebraud,
d'aubo, bandisse-lou sus lou
e deman, à pouncho
pont.
As resoàn, répliqué l'orne.
E aganto lait lebraud, tourno au rode ounte lou
diable venié de basti soun obro, e, coume V angélus
balançavo pèr souna, bandis la bèsti sus loti pont. Lou
diable qu'èro à l'espéro eila de l'atctre bout, aparo,
afeciouna, la lèbre dins soun sa. Mai, en vesènt qu ero
_fureur, l'empego contra lou
uno Zèbre, l'arrapo emé
pont, e, coume V angélus dindavo d' aquéu mmimen,
[ou marrit esperit, en jitant milo escoumenge, s'aprou-
foundis au founs d'un gourg
La Zèbre, desempièi, se vèi encaro contro lou pont.
E vaqui perqué se dis que li femo an troumpa lou
diable.
(An». Prouv. 1876.)
LI PENITENT

Li penitènt de Malausseno, blanc e gris, fasien


un
an li Rouguesoun. En passant li bourgado, li blanc
davans, li gris darrié, un gau mal-avisa travessè la
proucessioun e' m'acà, pèr lou coussaia, un bas-
tounié di blanc piqué sus lou cacaraca, pan!
e lou
toumbè rede.
Ni quant vau ni quant costo, un di penitènt blanc
l'amaguê souto soun àbi. E li penitènt gris, qu'avien
vist lou cop de tèms, se meteguèron à canta
Penitènt blanc
Que sias davans,
Tapas au mens la co, que se vèi tant
Mai li penitènt blanc perdeguèron pas la noto, e ié
faguèron aquest respons
Penitènt gris,
Que l'avès vist,
N'en digués rèn
Lou manjaren tôutis ensèn.
(Arm. Prov.
LI SEGNE-GRAND

Nosti rèire, en verita, manjavon pas Ion pan tant


blanc couine nous-autre. Enjusqu'à l'age de 2o an,
pourtavon, la plus-part, ni capèu, ni soulié, ni debas,
ni gravato. Un abihage de cadis ié duravo quaranto
an. De tèms en tèms avien la fatnino, souvènti-fes la
rougno, la rasco e la veirolo, e de fes
que i'a, lapèsto.
Enfin ié mancavo pas d'abus de touto
merço.
Maipamens, uno causa que devén avoua, que pour-
es
tavon sa misèriforço mai gaiaman que nous-autre noste
drudige. Risien, coume se dis, à l'oumbro d'un calèu
dansavon tout l'ivèr pèr se leva la fre passavon
jouinesso à-n-aprene de cansoiîn sa
e li vièi disien de
conte. Pièi, touto fes e quanto que i'arribavo quauque
auvàri, zôu! avien un prouvèrbi e quauco galejado
pèr bandi la malancounié. Acô coustavo gaire desfa-
e
chavo li mai renous.
S'uno chato avié pou de veni lentihouso anant
soulèu, si cambarado ié disien
en au

Li lentiho
Soun pèr li fiho,
Li cop de bastoun
Pèr li garçoun.
Quand venié lou dina, que lou paire destapavo, pèr
eisèmple, un plat de jaisso, se quaucun dis enfant fasié
la bèbo, la meinagiero disié
La jaisso,
Quau la vôu pas, la laisso.
E acô di, chascun avalavo sa sietado. Se dins lou
blad i'avié de vesso, ah! risco pas que la levèsson, car
lou paire disié
La vesso
Fai la pasto espesso.
Se lou pan èro cendrous, e que l'on s' avisasse de lolt
rascla' mé lou couièu, vous venien severamen
Noun es pas bon crestian
Quau noun manjo de cèndre uno eimino pèr an.
Se vous plagnas dou pan que fuguèsse trop dur
Lou pan dur
Fail'oustausegur.
E se lou pan èro mousi « Lèves pas lou mousi, tout
acô vorts cridavo, que fai trouba d'argent. »
Se le cousino frnnavo e que vous estubessias, vous
cantavon en risént
Fum, fum, barbarèu,
Vai toujour vers lou plus bèu.
E pièi se troubavias voste lié gaire moui, o.vien
lèu respoundu vous

Lou lié dur fai la taio dreclio.


Talo èro, i'a cent an, e même i'a cinquanto
leducadoun an,
dou pople. Acà lis engardé pas, iiôst-i
paire e nosti grand, de teni targo bravamen, vint-e-
cinq ans de tèms, contro l'Europo entiero, de quiha
e
noste drapèu alin sus li clouquié de tduti li capitalo.
Nous trufen pas d'élil
(Arm. Protiv.
JAN DE LA VACO

L'an dâu gros ivèr, que lou Rose s'arrapè


fre tue tout, lou pauvre mounde soufriguè forfo. e que la
Jan
de la Vaco enté sa maire,
que demouravon en bastido,
n'avien plus rèn pèr manja, nipèr éli nipèr la
la vièio digue à soun -drole vaco, e
« Jan te faudra ana vendre la
vaco.
Maire i'anarai. E quant n'en demandarai?
Oh! ve, la laisses pas à mens de cènt escut. Emai
fugue un pau maigro, es encaro
uno bravo bèsti, e vau
bèn aquéu pres. »
E' m'acô, Jan de la Vaco partiguè de soun
mas,
couchant la vaco devant éu, anè bousca chabènço.
e
Marcho que marcharas.

II
E' m'acà, en passant vers li Fraire Menoun, que
soun couvent èro long dou camin, se capito que l'Abat
d'aquéli counventiau se permenavo davans la porto
en legissènt soun breviàri.
Paire, ié cridè Jan, voudrias pas croumpa 'no
«
vaco? vous la baie pèr cént escut.
Uno vaco! uno vaco! respoundeguè lou Pneu
(qu'èro un gros galejaire) vos dire bessai uno cabro?..
Cent escut uno cabro! siés un pau carwènd!
De-que parlas de cabro, emai de cabro? digue
Jan, vesès pas qu'es uno vaco?
Acà-d'aqui uno vaco? ié repliquè lou. mouine en
sourient sa tabaquiero, mai crese que vos talonna?
Pèr uno cabro, certo, es uno bello cabro mai jamai
delavidolafaraspassapèrvaco.
Aquelo tubo, cridè Jan, aquelo d'aqui tubo!
Mai sacre noum d'estiéu, me prenès donne per un bedi-
gas? quant voulès jouga que fugue uno vaco ?
Te jougarai, diguè lou Priéu ço que voudras. E,
tè, anen pas pu liuen l'anan faire juja pèr li fraire
dôu couvent s'afourtisson qu'es uno vaco, te la pague
ci cènt escut mai se dison qu'es uno cabro, coume es
la verita, perdes la cabro emai l'argent.
Va! diguè Jan, Pétard de noum de milo! Fau
vèire se siéu bôchi o se lou vène tène Vescoumesso. »
Acà di, intron au Couvent, butant la vaco davans éli.

lU

Lou Paire Priéu en fasènt semblant de rèn, douno


lou mot à si counfraire, quand limouinesoun acampa,
'e,

éu ié vèn coume eiço


« Fraire, veici un orne que nous vàu vèndre aquelÓ
besh soulamen sian pas d'acord
loujèt éu encaro qu'es uno sus la naturo de
vaco, e iéu mantène qu'es
uno cabro.
Ho! ço es poussible? veiiguèron li counventiau
s'escarcaiant dou rire. Arregardas li bano emai en
li
pousso pèr uno cabro, certo, es uno bello cabro. mai
jamai res dira qu'es uno vaco.
Eh! bèn? diguè lou Priéu, lis entendes, couUgo?
li Fraire te coundanon, as perdu Vescoumesso. Fraire
embarras la cabro
Ai perdu, digue Jan. Sacre tron de pas Diéu,
de miliard de noum de couquinas de diable! ai
perdu
ma bello vaco! Eh! bèn, aro, siéu pas poulit? Ai!
quento ramounado me vai douna la vièio! n'aura pas
e
tort. »

IV

E lou pauvre Jan de la Vaco, né


coume un paniê
trauca, soun mas s'entoumè sènso vaco e sènso argent.
ci

lou tron curèsse, ié digue à


sa maire, pas
« Aqztéli felibustié, aquéli bregand de mouine,

jouga, couille aco, coume acà, e m'an-ti pas escoufia


que
fa
la vaco »
E
de fiéu en courduro, en trepejant sacrejant, ié
e
racountè lou cop de tèms.
« Vai, vai! assole-te, moun paure Jan, diguè la
vèiio l'empourtaran pas en paradis, ié rendren
pan
pèr fougasso, e pato pèr aguïo. Escouto-me bèn sabes
de-que fau faire? te fau abiha 'n damo, escouto-me
Un' bouta souto ta raubo, un barroun d'èuse, escouto-
bèn ana demanda de-vèspre la retirado au Paire
me
Priéu, escouto-me bèn e piêi ié ficha 'no rousto, tant
d'aqui-que raque li cènt escut.
que n'en poudra pourta,
Acà sufis, ma maire. »

fan delà Vaco s'abiho en damo, rejoun souto sa


balin-balant,
faudo un rabatun de quatre pan, e'm'acà, l'abadié
verssoulèu enintra, se présenta ci la porto de
di Frai Menoun.
ero
Lou Paire Priéu se permenavo, courne sa coustumo,
breviàri
en legissènt soun
Bèn lou bon vèspre, Paire! ié venguè Jan de la
«
Vaco Siéu uno pauro damo que vau en roumavage au
lasso,
grand Sant-Jaque de Galiço, e siéu lasso, siéu de Diéu
vès, que n'en pode plus! Se poudias au noum carita
retirado, f arias, vous assegure, uno
me douna la
voulountiè, Madatno, ié respojideguè lou
Priéu. Intras, intrus, vous dise sian eici pèr recata
libràvieèniquesoiindinslapeno.»»
E vaqui Jan de la Vaco estrema dins lou couvent.
Acà vai bèn. loufice,
Quand li mouine <m soupa, e que fugue di
s'aité coucha ma fisto, dins la niue, quand
tout acà e,
leva plan,
li Fraire roupihavon. Jan de la Vaco se
intro dedins la chambra dàu Rmierènd
Paire Abat, en
ié toumbant dessus ié met loti badaioun, sort soun ra-
batun d'éuse, e eici sian zôu sus li costo
« Baio-me mi cènt escut, ié venié 'n tabasant, que siéu
Jan de la Vacol mi cent escut! mis cènt escut, capou-
chinas-de-Diéu o te roumpe la carabasso. »
Lou Paire, vous laisse vèire destressouna pèr
aquelo espdussado, ié fagué signe, au clar de la luno,
d'ana durbi un tiradou. Jan de la Vaco arrapè si sôu
pièi, lou barroun en l'èr, se faguè recozindurre ci la
porto dâu Couvènt, e prenguè d'aquelo erbo.

VI

« Eh bèn, Vanciano! quand siguè de re tour, ié


cridè à sa maire, lis a raca li cènt escut! Quento
amalugaduro, moun pauvre barbabou! Podon l'agou-
loupa d'uno péu de mouton! Te i'ai garça 'no rousto,
que, se noun es countènt, sara pas resounable Aco
i'aprendra, ma bello, de se trufa dàu paure mounde.
Moun fiéu, es pas lou tout, alor ié dis la maire
(qu'èro uno vièio couquino) aniue te ié fau tourna.
Abiho-te coume un charlatan de plaço, escouto-me
bèn porto mai lou barroun souto ta roupo ié
semoun-
dras i mouine, escouto-me bèn d'enguènt pèr
gari li plago te faran intra e quand saras soulet dins
la chambro dou Priéu, endorso-lou mai de cop, d'aqui-
que te rènde la vaco.
Ma maire, acô sufis, respoundeguéJanet. »
VII

Jan de la Vaco sènso perdre de tètns, s'abiho en tria-


claire e, eifa vers jour fali, vai passa davatis la porto
di Fraire Menoun
« Quau vôu d'enguènt? de bon enguènt, pèr souda
tôuUKplago? d'enguènt, d'enguènt!
Lou pourtié ddu couvènt duerb vitamen la porto, e
ié vèn discretamen
De-que vendes, brave ome?
Fraire, siéu enguentié vènde de votai pèr charma
li marrit mau. Ai de poumado pèr lis agacin, ai d'àli
rouge pèr li coupaduro, de graisso de marmoto contro
li doulour, e subre-tout d'enguènt pèr tira li macaduro
de Dièu!
un baume soubeiran, oh! que baume! la man
Tè, diguè lou pourtié, lausa sié Diéu! acô vèn bèn
au rode avèn noste paire Abat qu'en se destressounant
pèr veni à I'dufice, a barrula dins lis escalié. En estènt
qu'es un pau grèu, s'es tout ablasiga. Sabèn pas coume
a fa, soun cors es qu'uno plago. Se poudias lou sou-
laja, es eilamoundaut que fai qu'un crid, farias
aqui une bello euro
Se lou pode soulaja, dises? uno simplo toumba-
duro ?. Vous n'en responde, Fraire! Menas-me-U
tout-d'un-tèms. Menon Jan de la Vaco à la chambro
dâu Paire Priéu.
Soulamen vous dusserve, ié faguè i mouine que
lou menavon, que moun enguènt es un pau cousent. Se,
pèr asard, quand aurai voun lou Paire, l'entendias
brama, estas siau! prouvara que lou baume fai efèt. »
VIII

E 'm'acô Jan s'embarro dins la chambro ddu malaut.


« Eh! bèn, Paire, ié vén, adonne sian un pazt doulènt?
Ah! moun fiéu, siéu abasima! En m'abrivant,
aquest matin, pèr ana canta matino, ai-ti pas barrula
de la viseto?
Bon! poudias vous tua. An levas un pau voste
dbi, digue Jan de la Vaco, moustras-me aquéli boudou-
gno, e vous li vougueirai. »
Lou paure Priéu, pecaire! adounc quito raubo,
sa e
reviro l'esquino de-vers Jan de la Vaco.
Aquest aganto mai sountabaioun de quatre
l'alongo, mis ami, coume s'avié pica
pan, e te
sus un ase sardin.
« Rènde-me ma vaco, monstre! o se ncun te fau passa
lou goust dôu pan siéu Jan de la Vaco!
Ai de;- ma peu! ai de mis esquino Fraire,
secours! cridavo lou Paire Abat, m'escourtegon,
m'escabasson
Anen, bon! disien li mouille eilavau dins la clastro,
parèis que lou baume fai efèt detnan lou reverènd
s'escarrabihara.
Ma vaco! fasié Jan, capouchinas de Diéu,
rèndes ma bello vaco? me la
Misericôrdi! te la rendrai laisso-m'esta,
au
noum de Dieu, diguè lou paure Abat. Te la rendrai,
te la rendrai! Jan de la Vacofaguè molo lou reverénd
Paire Priéu durbiguè la pourteto, e cridé i counventiau:
Rendès-ié, rendès-ié sa vaco, Fraire, leissas-lou
e
parti, qu'aquel ome es un Cifèr, e nous veirié la fin
de téuti »

IX

Jan de la Vaco reprenguè donne sa vaco, e à l'estable


l'entournè
« Maire, vaqui la vaco! 1
Osco! diguè la vièio. Vai, siés un bon pitotiet!
mai soulamen es pas lou tout. Aro, sabes que 2' a?
te fait faire aupulèu unofemo de paie,
lapendoula au
saumiê, eila, aufouns de la cousino, e pièi, un pau plus
ta-rd, te dirai ço que rèsto à faire.
Acà sufis! via maire! lou carementrant- sara lèu
lèst. »

A l'abadié di Frai Menoun enterin tiravon de plan.


« Es egau,
disié lou Priéu, acà se pou bèn dire d'en-
giiènt de t'amerito mai es pamens aboziminable
qu'aquéu Jan de la Vaco nous fague peta nàsti cent
escut.Fraire, veici ço qu'ai imaginafau carga d'our-
toulaio li doits tniàu dôu couvent, e ié manda pourta
pèr noste jardinié en iè disènt
Jan de la Vaco, vaqui ço que vous mando lou
Paire Abat di Frai Menoun.Ço qu'es passa es bèn passa,-
rendès-ié si cènt.escut, e recoupés de sa part, en signe
d'amistanço, aquelo cargo d'ourtoulaio. »
Autant-Mi fa que di lou jar dinié cargo li midu,
e part enté soun pichot pèr cerca Jan de la Vaco. Arri-
bèron à soun mas à la toumbado de la niue.

XI

Bon vèspre, dis, bèl ome! es pas vous


«
que sias Jan
de la Vaco?
Si, si, respoundeguè Jan. Que i'a pér voste
vice ? ser-
l'a
que lou Paire Abat dôu couvènt di Frai
lIfenoun m'a di de vous adurre aquesto
cargo d'ourtou-
laio.
Ah! lou brave ome, diguè Jan, la bono salut!
Descargas, estremas vôsti miàu ci l'estable, pièi
drés soupa 'mé iéu. » e ven-
Entre avé descarga e establa li miou, lou jardinié
'mé soun pichot intron à la cousino s'asseton pèr
e
soupa. Tout-d'un-cop lou pichot vèn ansin à
paire soun
« Vès, vès, moun paire! i'a'no femo penjado
mié! au sau-
ai, cridè lou paire. Grando Santo Vierge!
Ver
mai qu'es acd, Jan de la Vaco?
Hou, respoundegué Jan, fagués pas atencioun
es ma bdumiano de maire qu'ai penjado de-matin
toujour pissavo au lié. aco, pièi, vèn àdi.
en
Lou pauvre jardinié acabè de soupa enzé »la
rufo. L'ase fiche se pensè de parla di cènt escut
petar-
« Unfenat coume aco, se sounjavo eu, qu'a pendoula
sa maire pèr avé pissa au lié, es capable de tout. Ounte
sian louja, Segnour? »

XII

Basto, après lou soupa, Jan de la Vaco li mené ait


lié e quand fugue sourti, lou jardinié digue à soun
drole
« Ah! pauvre capounot! douno-te siuen, au mens,
aniue, de pas pissa au lié! D'abord que lou gusas a
penja sa maire pèr aco, que nounfariê-ti pas de nautre?
Moun paire, sigués tranquile boutas, m'avisa-
rai.
E agitent di sis Ouro, se couchon e s'endormon.
Mat
lait couquin de Jan, que li tenié d'à ment, pas pulèu
vai ausi que fart peta la narro, duerb la porto bèn plan,
ié zmejo dins lou lié uno dourgo d'aigo tousco e passo
que t'ai vistL.
Quand noste jardiniê, pecaire! se reviho, e que se vai
senti bagna
« Ah! sacre bastardoun,faià soun drôle, sian perdu!
Tant couine te l'aviéu recoumanda, marnas, ençaro
as pissa au lié Sian perdu, sian perdu! » Noste plus
court es de sauta pèr la fenèstro.

XIII

Urousamen que la fenèstro èro pas auto. Li dom


d'esglana,
paure marrit sautèron eiçavau, e, couille
tduti desnzemouria, s'encourreguèron couvent,
dounnant li miou emé la au aban-
cargo d'ourtoulaio.
Es ansin que Jan de la Vaco, dison,
aguè sa vaco,
emé béu cent escut, etnai dous poulit miàu.

(Arm. Prouv. 1880.)


LI MERINJANO A LA SARTAN

A Paris, lou prouvençau a quàuqui renegat, mai


a tambèn si bons ami e pèr lou manteni, i'a deja tres
soucieta que fan proun parla d'éli aquelo de la Cigalo,
aquelo de la Sartan, em' aquelo di Felibre.
Dins aquélis acamp amistadous, se trato li questioun
li mai interessanta. Dounaren vuei un pichot comte-
rendu de la darriero reünioun di Sartanié. Quau dis
sartan dis dli, e quau dis ait, dis ço que vèn en dessus.
Adounc vous troubarés que M. Jùli Uzès, baile di
Sartanié, durbiguè la sesiho pèr aquésti paraulo
« Ami de la Sartan m'es avis qu'au-jour-d'uei,
devrian parla di merinjano. Couneissès tduti aquéu
proudu superbe di jardin de la Prouvètiço, que lis
Avignounenco apellon de viedase, aquelo frucho subre-
bello, loungarudo, banarudo e coulour de viduleto que
regalo tout l'estiéu li ribeiroun de la Durènço! Eh!
bèn,fai pas vergougno? à Paris sabon pas lis adouba!
E quand parlan de merinjano, aquéli Franchimondres-
pondon de navéu, e, nous rison sus lou nas!
« Vougués dounc, o Sartanié, libramen e à-de-réng,
declara vosto dupinioun sus li fricot de merinjano,
e'm'acà dounaren la plus grando publicita à vôstis
esclargimen.
Lozc chivalié Escoufié, redatour dcu Pichot Journau,
alor prenguè la paraido
A Serignan, dis, lou mai que li manjan es fricas-
sado. t'eici courrte sefai li refendèn en dous, lis en tre-
taiait emê fou coutèu, i' esquichan bèn soun aigo, pièi
z6ul dins la sartan. emê de bora ôli. Soun famouso!
A Carpentras, digue lou dotctour Delâume, lis
claptis dins un grand
aman ;niés au tlan n'enfickoti de
lavo-pèd pièi fan couire aco au four. Oh! queto
manjo! Vès, vous n'en dise pas mai.
Au Tor, digue lou musimire Tèsto, tis adouba^
li fasèn roussi, emê
en barbouiado, valènt-à-dire que
d'aiet, de cebo e quàuqui poumo-d'amour, dins uno
cassolo. Acè'bon
digue Bechard
Vengeniaire, nous- autre L'Islo, poumo-d'amour e
merinjano, li farcissèn à la sartan. Mai, que far pin!
Vous n'en liparias li det
Se m'es pennés, lou doutour Viôulet digue, de
fourni moun avis après d'orne tant coumpetènt, vous
dir ai qu'à Maiano, nosti galànti chato lis apreston en
bougneto. F'ar"l.as de barbouiado, de farçun e de tian ?
Se tastavias nôsti bougrzeto, n'en manjarias lotit lou
jour!
Ato, diguè M. lait (aquéu que tèn lou café de
Bado) voulès que vous ensigne pèr n'en manja tout
l'an? Vautre, à Sant-Savoumin, li coupan roun-
dello lou saussissot;pièi, enfielado, li fasèn seca
coume
sèmblon de berigoulo
att soulèu. L'ivèr emê de sausstsso,
Uno causo, digue l'avoucat litli Gaillard, que
vous pode afourti, es qu'en At, moun païs, n'en fan de
counfituro! E, quand uno merinjano, poumpouso dins
soun sucre e rousso coume l'or, aparèis sus uno taida,
i'a ren que fague tant de gaul
Perdoun, mèste Gaillard, aqui faguè lou presi-
dènt, crese que sourtès de la questioun s'agi's,
en aquest
moumen, di merinjano à fa sartan. Sian Sartaniè
o counfisèire?
Coume! respoundeguè Sant-Martin, lou députa,
cresès d'avé tout di emé vàsti sartanado? Eh! bèn,
nautre à Pertus, li fasèn couire à la matrasso i'a
rèn de meiour. Prenès un bon viedase, lou metès e la
braso sènso ié leva la peu. Quand sus
es eue, durbès-lou
dedins es blanc coume un ile! boutas-ié de
sait, de
pebre, em'uno raiado d'ôti. acô s'arrapo i rougnoun!
fil prepaus de viedase, aqui-dessus 'Dengue lou
felibre Louis Gleize, l'Acadèmi Franceso, clins
soun
diciounàri, veici coume lou definis Terme injurieux
qui, dans son origine, signifiait visage d'âne. E
se
soun mes quaranto pèr atrouba 'ce!
Prepause à
l'assemblado de nouma 'no coumessioun pèr
pourta
legi à Madamo l'Acadèmi lou chapitre de Rabelais,e
ounte trato des bons gros vietdazes de Provence.
Felibre Gleize, diguè lou Presidènt, aqui
toumba fora de la sartan. Tout anas mai
ço que pode faire, iéu
que n'en tène la co, es de trasmetre vosto deliberacioun
à /'Armana Prouvençau pèr la faire counèisse à-n-
aquêlis arlèri e viedase de Paris,
que se creson de tout
saupre, e, que f au i'aprene tout! »
(Arm. Prcuv. 1880.)
LOU RUS TIC AIRE

« Eh bèn, Gervàsi, se fai bèn aquéu tros d'es-


toublo ?
Moussu, coume lou vèire en bonfatit.
Pamens la terro sèinblo vano. Auriéu pas
cresegu que siguèsse marrit à fouire.
Marrit? disès. sembla un bardât, un caladat!
Figuras-vous que vire un roucas au luchet m'estrasse,
me desoungle. Ah! quand venèn au monnde, de quant
vaudrié miés que nous gnihoutinèsson.
Oh! tambèn, sabes pas, sabes dounc pas que lou
travai es la santa de l'orne?
Loti travai, disès, lou travai! Aquéu que l'in-
venté, aurié faugu que l'engrunèsson, coume
un mou-
teloun de sau, dins un mourtié!
Mai, mounpaure Gervàsi, s'èro pas lou travai, de-
que manjarian?
Eh manjarian de bauco De-que me garço
à iéu Mai, au-mens que fuguèsse pas toujoitr li
même
Badalas, vai, prene paciènci li riche, ci l'autre
mounde, saran lis ase di paure.
Saran lis ase di moussu, poiidès
paure. A for,
sort, de
prépara vosto bastiero monstre de sort, demièuï
noum de noum de sort! vous retène pèr fou
(Arm. Prcuv. iSSi.'i
UN DI DOU SF AU Q UE PARTE

Loti nwuniéde Canto-Granouio,veici qu'une


se coun-

«De-que vous acusas? ié faguè lou capelan.


(– Eh bèn, moun Dieu! m'acuse dôu pecat que,
d'abitudo, se coumet dins noste estat. En
trie pagant de
mi man sus lou blad de la pratico, ai pres de fes
que i'a,
ûn pau mai que noun se dèu de-fes dos, de-fes tres
mouturo.
Très mouturo dôu même sa?
Doit même sa, moun paire! Que voulès? lis
annado soun tant marrido, li blad vèndon
se pas, fait
paga de grossi rèndo e, se mouturan pas tant-sié-pau
à bèl èime, poudèn pas i'aveni.
Mai, vesés pas, miserable qu'acà-d'aqui rauba
es
coume stis un grand camin.
Eh! lou vese coume vous. Mai que voulès ié
faire? pode pas me teni. Quand vese aquéu bèu blad,
aquéu bèu blad, de Dieu, toumba,
rôtis coume l'or, dins
Pentremueio doit moulin, dise Couquin de goil se n'en
levaves encaro un paie
yès, ié digue lolt prèirejau coupa court au malt,
dano. Veici ço qu'anas faire
car, quau raitbo, se
crucifis e lolt penja sus Ventre-
vous faudra prene un
mueio. E ansin, tàuti li fes que ié vujarês li sa e que
cruci-
lou blad vous f ara gau, la visto dôu Sant Crist,
fica pèr vous sur Vaubre de la Ci-oies, vous retendra la
man, Ansin siegue!

Il

Ço que faguè noste môuniê. Penjè sus Ventremueio


quand èro tenta de prene mai de
un crucifis de gip e
blad que ço qu'es juste, eu regardavo lou bon Dieu e
aco lou retenié e èro brave.
Mai quàuqui mes après, la femo dôu môunie venguè
'nsin ci soun onze
« Adês,
ai mounta au granié. Mai que te dirai,
moun paure, noste
mouloun de blad m'a pareigu bèn
gaire gros. Sabe pas se pottdren, em'aquéu bousigoun,
moulin se pagode
paga noste trimestre (car la rèndo di
tres mes en tres mes).
Hàu! vai, l'orne digue, veiras, pagaren proun.
Lou bon Dieu nous ajudara. »
ren.
En verita paguèron. Mai, pecaire, ié restè
Tout lou segound trimestre fuguiron mai brave corne
de sôu e, moiiturèron juste ço que
iérevenié. Mai lou
mouloun di mouturo fugue 'ncaro plus pichot e
quand
toumbè la rèndo, pousquèron pas paga. Vai te faire
lanlèro
Bèti? digue la mduniero, vèses
gros darnagas,
pèr te fisa MU capelan, coume sian poulit aro!
Ah! lou vese que trop, digue l'orne. Mai laissa
fair'e. »
E toart adoulenti lou mâtmié vèn vers l'entremueio,
e m'acà ié fai au Crist
Vès, depènd pas de iéu, m'es de de vous lou
dire! mai renjas-vous coume voudrés, maudi dous fau
un
que parte car se restas aqui, pode pas paga, lou
vesès, e iéu me faudra parti.
»
E, aco di,levèron lou Crist de l'entremueio em'aco,
li capoun! mouturèron double, triple quand toumbè
la rèndo, paguèron coume de chanjaire.e
Es desempièi que li viôunié
o crésto-sa, coume
ié dison, mau-grat sermoun e Pasco, toujour mou-
turon que mai
(Arm. Prov. 1888.)
LO U TROS DE ROUGNONNADO

Un biais facile, pèr nôsti miéji-damo, de


supertouro i bravi jemo dôu se moustra
de jamai voulé
ni dire ni entendre un mot decoumun es
prouvençau.
Margueritedemandavo Madmno Tout-béu-just
cz sa nouvello cousiniero,
qu'y a-t-il pour déjeuner?
.-l'a'n tros rougnounado, Margarido respoundeguè,
qu'ai adouba 'n gardiano.
Comme vous parlez mal, ma pauvre Marguerite!
cride la picizoto damo. Dites donc
« un morceau de
longe apprété en blanquette.
»
Hoto Madamu, la cousiniero repliquè,
d'ana cerca la uiue dins lis armàri! Moi que sièr
ze parle
comme ze poude.
(Arm. Prov.
L'ECÔ

Autre-tèms se prestavo d'argènt darrié la porto,


e,
quand venié Vescasènço, vous mancavo pas 'n sôu.
Mai aro, toujour disié lou vièi Cago-dardèno, aro, vès,
es plus poussible de rendre serviceen res
Quau presto
Se desaresto.
E, lou sacre vièigtts, Pavés belèu entendu dire, sabés
coume fasié pèr se desbarrassa dis empruntaire que
doutavo?
Avié dins soun oustau uno gi-ando croto baumeludo
que, quand ié cridavias dedins, fasié l'ecô. E moun
Cago-dardèno, quand venié quauque pelègre,
marrido dito, ié demanda d'argènt quauco
Voidountièl respoundié tant soùlamen,
pèr abitudo de jamai presta 'n sou sènso ve, ai
'mé l'ecà de ma croto. Dins me counseia
ma croto ai un ecà que parlo
coume uno persouno e, lou sabes, l'eco, es un fènis
d'asard se respond pas la verita.
E 'm'acà lou vièi ladre, emé loupaure mesquin,
dava-
lavo à la croto, e cridavo à la pèiro sourdo
« Siés aqui, eco maliciéu?
Li siéu, respoundié l'eco li siéu, li siéu.
Aquéu que vôu d'argent, aqui, es bonpagaire?
Pas gaire, pas gaire, pas gaire!
Fau ié presta o notin?
Oh noun oh noun oh noun
Eh! bèn, vèses? disié lou vièi empruntai™
ci V

estabousi, emé la -uoulounta la meiouro déu mounde,


pode pas faire mens que d'escoicta moittl couilseié. »
(Arm. Prouv.
UNO PARAULO DE RÈI

Lou famous pintre Jan Holben, quand éro en Anglo-


Terro à la court d'Enri VIII, s'èro jour embarra dins
un
soun ataié de pintre pèr travaia tranquile. Veici qu'un
grand segnour, voulènt vèire ço que fasié, vengué pica
la porto. Holben ié respoundeguè
que poudié res re-
faup1'e. E' m'acd lou milord, que se cresié tout permés,
butè la parto pèr infra. Mai l'artisto, coulèro, lou
rejitè deforo, e, milord que milord, ié en faguè barrula
tduti lis escalié. Talamen que lou catau, tout
en sang,
amaluga, se faguè pourta vers lou rèi, eniécridantven-
janro, e disènt que, se lou rèi iè fasiépas justiço, eu farté
peta lou pintre.
Enri VIII, qu'estimavo Jan Holben,
ié dîguè au segnour angles coume de juste,
« Aprenès que vous defénde,
Moussu, sus vosto vido, de touca 'n péu de la tésto de
moun pintre. Voulès saupre la difcrènci que i'a.
entre vous-àutri doits? De sèt pacan, de sèt marrit
pacan, n'en pode faire, iéu, sèt noble coume vous mai
jamai, de sèt noble, ausès? n'en poudrai faire pintre
un
coume Holben.
(Ami. Ptouv. i88ç>
1-'AU ARËNO

Fau mouri o vèire mouri. Vès n'aqui mai un que part,


di fiéu contant de la Prouvênço, lou bon brave Pau
e
Areno, qu'a fa touto sa vido qu'aquesto causo gènto
metre en lusour e en amour lou pais de Prouvènro, lou
perfum de sa terro, la bounta de soun pople, la vertu de
soun soulèu.
Pau Areno, qu'en Antibo es mort lou 17 dôu mes, à
Sisteroun èro nascu lou 26 de jun 1843. Ero l'enfant
d'un relougié e avié fa si classo au coztlège de sa vilo
D'abord tnèstre d'estùdi au licèu de Marsïho, pièi
à-n-aquéu de Vanves, éu quité l'Universita
en 1865,
après qu'à l'Oudeon emé pleno reüssido aguè fa jouga
sa pèço de Pierrot Héritier.
Es d'aquéu tèms qu'ein' Anfos Daudet, quand venien
de Paris dins lou courrènt de l'an, s'èro afreira 'mè li
felibre de la pleiado avignounenco. Es d'aquéu tèms
que nous escrimé
Vous ne saurez jamais combien je
« vous aime. 11
est une heure du matin, mon frère Jules dort depuis
longtemps et j'arrive, conime un polisson
que je suis,
du Café de l'Europe où j'ai passé la soirée à réciter
des vers provençaux, à dire du bien de vous, d'Au-
banel, de Roumanille, de Mathieu et des autres. Si
souvenir
vous saviez combien vos vers et votre
m'aident à porter de lourds ennuis. Je suis un exilé,
moi, ici, et je serais ridicule si je le disais. J'ai la
languisoun de vous, de votre Rhône, de ma Durance,
de nos oliviers, de ma vigne et de ma petite soeur.»»
Tout Areno es aqui un eisila que canto soun pantai
de Prouvènço. E tanibèn espinchas li tèmo de si libre,
d'aquéli libre clarinèu, ferigoula, bounias, que dins
Paris-i' avien tant fa d'ami e d'amimire es toujour de
remembrançoprouvençalo.Loucelèbre Jean des Figues,
La Gueuse parfumée, li Contes de Paris et de Pro-
vence, Au bon soleil, La Chèvre d'Or,
Domnine,
etc., sènso parla ddu resta que n'i'aurié 'no mount-
joio, an fa de Pau Areno l'incessant apoustèli de nosto
patrio amado qu'eu n'en cuiè lou mai, coume uno
abiho lougeireto.
E sis escri 'froncés, nimai soun sejour à Paris, i' avien
pas fa diiblida lou parla de Durènço, que se, dins nosto
iengo, avèn peréu nosticap-d'obro, poudèn bèn cita pèr
tait l'escachounfindepouësio qu' Areno a publicado dins
l'Armand prouvençau, coume Lis Arcélli, Lis estello
negro.Font-Frediero, Raubatôri, Lou vin prouv en-
çau e Plôu e soulèio.
Areno es un d'aquéli qu'à Paris an lou mai fa pèr
espandi en vogo la Reneissènço felibrenco. Fugue un di
galoi que iê foundèron La Cigale e un jour disié
pèrquê

C'est pour ne pas perdre l'accent


Que nous fondâmes La Cigale.
Fugue un di valènt qu'en 1879 foundèron la Soucieta
felibrenco de Paris e, au Café Voltaire, sèti de la
Soucieta, coume au festenau de Scèus, èro un di cepoun
pèr escampa la joio.
Quart n'a pas entendu Pau Areno canta li vièii
cansoun prouvençalo e li cant nôu dôu Felibrige, quau
l'a pas entendu charra de touto causo em'un bon sèn,
un esperit, un nouvelun incoumparable, quau l'a pas
entendu parla de Sisteroun, sa patrio qu'avié de-longo
en bouco, pou dire que noun counèis ça qu'es Vestram-
bord prouvençau.
Es-ti pas eu que, l'an de la guerro, elegi capitàni
pèr si Sisterounen, i'avié fa, subre l'èr « fai te lou tegne
blu » aquesto cansoun de marcho que touto la Franco
cantè
Une deux
Le Midi bouge,
Tout est rouge
Une deux
Nous nous foutons bien d'eux.
Devot au Felibrige, dôu quau èro majourau, avié
tradu en vers francés Lou pan dou pecat d'Aubanèu
e mancavo gaire d'annado de veni en Prouvènço retrempa
dins Lou Rosé, la Durènço e la mar, la jouvènço la
e
voio de soun cor de pouèto.
Paure Areno! lou darrié cop que venguè à Maiano,
i'a d'acô un parèu d'an, dôu tèms que dinavian e que
segalejavo, nous digue « Ièu, se 'n-cop more, sabès
quint epitàfi ai chausipèr ma toumbo ? Il
Gaio ai pantaia ma vido.
o dores e franc pouèto, d'or, o fiéu de lindo
o amo
raço proiwençalorque te fugue lôugiero, à Sisteroun, la
terro maire que de ta glari as enhsido! Toun pantai
es fini, mai toun etiavans nous resta.
(Aïoli 17 de desèmbrc
SEGOUNDO PARTIDO

NOUVELLO PROSO
D'ARMANA
LO U SIBLET

f aviê 'no fes un drole qu'apelavon Pascalet,


qu'avié 'no meirastro. e
Aquelo meirastro lou mandavo garda li
baiavo, pèr manja, qu'un rousigoun de porc e ié
E Pascalet plouravo tout lou sanclame dôupan mdusi.
Or, ztn jour qu'en plourant gardavo li jour.
long de la ribiero, passé noste Segne, gourret de-
sant Jan emé
E ié venguèron
Paure, de-que ploures ansin ?
Quau voulès pas que ploure, ié diguè Pascalet,
ai ma meirastro que me mando tout l'an garda li
porc,
e que jamai me baio qu'un tros de pan môusi pèr tout
¡ou jour ?
Se nous vouliés passa de la man de-là de l'aigo,
'darféT lou bon Diéu, te dounarian
ço que nous deman-
Voulountié, digue l'enfant.
E pren sant Jan d cabrinet, 'm'acà lou
e
e pren sant Pèire ci cabrinet, e 'm'acà lou passapasso
mai
ci la fin pren lou bon Dieu, vèn pèr intra dins l'aigo.
faire.
mai leu pauvre mendi n'avié tant que poudié
sias lou
Noum de sort dis, pesas bèn, vous que
plus pichot Tout-aro vous escainpe, car nais espalo
plegon.
Courage, moun enfant! respoundegue noste
siéu leu bon
Segnour. Es pas estounant que pese, iéu mounde
Diéu, e porte dins ma man la boule don
Basto, enfin, arribèron.
Eh bèn, fai leu bon Diéu, de-que vos pèr ta
peno ?
Voudriéu, dis lou pichot, faire dansa ma mei-
rastro.
Eh bèn, tè, Pascalet, vaqui un siblet, e vai
plan de lou pas perdre.
bon Diéu ié douno un poulit
E lou pichot siblet,
mai tant menu que lou drouloun poudié l'escoundre,
quand vouliê, dins soun aurilio.

II

Pascalet, sus lou vèspre, revèn à soun oustau.


fur-
De-long ddu camin rescontro tres cassaire que
navon un roumias.. fai
Unpauvèire, digue lou pour queiroun, coume
moun siblet ?
Pascalet siblo e vaqui que si porc se bouton cï dansa,
pèr despié, s'escarau-
e que li tres cassaire dansavon
gnant li cambo contre lis espino.
Pièi Pascalet rescontro un terraié que menavo a la
fiero un viage de terraio.
Un paie vèire, digue lou pourqueiroun.
E, couine siblo, lou terraié danse, la carreto danso,
la faiènço danso. e, plat, oulo, escudello, pechié,
boucau e tout lou diable, s'esclapon s'embrigon
e en
cènt milo moussèu.
E li cassaire emé lou terraié acownpagnavon lou
siblaire, en sautant e en balant que se devoui-issien,
e l'aclapavon de soutiso.
Arribo à souri oustau
Bon-sèr, meirastro fasès-me soupa.
Ah pichot galatoun, siés bon que pèr mania
Crese qu'acabarié lou couvent de Bon-Pas A toujour
fam. Eh! bèn, s'as fam, manjo ta man.
Manjo ta man ? répliqué Pascalet. Ah mar-
rido meirastro Eh bèn, anas, vous
vaii faire dansa
Embouco soun siblet. Ai ai aila meirastro- se
met à dansa, e, fasié d'entrechaut de quatre pan
d'autour, èro enrabiado coume uno galino folo, 'mé
e
sa tésto toucavo li cabrioun.
Quand l'aguè bén dountado, lou braze pourquei-
roun estremè soun siblet ditts soun auriho, e l'esca-
mandre toumbè au sou, à mita morto dôu lassige.
lou paire de l'enfant. E la meirastro
Vèn
Acà's un pichot masc, acô's un moustnhoun que
vaudra jamai un sèu! M'a fa dansa que belèu n'en
mourir ai. Fau lou faire brûla!
Vènon li tres cassaire, vèn mai lou terraié. Tduti
diguèron fau lou faire brûla. La justiço l'aganto
lou coundanon à mort pèr mascarié,
e lou menon
brula.

III

Avien amoulouna, sus la plaço de l'endré,


uno
làiipio de bos que fasié pôu e, l'entour dôu lignié,
misericôrdi èro negre de gènt que venien vèire l'espe-
tacle. Lou terraié, li tres cassaire e la meirastro, en
mesfisanço dàu siblet, s'èron fach estaca contro lis
àume de la plaço.
Or, coume lou bourrèu anavo bouta fié
Ah aido alor i juge lou paure pourqueiroun,
avons que de moud vous demande uno causo leissas-
me, encaro un cop, jouga de moun siblet.
Li juge apietousi i 'acordon sa demanda,
E' m'acè, Pascalet sort lou siblet de soun auriho,
e lou bagno e l'assajo; pièi
tout-d'un-cop, boufant
tant qu'a d'alen, coumenço un rigaudoun.
Li juge, lou bourrèu, li gendarmo, lou pople, tmiti,
pres dàu, balun, d'un balun freneti, se meton à dansa
èro uno causo demasiado, infernalo, inausido, e que
finissié plus. Mai la meirastro, li cassaire emé lou
terraié, que s'èron estaca contro lis aubre, dansavon
coume diable, e s'espeiavon la eadeno à la rusco dis
dume, bèn talamen que tduti enfin cridèron sebo, e
demandèron gràci pèr lou paure Pascalet. lé proume-
teguèron gràci, se voulié se teisa.
Pascalet se teisè, e aguè gràci.

