Vous êtes sur la page 1sur 4

Accueil>Revues>AnnalesdeBiologieClinique>Lestressoxydant:intrtdesamiseenvidenceenbiologiemdicaleetproblmespossparlechoixd'unmarqueur

Annales de Biologie Clinique


ACCUEIL

NUMRO EN COURS

ARCHIVES

ESPACE AUTEURS

COMIT DE RDACTION

EN SAVOIR PLUS

ACHETER UN NUMRO

S'ABONNER

Lestressoxydant:intrtdesamiseenvidenceenbiologiemdicaleetproblmespossparlechoixd'un
marqueur
Volume55,numro1,JanvierFvrier1997

Imprimer
Ajoutermesfavoris
Citercetarticle
Envoyerunlienversarticle

Rsum Texteintgral Rfrences Illustrations

L'intrtportauxradicauxlibressortactuellementdudomainemarginaldelamdecinedanslequell'avaitconfin
paradoxalementleurmodedanslegrandpublic,notammentl'utilisationdececonceptparlespublicistesdel'industrie
Illustrations
cosmtologique.Pourtantsicettepratiquen'estaucunementlapreuvescientifiquedevaliditd'unconceptbiologique,elle Afficherlesillustrations
neconstituepaslapreuveducontraire.Ainsilarapiditderactiondesfirmescosmtologiquesleurontfait,trsttetsans
plusdepreuvesd'efficacit,incorporerdel'ADNdanslescrmesdebeaut.

L'engouementactuelpourcethmemdicaltientplusieursfacteurs.Ondisposed'unemeilleurecomprhension,plusfine,decequereprsentele
phnomnedestressoxydantetdemeilleursoutilspoursontude.Ondcouvresonintricationavecdesphnomnesimportantscommelacarcinogense
oul'apoptose.Enfinlespremiersrsultatsd'tudespidmiologiquescommencentparatre.

Lebiologistedoitdoncseposerlaquestionsuivante:doisjemettreenroutedestechniquespourvaluerunstressoxydantchezdesmaladeset,sioui,
commentfaire?

Ladmarcheseracompliqueparlenombreimportantdesindicateursutilisables,parl'absencederecommandationsetparl'existencedeprjugspuristes
delapartdesspcialistes.Chaquespcialisted'unetechniqueaeneffetl'habitudedechanterleslouangesd'untyped'indicateurssansenprciserles
limites.Depluscedomainen'estencoretudiessentiellementquepardesbiologistesn'ayantpaslapratiqueetlaconnaissancedesbesoinsdelabiologie
clinique.C'estpourquoiilnousaparuimportantdefairelepointsurcesujetpourceuxdenoscollguesquisetrouventouvontsetrouverdanscette
situation.

Quesontlesradicauxlibresbiologiquesetlestressoxydant?

Lesradicauxlibressontdesespceschimiques(atomesoumolcules)possdantunlectronclibataire.Cettepropritlesrendaptesragiravecdes
molculeslorsderactionsenchane.Laractivitdesradicauxdel'oxygnenedoitpasnonplustreexagrecarelleesttrsvariableselonlanaturedu
radical.Ainsi,parmilesradicauxformschezlestresvivants,l'anionradicalairesuperoxyde(O2),commelemonoxyded'azote(NO),nesontpastrs
ractifsmaisconstituentdesprcurseurspouvanttreactivsend'autresespcesplusractives(figure1).Lafaibleractivitdecesdeuxradicauxpermet
d'ailleursleurutilisationparl'organismecommemdiateursrgulantdesfonctionsbiologiquestellelavasodilatationcapillaire.Parcontredesradicaux
commelesradicauxperoxyls(ROO)ousurtoutleradicalhydroxyl(HO)sontextrmementractifs,etceavectouteslesmolculesdestissusvivantsqui
pourrontdonctreprsentes,tort,commedespigeurs,voiredesantioxydants.D'autresespcesdrivesditesespcesactivesdel'oxygne,commele
peroxyded'hydrogne(H2O2)oulenitroperoxyde(ONOOH),sontellesaussiractives.L'ensembledesradicauxlibresetdeleurprcurseursestsouvent
appelespcesractivesdel'oxygne.

