Vous êtes sur la page 1sur 4

Ismawen uddisen deg tmaziγt

Sγur : D.Messaoudi

Tasuddest d yiwen seg yiskiren yettusqedcen yakan deg tmaziγt seg zik i usnulfu n wawalen.
Deg wayen d-itteddun, ad d-nefk deg tazwara awalen ay d-nelqeḍ sya d sya deg tentaliwin
timaziγin, ad d-nessebgen iqulab γef bnan, sakkin ad nefk kra seg wawalen ay d-nesnulfa s
usnas n yiqulab-nni.

Isegzilen: qba = taqbaylit ; hag = tahaggart ; cel = tacelḥit; tam = tamaziγt (Maroc central)

A/ Ismawen utbiten:

1. Qba : « aqesbuḍ » (demi-bassin), seg « iγes + abuḍ » (os + ventre)


2. Qba : « aγesmar » (maxillaire inférieur), seg « iγes + amar » (os + menton)
3. Qba : « iγesdis » (côte », seg « iγes + idis » (os + côté)1
4. Qba : « tiqesrit » (cuisse et fesse vues latéralement), seg « iγes + iri » (os + bord)
5. Qba : « ilemndis » (zone latérale du corps), seg « ilem + n + idis » (peau + de + côté)
6. Hag : « alemdis » (profil, diaphragme), seg « alem + idis » (peau + côté)
7. Qba : « alemsir » (peau de mouton tannée), seg « alem + tissirt » (peau + meule)2
8. Qba : « asγersif » (peuplier aune), seg « asγar + asif » (bois + rivière)
9. Cel : « alemḍad » (gant), seg « alem + aḍad » (peau + doigt)
10. Cel : « alukdis » (tripe), seg « aluk + adis » ( ??? + ventre)
11. Qba : « tiferzizwit » (mélisse), seg « ifer + tizizwit » (ail + abeille)
12. Hag : « ihanfassen » (manche de vêtement), seg « ihan + ifassen » (tente + mains)
13. Qba : « tifireεqest » (crabe), seg « ifireγ + qqes » (serpent + piquer)
14. Qba : « mucbeṛṛa » (chat sauvage), seg « muc + beṛṛa (chat + dehors)
15. Qba : « asγarẓiden » (Reglissier), seg « asγar + ẓiden » (bois + sucré)
16. Qba : « agergis » (cartilage), seg « ger + iγs » (entre + os)
17. Qba : « amagraman » (Inule visqueuse), seg « mager + aman » (rencontrer + eau)
18. Qba : « amagriṭij » (tournesol), seg « mager + iṭij » (rencontrer + soleil)
19. Hag : « arẓtirikin » (variété de plante), seg « erẓ + tirikin » (casser + selles)
20. Hag : « yufaǧim » (jour de jeûne surérogatoire au mois de radjeb), seg « yuf + aǧim »
(surpasser + mille)
21. Qba : « merẓbiqes » (pic-vert), seg « m + erẓ + ibiqes » (m. du subs. + casser + micocoulier)
22. Qba : « merẓbuqal » (liseron des champs), seg « m + erẓ + abuqal » (m. du subs. + casser +
pot)
23. Tam : « merẓγiden » (grosse marguerite), seg « m + erẓ + iγiden » (m. du subs. + casser +
boucs)
24. Cel : « mafaman » (sourcier), seg « af + aman » (trouver + eau)
25. Qba : « ẓidlmum » (laitue des champs), seg « ẓid + lmum » (sucré + ????)
26. Cel : « agarseggas » (année de famine), seg « gar + aseggas » (mauvais + année)
27. Cel : « agarmuẓẓal » (un malchanceux), seg « gar + muẓẓal »3 (mauvais + chance)
28. Qba : « akkamira » (à pareil moment), seg « akk-a + imir-a » (pareil + moment-ci)

B/ Iqulab n yismawen uddisen d-yettunefken iwessawen:

- isem + isem (ẓer : 1- 12)


- isem + amyag (ẓer : 13)
- isem + tazγent (ẓer : 14)
- isem + amaγun (ẓer : 15)
- tanzeγt + isem (ẓer : 16)
- amyag + isem (ẓer : 17-19)
- y + amyag + isem (ẓer : 20)
- m + amyag + isem (ẓer : 21-24)
- amyag n waddad + isem (ẓer : 25)
- arbib + isem (ẓer : 26-27)
- ameskan + isem (ẓer : 28)

C/ Asumer n yismawen imaynuten:

- takurt + afus → takurfust (handball)


- takurt + aḍar → takurḍart (football)
- takurt + affug → takurfugt (volleyball)
- takurt + tisnit → takursnit / takurqbat (basketball)
- takurt + aman → takurmant (waterpolo)
- agdil + azwu → agdilzwu (gl : windscreen ; fr : parbrise)
- amagaẓ + tafekka → amagaẓfekka (garde-corps)

- ger + isaffen → Agerisaffen (Mésopotamie)


- ger + asejji → agersejji (mésothérapie)
- ger + anezwu → agernezwu (mésoclimat)
- ger + afeγdan → agerfeγdan (mésocôlon)
- ger + adγaγ → ageradγaγ (mésolithique)
- ger + tidmert → ageridmer (mésothorax)

- rẓem + tankult → tarẓemankult (ouvre-boîte)


- ldi + asenduq → aldisenduq (ouvre-boîte)
- ftek + ameẓẓuγ → aftekmeẓẓuγ (perce-oreille)
- seḥmu + aman → aseḥmuman (chauffe-eau)
- mesten + ugel → amestenugel (protège-dent)
- slu + aγrum → asluγrum (grille-pain)
- gzem + lkaγeḍ → agzemkaγeḍ (coupe-papier)
- skew + amzur → askewamzur (sèche-cheveux)
- skew + acettiḍ → askewcettiḍ (sèche-linge)
- skew + afus → askewfus (sèche-main)
- sired + afus → asiredfus (lave-main)
- sired + iγef → asiredγef (lave-tête)
- sired + ajeqdur4 → asiredjeqdur (lave-vaisselle)