(Armana t865.)
LI JAN

La famiho di Jan, qu'es generalamen de boni gènt,


es encaro noumbrouso l'anan passa 'n revisto, pèr
l'usage d aqueh que volon estudia lou
sufrage uni-
versau.
Avès d'abord li Jan celèbre,
Muelo que cm tout ço que ié disoncoume 7an-de-la-
qu'oubhdo tout )'an d'Oulando, que,
Jand'Auruàu
coume que
vague toujour vai bèn Jan-de-la-Vaco, lou finocho
Jan-de-l Ourse lou terrible Jan-cerco-la-pàu,
cren ni Diéu ni diable emé Jan-de-Milan/que que
après lis astre emé Jan-Picardan, cour
que counfesso li
Avés pièi Jan-fai-tout, qu'es
jan-senso-biais, qu'es entre-pres entre-pres en ren,
Avès Jan-que-saup-tout, en tout
un mastin que iè vei à
travès Ii murmo, emé Jan-Figo, Jan-Flahuto, Jan-
l'Amelo, Yan-Farino, que, pecaire
soun pas l'encauso
que li grapaud n'an ges de co.
Avès pièi Jan-l'empres, de-longo afeciouna,
Toutouro qu'amo leu travai fa Jan-
Avès pièi Jan-Trepasso que vai toujour
trop liuen
e Jan-Recuelo, qu'es toujour darrié
Pièi Jan di Babarauno, que pren li mousco pèr de
• tavan
E lou pauvre Jan-Femo, que salo lou taupin,. e
lou brave JanSausso, que boulego lou fricot Jan-
Coulougnado, que couifo la fielouso Jan-Coucoume,
que tasto l'iàu à la galino enfin
Jan-Fourre, lou plus
couquin de touti e pièi, l'ouncle Jan-Raubo, qu'a
vuei tant de nebout.
(Armana I8/1;.)
MANOSCO E FOURCAVQUIÉ

Entre Manosco e Fourcauquiê i'a toustèms


pau de agu'n
mousco.
Fourcauquiê, se n'en
Manosco, mai tèn un plus manco, es pas tant riche que
grand role dins l'istàride
ïrouvenço. Anciano capitalo d'un
forto de si mountagno, de soun castèu estat indépendant
cieuta fourcauqueirenco, e de si bàrri, la
franco di met dre (dèime, avans la revoulucioun, èro
lèido, etc.)
d'aquéu terns sus li pats environnant. Ero que pesavon
soundame comte, que, pèr soun testamen,Guihèn VI
i> avié fa
talo favour.
Aucountràri Manosco, bèn mai drudo e mai
poupulouso, aviejamai pouscu que despegouli de l'Ordre
de Malto (que te mestrejavoseà
de mai, pagavo lou dèime soun bort plesi), e,
Un jour, un Manousquin
au Capito de Fourcauquié.
ca!2Tnj ensèn dins la patach0' em 'un Fourcauqueiren
cadun parlavo de soun pats. e, naturàlemen,
Lou Manousquin avié lou le
A Fourcauquié, avès forço blad ?
La prouveszoun de l'an.
Nautre, à Manosco, n'avèn la prouvesioun
emai
pèr vendre e pèr revendre. A Fourcauquié, avès forço
N'i
vin ?
'a pas
Nautre, à
que n'i'ague, mai n'aven proun.
Manosco, n'aven pèr abéura touto
la Gavoutino, e dou famous encan!
l'a 'n pau d'âulivo à Fourcauquié ?
Tout-bèu-just pèr sala.
Nautre, à Manosco, avèn d'oli à pielo raso
e, quint ôli '.passa belèu
aquéu de-z-Ais. Avès d'amelo
à Fourcauquié
Ah pesqui pas.
Nautre à Manosco n'acanan, touti lis an, pér
loti nougat de sèt Calèndo. Fès de magnan, ci Four-
cauquié ?
Ah risco pas.
Nautre, à Manosco, espaspas nous vanta Jen
un gros argent de sedo etc., etc.poudié tira
Loupaure Fourcauqueiren n'en pas uno
e, proun umelia, s'amaguè mut dins soun cantoun, en
espérant la fin dou viage.
Quand fuguèron au rode ounte la routo de Manosco
laisso aquelo de Fourcauquié loti Fourcauqueiren
davalo, e, 'n quitant la carriole, em' un biais des-
degtwus, trais ci soun coumpagnoun esto fiecho de
Parte
Pago lou dèime, Manousquin
E gagné la mountagno.
t.lrm. Prou:: 1S72 )
LI NOUM DE CARRJERO

Un amable erudit, M. Outàvi Teissier, fasié,


i'a
quauque tèms, ressourti dins un journau lou nescige
dis amenistracioun marsiheso qu'an remplaça li
vièi
noum prouvençau de forço carriero pèr d'apelaczoun
nouvello qu'an ni rimo ni resoun. Es ansin
que lis
androuno de la Cambo d'Araire, de Roumpe-cuou
e de
la Pisseto, soun devengudo bestiamen li
« rues de
l'Araignée, de Beauregard et de la Piquette
».
A Marsiho, coume pertout, passo,
uno fes dou
tèms, tant de darnagas clins la
coumuno, que se fau
signa dou couide s'an panca desbateja li
carriero
Baussenco, de la Pèiro que rajo, di Fabre, dis Aufié,
di Ferrat, de l'Estriéu, de la Téulisso, de la Clau-
visso, dou Miradou, dàu Mau-couina, di
Mau-
vesti, di Martegalo, de M'en-pènti, etc.
coume s'es
deja fa de la carriero di Faisso Roujo, qu'es
marcado
au-jour-d'uei « rue des Festons Rouges ». Vous demande
un pau vèire que raport acô a 'mé li taiolo roujo
qu'autre-téms se vendien aqui, o 'mé lis abitant que
pourtavon la faisso
lou pople
An bèu à dire e bèu à faire i'a res coume
li
pèr denouma daramen, e simplamen, e à prepaus,
quartié mounte abito. E'm'acà, tâuti li jour,
fait
mmdcipau,
vèire de rasclet, que l'asard dôu sufrage a fa
se permetre d'escafa
li denmiminacioun venerablo e
loucau,
galoio que fart partido de l'istàri e de l'esperit
pèr ié metre ci la plaço lis apeladoiin banalo que se
rescontron periout.
voulès-ti
Voulès-ti quaucarèn de mai particillié,
pur
quaucarèn de mai memouratiéu e de mai regalant
lis enfant d'una mémo vilo, qu'aquéli noum grana,
clins nàsti
sabourous, salivons, que se trovon à jabo
vilo dôu Miejow Coume, pèr eisèmple, en Arle, li
cardera de Bramo-fam, de Pico-mouto e dôu
Grand-
jas Avignoun, aquéli Mu Gau, dâu Luchet, de
en
à-z-
la Pouso-raco à Tarascoun, aquelo dis Auco
Ais, Esquicho-couide, Courto-eissado, Papo-sôudi
à Bourdèus,
Toumbo-l'OIi;^ Toulouso, Pes-de-
î'ÔIi à Toulon, Mario-de-1'Oli, etc., etc.
Peiroularié,
Avès pièi li Fustarié, Argentadé,
Curatarié, Sabatarié, e Canebassarié, que, rèn que
bèn quau
dins un mot, vous dison quau ié rèsio o
l'Ange que
ié restavo. Avès ci Carpentras la font de
Cour-coumaire
pisso avès à Nîmes lolt pous de
Plan de
Digne, lou Cous dis Aret ci Cavaioun, lou
l'Eigrié
en Auretijo, lou Crèbo-cor à Nifo, Raubo-
capèu ci Sisteroun, lis Escursinasses, N.-D. de Signas-
vous à Tarascoun, lis Adoub à Bèu-Caire, /'Ou-
radou à Sant-Roumié, lou Rougadou à Toulouso,
la Plaço majo, i Baus, la Porto majo dins forço
endré, la Porto Aurouso dins d'autre, la Porto
eiguiero, etc., etc.
Es qu'acà n'es pas plus fier, mai naciounau, mai
poupulàri, qu'aquéli noum nouvèu
que nous empegon
euei, qu'aquéli noum escabissous
que noste pople coum-
pren pas e que la plus-part estràpion ?
En Auretijo, coume sabès, i'a'n
mounumen superbe
coume n'i'a gaire en-lid es aquéu tiatre antique
ounte, aquest mes d'avoust, lou grand atour Mounet-
Sully a jouga VEdipe-rèi. De
même que li Rouman
designon sis Areno pèr lou
noum de Culisso o bèn lou
noum de Colosseo, de meme li gent d'Aurenjo desi-
gnon soun ziièi tiatre pèr lou noum especiau de Cièri
o Cièli. D'ounte vèn aquéu mot? retrais-ti à gyrus
qu'en latin vàu dire « round » o à Sirus
que vôu dire
« trau pau enchau es toujour que lou pople a si
»,
resoun pèr avé counserva, pendent dès-e-vue-cènts an,
aquéu poulit noum de Cièri. Eh! bèn, lou creirias-til
de tôuti lijournau qu'aquest estiéu passa,
an parla e
reparla déu vièi tiatre d'Aurenjo, n'i'a pas
un qu'ague
menciouna lou noum tradiciounau prouvencau dôu
e
Cièri.
se lou Cièri èro un mot qu'en itàli, pèr
Ah eisèmple,
o en Espagno, o en Asio,
designèsse un mounumen
d'aquêli pais d'aqui, téuti li journalisto e faséire de
libre parlarien que dou Cièri. Mai coume Cièri es
lou partit
un mot que sènt lou prouvençau, segound
pres di grands esperit de vuei, vau mai lou leissa perdre
que de lou pronmincia Acà 's ansin, plantasse
'n cade.
{Arm, Pmiw.
LOU TIAN

Fou pas èstre de Prouvent» pèr


pas saupre ço cv\s
un tian. Lou tian proupramen di es grand plat de
terro, gair-e founs e força large qu'enunde
noumon gaveto o grasau. Toztt ço que l'on
dim aquelo eisino (c, cTabitndô, couive
noumo pereu tian. l'a liru tian d'espinarc/lou
fai
païsque i'a
au four se
de coucourdo, lait tian de sardino, ion V™
tia;z de nerinian
depoumo de terro, etc. Mai lou tian véritable, louZn
de Gazpelztras es
uno barbouiado d'orto coutrw bledo
o autre pets assesounado cmé (le
espinarc, juvert o bourtoulaigo, cuerho
cmé de merlussà
ehgoemedwu, de Jrownagc, de la, suhre-quï-tout
dàk. Eméquauqins wu dur, coupa per trancho
«,H, de pèhrc

fai au-dessus de blanco,


se ié mousaïco e d'arabesco, e -e iê
grato enfin de brenigo de pan. Quand arô sort doit
fortr, es sauret cornue l'or- pcr n'en manja vous fcarias
tian es un di plat naciounau de Prouvènco
Lou

e, fréquent sur nosti taulo, es apatia iambèn dira la


counversacwun. Quand quaucarèn aboundo
n'i'a'n brave Quand l'unpretl au
ai l'ozz
Pesquen au tian Quand
soun dins lou *àboui
dins Vembarras, li gènt cridon Sian au tian Se t a
quauque grabuge Aco s de ris au tian A e, lou
d uno
fiho qu'a 'scouta. soiin caligniaire disèn rout
tian.
Lou mot de tian a même agu soun jour de glori
au sèti de Cantoun (1857), lou proumié di marin
qu'escalè la muraio e que planté noste drapéu sur lou
barri de la Chino, fugue un drôle de Marsiho nouma
Batisto Tian.
Se manjo forço tian is envïroun de Grasso. Aqueh
de Mounièu passon pèr li meiour. A Cantaret an pèr
faus-noun manjo-tian-de-luserno. Mai lou mai que
Talamen que se
se n'en manjo, vès, es à Carpentras. de Carpen-
dis em 'uno pouncho de maliço li tian
tras, e que li farcejaire designon aquelo vilo pèr lou
mot de Tianopolis.
A-n-aquéu prepaus d'aqui, escoutas ço que conta
M. Louis de Laincel, dins un libre curions que vèn de
publica (Voyage humouristique dans le Midi, Va-
lènço, vers Combler, libraire)
« Serves un tian à-n-un Carpentrassen qu'es buen
de soun endré, que mor de languitori siéu segur
qu'entre lou vèire, sourient tout caud dou four, encaro
redoutent de l'aiet patriau, retroubara subran la fe,
la vido e la sauta. Lou tian es lou Ranz di vaco ddu
veritable Carpentrassen. E vouîês saupre enjusquo
niQunto l'ounour dou tian ci Carpentras?.
«
Èm au carnavas. Sièis bourgés de Vendre, de
groumandoun fini, s'èron tabla de faire uno regalo, un
dina de requùto. Pèr èstre mai segur d'uno cotmno
variado, s'èron di que chascun farié pourta de soun
oustau un plat particulié e sa fantasiê an un
escoutissoun ounte chasque fougueiroun dévié faire
meraviho.
« Au
jour qu'èron d'acord, li counvivo s acampon.
E, pas pulèu, ma fisio, acabado la soupo, intro
servicialo pourtant coume un triounfle uno
tian espeta-
clous. Lou tian, poudès bèn lou crèire, un
es recaupu 'mé
a estrambord, s'estaboussisson de lou vèire,
d'iue lou curon. Aquéu-d'aqui lipa, zou! la en un vira
porto se
duerb e 'no autro doumestico adus mai
foutralas en candèlo
un de tian que li fai crida miracle L'acabon
mai. Pièi un tresen, piéi un quatren, pièi cinquen
basto, se n'aduguè e se n'en mangé sièis unCadun di
taulejaire avié pensa qu'au mounde i' avié rèn
de bon couine lou tian, e cadun, pèr noun
delice avié cou-
manda 'n tian 1

(Arm. Proitv. 1870,)


L'OLI DE CADE

Tres pàuri vièi que âemandavon, venguèron


fes, un pau avans la nine, demanda la retirado uno
en un
mas de Camargo. Li retirèron dins lou fourniau.
Aquelo niue plouvinè e li viêi afrejouli intrèron dins
lou four. Mai lou four, se devino, èro caud de la veio
e li pauri marrit se rabinèron tduti tres.
L'endeman, sus lou tantost, lou mestre venguè veire,
e li trouvé brida.
Ai moun Diéu que malur! cridé à sa femo,
vène lèu aquêli pàuri vièi soun intra dins lou four,
e m acà se soun crema. E aro, n'en fau faire ?
Se la Justiço lou vèn ci saupre,quemanjaren tout
qu'avèn, entai belèu nous faran penja. ço
Eh! badau, iè diguè sa femo, mando-lèi
dins lou Rose pèr lou pastre, degun n'en saubra rèn.nega
As resoun, diguè l'onze, vai-t'en
sauna lou
pastre.
II

Loti pastre èro un bedigas.


Jan ié venguè soun mèstre, aniue ïa n paure
vièi qu'es vengu jaire dins lou four e que se i'es crema
te fau ana lou nega dins lou Rose.
Jan cargo un di mort, e m'acà lou vai nega.
Ouand es de retour, lou mèstre
L'auras pas bèn nega tè, espincho dins lou four,
lou negadis es remngu.
E ié tiron un autre vièi.
Oh!
retourno
diguè Jan, aquesto fes, l'ase me quille se

Cargo lou segound mort e lou vai cabussa de tèsto-


pouncho dins [ou Rose.
Quand es mai de retour, lou mèstre ié fai niai
Que desgaubia que siés! l'as pas jita proun liuen
tè, regardo dins lou four, es mai revengu.
E iê tiron un autre vièi.
Oh diguè Jan, sacre couquin aquesto fes vous
responde d'uno, mèstre, tourizara plus.
E cargo lou damé mort, e vai lou traire avans,
bèn avans dins lou Rose.

III

Enterin se capito que lou curât dôu Sambu èro


veitgu au meinage emprunta la saumo pèr ana à-n-
Arle. Lou pastre l'entre-vèi à travès li tamarisso, crèi
crido
que lolt mort revèn, ié cour dessus e
Ah capoun ah
gusas ah bregand de
dis! te siés mai davera, emai nega-
rantem emnenes la saumo
un cop de poung ensuco lou capelan.
Oh malurous, digue lou mèstre,
faire que vénes de
l' amerito,
aqui ? as tua Moussu lou Curat
cridè Jm' perqué enmenavo la
Sian perdu sian perdu lou mèstre gemissié
Laisso-me faire, diguè la femo.
En" acô, elo vèn à Jan:
Jan moun ami, encaro uno vôuto, vai pourta
foupa lou Rose aquéu
paure capelan e pièi vendras

dSTaumè^^ anavo au Rose, la mestresso


Vai querre dins la jasso la barrielo d'àli
escalaras sus la téulisso, e, quand lou de cade,
pastre vendra
soupa, iéu ié dirai de se caufa e tu vujaras Vàli pèr lou
canoun de la chaminèio.
Acd vai bèn.
Queto fre queto fre diguè Jan rintrant.
tmat lou dig ues, respond la en
ZÏÏZZ&fJ mestresso qu'èro
vène' vène te caufa. *"k ti
sulTdT^0 li man, e flôu m de cade ié toumbo
mestresso, que téms orre sabe pas
Ai!
tron toumbo, mai sént rudamen marrit ço que
Dèu toumba de queitivié, la femo replicavo.
l
E, flou, oh de cade i'espouscavo
sus li man.
Ai l mestresso, que tempèsto o, crese bèn en
Diéu, mai plàu d'ail de cade. Tenès, sentès, mes-
tresso, vès, plâu d'bli de cade

Basto, quauque tèms après, se faguè de recerco pèr


lou Curat dôu Sambu. Lou bedigas de pastre diguè
l'empougnèron e venguè
fo-que sabié tout-d'un-tèms
coumparèisse davans lou viguié d'Arle. Lou méstre
èro cita pèr servi de testimoni.
Veguen, diguè lou juge, acusa, digas lou verai
lou Curat dôu Sambu ?
es pas vous qu'avés tua
Si, respoundeguè Jan, es iéu que l'ai tua emai
que l'ai nega aquéu capoun enmenavo la saumo.
Eh vesès pas qu'es niais ? aqui lou mèstre diguè

Si, Jan apoundeguè, l'ai tua, l'ai nega,


si,
emai un jour bèn de remarco.
viguié.
E que jour èro acà ? demandé lou plôuguè
Es lou jour, Moussu lou Juge, que d'dli
de cade.
Tout lou mounde esclatè dôu rire, e lou mèstre
diguè au juge
Quand vous disiéu qu'ero un bedigas 1
E, relarguèron lou paure nèsci.
{Atm. Prouv. 1874.)
LI CAMISOLO

Un brave Mountfrinen retournavo de Bèu-Caire


eme soun ase, qu'éro
negro niue. Venié de vèndre à la
fiero uno cargo d'escoubo, d'aquéli bèllis escoubo que
fan à Mountfnn. Lou téms èro estoufa, pèr
à l'aise, l asente avié quita camisolo, e, l'aviése metre
sa e tracho
sus lou bast de soun bourriscot, que caminavo davans
éu, à quauqui pas.
Veict que tout-d'un-cop la camisolo toumbo.
Mountfrinen se i'entravo, Lou
aco e, se beissant pèr vèire
Tè, dis, es uno camisolo touto bono flame-
novo Quaucun l'aura toumbado
fiero. Ah ben, que Diéu la fague nostroen venènt de la
mi beu dimenche.
n'en farai
E, zâu! la bouto sus lou bast de Vase;
na-mai, ié vai darrié, en coumtant dins sa tèsto e, tour-
de sis escoubo.
l'argènt
Belèu miechouro après, flàu! lou
tracanat de l'ase
fai mai resquiha la vèsto. Lou Mountfrinen
mai i'entravo, tourna-
se e tourna l'aubourant
Bén dis, aquelo tubo vaqui mai uno autro
camisolo Dèu èstre de gandard
hatént que lis auran perdudo
en se Es egau, que Diéu te fague nostro
$aras pèr noste einat.
E stôu! la jito mai sur l'ase; e, tourna-maideié vis
soi
darrié en recoumtant dins sa tèsto l'argènt
escotib»..
N'avié pas fa cent pas, la camisolo es mai au soiï
JJase l'aram-
me quihe! cridè lou Mmintfrinen endise diras
pant, mai uno camisolo?. Se'n cop lou
Mountfrin diran que siéu un niais. Quauque mar-
chand de vèsto, en anant la fiero, lis aura semenado.
Quand me parlas di causa Ah bèn emai fugue
un pau grando, sara pèr noste cadet.
E, zâula manda mai sus l'ase e, tourna-mai, ié
escoubo.
vai damé e repren dins sa tèsto lou comte dispèço.
Vounge dougeno, dis, à quingf sou la a
quinze sôu l'escoubo. fai uno fes sièis franc. un fes
nôu franc, una fes. Nom, me troumpeh vounge
escoubo.
E, pataflàu s'entrava mat.
ganto de Dieu! uno autro camualof. JM a
?.
E, ara que m'avise,

pèr lou cago-nis t


donne pldugu, de camisolo
dins la pôchi de chascuno i'a lou moucadou. Tè, sara
Vounge dougeno, disian dounç, fan uno fes nàu
franc, uno fes. Aco se mère
franc, uno fes vint
àublidave que fau rebatre lou tregen.
engusa Ah
n'avieit ges
Fau dounc leva vomge tregen, e très que pèr.
de mançho, rèste pèr, laissa faire, rèsto
La camisolo vente mai d'esquiha, noste orne se i'
embrounco, pou! de mourre*bourdoun.
-r- Lou diable emé si bano, crido, emporte li cami-
solo! 1.Ma fisto, n'ai acampa quatre, la miéutlo
Sarai a
qu'ai fai cinq. N'en vole plus Ja I
Mountfrin que saubrai pas moun comte.
E dou mourbin, bandis la camisolo dins un valat
plen d'aigo.
Arribo dim Mountfrin e, cmime es à sa porto
Martoun! crido à safemo, aduse la lanterno, te
farai vèire ça qu'ai atrouba
Martoun vèn emé la lanterno.
Quand noste Mountfrinen vèi ges de camisolo
bardo, recounèis, mai trop tard, sus la
soun gargamelige.
Aurié vougu s'escoutela

(Arm. Ptoiw. i86n.)


LOU PAIRE FRANÇO UN

Un venerable prèire, lou R. P. Nicolas, de l'ordre


dis Oublat 0 Messioundri de Prouvènço, qu'es
peréu, predicadou prouvençau, vèn de publica 'no esta, éu
tifo sus lou bon paire Françoun, qu'es nou-
mort aquéstis
an e qu'èro poupuldri dins Vau-Cluso coume
Aquéu paire Françoun predicavo jamai qu'enges. lengo
provençale Me souvèn de l'agué vist e ausi quand ère
enfant, à Nosto-Damo de Lumiero
maire me menavo en roumavage. Couchavian ounte ma pauro
glèiso en pregant e cantant, dins la
finissian pèr nous endourmi.agrouva
li
sus bard. Pièi
Mai tout-d'un-cop nous
destressounavo uno voues broundo
que cridavoFemo
fiho, pichot, anen, dau, revihas-vous
faire beisa la Santo Vierge negro E, que vous anan
1
autant que me
souvèn, vesian un pichot prèire a figuro rustico s'avança
dins la glèiso en nous turtant emé lou pèd, e'm'acà
bèu boudre beisavian la à
madono que lou paire Fran-
çoun pourtavo entre si man.
Lou paire Françoun,quand èro jouine, avié
garda l'avé. E dison que, de fes, talamen la agu
ciouniero vengudo de bono ouro, mountavo vouca-
amelié e aqui, touto la batudo, fasié de sus un
sermoun à si
aucèu,
fedo. Tau sant Francés d'Assise predicavo is
peissoim..
i cigalo e i lou
Un jour, lou paire Françoun èro vengu precha
jubilèu ci Gordo, e sabès que se dis
Gènt de Gordo,
Gènt de cordo.

Veici coume coumencè sa proumiero predicanço


Mifraire, aquest matin, en venènt de Boumeu, ai
rescountra 'n onze que m'a di
Eh! bèn, paire Françoun, ounte èi qu'anas mai
precha ?
Vau ci Gordo, Vai respoundu.
Anas à Gordo dis, aquéu pats de voulut; de
breqand, d'assassin, que se passo pas semano que nom
se té tnbunau
coumete quauque mal-adrmbat Atlas au
assiso de
d'4t, tot/jour de gènt de Gorda anas is Escoutas,
Carpentras, toujour de gènt de Gordo
paire Françoun se counvertissès li Gourdeth ves, iéu
vous dàune un merleblanc
4vès ausi, mifraire, reprenguè lou predicadou,
couine li gènt vous traton ? Anen, coume se parai
pertout
i'avié pas de marridi gènt! coume se pertout, tene
Eh bén, aquéu mede, lou
se fasié pas de mau
Es pas verai, bràvi gènt de Gordo, que me voudra
montent, iéu? Se i'a, entre vous-autre, qîiàuqui malu-
tous pecadou, saran li
proumiê de veut, e dounaran
lou bon eisètnple. l audit-
1Aquel eisôrdi ex-abrupto empougne quatecant
tori sousprés. Lou paire Françoun, partènt d'aqui,
veguè, totito lasemanado, s'esquicha li Gourden autour
meissoun de
de sa cadiero e faguè, lou sant orne, uno
Diéu coume jamai se i'èro fa.
Lou paire Nicolas, qu'a vist à l'obro cinquanto an
aquéu moudèste messiounàri de nosto lengo prouvençalo,
acabo coume eiçà soun raconte toucant Si,
comme
autrefois, le peuple canonisait les saints, le P. Françon
aurait déjà des autels.

(Aiàli don 27 de jun 1892.)


LA MESSO DI BOURRALIÉ

Li bourralié 'mé li selié, que tout acà travaio


courduro lou cuer pèr arnesca li bèsti, e
tendeguèronpèr faire ensèn safèsto. Anèronun an s'en-
d'acord, une bello messo e 'n brasseto, emé coumanda
si priéu
en tèsto, si bouquet à la boutouniero, venguèron à la
glèiso.
Lou prèire entamenè la messo de la fèsto, em' aco,
vengu lou rode ounte cantè Cœli cœlorum, li selié
trefouh
Ve, se disien dis un is autre, seli selorum
es
aro que parlo de nous-autre.
Messo dicho, en sourtènt, li selié, bien countènt,
diguèron dounc i bourralié
Coulègo, s'anavian paga lou capelan ? aco
sarié
tant de fa.
Paga ? respoundeguèron li bourralié, tout
gracious, mai voulès boufouna ? Noun parla mau- de
a
vous-autre emé soun seli-selorum en-tant-lèuquen'en
finissié plus Mai de bburreli-bourrelorum,
d'un. Pagaren pas. pas la
co
E, couquin de bon goi vouguèron pas paga.

(Arm. Prouv. 1892.)


LO U VI AGE EN AVIGNOUN

Vas ci l'aigo, Bigouneto ?


O, ma bello Mïoun
Alor, dimenche, que anerias en Avignoun ?
O, te l'an di, ma bono ?
Vos pas que
me l'agon di ? Tout Eigalieroparlo
que d'acô. An, vai pauso ta dourgo e conto-nous un
pau aquelo escourregudo.
Alor, laisso-m'asseta, que n'i'a pèr
uno passado.
Te vau dire. l'a l'ouncle Bigounet
que toujour nous
venié
Pichoto, fasès de magnan Se vous reüssisson,
li pourtaren à-n-Avignoun, e vous menarai
sur la
carreto.
Emé mi sorre faguerian dounc de magnan,
un pau
mai de miejo-ounço e nous reussiguèron qu'èro
uno
benuranço N'aguerian quàsi un quintau. Quand
aguerian descoucouna, moun ouncle Bigounet atalè
lou carretoun, ié meteguè dessus
uno trousso de paio,
e iéu, emé mi sorre e téuti li vesino que vouguèron veni,
nous carguè sus sa carreto erian quatorge chato.
Oh! ma bello, quéti rire, tout-de-long En estènt
qu'erian partido ci la primo aubo, avîan gaire agu lou
tèms de nous espingouleja, e nous asiguerian un pau
à l'esfraiado. Tambèn aquelo-d'aqui èro couifado
à la cardelino, uno autro à la cacaraca, uno autro au
bericouquet; aquesto èro espeloufido, l'autro èro
mascarado. Bèn va qu'aman pourta nôsti mirau de
pèchi, e, de-long dâu canin, nous refistoulerian un
pau. Mai quéti rire
En arribant au grand camin, rescountrerian de drole
qu'anavon, crese que, ci la proumiero messo
Oh lou bèu viage de garbo de civado cridèron
se voulien nous louga pèr
cauca
Miau ié criderian, vous faran par mau Anas-
vous-en cauca d'auriolo
E'm'aco Ji passerian en
risètit que-noun-sai.
A Sant Routnié n'i'a un que nous faguè
Midamùello, arrestas li rrodo virron vous
anas faire mau.
E tu, ié diguerian, te viro pas la lengo, marrit
sauto regolo ? Se nous fasèn mau, ié metren de sau.
E zôu lou passerian mai en risént à s'espduti.
En travessant Maiano, i 'avié 'n roudelet d'ome que
barjavon sus un pont. E i'a'n vièi que diguè
Vaqui un carretié que dèu èstre d'Eigaliero
dison,
a cacalucha soun viage. Lis ase d'Eigaliero,
O
sabon pas béure que noun la pielo verse.
vièi manjo-granouio moun ouncle ié cridè

Carretié de Maiano
Que verso dins la piano 1
s'èro pas que siéu panard, te fariéu vèire
quau siéu!
E'm'acà, zôu fagué courre. E tout aco crebè ddu
rire.
A Gravesoun, ma bello, veguerian lou clouchié,
aquéu famous clouchié que i'a lis embourigo di Gra-
vesounen cavihado à l'entour. Coume sourtian ddu
vilage, i'a ma sorre Martounet que cridè à-n-un vàu
de femo Lis embourigo de bos Ah ma bello
mignoto, s'aviés ausi aco Nous n'en bramèron de la
touto, tant que pousquerian enténdre. E nous-àutri
risian e ié cridavian de Kuen Lis embourigo de bos j
N'en veguerian d'endré Sant Roumié, li Jardin,
Maiano, Gravesoun, Rougnouna, lou pont de la Du-
rènço, que sabe, iéu ? me rapelle plus. Mai,
ve, ma
bono Mïoun, n'i'a ges de bèu coume Eigaliero.
A Rougnouna, fasien courre li biàu à gràtis. Quand
moun ouncle vai saupre que fasiett courre li biàu, un
ome foui li voulié vèire courre. Mai nous-autre,
councèves, fasié pas noste afaire amavian mai vèire
Avignoun que nous i'erian proumesso.
Moun ouncle ié diguerian, un ome de voste age,
e panard coume sias, voulès ana i biàu pér vous faire
coupa la cambo que vous rèsto, pèr vous faire embana,
pèr vous faire esventra Mais sias pas bén, moun
ouncle
Anen, lou gagnerian, pas sènso peno, au mens,
e faguè mai tira. Mai jusqu'en Avignoun, fugue' no
renarié
Es egau, de bidu à gràtis, uno courso de biàu
à gràtis, em'acô, li pas voulé vèire! Quand me parlas
ddu fzhan Ah n'an pas tort de dire
Quau porc e fiho meno
A proun peno

Basto, sus li nou ouro, arriberian en Avignoun.


Mai qu'acô's bèu oh jamais de la vido me sariéu
imaginado que i' aguèsse d'oustau tant bén arrengueira
(noun pas nous-autre, eici en Eigaliero, que sèmblo
que lis an semena 'mé
la foundo), emé de carriero, ve,
emé de bèu moussu emé
que n'en vesès pas lou bout
de bélli damo, emé de hèu magasin, emé de bèlli boutigo,
sèmblo la fiero de Bèu-
que, dins téuti lis androuno,
Caire!
Crous-Blanco
Pb rêvent, ma bono, establerian à la
dins uno carrierasso que crese que ié dison la Grand
Carretarié. Espôusserian nèsti coutihoun qu'bon
téuti amoulouna, nous farderian emé d'escupagno,
prenguerian nàsti cabas, pourterian nosti coucoun à
la Plaro-Pio, piéi, anerian à la messo à Nosto-Damo
de Dom.
Mai quinto bello messo Favié belèu vint capelan
emé de galant derjoun, téuti abiha de rouge e contant
coume d'ourgueno, em' un souisse
brounzant qu'aviè 'n
capèu de gendarnio, e, qu'à la benedicioun, picavo au
sou tres cop que fasien restounti la glèiso.
Anerian vèire lou Ce-Homo qti'es dins uno capello
à man gaucho, en intrant, e, ié beisenan li pèd. Oh
Mïoun, lou bèu Ce-Homo! Pechaire dirias qu'es
viéti e que vous vai parla!
D'aqui sourtiguerian, e anerian dîna. Mais sabes
ounte? sur la Roco de Dom. Avian, fau dire, achata
de bon pan blanc, quàuqui trancho de cervelat, doits
paquet d'arreifort nouvèu e tres liéuro de pero garroto.
Nous asseterian bèn, lis uno sus un banc, lis autro
agrouvado au sou, e nous regalerian, Mïoun, te n'en
responde
Après, anerian béure amoundaut à la font nous
laverian bèn li man, e, moun ouncle lou panard nous
diguè
Sacrebiéu l'an que vèn, se sian en vido e se
li magnan van bèn, fau que vous adugue mai. Oh
mai, aquestofes, pourtaren ges de biasso fau, couquin
de canoun, que vous mené au cabaret e que manjen
à la pourcioun. vinto-cinq sou pèr tèsto! E aro, dis,
mi chato, anen vesita la vilo
E 'm'acà davalerian de la Roco de Dom. Veguerian
li sdudard que sourtien de'la caserno emé si generau
e venguerian toumba bèn sur la plaço dâti Reloge.
Moun ouncle nous moustrè Jacoumart etnê sa femo,
apereilamoundaut que picon lis ouro, e que, dis, li
descèndon tduti li cént an.
D'aqui, davalerian à la carriero dis Orfèbre. Figuro-
te, ma bello, une carriero en plen, rèn que d'or e d'ar-
gènt Quento richesso quéti beloio quant dejouièu
Oh ve, dins aquéli vila, se vous reteniàs pas, vous
leissarias pas un sou!
D'aqui, anerian vèire, sabes de-que? Lou Museon,
que lou matalasàssaireque vèn en Eigdliero de-fes-que-
t'a n'en parlo. Acd 's un oustalas tout garni detàblèu,
d'aut e de bas, e que. pèr li trouva béu,fau ié cou-
nèisse. Mai, ve, que te dirai ? Aqui, i' a forço causa
que farien tniés de li tapa que de li fa vèire. Ço que
i'a de plus curions es lou Sant Transi. Quouro que
ié vagues, demarzdo lou Sant Transi es quaucarèn
de rare 1 N'a que la peu e lis os, un veritable esca-
rinche
Ah que Vôubtidave, anerian vèire lou Rose. Bono
Maire de' Diéu que d'aigo que d'aigo que d'aigo i..
Nous-autre, en Eigaliero, que n'en patissèn tant,
e que, quand plàu, aidan
Bono plueio
Dins moin trau de sueio1
Vel te n'en countariéu, Mïoun, fin-qu'à deman.
Veguerian jusqu'uno vièio que vendié de ferigoulo e
que cridavo pèr carriero Quau vau de ferigoulo
Ah ié respoundeguerian, se voulian de ferigoulo
aurian pas besoun, ma bono, de veni barrula eici
n'en manco pas vers Eigaliero
A la fin, à laforfo, quand aguerian tout vist, e que
fuguerian bèn lasso, diguerian Fau parti. Em' acd
partiguerian. Es-ti pas bèn verai qu'en passant i
bourgado, i'aguè tres chauclzounet, emé si couifeto
blanco, que nousagarriguèron
Masiero,
Groussiero,
Quant vendes tis iôu ?

Ah te 1i manquerianpas
Nôu sou
o fiho de vielo,
o mourre d'anguielo
lé rebriquerian Que!
Figuro à plat,
Li vos achata ?

E, en lis engaugnant, gnagnagna,


gnagna, gnagna,
ié manderian la tèsto après. Mai,
ve, Mïoun, lis
orne, crese que vènon gousta, e siéu pancaro ana à
l'aigo. Anen, ma bello, adieu. Parlaren mai
uno
autro fes.
Adiéu, Bigouneto!

(Arm. Prouv. 1881.)


L'OUNCLE DÔ U GRAND-VICARI

Lou viéi Martin ddu Lioun d'Or,


un Eiraguen de
la costo pleno, estènt vetigu à-z-Ais pèr d'afaire
qu'avié, anè de grand matin, tabassa dôu martèu à
la porto dôu Grand-Vicàri, M. l'abat Couniéu,
que
se trouvavo soun nebout.
Vitamen la servènto venguè vèire
quau picavo e
Martin ié cridè
Es pancaro leva, pas verai ? aquéu
gros porc ?
Touto escandalisado, la servènto escalo lèu ci la
chambro de soun mèstre, que ié fai
Quau es acô ?
Es un vièi, digue la femo, emé la blodo la bar-
e
reto; que lou bon Diéu m'ajude parlo rudamen
mau
E, que vous a di, misé ?
M'a di « Es panca leva, pas verai ? aquéu gros
porc ? »
An! en crebant dôu rire diguè lou Grand-
Vicàri, fasès l'intra au saloun, es moun ouncle Martin
d'Eirago i'a qu'éu, dins lou dioucèsi, pèr agué de
tant bono ouro, la barjo aspro coume acà.
{Arm. Prouv 1891.;
L'ASE DO U PARTAGE

Quand Trisso-lende mouriguè, leissè 'no vigno d'uno


eiminado, un marrit oustaloun, un pichot
ase tout pela,
emé quàuqui rabasto. Eron tr-es etretié Pelôfi qu'èro
l'einat, Cristôu qu'èro lou cadet, em'
uno fiho, Jane-
toun, qu'èro proun avariciouso.
L'einat, agitent lou quart, se cargue de la barraco
pièi se faguè tres tros de tout coupèron
en tres la
vigno, estrassèron en tres lou ridèu de la porto, cha-
poutèron en tres un candelié d'estam e ressèron
en tres
uno cadiero que i' avié.
Mai, quand venguè lou tour de Vase
Ièu, Pelàfi cridè, quand me coustèsse un barrau
d'dli, vole pas que l'ase se rèsse, e me n'en
soulet ^pèr-ço-que, lou sabès, tant qu'a visai cargue tout
moun
paire, i'a agu'n ase dins l'oustau, e tant que iéu viéurai,
entende que i 'ague un ase.

{A nu. Piouu. iSSi'i.)


LA SÔUCO DOU DIABLE

Dins lou tenemen de Broussan, i'a'no listo de terro


que rèn ié pou vent l'appelon la Sôuco dôu Diable.
Veici d'ounte acô vèn. Un jour à Broussan meissou-
navon e, quand meissounon ci Broussan, i'a toujour
lou plus pau cinquanto o cent voulante.
Lou segnour de Broussan ci chivau se permenavo
darrié li meissotmié. Un d'aquésti, un vièi, arrena,
pèr lou travai, restavo sèmpre darriè lis autre. Lou
Moussu ié digue
Despacho-te, fulobro, que, de-longo, siés sus la
trueio.
Lou vièi estivadou se redrèisso e ié fai
Moussu, voulès escoumetre que iéu, en coupant
de blad, siegue pulèu au bout de ma sôuco que vous
emé voste escourrèire?
Eh bèn, vejan un pau, loti cavalié respoun-
deguè.
Parton. La terro tiravo de-long. Mais la sduco dôu
vièi, certo, fuguè rascîado que loti Moussu noun èro
qu'à mita camin.
Desempièi, en aquelo sôuco, ni ôrdi, ni blad, nz
civado, plus rèn i'a vougu trachî e li mèstre dou
mas de Brotissan soun même esta four ça de ié faire un
valat. L'appellon la sduco doit Diable.
(Arm. Proliv. 1872.)
LOU COUSTUME ARLATEN

Lou pats de Prouvènço que respond lou mai lou


e
miéus ci l'idèio que l'on se fai de la naturo prouvençalo,
es la terro d'Arle. Richo e inmènso piano, coupado
vigourousamen pèr lis Aupiho mourrejanto, ouri-
zount infini que lou Ventour dénmino e que vai emé
lou Rose s'esperdre dins la mar, supèrbi
mounumen de
tâuti lis epoco, gènto poupulaciouiz que parlo gaiamen
sa lengo musicalo e qu'a fourni au I'elibrige la flour
de si pouèto, enfin coustume naciounau emé bèuta dôu
femelan, aqui i'a tout pèr faire gallo
Au-jour-d'uei parlaren de l'abihage de nosti chato
e d'aquelo couifaduro tant amirado dis artisto e que
la pouësio a ilustrado d'en-darrié sus lou front de
Mirèio, sus lou front di Sounjarelîo
e sus lou front de
Fanete.
II

Uno erroiir pralin coumuno, subre-tout foro Prou-


vènço, es de crèire que lou coustutne de nôstis Arla-
tenco es esta toujour ansin ci tèms passa: L'abihage
arlaten, tau que se trobo aro, es au countràri tout
mouderne, e li gênt qu'art soulamen uno cinquanteno
d'an podon avé segui li remlldo-remudo que l'an fa
tau que lou vesèn.
Au rebous de la plus-part dis abihage tiaciounati, que
n'an jamai subi li clwnjamen de modo e qu'à travès
li siècle souri demoura li même, aquéu difiho d'Arle es
sujèt à la modo, valènt-à-dire au chanjemen, coume
l'atrencaduro di damo de Paris.
Sènso remounta plus aut, e l'on troubarié plus
aut un coustume tout autre, Ms Arlatenco d'avans
la Revoulucioun avien un desabihé tout de la mémo
estofo, generalamen d'indiano, coursage e coutihoun,
erra'un pichot casaquin qu'apelavon lou drouiet-
« Figuras-vous uno
camisouleto duberto pèr davans,
pinsado sus li constat, e de darrié garnido de dos basto
qu'alejazwn de drecho e de gaucho e tout aco en
sedo, en velont, crespina de fini broudariê.
Tout-just au-dessus dâu couide, li mancho dôu
droulet se perdien dins de ganso de dentello. » (H.
Clair.)
Un grand faudau curbié la faudo, erra'un clavié
d'or o d'argènt que pendoulavo pèr constat e un
pichot fichu de denteleto, carga de pampaieto, se crou-
malteso. Estènt
savo sus lou sen ounte brihavo uno
lou sèti, Arle, d'uno coumandarié de Malto, i'avié
proun chivalié d'aquel ordre celèbre dins li famiho
noblo de la vilo. Ero, la croiis de Illalto,
un signe de
noublesso, e tanibèn li cafinoto la pourtavon
au cou
eniaipenjado au bras à-n-un coulas d'or. Li bras èron
nus, lou coutihoun court, e li soulié mignoun à mourre
de tenco. Lou couifage ero
en dentello, proun large
e coumplica uno bendo de mousseltno, apelado veleto
o plechoun, encadravo lou mentoun e li gauto.

III

Souto la Revoulucioun, lou cuerbe-cap dis Arla-


tenco s'alargis encaro mai. Un velet de cambresino,
especi de gazo bloundo, envirouno lou visage. Soulamen
un riban o bèn uno gravato coumenço de cencha lou
front. Aquelo couifaduro, gaire graciouso en elo-
memo, ero relevado, es verai, pèr un capèu de fèutre
nègre, lou capèu à la berigoulo, large d'alo e tout plat,
que se pausavo un pau de caire sus la couifo. Lou
capèu plat es esta de modo pèr touto la Prouvènço
enjusquo peraqui vers e, de-vers Niço e Cano,
crese que se porto encaro. Lou fichu, mes en vogo pèr
Mario- Antounieto, devèn, à parti d'alor, Vournamen
do'u coursage. Un artisto dôu pais, lou pintre Cour-
nihoun, d'Eirago, afaforço retra de vièufemo d'aquéu
tèms. Es uno couleicioun unico e preciouso,
que devrié
se rejougne au museoh Reatu, o au palais de Long-
Champ.
IV

Souto VEmpèri e la Restauracioun, la conifo s'api-


chounis e lou riban devèn plus large. Piéi lou riban
s'estaco em'uno ganso de coustat.
Après i83o, lou grand riban de velout, o tout court
lou velout, coume dison li femo, envirouno loti péu
d'uno fafoun counico, talo que li bendèu de certàni
dwhùta de VEgito di Faraoun. Aquéu riban superbe}
ten de coulour brihanto, es flouri, es gaufra, e courouno
la testa coume un grand diadèmo.
Après 1848, la couifo pren la forma d'un bonnet de
republico, e lou bout dôu riban retoumbant libre dôu
coustat dre, lou couifage arlalen arribo pau à pau
d-n-aquelo eleganço que l'a fa tant remarca despièi
uno trenteno d'an. Mai, malurousamen, la couquino
de modo vôu pas se n'en terri aqui lou riban diadèmo
recuelo de mai en mai sus Tarrié de la testo, lou tignoun
s'apickounis, s'apichounis toujour que mai, e i' a
cregnènço qu'un matin couifo e riban s'envolon sus
lou vent dôu caprice. En verita d'aquéu biais la
cabeladuro richo espandis à bel èime si tourtihado
bloundo e bruno, que vènon se recoiiquïlia poulidamen
sus lou coût et. E se vai rescountra que just la potin-
tamiado ounte Vabihage d'Arle èro mai-que-mai gra-
cions, sara tambèn aqucfo de l'esplendotir dôu Feli-
btigv


Lit autre puulit couifage que lis Arlatenco an, es
aquéu de jour uno gravato bhmeo nousado
sus lou pèu emé li bout en l'èr que fan lou bericouquet.
Ah coume aco vai bèn, quand sias poulit e jouine

Li chatouno prenon la couifo vero trege o quatorge


an, uno fes qu'an lou mourre fa e que se veson lou
bout ddu nas. Aquéu jour dins l'oustau, es quàsi uno
fèsto.
Après la couifo, lou principau de l'abihage es lou
coursage. Es aqui, sus lou jougne de la casaco redou-
nello, que nosti pounsirado espingoulejon emé sciènci
li pichotple de si fichu, en aguènt siuen darrié de leissa
vèire lou coutet es aqui mounte espaiidisson e si
jouièu e si daurèio, talamm, qu'amor d'acô, ié dison
la capello.
Sus lou restant ddu vestimen, casaco e coutihoun,
i'a pas grand causa à dire soiilamen la casaco o èso
dèu toujour èstre negro, e, autant que poussible, lou
coutihoun de coulour vouianto. Lou faudau fai tambèn
partido ddu coustume, mai soulamen li jour oubrant
e li simple dimenche. Enfin l'ivèr, uno arlatenco,
d'aquéli que soun coussudo, dèu se drapa dins la man-
tiho à capoto bourdado em'uno bloundo negro
e à
crouchet d'or.

VI

Lou coustume arlaten es pourta dins 6o vilo vilage


o
de la vesinanço d'Arle, coumprés dins li
13 cantoun
que veici Arle, Tarascoun, Sant-Roumié, Castèu-
Reinard, Ourgoun, Eig uiero, Seloan, Lambesc, Sant-
Chamas, Istre, li Sànîi-Marw, Bèu-Caire e Ara-
d'Arle.
moun. Es l'anciait dioucèsi de l'arehevescal
De pichàti varieta se remarcon d'un pais à l'autre,
mai lou founs de l'atrencamen es toujour la capello e
lou riban de tèsto.
Quau voudra vèire aquéu cousiume dins sa gràci
perfèto e dins tout soun esclat, fau que vague ù Areno
d'Arle, quand se fai courre li hiàu, o sus li Lissa
à" Arle, lou dimenche, à la permenado ci Tarascoux,

fait ana i vèspro à Santo-Marto à Bèu-Caire, sus


lou Prat à Selotttt, sus loti. Cous. Fau lou vèire jour
de voto, i bal de Sant-Roumié, d'Eirago, de Barbett-
tano e Vestrangiê ravi davans tau revoulun de tésto
revertigueto e de fioul' e de ganso de tôuti li coulour,
crèi de vèire un balet de fado.

VII

A prepaus de balet, fau dire que lou Grand Opéra


de Paris a coumpres lou partit que se poudié tira d'acà.
Lou pintre de l'Opera es vengu'n Ade, aquest estiêu,
dessina la coustume de vuei e d'autre-tèms, e, tout
aquest ivèr, un balet magnifi de 200 balarello vestido
à l'arlatenco, lis uno à la moudemo, lis autre emé lou
droulet, vai dansa la farandoulo sus la grand sceno
parisenco, emé lis Areno pèr decor.
Diguen peréu qu'à Sant-Rafèu, au bal superbe
que dounè Air Félix Martin à Foucasioun de Santo-
Estello (27 de Mai 1883), tàuti li grandi damo doit
pals, e de Cano, e de Niço, pèr rendre âumage à la
Prouvènço, s'bon vestido en Arlatenco, poudié
rèn véire de plus galant e de plus noble. e se
D'aiours, que fugue en bello simplo tengudo,
o es
toujour un regale de vèire nôsti chatouneto.

VIII

Travessas un vilage vesès lis


uno, sus si porto,
que, tout en manjant de drecho, sa sieto à la
cacalejon rison enté man,
e la vesinanço. Pièi bevon un cop
d'aigo, coume lis aucèu l'aigo fai veni poulit. D'autro
venon de la font, la dourgueto d'tino emé l'autre
hras leva ourizountalamen pèr faire man,
contro-pes.
Mai amon ben d'a?ia pèr bando, à cha à
cha sièis. S'arrapon souto lou bras tenonquatre,
e touto la
carriero. E se quaucun ié vèn davans,
se desseparon
pas e malur, 'aquéu que passo à déco
Quand van souleto, amon d'avequauco
quaucarèn à la
man, uno oumbriero, un cabasset, un libre d'ouro
a defaut, an si cisèu que fan vira
Aco ié sièr de countenènço
au bout de l'estaco.
e de defènso en cas de
besoun.
Laurèns de Carpentras, uoste Felibre adoulenti lis
a pintado ansin de tàuti li façoun e se janzaâ lou
galant coustume vèn à passa de modo -(tout
passo en
aquest mounde), l'on poudra retrouba dins li cartable
d'aquel artisto la plus riclto culido de fin
prouvençalen. inourroun
IX

Aro, arriben au pica de la daio. Lou coustume


arlateti vai-ti en se perdent ? Pèr aro, à noste vejaire,
cresèn que se perde pas. Nàsti chatouno, tàuti
gènto
botltas, que
que siegon pèr naturo, coumprenon prûun, Ii fai
sarien desgraciado, se quitavon uno modo que
tant talé.
Es verai que li fiheto que sorton dou couvent o bèn
actfs pas
dâu pensionnat, s'abihon à la franceso. Mai
nowvèu. De tout tèms au païs d'Arle, li femo se soun
classado en dos categourio, li damo e lis artisano.
Li
dama, pau o pralin, s'abihêron toujour à la modo gene-
aquéli
ralo, e lou noum d'artùano a toujour designa
naciounau.
que pourtavon lou coustume
Mai lou mot d'artisano n'a rèn eici de despresous.
S'es toujour vist, en Arle, emai se vèi toujour, de femo
de bon oustau pourta, emé grand ounour,
lou coustume
Reatu,
dôu pais. Madamo Grange, la fiho dâu pintre
pèr Veducacioun, la pousicioun e la Muta, èro
que riban de
di premiero d'Arle, gardé toute sa vido lou i'a
telout. La mouié d'un députa d'Arle qu'es mort
long-tèms, encaro vestido en artisano. Soulamen
pas es vul-
vuei la vanita e un faus sentimen de destincioun
femo
gàri fart que forço femeto, particulieramen Ii damo.
d'emplega, creson de s'aumenta en s'abihant en
Fau apoztndre tambèn que li jduinil'estiganço
persouno que
d'es-
s'endamiselissoti lou fan souvent sus
pousa quauqae moussu. n'i'a
Ai! ai! que vous dirai! se quaumno que
capiton, n'i'a de bello emai de laido couifon Santo-
Catarino Li moussu, de-que cerconque ? uno doto avans
tout e se n'a ges de doto, uno fiho bèu pourta li
a
capèu e li raubo, li moussurot reviron brido, lis
calignaire, tant artisan que pdisan, s'aprochon e àutri
men d'uno damiseleto que s'es levado de soun rèng-
rara-
Donc, secara de figo. Es prouva,
coui, fo arlatenco, subre-tout s'es
au countràri, que la
pourtado pèr uno
bello tèsto, empaché jamai fiho d'èstre
presso pèr un
moussu, fuguèsse-ti un prince. Aco me rememàrio uno
pichoto istdri que vous dirai pér l'acabado.
Un cop dins noste endré, avian
disien M. Fermin. Ero pas riche, mai un medecin que ié
avié tres fiheto
bello coume lou jour.
Pourtavon à ravi lou vestimen d'artisanoto
caiavon en prouvençau coume de cardelino. Se e cas-
parlavo
que di Fermino. Favié peréu,
dutri damisello qu'apelavon li au meme téms, tres
Fabregneto soun
paire, lou gros Fabrego, lis avié facho abiha 'n damo
pèr li cllabi en de moussurot, e' mai lou Fabrego
parlèsse que prouvençau, li Fabregueto, gros éli, parlavon
que francés.
Or, la maire di Fermino disié de-fes à si
vesino
Es panca maridado uno talo,
uno talo ?
Mai coume vai, misé Fermin, ié fasien li cou-
maire, que toujour demandas acà ?
Vai, disié la finocho,
que quand li richo auran
parti, vendra au tour di poulido.
Ço que fuguè. Quand li plus richo fuguèron
dado, li tres bèlli Fermino aguèron mari-
lunoprenguè 'n avoucat, l'autro que de chausi;
un capitàni, l'autro
gros marchand de sedo. Soulamen li fiho richo
un Fermino
fuguèron presse pèr sa richesse, e li bèlli
fupuèron tduti très espousado pèr amour. li
E li pàuri Fabregmto? Agiéron béu faire
dama, se couifa de-countimi à la mode de
Paris, dire
papa te maman e faire la pichoto boiwo,
«
cornue sadoto ho pas grasse, restèron au cavihié.

(Arm. Protte.
LOU CESE

matin %'Zj? un drole


que ié disien Un bèu
matin, Janàti venguè ansin à maire
Maire, baias-me un sa
cese.
Eh perqué faire moun enfant ?
Pèr faire fourtuno!
Eh bedigas
faiTe' siéu pas bedigas Baias-me 'n
vous dise, veirés que 'nz'aquéu cese, iéu
vaqui donne un cese. cese farai fourtuno.

II
Janàti part emé soun cese.
latiut à la porto d'm' tmS>
vers la toumbado de
retiJo°nà1'Pre'KàVigènt!
retirado, à iéu em' me VOuUs douna la
moun cese ?
Cou-
E, perqué noun ? respoundeguè lou mèstre.
couchara
charas ci la feniero, e toxm cese, gargamèu,

moun cese emé vàsti galino.


