Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
LES CONTES
PROVENÇAUX
CONTES. RÈCITS. FABLIAUX. SORNETTES DE MA
MÈRE L'OIE. LÉGENDES.FACÉTIES. DEVIS DIVERS.
l'a 'n ome qu'uno fes aguè 'n enfant; e'n agitent
aquel enfant ié vougué pèr peirin
un orne juste. Mai,
ounte lou trouva? Cerco que cercaras!
Vai rescountra Sant PUre; e sant Pèire ié vèn
« Que cercas tant, brave orne?
Cerque un peirin pèr moun pichot.
Se voulès que iéu vous lou tèngue?
Es que, l'orne respond, voudriéu
un ome juste.
Poudès gaire miéus toumba, sant Pèire ié dis.
E quau sias, vous?
Siéu sant Pèire.
Sant Pèire ? que pourtas li clau? sias pas juste
pèr quàuqui marrit pecat de mai de
o mens, metès lis un
au paradis e lis autre ci l'infèr. Sias pas l'ome que vole,
à-Diéu-sias! »
II
III
IV
O
de te counfessa, car n'as plus que tres jour à viéure.
Mort, o bono Mortl-vuejo dins moun calèu
un pau d'àli d'aquéu que verso, d'aquéu de moun drole
que n'a de soubro. »
Mai la nwrt ié repliqué
Se pou pas toun drole es moun fihàu, e, te souvèn
«
dounc plus, tarnagas, qu'as vougu pèr soun peirin un
ome juste? »
La Mort lou venguè quetre, coume avié di, tres jour.
après.
(Arm, Prouv. 1876.)
LI P ASTRE
dàu vaqutè
presenta à Sa Majesta bu Rèi, de la part
e di conse dou Martegue.
« Eh! bèn, ié diguè lou rèi, ami, que fai ma
vaco?
béu
Mounsegne, vasto vaco. ai à vous dire que
plus.
Alor! diguè lou rèi.
Mounsegne, vosto vaco. ai à vous dire que
manjo plus.
Alor! diguè mai lou réi.
Mounsegne, vosto vaco. ai à vous dire que
pisso plus.
Ato alor! faguè mai lou réi.
tant vau lou dire, vai
Mounsegne, vosto vaco.
plus dàu cars.
Ah! ço, vejan, coumpaire, adounc venguè lou
rèi, ma vaco béu plus, manjo plus, pisso plus e cago
plus! Mai alor es morto?.
L'avès di, Mounsegne, Vavès di! Es pas iéu que
sarai penja.
Adounc, lou rèi Reinié se meteguè à rire, e
digtsè au
messagié
Auriéu pas cresegu li Martegan tant fini
Oh! mai, l'ome cridè, es que siéu de Sant-
Chamas!
Ah! ne m'en diras tant, répliqué lou bon Reinié!
Jamai de Sant-Chamas sourtiguè de marrit muscle.
(Arm. Prouv. 1877.)
LOU ])OU PURGATORI
Dins la Savoio,
Jusqu'à Chamberi,
Soun tôuti en joio
D'èstre réuni.
A Vilo-Franco,
Au fort Mount-Auban
Niço la blanco,
Volon èstre Franc.
II
II
jour.^
Lou pauvre capelan dourmiguè rèn de quatre rousigue
Fuietè libre sus libre, se tabassé lou front, se
lisounglo.Latèsioiêfournissiêpas.
jardin,
Lou vièi Mèste Mauchuen que faturavo soun
ié vensuè
«
Santa-Déi! Moussu lou Curat, sias béat apensa-
menti!
Ah! mouri brave Mauchuen,
l'autre jotrr noste
à tria.
evesqtie m'a donna proun grame loujardimé, n'avès
Sepoudiéu vous servi, faguè
iue fan mai que doits, e, ma Uou
que de bada quatre
fan rego drecho.
Oh! moun bon, es pas poussible, figuro-te que
Mounsegnmr m'a pausa quatre questiouti estremamen
entrepachouso.
Bigas toujour faguèrespondre
Mauchuen.
à-n-aquésti quatre
Eh! bèn, me fau
causo 1° Ounte es lou mitan de la terro ? 2° Quant
Mounseignour ? 40 Que
peso la luno ? 3° Quant vau
se pènso ? loujardinié,
Moun Dieu, pas mai qu'acô? digué
lou pater dis ase. Leissas, leissas-me faire.
Se !n
escop Mounsegnour retourna,
meprestarés vosto soutano,
plaça.
m'abilzarai en capelan e respoundrai à vosto
Va?
nVa, digue Imï curât. »
III
en
jamai bèn pèr l'un que noun vague mou pèr l'autre.
Dâvid es en istanço pèr ôuteni brevet. Uno coumpa-
gnié deja se formapèr faire coungreia lta raço pourcino
lis aciounàripodor se présenta encà de
Avignoun, carriero de la Calado, n° 6.
(Arm. Ptouv. 1862.J
LA TRINITA
barri d'Arle!
Quand anarés en Arle,
dins uno draio founso qu'es au levant diLmo. Davalarês
plan-pian entre dos lèio de piboido pièi iout-d'un-cop
•vous troubarés dins uno andavo estranjo, entre dos
langui renguiero de pielo mourtttàri emé si œrbecèu
hadant de Uuen en liuen veirés quàuqui vièn capeleto
(entre autro, aquelo di Pourcekt cm' aqwdo don Duel)
pièi loat toumbèu di corne d'Arle que mouriguèronde la
pèsto pèr soun devouamen, enfin, au bout, la glèiso
antico e mita rouinado de Sant-Oimourat, Aco 's
tout ço que soubro, ai! las dis Aliscamp, Elysii Camp:,
lots retourne dis Ounibro de Vancian paganisme Ja se, 1.
repausolo déu vièi crestianisme, aco s tout fO que
sottbro! emé la malaneouniê que vous gagna lotl cor,^
de vèire s'avali tant -miserabïamen li retnembranço li
mai sacrado, li mounumen de tout un pople, e H vans
esfors de l'orne pèr se traire de Vâubïït.
(An». Prou-J. iSSi.)
