Vous êtes sur la page 1sur 5

22/10/2016

Imprimer:Existetilunlangagejuridique?ParAudreyLaur.

VillagedelaJusticeVillagejustice.com

Existetilunlangagejuridique?ParAudreyLaur.
lundi16juillet2012

Adressedel'articleoriginal:
http://www.villagejustice.com/articles/Existelangagejuridique,12568.html
Reproductioninterditesansautorisationdel'auteur.

Parlerdelangagerevientsinterrogersurlanotiondesmotscommeinstrument
decommunicationexistantdanstoutpays.Cetinstrumentpermetldificationde
systmesnationauxspcialiss.Telestlecasdelconomie,lamdecine,les
sciencesoummeledroit.Cestsurledomainejuridiquequelesujetsefocalisera
notammentlesystmejuridiquefranais.
Ledroitpeutsedfinircommeunensemblederglesrgissantlavieensocitet
sanctionnparlapuissancepublique.EtantaussibienoralqucritenFrance,avecune
prdominancehistoriquepourlcrit,ledroitentretientunerelationintrinsqueavecles
motsetdonclelangage.Cestgrcelalanguequelesmodesdepenses,lesvaleurs
etsurtoutlesrglesnationalesdictessontmisenexergueetconnuscommedonnes
culturellesidentifiables.Ilfautrappelerquelelangageenluimmeestlensembledu
vocabulaireetdesphrasesformantlediscourscritcommeoraletquiappartientun
payscommeundomaineprcis(ex:droit,mathmatique...).
Laquestionestdesavoirsicetterelationentreledroitetlalanguesuffitprtendre
lexistencedunlangagejuridiquepropre,aptecatgoriserledroitdunpointdevue
linguistiqueetterminologique.Etsilexisteunlangagejuridique,dovientil?
Sinterrogersurlexistencedunlangagedudroitestfondamentaltantdupointdevuede
linterprtationetdelapplicationdudroitquedelatraductiondeceluici.Carchaque
termeestporteurdesensetadesconsquencessurlesystmejuridiquenational.
Pourconnatredelexistencerelledulangagejuridique,ilseradoncabordsarelation
aveclelangagecourantavantdesintressersonchampdexercicedanslesystme
juridiquefranais.
Linguistiquejuridiqueetlangagecourant
Pourcommuniquerlesactesdusystmejuridique,ledroitfranais,commetoutautre
droitdepartlemonde,utilisetoutunensembledemotsquiformelelangage.Certains
auteursprfrentparlerpremirevuedevocabulairejuridique(F.Houbert).Carpour
eux,cestlevocabulairejuridiquequirenvoieaulangagedudroitfranaisappel
linguistiquejuridique.Laquestionestdesavoirdoesttircettelinguistiquejuridique.
Cettedernireestellesimilaireaulangagecourant?
Parcequeledroitnumredesrglesapplicablestoutindividu,ilparatraitnormal
quelestermesutilisssoientcomprhensiblespartousetdoncissusetsimilairesau
langagecourant.Toutefois,laralitestdiffrente.Sicertainstermespeuventsembler
familierstoutunchacun,dautresrestentobscurs.Cecitientlarelationentrele
langageutilisdanslesystmejuridiqueetlelangagecourant.Pourdesauteurscomme
Wroblewsky,lelangagecourantntantpasassezprcispourdfinirlesrglesde
conduitesuivre,unlangagespcifique,drivdulangagecourant,adtremisen
placepourpermettreauxnormesjuridiquesdesappliqueretainsitresuivies.
Ceconstatadonnlieudenombreusestudesfranaisesportantsurltroiterelation
entrelanguecouranteetlinguistiquejuridique.SelonFrdricHoubert,lelangagedu
droitetlelangagecourantontunelonguehistoirecommunedanslesensquechacun
trouvesoninspirationdanslautre.Etcetterelationsaccrotencoreaujourdhuipuisque
desmotsjuridiquesseretrouventdanslelangagecourantetrciproquementbienque
desnuancessubsistent.
Sanspourautanttrepartisanducourantdepensequinevoitpasdediffrenceentre
lesdeuxformesdelangage,FrdricHoubert,commeGrardCornu,considrequele
langagejuridiqueatrouvinspirationdanslelangagecommunaupointdavoirform
toutunvocabulairequiluiestpropre.Chaquemotauraainsiunsensspcifiqueselon
lessituationsoilestutilis.Decevocabulairejuridiqueestn,seloncesdeuxauteurs,
http://www.villagejustice.com/articles/spip.php?page=imprimer&id_article=12568

