v

«X Y • • r, 2. u?'
-

vc
-;
v^o J , * • ^* *• , • i • •

(0 ¢#3 ' .

— * .

41^ 3 ' 7)
, -

››
,\ •

- -

t
 -
-----|------- ---- ------------- = <！---*~
-

, • (.\
;s
 R E N A T I

D E S-C A R T E S

P R I N C I P I A
P H I L O S O P H I A.

4 M S T E r 0 D A MI,
A P u D L u D o v i c u M E L z E w I R I U M,
A N N o c I o I D c x L 1 v.
cum Privilegiis.
Z X , 4/
 P R I V I L E G E.

LË. par la grace de Dieu Roy de France & de Navarre à nos amez, & feaux con"& gem*
temans nos court de Parlement, Baillif;. Seneßhaux, Prev*ff*.Iages, ou lewr* Lieutenant*.&
, awtre * nor juges &- officier* qwelconquet , J4 chaf, an d'eux ain0 qu'il appartiemdra fàlut.
L'invention det Science* &• der …Art* accompagnez. de leuri demonftrationi , & de* moyens de leu
matre à execution. effant wme prodwäion de* Effritw qwi fontplu excellum* que le commun, à fait
qwe le* Prinee* & leu Effat* em on* toafiours receu les invenreur, avec touter forter de gratifica
aions ; afin que ces chofe, introdwiter eu liwx de leurs obeiffincer, il* em devienent plum floriffanr.
~{inff nof?re bien amé De* Cartes nou à fait remon/?rer qu'il â par une longue, effude
rencontre &- demonféré plufiewr* chofer utiles &- beller', auparavant incognue ; dans le* Science*
humaine*, &- concernant diverr artr avec le* moyen , de ler mettre em executiom. Touter tfjuelles
chofe , il offre de b.uller au publiq,en tuy accordant qu'ilpuiffè faire imprimer de* traite*. qu'il en
a compofe*. cr compofera cyapres , foir de theorie foit de pratique, feparement & conjointement en
telle part que bon luy femblera dedan* ou dehors nofire Royaumie, & par telle* perfònnes qu'ul vow
dra de nos fujets & autres, avec les defence , accoufumees en ca« pareil. Noua requerant humble
ment no* lettres à ce meceffaire*. JA ces caufer defirant gratifier ledit Des Cartes &- faire cognoiffre
que c'est â luy que le publi4 a l'obligatiom de fer inventionì,nou avom* par ce* prefàntes accordé.
permis,voulom , &- nou plaiff, que le dit De* Carte* puiff? faire &- face imprimer toutes les auvre*
qu'il a compofee , & qu'il compoférâ touchant le* féiences humainer,em telnombre de traitez., &- de
volumes que ceßit feparement& conjointement,en telle part que bom lay femblera dedan* &- dehor*
moftre obeiffance, par tellet perfonnet qu'il voudra choifir de nos fujet. ou autret. Et que pendant le
terme de dix années confècutives à conter pour chafeum volume ow traité di* four qu'il fera pa
racheve d'imprimer : mefne* aaparavant ce terme commencé aucum me pa:ffe imprimer ou faire
imprimer en tout ny em partie fâu, quelque pretexte ou deguifement que cepuiffe effre aucune de*
arae vrer du dit De* Cartes que ceux de mo* fujet* ou autres aufquel, ilem aur.t donné la permij?ion,
myperßnme em vendre & debiter d'autre impreßion que de celle qai aura effé faite parfà permif
/iom, â peine de Mille livres damande, confifjuation de rou leº exemplairer, depen* dommage, &
umrere/? , applicable : moitié aux pauvres &- moutié au profit du dit De* Cartes. §i voum mandom*
& à chafeum de vou, emjoignom* par ces prefentes que du contenw em icelle; 8ou, faiter, laiff.z. &•
Jouffre* jo vir & ufer plainement & paifiblementie dit Des Cartes , faifànt ceffer tou trouble* &
empefehemens contraire*. Et dautant que de cer prefenrer on pourroit avoir affaire en plufieur*
Iueux Nou voulon , qw'au vidimus & extrait d'iceller deuement collationne par um de mor amez.,
& feaux Confeiler, & Secretaires fay foit adjoufiee comme au prefènt original. Car tel eff noßra
P/ai/ir. Donne a Parù le 1 1 1 1 Iour de May mil fix cen* trente fept & de noßre regne le vingtiefme.
Par le Royen fon confciI
Ceberet.

&£clédu grandfeaude cirejaifie fiii

fimplc qucuc •

~fchevé d'Imprimwrle io de Iwillep. 1644.

 Sereniffmæ Principi
IE L I S A B E T H A.,
FREDERICI BOHEM I Æ REGIS,
Comitis Palatini , & Ele&oris Sacri Romani
, ' Imperii filiæ natu maximae.

S E R E N 1 s s 1 M A P R 1 N c E p s,

£\j\JMximum fruítum percepi fçriptorum,

£%lt quæ antehacim lucem edidi, quôdeaper
legere dignata/í,quódqueeorum occafio
me in motitiamtuam admiffus, tales dotes tuaj effè
cognoverim, ut è regentü humanae effeputem,eas
feculü inexemplumproponi. 5\@m deceretmevel
adulari, yelaliquidmom fatùperfpeëium affirma
re, prefertimhocinloco, inquo veritatifundi
mentajacere conaturus fùm, & fcio monaffeífa
tum ac fimplex Philofophi judicium, generofe
mode/lie tue gratiusfore, quàm magis exornatas
blandiorumhominumlauditiones. Quapropterea
tantùmfçribam,quevera efferatione Yelexperiem.
tiâ cogmofo, &-hic inexordio eodem modo, ac in
toto reliquo impiugur, Magnum eft di£
2. crimem
 E p I s T o L A .-.

crimen interyeras &- apparentervirtutes, necnon

etiam ex verù inter illas quæ ab accuratârerum .
cognitione deveniunt, &- illas que cum aliquâ
ignorationeconjunífefùnt. Perapparentes intel
ligo vitiaquedammom valdefrequentia,vitiis aliis
motioribus oppofita, quæquoniamabiümagis di
flantquàm intermediæ virtutes, idcirco magìfó
lentcelebrari.Sic quiaplures im'eniunturquiperi
cula timidè refugiunt, quàmquifeimconfideratein
ipfà conjiciant,vitio timiditatu temeritastamquam
yirtus opponitur, & magù quàm vera fòrtitudo
yulgo aeflimatur,/ícfepeprodigiplurü fiuntquàm
liberales ;/ quemulli faciliùs admagnam pietatù
famamperveniunt,quàm fùperflitiofiyel bypocri
te. Interyeras autem virtutes multae non à folâ
redi cognitione,fedetiam ab errore aliquo mafun
tur: ficfepe d/implicitate bonitas, â metupietas,
â defferationefortitudo exfurgit. Atque heab in
vicem diverfefumt, ut etiam diverfì nominibus
deßgnantur: fedillepuræ & /incere que exfolâ
reíii
 D • • • c • ■ o • i •.
reíficognitioneprofiuunt,unam& eandem omnes
habent maturam, & fùb uno fapientie nomine
continentur. Quifquü enim firmam & effica
cem habet voluntatem réfèfèmperutendifùâri
tione quantum imfè eft,idque 0//1/10 quod optimum
effe cognofeitexfequendi, reveraJàpiemreftquam
tum ex maturâ fuâ effepoteft, & perhocunum
juftitiam, fortitudinem , temperantiam reliquaf
que omnes virtutes habet,fed ita interfe conjun
çfas, utmullefùpra ceteras emineant: & idcirco,
quamvù multö/intpreflantiores iù quæ aliquâ ví
tiorum miflurâ diftinífefùnt,quia tamem multitu
dimi minùs funt mote, montantú laudibus folent
extolli. Preterea cùm duo adfapientiam itade
fcriptam requiramtur, perceptio fçilicetintelle£lüs
&- propem/ioyoluitatis ejus quidem quod à vo
luntate dependet nemo non e$t capax, fedquidam
aliù multö perfpicaciorem habent intelleéfum. Et
quammi fufficere debeat iù qui funt maturìtar
diufculi,quòdefimulta ignorent,modò tamen fr
* 3 7/14//,
 E p I s T o L A

mam & conflantem retineant yoluntatem nihil

omittendi, quo ad re£fi cognitionem perveniant,
atque id omne quod reífumjudicabunt exfequen
di,pro modulofuofàpientes & hocnomine Deo -

gratiffimi effe poffint : multò tamenpreflantiores

illi fùnt,in quibus cumfirmiffimâ rectè agendi vo
luntate, perfpicacißimum ingenium & fùmma
yeritati cognofeende cura reperitur. Summam
autemeffè in Celfitudine tuâ iftam curam, ex eo
perfficuum eft, quòdmec aule avocamenta, nec
confueta educatio quepuellas adignorantiam di
mmare folet impedire potuerint, quominus omnes
X.

bonas artes & fçientias inveftigarì.T)eindefùm

ma etiam &-incomparabilia ingenii tuiperfficaci
tas exeoapparet , quòdomnia iftarumfçientiarum
arcamapenitiffimè inffexeris, ac breviffimo tem
pore accuratè cognoverià. Majufque adhuc ejuf
demrei habeo argumentum mihi peculiare, quòd
te unam haífemus inyenerim, quæ traffatus ante
hacâmeyulgatosperféfé omnes intelligas. Obfçu
rì/ìmi
 D E D 1 c A T o R I A.

rißmi enim plerifque aliú, etiammaximè inge

niofi, &- doílü, effe videntur;& ferè omnibus
ufùvenitut%verfati/ntin Metapbyfici,ageo
metricù abhorreant; /íverò Geometriam excolue
rint, quæ de prima 'Philofophiâ fçripfi mom ca
piant: folum agnofco ingenium tuum cui omnia
æquèperfficua fùnt, & quodmeritöidcirco in
comparabileappello. Gùmque confidero tam va
riam Ö^ perféfam rerum omnium cognitionem

nom effe in aliquo Gymnofophifla jam fene, qui

multos ammosadcomtemplandum habuerit; fedim
7% incipepuel/i, quæformâ& ætate mom caefiam
Minervam, aut aliquam ex Mu/í, fed potiùs
Charitem refert, non poffùminfummam admi
rationem momrapi. Deniquemom tantùm exparte
cognitionü, fedetiam exparteyoluntatü nihil ad
abfolutam& fùblimem fàpientiam requiri, quod
momimmoribus tui eluceat,animadverto. Apparet
enim in illis eximia quædam cum majeftate beni
gnitas&manfùetudo, perpetui fortunæ injuriis
laceßita,
 E p I s T. D E D I c A T o R.

laceffita,fedmumquam efferatamecfra£fa. Hec

que ita me /ibi devinxit, ut nonmodò Philofo
phiam hancmeamSapientiæ,quam inTefùfficio,
dicandam& confecrandam putem, (quia nempe
ipfanihilaliud e$t quàm fludiumfapientie,)fed
etiam nommagis Philofophus audireyelim, quàm

Sereniffimæ Cclfitudinis tuæ ,

Devotiffimus cultor
D E s - C A R T E s.

INDEX
 1 N D E x
PR IN C I P I ORUM

P H I L O S O P H I AR.
P A R S IP R I M A,

De principiis cognitionis humanae.

1.V£rigit inquirenti, femel in reä? concludi Denm exfiffere. ibid.
vita de omnibu4 , quantum 1 3. Nom eodem modo in altarum re
fieri poteft, effe dubitandum. 1 rum conceptubus exßßentiam mecef
z.Dubia etiam pro falfis habenda.ibid. fariam, fed contingentem dumtaxat
3. Hanc imterim dubitationem ad u contineri. - 6
fum vita mom effe referendam. ibid. 1 6. Prajudicia impedire, quò minùs
4. Cur poffimus dubitare de rebum fen ifta meceffitas exßßentia Dei , ab
fibilibus. ibid. omnibus clarè cognofcatur. . ibid.
3. Cur etiam de Mathematicis demom 17. Quò cujufque ex moffri, ideis obje
ftrationibus. 2 &iiva perfeâio major eft, eò ejus cau£
6. Nos habere liberum arbitrium, ad fam effe debere majorem. ibid.
cohibendum affenfum im dubiis, fic 18. Hinc rurfus concludi,Deum exßße
qwe ad errorem vitamdum. . ibid. re. 7.
7. Nom poffe ànobis dubitari, quim exß 1 9. Etß Dei maturam mom comprehen
/famu4 dum dubitamus ; atque hoc damus, ejus tamen perfeétiones omni
effe primum qiiod ordine philofo aliâ re clariùs à nobis cognofci.ibid.
phamdo cognofeimua. ibid. 2o. Nos nom à mobis ipfis, fed à Deofa
8. Dißinäionem inter animam & cor &fos, eumque proinde exßßere. 8
pus , ßve imter rem cogitamtem &• 2 1. Exfißentia noßra duratuonem fìgf.
corpoream hinc agnofci. 3 ficere, ad ex/i/temtiam Dei demon
9. §uid fit cogitatio. ibid. fframdam. ibid.
io.gJua /impliciffima fumt & per fe no 22. Ex noßro modo exßßentiam Dei
ta, definutionibus Logicis obfcuriora cognofcendi, omnia ejus attributa
reddi; &• talia imter cognitiones ßu naturali ingenii vi cognofcibilia ß
dio acquifita, nom effe, numeranda. mulcognofci. ibid.
- ibid. 23. Deum mom effe corporeum, nec fen
1 1. ®uomodo mems noftra notior fit tire ut nos , mec velle malitiam pec
quam corpus. 4 cati. 9
12. Cur nom omnibu4 aque innotefcat. 24. A Dei cognitione ad creaturarum
ibid. cognitionem perveniri, recordando
13. ®uo fenfu reliquarum rerum co eum effe infimutum , &• mos finitos.
gnitio à Dei cognitione dependeat. ibid.
$ z 3. credenda effe omnia qua à Deo re
s4. Ex eo quòd exiffemtia neceffaria, in velata funt , quamvis captum mo
moftro de Deo conceptw contineatur, /?rwm excedant. I qo

(a)
| ' 26. Nwn
 I N D E X

: 6. Nunquam diffutandum effe de in lientur. ibid.

finito ;jedtantùm ea in quibus nul 42. Quomodo quamvis nolimus falli,
Ios fines advertimus, qualia funt ex fallamur tamem per noßram volun
tatem. ibid.
tenfio mundi, divifibilita, partium
materia, numerus ßellarum, &c. 43. Nos numquam falli, cùm fòlis clarè
pro indefinitis habenda. ibid. &• dißimâtè perceptis affemtimur. 16
27. Qua differentia fit inter indefini 44. Nos femper malè judicare, cùm af
tum &• infimitum. ibid. femtimur hom clarè perceptis, etß ca
28. Non caufas finales rerum creata fu incidamus in veritatem; idque ex
rum, fed efficientes effe examimam eo contingere, quòd fupponamus ea
da*. . 1 I fuiffe antea fatis à nobis perfpe£ta.
29. Deum non effe errorum cauffam. 45. Quid ßt perceptio clara, quid di
ibid. ßinäta. ibid.

3o. Hinc fequi omnia qua clarè perci 46. Exemplo doloris offenditur, claram
pimus, vera effe, ac tolli dubitatio effe poffe perceptionem, etß non fit di
fies amtè recenfitau. ibid. ftinéta ; mon autem dißinäam , miß
5 1. Errores moffros, / ad Deum refe fit clara. 17
rantur, effe tamtùm negationes,/íhd 47. Adprima atatis prajudicia emen
mos, privationes. 1 2 danda.fimplices motiones effe confide
32. Duos tantùm im mobis effe modos randas, & quid in quaque fit cla
rum. *ibid.
cogitandi , perceptionem fcilicet im
telleétûs , & operationem volunta 48. Omnia qua fub perceptionem mo
#is. ibid. féram cadunt, fpeétari ut res rerum
33. Nos non errare, mißeàm de re non ve affeäiones, vel ut aternas verita
fatis perceptâ judicamus.. ibid. tes ; &• rerum emumeratio. ibid.
34. Nbn fòlùm intelleäum, fed etiam 49. Æternas veritates mom poffe ita mu
voluntatem requiri ad judican merari, fed nec effe opus. i8
dum. i3 so. Eas elarè percipi, fed mon omnes ab
3 5. Hanc illo latiùs patere, errorum omnibus, propter prajudicia. I9
que cauffam inde effe. 'ibid. § 1. Quidßt fubftantia: & quòd iffud
36. Errores moftros Deo imputari mom momem Deo & creaturis mom conve
poffe. ibid. miat univocè. ibid.
s7. Summam effe homini, perfeâionem $2. Quòd memti & corpori umivocè
quòd agat liberè, ßve per volunta conveniat , &• quomodo ipfâ cogno
tem , &• per hoc laude vel vituperio fcatur. - ibid.
dignum reddi. ibid. 33. Cujufque fubffantia umum effe
38. Effè defeäum in nofirâ aâione,non pracipuum attributum, ut memtis
im noftrâ maturâ, quòd erremus ; Et cogitatio, corporis extenfio. 2o

f&pe fubditorum culpas aliis domimis, 34. Quomodo clara, & dißinätas no
mumquam autem Deo tribui poffe. tiones habere poffimus , fubßantia
14. cogitantis , &• corporea, item Dei.
ibid.
s 9. Libertatem arbitrii effe per fé no
tam. ibid. $ 3. Quomodo duratio, ordo, numeras
4o. Certum etiam omnia effè à Deo etiam dißimèfè intelligantur. -2 1
raordimata. 15 56. Quid/imt modi, qualitates, attri
buta. ibid.
41. Quomodo arbitrii noftri libertas
&• Dei praordinatio, fimul conci 37. @gadam attributa effe im *?;alga
 P RINCIPIo RvM P H I L O S O P H I AE.
alia in cogitatione. Et quid duratio ratè mom refpondent, alligemus. ibid.
&• tempus. ibid.
73. Summa eorum qua obfèrvanda,
58. Numerum & univer/alia omnia, fùnt, ad reâè philófophandum. s.
effe tantùm modos cogitandi. 22 76. 4tutoritatem divinam, perceptioni
39. Qgomodo univerfalia fiant : «$. ngára effe praferendam: fèd eâfeclu.
qua fint quinque vulgata ; gemus, sâ non decerePhilofophum alii, quàm
fpecies, differemtia, proprium, acci perceptis affentiri. 33
dens tbid.
6o. De dißinäionibus,ac primò de rea PRIN c1p1 Q R u M
li. 23
P H I L O S O P H I Æ
61. De dißinäione modali. 24.
62. De dißimäfiome rationis. ibid. Pars fecumda.
63. ®uomodo cogitatio & extenfio di Dc Principiis rcrum materialium.
ftinéfè cognofeipoffint, ut conßituen.
tes naturam memtis & corporis. 2 ; I. Vibus rationibus rerum mate.
64. Quomodo etiam ut modi fubffam. Q rialium exßßemtia certò co
tis. gnofeatur.
ibid. ibid.
63. ®gomodo ipfarum modi fimt etiam 2. §Jgibus etiam cognofcatur corpus
cogno/cendi. 26 humanum memti effe ar&#è conjün
66. Quomodo fenfus, affeéfus &• appe &fum. 34

titus, clarè cognofcantur ; quamvis 3. Senfùum perceptiones,non quid rcve

fape de iis malè judicemus.T ibid. ra/ît in rebus;fed quid humano com
67. Im ipß de dolore judicio /ape mos pofito pro/it vel obfit, docere. 3$
falli. 27 4. Naturam corporis mom in pondere,
68. Quomodo in ißis id, quod elarè 4uritie, colore, aut fimilibus , fed in
eognofcimus, ab eo in quo falli pof folâ extenfione confißere. ibid.
fumus, ßt diffinguemdum. ibid. 3. Pr&judicia derarefaâione &. de va
69. Longè aliter cognofei magnitudi cuo, hanc corporis naturam obfcu
nem, figuram,&c. quàm colores,do riorem facere. ibid.
lores, &c. 28 6. Quomodo fiat rarefaâio. 36
7o. Nos poffe duobus modis defenfibili 7. Eam non poffe ullo alio modo intelli
bus judicium ferre ; quorum uno er gibili explicari. ibid.
rorem pracavemus, alio in errorem 8. ®antitatem &• mumerum differre
incidimus. - ibid. tamtùm ratione à re quantâ & mu
71. Pracipuam errorum caufàm,à præ meratâ. 3;
judiciis infantia procedere. 29 9. Subftantiam corpoream . cùm à
72. Alteram errorum caufam effe,quòd quamtitate fuâ diffimguitur, confu
prajudiciorum oblivifci nequeamus. se comcipi tamquam incorpoream. 3 8
3o 1 o. Quidfit ffatium , ßve locus inter
73. Tertiam cauffam effe,quòd defati zmta. " ibid.
gemur, ad ea, qua fenfibus prafentia 1 1. £Juomodo in re non differat à fub
non funt, attemdemdo : & ideò affueti ftantiâ corporeâ. ibid.
fimus de illis nom ex prafemti per 12. Quomodo ab eadem diffèrat immo
ceptione, fed expraconcepta opihiome do, quo comcipitur. 39
judicare. 3I 13. Quid fit locus externus. 4O
74. Quartam cauffam effe, quòd conce n 4. In quo differant locus & fpatiii.ibid.
ftu* mofros verbis, que rebus accu 13. Qgomodo locus externus, pro fu
(a 2 ) perficie
 • I N D E x
' perficie corporis ambientis reâè fu 34. Hinc fequi divifionem materia in
matur 4. 1 particulas revera indefinitau, quamvis
16. Repugnare ut detur vacuum, five ea mobis fint incomprehen/îbiles. 52
in quo nulla planè fit res. ibid.
35. Quomodo fiat iffa divifio ; & quòd
17. Vacuum ex vulgi ufu mom exclu mom fit dubitandum quia fiat, etfi
dere omne corpus. 42 non comprehendatur. ibid.
1 8. Quomodo ememdandum ß. praju 36. Deum effè primariam motùs cawf
dicium de vacuo abfolutè fumto.ibid. • fam:&• eandem femper motùs quam.
1 9. Ex his ea gonfirmari, qu4 de rare titatem in univerfo confervare. § 3
fa£tione diéta funt, 43 37. Prima lex matura : quod unaqu&
2o. Ex his etiam demonßrari , mullas que res quamtum in fe ef?, femper in
atomos dari poffe. 44 eodem ßatu perfeveret ; ficque quod
2 v. Item mundum effè indefinitè ex femel movetur , femper moveri per
tenfum. ibid. gat. 34.
22. Item umam & eamdem effe mate 38. De motu proje£torum. $5
riam c^ li &• terra ; ac plures mun 39. Altera lex natura : quòd omnis
dos effe mom poffe. 4. $. motus ex fé ipfo fit reátus ; & ideò
23. Omnem materi& variationem, ß qua circulariter moventur, temdere
've omnem ejus formarum diverß femper ; ut recedant à centro circuli
tatem pemdere à motu. ibid. quem deferibumt. ibid.
24. Quid ßt motus juxta vulgarem 4o. Tertia lex : quòd unum corpus al
femfum. ibid. teri fortiori occurrendo, mihil amit
23. Quid fit motus propriè fumtus. tat de fue motu ; occurrendo verò
- - 46 minùs forti, tantum amittere, quam
26. Nom plus aétionis requiri ad mo tum in illud transfert. 57
tum, quàm ad quietem. ibid. 41. Probatio prioris partis hujus regu
27. Motum &• quietem effe tantùm di l&. - ibid.
verfos modos corporis moti. 4.7 42. Probatio poßerioris partis. $8
28. Motum propriè fumtum mom re 43. 1m quo confiftat vis cujufque cor
ferri, miß ad corpora contigua ejus poris ad agemdum vel refiffendum.
quod movetur. ibid. - ibid.
29. Nec referri, niß ad ea corpora con 44. Motum mom effe motui contrarium,
tigua : qu4 tamquam quiefcentia fed quieti ; & determinationem im
fpe&iamtur. 48 umam partem determinationi impar
3o. Cur ex duobus corporibus conti tem oppofitam. $9
guis qu& feparantur ab invicem, u 43. Quomodo poffit determimari,quan
mum potiùs quàm aliud moveri di tum cujufque corporis motu mute
castra^. ibid. tur propter aliorum corporum occur
3 1. Quomodo in eodem eorpore, immu fum ; idque per regula4 fequentes.
meri diverß motus effe poffint. 49 ibid,
32. Quomodo etiam motus propriè 46. Prima. ibid.
fumtus , qui in quoque corpore u 47. Secunda. 6o

micus ef?, pro pluribus fumi poffit. 48. Tertia. ibid.

$o 49. Qgarta. . ibid.
33. §}uomodo im omni motu integer cir So. Quinta. ibid.
culus corporum ßmul moveatur. $ I. Sexta. 6r.
ib,d, 32. Septimae. ibid.
33. Harum
 P R I N c I p I Ö RV M . P H I L O S O p H I AE.
§ 3. Harum regularum ufum effe diffi 2. Cavendum effe, ne mimis fuperbè de
cilem,propterea quòd unumquodque nobis ipfi fentientes, fines quos Deus
eorpus à multis ßmul tamgatur. 62 fibi propofuit in areando mùmdo,à mo
34. Qga ßnt corpora dura, qua fluida. bis intelligi fupponamus. ibid.
ibid. 3. Quo femfu dici poffit, omnia propter
3 s. Durorum partes mullo alio glutino hominem faâa effe. 71
fìmuljungi quàm earum quiete ibid. 4. De phanomenis , ßve experimentis ;
$ 6. Fluidorum particula, aquali vi &• quis eorum ufus ad philofophan
dum. ibid.
•verfu4 omnes partes moveri; Et corpu4
adurum in fluido exßßems, à minimâ 5. §2aa fit ratio diffantia & magnitu
•vi poffe determinari ad motum. 63 dimis inter Solem, Terram &. Lu
^amp. 7z
57. Eiufa-m rei demonßratio. 65
s8. Si quæ fluidi particula tardiùs mo 6. Qua fit diffamtia reliquorum plane
•veantur, quàm corpus durum in eo tarum à Sole. . ib:d.
exfiftens,'llud hac imparte fluidi ra 7. Fixa, mom poffè fupponi mimis remo
tiomem non habere. 66 fas. ibid.

s 9. Corpus durum ab alio duro impul 8, Terram è cælo confpeáam nom appa
fùm, non omnem fuum motum ab rituram effe mißut Planetam , love
eo mutuari, fedpartem etiam à flui aut Saturno mimorem. ibid.
do circumjacente. ibid. 9. Solem & Fixas propriâ luce fulgere.
6o Nom poffe tamem ab ißo fluido majo. 73
rem celeritatem acquirere, quàm ha 1 o. Lunam & alios Planeta, lucem à
Sole mutuari. . ibid.
beat à duro, à quo impulfùm ef? 67
6 v. Cùm corpus fluidum totum ßmul 1 1 . Terram ratione luminis à Planetis
verfus aliquam partem fertur,necef mom differre. ibid.
fariò fecum deferre corpus durum 1 2. Lumam, cùm nova e£?, à Terrâ il.
quod um /e continet. ibid. lumimiari. 74.

62. Cùm corpus durum à fluido fic de.
f rtur, mom idcirco moveri. 68
63. Cur quadam corpora tam dura
fínt, ut quamvù parva, mom facilè
mamibus mo/?ris dividantur. ' ibid.
64. Non alia principia in Phyfica,quàm
in Geometriâ, vel in Mathefi abf
traétâ à me admitti , mec optari.
quta fic omnia natura phanomena
explicamtur, & certa de iis demon.
frationes dari poffunt. - 69
P R I N C I p I O R U M
P H I L O S O P H I Æ
- Pars tertia.
1 3. Solem inter Fixas, &• Terram in
ter Planeta, poffe mumerari. ibid.
14. Fixas eamdem femper à fé mutuò
diffantiam retinere, non autem Pla
metaa. ibid.
1 3. Eafdem Planetarum apparentiam,
per varia, hypothefes poffe explicari.
totai.
16. Hypothefim Ptolemai apparentiis
nom fatisfacere. 75
17. Hypothefes Copermici & Tychonis
mom differre,im quantum hypothefes.
ibid.
1 8. Tychonem verbo minus, fed replus :
motùs Terra tribuere, quàm Coper
micum. ibid.

be Mundo adfpe&abili. 1 9. Me accuratiùs quàm Copernici m;

I. O* Dei nimis ampla cogitari & veriùs quàm Tychonem, Terræ
motum negare. ibid.
m0m poffe, 7o 2o. Fixa, fupponendau effe à Saturno
(a 3 ) quam
 I N D E X
quam maximè diffantet. 76 re adffeäås diverfitatem in F;x;,
2 1. Solem inßar flamme, ex materiâ propter maximam ipfarum diffan
quidem valde mobili conßare , fed ftam. 87
nom ideò ex umo loco im alium migra 41. Hanc etiam fixarum dißantiam re.
re. ibid. quiri ad motus Cometarum, quos
22. Solem à flammâ differre, quòdnom jam com/?at effe in cælo. ibid.
ita egeat alimento. ibid. 42. Omnia qu& hic im Terra videmus,
23. Fixau omnes im eadem fph&râ mom ad phænomena etiam pertimere ; fed
verfari ; fed umamquamque vaftum mom opus effe initio ad cuncta reffi
arere. 88
fpatium circa fe habere, aliis fixi;
deßitutum. 43. Vix fieri poffe quin cauffà, ex qui
77
24. Caelos effefluidos. - 79 bus omnia pbænomema clarè dedu
z 5. Cælos omnia corpora im fe comtemta cuntur, /înt ver&. ibid.
fecum deferre. ibid. 44. Me tamem eae , quas hic exponam,
26. Terram im caelo fuo quiefcere, fed pro hypothefibu4 tantùm habere vel
nihilominus ab eo deferri. ibid. le. 89
27. Idemque fentiemdum effe de omni 45. Meque etiam hic nonnulla, affum
bu4 Planetis. - ibid. turum , quas conßat falfas effe.ibid.
28. Terram, propriè loquendo, mom mo 46. Qu&nam fimt ea,qu& hic affumo ad
veri, nec ullos Planetas, quamvis à phamomema omnia explicamda. 9o
cælo transferantur. 8o 47. Harum fuppofitiomum falfitatem
29. Nullum etiam motum Terr& effe mom impedire, quò minùs ea qua ex
tribuendum, quamvis motum impro ipfís deducemtur, vera &• certa effè
priè juxta ufum vulgi fumatur; fed poffimt. 9I
tumc reété dici alios Plametas move 48. Quomodo omnes cæleftis materi&
ri. ibid. particula faéta fimt fpharica. 93
3o. P'ameta, omnes circa Solem à cælo 49. Circa iffa* particula, ffharica, a
deferri. . 81 lianv effe debere materiam fubtilio
remp. ibid.
s 1. Quomodo finguli Planeta deferam
ttu*. 82 so. Hujus fubtiliori, materia particu
32. §}uomodo etiam Solis macula. 83 las facillimè dividi. 94.

§ 3. Quomodo etiam Terra circa pro s 1. Eafdem celerrimè moveri. ibid.

prium centrum,& Luna circa Ter 32. Tria effe hujus mundi adfpeâabilis
ram vehatur. • ibid. elementa. ibid.
34. Motus cælorum 7mom effe perfeëtè 53. Tres etiam in illo cælos diffingui
circulares. 84. poffe. 95
3 5. De aberratione Planetarum im la 34. Quomodo Sol & fixa formata ßnt.
titudimem. ibid. ibid.
36. De motu in longitudinem. 85 33. Quidfit lux.* 97
37. Phænomena omnia per hamc hypo s6. Quis comatus ad motum in rebus
thefim facillimè intelligi. ibid. inanimatis ßt imtelligendus. ibid.
38. luxta Tychonis hypothefim dicen 37. Quomodo in eodem corpore conatus
dum effe, Terram moveri circa pro ad diverfos motus fimul effe poffint.
prium cemtrum. ibid. ibid.
39. Ac etiam illam moveri circa So 38. §uomodo ea, qua circulariter mo
lem motu ammuo. 86 ventur, comentur recedere à centro
4o. Terra tran/lationem mullam effice [ui motùs. 99
39. Quaat*
 p R I N C I P I-O R u M p H I L O S O P H I AE.
39. Qganta fit vix ißius eonatur. i oo 78. Quomodo verfus Eclipticam fé dif.
3o. Hunc comatum reperiri in materiâ íundat. ibid.
cælorum. 1o1
79. Quàm facilè ad motum unius exi
61. Ipfum efficere, ut corpora Solis &• gui corporis, alia quam-maxime ab
Fixarum fiwt rotunda. io2 eo remotas mo* /eamuttu*. 1 23
62. Eumdem efficere, ut materia caeleftis 8o. ®uomodo lumem Solis tendat verfus
ab ommibum punäis circumferentia polos. ' ibid.
cujufque ßella vel Solis, recedere co 81. Am aqualis fit ejus vis in polis &•
mett/r. 1 o3
in eclipticâ. - 1 25
63. Globulos materia cæleßis,fe mutuò 82. Globulos fecundi elementi Soli vi
mom impedire in ißo conatu. 1 o4 cinos mimores effe, ac celeriùs moveri
64. Ommes lucisproprietates in ißo co quàm remotiores, ufque ad certam
matu inveniri: adeò ut lux ejus ope diftamtiam; ultra quam funt ommes
cermipoffet tamquam ex ßellis ma magnitudine aquales,& eò celeriùs
mams, etfi mulla vis effet im ipfis ftel moventur, quò fumt à Sole remotio
lis. ibid.
tres. 1 27
63. Cuju/que vorticis cælorum polos, 83. Cur remotiffimi celeriùs movea*
tangere partes aliorum vorticum ab tur quàm aliquantò minùs remoti.
eorum polis remota,. . τ ο5
ibid.
66. Motus ifforum vorticum aliquo 84. cur Solis proximi, celeriùs etiam
modo infle&ii, ut inter fé comfem ferantur,quàm paulò remotiores. 1 2 8
ttant. 1 o7
83. cur iidem solis proximi, ßnt remo
67. Duorum vorticum polos fe mutaò tioribus minores. i 3o
tangere non poffe. I o8
86. Globulo s fecundi element i variis
68. Vortices ißos effe magnitudine in4 modis fimul moveri, quo fit ut planè
quales. ibid.
fpharici reddantur. 1 32
69. Materiamprimi elementi, expolis 87. Varios effe gradus celeritatis im mi
cujufque vortieis fluere verfum cen mutiis primi elementi. ibid.
trum, &• cx centroverfua alias par 88. Eau ejus minutias qua minimùm
ter. 1 o9
habent celeritatis , facilè id ipfum .
7o. 1dem de materiâ fecumali elementi quod habent aliis transferre, ac fìbi
mom poffe intelligi. ibid. mutuò adharere. 133
71. gua fit ratio hujus diverfitatis. 89. Tales minutiau fibi mutuò adha
1 i i
rentes, pracipuè inveniri in eâ mate
72. Quomodo moveatur materia, qua riâ primi elementi, qua à polis ad
Solem componit. 1 13 centra vorticum fertur. I 34.
73. Variam effe inaqualitates im fitu go. Qualis fit figura ißarum minutia
corporis Solis. 1 1 5
rum, qua particula ßriata deumceps
74. Variam etiam effe in ejus materia •vocabumfur. ibid.
motm. 1 17
oi. Ißa, particula, ab oppoßtis polis ve
73. Eam tamen non impedire, ne eju4 fi nientes, contrario mwodo effe intortas.
gura fit rotunda. 1 19
13 5
76. De motu primi elementi dum ver 92. Tres tantùm ßriam in ipfis effe.ibid.
fatur inter globulos fecundi. ibid. 93. Inter particula, friatas , & o
77. Quomodo Solis lumem nom modò mnium minutiffimas, varias effe*
verfus Eclipticam, fed etiam verfus liarum magnitudines im primo ele- .
polo, fe diffundat. j21 *me/}f0, i 36
94. Quo
 1 N D E X
94. 32uomodo ex iis macula im Solis vel tum à particulis /friatis excavari.
fellarum fuperficiegemeremtur. 137 i 3o
95. Hinc cognofei pracipua, harum ma 1 14. Eamdem fellam poffe per vices ap
cularum proprietates. ibid. parere ac diffarere. 1 $1
96. Quomodo ißa macula diffolvam I 1 5. Totum aliquando vorticem, in
tur, ac nova gemerentur. i 38 cujus centro a£f ßella, deffrui poffé.
97.Cur im quarumdam extremitate co ibid.
lores iridis appareant. ibid.
1 16. Quomodo defrui poffit,antequam
98. Quomodo macula in faculam ver multa macula circa ejus ßellam fint
tantur, vel contrà. 1 39 congregatæ. 1 5z
99. In quales particula, macula diffol 1 17. Quomodo permulta macula circas
*vantur. ibid. aliquam fellam effe poffint, amte
1 co. Quomodo ex ipßs ather circa So quam ejus vortex deßruatur. 1 34
lem &• ffellas gemeretur. Huncque 1 1 8. Quomodo 'ßa multa macula ge
4therem & iffam maculas ad ter merentur. I $5
tium elementum referri. I 4O 1 1 9. Quomodo stella fixa mutetur in
1 o 1. Macularum produâionem & dif Cometam, vel im Planetam. 1 56
folutionem à cauffis valde imcertis 1 2o. Quò feratur talis Stella, cùm pri
pendere. ibid. mùm definit fixa effe. 1 37
1 o2. Quomodo eadem macula totum 1 2 1. Quid per corporum foliditatem,&
aliquod/ídua tegere poffit. ibid. quid per eorum agitationem intelli
1 o3. Cur Sol aliquando vifus fit obf. gamu4. I 59
curior ; &• cur quarumdam fella 122. Soliditatem mon à folâ materiâ,
rum magnitudines apparentes mu fed etiam à magnitudine ac figurâ
temptrer. I4I pemdere. ibid.
1 o4. Cur aliqua fixa diffareant, vel 1 2 3. Quomodo globuli cæleßes, ihtegro
ex improvifo appareant. ibid. aliquo fidere folidiores effe poffint. 1 6o
1 o3. Multos effe meatus in maculis,per 1 24. Quomodo etiam effe poffint minùs
quos liberè tranfeunt particula ßria [olidi. 161
ta. 1 42 1 2 3. Quomodo quidam fint aliquo fí
1 o6. Qua ßt diffofitio i/?orum mea dere magts foltdi ; alii minùs. 1 6z
tuum : &. cur particula ßriata per 1 26. De principio motus Comet&. ibid.
illos retrogredi mon poffimt. I 4.3 127. De continuatione motâ: Cometa
» o7. Cur etiam qua veniunt ab uno per diverfos vortices. 1 64.
polo, non tranfeant per eofâem mea 1 28. Phamomema Cometarum. i 66
tuæ, quàm qu& veniunt ab alio. 144 129. Horum Phamomemam explicatio.
1 o8. ®uomodo materia primi elemen ibid.
ti, per ißos meatus fluat. ibid. 1 3o. Quomodo Fixarum lumem adTer
1 o9. Quòd alii etiam meatus illos de ram vfque perveniat. I 63
cuffatim interfecemt. 1 46 1 3 1. Am Fixa in veris locis videan
1 1 o. Quòd lumen ßella per maculam tur: & quid fit Firmamentum. 17o
vix poffit tranfire. ibid. I 32. Cur Cometa à mobis non videam
1 1 1. Defcriptio Stella ex improvifo ap tur,cùm funt extra noßrum calum;
parentis. ibid. & obiter, cur carbones fint magri,&
1 1 z. Defcriptio Stella paulatim diffa cimeres albi. ubid.
*emttat. 149 1 3 3. De Cometarum comâ , &• variis
i 1 3. Jm omnibus maculis multos mea ejus ph&nomemis, 1 73
*.
- μ34. De
 P R IN c I P I o R u M p H 1 L o s o p H i ac.
134. De quadam refraäione,à quâ iffa 337. Vltima & maximè gomerat, eam,
i coma dependet. I 74.
1 ss.Explicatio ißium refraâioni,.ibid.
1 36. Explicatio apparitionis coma. 176
fà omnium in&qualitatum, quae im
motibus corporum mundanorum, ,,.
peruumtur. ibid.
1 37. guomodo etiam trabes appareamt.
178 P R I N C I P I o R u M
1 38. Cur Cometarum cauda, mom fem P H I L O S O P H I Æ
perio parte à Sole direâè averfa,nec
femper reäa videatur. ibid. Pars quarta.
1 39. Cur tales coma circa Fixa, aut De Terrâ.
Planeta, mom appareamt. 1 79
14o. De principio motùs Planeta. 1 8o 1. Falgg. hypothefim quâjam antę
141.cauffà, à quibu4 ejus errores pen uß/umus, effe retinendam, ad
dent. Primae. 18t veras rerum naturas explicamdam.
w 47. Secunda. ibid. 1 9o
143. Tertiae. ibid. 2. Qua fit generatio Terr&, fecumdàm
144. Quarta. ibid. iffam hypothefim. ibid.
143. Quinta. 1 82 3. Diffimäio Terra im tres regiones : &,
146. De prima produ&ione omnium pr!ma defcriptio. 19 t
Planetarum. ibid.4. Defcriptio fecunda. 19>
147. Cwr quidam Planeta ßnt aliis à 3. Deferiptio tertia. fbid.
Sole remotiores: idque ab eorum ma 6 . Particula, tertii elementi, qua fumt
gnitudine ßlâ mom pendere. 1 83 in hac tertiâ regiowe , effe debere ft
148. Cwr Soli viciniores celeri&s aliis tis magma*. ibid.
moveantur; & tamem ejus macula 7. Ipfas à primo &• fecundo elemento
fínt taraiffima. ibid. poffè immutari. I 93 '
149.Cur Luna eirea Terram gyret. 1 84 8. Effe majores globulis fecundi elemen
1 3o. Cur Terra circa fuum axem ver ti, fed iifdem effe minùs folida, &,
tantagr. 1 85 minùs agitatas. ibid.
*31. Cur Luna celeriàs fratur, quàm 9. Eas ab initio ßbi mutuò incubuiffè
Terras. I 86 circa Terram. ibid..
132. Cur femper Lana facies, quam 1 o. Varia circa ipfu intervalla mate
proximè eadem fit Terra obverfà. ri4 primi &• fecundi elememti reliäas
ibid.effè. I94
133. Cur Lwma celeriùs ineedat, & à 1 1. Globulos fecumdi elementi, eò mino
fuo motu medio minùs aberret in mores initiofuiffe, quò centro Terra
conjunäionibus, quàm im quadris: vicimiores. ibid.
&• cur ejua caelummom ßt rotundum. 12. Meatu/que inter ip/w habuiffe an
ibid. gußiores. 195
3 34. Cur fecumdarii Planeta qui funt 1 3. Nom femper craffiores, temuioribus
circa Iovem, tam celeriter ; qui verò inferiores fuiffe. ibid.
Junt circa Saturnum, tam tardé ve! 14. De primâ formatione diverforum
nullo modo moveantur. 1 87 corporum im tertiâ Terra regiome.ibid.
* 33. Cur poli Æquatori, & Ecliptica 1 3. De aâionibu4,quarum ope ißa cor
multùm diffemt ab invicem. 1 8s pora gemita funt ;ac primò de genera
-
1 36. Cur paullatim ad invicem acce- . li globulorum cælgffium motu. ibid.
dant, 189 16. Deprimo huju4 prim4 aëiiomi*
(b ά*,
£
 I N D E X

au, quòd reddat corpora pellucida. in ißo corpoye contineri. 2o8f

1 96 36. Duas tantùm in eo effe fpecies ißa
17. Quomodo corpus folidum &• du rum particularum. 2o9
rum,fatis multos meatus hab:repof 37. Qgomodo infimum eorpus c, in
fit, ad radios luminis tranfmitten plura alia fuerit divifum. 21o
dos. 38. De formatione alterius quarti cor
1 97

μ8. Defecundo illius prims aííionis ef poris fupra tertium. 2i t

feäu, quòd una corpora ab aliis [e 39. De hujus quarti corporis accretio
zernat, &• liquores expurget. ibid. ne, &• tertii expurgatione. ibid.
1 o. De tertio effe£tu ; quòd liquorum 4o. Qgomodo hoc tertium corpus fueris
gutta, reddat rotumdas. 1 98 mole imminutum, &• ffatium ali
2o. Explicatio fecunda aäionis , qua quod inter fe &• quartum reliquerit.
2 I 2,
gravitam vocatur. 199
2 1. omnes Terra partes, ß fola fpeéten 41. Qyomodò multa fiffur& in quarto
tur, mom effe graves, fed leves. ibid. fa&#4 ßnt. 2I4

2z.im quo conßßat levitas materiæ cæ 42. Quomodo ipfum in varias partes
leftis. 2 oo fit confraétum. 21$
23. Quomodo partes omnes terræ, ab 43. Quomodo tertium corpus fupra,
ißá materiâ caelefti deorfùm pellam quartum ex parte afcenderit, & ex:
tur, &• ita fiamt graves. ibid. parte infra remanferit. 2 I6

24. Quantafit in quoque corpore gra 44. Inde in fuperficie Terra ortos effè
•vitas. 2Q 1 montes, campos, maria, &c. ibid.
2 5. Ejus quantitatem non refpondere 43. Que fit aëris natura. z17
quamtitati materia cujufque corpo 46.Curfacilèrarefiat,& denfetur.z 1 s
ris. 2 O2 47. De violentâ ejus compreffiome in
26. cur corpora non gravitent in locis quibufJam machinis. ibid.
fuis maturalibus. ibid. 48. De aqu& maturâ: & curfacilè mo
27.Gravitatem corpora deprimere ver dò in aërem,modò im glaciem verta
fw centrum Terræ. 2o3. tur. ibid.
28. De tertiâ aétione, qua e# lumem ; 49. Defluxu & refluxu maris. 2 1 9
quomodo particulas aëris commo $o.Cur aqua horis 6; afcendat, &• ho
^ueat. 2o4 ris 6; defcendat. 22 ■

29. De quartâ qua e£? calor: quid fit, $ 1.Cur' affus maris fint majores, cùm
& quomodofublato lumine perfeve Luna plena eß vel nova. ibid.
ret. 2o $ 32. Cur in aquinoâiis ßnt maximi.
3o. Cur altiùs penetret, quàm lumen. , ibid.
ibid. 33, Cur aër & aqua femper ab Orien
3 1. Cur corpora ferè omnia rarefaciat. te in Occidentem fluant. 222.
- ibid. 34 Cur in eâdem poli altitudine, re
3z. §Jgomodo fuprema Terra regio, in giones qua mare habent ad Orien
duo diverfà corpora fuerit primùm tem, ßnt aliis magis temperatæ.2 z 3
divi/a. zo6 33. Cur nullus fit fluxus nec refluxus
33. Diffin&io particularum terre im lacubus aut ßagnis: &• cur im va
frium in tria fumma genera. 2o7 riis litoribus variis horis fiat. ibid.
34. Quomodo tertium corpus inter duo 36. Quomodo ejus cauff& particulares,
priora faéfumßt. ibid. in fingulis litoribws /înt inveftigan
33. Particwla* tantùm unius gemerit d4. ibid.
- 57. De
 Ρ R1NCIPIoRu M P H I L O S O p H 1 AE.
37. De natura Terra interioris. 224 79. Cur plures concuffiones fierißleane
58. De maturâ argenti vivi. 225 in terra motu:Sicque per aliquot ho
59. De imaqualitate caloris interiorem ras aut dies interdum duret. z 34
Terram pervademtis. ibid. 8o. De naturâ ignis, ejufque ab aëre
6o. De ißius ealoris aáione. 226 diverfitate. ibid.
61. Defuccis acribus & acidis, ex qui 8 1. Quomodo primùm excitetur. 23 ;
bus fiumt atramentum fatorium, 82. Quomodo confervetur. ibid.
alumem, &c. 227 83. Cur egeat alimento. 236
62. De materia oleaginea bituminis, 84. ®uomodo ex ßlicibus excutiatur.
fulphuris, &c. ibid. ibid.
63. De Chymicorum Principiis,& quo 83. Quomodo ex lignis ficcis. 237
modo metallâ im fodimam afcemdamt. 86. Quomodo ex colleétione radiorum
2 28 Solis. 238
64. De Terrâ exteriore ; &• de origine 87. Quomodo à folo motu valde violen
fontium. ibid. to. ibid.
65.cur mare mom augeatur ex eo,quòd 88. ®uomodo à diverforum corporum
flumima in illud fluant. 229 mißurâ. • 239
66. curfomtes non ßnt falß, mec mare 89. Im fulmine, im ßellis trajicienti
dulcefeat. 229 bus. ibid.
67. Cur im quibufdam puteis aqua fit 9o. In iis qua lucemt & mom urunt : ut
falfa. - 23O im ßellis cademtibus. 24 O
68. Cur etiam ex quibufdam montibus 9 1. Im guttis aqu4 marina, in lignis
fal effodiatur. ibid. putridis, & fimilibus. ibid.
&9.De mitro aliifque falibus,à fale ma 9z.lm iis qua incalefcunt &• mom lucent:
rimo diverfis. ibid. ut in faeno inclufo. 24. I
7o. De vaporibus, ffiritibus, & exha 93. ln calce aquâ affersâ, & reliquis.
lationibus à terrâ interiore ad exte 24.2
riorem afeemdentibus. 23 1 94. Quomodo in cavitatibus terra ignis
7 1. Quomodo ex variâ eorum mißurâ, accendatur. 243
varia lapidum, aliorumque foffilium 95. Quomodo camdela ardeat. ibid.
genera oriamtur. ibid. 96. Quomodo igmis in eâ confervetur.
72. §}uomodo metalla ex terrâ interio - 24-4
re ad exteriorem pervemiamt ; &• 97.cur ejus flamma fit acuminata; &•
quomodo mimium fiat. 232 fumus ex eâ egrediatur. ibid.
73. Cur mom im omnibus terra locis me 98. Quomodo aër & alia corpora flam
talla invemiamtur. ibid. mam alamt. tbid.
z4.Cur potiffîmùm inveniantur im ra 99. De motu aëris verfus ignem. 245
dicibus montium, verfus Meridiem 1 oo. De iis qu4 ignem exßinguunt.
€%• Orientem. ibid. ibid.
75. Fodimas omnes effe im terrâ exte 1 o 1. ®uidrequiratur, ut aliquod cor
riore;necpoffe umquam ad interiorem pus alendo igni aptum fit. ibid.
fodiendo pervemuri. ibid. 1 o2. cur flamma ex fpiritu vimi lim
76. De fulphure, bitumine,argillâ,oleo. terum non turaf. 246
233 1 o3.Cur fpiritus vimifacillimè ardeat.
77. Quomodo fiat terra motus. ibid. - ibid.
78. Cur ex quibuflam montibus ignis 1 o4. Cur aqua difficillimè. ibid.
erumpat. ibid. 1 o3. Cur vis magnorum ignium , ab
(b 2 ) aqsâ
 I N D E X !
aquâ aut ßlibus injeâis augeatur. 132. Cur fit rigidum im/?ar arcäs , &,
ibid. gemeraliter, cur rigida cùm inflexa
ro6. §ualia ßnt corpora qus facilè u fumt, ffomte redeant ad priorem figu
ruatur. - 247 *am. ' ibid.
1 o7. Cur quadam inflammentur ; alia 1 3 3. De magnete. Repetitio eorum ex
7107?. ibid. antè diéfis, qu« ad ejus explicatio
io8. Cur igmis aliquandiuim prumi& fe mem requtrumtur. 2 59
confervet. - ibid.
34. Nullos im aère , mee im aquâ effe
1o9. De pulvere tormentario ex ful meatus recipiemdis particulis ßriati*
phure, nitro & carbone confeëto ; ac idoneos. 26o

primo, de fulphure. 248 1 3 5. Nullos etiam effe in ullis corpori

y I o. De mitro. ibid.
bus terra exterioris, præterquam in
1 1 1. De fulphuris & mitri conjunétio ferro. 26r
?pe. ibid. 1 36. Cur tales meatus fimt im ferro. ib.
* 12. De motu particularum nitri.ibid.1 37. Quâ ratione etiam fint in fìngu
1 1 3. cur flamma hujus pulveris val lis ejus ramentis. ibid.
de dilatetur, &• pracipuè agat ver 1 } 8.&uomodo ifti meatus apti reddam
fus fuperiora. tur, adparticula* ßriatas ab utravis
24.9
y 1 4. De carbone. ibid.
parte veniemfes , admittendas. 262
n 1 3. De grani, hujus pulveris, & im y 39. Qua fit matura magnetis. 263
quo pracipua ipfiu4 vis confifat. * 4o. Quomodo fufione fiat chalybs, &•
ibid. quodvis ferrum. ibid.
1 1 6. De lucernis diutiffîmè ardentibus. 141. Cur chalybs fit valde durus, rigi
2 3o due, & fragilis. 264
1 17. De reliquis ignis effeâibus. 2 5 1 142. €Ju* fit differentia inter chaly
1 1 8. Quamam corpora illi admota li bem, & aliudferrum. ibid.
quefcamt & bulliant. 2 52 143. ®uomodo chalybs tumperetur.
1 1 9. Quanam ficcemtur & dureßamt. 265
ibid. 144. Qua fit differentia inter meatus
1 2o. De aquis ardentibus, infipidis, a magwetis, chalybis, & ferri. . z66
cidiae. ibid. 1 43. Emumeratio proprietatum virtu
1 2 1. De fublimatis & oleis. 2§3 tis.magnetica. - 267
1 22. Quòd mutato ignis gradu, mute 146. Quomodo particula fèriara per
tur ejus effeäus. ibid. Terra meatum fluant. 27 o
Y 2 3. De calce. ibid. 147. Quòd difficiliùs tranfeant per a&
1 24. De vitro, quomodo fiat. 2 $4 rem, aquam , &• terram exteriorem,
12 s. §}uomodo ejus particula ßmul quàm per interiorem. 27 I
fungantur. ibid. 1 4*. Quod faciliùs tramfeant per ma
-1 26. Cur fit liquidum cùm candet, gnetem, quàm per alia corpora hu
omnefque figura, facilè induat. z S s fu* terra exterioris. 27z

127. Cur, cùm frigidum eß, fit valde 1 49. Qui fint poli magnetis. ibid.
durum. 2 36 1 so. Cur iffi poli fé convertamt verfus
128. Cur valde fragile. ibid. polos Terr&. ibid.
1 2 9. Cur ejus fragilita, minuatur, ß 1 § 1. Cur etiam certâ ratione verfus
* lentè refrigeretur. ibid. efta centrum fe inclimemt. 273
Y 3 o. Cur ß pellucidum. 2 57 1 52. Cur unus magnes ad alium fè
I 5 1. §Jgomodo fat coloratum.
-
238 convertat & inclimet, eodem modo
atque
 p R I N c I p I O R UI M
atque ad Terram. 273
1 33. Cur duo magnetes ad imvicem ac
cedant , & qua fit cujufque fphara
a&fivitatis. ibid.
1 34. Cur interdum fe invicem refu
gtant. 277
1 55. cur fegmentorum magnetis par 171. Cur magnes trahat ferrum. z 8 5
tes , qua ante feétionem junäa e 172. Cur magnes armatum, multò plus
rant , fe mutuò etiam refugiamt.
278 173. Cur ejus poli, quamvis contrarii,
1 36. Cur duo punéta, qua priùs in u
mo magnete contigua erant. um ejus
fragmentis fint poli diverf& virtu
tis. 279
m 37. cur eadem fit vis in quavis ma
gnetis parte, ac im toto. íbid.
n 38. Cur magnes fuam vim ferro fibi
admoto communicet. ibid.
m 39. Curferrum pro variis modis, qui
bus magneti admovetur , ipfam di
verfimodè recipiat. 28o
16o. cur ferrum oblongum eam non
recipiat, mififecundùm fuam longi
tudinem: ibid.
161. Cur magnes mihil amittat de fuá
vi. quamvis eam ferro commumi
cef. 28r
162. Cur hac vi, celerrimè ferro com
municetur, fed diuturnitate tempo
ris im eo confirmetur. ibid.
163. Cur chalybs ad eam recipiemdam
aptior fit, quàm vilium ferrum. ibid.
1 64. Cur major ei communicetur à
perfeäiore magnete, quàm à minùs
perfe£to. ibid.
163. Cur ipfà etiam terra vim magne
ticam ferro tribuat. 282
r 66. Cur vis magmetica im Terrâ de
bilior fit, quàm im parvis magneti
bus. ibid.
167. Cur acus magnete taif« femper
fua virtutis polos in extremitatibus
fuis habeamt. 283
168. Cur poli magnetica virtutis, mom
femper accuratè verfus Terra polos
dirigantur ; fed ab iis variè Â.
tmpe/ut. tbid.
P H I L O S o P H M AE.
1 69. Cur etiam interdum i/?a declima.
tio cum tempore mutetur. 284.
17o. Cur im magnete fupra unum ex
fuis polis ereáto minor effè poffít,quàm
cùm ejus poli aqualiter à Terrâ di
famt. ibid.
ferri fußineat, quàm mudu. ibid.
fe invicem juvent ad ferrum fuffi
mendum. 286
174. Cur gyratio rotula ferrea, à vi
nmagnetis cui appenfà eff, mom impe
d:atur. 287
173. Quomodo & quare vis unius ma
gnetis, augeat vel minuat vim alte
rius. ibid.
176. Cur magnes quamtumvis fortis,
ferrum fibi mom contiguum, à magne
te debiliore attrahere mom poffît. 288
177.Cur magnes debilis,aut ferrum, Â
magnete fortiori ferrum fibi comti
guum poffit detrahere. 289
178. Cur im his Borealibus regionibus,
polus Außralis magnetis fit fortior
Eoreali. ibid.
179. De iis qua obfervari poffunt in
ferri limaturâ circa magnetem fpar
sä. ibid.
1 8o. Cur lamina ferrea polo magnetis
comjuméta , ejua vim trahendi vel
convertendi ferri impediat. 29 1
1 8 1. Cur eamdem nullius alterius cor
poris interpofitio impediat. 292.
1 82. Cur magneti, pofitio mom comve
niens , ejus vires paullatim immi
mttat. ibid.
1 8 3. cur rubigo , humidita, & fitus,
eam etiam imminuat, &• vehemens
igmis planè tollat. ' 29 3
1 84. De vi attraéfionis im/uccino, ce
râ, refinâ, & fimilibus. ibid.
1 8 5. Qu« fit cauffa if?ius attraäionis
im vitro. 294
1 s6. Eamdem ipfius cauffam in reli
quis etiam videri. 29 5
(b 3) z87. Ex
 r R p Ex p R 1 N C I P. P H I L o S o P.
,77. Ex di#is intelligi, quanam cauß fenfu deprehendi , prater ipforum,
.ff. poffint reliquorum omnium mi figuras , magnitudines & motum.
7ábilium effeâuum , qui ad occultas 3O3
qualitates referri folent. 296 i 99. Nulla matura phanomena im hac
, 33. De iis, qua ex traäationibus de traâtatione fuiffe pratermiffa. 3o4
animali &• de homine, ad rerum ma 2oo. Nullis me im ea primcipiis ufum
terialium cognitionem mutuanda effe, qua non ab omnibu4 recipiantur;
funt. 297 hancque Philofophiam mom effè mo
fiat.
1 §9. Quidfit fenfu, & quomodo ibid. vam , fed maximè amtiquam &•
•vulgarem. ibid.
1 oo. De fenfuum dißinäione: ac primò zo 1. Dari particula, corporum imfen
de internis, hoc eft, de animi affeéti /iles. 3o 5
bum, &. de appetitibus maturalibus. zoz. Democriti Philofophiam non mi
298 mìs differre à noßrâ, quàm à vul
191. De fenfibus extermis : ac primò gari. 3o6
de taétu. 299 2o3. Quomodo figuras & motus par
192. De gußu. 3o Q ticularum infenfilium cognofcamua.
m 93. De odoratu. ibid. 3o7
1 94. De Audit*. ibid. 2o4. Sufficere ß de imfenfilibus qualis
1 95. De Vifu. 3o I effe poffint,explicuerim,etß fortè nom
1 96. Animam mom femtire, niß quate talia fint. 3o8
mus eft in cerebro. ibid.2o3. Ea tamen qua explicui, videri
m 97. Memtem effe talis matura, ut à fo faltem moraliter certa. 3o9
lo corporis motu varii fenfus in eâ 2o6. Imò plufquam moraliter. ibid.
poffînt excitari. 3 O2 2o7. Sed me omnia mea Ecclefia au
m 93. Nihil à mobis im objeäis extermis ûoritati/ubmittere. 3 Io

P R I N
 *.

!
 PR 1 N c I P I O RUM
P H I L O S O P H I A.
P A R s P R I M A.

T)e principiù cognitioni humanae.

§ Uoniam infantes nati fumus, & varia dc rcbus
- - - - - \ - w -
p^ I.
erutatem

j} fenfibilibus judicia priùs tulimus, quàm inte- Å.

3grum noftræ rationis ufumhaberemus, multis fffff**f*
- ta de omni
* præjudiciis à veri cognitione avertimur;quibus non aliter bujù.
videmur poffe liberari, quàm fifemel in vitâ, de iis omni-%';
bus ftudeamus
dinis dubitare,in
fufpicionem quibus vel minimam incertitu-- £;£
reperiemus. dumw.

Quin& illa etiam,de quibus dubitabimus,utile erit ha- „Íi.£

bere profalfis,ut tantòclariùs,quidnamccrtiffimum&co- iam yrjai.
gnitu facillimum fit, inveniamus. gau
Sed bæc interim dubitatio adfolam contemplationem III.
veritatis eft reftringenda. Nam quantùm ad ufum vitæ, j*
quia perfaepe rerum agendarum occafio præteriret, ante- tationem
quamnos dubiisnoftrisexfolverepoffemus;nonraròquod ::: eß
tantùm eft
dum,etfi verifimilecogimur
è duobus amplcéti; vel etiam inter- ßreferen
unumalteroverifimiliusnonappareat, dam.

alterutrum tamen eligere.

Nunc itaq; cùm tantùm veritatiquærendcincumbamus, iv.
dubitabimus inprimis,an ullae res fenfibiles aut imaginabi- £££,
fesexiftant: Primò, quia deprehendimus interdum fenfus?ÂÃÄ. -

errare,acprudentigeftnunquànimisfidcreiis,quinos vel #'*

femel deceperunt:Deinde,quia quotidieinfomnisinnume
ravidemurfcntireautimaginari,quæ nufquam funt;nulla
/1 que
 2 PR I Nc1p 1 oRuM Ph 1 LosoPh1 E
que fic dubitanti figna apparent, quibus fomnum à vigi
liâ certò dignofcat.
v. Dubitabimus etiam de reliquis, quæ antea pro maximè
£j? certis habuimus ;etiam de Mathematicis demonftrationi
j. bus, etiam de iis principiis, quæ haétenus putavimus effè
sigpftratio- per fe nota;tumquia vidimus aliquando nonnullos erraffè
“ in talibus , & quædam pro certiffimis ac per fe notis ad
mififfè, quæ nobis falfà videbantur; tum maximè quia au
divimus effè Deum, qui poteft omnia, & à quo fumus.
creati. Ignoramus enim, an fortè nos tales creare voluerit
ut femper fallamur,etiam iniis,quæ nobis quàm notiffima
apparent; quia non minùs hoc videtur fieri potuiffè quàm
ut interdum fallamur, quod contingere antè advertimus.
Atquefi non à Deo potentiffimo,fed vel à nobisipfis,velâ.
quovisalionos effè fingamus,quò minùs potentem origi
vi. nis noftræ authorem affignabimus,tantò magis erit credi
#!; bile,nos tamimperfeétos effe, ut femper fallamur.
hirium, ad Sed interimàquocunque tandem fimus,&quantumvis
Ζῆ, ille fit potens,quantumvis fallax; hanc nihilominus in no
fùm iììu- bislibertatem efTè experimur, ut fempcr abiis credendis,
f££, quæ non planè certafunt&explorata,poffimus abftinere;
vitandum, atque ita cavere, ne unquam erremus.
„Â Sic autem rejicientesillaomnia,dequibus aliquomodo
3 noii du- poffumus dubitare, ac etiam falfa effè fingentes; facilè
j£!" quidem fupponimus nullum effè Deum, nullum coelum,
3um dubi- nullacorpora; nofque etiam ipfos non habere manus, nec
t4mt43:4f

que hoc effé pedes,nec denique ullum corpus; non autem ideò nos qui
primum]
quod ordine talia cogitamus nihil effè : repugnat cnim, ut putemus id.
£" quod cogitat, coipfotempore quo cogitat,non cxiftere.
?***** Ac proinde hæc cognitio, ego cogito, ergofum, eft omnium.
gnofcimta,
prima
 P A* s P r 1 M A. 3

prima & certiffima,quæ cuilibet ordine philofophantioc

Currat.
Hæcque optima via eft ad mentis naturam, ejufque à E.
corpore diftinétionem agnofcendam : Examinantes enim nem inter
quinam fimusnos,quiomnia quæ à nobis diverfa funt fup- ££
ponimus falfà effe, perfpicuè videmus, nullam extenfio- #77.
nem,nec figuram, nec motum localem, nec quid finile, & corpo
quod corpori fit tribuendum, ad naturam noftram perti- g
nere,fed cogitationem folam;quæ proinde priùs & certiùs
quàm ulla res corporca cognofcitur; hanc enim jam per
ccpimus, de aliis autem adhuc dubitamus.
Cogitationis nomine intelligoillaomnia,qucnobiscon-.Ä.
fciis in nobis fiunt, quatenus corum in nobis confcientia?jitatio.
eft : Atque ita non modò intelligere,velle, imaginari, fed
etiam fentire, idem eft híc quod cogitare. Nam fi dicam,
ego video, vel ego ambulo, ergofum ; & hoc intelligam
de vifione, aut ambulatione,quæ corpore peragitur, con
clufio non eft abfolutè certa; quia, ut fæpe fit infomnis,
poffum putare me videre, vel ambulare, quamvis oculos
non aperiam, & loco non movear, atque etiam fortè,
quamvis nullum habeam corpus;Sed fi intelligam de ipfo
fenfu,five confcientiâvidendi aut ambulandi,quia tunc re
fertur ad mentem, quæ fola fentit, fiye cogitat fe videre
aut ambulare, eft planè certa.
Non hîc explico alia multa nomina, quibus jam ufus . x.
fum,vel utar in fequentibus, quia per fe fatis nota mihi vi- ££;
dentur.Et fcpeadverti Philofophosin hoc errare,quòd ea, jnt &per
quae fimpliciffima erant ac per fe nota, Logicis definitio- £#£
nibusexplicare conarentur; ita enim ipfà obfcuriora red-#*
debant. Atque ubi dixi hanc propofitionem,ego
4 2,
cogito,fum,
ergo?ii&
talia im*
-
 4 p r i N c I p 1 o R u M P h 1 los o p H 1 £
cognitiones fum,cfTe omnium primam & certiffimam,quæcuilibet or*
#£* dine philofophanti occurrat, non ideò negavi, quin ante
íonef ipfam fcire oporteat, quid fit cogitatio, quid exiftentia,
Ζ"* quid certitudo ; item quòd fieri non poffit,ut id quod co
gitet non exiftat, & talia; fed quia hæ funt fimpliciffimae
notiones, & quæ folæ nullius rei exiftentis notitiam prae
bent,idcirco non cenfui effe numerandas.
eô„ . Jam verò ut fciatur, mentem noftram non modò priùs
ānojira & certiùs, fed etiam evidentiùs quàm corpus cognofci,
#£. notandum eft,lumine naturali efle notiffimum,nihili nul
f*. las effè affeétiones five qualitates; atque ideò ubicunque
aliquas deprehendimus,ibi rem five fubftantiam,cujus illc
fint,neceffàriò inveniri;& quò plures in eadem re fivefub
ftantiâ deprehendimus, tantò clariùs nos illam cognofce
re.Plura verò in mente noftrâ,quàm in ullâ aliâ re à nobis
deprehendi, ex hoc manifeftum eft,quòd nihil planè effi
ciat,ut aliquid aliudcognofcamus,quinidem etiam multò
certiùs in mentis noftrae cognitioncm nos adducat. Ut fi
terramrfurdico exiftere, ex eo quòd illam tangam vel vi
deam,certè ex hoc ipfo adhuc magis mihijudicandum eft*
mentem meam exiftere; fieri enim forfan poteft,utjudi
cem me terram tangere, quamvis terra nulla exiftat;non
autem,ut idjudicem,& mea mens quæ id judicat nihil fit;
atque ita de cæteris.
,,, Nec aliam ob caufàm aliter vifum eft iis,qui non ordine
cur non philofophati funt, quàm quia mentem à corpore num
Ἀ;£, quam fàtis accuratè diftinxerunt. Et quamvis fibi certius
*$*. effè putârint, fé ipfos exiftere,quàm quidquam aliud;non
tamen adverterunt, per fe ipfos, mentes folas hoc in loco
fuifle intelligendas; fed contrà potiùs intellexerunt fola
fua
 •'
.
P A r s P n I M A. $
fua corpora, quae oculis videbant, & manibus palpabant,
quibufque vim fentiendi perpcram tribuebant ; hocque
ipfos à mentis naturâ percipiendaavocavit.
Cùm autem mens,quæ feipfam novit, & de aliis omni- X111:
- - - - -uo fenfw
-

bus rebus adhuc dubitat, undiquaque circumfpicit, ut co- ;i;£,

gnitionem fuam ulteriùs extendat; primò quidem invenit;::;„
apud fe multarum rerum ideas, quas quamdiu tantùm: jú
contemplatur, nihilque ipfis fimile extra fe efTè affirmat *f**4**.
nec negat,falli non poteft. Invenit etiam communes quaf
dam notiones, & ex his varias demonftrationes compo
nit, ad quas quamdiu attendit, omnino fibi perfuadet cffè
veras. Sic,exempli causâ,numerorum & figurarum ideas
in fe habet, habetque etiam inter communes notiones,
quòd /? æqualibus æqualia addas, quæ inde exfurgent erunt æ
qualia,& fimiles;ex quibus facile demonftratur tres angu
ios trianguli æquales effe duobus reétis, &c. ac proinde
haec&talia fibi pcrfuadet vera effe,quamdiu ad premiffàs,
ex quibus ea deduxit,attendit.Sed quia non poteftfemper
ad illas attendere, cùm poftea recordatur fe nondum fci
re, an fortè talis naturæcreata fit, ut fallatur etiaminiis,
quae ipfi evidentiffima apparent,videtfe meritò de talibus
dubitare, nec ullam habere poffe certam fcientiam, priuf
quam fuae authorem originis agnoverit.
Confiderans deinde inter diverfas ideas, quas apud fe E.
habet,unam cffe entis fummè intelligentis,fummè poten- exiffertia
tis & fummè perfeéti, quæ omnium longè præcipua eft, £%%.
agnofcit in ipsâquemadmodum
tcm tantùm, exiftentiam,nonpoffibilem & contingen-
in ideis aliarum P***et**
omnium ptw contu
neatt/r, re

rerum, quas diftinâè percipit, fed omnino neceflariam & j* f Dewm*

etcrnam, Atque ut ex co quòd, exempli causâ, percipiat exijîere,

4 3 in idca '
 6 P R I N c I P I o R u M P H I l os o p h i ae
inidca trianguli neceffàriò contineri, tres ejus angulos æ
quales effe duobus re&tis,planè fibi perfuadet triangulum
tres angulos habere æquales duobus re&is; ita ex eo folo,
quòd percipiat,exiftentiam neceffâriam & æternam in en
tis fummè perfe&ti ideâ contineri, planè concludere dc
bet, ens fummè perfeétum exiftere.
sę.- Magifque hoc credet, fi attendat nullius alterius rei
nodo
li.
in Tideam apudfe inveniri, in qua eodem modo neceffàriam
- - - - - - - - -

£Τ exiftentiam contineri animadvertat. Ex hoc enim intelli

p;ibus exi- get, iftam ideam
f?entiam &t hib
entis
hi
fummè perfeétid non fed
efTe à fe effi
- &
„„„,,„, ctam, nec exhibere cnimæricam quandam, 1ed veram &
fed eontin- immutabilem naturam, quæque non poteft non exiftere,
emptem v - - - - -

Ἀ., cùm neceffaria exiftentia in ea contineatur.

*£ Hoc,inquam,fàcilè credet mens noftra,fifepriùsomni
Prììi, no præjudiciis liberârit. Sed quia fumus affueti, reliquis
##,3, omnibus in rebus effèntiam ab exiftentiâ diftinguere ; at
£a neceffi- que etiam varias ideas rerum,quae nufquam funt,aut fue
:; ££;* runt,ad arbitrium effingere, facilè contingit, cùm in entis
omnibus fummè perfeéti contemplatione non fumus planè defixi,
clarè co
Ἀ,. ut dubitemus, an fortè ejus idea una fit ex iis, quas ad ar
bitrium effinximus, aut faltem,ad quarum effentiam exi
ftcntia non pertinet.
…vit. Ulteriùs verò confiderantes ideas,quas in nobis habe
£g? euju£ mus, videmus quidem illas, quatenus funt quidam modi
Ἀi cogitandi, nonmultùm à fe mutuò differre, fed quatenus
;;:;: una unam rem,alia aliam repraefentat, effe valde diverfas;
£iret, & quò plus perfe&ionis obje&ivae in fe continent, eò per
£j7;. fe&iorem ipfarum caufam effe debere. Nam quemadmo
áeremiajo- dum, fi quis in fe habet ideamalicujus machinæ valde ar
“ tificiofae,meritò quaeripoteft,qugnam fit caufa à qua illam
habet;'
 P A R s P R I M A. 7.

habet; an nempe viderit alicubi talem machinamabalio

fa&am ; an mechanicas fcientias tam accuratè didicerit,
anvé tantafit in eo ingenii vis, ut ipfàm nullibi unquam
vifam per fe excogitare potuerit? Totum enim artificium
quod in ideâillâ objeétivè tantùm, five tanquam in imagi
ne continetur, debet in ejus causâ, qualifcunque tandem
fit, non tantùm objeéîivè five repraefentativè, faltem in
primâ & præcipuâ, fed reipsâ formaliter aut eminenter
COntnmef1.

Sic quia Dei, five entis fummi ideam habemus in nobis, „Ä'£
jure poffumus examinare, à quanam causâ illam habea-jú;
mus;tantamque in ea immenfitatem inveniemus,ut planè £? exi
ex eo fimus certi,non poffe illam nobis fuiffè inditam,nifi
à re,in qua fit revera omnium perfe&ionum complemen
tum,hoc eft,nifi à Deo realiter exiftente.Eft enim lumine
naturali notiffimum, non modò à nihilo nihil fieri ; nec id
quod eft perfeétius ab eo quod eft minùs perfeétum, ut à .
causâ efficiente & totali produci;fed neque etiam in nobis
ideam five imaginem ullius rei effe poffe,cujus non alicu
bi, five in nobis ipfis, five extra nos, Archetypus aliquis
omnes ejus perfeétiones reipsâ continens, exiftat. Et quia
fummas illas perfeétiones,quarum ideam habemus, nullo
modo in nobis,reperimus,ex hoc ipfo reétè concludimus
eas in aliquo ànobis diverfo,nempe in Deo,effe; vel certè
aliquando fuiffe; ex quo evidentiffimè fequitur,ipfas ad
huc effe. -

Hocque fatis certum eft & manifeftum , iis qui Dei _ XIX.
ideam contemplari, fummafque ejus perfeétiones adver- £#.
tere funt affueti. Quamvis enim illas non comprehenda-;;
mus, quiafcilicet cfi dc naturainfiniti,ut ànobis, quifu-£
ImuS
 8 PRINcIpIoRUM P H I L o S O P H I ae
„„•nper- mus finiti,non comprehendatur,nihilominus tamen ipfas
fiff, clariùs & diftinéìiùs quàm ullas res corporeas intelligere
reclariùs poffumus, quia cogitationem noftram magis implent,
;? * funtque fimpliciores,nec limitationibus ullis obfcurantur.
xx. , Quia verò non omnes hoc advertunt; atque etiam quia
É, non,qucmadmodum habentes ideam artificiofae alicujus
ßáí Deo machine,fcire folent
faäos,eum- -
undenam illam acceperint, ita etiam
- - - v -

%Â. rccordamur ideam Dei nobis aliquando à Deo advenifTe,

exîere: utpote quam femper habuimus; quærendum adhuc eft,à
quonam fimus nos ipfi, qui fummarum Dei perfeétionum
ideam in nobis habemus. Nam certè eft lumine naturali
notiffimum eam rem,quæ novit aliquid fe perfeétius, à fe
non effe : dediffet enim ipfa fibi omnes perfeétiones, qua
rum ideam in fe habet;nec proinde etiam poffè ab ullo ef
fe, qui non habeat infe omnes illas perfeétiones, hoc eft,
qui non fit Deus.
XXI. Nihilque hujus demonftrationis evidentiam poteft
Exißemti4
ἈI obfcurare,modò attendamus ad temporis five rerum du
£,cere,
rationis naturam ; quæ talis eft, ut ejus partes à fe mutuò
- - •a

Ζíïìá non pendeant, nec unquam fimul exiftant; atque ideò ex

Idei demon- H quodjam fimus , nOn fequitur nos in tempore proxi
ÄTTOS
mè fequenti etiam futuros,nifi aliqua caufa,nempe eadem
illa,quae nos primùm produxit, continuò veluti reprodu
cat, hoc eft, confervet. Facilè enim intelligimus nullam
vim effè in nobis,per quam nos ipfos confervemus; illum
quein quo tanta eft vis, ut nos à fe diverfos confervet,
tantò magis etiam fe ipfum confervare, vel potiùs nullâ
ullius confervatione indigere,ac denique Deum effè.
xxii. Magna autem in hoc exiftentiam Dci probandi modo,
Ë; per ejus fcilicet ideam, eft prærogativa; quòd fimul quif
Inan\
 P A R S P R I M A. 9

nam fit, quantùm naturæ noftræ fert infirmitas agnofca- „„,„

mus: Nempe ad ejus ideam nobis ingenitam refpicicntes, Pei?gno
videmus illum effè æternum,omnifcium,omnipotentem, £.
omnisbonitatis veritatifquefontcm,rerum omnium crea-attribut*
torem,ac denique illa omnia in fe habentcm, in quibus ali- ;;;;,
quam perfeétionem infinitam, five nullâ imperfcéîione £;j*
terminatam,clarè poffumus advertere. cognofci.
Nam fanè multa funt, in quibus etfi nonnihil perfe&io- xxiii.
nis agnofcamus, aliquid tamen etiam impcrfeétionis five ;?
limitationis deprehcndimus; ac proinde compctere Dco 'git;
non poffünt. Ita in naturâ corporeâ,quia fimul cum locali £gº
extenfione divifibilitas includitur, eftque impcrfcclio eflè;!:!:!i
divifibilem;certum eft,Deum non cffè corpus.Et quamvis Å”
in nobis perfeétio quædam fit,quòd fentiamus,quia tamen
in omni fenfu paffio eft, & pati eft ab aliquo pendere,nul
lo modo Deum fentire putandum eft; fed tantummodo
intelligere & velle:Nequehocipfum ut nos,per operatio
nes quodammodo diftinétas, fedita,ut per unicam, fem
perque eandem & fimpliciffimam aétionem, omnia fimul
intelligat, velit & operetur. Omnia, inquam, hoc eft, res
omnes:nequeenim vult malitiam peccati,quia non eft res.
Jam verò, quia Deus folus omnium, quæ funt aut cffe Σy.
poffünt, vera eft caufa; pcrfpicuum eft optimam philofo- gnitione aa
phandi viam nos fcquuturos, fi ex ipfius Dei cognitione'';,.
rerum ab eo creatarum explicationem deduccre cone- 'vemiri,re
tionem per
mur, ut ita fcientiam perfeétiffimam, quæ eft effeétuum ÄÄ.
per caufas,acquiramus. Quod ut fatis tutò & fine crrandigum, fj*
periculo aggrediamur, eâ nobis cautclâ eft utendum, ut ££;
femper quàm maximè recordemur, & Deum autorem
rerum effe infinitum,& nos omnino finitos.
Æ Ita fi
 IO P R I N c I p 1 o R u M P h 1 l os o p H 1 £
xXV. Ita fi fortè nobis Deus de fe ipfo, vel aliis aliquid reve.
g: let,quod naturales ingenii noftri vires excedat, qualiajam
äpso funt myfteria Incarnationis & Trinitatis, non recufabi.
£#- mus illa credere,quamvis non clarè intelligamus;Nec ul
*vi captum lo modo mirabimur multa effe, tum in immensâ ejus na
Σ, turâ, tum ctiam in rebus ab eo creatis, quae captum no
ftrum excedant.
xxvi. Ita nullis unquam fatigabimur difputationibus de infi
:;;r nito: Nam fanè cùm fimus finiti, abfurdum effet nos ali
Ἀ. quid de ipfo determinare, atque fic illud quafi finire ac
#%! comprehendere conari. Non igitur refpondere curabi
Ἀ" musiis,qui quaerunt,an fi daretur linea infinita, ejus media
:;ge pars effet etiam infinita; vel an numerus infinitus fit par
Ζύt, anve impar,& talia;quia de iis nulli videntur debere cogi
£.j* tare,nifi qui mentemfuam infinitam effe arbitrantur. Nos
ÂÃÄÈÉ autem illa omnia, in quibus fub aliquâ confideratione nul
7.ger lum finem poterimus invenire,non quidem affirmabimus
Ἀ, effe infinita, fed ut indefinita fpcétabimus. Ita quia non
£t. poffümus imaginari extenfionem tam magnam, quin in
jîj,. telligamus adhuc majorem effe pofTe, dicemus magnitu
*** dinem rerum poffibilium efTe indefinitam.Et quia nön po
teft dividi aliquod corpus in tot partes , quin fingulæ ad
huc ex his partibus divifibiles intelligantur, putabimus
quantitatem e(Tè indefinitè divifibilem.Et quia non poteft
fingi tantus ftellarum numerus, quin plurcs adhuc à Deo
creari potuifTe credamus,illarum etiam numerum indefi
,,,,, nitum fupponemus;atque ita de reliquis.
$ua diffe. Hæcque indefinita dicemus potiùs quàminfinita; tum.
Σ;ff, ut nomen infinitifoliDeo refervemus, quia in eofoloo;
situm &T mni ex parte, non modò nullos limites agnofcimus, fed
etiam
infinitum,
 -

P A R s P R I M A. I\

etiam pofitivè nullos effe intelligimus; tum etiam, quia

non eodem modo pofitivèintelligimus, aliasres aliqua ex
parte limitibuscarere,fed negativètantùm eorumlimites,
fiquos habeant,inveniri à nobis non pofTe confitemur.
Itadenique nullasunquamrationescirca res naturales,à xxvIII.
fine,quem Deusautnatura iniisfaciendisfibi propofuit,de-ÄT,?*
fumemus; quianon tantum nobis dcbemus arrogare, utrum gest*
ejus confiliorum participes effe putemus : Sed ipfum ut :£
caufam efficientem
mus,quidnam exiis rerum omnium confiderantes,
ejusattributis,quorum videbi- examina*
nosnonnullam das.

notitiam voluit habere,circaillosejuseffeétus qui fenfibus

nobis apparent,lumennaturalequod'ÉÉis indidit,conclu
dendumeffèoftendat; memores tamen,utjam diétum eft,
huic lumini naturali tamdiu tantùm effè credendum,quan
diu nihilcontrariumà Deoipfo revelatur. E.
Primum Dei attributum quod hîc venit inconfideratio- j)ro]m,
nerh,eft,quòd fit fummè verax,& dator omnis luminis;ad-***/**
eò ut planè repugnet ut nos fallat, fiveut proprièac pofi
tivè fit caufa errorum, quibus nos obnoxios effe experi
mur. Nam quamvisfortè poffèfàllere, nonnullum ingenii
argumentum apud nos homines effe videatur, nunquam
certè fallendi voluntas, nifi ex malitiâ vel metu & imbe
cillitate procedit , ncc proinde in Deum cadere po
teft. - XXx.
- - - IH - f. -

Atque hinc fequitur,lumen naturæ, fivecognofccndi fa-jἈ.

cultatem à Deo nobisdatam, nullum unquam objeétum elarè
- - -
perci
tmpus, veras
poffè attingere, quod non fit verum,quatenus ab ipfâ at- |#, ac tolli
tingiturhoceft, quatenus clarè &diftinétè percipitur.Me-!*;
mes amtè re
ritòenimdeceptor effèt dicendus,fi perverfamillam ac fal- cenfiat.
fum pro verofumentem nobis dediffét, Itatollitur fumma
B 2, illa
 12 PRINcIp IoRUM PHILoSoP HI £
illa dubitatio, quæ ex eo petebatur, quòd nefciremus,
an fortè talis effèmus naturæ, ut fallercmur etiam in
iis, quæ nobis evidentiffima effè videntur. Quin & a
liæ omnes dubitandi caufae priùs recenfitae , facile ex hoc
principio tollentur. Non enim ampliùs Mathematicæ
veritates nobis fufpe&tæ effe dcbent, quia funt maximè
perfpicuae. Atque fi advertamus, quid in fenfibus, quid
in vigiliâ, quidve in fomno clarum fit ac diftinétum, il
ludque ab eo,quod confufum eft & obfcurum , diftingua
mus;facilè quid in qualibet re pro vero habendum fit agno
fcemus. Nec opus eftifta pluribus verbishoc inloco perfe
qui, quoniam in Meditationibus Metaphyficis jam utcun
que traétata funt,&accuratior eorum explicatio ex fequen
„,,, tium cognitione dependet.
£.. Quia verò, etfiDeus nonfit deceptor, nihilominus ta
£##. men fæpe contingit nos falli, ut errorum noftrorum o
Tantur effe riginem & caufam inveftigemus, ipfofque præcavere di
;;; "; fcamus,advertendum eft,non tamillos abintclleétu,quàm
àd nos,pri à voluntate pendere ; nec effè res, ad quarum produ
* étionem realis Dei concurfus requiratur : fed cùm ad i
pfum referuntur, cffè tantùm negationes; & cùm ad nos,
XXXII. privationes. - - * - -

i§ÂÃÄÈ Quippe omncs modi cogitandi, quos in nobis experi

£t%;. mur, ad duos generales referri pofTunt : quorum unuseft,
ÂÃÄ, perceptio five operatio intelleétüs; alius verò, volitio five
;' ,, opcratio voluntatis, Nam fentire, imaginari,& purè intel
jcet intélle ligere, funt tantùm diverfi modi percipiendi; ut & cupe
ÉÉ. re, averfari, affirmare, negare, dubitare, funt diverfi modi
ìolumtatis. volendi. -

¥¥¥111.
Nos non er-
Cùm autem aliquid percipimus, modò tantùmPla
-
nihil
nè
 P A R s P R I M M. 13

planè deipfoaffirmcmus vel negemus,manifeftumeft,nos càm

- - - - v
rare,denißre
non falli; ut neq; etiam cùm id tantùm affirmamus,aut ne- mom fatis
gamus,quod clare&diftinétè pcrcipimus, effe fic affirman- perceptâ ju
öum aut negandum: fcd tantùmmodo,cùm,(ut fit)ctfiali- “
quid non reétèpercipiamus, de eo nihilominusjudicamus.
Atque adjudicandum requiritur quidem intellcétus;quia
- - -- -
xxxiv.
. T 1. Nom folâ
de re,quam nullo modo percipimus, nihil poffumus judi- Ęger,
care: fedrequiritur etiam voluntas,utrcialiquomodo per- äum,^de
- - p. tam ^l'o

ceptæ affenfio præbeatur: Non autem rcquiritur(fàltem ÃÄ,

ad quomodocunque judicandum) integra & omnimoda. Έ
- - - - adjudi
- -

rci perceptio; multis enim pofTumusaffentiri,quæ nonni-ÂÃÄ.

fiperobfcurè & confusè cognofcimus.
Et quidem intelleétûs perceptio, non nifi ad ea pauca xxxv.
quæ illi offeruntur,fe extendit, eftquc femper valdefinita.#; £e
Voluntas veròinfinita quodammodo dici poteft:quia nihil r. J7r£.
unquam advertimus, quod alicujus alterius voluntatis, vel £ge
immenfaeillius quæ in Deoeft,objeétum eflè poffit,adquod
etiam noftra non fe cxtendat: adeò ut facilè illam,ultra ca
quæ clarè pcrcipimus,extendamus; hocque cùm facimus,
haud mirum eft,quòd contingat nos falli. -

Neque tamen ullo modo Deus errorum noftrorum au- Errores

XXXVI. mo
thor fingi poteft, propterea quòd nobis intellcélum non Ä.,
dedit omnifcium. Efl enim de ratione intclleétûs creati,ut ******
non poffe.
fit finitus; ac de ratione intelleétüs finiti, ut non ad omnia XXXVII.
fe extendat. summam
effe hominis
Quòd verò latiffimè patcat voluntas,hoc etiamipfiusna- ferfeâio
turæ convenit;ac fumma quædam in hominc pcrfectioeft, Έ', • •• v • r •».

quòd agat pcr voluntatcm, hoccft liberè; atq;ita peculiari ffveper vo tumtatem,
quodam modofitauthor fuaruma&tionum,& obipfàs lau- ; per hoc
demmcreatur.Nonenimlaudantur automata,quodmotus!**! vitu, erto
E. 3 OIIlIlCS dignü reddi.
 14 P R I N c I P I o Ru M P HI l ο S o P H 1 e
omnes ad quos inftituta funt,accuratè exhibeant, quiane
ceffàriò illosfic exhibent ; laudaturautem eorum artifex,
quòd tamaccurata fabricârit, quia non neceflàriò,fedlibe
rè ipfafabricavit. Eademque ratione, magis profe&ò nobis
tribuendum eft,quòd verum ample&tamur, cùm ample&ti
mur, quia voluntariè id agimus, quàm fi non pofTemus
non amplc&i. -

ÉΣIII. Quòd autem in errores incidamus, defeétus quidem eft

£ium in no- in noftra aétionefiveinufu libertatis, fed non in noftrana
ftrâ aâtione, v v v v

££"tura; utpote quæ eadem eft,cùm non reétè, quàm cùm re

ßrä natu- &tè judicamus. Et quamvis tantam Deus perfpicacitatem,
%££ intelleétuinoftro dare potuiffet, ut nunquam falleremur;
£:£#, nullotamenjurehocabipfopoffumusexigereNec quem
ÅIadmodum inter nos homines, fi quis habeat poteftatem
# j*aliquod malum impediendi,nec tamen impediat,ipfum di
ÅT cimus effe ejus caufam; ita etiam,quia Deus potuiffet effi
*?*//* cere, ut nunquam falleremur, ideò errorum noftrorum
caufaeft putandus. Poteftas enim,quam homines habent
uni inalios, ad hoc eft inftituta, ut ipfâ utantur adillos à
malis revocandos: ea autem,quam Deus habet in omnes,
eft quàmmaximè abfoluta&libera:ideoquefummas qui
demipfi debemus gratias,probonis quæ nobis largituseft;
fed nullojure queri poffumus, quòd non omnia largitus
fit, quæ agnofcimus largiri potuiffe.
333*
Libertatem
Quòd autem fit in noftra voluntate libertas, & multis
- - - - - - w

Ά ad arbitriumvel affèntiri vel non affentiri poffimus, adeò

perßnº-
tawm.
manifeftum
tiones, eft,utfuntinnatæ,
quae nobis & maximè communesno
interprimasfitrecenfendum. Patuitque
hocmaximè paulò antè,cùm de omnibusdubitare ftudcn
tes, eò ufque fumus progreffi, ut fingeremus aliquempo
{ICn
 P A R s P R I M A. 15
tentiffimum noftræ originisauthorem,modis omnibus nos
fallere conari; nihilominus enim hanc in nobis libertatem
effe experiebamur,utpoffemusab iis credendis abftinere,
quæ non planè certa erant & explorata : Nec ulla magis
per fe nota & perfpeéta effe poffunt,quàm quæ tunc tem
poris non dubia videbantur.
Sed quiajam Deum agnofcentes, tam immenfàmin eo xxxx.
poteftatem effe percipimus, ut nefaseflè putemus exifti- jT.j.
mare, aliquid unquam à nobis fieri poffe, quod non antè effe à Peo
ab ipfo fuerit præordinatum; facilè poffumus nos ipfos gra
magnisdifficultatibus intricare, fi hanc Dei præordinatio
nem,cum arbitrii noftri libertate conciliare,atque utram
que fimul comprehendere conemur.
Illis verò nos expediemus, firecordemur mentemno- xLI.
ftram effe finitam; Dei autem potentiam , perquam non £#,..
tantùm omnia,quæ funt aut effe poffunt, ab æterno præ-/tri libertas
fcivit, fed etiam voluit ac præordinavit,effèinfinitam: id- £££*
eoque hanc quidem à nobis fàtis attingi, ut clarè & di- fimul con
(|iiae percipiamus ipfàm in Deo effe; non autem fatis“
comprehendi, ut videamus quo paéto liberas homi
numa&tionesindeterminatas relinquat ; libertatis autem
& indifferentiæ quæ in nobis eft, nos ita confcios effe , ut
nihilfit, quod cvidentiùs & perfeétiùs comprehcndamus.
Abfurdum enim effet,propterea quòd non comprehendi
mus unam rem, quam fcimus ex naturâ fuâ nobis effe de
bere incomprehenfibilem, de aliâ dubitare,quam intimè
comprehendimus,atque apud nofmetipfos experimur. xLii.
Iam verò,cúm fciamuserrores omnes noftros à volun- ®*•modo
tuamvis
tatependere, mirumvideri potcft,quòdunquamfallamur, ìiiì.
quia ncmoeft qui velit falli. Sedlongè aliud cft velle fal-f*!*f*l*
- mmr fapwwi
»*
 16 P R 1 N c 1 P 1 o R u M PH 1 L o s o P h 1 £
per nofi/am li, quàm velle aflèntiri iis,in quibus contingit errorem re
;;;* periri. Et quamvis revera,nullus fit,quiexprefsè velit fàl
li, vix tamen ullus eft, qui non fæpe velitiis affèntiri, in
quibus error ipfo infciocontinetur. Quin &ipfa verita
tis affèquendæ cupiditas, perfæpe efficit, utii qui nonre
été fciunt quâ ratione fit affequenda , de iis quæ non
percipiunt judicium ferant , atque idcirco ut er
1rCnt. -

xxxxIII. Certum autem cft, nihil nos unquam falfum pro vero
Å, admifluros, fi tantùm iis afTenfum praebcamus quae clarè
£. & diftinétè percipiemus. Certum inquam, quia cùm Deus
ÄÄ non fit fallax, facultas percipiendi quam nobis dedit, non
j- potcft tendere in falfum ; ut neque etiam facultas afTcn
tiendi, cùm tantùm ad ea, quæ clarè percipiuntur, fe ex
tendit. Et quamvis hoc nullâ ratione probaretur , ita o
mnium animis à natura impreffum eft, ut quoties aliquid
xxxxrv. clarè percipimus, ei fponte affèntiamur, & nullo modo
Σ£! poffimus dubitare,quin fit verum. -

care, cùm Certum etiam eft, cùm affèntimur alicui rationi quam
£/*j''
nom clarè non percipimus, vel nos falli , vel cafu tantùm incidere
Éïiù, in veritatem ; atque ita nefcire nos non falli. Sed fanè ra- '
%%'% rò contingit, ut affentiamur iis, quæ advertimus à nobis
cidamus im - - -- -

…ritatem ; non effe percepta ; quia lumen naturæ nobis diétat, nun
j' quam nifi de re cognitâ effejudicandum.Inhoc autem fre
comtumgere,
Quafippo. quentiffimè erramus, quòd multa putemus à nobis olim
Àff'.T. fuiffe percepta, iifque memoriæ mandatis, tanquam o
%fi à no- mnino perceptis,affèntiamur;quæ tamen revera nunquam
bis perß -

j'"** percepimus.
Quin & permulti homines, nihil planè in tota vita
£' percipiuntfatis reéîè, adcertumdeeojudicium ferendum.
Etenim
 P A R S P R I M A. 17

Etenim ad perccptioncm, cui certum & indubitatumjudi- perceptis.

cium poffit inniti, non modò requiritur utfitclara, fed e- ££*
tiam ut fit diftinóta. Claram voco illam,qua*menti atten
dcnti praefens&aperta eft;ficut eaclarè à nobis videri dici- - -

mus, quæ oculointuenti praefcntia,fatis fortiter & apertè » .

illum movent. Diftinótam autem illam,quae,cùm clara fit,
ab omnibus aliis ita fejunéta cft & præcifa, ut nihil planè a
liud,quàm quod clarum eft,in fe contineat.
Ita dum quis magnum aliquem fentit dolorcm,clariffi- xxxxvi.
ma quidem in eo eft ifta perceptio doloris, fed non fèm-jú%.
per eft diftinéta; vulgò enim homines illam confundunt, tenditur,
cum obfcuro fuo judicio, de naturâ ejus quod putant ef- ;££
fe inparte dolente,fimile fenfui doloris,quem folùm clarè jioieg, ef
percipiunt. Atque ita poteft effeclara perceptio,quae non %£££;
fit diftin&ta; non autem ulla diftinéta, niß fit clara. . '.•; Ἄ. di
Et quidem in prima ætate mens ita corporifuit immer- £;; £t
fâ, ut quamvis multa clarè, nihil tamen unquani diftinétè xxxvm.
percepcrit; cumque tunc nihilominus demultis judicârit, 4dprime
hinc multa haufimus præjudicia, quæ à plerifque nuri- £!:
quam poftca deponuntur. Ut autem nos iis poffimus li- ;:.
berare, fummatim hic enumerabo fimplices omnes notio- £í effe
nes, ex quibus cogitationes noftræ componuntur; & quid Ά
in unaquaque fit clarum, quidque obfcurum, five in quo in qiiajue
poffimus falli, diftinguam. ' . - fit clarum.
Quæcunque fub perceptionem noftram cadunt,veltan- xxxvm,
quam res,rerumve affeétiones quafdam confideramus; vel 9mnia que
tanquam æternas veritates, nullam exiftentiam extra co- #
gitationem noftram habentes. Ex iis quæ tanquam res, £?;
confideramus, maximè generalia funtfubftantia, duratio; £#,
ordo, numerus, &fi quæ aliafünt ejufmodi, quæ ad omnia
C genera
 I8 P R I N c I p I o R u M P H I lo s o p H 1 e
rerumve genera rerum fe extendunt. Non autem plura quàm duo
£f;j; fumma genera rerumagnofco;unum eftrerum intelle&ua
nas verita- lium, five cogitativarum, hoc eft, ad mentemfivc ad fub
%. £! ftantiam cogitantem pertinentium; aliud rerum materia.
moratio. lium,five quæ pertinent ad fubftantiam extenfam, hoc eft,
ad corpus. Perceptio, volitio, omnefq; niodi tam percipi.
endi quàm volendi, ad fubftantiam cogitantem referun
tur; ad extenfam autem magnitudo, five ipfàmet extenfio
in longum, latum & profundum, figura,motus,fitus, par
tiumipfarum divifibilitas,& talia.Sed&alia quædam in no
bis experimur,quae necad folam mentem, nec etiam ad fo
lum corpus referri debent, quæque, ut infrà fuo loco of
tendetur,ab aréta & intimâmentis noftræ cum corporeu
nioneproficifcuntur;nempeappetitusfamis,fitis,&c.Item
* que commotiones, five animi pathemata,quæ non infola
' . ° cogitatione confiftunt, ut commotio adiram, ad hilarita
tem, ad triftitiam, ad amorem, &c. Ac denique fenfuso
mnes, ut doloris,titillationis, lucis & colorum,fonorum,
... odorum,fàporum, caloris, duritici, aliarumque taélilium
.* n. qualitatum. ,. ,. , - .
¥xxxix. ^tque hec omniatanquam res,velrerum qualitates feu
ΣΚ modos confideramus. Cùm autem agnofcimus fieri non
Σ,f4 poffè,ut ex nihilo aliquidfiat,tunc propofitio hæc, ex nihi
numierari, lo nihil fit,nontanquam res aliqua exiftens,nequeetiam ut
%;" * rei modus confideratur, fed ut veritas quædam æterna,
· quæ in mente noftrâ fedem habet, vocaturque communis
notio, five axioma. Cujus generis funt, impoffibile eft
idem fimul eflè & non effè: Quodfaétumeft, infeétum cfIè
nequit:Isquicogitat,non potcftnon exiftere dum cogitat;
Et alia innumera, quæ quidem òmnia reccnferi facile non
poffunt,
 P A R s P r I M A. I9
poffunt, fed nec etiamignorari, cùm occurrit occafio ut
de iis cogitemus,& nullis præjudiciis excæcamur.
Et quidem quantumad has communcs notioncs, non I.
dubium eft,quin clare ac diftinâè percipipoflint, alioqui;£?a!
enim communes notiones non effent dicendæ : Ut ctiam %on amne,
revera quædam ex ipfis,non æquè apud omnes ifto nomi- ;;;
ne dignæ funt , quia non æquè ab omnibus percipiuntur.juäicia.
Non tamen, ut puto, quòd unius hominis cognofcendifa
cultas,latiùs pateat quàm alterius;fed quia fortè commu
nes iftae notioncs, adverfantur præjudicatis opinionibus ,
quorundam hominum , qui eas idcirco non facilè capere · · ·
poffunt: etiamfi nonnulli alii,qui præjudiciis iftis funt libe- '
ri,evidentiffimè ipfas percipiant. f

Quantum autem ad ea, quæ tanquam res vel rerum ii.

modos fpe&amus, operae pretium eft, ut fingula feorfim £££.
confideremus. Per fubftantiam nihil aliud intelligere pof- £#*
fumus, quàm rem quæ ita exiftit, ut nullâ aliâ re indigeat £gri
adexiftendum. Et quidem fubftantiaque nullâ planère in- creaiùris
digeat,unica tantùm poteft intelligi, nempe Deus. Alias Tjf*
verò omnes, non nifi ope concursüs Dei exiftere poß voce.
percipimus. Atque ideò nomen fubftantiæ non convenit
Deo & illis univocè,ut dici folet in Scholis,hoc cft,nullae.
jus nominis fignificatio, poteft diétinétè intclligi, quæ Dco
& creaturis fit communis.
Poffunt autem fubftantia corporea, & mcns, fivefub- iii.
ftantia cogitans, creata,fub hoc communi conceptu intc]. §£***
lig;quòd fint res, quæ folo Dei concurfu egent ad exißen. ti & corpo
umivocè
ri

dum. Verumtamen non poteft fubftantia primùm ani- £;:

madverti ex hoc folo, quòd fit res exiftens; quia hoc fo- do ipfa co
lum per fe nos non afficit : fed facilè ipfam agiiofcimusex**""
- C 2. , quolibet
 2O P RI NcI P I oRUM PH I LoSoP H1 E
quolibet ejus attributo, per communem illam notionem,
quòd nihili nulla fint attributa, nullæve proprietates, aut
, qualitates. Ex hoc enim,quòd aliquod attributum adeffè
percipiamus, concludimus aliquam rem exiftentem, five
fubftantiam cui illud tribui poffit, ncccflàriò etiam adcffe.
cÊ. Et quidem ex quolibet attributo fubftantia cognofci
jî, tur : fed una tamen eft cujufque fubftantiæ præcipua pro
££. prietas,quae ipfius naturam effentiamque conftituit, & ad
Attributi, quam aliæ omnes referuntur. Nempe cxtenfio in longum,
Σ latum & profundum fubftantiae corporeæ naturam con
córporis ix. ftituit;& cogitatio conftituit naturam fubftantiæ cogitan
** tis.Nam omine aliud quod corpori tribui poteft, extenfio
nem præfupponit, eftque tantùm modus quidam rei ex
tenfae ; ut & omnia, quæ in mente reperimus,funt tantùm
diverfimodi cogitandi. Sic exempli causâ, figura nonnifi
in re extensâ poteft intelligi , nec motus nifi in fpatio ex
tenfo;nec imaginatio,vel fenfus,vel voluntas, nifi in re co
gitante. Sede contra poteft intelligi extenfio, fine figurâ
vel motu , & cogitatio fine imaginatione, vel fenfu, & ita
de reliquis : ut cuilibet attendenti fit manifeftum.
Ę Atque ita facilè poffumus duas claras & diftinétas ha
$t? bere notiones,five ideas, unam fubftantiæ cogitantis crea
4ffinita- tæ, aliam fubftantiæ corporeæ ; fi nempe attributa omnia
£;j. cogitationis, ab attributis extenfionis accuratè diftingua
££ mus. Ut etiam habere poffumus ideam claram & diftin
gitanti, & étam, fubftantiæ cogitantis increatæ atque independentis,
j; id eft, Dei; modò ne illam adæquatè omnia quæ in Deo
funt exhibere fupponamus,nec quidquam etiam in ea effe
fingamus, fed ea tantùm advertamus, quæ revera in ipfa
continentur, quæque evidenter percipimus ad naturam
- cntis
 P A R s P r 1 M A. 2,I

entis fummè perfeéti pertinere. Nec certè quifquam, ta

lem ideam Dei nobis ineffe negare poteft, nifi qui nullam
planè Dei notitiam in humanis mentibus effè arbitre
tur.

Duratio,ordo, & numerus, à nobis ctiam diftinótiffimè Lv.

intelligentur, fi nullum iis fubftantiae conceptum affinga-j;"
duratio,
mus, fed putcmus durationem rei cujufque, efTe tantùm ordo, nume
modum , fub quo concipimus rem iftam,quatenus effe Ά'
perfeverat ; Et fimiliter, nec ordinem, nec numerum effe #*•*
quicquam diverfum à rebus ordinatis, & numcratis, fed'"'
effè tantùm modos,fub quibus illas confideramus.
Et quidem hic per modos planè idem intelligimus, Ä;
quod alibi per attributa, vel qualitates. Sed cùm confidc- $£.
ramus fubftantiam ab illis affici, vel variari,vocamus mo- £:
dos; cùm ab ifta variatione talem pofTe denominari, voca
mus qualitates; ac denique, cùm generaliùs fpeétamus
tantùm ea fubftantiae ineffe, vocamus attributa. Ideoque
in Deo non propriè modos aut qualitatcs, fed attributâ
tantùm effe dicimus, quia nulla in eo variatio eft intelli
genda. Et etiam in rebus creatis, ea quæ nunquam in iis,
diverfo modo fe habcnt, ut exiftentia & duratio, in re
exiftcnte & durante,non qualitates, aut modi,fed attribu
ta dici debent.
Alia autem funt in rebus ipfis , quarum attributa vel _LVII.
modi cfTe dicuntur; alia vcròin noftrâ tantùm cogitatio-$.
ne. Ita cùmdicimufque
ftinguimus, tempus à duratione generaliter
effe numerum fumptâ
motüs,eft di- effe
tantùm in re
bu8;alia im
cogitatione.
modus cogitandi ; Neque enim profe&to intelligimus in F; £g
- - ^ - - ratto

motu,aliam durationem quàm in rebus non motis: ut pa-Â.

tct ex eo,quod fi duo corpora, unum tardè, aliud celeri
C 3 tCt
 2, 2, PRI NcIP I oRUM P H I L o S ο Ρ Η I ae

ter per horam moveatur,non plus temporis inuno quàm

'inalionumeremus,etfimultò plus fit motùs.Sed ut rerum
omnium durationem metiamur, comparamus illam cum
duratione motuum illorum maximorum , & maximè æ
quabilium , à quibus fiunt anni & dies, hancque duratio
ncm tempus vocamus.Quod proinde nihil præter modum
,,,,, cogitandi,durationi generaliter fumptæ fuperaddit.
Numerum Ita etiam cùm numerus noninullis rebus creatis,fedtan
£;* tùminabftraéto,fivein genere confideratur,eft modusco
•mnia, effe gitâdiduntaxat:Ut & alia omnia que univerfalia vocamus.
Tiuntque
dos cogitam hæc univerfàlia ex eo tantùm,quòd unã & ca
•, i. dem ideâ utamur ad omnia individua, quæ inter fe fimilia
gì, funt, cogitanda: Ut etiam unum & idem nomen omnibus
qniverfalia rebus per ideam iftamreprefentatisimponimus,quod no
£; men eft univerfale. Ita cùm videmus duos lapides, nec ad
4*i#4**. ipforum naturam,fed ad hoc tantùm quòd duofint atten
•vulgat; age- i. - - - -

ÄÄ, dimus,formamusideam ejus numeri quem vocamusbina

;j. rium; cumq;poftea duas aves, aut duas arbores videmus,
Ά' nec etiam éarum naturam,fed tantùm quòd duæ fint con
fideramus,repetimuscandemideam quam priùs,quæ ideò
eft univerfalis; ut & hunc numerum eodem univerfali no
mine binarium appellamus. Eodemq; modo, cùm fpeéta
mus figuram tribus lineis comprehenfam, quandam ejus
ideam formamus,quam vocamus ideam trianguli;&eâdem
poftea ut univerfali utimur, ad omnes alias figuras tribus
lineis comprehenfas animo noftro exhibcndas. Cumque
advertimus, ex triangulis alios effe habentes unum angu
lum reétum,alios non habentes, formamus ideam univer
falem trianguli reétanguli, quæ relata ad præccdentem ut
magis generalem,fpecies vocatur; Et illa anguli reélitudo,
eft
 P A R s P R I M A. 2.3
eft differentia univerfalis, quâ omnia triangula reétangula
abaliis diftinguuntur ; Et quod in iis bafis potentiâ æqualis
fit potentiis laterum,eftproprietas iis omnibus&folis con
vcniens:Ac denique,fifupponamus aliquosejufmodi trian
gulos moveri,alios non moveri,hoc erit in iis accidensuni
verfale. Atque hoc paéto quinq; univerfalia vulgò nume
rantur,genus,fpecies,differentia,proprium,& accidens.
Numerusautem in ipfis rebus,oritur abearum diftinétio- „ 'j.
ne:que diftinétio triplex eft,realis,modalis,&rationis.Rea- dionibus,
lis propriè tantùm eft interduas vel plures fubftantias: Et £"**
has percipimus àfe mutuò realiter cffe diftinétas, ex hoc
folo,quòd unam abfque alterâ clarè & diftin&è intelligere
poffimus.Deum enim agnofcentes,certi fumus ipfum pof
fe efficere,quidquiddiftinétè intelligimus;adeò ut,cxcmpli
causâ, ex hoc folo, quòdjam habeamus ideam fubftantiæ
extenfæ five corporeæ, quamvis nondum certò fciamus
ullam talcm revera exiftere, certitamen fumus illam poft
fe exiftere; atque fi exiftat, unamquamque ejus partém à
nobis cogitatione dcfinitam, realiter ab aliis ejufdcm fub
ftantiæ partibus effe diftinétam.Itemquc ex hocfolo,quòd
unufquifque intelligat fe effe remcogitantem,& poffit co
gitatione excludere à fe ipfo omnem aliam fubftantiam,
tam cogitantem quàm extenfam, ccrtum eft unumquem
que fic fpeétatum,ab omnialia fubftantiâ cogitante,atq; ab
omni fubftantia corporcârcaliter diftingui.Acetiamfi fup
ponamus,Deum alicui tali fubftantiæ cogitanti,fubftantiâ
aliquamcorporcam tam arétè conjunxifIe,ut arétiùsjungi
non poffint, & ita ex illis duabus unum quid conflaviffè,
manent nihilominus rcaliter diftinétæ;quia quantumvis ar
&tè ipfas univerit,potentiâ,quam antè habcbat ad eas fcpa
randas,five ad unam abfquc aliâ confcrvandam, feipfum
- - CXuCIC

-
 24 P R I N c I p I o R U M P H I L os o P H I ae
exuere non potuit, & quæ vel à Deo poffunt feparari, vcl *

fejunétim confervari,realiter funt diftinéta. …

* LXI.
Ibe diffim. Diftinétio modalis eft duplex,alia fcilicet inter modum
êione m0
dali.
propriè diétum, & fubftantiam,cujus cft modus; alia inter
duos modos ejufdem fubftantiæ. Prior ex eo cognofcitur,
quòd poffimus quidem fubftantiam clarè percipere abf
que modo,quem ab illâ differre dicimus,fednonpoffimus
viccversâ,modum illum intelligere fine ipsâ.Ut figura &
motus,diftinguuntur modaliter à fubftantia corporeâ,cui
infunt; ut etiam affirmatio & recordatioà mente. Pofte
rior verò cognofcitur ex eo, quòd unum quidem modum
abfque alio poffimusagnofccre,ac viceversâ;fed neutrum
tamen fine cadem fubftantiâ,cui infunt: Ut fi lapis movca
tur, & fit quadratus, poffüm quidem intelligere cjus figu
nam quadratam,fine motu;& vice versâ, ejus motum,fine
figura quadratâ;fed nec illum motum, nec illam figuram
poffum intelligere fine lapidis fubftantiâ.Diftin&io autem,
quâ modus unius fubftantiæ differtabalia fubftantiâ,vel à
modoalterius fubftantiæ, ut motus unius c%££%£i§ ab alio
corpore,vel à mcnte, atque ut motus à duάe, fCa-.
lis potiùs dicenda effe videtur,quàm modalis; quia modi
illi non clarè intelliguntur fine fubflantiis realiter diflin
ILX II.
&tis, quarum funt modi.
IDe diffin Denique diftinétio rationis, eft inter fubftantiam & ali.
&fione rae
tionis. quod ejus attributum, fine quo ipfa intelligi non poteft,
vel inter duo talia attributa ejufiem alicujus fubfiantiae.
Atque agnofcitur ex eo, quòd non poffimus claram &
qiftinétam, iftius fubftantiæ ideam formare, fiabcaiIIud
attributum excludamus; vel non poffimus unius ex ejuf
modi attributis, ideam clarè percipere, fi illud ab alio fe
paremus.
 P A R s P R I M A. 2.5
paremus.Ut quiafubftantia quævis,fi ccffèt durare, ceffàt
etiam effe,ratione tantùm à duratione fuâ diftinguitur; Et
omnes modi cogitandi, quos tanquam in objeétis confide
ramus, ratione tantùm differunt, tum ab objeétis de qui
bus cogitantur, tum à fe mutuò in uno & eodem objcéto.
Memini quidem,me alibi hoc genus diftinétionis cum mo
dali conjunxiffe; nempe in fine refponfionis ad primas ob
je&iones, in Meditationes de primâ Philofophia : fed ibi
non erat occafio deipfis accuratè differendi, & fufficiebat
ad meum inftitutum, quòd utramq; à reali diftinguerem.
Cogitatio & extenfio, fpeétari poffunt ut conftituentes ,,,,,
naturas fubftantiæ intelligentis& corporeæ; tuncque non Quomodo
aliter concipi debent, quàm ipfa fubftantia cogitans &#£*
fubftantiaextenfa,hoc cft,quàm mens&corpus;quopa&o/finje eo;
clariffimè ac diftinétiffimè intelliguntur. Quin & faciliùs £#£.
intelligimus fubftantiam extenfam, vel fubftantiam cogi-4##**
v - - w - naturam.
tantem,quàm fubftantiam folam,omiffo eo quòd cogitet ÁÂ3.
vel fit extenfa.Nonnulla enim eft difficultas, in abftrahcn- *°rfor*.
da notione fubftantiæ,à notionibus cogitationis vel exten
fionis, quæ fcilicet ab ipsâ ratione tantùm diverfæ funt;&
non diftinétior fit conceptus ex eo, quòd pauciora in eo
comprehendamus,fed tantùm ex eo,quòd illa quæ in ipfo
comprehendimus, ab omnibus aliis accuratè diftingua
ImuS.

Cogitatio & extenfio, fumi etiam poffunt pro modis Lxiv,

fubftantiae ; quatenus fcilicet una & eadem mens, plures $t:
diverfascogitationes habere poteft; atque unum & idem ijjìjì.
corpus, retinendo fuam eandem quantitatem, pluri-*
bus, diverfis modis poteft extendi; nunc fcilicet magis
fecundùm longitudinem, minufque fecundùm latitudi
I) InCII],
 26 P R I N c 1 p 1 o R u M P H I l os o P h 1 e
nem, vel profunditatem, ac paulò pòft è contra ma
gis fecundùm latitudinem, & minùs fecundùm longi
tudinem. Tuncque modaliter à fubftantia diftinguuntur,
& non minùs clarè ac diftinétè quàm ipfa poffunt in
telligi ; modò non ut fubftantiæ, five res quædam ab
aliis feparatæ, fed tantummodo ut modi rerum fpe
&tentur. Per hoc cnim , quòd ipfas in fubftantiis quarum
funt modi confideramus, eas ab his fubftantiis diftingui
mus,& quales revera funt agnofcimus. At è contrà,fi eaf
dem abfque fubftantiis,quibus infunt,vellemus confidera
re,hoc ipfo illas ut res fubfiftentes fpeétaremus, atque ita
ideas modi & fubftantiæ confunderemus.
Lxv. Eâdem ratione diverfos cogitationum modos, ut intel
£* leétionem, imaginationem, recordationem, volitionem,
iiodifint &c.itemque diverfos modos extenfionis,five adextenfio
£, nem pertinentes, ut figuras omnes, &fitus partium, & i
pfarum motus optimè percipiemus, fi tantùm ut modos
rerum quibus infunt fpeétemus; & quantùm ad motum fi
de nullo nifi locali cogitemus, ac de vi, à qua excitatur,
(quam tamen fuo loco explicare conabor) non inquira
ImuS.

, xvi. Superfunt fenfus,affeétus, & appetitus, qui quidem et

$egmode iam clarè percipi poffünt, fi accuratè caveamus, ne quid
4:3£ ampliùs de iis judicemus, quàm id præcisè, quod in per
petit**
re cogno-
ceptione noftrâ continetur,& cujus intimè confcii fumus.
- - - - - -

Ë Sed perdifficile eft id obfervare, fàltem circa fenfus; quia

££; nemo noftrüm cft, qui non ab ineunte ætate judicârit, ea
Àijuai. omnia quæ fentiebat, effe res quafdam extra mentem
“*** fuam exiftentes, & fenfibus fuis, hoc eft, perceptionibus,
quas de illis habebat, planè fimiles: adeò ut videntes, í
empli
 P A R s P R I M A. - 27

empli gratiâ,colorem,putaverimus nos videre rem quan

dam extra nos pofitam, & planè fimilem ideæ illi coloris,
quam in nobis tunc experiebamur ; idque ob confuetu
dinem ita judicandi, tam clarè & diftin&è videre no
bis videbamur , ut pro certo & indubitato haberemus.
Idemque planè eft de aliis omnibus quæ fentiuntur, et- É'
iam de titillatione
nos effe ac dolore.
non putentur; Quamvis
non tamen ut in folâenim haec extra
mente,five dolíejudi
in £pe mos

perceptione noftrâ folent fpeétari, fed ut in manu, aut in

pede, aut quavis aliâ parte noftri corporis. Nec fanè ma
gis certum eft , cùm, exempli causâ, dolorem fentimus
tanquam inpede, illum effe quid extra noftram mentem,
in pede exiftens, quàm cùm videmus lumen tanquam in
Sole,illud lumen cxtra nos in Sole exiftere ; fed utraque
ifta præjudicia funt primas noftræ ætatis, ut infrà clarè ap
parebit. -

Ut autem hîc quod clarum eft, ab eo quod obfcurum, Lxvi 11.

diftinguamus, diligentiffimè eft advertendum, dolorem É;
quidem & colorem, & reliqua ejufmodi clarè ac diftin&è quod glare
percipi, cùm tantummodo ut fenfus, five cogitationesjf.
fpe&antur;Cùm autem res quædam effejudicantur,extra iugu-fj
mentem noftram exiftentes, nullo planè modo poffe in- ;£;£
telligi quænam res fint, fedidem planè effe cùm quis dicit*".
fe videre in aliquo corpore colorem, vel fentire in aliquo
membro dolorem, ac fi diceret fe id ibi videre vel fentire,
quod quidnam fit planè ignorat,hoc eft,fe nefcire quid vi
deat aut fentiat. Etfi enim minùs attendendo, fibi facilè
perfuadeat fe nomnullam ejushabere notitiam,exeo quòd
fupponat effe, quid fimile fenfui illi coloris, aut doloris,
quem apud fe experitur; fitamen examinet quidnam fit,
J) 2. quod
 2.8 P R I N c I p I o R u M P HI L o S o P H I ae
quod ifte fenfus coloris, vel doloris, tanquam in corpore
colorato,vel in parte dolente exiftens repræfentet,omni
no advertet fe id ignorare. -

,,,, Præfertim fi confideret,fe longè aliomodo cognofcere,

Longealiter quidnam fit in vifo corpore magnitudo,vel figura,vel mo
g- tus(faltem localis; Philofophi enim alios quofdam motus
Nem figu- à locali diverfos effingendo, naturam ejus fibi minùs in
fi- telligibilem reddiderunt) vel fitus, vel duratio,vel nume
';';^olores, cft;
©•c.
rus,quàm
& fimilia,
quidquæ in corporibus
in eodem corpore clarè percipi
fit color, veljam di&um
dolor, vel
odor,vel fapor,vel quid aliud ex iis, quæ ad fenfus dixi eft
fe referenda.Quamvis enim videntes aliquod corpus, non
magis certi fimus illud exiftere, quatenus apparet figura
tum, quàm quatcnusapparet coloratum; longè tamen e
videntiùs agnofcimus, quid fit in co eflè figuratum,quàm
quid fit effecoloratum. - -

LXX. Patet itaque in re idem effè, cùm dicimus nos percipc

Rospoffe recolores in obje&is,ac fi diceremus nospercipere aliquid
%%£; in objeétis,quod quidem quid fit ignoramus,fed à quo eft
#;. ficitur in nobisipfis, fenfus quidam valde manifeftus &
re, quorum perfpicuus, qui vocatur fenfus colorum. In modo autem
*erre- judicandi permagna eft diverfitas: nam quamdiu tantùm
£í. judicamus aliquid effè in objeétis (hoc eft,in rebus,qualef
Ε cunque demum illæ fint, à quibus fenfus nobis advenit)
quod quidnam fit ignoramus, tantùm abeft ut fallamur,
quin potiùs in eo errorem præcavemus, quòd adverten
tes nos aliquid ignorare, minùs proclives fimus ad teme
rè de ipfojudicandum. Cùm verò putamusnos percipere
colores in objeétis, etfi revera nefciamus quidnam fit,
quod tunc nomine coloris appellamus, nec ullam fimili
tudincm
 P A R s P R I M A. ^9

tudinem intelligere poffimus,inter colorem quem fuppo

nimus effè in objeétis, & illum quem experimur effe in
fenfu, quia tamen hoc ipfum non advertimus, & multa a
liafunt,ut magnitudo,figura, numerus,&c. quæ clarè per
cipimus, non aliter à nobis fentiri vel intelligi, quàm ut
funt, aut faltem effe poffunt in objeétis, facilè in eum er
rorem delabimur, utjudicemus id,quod in objcétis voca
mus colorem, effè quid omnino fimile colori quem fenti
mus, atque ita ut id, quod nullo modo percipimus, à no
bis clarè percipi arbitremur.
Hicque primam & præcipuam errorum omnium cau- Lxxi.
fàm licet agnofcere. Nempe in prima ætate, mens noftrajit*
tam ar&è corpori erat alligata,ut non aliis cogitationibus ā, a
vacaret , quàm iis folis, per quas ea fentiebat quæ corpus Έ:#
afficiebant : necdum ipfas ad quidquam extra fe pofitum procedere.
referebat, fed tantùm ubi quid corpori incommodum oc
currebat,fentiebat dolorem; ubi quid commodum fentic
bat, voluptatem; & ubi fine magno commodo vel incom
modocorpus afficiebatur, pro diverfitate partium in qui
bus , & modorum quibus afficiebatur, habebat diverfos
quofdam fenfus, illos fcilicet quos vocamus fenfus fapo
rum,odorum,fonorum,caloris,frigoris,luminis,colorum,
& fimilium, quæ nihil extra cogitationem pofitum repræ
fentant: Simulque etiam percipiebat magnitudines, figu
ras, notus, & talia; quæ illi non ut fenfus, fed ut res quæ
dam, vel rerum modi, extra cogitationem exiftentes, aut
faltem exiftendi capaces exhibebantur, etfi hanc inter ifta
differentiam nondum notaret. Ac deinde cùm corporis
machinamentum,quod fic à natura fabricatum eft,ut pro
priâ fuâ vi variis modis moveri poffit,hinc inde temerè fe
P 3 COntOr
 3o P R I N c 1 p 1 o R u ML
L!.
P. H 1 L o s o P H I E -

contorquens,cafu commodôquid affequebatur,aut fugie

bat incommodum, mens illi adhærens incipiebat adverte
re,id quodita affequebatur, aut fugiebat extra fe effe; nec
tantùm illi tribuebat magnitudines, figuras, motus, & ta
lia,quae ut res aut rerum modos percipiebat, fed etiam fa;
pores,odores,&reliqua,quorum in fe fenfum ab ipfo άit.
£ari advertebat. Atque omnia tantùm referens ad utilita
tem corporis,cui erat immerfa,eò plus aut minùs rei effe
putabat, in uno quoque obje&o à quo afficiebatur, prout
plus aut minùs ab ipfo afficiebatur. Unde faétum eft, ut
multò plus fubftantiae, feu corporeitatis, effè putaret
in faxis aut metallis, quàm in aqua vel aëre, quia plus
duritiei & ponderofitatis in iis fentiebat. Quin & aërem,
quandiu nullum in eo ventum, aut frigus, aut calo
rem experiebatur, pro nihilo prorfus ducebat. Et quia
non plus luminis à ftellis,quàm ab exiguis flammis lucer
narum ipfi affulgebat, idcirco nullas ftellas flammisiftis
majores fibi repraefentabat. Et quia nec terram in gyrum
verti, ncc ejus fuperficiem in globum curvatam effè no
tabat,ideò proclivior erat ad putandum, & eam immobi
lem, & ejus fuperficiem planam effe ; Milleque aliis cjuf- •
nodi præjudiciis , à prima infantiâ mens noftra imbuta
eft;quæ deinde in pueritia, non recordabatur fuiffè à fe fi
ne fufficienti examine recepta, fed tanquam fenfu cogni
, xxii. ta,ve! à natura fibi indita,pro veriffimis,evidentiffimifque
Alteram admifit.
;:* Et quamvisjam maturis annis, cùm mens non ampliùs
jujraju- tota corpori fervit,nec omnia ad illud refert,fed etiam de
£#, rerum, infeipfis fpeéìatarum, veritate inquirit, permulta
aequea- ex iis,quæ ficantea judicavit, falfa effe deprehendat ; non
„*/*. tamCIA
 P A R S P R I M A. 31.
tamen ideò facilè ipfâ ex memoria fuâ expungit,& quam
diu in ea hærent, variorum errorum caufæ effè poffunt.
Ita, exempli causâ, quoniam à prima ætate ftellas imagi
nati fumus, perexiguas, etfi jam rationes Aftronomicæ
perfpicuè nobis oftendant, ipfas effè quàm maximas, tan
tum tamen præjudicata opinio adhuc valet, ut nobis per
difficile fit,ipfas aliter quàm priùs imaginari.
Præterea mens noftra, non fine aliqua difficultate ac #.;;;t.
defatigatione, poteft ad ullas res attendere; omniumque eaufam ºffe,
difficillimè ad illa attendit, quæ nec fenfibus, nec quidem Ę.
imaginationi præfentia funt : Sive quia talem ex eo quòd eôque fen
corpori conjunéta fit, habet naturam ; five quia in primis£;;Ζ.
annis, cùm tantùm circa fenfus & imaginationes occupa- £. •tg
retur, majorem de ipfis quàm de cæteris rebus cogitahdi; Å.
ufum & facilitatem acquifivit.Hinc autem fit,utjam mul-%'f.
ti nullam fubftantiam intelligant, nifi imaginabilem, & ÅÅ
corpoream, & etiam fenfibilem. Neque enim nôrunt ea ;!;
fola efle imaginabilia, quæ in extenfione, motu & figurâåíïí.
confiftunt, etfi alia multa intelligibilia fint; nec putantj'*
quidquam poffè fubfiftere, quod non fit corpus; nec deni
que ullum corpus non fenfibile. Et quia revera nullam
rem, qualis ipfa eft, fenfu folo percipimus, ut infrà clarè
e(tendetur, hinc accidit, ut plerique in tota vitâ nihil nifi
confusè percipiant. LXXI V.

Et denique propter loquelæ ufum, conceptus omnes ÉÃÄ,

noftros verbis,quibus eos exprimimus,alligamus,nec eos £3? effe,
nifi fimul cum iftis verbis mcmoriæ mandamus: Cumque£
faciliùs poftea verborum quàm rerum recordemur, vix £;£.
unquam ullius rei conceptum habemus tam diftinétum, àccurat;
utiilum ab omni verborum conceptu feparcmus: cogita-%.%*
tionefquegemus.
 3, P R 1 N c 1 p 1 o R u M P H I lo so P II 1 £
tionefque hominum ferè omnium , circa verba magis,
quàm circa res verfantur; adeò ut perfæpe vocibus non
intelle&is præbeant affenfum, quia putant fe illas olim in
tellexiffe, vel ab aliis qui eas reétè intelligebant accepiffe.
quæ omnia, quamvis accuratè hic tradi non poffint, quia
natura humani corporis nondum fuit expofita, necdum
probatum eft ullum corpus cxiftere, videntur tamen fàtis
pofle intelligi, utjuvent ad claros & diftinétos conceptus
ab obfcuris & confufis dignofcendos.
i.xxv. Itaqucadferiò philofophandum,veritatemque omnium
Sunt** rerum cognofcibilium indagandam, primò omnia præju
•mm qitaa

Ά. dicia funt deponenda; five accuratè eft cavendum, neullis

£*£g. ex opinionibus olim à nobis receptis fidem habeamus,nifi
èfèphilofo- I. J * .. -

Ä priùs, iis adnovum examen revocatis, veras effe compe

riamus. Deinde ordine eft attendendum ad notiones,
quasipfimet in nobishabemus,eæque omnes& folae,quas
fic attendendo clarè ac diftinétè cognofcemus, judicandæ
funt verae.Quod agentes,inprimis advertemus nos exifte
re, quatenus fumus naturæ cogitantis; Et fimul etiam &
effe Deum, & nos ab illo pendere, & ex ejus attributo
rum confideratione, cæterarum rerum veritatem poffe
indagari, quoniam ille eft ipfarum caufa ; Et denique præ
ter notiones Dei & mentis noftræ, effe etiam in nobis no
titiam multarum propofitionum æternæ veritatis,ut quòd
ex nihilo nihil fiat, &c. itemque naturæ cujufdam cor
poreæ, five extenfae, divifibilis, mobilis,&c. itemque fen,
fuum quorundam qui nos afficiunt, ut doloris, colorum,
faporum,&c. quamvis nondum fciamus quæ fit caufa,cur
ita nos afficiant. Et hæc conferentes cum iis quæ con
fufiùs antea cogitabamus, ufum claros & diftinétos
omnium
 P A R S P R I M A. 33
omnium rcrum cognofcibilium conceptus formandi ac
! quiremus. Atque in his paucis, præcipua cognitionis hu
manæ principia contineri mihi videntur.
Praeter cætera autem, memoriæ noftræ pro fumma re- j'''
gula eft infigendum, ea quæ nobis à Deo revelata funt, tem divi
nam,per
' ut omnium certiffima effe credenda; Et quamvis fortè lu ceptioni mo
• w - -

men rationis,quàm maximè clarum & evidens,aliud quid £; £% pra

- - - - - - - eremaam :

nobis fuggerere videretur, foli tamen authoritati divinæ%Â.

potiùs,quàm proprio noftro judicio, fidem effe adhiben- %#;
dam: Sed in iis,de quibus fides divina nihil nos docet, mi- ïíôïí,
nimè decere hominem philcfophum, aliquid pro vero af!!!!!!!*,
- perceptis af
- -

fumere,quod verum effe nunquam perfpexit;& magis fi-j niiri.

dcre fenfibus, hoc eft, inconfideratis infantiæ fuæjudiciis,
quàm maturæ rationi.
P R I N C I P I O R U M

P H I L O S O P H I AE.
P A R s , s E c u N D A.

T)e Trincipiù rerum materialium.

§ Tfinemo non fibi fatis perfuadeat res materia- _ I.
à% lesexiftere,
. quia tamen hoc à nobisPpaulò antè tiomibus
» Q
- -
$***** re

£%in dubium revocatum eft, & inter primæ noftræ rum

--- - - - - -
mate
rialium
- aetatis præjudicia numeratum, nuncopus eft,ut £#.
rationes inveftigemus, per quas id certò cognofcatur. ceri) co
Nempe quicquid fentimüs, procul dubio nobis advenit à*"**"
realiqua, quæ à mente noftra diverfa eft. Neque enim eft
in noftra poteftate efficere, ut unum potiùs quàm aliud
fentiamus;fed hoc à re illâ quæ fenfus noftrosafficit planè
E. pendet.
 34 P R 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 L o s o P h 1 ae
pendet. Quæri quidem poteftan res illafit Deus, an quid
à Deo diverfum: Scd quia fentimus, five potiùs à fenfu
impulfi clarè ac diftinétè percipimus materiam quandam
extenfam in longum, latum & profundum, cujus variæ
partes variis figuris præditæ funt, ac variis motibus cien
tur;ac etiam efficiunt ut varios fenfushabeamus colorum,
odorum,doloris,&c.fi Deus immediatè per fe ipfum iftius
materiæ extenfae ideam menti noftræ exhiberet, vel tan
tùm fi efficeret,ut exhiberetur à re aliqua, in qua nihil ef
fet extenfionis, nec figuræ, nec motùs ; nulla ratio poteft
excogitari,cur non deceptor effet putandus. Ipfàm enim
clarè intelligimus tanquam rem à Dco, & à nobis five à
mente noftra planè diverfam; ac etiam clarè videre nobis
videmur, ejus ideam à rebus extra nos pofitis, quibus o
mnino fimilis eft,advenire: Dei autem naturæ planè repu
gnare ut fit deceptor, jam antè eft animadverfum. Atque
ideò hîc omnino concludendum eft, rem quandam ex
tenfàm in longum, latum & profundum, omnefque illas
proprietates quas rei extenfae convenire clarè percipi
mus habentem, exiftere. Eftque hæc res extenfa, quam
corpus five materiam appellamus.
I I.
§}uibus et
Eâdem ratione menti noftræ corpus quoddam magis
iam cogno arétè, quàm reliquaalia corpora conjunétum effe, conclu
featur cor
pus huma di poteft,ex eo quòd perfpicuè advertamus dolores,aliof
mum menti que fenfus nobis ex improvifo advenire ; quos mens eft
effe arê
comfum confcia non à fe fola proficifci, nec ad fe poffe pertinere
&£tum.
ex eo folo quòd fit res cogitans, fed tantùm ex eo quòd
alteri cuidam rei extenfae ac mobiliadjunéta fit, quæ res
humanum corpus appellatur. Sed accuratior ejus rei ex
plicatio non eft hujus loci. … -

Satis
 P A R s S E c U N D A. 35
Satis erit,fi advertamus,fenfuum perceptiones non re- m,
ferri, nifi ad iftam corporis humanicum mente conjun- §em/uum
&ionem,&nobis quidem ordinariè exhibere,quid ad illam £.
externa corpora prodeffè poffint,aut nocere; non autcm, ££;p.
nifi interdum & ex accidenti, nos docere, qualia infeipfisjú
exiftant. Ita enim fcnfuum præjudicia facilè deponcmus, compofìto
- - - - - -
ff*:-- -

&folo intelleétu, ad ideas fibi à natura inditas diligcntcr profiút

attendente,hic utemur. obfit, do

Quod agentes,percipiemus naturam materiae,five cor- *;.

poris in univerfum fpeétati, non confiftere in eo quòd fit É.
\ - v.
igpondere.
res dura, vel pondcrofa, vel colorata, vel alio aliquo mo- duritie,co
- -

dofenfus afficiens; fed tantùm in eo,quòd fit res extenfa íí

in longum, latum & profundum. Nam quantum ad duri- :;;:;!
tiem, nihil aliud de illâ fenfus nobis indicat, quàm partes ;;::
durorum corporum refiftere motui manuum noftrarum,*
cùm in illas incurrunt. Si enim quotiefcunque manus no
ftrae verfus aliquam partem moventur, corpora omnia
ibi exiftentia, recederent eâdem celeritate,quâ illæ acce
dunr,nullam unquam duriticm fentiremus. Nec ullo mo
do poteft intelligi, corpora quæ fic recederent idcirco na
„turam corporis effe amiffura, nec proinde ipfà in duritie
confiftit. Eademque ratione oftendi poteft, & pondus, &
calorem, & alias omnes ejufmodi qualitates, quæ in ma
teria corporeâ fentiuntur, ex eâ tolli poffe, ipsâ integrâ
remanente: unde fequitur, à nullâ ex illis ejus naturam v.
dependere. Prajudicia
-

Duæ verò adhuc caufae fuperfunt, ob quas poteft dubi- ££

tari, an vera natura corporis in fola extenfione confiftat. £ ^vartzb,
Una eft, quòd multi exiftiment, pleraq; corpora fic pofTe £*
rarefieri, ac condenfari, ut rarefa&a plus habeant exten-' obfew
. riorem fw
E 2. fionis «rere.
 36 P R I N c I p 1 o R u M P H I los of H i £
fionis quàm condcnfata; fintque etiam nonnulli adeò fub
tiles,ut fubftantiam corporis ab ejufdem quantitate,atque
ipfàm quantitatem ab extenfione diftinguant. Altera eft,
quòd ubi nihil aliud effe intelligimus, quàm extenfionem
in longum, latum & profundum, non foleamus dicere ibi
effè corpus,fed tantummodo fpatium, & quidem fpatium
inane;quod ferè omnes fibi perfuadent efTe purum nihil.
v I. Sed quantum ad rarefaétionem & condenfationem,
§}uomodo
fiat rare. quicunque ad cogitationes fuas attendet, ac nihil volet
faáio. admittere nifi quod clarè percipiat, non putabit inipfis
aliud quidquam contingere, quàm figuræ mutationem;
ita fcilicet, ut rara corpora illa fint, inter quorum partes
multa intervalla exiftunt, corporibus aliis repleta; & per
hoc tantùm denfiora reddantur, quòd ipforum partes ad
inviccm accedentes, intervalla ifta imminuant, vel planè
tollant: quod ultimum fi aliquando contingat, tunc cor
pus tam denfum evadit, ut repugnet ipfum denfius reddi
pofTe. Atqui non ideò minùs tunc extenfum eft, quàm
cùm partes habens à fe mutuò diffitas,majus fpatium am
pleétitur : quia quicquid extenfionis in poris, five in
tervallis, à partibus ejus reliétis continetur, nullo modo
ipfi tribui dcbet, fed aliis quibufvis corporibus, à quibus.
intervalla ifta replentur. Ut cùm videmus fpongiam,
aquâ vel alio liquore turgentem, non putamus ipfam, fe
cundùm fingulas fuas partes magis extenfam, quàm cùm.
compreffa eft & ficca ; fcd tantummodo poros habere
v I I. magis patentes,ac ideò per majus fpatium effè diffufam.
IEam mons

poffe ullo
Et fanè non video, quid moverit nonnullos, ut mallent
alio modo dicere rarefaétionem fieri per augmentationem quantita
intelligibili
explicari. tis,quàm ipfam hoc fpongiæ exemplo explicare.Nam etfi
- CUlITA
i P A R s S E c U N D A. 37
cùm aër autaqua rarefiunt, non videamus ullos ipforum
poros qui ampliores rcddantur, nec ullum novum cor
pus,quod ad illos replendos accedat; non eft tamen ratio
ni tam confentaneum, aliquid non intelligibile effingere,
ad eorum rarefaétionem verbotenus explicandam, quàm
ex hoc quod rarefiant, concludere in ipfis effe poros,five
intervalla quae ampliora redduntur , & novum aliquod
corpus accedere,quod ipfa implet;etfi hoc novum corpus
nullo fenfu percipiamus. nulla enim ratio nos cogit ad
credendum, corpora omnia quæ exiftunt debere fenfus
noftros afficere. Ac rarefaétionem perfacilè hoc modo,
non autem ullo alio, fieri poffe percipimus. Ac denique
planè repugnat aliquid novâ quantitate, vel nova exten
fione augeri, quin fimul etiam nova fubftantia extenfa,
hoc eft, novum corpus ei accedat: Neque enim ullum ad
ditamentum extenfionis vel quantitatis, fine additamen
to fubftantiæ,quæ fit quanta & extenfa, poteft intelligi,ut
ex fequentibus clariùs patebit.
VIII.
Quippe quantitas à fubftantia extenfa in re non differt, Quantita
fed tantùm ex parte noftri conceptus, ut & numerus à tem & mu
re numeratâ. Ita fcilicet ut totam naturam fubftantiæ merum dif
ferre tan
corporeæ, quæ eft in fpatio decem pedum, poffimus con tùm ratio
me à re
fiderare, quamvis ad iftam menfuram decem pedum non quanta &•
attendamus; quia planè eadem intelligitur in qualibct mumeratâ.
iftius fpatii parte ac in toto. Et vice versâ, poteft intelligi
numerus denarius, ut etiam quantitas continua decem
pedum, etfi ad iftam dcterminatam fubftantiam non at
tendamus: quia planè idem eft conceptus numeri denarii,
five ad hanc menfuram decem pedum , five ad quidlibet
aliud referatur; & quantitas continua decem pedum, etfi
E 3 11OI1
 38 P R I N c I p 1 o R u M P h 1 loso P h 1 e
non poffit intelligi fine aliquafubftantia extenfa, cujus fit
quantitas,poteft tamen fine hac determinata. In re autem
fieri non poteft, ut vel minimum quid ex ifta quantitate
aut extenfione tollatur, quin tantundem etiam de fub
ftantiâ detrahatur; nec vice versâ,ut tantillum de fubftan
tia detrahatur,quin tantundem de quantitate ac extenfio
ne tollatur.
I X. Et quamvis fortè nonnulli aliud dicant, non puto ta
£!:,„ men ipfos aliud eâ de re percipere; fedcùm fubftantiam
Σηλ, ab extenfione,aut quantitate diftinguunt,vel nihil per no
;;:;!- men fubftantiæ intelligunt,vel confufam tantùm fubftan
jiinguitur, tiæ incorporeæ ideam habent, quam falsò tribuunt cor
#. poreae,hujufque fubftantiæ corporeae veram ideam exten
quam in- fioni relinquunt, quam tamen accidens vocant: atque ita
*"*"** planè aliud efferunt verbis, quàm mente comprehen
dant.
X, Non etiam in redifferunt fpatium, five locus internus,
£#£., & fubftantia corporea in eo contenta, fed tantùm in mo
te locuin- do, quo à nobis concipi folent. Revera cnim extenfio in
“ longum,latum & profundum,quae fpatium conftituit, ea
dem planè eft cum illâ, quæ conftituit corpus. Sed in hoc
differentia eft, quòd ipfam in corpore ut fingularem con
fideremus, & putemus femper mutari quoties mutatur
corpus ; in fpatio verò unitatem tantùm genericam ipfi
tribuamus, adeò ut mutato corpore quod fpatium im
plet, non tamen extenfio fpatii mutari cenfeatur, fed re
manere una & eadem, quamdiu manet ejufdem magnitu
dinis ac figuræ , fervatque eundem fitum inter externa
quædam corpora,per quæ illud fpatium determinamus.
om0a0 •
 P A r s S e c U N D A. 39
quae naturam corporis & naturam fpatii conftituit, nec i,,,„.,
magis haec duo à fe mutuò differre, quàm natura generis Ζῆ,
aut fpeciei differt à natura individui; fi attendentes ad £.
ideam, quam habcmus alicujus corporis, exempli causâ
lapidis, rejiciamus ab illa id omne,quod ad corporis natu
ram non requiri cognofcimus: nempe rejiciamus primò
duriticm, quia fi lapis liquefiat, aut in pulvifculos quàm
minutiffimos dividatur, illam amittet, neque tamen ideò
definet effe corpus; rejiciamus etiam colorem, quia vidi
mus faepe lapides adeò pellucidos, ut nullusiniis effet co
lor; rejiciamus gravitatem, quia quamvis ignis fit leviffi
mus, non ideò minùs putatur effe corpus; Ac denique re
jiciamusfrigus,& calorem,aliafque omnes qualitates,quia
vel non confiderantur in lapide, vel iis mutatis, non ideò
lapis corporis naturam amififfe cxiftimatur. Ita enim ad
vertemus,nihil planè in ejus idea remanere, præterquàm
quòd fit quid extenfum in longum, latum & profundum;
quod idem continetur in idea fpatii, non modò corpori
bus pleni,fed ejus etiam quod vacuum appellatur.
Eft autem differentia in modo concipiendi, nam fubla- „X}
to lapide ex fpatio vel loco in quo cft, putamus etiam e- j£g;
jus extenfionem effe fublatam, utpote quam ut fingula- £;
rem & ab ipfo infeparabilcm fpeétamus: fed interim ex- ā.
tcnfionem loci, in quo erat lapis, remanere arbitramur,
eandcmque effe, quamvis jam ille locus lapidis à ligno,
vel aquâ, vel aëre,vel alio quovis corpore occupetur, vel
ctiam vacuus effè credatur. Quia ibi confideratur exten
fio in genere, cenfeturque eadem effè lapidis, ligni, aquæ,
aëris, aliorumque corporum, vel etiam ipfius vacui, fi
quod detur, modò tantùm fit ejufdem magnitudinis ac
- figuræ,
 4o PR 1 N c I p 1 o R u M P h 1 L o s o P H I ae
figuræ, fervetque eundem fitum inter corpora externa,
quæ fpatium illud determinant.
XIII.
Quid fit
Quippe nomina loci aut fpatii, non fignificant quic
locu4 exter quam diverfum à corpore, quod dicitur effè in loco ; fed
?ptat.
tantùm cjus magnitudinem, figuram, & fitum inter alia
corpora dcfignant. Et quidem ut ille fitus determinetur,
refpicere debemus ad alia aliqua corpora, quæ ut immo
bilia fpeétemus: Ac prout ad diverfa refpicimus, dicere
poffiümus eandem rem, eodem tempore locum mutare,
ac non mutare. Ut cùm navis in mari provehitur, qui fe
det in puppi manet femper uno in loco, fi ratio habeatur
partium navis, inter quas eundem fitum fervat ; & ille
idem affiduè locum mutat, fi ratio littorum habeatur,
quoniam affiduè ab unis recedit,&ad alia accedit.Ac præ
tereà,fi putemus terram moveri,tantumque præcisè pro
cederc ab Occidente verfus Orientem, quantum navis in
terim ex Oriente in Occidentem promovetur; dicemus
rurfus illum qui fedet in puppi,locum fuum non mutare:
quia nempe loci determinationem, ab immotis quibuf.
dam coeli punétis defumemus. Sed fi tandem cogitemus,
nulla ejufmodi pun&a verè immota in univerfo reperiri,
ut probabile effe infrà oftendetur;inde concludemus,nul
lum effè permanentem ullius rei locum, nifi quatenus à
cogitatione noftrâ determinatur.
XIV.
Differunt autem nomina loci & fpatii, quia locus ma
Im quo dif
ferant lo gis exprefsè defignat fitum, quàm magnitudinem aut fi
eus & fpa
tium.
guram;& è contra, magis ad has attendimus, cùm loqui
mur de fpatio. Dicimus enim frequenter unam rem in lo
cum alterius fuccedere,quamvis non fit accuratè ejufdem
magnitudinis, ncc figuræ; fcd tunc negamus illam idcm
fpatium
 P A R S S E c U N D A. 4I
fpatium occupare; ac femper cùm ille fitus mutatur, dici
mus locum mutari, quamvis eadem magnitudo ac figura
permaneat ; Cumque dicimus rem cffè in hoc loco, nihil
aliud intelligimus, quàm illam obtinere hunc fitum inter
alias res ; & cùm addimus ipfam implere hoc fpatium, vel
hunc locum, intelligimus præterea ipfàm effè hujus dcter
minatæ magnitudinis,ac figuræ.
Atque ita fpatium quidcm femper fumimus pro ex- _ xv.
tenfione in longùm, latum & profundum. Locum autem §'?.
aliquando confideramus, ut rei quæ in loco eft internum, mus,pro fi
& aliquando ut ipfi externum. Et quidem internus idem ;;;;;^
planè eft quod fpatium ; externus autem fumi poteft projienti reä?
fùperficie quae proximè ambit locatum. Notándumque“
eft per fuperficiem, non hîc intelligi ullam corporis am
bientis partem, fed folum terminum, qui medius eft inter
ipfum corpus ambiens, & id quod ambitur ; quique nihil
aliud eft quàm modus: vel certè intelligifuperficiem in
communi, quæ non fit pars unius corporis magis quàm
alterius, fed eadem femper effè cenfeatur, cùm retinet
eandem magnitudinem & figuram. Etfi enim omne cor
pus ambiens, cum fuâ fuperficie mutetur ; non ideò res
quam ambit, locum mutare exiftimatur, fi eundem in
terim fitum fervet inter illa externa, quæ tanquam im
mobilia fpeétantur. Ut fi navim in unam partem à flumi
nis lapfu, & in contrariam à vento tam æqualiter impelli
fupponamus, ut fitum fuum inter ripas nonmutct, facilè
aliquis credet ipfam manere in eodem loco, quamvis o
mnis fuperficies ambiens mutetur.
Vacuum autem philofophico more fumptum, hoc eft, rì.
in quo nulla planè fit fubftantia, dari non poffè manife- ìììur
F ftum
 4. P R I N c I p I o R u M P H I L o s o p H 1 ae
vacuum, ftum eft, ex eo quòd extenfio fpatii, vel loci interni, non
£'£, differat ab extenfione corporis. Nam cùm ex hoc folo,
fit res.' quòd corpus fit extenfum in longum , latum & profun
dum reétè concludamus illud effè fubftantiam;quia omni
no repugnat ut nihili fit aliqua extcnfio, idem etiam de
fpatio,quod vacuum fupponitur, eft concludendum;quòd
nempe cùm in co fìt extenfio, neceffàriò etiam in ipfo fit
fubftantia.
XVII.
Vactatum e
Et quidem ex vulgi ufu per nomen vacui, non folemus
£ff." fignificare locum vel fpatium in quo nulla plane fit res,fed
mom exclu
Ί tantummodo locum in quo nulla fit ex iis rcbus, quas in
Eorpu.T eo effe deberecogitamus. Sic quia urna fa&a eft ad aquas
continendas,vacua dicitur,cùm aëre tantùm eft plena; Sic
nihil eft inpifcina,licèt aquis abundet,fi in eâ defint pifces;
Sic inane eft navigium, quod comparatum erat ad vehen
das merces,fi folis arenis,quibus frangat impetus venti,fit
onuftum ; Sic denique inane eft fpatium, in quo nihil eft
fenfibile, quamvis materia creata & per fe fubfiftente ple
num fit; quia non folemus confiderare, nificas res quæ à
fenfibus attinguntur.Atquifipoftea,nonattendentcs,quid
per nomina vacui & nihili fit intelligendum,infpatio quod
vacuum effe diximus, non modò nihil fenfibilc, fcd omni |
no nullam rem contineri exiftimemus; in eundem crro
rem incidcmus, ac fi ex eo quòd ufitatum fit dicere, ur
nam in quâ nihil eft nifi aër,vacuam cffe,ideòjudicarcmus
¥\,,,, aërem inea contentum non effè rem fubfiftentem.
§uomodo Lapfique fumus ferè omncs, à prima ætate in huncer
Ά* rorem,proptereà quòd non advertentes, ullam efTe inter
£f. vas & corpus in eo contentum, neceflàriam conjunétio
ÂTjj,. ncm;non putayimus quicquam obftare,quò minùs faltem
1è fùmpto, - Deus
 P A r s S £ c U N D A. 43
Deus efficiat, ut corpus, quod vas aliquod,replet inde au
feratur, & nullum aliud in cjus locum fuccedat. Jam au
tem, ut errorem illum emcndemus, confiderare oportet
nullam quidem effe connexionem, inter vas & hoc vel il
lud corpus particulare quod in eo continetur,fed efTe ma
ximam ac omnino neceffàriam,inter vafis figuram conca
vam & extenfionem in genere fumptam,quæ in eâ cavita
te debet contineri: Adeò ut non magis repugnet nos con
cipere montem fine valle, quàm intelligere iftam cavita
tem a6fque extenfione ineâ contentâ, vel hanc extenfio
ncm abfque fubftantia quæ fit extenfa: quia, ut faepe di
&um eft, nihili nulla poteft effè extenfio. Ac proinde fi
quæratur quid fiet, fi Deus auferat omne corpus quod in
aliquo vafe continetur,& nullum aliud in ablati locum vc
nire permittat?refpondendum eft,vafis laterafibi inviccm
hocipfo fore contigua. cùm enim inter duo corpora ni
hil interjacct,neceffè eft ut fe mutuò tangant,acmanifeftè
repugnat ut diftent,five ut inter ipfa fit diftantia,&tamen
ut ifta diftantia fit nihil;quia omnis diftantia eft modus ex
tenfionis, & ideò fine fubftantiâ extenfâ efTe non poteft. xIX

Poftquam fic advertimus fubftantiæ corporeae naturam Exjî.

in eo tantùm confiftere, quòd fit res extenfa; ejufque ex- j;
tenfioncm non effè diverfam ab ea, quæ fpatio quantum- fefaâione
vis inani tribui folet; facilè cognofcimus fieri non pofIe,ut diéta Jumt.
aliqua ejus pars plus fpatii occupet unâ vice quàm aliâ,
ficque aliter rarefiat,quàm modo paullò antè explicato;
vci ut plus fit materiæ, five fubftantiæ corporeæ in vafe,
cùm plumbo, vel auro , vel alio quantumvis gravi ac
duro corpore plenum eft, quàm cùm aërcm tantùm
continet, vacuúmque exiftimatur, quia partium materiæ
E 2, quantitas,
 44 PR 1 N c 1 p 1 oRuM PH 1 Losop H 1 £
quantitas,non pendetab earum gravitate, aut duritie, fed
à fola extenfione,quæ femper in eodem vafe eft æqualis.
xx. Cognofcimus etiam fieri non poffè ut aliquæ atomi,
É, five materiæ partes ex natura fuâ indivifibiles exiftant.
ßrari,nul- Cùm enim fi quæ fint, neceffàriò debeant efTè extenfae,
%;; quantumvis parvæ fingantur, poffumus adhuc unam
quamque ex ipfis in duas aut plures minores cogitatione
dividere, àc proinde agnofcere efle divifibiles. Nihil enim
poffumus cogitatione dividere, quin hoc ipfo cognofca
mus effè divifibile; atque ideo, fi jüdicaremus idipfum effè
indivifibile, judicium noftrum à cognitione diffentiret.
Quin etiam fi fingamus, Deum efficere voluiffè,ut aliqua
materiæ particula, in alias minorcs dividi non poffit, non
tamen illa propriè indivifibilis crit dicenda. Ut etenim ef
fecerit eam à nullis creaturis dividi poffe, non certè fibi
ipfi ejufdem dividendæ facultatem potuit adimere ; quia
fieri planè non poteft, ut propriam fuam potentiam im
minuat: quemadmodum fuprà notatum cft. Atque ideò
abfolutè loquendo, illa divifibilis remanebit, quoniam ex
natura fuá eft talis.
¥xi. Cognofcimus præterea hunc mundum, five fubftantiæ
£t* £orporge univcrfitatem, nullos extcnfionis fuæ fines ha
£Â» bere.Ubicunque enim fines illos effè fingamus,femper uf
extenfm. tra ipfos aliqua fpatia indefinitè extenfa, non modò ima
ginamur, fed ctiam verè imaginabilia, hoc eft, realia cffe
percipimus; ac proinde ctiam fubftantiam corpoream in
definitè extenfàm in iis contineri. Quia, ut jam fusè often
fum eft, idea ejus extenfionis , quam in fpatio qualicun
que concipimus,eadem planè eft cum idea fubftantiæ cor
poreæ.
Hincquc
 P A R s S e c U N D A. 45
Hincque etiam colligi facilè poteft, non aliam efTè ma- xxii.
teriam cæli quàm terrae ; atque omnino fi mundi cfTcnt ?
infiniti, non poffè non illos omnes ex una & cadem matc- ££?
riâ conftare; nec proinde plures, fed unum tantùm, cfïè £'.
poffè:
natura quia perfpicuè
in eo intelligimus
folo confiftit quòd illam materiam,
fit fubftantia cujus íure
cxtcnfa, £gºmun non.

omnia omnino fpatia imaginabilia,in quibus aliiifti mundi

effe deberent, jam occupare: nec ullius alterius materiæ
ideam in nobis reperimus.
Materia itaque in toto univerfo una & eadem exiftit; xxi II.
utpoteque omnisper hoc unum tantùm agnofcitur,quòd í'.
fit extenfa.Omnefq; proprietates, quas in eâ clarè percipi- varije;
mus, ad hoc unum reducuntur quòd fit partibilis, & mo- f£
bilis fecundùm partes; & proinde capax illarum omnium £?
affe&ionum , quas
cipimus. Partitio ex ejus partium
enim,quæ fit folâ motu fequi poffè per.
cogitatione,nihil mu- &i, motu.
m;iniere

tat;fed omnis materiæ variatio, five omnium ejus forma

rum diverfitas, pendet à motu. Quod paffim etiam à Phi
lofophis videtur fuiffè animadverfum ; quia dixerunt na
turam effè principium motùs & quietis. Tunc enim per
naturam intellexerunt id, per quod res omnes corporeæ
tales evadunt quales ipfas effe experimur.
Motus autem, (fcilicet localis, neque enim ullus alius XXjy.
fub cogitationem meam cadit ; nec ideò etiam ullum a- $?hs.
lium
vulgòinfumitur,
rerum natura fingendum
nihil aliud puto)motus,inquam,ut
eft quàm aëtio, quâ corpus ali- £**£!:;
rem /em/um.

quod ex uno loco in alium migrat.Et idcirco, quemadmodum

fuprà monuimus, eandem rem eodcm tempore dici poffè
locum mutare ac non mutare,ita eadem etiam dici poteft
moveri&non moveri.Ut qui fedet in navi,dum ea folvit è
F 3 portu,
 46 P R I N c I p I o R u M P HI lo s o P H I e
portu, putat quidem fe moveri, fi refpiciat ad littora, ea
que ut immota confideret; non autem fi ad ipfàm navim,
inter cujus partes eundem femper fitum fervat. Quin et
iam , quatenus vulgò putamus in omni motu eflè aétio
nem, in quiete verò ceffàtionem aétionis, magis propriè
tunc dicitur quiefcere quàm moveri, quia nullam in fe a
&tionem fentit.
X XV. Sed fi non tam ex vulgi ufu, quàm ex rei veritate, con
§}uid fit fideremus, quid per motum debeat intelligi, ut aliqua ei
motus pro
priè fum dcterminata natura tribuatur ; dicere poffumus effe tranf
ptta. lationem unius partis materiæ ,five unius corporis,ex vicinia eo
rum corporum, quæ illud immediatè contingunt, & tamquam
quiefcentia fpeëiantur;in viciniam aliorum.Ubi per unum cor
pus, five unam partem materiæ, intelligo id omne quod
fimul transfertur; etfi rurfus hoc ipfum conftare poffit ex
multis partibus, quæ alios in fe habeant motus; Et dico
effè tranflationem, non vim vel aétionem quæ transfert,
ut oftendam illum femper effè in mobili,non in movcnte,
quia hæc duo non fàtis accuratè folent diftingui ; ac effè
duntaxat cjus modum, non rem aliquam fubfiftentem,
ficut figura cft modus rei figuratæ, ac quics rci quiefcen
tis. -