LO U MAU-PARLANT
TRADICIOUN BAUSSENCO
EICELÈNCI,
Pèr uno circuldri en dato dôu 4 de setémbre
avès defendu li courso e coumbat de biôu, ci l'estiganço
qu'aquel espetacle brut acoustumavo li Prouvençau
ci la visto déu
sang e tendié à-n-acarnassi lou pople
ddu Miejour.
Acô's toujour la memo istàri li Prouvençau
de brutau, soun d'enrabia, soun
soun de sauvage. Sèmbh, de
vous entèndre, qu'an tua paire e maire. Dirias pas
que li Parisen soun d'eisèmple de vertu?
Coume aquel arrestat
nous pertoco grevamen, e
coume es aparènt, Moussu lou Menistre, de ma-
niacle e de manèfle nous an carga auprès de que
vous e nous
an acusa de crime banaru, venen enté respêt, mai pa-
mens eméforço, coume counvèn en de brazc negre
proutesta contro vosto diclio.
Car sian li tau de la Camargo, aquêli famous brau
marin, aquéli celébri brait negre, que janiai a dounta
batèn la palun desemptet
orneque porto capèu, que
que lou mounde es
mounde e que pastiirgavian «« le
mountiho de la mar avons que sant Lazare e li Sànti
Mario aguèsson desbarca sus la coustiero de Prou-
vait ço.
Nous acuson de barbarie, de brutalige, de tneichan-
tiso. Demandas-ié, à nosti gardian, se j ornai
embanan
li gènt que nous fan rèn demandas i Mirèio de la
Camargo e de la Crau se noies arribo pas de manja dins
la flour de cabridello
sa man !ou tros de pan signa o dins
entrevas-vous i cavalot que poisson emé nautre si
la planum salancouso, se jamai i'avèn cerca rem se
blanc fedoun jogon pas tranquilaman emé nàsti vedéu
nègre.
Un eiri, un eila, escampiha pèr lou campèstre, des-
broutant plan-planet lis engano grasseto, virant li bana
boufo, o bèn estedela
au gisde quand lou maïstrau Moussu,^ de
souto uno tamarisso, nous countentan,
regarda passa lou Rose, en trasènt de liuen en liuen
quauque bram malancounieu.
Soulamen, ci la longo, aquelo vidasso enueio. Mm
quand vesiê lou langui nous faire badaia, eifa quand vèn
l'estiéu, lou gardian ci chivau acampavo la manado
e nous disié
Mi brau, s'anavian faire uno courso,
amoundaut, en Prowvènço? paie de roumavage vous
escarrabihara. »
E' m'acà li plus fort, li plus valent se presentavon
menavian emé nautre quâuqui poulidi vaqueto, e, lou
dountaire en tèsto, gasaviau dins lou Rosé, galoi
coume de pèis. Au galop,
dins la niue, coume un escabot
de diable, pdussejavian sus li camin. Venian à Taras-
coun, ci Bèu-caire, ci Barbentano, à Bouiargue, Ei-
margue, Estesarg ue, Massihargue. Pertout ounte
anavian èro uno fèsto li biôu, li biôu li biôu
e tàuti, paure e riche, masclun o femelan, nous courrien
à l'endavans en rzous fasènt la bèn-vengudo.
Oh! li bèllis abrivado que se dounavo
S'avias vist, Moussu lou Menistre! Aqui de en Arle
fes que
ïa, quatre o cinq cent cavalié, emé si jicheiroun à
Varçoun de la sello,
nous venien querre en palun. Pièi
coume arribavian enïaquelo noblo escorta, nousabriva-
von ci galop sus l'esplanado de la Lisso. Ah qu'aco
'ro galant li biôu, li cavalié, li gardian lou pople,
e
tout aca tresanant, ardent, apetega, prenié lou
ensèn e bourjoimavo autour di bdrri èro vanc
nado, un escaufestre, uno foitlié uno revoulu-
que fasié gau de vèire!
Tout lou mounde avié pou e tàuti voulien i'èstre.
Mais lou plus bèu, Moussu, èro piei dins lis Arma.
Es pas que noun sachés, Moussu lou Menistre,
Areno d'Arle e aquéli de Nîmes, que lis
soun estado bastido
pèr faire courre li biou. Ah! coume brihavian dins
lis Areno.
La porto es duberto
L'esquino cuberto
D'un vou de varoun,
La bèsti ferouno
Sort de soun androuno
E part dins lou round.
De branqueto en branqueto
Escalo, ma faveto!
E veici que la favo trachiguè à visto d'iue, jitant de
gréu, de brout, de fueio e debranqueto,qu'èro uno bene-
dicioun. E lou vièi toujour cantavo
De branqueto en branqueto
Escale, ma favetol1
E la escale'
pereilamount enjusqu'au cèu.
Adonne lou gentilome mountè sus la faveto, e, de
branco en franco, de branqueto en branqueto, arribè
jusqu'au paradis. Etn' acè piqué ci la porto.
Saut Pèire duerb
<< One demandes? iê dis.
La carita ail nonm de Dieu pèr ma mouié,pecaire,
c mi pàiiris enfant que van mouri de font
Que, Jan! Pèire, aqui i'a 'n paure
que demando. Es que dins l'oustau de Dieu lri se mania
ni se béu que îé pourrian donna?
Tè, ië faguè Saut Jan, avèn enta la ltapo que
serviguè pèr la Cenado douno-ié se la voit. »
Adonne Saut Pèire vèn Fome
« Vefaqui uno touaio. Quand aurés font n'aurés
qu'à dire
Touaio, espandisse-te
le trouvarés de que mattja. PiN quand auras
dires
'•
Touaio plcgo-te
e se plegara ia touaio.
II
Touaio espandisse-te
Quatecant, d'esperelo, s'espandiguè la touaio que
destapè 'n repas mounte fumavo, pèr miracle, tout
ço
que i'a de bort e de meiour soupo, boulit, roustit, pèis,
perdigau, lebraud, pastissoun, vin boucha, counfimen de
touto tneno, basto, un repas de noço.