1/5

22/10/2016

Imprimer:Existetilunlangagejuridique?ParAudreyLaur.

unedichotomieentredestermesdappartenancejuridiqueexclusiveetdautres
troitementlisaulangagecommun.
Ceuxquisontdenatureexclusivesontlestermesperuscommeobscurspourlenon
initiendroit.Ilssonttechniquesetprcisselonlecontextedanslequelilssontutiliss.
JeanPierreGridelcitaitdanssonlivreIntroductionaudroitetaudroitfranais(1994,
Dalloz)quexposerdevantdespersonnesnonaverties,quelagrosseestuneexpdition
particuliredelaminute,etlauditoiresedemanderaquelestltablissement
psychiatriqueleplusadaptvotrecas.
Pourallerdanslemmesens,ilpeuttrecitlesnotionsdedoloudeemphythose
pourmarquerlecaractreexclusifdecertainsmotsjuridiques,lepremierexprimant
unemanoeuvrefrauduleusedunedespartiescontractuellesenverslautrepourobtenir
sonconsentement,lorsquelesecondexprimeunbaildelonguedurepouvantaller
jusqu99ans,portantsurunimmeubleetconfrantenlapersonneconcerneundroit
rel.
Lesautrestermesditsdoubleappartenancesontlisauxmotscourantsmais
supposentdetenircompteducontextedanslequelilssontutilisspourenpercevoirle
sensvritable.Selonlecontexte,certainsmotsjuridiquesontunsenssimilaireavecle
vocabulairecommun(ex:contrat,divorce,tmoigner)lorsquedautresontun
senstotalementdiffrent(ex:meuble,aliments,fruit).Endroit,leterme
meubledsignelesbienscorporelsetincorporelsouportentsurdesdroitsdtachs
desupportmatrielmaisconsidrsparlaloicommedesmeubles(ex:partssociales
dunecompagnie).Danslelangagecourant,unmeubleestreprsentatifdunobjet
matrielutilistitrederangement,dedcorationouautrebutfonctionnel.
Quantautermefruit,danslelangagejuridique,cetermedsigneunbienproduit
priodiquementetrgulirementparleschosessansaltrationdeleursubstance.Il
peutyavoirdesfruitsnaturels(terre,animaux),desfruitsindustriels(produitsobtenus
parletravaildelhomme)oudesfruitscivils(contrat,capital).Alorsquedansle
langagecourant,lefruitestunalimentfaisantpartiedenotreconsommation
quotidienne.Enfin,letermealimentsuggreendroituneprestationayant
gnralementpourobjetunesommedargent,destineassurerlasatisfactiondes
besoinsvitauxdunepersonnequinepeutplusassurerellemmesapropresubstance.
Enlangagecourant,lesalimentssontdesbiensdeconsommationsquilssoientdorigine
naturelleouindustrielle.
Ainsi,lestermesjuridiquesdoubleappartenancenepeuventfonderleursensde
manireexclusivesurlelangagecourantetinversement.Cestlusagedumot(son
contextedutilisation)quiestimportant,nonsaformelinguistique.
Toutefois,ilestindniabledeconstateruneinfluencemutuelleetdepenserquela
linguistiquejuridiquefranaiseatrouvuneoriginedanslelangagecourantfranais
avantdecrotredemanireautonomeettotalementdistincte.Cestencesensquedes
auteurscommeJeanLucPenfornis,Lerat,FerdinanddeSaussure,inspirspardes
auteursanglaiscommeDeborahCao,CharrowouCrandall,voientdanslevocabulaire
juridiqueunelanguedespcialit(diteaussitechniqueouspciale)caruniqueet
spcifiqueauchampdanslequelilsapplique,cestdireledroit.Wroblewskyvaplus
loinenparlantdelangueartificiellequilopposelalanguenaturellequestle
langagecourant.
Lesfonctionsdulangagejuridique
Diretoutefoisquelelangageutilispourdireledroit(languedespcialit)estdiffrent
dulangagecourantnesuffitpasdifierlexistencedecelangagecommepropreet
uniqueausystmejuridiquefranaisdanssonensemble.CommelesuggreGeorges
Legault,certes,ilexisteunelanguespcifiquepourdfinirledroitfranaismais
lexpressiondelangagedudroitestellesuffisammentpertinentepouryincluretoutes
lesfonctionsquifaonnentlesystmejuridiquefranais?FrdricHoubertmeten
lumirelesfonctionsdusystmejuridiquefranaisprendreencompte:lesvaleurset
notionsfondamentalesdudroitlesdiffrentsdomainesdudroit(ex:droitcivil,droit
pnal...)etlesinstrumentsjuridiques.Ceciamnedoncsinterrogersurce
quenglobelelangagedudroitdanslastructuredusystmejuridique.
Pourrpondrecetteinterrogation,denombreuxauteursontabordlesujetde
diffrentesmanires.Dansunpremiertemps,desauteursontvoulurpondrecette
http://www.villagejustice.com/articles/spip.php?page=imprimer&id_article=12568