X XVI.
Quippe notandum eft magno nos, in hoc, præjudicio
Nom plus a laborare, quòd plus aétionis ad motum requiri arbitre
&fioris re
mur,quàm ad quietem. Hocque ideò nobis ab ineunte æ
quiri ad
motum), tate pcrfuafimus, quòd corpus noftrum foleat moveri à
quàm ad noflra voluntate,cujus intimè confcii fumus, & quiefcere
quietem.
cx hoc folo, quòd terræ adhæreat per gravitatem, cujus
vim non fentimus. Et quidem quia ifta gravitas, aliæque
plures caufæ ànobis non animadverfae, motibus, quo$ in
membris
 P A R s S E c u N D A. . 47
membris noftris ciere volumus, refiftunt, efficiuntque ut
fatigemur, putamus majore aétione, five majore vi opus
effè ad motum ciendum, quàm ad illum fiftendum ; fù
mcntes fcilicet aétionem, pro conatuillo quo utimur ad
membra noftra, & illorum ope alia corpora permoven
da. Quod tamen præjudicium facilè exuemus, fi confide
remus, non modò conatu nobis opus effe ad movenda
corpora externa, fed faepe etiam ad eorum motus fiften
dos,cùm à gravitate aliâve caufa non fiftuntur. Ut exem
pli gratiâ, non majori utimur aétione ad navigium in a
quâ ftagnante quiefcens impellendum, quàm ad idem,
cùm movetur, fubitò retinendum; vel certè non mul
tò majori ; hinc enim demenda eft aquæ ab eo fublcva
tæ gravitas, & ejufdem lentor, à quibus paulatim fifti
pofTet.
Cùm autem hîc non agatur de illa aétione, quæ intel- xxvII.
ligitur cfTe in movente, vel ineo qui motum fiftit, fed de ;;;;;
fola tranflatione,ac tranflationis abfentiâ, fivc quiete;ma- j tantùm,
nifeftum eft,hanc tranflationem extra corpus motum eft £%.
fe non poffe, atque hoc corpus alio modo fe habcre,cùm poris moti.
transfertur; & alio cùm non transfertur, five cùm quie
fcit: adeò ut motus & quies nihil aliud in eo fint, quàm
duo diverfi modi.
Addidi præterea, tranflationem fieri ex vicinia corpo- xxvm.
rum contiguorum, in viciniam aliorum, non autcm ex u- ¥um pro
no loco in alium: quia,ut fuprà explicui, loci acceptio va- ;££;
ria eft, ac pendet à noftra cogitatione: fcd cùm per mo- j£
tum intelligimus eam tranflationem , quæ fit ex vicinia :T
corporum contiguorum, quoniam una tantùm corpora, Ζῆ:
eodem temporis momento cjufdem mobilis contigua ef
fe pof
 -

48 PRINcI pI oRuM PH ILoS oP H I E

fe poffunt, non poffumus ifti mobili plures motus eodem
tempore tribuere,fed unum tantùm.
Addidi denique,tranflationem illam fieri ex vicinia,non
j,, quorumlibet corporum contiguorum, fed eorum dun
nifi ad ea taxat,que tanquam quiefcentiafpeétantur.Ipfa enim tranf
Ἀ'" latio cft reciproca, nec poteft intclligi corpus AB tranf
tanquàm
quiefcentia
ferri ex vicinia corporis CD, quin fimul etiam intelliga
- - - - -

jeâ,»,„,. tur corpus CD,transferri ex vicinia corporis AB: Ac pla

nè cadem vis & aétiorequiritur ex una parte atq; ex alte
ra. Quapropter fi omnino propriam, & non ad aliud rela
tam naturam motui tribuere vellemus, cùm duo corpora
contigua unum in unam , aliud in aliam partem tranfe
runtur, ficque à fe mutuò feparantur, tantundem motus
in uno quàm in altero efTè diceremus. Sed hocà commu
ni loquendi ufu nimium abhorreret. cùm enim affueti fi
mus ftare in terra, eamque ut quiefcentem confiderare,
quamvis aliquas cjus partes aliis minoribus corporibus
contiguas, ab eorum vicinia transferri videamus, non ta
men ipfam ideò moveri putamus.
Hujufque rei præcipua ratioeft, quòd motus intelliga
cā. tur efTe totius corporis quod movetur, nec poffit ita in
£gi- telligi efle totius terræ,ob tranflationem quarundam ejus
guis qu4 partium, ex vicinia minorum
feparantur corporum quibus contiguæ
ab invicem, - -

unum po- funt; quoniam fæpe plures ejuf

tius quam modi tranflationes fibi mutuò
aliud move- - - - -

ri dicatur. contrarias, in ipfa licet adverte

re, Ut fi corpus EFGH fit ter
ra, & fupra ipfam eodem tem
porc corpus AB transferatur
ab E
 P A R s S e c U N D A. 49
abEverfus F, ac CD ab H verfus G, quamvis hoc ipfo
partes terræ corpori AB contiguæ, à B verfus A transfe
rantur,neque minor vel alterius nature aëtio in iis effe de
beat, ad illam tranflationem, quàm in corpore AB, non
ideò intelligimus terram moveri à B verfus A, fiveab Oc
cidente verfus Orientem, quia pari ratione ob id quod c
jus partes corpori CD contiguæ, transferantur à C ver
fus D, intelligendum effèt cam etiam in aliam partem
moveri, nempe ab Oriente in Occidentem; quae duo inter
fe pugnant. Ita ergo ne nimium à communi ufu loquendi
recedamus, non hic dicemus terram moveri, fcd fola cor
pora AB & CD; atque ita de reliquis. Sed interim recor
dabimur, id omne quod reale eft ac pofitivum, in corpo
! ribus quæ moventur, propter quod moveri dicuntur, re
periri etiam in aliis ipforum contiguis, quæ tamen ut
quiefcentia tantùm fpeétantur.
Etfiautem unumquodque corpushabeat tantùm unum xxxt.
motum fibi proprium, quoniam ab unis tantùm corpori- £g;
bus fibi contiguis & quiefcentibgs recedere intclligitur, ţi.
participare tamen etiam poteft & àliis innumeris, fi nem- g!i!i
pe fit pars aliorum corporum alios motus habentium. Ut ##*
fi quis ambulans in navi horologium in pcra geftet, cjus.
horologii rotulæ unico tantùm motu fibi proprio move
buntur,fed participabunt etiam ex alio, quatenus adjun&ig
homini ambulanti, unam cum illo materiæ partem com
ponent,& ex alio quatenus crunt adjunétæ navigio in ma
ri flu&uanti, & ex alio quatenus adjunótæ ipfi mari, & de
nique alio quatcnus adjunétæ ipfi terræ, fi quidem tota
terra moveatur: Omnefque hi motus revera erunt in ro
tulis illis;fed quia nonfacilè tam multi fimul intelligi, ncc .
G etiam
 so P r 1 Nct r I o R U M P H 1 Lo sο Ρ Η I £
etiam omnes agnofci poffunt, fufficiet unicum illum,qui
„,,,, proprius eft cujufque corporis,inipfo confiderare.
§ÂÃÄ Ac præterea ille unicus cujufque corporis motus, qui
etiam mo
;T;, eiproprius eft, inftar plurium poteft confiderari: ut cùm
fumptu, in rotis curruum duos diverfos diftinguimus, unum fcili
qui im quo- - f.
- - & li &t f. -

Ἀλλὰ, SCt circularem circa ipfarum axem , & alium reétum fe

inicta eff, cundùm longitudinem viæ per quam feruntur. Sed quòd
pro pluribu* ;. 1.» - - - - -

%%'idcò tales motus non fint revera diftinéti, patet cx eo,

quòd unumquodque punétum corporis quod movetur,
unam tantùm aliquam lineam defcribat. Nec refert,quòd
ifta linea fæpe fit valde contorta, & ideò à pluribus diver
fis motibus genita videatur; quia poffumus imaginari eo
dem modo, quamcunque lincam, etiam reétam, quæ o
mnium fimpliciffima cft, ex infinitis diverfis motibus or
tam cfIè. Ut fi linea AB feratur verfus CD, & eodem
tempore punétum A feratur verfus B,
A—B
linea rcéta AD, quam hoc punétum A
defcribet, non minùs pcndebit à duobus
motibus reétis, ab A in B, & ab AB in
- CD,quàm linea curva, quæ à quovis ro
v. te punéto defcribitur,pendet à motu rc
C ° &to & circulari. Ac proinde quamvis fæ
pe utile fit unum motum in plures partes hoc paéto di
ftinguere, ad faciliorem cjus pcrceptionem, abfolutè ta
men loquendo, unus tantùm in unoquoque corpore eft
numerandus.
XXXI I I. Ex hoc autem,
quòd fuprà fucrit animadverfum , loca
§Ä," omnia corporibus plcna effe, femperque cafdcm materiæ
Ἀ. partes æqualibus locis coæquari; fequitur nullum corpus
Έλήua moveri poflè nifi per circulum,ita fcilicet,ut aliud aliquod
corpus
 P A R S S E C U N D A. 51
corpus ex loco quem ingreditur expellat, hocque rurfus corporum
aliud,& aliud, ufque ad ultimum,quod in locum à primo fìmul mo
veatumr.

dereliétum, eodem temporis momento, quo dereliétus

cft,ingrediatur.Hocque facilè intelligimus in circulo per
feéto, quia videmus nullum vacuum, nullamque rarefà
&tionem, aut condenfationem requiri, ut pars circuli A
- moveatur verfus B,modò
eodem tempore pars B
moveatur verfus C,C ver
fus D, ac D verfus A. Sed
IE
idem
teft inintelligi etiam
circulo non po
perfe
/ éto, & quantumlibet irre
gulari, modò advertatur,
quo paétoomneslocorum
inæqualitates , inæquali
motuü celeritate pofTint
compcnfari. Sic totamateria contentain fpatio EÉGH,
circulariter moveri poteft abfque ulla coiidcnfatione vel
vacuo, &eodcm tempore
cjus pars quae cft verfusE,
tranfireverfusG,aceaque
eft verfus G, tranfire ver
fus E;modò tantùm utfpa
tium* in G fupponitur effè
quadruplo latius quàm in
E, ac duplo quàm in F &
H,ita etiam quadruplo ce
leriùs moveaturinEquàm
inG, ac duplo celcriùs quàm in F vel H; Atqueitâreli
G 2, quis

;
 5. P R I N c I p 1 o R u M P H I lo s o p H 1 *
quis omnibus in locis motus celeritas anguftiam loci
compenfet: Hoc enim paéto, in quovis determinato tem
pore,tantundem materiæ per unam iftius circuli partem,
quàm per alteram tranfibit.
„,,,„ Fatendum tamen eft in motu iftoaliquid reperiri,quod
Hinc ^qui mens quidem noftra percipit effe verum, fed tamen, quo
££', pa&o fiat,non comprehendit, nempe divifionem quarun
particulu dam particularum materiæ in infinitum, five indefinitam,
ΣΊ atque in tot partes, ut nullam cogitatione determinare
£t;* poflimus [aIm. exiguam quin intelligamus ipfam in alias
»

Ä. adhuc minorcs reipfa effe divifam. Fieri enim non poteft,

*'/*iki, ut materia quæ jam implet fpatium G, fucceffivè impleat
omnia fpatia innumeris gradibus minora, quæ funt inter
G & E; nifi aliqua ejus pars,ad innumerabiles illorum fpa
tiorum menfuras figuram fuam accommodet : quod ut
fiat, neceffe cft omnes imaginabiles ejus particulas, quæ
funt revera innumeræ, à fe mutuò aliquantulum remove
ri,& talis quantulacunque remotio, vera divifio eft.
xxxV. Notandum autem me hic non loqui de tota materia,
£:;:;. fed tantùm de aliqua ejus
vifis & parte. Quamvis enim fup
£;? ponamus duas aut tres c
dum, quin jus partcs effe in G, tantæ
££. latitudinis, quantæ cft fpa
fign- tium E,itemque etiam plu
res alias minores, quæ ma*
neant indivifæ;nihilominus.
intelligi poteft eas move
ri circulariter verfus E,
modò quædam aliae ipfis admiftae fint, quæ fe quomo';
 P A R s S E c U N D A. 53
bet infleétant, & figuras fuas fic mutent, ut junétæ iftis fi
guras fuas non ita mutantibus,fed folam celeritatem mo
tüs ad rationem loci occupandi accommodantibus, o
mnes angulos quos iftae aliæ non occupabunt accuratè
compleant. Et quamvis,quomodo fiat indefinita ifta divi
fio,cogitatione comprehendere nequeamus, non ideò ta
men debemus dubitare quin fiat;quia clarè percipimus il
lam neceffàriò fequi, ex natura materiæ nobis evidentiffi
mè cognitâ, percipimufque etiam eam effè de genere eo
rum quæ à mente noftra, utpote finitâ, capi non poffunt.
Motùs naturâ fic animadversâ, confiderare oportet £Y£
ejus caufam, eamque duplicem: Primò fcilicet univcrfa- primariam
lem & primariam, quæ cft caufà generalis omnium mo-%'j."
tuum qui funt in mundo; ac deinde particularem, à qua:*!*? .
fit, ut fingulæ materiæ partes motüs, quos priùs non ha- Ę
buerunt, acquirant. Et gencralem quod attinet, manife- £;
ftum mihi videtur illam non aliam eflè , quàm Deum i- îjîare.
pfùm, qui materiam fimul cum motu & quiete in princi
pio creavit, jamque per folum fuum concurfum ordina
rium, tantundem motûs & quietis in eâ totâ quantum
tunc pofuitconfervat.Nam quamvis ille motus nihil aliud
fit in materiâ motâ quàm ejus modus ; ccrtam tamen &.
determinatam habet quantitatem , quam facilè intelligi
mus eandem femper in tota rerum univerfitate efTe pof
fe, quamvis in fingulis ejus partibus mutetur. Itafcilicet
ut putemus , cùm una pars materiæ duplò celeriùs mo
vetur quàm altera, & haec altera duplò major eft quàm:
prior, tantundem motus effe in minore quàm in majore,
ac quantò motus unius partis lentior fit, tantò motum:
alicujus alterius ipfi æqualis ficri celeriorem. Intelligimus.
- G 3 etiam.
 54 P R I N c I p 1 o r U M P m 1 L o so P h 1 £
ctiam perfeétionem eflè in Deo,non folùm quòd in fe ipfo'
ftimmutabilis,fed etiam quòd modo quàm maximè con
ftanti & immutabili operetur : Adeò ut iis mutationibus
exceptis, quas evidens experientia, vel divina revelatio
certas reddit,quafque fine ullàin creatore mutatione fieri
percipimus, aut credimus, nullas alias in ejus operibus
fupponere debeamus, ne quae inde inconftantia in ipfo ar
guatur. Unde fequitur quàm maximè rationi cfTe confèn
taneum,ut putemus ex hocfolo, quòd Deus diverfimodè
moverit partes materiæ, cùm primùm illas creavit, jam
que totam iftam materiam confervet,eodem planè modo,
eademque ratione quâ priùs creavit, eum etiam tantun
dem motus in ipsâ femper confervare. -

3;Êyy. Atque ex hac eadem immobilitatte Dei, regulæ quæ

Ἀ.'* dam five leges naturæ cognofci poffünt , quæ funt caufae
£;j, fecundariae ac particulares diverforum motuum, quos in
ÂÃÄT fingulis corporibus advertimus. Harum prima eft, unam
7,£, quamque rem, quatenus cft fimplex &indivifà, manere
2odimjia- quantum in fe eft in eodem femper ftatu, nec unquam
;;;;';; mutari nifi à caufis externis. Ita fi parsaliqua materiæ fit
quoá fémel quadrata, facilè nobis perfuademus illam perpetuò man
£'; furam effe quadratam, nifi quid aliunde adveniat quod e
veripergat.jus figuram mutet ; Si quiefcat non credimus illam un
quam incepturam moveri, nifi ab aliqua causâ ad id im
pellatur; Nec ulla major ratio eft fi moveatur, cur pute
mus ipfam unquam fuá fponte,& à nullo alio impeditam,
motum illum fuum effe intermiffuram. Atque idcò con
cludendum eft id quod movetur, quantum in fe eft fem
per moveri. Sed quia hîc verfamur circa terram, cujus
conftitutiotalis eft,ut motus omnes qui propè illamfiunt.
brevi
 P A R s S E c U N D A. 55
brcvi fíftantur, & fæpe ob caufas quæ fenfus noftros la
tcnt, ideò ab ineunte ætate fæpe judicavimus cos motus,
qui fic à caufis nobis ignotis fiftebantur, fuâ fponte dcfi
nerc: Jamque proclives fumus ad illud de omnibus exifti
mandum, quod videmur in multis cfTe expcrti; ncmpe il
1os ex naturâ fuâ ceffàre, five tendere ad quietcm. Quod
profe&ò legibus naturæ quam-maximè adverfatur; quics
cnim motui eft contraria, nihilque ad fuum contrarium,
five ad deftruétionem fui ipfius, ex propriâ naturâ ferri
poteft. -

Et verò quotidiana experientia in iis quæ projiciuntur, IDe

xxxvIII.
mot f4
regulam noftram omnino confirmat. Ncque enim alia ra projeéto
tio eft,cur projeéta perfeverent aliquandiu in motu,poft- %um.
quam à manu jaciente feparata funt, quàm quia femel
mota pergunt moveri, donec ab obviis corporibus retar
dentur. Et manifcftum eft,ipfa folere ab aëre, aliifve qui
buflibet fluidis corporibus in quibus moventur, paulatim
retardari,atque ideò motum ipforum diu durare non pof
fe.Aërem enim motibus aliorum corporum refiftere, ipfo
fcnfu taétùs poffümus cxperiri, fi flabello ipfum pcrcu
tiamus;idemque volatus avium confirmat. Et nullus alius
eft liquor, qui non manifeftiùs adhuc quam aër, motibus
projeétorum rofiftat. XXX IX.
Altcra lex naturæ eft; unamquamque partem materiæ Altcra lex
feorfim fpeétatam, non tendere unquam, ut fecundùm ul- ìiur.,
las lineas obliquas pergat moveri, fed tantummodo fe- ?''''''* ???ottus exr

cundùm reétas; etfi multæ fæpe cogantur deflc&tere pro- £if fiire.
èfus,&• ; deò
ptcr occurfum aliarum,atque,ut paulò antè diétum eft,in qu« ct *arra
lart ter m0
quolibet motu fiat quodammodo circulus, ex omni ma re/, t tur, t ez
teria fimul motâ, Caufà hujus regulæ eadem cft quæ præ deref. m; tr,
ccdcntis, ut receda*
 56 P r I N c I p I o R u M P H I losop H i £
& centro
circuli
cedentis,nempe immutabilitas, & fimplicitas operationis,
quem de per quam Deus motum in materia confervat:Neque enim
cribmut. illum confervat, nifi præcisè qualis eft eo ipfo temporis
momento quo confervat, nullâ habita ratione ejus qui
fortè fuit paulò antè. Ac quamvis nullus motus fiat in in
ftanti, manifeftum tamen eft omne id quod movetur, in
fingulis inftantibus, quae poffunt defignari dum movc
tur, determinatum efTe ad motum fuumcontinuandum
verfus aliquam partem,fecundùm lineam reétam,non au
tem unquam fecundùm ullam lineam curvam. Ut exem
- pli caufâ, lapis
A, in funda E A
per circulum A
B F rotatus, co
inftanti, quo eft
in pun&o A, de
terminatus qui
dem eft ad mo
tum vcrfus ali
“... quam partem,
%T nempe fecun
dùm lineam re
&tam verfus C,
ita fcilicet ut li
nea re&a AC,fit
tangens circuli. Non autem fingi poteft illum detcrmina
tum efTe ad ullum motum curvum : etfi enim priùs ve
nerit cx L ad A, per lineam curvam, nihil tamcn iftius
curvitatis intelligi poteft in eo remanere,dum eft in pun
&io A. Hocque etiam experientiâ confirmatur, quia fi
tunC
 P A r s S E c U N D A. 5*
tuncè fundaegrediatur, non perget moveri vcrfus B, fed
verfusC.Ex quo fequitur,omne corpus quod circulariter
movetur, perpetuò tendere, ut recedat à centro circuli
qucm defcribit.Ut ipfo manús fenfu experimur in lapide,
dum illum fundâ circumagimus. Et quia confideratione
iftâinfequentibus faepe utemur, diligenter erit adverten
da,fufiufque infrà exponetur.
Tertia lex naturæ hæc eft. Ubi corpus quod movetur ,.j,.
alteri occurrit, fi minorem habeat vim ad pergendum fe- Ä7i
cundùm lineam re&am, quàm hoc alterum ad ei refiften- **?**!!!
dum, tunc defle&itur in aliam partem, & motum fuum %.
retinendo folam motùs determinationem amittit; fi verò ;£*
habeat majorem, tunc alterum corpus fecum movet, ac ìiù%.
quantum ei dat de fuo motu,tantundem perdit. Ita expe-£j;,,
rimur dura quælibet corpora proje&a, cùm in aliud du- forti, tan
rum corpus impingunt, non ideò à motu ceffàre, fed ver- ££* -

fus contrariam partem refleéti; contrà verò, cùm occur- tum in il

runt corpori molli, quia facilè in illud motum omncm;"
fuum tranfmittunt, ideò ftatim ad quietem reduci. Atque
omnes caufae particulares mutationum, quæ corporibus
accidunt, in hac tertia lege continentur; fàltem eæ quæ
ipfae corporeæ funt; an enim & qualem mentes humanæ
vel Angelicae vim habeant corpora movendi, non jam in
quirimus;fed adtraétationem de homine refervamus.
Demonftratur autem prior pars hujus legis, ex eo í; I.
quòd differentia fit inter motum in fe fpe&atum, & ipfius É.
determinationem yerfus certam partcm ; quâ fit, ut ifta#*
determinatio poffit mutari, motu integro remanente."*"*
Cùm enim,ut antè diétum eft, unaquæque res, non com
Pofita,fedfimplex, qualis eft motus, femper effe perfeve
II fCt,
 58 P R I N c 1 p 1 o r u M PH 1 L o s o p H 1 e
rct,quamdiu à nulla caufa externa deftruitur;& in occur
fu duri corporis, appareat quidem caufa quæ impediat,ne
motus alterius corporis, cui occurrit, maneat determina
tus verfus eandem partem; non autem ulla, quae motum
ipfum tollat, vel minuat, quia motus motui non eft con
trarius; hinc fequitur illum idcirco minui non debere.
X L II.
JProbatio
Demonftratur etiam pars altera, ex immutabilitate o
pofferioris perationis Dei, mundum eâdem aétione, quâ olim crea
partis. vit, continuò jam confervantis. Cùm enim omnia corpo
a

ribus fint plena, & nihilominus uniufcujufque corporis

motus tendat in lineam reétam, perfpicuum eft Deum
ab initio mundum creando, non modò diverfas ejus par
' tes diverfimodè moviffe, fed fimul etiam effeciffè, ut unae
alias impellerent,motufque fuos in illas transferrent:adeò
utjam ipfum confervando eâdem aétione, ac cum iifdern
legibus, cum quibus creavit, motum non iifdem materiae
partibus femper infixum, fed ex unis in alias, prout fibi
mutuò occurrunt, tranfeuntem confervet. Sicque haec
ipfa creaturarum continua mutatio, immutabilitatis Dei
eft argumentum. -

XLIII. Hic verò diligenter advertendum e(t, in quo confiftat

In quo com
ßßat vis vis cujufque corporis ad agendum in aliud, vel adaétioni
suffufque
corporis ad
alterius refiftendum:nempe in hoc uno,quòd unaquæque
agendum res tendat,quantum in fe eft,ad permanendum in eodem
•vel refi. ftatu in quo eft,juxta legem primo loco pofitam. Hinc
Jßendum.
enim id quod alteri conjunétum eft,vim habet nonnullam,
ad impediendum ne disjungatur ; id quod disjunétum eft,
ad manendum disjun&um ; id quod quiefcit, ad perfeve
randum in fua quiete, atque ex confequenti ad refiften
dum iis omnibus quæ illam poffünt mutare; id quod mo
vetur,
 P A R s S E c U N D A. 59
vetur, ad perfeverandum in fuo motu, hoc eft, in motu
ejufdem celeritatis, & verfus eandem partem. Vifque illa
debet æftimaritum à magnitudine corporis in quo eft, &
fuperficiei,fecundùm quam iftud corpus ab alio disjungi
tur; tum à celeritate motûs, ac naturâ, & contrarietate
rmodi,quo diverfà corpora fibimutuò occurrunt. xi.iv.
Atque notandum eft, unum motum alteri motui æquè Metam non
veloci nullo modo effe contrarium : fed propriè tantùm f;
duplicem hic inveniri contrarietatem. Unam inter mo- rium £
tuim & quietem,vel etiam inter motùs celeritatem& tar- £, &• etermma

ditatem, quatenus fcilicet ifta tarditas de quietis natura T.

participat: Alteram inter determinationem motùs verfus ï,.
aliquam partem, & occurfum corporis in illa parte quie- £#:
fcentis, vel aliter moti, atque pro ratione partis, in quam opjofitam.
corpus alteri occurrens movetur, haec contrarietas eft
major vel minor.
Ex quibus ut poffimus determinare, quo pa&ofingula 3£';
corpora motus fuos augeant vel minuant, velin alias par- É.
tes convertant, ob aliorum corporum occurfus, oportet iff;.
tantùm calculo fubducere, quantum in unoquoque fit vi- £ujufque
rium, five ad movendum, five ad motui refiftendum, ac £. :
pro certo ftatuere illud femper,quod valentius eft,fortiri propter ali
fuum effe&um. Hocque facilè calculo fubduci poffet , fi T
duo tantùmcorporafibi mutuòoccürrerent,eaque effènt fam;idque
pcrfe&è dura, & à reliquis omnibus fic divifa, ut eorum ££
motus à nullis aliis circumjacentibus impedirentur, nec
juvarentur;ea enim regulas fequentes obfervarent.
Primò, fi duo illa corpora, putà B & C, effent planè 3LYi.
zqualia,& æquè velociter moverentur,Bquidem à déxtra**"*
verfüs finiftram, & C illi in direétum à (iniftra verfus
H 2, dextram,

ì
 6o PR I N c I p1 o R uM PH1LoSoPh 1£
dextram, cùm fibi mutuò occurre
z7 rent refleâerentur, & poftea per
EB % gerent moveri, B verfus dextram,
& C verfus finiftram, nullâ parte
fuæ celeritatis amifsâ.
xLvIL Sccundò, fi B effet tantillò major quàm C,cæteris pofi
“ tis ut priùs,tunc folum Crefle&eretur, & utrumque ver
fus finiftram eâdem celeritate moveretur. -

É' II. Tertiò, fi mole effent æqualia, fed B tantillò celcriùs

' moveretur quàm C,non tantùm ambo pergerent moveri
verfus finiftram,fed etiam transferretur ex B in C, media
pars celeritatis quâ hoc ab illo excederetur : hoc eft , fi
fuiffent priùs fex gradus celeritatis in B, & quatuor tan
tùm in C, poft mutuum occurfum unumquodquc tende
ret verfus finiftram,cum quinque gradibus celeritatis.
xTLIX. Quartò, fi corpus C planè quiefceret, effetque paulò
*"* majùs quàm B, quacunque ciim celeritate Briovéretur
verfus C, nunquam ipfum C moveret; fed ab eo repelle
retur in contrariam partem: quia corpus quiefcens magis
refiftit magnæ celeritati quàm parvæ , idque pro ratione
excefsüs unius fupra alteram;& idcirco femper major ef
fet vis in Cad refiftendum,quàm in B ad impellendum.
Quintò, fi corpus quiefcens C, effèt minùs quàm B,
sjì, tunc quantumvis tardè B verfus C moveretur, illud fe
cum moveret, partem fcilicet fui motùs ei talem trans
ferendo, ut ambo poftea æquè celeriter moverentur=
nempe fi B effet duplo majus quàm C, transferret ipfi
tertiam partem fui motus, quia una illa tertia pars tam
celeriter moveret corpus C, quàm duæ aliæ refiduæ, cor
pus B duplo majus. Et ita poftquam B ipfi C occurrifTet.
- -- - - UJI\{\.
 P A R S S E c U N D A. 6I
unâ tertiâ parte tardiùs moveretur quàm priùs, hoc cft,
tantundem temporis requireret, ut moveretur pcr fpa
tium duorum pedum, quàm priùs ut moveretur pcr fpa
tium trium.Eodem modo,fi B effet triplo majus quàm C,
transferret ipfi quartam partem fui motûs; & fic de cæ
teris.
1L I.
Sextò,fi corpus Cquiefcens,cffet accuratiffimè æquale Sexta.
corporiB verfus illud moto, partim ab ipfo impelleretur,
& partim ipfum in contrariam partem repelleret: nempe
fi B veniret verfus C, cum quatuor gradibus celeritatis,
communicaret ipfi C unum gradum , & cum tribus refi
duis refleéteretur verfus partem adverfam.
L II.
Dcnique, fiB&C verfùs eandem partem moverentur, ,eptuma.
C quidem tardiùs,B autem illud infequens celeriùs, ita ut
ipfum tandem attingeret, effetque C majus quàm B; fed
exceffus celeritatis in B effet major, quàm exceffüs ma
gnitudinis in C, tunc B transferret tantum de fuo motu
in C, ut ambo poftea æquè celeriter, & in eafdem partcs
moverentur. Si autem è contra exceffus celeritatis in B,
minor effet quàm exceffüs magnitudinis in C, B in con
trariam partem refleéteretur , & motum omnem fuum
retineret. Atque hi excefTus ita computantur : Si C effèt
duplo majus quàm B, & B non moveretur duplo cele
riùs quàm C, ipfum non pelleret , fed in contrariam par
tem refleéteretur ; Si verò niagis quàm duplo celeriùs
moveretur, ipfum pelleret. Nempe fi C haberet tantùm
duos gradus celeritatis, & B haberet quinque: demeren
tur duo gradus ex B, qui tranflati in C,unum tantùm gra
dum efficerent;quiaCeft duplo majusquàm B: quo fieret
ut duo corpora B & C, cum tribus gradibus celcritatis
H 3 poftea
 . *• .

6. P R I N c I P I o R u M P H I L o S o P H I ae
poftea moverentur: & ita de cæteris eftjudicandum. Nec
ifta egent probatione,quia per fe funt manifefta.
ni$i. Sed quia nulla in mundo corpora effe poffünt, à reli
gularum: quis omnibus ita divifa, & nulla circa nos effe folent planè
;££. dura, idcò multò difficiliùs iniri poteft calculus,ad deter
£ minandum quantum cujufque corporis motus ob alio
Ἀ rum occurfum mutetur. Simul enim habenda eft ratio,
******,
multis ß. eorum omnium quae illudcircumquaque contingunt, ea
-

Ζῆ.. que
*/4r.
quantum
ut funt dura,ad
velhoc valdequorum
fluida, diverfos ideò
habent effeétus,
diverfitas in pro
quo
confiftat hic eft quærendum.
„;; . Nempe fenfutefte, non aliam agnofcimus, quàm quòd
Ζpora du- fluidorum partes facilè recedant cx locis fuis, atque ideò
££ manibus noflris verfus illa fe moventibus non refiftant;
contrà autem durorum partes ita fibi mutuò cohæreant,
ut non fine vi,quae fufficiat ad iftam illorum cohærentiam
fuperandam, fejungi poffint. Et ulteriùs inveftigantes,qui
fiat,ut quaedam corpora,fine ulla difficultate loca fuacor
poribus aliis relinquant, alia non item ; facilè advertimus
ea quæ jam funt in motu,non impedire,ne loca quae fpon
te deferunt ab aliis occupentur; fed ea quæ quiefcunt,non
finc aliquâ vi ex locis fuis extrudi poffe. Unde licet colli
gere, corpora divifa in multas exiguas particulas, moti
bus à fe mutuò diverfis agitatas, effe fluida; ea verò,quo
' rum omnes particule juxta fe mutuò quiefcunt,effè dura.
LV. Neque profeótò ullum glutinum poffumus excogitare,
£;7j, quod particulas durorum corporum firmiùs intcr fe con
;:£;junga; quàm ipfarum quies. Quid enim effe poffet gluti
quàm 7* num iftud ? non fubftantia, quia cùm particulæ iftæ fint
***£*iate, fubftantiae,nulla ratio eftcur per aliamfubftantiam potiùs
v - quàm
 IP A R s S E c u N D A. 6;
quàm per fe ipfasjungerentur: non etiam eft modus ullus
diverfus à quiete;nullus enim alius magis adverfari poteft
motui,per qucm iftae particulæ feparentur,quàm ipfarum
quies.Atque præter fubftantias, & earum modos, nullum
aliud genus rerum agnofcimus.
Quantum autem ad fluida, etfi fenfu non advertamus F £X£
ipforum particulas moveri, quia funt nimis exiguae, facilè ;gt;r
tamen ex effe&ibusidcolligitur,praecipuè in aëre &aqua, £?
ex eo quòd alia multa corpora corrumpant: Neque enim γάλn.,
aâio ulla corporea,qualis ifta corruptio eft,fine motu lö-:j!
cali effe poteft ; & caufae ipforum motus infrà dicentur. ruìiìui.
Sed in eo eft difficultas, quòd iftae fluidorum particulæ, £j?
non poffint omnes eodem tempore in unamquamque vipoffe de
partem ferri; quod tamen requiri videtur, ut non impe- £.
diant motum corporum ex qualibet parte venientium; -

quemadmodum videmus illas eum non impedire.Nam fi,

exempli causâ, corpus
durum B, moveatur ver
fus C,ac quædam ex par
tibus fluidi intcrmedii D,
ferantur in contrarium à
- C verfus B,hae motum e
jus non juvabunt, fed contrà magis impedient, quàm fi
planè efîènt fine motu. Quae difficultas ut folvatur, recor
dandum eft,non motum, fed quietem, effè motui contra
riam ; & motus determinationcm verfus unam partem,
efTe contrariam ejufdem determinationi verfus partem
oppofitam,ut jam diétum eft;itemque omne id quod mo
vetur, tendere femper, ut pergat moveri fecundùm li
meam reâam. Ex his enim patct;primò, corpus qu*;
B.
UlII\
 -.

64 P R I N c 1 p 1 o R u M P H I lo s o p H 1 *
dum quiefcit, magis opponi fuâ illâ quiete, motibus par
ticularum corporis fluidi D fimul fpeétatis, quàm iifdcm
opponeretur fuo motu,
fi moveretur. Ac dcinde
quantum. ad determina*
tionem, verum quidem
eft tot effè ex particulis
ipfius D, quæ moventur
à C verfus B, quot funt quæ moventur in contrarium.
quippe eædem funt quæ venientes à C, impingunt in fu
perficiem corporis B, ac deinderetorquentur vcrfus C. &
quidem fingulæ ex iftis feorfim fpeétatæ, impingentes in
B, pellunt ipfum verfus F, atque ita magis impediunt, nc
moveatur verfus C, quàm fi effent fine motu;fed quia to
tidem etiam ab F tendunt in B; illudque pellunt verfus C;
idcirco,quantum ad hoc attinet,B non magis pelliturver
fus unam partem quàm verfus alteram, & ideò, nifi quid
aliud accedat, manet immotum. Cujufcunque enim figu
ræ ipfum effe fupponamus, femper accuratè à totidem
particulis fluidi, ex una parte pelletur quàm ex altera;
modò ne fluidum ipfum in ullam partem magis feratur
quàm inreliquas. Et fupponere debemus B,omni ex parte
à fluido DF circumdari ; Atque fi fortè non tanta fit iftius.
fluidiquantitas in F quàm in D, nihil refert; quia non agit
in B fe toto, fed duntaxat iis fuispartibus quæ fuperficiem
ejus attingunt. Haétenus verò fpe&avimus B ut immo
tumjam fi ponamus ipfum ab aliqua vi, aliunde advenien
te,impelli verfus C, hæc vis(quantumvis exigua)fufficiet,
non quidem ad ipfum fe folâ movendum, fed ad concur
rendum cum particulis corporis fluidi FD, ipfafque de
- terminandas
 P A R ' s S E c U N D A. 65
terminandas ad illud etiam pellendum verfus C, cique
partem fui motùs communicandam.
Quod ut clariùs intelligatur, fingamus primò corpus r%,
durum B, nondum efle in fluido FD, fed hujus fluidi par- demonji;.
ticulas aeio a difpofitas in modum annuli, moveri circula-'°*
riter fecundùm ordinem notarum aei; aliafque ouyao
moveri eodem modo fecundùm ordinem notarum ouy.
ut enim corpus aliquod fit fluidum, debent cjus particulæ
moveri pluribus modis,utjam dictum eft.Quiefcat deinde
corpus durum B in hoc fluido FD inter a & o, quid fiet?
nempe particuleaeioimpcdienturabipfo,ne pofiint trans
ire abo verfus a,ut abfolvant circulum fui motùs;itcmque
particulæ ouya, impedientur ne pergant ab a verfus o;ac
venientes ab i verfus o pellent B verfus C;itemque venicn
tes ab y verfus a, ipfum tantundem repellent verfus F;
ideoque nullam folae habebunt vim ad illud movendum,
fed refleétentur ab o verfus u, & ab a verfus e, fietque una :
circulatio ex duabus, fecundùm ordinem notarum aeuo u.
ya;Et ita propter occurfum corporis B, non quidem fifte
tur ullo modo ipfarum motus, fed mutabitur tantùm de
terminatio, nec incedent per lineas tam reétas, vel tam
prope accedentes ad reétam, quàm fi in B non impinge
rent. Tandcm denique accedat nova aliqua vis, pellens B
verfus C,haec vis, quantumvis exigua, junéta ei quâ parti
culæ fluidi venientes ab i verfus o, ipfum etiam pellunt
verfus C, fuperabit eam quâ venientes ab y verfusa, illud
in contrariam partem repellunt ; atque ideò fufficiet ad
ipfarum determinationem mutandam, & cfficiendum ut
ferantur fecundùm ordinem notarum ayuo, in quantum
hoc requiritur ad motum corporis B non impediendum.
I. quia
 66 P R I N c I p I o R u M P HI L o s o P H I e
quia cùm duo corpora determinantur ad motum vcrfus
partes planè contrarias, & fibi mutuò oppofitas, illud in
quo majoreft vis, alterius determinationem debet muta
re.Atque quod hîc dico de particulis aeiouy, de omnibus
etiam aliis fluidi FD, quæ in B impingunt, eft intelligen
dum: quod nempe fingulæ, ex iis quæ illud pellunt ver
fus C, oppofitae fint totidem aliis, id ipfum in contrariam
partcm pellentibus; quodque perexigua vis illis adjunéla,
fufficiat ad harum determinationem nutandam; quodque
quamvis nullæ fortè defcribant tales circulos, quales hic
repræfentantur ac io & oiuy, haud dubiè tamen omnes
circulariter, & aliquibus modis huic æquipollentibus mo
'VCántUr.

I.v III. Ita ergo mutatâ determinatione particularum fluidi,

j££j, quæ impediebant ne corpus B moveretur verfùs C, hoc
£;j!: corpus B omnino incipiet moveri; & quidem eâdem cum
Ë. celeritate, quâ vis à fluido diverfa illud pellit, fi fuppona
fus durum mus in ifto fluido nullas cfle particulas, quæ non celeriùs,
£ìa vel faltem æquè celeriter moveantur. Nam fi quæ tardiùs
£ agantur,quatenus ex illis conftat, rationem fluidi non ha
ÄÄ, bet, neque tunc fufficit minima quæque vis,ad corpus du
*a*r* ruminhocfluido exiftensmovendum,fedtanta requiritur,
ut fuperet refiftentiam que oriturabiftarum fluidi particu
larum tarditate. Ac ideò fæpe videmus aërem , aquam &
alia fluida multùm refiftere corporibus, quæ in ipfis valde
celeriter aguntur, iifdemquefine ulla difficultate cedere,
cùm lentiùs procedunt.
LIX. €ùm autem corpus B ficmovetur verfus C,non putan
£gt;* dum eft, illud accipere fiium motum àfola vi externâ
Å, ipfum impellente,fed maximâ ex partc à fluidi particulis;
ippuffum, ita
 P A R s S E c U N D A. 67
ita fcilicet , ut eæ quæ componunt circulos aeio & ayuo, non omnem
tantum amittant de fuo motu, quantum acquirent eæ ff'***
particulæ corporis duri B, quæ funt inter o & a; quippe £%
quæ jam facient partem motuum circularium aeioa & Ἀ.
ayuoa:
vis quamvis
fempcr prout ulteriùs procedent verfus C, no- facemte.
fluidi particulisjungantur. do eireum

Supereft tantùm hic explicandum, cur paulò antè non _LX;

dixerim, mutari abfolutè determinationem particularum ΣΓ,
ayuo, fed mutari in quantum hoc requiritur, ad motum £#*
corporis B non impediendum. Quippe hoc corpus B, non? i.;iiatem
poteft celeriùs moveri, quàm à vi adventitiâ impulfum ;;;;';;
eft; quamvis fæpe omnes particulæ fluidi FD, multò plus iata iuro,
habeantagitationis.Hocque unum eft ex iis,quae nobis in-;;;;;'„.
ter philofophandum præcipuè funt obfervanda, ut ne cui
caufae ullum effeétum tribuamus, qui potentiam ejus ex
cedat. Ita ponentes corpus durum B, in medio fluidi FD
priùs immotum,nunc ab externa aliquâ vi, exemplicau
sâ,à manu meâ,tardo motu impclli, cùm hæc fola impul
fio meæ manüs fit caufa cur moveatur, credi non debet
ipfum celeriùs moveri quàm impellitur ; & quamvis o
mnes fluidi particulæ multò celeriùs moveantur, non pu
tandum eft eas determinari ad motus circulares aei oa &
ayuoa & fimiles, qui fint celeriores hac impulfione, fed
ipfas quatenus celeriùs aguntur, in quaflibet alias partes,
ut priùs,ferri.
Atque ex his clarè percipitur, corpus durum undique LxI.
fluido cin&um, & in illo quiefcens, ibi tanquam in æquili- É7,
brio confiftere;ac quantumvis fit magnum, femper tamen Εὐ,
à minima vi, poffe in hanc vel illam partem impelli; five „,
illa vis aliunde adveniat, fivc Iin 2.hoc fit fita, quod fluidum ff'!£
iftud tur,neceffà
 ' 68 P R INc I p Io R U M PH1 Losop H I £
»λ fertum iftud totum fimul, verfus aliqucm locum feratur, ut flu
*f*"*^*
us durtum
mina feruntur verfus mare, ac totus aër Euro flante flr
quod in fe
comtimet.
tur verfus occidentem Quod ubi contingit , omnino nc
ceffe eft, corpus durum in tali fluido exiftens, fimul cum
ipfo deferri: Ncc obftat regula illa quarta, juxta quam, ut
paullò antè diétum eft,corpus quiefcensâ nullo alio fe mi
nori, quantumvis celeriter aéto,poteft ad motum impelli.
f LXII.
Cùm cor
Quinimò fi ad veram & abfolutam motüs naturam at
u4 durum tendamus, quæ confiftit in tranflatione corporis moti, ex
À fluido fic vicinia corporum aliorum fibi contiguorum, & in utro
defertur,
mon idcirco que ex corporibus, quæ fe mutuò contingunt,eft æqualis,
moveri.
quamvis non eodem modo foleat nominari, planè agno
fcemus,non tam propriè moveri corpus durum,cùm fic à
fluido ipfum continente defertur, quàm fi non ab eo de
ferretur ; quia tunc nempe à vicinis iftius fluidi particulis
minùs recedit. -

LXIII.
Cur qua Unum autem adhuc eft,in quo experientia regulis mo
dam corpo tùs, paullò antè traditis, valde videtur advcrfari; nempe
ra tam du
ra fint,ut quòd videamus multa corpora, manibus noftris longè
quamvis minora,tam firmiter fibi mutuò adhærere,ut nullâ earum
parva,non
facilè ma vi fejungi poffint. Si enim illorum partes, nullo alio gluti
mibus mo
fìris divi
no fibi invicem adhæreant, quàm quòd fingulæ juxta vici
dantur. nas quiefcant, & omne corpus quod quiefcit , ab alio fe
majori quod movetur,poffit ad motum impelli;non appa
rct primâ fronte ratio,cur(exemplicausâ,)clavus ferreus,
vel aliud quodlibet, non magnum, fed valde durum cor
pus, folâ vi manuum noftrarum in duas partes dividi non
poffit. Licet enim unamquamque mediam partem iftius
clavi, pro uno corpore numerare,cumque iftâ mcdia pars
' manu noftrâ fit minor, videtur ejus vi debere poffè mo
l. - Veri,
 P A R s S E c U N D A. 69
veri, atque fic ab alia mediâ parte divelli. Scd notandum
eß manus noftras effe admodum molles, five ad naturam
corporum fluidorum, magis quàm durorum accedentes;
idcôque non totas fimul agere folere in corpus abiis mo
vcndum , fcd eam tantùm ipfarum partem , quae corpus
iflud tangens, tota fimul in illud incumbit. Quippe ficuti
mcdia pars clavi fcrrci, quatenus ab alia ejus mediâ parte
eft dividenda, rationem habet unius corporis;fic pars ma
nùs noftræ proximè illam tangens, & ipsâ minor, quatc
nus à reliquis ejufdem manus partibus fejungi poteft, ha
bet rationem alterius corporis: Et quia faciliùs à reliqua
manu poteft feparari, quam pars clavi à reliquo clavo, &
ifta feparatio fine doloris fenfu fieri nequit, ideò clavum
fcrreum folâ manu frangere non poffumus: fed fi illam
malleo,limâ,forfice,aliove inftrumento muniamus, ut ita
ejusvis ad partem corporis dividendi, minorem corpore
quo utitur,adillud dividendumapplicetur,quamlibet cjus
duritiem poterit fuperare. ILX IV.
Nihil hic addam de figuris, nec quomodo ex earum in- Non Äî
finita varietate, motuum quoque varietates innumerae £.
confequantur; quia fatis ifta per fe patcbunt, ubicunque 4****
ufus veniet ut de ipfis agamus.Et fuppono, mcos lc&ores;£t.
vel prima elcmenta Geometriæ jam noviffè, vel fàltem ££*£,
ingenium fatis aptum habere ad Mathematicas demon- £.
ftrationes intelligendas. Nam planè profiteor, me nullam Έ'!
aliam rerum corporearum materiam agnofcere, quàm il- #î.
lam omnimodè divifibilem,figurabilem&mobilem,quàm £r
Geometræ quantitat cm vocant, pro objcéto fuarum cantiir,&
demonftrationum affumunt;a c nihil&planè in ipfa confide- '. de iis
- - - demonféra
rare, præter iftas divifiones, figuras & motuS; nihilque de tiones dari
I 3 ipfis poffunt,
 7o P R I N c I p I o R U M P H I L o S o P H I AE
ipfis ut verum admittere, quod non ex communibus illis
notionibus, de quarum veritate non poffumus dubitare,
tam evidenter deducatur, ut pro Mathematicâ demon
ftratione fit habendum. Et quia fic omnia Naturæ Phæno
mena poffunt explicari, ut in fequentibus apparebit, nulla.
alia Phyficæ principia puto effe admittenda,nec alia ctiam
optanda.
PRINcIpIoRvM
P H I L O S O P H I Ä.
P A R s T E R T I À,

T)e Mundoadfpeffabili.
I. -
73S
Nventis jam quibufdam principiis rerum mate
§

9;?; É rialium,quæ non à præjudiciis fenfuum,fed à lu

júri $) ®3 mine rationis ita petita funt,ut de ipforum veri
no* poffe. täte dubitare nequeamus,examinandum eft,an ex iis folis
omnia naturæ phænomena poffimus explicare ; Incipien
dumque ab iis quæ maximè univerfalia funt, & à quibus
réliqua dependent; nempe à generali totius hujus mundi
adfpe&abilis conftru&ione. De quâ ut reétè philofophe
mur, duo funt inprimis obfervanda: Unum, ut attenden
tes ad infinitam Dei potentiam, & bonitatem, ne verea
mur nimis ampla, & pulchra, & abfoluta ejus opera ima
ginari;fed è contrà caveamus,ne fi quos fortè limites, no
bis non certò cognitos,in ipfis fupponamus,non fatis ma
gnificè de creatoris potentiâ fentire videamur.
II. Alterum,ut etiam caveamus,ne nimis fuperbè de nobis
$:'" ipfis fentiamus, Quod fieret non modo, fi quos h;
- IMODIS
 P A R s T E R t I A. 7r

nobis nullâ cognitos ratione,nec divinâ revclatione,mun- „„„,

do vellcmus affingere, tanquam fi vis noftrae cogitatio- £?%u*
nis,ultra id quod à Deo revera fa&um eft,ferri poflèt; fcd ;;;£r
etiam maximè,fires omnespropter nos folos,abillo crea- Âï,5:
tas cffe fingeremus; vel tantùm, fi fines quos fibi propo- %%Ę.
fuit increando univerfo,ingeniinoftrivi comprehendipo£?*
fe putaremus. telligi fup
Quamvis enim in Ethicis fit pium dicere, omnia à Deo!“
propter nos faóta effe, ut nempe tantò magis ad agendas Quoâifu
ei gratias impellamur, ejufque amore incendamur; ac £££;:
quamvis
bus etiam
omnibus utifuo fenfu fitaliquo
poffumus verum, quatenus
modo; faltcmfcilicet re- pter
ad inge- húmi
:gfλέfa
nium noftrum in iisconfiderandis exercendum,Deumque
obadmiranda ejus opera fufpiciendum : Nequaquam ta
men eft verifimile, fic omnia propter nos fa&a effè, ut
nullus alius fit eorum ufus; effétque planè ridiculum &
ineptum id in Phyficâ confideratione fupponere;quia non
dubitamus,quin multa exfiftant, vel olim extiterint, jam
que efTe defierint, quæ nunquam ab ullo homine vifa
funt aut intelleéta, nunquamque ullum ufum ulli praebue
runt. -

Principia autem quæ jam invenimus, tam vafta funt & p.í.
tam fœcunda, ut multò plura ex iis fequantur, quàm in îîve
hoc mundoafpeétabilicontineri videamus;ac etiam multò ;'£;;
plura, quàm mens noftra cogitando perluftrare unquam eorüm íia
poßit. Sed jam brevem hiftoriam præcipuorum naturæ £;£.
phænomen.n,(quorum caufæ hic funt inveftigande,)nobis
ob oculos proponemus; non quidem ut ipfis tanquam ra
tionibus utamur ad aliquid probandum;cupimus enim ra
tioncs effe&uum à caufis, nonautem è contrà caufarum
ab
 7, P R I N c I p I o R U M P H I L os o P H 1 £
ab cffè&ibus deducere: fed tantùm ut ex innumeris effe
&ibus, quos abiiflem caufis produci poffejudicamu§• ad
unos potiùs,quàm alios confiderandos mcntcm noftram
determinemus.
v. Nobis quidem primo intuitu, terra caeteris omnibus
$:;;: mundi corporibus multò major effe videtur,& Sol & Lu
Äô, nacaetcrisftcllis: fed vifus defeétum indubitatis ratiociniis
£#£ emcndantes, inprimis advertimus Lunæ à terra diftan
im Ter- tiam circiter triginta terræ diametros æquare, Solis vero
7:23 ** (excentas aut fcptingentas:Quas diftantias cum apparen
tibus Solis & Lunæ diametris conferentes, facile ex ipfis
colligimus,Lunam quidem effe multò minorem terrâ,fed
Solem efle multò majorem.
vi. ' Agnofcimus etiam, vifu ratione adjuto, Mercurium
£££ plus ducentis terræ diametris à Sole diftare; Venerem
ìiquorum plus quadringentis; Martem nongentis aut mille; Jovem
planetarum
£""" tribus millibus & ampliùs; ac Saturnum quinque aut fex
millibus. - -

VII.
IFixa4 mon Quantum autem ad fixas,nonpermittunt quidem phæ
- -

poffefuppo- nomena, ut ipfàs à Sole aut terrâ non magis quàm Sa

T turnum diftare arbitremur, fed nulla obflant, quo minùs
ad quantumlibet immenfam diftantiam remotas effe fup
ponamus: colligiturque ex motibus cœli infrà explican
VJII, dis, eas à nobis effè adeò diftantes, ut Saturnus ad ipfas
Terram, è
-
- -

ÅÅj, comparatus videatur admodum propinquus. -

£;; Ex quibus manifeftum eft,Lunam & terram, fi ex Jove

'jm effe vel Saturno confpicerentur,multò minores effè apparitu
miß ut Pla- w - -

Τ, ras, quàm appareant Jupiter & Saturnus è terra confpe

aut satur- &ti; nec fortè etiam Solem majorem vifum iri, fi rcfpicere
7"* tur ex Fixis, quàm Fixæ nobis è terrâ vidcntur : atque id
circo,
 P A R s T E r T 1 A. 7;
circo, ut fine præjudicio partes mundi afpeétabilis inter fè
comparemus,cavendum effe ne Lunam, vel Terram, vel
Solem magnitudine Stellas fuperare arbitrcmur.
Differunt autem inter fe Stellæ, non modo quòd unae suÃ
aliis fint majores; fed etiam quòd quædam propriâ luce É', %,.
fulgeant, aliæ verò
biumefTenon tantùm lucem
poteft,quin alienâ. quâ
Ut inprimis du- %&:•
de Soleper-
oculos noftros
ftringit in fe habeat: neque enim tantam ab omnibus Fixis
fimul fumptismutuari poteft,cum ipfe tantam ad nos non
mittant, nec tamen à nobis magis diftent quàm à Sole; ac
nullum aliud corpus apparet magis radiofum,à quo illam
accipiat;fi quod autem cfTet,proculdubioappareret.Idem
de omnibus Stellis fixis facilè credeturab iis, qui confide
rabunt quàm vividos radios vibrent, ac quantum à nobis
&à Sole fint remote:fi enim alicujusStellæ fixe tam vicini
effemus quàm Solis,credibile eft eam ipfo non minorem,
nec minùs lucidam effe apparituram.
Contrà verò Lunam videmus, eâ tantùm partefplcn-,„; .
dere quam Soli habet obverfam; unde cognofcimus illam Å.
effè proprio lumine deftitutam, & tantùm radios à Sole ?'*''"*
acceptos verfus oculos noftros reflc&tere. Quod idem ct- tuari.
iam de Venere perfpicillorum ope obfervatur. Idcmque
dc Mercurio,Marte, Jove & Saturno non difficulter per
fuadetur, cx eo quòd eorum lumen obtufius five placi
dius fit quàm fixarum, & à Sole non adeò diftent, quin
poffint ab ipfo illuminari. -

Denique idem de terra cxperimur;conflata enim eft ex Terram

_ xi. rag
opacis corporibus, quæ Solis radios excipientia, illos non ; TÎ
minùs validè quàm Luna refle&unt ; quin etiam nubibus tis
mi amomPlane
dif.
cft involuta,quæ licèt multò minùs opacæ fint, quàm ple-£.
A( ræque

V.
 74 PR 1 N c 1 p 1 o R u M P H I lo so P H I ae
ræque aliæ ejus partes, fæpe tamen ipfas videmus, cùm à
Sole illuftrantur,non minùs albicantes effè quàm Lunam;
adcò ut fit fatis manifeftum, eam ratione luminis à Luna,
Venere,Mercurio,aliifque planetis non differrc.
xii. Quod etiam confirmatur ex eo, quòd Lunâ exiftente
T:„ inter Solem & Terram, ejus facics quæ à Solenon illu
effa Terrâ ftratur, debile quoddam lumen oftendat, quod facilè con
"" jicimus ad illam pervenire à terrâ,quae tunc radios à Sole
receptos eam verfus refleétit: minuitur enim paulatim,
prout pars terræ à Sole illuminata, ab ea fe avertit.
.}. Atque omnino fi terram ex Joye refpiceremus, minor
ÉÃŽ3T quidem,fed fortè non minùs lucida nobisapparerct,quàm
j* hinc Jupiter appareat;ex vicinioribus autem planetis ma
ta, poffè nu- jor videretur; fed ex Fixis propter nimiam earum diftan
“””* tiam, omnem confpeétum effugeret. Ex quibus fequitur
ipfam inter Planetas, & Solem inter Stellas fixas pofTe
„,„ numerari. . . - -

,;„,,,. Differunt etiam inter fe Stellæ in eo, quòd illæ quas

€p ßtft' fixas vocamus, eandem femper à fe mutuò diftantiam,
„ fé mutuò
Ἀm eundemque ordinem fervent; aliae autem affiduè inter
Έ. fe fitum mutent ; unde Planetæ five errantes appellan
mom amfem
Planetaa. tur.
XV. Equidem, ut in medio mari tempore tranquillo, cùm
í', quis ex unâ navi alias eminus refpicit, inter fe fitum mu
rum appa- tantes, fæpe poteft dubitare quibufham ex illis,& an non
:; etiam fuae, motus(à quo procedit ifta fitüs variatio)fit tri
£, buendus; Ita errores Planctarum è terrâ confpeéti, talcs
;;;* apparent, ut ex ipfis folis cognofci non poffit, quibufham
corporibus fint propriè tribuendi; Cumque fint valde in
æquales & implicati, non facile cft illos explicare, nifi ex
variis
 P A R S T E R T I A. - -;
variis modis quibus poffunt intelligi, unum aliquem eli
gamus, fecundùm quem ipfos fieri fupponamus. In qucm
finem inventæ funt ab Aftronomis tres diverfae hypothe
fes, hoc eft, pofitiones, quæ non ut veræ, fed tantùm ut
phænomenis explicandis idoneæ confidcrantur.
Harum prima eft Ptolcmaei, quæ quoniam multis phæ- „„,
nomenis adverfatur, (ut inprimis incremento & decre- Hypotheffa
mcnto luminis,quod in Venere ficut in Lunâ obfervatur) Ζῆ,
jam vulgò ab omnibus Philofophis rejici folet,ideoque hic ;fuf
a me prætermittetur. - -

Sccunda eft Copernici, & tertia Tychonis Brahe: quæ $y$.

duæ quatenus fuht tantùm hypothefes, codem módo ά'
phænomenis fatisfaciunt, & non magna inter ipfas diffe- % £;
rentia eft,nifi quòd illa Copernici aliquantò fimplicior fit ferre in
& clarior; adeò ut Tycho non habuerit occafionem illam Ë.
mutandi, nifi quia non hypothefin dumtaxat, fed ipfam
rci veritatem explicare conabatur.
Quippe cùm Copcrnicus non dubitâffet motum terrae xvin.
tribuere,hocTycho tanquam in Phyficâ valde abfurdum, £y£#*r
atque à communi hominum fenfu alienum voluit emen- Σ Ἄ.
dare:fed, quia veram motùs naturam nonfatis confidera-#?.
vit,verbo tantùm afferuit terram quiefcere,acre ipsâ plus iuere,
motús ei conceffit quàm alter. É.
Quapropter ego,in hoc tantùm ab utroque diffentiens, X IX. .M
w • w w - v e aeta**4

quòd omnem motum veriùs quàm Tycho, & curiofiùs Ä, quàm

quàm Copernicus fim terræ detraëturus;illam hic propo-Cepergi
iam hypothefin, quæ omnium fimpliciffima,&iami ad??;
phænomena intelligcnda, quàm ad eorum caufas natura- £j:
les inveftigandas accommodatiffima effe videtur: ipfamq; iiim nega.
tantùm prohypothcfi, non pro rei veritate haberi velim.* .
Λ Σ, Primò,
 76. P R 1 N c I p I o R U M P H I losop H 1 e
XX. Primò, quia nondum certi fumus, quantum à nobis di
£*£-
ponem das ftent ftellæ fixae , nec poffumus eas fingere tam remotas,
7ÉÉSE. ut hoc phænomenis repugnet, ne fimus contenti fuppo
Ί* nere ipfàs effe fupra Saturnum, ut vulgò omnes admit
diffantes. tunt, fed libertatem fumamus quantumlibet altiores ex
iftimandi. Si enim earum altitudinem, cum diftantiis hîc
fupra terram nobis notis vellemus comparare, illa, quæ
jam iis ab omnibus conceditur, non effet minùs incredibi
lis quàm quævis major ; fi verò ad Dei creatoris omnipo
tentiam refpiciamus, nulla poteft cogitari tam magna,
ut ideò fit minùs credibilis quàm quævis minor. Atque
non tantùm ad Planetarum , fed etiam ad Cometa
rum phænomena commodè explicanda, maximum fpa
tium inter illas & fphæram Saturni ponendum effe, infrâ
oftendam.
s Ei Secundò, quia Sol in hoc convenit cum fixis, & cum
}£. flammâ, quòd lumen àfeipfo emittat; putemus eundem
me; **^*- etiam in motu cum flamma, & in fitu cum fixis conveni
terta qut- - -- - - a -

ÄÄia, re. Nempe nihil quidem hic fupra terram videmus effè
;g- mobilius flammâ ; nam & alia corpora, juxta quae pofita
Å ex eft, nifi fint admodum folida & dura, particulatim diffol
Σ? vit, ac fecum movet; fed tamen ejus motus fit tantùm fc
grare.' cundùm partes, & tota migrare non folet cx uno loco in
alium,nifiab aliquo alio corpore, cui adhæreat, deferatur:
qua ratione poffumus ctiam cxiftimare Solem conftare
quidcm ex materia valde fluidâ & mobili,quæ omnes coe
li circumjacentis partes fecum rapit; fed in hoc nihilomi
nus ftellas fixas imitari, quod non ex una coeli regione in
aliam migret.
„Ä}' Ncque incongrua vidcri dcbct Solis cum flamma com
paratio,
 P A R s T E R T I A. 77

paratio , ex eo quòd nullam flammam hic videamus quæ p,„a

non continuo egeat alimento,quod idem de Sole non ob- differre,
fervatur. Ex legibus enim naturæ, non minùs flamma, £;:
quàm quodvis aliud corpus, ubi femel exiftit,femper exi-^h*****.
ftere perfeverat, nifi ab aliquâ causâ externâ deftruatur:
fed, quia conftat materiâ quam-maxime fluidâ & mobili,
affiduè hic fupra terram à materia circumjacente diffipa
tur ; atque ideò eget alimento, non ut eadem quæ jam
exiftit confervetur, fed tantùm ut, dum ipfa extinguitur,
femper alia nova in ejus locum fubftituatur : Solcm au
tem non ita deftruunt partes coeli ei vicinæ, ideoquc non
ita eget alimento quo reparetur. Sed tamcn ctiam infrà
oftendetur, novam femper materiam in Solem ingredi,
&aliam ex eo elabi.
Hicque notandum cft, fi Solin fitu non differat à fixis, xxIII.
ipfàs omnes in unius alicujus fphæræ circumfercntiâ non T„.
verfàri, quemadmodum multi fupponunt, quia ille in ea- dem ffharè
dem ifta fphæræ circumferentiâ effe non poteft : Sed ut ;;;;*
Sol vaftum quoddam circa fe fpatium habet, in quo nulla?!?!!•
Stella fixa continetur ; ita fingulæ fixæ ab omnibus aliis Ä.
valde remotæ effe debent,& unæ multò magis quàm aliæ, j££*
à nobis & à Sole diftare. Sic in hac figura fi S fit Sol, Ffíçìïí
erunt ftellæ fixæ;atque aliæ innumeræ, fuprà & infrà, & “
ultra hujus figuræ planum, per omnes fpatii dimenfiones
fparfae intelligentur. -

K 3 Tertiò,
 •*. • • • • • • •*
•*, • • • • • …
• • • • ••••v• ••
•.•
• • • • ••• -.

- ••
• * • • •. ,.
• • • • •'.

-
-
-
- -
* - - - - - -
-
-
-

. - • • - • . -
. *-
. . • • • • •• . .

.
 P A R s T E R T 1 M. 79
Tcrtiò, putandum eft, non tantùm Solis & Fixarum, xxiy.
fed totius etiam cœli materiam fluidam cffe, five liqui- £*
dam : quod jam vulgò omnes Aftronomi concedunt,
quia vident phænomena Planetarum vix aliter poffe ex
plicari. - v - XXV
Sed in hoc multi mihi videntur errare, quòd fluiditatcm a}X'
coelo tribuentes, illud tanquam fpatium planè vacuum pni**et;
imaginentur, ita ut motibus quidem aliorum corporum 7£.
non refiftat, fcd præterea nullam habeat vim ad ipfà fe- £***
cum defcrenda : neque enim in rerum naturâ ullum tale` .
vacuum effè poteft , ac fluidis omnibus hoc eft commu
ne, ut ideò tantùm non refiftant aliorum corporum mo
tibus, quòd in feipfis etiam habeant motum; Et quia hic
motus facilè in omnes partes determinatur, ejus vi, cùm
in unam aliquam partem eft determinatus,. ncceffàriò fé
cum deferunt alia omnia corpora in fe contenta, quæ à
nullâ causâ externâ retinentur, quantumvis ipfà fint foli
da & quiefcentia & dura; ut ex antè diétis eft manifeftum.
uartò, cum videamus Terram nullis columnis fufful- xxvi.
tam, nullifque funibus appcnfam, fed circumquaque flui- #j*
diffimo tantùm cœlo cinétam effè,putemus quidcm illam £%.
quiefcere, ac nullam habcrc propcnfioncm ad motum, £Τ.
quandoquidem nullam advertimus; fed ne putemus hoc deferri.
obftare , quò minùs ab ifto coelo deferatur, & ejus moti
bus immota obfequatur: Ut navis, nullis vcntis ncc rcmis
impulfa, nullifque anchoris alligata, in medio mari quie
fcit, etfi fortè aquæ ingens moles occulto curfü delabcns,
ipfam fecum ferat. -

Et quemadmodum cæteri planetæ in hoc cum tcrra Idemque.

- •. - - -
XXVII.
conveniunt, quòd fint opaci & radios Solis rcflc&ant, Éü,
- IlQI) .
 8o PRINcIP I o RUM P H I L o s o P H I ae
eff. de o- non immeritò arbitrabimur illos etiam in hoc ei fimilcs
E. effè, quòd unufquifque quicfcat in ea coeli rcgione in qua
verfàtur ; quodque cmnis variatio fitus quæ in illis obfer
vatur, ex eo tantùm procedat, quòd omnis materiacœli,
quæ illos continet,moveatur.
,,,,,,, Hicque oportct eorum meminiffe quae de natura mo
terram,Ttüs fuprà diéta funt; nempe illum quidem, (fi proprie lo
£. quamur, & fecundùm rci veritatem,)effe tantùm tranfla
!j; tioQem unius corporis ex vicinia eorum corporum, quae
ÂÃÄ, ipfäm immediatè contingunt, & tanquam quiefcentia fpe
£? &tantur, in viciniam aliorum; fed faepe etiam ex ufu vulgi
äî aétionem omnem, quâ corpus aliquod ex uno loco in a
lium migrat, motum vocari; & hoc fenfu dici poffè, ean
dem rem eodem tempore moveri ac non moveri, prout
ejus locum variè determinamus. Unde fequitur nullum
in terra,nec etiam in aliis planetis,motum propriè di&tum
reperiri; quia non transferuntur ex vicinia partium coeli
quæ illos immediate contingunt, quatenus iftae partes cQe
li, ut immotae confiderantur. ad hoc enim deberent ab
omnibus fimul fejungi,quod non fit;fed quia materia coeli
fluida eft,nunc unæ ex ejus particulis,nunc aliæ,à Planeta
quem contingunt removentur, idque pcr motum qui illis
tantùm tribui debet, non autem Planetæ : Quemadmo
dum partiales tranflationcs aquæ & aëris, quæ in terræ
fuperficie fiunt, non tribui folent ipfi terræ, fed illis aquæ
& aëris partibus quæ transferuntur.
33$. Motum autem fumendo juxta ufum vulgi, dicendum
ÄÄ, quidem eft Planetas alios omnes moveri, nec non etiam
£:£, Solem & Fixas;fcd non nifi admodum incongruè idem de
gùm vi,' Terra dici poteft. Vulgus enim à Terræ partibus, ut im
mobilibus
 P A R s T E R T I A. ' 8i
mobilibus fpeétatis,ftellarum loca determinat; hafque ea- „„„;„.
tenus moveri judicat, quatenus à locis ita determinatis?''!?
juxta u/uw
recedunt:quod commodum eft ad ufum vitae,ideoque ra- vuij,
tioni confentaneum. Quin etiam omnes ab ineunte ætate7?
putavimus, Terram non effe globofam fed planam, & in ai;i alios
ea effe ubique idem furfum, & idem deorfum,eofdemque fit;
mundi cardines, Orientem, Occidentem, Meridiem, &
Septentrionem; quibus idcirco ufifumus ad reliquorum
omnium corporum loca defignanda. Sed fi quis Philofo
phus,animadvertens terram effe globum incoelo fluido&
mobili contentum, Solem autem & Stellas fixas eundem
femper inter fe fitum fervare, his utatur ut immotisad.
illius locum determinandum, & ideò affirmetipfàm mo
veri, abfque ratione loquetur. Nam primò, juxta philofo
phicum fenfum,locus determinari non debet per corpora
valde remota,quales funt fixae,fedpercontigua ejus quod
' dicitur moveri. Ac deinde, juxta ufum vulgi, non eft cur
Fixas confideret ut immotas, potiùs quàm terram, nifi
quòd putet ultra ipfas non effe ulla alia corpora,àquibus
fcparentur,& quorum refpeétu dici poffint moveri, terra
autem quiefcere, illo fenfu quo dicit terram moveri re
fpc&u Fixarum. Atqui hoc putare à ratione eft alienum;
cùm enim mens noftra fit talis naturæ, ut nullos in mun
do limites agnofcat, quifquis ad immenfitatem Dei, &
fenfuum noftrorum infirmitatem attendet,aequius effeju
dicabit fufpicari, ultra illas omnes ftellas fixas quas vide
mus, fortè effe alia corpora, ad quæ comparata terra
quiefcere » ipfae autem omnes fimul moveri dici poffint,
quàm fufpicari nulla poffè talia effe.
XXX.
Sic itaque fublato omni fcrupulo de terræ motu, pute Planetae
M. ImllS
 82, PR I N c I pI o R uM PH 1 L os op H 1 £
omnes airca mus totam materiam cœli in qua Planetæ verfantur, in
É;.j* modum cujufdam vorticis,in cujus centro eft Sol, affiduè
gyrare, ac ejus partcs Soli viciniores celeriùs moveri
quàm remotiores, Planetafq; omnes, (è quorum numero
cft Terra,)inter eafdemiftius coeleftis materie partes fem
per verfari. Ex quo folo, fine ullis machinamcntis, omnia
ipforum phænomena facillimè intelligentur.Ut enim in iis
fluminum locis, in quibus aqua in feipfam contorta vor
ticem facit, fi variæ feftucæ illi aquæ incumbant, videbi
mus ipfàs fimul cum eâ deferri, & nonnullas etiam circa
propria centra converti, & eò celeriùs integrum gyrum
abfolvere , quò centro vorticis erunt viciniores ; & deni
que, quamvis femper motus circulares affeétent, vix ta
men unquam circulos omnino perfeétos defcribere , fed
nonnihil in longitudinem & latitudinem aberrare. Ita ea
dem omnia de Planetis abfque ulla difficultate poffumus
imaginari, & per hoc unum cunéla eorum phænomena
explicantur. -

xxxI. Sit itaque S Sol, & omnis materia coeleftis eum cir
£, cumjacens ita moveatur in eafdem partes, nempe ab Oc
λεῖ defi- cidente per Meridiem vcrfus Orientem, five ab A per B
“ verfus C; fupponendo polum Borealem fupra hujus figu
ræ planum eminere,ut ca quæ eft circa Saturnum,impen
dat ferè annos triginta ad eum per totum circulum 5 de
ferendum ; ea verò quæ eft circa Jovem, intra annos
12. illum cum ejus affèclis deferat per circulum Z: Sic
que Mars duobus annis, Terra cum Luna uno anno, Ve
nus oéto menfibus, & Mercurius tribus, circuitus fuos
in circulis 3, T, 3, g, materiâ cœli eos deferente, abfol
WalIlI.
Ncc
 P A R S T E R T I A. . 83

•*: - - X X X It.
Necnon etiam corpora quædam opaca, perfpicillorum Quomodo
9pe nobis confpicua,quae dicunturSolis maculae,ipfiufque jam solù
füperficiei contigua fünt, fpatio viginti fex dierüm eüm“
CifCumeant.

Ac præterea,ut fæpe inaquarum vorticibus vidi contin- ΣΣ

gere, in majori illo coeleftis materiæ vortice, fint alii mi- ìam Ter
mores vortices, unus in cujus centro fit Jupiter, alter in £,
cujuscentro fit Terra, qui in eafdem partes ac major vor- gnitum,
tex ferantur; & ille qui habet Jovem in centro, deferat £#:.
circaipfum quatuor
tiffimus diebus cjus affèclas,
16, fequens diebustali
7, celeritate, ut 85,
tertius horis remo-
& ******h*
tf4*.

centri proximus horis 42 unum circuitum perficiat ; fic

que, dum femel in majori circulo circa Solem ferentur,
minorcsfuos circulos circa Jovem aliquoties percurrant;
I. 2. Eodemque
-
 84 PR INc Ip 1oR UM P H I lo S o P H 1 £
Eodemque modo vortex,qui habet Terram in centro, ef
ficiat ut Luna menfis fpatio eam circumeat, ipfa autem
terra fingulis diebus, circa proprium axem integrum gy
rum abfolvat; ita ut eodem tempore quo Terra & Luna
circulum communem femel peragrabunt, terra 365 vici
bus circa proprium centrum,& Luna duodecies circa ter
ram Vertatur. -

xxxiv. Deniq; ne putemus omnia centra Planetarum accuratè

Ë£, in eodem plano femper confiftere, nec circulos quos de
effe fgrfffe fcribunt effe omnino perfe&tos; fed, ut in omnibus aliis re
“ bus naturalibus contingere videmus, ifta tantùm præter
propter talia effe, ac etiam labentibus faeculis continuò
mutariarbitremur.
xxxv. Nempe fi hæc figura repræfentet planum, in quo cen
#:.:;£trum
tione Plame Térræ toto anno verfàtur, quod vocatur planum
tarum in Eclipticæ, atque ope Fixarum in cœlo determinatur, pu
- £*- tandum eft unumquemque ex aliis Planetis, in alio quo
dam plano verfari, ad hoc nonnihil inclinato, & ipfum in
tcrfecante in linea quæ tranfit per centrum Solis; ita ut
Solin omnibus iftis planis reperiatur. Exempli causâ, or
bita Saturni fecat nunc Eclipticam in fignis Cancri & Ca
pricorni,fupra ipfam autem attollitur, hoc eft, verfus Bo
ream inclinatur in Libra,& infra eandem verfus Auftrum
deprimitur in Ariete, angulufque ipfius inclinationis eft
circiter graduum »;. ficque aliorum Planetarum orbitæ
fecant Eclipticam in aliis locis ; fed inclinatio in Jove &
Marte eft minor, in Venere uno circiter gradu major, &
in Mercurio maxima: eft enim fere 7 graduum. Ac præ
terea etiam Solis maculæ (faltem fi veræ fint obfervatio
nes ScheineriS. I. poft cujus diligentiam, nihil circa ifta
1TuIm
 P A R S T E R T I A. 85
rum macularum phænomena defiderari poflè videtur)in
planis 7 gradibus aut ampliùs ad Eclipticam inclinatis,
circa Solem volvuntur; adeò ut earum motus, hac in re
non differat à motibus Planetarum, Luna etiam circa ter
ram fertur,in plano quod 5 gradibus ab Ecliptica defle&tit,
& Terra circa proprium axem in plano Æquatoris 23#
gradibus ab Ecliptica defleétente; quod planum Æquato
ris ipfa fecum defert. Atque hæ Planetarum aberrationes
ab Ecliptica,vocantur motus in latitudinem.
Ipforum autem circuitiones circaSolem,vocanturmo- E.
tus in longitudinem: Hique etiam in eo aberrant, quòd longitudi
non æqualiter ubique à Sole diftent;fed hac ætate, Satur-“
nus ab eo remotior eft in Sagittario quàm in Geminis,vi
cefimâ circiter diftantiæ fuæ parte; Jupiter in Libra remo
tior eft quàm in Ariete; ficque alii Planetæ habent Aphe
lia & Perihelia fua aliis in locis.Poft aliquot autemfaecula,
hæc omnia mutata effe deprehendentur; ac finguli Plane
tæ, nec non etiam Terra, planum in quo nunc eft Eclipti
ca, diverfis in locis fecabunt, & paulò magis vel minùs ab
illâ defle&ent ; & illorum maximæ ac minimæ à Sole di
ftantiae,inaliis fignis reperientur.
Jam verò non opus eft ut oftendam, quo paéto ex hacxxxvii.
hypothefifequantur phænomena diei & no&is, aeftatis &£
hyemis,five acceffusSolis ad Tropicos,& ejufdem recef- fer hanc
fus,phafium Lunæ,eclipfium, ftationum & retrogradatio- £;£
num quæ apparent in Planetis, praeceffionis æquino&io-intelligi.
rum, variationis in obliquitate Eclipticæ, ac fimilia: facilè
cnim ab illis, qui vel prima elementa Aftronomiæ didice
runt,intelligentur. -

Sed breviter adhuc dicam,quo paéto ex hypothefi Bra- xxxvIII.

L 3 hcana, iuxta Ty- -
 86 P R I N c I p I o R u M PhI l o s o p H 1 E
.}»t, Py. heana, quam vulgò jam admittunt illi omnes, qui Coper
£!£, nicanam repudiant, plus motus Terræ quàm per hanc tri
eff,Ter- buatur. Primò, manente Terra juxta eorum opinionem
Ί'* immobili, necefle eft ut totum coelum unà cum ftellis,
proprium circa ipfam fingulis diebus volvatur ; quod intelligi non
“ poteft,quin fimul intelligatur fieritranflationem omnium
partium terræ, ex vicinia partium cœli quas tangunt, in
viciniam aliarum; cumque hæc tranflatio fit reciproca, ut
fuprà diétum eft,& eadem planè vis five aétio,ad illam re
quiratur in terra atque incoelo,nulla ratio eft cur propter
ipfam, coelo potiùs quàm terræ motum tribuamus; quin
imò, juxta fuperiùs diéta, terræ duntaxat eft tribuendus;
quia fit fecundùm totam ejus fuperficiem, non autem eo
dem modo fecundùm totam fuperficiem coeli,fed tantùm
fecundùm partem concavam , terræ contiguam, quæ ad
convexam comparata perexigua eft. Nec refert fi dicant,
fe non tantùm putare concavam coeli ftellati fuperficiem
à terra feparari, fed fimul etiam convexam ab alio coelo
illud ambiente, nempe à cœlo cryftallino vel Empyreo;
atque hanc effe rationem cur illum motum coelo potiùs
tribuant quàm terræ. Nullum enim haberi poteft argu
mentum, quo probetur fieri talem feparationem, totius
fuperficiei convexæ cœli ftellati, ab alio coelo ipfum am
biente;fed planè ex arbitrio illam fingunt. Atque ita juxta
ipforum hypothefin, ratio cur motus fit terræ tribuendus
cft certa & evidens; ratio verò cur illum cœlo tribuant, &
terræ quietem, eft incerta, & à folâ illorum imaginatione
effiéta. -

xxxix. Ex eadem Tychonis hypothefi, Sol motu annuo circa

j Terram gyrans, non modò Mercurium & venerem, fed
Ct1aIY\
 P A R S T. E R T I A. 87
etiam Martem, Jovem & Saturnum qui ab co remotio- veri.ire,
res funt quàm terra, fecum ducit: quod intelligi non po-j'""*
teft, præfertim in coelo fluido, quale illud fupponunt,quin
tota coeli materia interjacens fimul feratur, & interim
Terra vi aliquâ feparetur, à partibus iftius materiæ fibi
contiguis, atque in ea circulum defcribat. quapropter
haec rurfus feparatio, quæ eft totius Terræ, ac peculiarem
in eâ aétionem requirit,ejus motus erit dicendus.
Unus autem adhuc in mea hypothefifcrupulus manet, rάρ
ex eo, quòd fiSol eundem femper fitum inter Fixas fer- lationem
vet,neceffè fit Terram quæ circa illum fertur, ad ipfas ac- :;;;?
cedere ac recedere toto fuae orbitæ intervallo, quod ta- gás diver
men ex phænomenis non potuit haétenus deprehendi.£';;!
Sed hoc excufatur per immenfam diftantiam, quam inter fter^ £i
nos & fixas effè fupponimus; talem fcilicet, ut totus ille #j*
circulus qui à Terrâ defcribitur circa Solem , fiad eam fantia”.
comparetur,inftar punéti fit habendus.Quod fateor incrc
dibile videri poffe,magnaliaDei confiderare non affuetis,
&terram ut præcipuam partem univerfi, ac domicilium
hominis,propter quem cætera omnia faéta fint, fpeétanti
bus: fed Aftronomis, qui jam omnes fciunt, illam ad cœ
lumcomparatam inftar puncti effe, non ita mirum vidcri,
debet. -

Ac præterea Comctæ, quos jam fatis conftat in noftro Hanc

.X£!;
etiam
aëre non verfari , ut nimis rudis antiquitas opinabatur, jixarum
vaftiffimum iftud fpatium inter fphæram Saturni & Fixas #7
requirunt, ad omnes fuas excurfiones abfolvcndas: adeò mòtus Co
enim variæ funt, adeò immanes, & à Fixarum ftabilitate, £t:
atque à regulari Planetarum circaSolem circuitione adeò :; effè
difcrepantes, ut abfquc co ad nullas Naturæ lcgcs revo-"
Cári ,
 88 P R I N c I p I o R U M P H I los o p H I ae
cari poffè videantur. Neque nos movere debet quòd
Tycho & alii Aftronomi, qui diligenter eorum parallaxes
inveftigârunt, dixerint tantùm illos efTe fupra Lunam,
verfus fphæram Veneris aut Mercurii, non autem fupra
ipfum Saturnum: hoc enim non minùs re&è ex fuis cal
culis concludere potuiffènt,quàm illud; fed cùm difputa
rent contra veteres, qui Cometas inter meteora fubluna
ria numerabant, contenti fuerunt oftendere illos in coelo
effe; nec aufi funt, omnem altitudinem quam calculo de
prehendebantiis tribuere,ne minùs facilè crederetur.
oÉi., Præter hæc autem generaliora, poffent adhuc particu
hie in fer- laria multa,non modò circa Solem, Planetas, Cometas &
ZÉ* fixas, fed praecipuè etiam circa terram (nempe illa omnia
ad thamo

f#- quæ in ejus fuperficie videmus)inter phænomena hic re

££„cenferi. Ut enim veram hujus mundiafpeéìabilis naturam
£#, agnofcamus,non fàtis eft aliquas caufàs invenire,pcrquas
VjîT ea quae in coelo eminus afpicimus explicentur; fed ex iif
- dem etiam, illa omnia quæ in terra cominus intuemur,
deduci debent. Atqui non opus eft, ut illa omnia confide
remus ad rerum generaliorum caufas determinandas; fed
tum demum ipfas poftea, reétè à nobis determinatas fuif
fe cogno(cemus, cùm ex iifdem non ea dumtaxatad quæ
refpeximus,fedalia etiam omnia,de quibus antea non co
gitavimus,explicari advertemus.
xli II. Et certè, fi nullis principiis utamur nifi evidentiffimè
¤. perfpeétis, fi nihil nifi per Mathematicas confequentias ex
2äuß,ex iis deducamus, & interim illa quæ fic ex ipfis deducemus,
£ff,;,. cum omnibus naturæ phænomenis accuratè confentiant,
. mmiaph4
Ἀ, injuriam Deo facere videremur,fi caufas rerum hoc paéto
«r!4^* aealta- v

?,?, à nobis inyentas falfas cffe fufpicaremur, tanquam fitaIYM

*t*ere,
nos
 P A r s T E r T I A. - 89
tam imperfeétos genuiffet,ut ratione noftrâ reélè utendo
fallamur.
Verumtamen ne etiam nimis arrogantes efTe vidca- xLiv.
mur, fi de tantis rebus philofophando, genuinam carum 'g
veritatem à nobis inventam effè affirmemus, malim hoc hic íxpo.
in medio relinquere, atque omnia quæ deinceps fum fcri- ;';;;;.
pturus tanquam hypothefin proponere; quæ quamvis iu tantum
filfà effe exiftimetür, fatis màgnum oper£pretium mc £*"**
fecifle arbitrabor, fi omnia quæ ex ipfa deducentur cum
experimentis confentiant. Ita enim ex ea tantundem uti
litatis ad vitam, atque ex ipfius veritatis cognitione per
cipiemus.
Quinimò etiam, ad res naturalcs meliùs explicandas, .XLV.
earum caufas altiùs hîc repetam, quàm ipfas unquam ex- ;;;;;*
titiffe exiftimem. Non enim dubium eft, quin mundus ab Σ.
initio fuerit creatus cum omni fuâ perfeétione,ita ut in eo ;::;:
&Sol & terra & Luna,& ftellæ extiterint; ac etiam in ter- £. fal
ra non tantùm fuerint femina plantarum, fed ipfæ plantæ; -

nec Adam & Eva nati fint infantes, fed faéti fint homincs
adulti.Hoc fides Chriftiana nos docet; hocque etiam ratio
naturalis planè perfuadet. Attendendo enim ad immen
fàm Dei potentiam, non poffumus exiftimare illum un
quam quidquam fecifTe, quod non omnibus fuis numeris
fuerit abfolutum. Sed nihilominus, ut ad plantarum vel.
hominum naturas intelligendas, longè melius cft confi
derare, quo paéto paulatim ex feminibus nafci poffint,
quàm quo paéto à Deo in prima mundi origine creati
fint; ita fi quæ principia poffimus excogitare, valde fim
plicia & cognitu facilia, ex quibus tanquam cx feminibus
quibufdam, &fidera & terram, & denique omnia quæ in
- AM hoc
 9o P R I N c I f I o R u M P h 1 lo so P H I £
hoc mundo afpeétabili deprehendimus oriri potuiffe de
monftremus, quamvis ipfa nunquam fic orta efTe probè
fciamus; hoc paéto tamen eorum naturam longè meliùs
exponemus, quàm fi tantùm, qualia jam fint, defcribere
mus.Et quia talia principia mihi videor inveniffe, ipfa bre
viter hic exponam.
X LV I.
G)u&nam, Ex antedi&isjam conftat, omnium mundi corporum
jÉ, qua unam & eandem effe materiam, in quaflibet partes divi
/ic affumo
ad ph&mo fibilem, ac jam reipfa in multas divifam, quæ diverfimodè
appemas o
ammia ex
moventur, motufque habent aliquo modo circulares, &
plicamda. femper eandem motuum quantitatem in univerfo confer
vant. At quàm magnæ fint iftae partes materiæ, quàm ce
leriter moveantur, & quales circulos defcribant,non pof
fumus folâ ratione determinare ; quia potuerunt ifta in
numeris modis diverfis à Deo temperari, & quemnam
præ cæteris elegerit, fola experientia docere debet: Jam
que idcirco nobis liberum eft, quidlibet de illis afTumere,
modò omnia,quæ ex ipfo confequentur,cum experientiâ
confentiant. Itaque fi placet, fupponemus omnem illam
materiam, ex qua hic mundus adfpeétabilis eft compo
fitus, fuiffè initio à Deo divifàm in particulas quam-pro
ximè inter fè æquales,& magnitudine mediocres, five me
dias inter illas omnes,exquibusjam coeliatqueaftra com
ponuntur,eafque omnes tantundem motus in fe habuiffè,
quantum jam in mundo reperitur ; & æqualiter fuiffe mo
tas, tum fingulas circa propria fua centra, & feparatim à
fe mutuò, ita üt corpus fluidum componerent, quale coe
lum effe putamus;tum etiam plures fimul, circaalia quæ
dam punéta æquè à fe mutuò remota, & eodem modo : *
difpofita,acjamfunt,centra fixarum;nec non etiam circa
alia
 P A R s T E R T 1 A. 91
alia aliquantò plura, quæ æquent numerum planetarum.
Ita fcilicet ut illæ omnes, quæ continebantur in fpatio
AEI, vcrterentur circa punétum S, & quæ contineban- viáéí;.
tur in fpatio AEV, circa F, & ita de cæteris: ficque tot P°®'**
varios vortices componerent, quot jam aftra funt in
mundo.
Quæ pauca fufficere mihi videntur, ut ex iis tanquam XLVII.
caufis,omnes qui in hoc mundo apparent effc&us,fecun-ÄÄ.
dùm leges naturæ fuprà expofitas oriantur. Et non puto quin faU*
alia fimpliciora,vel intelleétu fàciliora, vel etiam probabi-Â."
liora rerum principia poffe excogitari. Etfi enim fortè et- 4*******
iam ex Chao per leges Naturae,idem ille ordo quijam cft ÂÃÄÈ.
in rebus deduci poffet , idque olim fufceperim explican-?;
dum;quia tamen confufio, minùs videtur convenire cum effè poffint.
fummâ Dei rerum creatoris perfeétione,quàm proportio
vel ordo, & minùs diftinétè etiam à nobis percipi poteft;
nullaque proportio,nullufve ordo fimplicior eft,& cogni
tu facilior, quàm ille qui conftat omnimodâ æqualitate:
idcirco hic fuppono omnes materiæ particulas,initio fuif
fe tam in magnitudine,quàm in motu inter fe æquales, &
nullam in univerfo inæqualitatem relinquo, præter illam
quae eft in fitu Fixarum, & quæ unicuique coelum no&u •
intuenti,tam clarè apparet, ut negari planè non poffit.At
que omnino parum refert, quid hoc paéto fupponatur,
quia poftea juxta leges naturæ eft mutandum. Et vix ali
quid fupponi poteft,ex quo non idem effeétus(quanquam
fortaffè operofiùs) per cafdcm naturae leges deduci pof
fit: Cùm enim illarum ope, materia formas omnes qua
rum eft capax, fucccffivè afTumat, fi formas iftas ordine :
confideremus, tandcm ad illam quæ cft hujus mundi po
AM 2, terimus
 PR INcIp1ORuM PH I LoSoPHIs
.. • • • -• • .,
-
.• • •.

--
• • • • • • • •-
• • • • • • T.
*--------|
- - - - -

-----
|
-
• • • • • ••
-
-
--• •* •*

-
-

- *• •.
- .* • • • • • ••• *
*• • . . -- - - •
* - - - - - ----

-
* - -- - - -
* --- - - -*
• • • • - ...
- - - - - -- -
… • • •
... • • • • • • • •----
- - - - - - - - --

- -
- - - - - - - - - - -
. - - - - - - - - -

. - - • - .

--------
---- -

• - •-
,, • • •
 P A R s T E R T r A. 93
terimus devenire : adeò ut hic nihil erroris ex falfafup
pofitione fit timendum. XLV 1 It.
Itaque,ut naturæ legum efficacitatem in propofitâ hy. Quomodo
pothefi o(tendere incipiamus,confiderandum eft illas par-ÂT.
ticulas, in quas totam hujus mundi materiam initio divi- riefafti;
fàm fuiffe füpponimus, non potuiffè quidem initio efTe££*
fphæricas, quia plures globuli fimuljunéti, fpatium conti- ***
nuum non replent ; fed cujufcunque figuræ tunc fuerint,
eas non potuiffè fucceffu tcmporis non fieri rotundas,
quandoquidem varios habuerunt motus circularcs. Cùm
* enim in principio fatis magnâ vi motæ fuerint, ut unae ab
aliis fejungerentur, eadem illa vis perfeverans, haud dubiè
fatis magna etiam fuit, ad earum omnes angulos, dum
fibi mutuò poftea occurrerunt , atterendos: ad hoc
enim non tanta, quàm ad illud, requirebatur. Et cx hoc
folo, quòd alicujus corporis anguli fic atterantur, faci
lè intelligimus illud tandem fieri rotundum: quia hoc
in loco nomen anguli, ad omne id, quod in tali corpo
re ultra figuram fphæricam prominet, eft extenden
dum.
Cùm autem nullibifpatia omni corporevacua efTe po£,£.
fint,cumque rotundæ illæ materiæ particulæ fimuljunéte, partitála.
perexigua quædam intervalla circa fe relinquant, neceff&££?
eft ifta intervalla
nutiffimis, quibufdam
figuras ad aliis aptas
ipfà implendâ materiæ ramentis eaf-
habentibus, mi- debere
£;maba
que pro ratione loci occupandi perpetuò mutantibus,
impleri. Nempe dum earum materiæ particularum, quæ
fiunt rotunde,anguli paulatim atteruntur,idquod ex ipfis
* eraditur adeò eft minutum, & tantam celeritatem acqui
git , ut folâ vifui motùs in ramenta innumerabilia divida
& M 3 tur;
 94 P R I N c I p I o R U M P H I L o S o P H I ae
tur ; ficque impleat omnes angulos, quos aliæ materiæ
particulæ fubingredi non poffunt. - • • T

nó fub- Notandum enim eft , quo minora funt ifta particula.

Ἀ- rum aliarum ramenta,eò faciliùs moveri,atquc in alia ad
%;; :; huc minutiora comminui poffe:Quia quò minora,cò plus
habent
iime iivi- aliis fuperficiei
corporibus , pro ratione
fecundùm fuae molis:
fuperficie & occurrunt
m; dividuntur verò
di.

fccundùm molem.
.
£!; ce
Eafdem Notandum etiam eft ipfa multò celeriùs agitari, quàm
íïimû ` alias materiæ particulas, à quibus tamen fuam agitatio
***** ncm acquirunt : quia dum hæ per re&tas & patentes vias
feruntur, expellunt ifta per obliquas & anguftas. Eadem
ratione, quâ videmus ex folle, quamvis lentè claudatur,
aërem tamen valde celeriter egredi, propter anguftiam
-
viæ per quam tranfit. Jamque fuprà demonftratum eft,
aliquam materiæ portionem celerrimè moveri, ac in par
tes reipfa indefinitas dividi debere, ut varii motus circu
lares & inæquales, fine rarefaétione vel vacuo fieri pof
fint,nec ulla alia præter hanc ad id apta reperitur.
1.11. Jam itaquc duo habemus genera materiæ valde diver
££. fa, quæ duo prima elementa hujus mundi afpeétabilis dici
£;j;!- poffunt. Primum cft illius, quæ tantam vim habet agita
Ä. tionis, ut aliis corporibus occurrendo, in minutias indefi
nitæ parvitatis dividatur, & figuras fuas ad omnes angu
lorum ab iis reliétorum anguftias implendas accommo
dct. Alterum eft cjus, quæ divifa eftin particulas fphæri
cas, valde quidem minutas, fi cum iis corporibus, quæ o
culis cernere poffumus,comparentur;fed tamen certæ ac
determinatæ quantitatis, & divifibiles in alias multò mi
nores. Tcrtiumquc paulò pòft invenicmus, conftans par
tibus
 P A R s T E R T I A. 95
tibus vel magis craffis, vel figuras minùs ad motum
aptas habentibus. Et ex his tribus omnia hujus mundi
afpeétabilis corpora componi oftendemus: Nempe So
lem & Stellas fixas ex primo, cœlos ex fecundo, & Tcr
ram cum Planetis & Cometis ex tertio. Cùm cnim Sol
& Fixæ lumen ex fe emittant;coeli illud tranfmittant;Ter
ra, Planetæ, ac Cometæ remittant: triplicem hanc diffe
rentiam in afpeétum incurrentem, non malè ad tria ele
menta referemus.
Non malè etiam omnem materiam,in fpatio AEIcom- LIII.
prehenfam, quæ gyrat circa centrum S, pro primo coeloj,'. ^
fumemus; & omnem illam quæ circa centra F, f, innumc- diffingui
rabiles alios vortices componit, pro fecundo; Et deniquc poffe.
quidquid ultra illos duos coelos reperitur, pro tertio. Exi
ftimamufque hoc tertium, refpeétu fecundi effe immen- viā.
fum, & fecundum refpeétu primi permagnum. Sed tcrtii P°&'*):
coeli confideratio non eft hujus loci ; quia nullo modo à
nobis fpe&ari poteft in hac vitâ, & de mundo tantùm
afpe&abili tractamus. Vortices autem quorum centra F, f,
omnes fimul pro uno tantùm cœlo numeramus, quia fub
unâ & cadem ratione à nobis confiderantur ; Scd vorti
cem S, licèt hîc non appareat ab aliis diverfus , pro pecu
Iiari tamen coelo, & quidem omnium primo fumimus:
quia Terram habitationem noftram paulo pòft in illo in
venicmus, ideoque multò plura in ipfo habebimus fpe
&anda quàm in reliquis, & nomina rebus non proptcr
ipfas, fed tantùm ad noftras dc iis cogitationcs explican
das imponere folemus. ^ - I. Iv.

Crevit autem initio paulatim materia primi clementi, £g;º,

cx co quòd particulæ fecundi, affiduo motu fc invicem ferì.
magis/*:
 p I N c I p I o R u M P HI L o S ο Ρ Η I £
· · · ·* -" .- •
-• • • •*.• •
-
• -.
.• • • • •
.*.• • -• • • • •-

. • • • • •• • • \
•'. • • • • •• • .
• . • • • • • ••

›. * .• • • • •,• • •'.'.•'•
*- T -
- - --

• • • • • • •',• • *•
- • • • •

?§,$
-
-
-
-
-
: -

-
-

•• • •; • , • • • •. • •
*.
- -- -
-
-

','',','. » , • •
-

.
- - - - *- -
 ' P A R S T E R t I A. 97

magis ac magis attererent; cumque major ejus quantitas

fuit in univerfo, quàm neceffe erat ad implenda exigua il
la fpatia, quæ inter particulas fphzricas fecundi elementi,
fibi mutuò incumbentes reperiuntur, quidquid ex ea refi
dui fuit,poftquam fpatia ifta impleta funt,ad centra S,F,f,
confluxit: ibique corpora quædam fphærica fluidiffima
compofuit ; nempe Solem in centro S, ac Stellas fixas in
aliis centris. Poftquam enim particulæ fecundi elementi
fuerunt magis attritæ, minùs fpatii occupârunt quàm
priùs, nec ideò ad centra ufque fe extenderunt, fed ab iis
zqualiter omni ex parte recedentes, loca ibi fphærica re
liquerunt, à materia primi elementi, ex omnibus circum
jacentibus locis eò affluente,replenda.
Ea enim eft lex Naturæ, ut corpora omnia quæ in or- lv.
bem aguntur,quantum infeeft, à centrisfui motùs rece-£*/'
dant. Atque hic illam vim,quâ fic globuli fecundi elemen-"
ti, nec non etiam materia primi circa centra SF congre
gata, recedere conantur abiftis centris, quàm potero ac
curatiffimè explicabo.In ea enim folâlucem confiftere in
frà oftendetur; & ab ipfius cognitione multa alia depen
dent. LV
*. - - - - I.
Cùm dico globulos fecundi elementi reccdere conari tuae
Qìi,adeja
mo
à centris circa quæ vertuntur, non putandum eft idcirco T
me illis aliquam cogitationem affingere, ex qua procedat bu inspi
ifte conatu$;fed taiitùmipfos ita eííé fitos, & admotum 7:£
incitatos,ut revera fint cò verfus ituri,fi à nullâ aliâcausâ Livii,
- - uomodo
impediantur. §#;
Quia verò frequenter, multæ caufae diverfae agunt fi-iggef natus ad
mul in idem corpus, atque unæ aliarum effeétus impe- îïí,
- - - - - mot u4 /í
diunt, prout ad has vel illas rcfpicimus, dicere poffumus Z?fepoß
AW ipfum fiat,
98 P R I N c 1 P I o R u M P h 1 L o s o p H I ae
ipfum eodem tempore tendere, five ire conari, vcrfus di
verfas partes.Ut exempli causâ,lapis A,in funda EA,circa
centrum E rotatus,tendit quidem ab A verfusB, fi omnes
caufæ quæ concurrunt ad ejus motum determinandum,
fimul fpeétentur,quia revera eo-verfus fertur;Sed f refpi
ciamus ad folam vim motùs quæ inipfoeft, diccmusij

lum cùm eft in punélo A, tendere verfus C, juxta legcm

motús fuprà expofitam: ponentes fcilicet lineam AC efTe
reétam, quæ tangit circulum in punéto A. Si enim lapis è
funda egrederetur,eo temporis momento, quo veniendo
ex L pervenit ad punétum A,revera pergeret ab A verfus
C, non verfus B; ac quamvis funda hunc cffcélum impe
diat, non tamen impedit conatum. Si denique non refpi
ciamus ad totam iftam vim motús, fed tantùm ad illam
- ejus
 P A n s T E R t 1 A. 99
ejus partem quæ à funda impeditur, eam fcilicet diftin
guentes ab aliâ ejus parte quæ fortitur fuum cffeétum,
dicemus hunc lapidem,dum eft in punéto A,tendere tan
tùm verfus D, five recedere conari à centro E, fecundùm
lineam re&am EAD. -

Quod ut clarè intelligatur, conferamus motum quo LvIII. '

lapis in punéto A exiftens, ferretur verfus C, fià nulla alia É.
vi impediretur, cum motu quo formica in eodem punéto euî,
A exiftens, movcretur etiam verfus C, fi linea EY effèt "''*''**•
atomentur^

recedere à
centro fui
amotâs.

baculus, fupra quem reétà incederet ab A verfus Y, dum

interim ipfe baculus verteretur circa centrum E, ac ejuf
dem baculi punétum A, defcribcret circulum ABF, ef
fentque hi duo motus ita intcr fe contemperati, ut for
mica perveniret ad Xcùm baculus effet inC, & adYcùm
baculus effet in G, atque ita ipfa femper exifteret in lineâ.
rcάâ AC G. Ac deinJc conferamus ctiam cam vim, quâ
- N 2, idcm
 ioo P r 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 loso p h r e
idem lapis, aâus in funda fecundùm lineam circularem
ABF, recedere conatur à centro E, fecundùm lineas re
- &tas AD, BC,
FG, cum cona
tu qui rema
neret in formi
ca,fivinculo vel
glutino aliquo
detineretur in
punéto A,fupra
baculum EY,
dum interim if
te baculus eam
deferret circa
ccntrum E, per
lineam circula
rem A B F, ac
ipfa , totis viri
bus conaretur
ire verfus Y, at
queitarecedere
à centro E, fe
cundùm lineas
re&as EAY, E
BY,& fimiles.
LIX,
Scio quidem
Quanta ß* *. *. motum iftius
•viv iffium %3 formicae fore
®0/}a*££%. Y Y initio tardiffi

mum, atque ideò ejus conatum, fitantùm ad principium

ImOtuS
 P A r's T E R T 1'A.' IOl

motûs referatur, non videri magnum effe poffe: atqui

profe&ò non planè nullus eft, & dum fortitur effeétum
äugetur, adeò ut motus ex eo proveniens fatis celer effe
poffit.Nam ut adhuc alio utamur exemplo,fi EY fit cana
E
lis, in quo globulus
tineatur, A con
primo quidem
temporis momento, quo
ifte canalis agetur in gy
rum, circa centrum E, glo
A. bulus A motu tantùm tar
diffimo progredietur ver
fus Y; fed fecundo momen
Y to paulò celeriùs incedet:
priorem enim vim retinebit, ac præterea novam acquiret
à novo conatu recedendi à centro E: quia quandiu durat
motus circularis, tamdiu ille conatus durat, & quafi re
novatur fingulis momentis. Atque hoc experientia con
firmat; fi enim canalis EY, valde celeriter agatur circa
centrumE,brevi globulus in eo exiftcns,ab AadY perve
niet. Idemque etiam experimur in fundâ; quò celeriùs
enim lapis in ea rotatur, eò magisfunis intenditur; atque
ifta tenfio, à fola vi qua lapis recedere conatur à centro
fui motus exorta,exhibet nobisiftius vis quantitatem. -

Quod verò hic de lapide in fundâ,vel de globulo inca- „£;.

nali circa centrum E rotato, diétum eft, facilè intelligitur natum r*
eodcm modo, de omnibus globulis fecundi elementi, T;
quòd nempe unufquifque fatis magnâ vi reccdere conc- caelornm.
tur,à centro vorticis in quo gyratur: retinetur enim hinc
inde ab aliis globulis circumpofitis, non aliter quàm lapis
à fundâ. Sed præterea ifta vis in illis multùm augetur, ex
N 3 CO
 Ioz. P R I N c I p 1 o R u M P h 1 L o s o p H 1 ae
co quòd fuperiores ab inferioribus, & omnes fimul à ma
-
teria primi elementi, in centro cujufque vorticis congre
gatâ, premantur. Ac primò quidem, ut accuratè omnia
diftinguantur, de folis iftis globulis hîc agemus ; nec ad
materiam primi elementi magis attendemus,quàm fi fpa
tia omnia, quæ ab illa occupantur, vacua effent, hoc eft,
quàm fi plena effènt materiâ, quæ aliorum corporum
motus nullo modojuvaret, nec impcdiret. Nullam enim
aliam effe poffe fpatii vacui veram ideam,ex antediétis eft
manifeftum. - -

LXI.
lpfum effi
Cum globuli omnes qui volvuntur circa S, in vorticc
cere, tut cor AEI, conentur recedcre ab
pora Solis S,utjam demonftratum eft,
c% Ftxa
rum fint fatis patet illos qui funt in.
rot/andae.
lineâ reétâ S A, premere fe
mutuò omnes verfus A: &
illos qui funt in lineâ reétâ
SE,premere fe verfus E, at
que ita de cæteris: Adeò ut,
fi non fint fatis multi ad oc
cupandum omne fpatium
inter S, & circumferentiam
AEI, totum id quod non
occupant relinquatur vcr
fus S. Et quoniam ii qui fibi mutuò incumbunt, (exempli
causâ,ii qui funt in lineâ reéîâ SE,)nonomnes inftarbaculi
fimul vertuntur,fed uni citiùs,alii tardiùs circuitum fuum
abfolvunt, ut infrà fufiùs cxponetur, fpatium quod rclin
quunt verfus S, non poteft non efTè rotundum. Etfi enim.
fingercmus plures globulos initio fuifTc in lineâ re&à SE,
- quàm
 P A R S T E R T I A. Io}
quàm in SA, vel SI, adeò ut infimi lineæ SE, viciniores
efïènt centro S, quàm infimi lineæ SI; quia tamen infimi
illi, citiùs circuitum fuum abfolvifTent quàm fuperiorcs,
nonnulli ex ipfis adjunxifTent fe ftatim extremitati lincæ
SI, ut fic tantò magis recederent ab S; idcoquc nunc o
mnes infimi iftarum linearum, æqualiter remotifunt à
pun&o S, & ita fpatium B C D, quod circa illud relin
quunt,eft rotundum. -

Præterea notandum cft,non modò globulos omncs qui Er

funt in linea reéla SE, fe invicem premere vcrfus E; fcd ficere, ut
ctiam unumquemque ex ipfis,premi ab omnibus aliis, qui Ἀν
continentur inter lineas reétas ab illo ad circumferentiam £#*,
BCD du&as, & ipfàm tangentes. Ita cxemplicausâ glo- £
bulus F, premitur ab omnibus aliis, qui funt intra lineas;?
BF & DF, five in fpatiotriangulari BFD;non autem fic à $í.
reliquis,adeò ut filocusFeffet vacuus,uno &eodcmtem-'*"*
poris momcnto, globuli omnes in fpatio BFD contenti,
accederent quantum poffent ad illum replendum, non
autem ulli alii. Nam quemadmodum videmus eandem
vim gravitatis,que lapidem in libero aëre cadentem re&tà
ducit ad centrum terræ, illum etiam obliquè eò deferre,
cùm impeditur ejus motus re&tus à plani alicujus dccli
vitate ; ita non dubium eft quin eadem vis,quâ globulio
mnes in fpatio BFD contenti, rccedcre conantur à cen
tro S,fecundùm lineas reétasab illo ccntro cduétas, fuffi
ciat ad ipfos etiam inde removendos, per lineas à centro
ifto declinantcs. ..

Hocque
*;

io4 P R I N c 1 r 1 o R u M P h 1 losor h 1 ?
1x111. Hocque exemplum gravitatis,rem apertè declarabit, fi
Š
materia, confideremus globos plumbeos in vafe BFD contentos,
cæle/fis, fe
mutuò non
impedire in
iffe comatw,

& fibi mutuò fic incumbentes, ut foramine faéto in fundo

vafis F,globus 1 vi gravitatisfuae defcendat,fimul enim alii
duo 2, 2, illum fequentur, & hos fubfequentur alii tres 3,
3o, 3, & fic de cæteris; ita ut eodem temporis monento,
quo infimus I incipiet moveri, alii omnes, in fpatio trian
gulari BFD contenti,fimul defcendant, reliquis immotis.
Ubi quidem notare licet duos globos 2, 2, poftquam ali
quantulum fequuti funt globum 1 defcendentem, fe mu
tuò impedire ne ulteriùs pergant.Sed idem in globulis fe
cundi elementi locum non habet, cùm enim in perpetuo
fint motu,quamvis aliquando poffitcontingere,uteodem
planè modo fint difpofiti, ac globi plumbei in hac figurâ
dcpi&ti, hoc non nifi per minimum temporis punétum,
quod inftans vocant,durare poteft,& ideò continuitatem
carum motus non interrumpit. Ac præterea notandum
eft vim luminis,non in aliquâ motûs duratione confiftere,
fed tantummodo in preffione five in primâ præparatione
ad motum,etfi fortè ex ea motus ipfe non fequatur.
¢ÉÉ Ex quibus clarè percipitur, quo paéto aétio illa, quam
zi, propri- pro luce accipio,à Solis vel cujuflibet Stellæ fixæ corpore
Ί'* in omnes partes æqualiter fe diffundat, & in minimo tem
poris
 P A R S T E R T I A. Io5
poris momento ad quamlibct diftantiam extendatur;& id veniri.i.»
quidem fecundùm lineas reétas, non à folo corporis luci- :;:;;
di centro, fed etiam à quibuflibet aliis cjus fuperficiei poffet tan
punétis, eduétas. Unde reliquæ omnes lucis proprietates %7'7,
deduci poffünt. Quodque fortè multis paradoxum vide- tegstf
bitur,hæc omnia ita fe haberent inmateriâ cœlefti,etiamfi #*:'.;,
nulla planè effet vis in Sole, aliove aftro circa quod gyra- ftuit. -

tur: adeò ut, fi corpus Solis nihil aliud effet quàm fpa
tium vacuum, nihilominus ejus lumen, non quidem tam
forte, fed quantum ad reliqua non aliter quàm nunc.cer
neremus, faltem in circulo fecundùm quem materia coeli
movetur; nondum enim hîc omnes fphæræ dimenfiones -

confideramus. Ut autem etiam poffimus explicare, quid

namfit in ipfo Sole ac Stellis, quorifta vis luminis augea- -

tur,& fecundùm omnes fphæræ dimcnfioncs diffundatur, |

nonnulla de coelorum motu funt præmittenda.
Quacunque ratione moti fuerint ab initio finguli eo- cÅ.
rum vortices, jam debent effè ita inter fe compofiti, ut vortiás
unufquifque in eam partem feratur, fecundùm quam rc- £.
liquorum omnium circumftantium motus minùs illi ad- ?erepartes
Verfàntur: quia tales funt leges naturæ, ut motus cujuf- T,
que corporis
9b-rem alteriusprimum
fi ponamus occurfuvorticem,
facilè poffitcujus
infleéti. Quam-
centrum ab eorum
S, ; remo

ferri ab A per Everfus I,alius vortex ei vicinus,cujus cen

trum F, ferri debet ab A per E verfus V, fi nulli alii cir
cumjacentes impediant ; fic enim eorum motus optimè
interfeconfentient. Eodemque modo tertius vortex, cu
jus centrum non fit in plano SAFE, fcd fupra illud ex
tans, cum centris S & F triangulum conftituat, & qui
duobus aliis vorticibus AEI & A EV in lincâ AE junga
- - 0 tur, `
 *.. • • • • • ..*.*
-
- - --- -
-• • .

-- •.•.•.•.•••.••.•
- - - • w
-

-
- -.
· …••.• .••
- - ww*.

,
 P A* R S T E R T I A. Io7
tur, ferri debet ab A per Efurfum verfus. Quo pofito
quartus vortex cujus centrum f, ferri non poteft ab E
verfus I, ut ejus motus conveniat cum motu primi, quia
fic adverfàretur motibus fecundi & tertii; nec ab Everfus
V, quemadmodum fecundus, quia repugnarent primus
& tertius;nec denique ab Efurfum verfus,ut tertius, quia
repugnarent primus & fecundus : Atque ideò fuper
eft, ut unum ex polis fuis habeat verfus E, aliumquein
parte oppofitâ verfus B, vertaturque circa axem EB,ab I
ad V. -

Atque hic etiam notari debet, nonnihil adhuc contra- Lxvi.

rietatis in iftis motibus fore, fi trium priorum vorticum :j;
eclipticæ, hoc eft, circuli à polis remotiffimi, fibi mutuò cum iiijue
direétè occurrant in punéto E, in quo fit polus quarti vor- %%£;
ticis Nam fi,exempli causâ,lVX
circa polumfitE,illavertiturque
ejus pars,quæ eft ßçonfen
in or- tua*n*.

bem fecundùm ordinem notarum

IVX, primus vortex radet illam
fecundùm lineam re&tam EI, aliaf
que ipfi parallelas,& fecundus vor
tex eandem radet fecundùm li
neam EV, & tertius fecundùm li
neam EX, quâ ratione motui ejus
circulari nonnihil repugnabunt.
Sed hoc facilè natura per leges
motus emendat, trium priorum
vorticum eclipticas, nonnihil infle
&tendo in eam partem, fecundùm
quam vertitur quartus IVX; quo
fit ut illi poftea ipfum radant, non fecundùm lineas rcétas
0 2. ` E I,
 Io8 P R I N c I P I o R U M P H I l5o S o p H I ae
EI, EV, EX fed fecundùm obliquas 1 I, 2. V, 3 X,&ita
ILxvII.
cum ipfius motu planè confentiant. .

IDt4oram Nec fanè ullus mihi videtur excogitari poffè alius mo

•vorticum
polos fe mus dus, fecundùm quem variorum iftorum vorticum motus
tuò tangere fibi mutuò minùs adverfentur. Si enim duorum polos fe
mom poffe. mutuò tangere fupponamus, vel ambo in eafdem partes
ferentur, & ita in unum vorticem coalefcent ; vel in con
trarias,& ita fibi mutuò quam-maximè repugnabunt. At
que idcò quamvis non tantum mihi afTumam,ut omnium
coeli vorticum fitus& motus aufim determinare,puto ta
men generaliter poffè affirmari, atque hic fatis effè de
monftratum,polos cujufque vorticis non tam vicinos effè
polis aliorum vorticum contiguorum, quàm partibus ab
I, XV III.
ipforum polis valde remotis.
Vortices Præterea, inexplicabilis illa varietas quae apparet in fitu
ißos effe fixarum, planè oftendere videtur, illos vortices qui circa
magnitudi
ne imaqua. ipfas volvuntur non effe inter fe æqualcs. Quod autem
les.
nulla ftella fixa efle poffit, nifi in centro alicujus talis vor
ticis,ex ipfarum luce judico effe manifeftum: lucem enim
accuratiffimè per tales vortices, ac fine illis nullâ alia ra
tione poffè explicari, partim exjam diétis, partim ex infrà
dicendis patebit. Et cùm nihil planè aliud in Fixis fenfu
percipiamus, præter ipfarum lucem & apparentem fitum,
nullam habemus rationem aliud iis tribuendi, quàm quod
adhaec duo explicanda requirijudicamus. At non magis
requiritur ad lucem explicandam, ut vortices materiæ
coeleftis circa ipfas volvantur, quàm ad apparentem Ca
rum fitum, ut ifti vortices fint magnitudine inæquales.
Sed fanè fi funt inæqualcs,neceffè eft, ut quorundam par
tes à polis remotæ, tangant aliorum partcs polis vicinas:
quia
 P A R s T E R T I A. Io9
quia majorum & minorum fimiles partes adinvicem ap
plicari non poffunt.
Ex his autem cognofci poteft materiam primi elemen-,£,
ti,fluere continuò verfus centrum cujufque vorticis, ex primili- ,
aliis circumjacentibus vorticibus, per partes ejus polis vi- fîs
cinas;ac vice versâ, ex ipfo in alios circumjacentes vorti- 3ue vorti
- - cta numere

ces effluere, per partes ab ejufdem polis remotas. Nam fi?'„.

ponamus, exempli causâ, AYBM effè vorticem primitfup.&*
çœli, in cujus centro eft Sol, ejufque polos eflè A aüftra- í'í"*
• lem, & Bborealem, circa quos totus gyrat; quatuorque *****
circumjacentes vortices KO LC gyrare circa axes TT,
YY, ZZ, & MM, ita ut ille tangat duoso & cinipfo- „ÎÎ.
rum polis, & alios duos K & L, in partibus ab eorum po- pagfçã
lis valde remotis: patet ex ante-diétis,omnem ejus mate
riam recedere conari ab axe AB,atque ideò majori vi ten
dere verfus partes Y & M, quàm verfus A & B; Cumque
in Y & M occurrat polis vorticum O & C, in quibus non
magna eft vis ad ei refiftendum;& in A & B occurrat par
tibus vorticum K & L, quæ ab eorum polis funt remo
tiffimae, ac proinde majorem habent vim ad eundäm ab
L & K verfus S, quàm partes circumpolares vorticis S,
adeundëm verfùs L & K, non dubium eft, quin materia
quae eft in K & L,progredi debeat verfus S,atque illa quæ
eft in S,verfus O & C.
Atque id quidem non tantùm de matcriâ primi cle- „£*
menti, fed etiam de globulis fecundi effèt intelligendum, maioriì fé
fi nullæ caufae peculiares, horum motum eo-verfus impe- £#.
dirent. Vcrùm, quia multò celerior cft agitatio primi cle- poffe intsi
menti quàm fecundi,fcmperque ipfi libcr eft tranfitus per'*
illos cxiguos angulos, qui à globulis fecundi occupari
- Q 3 InOIA
IIO PRINcIP Io RUM P II 1 L o s o p H 1 e

-
- -.
- -- -

y......•••••••••::::;:^
* *. - - • ••
* •..'
- ••
'*• • • • •...... • • • • •
• - -. -
*- •-.• - - - - - - -- --
-
•- -
-
-
- *• - - - - - - - • - • -

, .•• • • ••• • • • • • •....

..2

;:e*:-

,g*„*
r.

-T • -
- - * -
5: ss ;.'.''.' •'•'.*.•* - T. - - - - - -- •
ii:uiir< • • • • .'.* * •'•'•'• • • um *
 P A R S T E R T 1 A. II 1

non poffünt, etfi fingeremus omnem materiam, tam pri

mi quàm fecundi elementi, contentam in vortice L, uno
& eodem tempore à loco medio inter centra S & L, pro
gredi coepiffe verfus S, intelligeremus tamen illam primi
elementi, citiùs ad centrum S pervenire debuiffe, quàm
illam fecundi.Atqui materia primielementi,fic in fpatium
Singreffà, tantâ vi protrudit globulos fecundi,non modò
verfus eclipticam e g vel MY, fed maximè etiam verfus
polos fd vel AB, quemadmodum mox explicabo, ut hac
ratione impediat,ne illi qui veniunt ex vortice L, propiùs
accedant verfus S,quàm ufque ad certum aliquem termi
num, qui hîc literâ B notatus eft. Idemque de vortice K,
& aliis omnibus eft judicandum.
Præterea etiam confiderare oportet, particulas fecundi ę.
elementi quae volvuntur circa centrum L, non folùm ha- Äöjju,
bere vim recedendi ab ifto centro,fed etiam perfeverandiff"**
in fuâ celeritate; quæ duo fibi quodammodo adverfantur:'
quia dum gyrant in vortice L, à vicinis aliis vorticibus,
qui fupra & infra planum hujus figuræ intelligendi funt,
intra certos terminos cohibitæ, non poffünt evagari ver
fus B, quin tardiùs moveantur inter L & B, quàm inter L
& alios vicinos vortices, extra planum hujus figuræ intel
ligendos;& quidem tantò tardiùs,quantò fpatium LBerit
majus: Nam cùm circulariter moveantur, non poffunt
plus temporis impendere, in tranfeundo inter L & iftos
alios vortices,quàm inter L & B. Atque idcirco,vis quam
habent ad recedendum à centro L,efficit quidem ut non
nihil evagentur verfus B, quia ibi occurrunt partibus cir
cumpolaribus vorticis S, quæ non difficulter ipfis cedunt;
{ed ex adverfovis quam habent, ad retinendam celerita
tCf\\
 -
*•. - -

, •
- ... . • • • • • • • • *
. • • - ... • • • • • • -- --

- ... - • • • • • • • • - - - -- -

» • • •* < *••.
•-
*** • • • • • --- ---.•
•. -

§
•:,

? -

Q.
;
 P A R S T E R T I A. - r 13
tem fui motüs, impedit ne ufque adcò evagentur, ut ad
S perveniant. Quod idem non habet locum in materia
primi elementi : etfi enim in hoc confentiat cum particu
fisfecundi,quòd fimul cum ipfis gyrando, recedere cone
tur à centris vorticum in quibus continetur; in eo tamcn
maximè diffentit, quòd non opus fit ut quidquam de fua,
celeritate remittat, cùm ab iftis centris recedit, quia ubi
que ferè æquales invenit vias, ad motus fuos continuan
dos;ncmpc in anguftiis angulorum, quià globulis fecundi
elementi non implentur. Quamobrem non dubium eft,
quin materia ifta primi elementi, continuò fluat verfus S,
per partes polis A & B vicinas, non modò ex vorticibus.
K & L, fed etiam ex pluribus aliis, qui non exhibentur in.
hac figura ; quia non omnes in eodem plano funt intelli
gendi, nec verum eorum fitum, nec magnitudinem, nec,
numerum poffum determinare. Non etiam dubium cft,
quin eadem materia effluat ex S, verfus vortices O & C,
ac etiam verfus plures,fed quorum nec fitum, nec magni
tudinem, nec numerum definio; Ut neque definio, an ca
dem illa materia, ex O & C ftatim revertatur ad K & L.
an potiùs digrediatur ad multos alios vortices, à primo,
cœlo remotiores, antequam circulum fui motùs abfol
Vat. -

' Scd paulò diligentiùs eft confiderandum,quomodo ipfa É;

moveatur in fpatio defg, Nempe illa ejus pars quæ venit jú,
ab A, re&à pergit ufque ad d, ubi globulis fecundi ele- £.
menti occurrens,illos verfusB propellit;eodemque modo íomponit,
alia pars quæ venit à B,reétà pergit ufque adf, ubi occur
rit globulis fecundi elementi, quos repellit verfus A: Et
ftatim tam quæ cft vcrfus d,quàm
A.
quæ verfusf;refle&itur
- in
 P A R s T E R T I A. • 1 15
in omnes partes verfus eclipticam eg,omnefque globulos
fecundi elementi circumjacentes, æqualiter pellit; ac de
nique per meatus, qui funt inter iftos globulos circa ecli
pticam eg, verfus M & Y elabitur. Praeterea dum ifta
materia primi elementi, proprio motu fic reétà fertur, ab
A & B verfus d&f, fertur etiam circulariter motu totius
vorticis, circa axem AB; adcò ut fingula ejus ramenta ,
lineas fpirales, five in modum cochleæ contortas, defcri
bant;quæ fpirales poftea, cùm ad d & fpervenerunt, inde
utrimque refleétuntur verfus eclipticam eg: Et quia fpa
tium defg, majus eft quàm meatus, per quos materia
primi elementi in illud ingreditur, vel ex ipfo egreditur,
idcirco femper ibi aliqua ejus materie pars manet, corpuf
que fluidiffimum componit, quod perpetuò circa axem
fdfe ipfum rotat.
Notandumque eft in primis,hoc corpus fphæricum efTe£§£
debere. Quamvis enim ob inæqualitatem vorticum, non £/.
putandum fit, omnino æqualem copiam materiæ primie-',££
lementi,fummitti verfus S, à vorticibus vicinis unius poli, soiù.
atque à vicinis alterius; nec etiam iftos vortices ita efTe fi
tos, ut materiam illam in partes direétè oppofitas mit
tant ; nec alios vortices, primum coelum verfus ejus ecli
pricam tangentes,certum aliquem ipfius circulum,qui pro
eclipticâ fumi poffit, eodem modo refpicere, materiam
que ex S, per omnes partes iftius circuli, aliafque ipfi vici
nas egredientem , pari facilitate in fe admittere: Non ta
men inde ullæ inæqualitates in figura Solis argui poffunt,
fed tantùm in ejus fitu, motu & quantitate. Nempe fi vis
materiæ primi elementi, venientis à polo A verfus S,ma
jor fit quàm venientis à polo B, illa quidem materia priuf
P 2. quam
 . - - - - •• • .
- - - - - - • • •. . .

2*
.'***••••..........•••***'
--
•.- • • - •-

- •

- - -
... - • • • • • • • • •
-• - -• •- • •• • • • ••
- -
, •• . - • •• - - - - - - - - -
- •• • •-
.
..- • • • • • • • • • • • • • •

*• • •.
-
-
***• •• --------- --••
*•- *•. •••
-
. *•, • -
-
*• * - - - - --- ----
-

**^,

!Z
•.

- .* •
- M. -T •
-.• 4*.' 2''•*-*•
 P A R S T E R t I R. I 17
quam alterius occurfu repelli poffit, longiùs progredie
tur verfus B, quàm hæc altera verfus A; fed ita longiùs
progrediendo ejus vis minuetur;acjuxta leges naturae, fe
mutuò tandem ambæ repellent illo inloco, in quo earum
vires erunt inter fe planè æquales, atque ibi corpus Solis
conftituent: quod proinde remptius erit à polo A, quàm
à polo B.Sed non majori vi pellentur globuli fecundi ele
menti,in cjus circumferentiae parte d,quàm in parte f,nec
ideò circumferentia ifta minùs erit rotunda. Item fi ma-,
teria primi elementi, faciliùs egrediatur ex S verfus O,
quàm verfus C, (illic fcilicet liberius fpatium inveniendo)
hocipfo corpusS nonnihil accedetverfusO,&ifto acceffu
fpatium interjeétum minuendo,ibitandem fiftetur, ubi vis
erit utrimque æqualis. Atque ita, quamvis ad folos qua
tuor vortices LCKO refpiceremus, modò tantùm eos
fupponamus effe inter fe inæquales, inde fequitur, Solem
S, nec in fpatio medio inter O & C, nec etiam in medio
inter L & K efTe debere. Majorque adhuc in ejus fitu inæ
qualitas, poteft intelligi ex eo, quòd alii plures vortices
ipfum circumftent.
Præterea fi materia primi elementi, veniens ex vortici- £XXIV.
IVaria4 et

bus K & L, non fecundùm lineas tam re&as feratur ver- Äjj,
fus S, quàm verfus alias aliquas partes; exemplicausâ, £j******
- t. . ru4 m9f^/,
quæ venit ex'K verfus e, quæ autem ex L verfus g, hinc
fiet ut poli fd, circa quos tota Solis materia vertetur,non
fint in lineis reétis à K & L ad S duétis, fed Auftralis fali
quantò magis verfus e accedat, & Borealis d verfus g.
Item fi linea reéta SM,per quam materia primi elementi,
facillimè egreditur ab S verfus C, tranfeat per pun&um
circumferentiæ fed, vicinius punéto d quam pun&of; ac
P 3 linca
PRINcIpIoRvM P H 1 L o s o P H I ae
 P A R S T E R T I A. rr9
finea SY, per quam ifta materia præcipuè tendit ab S ver
fus O, tranfeat perpunétum circumferentiae fgd, vicinius
pun&ofquàm pun&o &hinc fict ut eg Solis ecliptica,five
planum in quo movetur illa ejus materia, quae maximum
circulum defcribit, paulò magis inclinetur à parte e, ver
fus polum d quàm verfus polum f,fed tamen non tantum
quàm linea re&ta SM; atque ex parteg, magis inclinetur
verfus fquàm verfus d,fed etiam non tantum quàm reéta
SY. Unde fequetur axem, circa quem tota Solis materia
vertitur , & cujus extremitates funt poli fd, non cffe li
neam accuratè re&tam,fed nonnihil curvam five inflexam;
materiamque iftam aliquantò celeriùs gyrare inter e& d.
vel interf& g,quàm inter e & f, vel d&g; ac fortè etiam,
non omnino æquali celeritate gyrare inter e & d, atque
interf& g. , .
Quod tamen non poteft impedire, ne ipfius corpus fit Lxxv.
quam-proximè rotundum; quia interim alius ejus motus, Ę.
a polis verfus eclipticam, inæqualitates iftas compenfàt. rem ejus
Eâdemque rationé,quá vidcmusampullam vitreami,cx co£;£
folo fierirotundam,quòd aër in ejus materiam igne lique
faétam, per tubum ferreum immittatur: quia nempe ifte
aër, non majori vi ab ampullæ orificio in ejus fundum
tendit, quàm inde in omnes alias partes refleétitur, &
aequè facilè illas omnes pellit: Ita materia primi elementi,
eorpus Solis per ejus polos ingreffà, debet omnes globu
los fecundi elementi circumjacentes, æqualiter undequa
que repellere; non minùs illos in quos obliquè tantùm re
fle&itur,quàm illos in quos direétè impingit. . -

Notandum deinde matcriam iftam primi elementi, Lxxvm.

quamdiu verfaturinter globulos fecundi, habere quidem É.
mOtuII).
12.o PRINcIPIoRuM P H I lo so P H I ae
 ' P A R S T E R T I M. 121
motum reétum,à polis AB ad Solem, & à Sole ad eclipti- „„, „
cam YM, ac circularem circa polos toti cöelo AMBY verfatur
communem;fed præterea etiam, maximam & præcipuam?', %£.
partem fuæ agitationis impendere,in minutiarum fuarum
figuris affiduè mutandis, ut omncs exiguos angulos per.
quos tranfit, accuratè poffit implere: Unde fit,ut ejus vis
valde divifa, debilior fit;ac fingulæ ejus minutiæ, motibus
globulorumfecundielementifibivicinorum obfequantur,
femperque paratæ fint ad exeundum ex illis anguftiis, in
quibus ad tam obliquos motus coguntur, atque ad reéta
pergendum verfus quafcunque partes. Eam autem mate
riam,quae eft in corpore Solis coacervata, valde multum
virium ibi habere, propter confenfum fuarum omnium
partium in eofdem celerrimos motus,omnefque illas fuas
vires impendere, in globulis fecundi elementi circumja
ccntibus hinc inde propellendis.
Atque ex his poteft intelligi, quantum materia primi£XXVII.
elementi conferat ad illam aétionem, in qua lucem con- §¤;,
fiftcre antè monuimus, & quomodo illa actio non modo:£
verfus eclipticam,fed etiam verfus polos in omnes partes ijii,,,
fed etiam
fe diffundat. Nam primo,fi putemus effe aliquod fpatium?',
in H, folâ materiâ primi elementi repletum, & tamen fa- f diffun
tis magnum ad unum aut plures ex globulis fecundi re-“
cipiendos, non dubium eft quin uno & eodem temporis
momento, globuli omnes contenti in cono dHf, cujus
bafis eft concavum hcmifphærium def, verfùs illud acce
dant. -

Jamque id fuprà oftenfum eft, de globulis contentis in£%;

triangulo, cujus bafis erat femicirculus eclipticæ folaris, £t:
quamvis nondum ulla aétio primi elementi fpcétaretur?%££
Q. fed dat.
 .

2, * p R i N c I p I o R U Mt P p, 1 L O. S o P H I £

w-.-.-r. •* 3;*&;
**
§. -

;.. 2. :

....••••••••••••...

- -
.-•:• •*
•...... -• • •••• *••..••
*- . -••
- • • • • • . - - - - - - • • • • *-
-

-
•-
- -
*.
-
*• - - - - - - - - - **
*•.

- -A
-

,.-*::::::.*.*.** -t *

- - - *.*• •. • •• • •
• • • . •T.* - … •"• • •_•_•_*.
- Σεζ: • A',',',';;;;;;;*«*
 ' • -' . P A R s T E R T I A. 113
fed nunc hoc ipfum de iifdcm, fimulque etiam de reliquis
in toto cono contentis, hujus primi elementi ope clariùs
patcbit. Ea enim ejus pars quæ corpus Solis componit,
tam globulos fecundi elementi qui funt verfus eclipti
cam e, quàm ctiam eos qui funt verfus polos d, f, ac deni
que omnes qui funt in cono,dHf, verfus H propellit; ne
que enim ipfa majori vi movetur verfus e, quàm verfus d
&f, aliafq; partesintermedias:illa verò quæ jam fupponi
tur efTe in H, tendit vcrfus C, unde per K & L, verfus S
tanquam in circulum regrediatur. Ideoque non impedit
ne globuli ifti ad H accedant, & eorum accefTu fpatium
quod priùs ibi erat, corpori Solis accrefcat,impleaturque
materiâ primi elementi, à centris KL & fimilibus eò con
fluente.
Quin ipfà potiùs ad hocjuvat; cùm enim omnis motus 3;
tendat in lineam rc&tam , materia maximè agitata in H âïÀ.
exiftcns,magis propcndet ad inde egredicndum quàm ad':':
remanendum; quò enim fpatium in quo verfatur eft an- porù,alia
guftius,eò magis infleétere cogitur fuos motus.Et idcirco ££
- - - imè ab eo]

minimè mirum effe debet, quòd fæpe ad motum alicujus £:,

minutiffimi corporis,alia corpora per quantumvis magna“
fpatia diffufa, fimul moveantur : nec proinde etiam, cur
non tantùm Solis, fed & ftellarum quam-maximè remo
tarum, a&io ad terram ufque, in minimo temporis mo- ---

mento perveniat. · · · · ·
Si deinde putemus fpatium N, folâ materiâ primi ele- ,.,,,.
menti plenum effe, facilè intelligemus omnes globulos @uomodo.
fccundi, qui continentur in conögN e, à materiâ primi, £*
quæ in Sole exiftens, à d verfus f, fimulque verfus totum fua polet.
hcmifphærium efg magnâ vi movetur, cò verfùs pclli de- -

2 1 . bcre,
I?.4. PRIN cIP IoRU M P h 1 L o so P H I ae

.•••••-. ... - - - • • ••*

-- - . . - - -
-
-
-
* .
-
- •. -
-
* - -- - --
• • - - - - - • •*
•. ••
-
-
* - . • -. - - - . -•
- -
-. -
*• .
- - - -- - -
..••*.*
- --
- - - • • - - - - - - ••**
» ."-.
* --- --
- -- - - - • •:

i
1

-
-
-
-
-
» -
- -
-
 P A R s T E R T I A. I25
bere,quamvis ex fe ipfis nullam fortè habeant propenfio
nem ad iftum motum; neque enim etiam ei repugnant;ut
neque materia primi elementi,quæ eft in N; ipfà enim pa
ratiffima eft ad eundum verfus S, ibique fpatium implen
dum, quod, ex eo quòd globuli hemifphærii concavi efg,
verfus N ferentur, corpori Solis accrefcct. Nec ulla eft
difficultas, quòd uno & eodem tempore, globuli fecundi
clementi ab S verfus N, & materia primi ab N verfus S,
tanquam motibus contrariis debcant ferri : cùm enim hæc
materia primi,non tranfeat nifi per illa anguftiffima inter
valla, quæ globuli fecundi non replent,cjus motus ab ipfis
non impeditur; ut neque videmus in illis horologiis, qui
bus clepfydrarum loco nunc utimur, arenam ex vafe fu
pcriori defcendentem , impedire quò minùs aër ex infe
riori,per interftitia ejus granulorum adfcendat.
Quæritantùm poteft,an tantâ vipellantur globuli con- LxxxI.
tenti in cono efg,verfusN,à fola materiâ Solis,quàm glo- £g?
buli fgdverfus H,ab eadem materiâ Solis, ac fimulâ pro- im poli, &,
prio motu; quod non videtur, fiH & N ab S æquidifïent.“
Sed quemadmodum, ut jam notatum eft , minor eft di
ftantia vcrfus polos,inter Solem & circumferentiam cœli
quod illum ambit , quàm verfus eclipticam: ita tunc ad
fummum illavis effe poteft æqualis, cùm eadem eft pro
portio inter lineas HS & NS, quæ eft inter MS & AS.
Unumque tantùm habemus in natura phænomenum , ex
quo ejus rei experimentum capi poffit: nempe cùm fortè
aliquis Cometa tantam coeli partem pererrat, ut primò
vifus in Ecliptica, videatur deinde verfus unum cx polis,
ac poftea rurfus in ecliptica, tunc enim habitâ ratione
ejus diftantiae,poteft æftimari,an ejus lumen,(quod à Sole
2 3 efle
 *H l LO SOP H I Æ
xIsc1p1o Rv M

-- - - - - - - .. -
- -
. - -- • • • • •-. -
* -. .
• • • • • • • • ... - * - -

••.
• •• • --- --- * • -...
-

- T*:.-- ...-------^Z Σ
-j
;
-

.-•
.-*
<. . • • •
¥ j
..-•*
-

.- •••*rj 2.
áL -

.' * • • . . • • • • • • • • • • • • • • * .• •
•.*•.
*-
-
• .

- -•
-

•
• •
-
-
-
-

:
- -
|.
.'.

-
• - - - - - • •- - -
-
* • -. • • • . - - - • . ••
-

-
-
-
:

-
• • .-
-
--- - - - - - - - • •
**• • • • - --- --- - -
.
'- * • • •. . .
$$
';
£:
-
<
-
 P A R S T E R T I A. I27

cfTe infrà oftendam) cæteris paribus majus appareat ver

fus eclipticam,quàm verfus polum.
Supereft adhuc notandum circa globulos fecundi ele- £ft
menti, eos qui proximi funt centro cujufque vorticis, mi-Ä.,.
nores effe ac celeriùs moveri, quàm illos qui paulò magis attis?li,
^vtctnas mu
ab eo diftant, idque ufque ad certum terminum, ultra Äî,
quem fuperiores inferioribus celeriùs moventur, & quan- **'*
mo^veru
tum ad mâgnitudinem funt æquales. Ut hic exempli cau- ììár
sâ, in primo cælo putandum eft, omnium minutiffimos:'';
globulos fecundi elementi, effe juxta fuperficiem Solis certam di
äefg, & paulò remotiores gradatim effe iiiajores, ufqutultra
e£í: quam
ad fuperficiem fphæroidis HNQR, ultra quam omnes funt omnes
funt æquales;atque illos qui funt in hac fuperficie HN Q£ .,
me 4quales
R omnium tardiffimè moveri; adeò ut fortè globuli HQ, É
triginta annos vel etiam plures impendant, in abfolvendo ἄμ»
uno circuitu circa polos AB, fuperiores autem verfus Mj:
& Y, itemque inferiores verfus e & g, celeriùs movean- -

tur,& tam fupremi quàm infimi, circuitus fuos intra pau

cas hebdomadas abfolvant. -

Et primò quidem,quòd fuperiores versùs M & Y cclc- %XXXIII.

riùs ferri debeant, quàm inferiores versùs H & Q, facile Ἀi.
demonftratur.Ex eo enim quòd fuppofuerimus,omnes in Έ, -

principio fuiffe magnitudine æquales, (ut par fuit, quia juäm ali
nullum habuimus ipfarum inæqualitatis argumentum) &£Τ
quòd fpatium in quo tanquam in vortice circularitcr a- -

guntur,non fit accuratè rotundum; tum quia alii vortices

circumjacentes non funt æquales, tum etiam quia illud
debet efTe anguftius,è regione centri cujufq; exiftis vorti
cibus vicinis,quàm è regione aliarum ejus partium;neceffè
eft ut aliquando quædam ex ipfis celeriùs,quàm aliae mo
WCantur,,
 1.8 P R I N c 1 p I o R u M P H 1 1 o so P H I £
vcantur, cùm ncmpe ordinem debent mutare, ut ex via
latiori tranfeant in anguftiorem. Sic exempli causâ, duo
globi qui funt inter puncta A & B, non poffünt tranfire
inter duo viciniora C &
D,nifiunus alium præce
dat, & manifeftum eft
eum qui præcedit, alte
ro celeriùs moveri. De
inde quia omnes globuli
primi coeli, totâ fuâ vi
-= recedere conantur à
centro S,ftatim atque a
liquis ex ipfis celeriùs quàm vicini movetur, ille,hoc ipfo
majorem habens vim, magis à ccntro illo rcccdit;& ita
femper fuperiores illi funt qui celeriùs moventur. Quanta
autem fit ifta eorum celeritas,fola experientia docere po
teft;nullamque habemus ejus cxperientiam,nifi in Come
tis,quos ex uno coelo in alium migrare infrà oftendam:ut
neque poffümus determinare tarditatem circuli HQ, nifi
ex motu Saturni, quem in illo vel infra illum effe demon
ftrabo. -

I XXXIV.
Cur Solis
Quod verò infra terminum HQ, globuli propiores
proximi, centro S, celeriùs circulum fuum abfolvant quàm remo
celerius ef
tiores, probatur ex circumvolutione materiæ folaris, o
iam feran
tur, quàm mnem illam coeli partem fibi vicinam fecum rapientis:
paulò re neque enim poteft dubitari, cùm ipfa fit celerrimè agita
t/»9ftores.
ta, & femper aliquid fui per anguftos meatus qui funt in
ter globulos fecundi elementi,versùs cclipticam emittat,
& versùs polos recipiat, quin habeat vim fecum rapiendi
globulos iftos ufque ad certam diftantiam. Hujufque.
- diftantiæ
 -

——

... - - - - - -
- - - - - - - --
•* •II.-
• • • • • • • •- • • • •.
-

-w ■ - - - - - *w,
„••*•• *•••... -
.-•• • •••••••••••... •.
-
- • •.

2<*>.----------2j
{L} ----
::::*
-

-
••. ••
- ***• • •••••••••• ••••*
*•,
••• - -
•-,
*•.
'*•.. *•• - - --- --•*
-
--------I.
*• - .
- *••-'J...-•***.

É
-
- - ••• • • •••- - - - -

...•••••** ---■
- - - ::':•. '**••••...
'*••. *••• - - - -- - •
- •••, … ::**••••••......
.-• •••* Ζ;£ - -. - -
.••••***'

r
 13o P r 1 N c i'p 1 o r u M P h 1 los op h 1 *
diftantiæ terminum defignamus ellipfi HNQR, non cir
culo: quamvis enim Sol fit fphæricus, ac non minori vi
pellat materiam coeli circumjacentem verfus polos quàm
verfus eclipticam, illâ aâione in qua ejus lucem confifte
re diximus, non poteft tamen idem intelligi de hac altera
a&ione, quâ iftam coeli materiam fecum in orbem rapit,
quia pendet à folo ejus motu circulari, circa fuum axem;
qui motus procul dubio potentior eft in eclipticâ, quàm
verfus polos;& ideò hic H & Q magis diftare debent ab
S,quàm N & R. Atque hinc infrà ratio reddetur, cur Co
metarum caudæ aliquando reétæ, aliquando curvæ appa
reant. -

£'. Cùm autem hic intra terminum HQ, inferiores globu

soli, proxi- li materiæ cœleftis,celeriùs moveantur quàm fuperiores,
£££, debent etiam effe minores; fi enim effchtmajores vel æ
minorai, quales,hoc ipfo haberent plus virium,ideoque fuperiores
evaderent.Sed ubi femel contingit, aliquem tantò effè mi
nòrem iis qui fupra ipfum funt, ut magis ab iis magnitu
dine fuperetur,quàm illos celeritate fuperet,femper poft
ea illis inferior manere debet. Etfi verò globulos iftos, in
principio quàm accuratiffimè æquales à Deo fa&os fuifTe
fupponamus, fieri tamen non potuit lapfu temporis, ob
inæqualitatem fpatiorum quæ percurrunt, & inæqualita
tem eorum motùs inde ortam, ut paulò antè demonftra
tum eft, quin aliqui aliis minores evaderent, iique effènt
fatis multi,ad fpatium HNQR implendum. Neque enim
confideramus hoc fpatium, cum magnitudine totius vor
ticis AYBM comparatum, nifi tanquam admodum par
vum;ut etiam magnitudo Solis ad ipfum comparata,per
exigua eft intelligenda; quamvis ifta corum proportio,
InOIl
 . • •••••••••...::.
•.
-
-
-

- - .• • •
-
.•* ...•••••• •••••••....-
-
.••

•-
**•••••-...•••
***• ••••-•• ••* -
-

:::•--..

•*:::-:..::::::
- •••••••••••.....

- - - - --- ■ • •----- ----

ps*

%
 15. ' P r i N c 1 p 1 o r u m P h 1 los o p h 1 e
non potuerit hic in figurâ exhiberi, quia nimis vafta effè
debuiffet.Notandum etiam eft variaseffe alias inæqualita
tes,in motibus partium cœli,prefertimearum quæ funtin
terS& H vel Q;de quibus paulò pòftcommodiùs agetur.
ixxxvI. Denique non eftomittendum,materiam primi elemen
#, ti venientem ex vorticibus KL & fimilibus,præcipuè qui
Imenti va- dem ferri verfus Solem , fed plurimas tamen etiam ejus
%ff. partes,per totum vorticcm AYBM difpcrgi, atque inde
fìmul mo- - - - -

%eri, quo fit ad alios CO,& fimiles tranfire, ac fluendo circa globulos
;;;;;; fccundielementi,efficere ut ipfi tum circa propriacentra,
feddantur. tum fortè etiam aliis modis moveantur. Cumque ficifti
globuli non unâ tantùm ratione, fed multis diverfis eo
dem tempore agitentur, hinc clarè percipitur ipfos,cujuf
cunque figuræ fuerint in principio,nunc debere effe planè ,
fphæricos, non inftar cylindri aut cujufvis fphæroidis, unâ
tantùm ex parte rotundos.
IXXXVII. Poftquam autem naturam primi & fecundi elementi
7.£ fic utcunque explicuimus,ut tándem de tertioagere pof
leritati in fimus,confiderandum eft,materiam primi non effè æqua
Ά. liter agitatam fecundùm omnes fuas minutias, fedfæpe
nenti, in perexigua ejus quantitate, innumeros reperiri diverfos
gradus celeritatis. Quod perfacilè demonftratur, tum ex
modo quo ejus generationem fuprà defcripfimus,tumet
iamex continuo ejus ufu:finximus enim eam genitam effe
ex eo, quod particulæ fecundi elementi nondum fphae
ricae, fed angulofae , ac totum fpatium in quo erant im
plentes, moveri non potuerint, quin earum anguli attere
rentur,ac minutiæ,ab iis attritu ifto feparatae,figuras fuas
diverfimodè mutarent, pro ratione diverfi loci occupan
di, ficque primi elementi formam affumerent ; nuncque
adhuc
 P A R S T E R T I A. 133
adhuc eodem modo putamus, illud primum elementum
infervire implendis omnibus fpatiorum anguftiis, quæ cir
ca alia corpora reperiuntur. Unde manifeftum eft unaf- .
quafque ex ejus minutiis, majores initio non fuiffe quàm
anguli particularum ex quibus exfcindebantur;five quàm
fpatium,quod tres globulife mutuò contingentes,in me
dio fui relinquunt;atque ideò quafdam ex ipfis planè indi
vifas manere potuiffe,dum aliae interimegredientes ex an
guftis fpatiis, quorum figura mutabatur magis & magis,
indefinitè dividi debuerunt. Sint exempli causâ, tres glo
buli ABC,quorum duo primi A & B,fe mutuò tangentes
in G,circa propria centra tantùm ver
tantur,duminterim tertius C,tangens
primum in E, volvetur fupra ipfum ab
E verfus I, donec pun&o D tangat fe
cundum in punéto F, manifeftum eft
materiam primi elementi, quæ conti
netur in fpatio triangulari FG I, five
ex pluribus ramentis conftet, five tantùm ex uno, poffe
interim manere immotam; fed illam quæ eft in fpatio FI
ED neceffàriò moveri, & nullum tam exiguum ejus ra
mentum,inter pun&a D & F poffè defignari, quod non fit
majus eo quod inde aufertur fingulis momentis.quia glo
bulus C accedendo ad B, efficit ut linea DF tranfeat per
innumeros diverfos gradus brevitatis. V.

Sic igitur in materia primi elementi, quædam funt ra- gym.

menta reliquis minùs divifa, & minùs celeriter agitata; minútia,
quæ cùm fupponantur excifà füifTe ex angulis particula-£T
rum fecundi, cùm nondum in globulos tornatæ erant, & beat gele*
dnmnia fpatia (ola implebant, non poffünt non habere fi- ::^
- R 3 - guraS
 134 P R I N c I p 1 o R u M P H 1 L o s o p H i ae
quodh*- guras valde angulofàs, & ad motum ineptas; Unde fit ut
£#. facilè fibi mutuò adhæreant, magnamque partem fuæ agi
7jt tationis transferant in illa alia ramenta, quæ minutiffima
*ere. funt,& celerrimè agitantur: Quia juxta leges naturæ ma
jora corpora, cæteris paribus, faciliùs id quod habent agi
tationis in minora transferunt, quàm novam ullam agita
tionem ab iftis aliis recipiant. -

£* Et quidem talia ramenta praecipuè reperiuntur, in ea

muti- fibi materiâ primi elementi, quæ à polis verfus medium coeli,
7j* fecundùm lineas reétas movetur: ejus enim partes quam
pracipuiin: minimùm agitatæ fufficiunt ad iftum motum reétum,non
ΣΊ'*' autem ad alios magis obliquos & varios, qui fiunt in aliis
primisle-
ft,
locis;ex quibus idcirco cxpelli folent,in viam iftius motùs
- -- - - -

Ζ* re&i,& ibi congregantur in exiguas maflàs, quarum figu

jgg ram hic velim diligenter confiderari.
ucAm - v - - -

fg^fr Nempe cùm fæpe tranfeant,peranguftaillafpatiatrian

É¢,
§;t4aIta It gularia,qu£ inmediotrium globulorum fecundi clementi,
- v - - - -

ÄÄ,-fe mutuòtangentium,reperiuntur;dcbent induere figurâ,

'f*'** in fuâ latitudine & profunditate triangularcm. Quantum
tuartum,
qua parti. autem ad longitudinem non facilè eft ipfam determinare, .
::£r. quia non vidctur ab aliâ causâ pendere, quàm à copia
vocaium- concipere
tt4r.
matcriae extanquam
quâ iftaeexiguas conflanturtribus
maffulæcolumnas, fufficit
; fed ftriis illas
in mo
dum cochlearum intortis excavatas,ita ut gyrando tranf
^ ire poffint per illos anguftos meatus, figuram habentes
trianguli curvilinei FG I, qui femper inter tres globulos
fecundi elementi, fe mutuò tangentes reperiuntur. Quip
pe ex eo quòd fint oblongæ, ac motu celerrimo tranfeant
inter iftos globulos fecundi elementi, dum interim ipfi
alio motu circa polos coeli rotantur, clarè intelligitur illa
1(U1II1
 P A R s T E R T I A. 135
rum ftrias,in modum cochlearum debcre effè intortas;&
quidem magis vel minùs intortas, prout tranfeunt per
partes axi vorticis remotiores aut viciniores;quia globuli
fecundi elementi, celeriùs in illis quàm in iftis rotantur,
ut antè diétum eft. -

Ac etiam ex eo quòdipfe yerjant yerfus medium cæ-„; $ti

li,ex partibus contrariis;uhae fcilicet ab Auftrali,aliæ à Bo. Äî
reali, dum interim totus vortex circa fuum axem, in unas ff%£t
lis vemiem
& eafdem partes movetur, manifeftum eft illas quæ ve- rio
- v - - -
contra
tet,modo
niunt à polo Auftrali, non in eafdem partes debere intor- jíí;.
tas effe, ac illas quæ veniunt à polo Boreali, fed planè in*
contrarias. quod animadverfione valde dignum puto;
quia hinc vires magnetis infrà explicandæ, præcipuè de
pendent. -

Sed ne quis fortè exiftimet, me fine ratione affirmare, .3gII.

tres tantùm ftrias in iftis primi elementi particulis effe£í.
poffè, cùm tamen globuli fecundi, non ita femper omnes**/****
fe mutuò poffint contingere, ut tantùm triangularia fpa
tia circa fe relinquant, velim hic notari, alia quævis loca
ampliora, quæ inter globulos iftos fæpe reperiuntur, ha
bcre femper fuos angulos, planè æquales iis trianguli FG,
- I, ac quantum ad cætera effe in
perpetuâ mutatione; adcò ut par
ticulæ ftriatæ primi elementi, per
illa tranfeuntes, eam etiam figu
ram quam defcripfimus, debeant
induere. Nam exemplicausâ,qua
- , tuor globuli ABCH, fe tangen
tes in pun£tis KLGE, relinquunt in medio fui fpatium
quadrangulare, cujus quifque angulus, eft omnino æqua
lis.
 136 Pr i N c 1 p 1 o r u M P H 1 L o s o p H 1 g
lis unicuique ex angulis trianguli FGI; cumque quatuor
ifti globuli moventur, fpatium iftud affiduè figuram mu
tat,fitque nunc quadratum, nunc oblongum,ac etiam in
terdum in duo alia fpatia triangularia dividitur; unde fit
ut materia primi elementi minùs agitata, quæ in eo ex
fiftit, ad unum vel duos ex ejus angulis debeat confluere,
ac refiduum fpatii relinquere mfateriæ mobiliori, & figu
ras fuas faciliùs mutanti, ut eas ad omnes iftorum globu
lorum motus accommodet. Atque fi fortè unum ex ejus
ramentis, in uno exiftis angulis exiftens, extendat fe ibi
verfus partem illiangulo oppofitam,ultra fpatium æqua
le triangulo FGI, debebit inde expelli, ac proinde immi
nui, cùm accidet ut tertius globulus tangat duos illos,
quiangulum in quo verfatur conficiunt. Nempe fi mate
ria minùs agitata, occupansangulum G, extendat fe ver
fus D ultra lineam FI,inde extrudetur à globulo C,atque
eatenus minuetur, cùm hic globulus C accedet ad B, ut
claudat triangulum G F I. Et quia particulæ primi ele
menti, quæ in eo maximæ funt, & reliquis minùs agitatæ, *
per longos coeli traétus tranfeundo,non poffünt non fæpe
ita verfari inter tres globulos ad fe invicem accedentes, :
non videntur poffe induere ullam figuram determina
,.,,, tam, & aliquandiu in ipfis permanentcm, praeter illam
Inter parti- quam defcripfimus.
;'£* * Etfiautemihae particulæ oblongæ ac ftriatae, valde diffe
aniip mi rant à reliquâ materiâ primi elementi, non tamen illas ab
mutiffimaw, hac diftinguimus,quandiu tantùm inter globulos fecundi
varia, effe - -

aliarum*.
it
verfantur; tum quia nullum peculiarem earum effeétum
- - - - - i - - v

Ά* ibi advertimus, tum etiam, quia multas alias, non multò

nes im pri
t* alimem- minores,nec celeriùs agitatas, in ea contincriarbitramur,
fo.
1U2\
 P A R S T E R T I A. 137
ita ut inter omnium minutiffimas & iftas ftriatas,innume
ri fint aliarum gradus, ut facilè ex inæqualitate viarum
quas perlabuntur, agnofci poteft.
Scd quando materia ifta primi elementi, ad corpus So- $$£%;
1is alteriufve fideris pervenit, ibi omnes ejus minutiæ ma- §££
ximè agitatæ, cùm nullis globulorum fecundi elementi?;£
obicibus impediantur, in fimiles motus confentire labo- ìnìj.
rant: Unde fit ut illae ftriatæ, nec non etiam aliæ multæ fj£
paulò minores,quc ob figuras nimis angulofas,molemve
nimis magnam,tantam agitationem refugiunt,abaliis mi
nutiffimis feparentur, ac fibi mutuò facilè adhærentes,
propter inæqualitatem fuarum figurarum, moles ali
quando permagnas componant, quæ intimæ cœli fuperfi
ciei contiguae , fidcri ex quo emerferunt adjunguntur, &
ibi refiftentes illiaétioni, in qua vim luminis confiftcre fu
prà diximus, fimiles funt illis maculis quæ in Solis fuperfi
cie confpici folent. Eadem enim ratione, quâ videmus a
quam liquorefque alios quofcunque, cùm igni admoti ef
fervefcunt,atque aliquas particulas diverfæ à reliquis na
turæ, ac minus ad motum aptas in fe continent, denfam
fpumam ex particulis iftis conflatam cmittere, quæ fupra
ipforum fuperficiem natare, figurafque admodum irre
gulares & mutabiles habere folct : ita perfpicuum eft ma
teriam Solis, utrimque ex cjus polis verfus eclipticam e
bullientem,debcre particulas fuas ftriatas,aliafque omnes
quæ facilè fibi mutuò adhærent, ac difficulter communi Xcv.

ipfius motui obfequuntur, ex fe tanquam fpumam expel- Hinc eo

lere. * - gnofci pr«
clpaa, ha
Atque hinc facile eft cognofcere,cur Solis maculæ non riim
- - - -

macu
foleant apparere circa cjus polos, fed potiùs in partib
\
us?
prietates. .
-

S. eclipticæ
 138 P R I N c 1 p 1 o R u M P H 1 L os o p H 1 e
eclipticæ vicinis; & cur figuras habeant valde varias&im.
certas; & denique cur in orbem circa Solis polos, fi non
tam celeriter quàm cjus fubftantia, fàltem fimul cum eâ
parte cœli quæ illi proxima eft,movcantur.
xÊ At verò, qucmadmodum plerique liquores eandem
Ë. fpumam,quam initio effervefcendo emittunt,rurfus poft
j. ca diutius cbulliendo reforbent & abfumunt; ita putan
Å dum eft, eadem facilitate quâ materia macularum è cor
pore Solis emergit, atque in ejus fuperficie cumulatur,
paulò pòft etiam imminui, & partim in ejus fubftantiam
refundi, partimque per coelum vicinum difpergi. (Non
enim ex toto Solis corpore, fed tantùm ex materia quæ
recens in illum ingreffà eft, maculæ iftae formantur.) Ac
reliqua materia quæ diutius in eo permanfit, jamque ut
ita loquar, excoéla eft & defæcata, fummâ vi femper gy
rans, partim eas quæ jam fàétæ funt abradit, dum interim
aliâ in parte novæ generantur,cx novâ materiâ Solem in
grediente : unde fit ut non omncs in iifdem locis appa
reant.Et fànè tota Solis fuperficies, partibus circumpola
ribus exceptis, materiâ ex qua componuntur tegi folet;
Atqui maculæ tantùm effè dicuntur, ubi materia illa eft
tam denfa & ftipata, ut vim luminis à Sole venientis no
tabiliter obtundat.
xcvii. Præterea poteft contingere, ut maculæ iftæ cùm funt
T,
t4ar - paulò craffiores & denfiores, priùs in fua circumferentiâ
3: 7iir. quàm in medio atterantur, à puriore materiâ Solis eas
Ί, circumfluente; ficque ut extremitates earum circumfe
^f?*reant. rentiæ, in acutum defincntes, cjus lumini perviæ fint:
• unde fequitur ipfas ibi Iridis coloribus pingi debere, ut
ante-hac de prifmate vitrco in Meteoris cap. 8. expli
Cul1,
 P M R S T E R T I M. 139
cui. Et tales aliquando colores in illis obfervantur.
Sæpe etiam contingit,ut materiaSolis circa maculas iftas xcviii.
fluehdo, fupra ipfàrum cxtrcmitatcs affürgat; tuncque, É,
inter illas & cœli vicinifuperficicm interccpta, cogitur ad facula,
motum folito cclcriorem : Eodem modo quo fluminum 7. §.
rapiditas femper eft major in locis vadofis & anguftis,
quàm in latis & profundis. Unde fequitur Solis lumen ibi
aliquantò fortius effe debcre. Atquc ita maculæ in faculas
converti folent, hoc eft, quædam folaris fupcrficiei par
tes, quæ priùs aliis erant obfcuriores, poftca fiunt luci
diores; Ac vice versâ, faculæ in maculas mutari videntur,
cùm, his unâ ex parte in fubtiliorem Solis materiam de
merfis, magna copia novæ materiæ aliâ ex parte ipfis ac
cedit,& adhæret.
Cùm autem iftae maculæ diffolvuntur, non abcunt in xcix.
minutias planè fimiles iis ex quibus fuerant conflatæ: fed #,
partim in tenuiores,ac fimul folidiores,five figuras minùs pºtuis di^
ângulofàs habentes;quo nomine admotum fint aptiores,“
& ideò facilè per mcatus, qui funt inter globulos coeli cir
cumjacentis, versùs alios vortices tendunt; partim in te
nuiffimas,quæ ex aliarumanguliserafæ, vel in puriffimam
Solis fubftantiam convertuntur, vel abeunt etiam versùs
coelum;partim dcniqucin craffiores,quæ ex pluribus ftria
tis, aliifve fimuljunétis compofitae, versùs cœlum expel
luntur,ubi cùm fint nimis magnæ ad tranfcundum per il
losanguftos meatus, quos globuli fecundi elementi circa
fe relinquunt, ipfa etiam globulorum iftorum loca fubin
grediuntur, & quia figuras habent valde irregularcs &
ramofas , non tam facilè ac illi globuli moveri pof
funt. -

S 2. ' Scd
 -

r4o PR 1 N c 1 p 1 o R u M P It I lo so p H 1 E
C. . Sed fibi mutuò nonnihil adhærentes, componunt ibi
£g* magnam quandam molem,rariffimam,& aëri(five potiùs
ÄÈÉirca ætheri) terræ circumfufo non abfimilem, quæ à Sole cir
Ἀ,â. cumquaque, fortè ufque ad fphæram Mercurii, vel etiam
?etur.Hiic- ultra illam, fe extendit. Nec tamen aether ifte in immcn
3'' ά, fum crefcere poteft, etiamfi novæ femper particulæ ex
patula, ad macularum diffolutione ipfi accedant, quia globulorum
7; fecundi elementi, per illud & circa illud continua agita
rfrri, tio, facilè poteft totidem alias diffolvere, ac rurfus in ma
teriam primi elementi convertere. Quippe omnes Solis
aliorumque fiderum maculas, ut & totum ætherem ipfis
circumfufum, quoniam ejus partes ad motum minùs
aptæ funt,quàm globuli fecundi elementi, ad tertium ele
mentum rcferimus. - -

„j; . Sed verò macularum produ&io vel diffolutio, à tam i

Tum produ. minutis & tam incertis caufis dependet , ut minimè fit
#;* mirandum, fi quando nullæ prorfus in Sole appareant,
pem à cau- vel fi è contrà nonnunquam fint tam multae , ut totum
£?* ejus lumen obfcurent. Ex hoc enim quòd pauca aliqua,ex
pendere. ramentis primi elementi, fibi invicem adhærefcant, fit u
nius maculæ rudimentum, cui facilè poftea plura alia
junguntur, quæ , nifi in priora illa impingendo, partem
fuæ agitationis amitterent, fibi mutuò non poffent adhæ
fere. - -

et, Notandumque eft maculas iftas cùm primùm gene

£££. rantur,effè corpora molliffima & rariffima,ideoque facilè
cula totum frangere impetum ramentorum primi elementi, quæ in
*!j!!!!!._ ipfàs impingunt, & illa fibi adjungere ; Paulatim autem
/ídua tegere - - - -

£jj.** poftea interiorem earum fuperficiem, continuo motu

fubftantiae folaris cui contigua eft, non tantùm abradi &
perpoliri,
 P A R S T E R T I A. 141
perpoliri, fed etiam condenfari & indurari, aliâ interim
earum fuperficie quae coelo obverfa eft , molli & rarâ
remanente; Ideoque ipfas non facilè diffolvi, ex eo quòd
materia Solis interiorem earum fuperficiem lambat,
nifi fimul etiam earum oras circumfluat, & tranfcen
dat, fed contrà potiùs femper augeri, quamdiu iftae ea
rum orae,fupra Solis fuperficiem eminentes,ejus materiæ
occurfu non denfantur. Hincque poteft contingere,ut ali
quando una & eadem macula, fupra totam fuperficiem
alicujus fideris fe extendat, ibique diu permaneat, priuf
quam diffolvi poffit. -

Sic referunt quidam hiftorici,Solem aliquando per plu- Curcf.