Lou brave gentilome se repatiè courne se dèu, ren-
deguè gràci au bon Dieu pièi, sadou e countèntjaguè
replega la napo, e s'aubourè en se disè?it « Aro, pou
plàure! li pichot e la femo van pas mau se regala! »
Or, couine s'aubouraro, entendeguè souna 'n tri-
gnoun.
« Tè, faguè, la campano sono louproumié de la messo.
Es bèn juste de i'ana. »
E caminè vers lou vilage que noun èro liuen d'aqui.
Soulamen
« Aquelo touaio, dis, m'embarrassarié. Que pensa-
rien ligènt s'intrave dins la glèiso em' uno touaio souto
lou bras ? La fait pansa en quauco part. »
in
Intro dounc à l'aubergo e fai
« Tenès, vès, mèstre! rejougnès-tri'aqtiesto napo
Me fau alla à la messo, la prendrai de-retour. Soula-
men, lé digués pas Touaio, espandisse-te.
Que voulès que € anen dire aqui! replico l'oste.
Vous la rejougneiren, anas, siguês tranquile
Mai tant lèujùu paure ome aguè tira lou pèd,
Voustesso curiouso vèn ansin à la napo
Touaio, espandisse-te
Equatecant la napo s'estendeguè souleto en desa-
catant, tout ferigoula, un mouloun de plat, de viéure
requist, e, de dessèr de touto mena que cridavon
man jas-me
Ma bello, diguè l'oste en embrassant sa femo, nosto
fourtuno es facho empougnarett aquesto touaio
que dèu èstre fadado e quand l'orne vai tourna,
n'i'en
dounaren uno autro, que lou couneira pas. »
Tant fa, tant va. Après la messo, lou brave genti-
lome revenguè querre sa napo. N'i' en baièron uno
autro que prenguè sènso maupensa e regagné soun oustau,
afeciouna que se pou pas dire.
IV
De branqueto en branqueto
Retire-te, faveto!
E, de branco erz br-aPzqtceto,
redescend sus la terro.
Ah! que se languissié d'èstre eîçavau!
Entre touca lou sôu, vitamen pauso l'ase, se iè vên
bouta dan'ié, e' m'acà, pèr un pau vèire
Ase, cago de peceto
L'ase aussè la couëto, e, brrrrrr! larguè 'no petar-
rado de pèço flame-novo, d'or e d'argènt dôu pus fin-,
qu'en dindant s'amoulounavon, e qu'au soulèu trelu-
sissien.
« N'i'a proun n'i'a proun! l'ome diguè. »
E coume la messo tourna-mai sounavo, n'acampè
qu'un parèu pb se pas trop carga e se gandiguè de-vers
lou vilage.
VI
VII
Z"ï T\
Li femo d'Arle soun celèbro, d'eici ci bèn liuen,
pér sa Muta> mai pèr Mproupreta,
proupreta de la persouno coume de l'abitacioun.
Fa
ges de vilo en Franco ounte lis oustau siegon tant bèn
tengu, tant net e tant lusènt.
L'Arlatenco, chasqtie jour, lavo freto
touti li semano blanchis e soun sàu, e,
la
ait de caus lou dedins e lou
deforode sa demouranço. Aqui lou lié, la taulo, l'ar-
inàri, li cadiero, lou pestrin, lou gardo-raubo,
longo cira, soun de4ongo soun de-
courons que sèmblon de
mirau lis eisino de couire, escaufo-lié,
peirôu, calèu,
casseto e bro, ié belugueion coume l'or, la
ferramento, desempièi la paleto enjusqu'àe mendro
briho coume l'argènt.
la grasiho,
Es aqui, se pou dire, [ou
poun d'ounour, la glôri de
ndstis Arlatenco; e, aquelo abitudo,
passant di maire
ifiho, vin de liuen. l'aurié rèn d'estounant
sourtiguèsse meme lou subre-noum d'Arle que
n'en
lou Blanc
que pourtavo, aquelo vilo, au Mef an-Age.
'Mai veici uno aneidoto, veritablo, istourico,plaça
que
VArlatenco
mostro en perfecioun l'ourguei que pubhco
dins lou netige. La tiran d'uno revisto que se
en Arle, souto la
direicioun M. M. L. Martin. E.Fas-
Musée.
sin, P. Isac e P. Boschet e qu'a pèr titre le
il
d'Estaing
Dins un coumbat navau que lou Comte
fuguè tua sus
liéurè is Anglés, lou 16 de Juliet x779>
[ou veissèu ddu rèi, la Prouvènço, un
madn d Arle
noumma Pèire Bernat.
doume sabès, d'aquéu tèms, èro li capelan que tenien
li registre di neissènço e di décès e, naturalamen,
lou
Costo qu'èro
tnortuorum de Bernat arribè vers moussu Costo
lou curât de sa parrôqui. Lou brave moussu
enregistré la mort pièi se fagué '» devé d'ana pourta
counsoulaaoun de
ëu-meme la marrido noiwello, enié li
paraulo caritouso, à la pauro véuso que ié disten
sa
Mariano Caboto.
Noste Segne te counscrve, ma pauro
Mariano!
ié faouè lou vièi curât! Vène t'anouncia, pecaire
quaucarèn de bèn triste. Nom an pas tort de dire
Mouié de marinié
Ni maridado ni mié.
Mai, lou bon Dieu es mort Que fuguen sus terro, que
fuguen sus mar, nous fou tduti i' ana.
Houi! que vettès médire? plan iéfague la femo,
belèze vioun ome es mort?
O Mariano, plouro! Toun paure
ome es esta
tua.
Chut! moussu lou Curat, au noum de Diéu, chut!
chut! me parlés pas mai d'acà. Vès, lou sang, la
sous-
presso, l'esfrai, lou mouvemen. Revenês dins vue jour
m'aprendre la nouvello, revenès
que dins vue jour.
Vous n'aurai bèn dy6ubligacioun
Lou bon curat coumprenié gaire acà-d'aqui mai
pamens, respetous de la doulour de nosto véuso, prou-
meteguè de reveni au bout di vue jour di, la leissè.
e
III
III
LEGÈNDO PROUVENÇALO
Paure, renaras,
Paure, pagaras.