Couchara 'mé li galino.
dourmi
Portm lou cese au galinié, e noste drole vai
de matin, Janoti se lèvo, vai pèr guerre
adessias moun cese.
L'endman
galinié, mai,
soun cese au
i' éro plus.
Janàti -oèn trouba lou mèstre
Vàsti galino, dis, m'an avala moun cese mèstre,
vole que me baiés la plus bello de vôstigaUno, o senoun,
boute fia à voste mas.
Manït pichot bastard marrit pichot capoun
I'a pas de bastard que tèngue; vous ai di ço
baiarés, o senoun, gara
que vouliéu, e, me lou
Lou bastidan se dounè pou e ié baie la galino.

III

Janàti part emé sa bello galino.


Arribo à-n-un meinage à la toumbado de la niue
Bon vèspre, brâvi gènt me voudrias
retira, iéu
emé ma galino ?
Eh perquê noun ? respoundeguè lou tusire.
gargamèu,
Coucharas dins VestabU e, ta galino,
couchara 'mé li nostro
Oh notin, s'acà vous fai pas mai, vole que
ma galino couche emé vàsti porc.
Couchara 'mé li porc.
Porton la galino au pouciéu,
e noste drole vai
dourmi dins l'estable.
L'endeman de matin, Janàti lèvo, vai
se
pèr querre sa galino, mai de galino, au pouciéu
Janàti vèn trouva lou mèstre ges 1
Vàsti porc, dis, m'an manja
M'anas baia lou plus bèu de vàsti ma galino, mèstre.
porc, o senomt
aquesto niue, vous ié jite la pouisoun!
Marrit pichot capoun marrit pichot gusot
l'a pas de capoun que tèngue vous ai di ço
que vouliéu, o senoun, garo
Lou meinagié se dounè pàu
e ié baiè lou porc.

IV

Janàti part,emé soun porc.


Arribo à-n-un tenemen à la toumbado de la niue.
Bon vèspre, bràvigènt Nous voudrias louja,
iéu
e moun porc ?
E, perqué noun ? respoundeguè lou mèstre. Tu
coucharas emé li ràfi, e toun porc, gargaméu,couchara
'mé nosti porc.
Oh noun. S'acd vous fai pas mai, iéu vole
que moun porc couche, mé vosti bidu.
Couchara 'mé li biàu.
Menon lou porc dins lou bouvau,
dounni emè Ii ràfi. e noste drole vai
Uendemav. de matin, Janoti se lèvo, vai au bouvau
adessias, moun paure porc
qtierre soun porc mai,
à cop de tèsto, li biàu Vavien creba.
Janàti vèn tuottba lou mèstre.
Vàsti biàu, dis, m'an embana moun porc Mestre,
vîanas bâta lou plus poidit de la bouvino, 0 senounjite
tôuti.
un sort ci vosti biou, que vous petaran
pidwt
pichot
Fa pas de gusot que tèngue! Vous ai di ço
garo
que vouliêu, 0 senoun,
Loti bouvatié se dounè pou, e ié baie lotr hou.

Janoti part cmê soun biàu.


Rescontro V enterro-mort qiCanavo enfouir uno
femo.
L'orne morto
biôu ?
Misérable pecadou respoundeguè l enter ro-mnn,
ansin
vous trnfès pas de cc?itso
Me
Changen
pas!
ta-ufe Se roulés que changen ?

Janàti, sus-lou-cop, cargo la pauro morto sus l'es-


quino. Camino que caminaras! Arribo d-n-un castèu,
qu'uno roubino pleno d'aigo ié passavo bèn darriê-
Que fai Janàti?
Agrouvo la morto au bord de l'aigo, ié bouto d uno
de Vautro, e vous la
man un moucadou, un bacèu
planta aqui, sus li geinoun, couille tano ferno que lavo.
Acà fa, vai au castèu.
VI

Bonjour aurias pas de besoltn d'un jardinié ?


Si, respond lou Moussu.
Se me voulès louga, iéu e ma femo, sian à vaste
servïce.
Fan pache, lou Moussu li logo tàuti dous.
Quand venguè Venir o dou gousta, noste droulas quito
soun obro e vèn se metre à taulo.
Mai, vosto femo, diguè lou Moussu, mounte
l'avès leissado ?
Ah! ié pensave plus, respoundeguè Janàti
dèu èstre eila-darrié, que lavo ci la rouhino soun
prouvesimen.
Aqui darrîé ? faguè la damisello dôu castèu
la vau sonna, pecaire que dèu ave fam.
Anas la sauna.
La damisello vai d'un cours ci la rouhino e, coume
vèi la bugadiero
Bugadiero bugadiero venès pas gousta ?
Rèn.
La damisello tourna vers Janoti
Ai souna vosto femo m'a pas respoundu.
Ah moult bon Dieu cridè Janoti, vous ai pas
di qu'èro sourdo ? Ma bello damisello, poudias bèn la
crida jusqu'à deman es sourdo, ve coume un araire
Se voulès que vous ause, vous demande bèn escuso
apreiendés pas de ié pica sus l'espalo.
La bello damisello retour no au lava dou, toco la
morto sus l'espalo e, pataflou la morto cabusso dins
l'aigo.
Ai! aisecours, Janèti! venès lèu, crido la
pauro damisello vosto moulé se nègo
Janàti vèn, e li man sus la tèsto
Ahmalurouso, m'avès nega ma femo De-que
devendrai? de-que dirai ? de-que farai ? Siéu un orne
perdu
Lou Moussu vén, la damo vèn, touti s'acampon.
Moussu, cridè Janàti, m'anas douna vosto fiho;
averti la jus-
o Simoun, m'avès nega via femo, vau
tiço
Lou Moussu se dounè pou marîdè lèu sa damisello
maire
emé Janàti e, quand Janàti venguè querre sa
pèr l'adurre i noço
Bèn ? ié diguè, que vous disiéu, ma maire ?.
Emé moun cese ai fa fourtuno.

Lirm. Prouv. 1861,j


LA VIDO EN CAMARGO

En Arle, i'a'n planet qu'apellon la Plaço dis Orne


un bèu noum e bèn digne d'uno vilo que fugué, tant de
tèms, independènto. Mai quàuqui bourbouioun
pounchu
e pretencious an fa, i'a quàuquis
sicap, aquéu noum poupulàri, pèr, an, grataddu de soun
grès, ié metre Place du Forum Que au noum prou-
l'ase quihe lou
prou grès quand viedasejo e desmemàrîo
Adounc, sur la plaço dis Ome
dis onze de travai, lou Maianen,que se ié fai la logo
Jan Barro, envi-
rouna d'un vôu de jdiiini lougadiê,
apiela subre sis aguïado, escoutavon charraque lou bras
lou vièi
roudaire de Camargo, Jan Barro, dise, un jour,
parlavo coume eiçà
Gafagnard, mis ami, connaisses la
râfi de Camargo? cansoun di
Li ràfi, lou matin,
Manjon l'aigo boulido
E quichon la panoto
Sus l'anchoio pourrido.
Es vous dire, mignot, que li pelot d'en terro d'Arle
estacon pas si chin emé de liasso de saussisso. Mai,
dins aco, i'a mas e mas lis un ounte sian pas mau,
subre-tout quand ié crèbo, dâu mau-sang, quauco
bedigo lis autre ounte patissès, e mounte se garnis
d'ourdinàri, lou bajan emé d'ôli de tamarisso. E, tenes,
escoutas-me,
coutne vese que sias de bràvi gnarro,
manias, fait que iéu vous ensigne à counéisse li
rode ounte se manjo bèn o mau.
Quand batrés la Camargo o la Crau pèr cerca dou
tnèstre, avons de faire pache, rcgardas ben Ii chin
mas, sesound que soun o gras o maigre.
Se li chin ié soun gras, acô 's uno barraco ounte se
fai marrido vido. rapelas-vous
Se soun maigre, au countran, enfant,
que la vido i' es bono.. vai que, dins
E coume vai ? Vous lou vau dire ràfi,descoura
marrido li
un meinage, quand la vido es lou bajan. Emaco li
jiton souto la taulo la soupo e
E, s'es bono la bouiaco, li râfi galavard acabon
patuson.
tout, curon li plat. E'm'acô li chin
{Arm. Prouv, 1891.)
LA CRESTO DE G AU

Coume vai que Iigau la cresto denteîado ? Mèste


an
Moucho, que sabié tout, l'esplicavo
La vèio de Passioun, noste Segnour coume eiçà
Jésus-Christ
avié di ci Sant-Pèire
Avons que lou gau cante, me renegaras tres
cop.
E Pèire avié respoundu
Quand me fauguèsse mouri, iéu
garai noun vous rene-
E pièi sabès que Pèire, qu'avié segui
soun mèstre
vers Catfo, lou descouneiguè tres fes davans li varlet
doiigrand-prètre e, quatecant, lougau cantè.
Alor, se dis que Pèire sourtiguè de la salo, courreguè
sus lou gau que l'avié fa vienti, l'agantè pèr sa
cresto (que, d'aquéu tèms, èro bèn redouno)
maliro, ié derrabè. Es despièi e, de la
que li gau an la
cresto brequihouso.

(Arm. Prouv.
LOU TEISSERAND E LA SANTO VIERGE

Quand l'enfant 7èsu fuguè grandet, la Santo Vierge


fielavo, pensé de ié faire soun prouvesimen. Prenguè
que
dounc si cabedèu, e, lis anè pourta au teisserand pèr
uno telo.
La telo facho, lou teissèire l'aduguè, disènt
Bonjour, Mario, vous aduse vosto telo.
Vai bèn, digue Mario.
Em' aco, prenguè la telo, e, parlè pas 'de pagamen.
E lou teissèire s'entournè. Au bout de quauque tèms
revenguè mai
Bonjour, Mario, veniéu querre moun argent
dubliderias de me lou paga.
La Santo Vierge ié venguè
Avès abena tduti li cabedèu ?
Tâuti, digue l'ome.
Eh bèn, alor, diguè la Vierge, avès degu
trouva lou pagamen dins lou plus gros.
Em' aco lou teissèire, que just aviê rauba lou plus
gros di cabedèu, beissè la tèsto, vergougnous, e, s'enanè
sènso rèn dire.

(Arm. Prouv. 1874,)


LA FÈBRE DOU LOUP

Unofes, au moiint Ventour, i'a'n loup


que prenguè
mail pèr trop avé manja. Davaiè donne à Carpentras
pèr consulta 'n bon médecin.
Bon-jour, moussu lou mège.
Bon-jour, moussu lou loup.
Fa quauque tèms, moussu, que me sente mai
gaiard, e, voudriài uno counsulto, en pagant, tourne
de resoun.
Fai vèire un pau ta lengo.
Lou loup tirê la lengo e, 'm'acà lou medecin, après
lave eisaminado
Loup, ié fagiiè, sabes de-qu'as? La fèbre
jarello. Siés malautpèr trop manja e, man-
se noun t'avises,
crebaras.
£> coume ¡au que fague, moussu lou médecin,
pèr commisse quand n'ai proun ?
Lotcp, moun ami, te fau faussa.
A E à quant, moussu lou mège?
sèt liéuro de car pèr jour.
Lou loup remercié ¡ou mège, e, pèr
sa peno, ié baié
quatre sou manco un dend. En s' enfournant au mount
l entour, passé vers lou labre de Mourmeiroun, e ié
coumandè 'no roumano pèr pesa chasque jour li sèt
liéitro de car, coume èro esta taussa.
Quand la roumano siguè facho, lou loup l'anè cerca,
e'm'acà chasque jour l'empourtavo à la casso, e pesavo
la car emé Varpioun sus l'osco pèr fin de pas passa
l'ordre dôu médecin..
Tambèn avons vue jour tourné mai gaiard e lèn^
e regretavo pas li
quatre sou manco un dénié qu avie
douna pèr pagamen au médecin de Carpentras.
Au bout de quauque tèms fuguerian à Sant-Clar,
qu'es grand jour de fiero en At. Li loup, coume li
Bôumian, seguisson li fiero pèr sis afaire e, hunostre,
qu'èro un finocho, couneissié soun mestié miéus que
tènon li mulatie
ges de bôumian, e sabié li camin quedavalon
e li begudo ounte s'arrèstoll quand en fiero
d'At.
Veid que tout-dhm-cop vai vèire dins un prat uno
coulado defedoun, de chivau e de miôu que pasturgavon
mousseu
arrage, dôu tèms que si menaire manjavon un
à l'aubergo de la routo. Moun loup part coume un
tron sus uno cavalo emé soun poutre que s'èron un pau
escarta. Mai, malurousamenaguè ônblida la roumano.
Pou! digue, pesaren à visto d'iv.e quatre heuro
la cavalo e tres liéuro lou poulin, acàfai mi sèt liéuro
Tout-d'un-tèms lis estranglè; jusqu'is os li roimgue;
mai la même niue crebè.
LA LUNO DI SANTEN

Acô 's la modo, li riche se trufon di paitre Marsiho


ris dâu Martegue, Avignoun galejo Mouriero, e Arle
s'esgaiejo emé li Sànti-Mario. Es verai que li Prou-
vençau apellon soiin tour coucourèu li Marsihês,
lis Avignounen petacho e lis Arlaten arléri.
Adounc lis Arlaten noiunon li Santen griau,
e sus
lou comte digriau vieton aquesto martegalado
Uno mue que fasié luno, e luno dins sotrn plen,
uno
d'aquéli bélli luno que noun se veson qu'en Camargo,
larjo coume un drai, lou Conse di Santen partiguè
pèr Paris.
Mai d'aquéu tèms s'anavo plan, e lou Conse resté
vint jour en diligènci. En arribant à la grand vilo,
fau dire que la luno avié fa de camin e qu'èro à
soun proumié quartoun, noste Santen entre-dourmi
bouta la tèsto au pourtissàu
Oh boudiéu boudiéu boudiéu dis, queto
pichoto lunol. ah! vau la peno que parlon de Paris!
de quant es pu grosso la luno di Santo

(Afin, ProHV. 1S73.)


LI NIERO E LOI] REINARD

Sabès coume fan li femo pèr si niero ?


Prenon un tros de moidetoun, qu'à aganta
Marsiho,
gàngui, en Arle, pistoulet, dins d'àutri pais noumon
passo-
pertout, e, se lou permenon, tout douçamenet entre la
car e la camiso.
Mai lou reinard es plus fin.
Quand la manjanço encoro
lou tourmenta, vèn à la ribo
d'un estang o d'uno gafo, e'm'aco, de
dins laigo ci la reculado. Li niera
pau à pau, intro
bagna, quiton la co, quiton lou ventre,que se volon pas
quiton l'esquino
e niounton vers lou mourre. Pièi, quand li sènt ram-
bado sus la figo ddu
nas, fldu lou reinard cabusso
e, li nègo fin-que d'uno.
Tenès, bràvi femeto, vaqui bon atrouvat pèr
quand vous sentirés nieroitso. un

(Arm. Prouv. i8y2.)


LOU DÔU

La grosso Boundouno, de Redessan,


en dôu e touto
en plour, acoumpagnavo au cementèri soun paure
orne e, se picant lou front, quouro em' un poung,
quouro emé l'autre
Ai 1 qu'acô's dur ai! qu'acô's fort! cridavo.
Dins uno man tenié 'n caiau dins l'autro
e uno cebo.
(Arm. Prouv. r874.)
L'ESPIGO DE BLAD

Dison que se manjan de part n'aven d'âubligacioun


i chin c, veici anime. Fan cr(!ire qu\mtre.tèms lis
espigo don blad èron de la loungour de la cambo don
blad, valènt-à-dire qu'au lia d'avé couine cxro trento
u
quarante gran, l'estoubloim èro grana depièi la cimo
fin-qu'au sou. E, tambèn, Vabvtmdànci regnavo de-
longo talamen qu'uno annado, uno femo, sèns respèt,
tourquè lou oniéu de soun enfant em' un tros de
pan
Lou bon Dieu, endig na de vèire ansin desounoura
nosto pasturo benesido, vouguè subran destruire la
granesoun^ don blad; a, de sa santo man, prenènt la
planto, pèr lou pèd, anavo mduse e desgruna l'espigo
entiero quand Sant Jan l'arrestè
Scprzorzr, fcrguè, de gràci hissas n'en quàuqui
gran pèr moun chin
E Diéu aguè pieta e hisse pèr
hit chin Vespigouloun
en
que vesèn aro.
bas de l'espigo, toujour se trovo enearo
quàuqui gran avourta es la marco di det de Nos te
Segne.
LIS IOU DE PASCO

Coume vai que se manjo d'iàu pèr Pasco,


e que,
dins d'eridré que i'a, coume ci Paris, pèr eisèmple,
aquélis iou se tegnon de rouge ?
Li Pasco estènt la fèsto de la resurreicioun, de
crèire que l'idu es pres coume un simbèu de es
cioun e de nouvello espelido. Pamens, dins regenera-
un raconte
de soun viage en Terro-Santo, que vèn de publica lou
grand felibre catalan En Jacinte Verdaguer, atrouvan
uno tradicioun que poudrié bèn èstre lou sourgènt de
noste usage.
En venènt vuei, dis Verdaguer, dis Ôufice don
Sant-Sepucre, me siéu avisa qu'à Jerusalèn, dins
touto li tèndo, mouresco e erestiano, ounte
lou viéure, vendien d'iôzt pinta de se vend
rouge. Iéu n'ai de-
manda la resoun, e veici ço que m'an di fes li
Jusiàu dounèron en d'enfant uno nisado uno d'iàu pèr
aqueira Jèsus-Crist, quand passarié. Noste Segnour
passè e lis enfant, coume i' anavon manda lis iou, lis
atrouvèron coulour de sang e, tduti esfraia d'aquéu
miracle, leu i Jusiàu lis entournèron. D'aqui vèn
la coustumo qu'en Itàli a lia, emai en d'àiitri part,
de vendre pèr li Pasco d'iàu rouge bmesi. »

(Arm. frouv.
LOU CODE

L'abouticàri dôu Martegue, un jour qu'èro malaut,


digne à sa servicialo
Teresoun se 'n cop siéu coucha, farés caufa
no pèiro, e, me la vendrés mètre i pèd,meque
de bèn. me fara
Moussu, fugués tranquile, respoundè la servi-
cialo, farai ço que disès.
La bono Teresoun, au lid de faire caufa 'n code,
n'en fai caufa dons pièi, quand soun preste, li mounto
vitamen à soun moussu, e ié vèn
coume aca
Tenès, vous n'ai fa caufa dous. Pèr
aquéu i pèd. aro, boutas-
vous Quand sara refreja, ié metrés l'autre
que vous laisse, aqui contro, sus la taulo de niue.

{Arm. Prouv,
L'AUBO EMÉ LIS AUBADO MAIENCO

L'aubo, qu'en boutanico apellon populus alba,


l'aubre rèi de la Prouvènço. Noun n'i'a es
grand ni de tant majestous en terra dôu ges, de tant
Miejour
Dins li cremen dôu Rose, sur li levado dins lis isclo
l'aubo vèn couloussalo coume li trounc e
gigant di
fourèst vierge d'Americo.
Emé si pège blanc, bèn enroula, mabrin, dre
coume
de coulouno, emé si bèu brancage qu'argentau l'enman-
tellon e que, boufe que boufe, tènon tèsto mistrau,
l'aubo fai sounga, me sèmblo, autant pèraul'estaturo
coume pèr soun noum, au mite ddu gigant Aubioun,
aquéu fiéu de la terro que luchè
contre Ercule sus lou
ribeirés ddu Rosé.
Fau vèire l'aubo en Bartalasso, à Valabrego, à
Tarascoun, dins li Segounau,
la Camargo en Arle, sus li dougan de

o magnifiqui souloumbrado
De frais, d'aubo desmesurado
Miraiavon di bord si pège blanquinous
De lambrusco antico, bestorto,
I'envertouiav on si redorto,
E dou cimèu di branco forto
Leissavon pendoula si pampagnoun sinous.
(Mirèio.)

qu'au-jour-â'uei,
Força mai aboundouso autre-tèms eicelenci,
F aubo tins nàsti pais, èro autre-tè1ns, pèr
¡ou grand bos de service. Bèu-Caire,
Li radèu qu'Anibau faguè construire, ei

ci koco-Mauro o autrb part, pèr traversa lou Rose


cmc sis elefantjuguèronmiaula 'nié lis aubo esfraiouso
que ribeiavon noste
fliimc.
iqt douée nau que César faguè basti, dou tenu
mi'assiqavo MarsUio, e que faguè basti en Arîe, nau
galet -o que fuguer on armada en trenio jour, fugueron
e Rose.
facho emé lis aubo que se toumbè de-long douemé de
Téuti limoble poupulàri quese fan cuei
néuçuié, coiime taulo, pestrin, paniero, gardo-raubo,
tout aco, jusqu'à Louis XV dins qu'en estent travaia
nostis encountrado,
d'aubo
nom de fasié que de bos
pren uno coulour rousenco.
Enfin, quand se planta lou Mat, subreh dos tôuti
Yibo
dou Rose, ci Tarascouu coume à Bèu-Caire prounne
e'n
li pars vesin, li jouvènt, dins la niue dou bèuno joumo
de Mai, van, dins lis aubaredo, derraba
m aco la vènon
aubo, la niés avengudo que trovon, e contrôla
planta ail pourtau de la vilo oben porto
d'aquéu que volon ounoura.

pratico
Dins lou lengage d'amour, tau que se signipca- en
Prouvènço, touto flour, touto aubriho a sa
un jalous,
doun. E quand lou calignate, quàuqui-Jesbouquet
la niue déu proumié de vèn estaca n o n
ravipau de verduro à la cadaulo d'uno chato, ié fai
ansin counèisse, de-fes crudelamen, lou founs de
pensado. sa
La roso, pèr eisèmple, vàu dire eiçà d'eici
Bello roso de Mai
Qu'es pancaro espanclido,
En quau la dounarai ?
A tu la plus poulido.
ferigoulo a bèu senti bon estent qu'es caucigado
La
coumunamen souto li pèd, es uno flour injuriouso
La ferigoulo
Se douno i groulo.
Lou sambu encaro mai, car
d'aquéli qu'amon lou vin se pènjo à la porto

Lou sambu,
Siés un embut.
Uéuse es pèr averti que la jouinesso passo
L'éuse
Pèr pau qu'espères, sarai véuse.
Lou roumani marco l'amour (e belèu rememario,
quau saup? la court d'Amour qu'avian ci Roumanin)
Lou roumani
Amour au nis.
Mai lou bon Mai, au dire de tduti li fringaire, lou
bon Mai es pièi l'aubo, car veici ço que significo
L'aubo
T'amariéu mai au lié qu'à taulo.
E perqué? pèr-ço-que l'aubo, quand si catoun
fiourisson, fournis à l'auceliho, lou coutoun de si nis
e's i braneo de Vaubo qu'au mes de mai pendoulo soun
tus tant remarcable, aquel aucehunet, qu'apellon
debassaire o pendoulino de Prouvènço.
Basto, s'œoian pas Véuliviê, nous fané ges de peno
pèr tout aco d'aqui, de prmiclama que Vaubo, la bello
aubo maienco, aco 's noste aubre naciounau.

Aro veici lis aiîbado qu'éro, autre téms, d'usage


de canta au mes de mai, souto li fenèstro di chato.
Disèn pas que dins li vilage, timtn se canton encaro,
etemamen la pouesîo
car l'amour, quand es naïve, aura
pèr lengage. Mai em' aquéu glavas de banalàa grous-
siero que vuei, coume jamai, envahis tout, embrutis
tout, i'a grand dungiê qiïêu-meme, l'amour, vague
perdent si galmtariê d'antan.
Iéu, vous presènte, bello, la ferigoulo
Sabès que sènt bon en touto ouro
Encaro mai quand es flourido
Vous amarai touto ma vida.
Iéu vous presènte, bello, lou boutoun d'or,
Que sias pèr iéu coume un tresor,
Coume un tresor de gentilesso
Vous prendriéu bèn pèr ma mestresso.
Iéu vous presènte la pampo de roure,
Que trop long-tèms m'avès fa courre
Ai tant courru, tant courrirai,
Bello, qu'à la fin vous aurai.
Iéu vous presènte, bello, lou balicot 1
Que n'es un aubre bèn pichot
Mais éu sarié bèn fièr, pecaire,
S'erias la noro de moun paire.
Iéu vous presènte, bello, la viôuleto
Sias dins moun cor touto souleto,
Mai pèr iéu sarié doulourous,
Se dins voste cor n'i 'avié dous.
Iéu vous presènte, o bello, lou mentastre,
rrenes-me iéu e noun un pastre
Li pastre sènton trop l'enguènt,
Prenès-me iéu que sènte rèn.
Iéu vous presènte la pampo de vigno
Que, quand fai vènt, elo reguigno
Fan trop ansin vôstis amour,
Bello, quand siéu auprès de
vous.
Iéu vous presènte, o bello, la redorto
1 cinq couquin à vosto porto
E n'i'a d'eici e n'i'a d'eila.
2

Anas au diable caligna


Iéu vous presènte uno mato d'ourtigo
Bello, sarés plus moun amigo
Vese qu'avès trop de pounchoun.
Maridas-vous em 'un cardoun.
Iéu vous presènte, bello, la berigoulo
Avès un pau trop grosso goulo.

i. Balicot, basilic (ocymum basilicum).


a. Redorto, erbo-di-gus, clématite.
Rèn que pèr la bourra de pan
Me manjarias tout raoun gasan.
léu vous presènte, bello, la caussido.
Semblas uno rosso esbahido
Coustarias mai à reveni
Qu'un marrit ai à 'ntre teni.
Iéu vous présente, bello, lou caulet,
Que, quand fai vènt, aeampo set
A.nsin fai voste calignaire
A vosto porto, eici, pecaire

Dôu résto, aquel usage d'espremi sa passioun pèr


flour emblematico, n'es pas particulié souletamen
uno Roumamo
à la Prouvènço. Dins la Corso, dins lasonleu caufo
e la Grèço, dins
tduti li pais ounte loti

ddu
Vimaeinacioun dôu pople, se retrovo aquéu biais de
déclara soun pan d'un sôu dins un couhht sus uno
flour. Li Gré proubablamen, prounné
ribeirés prouverait, nous avien adu aquel us, car de
avien, éli peréu, de touto antiqueta, un brout vou
pouesio ansin, que l'apelavon anthema, ço que
dire « flouresoun ».
(Arm. Prous. 1901.)
LA COUQUIHADO

La couquihado e lou reinard jour faguèron


un
neusenço e devenguèron grands ami. cou-
Vène, la couquihado ié digue, ièii
mounnis: miras lou galant nis. Es dinste
farai véire
girouio, i'a cinq idu dedins. uno mata de
Vole bèn, digue lou reinard.
E van ensèn vêire lou nis.
Oh lou galant nis oh lou poulit nis
li oh
galants iôu oh li poulits iàu
Em' aco pièi se separon mai de-vèspre
tournè la couquihado pèr quand
se metre sus sis iou, li bèus
iou èron manja.
La couquihado desoulado
Oh i'a que lou reinard, dis, que pou avé fa 'cà
car i'a rèn qu'eu que sabié nioun nis.
E, d'uno voulado, elo cour
vers lou reinard.
~Ah! couquin de reinard es tu
que m'as manja
Que noun, es pas iéu
Si, es tu, couquin ié pôu avé
que tu
Ma bello couquihado, t'afourtisse qu'es pas

Ato, lou jurariés, o Reinard, qu'es pas tu?


O, te lou jurariéu subre la tèsto d'un chin
mort.
II

La couquihado pren sa voulado e vai trouva lou


chin d'un mas que roupihavo sus sa sueio
Coumpaire chin, ié vèn, fau que me rendes un
service vai, te pagarai bèn
Voulountié, digue lou chin. E, que fau faire ?
Te vas escoundre e amaga souto aquéu paioussas
•vai veni lou reinard, e'm'acé, coume dira
Te lou
jure, couquihado, subre la tèsto d'un chin mort,
ié sautaras dessus e l'estranglaras.
Vole ben, diguè lou chin, es dumorno jlourido
La couquihado part vai cerca lou reinard.
J7e> reinard, ié vèn ansin, souto aquéu paioussas
i'a'n chin mort e enterra vène, veiren un pau se
mantendras toun sarramen.
Oh tout-d'un-tèms, ma bono, lou finocho res-
poundggué.
E reinard e couquihado vènon vers lou paioussas.
Quand moussu lou reinard es sur lou paioussas, la
couquihado ié demanda
Digo bèn la verita, es pas tu qu'as manja lis
iôu?
Nom, faguè ton reinard, couquihado, te lou jure
subre la tèsto d'un chin
mort
Pan lou chin sort de la paio, sauto lou messour-
guié,'e, d'un cop de dent, l'estranglo. sus

III

Aro, coumpaire chin, coume ai proumés de


te
paga, diguè la couquihado, te vau faire bèn manja,
bèn béure emai bèn rire.
Vole ben, digue lou chin.
I'avié 'no femo, eila au camin, qu'anavo pourta
lou dina à soun orne, dins un panié. E'm'acà la couqui-
hado se ié ven pausa davans, soulamen à quàuqui
pas
Ve, la bello couquihado, la femo digue, semblo
se
aprivadado Tè, la vau arrapa.
E'm'acà, pauso soun panié, e, coume vaipèr l'aganta,
pou1 l'aucèu volo un pau plus liuen lafemo vou l'avé
la couquihado, d'aise, d'aise, just se lèvo de davans.
Basto, enterin, lou chin destapo lou panié, e, fagué 'no
bono lipo.
Aro que t'ai bèn fa manja, la couquihado alor
venguè, moun bon coumpaire chin, te
béure.
vau bèn faire
I' avié 'n onze que passavo emé
soun ase carga d'àli,
qu'anavo vendre dins de barrau. La couquihado
lou vanc e vai bèn se pausa pren
sus l'auriho de l'ase
mèste Gris se douno pou, s'enarco, s'encabro,
e, vous
revesso li barrau que s'escampèron tduti. Moussu
lou chin venguè e chourlè d'ôli tant
que vouguè.
couqui-
Ara que t'ai bèn fa bhm, ié diguè pièi la
hado, ve, fau que te fague bèn rire.
E sou la couquïhado meno lou chin a espro.
Que fai alor Vaucèu ?
dou capelan
Se vai pausa tout dre sus la tèstolaœuqmhado
lou capelan mandavo la manpèr coucha
la couquihado s'envolllavo, pièi venté mai sus la testa,
cacalas, e lou
talamen que li gènt partiguèron d'un
coumpaire chin jaguè 'no bello peu de rire.
(Artn. Pnmv. 1875.)
UN MOT DE LAUZUN

Lou comte de Lauzun,


celèbre pèr sis aventuro,
un cadet de Gascougno,
sa fourtuno proudigiouso e
soun esperit, èro l'ouncle de Belsunce, lou sant
evesqne de Marsiho.
Ero un pau après la pèsto, dins laqualo lou prelat,
vesitant, bajoulant, counsoulant li pestilènt s'èro
pausa ci la mort milofes e noun pas uno. es-
Or, lou Regènt de Franço, mau-grat bèlli
proumesso
dins la diîtribucioun di benefice. E,
lou comte l'interrougavo aqui-dessus, couine un jour,
lou Rêvent
entre-pres, demourè mut.
Adounc, simulant un grand respèt
Mounsegnour, ié fai ansin lou nebout,
fes, cercara de miéiis faire uno autro

(Arm. Prouv. i87r.)


LOU SABOURUN

Apellon sabourun un gros


os de biàu o de porc que
se met dins l'oulo pèr douna bon goust à la soupo.
Dins de pàuris endré que i'a, quand, dins
un oustau,
se soun servi d'un sabourun, au lid de lou jita, lou
preston i vesin, que lou fan tourna bouli pèr n'assa-
boura soun bouta-couire; aquésti vesin lou
fan passa
en d'àutii vesin, de maniero que, d'oulo
bouiaco en bouiaco, de toupin en oulo, de
en toupin, arribo mai
d'un cop que lou benurous sabourun, après agué fa
tout lou tour de l'endré, revèn mai, se coume
dihoun, regala Voustau de un escan-
mounte èro parti.
Fs alor soulamen que li groulié n'emparon,
se pèr
freta e alisca la simello di sabato.
Ai pamens toujour ausi dire qu'uno fes, à Sazo
lou sabouran faguè sèt cop lou tour ddu vilage
Aco-d'aqui, bràvi gènt, parèis ridicule e pas
gaire poussible, pas verai? vous
E, pamens quant se n'en
vèi pas di plus aut e di plus bas, di Mus riche e di
plus paure, di plus sabènt di plus
e trenio fes
ddu jour e d bèus iue vesènt, se fan ase, que,
passa lou sabourun ?
Bardouio, patufello, paquetiero, respoundès quand,
se vosto -oesino a fa 'n pet,
l'anas troumpeta de bouco
en bouco à sèt lègo ci
l'entour, vous 10u fasès pas passa,
lou sabourun?
Pmièto, que tant de fes vous engaugnas, vous coupias
e vous pihas lis un
lis autre, vous lou fasès pas passa,
lou sabourun?
Journalisto, que crevelas de-longo li mémi messorgo,
li mêmi talounado, li mémi capounarié, e que vous lis
empruntas dis un is autre pèr li faire avala e
Un sala
i badalas que vous legisson, vous lou fasés pas passa,
lou sabourun ?
Noutàri, avoucat, proucurour, barjaire e lipo-sàu,
lou pleidejaire, coume un
que de-longo vous remandas quiéu, digas la
paure chin que porto uno sartan au digues),
verita (se iouto-fes es poussible que la vous
lou fasés pas passa, lou sabourun ?
Moussurot afenianti, bourgés qiiavès dina, inessour-
guié, galo-bon-tèms. e tôuti_vàutri$ue,la mitadôu tems^
estalouira sus li cadiero d'un cafè, lou
cachimbau
{mai
brego e la bierro dins lou got, barjas e rebarjas
despacho telegrafico, sus
noun sènso escupi!) sus li
lon bon biais d'une comediano, vo sus li chivau
de
Moussu Cause, vejan digas un pau, vous lou passas
pas, lou sabourun ?
E vàuiri, médecin, que quand avès proun moust la
pàchi d'un malaut, e qu'à sa nmlandro iê vesès plus
counsulta vàsti counfraire,
que de blu, lau mandas
sabourun ?
vous lou fasés pas passa lou
E vous-aùtri, marchand d'àbi, marchand de drap,
marchand de capèu, marchand de mort subito, que,
quand dins Paris poudès plus vendre vôsti rafataio,
li sabès faire escourre dins li grand vilo, di grand vilo
li pichoto, di pichoto dins li vilage, e que vendès,
ditzs
e que troumpas à bello visto facho tant qu'atrouvas
de gargamèu, vous lou fasès pas passa, lou sabourun ?
E vous-àutri, bràvi gènt, que, quand avès
bonur d'achata agu lou
l'Armana Prouvençau, lou trouvas
tant poulit, e tant bèn di, e tant bèn fa, que, de man
en man, de famiho en famiho, de vihado en vihado,
lou fasès passa, lou fasès courre, enjusqu'â
tant que li
fuiet crassous tèngon plus au libre, vous lou fasès pas
passa, lou sabourun ?
Sabourun Sabourun tout n'es que sabourun

(Arm. Prouv.
LA DEVOUCIOUN ûÔu BAILE SUFREN

Au tèms que lou baile Sufren trevavo l'Inao,


e,
un jour que dejunavo dins la vilo d'Achem, uno depu-
tactoun di gènt d'àquel endré venguè ié demanda
audiènci. L'amirau prouvençau, qu'èro groumand
galejaire, e que n'amavo pas que treboulèsson si e
repas,
sabès que faguè ? Mandé dire i deputa qu'un article
de la religioun crestiano defendié
espressamen de
s'ducupa ci taulo de rèn autre
senoun de la manjiho,
pèr amor qu'aquelo obro es impourtanto mai-que-mai,
e que, coume èro crestian, vouguèsson bèn lou leissa 'n
pau ista. La deptitacioun indiano se retiré subran res-
petousamen, en amirant l'estremo devoucioun de l'ami-
rau.
(Arm. Prouv. i862.)
LI MERLE D'UZES

Un matin, au marcat d'Uzès, la femo d'un


auce-
laire avié mes en vèndo uno gabiado de merle. Moussu
Bretoun, un farceiaire, venguè à passa davans
la marchandise)
Tè vaqui de bèu merle Quau saup quant
li vend
Quant Ii vènde, Moussu ?.. Oh tenès, pas
que vint sou.
Vint sou ? acà 's pas car, digue Moussu Bre-
toun, e subre-tout s'es de merle d'Uzès.
Coume d'Uzès adounc fai l'auceliero, de tout
segur es de merle d'Uzès.
La femo, vis, fasès bén atencioun vous demande
se soun d'Uzès.
Moussu, poudès coumta que soun d'Uzès. Moun
ome, vous responde, lis a tâtiti cassa dins lou terraire.
( Oh! doit rèsto, se soun d'Uzès o noun, acà sara
lèu vist. Vous n'en vau croumpa
un e, s'es d'aquéli
que vourriéu, s'es un merle d' Uzès, iéu vous li croumpe
tduti. Vaqui vint" sou.
E l'aucelier9 duerb la gàbi. Moussu Bretoun pren
un di merle, e'm'aco, adrechamen, tout en lou masen-
tant e fasènt semblant de rèn,fai avala à 1'aucèu uno
peceto d'or.
En efèt, dis, a bèn tout l'êr d'èstre d'Uzès.
Mais l'anan encaro miéus vèire.
E jito au sOu lou pauvre merle. Quand l'a tua, lou
duerb enté soun coutéu, e, vesès lou cop de téms,
dins Ion gava ié trovo uno peceto de dés franc
Aquéu es bèn d'Uzès, dis, vaqui lou louvidor.
E l'empocha. La marchando, councevès, èro aqui,
esbalauvide.
Eh! ben, coumaire, parèis que soun d'Usés.
An sias pas messourguiero. A vint sàu, vous Ii
prendrai tôuti.
Mai l'auceliero, alor
Escusas, nounî. Moussu, aro que ié sounge, me
lis an retengu, pode pas n'en mai vendre. Nàni,
vesès, vous n'en vende plus gens.
Sara coume voudrés, Moussu Bretoun respond.
Sèmblo, pamem, que quand avès fa pacte.
Mai sènso l'escouta, esperdudo, abrasamado, deja
la femo avié pres la gàbi e vira lou cantoun. A la prou-
miero androuno ounte se trouvé soulo, s'arrestè.
Un pau vèire, dis, se soun tduti d'Uzès. E moun
viedase d'oine que sabié pancaro aco
Afeciounado, aganto un di merle, l'estranglo vita-
d'or,
men, ié crèbo lou gava' mé si cisèu. Mai de peceto
bernico
Tu, dis, siés pas d'Uzès, coudoun
Afiscado que niai, n'escano un autre, ié tranco lou
peirié. Mai de peceto, bst pas naai que sus lou nos.
Tu, siés mai pas d'Uzès, dis, au diable
Alucrido, zdu mai, estoufo un autre aucèu, i' esfato
lou gresié. Mais de rousseto, nado n'i'a pas cap
Avalisco
E ansin, à-de-rèng, la bono femo aferounado tué
tduti li merle, fin que d'un. E quand aguè tout mourfi
e que veguè, doulènto, aquéu massacre d'aucelun
Ai lasseto digue, se fau pas èstre malurouso
Sus touto la gabiado n'i'en avié qu'un d'Uzès,
e vau
lou vendre pèr vint sou
Moussu Bretoun èro eilalin que se tenié li costo.

(Arm, Prouv. 1867.)


LO U FROVMAGE DE BALENO

Lou ier d'Abriéu passa,


un espetacle interessarzt
nous atiravo sus la coustiero de Crau Uno floto de
barco baleniero partie de l'estang de Berro pèr
espleita, pereilatin dins la ana
mar liuencho, uno autro
descuberto dou famous Charle Dàvid, pintre, proufèto
e engeniaire en Avignotm, enventour breveta de la
Carreto di Porc.
Veici ça que s'agis
Noste venerable ami, em' aquéu clar bon sèn qu'es
lou partage de Vengent, s'èro di Sian
pas de bèsti, li
gènt d'esto planeto? Dieu qu'a dins noste cors
la gloutolmié ddufroumage a mes
créa pèr la satisfaire,
de mamifèr de touto mena, despièi lou gàrri de feniero
fin-qu'à la baleno de la mar, que tôuti de la,
an
soulet bouscon sa vido e congreion d'esperéli. e que,
Or,
coume l'ome es nèsci es just ana chausi, pèr avé
de la e faire de froumage, la fedo emé la
bestiàri bedigas, vaco, un
que costo milo siuen e' no despènso
folo, pèr lou garda e l'abali n'en tira de que ? quàuqui
e
mamtfroumajound'Arles, d'Auvergno de Gruyero!
e
Perqué pas mouse li baleno, que fournirien de toumo
grosso coume d'oustaiz ?
David, partènt d'aquelo idèio, se gandigué au Mar-
davans
tegue, vilo de pescarié subre téuti lis autro, e,
pescadou e d'annejaire,
uno noumbrouso soucieta de
esclargiguè soun plan dins li terme seguènt
« Messies, se
voulès faire de froumage gros coume
de glèiso, es simplamen questioun d'ana méitse. li
baleno.
« Establirês dos
froumagiero principalo uno au
banc de Terro-Novo, l'autro à la Nouvello-Zelando.
Aqui, entre vèire uno baleno, ié bandissès adrechamen
un jit de clourouforme e l'endourmés.
« Aro, fau desmama
li balenoun aco's bacheto
vougnès li pousso de la maire d'àli de cacapusso que
descoro li pichoun e H fai fugi au diable. N'avès plus
emé vautre embar-
que de môuse, e aco sara lèu fa, car
carés 200 pastre de la Crau.
que ruscle de la
n'emplirés vàsti barco, e
« Oh
lou presurarés, e farés de froumage monstre, de cou-
lour verdalo, goust de toun marina.
souveni de pas faire tout caia,
« Fau pamens vous
carivènd, e eicelènt
car lou la de baleno es rèsquist,
pèr li gent vièi coume elissir de longo vido ço que
s'esplico eisadamen, d'abord que li baleno vivon quatre,
cinq cènts an, emai belèu mai! »
Li Martegau, pople viéu, inteligènt, ardit en entre-
presso recassèron amirablamen, coume dou resta
meritavo, aquelo grosso idèio e, tout-d'un-tèms,
arnesquèron uno floto, qu'es partido, vous ai di, aquest
mes d'Abriéu passa. I'avié dou Martegue 15 pouht
de Berro e
lahut, 9 chaland de Fos, 4o bèto d'Istre, trebauco

froutnajaire.
vapour de Sant-Chamas,
5
cargado de
Faguéi pas de prouvesioun l'an
que vèn lou frou-
mage vau pas dous sou la liéuro.

(Lou CascareUt z863.)


LOU FLAHUTAS

Nôsti paire disien


Tres grand flèu pèr la Prouvènço
Lou Mistrau, lou Parlamen e la Durènço.
89 nous deliêurè ddu Par/amen.
La Durènço, saunado tout-de-long pèr vint
canau
es devengudo vuei uno drudo nourr-iguiero que fai teta
nosti jardin.
Mais restavo lou Mistrau, l'indountable Mistrau
que derrabo la co di rosso de Camargo. Or un savent,
lou prougrès jamai calo un savent bèn couneigu
de nosti leitour, nous coumunico un plan espetaclous.
S'agis noun d'interdire lou mistrau (sarié desou-
nourant pèr la Prouvènço) mai sabès de-que ?
de lou faire travaia, de lou rendre utile à la patrîo.
Aquest atrouvat nouvèu es degu tourna-mai à
Charle David, lou celèbre tiraire de plan, l'erlgenious
enventour de la Carreto di Porc, dâu Froumage de
Baleno e di Bericle pèr ié vèire la niue.
Charle Dàvid prepauso de coustrurre, en zingue
o en estan, uno clarineto moustro que noumo flahutas
e'm'acd de l'establi pourtado pèr d'arc-de-iriounfle,
Roco-
sus lou courrènt dôu Rose, entre Bèu-caire e
mauro. L'emboucaduro, bèn entendu, virara de-vers
lou vent e li reunflado se i 'engourgaran dedins. Lou
pavaioun de l'estrumen que sara quaucarèn coume
un fourmidable embut, fara lou couide en aut e sara
mouvedis
Li clau dôu Flahutas saran tirassado pèr de cordo
que respmmdran à-n-un clavié plaça dre
d'Avignoun,
dins l'isclo de la Bartalasso e lou clavié sara mougu
pèr uno machino à vapour souto la man d'un musi-
caire.
L'on pourra, d'aquéu biais, jouga i nac.ioun vesino
tduti lis èr que ié faran plesi. Meten que VAnglo-terro
nous demande en pagant lou God save the queen,
tout-d'un-tèms lou
o la Souïsso lou Ranz di vaco
musicaire viro lou pavaioun vers loupople en questioun,
e ié fai rounfla soun èr coltine uno
trounadisso.
La mémo causa, quand gagnareti quauco bataio,
sara plus de besoun de canta lou Te Deui» dins
3°.000 glèiso i' aura qu'à dire un mot au. musicaire
Bartalassen, e, sus-lou-cop, lou Vènt-terrm fara
roumba l'èr triounfau coume uno couloussflh our-
gueno.
Que n'en pensas, coumpaire?. léu me sèmblo
qu'acà n'es pas l'idèio d'uta taloun.

(Arm Prouv. 1865.)


LO U CANDELAIRÈ

Esperit Fléchier, lou glourious enfant de Perno


['¡lustre evesque nimesen, èro sourit d'uno famiho
ddu coumun, fa que Vengardè pas de veni un
flambèu de la gléiso de Franfo.
Un cop, sabe plus coume,
ié venguè coume eiçà un gentilome impertinent
Es verai Mounsegnour, que vostre paire èro
candelaire ?
Moussu, es bèn verai, respoundegué Flechier.
Mai crese que, se vous erias esta
de soun fiéu, farias
encaro candelo.

(Arm. Prouv. z865.)


LI MOUNJO DE LA MANARRO

A la Ilanarro, qu'es un quartié dôu terraire


d'Jero, sus la ribo de la mar, i'avié, a passa tèms,
un couvent de moungeto.
Aquéu couvent de la Manarro èro di riche
i'aguèsse,. e, couille lou bèn-èstre tirasso que
la
pas malan-
couniê, li counventialo d'Iero avien lou alégre, e,
innoucentamen, ié fasiéges de peno de 'ncor pau esgaieja.
se
Talamen qu'uno niue, après lou darrier ôufice,
l'abadesso qu'èro jouino de bon naturau,
e se tneteguè
à rire coume s'avié 'n refoidèri diguè à la sacristano
e
Lèu sorre Tartavello, léu 1 courrès lèu à la
campano, e sounas lou toco-san
Zôu sorre Tartavello se pènjo à la campano e
vague de vira ci brand. E la maire abadesso, emé lis
autro mounjo, vague, vague de rire
E, dins la vilo diero, en entendènt campaneia, vaqui
que li gent
se lèvon, coume quand i'a lou fia, e de
courre à través de champ, téuti à mita vesti, un patin
em' un esclop, au mitan de la niue,
Manarro. Mai, quand arribon vers la plajo de la
vers li mounjo e que,
s'estènt fa durbi, demandon qu'es acô, la galoio aba-
desso Ii repaup gentamen ié dis
e en fasènt bouqueto
Gramaci, bràvi gènt, de vosto apreissamen à
de nosto cam-
vous rèndre tant noumbrous au sauna
pano. Mai, Messies, rasseguras-vous lou ère soulamen
pèr vèire se vend rias nous secouri, dins cas ounte,
vendrien nous agarri.
uno niue, li tràiti sarrasin
E, pèr vous pausa lou sang, bevès à nosto santa quduqu i
douire de clareto que soun aqui dins lou parladou..
E, bono niue, Messies, en tduti
Lou tnounde, en aquéu tèms, èro pas prim comte
aro e, sènso se facha, li gént d'Iero, en s-entournéron
risènt, beguèron
e turtèrùn à la santa di mounjo.
Piei,
faire.
Mai quau vous a pas di que, belèu sièis mes après,
li Mouro Sarrasin à miejo niue desbarcon, e brin,
terrible, à cap de masso e de destrau, tabasson
e bran
à la porto cLôù couvent de la Manarro.
Ai grando Santo Vierge! t'abadesso cridè, es
li Sarrasin Courrês sou! soimas la campano.
Mai, de-bado sounèron. Aquest cop, lis abitaxt
restèron siau dins sis oustau, en se disènt «Anen!
li mounjo de la Manarro fan tourna-mai tintèino;
s'aganto pas dos lèbre dins unjas. »
ïïnCacà li Sarrasin afoundrèron, pihèron, brulèron
l'abadié, e li moungeto ié passèron coume de cato pèr
la braso.
Tambèn, despièi, à Iero, quand quaucun se boufouno
pèr boufouna lis autre
« A fa, dison en
risènt, coume li mounjo de la
Manarro. »

{Afm. Pmnv.
LOU FRAIRE ESCARAMOUCHET

Ensignamen poupulàri.

