Subrenum Protozoa

• Jednoćelijske, sitne životinje

• Otkriće - Antoni van
Leeuwenhock (1673), nije se
znalo njihovo porijeklo
• Buffon i Nidhem (1750)
– samozačeće iz
materija koje se
raspadaju (generatio
spontanea)
• Spalanzani (1776) –
eksperimentalno
opovrgava teoriju o
samozačeću Buffon

Spalanzani
 Georg August Goldfuss
• Goldfuss (1817) uvodi
termin Protozoa
• Siebold (1845) –
definiše Protozoa kao
jednoćelijske životinje
nepravilne forme,
proste organizacije, kod
kojih različiti organi nisu
jasno razgraničeni.
Karl Theodor Ernst von Siebold.
• Protozoa u
morfološkom i
strukturnom pogledu su
ekvivalentne jednoj
ćeliji Metazoa
• U funkcionalnom
pogledu to su
samostalni organizmi
 Protozoa

• Mnoge protozoa imaju organele koje se ne

susreću kod ćelija metazoa.
• Neke Amoebina, Heliozoa, Suctoria, Diplozoa,
Myxozoa i Ciliophora imaju dva ili više
mikronukleusa – pa se smatraju acelularnim
životinjama, kod kojih celularizacija nije
dovršena.
 Protozoa

• Za različite funkcije (kretanje,

ishranu, ekskreciju,
razmnožavanje...)
diferencirane su različite
organele.
• Organele po porijeklu mogu
biti autonomne (roditeljske),
euplazmatske i
apoplazmatske.
• Roditeljske se nasljeđuju;
• Euplazmatske se diferenciraju tokom i nakon
razmnožavanja;
• Apoplazmatske nastaju nakon razmnožavanja
i na kraju gube svojstva.
 Protozoa

• Neke protozoa su
kolonijalne (nekoliko
hiljada jedinki)
Zoothamnium arbuscula

• Neke se udružuju radi

preživljavanja nepovoljnih
uslova sredine –
Dyctiostelium discoideum
• Kod nekih
Phytomastigophora
dolazi do morfološke i
funkcionalne
diferencijacije i
specijalizacije jedinki na
somatične i generativne
(Volvox sp.)
 Protozoa

• Bez obzira na brojnost

jedinki u kolonijama i na
njihovu diferencijaciju,
protozoa se razlikuju od
metazoa.
• Protozoa su uglavnom
sitne životinje (od 2 – 4
µm do 50 - 150 µm),
ponekad do 1,5 m - 1
cm, pa i do 5 – 6 cm
(neke Foraminifera)
• Ćelija je građena po
općem planu
karakterističnom za
eukariotsku ćeliju
• Njihova ćelija ima:
– membranu,
– citoplazmu i
– organele.
 NAČIN ISHRANE

Autotrofi Heterotrofi
- zelene Flagellata
Saprobno
Holozojski
(apsorbuju rastvorenu
(uzimaju čvrstu hranu)
hranu površinom tijela)
 Protozoa
• Ishrana protozoa - dvojaka:
 autotrofna (holofitska) –
Phytomastigophora
• U tijelu imaju hlorofil,
smješten u hloroplastima
(hromatoforima)
• Najčešće zelene, a mogu biti
sive, žute, braon, što ovisi o
kombinaciji pigmenata
• Kada nema svjetlosti, sa
autotrofnog prelaze na
saprofitski način ishrane
 Protozoa

Heterotrofna (holozojska)
ishrana.
- Heterotrofnih protozoa je
mnogo više nego autotrofnih.
- Među njima su i one koje se
hrane pinocitozom (pinein –
piti; i kytos, ćelija)
- (saprozojski) – uzimaju
rastvorene organske materije
iz spoljašnje sredine -
karakteristična za parazitske
vrste
• Većina se hrani Protozoa
fagocitozom
(ingestijom) tj. uzimaju
čestice hrane ili plijena
aktivno
• Hrana se uzima
pomoću različitih
struktura (organele za
kretanje, bičevi i sl.)
• Hranidbene vakuole se
formiraju u citoplazmi
(kod Foraminifera u
pseudopodijama)
• To su organele građene
od čestice hrane i
omotača enzima oko
koga se formira opna
 Protozoa

• Varenje se odvija za
vrijeme kruženja
hranidbene vakuole po
citoplazmi
• Nesvareni dijelovi, kod
primitivnijih protozoa se
izbaciju na bilo kom
mjestu na površini tijela
• Kod progresivnijih protozoa,
nesvarena hrana se izbacuje
na određenim (ustaljenim)
mjestima – cytopyg (ćelijski
analni otvor)
 Protozoa

• Kod heterotrofnih
protozoa uzimanje i
varenje hrane se odvija
u pravcu specijalizacije
organela.
• Pa se diferenciraju:
– Cytostom – ćelijska usta
– Cytopharynx – ćelijsko
ždrijelo
– Cytopyg - ćelijski analni
otvor
 Protozoa