Sol ali
res dies continuos, aliquando etiam per integrum an- Ä%.
num, folito pallidiorem, Lunæ inftar, fine radiis lucem %%;
triftem præbuiffe. Notarique poteft multas ftellas nunc £*
minores majorefve apparere, quàm olim ab Aftrono-;:::.
mis dcfcriptæ funt ; cujus non alia ratio effè videtur, magnitudi- •
quàm quòd pluribus paucioribufve maculis earum lux T„.
obtundatur. - sentur.

Quin-etiam fieri poteft, ut aliquod fidus tot & tam den- cę.
fis maculis involvatur,ut vifumnoftrum prorfuscffugiat:£7#.
Sicq; olim Plejades numeratæ funt feptem, quæ jamfex ##.
tantùm confpiciuntur. Itemque fieri poteft, ut aliquod fi- f afja- *
dus nobis antea non vifum,breviffimo tempore atq; exim-“
provifo, magnâ luce affulgeat. Nempe fitotum ejus cor
pus ingenti & crafsâ maculâ fuerit haétenus conteétum,
jamque accidat ut materia primi elementi, folito copio
fiùs adillud affluens,fupraexterioremiftius macule fuper
ficiemfe diffundat,breviffimo tempore totamconteget;at
que tunc iftud fidus non minorem lucem exfe emittet,
S 3 . quàm
 14*. P R I N c I p I o R U M P H I L o s o p H I ae
quàm fi nullâ planè maculâ involveretur;Potcftq; poftea,
vel diu æquè fulgidum rcmancre, vel paulatim rurfus ob
fcurari.Sicque contigit in fine anni 1572,quandam ftellam
priùs non vifam, in figno Caffiopejae apparuiffe, quæ ma
ximam initio habuit lucem, & fenfim poftea obfcurata,
initio anni 1574 difparuit. Ac etiam aliæ nonnullæ in cœlo
jam lucent, quæ olim non apparebant : quarum rerum
caufa hic fufiùs eft explicanda.
cv.
Multos effè
Sit exempli causâ, fidus I circumquaque teétum ma
meattat

in maculir,
per quos li- -

berè tranf
eunt parti
cul* Aeria
34.

culâ defg, quæ non poteft efTe tam denfà,quin poros five
nìcatus habcat permultos, per quos omnis materia primi
clcmcnti, etiam illa quæ conftat particulis ftriatis fupra
- dcfcriptis,
 P A R s T E R T I A. 143
defcriptis, tranfire poffit. Cùm enim in principio fuae ge
ncrationis fuerit molliffima & rariffima, talcs pori facilè
inipfaformati funt;cumque poftea denfabatur, particulæ
iflae ftriatæ, aliæque primi elementi, continuò per illos
tranfèundo, non permiferunt ut planè clauderentur; fed
tantùm eo-ufque anguftati funt, ut nullæ materiæ parti
culae,ftriatis primi elementi craffiores, viam per ipfos ha
bere poffint: ac ctiam ut ii meatus, qui particulas ftriatas
ab uno polo venientes admittunt, non aptæ fint ad caf
dem fi regrederentur, nec etiam ad illas quæ veniunt ab
alio polo,& contrario modo funt intortæ, recipiendas.
Nempe particulæ ftriatæ primi clementi,venientes non JCVT.
ab uno aliquo punéto duntaxat, fed à tota coeli regione 5££.
quæ eft verfus polum A, & tendentes non verfus unicum fj.
pun&um l,fed verfus totum medium cœli HIQ,formant 377.
fibi mcatus in maculâ defg, fecundùm lineas reétas axi £gg.
• fdparallelas, vel nonnihil utrimque verfus d.convergen- retrogregi .
tc§; horumque mcatuum aditus, in tota cjus fuperficiei" **"*
medictate efg fparfi funt, & exitus in aliâ medietate edg;
ita fcilicet ut particulae ftriatæ venientcs à parte A, facilè
quidem ipfos ingredi poffint per partem efg, & egrcdi
per advcrfam edg, non autem unquam rcgredi per hanc
edg, nec egredi per efg: Quia cùm tota ifta macula, non
conflet nifi ex ramcntis primi elementi minutiffimis, quæ
fibi mutuò adhaerentia, quofdam quafi ramulos compo
nunt, particulæ ftriatæ veniéntes à partef, iftorum ramu
lorum extremitates, fibi in meatibus iftis occurrentes,in
flcétere debuerunt verfus d;ideoque fi per eofJem meatus
eis cffet regrediendum, à d verfus f, iflae ramulorum ex
trcmitates nonnihil affurgentes ipfarum tranfitum impe
dirent.
 144 - P R I N c I p I o R u M P II 1 L o s ο Ρ Η I ae
evit. dirent.Eodemque modo particulae ftriatæ venientes à par
cur etiam te B, meatus alios fibi excavarunt, quorum ingrcffus in
Âï, totâ fuperficic edg fparfi funt,& egreffüs in adverfa efg.
*** fele,
mom tramf.
Notandumquc eft iftos etiam mcatus, cochlcarum in
-

ÂÃÄ' ftar effè excavatos, ad formam particularum ftriatarum

ij, quas admittunt,idcoque illos qui unis patcnt, non patere
meat faA, - w - - - -

jam jus aliis à polo oppofito venientibus, & contrario modo in

•veniunt ab tortis
alio. - -

6)
cvi d11. Ita igitur materia primi elementi, utrimque ex polis
- - - -

Ë" per iftos meatus, ad fidus I poteft pervenire; ac quia ejus

primi ele
menti,per
iffo* neat*
fluat.

particulae ftriatæ, cæteris funt craffiores, ideoque majo

rem habent vim, ad pergendum fecundùm linéas reéîas,
nOn
 | P A R S T E R T I A. 145
- | non folent in eo manere,fed ingreffae perf.protinus egre
diuntur per d, atque ibi occurrentes globulis fecundi ele
menti, vel materiæ primi à B venienti, non poffùnt ultc
riùs pergere fecundùm lineas reétas,fed, in omnes partes
reflexæ, per ætherem circumfufum xx, verfus hemifphæ
rium efg revertuntur; & quotquot ingredi poffunt mca
tus maculæ, vel macularum, quæ ibi fidus iftud tegunt,
per illos rurfus progrediuntur abfad d;ficque affiduè per
medium fidus tranfeundo, & per ætherem circumfufum
redeundo, quendam ibi quafi vorticem componunt. Quæ
verò ab iftis meatibus capi non poffunt, vcl occurfu parti
cularum hujus ætheris diffolvuntur,vel per partes vicinas
Eclipticæ QH, in coelum abire coguntur. Quippc notan
dum eft particulas ftriatas, quæ fingulis momentis ad fu
perficiem fideris I appellunt, non cffe tam multas, ut re
pleant omnes meatus, ad menfuram fuam excavatos in
maculis efg; quia etiam in cœlo non replent omnia inter
valla, quæ funt inter globulos fecundi elementi, fed ma
gna copia fubtilioris materiæ, illis admixta effe debet,
propter variosiftorum globulorum motus; quæ materia
fubtilior cum ipfis ingrederetur iftos meatus,nifi particu
læ ftriatæ, ab alio fideris hæmifphærio reflexæ, majorem
haberent vim ad illos occupandos. Quæ verò hic de par
ticulis ftriatis, per hemifphærium efg ingredientibus funt
diéta, de iis etiam quæ ingrediuntur per hemifphærium
edgfunt intelligenda , quòd ncmpe fibi alios meatus, à
prioribus planè diverfosexcavârint,per quos fempcr plu
rimæ fluunt à d verfùs f, in fidere I ac maculis ipfum cir
* cumdantibus;& deinde in omncs partes reflexe per æthc
rem xx reYertuntur ad d, cùm interim tot diffolvuntur,
T* vcl
 146 P R I N c 1 p 1 o R u M P h 1 los o p h 1 e
vel exeunt verfus eclipticam, quot novæ à polo Bacce
dunt.
sìÄ; Refiduum autem materiæ primi elementi, quod in fpa
åìam mea. tio I continetur, circa axem fdgyrando, femper inde re- '
££* cedere conatur; ideoque quofdam exiguos mcatus fibi ab
interfecent. initio formavit, femperque poftea confervat in macula
defg, qui priores decufàtim interfecant, & per quos ali
quidiffius materiæ folet effluere, quia femper aliquid per
priores, fimul cum particulis ftriatis ingrcditur. Cùm e
nim omnes maculæ partes fibi invicem adhæreant, non
poteft circumferentia defg,nunc major fieri,nunc minor:
ideoque femper æqualis quantitas materiæ primi elemen
- ti,debet in fidere I contineri.
$u$, Et ideò etiam illa vis, in qua lumen confiftere fuprà di
jii. ximus, vel nulla prorfus in ipfo, vel non nifi admodum
j'"f! debilis effe poteft.Nam quatenus ejus matcria circa axem
poffit
ire,
tranf fd rotatur,
maculâ vis omnis&qua
frangitur, recedere conatur
ad globulos ab ifto axe,in
fecundi elementi non
pertingit;nec etiam illa, qua ejus particulae ftriatæ,ab uno
polo venientes,reétà verfus alium tendunt,quicquam po
teft præftare; non modò quia iftae particulæ valde exiguæ
funt, rcfpcétu globulorum coeleftium in quos impingunt, '
ac etiam aliquantò tardiùs, quàm reliqua materia primi
elementi moventur; fed præcipuè quia illæ quæ ab uno
polo veniunt, non magis iftos globulos in unam partem
propellunt, quàm aliæ ex alio polo venientes, in adver
ex, fam. - -

Defcriptio Materia autem coeleftis in toto vortice,hoc fidus I cir

Ë. cumjacente, comprehenfa, fuas interim vires poteft reti
^ffarenii, nere, quamyis fortè illæ nonfufficiant, adfenfum luminis
- 1I]
 - P- A R S T E R T I A. 147
in oculis noftris excitandum : fierique poteft ut interim
iftevortex,prævaleat aliis vorticibus fibivicinis,& fortiùs
illos premat quàm ab ipfis prematur. Unde fequeretur
' fidus I augeri dcbere, nifi macula defg illud circumfcri
bens,id impediret. Nam fijamcircumferentia vorticis I fit

AYBM, putandum cft ejus globulos, circumferentiæ ifti

proximos, eandem habere vim ad progrediendum ultra
ipfam, versùs alios vortices circumpofitos, ac globulos .
horum vorticum ad progrediendum verfus I, non majo
rem nec minorcm: haec cnim unicâ ratio eft, cur ejus cir
cumferentia ibi potiùsquàm alibi terminetur. Si autcm
caeteris immutatis, contingat ut minuatur illa vis qua,
Tz exempli
 148. P R I N c 1 p 1 o R u M P H I los o p H 1 e
p.
exemplicausâ,materia vorticis O,tendit verfùs I(hocque
variis ex caufis poteft contingere, ut fi ejus materia in

alios vortices tranfeat, vel multæ maculæ circa fidus in O

exiftens generentur, &c.) neceffe eft ex legibus natu
ræ,ut globulivorticis I qui funt in circumferentia Y, ultra
ipfam pergant verfus P;&, quia reliqui omnes qui funt in
ter I & Y, eò verfùs etiam tendunt, inde augeretur fpa
tium in quo eft fidus I, nifi macula defgipfum termina
ret; fed quia hæc macula non permittit illud augeri, glo
buli coeleftes ei proximi, paulò majora folito intervalla
circa fe relinquent, & plus materiæ primi elementi iniis
intervallis continebitur,quæ quandiuin ipfis erit difperfa,
- - nOn
 P A R s T E R T I A. I 49

non magnas vires habere potcft. Si autem contingat par

ticulas primi elementi, per poros maculæ exeuntes, & in
globulos illos impingentes, vel aliam quamvis caufam,
aliquos ex iftis globulis à maculæ fuperficie fejungere,
materia primi elementi fpatium intermedium ftatim rc
plens, fatis virium habebit, ad alios globulos iftis vicinos,
ab eadem maculæ fuperficie fejungendos;& quò plures ab
illâ ita fejunget,eò plus virium acquiret: ideoque breviffi
mo tempore,ac tanquam in momento,fupra totam iftam
fuperficiem fe diffundet ; ibique non aliter gyrans, quàm
ea quæ intra maculam continetur, non minori vi pellet
globulos coeli circumpofitos, quàm eofdem pelleret
ipfum fidus I, fi nulla macula eum involvens cjus aétio
nem impediret: Atque ita magnâ luce ex improvifo ful
gebit.
Jam verò, fi fortè contingat, iftam maculam effè tam GXII,
tenucm & raram, ut à materiâ primi elementi,fupra cjus £j!;.
exteriorem fuperficicm fic effusâ, diffolvatur, non facilè!!!!!!f*
- - 4rentt4.

poftea fidus I rurfus difparebit : ad hoc enim opus effet,

ut nova, macula ipfum totum rurfus involveret. Sed fi
craffior fit quàm ut ita queat diffolvi, denfabitur exterior
ejusfuperficies,ob impulfum materiæ ipfàm circumfluen
tis: atque interim fi mutentur caufae, ob quas priùs minu
ta fuerat illa vis, quâ materia vorticis O tendit verfùs I,
jamque è contra augeatur, repelletur rurfus materia vor
ticis I, à P verfùs Y, & hoc ipfo materia primi elementi,
fupra maculam defg diffufa minuetur, & fimul novæ ma
culæ in ejus fuperficie generabuntur, quæ paulatim ipfius ,
lumen obtundent;& denique ficaufa perfeveret planè to!
lent, atque omnem locum iftius materiæ primi elcmenti
: - T3 occupabunt.
 158 PR INcIp 1oRuM Ph 1 Losop H re
occupabunt.Cùm enim globuli vorticis I, qui funt in ex i
teriori ejus circumferentia APBM, magis folito pre
mcntur, magis etiam prement illos, qui funt ininteriori

circumferentia xx, quique ita preffi, & ramofis particulis

' aetheris illius, quem circa fidera generari diximus, inter
texti,non facilem tranfitum præbebunt particulis ftriatis,
aliifve non minutiffimis materiæ primi elementi, fupra
cxrir. maculam defg diffufae : unde fiet, ut ipfæ ibi perfacilè in
ij* maculas congregentur.
amarefeltas -

multos , Obiterque hiceft notandum,particulas ftriatas in omni

Έ;, bus iftis macularum corticibus continuos fibi meatus ex
*i*i*** cavare, ac per omnes fimul, tanquam per unam
«A%^VA**. -
folam
maculam,
 P A R S T E R T I A. 151
maculam, tranfire. Formantur enim iftae maculæ ex ipsâ
materiâ primi elementi , & ideò initio funt molliffimae,
iftifque ftriatis particulis facilem viam præbent. Quod
idem de æthere circumfufo dicinon poteft: quamvisenim
craffiores ejus particulæ, nonnulla etiam iftorum mea
tuum veftigia retineant, quoniam ex macularum diffolu- .
tione genitæ funt; quia tamen motui globulorum fecundi
elementi obfequuntur, non femper eundem fitum fer
vant,nec ideò particulas ftriatas reétà pergentes, nifiad
modùm difficulter,admittunt.
Sed facilè fieri poteft,ut eadem ftella fixa per vices appa- . cxiv.
reat & difpareat,fingulifque vicibus quibus apparebit, no- £;a
vo vortice macularum involvatur. Talis enim alternatio per vicé
-- - - - - - apparere ac
eft naturæ valde familiaris, in corporibus quæ moventur;ÂÃÄ.
ita fcilicet ut cùm ab aliqua causâ, verfus certum termi
num impulfafunt, non in eo fubfiftant, fed ulteriùs per
gant;donec rurfus ab aliâ causâ verfus ipfum repellantur.
Ita dum pondus funi appenfum, vi gravitatis ab uno la
tere ad perpendiculum fuum defcendit, impetum acqui
rit, à quo ultra iftud pcrpendiculum in oppofitum latus
fertur, donec rurfus gravitas ifto impetufuperato, illud
verfus perpendiculum moveat, & inde novus in eo impe
tus oriatur. Ita vafe femel moto, liquor in eo contentus
multoties it & redit, antequam ad quietem reducatur; Et
ita cùm omnes coelorum vortices in quodam æquilibrio
confiftant, ubi unius materia femel ab ifto æquilibrio re
ceffit, poteft multoties nunc in unam, nunc in adverfam
partem excurrere,antequam ab ifto motu quiefcat.
Fieri etiam poteft ut totus vortex, in quo talis aliqua _cxv.
ftcllafixacontinetur, ab aliiscircumjacentibus vorticibusj7*
- abforbcatur, vorticem,
 15. P R 1 N c 1 p 1 o R u M P H 1 L o s o P h 1 ae
;„.„;u, abforbcatur, & ejus ftella in aliquem exiftis vorticibus
- £! abrepta,mutcturinPlanetam vel Cometam.Ncmpe duas .
}ijj. tantùm caufas fuprä invcnimus, quæ impediant ne uni
vorticcs ab aliis deftruantur;harumque una, quæ confiftit
in eo, quòd materia unius vorticis objeétu vicinorum im
pediatur,nc verfùs alium quem poffit evagari, non poteft
in omnibus locum habcre. Nam fi exempli causâ,materia
vorticis S à vorticibus L & N ita utrimque prematur, ut
hoc impediat ne verfus D ulterius progrediatur, non po
tcft câdcm ratione impcdiri à vortice D, ne fe diffundat
verfus L & N, nec etiam ab ullis aliis, nifi qui fint ei vici
niorcs, pro ratione fuae magnitudinis; atque adeò in o
mnium maximè vicinis non habet locum. Altera autem
caufa, quòd nempe materia primi elementi, in centro
cujufque vorticis fidus componens, globulos fecundi
circa illud exiftentes,à fe repellat verfùs alios vortices yi
cinos,locum quidem habet in omnibus iis vorticibus,quo
rum fidera nullis maculis involvuntur; fed non dubium
cft, quin denfiorum macularum interventus cam tollat;
præfertim earum,quæ plurium corticum inftar fibi mutuò
incumbunt. - -

.xv, Atque hinc patet non effè quidem periculum, ne ullus

£gomodo vortex ab aliis vicinis deftruatur, quamdiu fidus quod in
;!Τ* ccntro fuo habet, nullis maculis cft involutum; fcd, cùm
£# illis tegitur & obruitur, pendere tantùm à fitu, quem ifte
ÄÄ vortex inter alios obtinet, ut vel citiùs vel tardiùs ab ipfis
£.£! abforbcatur. Nempe fi talis fit cjus fitus, ut vicinorum a
'liorum vorticum curfui valde rcfiftat, citiùs ab illis de
ftruetur, quàm ut multi macularum cortices, circa ejus
fidus dcnfari poffint; fed fi minori fit ipfis impedimento,
lcntè
P A R S T E R T I A.

|
*•• • • ••
|
-

|
|
-

-
 154 P r 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 lo so p H 1 £
lentè tantùm minuetur;interimque maculæ , fidus in ejus
medio pofitum obfidentes, denfiores fient, plurefque ac .
plurcs,tam fupra quàm etiam intra illud congregabuntur.
Sic exempli causâ, vortexN ita fitus eft,ut apcrtè curfum
vorticis S magis impediat, quàm ulli alii vicini : quapro
pter fàcilè ab hoc vortice S abripietur, ftatim atque ali
quot maculis illius fidus erit involutum:ita fcilicet, ut cir
si, cumferentia vorticis S, quæ jam terminatur lineâ OP Q,
Yids fig: terminetur poftea lineâ ORQ; totaque materia,quæ con
**"* tinetur intrà lineas OP Q & ORQ, ei accedat, cjufque
curfum fequatur; reliquâ materiâ quæ eft inter lineas OR
Q & OMQ, in alios vicinos vorticcs abeunte. Nihil enim
aliud vorticem N in eo fitu, in quo nunc effe fupponitur,
poteft confervare, quàm magna vis materiæ primi ele
menti, in cjus centro exiftentis, quæ globulos fecundi cir
cumquaque ita propellit, ut cjus impulfui potiùs quàm
motibus vicinorum vorticum obfequantur: quæ vis inter
ventu macularum debilitatur,& frangitur.
Sy } Vortex autem C inter quatuor SF G H, duofque alios

jÉ M & N, qui fupra iftos quatuor intelligendi funt, ita eft

maculs cir- conftitutus, ut quamvis denfae
ca aliquam - -

fellam effe maculæ circa ejus fidus congre

;j;'
equam e-
gentur , nunquam tamen totus
- - - -- -

fu4 vortex poffit everti,quandiu iftifex funt

deßruatur. viribus inter fe æquales. Quippe'
fuppono vortices S,F,& tertium
M ipfis incumbentem fupra pun
§&tum D, circa propria centra gy
äääöº' rare, à D verfus C: itemque tres
alios GH & fextum N, fupra ipfos pofitum, verti ab E
verfus
 P A R S T E R T I A. I 55
verfus C; vorticem autem C, ita inter hos fex effe confli
tutum, ut ipfos folos tangat, & ejus centrum ab eorum
fexcentris æquidiftct, axifque circa quem gyratur, fit in
lineâ DE. Qua ratione iftorum feptem vorticum motus
inter fe optimè conveniunt; & quantumvis multis macu
lisfidus vorticis C obruatur, adeò ut perexiguas, vel et
iam planè nullas habeat vires, ad globulos cœli circa fe
pofitos fècum in orbem rapiendos; non tamen ulla eft ra
tio, cur aliifex illud è loco fuo expellant, quamdiu intcr
fefunt æquales. - - -

Sed ut fciamus, quopa&o tam multæ maculæ circa il- gxy;i.

fud generari potuerint, putemus ipfum initio non mino- jî.
rem fuiffe, quàm unum ex aliis fex ei circumjacentibus, Ί':*
ita ut circumferentiam fuam ufque ad punéta 1234 ex- -

tenderet; fidufque permagnum in centro fuo habuiffe, ut

pote quod componebatur ex materiâ primi elementi,
quae per D ex tribus vorticibus S, F, M, & per Eex tribus, §.
aliis G, H, N, verfus C reétà tendebat, & inde non regre- pigtiic.
diebatur, nifi in eofdem illos vortices verfus K & L; adeò
ut iftud fidus fatis virium habere potuerit, ad totam ma
teriam coeli 1234, fecum in gyrum agendám. Sed quia,
propter inæqualitatem, & incommenfurabilitatem quan
titatum & motuum, quæ in aliis partibus univerfi reperi
tur,nihil in perpetuo æquilibrio ftarepoteft,ubifortè vor
tex C minus virium habere coepit, quàm alii circumja
centes, pars ejus materiæ in ipfos migravit, & quidem
cum impetu; ita ut ea pars quæ fic migravit, fuerit major
quàm ifta inæqualitasexigebat,ideoquerurfus poftcanon
nihil materiæ, inipfum ex aliis remigravit, atque ita pcr
vices. Cumque interim multi macularum cortices, circa
V 2, cjus
 156 P R I N cI r 1 o Ru M PH IL oso p H 1 e
ejus fidus generarentur, magis ac magis illius vires mi
nuebantur, & idcirco fingulis vicibus, minus materiæ in
*e*r**
illum regrediebatur quàm abi
pfo exiiflèt, donec tandem per
exiguus evaferit, vcl etiam totus
fuerit abforptus, folo cjus fide
re excepto, quod multis maculis
circumvallatum, in materiam a
iorum vorticum abire non po
teft, nec etiam ab iftis aliis vorti
cibus è loco, in quo eft, extrudi,
quamdiu ifti vortices funt inter fe æquales. Sedinterim
ejus maculæ magis ac magis denfari debent, ac tandem
ubi unus aliquis ex vicinis vorticibus, aliis major & po
tentior evadet, ut fi vortex H extendat fuam fuperfi
ciem ufquc ad lineam 567, tunc facilè hic vortex H to
tum fidus C, non ampliùs fluidum & lucidum, fed, Co
metæ vel Planetæ inftar, durum & opacum, fecum ab
ducet.
gî Jam verò confiderandum eft , qua ratione debeat
§eiafiva, moveri talis globus opacus & durus, ex multarum ma
£Ί"cularum congerie compofitus, cùm primùm ab aliquo
vel in Pla- vortice fibi vicino abreptus eft. Nempe ita gyrat cum
“ materiâ à qua abripitur ; ut quandiu minus habet agi
tationis quàm ipfa, versùs centrum circa quod gyrat
detrudatur. Et quia omnes partes ejufdem vorticis non
eadem celeritate moventur, nec funt ejufdem magni
tudinis; fed à circumferentiâ ufque ad certum termi
num earum motus gradatim fit tardior, ac deinde ab
ifto termino ufque ad centrum gradatim fit celerior,
& ipfae
 P A R s T E R T I A. 1 57
& ipfae funt minutiores, ut fuprà diétum eft : Si glo
bus in illo vortice defcendens adeò fit folidus, ut, priuf
quam pervenerit ad terminum in quo partes vorticis
omnium tardiffimè moventur, acquirat agitationem æ
qualem agitationi earum partium , inter quas verfà
tur , non ulteriùs defcendit, fed ex illo vortice in alios
tranfit , & eft Cometa ; Si verò minus habcat foliditatis,
atque idcirco infra terminum illum defcendat, ibi poftea.
ad certam diftantiam à fidere, quod illius vorticis cen
trum occupat,femper manens, circa ipfum rotatur, & cft
Planeta. -

Putemus, exempli causâ, materiam vorticis AEIO, cxx.

nunc primùm fecum abripere Sidus N, & confideremus §£*
verfus quam partem illud feret. Ncmpe cùm omnis j!:i;
ifta matcria gyrct circa centrum S, ideoque inde rece- ;;;::
dere conetur, ut fuprà explicui , non dubium eft quin*/*.
ea quæ jam verfatur in O, pergendo per R ad Q, de
trudat hoc fidus fecundùm lineam reétam verfus S: At- .§.
que ex naturâ gravitatis infrà explicandâ, intelligetur Χί
iftum motum fideris N, alteriufve cujufvis corporis, ver
sùs centrum vorticis in quo verfatur, dici poffe ejus de
fcenfum. Sic, inquam, ipfum detrudit initio, cùm non
dum intelligimus in eo effe alium motum; fed ftatim
etiam illud circumquaque ambiendo, fecum defert mo
tu circulari ab N verfus A; cumque hic motus circularis,
ci det vim recedendi à centro S, pendet tantùm ab ejus
foliditate, ut vel multùm defcendat verfus S, nempe fit
perexigua fit ejus foliditas;vel contrà,fi magna fit,abSre
cedat.

r 3 Per
 P R I N c I P I o R u M P H I los o P H I £
-
- - -
- - • •.
-- -
- -
- - - - -• .

• - . - - - - - - -

:
i :i -:

,• • , • • • • •
.• • •• • •• •

-
-
-
-
-
 - P A R S T E R T I A. ' I 59

-
Per foliditatem hic intelligo, quantitatem materiæ ter- cxxt.
- - 6) i
tiielementi, ex qua maculæ hoc fidus involventes com- j, corporum

ponuntur,cumcjus mole& fuperficie comparatam.Quip- folidita

pe vis, quâ materia vorticis AEIO, id defert circulariter £££*
circa centrum
fecundùm S, æftimanda
quam eft àquia
ipfi occurrit; magnitudine
quò majorfuperficiei, #i
eft ifta fu- £" t •

perficies,cò plus materiæ in hoc agit. Vis autcm, quâ ifta

materia vcrfus idem centrum S ipfum pellit, aeftimanda
eft à magnitudine fpatii quod ab eo occupatur. Quamvis
enim omnis illa materia, quæ eft in vortice AEIO, cone
tur recedere ab S, non tamen omnis agit in fidus N, fed
tantùm ea ejus pars,quæ reipsâ inde recedit,cùm hoc ac
cedit; hæcque cft æqualis fpatio quod ab eo fuit occupa
tum.Denique vis quam idem fidus N, à proprio fuo motu
acquirit, ad perfeverandum in eodem illo motu, quam
; ipfiusagitationem voco,non aeftimanda eftab ejus fuper
ficie, nec à totâ ejus mole, fed tantùm ab eâ ejus molis
parte, quæ conftat materiâ tertii elementi, hoccft, parti
culis materiæ fibi mutuò adhærentibus,ex quibus maculæ
ipfum involventes componuntur. Quantum enim ad ma
teriam primi, vel etiam fecundi elementi, quæ in eo eft,
cùm affiduè ex ipfo egrediatur, & nova redeat in locum
exeuntis; non poteft nova ifta materia accedens vim reti
nere, quae priori jam egreffae fuit impreffa, & præterea
vixulla ei fuit impreffà,fed tantùm motus, qui aliunde in
eâ erat, determinatus eft verfus certam partem ; atque
hæc determinatio à variis caufis affiduè poteft mutari. -

Sic videmus hic fupra terram aurum, plumbum & alia $.

metalla, cùm femel mota funt,majorem agitationem,five non à folâ
majorem vim ad perfeverandum in fuo motu retinere, jg*
quam
 16o P R i N c 1 p 1 o R u M P H 1 L o s o p H i ae
ftudi- v - - - v. - - - -

:££, quàm ligna & lapidcs cjufJem magnitudinis & figuræ;

ÅT ac etiam idcirco magis folida cffe putantur, five plus
habere in fe materiæ tertii elementi, ac pauciores poros
qui materiâ primi & fecundi replentur. Sed auri glo
bulus effè poteft tam minutus, ut non tantam vim ha
biturus fit, ad motum fibi impreffum retinendum, quàm
globus lapideus vel ligneus multò major. Poteftque
etiam maflà auri tales figuras induere, ut globus ligneus
ipsâ minor, majoris agitationis fit capax ; ncmpe fiex
tendatur in fila aut braéteas, aut fpongiæ inftar mul
tis minutis foraminibus excavetur, aut quocunque alio
modo plus fuperficiei acquirat, pro ratione fuae mate
riæ & molis, quàm ille ligneus globus.
§¤¤ Atque ita fieri poteft ut Sidus N, quamvis mole per
j'. magnum , & fatis multis macularum corticibus invo
leftes , inte- lutum , minus tamen habeat foliditatis , five minus
gro aliquo - - - - v -

jÃÄÈ aptitudinis ad motus fuos retinendos , quàm globuli

4'*. *ff* materiæ fecundi elementi ipfum circumjacentes. Hi e
f/* „ globuli pro ratione fuae magnitudinis , funt om
nium folidiffimi qui cffe poffint ; quia nullos in ipfis mea
tus, aliâ materiâ folidiori repletos intelligimus ; & fi
guram obtinent fphæricam , quæ omnium minimùm
habct fupcrficiei , pro ratione molis fub fe contentæ,
ut Geometris eft fatis notum. Et præterea, quamvis
fit permagna difparitas inter ipforum exiguitatem, &
magnitudinem alicujus fideris , hæc tamen ex parte
compenfatur , eò quòd non vires fingulorum cx iftis
globulis, fed plurium fimul, iftius fideris viribus op
ponantur. Cùm enim illi cum aliquo fidere, circa cen
trum
 P A R S T E R T I A. I6I
trum S rotantur, tenduntque cmnes , nec non et- ,
iam iftud fidus, ut ab S reccdant, fi vis inde recedendi
quæ eft in{idere, fuperet vires fimuljunétas, quæ funt
in tot ex iftis globulis, quot requiruntur ad fpatium
quod fidus occupat, replendum ; tunc ipfum recedet ab
S, efficietque, ut ifti globuli in locum fuum defcendant ;
& contrà, fi illi plus habeant virium, ipfum versùs S ex
pellent. -

Fieri enim etiam facilè poteft, ut fidus N multò plus cxxiv.

habeat virium, ad perfeverandum in fuo motu fecun- §£ %.
dùm lineas reétas,
circumjacentes quàm globuli
, etiamfi minùs materiæ tertii elemen- £%
materiæ cœleftisipfum nùs folidi.

ti in eo contineatur, quàm fecundi, in tot cx iftis glo

bulis, quot requiruntur ad fpatium ipfi æquale occu
pandum. Quia cùm fint à fe mutuò disjunéti, & varios
habeant motus ; quamvis junétis viribus in illud agant,
non pofTunt tamen omncs fuas vires, ita fimul junge
re, ut nulla earum pars inutilis fiat : contrà autem o
mnis materia tertii elementi, ex qua maculæ hoc fidus
involventes, aërque ipfum ambiens componuntur, u
nam tantùm maffùm facit , quæ cùm tota fimul mo
veatur, tota ctiam vis, quam habct ad perfeverandum
in fuo motu ,. versùs eaflcm partes tendit. Similem
que ob caufam, videre licet in fluminibus , fragmenta
glacici vel ligna quæ aquæ innatant , majori vi perfe
qui curfum fuum, fecundùm lineas rc&tas, quàm ipfàm
aquam , & ideò folere multò fortiùs in riparumi fi
nus impingere : quamvis minus materiæ tertii elemen
ti in iis contincatur , quàm in mole aquæ ipfis æ
quali. - - .
- X Dcnique
 16. PRr N c I p 1 o R uM P H 1 L osopH 1 e
cxxv. Denique fieri poteft,ut idem fidus minus habeat folidita
É* tis, quàmquidam globulicœlefles,& magisquàmaliipau
ât
al
alique lò minores;tum propter jam diétam rationem,tum etiam
- • ' • • • • - - v - -

£:£ qtiia, licèt non magis nec minùs fit materiæ fecundi ele
minùs, menti, in iftis globulis minoribus fimul fumptis, quàm in
majoribus, cùm æquale fpatium occupant, eft tamen in
ipfis multò plus fuperficiei; & propter hoc à materiâ pri
mi elementi,quæ angulos iis interjeétos replet,nec nonet
iam à quibuflibet aliis corporibus, faciliùs à curfu fuo re
vocantur,atque verfus alias partes defleétuntur,quàm alii
majores.
5.$y; Jam itaque fi ponamus fidus N, plus habere foliditatis
£â, quàm globulos fecundi elementi, fatis remotos à centro
****** vorticis S; quos fupponimus omnes effe inter fe æquales,
poterit quidem initio in varias partes ferri , & magis vel
minùs accedere verfus S, pro variâ difpofitione aliorum
vorticum, à quorum viciniâ difcedet;poteft enim diverfi
modè ab ipfis retineri vel impelli;ac etiam pro rationefuae
foliditatis, quæ quò major eft, eò magis impedit ne aliae
caufae, poftea ipfum defleétant de eâ parte, in quam pri
mùm dire&um eft. Veruntamen non valde magnâ vi po
teft impclli à vicinis vorticibus,quia fupponiturjuxtaillos
priùs quieviffe; nec ideò etiam ferri contra motum vorti
cis AEIO,verfus eas partes quae funt inter I & S,fed tan
tùm verfus illas quæ funt inter A & S; ubi tandem debet
pervenire ad aliquod punétum, in quo linea quam motu
fuo defcribit, tangat unum ex iis circulis, fecundùm quos
materia coeleftis circa centrum S gyrat; & poftquam eò
pervenit, ita curfum fuum ulteriùs perfequitur, ut fem
per magis & magis recedat à centroS, donec ex vortice
AEIO
 * .** ETETTE -
*•.
------
* •|
|
-•
-
•• • • •••
*• • •• • • • •
P A R s T E R t I A.

2,
X
 164 P R 1 N c I p I o R U M P H I L o s o p h 1 e.
A E I O in alium migret. Ut fi moveatur initio fecun
dùm lineam N C, poftquam pervenit ad C, ubi hæc li
nea curva N C tangit circulum, qui ibi defcribitur à glo
bulis fecundi elementi circa centrum S ; non poteft non
ftatim recedare abS, per lineam curvam C 2.; fitam inter
hunc circulum , & rcétam eum in pun&o C tangen
tem. Cùm cnim delatum fit ad C, à materiâ fecun
di clementi magis remota ab S, quàm ea quæ eft in C,
ac proinde celeriùs aéta, fitque ipsâ folidius, ut fuppo
nimus; non poteft non habere majorem vim, ad per
feverandum in fuo motu, fecundùm lineam reétam tan
gcntcm iftum circulum ; fed ftatim atque receffit à pun
&to C, occurrit materiæ fecundi elementi celeriùs mo
tæ, quæ illum nonnihilavertit à lineâ reétâ, fimulque
augendo cjus celeritatem efficit ut ulteriùs afcendat fe
cundùm lineam curvam C 2, quæ cò minùs diftat à reétâ
tangente, quò hoc fidus folidius cft, & quò majori cum
celeritate delatum eft ab N ad C.
CXXVII.
I)e comti
Cùm autcm per hunc vorticcm AEIO hac ratione
mtuatione progrcditur , tantam vim agitationis acquirit , ut faci
motás Co
lè inde in alios vortices migret, atque ex his in alios.
meta per
diverfos Notandumque eft , cùm pervenit ad 2., egrediturque
vortices. limites vorticis in quo eft, ipfum adhuc aliquandiu re- ,
tinere ejus materiam circa fe fluentcm, nec planè ab
eâ liberari , donec fatis altè in alium vorticem A E V
penetrârit ; nempe donec pervenerit ad 3. Eodem
que modo ducit fecum materiam hujus fecundi vor
ticis, versùs 4 in fines tertii , & huius tertii versùs 8
in fines quarti ; ficque femper idcm facit, quoties ex
uIlO '
 ----
•,*… .|
* •-. . . •* -

* • • • • • •
•• • • • • •
-
••• •• •
-
|
•• |
• • •• • • • • • T. •
• • • • • • • • • ". :
- -
·-|
--
|------
 166 P R 1Nc I p 1 oRuM P h 1 l o s o P h I ae
uno vortice in alium migrat. Et linea quam motu fuo dc
fcribit,diverfimodè incurvatur, pro diverfo motu materiæ
vorticum, per quos tranfit. Ita ejus pars 234, planè alio
modo inflexa eft quàm præcedens N C 2. ; quia materia
vorticis F, vertitur ab A per E verfus V, & materia vorti
cis S, ab A per E verfus I;iftius autcm lineæ pars 5678cft
ferè re&ta, quia materia vorticis in quo cft, fupponitur
gyrare circa axem XX. Et fidera ex unis vorticibus, in
alios hoc paéto migrantia, funt Cometæ: Ipforùpmque o
mnia phænomena hic explicare conabor. •
£. In primis obfervatur illos fine ullâ regulâ nobis notâ,
ζIT unum per hanc,alium per illam coeli regionem tranfmea
*** re; ac intra paucos menfes aut dies, à confpe&u noftro
* A,a abire;nec unquam plus,aut certè non multò plus,fedfaepe
Ę multò minùs quàm mediam coeli partem percurrere. Ac
§íôï quidem cùm primùm apparere incipiunt, folere fatis ma
£$° gnos videri, nec poftea valde augeri, nifi cùm valde ma
ÈåAfiro- gnam cœli partem percurrunt;cùm autem definunt, gra
Š datim femper imminui;atque initio, vel faltem circa initia
quam de fui motûs, videri celerrimè moveri, fub finem autem lcn
É;. tiffimè Acdeunoduntaxat meminime legifle,* quòd cir
£¤: citer mediam coeli partem peragrârit;de illo fcilicetquidi
ed ]ud1cO . • v. - - - ^ -

Íî*
fuiffe,cu-
citur anno 1475, primò tenui capite ac tardi motûs,interi
- - - - v v. - - -

jus hifto-ftellas Virginis apparuifTe,ac paulò pòft miræ magnitudi

iiïîääüo- nis fa&us, per polum borealem tam celeriter inceffiffe,ut
%'°°"
ribus ha- portionem circuli magni triginta vel quadraginta gra
a\ - - - - - -

È€,regio- duum,unâ die defcripferit; ac tandem prope ftellas Pifcis

montano - - - - - - - - -

& Ponta- Septentrionalis , five in figno Arietis paulatim vidcri de

Imo. fiiffè.
£'* Quæ omnia hic facilè intclliguntur. Videmus enim
Hørtum • -

- cundcm
 P A R S T E R T I A. 167
eundem Cometam,aliam coeli partem in vortice F,aliam- Pbanom.
que in vortice Y pcrmeare, ac nullam effe per quam non Ίli
poffit hoc paéto-aliquando tranfire. Putandumque eft i
pfum, ferè eandem celeritatem femper retinere; illam fci
licet quam acquirit, tranfeundo per vorticum extremita
tes, ubi materia cœleftis tam citò movetur, ut intra pau
cos menfes integrum gyrum abfolvat, quemadmodum
fuprà diétum eft.Et quia hicCometa in vorticeY,mediam
tantùm partem iftius gyri, & multò minùs in vortice F,
nunquamque in ullo multò plus percurrit;idcirco tantùm
perpaucos menfes,in eodem vortice manere poteft. Atq;
fi confideremus,illum à nobis videri non poffe, nifi quam
diu eft in illo vortice, prope cujus centrum verfamur;atq;
etiam non priùs ibi apparere, quàm materia alterius vor
ticis ex quo venit, ipfum fequi & circumfluere planè de
ficrit; cognofcemus quo pa&o, quamvis idem Comcta
maneat, femper ejufdem magnitudinis, & ferè femper
æquè celeriter moveatur, debeat tamen videri major &
celerior,initiofui cursús apparentis,quàm in fine;ac inter
dum in medio maximüs & celerrimus putari. Nam fi pu
temus oculum fpeétatoris, efTe prope centrum F, Come
ta illi multò major & celerior apparebit in 3, ubi primùm
videri incipiet,quàm in 4 ubi definet;quia linea F 3,multò via. fig.
brevior eft quàm F4, & angulus F 43, acutior quàm an- pag.i6$.
gulus F 34. Si autem fpe&ator fit verfus Y, Cometa qui
dem illialiquantò major & celerior apparebit in 5, ubi vi
deri incipiet,quàm in 8ubi definet: fed maximus & celer
rimus apparebit, dum erit inter 6 & 7, ubi crit fpe&atori
proximus. adeò ut dum erit in 5, apparere poffit inter
ftellas Virginis,dum inter 6&7,prope polum Borealem,
& ibi
 I68 P R I N c I p 1 o R u M P H 1 1 o s o p H 1 ae
& ibi unâ die triginta vel quadraginta gradus percurre
re, ac tandem occultari in 8, prope ftellas pifcis fepten
trionalis : eodem modo atque ille mirabilis Cometa an
ni 1475, qui dicitur àRegiomontano obfervatus.
cxxx. Quæri quidem poteft cur Cometæ non appareant, nifi
É;. cùm in noftro coelo verfantur ; cùm tamen fixæ confpi
ÅT cuæ fint, licèt ab ipfo longiffimè diftent. Scd in eo diffe
£:;! rentia eft, quòd fixæ lumenà feipfis emittentes, multò
miat. fortiùs illud vibrent, quàm Cofietæ, qui tantùm illud
quod à Sole mutuantur, ad nos refleétunt. Et quidem ad
vertendolumen cujufque ftcllæ, effe aétionem illam, quâ
tota materia vorticis in quo verfatur, ab ea recedere co
natur, fecundùm lineas re&tas,ab omnibus ejus fuperficiei
punélis edu&as, ficque omnem materiam vorticum cir
cumjacentium premit, fecundùm eafdem lineas re&as,
vel alias æquipollentes; (cùm nempe iftæ lineæ, per alia
corpora obliquè tranfeuntes in ipfis refringuntur, ut in
Dioptrica explicui:) facilè credi poteft non modò lumen
proximarum ftellarum, ut F&f, fedetiam remotiorum,
ut Y, vim habere movendi oculos incolarum terræ, qui
putandi funt non longè abeffe à centro S. Cùm enim il
larum,fimulque vorticum ipfas circumjacentium vires,in
perpetuo æquilibrio verfentur, vis radiorum, ab F ve
nientium verfus S, minuitur quidem à materiâ vorticis
A EI O ipfis renitente, fed tamen non tota deletur, nifi
in centro S; ideoque nonnulla pervenire poteft ufque ad
terram, quæ aliquantulum diftat ab ifto centro. Itemque
radii ab Y ad terram venientes, tranfeundo per vorticem
A EV, nihil in eo fuarum virium amittunt, nifi ratione
diftantiæ; non enim eorum vim magis minuit materiahu
- JuS
 *- - - --
--
*••• • • ••
•.
* •• • • • • •
-

-
P A R S T E R t I a
• - • • •- …
！
 I7o P R I N c I P I o R u M P H I L o S o P H I ae
jus vorticis, ex eo quòd ab F recedere conetur, verfus
partem fuæ circumferentiae VX,quàm auget ex eo quòd
ctiam tendat, ab F verfus aliam partem circumferentiæ
AE: atque ita de cæteris.
$ XXXI.
-Am F.x& im
Hicque obiter eft advertendum,radios ab Y ad tcrram
- • v • • - -- -

3ÂÃÄ" venientes, obliquè incidere in lineas AE & VX, quæ defi

&£ gnant fuperficies, in quibus vortices ifti terminantur, &
ÉÍrĀ. ri
idcò in ipfis refringi. Unde fequitur,ftellas fixas non vide
{/4m. omnes cx terra, tanquam in locis in quibus revera exfi
ftunt, fed tanquam fi effent in locis fuperficici vorticis
AEIO,per quæ tranfeunt illi earum radii,qui perveniunt
ad terram, five ad viciniam Solis; ac fortè etiam unam &
eandem ftellam, in duobus aut pluribus cjufmodi locis
apparcre. Quæ loca, cùm non deprehendantur fuiffè mu
tata , ex quo ab Aftronomis notata funt, non puto aliud
quàm iftas fuperficics, per nomen Firmamenti effe intel
ligendum.
$XXXII.
Cur Come- . „.
Cometarum autem lumen,cùm fit multò debiliusquàm
- . - -

Ä Ä Fixarum, non fatis habet virium ad oculos noftros mo

j, vendos,nifi fub angulo fàtis magno videantur,& ideò ra
Ä, tione diftantiæ non apparent, cùm à cœlo noftro funt ni
;';';. mis remoti : notum cnim eft, quò magis aliquod corpus
Â3,T à nobis remotum eft, eò fub minoriangulo videri. Cùm
j'*' autem ad ipfum propiùs accedunt, variae cfTe poffünt ra
fiat nigri, tiones, ob quas priufquam in illud ingrediantur, confpicui
$£"* non fint: quarum quænam fit praecipua,non facilè eft defi
nireNamexcmpli caufsà,fioculusfpeétatoris fit verfus F,
nondum videbit Cometam in 2., quia ibi cingetur adhuc
materia vorticis ex quo egreditur;& tamen videbit illum
in 4, ubi erit remotior. Cujus rci ratio effe potcft,quòd ra
 ?
}}}?

-
-

ii

H.

| :
 172. Pr 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 lo so p h 1 e
dii fideris Ftendentes verfus 2,ibi rcfringantur infuperfi
cie convexa materiae vorticis AEIO, quæ Cometam ad
huc involvit, & refra&io illa ipfos removeat à perpendi
culari,juxta ea quæ in Dioptrica explicui; quia nempe ra
dii ifti multò difficiliùs tranfeunt per hanc materiam vor
ticis AEIO, quàm per illam vorticis AEVX: unde fir,ut
longè pauciores perveniant ad Cometam, quàm fi refra
&tioifta non fieret; hique pauciores inde ad oculum re
flexi, poffunt effe nimis debiles ad eum movendum. Alia
verò ratio eft, quòd valde fit crcdibile, quemadmodum
eadem fèmper Lunæ facies terram refpicit, ita femper
' eandem cujufque Cometæ partem,verfus centrum vorti
cis in quo verfatur, converti, eamque folam radiis refle
NB. &tendis aptam effè. Sic nempe, cùm Cometa eft in z, illa
Vide fig. ejus pars quæ radios poteft remittere, oppofita eft centro
pag.præc.
S, nec ideò videri poteft abiis qui funtjuxta F; fed pro
grediendo à z ad 3,invertit fe brevi tempore verfus F, at
que ideò ibi tunc incipit videri.Nam rationi valde confen
taneum eft, primò ut putemus,dum Cometa tranfit ab N
per C verfus ,,illam ejus partem quæ fideri Sobverfà eft,
magis agitari & rarefieri propter aétionem iftius fideris,
quàm aliam partem ab eo averfàm; fecundò, ut putemus
agitatione iftâ,tenuiores &(ut ita loquar) molliores parti
culas tertii elementi, quæ funt in ejus fuperficie, ab ea fe
parari; unde fit ut radiis refleétendis aptior evadat, quàm
fuperficies alterius partis. Quemadmodum ex iis quæ de
igne infrà dicuntur, poterit intelligi, rationem ob quam
carboncs extinéti videntur nigri, non aliam effè quàm
quòd omnis eorum fuperficies, tam intcrna quàm extcr
na, particulis iftis tertii clementi mollioribus conteéta fit;
quae
 P A R S T E R T I A. 173
quae particulae molliores cùm ignis viâ reliquis feparan
tur, carbones, qui nigri erant, in cineres non nifi ex duris
& folidis particulis conflatos,atque ideò albos mutantur:
& nulla funt corpora rcfleélendis radiis magis apta quàm
alba, nulla minùs quàm nigra: tertiò, ut putemus partem
illam rariorem Cometæ , aliâ minùs aptam effe ad mo
tum, & idcòjuxta leges Mechanicæ, debere femper effè
in concavâ parte lineæ curvæ , quam Cometa motu fuo
defcribit; quia ficaliâ paulò tardiùs incedit, & cùm lineæ .
iftius cavitas femper refpiciat centrum vorticis in quo eft
Cometa,(ut hic cavitas ejus partisNC 2. refpicit centrum
S,cavitas partis 234refpicit F &c.) ideò illum ex uno vor- vii.
tice in alium tranfeundo converti: ut videmus in fagittis pag. 17ì.
per aërem volantibus, pcnnatam earum partem effe fem
per aliâ inferiorem cùm afcendunt, & fuperiorem cùm
defcendunt.Denique plures aliæ rationes dari poffent, cur
Cometæ à nobis noii videantur, nifi quamdiu tranfeunt
per noftrumfcoelum: ex minimis enim momentis pendet,
ut idem corpus radiis refle&tendis aptum fit vel ineptum:
& de cjufmodi particularibus cffeétis,de quibus fatis mul
ta experimenta non habemus,fufficere debent verifimiles
caufæ, licèt eæ fortè non fint veræ.
Præter haec autem, obfervatur etiam circa Cometas, $
longam radiorum veluti comam fulgere, à qua nomen tarum co
fuum acceperunt; atque iftam comam femper in parte à :::
Sole præter propter aversâ videri: adcò ut, fi terra ftet in phsnome
lineâ reétâ inter Cometam & Solem, crines in omnes “
partes difperfi circa illum appareant. Et Cometa anni
1475, cùm primum vifus eft, comam præferebat ; in fine
autcm fuae apparitionis, quia in oppofitâ cæli regione
7 3 - verfabatur,
 174 P R 1 N c I p I o R u M P h 1 L os o P H I ae
verfàbatur,comam poft fe trahebat.Haec etiam comalom
gior eft vel brevior; tum ratione magnitudinis Comctæ,
in minoribus enim nulla apparet, nec etiam in magnis,
cùm à noftro afpeétu recedcntcs perexigui effè videntur;
tum etiam ratione loci,caeteris enim paribus,quò terra re
motior cft à lincâ reétâ,quæ duci poteft à Cometâ ad S6
lem, cò ipfius coma longior eft; & interdum latente Co
metâ fub radiis Solis, ejus comæ extremitas inftar trabis
igneæ fola confpicitur ; Ac denique coma ifta interdum
paullò latior eft, interdum anguftior; interdum rcéta, in
terdum curva;&intcrdum à Sole direétè averfa,interdum
non ita præcisè.
.„{v. Quorum omnium rationes ut intelligantur , novum
I)e quadam quoddam genus refraétionis, de quo in Dioptrica non
£#' aétum eft,quiain corporibus terreftribus non notatur,hic
#* eft confiderandum. Nempe ex eo quòd globuli cœleftes,
' non fint omnes inter fe æquales, fed paullatim minuantur
à certo termino, intra quem continetur fpMfera Saturni,
ufque ad Solem, fequitur radios luminis, qui per majores
ex iftis globulis communicantur, cùm ad minores deve
niunt, non modò fecundùm lineas reétas progredi debe
re,fed etiam ex parte ad latera refringi & difpergi.
£;y; Confideremus exempli caufsà hanc figuram, in qua
ji, Ä, multis globulisperexiguis incumbunt alii multò majores,
£iioni putemufque ipfos efTe omnes in continuo motu,quemad
modum globulos fecundi elementi fuprà defcripfimus;
adcò ut fi unus ex ipfis verfus aliquam partem pellatur,
exempli caufsà,A verfus B,ejus aélio aliis omnibus qui re
pcrientur in lincâ reéîâ, ab ipfo verfus illam partem pro
tensâ, fine morâ communicetur, Ubi notandum eft,a&tio
- - InCIIM
 P A R s T E R T I A. 175
nem quidcm iftam, ab A ufque ad C integram pervenire,
fed aliquam tamen ejus partem à Cad B tranfire poffè,

acrefiduum verfus D & E difpergi. Globus enim C non

poteft pellere globulum 2 verfus B,quin fimul etiam pel
lat globulos 1 & 3 verfus D& E.Neque eft par ratio,cùm
globus A pellit duos globos 4 & 5 verfusC;quamvis enim
haec cjus aétio,à duobus illis globis 4 & 5 ita cxcipiatur,ut
videatur etiam defle&ti verfus D & E, re&à tamen tendit
ad C;tum quia globi ifti 4 & 5,æqualiter utrimque ab aliis
fibi vicinis fuffulti,totam illam reftituunt globo 6;tum et
iam quia continuus eorum motus efficit,ut nunquam per
ullam temporis moram, hæc aëtio à duobus fimul exci
piatur, fcd tantùm, ut fucceffivè nunc ab uno & mox ab
altero tranfmittatur. Cùm autem globus C, pellit tres fi
mul 1,2, 3, vcrfus B, non ita poteft cjus aétio, ab illis ad
únuII\
 176 P R I N c I p I o RuM PH I L oSo P H I e
unum aliquem remitti;&, quantumvis moveantur, fem
per aliqui ex ipfis aétionem illam obliquè excipiunt; ideo
que quamvis præcipuum ejus radium reétà verfus Bde.
ducant, innumeros tamen alios debiliorcs, utrimque ver
fus D & Edifpergunt.Eodcmque modo,fi pellatur globus
F verfus G,cùm ejus aétio pervenit ad H, ibi communica
tur globulis 789, qui præcipuum quidem ejus radium
mittunt ad G, fed alios etiam versùs D & B difpcrgunt.
Hicque notanda eft differentia, quæ oritur ex obliquitate
incidentiæ iftarum aétionum in circulum CH: aétio enim
ab A ad C, cùm perpendiculariter incidat in illum circu
lum, radios fuos æqualiter utrimque difpergit verfus D
& E; a&io autem ab F ad H, quæ in eundem obliquè inci
dit, non difpergit fuos nifiversùs ipfius centrum; fàltem fi
obliquitas incidentiae fupponatur effè.graduum 9o;fi verò
fupponatur minor,nonnulli quidem ejus a&tionis radii,et
iam inaliam partem mittentur,fed aliis multò debiliores,
& ideò vixfenfibiles,nificùm ifta obliquitas eft valde par
va;contrà autem radii, qui verfus centrum circuli obliquè
fparguntur, eò funt fortiores, quò ifta obliquitas eft ma
Jor. - -

CXXXVI. Quorum omnium dcmonftrationeperceptâ,facile eftil

Explicatio lam transferre ad globulos cœleftes;quamvis enim nullus
apparitio
mia coma. fit locus,in quo fic majufculi ex iftis globulis, alios multò
minores tangant, quia tamen ipfi gradatim funt minores
& minores,à certo termino ufq; ad Solem, ut diétum eft,
facilè crcdi poteft non minorem effe differentiam, inter
illos qui funt fupra orbitam Saturni,& illos qui funtjuxta
orbitam terræ, quàm inter majores & minores mox de
fcriptos: atque inde intelligi effeétumiftius inæqualitatis,
- InOI)
 P A R S T E R T I A. • 177
nonalium effe debere in hac terræ orbitâ, quàm fi minimi
majufculis imamediatè fuccederent; nec alium etiam in lo
cis intermediis, nifi quòd lincæ fecundùm quas ifti radii
difperguntur, non
fintreétæ, fed paul
latim inflexg.Ncm
pc fiS fit Sol, 2345
orbita pcr quàm
Terra anni fpatio
defertur , fecun
dùm ordinem no
tarum 234,DEFG
' terminus ille à quo
globuli coeleftes,
incipiunt gradatim
effe minores & mi
nores ufque ad So
lem: (quem tcrmi
num fuprà dixi
mus,non habcre fi
guram fphæræ per
feétae, fed fphæroi
dis irregularis, ver
fus polos multò de
prcffioris , quàm
vcrfus eclipticam)
& C fit Cometa in
noftro coelo exfi- . '
ftens.Putandum cft
radiosSolisin hunc Cometam impingentcs, ita indere.
flcéti
 178 P R I N c I p I o R U M P H I L os o P h 1 e
fle&iverfus omnes partes fphæroidis DEFGH, ut ii qui
pcrpendiculariter incidunt in F,maximâ quidem cx parte
rc&tà pergant ufque ad 3, fed tamen etiam nonnulli ex
ipfis hincinde fpargantur;& qui obliquè incidunt in G,non
tantùm reétà pergant verfus 4,fed ctiam ex parte refran
gantur verfus 3; & denique qui incidunt in H, reéîâ non
perveniant ad orbitam terræ, fed tantùm reflexi verfus 4
& 5,ficque de cæteris.Unde patet,fi terra fit in orbite fuae
parte 3, hunc Cometam ex eâ vifum iri, cum comâ in o
mnes partes difperfa;quod genus Cometæ Rofam vocant:
radiicnim direétiàCad3,ejus caput;aliiautem debiliores,
quiex E & G verfus 3 refleétuntur,ejus crines exhibebunt.
Si verò terra fit in 4,idem Cometa ex eâ videbitur per ra
dios reétos CG 4,& cjus coma, five potiùs cauda, verfus
unam tantùm partem protenfa, per radios ex H & aliis
locis, quæ funt inter G & Hverfus 4 reflcxos. Eodcmquc
modo, fi terra fit in z, Cometa ex ea videbitur ope radio
rum rectorum CE , & ejus coma ope obliquorum, qui
funt inter CE: & CD 2 ; Nec alia erit differentia, nifi
quòd oculo exfiftente in 2, Cometa mane videbitur,&co
-ma ipfum præcedet; oculo autem exfiftente in 4,Cometa
videbitur vefperi,& caudam fuam poft fe trahet.
CXXXVII. Denique fioculus fit verfus punétum S, impedictur à
Quomodo - - - - - - -

jÉ. radiis Solis ne Cometam ipfum videre poffit, fed videbit

£££* tantùm cjus comæ partem,inftar igncae trabis,quae appa
- rcbit vel vefperi vel mane, prout oculus propior erit pun
&to 4 vel punéto 2 ; atque fortè una mane & alia vefperi
. poterit apparere, fi oculus in ipfo punélo medio 5 exfi
ftat. - -

CXXXVIII.
Cur Come Et quidem hæc coma vcl cauda intcrdum reéta, inter
- dum
 P A R S T E R T I A. , 179
dum nonnihil incarva efTè debct; interdumque in rcétâ rarum .au.
lineâ, quæ tranfit per centra Cometæ & Solis, interdum #.
nonnihil ab ea dcflc&ens; ac denique interdum latior, in-?gris à Sole
terdum anguftior,vel etiam lucidior,cùm nempe radii la- É;.
terales verfus oculum convergunt. Hæc enim omnia fe- £?re
quuntur ab irregularitate fphæroidis DEFGH: quippe í"*
verfus polos,ubi ejus figura depreffior cft,caudas Come- -

tarum exhibere dcbct magis rcétas & latas; in flcxu qui

eft inter polos & eclipticam, magis curvas, & à Solis op
pofito defleétentes; & fecundùm iftius flexùs longitudi
ncm magis lucidas, & anguftas. Nec puto quicquam ha
&enus circa Cometas fuiffe obfervatum,faltem quod nec
pro fabulâ, nec pro miraculo fit habendum, cujus cauffâ
hic non habeatur. -

Quaeri tantùm poteft,cur non etiam comæ circa ftellas $.

fixas, ac circa altiores planetas Jovem & Saturnum ap- coma circa
pareant. Sed facilis refponfio eft, primò ex eo, quòd non ;:
folcant videri in Cometis, cùm eorum diameter apparens „„ipa
non eft major quàm fixarum, quia tunc ifti radii fecunda- re***
rii,non habent fatis virium ad oculos movendos: Ac dein
de quantum ad fixas,quia cùmlumen à Sole non mutuen
tur, fed illud ex fe ipfis emittant, ifta carum coma,fi quæ
fit,hinc inde in omnes partes fpargi debet, atque effe per
brevis ;jamque revera circa ipfas talis coma effe videtur:
neque enim uniformi lineâ circumfcriptae, fed vagis radiis
undique cinétæ apparent;& non malè forfan earum ctiam
fcintillationem (cujus tamen plures aliæ caufæ effe po£
funt) huc referemus. Quantum autem ad Jovcm & Sa
turnum, non dubito quin, ubi aër eft admodùm purus,
breves ctiam interdum comæ, in partem à Sole averfam
Z 2. protcnfae,
 18o PR I N c I p I o R u M P H 1 L o So P H I ae
protenfae,circa ipfos videantur; & fcio me tale quid alicu
bi olim legifTe, quamvis auéloris non recorder; quodque
ait Ariftoteles lib. 1. meteorologic. cap. 6. de fixis, eas et
iam ab Aegyptiis comatas nonnunquam vifas fuiffè, puto
de his planetis potiùs effè intelligendum; quod autem re
fert de comâ, cujufdam ex ftellis qu£ funt in femore ca
nis,à fe confpeétâ, vel ab aliquâ in aëre valde obliquâ re
fra&ione,vel potiùs ab illius oculorum vitio proceffit;ad
dit enim minùs fuiffè confpicuam, cùm oculorum aciem
inipfam intendebat,quàm cùm rcmittebat.
CX L. Nunc verò expofitis iis omnibus quæ ad Cometas fpe
De princi
pio motùs &tant, revertamur ad Planetas: putemufque fidus N mi
Planeta.
noris agitationis efle capax, five minus habere foliditatis,
NB.
Vide fig. quàm globulos fecundi elementi, qui funt verfus circum
pag. 1 7 1. ferentiam noftri coeli, fed tamen aliquantò plus habere,
quàm aliquos ex iis qui funt verfus Solem: Unde intelli
gemus, illud ftatim atque à vortice Solis abreptum eft,
continuò verfus ejus centrum defcendere debere, donec
devenerit ad eos globulos coeleftes,quibus in foliditate,fi
ve in aptitudine ad perfeverandum in fuo motu per li
neas re&tas, eft æquale: Cumque tandem ibi crit, non am
pliùs ad Solem magis accedet, nec etiam ab eo recedet,
nifi quatenus ab aliquibus aliis cauffis nonnihil hinc inde
propelletur, fed intcr iftos globulos coeleftes libratum,
circa Solem affiduè gyrabit,& erit Planeta.Quippe fi pro
piùs accederet verfus Solem , ibi verfàretur inter globu
los coeleftes paullò minores, ac proinde quos fuperaret
vi ad recedendum à centro circa quod gyrat;& celeriùs
motos, ac proinde à quibus ifta ejus vis fimul cum agita
tione augeretur, ficque inde rurfus regredi deberet. Si
verò
 P A R S T E R T I A. 181
vcrò à Sole magis recederet, ei occurrerent globuli cœ
leftes aliquantò minùs celeriter moti,ac proinde qui ejus
agitationem minuerent;& paullò minorcs,ac proinde qui
vim haberent,ipfum verfus Solem repellendi.
Aliæ autem cauffæ,quæ Planetam circa Solem ita libra- cxLi,
tum nonnihil hinc inde propcllunt, funt Primò,quòd fpa- É.
tium, in quo fimul cum totâ materiâ cœli rotatur, non fit irrores pen
perfcéîèfjhæricum ; ncceffe eft enim, ubi hocfpatium la-£.
tius eft,
ftius. ut ifta materia coeli lentiùs fluat, quàm ubi angu
•

Secundò, quòd materia primi elementi, cx quibufdam cxLni.

vicinis vorticibus verfus centrum primi coeli fluendo, & Secundæ.
inde ad quofdam alios refluendo, tum globulos fecundi
elementi,tum etiam Planetam inter ipfos libratum,divcr
fimodè poffit commovere. -

Tertiò, quòd mcatus qui funt in corpore iftius Plane- cxLIII.

tæ, aptiores effè poßint ad particulas ftriatas, aliafve pri- *"*
mi clementi, quæ ex certis coeli partibus veniunt, quàm
ad reliquas recipiendas: unde fit,ut iftorum meatuum ori
ficia,quæ circa polos macularum fidera involventium for
mari fuprà diximus, verfus iftas coeli partes potiùs,quàm
verfus alias obvertantur. -

Quartò,quòdjam antè aliqui motusinifto Planetâ effe §¤'·

potuerint,qui diutiffimè in eo perfeverant,licèt aliæ cauf
fæ repugnent. Ut enim videmus turbinem, ab hoc folo
quòd femel à puero intorqueatur, fatis virium acquirere,
ad perfeverandum in fuo motu per aliquot horæ minuta,
interimque aliquot millia gyrorum abfolvere, quamvis
mole fit exiguus,& tum aër circumjacens, tum etiam ter
ra cui infiftit, ejus motui adverfentur: ita facilè credi po
Z 3 teft,
 182, P R I N c I p 1 o R u M P H I los o p h I ae
teft,ex hoc folo quòd aliquis Planeta cùm primùm faétus
eft fuerit motus, cum à primâ mundi origine ad hoc uf
que tempus,abfque ullâ notabili imminutione celeritatis,
circuitus fuos continuare potuiffè:quia multò brevius eft
tempus quinque vel fex millium annorum,à quibus mun
dus ftetit, ficum magnitudine alicujus Planetæ compare
tur,quàm tempus unius horæ minuti,cum exigui turbinis
mole collatum. .

cxLv. Quintò denique,quòd visita perfeverandi in fuo motu,

®***** fit multò firmior & conftantior in Planetâ,quàm in mate
riâ cœlefti eum circumjacente;ac etiam firmior inmagno
Planetâ quàm in minore. Quippe ifta vis in materia coe
lefti pendet cx eo, quòd ejus globuli fimul confpirent in
eundcm motum:cumque fint à fe mutuò disjunéti, parvis
ex momentis fieri poteft, ut modò plures, modò paucio
res ita fimul confpirent. Unde fequitur Planetam nun
quam tam celeriter moveri,quàm globulos coelefteseum
circumjacentes;etfienim æquet illum eorum motum,quo
fimul cum ipfis fertur, illi interim habent alios plures,
quatenus à fe mutuò disjunéti funt. Inde etiam fequitur,
cùm horum globulorum coeleftium motus acceleratur,
vel tardatur, vel infleétitur, non tantopere, nec tam citò
accclerari, vel tardari, velinfleéti motum Planetæ inter
ipfos verfantis. -

cxLVi. Quæ omnia ficonfiderentur, nihil occurret circa phæ

Ἀ. nomena Planetarum, quod non planè conveniat cum le
j; gibus naturæ à nobis expofitis, cujufque ratio exjam di
ĀT &tis non facilè reddatur. Nihil enim vetat quò minùs arbi
tremur, vaftiffimum illud fpatium in quojam unicus vor
tex primi cœli continetur,initio in quatuordecim plurefve
vortices
 P A R S T E R T I A. 183
vortices fuiffe divifum, eofque ita fuiffe difpofitos, ut fi
deraquæ in centris fuis habebant,multis paulatim macu
lis tegerentur, & deinde iftivortices uni ab aliis deftrue
rentur,modo jam à nobis defcripto; unus citiùs,alius tar
diùs,pro diverfo eorum fitu.Adeò ut cùm illi tres,in quo
rum centris erant Sol, Jupiter & Saturnus, cæteris effent
majores; fidera, quæ in centris quatuor minorum Jovem
circumftantium verfabantur,verfus Jovem delapfafint;&
quæ incentris duorum aliorum Saturno vicinorum, ver
fus Saturnum,(faltem fi verum eft duos jam Planetas cir
caipfum verfari,) Et Mercurius, Venus, Terra, Luna &
Mars (quæ fidera ctiam fingula fuum vorticem priùs ha
buerunt) verfus Solem; Ac tandem etiam Jupiter & Sa
turnus,unà cum minoribus fideribus iis adjunétis, conflu
xcrint verfus eundem Solem, ipfis multò majorem, poft
: quam eorum vorticcs fuerunt abfumti : Sidera autem
reliquorum vorticum,fi unquam plura fuerint quàm qua
tuordecim in hoc fpatio,in Cometas abierint.
Sicquejam videntes primarios Planetas, Mercurium, cxLvII.
Venerem, Terram, Martem, Jovem & Saturnum, ad di- ££. f

vcrfas diftantias circa Solem deferri,judicabimus id ex co,. fint aliis

contingere, quòd eorum qui Soli viciniorcs funt, foliditas i.#%.
fit minor quàm remotiorum;Nec mirabimur Martem ter- idque ab
^. - - a^ - v - - - - eorum ma*

râminorem,ipsâ tamen magis à Sole diftare,quia folidior gnitudine

nihilominus effe poteft; cùm foliditas à fola magnitudinejolidere.
non
non pendeat. pemdere

Et videntes inferiores ex iftis Planetis, altioribus cele- cxLvIII.

riùs in orbem ferri,putabimus id ex eo fieri,quòd materia •vicimiores
£!'*''
primi elementi, quæ Solem componit,
- - - ic {.
-
celerrimè gyran- liis
- -
áiriü,v
….
move
do, viciniores cœli partes magis fecum abripiatqu am re- „„, g.
ImOtlOrCS.
 184 P r 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 lo s o P h 1 ae
tamen ejus motiores. Nec interim mirabimur, quòd maculæ quæ in
macula
/int tardif
ejus fuperficie apparent, multò tardiùs ferantur,quàm ul
/ima. lus Planeta: (quippe in breviffimo fuo circuitu vigintifex
dies impendunt, Mercurius autem in fuo plufquàm fexa
gies majori, vix trcs menfes, & Saturnus in fuo fortè bis
millies majori annos tantùm triginta,qui nificeleriùs ipfis
moveretur, plus centum deberet impendere.) Hoc enim
putabimus accidere ex eo,quòd particulæ tertii elcmenti,
ortæ à continuâ macularum diffolutionc,congregatæ fint
circa Solem, atque ibi magnam quandam molem aëris fi
ve ætheris componant,fortè ufque ad fphæram Mercurii,
vel etiam ulteriùs extenfam; cujus ætheris particulae,cùm
fint valde irregulares& ramofae,fibi invicem fic adhærent,
ut non disjunétim concitentur, qucmadmodum globuli
materiæ cœlcftis, fed omnes fimul à Sole rapiantur, &
cum ipfis tum maculæ folares, tum etiam pars coeli Mer
curio vicina;unde fit,ut non multò plures circuitus quàm
Mercurius, eodem tempore abfolvant, nec proinde tam
CItO ITOWCantur.

CXL IX. Deinde videntcs Lunam non modò circa Solem, fed
Ctur Lunae
&treae Ter
fimul etiam circa Terram gyrare, judicabimus id vel ex
ram gyret. eo contingere, quòd, ut Jovis Planetæ verfus Jovem, fic
ipfa verfus Terram confluxerit, priufquam hæc circa So
lem ferretur; vel potiùs quòd, cùm non minorem habeat
vim agitationis quàm Terra, in eâdem fphæra circa So
lem debeat vcrfari; &,cùm molc fit minor, æqualem ha
bens vim agitationis, celeriùs debcat ferri. Nam Terrâ
exfiflcnte circa Solem S, in circulo NTZ, cum quo de
fertur ab N, per T verfus Z, fi Luna celeriùs a&a eodem :
dcveniat, in quacunque partc circuli NZ, eam initio effe
contingat,
—

P A R s T E R t 1 A. 'r85
Contingat; brevi acccdet ad A, ubiâ viciniâ Terræ impé
ditancrcdià ulteriùs pergat, defle&et curfum fùum vcr.
B l.

fus B. dico verfus B, potiùs quàm verfus D, quia ficà li

neâ reétâ minùs defleétet. Dum autem ita perget ab A
verfus B, omnis materia coeleftis contenta in fpatio AB
CD,quae ipfam defert,contorquebitur in modum vorticis
circacentrumT;ficque etiam efficiet,ut Terra circa fuum
axem gyret,dum interim hæc omnia fimul, per circulum
NTZ circa centrum S ferentur.
Quanquam aliæ præterea fint cauffæ, cur Terra circa _ c I.
proprium axem vertatur ; fi enim antea fuerit fidus luci- Ê7.
dum, in alicujus vorticiscentro confiftens, ibi procul du- axem ver
„ tio fic gyrabat;& nunc, matcria primi elementi in ejus"
centro congregata,fimiles adhuc motus habet, ipfamque
impellit.
44 Nec
 186 PR 1 N c I P r o R u M P H I L o S o P H I ae
CLI. Nec mirabimur, hanc Terram ferè tricies circa fuum
£#*", axem convolvi, dum Luna tantùm femel circumferen
raturquäm tiam circuli ABCD percurrit. Cùm enim hæc circumfe
*"* rentia ABCD, fit circiter fexagics major Terræ ambitu,
fic Luna duplò celeriùs adhuc fertur quàm Terra;& cùm
ambæ agantur ab eadem materiâ coelefti, quam credibile
eft non minùs celeriter moveri,propeTerram quàm pro
pe Lunam,non videtur alia caufa eflè majoris in Luna ce
leritatis, quàm quòd minor fit quàm Terra.
cL II. Non etiam mirabimur, quòd femper eadem pars Lunæ
£; gr fit Terræ obverfa, vel certè non multùm ab eâ defleétat;
eie,qiìam- facilè enim judicabimus id ex eo contingere, quòdalia
ggg- ejus pars aliquantò fit folidior,& ideò terram circumeun
Terra ob- do majorem ambitum debeat percurrere;ad exemplum
** cjus qüod paulò antè notatum eft de Cometis. Et certè
innumerae illæ inæqualitates inftar montium & vallium,
quæ in ejus facie obversâ, perfpicillorum ope deprehen
duntur, minorem ipfius foliditatem videntur arguere: hu
jufque minoris foliditatis caufâ effe poteft, quòd alia ejus
fàcies,quae nunquam in confpeétum noftrum venit,folum
lumen direétè à Sole miffum excipiat; hæc autem etiam.
CLVIII.

cÅ illud quod ex tcrrâ refleótitur. -

j
cedat,& à Neque magis mirabimur, quòd Luna videaturaliquan
- - - w - w

jïì tò celeriùs moveri, & in omnes partes â curfu fuo minùs.

T aberrare,cùm plena cft vel nova, quàm cùm dimidia tan
fit in con- tùm apparet, five cùm eft *erfus partes coeli B vel D,
£i. quàm cùm eft verfus A vel C: Quia cùm globuli coele
in qiiadru; ftes, qui continentur in fpatio ABCD, ratione magnitu
$£, dinis & motus diverfifint, tam ab iis qui funt infra D vcr
caelum aorp

£r- fùs K,quàm ab iis qui funt fupra B verfus L,iis autem qui,
ruffa.
- - - funt
 P A R s T E R T I A. 187
funtverfus N & Z fint fimiles, liberiùs fe diffundunt ver
fus A & C, quàm verfus B & D. Unde fequitur ambitum.
p L

ABCD, non effe circulum perfeétum, fed magis ad Elli

pfis figuram accedere ; ac materiam cœli lentiùs ferriin
ter C& A, quàm inter B & D; Ideoque Lunam, quæ ab
ifta materia&oeli dcfcrtur,&propiùs accedere dcbere ver
fus Terram,fi fit in motu ad accedendum,& magis remo- cr. Iv.
verifi fit in motu ad recedendum, cùm ipfàm contingit %f;;;*
efle verfus A vel C,quàm cùm eft verfus B vel D. meta qui
Neque mirabimur quòd Planetæ, qui juxta Saturnum £'?.
effe dicuntur, lentiffimo vel nullo motu circa ipfum fe- Å
rantur, contrà autem qui funt juxta Jovem, circa illum £.
gyrent,& quifque tantò celeriùs,quantò Jovi eft vicinior. saiurnum,
Hujus enim diverfitatis caufâ effe poteft, quòd Jupiter, Τ£*
ut Sol & Terra, circa proprium
' . A 4 2,axem agatur; Saturnus
autCII], medeme
^veantfur.
 188 P R I N c I p I o R U M P H I L o s o P H I ae
autem, ut Luna & Cometæ, femper eandem fui partem
convertat,verfus centrum vorticis in quo continetur.
<c LV.
cur poli
Præterea non mirabimur, quòd axis,circa quem Terra
Æquatoris diei fpatio convolvitur, non fit perpendiculariter ereétus
&#3'iptic*
multùm fupra planum Eclipticæ, in quo anni fpatio circa Solem
Ἀ, rotatur, fed plufquam viginti tribus gradibus à perpendi
dmvicem.
culo declinet; unde oritur diverfitas æftatis & hyemis in
terrâ. Nam motus annuus Terræ in Ecliptica, praecipuè
determinatur à confenfu totius materiæ cœleftis, circa
Solem gyrantis, ut patet ex eo, quòd omnes Planetæ in
eo quam proximè confentiant: direétio autem ejus axis,
circa quem fit motus diurnus, magis pendet à partibus
cœli, à quibus matcria primi elementi verfus ipfam fluit.
Quippe cùm imaginemur omne fpatium, quodjam à pri
mo coelo occupatur, fuiffe olim divifum in quatuordecim
plurefve vortices,in quorum centris erant illa fidera, quae '
nunc converfa funt in Planetas, fingere non poffumus il
lorum omnium fiderum axes verfus eafdem partes fuiffe
converfos; hoc enim cum legibus naturae non conveniret.
Sed valde credibile eft materiam primi elementi, quæ in
Terræ Sidus confluebat, ex iifdem ferè partibus firma
menti veniffe, quas nunc adhuc cjus poli refpiciunt; atque
dum multi macularum cortices, fupra hoc fidus paulatim
generabantur, particulas ftriatas iftius materiæ primi ele
menti, multos fibi meatus in his corticibus efformâfTè,
ipfofque ad magnitudinem & figuram fuam fic aptâfTè,ut
vel nullum vel non nifi difficilem tranfitum praebcre poft
fint,particulis ftriatis quæ ex aliis firmamenti partibus ac
ccdunt: Sicque illas, quæ fibi aptos meatus per globum
Terræ, fecundùm ejus axem efformârunt, cùm nunc ad
huc
 P A R s T E TR' T I A. ' 189
huc per ipfum perpetuò fluant, efficere, ut ejus poli ver
fus eafdem partes coeli à quibus veniunt,dirigantur.
Interim tamen, quia duæ converfiones Terræ, annua cLvt.'
:
!k
fcilicet & diurna, commodiùs peragerentur, fi fiercnt cir- Š
caaxes parallelos,cauff: hoc impedientes paulatim utrim- Σ
que immutantur;unde fit, ut fucceffu temporis declinatio"
4cce

Eclipticæ ab Æquatore minuatur. '

Denique non mirabimur,quòd omnes Planetæ, quam- $£%£
vis motus circulares femper affeétent, nullos tamen cir- Σῆ.
culos perfeétos unquam defcribant, fed modis omnibus, ;:::::
tam in longitudinem, quàm in latitudinem, femper ali- injú.
quantulum aberrent. Cùm cnim omnia corpora quæ funt '!';!'
in univerfo, contigua fint,atque in fe mutuò agant,motus corporum
uniufcujufque à motibus aliorum omnium dependet, at- :::;:
que ideò innumeris modis variatur.Nec ullum planè phæ- riuntur.
nomenum, in coelis eminus confpeótis obfervatur, quod
non putem hic fatis fuiffe explicatum. Supereft, ut dein
ceps agamus de illis, quæ cominus fupra Terram vide: *
ImuS,

4A 3 PR IN
 19O

P R I N C I P I O R U M

P H I L O S O P H I A.
P A R S QUI A R T A.

1)e Terrì.
1. Tficredi nolim, corpora hujus mundi adfpe&a
;?%, hy-
ot/oeIum, -
jbilis genita unquam fuiffe, illo modo qui fuprà
- - - -

quâ fam jdefcriptus eft, ut jam fatis præmonui, debeo ta

amtè aß fu-
mus,effe re- men eandem hypothefim adhuc retinere, ad ea-

tinenäam, quæ fupra terram apparent explicanda : ut tandem fi,

!j'. quemadmodum fpero,clarè oftendam caufàs omnium re
tura, expli. rum naturalium, hac viâ non autem ullâ aliâ dari poffè,
** inde meritò concludatur,non aliam effe earum naturam,
quàm fi tali modo genitae effent.
II. Fingamus itaque Terram hanc quam incolimus, fuiffe
É£*olim ex folâ materiâ primi elementi conflatam,inftar So
Terra fé- lis, quamvis ipfo effet multò minor;& vaftum vorticem
#£. circa fe habuifle,in cujus centro confiftebat:Sed cùm par
tbofim.T ticulæ ftriatae,aliæque non omnium minutiffimae minutiæ,
iftius materiæ primi elementi, fibi mutuò adhærerent,fic
que in materiam tertii elementi verterentur, ex ijs primò
maculas opacas in Terræ fuperficie genitas effe, fimiles
iis quas videmus circa Solem affiduè generari ac diffolvi;
deinde particulas tertiielementi,quae ex continua iftarum
naacularum diffolutione remanebant,per coelum vicinum
diffufas, magnam ibi molem aëris, five ætheris, fuccefTu
temporis compofuiffe ; Ac denique poftquam ifte aether
valde magnus fuit, denfiores maculas circa Terram geni
[aS
-

P A R s Q u A R T A. r9r
tas, eam totam contexiffè atque obtenebraffè; Cumque
ipfae non poffènt amplius difiolvi, ac fortè permultæ fibi
mutuò incumberent,fimulque vis vorticis Terram conti
nentis minueretur,tandem ipfam unà cum maculis,& to
to aëre quo involvebatur, in alium majorem vorticem, in
cujuscentro eft Sol,delapfam effe.
Nunc verò, fi confideremus illam nondum itaverfùs,;;;,
Solem delapfàm,fed paulò pòft delapfuram, tres in ea re- TÌrre in
goncs valde diverfàs dignofcemus. Harum prima & inti-T.
maI,continere tantùm videtur materiam primi elementi, me à féri
ptuo

feibi non aliâ ratione quàm in Sole commoventis, nec al

£rius naturæ,nifiquòd fortè fit minùs pura;quia quod af
fiduè ex Sole in miaculas abit, non ita poteft ex eâ expur
gari. Et fanè idcirco mihi facilè perfuaderem,jam totum
fpatium I, folâ ferè materiâ tertii elementi plenum efTè,
nifi inde fequi videretur,corpus Terræ non poffè manere
tåIY\\
 192. P R I N c I p I o R U M P H I los o P H 1 ae
tam vicinum Soli, quàm nunc eft, propter nimiam fuam
foliditatem.
IdeÉi. Mcdiaregio M, tota occupaturâ corpore valde opaco
fecùnda. & denfo:cùm enim hoc corpus faétum fit ex particulis mi
nutiffimis, (utpote quæ priùs ad primum elementum per
tinebant) fibi invicem adjun&is, nulli videntur in eo mea
tus reliéti effè, nifitam exigui, ut folis illis particulis ftria
tis fuprà defcriptis, ac rèliquæ materiæ primi elementi,
tranfitum præbere poffint.Hocque experientia teftatur in
maculis Solis, quæ cùm fint ejufdem naturæ atque hoc
corpus M,nifi quòd fint multò tenuiores& rariores, tranf
itum tamen luminis impediunt ; quod vix pofTent, fi ea
rum meatus effent fatis lati, ad globulos fecundi ele
menti admittendos. Cùm enim iftimeatus, initio in ma
teriâ fluida vel molli formati fint, haut dubiè effènt et
iam fatis reéti& læves,adaétionem luminis non impedien
dam. -

V. Sed iftæ duæ interiores Terræ regiones, parum ad nos

£gi- fpeétant, quia nemo unquam adipfas vivus acceffit. Sola
tertia fupereft, ex qua omnia corpora quæ hic circa nos
reperiuntur, oriri poffe dcinceps oftendemus. Nunc au
tem nihil adhuc aliud in ipsâ effe fupponimus, quàm ma
gnam congeriem particularum tertii elementi, multùm
materiæ coeleftis circa fe habentium,quarum intima natu
vi. ra, cx modo,quo genitæ funt,poteft agnofci.
jf* Nempe cùm ortæ fint ex diffolutione macularum,quae
…niiju. minutiffimis primi elementi ramentis, fibi mutuò adjun
£g£* άis,conftabant;unaquæque ex plurimis iftiufmodi ramen
jîj. . tis componi debet, atque effe fatis magna, ut impetum
£.“globulorum fecundi elementi, circa fe motorum, fufti
neat;
 P A R s Q U A R T A. 193
neat; quia quæcunque id non potuerunt, rurfus in pri
mum vel in fecundum elementum funt refolutæ.
Verumenimverò quamvis illæ globulis fecundi ele- .Vtt.
menti totæ refiftant , quia tamen fingula ramenta ex qui- 'gg*
bus funt conflatae ipfis ccdunt, fempcr eorum occurfu £*£?;
- - * • - mento poffe
nonnihil poffunt immutari. immutari.

Cumque ramenta ifta primi elementi, varias habcant y? majoIII.

figuras, non potuerunt plurima fimul tam aptè conjungi, £globulis .
ad unamquamque ex iftis particulis tertii elcmenti com- /ecuudi f
ponendam, quin multos angufliffimos meatus, foli fubti- £;?.
liffimae materiæ ejufdcm primi clementi permeabiles, in 7#£
: illâ relinquerent; unde fit, ut quamvis hæ particulæ fint Å
multò majores,quàm globuli cœleftes,non poffint tamen**
eflè tam folidæ, nec tantæ agitationis capaces. Ad quod
: etiam facit, quod figuras habeant valde irregulares, & ad
motum minùs aptas, quàm fint fphæricæ iftorum globu
lorum. Cùm enim ramenta exquibus componuntur, in
numeris mddis diverfis conjunéta fint, inde fequitur ipfàs
& magnitudine & foliditate & figuris, plurimùm ab invi
cem differre,ac ferè omnes earum figuras effe admodùm
irregulares.
Hîcque notandum eft, quandiu Terra inftar fixarum in ix.
peculiari fuo vortice verfata eft, necdum verfus Solem £tÄi.
delapfa erat, iftas particulas tertii elementi, quæ ipfàm in- iiijicu
volvebant, quamvis àfe invicem effènt disjunétæ, non ta-#%'**
mcn hinc inde per cœlum temerè fparfas fuiffe,fed omnes NB

circa fphæram M conglobatas, unas aliis incubuifTe; quia viâfig.

pellebantur verfus centrum I, à globulis fecundi clemen- P°3**
ti,qui majorem ipfis vim agitationis habentes, ab eo cen
tro recedere conabantur.
* B8 Notandum
 194 P R 1 N c I P I o R u M P h 1 l.oso p H r a.

Š
§§Â$
Š
•'.
• \\ *
S'

?
X. Notandum etiam,quamvis fibi mutuò ficincumbcrent,
I^arta cfrt4 *.

ĘT non tam aptè tamen fimuljunétas fuiffe, quin permulta

?*!*!*,
teria prime
intervallacirca fe relinquerent, quæ non modò à materia
& fèundi primi elementi, fed etiam à globulis fecundi occupaban
eliéta effe. tur: hoc enim fequi debuit ex eo, quòd figuras haberent
j,
*** „. irregulares ac diverfas, & fine ordine unæ aliis ad
- junétæ effent.
XI. Notandum præterea inferiores ex globulis,qui particu
#. lis iftis immifti erant, paullò minores fuiffè quàm fupe
imenti,eò riores: Eodem modo quo fuprà oftenfum eft,eos qui pro
m, - - - -

£;„. peSolem verfàntur,gradatim efle minores, prout cifunt

4tâ
Terra vici- ,. . \ - illi fi iftos
cenire viciniores; Ac etiam omnes globulos non
- - Sol
majores
-infi
ÃÄ," fuifTe,quàm jam illi fint qui reperiuntur circa Solem,infra
- fphæram Mercurii; fed fortè fuiffe minores, quia Sol ma
jor eft,quàm fuerit unquamTerra;& proinde ipfos mino
rcs ctiam fuiffe, quàm nuncii fint, qui hic circa nos ver
fantur,
 P A R s Q u A R T A. 195
{àntur. Hi enim fuperant illos, qui funt infra fphæram
Mercurii,quoniam à Sole funt remotiores.
Et notandum iftos globulos, vias fibi retinuiffe inter vę.
particulas tertii elementi, ad menfuram fuae magnitudinis inter #;
accommodatas; ita ut non tam facilè alii globuli paullò £f.
majores,per eafdem tranfire poffent. ~es.

Notandum denique tunc frequenter accidiffe, ut majo- sę Ä

res & folidiores ex iftis particulis tertii elementi,alias mi-. craffert;
- - v -tenuioribus
nores & tenuiores fub fe haberent, quia cùm uniformiíí,
tantùm motu circa Terræ axem volverentur,atque ob ir-f*/*
regularitates fuarum figurarum, fibi mutuò facilè adhæ
rerent, etfi unaquæque, quò folidior & craffior erat, eò
majori vi à globulis fecundi elementi circumjacentibus,
verfus centrum pelleretur, non tamen femper poterant
folidiores, fe à minùs folidis ita extricare, ut infra ipfas
defcenderent; fed non rarò eundem ordinem, quem cùm
primùm formarentur obtinuerant,retinebant.

: Cùm autem poftea globus Terræ, in tres iftas regiones XIV.

diftin&tus, verfus Solem devolutus eft, (vortice fcilicet in#.
quo antea erat abfumto) non magna quidem mutatio, in 4*°°*®'**
intimâ & mediâ ejus regione potüit inde oriri; fcd quan- í?
tùm ad exteriorem,primùm duo,dcinde tria,poftmodum £***
quatuor, & plura alia corpora diverfa, in ea diftingui J. 8*
buerunt. - X v.

Quorum corporum produéìioncm paullòpòft explica- p. iiini.

bo:fcd priufquam hoc aggrediar,tres quatuorve præcipue :;:;:
aétioncs,à quibus pendet,hic funt confiderandæ.Prima cft jora genita
globulorum cœleftium motus, generaliter fpeéìatus, Se-£'£:
cunda,gravitas.Tertia,lumen.Et quarta,calor. Per globu- raligìtu
- - -loru - m cae

lorum coelcftium generalemmotum,intclligocontinuam

B B 2, corum Émot*.
• "-
 i96. P R 1 N c I p 1 o R u M P h 1 L o s o p h r ae
eorum agitationem, quæ tanta eft ut non modò fufficiat,
ad ipfos motu annuo circa Solem, & diurno circa Ter
ram deferendos, fed etiam adeoflem interea modis aliis
quamplurimis agendos. Et quia in quamcunque partem
ita moveri cœperint, pèrgunt poftea quantum poffünt,
fecundùm lincas re&as, vel â reétis quam-minimùm de
fle&entes, hinc fit ut hi globuli coeleftes, particulis tertii
elementi, corpora omnia tertiae terræ regionis compo
nentibus,immifti,varios in iis effeótus producant,quorum
tres præcipuos hic notabo.
xv 1. Primus eft, quòd pellucida reddant, ea omnia corpora
IDe primo
huju4 pri terreftria quæ liquidafunt,&
conftant particulis tertii ele
λλάioni menti tam tenuibus, ut globuli ifti circa ipfas in omnes
effeátu,
quòd red partes ferantur. Cùm enim per iftorum corporum mea
Äat corpora tus,hinc inde affiduè moveantur, vimque habeant eorum
pellucida.
particulas fitu mutandi, facile fibi vias reétas, five reétis
zquipollentes, & proinde transferendae aétioni luminis
idoneas, in illis efformant. Sicque omnino experimur,
nullum effè in Terrâliquorem purum, & tenuibus parti
culis conftantem, qui non fit pellucidus: quantum enim
ad argentum vivum, craffiores funt ejus particulæ, quàm
ut globulos fecundi elementi, ubique circa fe admittant;
quantum verò ad atramentum, lac, fanguinem, & talia,
non funt liquores puri; fed plurimis pulvifculis durorum
corporum infperfiEt quantum ad corpora dura, obfèrva
ri poteft ea omnia effè pellucida, quæ dum formabantur,
&adhuc liquida erant,pellucida fuerunt,quorumque par
tes retinent cundcm fitum, in quo pofitæ funt à globulis
materiæ cœleftis, dum circa ipfàs nondum fibi mutuò ad
hærentes movcbantur.Contràverò illa omnia effe opaca,
- quorum
 P A R s Q v A R t A. 197
quorum particulæ fimuljunétæ & connexæ funt, à vi ali
quâ externâ, motui globulorum coeleftium ipfis immifto- '
rum non obfequente: quamvis enim multi meatus in his
etiam corporibus reliéti fint, per quos globulicœleftes
hinc inde affiduè difcurrunt ; quia tamen hi meatus variis
in locis funt interrupti & interclufi, tranfmittendæ aëtioni
luminis, quae nonnifi pervias re&tas,velreétis æquipollen
tes,defertur,idonei effe non poffunt.
Utque hic intelligatur, quomodo corpora dura fatis 3VII;
multos meatus habere poffint, ad tranfitum præbendum £f, -

radiis luminis,ex quavis parte venientibus, poma, vel alii dum £!*
quivis globi fàtis magni, & quorum fuperficies fit lævis, ££*
reticulo includantur,eoque arétè conftri&to,ita ut ifta po- ::!
ma fibi mutuò adhærentia, unicum quafi corpus compo- Åiis
nant, in quamcunque partem hoc corpus convertetur, : fa
mcatus in fe continebit, per quos globuli plumbei fupra tendos.
ipfum injeéti, verfus centrum terræ, vi gravitatis fuæ facilè
defcendent, fecundùm lineas reétis æquipollentes; ficque
fpeciem corporis pellucidi, folidi & duri exhibebit. Non
enim opus eft ut globuli coeleftes, magis reétos & plures,
meatus inveniant in corporibus terreftribus, per quæ ra
dios luminis tranfmittunt, quàm fint ii per quos globuli
plumbci inter poma ifta defcendunt.
Secundus effeétus eft,quòd cùm particulæ duorum vel xvIII.
plurium corporum terreftrium, præfertim liquidorum, j;.£!;!;
confusè fimul jun&tæ funt, globuli coeleftcs quafdam ex siiioiu cf .
ipfis unas ab aliis foleant feparare, ficque in varia corpora£;£!
diftinguere; quafdam autem alias accuratiùs permifcere, fecermat,
- - - - -
'* ab aliis«$•.
ipfafquc ita difponcre, ut unaquæque guttula liquoris ex ÄÄ.
iis conflati, cæteris omnibus ejufJem liquoris guttulis*
BB 3 omnino,
 i98 PR 1 N c I p 1 o R u M P h 1 lo sop H I e .
omnino fimilis exfiftat. Quippe cùm globuli coelcftes mo
ventur in meatibus corporum terreftrium liquidorum,
particulas tertii elementi fibi obvias affiduè loco expel i

lunt, donec eas inter aliquas alias ita difpofuerint & ordi
nârint, ut non magis quàm iftae aliae ipforum motibus ob
fiftant,vel, cùm ita difponi non poffunt, donec cas à reli
. quis fegregârint. Sic vidcmus ex mufto fæces quafdam,
non modò furfum & deorfum, (quod gravitati & levitati
tribui poffet)fed etiam verfus vafis latera expclli, vinum
que poftea defæcatum,quamvis adhuc ex variis particulis
conftans, effe pellucidum, & non denfius aut craffius in
imo quàm in fummo apparere.Idemque de cæteris liquo
ribus puris eft exiftimandum. -

xix. Tertius effeétus globulorum coeleftium eft,quòd aquæ

j;£* aliorumve liquorum guttas in aëre, aliove liquore abiis
jùaliquo- diverfo,pendentes, reddant rotundas, utjam in Meteoris
Ί' explicui. Cùm enim ifti globuli cœleftes, longè alias ha
tundau. beant vias in aquæ guttâ quàm in aëre circumjacente,
femperque quantum poffunt fecundùm lineas reétas, vel
ad reétas quam-proximè accedentes, moveantur; manife
ftum eft illos qui funt in aëre,objeétu aqucæ guttæ minùs
impediri à motibus fuis, fecundùm lineas â reétis quam
minimùm defleétentes, continuandis, fi ea fit pcrfeétè
fphærica, quàm fi quamcunque aliam figuram fortiatur.
Si quæ enim fit pars in fuperficie iftius guttæ, quæ ultra
figuram fphæricam promineat,majori vi globuli coelcftes
per aërem difcurrentes,in illam impingent, quàm in cæte
* ras, ideoque ipfam verfus centrum guttæ protrudcnt; ac
. fi quæ pars ejus, fuperficiei centro vicinior fit quàm reli
quæ, globuli coelcftes in ipsâ guttâ contcnti, majori vi
Cam
 P A R s Q u A R T A. 199
eam à centroexpellent;atque ita omnes ad guttam fphæ
ricam faciendam concurrent. Et cùm angulus contingen
tiæ, quo folo linea circularis â reétâ diftat, omni angulo
re&ilineo fit minor, & in nullâ lincâ curvâ præterquam in
circulari fit ubique æqualis, certum eft, lineam reétam
nunquam poffe magis æqualiter, & minùs in unoquoque
ex fuis punétis infleéti, quàm cùm degenerat in circula
rem.
Vis gravitatis, à tertiâ iftâ globulorum coeleftium a- -í.
&ione non multum differt; ut enim illi globuli per folum £;
fuum motum, quo fine difcrimine quaquaverfus ferun- Åvi
tur,omncs cujufqueguttæ particulas,verfus ejuscentrum *****
aequaliter premunt, ficque ipfam guttam faciunt rotun
dam; ita per eundem motum, totius molis terræ occurfu
impediti,ne fecundùm lineas reétas ferantur, omnes ejus
partes verfus medium propellunt: atque in hoc gravitas
corporum terreftrium confiftit.
Cujus natura ut perfeétè intelligatur, notandum eft.j*
primò, fi omnia fpatia circa Terram, quæ ab ipfius Terræ Tergpar
materiâ non occupantur,vacua eflent,hoc eft,fi nihil con- %.
unerent nifi corpus, quod motus aliorum, corporum;:fed'
nullâ ratione impediret nec juvaret, (fic enim tantùm û.
intelligi poteft vacui nomen) & interim hæc terra circa.
fuum axem, fpatio viginti quatuor horarum proprio mo
tu volveretur,fore ut illæ omnes ejus partes,quae fibi mu
tuò non effent valde firmiter alligatæ, hinc inde verfus,
cœlum diffilirent: Eodem modo, quo videre licet dum
turbo gyrat, fi arena fupra ipfum conjiciatur, eam ftatim
ab illo recedere atque in omnes partes difpergi;& itaTer
ra non gravis,fed contra potiùs levis eflèt dicenda.
Cùm
 aoo P R I N c I p 1 o R u M P H I lo so P h 1 ae
xxii.Cùm autem nullum fit tale vacuum, nec Terra pro
#£! prio motu cieatur, fed à materia cœlefti , eam ambiente,
Åi, omnefque ejus poros pervadente, deferatur, ipfa habet
**'** rationem corporis quiefcentis; materia autem coeleftis,
quatenus tota confentit in illum motum quo Terram de
fert, nullam habet vim gravitatis, nec levitatis; fed quate
nus ejus partes plus habent agitationis quàm in hoc im
pendant,ideoque femper terræ occurfu,à motibus fuis fe
cundùm lineas re&tas perfequendis impediuntur, femper
ab ea quantum poffunt recedunt,& in in hoc earum lcvi
tas confiftit.
xxiii. Notandum deinde, vim quam habent fingulæ partes
3*"* materiæ cœleftis,ad recedendum à Terrâ,fuum effe&um
£r. fortiri non pofTe, nifi, dum illæ afccndunt,aliquas partes
;ji£ tcrreftres in quorum locum fuccedunt, infra fe depri
fti, leorfum mant & propellant. Cùm enim omnia fpatia quæ funt
£;, circa Terram, vel à particulis corporum terreftrium, vel
&*vai, à materia coelefti occupentur;atque omnes globuli hujus
materig cœleftis,æqualem habeant propenfionem ad fè ab
eâ removendos,nullam finguli habent vim, ad alios fui fi
miles loco pellendos;fed cùm talis propenfio non fit tanta
inparticuliscorporum terreftrium,quotiesaliquas exipfis
fupra fe habent, omnino in eas vim iftam fuam debent ex
ercere. Atque ita gravitas cujufq; corporis terreftris, non
propriè efficitur ab omni materiâ cœleftiillud circumflu
ente, fed præcisè tantùm ab eâ ipfius parte,quae,fi corpus
iftud defcendat, in ejus locum immediatè afcendit, ac
proinde quae eft illi magnitudine planè æqualis. Sit,exem
pli caufsâ, B corpus terreftre in medio aëre exfiftens, &
conftans pluribus particulis tertii elementi, quàm moles
aëris
| P A r s Q u A R T A. ^OI

aiiisipfi æqualis, ac proinde pauciores vel anguftiores

habcns poros, in quibus materia coeleftis contineatur,

manifeftum eft,fi hoc corpus Bverfus Idefcendat,molcm

aëris ei æqualem in cjus locum afcenfuram;Et quia in iftâ
mole aëris, plus materiæ coeleftis quàm in eo continetur,
manifcftum etiam eft, in ipsâ effe vim ad illud deprimen
dum. -

Atque ut hic calculus re&è incatur,confiderandumeft, £,

in meatibus iftius corporis B effe etiam aliquid materiæ `# -

cœleftis, quæ opponitür æqualiquantitati fimilis materiæ £'*'*

cœleftis, quæ in aëris mole continetur, eamque reddit -

otiofàm; itemque in mole aëris effè aliquas partes terre

fires, quæ opponuntur totidcm aliis partibus terreftribus
Corporis B, nihilque in eas efficiunt: His autem utrimque
detraâis, quod reliquum eft materiæ cœleftis in iftâ mole
*ris, agere inid quod reliquum cft partium terreftrium
CC - in
 ao» P r 1 N c t P I o R U M P H I los o p h i ae
in corpore B; atque in hoc uno ejus gravitatem confi
ftere.
xxv. Utque nihil omittatur, advertendum-etiam eft, per
#ft, materiam cœleftem non hic intelligi folos globulos fe
Vffonäere cundi elementi, fed etiam materiam primi iis admiftam,
£ff & ad ipfam quoque effe referendas illas particulas terre
jugue cor- ftres, quæ curfum ejus fequutæ, cæteris celeriùs moven
*"* tur;quales funt eæ omnes quæ aërem componunt.Adver
tendum præterea, materiam primi elementi, cæteris pari
bus, majorem vim habere ad corpora terreftria deorfum
pellenda, quàm globulos fecundi, quia plus habet agita
tionis; & hos majorem, quàm particulas terreftres aëris
quas fecum movent, ob fimilem rationem. Unde fit,ut ex
folâ gravitate non facilè poffit æftimari, quantum in quo
que corpore materiæ terreftris contineatur. Et fieri po
teft, ut quamvis, exempli caufsâ, maffà auri vicies plus
ponderet,quàm moles aquæ ipfi æqualis, non tamen qua
druplo vel quintuplo plus materiae terreftris contincat.
tum, quia tantundem ab utraque fubducendum eft, pro
pter aërem in quo ponderantur; tum etiam, quia in ipsâ
aquâ, ut & in omnibus aliis liquidis corporibus, propter
fuarum particularum motum, ineft levitas, refpeétu cor
porum durorum.
,,„, Confiderandum etiam,inomnimotu effe circulum cor
cur corpo- porum quae fimul moventur, ut jam fuprà oftenfum eft,
T* nullumque corpus à gravitate fuâ deorfum ferri, nifi eo- .
£#/#, den temporis momento, aliud corpus magnitudine ipfi
;:;roi- aequale, ac minùs habens gravitatis, furfum feratur. Unde
- fit,ut invafe,quantumvis profundo&lato,inferiores aqug
alteriufve liquoris guttæ, à fuperioribus non premantur;
- - " . I\CC
 P A R s Q u A R T A. - 2o3
necetiam premantur fingulæ partes fundi, nifi à totidem
guttis, quot ipfis perpendiculariter incumbunt. Nam ex
emplicaufsâ,in vafe ABC,aquæ gutta 1 non premitur ab
` - aliis 234, fupra ipfam ex
fiftentibus, quia fi hæ
\==â I. deorfum ferrentur, de
Aγ√ c berent aliæ guttæ 567
aut fimiles in earum.lo
cumafcendere;quæ,cùm
fint æquè graves,illarum
8 B 8 defcenfum impediunt.
- Hæ autem guttæ 1234.
jun&isviribus premunt partem fundiB;quia,fi efficiant iit
defcendat,defcendent etiam ipfae, ac in earum locum par

: tes aëris 89, quæ funt ipfis leviores, afcendent. Sed ean
dem vafis partem B, non plures guttæ premunt quàm hæ
1134, vel aliae ipfis æquipollentes; quia eo temporis mo
mento,quo hæc parsB potcft defcendere,non plures eam

;
ά
fequi poffünt. Atque hinc innumera experimenta circa
corporum gravitatem, vel potiùs, fi fic loqui licet, gravi
tationem, quæ malè philofophantibus mira videntur,per
facile eft explicare.
Notandum denique, quamvis particulæ materiæ cœle- xxvi 1.
ftis, eodem tempore multis diverfis motibus cieantur, o- #.
mnes tamen earum aétiones ita fimul confpirare, ac tan- îjç
quam in æquipondio confiftere, unafque aliis opponi , ut ;£,g
ex hoc folo quòd terræ moles objcétu fuo earum motibus ra.
adverfetur,quaquaverfus æqualiter propendeant ad fe ab
ejus viciniâ, & tanquam ab ejus centro, removendas; nifi
fortè aliqua exterior cauffâ, diverfitatcm hac in re confti
 2o4 P R I N c I p I o R u M P H I L o S ο Ρ Η I ae
tuat.Talefque aliquot cauffè poffunt excogitari;fed an ea
rum effeétus fit tantus, ut fenfu deprehendatur, nondum
mihi compertum eft. -

É I. . Vis luiainis, quatenus â Sole ac ßellis in omnes coeli

2äîïu. partes fe diffundit,jam fatis fuprà fuit explicata: fupereft
!!:: tantùm ut hic notemus, ejus radios à Sole delapfos, Ter
Éarticula, ræ particulas diverfimodè agitare. Quippe quamvis in fe
1T fpeétata, nihil aliud fit quàm preffio quædam, quæ fit fe
cundùm lineas reétas,à Sole in Terram extenfas: quia ta
men ifta preffio, non æqualiter omnibus particulis tertii
elementi,quæ fupremam terræ regionem componunt,fed
nunc unis,nunc aliis, ac etiam, nunc uni ejufdem particu
læ extremitati, nunc alteri applicatur: facilè poteft intel
ligi, quo paéto ex ipsâ variæ motiones in particulis iftis
cxcitentur. Exempli caufsà,fi AB fit una ex particulis ter
tii elementi, fupremam ter
ræ regioncm componentibus,
qug incumbat alteri particulc
C, atque inter ipfam & Solem
aliæ multæ interjaceant, ut
DEF; hæ interjacentes nunc
impedient, ne radii Solis G G,
premant extremitatem B, non
autem ne premant A; ficque
extremitas A deprimetur, at
que alia Battolletur. Et quia iftæ particulæ affiduè fitum
mutant, paullò pòft opponentur radiis Solis tendcntibus
verfus A,non autem aliis tendentibus verfus B;ficque ex
trcmitas A rurfus attolletur, & B deprimctur. Quod
idcm in omnibus terre particulis, ad quas Solis radiipcr
- tingunt,
 P A R s Q U A R T A. zo5
tingunt, habct locum ; & ideò omnes à Solis lumine agi
tantUlf.

Hæc autem particuldrum terreftrium agitatio, five or. xv; x.

ta fit à lumine, five ab aliâ quavis caufsâ, calor vocatur; £!; ?
præfertim cùm eft major folito, & movet fenfum; caloris ir. quid .
ènim denoniinatio adfenfum tactùs refertur. Notandum £££
que
tam,eftperfeverare
unamquamque
pofteaexinparticulis
fuo motuterreftribus
juxta legesficnaturæ,
agita- perfeveret.
te lumine

donec ab aliquâ aliâ caufsâ fiftatur; atque idcò calorcm à

lumine ortum, femperaliquamdiu poft fublatum lumen
1TCTnanC1Te.

Notandum præterea particulas terreftres, à radiis So- x xx.

lis fic impulfas, aliasfibi vicinas, ad quas ifti radii non pcr- j?"
veniunt, agitare; hafque rurfus alias, & fic confequcnter.?uàm lu
Cumque femper tota Terræ medietas à Sole illuftretur,"
tot ejufmodi particulas fimul commoveri, ut quamvis lu
men in primâ opacâ fuperficie fubfiftat,calor tamenab eo
genitus, ufque ad intimas partes mediæ terræ regionis
debeat pervenire. -

Notandum denique iftas particulas terreftres, cùm à xxxi.

calore plus folito agitantur, in tam anguftofpatio vulgò?”
non poffe contineri,quàm cùm quiefcunt, vel minùs mo- miiia rare
ventur; quia figuras habent irregulares, quæ minùs loci”“
occupant,cùm certoaliquo modo junéte quicfcunt,quàm
cùm affiduo motu disjunguntur. Unde fit,ut calor omnia
ferè corpora terreftria rarefaciat, fed una magis, alia mi- •
nùs, pro vario fitu & figurâ particularum,cx quibus con-.
ftant.
His variis aétionibus animadverfis, fi rurfus confidcre. xxxii.
guomodo.
mus Terram,jam primùm ad viciniam Solis acccdcntem, Juprem4
C C 3. & cujus -
 2o6 P R I N c I p I o R U M P H I L o s o p H 1 ae
Terra re & cujus fuprema regio conftat particulis tertii elementi,
gio,im duo
diverfà fibi mutuò non firmiter annexis, quibus immiftifunt glo
eorpor4 buli coeleftes, aliquantò minores iis, qui reperiuntur in ea
fuerit pri cœli parte per quam tranfit, vel etiam in eâ ad quam ve
mùm divi
/&. nit, facilè intelligemus minores iftos globulos, majufculis
qui eam circumpleétuntur loca fua relinquere;hofque ma
jufculos in illa cum impetu ruentes, in multas tertii ele
menti particulas impingere,praefertim in craffiores, ipfaf
que infra caeteras detrudere, juvante etiam ad hoc vi gra
vitatis;atque ita efficere ut iftae craffiores infracæteras de
pulfae, figurafque habentes irregulares & varias, ar&iùs
inter fe ne&tantur quàm fuperiores,&motus globulorum
cœleftium interrumpant. Quò fit, ut fuprcmaTerræ re

gio, qualis hic exhibetur verfùs A, in duo corpora valde

diverfà diftinguatur,qualia exhibentur verfus B& C,quo
Tum
 P A R s Q u A R T A. 267
rum fuperius B eft rarum, fluidum & pellucidum ; infe
rius autem C eft aliquatenus denfum, durum & opa
CulIIl. • .

Deinde ex eo quòd exiftimemus corpus C, à corporeí};

Bdiftin&um fuiffe per hoc folùm,quòd ejus partes à glo- particula
bulis cœleftibus deorfum prefíæ, fibiinvicem adhaererent, %£';'
intelligemus etiam aliud adhuc corpus, quale eft D, inter tria fumms
illa duo debere poftea generari. Etenim figuræ particula-*""*
rum tertii elementi, ex quibus conftant corpora B & C,
admodum variæ funt, ut fuprà notatum eft, ipfafque hic
intria præcipua genera licet diftinguere.Nempe quædam • •
fùnt in varia quafi brachia divifae, atque hinc inde expanfae
tanquam rami arborum,&alia id genus;atque hae funt po
tiffimùm,que à materiâ coelefti deorfum expulfae,fibi mu
tuò adhærefcunt, & corpus C componunt. Aliæ funt foli
diores, figurafque habent, non quidem omnes globi vel
cubi,fed etiam cujuflibet ruderisangulofi; atque hae,fi ma
jufculæ funt, infra caeteras vi gravitatis defcendunt; fiau
tem fint minufculae,manent prioribus immiftae,occupant
que intervalla quæ ab ipfis relinquuntur. Aliæ denique
funt oblongæ,ac ramis deftitutæ, inftar bacillorum: atque
hae prioribus etiam fe interferunt, cùm fatis magna in
ter ipfas intervalla reperiunt, fed non illis facilè anneétun
tur. -

Quibus animadverfis rationi confentaneum eft ut cre- xxxiv.

damus, cùm primùm particulæ ramofae corporis C, fibijt*
mutuò coeperunt implicari, plerafque ex oblongis fuiffe ínter
ipfis interje&tas, eafque poftea, dum ramofae illæ magis & ££;:
magis preffae, paullatim arétiùsjungebantur, fupra ipfas'
afcendiffe verfus D, atque ibi fimul congregatas fuiffe, in
corpus
 2o8 PR I NcI p I oRUM P H I L o S o p H 1 ae
corpus à duobus aliis B & C valde diverfum. Eâdem ra
tione, qua videmus in paludofis locis terram calcando,

aquam ex ea exprimi, quae pofteaipfius fuperficiem te

git.Nec dubium etiam,quin interim alie plures ex corpo
re B delapfae fint, quæ duorum inferiorum corporum C
& D molem auxerunt. -

xxxv. Quamvis autem initio, non folæ iftae particulæ oblon

fj'' gae ramofis intcrjcétæ fuerint,fed aliæ etiam,quc tanquam
tamtùm ta

sitggeneris
im f?o cor- rudera aut fragmenta lapidum folide erant,notandum ta
- - -- - - v -

ÄÄ men has folidiores,non tam facilè fupra ramofasafcendif

meri. fe, quàm illas oblongas; vel, fi quæ afcenderint, faciliùs
poftca infra ipfas rurfus defcendiffe: oblongæ enim, cæte
ris paribus, plus habent fuperficiei pro ratione fue molis;
atque ideò à materiacœlefti per meatus corporis Cfluen
te, faciliùs expelluntur: & poftquam ad D pervenerunt,
ibi
 P A R s Q u A R T A. 2o9
Mf. ibi tranfverfim jacentes fupra fuperficicm iftius corporis
ā, C, non facilè meatibus occurrunt, per quos in ipfum re
gredi poffint.
Sic itaque multæ oblongæ particulæ tertii elementi, IDua4
XXXVi.
tam
verfus D congregatæ funt; & quamvis initio non fuerint,}um in eo
inter fe perfe&è æquales, nec fimiles, hoc tamen commu- tff ff*i*
. v - .• w - - … - m

.ne habuerunt, quòd ncc fibi mutuò, nec aliis tcrtii elc. £.
menti particulis facilè pofTent adhærere, quódq; à mate- rum.
riâ cœlefti ipfas circumfluente moverentur: propter hanc
enim proprietatem à corpore C excefferunt, atque in D
funt fimul colieétae ; cumque ibi materia cœleftis affiduè
circa illas fluat, efficiatque ut variis motibus cicantur, &
unz in aliarum loca tranfmigrent, fucceffü tcmporis fieri
debuerunt læves, & teretcs, & quam-proximè inter fe
' zquales, atque ad duas tantùm fpecies reduci. Nempe
. quæ fuerunt fatis tenues, ut ab illo folo impetu, quo à
matcriâcoeleftiagebantur flc&tipoffent,circa alias paullò
craffiores,quæ fic fle&ti non poterant,convolutæ,ip{as fc
cum detulerunt. Atque hæ duæ particularum fpecies, fle
xilium fcilicet atque inflexilium, ficjunétæ faciliùs perfe
verârunt in fuo motu, quàm folæ flcxiles, vel folæ inflexi
lcs potuifTent: unde faëtum eft,ut ambæ in corpore D re
manferint ; atque etiam ut illæ quæ initio circa alias fle&ti
potuerunt, poftea fucccffu temporis, affiduo ufu fe infle
diendi,magis & magis flexilcs redderentur, fierentque in
ftar anguillarum aut brevium funiculorum ; aliæ autcm,
cùm nunquam fleéterentur, fi quam antè flexilitatem ha
buerint, cam paullatim amitterent, ac telorum inftar ri
gidæ manerent.
Præterea putandum eft corpus D, priùs diftingui coe xxxvt
§uomodo
1.
- JD D piffe
 » io P r I N c I p I o R u M P H I l ο S o P H I ae
„;„„„ piffè à duobus.aliis B & C, quàm hæc duo perfe&è for
?£* mata effcnt,hoceft,priufquam cefßt tam durum,ut non
jììi ampliùs poffent ejus particulæ arétiùs conneéti, & infe
^* riùs expelli à motu materiæ cœleftis; ac priufquam parti
culæ corporis B ita effent omnes ordinatæ, utiftimateriæ

coelefti,fàciles & æquales vias undique circa fe preberent:

ideoque poftea multas particulas tertii elementi, fuiffè
adhuc à corpore B verfus C expulfas. Atque hæ particulae
fi folidiores fuerint iis quæ congregatæ erant in D, infra
ipfas defcendentes corpori C fe adjunxerunt, ac pro di
verfa ratione fuarum figurarum , vel in ejus fuperficie
manferunt, vel infra ipfam penetrârunt: ficque hoc u
num corpus C in plura alia divifum cft ; ac etiam fortè
in aliquâ fua regione totum fluidum evafit, iis particu
lis ibi congregatis , quarum figuræ impediebant ne fibi
mutuò
 - P A R s Q u A R T A, 2. I 1

mutuò facilè adhærent, fed ompia hic explicari non pof

funt. -

Ubi autem etiam particulæ,minùs folidæ iisque corpus XXXVIII;

D componebant,ex B deorfum lapfae funt, haeferunt infu- £;£;:
erficie
É' ï, hujusÊ
corporis fibi
D; Ë ac quiaĘdurum
pleræque ex ipfis fue- í
ri* ?**''*
fù

E,à duobus B & D,quæ funt fluida, valde diverfum, com- ***
pofuerunt. Atque hoc corpus E, initio admodùm tenue
erat,inftar crufte vel corticis fuperficiem corporisDcon
tegentis: fed cum tempore craffius evafit,novis particulis
excorpore B fe illi adjungentibus ; nec non etiam ex D,
quia cùm reliquis ejufdem corporis D planè fimiles non
effent, motu globulorum coeleftium expellebantur, ut
mox dicam. Et quia ifte particulæ aliter difponebantur, in
iis partibus terræ ubi dies erat vel æftas, quàm in iis ubi
erat nox vel hyems, propter diverfas aétiones luminis &
caloris,quod huic corpori accedebat in unâ die,vel in unâ
æftate,aliquo modo diftinguebatur ab eo,quod eidem ac
cedebat in die vel aeftate fequenti; ficque ex variis quafi
cruftis vel corticibus, fibi mutuò fuperinduétis fuit con
flatum.
Et quidem non longo tempore opusfit, utTerrefi-£$
prema regio A,in duo corpora B & C diftingueretur; nec ā7or
etiam ut multæ particulg oblongæ coacervarentur verfus Ê.g
D;ncc denique, ut prima interior crufta corporis E for- tertí
maretur. Sed non nifi fpatio plurium annorum particulæ ***
corporis D,ad duas fpccies paullò antè defcriptas reduci,
atque omnes cruftæ corporis E formari potuerunt.Ncque
enim inftio ratio fuit, cur particulæ quæ confluebant ver
fus D, non effent unæ aliis paullò craffiores &longiores,
- JD D 2, - IMCC
 •

» 1» P R I N c I p I o R u M P h 1 L o s o p h i ae
nec etiam cur e(Iènt planè læves & terctes, fed aliquid
adhuc fcabritiei habere potuerint, quamvis non tantum
haberent, ut ideò ramofis anneéterentur; potueruntque
etiam fecundùm longitudinem plangeffe vel angulofae,ac
craffiores in unâ extremitate quàm in alterâ.Cùm autem
fibi mutuò non adhærerent, ideoque materia coeleftis af
fiduè circumfluens,vim haberet ipfas movendi, pleræque
paullatim mutuo attritu læves & teretes evaferunt, at
que inter fe æquales & fecundùm longitudinem æquali
ter craffæ: propterea quòd per eafdem vias tranfibant, &
aliæ in aliarum loca fuccedebant, quæ loca non poterant
majores recipere, nec à minoribus tota impleri. Sed ple
ræque etiam, cùm ad communem aliarum normam re
duci non poffent, paullatim motu globulorum coele
ftium, ex hoc corpore D ejeétæ funt, & harum quidem
nonnullæ fe corporiC adjunxerunt; fed maxima pars fur
fuma afcendit verfus E & B, materiamque augendo corpo
riE fubminiftravit. -

sî, Quippe tempore diei & æftatis, cùm Sol unam medie
jÉÄ tatem corporis D, viluminis & caloris rarefacicbat, non
jtff* poterat omnis materia iftius medictatis inter duo corpo
ìì- ra vicina C & Econtineri; neque hæc corpora vicina, quæ
j£££* dura erant, locis expellcre; atque ideò pleræque ejus ma
quod inter teriæ particulae , per poros corporis E verfus B afcende
%%,%* bant, quæ deinde tempore no&is & hycmis ceflànte iftâ
auerit, rarefaétione, ob gravitatem fuam rurfus defcendebant.
Multæ autem cauffæ erant, propter quas particulæ tertii
clementi, quæ fic ex corpore Degrediebantur, non pote
rant omnes poftea in illud reverti. Nam majore impetu
cxibant, quàm redibant;quia major eft vis dilatationis à
- calore

i
 P A r s Q u A R T A. 2.13
calore ortæ, quàm gravitatis. Et idcirco multæ per angu
ftos meatus corporisE, fibi viam faciebant ad afcenden
dum, quae poftea nullam invenientes ad revertendum, in
ejus fuperficie confiftebant; ac etiam nonnullæ meatibus

iftis impaéte,ulteriùs afccndere non valentes,aliis defcen

furis vias occludebant.Præterea quæcunque cæteris erant
tenuiores, & à figura lævi & tereti magis diftabant, folo
globulorum coeleftium motu extra corpus D' pelleban
tur, ideoque primae fe offerebant ad afcendendum verfus
E & B: atque horum corporum particulis occurrendo,
non rarò figuras fuas mutabant, & vel illis adhærebant,
vel faltcm definebant aptæ effè ad revertendum verfus
D. Unde fequi debuit poft multos dies & annos, ut ma
gna pars hujus corporis D effet abfumpta, & nullæ am
pliùs in eo particulæ rcperirentur, nifi duarum fpecierum:
antè defcriptarum ; ac etiam ut corpus E cffet fatis den
fum & craffum, quia ferè omnes particulæ quæ ex D re
ccfferant, vcl ejus poris impaétæ denfius illud cffcccrant,
vel occürfu particularum corporis B mutatæ, illifque an
DD 3 - I)CX3°,
 2. I4 P R I N c I p I o R u M P H I L o S o P H I ae
nexæ, verfus Erelapfæ erant, ficque craffitiem ejüs auxe
rant; ac denique ut fpatium fàtis amplum F, inter D & E
relinqueretur;quod non aliâmateriâ potuit impleri, quàm
eâ ex quâ conflatur corpus B: cujus fcilicet particule te
nuiffimae,per meatus corporis E facilè tranfierunt, in loca
quæ ab aliis paullò craffioribus exDexeuntibus,rclinque
bantur. -

XLI. Ita corpus E, quamvis gravius & denfius quàm F, ac

£#. fortè etiam quàm D, 'aliquandiu tamen ob fuam duri
ZÄ. tiem, fornicis inftar, fupra D & F fufpenfum manfit. Sed
Â*** notandum eft ipfum,cùm primùm formari coepit,meatus
- habuiffe quam-plurimos, ad menfuram corporis D exca
vatos. Cùm enim ejus fuperficici tunc incumberet, non
poterat non præbere tranfitum iftis particulis,quae quoti
die vi caloris motæ, interdiu verfus B afcendebant, ac
no&u rurfus defcendebant, femperque fe mutuò confe
quentes iftos meatus implebant. Cùm auté poftea corpo
re D mole imminuto, non ampliùs ejus particule, omnes
meatus corporisE occupârunt,aliae minores particulæ ex
B venientes, in earum loca fuccefferunt; cumque hae iftos
meatus corporis E non fàtis implerent, & vacuum in na
turâ non detur, materia coeleftis, quâ folâ omnia exigua
intervalla, quæ circa particulas corporum terreftrium re
periuntur, impleri poffunt, in illos ruens, corum figuras
immutabat, impetumque faciebat ad quofdam ita didu
cendos, ut hoc ipfo alii vicini anguftiores redderentur.
Unde facilè contingebat, ut quibufdam partibus corporis
E, à fe mutuò disjunétis, in eo fierent fiffurae, quae poftea
fucceffu temporis majores & majores evaferunt. Eâdem
planè ratione, quâ videmus aeftate in terrâ multas rimas
- - aperiri,
 P A R s Q u A R T A. » 15
aperiri,dum àSole ficcatur,eamque magis &magis hiare
quò diutius ficcitas perfeverat. ' -

cùm autem multæ tales rimae efíentin corporeE, at- §£;

que ipfae femper augerentur , tandem ejus partes tamjumi,
parum fibi mutuò adhaeferunt,ut non ampliùs in modum %'t
fornicis intcr F & B poffet fuftineri, & idcò totum con- fráum,^

fra&um,in fùperficiem corporisc gravitate fuâ delapfum

cft.Cumque hac fuperficiés fatis läta non efTet, ad ómnia
- illius
 z 16 PR INcIp 1oR uM P H I los o P h 1 ae
illius fragmenta fibimutuò adjacentia,&fitumquempriùs
habuerant fervantia, recipienda, quædam ex ipfis in latus
inclinari atque una in alia recumbcre debuerunt.Nempefi
ex.gr.in eo traétu corporisE,quem hecfigura reprgfentat,
præcipue fiffuræ itafuerint difpofit£ in locis 1 . 34567,ut
duofragmenta 2 3 & 67,paullò priùs quàm reliqua coepe
rint delabi,&aliorum quatuor fragmentorum extremita
tes 2, 3, 5 & 6 priùs quàm oppofite 1,4 & v;itemq; extre
mitas 5 fragmenti 45, aliquantò priùs delapfa fit, quàm
extremitas v fragmenti v,6;non dubium eft,quin ipfajam
debeant eo modo effè difpofita, fupra fuperficicm corpo
ris C, quo hic depiéta funt; ita fcilicet, ut fragmenta 23,&
67 proximèjungantur corpori C; alia autem quatuor in
latus fint reclinata,& una in alia recumbant,&c.
<$£ Nec dubium etiam, quin corpus D quod fluidum eft,&
tertium minùs grave quàm fragmenta corporis E, occupet qui
ΣΤΕ. dcm quantum poteft, inferiorcs omnes cavitates fubiftis
iumjex fragmentis reliétas, nec non eorum rimas & meatus; fed
£££'.prçtcrca etiam, quia totum in illis contineri non poteft,
parte ifre quin fupra inferiora ex iftis fragmcntis, ut 23 &67,afcen
remanferit. d

,$£ ' Jamque fi confideremus,

perficie' , intelligi; per C, hic per corpus B & Faërem
quandam terræ cruftam interiorem craf
**''**'*
effe montes, fiffimam,
m, ex qua
q mctalla oriuntur,
• pcr D,aquam;
--> pe ,aq ac dcni
•--;
&ampos, . que per corpus E, terram exteriorem, quæ ex lapidibus,
“* árgiilà,arenâ & limo cft conflata: fàcile étiam peraquam,
fupra fragmenta 23 & 67 eminentem, maria; per alia fra
gmenta molliter tantùm inclinata, & nullis aquis teéta,ut
89, & vx, camporum planities; ac per alia magis greéta
ut 12, &94v, montcs intclligemus, Et denique adverte:
• ^ muS,
 P A R s Q u A R T A. 2.17
mus, cùm fragmentaifta vi propriæ gravitatis hocpa&o
delapfa funt, eorum extremitates fibi mutuò fortiter alli
fas, in alia multa minora fragmenta diffiluiffè, quæ faxa

in quibufdam litoribus maris, ut in I, & multiplicia mon

tium juga, partim altiffima ut in 4, partim remiffiora ut
in 9 & v, ac etiam fcopulos in mari, ut in 3 & 6,compo
fuerunt.
Atque intimae horum omnium naturæ, ex jam diétis XI, V.
crui poffunt.Nam primò ex iis cognofcimus, aërem nihil Qg* £terta ma

aliud efTe debere, quàm congeriem particularum tertii t//r4.

elementi, tam tenuium & à fe mutuò disjunétarum, ut

quibuflibet motibus globulorum coeleftiumobfequantur;
ideoque illum effe corpus valde rarum, fluidum,& pellu
cidum, & ex minutiis cujuflibet figurae poffe componi.
Quippe nifi ejus particulæ, à fe mutuò effent planè dif
junétæ, jamdudum adhaefifTent corpori E; cumque disjun
άς fint,unaquæque movetur independenter à vicinis, oc
cupatque totam illam exiguam fphæram, quam ad mo
tum circularem circa proprium fuum centrum requirit,
- E E & cx
 2 18 P R I N c I p I o R U M P H I L os o P H 1 E
& ex ea vicinas omnes expellit, Quamobrem nihil refert,
cujufnam fint figuræ.
x Lv 1. Aër autcm frigore facilè denfatur, & rarefit calore:
$££', cùm enim ejus particulæ ferè omnes fint flexiles, inftar
injìiur. * mollium plumularum,vel tenuium funiculorum,quò ce
leriùs aguntur eò latiùs fe extendunt, & idcirco majorem
fpatii fphæram, ad motum fuum requirunt; atque notum
eft ex diétis, per calorem nihil hic aliud quàm accelera
tionem motùs iniftis particulis,& per frigus ejufdcm im
minutionem debcre intelligi.
xLv11. Denique aër in vafe aliquo violenter compreffus , vim
£''*habet refiliendi, ac per ampliorcm locum fe protinus ex
oapa

Ἀ. in tendendi. Unde fiunt machine,quæ ope folius aëris,aquas

£" fùrfumvcrfus,inftar fontium;&aliae que tela cum magno
impetu, arcuum inftar,jaculantur. Hujufque cauffâ eft,
quòd aëre ita comprcffo, unaquæque ejus particula fphg
ricum illud fpatiolum,quod ad motum fuum requirit,fibi
foli non habeat,fed aliæ vicing in ipfum ingrediantur;cum
que interim idem calor, five eadem agitatio iftarum par
ticularum, confervetur à motu globulorum coeleftium,
affiduè circa ipfas fluentium, eæ fuis extremitatibus fe
mutuò verberent, & loco expellant, ficque omnes fimul
impctum faciant ad majus fpatium occupandum.
xtviii. Quantum ad aquam,jam oftendi cur duæ tantùm par
£j£. ticularum fpccics in careperiantur, quarum unc funt fle
ÃÄî xiles,aliæ inflexiles: atque fi ab invicem feparentur,hæ fá
Τ. lcm, illæ aquam dulcem componunt. Et quiajam omnes
d, in jla proprietates, cùm falis tum aque dulcis, ex hoc uno fun
j'*"* damento dedu&as, fusè in Mcteoris explicui, non opus
cft,ut plura de ipfis hic fcribam.Sed tantùm notari velim,
quàm
 P A R s Q U A R T A. 2 19
quàm aptè omnia inter fe cohæreant, & quomodo ex tali :
generatione aquæ fequatur, etiam eam effe debere pro
portionem, inter ejus particularum craffitiem, & craffi
tiem particularum aéris; itemque inter ipfas, & vim quâ
globuli fecundi elementi eas movent, ut cùm ifti globuli
paullò minùs folito agunt, aquam in glacicm mutcnt, &
particulas aëris in aquam; cùm autem agunt paullò for
tiùs,tenuiores aquę particulas, eas nempe quæ funt flexi
les,inaérem vertant.
Explicui etiam in Meteoris caufàs ventorum,à quibus xtix.
mare variis irregularibus modis agitatur. Scd fupercft É;.
alius regularis ejus motus, quo bis in die fingulis in locis Ê.
attollitur & deprimitur,interimque femper ab Oriente in
Occidentem fluit.Ad cujus motùs caufTam explicandam,
ponamus nobis ob oculos exiguum illum coeli vorticem,
qui Terram pro centro habet , quique cum illâ & cum
Lunâ,in majorivortice circaSolem fertur.Sitque ABCD
ille exiguus vortex; EFG H Terra; 1 2 34 fuperficies ma
ris,à quo majoris perfpicuitatis caufsâ Terram ubique te
gifupponimüs; & 5678 fuperficies aëris mare ambicntis.
Jamque confideremus, fi nulla in ifto vortice Luna cffèt,
punétum T, quod eft centrum Terræ, fore in punéto M,
quod cft vorticis centrum ; fed Lunâ © exfiftente verfus
B, hoc centrum T efTè debere inter M & D: quia cùm
materia coeleftis hujus vorticis, aliquantò celeriùs mo
' veatur quàm Luna vel Terra,quas fecum defert,nifi pun
&um T aliquantò magis diftaret à B quàm à D, Lunæ
præfentia impediret, ne illa tam liberè fluere poflct inter
B & T, quàm inter T & D; cùmque locus Terræ in ifto
vortice non determinctur, nifi ab æqualitate virium ma
E E 2, teriæ
2 2.O P R I N c I P I o R u M P H I lo S o P H IÆ

ID

teriæ cœleftis eam circumfluentis,evidens eft ipfam idcir

co nonnihil accedere debere verfus D. Atque eodem mo
do cùm Luna erit in C, Terre ccntrum efTe debebit inter
M & A: ficque femper Terra nonnihil à Lunâ recedit.
Præterea quoniam hoc paóto, ex eo quòd Luna fit verfus
B, non modò fpatium per quod materia coeleftis fluit in
ter B & T,fed etiam illud per quod fluit inter T & D, red
ditur anguftius, inde fequitur iftam materiam coeleftem
ibi celeriùs fluere, atque ideò magis premere, tum fuper
ficiem aëris in 6 & 8, tum fuperficiem aquæ in 2. & 4,
quàm fi Luna non effet in vorticis diametro BD; cùmque
corpora aëris & aquæ fint fluida,& facilè preffioni ifti ob
fequantur,
 P A R s Q u A R T A. 2, 2, I

fequantur, ipfa minùs alta effe debere fupra Terræ partes

F & H, quàm fi Luna effet extra hapc diametrum BD; ac
è contrà effe altiora verfus G & E, adeò ut fuperficies
aquæ 1,3,& aëris 5,7,ibi protuberent.
Jamyerò, quia pars terræ quæ nunc cft in F, è regione c'ì.
punéìiB,ubi mare eft quam-minimè altum, poft fex horas ,,,,, 6;
erit in G,è regione punétiC,ubi eft altiffimum,& poft fex g.
alias horas in H,è regione punéti D, atque ita confequen- 37.„.
ter.Vel potiùs,quia Luna etiam interim nonnihil progre- dat.
ditur à B verfus C, utpote quæ menfis fpatio circulum
ABCD percurrit,pars Terræ quæ nunc eft in F,è regione
corporis Lunæ , poft fex horas cum 12. minutis præter
propter, erit ultra punétum G, in eâ diametro vorticis
ABCD, quæ illam ejufdem vorticis diametrum, in quo
tunc Luna erit,ad angulos reétos interfecat;tuncque aqua
crit ibi altiffima;& poft fex alias horas cum duodecim mi
nutis, erit ultra punétum H, in loco ubi aqua erit quam
minimè alta,&c.Unde clarè intelligitur aquam maris, fin
gulis duodecim horis cum 24 minutis, in uno & eodem
loco fluere ac refluere debere.
Notandumque eft hunc vorticem ABCD, non effè ac- L I.
curatè rotundum, fed cam cjus diametrum, in qua Luna £!;'7,
verfatur cùm eft nova vel plena, breviorcm effe illâ quæ majorú,
ipfàm fecat ad angulos re&tos,ut in fuperiore parte often- g£;;
fum cft; unde fequitur fluxus & rcfluxus maris debere cf velnova.
fé majores,cùm Luna nova eft vel plena,quàm in tcmpo
ribus intcrmediis.
Notandum etiam, Lunam femper cffe in plano Eclipti- _ LII.
cæ vicino,Tcrram autem motu diurno fecundùm planum '.';,
æquatoris converti,quæ duo plana in æquinoctiis fc intcr £ ***
E E 3 fecant,"
 2.2.2 P R I N c I p I o R U M P H I los o P H I ae
fecant, in folftitiis autem multùm ab invicem diftant: un
IL I 1 I. de fequitur, maximos æftus maris efTè debere circa initia
cû, &. Veris & autumni.
£''!''
per ab O- Præterea notandum eft, dum Terra fertur ab E per F
- - -

fiente
Occiden
im verfus G, five ab Occidente in Orientem, aquæ tumorcm
j„, 412,itemque aëris tumorem 856, qui nunc parti Terræ E.
1B

ID

incumbunt,paullatim ad alias ejus partes,magis Occiden

tales migrare; ita ut poft fex horas incumbant parti Tcr
ræ H,& poft horas duodecim parti Terræ G.Idcmquc et
iam de tumoribus aquæ & aëris 234 & 678 eft intelligen
dum: Unde fit, ut aqua & aër ab Orientalibus Terræ par
tibus,inejufdem partesOccident,fluxucontinuo ferantur.
Qui
 P A R s Q U A R T A. 223
Qui fluxus, licet non admodùm celer, manifeftè tamen Li v.
deprehcnditur ex eo,quòd magnæ navigationes fint mul-?, ;i.
tò tardiores & difficiliores,verfus partesOricntales quàm situdine,re
verfus Occidentales ; & quòd in quibufdam maris angu-£?'*
ftiis, aqua fcmper fluat verfus occafum; & denique quòd $int ad
cæteris paribus, eæ regiones quæ Mare habent in Orien-%Ί"
te, ut Brafiliâ, non tantum Solis calorem fentiant, quàm mé tem
eæ quæ longos terræ tra&us habent ad Oricntcm & Ma-'""*
re ad Occidentem, ut Guinea: quoniam aër quià mari
venit,frigidior eft,quàm qui à Terra.
Notandum denique, totam quidem Terram mari non Lv.
tegi,ut paullò antè afTumpfimus,fed tamen,quia Oceanus%*
per omnem ejus ambitum fe diffundit, idem de illo quan- neâ refluxus
tum ad generalem aquarum motum effe intelligendum, %#!!,
ac fi totam involveret. Lacus autem & ftagna, quorum & curin
aquæ ab Oceano funt disjunétæ, nullos ejufmodi motus £.
patiuntur:
multò magis quia corum
in unâ partefuperficies tam latæ
quàm in aliâ, non funt,
ob Lunæ ut ji^ori*
præfen- 4f.

tiam à materiâ cœlefti premantur.Atque propter ingqua

litatem finuum & anfraétuum, quibus cingitur Occanus,
ejus aquarum incrementa & decrementa diverfis horis
ad diverfa litora perveniunt, unde innumcræ corum va
rietates oriuntur. - -

Quarum omnium varietatum caufœ particulares,dedu- si*

cipoterunt ex diétis, fi confideremus aquas Oceani, cùm jïj.
Luna nova eft vel plena, in locis à litoribus remotis vcr- ;£;:
fus Eclipticam & Æquatorem horâ fextâ tam matutina, giù ìiori
quàm vefpertinâ effè altiffimas, & ideò vcrfus litora flue- £.
re,horâ autem duodecimâ effe maximè dcpreffàs, & idcò
à litoribus ad illa loca refluere:ac prout litora funt vicina
vel.
 224 P R I N c I p 1 o R U M P H I los o P H I £
vel remota, prout aquæ ad ipfa tendunt per vias magis
reétas vel obliquas, latas vel anguftas, profundas vcl va
dofas, ad ipfa citiùs aut tardiùs, & in majore aut minore
copiâ deferri; Ac etiam propter admodùm varios & in
æquales eorum anfraétus, fæpe contingere ut aque ver
fus unum litus tendentes, iis quae ab alio litore veniunt
occurrant, utque ita earum curfus diverfimodè mutetur:
Ac denique varios ventos,& quorum nonnulli quibufdam
in locis ordinariifunt, iftas aquas diverfis modis impelle
re. Nihil enim puto ullibi obfervari circa fluxum & re
fluxum maris,cujuscauffè in his paucis non contineantur.
IL V II. Circa terram interiorem C, notare licet eam conftare
IOe matura
Terra imte. particulis cujufvis figuræ,ac tam craffis,ut globuli fecundi
riori;. elementi, ordinario fuo motu eas fecum non abripiant,
fed tantùm deorfum premendo graves reddant, ac per
meatus, qui plurimi inter ipfas reperiuntur, tranfeundo,
nonnihil commoveant. Quod etiam facit materia primi
clementi, eos ex iftis meatibus, qui anguftiffimi funt, re
plens: ac idem faciunt particulæ terreftres fuperiorum
corporum D & E, que fæpe in eos qui funt omnium latif
fimi dcfcendunt,atque inde nonnullas excraffis hujus cor
poris particulis fecum abducunt. Quippe credibile eft, fu
periorem ejus fupcrficicm conftare partibus ramofis, fibi
quidem mutuò valde firmiter annexis; utpote quæ dum
hoc corpus formaretur, impetum globulorum coeleftium
per corpora B & D difcurrentium, primæ fuftinuerunt &
fregerunt;fed inter quas nihilominus permulta funt inter
valla fatis lata, ut per ipfa particulæ aquæ dulcis, & falis,
necnon etiam aliæ angulofae aut ramofae,ex corpore Ede
lapfae,tranfire poffint.
Vcrùm
 P A R s Q u A R T A. 225
verùm infra iftam fupcrficiem, partes corporis C mi- Lviii.
nùs ar&è fibi mutuò adhærent; ac etiam fortè in quadam ££
abipsâ diftantiâ, multæ fimul funt congregatæ, quæ figu- vi,
ras habent tam teretes & tam laeves, ut quamvis ob gra
vitatem fuam fibi mutuò incumbant; nec, quemadmo
dum aquæ partes,globulos fecundi elementi undique cir
cafe fluere permittant, facilè tamen agitentur,tum à mi
nutioribus cxiftis globulis, qui nonnulla etiam fpatia in
ter ipfas inveniunt, tum præcipuè à materia primi ele
menti, quæ omnes anguftiffimos angulos ibi reliétos re
plet. Atque ideò liquorem componunt valde pondero
fum & minimè pellucidum, cujufmodi eft argentum vi- ti,
Wum. £#£
Præterea, quemadmodum videmus eas maculas, que Å.
quotidie circa Solcm generantur, figuras habere admo-'',g:
dum irregulares & varias, ita exiftimandum eft mediam vadântis,
Terre regionem M, quæ ex materiâ iftis maculis fimili

conflata eft,non ubique efTe equaliter denfam;& ideò qui- -

bufdam in locis tranfitum præbere majoricopiae primi -

F F clementi,
 2.26 P R I N c 1 p 1 o R u M P H I L o s o p H I ae
elementi, quàm in reliquis; atque hanc materiam primi
elementi, per corpus C tranfeuntem, ejus partes quibuf
dam in locis fortiùs quàm in aliis commovere: ficuti et
iam calor,à Solis radiis excitatus, atque, ut fuprà diétum
eft, ufque ad intima Terræ pertingens, nón uniformiter
agit in hoc corpus C, quia faciliùs ei communicatur per
fragmenta corporis E,quàm per aquam D;atque altitudo
montium efficit, ut quædam Terre partes Soli obverfae,
multò magis incalefcant, quàm ab illo averf€;ac denique
aliter incalefcunt verfus Æquatorem, aliter verfus polos,

calorque ifte per vices variatur propter viciffitudinem

tum diei & noétis,tum præcipuè aeftatis & hyemis.
L X.
De i/?iu4
Unde fit, ut omnes particulæ hujus terræ interioris C,
caloris femper aliquantulum, & modò plus modò minùs mo
aífione.
veantur; non eæ folùm quæ vicinis non annexæ funt, ut
particulæ argenti vivi,& falis, & aquæ dulcis, & aliæ quæ
vis in majoribus ejus meatibus contentae ; fed etiam eae
quæ funt omnium duriffimae,acfibi mutuò quam-firmiffi
mè adhærent. Non quidem quòd hæ ab invicem planè fe
- parcntur;
 P A R s Q u A r T A. 227
parentur;fed eodem modo quo videmus arborum ramos,
ventis impulfosagitari, & eorum intervalla nunc majora
reddi, nunc minora, quamvis iftae arbores idcirco radici
bus fuis non evellantur;ita putandum eft craffàs & ramo
fascorporis C particulas, ita connexas effé atque imple
xas, ut non foleant vi caloris ab invicem planè disjungi,
fed aliquantulum duntaxat concutiantur, & meatus circa
fe reliétos modò magis modò minùs aperiant. Cumque
duriores fint aliis particulis, ex fuperioribus corporibus
D & E, in meatus iftos delapfis, ipfas facilè motu ifto fuo
contundunt & comminuunt, ficque ad duo genera figu
rarum reducunt, quæ hîc funt confideranda. '
Nempe particulæ quarum materia paullò folidior eft, LxI.
quales fünt fàlis, meatibus iftis interceptæ, atque contu-££?,
fæ,ex teretibus & rigidis planæ ac flexiles redduntur: non acidu,ex
aliter quàm ferri candentis virga rotunda,crebris malleo- £.
rum iétibus in laminam oblongam poteft complanari: pen'um
cumque interim hæ particulæ vi caloris aétæ, hinc inde £t,
per meatus iftos ferpant,duris eorum parietibus allifae,at- &c.
queaffri&tæ,gladiolorum inftar acuuntur, ficque in fuccos
quofdam acres, acidos, erodentes vertuntur : qui fucci
poftea cum metallicâ materiâ concrefcentes, atramen
tum futorium;cum lapideâ,alumen; & fic alia multa com
- ponunt. -

Particulæ autem molliores, quales funt pleræque ex txii.

terrâ exteriori E delapfae, nec non etiam eæ aquæ dulcis, £; materia
ibi penitùs elifae, tam tenues evadunt, ut motu materiæ É,
primi
mQS &elementi difcerpantur,
quam-maximè atque individantur:
flexiles ramulos multos minutiffi.
qui ra- ff'**'*•
Q•

muli tcrreftribus aliis particulis adhærentes, componunt

F F 2, fulphur,
 2.2.8 PR 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 lo so p h rae
fulphur,bitumen,&alia omnia pinguia five oleaginea,qug
in fodinis reperiuntur.
i.xtmi. Atque fic tria hic habemus, quæ pro tribus vulgatis
I), Chymi. Chymicorum principiis, fale, fulphure ac Mercurio fumi
£t£* pofïùnt, fumendo fcilicet fuccum acrem profale, mol
quomjde liffimos ramulos oleagineæ materiæ pro fulphure, ipfum*
;;;;; " que argentum vivum pro illorum Mercurio. Credi
ęrudent, quc poteft omnia metalla ideò tantùm ad nos perveni
re, quòd acres fucci per meatus corporis C fluentes,
quafdam ejus particulas ab aliis disjungant , quæ dein
de materiâ oleagineâ involutæ, atque veftitæ, facilè ab
argento vivo calore rarefaélo furfum rapiuntur, & pro
diverfis fuis magnitudinibus ac figuris, diverfa metalla
conftituunt. Quæ fortaffè fingula defcripfiffem hoc in lo
co,fi varia experimenta, quæ ad certam eorum cognitio
nem requiruntur,facere haétenus licuiffet.
ILx IV, Jam verò confideremus terram exteriorem E, cujus
£? fragmenta quædam fub mari delitefcunt , alia in cam
& 4e origi pos extenduntur, alia in montes attolluntur. Et note
“imus inprimis, quàm fàcilè in eâ poffit intelligi, quo pa
&to fontes & flumina oriantur; & quamvis femper in ma
re fluant, nunquam tamen ipforum aquâ deficiat, nec
mare augeatur aut dulcefcat. Quippe cum infrà cam
pos & montes magnæ fint cavitates aquis plenæ, non du
bium eft,quin multi quotidie vapores, hoc eft, aquæ par
ticulæ vi caloris ab invicem disjunétæ, ac celeriter mo
tæ, ufque ad exteriorem camporum fuperficiem, atque
ad fumma montium juga pcrveniant.Videmus enim et
iam plerofque iftiufmodi vapores, ulteriùs ufque ad nu
bcs attolli; ac faciliùs per terræ meatus afcendunt, ab
cjus
 P A R s Q u A R T A. 2.29
ejus particulis fuffulti, quàm per aërem, cujus fluidæ ac
mobiles particulæ, ipfos ita fulcire non poffunt. Poft
quam autem ifti vapores fic afccnderunt, frigore fucce
dente torpefcunt, & amifsâ vaporis formâ rurfus in a
quam vertuntur;quæ aqua defcendcre non poteft per eof
dem illos meatus,per quos vaporafcendit,quiafunt nimis
angufti; fed aliquantò latiores vias invenit, in intervallis
cruftarum five corticum, quibus tota exterior terra con
flata eft; quæ viæ ipfam obliquè fecundùm vallium &
camporum declivitatem dcducunt. Atque ubi iftae fub
terraneæ aquarum viæ, in fuperficie montis, vel vallis,
vel campi terminantur, ibi fontes fcaturiunt; quorum ri
vimulti fimul congregati, flumina componunt,& per de
cliviores exterioris terræ fuperficiei partes, in mare la
buntur. - -

Quamvis autem affiduè multæ aquæ ex montibus ver-.jX,

fus mare fluant,nunquam tamen idcirco cavitates ex qui- non augea
bus afcendunt, poffünt exhauriri, nec mare augeri. Haec %j£,.
enim terra exterior, non potuit modo paullò antè defcri- jain illud
ptogenerari, nempe ex fragmentis corporis E, infuperfi-"
ciem corporis C cadentibus, quin aqua D multos fibi pa
tentiffimos meatus, fub iftis fragmentis retinuerit, per viâÄ.
quos tanta femper ejus quantitas, à mari verfus radices P*&****
montium redit, quanta ex montibus egreditur.Atque ita,
ut animalium fanguis in eorum venis & arteriis, fic aqua
in terræ venis & in fluviis circulariter fluit.
Et quamvis mare fit falfum, folae tamen aquæ dulcis LXVI.
particulæ in fontes afcendunt, quia nempe funt tenues ac £gº
flexiles: particulæ autem falis cùm fint rigidæ ac duræ,£££,
nec facilè in vapores mutari, nec ullo modo per obliquosā.
- FF 3 tCrr£

|
 23o PR 1 N c I p 1 o R u M P H 1 L o s o P h 1 e
terræ meatus tranfire poffunt. Et quamvis affiduè ifta
aqua dulcis in mare per flumina revertatur, non ideò ma
re dulccfcit, quia femper æqualis quantitas falis in eo ma
net.
IlxviI. Sed tamen non valde mirabimur, fi fortè in quibufdam
Cur in qui-puteis, à mari valde remotis, multum falis reperiatur.
bu£lam pu.
tei aquâ Cùm enim terra multis rimis fatifcat,fieri facilè poteft, ut
lß.
/ìt falfà' aqua falfa non percolata, ufque ad illos puteos perveniat;
- -

five quia maris fuperficies æquè alta eft atque ipforum

fundus; five etiam, quia ubi viæ funt fatis latæ, fàcilè falis
particulæ, à particulis aquæ dulcis, per corporis duri de
clivitatem furfum attol
- luntur. Ut experirilicet
\\==EE É in vafe, cujus labra non
JA ɤi c nihil fint repanda, quale
§ T5 #j; eft ABC;dum enim aqua
§#7 falfa in eo evaporatur
3\ùëïj*
S§=i=; eo evaporatur,
omnes ejus oræ falis cru
8 B flâ veftiri folent.
* T.xv III Atque hinc etiam po
άλλ' teft intelligi, quo paéto in montibus nonnullis, magnæ fa
':!!£, lis moles inftar lapidum concreverint, quippe aqua maris
' ìììij. eò afcendente,ac particulis flexilibus aquæ dulcis ulteriùs
“ pergentibus,folum fàlin cavitatibus,quæ cafu ibi fuerunt,
remanfit,ipfafque implevit.
1. xix. Sed & aliquando fàlis particulæ, nonnullos fatis angu
Ἀ ftos terræ meatus pervadunt,atque ibi nonnihil de figurâ
iù, àfale & quantitate fuâ deperdentes,in nitrum,vel fal ammonia
£. * cum, vel quid fimile mutantur. Quinetiam plurimæ ter
- ræ particulg oblongæ, non ramofae,ac fatis rigidæ, ab ori
- ginc
 P A R s Q u A R T A. 231
gine fuâ nitri & aliorum falium formas habuerunt. Ne
que enim in alio fitæ funt eæ formæ, quàm quòd illo
rum particule fint oblongæ, non flexiles, nec ramofae, ac
prout de cætero variæ funt, varias falis fpecies compo
inunt.