Aviéu un fraire qu'èro escaramouchet


Pèr eiretage éu m'a leissa 'n siblet
Mai un siblet n'es pas un escritàri
Lou paradis es pas lou purgàtàri
Lou purgàtàri es pas lou paradis
Ni uno lébre es pas uno perdris
Uno perdris noun es pas uno lèbre
Coume uno coumbo s'entènd pèr un serre;
Nimai un serre pèr noun coumbo s'entend;
E li gengivo nimai soun pas linoun dént
Nimai li dènt noun soun pas li gengivo
Coume uno morto
es pas uno vivo
Ni uno vivo noun esnoun pas
Ni un ferrou noun es pas uno morto
uno porto
Nimai la porto noun es pas un ferrou
Nimai la niero noun es pas un pesou
Ni lou pesou nimai es pas la niero
E lou varlet noun es pas la chambriero
Ni la chambriero noun es pas lou varlet
Ni uno bledo noun es pas un caulet
Ni un caulet noun es pas uno bledo
Ni un màutoun noun es pas uno fedo
Ni uno fedo noun es pas un màutoun
Nimai lou pastre noun es pas un bastoun
E lou bastoun nimai es pas lou pastre
Coume lou pan noun es pas la fougasso
E la fougasso nimai es pas lou part
Niniâi lou clerc es pas lou capelçn
Lou capelan nimai es pas lou clerc;
Couine Vestiêu nimai es pas l'ivèrj
Nimai l'ivèr que noun es pas Vestiêu
E lou dedau nimai es pas lou fiai
Coume loit fiéu que n'es pas lou dedau
Ni la cavalo que n'es pas lou chivau
Ni lou chivau que n'es pas la cavalo
Coume lou pi nimai es pas la palo
Nimai la palo que noun es pas lou pi
Nimai l'araire que n'es pas lou coidri
Ni lou cou-tri nimai qu'es pas l'araire
Nimai lou fus qu'es pas lou debanaire
Lou debanaire nimai qu'es pas lou fus
Nimai, nimai. Iéu n'en sabe pas plus.

{An». Prouv. 1S76,)


LA QUATRÈIMO FEMO

Un bourgés d6u Bourg-Sant-Andwu,


dins la carraero lou viêi rescountré
abiha coume
Eh rnounte
anastarzt bèu>mste Cheilcan,
Me vau mari da mrnipahiéu
V,ous™™rida> Mèste Cheilan mais sias
véuse de vdsti tresénqui noço ? donne
A vous faire pksi Mai perqué lou bon
IS£^? i Diéu
'oume acà me leva » femo, iéu m'en..
maliciarai ci me remanda, petard de goi

(Arm. Prouv. i87o.)


LOU TAIOUN DE SAUSSISSOT

Un moussu que viaiavo segui de


jour, soun doumèstique,
un vous trouvarés, toumbè dins uno aubergo
ounte i'avié qu'uno taulo, e, pèr força lou méstre s'en-
taulè 'mé lou varlet.
Coume éron au saussissot, lou
coutéu, coupo uno trancho primo moussu
pren lou
iour, e ié vèn, à soun piafo que se ié vesié lou
Té, ve,Jôusè, agacho bèn se vos mania un bon
saussissot, vagui coume
se coupo. Sèmblo de bou-
founado, mai de quant es meiour ansin
prim, uno, qu'en
coupant la car es miéus chaplado l'autro,
qu'estènt taia, li gran de pebre iiton mai de
perfum,
forco mai de perfum
Aco di, lou Moussu, passo l'auduecho à
varlet.
Aquest arrapo lou coutéu, pren sis sounamiro uno
passado, e n'en lèvo un taioun
coume uno rodo de
barioto.
Bèn ? bèn? que fas, dis lou moussu, bestiàri ?
Après ço que t'ai dusserva, siés pas
taia 'no lesco d'aquelo espessour un tarnagas d'avé
Hdu répliqué Jousè, moussu, sias trop ounèste.
varlet
Mai, anas, fagués pas cas counvèn pas que lou
mange autant bon coume lou mèstre.
(Arm, Fiouv, 1864.)
PA U DE LAMANOUN

Pau de Lamanoun, un sabènt ddu darrié siècle


un veritable pous de sciènci, avié pèr coustumado de
cantina de-longo em 'un libre à la
èro assourbi pèr la leituro, man. E, talamen
que iamai, quau que res-
countrèsse, aubouravo la tésto de libre. Soulamen
quand entendié ié passa contro, se smin
countentavo de dîna
lou front pèr saluda.
Un iour se permenavo emé
Seloun, dins uno draio sa sorre is enviroun de
veici qu'un ase, carga dis
etisarn venié balin-balante dins lou camin. Coume
l'ase e lou sabènt se rescountrèron, Pau de Lamanoun,
vesènt oumbreia sus soun passage, segound
tudo, descountunié pas de legi, saludè. La soun abi-
sabènt se boutè à rire e ié digue e sorre ddu
llloun fraire, sabès pas
llfa fisto noun. quau venès de saluda?
Un ase
,i~~J,I*°urespoundé Pau de Lamanoun, m'es arriba
bèn d autnfes

(Lou Cascarefct 1861.)


LIS A URIHO

Lou curat de Mduniéu avié 'no manio èro,


dounavo un repas, de s'duciipa de la cousino
quand
de
la cousino, es pas lou mot, mai ddu
preparadis
coume dirian, d'amoula li coutèu, d'enasta li roustit'
l'a
etc. proun pichot bourgés qu'an aquelo abitudo.
Un jour counvidé ci dina l'ermito de Sant Gènt.
Mariano, diguè à sa chambriero, vuei auren à
dina fraire Pantàli boutarés couire, emé
quaucarèn
autre e piei farés rousti aquéli dos becasso
que Pascau
Escoufié, moun cousin de Tuleto, me mande l'autre
jour.
Acà su fis, Moussu
Misé Mariano se bouto
en cousino, pènjo l'oulo
cremascle, met lou toupin au fiô fait rousti la au
e casso
dou cousin Escoufié.
Or, veici qu'en virant, toumbè de làsti, dins
licliafroio, un moussèu de becasso.
la
Mariano lou tasto e lou trovo pas inarrit pièi,
lipant li det se
Aquelo pèfo, dis, aro n'a pas
ges de gràci, tant
vau l'acaba
E hau la bono fiho chico l'aucèu goustous.
Mai l'apetis vèn en manjant e, nosto cousintero,
arregardant lou rèsto em' un èr entendu dous ?
Uno pauro becasso, dis, que sara pèr
Es un roustit pas
presentable.
empasso n'en fai
E ma fisto acà di, esquicho, chambnero
qu'une mourdudo, Fisas-vous di
Acà vai bèn.
Praire Pantàli arribo
Bon-jour Misé Mariano!
Frai Pantàli, bon-iour
A panca di sa messo, moussu lou Curât ? pou
Pancaro, frai Pantàli mai assetas-vous,
pas tarda.
M'a counvida pèr dina 'm'en, vous lou deu
aV–lAhl
di alor vèn Mariano
me l'a que trop
'em' Moun paure fi-aire moun
un biais pietadous. de dos aunhot
pauvre fraire n'avés donne trop,
Couine de dos auriho?.
lou
Sabès dounc pas, sant ome, que Moussu
pèr dessert, manjo d'aurilio ? se lou voulès
curat, soun
crèire, regardas quand n'a de rèsto, li pendoulo
pas
berigoulo
E Mariano ié fai vèire uno courdelado de
saumié.
que se secavon au ? digue
Mai, es poussibk, bono Maire de Dtm
l'ermito de Sant-Gènt en venènt pale. la
Talamen es poussible qu'entre intra dins li
entre intra,demanda
clastro, Patios vèire, auriho.
lis
wutèu, li passa un contro Vautre, e copo
de quau pàu. Aco 's sa malautié fau que n'en
mange.
Aqui dessus, lou capelan de Môuniéu intrè
Ah bon, dis, frai Pantàli, sias eici
baias li coutèu.
?. Mariano
Quand lou pauve ertnitan entend parla de coutèu
pren d'aquelo erbo, mis ami de Diéu,
e, vène me
querre Allai lou curat fai ci sa servicialo
Ounte soun li becasso, que li bouten à l'àsti?
E Mariano ié respond
Avès pas vist lou frai que lis empourtavo ?
Voulès badina, foulasso
Tout-d'un-tèms lou capelan sort
sus sa porto, si
coutèu à la man, e, vesènt eilalin Vermito
ié crido coume eiço que landavo,
Frai Pantàli frai Pantàli! au mens, de dos
uno
Mai tout courrènt, fraire Pantàli ié replico
Ni l'uno ni Vautra, tnanjo-crestiart

( Uni, Proitv. 1S66.)


Lou tros voit

Dins la basso Prouvènço l'on


se trufo di Gavai
despièi que mounde es mounde. Malàprepaus
Nostradamus disié deja parlant e, Cesar
en d'éli Peuple fort
rude et merveilleusement grossier quant à l'habille-
ment et au parler, mai caut, rusé et subtil à
affaires propres, dont est né le ses
proverbe c'est un
faux gavot. Lou gavot,
coume se dis, n'a de groussié
que la raubo vaqui la verita.
L'autre an, un mountagndu dis enviroun
de Four-
cauquié, se trouvavo dins Afarsiho, emé lou
pouchoun
pas trop fourni
Se poudiés empli toun vèntre
digùè sus barbo de Piau,
se lou cambarado, sarié
E' mé si braio de bourreto, tant
d'espargna
soulié tacha, intro vers sa vèsto de cadis, si gros
un orfèbre
Bon-jour, Moussu.
Bon-jour.
Quant poudrié valé, peraqui, pereila,
d'or, un pau gros que l'on aurié un tros
Acà depènd, moun bon, fau
trouva.
que se pese.
Va sàbi bèn mai un tros d'or, vesès, que l'on
aurié trouva en cavant dins la terra e quesarié.meten,
coume lou poung
Pode pas vous lait dire sènso lou pesa i bèn,
balança.
Eh Un, alor, pourtas-vous vau
vèire de mania 'n moussèii.
Mai v'enanas ansin ? digue lou Marsihès (que
niftavo un tion afaire). Venès, venès, brave orne, que
dinar en ensèn.
Moussu, sias bèn ouncste, Lzotas fara-i pas aesdire
répliqué lou gavot.
E s'entauh emé Forfèbre, que se fai un plesi
de cafi soun assieto emai d'empli souri got. Lou boulit,
lou roustit c même lou vin viéi, e bono caro d'oste,
rèn manco. Lou gavot manjo coume un ressaire, béu
coume un trou, e charro, serions couine un
papo, e
rouge coume un Grè. Pièi, quand
la taulo es neto e H
boutiho vuejo
aquéu tros d'or, digue lou Marsihès,
«
l'az'ès adu 'tnê vous ?
Ha! digue lou finocho, avès pas bèn coumpres
Aquéu tros d'or, moussu, es tant-digan uno supousi-
cioun que m'es veugudo pèr idèio, en vesènt li daurèio
que pendoulon aqui darrié voste
vitrage.
Quau fugue ne ?
[Atm, Prom>
ARRI, CATINAT!

Lougenerau Catinat, grand capitàni dôu tèms de


Louis XIV, un jour que s'avartçavo contre lou Duque
de Savoio, vouguè véire pèr éu-mpme lou
Piemountés. Pér acô de-que fai ? S'abiho camp di
en carbounié,
embasto un ase de saco de carboun, e'm'acà
se gandis
au bèu mitan dis enemi.
Travessé d'aquéu biais l'armado savouiardo, espin-
chant à soun lesi coume li E, tout en
couchant l'ase, dison que ié cridavoanavon.
causo
Arri, Catinat
E li Piemountés de rire Mai, l'endeman,
ngueronplus que d'uno gauto, car Catinat li viedai
venguè
prene d â-rebous, e, paure quento rousto

lArm. Prmtv. J865.)


PROUFANACIOUN A LA FONT DE VAU-
CLUSO

Mai que nous vènon de counta ? Que lou Counsèu


Generau dôu despartamen de Vau-Cluso aurié
de founs pèr cava dins la roco vouta
un camin carretau,
que mountarié, despièi lou vilage de Vau-Cluso, jus-
qu'à la maire de la Font, jusqu'à la
conco de la Font
un camin carroussable, bèn redreissa, bèn cilindra
bèn banalisa, e que ramplaçarié lou viéi draiôu dee
cabro, lou draidu roucassous que ribejo la Sorgo, lou
draiôu d'amourous, plen de recouide d'escoundudo,
lou draiôu legendàri, chaupina, trepeja pèr li
de Lauro, lou draiàu sant, petoun
encaro tèbe di passeiado
de Pctrarcv
Verdo coumbo qu'enmouresco
L'oumbro fresco,
L'as vist dins ti roumaniéu
S'adraia tout pensatiéu
Enterin que caminavo,
Davans lou mèstre d'amour,
L'aubre, la planto e la flour,
Se clinavo.
E la coumbo dis
Èro un paradis
(T. ÂUBANEL.)
E aco se farié, tala proufanaçioun, pèr que lifaire
gros
pou fias, qu'an d'agami e de ventresco, poscon se
pèd
charlanta jusqu'au gourg de la Font, sènso mètre
E'm'acô faudra vèire, aqui ounte la lavando emé la
lou pi
ferieoulo asséuvagissîen la ribo, faudra vèireilustre de
emé la bano-â-mino esventra lou roucas de frou-
Vau-Cluso, l'atalussa, l'aplatesi, en taiaduro
coume aquèlis encïso que fan h camin de ferre
mas>e, de
E'm'acô faudra vèire de tiero d'omnibus, emé Font
fardiniero, embarrassa de-longo lou camin de la
n'en counchà lou santuàri!

ase.
e
Manco plus qu'uno causo que dms la baumo
de
establa li
la Ninfo, se ïestabligue uno retniso pèr
chivalas, emé li tniàu, emé li
an, soun camin nou,
Es ansin. E veîrês que lou fardespartamentalc
0, pèr parla coume lasa routo dôumlage de Vau-
èli,
Ero pas proun que coumtmo
espèci de niais
Cluso asue leissa, vint an de tèms, un
mascara salamen li bèu baus de la Font emé Ii noume e
Ti
prênoumdetétttiligargamhi que vmten aqui pèr

pas proun
Ero li fabrico, emé sis escoumho de
gzte
Sorgo tant
lavagno chhnico, vèngon ensali l'aigo de la
lindo e n'empouisounon lou pèis. laidis usmo,
Ero pas proun que li papetiaire, erré si espandigon
escalonpauà 1)au dins lou lié de la Font, e patiaire ié
pestilènto que li
sus la ribo to'utî li pato
carrejon, e mascon e degaion lozr divin pmsage.
sacrilège, e
Faudra que se coumpligue lou degai
tduti lis artisto, e tàuti li pouèto, emé li gènt de
que adu pèr ou renoum
Imist que vendran à Vau-Cluso,
Je nosto Font meravihouso, s'entournon descoura, se
trufant de nous-autre.
Dins tout autre pais, qu'auriè pèr soun gouvèr un
coumitat d'ome d'esclaire, se farié de Vau-Cluso
uno
vau de delice, un séjour encantaire, que de-countùm
atirariê lis estrangié doit mounde entié.
Mai que voulès en tout f osent per despouëtisa,
desnatura e desoundra ço qu'es lou bèu de nosto terro,
li gènt de couneissênço diran Passo, que t'ai vist

i.iiàli 7 de ianvit i8gi.)


LI POURCELET

Uno famiho prouvençalo, di plus anciano di


ilustro, èro aquelo di Pourcelet, e plus
qu'èron
de 1IJatano e li premié noble de la ciéuta marqués
d'Arle
talamen qu'autre-tèms èro d'usage
premier esturioun que se pescavo en Arle que lou
au Rose, éro adu en
grando poumpo à l'oitstau di Pourcelet,
au son di tam-
bourin e flahutet, emé li pescadou qu'acoumpagnavon
en farandoulo.
Tambèn la vilo d'Arle
es encaro clafido di mounu-
men e soutenènço d'aquelo pouderouso raço
lou demostro lou dre de l'Esturioun bo que, coume
recouneigudo
segnouresso dôu Rose.
Outro l'oustau di Pourcelet, que,
passa tèms, moustravo pèr blasoun sus sa porto, ci
li Nàu Pouceu
tant poupulmi, e qu'a douna noun à la Plaço di
Pourcelet, aquèli fier catau soun
avien edifica agrandi
quatre o cinq glèiso, em' uno capeleto que o
is Aliscamp, dedicado pèr éli d Nosto-Damo se remtirco,
de Pieta.
A l oiistau di Pourcelet, i' avié
contro la porto à sèt
pan d'autour, un grihage de ferre que jouïssiéeperéu
d'uno franqueso remarcablo aquêli
que la justifo
fasié fouita, se poudien, en passant davans,
cledis de ferre, bon subran afranqui ddu arrapa lou
fouit.
en Prouvènço au
lliai la poupularita estacadode-bado. Li fasti de
noiun di Pourcelet ié veiné de pas
la valour, de la 11, cran-
l'istori trelusissoll de-longo
dour e di larguesso d'aquéligènt.
En 1028, e 1057, Amodiai
di Pomrelet fat
de dounacioun de terro à l'abadié de Sant-l itoiir.
Dins la g-uerro di Baussen contro li Ramoun-
Berenguié, vers Guihèn emé Roustang di Pour-
celet proton li part di comte de Prouvènço.
Li Pourcelet
van i Crousado emé lou comte de Tou-
louso, emé li rèi F elip- Auguste e Richard Cor-de-
Lioun Dison meme qu'un cop Richard, estènt à la
embousc de soudard sarrasin e.,
casso, toumbè dins unpresounié, quand vesent, la
l'anavon tua o faire mau-
parado, Guihèn di Pourcelet cridè « Es iéu lou rei 1
E sauvé lou prince anglés en se fasènt prene a sa plaço.
Lou sultan Saladin amirè l'erouïsme dôu guerrié prou-
rendeguèpièi la tiberta
vençau, lou tratè reialemen e iédès presounié turc.
en lou chômant, soulet,Albigés,
contro
Bertrand di Pourcelet,
Dins la guerro des
acoumpagna de sèt barozan, part en 1216 au secours
de Ramoun, lou Comte de Toulouso.
Au grand massacre di Vèsprosiciliano, en 1282,
lou soulet Prouvençau e Francés qu'espargnèron es
Guihéit III di Pourcelet, gouvernaire de Calatafimo,
sa drechiero e sa justico.
que s'èro fa bèn-voulé pèrviguié
Ramoun di Pozircelet, de Marsiho en
fugue baile e gouvernaire dis enfant de Carle II,
comte de Prouvènço.
Ugue di Pourcelet reçaupè dôu rèi Roubert 200 liéuro
de pensioun pèr si valènt service dirs la guerro.
Jaufret, Bertrand, Guihèn, e forço àutri Pourcelet,
lis ate soulenne di comte
soun signa pèr testimàni dins
de Prouvènço.
Basto, la rèino Jano, pèr li recoumpensa de sa
fidelita, acordo i Pourcelet lou dre de tira de
perpetuita d'utio terro que s'apelo sau à
encaro vuei la
Pourceleto, e memamen, pèr letro de 1346, ié baio pri-
vilège de teni de mesura à personnau, tant
soun
pèr croumpa coume pèr vendre. usage
Enfin, au siècle quinge, aquelo noblo
sachu garda soun rèng perqué lou rèi Reinié rafo avié
disié en
prouverai
Grandour di Pourcelet.

Mai j au tout que perigue. Lou darrié mascle d'aquéu


sang s'anè faire tua pèr la causo italiano ci la bataio
de Nouvarro, ddu tèms de Carie-Albert.
Aro se voulès saupre d'ounte venté lou
noum d'aquelo
famiho celèbro, vès-eici la sourneto qu'avèn toujour
ausi counta
Uno fes i'avié 'no barouno, auturouso despietouso,
e
que poudié pas vèire li paure. Tduti li fes qu'à soun
castéu n'en passavo quaucun, ié dounavo l'ôumorno
en repeteneiant.
Un jour passé 'no femo qu'avié tres enfantoun.
Bon-four, Madamo, digue la pauro femo, fasès-
me la carita de quaucarèn, au noum de Dieu.
Anas-vous-en au diable ié faguè la
segnou-
resso. Venès en àdi, la pauriho Avès besoun de faire
tant d'enfant P
Marrido damo ié respoundeguè la pauro,
pousqués-ti, vous, n'en faire autant
coume uno trueio
Or la barouno venguè grosso, venguè
grosso, venguè
grosso, e faguè nôu enfant
E'm'acd, vergougnouso de talo pourtaduro,n'en mande
nega tres ci la bailo que l'acouchè. Mai, aquesto,
pietadouso, li pourtè au segnour vesin
riguè. que lis aba-
Quand aquésti fuguèron grand, denouncièron sa
maire, e la justiço la mandè apela.
E'm'aço, la barouno estènt davans lou juge, loti
juge ié vetiguè
Madamo, digas-me que devèn faire d'uno maire
manda nega tres ?
que, de si non enfant, n'a
La fau faire escarteira, respoundeguè la damo.
Eh bèn diguè !ou juge, madamo, avès vous-
même prounouncia vosto
sentènci.
E'm'acà Vestaqiièron entre quatre chivau fou, e
fugue escarteirado.
D'aqui, si non enfant fuguèron apela despiei Ii
Pourcelet e li nàu Pourcelet devenguèron nàu orne,
dison, subre-valènt.
{Arm. Proitv. 187S.)
JÔRGI BANET

I'avié 'nofes un nèsci nouma Jàrgi Banet. Sa maire


ié mandè querre d'aguïô.
Jàrgi Banet vai croumpa lis aguïo. E, quand lis
a croumpado, s'entourno au bastidoun e li porto à la
man. Mai en passant contro un paié, vèi, ma fisto,
un passeroun qu'èro pres à-n-un las.
Oh lou bèu passeroun, dis, laisso l'agante!
E pèr se desbarrassa, planta dins lou que pttié lis aguïo
que l'empachon. Pièi, quand a pres l'aucèu, vau cerca
sis aguïo bousco que bouscaras li
trovo plus.
Ma maire me charparié, dis, oh i'a pas de
mitan fau pamens que li trove
E que fai lou bedigas ? Bouto lou fia
lis au paié, pèr
cerca aguïo dins li cèndre. Mai vous demande un
pau se li deguè trouva
Ah darutl sa maire ié cridé, d'avé brula 'n
paié per cerca dous liard d'aguïo Poudiés
pas li
larda dins ta mancho ?. Tè, pataras, vai faire apoun-
cha la reio 1
Jèroi Banet vai vers tou numescau e, pounchudo
la reio, sabès pas ço que fai ? la lardo dins sa manche
vous laisse à vèire quent estras
Ah i gargamèu d'avé pert
sa maire ié cridè,
Poudiés pas la
ta bello vèsto en ié lardant la reio
pourta sus toun espalo ?.
Va;, tamagas, vai-t en
lis estoublo.
quart lolt porc, qu'es eiUmau ditis
Jôrgi Ballet s'envai querre lolt porc; emacô se
remembrant la reprimendo de sa maire, lou cargo sus
goi
Vespalo à sant-crisièu. il-lai lou porc, noum de
long déu caztzitz, ié mangé pas l'auriho?.
4h
fa mania
après tu
pèrI graiio d'abesti sa maire
ié cnde, de s estre
lou porc Que noun lou timssaves
Alor, saubras jamai rèn faire ?. Marcha,
gros pôutre, marcha vers
la vesino i' emprunta salin
peiràu, pèr faire hugado.
Jèrgi Banet lando vers la vesino, e, quand a km
patatàu!
peirôu, l'estaco em' tmo cordo, e, patatin e
Fondés
tirasso lou peiràu tout-de-long don camin.
proim pensa quant ié f aguè
Ah
d'enclâutaditro
sacre testoulas sa maire té
cnde,
de bèsti que te passe me poit plusfisa de tu me
igens
fariés
veni folo. Que lou diable t'emporte 1

il

Falié pamens faire li coumessioun e la niue s'avan-


çavo.
Jôrgi Banet, sa maire ié digue, ve, vau croumpa
>n pata de pebre, tu, gardo la
bugado e mete-ié
dessus, quand lou leissiéu aura passa.
Acà sufis, ma maire!
Vaqui dounc, Mèste Jàrgi que coulo la bugado.
Tout en la coulant e empurant lou fia, donnant li
e
boutent, Jorgi Banet acampo set. Pren donne lou pou-
tarras e vai tira de vin.
Mai, noum de sort ddu tèms qu'es au celié, entènd
lou peiràu qu'escampo vai-te faire lanlèro Cour
vitamen pèr leva de leissiéu, c, lou fada, laisso duberto
la canello Quand revèn au celié, la bouto èro escam-
pado.
Ah moun Diéu diguè lou paure, aquest cop
ma maire nCensuco Lou plus court es de curbi lou
mal-adoubat
Tant va, tant va pren lou sa de la farino, e, lou
vejo, pataflàu sus lou garrouias de vin.
Mai la clusso que couvavo, fasié clou-clou clou-
clou
Ah marrido barjaco ié vèn Jorgi Banet, lou
diras à ma maire ? Té, vaqui pèr ta lengo
E, zàu de rambaiado ié mandant lou fauci, cou-
trenco la galino.
A*! ai ai eh! bèn, aro, quau couvara lis
?.
¡'ou I'a qu'uno causa ci faire, diguè lou duganèu,
es de me ié mètre subre.
E moun Jàrgi Banet s'agroiwo sus lis iou.

m
La maire enfin arribo
Jfàrgi Jorgi ounte siés ?
Ici*, maire, que couve.
E coume vai que couves ?
Eh bèn, pèr-ço-que, maire, ai tua la galino.
As tua la galino perqué l'as tuado ?
E
Pèr-ço-que voulié vous dire, maire, qu'ai degaia
la farino.
As ?degaia la farino,
degaiado
monstre E perqué l as
Maire, pèr acata lou garrouias de vin. qu'ai
escampa la bouto.
As escampa la bouto ? O bastard de quauque
diable bregand, tacan de pas, escapa de galèro!
Moun Diéu que sort sian arrouina de-founs nous
rèsto plus que lis iue pèr plouranous rèsto plus,
capoun, plus qu'à prene un saquet e ana de porto en
porto demanda noste pan

E la maire, acà di, deitimbourlado, sort, e, li man


sus la tèsto, part à travès de champ.
Jàrgi Banet la
seguis, tèsto souto. Or, ho deja niue, e se ié vesié
gaire.
Tiro la porto, au mens, gusas
Jàrgi, alor, s'entourno, desgounjouno la porto, la
cargo sus l'esquino, e cour après sa tnaïre.
Mai, grando santo Vierge! ié vèn, elo,
quand viro,
se as derraba la porto ?
M'avès bèn di de la tira?
Ah galapian, que lou bon Diéu te patafiole
Marcho que marcharas Quand au marcha belèu
uno ouro, entendon parla d'ome davans éli.
jfôrgi,fai la femo esfraiado, escalen Mu sus aquest
aubre, qu'es bessai de voulur
Lêu escalon sus l'aubre, Jàrgi Banet, sa maire, la
e
porto peréu.

Li voulur, car n'en èro li voulur justamen


s'arrèston souto l'aubre, pèr coumta sis escut faire
e
sa bouiaco. Ma fisto, abron de fia, meton soun oulo
sus treç pèiro, e, de si larrounice, coumençon lou par-
tage.
Mai, au bout d'un moumen, Jàrgi Banet vèn à
sa
Maire,
o queto pissagnopode plus teni
Retèn-te, nialurous, sian perdu
o senoun
Ai lou vèntre me peto tène plus barraduro.
E, lachant l'esparsié, lou paure escampo d'aigo.
dins la pignato di voulur.
Hoi faguèron aquésti, Jan-fouire vès que
plou
Zôu 1 bourroulo, bourroulo
Dou cèu tout ço que toumbo, es pas marrit dins
l'oulo.
Au bout d'uno passado, Jàrgi Banet vèn mai
Maire, la porto m'escapo
Tèn-la bèn, miserable, o senoun sian perdu
La pode plus teni
Tout-d'un-cop, brou la porto cabusso, eilavau,
espavourdi patusclun
au mitan di vouhir, di voulur que
au diable, cresènt que lou cèu
toumbo.
Vite Jàrgi Banet descènd emê sa maire àpougnado,
à jounchado, acampon lis escut e li bélli pistolo e li
loiwidor double; e, quand n'aguèron proun, que n'en
pousquèron plus pourtu, retotirnéron bén countent d
m'envenguêre.
soun oustau. E iéu
{Arm, Prouv.
A L'ESCOLO DI GRIHET

Un moussu qu'éro en casso, un jour, qu'avié


s'avancé dins un mas, pèr demanda de béuree set,
un cop.
lé trouvè qu'un pichat, souto la chaminèio, que boufavo
loti fia, plan-plan, au quiéu de l'oido.
Bon-jour, mignot.
Bon-jour.
Eh que fas aqui, soulet ?
Regarde, respoundeguè l'enfant, lis anant li
venent. E toujour n'en fau quaucun de presounié.e
De presounié! Anen. E ta maire, viounte
es ?
Ma maire ? Es anado au four. couire lou pan
qu'avén manja. la semano passado.
E toun paire ?
Moun paire, ah 1 couquin de sort d'un diable
n'es ana faire daus.
De miés en miés mai, e ta sorre ?
Ma sorre?. Ai paureto plouro soun rire de
l'an passa.
Noste moussu ié veguè plus.
An, siés un farcejaire. Pamens m'esplicaras
ço
que 'l'Ou dirc tout acô ?
Rèn de plus simple, faguè loti chat. Iéu vous ai
di « Regarde lis anant e li venènt, e toujour, coume
vesès, n'en fau quaucun de presounié. » Es pas verai ?
Espinche li cese que se coson, que mounton e davalon
dins la pignato que boui, e toujour n'avale quaucun.
Brave!
Ma maire,manja four
vous ai di, es anado couire au dirés
la passado. E,
lou pan qu'avèn semano »
pas coume iéu ? la semano passado, nosto farina estènt
d'ana emprunta de
pas facho, fuguerian dubliga maire
pan. E, tau jour que vuei, ma es anado couire
pèr lou rèndre.
Bono!
Moun paire, vous ai di, d'un diable, couquin
de sort!n'es ana faire dous. » Car, figuras-vous,
francà-n-un de nostt
moussu, que devian cinquanto
vesin. E, pèr paga aquéu dèute, es mai ana emprunta
vint-e-cinq franc d'eici e vint-e-cinq franc d'eila
au-lià d'un diable que nous secutavo, Mu es pas verai
que n'auren dous ?
De miés en miés
Ma sorre, perqué voulès tout saupre, l'an passa
maridè, faguè no;o, dansè, riguè. E, d'aquesto
se
ouro, en eissejant, crese que
fai lou pichot. Es pas
verai, digas, que plouro soun rire de l'an passa ?
Siés un luroun de ganso digue lou moussu
'spanta. Mounte as après tout acd ?
A l'escolo di grihet, moussu, e di lesert
{Aiàli, 7 de mars
LA DOUTRINO

Un brave curat fasié la ddutrino i drôle


Veguen, à tu, Pauloun, siés-ti crestian ?
Sabe pas, moussu lou curat.
Quant i'a de Diéu ?
Sabe pas, moussu lou curat.
Quant i'a de pecat capitau ?
Sabe pas, moussu lou curat.
Sabes dounc rèn, Pauloun, rén de rén ?
Moussu lou curat, sabe un bèu nis d'agasso.

(Ailôi, 27 de desèmbre 1894.)


LOU MACHOUTIÊ

Lou grand de l'ami Pau Areno èro un di plus famous


machoutié de Sisteroun. E quand vètz lou tèms di
quiéu-blanc, lou vesien de-countùni parti emé
sa ma-
choto, sa cabano sus l'esquino
e soun brès à la man,
pèr acassa li grasset. Mai fau que tout finigue. Loti
vièi, un jour, toumbè malaut, dôu
e mau de la mort.
Sa femo e sis enfant, si sièis enfant, pecaire, èron
autour dôu lié, que se descounsoulavon. Méste Areno,
un moumen, avans de faire li badai, mandè souna un
de si vesin.
Dèu èstre, aquest diguè, pèr
me parla de sis
enfant, que van èstre à la voulèio.
Car lou vièi machoutié, coume téuti li cassaire,
avié manja, un après l'autre, si plus poulit tros debèn,
e leissavo sa famiho pas trop bèn dins sis afaîre.
Quand lou vesin fuguè vers la pecouluro ddu lié
Escouto, ié faguè lou paure vièi Areno,
te
recoumande ma machoto. Agues n'en siuen au-
mourigué.
E, l'amo repaus, pecaire, virè la tèsto e
en
(Aiâli,de nouv. 1891.)
LOU CAT QUE FAI LUME

A Camp, un vilajoun que toco Brignolo i' avié


'no fes parle d'au mens cinquanto an un mèstre
capelié (ci Camp tduti fan de capèu)
Moussu Sifrèn. M. Sifrèn avié 'n enfant, que ié disien
e, soun
enfant, quand aguè l'age, voiiguè intra dins lou
mérci. cou-
Te, ié digue soun paire, d'abord
pèr negoucia, vaqui cènt franc,; 'n que vos parti
se cop lis as doubla,
t'entournaras.
Lou fiéu s'en vai.
A la proumiero. couchado, veici
que, dins l'aubergo
ounte anavo soupa, i' avié 'n gros cat
freta contro éu. que se venguè
Oh lou bèu cat, diguè lou drole.
Es pas tout d'èstre bèu, ié respoundegué l'oste,
a encaro un gdubi em' éti que vous farié
Sabès que ? fai lime à-n-aquéli gau de vèire
la candêlo tout lou tèms que soupon, e, ié tèn
que soun à taulo.
Aco d'aqui, venguè lou cadelas,
voudriéu lou
vèire pèr lou crèire.
Ato ié digue l'oste,
vous jogue cènt franc.
Eh bèn, tène li cènt franc.
lou cat
11-jeton la taulo, li soupaire s'acampon
quiéu. Entre
mounte sus la napo e s'agrouvo sus soun candeh atubado,
sis arpo de davans l'oste ié bouta la
vejaqui ltlounet que la tèn drecho couille un tell,
e déu repas.
sènso branda d'un pouce toatt lou tèms
Momi paure negouciant perdeguè si cènt
franc, e,
d'argènt.
fauguè que s'entournèsse pèr mai guerre
Gonto à soun paire la mau-parado.
An diguè Sifrèn es un pichot malur. Laisso-me
franc de
faire, iéu, vau cerca ti cent franc emai li cènt
de fouire la
l'oste. Tu. nies avis que faras miéus
vigno que de coumerceja. valènt-
E M Sifrèn part en pourtant ço que falié,
massa pan ounte
avié engabia dos juro.
à-dire un sounfieu.
E vai coucha vers Poste qu'avié tant bèn afina lou cat
Enierin qu'alestisson lou soupa, veici moussti braio.
vèn, de coustumo, se fringoma a si
que coume
Cas la bello bèsti, digue M. Stfren.
respoundeguè l'oste,
Es pas tout d'èstre bello, ié
un gàubi em' elo que vous farié gau de veire-
a encaro ié ten
Sabès que ? fai lume à-n-aquéli que soupon, e,
la candèlo tout lou tèms. respoustè
kie devès prene pèr un Martegau!
loti capelié. de dous
Basto, d'uno resoun à l'aittro, s'escoumeton
cétzt franc. E, taulo messo, lou cat pren
la candèlo, is
tue de Vaubergisto galoi e triounflant. fasènt
Mai coume aquest viro l'iue, l'autre, enfuro de
semblant de rèn, destapo la ratiero, e mi
dos
s'esquiha.
Patafloù, ma candèlo Lou cat, tout trefouli,
partiguè coume un lamp pèr arrapa li rato, l'oste,
e
aqueste cop, signe rasa de-fres.

(Ârm. Prou7,. 1868.)


LA PROSO PROUVENÇALO

Oh d'aquéli mau-m'agrado En vesènt tzosto lengo


enfanta de pouèmo coume jamai n'èro vist
de Prouvènço, e despièi quaranto
se en terro
an, jita de pouësio
à bèl èime e de touto meno, la cresien incapablo de
partouri la proso. E'm'acà vague de crida tant
que
nous farés ges de proso, vosto lengo sara pas presso
au serious
Avian bèu ié respondre mai agantas lis
aqtiéli d'Avignoun, de Carpentras de Marsiho armana
e n'en
trouvarés aqui, de proso, e de la chanudo de la
quisto, pastado dins la mastro de nôsti emajouraure-
Ah pas mai, Roumaniho avié bèu larga
Conte prouvençau sis Oubreto au pople si
e -Trederi
avié bèu escampa de tèms en tèms en proso
Memôri quauque tros de si
avié bèu, Cadet Vidau, nous douna
Metodo pèr jouga dôu tambourin, La Sinso sa
e si
Sceno de la vido prouvençalo, Miquèu
de la vilo d'Eiguiero. Avié bèu, e soun Istôri
lou fiéu de Gelu,
publica de soun paire lou sabourous Nouvè Granet.
Noun, tout aco coumtavo pas, n'èro bon, lou Felibrige,
e
que pèr canta o counta floureto.
t'encareron.
Sacre couquinas de goi Lijouine alor se
Ah n'en voulès de proso ? Té, dôuvaqui Li Papalino de
Fèlis Gras, pèr vous candi tè, Paire Savié vaqui
idèio de
La creacioun dou mounde tè, vaqui Lis rouman
Banastoun de Charte Boy tè, voulès de vaqui
vaqui Agueto, aquéu de Maîtrise Raimbault, e
Bagatôuni, lou de Valèri Bernard. N'en voulès mai
veici li Memôri d'un gnarro
aqui
Aquesto fes vous plagneirés pas n'avès mut
reverttgueto e
de proso que, de miés avengudo, de mai
à n'en
mai gaiardo e aboundouso, auriœ proun obro
sebo tant que lis
trouva. Aqui fait bèn que digues
escandihado de Batisto Bonnet fasien bàbàu que dins
L'Aïoli, poudias dire qu'aco n'èro qu'un fia de paio,au es
qu'autant n'empourtarié lou vent. E même, ço
miracle en par-
amusant, tau qirmi-jour-dhiei crido
cas que d'un
lant d'aquéli memàri, n'en fasiê pas mai parctsste
culachoun de figo blanqueto, tant qiûacà que
dins li journau prouverait, valènt-à-dire tant dou que
Daudet n'avié rèn di. Mai aro que li raconte
Paris, vers
pichot Brisquimi ail pareigu en librarie de traducwim
Dentu, eme lolt prouvençau d'un caire, e laamour ousi,
à dre, de la mon de Daudet que n'es e
lou coun-
n'en fai pas pichoto bouco faudra bèn que
fessés, que li Prouvençau ail sa proso e que sa pruso
fait prouado e que n'i'a pas pèr li darrié.
plesi que nous
Brave Bounet se poudiés saupre loltfruchejaper
tu
fai de vèirc triounfla en tu, de vèire nèsci de bàcfn
aquelo lengo dôu terraire que tant de e
vuei s'esperforçon d'ignoura!
Car, pièi, se fau tout dire, ié sian un pau interessa.
Es que, pèr Santo Estello, i'a tout-aro tres
an, i grand
jfo Flourau setenàri, lou counsistèri felibren
noun t'avié
déclara lou g au de nosto proso ? Sian pas de niais,
belèu
Mai, anen, parlen pas de ço que facho vuei es
fèsto.
Sabès pas, i'a sèt an, ço que nous escrivié lou pdisan
qu'es vuei en glôri « Aine lou prouvençau
enfant amo sa maire, d'aqui vèn belèu lolt tropcoume un
d'amour
e d'abandoun que ié mete en l'escrivènt. Pamens
coume es foço plus dous d'ama que d'ahi, me laisse
ana vers li gènt, vers li causo, emé la memo joio. »
Coume voulès pas qu'aquéu drole
noun nous ague
escri un libre relènt e redoulènt de vido prouvençalo ?
A fa coume l'aucèu que, dins soun riêu-chiéu-chiéu,
nous n'en dis cènt cop mai e cent cop mai nous plais
que tduli li musico e ourfeon de Painparigousio. E
aquéli que disias que nosto lengo es esvalido
e que lou
pople la saup plus, escoutas coume la gaubejo aquéu
garroun de Bello-Gardo.

(Aiàli, 7 de deseinbre i8'/t.)


L'AGNÈU DE DIÉU

Jejè! disié ¡ou curat do'u Gres à Jegè lou pas-


trihoun. prègues lou bon Diéu,
au mens ?
Sabe gens de pregaio, moussu lou curat
Escouto-me, Jejè, te n'en vau aprene
Es uno.
que, moussu, ai tant marrido tèsto!
Vejan, as ges d'agnèu ?
Si, moussu lou curat n'ai
un bourret, un
galant pichot bourret que lou voulèn garda
l escabot. Se lou vesias quand teto mando pèr mena
de cop de
testo! Sara 'n couquin, moussu. Deja sauto la cledo.
Eh bèn, escouto, Jejè lou matin pèr ta pregaio
diras eiçà-d'eici Agnèu de Diéu, lèves li pecat
dôu mounde, agues pieta de iéu.que Te rapelaras au
mens ?
Oh moussu lou curat, aquelo-d'aqui es pas de
peno Agnéu de Diéu, que lèves li pecat dôu mounde,
agues pieta de iéu Oh la bravo pregaio Agnèu
de Diéu.
Anen, Jejè, aco vai
e l'an que vèn, se siés bèn
brave, te faren faire toun bonjour.
L'an venènt loti curat rescontro mai Jejé, e ié fai
Bèn, yeiè, ta pregaio, la dises toujour?
Toujour, moussu lou curat.
Un pau vèire, la
veguen, seencaro?
sabes
Môutoun de Diéu, que lèves li pecat dôu
mounde, agues pieta de iéu.
®la Jejè! mollirons! mai que dises aqui ?
T'aviêu bèn ensigna de dire Agnèu de Dieu ?
Oh mai, moussu, respoundeguè Jejè, cresès que
lou
teto encaro ? L'an passa, ero un agnèu, dise pas
countràri. Mai aro, se lou zwsias, s'es fa 'n poulit
môutoun, e banet, moussu lou curat
LOU SA FARINOUS

Aneidoto istourico.

Un medecin celèbre de Paris, M. lou dàutour Charcot


de l'Istitut, l'autre an, estènt nzalaut d'un
d'es-
quino que ié fasié teni lou lié, reraupè la mau
vesito
nosti coumpatrioto MM. Naquet Sant Martin de
e que
soun, l'un senatour, l'autre, coume sabès, deputa de
Vau-cluso.
Em' aca Sant Martin diguè
au ddutour Charcot
Ddutour, iéu vous présente moun bon ami Naquet
que voudrié vous counsutta pèr uno malautié
porto. que
Coume ? cridè Charcot
en se dreissant sus
soun
lié, vous que sias medecin
e autant médecin que iéu,
moussu lou dôutour Naquet, venès me consulta ?
Que voulès, mèstre respoundeguè Naquet,
quand
sian malaut, li medecin, fisan gaire ci nàutri-
nous
meme.
Avès resoun, diguè Charcot. Iéu
me siéu senti
pres d'un marrit mau d'esquino ai counsulta ma
dequé ? un
cousiniero. M'a di de me bouta. sabès
forço miês. Moussu Na-
sa farinous, e me n'en trove
quetfasès coume iéu e, s'avès mau d'esquino, boutas-ié
tout-d'un-tèms un bon sa farinons.
Se se riguè, vous demande vèire car es pas que
l'ounourable senatour es un pau
noun sacllés que
espalu.
(Arm Prouv. 1885.)
LO U BISSÈST

1892 es uno annado bissestilo, valènt-à-dire, lou


sabès, que lou mes de febrié i' es de 29 jour. Lou bissèst,
es lou noum ddu jour que s'apound à febrié tduti
li quatre an, autre-téms se cresié 'qu'enmascavo
l'annado, e se disié pourta bissèst, baia lou bissèst,
pèr dire « pourta malur, jita lou marrit sort ». Un
vièi pouéto d'Ais, Glaude Brueys, fai parla coume
eiçà un de si persounage
S'èro l'an que lou bissèst sauto,
Diriéu qu'eiçô se pren au tèms
Qu'es enemi dôu passo-tèms.

Aro aquéu prejujat que lou bissèst porto malan,


pèr-ço-que l'an a 'n jour de mai, aurié-ti
quauco
resoun d'éstre ? Que vous dirai ? S'espinchavian li
mau-parado e revertèri que vènon de durbi l'annado,
i' auriê de que se mesfisa di mes que rèston à-n-escourre
l'ivèr pourri qu'avèn passa, l'influenza 'mé si raumèco
qu'a magagna touto l'Europe, li cacho-mourre e il
bacèu qu'an escarrabiha la Chambro, la guerro dou-
ganiero, preliminàri de l'auîro. Tout aco marco rèn
de bon. Mai pamens, ié sianié sian: tout pousqueiz
vèire, pèr mou que vague
Despièi que lou mounde es mounde, maugrat li
flèu, li mourtalage, li revouludoun, li guerro emai
tout ço que voudrés, li viôuleto jamai an manca de
flouri dins lolt mes de febrié e, dins li pountannado
tnemamen li plus negro, i' aguè
toujour de calignaire
pèr lis ana cuit ensèn.
Viôuleto de febrié
Pèr dono e cavalié.
Nosti paire, pas tant nèsci que ço que creson li
badau, tant sabien rire de si pou e avien fa aquest
prouverai
Àgues pas pôu de l'annado bissèst,
Mai d'aquelo d'avans e d'aquelo d'après.
Miés qtiacè. Se countavo. au sujèt dôu bissèst, la
boufoiinâdo que veici

II

Un pastre, en venènt se coucha emé sa femo, sènso


Unie, coume mandé la mon au lié, qu'anavo de-tas-
toun, touque un- pèd, n'en touquè dous, emé pièi un
autre pèd. Sacre couquin soun sang faguè lou viro-
passo.
ltiai, estent que ié vesié pas e que pièi poudié pas
saupre quau èro aqui emé sa femo, eu pèr prudènci
digue rèn, e s'alounguè contro elo dins lou lié sènso
muta. L'endeman se levé, qu'èra ni jour ni aubo
(coume es la coustumo di pastre) e tout destimbourla
e sournaru e mourbinous, s'enanè garda soun avé.
Mai la mouié peréu, elo, restè pas endourmido
e anant trouva sa vesino ié diguè
Ah coumaire, siéu une femo perdudo Figuro-të,
ma bello, que moun ome, aquesto niue, en venènt se
coucha que Vesperavmn pas, a manda de-tastoun
la man au bas dôu lié, e a touca ires pèd, li miéu, emé
lou pèd (autant vau te lou direJ d'aquéu foulas de
Toni qu'èro vengu jaire emé iéu. Jan, moun orne, s'es
coucha contro iéu sètiso rèn dire, urousamen encan
dôu constat que i' avié res. Pièi ci sa coustumado s'es
leva davans jour, sènso me dire uno paraulo, ai pou,
e
se 'n-cop vèn dina, que m'escabasse o que m'estrangle
Fugues tranquilo, vai la coumaire ié faguè,
es
pas l'azz dôu bissést, aquest an ?
Crese que si.
Eh bèn, me cargue de tout. Vai, espèro
que
vèngue, toun Jan: lou vau rendre souple,
ve, que te
far a bouqueto.
E m'acô dequé fai lacouquinasso de vesino ? Vai
garni sa fielouso d'un trachèu de lano blanco, e n'es-
cound dins sa pàchi un autre trachèu de negro. Pièi,
à l'ouro dôu dina, quand lou pastre tournavo pèr
embarra si fedo, s'etwèn davans la jasso tout en fielant
sa îano, coume se de rèn n'èro.
Eh!Un, Jan, soun sadoulo, ié fai, aquéli
bedigo ?
Es qu'acô t'arregardo ? ié respond Jan tout
entrougna.
Mai de-qu'as ? as marcha stis quauco marndo
erbo ?
Eh tifemo, faudrié vous téuti ennega
E ddu tèms que charravoti, la coumaire en virant
chanjavo adrechamen lou trachèu de sa fielouso, de
façoun que la lano quouro apareissié blanco, quouro
apareissié negro, talamen que lou pastre, se n'estent
avisa, ié digue
Mai, vejan, ai la nèblo ? me semblavo que fie-
laves adès de lano blanco, e aro ta lano es negro
Badalas, faguè la coumaire, sabes pas que sian
au bissèst?
E que, dins aquest mes,
Lano blanco negro es
E que dous pèd dins un lié n'en parèisson très ?