• Respiracija – čitavom površinom tijela, nema

posebnih diferencijacija
• Potrebe za kisikom – različite, a zavise od
intenziteta metaboličkih procesa i niza drugih
faktora
• Potrošnja kisika je različita u različitim fazama
života
• Dokazano je da mlađe jedinke troše više kisika
od osraslih
 Protozoa

• Neke žive u uslovima sa malom količinom

kisiska.
• One služe kao dobri indikatori stanja vode u
kojoj žive (biološki monitoring)
• Neke su fakultativni ili obligatni anaerobi –
parazitske protozoa
• Neke obezbjeđuju kisik od simbiontskih algi
(zoohlorele i zooksantele) u svom tijelu.
 Protozoa

• Transport materija se odvija strujanjem

citoplazme.
• Strujanja su spora i nedovoljno jasna
• Krajnji produkti metabolizma proteina kod
protozoa su:
– amonijak,
– urea,
– mokraćna kiselina i druge materije.
• Iz ćelije se izbacuju
preko ćelijske
membrane
• Kod nekih su
diferencirane
posebne organele:
kontraktilne
(pulsativne) vakuole
 Protozoa

• To su složene strukture
• Sastoje se iz rezervoara i više
miješkova bez stalnog mjesta i
oblika
• Najsloženije građe su kod
Ciliophora
• Voda iz citoplazme ulazi kroz
radijalne kanale, zatim u ulazi
u rezervoar koji raste do
određene veličine, a onda kroz
ekskretornu poru izlazi
napolje.
• Pražnjenje i punjenje
rezervoara ovisi o nizu faktora
 Protozoa

• Protozoe imaju mogućnost percepcije draži

(mehaničkih, termičkih, svjetlosnih i
hemijskih)
• Njihove ćelije su i receptori i efektori
• Recepcija se odvija čitavom površinom tijela,
organelama za kretanje, a kod nekih su
diferencirane posebne organele – stigme
(očne mrlje)
 Protozoa

• Draži se prenose preko neuromotornog

sistema, građenog od citoplazmatskih
miofibrila
• Kao efektorne organele služe organele za
kretanje (pseudopodije, bičevi, cilije)
 Cilia

Alveola

Kinetodesma

Kinetosom

Trichocyst
• Pseudopodije - najprostije organele za kretanje
(hranjenje, percepcija draži)
• Citoplazmatski nastavci različitog oblika veličine
• Mehanizam nastanka složen – objašnjava se na dva
načina
 Pseudopodije – morfološki tipovi karakteristični
za Sarcodina

• Limaks forma (pojedinačna izbočina na

tijelu koja se povećava i ameba se kreće u
tom pravcu)

•Lobopodije ili prstaste (više

pseudopodija u isto vrijeme)
• Filopodije (više
zašiljenih i granatih Testacea
pseudopodija)
• Retikulopodije ili
rizopodije - (razgranate
pseudopodije koje
anastomoziraju - spojene
i čine mrežu)
• Aksopodije (zrakaste
pseudopodije u kojima se
nalaze aksijalni filamenti -
podsjeća na građu biča –
najsloženije)
• Obično nastaju profulentno
i eruptivno
• Kontraktilno – hidraulička
teorija – promjena
koloidnog stanja citoplazme
- iz sol u gel stanje
• Druga teorija – smjenjenje
pritiska u jednom dijelu
citoplazme što dovodi do
pucanja ektoplazme i
plazmaleme gdje se preliva
citoplazma i nastaje
pseudopodija
• Cilije – karakteristične za
Ciliophora

• Ciri nastaju spajanjem cilija,

čija se bazalna tijela takođe
spajaju i obrazuju bazalne
ploče

• Bičevi – karakteristični za
Flagellata
• Posebne efektorne
organele se
diferenciraju u
ektoplazmi u formi
ekstruzoma, kojima se
brane od predatora -
trichociste
 RAZMNOŽAVANJE
BESPOLNO POLNO

Binarna dioba  poprečna – Ciliophora

uzdužna – Flagellata
citokineza i kariokineza

Multipla dioba  Sarcodina, Sporozoa

Šizogonija ili agamogonija

Plazmotomija  Amoebina i Opalina

Nezavisno od diobe jedara
Pupljenje  egzogeno
 endogeno
Myxozoa, Flagellata,
Ciliophora
 Protozoa

• Tokom bespolnog razmnožavanja jedro majke

ćelije se dijeli mitotički, kroz nekoliko poznatih
faza
• Tokom mitoze, kod nekih protozoa dolazi do
dezintegracije jedrove membrane – otvorena
mitoza (Cryptomonadina, Volvocida i
Choanoflagelata)
• Kod ostalih protozoa, jedrova membrana se ne
dezintegriše i označava se kao zatvorena.
• Kod nekih se jedrova opna djelimično
dezintegriše – prelazni oblik
 Protozoa