Maladiesetstressoxydant

Gensedustressoxydant
Lesradicauxlibresdel'oxygneconstituentdesespcescertesractives,maisindispensablesaufonctionnementdel'organisme.Malgrleurcaractre
dangereux,l'organismelesmatriseparunensembledemolculespigeantesdontlesvitaminesantioxydantesetd'enzymescommelessuperoxydes
dismutasesetlesperoxydases.Malheureusementcesystmedecontrlepeutsedrgler,dansuntypecellulaireouuntissuprcis,parsuited'une
surproductionmassive(inflammation,irradiation,intoxication)oud'uneffondrementdesdfensesendognesparsuitedecarencesenmicronutriments
antioxydants(vitaminesC,E,Q,btacarotne,polyphnols,zinc,slnium,cuivre,manganse)oud'anomaliesgntiquesdesenzymesantioxydants.Le
stressoxydantvadoncrsulterd'undsquilibredelabalanceanti/prooxydants(figure2).

Consquencesdustressoxydant

Ilestresponsabledelsionsdirectesdemolculesbiologiques(oxydationdel'ADN,desprotines,deslipides,desglucides),maisaussidelsions
secondairesduesaucaractrecytotoxiqueetmutagnedesproduitslibrs,notammentlorsdel'oxydationdeslipides.Cesproduitsselientl'ADN,
formantdesadduitsresponsablesdemutagenseetcarcinogense.Ilspeuventaussiselieravecdesprotinesdevenantresponsablesdelaformation
d'autoanticorpsoudelipofuschinescaractristiquesduvieillissement.D'autrepart,lepotentielredoxdescellulesservantcontrlerl'expressiond'ungrand
nombredegnesparl'intermdiairedefacteursdetranscription,onassiste,lorsdecesmodificationsanormales,lasurexpressionoul'inhibitiond'un
nombreimportantdefonctionsbiochimiques.Cesanomaliesdefonctionnementdesgnessontresponsables,selonladosederadicaux,d'unefibrose,d'une
inhibitiondelaprolifrationcellulaire,d'uneapoptoseoud'unencrose.Certainescellules,commeleslymphocytes,lescellulesbtadeLangerhansou
certainsneurones,sontparticulirementsensiblesaustressoxydant.

Lestressoxydantestdonclacauseinitialedeplusieursmaladies(figure3):cancer,cataracte,sclroselatraleamyotrophique,vieillissementacclr.Il
estundesfacteursdelagensedemaladiesplurifactoriellestelslamaladied'Alzheimer,lesrhumatismesetlesmaladiescardiovasculaires.

DansdenombreusesautressituationspathologiquescommelesdiabtesoulesinfectionsVIH,maissanscaractresystmatique,lestressoxydant
rsultedetroublesnutritionnelsoumtaboliquessecondaireslapathologieinitiale.Maismmedanslecasd'unemaladiecommelesida,lestressoxydant
induitestloinden'trequ'unpiphnomne.AucontraireilestpeuttreundeslmentsmajeursentranantladisparitiondeslymphocytesCD4aucoursde
l'volutiondel'infectionVIH1.Lacrationdecestressestd'ailleurstrsprcoceetfaitpartied'unestratgieduviruspourmodifierlemtabolismedes
cellulesparasitesetfavorisersamultiplication.Uncongrsrcentvientd'treorganisParisparl'InstitutPasteur:ilarunisurcethmeplusde450
chercheursinternationaux[1].

Lesindicateursutilisablespourdiagnostiquerunstressoxydantchezl'homme

Untrsgrandnombredetechniques[2,3]sontactuellementdisponiblespourvaluerlestressoxydant,quiontfaitl'objetd'ouvragesdesynthseauxquels
lebiologistepourraserfrer[4,5].Unelistedesmarqueurslespluscourammentutilissfiguredansletableau1.Toutefoiscedomainedelabiologien'a
pasencoretabordaveclarigueuretlesoucidestandardisationetd'optimisationdesmthodeshabituellesenbiologieclinique.Unegrandedisparitde
techniquesetdersultatscompliquedoncl'interprtationdesrsultatsetalimentelespolmiques,maisaussiledsarroideceluiquidsireaborderces
techniques.

Lamesuredirectedesradicauxlibresestellepossible?