- m + ečč + aksum → ameččaksum (carnivore)


- m + ečč + irden → ameččirden (granivore)
- m + ečč + tuga → ameččtuga (herbivore)
- m + ečč + akasa → ameččaksa (herbivore)
- m+ erẓ + iγef → amerẓiγef (casse-tête)
- m + erẓ + agris → amerẓagris (brise-glace)
- m + erẓ + ajuj → amerẓajuj (casse-noisette)
- m+ ldi + tisergelt → ameldisergel (tire-bouchon)
- m + kkes + amesmaṛ → amekkesmesmaṛ (arrache-clou)
- m + awes + takatut → tamaweskatut (aide-mémoire)
- m + senned + iγef → amsenndiγef (appuie-tête)
- m + senned + afus → amsenndafus (appuie-main)
- m + sfeḍ + agdil → amesfeḍagdil (essuie-glace)
- m + nneḍ + adfel → amennḍadfel (chasse-neige)
- m + sukes + aman → amsukesaman (chauffe-eau)
- m + siḍen + tiqit → amsiḍenqit (compte-goutte)
- m + rbeḥ + tagella → amerbeḥgella (gagne-pain)
- m + kmez + igenni → amekmezgenni (gratte-ciel)
- m + gzem + iccer → amegzemiccer (coupe-ongle)
- m + rgel + aγzu → amergelaγzu (bouche-trou)
- m + ddem + arat → ameddemarat (porte-bagage)
- m + asi + arat → amsirat (porte-bagage)
- m + asi + taγawsa → amsiγawsa (porte-bagage)
- m + asi + takbabt → tamsikbabt (porte-drapeau)

- yir + zzheṛ → ayirezheṛ (malchance)


- yir + awali → tayirwalit (malvoyance)
- yir + asečči → ayirsečči (malnutrition)
- yir + tabukt → tayirbukt (mauvaise intention)
- yir + nneyya → tayirneyya (mauvaise intention)
- yir + irit → ayirrit (malveillance)
- ark + irit → arkirit (malveillance)
- yir + igi → ayirigi (malfaisance)
- gar + igi → agarigi (malfaisance)
- yir + asniret5 → ayirsniret (maltraitement)
- yir + afham → ayirafham (malentendu)

- akk-a + askir → akkaskir (de cette façon)


- akk-a + taγara → akkaγara (de cette manière)

Iγbula:

- ABDESSELAM A., 1997. - Dictionnaire abrégé du vocabulaire redressé de la langue berbère, ENAG.
- ACHAB. R., 1996. - La néologie lexicale berbère (1945-1995), PEETERS, Paris.
- ALOJALY Gh., 1980. - Lexique touareg-français (parlers berbères du Niger), Copenhague, Akademisk
Forlag.
-BERKAÏ A., 2007. - La néologie dans une expérience d’élaboration d’un lexique de la linguistique français-
anglais-tamazight : étude qualitative et comparative, CNPLET/MEN, 1er C.I. sur l’aménagement de
tamazight, Sidi Fredj.
- BOUMALK A. & NAIT ZERRAD K., 2009. - Vocabulaire grammatical de tamzight, IRCAM, Rabat.
- CHAKER S., 1981. - Tableau récapitulatif des procédures de création lexicale berbère (kabyle),
C.R.A.P.E., Alger.
- CHAKER S., 1985. - Synthématique berbère : composition et dérivation en kabyle, GLECS, XXIV-XXVIII/1
(1979-1984).
- DALLET J-M., 1982. - Dictionnaire Kabyle-Français : parler des At Mangellat, Algerie, Paris : SELAF.
- DELHEURE J., 1984. - Dictionnaire mozabite-français, Paris, SELAF.
- DELHEURE J., 1987. - Dictionnaire ouargli-français, Paris, SELAF.
- DESTAING E., non daté. - Étude sur le tachelhit du Sous (vocabulaire français-berbère), tome 7, Ed.
Ernest Leroux.
- FOUCAULT Le P. de, 1918. - Dictionnaire touareg-français (dialecte ahaggar), T1, Paris, Ed.
Maisonneuve Frères.
- HADDADOU M.A., (non date). - Guide de la culture et de la langue berbères, ENAL-ENAP.
- HCA, 2004. - Amawal n tmazight tatrart (français-tamazight), Ed. Ministère de la Culture.
- JUSTINARD L., 1914. - Manuel de berbère marocain, dialecte chleuh, Lib. Orientale & Américaine, E.
Guilmoto, Paris.
- NAIT ZERRAD K., 1998. - Amawal amasγan n tmaziγt, Centro Studi Camito-Semitici, Milano.
- OUSSOUSS M., Non-daté. - Amawal n yimuddren, tafṛansist-tamaziγt-taεrabt, Tawalt, Californie.
1
Ahat d awal-a ay d-yefkan snat n talγiwin-a deg teqbaylit akked thaggart: “taγerdit”, “aγerdis” (côtelette).
2
Imaziγen n zik srusun tissirt, mi ẓẓaden, γef ulemsir, ahat akken ur settwaγen ara tiγerγert n yexxamen-nsen.
3
Awal “muẓẓal” d amerḍil seg tεebrit.
4
Deg tilawt, awal-a yettuseqdac kan s talγa n usegwet “ijeqduren”.
5
Nezmer ad d-nesnulfu seg yisem-a amyag uddis am “yireg” / “ggareg” (maltraiter)

Vous aimerez peut-être aussi