Pèr reveni à Moussu Sauvaire, aquéu digne
Prou-
vetiçau èro d'Aubagno en 1848, coume voulié
se faire nounta, faguè
lou tour di Bouco-dôu-Rose en
qu ero ci
arengant lou pople dins sa lengo. Un jour
Tarascounfiniguè soun discours coume seguis
E aro, o Tarascounen, que vous ai di ço que me
pense e coume entende lou gouvèr, voudriéu qu'à voste
tour me diguessias ço que desiras, pèr vôsti
fin que posque
l'éuteni, se mefasés l'ounour de me douna sufrage.
Alor la moulounado faguè si roudelet, e li Tarascou-
entre éli, counseièron.Lou pople d'aquéu tenu
nen, se
mourdié pancaro bèn à la dragèio soucialo, ço que noun
Vempachœvo d'èstre autant libre coume vuei, e, subre-
toutforçoplusgai. Basta, au bout d'un moumen, Moussu
Sauvaire Bartoumiéu remountant en tribuno diguè
Messies? Queto es la causo
a Eh bèn, avès pensas, camin, uno
que demandarai pèr vous? un canau, un
levado contro Rose? Vis, parlas libramen e digas ço
que voulès.
E 'm'acà, tduti d'uno voues, li Tarascounen cridèron
Voulèn uno courso de biàu »
(Arm. Prouv. 1S76.)
LA LÈBRE DOU PONT DÔU GARD
LEGÈNDO PROUVENÇALO
Li lentiho
Soun pèr li fiho,
Li cop de bastoun
Pèr li garçoun.
Quand venié lou dina, que lou paire destapavo, pèr
eisèmple, un plat de jaisso, se quaucun dis enfant fasié
la bèbo, la meinagiero disié
La jaisso,
Quau la vôu pas, la laisso.
E acô di, chascun avalavo sa sietado. Se dins lou
blad i'avié de vesso, ah! risco pas que la levèsson, car
lou paire disié
La vesso
Fai la pasto espesso.
Se lou pan èro cendrous, e que l'on s' avisasse de lolt
rascla' mé lou couièu, vous venien severamen
Noun es pas bon crestian
Quau noun manjo de cèndre uno eimino pèr an.
Se vous plagnas dou pan que fuguèsse trop dur
Lou pan dur
Fail'oustausegur.
E se lou pan èro mousi « Lèves pas lou mousi, tout
acô vorts cridavo, que fai trouba d'argent. »
Se le cousino frnnavo e que vous estubessias, vous
cantavon en risént
Fum, fum, barbarèu,
Vai toujour vers lou plus bèu.
E pièi se troubavias voste lié gaire moui, o.vien
lèu respoundu vous
II
E' m'acà, en passant vers li Fraire Menoun, que
soun couvent èro long dou camin, se capito que l'Abat
d'aquéli counventiau se permenavo davans la porto
en legissènt soun breviàri.
Paire, ié cridè Jan, voudrias pas croumpa 'no
«
vaco? vous la baie pèr cént escut.
Uno vaco! uno vaco! respoundeguè lou Pneu
(qu'èro un gros galejaire) vos dire bessai uno cabro?..
Cent escut uno cabro! siés un pau carwènd!
De-que parlas de cabro, emai de cabro? digue
Jan, vesès pas qu'es uno vaco?
Acà-d'aqui uno vaco? ié repliquè lou. mouine en
sourient sa tabaquiero, mai crese que vos talonna?
Pèr uno cabro, certo, es uno bello cabro mai jamai
delavidolafaraspassapèrvaco.
Aquelo tubo, cridè Jan, aquelo d'aqui tubo!
Mai sacre noum d'estiéu, me prenès donne per un bedi-
gas? quant voulès jouga que fugue uno vaco ?
Te jougarai, diguè lou Priéu ço que voudras. E,
tè, anen pas pu liuen l'anan faire juja pèr li fraire
dôu couvent s'afourtisson qu'es uno vaco, te la pague
ci cènt escut mai se dison qu'es uno cabro, coume es
la verita, perdes la cabro emai l'argent.
Va! diguè Jan, Pétard de noum de milo! Fau
vèire se siéu bôchi o se lou vène tène Vescoumesso. »
Acà di, intron au Couvent, butant la vaco davans éli.
lU
IV
VI
IX
XI
XII
XIII
Il
NOUVELLO PROSO
D'ARMANA
LO U SIBLET
II
III
(Armana t865.)
LI JAN
III
Carretié de Maiano
Que verso dins la piano 1
s'èro pas que siéu panard, te fariéu vèire
quau siéu!
E'm'acà, zôu fagué courre. E tout aco crebè ddu
rire.
A Gravesoun, ma bello, veguerian lou clouchié,
aquéu famous clouchié que i'a lis embourigo di Gra-
vesounen cavihado à l'entour. Coume sourtian ddu
vilage, i'a ma sorre Martounet que cridè à-n-un vàu
de femo Lis embourigo de bos Ah ma bello
mignoto, s'aviés ausi aco Nous n'en bramèron de la
touto, tant que pousquerian enténdre. E nous-àutri
risian e ié cridavian de Kuen Lis embourigo de bos j
N'en veguerian d'endré Sant Roumié, li Jardin,
Maiano, Gravesoun, Rougnouna, lou pont de la Du-
rènço, que sabe, iéu ? me rapelle plus. Mai,
ve, ma
bono Mïoun, n'i'a ges de bèu coume Eigaliero.
A Rougnouna, fasien courre li biàu à gràtis. Quand
moun ouncle vai saupre que fasiett courre li biàu, un
ome foui li voulié vèire courre. Mai nous-autre,
councèves, fasié pas noste afaire amavian mai vèire
Avignoun que nous i'erian proumesso.