Ilestpossiblededtecteretmesurerdesradicauxlibresparunetechniquebienconnuedeschimistes:larsonanceparalectronique(ESRouRPE)[6].
Malheureusementcettetechniquen'estpastrssensibleet,surtout,lademiviecourtedesradicauxlibresdel'oxygneestincompatibleavecletempsd'une
prisedesangetdesontransportaulaboratoire.

Depluslelieudeproductiondesradicauxenexcsestsouventinaccessiblelabiopsieoualorsnonsansdanger.Ilestnanmoinspossiblededtecterpar
RPEdesradicauxsecondairesdetypeperoxyldurantlareperfusiond'angioplastiescoronaires[7],oudetypeascorbyldanslesangdesmaladessubissant
unremplacementdevalvesaortiques[8].Maisilconvientdeprleverlesangsurunagentstabilisantlesradicaux(ditagentspintrap)etdelecongeler
immdiatementdansl'azoteliquide.

Lalumireproduiteparladcompositionderadicauxpeuttremesuredirectement,maiselleestexcessivementfaible(ultraweakchimiluminescence).
Aussi,leplussouvent,lachimioluminescenceutiliselalumireproduiteparractiondesradicauxlibresavecdessondeslucigniquescommeleluminolou
lalucignine.Leluminolestpeuspcifiquepouvantproduiredelalumireparractionavecdenombreusesmolculesbiologiquescommelesperoxydesou
l'acideurique.L'applicationlapluscommunedelaluminescenceestlamesuredesradicauxproduitspardescellulesisolesdusang(polynuclaires
neutrophiles,monocytes,lymphocytesB)oudeliquidedelavagepulmonaire(macrophages)[9,10].Laproductionderadicauxparcescellulespeuttresoit
spontanesoitinduiteparstimulationparleLPS(lipopolysaccharidedesurface)oulePMA(actatedephorbolmyristate).Ilestainsipossibledemesurer
aussilaluminescencedusangtotalstimulafind'viterlesartefactsinduitsparlasparationcellulaire.Unestimulationanormaledescellulesphagocytaires
dusangaputredmontrechezdesmaladesaprsangioplastie,danslesidaouaprshmodialyse.

Mesureindirectedeslsionsoxydatives

Lestressoxydantaboutituneattaquedescomposscellulaires.Lesmolculesbiologiquespeuventsoittreoxydessurdessitesspcifiques,soit
clivesouaucontrairepolymrisesparl'effetdirectdesradicauxoxygns.Maisellespeuventaussisubirl'attaquechimiquedescompossissusde
l'oxydationdeslipides(peroxydesoualdhydes)crantdescompossd'addition.Cescomposssonteuxmmesantigniquesetleurapparitionsera
responsabledelaformationd'autoanticorps.Toutesceslsionsdecompossbiologiquessontutilisablespourvaluerunstressoxydant[11].

Drivsdelaperoxydationdeslipides

Lesmarqueurslesplusutilisssontlamesuredescompossrsultantdelaperoxydationlipidique,processusdedgradationdeslipides,etplus
particulirementdeslipidespolyinsatursdesmembranesetdeslipoprotines.Leprincipalmoded'attaquedesacidesgraspolyinsatursestdl'actiondu
radicalhydroxyl,capabled'arracherunhydrognesurlescarbonessitusentredeuxdoublesliaisons,positionparticulirementfragile(figure4).Leradical
acidepolyinsaturformvatrsvitevoluerenunradicaldineconjugu,plusstable,pardlocalisationdeladoubleliaison.Leradicaldinepourrapar
fixationd'oxygneformerunradicalperoxyde,puislesacidestantproximitlesunsdesautres,laractionvasubirunepropagationenchane.Leradical
peroxyl,enarrachantunhydrogneunemolculed'acidepolyinsaturevoisine,devientunhydroperoxyl,tandisqueledeuximeacidegrassubitlamme
suitedemodifications.Leshydroperoxydespeuventsubirplusieursmodesd'volution:trerduitsetneutralissparlaglutathionperoxydaseoucontinuer
s'oxyderetsefragmenterenaldhydesacidesetenalcanes(thane,thylne,pentane)qui,deparleurvolatilit,sontliminsparvoiepulmonaire.Le
radicalperoxyl,aprsvolutionenunperoxydecycliqueetcoupuredelamolcule,peutlibrerdiffrentsfragmentsdontlemalonaldialdhydeou
l'hydroxynonenal.