2/5

22/10/2016

Imprimer:Existetilunlangagejuridique?ParAudreyLaur.

questiondupointdevuesmantiqueensinterrogeantsurletermeexactutiliseret
doncladfinitionproposerpourconnatresonchampdaction.
MarieClaudePrmontouGeorgesLegaultprennentpourrfrencelathoriede
DeborahCao.Seloncettedernire,lelangagejuridiqueestlelangageconcernantle
droitetleprocessusjuridiquedemaniregnrale.Caoauraitdoncunevision
globalisantedusystmejuridiquedanslanotiondelangagejuridique.Aloppos,
rfrencantKurzonouZiembinskiparexemple,PrmontetLegaultnotentquela
globalisationestmoinsprsenteencequeKurzonetZiembinskisefocalisentsurla
diffrenceentrelelangagejuridiqueetlelangagedudroitoilsconsidrentqueles
deuxexistentmaisquelelangagedudroitdoittrevucommeunmoyendeformulation
descritsjuridiqueslorsquelelangagejuridiqueestlui,unlangageutilisparles
juristespourparlerdudroit.
Enparalllecettevuesmantique,dautresauteurssesontattachsltudedu
caractrenormatifpourdfinirlexistencedulangagejuridiquedanslesystme
juridique.GeorgesLgaultsest,enautre,attachlesrevoir.Outrelasmantique,G.
Lgaultapensaucaractredescriptifpourdmontrerlexistencedunlangagedudroit.
Mais,ilaconcluquerienquentrelecodecivil(dcritdesdroits)etlecodepnal
(dclinelesinfractions),lavisiondescriptivenepermetpasdedfinirtotalementle
langagedudroitdanslesystmejuridique.Do,ladoptionduneautreapproche,celle
ditenormative.
Parcequesathorieestuniverselle,GeorgesLgaultrfrenceKelsen.Selonce
dernier,lelangagejuridiquenexistequeparcequilapourbutdtablirdesnormes
suivrequisadressentauxjuges(cesderniersdisentlesrglessuivre)puis
secondairementauxindividus(droitsetdevoirssuivre).Etpourcela,lalangueutilise
estlelangagedudroit.Toutefois,commelesuggreLegault,cettevisionnormativedu
langagejuridiquerduitledroitunedimensiontroprestreinte(dclarerdesdroitset
interdiredesconduites).
Surceconstat,uneautrethoriedautresauteurscommeJ.L.Austinsestdveloppe.
Cesauteursvoientdanslexistencedulangagejuridiqueuncaractreperformatif
permettantauxindividusdutiliserlediscoursjuridiqueetainsisengagerfaireune
action,forceounon,dirigepardesrglesjuridiquesquiellesmmescrentcomme
alimententlediscoursjuridique(cf.jugementdefaitetdevaleur).Ledroitfranaisest
richedexemples.TelestlecasdactesrglementairesoileststipulquelePremier
MinistrecreunserviceouuneCommission,dcidedunemesure,etc.
Cesdiffrentesthoriescitesonttoutesleurmritepropremaismontrentbienquele
langagejuridiqueestperusousunanglepluralselonlesfonctionsquonluiattribue
(ex:dcrireledroittablirlesnormescrerdesactions...).Nanmoins,ces
thoriesnenientpasuncertaincaractreunificateurdulangagejuridiquedansledroit
franaisauxyeuxdumonde.
CommelerappelleJeanLucPenfornis,chaqueEtatasonpropredroitetlestermes
juridiquesutilisspourdcrirecedroitnepeuventtrecomprisetassimilsquesile
systmejuridiqueencausevoiremmelalanguenationalecourantesonteuxmmes
comprisetassimils.Cestdanscesensquelelangagedudroitfranaisestpropreau
droitfranaisetestsonreprsentantlinguistiqueetculturelauxyeuxdumonde.Mais,
auniveaunational,lecaractreuniquedulangagenestplusetlaisseplacelapluralit
delangagesselonlesfonctionsquepossdelesystmejuridique.
Unepluralitdelangagesjuridiques
Dolanaissancedunnouveaucourantdauteursreconnaissantauniveaunational
lexistencenonpasdunlangagejuridiquemaisdelangagesjuridiques(ex:Wroblewsky,
Houbert,etc).
SelonWroblewsky,lelangagejuridiquesecomposedetroissubdivisions:lelangage
jurisprudentiel,lelangagescientifiqueetlelangagejuridiquecommun.
Lelangagejurisprudentielseraitlelangageutilispourrendredesdcisionsdejustice.
Lelangagescientifiqueseraitceluiutilislorsdesdiscoursjuridiquesdansuncadreplus
sociologique(ex:histoire,thories,philosophie...surledroit)lorsquelelangage
juridiquecommunrfrerait,pardfaut,touteslesautresformesdediscours
juridiques(ex:discoursentreavocats,avocatsetnonjuristes...).
http://www.villagejustice.com/articles/spip.php?page=imprimer&id_article=12568

3/5

22/10/2016

Imprimer:Existetilunlangagejuridique?ParAudreyLaur.