Præter vapores ex aquis fub terrâ latentibus eduétos, Lxx.

multi etiam fpiritus acres,& oleaginee exhalationes, nec ÉÉ
non vapores argenti vivi, aliorum metallorum particulas $u;& ex
fecum vehentes, ex terrâ interiori ad exteriorem afcen-£*£.
bus à terr?
dunt: atque ex diverfis eorum mifturis omnia foffilia exrteruorem.
- - - - -
interiore ad
componuntur. Per fpiritus acres intelligo particulas fuc- Ä.
corum acrium, nec non etiam falium volatilium, ab invi- ****
cem fejun&as , & tam celeriter fe commovcntes, ut vis
qua in omnes partes moveri perfeverant, prævaleat eo
rum gravitati. Per exhalationes autem, intelligo particu
las ramofas,tenuiffimas, oleagineæ materic,fic etiam no
tas. Quippe in aquis, & aliis fuccis, & oleis, particulæ tan
tùm repunt;fed in vaporibus,fpiritibus, & exhalationibus,
volant.
Et quidem fpiritus majori vi fic volant, & faciliùs an- £XX£
guftos quofque terræ meatus pervadunt, atque ipfis in- £;
tercepti firmiùs hcrent,&ideò duriora corpora efficiunt, ä.
quàm exhalationes, aut vapores. Cumque permagna in- íìì,
! ter hæc tria fit diverfitas, pro diverfitate particularum ex ;gt;
quibus conftant, multa etiam ex ipfis lapidum, aliorum- gênera
que foffilium non tranfparentium genera oriuntur, cùm “
inanguftis terre meatibus inclufa herent; ipfiufque parti
culis permifcentur; Et multa genera foffilium tranfparen
tium, atque gemmarum,cùm in rimis & cavitatibus terre
Primùminfuccos colliguntur,&dcinde paulatim,maximè
lubricis
 23. P R 1 N c I p 1 o R u M P h 1 loso P h 1 e
lubricis & fluidis eorum particulis abeuntibus, reliquæ fi.
ILXXII bi mutuò adhaerefcunt.
gÃÄ Sic etiam vaporcs argenti vivi, tcrræ rimulas& majuf
j::;: culos meatus perreptando, particulas aliorum metallo
ÂÃÄ. rum, fibi admiftas in iis relinquunt, & ita illam auro, ar
#7. gento, plumbo, aliifque imprægnant; ipfique deinde ob
3 quomoäo eximiam fuam lubricitatem ulteriùs pcrgunt,aut deorfufh
g- relabuntur; aut etiam aliquando ibi hærent, cùm mcatus
per quos regredi poffent, fulphureis exhalationibus im
pediuntur. Atque tunc ipfe argenti vivi particulae, minu
tiffimâ iftarum exhalationum quafi lanugine veftitæ, mi
nium componunt. Ac denique fpiritus & exhalationes,
nonnulla etiam metalla,ut æs,ferrum,ftibium,ex terrain
ILXXIII teriore ad exteriorem adducunt.
.£, Notandumq; eft ifta metalla, ferè tantùm afcendere ex
££, iis partibus terræ interioris, quibus fragmenta exterioris
Ἀ.immediatè conjunéta funt.Ut ex.gr.in hac figura,ex 5 ver
•*g* fusy, quia pcr aquas eyehi non poffunt. Unde fit, ut non
viáéí;. paffim omnibus in locis metalla reperiantur.
£;£;;. Notandum etiam hæc metalla, per terræ venas verfus
Cür poiiffi. radices montium folere attolli,ut hic verfus v, ibique po
Ί; tiffimùm congregari, quia ibidem terra pluribus rimis
radicibus quàm in aliis locis fatifcit;& quidem in iis montium par
£!£, tibus, quæ Soli meridiano vel Orienti obverfæ funt,magis
3#,: quàm in aliis congregari, quia major ibi eft calor, cujus vi
attolluntur.Et ideò etiam in illis præfertim locis,à foffori
bus quaeri folent.
„£". Neque putandum eft,ullâ unquam fodiendi pertinaciâ,
2jîjî, ufque ad interiorem terram poflè perveniri: tum quia ex
*"***** terior nimis eft craffà, fiadhominum vires comparetur;
tum
 P A R s Q u A R T A. 233
tum præcipuè propter aquas intermedias, quæ eò majo- j* ***
- v - .. - d IIe papa

re cum impetu falirent, quò profundior effet locus, in ÂÃÄa interiorem,

quo primùm aperirentur earum venæ, fofforefque o- fodi.mdo
mnes obruerent. - perveniri.
- - - v IL X XVI.
Exhalationum particulae tenuiffimae, quales paullò ante ;fulphu
defcriptæ funt, nihil nifi purum aërem folæ componunt, 7. jú
fed tenuioribus fpirituum particulis facilè anneétuntur, £va,
illafque ex lævibus & lubricis ramofas reddunt ; ac deinde **
hæ ramofae, fuccis acribus ac metallicis quibufdam parti
culis admiftae , fulphur conftituunt; & admiftae particulis
terræ, multis etiam ejufmodi fuccis gravidae, faciuntbitu
men; & cum folis particulis terræ conjunótæ, faciunt ar
gillam ; & denique folæ in oleum vertuntur, cùm earum
motus ita languefcit, ut fibi mutuò planè incumbant.
Sed cùm celeriùs agitantur, quàm ut ita in olcum ver- 3y; I.
ti poffint, fi fortè in rimas & cavitates terræ magnâ copiâÄÈÉç
affluant, pingues ibi & craffos fumos componunt , non“
abfimiles iis qui ex candelâ recens exftinétâegrediuntur;
ac deinde, fi quæ fortè ignis fcintilla in iftis cavitatibus ex
• citetur, illi fumi protinus accenduntur, atque fubitò ra
refaéti, omnes carceris fuiparictes magnâ vi concutiunt,
præfertim cùm multi fpiritus ipfis funt admifti : & ita
Oriuntur terræ mOtuS.

Contingit etiam aliquando, cùm hi motus fiunt, ut Cur

- - - a.
LXXVIII.
ex qui
- -

parte terræ disjeéta &apertâ, flamma per juga montium íí,

cœlum verfus
milioribus erumpat,
locis; tum quiaIdque ibi potiùspluresfunt
fub montibus fit, quàm incavi-
hu- ;:
ff*fi** era////

tates, tum etiam,quia magna illa fragmenta, quibus con

ftat terra exterior, infe invicem reclinata, faciliorem ibi
praebent exitum flammæ,quàminullis aliislocis.Et quam
GG vis clau
 234 P R 1 N c fp 1 o R u M P h 1 los o P h 1 e
vis claudatur terræ hiatus, fimul ac flamma hoc paéto ex
co erupit, fieri poteft, ut tanta fulphuris aut bituminis
copia, ex montis vifceribus ad ejus fummitatem expulfà
fit, ut ibi longo incendio fufficiat. Novique fumi poftea
in iifdem cavitatibüs rurfus colle&i, & accenfi, facilè per
eundem hiatum erumpunt; unde fit, ut montes nonnulli
crebris ejufmodi incendiis fint infames, ut Aetna Siciliæ,
Vefuvius Campaniæ,Hccla Iflandiæ,&c.
t.xxix. Denique, durat aliquando terræ-motus per aliquot ho
ras, aut dies; quia non una tantùm continua cavitas eflè
Cur£!!!!'.
concuffiones - - - - - -

ÅÅ folet, in qua pingues & inflammabiles fumi colligun

;7; tur, fed plures diverfae, terrâ multo fulphure aut bitu ;
per alijuot mine faturâ disjunétae ; cumque exhalatio ih unis accen
Τ fà, terram femel concuffit, aliqua mora intercedit, priuf
dum duret. quam flamma per meatus fulphure oppletos, ad alias
poffit pervcnire.
Lxxx,Sed hic fupereft ut dicam, quo paéto in iftis cavitati
£? bus flamma poffit accendi, fimulque ut explicem ignis
£;: naturam. Particulæ terreftres, cujufcunque fint magni
fe .tudinis aut figuræ, cùm fingulæ feorfim primi clementi
motum fcquuntur, ignis formam habent; ut etiam ha
bent aëris formam, cùm inter globulos fecundi elemen
tivolitantes, corum agitationem imitantur. Sicque pri
ma & præcipua inter aërem & ignem differentia eft,
quòd multò celeriùs hujus quàm illius particulæ agiten
tur. Jam enim fuprà fatis oftenfum eft, motum mate
riæ primi elcmenti, multò celeriorem effè quàm fccundi.
Sed alia ctiam eft permagna differentia, quòd etfi craf
fiores tertii elementi particulæ , quales funt eæ quibus
conftant vapores argenti vivi, poffint aëris formam in
duere,
 P A R s Q u A R T A. 235
duere, non tamen ad ejus confervationem fint neceffà
riae, ac contrà ille purior fit, minufque corruptioni obno
xius, cùm folis minutiffimis particulis conftat. Craffiores
enim, nificalore continuo agitcntur, pondere fuo deor
fum labentes,fponte exuunt ejus formam. Ignis autem,fi
necraffiufculis corporum terreftrium particulis, quibus.
alatur & renovetur,effe non poteft. -

Cùm enim globuli fecundi elementi, occupent omnia £XxX£

intervalla circa Terram, quæ fatis magna funt ad illos §£
capiendos, & fibi mutuò omnes ita incumbant, ut uni*x*itetur.
abfque aliis moveri non poffint, (nifi fortè circulariter
circa proprium axem) quamvis materia primi elementi,
omnes exiguos angulos à globulis iftis reliétos replens,
inipfis quam-celerrimè moveatur, fi tamen non habeat
plus fpatii, quàm quod in iftis angulis continetur, non
poteft ibi habere fatis virium, ad particulas terreftres,
quæ omnes à fe mutuò, & à globulis fecundi elementi
*fuftinentur, fecum rapiendas, nec proinde ad ignem ge
nerandum. Séd ut ignis alicubi primùm excitetur, de
bent aliquâ vi expelli globuli coeleftes, ab intervallis non
nullarum particularum terreftrium, quæ deinde ab invi
cem disjunétæ, atque in folâ materiâ primi elementi na
tantes, celerrimo ejus motu rapiantur, & quaquaverfus
impellantur.
Utque ille ignis confervetur , debcnt iftae particulæ £*
terreftres effe fatis craffæ, folidæ, atque ad motum aptæ, £f rve
ut à materiâ primi elementi fic impulfæ, vim habcant“
globulos coeleftes, à loco illo in quo eft ignis, & in quem
redire parati funt, repellendi; atque ita impediendi ne
globuli ifti, rurfus ibi occupent intervalla primo ele
- G G 2. ImCIltO
 436 P R 1 N c r P 1 o R u M P H 1 L o s o p H 1 e
\ mento reliéta, ficque vires ejus frangendo ignem exftin
guant. -

ixxxiii. ' Ac præterea particulæ terreftres, in globulos iftos im

£t pingentes, non poffunt ab iis impediri, ne ulteriùs per
' gant, & egredicndo ex eo loco in quo primùm elemen
tum fuas vires exercet,ignis formam amittant,abeantque
in fumum. Quapropter nullus ibi ignis diu remaneret, ni
fi eodem tempore aliquæ exiftis particulis terreftribus, in
aliquod corpus aëre craffius impingendo, alias fatis foli
das particulas ab co disjungerent, quæ prioribus fucce
dentes,&à materiâ primi elementiabrept£,novum ignem
continuò generarent.
I.xxxiv. Sed ut hæc accuratiùs intclligantur,confideremus pri
$*##, mò varios modos quibus ignis generatur, deinde omnia
excútiatur. quæ ad ejus confervationem requiruntur,ac denique,qua
les fint ejus effeétus. Nihil ufitatius eft, quàm ut ex filici
bus ignis excutiatur; hocque ex eo fieri exiftimo,quòd fi
lices fint fatis duri & rigidi,fimulque fatis friabiles.Ex hoc
enim quòd fint duri & rigidi, fi percutiantur ab aliquo
corpore etiam duro, fpatia quæ multas corum particulas
interjacent, & à globulis fecundi elementi folent occupa
ri,folito fiunt anguftiora,&ideò ifti globuli exfilire coa&i,
nihil præter folam materiam primi elementi circa illas re
linquunt; deinde ex eo quòd fint friabiles, fimulac iftae fi
licum particulæ non ampliùs iétu premuntur, ab invi
ccm difììliunt , ficque materiæ primi elementi, quæ fo
la circa ipfas reperitur, innatantes, ignem componunt.
Ita fi A fit filex, inter cujus anteriores particulas globuli
fecundi elementi confpicuifunt, B repræfentabit eundem
filiccm, cùm ab aliquo corpore duro percutitur, & ejus
ImCaIuS
 P A R s Q u A r T A. 237
meatus anguftiores faéti, nihil ampliùs nifi materiam pri
mi elementi poflunt continere ; C verò eundem jam per
cuffum, cùm quædam ejus particulæ ab eo feparatæ, ac

folam materiam primi elementi circa fe habentes,in ignis

fcintillas funt converfæ. v

{al LXXXV.
Si lignum, quantumvis ficcum, hoc paéto percutia
- - - -

§}uomodo
tur, non idcirco fcintillas ita emittet, quia cùm non adeò äiä,
GG 3 durum fcck.
|
 238 P R I N c I p 1 o R u M P h 1 los o p H 1 e
durum fit, prima ejus pars quæ corpori percutienti oc
currit, fleétitur verfus fecundam, camque attingit, priuf
quam hæc fccunda flc&ti incipiat verfus tertiam. Sicque
globuli fecundi elementi, non eodem tempore ex multis
eorum intervallis,fed fucceffivè nunc ex uno,nunc exalio
difcedunt. Atqui fi hoc lignum aliquandiu & fatis validè
fricetur,inæqualis cjus particularum agitatio & vibratio,
quæ oritur ex iftâ friétione, poteft ex pluribus earum in
tervallis globulos fecundi elementi excutcre, fimulque
ipfas ab invicem disjungere,atque ita in ignem mutare.
$y* Accenditur etiam ignis ope fpeculi concavi, vel vitri
§#, convexi, multos Solis radios verfus eundem aliquem lo
7£. cum dirigentis. Quamvis enim iftorum radiorum aétio,
` globulos fecundi elementi pro fubjeéto fuo habeat,multò
tamen concitatior eft ordinario corum motu,& cùm pro
cedat à materiâ primi elementi, ex qua Sol eft conflatus,
fatis habet celeritatis ad ignem excitandum, radiique tam
multi fimul colligi poffunt,ut fatis etiam habeant virium,
ad particulas corporum terreftrium eâdem iftâ celeritate
agitandas. -
}$; Quippe nihil refert •, à quâ caufâ particulæ terreftres
jìs motu celerrimè moveri primùm incipiant. Sed quamvis antea
É* fuerint fine motu, fitantùm iiinatent materiæ primi elc
menti, ex hoc folo protinus celerrimam agitationem ac
quirunt: eâdem ratione quâ navis, nullis funibus alligata,
in aquâ torrente effe non poteft, quin fimul cum ipsâ fe
ratur.Et quamvis eæ terreftres particulæ, nondum primo
clemento fic innatent, fi tantùm à qualibet aliâ causâ fatis
celeriter agitentur, hocipfofe mutuò, & globulos fecun
diclcmcnti circa fe pofitos, ita excutient, ut ftatim ciin
natarC
 P A R s Q U A R T A. 2.39
natare incipiant, & porrò ab illo in motu fuo conferva
buntur.Quamobrem omnis motus valde concitatus, fuf
ficit ad ignem excitandum. Et talis in fulmine ac turbini
bus folet reperiri, cùm fcilicet nubes excelfa, in aliam hu
miliorem ruens, aërem interceptum explodit ; ut in Mc
teoris explicui.
Quanquam fanè vix unquam ifte folus motus, ibi cft£%';
ignis cauffa;nam ferè femper aëri admifcentur exhalatio- ïíôù»
nes,quarum talis eft natura, ut facilè vel in flammam, vel Ἀ.
faltem in corpus lucidum vertantur. Atque hinc ignes fa- -

tuicircaTerram,&fulgetræ in nubibus,& ftelle trajicicn

tes & cadentes in alto aëre excitantur. Quippe jam di- .
άum eft exhalationes conftare particulis tenuiffimis,&in
multos quafi ramulos divifis, quibus involutæ funt aliæ
paullò craffiores, ex fuccis acribus aut falibus volatilibus
eduétæ. Notandumque eft hos ramulos folcre effe tam
minutos&confertos,ut nihil per illorum interftitia,prgter
materiam primi elementi tranfire poffit ; inter particulas
autemiftis ramulis veftitas,effè quidem alia majora inter
valla,quæ globulis fecundi elementi folent implcri, tunc
que exhalatio non ignefcit; fed interdum etiam accidere,
ut occupentur à particulis alterius exhalationis aut fpiri
tüs, quæ inde fecundum elementum expellentes, primo
duntaxat locum relinquunt, ejufque motu protinus ab
reptae flammam componunt.
Et quidem in fulmine, vel fulgetris, cauffâ quæ plures 3:
exhalationes fimul compingit,manifefta cft,propter unius infelis .
nubis in aliam lapfum. Inaëre autem tranquillo, unâ ex- £*""*
halatione frigore denfàta & quiefcente, facilè alia,ex loco
calidiore adveniens, aut particulis ad motum aptioribus
- conftans,
 24o PR INcIp Io RUM PHILosop Hi s
conftans, aut etiam aliquo leni vento impulfa, in ejus po
ros impetum facit, atque ex iis fecundum clementum ex
pellit: cumque particulæ prioris exhalationis nondum tam
arcte fimul junélæ funt, quin hoc aliarum impetu disjungi
poffint, hoc ipfo in flammam erumpunt: quâ ratione ftel
las trajicientes accendi puto.
lmË. Cùm autem exhalationis particulae,in corpus tam craf
iuieníô, fum & vifcidum coaluerunt, ut non ita disj ungantur, lu
Ά'j cem duntaxat aliquam emittunt, fimilem illi quæ in lignis
cadentibus, putridis,in pifcibus fale conditis,in guttis aquæ marinæ,&
fimilibus folct apparere. Ex hoc enim folo, quòd globuli
fecundi elementi,à materiâ primi pellantur, fit lumen, ut
ex fuprà diétis fatis patet. Cumqueplurium particularum
terreftrium fimuljunétarum, intervalla tam angufta funt,
ut foli primo elemento locum dent, etfi fortè hoc pri
mùm elementum, non fatis habeat virium adipfas disjun
gendas, facilè tamen habct fàtis, ad globulos fecundi ele
mcnti circumjacentes, aétione illâ quam pro lumine fu
mendam efTe diximus,impellendos.Et tales puto efle ftel
las cadentes;faepe enim earum materia humi delapfa,vifci
da& tenax effè deprehenditur:quanquamfanè non fit cer
tum , fuiffè illam ipfam vifcidam materiam, quæ habuit
lucem, potuit enim cffe aliqua tenuis flamma ei adhæ
1TCnS.

»í; At in guttis aquæ marinæ, cujus naturam fuprà expli

2jïmûri. cuimus, facile eft videre quo paéto lux excitetur: nempe
£;j, dum illæ carum particulæ quæ funt flexiles, fibi mutuò
jú,& fimi- manent implexæ, aliæ quæ funt rigid¢ ac laeves, vi tempc
“ ftatis,alteriúfve cujuflibet motùs,ex guttâ excutiuntur,&
fpiculorum inftar vibratæ, facilè ex ejus vicinia globulos ,
fecundi
 Κίζ 24r
fècundi elementi expellunt, ficque luccm producunt. In
lignis autem putridis, & pifcibus qui ficcari incipiunt, &
talibus, non aliunde lucem oriri puto, quàm quòd in iis
dum fic lucent, multi fint meatus tam angufti, ut folum
primum elementum admittant.
Quod verò alicujus fpiritùs aut liquoris particule,mca- xcii.
tuscorporis duri, vel etiam liquidi, fubcundo, ignem ali- ä;
quando poffint excitare, oftendunt fœnum madidum ali- 3j, lu
cubiconclufum,calxaquaafpcrfa,fermentationes omncs, Ä. £.
liquorcfque non pauci Chymicis noti, qui dum inter feff.
permifccntur,incalefcunt,ac etiam aliquando inflamman
tur.Non enim alia ratio eft cur fœnum recens,fi reconda
tur antequam fit ficcum, paullatim incalefcat, flammam
quefponte concipiat, quàm quòd multi fpiritus vel fucci
perherbarum viridium poros, ab carum radicibus verfus
fùmmitates fluere affucti, atq; ibi vias ad menfuram fuam
accommodatas habentes, maneant aliquandiu in herbis
excifis;quæ, fi interim angufto loco includantur,particule
iftorum fuccorum cx unis herbis in alias migrantes, mul
tos meatus in ipfis jam ficcari incipientibus inveniunt,
paullò anguftiores, quàm ut illos fimul cum globulis fe
cundi clcmcnti fubire poffint;ideoq; per illos fluentes,folâ
materiâ primi elementf circumdantur, à qua celerrimè
impulfæ,ignis agitationem acquirunt.Ita,ex.ca.fi fpatium
quod eft inter duo corpora B & C,
repraefentet unum cx meatibus alicu
jus herbc virentis, ac funiculi 1 ,3 exi
guis orbiculis circumdati, fumantur
proparticulisfuccorumfive fpirituum,
à globulis fecundi elementi per cjuf
H H modi
 242. PRI N cI pI oR uM PH I LoSoP H I E
modi meatus vehi folitis; fpatium, autem inter corpo
ra D & E, fit alius meatus anguftior herbæ ficcefcentis,
quem fubeuntes eædem particule 12.3,non ampliùs fecun
dum elementum, fed primum duntaxat circa fe habere
- poffint; Perfpicuum eft ipfas inter B & C, motum mode
ratum fecundi clementi, fed inter D & E motum cclcrri
mum primi fequi debcre. Nec refert,quòd perexigua tan
tùm quantitas iftius primi elementi, circa ipfas reperia
tur. Satis enim cft, quòdipfi totæ innatent: quemadmo
dum videmus navem fecundo flumine delabentem, non
minùs facilè ipfius curfum fequi,ubi tam anguftum eft,ut
ejus ripas utrimquc ferè attingat, quàm ubi eft latiffi
mum. Sic autem celeriter motæ, multò plus habent vi
rium ad particulas corporum circumjacentium concu
tiendas,quàm ipfum primum elementum: ut navis etiam
in pontem aliumve obicem impingens, fortiùs illum qua
tit quàm aqua fluminis, à quo defertur. Et idcirco in du
riores fœni particulas irruendo,facilè ipfas feparant ab in
vicem, præfertim cùm plures fimul, à diverfis partibus in
eandem ruunt;cumque fatis multas hoc paétodisjungunt,
fecumque abducunt,fitignis;cùmautem concutiunt dun
taxat, nondumque habent vim multas fimul ab invicem
disjungendi, lentè tantùm fœnumff calefaciunt & corrum
punt.
XCIII.
In calce a
Eâdem ratione credere licet, cùm lapis excoquitur in
quâ affer calcem, multos ejus meatus, folis antea globulis fecundi
sa, &• reli
quis.
elementi pervios,adeò laxari, ut aquæ particulas, fed pri
mo tantùm elemento cinétas, admittant. Atque, ut hîc
omnia fimul compleétar,quoties aliquod corpus durum,
admiftione liquoris alicujus incalefcit, exiftimo id ex eo
- fieri,
 P A R s Q u A R T A. - 2.43
fieri, quòd multi ejus meatus fint talis menfurae, ut iftius
liquoris particulas, folâ materiâ primi elementicinétas,
admittant.Nec difparem rationem effe puto,cùm unus li
quor alteriliquori affunditur: femper cnim alterutcr con
ftat particulis ramofis, aliquo modo implexis & nexis;at
queita corporis duri vicem fubit: ut de ipfis exhalationi
bus paullò antè intelleétum eft. . -

His autem omnibus modis, non tantùm interrae fuper- xcrv.

ficie, fed ctiam in ejus cavitatibus, ignis poteft accendi.??'
im cavitati
Nam ibi fpiritus acres, craffàrum exhalationum meatus iu terr.
ita poffunt pervadere, ut in iis flammam accendant;& fa ignù accem
dat»r. *
xorum aut filicum fragmenta, fecreto aquarum lapfu,
aliifve caufis exefa,ex cavitatum fornicibus in fubftratum
folum decidendo, tum aërem interceptum magnâ vi pof
funt explodere, tum etiam filicum collifione ignem exci
tare;atque ubi femel unum corpus flammam concepit,fa
cilè ipfam ctiam aliis vicinis corporibus, ad eam recipien
dam aptis, communicat. Flammæ enim particulæ iftorum
corporum particulis occurrentes, ipfas movent,& fecum
abducunt. Sed hoc non tam fpeétat ad ignis generatio
nem, quàm ad ejus confervationem; de qua deinceps eft
agendum.
XCV.
Confideremus ex. ca. candelam accenfàm AB, pute Quuomodo
mufque in omni fpatio CDE, per quod ejus flamma fe;andela ar
extendit,multas quidem volitare particulas ceræ, vel cu- d***
juflibet alterius materiæ oleagineæ, ex qua hæc candela NB.
conflata eft, multofque ctiam globulos fecundi elementi, Vide fig.
ag.fcq.
fed tam hos quàm illos materiæ primi clementi fic inna
tare, ut ejus motu rapiantur ; & quamvis fe mutuò faepe
tangant, & impellant, non tamen omni ex parte fufful
H H 2, ' ' ciant,
,!
 244 PR IN cIp I o R U M P H 1 lo so p H I ae
ciant, quemadmodum folcnt aliis in locis, ubi nullus eft
ignis. -

xcvii. Materia autem primi elementi, quæ magnâ copiâ in

£;; hac flammâ reperitur, femper conatur egredi cx loco in
ionferve- fum
tt4r.
quo vcrfus,
eft, quiahoc
celerrimè movetur;
eft, fe removeat & quidem
à centro egredi
Tcrræ, quiafur
ut
fuprà diétum eft, ipfis globulis coeleftibus, aëris meatus
occupantibus, eft levior, & tum hi globuli, tum omnes.
particulæ terreftres aëris circumjacentis, defcendcre co
nantur in cjus locum, ideoque protinus flammam fuffo
carent, fi folo primo elemento conftarct. Scd particulæ
terreftres,ab ellychnio FG affiduè egredientes, ftatim at
que primo elemento immerfe funt,
'£? ejus curfum fcquuntur , & occur
\ iJi
\, iA
'.'// rentesiis aëris particulis, quae para
tæ erant ad defcendendum in locum
I I flammæ;ipfas repellunt,ficq; ignem
confervant.
XCV II. K Κ Cùm autem hæ furfum verfùs
Cttr efta præcipuè tcndant, hinc fit, ut flam
flamma fit
4cumtnat4;
ma foleat efTe acuminata. Et quia
w . v, \ ' 7
& fumum multò celeriùs aguntur, quàm iftae
ex eâ egre- arti - -

diatur. particule aëris quas fic repellunt,

non pofIunt ab iis impediri,quò mi
- .. • nùs ulteriùs pergant verfus H, ubi
paullatim agitationem fuam deponunt, ficque vertuntur
xcviii. in fumum.
guomodo,
aer &• alia Qui fumus nullum in toto aëre locum reperiret, quia
•* • - - a^

7.j', " nullibi vacuum eft, nifi prout cgreditur ex flammâ, tan
fjua*
aJamt.
tundem aëris vcrfus ipfàm circulari motu regrederet ur.
Nempe
 - P A R s Q u A R T A. 245
! Nempe dum fumus afcendit ad H, pellit inde aërem ver
fùs I, & K, qui aër lambcndo fummitatem candelæ B, ac
radices ellychnii F, ad flammam accedit, eique alendæ in
fervit.Sed ad hoc non fufficerct, propter partium fuarum
tcnuitatcm, nifi multas cere particulas,calore ignis agita
tas, per ellychnium fecum adduceret. Atque ita flamma
dcbet affiduè renovari, ut confervetur, & non magis ea
dem manet quàm flumen,ad quod novæ femper aquæ ac
cedunt.
Motum autem circularcm aëris & fumi licet experiri, $i
quoties magnus ignis in cubiculo aliquo excitatur.Si enim aeru verfus
cubiculum ita fit claufum, ut præter tubum camini per ignem.
quem fumus exit,unum tantùm aliquod foramen fitaper
tum,fentietur continuò magnus ventus,per hoc foramcn
ad focum tendens, in locum fumi abeuntis.
Atq; ex his patet,ad ignis confervationem duo requiri; „, 5.
primum, ut in eo fint particulæ terreftres, quæ à primo ignem ex
élcmcnto impulfae,vimihabeant impediendi, he ab åêre a-“
liifve liquoribus fupra ipfum pofitis, fuffocetur. Loquor
tantùm de liquoribus fupra ignem pofitis; quia, cùm folâ
fuâ gravitate verfusillum ferantur,nullum periculum cft,
ne ab iis qui infra ipfum funt, poffit extingui. Sic flamma
candelæ inverfae, obruitur à liquore qui aliâs eam confer
vat; Et contra, ignes alii fieri poffunt, in quibus fint parti
culæ terreftres tam folidæ, tam multæ, ac tanto cum im
petu vibratæ, ut ipfàm aquam affufam repellant, & ab ea
exftingui non poffint.
Alterum quódadignis confervationem requiritur,eft,ut Quid
• . J.re
adhæreat alicui corpori, ex quo nova materia pofsit ad „Äme
illum accedere, in locum fumi abeuntis: ideoq; iftud cor- *'!!!!
corpua alen•
pus debet in fe habere multas particulas fatis tenues, pro uo igni
II H 3 ratioi.c aptum ßt.
 »46 P R I N c I p 1 o R u M P h 1 los o p H 1 £
ratione ignis confervandi; cafque inter fe, vel etiam aliis
craffioribusitajunétas,ut impulfu particularumilliusignis,
cùm ab invicem,tum etiam à vicinis fecundi elementi glo
bulis fejungi poffint,ficque in ignem converti.
cę. Dico particulas iftius corporis, efïè debere fatis te
7:£j; nues, pro ratione ignis confervandi;nam ex. ca. fi vini fpi
Ä" ritus linteo afperfus flammam conceperit, depafcet qui
“rat, dem hæc flamma tenuiffima totum iftum vini fpiritum,
fed linteum quod alius ignis facilè combureret,non attin
get;quoniam ejus particulæ non funt fatis tenues,ut ab ea
moveri poffint.
c5}; Et quidem fpiritus vini facillimè alit flammam,quia non
Åj,. conftat, nifi particulis valde tenuibus; & quia in iis ramuli
j"** quidam funt,tam breves quidem & flexiles,ut fibi mutuò
non adhæreant, tunc enim fpiritus in oleum verteretur,
fed tales ut multa perexigua fpatia circa fe relinquant,
quæ non à globulis fecundi elementi, fed à folâ materiâ
primi poffint occupari.
cûjj. Contrà autem aqua videtur igni valde adverfâ, quia
****** particulis conftat non modò craffiufculis, fed etiam lævi
bus & glabris;quò fit,ut nihil obftet,quominus globulife
cundi elcmenti undique illas cingant & fequantur; atque
infuper flexilibus, quò fit, ut facilè fubeat meatus corpo
rum quæ uruntur, & ex iis ignis particulas arcendo,impe
cv. diat ne aliæ ignefcant.
$Ί„ Sed tamen nonnulla corpora talia funt, ut aquæ parti
magnorum - - - - - -

ignium,ab culæ eorum meatibus immiffæ igncm juvent ; quia inde

fuas at4t - - - - - v -

%i, íí, cum impetu reßlientes,ipfè ignefcunt.Ideò fabri carbones

jegii au- flammis
att/r.
ge
foftiles aquâ afpergunt.
injcéta,
- - -
Et aquæ
ipfas augct.
-
parva
Quod copia,
ctiam faliaingentibus
potentiùs
- - - w

præftant:
 P A R s Q U A R T A. 247
praeftant: cum enim corum particulæ rigidæ fint, & ob
iongae, fpiculorum inftar in flammâ vibrantur,& in alia
corpora impingentes magnam vim habent ad ipforum
minutias concutiendas: unde fit, ut metallis liqucfacien
dis foleant adjungi. -

Illa autem quæ alendo igni communiter adhibentur, sā,

ut ligna, & fimilia, conftant variis particulis,~quarum ôçãï.
quædam funt tenuiffimae, aliæ paullò craffiores, & gra-£'*"*
datim aliæ craffiores, & pleræque funt ramofae , magni
que meatus ipfas interiacent; quò fit ut ignis particulæ
meatus iftos ingreffæ, primò quidem tenuiffimas, ac de
inde etiam mediocres, & earum ope craffiores celerri
mè commoveant; ficque globulos coeleftes, primò ex
anguftioribus intervallis, ac deinde etiam ex reliquis ex
cutiant,ipfafque omnes (folis craffiffimis exceptis,exqui
bus cinercs fiunt) fecum abripiant.
Et cùm ejufmodi particulæ, quæ ex corpore quod u- $'};
ritur, fimul egrediuntur, funt tam multæ ut vim habeant Å.
globulos cœleftes, ex aliquo aëris vicini fpatio cxpellen-£Τ
di, fpatium illud flammâ implent ; fi verò fint pauciores, mei.
fit ignis fine flammâ:qui vel paulatim per fomitis fuimea
tus ferpit, cùm materiam quam poffit depafcere, ibi nan
cifcitur : ut in iftis funibus five ellychniis quorum ufus eft
in bello ad tormentorum pulverem incendendum.
Vel certè, fi nullam talem materiam circa fe habet, cv 111.
non confervatur, nifi quatenus inclufus poris corporis „Τ.
cui inhæret , tempore aliquo eget ad omnes ejus particu- infruni ß
$
las ita difTolvendas, ut fé ab iis poflit liberare. Hocque “
3
videre eft in carbonibus accenfis, qui cineribus te&i, per
multas horas ignem retinent, propter hoc folùm, quòd
- - ille
 248 PR 1 N c 1 p 1 o R u M P H I L o s o p H I ae
ille ignis infit quibufdam particulis tenuibus & ramofis,
quæ aliis craffioribus implicatæ, quamvis celerrimè agi
tentur, non tamen nifi unae poft alias egrcdi poffunt ; ac
fortè priufquam ita egrediantur,longo motu deteri,& fin
gulæ in plures alias dividi debent.
C IX. Nihil verò celeriùs ignem concipit , nec minùs diu il
£!!;'* lum confervat, quàm pulvis tormentarius, ex fulphure,
Ę. fal- nitro, & carbone confeétus. Quippe vel folum fulphur
phure, mutro
&• carbone quam-maximè inflammabile eft, quia conftat particulis.
- - - -

çonfeäo,
d
ac fuccorum acrium , quæ tam tenuibus & fpiffis matcriae
- - - - - -

Å. oleaginceramulis funt involutc,ut permultimeatus inter

iftos ramulos, foli primo elemento pateant. Unde fit,ut
etiam ad ufum, mcdicinæ fulphur calidiffimum ccnfeatur.
CX. Nitrum autem conftat particulis oblongis & rigidis,
°****** fcdin hoc à fale communi diverfis, quòd in unâ extremi
tate fint craffiores,quàm in aliâ: ut vel ex eo patet, quòd
aquâ folutum, non ut fal commune, figurâ quadratâ in
ejus fuperficie concrefcat, fed vafis fundo & lateribus ad
hæreat. - -

C XI. Et quantum ad magnitudinem particularum, putan

Pefulphu- dum eft talem efTe inter illas proportionem, ut cæ fucco
:£#! commotæ,
ae.
rum acrium, quæ funt in fulphure, à primo clcmento
facillimè globulos fecundi,ex intervallis ramu
lorum materiæ oleagineæ excutiant, fimulque nitri parti
culas, quae ipfis funt craffiores, exagitent. . .
< ,,, Atque hae nitri particulæ, quâ parte funt craffiores, gra
IDe motu, - _ vitate fuâ deorfum tendunt,
particula- - - v -

rum mitri. earumque ideòprgcipuus mo

tus eft in parte acutiore , quæ
furfum ereéta, ut in B, agitur in gyrum, primò exiguum,
*- ut in C;
 P A R s Q u A R t A. 2.49
ut in C; fed qui(nifi quid impediat)ftatim fit major, ut in
...
,
D;cùm interim fulphuris particulæ, celerrimè verfus o
mnes partes latæ, ad alias nitri particulasbreviffimo tem- .
|
pore perveniunt. -

Et quoniam harum nitri particularum,fingule multum $.

fpatiiexigunt, ad circulos fui motùs defcribendos, hinc ma hujus
fit,ut hujus pulveris flamma plurimum dilatetur: Et quia :;7ii.
circulos iftos,defcribunt eâ cufpide, quæ furfum verfus e- £?
rc&a eft, hinc tota ejus vis tendit ad fuperiora: & cùm%£;a
valde ficcus&fubtilis eft,innoxiè in manu poteft accendi.faperio**
Sulphuri autem
miftura,humore & nitro
aliquo carbo admifcetur,
afpersâ,granula atq; ex
five pilulæ hac Decxiy.
fiunt, carbone.

:' quae deinde cxficcantur. Quippe in carbone multi funt

a meatus; tum quia plurimi antea fuerunt in corporibus,
: quorum uftione faétus eft, tum etiam quia, cùm corpora
A, ita urebantur, multum fumi ex iis evolavit. Et duo parti
cularum genera duntaxat in eo reperiuntur : unum eft
: craffiufcularum, quæ, cùm folæ funt,cineres componunt;
aliud tenuiorum, quæ facilè quidem ignefcunt, quiajam
c| antè ignis vi fuerunt commotæ, fed longis & multiplici
c | bus ramisimplcxæ, non fine aliquâ vi disjungi poffünt; ut
* ! patet ex eo, quòd aliis in fumum præcedente uftione ab
' euntibus,ipfae ultimæ remanferunt.
■ I . Itaque facilè fulphur & nitrum, latos carbonis meatus CXV;
ingrediuntur,& ramofis ejus particulis involvuntur atque ££;
r | conftringuntur; praefertim cùm humore aliquo madefa- %* uo praci
&a, & in grana, vel exiguas pilulas, compaéta, poftea fic- juaipfius
| cantur.Hujufque rei ufus eft, ad efficiendum, ut nitri par-;:*
;* ticulæ, non tantùm unæ poft alias, fed multæ fimul,uno &
'.\ eodem temporis momento incendantur.Etenim cùm pri
:$ - I / mùm
 25o P R I N c I p I o R u M P H 1 L o S o P H I ae
mùm ignis aliunde admotus, grani alicujus fuperficiem
tangit,non ftatim illud inflammat & diffolvit, fed tem
re quodam illi opus eft,ut ab ifta grani fuperficie,ad inte
riores ejus partes perveniat; ibique fulphure priùs incen
fo, paullatim etiam nitri particulas exagitet, ut tandem
ipfae viribus affumtis, & majus fpatium ad gyros fuos
defcribendos exigentes, carbonis vincula difcerpant, to
tumque granum confringant. Et quamvis hoc tempus fit
admodùm breve,fiad horas aut dies referatur; notandum
tamen, effe fatis longum; fi comparetur cum fumma illa
celcritate, quâ granum ita diffiliens, flammam fuam per
totum aërem vicinum fpargit. Nam cùm ex. ca. in bellico
tormcnto, pauca quædam pulveris grana, ellychnii, alte
riufve fomitis igne contaéta,prima omnium accenduntur,
flamma ex iis crumpens, in minimo temporis momento,
per omnia granorum circumjacentium intervalla difper
gitur; ac deinde, quamvis non tam fubitò ad interiores
ipforum partes poffit penetrare, quia tamen codcm tem
pore multa attingit, efficit ut multa fimul incendantur &
dilatentur, ficque magnâ vi tormentum explodant. Ita
carbonis refiftentia valde auget celeritatem,qua nitri par
ticulæ in flammam erumpunt ; & granorum diftinétione
ceffària eft, ut fatis magnos circa fe habeant meatus, pcr
quos flamma pulveris primùm accenfi, ad multas pulve
ris refidui partes liberè accedat.
cxvi. Poft illum ignem, qui omnium minimè durabilis eft,
Ide lucernis - • w

3ÂT confideremus, an dari poffit aliquis alius,qui è contrà fine

- - - -

^ra-iiiii-. ullo alimento, diutiffimè perfeveret. Ut narratur delu*

cernis quibufdam, quæ aliquando in hypogæis, ubi mor*
tuorum corpora fervabantur, poft multos annos n; unt
 P A R s Q U A R T A. 25r
* funt accenfae. Nempe in loco fubterraneo & ar&ifsimè
claufo,ubi nullis vel minimis ventis aër unquam commo
; vebatur,potuit fortafTe contingere, ut multæ ramofae fu
;:, liginis particulæ, circa flammam lucernæ colligerentur,
quæ fibi mutuò incumbentes manerent immotæ, atque
ita exiguum quafi fornicem componentes, fufficerent ad
■' impediendum, ne aër circumjacens iftam flammam ob
•, rueret, ac fuffocaret; nec non etiam ad ejufdem flammae
: vim fic frangendam, & obtundendam, ut nullas ampliùs
... olei vel ellychnii particulas, fi quae adhuc refiduæ erant,
] $. poffet inflammare. Quo fiebat, ut materia primi elemen
ti, fola ibi remanens, & tanquam in exigua quadam ftellâ
£' celerrimè femper gyrans, undique à fe repelleret globu
e' los fecundi, quibus folis,inter particulas circumpofitæ fu
a* liginis, tranfitus adhuc patebat, ficque lumen per totum
$, conditorium diffunderet; exiguum quidem & fubobfcu
;! rum, fed quod externi aëris motu, cùm locus aperiretur,
et fàcilè vires poffet refumere, ac fuligine difcufsâ lucernam
,3; ardentem exhibere. -

'. Nunc
modis veniamus
quibus oriturad&eos ignis effe&us,
confervatur, qui nondum
potuerunt ex #.ta*
agnofci. cxyII,

Quippe jam ex diétis patct, quomodo luceat, quomodo äibu.

calefáciat,quomodo corpora omnia quibus alitur, in mul
'. tas particulas diffolvat; nec non etiam,quomodo exiftis
corporibus, primo loco maximè tenues & lubricæ,deinde
£| aliæ non quidem fortè prioribus crafsiores, fed magis ra
t.] mofae atque implexæ particulæ egrediantur; eae fcilicet
;| quae caminorum parietibus adhærentes, fuligincm com
& ponunt; folaeque omnium crafsifsimæ in cineres rema
„,' neant. Sed fupereft ut breviter oftendamus, quo paéto
f - I 1 2. cjufdcm
 25. P R 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 lo so P h 1 ae
ejufdem ignis vi, quædam ex corporibus quibus non ali
tur, liquefcunt & bulliunt, alia ficcantur & durefcunt,
alia exhalantur, alia in calcem, alia in vitrum convertun
tur.
cxv I II.
£Juanam Corpora omnia dura conflata ex particulis, quae non
eorpora illi
admota li.
multò difficiliùs unæ quàm aliæ à vicinis fuis feparan
quefeamt tur, & aliquâ ignis vi poffunt disjungi, dum iftam vim
&• bul
liant.
patiuntur, liquefcunt. Nihil enim aliud eft liquidum eft
fe, quàm conftare particulis à fe mutuò disjunétis, &
quæ in aliquo fint motu. Cumque tantus eft iftarum par
ticularum motus, ut quædam ex ipfis in aërem vel ignem
vertantur,ficque folitoplus fpatii ad motumfuum exigen
tes, alias expellant, corpora ifta liquida effervefcunt &
bulliunt.
CXIX.
£)uanam
Corpora autem quibus infunt multæ particulæ tenues,
fìccentur flexiles, lubricæ, aliis craffioribus aut ramofis intertextæ,
€%• dure
fc4nt. fed non valde firmiter annexæ, igni admota illas exha
lant, hocque ipfo ficcantur. Nihil enim aliud eft ficcum
effe, quàm carere fluidis illis particulis, quæ cùm fimul
funt congregatæ, aquam aliumve liquorem componunt.
Atque hæ fluidæ particule, durorum corporum meatibus
inclufae, illos dilatant, aliafque ipforum particulas motu
-fuo concutiunt ; quod eorum duritiem tollit , vel fal
tem imminuit : fed iis exhalatis, aliæ quæ remanent ar
&tiùsjungi, & firmiùs ne&i folent, ficque corpora dure
fcunt. -

CXX. ' Et quidem particule quæ fic exhalantur, in varia gene

Ibe aquis
ardentibus, ra diftinguuntur. Nam primò, ut eas omittam quæ funt
infipidis,
acidit, "
adeò mobiles & tenues, ut folae nullum corpus præter
aërem conflare poffint, poft ipfas omnium tenuiffimae,
quæque
 P A R s Q u A R T A. 253
quæque facillimè exhalantur, funt illæ quæ Chymico
rum vafis undique accuratè claufis exceptæ, ac fimul col
He&tae, componunt aquas ardentes, five fpiritus, qua
les ex vino, tritico, aliifque multis corporibus elici fo
lent. Sequuntur deinde aquæ dulces, five infipidæ, qua
les funt eæ quæ ex plantis, aliifve corporibus dcftillan
tur. Tertio loco funt aquæ erodentes & acidæ, five fuc
ciacres, qui ex falibus non fine magnâ ignis vi educun- \
tur. -

, Quædam ctiam particulæ craffiores, qualcs funt eae cxxi.

argenti vivi, & falium, quæ vaforum fummitati adhæ- £!;
rentes, in corpora dura concrefcunt, fatis magnâ vi opus olei.
habent, ut in fublime attollantur. Scd olea omnium diffi
cillimè ex duris & ficcis corporibus exhalantur ; idque
non tam ignis vi, quàm arte quadam perfici debet. Cùm
enim eorum particulæ tenues fint, & ramofae, magna vis.
eas frangeret atque difcerperet, priufquam ex iftorum
corporum meatibus educi poffent.Sed iisaffunditur aqua
copiofa, cujus particulæ læves & lubricæ, meatus iftos,
pervadentcs, paullatim illas integras eliciunt, ac fecum.
abripiunt.
Atque in his omnibus ignis gradus eft obfervandus; co §¤.
enim variato, femper aliquo modo cffeétus variatur. Ita ìioigni,
multa corpora, lento primùm igni, ac deinde gradatim £;:
fortiori, admota, ficcantur, & varias particulas exhalant: effeäum.
quales non emitterent, fed pótiùs totaliquefcerent, fi ab
f. initio validis ignibus torquerentur.
ῦ: Modus
&tum: etiam ignem
Sic quædam, fi totaapplicandi, variat liquefiunt;
fimul incalefcant, ejus effe- De£t;
calce.

fedfi valida flamma ipforum fuperficiem lambat , illam

; I I 3. 1I\
 254 PR 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 l os o P h 1 e
in calcem convertit.Quippe corpora omnia dura, quæ fo
1â ignis aétione in pulverem minutiffimum reducuntur,
fra&is fcilicet vel expulfis tenuioribus quibufdam eorurfi
particulis,quæ reliquas fimul jungebant, vulgò apud Chy
micos dicuntur in calcem verti. Nec alia inter cineres &
calcem differentia eft, quàm quòd cineres fint reliquiæ
eorum corporum, quorum magna pars igne confumta
cft, calx verò fit eorum, quæ ferè tota poft abfolutam
- uftionem manent.
CXXIV. Ultimus ignis effeétus, eft calcis & cinerum in vitrum
£'; converfio. Poftquam enim ex corporibus, quae uruntur,
.fiat. tenuiorcs omnes particulæ evulfae ac rejeétæ funt,cæteræ
quæ pro calce vel cineribus manent, tam folidae funt&
craffæ, ut ignis vi furfum attolli non poffint; figurafque
habent ut plurimùm irregulares & angulofas; unde fit, ut
unæ aliis incumbentes, fibi mutuò non adhæreant, nec et
iam, nifi fortè in minutifsimis quibufdam punétis, fe con
tingant. Cùm autem poftea validus & diuturnus ignis,
pergit millas vim fuam exercere, hoc eft, cùm tenuiores
particulæ tertii elementi,unà cum globulis fecundià ma
tcria primi abreptæ, celerrimè circa ipfas in omnes par
tes moveri pergunt, paullatim earum anguli atteruntur,
& fuperficies lævigantur, & fortè etiam nonnullæ ex ipfis
infle&untur, ficque unae fuper alias repentes, & fluentes,
non punélis duntaxat, fed exiguis quibufdam fuperficie
bus fe contingunt, & hoc paéto fimul connexæ vitrum
.,,.. componunt. - -

ά Quippe notandum eft,cùm duo corpora, quorum fù

37% perficies aliquam latitudinem habent, fibi mutuò fecun
Åntur, dùm lincam reétam occurrunt, ipfa non poffe tam propè
ad
 P A R s Q U A R T A. 255
ad invicem accedcre, quin fpatium aliquod intercedat,
: quod à globulis fecundi elementi occupetur; cùm autcm
: unum fupra aliud obliquè ducitur, vel repit, ea multò ar
, âiùsjungi poffè.Nam ex.ca.fi corpora B & C,fibi invicem
…
=\ A =- -

D.

occurrant fecundùm lineam AD, globuli coeleftes corum

]', fùperficicbus intercepti, contaétum immediatum impe
diunt.Si autem corpus G, hinc inde moveatur fupra cor
pus H, fecundùm lineam reétam EF, nihil impediet quo
minus immediatè ipfum tangat;faltem fi utriufque fuper
ficies fint læves & planæ, fi autem fint rudcs & inæquales,
paullatim hoc ipfo motu lævigantur& explanantur. Itaq;
putandum eft,calcis & cinerum particulas ab inviccm dif
junâas, hic exhiberi per corpora B & C; particulas autem
vitri fimuljunétas,per corpora G & H. Atque ex hac folâ
diverfitate,quam perfpicuum eft in illas,pervehementcm
& diuturnam ignis aétionem, debere induci, omnes vitri
proprietates acquirunt. -

Vitrum enim cùm adhuc candet,liquidum eft,quia ejus -, ,v,

particulæ facilè moventur, illâ ignis vi qua jam antè fue- cur fit li
runtlævigate,atque inflexæ.Cùm verò incipit refrigerari, #.
quaflibet figuras poteft induere. Hocque omnibus corpo- detegimeß
ribus igne liquefaétis eft commune; dum enim adhuc li- g£
quidafunt, ipforum particulæ non ægrè fe accommodant ***.
ad quaflibet figuras, & cùm poftea frigore concrefcunt,
eafdem retinent, quas ultimò induerunt. Poteft etiam in
'' . fila
 256 P R I N c I P I o R U M P H I Los o p H 1 ae
fila capillorum inftar tenuia extendi, quia ejus particulæ
jam concrefcere incipientes,faciliùé une fupraalias fluunt,
quàm ab invicem disjungantur. -

cxxv, , • Cùm deinde vitrum planè refriguit, eft valde durum,

Cur,cùm
frigidum
fed fimul etiam valde fragile, atque eò fragiliùs quò ci
ÂÃÄu, tiùs refriguit.Nempe duritici cauffâ eft,quòd conftet tan
durum.
tùm particulis fatis craffis & inflexilibus, que non ramu
lorum intextu, fed immediato contaétu fibi inviccm ad
hærent. Alia enim pleraq; corpora idcò mollia funt, quòd
eorum particule fint flexiles,vel certè definant in ramulos
quofdam flexiles,qui fibi mutuò annexi eas jungunt. Nul
la autem duorum corporum firmior adhaefio effè poteft,
quàm ea que oritur ex ipforum immediatocontaétu;cùm
fcilicet ita fe invicem tangunt, ut neutrum fit in motu ad
|
feab alio fejungendum;quod accidit vitri particulis,ftatim
atque ab igne remotæ funt; quia earum craffities, & con
tiguitas, & figure inæqualitas impediunt, ne poffint ab
aëre circumjacente in eo motu, quo ab invicem disjunge.
bantur,confervari.
CXXVIII.
Cur valde
At nihilominus vitrum eft valde fragile, quia fuperfi
fragile. cies fecundùm quas ejus particulæ fe invicem tangunt,
funt admodum exiguæ ac paucæ. Multaque alia corpora
molliora difficiliùs franguntur,quia corum partes ita funt
intertexte,ut feparari non poffint, quin ipfarum multira
muli rumpantur & evellantur.
CXXIX. Eft etiam fragilius cùm celeriter, quàm cùm lentè re
Cur ejus
fragilitas friguit: cjus enim meatus funt fatis laxi dum candet, quia
tmpamua*tt** tunc multa materia primi elementi, fimul cum globulis
/ lemtè re fecundi, ac etiam fortè cum nonnullis ex tenuioribus ter
frigeretur,
vii particulis, per illos tranfit. Cùm autem refrigeratur
fponte,
 P A R s Q U A R T A. ' 257
fponte, redduntur anguftiores; quia foli globuli fecundi
elementi, per ipfos tranfeuntes, minùs fpatii requirunt;
atque fi refrigeratio nimis celeriter fiat, vitrum priùs eft
durum,quàm ejus meatus ita potuerintarétari;quo fit,ut
globuli ifti femper poftea impetum faciant, ad ejus par
ticulas ab invicem disjungendas; cùmque he particulæ fo
loconta&u fuo junétæ fint, non poteft.una tantillum ab
aliâ feparari, quin ftatim aliæ plures, ei vicinæ fecundùm
eam fuperficiem in quâ ifta feparatio fieri cœpit, etiam
feparentur, atque ita vitrum planè frangatur. Quam ob
cauffâm, qui vitrea vafa conficiunt, ea gradatim ex for
nacibus removent, ut lentè refrigerentur. Atque fi vi
trum frigidum igni apponatur, ita ut in unâ parte multò
magis quàm in aliis vicinis calefiat, hoc ipfo in illâ parte
frangetur; quia non poffunt ejus meatus calore dilatari,
meatibus vicinarum partium immutatis, quin illa ab iftis
disjungatur. Sed fi vitrum lento primùm igni, ac deinde
gradatim vehementiori admoveatur, &fecundùm omnes.
partes equaliterincalefcat,nonfrangetur;quia omnes ejus
meatus, æqualiter & eodem tempore laxabuntur.
Præterea
liquidum eft,vitrum eft pellucidum,
& materia quiacirca
ignis undique dum ejus
generatur CXX Ê,
parti- Ęes
culas fluens , innumeros ibi meatus fibi excavat, per
quos poftea globuli fecundi elementi liberè tranfeuntes,
aétionem luminis in omncs partes fecundùm lineas reétas
transferre poffunt. Neque enim ad hoc neceffè eft, ut
fint accuratè reéti, fed tantùm, ut nullibi fint interrupti:,
Adeò ut fi, ex. ca. fingamus vitrum conftare particulis ac
curatè fphæricis & æqualibus, fed tam craffis, ut globuli
fecundi elementi tranfire poffint per fpatium illud trian
Λ Λ gulare,
 258 PR 1 N c I p 1 o R U M P H 1 Lo so p H 1 ?
gulare, quod inter tres fe mutuò tangentcs manere dc
bet,vitrum illud erit planè pellucidum, quamvis fit multò
folidius omni eo, quod nunc habetur.
£' Cùm autem materiæ ex qua fit vitrum,mctalla vel alia
jù colora- corpora permifcentur, quorum particulæ magis igni re
3/4///. fiftunt,& non tam facilè lævigantur,quàm aliæ quæ ipfum
componunt, hoe ipfo fit minùs pellucidum, & varios in
duit colores, prout iftae duriores particulæ, meatus ejus
magis,aut minùs,& variis modis,intercludunt.
$ Σ; * Dcnique vitrum eft rigidum:ita fcilicet,ut nonnihilqui.
giium iì- dem à vi externâ fleéti poffit abfque fraéturâ, fed poftea
££, cum impetu refiliat, arcüs inftar, & redeat ad priorem fi
ter;curri guram: ut evidenter apparet,cùm in fila valde tenuia du
£;;T" &tum eft. Atque proprietas hoc paéto refiliendi, generali
fìat, ffonte ter habet locum in omnibus corporibus duris, quorum
;;;;;; particulæ immediato contaétu , non ramulorum intextu
guram. funt conjunétae. Cùm enim innumeros habeant meatus,
' per quos aliqua fempcr materia movetur, quia nullibi va
cuum eft, & quorum figuræ aptæ funt ad liberum iftima
teriæ tranfitum præbendum, quia ejus ope antea formati
fuerunt,talia corpora nullo modo fleéti poflunt, quinifto
rum meatuum figura nonnihil varictur; quò fit, ut parti
culæ materiæ, per illos tranfire affuctæ, vias ibi folito mi
nùs commodas invenientes, impetum faciant in eorum
parietes, ad priorcm figuram ipfis reddendam. Ncmpe fi
ex. ca. in arcu laxo, meatus, per quos tranfire folent glo
buli fecundi elementi, fint circulares, putandum eft eof
dem in arcu intenfo five inflexo, efTe ellipticos, & globu
los per ipfos tranfire laborantes, impingerc in eorum pa
rietcs fecundùm minores diametros iftarum ellipfium,
ficque
|
 -

P A R s Q u A R T A. 259
ficque vim habere illis figuram circularem reftituendi. Et
quamvis ifta vis, in fingulis globulis fecundi elementi exi
gua fit, quia tamen affiduè quamplurimi, pcr ejufdem ar
cüs quamplurimos poros meare conantur, illorum o
mnium vires fimuljunétæ, atque in hoc confpirantes, ut
arcum reducant, fatis magnæ effè pofTunt. Arcus autem
diu intentus, præfertim fi fit ex ligno, aliâve materiâ non
admodum durâ,vim refiliendi paullatim amittit:quia ejus
meatuum figura,longo attritu particularum materiæ per
ipfos tranfeuntis, fenfim ad earum menfuram magis &
magis aptantur.
Haétenus naturas aëris,aquae,terræ, & ignis, quæ hujus §XXXIII.
globiquem incolimus, elementa vulgò cenfentur, fimul- Ę.
que præcipuas eorum vircs & qualitates explicare cona- Ἀ,
tusfum; fequitur nunc, ut ctiam agam de magnete; cùm ἀλά
enim ejus vis per totum hunc Terræ globum fit diffufà, fj.
non dubium eft,quin ad generalem ejus confiderationcm Ἀ -

pcrtineat. Jam itaque revoccmus nobis in memoriam,

particulas illas ftriatas primi elementi,quae fuprà in tertiæ
partis articulo87 & fequentibus, fatis accuratè defcriptæ
fùnt. Atque id omne, quod ibi ab articulo Io5 ad io9, de
fidere I diâum eft, dc Terrâ hic intelligentes, putemus
efTe multos meatus in mediâ cjus regione, axi parallelos,
per quos particule ftriatæ ab uno polovenientes,liberè ad
alium pergant, cofque ad illarum mcnfuram ita effe ex
cavatos, ut ii qui recipiunt particulas ftriatas, à polo Au
ftrali venientes,nullo modo poffint recipere alias,quae ve
niunt à polo Boreali; nec contrà, qui recipiunt Boreales,
Auftrales admittant: quia fcilicet in modum cochlearum
intortæ funt, unae in unam partem, aliæ in oppofitam. Ac
Λ Λ 2, - præterea
 z6o P R I N c I p I o R u M P H I L o S o P H I ae
praeterea etiam eafdem particulas, per unam tantùm
partem iftorum meatuum ingredi poffe, non autem re
gredi per adverfam; propter tenuiffimas quafdam ramu
Horum extremitates, in fpiris iftorum meatuum, inflexas
verfus eam partem, fecundùm quam progredi folent, &
ita in adverfam partem affurgentes, ut ipfarum regref
fum impediant. Unde fit, ut poftquam iftae particulæ
fìriatæ, per totam mediam Terram fecundùm lineas re
&tas, vel reétis æquipollentes, ejusaxi parallelas, ab uno
hemifphærio ad aliud tranfiverunt, ipfæ per ætherem cir
cumfufum, revertantur ad illud idem hemifphærium,
per quod priùs Terram ingreffae funt, atque ita rurfus
illam permeantes, quendam ibi quafi vorticem compo
nant. - . - -

§¤' Et quoniam ex illo æthere, per quem particulas ftria

ÁÉin tas, ab uno polo ad alium reverti dixeramus, quatuor di
ffff. vcrfà corpora genita effe poftea oftendimus;nempe Ter
ameaftta re

cipiendi: ræ cruftam interiorem five metallicam, aquam, terram

£7. exteriorem , & aërem: Notavimufque, articulo 1 13.ter
*3e0f. tiæ partis, nulla nifi in craffioribus iftius ætheris particu
lis, meatuum ad menfuram particularum ftriatarum ef
formatorum, vcftigia manere potuiffe ; Advertendum
eft hoc in loco, iftas omnes craffiores particulas, ad in
teriorem Terræ cruftam initio confluxiffe ; nullafque in
aqua nec in aëre effe poffe ; tum quia nullæ ibi parti
culæ fatis craffae; tum etiam quia, cùm ifta corpora flui
da fint, ipforum particulæ affiduè fitum mutant, & pro
inde fi qui olim in iis fuiffent tales meatus, cùm certum
& determinatum fitum requirant,jamdudum iftâ muta
tione corrupti effent.
Ac
 P A R s Q u A R T A. 2.61
Ac præterea cùm fupra di&um fit, Terre cruftam in- cxxxv.
teriorem, conftare partim ramofis particulis fibi mutuò Ê
annexis, partim aliis quæ per ramofarum intervalla hinc uiii, árpo
inde moventur, ifti etiam meatus in his mobilioribus eflèj*
non poffünt,propter rationem mox allatam,fed in ramo- praterquá
fis duntaxat.Et quantum ad terram exteriorem,nulli qui-"!*"*
dem etiam in eâ tales meatus initio fuerunt, quoniam in
ter aquam&aërem formata eft:fed cùm poftea varia me
talla, ex terrâ interiore ad hanc exteriorem afccnderint,
quamvis ea omnia, que ex mobilioribus & folidioribusil
lius particulis conflata funt, ejufmodi meatus habere non
debeant,certè illud quod ex ramofis & craffis,fed non ad
eò folidis particulis conftat,non poteftiiscffedeftitutum.
Et valde rationi confentaneum eft, ut credamus ferrum .. .
tale effe. -

Nullum enim aliud metallum tam difficulter malleo CXXXVI:

- - - - - v Cur tales
fleétitur,vel igne liquefcit, nec ullum etiam adeò durum, Å, fînt
fine alterius corporis mifturâ reddi poteft:qug tria indicio infrr*.
funt,ejus ramenta magis ramofà five angulofa effe, quàm
cgterorum,& idcò fibi invicem firmiùs anneéti.Nec obftat
quòd nonnullæ ejus glebæ fatis facilè primâ vice igni li
quefcant,tunc enim earum ramenta, nondum fibi mutuò
annexa, fed una ab aliis disjunéta funt, & ideò caloris vi
facilè agitantur. Præterea quamvis ferrum, fit aliis metal
lis durius & minùs fufile, eft tamen etiam unum ex mini
mè ponderofis, & facilè rubigine corrumpitur, aut aquis
fortibus eroditur: que omnia indicio funt, ejus particulas
non effe aliorum metallorum particulis folidiores,ut funt
craffiores,fed multos in iis meatus contineri. cxxxvII.
' Nolo tamcn hic affirmare, in fingulis ferri ramen-#£*
AK 3 [1S
 262. P R I N c I p 1 o R U M P h 1 los o P H I ae ,
p,, ,/,„ tis effe integra foramina, in modum cochlearum intorta,
£; per quae tranfeant particulae ftriatæ; ut etiam nolo nega
' re,quin talia multa in ipfis reperiantur: fed hic fufficict, fi
putemus iftiufmodi foraminum medietates, in fingulo
rum ramcntorum fuperficiebus ita effè infculptas, ut,
: cùm iftae fuperficies aptè junguntur, foramina integra
componant.Et facilè credi poteft,craffiores illas ramofas,
& foraminofas interioris terræ particulas, ex quibus fit
ferrum, vi fpirituum five fuccorum acrium, illam per
meantium, ita fuiffè divifas, ut dimidiata ifta foramina, in
fupcrficiebus ramentorum quae ab ipfis feparabantur, re
manerent; atque hæc ramenta poftea per venas terræ ex
terioris, tum ab iftis fpiritibus, tum etiam ab exhalatio
nibus & vaporibus protrufa , paullatim in fodinas afcen
di(Iè.
§¤. Notandumque eft ipfa fic afcendendo, non femper in
É;Ἀ, eafdem partes converti poffe, quia funt angulofa, & di
£, verfas inæqualitates in terræ venis offendunt; atque cùm
Å, particulæ ftriatæ, quæ à terrâ interiore cum impetu ve
4?* nientcs,per totam exteriorem fibi vias quærunt, iftorum
parte ve- ramentorum meatus ita fitos inveniunt, ut, ad motum
Ά' fuum fecundùm lineas reétas continuandum, per illa eo
rum orificia, pcr quæ priùs egredi confueverant, ingredi
conentur,ipfas ibi occurrere, perexiguis iftis ramulorum
extremitatibus, quas inter meatuum fpiras cminere, ac
regreffuris particulis ftriatis affurgere fuprà diétum cft;
hafque ramulorum extremitates initio quidem illis rcfi
ftere, fed ab ipfis faepe fæpius impulfas, fucceffu temporis
omnes incontrariam partem flc&ti, aut etiam nonnullas
frangi; cumque poftea ifti meatus, ramentorum quibus
infunt
 P A R s Q u A R T A. 2.63
infunt, fitu mutato, alia fua orificia particulisftriatis ob
vertunt,has rurfus occurrere extremitatibus ramulorum
in meatibus affurgentium, ipfafque paullatim in aliam
partem infleétere, & quò fæpius atque diutius hoc itera
tur,cò ramulorum iftorum in utramque partem inflexio
nem faciliorem evadere. -

Et quidem ea ramenta,quæ fæpe hoc pa&o per exterio- §XXXIX.

ris terre venas afccndendo,modò in unam,modò in aliam%££*
partem converfa fuere, five fola fimul colleéta fint, five &****
aliorum corporum meatibus impaéta, glebam fcrri com
ponunt. Ea verò quæ vel femper eundem fitum retinue
runt; vel certè, fi ut ad fodinas pervenirent, illum aliquo
ties mutare coaétæ fuerint, faltem ibi poftea, lapidis alte
riufve corporis meatibus firmiter impaéta,per multos an
nos immota remanferunt, faciunt magnetem. Atque ita
vix ulla eft ferri gleba, quæ non aliquo modo ad magnctis
naturam accedat, & nullus omnino eft magnes, in quo
non aliquid ferri contineatur ; etfi fortè aliquando iftud
ferrum aliquibus aliis corporibus tam arétè adhæreat, ut
faciliùs igne corrumpi,quàm ab iis educi poffit.
Cùmautem ferri glebæ igni admotæ liquefiunt, ut in cxL,
férrum aut chalybem vertantur, earum ramenta vi calo- £;:;.te
ris agitata, & ab heterogeneis corporibus disjunéta, hinc £;*
inde fe contorquent, donec applicent fe unâ aliis, fecun- £.
dùm eas fuperficies, in quibus dimidiatos meatus reci
piendis particulis ftriatis idoneos, infculptos effe paullò
antè diótum eft;ac etiam donec iftorum meatuum medie
tates tam aptè congruant,ut integros meatus efformcnt.
Quod ubi accidit,ftatim particulæ ftriatæ, quæ non minùs
inigne quàm in aliis corporibus reperiuntur, pcr illos li
-* . - beriùs
 2.64 P R I N c I p I o R u M P H I L o S o P H I ae
beriùs quàm per alia loca fluentes, impediunt ne exiguæ
fuperficies, ex quarum apto fitu & conjunétione exfur
gunt, tam facilè quàm priùs fitum mutent, & ipfàrum
contiguitas,vel faltem vis gravitatis, quæ ramenta omnia
deorfum premit, impedit ne facilè disjungantur.Cùmque
interim ramenta ipfa, propter agitationem ignis pergant
movcri,multa fimul in eundem motum confpirant, & to
tus liquor ex iis conflatus, in varias quafi guttulas aut
grumulos diftinguitur: ita fcilicet, ut omnia illa ramenta
que fimul moventur, unam quafi guttam conficiant, quæ
gutta fuam fuperficiem motu fuo ftatim levigat & per
polit.Occurfu enim aliarum guttarum, quidquid eft rude
atque angulofum in ramentis, ex quibus conftat, ab ejus
fuperficie ad partesinteriores detruditur,atque ita omnes
cujufque guttulæ partes quam arétiffimè fimul jungun
tur.

cxLi. Et totus liquor,hoc paéto in guttulasfive grumulos di

j,,,„,„. ftinàus,
£!££„ ficeieriter
1tinctus, fi Irigeicat, çoncrefcit
celeriter frigefcat, concreicit in ëhalybem ad
in cnaiy
##* modùm durum, rigidum, & fragilem, ferè ut vitrum.
£? Quippe durus eft, quia conftat ramentis fibi mutuò ar
&tiffimè conjunétis; & rigidus, hoc eft, talis, ut fi fleétatur,
fpontè redeat ad priorem figuram, quia flexione iftâ ejus
ramentorum exigug fuperficies non disjunguntur, fed foli
meatus figuras mutant,ut fuprà de vitro diétum eft;deni
que eft fragilis, quia guttulæ, five grumuli, quibus con
ftat, fibi mutuò non adhærent, nifi per fuperficierum fua
rum conta&um; atque hic contaétus, non nifi in pauciffi
mis & perexiguis locis immediatus effe poteft.
cxLii Non autem omnes glebæ æquè aptæ funt, ut in chaly
£;£'* bem vertantur;ac etiam illæ eædem,ex quibus optimus &
duriffimus '
 P A R s Q u A R T A. 265
duriffimus chalybs fieri folet, vile tantùm ferrum dant, inter cha.
cùm igne non convenienti funduntur. Nam fi glebæ ra- £££
menta fint adeò angulofa & confragofa, ut fibi mutuò rum.
priùs adhæreant, quàm fuperficies fuas aptè poffint ad in
vicem applicare, atque in guttulas diftingui; vcl fi ignis
non fit fatis fortis, ad liquorem ita in guttulas diftinguen
dum, & ramenta ipfas componentia fimul conftringenda;
vel contrà fi fit tam fortis,ut iftorum ramentorum aptum
fitum difturbet, non chalybs, fed ferrum minùs durum &
magis flexile habetur.
Ac etiam chalybs jam faétus, fi rurfus igni admovea- cx LIII.
tur,etfi non facilè liquefcat, quia ejus grumuli nimis craffi s:;*
funt & folidi, ut ab igne integri nioveantur; & ramenta tempere
quibus unufquifque grumulus conftat, nimis arétè com-“
paéta, ut locis fuis planè extrudi poffint; mollitur tamen,
quia omnes cjus particulæ calore concutiuntur: & poftea
filentè refrigeretur, non refumit priorem duritiem, nec
rigorem, nec fragilitatem, fed fit flexile inftar ferri vilio
ris. Dum enim hoc paéto refrigeratur, ramenta angulofa
& confragofa,quæ ex grumulorum fuperficiebus,ad inte
riores eorum partes vi caloris protrufa erant, foras fe
exferunt,& unà aliis implicata,tanquam uncis quibufdam
perexiguis unos grumulos aliis anneétunt; quo fit, ut ra
menta ifta, non ampliùs tam arétè in grumulis fuis com
paéta fint,atque ut grumuli non ampliùs immcdiato con
taétu,fed tanquam hamis vel uncis quibufdam alligati,fibi
mutuò adhæreant ; & ideò chalybs non admodum durus,
nec rigidus,nec fragilis,fed mollis& flexilis evadat.In quo
non differt à ferro communi, nifi quòd chalybiiterum
candefaéto, & deinde celeriterrefrigerato, prior durities
I. L & rigidi
 266 PR I NcI p 1 o R U M P h 1 L o s o p H I ae
& rigiditas reddatur, non autem ferro, faltem tanta. Cu
jus ratio eft,quòd ramenta in chalybe, non tam longè ab
fint à fitu, ad maximam duritiem convenienti, quin facilè
illum ignis vi refumant, & in celerrima refrigeratione re
tineant: cùm autem in ferro talem fitum nunquam ha
buerint,nunquam etiam illum refumunt.Et quidem ut ita
chalybs aut ferrum candens celerrimè refrigeretur, in
aquam, aliofve liquores frigidos mergi folet; ac contrà in
oleum vel alia pinguia, ut lentiùs frigefcat:& quia quò
durior,& rigidior, eò etiam fragilior evadit, ut gladii, fer
ræ,limae,aliave inftrumenta ex eo fiant,non fèmper in fri
gidiffimis liquoribus exftingui debet, fedin temperatis,
proutin unoquoque exiftis inftrumentis, magis minufve
fragilitas eft vitanda,quàm durities optanda. & idcò dum
certis liquoribusita mergitur, non immeritò dicitur tem
perari.
CXLIV.
Qua fit dif
-

Quantum autem ad meatus,recipiendisparticulisftria .

ferentia im tis idoneos,fatis quidem patet ex diétis, permultos tam in
te* ropearttaa

magnetis,
chalybe quàm in ferro effe debere; ac etiam eos effe in
chalybis,&. chalybc magis integros & perfeéìos, ramulorumque ex
ferri. tremitates in ipforum fpiris eminentes, cùm femel in u
nam partem flexæ funt, non tam facilè in contrariam pof
fe infleéìi; quanquam etiam in hoc faciliùs, quàm in ma
gnete flc&tantur; ac denique omnes iftos meatus, non in
chalybe aut alio ferro,ut in magnete,orificiafua recipien
dis particulis ftriatis, ab Auftro venientibus idonea, in
unam partem, & idonea recipiendis aliis à Boreâ venien
tibus, in contrariam convertere; fed eorum fitum varium.
atque incertum effè debere, propterea quod ignis agita
tione turbatur. Et in breviffimâ illâ morâ, qua hæc ignis
agitatio
 P A R s Q u A R T A. 2.67
agitatio frigore fiftitur, tot tantùm ex iftis meatibus vcr
fus Auftrum & Boream converti poffunt, quot particulæ
ftriatæ à polis Terræ venientes, fibi tunc temporis pcr il
los viam quærunt. Et quia iftae particulg ftriatæ, omnibus
ferri meatibus multitudine non rcfpondent, omne qui
dem ferrum aliquam vim magneticam accepit ab eo fitu,
quem habuit refpc&tu partium terræ, cùm ultimò cande
fà&um refriguit, vel etiam ab eo in quo diu immotum
ftetit,fi diu in eodem fitu fteterit immotum;fed pro mul
titudine meatuum quos in fe continet, poteft habere ad
huc majorem.
Quae omnia ex principiis Naturæ, fuprà expofitis, ita É -

fequuntur, ut quamvis non refpicerem ad illas magneti- ïÀ.

cas proprietates, quas hic explicandas fufcepi, ea tamen? : *
nonaliter fe habere judicarem. Deinceps autem videbi- gnetica.
mus, horum ope tam aptè & perfpicuè omnium iftarum
proprietatum dari rationem, ut hoc etiam videatur fuffi
cere, ad perfuadendum ea vera efTe, quamvis ex Naturæ
principiis fequi nefciremus. Et quidcm magneticæ pro
prietates, quæ ab ipfarum admiratoribus notari folent, ad
hæc capita poffunt referri.
1. Quòd in magnete duo fint poli, quorum unus ubi
que locorum,verfus Terræ polum Borealem, alius verfus
Auftralem fe convertit.
2. Quòd ifti magnetis poli, pro diverfis Terræ locis
quibus infiftunt, diverfimodè verfus ejus centrum fe in
clinent. .

3. Quòd fi duo magnetes fint fphærici, unus verfus

íium codcm modofeçonvertat, ácquilibet exipfis ver
fusTcrram.
I. L 2. 4. Quòd
268 P R I N c I p 1 o R U M P H I L o s o P H I ae
4. Quòd poftquam funt ita converfi, ad inviccm acce
dant.
5. Quòd fi in contrario fitu detineantur,fe mutuò refu
giant.
6. Quòd fi magnes dividatur plano, lineæ per fuos po
los duétæ parallelo, partes fegmentorum quæ priùsjun
&tæ erant,fe mutuò etiam refugiant.
7. Quòd fi dividatur plano, lineam per polos duétam
ad angulos reétos fecante, duo punéta priùs contigua,
fiant poli diverfae virtutis, unus in uno, alius in alio fe
gmento. - -

8. Quòdquamvis inuno magnete fint tantùm duo po

li, unus Auftralis, alius Borealis, in unoquoque tamen ex
ipfius fragmentis,duo etiam fimiles poli reperiantur;adeò
ut ejus vis,quatenus ratione polorum diverfa videtur, ea
dem fit in quavis parte,ac in toto.
9. Quòd ferrum à magnete iftam vim recipiat, cùm
tantùm ei admovetur.
Io. Quòd pro variis modis quibus ei admovetur, eam
diverfimodè recipiat.
1 1. Quòd ferrum oblongum,quomodocunque magne
ti admotum, illam femper fecundùm fuam longitudinem
recipiat. -

12. Quòd magnes de vifuâ nihil amittat, quamvis eam

ferro communicet. -

13. Quòd ipfa breviffimo quidem tempore ferro com

municetur, fed temporis diuturnitate magis & magis in
eo confirmetur.
14. Quòd chalybs duriffimus eam majoremrecipiat,&
receptam conftantiùs fervet,quàm vilius ferrum.
* - 15. Quòd
 P A R s Q u A R T A. . 269
15. Quòd major ei communicetur à perfeétiore ma
gnete,quàm à minùs perfeéto.
16. Quòd ipfà etiam Terra fit magnes, & nonnihil de
fuâ vi ferrocommunicet.
17. Quòd hæc vis in Terrâ, maximo magnete, minùs
fortis appareat, quàm in plerifque aliis minoribus.
18. Quòd acus à magnete taétæ, fuas extremitates eo
dem modo verfus Terram convertant, ac magnes fuos
polos. - '

19. Quòd eas non accuratè verfus Terræ polos con

vertant,fed variè variis in locis ab iis declinent.
20. Quòd ifta declinatio cum tempore mutari poffit.
21. Quòd nulla fit,ut quidam ajunt,vel fortè quòd non
eadem,nec tanta fit, in magnete fupra unum ex fuis polis
perpendiculariter ereéto,quàm in eo,cujus poli æqualiter
à Terrâ diftant.
zz. Quòd magnes trahat ferrum.
23. Quòd magnes armatus, multò plus ferrifuftineat,
quàm nudus. -

24. Quòd ejus poli, quamvis contrarii, fe invicemju

vent ad idem ferrum fuftinendum.
25. Quòd rotukae ferreæ, magneti appenfae, gyratio in
utramvis partem, à vi magneticâ non impediatur.
26. Quòd vis unius magnetis varièpoffit augeri vel mi
nui, variâ magnetis alterius aut ferri ad ipfum applica
tlOne.

27. Quòd magnes, quantumvis fortis, ferrum à fe di

ftans, ab alterius dcbilioris magnetis contaâu, retrahere
non poffit.
28. Quòd contrà magnes debilis,aut exiguum ferrum,
L. L 3 fæpe
 27o Pr INcIpI o R UM P H 1 L o so p H I ae
fæpe aliud ferrum fibi contiguum feparet à magnete for
tiore.
29. Quòd polus magnetis, quem dicimus Auftralem,
plus ferri fuftineat in his Borealibus regionibus,quàm ille
quem dicimus Borealem.
3o. Quòd limatura ferri circa unum, aut plures magne
tes,ccrtis quibufdam modis fe difponat.
31. Quòd lamina ferrea polo magnetis adjunéta, ejus
vim trahendi vcl convertendi Ferri defleétat.
32. Quòd eandem nullius alterius corporis interpofitio
impediat.
34. Quòd magnes ad Terram aliofve vicinos magne
tes aliter converfus manens, quàm fponte fe converte
ret, fi nihil ejus motui obftaret, fucceffu temporis fuam
vim amittat.
34. Quòd denique ifta vis etiam rubigine, humiditate
& fitu minuatur, atque igne tollatur; non autem ullâ aliâ
nobis cognita ratione.
cxLVi. Ad quarum proprietatum cauflas intelligendas, pro
£; ponamus nobis ob oculos Terram AB, cujus A eft polus
Âriata per Auftralis, & B Borealis: notemufque particulas ftriatas,
Terr4 mea- - - - - v -

ΆΣ ab Auftrali coeli parte Evenientes,alio planè modo intor

tas effe, quàm venientes à Boreali F; quo fit, ut unæ alia
rum meatus ingredi planè non poffint. Notemus etiam,
Auftrales quidem reétâ pergere ab A verfus B, per me
diam Terram, ac deinde per aërem eicircumfufum re
verti à B verfus A ; eodemque tempore Boreales tranfire
à B ad A, per mediam Terram, & reverti ab A ad B per
aërem circumfufum: quia meatus per quos ab unâ parŠ
á
 P A R s Q U A R T A. 271

ad aliam venerant, funt tales, ut per ipfos regredi non

poffint.

_F_- s><<-=;
Zz^<ZEχιΖτ7¢¤74 22<22*<t2 <*©

<j*$§¤É¤g;';;';;
j%% 3.®
§τζ$J> y> *>*$
τόςύζ<£2v 3*
S§. 5ÉÉ$2$.<j. 42.3.<*
Š3£^<zölö'JîJar*<£ j.>
^Siv IJ<…>35. <S»<>°
H.
- v v ., __ CXLVIf.
ínterim verò quot novæ femper accedunt à partibus Quòd diffi
coeli E & F,tot per alias partes coeli G & H abfcedunt; vel siiiu;
in itinere diffipantur, & figuras fuas amittunt : non qui- ;;:;:;.
dem tranfeundo per mcdiam Terræ regioncm ; quia ibi ****** 3*
meatus habent ad menfuram fuam excavatos,pcr quos fi- £*
ne ullo offendiculo celerrimè fluunt ; fed redeundo per fff, £
interuorem,
aërem, aquam & alia corpora terræ exterioris, in quibus
nullos
 27 P R I N c I p I o R U M P H I L os o p H i ae
nullos cjufmodi meatus habentes, multò difficilius mo
ventur, particulifque fecundi & tertii elementi affiduè
occurrunt, quas cùm loco expellere laborant, interdum
ab ipfis comminuuntur.
g¤; Jam verò fi fortè iftae particulæ ftriatae magnetem ibi
iiùs tránf. offendant, cùm in eo inveniant meatus ad fuam figuram
jT* conformatos, eodemque modo difpofitos ac mcatus ter
juàm per ræ interioris,ut paullò antè diximus,non dubium eft,quin
£;:£* multò fàciliùs fcr illum tranfeant, quàm per aërem vel ;
terrs exte- alia corpora terræ exterioris: faltem cùm ifte magnes ita !3.
"* fitus eft, ut habeat fuorum meatuum orificia converfà
verfus eas Terræ partes, à quibus veniunt eæ particulæ
ftriatæ,quæ per illa liberè ingredi poffunt.
§¥£!* Et quemadmodum in Terrâ, fic in magnete, punétum
§Jui fimt - - - - - - -

ÉÉ¢m,
tis.
mcdium ejus partis,in
ingrediuntur particulæqua funt orificia
ftriatæ, venientesmeatuum,perque
ab Auftrali coeli
parte, dicemus polum Auftralem; punétum autém me
dium alterius partis, per quam hæ particulæ ftriatæ egre
diuntur, & aliæ venientes à Septentrione ingrediuntur,
dicemus polumBorealem.Nec moramur, quòd vulgò alii
polum quem vocamus,Auftralem vocent Borealem;neq;
enim ea de re vulgus, cui folijus competit nomina rebus
malè convenicntia frequenti ufu approbandi, loqui folet.
có» Cùm autem hi poli magnetis, non rcfpiciunt easTerræ
îjç àììì. partes, à quibus veniunt eæ particulæ ftriatæ, quibus libe
tant verfa .,, - - -

;:;;;* rum
aº«.
tranfitum
tæ, obliquè praebere poffunt,
in magnetis tunc iflae particule
meatus irruentes ftria
, illum impel
lunt eâ vi quam habent, ad perfeverandum in fuo motu
fecundùm lineas reétas, donec ipfum ad naturalem fitum
rcduxerint: ficque quoties à nullâ externâ vi retinetur,
efficiunt,
 P A R s Q u A R t A. 273
efficiunt ut ejus polus Auftralis, verfus polum Terre Bo
realem convertatur, & Borealis verfus Auftralem. Quo
niam eæ quæ àTerre poloBoreali,per aërem ad Auftrum
tendunt, venêre priùs ab Auftrali coeli parte per mediam
Terram, & venêre à Boreali quæ ad Boream revertuntur.

WY W ww ••<…

3®äëà
£§Ă

•.^z*<Zz^<Z? ι<22><X£>.<rz–^I<22> s«…Cr7*«X«

3SSSSS^SSSSS:<§] *\\\• <S>
çzzz7–32.<z<2><2>¤ & Vè

Efficiunt etiam ut magnes, pro diverfisterræ locis .*J

- - - -
qui- Cur$£!;
- etiam
businfiftit , unum ex polis fuis, altero magis aut minùs ìììì
- - - . - me verfus
-

verfus illam inclinet.Nempe in Æquatore quidem a,polus eju4 cen

Auftralis magnetis L, verfus B Borealem Terræ;& realis

AM M
b Bo- climent.
rum/ere.-
 »74 P r 1 N c 1 p 1 o R u M P h 1 loso P h I ae
realis cjufdem magnetis, verfus Auftralem Terræ dirigi
tur, ac neuter altero magis deprimitur, quia particulæ
ftriatæ cum æquali vi ab utraque parte ad illos accedunt.
Sed in polo Terræ Boreali, polus a magnetis N omnino
deprimitur,& b ad perpendiculum erigitur.In locis autem
G
<rv **»^$v<*>–§ *VV\v

.£j3£ÉÉÉÉÉÉ

SS> *®-^SS…”$*$T<SGES?
3 Z> <z~ Jjaz–Arz–7252 –FE

E Ta §íÉ ============>
¤¤ZZZZZZZZ3375Q377ZZR]«zz·¢¤Ã©¤Z37
& ^\\\, ^gS>\<K; §¤¤§r§ : Q…S\c : yErSvSy ^J, <§• >* <
ß 202 Zz<?£*<zz<X7®<^<*<*©z <Z>, &
g23S>\`§…§
,32 'S s>
§7 á47§.£§èë%§ x\fYs><s><§§•<5>* §>^VXZ

S- - - -

§```§ 3»j£A'£* &

§`§§§§§¤¤É23 3.®
§j3
intermediis, magnes M polum fuum b magis aut minùs
erigit, & polum a magis aut minùs deprimit, prout ma
gis aut minùs vicinus eft polo Terræ B. Quorum cauffa
eft quòd Auftrales particulae ftriatæ, magnetem N ingref
furæ.
 P A R s Q u A R T M. 275
fúræ, ab interioribus Terræ partibus per polum B, fecun
dùm lineas re&as furgant; Boreales verò ab hemifphærio
Terræ DAC, circumquaque per aërem verfus eundem
magnetem N venientes, non magis obliquè progredi de
beant,ut ad ejus fuperiorem partem, quàm ut ad inferio
rem accedant: Auftrales verò ingreffurae magnetem M, à
toto Terræ tra&u qui eft inter B & M afcendentes, vim
habeant ejus polum a obliquè deprimendi, nec à Boreali
bus,quæ à traétu Terræ A Cadalium ipfius polum b,non
minùs facilè accedunt cùm ereélus eft, quàm cùm de
preffus,impediantur. -

Cùm autem iftae particulæ ftriatæ,per fingulos magne- ££!!;

tes eodem planè modo ac per Terram fluant, non aliter Σ.
duos magnetes fphericos unum ad alium,quàm ad totam #?£.
Terram debent convertere. Notandum enim ipfas circa3, jiinem,
unumqucmque magnetem, multò majore copiâ femper ΣΤΕ.d
effe congregatas, quàm in aëre inde remoto: quia nempeferrim,
in magnete habent meatus,per quos multòfaciliùs fluunt
quàm per aërem circumjacentem, à quo idcircojuxta
magnetem retinentur;ut etiam,propter meatus quos ha
bent in Terrâ interiore, major eft earum copia in toto
aëre, aliifque corporibus Terram ambientibus, quàm in
cœlo. Et ita quantum ad vim magneticam, eadem planè
omnia putanda funt de uno magnete, refpeétu alterius
magnetis, ac de Terrâ, quæ ipfa maximus magnes dici
poteft. -

Neque verò duo

vertunt,donec polusmagnetes,fe tantùm
Borealis unius adinvicem
polum Auftralemcon- cLIII.
al- Cur duo
magnetes
terius refpiciat, fed præterea poftquam funt ita converfi, accedant,
ad invicem
adinvicem acccdunt donec fe mutuò contingant, fi nihil j;
M M 2, ipforum
 276 P R 1 N c I p 1 o R u M P H I lo s o p h i ae
eujutu, ipforum motum impediat. Notandum enim eft particulas
/?**!***
vitatis. ftriatascelerrimè moveri,quamdiu verfàntur in meatibus
magnetum, quia ibi feruntur impetu primi elcmenti ad
quem pertinent,cúmque inde egrediuntur,occurrere par
ticulis aliorum corporum,eafque propellere, quoniam hae
ad fecundum aut tertium elementum pertinentes, non
tantum habent celeritatis. Ita illæ quæ tranfeunt per ma
gnetem O, celeritate quâ feruntur ab A ad B, atque à B
ad A, vim acquirunt ulteriùs progrediendi fecundùm li
neas reétas, verfus R & S, donec ibi tam multis particulis
••••••-•-•-•• •••-•--.--,. .
si-.tj. … – – – – •._-_-_-_-…*<•<•.
../*?
-, „*X· •*** **<<< << • •-• •-…*.*.-*-
2…*.*.* -
E*JJ*J\*e
• r. [- - - - - - - - §», y \. *•*••
£ t, •_ *•
•
- È:
----
* , »
Egº…»" _•
:<§- «.,.,* _•
x….jj
• • *; - w - ÉÉ
ESER…;
- - -A…. :…e…<:<>;
§É£*•*"•p
<
€ p. a^, -^- - - - - - §; >\`a
••'•
í V ? ======-=====-=*>£s=£=*
v. •_`a.…_• • • • • • • • •…-…-• • • • •* . ,
4
w
Y N.
-§.•« •\.X'•
. •.…••• •-• •-•-- --- - - - -------- - • • • .^_/ •
• • • • • • • • •- •- •-- •-- • • • - •- •-• • • • • • • *
ve… • •-•--•-•-•-•-•-•-•-•-•- - - - - – • *. Z,^®
•• …sT-s ….…••
v X.

fecundi aut tertii elementi occurrerint, ut ab ipfis utrim

que refle&antur vcrfus V. Totumque fpatium R VS per
quod ita fparguntur, vocatur fphæra virtutis, five a&i
vitatis, hujus magnetis O; quam patet eò majorem effè
debere,quò magnes eft major, præfertim quò longior fe
cundùm lineam AB, quia particulae ftriatæ longiùs per il
lum progredientes, majorem agitationem acquirunt. Ita
etiam quæ tranfeunt per magnetem P, reétâ utrimque
pergunt verfus S & T, atque inde refle&untur verfus X,
totumque aërem infphærâ fuga&tivitatis contentum pro
pellunt. Sed non ideò expellunt, fi nullum habcat locum
quo
 -

;—
P A r s Q u A R T A. ' 277
quò poffit recedere : ut nullum habet, cùm iftorum ma
gnetum fphæræ virtutis funt ab invicem disjunéìae ; fed
cùm in unam coalefcunt,tunc primò facilius eft particulis
ftriatis, quae vcniunt ab O verfus S, re&à pergere ufque
ad P, in locum earum quæ ex T per X ad S & breverte
bantur, quàm reflc&i verfus V & R, quò non difficulter
pergunt venientes ab X; faciliufque eft venientibus à P.
adS,pergere ufque ad O, quàm refleéti verfus X,quò et
iam non difficulter pergunt venientes ab V; ficque iftae
particulæ ftriatæ, non aliter tranfeunt per hos duos ma
gnetes O & P, quàm fi unicus effet. Deinde facilius eft
particulis ftriatis, reétà pergentibus ab O ad P, atque à P
adO, aërem intermedium expellere ab S verfus R & T,
in locum magnetum O & P, ficque efficere, ut himagne
tes ad inviccm accedant, donec fe contingant in S, quàm
per totum iftum aërem eniti ab A ad b, atque ab V ad X;
quæ duæ viæ breviores fiunt,cüm hi duo magnetes ad in
vicem accedunt,vel, fi unus retineatur, cùm fàltem alter
adipfum venit. CI.IV.
Poli autem cognomines duorum magnetum, non fic Cur inter
adinvicem accedunt,fed contrà potiùs fi nimis prope ad- videm
dum ßrein
moveantur, recedunt. Particulæ enim ftriatæ ab eo unius fugiant.
magnetis polo,qui alteri magneti obverfus eft,venientes,
cùmhunc alterum ingredi non poffint, fpatium aliquod
exigunt inter iftos duos magnetes quò tranfeant, ut ad.
alium magnetis ex quo egreffæ funt polum revertantur.
Ncmpe egredientes ab O per polum A, cùm ingredi non.
poffint inP per ejus polum a,fpatium aliquod exigunt ini
ter A & a,per quod tranfeant verfus V & B, atque vi,quâ
motæ funt à B ad A, pellunt magnetem P; ficque cgre
- MM 3 dientes;
 278 P R I N c I P I o R u M P H I Los o p H 1 s
dientes à P pellunt magnetcm O: faltem cùm eorum
axes BA & abfunt in eadem lineâ re&à. Sed cùm tantil
lo magis in unam partem,
quàm in aliam inflexi funt,
tunc ifti magnetesfe conver
' tunt, modo paullò antè ex
plicato;velfi hgc eorum con
- verfio impediatur, non au
—==P ==== =====* tem motus reétus, tunc rur
fus unus magnes alium fugat fecundùm lineam reétam.
Ita fi magnes Oexiguæ cymbe impofitus,aqug ficinnatet,
ut femper ejusaxis maneat ad perpendiculum ereétus, &
magnesP,cujus polus Auftralis Auftralialterius obverfus
eft,manu moveatur verfus Y,hinc fiet,ut magnes O rece
dat verfus Z, antequam à magnete Ptangatur. In quam
cunque enim partem cymba fe convertat,requiritur fem
per aliquod fpatium inter iftos duos magnetes, ut parti
culae ftriatæ, ex iis per polos A & aegredientes, verfus V
& X tranfire poffint. -

cur fe Et ex his facillimè intelligitur, cur fi magnes fecetur

gmemtorum plano parallelo lineæ per ejus polos duétæ, fegmentum
magnetis
partes,qua
que liberè fufpendatur fupra magnetem ex quo refeétum
ante feäio eft, fponte fe convertat, & fitum contrarium ejus quem
aem fum&#4
erant,fe priùs habuerat,affeétet;ita ut fi partes A&a priùsjunétæ
mutuò et
fuerint, itemque B & b, poftea à
vertat fe verfus A, & a verfus B:
quia nempe antea pars Auftralis
B unius, Auftrali alteriusjunéta erat,
& Borealis Boreali, poft divifio
nem verò particulæ ftriatæ per
Auftralem
 -

P A r s Q u A R T A. z79
Auftralem partem unius egreffe, per Borealem alterius
ingredi debent; & cgreffæ per Borealem, ingredi per Au
ftralem. -

Manifeftum etiam eft, cur fi magnes dividatur plano,,£ 'Y'

' cur duo
-

lineam per polos duétam ad angulos reétos fecante, poli junäa,qua

im
ante fc&tionem priùs
fegmentorum quæ Τ. -

J) fe mutuò tangebant, ut b & a, fint gnete conti

contrariæ virtutis: quia particulæ £%;
im ejus fra
ftriatæ, quæ per unum ex iftis polis ££;
N£ egrcdiuntur, per alium ingredi de- Έ.
AÀbent.
/ Nec minùs manifeftum eft, ean- cLvii.
dem efTe vim in quavis magnetisÄ£;£*
parte ac in toto:neque enim ifta visalia eft in polis, quàm £g*
in reliquis partibus, fed tantùm major videtur, quia per £; É
illos egrediuntur particulæ ftriatæ, quæ per longiffimos **
magnetis meatus tranfierunt, & quæ inter omnes ab ea
dem parte venientes mediæ funt. Saltem in magnete
fphærico,ad cujus exemplum, in reliquis ibi poli effè cen
fentur, ubi maxima vis apparet. Nec etiam ifta vis alia eft
inunopolo quàm in alio, nifi quatenus particulæ ftriatæ
per unum ingreffæ per alium egrediuntur: atqui nulla eft
tantilla pars magnetis,in quâ,fihabent ingreffum,non ha
beant etiam egreflum.
Nec mirum eft, quòd ferrum magneti admotum, vim cLviir.
magneticam ab illo acquirat. Jam enim habet meatus £f,
recipiendis particulis ftriatis idoneos, nihilque ipfi de- júr,
eft ad iftam vim acquirendam, nifi quòd exiguæ quædam £::;*
ramulorum,ex quibus ejus ramenta conftant, extremita- cet. '^
tes, hinc inde in iftis meatibus promineant; quæ omnes
verfus
 a8o P R I N c I p 1 o R u M P h 1 L o S o P h I ae
verfus unam & eandem partem fle&ti debent,iniis meati
hus per quos tranfire poffunt particulae ftriatæ ab Au
ftro venientes,& verfus oppofitam in aliis. Atqui magne
te admoto, particulae ftriatae magnâ vi & magnâ copiâ,
torrentis inftar, in ferri meatus irruentes, iftas ramulo
rum extremitates hoc paéto infleétunt ; ac proinde ipfi
dant id omne, quod in co ad vim magneticam defidera
batur.
clix. Et quidem pro variis partibus magnetis,adquas ferrum
££; applicatur, variè accipit iftam vim. Sic pars R ferri RST,
varii me- fiapplicetur polo Boreali magnetis P, fiet polus Auftra
£3* lis írri, quia per illam ingredientur particulæ ftriatæ ab
magneti
admovetur, - Auftro venientes,& per
ipßm di- - -

£?£, partem T ingredientur

arecuptat. Boreales,ex polo A per
aërem reflexas. Eadem
pars R, fi jacet fupra æ
quatorem magnetis , &
refpiciat cjus polum Bo
rcalem, ut in C, fict rur
fus polus Auftralis ferri;fed fi invertatur, & refpiciat po
lum Auftralem, ut in D, tunc amittet vim poli Auftralis,
& fiet polus Borealis. Denique fi S pars mediaiftius ferri,
tangat polum magnetis A, particulae ftriatæ Boreales il
1ud ingreffae per S, utrimque egrcdientur per R & T; fic
que in utraque extremitate recipiet vim poli Auftralis, &
in medio vim poli Borealis.
©;$; Quaeritantùm poteft,curiflae particulae ftriatæ, ex ma
ïìù». gnetis polo A, ferri partem S ingredientes,non reétà per
£t'* gant verfus E, fed potiùs hinc inde refleéìantur verfus R
- & T.
 P A R s Q u A R T A. 2.81
& T, ficque hoc ferrum fecundùm fuam longitudinem eipiat,»i/;
potiùs quàm fecundùm latitudinem,vim magneticam re-£",
- - -- - - fuam longi - v -

cipiat; fed facilis refponfio eft, quia multò magis apertas tuuinem.
& faciles vias inveniunt inferro, quàm in aëre, à quo id
circo verfus ferrum refle&untur.
-
Facilis etiam refponfio eft, fi quæratur cur magnes ni- .£t
- - v - tur mag

hil amittat de fuâ vi, cùm eam ferro communicat. Nulla Ât

enim in magnete mutatio fit, propterea quòd particulæ;j**
ftriatæ ex eo egredientes, ferrum potiùs quàm quodvis%ììi,
aliud corpus ingrediuntur: nifi forfan quòd liberiùs per '''■'':
w - . ' a- w commtmmu

ferrum, quàm per alia corpora tranfeundo, copiofiùs et- cet.

iam ex magnete, cùm ferrum ei adjunétum eft, egredian
tur;quo tantum abeft, ut ejus vis minuatur, quin potiùs C L XII.
augetur. cur hsc
Et breviffimo tempore ifta vis ferro accedit,quia parti- :g ,\ me ferro
culae ftriatæ celerrimè pcr ipfum fluunt; fed longâ morâÄ;.
ineoconfirmatur, quia quo diutius ramulorum extremi- diuturmita
*ff**/*!
tates in unam partem flexæ manferunt, eo difficiliùs in Ę.
incontrariam reflcétuntur. - im eo confir
- - - - - v - - - mrttur.

Et chalybs iftam vim majorem accipit quàm vilius: ...fer-

-
ci.xiii.
1:. Cur cha
- -

rum, quia plures & perfeétiores habet meatus, particulis lybs ad eam
ftriatis recipiendis idoncos: Eamque conftantiùs fervat, recipieula
- - - t tor [it, - - - -

quia ramulorum in iis meatibus prominentium extremi- £.

tates habet minùs flexiles. - lius fìr
- - - w - • ratam.

Et major ei communicatur à majore & perfeéìiore ma-

- - -
öíxiv.
;,, Cur major - • - -

gnete; tum quia particulæ ftriatæ, majori cum impetu in j'.'

cjus meatus irruentes, ramulorum in iis prominentium nitetur# a
- - - - * -

extremitates magis infledunt ; tum etiam quia plures fi- T

magnete,
mul eò ruentcs, plures ejufmodi mcatus fibi aperiunt, minus
quàm àper
Notandum enim eft, plures effe tales meatus in chalybe, feάo.
AN N qui
 282. P R I N c I p I o R u M P h 1 L o s o P H I ae
qui fcilicet ex folis ferri ramentis conftat, quàm in ma
gnete in quo multum eft materiæ lapideæ, cui ferri ra
menta infixa funt;atque ideò cùm paucae tantùm particu
læ flriatae,ex magncte dcbili ferrum ingrediantur, non o
mnes ejus.mcatus aperiunt,fed paucos tantùm,& quidem
illos,qui extremitatibus ramulorum quam-maximè flexi
libus claudebantur.
CLXV. Unde fit,ut etiam vile ferrum,in quo fcilicet iftae ramu
cur ipfà et- - - • ^ av

§ÂÃÄ lorum extremitates funt valde flexiles, ab ipsâ Terrâ ma

Σ gncte quidem maximo, fed admodùm debili, nonnullam
jrro tri- vim magneticam breviffimo tempore poffit accipere.
“ Nempefifit oblongum, nullâ tali vi adhuc imbutum, &
unâ fuâ extremitate verfus Terram inclinetur ; protinus
ex hoc folo acquiret, in iftâ extremitate verfus Terram
inclinata, vim poli Auftralis in his Borealibus regionibus;
& momento illam amittet, ac planè contrariam acquiret,
fi eadem ejus extremitas attollatur, &oppofita deprima
tur.

c LxvI. Sed fi quæratur,cur ifta vis in Terra maximo magnete,

£'.'.
magnettca, debilior fit quàm in aliis minoribus: Refpondco, me non
in terrâ putare illam efTe debiliorem, fed potiùs multò fortiorem,
£?“ in mediâ illâ Terræ regione, quam totam particulis ftria
íervi ma- tis perviam effè fuprà diétum eft; verùm iftas particulas
“ firiätas, ab ipsâ egreffàs, maximâ ex parte reverti per in
tcriorem illam fuperioris Terræ regionis cruftam, ex quâ
mctalla oriuntur, & in qua funt etiam multi meatus, iis
recipiendis idonei; atque idcirco perpaucas ufque ad nos
pervenire.Judico enim iftos meatus, tum in illâ cruftâ in
feriore, tum ctiam in magnetibus, & ferri ramentis, quae
in venis hujus exterioris contincntur, planè alio modo
converfos
 P A R s Q u A R T A. 283
converfosefIè,quàm meatus mediæ regionis; ita ut parti
culae ftriatæ, quæ per hanc mcdiam regionem ab Auftro
ad Boream fluunt, rcvertantur à Boreâ ad Auftrum, per
omnes quidem fuperioris partes, fed præcipuè per cjus
cruftam interiorcm, itemque per magnetes & ferrum ex
terioris; quò cum maxima earum pars fe conferat, paucae
fuperfunt quae per hunc noftrum aërem, & alia circumja
centia corpora, meatibus idoneis deftituta,fibi viam quæ
rant. Quae fi reétè conjicio, magnes è terrâ excifus, & in
cymba fuper aquam liberè collocatus eandem illam fa
ciem, quâ femper antea, dum terræ hærebat, Septentrio
. nes fpe&avit,debet adhuc inSeptentriones convertere: ut
Gilbertus virtutis magneticæ præcipuus indagator, &
ejus quae in Terrâ eft primus inventor, expertum fe effe
affirmat. Nec moror quòd alii contrarium putent fe vidif
fe; forfan enim iis impofuit,quòd cùm illa ipfa pars terræ,
ex qua magnetem excidi curaverant, effet magnes, poli
magnetis excifi ad eam fe converterent ; ut paullò antè
dictum eft, unius magnetis fragmentum ad aliud con
Werti. -

Jam verò, cùm ifta virtus magnetica non communice. £t

tur ferro oblongo,nifi fecundùm ejus longitudinem, cer- ïç,
tum eft acum ipsâ imbutam, fuas femper extremitates #?,.
verfus eaflem terræ partes debere convertere, verfus tuti polos,
quas magnes fphæricus polos fuos convertit;& femper e- ΖίΊ;
jufmodi acus fuae magneticæ virtutis polos in extremita- habeant.
tibus iftis præcisè habere. -

Et quia faciliùs earum extremitates,à reliquis partibus CLXVIII.

dignofci poffunt, quàm poli magnetis, ipfàrum ope nota- Σῆ.
tum eft, magneticæ virtutis polos non ubique Terræ po- virtui*,
AN N 2, los
 284 PRI N crp 1 oRu M P h 1 lo so P h 1 ae
,.„/,„,., los accuratè refpicere, fed variè variis in locis ab iis dccli
7,#. nare. Cujus declinationis cauffâ, ut jam antè Gilbertus
J. jî, îanimadvertit, ad folas inæqualitates quæ funt in hac terræ
;::* fùperficie,referri debet.Manifeftum enim eft,in unius hu
Jaris de- jus exterioris tcrræ partibus, multò plura ferri ramenta,
“ plurefque magnetes reperiri, quàm in aliis; quo fit, ut
particulæ ftriatæ, à terrâ interiori egredientes,majori co
piâ verfus quædam loca fluant, quàm verfus alia, ficque
ab itineribus fuis fæpe defleétant. Et quia polorum ma
gnetis, vel extremitatum acüs converfio, pendet à foko
curfu iftarum particularum,omnes earum inflexiones fe
qui debet.Hujufque rei experimentum fâcere licet in ma
gnete, cujus figura non fit fphærica: nam fiacus exigua
fupra diverfas ejus partes collocetur, non femper eodem
planè modo ad ejus polos fe convertet, fed faepe ab ipfis
aliquantum declinabit. Nec putandum eft in eo difparem
efîè rationem, quòd inæqualitates quæ funt in extimâ ter
ræ fuperficie,ad totam ejus molemcomparatc,perexigue
fint; non enim cum ipsâ, fed cum acubus aut magnetibus
in quibus declinatio fit, funt comparandæ, ficque fatis
magnas effè apparct.
cLxix. Sunt qui dicunt,iftam declinationem non femper in iit
°'''''*" dem terræ locis eandem manere, fed cum tempore mu
interdum
ita decli- tari: quod minimè mirum videri debet; non modò quia
matio cum - - - - - - .

tempore ferrum quotidie, ex unis terræ partibus in alias ab homi

mutetur, nibus transfertur; fed ctiam quia ejus glebæ, quæ funt in
hac terrâ exteriore , quibufdam in locis cum tempore
corrumpi poffünt,&aliae in aliis generari,five ab interiore
terrâ fubmitti.
c Lxx Sunt etiam qui dicunt,iftam declinationcm nullam efTè
Cur im ma
… - - 1I1
 P A R s Q u A R T A. 2.85
inmagnete fphærico,fupra polum fuum Auftralem,in his gnat, fùpra
Borealibus regionibus,vel fupra Borealem in Auftralibus, Å •

perpendiculariter ftante, illumque hoc paâo cymbæ im- :::

pofitum, quandam æquatoris fuipartem,femper accuratè £';;.
eandem verfùs Boream, & oppofitam verfus Auftrum gtj,
convertere. Quod an verum fit, nullo mihi adhuc experi- $£%
mento compertum eft. Sed facilè mihi perfuadeo non dißant,
omnino eandem, nec fortè etiam tantam efïè declinatio
nem, in magnete ita conftituto, quàm in eo cujus poli
zqualiter à Terrâ diftant. Nam particulæ ftriatæ, in hac
fuperiore Terræ regione, non modò per lineas æqualiter
ab ejus centro diftantes, ab uno polo ad alium revertun
tur,fed etiam ubique (præterquam fub æquatore)nonnul
lae ab interioribus ejus partibus afcendunt : & magnetis
fupra polos ereéti converfio ab his ultimis, declinatio ve
rò à prioribus præcipuè dependet.
Præterea magnes trahit ferrum, five potiùs magnes & C £x;i,
ferrum ad invicem accedunt : neque enim ulla ibi traétio Ἀ*
eft, fed ftatim atque ferrum eft intra fphæram a&ivitatisf'"**
magnetis, vim ab eo mutuatur, & particulæ ftriatæ ab
utroque egredientes, aërem intermedium expellunt; quo
fit, ut ambo adinvicem, non aliter quàm duo magnetes ;
accedant. Imò etiam ferrum liberiùs movetur quàm ma
gnes, quia conftat iis tantùm ramentis, in quibus particu
laeftriatæ fuos habent meatus, magnes autem multa ma
teria lapidea gravatur. -i

Sed multi mirantur magnctem armatum, five lami.- É.

- - - C LXXII.'.

mam ferream magneti adjunétam, plus ferri poffè fuftine. ;'f;* -

re,quàm folum magnetcm. Cujus tamen ratio dctegi po- ííi

teft cx co, quod ctiamfi plus fibiappenfiferrifuftineat,!:;;.
MN 3 non dus,
 286 PR I N cI p I oRUM PHIl osοΡΗ I e
non tamen idcirco plus ad fè alliciat, fi vel minimùm ab
eo removeatur;nec ctiam plus fuftincat,fi corpus aliquod,
quantumvis tenue, interjaceat: hinc enim apparet, iftam
majorem ejus vim, cx folâ differentiâ contaétùs oriri:
quòd nempe laminæ ferrcae meatùs, aptiffimè congruant
cum meatibus ferri ipfi appenfi, & ideò particulae ftriatæ,
per hos meatus ex unoferro in aliud tranfeuntes,omnem
aërem intermedium expellant, efficiantque,ut eorum fu
perficies fe invicem immediatè contingentes, difficillime
disjungantur:jamque fuprà oftenfum eft, nullo glutino
duo corpora meliùs ad invicem poffè alligari, quàm im
mediato conta&u. Meatus autem magnetis, non ita con
gruunt cum meatibus ferri, propter materiam lapideam
quæ in eo eft; hincque fit, ut femper aliquantulum fpatii,
inter magnetem & ferrum debeat remanere, pcr quod
particulæ ftriatæ, ex unius meatibus ad meatus alterius
perveniant. - -

CLXXIII. Mirantur etiam nonnulli, quòd quamvis poli magnetis

j7, £., contrariæ virtutis effe videantur, fe tamen inviccmju
£ontrarii, vent ad ferrum fuftinendum: ita ut, fi ambo laminis fer
£g* reis armentur, poffint ferè duplo plus ferri fimul fuftine
7#£? re,quàm unus folus. Nempe fi AB eft magnes, cujus po.
dum. - lis adjunétæ funt laminæ CD & EF,
- - ita utrimque prominentcs, ut fer
rum GH iis applicatum fuperficie
fatis latâ ipfas tangat, hoc ferrum
GH duplo ferè gravius cffè poteft,
quàm fi ab unâ tantùm ex iftis la
minis fuftineretur. Sed hujus rei ratio evidens cft, ex mo
- tu particularum ftriatarum jam explicato: quamvis enim
- in eo
 -

P A R s Q u A R T A. • 287
in eo contrariæ fint, quòd quæ per unum polum ingrc
diuntur,non poffint etiam ingredi per alium, hoc non im
pedit quò minùs in fuftinendo ferro confentiant; quia ve
nientes ab Auftrali magnetis polo A, per laminam chaly
beam CD reflexæ, ingrediuntur unam ferri partem b, in
qua faciunt ejus polum Borealem; atque inde fluentes uf
que ad Auftralem a, occurrunt aliæ laminæ chalybeæ FE,
per quam afcendunt ad B,polum magnetis Borealcm; &
*;. vice versâ egreffae ex B, per armaturam EF, ferrum ap
penfum H G, aliamque armaturam D C, revertuntur
ad A.

Hic autem motus particularum ftriatarumpermagne-£%

tem & ferrum, non ita videtur confentire cum motu cir- joríale
culari ferrearum rotularum,quae turbinis inftar contortæ, £T:*
X. diutius gyrant è magnete pendentes, quàm cùm ab eo cui appenf*
t. remotætérræ infiftunt. Et fànè fi particulæ ftriatæ motu;£*
tantùm re&toagerentur,&fingulos ferri meatus per quos -

ingredi debent, è regione meatuum magnetis ex quibus

egrediuntur, offenderent, judicarem eas fiftere dcbere
gyrationem iftarum rotularum.Sed quia femper ipfaemet
gyrant, unæ in unam partem, aliæ in contrariam, & obli
què tranfire debent ex meatibus magnetis in meatus fer
ri, quomodocunque rotula vertatur, æquè facilè in cjus
meatus ingrediuntur, ac fi effet immota, minúfque ipfius
motus impeditur à contaétu magnetis, cùm ei fic appen
fà gyratur, quàm à contaétu Terræ cum fuo pondereil
lam prcmit.
Variis modis vis unius magnetis augetur vel minuitur, g£XXY.
alterius magnetis aut ferri acccffu. Scd una in hoc gene- δ quare
talis regulaeft, quòd quoties ita fiti funt ifti magnetcs,ut Å,
uIluS
 288 P R I N c I P I o R U M P H I L o S o P H I ae
augeas vel unus in alium particulas ftriatas mittat, fe invicem ju
£. vent; contrà autem, fi unus ab alio eas abducat, fibi ob
Jù,T ftent. Quia quò celeriùs & copiofiùs iftae particulæ, pér
unumquemque magnetem fluunt, eò major in eo eft vir
tus, & magis agitatæ ac plures, ab uno magnete vel ferro
in alium mitti poffunt, quàm eo abfente ab aëre, alióve
ullo corpore in ejus locum conftituto.Sic non modò, cùm
polus Auftralis unius magnetis , polo Boreali alterius
conjunétus eft, fe invicem juvant ad fcrrum aliis fuis polis
appenfum fuftinendum; fed etiam cùm disjunéti funt, &
ferrum inter utrumque collocatur. Ex. gr. magnes Cju
vatur à magnete F,
ad ferrum DE fibi
conjunétum retinen
dum ; & vice versâ,
- - nagnes F juvatur à
magnete C, ad hujus ferri extremitatem E in aëre fufti
nendam: poteft enim effe tam gravis, ut ab eo folo fic fu
ftineri nonpoffet,fialia extremitas Dalteri corpori,quàm
magneti C inniteretur.
CLXXVi. Sed interim quædam vis magnetis F, impeditur à ma
C£4r ma*

Ἀ'£,. gnete C, nempe illa quam habet adferrum DE ad fe alli

;;'££ Eiendum. Notándum cnim eft hoc ferrum, quamdiu tan
Å" git magnetem C, attrahi non poffè à magnete F quem
£!'iion tangit, etiamfihunc illo multò potentiorem cffe fup
a,biliore mus. Cujus ratio eft, quòd particulae ftriatæ per hos
3'£. duos magnetes, & per hoc ferrum, tanquam per unicum
magnetem, modo fuprà explicato tramfeuntes, æqualem
ferè habeant vim in totofpatio quod eft inter C & F, nec
idcò pofiint ferrum DE, non folâ iftâ vi magneticâ, fed
infuper
 -—-—
*• .
-

P A R s Q u A R T A. . 289
infuper contaétu fuo magneti Calligatum, vcrfus F ad
ducere. . - -

Atque hinc patet,cur fœpe magnes debilis,aut exiguum CLXXVII.

- ias /{a!\il: -

j;
ferrum, detrahat aliud ferrum à magnete
Ἀag fortiore. No- ggne, debi
tandum enim eft hoc nunquam fieri,nifi cùm magnes de-%"%
rum à ma

bilior tangit illud ferrum, quod detrahit à magnete for- gnetefor

tiori. Quippe cùm duo magnetcs, ferrum oblongum po- £;'
lis diffimilibus tangunt, unus in una extremitate, alius in?uum poffit
aliâ, & deinde ifti áuo magnetcs ab invicem removentur, “
ferrum intermedium nön femperdebiliori,nec etiam fem
per fortiori, fed modò uni, modò alteri adhæret : nullam
que puto efle rationem, cur uni potiùsquàm alteri adhæ
reat,nifi quòd eum cui adhaerct,in majorifuperficie quàm
alium tangat.
Ex eo verò,quòd magnes F juvet magnetcm C,ad fcr- £!'
rum DE fuftinendum, manifeftum eft cur ille polus ma- Borealibus
gnctis, qui à nobis ;;:;:
vocatur Auftralis, ftrali ma
plus ferri fuftineat g£,i.
quàm alter,in his Bo- reali.
- realibus regionibus:
etenim à Terra maximo magnete juvatur, codcm planè
Tmodo ac magnes C à magnete F; contrà autem alius po
lus, propter fitum non convcnicntcm, à Terra impédi
tur.

Si paullò curiofiùs confideremus, quo paéìo limatura ctxxix.

ferri circa magnetem fe difponat, mülta èjus ope adver- £#.£;
temus, quæ hactenus diéîa confirmabunt. Nam in primis Ἀ
notare licct,ejus pulvifculos non confusè coacervári, fed £. ; j;
unos aliis incumbendo, quofdam quafi tubulos compo. Ä.
() 0 - ncrc, [parsa.
29o P R I N c I p 1 o R u M P H I los o p H 1 e
nere,per quos particulæ flriatae liberiùs quàm per aërem
fluunt, quique idcirco earum vias defignant. Quæ viæ ut
clarè ipfis oculis cerni poffint, fpargatur aliquid iftius li
maturæ fupra planum , in quo fit foramen cui magnes
fphæricus ita immiffus fit, ut polis fuis utrimque planum
tangat, eo modo quo Aftronomorum globi Horizontis
circulo immitti folent, ut fphæram reétam repræfentent,
& limatura ibi fparfà difponet fe in tubulos, qui flexus
particularum ftriatarumcirca magnetem,five etiam circa
globum Terræ, à nobis fuprà defcriptos exhibebunt. De
inde fi alius magnes eodem modo ifti plano juxta prio
rem inferatur,& polus Auftralis unius, Borealem alterius
refpiciat, limatura circum fparfa oftendet etiam, quo pa
&to particulae ftriatæ, per iftos duos magnetes tanquam.
per unicum moveantur. Ejus enim tubuli, qui ab uno ex
polis fe mutuò refpicientibus,adalium porrigentur,crunt
omnino re&ti; alii verò, qui ab uno ex adverfis polis ad a
lium pertingent, erunt circa magnetes inflexi: ut hic funt
lincæ BRVXTa. Notari etiam poteft,cùm aliquidlima
-

-- --• ---- -

•-_-.-. -- - - - - - - - - - - - s-----
^^χχ;?£®33333-322-2?…tº.t*i>'W*„.
--^? •*{ •^ «-* * * * - --- ---•-•-•-•-…<• •N J\ *<••
%-£§ S§ iv τ. τ. τ.… > 3S*SJ ¥ ¥ ¥ T·
- \J --- -- - ç? ) ? l>
-
-
- - • ..^ _ô
•A -
- --' - - :f2
• -•
• •• * _sr T.
V· ~SJ*~
- v, \
-… - � Y A
••'• -A --------- <5- • • • * * .* f – ω
-A <. >-. -• - - - - - - - - - - - - - - - • • • _. .*

v- •\.X° • • • • • •-- ----- -- • • • • • • • • • • • • • * I

•.… • • •-•-•-•-•-•--•-•--— — — - - - - • • • • -
*- • • • • •--• • • -------- -- •••
V. X.

turae ferri ex polo, ex. gr. Auftrali, unius magnetis pen

dct, fi polus Auftralis alterius magnetis infrà pofiti, ver
fus
 —-_ _

P A R s Q u A R T A. 291
fùs illam convertatur, & paullatim ei appropinquetur,
quo paéto tubuli ex eâ confc&i primò furfum fe retra
hunt & infle&tunt: quia fcilicet eæ particulae ftriatæ, quae
per illos fluunt,repelluntur ab aliis qu£ vcniunt à magne
te inferiore. Ac deinde, fi ifte inferior magnes multò po
tentior fit fuperiore, tubuli ifti difTolvuntur, & limatura
decidit in inferiorem: quia fcilicet particulæ ftriate ex hoc
inferiori afcendentes,impctum faciunt in fingulos iftius li
maturæ pulvifculos, quos cùm ingredi non poffint, nifi
per eafdem illorum fuperficies quibus magneti fuperiori
adhaerent, eos ab hoc fuperiore disjungunt. Contrà verò,
fipolo Auftrali fuperioris magnetis,cui limatura ferri ad
haeret, polus Borealis inferioris obvertatur, haec limatura
tubulosfuos reéîâ verfus inferiorem dirigit, & quantum |
poteft producit; quia utrimque particulis ftriatis, ab uno
magnete in alium tranfèuntibus, viam præbent;fed non
ideòàfuperiori feparatur, nifi priùs inferiorem tetigerit,
propter vim contaétùs,de qua egimus paullò antè. Atque
propter iftam eandem vim , fi limatura magneti quan
tumvis forti adhærens, tangatur ab alio debiliori magnc
te, vel tantùm à ferreo aliquo bacillo, nonnullæ cjus par
tes fortiorem magnctcm relinquent, & debiliorem, five
ferreum bacillum, fequentur; illæ fcilicet, quæ majori fu
perficie hunc quàm illum tangent.Cùm enim exiguæ iftae
fùperficies variæ fint,& inæquales,femperaccidit,ut quaf
dam limaturæ particulas uni magneti vel ferro,alias alte
rifirmiùsjungant.
Lamina ferrea, quæ polo magnetis admota, cjus vim cLxxx.
fuftinendi ferri multùm auget, ut antè diétum cft, impe- ££;
dit ejufdem vim ferri ad fe alliciendi aut convertendi. folâ magne
0 0 2, Ncmpc iv**"*
 ^9?. P R i N c I p 1 o R u M P H 1 L o S o P H I ae
A. „„ Nempe lamina DCD, impedit ne magnes AB, cujus po
;ff£, lo adjun&a eft,acum EF ad fe alliciat, aut convertat. Jam
?j; enim advertimus particu
ju-
peduat.
las ftriatas,
rcntur
quæ progrede
à B verfus EF, abf

que hac laminâ effet, in ea

E refleéti ex C vcrfus extre
- - mitates D D, propterea
quòd liberiùs per ipfam quàm per aërem fluunt, ficque
vix ullæ ad acum EF perveniunt.Eodem modo quo fuprà
diximus, paucas à mediâ Terræ regione ad nos perveni
re, quia maxima earum pars, per interiorem cruftam fu
perioris Terræ regionis, ab uno polo ad alium revertitur;
unde fit, ut debilis tantùm vis magnetica totius Terræ
hic apud nos fentiatur.
GLXXXt Sed præter ferrum, aut magnetem, nullum aliud cor
Ζῆu pus in locum laminæ CD poni poteft, à quo magnes AB
#.f „ impcdiatur, ne vim fuam in acum EF exerceat. Nullum
ïjjio enim habemus in hac exteriore terrâ, quantumvis foli
*** dum & durum, in quo non fint plurimi meatus; non qui
dem ad menfuram particularum ftriatarum efformati,
fed multò majores, utpote qui etiam globulos fecundi
elementi recipiunt,& per quos idcircoiftae particulæ ftria
tæ,non minùs libcrè tranfire poffunt, quàm per aërem, in
quo iftos etiam globulos fecundi elementi obvios ha
cLxxxII. bent.
Curtm*. Si ferrum aut magnes, diu detineatur aliter converfus
£'£, adTerram,aliofve vicinos magnetes,quàm fponte fe con
?ij*. verteret fi nihil ejus motum impediret,hoc ipfo vires fuas
ejus vires
Äüiatim paullatim amittit; quia tunc particulæ ftriatæ, ex Terrâ
immimuat. - -' vcl
 P A R s Q u A R T M. . 293
vel aliis magnetibus vicinis advenientes,obliquè vel aver
séipfius meatibus occurrendo, pàullatim corum figuras
mutant,& corrumpunt. ' - -

Denique vis magnetica humiditate,rubigine,ac fituval-%£"*

de minuitur;& valido igne planè delctur. Rubigo enim ex go, humidi
ferri ramentis efflorefcens, meatuum orificia occludit;' ££*,
idemque praeftat aëris humiditas & fitus, quia rubiginis imminuat,
initia funt. Ignis autem agitatio iftorum ramcntorum po- Ê,
fitionem planè difturbat. Nihilque puto haétenus circa planè iollat.
magnetem verè ac pro certo fuiffe obfervatum, cujus ra
tio ex iis quæ explicui,non facilè intelligatur.
Hic autem occafione magnctis qui trahit ferrum, ali. £V.
quid addendum eft de fuccino, gagate, cerâ, refinâ, vitro Traäionis
& fimilibus, quæ omnia minuta corpora etiam trahunt. im fuccimo,
cerâ, refim?,.
Quamvis enim mei non fit inftituti, particularia ulla ex- $. ßmili
plicare,nifi quatenus requiruntur ad gencraliora, de qui-“
bus egi, confirmanda; nec examinare poffm iftam vim in
gagate vel fuccino, nifi priùs ex variis experimentis plu
res alias eorum proprietates deducam, & ita intimam
ipforum naturam inveftigem: quia tamen eadem vis in
vitro etiam eft, de quo mihi paullò antè fuit agendum,ad
ignis effeétus demonftrandos, nifi eam cxplicarem, alia
forfàn quæ de illo fcripfi, poffent in dubium revocari.Prae
fèrtim quia fortè nonnulli, Videntcs iftam vim in fuccino,
i. . cerâ, refinâ, & oleagineis ferè omnibus reperiri, putabunt
] ipfam in eo confiftere, quòd tenues quædam & ramofae
- ! iftorum corporum particulæ, friétione commotæ, (friétio
i enim ad illam vim excitandam requiri folet,)peraérem vi
I
…. cinum fe diffundant, ac fibi mutuò adhærefcentes proti
ß nus revertantur, & minuta corpora quæ in itinere offen
t - 00 3 dunt,
 294 P R I N c I p 1 o R u M P H I lo s o p H 1 ae
dunt, fecum trahant. Quemadmodum videmus ejufmodi
pinguium liquefaétorum guttas,bacillo appenfas,levimo
tu ita excuti pofTe, ut unâ earum parte bacillo adhæren
te, alia pars ad aliquam diftantiam ab eo recedat, ftatim
que revertatur, nec non feftucas, aliâve obvia corpufcula
fecum adducat. Nihil cnim tale in vitro licct imaginari,
faltem fi natura ejus fit talis, qualem eam fuprà defcripfi
mus; ac proinde in ipfo alia iftius attraétionis cauffâ eft af
fignanda. -

CLXXXV. Nempe ex modo quo illud generari di&um eft, facilè

$us fit prgter illa majufcula intervalla,per quæ globu
caufa tffiw* colligitur,
£ra£iionis li fecundi elementi, verfus omnes partes tranfire poffùnt,
sna vitro.
multas etiam rimulas oblongas inter ejus particulas re
periri, quæ cùm fint anguftiores, quàm ut iftos globulos
recipiant, foli materiæ primi elementi tranfitum praebent:
putandumq; eft,hanc materiam primi elementi, omnium
meatuum quos ingreditur figuras induere affuetam, per
rimulas iftas tranfeundo, in quafdam quafi fafciolas te
nues,latas, & oblongas efformari, quæ,cùm fimiles rimu
las in aëre circumjacente non invcniant, intra vitrum fe
continent,vel certè ab eo non multùm evagantur, & cir
ca ejus particulas convolutæ, motu quodam circulari, ex
unis ejus rimulis in alias fluunt. Quamvis enim materia
primi elementi fluidiffima fit, quia tamen conftat minu
tiis inæqualiter agitatis, ut in tertiæ partis art.87 & 88 ex
plicui,rationi confentaneum eft,ut credamus multas qui
dem ex maximè concitatis ejus minutiis,à vitro in aërem
affiduè migrare, aliafque ab aëre in vitrum earum loco
reverti;fed cùm eæ que revertuntur non fint omnes æquè
concitatæ,illasqug minimùmhabentagitationis,verfusri
- mulas
 P A R s Q u A R T A. 295
mulas,quibus nullimeatus inaére correfpondent,expelli,
atque ibi unas aliis adhærentes, fàfciolas iftas componere:
quæ fafciolæ, idcirco fucceffu temporis figuras acquirunt
determinatas, quas non facile mutare poffunt. Unde fit,
ut fi vitrum fatis validè fricetur,ita ut nonnihil incalefcat,
ipfae hoc motu foras excuffae, per aërem quidem vicinum
fe difpergant, aliorumque etiam corporum vicinorum
meatus ingrediantur, fed quia non tam faciles ibi vias in
veniunt, ftatim ad vitrum revolvantur, & minutiora cor
pora,quorum meatibus funt implicitae,fecum adducant.
Quod autem hic dc vitro notavimus, de plerifque aliis $£"*
corporibus etiam credi debet ; nempe quòd interftitia ipfiu cauß
quædam inter eorum particulas reperiantur,quæ cùm ni-£*
misangufta fint, ad globulos fecundi elementi admitten- videri.
dos, folam materiam primi recipiunt, & cùm fint majora
iis quæ in aëre circumjacente, foli ifti materiæ primi ele
menti etiam patent, implentur minùs agitatis cjus minu
tiis; quae fibi mutuò adjunétæ, particulas componunt di
verfas quidem habentes figuras, juxta diverfitatem ifto
rum interftitiorum, fed maximâ ex parte fafciolarum in
ftar tenues, latas & oblongas ; ita ut circa particulas cor
porum quibus infunt,fe convolvendo,affiduè moveri pof
fint. Interftitia enim à quibus figuram fuam mutuantur,
cùm debeant effe valde angufta, ut globulos fecundi ele
menti non admittant, nifi effent oblonga rimarum inftar,
vix poffent effe majora iis, quæ inter aëris particulas, à
globulis fecundi ejufdem fecundi elementi non occupan
tur.Quapropter etfi non negem, aliam cauffam attråétio
nis antè expofitam, in aliquibus fortè corporibus locum
habere pofIe;quia tamen non eft ita generalis,& attraétio
ifta
 296 P R I Nc I p I o R U M P H I L oS o PH 1 £
ifta in valde multis corporibus obfervatur, non aliam pu
to in illis, vel fàltem in maximâ illorum parte, quàm in
vitro effè quærendam. - -

cLxxxyii. . Cæterùm hîc notari velim, particulas iftas in meatibus

: corporum terreftrium, ex materiâ primi elementi effor
qu<gam matas, non modò variarum attraétionum, quales funt in
cauffâ effè - - - - - - -

poffint reli- eleétro & in magnete, fed & aliorum innumerabilium &
guorum admirandorum cffeétuum cauffâs cfTe poffè. Quæ enim in
Ἀ„ unoquoque corpore formantur, aliquid fingulare habcnt
£t in fua figurâ, quo differunt à reliquis omnibus, in aliis
%%% „,. corporibus formatis: cümque retineant maximam agita
| Ä, tionem primi elementi, cujus funt partes, minimas ob
- T cauffàs fieri poteft, ut vel extra corpus in quo funt non
evagentur, fed tantùm in ejus meatibus hinc inde difcur
rant; vel contrà celerrimè ab eo difcedant, & alia omnia
corpora terreftria pervadcntes, ad loca quantumlibet re
mota breviffimo tempore perveniant, ibique materiam
{uæ aétioni recipiendæ idoneam invenientes,raros aliquos
effeétus producant. Et fanè quifquis confiderabit, quàm
miræ fint magnetis & ignis proprietates, ac quàm diver
faeab iis quas vulgò in aliis corporibus obfervamus;quàm
ingens flamma ex minima fcintilla momento temporis
poffit accendi, quàm magna fit cjus vis; ad quam imma_
nem diftantiam ftellæ fixæ lumen fuum circumquaque
diffundant, & reliqua,quorum caufàs, meojudicio,fatis
cvidentes, & principiis omnibus notis, & ab omnibus ad
miffis,figurâ fcilicet, magnitudinc,fitu & moru particula
rum materiæ,in hoc fcripto deduxi:facilè fibi perfuadebit,
nullas efïè vires in lapidibus aut plantis tam occultas,nul
la fympathiæ vel antipathiæ miracula tam ftupenda, nihil
- denique
 -

P A R s Q u A R T A. 297
denique in naturâ universâ, quod ad cauffàs tantùm cor
porales, five mente & cogitatione deftitutas, debeat re
ferri, cujus ratio ex iifdem illis principiis deduci non pof
fit: adeò ut aliqua alia ipfis adjungere non fit neceffe.
Plura non adderem in hac quarta principiorum Philo- cLxxxviii.
fophiæ parte, fi(quemadmodum mihi antehac in animo De iis, qu4 ex traéfa

fuit) duas adhuc alias, quintam fcilicet de viventibus, five. tionibu;

• T • • - -
de
animali &•
de animalibus & plantis,ac fextam de homine effem fcri- Å.
pturus. Sed quia nondum omnia, de quibus in iis agere £££*
vellem,mihi planè perfpeéta funt,necfcio an fatisunquamā.
otiihabiturus fim ad ipfas abfolvendas, ne priores idcirco'''"*
diutius retineam, vel quid in iis defideretur, quod ad aliasjint.
refervârim, pauca quædam de fenfuum objeétis hîc fub
jungam. Quippe haétenus hanc Terram, totumque adcò
hunc mundum afpeéìabilem, inftar machinæ defcripfi, ni
hil præter figuras & motus in eo confiderans; fenfus au
tem noftri multa alianobis exhibent,colores fcilicet,odo
res, fonos & fimilia, de quibus fi planè tacerem, praeci
puam explicationis rerum naturalium partem vidcrer o
mififTe.

Scicndum itaque humanam animam, ctfi totum cor-gy.

pus informet, præcipuam tamen fedem fuam habere in£'.
cerebro, in quo folo non modò intelligit, & imaginatur, g
fed etiam fentit: hocque opere nervorum, qui filorum in-"
ftar, à cerebro ad omnia reliqua membra protcnduntur,
iifque fic annexi funt, ut vix ulla pars humani corporis
tangi poffit, quin hoc ipfo moveantur aliquot nervorum
extremitates per ipfam fparfae, atque earum motus, ad
alias eorum nervorum extremitates, in cerebro circa fe
dem animæ collcctas transferatur, ut in Dioptricæ ca
Ae P pite

•*.
 298 P R 1 N c I p 1 o R u M P h 1 L o s o p h I ae
pite quarto fatis fusè explicui. Motus autem qui fcin ce
rebro à nervis excitantur, animam, five mentem intimè
cerebro conjunétam,diverfimodè afficiunt,prout ipfi funt
diverfi. Atque hæ diverfae mentis affeétiones, five cogita
tiones ex iftis motibus immediatè confequentes,fènfuum
percéptiones, five, ut vulgò loquimur, fenfus appellan
tur. - -

cx C.
Ide fem
Horum fenfuum diverfitates,primò abipforum nervo
fuum di rum diverfitate, ac deinde à diverfitate motuum, qui in
fîinétione:
at primò de fingulis nervis fiunt,dependent.Neque tamen finguli ner
amternts,
//oc ef?, de
vi, faciunt fingulos fenfusâ reliquis diverfos, fed feptem
animi affe tantùm præcipuas differentias in iis notare licet, quarum
&fibus,&. duæ pertinent ad fenfus internos, aliae quinque ad exter
de appetiti
bu4 natura nos. Nempe nervi qui ad ventriculum, oefophagum, fau
libus.
ces,aliafque interiores partes, explendis naturalibus defi
deriis deftinatas, protenduntur, faciunt unum ex fenfibus
internis,qui appetitus naturalis vocatur;Nervuli verò qui
ad cor & præcordia,quamvis perexigui fint,faciunt alium
fenfum internum, in quo confiftunt omnes animi com
motiones, five pathemata, & affeétus, ut lætitiæ, triftitiæ,
amoris,odii,& fimilium.Nam,exempli caufsâ,fanguis ritè
temperatus, facilè ac plus folito in corde fe dilatans, ner
vulos circa orificia fparfos ita laxat & movet,ut inde alius
motus in cerebro fequatur, qui naturali quodam fenfu
hilaritatis afficit mentem : ac etiam aliæ quævis cauffae,
nervulos iftos eodem modo moventes, eundem illum læ
titiae fenfum dant. Ita imaginatio fruitionisalicujus boni,
non ipfa fenfum lætitiæ in fe habet,fed fpiritus ex cerebro
ad mufculos, quibus illi nervi inferti funt, mittit, eorum
que ope orificia cordis expanduntur, & ejus nervuli mo
WCntur
 P A R s Q u A R T A. 299
ventur eo motu ex quo fequi debet ille fenfus. Ita audito
grato nuncio, mens primùm de ipfo judicat, & gaudet
gaudio illo intelleétuali, quod fine ullâ corporis commo
tione habetur, quódque idcirco Stoici dixerunt cadcre
poffe in fapientem; dcinde cùm illud imaginatur, fpiritus
excerebro ad præcordiorum mufculos fluunt, & ibi ner
vulos movent, quorum ope alium in ccrebro motum ex
citant, qui mentem afficit lætitiæ animalis fenfu. Eâdem
ratione fanguis nimis craffus, malignè in cordis vcntricu
los fluens,& non fatis ibi fe dilatans, alium quendam mo
tum, in iifdem præcordiorum nervulis facit, qui cerebro
communicatus, fenfum triftitiæ ponit in mente, quamvis
ipfa fortè nefciat cur triftetur:aliæque plures cauffæ idem
praeftare poffünt. Atque alii motus iftorum nervulorum,
efficiuntalios affeétus, ut amoris,odii,metûs,irae,&c.qua
tenus funt tantùm affeétus, five animi pathemata, hoc
eft, quatenus funt confufæ quædam cogitationes, quas
mens non habet à fe foiâ, fed ab eo quòd à corpore, cui
intimè conjunéta eft,aliquid patiatur. Nam diftin&ae cogi
tationes, quas habemus de iis quæ ampleétenda funt, vel
optanda, vel fugienda, &c. toto genere ab iftis affe&ibus
diftinguuntur. Non alia ratio eft appetituum naturalium,
ut famis,fitis,&c. quià nervis ventriculi,faucium,&c.pen
dent, funtque à voluntate comedendi, bibendi, &c. planè
diverfi, fed, quia ut plurimum ifta voluntas five appetitio
eos comitatur,idcirco dicuntur appetitus.
Quantum ad fenfus externos, quinque vulgò nume- cxci.
rantur, propter quinque diverfa objeétorum genera, ner- £ff ff;
vos iis fervientes moventia, & totidem gencra cogitatio- primo de
num confularum, quæ ab iftis motibusinanimá éxcitan-*
P P 2, [ur.
 *

3oo P R I N c I p I o R u M P H r L o $ o p H I ae
tur. Nam primò nervi in univerfi corporis cutem defi
nentcs, illâ mediante à quibuflibet terrenis corporibus
tangi poffünt, & ab illis integris moveri, uno modo ab il
lorum duritic,alio à gravitate, alio à calore,alio ab humi
ditate, &c. quotque diverfis modis vel moventur, velà
motu fuo ordinario impediuntur, tot in mente diverfos
fenfus excitant, ex quibus tot taétilcs qualitates denomi
nantur. Ac præterea cùm ifti nervi folito vehementiùs
agitantur, fed ita tamen, ut nulla laefio in corpore inde fe
quatur, hinc fit fenfus titillationis, menti naturaliter gra
tus,quia vires corporis, cui arétè conjunéta eft,ei teftatur;
fi verò aliqua laefio inde fequatur,fit fenfus doloris.Atque
hinc patet , cur corporea voluptas & dolor tam parum
diflent ab invicem in objeéto, quamvis in fenfu contrarii
fint.
CXCII.
JDe gußu. Deinde alii nervi, per linguam & partes civicinas fpar
fi, ab eorundem corporum particulis, ab inviccm disjun
&tis, & fimul cum falivâ in ore natantibus, diverfimodè
moventur, prout ipforum figuræ funt diverfae, ficque di
verforum faporum fenfus efficiunt.
CXCIII.
IDe odora
Tertiò, duo etiam nervi, five cerebri appendices extra
£f?. calvariam non exfertæ, moventur ab eorumdem corpo
rum particulis disjunétis, & in aëre volantibus, non qui
dcm quibuflibet, fed iis quæ fatis fubtiles ac fimul fatis
vividæ funt, ut in nares attraétæ per offis fpongiofi mea
. tus, ufque ad illos neryos perveniant, & à diverfis eorum
motibus fiunt diverforum odorum fenfus.
CXC IV.
JDe Auditu. Quartò, duo alii nervi in intimis aurium cavernis re
conditi, excipiunt tremulos & vibratos totius aëris cir
cumjaccntis motus. Aër enim mcmbranulam tympani
- - concutiens,
 P A R s Q u A R T A, 3oi
concutiens,fubjun&am trium officulorum catenulam,cui
iftinerviadhærent,fimul quatit;atqueabhorum motuum
divcrfitate,diverforum fonorum fenfus oriuntur. -

Denique nervorum opticorum extremitates, tunicam, Decxcv.

vifù.
retinam diétam,in oculis componentes,non ab aëre ncc à
terrenis ullis corporibus ibi moventur, fed à folis globu
lis fecundi elementi, unde habetur fenfus luminis & colo
rum: ut jam fatis in Dioptrica & Meteoris explicui.
[t cx cv I.
Probatur autem evidenter, animam non quatenus e -Animam

infingulis membris, fed tantùm quatenus eft in cerebro, non fentire,

miß quate
ea quæ corpori accidunt in fingulis membris nervorum mu4 eff. iw
ope fentire: primò ex eo quòd morbi varii, folum cere- cerebro.
brumafficientes, omnem fenfum tollant,vel perturbent;
ut & ipfe fomnus, qui eft in folo cerebro, quotidie nobis
magnâ ex parte adimit fentiendi facultatem, quam poft
modùm vigilia reftituit. Deinde ex eo quòd cerebro illæ
fo,fitantùm viæ per quas nervi,à membris externis ad il
lud porriguntur obftruéte fint,hoc ipfo illorum membro
rum fenfus etiam perit. Ac denique ex eo quòd dolor ali
quando fentiatur,tanquam in quibufdam membris,in qui
bus nulla tamen cft doloris cauffâ, fed in aliis per quæ
tranfeunt nervi, qui ab illis ad cerebrum protenduntur.
Quod ultimum innumeris experimentis oftendi poteft,.
fed unum hic ponere fufficiet. Cùm puellæ cuidam, ma
num gravi morbo affeétam habenti, velarentur oculi
quotiesChirurgusaccedebat, necurationisapparatu tur
baretur, eique poft aliquot dies brachium ad cubitum uf
que, ob gangrænam in eo ferpentem fuiffèt amputatum,
&panni in ejus locum ita fubftituti,ut cofe privatam effe
plané ignoraret, ipfà interim varios dolores, nunc in uno
PP 3 cjus,
 3o. P r 1 N c I p 1 o R u M P h 1 L o so p H 1 *
ejus manûs quæ abfciflà erat digito,nunc in alio fefèntire
querebatur: quod fànè aliunde contingere non poterat,
quàm ex eo, quòd nervi qui priùs ex cerebro ad manum
defcendebant,tuncque in brachiojuxta cubitum tcrmina
bantur,eodem modo ibi moverentur,ac priùs moveri de
buifIènt in manu,ad fenfum hujus vel illius digiti dolentis,
animæ in cerebro refidenti imprimendum.
$\ Probatur deinde talem effe noftræ mentis naturam, ut
Ἀ ex eo folo quòd quidam motus in corpore fiant,ad quafli
£. bet cogitationes, nullam iftorum motuum imaginem re
7î' ferentes,poffit impelli; & fpeciatim ad illas confufas, quæ
;'££, fenfus,five fenfationes dicuntur. Nam videmus vcrba,five
excitări, ore prolata, five tantùm fcripta, quaflibet in animis no
ftris cogitationes & commotiones excitare. In eadem
chartâ, cùm eodem calamo & atramento, fi tantùm cala
mi extremitas certo modo fupra chartam ducatur,literas
exarabit, quae cogitationes præliorum, tempeftatum, fu
riarum, affeétufquc indignationis & triftitiæ in le&orum
animis concitabunt; fi verò alio modo ferè fimili calamus
moveatur,êogitationes valde diverfas, tranquillitatis,pa
cis,anmoenitatis, affeétufque planè contrariosamoris & læ
titiæ efficiet. Refpondebitur fortaffe, fcripturam vel lo
quelam nullos affeétus, nullafque rerum à fe diverfarum
imaginationes immediatè in mente excitare, fed tantum
modo diverfas intelleétiones ; quarum deinde occafione
anima ipfa variarum rerum imagines in fe cfformat.Quid
autem dicetur de fenfu doloris & titillationis? Gladius
corpori noftro admovetur, illud fcindit, ex hocfolo fequi
tur dolor,qui fanè non minùs diverfus eft àgladii,vel cor
poris quod fcinditur locali motu, quàm color, velfonus,
vel
 P A r s Q u A R T A. 3o3
vel odor, vel fapor. Atque ideò cùm clarè videamus, do
loris fenfum in nobis excitari ab eo folo,quòd aliquae cor
poris noftri partes contaâu alicujus alterius corporislo
çaliter moveantur,concluderelicet,mentemnoftram effe
talis naturæ, ut ab aliquibus etiam motibus localibus, o
mnium aliorum fenfuum affeétiones pati poffit.
Praeterea non deprehendimus ullam differentiam inter §Â§;
nervos, ex quâ liceatjudicare, aliud quid per unos quàm bis in obje
per alios, ab organis fenfuum externorum ad cerebrum £g.
pervenire, vel omnino quicquam eò pervenire præter i- deprehendi,
íforum nervorum motuimlócalem. videmufq;huncmo-£%£*
tum localem, non modò fenfum titillationis, vel doloris ra*; magni
exhibere, fed etiam luminis & fonorum. Nam fi quis in Σ ζ••
oculo percutiatur, ita utiétùs vibratio ad retinam ufque
perveniat,hoc ipfo videbit plurimas fcintillas luminis ful
gurantis, quod lumen extra ejus oculum non erit: Atque
fi quis aurem fuam digito obturet, tremulum quoddam
murmur audiet, quod à folo motu aërisin eâ inclufi pro
ccdet. Denique faepe advertimus calorem, aliafve fenfiles;
qualitates, quatenus funt in objeétis, nec non etiam for
mas rerum purè materialium, ut ex. gr. formam ignis, à
motu locali quorundam corporum oriri, atque ipfas.
deinde alios motus locales, in aliis corporibus efficere. Et
optimè comprehendimus quo pa&o à variâ magnitudi
ne,figurâ & motu particularum unius corporis,varii mo
tus locales in alio corpore excitcntur; nullo autem modo.
poffumus intelligere, quo paéto ab iifdem (magnitudine
fcilicet,figurâ & motu) aliquid aliud producatur, omnino ;
divcrfae ab ipfis naturæ, quales funt illæ formæ fubftantia
lcs & qualitatcs reales, quas in rebus effe multi fuppo
nunt;,
 3o4 PR 1 N c I p 1 o R u M P h 1 lo so p H 1 ae
nunt ; nec etiam quo paéto poftea iftæ qualitates aut for
mae, vim habeant in aliis corporibus motus locales exci
tandi. Quæ cùm ita fint,& fciamus eam effè animæ noftræ
maturam, ut diverfi motus locales fufficiant, ad omnes
fenfus in eâ excitandos; experiamurque illos reipsâ varios
fenfus in eâ excitare, non autem deprehendamus quic
quam aliud, præter ejufmodi motus, à fenfuum externo
rum organis ad cerebrum tranfire, omnino concluden
dum eft, non etiam à nobis animadverti ea,qug in objeétis
externis,luminis,coloris, odoris, faporis, foni, caloris, fri
goris & aliarum taétilium qualitatum, vel etiam forma
rum fubftantialium nominibus indigitamus, quicquam a
liud effè quàm iftorum objeétorum varias difpofitiones,
quæ efficiunt ut nervos noftros variis modis moverc pof
fint.
cxcix. Atque ita facili enumeratione colligitur, nulla naturæ
Ę. phænomena fuiffè à me in hâc tra&ationc prætermiffâ.
menáin hac Nihil enim inter naturæ phænomena eft reccnfendum,
££ nifi quod fenfu deprehenditur. Atqui exceptis magnitudi
termiffa, ne,figurâ & motu,quæ qualia fint in unoquoque corpore
explicui, nihil extra nos pofitum fentitur, nifi lumen, co
lor, odor, fapor, fonus, & taétiles qualitates; quæ nihil.
aliud effe, vel faltem à nobis non deprehendi quicquam
aliud effe in objeétis, quàm difpofitiones quafdam in ma
gnitudine, figurâ & motu confiftentes, haétenus eft de
monftratum. -

C C. Sed velim ctiam notari, me hîc univerfam rerum ma

INulla
a??
me terialium naturam ita conatum effè explicare, ut nullo
ea prin- v - - - -

Ἀ, planè principio ad hoc ufus fim, quod non ab Ariftotele,

j;;;;: omnibufque aliis omnium feculorum Philofophis fuerit
- admifIum:
 P A R s Q u A R T A. 3o5
admifTum: adeò ut haec Philofophia non fit növa, fed o- „„,„,,.
mnium maximè antiqua & vulgaris. Ncmpe figuras & £gt;
motus, & magnitudines corporum confiderâvi, atque fe- íúa
cundùm leges Mechanicæ, certis & quotidianis experi- £%p.
mentis confirmatas, quidnam ex iftorum corporum mu- maximè
tuo concurfu fequi debcat, examinavi. Quis autem un- £££
quam dubitavit, quin corpora moveantur, variafque ha- rem.
beant magnitudines & figuras, pro quarum divcrfitate
ipforum etiam motus varientur,atq;ex mutuâ collifione,
quz majufculafunt in multa minora dividantur, &figuras
mutent ? Hoc non uno tantùm fenfu, fed pluribus, vifu,
taétu,auditu deprehendimus;hoc etiam diftinétè imagina
mur & intelligimus: quod de reliquis, ut de coloribus, de
fonis & cæteris,quae non ope plurium fenfuum, fed fingu
lorum duntaxat percipiuntur, dici non poteft: femper
: enim eorum imagines in cogitatione noftra funt confufae,
i~ necquidnam illa fint fcimus.
Π
At multas in fingulis corporibus particulas confidero, „j;,„.
quæ nullofenfus
bant,qui fenfu fuos
percipiuntur : quod
pro menfurâ illi fortaffè non
cognofèibilium pro- g*
fumunt. cula egt*
nu

Quis autem poteft dubitare,quin multa corpora fint tam

minuta,utea nullo fenfu deprehendamus, fi tantùm con
fideret, quidnam fingulis horis adjiciatur iis quæ lentè au
gentur,vel quid detrahatur cx iis quæ minuuntur?Crefcit
arbor quotidie, ncc poteft intelligi majorem illam reddi,
quàm priùs fuit, nifi fimul intelligatur aliquod corpus ei
adjungi.Quis autem unquam fenfu deprchendit,quaenam
fint illa corpufcula, quae in unâ die arbori crefcentiacccf
ferunt Atque fàltem illi, qui agnofcunt quantitatcm effe
indcfinitè divifibilcm,fatcri dcbcnt ejus partcs rcddipoffe
2 Q. [{ìIIì
 3o6 P R I N c 1 p 1 o R u M P h 1 los o p H i ae
tam exiguas, ut nullo fenfu percipiantur. Et fanè mirum
effè non debet, quòd valde minuta corpora fentire ne
queamus; cùm ipfi noftri nervi, qui moveri debent ab ob
jeétis,ad fenfum efficiendum, non fint minutiffimi, fed fu
niculorum inftar, ex multis particulis fe minoribus con
flati; nec proinde à minutiffimis corporibus moveri pof
fint. Nec puto quemquam ratione utentem negaturum,
quin longè meliùs fit,adexcmplum eorum que in magnis
corporibus accidere fenfu percipimus, judicare deiis quæ
accidunt in minutis corpufculis, ob folam fuam parvita
tem fenfum effugicntibus,quàm adhaec explicanda,novas
res nefcio quas, nullam cum iis quæ fentiuntur fimilitudi
ncm habentes,excogitare. -

cc II. At Democritus etiam corpufcula quædam imaginaba

£gº tur, varias figuras, magnitudines & motus habentia, ex
phiaiìnem, quorum coacervatione mutuifque concurfibus, omìnia
Ἀ fffenfilia corpora exfurgerent;& tamen ejus philofophandi
férâ,quàm ratio vulgò ab omnibus rejici folet.Verùm nemo unquam
*°*'£*ri, ;II,,,, rejecit, propterea quòd in ea confiderarentur quae
dam corpora tam minuta, ut fenfum effugerent, quæ va
rias magnitudines, figuras & motus habere dicerentur;
quia nemo poteft dubitare, quin multa revera talia fint,
ut modò oftenfum cft.Sed rejeéta eft, primò quia illa cor
pufcula indivifibilia fupponebat, quo nomine etiam ego
illam rejicio: deinde quia vacuum circa ipfa effe fingebat,
quod ego nullum dari poffè demonftro: tertiò quia gravi
tatem iifdem tribuebat,quam ego nullam in ullo corpore
cùm folum fpeétatur, fed tantùm quatenus ab aliorum
corporum fitu & motu dependet, atque adilla refertur,
intelligo: Ac denique quia non oftendebat, quo paâores
fingulæ,
 - P A R s Q u A R T A. 3o7
fingulæ,ex folo corpufculorum concurfu orirentur,velfi
de aliquibus id oftenderet, non omnes ejus rationes inter
fecohærebant; faltem quantum judicare licct ex iis, quæ
deipfius opinionibus memoriæ prodita funt.An autem ea
quae ha&enus de Philofophiâ fcripfi, fatis cohæreant, aliis
judicandum relinquo.
.i.II;
-
At infenfilibus corporum particulis, determinatasfi. §§#;
guras & magnitudines & motus affigno, tanquam fi eas#
; vidiffem, & tamcnfateor effe infenfiles; atque ideò quæ-;?',
rcnt fortaffe nonnulli, unde ergo quales fint agnofcam. ííiíiium
Quibus refpondco,me primò quidem ex fimplidiffimis & £**
maximè notis principiis, quorum cognitio mentibus ho
ftris à natura indita eft, generaliter confiderâffe, quænam
præcipuæ differentiæ inter magnitudines & figuras & fi
tus corporum, ob folam exiguitatem fuam infenfilium
cfTe poffent, & quinam fenfilcs effeétus, cx variis eorum
concurfibus fequerentur. Ac deinde cùm fimiles aliquos
effeétus in rebus fenfibilibus animadverti, eas ex fimilita
lium corporum concurfu ortas exiftimâffe ; praefertim
cùm nullus alius ipfas explicandi modus excogitari pofTe *
videbatur. Atque adhoc arte faéta non parum me adjuve
rant: nullum enim aliud, inter ipfa & corpora naturalia
difcrimen agnofco, nifi quod arte faétorum operationes,
ut plurimum peraguntur inftrumentis adeò magnis, ut
fcnfu facilè percipi poffint: hoc enim rcquiritur,ut ab ho
minibus fabricari queant. Contrà autem naturalcs cffe
&us, ferè femper dependent ab aliquibus organis adeò
minutis,ut omnem fenfum effugiant.Et fanè nullæ funt in
Mcchanicâ rationes, quæ non etiam ad Phyficam, cujus
pars vcl fpecics cft, pertineant: nec minùs naturale eft
Q Q 2. horolo
 3o8 P r 1 N c I p 1 o R u M P h 1 loso P h 1 *
horologio, ex his vel illis rotis compofito, ut horas indi
cet, quàm arbori ex hoc vel illo femine ortæ, ut tales fru .