Mesuredesdrivsdelaperoxydationdeslipides
Danslesang,lesdinesconjugus,leshydroperoxydes[12],etsurtoutlesaldhydespeuventtremesurs.Lesalcanes(thane,pentane)rsultantde
cetteperoxydationsontliminsparvoiepulmonaireetpeuventtreaussimesursaprsrecueildesgazrespiratoires,desmalades.Lamesuredesgaz
respiratoires,sielleestintressantepourmesurerunstressbrutal,prsenteautantd'artefactsquelesautresparamtres[13].Uneaugmentationdupentane
exhalatobservechezlesfumeurs,aprsinfarctus,dansladmenced'Alzheimeroulorsd'arthriterhumatode.

Lamesuredesaldhydespeuttreraliseglobalementparractionavecl'acidethiobarbituriquesouslenomdedosagedesTBARs(thiobarbituricacid
reactantsubstances)seterminantparunemesuredelacolorationduconjugu.Desaldhydespeuventtresparmentanalyssdontlepopulaire,bienque
parfoisdcritort,dosagedumalonaldialdhyde(MDA).Cedosagetrssimplencessitedesprcautionslorsdel'tapedechauffageenmilieuacide(eau
trspure,ajoutdedesferrioxamineouBHT)afind'viterlagnrationdeMDApartirdeslipideslorsdudosage.Unemesurefluorimtrique[14]oupar
chromatographieliquide[15]permetunemesureslectiveduMDA.

L'hydroxynonenalestgalementunmarqueurintressantdustressoxydantcarcecomposest,commeleMDA,gnotoxiqueetcarcinogneparluimme.
IlpeuttremesurparHPLCdesdrivsrsultantdelaractionaveclaDNPH(dinitrophnylhydrazine)oulacyclohexanedione.

L'oxydabilitinvitrodesLDLisolesetsoumisesuneattaqueparducuivrevitamineCestunrefletdelasensibilitd'unsujetunathromepardficiten
antioxydants[16],alorsquelamesuredesLDLoxydespardesanticorpsmonoclonauxspcifiquesestunrefletd'unstresspassayantlsl'apoLDL[17].

Drivsd'oxydationdel'ADN

Leslsionsinduitesparlesradicauxlibresdanslematrielgntique(basesmodifies,cassuressimplesetdoublesdelachaneoligonuclotidique,
pontagesavecdesrsidusprotiques)sontaumoinspartiellementimpliquesdansdenombreuxprocessusdltres(ltalitcellulaire,mutagense,
cancrogense)etlevieillissementcellulaire.Larecherchedeproduitsd'oxydationradicalairedel'ADNpeuttreralisedansdescellulescirculantes
isolesoudesbiopsies,maisaussidansl'urineoseretrouventlescompossoxyds(nuclosidesoubases)aprsleurexcisionparlesenzymesde
rparation.

Lesdrivsderactiondesradicauxavecl'ADNsonttrsnombreux:glycoldethymine,8hydroxyguanine,8hydroxyadnine,formamidopyrimidine,5
hydroxymthyluracil,cytosineglycol[18].Toutefois,cejour,lesmthodesdemesuresontlourdescequienlimitel'intrtenbiologieclinique[19].Ces
drivssonteneffetmesurablesdansl'urineparCGMSenfragmentomtriedemasse[20]ouparHPLCavecdtectionlectrochimique,oudansl'ADNdu
spermeoudesmonocytes.Toutefoisdesprcautionsdrastiquesdoiventtrepriseslorsdel'extractiondel'ADNoudesonhydrolyse.Ilestaussipossiblede
mesurerdanslesmilieuxbiologiqueslesproduitsdeconjugaisonaveclesbasesdel'ADNdelatyrosineouduMDA.

Drivsd'oxydationdesprotines

Lesprotinespeuventsubiruneoxydationdeleursacidesaminslesplussensiblesl'oxydation,commelacystine,letryptophane,lavaline,la
phnylalanine,lamthionine.Lesprotinessubissentaussiuneglycosylationnoncovalenteparuneattaqueradicalaireduglucoseoudel'ascorbateen
prsencedemtauxdetransition[21].