Moun ouncle ié diguerian, un ome de voste age,
e panard coume sias, voulès ana i biàu pér vous faire
coupa la cambo que vous rèsto, pèr vous faire embana,
pèr vous faire esventra Mais sias pas bén, moun
ouncle
Anen, lou gagnerian, pas sènso peno, au mens,
e faguè mai tira. Mai jusqu'en Avignoun, fugue' no
renarié
Es egau, de bidu à gràtis, uno courso de biàu
à gràtis, em'acô, li pas voulé vèire! Quand me parlas
ddu fzhan Ah n'an pas tort de dire
Quau porc e fiho meno
A proun peno
Ah te 1i manquerianpas
Nôu sou
o fiho de vielo,
o mourre d'anguielo
lé rebriquerian Que!
Figuro à plat,
Li vos achata ?
III
lï
Lit autre puulit couifage que lis Arlatenco an, es
aquéu de jour uno gravato bhmeo nousado
sus lou pèu emé li bout en l'èr que fan lou bericouquet.
Ah coume aco vai bèn, quand sias poulit e jouine
VI
VII
VIII
(Arm. Protte.
LOU CESE
II
Janàti part emé soun cese.
latiut à la porto d'm' tmS>
vers la toumbado de
retiJo°nà1'Pre'KàVigènt!
retirado, à iéu em' me VOuUs douna la
moun cese ?
Cou-
E, perqué noun ? respoundeguè lou mèstre.
couchara
charas ci la feniero, e toxm cese, gargamèu,
III
IV
(Arm. Prouv.
LOU TEISSERAND E LA SANTO VIERGE
(Arm. frouv.
LOU CODE
{Arm. Prouv,
L'AUBO EMÉ LIS AUBADO MAIENCO
o magnifiqui souloumbrado
De frais, d'aubo desmesurado
Miraiavon di bord si pège blanquinous
De lambrusco antico, bestorto,
I'envertouiav on si redorto,
E dou cimèu di branco forto
Leissavon pendoula si pampagnoun sinous.
(Mirèio.)
qu'au-jour-â'uei,
Força mai aboundouso autre-tèms eicelenci,
F aubo tins nàsti pais, èro autre-tè1ns, pèr
¡ou grand bos de service. Bèu-Caire,
Li radèu qu'Anibau faguè construire, ei
pratico
Dins lou lengage d'amour, tau que se signipca- en
Prouvènço, touto flour, touto aubriho a sa
un jalous,
doun. E quand lou calignate, quàuqui-Jesbouquet
la niue déu proumié de vèn estaca n o n
ravipau de verduro à la cadaulo d'uno chato, ié fai
ansin counèisse, de-fes crudelamen, lou founs de
pensado. sa
La roso, pèr eisèmple, vàu dire eiçà d'eici
Bello roso de Mai
Qu'es pancaro espanclido,
En quau la dounarai ?
A tu la plus poulido.
ferigoulo a bèu senti bon estent qu'es caucigado
La
coumunamen souto li pèd, es uno flour injuriouso
La ferigoulo
Se douno i groulo.
Lou sambu encaro mai, car
d'aquéli qu'amon lou vin se pènjo à la porto
Lou sambu,
Siés un embut.
Uéuse es pèr averti que la jouinesso passo
L'éuse
Pèr pau qu'espères, sarai véuse.
Lou roumani marco l'amour (e belèu rememario,
quau saup? la court d'Amour qu'avian ci Roumanin)
Lou roumani
Amour au nis.
Mai lou bon Mai, au dire de tduti li fringaire, lou
bon Mai es pièi l'aubo, car veici ço que significo
L'aubo
T'amariéu mai au lié qu'à taulo.
E perqué? pèr-ço-que l'aubo, quand si catoun
fiourisson, fournis à l'auceliho, lou coutoun de si nis
e's i braneo de Vaubo qu'au mes de mai pendoulo soun
tus tant remarcable, aquel aucehunet, qu'apellon
debassaire o pendoulino de Prouvènço.
Basto, s'œoian pas Véuliviê, nous fané ges de peno
pèr tout aco d'aqui, de prmiclama que Vaubo, la bello
aubo maienco, aco 's noste aubre naciounau.
ddu
Vimaeinacioun dôu pople, se retrovo aquéu biais de
déclara soun pan d'un sôu dins un couhht sus uno
flour. Li Gré proubablamen, prounné
ribeirés prouverait, nous avien adu aquel us, car de
avien, éli peréu, de touto antiqueta, un brout vou
pouesio ansin, que l'apelavon anthema, ço que
dire « flouresoun ».
(Arm. Prous. 1901.)
LA COUQUIHADO
III
(Arm. Prouv.
LA DEVOUCIOUN ûÔu BAILE SUFREN
froutnajaire.
vapour de Sant-Chamas,
5
cargado de
Faguéi pas de prouvesioun l'an
que vèn lou frou-
mage vau pas dous sou la liéuro.
{Afm. Pmnv.
LOU FRAIRE ESCARAMOUCHET
Ensignamen poupulàri.
ase.
e
Manco plus qu'uno causo que dms la baumo
de
establa li
la Ninfo, se ïestabligue uno retniso pèr
chivalas, emé li tniàu, emé li
an, soun camin nou,
Es ansin. E veîrês que lou fardespartamentalc
0, pèr parla coume lasa routo dôumlage de Vau-
èli,
Ero pas proun que coumtmo
espèci de niais
Cluso asue leissa, vint an de tèms, un
mascara salamen li bèu baus de la Font emé Ii noume e
Ti
prênoumdetétttiligargamhi que vmten aqui pèr
pas proun
Ero li fabrico, emé sis escoumho de
gzte
Sorgo tant
lavagno chhnico, vèngon ensali l'aigo de la
lindo e n'empouisounon lou pèis. laidis usmo,
Ero pas proun que li papetiaire, erré si espandigon
escalonpauà 1)au dins lou lié de la Font, e patiaire ié
pestilènto que li
sus la ribo to'utî li pato
carrejon, e mascon e degaion lozr divin pmsage.
sacrilège, e
Faudra que se coumpligue lou degai
tduti lis artisto, e tàuti li pouèto, emé li gènt de
que adu pèr ou renoum
Imist que vendran à Vau-Cluso,
Je nosto Font meravihouso, s'entournon descoura, se
trufant de nous-autre.