• Kod protozoa sa ljušturicom pri diobi ljušturica

se kod nekih dijeli, a kod nekih je nasljeđuje
jedna jedinka, a druga je po diobi citoplazme
saa formira
• Multipna dioba (šizogonija, merogonija) se
susreće kod Apicomplexa i Sarcodina.
• Ogleda se u više uzastopnih dioba jedra, koje
zatim prati dioba citoplazme.
 Protozoa

• Plazmotomija je karakteristična za višejedarne

protozoa: oko već postojećih jedara se
odvajaju dijelovi citoplazme i nastaju nove
jedinke (Pelomyxa, Opalina)
• Pupljenje – kod majke jedinke se diferenciraju
pupoljci sa jedrima.
• Mogu ostati u kontaktu sa njom – kolonije
• Može biti endogeno i egzogeno (Myxozoa,
Flagellata, Ciliophora)
 Protozoa

• Razmnožavanje – na dva načina

• Bespolno (monogonia) (monos – jedan,
gonein - rađanje) i
• Polno (amphigonia)
 POLNO
• Plazmogamija spajaju se dvije ili više jedinki
djelimično ili potpuno.
• Nije uočena razmjena jedara ali su uočene
promjene u njima

• Kopulacija  učestvuju jedinke ili gameti sa

haploidnim brojem hromozoma
• Zigot-sinkarion ima diploidan broj hromozoma
• hologamija  učestvuju cijele jedinke
• češće cijeli gameti (izogamija, anizogamija)

• Konjugacija  privremeno spajanje dvije

jedinke
• pri čemu razmjenjuju mikronukleuse,
• a zatim se razdvajaju. Ciliophora

• Autogamija  modifikacija konjugacije,

učestvuje samo jedna jedinka. Genetska
rekombinacija
 Protozoa

• Binarna dioba obuhvata kariokinezu – dioba

jedra i citokinezu – diba citoplazme
• Može biti uzdužna – karakteriše Mastigophora;
poprečna karakteriše Ciliophora i kosa
• U oba slučaja dolazi do diobe jedara i
organela.
• Kod nekih se organele preraspređuju, a one
koje nedostaju se naknadno diferenciraju
 Protozoa

• Polno razmnožavanje se odvija na više načina:

- plazmogamija, kopulacija (singamija)
- konjugacija i
- autogamija
• Plazmogamija je najjednostavniji oblik (Heliozoa i
Suctoria), ogleda se u djelimičnom ili potpunom
spajanju dvije ili više jedinki, ali bez razmjene jedara
 Protozoa

• Kada u kopulaciji učestvuju cijele jedinke –

hologamija
• Češća je situacija da se spajaju gameti.
• Gameti prema bliku i veličini mogu biti slični –
izogameti - izogamija
• Različiti – anizogameti – anizogamija
• Spajanje gameta od jednog roditelja
automiktično
• Od dva roditelja - amfimiktično
 Protozoa

• Konjugacija – ne formiraju se gameti već

učestvuju jedinke – konjugati
• Polno zrele jedinke se spajaju-formira se
protoplazmatični mostić, a nakon toga se
razmjenjuju mikronukleusi
Conjugation
Conjugates join at
the oral area and the
micronucleus undergoes
meiosis
Conjugation
4 micronuclei are formed,
Macronucleus remains
Conjugation
Micronuclei are exchanged
Macronucleus remains
Conjugation
Two macronuclei and
macronucleus disappear
Conjugation
Synkaryon forms from the
fusion of micronuceli in
each conjugant.
Conjugation
Three mitotic divisions
produce 8 nuclei
Conjugation
4 micronuclei become
macronuclei, 3 disappear,
and remaining become
Micronucleus.
Conjugation
Mitotic divisions of
micronuclei and
macronucleus
• Mikronukleusi se dva puta mitotički dijele i
nastaju četiri haploidna mikronukleusa
• Tri se dezintegrišu, a četvrti se dijeli mitotički i
tako nastaju dva nona mikronukleusa
stacionarni i migratorni.
• Migratorni se mijenjaju među konjugatima –
nastaje zigot nikleus
• Nakon toga se konjugati odvajaju
• Autogamija – učestvuje samo jedna jedinka u
kojoj se odvija više dioba mikronukleusa, a
makronukleus se dezintegriše, kao i neki
mikronukleusi, ali se obično spajaju po dva
para mikronukleusa u sinkarion iz koga
diobom nastaju novi mikronukleusi
• Nakon ovih dioba jedinka se dijeli binerno, pri
čemu u svaku jedinku ide po jedan
mikronukleus i jedan makronukleus.
• Neke protozoa imaju pravilnu smjenu polne i
bespolne generacije
• Većina protozoa pri nepovoljnim uslovima
prelazi iz aktivnog u pasivno stanje – formira
se cista.