Enpratiquelamesuredesaldhydesformssurlesprotines(carbonylesprotiques)sefaitparractionavecleDNPH.Lesgroupesthiolsnonoxyds
peuventtremesursparleractifd'Ellman(5,5'dithiobis2nitrobenzoicacid)quidonneunecolorationjauneaveclesrsiduscystines,lamesuresefaisant
leplussouventavecl'albumineplasmatique[22].

IlestgalementpossibledemesurerparHPLCetdtectioncoulomtriquelesacidesaminsmodifisdesprotinessriques:hydroxyvaline,ortho
hydroxytyrosine,bityrosine,nitrotyrosine(marqueurdustressauperoxynitrite).

Apprciationdescapacitsantioxydantesdel'organisme

Labaissedelateneurcirculanteenantioxydantsendognespeuttreconsidrecommeunindiced'unesurconsommationdecesmolculesdueaustress
oxydant.Toutefois,encasdepathologiesaigus,ilconvientdetenircomptedesphnomnesd'hmodilutionresponsablesd'unebaisseapparentedela
plupartdesparamtressriques.

DessituationsdestressoxydantprovoquentunediminutiondesvitaminesEetCoudubtacarotnedansleplasmasanguin.

Ledosageduglutathiondemeureundesmarqueursderfrencedustressoxydant[23].Malgrlacomplexitdesondosageetsousrservederespecter
desconditionsdetraitementimmdiatduprlvement,ilconstitueunmarqueurspcifiquedustressoxydant,celuicientranantunebaissedurapport
glutathionrduit/glutathiontotal,maisaussiunebaisseduglutathiontotalparfuiteduglutathionoxyd.

Enfincertainsauteursrecommandentlamesuredescapacitsantioxydantestotalesduplasma[24]oudesrythrocytes,soumisl'actiond'ungnrateur
deradicauxlibres[25].

Laprincipalelimitedecesmesuresdecapacitsantioxydantes(monoparamtriquesoutotales)estqu'unebaissen'indiquequ'unrisqueaccru,etnonla
preuveabsoluequ'unstresssesoitpass.Ils'agitsimplementd'unrisquededrglementbiologique,limitdeplusl'tudedequelquesmolcules
pigeusesdontlanaturedpendradelanaturedesradicauxgnrsparlatechnique.

CONCLUSION

Lestressoxydantestunsyndromepartentire,semblableceluidel'inflammation,qu'ilconvientdemettreenvidencecarilsignifieunrisquepourlesmaladeset
cardesthrapeutiquesexistentpourlefairergresser.Pourl'valuernousdisposonsdenombreuxmarqueursqui,hlas,prsententtousdeslimitesd'utilisationetun
manquedespcificit.Ilconviendradoncd'utiliserunecombinaisond'aumoinsdeuxmarqueursdiffrentspouridentifierunstressoxydant,dechoisirdesmarqueurs
adaptsauphnomneencoursetsalocalisation:marqueursd'oxydationlipidiquepouruneagressionextracellulaire,marqueursd'oxydationdel'ADNpourune
irradiationattaquantlenoyaucellulaire.Notonssurtoutquesouventlessolutionslespluscomplexesetsophistiquesn'apportentpasdemeilleuresinformationsqu'une
mthodesimpleetrapidecommeledosagedumalonaldhyde.Pourobtenirdesrsultatsdequalitindiscutable,ilconvientdesesouvenirque,lorsduprlvement
commedudosage,ilestindispensabledeprendrelesprcautionsncessairespourviterlaformationd'artefactsd'oxydation.Ledosageleplussimpleestdansces
conditionsungagedequalit.

MON COMPTE
Creruncompte

Connexionmoncomptepersonnel
Login

Motdepasse

OK

Connexionaucompted'uneinstitution

Activermoncompte

Identifiantsoublis

ALERTES SOMMAIRE

PETITES ANNONCES

ESPACE PARTENAIRES
Publicit Partenaires Auteursrevues Auteurslivres

SERVICES
Abonnezvous Achetezunnumro Articlelacarte Congrs Petitesannonces

InfoslgalesAide/FAQQuisommesnous?ContactQuelleestmonadresseIP?

Copyright2017JOHNLIBBEYEUROTEXT

Vous aimerez peut-être aussi