Mai que goi,


me dises aqui, vesino
cridè l'ome e,
iéu, capoun de qu'anave, tau que me veses, garça
malur ci la mouié, pèr-ço-qu'aièr en m'anant jaire me
semblé de touca tres pèd au bout dôic lié Quau tron-
de-noun-de-disque s'anavo imagina qu'acà venguèsse
dâu bissèst!
III
Aro n'en veici uno autro que se conto
Jan ddu Fes, un bon-ome que n'èro pas au Lengadà.
l'encauso
li
que granouio an ges de co, au bout de tres mes de
mariage, sa femo faguè lou picltot. Coume avié, Jan
ddu Fes, toujour entendu dire
que li femo d'ourdinàri
s'acouchon qu'au bout de nôu
mes, anè trouva lou
capelan pèr ié counta [ou mal-awoàri. Lou
curat, que
falié faire ? pèr counserva la pas dins lou meinage de
Janet e 'nterin ié leva si cascavèu d'en tèsto, prenguè
soun breviàri, fuietejè, fuietejè, e 'm'acô ci la fin
legissènt dins soun libre, diguè à Jan dôu Fes
em'uno
voues d'ouracle
Jan d6u Fes
Femo n'a pres,
L'an dou bissèst que n'en vau tres.
Tres e tres fan sièis, e tres fan nôu
L'enfant es tiéu, Janet, pèr-ço-que Diéu lou vôu.

E Jan, rassegura, anè bressa coume un bon boustre.

{Aidli, 7 de febrié r892.)


LI M ASC

Dins lou tèms di sourcié (car sepàupas


nega qu'autre
tèmsn'ïen aguèsse, talamen que li brulavon, qu'encaro
e,
se dis à quaucun que devino Aviso-te que noun te
bruloa,que se dis tambèn à quaucum de sous-
pèt sentes la pato rabinado, valènt-à-dire lou
fagot), dins lou tèms di Sourcié, li gènt
que s'adou-
navon â-n-aquéli marridi causo, aquéli qu'avien legi
lou libre d'Agripa, o que' m'uno Poulo Blanco
avien
sauna lou Diable à la flour di quatre camin, li jitaire
de sort, escounjuraire fachiniero, s'acampavon,
e se
dis, au cop de miejo-niue, dins de rode desert,
vaste,
liuen de pertout e se noumavo pais alegri li rode
sôu-
vertous ounte li Masc fasien di siéuno.
A Gadagno, pèr eisèmple, aquéli négris assemblado
se tenien sus l'auturas de Camp-Cabèu à Castèu-
nôu-de-Papo, èro dins li Coumbo-Masco ci Taras-
coun, dins l'iloun di Matagot à ltfarsiho dins l'an-
drouno de la Tasso-d' Argent de-vers lou Luberoun,
dins la Vau-Masco, etc..

il

En Avignoun, se masquejavo sus


la Roco-de-Dom,
mai èro,
ounte encaro se vèi leu Trau-di-Masco
d'aquéu tèms, escalabrouso e nuso, e i'avié soulamen
quàuqui moulin de vènt que brassejavon e retiavon au
rounfla dâu vent terrau.
Dison qu'uno vesprado, un gibous d'Avignoun
nouma Fresqueto
s'aventure soulet eilamount sus
casso-rimbaud,
la Roco, après lou cuerbe-fià (o lou
counfessour i' avié douna
coume disien alor). Soun e çèt
pèr penitènci d'ana dire amoundaut sêt pater
pèr quauque gros pecat que sènso doute avié coumés.
ave Mai,
Ero uno niue de luno, e lou tnistrau boufavo.
lou
dins aco, parèis, fasié pas fre, car Fresqueto
s oublide
gibous, quand aguè fa sa penitènci, s'amaguè e
de la
dins uno conco de roucas, pèr escouta lou cant
civèco..
piquè
Anavo même s'endmtrmi quand Jacoumart
lou proumié cop de miejo-niue.
Fresqueto, tout-d'un-tèms,s'aboiirè pèr
davala. Mm
clar de la luno, vèi alor
quau vous a pas di qu'au,
oumbreja e boulega divèrsiformo que, de-galapachoun,
de-rebaloun o d'à-pautoun, escalavon la Roco de tout
caire, Pensas-vous l'escaufèstre Lou car de nost*
gibous se virè coume uno tourna. Vitamen
s'embournè
mai dins soun amagadou, e tenguè
soun alen tout en
aparant l'auriho.
De pau à pau lis oumbro s'aprouchèron,
faret de voues s'entendegué, de marridi un cha-
resoun e de
patèr bourret passèron emé l'auro Fresqueto
e, coum-
prenguè que se trouvavo en plen Sabat.
III
l'avié d'ome, de femo (quasimen tduti vièio), emai
quàuquis enfant. e pièi plus liuen, à la
d'espèci de trevant, de gènt de formo sournuro,
estranjo, qu'èro
impoussible de destria.
Or, ci mesura qu'arribavon, Alasco e Masc se sala-
davon
Bon vèspre, cousin Cat
Bono sero, cousin Chin
Bono niue, coumpaire Loup
Coume vai, Misé Limaço!
E vous, mèste Lesert, vous carrejas pas mau
Pas mau, pas mau, coumaire Jano
Li cacalaus banejon bèn ?
E lou juvert es gaiardet ?
Jan Chaucho-vièio pourgès un pau la
Alor, Dono man.
PCd-d'Auco fasès encaro pet-sus
fueio ?
Digo, bèl arcavot, es-tu, qu'aro toques ?
me
Arri, vièio sartan, l'ase te quihe etc.
Mèste Fresqueto pau à pau s'assegurè, e, à forço
recouneiguè aqui
d'escouta, de chauriha e d'espincha,
forço gènt d'Avignoun qu'aurié jamai cresegu que se
fuguèsson iouna au Diable. Basto, un laid persou-
bèsti, diguè la malo messo.
nage, qu'hv ni gènt ni
Pièifaguè l'aubre-dre e tâuti li sourcié, entai sourdero,
Après,
lou -vaiguèron à-de-rèng beisa souto la co.
s'entendeguè
passé de gros nivo devons la luno Uanœ
nivo^ la
de cacalas e de chut-chut. Enfin, quand de si
tdiiti
luno sourtiguè, noste gibous veguè li Masc que,
arrapa e trefouli, fasien lou brande, en mesurant soun
ensèn
pas sus aquest verset que cantaoon
Dilun, dimars, dimècre tres
e
Dilun, dimars, e dimècre tres
Ma fisto, lou gibous, enclaus e fachina pèr talo
farandoulo, pousquè plus se teni, e, 'mé Vescurenno,
•venguè do quatre pauto se mesrla dins lou mouloun, e,
dansant e trepant, cantè coume lis autre
Dilun, dimars, e dimècre tres
Mai coume sablé gaire ni ço que se fasié ni ç-o que
se disié, ajustè
d'esperéu
Dijôu, divèndre, e dissate, sièis
Oh lou brave gibous tâuti li Masc cridèron,
segound coublet
que vèn nousjiprene lou
Dilun, dimars, e dimècre tres
Dijôu, divèndre, e, dissate sièis
Oh ?.
lou brave gibous, se ié garavian sa gibo
Zôu leven-iê sa gibo
Pan ié lèvon sa gibo, e se la fan sauta coume uno
paumo d'un à l'autre gibo d'eici, gibo d'eila. Vague
de rire li sourcié
Quand aguèron bèn ri, empeguèron la gibo contra
lolt roucas, e lou Negre-tout-Negre (sabès quau vole
dire) vejè d'uno bevèndo dins uno tasso d'argènt, e
tôuti à soun tour beguèron à la tasso pèr fini fag uè
la pago, d'or e d'argent en tduti n'en vos? tè, ve-
n'aqui
Pièi, dins la Bartalasso, alin, un gau cantè. EN
sourde rapidamen, quau d'eici, quau d'eila, s'csva-
liguèron dins l'oumbro fourmidablo dôu Palais-di-
Papo.

Quand lendeman Fresqueto pardguè sènso gibo e


fier coume Artaban, dins li carriero d'Avignoun fugue
'no causo espetaclotiso. Lou venien vèire pèr miracle
ié tastavon soun esquino, lou badavon, lou belavon, e,
touti li gibous èron dins Vamiradoun.
Mai Fresqueto, lou finocho, s'engardavo bèn de
dire ounte sa gibo avié passa risié, fasié lou mut o
batié la barloco.
Pèr founs que lou fia fugue, fau pamens que lou
fum sorie à forço de vira e de tourna d'un biais, de
l'autre, i'aguè 'n autre gibous, nouma Frestèu, quefaguè
parla Fresqueto. E aquest ié comité tout.

VI

Ah n'i'aguè proun ci la proumiero niue de luno,


vaqui noste Frestèu qu'esc alo sur la Roco e se vai
encauna de-vers lou Trau-di-Masco, à l'espèro dôu
Sabat.
Just capité au cop de miejo-niue, lou chaurit di
sourcié coumencè mai soun trin.
Bon vèspre, cousin Gat
Bono sero, cousin Loup
Bono niue, coumaire Jano
Emé lis àutri mascarié e diablarié acoustumado. Se
nousè piéi lou brande lou gibous arrapè e cantèroiz
en cor
Dilun, dimars, e dimècre tres
Dijôu, divèndre, e dissate sièis
E Dimenche sèt apoundeguè Frestèu, en cresènt
de bèn dire.
Quau es lou fiéu de puto qu'a parla dôu
Dimenche ? touti li Ilifasc aidèron, en roumpènt lori
brande.
Es lou gibousEs lott gibous aquèu marrit
gibous! Aquéu sacre gibous zôu foutrau sur la
gibo
De cap de péd, de cop de poung,
vous ié fichèron
uno rousto, tant que n'en pousquè pourta.
Eh! se i'empegavian la gibo de Fresqueto?.
Zôu la gibo de Fresqueto
Desemplastron la gibo qu'ho contro lou
roucas
e pan i'empegon sus lou pitre.
Gibo davans gibo darriê!
Vague de rire li sourciè

VII

Grand gau encaro d'escapa la pèu. Emé


sa doubla
gibo, long-tèms dins Avignoun aquéu mesquin fugue
lafarço. Ouau do'upaure Frestèu ti'apas ami parla ?
A la longo pamens, dison, que
se desenmasquè,
fasènt bouli d'aguïo car lis agiiio (nous disié en
grand), quand l'aigo pren lou boui pougnon la ma
d'aquéli que vous an jita 'n sort. Coume car
que vague,
fai vèire que ma grand avié resoun, quand nous disié
En aquest mounde, vai jamai bèn pèr l'un
que noun
vague mau pèr l'autre.

(Arm, 1S69,)
QU'ES ACO, L'AIOLI?

Arregarden d'abord, leitour, aquel image que


Burnand, lou vertadiê, l'amistadous artisto qu'a
ilustra Mirèio, a fa pouKdamen pèr aqtiest journal et.
Sus la ribo dôu Rose, davans lou palais d'Avignoun
e lou pont de Sant-Benezet, dous galant calignaire,
dous nàvi, se voulès, fan ensémble l'aiôli. La chato,
bello e dig no, coume uno filzo d'Arle, vuejo dins toit
mourtié, emé soun ouliero de vèire, uno rajado d'àli,
d'àli vierge de Prouvénço. Lou drole, calourènt, loti
mourtié sus lou bras, lou moulèire à la man, aparo la
rajado que toumbo sus l'aiet, gravamen, coume vàu
l'obro tradiciounalo e naciounalo qu'alestisson.
Eici sian emai nous-autre, nous sian di, quàuquis-
un, d'aganta lou mourtié coume aquéu bèu parèu e de
piela l'aiôli dins noste rousset d'ion, que, se lou voulès
saupre, acô vôu dire « màurre, boulega, enaura H
questioun prouvençalo dins nosto propro lengo
».
O, lou voulm manja, noste aiôli cremant,
en plen
campèstre, au cabanoun, au bastidoun o au maset,
aqui entre nous-autre, en parlant prouvençau que
(renden gràci à Diéu) siàn li soulet de lou coumprene,
de diplomo ni d'escolo pèr
e que n'a pas besoun ni
galeja e pèr conta
Vaiàli, dins soun essènci, councèntro la calour, la
forço, l'alegrio dôu sotdèu de Prouvènço. Mai a tambèn
Aquéli que l'amon
uno vertu es de coucha li mousco.
pas, aquéli que noste Mi ié fai veni la cremesoun,
d'aquéu biais, vendran pas nous tartifleja à l'entour.
Restaren en famiho.
Vejan vèn pas en Mi, despièi cènt an que dura,
de nous escarpina, partit contro partit, de nous trata
lis un lis autre de capoun, de gusas, de rascas, de
manjaire, au grand proufié d'aquéli que vivon di
partit e que soun interès es de lis encagna Coume lou
diable dis Se vos reg na, diiiso.
Nàutri, li bon Prouvençau,
Au sufrage universau
Voutaren pèr l'ôli,
E faren l'aiôli.
valènt-à-dire la lïesoun, lou raliamen, l'unioun.
Autour d'un bon aïoli, quiha e redoutent e rous
respoundès, li mascle
coume un fiéu d'or, ounte soun,
de Prouvènço que noun se recounèisson fraire ?
E 'm'acè, sabès de que ? uno fes lou regoli preste,
counvidaren nosti cousin, counvidaren nôsti vesin,
counvidaren nàstis ami aquéli dôu Letigadô, aquéli
ddu Ddufinat, que de l'aiet, se n'esperlicon. E li dôu
Lengadô sounaran li Gascoun
que tambèn l'amon,
lou capoun, e li Gascoun li Limousin, li Limousin li
Peitavin, li Peitavin lis Anjouvin
e ansin, ci la co
ddu loup, d'aqui-que la Franfo
novo, autour de noste
aioli, fague. la farandoulo. Encaro
un pau anavian
dire, santo de Dieu la federacioun
coume is Estat-
uni de la jouino Americo, coume en Souïsso (lou pais
ddu pintre de l'Aiôli, noste gènt ami Burnand),
o pulèu, coume en Grèço, ounte, après agué freta dins
l'aietado soun crouchoun, à Maratoun, à Salamino,
atiavon en dansant freta l'esquino di Barbare.
La bono salut ci l'aubo dôu siècle
que pounchejo,
vesèn, urousamen, uno bando de gènt jouine, qu'à
la fin lis enfèto de reçaupre de-longo lou mot d'ordre
d'eici, lou mot d'ordre d'eila,
e que se sènton d'alo e
voudriense n'en servi. N'en sabèn
même qu'an lou
fio de Diéu dins la frechaio,
e que, se li retenian pas,
sautarien au galet d'aquéu vièi pipo-sang de Centra-
lisacioun. Eh bèn, aquéli jouve, vèngon ci la taulado,
à la farandoulado de l'aioli cremant E
que l'empou-
gnon, lou trissoun, e que, souto l'aflat di rèino prou-
oençalo que ié vujaran l'àli,
enausson un aioli coume
lou mount L'entour
Es tèms o jamai noun. Lou jalibre dôu Nord, la
morgo franchimando, se nous avisan pas, envàhisson
talamen nosto franqueta de
raço, noste gâubi famihié,
que bravamen de gènt, d'aquéli que se
noumon, à bon
dre, serious, creson qu'es pas poussible de
trata, de
parla de causo grando e bello, sènso teni si mino, rcge,
dins fautuei, autour d'un tapis de drap nègre. E i'a
un
de Prouvençau, e de nàstis ami, qu'en vesènt bateja
aquestejournau I/Àiôli, se soun escalustra e
anfrounsi
lou nas
Anen, mai, talottttart 0 manjan d'agrioto ? Emè lou
gèu, la nèu, Vauro, li candeleto, es-ti pas la sesoun de
s'acaloura lou cor ? L'ôli nouvèu embauma de o que
sent lou f ru l'aiet se pela bèn h cacalaus, licaragàu,
aytélis àstri de Prouvènço, junon souto salin tapoiin.
Zàu fichen tout acà, ei l'aigo-sau, dins l'oulo. l'a-ti
rèn de meiour qu'trno cacalausado em' un culachoun
d'aioli? Allas, pou faire fre, après ? li gaula tubon.
Vavèn entendu dire cent cop cï nàsti rèire Que
que mangèssoit, îiàstis artcian eros de l'armada
d'Itàli, 0 d'Espagnp 0 d'Egito, dins li famousi guerro
de lae proumiero Republico, quefasien tremoula la terra ?
Eh! manjavon d'atEt, troll de goi e dins soun sa,
aquéli vitourwus de Marengo e de Lodi, pèr se donna
courage n'avien toujour quauque rêst
l'a jarrtai qu'un poutroun, un pouèto de court, qu'a
di tuait de l'aiet aquéu fiacm d'Ourâci, Horatius
Flaccus, que sourtiê, lou sabès, di braio d'un esclau,
e quejitè soun blonquiê à la bataio de Fetipo.
Dins lou pople i'a rèn de bas,
Ni jo, ni dansa ni riboto,
E dansa mies qu'emé de boto
Emé de pèd sènso debas.
Ad. Dumas.
Claven. Ahl n'i'a de bèu, de nôsti despichous, que
se soun jamai douta d'uno causo touto simplo qu'au
Banquet de Platoun se mangé mai d'aidli
que de
« crèmo à la Chantilly ». E se souvènon pas que lou
grand Bearnés, qu'ho de proun bono famiho,
quand vengué au mouride, lou rèi
soun paire, pèr ié
douna li goust emé l'amour ddu pople, ié fretè
brego uno veno d'aiet. sus li

Ai&i, 7 de jaavié
TRESENCO PARTIDO

DARRIERO PROSO
D'ARM AN A
PROUFÈTO DRAGUIGNAN

Aquéu proufèto Draguignan, coume lora famous


Nostradàmus, èro de Sant-Roumié. Va! couneigu
dins
ma jouinesso une espèci de tantalôr4
soutourniëu, que vivië à sa fantasié e un e
pau coume
un ermito.
Si gènt i'avien leissa 'n marrit cantaun de terro,
souto la Grand-Roubino, que ié venié que de jounc.
Mai, emé lou curun de la roubino di valat, éu, à
e cha
barioutado, l'aviê caussa pacientamen riavié fa
pichot jardin. Pièi, emé de pastouiro de
e 'n
e
perdu, e de fango pèr mourtié, favié basti massacan
un caba-
noun e se i'èro retira.
Coume vivié? Calavo tres
o quatre bouirouniero
dins la roubino au founs de l'aigo,
que lis escavo emé
de cacalausoun blanc, e acô ié tenié d'anguielo
que n'en fasié de sartanado emai de soupo e n'en
salavo.
L'ivèr, quand èro court de pan, anavo faire
quau-
que tour i masage e vilage ounte lou couneissien pas.
Lou capèu à la plourarello, de porto
en porto deman-
davo em' uno saco sur l'esquino, e d'une voues sourno
e doulènto disié qtfavié'gu de
malur, que soun oustau
s'èro crema, qu'avié perdu tout soun dequé, e li gènt
brulèio.
ié dounavon. Éu apelavo acô faire meisoun
Après, quand sa biasso èro pleno, proufèto Dra-
guignan tournavo à sa cabano, rejougnié sus la cledo
bèn
lou pan qu'avié bousca e, au pèd d'uno ribo,
abriga dôu vènt-terrau que rounflavo dins li sause,
eu s'ajassavo au bon soulèu e tout
soulet ié pan-
taiavo, de-revès sus la bauco seco.
di
Quand vente lou tèms di meissoun, dis iero e
miés que
semenço, que lou travai pressant se pago Mais
d'abitudo, tambèn fasié quauco journado. pas
avié
long-tèms. Pèr si resoun disié que « lou travai
jamai fa 'n bel ome ».
Arregardas li rusticaire, disié, à respèt di moussu.
Li rusticaire, li vesès abasani, courba, escranca davans
lusis
l'age; e li moussu, éli que fan rèn, lou mourre ié
fres e flouri coume de porc nourri de gaspol
e soun
Draguignan, fau avoua, n'avié pas, me rapelle, trop
plagnien que
bono reputacioun. De-fes, li païsan se
i'avien pres, quouro un luchet, quouro uno eissado,
araire. Li gendarmo
quouro un coutrié, quouro unDraguignan tron de
fasien lou f ur, passavon vers e,
bôri l'araire o lou
noum de sort, trouvavon dins sa
luchet rauba.
Alor i gripo-jèsus que ié fasien la remoustranço
mounde
Que voulès! disié lou fautible, tout lou
pôu s'engana. En tournant l'errour, l'autre vèspre,
m'entravère à-n-aquéu couquin d'ours que man-
quère m'esbarfa. E'n lou vesènt tant mau rejoun,
!du
i'acampère e l'estremère.
Mai folié lou faire crida.
Es bèn ço que pensave faire, à Sant-Roumié,
dimenche, après la proumiero
messo.
Vai bèn, diras tout aco,
se 'n-cop te jujon, au
tribunau.
E'm' acô moun Draguignan, lou menavon à Taras-
coun e l'embarravon au Castèu. Es en fasènt ansin
quàuqui passe/ado à l'oumbro dGu castèu dôu rèi
Reinié que proufèto Draguignarc avié
aprés forço
causo.
Poudès pas vous imagina, disié 'n sourtènt de la
presoun, quétis ome sciencious, quéti particulié estrui
se trovon aqui embarra! Avès aqui de gouapo qu'an
passa touto si classo, que sabon lou Code de cor
e
que vous lou resounon article pèr article.
Es aqui, au castèu de Mounsegnour lou rèi Reinié,
que Draguignan avié aprés de counèisse à l'armana
de devina li luno pèr lou biais de l'epato de
e prou-
noustica lou tèms. Ço que, mau-grat si fracho
e dos
o tres coundanacioun, i'avié vaugu au vesinage la
counsideracioun de quàuqui bràvi masié. D6a rèsto,
se quaucun, de-fes, à la famihiero, fasié quauco alu-
sioun à sis empresounamen
Em' aco? ié respoundié, dequé
dose? Lou bon Diéu, noste Segnour, Ion vos dire, barbo
meteguèron
pas en presoun, li Jusiôul
E li mau-parlant
se teisavon.
P avié, au claus di Pelasso, un meinagié, Mèste
Alibaud, que n'aurié pas planta la reio, ni daia
'no
luserno, ni semena si favo, sènso counsulta Dragui-
gnan.
Un jour qu'anavian pesca, au saussé, dins la Grand-
Roubino, rescountrerian Mèste Alibaud que segavo
d'auriolo, sabès? d'aquéli planta que vènon dins
lis estoublo e qu'an de flour d'or que pougnon.
femero?
Parèis, ié diguerian, que voulès garni la
La fau bèn garni, aquest an!
E coume vai?
Ahl mis ami, avèn prouf èto Draguignan que
A d'entre-signe, lou ca-
nous marco un marrit ivèr.
devino.
poun, e aquéu gus toujour d'aquéli, vous
Alor, alor, Mèste Alibaud, sias
tambèn, que van counsulta Draguignan?
meinagié
E quau voulès que counsalten? Lou
tèms que fara l'ivèr que vèn,
nous repliquè, sus lou Tarascoun?
anen? lis avoucat de
Que vous dirai? ma f e, trouverian rèn à respon-

dre. pèr prou-
Draguignan, coume vesès, emai passèsse
E pamens a
fèto, n'avié pas fa de grand miracle.long-tèms s'es
leissa 'n prouvèrbi, un moutet que
di e s'es redi subre lis iero d'Arle.
leissa 'no
N'es pas douna au proumié vengu de moutet
paraulo que devèngue prouvèrbi, vole dire un
Ulamenbèn ajusta que Lou pople lacampe coume
pounchoun à soun usage. Vès-eici lou moutet de
un
prouf èto Draguignan

Pico, reloge! avanço, soulèu!


Diéu nous engarde de baile nouvèu,
De mitan d'eirÕu, de ribo de troucho.
l'encho dins
Pèr lou coumprene, acà, ¡'au avê tira
li mas dôu Trebon o de la grand Camargo.
Pico, reloge! avance, soulèn!

es, au gros de l'estiéu, lou travaiaire ablasiga que se


languis que Durant se couche (Durant, pèr li jour-
nadié, es l'e.scais-noum ddu souleias).

Diéu nous engarde de baile nouvèu.

Rèn de mai eisigènt, de mai arlèri o de mai dur qu'un


nouvèu contro-mèstre.

De mitan d'eirbu.

Lou mitan de l'eirôu, que lis ego caucavon, èro pèr lis
ome d'iero lou mai penible à boulega, à derraba,
coume disien.

De ribo de troucho.

Lou bord de t'ôumeleto n'es la partido la plus minço


e vau mai, es tout clar, avé lou tros dôa mitan.
Basto, es pèr avé resumi souto uno formo senten-
ciouso aquéli quatre verita que Draguignan n'es pas
mort en plen e que iéu ai l'ounour encuei de ié servi
de bïougrafe.
(Aiéli, 27 de juliet
LOU GROS PÈIS

Un Martegau, venié t6uti li jour à Marsiho pèr


d'afaire qu'avié; e tout! li vèspre, quand èro de retour
au Martegue, si vesin venien
« Bèn? Genèsi, que i'a de nôn à Marsiho? »
E, lou bon Genèsi racountavo de fiéu
en courduro,
tout ço qu' èro arriba de nôu dins la capitalo dôu
Miejour.
Un jour sus tôuti lis autre, lou bon Genèsi aguènt
pas rèn à dire de nou à si finocho de coumpatrioto,
e s'esperant pamens, coume toujour, à la questioun
ourdinàri
« Oh! pèr aquesto f es, se diguè 'n éu-meme, fau
que n'i en fague peta uno, à-n-aquésti gournau, uno,
ma fe de Diéu, que tube!
Acà vai bèn.
Arribo au Martegue vers la tardo, e, dôu plus liuen
que lou veson
« Bèn? Genèsi, que i' a de nôn à Marsiho? ié cri-
don li Martegau.
Ah! mi paure! fai Genèsi, vous n'en vau dire
uno, vuei, que pdu coumta pèr dosl. Ah! mi bon!
ve! se l'aviéu pas vist, l'ase me quihe se l'auriéu
cresegu!
Et, tout-d'un-tèms, coume se lou troumpetoun avié
vièi,
passa pèr la vilo, tout aco, femo, ome, enfant e
se rambo à soun entour e lou racountaire de nouvello
entameno alor lou plan qu'aviè tira
cs Saubrés,
dis, Martegau, saubrés que, de-matin,
en rado de Marsiho, es arriba'n pèis, mais un pèis tant
groussas, tant gaiardas et tant loungas, que la tèsto
es amarrado dins lou port e la co vai touca lou Castèu-
d'Il 0, lou creirès o lou creirés pas, aquéu pèis d'es-
petacle a 'mbarrassa sa tèsto entre leu fort Sant-jan
e lou fort Sant-Micoulau, e, tout Marsiho es mounta
coume li
per amount à N. D. de la Gàrdi pèr vèire
pescadou faran pèr leu pôutira d'aqui! »
Li Martegau, pecaire, lou beguèron coume de mèu!
e, ni quant vau ni quant costo,
anen! zôul parten! E,
sèns sounja qrfanavo èste niue, femo, ome, fiho, vièi,
enfant, tout acô part pèr Marsiho, coume s'anavon en
de noço!
Genèsi, eu, leu fin tiraire de grèco, ère sus uno
auiuro que li regardavo passa, en s'espôutissènt ddu
rire. En vesènt pamens que tout leu mounde i'anavo,
franc di malaat
u Oh! tron-de-noum-d'un-lafre se diguè tout es-
panta, tout leu Martegue ié fila: fau que fugue
verai! »
E tout-d'un-tèms, nousant si courrejoun se bouto à
courre tant que pôu pèr aganta lis autre, e marcho
em' éli vers Marsiho.

{Ârm. Prouv., 1866.)


LOU POUNCHIÉ DE JAQUE PEITRET

Lou plan-pèd de la coumuno d'Arle es cubert pèr


uno grando vouto que veritablamen se pou dire un fin
li
travai, talamen pèiro soun bèn jouncho e bèn reten-
gudo lis uno emé lis autre.
Lou mèstre massoun que la bastiguè, en 1675, èro
un Arlaten nouma Jaque Peitret. Dison qus, quand se
deviné à la vueio d'avé acaba soun obro, li conse de
la vilo ié cerquèron garrouio pèr lou pagamen.
Alor Jaque Peitret commence de planta 'n fort
pounchié dins Zou mitan de la salo e l'entrepachè de
biais que la vouto semblavo retengudo rèn que pèr
aquéu pounchié. Quand aguè fa 'cd s'enanè e tes
sachè plus ço qu'èro devengu.
Li conse de la vilo venguèron pèr recounèisse lou
travai, mais en vesènt aco-d'aqui, s'anèron imagina que
Mèste Jaque, vergougnous de pas poudé leva lou
pounchiê sènso faire aclapa la vouto, s'èro leva de
davans pèr que ié faguèsson pas la bramado. Alor
se
faguè troumpeta pèr caire e pèr cantoun que
quau
vourrié leva lou pounchié, ié dounarien un bèu mou-
loun d'argent.
Manqué pas de massoun e di plus fort que venguè-
bèn eisamina
ron vèire lou pres-fa; mai quand avien
li causo, tduti toumbavon d'acord que lou pounchié
aclapa la vouto.
noun se poudié leva sènso faire
Que me comton l'argènt e lève lou pounchié,
faguè alors un vièi paure que s'avance au mitan, plega
dins uno marrido jargo. Li massoun e li conse avien
l'èr de se trufa d'éu; mais quand uno fes tenguè h
la vouto e
senepo, lou paure intrè fieramen souto
jitant, apereila, sa largo espeiandrado
Conse d'Arle, faguè Jaque Peitret (car èro bèn
eu), qu'eiçô vous aprengue à famai marcandeja lou
travai di bons ôubrié, e, subre-tout, quand entendès
rèn à l'obro.
Alor d'un cop de pèd fai sauta lou pounchié e la
bello
vouto, soulido e imbrandablo s'espanwguè touto
sus la tèsto di Conse estabousi.
{Arm. Prouv., 1855.)
LOU MARRIT PAGAIRE

Un marrit pagadou venguè trouva un avoucat


Moussu, dis, siéu eici pèr vous dire que dève
quàuqui sôu à-n-un individu que, chasco fes que me
rescontro, m'afrounto davans tôuti, e me reclamo soun
argènt, aquéu manjaire! Acô, sentès, me vèn
en
ôdil Voudriéu un pau saupre se i'aurié ges de biais
pèr. pas paga.
L'avoucat ié respond
Avès passa 'n papié?
M'engardariéu bèn!
l'a ges de testimoni?
N'i'a ges, moussu!
Eh! bèn, en aquéu cas, mandas-lou rascla de
bouto.
Acô sufis, moussu! Adessias!
Coume lou bon estajan anavo èstre à la porto
l'avoucat ié fai
Me fau dès franc, coumpaire!
Avès de papié? l'autre ié dis.
Noun.
Avès de testimdni?
Crese que badinas!
Eh! bèn, en aquéu cas, anas-vous-en rascla de
bouto!
(Arm. Prouv., 1861.)
LA PAURO VÉUSO

l'avié' no f es à nostre endré la f emo d'un paure


ome que venguè véuso.
E, en estènt vengudo véuso, anavo, cade vèspre, à
la toumbado de la niue, s'ageinouia davans l'autar de
la Bono Maire de Diéu, e ié fasié devoutamen aquesto
preguiero

« Bello santo meireto,


Ai perdu moun oumenet!
Mai, au mens, o viergineto,
Mandas-mé 'n pau de vinet! »

Un di clerjoun que venié t6uti li vèspre pèr barra


la glèiso, entendeguè la preiereto de la véuso, e que
faguè
Anè s'escoundre darrié la Santo Vierge.
Veici qu'à la ribo de la niue, la paura bono véuso
vèn coume à l'ourdinàri, e coume à l'ourdinàri, cou-
menço sa preguiero en souspirant
« Bello santo meireto,
Ai perdu moun oumenet!
Mai, au mens, o viergineto,
Maadas-me 'n pau de vinet! »

Lou gusot de clerjoun alor ié fai

« Demandas-ié d'eigueto,
Groumandeto!! »

La véuso s'imagino qu'èro l'Enfant jéuse qu'avié


respoundu, e, sèns mai de refleissioun, tout-d'un-tèms
ié replico

« Soun pas tis afaire!


Te vos teisa, pichot Iengu!
Laisso parla ta maire
Qu'a mai de sèn que tu. ))
(Arm. Prouv., 1858.)
LOU BACÈU

ï
Ohl la marrido cause, un bacèu sus la gauto! Vous
n'en souvenès toujour. « Tout-aro em'
un bacèu. te
vau faire vèire t6uti li lumel » cridavon nosti maire,
quand erian pas brave. Li vese encaro, aquéli lume;
n'i' avié de tôuti li couleur, de blanc, de blu, de verd,
de rouge.
Talamen noun s'6ublido, lou bacèu,
que nôsti rèire,
quand voulien que sis enfant se rapelèsson quauca-
rèn, ié gravavon acô dins la memôri tout bounamen
em' un gautoun.
A Carpentras, à-z-Ais, quand se justificavo
coundana, li paire de famiho adusien sis enfantunà
l'entour d6u chafaut, e, au moumen
que toumbavo
lou coutèu de la guihoutino, vous i'empegavon
bon paume, pèr fin que li pichot se souvenguèsson un
de
l'eisèmple.
II

Dins la mountagno se fai pire. Ddu coustat de


Barcilouneto, li pàuri gènt, quand vèn l'ivèr, ban-
disson sis enfant vers la basso Prouvènço pèr que
bouscon sa vida en cantant Digo, Janeto, te vos-ti
louga? Mai es marrit lou pas de la porto li pichot
plouron, se descounsolon. E sabès coume fan li maire
pèr desmama aquéli que parton? Lis acoumpagnon
un pau liuen jusqu'à la davalado; pièi, quand vèn la
separacioum, en maniero d'adiéu, ié fiction quàuqui
bacèu. Li pàuri marridoun, vague de courre tant que
terro. e soun gari ddu languitàri. Li cato fan ansin
quand desteton si catoun.

III

Mai un bacèu que se dounavo à la façoun d'un


sacramen, èro quand se plantavo terme.
D'ourdinàri quand se fai aquelo ouperacioun, se
planta dins terro uno pèiro e se ié rejoun contro li
dous tros d'un maloun que l'on i' esclapo pèr aco e
que se noumon agachoun. Quand, plus tard, volon
vèire se lou terme es en plaço, cavon lis agachoun;
e, se lï trovon ounte fan, es uno provo que la pèiro
noun es estado boulegado.
Mai, au païs de Sisteroun, se countentavon pas
d'acô. L'ami Pauloun Areno me countavo
uno fes que,
quand èro pichot, èro pèr orto un jour, cercant d'a-
greno long di ribo, em'un de si cambarado. Veici que
dous vesin anavon planta terme.
« Pichot, ié cridon aquésti, venès vèire un pau
eiçà. »
Nàutri dous, me countavo Areno, courreguerian,
afeciouna e' m' acô regarderian li dous
ome planta
sa pèiro, pièi esclapa 'n maloun e enterra lis aga-
choun. Espanta mai-que-mai d'aquelo ceremounié
n'avian jamai visto, badavian la dragèio emé lou que
cam-
barado, quand tout-d'un-cop lis ome nous diguèron
« Mignot, digas, avès bèn vist?
Avèn bèn vist. »
E panl nous baièron en chascun un emplastre
sus
la gauto.
« Ai! ai! ai! Vièi capoun, criderian, perqué nous
picas
Ansin nous respoundeguèron, vous rapelarés
dôu jour que Bartoumiéu Ravous emë Jan Faisso
plantèron terme. »
L'ai jamai ôublïda, Areno me disié; e, quand revène
à Sisteroun, pode pas m'empacha d'ana vèire eilavau
se lou terme es encaro en plaço.
(Arm. Prouv., 1885.)
LOU DESMARIDAIRE

Gafouioun emé Tànio se maridèron


que pl6uvié.
Gafouioun èro d'aco prim, Tanio èro pico-pebre;
quingenado après, se poudien plus soufri. uno
Lou Curat ié mandè lou clerc pèr
se faire paga lou
matrimôni, car 6ublidave que, quand
avien paga ni clerc ni capelan. se maridèron,
« Bonjour, Gafouiouni Moussu lou Curat
manda, venguè lou rat de glèiso, pèr tira lou me
d'aquéu mariage. pagamen
Mai acô 's panca paga? diguè la nôvio.
lé pagarai un viedasel repliquè Gafouioun Ai
ficha 'n tant poulit copl vai-t'en dire
au Curat que
sarai pas tant bèsti d'ana baia d'argènt pèr
m'èstre
encoucourda. »
Lou clerc faguè la coumessioun,
Curat deguè prene paciènci. e moussu lou
Au bout de quauque tèms, mando mai lou
toun sacres-
«Bon-vèsprel dis, moussu lou Curat
vous tourno
manda dire de ié paga ço que sabès.
Vague-s'en, cridè Gafouioun, cerca d'argènt au
quiéit de l'ase!
Noun, faguè Tbnio, digo-ié, au capelan, que se
double.
nous vèu desmarida, lou pagaren
0, 0, ajustè l'ome, acô 's acô! o, que nous des-
maride, e double pagaren! »
Curat res-
Lou clerc fai mai la coumessioun, e lou
pond
« Ma fisto, vole bèn; que vèngon à da clastro. »
Gafouioun emé Tànio, prevengu pèr lou
clerjoun,
mounton en clastro.
Bonjour, moussu lou Curât!
Ha! bonjour, mis enfant!
desmaridarias?
Lou sacrestoun a di que nous
vai
0, aro meme, diguê lou capelan. Pichot,
querre la crous emé l'aigo-signadié. »
Lou clerc, dins un vira-d'iue, adus la crous e
l'as-
desmancho la crous, aganto
persoun. Lou capelan
d'enfust emé li dos man, e patatin! e patatôu! zou, à
grand cop de barra, sus li dous
mau-marida!
« Ai! ai! ai! de ma
tèsto!
Ail moun Diéu, que fasès! bramavon tôuti dous
en courrènt pèr la clastro. tabasse,
Oh! venguè lou Curat, fau que pique e
d'aquî-que n'i'ague un de mort!
Mai crese que ié sounjas pas!
Mai vous a peta 'n eiéucle! »
Lou capelan respoiindeguè
Voulias que vous desmaridèssel. Eto, estènt
pèr la vido, quand n'i'aura
“•

que lou mariage es un nousdesmanda!


un de mort, l'autre sara
« N'en voulès mai dôu desmaridaire
Nàni, nàni, cavalisco! »
Li dous bedigas paguèron, e demandèron pas soun
rèsto.
(Arm. Prouv., 1873.)
LI FÈSTO DE LA TARASCO

Lagadigadèu pèr Tarascoun! Vous anan counta la


fèsto la plus gènto, la plus gaio, la mai poupulàri, la
mai escarrabihado deici à bèn liuen; à
uno
l'antico, ounte li plaço e li carriero
servon de sceno
emai d'areno uno fèsto grandasso, ounte lou pople
entié jogo soun role, uno fèsto simboulico,
que s'es
facho aqueste an, au grand countentamen de tout lou
Felibrige.

Sachés d'abord que li preliminàri duron cinquanto


jour. Cinquanto jour avans li jo de la Tarasco,
se
noumo li dous Priéu de Nosto-Damo-de-Castèu, uno
antico madono en bos de vigno, que, vers la coumen-
çanço dou siècle quingen, un ermitan nouma Imberi
aduguè de Briançoun à Tarascoun, e depausè dins uno
capeleto qu'èro contro lou castèu.
Or, d'aquéu tèms, la carriero d6u Castèu èro lou
quartié di Jusiôu; e aquésti, enf eta de rescountra de-
longo de crestian qu'anavan venera la Bemirado, pre-
pausèrcn à la vilo de basti de si denié uno capello à
Nosto-Damo dins tout autre endré de Tarascoun. Li
crestian coansentiguèron mai, dis la tradicioun, ié
cerquèron lou rode lou mai escalabrous e lou mai
escarta de tout soun terradou, aperamount sus utz bèu
mourre dis Aupiho, entre Tarascoun e Sant-Roumié.
Despièi, tônti lis an, que plôugue o que nève, loti
dimenche d'avans l'Ascensioun, H Tarascounen van
querre la Santo à sa capello séuvertouso, e l'aduson
dins sa vilo, ounte quaranto jour la gardon e ié chan-
ion de raubo chasque jour. Acà 's Vôucasioun d'un.
rournavage di plus galant de l'enviroun.

Il
L'ORDRE Di tarascaïre

Vous disiéu dounc que lou dilun de Pasco se noumo


Il Priéu de Nosto-Damo. Enterin, li juvenome li
mai
czparènt de l'endré s'acampon, se chausisson, e van
demanda au Maire l'ounour de faire courre la Tarasco.
Lou proumié magistrat li reçaup Tarascaïre, valènt-
à-dire Membre de l'Ordre prouvençau di Chivalié de
la Tarasco.
Lis estatut d'aquel Ordre, un di mai venerable
de l'Europo, car es esta founda lou 14 d'abriéu 1474
pèr lou rèi Reinié, i dignitàri 1" de
counserva devoutamen li Jo de la Tarasco e de li
celebra au mens sèt cop pèr siècle; 2° de faire alor
tintèino, festin e farandoulo pendènt cinquanto jour,
e tout bouta pèr escudello; 3° de faire is estrangié
lou meiour acuei poussible, e de Il regala, tout lou
courènt di f èsto, à plesi e voulounta. Soun crid de
guerro es Anen béure!
0 chivalarié noblo e preciouso e bèn f oundado! Ni
la Jarretiero Angleso, ni la Touisoun d'Or d'Espagno,
ni l'Elefant de Danemarc te van à la cavihol e Rabe-
lais, se t'avié couneigudo, aurié briga segur toun flo
de riban rouge.
Li nouvèu Tarascaire, entre èstre nouma, sorton
de la coumuno emé li tambour de vilo que baton gaia-
men la marcho prouvençalo; e, la coucardo roujo à
la boutouniero, fan lou tour de l'endré pèr se faire
recounèisse de la poupulacioun. Après van béure un
cop, tasta lou saussissot, mania 'no tourtihado; e pièi,
z6u mai deforo la farandoulo se coumenço; Bèu
drole e bèlli chato s'aganton për la man, e vague de
sauta, d'aqui que la niue vèngue!
Un superbe festin acampo à la vesprado li Tczras-
caire e sis ami, e inaguron uno boumbanço que duro
un mes de tèms, jusqu'à Pandecousto.

III

LOU ROUMAVAGE

Lou dimenche d'avans l'Ascensioun, la prouces-


sioun, emé la carlamuso en tèsto, vai, coume ai di,
querre sur la mountagno fondée estatueto de Nosto-
Damo de Castèu.
Sus un càrri enrama de verduro, engalanta de flour
e garni de bandiero, l'Ordre di Tarascaire tout entié
ié vai servi d'escorta, emé fifre e tambourin. Poulida-
men vesti d'estiéu, t6uti la memo causo, la coucardo
au capèu e la tasso de terro pendoulado au coustat,
escalon la mountagno em' uno foulo inmènso; e
s'arrengueirant en ciéucle davans la capeleto, tocon,
en galant chivalié, l'aubado à Nosto-Damo, enterin
que dous d'éli jogon adrechamen de la Pico e dôa
Drapèu.
Li devoucioun facho, lou mounde s'escampiho au
pèd de la mountagno; e dins la farigoulo, e long di
font, e souto li falabreguié, chascun fai sa gousteto.
Quau ris, quau canto, quau danso e quau caligno. Fai
gau de vèire acô, ressènt soun mes de Mai.

IV

L1ABRIVADO

La proucessioun pamens es deja repartido, enme-


nant en triounfle la Benurado à Tarascoun. Li Taras-
caire dounon lou signau càrri, carosso, carreto e
carretoun, parton, carga de chato e de cantaire, à
brido abatudo, sus lou grand camin, en longo cara-
vano, emé la pôusso que bloundejo e lou soulèu que
dardaiejo.
A brido abatudo, e veici perqué dison qu'un an
avien manca de veni querre Nosto-Damo. Or, lou
jour de la fèsto, dous carretié 'mé si carreto venien à
Tarascoun. Tout-d'un-cop veguèron sourti d'uno draio
uno pauro vièio qu'avié l'èr lasso que-noun-sai.
Me poudrias pas faire un pau mounta, brave omej'
diguè la pauro vièio à-n-un di carretié. Camino,
camino, aquéu respoundeguè, ma bèstio a proun de
pes. Adounc la vièio, se virant de-vers l'autre
Brave ome, ié venguè, me poudrias pas faire un pau
mounta? Bèn voulountië, ma bono, aquéu diguè;
mountas, vous pourtarai. Pas plus lèu aguè mounta,
uno chavano esfraiouso ennevouliguè lou cèu. Li car-
retié, pèr pas se bagna, abrivèron si bèsti à brido aba-
tudo. Mai quatecant li nivo esclaton, e n'en vos d'aigo,
de grelo, de tron emé d'uiau! Lou carretié brutau,
esglaia de l'esfrai, veguè lou fio de Diéu toumba da-
vans sa bèsti. L'autre, espanta de vèire que la siéuno
èro pas soulamen bagnado, se vôu vira vers sa car-
reto, e de-que vèi? la Santo Vierge dins soun esplen-
dour 1 Tout-d'un-tèms sautè au sou pèr se metre à
geinoun; mai coume aussè la tèsto, veguè plus res
li nivo negre s'èron esvali, e se trouvavo à Taras-
coun, dre de la Crous-Cuberto.
Vaqui perqué despièi, en memôri d'aco, se fai tant
courre li carreto au retour dôu roumavage; e vaqui
perqué se dis que se l'anavon pas cerca, Nosto-Damo
de Castèu vendrié souleto.
v
l'arribado

Es un grand espetacle, quand la Benurado emé sa


proucessioun pôussouso, arribo i porto de la vilo.
Davans la Crous-Cuberto, lou pople tout entié, de
Tarascoun e de Bèu-Caire, le vèn l'endavans, afe-
rouna.
Li marinié dfu Rose, emé lou fifre e li tambour,
ië fan la bèn-vengudo (car autre-tèms abitavo soun
quartii) e la Pico, emblèmo dôu courage, e lou
Drapèu signe de la patrio, jogon long-tèms e vou-
lastrejon i man di bastollflié. Pièi la foulo s'esbraudo,
li priéu sus lis espalo an pres la Santo la porton
E n'es plus
en triounfle à travès de la ciëuta.
moulounado folo, es uno
uno proucessioun es uno
mescladisso ardènto, es un superbe revoulun, que s'es-
quicho, que se- buto pèr vèire lou Cors-Sant, pèr lou
beisa.
touca, pèr lou segui, pèr ië passa dessouto e lou
Mai ounte l'estrambord es à noun plus, ounte lou
mounde embriaga de fe, fai encaro mai bèu vèire, es
quand Nosto-Damo de Castèu intro à la glèiso. Li
crid d'entousiasrne, li cop de fusiéu, l'aire f umous de
poudro, lou rage dôu soulèu, lou tambour que tresano,
dins
lou fifre trefouli, l'oundado poupulàri, tout acô
lou pourtau badant, s'engorgo a bôudre; la trouna'
disso de l'ourgueno dôumino tout-d' un-cop l'immènse
;afaret es uno fernetego, es un moumen sublime!
VI

LA TARASCO

Pamens, de f èsto en f èsto, sian à l'Ascensioun


vueio, en soulenno assemblado, li Tarascaire La
reüni an
nouma soun Abat, valènt-à-dire soun Grand-Mèstre,
ourdounaire di jo e mantenèire d6u bon
ordre.
Lou jour de l'Ascensioun,
avans soulèu leva, pèr la
proumierofes fan sourti la Tarasco, mai soulamen
l'assaja. La Tarasco es figurado pèr pèr
un moustre d
mourre de lioun, à carabesso de tartugo, armado à
Pentour de banihoun emé de
cro sus la cadeno,
dènt de lesert, vèntre dé pèis, de
f usado en chasco narro; e sièiscoome coulobre; une
dedins pèr la
pourta. Lagadigadèu! la Tarasco! Li Tarascou-
nen afeciouna saludon en grand joie soun palladium,
sis armarié parlanto, e pèr dire
coume éli, sa maire-
grand. Après, aubado au Maire; pièi, bon rejau-
e
choun.

VII

LI COP DE NAPO

Nous veici à Pandecousto. Un grand


repas de cors
assèmblo tourna-mai li Tarascaire. 1 gènt
malavisa,
aquéli noço interminablo podon parèisse
une foulié,
mai remarquen la sagesso d'aquelo bello estitucioun;
noumbrous festin
en acampant, en unissènt dins de
la jouinesso de la vilo, lou rèi Reinié vouguè amoussa
li malagno de partit, e faire di famiho, naturalamen
jalouso, uno soucieta de f raire. Pèr la memo resoun li
ciéutadin d'Esparto taulejavan ensèn, e li proumié
crestian manjavon à la memo taulo.