&tus producat. Quamobrem ut ii qui in confiderandis

automatis funt exercitati, cùm alicujus machinæ ufum
fciunt, & nonnullas ejus partes afpiciunt, facilè ex iftis,
quo modo aliæ quas non vident fint faétæ, conjiciunt; ita
ex fenfilibus effeétibus,&partibus corporum naturalium,
quales fint corum cauffæ & particulæ infenfilcs, invcfti
gare conatus fum. -

c c t v. At quamvis fortè hoc paéto intelligatur, quomodo res

$ufficere ß
de infer fili omnes naturales fieri potuerint, non tamen ideò conclu
bus qualia
Affe poffint,
di debet, ipfas revera fic faétas effe. Nam quemadmodum
explicue ab eodem artifice,duo horologia fieri poffunt,que quam
rim,etß vis horas æquè bene indicent, & extrinfecus omnino fimi
fortè mom
taliae ßnt. lia fint, intus tamen ex valde diffimili rotularum compa
ge conftant; ita non dubium eft, quin fummus rerum opi
fex, omnia illa quæ videmus, pluribus diverfis modis po
tuerit cfficere. Quod equidem verum effè libentiffimè
concedo, fatifque à me praeftitum effe putabo, fi tantùm
ca quæ fcripfi talia fint, ut omnibus naturæ phænomenis
accuratè refpondeant. Hocque etiam ad ufum vitae fuffi
cict, quia& Medicina, & Mechanica, & cæteræ artes o
mnes, quæ ope Phyficæ perfici poffunt, ea tantùm quæ
fenfilia funt, ac proinde inter naturæ phænomena nume
randa, pro fine habent. Et ne quis fortè fibi perfuadeat,
Ariftotelem aliquid ampliùs praeftitiffè, aut praeftare vo
luifTe, ipfemct in primo Meteorologicorum,initio capitis
feptimi exprefsè teftatur, de iis quæ fenfui non funt mani
fefta, fe putare fufficientes rationes & demonftrationes
afferre, fitantùm oftendat ea ita fieri poffè, ut à fe cxpli
Cantur. -
Sed
 -

P A R s Q u A R T A. 3o9
Sed tamen ne qua hfc veritati fraus fiat, confideran ccv.
dum eft quædam eflè quæ habentur certa moralitcr, hoc Eâ tamen
qua expli
eft, quantum fufficit ad ufum vitae, quamvis fiad abfolu cai, videri
tam Dci potentiam referantur, fint incerta. Ut ex. gr. fi falem
- - - - - - - - raliter
mo
cer

. quis legere velit epiftolam,Latinis quidem literis,fed non ta.

in verâ fignificatione pofitis, fcriptam, & conjiciens ubi
cunque in eâ eft A, legendum effe B, ubi B legendum C,
atque ita pro unaquaque literâ proximè fequentem efTe
fübftituendam, inveniat hoc paéto Latina quædam verba
ex iis componi, non dubitabit quin illius epiftolae verus
fenfusiniftis verbis contineatur, etfi hoc folâ conjc&turâ
• cognofcat,& fieri forfan poffit,ut qui eam fcripfit, non li
teras proximè fequentes, fed aliquas alias loco verarum
pofucrit; atque fic alium in eâ fenfum occultaverit : hoc
enim tam difficulter poteft contingere, ut non credibile
videatur. Sed qui advertent,quàm multa de magnete, de
igne, de totius Mundi fabricâ, ex paucisquibufdam prin
cipiishic deduéta fint, quamvis ifta principia tantùm cafu
& finc ratione à me affumpta efTe putarent, fortè tamen
agnofccnt, vix potuiffe contingere, ut tam multa fimul
cohærerent,fi falfâ effent.
cCvr.
Praeterea quædam funt,etiam in rebus naturalibus,que ,mà pluf
abfolutè ac plufquam moraliter certa exiftimamus, hoc j, aava mo

fcilicet innixi Metaphyfico fundamento, quòd Deus fit”“

fummè bonus & minimè fallax,atque idcò facultas quam
nobis dedit ad vcrum à falfo dijudicandum,quoties eâ rc
&è utimur, & quid ejus ope diftin&è percipimus, errare
non poffit. Tales funt Mathematicæ demonftrationes: ta
lis cft cognitio quòd rcs materiales exfiftant; & talia funt
evidentia omnia ratiocinia, quæ de ipfis fiunt. In quorum.
2Q 3 I)uImCIUJI) ,

-
 31o P r 1 N c. P H I L. P A R s Q u A R T A.
numerum fortaffis etiam hæc noftra recipientur ab iis,
qui confiderabunt,quo paéto ex primis& maximè fimpli.
cibus cognitionis humanæ principiis, continuâ ferie dedu
&ta fint. Præfertim fi fatis intelligant, nulla nos objeéta ex
terna fentire poffè, nifi ab iis aliquis motus localis in ncr.
- vis noftris excitetur; talémque motum excitari non poffe
à ftellis fixis,longiffimè hinc diftantibus,nifi fiat etiam ali
quis motus in illis, & in toto coelo interjacente: his enim
admiffis, cætera omnia, faltem generaliora quæ de Mun
do & Terrâ fcripfi, vix aliter quàm à me explicata funt,
intelligi poffè videntur.
ccv II. At nihilominus memor meæ tenuitatis, nihil affirmo:
*"...fcd hæc omnia tum Ecclefiæ Catholicæ auâoritati, tum
ommia meae,

#: au- prudentiorumjudiciis fubmitto; nihilque ab ullo credi ve

orutare

Ä,, lim,nifi quod ipfi evidens & inviéta ratio pcrfuadcbit.

F I . N I S.

E R R A T A.

Agina ;.linea 1o. natura lege natura. p.ii.l.i. nobù lege nofrü. p.13.18. eorum lcge earum.
p.14.1.1o. dubitatione lege duratione. p.3o.l.1. commodo lege commodum. p.3o. 17. caufarile
ge effici. p.41.1.11. tantummodo lege fed tantummodo. p.49.1.1o. & lege ex. p. 57. inmarginc
amittere lege amittat. p.8o. 1. io. ipfàm lege ipfùm. p. 109. l. zo. & iterum l. iv. eundem lege tum
dum . -
[×
I. - R r• • r1 D••
S P E C I M I N A
C A R r E s

P H I L O S O P H I A: S E P^

D I S S E R T A T I o
ID E

M E T H O D 'O
Reétè regendæ rationis, & veritatis in fcicntiis
inveftigandæ :
D I O .P T R I C E,
IE T.

M E T E O R A.

Ex Gallico tran/lata, & ab Auéiore perleíia , varijfyue

in locis emendata.

A M S T E L 0 D A M I,
Apud L u D o v I c U M E L z E V I R I U M.
c I d I D c X L 1 V.

Cum Priyilegiis.
 P R I V 1 L E G E.

ouis par la grac, de Dieu Roy de France & de Navarre à moramex & faux Co»* lugem
tenam ; nos cour* de Parlement, Baillif, Semefehaux, Prevoff r, Iuges, ou leur* Lierttnant,&
autre* no* jt4£e* &- officiers quelconque • . JA chaßum d'eux ainff qu'il appartiendr4ffalwt,
L'invention des Science* &* de* J4rts accompagnez. de leurs demonftration *, &- der moyem de la
metre a execution , effant une production des Effrit, qui fönt plum excellens que le commun , a fait
que le* Princes &- les Effat* en ont toufours receu ler inventeur s avec toutes fortet de gratifica
tuom * ; afin que ces chofes intraduites es lieux de leur obeiffìnce , ils en devicnent plue- floriffamt.
-{inff nofire biem amé Des Cartes mous à fait remonjîrer qu'il à par une longue effude
rencomtre &- demonftrá plufear* chofe, utiles &- beller,auparavant incognue * dans lei $cieocet
humaìner, & concernant diver* arts avec ler moyen, de le* mettre en execution. Toutef leffultu
a hofe, il offre de bailler aw ptsbliq.em luy accordant qu'il puiffè faire imprimer dcs traite. qu'ilem
a compofe*- & compofera cj apreae, foit de theorie foit de pratique, feparement &- conjointemtnttm
telle part que bon luy femblera dedam * ou dehors moffre Royaume , & par telle, perfomne; qu'il tyog !
dra de noj fejet , & autres, avec ler defences accou/tumees en ca* pareil. Noua requerant humíli
ment mor lettre, à ce neceffiire*. -4 ces caufes defirant gratifier ledit Dei Carte , &- ftire cognoifr*
4ue c'eft à lu y que lepubliq a l'obligatiom de fe , in vemtioms , nous avom * par cet prefàntes accordi
permis.voulom , & nou plaijt.que le dit Dei Carte* puiffè faire &- face imprimer toutes le, autres
qu'ila compofee* & qu'il compofìra touchant le* fciencet humaimer,en tel nombre detraitæ.&d.
volumes que cefoit fparement & conjointement,em telle part que bom luy femblera dedam & dehors
noftre obeiffimce.par telles perfomnes qu'il voudra choifir de nos fjet* ou autres. Et quependantls
terme de dux années confècutive : a conter pour chafc um volume ou traite du jour q«'il/eraf*
rachevé d'imprimer : mefmes auparavant ce terme commencé aucum ne puiffe imprimer eu fair*
imprimer en tout my en partie fu* quelque pretexte ou deguifement que ce puiffe ejfre aucunt **
aavre* du dit Des Cartes que ceux de mos fujet , ou autres aufquels il en aura donne lapermijian»
my perfònne en vendre & debiter d'autre impreßion que de celle qui aura effé faitepar fapcrmifitn,
•i peine de Mille livres d'amande , confifjuationi de tou leo exemplaires defpen* dommage: &***
terefts applicables moitié aux pauvre* &- moitie at, profit du dit Dei Cartes. Si vou nauit
c* à chafèum de vous enjoignons par ce* prefente , que dw contenm en icelle* vou faiter laiffet. w
fuffrez. jovir & ufer plainement & paifiùlement le dit Dei cartes.faifànt ceffer tou treuulgo*
empefehemans contrawres. Et dautant que de ces preféntes om pourrost avoir affaire emplafieur*
dieux Nou voulon , qu'au vidimus &- extrait d'icelles deuement collatiomné par mm de *?! amet,
& feaux confeillers & Secretaires fay foit adjouffee comme au prefènt original. car teleff noftre
plaf/ir. Donné à Fgri, le 1 1 1 1 iour de May mil/ix cens trente fpt & de noftre regne le virgtieffnt.

Par le Roy en fon confcil

Ceberet

& £cI1& du grandfeau dccircjau* fjt

fimple queuc.
 I N D E X

MAT E R I A R U M C O N T E N T A R U M
in Differtatione de Methodo reétè utendi
ratione, & veritatem in fcientiis
inveftigandi.
i.Vati; circa fcientiau confideratio
nes. I
& quamam fit matura colorum im ge.
mere. 74

2. Pracipua illius Methodi, quam inve s. Nom opu4 effe fpeciebus intemtiomalibtts
figavit Autor, regula. 9 adeos videmdum: meque ut im obje&is
3. Quadam Moralis fcienti& regula, ex aliquid fit moftri, femfibus fimile. ibid.
hac Methodo depromta. 2o 6. Nos interdiu videre ope radiorum qui

4. Rationes quibu exfiftentia Dei & a ab objeéfis im oculos noßros veniumt:

nima humama probatur,qu& funt Me Contrà feles noétu videre ope radis
taphyfica fundamenta. 29 rum, qui ab ipforum oculù im objeéfa,
$. Quaftiomum Phyficarum ab Autore temdunt. 75

imveßigatarum ordo; ac in fpecie mo 7.§uamam fit materia qua radios tram/.

tu, cordis,& quarumdam aliarum ad mittit : &• quomodo diverforum ob
AMedicimam fpeäantium perplexarum jeäorum radii fimul im oculum ingre
opinionum enodatio;tum,qua fit inter di poffîmt: aut ad diverfos oculos tem
noßram &• brutorum animam diffe dentes per eumdem aëris locum fine
rentia. 37. 38 permixtione tranßre ; aut ita, ut alii
6. Quid requiri putet Autor, ad ulteriùs mom fínt aliis impedimemto: nec ab
progrediendum in Natura perferuta aëris fluiditate impediantur ; nec à
tione, quàm haétenus faétum fit ; &• ventorum agitatione ; nec à vitri aut
qua rationes ipfum ad fcribemdum aliorum ejufmodi pellucidorum corpo
impulerimt. 34 rum duritie : & qui fieri poffit, ut mi
hilominua /imt reäi. 7 3.76
1 N D E x
8. Quid propriè fìnt iffi radii : & quo
Matcriarum contentarum modo mfimiti à fìngulis illuminati cor
poris pumâtis exeamt. 77
in Dioptrica. 9. Quidfît corpus nigrum : quid album
C A P u T I. Item, quid fit ffeculum ; & quomodo
fpecula tam plana, quàm convexa ra
De Lumine.
alios refieétant. lm quo conßßat matu
M. Viii; pr*ftantia ; &• quantum mu ra mediorwm colorum. 8o

9. Quomodo colorata corpora radios re

per inventis perfficillis adjuve feétant;& quid fit refraéfio. ibid.
tamr. 71

2. Sufficere maturam lumini, concipere, C A p u T I I.

ad omnes ejus proprietates intelligen
f4m, 72
I)e Rcfraétione,
3. Quomodo radii eju4 in inffanti à Sole
ad mos pervemiamt. 73 I • Q';fiat reflexio. 8 1
4- Qgomodo ejus ope colores videantur, 2, Nom effe peceffe ut corpora mo
' 4 2 - ta,
 I N D E X
ta, aliquo momento hæreant in illis tare pote# : & filamenta proceffus
à quibus refleâuntur. 8 2 ciliares diäa,illium effe tendines,ibia,
3. Cur angulus reflexionis fit 4qualis C A p u r I V.
angulo incidentia. 83
4. Qgantùm mottae pil& retardetur, I)e Senfibus in genere.
ciam lim eum trajicit. 84.
3. Et quamtùm, cùm in aquam ingre I. ANimapjtire ; mom corpus ; ia
ditur. 85 que quatemtus e? im cerebro,
6. Cur refraäio tamtâ fit major, quamtò mon quâ alia membra animat. 9 5
incidentia e? obliquior : &, mulla, 2. ipfàm nervorum ope fentire. ibid.
cùm incidentia e? perpendicularis. 3. Interiorem ißorum nervorum fub
Et cur aliquamdo bombardarum pilz ffantiam ex multis tenuiffimis ca
verßa aquam diffloß, in eam nom pillamentis conffare. ibid. -

pgffiat ingredi, fed verfus aerem re 4. Eoflem effe nervos , qui fenfibus &•
flectantur. 86 qui motibus inferviunt. 96
7. Qgantum radii refleéfamtur à pellu 3. Spiritus animales im ißorum nervo
rum membranis comtemtos membras
eidis corporibus, in qu« pemetraht. 87
8. Quomodo refraéfionum magnitudi movere: [ubffamtiam illorum inter
nem meturi oporteat. 88 mam fènfibus infervire : & quomodo
9. Radios faciliùs trajicere vitrum, ope mervorum fiat fenfus. ibid.

quàm aquam, &. aquam quàm aë 6. Ideas, quas fenfus externi im phantae
rem, &• cur idfiat. 89 fiam mittunt, mon effe imágines ob
1 o. Cur radiorum aquam fubeumtium jeétorum; aut faltem opus non effe ue
refraäio, «qualis fit radiorum inde eis /îmiles fimt. 97
exeuntium refraéiiomi. Et cur id non 7. Diverfos motus tenuium uniufeu
fit univerfale in omnibus pellucidis jufque nervi capillamentorum fuffi
corporibus. / 9o cere ad diverfos fenfus produccn
1 1. Radios aliquando imcurvari poffe, dum 99
nec tamen ex eodem pellucido corpo
re exire. ibid. C A P u r V.

12. Quomodo fiat refraâio in fingulis De Imaginibus quæ formantur in

curvarum fuperficierum punétis. 9 1 fundo oculi.

C A P u r I I I. I. Cogit? i/?arum imaginum

De Qculo.
I. MEmbranamy? retinam di
£fam, mihil aliud effè quàm
nervum opticum.
2. Qjtales fínt refraäiones ab oculi hu
moribus produ&#<. . 92
3. In quem ufum pupilta coarâetur &•
dilatetur.
4. Motum iffum pupill« voluntarium
effè.
s. Hamorem cryßallinum effe mufeuli
*%ar, qui to:ius oculi figuram mu
cum iis qu« im obfcuro cubi
culo confpiciumtur. 99
2. Explicatio iffarum imaginum im ocu
lo animalis mortui. Io t
9i 3. Hujtu oculi figuram paulò longiorem
effe reddendam, cùm obieéia propin
qua funt, quàm cùm fùnt remota.
1 o i. 1 o 2,
92. 93 4. Multos im hunc oculum radios ab u- .
moquoque objeâi punäo ingredi : 0
93 mmes illos qui ab eodem pun&o pro
ceaumt,im fundo oculi congregari de
bere circ4 idem punäfum ; figuram
que
 D I O P T R 1 C AE.
4ue fuam in hunc finem effe collocam C A p u r V I.
dam : diverforum radiorum pumáta De Vifione.
ibidem in diverfis pum&#is congrega
*i debere. 1 o2
1. V. $omem mom fieri ope imaginum,
3.®;, -modo colores videantur per char qu& ab oculis tram/eu»t in ce
tam albam, qu« e£? im fumdo ißius rebrum ; fed ope motuum qui ipfàs
oculi.Imagines qu« ibi formantur.ß compomumt. 1 16
militudinem objeéforum referre. ib. 2. Ifforum motuum vi percipi lumem,&.
6. Quomodo pupill« magnitudo iffa colores: item fomos, fapores, titillatio
rum imaginum perfectioni inferviat. mem &• dolorem. ibid.
I O4. 3. Curiätus in oculo acceptus efficiat,ut
7. §}uomodo etiam eidem imferviat re veluti plurima confficiantur lumi
fraétio qu« fit in oculo ; &. obftitura ma,&• in auribus ut font audiantur;
effet, ß major foret aut minor quàm atque ita eadem vis diverfas fenfio
reipfâ eff. 1 c6 mes in diverfîs orgamis producat. 1 1 7
8. Quomodo intermarum ißius oculi 4. Cur claufís paulò poí? conffeäum
partium migredo, & cubiculi obfcu Solem oculis, varios colores videre
ritas in quo iffa imagines comffici •videamur. ibid.
umtur, eidem etiam inferviat : cur 3. Cur aliquamdo diverß colores appa
mum quam adeò perfecta fìnt im fuis reamt im corporibus tamtùm pelluci
extremitatibus atque im medio : & dis , ficut im iride tempore pluvio.
quomodo intelligi debeat quod vulgò ibid.
dicitar, vifionem fieri per axem. 6. Semfum luminis majorem aut mimo
1 o8 rem effe, prout objeétum propius aut
s. Amplitudinem pttpill&, dum colores remotius e?; item prout pupilla, at
vividiores facit, figuras minùs di que imago quæ im oculi fundo depin
* ftinétas reddere ; ac proinde medio gitur,major aut minor e?. 1 18
crem tantùm effe debere.objeéfa,qua 7. Quomodo capillamentorum nervi
funt à latere illius ad cujus diffam optici multitudo vifîonem diffimätam
tiam oculus diffofftus e?, ab eo re reddat. - 1 1 9

nmotiora aut propiora,minùs diffiméfè 8. Cur prata diverfis coloribus variega

fm eo repr&femtari, quàm f &quali
propè diffantiâ abeffent. ibid.
mo. Imagines i/?as effe in verfas; figuraf
que illarum mutari aut contrahi,pro
ratione di/?amti& aut fittas objeéfo
*tump. i 1 o
1 1. Imagines iffa, perfeéfiores effe im o
culo animalis vivi, quàm mortui;&•
in oculo hominis , quàm bovis. ibid.
ta, emimus unius tantùm coloris ap
pareant,& cur ommia corpora mimias
dißimèfè emimus quàm cominus com
fptciantur, atque imaginis magni
tudo vifionem diffiméfiorem reddat.
- ibid.
9. Qgomodo agnofcamus fitum objeëii
quod intuemur, aut ejus quod digito
mobis emimus monf?ratur. 1 2Q

1 z. lllas qu& apparent ope lentis vitre&
in cubiculo obfcuro, ibi eodem modo,
atque in oculo, formari: & in iis ex
pcrimentum capi poffe multorum,
qu& hic di£fa confirmamt. 1 1 2
m 3. Quomodo h« imagines ab oculo in
1 o. Cur inverßo imaginis qua fit in
oculo, mom impediat, me cbjeäa re&#a
appareamt : &. cur id quod duobus
oculis comfficitur, aut duabus mami
bus tangitur, mom ideò duplex appa
^eat. i 2I

ccrebrum tranfeant, J 14 1 I. §Jomodo motus qui immutant

• - 4 3 oculi
 1 N D E x
oculi figuram , efficiant ut obje&o aut zoopedibus majorem imaginari.
rum diffantia deprehendatur. 1 22 I 3o
1 z. Etiamfi motus ißi nobis infeiis z 1. Cur Sol & Luna majores videan
fiamt, mos tamem quid ßgnificent tur Horizomti proximi, quàm ab eo
agmofeere. ibid. remoti: apparentémque obje&orum
13. Amborum oculorum comffiratio, magnitudinem ex angulo vißonis
animadvertenda diffamtia infervit; -mom effe menfurandam. i 3t
mec mom umius oculi.ßloco fuo movea. 22. Cur alba &• luminofa objeéta, pro
ttur. ibid. piora &• majora, quàm funt, appa
14. Quomodo dißimâtio aut confufiofi *eamt. ibid.
gwr«, &• majus aut minus lumem, 23. Cur omnia eorpora valde parvas
efficiant ut diffantia amimadverta aut valde remota, appareant rotun
aftur. I 24 da. 1 32

1 5. Objeâorum, qua intuemur,prace 24. Quomodo remotiones fiant in tabta

daneam cognitionem,ipforum diffam lis fecumdùm Perfpeëtiva regulas de
ti& meliùs dignofcenda infervire: lineatis. 1 33*.
idemque fitum efficere. ibid.
C A p u r V I I.
*6. Quomodo uniufcuju/que objeäi
magnitudo & figura dignofcatur 126 De modis vifionem perficiendi.
17. Cur nos aliquamdo vifus fallat ; &.
phrenetici,aut qui dormiunt, putemt M. Tri; in vifione effe confideramda:
fe videre quod mom vident. ibid. objeäa, orgama interiora, &•
1 8. Cur aliquamdo objeéfa duplicia vi exteriora. 133
deam!ur ; & ta&fua efficiat, ut obje 2. Quatuor tantùm ad vifionem perfe
èfum duplex effe putetur. I 27 £fam reddendam requiri. 1 34
1 9. Cur ièfe*ici, aut qui per flavum 3. Quomodo natura primo ißorum pro
•vitrum confficiumt, omnia qu& vi fpexerit ; &• quid fuperßt, quod ars
4ent, flava effe judicemt. Et quis fit illi addat. 1 3 5

Iocus è quo confficitur objeâiùm per 4. Quod diferimem ßt imter juvemum

vitrum planum,cujus fuperficies nom & femum oculos. ibid.
fumt parallela; &• per vitrum conca 3. §uomodo mederi oporteat myopum
^vum ; curque tumc objeétum minus &• femum oculis. 1 36
quàm fît,appareat.Item,quis fit locus 6. Inter multa vitra, qua illi rei infer
è quo per vitrum convexum vide vire poffunt,facillima politu fumi de
tur: &, cur ibi aliquamde majus &• ligenda:item ea qu& meliùs efficiunt,
remotius, aliquando verò mimus &. ut objeäa à diverfis punäis manan
propius appareat quàm revera fit, tia, videamtur à totidem aliis diver
aut etiam inverfum. Demique, quis fis punäis procedere. 1 37
fit locus imaginum, qua confpiciun 7. Nom opus effe alium hae im re dele.
tur in fpeculis tam planis quàm con äfum habere, quàm circumcircà, &§.
vexis aut concavis : &• cur ibi appa ctur. ibid.
reamt reéfa aut inverfâ, majores aut 8. Imaginum magnitudinem penaere
minores , &• propiores aut remotiores tantùm ab objeétorum diftantia, à
quàm fumt ipfà objecta. 1 28 loco ubi fe radii, qui in oculum ingre
2o. Cur facilè decipiamur in judicam aiuntur, decuffatim fecant &abj/3
do de diffamtia ; quomodóque probari rum refraâione. ibid. &• 1 s 9
poffit, mo* mom folere diffantiam 1 oo 9. Refraäionem nom effe hic magnâ con.
/ideratione
 1) I O p T R I . C AE.
Aaeratione dignam ; ut nec objeäo intrinfecus. ibid.
%um acceffibilem dißantiam:&quid 22. Adquid utile fit, Multa objeäia eo
vbi inacceffibilia funt, facere conve dem tempore videre ; & quidfieri o.
miat. 139 porteat, me eâ re opus fit. 1 48
mo. In quo confiftat invemtio perfpicil 23. Vfu acquiri poffe facilitatum vi
lorum pulicarium, umico vitro com demdi objeéta propinqua aut remotas.
ftantium;& quis fit illorum effeäws. I 49
14 I 24. Vnde faäfum fit, ut Gymnofophiff*
1 1. Augeri poffè imagines, efficiendo ut illafo oculo Solem intueri potuerunt.
radii procul ab oculo decuffentur, ope ibid.
tubuli aquâ pleni: quamtoque longior C A p u T V I I I.
eft if?e tubulus, tantò magis imagi
mem augere ; & idem praßare ac ß De figuris, quas pellucida corpora
matura tantò longiorem oculum fe requirunt, ad detorquendos refra
ciffet. ibid. &tione radios,omnibus modis
i z. Pupillam oculi obftare, tantum ab * vifioni infervien
eff ut adjuvet, cùm quis ejufmodi tibus.
tubulo utitur. 1 42

13.Nec refraâionem vitri quod aquam 1. E quibus figuris hic agendum

in tubulo continet, nec membrama fît. 149
rum quibus humores oculi involvun 2. Quid ßt Ellipfis ; & quomodo fit de
tur, ullâ confideratione effe dignas. Σribenda. 1 5o
ibid.
3. Demonßratio proprietatis Ellipfis in
14. Idipfum aquè fieri poffe tubulo ab refraäionibus. 1$3
oculô feparato,atque conjunéto. 143 4. Nullis aliis adhibitis lineis, prater
1 5. Qua in re conßßat mvemtio Tele circulos aut ellipfes, poffe fieri ut ra
fcopii. I 4-4 dii paralleli in unum punâum eo
16. guomodo impediri poffit, ne vis ra äamt ; aut ut ii qui ab eodem punâo
diorum im oculos ingredientium mi prodeunt,paralleli evadamt. ibid.
mis magna fit. ibid. 3. Quomodo fieri poffìt,ut radii qui ab
17. Quomodò contrà impediri poffit. uno vitri latere funt paralleli, ab al
cùm nimis debilis eít, &• objeéta ac tero digregentur, tamquam fi omnes
ceffibilia fumt. 145 ab eodem punéto exirent. 1 54
m 8. Et quomodo, cùm acceffibilia fùnt, 6. Quomodo fieri poffit ut cùm ab utro
& tele(copio utimur. ibid. que latere funt paralleli, im mimu»
1 9. guantò majus pupillâ fieri poffit fpatium ab uno quàm ab altero late
horum confficiliorum orificium ; &• re contrahamtur. I 3S

cur majus fieri debeat. 146 7.§uomodo idem obtineri queat, effi
ao. objeétorum acceffibilium caußä, ciemdo praterea, ut radii fint inverff.
mom opus effe ita augere tubuli orifi 1 56
cium. m 47 8. Qua ratione feri poffit, ut omnes rae
21. Ad dimimuemdam radiorum vim dii ab umo pumêto procedentes, im alio
cùm utimur confficiliis, praffare il pumâto congregentur. ibia.
lorum orificium angußius facere, 9. Et ut omnes ii qui ab aliquo pum&fo
quàm id vitro colorato tegere. Et ad exeunt, digregemtur, quaß ab alio
id angußius reddemdum,praffare ex punäo promanarent ibid.
trema vitri extrinfecus tegere quàm 1 o. Et ut omnes ii qui dißregatifunt,
quâ p.
------- ….…------------

I N D E ×
quaß ad idem pun&um tenderent, porteat vim ßeculorum aut vitre
iterum di(gregentur, quafi ab eodem rum urentium. Nulla poffe fieri, quae
punéto prodirent. 1 57 lineâ reétâ urant in infinitum. 175
1 1. §uid fit hyperbola, &. eam deferi 22. Minima vitra aut ffecula to* rae
bendi modus. ibid. dios congregare adurendum, in ffati*
1 2. Demonßratio proprietatis hyperbo in quo eos congregant, atque maxi
la quoad refra&iones. 16o Jma, qu& figuras minimis iftis fímiles
1 3. ®uomodo ex folis hyperbolis & li habent, in æquali ffatio:iffaque ma
neis reëiis fieri poffìmt vitra, qu& ra xima nullam aliam pr&rogativam;
dios omnibta iifilem modis mutent, habere, quàm eos im fpatio majori &•
atque illi qui ellipfibus & circulis remotiori congregandi: atque ita ffe
co///?.ant. I 62 cula aut vitra valde parva fieri po^
14. Ftiamß mult« alix figurx fint, qu& fe, qu& tamen magnam uremdi vim
eofiem effeátus producere queunt, habeamt. Speculum comburens cajte*
mulla* tamem pracedentibus, ad con diameter nom excedit 1 oo partem
fpicilia effe aptiores. 1 64. 1 6 6 diffanti& ad quam radios congregat,
1 5. Figuras folis hyperbolis & lineis mom poffè efficere, ut vehememtiùs u
reátis comffantes, delineatu effè faci ramt aut calefaciant , quàm illi qui
liores. 1 66 direéfè à Sole procedunt. I 74*
1 6. Quacumque fit vitri figura, mom zo. Vitra elliptica plures ex eodem pum
poffè id accuratè efficere, ut radii à &o radios accipere poffè, ut eos poffea
diverfis pumää prodeuntes, in toti parallelos reddant, quàm ullius alte
dem aliis punétis congregemtur. 1 68 rius figura. 175
17. Vitra hyperbolica omnium optima 24. S«pe vitra hyperbolica ellipticis effe
effe im hunc finem. ' I 69 pr&ferenda,quòd uno tamtumdem at
18. Radios à diverfis punétis procedem que duobus effici poffit. • 17®
tes, magis differgi vitro hyperbolico
C A p u T I X.
trafeéto , quàm elliptico: quamtóque
ellipticum demfiu4 ef?, tamtò minùs Idcfcriptio Specillorum.
illud trajiciendo differgi. i 7o
1 9. ®uantamcumque demfitatem ha I. Q Valis eligenda fit perfpicillorum
beat,non poffè id imaginem quàm iffi materia : &, cur ferè femper
radii pingunt,niß quartâ aut tertiâ fiat aliqua reflexio im corporum pel
parte, minorem reddere quàm faciat lucidorum fuperficie: curque reflexio
hyperbolicum : & inæqualitatem ifta validior fit im cryßallo quàm im
tantò majorem effe,quamfò major eß *vttro. - 177
vitri refra£tio. Nullam vitro figu 2. Deferiptio confpiciliorum qus myopi
ram dari, poffe qu« imaginem iffam btt$ imferviumt , & iis qui tantùm e
majorem reddat hyperbolicâ, aut minus videre poffumt. 1 79
minorem eliipticâ. 171 3. Cur fupponi poffit radios à pun£fo fà
2o. Quomodo imtelligemdum fit, radios tis remoto prodeuntes effe quafi pa
2 diverfis punëtis promanamtes de rallelos:&, cur mom fit neceffe comffi
cuffari im prima fuperficie,qu& effice ciliorum quibus utuntur femes, figu
re poteß, ut in totidem aliis diverfîs ram valdè accuratam effe. ibid.
pumêtis congregemtur. – 1 73 4. Quomodo perfficilla pulicaria ex u
a 1. Vitra Elliptica magis urere, quàm mico vitro fieri debeamt. 1 8o
Hyperbolica; & quomodo metiri o 3. §gid requirathr im telefçopiis, ut
/?o?
 ID I O P T R I C AE.
ßnt perfe#a. 181 piis imferviunt, accuratiùs cateris
6. Qualia itidem effe debeant perfficil effè polienda. 2 O4
la pu!icaria, ut ßnt perfeéta. I86 9. ®uanam fit præcipua perfficillorum
7. Ad his perfficillis utendum, praßare pulicaruum utilitas. 2o5
alterum oculum velo aliquo obfcuro 1 o. Quomodo fieri poffit, ut duarum e
tegere, quàm eum mufculorum ope jufdem vitri fuperficierum centra
claudere. Vtile quoque effe visâs fui direâè fibi invicem opponantur, ibid.
aciem antea debilitare, im loco valde
I N D E X
obfcuro fe contimemdo : atque etiam
imaginationem diffofitam habere, Materiarum contentarum in
quafi ad res valde remota, & obfcu Meteoris.
ra4 imtuendum. 1 89
8. Qui fiat, ut minùs antehae felices C A P u r I.
fuerint artifices in accuratis telefeo De natura terreftrium corporum.
piis conficiendis,quàm in aliis perffi
cillis. 19o I• Vid Auâor in hoc traäatu pro
C A p u r X.
Q pofitum ßbi habuerit. 2o7
2. Argumentum primi capitis. . ibid.
. De modo expoliendi vitra. 3. Aquam, terram, aërem, & reliqua
corpora qua nos circumßant, ex va
1. Vomodo magnitudo refraäio riis particulis componi. Poros effe iw
Q mum vitri,quo uti volumus,/it
imvenienda. I91
omnibus ifijs corporibus fubtili qua
dam materiâ repletos, Particula, a
2. Quomodo inveniantur punäa urem qua effe longau, teretes &• laves. A
tia, & vertex hyperbola ; cujus vi liorum corporum ferè ommium par
trum illud, cujus refraätiones cogni ticulas, habere figurau irregulares,
ta funt, figuram amulari debet : &• angulofa, &• ramorum inßar expan
quomodo punäorum ifforum diffam fa*. Ex iftiufmodi particulis fimu!
tia augeri aut mimuipoffit. I 93 junétis &• implexis corpora dura
3. Quomodo hac hyperbola fune defcri componi.Eafdem./í mon/înt implexa,
bi poffit ; vel multorum punëtorum mec tam craff& quim à materia fubti
imvemtione. I 94 li poffmt agitari, oleum vel aërem
4. Quomodo inveniatur Comwa, im quo compomere. 2o8

eadem hyperbola, à plano axi paral 4. Hanc materiam fubtilem imdefìnen

lelo fecetur. 195
5. Quomodo ofe machima uno duäu
hac hyperbola defcribi queat. 1 96
6. Alia machima, qua iffiua hyperbola
figuram dat omni rei, qua eâ ad vi
tra poliemda indiget: & quomodo il
la fit utemdwm. 1 97
7. Quid im vitris comeavis; & quid im
convexis ffeciatim obfervandum fit.
2 O2
8. ordo obfervandum ad fe in ißorum
vitrorum politura exercendum. Vi
tra convexa qu4 longioribw telefco
ter moveri.ipfam folere celeriùs fer
ri juxta terram, quàm prope mubes;
verfus Æquatorem, quàm verfus
Polos; aßate, quàm hyeme; ac die,
quàm moäfe. 2o9
5. Ipfius etiam particulas effe inaqua
les. Qua minores funt,minùs virium
habere ad alia corpora movenda.
2 1 o
6. Craffiufeulas praeipuè inveniri in
locis ubi maximè fumt agitata. Illas
multorum corporum meatus ingredi
mom poffe ; ideóque ißa corpora effe
b aliis

.
 I N D. E X
aliis frigidiora. ibid 7. Quo fenfu vapores alii aliis humidio
7. Quid fit calor; & quid frigum. Quo res aut ficciores dici poffînt. zzo
modo corpora dura calefiant. Cur a 8. Qu« fint varia exhalatiomum matu
qua liquida effè foleat , ac quomodo r& : & quomodo feipfam à vaporibus
frigore durefcat.Cur glacies eamdem (egregent. 22 I
-

femper retineat frigiditatem & du

C A p u T I I I.
ritiem quamdiu glacies e$t, etiam im
af?ate, mcc paullatim ut cera mollia De Sale.
ttar. 2 1 1

8, Qu& fimt fàlium particula;qu& etiam I. Q';£ matura aquæ falß:& cur
fpirituum ßve aquarum ardentium. oleum ex corporibtts eo made
Cur aqua rarefiat dum comgelatur, faäis nom tam facilè egrediatur,
v

atque etiam dum imcalefeit. Et cur quam aqua. 2 22

fervefaéta citiùs congeletur. z 1 : 2
. cur tanta fit in fapore differentia in
9. Particulas de quibus hic agimua, non ter/ìlem &• aquam dulcem. Cur fà!
effe indivifibiles: nec in hoc traétatu carnium corruptionem impediat,eaf
quidquam negari eorum,qu& im vul que duriores reddat: cur verò aqua
gari Philofophia traduntur. z1s dulcis ea corrumpat. 223
3. Cur aqua falfa gravior fit , quàm
C A p u r I I.
dulcis, & nihilominus falis grana in
'De vaporibus & exhalationibus. aqua marina fuperficie formentur.
Particulas falis communis effe lon
I. Vomodo vi Solis corporum terre gas,reétas,& in utraque extremita
f?rium particulæ mommulis fur te aqualiter craffa4: quomodóque
fum attollantur. 2 I 4, diffomamttur inter particulau aqua
2. Quidfît vapor ; &• quid exhalatio. dulcis:& majorem effè particularum
Plures vapores, quàm exhalationes agitationem im aqua falfa, quàm in
generari. Quomodo craffores exha dulci. ibid.
1ationcs ex corporibus terreftribus e 4. Cur falfacile humiditate folvatur:
. grediantur. 2 1 $ & cur im certâ aqua dulcis quanti
3. Cur aqua in vaporem verfà valde tate, certa tantùm ejus quantitas li
multum loci occupet. 21 6 quefeat. Cur aqua marima pelluci
4. Qgomodo iidem vapores magis aut dior fit fiuviatili, &• paullò major im
minùs denfàri poffimt. §uare infoli ea fiat lumimis refraéfio. 224
tua calor aßate interdum aëre mubi 3. Cur non tam facilè congeletur : &
lofemtiatur. Et quid vapores calidos quomodo aqua ope falis in glaciem
aut frigidos reddat. z 17 •vertattt*. 22 3

3. Cur halitus calidior emittatur ore 6. Cur difficillimè fal abeat in vapo
valde aperto , quàm propemodum rem; & aqua dulcis facillimè. zz6
claufo. Et cur majores venti femper 7. Cur aqua maris arenâ percolata dul
frigidi fimt. z19 cefcat ; & aqua fontium &• flumi
6. Cur vapores interdum magis, inter mum fit dulcis. Cur flumima in mare
dum mimùs, radios luminis obtum fluentia ejus aqua, nec dulciores, nec
dant. Cur halitus oris magis videa copiofîores reddant. 226
tur hyeme, quàm «/?ate. Plures va 8. Cur mare magis falfum fit verfu;
pores fòlere effe in aëre, cùm minimè aquatorem, quàm verfus polos. zz7
videntur,quàm cùm videntur, ibid. 9. Cur aqua falfa minùs apta ßt incen
diis
 M E T E O R O R u M.
aliis ex/finguandit, qwàm dulci : &, quum grams ejus integra fiunt,quàm
tur no&fu dum agitatur in mari, lu quum fuerunt confraéfa & lent?
men emittat. Cur mee maria , nec ficcata. Cur ejua particul& minùs
aqua maris diu im vafe fervata fic flexiles ßnt quàm aquæ dulcis ; &.
luceat : &• cur mon 4qualiter omnes cur tam h* , quàm illa teretes fint.
ejua gutta ßc luceant. ibid. ibid.
1 o. Cur aqua im litore maris foffis qui 19. Quomodo oleum quoddam, fivepo
bufaam mimimè profundi, includa tiùs aqua acidiffima ex fale extra
tur, ad falem conficiemdum : e%, cur hatur. Et cur magna ßt differentia
fal non fiat miß aëre calido &• ficco. inter fàporem ißius aqua acids, &.
228 falis. 2 34
1 1. Cur omnium liquorum fuperficies
C A p u T I V.
fît admodum lavis : & cur aqua fu
perficies difficiliùs dividatur, quàm De ventis.
ejus umteruores partes. 2 29
12. Quomodo falis particula im aqu* I. Vid ßt ventus. 23 $
fuperficie hareant. ibid. 2. Quomodo in Æolipylis ge
1 3. Cur cujufque falis grani bafîs fît * /merettur. 236
quadrata : & quomodo bafis ißa fit 3. Qttomodo etiam im aëre fiat. Vem
aliquamtulum curva, quamvis pla tos prxcipuè ex vaporibus oriri, fed
ma viaeatur. 23o non ex iis fòlis componi. Et cur à
14. Quomodo integrum falis granum vaporibtts potiùs, quàm ab exhala
iffi baß inadificetur. Cur fit qu& tiombus oriamtar. 2 57

dam cavita, in medio ißorum gra 4. Cur venti ab Oriente ßcciores fìmt,
mgrum : & cur eorum fuperior pars quàm ab occidente : &, cur manè po
litior fit quàm bafis : &• quid ba tiffimàm ab oriente, ac vefferi ab
fim reddat majorem vel minorem. Occidente flent vemti. 23 9
234 3. Quòd c&teris paribus venti ab O
1 3. Cur interdum particula falis aqu4 riemte fortiores fint, quàm ab Occi
fundum petant, priufquam im gra dente: & cur ventus Borealis fàpius
ma poffiut concrefcere. Quemodo qua flet de die, quàm de mo&fe. Curpotiùs
tuor lafera cujufque grami , modò tamquam ex cælo verfus terram,
magis, modò minùs inclimata & im quàm ex terra furfum verfus ; &•
aqualia reddamtur. Cur commiffur& cur cateris foleat effe fortior; atque
ifforum laterum mom fint admodum valde frigidu, & ficcus. 24 O
accurata, faciliufque im ipfis, quàm 6. Cur ventum Außralis fapius flet no
alibi grama frangantur : &• cur ca ătu quàm interdiu : &, cur fet tam
<vitas, qua in medio eß cujufque gra quam ex imo in altum. Cur foleat
mi,rotumdapotiùs fit quàm quadra effè lemtior cateris &• debilior ; nec
fa. 232 nom calidus &. humiduæ. 24 2
16. cur grana ißa in igne crepitent 7. Cur ineunte vere vemti fint fccior
quum integra funt;confraéta autem zes ; &• tumc aëris mutationcs magis
mom crepttent. - 233 fubitane& ac frequentes fiant. 243
17. Vnde oriatur odor falis maturaliter 8. Qui fint venti ab antiqui Ormithi&
albi, &• color migri. ibid. diéti. Et qui fint Etefia. 24-4
18. cur fal fit friabile, album vel 9• §uid conferat terrarum &• marium
tranffarens: &, cur faciliùs liquefcat diverfitas ad ventorum produétio
2 21^7?.
 1 N D E X
nem. Et eur/&pe in locis maritimis oblong&; interdum rotunda &• alba.
interdiu flent venti à mari, & mo . Et cur ha ultima quibufdam quaß
&tu à terra. Curque ignes fatui mo pilis perexiguis teäa fint ; quidque
&tu viatores adaquas ducant. ibid. eas majores aut minores reddat, ea
1 o. Cur fape venti in litore mari, cum rumque pilos craffiores vel tenuio
ejus fluxu & refluxu mutentur. Et res. ibid.
cur idem ventus fit multò validior 5. Solum frigus non fufficere ad vapo
in mari quàm in terra: foleatque in res in aquam aut glaciem vertem
quibuflam regionibus effe ficcus, im . dos. Quæ cauff& vapores in nubes co
aliis humidus. Cur in Ægypto ven gant ; & qu4 eofdem in nebulas com
tum Meridionalis fit ficcu*, & vix gregent. Quare veris tempore plures
umquam pluat. 24. 5 nebula appareant ; &• plures in a
1 1. Quomodo &• quatenus Aßra com quofis locis, quàm in ficcis. 2 52
ferant ad Meteora producenda. 246 6. Maximas mebulau aut mubes oriri
12. Quid etiam ad ipfà conférant in4 ex duorum vel plurium ventorum
qualitates partium terra. Vndéque occurfu. Aqua guttas, aut particu
oriatur varieta4 ventorum parti las glaciei,ex quibus nebula compo
cularium, & quàm difficile fit ipfos muntur, mom poffe non effeperexiguas.
pradicere. ibid. Nullas in aëre inferiore mebulas effé
1 3. Ventos generales faciliùs pramofci: folere ubi flat vemtus , vel ßatim
* Et cur minor in iis fit diverfitas ipfas tolli. 2 53
longiffìmè à litoribus in mari, quàm 7. Multam f&pe mubes unam fupra a
prope terram. ibid. liam exfiffere ; prefertim in locis
1 4. omnes ferè aëris mutationes pen momto/ìs. - ibid.
dere à vemtis. Curque aër imterdum 8. Superiores nubes folis particulis gla
fit frigidus & ficcus, flante vento ciei com/?are folere. 2 $4
Àumido «%. calido. Mutationes aëris 9. Nubium fuperficies à ventis premi,
2 motu vaporum intra terram et perpoliri &• plana, reddi. Im his pla
iam pemdere. 247 mis fuperficiebus globulos glaciei ex:
quibus componuntur, ita diffomi ut
C A P u r . V.
unumquemque fex alii circumßent.
.De nubibus. ibid.
1 o. Qgomodo interdum duo venti di
1. Q";fit differentia inter mubem,
mcbulam &• vaporem. Nubes
verfî, im eodem terra loco fimul flam
tes, unus inferiorem, alius fuperio
conßare tantùm ex aquæ guttulis rem ejuflem mubis fuperficiem perpo
aut particulis glaciei : &• cur non liat. 23 5
fint pellucid&. 248 1 1. Circumferentias nubium nom ia
z. Quomodo vapores in aqua guttas circo ita perpoliri , fed folere effè val
vertamtur. Et cur gutta aqu& fint de irregulares. z 57
accuratè rotumda. 249 12. Multa interdum glaciei particulas
3. Quomodo fiant parva vel magna. infra nubem aliquam congregari,
2$1 - ibique in variis planis foliorum im
4. Quomodo vapores in glaciei parti fartemiuibus ita diffoni, ut unaqu4
cula, mutentur. Cur h& glaciei par que fex aliis «quid ffantibus cinga
ticula fiant imterdum rotundx &. aur. S« e illas qus in unoquoque funt
tranffarentes ; interdum mimut& &• ' plano , feparatim ab alus mo eri.
INJm
 M E T E O R O R UI M.
Nonnunquam etiam integra, mu 9. Quare etiam interdum , decidant
bes, ex folis glaciei particulis fic diß lamella glaciei pellucida, quarum
poßtis componi. Aquæ gutta, immu circumferentia eß hexagona. 267
&ibus eodem etiam modo diffoni poß 1 o. Et alia,qu4 tanquam ro/?, vel dew
fe. ibid. tata horologiorum rota , circumfe
13. Quarumdam maximarum nubium rentiam fex cremis, in modum femi
ambitum fieri aliquamdo circula circuli rotundatis, imcifàm habent.
rem , &• cruffâ glaciei fatis craßä 269
circumtegi. . 2 58 1 1. Cur quadam ex ipfis pun&fum
C A p u r V I.
quoddam album im centro habeant :
& bina interdum feapo exiguo com
De nive, pluviâ & grandine. junéf& fint, umamque aliâ majorcm
effe contingat. 27 o
I. Q”; nubes folo aëre fuffulta 1 2. Cur nonmulla duodecim radiù di
nom cadamt. 2 59
ftimäta fint : &• alia, fed perpauc«,
2. Quomodo calor, qui alia multa cor o£fo radios habeant. ibid.
pora rarefacit, mubes condemfet. 26o 1 3. Cur qu&dam fint pellucida, alia al
3. Quomodo im mubibus particula gla ba inßar nivis : & quarundam ra
ciei multa ßmulim floccos congregen dii fint,breviores, &. im femicirculi
tur. Et quomodo iffi flocci im nivem, formam retuß ; alii longiores &. a
velpluviam,velgramdinem cadant. cutiqres, ac f&pe im varios ramulos
ibid. diviß; qui mune plumulas aut filicis
4. Cur fingula grandinis grama imter folia, nunc lilii flores reprafentant.
dum ßnt pellucida & rotumda : Cur 272
aliquamdo etiam fint amâ parte de 1 4. Quomodo i/?« mivis quaß ßelluls
preffiora.©uomodo craffiora gramdi ex mubibus delabamtur. Cur cadem
nis grama, qua irregularis figura effe tes aëre tranquillo, majorem mivis
fòlent, generentur. Cur interdum copuam pr&muncuemt,nom autem vem
fòlito major aßus im adibus fentia to flamte. 274.
ttur. 26 I 1 5. Quomodo pluvia ex mubibu4 ca
3. Cur craffiora grandinis grana im fu dat ; &• quid ejus guttas temuiores
perficie fint pellucida, &. imtus alba. aut craffiores efficiat. 27 5
Et cur ferè tantùm in a/tate decidat 16. Cur interdum pluere incipiat, an
talis grando. Quomodo alia gramdo tequam nubes in zælo appareant.
inßar facchari alba gemeretur. 262 276
6. Cur ejus grana interdum fint ro 17. Quomodo nebula in rorem velprui
tunda, &• im fuperficie quàm verfu* ^am vertantur. * ibid.
centrum duriora. Cur aliquamdo 1 8. Qga fit aura illa vefpertima, qu«
fint oblonga, & pyramidis habeamt cælo fereno timeri folet. ibid.
figuram. 263 1 9. Vmde Mamma oriatur. 277
7. Quomodo nivi, particals, inßellu 2c. Cur,ß ros manè non decidat, plu
laüfex radiis diffimcta, efformentur. vix fèquantur. ibid.
264 z 1. Cur,/ Sol manè luceat, cùm nubes
8. Vnde etiam fiat, vt quædam gram im aëre confficiuntur, pluviam et
pellucida grana, tres exiguos
dimis iam pramumciet ibid.
uaß radios,ex albiffima nive com 22. Cur omnia pluvis ßgna imcerta
jofitvs circa Je habeant, 265
fìnt. . ibid.
b 3 CA
 .
I N D E X
repentina pluvia eonßquatur ; &,
C A p u r V I I. càm multim pluut, non ampliùs to
286
be tcmpeflatibus, fulmine,& ignibus nee.

aliis in aëre acccnfis. 1 1. Cur fóvitæ campanarum aut bom

bardarum, vis tempeßatis mimua
I. Q Vomodo nubes fuo defcenfu rtup. ibid.
ventos aliquamdo validiffi 12. Quomodo generentur illi ignes, qui
mos efficiant : &• cur f&pe maximas /?ellæ cademtes dicuntur. z 87
& repentimas pluvia* præcedat talis 1 3.®gomodo interdum fluat laéte,fan
vezat taa. 278 guine, ferro, lapidibus, &c. ibid.
2 . Cur hirundines folito demiffùs vo 14. ®uomodo fiamt ßella trajiciemtes ;
lamtes,pluviam pranumciemt: &• cur &• ignes fatui ; atque ignes lambem
aliquamdo cineres aut feftuca, juxta fes. ibid.
focum im modum turbimis gyrent. 1 5. Cur minima ßt vis ißorum ignium,
279 contrà autem fulminis maxima.
3. Quomodo fiamt i/?« majores procella, 2S 8
qua3 voce barbarâ Travadas vocant. 1 6. Ignes qui juxta terram generamtur,
ibid.
aliquamdiu durare poffe ; qui autem
4. Quomodo ignes Caffor & Pollux vo im fummo aëre, celerrimè debere ex
cati gemerentur. Quare gemini ißi ftingui, Nec ideò Cometas,nec trabes
ignes felicis augurii olim habiti per aliquot dies in cælo lucentes,ejuf
fínt ; unus ve! tres, imfelicis.*Et cur modi ignes effe. - 289
hoc tempore interdum quatuor aut 17. Quomodo qu4dam praliorum fimu
quinque ßmul in eadem mave com lacra, & talia qua inter prodigia
fpiciantur. 28o
folent numerari, poffint apparere in
3. Qus fit caufâ tomitrui. 28 1 cælo: Et Sol etiam noëtu videri pof
6. Cur rariùs audiatur hyeme, quàm fit. ibid.
«f?ate. Et cur aura calida & gravis,
vento Boreali fuccedens , illud pr& CA p u T VII I.
munciet. 282 De Iride.
7. Cur ejus fragor tan»us fit ; &• unde
oriantur omnes ejus differentia. 283 I. Non in vaporibus, mee in nubi
. Qu«nam etiam differentia fit ipter -Y . bus;fed tantùm in aqu& gut
fulgetras, turbinem & fulmem ; &• tis Iridem fieri. 29 i

unde fulgetra procedant. Curque 2. Quomodo ejus cauffa ope globi vitrei
interdum fulguret cùm nom tomat; aquâ plemi detegi poffit. ibid.
vel contrà. Quomodo fiant turbines. 3.1ridem interiorem &• primariam ori
ibid. ri ex radiis, qui ad oculum perve
9. Quomodo fiat fulmen : quod inter miunt po# duas refraétiones &. a.
aím veftes comburat, corpore illsfo ; mam reflexiomem : exteriorem autura
-vel contrà gladium liquefáciat, va /ìve fecundariam ex radiis,poß duas
ginâ imta&fâ, &c. 285 refraétiones & duas refexiones ad
1 o. Quomodo etiam lapis in fulmine oculum pervenientibus ; quo fiat, ut
generetur : c% cur ßpius cadat in illâ fit debilior. 293
mentes vel turres, quàm im loca hu 4. Quomodo etiam ope vitrei prifmatis
miliora. ibid. colores lridis videamtur. 29 5

X. Cur f&pe fingulos tonitru* fragores 3. Nec figuram corporis pellucidi , mec
radiorum,
 D I O P T R I C /£.
radiorum reflexionem , nec etiam
C A p u r I X.
multiplicem refraétionem ad eorum
• produétionem requiri : fed unâ fal. De nubium colore ; & de halonibus
rem refraétione &• lumine , &• um feu coronis, quæ circa fidera in,
brâ opus effe. 296 terdum apparent.
6. Vnde oriatur colorum diverfitas.
ibid. I. Vam ob caufam nubes interdum
7. In quo fita fit matura rubei coloris, Q alba, interdum migra appa
& flavi,& viridis, &• carulei;prout reamt. Et cur nec vitrum contufum,
im prifmate vitreo comfficiuntur: &, neque nix, neque nubes paullò dem
quomodo caruleo rubeus mifceatur; fiores, luminis radios tranfmittamt.
vnde fit violaceus fíve purpureus. §}uanam corpora fînt alba : &• cur
299 fpuma, vitrum in pulverem reda
8. In quo etiam aliorum corporum co êtum, nix &: mubes alba fînt. 3 1 1
Sores confiftamt ; &• nullos falfos effe. 2. Cur caelum appareat c&ruleum aëre
3 oo puro; & album aëre nubilofò: Et cur
J». §}uomodo in Iride producantur ; &• mare, ubi ejus aquæ altiffima ac pu
quomodo ibi lumem ab umbra ter riffima funt, c&ruleum videatur. 3 1 2
minetur. Cur primaria Iridis femi 3. Cur fèpe Oriente vel Occidente Sole
diameter 42 gradibus major effè ne cælum rubefcat : &• iffa rubedo ma
queat, mecfecundaria femidiameter mè pluviam, aut ventos ; vefferi fe
3 1 gradibus mimor. Curque illius remitatem pr&nunciet. ibid.
fuperficies exterior, magis determi 4. Quomodo Halones vel corona circa
mata fit quàm interior; hujus autem 4ßra producantur : & cur varia
contrà interior, quàm exterior. ibid. fit earum magnitudo. Cur cùm funt
1 o. Quomodo iffa Mathematicè de colorata, interior circulus fit ruber,
monßrentur. 3 oz & exterior c&ruleus. Et cur inter
1 1. Aqua calida refraäionem mino dum dua, uma intra alteram, appa
rem effe quàm frigida ; atque idcirco reant, & interior fit maximè com
primariam lridem paullò majorem, fpicua. 3 I 3
&• fecundariam mimorem exhibere.. 3. Cur mom videri foleant circa Aßra,
Et quomodo demonßretur refraâtio cùm oriumtur vel occidunt. Cur ea
mem ab aquâ ad aërem effe circiter rum colores dilutiores fimt quàm I
at 1 87 ad 2 3o. Ideóque femidiame ridia. Et cur (apiùs quàm illa, circa
trum Iridis 45 graduum effe mom Lunam appareant; interdumque et-.
poffe. 3o6 iam circa ftella, confficiantur. Cur
12. Cur pars exterior primaria Iridis, ut plurimùm alba tamtùm fimt. 3 1 6
&• contrà interior fecumdaria fìt 6. Cur im aqu& guttis, inßar Iridis non
rubra. ibid. formentur. ibid.
13. Quomodo poffit contingere, ut ejus 7.§Ju& fit cauffâ coromarum quam etiam
arcu, mom fit accuratè rotundus:item interdum circa flammam candel&
ut imver/ua appareat. 3 o7 confficimus.Et qua caufa tranfver
14.g\uomodo tres Irides videri queant. forum radiorum, quo*aliquando ibi
- 3 o8 dem videmtts. Cur in his coromis ex
1 3. ®uomodo alia prodigiofè Irides va terior ambitus fit ruber ; contrà
ria figuras habentes,?affint arte ex quàm in iis, qua apparent circa ffel
hiberi. 3o9 las. Et cur refraäiones, quæ in hu
moribu4
 - v.*

I N D E X M E T E O R o R u M.
moribus oculi fiunt, nobis Iridie co vel humilior ßt iffo circulo, femper
tores ubique non exhibeant. 3 17 tamen im eo videri. 323
3. Hac de caußá Solem aliquando co»
, C A Pu r X. fpici poffe,cùm eff infra Horizomtem;
De Parheliis. & umbra, Horologicrum retrocede
«e velpromoveri. Quomodo feptim us
I. Vomodo producantur ea mubes, Sol, fupra vel imfra fex alios videri
Q in quibus Parhelii videntur. poffit. Quomodo etiam tres diverß
Magnum quemdam glaciei circulum umua fupra alium /?antes appareamt;
im ambitu i/?arum mubium reperiri, &• quare tunc plures conffici mom fò
cujus fuperficies aqualis & lavis ef leant. 3 24
fé folet. Hunc glaciei circulum craf . Explicatio quarumdam obfervatio
* fiorem effè folere in parte Soli obver mum hujus phanomeni : ac pr«cipuè
sâ, quàm in reliquis.Quid obftet,quò illitu,qua Roma facta eß Martii 2 o,
mimìs ifta glacies ex nubibus in ter 4mmo i 624. 32 5
ram cadat. Et cur aliquamdo in . Cur quimque tantàm Soles tume ap
fublimi appareat magnus circulus paruerint. Et cur pars circuli albi à
albus, mullum fidus in centro fuo ha Sole remotior, vifa fit major, quàmà
bens. 3 2o revera effet. 3z8
2. Quomodo fex Soles diverß in iffo . Cur unu4 ex ißis Solibus cauaam
circulo videri poffimt ; umus vifione quamdam fubigneam habuerit.ibid.
direétâ, duo per refraâionem,& tres , Cur du& corona pr&cipuum Solem
alii per reflexionem. Cur ii qui per cinxerint ; &• cur nom femper eales
refraâionem videntur, in una par Corona fimul cum Parheliis appa
te rubri , &• in aliâ c&rulei appa reant.Harum coronarum locum mora
reant.Et cur qui per reflexionem,albi
pendere à loco Parheliorum : Ip/*
tantùm fint &• minùs fulgemtes. 3 2 1 rumque Centra nom accuratè coia
5. Cur aliquamdo tamtiam qwimque,vel cidere cum cemtro Solis ; nec etiam
quatuor, vel tres confpiciantur. Et centrum unius cum centro alterius.
cur, cùm tres tamtùm funt, f«pe mom 3 29
in albo circulo, fed tamquam in al 1 o. Quæ fint cauff& generales aliarum
bâ quadam trabe appareant. 5 22 infolitarum apparitionunv,qua inter
4. Quamvis Sol ad comffeâum altior meteora cenfemd& funt. 33 I

R. D E S C A R T E s L E c T o R 1 s u o
S. D.

AEc fpecimina Gallicè à me fcripta,& ante feptem annos via?.

gatâ, paulò pò/? ab amico in linguam Latinam verfa fuere,
ac verffo mihi tradita, ut quicquidin ca minùs placeret,pro meo
jure mutarem. Quod variis in locis feci: fedforfan etiam alia
multa prætermiff; haecque ab illis ex eo dignofcentur, quòd ubi
que fèrè fidus interpres verbum verbo reddere conatus fit ; ego
verò fententias ipfajfæpe mutârim,& non ejus verba,/edmcurae
/en/um emendare ubique/uduerim. Vale. D 1 s sE R
 DIsS ERT AT I O

M E T H O D O.
reétè utendi ratione,
Et veritatem infçientiis inyefligandi •

ŠULLA res æquabiliùsinterhomines cftdiftributa r.ha

§. N $quàmbona mens: eâ enim unufquifque itaabun- äÄ.
άę darefe putat, ut ncquidem illiqui maximè inex- j;*
plcbilcs cupiditates habent, &quibus in nulla unquam alia nos.
re Natura fatisfecit, meliorem mentem quàm poffideant
optareconfueverint.Quainrepariteromnesfallinon vide
tur effe credendum; fed potius vim incorruptè judicandi,
& verum à falfo diftinguendi,(quam propriè bonam men
tem feu reétam rationem appellamus) naturâ æqualcm
omnibus nobis innatam effe. Atque ita noftrarum opinio
num diverfitatem, non ex eo manare quodfimus aliis alii
majore rationis vi donati, fed tantùm ex eo quòd cogita
tionem non per cafdem vias ducamus, neque ad eafdem
res attendamus. Quippe ingenio pollere haud fufficit,fed
codem reétè uti palmarium eft. Excelfiores animæ, ut ma
jorum virtutum ita& vitiorum capaces funt : Et plus pro
movent qui reétam perpetuò viam infiftentes, lentiffimo
tantùm gradu incedunt, quàm qui fæpe aberrantes cele
riùs gradiuntur.
Ego fanè nunquam cxiftimavi plus effè in me ingenii
quàm in quolibet è vulgo : quinimo etiam non rarò vcl
cogitandi celcritate, vcl diftinétè imaginandi facilitate, vel
A a memoriæ
2 D1 SS E R T AT Io

memoriæ capacitate atque ufu, quofdam alios æquare ex

optavi. Nec ullas ab his alias dotes effe novi quibus inge
nium præftantius reddatur. Nam rationem quod attinet,
quia per illam folam homines fumus, æqualem in omni
bus effe facilè credo : neque hic difcedere libet à commu
ni fententiâ Philofophorum, qui dicunt inter accidentiafo
la , non autem inter formas fubflantiales individuorum ejuf
dem/peciei, plus & minus reperiri.
Sed profiteri non verebor me fingulari deputare felici
tati, quòd à primis annis in eas cogitandi vias inciderim,
per quas non difficile fuit pervenire ad cognitionem qua
rundam regularum five axiomatum, quibus conftat Me
thodus, cujus ope gradatim augere fcientiam, illamque
tandem, quam pro ingenii mei tenuitate & vitæ brevitate
maximam fperare liceat, acquirere poffe confido. Jam e
nim ex eâ tales fruétus percepi , ut quamvis de me ipfo
fatis demifsè fentire confueverim;& dum varias hominum
curas oculo Philofophicointueor,vix ullæ unquam occur
rant quæ non vanæ & inutiles videantur ; non poffim
quin dicam, me ex progreffu qucm in veritatis indagatio
nejam feciffè arbitrör,fumma voluptate perfundi; talem
que de iis quæ mihi quærenda reftant fpem concepiffè, ut
fi inter occupationes eorum qui mcri hominesfunt, quæ
dam folide bona & feria dctur , credereaufim illam ean
demeffèquam elegi.
Me verò fortafle fallit opinio , nec aliudeft quàm ori
chalcum & vitrum, quod pro auro& gemmis hic vendi
to. Noviquam proclives fimus in errorem cùm denobisi
pfisjudicamus, & quàm fufpcéta etiam effè debeant ami
corum teftimonia, cùm nobis favent.Sed in hoc libellodc
clarare
 D E M E T H o D o. 3
clarare inftitui quales vias in quærenda veritate fequutus
fim, & vitam omnem meam tanquam in tabella declinea
re, ut cuilibet ad reprehendendum pateat accefTus, &
ipfe poft tabulam delitefcens liberas hominum voces in
meiipfius emendationemexaudiam, atquehuncadhucdi
fcendi modum, cæteris quibus utifoleo adjungam.
Ne quis igitur putet me hîc traditurum aliquam Me
thodum, quam unufquifque fequidebeat ad reétè rcgen
damrationem;illam enim tantumquam ipfemetfequutus
fum exponere decrevi. Qui aliis præcepta dare audent,
hocipfo oftendunt, fe fibi prudentiores iis quibus ea prae
fcribunt, videri: ideóque fi vel in minima re fallantur, ma
gna reprehenfione digni funt. Cùm autem hîc nihil aliud
promittam quàm hiftoriae, vel, fi malitis, fabulæ narra
tionem, qua inter nonnullas res quas non inutile erit imi
tari plures aliæ fortaffe erunt quæ fugiendæ videbuntur ;
fperoillam aliquibus ita profuturam , ut nemini interim
nOCere poffit, & omnes aliquam ingenuitati mcae gratiam
fint habituri.
Ab ineunte ætate ad literarum ftudia animum adjeci;
.? & quoniam à Præceptoribus audiebam illarum ope cer
tam & evidcntem cognitionem eorum omnium quæ ad
vitam utilia funt acquiri pofTe, incredibili defideriodifcen
diflagrabam. Sedfimul ac illud ftudiorum curriculum ab
folvi, quo decurfo mos eft in eruditorum numerum co
optari, planè aliud cœpi cogitare. Tot enim me dubiis tot
que crroribus implicatum efTe animadverti, ut omncs
difccndiconatus nihil aliud mihi profùiffèjudicarem quàm
quòdignorantiam meam magis magifque detexiffèm.
Attamen tunc degebam in una ex celeberrimis totius
A a 2. - Europæ
 D I ss E R T A T I o

Europæfcholis, in qua, ficubi in univerfoterrarum orbe,

doétos viros effe debere cogitabam.Omnibus iis quibusa
lii ibidem imbuebantur utcunquetinétus eram. Neccon
tentus fcientiis quas docebamur, libros de quibuflibet a
liis magis curiofis atque à vulgo remotis traélantes quot
quotin manusmeas inciderant evolveram, Aliorum etiam
demejudicia audiebam, nec videbam me quoquam condi
fcipulorum inferiorem aeftimari;quamvisjamexeorum nu
mero nonnulli ad Præceptorum loca implenda deftina
rentur. Ac denique hoc faeculum nonminus floridum, &
bonorumingeniorumferaxquàmullumpræcedentium ef
fe arbitrabar. Quæ omnia mihi audaciam dabant de aliis
ex mcjudicandi, & credendi nullam in mundo fcientiam
dari, illi parem cujusfpes faéta mihi erat.
Non tamen idcirco ftudia omnia quibus operam dede
ram in fcholis negligebam : fatcbar enim linguarum peri
tiam quæ ibi acquiritur, ad veterum fcripta intelligenda
requiri; Artificiofas fabularum narrationes ingenium quo
dammodo expolire, & excitare;CafushiftQriarum memo
rabiles animum ad magna fufcipienda impellere, & ipfas
cumprudentiâ leétas non parum ad formandum judicium
conferre : Omnem denique bonorum librorum leétionem
eodem ferè modo nobis prodeffè , ac fi familiari colloquio
præftantiffimorum totius antiquitatis ingeniorum, quo
rum illimonumentafunt, uteremur; & quidem colloquio
ita præmeditato, ut nonnifi optimas & feleétiffimas quaf
que ex fuis cogitationibus nobis declarent ; Eloquentiam
vires habere permagnas & ad ornatum vitæ multum
conferre; Poëfi nihil effè amoenius aut dulcius ; multain
Mathematicis difciplinishaberiacutiffimè inventa,quæque
CllII)
 D E M E T H o D o. 5
cùm curiofosobleétant, tumetiam in operibus quibuflibet
perficiendis , & Artificum laborc minuendo plurimumju
vant: multa in fcriptis quæ de moribus traétant præcepta,
multafq; ad virtutem cohortationes utiliffimas contineri:
Theologiam Cælo potiundi rationem docere : Philofo
phiam verifimiliter de omnibus differcndi copiam dare, &
nonparvamfuiadmirationem apud fimpliciores excitare;
Jurifprudentiam, Medicinam & fcientiarum reliquas ho
nores & divitias in cultores fuos congerere ; nec omnino
ullam effe,etiam ex maximè fuperftitiofis & falfis, cuiali
quam operam dediffe non fit utile, faltem ut poffimus
quid valeant judicare, & non facilè ab ullâ fallamur.
Verùmjamfatis temporis linguarum ftudio, & leétio
nilibrorum veterum, eorumque hiftoriis,& fabulis mcim
pendiffè arbitrabar : Idem enim ferè eft agere cum viris
prifci ævi, quod apud exteras gentes peregrinari. Expe
dit aliquid nofTe de moribus aliorum populorum, ut in
corruptiùs de noftrisjudicemus, nec quidquid ab iis abfu
dit ftatim pro ridiculo atque incpto habeamus, utfolent
ii qui nunquam ex natali folo difceflèrunt. Sed qui nimis
diu peregrinantur, tandem vclut hofpites & cxtranei
in patriâ fiunt; quique nimis curiosè illa quæ olim apud
veteres agebantur inveftigant, ignari corum quæ nunc
apud nos aguntur effe folént. Præterea fabulæ plurimas
res quæ fieri minimè poffünt, tanquam fi aliquando conti
giflent repraefentant, invitantque nos hoc paclo velad ea
fufcipienda quæ fupra vires, vel ad ca fperanda quæ fupra
fortem noftram funt. Atquc ipfae ctiam hiftoriæ, quan
tumvis verae,fi pretium rerum non augent nec immutant;
ut lcctu digniores habeantur, carum faltem viliores &mi
4 a 3 nùs
6 D Iss E r TAT Io
nùs illuftres circumftantias omittunt : unde fit ut ea quae
narrant nunquam omnino qualia funt exhibeant , & qui
fuam vivendi rationem ad illarum exempla componere
nimium ftudent, proni fint in deliria antiquorum Hc
roum, & tantùm hyperbolica faéla meditentur. -

Eloquentiamvaldeaeftimabam,& nonparvoPoëfeosa
- more incendebar:fed utramqueinternaturæ dona potiùs
quàm interdifciplinasnumerabam.Qui ratione plurimùm
valent, quique ea quæcogitant quàm facillimo ordine dif
ponunt, ut clarè & diftinétè intelligantur, aptiffimè fem
per ad perfuadendum dicere poffunt , etiamfi barbarâ
tantùm Gothorum linguâ uterentur, nec ullam unquam
Rhctoricam didiciflènt. Et qui ad ingeniofiffima figmenta
excogitanda, eáque cum maximo ornatu & fuavitate
cxprimenda funt nati, optimi Poëtæ dicendi effent, etfi
omnia Poëticæ Artis præcepta ignorarent.
Mathematicis difciplinis præcipuè deleétabar, ob certi
tudinem atque evidentiam rationum quibus nituntur; fed
nondum præcipuum earum ufum agnofcebam: & cùm ad
artes tantùm Mechanicas utiles effe mihi viderentur, mi
rabar fundamentis adeò firmis & folidis nihil præftantius
fuiffè fuperftruétum. Ut è contra veterum Ethnicorum
moralia fcripta palatiis fuperbis admodum & magnificis,
fed arenæ tantùm aut coeno inædificatis, comparabam.
Virtutes fummis laudibus in coelum tollunt; eáfque caetc
ris omnibus rebus longè anteponendas effe reétè conten
dunt ; fed non fatis explicant quidnam pro virtute fit ha
tendum, & fæpe quod tam illuftri nomine dignantur Im
manitas potiùs & durities, vel fuperbia , vel defperatio,
vcl parricidium dici debet.
Thco.
 D E M E T ho D o. 7

Theologiam noftram reverebar, nec minus quàm qui

vis aliusbcatitudinis æternæ compos fieri exoptabam.Sed
cùm pro certo atque explorato accepiffèm, iter quodad
illam ducit doétis non magis patere quàm indo&is,verita
tefque à Deo revelatas humani ingenii captum excedere,
verebar ne intemeritatiscrimeninciderem fiillas imbccil
l£ rationis meæ examini fubjicerem. Et quicunqueiisreco
gnofcendis atque interpretandis vacare audent, peculiari
ad hoc Dei gratiâ indigere ac fupra vulgarium hominum
fortem pofiti effè debere mihi videbantur.
De Philofophia nihil dicam, nifi quod, cùm fcircmillam
à praeftantiffimis omnium faeculorum ingeniis fuifTeexcul
tam, & nihil tamenadhuc in ea reperiri, de quo non in u
tramque partem difputetur, hoc eft quod non fit dubium
& incertum; non tantùm ingenio meo confidebam, ut a
liquid in eâ melius à mequàm à cæteris inveniripoffè fpe
rarem. Et cùm attenderem quot diverfæ de eadem rcopi
niones faepe fint , quarum fingulæ à viris doétis defen
duntur, & ex quibus tamen nunquam plus unâ vera effe
poteft ; quidquid ut probabile tantùm affertur propemo
dum pro falfo habendum efTeexiftimabam.
Quod ad cæteras fcientias,quoniam à Philofophia prin
cipia fua mutuantur, nihil illas valde folidum & firmum,
tam inftabilibus fundamentis fuperftruere potuiffè arbi
trabar. Nec gloria nec lucrum quod promittunt fatis a
pud me valebant, ut ad illarum cultum impellerent. Nam
lucrum quod attinet,nonin eome ftatu effe putabam,utà,
fortuna cogerer liberales difciplinas in illiberalem ufum
convertere.Gloriam veròetfi non planè ut Cynicus afper
nari me profiterer;illam tamen non magnifaciebam, quae
IlOI\t
 - - - - -

… -. .

8 DISSERT ATIO
non nifi falfo nomine,hoc eft obfcientiarum non verarum
cognitionem, acquiri poffe videbatur: Ac deniquejamfa
tis ex omnibus, etiam maximè vanis & falfis deguftaffè.
mejudicabam, ut facilè caverem ne me unquam vel Al
chymifla, vel Aftrologi prædictiones, velMagi impoftu
ræ, vel cujuflibet altcrius cx iis qui videri volunt ea fe fci
re quæ ignorant inanisjaétantia fallere poffct.
Quapropter ubi primùm mihi licuit per ætatem, è præ
ceptorum cuftodiâ exire, literarum ftudia prorfus reli
qui:Captóqueconfilionullam in pofterum quærendi fcien
tiam, nifi quam vcl in me ipfo , vel in vafto mundi volu
mine pofIèm reperire, infequentes aliquot annos variis
pcregrinationibus impendi: Atque interea temporis, ex
crcitus, urbcs auláfque exterorum principum invifendo,
cum hominibus diverforum morum & ordinis converfan
do, varia hincinde experimenta colligendo , & me ipfum
in diverfis fortunæ cafibus probando, fic ad omnia quæ in
vita occurrebant attendebam , ut nihil ex quo eruditior
fieri pofIèm mihi viderer omittere. Quippe multò plus
vcritatis inveniri arbitrabar, in iis ratiocinationibus quibus
finguli homines ad fua negotia utuntur, & quorum malo
fucceffù paulò pòft puniri folent, quum non reétè jndica
runt, quàm in iis quas doétor aliquis otiofus in Mufaeofe
dens, excogitavit circa entia rationis, aut fimilia quæ ad
ufum vitae nihil juvant; & ex quibus nihil aliud expeétat,
nifi fortè quòd tantò plus inanis gloriæ fit habiturus, quò
illæ à veritate ac fenfu communi erant remotiorcs; quia
nempe tantò p'iis ingenii atque induftriæ ad eas verifi
milcs redderê,s 'e' ucrit impendcre. Acfcmperfcicntiam
verum à falfo digiofce.difummo ftudio quærebam,ut re
&tum
 D E M E T ho D o. 9
&um iter vitæ clarius viderem, & majori cum fecuritate
perfequerer.
Fateor tamen me vix quidquam certi didiciffe quamdiu
fictantùmaliorum hominum mores confideravi,tot enim
iniispropemodum diverfitates animadvertebam,quot an
teain opinionibus Philofophorum: Atq; hunc tantùm ferè
fruétum ex iis percipiebam, quòd cùm notarem multaef
fe, quae licèt moribus noftris planè infolentia & ridicula vi
deantur, communi tamen affenfu apud quafdam alias
gentes comprobantur, difcebam nihil nimis obftinatè effe
credendum quod folum exemplum vel confuetudo per
fuaferit: Et ita fenfim multis me erroribus liberabam,
mentemque veris rationibus agnofcendis aptiorem red
! debam. Sed poftquam fic aliquandiu quidnam in mundo
ab aliis ageretur infpexiffem, & nonnulla inde experi
menta collegiffèm, femel etiam mihi propofui feriò me
ipfum examinare, & omni ingenii vi quidnam à me opti
mum fieri pofTet inquirere. Quod fœlicius,ut opinor, mihi
fucceffit, quàm fipriùs nec à patria, nec à fcholafticisftu
diis unquam receffiffem.
Eram tuncin Germaniâ, quò me curiofitas videndiejus i t.
belli, quod nondum hodie finitum eft, invitarat; Et quum j;:
ab inauguratione Imperatoris verfus caftra reverterer, jqua
hyemandum fortè mihi fuit in quodam loco, ubiquia nul- ig;
los habebam cum quibus libenter colloquerer, & profpe- thor, re
roquodam fato omnibus curis libereram, totosdies fölus*
in hypocaufto morabar, ibique variis meditationibus pla
cidiffimè vacabam. Et intcrcætera, primum ferèquod mi
hi venit in mentem, fuit, ut notarem illa opera quibus di
verfi artifices, inter fe non confentientes, manum adhi
B à buêre,
IO D1ssE RT A RT 1o
buêre, rarò tam perfe&a effè quàm illa quæ ab uno abfo
luta funt. Ita videmus ædificia quæ ab eodem Architeéto
incepta & ad fummum ufq; perduéta fuêre, ut plurimùm
clcgantiora effe & concinniora, quàm illa quæ diverfi,
diverfis temporibus novos parietes veteribus adjungendo
conftruxerunt. Ita antiquæ illæ civitates, quæ cùm initio
ignobiles tantùm pagi fuiffent in magnas paulatim urbes
creverunt, fi conferantur cum novis illis quas totas fi
mul metator aliquis in planicie liberè defignavit, admo
dum indigeftae atque inordinatæ reperiuntur. Et quam
vis fingula earum ædificia infpicienti, fæpe plus artis at
que ornatus in plerifque appareat quàm in ullis aliarum;
confideranti tamen omnia fimul,& quomodo magna par
vis adjunéta plateas inæquales & curvas efficiant, cæco
potiùs & fortuito quodam cafu, quàm hominum ratione
utentium voluntate fic difpofita effe videntur : Quibus fi
addimus, fuiffè tamen femper Ædiles aliquos in iftis ur
bibus quorum officium erat procurare ut privatorum æ
des publicoornatuiquantum fieri poffèt infervirent; per
fpicuè intelligemus quàm difficile fit, alienistantùm ope
ribusmanum admovendo, aliquid facere valdcperfe&um.
Ita etiam putare licet illos populos, qui cùm olim valde
barbari atque inculti fuiffènt, non nifi fucceffu temporis
urbanitatem afciverunt, nec ullas leges nifi prout ab in
commodis quæ ex criminibus & difcordiis percipiebant,
fuêrecoaéti condiderunt,nontam beneinftitutârepublicâ
folere uti, quàm illos qui àprimo initio quo fimul congre
gati fuêre, prudentis alicujus legiflatoris conftitutiones
obfervarunt.Sic certè non dubium eftquinftatus verae re
ligionis, qui legibusà Deoipfo fancitis gubernatur,fit om
. Dlum
| DE M E T H o D o. II

nium optimè conftitutus, & cum nullo alio comparan

dus. Sed ut de rebus quæ ad homines folos pertinent
potiùs loquamur , fi olim Lacedæmoniorum refpublica
fuit florentiffima, non puto ex eo contigifIe,quòd legibus
uteretur quæ fingillatim fpeétatæ meliores effent aliarum
civitatum inftitutis: nam contrà multæ ex iis abufu com
muni abhorrebant, atque etiam bonis moribus adverfa
bantur, fed ex eo quòdab unotantum legiflatore condi
tæ fibi omnes confentiebant,atquein eundem fcopumcol
limabant. Eodem modo mihi perfuafi fcientias quæ libris
continentur ; illasfaltem quæ perfpicuis demonftrationi
bus carentes,verifimilibus tantùm argumentis fulciuntur,
quianonnifiexvariis diverforumhominumfententiisfimul
colle&is conflatæ funt, non tam propè, ad veritatem ac
cedere, quàm opiniones quas homo aliquis fola ratione
naturali utens, & nullo præjudicio laborans, de rcbus
quibufcunque obviis habere poteft. Eodémqueetiam mo
do cogitavi, quoniam infantes omnes antè fuimus quàm
viri, & diu vel cupiditatum vel præceptorum confilia fu
mus fequuti, quæ ut plurimùm inter fe pugnabant,&for
tè neutra quod optimum erat femper fuadebant, jam fie
ri vix poffe ut judicia noftra tam reétafint & firma, quàm
fi ratio in nobis æquè matura atque nunc, ab ineunte æta
te exftitiffet, eique foli nos regendos tradidifIèmus.
Verumtamen infolens foret, omnia urbis alicujus ædifi
cia diruere , ad hoc folùm ut iifdem pofteameliori ordi
ne & formâ extruétis, cjus plateæ pulchriores evaderent.
At certè non infolens eft dominum unius domus illam de
ftrui curare, ut ejus loco meliorem ædificet : Imò faepc
multi hoc facere coguntur, nempe cùm ædes habent ve
B b 2. tuftate
I2, D I ss E R T A T I o
tuftate jam fatifcentes, vel quæ infirmis fundamentis fu
perftruétæ ruinam minantur. Eodemquc modo mihi per
fuafi, non quidem rationi effeconfentaneum , ut privatus
aliquis de publicis rebus reformandis cogitando, eas priùs
à fundamentis velit evertere ut pofteà meliùs inftituat.
Nec quidem fcientias vulgatas, ordinemve eas docendi
in fcholis ufu receptum fic debere immutari unquam pu
tavi. Sed quod ad easopiniones attinet, quas ego ipfein
cum ufque diem fueram amplexus,nihil melius facere me
poffè arbitrabar, quàm fi omnes fimul & femel è mente
mea delerem , ut deinde vel alias meliores vel certè eaf
dem, fed poftquam maturæ rationis examen fubiiffènt,
admitterem: credebámque hocpaéto longèmelius mead
vitam regendam pofTe informari, quàm fi veteris ædificii
fundamenta retinerem, iifque tantùm principiisinniterer,
quibus olim juvenilis ætas mea nullo unquam adhibito
examinean veritati congruerent, credulitatem fuam ad
dixerat. Quamvisenim in hoc varias difficultates agnofce
rem, remedia tamen illæ fua habebant , & nullo modo e
rant comparandæ, cum iis quæ in reformatione publicæ
alicujus rei öccurrunt. Magna corpora fifemcl proftrata
funt, vix magno molimine rurfus eriguntur , & concuffâ,
vix retinentur, atque omnis illorum lapfus eft gravis.
Deinde inter publicas res fi quæ fortè imperfeéta funt, ut
vel fola varietas quæ in iis apud varias gentes reperitur,
non omnia perfeéta cffèfàtis oftendit, longo illa ufu tole
rabiliafenfim redduntur,& multa fæpe vel cmendantur vel
vitantur, quibus non tam facile effèt humanâ prudentiâ
fubvenire ; ac deniquc illa ferè fempcr ab affuetis populis
commodiùs ferri poffunt quàm illorum mutatio. Eodcm
modo
 D E M E T H o D o. I. 13

modo quo videmus regias vias quæ inter amfraétus mon

tium deflexæ & contortæ funt, diuturno tranfeuntium at
tritu tam planas & commodas reddi folere, ut longè me
lius fit eas fequi, quàmjuga montium tranfcendendo &
per præcipitia ruendo reétius iter tentare. Et idcirco le
ves iftos atque inquietos homines maximè odi, qui cùm
nec à genere nec à fortuna vocati fint ad publicarum re
rum adminiftrationem, femper tamen in iis novi aliquid
reformare meditantur. Et fi vel minimum quid in hoc
fcripto effe putarem, unde quis me tali genere ftultitiæ
laborare poffèt fufpicari, nullo modo pati vellem ut vul
garetur. Nunquam ulteriùs mea cogitatio proveéta eft,
quàm ut proprias opiniones emendare conarer, atque in
fundo qui totus meus eft ædificarem. Et quamvis, quia
meum opus mihi ipfi fatis placet, ejus exemplar hic vobis
proponam , non ideò cuiquam author effe velim, ut fimile
quid aggrediatur; Poterunt fortaffè alii, quibus Deus præ
ftantiora ingenia largitus eft, majora perficere ; fed ve
reor nehocipfum quod fufcepi tam arduum & difficile fit,
ut valde paucis expediat imitari. Nam vel hoc unum, ut
opiniones omncs quibus olim fuimus imbuti deponamus,
non unicuique eft tentandum. Et maxima pars hominum
fubduobus generibus continetur, quorum neutri poteft
convenire.Nempe permulti funt, qui cùm plus æquo pro
priis ingeniis confidant , nimis celeritcr folent judicare,
nunquamque fatis temporis fibi fumunt ad rationes om
ncs circumfpiciendas, & idcirco fi femcl aufint opiniones
omncs vulgò reccptas in dubium revocare, & velut à tri
tâ viâ rcccdere , non facilè illi femitæ quæ re&tiùs ducit
fempcr infiftent, fed vagi potiùs & incerti in reliquam vi
B b 3 t.IIl.
I4 DISS ERT AT Io
tam aberrabunt ; Alii verò ferè omnes cùm fatis judicii
vel modeftiae habeant ad exiftimandum nonnullos effè in
mundo qui ipfos fapientia antecedant & à quibus poffint
doceri, debent potius ab illis opiniones quas fequuturi
funt acciperc, quàm alias proprio ingenio inveftigare.
Quod ad me, procul dubio in horum numerofuiffem,
fi unum tantùm præceptorem habuiffem, & nunquam di
verfas illas opiniones cognoviffem,quæ ab omni memoriâ
do&iffimos quofque colliferunt. Sed dudum in fcholis au
diveram, nihil tam abfurdè dici poflè quod non dicatur ab
aliquo Philofophorum; Notaverámque inter peregrinan
dum non omnes cos, qui opinionibus à noftro fenfu valde
remotis funt imbuti, barbaros idcirco & ftolidos effe pu
tandos; fed plaerofque ex iis vel æquè bene, vel etiam me
liùs quàm nos ratione uti ; confideraveram præterea
quantùm idem homo cum eadem fua mente, fi à primis
annis inter Gallos aut Germanos vivat,diverfus evadatab
eo qui foret, fi femper inter Sinas aut Americanos educa
retur; Et quantum etiam in multis rebus non magni mo
menti, ut circa veftium quibus induimur formam , il
lud idem quod nobis maximè placuit ante decem annos,
& fortè poft decem annos rurfus placebit, nunc ridicu
lum atque ineptum videatur ; adeò ut exemplo potiùs
& confuetudine quàm ulla certa cognitione ducamur.
Ac denique advertebam circa ea quorum veritas non
valde facilè inveftigatur , nulli rei effè minùs creden
dum quàm multitudini fuffragiorum ; longè enim ve
rifimilius eft unum aliquem illa invenire potuiffe, quàm
multos. Et quia neminem inter caeteros cligere poteram,
cujus opiniones dignæ viderentur, quas potiffimùm am
- - pleéte
|
- D E M E T H o D o. I5
ple&erer, aliifque omnibus anteferrem, fui quodammo
do coaétus, proprio tantùm confilio uti ad vitam meam
inftituendami. -

Sed ad exemplum eorum qui no&u & in tenebris iter

faciunt, tam lento & fufpenfo gradu incedere decrevi, ac
tam diligenter ad omnia circumfpicere, ut fi non multùm
promoverem,faltem me à lapfu tutum fervarem.Necfta
| tim conari volui me iis opinionibus, quas olim nulla fua
dente ratione admiferam,liberare; fed ut veterem domum
inhabitantes, non eam antè diruunt, quàm novæ in ejus
locum exftruendæ exemplar fuerint præmeditati ; Sic
priùs quâ ratione certi aliquid poffem invenire cogitavi,
& fatis multum temporis impendi in quærenda vera Me
thodo quæ me duceret ad cognitionem eorum omnium
quorum ingenium meum effet capax. ^
Studueram antea in fcholis inter Philofophiæ partes,
Logicæ, & inter Mathematicas difciplinas, Analyfi Geo
metricæ atque Algebrae ; tribus artibus five fcientiis quæ
nonnihil ad meum inftitutum facere poffè videbantur. Sed
illas diligentiùs examinando, animadverti quantum ad
Logicam, fyllogifmorum formas aliaque ferè omnia e
jus præcepta, non tam prodeffe ad ea quæ ignoramus in
veftiganda,quàmadea quæ jam fcimus aliisexponenda;vel
etiam, ut ars Lullii, ad copiofè & finejudicio de iis quæ
nefcimus garriendum: Et quamvis multa quidem habeat
veriffima & optima, tam multis tamen aliis, vel fupcrva
'cüis vel etiam interdum, noxiis adjunéta effe, ut illa di
gnofcere & feparare non minùs fæpe difficilefit, quàm
Dianam aliquam aut Minervam ex rudi marmore excita- .
re. Quantùmautem ad veterum Analyfin atque ad Alge
bram
 16 D1ssErT AT Io
bram recentiorum,illas tantùmad fpeculationes quafdam
quæ nullius ufus effe videbantur fe extendere ; Ac præte
rea Analyfin circa figurarum confiderationem tam affi
duè verfari, ut dum ingeniumacuit & exercet, imaginan
di facultatem defatiget & lædat: Algebram verò, ut folet
doceri, ccrtis regulis & numerandi formulis ita effe con
tentam, ut videatur potiùs ars quædam confufa, cujus u
fu ingenium quodammodo turbatur & obfcuratur,
quàm fcientia quâ excolatur & perfpicacius reddatur.
Quapropter exiftinavi quærendam mihi effe quandam
aliam Methodum, in quâ quicquid boni eft in iftis tribus
ita reperiretur , ut omnibus interim earum incommodis
careret. Atque ut legum multitudo fæpe vitiis excufandis
accommodatioreft, quàm iifdem prohibendis; adeò ut il
lorum populorum ftatus fit optimè conftitutus , qui tan
tùm paucas habent, fed quæ accuratiffimè obfervantur,
Sic pro immenfaifta multitudine præceptorum, quibus
Logica referta eft, fequentia quatuor mihi fuffeétura effe
arbitratus fum,modò firmiter & conftanter ftatuerem,ne
femcl quidem ab illis toto vitæ meæ tempore defle&ere.
Primum erat, ut nihil unquam veluti verum admitte
rem nifi quod-certò & evidenter verum effè cognofce
rem ; hoc eft, ut omnem præcipitantiam atque anticipa
tionem injudicando diligentiffimè vitarem; nihilque am
plius conclufione comple&terer, quàm quod tam clarè &
diftinétè rationi meæ pateret, ut nullo modo in dubium
poflèm revocare.
Alterum, ut difficultates quas effèm examinaturus, in
tot partes dividerem, quot expediret adillas commodiùs
refolvendas.
Tertium,
 D E M E T H o D o. 17

: Tertium, ut cogitationes omnes quas veritati quæren

dæ impenderem certo femper ordine promoverem: inci
piendo fcilicet à rebus fimpliciffimis & cognitu facillimis,
ut paulatim & quafi per gradus ad difficiliorum & magis
compofitarum cognitionemafcenderem; inaliquemetiam
ordincm illas mente difponendo, quæ fe mutuò ex natura
fua non præcedunt. - -

Ac poftremum, ut tum in quærendis mediis, tum in

difficultatum partibus percurrendis, tam perfeélè fingula
enumerarem & ad omnia circumfpicerem, ut nihil à me
omitti effem certus.
Longæ illæ valde fimplicium & fäcilium rationum ca- •
tenæ, quarum ope Geometræ ad rerum difficillimarum
demonftrationes ducuntur, anfam mihi dederant exifti
mandi, ea omnia quæ in hominis cognitionem cadunt co
dem pa&o fe mutuò fequi ; & dummodo nihil in illis fal
fum pro vero admittamus, femperque ordinem quo una
ex aliis deduci poffunt obfervemus, nulla effè tam remo
ta ad quæ tandem non perveniamus , nec tam occulta
quænon detegamus. Nec mihi difficile fuit agnofcere à
quarum inveftigatione deberem incipere. Iam enim fcie
bam res fimpliciffimas & cognitu facillimas, primas om
nium effe examinandas ; & cùm vidercm ex omnibus qui •
haétenus in fcientiis veritatem quæfiverunt, folos Mathe
maticos demonftrationes aliquas,hoc eftcertas & eviden
tcs rationes invenire potuiffe , fatis intelligebam illos cir
ca rem omnium facillimam fuiffè verfatos ; mihique idcir
coillam eandem primam effe examinandam, etiamfi non
aliam inde utilitatem expeétarem, quàm quòd paulatim
affuefacerem ingenium meum veritati agnofcendæ, fal
- C c fifque

.
I8 D IS s E R T A T I o
fifquerationibus non affèntiri. Neque verò idcircoftatim
omnes iftas particulares fcientias, quæ vulgò Mathema
ticæ appellantur,addifcere conatus fum; fed quia adverte
bam illas etiamfi circa diverfa objeéta verfarentur, in hoc
tamen omnes convenire, quòd nihil aliud quàm relatio
nes five proportiones quafdam quæ iniis reperiuntur exa
minent ; has proportiones folas mihi effè confiderandas
putavi, & quidem maximè generaliter fumptas, iniifque
tantùm objeétis fpeélatas,quorum ope facilior earum co
gnitio redderetur; & quibus eas non ita alligarem, quin
facile etiam ad alia omnia quibus convenirent poffem
transferre. Ac deinde quia animadverti ad ea quæ circa i
ftas proportiones quæruntur agnofcenda, interdum fin
gulas feparatim effèconfiderandas, &interdum multasfi
mul comprehendendas & memoriâ retinendas,exiftimavi
optimum fore fitantùm illas in lineis reétis fupponerem,
quoties fingillatim effent confiderandæ; quia nempe nihil
fimplicius, nec quod diftinétius tum phantafiae tum fenfi .
bus ipfis pofTet exhiberi occurrebat; atque fi eafdemcha
ra&teribus five notis quibufdam quam breviffimis fieri pof
fet defignarem, quoties tantùm effent retinendæ, pluref
que fimul compleétendæ, Hoc enim paéto, quicquid ha
bent boni Analyfis Geometrica & Algebra, mihi videbar
affumere , & unius defeétum alterius ope emendando,
quicquid habent incommodi vitare.
Ac revera dicere aufim, pauca illa præcepta quæ felege
ram accuratè obfervando, tantam me facilitatem acqui
fiviffè ad difficultates omnes circa quas illæ duæ fcientiæ
verfantur extricandas, ut intra duos auttres menfes quos
illi ftudioimpendi, non modò multas quæftiones invene
rIIm
 D E M E T H o D o. 15
rim quas antea difficillimasjudicaram, fed etiam tandcm
eò pervenerim, ut circa illas ipfas quas ignorabam puta
rem me poffè determinare quibus viis & quoufque ab hu
mano ingenio folvi poffent. Quippe cùm à fimpliciffimis
& maximè generalibus incepifTem, ordincmque deinceps
obfervarem, fingulæ veritates quas inveniebam regulæ e
rant, quibus poftea utebar ad alias difficiliores invefti
gandas. Et ne me fortè quis putet incredibilia hic jaétare,
notandum eft cujufque rei unicam effè veritatem , quam
quifquis clarè percipit de illa tantumdem fcit quantumul
lus alius fcire poteft. Ita poftquam puer,qui primas tantùm
Arithmeticæ regulas in ludo didicit illas in numeris ali
quot fimul colligendis reótè obfervavit, poteft abfque te
meritate affirmare, fe circa rem per additionem iftam
quæfitam,id omne inveniffè quod ab humano ingenio po
terat inveniri. Methodus autem illa quæ verum ordinem
fequi & enumerationes accuratas facere docet, Arithmeti
cae certitudine non cedit.
Atque hæc mihi Methodus in eo præcipuè placebat,
quòd per illam viderer effè certus in omnibus me uti ra
tione, fi non perfeétè, faltcm quàm optimè ipfe poffem ;
fentiremque ejus ufu paulatim ingenii mei tenebras diffi
pari, & illud veritati diftinétiùs & clariùs percipiendæ af
fuefieri. Cumque illam nulli fpeciali materiæ alligaffèm,
fperabam me non minus feliciter eâ effè ufurum in alia
rum fcientiarum difficultatibus refolvendis,quàm in Geo
metricis vel Algebraicis. Quanquam non idcirco ftatim
omnes quæ occurrebant examinandas fufcepi: nam inhoc
ipfo , ab ordine quem illa præfcribit dcfciviffem : fed quia
videbam illarum cognitionem à principiis quibufdam,quæ
C c 2 CX
 2O D 1 ss E R T A T I o
ex Philofophia peti deberent dependere, in Philofophia
autem nulla haétenus fatis certa principia fuiffè inventa;
non dubitavi quin de iis quærendis mihi ante omnia effèt
cogitandum. Ac præterea quia videbam illorum difqui
fitionem quammaximi effe momenti, nullamque aliam
effe in qua præcipitantia & anticipatio opinionum diligen
tiùs effènt cavendae; non exiftimavi me priùs illam aggre
di debere, quàm ad maturiorem ætatem perveniffem ;
tuncenim vigintitresannostantùm natus eram;Nec prius
quàm multùm temporis in præparando ad id ingenio im
pendiffem; tum erroneas opiniones quas ante admiferat
evellendo, tumvaria experimenta ratiocinationibus meis
materiam præbitura colligendo, tum etiam magis & ma
gis eam Methodum quam mihi prefcripferamexcolendo,
utin ea confirmatior evaderem.
gia- Ac denique ut illi qui novam domum, in locum ejus
AÅT quam inhabitant volunt extruere, non modò veterem
£! priùs cvertunt, lapides, ligna, cæmentum, aliaque ædifi.
hac Me- canti utilia fibi comparant, Architeétum confulunt, veli
thodo de- - - av

ÃŽ pfimet fe in Architeéîurâ exercent & exemplar domus fà

ciendæ accuratè defcribunt; fed etiam aliam aliquam fibi
parant, quam interim dum illa ædificabitur poffint nonin
commodè habitare: fic nc dubius & anxius hærerem circa
ca, quæ mihi erant agenda, quamdiu ratiofuaderet incer
tum efIè circa ea de quibus debebam judicare; atque ut ab
illo tcmpore vivere inciperem quàm feliciffîmè fieri pof
fet, Ethicam quamdam ad tempus mihi effinxi, quæ tri
bus tantùm aut quatuor regulis continebatur ; quas hic
non pigebit adfcribere.
Prima erat,ut legibus atque inftitutis patriæ obtempc
1'arCIIl,
 D E M E T H o D o. - 2. I

rarem, firmiterq; illam religionem retinerem quam opti

mam judicabam, & in qua Dei beneficio fueram ab ineun
te aetate inftitutus ; atque me in cæteris omnibus guber
narem juxta opiniones quammaximè moderatas, atque
ab omni extremitate remotas,quæ communi ufu receptæ
effent apud prudentiffimos eorum cum quibus mihi efTet
vivendum. Cùm enim jam inde inciperem iis omnibus
quibus antè addiétus fueram diffidere , utpote quas de in
tegro examinare deliberabam ; certus eram nihil melius
facere me poffè, quàm fi interea temporis prudentiorum
aétiones imitarer.Et quamvisfortè nonnulli fint apudPer
fas aut Sinas non minus prudentes quàm apud nos, uti
lius tamen judicabam illos fequi cum quibus mihi erat vi- '
vendum: Atque ut reétè intelligerem, quidnam illi reve
ra optimum effè fentirent ; ad ea potiùs quæ agebant,
quàm ad ea quę loquebantur attendebam:non modò quia
hominum mores cò ufque corrupti funt, ut perpau
ci quid fentiant dicere velint , fed etiam quia permulti fæ
pe ipfimet ignorant : eft enim alia aétio mentis per quam
aliquid bonum vel malum effejudicamus,&alia per quam
nos ita judicaffè agnofcimus ; atque una faepiffime abfque
altera reperitur. Ex pluribus autem fententiis æqualiter
ufu receptis moderatiffimas femper eligebam, tum quia
ad executionem facillimae, atque utplurimum optimæ
funt ; omne quippe nimium vitiofum effè folet; tum
etiam, ut fi fortè aberrarem, minùs faltem à reétâ viâ de
fle&erem mediam tenendo, quàm fi unam ex extremis
elegifTem cùm altera fuiffet fequenda. Et quidem inter ex
tremas vias, five(ut ita loquar) inter nimietates, repo
ncbam promiffiones omnes quibus nobifmetipfis liberta
C c 3 tem
 2.2, D Iss E R T AT I o
tem mutandae poftea voluntatis adimimus. Non quòdim
probarem leges quæ humanæ fragilitati atque inconftan
tiæ fubvenientes, quoties bonum aliquod propofitum ha
bemus, permittunt ut nos ad femper in eodem perfeve
randum voto aftringamus; vel etiam quæ ob fidem com.
merciorum quæcunque aliis promifimus, modò ne bonis
moribus adverfentur cogunt nos præftare. Sed quia vide
bam nihil effe in mundo quod femper in codem ftatu pcr
maneret, quantumque ad me vitam fic inftituebam ut ju
dicia mea in dies meliora, nunquam autem deteriora fore
fperarem; graviter me in bonam mentem peccare putaf.
fem, fi ex eo quòd tunc res quafdam ut bonas ampleéte
bar,obligafIèm me ad eafdem etiam pofteaampleétendas,
cùm forfan bonæ effè defiiflènt , vel ipfe non ampliùs bo.
nasjudicarem.
Altera rcgula erat, ut quàm maximè conftans & te
nax propofiti femper effèm ; nec minus indubitanter at
que incunétanter in iis peragendis perfeverarem, quæ ob
rationes valde dubias, vel fortè nullas fufceperam, quàm
in iis de quibus planè eram certus. Ut in hoc viatorum
confilium imitarer,qui fi fortè in mediâ aliquâ fylvâ aber
rarint, nec ullum iter ab aliis tritum, nec etiam verfus
quam partem cundum fit agnofcant, non ideò vagi&in
certi modò verfus unam , modò verfus alteram tendere
debent, & multò minùs uno inlococonfiftere, fedfemper
reétâ quantùm poffunt verfus unam & eandem partem
progredi ; nec ab ea poftea propter leves rationes defle
&tere, quamvis fortè initio planè nullas habuerint, propter
quas illam potiùs quàm aliam quamlibet eligerent. hoc
enim paéto, quamvis fortè ad ipfum locum ad quem ire
deftina
|
D E M E T H o D o. 23
deftinaverant non accedent, ad aliquem tamen tandem
devenient, in quo commodiùs quàm in mediâ fylva po
l. terunt fubfiftere. Eodem modo quia multa in vita agenda
funt quæ differre planè non licet, certiffimum eft quoties
circa illa quid revera fit optimum agnofcere non poffù
mus, illud debere nos fequi quod optimum videtur; vel
certè fi quædam talia fint, ut nulla nos vel minima ratio
ad unum potiùs quàm contrarium faciendum impellat,
alterutrum tamen debemus eligere, & poftquam unam
femel fententiam fic fumus amplexi, non ampliùs illam ut
dubiam, in quantum ad praxim refertur, fed ut planè
veram & certam, debemus fpeétare; quia nempe ratio
propter quam illam elegimus vera & certa eft. Atquehoc
fufficiens fuit ad me liberandum omnibus iftis anxietati
bus & confcientiæ morfibus, quibus infirmiores animæ
torqueri folent; quia multa faepe uno tempore ut bona
ampleétuntur, quæ poftmodum vacillantejudicio mala ef
fe fibi perfuadent. -

Tertia regula erat, ut femper me ipfum potiùs quàm

Fortunam vinccreftudercm, & cupiditates proprias quàm
ordinem mundi mutare : Atque in univerfum ut mihi fir
miter perfuaderem nihil extra proprias cogitationes abfo
lutè effein noftra poteftate ; adeò ut quidquid non evenit,
poftquam omne quod in nobis erat egimus ut eveniret,
inter ca quæ fieri planè non poffunt,& Philofophico voca
bulo impoffibilia appellantur, fit à nobis numerandum.
Quod folum fufficere mihi videbatur, ad impediendum
nequid in pofterum optarem quod non adipifcerer, atque
ad me hoc pa&o fatis fœlicem reddendum. Nam cùm ea
. fit voluntatis noftræ natura, ut erga nullam rem unquam
- - feratur,
2.4 D1SSERT AtIo
feratur, nifi quam illi nofter intelleétus ut aliquo modo
poßibilem repraefentat ; fi bona omnia quæ extra nos po
fita funt tanquam æqualiter nobis impoffibilia confidere
mus, nonmagis dolebimus quòdea fortè nobis defint, quæ
natalibus noftris dcberi videntur,quàm quòd Sinarum vel
Mexicanorum reges non fimus. Et rerum neceffitati vo
luntatem noftram accuratiffimè accommodantes, ut jam
non triftamur quòd noftra corpora non fint tam parum
corruptioni obnoxiaquàm eft adamas,vel quòd alis ad vo
landum inftar aviumnonfimus inftruéti;ita nequefànitatis
dcfiderio torquebimur,fi ægrotemus, nec libertatis, ficar
cere detineamur. Sed fateor longiffima exercitatione, &
meditatione fæpiffime iterata opus effe, ut animum no
ftrum ad res omnes ita fpeétandas affuefacere poffimus.
Atque in hoc uno, mihi perfuadeo pofitam fuiffè omncm
artem illorum Philofophorum, qui olim fortunæ imperio
fe eximebant, & inter ipfos corporis cruciatus ac pau
pertatis incommoda de fœlicitate cum fuis Diis conten
dcbant. Nam cùm affiduè terminos poteftatis fibi à Natu
râ conceffae contemplarentur , tam planè fibi perfuade
bant nullam rem extra fe pofitam, five nihil præter fuas
cogitationes ad fe pertinere, ut nihil etiam amplius opta
rent, & tam abfolutum in eas imperium iftius meditatio
nis ufuacquirebant,hoc eft cupiditatibus aliifq; animi mo
tibus regendis ita fe affuefaciebant , ut non fine aliqua ra
tione fe folos divites, folos potentes, folos liberos, & fo
los fœlices effe jaétarent ; quia nempe nemo hac Philofo
phiâ deftitutus, tam faventem femper Naturam atque
Fortunam habere poteft , ut votorum omnium quemad
modum illi compos fiat.
Ut
 DE M E T H o D o. 25
Ut autem hanc Ethicam meam concluderem, diverfas
occupationes quibus in hac vitâ homines vacant, aliquan
diu expendi , atque ex iis optimam eligere conatus fum:
Sed non opus eft ut quid de aliis mihi vifum fit hic refe
ram, dicam tantùm nihil me inveniffe, quod pro mcipfo
melius videretur, quàm fi in eodem inftituto in quo tunc
eram perfeverarem; hoc eft, quàm fi totum vitae tempus
inratione mea excolenda, atque in vcritatcjuxta Metho
dum quam mihi praefcripferaminveftiganda confumerem.
Tales quippe fruétus hujus Methodijam deguftaram, ut
necfuaviores ullos nec magis innocuos in hac vitâ decer
pipoffè arbitrarer;Cùmque illius ope quotidiè aliquid de
tegerem, quod & vulgo ignotum & alicujus momenti ef
fe exiftimabam,tantâ deleétatione animus mcus impleba
tur, ut nullis aliis rebus affici pofTet. Ac præterea tres re
gulæ mox expofitæ fatis re&tae mihi vifae non fuiffènt, nif;
inveritate per hanc Methodum inveftigandâ perfeverare
decreviffem.Namcùm Deus unicuique noftrum, aliquod
rationis lumcn largitus fit ad verum à falfo diftinguen
dum,non putaffem me vel per unam diem totum alienis
opinionibus regendum tradere debere, nifi ftatuiflèm eaf
dem proprio ingenio examinare, ftatim atque me ad hoc
rcétè faciendum fatis paraflèm. Nec quamdiu illas feque
barabfque errandi metu fuiffèm,nifi fpcrafIèm me nullam
interim occafionem,meliores fi quæ cffènt inveniendi pre
termiffurum. Nec denique cupiditatibus imperare , ac re
bus quæ in poteftate mea funt contentus eflè potuiffem,
nifi viam illam fuiffem fequutus, per quam confidcbam
me ad omnem rerum cognitioncm perventurum cujus
effèm capax, fimulque ad omnium verorum bonorum.
Dd poffè£
2.6 D I ss E R T A T I o
poffèffionem ad quam mihi liceret afpirare. Quippe cùm
voluntas noftra non determinetur ad aliquid vel perfe
quendum vel fugiendum,nifi quatenus ei ab intelleétu ex
hibetur tanquam bonum vel malum, fufficiet fi femper
reétè judicemus, ut reétè faciamus, atque fi quàm optimè
poffumus judicemus, ut etiam quàm optimè poffumus
faciamus; hoc eft, ut nobis virtutes omnes fimulque alia
omnia bona quæ ad nos pofTunt pervenire, comparemus;
quifquis autem fe illa fibi comparafIè confidit, non poteft
non effe fuis contentus ac beatus.
Poftquam verò me his regulis inftruxiffèm, illafque fi
mulcum rebus fidei, quæ femper apud me potiffimæ fue
runt,refervaffèm,quantùm adreliqua quibus olimfueram
imbutus, non dubitavi quin mihi liceret omnia ex animo
meo delere; quod quia mihi videbar commodiùs præftare
poffè inter homines converfando, quàm in illâ folitudine
in qua eram diutius commorando, vix dum hyems erat
exaéta cùm me rurfus ad peregrinandum accinxi: nec per
infequentes novem annos aliud egi, quàm ut hac illac or
bem terrarum perambulando, fpe&atorem potiùs quàm
aétorem comoediarum,quæ in eo quotidie exhibentur,me
præberem. Cùmque præcipuè circa res fingulas obferva
rem quidnam poffet in dubium revocari, & quidnam no
bis occafionem malè judicandi præberet, omnes paulatim
opinioncs erroneas quibus mens mea obfeffà erat avelle
bam. Nec tamen in eo Scepticos imitabar, qui dubitant
tantùm ut dubitent, & præter incertitudinem ipfam nihil
quærunt.Nam contrà totus ineo eram ut aliquidcerti rc
perirem:Et quemadmodum fieri folet,cùm in arenofo fo
loædificatur, tam altè fodere cupiebam ut tandcm ad fa
xum vel
 D E M E T H o D o. 27

xum vel ad argillam pervenirem : Atque hoc fatis fœlici

tcr mihi fuccedere videbatur. Nam cùm ad falfitatem vel
incertitudinem propofitionum quas examinabam dete
gendam, non vagis tantùm & debilibus conjeéturis, fed
firmis & evidentibus argumentis uti conarer, nulla tam
dubia occurrebat quin ex eâ femper aliquid çerti collige
rem;ncmpe vel hocipfum,nihil in ea effe certi. Et ficut ve
terem domum diruentes multam ex ca materiam fervant,
novæ extruendæ idoneam ; ita malè fundatas opiniones
meas dejiciendo, varias res obfervabam, & multa experi
menta colligebam,quae poftea certioribus ftabiliendis ufui
mihi fuêre.Ac præterea pergebam femper inca quam mi
hi præfcripfcram Methodo exercenda ; nec tantummodo
generaliter omnes meas cogitationesjuxta ejus præcepta
regere ftudebam, fed etiam nonnullas interdum horas
mihi affumebam, quibus illâ expreffiùs in quæftionibus
Mathematicis refolvendis utebar ; velctiam in quæftioni
bus ad alias quidemfcientias pertinentibus,fedquas abea
rum non fatis firmis fündamentis ficabducebam, ut pro
pemodum Mathematicae dici poffent:quod fatisapparebit
mc feciffe in multis quæ in hoc volumine continentur. Ita
non aliter in fpeciem me gerendo, quàm illi qui vitæ fua
viter & innoxiè traducendae ftudentes, omnique alio mu
nere foluti , voluptates à vitiis fecernunt, & nullâ ho
neftâ deleétatione fibi interdicunt , ut otium fine tædio
ferre poffint ; propofitum interim . meum femper ur
gebam, magifque ut exiftimo inveritatis cognitione pro
movebam , quàm fi in libris evolvendis, vel littera
torum fermonibus audiendis omne tempus confumpfif
fem.
D d 2. Verum
2.8 DIssERT AT Io
Verumtamen ifti novem anni effluxerunt, antequam
de uliâ ex iis quæftionibus quæ apud eruditos in contro
vcrfiam adduci folent, determinatè judicare, atque ali
qua in Philo$ophiâ principia vulgaribus certiora quærere
aufus fuiflèm.Tantam enim in hoc difficultatem effe, do
cebant exempla permultorum fummi ingenii virorum,qui
finc fucceffu hactenus idem fufcepiffe videbantur: ut for
taflè diutius adhuc fuiffem cunótatus,nifi audiviffem à qui
bufdam jam vulgò credi, me hoc ipfum quod nondum ag
greffusfueram,pcrfecifle.Nefcio quidnam illis dcdiflet oc
cafionem iftud fibi perfuadendi ; nec certè ullam ex meis
fermonibus caperc potuerant, nifi fortè quia videbant me
liberiusignorantiam meam profiteri,quàm foleant alii ex
iis qui docti haberi volunt; vel etiam quia interdum ratio
nes exponebam, propter quas de multis dubitabam, quæ
ab aliis ut certa admittuntur; non autem quod meun
quam audiviflènt de ullâ circa res Philofophicas fcientiâ
gloriantem : Scd cùm talis animus in me efIèt, ut pro alio
quàm reveraeram haberi nollem,putavi mihi viribus om
nibus effe contendendum, ut eâ laude dignus evaderem
quæ jam mihi à multis tribuebatur. Qua re impulfus ante.
oéto annos,ut omnibus me avocationibus quæ inter notos
& familiares degentibus occurrunt liberarem, feceffi in
hafce regioncs in quibus diuturni belli neceffitas invexit
militarem difciplinam tam bonam,ut magni in eaexercitus
non ob aliam caufam ali videantur, quàm ut omnibus pa
cis commodis fecurius incolæ frui poffint;Et ubi in magnâ
negotiorum hominum turba,magis ad res proprias atten
dentium quàm in alienis curioforum, nec earum re
rum ufu carui quæ in florentißimis & populofiffimis ur
bibus
 D E M E T H O D O. 2.9
bibus tantùmhabentur, ncc interim minùs folus vixi &
quietus, quàm fi fuiffèm in locis maximè defertis & in
cultis. -

Non libenter hic refero primas cogitationes, quibus Rationes

- - - -
Iv.
animum applicui poftquam huc veni ; tam Metaphyficae
enim funt & à communi ufu remotæ, ut verear nemultis ;;;*
non fint placituræ {ed ut poffit intelligi an fàtis firma fintj'
Philofophiæ meæ fundamenta, videor aliquo modo coa- ns proba
άus de illis loqui. Dudum obfervaveram pcrmultas effè %%£„.
opiniones,quas,etfi valde dubiæ fint &incertæ, non minus fundamen
- - - v -
phyfice
conftanter & intrepidè fequi debemus, quatenusad ufum%
vitæ referuntur,quàm fi certæ effent & exploratæ;ut jam
antè diétum eft. Scd quia tunc veritati quærendæ non au
tem rebus agendis totum me tradere volebam, putavi
mihi planè contrarium effe faciendum, & illa omnia in
quibus vel minimam dubitandi rationem poffèm reperi
re,tanquam apertè falfa effè rejicienda; ut experirer an il
lis ita rcjeétis , nihil præterea fupereffet de quo dubitare
planè,non poffem.Sic quia nonnunquam fenfus noftri nos
fallunt,quidquid unquam ab illis hauferam inter falfa nu
meravi; Et quia videram aliquando nonnullos etiam circa
res Geometriæ facillimas errare, ac paralogifmos admit
tere, fciebamque idem mihi poffe accidere quod cuiquam
aliipoteft, illas etiam rationes omnes, quas antea prode
monftrationibus habueram,tanquam falfas rejeci; Et deni
que quia notabam, nullam rem unquam nobis veram vi
deri dum vigilamus, quin eadem etiam dormientibus pof
fit occurrere,cùm tamen tunc femper aut ferè femper fit
falfa; fuppofui nulla eorum quæ unquam vigilans cogita
vi, veriora effè quàm fint ludibria fomniorum. Sedftatim
Dd 3 poftea
 3o D1SS ERT AT Io
poftea animadverti, me quia cætera omnia ut falfa fic reji
ciebam, dubitare planè non poffe quin ego ipfe interim
effem: Et quia videbam veritatcm hujus pronuntiati; Ego
cogito, ergo fum five exiflo, adeò certam effe atque evi
dentem,ut nulla tam enorinis dubitandi caufa à Scepticis
fingi poffit,à qua illa non cximatur,credidi me tutò illam
poffe,ut primum ejus,quam quærebam, Philofophiæ fun
damentum admittere. -

Deinde attentè examinans quis effem, & videns finge

re quidem me poffe corpus meum nihil effe,itemque nul
lum planè effe mundum, nec etiam locum in quo effem;
fed non ideò ulla ratione fingere poffe me non effe; quin
imò ex hoc ipfo quod reliqua falfa effe fingerem, five
quidlibct aliud cogitarem,manifeftè fequi me effe:Et con
trà, fi vel per momentum temporis cogitare definerem,
quamvis interim & meum corpus,& mundus, & cætera
omnia quæ unquam imaginatus fum revera exifterent,
nullam ideò effe rationem cur credam me durante illo
tempore debere exifterc;Inde intellexime effe rem quan
dam five fubftantiam, cujus tota natura five effentia in eo
tantùm confiftit ut cogitem,quæque ut exfiftar, nec loco
ullo indigct,nec ab ulla re materiali five corporeâ depen
det.Adeò ut Ego,hoc eft mens per quam folam fum is qui
fum,fit res à corpore planè diftinéta,atque etiam cognitu
facilior quàm corpus,& quæ planè eadem, quæ nunc eft,
effe pofIèt,quamvis illud non exfifteret.
Poft hæc inquifivi,quidnam in genere requiratur ut ali
qua enuntiatio tanquam vera & certa cognofcatur : cùm
enim jam unam inveniffèm, quam talem effe cogno
fcebam, putavi me pofTe ctiam inde percipere in qua
re ifta
 D E M E T H o D o. 31
re ifta certitudo confiftat. Et quia notabam nihil planè
contineri in his verbis, Ego cogito, ergo fum, quod me
certum redderet eorum veritatis, nifi quod manifeftiffi
mè viderem fieri non poffe ut quis cogitet nifiexfiftat,
credidi me pro regulâ generali fumere poffe, omne id
quod valde dilucidè & diftinétè concipiebam verum effe;
Et tantummodo difficultatcm effe nonnullam, ad reétè
advertendum quidnam fit quod diftinétè percipimus.
Quâ re pofitá,obfervavi me de multis dubitare,ac pro
inde naturam meam non cffè omnino perfeétam; eviden
tiffimè enim intelligebam dubitationem non effe argu
mentum tantæ perfeétionis quàm cognitionem. Et cùm
ulterius inquirerem à quonam haberem ut de naturâ
' perfeétiore quàm mea fit cogitarem, clariffimè etiam in
tellexi me hoc habere non pofTe, nifi ab eo cujusNatura
effet revera perfeétior. Quantùm attinet ad cogitationes,
quæ de variis aliis rcbus extra me pofitis, occurrebant,ut
de coelo, de terra, de lumine, de calore, aliifque rebus in
numeris, non eadem ratione quærendum effe putabam,à
quonam illas habercm ; cùm enim nihil in illis reperircm
• quod fupra me pofitum effè videretur, facilè poteram
credere illas fi quidem veræ effent, ab ipfamet Naturâ
meâ quatenus aliquid perfeétionis in fe habet, dependere;
fi verò falfae , ex nihilo procedere; hoc eft, non aliam ob
caufam in me effe quàm quia deerat aliquid Naturæ
meæ, nec erat planè perfcéta. Sed non idem judicare
Poteram de cogitatione, five Idea Naturæ quæ perfc&ior
erat
nihiloquàm mea. .Nam
accepiffèm fierinon
Et quia planè nonpotcft
magis poterat ut illam
id quod Nota£;t
per-à ;: hoe in
fectius eft, à minùs perfecto procedere, quàm cx nihilo uiuiiiu,
- aliquid
 , 33. D iSsE RT AT Io

„.,„.., i,i,. aliquid fieri, non poteram etiam à me ipfo illam habere;
- £rgº Ac proinde fupererat ut in me pofita effet à re, cujus na
omni're co- tura e(Ièt perfeétior, imò etiam quæ omnes infe contine
%Ί, rct perfeétiones, quarum Ideam aliquam in me haberem;
tantùm effe hoc eft, ut verbo abfolvam, quæ Deus effèt. Addebam e
£. tiam, quandoquidem agnofcebam aliquas perfeétiones
j** quarum expers cram, necefíárium effe ut exifteret prae
ter me aliquod aliud ens, (liceat hic fi placet uti vocibus
in fcholâ tritis) ens inquam me perfeótius, à quo pende
rem, & à quo quidquid in me erat accepiffem. Nam fi fo
lus& ab omnialio independens fuiffèm adeò ut totum id,
quantulumcunque fit, pcrfeétionis cujus particeps eram
à me ipfo habuiffèm, reliqua etiam omnia quæ mihi deeffè
fentiebam,per me acquirere potuifIem,atque ita ipfemet
effè infinitus, æternus, immutabilis, omnifcius, omnipo
tens,ac denique omnes perfeétiones poffidere quasin Deo
effè intelligebam. -

Etenim ut Naturam Dei, (ejus nempe quem rationes

modò allatæ probant exiftere) quantum à me naturaliter
agnofci poteft,agnofcerem,non aliud agendum mihi erat
quàm ut confideraremcirca res omnes,quarum Ideas ali
quas apud me inveniebam,effètne perfeétio, illas poffide
re, certufque eram nullas ex iis quæ imperfeétionem ali
quam dcnotabant inillo effe, ac nullas ex reliquis illi deef
fe,fic videbam nec dubitationem , ncc inconftantiam, nec
triftitiam, nec fimilia in Deum cadere : nam egomet ipfe
illis libentcr caruiffem. Præterea multarum rerum fenfi
bilium & corporearum Ideas habebam,quamvis enim me
fingerem fomniare, & quidquid vel videbam vel imagina
bar falfum effè , negare tamen non poteram Ideas illas in
men{C
-
 D E M E T H o D o. 33
mente mea revera exfiftere. Sed quiajam in me ipfo per.
fpicuè cognoveram naturam intelligentem à corporeâ ef
fe diftinétam, in omni autem compofitione unam partem
ab alterâ, totumque à partibus pendere advertebam, at
que illud quod ab aliquo pendet perfeétum non effe; id
circo judicabam in Deo perfeétioncm effe non poffè,
quòd ex iftis duabus naturis effet compofitus,ac proinde
ex illis compofitum non effe. Sed fi quæ res corporeæ in
mundo effent , vel fi aliquæ res intelligentes, aut cujufli
bet alterius naturæ, quæ non effent omnino perfcélæ, illa
rum exfiftentiam à Dei potentiâ, neceffàriò ita pende
re,ut ne per minimum quidem temporis momentum abf
que eo effe poffent.
Cùm deinde ad alias veritates quærendas me accinge
rem , confideraremque in primis illam rem circa quam
Geometria verfatur, quam nempe concipiebam tit cor
pus continuum , five ut fpatium indefinitè longum, la
tum, & profundum, divifibilein partes tum magnitudine,
tum figurâ omnimodè diverfas, & quæ moveri five tranf
poni poffint omnibus modis,(hæc enim omnia Geometræ
in eo quod examinant effe fupponunt)aliquas ex fimplicif
fimis eorum demonftrationibus in memoriam mihi rcvo
cavi. Et primò quidem notavi magnam illam certitudi
nem quæ iis omnium confenfu tribuitur, ex eo tantùm
procedere quòd valde clarè & diftinétè intelligantur, jux
ta regulam paulò ante traditam ; Deinde etiam notavi ni
hil planè in iis effe,quod nos certos reddat illam rem circa
quam verfantur exfiftere : Nam quamvis fatis vidercm, fi
exempli causâ,fupponamus dari aliquodtriangulnm,ejus
tres angulos neceffàriò fore æquales duobus rcétis ; nihil
Ee támCIl
 34 Dissεκτ ΑτΙο
tamcn videbam quod me certum redderet,aliquod trian
gulum in mundo effe.At contrà cùmrevertererad Ideam
entis perfeétiquæ in me erat, ftatim intellexi exfiftentiam
in ea contineri,eadcm ratione quâ in Idea trianguli æqua
litas trium ejus angulorum cum duobus reétis contine
tur; velut in idca circuli, æqualis à centro diftantia om
nium ejus circumferentiæ partium, vel etiam adhuc evi
dentius; Ac proinde ad minimum æquè certum efTe
Deum, qui eft illud ens perfeétum, exfiftere, quàm ulla
Geometrica demonftratio efTe poteft.
Sed tota ratiopropterquammulti fibi perfuadent,tum
Dei exiftentiam, tum animæ humanæ naturam, effe res
cognitu valde difficiles,ex eo eft quòd nunquam animum
à fenfibus abducant, & fuprares corporeas attollant;fint
que tam affueti nihil unquam confiderare quod non ima
ginentur, hoc eft cujus aliquam imaginem tanquam rei
corporeæ in phantafiâ fuâ non fingant, ut illud omne de
quo nulla talis imago fingi poteft,intelligi etiam non pof
fe illis videatur. Atque hoc ex eo fatis patet, quòd vulgò
Philofophi in fcholis pro axiomate pofuerint, nihileffe in
intelleétu quod non priùs fuerit in fenfu : in quo tamen
certiffimum eft Ideas Dei & animae rationalis numquam
• fuifTe:mihique idem fàcere illi videntur qui fuâ imaginan
di facultate ad illas uti volunt, acfiad fonos audiendos
vel odores percipiendos, oculis fuis uti conarentur; nifi
quòd in eo etiam differentia fit, quòd fenfus oculorum in
nobis non minùs certus fit quàm odoratus vel auditus;
cùm è contrà, nec imaginandi facultas,nec fentiemdi, mul
lius unquam rei nos certos reddere poffint, nifi intelle&u
five ratione cooperante. *

Quòd
 D E M E T H o D o. 35
Quòd fi deniquc adhuc aliqui fint quibusrationesjam
diétae nondum fatis perfuaferint Deum effe, ipforumque
animas abfq; corporefpe&atas effe rcs reveraexiftentes,
velim fciant alia omnia pronunciata,de quibus nullo mo
do folent dubitare, ut quod ipfimet habeant corpora,
quòdin mundo fint fidera, terra, & fimilia, multò magis
effe incerta.Quamvis enim iftorum omnium fit certitudo,
ut loquuntur Philofophi, moralis, quae tanta eft, ut nemo
nifi deliret de iis dubitare poffè videatur;. nemo tamen e
tiam nifi fit rationis expers, poteftnegare quoties de cer
titudine Metaphyficâ quæftio eft ; quin fatisfit caufae ad
dubitandum de illis, quòd advertamus fieri poffè ut inter
dormiendum, codem planè modo credamus nos alia ha
here corpora, & alia fidera videre, & aliam terram, &c.
quæ tamen omnia falfa fint: Unde enim fcitur eas cogita- '
tiones quæ occurrunt dormientibus potiùs falfas effe
quàm illas quas habemus vigilantes, cùm faepe non minùs
vividæ atque expreffae videantur. Inquirant præftantiffi
ma quæque ingenia quantum libet, non puto illos ratio
nem aliquam poffe invenire , quæ huic dubitandicaufae
töllendæ fufficiat,nifiexfiftentiam Deifupponant. Etenim
hoc ipfum quod paulò ante pro regulâ affumpfi, nempe
illa omnia quæ clarè & diftinétè concipimus vera effe,non
aliam ob caufam funt certa, quàm quia Deus exfiftit, eft
que Deus ens fummum & perfeétum, adeò ut quidquid
entis in nobis eft,ab eo neceffàriò procedat;Unde fequitur
Ideas noftrasfive notiones,cùmin omnieoinquofuntcla
ræ & diftinétæ,entia quædam fint atque à Deo procedant,
non poffe in eo non efTe veras. Ac proinde quod multas
faepc habeamus,in quibus aliquid falfitatis continetur,non
- E e 2, . aliunde
36 D Iss E m T A T I o
aliunde contingit quàm quia etiam in iifdem aliquid eft
obfçurum & confufum; atque in hoc non ab ente fummo
fed à nihilo proccdunt ; hoc eft, obfcurae funt & confufae,
quia nobis aliquid deeft, five quia non omninò perfeéti
fumus. Manifeftum autem eft non magis fieri pofle , ut
falfitas five imperfeétio à Deo fit, quatenus imperfeétio
cft, quàm ut veritas five perfeétioà nihilo. Sed fi nefcire
mus quicquidentis & veriin nobis eft, totum illud ab en
te fummo&infinito procedere, quantumvis claræ & di
ftinétæ efTent Ideae noftrae,nulla nos ratio certos redderet
illas idcirco effe veras. -

At poftquam Dei & mentis noftræ cognitio nobis hanc

regulam planè probavit, facilè intelligimus ob errores
fomniorum, cogitationes quas vigilantes habemus in du
bium vocari non debere: Nam fi quis etiam dormiendo
ideamaliquam valde diftinétam haberet,utexempli causâ
fi quis Geometra novam aliquam demonftrationem in
veniret, ejus profeétò fomnus non impediret quò minùs
illa vera efTet. Quantum autem ad errorem fomniis no
ftris maximè fàmiliarem, illum nempe qui in eo confiftit,
quòd varia nobis objeéta repræfentent eodem planè mo
do quo ipfà nobis à fenfibus externis inter vigilandum ex
hibentur, non in eo nobis oberit quòd occafionem det
ejufmodi ideis quas à fenfibusvel accipimus vel putamus
accipere, parum credendi ; pofTunt enim illæ etiam dum
vigilamus non rarò nos fallere, ut cùm ii qui morbo re
gio laborant omnia colore flavo infeéta cernunt, aut cùm
nobis aftra vel alia corpora valde remota, multò minora
quàm fint apparent.Omnino enim five vigilemus five dor
miamusfolam evidentiamrationis judicianoftrafequibent.
, •
de
 D E M E T H o D o. - 37
bent. Notandumque eft hic me loqui de evidentia noftrae
rationis, non autem imaginationis, nec fenfuum. Ita ex
empli causâ, quamvis Solem clariffimè videamus, non
ideò debemus judicare illum effe ejus tantùm magnitu
dinis quam oculi nobis exhibent ; & quamvis diftinétè i
maginari poffimus caput Leonis capræ corpori adjun
&um,non inde concludendum eft chimeraminmundoex
iftere. Ratio enim nobis non diétat ea quæ fic vel videmus
vel imaginamur , idcirco revera exiftere. Sed planè no
bis diétat, omnes noftras Ideas five notiones aliquid in fe
veritatis continere; alioqui enim fieri non poffèt ut Deus
qui fummè perfeétus & verax eft, illas in nobis pofuiffet.
Et quia noftræ ratiocinationes fivejudicia nunquam tam
clara & diftinéta funt dum dormimus quàm dum vigila
mus, etiamfi nonnunquam imaginationes noftræ magis
vividæ & expreffae fint, ratio etiam nobisdiétat, cùm om
nes noftræ cogitationes veræ effè non poffint, quia non
fumus omnino perfeéti, veriffimas ex iis illas effè potiùs
quas habemus vigilantes, quàm quæ dormientibusoccur
runt.

Libentiffimè hîc pergerem, & totam catenam verita- v.

tum quas ex his primis deduxi exhiberem ; Sed quoniam É;fí
ad hanc rem opus nunc efIèt, ut de variis quæftionibus a- earum ?;
gerem inter doétos controverfis, cum quibus contentio- £.
nis funem trahere nolo, fàtius fore credo utabiis abfti- tarùm or
neam, & folùm in genere quænam fint dicam, quò fapien- £. 7.
tioresjudicare poffint, utrum expediat rempublicam lite-fua cordi,
rariam de iis fpecialiùs cdoceri. Perftiti femper in propo- ££?
fito nullum aliud principium fupponendi,preter illud quorgm*?
v - - - Medici
modò ufus fum ad exfiftentiamDei& animg demonftran- ;;;*
^ E e 3 dum
 38 D1SsERt At Io .
tium per- dum, nullámque rem pro vera accipiendi, nifi mihi cla-:
£ rior & certior videretur, quàm antea Geometrarum de
„iatio, . monftrationes fuerant vifae. Nihilominus aufim dicere,
£!: * me non folùm reperifIeviam, quâ brevi tempore mihifa
Ämi& tisfacerem, in omnibus præcipuis quaeftionibus quae in
!!!!!” Philofophia traâari folent; fed etiam quafdam leges ob
Zifferentia. fervaffe, ita à Deo in natura conftitutas, & quarum ejuf
modi in animis noftris notiones impreffit,ut poftquam ad
eas fatis attendimus, dubitare nequeamus, quin in omni
bus quæ funt aut fiunt in mundo, accuratè obferventur.
Deinde legum iftarum fericm perpendens, animadvertif
fe mihi videor multas majorifque momenti veritates,
quàm fint ea omnia quæ antea didiceram,aut etiam difce
re poffè fperaveram.
Sed quia præcipuas earum peculiari traétatu explicare
fum conatus, quem ne in lucem edam rationes aliquæ
prohibent, non poffüm quænam illæ fint commodiùs pa
tefacere, quàm fi traétatus illius fummam hic paucis e
narrem. Propofitum mihi fuit in illo comple&i omnia,
quæ de rerum materialium natura fcire putabam ante
quam me adeum fcribendum accingerem. Sed quemad
modum piétores, cùm non poffint omnes corporisfolidi
facies in tabula plana æqualiterfpeétandas exhibere;unam
è præcipuis deligunt,quam folam luci obvertunt, cæteras
verò opacant, & eatenus tantùm viderifinunt, quatenus
praecipuam illam intuendo id fieri poteft: Ita veritus ne
differtatione meâ, omnia quæ animo volvebam compre
hendere poffem,ftatui folùm in ea copiosè exponere qug
de lucis natura concipiebam; deinde ejus occafione ali
quid de Sole & ftellis fixis adjicere, quòd ab iis tota ferè
proma
 D E M E T M o D o. 39
promanet; item de cœlis,quòd eam tranfmittant; de Pla
netis, de Cometis & de Terra,quòd eam refleétant; & in
fpecie de omnibus corporibus quæ in terra occurrunt,
quòd fint aut colorata, aut pellucida, aut luminofa; tan
démque de homine,quòdeorum fit fpe&ator. Quinetiam
ut aliquas his omnibus umbras injicerem, & liberiùs quid
de iis fentirem dicere poffèm, nec tamen receptas inter
doétos opiniones aut fcqui aut refutarc tenerer; totum
hunc Mundumdifputationibusipforum relinquere decre
vi, & tantùm de iis quae in Novo contingerent tra&tare,
fi Deus nunc alicubi in fpatiis imaginariis fufficientem
ad eum componendum materiæ copiam crearet, va
riéque & fine ordine diverfas hujus materiæ partes agi
taret, ita ut ex ea æquè confufum Chaos atque Poëtæ fin
gere valeant componeret;deinde nihil aliud ageret quàm
ordinariumfuum concurfum naturae commodare,ipsám
que fecundùm leges à fe conftitutas agere fineret. Ita
primùm hanc materiam defcripfi, & eo modo eam de
pingere conatus fum,ut nihil, meâ quidem fententiâ, cla
rius aut intelligibilius fitin mundo;exceptis iis quæ modò
de Dco & de Anima diéta funt. Nam etiam exprefsè fup
pofui, nullas in ea ejufmodi formas aut qualitates effè,
quales funt eæ de quibus in Scholis difputatur, nec quid
quam in genere cujus cognitio non adeò mentibus no
ftris fit naturalis, ut nullus ipfam à fe ignorari fingere
poffit. Praeterea quænam cffent naturæ leges oftendi; nul
lóquc alio affumpto principio quo rationes meas ftabili
rem, præter infinitam Dei perfeétionem, illas omnes dc
monftrare ftudui, de quibus dubitatio aliqua oboriri poft
fet;probaréque eas tales effe, ut etiam fi Deus plures
mundos
 4O D 1 ss E R T A T 1 o
mundos creaffèt, nullus tamen effe poffet in quo non ac
curatè obfervarentur. Poftea oftendi quomodo maxima
pars materiæ iftius Chaos, fecundùm has leges, ita fe dif
pofitura & collocatura eflèt, ut noftris Coelis fimilis eva
deret. Quomodo interea aliquæ illius partes Terram
compofituræ effent, quædam Planetas & Cometas, &
quædam aliæ Solem & ftellas fixas. Et hoc loco in tra&a
tionem de Luce digreffus, prolixè expofui quænam ea ef
fe deberet quæ Solem & ftéllas componeret,& quomodo
inde temporis momento immenfa cælorum fpatia trajice
ret, & à Planetis Cometifque ad terram refleéteret. Ibi
dem etiam multa de fubftantia, fitu,motibus, & omnibus
diverfis iftorumcoelorum , aftrorúmque qualitatibus in ;
ferui;adeò ut me fatis multa dicere putarem ad oftenden
dum nihil in hujus Mundi Coelis, aftrifque obfervari,quod
non debcret aut faltem non poffet fimiliter in mundo
quem defcribebam apparere.Inde ad traétandum de Ter
ra progreffus fum , oftendique quomodo, etiamfi, prout
exprefsè fuppofueram, Deus nullam gravitatem materiæ
è qua compofita erat indidifTet, attamen omnes ejus par
tcs accuratè ad centrum tenderent; Item quomodo cùm
ipfius fuperficies aquis & aëre operiretur, Coelorum &
Aftrorum, fed præcipuè Lunæ difpofitio, in ea fluxum &
refluxum efficere deberet,omnibus fuis circumftantiis illi
qüi in maribus noftris obfervatur fimilem ; nec non quen
dam aquarum & aëris ab ortu ad occafum motum,qualis
interTropicos animadvertitur;Quomodo montes, maria,
fontes & fluvii in ea naturaliter produci poffent, & me
tallain fodinis enafci,plantæque in agris crefcerc;& in ge
nereomnia corpora,quæ vulgò mixta aut compofita vo
Cant
-*-' i.
 -

D E M E t h o p o. 4I
cant in ea generari. Et inter cætera, quia nihil aliud in
mundo poft Aftra, præter Ignem effe agnofco qnod lu
men producat, ftudui omnia quæ ad ignis naturam pcrti.
nent perfpicuè declarare, quomodo fiat, quomodo ala
tur, & cur in eo aliquando folus calor fine lumine, ali
quando verò folum lumen fine calore deprehendatur;
quomodo varioscolores in diverfa corpora inducere pof
fit,diverfafqüe alias qualitates;quomodo quædam liquefa
ciat, quædam verò induret; quomodóque omnia prope
modum confumere, aut in cineres & fumum convertere
poffit ; & denique quomodo ex his cineribus fola aétionis
fuae vi vitrum efficere. Cùm enim ifta cinerum in vitrum
tranfmutatio non minùs fit admiranda quàm quævis alia
quæ in natura contingat, volui me aliquantùm in ejus
particulari defcriptione obleétare.
Nolebam tamen ex his omnibus inferre Mundum hunc
eo quo proponebam modo fuiffe creatum. Multò enim
verifimilius eft Deum ipfum ab initio talcm qualis futurus
erat feciffe. Verumtamen certum eft & vulgò inter
Theologos receptum, eandem effe aétionem quâ ipfum
nunc confervat, cum ea quâ olim creavit: ita ut etiamfi
nullam eialiam quàm Chaos formam ab initio dediffet,.
dummodo poft naturæ leges conftitutas, ipfi concurfum
fuum ad agendum ut folet commodaret,fine ulla in crea
tionis miraculum injuria credi poffit, eo folo res omnes
purè materiales, cum tempore quales nunc efïè videmus
effici potuifTe. Natura autem ipfarum multò faciliùs capi
poteft, cùm ita paulatim orientes confpiciuntur, quàm
cùm tantùm ut abfolutæ & perfe&tae confidcrantur.
A defcriptione corporum inanimatorum & plantarum
Ff tranfivi
42. D issE RT AT Io
nranfivi ad animalia, & fpeciatim ad homincm. Sed quia
nondum tantam iftorum adeptus cram cognitionem, ut
de iis câdem quâ de cæteris methodo tractare poflem,
hoc eft dcmonftrando effe&tus per caufàs, & oftendendo
ex quibus feminibus, quove modo natura ea producere
debeat, contentus fui fupponere, Deum formare corpus
hominis uni è noftris omnino fimile,tam in externa mem
brorum figura,quàm in interna organorum conformatio
ne,ex eadem cum illa quam defcripferam materia,nullam
que ei ab initio indere animam rationalem, ncc quidquam
aliud quod loco animæ vegetantis aut fentientis effet;fed
tantùm in ipfius corde aliquem fine lumine ignem , qua
lem antea defcripferam excitare ; quem non putabam di
verfum effeab eo qui fænum congeftum antequam fic
cum fit calefacit; aut qui vina recentia ab acinis nondum
{eparata fervere facit. Nam funétiones quæ confequenter
in hoc humano corpore effe poterant expendens,invenie
bam perfeétè omnes quæ nobis non cogitantibus ineffe
poffunt; ac proinde abfque cooperatione animæ, hoc eft
illius noftri partis à corpore diftinétæ, cujus antè diétum
eft naturam in cogitatione tantùm fitam effè;eafdemque
.in quibus poteft dici animalia ratione deftituta,nobifcum
convenire;ita tamen ut nullam earum animadverterem,
quæ cùm à mente pendeant, folae noftræ funt quatenus
homines fumus; quas nihilominus omnes ibi poftea repe
riebam, cùm Deum animam rationalem creafIè, eamque
ifti corpori certo quodam quem defcribebam modo con
junxiffè,fuppofuiffèm.
Sed ut cognofci poffit quâ ratione illic materiam iftam
traótarem, volo hic apponere explicationem motus cor
- * dis,
 D E M E T H o D o. 43
dis, & arteriarum ; quicùm primus & generaliffimus fit
qui in animalibus obfervatur, ex eo facilè judicabitur quid
de reliquis omnibus fitfentiendum. Et ut minor in iis quæ
di&urus fum percipiendis occurrat difficultas,author fum
iis qui in Anatomia non funt verfati , ut antequam fe ad
hæc legenda accingant, cor magni alicujus animalis pul
mones habentis, coram fe diffècari curent : (in omnibus
enim fatis eft humano fimile) fibique duos qui inibi funt
ventriculos five cavitates oftendi; Primò illam quæ in la
tere dextro eft, cui duo valde ampli canales refpondent,
videlicet vena cava, quæ præcipuum eft fanguinis rece
ptaculum,& veluti truncus arboris,cujus omncs aliæ cor- .
poris venæ funt rami; & vena arteriofa, malè ita appella
ta, cùm reverafitarteria, quæ originem à corde habens,
poftquam inde exiit in multos ramos dividitur,qui deinde
per pulmones difperguntur. Secundò illam quæ eft in la
tere finiftro, cui eodem modo duo canales refpondent,
aequè ampli atq; præcedentes, finon magis;fcilicet artcria
venofa, male etiam ita nominata,cùm nihil aliud fit quàm
vena,quæ à pulmonibus oritur, ubi in multos ramos divi
ditur,cum venæ arteriofæ & afperæ arteriæ, per quam aër
quem fpiramus ingreditur,ramis permixtos;& magna ar
teria quæ è corde exiens ramosfuos per totum corpus di
fpergit.Vellem etiam ipfi diligenter oftendi undecim pel
liculas, quæ veluti totidem valvulæ aperiunt & claudunt
quatuoroftiafeu orificia quæ funt in iftis duob.cavis; nimi
rum tresiningreffu venecave,ubiitasüt collocat£,ut nullo
modo impedirepoffint quò minùs fanguis qucmcontinét,
in dextrum cordis ventriculum fluat, licèt nc inde exeat
accuratè prohibeant, Tres in ingrcffu venæ artcrio{ae,quæ
Ff 2. contrario
44 D1SSERT AT Io
contrario modo difpofitæ, finunt quidem fanguinem in il
la cavitatc contentum ad pulmones tranfire,fed noneum
qui in pulmonibus eft eò reverti. Et fic duas alias in orifi
cio arteriæ venofae, quæ permittunt ut fanguis è pulmoni
bus in finiftrum cordis ventriculum fluat, fed reditum e
jus arcent. Et tres in ingreffü magnæ arteriæ, quae finunt
ipfum è corde exire, fed ne illuc redeat impediunt. Nec
opus eft aliam quærere caufam numeriiftarum pellicula
rum, nifiquòd cùm arteriæ venofae orificium fit figuræ o
valis ratione loci in quo eft, duabus commodè claudi pof
fit; cùm alia quæ rotunda funt, meliùs tribus obftrui
qucant. Præterea cuperem ut oftenderetur ipfis magnam
arteriam & venam arteriofam, conftitutionis effe multò
durioris & firmioris quàm arteria venofa & vena cava;
& iftas duas poftremas dilatari priufquam cor ingredian
tur, ibiquc duo veluti marfupia efficere,quæ vulgò cordis
auriculæ vocantur, & funt ex fimili cum ipfo carne com
pofitæ: Multóque femper plùs caloris effè in corde quàm
in ulla alia corporis parte ; Denique iftum calorem poffè
efficere, ut fi guttula aliqua fanguinis in ipfius cavitates
ingrediatur, ftatim intumefcat & dilatetur; ficut om
nibus in univerfum liquoribus contingit, cùm guttatim in
aliquod valdè calidum vas ftillant.
Pofthgc enim non opus eft ut quidquamaliuddicamad
motum cordis explicandum, nifi quòd cùm ipfius cavita
tes non funt fanguine plenae,illuc neceffàriò defluat, è ve
na quidem cava in dextram , & ex arteria venofa in fini
ftram ; quia hæc duo vafa fanguine femper plena funt, &
ipforum orificia quæ cor fpeétant tunc obturata effè non
poffùnt.Sed fimulatque duæ fánguinis guttæ ita illuc funt
ingreffæ,
 D E M E T h o D o. 45
ingreffae, nimirum in unamquamque cavitatcm una, cùm
neceffàriò fint valdè magnæ, eò quòd oftia per quæ ingre
diunturamplafint,& vafa unde procedunt plenafanguine,
ftatim eæ rarefiunt & dilatantur, propter calorem quem
illicinveniunt. Quâ ratione fit ut totum cor intumefcere
faciant,fimulque pellant & claudant quinq; valvulas,quæ
funt in ingreffü vaforum unde manant, impediantque ne
major fanguinis copia in cor defcendat;Et cùm magis ma
gifq; rarefiant,fimul impellant& aperiant fex reliquas val
vulas,quæ funt in orificiis duorum aliorum vaforum, per
quas exeunt ; hac ratione efficientes, ut omnes venæ arte
riofæ & magnæ arteriæ rami,eodem penè cum corde mo
mento intumefcant; quod ftatim poftea, ficut ctiam iftae
arteriæ, detumefcit, quiafanguis qui eòingreffüs eft refri
geratur, & ipfarum fex valvulæ clauduntur, & quinque
venæ cavæ & arteriæ venofae aperiuntur, tranfitumque
præbent duabus aliis guttis fanguinis, quæ iterum faciunt
ut cor & arteriæ intumefcant, ficut præcedentes. Et quia
fanguis qui ita in cor ingreditur ; per iftas duas ipfius au
riculas tranfit, inde fit ut ipfarum motus, cordis motui
contrarius fit, & cùm intumefcit detumefcant.
Cæterùm neii qui vim demonftrationum Mathematica
rum ignorant, & in diftinguendis veris rationibus à veri
fimilibusnon funt exercitati,audeant iftudfine prævio exa
minenegare;monitos eos volo motum hunc quem modò
explicavi,adeò neceffàriò fequiexfola organorum difpofi
tione,quàmfuis incorde oculis intueripoffünt,& excalore
qui digitis percipitur,naturaque fanguinis quæ experien
tia cognofcitur
gura ponderum ;&atque horologii
rotarum quibusmotus,
conftat.ex vi , fitu &fi a.