ReprenantltudedeMattiladanslecasdudroitfranais,JeanLucPenfornisconsidre
quedessouscatgoriespropreschaquebranchedudroit,existentgalement.Cestle
casparexempledutermeobligationquiauraunsensdiffrentselonquilestutilisen
droitcivilquendroitcommercial.Endroitcivil,lobligationestleliendedroitentre
deuxouplusieurspersonnespourexcuteruneprestation.Alorsquendroitcommercial,
cestuntitremisparunesocitdecapitauxquiemprunteuncapitalimportant
gnralementlongtermeavecdivisiondesadetteenungrandnombredecoupures.
Ilenvademmepourlestermescontentieuxetservicesjuridiquesselonledroiten
causedanslesystmejuridiquefranais.PourR.Dubuc,lecontentieuxestsurtoutle
servicesoccupantdeslitigesetcelaplusdansuncontextedetribunauxlorsqueservice
juridiquepeutseretrouverdansunecompagniecommercialetraitantdaffaires
juridiquesdontlecontentieux.
Enfin,F.HoubertouChristineSchmidtconfirmentaussiquelelangagedudroitest
plurielcarlevocabulaireutilispourlescontratsoulesassurances,parexemple,
diffrentdeceluiutilispourlestribunauxoulajurisprudence.ChristineSchmidtcite
dansIntroductionlalanguejuridiquefranaise(1997,BadenBaden)laformulelatine
utilisequendroitmatrimonialfranaismaismconnueparlesautresbranchesdudroit
franaisvoiremmedelammebranchequestledroitcivil:habilitisadnuptia,hailis
adpactanuptiala(celuiquialacapacitpoursemarierestgalementcapablede
donnersonconsentementaucontratdemariagequileconcerne).
Pourrpondredonclaquestiondelexistencedunlangagejuridique,ilpourraittre
proposquilexistebienunlangagejuridiquequirefltelunitdudroitcomme
spcificitculturelledusystmejuridiquequilaproduitetlenrichitconstamment.Mais
paralllement,celangagecomportedessubdivisionsquisontautantmultiplesquil
nexistentdefonctionsspcifiquesdansledroitetayantleurproprelexicographie(ex:
droitcivil,droitcommercial...).Cequilaisseprsupposerunepluralitdelangagesdu
droit(ex:droitcivil,droitcommercial...).
Conclusion
Lelangagejuridiqueexistecommeunlangagespcialisbienquetrouvantuneorigine
danslelangagecourantetcontinuantentretenirdesliensaveccedernier.Refltantla