VIII

DÔU DRAPÈU
LA BENEDICIOUNDE LA PICO E

Mai sono lou darrié de vèspro, anen! Li Tarascaire,


boutouniero,
en àbi bourgés, la coucardo roujo à la
tambour e fifre en tèsto, s'acaminon vers la glèiso
Santo-Marto,
van faire benesi la Pico e lou Drapèu.
aquéu magnifique tèmple dôu siècle dougen, tant riche
di pinturo de Vien, de b'an-Loo, de Pèire Parrocel, de
Mignard, etc., e restaura tant assignadamenpèr l'archi-
tèite Laval, Santo-Marto es pleno coume un ièu, de
Tarascounenco, de Bèu-Cairenco, e d'Arlatenco. La
espandido dins
raço prouvençalo èro aqui, aquest an,
touto sa richesso; aqui i' avié de chato tant bello
emai
tant fino que vous sentias l'envejo d'ana cueiefièf de
roso e de i' escampiha davans li pèd.
Oh! lou
Franco! Tambèn,
sang d6u Rose es lou proumié de
Calvet de Bu-
un jouine Felibre catalan, Dom Damaso
dallès, vengu esprès à Tarascoun pèr adurre i Felibre
lou salut freirenau di troubadour de soun païs, nous
disié « jamai, dins t6uti lis Espagno, n'ai vist de fiho
coumparablo em' aquéli d'aqui!
IX

LA BRAVADO

Li vètpro dicho, li chivalié de la Tarasco


Bravado pèr la vilo en trasènt de fan la
simulacre di bataio; e don tèms serpentèu, alègre
que passejon en bèn
marcant lou pas sus uno marcho naciounalo, destri-
buïsson à bèl èime is ami couneissènt,
e i damo e
damisello, de poulit flo de riban
rouge, que tduti se
fan un plesi de s'estaca sus lou pitre pèr ounour.

LA PEGOULADO

De vèspre, tourna-mai festin, grando


pegoulado.
Vesès, à Ion gui tiero, tres quatre
a cènt jouvènt qu'en
guiso de pegoun porton au bout d'uno
figo cano uno bou-
clarinello em' uno candèlo dedins. E zou!
randoulo, emé li lume en l'èr
la fa-
que sauton dins lou
sourne coume de flamo de Sant-Êumel

XI

LOU VIÈSTI

Sian au dilun de Pandecousto la veritablo


la fin vai coumença. fèsto à
cami-
Li Tarascaire cargon soun grand coustume
di mancho,.au
solo de batisto blanco, bourdado au bout
braio de sedo
coulet, e tout autour, de denteleto roso;
boutounado i geinoun; debas de sedo blanco,
roso, escarpin blanquinous,
bèn tiblant sus lou boutèu; simello et li
bourda de rouge, e de rouge pinta sus la troussado
alo e
taloun; capèu de fèutre gris, em' uno
vèsto, rdujo
la plumacho roso; roujo coucardo à la roujo,
coucardo au capèu; large riban de sedo que
bandouliero
travèsso lou pitre de galis, pourtant en
retracho la Tarasco;
uno medaio d'argent ounte es nèrwi de biàu,
enfin la man gantado e tenènt un
saubren lèu perqué.

XII

LA MESSO

d'estat, pour-
Parton de la coumuno. Li divers cors de soun
tant sis atribut e si bandiero, arribon, chascun
quartié, chascun emé sa musico, pèr se fougue au cour-
glèiso s'aU-
tège. Van à la messo. Dins lou cor de la chivalié, lou
dre. ^us
gnon sus dous rèng e rèston ouf tee dous
plus jouine e lou plus vièi, servon
lou Porto-pico e lou Porto-drapèu, soun aplanta
autre, l'autre de l'autre.
davant l'autar, un d'un constat,
fai restounti lis èr de la Tarasco jusqu'à la
L'orgue lou tambour,
benedicioun; aqui se taiso lou fifre e
bon Diéu;
umblo sinfàni d'autre-tèms, saludon lou
pietadous, nôstis èr naciounau boulegon dins
alègre e Santo-Marto se crèi
li cor de sentimen desparaula; e
rendudo au siècle ounte li Prouvençau èron tout fiô
pèr soun païs. Quand lou patrioutige emé la religioun
s'acordon, li muraio éli-memo tremolon de bonur!

XIII

LA PARADO

Après la messo, la Parado dins li carriero pleno,


à travès dis estrangié qu'aflocon de pertout, li figurant
que van prene part i jo, e chasque cors d'estat segui
de sa musico, s'espandisson pèr la vilo.
Pico e Drapèu en tèsto, li Tarascaire f ièr s'avançon
li proumié. Au mitan d'éli, uno poulido chato,
beto blanco e velet blu, rauf
caminant plan-planet, tèn
à la man un aspersoun d'argènt. Innoucènto
e sereno,
represènto Santo-Marto que doumtè la Tarasco em'
degout d'aigo signado, represènto la Fe un
doumto
la Matèri, represènto l'Amour aprivadantque lou
lige. Davans ta jouino Santo, pople, jito de Bruta- flour!
Souto la bandiero de Sant Marc, li païsan parèis-
son cencha de la taiolo, uno coucardo à tres coulour
à si capèu (ensigne qu'an pourta de tout tèms),
l'espalo d'estrumen de soun art, entre autre, de an sus
gràndi
birouniero pèr paufica la vigno, e lou courdèu pèr
l'enrega; sis enfant porton en l'èr de maiôu espandi,
emé lou rasin que nais entre la pampo. Li dous Priéu
de Sant-Ro lis acoumpagnon, aguènt chascun darrié
l'esquino uno grosso coucourdo barrieleto. Li jardinié
van après éli tènon entre si man de flour emé de fru,
d'ar-
e de moto d'ourtoulaio, e de troumpo de cebo, e
rousaîre pèr aseiga lou jardin.
Souto la bandiero de Sant-Cristtu, ounte es
pintado uno eimino emé sa rasadouiro pèr mesura
lou blad, li porto-fais s'adraion encapeirouna d'un
sa de telo, coume quand descargon li lahut, porton
entre quatre, pendoula en dos barro, un pichot bou-
tarèu (la bouto embriago), simulacre di pes que porton
à la brago de coustumo.
Pièi souto lou drapèu dôu grand Sant-Pèire, li
marin d6u Rose se presènton d'uni an sus l'espalo
d'agouta pinta de blu, e d'autre de liban pèr amarra
li barco; an la coucardo bluio estacado au capèu em'
un mouchoun d'estoupo.
La counfrarié di pastre, emé si long bastoun e si
mantèu de lano rousso, termina dignamen la vene-
rablo proucessioun.
XIV

LI COURSO

Garo davans! entendès ce que jogon li tambour?

Lagadigadèu!
La Tarasco!
Lagadigadèu!
La Tarasco
De Castèu!
Leissas-Ia passa,
La vièio masco,
Leissas-la passa,
Que vai dansa!
Li Tarascaire parton à grand
pas, van querre la
Tarasco. Dous courrènt countràri, tout-d'un-tèms,
tejon la foulo: d'ùni, lis esfraia, lampon dins lis par-
oustau
pèr vèire di fenèstro, o bèn, esglaria,
se lèvon de da-
vans d'autre, lis afeciouna, se precepiton coume
Rose, coume un Rose descaussana, sus la Plaço un
de la
Coumuno. Li Chivalié, ramba contro lou
moustre, i
manihoun dGu Çuau s'arrapon d'uno
man, escarton à
cop de nèrvi la foulo aferounado; l'abat subitamen i
fusado bouto fiô lou moustre ventraru, li
bado, part coume un fouletoun. La poupulasso
narro atu-
briagado, abrasamado, espaventado, ourlo d'esfrai em-
de foulié. La Tarasco menaçanto, esbroufant e
que sèm-
blo vivo, esternudant lou fiô di
narro, s'abrivo pèr la
vilo coume un revoulun d'infèr,
e buto, espousco,
tuerto, estrasso e chaucho. Lagadigadèu! Lagadiga-
dèu Pièi d'un rapide bound se revirant sus elo, fai
la cacalauso e viro coume uno baudufo. Dins la p6usso
e lou fum lou souleiasdardaio, li fusado peton, la mou-
lounado bramo en tabouscant dins lis androuno, li
Tarascaire à cop de nèrvi baton la
co de l'animau, e li
tambour enrabia lagadigadèu lagadigadèu La Ta-
rasco se retourno, e x6u mai d'escaufèstre! e zdu de
butassado! e zdu de darbounado! un espaime,
un de-
lire, un boulimen de sang!
Enfin la courso es facho. Li poulit Tarascaire s'agan-
ton pèr la man, e à l'entour dôu moustre assoula
doumta, danson graciousamen un brout de farandoulo. e
Vaquil De tout segur, eici coume pertout,
quau a
de mau lou gardo. Mai pièi fau èstre juste: vous afour-
tisse, iéu, maugrat le marridi lengo, que la Tarasco
n'a jamai res tua ni estroupia. Mai de pou que de
mau, vaqui ce qu'es verai.
Lagadigadèu! la Tarasco!
Leissas dounc passa la vièîo masco!

Li bràvi chivalié, qu'an bagna lou péu, soun ana


béure un cop; e pièi, tambour batènt, revènon tourna-
mai douna'no courso. N'en dounon tres de filo au
chasco f es,
meme rode, de miechouro en miechouro; e
tambour batènt, van refresca lou galet ansin l'a cou-
manda lou foundadou de l'Ordre.

XV

LOU COURDÈU

Enterin li aùtri jo se preparon à sourti. Avisen-nous


dôu Courdèu es lou pu traite.
dins
Li païsan, d'un pas grèu e tranquile, s'avançon
la foulo vènon planta la vigno. Dous d'éli, escarra-
biha, estèndon lou courdèu pèr aligna li vise; d'autre,
seguissènt la mesuro marcado pèr lou fifre e lou tam-
bour, tout en fasènt semblant de planta li maiôn, sau-
tout-de-long dôu
ton e cambourlejon, d'eici, d'eila, quand
courdèu, à la maniero antico di prèire de Bacus:
tout-d'un-cop, embriagacoume éli de la furour bachico,
cordo entravarello. La
se lançon sus la foulo emé saéli,
foulo fuge à gràndis oundo; coume de perdu, ié
bachucant, barrulant,
van e vènon à travès, cabussanf,
despietadous tout ce que podon arrapa.
XVI

LA COUCOURDO

La vigno es plantado; lou lo de la Coucourdo vèn


courouna de rire lou mistèri de Bacus. Li dous Priéu
de Sant Ro, la mina enluminado, presènton à quau vôu
béure uno grosso coucourdo, signe d'sgalita e de fra-
ternita. Eiçô's de bons enfant quau ié farié l'afront
de refusa ço que semoundon, un di plus dous presènt
de Diéu, la santo vinassol Adounc, toujour quaucun
s'amourro à la coucourdo. Mai se trovo qu'aquesto a'n
pichot trau dessouto, e pas plus lèu n'i'a un que pito,
panl tiron la caviheto, e i'espiron sus la camiso un
regouloun de vin. E de rire! Pamens, tène à faire
assaupre à la pousterita que Roumaniho se i'amourrè
coume un bon ome, e que li païsan en respèt dâu
Felibrige, lou vouguèron pas taca.

XVII

LA BOUTO EMBRIAGO

Lou vin es fa; lou mounde l'a tasta e trouva bon


fau dounc lou metre en bouto, e pèr terro e pèr mar
lou carreja dins l'univers. Li Porto-fais se van carga
d'acd, Arribon quatre, emé dos barro sus lou coutet,
pourtant à grands esfors un barrichèu que pènjo au
mitan d'éli, embraga pèr quatre cordo. Grèu es lou
pes, e dur es lou mestié! Garas davans! fasès
large
i carre jaire ? simbole d6u coumerce, la Bouto Embriago
a dre de passa pertout Que li frountiero s'abaisson,
e malavisco lis entravadis! Li gaiard
porto-fais se
precepiton Quau mourrejo d'eici, quau bourjouno
d'eila; se crido, se renègo: li cop de poung van pldure,
mai la Bouto Embriago es messo à man, e lou divin
Bacus fai embrassa li coumbatènt.

XVIII

NOSTO-DAMO DI PASTRE

Plaço i pastre acoumpagnon en uno bello


cllatouno, Nosto-Damo-di-Pastre, assetado sus un ase
embanasta, e que porto dins sa faudo un enfant vesti
de sedo e courouna de flour. Es la Santa Famiho au
mitan de soun pople. Pamens, badaire, que voulès
vèire de trop près, dounas-vous siuen! Dins lou
courrènt de l'an, vous trufas tant di pastre qu'aquésti,
Oi!
au jour d'uei, pourrien bèn prene soun revenge.
Qu'es aquéu boucan?. Vesès? dôu tèms qu'un regar-
daire badavo la dragèio, un pastre galejaire, qu'es-
coundié dins sa roupo uno barrielo d'ôli de cade i'a
lou
passa dins la bouco uno plumo enviscado emé guia
pudènt enguènt. E tè! bado, Coulaui Tau crèi
Guihot, Guihot lou gulo.
XIX

SANT CRISTÔU

Li porto-fais revènon; volon tira l'estreno de soun


rude travai. Un grand mouracho vesti en ermitan,
descaus e sènso braio, em' un poulit enfant escam-
barla sus soun coutet, nous retrais Sant Cristdu.

L'umble oumenas, la man seguro


Qu'en pourtant Diéu demoro escuro,
De l'umble popie grand figuro,
Qu'en éu porto lou mounde e soun messîo en dôu.

Lou poulit Enfant Jéuse, uno crous sus lou front,


un aneloun au det, douno sa benedicioun e fai plôure
la mounedo à l'esquipot di porto-fais, que van enfin
tôutis ensèn manja sa costo.

XX

LI JARDINIÉ

Sus un càrri flouri e enrama, li jardinié aduson


d'aubrihoun, de vas de flour e d'erbo raro; pièi, d'un
gàubi tria, dessinon su lou cous e planton un jardinet
plasènt qu'atiro à soun entour milo badaire e bada-
rello. Escouten Desanat, lou troubaire tarascounen
D6u tèms que li planto s'alignon,
E qu'an l'èr de tout caneja,
Proche di fiho que calignon
Tres garçoun van tavaneja.
Pièi, dins lou sen dis artisano,
Z6u! lestamen jiton de grano
Que fon veni de pougnesoun;
E, se la bello es pas ingrato,
Proufiton d6u tèms que se grato
Pèr l'embrassa sènso façoun.
Li calignalre courron pèr galeja li chato que se
torson, vergougnouso, en espBussant de si fichu la
grano d'espinard; e alors li jardinid,
Coume un jardin fau que s'arrose,
Que l'aigo dèu lou restaura,
D'uno oundo puro, presso au Rose,
Fan lou semblant de l'abéura
Mai subran i poumpo idraulico
Fasènt prendre uno routo oublico,
Au liô d'aseiga lou jardin,
Lou canoun alarga desboundo,
Sus lou mouloun, e vous l'inoundo,
Tant coume i 'a d'aigo dedins.
Li courso de la Tarasco, pèr J. Desanat.

Uno plueio de bonbon e de bouquet ressereno li


fiheto; e pèr finîmé lou troubaire
Es arriba mai que d'un viage
Qu'acb preparo lou mariage
La farço es bono en quaucarèn.
XXI

LA GAITO

Entremen que s'acabo aquéu galant jo d'amour, li


Meinagié e Garretié, reüni en cors souto lou patrou-
nage dôu Sant-Esperit, an fa soun cop de napo, valènt-
à-dire un bon repas. Van lèu garni si bèsti de si plus
bèus arnesc, esparassounfinamen entrena, bridèu emé
de flo de tôuti li coulour, cuberîo broudado, esbrihau-
dant plumet, mirau e pampiheto que lusisson i
mour-
rau e pièi, soun Capitàni e si quatre Priéu davans,
cavalarié rustico, bruno aristoucracio de l'araire, fan
lou tour de la vilo au son de la troumpeto e di timba-
loun boumbu.
Ei censa que fan la gaito (le Guet), image di pa-
trouio que gardon Il carriero, la niue, en tèms de
guerro. Mai lou but veritable d'aquelo cavaucado,
veleici es d'adurre li meinagié à tira glôri de si bèsti,
à n'avé siuen pèr counsequènt, à li teni gaiardo e lou
péu lisc.
Urouso vanita que fai cava l'araire enca pu founs,
e que, senso n'avé l'èr, a mai douna de vanc au labou-
rage que tduti Il coumice e li councours d'agricéu-
turo.
Regardas-lèi passa, li iôuini ràfi d'assetoun, sènso
estriéu e sèns bastiero, sus lou péu nus dôu cavalin,
gravato à nous pendènt, e capèu sus l'auriho, e cli-
cla-clal lou fouit que peto, coume se creson, li farot!
D'un sa semencié que ie pènjo en bricolo, li Priéu,
tout-de-long dôu camin, jiton à quau n'en vnu de
panoun benesi; e, de vèspre davans la Grùpi, lou bes-
tiàri pecaire! que coutreio la terro pèr semena lou
blad, manjara, dins la man de soun mèstre, sa part
d6u pan signa. Acà-d'aqui, gènt de la terro, iéu vous
lou dise davans Diéu, porto bonur en t6uti dous.

XXII

L'ESTURIOUN

Paro-garo! encourrës-vous, estremas-vousl veici lou


tron, la chavano e la raissol veici l'Esturioun, lis es-
pousc de l'Esturioun! Lou Reinardié, rapide cava-
lié arma d'uno partego (reinard, en terme de marin),
d'uno longo partego ournado au bout d'uno coucardo
bluio estacado em'un flo de canebe, pèr faire faire
large, fend coume un vèni li iroapelado que boumbis-
vai arriba.
son, e fai assaupre en t6uti que l'Esturioun
T'out lou mounde fugis, porto e fenèstro adounc se
barron. E tout-d'un-cop s'entend rounfla coume la
broufounié d'uno tempèsto. Sus li calado que brusis-
son, vue gros chivau de viage, escambarla
pèr li ma-
rinié, tirasson au galop un càrri à quatre rosso. Sus lou
càrri i'a'n barquet pinta de blanc; e, marcado sus lou
blanc, dos ancoureto negro et li clau de St-Pèire, pa-
troun di Marinié. La barco es pleno d'aigo d'à-prv,
bandiero de
un jouine môssi ièn floutanto dins l'èr la
St-Pèire; d'à-poupo, un vièi pilot tranquilamen es
asseta, fasènt tuba sa pipo; d'un tambour quiha contro
éu, fèbre-countunio, trono la furiouso rampelado e
quatre fort marin, la tèsto e li bras nus, estroupa jus-
qu'i cueisso e arma d'agouta, bandisson l'aigo à bro,
davans, darrié, à drecho, à gaucho!
E fuguessias prefèCo archevesque, fugès,
escoun-
dès-vousl la bourrascado espargno res.
Lou jo de l'Esturioun, un di mai esmouvènt mai
e
risible, tiro soun noun d'un gros pèis de
mar (en latin
sturio), que mounto dins lou Rose e raco l'aigo pèr lou
nas, quand lou daveron d6u fielat. Figuro l'aigo en-
courroussado e lis aurige negadou e lis inoundacioun
d6u Rose.
L'aigo, coume lou vin, a sa maliço; mai fau rèn
prene au pire e lucha gaiardamen contro elemen
amalicia.

XXIII

LI FARANDOULO

Li Meinagié, emé de tambourin, emé si femo, emé


si chato, revènon sus la sceno. Meton la farandoulo
en trin cènt farandoulo, dins un vira d'iue, sôulèvon
e boulegon, la man dins la man, la jouinesso innoum-
brablo la vilo entiero sauto, en plen bonur,
en plen
soulèu, en pleno p6usso.

XXIV

LOU FESTIN

Mai l'abat di Tarascaire vèn de nous manda dire


que lou festin de la Tarasco espèro si counvivo; par-
ten pèr lou f estin! Souto uno triho verdo e claro, au
bèl èr la taulo èro servido. Veici li chivalié qu'à l'en-
tour se i'assetèron lou Chivalié Blanc, Abat di Ta,-
rascaire, que, pèr soun avisado e sa gènto avenènço,
mantengaè dignamen l'ounour de l'Ordre e lou re-
de Dra-
noum di fèsto; lou Chivalié Bigounet, mèstre
pèu lou Chivalié Alard; lou Chivalié Andréis; lou
Chivalié Auberge; lou Chivalié Autard; lou Chivalié
Bord; lou Chivalié Baumello; lou Chivalié Braio; lou
Chivalié Bret; lou Chivalié Fouioun; dou Chivalié La-
font lou Chivalié Manse; lou Chivadié Mountagnié;
lou Chivaliê de Pressolo; lou Chivalié Renaud; e lou
Chivalié Simoun; Eron dès-e-vue. De noumbrous coun-
vida contre éli prenien plaço, entre quau lou pintre
Crapelet, carga de pinta la fèsto, Jôusè Desanat, lou
vièi troubaire Tarascounen, l'aboundous redatour dôu
journau Lou Bouiabaisso, que, dins soun tèms, en
plen Marsiho, es esta lou cagnard de la literaturo dôu
Miejour; uno deputacioun dôu Felibrige, Roumaniho,
Brunet è iéu; enfin cinq valènts âufidé de la cava-
larié de Franço qu'èron vengu touca lou vèire emé la
Chivalarié d6u Rèi Reinié.
Aguerian de Tarasco à touto sausso e de tout biais
de farcido, de roustido, de counfido. L'ase me fiche,
s'ai mania de meiour pèis! Venguè pièi lou moumen
de béure à la santa dis un dis autre; e veici, perqué fau
tout dire, lou brinde que pourtère

D'ama sa patrie enauro lis amo


Bon Tarascounen, amas vaste endré.
Tant que lis aucèu canton dins la ramo,
Marco bèn que l'aubre es encaro dre,
Vosto Bouto Embriago escampo de tout caire
Lou rire d'autre-tèms, la vido en bello imour;
Galant Chivalié, galoi Tarascaire,
Beve à la santa de vôstis amour!

E d'un soulet alen, ausserian lou couide. Li danso


fouligaudo, sus lou cous, dins la salo-verdo, prenguè-
ron la vesprado e lou rèsto de la niue.

XXV

M. DE CLERC DE MOLIÈRES

L'endeman, tourna-maifèsto, renos, e lagadigadèul


Tarascoun, aquéu jour inaguravo l'estatuo d'un ami
di paure, M. de Clerc de Molières, foundadou de soun
Mount-de-Pieta e de l'ouspice de la Carita. L'autour
dôu mounumen es Liotard, de Lambesc, de l'escolo de
David d'Angers; l'Archevesque de-z-Ais e lou Sout-
Prefèt d'Arle ounourèron la ceremounié de sa pre-
sènçi. Mai revenen à nosti jo, tant naciounau e tant
poulit.

XXVI

LA PROUCESSIOUN DE SANT SEBASTIAN

Siau e pious, un darrier espetacle n'es lou courou-


namen. La jouinesso bourgeso en proucessioun s'a-
campo; Ii Tarascaire soun en tèsto es la permenado
de Sant Sebastian, patroun de la jouvènço. Anas
vèire coume es bèu. Proumieramen, se vai jouga 1a
serenado i Priéu de N. D. de Castèu. Aquésti duerbon
sa porto à brand à touto la compagno, i'ôufron de
bono gràci uno gènto coulacioun, e baion en chascun
un vergan blanc em'un pichot pan signa. Chascun
pren soun vergan, ié planto au bout soun pichot pan,
e, coume toujour, acoumpagna d6u fifre e d6u tam-
bour, se remeton pèr camin en bello proucessioun,
longo, tranquilo e majestouso. Lis àutri jo nous an
moustra lou travai aspre de la terro e la desbadarnado
foio di paisan, di pastre, di bouié, quand la terro
doumtado ié douno la meissoun e li troupèu e li ven-
démio. Aro lou rèi Reinié, dins un darrié mistèri, nous
vàu faire counèisse e respeta li dos etèrni founda-
mento de nosto umano soucieta, lou Pan e l'Aigo
l'aigo, obro de Diéu, indispensablo en tduti e que
pèr tôuti coulo à gratis; lou pan, obro de l'ome, indis-
pensable à l'ome, e que pèr tôuti dèu se couire. Va-
qui perqué, tant seriousamen, se permeno en triounfle,
vaqui
au bout d'un bastoun blanc, lou pan signa;di font.
perqué, tant religiousamen, se fai lou tour
Au pèd de chasco font, après avé fourma grand ciéu-
ele, anses ço que se passo

XXVII

LA PICO E LOU
DRAPÈU

Un Tarascaire prén la Pico;


E d'abord, à la modo antico,
Tres fes autour dôu coui la viro, pièi
Tres cop la brando, pèr fa vèire en l'èr
Coume picavon nôsti rèire,
Quand de la costo, un jour vincèire,
Anavon secuta li Sarrasin cafèr.

Lou bastounié mando la Pico,


Et pan! la recasso en musico;
E d'un bras nervihous, e sèmpre que
pus aut,
La remando. Si! qu'es poulido
Quand, peramount, sèmblo esvalido,
E que retoumbo, atremoulido
Coume uno serp voulanto, au bras
que la recaup.
Tout acô pico di man lou bastounié saludo e se
retiro.

Un Tarascaire alor desplego,


Tors e bandejo e revertego,
A l'entour de soun coui, lou trelusènt Drapèu;
Sus lou jouvènt que lou manejo,
Lou Drapèu volo e moulinejo.
Quand lou pavoun se pavounejo
E qu'amourous fernis di plumo, es
pas tant bèu.

XXVIII

COUNCLUSIOUN

v'aqui lt
jo, vaqui Il courso, vaqui li fèsto de la
Tarasco. Ounour e gramaci a M. Drujon, lou jouine
maire que lis a fa reviêure dins sa vilo; longo-mai
porte la cherpo, aquéu que fai briha l'escussoun de
soun pais!
E aro, vautre que prétendes qu'acô n'es plus de
noste tèms, que sian groussié, que sian brutau, que
sian barbare, digas-me dounc, ome di tèms nouvèu,
mounte soun vôsti joie? Ensignas-me'no fèsto ounte
lou brave pople f ugue mai ounoura. Digas un Ud
mounte H travaiadou figuron coume eici en courtege
poumpous, fièr e soulenne. Bèu prougressisto rebous-
sié, amoussas dounc vbsti desdenl car lou bon rèi Rei-
nié, en largant de liuen en liuen la grosso farço pou-
pulàri, en bandissènt sus vous e li butado dâu Cour-
dèu e lis espousc de l'Esturioun, a vougu vous mous-
tra quento sarié la força dâu lioun, se se descadenavo,
e que devès, a-n-aquêu pople, i'avié forço d'6ubdi-
gacioun e mai d'estimo, quand se countènto, éu qu'es
tant fort et tant noumbrous e tant galoi, de rustica
tout l'an, umble e soumés, pèr vous pourgi lou pan e
lou vin,
(Arm. Prouv., 1862.)
LOU COUGUIÉU E LA CIGALO

FABLÈU POUPULÀRI

En abriéu
Canto lou couguiéu
s'es viéu.
Veici dounc que lou Couguiéu, uno fes abari,
uno
fes gros e que fasié Cou! cou! en vesènt que li fen,
aquel an, èron drud, e que, pèr toumba lou maien, li
segaire à l'enviroun gagnavon de bôni journado, lou
creirés o lou creirés pas, tron de goil se faguè segaire.
E pèr rastelarello louguè la Cigalo.
Mai lou Couguiéu a li costo en long, talamen que,
-E
lou sabès, fai sis iôu dins lou nis dis autre.
venguè li proumiéri caud aquéu fulobro à tout mou-
quand

men amoulavo, amoulavo, e'm'acô s'aplantavo en ba-


dant davans lou travai. Mais la Cigalo, meigrinello, elo
que cren pas la caud ié cantavo apetegado

Sègo, sègo! sègo, sègo!


E lou Couguiéu se groupavo mai; pièi, au bout de
quàuqui pas, quitavo mai sa daio pèr ana béure un
cop, e la Cigalo atravalido « Gros feiniant iécri-
davo mai

Sègo, sègo! sègo, sègo!

E ansin la Cigalo, tout lou sanclame dôu jour, èro


après lou Couguiéu, en ié repetènt de-longo
Ségo, sègo! sègo, sègo!

Bèn tant que l'aucelas quand venguè li calour qu'a-


maduron li blad, pousquè plus ié teni de la cagno
qu'avié, e plantè soun daioun au bèu mitan dôu prat, e
dins uno mato d'erbo, s'anè coucha, e resté mut.
Mai la bravo Cigalo que lou soulèu escarrabiho
s'anè louga pèr ligarello emé li meissounié que daia-
von li blad, e tant que meîssoun durèron, tout en
tigant li garbo, elo ié santé darrié

Sègo, sègo! sègo, sègo!

Ves aqui coume vai que, dins lou mes de mai, lou
Couguiéu fai coul cou! e que s'amato, e que se taiso
entre que la Cigalo canto. La provo d'acô es que, dôu
coustat de Niço, en membri de la les que moussu lou
Couguiéu faguè souco emé la Cigalo, dounon encaro
au Couguiéu l'escais-noum de Cigalié.
(Arm, Prouv., 1890.)
L'OME TREMUDA EN ASE

Mèste Blai èro un brave ome de Caroumb


tejavo soun cor entre soun ase que par-
e sa mouié. Anavo
jamai à l'estable que noun pourtèsse à Cendroulet de
rusco de meloun, de pelagno de pero e quauque tros
de fougasso. Tambèn au bourriscot lou péu ié lusis-
sié, avié l'auriho redo e valié mai de cènt escut.
Es pèr acô, ma fisto, que de laire, uno niue, intrè-
ron dins l'estable e raubèron l'animau. E, la couquina-
rié pèr que mèste Blai
noun anèsse se plagne e de-
nouncia lou raubatbri, un di raubaire carguè lou cabes-
tre e demourè au rastelié, à la plaço de l'ase.
Lou mèstre, de-matin, s'avançant vers l'estable,
tènd pas, coume de coustumo, brama Cendroulet. en-
Sarié malaut? se dis. Intro. e, à la grùpi, vèi
l'ome encaussana
Que fasès aqui, vous?
II

Ah! mèstre, moun bon Mèstre, lou laire ié


respond, leissas, proumié, que vous remèrcie pèr tout
lou bèn que m'avès fa, d6u tèms qu'ère bourriscot. E,
sachés pièti, bon Mèste Blai, que i'a sèt an e mié que
m' ère marida. em'uno bravo chato de Malausseno.
Li proumié mes, teniéu la rego, sourtiéu pas; la
femo èro countènto e l'oustau èro drud e tout anavo
bèn. Mai, pèr coumpagno, coume dison, Mounsen Jan
m'entrinèron,
se bagne 'mé sis auco. De galo-bon-tèms m'embria-
anère au cabaret, au jo, i marrits oustau;
guère, berlandejère, gourrinefère. Basto, un matin
dire quaucarèn,
que rintrave à l'aubo, la f emo vouguè
lou sacrebiéu me pren, l'agante pèr li péu, l'estaque
à la pecouliero ddu lié, e ié mande lino rousto, à grand
cop de barroun que cufè
n'en peri aguè tres costo
enfounsado.
cc
Eh! bèn, bon Mèste Blai, lou creirés o noun, lou
bon Diéu me moustrè miracle! Ohf m'ameritol
Me
coundanè pèr penitènci à resta sèt an ase.
« Moun proumiémèstre
lou fid de Diéu lou curel
siguè 'n patiaire SEigaliero que me f asié manja
cauco-trepo emé
pas moun sadou encaro rèn que de
d'auriolo, e me tanavo coume un cuer e me fasié trima
pire qu'un galiot, pèr mi pecat, ail las.
cc
Vous assegure, anas, qu'ai rebouli! Vès, ma co se
pelavo; ère maigre, pecaire! coume uno canisso, e
vermenousl Mi plago abarissien un eissame de mousco
de mai de quatre eimino! Que Diéu vous en pre-
serve, d6u mau qu'ai endura! Mai coupen court. Lou
patiaire estènt mort, es vous mon brave mèstre que
me croumperias. Oscol acô fuguè'n plesi! Sougna
coume voste enfant, bèn afena e bèn civada, mi plago
se soudèron, li mousco s'enanèron, lou péu me reven-
guè e m'escarrabihère coume un gàrri de feniero.
« Mèstre, gramaci dounc, e bèn d6u founs d6u cor,
pèr li siuen amistous que m'avès douna sèmpre. Mi
sèt an de penitènci vènon de fini aro à l'aubo, lou
e
bou Diéu (èro pas trop lèu) m'a rendu ma formo d'ome.

III

« Mèste Blai èro candi e durbié d'iue coume un cat


que bèu d'oli. Tout esm6ugu, pamens, lou meno à la
cousino, Ion fai bèn dejuna, ié baio une pèço de trento
sbu e Im'acô lou chabis en ié disent
« D'abord qu'acô's ansin, moun paure Cendroulet,
aro adiéu dounc! Vai-t-en, moun bèl ami à toun oustau
e siegues brave! Anes plus i cabaret, ni dins li turno,

Souvèn-te de la leiçoun que t'a baiado lou bon Diéu!


E, agues longo-mai davans li iue lou bastoun dôu
patiaire d'Eigaliero, si cauco-trepo, sis auriolo e li
quatre eimino de mousco. Sigués tranquile res-
poundeguè lou laire. »

IV

Passo un jour, n'en passo dons, e lou besoun d'un


ase se faguè lèu senti. Mèste Blai, au bout d'une quin-
genado pren lou camin de Carpentras, pèr s'achabî un
autre pflutre. Èro la f iero de SantSifrèn.
Or, comme lou bon-ome intro au fierau dis ase, vai
n'ausi brama un que lou fai tresana. Se reviro e que
vèi? Que vèi, tout espanta? Vèi soun paure Cendroulet
que iê fai la bèn-vengudo de sa plus bello voues, e
lou reluco en chaurihant, e iê reclamo en grand mu-
sico lou tros de fougasso.
Mai, Mèste Blai aquest cop se fâchant
Ah! sacre gourrinas, crido au bourriscot, ahl lou
bon Diéu t'a mai moustra miracle? Ah! ié siés tourna
au cabaret! Ah! ié siés mai ana vers aquéli femasso!
Ah! l'as mai tabassado ta pauro mouié! Eh! bèn,
moun ome, que quau noun te counèis, que t'achate!
Dins moun estable, iéu vole ni brutau, ni embriago,
ni roufian.
(Arm. Prouv., 1866.)
LI CODE DE LA CRAU

Uno questioun à l'Acadèmi di Sciènci Li pastre


de la Crau dison que tôuti lis an, t6uti li code de la
Crau chanjon de plaço. Esplicas-nous acô.
L'Acadèmi di Sciènci respoundra lou Cascarelet
dis que de boufounado. Acô's un conte.
E, iéu, Cascarelet vous vau prouva la causo.
T6uti lis an lis escabot davalon di mountagno pèr
toundre, dins l'ivèr, li coussou de la Crau. Au pèd de
chasco pèiro crèis une mata d'erbo; la fedo, pèr avé
l'erbo, viro la pèiro emé soun mourre. D'un an à l'au-
tre, la tepo retravaio, e, l'an venènt, l'avé, pèr mai la
desbrouta, reviro mai Il code. Et coume li fedo an pas
mai à faire, e que prenon à-de-rèng, t6uti lis an Il
code soun teuti desplaça.
Quau a resoun? lou Cascarelet. Es pèr vous faire
vèire qu'entre tGuti sabèn tout, e que se lou cèu toum-
bavo, s'arraparié, pamens, un bèu mouloun de tarna-
gas.
(Ann. Prouv., 1863.)
LOU CHIVAU DE DON CABESSO

Lou paire de la rèino Jano lou prince Carle,


duque de Calabre dison que proumetié lou retour
de l'age d'or au reiaume de Naple e de Prouvènço4
Veici un tra que justifico lis esperanço que dounavo.
Coume s'èro avisa que souvènt si doumestique em-
pachavon dintra lou paure mounde que venié,
cade jour, ié demanda justiço avié fa metre uno
campaneto à sa porto.
Uno fes, sur tôuti lis autro, un paure vièi roussin
que, soun mèstre, parèis, leissavo barrula dins la
carriero en passant vers lou palais venguè pèr se
grata contro la porto, e, en se gratant, turtè la campa-
-neto.
Fasès intra, cridè lou Duque.
Mounsegnour Pa degun, diguèron li varlet. Es
lou chivau de don Cabesso qu'a turta la campano en
se f retant.
Es egau, diguè lou Prince, fasès toujour intra e
anas querre don Cabesso; fau rendre la justiço i bèsti
coume i gènt.
Van querre don Cabesso. Quand es aqui
Coume vai, id fai lou prince, que leissas courre
bourrido d-n-aquêu paure chivau
Mounsegnour, repliquè don Cabesso, tout borc
chin vèn rata souiro. Certanamen aquelo bèsti es
estado pèr tèms un flame chivau de bataio. Mai,
pecairel i'a dès an que marco plus E lou laisse en
liberta bousca sa vido coume pôu.
Don Cabessoï Alors ié vèn ansin lou Duque de
Calabro, voudrias, se'n cop sias viëi que lou rèi, voste
mèstre, vous faguèsse coume acô?. Menas aquéu
chivau dins soun estable iéu vous coundane à lou
nourri, coume se dèu, jusqu'à la fin.
Aquéu bon Prince mouriguè 31 an, e, lou rèi Rou-
bert, soun paire, dison, que s'escridè Cecidit corona
capitis mei! Vœ vobis! vœ mihi!
(Arm. Prouv., 1865.)
LA PESCO

Un bourgés de Paris èro sur lou Pont-Nôu que pes-


cavo à la ligno. Un Prouvençau e un Gascoun lou
regardavon faire, e jamai lou Parisen pescavo rèn.
Ahl ié diguê lou Bourdelés, aco's pas coume en
Garouno nautre, eiçavau, n'avèn qu'fi jita la ligno
e tira e jita e tira, e jita e tira, e chasco fes un
pèis, car vès, dins la Garouno, i'a autant de pèis que
d aigo.
Eh bèn, nous-autre, faguè lou Marsihés, dins la
Durènço, es encaro plus bèu i'a ges d'aigo, rèn que
de pèis! E, rastelan li pèis e n'en cargan de carreto!
(Arm. Prouv., 1868.)
LA NÈBLO DE MOULEGÉS

Dous païsan de Moulegés s'èron leva


pèr
qu'èro ni jour ni aubo. Coume arribavonana fouire,
veici qu'uno neblasso en palun
d'aquéli nèblo mouvedisso
que rebalon la terro coume de baloun de lano,
pareiguè davans en barrulant ié
vers éli, coume uno
grosso oundado, blanco que fasiê pbu.
0 capoun de bon goi! s'escridè lou proumié
veguè veni la nèblo, crese que la Durènço, que
Diéu, a creba regarda aquélis noum de
erso que vènon sus
nous-autre.
La Durènço, viedase?.. Digo la
ié faguè l'autre. E, bouto, bouto! vai, mar, noun pas,
poudèn courre
riscan pas d'avé lou tèms de leva davans ve,
lou plus court camin es d'escalanous
i piboulo.
E mi dous bidourias aganton, esfraia,
Muti dous
uno pibo, e 'scalo qu'escalaras.
Mai lou soulèu en se levant fasié peréu
nèblo, e, à mesura que mi panto escalavon mounta la
sis aubre,
lis oundo dôu neblas qu'aiirias coupa'
mé lou coutèu,
s'aubouravon souto éli; talamen
que, gandi à la cimo
di pibo e vesènt que la mar aumentavo
de-longo
acô,
Ato! diguè l'un d'éli, acô's mai qu'uno mar:
vai
capèu de Diéu, es lou deluge! es lou deluge que
nega touto la terrol
Moun paure ami, alor l'autre en se signant
plus court
faguè ve, perdu pèr perdu, crese que lou
nadant, se poudèn, gagna-
es de se garça à Vaigo; en
ren la mountagno. travès
E pataflôu! cabusson de la cimo di pibo, e,
la nèblo, vènon s'embardassa, pereilavau dins un gara
que, anè hèn pèr èli èro fatura
de fres.
(Arm. Prouv., 1890.)
L'ASE ENGAJA

l'a 'n brave Martegau que vouiajavo emé


E se trobo qu'en ribejant la routo, soun ase
d aubre, em'uno erbo dessouto
veguè 'no tousco
que vous prenié pèr
Tè, diguè l'ome, veici
« une bello bauco pèr arriba
noste ase. »
E'm'acô estaquè l'ase
au pèd d'un aubre, e, dôu
tèms qu'aquest manjavo, éu s'anè
l'entour pèr vèire se i'aviê d'6ulivopermena peraqui à
is dulivié, d'amelo
is amehê e de figo i figuiero.
Enterin dous s6udard passavon
sus la routo. E
coume f uguèron à dre de Pose, se van dire d'un
l'autre à
« Vaquiuncambaradoqu'achaasipèrsepausauno
bono oumbro. Se fasian
coume aquel ase! leissaren
toumba la caud. »
E vaqui mi dous arquin
que lèvon sis abit, e li
meton sus l'ase; quiton si guèto, si sabre, si
sakô, e li
cargon à l'ase; pièi, eila darrié lis aubre,
dre e s'endourmi. van s'estèn-
Vèn lou mèstre de l'ase. Mai quau vous a pas di
d6u sakô
qu'en vesènt lou bourriscot arnesca de l'abii,
e di guèto, ié crido coume eiçô
Ah! sacre manjeiras! te siés engaja! o feiniant!
cc
roussaio! vai! l'aviéu toujour di qu'ères bon que
o fague! Mai
pèr acô. Eh! bèn, ié siés, bon bèn te gala-
t'avertisse, vel coume siés qu'un gourrin, qu'un
vard e qu'un pau-vau, desertaras un jour en empour-
tant armo e bagage, e te feras f usihal »
palet,
E aefl di, lou Martegau, round coume un emé
planta aqui soun ase, e s'entourno au Martegue
lou sacrebiéu.
Li soudard se revihon e se fan d'un à l'autre
dèu ges avé de mèstre; se lou
« Vaqui un ase que pièi
menavian à Marsiho? Pourtarié nosti bagage, e
lou ehabirian. Menen-lou?
lVienen-toud. la! il »
lou
E nôsti dous troupié se remeton en routo, e
miquelet.
poutre fila davans, arnesca coume un
de miejo-lego,
Pamens quand lou bardot, au bout l'estable tout-
aguè recouneigu que s'aliunchavo de brido es-
en-un-èop chauriho, fai uno petarrado, viro
querre! part coume
glaria, e adessias! venès me Lando que lan-
un fouletoun à travès dis éuliveto.
daras! e, vers soulèu tremount, arribo tout bramant
estable.
au pourtau de soun
« Ah! sacre
maufatan! lou Martegau ié crido, des-
badarnd! bregand! escapoucho! gusasl
l'aviéu bèn di
desertariés emé armo e bagagel. Mai, vai, as
que nimai que té
bèu brama risco pas que te souste
recate. vau souna li gendarmo. » li gendarmo, en ié
Lou brave Martegau vai souna
disènt « Venès, qu'à l'oustau fa 'n desertour. »
E lagendarmarié d6u Martegue arrapo l'ose, lou
menon à la coumuno, e li municipau, s'assemblant
en
counsèu de guerro, coundanon lou bourriscot à èstre
gounfla. lé lardon un canoun au tafanàri, à-de-rèng
e
coume à Jounquiero, iôuti li Martegau vènon boufa
au canoun.
Lou Maire, comme de juste, s'èro garda pèr lou
darrié. Quand venguè à soun tour, demandè la
raulo, e diguè pa-
« Mis ami, escoutas uno resoun qualita de
Maire, m'es avis, qu'es gaire ounèste en iéu,
majourau, boufe d6u meme bout que voste
que vautre. Que n'en
pensas?
Que, qu'es acô? diguè un marrit bret qu'èro d6u
partit contro, que, que, que, mou,
moussu lou Maire
es pas un ome coume lis autre?
Te vos teisa, bougre de manjo-favo! t6uti li
Martegau cridèron. Pensan,
moussu lou Maire, que
parlas coume un libre, e que, de dre, poudès
pas vou-
gne vôsti bouco ounte cadun a freta si brego. ZôuJ
viren lou canoun!
E reviréron lou canoun; e lou Maire, à
boufè au quiêu de l'ase. soun tour,

(Arm. Prouv., 1877.)


LA MOUSCO E LA FOURNIGO

Un cop, laMousco e la Fournigo partiguèron ensèn


pèr un long roumavage anavon ci jerusalèn; veici
qu'arribèron à-n-un riéu qu'èro jala. e,
La Mousco,
elo, voulè, mai la Fournigo que n'avié
ges d'alo, fau-
gué que passèsse sus lou gèu. Lou gèu se roumpeguè
e ié coupè la cambo. E la mozasco diguè au gèu

0, gèu! de coupa la cambeto


A coumaire Fournigueto,
Lasseto 1

Es bèn mai, diguè lou gèu, que lou soulèu


foundl me

O, soulèu! de foundre gèu!


Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto 1

Es bèn mai, diguê lou soulèu, que lou nivo


m'atapo!
O nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A Coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè lou nivo, que leu vènt me


coucho!

O, vènt! de coucha nivo!


Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Eh bèn mai, diguè lou vent, que la paret me tanco


O. paret! de tanca vènt! Vent! de coucha nivo!
Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè la paret, que lou rat me trauco!


0, rat! de trauca paret! Paret! de tanca vènt
Vent de coucha nivo! Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto!
Es bèn mai, diguè lou rat, que lou cat me manjo!
0cat! de manja rat! Rat! de trauca paret!
Paret! de tanca vènt! Vènt! de coucha nivo!
Nivo d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè lou cat, que lou chin me bat!


0 chin! de batre cat! Cat! de manja rat!
Rat! de trauca paret! Paret! de tanca vènt!
Vènt! de coucha nivo! Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè lou chin, que lou bos me pico!


0bos! de pica chin! Chin! de batre cat!
Cat! de manja rat! Rat! de trauca paret!
Paret! de tanca vent! Vènt! de coucha nivo!
Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè lou bos, que Iou fiô me brulo!


0 fiô! de brula bos! Bos! de pica chin!
Chin! de batre cat! Cat! de manja rat!
Rat! de trauca paret! Paret! de tanca vènt!
Vent! de coucha nivo!, Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto!

Es bèn mai, diguè lou fiô, que l'aigo m'amosso!


0 aigo! d'amoussa fiô! Fiô! de brula bos!
Bos! de pica chin! Chin! de batre cat!
Cat! de manja rat! Rat! de trauca paret!
Paret! de tanca vènt! Vent! de coucha nivo!
Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè l'aigo, que lou bibu me béu!


0 biôu! de béure aigo! Aigol d'amoussa fia!
Fiô! de brula bos! Bos! de pica chin!
Chin! de batre cati Cat! de manja rat!
Rat! de trauca paret! Paret! de tanca vent!
7ènt! de coucha nivo! Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè que l'orne me tuo!


lou biôu,
0 ome! de tua biôu! Biôu! de béure aigo!
Aigo d'amoussa fia! Fiô! de brula bos!
Bos! de pica chin! Chin! de batre cat!
Cat! de manja rat! Rat! de trauca paret!
Paret, de tanca vènt! Vent! de coucha nivo!
Nivo! d'atapa soulèu!
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Lasseto

Es bèn mai, diguè l'ome, que la mort m'avalis!