Ff3 Scd;
 46 D I ss E r T A T I O
Sed fi quæratur quâ ratione fiat ut fanguis venarum ita
continuò in cor defluens non exhauriatur, & arteriæ ni
mis plenæ non fint, cùm omnis fanguis qui per cor tranfit
Hervatum in cas ingrediatur;Non opus eft utaliud refpondeam præ |
de Motu ter id quodjam à quodam Medico Anglo fcriptum eft;
Cordis.
cui laus hæc tribuenda eft quòd primam in ifta materia
glaciem fregerit; primufque docuerit multas effeexiguas
vias in arteriarum extremitatibus , per quas fanguis
quem à corde accipiunt in ramulos venarum ingreditur;
unde iterum ad cor redit ; adeò ut motus ipfius nihil a
liud fit quàm perpetua quædam circulatio. Id quod opti
me probat ex ordinaria experientia Chirurgorum ; qui
brachio mediocri cum adftriétione ligato fupra locum ubi
venam aperiunt,efficiuntutfanguisindecopiofiùs exfiliat,
quàm fi non ligaffènt.Planè autem contrarium eveniret fi
brachium infrà ligarent, inter manum videlicet & apertu
ram, aut fi illudfuprà valde arétè adftringerent. Manife
ftum enim eft vinculum mediocriter adftriétum, poffè
quidem impedire ne fanguis quijam in brachio eft,ad cor
per venas redcat; non autem ne novus femper ex arteriis
affluat; eò quòd infra venas fint collocatæ, & durior ipfa
rum cutis non ita facilè comprimi poffit ; quódque ctiam
fanguis è corde veniens, majore cum vi per ipfas ad ma
num tranfire contendat,quàm inde ad corper venas redi
re. Quoniam verò fanguis ifte ex brachio exit per apertu
ramin una venarum faétam, neceffàriò meatus aliqui in
fra vinculum,hoc eft circa brachii extremum,effe debent,
per quos illuc ex arteriis venirequeat. Optimè etiam id
çuod de motu fanguinis dicit, probat ex quibufdam pelli
culis, ita variis in locis valvularum inftar circa venas dif
pofitis,
 D E M E T H o p o. - 47

pofitis, ut ipfi à medio corporis ad extrema tranfire non

permittant, fed tantùm abextremisad cor redire: præte
rea experientiâ, quæ oftendit omncm qui in corpore eft
fanguinem, inde breviffimo tempore exire poffe per uni
cam fciffam arteriam, etiamfiarétiffimè prope cor effet
ligata, atque inter ipfum & vinculum fciffa; adeò ut nulla
effet fufpicandi occafio,fanguinem egredientem aliunde
quàm ex corde venire. -

Sed multa alia funt quæ hanc quam dixi , veram iftius
motus fanguinis caufam effe tcftantur ; ut primò diffe
rentia quæ obfervatur inter fanguinem qui è venis exit, &
eum qui ex arteriis promanat;quæ aliunde oriri non poteft
quàm ex eo quòd tranfeundo pcr cor rarefaétus & vclu
ti diftillatus fuerit, atque ita fubtilior, vividior & calidior
fit, ftatim atq; inde cxiit,hoc eft cùm in arteriis cótinetur,
quàm cffet paulò antè quàm in eas ingrederetur, hoc eft
cùm in venisftabulabatur.Et fi probè attédatur,compcrie
tur hoc difcrimen non apparere manifeftè , nifi invicinia
cordis; minùs autem in locis ab eo remotioribus. Deinde
tunicarum è quibus vena arteriofa & magna arteria con
. ftantdurities,fatis oftendit fànguinem ipfas majore cum vi
r
quàm venas pulfare.Cur etiã finiftra cordis cavitas & ma
gna arteria, ampliorcs effènt & latiores cavitate dextra &
vena arteriofa;nifi arteriofe venefanguis pulmones folùm
ingreffus ex quo per cor tranfiit, fubtilior cffet,& magis,
fàciliúfq; rarefieret quàmfanguis immediatè ex vena cava
procedens?Et quid cxpulfus contreétatione conjicere pof
funt Medici, nifi fciant fanguinem prout naturam mutat,
magis aut minùs, celeriùs vel tardiùs quàm antea à cor
dis calore rarefieri poffe ? Et fi expendatur quomodo ifte
- calor
48 D 1 S sE r T AT I o
calor aliis membris communicetur, nonne fatendum eft
id fieri ope fanguinis, qui per cor tranfiens ibidem calefit,
indéque pcr totum corpus diffunditur ? Unde fit ut fi
ex aliqua parte fanguis dematur, eâdem operâ dematur
calor. Et quamvis cor ardore ferrum candens æquaret,
non fufficeret tamen ad pedes & manus adeò ac fentimus
calefaciendum,nifi continuò illuc novum fanguinem mit
teret.Deinde etiam exeocognofcitur verum refpirationis
ufum effe,fatis recentis aëris in pulmones inferre, ad effi
ciendum ut fanguis qui eò ex dextro cordis ventriculo
defluit, ubi rare faétus & quafi in vapores mutatus fuit,
ibi incraffefcat & denuò in fanguinem convertatur, priùs
quàm in finiftrum refluat;fine quo,alendo qui illic eft igni
aptus effè non poffèt. Idque ex eo confirmatur, quòd vi
deamus animalia pulmonibus deftituta, uhicum tantùm
cordis ventriculum habere: quodque in infantibus qui eo
uti non poffunt quamdiu funt in matrum uteris inclufi,
foramen quoddam deprehendamus per quod fanguis è
vena cava in finiftram cordis cavitatem defluit;& brevem
tubum per quem è vena arteriofa in magnam arteriam,
non trajeéto pulmone, tranfit. Deinde quomodo fieret
concoétio in ventriculo, nifi cor eò calorem per arterias
immitteret, unáque fluidiores aliquas fanguinis partes,
quæ injeéîi cibi comminutionem adjuvant ? Nonne etiam
aétio, quæ iftius cibi fuccum in fanguinem convertit, faci
lis eft cognitu,ficonfideretur illum iteratis vicibus,&for
te plùs quàm centies aut ducenties fingulis diebus pcr
cordis ventriculos totum diftillare ? Quâ verò aliâ re in
digemus ad explicandum nutritionem, & variorum qui
incorpore funt humorum produétionem; nifiut dicamus
impetum
 HD E M E T H o D o. 49

impetum quo fanguis dum rarefit, à corde ad extremita

tes arteriarum tranfit, efficere ut aliquaeipfiuspartes fub
fiftant in membrisad quæ accedunt, ibiqúe locum occu
pent aliquarum partiumquasinde expellunt;& fecundùm
fitum, aut figuram, aut exilitatem pororum quos offen
dunt, quafdam potiùs in certa loca confluere quàm alias;
eâdem ratione quâ fieri folent quædam cribra, quæ per
hoc unum quòd diverfimodèfint perforata,variisfrumen
ti fpeciebus à fe invicem feparandis inferviunt. Denique
id quod hîc fuper omnia obfervari meretur, generatié
eft fpirituum animalium, quifunt inftar venti fubtilißimi,
aut potiùs flammæ puriffimae, quæ continuè è corde ma
gnâ copiâ in cerebrum afcendens, indeper nervos in mau
fculos penetrat, & omnibus membris motum dat : ita ut
non opusfitaliam imaginari caufam, quæ efficiat ut par
tcsfanguinis , quæ eò quòd fint magis caeteris agitatæ &
penetrantiores, aptiffimae funt adiftos fpiritus compo
nendos, potiùs ad cerebrum quàm aliò contendant; nifi
quòd arteriæ quæ eas illuc deferunt, reétiffimâ omnium
lineã à corde procedant; & quòd fecundùm Mechanices
regulas, quæ eædem funt atque regulæ naturæ,cùm variae
res fimul ad eandem partem contendunt, ubi fatis fpatii
non eft omnibus recipiendis , ficut contingit in partibus
fanguinis, quæ è finiftro cordis ventriculo exeunt, & ad
cerebrum tendunt,neceffè fit ut debiliores & minusagita
tæ inde avertantur à validioribus, quæ hac ratione eò folæ
perveniunt.
Particulatim fatis ifta omnia expofueram in tra&atu
quem anteainlucem edere cogitabam. In quo confequen
tcr oftenderam quænam debeat effè fàbrica nervorum &
Gg mufculo
5o DISSERT ATIO
mufculorum corporis humani, ad efficiendum ut fpiritus
animales ipfo contenti, vires habeant ejus membra mo
vendi ; ficut videmus capita , paulò pòft quàm abfciffa
fuerunt, adhuc moveri & terram mordere, etiamfi non
ampliùs fint animata: Quænam mutationes incerebrofic
ri debeant ad vigiliam, fomnum & infomnia producen
dum : Quomodo lumen, foni, odores, fapores, calor, &
omnes aliæ externorum objeétorum qualitates, in eo per
fenfuum organa diverfas imprimere ideas poffint : Quo
modo fames , fitis, aliique interni affeétus fuas etiam il
luc immittere valeant : 'Quid in eo per fenfum commu
nem intelligi debeat, in quo ideæ iftae recipiuntur ; per
memoriam quæ eas confervat; & per phantafiam, quæ
cas diverfimodè mutare poteft, & novas componere;
quæque etiam fpiritus animales variè in mufculos immit
tendo, eofdem omnes motus qui unquam abfque volun
tatis imperio innobis fiunt, eodemque modo tum obje
&tis externis fenfuum organa pulfantibus, tum etiam af
feétibus & temperamentis externis refpondentes, iniftius
corporis membris poteft efficere. Quod nullo modo vi
debitur mirum iis, qui fcientes quàm varii motus in auto
matis humanâ induftriâ fabricatis edi poffint ; idque ope
quarumdam rotularum aliorumveinftrumentorum, quæ
numero funt pauciffima, fi conferantur cum multitudine
ferè infinita offium , mufculorum, nervorum, arteria
rum , venarum aliarumque partium organicarum, quae
in corpore cujuflibet animalis reperiuntur; confidcrabunt
humani corporis machinamentum tanquam automatum
quoddam manibus Dei faétum, quod infinities meliùs fit
ordinatum, motufque in fe admirabiliores habeat, quàm
ulla
 D E M E T H o D o. 51
ulla quæ arte humana fabricari poffint. Et hic particulari
ter immoratus eram in oftendendo , fi darentur ejufmo
di machinæ, figurâ externâ organifque omnibus fimiæ
vel cuivis alteri bruto animali fimillimæ , nullâ nos ra
tione agnituros ipfas naturâ ab iftis animantibus differ
re. Si autem aliquæ exftarent quæ noftrorum corpo
rum, imaginem referrent, noftrafqüe aétiones quantùm
moraliter fieri pofTet imitarentur ; nobis femper duas
certiffimas vias reliquas fore ad agnofcendum, eas non
propterea veros homines effe. Quarum prima eft, illas
nunquam fermonis ufum habituras, aut ullorum figno- .
rum, qualia adhibemus ad cogitationes noftras aliis ape
riendas. Nam concipi quidem poteft machinaita compo
fita ut vocabula aliqua proferat ; imò etiam ut quædam
enunciet quæ præfentiæ objeétorum, ipfius organa exter
na moventium, appofitè refpondeant : veluti fi aliquo lo
co tangatur, ut petat quid fe velimus ; fialio, ut clamet
nos ipfamlaedere, & alia ejufmodi: Sed non ut vocespro
prio motu fic collocet aptè ad refpondendum omnibus
iis quæ coram ipfà proferentur ; quemadmodum quilibet
homines, quantumvis obtufiingenii, poffünt facere. Se
cunda eft, quòd etiamfi tales machinæ, multa æquè bene
aut forfitan meliùs quàm ullus noftrüm facerent, in qui
bufdam aliis fine dubio aberrarent; ex quibus agnofci pof
fet eas cum ratione non agere ; fed folummodo ex orga
norum fuorum difpofitione. Cùm enim ratio inftrumcn
tum fit univerfale, quod in omni occafione ufui effe po
teft, contrà autem organa ifta particulari aliqua difpofi
tione ad fingulas fuas aétiones indigeant : inde fit ut pla
nè fit incredibile, fatis multa diverfa organa in machina
- - ' G g 2. aliqua
52. DIsSERT ATIo
aliqua reperiri,adomnes motus externos variis cafibusvi
tæ refpondentes,folâ eorum opeperagendos, eodem mo
do quo â nobis rationis ope peraguntur. Hac autem eâ
dem duplici viâ cognofci etiam poteft difcrimen quod in
ter homines & bruta intercedit. Obfervatu enim dignum
eft, nullos reperiri homines adeò hebetes&ftupidos, ne
amentibus quidem exceptis, utnonpoffint diverfas voces.
aptè conftruere, atque ex iis orationem componere; quâ
cogitationes fuas patefaciant : Contrà verò nullum effè.
aliud animal, quantumvis perfeétum aut felici fidere na
- tum,quod fimile quidquam faciat.Hocque ex organorum
defeétu non contingit ; videmus enim picas &pfittacos
eafdem quas nos voces proferre, nec tamen ficut nos lo
qui poffè , hoc eft ita ut oftendant fe intelligere quid di
cant. Cùm nihilominus homines à nativitate furdi & mu
ti, ficque non minùs, fed potiùs magis quàm bruta, defti
tutiorganis quibus alii in loquendo utuntur, foleant pro
priâ induftriâ quaedamfignainvenirequibus mentemfuam.
aperiantiis quibufcum verfantur,& quibus vacat linguam
ipforum addifcere. Iftud autem non tantùm indicat bruta.
minore rationis, vipollere quàm homines, fedilla planè
effè rationis expertia. Videmus enim exigua admodum.
opus effè ratione ad loquendum : & quia obfervatur
ingenii quædam inæqualitas inter ejufdem fpeciei ani
mantia , non minùs quàm inter homines , & alia
aliis inftitutionis e(Tc capaciora ; non eft credibile fi.
miam,aut pfittacum in fua fpecie perfeétiffimum,in eo in
fàntem ftupidiffimum, aut faltem mente motum, æqua
re non poffè , nifi ipforum anima, naturæ à noftra planè
difcrepantis efîèt. Notandumque eft loquelam, fignaque
OIIlIu3
 D E M E T H o D o. 53
omnia quæ ex hominum inftituto cogitationes fignifi
cant , plurimùm differre à vocibus & fignis naturalibus
quibus corporei affeétus indicantur : nec cum veteribus
quibufdam putandum bruta loqui, fed nos ipforum fer
momem non intelligere. Si enim id verum effet,cùm mul
tis organis prædita fint, iis quæ in nobis funt analogis,
mentem fuam æquè nobis patefacere poffent ac fui fimi
libus. Singulari etiam animadverfione dignum eft, quòd
quamvis multa fint animantia, quæ plus induftriæ quàm
nos in quibufdam fuarum aétionum patefaciant ; eadem
tamen nullam omnino in nmultis aliis demonftrare con
fpiciantur. Ita ut id quod meliùs nobis faciunt, non pro
bet ipfa effe ratione prædita ; inde enim fequeretur majo
rem in illis ineffè rationem quàm in ullo noftrûm, eâque
nos in omni etiam alia re deberc fuperare : fed potiùs
probat ipfa , ratione cffe deftituta, & naturam in iis fe
cundùm organorum difpofitionem agere: prout videmus
horologium ex rotis tantùm & ponderibus compofitum,.
aequaliùs quàm nos cum omni noftra prudentia, horas ;
numerare & tempora metiri. -

Pofteadefcripferam animam rationalem, oftenderám

que eam nullomodo è materiæ potentia educi poffe, ficut
alia de quibus egeram, fed neceffe effe ipfam creari: Nec
fufficere ut inftar nautæ in navi , ipfa in corpore habitet,
nifi forfan adillius membra movenda; fed requiri ut cum :
ipfo ar&iusjungatur uniaturque,adfenfus&appetitus no
ftris fimiles habendos , & ita verum hominem compo.
nendum. Cæterùm copiofior paulò hic fui in argumento ,
de anima tra&ando, quòd fit maximi ponderis. Nam poft
illorum errorem qui Deum effè neganr, quem me fatis
G g 3. fuprà.
 54 D I SS E R T AT I O

fuprà refutaffè opinor, nullus eft qui faciliùs debiles ani

mas à re&to virtutistramiteavertat, quàm fi putent bru
torum animam ejufdem effe cum noftra naturæ;acproin
de nihil nobis poft hanc vitam timendum aut fperandum
fupereffe, non magis quàm mufcis aut formicis. Cùm au
tem re&è cognofcitur quantùm differant, multò mcliùs
poftea capiuntur rationes quæ probant animam noftram
naturæ effè planè à corpore independentis , & ex confe
quenti opus non effe ut cum ipfo moriatur: ac denique
quia nullae animadvertuntur caufæ quæ eam deftruant,
naturâ ferimur adjudicandum ipfam efTe immortalem.
• _ VI. . Tertius autem nunc agitur annus, ex quo perveniad fi
§#g; nem traétatus quo iftaomniacontinentur, incipiebamquc
£h*g*!!* cum recognofcere , ut poftea typographo traderem;
£, cùm rcfcivi viros quibus multum defero, & quorum au
* £*ff'* thoritas non multò minùs in meas aétiones poteft, quàm
£#i. propria ratio in cogitationes, opinionem quandam Phy
###3; ficam improbafTe, paulòantè ab alioin lucem editam; cui
qus fjio; nolo dicere me adhaefiffe, fed tantùm nihil in illa ante ip
j£'. forum cenfuram obfervafTe, quod fufpicari pofTem aut
gi- religioni autrcipublicæ noxium effe;nec proinde quod me
- impediturum fuiffet ipfam tueri,firatio veramefTe perfua
fiffet;hocque mihi metum incuffifTe ne pariter intcr meas
aliqua inveniretur in qua à vero aberraflem ; Quanquam
fanè magno femper ftudio curavi, ne ullis novis opinioni
bus fidem adhiberem, quarum demonftrationes certiffi
mas non haberem, aut quidquam fcriberem quod in ul
lius damnum cedere poffèt. Hoc verò fatis fuit ad memo
vendum ut à propofitoillas evulgandi defifterem. Etiam
fi enim rationes quibus ad cogitationes meas edendas in-.
duétus
 D E M E T H o D o. 55
ductus fueram validiffimæ effènt, genius tamen metis,
qui femper à libris fcribendis abhorruit , fccit ut flatim
multas alias invenirem, quibus me ab illo laborc fufci
piendo excufarem. Et iftae rationcs ab utraque parte tales
funt, ut non folùm meâ eas hic recenfere aliquatenus in
terfit, fed etiam fortaffè reipublicæ literariæ illas cognof
Cere,

Nunquam ea magnifeci quæ ab ingenio meoproficifcc.

bantur, & quamdiu nullos alios ex ea quâ utor Methodo
fruétus percepi, nifi quod mihi in quibufdam dubiis fàtif.
fcciadfcientias fpeculätivas pertinentibus, aut meos mo
rescomponere conatus füm fecundùm rationes quas me
docebat, non putavi me quicquam ea de re fcribere te
neri. Nam quod ad mores attinet, unufquifque adeò
fuo fenfu abundat , ut tot poffent inveniri reformato
τes quot çapita, fi aliis liceret, præterquam iis quos Deus '
fupremos fuorum populorum Reétores conftituit, aut
quos fatis mâgnâ gratiæ & zeli menfura donavit, ut Pro
phetæ fint, aliquid in eo immutandum fufcipere. Et licèt
fpeculationes meæ valde mihi arriderent, credidi tamen
aliosetiam habere fuas, quæ fortè magis adhuc ipfis pla
ccant. Sed ftatim atque notiones aliquas generales Phyfi
cam fpeétantes, mihi comparavi, earumque periculum
fàcere incipiens in variis particularibus difficultatibus, ob
fervavi quò ufque illae me deducere poffint, & quantum
à principiis differant quæ haétenus in ufu fuerunt; Credi
dime eas occultas detinere non poffe, abfque gravi pec
cato adverfus legem jubentem ut , quantumin nobiseft,
generale omnium hominum bonum procuremus. Ex iis
enim cognovi, adnotitias vitae valde utiles pofTe perveni
f};.
56 D IsS E RT AT Io
ri;& locoPhilofophiaeilliusfpeculativæ quæ infcholisdoce
tur,poffè Pra&ticamreperiri,quâcognitis viribus&a&ioni
'bus ignis,aquæ,aëris,aftrorum, caelorum aliorumque cor
porum quæ nos circumftant, adeò diftinétè atque diverfas
opificum noftrorum artes novimus; adhibere pariter ea
poffèmus ad omnes ufus quibus infervireapta funt;atq;ita
nosvelutdominos&poffefforesnature efficere.Quodfanè
effet optandum non tantùm ad infinitorum artificiorum
inventionem,quæ efficerent ut fine laborefruétibus terræ,
&omnibusipfius commodisfrueremur:fedprecipuè etiam
ad valetudinisconfervationem,quæ finedubio primum eft
hujus vitae bonum, & cæterorum omnium fundamentum.
Animus enim adeò à temperamento & organorum cor
poris difpofitione pendet, ut firatio aliquapoffit inveniri,
quæ homines fapientiores & ingeniofiores reddat quàm
haétenus fuerunt,credam illam in Medicina quæri debere.
Verum quidem eft eam quae nunc eft in ufu, pauca quo
fum adeò infignis fit utilitas continere. Sed quamvis ip
fam contemnere nullo modo fit animus, confido tamen
nullum fore,etiam inter eos qui illan profitentur,qui non
confiteatur, omnia quæ haétenus in ea inventa funt, nihil
propemodum effe, refpeétu eorum quæ fcienda adhuc re
ftant: hominéfque ab infinitis tam corporis quàm animi
morbis immunes futuros, imòetiam fortaffis à fene&utis
debilitatione,fifatis magnam caufarum à quibus mala ifta
oriuntur, & omnium remediorum quibus natura nos in
ftruxit,notitiamhaberent.Cùmautempropofuerimtotam
fmeam vitam collocare in fcientiæ adeò ncceffàriæ invefti
gatione, & inciderim in viam quæ mihi talis videtur, ut
fiquiscam fequatur, hauddubiè ad optatum finem fit
perventu
 D E M E T H o D o. 57
perventurus, nifi aut brevitate vitæ aut experimentorum
defe&u impediatur: judicabam nullum melius effè adver
fùs duo ifta impcdimenta remedium, quàm fi fideliter pu
blico communicarem id omne, quantulumcunque effèt,
quod reperiffem, & præclara ingenia incitarem, ut ulte
riùs pergere contenderent, fingulique quòd in fua facul
tate effet ad experimenta facienda conferrent, atque e
tiam eorum omnium quæ addifcerent publicum particeps
fâcerent, eo fine ut ultimi incipiendo ubi præcedentes de
fiiffent,&itamultorum vitas & labores conjungendo om
nes fimul longiùs progrederemur quàm finguli privatim
poffent.
Quinetiam de experientiis obfervabam, eas tantò ma
gis neceffàrias , quantò quis majorem notitiam eft ade
ptus.Initio enim praeftatiis tantùm uti quæ fponte fenfibus
noftris occurrunt, & quas ignorare non poffumus, fi vel
tantillum ad eas attendamus, quàm rariores & abftrufio
resinveftigare.Cujus rei ratio eft,quòd rariores illæ fæpius
decipiant,quamdiu vulgatiorumcaufae ignorantur;circum
ftantiæque à quibus pendent ferè femper adeò particula
res & exiguæ fint, ut obfervatu fint difficillimæ. Sed ta
lem hac in re ordinem fecutus fum: Primùm conatusfum
generatim invenire principia, feu primas caufas omnium
quæ funt aut poffünt effe in mundo; ad Deum folum qui i
pfum creavit attendendo, eafque aliunde non educendo
quàm ex quibufdam veritatis feminibus, animis noftris à
naturâ inditis. Poftea expendi quinam effent primi & ma
ximè ordinárii effeétus , qui ex his caufis deduci poffent;
videorque mihi hac viâ cognoviffè cœlos, aftra, terram,
imò etiam in terra aquam, aërem, ignem, mineralia, & *
H h quædam
58 D1SsER TAT Io
quædam ejufinodi alia, quæ funt omnium maximè com
munia, fimpliciffimaque, ac proinde cognitu facillima.
Deinde cùm volui ad particulariora defcendere, tam mul
ta diverfa mihi occurrerunt, ut crediderim opus effè in
genio plufquam humano, ad formas aut fpecies corpo
rum quæ in terra funt, ab infinitis aliis, quæ in ea poffènt
effè, fi Deo placuiffèt illas ibi collocare, dignofcendas, ip
fàfque dcinde ad ufum noftrum referendas ; nifi per effè
&tus caufis obviam eamus,& multis particularibus experi
mentis adjuvemur. Deinde animo revolvens omnia ob
je&ta quæ unquam fenfibus meis occurrerant, dicere non
verebor me nihil in iis obfervaffè, quod fatis commodè
per inventa à me principia explicare non pofTem. Sed
confiteri me etiam oportet, potentiam Naturæ effe adeò
amplam & diffufam , & principia hæc adeò effe fimplicia
& generalia, ut nullum ferè ampliùs particularem effe
&tum obfervem, qucm ftatim variis modis ex iis deduci
poffè non agnofcam; nihilque ordinariè mihi difficilius vi
deri, quàm invenire quo ex his modis inde dependeat.
Hinc enim aliter me extricare non poffüm quàm fi rurfus
aliqua experimenta quæram ; quæ talia fint, ut eorum i
dem non fit futurus eventus,fi hoc modo quàm fi illo ex
plicetur. Cæterum eò ufque nunc perveni ut mihi fàtis
bene videar percipere, quâ rationc pleraque illorum fint
facienda quæ huic fini infervire pofIunt. Sed video etiam
illa effe talia & tam multiplicia ut neque manus meæ, ne
que fortunae , etiamfi millecuplo majores efIènt, ad om
nia poffènt fufficere ; prout autem deinceps plura aut
pauciora faciendi copia erit, majores etiam aut minores,
in Naturæ cognitione progreffus mihi promitto. Id quod
1I1
 | D E M E T H o D o. - 59.
T. incompofito à me traétatu declarare fperabam, ibique a
-*

l.
deò clarè patefacere quænam exinde ad publicum utilitas
! effet reditura, ut eos omnes quibus commune hominum
bonum eft cordi, hoc eft omnes revera, & non in fpeciem
tantùm honeftos viros , induélurus effem tum ad mecum
communicanda quæ jam fecifTent experimenta, tum ad
mejuvandum in inveftigatione eorum quæ fuperfunt fà
cienda. •

!
\ ' Sed ab illo tempore aliæ mihi occurrerunt rationes,
i
' quibus ad mutandam fententiam adduétus fum, & ad co
gitandum me debere quidem pergere in fcribendis omni
bus iis quae alicujus effe momenti putarem, ftatim atque
eorum veritatem deprehendiffem; idque non minorecum
curaquàm fi ea in lucem edere vellem; tum ut tantò ma
jorem haberem ea bene examinandi occafionem; Nam fi
ne dubio accuratiùs femper id elaboratur, quod à pluri
bus leétum iri creditur, quàm quod in privatum tantùm
ufum fcribitur; & faepe quæ mihi vifa funt vera, cùm pri
mùm illaconcepi; falfa effe pofteacognovicùm ipfâ char
tae volui mandare; tum etiam ut nullam amitterem occa
fionem publicam utilitatem quantum in me effèt procu
randi,& fi mea fcripta alicujus fint pretii,ii in quorum ma
nus poft obitum meum devenient, illis prout commo
dum videbitur uti queant: Sed me nullomodo permitte
re debere ut me vivo in lucem exirent, ne vel oppofitio
nes, & controverfiae quibus fortè vexarentur, vel etiam
qualifcunque fama quam conciliare poffent , aliquam mi
hi darent occafionem , tempus quod inftitutioni meae
deftinaveram amittendi. Etiamfi enim verum fit unum
quemque teneri quantum in fe eft aliorumbonum procu
- H h 2. farC5
6o D1ssE RTATIo -

rare ; illumque propriè nullius effe pretii qui nemi

ni prodeft ; attamen verum etiam eft curas noftras ultra
tempus præfens debere extendi, bonumque effe omit
tere ea quæ fortè aliquam viventibus utilitatem effent al
latura, eo fine ut alia faciamus quae multò magis nepoti
bus noftris funt profutura. Quemadmodum etiam diffi
mulare nolo, exiguum id quod huc ufque didici, nihil ferè
effè præ eo quodignoro,& ad cujus cognitionem perveni
re non defpero. Eodem enim ferè modo agitur cum iis
qui paulatim veritatem in fcientiis detegunt, atque cum
ditefcentibus, quibus facilius eft magna lucra facere,
quàm antea multò minora cùm adhuc pauperes erant.
Vel poffunt cum exercituum præfeétis conferri, quorum
vires pro viétoriarum ratione incrementa fumere folent,
& quibus poft cladem acceptam majore prudentia opus
eft ad refiduas copias confervandas, quàm cùm prælio fu
periores fuerunt ad urbes & provincias occupandas. Ve
rè enim is prælio decernit ; qui conatur fuperare omnes
difficultates & errores, à quibus impeditur ne ad cogni
tionem veritatis perveniat;& præliovincitur, qui de re ali
cujus momenti falfamopinioncm admittit;majoreque po
fteaopus habet dexteritate,adfeinpriftinum ftatum refti
tuendum, quàm ad magnos progreffüs faciendos cùm
jam principia certa habet. Quod ad me attinet, fi quas in
fcientiis veritates inveni (confido autem ea quæ hoc volu
mine continentur, oftenfura me aliquas inveniffè) poffüm
dicere illas tantùm effe confequentias, quinque aut fex
præcipuarumdifficultatum quas fuperavi,quafque pro to
tidem pugnis numero in quibus viétoriam reportavi. Imò
non verebor dicere, me putare, nihil mihi ampliùs deeffe
- u{
 -

DE M E T H o D o. 61
ut voti compos fiam, quàm duas aut tres ejufmodi obti
nere;& me non effe adcò ætate provc&tum , quin fecun
dùm ordinarium naturæ curfum, fatis mihi ad hanc rem
otii fupereffe poffit. Sed credo me eò plus teneri, tempo
ris quod mihi reftat parcum effe, quò plus fpei illud bene
collocandi habeo. Et multas procul dubioillud amittendi
occafiones haberem,fi meæ Phyficæ fundamentain luccm
ederem. Etiamfi enim omnia ferè adeò fint evidentia, ut
opus tantùm fit ea intelligere ad affèntiendum ; nullum
que inter illa fit , cujus demonftrationes dare poffe non
fperem; attamen quia fieri non poteft, ut cum omnibus
aliorum diverfis opinionibus conveniant,fæpius me à pro
pofito avocandum iri prævideo, oppofitionum quas exci
tabunt occafione. . -

Objici quidem poteft oppofitiones iftas utiles fore,cùm

ut errores meos agnofcam , tum ut fiquid boni habeam,
alii majorem illius hac ratione intelligentiam confequan
tur; & quia plures oculi plus vident uno,ut meis nuncu
tiincipientcs,fuis me viciffim inventisjuvent. Sed etiamfi
me valde errori obnoxium agnofcam; & nunquam ferè
fidam, primis quæ mihi occurrunt cogitationibus; expe
rientia tamen quam habeo eorum quæ mihi obiici pof
funt, impedit quominùs ullum inde fruétum fperem. Jam .
enim fæpe expertus fum judicia , tam eorum quos proa- .
micis habui, quàm aliorum quorumdam, quibus me indif
ferentem effe putabam ; quinctiam nonnullorum mali
gnorum & invidorum, quos fciebam conaturos in aper
tum protrahere id quod amicitiæ velum ab amicorum o
culis abfcondebat. Sed rarò accidit, ut aliquid mihi obje
άtum fit quod nullomodo prævidiffèm, nifiid effet valdè à
- H h 3 Im€Q
 6z DIssERT AT I o

meo argumentoremotum ; adcò ut ferè nullum unquam

offenderim opinionum mearum Cenforem, qui mihinon
videretur aut minùs rigidus , aut minùs æquus me ipfo.
Sicut etiam nunquam obfervavi, veritatem aliquam an
tea ignotam, difputationum Scholafticarum ope in lu
cem protraétam fuiffe. Nam dum unufquifque contendit
vincere,plerumque potiùs ad verifimilitudinem, quàm ad
rationum utrimque allatarum momenta attendi folet;&
qui diu boni fuerunt advocati, non ideò poftea meliores
funtjudices.
Quod ad utilitatem, quam alii ex mearum meditatio.
num communicatione percepturi effent,non poffet etiam
valde magna effe; quia nondum cas eò ufque deduxi, ut
nulla fuperfint addenda, antequam, ad praxim revocen
tur. Et puto me poffè finejactantia dicere, fi quis earum
perficiendarum fit capax,me potiùs eum effè quàm alium
quemquam. Non quod ingenia in orbe effè non poffint
quæ meum multis parafangis fuperent ; fcd quia fieri
non poteft ut rem adeò bene concipiat & fuam reddat,
qui eam ab alio difcit, atque ille qui ipfemet eam invenit.
Quod adeò in hac materia verum eft, ut quamvis faepe
aliquas ex meis opinionibus explicaverimvirisacutiffimis,
& qui me loquenteeasvidebantur valde diftinétèintellige
. re;attamen cùm eas retulerunt, obfervavi ipfos ferè fem
per illas ita mutaviffe, ut pro meis agnofcere ampliùs non
poflèm. Quâ occafione pofteros hic oratos volo, ut nun
quam credant, quidquam à me effe profeélum, quod ipfc
in lucem non edidero. Et nullomodo miror abfurda illa
dogmata, quæ veteribus illis Philofophis tribuuntur, quo
rum fcripta non habemus; nec proptereajudico ipforum
\ cogi
 D E M E T H O D O. 63
cogitationes valdè à ratione fuiffe alienas, cùm habueriat
præftantiffima fuorum faeculorum ingenia ; fed tantùm
eas nobis perperam fuiffe relatas. Sicut etiam videmus,
nunquam ferè contigiffè ut ab aliquo fuorum fe&tatorum
fuperati fuerint. Et credo fervidiffimos eorum qui nunc
Ariftotelem fequuntur, fe beatos putaturos fieum in na
turæ cognitione æquarent; etiam fub hac conditione , ut
poftea nihil ampliùs addifcerent. In quo fimiles funt he
deræ, quæ nunquam contendit altiùs afcendere quàm ar
bores quæ ipfàm fuftinent; imò fæpe defccndit, poftquam
ad faftigium ufque fublata fuit. Mihi enim videntur etiam
illi defcendere, id eft aliquomodo fe indoétiores reddere
quàm fi à ftudiis defifterent; qui non contenti omnia ea
fcire quæ clarè & dilucidè apud fuum Authorem explica
ta funt ; volunt præterea illic invenire folutionem multa
rum difficultatum,de quibus ne verboquidem meminit, &
fortè nunquam cogitavit. Attamen ipforum philofophandi
ratio valdè commoda eft ingeniis infra mediocritatem po
fitis. Diftinétionum enim & principiorum quibus utuntur
obfcuritas,caufa eft ut de omnibus æquè confidenter loqui
poffint, ac fi illa optimè noviffènt;& ita adverfus fubtiliffi
mos acutiffimofque omnia quæ dicunt defendere; ut falfi
argui nequeant. Qua in re fimiles mihi videntur coeco, qui
ut æquo Marte adverfus videntem dccertarct, eum in pro
fundam & 6bfcuram aliquam cellam deduxiffet. Ac po£
fum dicere iftorum interefTè ut ab edendis Philofophiæ.
qua utor principiis abftineam. Nam cùm fimpliciffima &
evidentiffima fint ; idem propemodum facerem, ca luce
donando, ac fi aliquas aperirem fencftras, per quas lux in
illam cellam ingrederetur, in quam ad pugnandum í
fcende
64 D 1 ss E r T A T I o
fcenderunt. Imò neque præftantiora ingenia habent cur
optent ea cognofcere. Nam fi velint fcire de omnibus lo
qui, & eruditionis famamfibi comparare; eò faciliùs per
venient, fi verifimilitudine contenti fint, quæ fine magno
labore in omni genere materiæ inveniri poteft; quàm ve
ritatem inveftigando,quæ paulatim tantùm in quibufdam
patefit;& cùm de aliis loquendum eft,ad ingenuamigno
rantiæ fuæ confeffionem impellit. Si verò paucarum ali
quot veritatum notitiam præferant vanæ nihil ignorandi
profeffioni, ficut proculdubio præferenda eft, & meum
inftitutum feélari velint , non opus habent ut quidquam
ipfis amplius dicam, præter id quodjam in hac differta
tione à me audierunt. Nam fi ulteriùsquàm fecerim pro
grediendi fint capaces,multò potiori ratione erunt per fe
inveniendi , id omne quod me haétenus inveniffe puto;
quoniam cùm nihil unquam nifi ordine examinaverim,
certum eft id quod mihi è tenebris eruendum reftat, mul
tò ex fe difficilius & occultius effè , quàm id quod antea
reperire potui;& minor multò ipfiseffet voluptas id à me
quàmà feipfis difcere.Praeterquamquòd habitus quemfibi
comparabunt,facilia primùm quærendo,&paulatimatque
pergradus ad alia difficiliora tranfeundo, ipfis plus omni
busmeis documentis profuturus fit. Sicut quod ad me at
tinet,fiàjuventute edoétuseffem omnes veritates,quarum
poftea demonftrationes inveftigavi,&fine laboreillas didi
ciffèm,opinor me fortaffe nunquam multòplurescognitu
rum fuiffe ;faltem nunquam acquifiturum fuiffehabitum
& facilitatem quâ me femper novas & novas inventurum
fpero, prout animum ad eas inveftigandum applicabo. Et
ut verbo dicam, fi quodinmundoeftopus,quoditabene ab
alio
 D E M E T H o D o. 65
alio non poffit abfolvi, atque ab eo qui inchoavit, illud eft
in quo verfor & laboro. ,
Verum quidcm eft, quantùm ad experimenta fpeáat
quae huic fcopo infervire queunt,unum hominem illis om
nibus faciendis non effe parem. Sed nullas etiam alias uti
liter adhibere poffèt manusqu àmfuas,nifi fortè opificum,
aut aliorum ejufmodi mcrcenariorum, quos lucri fpes
(magnæ efficaciæ medium)impelleret adacccuratè facien
dum omnia quæ ipfis praefcriberet. Nam quod ad volun
tarios attinet, qui curiofitate aut difcendi ftudio moti,
fponte forfan operas fuas ei offerrent, præter quàm quòd
ordinariè multa promittant & pauca præftent, nullúm
que unquam ferè ipforum propofitum , finem op
tatum fortiatur ; procul dubio vellent operam fuam
compenfari aliquarum difficultatum explicatione,autfal
tem inutilibus comitatis officiis & fermonibus, in quibus
fine magno detrimento partem otiifui impendere non
poflet. Et quod ad experimentajam ab aliis faéta, etiamfi
ea cum ipfo communicare vellent, quod nunquam faétu
rifunt qui ipfa profecretis habent , plerumque tot funt
comitata circumftantiis, rebufque fuperfluis, ut inde veri
tatem eliceredifficillimumilliforet. Preterquam quòdom
nia fermè adeò malè explicata inveniret, aut etiam falfa,
(quia qui illa fecerunt, ea tantùm in iis videre voluerunt
quæ principiis fuis conformia putabant) ut fi aliqua pro
pofito ipfius accommoda effent, pretium tamen tempo
ris æquare non poffènt, quod indeleétu illorum faciendo
impendendum effèt. Adeò ut fi quis effet in hoc terrarum
orbe, quem conftaret capacem effe maxima quæque, &.
in publicum utiliffima inveniendi ; & câ de caufà cæteri
I ? homines,
66 D IS S E R T AT IO
homines, omnibus modis eum adjuvare contenderentin
propofitofuoaffequendo; non videam eos aliud in ipfius
gratiam facere poffe, quàm in experimenta quibus indi
geret fumptus conferre; & decætero impedire netem.
pus ipfiullius importunitate eriperetur. Sed præterquam
quòd non tantùm mihi tribuo,ut aliquid extraordinarium
polliceri velim, ncc me adeò vamis cogitationibus pafco,
ut putem rempublicam multùm mea confilia curare de
bcre; non fum etiam adcò abjeéto animo,ut à quolibet ac
cipere vellem bcneficium, cujus me indignum effe credi
poffet.
- Omnesiftæ confiderationes fimuljunétæ, incaufa fue
runt à tribus annis cur noluerim in lucem edere traóta
tum quem præ manibus habebam; imò ut ftatuerem nul
lum alium quamdiu viverem publici juris facere, quiadeò
generaliseffet, aut cx quo Phyfices meæ fundamenta in
telligi poffènt. Sed poftea rurfum duæ aliæ caufæ fuerunt
quæ me moverunt, ut hic particularia quædam fpecimina
fubjungcrem, & publico aliquam aétionum mearum con
filiorumque rationem reddercm : Quarum prima eft,
quòd fiillud omittcrem,multiquirefciverunt propofitum
quodantea habuifcripta aliqua praelo fubiiciendi, fufpicari
poffènt caufas propter quas ab eo abftinerem,minus mihi
honorificas effè quàm reverafunt.Quamvis enim immodi
cè gloriam non appetam,aut etiam(fi id effariliceat)abilla
abhorream , quatenus ipfam contrariam effè judico quie
ti quam fupra omnia magni facio ; attamen nunquam
etiam ftuduiaétiones meas tanquam crimina occultare,
aut multas præcautiones adhibui ut ignotus cffcm ; tum
quia credidifTem adyerfus mcipfum injurius effe, tum e
tiam
-
 D E M E T h o d o. 67
tiam quia id mihi inquietudinem aliquam attulifTèt, quæ
rurfum perfeétæ animi tranquillitatiquam quærebamÂd.
verfa fuiffet. Et quia dum me ita indifferenter habui,inter
innotefcendi aut delitefcendi curam, non potui impedi
fe quin aliquatenus in ore hominum verfarer, putavi de
bere me allaborare faltemne malè audirem. Aitera ratio
quae me adhaec fcribendum compulit eft, qüöd quotidie
magis ac magis perfpiciens moram quam patitur illud
quod de me erudiendo cepi confilium, própter infinita
experimenta quibus indigeo,& quæ fine aliena ope facere
non poffum, etiamfinon adeò Suffenus fim ut fpércm pu
blicum in partem confiliorum meorum venire velle, at
tamen nolo etiam mihi adeò deeffè, ut occafionem dem
pòft viéturis, mihi aliquando exprobrandi, me potuifTe
ipfis varia multò meliora relinquerequàm fecerim, nifi
nimium neglexiffem ipfis fignificare, quâ in re inftituta
mea poffent promovere. . -

Et putavi facile mihi effe eligere aliquas materias, quæ

neque effent multis controverfiis obnoxiae, neque meco
gerent plura quàm velim ex meis principiis exponere;
& tamen fàtis clarè patefacerent quid in fcientiis praefta
re poffim aut non poffim. Quod an felicirer mihifuccefîè.
rit aliis judicandum relinquo ; at pergratum mihi erit fi
cxaminentur;& ut tantò major fit ejus reioccafio , rogo
omnes eos qui adverfus eaobjeétiones aliquas facere VO
lent,ut cas ad meumbibliopolammittant, à quomonitus,
mcum refponfum eodem tempore adjungere conabor;
iftâ enim ratione, le&ores utraque fcripta fimul viden
ccs, tantò faciliùs de veritatejudicium ferent. Non enim
sre rcfp
prolixa illis opponere
- - - -- refponfar;
polliceor,
2.
fed tantùm mea
CIr2{3}
68 D I ss E R T A T I o
errata ingenuè fi agnofcam confiteri, aut fiea animadver
tere non poffim , fimpliciter dicere quod putabo ad re
rum à me fcriptarum defenfionem requiri ; nullâ additâ
novæ alicujus materiæ explicatione, ne me fine fine ab
una ad aliam tranfire fit neceffe.
Quod fi quædam eorum, de quibus egi initio Dioptri
ces& Meteororum,primâfronteoffendant,quia hypothe
fes voco & nolleprobare videor ; rogo ut integri traéta
tus cum attentionelegantur,& fperohaefitantibus fatisfa
&tum iri. Rationes enim mihi videntur in iis tali ferie con
nexæ, ut ficut ultimæ demonftrantur à primis quæ illa
rum caufæ funt, ita reciprocè primæ ab ultimis, quae ipfa
rum funt effeéta probentur. Nec eft quod quis putet me
hicinvitium quod LogiciCirculum vocant, incidere;nam
cùm experientia maximam effcétuum iftorum partem
certiffimam effearguat, caufæ à quibus illos elicio, non
tamiis probandis quàm explicandis inferviunt ; contra
qucipfae ab illis probantur. Nec hypothefes alio fine vo
cavi, quàm ut fciatur confidere me eas pofTe deducere ex
primis illis veritatibus quas fupra expofui; fed datâ operâ
noluiffè facere, ad impediendumne quædam ingenia, quae
uno die addifcere fe poffè putant,ea inquibus alius viginti
annis dcfudavit, ftatim atque illa ipfis uno tantùm aut al
tero verbo aperuit;(& quæ eò magis errori funt obnoxia,
minúfque veritatis percipiendæ capacia, quò fubtiliora &
alacriora funt ; ) Inde poffint occafionem arripere, abfur
dam aliquam Philofophiam illis principiis quæ pro meis
habebunt, fuperftruendi, ejufque rci mihiculpa tribuatur.
Nam quod ad opiniones attinet quæ in folidum meæ funt,
nolo ipfarum novitatem excufare ; quoniam fi rationes
quibus.
 D E M E T H o D o. 69
quibus innituntur, bene perpendantur, confido eas adeò
£mplices & fenfui communi conformes inventum iri, ut
minùs extraordinariæ &paradoxae videantur, quàm ullae
aliæ quæ de iifdem argumentis poffint haberi. Nec me e
tiam primum ullarum Inventorem effejaéto, fed tantùm
me nunquam illas pro meis adoptaffè, vel quòd ab aliis
priùs receptæ fuiffènt, vel quòd non fuiffent;verùm uni
cam hanc obcaufam, quòd mihicas ratio perfuafiffèt.
Quodfi artifices non ita citò poffint executioni man
dare inventionem in Dioptrica explicatam, non credo ip
fam idcircò culpari meritò poffè, Magna enim dexterita
te& exercitatione opuseft,admachinasquas defcripfifàci
endas,&itaut nullacircumftantiadefitadaptandas;nec mi
nùs mirarer fiprimoexperimentoid ipfisfuccederet,quàm
fi quis unâ die eximiè teftudine canere addifcere poffet, eo
folo quod optimus canendi modus ipfi defcriptus fuiffet.
Cæterum nolo hic fpeciatim quidquam dicere de pro
greffibus, quos deinceps me in fcientiis fpero faéturum,
aut erga publicum ullo me devincire promiffo,quodincer
tus fim implere nécne valeam. Sed tantummodo dicam,
decreviflè me quod fupereft vitæ tempus nullâ aliâ in re
collocare , quàm in ejufmodi naturæ notitia mihi compa
randa è qua in Medicinæ ufum certiores regulæ quàm ha
&enusexftiterint , depromi poffint : Geniumque meum
adeò ab omni alio propofiti genere abhorrere, præfertim
quod aliquibus prodeffè non poßit, nifi aliis noceat ; ut
fioccafione aliqua ad idfeétandum adigerer, non credam
me poffè eximium quid in eo præftare. Quod hic aperte
profitcor, etiamfi non ignorem profeffionem hanc inuti
jcm cffe ad mihi authoritatem aut exiftimationem ali
1 i3 quam
7o ID 1 S s E R T A T 1 o
quam comparandam; quam etiam adeò non affe&o, ut
me femper magisillis devinétum arbitraturus fim, quo.
rum favore otio meo abfque impedimento frui licebit,
quàm iis qui mihi dignitates ampliffimas offerrent.

D I O P TR.ICE
 • - 7f

D I O P T R I C E.

cAPUT PRIMUM.
T)e Lumine.
ĘOtius vitae noftræ regimen à fenfibus pendet; » i
-

3quorum cùm yifus fit nobiliffimus & latiffimè,j;

patens, non dubium eft quim utiliffima fint in- ì.
venta, quæ vimillius augere queunt. Et quidem Ę.
difficile eft ullum excogitare quod magis juvet, quàm ffitillù ad
miranda illa fpecilla, quæ brevitemporequo cognitafunt,”“
jam in cœlo nova fidera,& interra nova alia corpora, mu
merofiora iis quæ antea vifa fuerant, detexere. Adeò ut
promota luminis noftri acie ultra terminos, quibus ima
ginatio majorum fiftebatur, viam fimul nobis videantur
aperuiffe, admajorem & magis abfolutam naturæ cogni
tionem. Sed hoc inventum adeò utile & mirandum, non
finealiquo fcientiarum noftrarum opprobrio, vagisexpe
rimentis, & cafui fortuito debemus. Ante annos circiter
triginta, quidam Iacobus Metius vixit; Afcmariæ (quæ ci
vitas eft Hollandiæ) natus ; homo humaniorum artium
prorfus expers; licèt patrem & fratrem Mathefeos culto
res habuerit. Hujus fumma voluptas erat fpecula & vitra
uftoria formare ; nonnulla etiam hyeme componens ex
glacie; quæ materies, experientia tefte, non omnino ad
id inepta eft. Quum igitur hac occafione multa,eaque va
riæ formæ vitraadmanum haberet,profpero quodam fato
duo fimul oculo objecit;quorum alterum,medium paulò
craffius habebat quàm extremitates, alterum viceversâ.
eXtrC-.
 72. D 1 op T ■ 1 c E s C A P u T I.
extremitates quàm medium multò tumidiores ; & adeò
feliciter illa duabus tubi extremitatibus applicuit, ut pri
mum de quo loquimur telefcopium inde exftiterit. Atque
ad hujus unius normam, omnia deinceps, quæ in hunc uf
que diem habuimus, elaborata funt; neque adhuc, quod
fciam, ullus extitit, qui demonftraveritfufficienter, quam
figuramhaec vitra exigant.Licèt enim exinde multa egre
gia ingenia fuerint, quæ hanc materiam non parùm ex
coluere;atque ea occafione varia in Opticis invenere prae
ftantiora iis, quæ à majoribus habemus ; tamen quoniam
operofiora inventa, rarò fimul ac nata funt, fummum
perfeétionis gradum adipifcuntur; fatis multæ difficulta
tes hîc reliétæ funt, ut fcribendi materiam mihifuppedi
tent. Et quoniam conftruétio eorum de quibus loquar
à dexteritate & induftriaartificum pendet, qui literis ut
plurimum non vacarunt ; conabor efficere ut quivis fà
cilè capiat quæ dicam : nihilque reticebo, nec fupponam
quod petendum fit ex aliâ difciplinâ. Quapropter exor
diar à lucis, ejufque radiorum explicatione; poftea parti
bus oculi breviter defcriptis, qua ratione vifio fiat accu
ratè exponam : tandemque notatis iis omnibns quæ ad
illam perficiendam licet optare , quibus artificiis ea ipfâ
poffint præftari , docebo. .
II.
Hic autem de luce, vel lumine loqucndi , cùm aliam
'suffícere caufam non habeam, quàm ut explicem quo paéìo ejusra
?naturam/?
lumim:s dii oculos intrent, & occurfu variorum corporum flecti
concipere,
ad ommes
poffint; non neceffè erit inquirere quænam genuina fit e
jus natura, fed duas aut tres comparationes hic afferam,
ejus pro
prietates
fmtelligem
quas fufficere arbitror, utjuvent ad illamconcipiendam,
dum. eo modo qui omnium commodiffimus cft , ad ejus Pro
prietatcs,
 D IoPTR I cEs C A P. I. 73
prietates, quasjam experientia docuit, explicandas;& ex
confequenti etiam ad alias omnes quæ non ita facilè ufu
notantur detegendas. Non aliterquàm inAftronomia, ex
hypothcfibus etiam falfis & incertis, modò iis omnibus
quæ in cœlo obfervanturaccuratè congruant;multæ con
clufiones, circa ea quæ non obfervata funt, veriffimæ &
certiffimæ deduci folent. -

Nemo noftrum eft, cui nonevenerit aliquandoambu

lanti noétu fine funali, per loca afpera & impedita, ut ba
culo ufus fit ad regenda veftigia : & tunc notare potui
mus, per baculum intermedium nos diverfa corpora fen
tire , quæ circumcirca occurrebant : Itidem nos digno
fcere, num adeffèt arbor, vel lapis, vel arena, vel aqua,
vel herba,vel lutum, vel fimile quiddam. Fatendum qui
dem hoc fentiendi genus obfcurum & fatis confufum effè
in iis, qui non longo ufu edoéti funt: fed confideremus il
ludiniis qui cùm cæci nati fint, toto vitæ tempore debue
runt eo uti ; & adeò perfeétum, confummatumque inve
niemus, ut dicere poffimus illos quodammodo manibus
cernere , aut fcipionem tanquam fexti cujufpiam fenfus
organum iis datum, ad defeétum vifus fupplendum.
Nunc itaque ad comparationem inftituendam ; cogi- eji.do
temus lumen in corpore luminofo nihil effè præter mo- „ìì
tum quemdam,aut aétionem promptam & vividam, quæ #£,
per aërem & alia corpora pellucida interje&ta, verfùs ocu- Éï.
los pergit; codcm planè modo quo motus aut refiftentia
corporum quæ hic cæcus offendit per interpofiitum fci
Pionem ad manum cjus tendit. Statimque ex hoc mirari
definemus, lumen illud à fummo Sole, nullâ morâ inter
pofitâ, radios fuos in nos effundere; novimus enim illam
Λ k aétio
 74 D 1 o p T R 1 c E s C A P. I.
a&ionem, quâ alterum baculi extremum movetur, fimi
liter nulla interpofita morâ ad alterum tranfire, & eo
dem modo ituram, licèt majori intervallo diftarent iftius
baculi extrema, quàm à cæli vertice terra abeft.
I v. guo- Neque magis videbitur mirum, illius ope tantam colo
',' rum varietatem apparere; Et praeterea forfan credemus
£. nihil effè hos colores in corpore colorato, nifi diverfos
%£" modos, quibus hoc illos recipit, & remittit ad oculos;fi
colorum in confideremus differentiam illam, quam cæcus in arbore,
*"* aqua, lapide, &fimilibus deprehendit, interjeéto fcipio
ne,non minorem illi videri,quam nobis haec,quæ in rubro,
flavo, viridi & cunëtis aliis coloribus: & interim tamen il
las differentias in nullo corpore quidquam effe, præter
varias rationes movendi aut refiftendi motibus illius ba
culi.
V. Nyg undeetiam nafcetur occafiojudicandi, nonneceffàrium
£;£* effè fupponere, materiale quidpiam ex objeétis ad oculos
$.g- noftros manare,ut lumen&colores videamus;neque quid
ìììms quaminiftis objeétis effe, quod fimile fit ideis quas de iis
Ί' mente formamus : Qucmadmodum nihil ex corporibus,
qiidfft no- quæ cæco occurrunt, per baculüm ad manum illius fluit;
££% conftátque motum aut refiftentiam horum corporum,
quæ fola percepti fenfuscaufa eft, nihilfimilehabere ideis,
quas inde animo apprehendit. Et hac ratione mentem ha
bebimus liberam ab omnibus illis exiguis fimulacris per
aërem volitantibus , quæ Species intentionales Philofophi,
mirum in modum iis divexati, nominarunt. Facili etiam
negotio controverfiam decidere poterimus,quæ agitatur
fupcr loco unde aétio prodit , fenfum Vifionis efficiens.
Ut enim cæcus nofter corpora,quæ circumcirca offendit,
nOn
 D 1 o p T ■ 1 C £ s C A p. I. 75

non tantummodo per aétionem illorum ( quum fcilicet i

pfa moventur) fentit; fed etiam pcr folum- motum dex
teræ fuæ, quum illa tantummodo refiftunt : ita conceden
dum eft, vifus objeéta pofle percipi, non tantummodo
aétionis vi, quæ ex iis emanans ad oculos noftros diffun
ditur ; fed etiam vi illius, quæ oculis innata ad illa pergit. V I.
N
" -

Verumtamen quoniam hæc aëtio nil nifi lumen eft, no- „„' - - -

tandum neminem præter cos , qui per tcncbras inftar fe- vi£re ope
- - - - - - radiorum
liumcernunt, faltcm fiqui fint, illam in oculis fuis habere; qui ab obje
& maximam hominum partem tantummodo per cam a- #££*.
άionem videre, quæ ab objeétis venit. Ufus namque do los noßros
- - - - -

•veniunt.

cet hæc obje&a aut luminofà, aut illuminata effe dcbere, £?*
- - es moctm,
ut videantur, non oculos noftros, ut videant. Sed quo- ï;e
niam inter baculum hujus cæci,& aërem,aut alia corpora
- - - - -
Τ
Ύ* T qui ab ipfo -

pellucida, quibus interjeétis cernimus, non leve difcri rum oculis

men eft, alia infuper comparatio eft hic in medium pro- j£*
ferenda.
Contemplemur vindemiae tempore uvis calcatis rcfcr- 6),
- i
V II.
•

tum lacum; cujus fundus foramine uno aut altero pcrtu- ;j.' ^^oa^erta*

fus fit, ut A B. ex qua radios '

- tramfmit
quibus profluat £,.
muftum quod cö- verforum
mo 9 di
tinet; ubi quidem objeétorum
particulæ vini, imredii ffnu!
oculum
quæ hærent CX. ingredi pof
gr.circa C.eodem finr: aut ad
diverfòs o
momento fimul.iiij.
acforamenApatuerit,rc&adefcenfumadilludaffeétant,& fj'
eundem
fimul ad foramen B. Eodemque tempore quæ circa D & E aeru locum
per hæc ipfa duo foramina defcendere properant; ita ta-£j' mp. xrtuorde
K k 2. mcn tranfire,
 76 D I op T R I c E s C A P. I.
•ut ita ut men ut nulla harum aétionum alteram impediat,&neipfi
j'!'* quidem ramufculi immixtorum fcaporum refiftant; liçet
alis impe- -

dimento : hi fe invicemfuffulti non defcendant per cademforamina

mec ab aëris
ΆΣ" A & B; & infuper interea variis modis moveantur, abiis
impedian-
tur; meæ à HiiHi
. . qui uvas calcant.
- -

^uemformam, ' 6g. J, Deinde cogite

agitatione;
mec à vitri §§
–;E -a*-
- ImUS., Quum
q - COI1 -

aut alio-
ejuf-
rtgrri
M. ITIĘ
i. ..•** \I, ! 1
ÊĘ
qiii, i^
fenfuPhilofophoi
v

2<\i Κ
i. i.

modt pellu- [A rum ferè unam

cidorum JSS `j|J* II11 VaCUIUJIm 1n r©
eorporum -* - ā– - -

duritie: &• - - 1rum natura nOn

qui fieri detur, & tamen

j* omnia corpora, velexperientiâtefte plurimis porispervia
jíí hient, neceffàriò hos meatus materia quadam repletosef
fe, perquam fubtili & fluida; quæ ferie non interruptâ ab
aftris ad nos extenfa fit. Quae materia fi Vino hujus lacus
comparetur,& partes minus fluidæ feucraffiores aëris,aut
aliorum corporum perlucidorum, fcapis qui immixti
funt ; facillimè intelligemus: omncs particulas materiæ
fubtilis, quasSol nobis adverfus tangit, reétâ lineâ ad ocu
los noftros tendere, eodem quopatefcunt momento, non
impedientibus aliis alias, neque obftantibus craffioribus
particulis pellucidiorum corporum interjeétis; five di
vcrfa ratione moveantur, ut aër qui ferè continuò ventis
agitatur, fivefine motu fint, qucmadmodum vitrum aut
cryftallus. Tum etiam notandum efTè difcrimeninter mo
tum , & propenfioncm ad motum. Nam facilè concipi
mus animo particulas vini, quæ hærent ex. gr. circa C
fimul ad B & A tendere, quum interim revera ad utrum
que eodem tempore moveri nequeant ; & illas exaétè in
linea
| DIoPTR IcEs C A P. I.
linca reéta B & A verfùs pergere ; licèt non femper adeò
77

] accuratè reétâ eò verfus moveantur,obftantibus fcapisin

terje&is.
Poftquam itaque intelleximus, non eflè tam motum, VIII.
quàm aétionem, five propenfioncm ad motum, in corpo- „$.%!Â
reluminofo,id quod lucem illius nominamus; facilè colli- ladii: &
gere poffumus radios hujus lucis nihil effe, præter lineas £;;
fecundum quas hæc aëtio tendit. Ita ut infiniti fint huiuf- ffngulis il
modi radii, qui ex fingulis punétis corporis luminofi, ad £g;
fingulaillius,quod illuminant,diffunduntur; eodcm pror- punifi ex
fu§modo, qüo concipere poffumus innumcras re&ias li.“
ncas, juxta quas aétiones ex fingulis punétis fuperficiei vi
ni C, D, E tendunt verfus A. & alias prætereainnume
ras, juxta quas aétiones ex iifdem punétis manantes quo
que feruntur ad B. non impediente alteram alterâ.
Porrò hi radii femper quidem exquifitè recti concipi
debent, quoticfcunque non nifi unum corpus pellucidum
permeant, quod ubivis uniforme fit. At verò quotiesalia
quædam corpora offendunt, facilè detorquentur, aut de
bilitantur,nonfecus ac motus pilæ aut lapidisin aëremmif
fi,per ea quæ occurrunt. Quippe haud difficultercredi po
tcft, aétionem aut propenfionem ad motum, (quam jam
dixi pro lumine habendam) iifdem legibus cum ipfo mo
tu obnoxiam effè. Atque ut fatis accuratè hanc tertiam
comparationem exfequamur ; confideremus, illa corpo
ra quæ pila demanu jaéta offendere poteft,aut mollia, aut
dura,aut liquida effe. Si mollia; qualia funt lintea, arena,
lutum, omnino fupprimunt & fiftunt illius motum. Sidu
ra ; fine mora aliorfum reverberant: idque non una ra
tione. Nam fuperficies illorum vel lævis & æqua eft, vel
K k 3 fcabra
-8 DIopT RIcE s C A P. I.
fcabra & afpera. Rurfum quæ lævis; vel plana, vel curvá
ta. Quae afpera, fcabredinem ducit, vel à diverfimode cur
vatis partibus quibus conftat ; quarum fingulæ tamen ipfae
fatis læves funt : vel præterea à variis angulis feu punétis,
vel ab hujufmodi partibus , quæ mollitie & duritie difcre
pant,vel ab earumdem motu, qui mille modis variari po
teft. Et notandum, pilam extra motum fuum, fimplicem
illum ac rcgularem quo deloco ad locum fertur, infuper
fecundi cujufdam capacem effe, quo fcilicet circa centrum
-
-

rotatur; itidem celeritatem motus hujus pofterioris, di.

verfas poffe habere proportiones ad velocitatem illius
prioris. Itaque quum aliquot pilæ ab eadcm parte profe
&tæ, fuperficiemcorporis alicujus lævem offendunt, æqua
liter & eodem ordine refiliunt ; adeò ut fi fuperficies ex
aétè plana fit, eandem inter fe diftantiam fervent, quâan.
te occurfum fejungebantur. Aft fi promincat fuperficies
illa, vel retrocedat, pilæ quoque pro ratione illius curva
turæ, vel recedunt ab invicem, vel appropinquant: Uthic

' M L

videmus pilas A, B, C, quæ illifae fuperficiei corporum

D, E, F, refiliunt ad G, H, I. At fi incurrant in fuperfi
cicmafperam, quales funt L, M, huc illuc repcrcuffae fe
funtur,
 D Io pT R I cES C A P. I. 79
runtur, fingulæ profitu loci illius, quem infuperficie teti
gere. Atque extra hoc nihil in motus fuiratione mutant,
quoties afperitas illius nonnifi ex diverfimodè inflexis par
tibus furgit. Sed illa etiam ex multis aliis caufis oriri po
teft; & hac ratione efficere, ut pilæ quæ modo fimplici &
reéto motu ferebantur, parte motus iftius reéti amifsâ,
circularem illius loco recipiant, cujus variae poffunt effè
proportiones ad refiduum reéti ejufdem motus, pro vario
fitufuperficiei cui obviant. Atque hoc qui pilæ lufu dele
&tantur abunde obfervant,cum nimirum illa impulfa pavi
mentum inæqualecontingit,aut obliquoreticulo vibratur.
Demum etiam confideremus; Pilam impulfam, quoties
obliquo itinere in fuperficiem corporis liquidi incurrit,
quodmagisaut minùs facilè penetrat,quàm illudundepro
ceffit, eam fubeundo à re&ta via divertere, curfumque
fuum mutare.Ut fi ex.gr.exfiftentes in aërejuxtapunétum
A, illam B verfus vibremus; reéto quidem impetu ab A
defertur ad B;nifi
vel pondere, vel
alia quadam caufa
detorqueatur;huc
verò (ubi aquæ
C BE fuperficiem
% pono) poftquam
devcnit, faéta de
clinatione,iterum
- _ - perlineamre&am
I verfus tendit; quemadmodum ipfa etiam experientia
docet.
Cogitemus itaque, eâdem ratione corpora dari, quæ
dum
 8o D 1 op T r 1 crs C A p. I.
1 x. dum luminis radiis percutiuntur,eofdemfuffocant,&om
ejî „A
92uid fit; - - :
D° illorum robur frangunt ; & hæc funt,quæ nigra nomi
%'j quid namus ; nullum nifi communem cum tenebris colorem
aetattm :

£„, habentia. Dari etiami quæ reverberant, & quidem alia eo

££'£ dem, quo recipiunt ordine ; hæc fcilicet, quorum fuperfi
Aw/72 ; - • • • \ - - v

ÂÃÄ, cies nitidè polita, ufum fpeculorum tam planorum; quàm

£? *** curvatorum præftare poteft.
æ
Alia quæ confusè huc & il
juàm con- luc. Et rurfum in iis alia hos radios repercutere , aétione
Σ;" illa per nullam mutationem violata; hæc nempe quæ alba
1à quo com- dicimus : Alia verò mutationem inducere, fimilem illi
-£j;'* quam recipit motus pilæ, obliquoreticulo praeftrictae ; &
rum colo- hæc funt rubra, flava, cærulea, vel alio ejufmodi colore
" infignia. Equidem ego me poffe explicare arbitror, &
experientia duce demonftrare, in quo natura colorum
confiftat; fed idipfum terminos hujus argumenti ex
cedit.
X. Et fufficit hoc loco nos monere;radios quiin corpora co
.j!* lorata, fed non polita, cadunt, quaquaverfum femper re
cgrpora ra- filire ; licèt ab una duntaxat parte progreffos: Ut, quam
dios refle- - - - - - - -

#'', vis ii qui incidunt in fupcr

##£ re- ficiem corporis albi A, B,
iraéfio.
non refiliant nifi à funaliC.
tamen alii aliò ita detor
quentur, ut ubicunque po
fucrisoculum, velut ex.gr.
•_* juxtaD. plurimi femper radii occurrant,ex fingulis plagis
hujus fupcrficiei AB,Et infuper fi fuppofueris hoc corpus
perquam fubtile & tenue cfîè , chartæ inftar aut fintei,
üt lümini pcrvium pateat; licèt oculus ad averfam funalis
partem admoveatur, ut ad E, aliqui tamen radii ab f.
gulis
 ID I O P T R I c E S C A P. I. 8I
gulis hujus corporis particulis ad illum refilient. Deni
que etiam cogitemus ; eâdcm ratione radios detorqucri,
quâ pilam diximus,quum obliquè in fuperficiem corporis
liquidi diffunduntur, quod magis aut minùs facilè pene
trant, quàm illud per quod antemanarunt; & hic fe infle
άendi modus, refraétio in iis dicitur.

T)e Refra£fione.
C A P U T S E c U N D U M.
I.
jUandoquidem deinceps neceffàrium erit,quanti
tatcmhujusrefra&ionis exa&ènofIe,&illa reddi- fia§}uomodo
t reflexio.
4 & tur intelleétu facilior, per comparationem quâ
ufifumus;non alienum fore autumo,explicatio
nem ejus hîc aggredi, & quædam de reflexione præmitte
re,quò facilior cognitio illius fit. Cogitemus itaque pilam
ab A, B verfus aétam,
contingereinpunétoB,
fuperficié terræ CBE,
quæ ejus progreffui re
fiftens illam retrocede
re cogit. Sed videamus
in quam partem. Ne
autem novis difficulta
tibus implicemur, fin
gamusterram exaétè planam duramqueeffè: pilam etiam,
five defcendat, five afcendat, eâdem velocitate ferri; pa
rumcurantesquaviagatur,ceffàntereticuli impetu;negle
&to quoque omnieffeétumagnitudinis,ponderis & figuræ.
Ifthaecenim attenderefupervacuumfuerit, quum nihileo
L 1 1rum
 82, D I o P. T r I c E s C A P. I I.
rum locum habeat in luminisaétione, adquam omnia hic.
referri debent. Tantummodo notandum, vim illam quæ
cunque demum fit , quæ motum noftræ pilæ producit,
planè diverfam ab ea effe, quâ determinatur,ut potiùshuc
quàm illuc tendat : Ut perfpicuè palam eft, reticuli im
petum effe qui pilam movet; fed cundem potuiffè ipfam
verfus alias partes movere, eâdem facilitate quâ verfus
B. Quum contrà reticuli fitus fit, qui illam ita difponit ut
feratur ad B, & qui potuiffèt eodem modo difponere, li
cèt per aliam vim fuiffet expulfa. • Unde jam liquet ficri
ffe, ut hæc pila per terræ occurfum detorqueatur, mu
tata fcilicet difpofitione qua inclinabat ad B: permanente
interea vifui motus, quum nihil commune habeant.
I I. Hinc etiam planum, minimè credendum effe, neceffà
„£% riò pilam aliquo momentohærere inpunéto B,priufquam
eorpora mo- digrediatur ad F, juxta quorumdam Philofophorum opi
£;: niönem. Nam interrupto hoc motu exiguâ tantummio
hsreant in do morâ, nulla exftaret caufa quâ incitante vires refu
illis à qui- - - -

bus reje- mere poffet. Obfervandum præterea quemadmodum

êumtur. - motus,& in univerfum
omnia genera quanti
tatum , ita etiam hanc
pilæ determinationem,
poffè dividi in omnes.
partes , quibus illam
conftare imaginamur.
Et manifeftum eft at
tendenti, hanc qua pila
defcendit ab A ad B, mixtam ex duabus aliis concipipof
fe; quarum alterâ illam premit ab A F ad CE, altera eo
\ \ dem
 D I o p T r I c E s C A P. I I. 83
dem tempore,à finiftra AC, dextrorfum propellit ad FE,
ita ut hæ duæ junétæ,illam deducant ad punétum B, fecun
dùm reétam A B. Inde obvium quoque eft,obftantemtcr
ræ molem unam tantùm harum difpofitionum impedire
poffe, alteram nullomodo.Sicpoteft quidem auferre eam,
quâruebat pila ab A F ad C E,quum fpatium fubjeétum to
tum occupet;fedquâ rationerefifteret alteri, quâ dextror
fumferebatur, cuihocrefpeótu nullatenus oppofita eft?
Ut accuratè igitur inquiramus, ad quam partem pila cÅ“
illifa debeat refilire , defcribamus circulum ex centro B, lus refle:
qui tranfeat per punétum A, & dicamus, fpatio temporis ;££:
eodem, quo progreffà eft ab A ad B, neceffàriò illam à B, £;*
ad aliquòd punâum hujus circuli circumferentiæ reverti “
debere. Nam omniapunéta quæ eodemintervallodiftant à
B, quo diftat A, in hac circumferentia occurrunt; & pilæ
motum jam fupra æquè velocem finximus. Tandem ad
defignandum ipfum punétum,quod ex omnibus hujus cir
cumferentiæ tangere debet, erigamus ad normam tres
reétas AC, HB, & FE fupra CE, hac ratione ut nec ma
jus nec minus fpatium interjaceat AC & HB,quàm HB &
FE: deinde dicamus,idem tempus quod pilam dextrorfum
porrexit ab A, uno punélorum lineæ A C, ufque ad Bu
num ex punétis lineæ H B, illam refilientem ab HB, fifte
re debere in aliquo punëto lineæ F E. Nam fingula punéta
hujus lineæ FE, eadem diftantia hoc refpeétu ab HB re
mota funt, & eadem quâ fingula lineæ A C, & ex priori
difpofitione tantumdem eò inclinat quantùm antea. Jam
eodem momento aliquod punétum lineæ FE, & fimul ali
quod circumferentiæ A F D contingere nequit,nifiim pun
άο D vel F; Nam extra hæc duo nullibi mutuò fecantur;
L / . tCrra
 84 D I o p T r 1 c E s C A f. I I.
i
terra autem obftante ad D progredi non poteft; fequitur
itaque illam neceffàriò tendere debere ad F. Et fic manife
ftum eft, qua ratione reflexio fiat , fcilicct femperadan
gulüm æqualem illi, quem vulgò incidentiæ nominant;Ut .
fi radius ex punéto A emanet in B, fuperficicmfpeculipla
ni C B E, reflit ad F, ita ut reflexionis angulus FBE, ne
que cedat , neque exfuperet magnitudine alterum illum
incidentiæ A B C. -

I v. Hinc progrediamur ad refra&ionem : & primò finga

£!££" mus, pilam ab A ad B expulfam offendere, non tcrram,
motus pil& - - -

£;;" fed linteum C B E, tam tenue ut illud facillime forare, &

7,',„, impetu fuo perrumpere poffit, amifsâ tantùm velocitatis
cit. fuae parte, ex. gr. dimidiâ. Quo pofito ut cognofcamus
quam viam infiftcre debeat, confideremus denuò, mo
tum illius non eundem effe cum difpofitione quâ potiùs
huc quàm illuc fertur; Unde fequitur fingulorum quan
titates feparatim
examinádas.Con
fideremus itidem,
ex duabus parti
bus, quibus hanc
- - -i | difpofitionè COn

3-33, ftare fcimus, alte

ram tantùm per
lintei occurfum
mutaripoffe;hanc
fcilicet quæ deorfum pilam agebat. Illa verò quâ dex
trorfum ferebatur, conftans & inviolata manebit; nam
linteum expanfum hoc refpe&u nullo modo illi op
pofitum eft. Deinde duéìo circulo AF D ex ccntro B, &
1IIl
 - D I o p T R 1 c E s C A P. I I. 85.
impofitis CBE, ad perpendiculum, tribus lineis reétis
AC, HB, FE, hac ratione, ut fpatium interjacens FE
& HB, duplumillius fit, quod cftinter HB & AC, vide
bimushanc pilam ituram ad punétum I. Quum enim per
rumpendo linteum C B E, dimidiam fuae velocitatis par
tem amittat, duplum temporis eiimpcndendum eft , ut
infrà ex B,ad aliquod punétum circumferentiæ A F Dper
tingat, ejus quod infumfit fupernè, ut accederet ab A ad .
B, Et quum nihil ex difpofitione, quâ dextrorfum fereba
- tur,intereat,induploiftiustemporisquoà linea ABdevenit
ad HB, duplum ejufdem itineris in eandem partem con
ficere debet, & confequcnter accedere ad aliquod pun
άum reétæ FE, eodem momento quo accedit ad aliquod
circumferentiæ circuli A F D, quod faélu impoffibile fo
ret, nifi progrederetur ad I , Nam in unico illo punéto
reéta FE, & circulus A F D, fub linteo fefe invicem fe
• Cant. .

Fingamus jam pilam, D verfus ab A expulfam, offen- E.

dere inpun&o B non illud linteum, fed aquam ; cujus fu- ff. £*
perficies CBE, exquifitè dimidiam velocitatis partem re- j? Ἀ.
tundat, ut linteum paulò antea. Reliquis omnibus qucm-"*"
admodum fuprà pofitis, videmus pilam à B, reétâ tendere
debere non ad D, fedad I. Primò etenim certum cft, fu
perficiem aquæ, eo verfus illam detorquere eodem modo
quo linteum: quum eodem modo illi oppofita fit, & tan
tumdem illius roboris infringat. Corpus autem aquæ
quod attinet , quo totum fpatium à B ad I repletum eft,
licèt magis aut minus refiftat, quàm aër fuprà ibidem lo
catus, non tamen fequitur illud pilam magis aut minus.
detorquere, nam eâdcm facilitate ubivis dehifcens, non.
L l 3. majo
 86 ID 1 o ? T m 1 c E S C A P. II.
majori opera hac quàm illac tranfitum permittit; faltem
fi (quod ubivis fecimus) fingamus nec levitatem,necpon
dus,nec figuram nec magnitudinem pilæ, nec aliam fimi
lem externam caufam, curfum quem tenet immutare.
c. i. Et quidem hîc notari poteft, tantò magis illam detor
jio tantò queri per fuperficiem aquæ aut lintei, quò magis obliquè
£'. in illam impingit, adeò ut fi ad angulos reétos dirigatur,
#j velut impulfa ab H ad B, ulteriùs in linea reéta fine ulla
Zj'£" declinatione progrediatur ad G. Sed fi agatur fecundùm
ijidentis lineam qualis eft AB, quæ vel fuperficiei aquæ vel lintei
ef? perpen- - CB E tam obliquè
dicularis.
IE; gli- incumbat, ut linea
ma/palo
Éa. L. F F E duéta quemad
rum pila modum fuprà, cir
verfùs æ-
quam dif- culum A D f€Care
f CuIum
ploß in non poffit , illam
eam mons - - w -

poffint im- minimè penetrabit,

gredi, ßd fed à fuperficie B,
verfus aë
rem refle- refiliet in aërem L, eodem planè modo, ac fi in terram
**"* incurriffet. Quod nonnulli cum dolore expertifunt, quo
niamanimi gratiâ explofisin alvcumriviex murali machi
na globis, obambulantes in adversâ fluminis ripa vulne
rarunt. .
Sed aliam præterea fuppofitionem hîc afTumamus; fin
gamus pilam aétam ab A ad B, denuò inde impelli reticu
lo CB E, quod vim ejus motus augeat, ex. gr. unâ tertiâ
Parte, ut ita exin duobus momentis tantumdem fpatii
conficere queat, quantum antea confecit tribus. Hoc
idem erit ac fi offenderet in B pun&o ejufccmodi corpus,
cujusfuperficiem unâ tertiâfâcilius quàm aërem permca
r€t.
... -
 D 1 of T r 1 c E s c A p. I I. … 87
ret. Et ex iis quæ demon
ftravimus fequitur mani
feftè, fi defcribatur ut fu
* prà circulus A D,& re&læ
A C, HB, F E, hac ra
|
2 2
-.

*3
--------^ - - tione, ut diftantia inter
, 4. FE & HB unà tertiã
nor fit quàm illa, quæ inter HB & A C, punétum I, in
quo reéta FE, & circularis AD, fefe mutuò fécant , de
gurum illum locum quem pila petet, digreffà à pun
O ij. -

Quae conclufio etiam inverti poteft, dicique pilam ve

nientem fecundùm lineam reélamab A ad B, in hoc au
tcm punâo à re&to itinere divertentem, tendentemque
inde ad I, indicio cfTe ;vim qua intrat corpus C BI, ta
lem effe ad illam qua erumpit ex corpore A CBE, qua
lis diftantia quæ inter AC & HB, ad illam quæ inter HB
& FI, hoc eft qualis linea CB ad B E. , . ' ,

Tandemverò quoniamlucisaétiofequitur hac in re 'eaf , V I I.

annumo !
dem leges, quas pilæ motus, dicendum quoties radii il- „j; refle
lius obliquo motu ex pellucido corpore in aliud tranf- Ê,
- - w -- v - - - euA-satraiect.

feruntur, quod magis aut minùs fàcilè illos admittit,£,

quàm primum, ibi ita detorqueri, ut femper minùs incli- ££*£*
fpefran*. • ,
nentinfuperficiequæ his corporibuseftcommunis,eâpar
tein qua eft illud corpus, quod eas faciliùs recipit, quàm
eâ,in qua alterum pofitum eft,idqueexaétè eâ proportio
ne, quâ faciliùs prius, quàm pofterius illos recipit. No
tandum autem hanc inclinationem metiendam effe per
quantitatemre&arum CB vel A H, & EBvel IG, aut fi
milium inter fe collatarum;Non verò per quantitatem.
angulorum,
i
 88 D I o P T r I c ES C A P. I I.
angulorum, quales funt AB H, aut G BI, & multò mi
nùs per illam fimilium D B I, qui refraétionis anguli di
cuntur. Nam proportio horum angulorum, ad fingulos
inclinationum gradus mutatur; Illa verò linearum A H&
1 G vel fimilium, eadem manet, in omni refraötione, quae
ab eodem corpore venit. Ut ex. gr. Siradius aërem per
means ab A ad B, ta&tâ in puncto B fuperficie vitri CBR,
digrediaturad I in hoc vitro; veniat deinde alius à K adB,
qui decedat ad
IK IM L: tertius præ
P. - tius P
A/\ ]h Q• terea à P ad R,
c[`~\JF quiabeat ad S.
XYIY
%
I VTRTZEx
22%?
_ '/,

%
%
2£%%
p. 4T Eadem ratioli.
Ä
LN,aut QP&
adinvicem, quæ eft linearum A H & I G, non autem ea
dem angulorum K BM & LBN aut PRQ, & SRT,
quæ A B H ad I B G.
VIII, Itajamcognovimus qua ratione refraétiones dimetien
guomodo
,jíáí dae fint ; Sed infuper, ut omnino determinentur illarum
;:;:: quantitates, neceffàrium eft ad experimenta defcendere,
ā, meti- quum proveniant ex particulari corporumconftitutione
******* in quibus fiunt. his autem ita ad candem menfuram re
duétis, facillimè & certiffimè talia experimenta fumipof
funt; nam fufficit in unum radium inquirere,quiprobè co
gnitus, reliquos omnes ejufdem fuperficiei prodet, nul
lumque errandi periculum adeft , fi præterea in aliis qui
bufdam examinetur. Ut fi velimus noflè quantitatem re
fractionum quæ fiunt infuperficie C BR, feparante aë
1TCITl
 D 1 o p T r I c E s C A P. II. ' 89
rem A KP à vitro L I S, fufficit examinare illam radii
AB I, quærendo fcilicet rationem lineæ A H ad I G. Sed
fideinde errorem vereamur, idem in aliquibus aliis fieri
debet, ut in KB L, aut PRS, & deprehensâ eadem pro
portione inter K M & LN, item interP Q & ST, quàm
inter AH & IG , nulla de veritate rei dubitandi occafio
reli&aerit. -

Sed mirum forfan videbitur hæc experimenta facienti- _jx.

bus, in fuperficiem, ubi refraétio evenit magis inclinari „#£.
luminis radios, aërem permeantes, quàm aquam, &ad- £:ia
huc magis, aquam quàm vitrum ; contrà omnino quàm T: &•
pila,quæ magis à parte aëris quàm à parte aquæ infuper- *£",
ficiem interjeétam inclinatur,& nullo modo in vitrum pe- %m, &, cur
nctrat. Occurrat ex. gr. pila expulfa in aërem ab A ad B"**
in punéto B fuperficiei aquæ C B E, decedet inde ad V.
aft fi radius loco pilæ contingat B, digredietur ad I. Quod
, tamen non mirabimur,
* fi in mentem venerint
quæ fuprà de natura lu
-\#— minis diximus : id fci
<£ Â licet motum qucmdam
7V-*' cffe,fivea&ioncmrccep
tam in materia fubtilif
fima, quæ aliorum corporum poros replet; acpræterea fi
confideremus, pilæ plus fuæ agitationis decedere, fi in
currat in corpus molle quàm fi in durum, illamque faci
liùs per menfam nudam, quàm per candcm tapcto in
m, Aëm dcvolvi. Nam eadem ratione hujus materiæ fub
,;i;, Aaio, magis impeditur ab aëris partibus, quae molles
3. „alè ncxae , non fatis firmitcr rcfiftunt, quàm ab illis
- AM m aquæ,
 9o D I o p T r I c E S C A P. II.
aquæ, paulò validiùs obnitentibus; & magis adhuc ab his
quàm à partibus vitri aut cryftalli. Sic quantò firmiores
& folidiores exiguæ partes corporis alicujus pellucidi
funt, tantò faciliùs lumini tranfitum permittunt : Neque
enim ut pila fubiens aquam, ita & lumen, ut fibi tranfitus
pateat quafdam ex ejus partibus loco movet.
x., " Jam verò cùm fciamus caufam refraétionum quæfiunt
Cur radio- . - - - - - - - -

Â, in aqua, vitro & pellucidis cunétis aliis corporibus, circa

£;t nos undiquaque occurrentibus, obfervare debemus, re.
refract to,&

° fra&iones femper ibi fimiles effe, intrante radio & exeun- .

j'*.
inde exeun te. Ut fi radius progrefTus ab A ad B, tranfeundo peraé
tium refra- rem in vitrum
### à B declinct ad
fit univer- I, ille qui ref

£;.
cidis corpo-
gr.
%a Κ- —}-}-r-'j*!!!!£;*
¢ NJj\,/
Z %X?
Ę, $i; 3% - ina

1 ><£ ** i alia
ii"iicorporaex
ftare queunt, præfertim in coelo, ubi refraétiones ex aliis
caufis ortæ non ita reciprocantur.
-

• ii „ Atque etiam poteft contingere ut radii incurventur, li

4uando in- cèt unum tantummodo corpus pellucidum permeent,
-

.
£. „ quemadmodum interdum pilæ motus incurvefcit, quo
;:;:; niam illa fuo pondere horfum fertur & aliorfum, pervim
id, corpore qua vibratur, aut ob multas alias caufas. Nam confidcn
**"* ter tres illas comparationes quibus ufi fumus , tam ido
neas profitcriaufim, ut fingula quæ in iis notantur, com
mode ad fimilia quædam ad lumen pertinentia , re
ferri poffint. nobis autem illa tantùm explicare animus
 D 1 o p T R I c E s C A P. I I. , 91
fuit , quæ præfenti argumento maximè inferviunt.
Neque vos diutiùs hic morabor, ubi monuero curvas 3i.
fuperficies corporum pellucidorum , radios per fingula Â;:
pün&a tranfeuntes, eodem modo detorquere, quo pla- #£
næ, in iifdem punétis illas contingentes, detorquerent. Sic £j;fù
ex. gr. refraétio radiorum A B, A C, A D, qui venientes g
à lumine A, incidunt in fuperficiem gibbam globi cryftal
lini B C D, eodem modo confiderari debent, ac fi A B

t. §. -

incideret in fuperficiem planam EBF,& AC, in GHC,&

AD, in I DK, & ita alii. Unde patet hos radios diverfi
modè velcolligi vel difpergi poffe, prout à fuperficiebus
diverfimodè curvatis excipiuntur. Sedjam tempus eft
delineationem ftruéturæ oculi ordiri, ut intelligamus,
quomodo radii illam ingreffi difponantur ad fenfum vifio
nis efficiendum.

C A P U T T E R T I U M.
T)e Oculo. I.
Membra
§Â® I qua arte pofTetoculusita fecari,plano pcr me-* vulgò
- - - - iule)
retimam di

- diam pupillam tranfeunte, ut nullus ex co li- äam, niíi

§)/£, quor efflueret, nec ulla pars loco moveretur, aliud effe
-^- -*- 2 - quàm mer
talis ejus feéìio appareret,qualem haec figura repraefentat;***
M m 2. • ABCB
- - ~a lum.
 92. D 1 ο Ρ τ R 1 c E s C A P. III.
AB CB eft membrana fatis craffà & dura, componens ft
quoddam veluti vas, receptaculum omnium partium in
teriorum. D EF eft membranula tenuior, intra priorem
aulæi inftar expanfa. Z H nervus vulgò opticus di&us,
ingenti numero parvorum capillamentorum compofi
tus, quorum extrema per totum fpatium G H I diffun
duntur; ubi innumeris exiguis venis atque arteriis mixta,
fpeciem quandam carnis te
nerrimæ componunt,quaeter
tiæ membranulæ inftar to
tum interiusfecundæ fundum
tegit. K, L, M,tres funt liquo
res valde pellucidi, totas has
tuniculas diftendentes,figurâ
quâ fingulos hic delineatos
videmus.' -

I I.
uales V Et experientia me docuit,
Â#.
&tiones ab => z medium L, qui Cryftallinus
oculi hu humor dicitur , præter propter eamdem refra&ionem
moribus
produéta. producere quam vitrum aut Cryftallus, & duos reliquos
paulò minorem, ferè qualem aqua communis, unde fit
ut faciliùs medius quàm reliqui duo, & adhuc faciliùs hi
quàm aër luminis radios admittant. In priori mcmbranâ.
pars BCB pellucida eft,&magis gibba quàm refiduum. In
alterâ fuperficies interior partis EF, fundum oculi rcfpi
ciens, tota obfcura & nigra eft, habetque in medio ante
rioris partis rotundum foramen exiguum, foris refpicicn
III.
tibus nigerrimum apparens, quod pupillam appellamus,
In quem w Non autem femper eadem magnitudine patet hic hia
fìmi fuiii, tuS; Sed EF pars fecundæ membranulæ in qua eft, liber
rimè
 ID I o r T. r I c E s C A P. III. 93

rimè innatans liquidiffimo humori K, fpeciem exiguimuf- g?

culihabet, qui deducitur, aut contrahitur, prout objeéta, ìr.
quæ contuemur vel propiùs vel longiùs abfunt, vel magis
aut minus illuminantur, vel prout magis aut minùs cu
riosè illa contemplarianimus eft. Et fidem huic rei pue
rioculus cuivis dubitanti aftruere poterit. Nam fijuffè
ris ut vicinum aliquod objeétum attentè refpiciat, vi
debis aliquantò arétiùs pupillam cjus contrahi, quàm
fi aliud multò remotius & non majori luce illuftra
tum ipfi refpiciendum proponas. Et deinde fi feceris ut
idem objeétum in quod refpicit nunc minori, nunc ma
jori luce refulgeat, claufis fcilicet vel apertis feneftris
cubiculi in quo erit, animadvertes pupillam fieri eò an
guftiorem, quò majori luce perftringetur. Ac denique fi
ad eamdemlucem, idem corpus ex eodem loco ifte puer .
infpiciat, minori ambitu patebit ejus pupilla, dum co
nabitur accuratè minutiffimas illius partes agnofcere,
quàm dum quafi aliud agéns vagis oculis integrum ap
prehendet.
Et obfervandum, hunc motum voluntarium effe dicen- •}- i
dum, licèt ut plurimum à nobis ignorantibus pcragatur; ffum
- - w - v -
pupil
a volumt
neque enim ob hoc minùs dependet, aut minùs fequitur „Ä'*
ex voluntate quam habemus bene videndi. Quemadmo
dum labiorum & linguæmotus, pronuntiationi inferviens,
voluntarius dicitur, quoniam loquendi voluntatem fequi
tur; licèt faepiffime ignoremus, qualem fingulæ literæ re
quirant.
EN, EN funt plurima filamenta nigra, undiquaque n --
amplexa humorcm L, & orta ex membrana fecunda, **/*al*
- M m 3 - inde
 94 ' D I o p T r I c E s C A P. III.
mum effe - inde ubi tertia terminatur,
mufculi in
ftar, qui quæ fpeciem perexiguorum
totius oculi
figuram
tendinum praefeferunt,&eo
mutare po rum ope hic humor, proin
teß: &• fila
menta pro
tentione, quâvifus nofterin
ceffus cilia
res diéta,
res propinquas aut longè dif
illius effe
fitas fertur, mox in majorem
temdimes. gibbumcurvatus, moxmagis
, in planum porreétus, totam V.
oculi figuram nonnihil im
mutat. Quod etiam expe
rientia conftat; Nam fi inten
tiùs contemplanti turrim aut montem procul remotum,
fcriptum aliquod ante oculos prope apponatur, nullam
literam nifi confusè dignofcere poterit, antequam eorum
figura paululum fuerit immutata. Denique O O funt fex
aut feptem mufculi extrinfecus oculo affixi, quorum
ope quaquaverfum moveri poteft, & fortè etiam preffüs .
aut revulfus quoad figuram immutari. Plura circa hanc
materiam notari folent, & Anatomicorum libros §.
quæ de induftria hîc omitto; quoniam jam diéta fufficere
arbitror,ad explicandum quidquid facit ad noftrum argu
mentum; & quia reliqua quæ ad hoc non juvarent, ab iis
quæ juvare poffunt animadvertendis cogitationcs noftras
2VOCafCnt. ' -

CA p u T
 D I o p T R I c E s C A p. IV. 95

C A P u T Q_u A R T U M.

T)e Sen/ibus ingenere.

-<- P

- 3¤ Æterum his quædam de fenfibus in genere fub- I.

!
ÉS §?
É93jungenda
ζ , • • • \ -

funt, ut feliciùs deinceps vifionis expli-,£:

catio procedat. Omnibusjam conftat animam g; :
- - - -

. - • - - que quate
effe quæ fentit , non corpus: Videmus enim quoties illa ÂÃÄ
vel exftafi, vel altâ contemplatione diftra&a, velut extra j;;**
corpus ponitur, hoc totum torpidum fine fenfu ftupere, #.
quæcunque etiam objeéta admoveantur. Nec magis ob- *"**
fcurum eft, illam non propriè fèntire quatcnus eft in or- '
ganis fenfuum exteriorum, fed quatcnus in cercbro , ubi
illam facultatem exercet, quam nuncupant fenfum com
munem. Sic vulnera & morbi quæ cerebrum lædunt, in
univerfum omnes fenfus tollunt, quum corpus intercani
hilominus animatum fit.
Scimus etiam illam impreffioncm quâ objeéìa partes „',„.
corporis externas afficiunt, non nifi per interpofitos ner- vìrum ope
vos ufque ad animam pervenire. Nam variâ funt affe-*"*
άuum genera, quæ licèt unico tantummodo nervo no
xia fint, omncm fenfum illarum partium corporis tollunt,
per quas male'affeéti nervi rami fparguntur; integro in- III.
terea fenfu reliquarum. g
Ut autem uberiùs cognofcamus qua ratione anima in ìervorum
ccrebro refidens, per nervos interje&os impreffionem fubftan
tiam ex

corporum externorum recipiat,tria in iis diftinguendaoc- £#. te

- v - - puriitmors

currunt : primò mcmbranulæ quibus involvuntur, ex ce- jí

rebrum circumdantibus tunicis ortæ, quæ multis ramis £" co^

- agre.
 96 D I o P T R I c E s C A P. I V.
in modum tubulorum diffufae, aliæ aliò per totum corpus
fparguntur, eodcm modo quo arteriæ & venae. Deinde ;
fubftantia illorum interior, quæ in tenuiffima quaedam
veluti capillamenta divifa, per tubulorum iftorum longi
tudines, à cerebro unde defccndit , ufque ad membro
rum extrema , quibus adhaeret , porrigitur; adeò ut in
fingulis tubis multa hujufmodi capillamenta, non depen
dentia ab invicem, imaginari debeamus. Poftremò fpiri
tus animales qui inftar vefiti,aut aëris fubtiliffimi, ex ven
triculis feu cavis cerebri progreffi, per eofdem tubosad ^
mufculos evehuntur. -

Iv. Fatentur quidcm Medici & Anatomici,hæc tria in nervis

j'£ reperiri:ufum autcmeorundemà nemine benediftinâum
7î'; novi. Quum enim viderent, non tantùm fenfui, fed & mo
£j' tui membrorum nervos infervire, & contingere inter
dum paralyfes, quæ fenfu integro remanente, motum tol
lerent, modò duo eorum genera fecerunt, quorum alte
rum foli motui, alterum folis fenfibus affignarunt; modò
fentiendi facultatem in mcmbranulis collocaruht, & mo
vendi vim in fubftantia interiore; quibus cunótis tam ra
tio, quàm expericntia reclamat, Quis enim nervum ali
quem notavit unquam motui infervientem,qui non fimul
alicui fenfuum inferviret ? Et quomodo fi cx membranis
dcpcndeat fenfus, diverfae objectorum impreffiones per
- cas in cerebrum penetrarent? -

v. Evitandarum itaq; harum difficultatum causâ, creden

j"; dum eft fpiritus per ncrvos in mufculos dilapfos, eorum
mimales in • \ -

ifforum
pervoru
que mox hunc mox illum, magis, aut minus inflantes,
• \ . v, v. - -

T prout largiùs aut parciùs à cerebro fùbminiflrantur , mO

*********
amembras
tum omnium membrorum efficere: & capillamenta exi
gua
 D I o P T R I c E S C A P. IV. 97

gua ex quibus interior nervorum fubftantia componitur, ffantiam

- - -
j£!;i!.
-

fenfibus infervire. Et quoniam hoc loco non neceffàrium irìmìiì

de motu loqui . nobisfufficitadvertere, exigua illa capil-
- - - - - ;1_ fibus
ternam fem
infer
lamenta, inflatis tubulis ut diximus, & affiduo fpirituum'vires &
affluxu expanfis inclufa, non collidi, ncque fibi invicem £££,.
obftare, atque ad extrcmitates omnium membrorum rum, fiat
porrigi, quæ aliquo modofentire poffunt; adeo ut filevif-"
fimè tantùm pars illorum impellatur, cui adhaeret aliquis
nervorum, eodem etiam montento, illa cerebri pars mo
veatur , ex qua nervus ille defcendit, quemadmodum fi
alterum cxtremum reftis diftenfae tangas , alterum etiam
ipfo momento commovetur. Quum autem hæc capilla
menta, tubulis ita circumdata procurrant, quos fpiritus
femper paululum inflant & diftendunt, nullo negotio in
telligimus, licèt effent multò tenuiora quàm bombycum
fila, & imbecilliora quàm aranearum, tamen â capite ad
remotiffima membra fine ullo ruptionis periculo poflè
defcendere; neque diverfos membrorum fitus motum il
lorum impedire. • -

Obfervandum præterea, animam, nullis imaginibus ab L*

obje&is ad cerebrum miffis egere ut 'fentiat, (contrà ÀTjju.
quàm communiter Philofophi noftriftatuunt) aut ad mi- Ę.
nimùm, longè aliter illarum imaginum naturam conci- mittunt,
piendam effe quàm vulgò fit. Qùum enim circa eas nil ;'£.fi.
confiderent , præter fimilitudinem earum cum objeétisj%;
quae repraefentant, non poffünt explicare, qua ratione ab ££Ἰ;
obje&is formari
teriorum,
queant, & recipi ab organis fenfuum ex-£#*j£
& demum nervis ad cerebrum tranfvehi. Nec miles fint.
alia caufa imagines iftas fingere eos impulit, nifi quod vi
derent mentem noftram efficaciter piétura excitariadap
N m . . pre
98 D I o p T R I c E s C A P. IV.
prehendendum objeétum illud,quod exhibet:ex hoc enim
judicarunt illam eodem modo excitandam, ad apprehen
denda ca quæ fenfus movent, per exiguas quafdam ima
gines in capite noftro delineatas. Sed nobis contra eft ad
vertendum, multa præter imagines effe, quæ cogitatio
ncs excitant; ut ex: gr: verba & figna, nullo modo fi
miliaiis quæ fignificant. Etlicèt concedere poffimus (ut
quantum fieri poteft, receptam opinionem fequamur)
objeéta quæ fentimus, verè in cerebro noftro adumbrari,
ad minimum notandum erit, nunquam imaginem omni
no fimilem eflè objeéto quod repræfentat; nam aliàs nul
lum inter hoc & illam difcrimen foret ; fed rudem fimi
htudinem fufficere: & fæpe etiam perfeétionem imagi
num in hoc confiftere, ut non affimilentur quantum pof
fent. Quemadmodum vidcmus icones illas quæ à typo
graphis in libris excuduntur, etfi nihil extra paulum atra
menti chartæ huc illuc ingeftum habeant, fylvas, urbes,
homines, difpofitas acies, & tempcftates nobis repraefen
tare : & tamen ex innumeris qualitatibus horum obje
&torum , quas cogitationi noftræ exhibent nullam effe
præter figuram,cujus revera fimilitudinem referant. At
que etiam hanc fimilitudinem valde effè imperfeétam,
cùm in fuperficie plana, corpora diverfimodè furgentia
aut fübfidentia exhibeant ; & fecundùm regulas fceno
graphiæ , meliùs fæpe circulos repræfentent per elli
pfes, quàm per alios circulos ; & quadrata per rhom
bos, quàm per alia quadrata, & ita de cæteris. adeò ut
fæpius ad abfolutam imaginis perfeétionem , & adum
brationem objeéti accuratam, diffimilitudo inimagine re
quiratur. •

Eodem
 D IoPTR IcES C A P. V. ' 99
Eodcm igitur modo imagines in cerebro noftro forma- Ej
tæ, confiderandæ funt, & notandum tantummodo quæ- £j;
ri , quâ ratione animam moveant , ad percipiendas £.
diverfas illas qualitates objeétorum è quibus manant, ïï.
non autem quomodo ipfae iis fimiles fint. Ut quum jj„
cæcus nofter varia corpora baculo fuoimpellit , cer- fufficere ad
tum eft ea nullas imagines ad cerebrum illius mitte- ä.
re ; fed tantùm diverfimodè movendo baculum , pro ducenäum.
variis qualitatibus, quæ in iis, funt, eâdem operâ manus
etiam nervos diverfimodè movere, & deinceps loca ce
rebri, unde ii defcendunt : cujus rei occafione mens toti
dem diverfas qualitates in his corporibus dignofcit, quot
varietates deprehendit in eo motu, quiab iis in cerebro
cxcitatur.

C A P U T Q_U I N T U M.
T)e Imaginibus quæformanturimfundo oculi.
- v - - Compara
f Anifeftè itaque videmus, non opus efîè adfen-,í77.
§IA\'/3
' tiendum, ut anima contempletur ullas imagi- cum
- - -
j***'**
tts qua -

§Â§Â§
-----.
nes, quæ reddant idipfum quod fentitur. Sed
- •. ' \ ... íú,
I cubiculo
• \ -

hoc interim non impedit , quo minus objeéta quæ contue- j;;,,.
mur fatis perfeétas in oculi fundo repræfentent ; ut inge- tur.
niosè à quibufdam explicatum eft, per comparationem
carum quâ in cubiculo apparent, fi lumini inde exclufo,
non nifi unicus aditus conccdatur per exiguum foramen
vitrca lcntè claufum, & albo panno ad debitum interval
lum radii ingreffi excipiantur. Nam oculi vice hoc con
clave fungi ajunt, foramen pupillæ, vitrum cryftallini hu
moris , feu potius omnium illarum oculi partium, quæ
AN n 2. , refra
• -
 -
- -

-
- - -
-
-
-

--_
—------- -----
… -- ---
-

-
----
--- --- ---
--- ---

-
--__- -
----
 D 1 o r T R i Q E s, C A P. V. "Iot
refraétionem aliquam efficiunt, & pannum, gjus tuniculæ
interioris, retinæ diétæ, quam extremitates nervi optici,
componunt.
Omnia tamen magis cxplorata & certa erunt, fi evul- _ 11,
fum recens defunéti hominis, aut, fi illius copia non fit, j*
bovis vel alterius magni alicujus animalis oculum ita fece- maginum
mus,ut ablata eâ parte trium ejus membranarumquæ ce- :;
rebro obverfa eft, fatis magna pars humoris M appareat mortui,
nuda, nec tamen ifte humor effundatur, fèd contineatur
chartâ, vel ovi putamine, vel alia quavis materiâ albâ &
tam tenui, ut quamvis non fit pellucida, omnem tamen
luminis tranfitum non excludat, qualis hic exhibetur ver
fusT SR ; huncque oculum foramini affèris ad id faéti
quale eft Z Z fic immittamus , ut ejus pars anterior
B C D, refpiciat aream varia objeéta Sole illuftrata, ut
VXY fuftinentem , pofterior autcm ubi eft corpus al
bum RST, refpiciat conclave interius P, quod totum
tenebrofum, nullum lumen recipere debet, præter illud,
quod intrat per oculum , cujus omnes partes â C ad S.
funt pellucidae. Hoc enim ita parato, fi refpiciamus in
corpus album RST, non fine voluptate,& forfan ctiam.
admiratione piéturam quandam in co videbimus, omnia
objc&a extra cubiculum ad VXY pofita, fcitè fatis imi
tantem: Modò tamen omnia fic adminiftrentur, ut ifte
oculus naturalem fuam & objeétorum diftantiæ debitam.
figuram quam proximè retineat ; nam fi paulò magis mi.
prematur quàm illa requirit, ftatim confufior imago ap- culi
-
#jga
figu
parebit. ram paulà
Eftque hîc obfervandum paulò validiusillum effecom- jgfg
effe reddem
primendum & figuram ejus reddcndam oblongiorem, fi  Â.
N n 3. objeéta.
 •

objeâa pro- ro, D I o P T r I c E s C A P. V.

pum ■a/ - - w -

££ quàm objeéta appareant ex propinquo, quàm fi magis remo

£*£** veantur. Sed hujus imaginis delineatio uberiùs explican
remota.

iy. . da eft : nam eâdem operâ multa difcemus, quæ ad vifio

humc ocu nem pertinent.
£!£*
ium radios Primò igitur advertamus, ex fingulis pun&is obje&o
:;;;;; rum VXY, tot radios penetrantes ad corpus album
pun£io in- RST, in oculum manare, quot pupillæ hiatus recipere
di : om- -

£j7., poteft, & omnes ex eodem punâo digreffos, permeando

:? fuperficies B C D, 123, & 456, eâ ratione incurvari, ut
puncto pr0 - . -

£!£ iterum præter propter in eodem punâo concurrere pof

f********
congregari fint , fecundùm ea quæ tam de refraétionum quàm de
Å, trium humorum K L M naturâ diximus. Et quidem ut
idem pum- : a - - -

;£'£ imago, de qua hîc agimus, omnibus numeris abfoluta

guramijue fit, ea trium harum fuperficierum figura requiritur; quæ
£!;„
hunc finem omnes radios ex eodem puncto delapfos, quantum fieri
effe dam
cöllo-: poteft in eodem punéto corporis albi RST recolligat. Ut
- - - * -

Σ„ hic videmus radios venientes ex puncto X, congrcgari

radiorum omnes in punéto S. ex V, in R. & ex Y in T. Et præterea,
pumâta ibi- - - -

ἈI nullum radium venire ad S, nifi ex punéto X; nec ullum

$g$ fuit ferè ad R, nifi ex punéto V; nec ad T, nifi ex pun&o Y;
&tis congre- - - -

Ζύλῆ. & ita de reliquis.

e*.„ Quibus animadyerfis , fi recordemur eorum quæ ge
tto 0 - - - - - -

.jÉ' neratim fupra audivimus de coloribus & lumine , atque

£;*t*r*er etiam in particulari de corporibus albis, facile intellige
ehartam
Åju. mus, quam ob caufam inclufi cubiculo P, & oculorum
%££? aciem in corpus album R S T dirigentes; effigiem obje
Ἀ". &torum VXY ibi videamus. Nam primò certum eft,
#i- lumen (hoc eft a&ionem, quâ Solaut aliud corpus lumi
,
Âmilitudi-
nem obje
nofum, materiam quandam fubtiliffimam quæ in omni
Ἀ. bus pellucidis corporibus reperitur, propellit) miffum ad
ferre. R, ab
 ºa| |-|
O|- ------ -*
! ，|-
|-|--|-: - ，|-|
|
***>..
º."*..., *•.
•>>
•*$$$$3...
>”ºs:$::::…...
•***¿¿.**..** • •.
(）***）:::--Jºº---...
<***）（.**）*** …,
º •.**..
Q**…,ºººº.. º»,|
cae...........----------••••••*****::::
:|-###::::::： ~~~~•••••••••••••••••• -3:
•X"ºººººººººº…„.••
• • • • •• •
|-£

•4.---***„••••
|•••
€••**8°
| 5..…::::::&å.--
|-•...:::::::]].•••***
|-* 7. ••••
|.:::::::I -•**
| Q...::::::****
|;*） ***
|-S..…”’
|-... •**
|-|
 IO4 'D I o pt*r'1 c E s C AP. V. .
R, ab objeéto V; quod rubrum ex: gr: fingamus (ideft
ita difpofitum, ut ejus occafione hujus materiæ fubtilis
particulæ,prætermotum reétum affumant ctiam circula
rem circa proprium centrum ; inter quem & reétum ea
proportio fit, quæ requiritur ad fenfum rubricoloris effi
ciendum) cùm corpori albo in R occurrat (id eft ejufce
modi corpori ut quaquaverfum materiam iftam fubti
1em, modo quo movctur non mutato, repellat) inde ad
oculos noftros refilire per poros hujus corporis, quodin
eam rem tenue & lumini non planè impervium admovi
mus, & ita efficere ut punétum R rubri coloris videatur.
Eodemque modo lumen reétum ad S, ab objeéto X, quod
luteum effè fufpono, Et ad T, ab Y, quod fuppono cæru
leum, & inde ad oculos noftros proveétum, S luteo, & T
cæruleo colore tin&um debet exhibere. Et fic tria punéta
RS T, cùm eundem inter fe ordinem, eundcmque colo
rem retineant, qucm tria altera V XY, iis exaétè fimi
lia funt. -

si.„ Hvjus autem piéturæ perfeétio ex tribus maximè de

p}illa ma- pendet : nempe ex eo quod per hiatum pupillæ pluresra
# dii à fingulis corporum pun&tis intrent, quemadmodum
jmaginum hic XB 14S, X C 25 S, XD 36S, & quotquot præte
:!;' rea inter eos poflümus imaginari, eò veniunt ex folo
punéto X. Deinde ex eo quòd hi radii fic in oculo rcfrin
gantur, ut ex diverfis punétis digrcffi, præter propter in
totidcm aliis corporis albi RST, reddantur. Poftremò
cx eo quòd cùm capillamenta exigua EN, & fuperficies
interior membranulæ EF, fint nigra, itemque cubiculum
P fit omni ex parte claufum & obfcurum, nullum aliunde
lumen eo accedat, quod aétionem radiorum promanan
[1uIm

Q^
 -

-
.

- - -
- -
- • • • - •
- • • • • • • - -
- • • • · · · .*.'.' *
-- •• •• -
- •
- -• , ."
- •- •- .

· • • e • • - - -
,- - 2. *. •.• N • • .*.'.'
•• -*.. •• -
• - -•
• • -" ."." *
•" .*
- • - • e • - • -T . •
- - • .. • • - ©* • . • -

- -
- - .*
--
-
• • • •-•
-
A,- .. • - • . .* -
.• -.•
- - - - - .
- -
* -
- - - f • • •T-.'..*
-
-
& - °, - • - ." - .; -
- - : - I. • • • • • .T • • •
i. - - •
• -
', -
-
•
•
-
• •
•
•
- -
-

w* {Io. %
- - ©
:
-
S :•
••
.' .' ;'
--
-- --
- -
... - • • • - - • .* • - -

-
- •-• ••
°, 3 -
-
: -' .' - -
.*
- • ? - - - -- - -
• .
.
2 • *.{. … - S.
lt 2- . %- •: …'. §• •3:• •…'
-
• '* -

-
• -
- -T- •• -
_•* - • -
-
- - '.·:·
• •" •• .* -
' -- •
w . •• -
P. s.- * -• - v.
ι- - - . • • - .*< .• -
• s • ,• • • • - - -

j ■ • .•' « *..* -

- %•.i % $ :- : -

'
s'
38; 3. G. 3, :D'•
• ■ . -
- t -

-
.•* -

J' --

--
-

•: ;
'• ' ■
-
• -
i• -

• •*.
…-
 Io6 D 1 op t r I c E s CA p. V.
tium ab obje&is V XY turbare poffit. Nam fiea pupillæ.
anguftia foret, ut unos folummodo radios ex fingulis ob
jeéti punétis acciperet,atque remitteret ad fingula punóta
corporis RST, non fàtis virium in iis effet,ut inde in cu
biculum P ad oculum noftrum deferrentur. Pupilla verò.
laxiore exiftente, fiquidem nulla in oculo refraétio fieret,
radii à fingulis punétis objeéti eò venientes, per totum
fpatium R S T fpargerentur; adeò ut ex. gr. tria punéta
V XY, tres radios mitterent ad R, qui unâ inde ad ocu
lum noftrum refilientes, punétum illud R mixto quodam.
colore ex flavo, rubro, & cæruleo, exhiberent, atque fi
mile punétis S & T, ad quæ itidem punéta VXY fingu
los radios mitterent.
Σ. Idem quoque propemodum eveniret, fi refra&io quæ
§£? fit in oculo, major aut minor foret, quàm magnitudo il
£;. lius requirit. major enim, radios emanantes ab X, ante
äÄÄ, quam progrediantur ad S colligeret, velut in punéto M.
:;!;* Contra verò minor non nifi illud præterveétos cogeret,
ejrfim. ex. gr. verfus P; atque ita tangerent corpus album RST.
T, in plurimis punétis, ad quae eodemmodo alii radii ex aliis,
quam reip. objeéti partibus ferrentur. Poftremò nifi corpora EN,
** EF, nigra forent, hoc eft ita comparata, ut lumen ex
ceptum non remittant, fed extinguant, radii à corpore :
albo R S T, eò reflexi, inde reverti poffent , qui venirent
à T verfus S & R; qui ab R, verfus T & S: & qui ab S,
vcrfus R & T: & hoc modo alter alterius aétionem tur
baret; quod etiam facerent radii refilientes ex cubiculo,
ad R S T, fi alio lumine illuftraretur, quàm illo quod ob
jcéta V XY eò mittunt.
Scd cognitis iis quæ ad hujus pióturæ perfeétionem
COIl
 -------

D 1 of T ■ ic e s CA P. -

... • • • • • • • • •
-■ ■
----
 Io8 D 1 o P T R I c E s C A P. V.

3. #, conferunt, operae pretium ctiam eft jus defc&us intue

14omod0 . - - - -

HîT ri. Horum primus & maximus eft, nullaratione oculum,

'!,!i*
oeuli par qualemcunque figuram habeat, radios omnes ex diver
ìium jigre- fis punétis miffos,in totidem aliis colligere pofTe, fedmul
£j* tum agere fi tantummodo omnes ab uno pun&o venien
furita, in tes, velut ab X, in alio quodam fiftat, velut in S, quod
!!:! medium eft pofterioris oculi partis ; quod cùm fit, non
eonjicium- nifi pauci eorum qui veniunt ex punéto V, coire poffünt
£? accuratè in punéto R,aut ex Y accuratè in T,& reliquine
viat: tur ceffàriò nonnihil inde abfcedunt, ut poftmodum explica
mumquam
Ā' perfe- bimus. Atque hinc extremitateshujus imaginis, nunquam
j;£j* tam diftinétè quàm medium apparent; quemadmodum
fuis extre
jnitatibus fatis notarunt, qui circa Optica commentati funt. Hoc
££", enimeft quod dixerunt, vifioncm potiffimùm fieri fecun
quomodô,
- lli i de-
dùm axem , hoc eft fecundùm lineam reétam, per cen
- - - - - a

Τ, £; trum cryftallini humoris & pupillæ protenfam,qualis hic

vulgò dici- eft linea X K LS, axis vifionis iis diéta.
tur, vifi a v - - -

í;É Hic autem obfervemus quò major pupillæ hiatus eft,

Per$m eò magis radios venientes, ex.gr. ex pun&o V, circa pun
IX. - - - - - -

Aàì,,. &tum R difpergi, & ita quantum hæc laxitas colorum vim
#7; a aa/m,
& nitorem intendit, tantum detrahit ex accurata linea
- - - - - - - -

#?, mentorum piéturæ diftinétione; idcoque non nifi medio

Ά; cris efle debet.
cut, figurae;
Notemus præterea hos radios magis cir
- - - w -

Ἀ" ca punétum R difperfum iri, quàm jam fparguntur, fi

4##* . punétum V, unde manant, propiùs oculo adjaceret, ut
reddere ; ac
ÄÄ. fi effèt in Io, aut longiùs ab eodem diftaret, ut fi effet in
f'!.„
tantùm effe 1 1, non mutato interim punóto X, ad cujus diftantiam -

Ziir, ô. oculi figuram fuum commenfum habere fuppono: Ideo

feéta qua
fumt à late- quc
Ine illius adcujus dißantiam oculus diffofitus ef?,ab eo remotiora aut propiora, minùs diffinâè io,
ao repr«fentari, quàm/ *quali propè diffantiâ abeffent,
 IO9
-
-
-
-
*•
-
-
•.
-
-*
-
-
-
-
-
•*
-
-
D 1 of T ■ ic E s CA p. V.

• • • • • • •,，.，:
... • • • • • • • •|
*#:::::::::::::::： ~~~~•••••••••••••• -;;;…;$ §:::::：::

-*
-
- -
-

-
…
 IIO D I o p t R I c E S C A P. V.
que imaginis hujus partem R obfcuriorem adhuc effent
reddituri. Quorum omnium demonftratio nobis aperta
erit, quum ulteriùs progreffi videbimus quam figuram
corpora pellucida requirant, ad radios ex aliquo punéto
, delapfos in alio quodam poft tranfitum colligendos.
Imagines Reliquae autem hujus piéturæ imperfeétiones in eo funt,
?:;;* quod femper inverfà appareat, hoc eft contrariò planéfi
$#** tu quam obtinent corpora quae imitatur; & quod præte
Ἀ,„, rea ejus partes aliæ magis, aliæ minùs contrahantur, pro
eontrahi, varietate fitus & intervalli rerum quas exhibent; eodem
Ἀ" ferè modo,quoin fcenographicâ tabula fierifolet. Ita hic
£- manifeftè videmus, T quod ad finiftram, Y quod ad dex
' tram,reddere;& R quod ad dextram,V quod ad finiftram.
Et præterea imaginem corporis V non plus fpatiioccupa
rein R,quàm occuparet illa corporis Io,minoris quidem,
fed magis propinqui; nec minùs quàm illa corporis I 1,
quod majus, fed longiùs remotum eft, nififorfàn eo ipfo
quòd magis diftinéta fit. Et poftremò videmus lineam
xm. VXY, quæ reéta eft, exprimi per curvam RST.
jp*g# Ita confiderata hac imagine in oculo mortui vel homi
iffas perfe- _. - - - -

âÄj, nis vel beftiæ, & rationibus perpenfis, dubitare non pof
Ët, fumus, quin fimilis quædamexprimatur in membrana in
vi, quâm teriore oculi viventis hominis, in cujus locum corpus al
Έbum RST fubftituimus; atque etiam quin longè meliùs
spinis quàm ibidem depingatur, quum fpiritibus referti humores, ma
“ gispellucéant,&figuram hüicoperiáebitam,exa&iorem
habeant. Et quod ad bovis oculum attinet, fortè etiam in
eo pupillæ figura, quia non rotunda, imaginis perfeétioni
nonnihil obftat.
Nec magis ambigere poffumus, imagines albo panno
11).
 II I
D I op T r I c E s CA P. V.

£;}
1:
|}}}
#i
;：
uiſ
**..|-* • • ••.||
|--|-º.º. … • • • •|
........--• • • • • • • • ***:: ’* • .·
-|
-
-|-- _ _- -） --- |-- -|--|-|- - |- |-|-|---） *（----
 I I2, D i o p t r I c E s CA p. V.
xii. in tenebrofo cubiculo exceptas,codem modo quoin ocu
- v v "
££; lifundo formari, & ob eafdem rationes. Sedcùm multò
•j* lentis majores & pluribus modis ibi fiant, quàm in oculo, mul
Ζῆν. ta particularia commodiùs in iis obfervantur; quorum
ßuro, ibi hic monere animus eft, ut quilibet illa poffit experiri, fi
Ζῆ, nondum ha&enus expertus eft: Primò itaque fi nullum
**f*, vitrum foramini per quod radii cubiculum illud ingredi
:; 3. debent,apponatur; modò ne fit nimis latè patens, imagi
tr nes quidcm in panno apparebunt, fed imperfeâae admo
Åm, dum, & confufæ, & tantò magis, quantò latiùs patuerit
££;! foramen. Et quò majorerit diftantiainterillud& linteum,
mant. eò quoque majores imagines erunt ; ita ut magnitudinis'
illarum eadem ferè fit ratio ad hoc intervallum, quæ ma
gnitudinis corporum à quibus illæ fluunt, ad fpatium ipfâ
obje&a & foramenidem interjacens. Ut fi A B C fit obje
&tum, D foramen, E G F imago, quale eft A B ad CD,
tale erit E G ad F D. Poftea vitrea lente huic foraminiim
- mifsâ, obfer
vandum, cer
tam quandam
diftantiam de
terminatâ ef
fe , ex qua
- fiobjecerimus
pannum, fimulacra lucida atque admodumdiftinétareful
gent, fimulac verò paululum accedimus ad vitrum, aut
ab eodem recedimus , ftatim ea turbantur, & minùs di
ftinétè apparent. Hæc autem diftantia dimetienda erit,
non fecundùm fpatium quod linteum & foramen interce
dit, fed fecundùm illud quod linteum & vitrum: ut quan
tum
 D I o p T r I c E s C A P. V. 1 13
tum hoc vitrum ulteriùs promoveris, aut introrfum ad
te reduxeris, tantum fimul & linteum vel adducere vel
rcmovere oporteat. Pendetque hæc diftantia, partim ex
figura hujus vitri, & partim ex fpatio quod illud & res
obje&as interjacet : nam licèt eodem loco hae maneant,
quò minùs fuperficies vitri crunt incurvatæ, eò longiùs
hoc linteum removendum ; & eodem vitro manente, ac
cedentibus propiùs objeétis, paulò magis linteum remo
vcndum erit, quàm fi longiùs eadem abeffent. Atque ex
hac diftantia, imaginum oritur magnitudo, eodem ferè
modo quo tum, quum nullum foramini vitrum applica
tur. fieriautem illud foramen majus poteft, fi vitro infer
to obturetur, quàm fi apertum & vacuum relinquatur;
imaginibus ob id non minùs diftinétis: Et quò erit maius,
eò fimulacra nitidiora atque illuftriora videbuntur: adeò
ut fi partem vitri tegas, magis quidem obfcura quàm an
tea dcbeant apparere,fed non idcircò minùsfpatii in pan
no occupare. Et quò majora & lucidiora hæc fimulacra
funt , eò perfeétiùs videntur : adeò quidem ut fi oculum
admodum profundum ftruere poffemus, cujus pupilla
e(Ièt valde ampla, & in quo fuperficies refraétionem effi
cicntcs figuram haberent, quæ huic magnitudini refpon
dcrct, eò ampliores objeétorum corporum imagines in
cjus fundo exprimerentur. Et fi duas aut plures lentcs
vitreas parum connexas jungamus, idem ferè cfficient
quod una, quæ ad eandem craffitiem, quam illæ omnes fi
mul fumptæ, intumcfcet ; hic enim exigui momenti cft
fupcrficierum numerus, in quibus refraótiones fiunt. Aft
fi cx ccrto intervallo haec vitra ab invicem removeamus,
fccundum criget imaginem, quam primuminvertit, ter
P p. • tium
I
II
I I4 D I o p T R I c E s C A P. V.
tium iterum invertet, & ita porrò. Quorum omnium
ratio manifefta eft ex iis quae fupra audivimus, & quidem
maius operæ pretium erit , mediocri meditatione il
311I, lam inquirenti, quàm obiter fingula fufius hic enarrata
Quomodo - -

ÈÉ legenti. -

£%£** Cæterum corporum fimulacra, non tantùm in imao

im cerebrum
tranfeant, culi parte formantur, fed ulteriùs quoque ad cerebrum,

pcnc
 - 'D 1 o p T r I c E s C A p. V. I 15
penetrant; quod facilè intelligemus, fi cogitemus radios
ab objcéto V in oculum venientes, contingere in pun&o
R, extremum alicujus excapillamentisnerviOptici, quod
oritur èregione 7 fuperficiei interioris cerebri 7, 8, 9;&
venientes ab objeéto X, in punéto S extremitatem alte
rius cujufdam capillamenti impellere, cujus initium cft in
punéto8; & delapfos ab objeéto Y, aliud in punéto T,
quod prorepit è regione cerebri 9, & ita porrò. Et præ
terea quum lumen nihil extra motum, aut nifum quem
dam ad motum fit, radios illius progreffos ab V ad R,
vim totum capillamentum R 7 movendi habere, & con
fequentcr regionem cerebri 7; & venientes ab X ad S,
totum nervum S8, & infuper aliâ ratione movendi,
quàm movetur R 7, quum corpora X & V diverfimodè
colorata fint: & ita venientes ab Y punétum 9 movere.
Unde patet in fuperficie cerebri interiore, quæ cavitates
illius refpicit, denuò quamdam piéturam delineari 789, fa
tis fimilem objeétis VXY. Atque inde ulteriùs hanc pro
movere poffem,ad glandulam quamdam exiguam,quæ in
medio circiter harum cavitatum occurrit, propria fenfus
communis fedes. Imò præterea hic oftendere non ar
duum foret , quâ ratione interdum per arterias gravidæ
mulieris tranfeat, ufque ad certum aliquod fœtus mem
brum, quem in utero geftat, & ibi iftas malaciæ notas
imprimat, quas tantopere doéti admirantur.

Pp z. CA P U T
 I 16 D I o p T R I c E S C A P. V I.

C A P U T S E x T U M.

T)e Vifione.
I. $?
vifionem Ê Icèt autem hæc piétura, fic tranfmiffâ in cere
$
nom fieri ope $ brum, femper aliquid fimilitudinisex objeétis, à
;::;: 3 S£ quibus venit, retineat ; non tamen ob id creden
is tran- dum eft, ut fupra quoque monuimus, hanc fimilitudinem
£% effè quæ facit ut illa fentiamus ; quafi denuò alii quidam
ope mo- oculi in cerebro noftro forent, quibus illam contemplari
tuum qui
££'!;. poflèmus.Scdpotiùs motus effè à quibushaecpi&uracom
pouunt. ponitur, qui immcdiate in animam noftram agcntes, qua
tenus illa corporiunita eft,à natura inftituti funt,adfenfus
tales in eâ excitandos. Quod latius hic exponere libet.
I I.
Jfforum Omncs qualitates, quas in vifus obje&is percipimus, ad
„Äv; fex primarias reduci queunt, ad lumen fcilicet, colorem,
£*£,. fitum, diftantiam, magnitudinem, & figuram. Et primò
ireítem quantum ad lumen & colorem, quæ fola propriè ad fen
£'';ff. fum vifionis pertinent, cogitandum illam animae noftrae
jgg naturam effe, ut per vim motuum, qui in illacerebri re

' gione occurrunt, unde tenuia nervorum opticorum fila

oriuntur, luminis fenfum percipiat : per eorumdcm au
tem motuum diverfitatem, fenfum coloris. Qucmadmo
dum per motus nervorum, auribus refpondentium, fo
nos dignofcit; & ex motibus nervorum linguæ, variosfà
pores;& in univerfum, ex motu nervorum totius cor
poris moderato, quamdam titillationem fentit; & dolo
rem, ex violento; quum interea in his omnibus fimilitu
dine nullâ opus fit, inter idcas, quas illa percipit , & m0
tus qui carum funt caufae.
Atquc
 D IopTR IcES C A P. V I. I 17

Atque his facilè adhibebimus fidem, modò notemus, C. 7.

- - . - - - - - μ*a tr.

quibus oculus vulnere læditur videri, fe infinitas ignium ú

| * & fulgurum vibrationes cernere, licèt oculos claufos ha- ff*fi*
beant, aut in conclavi obfcuro commorentur; ut ita hic ;£'
fenfus non alii rei fit imputandus, quàm agitationis vehe- £.
mentiae, quæ capillamenta exigua nervi optici inftar vio- & in auri.
lenti luminis cujufdam movet. Et eadem agitatio aures :Ζ.
feriens, fonum quemdam efficere pofIèt, aut alias partes atque ita
corporis, dolorent. :t:
Hoc etiam inde confirmatur, quòd fi aliquando Solem fenfiones in
feu lumen aliud valde fulgidum obftinati contuemur, illa ££*
impreffio etiam aliquantò pòft in oculis duret; adeò ut li- íiueaf;.
cèt poftea claudantur, varios tamen colorcs nobis videa- cJia
• mur videre, mutantes & tranfeuntes ad invicem, prout Ę.
paulatim evanefcunt; hoc enim non aliunde procedit, nifi §.ij …
quòd capillamenta nervi optici infolito motu concuffâ &';''''
agitata, non tam fubitò refidant, quàm aliàs. Sed agita- ire videa
tio quâ adhuc poft oculos claufos palpitant,& quafi con-*
tremifcunt, quum non fatis valida fit, ad reddendum tam
illuftre lumen, quàm fuit illud à quo venit, colores mi
nus intcnfos & velut dilutos repræfentat. Et hi colores
paulatim expallefcendo mutantur ; quod fatis docct, illo
rum naturam tantùm in motus diverfitate confiftere, ne- v.
que aliam effè quàm fuprà pofuimus. £;j;.
Ipfum etiam poftremò ex eo manifeftum fit, quòdfaepe £;:; -

in pellucidis corporibus hi colores appareant, ubi certum Τ

eft nihil cffe quod eos producere poffit,extradiverfosillos jjriiu .
modos quibus radii luminis admittuntur: ut quum innubi- j; ;*
bus Irisapparet, & magis adhuc,quum fimile aliquid in vi- cut in iri de
tro cernimus, cujusfuperficies in varias hedras polita eft. pluvie.
£.
Pp 3 Hic,
 I 18 D I o p T R I c E s C A P. VI.
v I. Hic vcrò operæ pretium eft curiofiùs adverterc, in
$em?um lu
ἈT quo confiftat quantitas luminis quod videtur (hoc eftim
j*****
mimorem
petus quo fingula ncrvi optici capillamenta moventur)
Å non enim fempcr æqualiseftlumini quodex objeétisema
#7., nat: fed vel pro ratione diftantiæ corporum,vel magnitu
*jjotius dinis pupillæ variat; vel pro ratione fpatii, quod ex fingu
£u. lis corporum punétis manantes radii in oculi fundo occu
la, atque v x , Pant. Sic conftat ex. gr. pun&um X
j-. plures radios ad oculum B miffurum
fundo de- quàm nunc mittat,fipupilla FF pate
pingitur,
major aut ret ufq; ad G; & illud totidem mitte
- - - - irre

. mimor eff. re inhunc oculum B,quiminùs ab ip

fo diftat,& cujus pupilla valde angu
fta eft, quot in oculum A, cujus qui
dem pupillamultò majoreft,fedquod
etiam multò magis ab ipfo diftat. Et
quamvis non plures ex diverfis pun
&tis VXY fimul fpeétatis oculum A
ingrediantur, quàm oculum B, quia
tamen in ejus fundo non nifi per fpa
tium TR extenduntur, quod minus
eft fpatio HI, per quod infundo ocu
] li B fparguntur, majori vi agere de
bent in fingulas extremitates nervi
optici quas ibi contingunt, quàm in
illas oculi B. Quod ad calculum re
vocare minime arduum cft. Namfi
ex. gr, fpatium HI quadruplumfit fpatii TR, & extre
mitates quatuor capillamentorum millium nervi optici
contineat, TR continebit tantum mille, & confequenter
fingu
 D I o p T R I c E s C A P. V I. II9

fingula capillamentorum in parte ima oculi A, millcfimâ

roboris parte movebuntur, quod omnes radii uniti ha
bent, & in fundo oculi B, quartâ tantùm millefimæ.
Obfervandum etiam partes corporum, quæ contem- VII.
plamur non dignofci pofTe, nifi quatenus colore quodam- .£
modo differunt; & horum colorum diftinétam perceptio- torum ner- I

nem non pendere tantùm ex eo, quòd omnes radiià fin- Ä.

gulis corporum punétis venientes, in fundo oculi in toti- Ἀ,
dem aliis circitcr coëant ; vel ex eo quòd nulli alii aliundè rìaaat.
effufi ad eadem punéta admittantur : fed etiam ex multi
tudine capillamentorum nervi optici, quorum extremita
tes continentur in illo fpatio quod imago in oculi fundo
occupat. Si enim ex. gr. objeétum V X Y ex decem par
tium millibus componatur, quæ aptæ fint ad radios tot di
verfis modis in fundum oculi RST mittendos, & confe
quenter ad repraefentanda eodem tempore decem colo
rum millia , anima tamen ad fummum mille tantùm di- c}. r.

fcernet,fifingamus mille tantùm capillamcnta nervi opti- diverfi co

ciexftareinfpatioRST;etenim tuncdeccmparticulæ objc- j.”
&tiagentesfimulinfingulacapillamentorum,unoduntaxat eniiut; u
modoex denismixto&confüfo,illamovere poffunt.Undc ; j, ,
fit ut illudfpatium quodabunoquolibet ex hiscapillamcn- £?*'**'*
&, cur om
tis occupatur, nonnifi pro unico punéto debeat habcri. mimùs
ïa?orpora ,
Atque hoc eft quod efficit ut pratum infinitâ colorum fíiméfè emi
di

varietate diftinétum procul infpicientibus totum album comimus

mus quam
aut cæruleum videatur: Et generatim ut omnia corpora T,
remota, minùs diftinéta appareant quàm propinqua; De tur, atque
nique etiam, ut, guò latiùs ejufdem corporis fimulacrum Ύdo :

in oculi fundo diducere poffumus, eò diftinótiùs videri Ἀ

ißiméfio
queat. Quod IlOtatum magno ufui p.oftea erit. . rem redda*-.

Situm.
 I2lO D I o p T R I c E S C A P. V I.
IX.
Situm (id eft regionem in qua fingulæ obje&i partes
Quomodo
„ÄÈÉT refpeétu corporis noftri locatæ funt) quod attinet, illum
tg- non aliter oculorum minifterio deprehendimus quàm
jìimu-manuum; & notitia illius ex nulla imagine pendet, nccex
Ἀ ulla a&ione ab obic&is veniente, fed ex folo fitu exigua
Ἀgiâ Qiu rum partium cerebri, è quibus nervi expullulant. Hic
£. enim fitus, mutato fitu membrorum quibus illi nerviin
[/4r. feruntur, aliquantulum varians à naturaita inftitutus eft,
ut non tantùm animam certam facere poffit, in qua re
gione fingulæ partes corporis cui ineft, aliarum refpeétu
exiftant; fcd infuper efficere ut attentionem inde ad om
nia loca transferre queat, quæ in lineis reétis occurrunt,
quas imaginari poffumus ab extremitatibus fingularum
ex his partibus in infinitum produétas.Ut cùm coecusille,
de quojam fæpe mentio faéta eft, manum fuam A verfus
E, vel alteram manum C etiam ver.
fus E obvertit, nervi huic manuiin
ferti, mutationem quamdam in ccre
bro illius efficiunt, per quam anima
cognofcit non tantùm locum A vel
a C, fed & omnia reliqua quæ occur
runt in lineâ reétâ A E, vel C E; imò
ulteriùs progreffà , ufque ad objcéta B & D, loca etiam
ubi illa exiftant determinat ; incerta interea, vel faltem }|
non attendens, ubi utraque manus exiflat. Atque ita quo
tics oculus aut caput noftrum huc vel illuc infleótitur, TÉ
mens noftra ejus rei admonetur à mutatione,quam ncrvi
mufculis, hujus motus miniftris, inhaerentes, in ccrebro
noftro efficiunt.
Exempli gratiâ cogitandum in oculo RST, fitum ca
pilla
i
 V. ---

ID I o P t R I c E s C A P. VI. I2.I

X.
Cur imver
fio imaginis
qua fit in
oculo, mom
impediat ne
obieéta re

pillamenti nervi optici, quod eft in pun&o R, vel S, velj', rea .

T, refpondere ad alium quemdam partis cerebri 7, vel 8, cur id quod

vel 9, qui facit ut anima fingula loca cognofcat, quæ ja- £;;
centita
Ut in mirari aut quafi
reéta, non re&a linea
debeamus, corpora SX, vel
vclnaturali
RV, in fituTY.tur , âutma
vi- duabus
mibus tam

deri, quamvis imago in oculo delineata contrarium ha- gif';?

beat. Quemadmodum cæcus nofter fimul objeétum B,££*
[Q4 quod
 I2-2, D 1 op t r I c E s C A P. VI.
quod eft ad dextram ope manusfini
ftræ, & D quod ad finiftram ope ma
nus dextræ animadvertit. Et que
madmodum ille idem non judicat
corpus duplex effe, licèt duabus ma
s., nibus illud tangat, fic etiam oculi
^ noftriquum ambo verfus eundem lo
cum aciem fuam dirigunt, non nifi unicum obje&um
menti debent exhibere, quamvis in unoquoque eorum
xi, peculiaris ejus imago formetur.
.££? Perceptio diftantiae non magis quàm fitus ab ullis ima
## ginibus pendet; fcd primò à figura totius oculi : etenim,
Σά;. utjam diximus,alia requiritur ad percipienda ea quæ pro
ant ut obje- pinqua, quàm ad ea quæ procul abduéta : & dum illam
Ά. £ pro ratione objecti mutamus, fimulquædam cerebrino
prehenda- ftri pars variat, ita à natura inftituta, ut animam de hac
"xii. diftantiâ certam reddat.
„j"j, Et hoc ut plurimum nobis infciis accidit ; eodem planè
Â" modo quo corpus aliquod manu complexi , ftringentes,
££; ad illius figuram & magnitudinem hanc aptamus, atque
ÂÃÄ. ita illud cognofcimus, licèt interea non fit opus, ut qua
£.3* rationemanus noftramovetur aut difponitur advertamus.
xiii. Diftantiam præterea difcimus , pcr mutuam quamdam
.!£'*" confpirationcm oculorum. Ut enim cæcus nofter duo
corffiratio, bacilla tenens A E & C E, de quorum longitudine incer
!T.
•vertenda tus, folumque intervallum manuum A & C, cum magni
diffanti- tudine angulorum A C E, & C A E exploratum habens,
i»fervit, nec
j'7' inde,ut cx Gcometriâ quadam omnibus innatâ, fcire po
seuli ß loco tcft ubi fit punétum E.Sic quum noftri cculi RST & r s t
fuo movea
faru ambo,vertuntur ad X, magnitudo lineæ S s,& angulorum
- XSs &
;
 D 1 of T r 1 c E s CA p. VI, 123

XSs& XsS, certos nos reddunt ubi fit pun&um X. Et

idcm operâ alterutrius poffumus indagare, loco illum
movendo, ut fi verfus X illum femper dirigentes, primò
fiftamus in punéto, S, & ftatim pòft in punétos, hoc fu£
ficiet ut magnitudo lineæ Ss, & duorum angulorum XSs
( & X s S noftræ imaginationi fimul occurrant, & di
! ftantiam punétiXnos edoceant:idqueperaótionemmen.
. Q 4 2. tis,
 12.4 D 1 op r R I c E s C A p. V I. -

tis, quæ licèt fimplex judicium effe videatur, ratiocinatio

nem tamen quamdam involutam habet, fimilem illi, qua
Geometræ per duas ftationes diverfas, loca inacceffàdi
metiuntur.
sę„ Alio adhuc modo diftantias nofcimus, per diftinétio
„Ä," nem fcilicet aut confufionem figurarum, & fimul per ve
4* £^^fu- hcmentiam luminis aut debilitatem : Sic dum fixo obtutu
fío figura, TTT. -- - - - - -

%% infpicimus X, radii venientes ab objeétis Io & 12, nonita

íT. cxaétè coëunt in punétis R & T, quàm fi haec objeéta in V
jjj jj. & Y pofita forent: Unde illa vel longiùs remota, vel pro
£j piùs adduéta colligimus quàm eft X. Præterea ex eo
t/4r. quòd lumen ex obje&o io ad oculum noftrum defluens
longè vehementiùs eft, quàm fi idcm objeétum ad Y
remotum foret, magis illud effè propinquum dijudica
mus : & quum hoc quod fpargit objeétum 12. debilius
fit,quàm fi foret ad Y, ulteriùs illud remotum effè hinc di
fcimus. -

O Ê, Denique cùm jam aliunde prænovimus qualis fit ma

rum qua gnitudo alicujus corporis,vel ejus fitus,vel quàm diftinéta
;.Ύ fit ejus figura & quàm vividi colores, vel tantùm qualis
meam co- fit vis luminis ex eo emiffi, poffumus hac præcognitione
É', uti, non quidem propriè ad videndam, fed tamen ad vifù
fantis me- percipiendam ejus diftantiam. Ut fi corpus aliquod ocu
j;Ζ. lis familiare, procul contueamur, meliùs de diftantiaju
virejdem dicabimus, quàm fi magnitudo illius minùs cognita foret.
££- Et fi ultra nemus obumbratum,rupem Soli expofitam vi
deamus, folus hujus fyluæ fitus illam non procul abefIe
diétabit. Et fi duas naves, majorem alteram, alteram mi
norem vela facientes contemplemur,hac ratione inæqua
liter remotas ut æqualis magnitudinis videantur, ex dif
feren

,
D 1 o p T r I c E s CA p, V I.

（::::• ••
¿• Jºº ••
**•¿• • . .***~~.
* • • J • • •** •••
* •. Tº • .• • •
••. Tºº •*** ..
* ••,**•..***...47
..！
*>.** …**
„...--~~~~~ • • •***.......…::::~;~~:::-ffº:::
*####• • • • • • • •• • •• •• •••*~~.***…*.*?|----
• •••• --••••
• • • • • • • • • • •¿•）:Żºłį.----
* *:::*(3*f*#:;
X**••••••
·***
--„…
** • •• •• •• • • •--
- -·
::****-º--:::::…]
•
.--**·…«**•
•• ••„••**
|-..”Ń…
.- ***.ſºğ„--~~~**
••••„e •º
„•••...
...ººº… •••••••
...::::-（（（--„…«***
¿.***
 126 D I o p T R I c E s C A P. VI.
ferentia figurarum colorum, & luminis quod ad oculos
noftros mittent, utra remotior fit advertemus.
¥\, i. Modum autem quo magnitudinem & figuramobjeéto
£uomodo rum videmus, non opus eft verbofiùs explicare, quum
£. tota illo contineatur, quo diftantiam & fitum partium
#73% cernimus. Magnitudinem videlicet æftimamus, ex cogni
Ä" tione feu opinione quam de diftantiâ habemus, cum ma
£****** gnitudine imaginum in oculi fundo formatarum, compa
ratâ, & non abfolutè per imaginum magnitudinem. ut
clarum fit inde, quòd, licèt ex. gr. centies illæ majores
fint, quum objeéta valdè propinqua funt, quàm cùm de
cuplo magis removentur, non tamen ob id centies majo
ra nobis appareant, fed propemodum æqualia, utique fi
diftantiâ non decipiamur. Manifeftum etiam eft figuram
dignofci,per cognitionem feu opinionem quam de fitudi
verfarum partium corporis habemus, non per fimilitudi
nem imaginum quæ in oculo pinguntur; nam hæ plerum
que rhombo vel ellipfi conftant, quum quadrata & circu
los nobisexhibent. - '

cę Ne autem vel minimum dubium relinquatur , quin vi

fio hoc modo quo diximus fiat, rationes præterea hic
tuamdo vi

£; intuebimur, ob quas interdum nos foleat fallere. Primò,

£! jui quia mens eft quæ videt , non oculus, idque cerebri ope
;:; magis immediatè quàm oculi, inde fit ut phrenetici &
$idere quod dormientes, varias aliquando fpecies videant, aut fibi vi
”“ dere vidcantur,quæ oculis propterea non obiiciuntur: at
que hoc evenit , fi vapores cerebrum pulfantes partes il
lius , quæ vifioni inferviunt, eodem modo difponant quo
ipfas mediante oculo difponerent objeéta externa, fi adef
fent.
Deinde,
 D I o P T m 1 c E s C A P. VI. I27

Deinde, quia impreffioncs extrinfecus venientes ad xvIII.

- - ur aliC
fènfum communem per intermedios nervos tranfeunt, fi „,;',,.
horum fitus per caufam infolitam dctorqucatur, ob-. je#e dupli
cia videan
jc&ta alibi quàm ubi funt repræfentare poteft. Ut fiocu- í
lus r s t fua fponte difpofitus ad refpicicndum vcrfus Aut#,ffjj*
objecfum
•
X , cogatur à digito N fefe obvertere verfus M, partes Äj.
ccrebri unde hi nervi prorepunt, non eodem planè modo?******
 I28 D i o p T r I c E s C A P. VI.
difponentur, ac difponerentur, fioculus ifte à propriis
mufculis eò defle&eretur, nec tamen etiam eodem acfi
revera verfus X refpiceret , fed medio quodammodo,
tanquam fi refpiceret Y, atque ita hujus oculi ope obje
&tum M apparebit eò loci, ubi eft Y, & Y ubi eft X, &
X, ubi eft V , & quoniam hæc eadem obje&a eodem
tempore in veris locis videbuntur ope alterius oculi RST,
duplicata apparebunt. Eodem modo quo globulus G,
duobus digitis D & A decuffâtis attreétatus, inftar duo
- rum fentitur: Etenim dum hi digitifc
mutuò ita decuffatos retinent, mu
fculi eos diducere nituntur, A in C, &
Din F, unde fit ut partes cerebri, ex
XIX.
quibus nervi his mufculis infervientes
- - -

Cur i&feri- originem ducunt,difponantur eo mo

ei , aut qui do, qui requiritur ut iidem digiti A in
££"
•vitrum B & D in EefTe, ac confequentèr duos ibi globulos H & I
confpiciunt, tangere videantur.
omnia - - - -- . •v

:;:;: Præterea quoniam fumus affùeti judicare, aétiones à

Ἀ. fj* quibus vifus nofter movetur, ex iis locis venire verfus
tcemf. - - - - -

Éæ, quæ debemus obtutum dirigere, ut illas percipiamus ;

##; quoties accidit ut aliunde procedant facillimè fallunt. Ita
Jìjì qui oculos flava bile fuffufos habent, aut per vitrum fla
;;;T; vum vident, aut incubiculo degunt, quod nullum lumen
jus fùperfi- nifi per ejufmodi vitra recipit, flavo colore omnia corpo
£.„,. ra quæ cernunt infecta putant. Et ille qui in cubiculo te
dela ; & per •
vttrum £ nebrofo,
ca^vttm ; -

curque tune objeâum minus quàm fit appareat. Item qtii; fit locum è quo per vitrum comvexam
-vidétur ; &, cur ibi aliquawdo majus &• remotius, aliquándo verò mimus&• propiut appareat
quàm revera fit, aut etiam inverfum. Demique quis fit locus imaginum que conffitie***r
âm fpcculü tam planis quàm convexis aut concavis : & cur ibi appareant reátæ aut inverfa. rosa
jores au4 minores, & propiores aut remotiores quàm fumt ipfà objeäa.
 'D 1 op t r 1 c E s c A p. v I. f29
en brofo,quod fupra defcripfimus corpus album RST in. multimam,
Pi£p.
tuetur, illi tribuit colores, qui funt obje&orum v XY» figuram.

quoniam in illud folum aciem fuam intendit. Et oculi A,

B, C, D, E, F, videntes objeâa T,v, x, y, z, & per
A r tranf.
 I3o Di o r T r 1 c Es C A P. VI.'
tranfverfa vitra N, O, P, & in fpeculis Q, R, S, illain
dicant effe in punétis G, H, I, K, L, M; & V, Z, mino
ra, & X, & majora quàm revera funt : Vel etiam X, &,
minora & fimul inverfa, quum fcilicet longius ab oculis
C F pofita funt: his vitris & fpeculis radios ab objeétis ve
nientes ita detorquentibus, ut ab his oculis diftinétè ne
queant videri, nifi ita difpofitis ac fi pun&ta G, H, I, K,
L, M intueri vellent, ut fàcilè cognofcent ii qui fatis ad
hæc attendent. Et eadem opera videbunt,quantum in Ca
toptricis majores noftri aberrarint, quoties in fpeculis
concavis & convexis locum imaginum determinare cona
ti fuerunt. -

eÅ£n Notandum etiam modos diftantiæ cognofcendæ quot

aecipiamur
im judicam-
quot habemus, valde dubios & incertos eflè quantum
- - - - v • - - .

ÂÃÄ" enim ad oculi figuram , illa ferè nihil amplius mutat,

4*#i*;
uomodo- quum objeétum ultra quatuor aut quinque pedes re
- • w

£. ÉÉ·ri motum abeft ; etiam quum propiùs adeft tam parum

£, variat, ut vix quicquam accurati ex illa mutatione di
Âïiâm fcerni poffit.. Et quantum ad angulos inclufos lineis ex
;£ £. duobus oculis, aut ex duabus ejufdem oculi ftationibus,
bui hajo- ad objeéta duétis, illi etiam ferè iidem femper ma
Ί'"* nent, quum paulò longiùs profpicimus. Ex quibus fit
ut ne quidem fenfus nofter communis, ideam diftan
, tiæ capcre poffe videatur, ultra centum aut ducentos
pedes abduétæ . Atque hoc patet ex eo quòd Luna, &
Sol, qui funt è numero corporum remotiffimorum
quæ contueamur, & quorum diametri ad circumfe
rentiam circiter funt ut unum ad centum , pedales
ut plurimum, vel ad fummum bipedales nobis videan
tur, licèt ratio diétct, illos longè maximos & remotiffi
- ImOS
 D I o P T R I c E S C A P. V I. I3 I

mos effe. Hoc enim non evenit, quod majores illos fin
gere nequeamus, quum turres & montes multò majores
imaginemur & videamus, fed propterea quòd cogitatio
nc ultra centenos aut ducenos pedes illos removere non
pofTumus, inde fequitur diametrum illorum unius aut
alterius pedis videri. -

Ipfe quoque fitus in hoc nos decipit, nam plcrumque j? &•

hæc aftra circa Meridianum in coeli vertice minora appa- Luna ma
rent, quàm cùm funt in ortu vcl occafu, & occurrunt in-Â.
ter ipfa & oculos noftros diverfa objeéta quæ judicium Horizonti
de diftantiameliùs informant. Et Aftronomicum fuis ma-£'.;..
chinis illa dimetientes,fatis experiuntur hoc,quòd itajam rem ej: ap
majora, jam minora appareänt, non ex eo contingere,£,.
quòd modò fub majori, modò fub minoriangulo videan-turnit
tur, fed ex eo quòd longiùs diffita judicentur, quia tam:':;"
verfus horizontemquàm vcrfus verticem fub eodem fem-vjfionis ge*
per angulo ea confpici deprehendunt. Ex quibus patet, £*
non omnino verum effe Opticæ veterum axioma, quo
magnitudines corporum apparentes vifionis angulis fta
tuuntur proportionales. -

Fallimur etiam in eo, quòd corpora alba vel luminofa, xxii,

& in univerfum omnia illa, quibus ineft multum roboris £#
ad movendum vifionis fenfum , femper paulò majora & Ã objeäa,
propiora appareant, quàm fi minùs virium haberent.T° maforas

Caufa verò ob quam propiora videntur, hæc eft : quodjîa;

motus quo pupilla arçendi vehementioris luminis grati┓
conftringitur, tam arétè cum altero cohaeret, qui totum
oculum difponit ad fubtilius pervidenda objeéta propin
qua,corumque diftantiam dignofcendam, ut neuter adef.
fe&tum deduci queat, quin aliquantulum ex altero admi
R r 2. fceatur.
 13. Di o p T * 1 c E s C a p. VI.
fceatur. Eodem ferè modo, quo anteriores duos digitos
contrahere nequimus, quin fimul tertius paululum cum
illis incurvetur. . Et ratio ob quam corpora luminofa vel
alba majora apparent, non tantùm in eo confiftit, quòd
judicium magnitudinis ex diftantiæ æftimatione pendeat,
fed etiam in eo quòd imagines corum majores in oculi
fundo formentur. Notandum enim extremitates capilla
mentorum nervi optici, quamvis minimas, tamen alicu
jus effè craffitiei, adeo ut fingulæ ex illis in una fui parte
ab uno objeéto, & in alia ab alio attingi poffint : quum
autem unico tantùm modo fingulis vicibus moveri
queant; quoties aliqua, quantumvis exigua, ex illis par
tibus à corpore aliquo valde lucido impellitur, dum inte
rim aliæ non nifi à minùs illuftribus tanguntur, totum ca
pillamentum ejus objeéti quod lucidiffimum eft motum
fequitur, & folam ejus imaginem ad cerebrum transfert.
Ut fi fint extremitates capillamentorum I, 2, 3, & radii
in fundo oculiftellæ imaginem pingentes,diffun
dantur in I, paululumque tantùm in circuitu
fex vicinarum, 2, oras contingant, (in quas fup
ponimus nullos alios radios effundi,præter admodum de
biles â partibus coeli huic ftellæ vicinis) effigies ejus ftellæ
per totum fpatium extendetur in quo funt fex capilla
mentorum extremitatcs, 2., & fortè etiam per illud to
tum quod aliæ duodecim, 3, occupant, nempe fi lucis a
&io fit tam fortis ut illas etiam valcat commovere.
XX 1 1 I.
Cur ommi4 Unde cognofcimus ftellas, quamvis pro vera magnitu
corpora
valde par- !
dine exiguas, tamen pro vafto illo intervallo quodiftant,
•va arst longè majores quàm fint apparere; Et præterea quamvis
valde re
globofae non effènt, tales tamen illas apparituras; ut e
t1am
 D 1 o P T R I c E s C A p. V I. * 133
tiam turris quadrata, procul vifa, rotunda apparet. Et mete,appa
nulla corpora, quæ parvas in oculo imagincs rcpraefen- £*
tant, figuram angulorum fuorum exprimere poffunt, XXI V.
Denique quod attinet ad judicium de diftantia objc&i §âÄ,
vifi, quod à magnitudine, figura, colore, aut lumine cjus;';';';.
pendet, quàm totum illud fit fallax, vel fola Perfpe&iva #£g
fatis docet. Sæpe enim imagines, fecundùm ejus præ- ££.
cepta piétae,ex
neamenta minùshocfolo quòd
diftinéta, fint minores,
& colores habeantqüe
obfcuriores, li-?ulat deli
vel po- 77¢4ft$.

tiùs dcbiliores, quàm nobis perfuadeamus efïè oporte.

re, ut objeótum vicinum repraefentent, multò remotiorcs ,
quàm revera fint, apparent.
C. A P U T S E P T I M U M.

Demodis vifionem perficiendi.

I. "
$Oftquam fatis accuratè quaefivimus, qua ratio- „j„
Ëne vifio fiat ; breviter hic repetamus, & nobis vifione effe
NVTRA - - aeram

ÉÉÉ quafi ob oculos ponamus omnes conditionesre-££;Έ.

quifitasad ejus perfeétionem; ut cognofcentes, quomodo 3: f&
natura fingulis jam profpcxerit, exaétè pcr enumeratio- Å;;
nem difcamus, quantumartiaddendum reliquerit. Om
nia quæ hic attendidebent,ad tria primaria reduci queunt;
Objeéta fcilicet , organa interiora, quæ a&ioncs iliorum
recipiunt ; & Exteriora, quæ has aétiones difponunt, ut
quo decet modo recipiantur. Quantum ad objeéta fuffi
cir noffe alia propinqua&acceffà,remota alia effè & inac
ceflà; & præterea quædam magis, quædam minus illu
minata; ut nempe advertamus nobis liberum effe acceffâ
magis aut minus removere, lumenque quo illuftrantur
R r 3 augere
 I34 D i o p r ■ 1 c * s c A p. v I I.
augere vel minuere, prout magiscommodum eft;in aliis
autcm nihil tale licere. Deinde quod attinet ad organa
interna, nervos fcilicet &cerebrum, certum eft, illorum
ftru&urae per artem nihil adiicipoffè;neque enim noftrùm
aliquis novum corpusfibi fabricarepoteft,& fi forfan Me
dicorum opera nonnihil adimmutandam corporis huma
niconftitutionem poffitjuvare, hoc eft extra noftrum ar
gumentum. Ac proinde fola organa exteriora noftræ
confiderationi relinquuntur: quo nomine,nonmodò cor
pora omnia quæ inter oculum & objeéta locari poffùnt,
, fed etiam oculi partes omnes, quæ pellucidæ funt, com
pleótor. -

II. Et omnia quæ hic curanda funt, ad quatuor capita re

p.
ÉÉ', duco: Quorum primum, ut omnes radii, qui in aliquâ
tantùm ad
- - - - - ^.

vißomam extremitatum nervi optici fiftuntur, ex unicotantum ob

perfeâam
77, jeéti punéto quoad fieri poteft, fluant, neque ullo modo
requiri. in fpatio interjacente violentur : id enim nifi fiat, imagi
nes, quas formant, nunquam fatis diftinétæ erunt, necfi
deliter corpus, à quo emanant, repræfentabunt. Secun
dum, ut hæc fimulacra magna fint, non quidem exten
fione loci (neque enim ultra exiguum illud fpatium,
quod eft in oculi fundo occupare poffünt) fedlineamen
torum & du&tuum fuorum extenfione. Certum quippe,
quò illa majora, eò meliùs dignofci poflè. Tertium, ut ra
diis tantum roboris ad movenda nervi optici capillamen
- ta fit, ut fentiri poffint, non tamen tantum ut vifum læ
dant. Quartum, ut ex plurimis objeétis imagines in o
culo fimul formentur, atque ita eodem obtutu infpicien
, tibus plurima pateant.
Natura autem ut primo profpiceret multa adhibuit.
Etenim
 , D 1 o p T R I c E s CA p. VII. i35
Etenim pellucidis, & nullo colore imbutis humoribus o- JI
- - - -
I.
uomodo
culum replens, effecit ut aétiones extrinfecus venientes, ÅÅ.
fine ulla mutatione ad fundum illius pertingant. Tum e- ;£t
tiam per refra&tiones, quæ in humorum iftorum fuperfi-'& quid fù
ciebus fiunt,hocegit,ut radii fecundùm quos hae aéìiones?”.
tendunt,ex eodem objeéti punéto proveéti, in eodem ner- dat:
vi optici punéto iterum coëant ; & confequenter reliqui
ab aliis punétis venientes, tam accuratè ac fieri poteft , in
totidem aliis colligantur. Credere enim debemus natu
ram hac in re quicquidfieri poteft praeftitiffè, quia nihil in
contrarium experimur. Sed potius videmus illam defe
&tus minuendi causâ, qui neceffàriò femper aliquis in hac , *
radiorum colleétione reperitur, vim pupillam tantum ar
&tandi nobis dediffe, quantum vehementia luminis per
mittit. Deinde per colorem nigrum,quoomnes oculi par- * .
tes non pellucidas, retinæ obverfas, imbuit, curavit ne
radii ulli peregrini verfus illam refleéterentur. Ac deni
que per mutationem figuræ oculi cffecit, ut licèt objeéta,
jam magis, jam minùs removeantur, radii tamen à fin
gulis punétis venientes, quantum poffint exaótè in toti
dem aliis in oculi fundo colligantur.
• • \ -
I III.
Quod di
Verumtamen non adco follicitè poftremæ huic necef- ferimem fit
fitati cavit, ut nihil arti addendum reliquerit; non modò inter j*g*
enim nemini noftrùm vulgò conceffit, fuperficies oculo- : Ê,
rum tantum incurvare, ut objeéta valde propinqua, nem
pe non nifi uno aut dimidio digito à nobis diftantia, cer
nere poffimus; fed magis etiam quibufdam defuit, quo
rum oculos ita formavit, ut non nificontcmplandis longè
pofitis inferviant, quod fenioribus familiare eft; nec mi
nùs iis, quibus contra tales oculos dedit,utpropinquatan
- tuIIh
 : 136 D i o p T r I c E s C A P. VII.
tùm contueri poffint ; quod junioribus faepius ufu ve
nit. Adeò ut oculi oblongiores & anguftiores quàm par
fit, initio formari videantur, inde paulatim progredienti
bus annis dilatari & comprimi.
v. Ut igitur arte hos defe&tus tollamus, primò neceffà
„$#* rium erit figuras quærere, quas fuperficies vitri, aut alte
porteat , rius pellucidi corporis requirunt, ad incidentes radios ita
n yopum &• .
£Τ incurvandos,ut omnes ex aliquo objeéti pun&to emiffi, ita
- - - - - - - -

„ lis. illas permeando difponantur, ac fi ex alio punéto longiùs

aut propiùs pofito venirent: propiùs fcilicet, in eorum
- , ufum, quorum acies ad
remota non valet ; lon
} giùs, tam profenioribus
£ quàm in univerfum pro
- 2/s omnibus iis qui obje&a
: propiùs admota cernere
volunt, quàm oculi figu
• ra permittit. Nam ocu
•lus ex: gr: B vel C, ad id
faétus, ut omnes radios
, effufos ex punéto H vel
; I, in medio fui fundi col
ligat, quum fimul illos
ex punóto V vel X colli
gere nequeat ; perfpi
cuum eft interje&o vi
tro P vel O, quod om
' nes radios punéti V vel X ad oculum mittit, tanquam fi
venirent ex pun&o H vel I, hunc defeétum fublatum iri
Deinde quum non unius tantùm figuræ vitra, idem ac
curatè
 D 1 o p T R I c E s C A P. V I I. 137
curatè efficere poffint , ad eligenda noftræ intentioni a- Imter
„X';mul
ptiffima,duae conditiones præterea veniunt confiderandae. ta vitra
- - - illi - -

Harum prima, ut figuræ fimpliciffimae , id eft delineatu £;

ac politu facillimæ fint . Altera, ut illorum ope radii ex Ę fa
cillima po
aliis objeéti punétis digreffi, ut E, E, ad eundem circiter ífunt de
modum oculum intrent, ac fi ex totidcm aliis pun&is ve- ligeud*
- -
i.fi
tem ea qft4 -

nirent, ut F, F. Et notemus hic circiter, non, quantum fe- , #.

ri poteff, dici ; præterquam enim quòd difficile forfitan ciunt, * *
foret, ex infinito numero figurarum huic eidem rei infer- :
vientium, eam quæ omnium aptiffima eft gcomctricè de- punäis
- - - mamtiae, -

monftrare, effet etiam inutile : neque enim eædem pro- Ί;

cul dubio effent aptiffimæ ad vifum illuftrandum, quum aliis
*£ti£d.
diver
ne oculus quidcm ipfe omncs radios ex diverfis punétis ÄÄ
manantes, in totidem aliis colligat. procedere.

Nec omnino poffumus hac in re eligere, nifi præter VII;opus

- - - -. - INon

propter, quum figura oculi accurata minimè nobis ex-.j:j;

plorata fit. Opera præterea danda erit, quoties hujufmo- %%
- - - - e lectut//?

di corpus oculis noftrisadmovebimus, ut naturam quan- Ä.

tum fieri poterit, in omnibus, quæ in fabrica illorum ob- cum
1'*'*'*
curea,
fervavit, arte imitemur, nec ullum commodum quod il- &, cur.
la dedit negligamus, nifi forfan ut aliud majus coipfolu
CrCmUlr.

In magnitudine imaginum obfervandum eft, tribus il- Imagtmum

- - -
Y!!!
- - - - - -

lam tantummodo rebus inniti : diftantiae fcilicet, quæ in- magì.

ter obieétum & locum ubi radii, cx fingulis punétis ad o- re***tantàm
****
culifundum miffi, decufàntur; deinde diftantiæ, quæ in- ab objicio.
ter eundem locum & oculi fundum; & poftremò refra- tΤ
ia , à loco
&tioni horum radiorum. Sic cuivis patet, imaginem RST ubiferaai,
majorem fore, fi objeétum V XY propiùs accederet ad ?'''''
lum ingre
K » ubi radii V K R, & Y K T decuflàntur; aut potiùs ad diuntür de

- S/ fupcr
D 1 o r T m 1 c E s CAr. VI.
 D r'o p Tr I c E s C A p. VII. 139
fuperficiem B C D, ubi propriè decuffàriincipiunt,ut po- euffaimp.
ftea videbimus: vel etiam fi oculum magis oblongum red- ££;:
dere poffemus, ut diftantiamajor foret, inter fuperficiem jaâione,
BC D, quæ hos radios decuffât, & fundum oculi R ST:
Aut tandem, fi refraétione non tam introrfum ad S, fcd
potius extrorfum, fi fieri poffèt, incurvarentur. Et quid
quid ultra hæc tria imaginemur aut moliamur, nihil ta
men inveniemus, quò imago grandior reddi poffit.
Ipfum etiam pofteriori loco nobis notatum, vix me- 1x.
morabile eft, quum nunquam nifi parum admodum,ima-„';'%.
go illius ope augeatur, idque cum tantâ difficultate, ut ß hig magna
femper minori operâ pcr alia fieri poffit, quemadmodum £,
mox intelligemus. Ipfam etiam naturam videmus hoc Ζ. obje
neglexiflè; Nam procurans ut radii V KR, & Y KT, in- ji?,*
trorfum curventur ad S, permeando fuperficiem BCD £ff,
& 123; imaginem R S T minorem delineavit, quàm fiita ££%£
cunéta ordinaffet, ut extrorfum curvarentur, ut fit ad 5, #/£.£
in fuperficie 456, aut fi omnino reétos reliquiffet. Nec iat.
magis opus eft primum confiderare, nifi pateat acceffus
ad objeóta ; fi verò pateat, manifeftum eft, quò propiùs
illa contueamur,tantò majorem imaginemin oculo reddi.
Naturâ autem non permittente*, propiùs oculis admota,
quàm ad diftantiam dimidii pedis, aut circiter, commodè
à nobis cerni, ut artificium quantum poteft huic obfta
culo medeatur, opus folummodo vitrum,quale eft P, de
quo paulò antè locutifumus,interponere;cujus ope radii
venicntes ex punéto proximo quoad licet, in oculum in
trant, tanquam ficx alio ulteriùs remoto venirent. Ma
ximum itaque quod hac operâ fieri potcft,eft ut tantùm .
duodecima vel decimaquinta iftius diftantiæ pars, requi
S/ ^ ' . 1'atUJ1*
I40 . D I of T R I c E s C A P. VII.
- Jratur inter oculum &
- - \ objeétum, quæ ibi aliâs
, $ efle deberet : & ita radii
 ex variis objeéti pun&is
manantes , decies aut
quindecies propiores o
culo decuffati (veletiam
paulò magis, quum non
ampliùs in oculi fuperfi
Σ£&£E ciedecuffandiinitiumfu
mant,fed potiùs in vitro
cui propiùs objeótum
adhærebit)imaginemde
lineabunt, cujus diame
j i $ ter decies aut quinde
*.*-;
i.§.í«r cies major erit, quàm o
- . miffo hoc vitro fuifTet:&
confequenter fuperficies ducenties circiter majorerit,to
tiefque objectum diftinétius repræfentabitur : & eadem
operâ multò majus fimul apparebit ;. non quidem accu
ratè ducentics, fed magis aut minùs prout magis aut mi.
nùs remotum illud judicabimus. Si enim ex: gr: infpi
ciendo objeétum X, per tranfverfum vitrum P, oculum
noftrum C difponamus, eodem modo quo difponi debe
rct,ad contemplandum aliud obje&tum, quod viginti aut
triginta paffibus à nobis diftaret , & nullam aliunde loci
cognitionem, in quo illud fitum fit,habentes, triginta paf.
fibus abeffè indicemus, decies millies majus videbitur,
quàm revera eft ; adeò ut elephas ex pulice poffit fieri:
certum enim eft imaginem quam pulex in oculi
-.
f;?CI1
 D 1 o p T R I c E s CA p. V I I. I4r

delineat,quumtam propè adeft,aequè magnam efTèacilla

quam elephas depingit,triginta paffibus inde remotus.
Et huic foliinnititur inventio confpicillorum unico vi. I». quo
x. com.
tro conftantium, quorum in augendis & fubtiliùs pervi- %£££
dendis rebus, familiaris & ubivis cognitus ufus eft : licèt fieperffici
lorum puli.
vera illorum figura parum haéìenus innotuerit. Et quo- Ä Ä.
niam ut plurimum quoties illis ütimur, fcimus obje&um %*?
v - - conßantiii;
-

valdè propinquum effe, nunquam tam magnum videri illorum

&ìùí
ef
poteft,quàm fi ulterius remotum imaginaremur. feäum.
Unicus tantùm adhuc modus has imagines augendi re
ftat,quo nempe efficimus,ut radii ex diverfis punétis mif- a-* pof
fi,quàm longiffimè fieri poteft ab oculi fundo decufTen- ßimagijei,
tur:fed utiliíïimus omniüm fine dubio, & maximi mo- £;%%% .'

- -
£*£*#!• deo
menti eft. Unicus , utpote qui ad objeéta tam accefîà cuffentur,
w -

quàm inacceffâ, ufum fui præbere poffit , & cujus effe- Éî.
&us nullis terminis circumfcribitur: ita ut hujus ope,ima- #. -

gines femper in majus augendo ufque ad indefinitam ìngior sit

quantitatem cxpandere poffimus. Ut quum ex : gr: pri-£;;£?
mus humorum quibus oculus refertus cft eandem pro- imaginem,
pemodum refraétionem efficiat, quam aqua communis, £j? -

fi proximè admoveamus tubum aquâ plenum,ut EF, cu-££££,

jus extremitas claudatur vitro G H I, quod figuram ha-Äî"*
beat fimilem membranulæ B C D, illum humorem tegen-;';;" .

ti, & eodem modo ad intervallum, quo ab ima oculi par

te diftabit refpondentem,nulla ampliùs refraétio fiet in il
la mcmbranula BCD,fed ea quæ antea ibi fiebat,efficiens ,
ut omnes radii ex codem punéto digreffi,in eâ regione in
curvarentur, atquc ut poftea in eodem nervi optici pun
&o coirent, & confequenter omnes ex diverfis punétis ,
allabentes, ibi decuffarcntur, ut poftea in diverfis aliis
S/ 3. pun--
 142. D 1 o p T R I c E s C A P. VII.

pun&is hujus nervi fifterentur, fi

et in ipfo tubi aditu GHI: & ita hi
radiiibi decuffâti, imaginem RST
longè majorem delineabunt ,
quàm fi tantùm infuperficie BCD
id fieret; & quò magis in longum
hic tubus porrcétus erit, tantò ma
jores etiam imagines erunt. Et fic
aqua EF, peragente munus humo
ris K, vitro G H I, membranulæ
B CD, & tubi aditu G I, pupillæ, *
vifio eadcm ratione fiet, ac fiocu
lum natura in tantum porrexifïèt,
quanta eft longitudo hujus tubi.
XII. Ubi haudaliud fuerit confideran
oÉ, «lum , nifi quod naturalis pupilla,
re: tamttsmp non tantùm inutilis fit hoc cafu,fed
£:,** etiam noceat , anguftiâ fuâ radios
quis ejuf- excludendo, qui aliâs inlatera fun
:g- qi oculi inciderent,& ita impedien
\ do imagines tantumdiffundi,quan
\. tum diffunderentur fi minùs angu
] fta foret.
XIII. . Atque hic eftadvertendum,par
„Ί. ticulares illas refraétiones quae
tri quod a- paulò aliter in vitro G HI, quàm
quam in tu-;
£* inaquâ EF fiunt,minimi momenti effe, & vix dignascon
net, ges_ fideratione : nam quum hoc vitrum ubivis æquè craffum
::: fit , licet cxterior fuperficies, magis hos radios incurvct
******* quàm aqua, ftatim interior rurfùs in eundem fitum illos
redu
 D 1 o p T r 1 c E s C A P. V I I. 143
reducet. Et ob eandem hanc caufam, nullam fupra men- euliinv.i.
tionem fecimus refraétionum quas efficiunt mémbranæ vutgr ulla
humores oculi involventes , fed tantummodo illarum £££2i
quas pariunt ipfi humores. 3ma*.