Dins tout autre pais, qu'auriè pèr soun gouvèr un
coumitat d'ome d'esclaire, se farié de Vau-Cluso
uno
vau de delice, un séjour encantaire, que de-countùm
atirariê lis estrangié doit mounde entié.
Mai que voulès en tout f osent per despouëtisa,
desnatura e desoundra ço qu'es lou bèu de nosto terro,
li gènt de couneissênço diran Passo, que t'ai vist
il
m
La maire enfin arribo
Jfàrgi Jorgi ounte siés ?
Ici*, maire, que couve.
E coume vai que couves ?
Eh bèn, pèr-ço-que, maire, ai tua la galino.
As tua la galino perqué l'as tuado ?
E
Pèr-ço-que voulié vous dire, maire, qu'ai degaia
la farino.
As ?degaia la farino,
degaiado
monstre E perqué l as
Maire, pèr acata lou garrouias de vin. qu'ai
escampa la bouto.
As escampa la bouto ? O bastard de quauque
diable bregand, tacan de pas, escapa de galèro!
Moun Diéu que sort sian arrouina de-founs nous
rèsto plus que lis iue pèr plouranous rèsto plus,
capoun, plus qu'à prene un saquet e ana de porto en
porto demanda noste pan
Aneidoto istourico.
II
il
VI
VII
(Arm, 1S69,)
QU'ES ACO, L'AIOLI?
Ai&i, 7 de jaavié
TRESENCO PARTIDO
DARRIERO PROSO
D'ARM AN A
PROUFÈTO DRAGUIGNAN
De mitan d'eirbu.
Lou mitan de l'eirôu, que lis ego caucavon, èro pèr lis
ome d'iero lou mai penible à boulega, à derraba,
coume disien.
De ribo de troucho.
« Demandas-ié d'eigueto,
Groumandeto!! »
ï
Ohl la marrido cause, un bacèu sus la gauto! Vous
n'en souvenès toujour. « Tout-aro em'
un bacèu. te
vau faire vèire t6uti li lumel » cridavon nosti maire,
quand erian pas brave. Li vese encaro, aquéli lume;
n'i' avié de tôuti li couleur, de blanc, de blu, de verd,
de rouge.
Talamen noun s'6ublido, lou bacèu,
que nôsti rèire,
quand voulien que sis enfant se rapelèsson quauca-
rèn, ié gravavon acô dins la memôri tout bounamen
em' un gautoun.
A Carpentras, à-z-Ais, quand se justificavo
coundana, li paire de famiho adusien sis enfantunà
l'entour d6u chafaut, e, au moumen
que toumbavo
lou coutèu de la guihoutino, vous i'empegavon
bon paume, pèr fin que li pichot se souvenguèsson un
de
l'eisèmple.
II
III
Il
L'ORDRE Di tarascaïre
III
LOU ROUMAVAGE
IV
L1ABRIVADO
LA TARASCO
VII
LI COP DE NAPO
VIII
DÔU DRAPÈU
LA BENEDICIOUNDE LA PICO E
LA BRAVADO
LA PEGOULADO
XI
LOU VIÈSTI
XII
LA MESSO
d'estat, pour-
Parton de la coumuno. Li divers cors de soun
tant sis atribut e si bandiero, arribon, chascun
quartié, chascun emé sa musico, pèr se fougue au cour-
glèiso s'aU-
tège. Van à la messo. Dins lou cor de la chivalié, lou
dre. ^us
gnon sus dous rèng e rèston ouf tee dous
plus jouine e lou plus vièi, servon
lou Porto-pico e lou Porto-drapèu, soun aplanta
autre, l'autre de l'autre.
davant l'autar, un d'un constat,
fai restounti lis èr de la Tarasco jusqu'à la
L'orgue lou tambour,
benedicioun; aqui se taiso lou fifre e
bon Diéu;
umblo sinfàni d'autre-tèms, saludon lou
pietadous, nôstis èr naciounau boulegon dins
alègre e Santo-Marto se crèi
li cor de sentimen desparaula; e
rendudo au siècle ounte li Prouvençau èron tout fiô
pèr soun païs. Quand lou patrioutige emé la religioun
s'acordon, li muraio éli-memo tremolon de bonur!
XIII
LA PARADO
LI COURSO
Lagadigadèu!
La Tarasco!
Lagadigadèu!
La Tarasco
De Castèu!
Leissas-Ia passa,
La vièio masco,
Leissas-la passa,
Que vai dansa!
Li Tarascaire parton à grand
pas, van querre la
Tarasco. Dous courrènt countràri, tout-d'un-tèms,
tejon la foulo: d'ùni, lis esfraia, lampon dins lis par-
oustau
pèr vèire di fenèstro, o bèn, esglaria,
se lèvon de da-
vans d'autre, lis afeciouna, se precepiton coume
Rose, coume un Rose descaussana, sus la Plaço un
de la
Coumuno. Li Chivalié, ramba contro lou
moustre, i
manihoun dGu Çuau s'arrapon d'uno
man, escarton à
cop de nèrvi la foulo aferounado; l'abat subitamen i
fusado bouto fiô lou moustre ventraru, li
bado, part coume un fouletoun. La poupulasso
narro atu-
briagado, abrasamado, espaventado, ourlo d'esfrai em-
de foulié. La Tarasco menaçanto, esbroufant e
que sèm-
blo vivo, esternudant lou fiô di
narro, s'abrivo pèr la
vilo coume un revoulun d'infèr,
e buto, espousco,
tuerto, estrasso e chaucho. Lagadigadèu! Lagadiga-
dèu Pièi d'un rapide bound se revirant sus elo, fai
la cacalauso e viro coume uno baudufo. Dins la p6usso
e lou fum lou souleiasdardaio, li fusado peton, la mou-
lounado bramo en tabouscant dins lis androuno, li
Tarascaire à cop de nèrvi baton la
co de l'animau, e li
tambour enrabia lagadigadèu lagadigadèu La Ta-
rasco se retourno, e x6u mai d'escaufèstre! e zdu de
butassado! e zdu de darbounado! un espaime,
un de-
lire, un boulimen de sang!