spcificitdechaquesystmejuridiquecommepeutltreceluifranais,lelangage
juridiqueprsentetoutefoisdemultiplesfonctionspropresausystmejuridique.Etmet
enlumiretantsoncaractreunificateurdansledroitfranaisfaceaumondeextrieur
quesapluridisciplinaritauniveaunationalentantquoutildediscoursspcifique
chaquefonctiondudroit.
SOURCES
CaoD.,(2007),TranslatingLaw,Clevedon:MultilingualMattersLtd.
CornuG.,(2000),Linguistiquejuridique,Montchrestien.
CornuG.,(2003),Vocabulairejuridique,PUF.
DubucR.,(1979),Incidencedelalanguejuridiquesurlalanguedelagestion,Meta:
journaldestraducteurs/Meta:TranslatorsJournal,vol.24,n1.
DhuicqB.(2008),Dictionnairedelanglaisjuridique,BusinessManagementSeries.
EndicottT.,(2008),Lawandlanguage,StanfordEncyclopediaofPhilosophy.
GmarJ.C.,(2000),Lesenjeuxdelatraductionjuridique.Principesetnuances,
UniversitdeGenve,Ecoledetraductionetdinterprtation.
GuinchardS.&VincentJ.,(2008),Termesjuridiques,Dalloz.
HoubertF.,(2005),GuidePratiquedelaTraductionJuridique,3ed.,Lamaisondu
dictionnaire.
LegaultG.A.,(1979),Fonctionsetstructuredulangagejuridique,Meta:journaldes
traducteurs/Meta:TranslatorsJournal,vol.24,n1.
MartinE.,(2008),Dictionaryoflaw,Oxford.
PenfornisJ.L.,(...),Enseignerlefranaisjuridique,unlangagedespcialit.Ledroit,ce
sontaussidesmots,edition,publisher.
PrmontM.C.,(2003),Tropismesdudroit,Thmis.
SchmidtC.,(1997),Introductionlalanguejuridiquefranaise,1ed.,BadenBaden.
SouriouxJ.L&LeratPierre,(1995),Lefranaisjuridiquecommelanguespcialise,
EmileBruyant.
WroblewskiJ.,(1988),Leslangagesjuridiques:unetypologie,DroitetSocit,vol8.
http://www.villagejustice.com/articles/spip.php?page=imprimer&id_article=12568

4/5

22/10/2016

Imprimer:Existetilunlangagejuridique?ParAudreyLaur.

ZiembinskiV.Z.,(1974),Lelangagedudroitetlalanguejuridique:lescritresdeleur
discernement,Lelangagedudroit,ArchivesdePhilosophieduDroit,tome19.
AudreyLAUR

http://www.villagejustice.com/articles/spip.php?page=imprimer&id_article=12568

5/5

Vous aimerez peut-être aussi