Sed quum aquam hac ratione quâ diximus, oculojun- xiy.

gere, opcrofum, nec magis obvium accuratè determina- .;?£,
re figuram vitri G H I,quum illam membranæ B C D,cu- fìftìiui. '
jus vicem
to uti fupplereerit
confultius debet,non fatis unius
; & efficere nofcamus: vi- ££
alio inven-
aut plurium conjunâo,
•

trorum ope, vel etiam aliorum corporum pellucidorum,

tubo incluforum, fed non tam propè oculis jun&orum,
quin paululum aëris intercedat, ut inipfo tubi aditu radii
ex eodem punéto venientes ita incurventur, ut poftea
coëantinalio punéto, quod non multum abfit à fundo o
culi, per tubum iftum refpicientis: & præterea ut iidem
radii cx tubo egredientes rurfus flc&antur & difponantur
tanquam fi non fuiffent ante incurvati, fed tantùm ex
propiori loco venirent. Et fimul ut ii qui ex diverfis pun
&tis allabentur, in primo tubi aditu decuffati , non rurfus
egrediendo decufIèntur ; fed eodem modo ad oculum
tendant, acfi ex objeéto majoriaut propiori venirent. Ut.
fi tubus HF, folido vitro impleatur, cujus fuperficies.
G HI illius figurgfit,ut omnes radios venientes abXver
fus S mittat, & altera fuperficies K M illius, ut eofdem
egredientes ita frangat, ut inde ad oculum tendant, tan
quam fi vcnirent à punéto x, (quod italocatum fingo, ut
eandem proportionem inter fe lineæ x C, & CS,habeant,
quam XH, & HS; pun&um enim X, multò remotius ab
oculo putandum eft, quàm in figurâ potuit exhiberi)ii,
qui ab V, illos neceflàriòin fuperficic G HI fecabunt,
ideo
 I 44 D I o P T R I c E s C A P. VII.
Yr X. V. ideoquejam remotiabillis exiftentes,
cùm ad alteram tubi extremitatem
pervenerint, fuperficies KM non po
terit efficere ut rurfus ad invicem ac
cedant, faltem fi fit concava , qualis
hic fupponitur. fed ad oculum eos
remittet,codem ferè modo, ac fi veni
rent ex punéto Y. quo ipfo imagincm
tantò majorem delineabunt , quantò
tubus longior erit. Neque hicneceffà
.rium figuram fuperficiei B C D accu
ratè noffè, ad determinandam illam
corporum pellucidorum, quæ huic
fui deftinamus. -

xv. Sed quoniam & hîc difficultas non

Qua im re - Ievis, in inveniendisfcilicet vitris, aut
com/í/?at im
vemtto Te. aliis corporibus ejufcemodi,fatis craf
lefcopii. fs adimplendum tubum, fatis itidem
pellucidis lumini transmittendo : to
tum interius tubifpatium vacuum re
linqui poteft, & duo tantùm vitra, e
jufdem effeétus cujus duæ fuperficies
G HI,& K L M, duabus cxtremitati
bus illius applicari. Atque hoc unico
totum telefcopiorum inventum niti
XV I.
Quomodo tur, quod occafionem hoc argumen
impediri tumtra&andi mihi dedit.
poffit me vis /
radiorum / Tertio autem requifitoad perfectio
im oculos im- |
grediemtium \
ncm vifionis, quatenus organa exte
nimis ma rioraillam juvant (ne fcilicet a£tiones
gna ßt. fingula
 D I o p T r I c E s C A p. V I I. I45
f| fingula capillamenta nervi optici moventes, nimis dcbiles
r| aut vehemcntes fint) ipfa natura egregiè profpexit, data
-| nobis poteftate pupillam oculi, vel contrahendi, vel di
| ducendi: Sed interim etiam aliquem arti locum reliquit.
Primò enim fi aétio fit tam vehemens , ut pupilla quan
| tum etiam arêtetur, illam fufferre nequeat, (quodSolem
- imtuentibusevenit)facile eft huic rei mederi, applicato ad
: oculum corpore aliquo nigro, unico angufto foramine
pertufo, quod munus pupillae peragat, vel etiam refpi
ciendo per nigrumbyffinum, aut fimile aliudcorpus,quod
exclusâ radiorum parte,non plures ex illis oculum ingre
di permittat, quàm quot nervo optico moderatè & fine
laefione movendo fufficient. -

;I. Sin contrà debilior cft aäio quàm ut fentiri queat, ro- 3Y!:,
borari poteft(certè fi ad objeéta pateatacceffüs)radiis So- contrà im
lis illaéxponendo,iifque etiamfpeculi vel vitriuftorii ope j tms
colle&is, ut tantò plus virium habeant ; modò tamen ne jt; e£?,
tantum iis detur ut objeéta urant & corrumpant. %.fif.
Præterea quoties fpecillis de quibus diximus utimur, /gt.
<quum pupillam inutilem reddant, & exterior tubi aper- £#
cura quælumen admittit,illius officio fungatur,haecetiam Σr.
«ft quae prout vifionis vim frangere vel augerecupiemus, 7ï?
ar&anda erit vel laxanda. Et notandum fi haec apertura çg*
nihil pupillâ laxior foret, radios minùs vehementer aétu
+os, in fingulas fundi oculi partes, quàm fi fpecilla non
admoverentur, idque eadem proportione, qua hæc fpe
cilla imagines, quæ ibi formantur, augerent; etiam non
numieratis iis radiis, qui, à fuperficicbus vitrorum inter
pofitorum rejeéti,nihil prorfus virium haberent. , -«» XIX
Sed multò majorcmiftam aperturam facere,licct , & £§
- - - Tr qui
 r46 D I o p T r I c E s C A P. V I I.
ni:ig pm- quidem eò majorem, quò vitrum radiis replicandis defti
Ê. natum punéto illi propius eft, ad quod exterius vitrum in
£*fficiffe- quo radii ifti plicantur ipfos agit. Nam fiex. gr. vitrum.
:g£„ G H I efficiat, ut omnes radii punéti illius quodcontem
;;;*; plamur, tendant ad S, iique iterum erigantur per vitrum
: • :- : , , , , KLM, ita ut inde paralleli ad ocu
§3;: § § § § lum deferantur : ad inveniendam
: : : : í í í í maximam latitudinem, quam tubi
apertura admittit, diftantiainter K
§§ §§ & M æqualis fumenda eft diame
:: : j , tro pupillæ, & inde duétis duabus
reétis ex punétoS, per K & M,fci
licet SK proferenda ad g, & SM
ad i, gi diametrum quæfitam da
bit. Nam manifeftum eft,licet ma -*
jor foret, non plures radios octi
lum ingreffuros , ex punéto ad
quodaciem noftram dirigimus, &
eos qui præterea ex aliis locis ac
cederent,quoniam vifioninonpro
defent, iis qui prodefIentfe admi-,
fcendo, illam tantùm magis con
fufam reddituros. Sedfi loco vitri
K LM, adhibeamus klm, quodob
fuam figuram propius ad Sacce
dere debet iterum diftantia inter punéta k & m , aequalis
diametro pupillæ fumenda erit , inde du&is reélisS l.G&
S„I,GI äiamctrum aperturæ dabit,qui quærebatur;qub
ut videmus, tantò major eft quàmgi, quantò s L major
quamsl Et fi haec lincaSl non major crit quàm o$'
- - - pupilla,
 D I o P T r I c E s C A P. V I I. 147
pupilla, æquè ferè vifio acuta erit & lucida, ac fi perfpicil
lum abeffet, & objeéta tantò propiora forent, quantò
jam majora videntur. Adeò ut fiex: gr : tubi longitudo
efficiat, ut objeéti imago triginta milliaria diftantis, tam
ingens in oculo formetur, quàm fi non ultra triginta
paffus remotum foret, latitudoaditus, qualem hic deter
minavi, tam lucidè hoc objeétum exhibebit, quàm fi verè
triginta pafTus diftans, fine telefcopio illud intuercmur. Et
fi hanc diftantiam inter S & l adhuc minorem reddamus,
adhuc magis perfpicuè cunéta apparebunt.
Sed hoc præcipuè tantùm ufui eft cùm objc&a funt .Ê,
inacceffâ : nam quoties ad illa licct accedere, quò propiùs , iì accef
eis fpecillum admovemus, eò ar&ior ejus apertura exte- £;T
rior effe potcft. Nec ullum inde vis vifionis capit detri. opiù effe ita
mentum. quemadmodum hic videmus totidem radios £££
ex punéto X, parvum vitrum gi, quot magnum G I, in- cium.
trare. Et omnino haec apertura non major efTè poteft vi
tris ipfam claudentibus; quae ob requifitam figuram, cer
x< tam quamdam magnitudinem, paulò
pòft determinandam, excedcre non
debcnt.
Si interdum lumen abobje&is nimis. Aa
XXI. .
dimi
-• v -

vehemens effundatur, facilè illud mi-,uemdam

nuetur, teétis circumcirca extremita- v*°"'°'""°
m ttem
tibus vitri exterioris: & hoc meliùs e- „j„,

- -
rit, quàm aliud magis obfcurum, aut prxffare
-
f'j: il
coloratum fubftituere ; quod multi, Solem contemplan.'iììì ^i ■
teS facere folent : quo enim
-

anguftior aditus,
- -

eO
w - \

meliùs Ħ/;:;:;
fingula dignofcentur, ut fuprà de pupilla agentes dixi- 3uamclorat
- -
idsi
- -

mus. Obfervandum etiam, præftare hujus vitri oram ex- £"£

T t 2, trinfe
 148 D 1 o p T n I c E s C A P. VII.
;£- trinfecus tegere quàm intrinfecus, ne forfan reflexiones,
Å, quæ ibi nonnullæ fierent radios aliquos ad oculum mit
£Τ;
trema vitri tànt;ii enim ad vifionem nihil conferentes, ut fuperflui ei
extrinfècus nOCerent.
££ Unicum tantummodo fupereft, quod hæc organa exte
xxi I. riora fpeétat , fcilicet ut maximam quoad fieri poteft co
7;g- piam objeétorum eodem tempore confpiciamus. Et no
Mulâ obje- tandum hoc nullo modo requiri ad perfeétionem meliùs
#. videndi, fed tantùm ad commoditatem videndi plura; i
deré, & mò fieri non poffe ut ampliùs quàm unum objeétum fi
- ££? „ mul diftinétè intueamur: adeò ut hæc commoditas plura
eare opus confufè interea videndi, nullum ufum habeat, nifi ut fcia
Jit. mus, in quam partem oculus poftea detorquendus, ad
contuendum id quod accuratiùs volumus confiderare. Et
huic rei natura itaprofpexit ut omnemaliquid addendi oc
cafionem arti præripucrit : imò quò magis ope quorum
dam fpecillorum, magnitudinem lineamentorum, imagi
num in oculo formatarum, augemus, eò pauciora illa
objeéta reddunt ; quoniam fpatium quod occupant nulla.
ratione poteft augeri; nifi fqrtè aliquantulum, fi nempe
invertantur, qua arte ob alias caufas cenfeo effe abftinen
dum. Sedfacile eft, fi ad objeéta pateat acceffus, illa ipfa
eo in loco ponere,in quo perfeétiffimè per fpecillum po{
fint videri; fi verò non pateat, fpecillum ipfum machinae
imponere ita aptatæ , ut ejus ope commodiffimè in quod
libet determinatum objeétum convcrtatur. Atque ita li
cèt hanc quartam conditionem nequeamus adimplere,ni
hil tamen ejus defiderabitur, propter quod, erat expe
tenda.
Poftremò ne quidquam hic omittamus, eft adverten
dum.
 - D I o p T R I c E s C A P. V I I. 149
dum defeétus oculi, qui in eoconfiftunt, quod figura cry- 3;}i.
ftallinihumoris, vel etiam magnitudo pupillæ, non fatis rijoffef
pro arbitrio noftro immutentur, ufu paulatim minui pof%ff.,
fe & corrigi: nam quum hic humor, & hæc tunicula pu-jeäa pro
*im quae aut
pillamcontinens fint veri mufculi,funétio illorum ipfo ufuT,
- - - - - - -

augetur & facilior redditur, quemadmodum & reliquo

rum totius corporis mufculorum. Et propterea venato
resac nautæ injugicxercitio longè pofita videndi, fculpto
res etiam,aut alii fubtilium operum artifices, in exercitio
admodum propinqua, plerumque promptitudinem ac
quirunt, acutiùs illa quàmreliquihominesintuendi.
Et ita procul dubio Indi, qui fixo obtutu Solem con- É;
templati feruntur, nihil laefa vel obfcurata luminis a- âum fit ut
cie, quotidieilluftria objeéta infpicientes, affuefa&i fuere, Ἀ
magis quàm nos pupillam contrahere. Verùm hæc medi- agilesglim
cinae magis propria (cujus eftcorre&is naturalibus orga- fj
nis, vifionis vitia tollere) quàm Dioptricæ, quæ defe&i
bus iifdem applicato aliquo organo artificiali, medetur.
C A P u T O c t A v u M.

T)e figuris quas pellucida corpora requirunt, ad

detorquendos refiaífione radior omnibus mo
di; yjfiomi infervientibus.

2 Æc autem organa quâ ratione perfeétiffima fie- De

Ę . - w
_ quibus
I.
j ri Poflint, ut accuratiùs mox percipiamus, ne- ££";
- -

ceffàrium eft non prætermittere explicationemjendum

figurarum, quas exigunt fuperficies corporum"
pellucidorum, ad detorquendos & incurvandos luminis
Tt 3 radios,
 15o D 1 o r T r I c E s C A p. VIII.
radios, omnibus modis qui vifioni conducunt ; Quae fi
non cuivis fatis clara & perfpicua videbitur, utpote Geo
mctrica & paulò difficilior, ad minimum illis fatis mani
£efta erit, qui prima hujus fcientiæ elementa perceperunt.
* Et in primis, ne ulli diu exfpeétatione fufpenfi teneantur,
fciendum omnes figuras, de quibus fermo hic inftituitur,
ex ellipfi & circulo, vel ex hyperbolâ vel ex lincâ re&tâ
compofitas fore.
11. Ellipfis eft linea curva,quam Mathematici, tranfverfim
,££'4conum vel cylindrum fecando, repraefentarefolent: quâ
4grigdeß
deßribemda.
etiam topiarios interdum uti videmus,inter cæteras areo
- - - - -

larum & pulvillorum figuras, quas in hortis fuis diverfi

modè concinnant: à quibus quidem fatis crafsè & incor
reétè defcribitur, fic tamen ut meliùs natura illius hinc in
notefcat, quàm ex cylindriaut coni feétione. Duos palos
humi defigunt, alterum ex : gr: in pun&o H, alterum in
punéto I, & nodojunétis duabus extremitatibus reftis,
paxillis illam circum
ponunt, hoc modo quo
vidcmus B H I. Deinde
immiffo digito, hos pa
los circumcundo, & re
ftim fcmper eadem vi
adducendo, ut æqualiter
fcilicet intendatur , li
neam curvam D K B humidefignant, quæ eft ellipfis. Et
fi non mutatâ longitudine funis, palos tantùm H & I a- .
liquantò propiùs ad invicem admoveant, aliam denuò
Ellipfim defcribent , fed alterius fpeciei quàm prior:& fi
adhuc propiùs, itidem aliam: poftremò fi omninò con
jungant,
 D i o p T r I c E s CA p. V I I I. 151 .
jungant,circulum defcribent. At filongitudinem reftis ca
dem proportione imminuant, qua diftantiam paxillorum,
defcribent quidem ellipfes,diverfarum magnitudinum,fed
quæ erunt omnes ejufdem fpeciei. Atque ita perfpicuum
eftillas infinitarum variarum fpecierum effè poffe;adeòut
unaquæque non minùs diftet à qualibet alia, quàm o.
• mnium ultima à circulo;Et præterea illas cujufque fpeciei,
infinitarum magnitudinum effè pofTe. Item etiam hinc
apparet, fi ex aliquo punéto pro arbitrio in ellipfi elc&o,
ut ex: gr: B, duas reétas agamus ad punéta H & I, ubi
pali ad illam defignandam defixi fucre : has duas lineas
B H, & B I junétas, maximæ illius diametro D K æqua
les fore: quod vel ipfâ conftruétio probat. Pars enim fu
nis extenfa ab I ad B, & inde replicata ad H, eadem eft
quæ porreéta ab I ad K, vel ad D, inde itidem recurrit ad
H. Ita ut D H fit æquale I K, & H D plus D I (quæ tan
tum valent, quantum H'B plus BI) toti DK æquales fint.
Et infuper Ellipfes, quæ defcribuntur obfervando femper
candem proportionem inter harum maximam diame
trum, & diftantiam inter pun&taH & I funt ejufdcm fpe
ciei. Atque ob quandam proprietatem horum punéto
rum H & I, quam paulò poft difcemus, foci nobis voca
buntur, unus interior, alter exterior; fcilicet fi referantur
ad illam ellipfeos mcdiam partem quæ ad D, I erit cxte
rior, fi verò ad alteram quæ ad K, idem I erit interior, Et
quotics in pofterum abfolutè foci mentio fiet, femper ex
terior intelligendus erit. Præterea etiam fciendum, fi per
hoc punétum B, duas re&as LBG, & CBE ducamus, quae
fe mutuò ad angulos re&tos interfecent, & quarum alte
ra LG, angulum HBI, in duas partes æquales dividat, al
ÜCI4II} a
 <r52. D i o p t R 1 CE s C A p. VIII.
teram CE hanc ellipfincontaéturam in punéto B, ita ut
ipfàm non fecet; cujus demonftrationem hîc addere fu
perfedeo, quoniam Geometræ jam fatis illam fciunt, &
âlii non fine tædio illi percipiendæ incumbcrent. Sed
. quod imprimis hîc explicare ftatui, tale eft.
- Si cx fioc eodema pun&o B, extra ellipfim proferamus
reétam lineam
BA, parallelam
maximæ diame
tro D K, & illâ
BA æquali fum
ptâ lineæ BI, ex
pun&is A & I,
- in LG duas per
gendiculares AL & I G ftatuamus, hæ duæ pofteriores
A L & IG, eandem rationem adjnvicemhabebunt, quàm
1) K & H I. Adeò ut fi linea AB fit luminis radius, &
Hæc Ellipfis DBK infuperficie corporis folidi pellucidiexi
ftat, per quodjuxta ea quz fuprà diximus, radii faciliùs
quàm per aërem tranfeant, eadem proportione, quâ li
nea DK, alterâ HI major eft: hic radius A B ita detorque
bitur in punéîo B, à fuperficie corporis hujus pellucidi, ut
inde digreflùrus fit verfus I. Et quoniam hoc punétum B
pro arbitrio in Ellipfi affumptum eft, omnia quæ hic de
radio AB dicuntur, in univerfum de omnibus intelligide
bent, qui paralleli axi DK, in aliquod punétum hujus elli
pfis cadunt;fcilicet omncs ibi ita detortum iri, ut inde di
greffi cóëant in punélo I.
Atque hæc ita dcmonftrantur: primò, quialineæ AB &
NI, itemque AL & G I funt parallelæ, triangulare&tam
gula
 D I o P T R I c E s C A P. V I II. 153
gula A LB & I G N funt fimilia: Unde fequitur AL effe ,Ji£
ad I G ut AB ad N I ; vel, quia BI & AB funt æquales, Å.
ut B I ad N I. Deinde fi HO ducatur parallela ipfiNB, %%.
& IB producatur ufque ad O, manifeftum erit B I cffe refrãäioni
adNI,ut O I eft ad HI; propter triangula fimiliaBNI,& “
OHI. Denique, quoniam duo anguli HBG & GBI funt
æquales ex con
ftruétione , an
gulus HOB, qui
eft æqualis ipfi
GBI,eft etiam g
qualisipfiOHB,
Cy Q , & qui nempe eftæ
4, qualis ipfiHBG:
ac proinde triangulum HBO eft ifofciles; & cùm linea
OB fit æqualis ipfi HB, tota OI eft æqualis ipfi DK; quo- .
miam duæ fimul H B & IB funt ipfi æquales. Et ita ut ab
initio adfinem omnia repetamus, A L fe habet ad I G, ut
BI ad N I, & B I ad N I, ut O I ad H I, & O I cft æqualis
D K; undc A L eft ad I G, ut D K ad H I.
Adeò quidem ut fi, ad defcribendam Ellipfin D K B, li- Ε.
neis D K & HI hanc proportionem demus, quam expe- ìThibi
ricntia didicimus, utilem metiendis refra&ionibus om-!.% prater cir

nium radiorum, qui obliquè ex aëre in vitrum, aut aliud'culos aut

corpus pellucidum, quo uti volumus, tranfeunt : & ex £J*
hoc vitro corpus expoliamus ejus figuræ, qualcm defcri- tádiipara*
bcrct hæc Ellipfis, fi in orbem circa fuum axem D K rota- #i
rctur ; radii in aëre paralleli huic axi, ut A B, ab, vitrum Ęt ; aetuf
convexum illapfi ita in ejus fuperficie detorquebuntur, ììiìjìi ab
„t omnes inde progreffüri fint verfus, focum I, qui ex *"**
V u - duobus
 I54 . D 1 o p'Tr I c E s CA p. V II I.
aeprede-, duobus H & I, remotiffimus eft ab eo loco, ex quo pro
Ζ;;** cedunt. Novimus enim radium AB in pun&o B, à fuper
***. ficie curvâ vitri, quod repraefentat Ellipfis D B K, eadem
ratione detorqueri debere ac detorqueretur à fuperficie
planâ ejufdem vitri, quamlinea reéta CBE repræfentat,in
qua ex B refringi debet verfus I; quum A L & IG fint ad
invicem, quales D K & HI; id eft, quales effe debent ad
dimetiendas refraétiones. Et pun&o B pro arbitrioinElli
pfifeleéto, quidquid de hoc radio AB demonftratum cft,
debet etiam de aliis intelligi , qui
erunt paralleliipfi D K,&in alia hujus
ellipfeos punéta cadent ; adeò ut o
mnes debeant tenderé verfus I.
Præterea quoniam omnes radii, qui
ad centrum circuli vel globi tendunt,
perpendiculariter incidentes in fuper
ficiem illius, nullam refraétionem
pati debent : fi ex centro I circulum
defcribamus , quo intervallo vifum
$ erit, dummodo confiftat intra D & I,
% ut BQB,lineæ DB & QB,circa axem
$ DQ rotatæ, defcribent figuram vitri,
£ quæ in aëre in pun&o I, omnes radios
§ colliget, qui ab altera parte paralleli
§ huic axi in aëre fuerunt : & viceversâ
omnes venientes ex punéîo I, paral
lelos ab altera parte exhibebit.
v. Et fi ex eodem centro I, defcribamus circulum RO,
, feripofft intervalloquo volumus ultra pun&um D,fele&oindepro
£#*.wt IIIT. - • • •a _ *

ἘὰiT arbitrio in ellipfi punéîo B; fic tamenne longius diftet à

-
D, quam
 D 1 op t r 1 c e s C A p. v 11 I. 155
D, quam à K, ducamus reétam BO, tendentem ad I;;;;;;;*
lineae RO, OB,& B D,» funt
£Τ. paral
1 - in orbem rotatæ circa £;!
axem RDI figuram vi- gemtur,tan
»

tri defcribent , quæ o-!?£,

mnes radios parallelos eodem pas
huic axi ab Ellipfis par-* *irem.
i te, huc illuc ab alterâ
-. R||||
-
parte. difperget , tan
- - 5
**£{1Î5TTSJ} O. quam fi omnes venirent
è; ex punéto I. Patet enim
radium ex: gr: PB, tan
tum detorqueri dcbere

]
•4
-'%

A' -
à fuperficie concava vi
tri DBA, quantum AB
à convexa feu gibba vi
“... TIT…” triD BR; &confequen
*•••..--- - ter B O in eadem lineâ
1K a\ -

reéîâ effe debere, in qua

EI,quum&PBineadére&afit,in quaBA,& ita dereliquis.
Si verò in eâ- _ VI. d.

dem Ellipfi , a-AÉ,

liam minorem Ê.
ejufdcm fpecieir.fii. p.
defcribamüs ut £ff;.
dbk, cujus focus tium aìune
I in eodem loco;;;;';;;*
- confiftat, in quo gra
alter præcedentis etiam I, & alius focus b, in eadem reétâ " -
fineâ, in qua DH, & verfus eandem partem, fumptoque
Vug 2, pro .
 156 D I o p T R I c E S C A P. V II I.
pro arbitrioB, ut antea, reétam B b ducamus tendentem
ad I, lineæ D B, B b, b d, in orbem
rotatæ circa axcm Dd, defcribent
figuram vitri, quæ omnes radios
ante occurfum parallelos, poft
tranfitum iterum parallclos red
det;fed in minus fpatium coaétos,
à parte minoris Ellipfeos db,quàm
Σ
à parte majoris. Et fi ad evitan
dam craffitiem vitri D B, b d, ex
!
III, i ]! centro I defcribamus circulos

•*•
| 3. -
-
1 |
||

|
QB, & r o, fuperficies D B Q &
r o b d, fitum & figuram duorum
iìviti. %.% 3.
vitrorum minus crafforum re
meri queat, '.'.'• -

efficiendo t4f
praterea *.?; .•"
præfentabunt,
poterunt. quae idem efficere

:t£ Et fi duo vitra DBQ & db q, fimilia quidem, fed magni

„%„ tudine inæqualia, hac ratione difponamus, ut axes eorum
$Ja rastto
' j:;;;;;; in eadcm reéta porrigantur, & duo illorum foci I, in eo
ut 'jf'
radii a dem loco concurrant, fuperficiefque circulares B Q & bq,
- - - - - -

2Á, fibi inviccm obvertantur, idem etiam omnino agent.

£j: Et fi hæc duo vitra D B Q & db q, fimilia quidem, fed
am alto p - . - - - - - - -

Å£ magnitudine inæqualia jungamus, vel quo libitum in

s”;, tervallo disjungamus, ita tamen ut eorum axes in eâdem
r, Jîmnes reétâ lineâ exiftant, & fuperficies illorum Ellipticæ adver
##; fæ fint, omnes radios venientes ex foco alterutrius I, in
ai% exeunt, alterius itidem I fiftent.
digregem- - - -

£; Et fiduo diverfâ DBQ & DB OR, etiam hac ratione

£t
o proma
jungamus, ut fuperficies illorum DB& BDmutuò obver
Ἀ" tantur, omncs radios venientes ex foco I vitri DB Q, di
fpcrgent
 D 1 o p t r I c E s C A P. V III. 15*
fpergent, tanquam fi venirent ex I, foco alterius vitri
DBOR: aut viceverfa, omnes tendentes
ad punétum I, colligent in altero I.
Et poftremò duo DBOR&DBOR ad- „.; ommer

verfisfuperficiebus DB, BD junéla, ra- Ä

dios qui unum perlapfitenderent indead £./3
punétum I, denuò ex altero egredientes ad idem
SJ diffundent, tanquam fi venirent ex alio T,
-*
}£ punéto I. Et hanc diftantiam punétorum iterum aif.
% 1 , pro arbitrio augere poffumus, ma- ;3;;;.
f ígnitudinem Ellipfis, ex qua pendet, mu- ;£;*
$tando. Atque ita folâ Ellipfi & lineâ cir. g*
jculari figuram praefcribere poffümus
§ omnibus vitris quibus radios venientes
° ex uno punâo, aut tendentes ad unum,
aut parallelos, alios in alios horum tri
um mutemus , omnibus modis quos
poffumus imaginari. • . . \ .
Äö Hyperbola cf. etiam linea curva, sę
1 i quam Mathematici per feétionem conijïí,
||||||
|||| nOn Š Š Ę.explicant, sed£,
v - - eam de
bemdi

ut melius illam cognoicamus, topia- modum.

I. | rium iterum producemus,qui inter alias
figurarum varietates, quibus aream fui horti diftinguit,
hanc etiam adhibeat. Denuo duos palos defigit in punétis
H & I, annexaquc cxtremitati longæ regulæ, refti paulò
breviori, alteram rcgulæ extremitatem perforat , & ita
injicit paxillo I, nodum autem in altera extremitate re
ftis nexum, palo H. Inde pofito digito in punéto X, ubi
mutuo junétæ funt regula & reftis, defcendit ad D, arctè
Vu 3 interea,
 138 D 1 o p T m 1 c ■ s CA P. VI II.

• • • •r
• .•••' **•.•
• * n. <*„¢* '•
•.

..
:
•
•
% -
- •
- -
w •
. " -
-
- -
. -

\
-
-

-
• 5 JTj …o
. ? 5
•. •, •
. “. 3* 'I I I (B
* s* 1-J 1 ; '.-
'
-
-.
1B • ! *.

®'-
-
*auuua*

interea regulæ jun&am & velut agglutinatam reftimte

nens : quâ operâ, prout deducit digitum, regulam circa
paxillum rotans, lineam curvam XBD, Hyperbolæ par
tem in terra defcribit. Et poftea converfâ regulâ in alte
ram partem eâque prolata ad Y, eodem modo alteram
partem YD defignat. Et præterea, fi transferat nodum
fuae reftis in paxillum I, & extremitatem regulæ in paxil
lum H, aliam HyperbolenS KT defcribet, planè fimilem
& oppofitam priori. Sed fi regulâ & paxillis nonmuta
tis longiorem tantùm reftim admoveat, Hyperbolenal.
terius fpeciei defignabit;& fi adhuc paulò longiorem, a}
huc alterius,donec ipfam regulæ planè æqualem reddens,
reátam lincam loco Hyberboles defcribet. Deinde fi pa
xillorum
|
| D 1 op t r I c E s CA p. VI I I. 159. '
xillorum diftantiam mutet eadem proportione, quâdiffe
rentiam quæ inter longitudinem.
funis & regulæ, Hyperbolas ejuf
dem quidem fpeciei dcfcribet, fed
'. quarum partes fimiles, magnitu
i|||||||, dine different. Et tandem, fiz
| â qualiter augeat longitudinem re
ftis & regulæ, manente differen
tia illarum, & paxillorum inter
vallo, non aliam Hyperbolen de
; fcribet,fed majorem illius partem.
í Illa enim hujus lineæ natura eft,
i ut licèt femper magis magifque
ad eandem partem inclinet, ta
men in infinitum protenfa, nun
quam extremitates fuas commit
tat. Et ita videmus ipfam pluri
mismodis ad lineam reétam referri, quemadmodum El
lipfis ad circularem : item infinitas diverfarum fpecierum
effe, & fingularum fpecierum infinitas, quarum partes
fimiles, magnitudine differant. Et praeterea fi ex aliquo
punéto, ut B, pro arbitrio in altcrutrâ ex iis eleéto, duas
re&as ducamus, ad pun&ta H & I, in quibus duo pali de
fcriptioni infervientes defigi debent, & quæ itidem nomi
nabimus focos ; differentia harum lincarum HB & I B;
femper æqualis erit lineæ DK, quæ diftantiam Hyperbo
larum oppofitarum defignat. Hocque ex eo apparet,
quòd B I tantâ præcisè longitudine BH fuperet, quantâ
reftis eâdem regulâ brevior eft;& quod etiam DI, eadem.
parte longior fit quàm DH. Namfi à DI, auferas KI·
CU}1:
-
 16o D 1 o p T r 1 c E s C A P. VII I.
cui æqualis eft D H, DK illorum differentiam habemus.
Denique etiam videmus
Hyperbolas, quæ fervatâ
X. eadem proportione inter
D K & H I dcfcribuntur,
omnes ejufdem fpeciei ef
fe. Et infuper eft obfer
vandum, fi per punétum
B, pro arbitrio in Ellipfiaf.
fumptum, reétam CE du
..•** - camus, dividentem angu
s «°
-• -
I *Jr
* lum HBI,
partes, in eandem
hanc duas æquales
CE,
Hyperbolenin pun&o B tangere: cujus demonftrationem
Geometræ in numerato habent.
xii, Hinc etiam notemus, fi ex eodem punéto B, ad inte
£££* riora Hyperboles reéìam B A, paralleian axi D K duca
tuo preprae

Éola quod
Ἀ. mus, & fimul per idcm punétum B, lineam LG, ad angu - -A

ἈI los reótos fecantem CE proferamus, & deinde fumptâ

***** BA æquali B I, à punétis A & I duas perpendiculares in
IL G mittamus: has duas pofteriores A L & I G, eandem
proportionem inter fe habituras, quam duæ D K & HI.
Et confequenter fi hanc Hyperboles figuram vitro dede
rimus , cujus refraétiones metimur per proportionem,
quae inter lineas D K & HI, illam omnes radios axi fuo in
hoc vitro parallelos, extrinfecus collcéturam in punéto
I, fàltem fi convexum fit hoc vitrum; nam fi concavum,
alios aliò difperget, tanquam fi venirent ex hoc punólo I.
Quorum haec eft demonftratio. Primò, quia lineæ A B
& NI,itemque AL&GI funt parallelæ,triangula reétangu
la
 ID I o p t r I c E S C A P. V III. · 161

XNO

la ALB& IGN funtfimilia:undefequitur AL effead IG

ut AB ad N I; vel, quia BI & AB funt æquales, ut BI ad
N I. Deinde fi H O parallelam ducamus ad LG, manife
ftum eft ita fe habere B, ad N I, quemadmodum O I ad
HI,obfimilitudinem triangulorum BNI & OHI.Poftre
mò,duobus angulis EBH & EBI ex conftruétione æquali
bus, & HO, quæ parallela L G, fecante ad angulos rcétos
CE,duo triangula BEH,& BEO omnino erunt æqualia. Et
ita BH bafi unius, aequali exiftente BO bafialterius, relin
quitur OI differentia inter BH & BI,quam fupradiximus
effè æqualem D K. Ideoque A Leftad IG,quemadmodum
D K ad HI. Unde fequitur, obfervatafemper interlineas
D K & H I proportione, quæ apta cft dimetiendis rcfra
&tionibus vitri, aut fimilis materiæ, qua uti animuseft(fi
cut in defcribenda Ellipfi fecimus; hoc tantùm excepto;
quod D K non poffit hic effe nifi breviffima, cùm è con
trà,ubi de Ellipfi agebatur, dcbucrit efTè longiffima)fi de
. • X x fcribamus
 162. D 1 op T R I c E s C A p. VIII.
fcribamus partem Hyperboles quantamlibet,ut D B, & à
B ad angulos re&tos dcducamus in K D, reétam BQ, duas
lineas D B & QB in orbem circa axcm DK rotatas, figu
ram vitri delineaturas, quæ omnes radios illud permean
tes, & parallelos axi in aëre,à parte fuperficiei planæ BD
(in qua nullam refraótionem patiuntur) colliget ab alte
ra parte, in pun&o I.
XI II.
Et fi faéta Hyperbole db, quæ fimilis fit præcedenti, re
Quomodo &tam ro ubicunque libuerit ducamus;fic tamen ut Hyper
ex folis hy.
perbolis &• bolâ non feétâ, ad perpendiculum in axem illius dk inci
limeis reéfis
fieri poffimt
dat, & duo punéta b & o, per aliam reétam parallelam axi
vitra, qu4 dk,jungamus;tres lineæ ro,
radios o o b, & b d, rotatæ circa a
mnibus iif
dem modis xem dk, dcfèribent figu
?2t4tent, 4t ram Vitri, omnes radios
que illi qui
ellip/íbus axi parallelos à parte fù
&• circulis
conßant.
perficiei planae,hucilluc ab
alterâ parte difpergen
tem, tanquam fi venirent
ex punéto I.
Et fi breviori fumptâli.
neâ H I, ad defcribendam
Hyperbolen vitri r o b d,
quàm erat ad defcriben
dam alteram vitri DB Q,
difponamus haec duo vitra
- * tali ratione,ut axcs illorum
DQ, r d, in cadem re&ajaceant, & duo foci in eodcmlo
co I,adverfis duabus fuperficiebus Hyperbolicis, omncs
radios axi ante occurfum parallelos, poft tranfitum iti
dem
 D 1 o p T R I c E s CA p. V I I I. 163
dem parallelos, & magis inarάum coaétos à parte vitri
r • b d, quàm à parte alterius reddent.
Et fi duo D B Q & db q, fimilia quidem fed magnitu
dine inæqualia,ita difponamus,ut axes illorum DQ&dq,

í
r

-*

etiam in eâdem reéîâ porrigantur, & duofoci in eodem

loco I concurrant, adverfis duabus fuperficiebus Hyper
bolicis,idem agent quod proximè præcedentes;radios fci
licet axi ab una parte parallelos, etiam ab altera paralle
los reddent,& fimulinarétius fpatium cogent à parte mi
moris vitri. - -

Et fi planas fuperficiesduorum vitrorum DBQ & db q

jungamus, aut disjungamus intervallo quo lubet, obver
£is tantùm fùpcrficiebus planis, quamvis eorum axes in
eandem reάam non coincidant, modò tantùm fint pa
-_ - X x 2, ralleli;
 164 D I o p t A 1 c E S C A p. VIII.
ralleli ; vel potiùs fi componam
- I
us aliquod vitrum, figu
ram duorum ita junétorum re
præfentans,illiusope efficicmus,
ut radii venientes ex uno pun
άorum I, in altero ab oppofita
parte coeant.
Et fi fabricemur aliquod vi
trum,quod habeat figuram duo
rum DB Q& r o b d, ita junâo
rum,ut eorum fuperficies planae
fe mutuò contingant, illud o
mnes radios venientes ex uno
punétorum I difgregabit, tan
quam fi venirent ex altero.
Et poftremò fi vitrum com
ponamus ejufdem figuræ, quam
reddunt duo, r o b d, quum ipfo
rum duæ planæ fuperficies con
'|| junétæ funt,efficiemus ut omnes
radii qui convergentes in hoc vi
|j trum ferentur, tanquamfi effent
ultra ipfum coituri in pun&o I,
poftquam illud pertranfiverint,divergant, tanquamfi ve
nirent ex altero punéto I.
Atque hæc omnia meâ quidem fententiâ tam perfpicua
funt,ut fola contcmplatio figurarum, ad rei cognitionem
fufficere poffit.
-$ Porro, eafdem mutationes radiorum quas explicavi
„Ħ, mus,primò per duo vitra elliptica,deinde per totidemhy
£. perbolica, & duo alia producere poffunt, quorum hoc
-
Hypcrbo:
D 1 op t R 1 ces cap. VIII, 165
 166 D 1 of t M 1 c ■ s CA p. V I I I.
.ta.,.. Hyperbolicum, illud Ellipticum. Et prætereainfinita alia
#. pófíümus imaginari, idem omnino agentia, fcilicet uto
Å- mnes radii venientes ex uno punéto, aut tendentes ad
Ζή,unum, aut paralleli, exaliis in alios horum trium muten
Āfficilia tur. Scd hoc loco deiis verba facere fupervacuum arbi
g*i- tror,quoniam commodiùs in Geometria poterunt expli
cari;atque ea quæ jam defcripfimus, funt omnium aptiffi
ma ad noftrum inftitutum,quemadmodum hic oftcndcre
conabor; & eâdem operâ, exponendo praecipuas omnes
differentias, quæ inter ipfa effe poffunt, quænam præ cæ
teris fint eligenda demonftrabo.
rā. Harum differentiarum prima confifit in eo quòd figu-.
Ἀ. ra unius delineatu longè facilior fit quàm alterius: & cer
££ #* tum eft poft lineam reétam circularem, & parabolam, ex
jîïâ. quibus folis talis vitri figura componi non poteft, nullam
;:;:;? Ellipfi aut Hyperbola fimpliciorem dari , ut cuivis inqui
renti liquebit. adeò quidem ut quum lineare&ta delineatu
facilior fit, quàm circularis, & Hyperbole haud difficilior
quàm Ellipfis, vitra quorum figuræ ex Hypcrbolis & re
&tis lineis componuntur, facillimè omnium expoliri poß
videntur. Hinc fecundum locum tenent, quæ circulis&
Ellipfibus conftant; reliquæ omnes nobis non explicatae,
majoris funt operæ. Saltem quantum ex motuum quibus
defcribuntur fimplicitate poteftjudicari: Nam fi quifor
fan artifices vitra fphærica commodiùs expoliant quàm
plana, hoc contingit ex accidenti, & ad hujus fcientiae
theoriam,quam folam explicandam fufcepi,non fpeétat.
xv I. Secunda differentiain eo eft,quòd inter plura vitra eo
£;£ dem modo radios immutantia, qui referuntur ad unuma
?*r^,non liquod punctum,aut paralleli ab altera parte veniunt, illa,
quorum
Di o p T m 1 c is Cap. VII I,
 I68 D 1 o p r r 1 c E s C A P. VIII.
poff. idae. quorum fuperficies funt minùs, aut minùs inæqualiter,
j; £ incurvatæ,itaut refra&iones minùs inæqualesproducant,
ìiììr- radios ad alia punâa relatos, velab alia parte venientes,
£#, femperaliquantò accuratiùsquàm reliquaimmutent.Sed
jgtgtilem ad perfeétam hujus cognitionem, obfervatu neceffàrium
#,#!" eft,folam inæqualitatemcurvature linearum,quibus figu
*****gen- ræ horum vitrorum componuntur,obftare,quò minùsdi
tt*r. fpofitio radiorumqui referuntur ad plura diverfa punéta,
aut paralleli veniunt ex pluribus diverfis partibus, æquè
exaétè mutetur,atque illa radiorum qui ad unum tantùm
punétum referuntur, aut vcniunt ex una eademque parte
paralleliSi enim ex: gr: ad radios venientes ex punéto A,
colligendos in pun&o B, fuperficies vitri interpofiti GH
IK, omnino planæ effe deberent, ita fcilicet, ut linea re
&ta GH, quæ unam ex iis reprz
fentat vim haberet efficiendi ut
omnes ifti radii venientes à pun
&to A,fierent paralleli dumefTent
invitro, & eadem ratione altera
linea reéta K I, efficeretut iidem
egredientes ex vitro tenderent
- verfus B, eædem hæ lineæ G H &
B D. K I, efficerent etiam ut radiio
mnes venientes à pun&o C, tenderent verfus D, & ge
neraliter ut omnes ii qui ex aliquo punétorum lincæ
reétæ A C (quam fuppono parallelam ipfi G H) ver
fus unum aliquod ex punctis re&tæ BD (quam fàcio
Parallelam ipfi I K, & tantumdem ab ea diftantcm quan
tum A C diftat à G H) fle&terentur : Cùm enim hæ li
neæ G H & I K, nullo modo incurvatæ fint, omnia
punëta
 D 1 o p t r 1 c e s CA p. V I II. 169
|
' pun&ta aliarum AC & B D, referuntur ad ipfas eodem
modo.
|
Simili ratione fieffet vitrum quale LMNO(cujus fup
pono fuperficies L MN & LONefTè duo æqualiáfphæræ
-
..••*
• • ••
-
...A„ c fegmenta)quod vim haberet effi
-•
••
- í* ciendi ut radii omnes egreffiex
punctoAcogerenturin punétoB;
haberet eodem modo efficiendi
$y ut omnes ex punéto C cogeren
> 4ui
tur inprocederent
easa- D;& generaliter
ex unout ömnes
aliquo

- \ pun&torum fuperficieiCA(quam
... j^ \ .*' fuppono effe fegmentum fphæræ
- ■ idem centrum habentis quod
L M N) colligerentur in uno aliquo ex punâis fuperfi
cieiD B (quam itidem fuppono éfTefegimentum fphæræ
idem habens centrum quodL CN,& aíiflo centr6æquè
diftare atque A C diftat ab LMN) quoniam omnes par
tes harum fuperficierum LMN & LoN funt æqualitcr
curvatae, refpeétu omnium pun&orum quæ funt ififupcr
ficiebus C A, & B D.
Sed quia nullæ lineæ funt in natura præter re&am & xvii.
Vitra hy
circularem, quarum omnes partes eoäem modofe ha perbolica
beant ad omnia punéta alicujus alterius linee,& neutra ex amnium e
- - - - ti e

hisfufficit ad componendam figuram vitri, quæ omnes ;;;:;.

radios venientes ex aliquo punéîo, accuratè in alio colli- nem,
:

gere Pofiit, fatis liquet, nullam earum quae huic reiinfer /

viunt, omnes radiosex aliquot punétis elapfos, accuratè

in aliis punótis coa&uram. Ét ad feligendas exiis, quæ ra
*o* minus difpcrgunt circa locumiinquoillos cólligere
Ty volumus,
 17o D 1 o P T R I c E s C A P. V III.
volumus, minùs curvatæ, & minùs inæqualiter, cæteris
præferendæ erunt, ut quantum poffint,ad circularem aut
ad re&am proximè accedant; & potiùs ad reétam, quàm
ad circularem, propterea quòd hujus partes habent tan
tùm eundem refpeétum ad illa punéta, quæ æqualiter
ab ejus centro diftant, nec ullum aliud eodem modo
refpiciunt quo illud centrum. Unde facilè concluditur,
Ellipfin ab Hyperbola hac in re fuperari, & nullam exco
gitari poffè vitri figuram, quæ omnes radios ex diver
fis punétis venicntes, in totidem aliis æquè remotis à
vitro ac priora tam accuratè colligat, quàm illa quæ
conftat ex duabus æqualibus Hyperbolis. Et quidem e
tiamfi hic accuratæ totius hujus rei demonftrationi fù
perfedeam, facilè tamen eft applicare ea quæ jam dixi
ad alios modos infle&endi radios, qui refpiciunt diverfà
punéta, vel paralleli veniunt ex diverfis partibus;atque ita
cognofcere vitra Hyperbolica, vel ad hoc effe omnium
aptiffima, vel certè nullis aliis tam infigniter minùs apta,
ut iis idcirco debeant poftponi, quibusjam diximus effe
præferenda,ex eo quòd faciliùs poliantur.
„„,,, Tertia horum vitrorum differentia in eo confiftit,
„Ä quòd unâ efficiant ut radii, qui ea pertranfeuntes decuf
$vg'£. fantur, paulò magis poft illam decuffâtionem ab invicem
punâi, pro- - v _ - _ \ T.
£££T removeantur, &alia paulò minùs. Utfi ex: gr: radii G G
£; £r. veniant ex centro Solis, II ex finiftra ejus circumferen
£££ tiae parte, & K K ex dextra, poftquam pertranfiverint vi
£;i; trum Hyperbolicum D EF, magis ab invicem remove
É- buntur quàm priùs; (hoc eft, angulus M F L, major erit
£#*#.angulo
pticum dem HF K, & ita de cæteris)& contrà, poftquam per
Jium eft,tam-. tranfiverint
rò minùs il
lwdtrajiciendo differgi, '
 Dio ■ r ■ 1 c * s C A p. V I II. I7I
tranfverint Ellipticum A B C, magis ad invicem acce
dent, (hoc eft, angulus M C L, minörerit angulo IC K)
.

M H L. - M HI L

adeò ut hoc Ellipticum puncta LHM fibiinvicem pro

piora reddat, quàm Hyperbolicum; Et quidcm tantò ma
gis propinqua reddit quantò craffius eft.
Scd quantam demum craffitiem illi demus, nunquam sę.
nifi ad fummum quartâ vel tertiâ parte propiùs quàm cumq; den
Hyperbolicum illa junget. Atque hæc diverfitas à quan- fiiaiem
- - - beat, mom
ha
titate refraétionum quæ in vitro fiunt ita pendet, ut cry-i_ poffe
- - v -
idi
maginem
va-la-li v

ftallus montana,quæ illas paulò majores reddit, quàm vi £ iffi

trum, poffit etiam hanc paulò majorem efficere. Sed nul- £i;pin
lius figuræ vitrum poteft cxcogitari quod hæc punéta guntjß quartâ aut
L H M, multò magis fèjungat quàm Hyperbolicum, nec mimorem
- v - -
££;;
quod magis cogat quàm Ellipticum. reddere

Hic autem cx occafione notare poffumus, quo fenfu ciat

w - - -
Ä..
hwter
-

fuprà diétum fit, radios cx diverfis punétis manantes, aut É &•

Ty . diverfis in qualiî.
tem tantâ majorem effe quantò major eß vitri refratfio. Nullam virofiguram dari poffe qu4
imaginam ißam majorem reddat k'yperbolicâ, aut mimorem ellipticâ,
 - -- - - - ------ -- ---- ·
·::::::::::::::::::::
~~ ~- - - - ~ ~ ~ ~ ~ ~ - • • • • • • • • • • • • • • - - - -• • • ~~$，?-----
-|
••
-•
|- ----• >>...）
•••
-„…ººº“ËŒ
• • •** •■<SabaeO
-ſae
---
 D 1 o p T r 1 c E s CA p. V I I I. 173
diverfis partibus parallelos,omnes in primafuperficie de- xx.
cufàri,quae efficiat ut intotidem aliis iterum colligantur. £#*
Ut quum audivimus, illos obje&i VXY, qui imaginem ;*£ -

RST in oculi fundo delineant, decuffariin primâ illius *#*

fuperficie BCD. Hoc enim ex eo pendet, quod ex: gr: £.
-tres radii V CR, XC S, & Y C T, reverâ decuffentur in #££
hac fuperficie B C D, in punéto C. Unde fequitur licèt ra- primafa
dius V D R longè altiùs occurrat radio V BT, & V BR ;££*
inferiùs radio Y D T, quia tamen ad eadem punéta ten- £. ortatem at

dunt,ad quæ V CR & Y CT, eadem ratione confiderarij, diverfis

poffe,acfi in eodem loco decuffarentur. Et quum eadem ;j.g
hæc fuperficics B CD illos ita difponat, ut ómnes ad ea-*"*"*
dem punéta tendant,potiùs cogitare debemus ibi univer
fos decuffari, quàm fuperiùs aut inferiùs. Non obftante
quòd & aliae fuperficies 123 & 456 illos detorquere pof
fint. Quemadmodμm duobacilla curva A C D, & B C E,.
licèt multùm à pun&is F & G reccdant, ad quæ irent, fi
rcéta effènt & tantumdem atq; nunc
in pun&o C dccufàrentur, nihilomi
nus tamen revera in hoc punéto C
.•" decufàntur. Sed interim adeò curva
£ % \ *e effe pofTent, ut iterum in alio punéto
- decuffârentur. Et eadcm ratione ra
dii permeantes duo vitra convexa DB Q & db q in fu
perficie prioris decuffântur,deinde iterum inalterâ pqfte
rioris; ii faltem qui ex diverfis partibus allabuntur, alios
enim qui ex eadem manant, palàm cft demum inpunéto
I decuffâri. - -

Obiter ctiam obfervemus, radios folis vitro Elliptico xxI.

aBc colleâos, vchcmcntiùs urere quàm fi perHyper-£j;
ptica magi*
-

7y 3 bolicum urere quàm ι

 174 D I o P T R I c E s C A P. VIII.
#!#. bolicum DEF colleóti forent. Neque enim tantummodo
modo peti radiorum ex centro Solis manantium,ut GG, ratio ha.
£. benda, fed etiam aliorum, qui cùm ex aliis ejus partibus
£t fluant non multò minùs virium habent quàm illi, qui ex
Ἀ. centro: adeò ut vehementiacaloris quem excitant, aefti
;;;;^ mari debeat ex magnitudine vitri vel fpeculi quod illos
inli'riiia colligit, comparatâ cum magnitudine fpatii in quo
£" colligit. Ita ex: gr: fi diameter vitri ABCfit quadruplo
major diftantiâ, quæ eft inter punéta L & M, radii ejus
ope colle&i fedecies tantum roboris habebunt, quan
tum haberent vitrum planum permeantes, quod illos
nullo modo detorqueret. Et quoniam diftantia inter
pun&a M & L major vel minor eft,pro ratione intervalli,
quod eft inter illa & vitrum ABC, vel fimile aliud cor.
pus radios ibi cogens, nec ipfam magnitudo diametrihu
jus corporis, nec particularis ejus figura, nifi unâ quartâ,
aut ad fummum tertiâ parte, poteft augere: certum eft
hanc lincam comburentem in infinitum, quam quidam
fomniarunt, vanam & imaginariam effe.
„£'', Et fi duo vitra vel comburentiafpecula fumamus, quo
tra aut ffe- rum unum altcro majus,qualiacunque demum fint, dum
cula tot ra- - - - - - - - -

ΣΊ modo fimilium figurarum, majus quidcm radios Solis in

£. fpatio majori colliget, longiùs etiam à fe reddet, quàm
Ä„ minus: interim in fingulis partibus hujus fpatii, non plus
#:: virium hiradii habebunt, quàm in altero, in quo minus il
Ä. los colligit. Atque ita vitra & fpecula valde exigua ficri
ma,qu« ff- - poffunt, -

gurau mini .
mus iffis fimiles habent, im 4quali fpatio: ifaque maxima mullam aliam prarogativam ha*
bere, quàm eos im ff tio majori & remotiori congregandi : atque ita fpecula aut vitra valde
parva fieri poffe, qua tamem magnam urendi vim habeamt. Speculum comburems cujus diame
per non excedit 1 co partem diffamtia ad quam radios congregat, non poffe efficere ut vehemen
*iàs uramt aut calefaciant,quàm illi qui direâè à Sole procedunt.
 D I o P T R I c E s CA P. VIII. 175

NAH IA IM íì.

poffunt, æquè vehementercomburentia, ac maxima. Et

fpeculum comburens,cujusdiameternonmultò major eft
centefima circiter parte diftantiæ, quæ inter illum, & lo
cumin quo radiosSoliscolligere debet;id eft cujus eadem
fit ratio ad hanc diftantiam, quæ diametri Solis, ad eam
quæ inter nos &Solem, licètangeli manu expoliatur,non
magis calefacict illum locum, in quo radios quam maxi
mè colliget, quàm illi radii,qui ex nullo fpeculo reflexi
direétè ex Sole manant. Atque hoc etiam ferè eodem mo
do de vitris comburentibus intelligi debet. Unde patet,
eos qui non confummatam Optices cognitionem ha
bent, multa fingere quæ fieri non poffunt; & fpecula illa
famofa quibus Archimedes navigia procul incendiffe fer
tur,veladmodum magna fuiffe,vel potiùs fabulofà effe.
Quartum difcrimen, in vitris de quibus agimus notafi- xxiii.
dum, ad ea imprimis pertinet, quæ mutant difpofitionem Å.
radiorum ex propinquo aliquo punéto manantium, & in Ę.
- CO COIl- -
 I76 D 1 o r rr 1 c ■ s C a p. V I I I.
„„ „,,. eoconfiftit,quòd alia,nempe quorum fuperficies illi pun
:;;;;' &o obverfa quàm maximè eft concava, pro ratione ipfo
a* - - - - - - -

£, rum magnitudinis majorem copiam radiorum admit

Ά
quam
tant, quàm alia licèt diametrum non habeant majorem.
■

Âï Et in hac re vitrum Ellipticum NO P (quod tunc ma

riws figura.

gnum fupponimus,ut extremitates illius N & P,fint pun

&a determinantia minimam Ellipfis diametrum) Hyper
bolicum Q R S fuperat, licèt proarbitrio magnum finga
tur;&ad hunc effeétum nullo alio inferius eft.
xxiy.
sape vitra
Poftremò hæc vitra etiam in hoc differunt,quòd ad ea
- - -

kyperboles dem effeéta producenda, circa radios qui referuntur ad

:# unicum punétum,vel funt paralleli,illa quæ funt quarum
Åuaa dam figurarum debeant effe plura numero,vel efficere ut
#. radii qui alia punéta vel alias partes refpiciunt, pluribus
que duobus vicibus decuffèntur, quàm quæ funt aliarum: Ut fuprà
effici poffit. „;,1; -

vidimus ad radios ex uno pun&to manantes, in alio colli

- - -

gendos,aut difpergendos tanquam fi ex alio venirent,aut

rurfus ad difpergendos illos, qui verfus aliquod punétum
tendunt, tanquamfi ex aliquo alio egredcrcntur, femper
duo
 D i 6r* r 1 c , s C A P. V I I I. 177

duo vitra Elliptica efTe adhibenda,quum ad idem efficien

dum unico tantùm Hyperbolico opus fit. Et parallelos
fervato parallelifmo, in minus fpatium quàm antea occu
pabant ar&ari poffe,tam per duo vitra Hyperbolica con
vexa, quæ radios ex diverfis punétis venientes bis decuf
fant, quàm per convexum & concavum, quæ femel tan
tùm eofdem decuffânt.Sed manifeftumeft,nunquam plu
ribus vitris utendum,quoties unum fufficit,nec procuran
dum ut fæpius radii decuffentur,ubifemel decuffatiidem
præftare poffunt.
Atque ex his omnibus eft concludendum, vitra ellipti
ca & Hyperbolica, cun&is aliis, quae pofTunt excogitari,
praeftare; Et præterea ferè femper Hyperbolica Ellipticis
effepraeferenda. Quibus præmiffis hic deinceps exponam
qua ratione mihi videatur unumquodque genus fpecillo
rum fieri debere,ut quàm maximam perfeétionem acqui
fat.

cAr u r N o N u M.

T)efçriptio Specillorum ■

: Ę Rimò omnium neceffàrium eft, pellucidam ma- í f; t.

ÉÉ£§teriam eligere, politufacilem,& tamen fàtisdu- £*; -

§ ($ ram, ad figuram quæ ipfi dabitur retinendam;?erfficilé

praeterea minimum coloratam,& quàm minimè reflexio- gr.£
hi obnoxiam. Et quidem in hunc ufque dicm non alia re- fgreßpp;r
- - - 'at aliawa,
- w

perta fuit,quae omnes has conditiones pcrfe&iùs expleat,£#

eflexio in

quàm vitrum valde purum & tranflucidum, ex cinere *'**'**

-- - - w ellwcide
-

fubtiliffimo conflatum. Licèt enim Cryftallus montana £jfwper

Zz purior£j;.
reflexio íßø
•validiar/t in cryftallo qaàm in vitre.
- - -
- flexio iß
178 * D I o P t r I c E s C A P. IX.
purior & pellucidior videatur,tamen quum fuperficiesil.
iius plures radios quàm vitrum refleétant, ut experientia
docere videtur, non tam apta forfan noftro propofito
fuerit.Hicautem ad cognofcendam hujus reflexioniscau
fam, & quare potiùs in fuperficiebus tum vitri tum cry.
ftalli fiat, quàm in medio illorum, item quare major in
fuperficie cryftalli quàm vitri, nobis in memoriam revo
candum eft qua ratione fupra naturam luminis defcrip(e
rimus; dicentes illam nihil effe in pellucido corpore, prz
ter aétionem aut inclinationem ad motum, materiæ cu
jufdam fubtiliffimæ, omnes illius poros replentis, & cogi
tandum poros omnium corporum pellucidorum, adeò
æqualcs & reétos effe, ut facillimè hanc materiam fubti
lem fine morâ & offenfione tranfmittant; Sed nunquam
poros duorum corporum pellucidorum diverfæ naturæ,
ut illi aëris & vitri feu cryftalli, tam accuratè ad invicem
refpondere , quin femper nonnullæ particulæ materiæ fi
btilis manantes ex. gr. ex aëre ad vitrum, inde refiliant,
partibus folidis fuperficiei illius occurrentes: & eadem ra
tione ex vitro in aërem delatæ, partibus folidis fuperficiei ,
aëris obviæ, eò unde venerant refleétantur; funt cnim in
aëre multæ, quæ refpe&u hujus materiae fubtilis, folidæ
pofTunt nominari. Quibus cognitis fi confideremus cry
ftallum componi ex partibus folidis craffioribus,& poros
habere anguftiores, quàm vitrum, quemadmodum ex
majori ejus duritie fimul & pondere fatis patet,fàcilècre
demus illam plures ex iftius materiæ fubtilis particulis
fuperficie fua repulfuram, & ex confequenti paucio
ribus radiis aditum præbituram quàm vel aër vel vitrum;
licet interea faciliorem tranfitum, quàm illa, præbeat,
iis quibus
 D I o p T R I c E S C A P. I X. 179
iis quibus praebet,juxta ea quæ fuprà diéta funt.
Itaque feleéto puriffimo vitro, minimè colorato, & _ 11. .
- … pauciffimos radios re- £;t;
%'\|*\fleétente,fi
W
illius ope de- rum,
-
que
myopibus
)feétuieorum opem ferre £%£,
\ %/volumus, quorum acies j.
non tantum ad remota Å.
valet , quantum ad pro- %;p^
\S-|-
..……rI.. FT;
pinqua,
tantum vel
ad contrà non
propinqua
i . quantum ad remota, a
*}#£* *££ ptiffimae ad hoc figuræ
- erunt,quæ ex Hyperbo
lis conftant. Ut fiex. gr.
oculus B, vel C â na
3:# tura comparatus fit ad

Έ 1E?
| #
r&-{-«r
colligendosinfuofundo
omnes radios manantes
V. ex punéto Hvel I,atnon
illos ex V,vel X, ut tamen& hoc V, vel X accuratè cer- .
nat,interponendum eft vitrum O,vel P,cujus fuperficies,
una concava, altera convexa ope duarum Hyperbola
rum defcriptæ funt,& concavaquæ oculoeft obvertenda,
habct pro foco punétum H,vel I, & convexa pun&um V
vcl X.
Atque fi pun&um I,vel V, fatis remotum fit ab oculo, cJÄ •

nempe ad quindecim aut viginti pedes aut ampliùs; tunc} ££.

loco Hyperbolæ, cujus focuseffe deberet, fufficiet utili- £; àpun
. άo fatis re
- - -

nea re&ta, & fic facere unam ex fuperficicbus vitri omni-ÂÃÄ.

no planam; ncmpe interiorem, quæ oculo obverti debet, ££?
Z z 2, fifit
 18o ' D 1 o p T R I c E s C A P. IX.
vallior & fi fit pun&um I quodita remotum fupponimus; & exte
£g£. riorem, fi fit pun&um V. Tum enim tanta obje&i pars,
£t* quanta eft pupillæ magnitudo, loco unius punéti erit,
£ff7,, quum non plus fpatii in oculi fundo occupet, quàmex
£. tremitatcm unius capillamentinervi optici.
Å Neque etiam neceffàrium eft, quoties objeéta paulò
effe, magis vel minùs diftantia volumus contueri, alia ftatim
adhibere vitra; fedfufficit ad ufum habere duo, quorum
alterum diftantiae rerum, quas vulgò contemplamur, mi.
nimæ congruat,&alterum maximæ;vel etiam unumquod
inter hæc duo medium fit. Cùm enim oculi quibus aptari
debent,non omnino immotifint,&rigidi facilè adfiguram
talis vitri mutantur.
,, Quod fi etiam ope unius vitricupiamus efficere,ut ob
$egmeis jeéta acceffà (id eft quæ oculo quantum volumus poffunt
£££; admoveri) multò majora & magis diftinétè appareant,
Ἀ quàm dum rcfpiciuntur fine fpecillis: commodiffimum e
Ä;' rit fuperficiem hujus vitri interiorem omninò planam
reddere,exteriorem autem Hyperbolicam;cujus focus in
. co loco fit,in quo objeétum libuerit collocare. Notandum
tamen hic commodiffimum dici, non omnino optimum;
nam concedo quidem fi huic fuperficiei figuram Ellipfcos
demus,cujus itidem focus ibidem fit ubi objeétum,& alte
ri figuram fegmentifphæræ,cujus centrum in eodem hoc
foco, effeétum paulò majorem fore : fed multò minùs
commodè tale vitrum poterit expoliri. Hic autem focus,
five Hyperbolæ, five Ellipfis tam propinquus effe debet,
ut objeéto(quod non nifi valdè exiguum effe poteft)ibilo
cato, non majori intervallo diftet à vitro, quàm neceffe
F*
eft, ut lumen quo debet illuftrari ex circumjacentibuslo
cis ad
 D I o p t R 1 c E s C A p. IX. 181
cis ad illud accedat.Atque hoc vitrum thecâ aliquâ eft ita
includendum, ut totum illa contegatur, mediâ tantùm
ejus parte excepta,quae magnitudine pupillam æquet, vel
etiam fit paulò minor. Dcbentque omnes hujus thecae
partes, quæ oculo obvertentur nigræ effe. Et præterea
non erit inutile ipfius oras holoferico nigro circumdare,
ut tantò commodiùs, oculo quàm proximè admota, ra
dios omnes luminis excludat, præter eos, qui per partem
vitri deteétam admittentur. Sed extrinfecus præftabit e
jusfuperficiem albam effe, vel potiùs terfam & politam,
figuramque habentem fpeculi concavi, ut omnes radios
luminis in fe effufosad obje&um refleétat. Et ad fuftinen
dum objeétum eo in loco, in quo effe debct ut ope fpecilli
confpiciatur, nonimprobo perexiguas illas ampullas ex
vitro vel cryftallo, quarum ufus in Galliajamvulgaris eft
& frequens. Sed ut aliquantò plus artis adhibeamus, me
liùs erit fi fulcro aliquo,brachioliinftar,
ex theca protenfo fuftineatur. Et deni
que ut abunde luminis adfit, totum
fpecillum fimul cum objeéto erit Soli
obvertendum. Ut fi A fit vitrum,C pars i
interior thecæ cui inclufum eft, D exte
rior, Eobje&um, G brachiolum fufti- . .
nens, H oculus, & ISol, cujus radii di
reétè in oculum non penetrant, ob in
\ terjeétum tam confpicillum quàm ob
Wjeétum; fed effufi in corpus album, veI
j/ fpeculum D, refiliunt inde primò ad E,
& tandem ab Ead oculum.
Si verò Zaliquod
z 3
fpecillum adaftraalia& Qgid
. y.re«
 -
- ;
182. D 1 o p T R I c E s C A P. I X.
quitatur in alia obje&a remota & inacccflà contemplanda volumus
#%#. fabricare;duobus Hyperbolicis vitris, convcxo uno & al
faäa. ` tero concavo, duabus tubi extremitatibus, ut hic videri
- pofTunt, infertis id erit componendum. Et primò abc fu
perficies vitri concavi abcdef, figuram Hyperbolicam
exigit, cujus focus eâ diftantiâ abfit, à qua oculus cui hoc
perfpicillum paratur quàm accuratiffimè fua objeéta cer
\
 . D I o P T R I c E s C A P. IX. 183 .
nit. Hfc ex. gr.oculo G ita difpofito,ut diftin&iùs cogno
fcat objeéta quæ ad H, quàm ulla alia, H debet efTè focus
Hyperboles abc. & pro fenioribus qui reétiùs obje&a re
mota quàm propinqua vident, haecfuperficies a b c omni
no plana effe debet; contrà pro iis, quorum acies ad pro
pinqua valet, fatis concava. Altera fuperficies dffiguram
alterius Hyperbolæ expofcit, cujus focus I tranfverfum
pollicemautcirciter ab ea diftet,ita ut oculi fundum con
tingat cum ejus fuperficiei perfpicillum erit conjunétum.
Hæ tamen proportiones non tam abfolutè neceffàriæ
funt, quin multùm etiam mutari poffint, ita ut non aliter
faétá fuperficie ab c pro fenibus, nec pro myopibus quàm
pro cæteris, omnibus oculis idem perfpicillum poffit in
fervire, fi tantùm ejus tubus nunc aliquantulum diduca
tur,nunccontrahatur.Et quod adfuperficiem def, forfan
ob difficultatem ipfam multum excavandi, præftabit fi
guram Hyperboles illi dare,à qua focus aliquantò magis
diftet, quàm diétum eft, quod ufus feliciùs quàm mea
præcepta docebit. Et in univerfum hoc tantùm dico; quò
propiùs aderit hoc punétum I,reliquis paribus,eò majora
objcéta vifum iri, quia tunc oculus ita erit difponendüs,
ac fi propiora effent; & vifionem magis fortem five per
fpicuam futuram, quia tunc alterius vitri diameter pote
rit major effe.Verùm fi nimis vicinum fiat,illam non adeò
diftinélam fore, quia tunc multi radii nimis obliquè pro
rationc aliorum,in vitrifuperficiem cadent. Diameter au
tem hujus vitri,five pars quae rctc&ta effe debet,cùm tubo
K LM inclufum eft, fatis magna erit, fi aliquantulum ex
cedat pupillæ quàm maximè diduétæ quantitatem. Et
quod ad ejus craffiticm attinet, nunquam nimis es;C11C
184 D I o p T r I c E S C A p. IX.

effe poteft; licèt enim illam augendo imagines objeéto

rum paulò majores reddantur, quia tunc radii à diverfis
pun&is venientes paulò magis in eâ parte, quæ oculum
rcfpicit divergunt, fit etiam è contra ut pauciora&mi
nùs diftinétè appareant;funtque aliæ viæ commodiores ad
imaginum magnitudines augendas. Quantùm ad vitrum
convexum NOPQ, fuperficies illius NOP, obje&a re
fpiciens,omnino plana effe debet, & altera NOP Hyper
bolica; cujus focus accuratè in eundem locum cadat, in
quem alterius Hyperboles def;& quò perfeéìius telefco
pium defideramus, eò magis focus ifte removendus eftà
pun&o O.Præterea magnitudo diametri hujus vitri,deter
minatur à duabus reéìis lineis IdN & IfP, duétis à foco
I, perd&f,extremitates diametri vitri hyperbolici def;
quam diametropupillæ æqualem effefuppono.Sedetiamfi
diameter vitri NOPQ aliquantò minor fit, tamen obje
&ta propterea non magis confufa, nec minora,fed tantùm
minori luce perfufa apparebunt. Quapropter quoties illa
nimis lucida erunt,diverficirculi nigri chartacei, vel fimi
les in promptu habendi,ut 123,ad obtegendas illius oras,
& partem ejus rete&am, quantùm lumen ex objeétisef
fufum permiferit, anguftiffimam reddendam. Craffities
autem hujus vitri, neque prodeffe neque obeffè poteft,
nifi forfanideò poteft obeffe, quòd vitrum quamvis pu
riffimum & maximè terfum, femper tamen radiosali
quantò plures refleétat, quàm aër. Tubus KLM ex ma
teria firmâ & folidâ fieri debet, ut duo vitra duabusillius
extremitatibus immiffà, accuratè femper eodem fitu ibi
hæreant. Totus etiam intrinfecus niger effe debet, atque
holoferico nigro circa oram ad M veftiri, ut arétè oculo
jun&us
 D I o P T R I c E s C A P. IX. 185
junétus omnem lucem excludat,eâ exceptâ quæ permea
bit vitrum NOP Q. Longitudinem autem illius & lati
tudinem , diftantia & magnitudo duorum vitrorum cer
tam rcddit. Poftremò neceffarium erit hunc tubum ma
chinæ cuidamimponi,utRST,cujus operâ verti in omnes
plagas poffit, & firmiter fifti è regione obje&torum , quæ
volumus contemplari.Et hujus quoque rei gratiâ dioptra
vel duo pinnacidia ut VV, huic machinæ affigenda erunt.
Et infuper etiam, quia quò magishaec perfpicilla objeéto
rum imagines augent, eò pauciores fimul repræfentant,
non abs refuerit iis, quæ illas quàm maximè augent, alia
minùs perfeéta adjungere, ut eorum ope tanquam per
gradus, ad cognitionem loci, in quo erit objeétum quod
perfe&iffima exhibcbunt, deveniatur. Talia hic funt XX
& YY, quæ perfeétiffimo QLM ita adjunéta effè fuppo
no, ut fi vertatur machina cui impofita funt, donec per
dioptras VV planeta Iovis appareat,idem etiam per fpe
cillum XXapparebit, & præterea hujus fpecilli ope qua
tuor alii minores planetæ Jovem comitantes dignofcen
tur. Deinde fi machina rurfus ita dirigatur ut unus aliquis
ex his minoribus planetis per centrum hujus fpccilli XX
confpiciatur, confpicietur etiam per aliud fpecillum YY;
ubi quia folus & multò major quàm priùs apparebit, di
verfae etiam regiones in eo diftinguentur. Et denique ex
his regionibus,quæ per centrum hujus fpecilli YY fpeéta
bitur;fpe&abitur etiam per tertium fpecillum KLM, cu
. jus ope variæ res minores quæ in illa regione erunt, di
fçernentur. Sed fciri non poffet iftas res effe in tali regio
ne, talis ex planetis qui Jovem comitantur, fine ope a
liorum ; nec etiam illud in loca determinata, verfus
Aa4 quae
 186 D 1 o p T R I c E s c A r. IX.
quæ volumus refpicere, commodè dirigere pofTemus.
His autem tribus pcrfpicillis, quartum aut plura perfè
&tiora poterunt adjungi; faltem fi artificibus induftriaad
id requifita non defit. Et nullum quidem inter hæc perfè
&iffima & imperfeétiora difcrimen eft, nifi quòd eorum
vitrum convexum debeat majus efTe, & cjus focus remo
tior. Denique fi manuum induftria præftare poffit, quod
ars docet; hujus inventi beneficio poterimus res tam par
ticulares & minutas in aftris videre, quàm fint eæ quas
V I.
vulgò in terra percipimus.
Qualia iti Si verò fpecillum habere cupiamus, cujus ope objeâa
dem effe de
beant per
propinqua & acceffà quàm diftin&iffimè fieri poteft con
fpicilla pu fpiciantur, & multò diftinétiùs quàm ope illius quod pau
Ilicari4,tut
fìnt perfe
• &#4.
 D I o P t R I c E S C A P. IX. 187
1ò ante hunc in ufum defcripfimus, illud itidem duobus
vitris hyperbolicis,uno concavo, convexo altero,duabus
tubi extremitatibus inclufis erit componendum, & con
cavo ab c defeadem figura danda, quæ proximè præce
denti, ut & fuperficiei interiori convexiNOP. Exterior
autem NRP, quam illud totam planam habebat, hic ad
modum convexa requiritur, & hyperbolica, cujus focus
exterior z ita propinquus fit, ut objeéto ibi locato, non
plus fpatii illud & vitrum interjaceat, quàm admittcndae
luci ad illud illuminandum requiritur. Et diameter hujus
vitri non tanta requiritur, quanta in præcedenti fpecillo,
nec etiam tam exigua fufficit quàm illa vitri A,paulò an
te defcripti, fed talis circiter effe debet, ut reéta NP, quæ
illum defignat, tranfeat per focum in
tcriorem Hyperboles NR D, & in hac
Hyperbola utrimque tcrminetur. Si e
nim minor foret, pauciores radios ab
objeéto z reciperet ; fin major, paulò
plures tantùm admitteret ; ita ut vitri
craffities,quæ tunc multò major evade
ret,non minùs de illorum vi detraheret
quàm ejufdem latitudo augeret;& præ
terga non tantùm luminis verfus obje
&tum z refleéti poffet. E re quoque erit
\ hoc confpicillum machinæ cuidam ut
WS ST,imponere, quafcmper Soli obver
Sº- fum teneatur. Et vitrum NOPR fpe
culo parabolico concavoincludendum erit, ut CC, quod
omnes Solis radios refleétat ad punétum Z, in quo obje
&um parvo brachiolo G,alicunde ex fpeculo protenfo fu
'A a a 2. ftineatur.
I88 D 1 o f TR I c E s C A P. I X.
ftineatur. Et præterea hoc brachiolum fulcire debet ali
quod corpus nigrum & opacum quale HH, quod obje
&tum Z undiquaque circumftct, & accuratè magnitudi
nem vitriNO PRadæquet; ut nempe impediat nequi radii
Solisdircélè incidantin hoc vitrum;inde enim intrantes tu
bum, quidam eorum procul dubio ad oculum refilirent,
& nonnihil de vjfionis perfeétione dctraherent : quia,
quamvis hic tubus debeat intrinfecus fieri nigerrimus,nul
lum tamen corpus tam perfeétè nigrum cffe poteft ut o
mnemvimluminis aliundein illuddelapfi obtundat,&nul
los omnino radios refleétat ; præfertim fi lumen illudfit
fàtis forte, quale eft Solis. Præterea corpus opacum HH,
debet habere in medio foramen, quale Z, ejufdem magni
tudinis cujus objeétum, ut fi id forfan quodammodo fit
pellucidum, etiam per dire&tos Solis radios illuminetur;
imò fi neceffè fit, per eofdem comburenti vitro II, quod
æquè latum fit ac NO PR,colleétos in punéto Z, ut omni
ex parte tantum luminis in objeétum mittatur, quantum
fine periculo uftionis poterit ferre. Et facile erit velata par
te fpeculi CC, vel vitri II,nimiam illorum vim temperare.
Neminem ignorare exiftimo, quare hic tam follicitè cu
rem, ut quàm plurima luce objeétum illuftretur, & ut
quàm plurimi ex eo radii ad oculum pertingant. Vitrum
enim NOPR quod in hoc fpecillo pupillæ vicc fungitur,
& in quo radii ex diverfis punétis manantes decufàntur,
cùm multò vicinius fit objeétiquàm oculi,efficit ut hiradii
per multò majusfpatiumfeextendant,inmembranulâillâ
que ex extremitatibus nerviopticiconflatur,quàm fit ipfa
fuperficies objcéti ex quoveniunt;Et fatis patet,illos tantò
minùs virium habere,quantòfpatiumpcr quodextendun
- tuI
 D I o p T R I c E s C A P. I X. 189
tur eft majus, ut è contrà multò plus habent cùm à vitro
velfpeculouftorioinmultò minori fpatio colliguntur.At
que hinc tantùm longitudo hujus perfpicilli dependet, id
eft,diftantiaquc eft inter Hyperbolen NOP& ejus focum.
Quantò enim illa major eft, tantò magis imago obje&iin
oculi fundo expanditur,ideoq;tantòdiftinétiùs minutas il
lius partes ibi depingit ; fed hoc ipfum vim luminisita mi
nuit,ut tandem nonomninofentiretur,nempcfinimis lon
gum effet hocfpecillum. Adeò ut ejus maxima longitudo
non nifi experientia poffit determinari. Et præterea etiam
varia fit pro varietate objeétorum, quorum fcil.nonnulla
magnam vimluminis,alianónnifiperexiguam fineuftione
ferrepoffunt.Nonquidemignorp quedamadhucalia poffè
excogitari,quibushujusluminis visaliquantò magis auge
retur;fed difficilior effetillorumufus,& vixullumoccurret
unquamobjeétum,quod majorem requirat. PofTent etiam
alia vitra poni in locum HyperboliciNOPR, quæ paulò
plures radios quàm hoc ab eodem objeéli punéto recipe
rcnt;fed vel non efficerent, ut omnes radii cx diverfis ob
jeéti punétis veniehtestam proximè adtotidem aliapun&a
verfus oculum concurrerent: vel ad hoc duobus vitris lo
co unius effet utendum;atque ita radiorum vis non minùs
fuperficierum numero minueretur, quàm figurâ augere
tur;& denique illa multò difficiliùs poffènt poliri.
Supereft hic tantùm ut advertamus,quoniam hæc per- ,ę.
fpicilla non nifi unico oculo admoventur, operæ effe fficillu u
ut alium interim oculum obfcuro aliquo velo tegamus; ;;;; al
fic enim pupilla ejus quo utemur magis aperietur, quàm lum
terumvelegu .

4aa 3 fialium Ä.
feuro tegere, quàm eum mufculorum ote claudere. Vtile quoque effe vifus fui aciem amtea de
bilitare , in loco valdè obfcuro fe continendo : atque etiam imaginationem diffoßtam habere,
quaß ad res valde remota, & obfcura, intuendum,
 19o . D 1 o p T R I c E s C A P. IX.
fialium vel luci expofitumrelinquamus, vel ope mufcu
-lorum palpebras moventium claudamus: tanta enim
eft inter utrumque affinitas ut vix unus aliquo modo
moveri poffit, quin alter ftatim ad ejus imitationem di
fponatur. Præterea non erit inutile,non tantùm hoc con
fpicillum ar&è oculo adjungere, ut nullam nifi per il
lud recipiat lucem ; fed etiam priùs aliquamdiu in obfcu
fo loco ftetiffè, ut vifus acies tantò tenerior exiflens, à
minimâ luce affici poffit; & præterea imaginationem no
ftram eodem modo difponere, ac fi res valde rcmotas
& obfcuras vellemus intueri, ut tantò magis pupilla
dilatetur, & ideò à pluribus objeéti punétis radios admit
tat. Jam enim fuprà notatum eft, hunc motum pupillæ
non immediatè fequi vóluntatem quam habemus illam
aperiendi, fed potiùs ideam vel opinionem quam de ob
fcuritate vel diftantia obje&ii concepimus.
vIII. Cæterùm, fi nonnihil ad ea omnia quæ fupra di&a funt
£j£i*animum refle&amus, & potiffimùm ad illa quæ ex parte
£f.i. objeétorum externorum requiruntur, ut vifionis fcnfus
ΣΤ; quàm perfeétiffimus evadat ; non difficulter intelligemus
accìrati, per varias horum fpecillorum formas illud omne præftari
£f. quod ab arte eft expeétandum: nec ideò eft operæ pre
iii perffi- tium ut hoc fufiùs dcmonftrem. Item etiam facilè agno
* fccmus nulla ex iis quæ priùs ab aliis defcripta fuerant ul
lo modo perfeéta effè potuiffe; quia maxima differentia
eft inter lineas circulares & Hyperbolas, & nJnquam nifi
lincæ circulares adhibitæ funt adeos effe&us,ad quosHy
perbolas requiri demonftratum eft. Adeò ut nihil un
quam boni hac in re faétum fit, nificùm artificum manus
tam feliciter aberravit,ut loco fphæricæ figuræ,Hyperbo
licam
 -

- - -

D I o P T R I c E s C A P. IX. I91

licam vel ad hanc proximè accedentem, vitrorum fuper

ficiebus indiderit. Atque hoc præcipuè impedivit ne re&è
fierent illa fpecilla, quæ videndis obje&is inacceffis idonea
funt : indigent cnim vitro convexo multò majori quàm - -

cætera: & non modò difficilius cft feliciter aberrare in

poliendo magno vitro, quàm in parvo; fed præterea ma
jor eft differentia inter fuperficies Hyperbolicam&fphæ
ricam in partibus à centro fatis remotis, quæ in majoribus
vitris effe debent,quàm in vicinis ex quibus folis conftant
minora. Jam verò quoniam artifices non facilè forfan per
fe invenirent modum hæc vitra fecundùm figuram Hy
perbolicam accuratè poliendi, fupereft ut ipfis deinceps
viam oftendam,per quam mihi perfuadeo illos fatis com-.
modè eò perventuros. . ^
C A P U T D E c I M u M..

T)emodoexpoliendi vitra • -

- - - - - - I.
{Eleéto vitro aut cryftallo,quo uti placet, primò guojoae ;
■
' neceffària eft inquifitio proportionis, quæ juxta';!'!!*
- w - - refraâtio "
-- - -

% fuperiùs tradita, refraétionum illius menfura quo

- - - - -
nùmuti
vitri
vo- - a^ - - - - -
- cxiftat; atque illa obvia & expofitâ erit operâ lumus fit
hujus &
plana inftrumenti: EFI eftmateria,
re&a,ex qualibct afficulus dummodo
aut regula,non
maximè
nimis invenien
da.

polita, vel pellucida fit, ut lumen in illam effufum facilli

imè ab umbrâ dignofcatur.EH & FL funt duæ dioptræ,id
cft laminæ parvæ cujufcunque materiæ, dummodo non
fit transparens, ad perpcndiculum ereétæ in EFI, & fora
mine exiguo fingulæ pertufae,ut A& L: funtque hæc duo •
foraminatam dirc£efibiinviccm oppofita, ut radius Ai
- illa : -
 I92. D I o P T R I c E s C A P. X.

auuum •• •• -n-r rursr rr.r nr murmwwwwwwwwwww

illa pcrmeans parallelus feratur lineæ EF.Præterea RPQ

• eft particula ejus vitri quod volumus examinare, in for
mam prifmatisfive triangulipolita,ejufqueangulus RQP
re&us eß, & PRQ acutior quàm RPQ, tria latera, vel
potiùs (quia in vitri craffitie latitudinem habent) tresfa
cics RQ, QP, & RP, funt planæ & politæ,ideoque dum
facies PQ afficulo EFI incumbit, & facics QR laminz
FL, radius Solis duo foramina permeans A & L per me
dium vitrum PQR, irrefra&tus penetrat ad B, quoniam '
perpendiculariter in fuperficiem QR incurrit. Sed poft
quam pervenit ad punétum B, ubi obliquè aliam fuperfi
ciemRP contingit,non nifi declinans ad aliquod pun&um
afTerculi EF, egredi poteft, ut ex. gr. ad I. Et omnis hu
jus inftrumenti ufus in hoc confiftit, ut ita radius exce
ptus per hæc duo foramina A & L emittatur, ut manife
ftum rcddat,quomodo referatur punétum I (hoc eft cen
trum parvæ Ellipfeos, quam hic radius in afficulo EFI i1
luminat)ad duo alia punéta B & P;quorum alterum B,de
fignat locum in quo reéta,quæ tranfit percentra duorüm ,
foraminum A & L, in fuperficie RP terminatur;& alte
rum P eft locus in quo hæc fuperficies RP, fimulque illa
afficuli EFI fecantur à punéto quod imaginari poffumus
per punéta B & I,fimulque per centra foraminum A& L,
tranfire. His
 -
D I of T r I c E s C A P. X. I93
His tribus pun&is BPI accuratè ita cognitis,& confe- it.
quenter etiam triangulo quod defcribunt, hoc triangu- £::
. lum in chartam aut aliud planum circino eft transferen- turĀ.
dum. Deinde ex centro B, perpunâum P defcribendus*':*
18 - circulus NPT, & fumpto î.
arcu N P, æquali arcui PT, %í.
ducenda re&ta PN, fecans refraäiä.
; IP produétam in punéto Ζ*
H. Hinc denuò ex pun&o ;:; j;
B, peiH defcribenduscirculus HD, fecans B I in punclo?T
O. Et habebitur proportio inter lineas HI & OI, pro ;:;;
menfura communi omnium refra&ionum, quæ produci%%ì.
poffunt à differentia quæ eft inter aërem & vitrum quod ££
examinatur. Qua de re fi nondum certi fumus, ex eodem poÅ.
vitroalia parvatriangula reétangula,diverfa ab hoc polire
poterimus; quibus fi eodem modo utamur adinveftigan
dam hanc proportionem, femper fimilem illam invenie
nmus,atqueita nullo modopoterimus dubitare,quin reve
ra eadem fit,quam quærebamus. Quod fi poftea in re&a
linea HI,MI æquale OI fumamus,& HD æquale DM, D
pro vertice habebimus, & H & I pro focis Hypcrboles,
cujus figuram fpecilla à nobis defignata requirunt.
Et hæc tria punéta HDI propiùs jungere poffumus,
vel longiùs removere quantum lubet; aliam tantùm li
neam propio
fem aut re

motiorem ,
aut punéto B
, duceudo, pa
rallelam lineg
* HI,&
I94 D 1 op t r 1 c e s C A P. X.
HI,& ducendo ex hoc pun&o B,tres re&tas BH, BD, &
Bi, quae illam fecent. Ut hîc videmus eodem modo ad
invicem referri tria punéta HDI & hdi, quo tria HDI.
Deinde cognitis his tribus pun&is, facile eft hyperbo
lem defcribere, eo modo
quo fuprà vidimus, defi
xis fcilicet duobus paxil
* lisin pun&isH & I, & re
fti hærente in palo H, ita
regulæ alligata ut non
propiùs accedere poffit
ad I, quàm ufque ad D.
Sedfimalimus ope vul
-- * *

.•*
••
.••* - gariscircini plura punéta
.•
'*•...
S...”
-

I
2
«.'r per quæ tendit quaeren
.•" ^ do, illam delineare:fum

ptis pun&is HDM & O, ut fuprà, alterum pcdcm

hujus circini
ponamus in
punéto H, &
altero pro
moto paulò
ultra punétü
D, velut ad I,
- - ex centro H

aeteribamus circulum 133, inde fumpta Mz aequaliH',

ex centro I per punétum Z, defcribamus circulum 233,
priorem in punâis 33 fecantem, per quæ hæc Hyper
bole ferri debet. Ut & per punétum D, ejufdem verti
ccm. Reponamuspoftea codem modo,unum drjbr.
chium
 D I o P T R I c ■ s C A p. X. I95
chium in pun&um H, & altero diduéto paulò ultra pun
&um I, velut ad 4, defcribamus circulum 466 ex centro
H. Inde M5 æquali fumpto H4, ex centro I per 5 circu
lum 566 defcribamus,priorem in punétis 66, quæ in Hy
perbola, fecantem. Etita continuata ftatione alterius bra
chii circini in pun&o H, & reliquis omnibus ut antè ob
fervatis,quantumlibet punétorum hujusHyperboles pof
fumus invenire. IV.

Quod fortaffe non incommodum erit, ad rudealiquod ggì,

exemplar fabricandum, quod præter propter figuram vi-:';;"
tripoliendi repraefentet;fed ad accuratum aliquod,alioin- quo eâdem ,
vento opus eft, cujus opera uno duétu Hyperbole deli- £::•
neari poffit,quemadmod um per circinum circulus.& qui- }arallel•
dem ego fequenti melius nullum novi. Primò ex centro fecetur.
“T, medio lineæ HI, defcribendus circulus HV I, inde ex
punéto D erigenda perpen
dicularis in HI, fecans hunc
circulum in punéto V,&du
&tâ reââ per hoc punétum
V ex T, habebitur angulus
} HTV; talis, ut fi imaginc
mur illumrotaricirca axem
HT,linea TV fuperficiem coni fit defcriptura, in qua,fà
&â fe&ione à plano VX quod eft parallelum axi HT, &
: in quod DV ad angulos reétos cadit, Hyperbole omnino
fimilis & æqualis priori deprehendetur.Et omnia alia pla
na huic parallela,conum fecantia,Hyperbolas fimilesqui
dem omnino, fedinæquales fuafe&ione efficient, & qua
rum foci propiores,vel remotiores erunt, prout hoc pla
num ab axe diftabit.
-

B bb 2. Cuju8
 196 D 1 o p t R i c E s C A P. X.
y. .Cujus rg vcftigia fecuti, talem machinam poterimus
£f, fìbricare. ABeá cylindrusigneus vel metallicus, qui cir
Ζi- ca cardines 12 rotatus, alterius figuræ axem HI repr*
&u hac hy- - -

#íí * £ntat.cG funt duæ laminae,vel afferes plani & lævigati,

- - -

] Āriti imprimis ea regione, quafe invicem conting''*• hacra

| queat. æ\*$A tione ut fuperficies,
|. ._/ Æ quam inter utrum
| Πτ*= \, que poffumusimag
NN ¥ ζ\ΤΑ nari parallelam cy
E· lindro AB, & fe&am
ad angulos reótos,
planoquodireimagi*
namur per duo pun
&ta 12 & CO G, re
præfentet planum
= VX quod conum fe
EE \ Eę cat. Et NP latitudo
tH\ \a fuperioris CG, æquá
===ENII Elis cft diametro vitri
expoliendi, vel non multum eundem excedit. Denique
K LM eft regula, quæ rotata cum cylindro AB in polis
12, hac ratione ut angulus ALM femper æqualis maneat
angulo HTV,repraefentat lincam TV conum defcriben
tem. Et notandum hanc rcgulam ita per cylindrum a
&tam efTè, ut perforamen L, arélè illam recipiens, attolli
pro arbitrio & deprimi poffit, & præterea alicubi velut
ad K, pondus aliquod effe feu prefforium curvum, quo
fèmper ad laminam CG premitur. Itemque in ejus extre
nitate M effè cufpidem chalybeam,& ita temperatam ut
vim habeat fècandi laminam fuperiorem CG, non autem
- altcram
 *

D i o P t R 1 c E s. C A p. X. 197
alteram EF eifubftratam. Quibus intelleétis, fàtis patet fi
regula KLM circa polos 12. ita moveatur, ut cufpis cha
libea M, ab N per O tendat ad P,& reciprocando à P per
O adN, ab ipsâ divifam iri hanc laminam CG, in duas a
lias CNOP & GNOP, in quibus latus NOP, lineâ ter
minabitur, convexa in CNOP & concava in GNOP,
quæ accuratè figuram Hyperboles habebit. Et hæ duæ la
minæ CNOP, GNOP, fi chalybeæ vel ex aliâ materiâ
fatis dura fint, non tantùm loco exemplaris erunt, fed e
tiam inftrumenti ad formandas quafdam rotas, â quibus,
ut mox audiemus, vitra figuram fuam ducere poffunt.
Hic tamen defeétus quidam fupereft; in eo fcilicet quòd
chalybea cufpis M,cùm paulò aliter verfa fit cùm accedit
ad N vel ad P,quàm cùm eft in O, non poffit ubique uni
formem & æquè acutam vel obtufam horum inftrumen
-torum aciem efficere. Ideoque melius arbitror, machina
fequenti,licèt operofiorc,uti.
ABKLM unicum tantummodo membrum eft, quod vi.
integrum, in cardinibus 12. movetur, & cujus pars ABK £.
perifide eft quam habeat figuram, fed K LM debet effe ìì;
regula, velaliud fimile corpus planas habens fuperficies, #7.
quæ lineis re&is parallelis terminentur. Oportetque ut omni rei
hæc regula KLM ita fit inclinata, ut reéta 43 quæ me- £;:;:;.
diumejuscraffiticidefignat,ufque adeam produéta,quam £££
fingere poffumus per polos 12. tranfire, efficiat angulum ££#"
234,æqualem illi qui fupra notis HTV defignabatur.CG, £*
'EF funt duo affères paralleli axi 12., & quorum fuper- "
ficies adverfae, planæ admodum & læves, fecantur ad
angulos re&os plano 12. GO C. Non tamen arétè mu
tuò cohærent, utin præcedenti machina, fed tanto in
Bbb 3 tervallo
198 D 1 ο Ρ Ε R I c E s CA P. X.

tervallo præcisè diftant ab invicem, quantum requi

rit inferendus cylindrus QR, teres exquifitè & ubivis
ejufdem craffitiei.Præterea fingulæ fiffuram habent NOP,
hujus longitudinis & latitudinis, ut regula K L M im
miffâ, huc & illuc , cardinibus fuis innixa liberè fera
tur, quantum requiritur ad defignandam partem Hy
perboles inter hos duos affères, magnitudine diametro
vitri poliendi æqualem. Hæc regula quoque per cylin
drum PR obliquè inferta eft, hac ratione ut licèt hic cum
illa moveatur in polis 12., femper tamen inter duos af
feres. CG, FE maneat claufus, & axi 12. parallelus. Po
ftremòY67&Z89 funt inftrumenta,poliendo in formam
Hypcrbolæ cuilibet corpori infervientia, &manubria illo
rum YZ'tantæ funt craffitiei, ut eorum fupcrficies quas
planaseffe notandum eft, fuperficies afferum CG & EF
ab utraque
 D 1 o PT m I c E s C A p. X. 199
ab utraque parte omninò
contingant, & nihilominus
inter ipfas, utpote admo
dum læves, hinc & inde
poffint moveri. Habentque
IHl ID É £ fingula rotundum foramen
5, 5,in quo altera cylindri
QRextremitas ita inclufaeft,ut hic cylindrus poffit circa
proprium axem 55 circumvolvi, non efficiendo ut ifta
manubria eodem.
T\
§1
- 1 ||
zj ||
modo volvantur
proptereorumfu
perficies planas,
quæ hinc & inde à
fuperficiebus affe
rum quos contin
gunt cohibentur;
fed non poffit in
ullam aliam par
#737£X mul .…-I. §§ ' tem ferri,quin illa
#;#ÄÈè=i Z|i]FS fimul in eandem
;// WTWV \
+ I - \\\ \ -
ferantur. Et exhis
I!IIIIlIlIlIIlIlIlIlIIII|IIII|IIMIIII IIII|IIIIIHIII|IIIIJIIIUIIIIllll| omnibus liquet,
regulam K L M
propulfamabNad
O&abO adP,vel à P ad O,& ab Oad N,moto fecum cy
lindro QR, eadem opera movere hæc inftrumentaY67
& Z89,hac ratione,ut unaquæque eorum pars motu fùo
accuratè Hyperbolen defcribat,eandem quam interfeétio
linearum 34 & 55: quarum una,fcilicct 34,motufuo deli
nCat
 2,OO D Io P T r 1 c E s C A P. X.
neat conum,altera 55.planum eundem fecans.Cufpisfeu
acies horum inftrumentorum, variis modis fieri poteft,
pro vario ufu quem illam volumus præftare. Et ad figu
ram vitris convexis dandam, commodiffimum videtur,

i
= (-=*-)

;
fecare, fimiles CNOP fuprà defcriptae. Inde tam opera
laminarum, quàm inftrumenti Z89, rotam qualis eft d,
circumcirca in latitudine fuâ ab c excavare, ut ita omnes
feétiones, quas imaginari poffumus faétas à planis, in
<quibus ee rotæ axis exiftit, figuram Hyperboles, quam
machina defcribit, confequantur. Et denique vitrum ex
poliendum mymphuri ut hikaffigere,atque ita apponere
juxta rotam d, ut fi traéto fune ll,mymphur circafuum ' ' ;
axem vertatur, & eodem tempore vertatur etiam rota
circa fuum, vitri fuperficies inter haec duo pofita figuram .
quam ipfi dare volumus accipiat.
- -Quantum
 D 1 o p T R I c E s C A P. X. 2.OI

Quantum ad modum inftrumento Y67 utendi, notan

dum laminas cnop non hifi ufque ad medium fingulis vi.
cibus fecandas effe,ut ex. gr. ab n ad o, & propterea repa
gulum in machina ad P figendum cft, quod impcdiat ne
regula K LM mota ab N ad O, propiùs accedat ad P,
quàm requiritur ad hoc, ut linea 34 quæ medium craffi
tiei illius notat, perveniat ufque ad planum 12 GOC,
quod imaginamur affères ad reétos angulos fecare. Et
ferrum hujusinftrumenti talem figuram exigit,ut omnes
ejus aciei partes in hoc eodem plano 12. G O C exiftant,
quum linea 34 ibidem fiftitur;neque ullas alias hoc ferrum
habeat partes, quæ tunc ultra illud planum verfus P pro
tendantur, fed tota ejus craffitiei declivitas refpiciat ver
fus N. Cæterum pro arbitrio vel acutum vel obtufum fic
ri poteft, parum aut multum inclinatum, & longitudinis
cujuflibet, omnia prout res exigere videbitur. Inde cufis
laminis cnop, & limâ proximè ad illam figuram perduétis
quam requirunt, vi adigendæ atque premendæ ad inftru
mentum Y67,& mota regula K LM, ab N ad O, & vice- '
versâ ab O ad N, unam illarum partem perficiemus; de
inde ut alia planè fimilis fiat, repagulum aliquod ibi effè
debet, quod impediat quò minùs verfus hocinftrumen
tum progredi poffint,ultra locum in quofunt cùm prima
earum mcdietas NOabfolvitur:&tunc paululum iisredu
&is,mutandum eft ferrum inftrumenti Y67,& aliud loco
illius fubftituendum, cujus acies accuratè fit in eodem
plano, & ejufdem figuræ,ac acies prioris, fedcujus omnis
declivitas refpiciat verfus P: adeò ut fi hæc duo ferra
menta adverfa componas,duæ illorum acies, unicam tan
tùm efficerc vidcantur. Inde tranflatoad N repagulo,
Cę c quod
 2o D IopTR IcEs C A P. X.
quod antea P verfus locatum erat, ad impediendumni.
mium regulæ K LM progreffum; movenda eft hæc regu
la ab O ad P, & à P ad O, doncc hæ laminæ cnop inftru
mentoY67, tam propinquæ erunt, quàm antea,.&hoc
paélo abfolventur.
uod attinet ad rotam d, quæ ex materia admodum
dura cfTe debet, poftquam limâ figuram quam exigit,
præter propter acceperit,facilis elaboratu erit, primò per
laminas c nop, modò initio fuerint tam bene cufæ, vt licèt
pofteà candentes in aquam merfæ fint, ad duritiem ac.
quirendam, nihil tamen idcirco ex earum figura fit muta.
tum; debentque huic rotæ ita admoveri, ut acies illarum
nop,& hujus axis ee, in eodem plano fint. Et deniqueadfit
aliquod pondus aliudve machinamentum, quo urgente
laminæ iftæ rotam premant, dum interim ipfa circa fuum
axem vertetur. Præterea etiam hæc rota elaborabitur o
peinftrumenti Z89, cujus ferrum æquali declivitate ab
utraque parte procumbere debet, & de cætero, quamli
bet figuram admittit, dummodo omnes partes ejus aciei
89,exiftant in plano fuperficics afferum CG EF ad angu
los reétos fecante. Ut autem utamur hoc inftrumento
Z89, movenda regula K LM, in polis Iv., hac ratione ut
motu continuo procedat à P ad N;inde viceverfa ab Nad
P,dum interim rota circa fuum axem vertetur. Quâ ope
râ acies inftrumenti omnem inæqualitatem,fique rcman
fit in latitudine rotæ ab una ad alteram partem, læviga
bit, & cufpis illius (habcbit enim & aciem & cufpidem)o.
mnem illam, quæ in longum porreéta occurret.
v II. Poftquam verò hæc rota ultimam recepit manum, fá
$:: cillimè vitrum per divcrfos duos motus, rotæ fcilicet&
. • ri$ con*
mymphuris
 . D I o p T R I c E s C A P. X. 2o3
mymphuris cui affigendum eft,poterit expoliri,dummo- vi &gt;i! in con^vex*

do adfit aliqua vis,quâ,non impedito torni motu, femperÃÄî,

ad
perrotam agatur,atque
aliquem inferiorarenæ,
alveum feratur, hujus rotæ parspulverila-
fmiridi, continuo àbferygº
dum /ir.
idis Gothlandici, ftanno combufto, vel fimili materiæ,
aevigandis & expoliendis vitris commodæ immerfà.
Atque his ita confideratis, intelleétu facile eft, qua ra
tione figura concava vitris danda fit, faétis fcil. primò la
minis c m op, ope inftrumenti Z89; deinde rotâ expolitâ,
tam ope harum laminarum quàm inftrumenti Y67, & re
liquis omnibus eo quo diximus modo obfervatis. Notan
dum tamen, rotam qua ad convexa utimur, pro arbitrio
magnam effe poffe; illam autem quâ ad concava, tantam :
' effe non debere, ut ejus femidiameter diftantiâ, quæ erit
inter lincas 12. & 55,in machina cujus ope formabitur, fit
major. Et in concavis poliendis multò celeriùs hæc rota
'vertenda eft quàm mymphur ; contrà verò in convexis,
mymphur velociùs rotandus; quia mymphuris motus
multò vehementiùs oras vitri, quàm medium atterit,
rotæ verò minus. Utilitas autem horum motuum diver
forum manifefta eft : vitra enim fi manu in patinâ expo
liantur; modo, qui unicus in hunc ufque diem receptus
eft , licèt patina eam exaétè haberet figuram quam vitra
exigunt,non tamen eadem nificafu ipfis,daripoteft.Si ve
rò utamur motu folius mymphuris,centrum vitri centro
patinæ jungentis, omnes figuræ dcfeétus qui in patina re
perientur, circulos in vitro defcribent; & vitri medium in .
quo minimus erit motus,nunquam fatis atteretur.
Multa hic funt ad Geometriam fpeétantia,quorum de
monftrationes omitto; mediocriter enim in hac fcientiâ
C c c 2. cxercitatis,
 -

——-—-—---—

zO4 D I o P T R I c E S C A p. X.
cxercitatis,fatis omnia illa per fe patent,&reliqui finè du
bio faciliores ad habendam diétis meis fidem,quàmadilla
legenda fe præbebunt.
oÅ. Cæterùm ut ordine fingula procedant, vellem primò
ύύa ut artifices in poliendis vitris planis ab una parte, & con
££„
*um vitro vexis ab altera,exercerentur,& quidem in iis quæ Hyper
rum politu- bolen referant, cujus foci duos aut tres pedes ab invicem
ΣΊ diftent. Nam hæc longitudo fufficit fpecillo fatis perfeétè
Ζ, objeéta inacceffâ exhibituro. Deinde multa vitra concava
1r1 VeIIem,una alilS maglS Cava,
t4ae topaqrt0- - - - - Im -

3£'';'* expoliri vell

ribus rele liis magis cava,& ordine unum Doft
£; j aliud vitro convexo conjungendo, experiri quodnam ex
ervttunt,
Å, ipfis perfeétius telcfcopium componeret;habita etiam ra
cæteris effè , ;
;;;;;;' tione oculi qui ipfo effet ufurus ; quia conftat hæc vitra
- - - - - -

magis concava requiri,pro iis qui tantùm proximè adm0

ta cernunt, quàm pro aliis. Vitro concavo fic invento,
quum idem ad omnia alia fpecilla eidem oculo poffit in
fervire, nihil ampliùs ad telefcopiorum ftruéturam requi.
ritur, nifi tantùm ut exercitatione atque ufu, facilitas ac
quiratur alia vitra convexa poliendi, quæ longiùs quàm
primum à concavo removenda fint; & gradatim poliendi
alia,quae magis magifque abducenda fint,atqueetiam quae
fint pro ratione tantò majora, donec hac in re ad fum
mum quod fieri poterit perveniatur. Sed quò longiùs
hæc vitra convexa à concavis rcmovenda erunt,& confe
qucnter ab oculo, eò exquifitiùs quoque polienda, quo
niam iidem errores, longiùs in iis à debito loco radios de
torquent. Ut fi vitrum F, radium CF tantumdem refrin
git,quantum vitrum E refringit A E;adcò ut anguli AEG,
& CF H fint æquales; fatis liquet CF tendentem ad H,
longiùs recedere à punélo D, ad quod tenderet fi nullam
refraétio
 D i o p T R I c E s C A p. X. 2o5
„ „ refraâionem pateretur, quàm AEtendens
ad G,â punéto B.
IX.
Poftremum, & quidem præcipuum quod Quamam
hic vellem,eft ut vitraabutraque partecon- ÄÈÉjua
vexa polirentur, profpecillis quibus obje&a perfficillo
-

rum pulica
propinquiora contemplamur;& primùmfa rium f4/.
utili •
&tis iis, quæ tubis valde brevibus includi de
bent, quoniam hæc facillima, illa gradatim
pofteaaggredi, quæ longiores tubos exigunt, donec ad
ea perveniatur quæ longiffimos, qui ufui effe poffint,defi
derant. Et ne forfan difficultas quæ in fabrica horumfpe
cillorum occurrere poflèt , quenquam deterreat, hicad
huc dicam, licèt initio illorum ufus non tantum omnibus
abblandiatur quantum telefcopiorum, quae videntur in
caelum nos effe eveétura, & ibi in aftris corpora æquè par
ticularia & forfan æquè diverfa, ac ea quæ hic interra vi
demus, exhibitura, me nihilominus illa longè utilioraju
dicare; quoniam fpes eft eorum ope, diverfas miftiones &
difpofitiones minutarum partium, quibus animalia &
plantæ , & forfan etiam alia corpora quibus undiquaque
cingimur, conftant, nos infpeéturos, & non parum inde
adjumcnti ad pernofcendam eorum naturam habituros.
Jam enim fecundùm opinionem plurimorum philofopho
rum omnia hæc corpora non nifi ex partibus elemento
rum diverfimode mixtis componuntur : & fecundùm
meam, tota illorum effentia & natura, faltem inanima
torum, tantùm in magnitudine, figurâ, fitu, & motibus;
partium confiftit.
Supereft adhuc nonnulla difficultas circa hæc vitra, X.

quoties utrimquc convexa aut concava ficri debent ; §uomodo

ut fieri poffit
C c c. 3 fcilicet #t duarum ?
 2o6 D 1 o p T r 1 c E s C A P. X.
•jußlem vi- fcilicet centra duarum ejufdem vitri fuperficierum dire
trifuperfi
ctertum eem &è fibi invicem opponantur : fed hæc facilè tolli poteft, fi
tra direétè
fibi imvi
primò eorum circumferentia fiat torno exaétè rotunda,
cem oppo & æqualis ei manubrii vel mymphuris, cui agglutinanda
mamttur.
erunt ut poliantur;deinde cùm ei agglutinabuntur,& gy.
pfum, aut pix, aut bitumen quojungentur duétile adhuc
& fequax erit, fi annulo accuratè ad eorum menfuram fa
&o, & tantæ latitudinis ut extremitates vitri& mymphu
ris fimul includat, inferantur. Particularia plura interpo
liendum obfervanda hic omitto; ac etiam nolim in praxi
eadem omnia quæ defcripfi obfervari ; quia non tam ipfas
machinas, quàm machinarum fundamenta & caufas ex
plicare conatus fum : Et artificibus imperitis inventa hic
defcripta non commendo,fed eafpero fatis egregia,& fà
tis magni momenti vifùm iri,ut nonnullos ex maximè in
duftriis & curiofis noftri ævi, ad eorum executionemfu
fcipiendam invitent.

F I N I S.

METEO
 2o7

M E T E O R A
C A P U T I.

T)e matura terreflrium corporum.

§*7ZZXa§ - - •. - I.
$y?Tanatura homines comparatifumus, ut mags s „ ,,.
§§plerumque admiremur quæ fupra nos, quàm àr in hoc
cpxe-N

§}quæ velinfra, vel in eadem altitudine circa nos #.

funt. Et quanquam nubes vix excedant quorun-fibi habue
dam montium vertices, fæpe quoque infra faftigia noftra-""*
rum turrium vagentur; quia tamen oculosadcoelum ere
&tos contcmplatio illarum exigit, tam fublimes illas ima
ginamur, ut ipfi Poëtæ & Piétores regiam Dei fedem iis
adornent;& magnas illius manus ibi occupari fingant, la
xandis atque obftruendis ventorum clauftris, matutino
rore flofculis noftris perfundendis, & fulminandis edito- '
rum montium jugis. Atque hoc fpem mihi facit, fi ita na
turam illarum explicavero, ut nufquam in iis,quae ibi ap
parent, vel etiam quæ inde dcfcendunt admirationi locus
rclinquatur;quemvis facillimè crediturum non impoffibi
le fore,eadem ratione caufas omnium indagare, quæ tcr
ra mirabilia habet. . -

In primo hoc capite de natura terreftrium corporum _ II. .

in genere loquemur ; ut eò feliciùs in fequenti exhalatio- ;g
ncs & vapores explicemus. Et quoniam hi vapores fur- mentum.
gentes ex Oceano quandoque falem in fuperficie illius
componunt; hinc arreptâ occafione paululum defcriptio
niillius immorabimur; atque ineo experiemur, Num for
mascorporum, (quæ philofophiajunt mixtione perfeéta
- compofita.
 2o8 M E T E O R O R U M

compofita effe ex elementis,) æquè bene deprehendere

pofîimus, ac Meteora, quæ ex iifdem non nifi mixtione
impcrfecta generari ferunt. Poftea confiderantes quo pa
&o vapores per aërem ferantur, dicemus unde ventis o
rigo; Et ex eo quod in regionibus quibufdam cogantur
nubium inde exfurgentium naturam exponemus; demum
ex eo quòd refolvantur, indicabimus quid nivi, pluviæ,
grandini caufam præbeat;ubi minimè nivis illius oblivifte
mur,cujus particulæ velut circinodimenfae ftellas exiguas
fenis radiis accuratiffimè reprefentant; hæc enim licèt à
majoribus haud fuerit notata, in maximis tamen naturæ
miraculis cenferi debet.Neque magis tempeftates, fulmi
na,fulgura,varios ignes ibi accenfos, atque apparentia lu
mina tranfcurrcmus. Inter caetera autem ftudiosè conabi
mur arcum coeleftem bene delineare, & caufas colorum
illius ita exponere, ut inde etiam eorum quibus alia cor
pora imbuuntur, natura poffit intclligi ; his etiam caufas
addemus colorum quos vulgò collucere in nubibus vide
mus; circulorum itidcm aftra coronantium, & poftremò
cur Sol & Luna multiplicati interdum appareant.
Cæterum quoniam harum rerum cognitio pendet ex
principiis generalibus naturæ, nondum fatis bcnè, quod
ego fciam, in hunc ufque diem explicatis, hypothcfibus
initio quibufdam utcndum crit, quemadmodum & in
Dioptricc,fcdadcò planas& facilcs illas reddere ftudebo,
ut forfan etiam non dcmonftratas facilè fitis admiffuri.
III.
Primò igitur fuppono aquam,terram,aërem,&reliqua
Aquam,
terram, fimilia corpora,quibus cingimur, conftare multis exiguis
aërem,&. partibus, figurâ & magnitudine diffèrentibus: quæ nun
reliqua cor
pora qua quam tam accuratè nexæ & continuatæ funt, quin pluri
nos sircum
- ma fpatia
 /

C A P U T I. 2O9
ma fpatia inter illas pateant;Non quidem vacua,fed refer- /,„,,.,
ta materiâillâfubtiliffimâ,perquamfuprà diximus a&io- ticularis
%*£*
nem luminis communicari. Deinde fuppono exiguas illas eompoji
partes,quibus aqua componitur,longas, læves & lubricas £££*
effe anguillarum parvularum inftar, quæ licètjungantur tu eorpori
& implicentur, nunquam tamen ita nexæ cohærent, ut bu4
- - - -

√fubtili
non facilè feparentur.Et contrà,ferè omnes alias,tam ter- j,
repletos.
ræ, quàm aëris & plerorumque corporum particulas ad- £λ,
modum irregulares & inæquales figuras habcre; adeò ut £, effe
tam parum implicari non poffint, quin ftatim mutuò ne- ££';
άantur & hæreant velut impeditæ, quemadmodum rami!i:
rporum •
virgultorum in fepibus. Et quoties illæ ita neétuntur,cor- Éìs
pora dura componunt, ut terram,lignum & fimilia. Con_ particulam,
- -
habere figu - - -

tra,quoties fimpliciter una alteri tantùm imponitur, & rau irregù

lares, amgw
non nifivalde parum, vel nullo modo implicantur, & fi- ££££.
mul adeò parvæ funt, ut agitatione materiæ fùbtilis, qua ;: im
a^ expan
cinguntur,facilè moveri & feparari poffint, multum fpa-%'££
tii occupare debent;& corpora liquida,rariffima & leviffi-ftiufmodi
particulis
ma,ut oleum aut aërem,componere.
-

fìmul jum

* Praeterea cogitandum eft materiam fubtilem, omnia #3t extra com

intervallaquæ funt inter partes horumcorporum replen- £. duras
tem,nunquamà motuvelociffimo ceffàre,fed affiduè huc £;
- - -
ìíîïò
atque illuc ferri, non autem eadem velocitate ubivis plexa,nec v - - \

& omni tempore: nam ut plurimum paulò concitatius;;';;.

ferturjuxta fuperficiem terræ, quàm in fublimi aëre, ubi quinà je
X,.-, teria fubtili
nubesconfiftunt;& fub æquatore, locifque vicinis, quàm
- -

po£agi
- - -

fub polis;& in eodem loco velociùs aeftate, quàm hyeme; ijolim

- - - v vel aërem- -

interdiu etiam,quàm noétu. Quorum omnium ratio ma- j;;;,

D dd nifefta . £iv.
Hasne mag
„„;am /ubtilem imdefinemter moveri. Ipfam folere celeriùs ferrijuxta terram quàm prope mw
ę,,,verfa Aequatorem quàm verfus Polos,</fate quàm hyeme,ac die,quàm moife.
 2. IO .M E T E o R o R U M
nifefta erit, fi putcmus lucem nihil aliud effe quam mo
tum quemdam, velaétionem qua corpora luminofà ma
teriam fubtilem, quaquaverfum fecundùm re&as lineas à
fe propcllunt;quemadmodum inDioptrica diétum eft.In
de enim fequitur radios folares,tam reétos quàm refle.
xos, validiùs illam agitare interdiu, quàm noétu; æftate
quàm hycme; fub æquatore, quàm fub polis, & denique
propeterram,quàm prope nubes.
v. Sciendum etiam eft hanc materiam fubtilem diverfae
ipffus etiam magnitudinis partibus conftare ; earumque alias (licèt o
Ä" - - - - - - -

;1;3:* mnss perexiguæ fint)aliis longè majores effè, & maximas

-

:minores
quidem,vel(ut reétiùs loquamur)minùs cxiguas, fempcr
ff;*ij** plus virium habere, quemadmodum in univerfum omnia
^virium ha-
bere aliaiia magna corpora tantundem agitata, quantum parva, hæc -

Έ*** robore multum exfuperant. Atque id efficit, ut quò hæc

“ ìçíá eft minùs fubtilis, id eft compofita ex partibus
minùs exiguis, hoc vehementiùs partes aliorum corpo
rum agitare poffit. -

V I. Unde etiam fit ut plerumque minùs fubtilis fit eoin

£; loco&tempore,in quo maximè agitatur;ut juxta fuperfi
inveniri in ciem terræ, quàm in media aëris regione; fub æquatore,
j, quàm fub polis; aeftate, quàm hyeme, & domum interdiu,
funt ágita- quàm noétu. Cujus rei ratio in eo confiftit , quòd harum
Ê. partium maximæ, cùm eo ipfo fint validiffimæ, omnium
torporum facillimè eò tendere poffint, ubi ob agitationem vehe
Ά' mentiorem, faciliùs motus illorum continuatur. Semper
£#* tameningens numerus minorum, mixtus cum his maxi
££; eff, mis fertur. & notandum omnia terreftria corpora, poris
ffffff * quibufdam pervia effe, qui minimas illas quidem admit
£iauora. tunt: fedex iis multa eflè quæ tam arétos atque ita ordi
- - -

na{0$
 C A P U T I. 2. I I

natos hos meatus habent,ut maximasomnino excludant;

Atque hæc ut plurimum ea funt quæ gelidiora inveniun
tur,fi tangantur vel tantùm manus ad illa propius admo
veantur. Sic quantùm marmor aut metallum ligno geli
dius eft, tantò ctiam difficiliùs corum poros partes hujus
materiæ minùs fubtiles admittere putandum eft;& poros
glaciei adhuc ægriùsquàm marmoris vel metalli,cùm hęc
ipfis multò frigidior fit. -

Hic enim ftatuo ad naturam caloris & frigoris intclli- VJJ,

gendam, non opus effe aliud concipere, quàm exiguas $g£jí.
corporum quæ tangmus partesfolito magis aut minùs %;'.
vehementer, five ab hac materia fubtili five ab alia quali- äÄÄ.
bet caufa,commotas, intenfiùs etiam vel remiffiùs in par- Cur
- -
£j£*aqua • • .• - - - - - - -

va capillamenta nervorum taétui infervientium ferri: Et ligniâ eff?

, cùm vehementiâ quâdam infolitâ illa impelluntur, hocfft;
- - ° quomodo - - - v* v

fenfum caloris in nobis efficere ; frigoris verò cùm folito frigore du

remiffiùs agitantur ; Ac licèt hæc materia fubtilis non fe- £.
paret ab inuicem corporum durorum partes inftar ramo- àem ßmper
- * - . - *etaneat

rum implicitas, quemadmodum feparat partes aquæ, vel í.

i* aliorum corporum liquidorum ; tamen illa has agitare, &. rittem
- • \
f' 3qua* -

magis aut minùs concutere poteft, prout impetu conci- eff,etiam

• • • - -
ìiììiìin
- - -

,• tatior aut languidiori fertur, vel etiam prout partes ma-;;;;;;;;

gis aut minùs craffàs habet: quemadmodum venti ramos faulatim
omnes arborum,quibus fepimcntum aliquod contexitur, Ί.„.
agitare poffunt, nulla tamen earum evulfa. Cæterum co
gitandum cft inter hujus materiae fubtilis robur, & vim
refiftentem partium corporum aliorum, illam proportio
nem effe, ut quum non minùs agitatur, neque fubtilior
eft, quàm folet effè in hac regione juxta terram, vim ha
beat agitandi exiguas partes aquæ quas interlabitur , &
D dd 2, fingulas?
_—

2, I2, M E T E o R O R U M

fingulas feorfim loco movendi; imò etiam plerafque ea

ruminfleétendi, atque ita hancaquam liquidam reddendi:
fed quum non vehementiùs pellitur, nec minùs fubtilis
eft,quàm folet efTe in his plagis in aëre fublimi, aut quan
doquc per hyememjuxta terram,nonfatis illi roboris ad
eftadillas ita infleétendas &agitandas; unde fit ut confu
fim & fine ordine unæ aliis impofitæ fiftantur, atque ita
- corpus durum, glaciem videlicet, componant; Adeò ut
eandem differentiam inter aquam & glaciem poffimus
imaginari, quam inter cumulum paruarum anguillarum,
feu viventium feu mortuarum, innatantem pifcatoriæ
fcaphae foraminibus undique pertufae, quibus aqua fluvia
tilis,qua moventur,admittitur;&cumulum earundem an
guillarum quæ ficcæ & gelu rigidæ in ripa jacent. Et quo
niam aqua nunquam gelu conftringitur, nifi materia quæ
ejus partes interlabitur plus folito fit fubtilis, inde fit, ut
pori glaciei qui tam formantur ad menfuram particula
rum hujus materiæ fubtiliffimæ, fic arétentur ut paulò
majores omninò excludant; atque ita glacies maneat fri
gidiffima,licètin æftatem refervetur;atque ut femper du
ritiem fuam obtineat,nec paulatim inftar ceræ mollefcat:
Ejus enim pororum anguftia, impedit quò minus calor ad
interiora penetret,nifi quatenus exteriora liquefcunt.
VIII: Præterea hîc quoque notandum venit, partium longa
#:!%. rum & lubricarum, ex quibus aquam compofitam dixi
##. mus,plurimas quidem effe, quæ hinc&inde fe infle&unt,
Ἀjî, & à motu qui eas ita fleétit ceffant,prout materia fubtilis
%%, qua cinguntur,paulò majori aut minori robore pollet, ut
ardemuium. w - .

curajua paulò ante diétum eft; fed præterea etiam quafdam effe
rarefiat ulò
dum comge- paulQ
^ta**4** etiam dum incalefcit. Er curfrvefaâa citiùs congelatur.
 C A P U T I. 213
paulò craffiores,quæ cùm non ita flexiles fint, fafis omnia
genera componunt; & quafdam alias paulò fubtiliores,
quæ, cùm non ita facilè ceffent ab ifto motu, conflant li
quores illos tenuiffimos, qui fpiritus aut aquæ vitæ vo
cantur, & nullo frigore folent concrefcere. Cùm autema
illæ ex quibus aqua communis conftat,omnino ceffànt ab
co motu qui eas fleétit, non putandum eft earum natu- . .
ram exigere,ut omnes inreétum inftarjunci porrigantur,
fed in multis, ut potiùs hoc vel illo modo curvatæ fint:
Undefit ut tunc non poffint feipfasad tamanguftum fpa
tium contrahere, quàm dum materia fubtilis fatis virium
habens ad illas quomodolibet infleétendas, femper ipfà
rum figuras ad menfuram locorum quibus infunt,accom
modat. Notandum etiam eft cùm hæc materia fubtilis
multò plus virium habet, quàm ad hoc requiratur, illam
contrariâ ratione efficere, ut in majus fpatium fe diffun
dant. Quod facile erit experientiâ cognofcere, fialiquod
vas longi fatis & angufti collicalidâ replctum aëri expo
namus, cùm gelat, hæc enim aqua fenfim fubfidet, ufque
dum pervenerit ad certum aliquem frigoris gradum;Inde
iterum paulatim intumefcet & furget, ufque dum gelu
vinéta,confiftat;atque ita idem frigus quodinitio illam co
get & condenfabit, paulòpòft eandem rarcfaciet. Experi
entia etiam docet aquam calentem,quæ igni appofita diu
bulliit, frigidâ & crudâ celeriùs congelari; atque hoc ex
eo contingit, quòd tenuiffimæ ejus partes & quæ, cùm fa
cillimè infle&tantur, omnium maximè congelationi refi
ftunt,exeâ dum bullit egrediantur.
Ut autem faciliùs hæ hypothefes apud vos inveniant,„£„
locum, nolim putetis me particulas corporum terre- i, quia
D dd 3 * (trium*i* ^sime
 2. I4 M E T E o R O R U M

non eff, in- ftrium tanquam atomos aut indivifibilia corpufcula con
£# cipere ; fed. potiùs cùm omnes ex eâdem materia con
traâatu flent, me crcdere unamquamque modis innumeris dividi
gr poffè, nec aliter inter fc differre, quàm lapides variarum
££* in figurarum ex cadem rupe excifos. Præterea etiam ne vi
Êbi, dear fponte Philofophis aliquam in me difputandi occa
******** fionem dare velle,moneo exprefsè,me nihil eorum nega
re, quæ illi, præter ea quæ jam dixi, in corporibus imagi
nantur,ut formas fubftantiales, qualitates reales, & fimi
milia, fed putare meas rationes tantò magis eflè admit
tendas,quò fimpliciora & pauciora funt principia ex qui
bus pendent.
C A P U T I I.

T)e vaporibus & exhalationibu*.

1
Quomodo 3, I confideremus
áiζ? (tri
materiam fubtilem,quæ per ter
f. - ^

Ë, §§reftrium
:;;. 5/3Solis, velcorporum
ter-
poros fertur,
fimili qualicunque causâ vel
præfentiâ
vehementiùs
reitruum -

Âî, quoque exiguas iftorum corporum partes impellere, fà

Žf., cillimè intelligemus illam effe&uram, ut quæ fatis exiguc
%oi√ funt, & fimul ejus figuræ, atque in tali fitu, ut facilè à vi
cinis feparentur, huc atque illuc diffiliant atque in aërem
attollantur: non quidem inclinatione quadam fingulari,
qua afcenfum affeétent, aut vi quadam Solis attrahente,
fedfolummodo quia locum nullum inveniunt, per quem
faciliùs motum continuare queant:quemadmodum è ter
râ pulvis furgit, fi tantùm pedibus alicujus viatoris dcor.
fum pellatur &agitetur; licèt enim grana hujus pulveris
magnitudine & ponderemultùm exuperentexiguas Ê
- t€S CIC
 C A? U T I I. 2.15
tes de quibus hic eft fermo, nihilominus tamen furfum
tendunt; videmufque altiùs illa eniti, cùm vafta planities
difcurfantibus multis conculcatur, quàm fi pars tantùm
ejus ab uno ex iis prematur.Ideoque non eft mirandum,fi
-- Solis aétio perexiguas materiæ partes, quibus vapores &
exhalationes componuntur, in fublime attollat, quum fi
mul eodem tempore totum hæmifphærium terræ illu
ftret,eique integros dies incumbat. -

Sed notemus has exiguas partes ita fublatas in aërem s-j.

vi Solis, ut plurimum illam figuram habere, quam parti- ùpor &
bus aquæ tribuimus: nullæ enim aliæ funt, quæ faciliùs à f:£,
corporibus in quibus hærent divellantur. Atque has folas vapores
abhinc fpeciatim vaporcs nominabimus, ut diftinguantur ££,
ab aliis, quæ figuras magis irregulares habent, & quas, generari;
magis proprio vocabulo deftituti, exhalationes dicemus. $£?
Sub harum autem nomine&illas comprehendam,quæ fe- exhalati*
re eandem cum aqua figuram habentes , fed magis fubti- Ἀ.
les, fpiritus aut aquas vitæ componunt; quia facilè ardent £.
ut ipfae, vapores autem nunquam.Illas verò hinc exclu- £:
dam quæ cùm in multos ramos divifae fint, funt fimul tam
fubtiles, ut non aliud corpus, quàm aëris componant.
Quod autem ad illas attinet quæ paulò craffiores etiam
in ramos divifae funt,rarò quidem ex corporibus duris, in
quibus hærent,fuafponte egrediuntur;Sedfi quando ignis.
illa depafcat, omnes in fumum folvuntur; Et aqua etiam.
poris illorum illapfa fæpius has librare & fecum in fubli
me auferre poteft; eadem ratione qua ventus pertranf
verfam fepcm fpirans paleas vcl foliain virgultis hæren
tia fecum rapit; feu potiùs quemadmodem ipfa aqua, in.
fummum alenbici fecum attollit exiguas partes olei,
quaS;
 2.16 M E T E O R O R U M -

quas Chymici ex plantis ficcis plurimâ aquâ maceratis

extrahunt, omnia fimul deftillantes;atque hac operâ effi
cientes, ut paululum illud olei quod habent, cum magnâ
immiftæ aquæ copiâ affurgat. Revera enim plurimæ illa
rum eædem funt, quæ corpora horum oleorum compo
nere folent.

\.'A
- - t§ s* *. / _* $A >\7I * '**

άύζ$§
III. Notemus etiam vapores femper plus fpatii occupare
Cur aqua -

É£,quàm aquam, licèt nonnifi ex iifdem particulis conftent;

***£ ** quia cùm hæ partes corpus aquæ componunt, non mo
alè multùm
w
- - -

££"ventur nifi quantum fufficit ut fe infle&ant & labendo

Pet. unæ aliis implicent;quemadmodum videmus illasexhiberi
ad A. Sed contrà quum vaporis formam habent, agitatio
illarum
 C A P U T I I. 2. I7

illarum adeò eft concitata, ut celerrimè rotentur in o

mnes partes, & eadem operâ in longitudinem fuam por
rigantur ; unde fit ut fingulæ illarum reliquas fuifimiles,
irruptionem in parvas fphærulas,quas defcribunt,molien
tes, arcere atque abigere poffint, ut illas cernimus repre
fentari ad B;planè quemadmodum baculo LM,per quem
funiculus NP trajcétus eft,celerrimè
[3 rotato, videmus funiculum reétum
w€Èp atque extenfum porrigi, occupan
Q, tcm co ipfo totum fpatium compre
- henfum circuloNOPQ: Hacratione
ut nullum ibi aliud corpus locari
M. poffit , quod non cum impetu flagel
let, atque expellere nitatur; fedmotu faéto lentiore, il- eÅ.d•
- - - •

lum collabi, & baculum fua fponte cirumdare,neque tan- res

- v
iïï
magis
tum fpatii occupare,quàm antea. aut minùs
Obfervemus prætereahos vapores modò magis,modò infaripo£
minùs effe denfos aut raros, magis aut minùs calidos vel ££;;
frigidos; magis vel minùs pellucidos vel obfcuros; magis lor sftate
etiam vel minùs humidos vel ficcos.Primò enim cùm par- Έ,
tes illorum non ampliùsfatisagitatæ, ut re&tæ maneant & £.
. extcnfae,incipiunt convolvi atque accedere ad invicem, ut É cali
vidcmus ad C & D;veletiam cùm inter montesarélatae,vcl £;£#i
, intcr aéliones diverforum ventorum mediæ, qui flatu op- Ê,
pofito alios alii impediunt, quò minùs aërem agitent; vcl
cùm fub nubibus quibufdam ftantcs , non tantùm dilatari
poffùnt,quantü agitatio illarum cxigit,quales cernimusad
E;veletiam deniq; cùm plures earum fimul maximam par
tem fug agitationis motuiin eandcm partcm impendentes,
non tam velociter rotantur quàm aliàs folent,quemadmo
E ee dum
2 18 M E T E o R o R U M

dum illæ quæ ad F, ubi egrefTae exfpatio E, ventum gene

rant nitentem ad G. Palàm eft vapores, quos compo
nunt, craffiores & magis coaétos effè , quàm fi horum
trium nihil accideret. Manifeftum quoque eft fi vaporem
ad E tantundem agitatum fingamus,quantum eft ille qui

ad B, multò illum calidiorem fore;nam particulæ ejus ma

gis coaélæ plus virium habent; quemadmodum candentis
ferri calor, ardentior eft calore flammæ vel prunarum.
Atque hinc eft ille calor qucm vehementiorem & magis
veluti fuffocantem æftate interdum fentimus, aëre tran
quillo & nubibus undiquaque æqualiter prcffo pluviam
molicnte, quàm eodem nitido&fcreno. Vaporautem qui
adC,
 *C A P U T I I. 2 19
ad C, frigidior eft illo qui ad B, licèt particulas paullò ar
&iùs compreffas habeat ; quia multò minùs agitatas eaf
dem fupponimus. Contrà ille qui ad D calidior, quia ejus
particulas multò magis condenfatas,& non nifi paulò mi
nùs agitatas ftatuimus. Et qui ad Ffrigidior quàm qui ad
E, licèt partes non minùs comprcffàs nec minùs habeat
agitatas; quoniam illae magis confpirant in cundem mo
tum,atque ideò particulas aliorum corporum minùs con
cutiunt. Ut ventus femper eodem modo fpirans, licèt ve
hementiffimus, non tantum agitat folia & ramos arbo
rum,quantum languidior fed magis inæqualis.
Et experientia docebit, in agitatione parvarum par-.„Y,,„
tium, terreftrium corporum calorem confiftere,fi contra Ealidior e.
digitosjunétos fortiter fpirantes, obfervemus fpiritum o-7'j;%Z.
re egreffùm, in exteriori manus fuperficie frigidum nobis perte,quàm
videri,quia ibi celerrimè & æquali robore latus, non mul- propemo
|dum clauß.
tum agitationis efficit ; Et contrà fatis calidum inter me- £******;
dios digitos; quia per illos lentiùs & inæqualiùs enitens, £Ä.
magis tremulo motu exiguas illorum partes concitat.Ut **""**
illum etiam femper calidum fentimus ore patulo & hianti
flantes, & frigidum eodem ferè claufo. Atque ab hac ca
dcm ratione eft quod communiter venti impetuofi frigi
3 di funt, neque multi calidi fpirant , nifi etiam ßmul fint
lenti. -

Præterea vapores ad B & E & F funt pellucidi,nec vifu . VI.

à reliquo aëre dignofci queunt: quum cnim celerrimè,& g: -

eodem quo materia fubtilis, quæ illas circumjacet, impe- ''*

- - interdum
- v

tu moveantur, non poffunt impedire ne aétionem à luci- minus ra

E e e 2, J;, mts
die!!;ini
obtuw
dant. Cur $alitu oris magis videatur hyeme quàm affate. Plures vapores folere effe in aëre
eùm minimè videntur quàm cùm videntur.
 2.2lO M E T E o R o R U M

discorporibus manantem in fe admittat, fed potiùs ipfi

met etiam illam admittunt. Contrà verò vapor ad C ob
{curior, five minùs tranfparens evadit, quoniam ejus par
ticulæ non funt ampliùs ita obfequentes huic materiæ
fubtili, ut quibuflibet ejus impulfionibus cedant: & vapor
qui ad D, quia calidior quàm qui ad C, non tam obfcurus
efTè poteft. Ut videmus hyberno tempore calentium e
quorum halitum & fudorem propter aëris frigus fpecie
denfi & obfcuri fumi craffefcere, qui contrà æftate, pro
pter ejufdem aëris calorem,non apparet.Neque enim du
bitandum quin aër faepe tam multos aut etiam plures va
pores contineat, cùm nulli prorfus in eo videntur, quàm
cùm denfiffimi apparent: quomodo enim fine miraculo
fieri pofIet,ut Sol torridus æftivo tempore,media die, vel
lacui vel locis paludofis incumbens, nullos vapores inde
elevaret: tum temporis enim notatur, aquas fubfidere &
decrefcere magis,quàm aëre frigido & obfcuro.
Denique vapores, qui ad E humidiores funt, id eft ma
VII. gis difpofiti ad tranfeundum in aquam, atque ad reliqua
££££, corpora inftar aquæ humeétanda, quàm qui ad F. Nam
aliis humi contrà hi ficci funt, quia validè impellendo humida cor
#a pora quibus occurrunt, inde cjicere partes aquæ in iis la
f-fa* tentes & fecum auferre poffùnt, atque ita illa exficcare.
Ut etiam ventos impetuofos femper ficcos experimur,
neque humidum quemquam nifi fimul & languidum, Di
cere quoque poffumus eofdem vapores,quiad E, humi
diores effe iis, qui adD, quum partes illorum plus agita
tæ, meliùs aliorum corporum poris, ad ea humc&andafe
infinuare poffint.Sed alio refpc&u ficciores ctiam dici pof
$unt:quia fcilicet nimia partium agitatio prohibet, ne tam
facile in aquam coëant. Quan
 C A P U T I I. 22. I

Quantum ad exhalationes longè plures qualitates ad- v III.

mittunt, quàm vaporcs, ob majorem quam habent par- ££.
tium differentiam. Hic autem fufficit notafTe , craffiores halatio
ferè nihil effè præter terram,qualem in fundo vafiscerni- :;;:;
mus,in quopluvia, vel nivalis aqua refedit; fubtiliores ve- Ę
rò nil aliud, quàm fpiritus, aut aquas vitae, quæ femper£*
priores è corporibus deftillatis furgunt;Et mediarumalias
commune quid habere cum volatilium falium, alias cum
oleorum natura,feu potiùscum illâfumi ex iis dum com
buruntur egredicntis. Et licèt hæ exhalationes maximam
partem non leventur in aërem, nifi vaporibus mixtæ, fa
cillimè tamen ab iis pofteà feparantur ; aut fua fponte,
quemadmodum olea ab aqua cum qua diftillantur; aut a
gitatione ventorum adjutæ, quæ illas in unum aut plura
corpora cogit ; quemadmodum rufticæ laétis cremorem
pulfando, butyrum â fero feparant; vel etiam hoc folo
quod vel leviores,vel ponderofiores,vel magis vel minùs
vibratæ, in regione fublimiori vel humiliori commoran
tur, quàm ipfi vapores. Et communiter olea minùs altè
lcvantur, quàm aquæ vitae ; & quæ magis terream habent
naturam,minùs adhuc quàm olea.Nullae autem funt quae
inferiùs fubfiftant, quàm illæ aquæ particulæ ex quibus fal
commune componitur ; quae quamvis propriè loquendo,
neque exhalationes neque vapores dici poffint, cùm nun
quam altiùs quàm ad fuperficiem maris attollantur; quia
tamen evaporatione hujus aquæ eò pertingunt,& multa
habent valde notatu digna,quæ hic commodè poffunt ex
plicari,minimè illas omittam.
Eee 3 CA P uT
 2L22.

C A p U T III.

T)e Sale -

I, 3S Alfedo maris confiftit tantùm in craffioribusi

##; £: -F ftis ejus aquæ particulis, quas paulò antè audi
%%££* £
ouetum ex • ,- % vimus non convolvi aut fleéti poffe aétione ma
■

corporibus 7 teriae fubtilis, quemadmodum reliquas, neque

;'** etiam agitari nifi minorum interventu. Primò enim, nifi
.£j?it, aqua compofita foret ex ejufmodi partibus, quales fupra
££* ftatuimus,aequè facile aut difficile illi effèt, in quotlibet &
q*4. cujuflibet figuræ partes dividi ;atque ideò vel non tam li
berè,quàm folet,illaberetur corporibus, quorum meatus
fàtis laxi funt, ut calci & arenae; vel etiam quodammodo
in ea penetraret, quæ arétiores illos habent, ut in vitrum
& metallum. Deinde nifi hæ aquæ partes eam haberent fi
guram quam ipfis tribuimus,non tam facilè ex poris alio
rum corporum, quos infederunt, fola ventorum agita
tione aut calore expellerentur; ut olea & pinguiores alii
liquores, quorum partes alias figuras habere diximus,
manifeftum reddunt: vix enim unquam omnino ejici pof
funtexcorporibus,quæ femel occuparunt.Poftremò quo
niam nulla in natura corpora videmus adeò accuratè fi
milia, quin femper aliquantulum in magnitudine diffe
rant, neminem effe puto, qui difficulter patiatur fibi per
fuaderi aquæ etiam partes non omnino æquales effe, &
præfertim in mari (quod eft ingens aquarum omnium re
ceptaculum) quafdam tam craffàs inveniri, ut non poffint
inftar aliarum, diverfimodè infle&i ab ea vi qua commu
niter agitantur. Atque hîc deinceps conabor demonftra
re,hoc
 C A P U T I I I. 223
re, hoc folum fufficere ut omnes falis qualitates in iis re
periantur ,
-
Primò non mirandum eft illas faporem pungentem
- -
cE,
■* ta
antas

& penetrantem habere, multum differentcm ab eo aquæ fiú

dulcis; cùm enim non poffint à materia fubtili, quæ illas interfalem
- - - -
fjj*
circumjacet infleéti, neceffe eft ut in cufpides ereétæ & &
- - - - -
ajuam
dulcem.
telorum inftar vibratæ linguæ porosingrediantur, atque £fal car
ita penetrcnt fatis altè ad illam pungendam : cùm è con- nium cor
trà pârtcs aquæ dulcis molliter fupra illam fluitantes, & T.
femper in latera jacentes, ob facilitatem qua fleétuntur,
- - - - • -. ejusred
. ^ riores dif
vix guftu poffint fentiri. Et particulæ falis ita punétim in-ÂÃÄ;
greffae poros carnium, quae eo condirifolent ut afferven-;£;*
tur, non modò humiditatem tollunt, fed etiam funtinftar ìmìt.
paxillorum hicillic inter earum partes defixorum, ubi
immoti & non cedentesillas fuftinent, & impediunt ne
aliæ magis lubricae feuplicatiles immixtæ, illas concutien
tes, loco nioveant, atque ita corrumpant corpus quod
componunt. Hinc etiam carnes falitae fucceffione tempo
ris magis indurefcunt ; quas alioqui partes aquæ dulcis,
fe inflc&tcndo, atque huc illuc poris earum illabcndo,faci
1è emollirent & corrumperent.
Præterca non mirum eft aquam falfam dulci pondero- cę.
florem effe , quum partibus conftet magis craffis & foli-falfagrá
dis; quæ propterea in minus fpatium contrahipoffünt; Ex i*'at.
hoc enim gravitas pendet. Sed inquifitione dignum eft, £i; & nihi
quare partes illæ fólidiorcs inter aliâs minùs folidas miflae lis££
grama in
remaneant, quum ob majorem gravitatem fubfidere de- :;:;:; uper ruraa

bere videantur. Et hujus rei ratio eft, faltem in partibus ÄÄ.

falis vulgaris , quòd utramque extremitatem æqualiter• '**'!;
Particula,
craffam habcant, fintquc omnino rectæ inftar teli vel ba-jú
culi: munis eß,
 2.24 M E T E o R o R U M

i.nga, re- culi: fi enim unquam in mari quædam fuerint in unâ fui
j." extremitate craffiores, & eo ipfo ponderofiores quàmin
raaitate

Έ. alterâ, fatis temporis à mundi exordio habuere, ut, craf

;;:;:;ur fiori ifta parte deorfum inclinata,ufq; ad fundum defcen
£'. derent;& fi quæ fuerint curve,fatis etiam temporis habue
ÃÄ ,. runt,utcorporibus duris occurrentes,eorum poros ingre
£* derentur;fed quia in hos femel immifíe, non tam facilè fè
„iulei. & inde liberare potuerunt, quàm reélæ & in utraque parte
Ἀ. æquales,ideò nullæ nunc prætcr has ibi efTè poffunt. Hae
áiárum a- autem quoniam tranfverfae fibi inviccm incumbunt, præ
;j;" bcnt occafionem Fartibus aquæ dulcis, quæ à motu non
falfâ quàm ceffànt, illas interlabendi & fe ipfis annulorum inftar cir
iw dulci. - - - - - - •• • \

cumvolvendi, atq; ita ordinandi ac difponendi, ut faciliùs

motum continuare queant , & etiam celeriorem habere
quàm fi folæ effent. Nam cùm itaaliiscircumvolutæ funt,
vismateriæ fubtilis qua agitantur,id tantùm agendum ha
bet, ut eas quàm citiffimè circa particulasfalis, quas am
pleétuntur verfet, atque exalia in aliam transferat, nullis
interim ex earum plicaturis five annulis immutatis; con
trà verò cùm folæ exiftentes aquam dulcem componunt,
ita neceffàriò implicantur, ut pars virium hujus materiæ
fubtilis debeat impendi in iis diverfimodè fleétendis, alio
qui enim ab invicem non poffent feparari;& ideò tunc
illas, nec tam facilè, nec tam velociter movere, ideft ex
uno loco in alium transferre poteft.
„£,. Quum itaque fit verum partes aquæ dulcis partibus fa
„i; j* lis circumvolutas, faciliùs moveri poffè quàm folas, non
ditate fo!; mirum cft illas has circumlabi, cùm fatis prope adfunt,
vatur: &• -

cur in certas . & 1[2

aqu& dulcis -

quantitate certa tantum eius quantitas tiquefat. cur aqua marinae pellucidior/í fiuvi**
li, & paulò major in ea fiat luminis refraäio. -
 -

C A P U T I I I. zz5
& ita complexas retinere ut illas ponderis inæqualitas
non divellat. Quò fit ut falfatis facilè folvatur, in aquam
dulcem injeétus, vel tantùm humidiori aëri expofitus;nec
tamen folvatur in quantitate aquæ determinata, nifi de
tcrminata ejus quantitas;ea fcilicet quam partes aquæ fle
xiles fe circumvolvendo ampleéti pofTunt. Et quoniam
fcimus pellucida corpora quò minùs motui materiæ fub
tilis, in poris fuis hærentis,refiftunt,hoc pellucidiora effe,
inde etiam intelligimus aquam marinam naturaliter flu
viali pellucidiorem effe debere, & refra&iones paulò ma
jores efficere.
Videmus quoque illam difficiliùs gelu conftringi; quia v.
nunquam aqua gelari poteft, nifi quoties materia fùbtilis £!Ån
per partes illius fufâ, non fatis roboris ad illas agitandas congùr;
habct. Hinc etiam caufas arcani per æftatem componen- ££;:
dæ glaciei difcerc poffumus; quod licètjam fatis vulga-ßiu ijgls
tum,ex optimis tamen eft quod ejufmodiarcanorum ftu- 7?”
diofi habent.Salem æquali copiae nivis,aut glacici contufae
mixtum, circa aliquod vas aqua dulci repletum difpo
nunt & fine alio artificio ut illa fimul folvuntur, hæc in
glaciem coit : Quia materiafubtilis partibus hujus aquæ
circumfufa, craffior aut minùs fubtilis, & confequenter
plus virium habens, quàm illa quæ circa nivis partes hae
rebat,locum illius occupat, dum partes nivis liquefcendo
partibus falis circumvolvuntur. faciliùs cnim per falfae a
quæ quàm per dulcis poros movetur, & perpetuò ex
corpore uno in aliud tranfire nititur, ut ad ea loca
pcrveniat in, quibus motui fuo minùs refiftitur: quo i
pfo materia fubtilior ex nive in aquam penetrat, ut e
gredienti fuccedat, & quum non fàtis valida fit ad con
Fff tinuandam
 2.26 M E T E o R o R U M
tinuandam agitationem hujus aquæ, illam concrefcere
finit.
c.},, Sed primaria partium fàlis qualitas cft, maximè fixas
limè fatab- cfTe,hoc eft non facilè in vapores folutas attolli, quemad
£3. modum partes aquæ dulcis. Quod non tantùm accidit
àqua ìli, quia majores funt, & pondcrofiores, fed etiam quia cùm
** loiigae fint & rectæ noii diu in aëre librari pofTunt, fiveul
teriùs afcenfurae five defcenfuræ, quin altera earum ex
tremitas deorfum pendeat , atque ita terræ ad perpendi
culum immineant. Sive enim ad afcendendum five ad de
fcendcndum, faciliùs aërem hoc fitu quàm ullo aliofe
cant. Quod non eodem modo in partibus aquæ dulcis fit;
quum enim fint valde plicatiles, nunquam nifi celerrimè
rotatæ in reétum porriguntur ; quum contrà partes falis
vix unquam hac ratione rotari poffint ; nam fibi invicem
occurrentes,quia ipforum inflexibilitas ne unæ aliis cede
rent impediret, ftatim hærere aut motum interrumpere
cogerentur.Sed quum ita inaëre fufpenduntur,alterâ fuâ.
cufpide terræ obversâ, manifeftum eft potiùs dcfcenfuras
quàm afcenfuras; vis enim quæ furfum impellere poffèt,
longè remiffiùs agit quàm fitranfverfaejacerent, & qui
dcm accuratè tantò,quantò aëris cufpidi refiflentes quan
titas minor eft illa,quæ obniteretur longitudini, quem in
terea pondus illarum femper æquale hoc vehementiùs a
gat,quò aëris vis refiftens minor eft.
cJi. Qgibus fiaddamus aquam marinam dum arenas per
Ά meat dulcefcere, (quia nempe partes falis, cùm fint infle
£££* xibiles,non ut partes aquæ dulcis,per exiguosillos anfra
*a dulce- - - -

ÃÄÈ.
qua fon
&tus,qui circa fabuli grana reperiuntur labi poffunt)difce
*ium&flu- ImuS

•minum/ìt dulcis.curfiuminainmarefluentia ejuaquam nes dulciores,nec copiofiores reddant.

 “C A P U T I I I. 2.2.7

musfontes & flumina, cùm non nifi ex aquâ vel per va

ores fublatâ,velcolatâ per multum arenæ conflata fint,
minimè falfâ effe debere. Itemque univerfas illas aquas
dulces, quæ quotidie in mare ruunt, neque ejus magnitu
dinem augere,neque falfedinem minuere poffe:Nam con
tinuò totidem inde egrediuntur, quarum aliæ in vapores
mutate fublimia petunt,atque inde in nivemaut pluviam
glomeratæ decidunt in terram,aliæ autem & quidcm plu
rimæ per fubterraneos meatus ufqueadradices montium
penetrantes,& calore ibi inclufo, velut refolutæ in vapo
rem , attolluntur in eorundem juga ubi fcaturigines feu
capita fontium vel fluviorum implent. cÅ.
Sciemus etiam aquam marinam magis falfam effe fub ÄÄÈ
aequatore quàm fub polis,fi confideremus Solis æftum ibi /?/'£'*
4quato t44

vehementiorcm plures vapores excitare, qui non femper%m %λ

eodem
in loca relabuntur unde venerunt;
polis viciniora,-ut fed plerumq;aliorfum
meliùs pofteà intelligemus. ******
IX.
Cur aquæ
Poftremò,
nollem, nifi accuratæ
addi poffet, quareignis
-
explicationi
aquamarina hic inhærere/alfa
reftinguendis jinis
in-?cemdiis
ta fit in - - - - p.

ex

cendiis fluviali minus idonea fit; Item quare agitata noétu tingue';
- - - - - uàm dul
- -

fcintillet. Videremus enim particulas falis, dum vclut fu- £g cpgr^

fpenfae inter illas aquæ dulcis hærent, facillimè concuti,&###.

- agttatur in
ita concuffas,multoque robore pollentes,ex eo quod fint%ìmì
re&ae & inflexiles, non modò flammam augere fi illi im- ggt; r paee

mittantur, fed etiam ex fe folis aliquam accendere poffe, mari, nee

- aqua maris
«*» «s- ^^«*»««»••• *••••* x\:
* ** *
ficum impetu?'/?
<36<>*<$«j **\»**\» r€$* &\<\\ \t\o &*S2
- 5j ^$,'\\^ §*>\\>\a,*\£yx Š ab aqua in qua ffrvataj.
<
'JS -- - -

^£S- cx*\- <»s.

§*) & €$• &*> ©- funt exiliant.Ut '*''**
== arva^ non ae
===== = Av… = , fi mare A, cum qualiter

vehementia impulfum ad c, ibique illifum fcopulo, vcl ££"

F f.f 2. - obftaculo fuceant.
 zz8 . M E T E o R o R U M
obftaculo alio fimili affurgat ad B, impètus quem par
tes fàlis ex hoc concuffu acquirunt, efficere poteft, ut
earum primæ in aërem juxta B ejeétae, fe ibi dulcis aquæ
partibus quibus circumcingebantur expediant ; atque ita
folæ & certo intervallo ab invicem diffitae, fcintillas ignis
generent, non abfimiles iis quæ folent emicare ex filice
percuffo. Notandum tamen particulas falis ad hunc ef
feétum admodum reétas & lubricas requiri, ut tantò fa
ciliùs à partibus aquæ dulcis feparari queant; unde nec
muria, nec aqua marina diu in vafe aliquo fervata, cjuf
modi fcintillas emittit. Requiritur præterea, ut partes
aquæ dulcis illas falis non nimis arétè compleétantur; un
de crebriores hae fcintillæ apparent coelo calido quàm
frigido: Item ut mare fatis agitatum & concitatum fit;
Unde fit ut talis flamma ex omnibus ejus flu&ibus non
emicet : Ac poftremò ut partes falis ferantur punétim
inftar fagittarum,potiùs quàm tranfverfim;atque hinc fit
ut non omnes guttæ ex eadem aqua exfilientes eodem
modo reluceant. -

X. Deinceps verò perpendamus qua ratione fal dum ge

£%£' neratur fùmmae aquâ innatet, licèt admodum fixæ &
£.£ ponderofae illius partcs fint, & quonmodo ibi in exigua
Ἀ" grana formetur, quorum figura quadrata non multum
£j', difcrepat ab illa Adamantis, in menfulæ formam expo
aifaim liti, nifi quod latiffima illorum frons paulùm excavata
j£„ confpicitur. Primò neceffàrium eft aquam marinam ali
£;' qua foffa excipi ad evitandam continuam fluétuum agi
**% tationem, & excludendam aquam dulcem, quam fine
Acco, intermiffione pluviæ & flumina in Oceanum convehunt.
Deinde requiritur aër fatis calidus & ficcus, ut agitatio
materiæ
 C A P U T I I I. 229
materiæ fubtilis quæ in eo eft, ad partes aquæ dulcis, à
partibusfalis quibus circumvolvuntur liberandas & in va
porem attollendas fufficiat. -

Et notandum aquæ, ut & aliorum omnium liquo- _ XI. ,

rum fuperficiem perpetuò æqualem & maximè levem £?
effe ; quia partes quidem illius inter fe uniformi motu ££?
moventur ; partes quoque aëris illam tangentes pari in-Âùm îus
ter fe agitatione feruntur: at aquæ partes aliâ ratione & ggg^
mcnfura agitantur, quàm aëris; & præterea materia fub-'äifficitiùs
tilis partibus aëris circumfufa, longè aliter movetur, ££
quàm ea quæ aquæ partesinterfluit; atque hinc fuperfi- interiores
cies utriufque politur, planè eodem modo ac fiduó cor-“
pora dura attererentur,nifi quòd longè faciliùs & ferè in
eodem inftanti hic lævigatio fiat, propter partium, quæ
in liquidis funt mobilitatem. Hinc etiam fit ut fuperficies
aquæ longè difficiliùs,quàm ejus interiora dividatur.Hoc
autem ita fe habere docet experientia ; nam corpora
fatis parva, licèt ex materia gravi & ponderofa, ut exi
guæ acus chalybeæ, facilè fuftinentur & innatant fum
mæ aquæ, quamdiu ejus fuperficies nondum divulfa eft,
fed ubifemel infra illam funt,ftatim ufque ad fundum de
fcendunt. -

Jam veròcogitandumeft,aërem cùm fatis calidus cft ad xii.

excoquendum falem, non tantummodo quafdam flexibi- ££;!;,
lium aque partiumexcitare,&invaporem elevare pofle, eulejga
fed etiam cum tanta velocitate attollere,ut priùs illæ ad g£
fummam hujus aquæ fuperficiem perveniant,quàm tem- *****
pus habuerint partibus falis quibus fuerunt circumvolute
fe omnino liberandi;eafq; idcirco eoufq;fecum adducunt,
nec priùs planè deferunt quàm foramen exiguum, per
Fff 3 quod
 23o M E T E o R o R u M

quodex corpore aquæ emerferunt,fitclaufum:Undefitut

hæ particulcfalis abiisaquae dulcis poftmodum reli&g huic
fupcrficici fupernatent : Ut eas repræfentari videmus ad
D. Cùm enim ibi tranfverfimjaceant, non
& V, 4/J/ fatis habent gravitatis ad fubfidendum, ut
y \ \ *s, nec acus chalybeæ de quibus diximus, fed
Z="+ <s, tantùm, paululum fuperficiem deprimunt.
4 '.s.2 Atque ita primæ quæ hoc paéto aquæ fu
- pernatant, hinc inde per ejus fuperficiem
fparfae,multas veluti foffas aut cavitates perexiguas in ea
formant : Deinde quæ fequuntur emergentes ex harum
foffàrum lateribus,propter eorum quantulamcunque de
clivitatem,delabuntur ad ipfarum fundum,ibique fe prio
tibus adjungunt. Et inter cætera hic obfervandum ex
quacunque demum illæ parte adveniant, aptè ad latus
priorum fe applicare, ut videmus ad E, fecundas faltem,
E_, r \ & J£ fæpe etiam tertias; quoniam hoc ipfo
II"- -\ *j* paulò altiùs defcendunt, quàm fi in
=]l3 É\ ę, alio fitu remanerent, ut in eo qui
="— exhibetur ad F, vel ad G, vel ad H.
È É [E] [E] Motus etiam caloris, femper ali
quantillum fuperficiem agitans, hanc difpofitionem pro
ImOVet.