0 mort! d'avali orne! Omet de tua biôu!
Biôu! de béure aigo! Aigo! d'amoussa fib!
Fiô! de brula bos! Bos! de pica chin!
Chin! de batre cat! Cat! de manja rat!
Rat! de trauca paret! Paret! de tanca vènt!
Vent! de coucha nivo! Nivo! d'atapa souièu
Soulèu! de foundre gèu!
Gèu! de coupa la cambeto
A coumaire Fournigueto,
Que voulié passa l'aigo de-la-man-dela,
Lasseto
E lou pont, èro panca
Fa!
(Arm. Prouv., 1872.)
LOU PICHOT EIRETAGE

Favié 'no fes uno pauro véuso qu'avié


'no fiho à
marida.
La chato èro d'aquêli que n' i'a tant ni
dacô tant
bèu, ni d'acô tant laid, aguènt pèr doto si vint
ounglo,
mai, escarrabihado e risouleto de la bono.
e,
Pamens téuti li fes que la maire èro en coumpagno
e qu'avié l'Óucasioun de parla de sa pichouno
« léu, disié, se 'n cop maride
laisse un pichot eiretage. ma fiho, vès, ié
»
Ma fisto, un calignaire
gagna pèr lou bon biais de
la jouvènto (emai pèr la
proumesso de la vièio), l'es-
pousè quauque tèms après li
noço venguè à sa sogro
coume eiçà
« Bello maire! mai aquéu pichot eiretage qu'avias
proumés à vosto fiho?.
Aquest pichot eiretage, i'ai douna lou jour de
noço.
Pèr eisèmple! e,mounte es?
Moun gèndre ve-l'eici tôuti li fes
duro, -avisa-te-n'en bèn, que cour-
avans de planta soun
aguïo, fai un nous au bout dôu fiéu.
E, acô's vous deiëu!
Noun certo, ntoun enfant, car saupras que li
fiho que nouson pas soun fiêu, e vai, n'en rnaneo
pas! passon l'aguïo cra! l'aguïado passo; tiro,
pèr
passo, tiro, passa, lou tèms cour, la cagno vèn, e,
pan que vanegue de mounde à la carriero, an
Un
perdu. (te vole gaire dire) uno oureto pèr jour. Or,
jour-
uno ouro pèr jour à la longo dôu tèrns, fan de
nado. E, s'es verai que maio à maio li fielat se fan,
que gran à gran la fournigo emplis soun trau e que
pichot proufié remplis da bourso, es peréu verai,
moun fiéu, que tèms perdu noun se recoubro, e, que
gouto à cha gouto, se vuejo la bouto. Es dounc, un
eiretage de jamai perdre un poun; e pèr un poun
Ion sabes Martin perdeguè soun ase: »
LI MOBLE D'ARLE

Peraqui souto Louis XV, e souto l'enfluènci de


l'estile galant qu'avié la vogo d'aquéu tèms, se coun-
greiè en terro d'Arle uno manier d'art touto parti-
culiero pèr moubla lis oustau. Li moble d'aqtyelo
epoco, e qu'an fa tradicioun pendènt belèu cènt-cin-
quanto an, soun d'uno eleganço requisto, e regalon lis
iue, quand li vesès dins un oitstan. Vuei malurousa-
men aquéli moble prouvençau, qu'èron escrincela pèr
li menusié dôu païs e que fasien la glôri de nàsti
bràvi maire, tèndon à desparèisse, coume touto autro
causo, davans la pacoutiho fabricado à bon comte.
Lis abitant, li païsan, que n'avien sis oustau garni,
li vèndon i repetié pèr achata de ravaudiho
que
creson à la modo, e Il repetié li revèndon is amatour
e gènt de goust que lis emp \rton un pau pertout.
De que se coumpausavo l'amoublamen arlaten?
Quand disèn arlaten, ié coumprenèn tambèn Taras-
coun e Bèu-Caire, e tôuti li pila e vidage ounte li
femo porton l'atrencaduro d'Arle.
l'a d'abord lou pestrin (en francés crédence o buf-
fet). A dous tiradou sus lou daut e 'n dessouto dos
porto que rejougnon lou linge e àutri garnimen de
taulo. Aquéli porto avien de ferramento decoupado,
emé de grand gounfoun lusènt. Tout lou davans èro
flouri d escrinceladuro au cisèu e, au bas, sus lou
mitan, èro entaiado uno soupiero, simbèu d6u repas
de famiho.
Sus lou pestrin, en reculado, i'avié souvènt un au-
tre moble, espèci de releisset garni de pichot tiradou,
que n'èro lou courounamen.
l'a pièi la mastro (en francés la huche), en formo
de sarcoufage antique, pourtado sus quatre pèd. Se
ié pastavo lou pan d'oustau. l'èron representa en
naïvo esculturo lis estrumen de la meissoun lou vou-
lame, lou rastèu, em' uno garbo de blad.
l'a l'estagnié o escudelié (lou dressoir en francés),
qu'èro un cadre garni de tres o quatre estagiero, ounte
se revessavo la veissello d'estam e perdu li sieto es-
cricho, li bèlli sieto de Moustié que li novi acha-
tavon en fiero de Bèu-Caire.
l'a lou veiriau, un moble que s'acroucavo à la mu-
raio o se metié sus lou pestrin, e mounte espausavon
li vèire e touto la cristalarié.
Sus lou pestrin enf in, encaro generalamen, se
penjo la paniero, qu'emé sis espigoun, si festoun, si
cloucheiroun, retrais uno capeleto, coume dirias lou
toumbèu ddu papo Jan XXII. Au pourtissoun de la
paniero, que souvènt es reboumbi, lou menusié iê.
ciselavo quàuquis espigo de blad.
De chasque las de la chaminèio, i'a la saliero e la
fariniero, dous moble en miniaturo, que dins l'un i'a
la sau, dins l'autre la farino pèr faire fregi lou pèis.
Sus la saliero escultavon un bouquet de saladello,
e sus la fariniero un parèu de peissoun.
Oubliden pas un cofre moustre,
que tenié tout
caire de la grando cousino dis oustau meinagié un
qu'apelavon lou moulin, o de-fes la baluteliero, e
e
que servié pèr tamisa.
Pèr fini, à la chambro avës lou gardo-raubo, qu'acd
's lou moble majourau, emé si grândi porto à ferra-
mento en zistoun-zèst, endentelado à jour, si dous
e
aut gounfoun, redoun e loungaru, tau que dos
louno de brounze. Sus lou daut, esculta, cou-
se vèi un
vas de flour, o bèn un nis de tourtourello, o bèn un
cremadou de flamo, o tout autre simbole de l'amour
counjugau; e pièi, entre li porto, un tambourin,
flahutet, emé de fru de la Prouvènço. un
Tout acd en bos de néuguié bèn cira,
que din-
tre Ion se miraiavo. Èro lou lùssi dis oustau, enjus-
quo vers li pàuri gènt; e 'mé lou coustume di chato,
particularisavolou gàubi gracious de la
raço arlatenco.
Mais aquéu vènt de platitudo, que vuei destaco li
na-
cioun de tout ço qu'es tradiciounau, fai bèn lèu
que
veiren parti acd coume tant d'àutri causo. E
mema-
men lou gardo-raubo fait deja plaço à l'armàri à
glaço.
L'espourtacioun de nôsti moble, qu'en Arle fai
V ou jet d'un trafi particulié,
me rapello uno engano que
fau que iéu vous conte.
Un jour erian en Arle em'un ami de Paris,
que
voulié se croumpa un dedins-d'oustau arlaten, la
pa-
niero, lou pestrin, la mastro, l'estagnié, lou veiriau
e
lou rèsto. Après avé rouda, marcandeja vers li
mar-
chand, un d'aquésti nous faguè « Aro, messiés,
s'erias curious de vèire dins un mas un assourtimen
de moble coume n'ai gaire vist de miés, iëu poudrièu
vous ié mena es eila vers Trenco-Taio. Soulamen
es de gènt que ié soun forço estaca, e crese pas que
se decidèsson, pèr d'argènt, à se n'en desfaire. »
« Ânen li vèire ïé diguerian.
E, acoumpagna d6u marchand, nous vaqui cami-
nant dins la draio d6u mas. La femo èro sus la porto
e, tre nous vèire, cridè à-n-aquéa que nous menavo
Anen, nous n'adusès mai, d'aquéli broucante-
faire? Lous sabès bèn, que voiilèn pas vèndrel
Eh! diguè lou marchand, vous escafagnés pas
coume acôl Vous Il manjaran pas vôsti moble, pèr
li vèire
Oh! sfes que pèr li vèire, aquéli moussu podon
inira.
E'm'aco intrerian e, veritablamen, nous trouverian
en fàci d'un amoublamen perfèt, chasque moble à
sa plaço, que se vesié que i'èro desempièi d'an e d'an.
Moun cambarado barbelavo
Bravo femo, fai, autramen, quant n'en vou-
drias, au cas ounte quauque jour siguessias decidado
éz vèndre
Vendre noste dedins-d'oustau! que moun paire,
que ma maire, que nàsli grand nous an leissa! Tenès,
vesès aquéu pestrin? Eh bèn, es un avugle, o, un
menusié avugle, que l'a cisela coume aeô. Belèu
n'atès aussi parla, de l'avugle de Saujan? Eh! bèn,
es éu, aquéu de Saujan, que, rèn que de-iastoun, a
fa aquéu bèu iravai.
Mai anen, argent pago iout, asardè lou mar-
chand de moble.
Me n'en baiarien sèt cènt franc que me farien
pas dire sebo.
Aqui sias pas dins la resoun à sièis cènt,
rien brula. sa-
Sèt cènt! crido la femo, emai
encaro, vès, sabe
pas se moun ome me fara pas desdire.
Va pèr sèt cènt! diguè
moun ami enfiouca
que dounè d'arro à la masiero e, pache fa, nous
envenguerian.
D'aqui, sus la Plaço dis Ome, veici qu'erian intra
pèr béure quaucarèn au Café di Meinagié,
coulègo, urous de sa trouvaio e de e moun
sa croumpo, n'en
parlavo tout fièr en d'Arlaten qu' aqui i'avié. Mai
aquésti, pas-pulèu lou Parisen aguè bada, partiguèron
ensèn dôu rire
Vôsti moble, nous diguèron, sorton dôu
sin d6u marchand que vous coundu. Es maga-
a un biais
qu'a trouva pèr faire valé sa broucanto. Quand aurés
pres aquéli, n'i'en carrejara mai un autre assourti-
men.
Aro, i'aura-ti un retour vers aquéu gènt
estile
d'Arle, quand lou pople, educa pèr l'acioun felibrenco,
coumprendra miés li causo que ié fasien ounour
Es de souveta, car pièi, à forço de leissa tout
perdre,
la vido devendra tant laido
que t6uti n'auran lou
maucor.
(Aiâli, 7 de mars 1895.)
LI CESE

Dous marin de Marsiho s'èron proumés, dins


uno
tempèsto, de mounta t6uti dous à nosto Dama de la
Gàrdi, emé de cese dins si soulië. Escàpi de la
mar,
vouguèron teni soun vot, e, li vaqui en routo pèr
la santo capello.
Mai li cese soun pounchu,
soun becu, dur coume
de bato d'ase; e n'es pas que que fugue de camina
miechouro, en escalant uno montagno emé de
cese
dins si soulié!
Pamens; aquéu qu'èro davans caminavo alègre
siau coume se de rèn n'èro. L'autre paure marrite
gouiejavo, eissejavo, coume s'avié marcha subre de
cauco trepo. Talamen qu'à la fin, estouna mai-que-mai
de vèire soun coulègo escala tant gaiamen, ié venguè
Mai coume siés, tu? Bono Maire de Diéu, quéti
moustre de cese, iéu me traucon li pèdl.
S'aviés fa coume iéu, l'autre ié dis.
E, coume as fa tu?
Acô's bacheto, moun ami! iéu, avans, lis ai fa
couire.
(Arm. Prouv., 1872.)
LA VACO

Lou paure Boufo-troucho, quauque tèms


Pasco venguè se confessa; e quant siguè avans
tissoun
au pour-
De que vous acusas? ié diguè lou capelan.
Ai trouva, Boufo-troucho respoundeguè,
uno
cordo long d6u camin.
E que n'avès fa?
Moun paire, l'ai gardado.
Anen, acô's pas rèn. Countunias.
Mai au bout de la cordo, es que. i'avié 'no
vaco.
E qu'avès fa d'aquelo vaco?
Moun paire, l'ai vendudo.
Ahl moun ami, aqui vous sias manca. Faliê
cerca lou mèstre e ié rèndre sa vaco.
E, pèr que,o resoun?
Pèr-co-que la glèiso dis restitucioun dana-
o
cioun. Quand, après vosto mort, au jujamen darrié,
vous faudra coumparèisse davans Dieu, la vaco, moun
ami, vous sara representado, e éu-meme, lou mèstre,
vous la reclamara.
Hoil amoundaut, au jugemen darrié, i' aura la
vaco?
Faura la vaco, emai lou mèstre.
La vaco emai lou mèstre?. B sant ome de
Dieu es lou pater dis ase. Un, iê dirai au mèstre
Que venës reclama? eh! velaqui vosto vacol
(Arm. Prouv., 1868.)
LOU SANeTUS

Li clerjoun de la Majour avien la couquinarié d'a-


durre à la glèiso un passeroun aprivada que, tôuti li
matin, treboulavo l'6ufice au grand countentemen d'a-
quéli margoulin.
Un dimenche pamens, coume anavo mounta à l'au-
tar, lou curat vèi l'auceloun que tourna-mai voulas-
trejavo. lé cour après, dins un counfessiouna l'aganto,
l'amago dins soun sen, e'm'acô tourna à l'autar e
couinenço la messo.
Lou coumpaire passeroun demourè siau uno pas-
sado. Mai enfin, enuia de se vèire en presoun, entre
car et camiso, se boutè tout-d'un-tèms à arpajeta
coume un diabloun.
Lou prèire, entrepacha dins si f ouncioun sacerdou-
talo, poudié pas s'apara contro lou marrit-péu, mai
entre eu se disié Bouto, t'espère au Sanctus!
L'aucèu enferouni, amalicia toujour que mai, be-
cavo, pessugavo lou vèntre dôu capelan; e, aqueste,
6ubliga de faire cor pèr forpo remoumiavo en trape-
jant Es au Sanctus que te vole!
A la fin, lausa sié Diéul lou Sanctus arribè; e, lou
curat de la Majour, en se tabasvnt lou pitre, faguè
talamen Sanctus que 1ou paure passeroun bouleguè
plus.
Es dempièi que se dis en guiso de menaço Es au
Sanctus que t'espère! e, perëu, faire soun sanctus
en quaucun, pèr dire l'escoufi.
(Arrn. Prowv., 1874.)
LA LANTERNO

Fau jamais ôublida ni soun mantèu, ni


soun esperit.
Au tèms de la Terrour, une sequèlo de bramaire
rescontron l'abat Maury dins uno carriero de Paris.
Quatecant l'envirounon e cridon
« Penjen-lou! à la lanternol à la lanterno!
Autant lèu fa que di, l'aganton e l'aduson »
au prou-
mié fanau que l'a. Enterin que ié fasien lou
nous
courrènt autour dôu cou
« Ah! ço ié diguè lou célèbre Vauriassen quand
m'aurés mes à la lanterno, pièi, ié veirês
pu clar?. »
Aquelo galejado desarmé li sacaman e lou leissèron
enana.
(Arm. Prouv.,
QUAND BERTO FIELAVO

T6uti counèisson lou prouvèrbi d6u tèms


Berto flelavo, que souvènt se dis à tort dôu tèms que
que Marto fxelavo, pèr dire dins un tèms mai urous.
De quinto Berto s'agis aqui?
N'en trouvan l'esplicacioun dins un manuscri latin
dôu siècle xiv publica pèr P. Raina dins la Romania
(Abriéu 1875) qu'anan tradurre eici à l'usage de Prou-
vènço
Quand l'emperaire Enri tenié sa court dins vilo
de Pado emé la rèino Berto sa mouié, aquesto
sa
trouvavo un jour à la grand glèiso pèr ausi la
se
messo,
e veici qu'uno païsano que, peréu, ié disien Berto,
vesènt la rèino, moudestamen vestido d'uno raubo
coumuno, s'imaginè qu'aquesto èro desprouvesido. E
diguè à si cambarado
Nosto rèino, pecaire, es gaire bèn vestido; ai
idèio de Pana pourta moun fiéu.
Ço que faguè. Talamen que, toumbant à geinoui
davans elo, ié diguè
O, segnouresso, se vous fasié pas peno,
vous
dounariéu de bon cor aquest miéu fiéu pèr vous faire
un autre vièsti.
Adounc la Rèino em' un visage sourrisènt, ourdounè
à sa gàrdi de recebre lou fiéu e de donna à-n-aquelo
Berto em'â soun ome, autant de terro que ço que
i'anarié dins l'estendudo d'aquéu fiéu. Lis àutri paï-
sano, vesènt acô-d'aqui, se meteguèron
i6uti à pourta
si cabedèu emé sis escagno à l'emperairis, en cresènt
de recebre la memo recoumpènso. Mai la rèino ié
diguè A passa lou tèms que Berto fielavo!
lArm. Prouv., 1876.)
LA RANCURO DE LA TARASCO

Chasco vilo a sis armarié Avignoun lou


Me a Iou lioun, Draguignan a lou dragoun,a gerfaut,
Nîmes a
lou lesert, Beziés a lou camèu, Tarascoun
e, a la Ta-
rasco. E chasque endrë, coume de juste, gardo
ciousamen lou signau de sa noublesso. Mai pre-
de tduti
Il vilo qu'aubouron si blasoun souto la
lèu la mai fièro de sis capo dâu sou-
arma, crese qu'es Tarascoun.
LArmana Prouvençau (1862) descri loungamen
a
li fèsto que se fan dins aquelo ciéuta l'ounour de
la Tarasco. Mai encaro es pas tout. en
Sènso coumta Zon monstre que li Tarascounen
fan
courre de tèms en tèms e qu'establon de4ongo dins
uno vanado, à Tarascoin, de tout coustat, sur li
mou-
numen publi, dins la coumuno, dins li glèiso, à la
pouncho di clouchié, e jusquo dins l'oustau de
chas-
que particulié, vesès retracho la Tarasco, Li carretié,
éli-meme, la porton estampado
sus la place de si
carreto. En un mot, la Tarasco, que Il Tarascounen
apellon la Maire-Grand, es l'éufèt veritable d'un
culte
patriau.
ïmaginas-vous donne la coulèro d'aquéu
pople
quand lis Arlaten, à la proumiero Revoulucioun, ven-
guèron, insoulènt, ié brula sa Tarasco!
Acè f uguè'n outrage que li Tarascounen an jamai
perdouna. Long-tèms, long-tèms après, quand li paire
veici
de famiho fasien dire sis ouro à sis enfant,
coume venien Paire.
Pichot, digo tis ouro « au noum dôu
Au noum dôu Paire.
D6u Fiéu.
Dôu Fiéu.
E dôu sant Esperit. Ansin siegue!
E d6u sant Esperit. Ansin siegue.
Me souvendrai toujour.
Me souvendrai toujour.
Que lis arlèri d'Arle.
Quelis arlèri d'Arle,
An brula nosto Tarasco!
An brula nosto Tarasco.
Pater noster, etc. »
A leva lo'u famous sarramen
d'Annibal, l'istori noun
retrais gens de rancuro coume aquelo.
(Arm. Prouv., 1876.)
LOU SANT PASTRE

Un pastre de moantagno venguè,


a passa tèms, se
lougadins un mas. Avié viscu touto sa vido emé l'avé,
e, sabié rèn de rèn de Za vido d'un crestian. Soun
mèstre, lou dimenche, lou mandè à la glèiso.
« E que farai, mèstre, à la glèiso? diguè lou paure
simple.
A la glèiso, dison la messo. L'escoutaras
lis autre; coizme faran, faras, e diras coume
coume diran. »
Lou pastre vai à la glèiso. La messo èro entame-
nado e n'èron au Confiteor. Lou gavot intro,
brut de sis esclop, li gènt ageinouia e, au
se reviron en
disènt « Moun Dieu! quénti sabato! E pièi,
» coume
es l'usage se picon la peitrino en disènt « Mea
culpa! »
Lou pastre s'ageinouio, e, coume i'avien di de faire
e de dire coume lis autre, se tabaso lou pies en disènt:
« Mea culpa! Moun Diéu! quénti sabato! »
T6uti li gènt riguèron, coume vous poudès
Quand sian à Pasco, soun mèstre, qu'èro pensa.
un brave
ome, lou mandè se counfessa.
Lou pastre vai à la glèiso emé sa
grosso jargo;
intro au counfessiouna e lou capelan ié dis
« Sabes toun patre?
Nàni.
Oh! vidasso de pastre, que saup pas soulamen
soun patre! diguè leu capelan.
Oh! vidasso de prèire! respoundeguè lou pas-
trel Saubrias m6use, vous, alacha lis agnèu, mataia
li sounaio despetourla la co di fedo, qu'acô's l'es-
senciau dôu mestié?
E dequé dises, lou matin, lou prèire ié faguè,
dequé dises, quand te lèves, d'abord que sabes pas
toun pâtre? »
E lou pastre respoundeguè
« Lou matin, iéu
espère que lou soulèu se lève;
em'acô, tre que pounchejo, dise
O bèu soulèu, o sant soulèu, que me fas gau!
Te vau faire tres saut.

E f au tres saut sus la montagno.


An! diguè lou capelan, segur aquel ome dèu
èstre nèsci. »
Lou soulèu, d'aquéu monumen, jitavo pèr la fenès-
lumiero
tro, au travès de la glèiso, un long rai de
que semblavo une barre. sero
E lou prèire diguè au pastre, pèr prouva
nèsci.
« Vai pausa toun
mantèu aqui sus aquelo barre. »
qu'avié
E lou pastre, simplas, arrapo soun mantèu
dessus l'espalo e lou trais sus lou raioun.
Lou mantèu resté penja.
E lou prèire toumbè i geinoui dôù sant pastre, en
disent
Perdounas-me e benesissès-me, que vous sias un
«
santas e iéu un pecadou! »
(Arm. Prouv.,
1884.)
BARBO-D'ASE

Au darrié colera, ié disien Barbo-d'ase


Barbo-d'ase, moun ami, se vos
sauva ta pèu,
emé Ion mau que cour, manges pas tant de frucho,
prengues ges de gounfle d'aigo e aviso-te dôu fres à
Za vihado e lou matin.
Pôul Barbo-d'ase me diguè, se sian d'aquéli
que fau que peton, tôuti vôsti precaucioun ié faran
pas'n viedase. Fau que n'en crèbe lou tant pèr cènt.
Quau t'a fa crèire acô?
Atol acô parlo soulet. Aquest an, lou sabès, fa
gaire agu de blad; e, se i' avié, l'ivèr
que vèn, lou
meme noumbre de manjaire, quau saup quant n'i'a
que partirien, e que se rev6utarien, e que descala-
darienl
Hol ç'anen, pau-de-sèn! alor creses que lou
se-
menon
Lou colera?. de tout segur. Boutas,
la niue vous jiton la graneto à vosto porto, se dins
l'ende-
man sias rede. Arregardas un pas se pico pas toujour
sur lis oustau di paure.
Gargamèu! pèr-ço-que i'a mai de paure de
riche; pèr-ço-que li gènt paure fan pas tant bonoque
vido,
qu'an de loujamen estré, mau alena, mau net.
Ehl teisas-vousl lis àutris an, la fan miéus la
vido? Vous dise e vous redise clue li manjo-proufié,,
li riche, li gava, volon esclargi lou mounde.
Mai, pamens, Barbo-d'Ase, li bràvi medecin que
niue ié proudi-
van vèire li malaut, que de jour e de
gon si siuen.
0, parlas-n'en di marchand de mori subito, emé
sa boutiheto que, entre la metre à lagarcèron
bouco, sias
counfil A Marsiho, pèr ausi dire, te iê uno
bramado, que se dounèron pou e se levèron de davans.
E, quauque tèms après, la malandro calè. Coume vai
que fan rèn paga?
Mai, sacre bedigasl creses que lou gouverna-
faire peri
men, qu'es nouma pèr lou pople, vogue
lou pople? Sabes-ti pas que li coumuno fan neteja
pertout, que lou camin de ferre fai desenfeta li gènt?
Hal o, desenfeta? Digas que nous enfèton e
pudentarié que sabe
que nous empouisounon emé si dis abouti-
pas d'ounte li tiron, pèr faire la fourtuno
càri, que tout acô soun entendu.
moun ami, mouriras dius la pèu
d'un ase.
Mouriren coume mouriren. Mai vèngon pas nous
faire de comte sènso argènt. La maire di coudoun,
s'es pas morto, es bèn malauto; aro, tôuti ié veson,
lou flèu, en-
e iéu sabe ço que sabe vue jour avans
tendeguère un paure que disié à-n-uno f emo Ert
Arle, dins vue jour i' aura lou calera. E acè raté pas.
Anen, respoundès-me coume vai que lou sabié,
aquel estrasso-biasso?
(Arm, Prouv., 1885.)
UN BÈU MIRACLE 1

D'en cadiero un dimenche (lou


Vie après Pande-
cousto), un curat de Sant-Martin-de-Crau,
lavo à si parrouquian ansin par-
NLL'7angèU de vuei, mi traire,
Noste Segne emé quatre milo nous aprend que
pan nourriguè peraqui
vira. Jan, lou
finLaarhlmg0>?
finocho, qu'èro sèmpre aurihous sacrestan, aquéu
pèr espeluqueia li
paraulo dou presicadou
noun leissè toumba' qmsto
« Ai, ai, ai! faguè souto
capo, o boudiéul quento
De retour à la sacrestié, lou curat, voulènt
un pau
« <<dfJtJ,bèn'Jan, tu qi£aS tant croio,
tu, digo, lou miracle que vènes d'entèndrel'aurié* fa,
Sènso m'esquicha, replico Jan
rire. Oh! n'avès baia 'no bellol avès en petant d6a
Qu'ai di?
di.
Avès li que Noste Segne emé
quatre milo pa-
noun nourriguè peraqui sèt ome.
r«7 Verail L'ai pas fa pèr destenèmbre. Ahl bèn,
l'an que vèn adoubarai la fauto.
»
Adounc, l'an venènt, lou curat, estènt mai en ca-
diero, em' asseguranço disié
« Noste Segne, dins lou desert,
emé sèt pan d'ôrdi
peraqui quatre
e quàuqui pichoun pêis nourriguè
milo persouno. »
E pièi, à Jan
Eh! bèn, Jan, 'qu'auras mai à dire aquesto fest>
lou fariés, lou miracle, tu, digo, que, gros tourtouire?
Eisadamen, replico Jan, l'aguènt lèsto, en can-
dèlo, moussu lou curatl sarié bachetol emé li soubro
de l'an passa! »
(Arm. Prouv., 1866.)
LOU PÈS

Tduti li dimenche, Miquèu lou Flamand,


de Ceto
douno vint sôu à soun Simounet,
un droulas qu'èi
manobro, un galo-bon-tèms, sournaru; t6uti
paire prudènt, ié demando l'usage e, li dilun,
que n'a fa.
L'autre dilun, Miquèu Flamand diguè à Simounet
« Simounet eicil Qu'as fa de ti sôu?
Paire, respoundeguè, me siéu
aqui de-long la Peirado. ana permena, pèr
Simounet, te demande, ço qu'as fa de ti vint
sou?
Paire, n'ai mania de pèis.
Ahl de pèis! As mania pèr vint sôu de pèis?
Ohl mai, paire, i' avié de pan.
E pèr quant i' avié de pan
E n'i' avié pèr. n'i' avié pèr dous sôu, paire.
Alor as mania pèr dès-e-vue sôu de pèis?
t
Paire, avié de vin pèr bdure.
Ah! i' avié de vin! Et pèr quant, Simounet?
Pèr vue sou, paire.
As dounc mania dès sôu de pèis?
Vesès, paire, i' avié 'n pau de
car.
Ah! i' avié de car! E, pèr quant?
pèr quatre sôu. Voulès n'en venir. sièis
N'en vole veni. qu'as dounc mania pèr

Ehèi, paire, acô vèn pièi en odi? Èro dimenche,


aièr, couquin de iëu! sièis
Disian donne .Simounet qu'as manja per
sbu de pèis.
Il avié 'n brout d'ensalado, un tros de froumai

E
et quâuqui bachiquello, aperaqui.
pèr quant, Simounet?
Eh! paire, n' i' avié bèn. pèr sièis sou.
pèis,
E sièis soun vint sou, que fan vint. E lou
gusas, lou pèis?
E, bènl amor que voulès toujour tout saupre,
lou pèis l'aviéu
(Arm. Prouv, 1870.)
PÈR FAIRE PLOURE

Lan dôu gros eissu, plouguè


pas de tout l'an; i'
aguè 'no secaresso que roustiguè tout. Se meissounè
lou 20 de Mai, e n'i' a que vendemièron lou
29
d'Avoust. A Jounquiereto èron dins la desoulacioun,
Li font, li pous, tout èro se, vès,
coume d'esco. Sem-
blavo que lou fia avié passa dins
soun terraire. Lou
counsèu de la coumuno s'assemblè
« Messiés, diguè l'Ajoun, en durbènt l'assemblado,
es pas que noun sachés que Jounquiereto es desoula
per l'eissuchino, e, vous ai acampa pèr qu'entre t6uti
recerqués un remèdi à la mau-parado.
Crese que lou meiour, diguè Tounin d6u Pous-
Tapa, sarié 'no bono plueio.
Acô parlo soulet, diguè lou gros Cadau. Mai
rèsto à saupre lou mejan pèr faire plôure.
De-que? pèr faire plôure, diguè lou Carlu de la
Granio-Novo, i' a de rèn de plus eisa; ai toujour ausi
dire que i' avié que de s'entèndre. Entenden-nous
dounc!
Entenden-nous e faren plôure.
Entenden-nous! entenden-nous.
Eh! bèn, diguè l'ajoun, sian t6uti entendu?
t6uti bèn entendu?
Tôuti!
Alor plôura. Veianl quouro voulès que
plôugue?
Lou plus lèu es lou meiour.
Eh! bèn, alor, deman.
Ah! deman. deman, diguè l'un, la f emo f ai
bugado.
Ah! bèn, alor, dimars.
Ah! dimars, diguè l'autre, cauque mi garbeiroun.
Eh! bèn, alor dimècre.
Dimècre, un autre vèn, crese bèn que moun fen
acô fai
sara lest. Un jour de mai, un jour de mens,
gaire, meten à dijàu.
lUai, sacrebiéul un cridè, mi faiôul mi-
faiou que s'entre-secon!
Yès, diguè 'n travaiaire, remanden acô à Dimen-
che es un jour de repaus, e, ansin i' aura ges
de
tèms perdu.
Ehl bèn, diguè l'Ajoun, Messies, leven sesiho
lou darrié de Vèspro sono. A dimenche que vèn
nosto nouveüo reüniounl E, se nous entendèn, coume
dison, faren plôure. »
(Arm. Prouv., 1868.)
LA COUSCRIPCIOUN DIS ENDECA

En seguido de la guerro di Prussian dis Austrian,


s'es recouneigu que li coundicioun de ela
lucho èron
chanjado, e, s'es mes à l'estùdi,
coume sabès, divers
nouvèu prouièt de recrutamen.
D'ùni an prepausa la levado
en masso, d'autre Va-
loungamen o l'acourchimen d6u service, d'autre, en-
fin, la couscripcioun emé band rèire-band;
e e, pa-
rèis, es lou sistèmo que dèu triounfla.
Mai ço que nous a frapa,
es qu'entre tant de pou-
liti, de filousofe, de publicisto
e d'estrategisto que
se soun 6ucupa d'acô, n'i'a pas cap d'un qu'ague
trevist lou nous de la questioun. Li leitour de en-
l'Ar-
mana saran bèn aise, cresèn, de counèisse aqui-dessus
l'avis don grand pensaire, de l'engeniaire
ilustre
gratifico annalamen aquest recuei de si preci6usi que
des-
cuberto voulèn parla d6u venerable Charle
Dàvid.
Veguenf dis Charle Dàvid. L'estatistico
recou-
nèis que la poupulacioun vai demens
en e que la meno
s'abastardis. Que i'a d'estounant? Tduti lis la
couscripcioun lèvo la flour de la jouinesso la an
e meno
estroupia, amaluga, tua, sus li prat-bataié! Rèsto, pèr
aqueli
faire raço, quauï li refourma, ço que vôu dire
peréu, e
qu'an de déco, emé li retour d'armado (que
pecaire! tournon pas toujour entié).
eisèmple i
Eh! bèn, dis Charle Dàvid, prenen
chausisson li Plus
pastre que, pèr renouvela l'avé,
bèu de sis anounge e mandon la cnrado au
coutèu
dôu bouchiél Prenen eisèmple i gardian camarguen
si manado, gardon li
que, pèr anaelioura Ion sang de autre à la
plus valènt de si grignoun e chabisson lis meinagtê que
fiero de la Crous! Prenen eisëmple i
miéus nourri e por-
cercon pèr semenço lou gran lou
ton à la molo si solilen e si grapiêl coungreia la flour
garden per
« Nautre, de meme, endeca!
di drole e bandissen au diable téuti lis
Zdui bono lèi que rabaie li nousa, li gama,
« uno lis escrou-
li desnarra, li relassa et li tara; li gibous,
ittroupi e lis escre-
lous, li veiroulous, Ii rascas, Lis bour-
bassi; li goi, li bret, li iuele, guèche, borgne e emai
niclet e li manchet peréu, emai li
cuou-de-bos,
bon cop
li pèd-de-bourdod en un mot, mis ami, pèr un
purguen la Françol
E, voulès que vous digue! hi'es avis qu'aquéli
« milo, car
gënt, vès, farien de soudard d6u tron de
bado.
Diéu, coume se dis, lis a pas marca de
Oh! crido Charle Dàvid dins soun entousiasme,
«
quouro me sara douna de
vèire uno revisto de cënt
gibo fieramen e pa-
milo gibous, tôuti pourtant sa
triouiicamen! Li panard, coume de just anaran à
mai li gibous, faudra que marchon
Tou-
chivau;
marrit ta 'n cou-
jour me rapelarai que, quand tirère
quin de gibous que crebavo ddu Tire! »
Sènso parteja lou ti ni li rancuro de noste ami
Dàvid contro li tafo agibassido,
nous permetèn d'a-
po4ndre que davans l'orre chaple di nouvèllis
armo,
un marrit ome vau autant coume un bon. Or, tuo-gènt
pèr tuo-gènt, counvèn de reserva li plus bèu de
nôsti mascle pèr pas perdre l'escoussuro de la
umanita. pauro

(Arm. Prouv., 1868.)


LA POULITICO DOU CAFÉ CHABAS

Es quatre ouro de tantost; coumenço à faire


un
pau fresqaiero; lis ounouràbli pratico dôu cafè Chabas
arribon uno après l'autro, e s'assèton deforo, autour
£uno tauleto ounte vèn, lou fatour, de pausa lou jour-
nau.
l'a d'abord M. Moutu, ome de pes e de grosso espe-
riènci a vist toumba cinq o sièis gouvernamen;
es esta marchand de blad emai de grano de magnan,
counseié municipau, e eisènt d6u service coume einat
de femo vêuso. Mai si fôrti counvicioun
an jamai
flechi d'uno osco; tèn pèr lou dre.
fa M. Daneloun, un di bon prouprietàri dôu quart-
tié, ome de pas. En 1830, l'avien
nouma serjant de la
gàrdi naciounalo. Refusé, noun que lou nouvèu
règne intrèsse pas dins sis idèio; mai, en tèms de
bourroulo, fai marrit èstre en plaçol N'an guihoutina
forço que sarien encaro viéu s'èron resta dins
soun
oustau.
l'a pièi M. Cartaud, un ome saberu; avié estudia
pèr èstre capelan, mai soun èmpencho lou faguè rat-
de-cavo. A pèr glàri mourtau lou Felibrige. Pôu pas
defènde lou
coumprene qu'un gouvèr inteligènt noun
debit di lïbre prouvençau, e n'interdigue pas
pople l'usage escandalous d'aquéu lengage car, en-
fin, sian francésl Es pas verai, acô?
l'a pièi M. Barrachin, ome de bon counsèu es esta
vint an de tèms, e noun sens glôri, Priéu di penitènt
blu. Es d'avis que se tôuti erian penitènt blu, i' aurié
mai de respèt dins la jouinesso, e 'n counsequènci
mens de revoulucioun e de
marridi causo.

II

M. Cartaud, arriba lou proumié, tèn lou journau e


lou legis; lis autre, en esperant soun tour, se semoun-
don la priso.
M. Moutu. Autramen coume van aquélis afaire?
M. CARTAUD, en fasènt la cabro. Hem! hem! acô's
toujour la memo causo. crese que vuei i' ague pas
rèn de nôu.
M. Moutu. Que dis l'AngLés?
M. CARTAUD. U Angles? hem! pati-pata-pas-rèn!

M. Caneloun. E lou Prussian?


M. CARTAUD. Lou Prussian? Esperas lou Prus-
sian. fai lota mort.
M. BAARACHIN. E Ion Rùssi?
M. CARTAUD. Lou Rùssi Tè, me sèmblo que
n'en parlo. Noun, lou Rùssi brando pas.
M. Bouiroun, en badinant. E d6u Turc, d6u Turc
que presumisson?
M. CARTAUD. Dôu Turc?. Un moumen que vire
lou fuietl. Dôa Turc} noun, ddu Turc, n'es
pas
questioun.
Long silènci e gros pensamen dins lou Cafè Chabas.
M. Moutu. V Angles dis rèn? lou Prussian fai
lou mort, e lou Turc tèn soun alen?. An! la galino
couvol Garo tout-en-un-copl. Ail ai! ai! tout-en-un'
cop, di quatre caire de l'Europo veirés peta,
vous dise,
quauque tron de Diéu que sera 'n espetacle de la
maledicioun e que tirassara, pèr draio pèr camin,
e
li cinq cènt diable de l'infèr!
TouT Lou CAFÈ CHABAS. Pourrié bèn èstre
pourrié bèn èstre!! pourrié bèn èstretll
(Arm. Prouv., 1866.)
LI CADET D'AIS

Un jour tres cadet d'Ais, qu'anavon bousca four-


tuno, arribèron au calabrun à la porto d'uno begudo.
« Pan! pan! eh! l'oste! venès nous durbi, que
sian las coume de chin e qu'avèn lou vèntre à l'es-
pagnolo
D'ounte sias? cridè l'oste, en pareissènt
miso à la fenèstro. en ca-
Sian d'Aisl
Se sias d'ai, vous pode pas establa n'ai
fen à la feniero. ges de
Sian d'Aix.
Sias dès? Bono maire de Diéu! manjarias la
porto emé la tanco!
Sian de-z-Ais, escarpina de sort!
Dès ai, misericôrdi! Anas-vous-en
au diable,
emé li saumo que vous an fa! »
(Arm. Prouv., 1857.)
LOU PASSO-PORT

Urz jour lou maire de Mimet, agitent un passo-port


à faire pèr un carretié que voulé ana à Touloun,
se
trouvé forço embarrassa pèr trouva l'ourtougràfi dôu
noum d'aquelo vilo.
Enfin n'en poudènt pas veni à bout
« T'ar restes à Touloun? ié fai au carretié. Se
t'avançaves jusqu'au Lul.
Tambèn, respoundè l'autre, pode me
s'avés quauco coumessioun.
i' avança
Es pas questioun d'acô, diguè lou Maire de
Mimet; mai, ve, badau, vai jusqu'au Lul ansin
toun
passo-port dins un vira-d'iue s'escriéu l, u, Lul
Ma fisto, alor faguè lou carretié, boutas-ié
coume
voudrés, moussu, vous qu'avès de leituro. léu,
erz de
causo ansin ié vese que de blu. »
E lou bon magistrat mandè soun ome azz Lu.
(Arm. Prouv., 1860.)
UNO PARAULO DOU CARDINAU MAURY

Lou cardinau Maury (1746-1817) èro


fiéu d'un cour-
dounié de Vau-rias en Prouvènço. Siguè,
comme l'on
saup, l'auratour dôu clergié is Estat-generau de 1789.
–Es remarcable que l'ouratour d6a Tiers-Estat, Mi-
rabèu, e l'ouratour de la Noublesso,
Cazalès, èron
peréu dous ome dôu Miejour.
Estènt devengu prince de la Glèiso, lou
Vauriassen noun estratiguè celèbre
sa raço
D'abord, un jour disié, que deviéu èstre
rèn en aquest mounde e m'auboura au-dessus quauca-
de moun
paire, ah! que noun a viscu
un pau mai, pèr
pousquèsse metre ma caloto cardinalenco dins que
umble faudau! » soun

(Arm. Prouv., 1866.)


ALÈGRE, ALÈGRE, DIÉU NOUS ALÈGRE!

En passant, l'autro niue, contro un cafè-cantant,


ansiguère un bramaire que fasié restounti lou famous
« Nouvé d'Adam » Minuit, chrétiens, c'est l'heure
solennelle. E n'en demande perdoun à
soun autour
Placide Cappeazz que finiguè en bon felibre
coume
aquéu cantadis, tout bèu, tout grand que siegue;
lou doun de m'eissourba pèr soun paraulis ufanous
a
e pèr sa musico de tiatre tè, me pensère, perdequé,
dins aquélis establimen, quand vèn li fèsto de Calèndo,
cantarien pas li vièi nouvè de la Prouvènço, coume
aquéli de Saboly Cresès pas que, s'acô èro eisecuta
pèr d'artisto, poulidamen e dignamen, fane pas mai
d'efèt sanitous, coungoustous, naciounau è galoi? l' a,
pèr se n'en rèndre comte, que d'ana i pastouralo ounte
n'en canton quàuquis-un.
Mai es ansin; li capelan meme, creirien, d'uni
que
i' a, de proufana si glèiso, se li fasien trefouli emë
li gai nouvè di rèire. E gardon tôuti si favour pèr lou
cantadis d'oupera Noël, voici le Rédempteur. E pa-
mens, devrien lou saupre, se soun d'aquésti païs e se
volon touca lou pople, que rèn que lou nouvè de
l'Oste Hbu, de l'oustau, mestre, mestresso, farié, de
l'emoucioun, ploura touto uno glèiso. Mai veson rèn,
e sènton rèn. Que lou bon Diéu li patafiole!

l' a pas qu'aqui d6u rèsto que l'imitacioun niaiso


de tout ço que sort de l'Uba, quand vèn H fèsto de
Nouvé, fague afront à nôstis us. Aro cresès que parlon
de pausa cacho-fiô, dins lis oustau di riche et de téuti
aquêli que li volon engaugna? Ah! pas mai, n'ausès
vanta que lis arbres de Noël, uno modo empruntado is
Alemand e is Anglës. E vous demande un pau s'aquéli
soucieta que, pèr faire d'esbroufe, fan trounapeta per-
tout soun arbre de Noël garni de chichibèlli pèr em-
bouni lis enfant, farien pas cènt fes miés de restaura,
coume bono obro, lou cacho-fiô di Prouvençau! va-
lènt-à-dire de i' 6ufri, à la pauriho afrejoulido, de bon
mouloun d'esclapo pèr abra soun fougau, de boni fiolo
de vin cué pèr esgaieja sï Calèndo, de banasto de
cardo à la pebrado, quàuqui gaiàrdi dindo pèr lou
famous « gros soupa un bèu « pan calendau »
pèr lou santifica, e de roundello de nougat, emé de
fougasso à l'ôli, à tè n'en vos? ve n'en aquil
E pèr lis enfant, cresès qu'au liô de vasti jougaio à
la darriero modo, lis amusarié pas miés e Ii rendrié
pas miés fidèu à soun terraire, se ié dounavias, pe-
caire, nôsti santoun dôu Belèn, sant Jôusè, lou biôu e
l'ase, lou ravi, l'amoulaire, Bourtoumiéu, Margarido,
lou mitroun, etc.?
Vaqui ço que farien nosti moussa e nôsti damo,
s'avien l'inteligènci d6u païs ounte vivon e l'amour
de si tradicioun e subre-tout l'amour d6u pople. Mai
noun, acô d'aqui mancarié d'eleganço. Estimon mai
se rebala dins ço qu'apellon lou snobisme, un mot
anglés crea pèr éli e que, parèis, coumprenon pas.
Mai cresès que l'imitacioun se n'en vai teni aqui?
Autre-tèms, e vuei encaro enco di bon prouvençau,
pèr Nouvè se mandavo à si parent, a sis ami, de
« cacho-fia » o de calèndo, valènt-à-dire de presènt
counsistant en fougasso, nougat, etc. Aro sabès coume
l'apellon, acô, nôsti pounchu? « des cadeaux de Christ-
mas ». Vai te faire tegne, vail

E se passo, acô, au moumen que, dins la plus ce-


lèbro revisto d'Americo, The Century illustrated
Monthly Magazine, parèis un grand estùdi de M. T. A.
Janvier sus li Calèndo de Prouvènço, talo que se fan
encaro vers li boni gènt dôu pople, The Christmas
Kalends of Provence.
Aquéu travai que tèn ùni 22 pajo, subre coalouno
doublo, emé d'ilustracioun culido sus naturo pèr lou
pintre Louis Loeb, douno emé lou plus grand siuen
tduti li ceremounié patriarcalo de Prouvènço, que se
fasien pèr Nouvè, la pauso dôu Cacho-flô e sa bene-
dicioun, lou soupa de Calèndo, lou cant di Nouvê de
Saboly emai de Roumaniho, la Carreto de l'agnèu e
l'adouracioun di pastre.
Esperan bèn qu'aquéu travai sara tradu lèu-lèu en
francés o en prouvençau, quand sarié que pèr faire
vergougno i gènt de vuei de l'Óllblit e desden ounte
laisson toumba li causo li plus bello, li plus gaio e li
plus santo de nbsti tradicioun de raço.
(Aiôli, 27 de desèmbre 1896.)
LI MERAVIHO POUPULÀRI

Dins l'antiqueta i' avié sèt moummen talamen grand


e bèu que l'on lis apelavon li sèt meraviho d6u
mounde. Èro
1 Lou Mausoulèu que la rèino Artemiso faguè
basti à soun espous, dins la vilo d'Alicarnas;
2° Lou Tèmple de jerasalèn, auboura pèr Sala-
moun au veritable Diéu;
3° Lou Tèmple d'Efèse, coustru pèr Ctesifoun à
l'ounour de Diano, e pièi brula pèr Eroustat;
4° Li bàrri de Babilouno que poudien, quatre càrri,
ié passa dessus de front;
5° Lou jupitèr de Fidias, dins la vilo d'Oulimpo;
6° Lou coulosse de Rode, estatuo d'Apouloun
li bastimen de mar ié passavon entre cambo; que
7° La Piramido d'Egito, que soun
encaro drecho
à-n-uno lègo d6u grand Caire.
En Prouvènço, la font de Vau-Cluso es coumtado
coumunamen au noumbre di meraviho dôu mounde.
Autre tèms se parlavo peréu di Sèt meraviho d6u
Dôufinat, qu'es sèt curiousita de la naturo. Ve-leis-
eici la Tourre sèns verin, la Mountagno inaccessiblo,
li Cave de Sassenage, la Mauno de Briançoun, la Font
qu'anéuncio la
que brulo, la Font de vin, entë la Font
carestié o l'aboundànci.
Dins lou siècle segen, se disié pèr prouvèrbi que li
quatre meraviho de Toulouso èron

Lou Bazacle, Sant-Sernin,


La bello Paulo, Matelin.

Lou Bazacle es un moulin mougu pèr la Garouno;


Sant-Sernin es la catedralo; la bello Paulo èro uno
damo celèbro pèr sa bèuta, e, hiatelin èro un menes-
trié que fasié dansa la vôuto.
Li coumpagnoun d6u tour de Franco an peréu si
meraviho que mancon pas de vesita e pèr eisèmple
lou Pont ddu Gard, lis Areno de Nimes, la Troumpo
de Mount-Pelié, la Viseto de Saint-Gile, lou Palais
â'Avignoun, la glèiso de Sant-Meissemin emé la Santo-
Baumo.
Mai, en-foro de tout acô, i' a dintre chasco vito
li
uno curiousita qu'es celèbro dins lou pople e que
vouiajour (coume dirian soudard, mesteirau, carre-
la) se fasien, autre-tèms, un devé d'ana vèire. Ve-
n'eici un escapouloun
A Marsiho es un dôufin, qu'es, parèis, esculta sur
la porto dôu fort Sant Jan, E, s'anas à Marsiho e que
qu'avès
noun anés vèire aco, li galejaire vous diran
pas vist Marsiho.
En Arle, es la vouto de la Coumuno, que, verita-
blamen, es un pedas de pèiro poulidamen taia. L'Ar-
mana prouvençau de 1855 a douna la legèndo relativo
à-n-aquéu travai.
A Tarascoun, es Jan Cueisso, un menistre ddu rèi
Reinié, qu'es alounga en pèiro sus sa toumbo dins la
croto de Santo-Marto. Lou bon pople pretènd qu'es
l'architèite de la glèiso,.
A-z-Ais, es la Font-Caudo que se trovo sur lou Cous.
En Avignoun, es Jacoumart que pico lis ouro au
grand reloge.
A Carpentras es la Boulo di Rat, uno boulo de pèiro
qu'es sus la pichoto porto de la glèiso de Sant-Sifrèn,
emé de gàrri tout à l'entour.
A Perno, èro lou Cat que se vesié pèr tèms
au
guidoun déu reloge, d'ounte vèn lou moutet
« Aut
coume lou cat de Perno. »
A Narbouno es la Granouio uno granouio en ma-
bre que se trovo escrincelado au founs déu benechié
de la glèiso de Sant-Pau.
A Carcassouno, es lou Pous de la Ciéuta que jamai
res n'a trouba lou founs.
A Mende, es la Campano que sèt groulié podon
ié travaia dessouto.
A Bexiés, es Pepesu, estatuo d'un capitàni
que, pèr
entèndre dire, aparè la vilo contro lis Anglés.
A Grenoble, es Grenoble, noum poupulàri d'un
ome
en brounze qu'es sus la plago déu marcat e que repre-
sènto Ercule.
A Toulouso enfin, es Toulouso qu'es mai uno esta-
tuo que l'on vèi au Capitoli (belèu Clemènço Isauro).
A prepaus de Toulouso, veici ço qu'arribè
en tres
Tarascounen, li fraire Veran la Mort, qu'èron tres
oumenas gaiard coitme de tourre. L'einat à ço que
m'an di, aubouravo douge quintaa
Un jour qu'èron à Toulouso, car èron carretié,
s'anèron permena jusqu'à la Coumuno, e, dins la prou-
miero salo, veguêron l'estatuo apelado Toulouso. E'
m' aco diguèron
« Voulès qu'xubauren
Toulouso?
Daul aubouren Toulouso. »
E lou plus jouine s'avançè, l'arrapè à crèbo-cor;
mai tout-bèu-juste l'eigrejè.
ef A tu, Cadet, digue tout en prenènt alen. »
Lou cadet s'avancè, l'agantè à la brasseto, e la
boutè sus si geinoui. Mai poudié plus la leva d'aqui.
Alor, venguè l'einat que prenguè Toulouso en pes e
la remeteguè sènso peno à sa plaço.
Aquéli Veran la Mort an encaro de f elen à Taras-
l'istbri.
coun. Lou subre-noum que portos apartèn à
Perqué ié sian, fau que vous digue d'ouate vèn.
Un jour, souto Enri IL', dins lou tèms de la Ligo,
un brave Tarascounen, que ié disien Veran, intrè
à
la vesprado, vers li Presicadott, pèr faire sa preiero.^
En pregant Dieu, s'endourmiguë, et, quand se revihè
la glèiso èro barrado. Alor s'anè amaga dins un coun-
fessiouna pèr espera lou jour. Mai, veici qu'à miejo
niue veguè bada 'no porto; e 'm'acô, dins la glèiso, in-
trèron, à cita un, uno sequèlo d'ome emé de langui
raubo, emé de capouchoun, que venien couspira pèr
durbi à la Ligo li pourtau de la vilo. Veran ausiguè
tout e retenguè lou mot de raliamen qu'èro la mort.
L'endeman de matin, tre que la glèiso fugue duberto,
anè tout dre irouba li conse e decelè la couspiracioun.
Li co un jura fuguèron sesi. Lou rèi, dis la crounico,
re-
coumpensè Veran, e, l'escais-notim La Mort ié toumbé
plus. Si descendènt lou porton encaro.