Enfin la courso es facho. Li poulit Tarascaire s'agan-
ton pèr la man, e à l'entour dôu moustre assoula
doumta, danson graciousamen un brout de farandoulo. e
Vaquil De tout segur, eici coume pertout,
quau a
de mau lou gardo. Mai pièi fau èstre juste: vous afour-
tisse, iéu, maugrat le marridi lengo, que la Tarasco
n'a jamai res tua ni estroupia. Mai de pou que de
mau, vaqui ce qu'es verai.
Lagadigadèu! la Tarasco!
Leissas dounc passa la vièîo masco!
XV
LOU COURDÈU
LA COUCOURDO
XVII
LA BOUTO EMBRIAGO
XVIII
NOSTO-DAMO DI PASTRE
SANT CRISTÔU
XX
LI JARDINIÉ
LA GAITO
XXII
L'ESTURIOUN
XXIII
LI FARANDOULO
XXIV
LOU FESTIN
XXV
M. DE CLERC DE MOLIÈRES
XXVI
XXVII
LA PICO E LOU
DRAPÈU
XXVIII
COUNCLUSIOUN
v'aqui lt
jo, vaqui Il courso, vaqui li fèsto de la
Tarasco. Ounour e gramaci a M. Drujon, lou jouine
maire que lis a fa reviêure dins sa vilo; longo-mai
porte la cherpo, aquéu que fai briha l'escussoun de
soun pais!
E aro, vautre que prétendes qu'acô n'es plus de
noste tèms, que sian groussié, que sian brutau, que
sian barbare, digas-me dounc, ome di tèms nouvèu,
mounte soun vôsti joie? Ensignas-me'no fèsto ounte
lou brave pople f ugue mai ounoura. Digas un Ud
mounte H travaiadou figuron coume eici en courtege
poumpous, fièr e soulenne. Bèu prougressisto rebous-
sié, amoussas dounc vbsti desdenl car lou bon rèi Rei-
nié, en largant de liuen en liuen la grosso farço pou-
pulàri, en bandissènt sus vous e li butado dâu Cour-
dèu e lis espousc de l'Esturioun, a vougu vous mous-
tra quento sarié la força dâu lioun, se se descadenavo,
e que devès, a-n-aquêu pople, i'avié forço d'6ubdi-
gacioun e mai d'estimo, quand se countènto, éu qu'es
tant fort et tant noumbrous e tant galoi, de rustica
tout l'an, umble e soumés, pèr vous pourgi lou pan e
lou vin,
(Arm. Prouv., 1862.)
LOU COUGUIÉU E LA CIGALO
FABLÈU POUPULÀRI
En abriéu
Canto lou couguiéu
s'es viéu.
Veici dounc que lou Couguiéu, uno fes abari,
uno
fes gros e que fasié Cou! cou! en vesènt que li fen,
aquel an, èron drud, e que, pèr toumba lou maien, li
segaire à l'enviroun gagnavon de bôni journado, lou
creirés o lou creirés pas, tron de goil se faguè segaire.
E pèr rastelarello louguè la Cigalo.
Mai lou Couguiéu a li costo en long, talamen que,
-E
lou sabès, fai sis iôu dins lou nis dis autre.
venguè li proumiéri caud aquéu fulobro à tout mou-
quand
Ves aqui coume vai que, dins lou mes de mai, lou
Couguiéu fai coul cou! e que s'amato, e que se taiso
entre que la Cigalo canto. La provo d'acô es que, dôu
coustat de Niço, en membri de la les que moussu lou
Couguiéu faguè souco emé la Cigalo, dounon encaro
au Couguiéu l'escais-noum de Cigalié.
(Arm, Prouv., 1890.)
L'OME TREMUDA EN ASE
III
IV
E
et quâuqui bachiquello, aperaqui.
pèr quant, Simounet?
Eh! paire, n' i' avié bèn. pèr sièis sou.
pèis,
E sièis soun vint sou, que fan vint. E lou
gusas, lou pèis?
E, bènl amor que voulès toujour tout saupre,
lou pèis l'aviéu
(Arm. Prouv, 1870.)
PÈR FAIRE PLOURE
II
Fablo poupulàri
III
IV
Au jour di, coume avié previst Bertrand,
toumbè
dins At un mounde fàu; d6u Luberoun d'en Durènço,
e
e de la Gavoutino, e de la malo part! Li gènt, dins lis
aubergo, èron quicha coume d'anchoio bravamen
meme èron vengu la vueio.
En esperant pamens que Bertrand fugue lèst,
taulejo, se flasquejo, se met Il bouto à se
man
« A la santa de Pome alul
Bon bèn ié faguel
Touquen encaro un copl
Longo-mai, cambarado! »
E poutaras de courre, e boutarèu de
se veja.
v
T'out-d'un-cop la troumpeto Tourou-toutou! Tou-
rou-toutou
« Ai! lou voulaire vai parti! Noun, escouten lou
troumpetoun
Bertrand d'At fai assaupre, pèr raport au tèms
qu'es à la plueio e que pourrié bagna sis alo, partira
de
que deman, mai deman de tout segur, à tres ouro
tantost!
Ah! paure! cadun fai. malavalisco lou destourne!
Mai pamens, sian eici, tant vau espera deman. »
E, zôul pèr tua lou tèms jogon i bocho, au buto-
avans, à la quatreto; e, saunon mai
li bouto e bevon
coume trau
A la santa de l'ome alu!
Toumben uno bourro!
Quichen encaro un age.
Là, là! que lou bëuriéuf
Vejas! vejasl que quand n'i'a gaire, me fai
maul »
VI
VII
L'autre endeman, Bertrand emé tout lou
mounde
après, escalo mai sus la mountagno. An!
aqueste
cop sara de bon.
E lou nouvèl Icare, uno fes arriba
choun ddu serre, boulego mai lis alo sur lou poun-
coume pèr
vanc. pièi, tourna-mai s'aplanto, cabassejant e prene
bras-
se jant.
Que tron es mai eiçô?
«
Anen, vese ço qu'es, dis Bertrand d'At fau
encaro uno plumo à l'alo gaucho.
Fau encaro uno plumo? ri i'a que cridon,
ane
s'en au bourrèu! e que lou diable l'emplumasse!
Leissas-me plagne, iéu! U replico Bertrand, car,
ahl mau-
pèr ço que vous costo, sequèlo d'estournèu,
grabiéu avès dre de creniha!
A resoun, aquel ome! n'i'a que vènon.
Anl per-
qu'avèn tant fa resten encaro un jour. e tournen
marrit. »
bagna l'encho aquéu pichot vin d'At es pas
VIII
l'autre, lis
E de fiéu en courduro, ansin d'un jour à
fuguèsse
abéurè Bertrand, d'aqui-que tout lou vin se -qn eron
escoula. Li mai dubert, coumprenènt à la fin darrié.
la truf o, s'enanèron; li plus badau restèron
li
Es despièi que se dis en prouvèrbi:
II
E'm'acô long d6u camin, Catarineto 'rescountrè 'no
aamo, uno bello dama que ié venguè
Ounte vas ansin, pichoto?
Vau pourta lou dina à mouti paire qu'es à la
terro que labouro.
Tè, mignoto, vaqui uno bouito; ié rejougneiras
lis os que toun paire jitara, e pièi au pèd d'un aubre
amaras l'enterra.
Coume i'avié di la damo, ansin faguè Catarineto
à mesuro que soun paire jitavo pèr lou sbu lis os de
la testeto, Catarineto lis acampavo e dintre la bouito
li rejougnié.
Pièi, quand lis aguè téuti, s'enanè 'mé sd bouito, e,
anè l'enterra au pèd d'un éuse.
Mai avans de l'enterra, vouguè regarda dedins, e,
n'en partiguè 'n aucèu, un poulit aucèu blanc que
cantè eoume eiçô
Ma meirastro E mastega;
Pico-pastro Ma sourreto
M'a fa bouli Catarineto
E perbouli; Souto un éuse, m'a'nterra..
Moun paire, E riéu!
Lou labouraire Chiéu! Chiéu!
M'a manja Encaro siéu viéu!
III
IV
Ma meirastro E mastega;
Pico-pastro Ma sourreto
M'a fa bouli Catarineto
E perbouli; Souto un éuse m'a'nterra.
Moun paire E riéu
Lou labouraire Chiéu! Chiéu!
M'a manja Encaro siéu viéu!
VI
II
III
PROUMIEROPART/DO
L'Ome juste
Li Pastre
PROSO D'ÂRMANA
i)
Lou Pechié
La vaco dôu rèi Reinié
Lou vin dôu Purgatori
Lou Penjadis
Lou tregen de la poureelado
\~>
21
2"1
Apoundesoun de Niço 2K>
La Cardelino dôu papo Jan
Li quatre questioun »
Li Messourguié
\ou\'eu sistemo de louoounioucioun
Trinita
La
Lis Aliscamp
Lou Mau-parlant
.47
Li jounc
Lou papo Benezet XII
La neissenço d'Enri IV
63
57
Li darhoun engeniaire
Quitran
6s»
Lou seti du
Lou
Baus
La galino esplumassado ,7]
73
Lou Benedieamus 77
Remoustranço di biôu de la Camareo 79
TABLE
La
Lou
Faveto
Mistrau
L'avare de Peinië
Nriero 105
Dous mot de Crihoun
Limousin .109
oste 115
Lou Pesou eU
La peticioun di
111
La proupreta dis Arlatenco
Lou Marrit
L'n mot d'un archevesque d'Avignoun
Renôsi
La Resso
127
Lou nis de tourdre
Jan
Gard 133
Pénitent 1 35
Moussu Sauvaire-Bartoumiéu
La lèbre dôu pont dôu
Li
de
Li Segne-Grand
la Vaeo i41
.i69
Jan
parte
,167
Li merinjano aia sartan
Lou rusticaire
159
rouanonnado 163
Un di dous fau que
Lou tros de
L'ecô
L'no paraulo de rei
Pau Areno
TABLE
P.4RTIDO
Lou
Li
Lou Paire
La
Lou viage en Avignoun
.255
L'espigo de
Lisibu de
Lou code
L'aubo emé lis aubado maienco
TABLE
La couquihado 26
Lauzun 265
Un mot de
Lou Sabourun
Lou
Lou
fiahutas 28
Lou froumage de baleno
eundelaire 283
la Manarro 28?
Li ll1ounjo de
Escaramouchet
Lou traire 287
La quatreneo femo .289
saussissot
Lamanoun 291
293
auriho 295
311
Lou taioun de
Pau de
Lis
Lou tros
Arri.
d'or
Catinat 299
317
Proufanadoun a la font de Vau-Cluso 303
Li Pourcelet
Jorgi Banet
A l'eseolo di grihet
La
Lou machoutié
]ou eu que fai lume
La proso
L'agneu de
prouvençalo 327
Dieu
Li Masc 341
Lou sa farinous
Lou Bisscst
TRESEXCO PART/DO
DARRIERO PROSO
D'ARMANA
Draguignan 357
.371
Proufèto
Lou Gros Peis
Lou Pounchié de Jaque
Lou Marrit Pagaire
Peitret 365
.t07
La Pauro Véuso
Desmaridaire 375
Lou Bacèu
Lou
Cigalo 405
Li Festo de la Tarasco
Crau 4 1
Lou Couguiéu e la
L'Orne tremuda en .Ase
Li Code de la
Lou chi vau de Don Cabesso
La Pesco
L'Ase engaja
La Neblo de Moulegés
Cese
La Mousco e la Fournigo
Li
La V'aco
Lou Sanctus
437
Lou Pichot Eiretage
Li Moble d'Arle
.la)
La Lanterne
Pastre 449
Quand Berto fielavo
La Rancuro de la Taraseo
Lou Sant
TABLE
Une
Dieu nous ategre
L'Ome de la
Lou Pichot
Avare.5)5
Réimprimé
sur les Presses de l'Imprimeriede la Margeride
63570 Brassac les Mines
Son baccalauréat passé à Nimes,
je'
son tour et ce fut un grand succès qui depuil
et