(Artn. Prouv., r878.)


LI TREVANT

A Tarascoun, un bèu dissate,


en fasènt la vihado,
au café de la Coundamino, uno colo de droulas
diguèron « Cambarado, voulès se
que nous amusen?
a lou ràfi doumas d'Esquirôli que jogo à la
dreto à la taulo dôu founs qua-
nous ié fau faire pou
Vers li vounge ouro, quand
tournara à soun mas, sabès
que passo contro lou cementèri?. Nous fau
proumié, ana querre de linçou, li bouta parti
sur la tèsto,
coume li capouchin. Voulès? »
« Zôu! »
E vaqui mi bôni-voio
que sorton d6u café, van cerca
de linçou que se meton
sus la tèsto pièi s'es-
cambarla sus la paret dôu cementèri, e van
brave ràfi pèr ié baia'n escaufètre. en esperant lou
Mai un vièi qu'èro au café
e que fasié semblant de
dourmi en un cantoun avié entendu lou
plan d'aquéli
galavard, e quand fuguèron deforo diguè
Sabes? au ràfi
« Aquéli gargamèu que vènon de sourti te
volon jouga 'n tour; van
se metre à l'espèro emé de
linçôu sus la tèsto, vers lou cementèri
pèr te faire
pou. Tè! devino que faire te vau presta 'n linçôu
lou cargaras coume éli; e quand saran sus la muraio,
tu plarUplan, sènso rèn dire, mounto-ié darrié.
De-
man riren. »
Ç'o que fai noste ràfi, cargo lou linçôu d6u vièi, e
'm acô, de galapachoun, en rasant le paret, vèn
atrouba li farcejaire, qu'èron deja pousta sus la mu-
raio d6u grand claus.
Vounge ouro de la niue sounavon à la vilo; la luno
masquejavo darrié de nivo sourne, lou vènt terrau
boufavo, li crous d6u cementèri estendien si bras
eici, uno eilà, e, li
negre, ü toumbo blanquejavon, uno escambarla
set escamandre, car èron juste sèt, sur la
muraio emé si linçôu blanc que fasien lou pounchu,
cavaucavon lou cresten, lis un darrié lis autre, aus- de
sant, beissant la tèsto, avançant, reculant, coume
trèvo de niue.
Lou ràfi, d'acachoun, sauto sus la muraio, e 'm
'acô,
fai tout coume éli, aussant, beissant la tèsto, avan-
çant, reculant, d'escambarlounsus lou cresten.
Tout-d'un-cop n' i' a un que dis
« Coulègo, lou repli
de vounge ouro a souna. Me
sèmblo que lou ràfi pou pas tarda de veni. Tu que
siés lou darrié, Bastian, reviro-te pèr vèire se vèn
pas. »
Bastian qu'èro lou darrié se reviro, e que te vèi?
Un grand trevant tout blanc coume du, que iê camino
darrié d'escambarloun sus la muraio. Emê la car de
sian
galino, Bastian, entre éu se dis « Sèmblo que
Un, dous, tres, quatre,
un de mai; coumten-nous!
cinq sièis, sèt. e vue! »
La tressusour l'aganto, si péu s'aubouron dre, Ii
dènt ié j'au trestres, e 'm 'acà fais is autre Bst! bst!
Lis autre se reviron; e Bastian, desparaula, pale
coume un mort, ié fai signe de coumta. Comton
un, dous, tres, quatre, cinq, sièis, sèt. e vue!!
Moun bèl ami de li sèt viedase esglaria
sauton de la muraio, entre-pacha dins si linçôu. Mi-
racle, de-segur, quand se coupèron
ges de cambo! E de
courre à Tarascoun, en se signant et resignant, que
semblavo qu'un diable li couchavo à cop de fourco.
i'
N' aguè quatre qu'au pourtau lou cor ié faguè
mau.
Vous demande, l'endeman, se i' aguè de galejado!
En Coundamino se viétutavon d6u rire.

(Artsi. Prouv., 1881.)


LOU PORC E L'ASE

Fablo poupulàri

Un jour lou vesti de sedo se trufavo de mèste Gris


Que siés de plagne! ié disié. Manges jamai
de paio, d'auriolo e de caussido. Regardo, iéu; que
me
paston de reprim, me fan bouli de tartifle.
L'ase ié repliquè
Gros testoulas, que sièr que te fagon bouli de
tartifle, d'abord que te saunon au bout de nôu mesl
Iéu, emai que m'estacon au pèd d'un roumias,
acampe
ma vidasso. E vive tant que vive; jamai me tuon,
siéu trop dur.

(Arm. Prouv., 1876.)


L'OME DE LA LUNO

Uno fes i' avié 'n ome que, tôuti li dimenche,


anavo faire un fais de bos. Lou bon Diéu lou veguè
ié diguè e
Matiéu! coume vai que travaies lou dimenche
Lou sabes pas que lou dimenche
es miéu?
Siéu un paure ome, Matiéu respoundeguè (car ié
disien Matiéu) e, dins la semano,
ai pas lesé.
Eh! bèn, Diéu ié faguè, iéu, rèn que pèr acà,
te vau metre dins la luno aqui manco pas de bos;
ié buscaiaras tant que lou mounde e,
sara mounde.
E, desempièi, Matiéu lou bouscatié,
coume l'apel-
Ion en Prouvènço, esmarra tout soulet dins lou soulèu
di lèbre, vai rebrounda t6uti li jour
sus la mountagno;
e, quand la luno es pleno e blanco, poudès lou vèire
negreja emé soun fais darrié l'esquino.
Au Lengadô l'apellon Bernat,
e, dins lou Ddufinat
ié dison Basi.

(Arm. Prouv., i88o.)


LI CAT, LI CHIN E LI GÀRRI

Quand li cat an acassa 'n gàrri,


avans de lou
mania, n'en jogon entre sis arpo. Coume vair Vous
lou vau dire.
Li cat emé li chin soun enemi de longo toco,
perqué
se dis d'aquéli que soun en malamagno
« Vivon
coume chin e cat. »
Un jour pamens, las de se faire la guerro, li
chin
emé li cat passèron un tratat da pas escoundeguèron
e
l'ate dins un trau de muraio.
Mai li gàrri, en furnant, troubèron lou papié lou
mangèron. E' m'acô, zôu! mai la e
guerro entre chi-
la
nassarié e la catuegno!
Es que li cat soun pas proun fort; e, desempièi, de
la maliço fan la casso au ratun pertout ozinte lou sèn-
ton. Mai touto fes e quanta que podon
arrapa quauque
miserable rat, avans de l'esquicha ié
renon à l'auriho
Ounte es lou papié, marrias?
L'ai manja, respond lou gàrri.
E'm'acô lou cataras trigousso e fai dansa lou
marridoun. pèr ié faire raca lou papié. paure

(Arm. Prouv., 1878.)


LOU CAMBARADO DE MOUSSU THIERS

Noste ami Mounselet, un valènt mantenèire di Feli-


bre, que sian urous eici de saluda remercia, noste
e
ami Charte Mounselet, raconto en quauco part l'anei-
dota seguènto
Quand Moussu Thiers ère Menistre, se rapelè d'un
siéu ami, un brave marsihés, vièi cambarado d'escri-
tôri que ié disien Moussu Roulandin, e, i'sscriguè
pou-
lidamen de veni passa quauque tèms à Paris dins
soun bèl oustalas de Menistre d6u Rèi.
Leu brave Roulandin se faguè 'n pau prega, sus
l'escampo qu'èro vièi e que cregnié li diligènci; mai, à
la fin, se décidé, e au bout de cinq jour de diligènci,
arribè à Paris.
Avié agu lou bômi tout de long ddu camin, èro abla-
siga de-founs. Se faguè davala dins un pichoun hôtel,
contro li Messajarié, pèr se'n pau requinquiha avans
d'ana vers leu Menistre.
Quand pièi se fuguè remés, s'escoubetè, chanfè
camiso, carguè soun àbi negre emé soun bèu capèu
e diguè
Fau parti pèr ana vèire Thiers. »
Mai avans de parti, vou pouncheja à la fenèstro pèr
regarda lou tèms
« Pion! dis, fau soupa eici. »
E sounè lou garsoun e se faguè servi un bon repas,
couquin de goil
Quand Moussu Roulandin aguè bèn tauleja, vèn
mai à la fenèstro.
« Plôu mai! dis, fau prene lou café. »
Au bout de quauque tèms retourno vèire.
« Tè, ve, plôu mai, dis, me
bagnariéu tout. Hôu!
vai, se fau coucha. Thiers, lou veiren deman. »
E se desabihè e 'm 'acô se couché.
L'endeman de matin, s'avanço mai di vitro.
Il Toujour
plôu, dis, lou cèu raja coume uno font!
Mai que tron de païs soun ana basti aqui! »
E Moussu Roulandin coumençavo de sacre ja.
Enfin venguè mie/our, e, toujour n'en toumbavo.
Ah! o? dis, plou toujour? Eh! bèn, vau m'en-
tourna; iéu m'enchau pas pèr Moussu Thiers, d'ana
pesca'n bon raumatisme. »
E bloussu Roulandin, proumte coume la poudro anè
reteni sa plaço, e, cinq o sièis jour après, rintravo dins
Marsiho, sènso avé vist soun ami Thiers.
(Ârm. Prouv., i88o.)
LI DOS GALINO

Èro lou darrié iour de Carnava, aquéu jour


d'ùni appellon Crebàssi, d'autre Espetàssi. A que
cho d'aubo, se vesié dins lou vilage de Serignan, poun-
alin d6u coustat de Beziés un remenadis de femo
que se pôu pas dire. Quàsi t6uti anavon au four de
Mèste Crubèsi, qu'avié la reputacioun de bèn
apresta
ço que iê pourtavon; e, s'aquéli femo èron tant mati-
niero, es qu'avien pôu de pas trouva plaço dins lou
four pèr si fougasso à l'oli, si biscoutin, si
poumo à la
ddafino, si croucanto, sis auco, e subre-tout pèr si
pastis, aquéli gros pastis que noumon de croustado.
Un pau avans miejour, Il coumaire s'entournavon
à l'oustau emé si plat, si tian e si tourtiero, ounte tuba-
von, Il bôni causo que venien de tira dôu f our, bèn
espoumpido e aprestado à poun. Li carriero n'èron
embaumado. Touto aquelo pitanço qu'emé
sa bono
6udour aurié revengu'n mort, passavo davans la porto
e sauta lou nas de Mèste Cauvin, un vièi pescadou,
qu'avié soun oustau, diguen pulèu sa turno, à quàuqiii
pas d6u four de Crubèsi.
Couifa d'uno longo bouneto de lano, qu'èro estado
roujo, uno pipo negro e d'escouado entre li brego,
Cauvin, emé Il pèd sus lou lindau, èro asseta sur un
vièi plot, en dedins de la porto redouno e basso de sa
cafourno. Quand tôuti anavon faire si freto, eu, noun
avié pecairel pèr soun carnava que quàuqui liéuro de
teniho qu'avié pescado dins la mar en se bagnant jus-
qu'is espalo. De teniho! lou plus marrit couquihage
lou
que se posque vèire; n'en manjarias belèu tout
mane dôu jour que vous levarias pas la fam.
Adounc, Mèste Cauvin noun avié pèr dina que de
teniho. Cado f es que passavo uno croustado, levavo
lis iue au cèu o pulèu au saumié, ounto èron empe-
gado quàuqui cacalauso. Poudié n'i avé dos o tres
dougeno.
Acô sara lou segound plat! dis à la f in lou paure
diable que la malo fam talouno. E se bouto li toumba
'mê soun escoubo de genèsto.
Anen! bouta Il teniho
Cauvin jito dins la chaminèio quàuqui branco verdo
de tamarisso e boufo que boufaras, emé la bouco, pèr
lis aluca. Aquelo marrido ligno, acô se saup, fai mai
de fum que de fîô.
D6u tèms que s'escrimo à-n-aquéu travai, ausis un
pichot brut d6u coustat de la porto. Guincho e, à
travers lou fum, vous vèi, sus lou lindau, dos bèlli
galino capeludo, qu'en aloungant lou côu, teste/on de
drecho e de gaucho e sèmblon se dire Intran o intran
pas?
Intron! Vèn à passa Ion. tonmbarèu de l'escoubihaire,
nôsti galino an pôu, sauton dins la cousino. Mèste
Cauvin s'esquiho de-long de la paret jusqu'à la porto
la bute., ferrouio, e, çai sian! sauta, enrabia,
sus li
dos galino; Il sauna, li plume, li curo; Li. chapouto à
tros, n'en bouto uno à l'oulo, l'autre dins la cassolo;
e, boufo que boufaras, pèr faire flameja /oN marrit fiô
de tamarisso.
Met l'oulo sus Ion flô, de braso soute lou trespèd;
mai lou fum es tant espès que pèr pas s'estoufa, lou
paure Cauvin fau que duerbe la porto.
Lou vaqui mai à sa cassolo e à soun oulo; remeno
sa fricasso em'un culé de bos pèr que s'arrape pas
qzzand, en se revirant, vèi, drecho sus sa porto, la
véuso Rignaqueto que ié vèn
Bon-Jour, Mèste Cauvin!
Emai à vous dono Rignaco! ié fai lou vièi pes-
caire en boufant lou fid tant que pôu.
M'an di que mi galino capeludo, mi dos-bèlli
negreto, èron intrado eici, e que n'en
soun pas
tido.
Ve-n-aqui uno que tubo respond mèste Cau-
vin en fasènt sauta la glouto e risènt soute capo. Quau
es lou gargamèu que pôu avé di acô?
Me l'an pamens bèn afourti, repren la
pauro
femo que la fumado emborgno.
Bon! ve-n-aqui un autro bello! replico lou
pes-
caire en remenant emé la cuelro la segoundo galino
que cantavo dins l'oulo.
Cauvin, ma fe, diguè acô tant naturalamen
que la
bono vesino s'enanè sènso mai saupre, en
se reprou-
chant meme de l'avé acusa bèn innoucentamen. Es
pas necite de dire que Cauvin, avans la niue, aguè
chica li dos galino. Li teniho e cacalauso ié servi-
guèron fust pèr se desgreissa li dent.
Tant soulamen, quàuquis annado après, aguènt, pa-
rèis, remors di dos poulardo à l'estoufado, vouguë
metre sa counsciènci en repaus, e, dounè à dono Ri-
gnaco uno medaio de couire, qu'avié, esprès pèr elo,
aducho di Sânti-Mario. La medaio valié dous sbu es
ansin que se fan li restitucioun.
(Ami. Prouv., 1872.)
BERTRAND D'AT

Aquest an li vigno an douna; la justaio a manca


pèr recata lou moust; li tino coumoulo escampavon
de pertout; e, li prouprietàri d6u Miejour, esmougu de
la pôu que soun vin noun s'escoule, enraca, inounda,
ennega dins soun vin, souvèton qu'uno causo, uno
bono envasioun dis ibrougno d6u Nord. E, certo,
mis ami, eiçô n'es pas de rire! Se vènon pas li Fran-
chimand à nosto afudo, se countunian, coume li chin,
d'èstre béu-l'aigo, de nous coucha 'mé li galino sèns
nous refresca lou bè, e de faire la bramado is embria;
s'arrousan pas nôsti vihado emé d'dli de gavèu; se
fasèn pas, aquest ivèr, d'espetaclôusi castagnado; se
jogo pas la canto-bruno à Sant-Martin; se coulèn pas
f èsto sur fèstô coume nosti segne grand, e, s'un jour
l'autre noun cargan pas la cigalo, jamai veiren lou
founs de nôsti bouto, jamai veiren la fin de noste vin.
Es bèn ço que sabié, e ço que prevenguè pèr soun
engèni lou sage Bertrand d'At.
II

Un an, ai ausi dire, i'aguè coume aquest an uno


grosso vinado; lis ase de vendêmio se i' èron escranca;
li trouiaire e destregnèire se i'èron relassa basto,
i'avié regounfle, e li prouprietàri, particulieramen
aquéli d'At, èron en pensamen pèr se desfaire de soun
vin.
Un jour que se lagnavon, Mèste Bertrand ié venguè
'nsin
« Ato! pièi, mis ami, f au pas se
metre à la perdudol
Diàussil de que gemissès tant? Aboundànci pou pas
nouire. Tenès, fasès-me bon de m'aplaudi en tout
pendent uno semano, e, vous proumete, avans la fin
d6u mes, de vous chabi tout voste vin.
Santo-Ano-d'Atl Bertrand, respoundeguèron lis
Atés, se' nous rendiés aquéu service, fariés parla de
tu pèr la vilo di gàrri!
Eh! bèn, leissas-me faire! »

III

Sus-lou-cop Bertrand fai faire crido pèr caire e pèr


cantoun, dins lis endré vesin e principàli vilo que, lou
tant d6u mes courrènt, escalara sur un di mourre que
douminon At, e d'aqui, emé d'alo de soun envencioun,
s'abrivara dins l'èr e voulara.
Pièi fai lou tour dis oste e di cabaretié
« Mis ami, dis, aprouvesiounas-vous! lou tant dàu
mes, i'aura'n gros mounde en At
Zôul garças de fricot, e pebras, e salas! La sala-
dure demando bagnaduro. e, l'oste, lou sabès,
gagno
que sus lou vin. Dins li sausso, fichas-ié de sebo la
sebo fai béure e mantèn la set! Au dessert, d'ambrï-
cot, l'ambricot es ibrougno. e de nose; zôu! de nosel
que fan trouva lou vin bon. »

IV
Au jour di, coume avié previst Bertrand,
toumbè
dins At un mounde fàu; d6u Luberoun d'en Durènço,
e
e de la Gavoutino, e de la malo part! Li gènt, dins lis
aubergo, èron quicha coume d'anchoio bravamen
meme èron vengu la vueio.
En esperant pamens que Bertrand fugue lèst,
taulejo, se flasquejo, se met Il bouto à se
man
« A la santa de Pome alul
Bon bèn ié faguel
Touquen encaro un copl
Longo-mai, cambarado! »
E poutaras de courre, e boutarèu de
se veja.

v
T'out-d'un-cop la troumpeto Tourou-toutou! Tou-
rou-toutou
« Ai! lou voulaire vai parti! Noun, escouten lou
troumpetoun
Bertrand d'At fai assaupre, pèr raport au tèms
qu'es à la plueio e que pourrié bagna sis alo, partira
de
que deman, mai deman de tout segur, à tres ouro
tantost!
Ah! paure! cadun fai. malavalisco lou destourne!
Mai pamens, sian eici, tant vau espera deman. »
E, zôul pèr tua lou tèms jogon i bocho, au buto-
avans, à la quatreto; e, saunon mai
li bouto e bevon
coume trau
A la santa de l'ome alu!
Toumben uno bourro!
Quichen encaro un age.
Là, là! que lou bëuriéuf
Vejas! vejasl que quand n'i'a gaire, me fai
maul »

VI

L'endeman, à tres ouro, enfin Bertrand parèis; pa-


rèis, emplumassa de cap à pèd, coume un aucelas
moustre, emé dos gràndis alo facho de plumo d'auco,
Bertrand! Vivo l'ome
e, lou pople afouga, crido Vivo
voulant!
L'acoumpagnon à foulo adaut de la mountagno
s'enau-
mounton sus li téutisso, escalon sus li bàrri,
bron sus li pin. Èro uno boulisoun!
Quand es au bout de la mountagno, lou coumpaire
Bertrand, d'autl espôusso sis alo. Téuti li gènt ba-
voula 'no
davon emé lou cou en Ver, qu'aurias ausi
mousco. Espôvtsso sis alasso, un cop, dous cop, tres
cop.
E li replego mai.
« Que i'a? crido lou pople.
l'a, respond lou voulaire que
plumo à l'alo drecho. La me manco uno
vau metre tout-d'un-tèms,
e, sèns fauta, deman à la memo ouro, veirés
que par-
Sacre couquin de goi! se fan li regardaire,
daumage! vuei èro un tèms chausi! Mai, es
qué ié sian, fau espera la fin. anen, per-
Retournon à la vilo, au jo, i cabaret;
d'àutri bouto e se tourno abéura lou se trauco
coucourdié
« A la santa de l'ome alu!
Se n'en cantavian uno!
Après pechié béuren fuieto, qu'avès pou?
Sian pas eici pèr s'acampa de bèn.
Et got de se turta e boutiho d'ana. »

VII
L'autre endeman, Bertrand emé tout lou
mounde
après, escalo mai sus la mountagno. An!
aqueste
cop sara de bon.
E lou nouvèl Icare, uno fes arriba
choun ddu serre, boulego mai lis alo sur lou poun-
coume pèr
vanc. pièi, tourna-mai s'aplanto, cabassejant e prene
bras-
se jant.
Que tron es mai eiçô?
«
Anen, vese ço qu'es, dis Bertrand d'At fau
encaro uno plumo à l'alo gaucho.
Fau encaro uno plumo? ri i'a que cridon,
ane
s'en au bourrèu! e que lou diable l'emplumasse!
Leissas-me plagne, iéu! U replico Bertrand, car,
ahl mau-
pèr ço que vous costo, sequèlo d'estournèu,
grabiéu avès dre de creniha!
A resoun, aquel ome! n'i'a que vènon.
Anl per-
qu'avèn tant fa resten encaro un jour. e tournen
marrit. »
bagna l'encho aquéu pichot vin d'At es pas

VIII
l'autre, lis
E de fiéu en courduro, ansin d'un jour à
fuguèsse
abéurè Bertrand, d'aqui-que tout lou vin se -qn eron
escoula. Li mai dubert, coumprenènt à la fin darrié.
la truf o, s'enanèron; li plus badau restèron
li
Es despièi que se dis en prouvèrbi:

A d6u mau de Bertrand d'At,


Uno plumo ioujour ié manco pèr
voula.

(Arm. Prouv., 1866.)


L'AUCÈU BLANC

Uno fes i'avié 'n ome que se remaridè. E, aquel


ome, avié 'n pichot de sa proumiero femo, em' uno
chato de sa segoundo. E lou pichot lou mandavon à
l'escolo.
E veici qu'un matin la femo avié pasta pèr faire
de pan nôu; e, quand lou pichot drole retournè de
l'escolo, diguè à sa meirastro
Maire, m'avès ges fa de fougasseto?
Si, diguè la meirastro, es aqui dins la mastro
tè, pren-la.
E, cozame lou pichot se courbè dins la mastro pèr
aganta la fougasseto, la couqnino de meirastro leissè
toumba lou curbecèu, e, cra! ié tranquè la tèsto.
E'm'acô la meirastro faguè couire aquelo tèsto, e,
à l'ouro ddu dina, la mandè pourta à soun
ome pèr sa
chatouno d'elo que ié desien Catarineto.

II
E'm'acô long d6u camin, Catarineto 'rescountrè 'no
aamo, uno bello dama que ié venguè
Ounte vas ansin, pichoto?
Vau pourta lou dina à mouti paire qu'es à la
terro que labouro.
Tè, mignoto, vaqui uno bouito; ié rejougneiras
lis os que toun paire jitara, e pièi au pèd d'un aubre
amaras l'enterra.
Coume i'avié di la damo, ansin faguè Catarineto
à mesuro que soun paire jitavo pèr lou sbu lis os de
la testeto, Catarineto lis acampavo e dintre la bouito
li rejougnié.
Pièi, quand lis aguè téuti, s'enanè 'mé sd bouito, e,
anè l'enterra au pèd d'un éuse.
Mai avans de l'enterra, vouguè regarda dedins, e,
n'en partiguè 'n aucèu, un poulit aucèu blanc que
cantè eoume eiçô
Ma meirastro E mastega;
Pico-pastro Ma sourreto
M'a fa bouli Catarineto
E perbouli; Souto un éuse, m'a'nterra..
Moun paire, E riéu!
Lou labouraire Chiéu! Chiéu!
M'a manja Encaro siéu viéu!

III

E sur 2'encans d'un capelié e


cantè sa cansouneto. E lou capelié sourtiguè sur sa
porto l'aucèu blanc
Poulit pichot aucèu, que cantes
Redigo un pau ta cansouneto, ta dounarai
capèu. un bèu
E' m'acô l'aucèu blanc se meteguè à cania
Ma meirastro E mastega;
Pico-pastro Ma sourreto
M'a fa bouli Catarineto
E perbouli; Souto un éuse m'a'nterra..
Moun paire E riéu!
Lou labouraire Chiéu! Chiéu!
M'a manja Encaro siéu viéu!

E'm'acô lou capelié ié dounè 'n bèu capèu.

IV

E'm'acô l'aucèu blanc s'envoulè


sus l'ensigno d'un
orf èbre e cantè mai sa cansouneto.
E l'orfèbre sourtiguè e diguè à l'auceloun
Poulit pichot aucèu, que cantes amoundaut ?
Redigo un pau ta cansouneto, e iéu te dounarai
cadeneto d'or. uno
E'm'acô l'aucèu blanc se meteguè à canta
Ma meirastro Moun paire
Pico-pastro Lou labouraire
M'a fa bouli M'a manja
E perbouli; E mastega;
Ma sourreto E riëu!
Catarineto Chiéu! Chiéu!
Souto un éuse m'a'nterra. Encaro siéu viéu!
E l'orfèbre ié dounè 'no cadeneto d'or.

E'm'acô l'aucèu blanc s'envoulè sur la capoucho


d'un moulin de vènt e recczntè sa cansouneto. Lou
môuniê sourtiguè e diguè à l'aucèu blanc
Poulit pichot aucèu, que cantes amoundaut?.
Redigo un pau ta cansouneto e iéu te dounarai uno
pèiro de moulin.
E'm'acô l'aucèu blanc se meteguè à canta

Ma meirastro E mastega;
Pico-pastro Ma sourreto
M'a fa bouli Catarineto
E perbouli; Souto un éuse m'a'nterra.
Moun paire E riéu
Lou labouraire Chiéu! Chiéu!
M'a manja Encaro siéu viéu!

E'm'acô lou môuniê ié dounè uno de si molo.

VI

Adounc, l'aucèu blanc, aguènt pres sa voulado,


anè bèn se pausa sur la fenèstro de soun oustau; e
fasènt riéu-chiêu-chiêu, dïguè sa cansouneto,.
Soun paire sort sus la porto, e, lou bèl aucèu blanc
ié laisso toumba lou capèu.
Catarineto sort, e, lou bèl aucèu blanc ié jito sus
soun côu la cadeneto d'or.
La meirastro diguè l'aura bèn quaucarèn pèr
iéu! Mai, coume vôu sourti, patafl6u! l'aucèu blanc ié
traguè sur la tèsto la pèiro de moulin.
(Arm. Prouv., 1879.)
GÀSTI-PÀSTI

Lou massoun Gàsti-pàsti canejavo à visto


de nas,
coume li chin quand lavon li tripo. Un jour
que ras-
savo un saumié
« Pichot! cridè à soun manobro,
mesuro un
quant i'a, dôu cantoun de l'oustau à la porto pau de
l'estable.
Mèstrel diguè lou pichot, i'a dos loungour de
pasto-mourtié, tres fes lou manche de la tiblo, quatre
travès de det, em'uno briso mai.
Vai bèn, diguè lou massoun.
»
E, lou saumié rassa, lou mounton
sus lou cubert.
« Bèco de toun constat?
Nàni es un pau court.
Emai d'eici es court! Sacre couquin de
Milo! »
Eh! bèn, Messiés, quouro l'avias vist,
un saumié
court di dons caire?

(Arm. Prouv., 1885.)


LI SÈIS REPAS DI MEISSOUNIÉ

Un an que meissounavon de Patiras, Zou


Moussu, èro éu-meme queau mas
menavo soun bèn,
venguè 'n pau vèire si daiaire. Li trouvè
que gousta-
von, e pèr modo de galeja, ié diguè
Santo de nouml la calour, m'es avis
desmanjo gairel lou tuo-verme, lou dejuna, lou que vous
béure, lou dina, lou gousta, Zou grand-
soupa, sièis repas dins
un jour! Sèns coumta Zou barrau que ié sias penja de-
longo. Sabe pas coume fasès pèr digeri tout aco!
Aquéu gros bâusaru! li pres-fachié diguèron
miejo voues, entre éli, en l'espinchant de-galis,
à
lou voudrian vèire à nosto plaço tout lou
sanclame
dôu jour, la daio en man, à vai-e-vèn!
Moussu, ié vèn Zou baile, tenès,
vous vau aprene
coume fasèn pèr digeri.
E' m' acô l'ome, dins l'estouble, acampo dos
mouto
de terro; pièi n'en met uno dins la pôchi de
si braio
pedassado e l'autro dins aquelo di braio dôu Moussu.
Que fasès? qu'es acà? aquest ié vèn.
Dins vosto pôchi, alor ié vèn Zou baile, gardas
aquelo mouto; seguissès-me dins la versano.
Vous
respoundrai au bout de la sôuco.
meissounié que
E, à grand cop de daio,vaqui moun
bourgés i' anavo après, en
se groupa au travai; e lou
passejant emé sa cano.
fai
Au bout de l'endaiado, lou segaire s'aubouro e
au Moussu
Mousu, regardas vosto mouto.
La veici, diguè l'autre.
Es bèn entiero, pas verai? coume quand laves
Aro anan vèire la miéuno.
embrenigaao,
E, lou baile de sa pochi sort sa mouto
qu'èro plus que de briso.
brandussant la
Moussu, dis, vaqui coume, en
daio, frin! fran! –M segaire fasèn la digestioun.
(Arm. Prouv.,
LI DOUS A.VARE

Vous trouvarés que l'Araca, un vièi rabino-sardo


qu'aurié, pèr espargna, parteja 'n péu pèr lou mitan,
un jour ausiguè dire qu'au vilage vesin un certan
Pèd-de-Lume èro lou rèi dis espargnaire.
Fai toujour bon aprene. L'Araca, l'erideman matin,
venguè dounc atrouva lou famous Pèd-de-Lume pèr
Zouquestiouna 'n pau au sujèt de l'espargne.
Pèd-de-Lume, tout just, venié de se leva,
e, de si
det croucu, pèr se desembouia, se penchinavo emi lis
ounglo.
Bon-jour!
Bon-jour!
Me conneissès belèu pas, l'Araca ié diguè, siéu
l'Araca.
L'Araca? fouche, si! ié faguè Pèd-de-Lume, ai
entendu parla de vous que, parèis, sias un mèstre pèr
faire courre la barioto.
Tout à voste service! reprenguè l'Araca. Veici
dounc pèr ço que veniéu. M'an après, l'autre jour,
que, vous peréu, coumpaire, noun degaiavias pas lou
viéure, e, sabès que la Vièio voulié jamai mouri,
pèr-ço-que toujour aprehié, siéu eici pèr avé l'ou-
nour, l'avantage en même tèms, de faire vosto cou-
neissènço e pèr m'assabenta dins aquelo grand sciènci
que s'apello l'espargne.
Tout à voste service! répliqué Pèd-de-Lume en
ié toucant la man. Âvès pas dejuna?
Nàni.
Eh! bèn, coumpaire, dejunarés emé iéu; e, se
lou permetës, vau sourti un moumen, pès achata
quauco pitanço.
Vous acoumpagnarai, l'Araca ié faguè, qu'an-
sin, se vous fai pas mai, aprendrai à marcandeja.
Anen.
Anen.
E mi dons grincho, tout tirassant la groupe parton
pèr lou marcat. En passant davans lon fournie
Tè, se prenian de pan? Pèd-de-Lume diguè.
E ié vèn au fournie
Es bon, vuei, voste pan?
Ah! diguè Gasto-pasto, vuei avèn bèn apresta
quand tastarés aquéu pan, vès, es un burre.
E se virant vers soun coumpagnoun
Que n'en disès? faguè Pèd-de-Lume tout en
richounejant de caire, d'abord que lou burre es
meiour que lou pan, s'anavian dounc croumpa de
burre?
Anen croumpa de burre.
E, zôu! patin-patan, van vers misé Greset, la mar-
chando de burre.
Bonjour, misé Greset, voudrian un pau de
burre. Es bon, vuei, voste burre
Moun burre? vès, tastas-lou; acô 's fin coume
l'Óli!
Que n'en pensas? faguè aquéu finas de Pèd-
de-Lume, à soun coulègo l'Araca, d'abord, parèis,
que
l'èli es plus fin que lou burre, s'anavian croumpà-
d'ôli
Dau! anen croumpa d'Mi.
E intron vers tanto Bougneto
Bonjour, tanto Bougneto! voudrian un
pau
d'oli. Voste oli es bon, au-mens!
Moun ôli? regardas-lou aco 's linde, aco 's
clar coume l'aigo de roco.
Tè, diguè Pèd-de-Lume, sian pas dous
garga-
mèu? d'abord que la bono aigo es mai claro que l'oli,
eh! anen dejuna à la font.
E' m' acô, tôuti dous anèron, d'aquéu pas, s'a-
mourra à Za grand font; et dejunèron d'aquéu biais.
[Arm. Prouv., 1892.)
LA TERRAIO RQUTO

Cade païs fournis soun mounde; i' a pertout de


bouf ounaire e pertout de bôni gènt.
A Saint-German, dins la mountagno de Lauzero,
tres levènti d'Alès jouguèron uno fes uno farço amaro.
Venguèron au cabret, coumandèron lou dina
e se
faguèron passa pèr de marchand dôu coustat d'aut.
« Anas souna Ion troumpetoun dison à l'oste. »
Lou troumpetoun arribo
« Bon-jour.
Bon-jour! Vous fau ana crida pèr lou vilage
que
vènon de descèndre, à l'aubergo dôu Cade, tres
ne-
gouciant que croumpon la terraio routo; e qu'aquéli
que n'an, vogon bèn l'adurre lèu que se n'en pagara
quatre sou la liéuro. »
Lou varlet-de-vilo part, e, en tôuti li cantoun de
Sant-German
Tourou-toutou 1 tourou-toutou Vous fau assau-
sauvre qu'à l'aubergo d6u Cade vèn darriba tres ne-
gouciant que croumpon, à quatre sdu la liéuro, la
terraio routa. Parton sèns fauto deman de-matin.
Aquéli qu'an de tèst podon se despacha.
Li raiôu de Sant-German, d'ausi aquelo an6uncio,
restèron tant-sié-pau esbalauvi
Quatre sou la liéuro, la terraio routa! Mai
es poussible ?. Quouro acà s'èro vist? Dèu èstre
quanco talounado. Que! hou! cridaire, es bèn de
bon?
Es talamen de ban que, iéu, pèr lou proumié,
me vau mètre à-n-acampa.
Santo que cantol pèr moio! aquelo tubo! E quau
saup que n'en fan?
Es belèu, venié l'un. pèr repasta l'argelo; d6u
vèire rout n'en fan bèn de vèire ndu!
O, belèu, venié l'autre, pèr n'en tira l'esmaut e
fabrica de pourcelano.
0, bessai pèr garni lou cresten di paret.
O,
O quau saup, pèr carga li canoun à mitraio.
bèn, diguè 'n finocho, pèr se trufa de voste
nescige.
Ato! pièi, que riscan? faguè 'no vièio. Iéu vau
toujour pourta ço que pau trouvarai.
N'en part uno, n'en part dos, e, de galapachoun,
van pourta dins si cabas quàuqui tros de dourgo routo.
Li marchand, avenènt, eisaminon li tèst, arrapon l'ar-
chimbello e peson tout sougnousamen. Coume dis lou
Marqués de la Faro-Alès (qu'a mes éu-meme en poulit
vers aquelo istourieto)
« L'on aurié di que pesavon
de sedo! »
E, ma fisto! acà fa, pagon rubis sus l'ounglo.
Quand se saup dins l'endré qu'es pas de badinage,
quand se saup qu'an pesa e qu'an paga tin-tin, ah!
mis ami de Dieu! tout Saint-German se bouto en
cerco.
Mai d'acè rout, n' i' a pas que n' i' ague, lou sabès.
Pèr n'en cueie un panié, faudrié, de-fes-que-i' a, furna
quaranto androuno. Basto, porton ço qu'an, e nôsti
lamo d'estrangié toujour-que-mai serious, chaspon la
marchandiso, peson lou det sur l'osco, e, ço que i'
a
de bèu, pagon courrentamen. Èro un proufié tout clar.

« Eh 7 sauverdiéu se diguèronLi raiôu, sian pas


de nèsci? Aco 's un pesca borgne! es lou pater dis ase!
esclapen la veissello de nôstis eiguié; zôu! aproufoun-
dissen nôstis escudelié. Aqui auren de clap emai de
tèst à jabol. A quatre sou la liéuro, nous vèn encaro
à comte; auren d'eisino novo, emai d'argent de-sou-
bro. »
Li femo, vous dirai, contro-istèron bèn
un pau,
mais l'apetis dôu lucre à la fin l'empourtè. E, mi
Sant-Germanen courron à sis oustau. Brin-brou! vaqui
d'esclapo! Clin! clan! Zôu dins la saco! Semblavon
fou. Ma bloundo faiènço de Sant-Quentin, pataflôu!
Adiéu, mis escudello! adiéu, mi curbecello! Li plat
e Il plato, lis oulo e pignato, lis assieto escricho, li
verd viro-troucho, pin! pou! E se despachavon! Li
dourno à bournèu, bebeiroun à boussoun, gadouil à
maniho, flou! Quatre sou la liéuro! Li dourgo
e J
dourgueto, li cruco e li crzlguet, ourjôu ourjoulet,
e
cri! cra! Li gènti gourgoulino, li toupin e toupino,
bandello e bandeloun, cassolo e cassouloun, pou! tout
à-n-un mouloun! Quatre sou la liéuro. Li jar-
roun ulious, li pechié vinassous, li poutaras becu, li
boucau bregaru, Il douire ventraru, zôu! contro la
muraio! Li gerlo e li brunido, carajàu, bujo e boum-
bouno, adessias! Fin-qu'i quéli gresa, fin-qu'i pudènti
berenguiero, embreniguèrontout e faguèron pas gràci
à-n-un cagaraulet!
Aurias jura qu'un terro-tremo, o qu'uno orro bour-
toscq aclapassavo lou pals!
Or li tres bôni voie, dins la salo de l'aubergo, en-
tandôumens fasien si panto e se toursien dôu rire.
Mai, es aro, capoun, que fau jouga sarral car, gara
l'espdussado, se mancon la chameto!
Urousamen la niue toumbavo. La roumpeduro fa-
cho, li Saint-Germanen carrejëron dins de sa l'espe-
taclous degai, e risien pas.
Vejan! vèn un di gvuezpo, anen plan e acampen
bènï En estènt que se fai tard, anan d'abord pesa,
chasco pesado me-
uno pèr uno, li pausito; pièi sus
tren lou bourdarêu. E' m' acô, après soupa, vendrés
tira vosti senepo. E, se Diéu vou, anas, vous man-
cara pas un sbu. Revendren
Basto, basto, messiés, acô vai bèn.
après soupa.
Après soupa f aguèron pas d'alàngui en se
fretant li man, li pàuri bedigas revenguèron mai t6uti;
e, trouvant porto de bos,
esperèron deforo. Mai
aguèron lesi de prenë la civèco, car H tres farcejaire
avien grata pinedo, e, èron deja liuen.
A quàuqui lègo, rescountrèron un terraié
Brave ome, ié diguèron, voulès chabi vôstis
oulo?. Anas-vous-en à Sant-German!
(Arm. Prouv., 1867.)
LOU PICHOT CAPEIROUN ROUGE

Un cop i' avié 'no pichoto que ié disien lou Capei-


roun Rouge. Sa maire ié boutè, dins un pichot panié,
un pot de burre em' uno fougasseto e ié diguè
Mignoto, vai pourta acô à ta grand.
Lou pichot Capeiroun Rouge se meteguè dounc en
camin e, pèr camin, ressountrè leu loup, em' acô lou
loup ié venguè
Pichoto, pichoto! ounte vas
Vau vers ma grand ié pourta 'n pot de burre
em' uno fougasseto.
E de que camin vas passa? don camin di peireto
o d'aquéu dis espingleto;
D'aquéu dis espingleto, qu'ansin n'acamparai.
Mai toun panié t'empachara. Baio-me toun pa-
nié, que te Ion pourtarai. E. iéu, ve, passarai dôu
camin di peireto e nous retrouvaren vers la porto de
ta grand.
E lou Capeiroun Rouge iê baiè soun panieret. E
lou loup part à grand courso pèr arriba proumié.
Quand f arriba
uguè
Pan! pan! à la. porto.
Quau es aco? criâè la grand.
Es iéu, diguè lou loup, es iéu, vosto feleno que
vous aduse un pot de burre em' uno fougasseto.
Eh! bèn, ausso la eadaulo, e pauso-lèi dessus
la taulo.
E, m' acô lou loup intrè, se iitè sur la grand e la
devouriguè. Pièi, quand aguè proun mania boutè ço
que restavo dins l'armàri e lou sang dins un plat
souto la taulo.
Après, lou loup carguè la couifo de la vièio e s'anè
coucha dins soun lié.

II

Lou paure Capeiroun Rouge à soun tour vèn pica


Pan! pan! à la porto.
Quau es acô? cridè lou loup.
Es iéu vosto pichoto, que vous aduse d'espin-
gleto.
Eh! bèn, ausso la eadaulo e li métras dessus la
taulo.
Vous adusiêu un pot de burre em' uno fougas-
seto mai ai rescountra lou loup, que m'a demanda
moun panié; ai agu pou que me mangèsse e i' ai
douna.
E as bèn fa, mignoto!
Mai, ma grand, ai uno bello fam!
Tè, fai bada l'armàri ié trouvaras de viando
e manjaras.
E, dôa tèms que la pichoto manjavo la viandasso,
Lou loup fasié
Hou! la pichoto que manjo la car, la car de sa
grand, la car de sa grand!
Dequé disès, ma grand? que mange vosto car?
Hèi! noun! Te dise de te 'n pau despacha, que
te vendras coucha.
Ma grand, ai uno bello setl
Tè, béu dins aquéu plat qu'es plen de vin souto
la taulo.
E, d6u tèms que bevié, lou loup fasié
Hou! la pichoto que béu lou sang, lou sang de
sa grand, lou sang de sa grandl
Mai, dequé disès, ma grand? Que beve voste
sang
Hèi! noun, te dise que iéu ai belèu cènt an.
Ma grand, ai uno bello soml
Eh bèn, vène te jaire, mignoto, contro iéu.

III

Quand lou Capeiroun Rouge pièi se f uguè coucha,


atrouvè dins lou lié de cambo t6uti pelouso!
Boudiéu! ma grand, mai avès bèn de péu i
cambo?
Acà 's de vieiounge, moun enfant!
Boudiéu! ma grand, mai avès bèn un gros parla?
Es pèr miés me faire ausi, moun enfant/
Boudiéu! ma grand, avès bèn de grandis au-
riho
Es pèr miés t'escouta, moun enfant?
Boudiêul ma grand, avès bèn un gros nos?
Es pèr miés te sèntre, moun enfant?
Boudiêul ma grand, avès bèn d'iue lusènt?
Es pèr miés te vèire, moun enfantl
Boudidul ma grand, avès bèn de lbnguis ounglo?
Es pèr miés t'arrapa, moun enfantl
Boudiéud ma grand, avès bèn de lôngui dent?
Es pèr miés te mania, moun enfantl »
E' m' acô lou loup, hau! la devouriguè.
(Arm. Prouv., 1883.)
TABLE DES MATIÈRES
TABLE

PROUMIEROPART/DO

L'Ome juste
Li Pastre
PROSO D'ÂRMANA

i)

Lou Pechié
La vaco dôu rèi Reinié
Lou vin dôu Purgatori

Lou Penjadis
Lou tregen de la poureelado
\~>

21

2"1
Apoundesoun de Niço 2K>
La Cardelino dôu papo Jan
Li quatre questioun »
Li Messourguié
\ou\'eu sistemo de louoounioucioun
Trinita
La
Lis Aliscamp
Lou Mau-parlant
.47

Lou veire du Rei Reinie sg


La civado ben granado 61

Li jounc
Lou papo Benezet XII

La neissenço d'Enri IV
63

57
Li darhoun engeniaire
Quitran
6s»

Lou seti du
Lou
Baus
La galino esplumassado ,7]
73

Lou Benedieamus 77
Remoustranço di biôu de la Camareo 79
TABLE

La
Lou
Faveto
Mistrau
L'avare de Peinië

Lou nis de béulôli


85
87
97

Nriero 105
Dous mot de Crihoun

Limousin .109
oste 115
Lou Pesou eU
La peticioun di
111
La proupreta dis Arlatenco
Lou Marrit
L'n mot d'un archevesque d'Avignoun

Renôsi
La Resso

127
Lou nis de tourdre
Jan

Gard 133
Pénitent 1 35
Moussu Sauvaire-Bartoumiéu
La lèbre dôu pont dôu
Li

de
Li Segne-Grand
la Vaeo i41

.i69
Jan

parte
,167
Li merinjano aia sartan
Lou rusticaire
159
rouanonnado 163
Un di dous fau que
Lou tros de
L'ecô
L'no paraulo de rei
Pau Areno
TABLE

P.4RTIDO

NOUVELLO PROSO D'ARMANA

Lou
Li

Linoum de camera 183


Lou Tian

Lou Paire
La
Lou viage en Avignoun

L'ase dôu partage.


dou grand-vie
.215
Lou
Lou cese
La vido en
La cresto de
Louteisserand ela Santo Vierge. .239
Lou dôu

.255
L'espigo de
Lisibu de
Lou code
L'aubo emé lis aubado maienco
TABLE

La couquihado 26
Lauzun 265
Un mot de
Lou Sabourun

Li merle d'L'zes 273


La devoucioun dôu baile Sufren

Lou
Lou
fiahutas 28
Lou froumage de baleno

eundelaire 283
la Manarro 28?
Li ll1ounjo de
Escaramouchet
Lou traire 287
La quatreneo femo .289
saussissot
Lamanoun 291
293
auriho 295
311
Lou taioun de
Pau de
Lis
Lou tros
Arri.
d'or
Catinat 299
317
Proufanadoun a la font de Vau-Cluso 303
Li Pourcelet
Jorgi Banet
A l'eseolo di grihet
La
Lou machoutié
]ou eu que fai lume
La proso
L'agneu de
prouvençalo 327
Dieu

Li Masc 341
Lou sa farinous
Lou Bisscst

Qu'es acô. PAiôIi ?


TABLE

TRESEXCO PART/DO

DARRIERO PROSO
D'ARMANA

Draguignan 357
.371
Proufèto
Lou Gros Peis
Lou Pounchié de Jaque
Lou Marrit Pagaire
Peitret 365

.t07
La Pauro Véuso

Desmaridaire 375
Lou Bacèu
Lou

Cigalo 405
Li Festo de la Tarasco

Crau 4 1
Lou Couguiéu e la
L'Orne tremuda en .Ase
Li Code de la
Lou chi vau de Don Cabesso
La Pesco

L'Ase engaja
La Neblo de Moulegés

Cese
La Mousco e la Fournigo

Li
La V'aco
Lou Sanctus
437
Lou Pichot Eiretage
Li Moble d'Arle

.la)
La Lanterne

Pastre 449
Quand Berto fielavo
La Rancuro de la Taraseo
Lou Sant
TABLE

Ltn bèu mnïracle


Lou

La Couscriptioun dis Endeca


La Poulïtico dou Café Chabas

Une
Dieu nous ategre

L'Ome de la

Lou Cambarado de Moussu


Li dos
Bertrand
blanc. .505
Li sièis
Lï Dous

Lou Pichot
Avare.5)5
Réimprimé
sur les Presses de l'Imprimeriede la Margeride
63570 Brassac les Mines
Son baccalauréat passé à Nimes,

suite le Congrès d'Arles


le
et celui d'À.x et 2
Jr R5n9' C'eSVa Première édition de Mireille

je'
son tour et ce fut un grand succès qui depuil
et

Vous aimerez peut-être aussi