Cùm autem ita duæ aut tres in fingulis foffis porre&tae

cí Σ, jacent, quæ præterea allabuntur, eodem modo iisjungi
1:#, pofTunt, fàltem fi fponte aliquo modo ad huncfitum ac
£;£. cedant. Sed fi accidat ut propendeant magis ad extremi
£££; tates,quàm ad latera priorum,iis applicantur ad angulos
iftafit ali- reétos, ut videmus ad K: quia etiam paulò altiùs hac ra
quantulum
cf4r^va , [lOnC
quamvis plana videatwr.
 C A P U T I I I. - 23 1
tione defcendunt, quàm fi aliter difponerentur, vclut ad
L,aut ad M. Et quoniam totidem circiter ad extremitatcs
duarum aut trium priorum accedunt, quàm ad latera;
hinc fit ut aliquot centenæ ita ordinatæ primò exiguam
vcluti tabulam contexant,figuræ ad oculum fatis quadra
tæ,quæ eft inftar bafis nafcentis grani.Et notandum tribus
tantùm ex illis particulis aut quatuor, eodem fitu ibi po- ,
fitis ut ad N, medias femper paulò altiùs demitti quàm
exteriores. Sed deinde fupervenicntibus aliis, quæ tranf
verfae iisjunguntur, ut ad O, illas exteriores ferè tantun
dcm dcprimi, quantum interiores; unde fit, ut exigua ta
bula quadratæ, bafis futuri grani falis, quæ ut plurimùm
ex aliquot centenis fimuljunétis eft compofita, nonnifi
plana appareat, etiamfi fit femper aliquantulum curva.
Jam verò prout hæc tabula accrefcit, ita quoque altiùs
defcendit,fed paulatim,& tam lentè,ut aquæ fuperficiem ,
fuo pondere non dividat,fed deprimat tantùm; Et cùm in
certam magnitudinem excrevit, tam dcmiffâ eft, & ifti ;
fuperficiei aquæ fic immerfa, ut partes falis eò devolutæ,
non adhæreant tabulæ oris, fed tranfgreffae eodem modo
& ftufuper ipfam labantur, quo priores per fuperficiem*
aquæ.
Quo ipfo alia tabula quadrata ibi furgit, itidem paula- _ xiv,
tim altiùs defcendens, donec rurfus particulæ falis alla-£f f
integrum
bentes , hanc fuperare & tertiam quandam tabulam for- /alijgra
tffi ba
mare poffint;atque ita deinceps.Sed particulæ falis fecun fmumimadifice
dam tabulam componentes, non tam facilè perpriorem tur:£*/*
quadam
devolvuntur, quàm quæ illam primam formabant per a cavita4 im
quam medio ißo
rum gramo
rum : & cur eorum fuperior pars latior fit quàm bafis : & quidbafimreddat majorem vel
muruorem.
 231. M E T E o R o R U M

quam ; neque enim fuperficiem tam æqüalem & facilem

ibi offendunt,& propterea faepius ad medium non pertin
gunt;quodcùm eo ipfo vacuum relinquatur, tardiùs hæc
fccunda tabula defcendit,quàm prima;fed paulò major fit
antequam tertia incipiat formari,& denuò hæcpaulò plus
vacui in medio relinquendo, paulò major evadit quàm fe
cunda,& ita porro,donec integrum illud granum ex plu
ribus hujufmodimenfulis coacervatis, abfolvatur ; id eft
donec oras vicinorum granorum contingens, ulteriùs
crefcere nequeat. -

xv.
Ctur inter-
Magnitudo primæ tabulæ à gradu caloriseft,quo aqua,
- - v - - - -

Ëj. dum illa fit,agitatur,quò enim hæc agitatio major eft,hoc

££• altiùs particulæ
qu4 fun
falis innatantes fuperficiem illius depri
ÄT munt,atque ita bafis minor fit;immò aqua tam validècon
£gt;frigf
quam um
cuti poteft, ut partes falis peffum eant, antequam ullum
Ἀρ granum formaverint. Ex quatuor lateribus hujus bafis,
fff"'*
fcere. Quo quatuor frontes furgunt, cum quadam acclivitatc, quæ fi
?modojî- calor femper æqualis fuerit inter generandum hoc gra
££• num, non nifi ex caufis jam enumeratis dependet; fedfi
.graii;moda intendatur, hæc acclivitas in parte harum frontium quæ
ΈΤ* tunc formabitur minor erit; & contrà major fi remittat:
elimatali& Atque fialternatimmodò augeatur modòminuatur,qua
- - - - -

7. fi in gradus hæ acclivitates videbuntur fraétæ. Et quatuor

Cur com- veluti coftae,conneétentes has quatuor frontes,nunquam
^mfIMta*a

Ἀl, valde acutæ funt& præcifæ;partesenim,quæ lateribus hu

fertum nom : - - - Π1w - -

;;;;; Jus grani fefe adjungunt, ut plurimùm quidem in longu

Ἀ. porreétæ, quemadmodum diximus, ibi adhærent ; fed
j;ff:
liufque in quæ ad angulos ex quibus hæ coftae furgunt devolvun
ipfi, quàm tur,
alibi granas
%gur : & cur eavitas qu4 in medio •/* cujufque grani, rotunda potiùs ßt quàm quae
f4fa* •
 C A P U T I I I. 233
tur, faciliùs aliter fe applicant; quemadmodum fçilicet
exhibentur adP, quod hos angulos paulò ob
tufiores& minùs æquales reddit ; unde ipfum
etiam granum faepiffimè fragilius eft híc quam
alibi, & fpacium in medio vacuum, rotundum
potiùs quàm quadratum.
Præterea quoniam hae partes granum componentes, cę.
præter ordinem quem explicavimus,caetera fatis confusè iía íigne
junguntur,faepius inter illarum extremitates, quas fe mu- £.
tuò contingere non necefIe eft, fatis vacui fpatii relinqui- grafunt,
tur ad recipiendas aliquas dulcis aquæ partes, quæ ibi in. T.
clufae & conglobatæ remanent;velut videmus ad R,faltem crepitent.
<---. quamdiu non nifi mediocriter moventur; fed
ÊÊm cum vehementi caloreconcitantur,magnoim
£§ petu dilatari nituntur,eodem modo quo fuprà
diximus,quum aqua in vaporesfolvitur,atque ita hos car
ceres cum fragore difrumpunt. Unde fit ut falis grana, fi
integra in ignem mittantur, crepitando diffiliant, non au
tem fi priùs comminuta fuerint &in pulverem redaéta;
tum enim hæc clauftra jam effraéta funt. *

Præterea nunquam aqua marina tam purè ex particu- xyii.

lisjam defcriptis componi poteft, quin aliæ fimul immi- Ά.
ftae occurrant, quæ licèt multò tenuiores fint, ibi tamen iis matura
commorari, & particulis falis inferi poffunt; atque ab his £;#.
procedit gratiffimus ille violarum odor, quem recens fal gri.
album exhalat,Itcmque ille fordidus color,quem in nigro
videmus, omnefque aliæ proprietates quæ in falibus, ex
diverfis aquis exco&is rcperiuntur.
Denique rationcm intelligemus, cur falis grana fatis xviii.
facilè conteri poffint & friari, fi recordemur qua ratione &fiij;*
G gg partes friabil, •*
 234 M E T E o R o R U M

tum, vt partes ejus inter fe neétantur. Intelligemus etiam cur fàl

€% cur faci- cùm fàtis purus eft,femper vel albus vel pellucidus appa
Ίj - - - -

jus liju- ret, fi ad craffitiem particularem cx quibus ejus grana

£. componuntur, & ad naturam coloris albi, quæ infrà ex
plicabitur, fpeótemus. Neque mirabimur falem granis in
integra
££? tegris & non ficcatis,fatis facile ad ignem liquefcere,cùm
funt con- fciamus tunc illum plures aquæ dulcis particulas fuis im
%%. miftas habere. Neque contrà, hoc ipfum multò difficiliùs
;:;:;- ficri, granis contufis & lento igne exficcatis, adeò ut o
ÃÄÈ. mnes aquæ dulcis particulæ ex eo evolarint ; fi confidere
#*;„ mus tunc illum non pofTeliquidum fieri,nifi permultis ex
Âuleis, & ejus partibus inflexis & complicatis; illas autem non nifi
%£%* admodum difficulter infleéti. Nam licèt fingere poffimus
feretes fint, omnes particulas aquæ marinæ fuifTe olim quafi per gra
dus unas aliis paulò magis flexiles,vel paulò minùs, adeò
ut inter minimas, quæ ad falem pertinebant, & maximas
quæ ad aquam dulcem, vix ulla differentia effet. Quia ta
men eæ tunc fe infleétere atque aliis circumvolvere coe
perunt, progreffu temporis fe paulatim emollire, & ma
gis ac magis flexiles reddere debuerunt, & contrà aliæ
quibus circumvolutæ funt, planè rigidæ & inflexiles re
manere; Nunc omnino putandum eft magnum difcrimen
inter has & illas effe. Utraeque tamen funt teretes fivc ro
tundæ;nempe partes aquæ dulcis inftar reftis vel anguillæ,
& falis inftar baculi vel cylindri:Quæcunque enim corpo
ra diu &diverfimodè ita moventur, figuram aliquo modo
circularem affumunt.
$i$, His autem ita cognitis facilè etiam agnofcitur natura
É'* iftius aquæ fortiffimae atque acidiffimæ,quæ Chymicis fpi
*****^ ritus vel oleum falis diéta,aurum folvit. Quum enimnon
-
fine
 C A p U T I I I. 235
fine magna vehementia ingentis ignis extrahatur, ex fale ffvepoti»,
vel puro vel alio corpori maximè ficco & fixo immifto, £.
ut lateri coétili qui impedit ne liquefcat:palàm liquet par- fii. extra
tes illius eafdem effè, quæ antea falem compofuere, fed ## 4

illas per alembicum afcendere non potuiffe, & ita ex fixis fit diffren
in volatiles mutari; nifi pofteaquam inter fe collifae & vi%',.
ignis agitatæ, ex rigidis & inflexibilibus quales erant, pli- £g*
catiles evaferunt, atque eadem opera ex teretibus planæ ;*
& fecantes, ut folia Iridis vel gladioli; nam aliàs minimè
fleéti potuiffent. Undeetiam ratio in promptu eft, quare
fàporem multùm à fale difcrepantem habeant,in longum
enim porreétæ linguæ incubantes, acie fuâ extremitatibus
nervorum illius obversâ,atque ita fecando devolutæ, alio
planè modo quàm antea illos afficere debent, & confe
quenteralium fàporem, acidum nempe,excitare. Atq;ita
reliquarum proprietatum hujus aquæ ratio reddi poffet:
fed quia in infinitum hic labor excurreret, nunc ad vapo
res reverfi, exploremus qua rationeilli in aëre movean
tur,& ventos ibi generent.
- C A P U T I V. .

T)e yemtù.

§ Mnis aëris agitatio fenfibilis ventus appellatur, J,

£\ & omnia corpora taétum vifumque effugientia ÉÉ
$ dicimus aërem. Sic rarefaétam aquam & in va
porem fubtiliffimum tranfmutatam, in aërem
converfàm ajunt.Licèt publicus ille aër quem refpiramus,
ut plurimum ex particulis,quæ multò tenuiores funt par
tibus aquæ, & figuram omnino diverfàm habent, compo
Ggg 2. 1natuf •
 236 M E T E o R o R U M.

natur. Atque ita aër ex folle elifus, vel flabello impulfus

ventus nominatur; licèt venti latiùs diffufi terrafque &
maria perflantes, nihilfint nifi vapores moti, qui dilatati,
ex locoar&tiori in quo erant, in alium ubi faciliùs expan
dantur,tranfeunt.
II.
Eadem ratione qua in globis, quos Æolipylas dicunt,
guomodo -

in Æolity. paululum aquæ in vaporem rcfolutæ, ventum fatis ma

lis gemere
f/4r.
gnum & impetuofum, pro rationemateriæ, ex quâ gene
ratur,excitat.Et quoniam,
hic ventusartificialis,ven
torum naturalium cogni
tionihaud parum lucisaf
fundere poteft, è re fore
arbitror illum hic expli
cari. ABCDE eft globus
ex ære vel aliâ tali mate
riâ, totus cavus & undi
quaq; claufus, nifi quòd aperturam exiguam habeat inre
gióne D,cujus parte ABC aquæ plena,& altera AECva .
cua, ideftnihil extraaërem continente, illum imponimus
igni, cujus calor exiguas aquæ partes agitando, efficit ut
multg fupra ejus fuperficiem A Cattollantur, ubi expan
fæ & rotatæ colliduntur, magnoque molimine recedere
ab inviccm nituntur, ut fuprà explicatum fuit;& quiafe
ita expandere atque ab invicem removere non poffünt,
nifi quatenus aliquæ ex iis per foramen D egrediuntur,
tota illa vis, qua plures colliduntur, tanquam in unum
colleéla,id agit ut proximas per illud exturbet. Atque ita
ventus à D ad F fpirans excitatur.Et quia fempcraliae hu
jus aquæ particulæ, in altum ab hac fuperficic AC à ca
- lore
-
 C A p U T I V. 237
lore fublatæ, dilatantur atque ab invicem recedunt, dum
interim per foramen Daliæ enituntur,hic ventus non cef
fat antè univerfàm globi aquam exhalatam, vel calorem
extinétum.
venti autem illi naturales quifolent in aëre fentiri, eo- mi
dem ferè modo quo hic artificialis generantur, & præci- $£?
puè tantùm in duabus rebus difcrepant. Quarum prima, ÅÅ.
quòd vapores unde his origo,non tantùm abaquæ fuper- %.p.
ficie, ut in hoc globo, fed etiam à terra humenti, nive& vaporiiu,
nubibus emittantur;& quidem plerumque majori copia, Τ£;,
quàm ex aqua: quòd
aciliùs in illis particulæ
. Altera,qu feparate folis com
ferè jam òd vapo- pomi. Et cu*
& disjunétæ,f porrò divellantur w
JS N SJ\ \> vaporibus
a.
-

S\S\§Ss A. potius
quàm ab
w jiYY exhalatio
1 nib* o
7tantt4r.

Jj%%' '
|| '"'■'"■'■") \\ E*
";'"'■■'■^mniiww. .
| ; „ITAT*

res arëtiùs quidcm in Æolipyla poßint detineri, quàm in.

aëre ; ubi tantùm obje&u vel aliorum vaporum, vel nu
bium, vel montium, vel denique ventorum ex aliis locis.
G gg 3. yenien
7.38 M E T E o R o R U M.
venientium, impediuntur, ne ubivis æqualiter fe exten
dant ; fed viciffim aliialibi vapores fæpe reperiuntur, qui
eodem tempore condenfati quo hi dilatantur, locum à fe
reliétum illis occupandum tradunt. Ut fi exempli gratiâ
magnam vaporum copiam imaginemur confifterein aëris
rcgione F, qui fe expandentes multò majus fpacium eo

§# A
Tr 'Tm| mn
\|)liijiiuliiltilulilijs

quo continentur affeétant;& fimul eodem tempore alios

hærere ad G, qui coaéti ac in pluviam vel nivem mutati,
maximam partem fpatii quod occupabant deferunt; mi
nimè dubitabimus, quin illi qui juxta F reperiuntur,di
greffüri fint ad G, atque ita ventum eò ruentem genera
turi; præfertim fietiam cogitemus eos impediri, quò mi
nùs ferantur verfus A vel B, ab altiffimis montibus ibifi
tis;& quò minùs ferantur verfus E, ab aëre fpiffo,& vial
terius venti fpirantis à C ad D condenfato: Et poftremò
nubes
 c A p u t I v. 239 '
nubes fupra illos ftare, quæ prohibent ne altiùs poffinte
volare. Hic autem obfervemus, vapores ita de loco in lo
cum tranfeuntes,omnem aërem iis in via occurrentem,&
omnes exhalationes ifti aëri permixtas fecum deferre;
Adeò ut quamvis illi propemodum foli, ventis caufam
dent, non tamen foli eofdem componant ; fed dilatatio
nem & condenfationem harum exhalationum , & hujus
aëris, quantum in fe eft, generationem ventorum etiam
juvare:hoc tamen adeò parum effe,ut vix in rationem ve
nire debeat. Aër enim dilatatus duplum tantùm aut tri
plum fpatii illius præter propter occupat, quod à medio
criter condenfato occuparifolet; quum contrà vapores,
bis vel ter millies tantundem exigant : & exhalationes
non dihatantur,id eft non extrahuntur ex corporibus ter
reftribus,nifi per vehementem calorem;nec ferè unquam
deinde quantumcunque afpero frigore tantum conftrin
gi poffünt, quantum antea fuere : Quum contrà & exi
guus calor folvendæ in vaporem aquæ, & moderatum e
tiam frigus vaporibus deinde in aquam glomerandis fuf
ficiat.
Sedjam fpeciatim proprietates & generationem prin
cipum ventorum contemplemur. Primò obfervatur to
tum aërem circatcrramabOriente adOccidentemvolvi:££*
- v v - qua
Idque hoc loco fupponendum erit , cùm commodè ratio înies
diduci nequeat,quin totius univerfi fabrica fimul explice
tur,quod cxtra noftrum propofitum.Sed deinde notatur ab óriente,
ventos Orientales plerumque multò ficciores cfIe, ma
gifque aptos adferenum aërem & nitidum reddendum, tefg*
quàm Occidentales: quia hi nitentes contra naturalem
vaporum curfum illos fiftunt,atque in nubcs cogunt;cùm
contrà
 24o M E t E o R o R u M
confrà illi eofdem pellant&diffipcnt.Ut plurimùm etiam
Orientales manè fpirare animadvertimus, Occidentalcs
verò vefperi.Cujus rei caufa manifefta erit, contemplanti
r| terram ABCD & SolemS, qui
I. .
-
hæmifphærium A B C illuftrans,
& faciens medium diem adB, me
<• ? diam noélem ad D, eodem tem

pore occidit refpeétu populorum

habitantium ad A;&oritur refpe
&tu habitantium ad C. „Nam quia
vapores ad B, valde dilatati funt
calore diurno, feruntur partim
per A, partim per C verfus D,
ubi fpatium illorum occupaturi
quos frigus noétis ibi conden
favit,efficiunt ventum occidenta
lem ad A,ubiSol occidit,& orien
talem ad C,ubi exoritur.
v. Et hic ventusita faétus ad C,ut
guòd iste- plurimùm fortior cft,& celeriùs rapitur,quam illequige
£', heraturad A: tum quia curfum totius mâffe aëriae feqüi
riente for- tur, tum etiam quia in parte terræ, quæ cft inter C & D
tiores /îmt - - ^ - w - - - - -

ÄÄî citiùs & fortiùs ob diuturniorcm Solis abfentiam,fa&a eft

3#£. vaporum condenfatio , quam in illa quæ eft interD & A.
ìåíoríaii, Conftat etiam ventos Scptemtrionales ut plurimum in
%%.
ae die quàm terdiu fpirare,illofque ex alto ruere, maximeque violen
a, noiie. tos,frigidos,&ficcos effe. Cujus ratio patebit,fi confidere
Cur potiu4 - -

:T. mus terram EBFD, fùb polisE & F, ubi non multum
cælo verfus - Sole
zerram , -

##; ex terra /urfum verfum ; & cur cateris foleat effe fortior, atque valde frigidum &•
+£0/44,
 C A P U T I V. 24r
Sole incalefcit, multis nebulis &
fubibus te&tam effe; atque ad B,
ubi Sol in illam dircétos & per
pendiculares radios mittit, pluri
mos vapores excitari, quia&tione
luminis agitati celeriter fublimia
petunt; ufque dum eò pervene
rint, unde vi fui ponderis urgen
te, faciliùs ad latera detorquen
tur, & iter fuum tenent verfus I & M, fupra nubcs G &
K,quàm ulteriùs reétà afcendant: cumque hæ nubes G &
K etiam incalefcant & rarefiant à Sole, vapores inde c
greffi potiùs progrediuntur à G ad H,& à K ad L, quàm
vel ad E vel ad F: aër enim crafTus qui fub polis eft vali
diùs iis obnititur, quàm vapores è terra verfus meridicm
furgentes,quia hivehementer concuffi,&ad motum qua
quaverfumjam parati,non gravatè iis loco cedunt.Atque
ita fi ponamus Aréticum Polum effe verfus F, motus va
porum à K ad L, ventum Septentrionalem excitabit, in
terdiu per Europam fpirantem : qui ventus ex alto prae
ceps ruit;nam ex nubibus in terram fertur.Valde quoque
ut plurimùm impetuofus eft;nam æftu omnium maximo
excitatur, Meridiano fcilicet, & materiâ omnium facilli
mè in vapores diffolubili,nubibus fcilicet, conftat. Poftre
mò hic ventus frigidiffimus &ficciffimus eft, cùm ob in
gentem illius vim;fuprà enim diximus ventos impetuofos
femper ficcos & frigidos effe;tum etiam ficcus eft,quiaut
plurimùmex particulis aquc dulcis craffioribus gum aere
mixtis componitur,&humiditas præcipuè confiftitin fub
tilioribus,quae rarò in nubibus, unde hic ventus originem
H hh ducit,
 2.42. M E T E o R O R U M
ducit,commorantur:Nam ut mox videbimus, glaciei po
tiùs, quàm aquæ naturam obtinent ; tum etiam frigidus
cft, quia fecum meridiem verfus materiam fubtiliffimam
Borealem rapit, quæ primaria frigoris caufa eft.
v I. Econtrà obfervatur ventos meridionales nó&tu ut plu
Cur vegt* rimùm flare, ex humili in fublimia eniti, lentos effè & hu
Außralis - - - - - - -

££flet manifefta itidem erit intuentibus

;j?
tmte :
terram EB FD, & cogitantibus
cur flet tam- partcm illius D, quam fub Æqua
£'j. tore & in qua nunc noétem effe
ttwm. Ct4r fuppono,fatisadhuccaloris àdiur
1 - - -

£%
teris &• de-
noSole retinuifTe, ad attollendos
ex fe multos vapores; fed aërem
bilior ; mec - v - w fî
mom caltdum qui eft paulò altiùs verfus P, non
gunr parum refrixiffe. Nam communi
ter omnia corpora craffà & pon
derofa, ut terra quæ eft ad D, diutius receptum calorem:
fervant, quamfubtilia & levia, ut aër qui eft ad P. Atque
. hoc efficit ut vapores qui tunc verfus P exiftunt non ef
fluant verfus Q & R, quemadmodum ii qui funt in aliâ
parte effluunt verfus I & M, fed ibi cogantur in nubes,
quæ impedientes, quò minùs alii vapores terrâ D egreffi
altè afcendant,illos undequaque infleétunt verfusN&O,
atque ita efficiunt ventum illum Meridionalem;qui no&tu
folet fpirare, & ex inferiori loco in altum eniti, à terra
nempe in aërem, & qui non poteft effè nifilentiffimus,
tum quia craffitiesaëris noéturni curfumillius tardat,tum
quia materia qua conftat, terrâ tantùm vel aquâ egreffa,
non tam promptè,nec tantâcopiâ dilatatur,quàm mate
ria reliquorum, quæ plerumque à nubibus effunditur. Po
. ftremò
 C A p U t I V. 243
ftremò calidus quoque & humidus eft,tum ob fegniorem
curfum; Tum etiam humidus eft, quia ex partibus aquæ
dulcis tam craffioribus quàm fubtilioribus componitur,
quippe quæ fimul è terra furgunt. Et calidus eft, quia ma
teriam fubtilem quæ in Meridionali plagâ erat, Septen
trionem verfus fecum ducit.
Palàm etiam eft menfe Martio, & in univerfum toto _ V!!.
vere, ventos ficciores, & mutationes aëris frequentiores Ę
& magis fubitas effe, quàm ullâ aliâ anni tempeftate. ficciores; &•
- -

Cujus rationem adhuc infpeétus terræ globus EBF D re- tunc aëris
velare potcft,fi cogitemus Solem(quem è regione circuli
B
teAtres
D repræfentantis
v •
Æquatorem
menfes è regione - -
confiftere fingo,
circuli HN,tropicum -
& an g*
Capricor-
- tee
e

ni repræfentantis, haefiffe) multò minùs hæmifphærium

terræ BFD, in quo jam vernum tempus facit,calefeciffè,
quàm alterum B E D, ubi Autumnum ; & confequenter
“hoc dimidium BFD magis nive conteétum, totumque
aërem quo cingitur craffiorem & nubibus magis refer
tum effè , quàm illum qui alterum dimidium B E D cir
cumdat.Atque hinc eft quod interdiu vaporcs multò plu
res ibi dilatantur,& viceverfa noétu plures condenfantur;
mafsâ enim terræ minùs ibi calefaétâ, vi interea Solis non
minore exiftente, major eft inæqualitas inter calorem
diurnum & noéturnum frigus; atque ita venti Orientales,
manè ut dixi plerumque fpirantes,& Septentrionales me
dia die, uterque ficciffimus, illo anni tempore validiores,
quàm ullo alio effe debent. Et quum venti occidentales
vefperi flantes fatis quoque fortes fint ob eandem ratio
nem ob quam orientales manè fpirántes, fimulae vel mi
nimùm ordinarius horumventorumcurfus , aut juvatur
- H h h 2. aut tar
 2.44 M E t E o R o R U M

aut tardatur,aut detorquetur à caufis particularibus, quæ

in fingulis plagis magis aut minùs aërem dilatare, aut
condenfàre poffùnt, plures cx iis inter fe concurrunt, &
ita pluvias generant & tempeftates ; quæ tamen paulò
pòft ceffàre folent, quia venti Orientales & Septentrio.
nales,pellendis nubibus idonci fuperiores evadunt.
eÅ Et crediderim hos ventos Orientales & Septentriona
£j.i, les effè, quibus Græci Ornithiarum nomen ob rcduélas
£Τ. avcs, vernam auram fequentes impofuere. Sed quantum
aiâi Et qui ad Etefias, quos à Solftitio aeftivo obfervabant, verifimile
*"** eft illos próvenire ex vaporibus vi Solis à terris & aquis
quæ in Septentrione funt elevatis, poftquam jam fatis diu
ad Tropicum Cancrihaefit. Conftat enim illum diutius in
Tropicis morari,quàminfpatio interjeéto:& cogitandum'
menfibus Martio,Aprili,& Majo,maximam nubium & ni
vium partem, quæ circa polum noftrum hærebat, in va
pores & vemtos refolvi ; Ventofque iftos ab initio veris
* (quo temporefunt validiffimi)ad Solftitium æftivum,pau
latim deficicnte materiâ languefcere; Menfe verò Junio
nondum ibi terras & aquas fatis efTe calefa&tas, ut mate
riam novi venti fuppeditent ; Sed paulatim Sole adTro
picum Cancricommorante, magis & magis illas incale
fcere,tandemque idcirco Etefias producere,qu um magng
illius & pertinacis diei,quæ ad fex integros menfes ibidem
extenditur,Meridies paululum inclinat.
suâ. Cæterùm hi venti Generales & Regulares perpetuò
ÉÉ, tales forent, quales illos defcripfimus, fifuperficies terræ
Έ, ubivis £qualiter aquâ tegeretur,vel æqualiter extra illam
•verfita, ad emineret,
•ventorum,'
produótionem. £t egrßpe in locis maritimis interdiu flent ventiâ mari,& noâu à terra.car
4***&* fatuinoäuviatores adaquauducant.
 C A p U T I V. 245
emineret, adeò ut nulla omnino marium, terrarum , &
montium diverfitas effet,nec ulla alia caufa extra præfen
tiam Solis, qua vapores dilatarentur, nec ulla extra ejus
abfentiam , qua condenfarentur. Sed notandum Solem
dum fplendet,cómmuniter pluresvapores ex mari quàm.
terrâ attollere; quia terra multis in locis exficcata non
tantum materiæ illi quàm aqua fuppeditat;& contrà cùm
Sol receffit,calorcm reliétum, plures è terrâ quàm è mari
elevare, quia terra diutius quàm mare calorem fibi im
preffum retinet: Et propterea faepius in littoribus obfer
vatur, ventos interdiu à mari, no&tu à terra fpirare: Ignis
etiam fatuus ob eandem caufam viatores noétu ad aquam
ducit, indifferenter enim aëris curfum fequitur, qui eò à
vicinis terris propterea defertur, quòd ille qui ibi eft ma
gis condenfetur.
Item notandum aërem qui fuperficiem aquarum tan- ,
git,motu m illarum quodammodofequi;Unde fæpius cur fpe,lie
ven- Ä.
tijuxta maris littora, cum fluxu illius & refluxu mutan-
tore maris

tur;& tranquillo aëre circa majora flumina placidi qui-? £;

- - - - a - t/xrA,
dam venti, curfum illorum fecuti, fentiuntur. Hic etiam?Â
notandum vapores ex aquis emiffos humidiores femper Et
'% cur idem
-& craffiores illis effe, qui ex terris attolluntur, quique veniuj,
ideò multò plus aëris atque exhalationum fecum vehunt: ;£3*
unde fit ut eædem tempeftates graviùs in mari quàm in mari quàm
terra feviant,& idem ventus qui in una regione ficcus eft, foleatque in
- - - - - - - tm terra:

in alia calidus effè poffit. Ita venti Meridionales humidi #£r

regionibus ,
ferè ubivis,ficci in Ægypto feruntur,ubi terra Africæ, fic- jú.
'ca & combufta, materiam iis fuppeditat. Hinc etiam pro-„ midus.
- v - - - - _ *.
***
- Cu* -

cul dubio rarò ibidem pluit ; licèt enim ventiBoreales àÀÉÉ,

mari. ventus Me
;ilionale
-

H h h 3, -

Aer fecus, & vix umquam pluap, …

 f

246 M E T E o R o R U M

mari fpirantes, ibi humidi fint, tamen, quia funt etiamo

mnium frigidiffimi, non facilè pluviam generare poffunt,
ut poftea videbimus.
Præterea confiderandum eft lumen Lunæ,quod admo
g„Ä, dum inæquale eft, prout accedit ad Solem aut ab eodem
$£#. recedit, dilatationem vaporumjuvare; itemque lumena
Ἀ liorum fiderum. Sed tantùm eadem proportione, quain
£.;j;;*' fccndam
oculos noftros illa agere fentimus; oculi enim ad cogno
luminis vim indices omnium certiffimi funt. Et
ideò etiam ftellæ comparatæ ad Lunam vix in rationem
hîc venire debent,ut neque Luna comparata ad Solem.
„,, Denique confiderandum eft,vapores ex diverfis regio
gÃÄ,„ nibus terræ admodum inæqualiter furgere. Nam montes
;£: alitcr Aftris incalefcunt quàm planities, nemora aliter
jú, quàm prata, & fundi exculti quàm reliéti; terræ etiam
£j*;. nonnullæ ex naturâ fuâ funt aliis calidiores, vel ad calo
deque oria- rem fufcipiendum aptiores. Et præterea cùm valdè inæ
Έί quales nubes in aëre formentur, eæque fàcillimè ex uno
rum parti. loco in alium transferantur, & diverfis à terrâintervallis
g;? fuftineantur, & quidem interdum plures fimul, una fub
iifficile fit aliâ; Aftra longealiter infuperiores quàm in inferioresa
££* gunt, & in has quàm in fubjeâam terram, alio etiam mo
do in eafdem regiones terræ, cùm nubibus teguntur,
quàm cùm nullis,& poftquam pluit aut ninxit,quàm an
te. Quamobrem fieri non poteft ut particulares ventos
prænofcamus qui in fingulis terræ partibus fingulis die
bus obtinebunt: Nam fæpe etiam contrarii unus fupraa
lium feruntur. -

xIII. Sed fi omnia quæ ha&enus diéta fuere probè obferve

Ζ mus, poterimus utcumq; conjicere qui venti frequentio
cilius pre- - - res&
 C A P U T I V. 247
res & vehementiores debeant effe, itemque quibus in lo- „,,; ,,
cis & temporibus regnare. Atquc hoc præcipuè fciri po- Ά.
teft in iis maris partibus quæ à terris funt valdc remotæ;Â
cùm enim in ejus fuperficie ncutiquam tanta fit inæqua- #j d
litas,quantam in tcrreftribus locis notavimus, venti mul- in mari,
tò minùs irregulares ibi generantur,& qui à littoribus eò?j'*
verfus provehuntur, rarò coufque pertingere poffunt.
quod nautae noftri fatis experti funt, nam idcirco mari o
mnium latiffimo Pacifici nomen impofuere.
Nihil præterea notatu dignum hic occurrit, nifi quod oi√.
ferè omnes fubitæ aëris mutationes, (ut quod interdum agrumìta
magis incalefcat, vel magis rarefiat, vel magis humefcat £,
quàm pro temporis ratione) à ventis ortum ducant: non tit Curque
tantùm ab iis qui in ea regione fpirant, in qua hæ muta-7j,.
tiones percipiuntur, fed etiam ab iis qui in vicinis, & à di- £;
verfitate caufarum à quibus generantur.Si enim, exempli ££•
gratiâ, dum nos ventum Meridionalem hic fentimus quif*3f
ex caufa particulari in viciniâ exortus, non multum ca- iii , Ή,
lorisfccum adducit,interea in locis propinquis alius aSe-;;;*
ptentrione fpiret, qui à loco fatis alto vel rcmoto veniat, ira terram.
materia fubtiliffima,quam is fecum rapit, commodiffimè T*
ad nos pertingere & frigus planè infolcns efficere pote
rit.Et hic ventus Meridionalis è vicino tantum lacu pro
greffus,humidiffimus effe poteft, quum contra ficcior fo
ret,fi veniret à locis arenofis quos ultra iftum lacum effe
fuppono.Sique folâ dilatatione vaporum hujus lacus cffe
&tus fit, nullâ accedente condenfatione aliorum verfus
Septentrionem, aërem noftrum longè craffiorem & ma
gis gravantem rcddet,quàm fi hac fola condenfatione, fi
ne ulla dilatatione vaporum Meridionalium,generaretur.
' *. » Quibus
 248 M E T E o R o R u M
Quibus omnibus fi addamus materiam fubtilem,& vapo
res qui in terræ meatibus hærent, mox huc mox illucla
tos, quofdam ibi etiam veluti ventos componcre, omnis
generis exhalationes fecum vehentcs pro qualitate terra
rum per quas labuntur;Et præterea nubes cùm ab una re
gione aëris in aliam defcendunt ventum efficere poffe,
aërem ex alto ad inferiora urgentem , ut mox dicemus;
rationes credo omnium motionum habebimus, quæ in
aëre notantur.

C A P U T V.

T)emubibus.

se û dif- É -
*Oftquamita confideravimusquarationevapores
ferentia im
£$ {dilatatfventos efficiant,videndum nunc eft quo
£er nubem,
nebulam &• § téëmodo iidem coaéti & condenfati nebulas & nu
Š? - - - - - -- -

vaporem. bes generent. Scilicet quamprimum notabiliter

Nubes com- ^;;•- rninù - - -

;;;;;;raere puro minus pellucidi fiunt, fi ufque ad fuperficiem

ā– terræ defcendant nebulæ dicuntur; fed fi in aëre maneant
£**£*£*
lis aut par fufpenfi nubes appellantur.
Et notandum quum motus il
sicui, gla- lorum tardátur,particuleque quibusconftant fibi invicem
ciei:&• cur - - - - - - - - -

£É, fàtis propinquae funt,ut una aliam attingat,illasjungi,&in

„lucida.' diverfos exiguos cumulos coire, qui funt totidem guttæ
aquæ vel flocculi glaciei ; unde fit ut tunc hi vapores aëre
puro minùs pellucidi evadant. Quippecùm omnino fepa
rati in aëre fluétuant luminis tranfitum non multum im
pedire queunt ;at coaéti poffunt : licèt enim guttæ aquæ
aut glaciei particulae,quas componunt, fintpellucidae; ta
men cùm fingulæ earum fuperficies aliquot radios refle
&tant, (ut in Dioptrice de cun&is pellucidis corporibus
* * di&tum
 C A p U T V. 249
di&um fuit,) facilè tam numerofae fuperficics ibi occur
rünt, ut omnes vel ferè omnes radiosaliò reflc&tere po£
fint. - -

Et quantum ad guttas aquæ,illg formantur cùm mate- „ 11,

riafiítilis, circa éxiguas $apor impartesfufà, non qui-5**
vapores
dem fatis virium habet ad efficiendum, ut fe extendentes in a4**
atque in gyrum vertentes,unæ alias loco pellant, fed fatis £ur.
adhuc retinet ad illas complicandas,& omnes quæ fe mu- j*:Â.
tuò attingunt jungendas, atque in fphærulam glomeran- Ζ;
das. Et fuperficies hujus fphærulæ tota æqualis ftatim &******
polita evadit, quia partes aëris illam contingentes, longè
aliter quàm partes illius moventur; itemque materia fub
tilis per poros illius fufa, longè aliter quàm quæ eft in
aëris poris, ut fuprà diximus, de maris fuperficic verba
facientes.Atque ex eadem caufa hae gutt£ exaétè rotundæ
fiunt, ut enim fæpius notare potuimus, aquam fluminum
in vortices agi, ubi aliquid impedit quò minùs tam celeri
'ter motu reéto procedat quàm incitatio ejus requirit: Ita
putandum etiam eft materiam fubtilem per corporum
terreftrium poros, eadcm ratione qua fluvius per inter
valla herbarum, in alveo fuo crefcentium vehitur, laben
tem, & liberiùs ex una aëris parte in aliam meantem,
itemque ex una aquæ in aliam, quàm ex aëre in aquam,
aut viceverfa ex aquâ in aërem, ut alibi notavimus, intra
unamquamque guttam circumagi debere , ut & extra in
aëre circumfufo, fed aliter hîc quàm illic, & propterea o
mnes partes ejus fuperficiei rotundare. Cùm cnim aqua
fit corpus liquidum, non poteft non fe ad hanc mate
riæ fubtilis circuitionem accommodare. Et fine dubio,
fioc fufficit ad intelligendum guttas aquæ rotundas ac
Iii curatè
25o , M E T E o R o R u M -

curatè efîè, fecundùm fe&iones horizonti parallelas.

Nulla enim omnino caufa eft ob quam una circumferen
tiæ pars propiùs, quàm alia non magis ab Horizonte di
ftans, ad centrum guttæ accedat, aut longiùs ab eodem
reccdat; cùm ncque magis neque minùs una quàm alia
ab acre prematur, præfertim fi tranquillus fit,qualem hic
intclligere oportet.Sedquoniam,figuttas fecundùm alias
feétiones confideremus, dubium effe poteft, an non cùm
funt ita exiguae,ut pondere fuo aërem defcenfui nequeant
aperire, planiores & minùs in latitudine, quàm in longi
0 tudinc craffæ fieri debeant, ut T vel
? � X. §. V. Obfervandum eft illas aërem tam
• T à lateribus quàm infracircumfufum
habere;atquefpondus earum non fufficiatadillum quem
infra fe habent loco movendum,ut defcendant,non magis
poffe illum qui eft circa latera, inde pellere,ut in latitudi
nem diffundantur : Et quum è contra dubitare poffimus,
an non cùm pondere fuo preffæ defcendunt,aër quem di
vidunt illas aliquo modo oblongas reddat, ut repraefen
tantur ad X aut Y: notandum eft ipfas aëre undiquaque
cingi,atque ideò illum,quem ita dividunt, & cujus locum
occupant defcendendo, eodem tempore debere fuprai
pfas afcendere ad replendum fpatium quod relinquunt;
quod non aliter fieri poteft, quàm fijuxta ipfàrum fuper
ficicm fluat,ubiviam magis compendiofam & expeditam
inveniet, fi globofae fint quàm ficujuflibet alterius figuræ.
Cuivis enim liquet figuram rotundam omnium capaciffi
mam efle,ideft, minimum fuperficiei habere, pro ratione
magnitudinis corporis fub ea contenti. Et ita quomodo
cunque demum illas guttas confideremus, perpetuò ro
tundæ
 C A P U T V. ' ". 251
tundæ effè debent, nifi forfan impetus venti aut alia caufâ
particularis obftiterit.
Quod ad illarum magnitudinem attinet, pendet ex co IIL
quòd particulæ vaporis magis vel minùs ab inviccm di- ɤ.
ftent,cùm illas componere incipiunt;itemque ex eo quòd vel magna.
poftea magis vel minùs agitentur;& denique à copia alio
rum vaporum, qui ad illas accedere poffunt. Nam initio
fingulæ guttæ ex tribus tantùm aut quatuor concurren
tibus vaporis particulis componuntur; fed ftatim poftea,
faltem fi hic vapor fuerit fatis denfus,duæ aut tres ex gut
tis inde faétis, fibi invicem occurrentes in unam coale
fcunt, & denuò duæ aut tres harum in unam, & ita porrò
donec ampliùs concurrere nequeant. Et dum in aërefu
fpenfæ feruntur, fupervenientes alii vapores iis adjungi
queunt, atque ita illas craffiores reddere, donec urgente
pondere in rorem velin pluviam decidant. I v.

Exiguæ verò glacici particulæ formantur, dum frigus $t;

adeò intenfum eft, ut vaporum partes à materia fubtiliiis giiieipar
immixta fle&i nequcant. Et fiquidem hoc frigus demum ff££;
guttis jam formatis fupervenerit, eas congelat,fphæricâ he glaciei
quam habebant figurâ invariatâ ; nifi ventus fatis vehe- £#.
mens fimul adfuerit, cujus impulfu, eâ parte quâ illi ob- dum re;
vertuntur planiores fiant.Contrà verò frigore antequam ##.
formari cœperint fuperveniente,particulæ vaporis in lon- dum
i;;. mint4
if*
gum tantùm porreétæjunguntur, & filamenta glaciei ad- î& oblon
modum tenuia conftituunt. Aft fi mcdio tempore(quod%j.
ut plurimùm
latim accidit)
ut plicantur fupervenerit,conglaciat;
& glomerantur partes vaporum
nequepau- da &
tan-j; alba.
cur h&
ultim4 qui
tùm temporis iis relinquitur, ut fatis perfeétè ad guttas #;
quaji pulus
- - -

I t â 2. forman-£££;
beáta ßnt,quidque eaumajores aut minores reddat,earumque pilos craffiores veltenuiores.
-
 25*. - MET £o R oRuM .
formandasjungi poffint. Atquc ita exigui glomi,aut pilu
læ glaciei fiunt albae,quia plurimis capillamcntis conftant,
quorum fingula fuperficies diftinétas & ab aliis fejun&as
habent, licèt invicem accumulata implicentur;& hæ pilu
læ circumcirca pilofae funt, quia plurimæ femper vaporis
partcs, quæ non tam citò quàm aliæ fleéti & coacervari
poffunt, ereétæ ad illas accedunt, & capillamenta quibus
teguntur cfficiunt : & prout hoc frigus vellentiùs adve
nit vel celeriùs, & vapor denfior, aut rarior eft, hæ pilulæ
etiam najores vel minores fiunt,&capillamenta illas cin
gentia vel craffiora & fimul breviora,vel tenuiora & lon
giora evadunt.
v. Atque ex his videmus, duo femper requiri ad vapores
;£%; in glaciem vel aquam mutandos;nempe ut illorum partes
jïraâ:a. fint tam propinquæ,ut fe mutuò contingere queant,&fà
T,
quam tis frigoris adfit ad illas, dum fe ita invicem tangunt, fi
atat

álaciem, ftendas & conneétendas. Non enim fufficeret frigus vel

vertemdos. .
3% intenfiffimum, fi particulæ vaporum per aërem fparfae,
vtere: in tam remotæ effent ab invicem, ut nullo modojungi pof
nubes co
Å„u. fent; nec fufficeret etiam ipfas efTe valde vicinas, fi tanta
%j*
mebula* effèt caloris agitatio,ut impediret illarum nexum.Ita non
congregent. femper in fublimi aëre nubes cogi cernimus, licèt frigus
6) - -- - - - -

Ëj ibi ad hanc rem perpetuò fàtis vehemens fit: fed infuper

ra tempore

plures £. requiritur ut vel ventus Occidentalis,ordinario vaporum

bula appa- - - - - - - - -

T curfui obnitens,illos colligat & condenfet, in locis in qui

£!££:- bus ejus curfus finitur,vel etiam ut duo alii vcnti,à diver
££ í" fis regionibus flantes, illos medios premant atque accu
frf* mulent, vel ut alter eorum illos in nubemjam formatam
impellat ; vel poftremò ut ipfi vapores inferiori nubisali
cujus parti occurrentes,dum à terra elevantur,fponte ad
-
inyicem
 C A P U T . V. - 253
- invicem accedant. Neque etiam perpetuò nebulæ circa
nos generantur;licèt hyeme quidem aër fit fàtis frigidus,
aeftate verò magna fatis vaporum copia adfit; fed dunta
xat cùm aëris frigus & vaporum copia fimul concurrunt;
quod fæpius vefperi aut noétu accidit, quum dies tepidus
& infolatus præceffit.Et frequentiùs vere quàm aliis anni
temporibus, etiam quàm Autumno, quia tunc major eft
inæqualitas inter calorem diurnum & noéturnum frigus:
frequentiùs etiam in locis maritimis aut paludofis, quàm
in terris longè ab aquâ remotis,aut in aquis longè à terra .
diffitis; quoniam aqua ibi fuum calorem citiùs amittens
quàm terra,frigefacit aërem,in quo porrò vapores, quos . vi.
terræ calidæ & humentes magna copia exhalant, conden-jú,
fantur. mubes oriri

Maximè autem nebulæ formantur in locis,quibus duo- £#.

rumaut plurium ventorum curfus terminatur. Hi enim ventorum
venti plurimos vapores eò compellunt,qui vel innebulas %ā
coguntur, fi ncmpe aër in terræ vicinia admodum frigi- particula!
- - - - - -
ta,aut
- - -

dus eft;vel innubes,finonnifialtiorfatis frigidusfit iiscon-£

denfàndis.Et notemus aquæ guttas, aut particulas glaciei ffff
ex quibus nebulæ componuntur,valde exiguas effe: Nam januntur,
fi vel tantillum intumefcerent, ftatim ad terram pondere :g? -

fuo deducerentur;adeò ut non ampliùs nebulam, fed plu- áå. -

viam aut nivem diceremus. Et præterea nullum unquam `ff,Â.

ventum fpirare pofIe,ubi illæ funt,quin ftatim diffipentur, riorepitu
præfertim cùm aquæ guttis conftant ; minima enim aeris lam effe folere
ubi flat
'agitatio plurimas guttas jungens, fingulas intumefcere £;
atque in pluviam aut rorem deftillare cogit.
- - - -
£
yentus,ipfas pms

Id etiam infuper circa nubes obfervandum, illas in di- AMulta4

*. - - -
.VII.fape
vcrfis à terra diftantiis produci poffe, prout vapores al-ā# ..
- I i1 3 tiùs
 254 M E T E o R o R U M

f;*" tiùsaut minùs altè enituntur, antequam fàtis condenfàti

prjertim in fint ad illas formandas, unde fit ut plures interdum unas
£;* fub aliis latas, & etiam diverfis ventis agitatas cernamus.
Atque hoc imprimis in locis montanis evenit, ubi calor
vaporcs attollens inæqualius quàm alibi agit.
v III. Notandum quoque has nubcs, vel faltem harum celfif
j?# fimas, nunquam fere ex guttis aquæ componi pofTè, fed
Éiiiulis tantùm ex particulis glaciei; Certum enim eft, aërem in
####. quo confiftunt, frigidiorem, vcl ad minimum æquè frigi
dum effè, ac eft ille qui fummis editorum montium jugis
incumbit;qui tamen, etiam in media æftate, nivcs ibi folvi
non patitur. Et quoniam vapóres quò altiùs enituntur,
tantò plus frigoris ipfos conftringentis inveniunt, minúf
qucà ventis premi poffunt, propterea ut plurimùm, ma
ximè fublimes nubium partes, tantùm extenuiffimis gla
ciei capillamentis, longè à fe invicem diffitis conftant.
Deinde paulò inferiùs glomi hujus glaciei, admodum exi
gui & pilofi formantur ; & gradatim, adhuc inferiùsalii
paulò majores; & poftremò interdum ininfimo loco gut
tæ aquæ colliguntur. Atque aëre quidem omnino placido
&tranquillo,vel etiam æqualiter aliquo vento veéto,tam
hæaquæ gutte quàm particulæ glacieifatis laxè,&fine or
dine difperfae , ibi morari poffünt ; ita ut forma nubium,
tum nihil à nebula differat. -

IX. Sed ut plurimùm ventis impelluntur,qui quoniam non

£ubigne , tam latè patent, ut omnes earum partes fimul cum aëre
fuperficies à T. - - -

££T circumfufo movere poffint, fupra velinfra feruntur;&il

fig* larum fuperficies radendo, fic premunt ut eas valde pla
mas reddi. nas&
•. ££-
An his planis
globulos glaciei ex quibus componuntur,ita diffoniut unumquemquefex aliiair
•*£/72/f&nt.
 - C A P U T V. 255
nas & læves reddant.Quodque in primis hîc notari debet,
omnes exigui nivium glomi, qui inhis fuperficiebus inve
niuntur, accuratè ita ordinantur, ut finguli eorum fexa
lios circa fe habeant,femutuòtangentes,velfaltcm æqua
liter ab invicem diftantes. fingamus exempli gratiâ, fupra
terram AB ventum fpirare ab Occidente D, ordinario

aëris curfui.reluétantem, aut fi maluerimus alteri vento

flanti ab Oriente C; Atque hos ventos initio mutuò fe fti
tiffe circa fpatium F G P, ubi quofdam vaporcs conden
farunt, ex quibus molem confufam effeccrunt, dum vircs
utriufque collatæ & æquales, aërem ibidem tranquillum
& placidum reliquerunt.Sæpius enim evcnit ut duo venti
hac ratione opponantur,quia femper multi diverficodem * x.
tempore circa terram fpirant, & finguli eorum rcélà ex- imterdum
§£'';
currunt, donec alium contrarium fibi obfiftentcm inve- duo venti
- - . diverfi,in
nggt - w v eodem terr&

Sed horum ventorum,quorum unus à C,alius à D,ver- igofimul

flantes, tu
fus PGFfpirat,non diu vires paribus momentisita libratæ £,.
ibi manere poffünt,eorumq; materiâ continuò magis ma-Juperiorem
repalu*
gifque eò affluente; nifi uterq; fimul ceffèt,(quod rarò fit) jîjî
fortiortandem velinfra vel fupra nubem prorumpit,vele- #/jî
• ciem perpo
tiam perejusmedium,velperambitum,prout via ipfi com- iiìt,
modior
256 MET e o R o R u M
modior occurrit; quoipfo nifialium planè fupprimat, ad -
minimum illum cedere cogit.Uthicfuppono ventumOc
cidentalemerumpentcm interG&P,Orientalemcoëgifle
ut inferiùs tranfeat adF,ubiinrorem folvit nebulam,quc
infima pars erat molis PG F:Et confequenter nubem G,

quæ fuit pars media ejufdem molis, inter hos duos ven
tos fufpenfam, ab his utrinque complanari & lævigari:
itemque parvas glaciei pilulas, quæ in ejusfuperficietam
fuperiori quàm inferiori reperiuntur,eafque etiam quæ in
fuperficie inferiori nubis P, ita ordinari, ut fingulæ fexa
lias circa fe habeant æqualiter ab invicem diftantes.Nulla
enim eft ratio quæ illud impedire poffit, & naturaliter o
mnia corpora rotunda& æqualia, in eodem plano fatisfi
militer mota,hac ratione difponuntur: ut facile eft expc
rimento cognofcere, fi margaritas aliquot rotundas ejuf
demq; magnitudinis filo folutas in vafculi alicujus opcr
culum,quod planum fit confusè projiciamus:hoc enim le
niterconcuffo, vel tantùm margaritis flatu impulfis, ut
quam.
 'C A P u T V. 257
quàm proximèadinvicem accedant,videbimus illas fpon
te ita difponi. ' , ,
Sed notemus híc nos tantùm de fuperficiebus nubium, _ XI.
'inferiori & fuperiori,effè locutos,non verò de lateralibus; Circumfe
rentia4 mm

quia inæqualis materiæ quantitas, quam fingulis momen- # non taetrco tfas

tis venti iis adjicere &avcllere poffunt, figuram earum £;

ambitus plerumque inæqualem & irregularem facit. Hic ßßleg effe valde
*mon addo exiguas pilulas glaciei quae funt in interiori nu- Å„.
be G,eadem ratione,qua illæ quæ in füperficiebus, ordina
ri debere;quia non adeò manifeftè liquet.
' Sed dignæ confideratione funt illæ, quæ interdum infe- »j;
riori ejusfuperficiei, poftquam jam tota formata eft, ad- £"*
'hærent. Si enim interea dum illa pendet in fpatio G, qui- ticula,
glaciei in
par
dam vapores afcendant è terra, quæ eft verfus A, qui fri-ÂÃÄ,
gefcentes inaëre,paulatim in exiguas glaciei pilulas con- congregari,
**£*? -

crefcant,& per ventum agantur ad L;nullum omnino du- iiijuä,

varii, pla
bium eft, quin hae pilulæ. ita
- - -.
debeant ordinarii ,*ut
- .
fingulæ mis
-

foliorii
.

earum fex aliis cingantur, quæ æqualiter illas premant & inffarte
nuibus ita
omnes in eodem plano cxfiftant. Atque ita componunt Ά
primò unum folium,fub hujus nubis fupcrficieexpanfum; gigiisque
£x aliis 4
deinde aliud fub hoc protenfum , & ita alia deinceps, jí
quamdiu nova materia acccdit. Præterea quoque notan-j**j£
tur.Sape il
dum,ventum qui inter hanc nubern & tcrram fertur, for- ìÀ
tiùs in inferius horum foliorum agentem, quàm in ilhud ;:;;;::
quod proximè fuperiùs illi incumbit;ir.8.
- \ • •
atque
ira adhuc fortiùs?abpariti,
- - alii, mo v •

in hoc quàm in id quod huic incumbit;& ita porrò,illa du-!''''

cere & fingula feparatim movere poffe, atque hac ratio- numquam
ne fuperficies illorum polire, detritis ab utraque parte gra*
- - - - - -
Tjf*
- - mubes,
- - -

capillamentis, quæ exiguis pilulis glaciei, ex quibus com- ex folu gla.

Kk£ ciei parti
ponuntur,„;j.
aiffo/itis eomponi. Aqua guttam immwbibus eodem etiam modo diffoni poffe. - v.
 • 58 M E T E o R o R u M
|
ponuntur adhærent. Partem quoque horum foliorum,
Cxtra inferius hujus nubisfpatium G, propellere & inde
• .

transferre poteft, velut ad N,ubi nova nubes ex pluribus

ejufmodi foliis tota conflatur. & licèt hic tantùm pilula
rum glaciei fecerimus mentionem, facillimè tamen idcm
etiam de aquæ guttis intelligi poteft ; modò ventus non
ita fit vehemens, ut collidantur, vel fi exhalationes non
nullæ iis circumfufae,aut,quod frequenter accidit, quidam
vapores nondum ad accipiendam aquæ formam difpof
ti, interjeétu fuo eas ab invicem feparent. Nam aliàs fimul
ac concurrunt, plures in unam coëunt, & tam craffæ ac
ponderofae fiunt,ut neceffàriò decidant.
xiii. Cæterum quod paulò antè dixi,figuram ambitus cujuf
ÊT., vis nubis, maximè plerumque irregularem & inæqualem
parum ni- efTe, de iis tantummodò intelligendum quæ minùs fpatii
££*
tum fieri in altitudine & latitudine occupant, quàm venti circum
alig**
circularem,
labentes. Aliquando enim tanta vaporum copia in iis pla
άΊ gis,ubi duo aut plures venti occurrunt,haeret, ut illis nec
£#£*
craßá cir infra nec fuprafe tranfitum permittant,fed circa fe rotari
awmtegi. - COgant •
 C A P U T V I. 259
cogant, & fic nubem valdè magnam forment, quæ ubivis
zqualiter perhos ventos preffà,ambitum planêrotundum
& lævigatum habet; quae etiam, cùm hi venti funt paulò
calidiores, vel cùm à Sole nonnihil ejus fuperficies inca
lefcit, quadam veluti cruftâ ex plurimis glaciei particulis
compofitâ obducitur. Atque hæc crufta fatis craffà fieri
potcft, & tamen pondere non obftante, in aëre fufpcnfa
remanere; quoniam à reliqua tota nube fuftinetur. Cujus
rei memores effè infrà oportebit, ad ea quæ de parheliis
dicentur intelligenda.
C A P U T V I.

{Demive,pluvia & grandine.

I.
?Ultafunt quae vulgò impediunt, quò minùs fta §uare nu
|tim formatae nubes ex alto delabantur. Nam bes folo aëre
§primò particulæ glaciei, vel aquæ guttæ, quibus fuffulta
mom cadant.
conftant,valdè exiguae,&confequenter multum
fuperficiei,pro ratione fuae materiæ habentes, fæpe magis
impediuntur ab aëris refiftentia ne defcendant, quàm à
pondere fuo impelluntur. Deinde venti, qui communiter
validiores funt propè terram,ubi materia ex qua conftant
craffior eft, quàm in aëre fublimi, ubi fubtilior ; quique
ideò frequentiùs ex humili furfum tendunt quàm ex alto
deorfum ; illas non tantùm fufpendere, fed etiam fæpius
ultra regionem aëris in qua confiftunt, attollere queunt.
Idem etiam vapores poffunt, qui terrâ egreffi,aut aliunde
venientes, aërem nubibus iftis fubjeélum diftendunt, vel
etiam folus calor, qui hoc aëre dilatato illas repellit; vel
etiam frigus aëris fuperioris, quod illo compreßo nubes
- K k k 2. furfum
 26o . M E T E o R o R U M
furfum attrahit. Et præterea particulæ glaciei ventis im
pulfae, contiguæ quidem evadunt, fed non tamen idcirco
omnino uniuntur;quinimò corpus adeò rarum,leve atque
extenfum componunt, ut nifi calor aliquas harum par
tium liqucfaciens fuperveniat, atque hac ratione illas
condenfet,ac graviores reddat,vix unquam ad terram de
fcendcre poffint. -

$uH.do Sed ut fuprà monuimus,aquam conglaciantem frigore

jîjî quodammodo dilatari, ita hic notandum calorem quialia
:;;: corpora folet reddere rariora, communiter nubes con
…filii, mu- denfare. Atque hoc in nivc experiri licet, quæ planè ejuf
Â. “ dem materiæ cft ac nubes,nifiquodjam magis fit conden
fata. illa enim incalido loco pofita conftringitur, & mole
valde minuitur, ante etiam quàm ulla aqua ex ea pro
flüat,aut depondere fuo aliquidamittat.Quod accidit quia.
capillamenta particularum glacieiex quibus componitur,
cùm fint earundem particularum medio tenuiores, illo
faciliùs liquefcunt,& ex parte tantùm liquefcendo, id eft,
fefe hinc & inde infleétendo, ob agitationem circumfufae
materiae fubtilis,amplexatum eunt vicinas glaciei particu
las;noninterea reliétisiis,quibus ante inneétebantur;atque
ita cfficiunt,utunæ aliis appropinquent.. -

III. Sed quia particulæ glaciei quæ nubes componunt , ut:

É, plurimùm longiùs ab invicem diftant, quàm quæ nivem
particula in terra, non ita ad quafdam ex vicinis accedere poffunt,
£#A quin fimul ab aliis quibufdam recedant. Et propterea cùm
suffig*
cos congre-
priùs æqualiter per totum aërem fpargerentur, in pluri
- -

Άύ mos deinde exiguos cumulos aut floccos feparantur:

;;;;f; „Suntque hi flocci eò majores, quò nubes fuit antea dcn
íiúm,vel fior, & quò lentiùsin eam calor egit, Et præterea vento'
a - - aliquo,
 - C A p u- t. V I.. 2.61

aliquo aut dilatatione totius aëris fuperioris, fupremos pluvi,„,.

horum floccorum priùs quàm inferiores deturbante, his #g*
inferioribus quibus defcendendo occurrunt adhærent, at- ÅI
que ita majores fiunt,calorque poftea illos condenfans,&
magis magifque graves reddens, fàcilè in terram deducit.
Et quum ita non omnino liquefaéti defcendunt, nivem
componunt.Sed fi aërper quem tranfeunt fit tam calidus,
ut folvantur, (qualis hîc apud nos totâ æftate eft, & faepe
etiam aliis anni temporibus)convertuntur in pluviam.In
terdum etiam accidit, ut ita folutis, aut propemodum fo
lutis,ventus frigidus fuperveniat,qui eos rurfus conftrin
gendo in grandinem convertit..
Hæc autem grando varia effè poteft. Nam primò fi ,,
ventus frigidus illam efficiens, guttas aquæ jam for- curâul.
matas deprehendat, globulos glaciei pellucidos & ro-£jf
grama im
tundos efficit, nifi quod interdum eâ parte quâ illos im- ££££*
pellit aliquantò planiores reddat. Et fifloccos nivis ferèT,
folutos deprehendat, fed nondum in aquæ guttas glo- Ę.
- - - - m. -

meratos, tunc fit illa grando cornuta, cujus figuræ valde íÂ;
diverfae & irregulares effè folent ; ejufque grana inter. #.
- w - - epreiit •'•

dum valde magna funt, quoniam à vento frigido for- §£

mantur, qui nivem è fublimi in inferiora præcipitans, ;:£,
plurimos ejus floccos fimul compellit, & gelu in unam?…. qua .
maffam conftringit. Atque hîc notandum eft hunc ven- £# -

tum dum floccis liquefcentibus appropinquat, pellere filent

- - - -
gene
rentur. C£4* ^
-

in illorum poros calorem , id eft, materiam fubtilem interdum

-

maximè agitatam & minùs fubtilem reliquâ, quæ tunc folito ££

in aëre circumftante repcritur ; quia ipfe ventus non?£££
tam facilè nec tam citò , atque hic calor poteft, eas tur.
pervadere. Eadem ratione, quâ interdum hic in terra
£k k 3. fentimus;
 2.62. M E T E O R O R U M

fentimus calorem,qui in domibus eft augeri, cùm repen

tino aliquo vento vel pluvia totus aër exterior fubitò re
frigeratur.
v. Calor autem poris horum floccorum ita inclufus,
3;T: quantum poteft adipforum circumferentias,potiùsquàm
jij, ad centra accedit; quoniam ibi materia fubtilis in cujus a
;£; gitatione confiftit, liberiùs movetur: & ita eas ibi magis
aa,& inila & magis liquefacere pergit,priufquam incipiant rurfus in
;;;;j* glaciem concrcfcere: atque etiam liquidiffimae, id eft ma
jm in e- ximè agitatæ particularum aquearum, quæ alibi in iftis
£;;#- floccis reperiuntur, ad eorum circumferentias accedunt;
£t de., iis contrà quæ non tam citò poffunt liquefcere,circa cen
Ę. tra manentibus. Unde fit ut cùm exterior fuperficies cu
££. juflibet grani, ex glacie continua & pellucida conftare
3ę confueverit, in ejus tamen centro nonnihil nivis fæpe re
periatur,quod hæc grana frangentibus fefe offert. Et quia
ferè nunquam nifi per æftatem talis grando decidit, ea
certos nos reddit, tunc non minùs quàm ipfa hyeme, nu
bes ex glaciei particulis five ex nive conftare confueviffe.
In hyeme autem ejufmodi grando rariffimè cadit, vel fal
tem grana non magna habet, quia tunc tantum caloris,
quantum ad illam formandam requireretur, ad nubes uf
que vix poteft pertingere; nifi certè ad nubes, quæ funt
terræ tam vicinæ, ut poftquam earum materia liquefa&a,
aut ferè liquefaéta eft,coepitque in pluviam aut nivem de
labi, ventus frigidus fuperveniens, non fatis temporis ha
beat ad illam denuò conftringendam, priufquam planè
delapfa fit.Si autem nix nondum fit liquefaéta, fed tantùm
aliquantulum emollita, dum ventus illam in grandinem
mutans advenit, minimè fit pellucida, fed alba inftar fàc
chari manet. - Et fi
 C A P U T V I. ' 263
Et fi flocci hujus nivis exiguifint; nempe pifiinftar,aut v I.
minores, finguli illorum in granum grandinis fatis rotun- 7.£!
dum mutantur. At fi fuerint majores, diffiliunt ; atque in?erim]».
plurima grana, in acutum ut pyramides definentia, con- ;:;;;*
vertuntur. Calor enim eodem momento quo ventus fri- cié quàm
gidus incurrit, in poros horum floccorum fe recipiens Ê'*
condenfat omnes illorum partes, eafque retrahit à cir- rigra.Cur
cumferentia verfus centrum; quoipfo fatis rotundi fiunt :#.
& frigus paulò pòft pcnetrans & conftringens, illos nive %£;
multò duriores reddit. Sed quoniam cùm paulò majores Å.
funt, calor inclufus partes illorum interiorcs adhuc cen
trum verfus agere & condenfare pergit; dum exteriora
jam indurata & frigore vinéta, fequi non poffunt; neceffà
-riò intrinfecùs findi debent fecundùm plana vel lineas re
&tas,quæ ad centrum tendunt; & his fiffuris magis magif
que augefcentibus,ut frigus altiùs penetrat,tandem diffi
lire ac dividi in plures particulas acuminatas, quæ toti
dem grandinis grana funt. Non quidem hic determina
mus, in quot hujufmodi grana finguli flocci dividi poffint;
ut plurimùm tamen videtur in o&to ad minimum id fieri
debere;forfan etiaminterdum accidere pofIe,ut in duode
cim, viginti, vel quatuor & viginti, fed faciliùs adhuc in
duo & triginta, & nonnunquam etiam in numerum mul
tò majorcm,prout vel majores funt, vel ex nive fubtiliori
conftant, vel frigus illas in grandinem convertens, vehe
mentiùs aut velociùs irruit.Et non femel hujufmodi gran
dinem obfervavi, cujus grana eandem ferè figuram habe
bant, quam fegmenta globi in oéto partes æquales tribus
feétionibus,ad angulos reétos fe mutuò fecantibus, divifi.
Deinde alia quoque obfervavi, quæ longiora & minora,
. • quarta
 :264 `M E T E o R o R U M -

quarta circiter pars illorum videbantur; licèt ob angulos

inter condenfandum rotundatos & obtufos, figuram pro
pemodum coni faccharei haberent.Item antè,vel pòft,vel
etiam cum his grandiais granis, vulgò alia rotunda deci
dcbant. -

„,, Hae autem diverfae grandinis figuræ, nihil fingulare aut

&uomodo notatu dignum habent, fi comparentur cum illa nive,quae
' ΆΤ*
cula, in generatur ex parvis globulis feu glomis glaciei, vivento
felüla, fex rum in formam foliorum, eo modo quo dixi,difpofitis.
;:; Nam calore exigua capillamenta horum foliorum lique.
frnen- facere incipiente, primùm, quæ infrà & fuprà decutit, ut
**//?. maximè fuae aétioni obvia: pauxillumque illud liquoris, in
quod folvuntur, per foliorum fuperficies diffufum, exi
guas inæqualitatesibi occurrentes,omnes replet;atque ita
æquè planas & politas illas reddit, ac eae corporum liqui
dorum funt, quamvis ibi ftatim iterum concrefcat.Cùm
-enim,tunc calor non vehementior fit, quàm requiritur ut
exigua illa capillamenta aëre undique cinéta, reliquis inte
gris in aquam folvat; non fatis virium habere poteft, ad
impediendum ne illud pauxillum aquæ, glacialibus his fu
perficiebus illapfum, earum frigore iterum aftringatur.
'Poftea hic calor pervadens etiam alia capillamenta, quæ
'finguli glomi in ambitu, ubi fimilibus aliis fex cinguntur
habent, ea ex iis capillamentis, quæ maximè à fex vicinis
globulis funt remota, indifferemter huc illuc fleétit; & hoc
ipfo iis quæ è regione fex horum globulorum confiftunt
adjungit. Hæc enim eorundem fex globulorum viciniâ re
frigerata, non liquefcunt;fed contrà denuò materiam a
liorum fibi junétorum protinus glaciant. Atque ita fex
cufpides aut radii, circa fingulos glomos formantur,
' •
qui
diverfàs
 C A p tj t V I. z65
diverfàs figuras recipere poffunt, prout hi glomi magis
aut minùs craffi&compreffifunt,capillamentaitemden.
fà &longa,calor quo coguntur lentus ac moderatus;pro
utdenique ventus qui hunc calorem comitatur(modò ali

quis comitetur) magis aut minùs vehemens eft. Et ita

frons nubis exterior, qualem videmus ad Z vel M, talis.
poftea evadit,qualem videmus adOvel Q;& fingulæ gla
ciei particulæ ex quibusconftat, figuram exiguæ rofae aut
ftellæ affabrè faétam repræfentant.
Ne autem me hæc fingere vel ex levi tantùm conje&u- viii,
ra fcribere putetis, referam ea quæ proxima hyeme anni;:::;:
1635,Amftelodami, ubi tunc eram, circa hanc rem obfer-Âm,j£*
vavi. Quarto Februarii,quum dies admodum frigida præ- ££
ceffiffet, vefperi paululum pluviæ decidit, quæ in glaciem tres ixiguos
vertebatur fimufac terram contingebat : pofteafcquuta£,.
eft grando exigua, cujus grana, quæ ejus magnitudinis e- biffimagi;
rant quam repraefcntatam videmus ad H, cjufdem pluviæ;, ££
guttas in aëre gelatas arbitrabar.Tamcn loco illius figuræ habeant.
accuratè rotundæ, quam fine dubio hæ guttæ ante habue
L 11 fant,,
 266 . M p. t E O R O R U M
rant, notabiliter ab una quàm ab altera parte planiores
crant;ita ut figuram ferèfimilem haberent, parti oculi no
ftri, quam vulgò cryftallinum humorem dicimus. Unde
ventum, qui tum temporis validiffimus & frigidiffimus
' crat, tantùm virium habuiffè didici, ut figuram illam gut
tarum inter glaciandum potuerit immutare. Sed omnium
maximè admirabar quædam ex his granis, quae poftrema
deciderunt, parvos fex dentes circa fe habere, fimilesiis
quiin horologiorum rotis, ut videmus ad I. Et hi dentes
F
Κ.

$ : *"**?
x*

-\- %-%--%- §% $ $ $% R. {3, 33, Q.

;*.*.*.*.*. o. $$ $ $ % Š
¥¥¥¥¥¥¥¥ * % % %'*
-* * %-%--%-% A(- x\}/_ , ■/.

****** $% % % % , • • • M.
* * * * *, '.*
qui candidiffimi, erant fàcchari inftar, quum contrà grana
ex pellucidâ glacie ferè nigra viderentur, fàtis teftabantur
fe fàétos ex nive fubtiliffimâ, guttisjam formatisafpersâ,
quemadmodum plantis pruina adhaeret. Atque hac de re
certior fum fàétus ex eo, quòd fub finem nonnulla notavi,
quæ circa fe habebant innumera exigua capillamenta,
compofita ex nive pallidiori & fubtiliori, quàm illa erat,
qua dentesjam memorati conftabant.Adeò ut illi compa
rari poffet,eodem modo quocineres inta&i,quibus prunz
flammâ deftitutæ fenfim obducuntur, iis quijam reco&ti
funt
 C A p U t V I. 267
funt atque in foco cumulati. Aegrè tantummodo poteram
conjicere,quidnam in aëre libero,turbantibus ventis, adeò
accuratè hos fex dentes formare, & circa fingula grana
difponere potuifTet: donec tandem in mentem venit,facil
limè fieri potuiffè, ut ventus nonnulla ex his granis verfus
aliquam nubem expulerit, eaque infra illam vel ultra fu
fpenfa aliquamdiu detinuerit;fatis enim ad hoc exigua e
rant:Atqueibi procul dubio ita difponi debuifTe,ut fingula
fex aliis in eodem plano fitiscingerentur, quia talis cft or
do naturæ. Et præterea verifimile effè calorem, (quem
paulò ante in aëre fublimi fuiffe, argumento erat pluvia
quam obfervaram) aliquos ibi vapores excitaffè , quosi
dem ventus compulerat ad hæc grana; ubi in formam te
nuiffimorum capillamentorum concreti, forfan etiam ali
quid ad eorum librationem contulerant;adeò ut facillimè
ibi hærere potuerint, ufque dum alius calor fuperveniret.
Et hoc calore, ftatim exigua capillamenta unumquodque
granum cingentia liquefáciente, exceptis tantùm iis quæ
verfus centra fex vicinorum granorum refpiciebant, quia
nempe horum granorum frigus cjus aétioni repugnabat;
materiam eorum quæ liquefcebant, fex acervis aliorum
quæ remanferant fe mifcuiffe, iifque hac ratione dcnfiori
bus redditis & calori minùs perviis,eam ibi rurfus congla
ciaffe, atque ita hos dentes fuiffe formatos. Econtrà verò
innumera illa capillamenta, quæ notaveram circaaliquot
ex iis granis, quæ poftremo loco deciderant, ifto calore
nullo modo contaéta fuiffe. -

Poftridie horâ circiter o&tavâ, aliud præterea genus . Ix.

grandinis,feu potiùs nivis obfervavi, de quo nunquam an- Ę.
teaaudiveram. Parvæ laminæ glaciei erant, planæ, politæ ££;
'ant lamel
L l 1 2. & pellu
 —-—

»68 M E T p o R O R U M

& pellucidae, ejus craffitiei cujus effe folet charta cüm

paülö denfior eft,ejufque magnitudinis,quam videmus ad
K; fed tam accuratè fexangulatas, lateribus tam re&is, &
angulis taif æqualibus, ut nihil fimile humana induftria
efficere poffit. Statim agnovi has laminas primò exiguos
glaciei globulos fuiffe, eo modo difpofitos quo antè dixi;
& prefîos validiffimo vento, fatis caloris fecum rapien
te: adeò ut hic calor omnia illorum capillamenta lique
fecerit, & humore inde orto omnes eorundem porosita
impleverit, ut eo mox ibi rurfus congelato, ex albis qua- !
lesantea fuerant, omnino pellucidifaéti fint. Atque hunc
ventum ipfos eodem tempore ita compreffiffe , ut nul
lum interjeétum fpatium rqmaneret; hoc eft ut nulla in
uniufcujufque circuitu effet pars, quæ non aliquem ex
{ex vicinis attingeret ; fimulque hunc eundem ventum
fuperficies foliorum, quæ ex his globulis componeban
tur, fuper & fubter labendo complanaffe: Ex quibus o
mnibus accurata iftarum laminarum figura, non potuit
non exfurgere. Supererat tantùm nonnulla difficultas,
in eo quòd hi globuli fic ferè liquefa&i & eodem tem
pore collifi, non cohaefiffent; licèt enim curiosè fcrutarer,
nunquam tamen duos junétos potui invenire. Moxau
tem hac etiam in parte mihi fatisfeci; advertendo, qua
ratione ventus per aquam labens, affiduè illam agitet,
omnefque ejus fuperficiei partes unam poft alteram in
fleétat, nec illas tamen propterea fcabras aut afperas ef
ficiat. Inde enim cognovi ventum , qui proculdubio fu
perficies etiam nubium infleétit, ibique continuò fingulas
glaciei particulas paulò aliter quàm vicinas impellit, non
permittere illas omninoconglutinari;licètinterim illarum
- ordinem
 C A p u t V, I, 269.
ordinem non turbet, & nihilominus exiguas fingularum,
fuperficies accuratè poliat & complanet:nonaliter quàm
videmus etiam illum fingulas partes undarum, quas in
pulvere vel arena interdum format, fatis politas effi
Cere.

Hanc nubem fequuta eft alia nihil aliud quàm rotu- x.

lasaut rofas exiguas effundens, omnes fexradiis, inftarj:*
quam
- ro/&,vel

TH I K. E, ;';; demtata he
rologiorum
: à § ** ; ? 7£.
tiamfex
-\- %-%--%-
—%-+-%--%-%-
$ÉÉ$ÉÉ#$§&£%R. {3} {}$ Q,
{§, 3 3 3
777.
micircwli
+++ + + + O. � {$ú: rotundatis,.
****„*„*„*,*'* $ §3 §3 @ tj* hs·
- -

··
I. £mf. · ··

****** * * * * , • • • » " '

á *** g * * *

dimidii circuli rotundatis, infignes, planè quales videmus.

ad Q;-pellucidas etiam omncs & planas, ejufdem ferè
craffitici, cujus laminæ illæ fuperiores, ac fuprà quàm di
ci poteft accuratè dimenfas; in medio etiam quarundam,
punétum album perexiguum animadverti, quafi pede cir
cini quo rotundatæ fuerant, illic impreffum. Sed facilè in
tellexiabiifdem caufis illas fuiffè formatas,à quibus lami
næ glaciei quæ præcefferant;hoc tantùm excepto, quòd
vento non tam vehementerpreffè,necforfanetiamcalore
tam intenfo circumdatæ fuerint;ideoque earum cufpides
non omnino liquefaétæ fint, fed tantùm paulò breviores
1 ll 3 evaferint,
 27o' M E T E o R o m u M
evaferint, & in extremitate rotundæ, inftar dentium qui
fiunt in horologiorum rotis.
X I. Punétum autem quod in medio quarundamalbum ap
cur qua- parebat, cx eo effè mihi facilè perfuafi; quòd caloriis for
fi;gf mandis inferviens tam moderatus fuiffet, ut quamvis cæ
%uoddam teras carum partes ex albis omnino pellucidas effeciffèt,
Σ, non tamcn ufque adcentra penetrafíét, quae ideò alba re
Ę. manferant. Plures aliæ ejufmodi rotulæ poftea decide
ΣÄ? runt,binæ uno axe conjunétæ:vel potiùs,quoniamiftiaxes
;;;;:;$ta}; initio fatis craffi, tot exiguas columnas cryftallinas
Ά" dixiffès, quarum fingulæ fingulis rofis, fex folia habenti
£#.:- bus,& nonnihil eminentibus ultra bafin fuam, erant exor
Jnsigas. natae. Sed paulò pòft minùs craffas alias ejufmodi colum
nas animadverti,rofis itidem aut ftellulis,interdum æqua
libus, interdumque inæqualibus in utraque extremitate
' eXOrnataS.

X II. Breviores etiam deinde notaviaxes, five columnas;&

Ê. gradatim adhuc breviores,donec tandem ftellulæ omnino
Ἀ- jungerentur,caderentque dupliccs,duodecim infignes ra
#£, diis,fatislongis& accuratè dimenfis, in aliis æqualibus,&
aliífaír- in aliis alternatim inæqualibus,ut videmus ad F & E. Quæ.
j omnia dedcrunt mihi occafionem exiftimandi, particulas
beant. glacici diverforum foliorum, fibi invicem in nubibus im
pofitorum, faciliùs cohærere, quàm illas plani aut foliie
juflem. Licèt enim ventus ut plurimùm fortiùs in folia
inferiora,quàm in fuperiora agens, paulò celeriùs, utjam
audivimus,illa moveat: æqualiter tamen etiam aliquando
utrumque folium impellere poteft, ut ita eodem modo
fluétuent : præfertim cùm non ultra duo vel tria ita funt
una aliis impofita, &tum per oras glomorum ex quibus
componun
 C A P U T V I. 271

componunturcribratus, efficit ut ii ex his glomis, qui in

duobus aut pluribus foliisèregione opponuntur,eundem
femper inter fe fitum fervent, & velut immoti fe mutuò
refpiciant:licèt interim nihilo minùs folia undatim agiten
tur, quoniam co ipfo viam quàm maximè expeditam fibi
facit. Atque interea calor (viciniâ glomorum,qui in duo
bus foliis funt non minùs impeditus, ne eorum capilla
menta direétè interpofita liquefaciat,quàm viciniâ eorum
qui funt in eodem)liquefacit tantùm alia circumcirca:quæ
deinde integrisjunéta,atque cum iis conglaciata, axes aut
columnas illas componunt, quæ hos glomos interea dum
in rofas aut ftellulasmutantur,conjungunt.Craffitiem au
tem quam initio in his columnis animadverteram, mini
mè mirabar;quamvis materiam adhærentium capillamen
torum illi producendæ non fufficere fatis noßem. Fieri
enim potuiffe cogitabam, ut quatuor aut quinque foliis
fuper ingeftis, calor fortiùs agens in duo aut tria interme
dia, (utpote ventis minùs expofita) quàm in fuperius vel
inferius, glomos quibus illa conftarent, ferè totos lique
fecerit ; atque ita ex eorum materiâ compofuerit has co
lumnas. Neque magis ftellas diverfae magnitudinis eodem
axe interdum junétas admirabar;quum enim notafem ra
dios majoris femper longiores & acutiores radiis minoris
effe,calorem magis intenfum circa hanc minorem, quàm
circa alteram, magis folviffe & retudiffè cufpides radio
rum cjus judicabam: atque etiam eandem minorem ex
glomo glacieiminore potuifTe componi.Poftremò neque
has ftellas duplices duodecim radiorum, quæ poftea de
cidebant admirabar; fingulas enim earum ex duabus fim
plicibus fex radiorum compofitas judicabam, per calo
- rem,qui
 272. M E t E o R O R U M.
rem, qui fortior intra duo folia, quorum partes erant,
quàm extra eadem, exigua capillamcnta glaciei, qüibus
-ne&ebantur liqucfecerat ; atque ita illas conglutinaverat,
ut etiam breviores reddidiflet columnas, quæ jungebant
alias flcllas paulò antè mihi vifas. In multis autem ftellu
farum millibus, quæ illa die obfervavi, ne unam quidem,
quamvis curiosè inquirerem, potui invenire, quæ plures
aut pauciores fex radiis haberet;exceptis pauciffimis,quae
duodecim,& quatuor aut quinque aliis quæ tantùmmodo
o&o habebant. Atque hæ non accuratè rotundæ erant,
quemadmodum reliquæ, fed oblongæ; atque omnino ta
les, quales videmus ad O; undejudicabam illas in conjun
&tione extremitatum duorum foliorum, vento colliforum
formatas,eodem momento quo calor exiguas illorum pi
lulas in ftellas converterat : Nam accuratè figuram habe
bant, quæ inde naturaliter exfurgit. Atque hæc connexio
cùm fècundum lineam reétam fiat, non tantum impediri
poteft fluétuatione, quam venti concitant, quantum illa
glomorum qui idem folium componunt. Et præterca ipfe
ctiam calor, in oris foliorum dum accedunt ad invicem,
major repcritur quàm alibi,adeò ut facilè duos radios cu
jufque ex ftellulis quæ ibi occurrunt,liquefaciat; Et frigus
quod huic calori fuccedit, ftatim ac duo folia fe mutuò
contingunt, ftellulas iftas quatuor tantum radios reli
quos habentes unam alteri conglutinat.
Cæterum præter illas ftellas pellucidas, de quibus ha
cę &tenus loquuti fumus, innumeræ aliæ eadem die bmnino
effúg; albæ inftar fàccharideciderunt, quarum quædam candem
pellucida, -

aliae alba, - - ferè

inftar mivis; &, quarumdam radii ßmt breviores & in femicirculi formam retufi, alii longiores
& acutieret, aefepe in varios ramulos divifi, qui nunc plumulas aut filicis folia, nunc liliifo
res reprafentamt.
 273

fèrè figuram, quam pellucidæ habebant, plurimæ autem

radios magis tenues & acutos; fæpe etiam divifos, inter
dum in tres ramos, qui, utroque extremo forinfecus in
flexo & medio manente reéto, lilium repræfentabant, ut
videntur ad R;interdum etiam in plures,plumas, aut folia
filicis, aut fimile quid imitantes. Atque etiam fimulcum
his ftellis multæ aliæ glaciei particulæ in formam capilla
mentorum,vel etiam planè informes decidebant;quorum
omnium ratio ex diétis manifefta eft. Albedo enim ftellu
larum inde erat, quòd calor non penetraffet ad ipforum
materiæ fundum: ut facilè agnofcebatur ex eo, quòd o
mnes quæ valdè tenues erant & exiles, fimul etiarn efTent
tranfparentes.Si verò interdum radii ftellarum,quæ albæ
erant, non minùs breves atque obtufi effent, quàm ca
rum quæ péllucidæ, non ideò calor eos tantundem lique
fecerat, fed venti vehementiùs comprefferant : Et com
muniter longiores atque acutiores erant, quia defeétu ca
loris minùs foluti.Quando autem hi radii in plures ramos
dividebantur,hoc fiebat ex eo, quòd calor exigua capilla
AM m m. 1I1CIltâ
 274 M E T E o R o R U M
menta quibus componebantur, deftitueret, cùm jame
rant in motu ut ad invicem accederent, & priufquamin
unum corpus coaluiffènt. Cumque in tres tantùm ramos
divifi erant, hoc erat ex eo quòd calor paulò tardiùs cx
ceffiffèt;Et duo exteriores rami extrorfum replicabantur,
quia vicinia medii rami frigidiores & magis rigidos, quâ
parte illi obvertebantur reddebat;atque ita finguli ex iftis
radiis, lilii figuram affumebant. Reliquæ autem particulæ
glaciei, quæ non erant fic formatæ in ftellas, certum me
reddebant, non omnes nubcs cx parvis glomis aut pilulis
componi, fed multas etiam folis capillamentis confusè
junétis conftare. -

xiv. Caufam autem cur hae ftellulæ deciderent, vehementia

£;: venti continuatotum illum diem perfeverans manifeftam
£?£. mihi reddebat: nam judicabam hunc yentum, non poffe ,
ÂI non lacerare interdum & difturbare folia quæ componc
£!;„ bant;flatimque illas ab inyicem disjunâas, latera in ter
ÄT ram inclinare, atque hoc fitu facilè aërem dividentes de
7,:;!, labi, quoniam caetera planæ erant, & fatis ponderofae ad
ÅÅ defcendendum. Si verò interdum aëre tranquillo hujuf
£Τ modi ftellæ decidant, id accidit vel ob aërem inferiorem,
non autem qui condenfatus totam nubem ad fe trahit, vel ob fupe
;;** riorem qui dilatatus illam deorfum agit, atque eadem o
pera illas divellit, & propterea major tum nivium copia
fequi folet: hoc autem illâ die non contigit. Die verò fe
quenti flocci nivium delapfi funt, qui ex innumeris exi
guis ftellis fimuljunétis compofiti videbantur: verumta
men penitiùs introfpiciens, afiimadverti interiores non
tam perfeétè formatas effè quàm exteriores, & facilè ex
diffoluta hujufmodi nube, qualem fuprà littera G notavi
muS,
 C A P U T V I. 275

£>2.

3
3
mus,oriri potuifTe.Pofteaceffànte hac nive, ventus inftar
tempeftatis fubitò coortus, paululùm albæ grandinis ef- .
fudit, oblongæ & pertenuis, cujus fingula grana fàcchari
conum exprimebant : & quoniam ftatim aëris ferenitas
infecuta eft hanc grandinem,inaltiffima nubium parte ge
neratamjudicabam, cujus nives maximè fubtiles & capil
lamentis tenuiffimis compofitæ erant, quales paulò antè
defcriptæ funt.Denique tertiâ inde die nivium parvosglo
bulos aut glaciei pilulas delabentes videns, magno nume
ro capillamentorum, fine ordine pofitorum, cinétas, nec
quidquam ftellis fimile habentes, quæcunque priùs de
caufis harum nivium fueramfufpicatus, mihi certa & ex
plorata vifa funt. -

Nunc autem,ex iis quæ diximus, facilè intelligitur qua , xv.

ratione nubes folis aquæ guttis conftantes depluant: £::
nempe vel pondere proprio, cùm guttæ fatis craffæ funt; #: 7.
vel cùm aër inferior receffu, vel fuperior incurfu illas ad £#.
defcenfum invitat ; vel etiam quando plures cxhis caufis tenuiore;
fimul concurrunt. Atque inferiori aëre fe contrahente, £, £t
pluvia maximè minuta, & veluti rorans generatur; imò
aliquando adeò minuta eft, ut faepiffime delabentem non
AM m m 2, pluviam
 2.67 M E T E o R o R u M

pluviam fed nebulam potiùs dicamus; magna contrà,feu

grandibus guttis colligitur, quoties nubes folo aëre fupe
rioriprcfla defcendit;fublimes enim illius guttarum primò
delapfe,alias in via inveniunt quibus crafIefcunt.
.j}, Imo etiam æftate aliquoties vidi, aëre tranquillo atque
Äî, æftu vehementi & velut fuffocante, hujufmodi pluviam
#' decidifTe,antcquam ulla nubes appareret. Cujus hæc erat
υδ in cælo ratio, quòdexiftente magna vaporum copia in aëre, qui
******* proculdubio ventis aliunde fpirantibus premebantur, ut
tranquillitas aëris & denfitas ejufdem teftabantur, guttæ
in quas hi vapores coibant cadendo augefcentes, ut for
mabantur,depluerent.
xvII. Nebulæ autem, cùm terra refrigeratur, & aër qui eft
§;'' in ejus poris condenfatur, occafionem habent defcen
rorem vel dendi; tuncque in rorem abeunt, fi ex aquæ guttis com
£Ί, ponantur;& in pruinam, fi ex vaporibusjam gelatis, feu
potius qui gelantur, ut terram contingunt. Atque hoc
præfertim noétu aut fub diluculum accidit, quia tunc
quàm maximè terra à Sole averfa refrigeratur. Sed ven
tus etiam fæpiffime nebulas folvit ; materiamque illa
rum aliò transferre folet, atque inde rorem aut pruinam .
componere in locis ubi ipfæ non exftiterunt;& tunc vide
mus hanc pruinam plantis non adhærere, nifi ea parte
quam ventus tetigit.
xvm, Quod ad afflatum illum dies ferenos confequentem
£;£g- attinet, qui nunquam nifi vefperi decidit, & folis cathar
jÄT ris & capitis doloribus agnofcitur, quos in quibufdam re
£., gionibus excitatis conftatcertis exhalationibusfubtilibus
yijoli.T & penetrantibus;quæ cum minùs volatiles fint quàm va
pores, non levantur nifiè regionibus fatis calidis, fereno
& fudo
 C A p U T V I. 277
& fudo aëre,&fimulac calore Solis deftituuntur, iterum
decidunt. Unde fit ut pro regionum diverfitate, diverfis
qualitatibus fit præditus, & multis in locis fit incognitus.
Non quidem nego rorem qui fub vefperam decidere inci
pit, fæpe ifti afflatui comitem effe ; fed nego mala de qui
bus accufatur rori effè adfcribenda.
- - - - - XIX.
Non etiam Manna, nec alii hujufmodi fucci,qui noétu väm.
ex aëre decidunt,rore vel vaporibus conftant, fedexhala-* oriatur.
tionibus folis. Atque hi fucci, nonmodò in diverfis regio
nibus funt diverfi, fed etiam in quibufdam non nifi certis
corporibus adhærent; quod procul dubio ex eo fit, quòd
particulæ quibus conftant fint talis figuræ,ut cum iis alio
rum corporum neéti non poffint. -

Cùm ros noétu non decidit, & nebula manè furfum re- c.í.r
cedens terram omnino ficcamrelinquit,pluviam brevi fe- maì non
quuturam effècredere licet.Nam hoc vix accidere poteft, £.
nifi quum terrano&u non fatisrefrigerata,velmanèfupra auantur.
modum calefaóta, multos vapores exfpirat; qui nebulam
in altum pellentes,efficiunt ut ejus guttæ fibi invicem oc
currentes jungantur; atque ita tam craffæ evadant, ut
paulò poft 1n pluviam decidere cogantur.. XXI. •

Præfagit etiam venturam pluviam aër nubibus obdu- cú í§.t

&lus, cum Sol nihilominus in ortu lucidè fplendet. hinc c- ff',
ceat,cùm
nim liquet nullas alias nubcs, in vicinia noftri aëris verfus nubes in
aëre comffi
Orientem effe, quæ obftent ne Solis calor, eas quae fupra T
nos hærent,condenfet,vcl novos vapores quibus augean- pluviam
tur à terrâ noftrâ attollat. Hæc autem caufa cùm matu- T*
tinotantùm tempore locumhabeat,fi ante Meridiem non XXII.
pluat,quid in vefperam accidet minimè poterit docere. g
Plura hic addere de multis aliis pluviæ fignis non libet, £; imcerta,
M mm 3 quum
 278 . M E T E o R O R U M

quum maximam partem incerta fint. Et fi confideremus

eundem calorem, qui requiritur ad condenfandas nubes,
& pluviam inde defundendam, illas etiam dilatare & in
vapores mutare poffe, qui vel paulatim in aërem evane
fcant,vel ventos ibi generent;(prout nempe nubium par
tes magis comprimuntur aut difperguntur,aut calor pau
lò majorem vel minorem humiditatem adjunétam habct;
aut aër circumfufus magis aut minùs dilatatur, vel con
denfatur;) facillimè judicabimus omnia illa magis incerta
& dubia effè,quàm ut hominum ingenio prænofciqueant;
faltem in his regionibus, ubi magna terrarum &marium
inæqualitas , ventos admodum inconftantes producit : in
1ocis enim ubi certis anni temporibus iidem femper venti
recurrunt, haud dubiè pluviæ impendentesfaciliùs præ
nofcuntur.
C A P U T V I I.

- T)e tempeftatibus,fulmine,&-ignibus aliis

in aëre accen/í.
1. §i7 Æ w -

guomodo §7 Aeterum nubes non tantùm ventos generant,

3;%
mubes fuo cùm in vapores diffolvunt ur; fed etiam inter
defcenfw$j d - fi 1 fi bi v - -

Ἀt;. §393 dum totæ fimul tamfubitò motu ex alto defcen

quando va-
lidiffimos
dunt,utomnemfubjeétumaérem magna vi pro
Ἀ3, pellentes,ventum ex eo componant,qui validiffimus qui
f£„dem,fed non diuturnus effe poteft: ejufque fimilem fàcilè
7jî experiemur, fi velo in fublimi aëre ita expanfo, ut omnes
Ę. ejus partes à terra æquidiftent, illud totum fimul decide
ialu ven- re pcrmittamus. Fortes pluviæ plerumque hujufmodi ,
&%*. ventum antecurforem habent,qui manifeftè exalto deor
fum
 C A p U t V I I. 279
fum agit, & cujus frigus abundè monftrat illum ex nubi
bus venire, ubi aër communiter frigidior eft quàm circa
mOS.

Atque hic ventus efficit ut hirundines folito humiliùs ii.

volantes,pluviæ fecuturæ præbeant argumentum : certas ££;
enim mufcas,pabulum illarum,deprimit,quæ abblandien- imjî
te aëris ferenitate,in altum evolare folent.Idem etiam eft Σ;
qui nonnunquam , cùm nubes adeò parva eft, vel tam £
parum defcendit, ut ipfe valde debilis vix in aëre libero #:
fentiatur,caminis illapfus,cineres & feftucas in angulo fo- cinêre, aut
ci contorquet, ibique parvos quafi turbines excitat, fàtis %£%.
mirabiles iis qui eorum caufam ignorant,& quos plerum- cum ii, Έ
que nonnulla pluvia confcquitur. - £t
Nube autem defcendente, ponderosâ admodum & la- î 1 I.
tè diffusâ, (qualis faciliùs in vafto mari, quàm alibi colli- £;:
gitur,quum vaporibus æqualiter ibi difperfis,fimul ac mi- majores
nima nubes in partc aliqua cogi coepit,ftatim etiam fe per £.
omnia vicina loca extendit,) neceffàriò tempeftas furgit, £grbat?
tantò gravior quantò nubes major & ponderofior, atque £;*
hoc pertinacior quò ex altiori loco defcendit. Atque ita
vchementes illos turbincs generari arbitror, quos Trava
das dicunt, nautis noftris in longinquis navigationibus
maximè formidabiles; praefertim paulò ultra Promonto
rium Bonæ Spei, ubi vapores magnâ copiâ ex mari
Æthiopico furgentes, quoniam eftlatiffimum & Solis ra
diis maximè incalefcit, facillimè ventum Occidcntalem
efficere poffunt, qui curfum naturalem (ab Oriente fcili
cet in Occafum)aliorum, quos mare Indicum emittit fi
ftens, illos in nubem cogit; quae nubes quoniam oritur ex
inæqualitate, quae cft inter hæc duo maria vaftiffima, &
hanc
 28o M E T E o R o R U M
hanc terram quæ etiam eft valde lata, multò major eva
dere debet, quàm illæ quæ in noftris regionibus generan
tur, ubi tantùm pendent à minoribus iftis inæqualitati
bus, quæ funt inter noftras planities, lacus, & montes. Et
quia ferè nunquam aliæ nubes in iis locis cernuntur, fta
tim ac nautæ aliquam coire animadvertunt;licèt interdum
initio tam parva effe videatur, ut illam Batavi cum bovis
oculo compararint, atque inde appellarint; & licèt omnis
reliquus aër valde ferenus, & defæcatus appareat, nihilo
minus vela contrahunt & contra magnam tempeftatem
fe muniunt, quæ ftatim etiam infequitur. Eo quoque ma
jorem illam effè folere exiftimo, quò minor initio hæc nu
bes apparuit;cùm enim fieri nequeat fatis craffa,ut aërem
obfcurando fit confpicua, nifi fimul etiam fiat fatis lata,ita
exigua videri non poteft,nifi ex eo quòd fit valde remota;
& notum eft quò ex altiori loco defcendit corpus grave,
hoc impetum ejus effè validiorem.Ita hæc nubes fublimis,
& fubitò magna & ponderofa faéta,tota delabitur, magna
vehementia omnem aërcm fubjeétum agens,& tempefta
tem hoc ipfo ciens. Notandum etiam vapores huic aëri
immixtos, illa agitatione dilatari ; multos quoque alios
Oceanum emittere,ob fluétus fuos ita concuffos, qui vim
ventiaugentes,& tardantes defcenfum nubis,diutius tem
peftatem fævire cogunt.
s …„ Præterea exhalationes his vaporibus immifceri folent,
Éior quæ cùm tam longè ac illi à nube defcendente propelli
& £?!!* non poffint, ob partes minùs folidas, & figurarum magis
•vocati ge
iierentiir. irregularium, aëris agitatione ab iis feparantur: Eodem
guare ge- modo,
mini ifti
ignes felicis -

Äugufii olim habiti fint, unum vel tres infelicit, Et cur hoc tempore interdum quatuor*
quinque /imul in eadem nave comfficiantur.
- -
 C A P U T V II. 281
modo, quo, ut fuprà diximus, rufticæ cremorem la&is
tundentes, butyrum à fero feccrnunt. Atque ita hæ exha
lationes, hinc & inde in diverfosacervos congregatæ, &
quàm altiffimè poffunt,juxta nubem fluétuantes, tandem
malis aut funibus navium adhærent ; cùm nubes ad finem
fui motus accedens, illas eò ufque depreffit. Et ibi violen
ta aëris agitatione accenfæ ignes illos componunt, qui Si
Helmi dicuntur, & nautas fpe ferenitatis brevi futuræ fo
lantur. Notandum tamen eft has tempeftates, in fine ve
hementiffimas effe, & interdum plures nubes unas aliis
incumbere poffe,infra quarum fingulas ejufmodi ignes re
periantur: quod fortè antiquis occafionem dedit,cùm uni
cum viderent, quem Helenam appellabant, illum mali o
minis exiftimandi, quia nempe tunc graviffimum tempe
ftatis impetum adhuc expeétabant: Et tum demum illos
ferenitatem prænunciare credendi, cùm duos videbant,
quos Caftorem & Pollucem vocabant;quippe rarò plures
notarunt, nifi fortè cum tempeftas ultra folitum vehe
mens erat;quo tcmpore interdum tres numerabant, quos
ideò etiam mali ominis effe arbitratifunt. Sed audio,nunc
à nautis etiam quatuor aut quinque fimul folere obferva
ri; forfan quia navigia majora, & plures in iis malos ha
bent, aut quia per loca navigant, ubi exhalationum copia
major attollitur. Quid enim in latioribus Oceani partibus
accidat,folâ conjeéturâ affequi poffum,quum nunquam in
iis navigaverim, nec nifi valde dubias & incertas de ipfis
relationes habeam.
Quod autem ad illas tempeftates attinet, quæ tonitru, JV;
fulgurc, turbinibus, & fulminecomitatæ effe folent, qua- Ê.
cumque nonnulla exempla in terra notare potui; non du-*
AN m n. bito
 282. M E T E o R o R. U M
bito quin oriantur ex eo quòd cum plures nubes, tabula
torum inftar,unæ aliis fuperftratæ funt, interdum contin
git,ut fuperiores magno impetu in inferiores dilabantur:
Ut fi duabus nubibus A& B è nive rara & maximè expan
fa compofitis, aër cali
dior circa fuperiorem A
feratur,quàm circa infe
riorem B, manifeftè li
quetcalorem hujus aëris
- _ _-_- _ • ! illam paulatim conden
Es- sºs- fare & ponderofiorem
reddere pofTe ; Adeò ut eæ ex ejus partibus quæ altiffimae
funt, primæ defcendentes,alias quæ ipfis in via occurrunt,
deturbent & fecum rapiant;atque ita omnes fimul magno
fragore & fonitu,in nubem inferiorem ruant. Eodem mo
do, quo in Alpibus olim circa menfem Majum me vidiffe
memini, vi Solis calefaétà nive & ponderofiori redditâ,
minimum aëris motum,fubitò magnas illius moles devol
viffe,quae in vallibus refonantes, fatis bene tonitruifoni
tum imitabantur.
v I. Atque hinc liquet quare hyeme rariùs hîc apud nos to
cur rarius net,quàm æftate;tum enim non tam facilè calor fufficiens
;!j" nubibus diffolvendisadfuperiores ufque pertingit. Liquet
e^pe

;£ effa- etiam quare tempore vehementis æftus, quando vento

Ζῆι. Septentrionali, qui diu non duraverit, calor humens &
£££ yeluti fuffocans denuò fùccedit, tonitru poftea£quifo
Jîî... let.Hoc enim teftatur ventum illum Septentrionalem, ad
##. terram accedendo, calorem inde in illam regionem aëris
egifTe, in qua nubcs fublimiores formantur; ipfumque e
tiam ventum, pofteà è vicinia terræ fuifTe expulfum, ad
_- - illam
 C A p U T V I I. 283
illam regionem aëris in qua funt nubes inferiores; nempe
à vaporibus tepidis qui è terracalente égredientes,aërem
infimum dilatarunt. Unde fit ut non modò fuperiores nu
bes condenfari debeant & delabi;fed etiam inferiores adeò
raras atque extenfas remanere,aérifque fubjeéti dilatatio
ne ita furfum protrudi, ut alias in fe Gadentes excipiant,
ibique fiftant, & fæpe etiam ne quid omnino exiis ad ter
ram ufque defcendat,impediant.
Notandumque eft illum ftrepitum, qui fupra nos ita cE
cxcitatur,meliùs exaudiri debere, ob aëris circumquaque fragor tam
pofiti refonantiam, majoremque effe pro copia nivis de- Ε.
cidentis,quàm cùm ingentes nivium moles è montibus in tur omnes
valles delabuntur. Notandum etiam, ex hoc folo quòd £gf
partes nubium fuperiorum,vel omnes fimul decidant,vel
una poft aliam, vel tardiùs vel celeriùs, vel quòd inferio
res majores aut minores, craffiores aut tenuiores funt, &
magis aut minùs obnituntur, facillimè omnesdiverfos to
nitruum fonos effici pofIè.
Differentiæ autem quæ funt inter fulgura, turbines, & s›Ä.
fulmina non pendent nifià diverfa natura exhalationum, iùm dif
quæ in fpatio quod duas nubes interjacet rcperiuntur, & £#£
à modo quo harum nubium fuperior, in inferiorem cadit tra,fìrì,
Si enim magnus aeftus & ficcitas praecefferit, atque ita :g££
hoc fpatium exhalationes copiofas, maximè fubtiles & ad de fulgetra
concipiendam flammam aptas contineat, fuperior nubes g£i.
ferè tam exigua effe ncquit, nec tam lentè defcehdere, terám ful
quin impulfo aëre inter fé & inferiorem medio,fulgur ali- ££?
quod elidat,id eft flammam levem eodem momento ena- %!**!!?.
- - - Quomodo
fcentem, Atque ita tum hujufmodi fulgura cernere poffù- íimt turbi.
mus,nullo omnino tonitrusmurmureexaudito,intérdum“
AN m m 2, etiam
284 M E t E o R O R U M.
etiam nubibus non ita denfis, ut confpici poffint. Contrà
verò fi nullæ in aëre exhalationes inflammationi idoneae
adfint,boatum quendam tonitrus audire poffumus, nullâ
corufcatione apparente. Et cùm fuperior nubes, nonnifi
pcr partes fe mutuò confequentes delabitur, vix quid
quam aliud quàm fulgura & tonitrua producit. Sedcùm
tota fimul fàtis velociter decidit, poteftetiam turbines&
fulmina generare.Ejus enim extremitates,ut C & D, pau

lò celeriùs quàm ejufdem medium defcendunt : quiacùm

aër illis fubjeétus minùs itineris conficiendum habeat, ut
inde egrediatur,quàm ille qui medio fubjicitur, faciliùsis
focum cedit;& his ita nubem inferiorcm citiùs contingen
tibus, multum aëris verfus medium includunt, ut hicvi.
detur in E; ftatimque poftea hic aër magna vi preffùs, &
expulfus ab eodem nubis fuperioris medio, quod pergit
defcendere, viam neceffàriò fibi facit, vel perrumpendo
nubem inferiorem, ut videmus ad F, vel aliquam ex ejus
extremitatibus divellendo, ut ad G. Atque ita apertâ hac
nube, magno impetu in terram ruit , unde ftatim rurfùs
afcendit, fe celerrimè circumagendo; quoniam alius aër,
autalia corpora ipfi occurrentia impediunt,nefécundùm
lineam
 C A p U t V I I. 285
lineam reétam moveri pergat, æquè velociter ac agitatio
ejus requirit; quò fit ut turbinem componat. Et quidem
hic turbo fine fulmine &fulgure effè poteft, fi nullæ fint
prorfus in ifto aëre exhalationes, ad concipiendam flam
mam idoneæ. -

Sed contrà fi fatis multæ fint, omnes in unum cumu- _ 1x.

lum coëuntes, & magno impetu fimul cum ipfo in ter- £;',,
ram ruentes,
que hoc incenduntur
fulmen interdum &hominum
fulmen componunt. læden- #! £.
corpora nonPoteft. tem ^ve
comburat,

do, ipforum veftimenta comburere, pilofque ad cutem £.i*

depafcere : cùm nempe exhalationes quibus conftat,qug-%îgîäiä
que fulphur folent redolere,non aliamquàm oleorum na- ££
turam participant ; adeò ut levem tantùm flammam nu- iaââ, &c.
triant;quæ non nificorporibus combuftioni magis idoneis
adhæret.Ut è contrà,interdum offâ carnibus integriscon
fringere, vel vaginâ illaesâ, gladium liquefacere poteft, fi
hæ exhalationcs maximè fubtiles & penetrantes, folam
£alis volatilis,aut aquæ fortis naturam.habeant: tum enim
fine injuriâ cedentia corpora perlapfum,quidquid refiftit
comminuit ac diffringit. Ut & aqua fortis, duriffima me
tallorum corpora refolvens, vix quicquam agit in ce
1ra] Im *.

Poftremò fulmen interdum in lapidem duriffimum, o- JX.

mnia obvia rumpentem & disjicientem converti poteft, fi £#*.
pcnetrantibus his exhalationibus, multæ aliae pingues, & j?
fulphureæ immifceantur; praefertim ficraffiores etiam ad- ? íïí
fint,fimiles ei terræ, quæ in fundis vaforum,in quibus col- ;£#.
lc&a cft aqua pluvia,
tiâ difcimus,fi fubfidit. Quemadmodum
hujus terræ,nitri,& experien-
fulphuris certas viíúris:
partes?' lo
ca humi
fimul mifceamus, mifturamque iftam incendamus, illam liora.
M m n 3, momento,
 2.86 M E T E o R o R U M
momento temporis in lapidem quendam concrefcere.
Jam verò fi nubes à latere dehifcat, ut in G, fulmen obli
liquo itincre libratum, faciliùs turrium faftigia, vel mon
tium vertices tangit, quàm loca humilia, ut videmus ad

ssSSS -

§-§

H. Nec deeft etiam ratio propter quam, cùm nubes infra

perrumpitur, fæpius loca edita & eminentia quàm humi
liora fulmine feriantur.Si cnim, exempli gratiâ, nubes B,
non magis hic quàm alibi, aliunde difpofita fit ad dehi
fcendum, certum eft illam apertum iri in F, ob refiften
tiam fubjcétæ turris.
X. Nec magis deeft ratio, quare fingulas vices, quibus to
curßpe nitru auditur, nonnihil pluviae fubitò decidentis confequi
£;j.£ foleat;& quare cùm hæc pluvia fatis copiosè effunditur,
sores repen- poftea non multum tonet. Nam fi illa vis quâ fuperior
£;Ę. nubes in inferiorem decidendo, illam concutit,fatis valida
£!££ fit ad eandem omninò dejiciendam, manifeftum eft fulmi
ÂÃÄ na ceffàre debere. Et quamvis fæpe fit minor,nihilominus
;;;';, tamen ex ea ferè femper aliquos nivis floccos excutit,
qui decidentes aëris inferioris calore in pluviam folvun
tur. -

c-Äi. Denique non fine ratione vulgò creditur, vehementes

fonitus,
 C A p U t V I I. 2.87
fonitus,qualis campanarum, aut bombardarum, fulminis campana
vim infringere, nam concutiendo nivem, ex quâ nubes in- j,
ferior conftat, illam ad defcenfum invitat & difcutit. Ut ii rum,vis . .
fatis fciunt qui in vallibus ubi moles nivium è montibus £?
cadentium timentur, iter facere funt affueti. Nam ibi ne
quidem loqui aut tuffire audent, ne fonus vocis nives
COmmOVCat.

Sed ut fuprà notavimus, aliquando fine tonitru fulgu- säĘ.

rare poffe, ita in regionibus aëris, ubi multæ exhalationes £riniur
detinentur & pauci vaporcs, nubes ita leves & parum #.
denfae fàtis edito #;
ruente,formari
nullus queunt,
fulminis ut aliâ audiatur,
fonus in aliam exneque
loco tempeftas dicuntwr.

in aëre excitetur, licèt plurimas exhalationes convolutas

jungant;unde non tantùm illæ minores flammæ oriuntur,
quæ flellæ coelo cadentcs vel trajicientes dici folent, fed
interdum etiam globi ignei fatis craffi,qui adterramufque
dclabentes, pro quadam fpecie fulminis alio minùs vehe
mentis fumi poffünt. -

Et præterea quoniam valde varia eft & multiplex ex- xii 1.

halationum natura,mihi facilè perfuadeo fieri poffè inter- $#*
dum , ut à nubibus compreflae materiam quamdam com- pluat laäe,
ponant,qu£ calore&fpecie cxtcrnâ lac, carnem,autfan-£;.
guinem, aliquo modo referat; vel quæ fubitò acccnfa & aibum,&e.
combufta fiat talis, ut proferroaut lapidibus fumi poßit,
vel quæ denique corrupta & putrefcens, in exigua quæ
dam animalia brevi tempore convertatur. Ut inter prodi
gia fæpe legimus, ferro, fanguine, locuftis aut fimilibus
pluifTe. - -

-
Præterea quoque aëre nullis nubibus obdu&o, exhala- Quomodo
- - -
XIV;
tiones folo ventorum flatu cogi, atque incendi poffünt, Ä
præfertim
 2.88 M E T E o R o R U M
traji;iem- præfertim fi duo aut plures venti contrariifimul concur
££££;rant. Et denique etiàmfi nulliventi nec nubes adfint, fi
ignes lami- tantùm exhalatio fubtilis & penetrans, quæ nempc falis
“ naturam participet, alterius pinguis & fülphurcâ poros
ingrediatur,hoc ipfum fufficere poteft adtenues quafdam
flammas tam infublimìi , quàm in infimo aère excitandas.
Nempe quales funt in fublimi ftellæ trajicientes; & hic a
pud nos, tum ignes illi per aërem volitantes, qui fatui di
cuntur, tum alii lambentes diéti, qui puerorum capillis, e
quorum jubis, haftarum ferro pinguedine aliqua inunéto,
vel aliis ejufhmodi corporibus adhærent. Certum quippe
eft, non tantùm violentam agitationem, fed faepiffime e
tiam folam diverforum corporum mifturam, igni produ
cendo fufficere.Ut videmus in calce aqua confperfa,aut in
fœno,fi priufquam ficcum fit recondatur,& in multis aliis
exemplis,quotidie Chymicis occurrentibus.
XV. Sed omnes ifti ignes, ficum fulmine comparentur, val
cur mini-.de parum roboris habent ; non enim nifi ex molliffimis &
#£* maximè glutinofis, oleorum partibus componuntur. Et
ißorum
ignium; quamvis maximè penetrantes & vividæ falium partes, ad
contrà au- - -

ÄÄ. eorum produétionem quoque concurrant, tamen hæ aliis

permixtæ non manent,
##*** diffiliunt,fimul
t- fcd celerrimè inè liberum
ac illas inflammarunt.At aërem
contrà, fulmen

præcipuè ex his maximè penetrantibus & vividis conftat,

quæ violenter preffae & nubibus illifae, rcliquas fecum in
terram abripiunt.Atq;ii qui norunt, quantâ vi & celerita
te polleat ille ignis, qui firex nitro & fulphure permixtis;
quamq; è contrà debilis fit illa flamma, quam pars oleagi
nea fulphuris à fale aut fpiritibusfeparata poteftproducc
£e, facilè illa quæ hic diéta funt fibi perfuaderi permittent.
Ignes
 C A p U t V I I. 289 .
Ignes autem fatui & lambentes diutius durant, aut ci- xvi.
tiùs evanefcunt, prout flamma eorum magis aut minùs%j £#
juxta ter
tenax eft,&materiaeorum magis aut minus denfa&com-?am gene
- - - • \ - .. rantur ali
-

paéta. Scd illi qui altiùs in aëre, ftcllarum inftar apparent, quamdiu
non nifi per breviffimam moram durare poffùnt. Nifi e- jurare aut
ff.
- - a^ a^ - fe;qui -

nim materiâ valde rarâ & tenui conftarent, proprio pon-% fummo
dcre in terram deducerentur.Etideò philofophi optimè il- rimè
-
egreger
v debere
los compararunt ei flammæ,quæ fecundùm fumumlucer-27}.
nae rccens extinétæ decurrit,cùm hæc lucerna ad flammam §; £
ometa*,
altcrius ab ea nonnihil remotæ rurfus accenditur.Sed ma- îî,
gnopere miror eofdem poftea credidiffe cometas, itemq; per
j, aliquot

columnas,aut trabes igneas, quæ aliquando in cœlo appa- lueentes,e

rent,nihil aliudeffe, quàm exhalationes accenfas: nam ta- £#.
lium phænomen.n duratio quæfatis longa effe folet,cùm
[breviffima illa mora, quæ confumendis exhalationibus in
aëre pendentibus fufficit,conferri planè non poteft.
Et quoniam generationem & naturam illorum, in alio xvii.
traétatu curiosè explicare annifus fum;neque illa magis ad quadam
§£?*°
Meteora pertinere arbitror, quàm terræ motus & mine-Éïm
ralia,quæ plurimi fcriptores cò congerunt,iis omiffis, non£;£'*,
ampliùs hic loquar nifi de luminibus quibufdam, quæ no- prodigias
- -
juainter
- - -

&u fereno aëre & tranquillo apparentia populis otiofis folent mu

»

occafioncmdant, acies fpeëtrorum in aëre depræliantium?erari, po£

fingcndi, & vi&oriam aut cladcm partis cui favent, ex eo £j;-.
ræfagiendi, prout timor aut fpes in animis eorum præ- # sole
ollet. Et quidem quia nulla unquam ejufmodi fpe&acula £#.
ipfemet vidi,neque me fugit quantum fupcrftitio & igno
rantia,relationes quæ de iis fiunt corrumpere foleat &au
ere ; hic fatis habebo leviter attingere caufas omnes,
Ex quibus aliquid tale produci pofTe mihi videtur. Prima v

0 00 - eft,
2.9o M E T E o R o R U M
eft, cùm variæ nubes in cælo exiftunt, tam exiguæ ut
totidem milites videri poffint, & unæ in alias deciden
tes,fatis multas exhalationesinvolvunt,ad parva quædam
fulgura excitanda, interdumque ignis globulos ejaculan
dos, & nonnullos fonitus emittendos; quo ipfo hi milites
confligere videntur. Secunda eft,cùm hujufmodi nubibus
in cælo cxiftentibus,non quidem unæ in alias decidunt,fed
diverfimodè micant,& lumen illud refleétunt, quod coru
fcationes & ignes alicujus magnæ tempeftatis, tam longè
inde fævientis, ut ibi ex terra non percipiatur, ad illas uf
que tranfmittunt.Tertia denique, cùm hæ nubes, aut aliæ
quædam magis ad Septemtrionem accedentes, à quibus
lumen accipiunt, funt in regione aëris tam excelfa, ut ra
diiSolis jam infra horizontem delitefcentis, ad illas po£
fint pervenire. Si enim attendamus ad refraótiones & re
flexiones,quas duæ aut tres ejufmodi nubes,variis in locis
fitæ,& lumen unae ab aliis accipientes efficere poflunt, fa
cile intclligemus non opus eflè, ut fupra modum cxcelfae
fint, ad infolitas quafdam luces noétu exhibendas ; atque
etiam interdum ad efficiendum ut ipfe Sol fupra noftrum
horizontem appareat, eo tempore quo illum infra effè
certum eft. Sed ifta minùs ad hanc priorem hujus traéta
êtus partem videntur pertinere, quàm ad fequentem, in
qua de iis omnibus quæ in fublimi aëre, aliter quàm fint
apparent, loqui deinceps inftitui, poftquam haétenus o
mnia,quæ ibidem videntur ut funt,explicareconatus fum.

CAP UT
 - 29 I

C A p u T V I I I.

De Iride.
$. Ammira cft Iridis natura, & tam curiosè à mul- I.
$tis egregiis viris fuit inveftigata, tamque parum Ê.
§£1$} cognita, ut nullam aptiorem materiam eligere in nubibus,
poffim,ad oftendcndum opeMethodiquâutor,poffe per- £g
veniri ad nonnullarum rerum fcientiam, quam ii quorum gutii Iri
fcripta ad nos pervenere non habuerunt. Primò, poft-""
quam notavi hanc Iridem non tantùm in cœlo apparere,
fed etiam in aëre nobis vicino, quoties multæ in co aquae
uttæ à Sole illuftratæ exfiftunt;ut in fontibus quibufdam
per fiftulas aquam ejaculantibus experimur: facilè mihi
fuit judicare, à folo modo quo radii luminis in guttas a
gunt, atque inde ad oculos noftros tendunt, eam proce
dere.Deinde quum fcirem has guttas rotundas effe,ut fu
prà oftenfum eft, & five parvæ five magnæ fint, Iridem
fcmper eodem planè modo in illis repræfentari, ftatui ali
quam valde magnam confiderare, ut tantò faciliùs in ea,
quid in fingulis contingeret agnofcerem.
Cumque in hunc finem pilam vitream, fatis accuratè Jf.d.
rotundam & valde pellucidam, aqua impleviffèm, depre- Ę.
hendi,Sole, exempli gratiâ, lucente ex parte cæli A FZ, $% u4
& oculo pofitoinpunâo E, fi locarem hanc pilam in re- í'7#
gione B C D, partem illius D totam rubram, & multò il- *"*•
luftriorem quàm reliquum videri. Et five propiùs illam
adducerem,five ulteriùs removerem,five addextramfive
ad finiftram verterem, vel etiam circa verticem meum
rotarem; dummodo linea DE cum altera EM, quæ ima
0 0 0 2, ginatione
29*. M E T E o R o R U M

ginatione ab oculicentro ad centrum Solis eft proferen

da, angulum duorum & quadraginta circiter graduum
conftitueret, pars illa D femper æqualiter rubebat:fedfi
mulac hunc angulum paulò magis dilatabam,rubor eva
nefcebat,& fi contraherem,non ita fimul omnisevanefce
bat, fed antea velut in duas partes, minùs fcintillantes di
videbatur,in quibus flavus, cæruleus,& alii colores appa
rebant. Deinde regionem etiam K hujus pilæ refpiciens,
notayi,faéto angulo KEM, duorum & quinquaginta cir
C1UCÍ
 C A p U t V I I I. 293

citer graduum,hanc partem Ketiam rubramapparere,fed

non tam lucidam ut D:& paulò tantùm ampliore eodcm /
/
angulo faéto, alios ibidem colores magis dilutos cxiftere;
fcd eodem aliquantulum contraéto, vel fàtis multum am
pliore faéto, illos omnino difparere. Unde manife&è didi
ci,toto aëre ad M hujufmodi pilis,aut earum loco guttis,
referto, punétum aliquod admodum rubrum in fingu
lis earum relucere debere , à quibus lineæ cduétæ ad
oculum E, cum lineâ EM angulum duorum & quadra
ginta circiter graduum conftituunt : quales illas fuppono
quæ littera R fignatæ funt ; atque hæc punéta fimul confi
derata, loco in quo confiftunt non obfervato nifi per an
gulum fub quo videntur, inftar circuli continui rubro co
lore perfufi apparere: & fimiliter punéta quædam effe de
bereiniis guttis quæ funt in S & T, è quibus lineæ duélæ
ad E, angulos paulò acutiores cum EM conftituunt, à
quibus circuli colorum dilutiorum componuntur; atque
in hoc primarium & principem coeleftem arcum confifte
re. Deinde eodem modo fupponendo angulum M EX,
duorum & quinquaginta graduum effe, in guttis X ru
brum circulum debere apparere, & alios circulos minùs
faturo colore imbutos in guttis Y ; atque in hoc fecunda
riam Iridem confiftere. Et denique in omnibus aliis guttis
notatis littera V,nullos ejufmodi colores effe debere - .

Poftca cùm accuratiùs examinarem in pila B C D, un 1ridem III.

im
de rubeus color in ejus parte D confpicuus oriretur, no teriorem e$
tavi illum pendere à radiis Solis, qui venientes ex A ad B, primariaî.
orurt ex: rag
aquam ingrediendo frangebantur in punéto B, & ibant ad %, qui ad
C,unde reflexi ad D,&ibiaquam egrediendo iterum fraéti oculum per
•vemiumt
tcndcbant ad E. Nam fimulac corpus aliquod opacum & Ä,
- ooo 3 obfcurum refraäione,
 294 M E T E o R o R U M

.'•.</ -

* •- -
-
. ** 2*. - -
- - -•
- -
- -

- - .' •. 1.1
-

-
$; -
-
*.

- -

-. -
•*-**. *-•. -
- 3: .• : - *',
. . • * • - --
*.- - I
-
2^ .*
-
s;
- -
-
-
•. ·:· -
]
•: : - 33, - - :. *; -
- :; . • .• -- -•, - *•!{.r;
.• .: •. - *.- :: i .•
-
- ;: ".
, * -
-
.*
-
-
I. .• -
- *:.
- -
*I.
.' •: - •: - J. 3 - :: '.
.' -.1 :: - - * • - - • ; - l

*.
. •• •
•..! •: •
- - ;:
•'
- -" - - • .;.. -
-- - - - • • •. -

I, '/., • • • • • 4;
*••• ••;:
**. - - • -• &: - 2*. 3:. '¥
- *, •• • • • -* '. • • , _- ••*. :;:■.'•
• - II, |..:: 5 •,•:: : • •. * . . - •, • • ••. -
* .!',. .:: …•.'•:: - - • T ••***.• • ::$. - • • • •.
- . „£1:::::::: :* : *.". - - .• • - -*- ::$ „:::::,', w
- - - •'. -*•] ::: :.'•:; : • - , • • - • • • * .* •3*,*•*. ::::::I',* - •
- - . . || 11:5: 5 '•.':•,• •" I- • • • .• • -* -. • • • • • .• • •:. i \TI
- - ,'|'l, :: X. ' •::.•'I. . •T •• - - - - , • •, • .• • ..'i'i'."
- - ..:• •*. :**
- - - - .• - - * - - - -T • - :. i • :.
. "• .'.'.':;•;•':::££:: §§.*. •*'• •.'… *. •*.-*. :::£• •.'£%::Aju*
- ". .* *,! 1:43 :;;: v*,
- - •.••*. . • ** :: . * *,• .**. 1; ]] -
- - *,:: • •. •:: - - -T - •
-. • • • .:: •.'• •:.:i!i*i - - - -

- , * .','| I.::$- <:: - * JT.• . • J•*, • • • ':::•'•.• •,ô<::3 ir. -

- - - - .' £:::;::: . - … -* *. - • -". -• •Ἀ .". *•:•. … :::*i

. - • I. *;:::<- •:
- - - *.• . • - *•: : :: - - -

.I.I. I Ti.:.. : X*.

• .*. N.•.• …: - . • «• • -T • •"• . •*..I- • • • •II
* I- .. 1.; •• •. ••• • • .*.'. • •
-
$. > . . •*. •"•.•
** .: <•
•••' 1
- -- - •* • •.
I. *• • • •• • • W • • - - A, A'.•
u_• . *.,::'■!!!•:::$ * S:: • **J.'.-'.'.'.* J.*. •;T£-::*'*.*• 3::::i':
3. Ij:':::£3::
-

. " *_ * - - *. ::
•• •
• • •
.'..:: . *-**….''. -
:::;: •. •*::::'.'.'
• - - - *.• - • • • • i ,'i.
t
t(a-a.
I-.j •...-:::-;., ET
*- *•, ..*.•.'..., i::. •• .: • : :
- ;* M.'.'.: .::'.
* •* . • ..•-.
T. ::: V.5:3;'*,
-*- - 1. -*.
. .
- "-
•*- - - - .:u: • ••:•
-
i* -
-
- -
- -
- BR - -
- •
-
.i .
--s- =-= S. s-s s s=s E~ –
s> A€§js… - — SR; § § s=ss S. - -
s- -

- -< -

5;Σ;, obfcurum alicui linearum A B, B C, C D, vel D Eoppo

ÄÄ, nebam, rubicundus color evanefcebat; & licèt totam pi
%%. lam,exceptis duobus punétis B&Dobnuberem,&corpo
fecumdariä
ÅT
{? d.
ra obfcura ubivis circumponerem, dummodo nihil aétio
- - - - - v -

;;%#!„nem radiorum A B C Dimpediret,lucidè tamen ille reful

g duar- gebat. Poftca eodem modo inveftigatâ causâ rubriillius
flexiones ad - - - - - - w - -

oculum per coloris,qui apparebat in K, inveni illum effè à radiisSolis,

yenienti; qui
bu4,quò fiat .
venientes ab F ad-
G, ibi refrangebantur verfùs H, &
#£"ih H reflexi ad I rurfufque ab I reflexiad K, tandemque
ut illä ße
debilior. iterum
 `C A p U t V I I I. 295
iterum fra&i inpunéto K, tendebant ad E. Atque ita pri
maria Iris fit à radiis poft duas refraétiones & unam rc
flcxionem ad oculum venientibus: fecundaria verò à ra
diis, qui non nifi poft duas rcfraétiones & duas reflexio
nes eodem pertingunt. Ideoque hæc femper alterâ minùs
eft confpicua.
Iv.
Sed fupererat adhuc praecipua difficultas, in eo quòd Quomodo
etiamfi pofito alio ejus pilæ fitu, radii etiam poft duas re etiam ope
vitrei pri
fraétiones & unam aut duas reflexiones, ad oculum pof fmatis colo
fint pcrvenire;nulli tamen nifi in eo fitu, de quojam locu •videamtwr,
res Iridis

ti fumus,ejufmodi colores exhibeant.Atque ut hanc amo

lirer, inquifivian non aliqua alia res inveniri poffèt, cujus
ope colores eodem modo apparerent, ut fa&â cjus com
paratione cum aquæ guttis,tantò faciliùs de eorum caufa
judicarem. Et commodùm recordatus, per prifma vel
triangulum ex Cryftallo fimiles videri,unum confideravi, .
quale eft MNP, cujus duæ
fuperficies MN,& NP funt
Omnino planæ, & una in al
teram ita inclinata,ut angu
lum 3o vel 4o circiter gra
duum contincant;atq; idcò
fi radii Solis AB C, pene
trent MN ad angulos re
Ę άos, aut ferè reétos, ita ut
â nullam notabilem refra&io
3 nem vitrum ingrediendo
patiantur, fatis magnam ex
cundo per N debeant pati.
Et tectâ alterutrâ ex hisfupcrficicbus, opaco aliquo cor
pore,
 296 M E T E o R o R U M

pore, in quo fit anguftum foramen, quale cft DE, obfer

vaviradios per illud foramen tranfeuntes, atque inde ef
fufos in linteum aut chartam albam F G H, omnes colo
res Iridis ibi depingere, & quidem femper rubrum in F,&
cæruleum feu violaceum in H.
v. Unde primùm didici, curvaturam fuperficiei gutta
j, rum, geiierationicolorum minimè neccffàriam effe; haec
1*a

£; enim cryftallus fùperficiem nullam habet,quæ non fit Pla

- -

•2j,7,. na ; neque anguli magnitudinem fub quo apparent. hic

fexionem, enim permanentibus illis mutari poteft: & licèt fieri pof
Σ' fit ut radii tendentes ad F, jam magis, jam minùs incur
ä ventur, quàm euntes ad H, femper tamen qui ad F, ru
eorum pro- brum depingent,& cæruleum qui ad H. Neque etiam re
£g- flexionem;hic etenim nulla omnino eft;Nec deniq; faepius
feà unà /al. iteratas refraétiones, quum hîc tantummodo unica fiat.
£%* Sedjudicabam unicam adminimum requiri,&quidem ta
lumini& lem ut ejus effeétus, aliâ contrariâ non deftruatur.Nam
gr. ** experientia docet fi fuperficies MN & N P, parallelæ fo
rent,radios tantundem per alteram iterum ereétos,quan
tum per unam frangerentur, nullos colores depi&uros.
Neque dubitabam, quin & lumen neceffàrium fit ad ho
rum colorum produétionem; fineillo enim nil cernimus.
Et præterea obfervavi umbram quoque aut limitationem
luminis requiri: dempto enim corpore opaco quod in
NP,colores F G H ftatim evanefcunt;atque fifatis laxam
aperturam DE faciamus,rubrum,croceum&flavum que
ad F,non latiùs propterea expanduntur,ut nec viride, cæ
ruleum & violaceum quæ ad H;fed totum fpatium inter
medium littera G notatum,album remanet.
v I. Quibus animadverfis intelligere conatusfum,quare hi
J^nde ori&
- colores
 C A p J t V I I I. 2.97

colores alii fint in H quàm in F: quum tamen refra&io, „ colo

umbra,& lumen,eodem modo in utroque concurrant. Et riim, iter.
confideratâ luminis naturâ quemadmodum illam in Dio-*
ptrica defcripfi, nempe tanquam aétionem vel motum
materiæ cujufdam valde fubtilis, cujus partes tanquam
exiguæ fphærulæ per poros corporum terreftrium devo
lutæ concipiendæ funt; agnovi has fphærulas, pro diverfi
tate caufarum,que harum motus determinant,diverfimo
dè moveri ; & fpeciatim omnes refraétiones,quæ in ean
dem partem fiunt,illas ita difponere, ut in eandem etiam
partem rotentur:fed quum nullas vicinas ipfis multò ce
leriùs aut tardiùs decurrentes habent, motum illarum
circularem propemodum motui re&ilineo æqualem effe.
Quum verò in una parte vicinas habent, quæ ipfis tardiùs
decurrunt, & inadversâ alias quæ celeriùs, vel faltem æ
què celeriter, ut in confinio
Luminis&umbr£ contingit;
fi occurrant eis quæ tardiùs
moventur, eâ parte, fecun
dùm quam rotantur, ut ac
cidit iis quæ componunt ra
dium EH, hoc efficere, ut
earum motus circularis,
motu re&ilineo tardior fit:
& planè contrarium fieri, fi
eifdem occurrant parte ad
verfa,utacciditiis,qug com
■ ponunt radium DF. Quæ ut
meliùs intelligantur, fupponamus pilam 1 2 3 4, fic im
pulfam efiè ab V ad X, ut re&o tantùm motu incedat,
Ppp & duo
2.98 M E T E o R o R U M
& duo illius latera, t
& 3, æquali celeritate
delabantur, ufque ad
fuperficiemaque YY,
ubi motus lateris 3,
quod priufquam a
liud iftamfuperficiem
* contingit, retardatur,
><
non mutato illo late
ris 1, unde fit ut tota
><
pila neceffàriò rotari
incipiat, fecundùm ordinem numerorum i23.Et prætercà
imaginemur illam quatuor aliis pilis Q, R, S, T, circum
datam;quarum duæ Q & R, majori vehementiâ quàm illa
tendunt verfus X, & duæ aliæ S & T minori. Undeliquet,
pilam Q urgentem motum lateris I, & pilam S,remoran
tem motum lateris 3, rotationem illius augere, neque pi
las R&T quidquam obftare ; quoniam R ita impulfà fup
ponitur, ut celeriùs feratur ad X, quàm illa fequitur,
& T,ut minùs celeriter fequatur, quàm illa præcedit. At
que hoc explicat aélionem radii DF. Contra verò, fi pilæ
Q & R,tardiùs quàm pila 1234.ferantur ad X, S autem&
T velociùs,R impedit rotationem partis I,& Tillam par
tis 3; nihil agentibus duabus reliquis Q & S: quo aétio ra
dii HE,innotefcit. Sed notandum, quum hæc pila 1 2 34 ac
curatiffimè rotunda eflè fupponatur, facillimè accedcre
poffe, ut quando fàtis fortiter premitur à duabus R & T,
rotationem fuam ideo non fiftat , fed fevertat in orbem
circa axem 24, & ita minimo momento mutato fitu, dein
ceps in contrariam partem rotetur.Duæ enim R & T,quae
primæ
 c A p u t V I I I. 299
primæ occafionem fe vertendi illi dedêre, ut poftea perfe
verct cfficiunt ; donec hoc motu dimidium circulum im
pleverit,illæque non ampliùs tardare cjus rotationcm,fed
contrà augere poffint. Cujus rei confideratio difficulta
tem mihi cxpedivit,quamtotiushujus materiæ prgcipuam
eflè exiftimo. -

Et meâ quidem fententiâ, manifeftè ex his omnibus li- 1m Å.

quet, naturam colorum qui pinguntur in F, tantùm in eo fi, natura
confiftere, quòd particulæ Έ,
materiae fubtilis, aétioncm & viridu,
luminis tranfmittentes,ma- £g;º,
jori impetu & vi rotari ni- jrifmate
tantur, quàm fecundùm li- j,£.
neam reétam moveri: ita ut?» quomo
- - - - - v .: do caruleo
qui multò validiùs rotari 7.
nituntur, rubicundum colo- feeatur,
- . - .,. umde fit
rem efficiant,& qui non nifi íú,
paulò validiùs, flavum. Ut jtt
contra natura eorum qui
videntur ad H,tantùm in eo
confiftit, quòd hæ particulæ
non tam velociter rotentur, quàm aliàs folent, cùm nulla
talis caufa earum motui rcfiftit; ita ut viride appareat, ubi
non multò tardiùs folito rotantur, & cæruleum,ubi mul
tò tardiùs;& fæpe in extremitatibus hujus cærulei, rutilus
quidam color ei mifcetur, qui fulgorem fuum ipfi com
municans, in violaccum five purpureum illum mutat.
Quod procul dubio ex co eft,quòd eadem caufa, quæro
tationem particularum materiæ fubtilis tardarcconfuevit,
quum tunc fatis valida fit ad quafdam invertendas, & ea
Ppp 2. TuIm
 3oo M E T E o R o R u M
rum fitum immutandum, earundem rotationem accele
rare debeat,dum interim illam aliarum tardat.
Ih, Et in his omnibus tam unanimes ratio & experientia
ÅT confpirant, ut non putem ullum, ex iis qui ad utramque
%_fatisattendent,credere poffè naturam colorum aliam effe
£3* quàm explicui.Si enim verum eft fenfum luminis à motu
:/* éffe, aut àb inclinatione ad motum, cujufdam materiæ o
- culos noftros tangentis; ut multa paffim teftantur & ma
nifeftum reddunt; certum quoque diverfos ejus materiæ
motus, alios atque alios fenfus in nobis effe&uros. Et ]
quemadmodum diverfitas alia in his motibus effe nequit,
quàm illa jam nobis explicata ; ita neque experientia ul
lam aliam, in eo quem habemus horum motuum fenfu,
præter illam colorum effe teftatur. Et nihil inveniri poteft
• in cryftallo MNP,quod colores producere queat,præter
modum quo particulas materiæ fubtilis,ad linteum,atque
inde ad oculos mittit. Unde fatis liquere arbitror, nihil e
tiam præter hoc,in coloribus aliorum corporum quæren
dum effe : Nam ipfa experientia quotidiana docet,lumen
feu album, & umbram feu nigrum, cum coloribus Iridis.
hic explicatis, compofitioni omnium aliorum fufficere.
Neque illam diftinétionem Philofophorum probare pof
fum,quâ dicunt,alios colores veros effe,&alios falfos,fcu
tantummodò apparentes.Quum enim genuina& fola co
lorum natura fit apparere, contradiétio cffe videtur, illos.
apparentes & tamen falfos effe dicere. -

1X. Concedo quidem umbram & refra&ionem,non perpe

£;* tuò iis generandis neceffàrias effè ; fed magnitudinem, fi
Å„. guram,fitum, corporiscolorati vulgò di&ti, illorum loco
Έ diverfimodè cum lumine concurrere poffè, ad augendam
AuV
 -

C A P U T V I I I. 3oI
aut imminuendam rotationem partium materiæ fubtilis. „„„;
Ita ut initiò quoque dubitârim, an omnino eadem ratio- #j*
ne,quâ in cryftallo MNP, colores etiam in Iride genera-ôïí.
rentur; nullam quippe umbram lumen terminantem ibi äer
notâram,neque dum noram,quare tantùm fub certis qui- ter4z gra
bufdam angulis apparerent ; donec tandem fumpto cala- £;£
mo, & curiosè fingulis radiis, qui in diverfa punéta unius £,
guttæ cadunt,ad calculum revocatis;ut difceremfub qua- £#.
libus angulis,poft duas refra&iones, & unam aut duas re- %££*
flexiones, ad oculos noftros venire poffint; inveni poft u- nor.curque
nam reflexionem & duas refraétiones,multò plures videri £;£
poffe,fubangulograduum ab uno & quadragintaadduo& rior,magis
quadraginta,quàm fub ullo minore,& nullum omninofub £#.
majori apparere. Deinde etiam inveni poft duas reflexio- inferior;
nes,&reffà&ionestotidem,multòplurésadoculumnana- %%%.
re, fub angulo gràduum unius & quinquaginta, vel duo- interier
rum&quinquaginta,quàm fubullo majori,neq;ullum fub g*
minori confpici. Ita ut ab utraq; parte umbra lumen tcr
minans adfit;quod lumeninfinitas pluviæ guttas Sole illu
minataspermeans,demumadoculumfubangulo duorum.
ferè & quadraginta graduum venit;atq;ita primariam Iri
demgenerat.Itemque eft umbra que terminatlumen,fub
angulounius&quinquaginta graduum,aut paulò ampliùs;
atque hoc pa&o exteriorem arcum producit.Nullos enim.
luminis radios,aut multò pauciores ab uno objeéto quàm
ab altero vicino in oculos fuos recipere, hoc eft umbram
vidcre. Atque hinc fatis perfpicuè patet,colores horum
arcuum ab iifdem caufis effe,à quibus illi qui per cryftal
lum MNP apparent;& femidiametrum arcûs interioris,
duobus & quadraginta gradibus minorem effe non dcbe
Ppp 3, re; neC
 3o. 1M E T E o R o R U M
re; nec illam exterioris uno & quinquaginta minorem.Et
denique priorem accuratiùs in exteriori fuperficie termi
natum effè debere,quàm ininteriori;& alterum planècon
trà;quod accuratè cum expericntiâ confèntit.
X. Verùm ut Mathematici videant,an calculus,quo angu
3:;::, los qui hic à radiis luminis fiunt examinavi, fatis fit accu
mati;e de- ratus, illum hic placet explicare.
£*
far. Sit AFD aqüae gutta, cujus femidiametrum CD aut
AB, in tot æquales partes divido,quotradios calculo exa

minare volo, ut tantundem luminis uni quàm altcri attri

buatur. Deinde unum horum radiorum fpeciatim confi
dero,ut cx. gr. EF, qui non reétà tendit ad G, fcd in F re
fraétus decedit ad K, & inde refle&titur ad N, ubi iterum
refraétus tendit ad oculum P: vcl etiam adhuc femel abN
ad Q reflexus,refringitur in Q verfus oculum R. Et duétâ
CI
 c A p u t v I I I. 3o3
CI ad angulos rcétos in FK, ex iis quæ in Dioptrice diéla.
fuêre, cognofco AE, aut HF, & CI illam intcr fe propor
tionem habere, per quam aquæ refraétio dimetienda eft.
Adeò ut fi HF conftet o&o millibus partium , qualium
AB conftat decem millibus, CI conftabit 5984 aut circi
ter; quoniam refraétio aquæ paulò major eft quàm trium,
ad quatuor , & quàm accuratiffimè illam dimetiendo, in
venio eflè ut 187 ad 25o. Cognitis ita duabus lineis H F
& CI, facillimè duos arcus cognofco, FG qui eft 73 gra
duum & 44 minutorum, & FK qui eft Io6. 3o. Deinde
fubducendo duplum arcus FK, ex aggregato arcus FG,
& arcus 18o graduum, hoc eft dimidii circuli, fit 4o. 44
pro quantitate anguli ON P; fuppono enim ON & EF
efTe parallelas. Præterea tollendo hos 4o. 44 ex F K, fit
65. 46pro angulo S QR; fuppono enim SQ & EF effe c
tiam parallelas. Atq; ita omnes alios radios parallelos ipfi
EF, & per omnia punéta quibus divifa eft femidiameter
CD vel A B tranfeuntes examinando, tabulam fequen
tem compono.

Linea
3O4 M E T E O R o R U M

Linea | linea l arcus l arcus angulus angulus.

HF CI F G. FK I O NP I S QR ;

' Ioco || 748 | 168. 3ο| 171. 2.515. 4o| 165. 45

zooo! 1496] 156. 55 | 162. 48] 1 1. 19] 151. 29
3ooo ! 2244] 145. 4. | 154. 4] 17. 56] 136. 8
4oOO 2992. | 132. 5o I I45. Io12.2. 3o | 122. 4
5oOO || 374o 12o. 136. 4] 27. 52. j io8. 12.
6ooo| 4488] Io6. 16] 126. 4o| 32. 56| 93. 44
7ooo | 52.36| 91. 81 1 16. 51 | 37. 26] 79. 25
8ooo | 5984i73. 44| Io6. 3o|4o. 44] 65. 46
9ooo | 6732 151. 41 195. 2. 2. |4o. 57 | 54. 25
ioooo| 748o|o. 83. Io| 13. 4o] 69. 3o

Et facillimè in hac tabula videmus, radios longè plures

effe, qui angulum ONP, 4o circiter graduum faciunt,
quàm qui minorem; vel S QR 54 circiter, quàm qui ma
jorem. Deinde ut adhuc accuratiùs horum angulorum
quantitatem inveniam,fàcio tabulam fequentem.

Linea
 C A p U t V I I I. 3o5

Linea | linea | arcus | arcus [angulus [angulus!

HF - I CI FG FK I ON P I SQR

8ooo | 5984|73. 44] Io6. 3o|4o. 44165. 46f

81οο| 6o58|71. 48] Io5. 25 |4o. 58] 64. 37
8-ool 6133|69. 5o|io4. 2o|4i. io|63. io]
83oo | 62o8|67. 481 Io3. I4|41. 2.o 162. 544
84OO 1 6283}65. 441 Io2. 9141. 2,6] 61. 43
85oo | 6358] 63. 34] Io1. 2. | 41. 3o|6o. 32. i
86oo] 643* || 61. 2. 199. 56] 41. 3o| 58. 26 !

87oo | 6507] 59. 4|98. 48] 41. 28] 57. 2o

88oo | 6582 | 56. 42. 197. 4o| 41. 22. | 56. 181
89oo j 6657 | 54. 16|96. 32. | 41. 12. | 55. 2o!
9ooo] 675* 151. 41 195. 22. [4o. 57] 54. 25
91οο| 68o6] 49. o|94. 12. |4o. 36] 53. 36
92 oo || 6881 | 46. 8] 93. 2. ]4o. 4152. 58
93oo | 6956 [43. 8]9i. 51 | 39. 26| 52. 25
94oo| 7o31 | 39. 54|9o. 38] 38. 38 | 52. o
95oo! 7io6] 36. 24189. 26] 37. 32. | 51. 54
96oo| 718o| 32. 3o j88. 12. || 36. 6| 52. 6
97οο] 7255 i 28. 8|86. 58] 34. 12. | 52. 46
98oo| 733o [22. 57|85. 43j 31. 31 i54. 12.

Q4 4 Et
 3o6 M e t E. o R o R U M -

Et hîc videmus maximum angulum O NP 41 graduumi

& 3o minutorum efle poffe,& minimum SQ R 51.54;cui
addcntes aut fubducentcs 17 circiter minuta pro femidia
mctro Solis, invcnicmus 41. 47, pro maxima femidiame
x 1. tro Iridis interioris,& 5 1. 37 pro minima exterioris.
££; Verum quidem eft,aquæ calidæ refraétionem,refraétio
Äjjio. ne frigide paulò minorem effe,quodaliquantum hunc cal
£%. culum mutare poteft. Hoc tamen femidiametrum Iridis
áias atque intcrioris, non ultra unum aut duos gradus ad fummum
idcirco pri
Σ," augere poteft;& tum illa exterioris ferè bis tantò minor
Arift. erit. Quod notatu dignum eft; quoniam inde demonftrari
paulò majo
Έ37, poteft, refraétionem aquæ non multò minoremi, neque
eun**'**^
minorem majorem effe, quàm illam hic ftatuimus. Nam fi tantillò
- - - -- - - - - -

jiir.Et major foret, radium Iridis interioris minorem 41 gradi

£. bus faceret; quum contrà communi errore 45 illi dentur;
tur refra- & fi illam fatis exiguam fupponamus, ut revera 45 gra
fi£ duum fit, inveniemus illum etiam exterioris non multò
ad aèrem majorem 45 gradibus; quum tamen vel ad oculum, inte
?7 riore multo major vidcatur.Et Maurolycus, qui(ut puto)
; primus omnium interiorem 45 graduum fe obfervâfîè
2 $ o.
t- - - - - - - - - v

Σ. fcripfit, alteri 56 circiter attribuit. Unde liquet, quàm pa

trupitj rum fideiiis obfervationibus fit adhibendum,quæ ab igna
45 graduii .
Ijj ris verarum caufarum fierifolent.
fe. X I I Cæterùm facile intellexi, quare rubeus color exterior
eÂ;;;, fit in Iride interiore;& contrà interior in exteriore: Nam
#. eadem caufa,ob quam potiùs if F,quàm in H confpicitur
jÄ3. per cryftallinum M N P, efficit,ut fi oculum in lintci lo
Ä.;- cum FG H transferentcs,cryftallum refpiciamus,rubrum
Åria fit ibi verfus partem craffiorem MP videamus, & cæruleum
“ verfusN.Radiusenimrubrocolorc tinctus,qui tendit ver -

fus F,
 C A P U T V I I I. 3o7
vwmWf/ fus F, venit à partc Solis C,
$T%,
£&… § % quæ verfus M P craffiorcm
ÈS 2> <î -

£ '
%,
$£ partem cryftalli eft fita.
%Â Atque ob hanc eandem ra
tionem,quia centrum gutta
rumaquæ,&perconfequens
illarum pars craffior, exte
rior eft refpc&u punétorum
coloratorum, quæ formant
arcum interiorem; ideò ru
brum in exterioriejus limbo
f debet apparere. Et eodcm
modo, quia interior eft re
fpe&u eorum quæ formantexteriorem,ideò in eo rubrum
interiùs apparet.
Atque ita nullam difficultatem in hac materia fuperef. xiii.
fe arbitror; nifi fortè circa illa, quæ præter ordinem affùe- 3:
tum naturæ in eâ contingunt.Ut quum arcus non accura- tingere, ut
tè rotundus eft, aut centrum illius in re&à linea Solem & ÃÄ'
mom fit ac
oculum tranfeunte non jacet. Quod accidere poteft ven- **£*?
to guttarum figuram immutante:nunquam enim tam pa- # in
rum à fphæricâ fua figura difcedere poffünt, quin ftatim Ę ap
illud notabilem differentiam in angulo, fub quo colores"
videri debent, efficiat. Audivi etiam aliquando arcum cæ
1eftem inverfum cornibus in altum ereétis apparuiffe,qua
lem hic repraefentatum videmus F F. Quod vix credidc
rim accidiffe, nifi per reflexionem radiorum folarium, in
currentium in fuperficiem maris aut lacus alicujus. Ut fi
à parte coeliSS effufi, caderent in aquam D A E, & inde
ad pluviamCF refilirent,oculusBvideret arcumFF,cujus
Q44 2. CCntrum
 3o8 M E T E o R o R U M

centrum in pun&o C;ita ut prolatâ lineâ CB ufque ad

A,& AS tranfeunte per centrum Solis, anguli S A D, &
B A E æquales fint, & angulus C BF duorum & quadra
ginta circiter graduum. Ad hoc tamen etiam requiritur
fumma aëris tranquillitas, ne vel minimus ventorum fla
tus, aquæ E fuperficiem inæqualem reddat ; & fortè infu
per, ut nubes quædam ifti aquæ fuperincumbat, qualis G,
quæ impediat ne lumen Solis reétà ad pluviam tendens,
illud quod aqua eò refleétit,fupprimat atque extinguat:
unde fit ut non nifi rariffimè videatur. Oculus præterea in
tali fitu refpc&tu Solis & pluviæ effe poteft, ut videat par
tem inferiorem circuli, quo integra Iris conftat, non vi
dendo fuperiorem ; atque ita ut illum pro Iride inversâ
f m:mus,etiamfi tunc non verfus coelum,fed tantummo
dò verfus terram aut aquam refpicientibus appareat.
X I V.
Quidam etiam mihi narrarunt,tertiam Iridem duas or
&uomodo
tres Irides dinarias cingentem fe aliquando vidiffe, fed multò palli
videri
diorem,& tantum circiter à fecundâ remotam, quantum
4ueamt.
ab illâ prima diftat. Quod vix accidiffe arbitror,nifi forfan
quædam.
 - C A p U t V I II. 3o9
quædam grandinis grana, maximè rotunda & pellucida,
huic pluviæ fuerint immixta:in quibus cùm refra&io mul
tò quàm in aëre major fiat, arcus coeleftis exterior multò
etiam major in illis effe debuit, & ita fupra alterumappa
rere. Interior verò qui ob eandem rationem longè minor
debuit fuiffe, quàm intcrior pluviæ, fieri poteft,ut ob infi
gnem hujus fulgorem ne quidem fuerit notatus, vel ut
uterque limbis commiffis pro uno fuerit habitus, fed pro
uno cujus colores aliter quàm in Iride ordinaria difpofiti
effe debuerunt. .
Atque hoc in mentem mihi revocat artificium quod- xv.
dam, ad varia figna in coelorepraefentanda, quæ valdè mi- £t:
rabilia vidcrentur iis,qui eorum caufas ignorarent. Exifti- gioféirides
mojam omnes nößè, quo artificio in fonte arcus coeleftis •variae figw
ras haben

repræfentari poffit: nempe, fi aqua per exigua foraminates, tffi

agrte exag

A B C, fatis altè erumpens, quaquaverfum in aëre difper beri.

gatur ad R,Sole lucente ex Q; ita ut Q E M jacente in li

ncâ reétâ, angulus MER duorum & quadraginta circiter
Q 4 4. 3 graduum.
31o M E T e o R o R u M
graduum fit,oculus E Iridem planè fimilem illi,quæ in coe
lo apparet videbit.Cui nunc addendum,quaedam effè olea,
& fpiritus five aquas diftillatas, aliofque hujufmodi liquo
res, in quibus refra&io infigniter major aut minor effici
citur, quàm in aqua communi; quæ tamen propterea non
minùs clara & pellucida funt,quàm ipfa: Atque ideò plu
res ordine fiftulas difponi poffè , quæ aliis atque aliis li
quoribus refertæ, magnam cœli partem coloribus Iridis
pingerent: Si nempe liquores,quorum refraétio effet ma
xima, fpe&tatoribus proximi ponerentur;& non tam altè
in aërem exilirent, ut confpe&um remotiorum impedi
rent.Ex quibus,quoniam parte foraminum AB C obtura
ta, ea pars Iridis RR, quam volumus, evanefcit, reliquis
omnino inviolatis, facile eft intelligere, fi eodem modo
claudantur & aperiantur appofitè, diverfa foramina fiftu
larum hos liquores ejaculantium, fieri poffe ut eæ partes
coeli, quæ coloribus Iridis piétæ erunt, figuram habeant
nunc crucis, nunc columnæ, nunc cujufpiam alterius rei,
quam fpeétatores admirentur. Ubi tamen fateor nonnullâ
induftriâ & fumptibus opus effe, ut his fiftulis aptiffimè
difpofitis, & liquores admodum altè ejaculantibus, hæ fi
guræ ex loco valde remoto videri poffint,. illafque multi
hominesfimul,artificio non deteéto confpiciant.'

CAPUT
 31 I
C A P U T I X.

T)emubium colore &- dehalonibus, feu co

romù , quæ circa/idera interdum
apparε/1t.
$ Oftilla, quæ de colorum naturâ diximus, non suis
§£ multa credo addenda effe, de iis quos in fublimi j£gi
- - es tnfer
£ (§§ videmus.Quantum enim primò adalbedinem,& Ζ, migra,
opacitatem feu nigredinem nubium, ex hoc folo illæ o. ;;;;;;;;;; eru* pper

riuntur, quòd hæ nubes magis aut minùs exponantur a- ìÀg.

ftrorum lumini,vel etiam umbrae,tam fuae, quàm aliarum que
**/*** **
mix, me
nubium vicinarum Et duo hic tantummodo notanda funt: ÂÃÄÈÉ,
Quorum primum, fuperficies corporum pellucidorum, ;:; £. w

partem radiorum in eas incidentium refle&ere, ut fuprà%ù radios

quoque monuimus : unde fit, ut lumen faciliùs ad trium £'£.
haftarum altitudinem in aquam penetret, quàm per pau- nam δρ.
lulùm fpumae, quæ tamen nihil præter aquam eft, fed a- g££
quam plures fuperficies habentem, quarum primâ par- ma,virum
fem hüjus lumifiis reflcétente,fecundâ aliam,& ita porrò, j.
nihil
& propterea necl vitrum
omnino,ve nihil ferè,fuper eft,quod
in púlverem ulteriùsum,
comminut pergat: dum, nixa!
hec£;;"
nix, nec nubes paulò denfiores pellucidæ effè pofTunt. Al
terum eorum, quæ hic obfervanda,eft,etiamfi aétio lumi
noforum corporum in eo tantùm confiftat, ut pellant fe
cundùm lineas reétas materiam illam fubtilem,qug oculos
noftros attingit, particulas tamen hujus materiæ ut plu
rimùm etiam circulariter moveri,faltem eas, quæ hîc funt
in aëre nobis vicino. Eadem ratione, quâ pila fe circum
volyit,dum terram tangendo movetur,etiamfi nonnifife
- cundùm
 312. M E T eor oR uM
cundùm lineam reétam fuerit impulfa.Suntque ea corpo
ra, quæ fic efficiunt ut partes materiæ fubtilis volvantur
aequè celeriter, ac ea quæ fecundùm lincam rcétam ferun
runtur,quæ alba propriè appellantur: qualia procul dubio
funt illa omnia quæ à fola fuarum fuperficierum multitu
dine impediuntur,quò minùs fint pellucida: ut fpuma, vi
trum comminutum,nix,& nubes.
I I. Unde intelligere poffumus, quare coelum ferenum &
%''*'" defæcatum, non album fed cæruleum appareat, dummo
Ζῆ, do fciamus illud ex feipfo nullum planè lumen emittere,
£ maximeque tenebrofum effe appariturum, fi nulli omni
;;;;;- no vapores,nec exhalationes fupra nos eflcnt;semper aU

ÃÄ.. tem effè nonnullos, qui radios aliquot ad nos remittunt,

££* hoc eft,qui repellunt particulas materiae fubtilis,quas Sol
jìiffî aut alia fidera in illos impulerunt. Et cùm hi vapores fatis
£?* copiofi adfunt, materia fubtilis ab unis eorum particulis
deatur. repulfa,ftatim aliis occurrit,quae ejus particulas in gyrum
agunt, antequam ad oculos noftros perveniant; quoipfo
tunc coelum album apparet. Sed cùm è contrà hi vapores
valde rari funt, particulæ materiæ fubtilis nonfatis multis
eorum particulis occurrunt,ut æquè celeriter in orbcm ac
fecundùm lineam reétam moveantur: ideoque coelum
non nifi cæruleum videri debet, juxta ea quæ de natura
coloris cærulei paulò antè diéta funt. Et ob eandem cau
fàm aqua marina, ubi admodum alta eft & pellucida, cae
rulea videtur; pauci quippe tantummodò radii ab ejus fu
perficie refiliunt, & nulli eorum,qui illam fubeunt,rever
Luntur.

c}. O- fiic præterea intelligere licet, quare Sole Oriente aut

j£$£! Occidente tota cœli pars in quaeft,rubro colore fæpe tin
Qccidente
gatur:
 C A -P U T I X. - 3 I3
gatur:Quod accidit,cùm interillum & nos non tot nubes rubefcat:«$,
sol, eaelum.
nec tot nebulæ interjacent, ut radios illius planè exclu ißa rubedo
dant, fed tamen adfunt nebulæ nonnullæ quæ impediunt, viam
manepla
aut
ne tam facilè ifti radii per aërem terræ maximè vicinum ^vemtos, ve
tranfmittantur, quàm per illum,qui paulò ab eâ remotior ffgriferen*
tatem pr&
eft , & gradatim etiam ne tam facilè per hunc quàm per magna tet.
multò remotiorem. Manifeftum enim eft, hos radios re
fraétionem in his nebulis paffos, partes materiæ fubtilis,
quam permeant, determinare, ut eodem modo volvan
tur, quo volveretur pila per terram ex eadem parte la
bcns, ita ut rotatio inferiorum, femper aétione fuperio
rum intendatur, quum fortiorem hancfuppofuerimus: &
novimus hoc fufficere ad rubedinem repræfentandam,
quae pofteà reflexa à nubibus, quaquaverfum per coelum
difpergi poteft. Et notandum,hanc rubedinem manè ap
parentem, ventum præfagire aut pluviam, quoniam hoc
teftatur pauciffimis nubibus ibi in Oriente exiftentibus,
Solem ante Meridiem multos vapores attollere poffe, &
nebulas, quæ illum exhibent, jam furgere; quum contrà
vefperi hæc rubedo ferenitatem polliceatur, quia fignum
eft, nullas aut pauciffimas nubes in occafu colleétas effe;
unde fit,ut venti Orientales dominentur, & nebulæ no&u
defccndant. Non hic diutius fpeciali explicationi aliorum
colorum,qui innubibus videntur, immoror; eorum enim
caufasomnes in iis,quæ jam diéta funt,fatis manifeftè con
tineri exiftimo.
IV.
Sed aliquando circuli quidam five coronae circa fidera 6)uomodo
•>«.

apparent , de quibus deinceps eft agendum. In eo Iridi IHalomes vel

funt fimiles, quod rotundæ fint vel propemodùm rotun-*£*£irca pro ra

dæ; & femper Solem vel aliquod aliud aftrum pro centro Ἀ
A rr habeant: & curva
 -

314 M g T · E o R o* R U M
riaf, ea- habeant: manifefto argumento illas aliqua reflexione aut
Τ£* refra&ione generari, quarum anguli omnes æquales, vel
Eìm fìnt propemodum, æquales funt. Itemque in eo cum Iride
£„ conveniunt,quodinterdum fint coloratae; undeliquet ali
culus fit ru- quam refraétionem & umbram lumen terminantem, ad
££,.earum produâionem requiri. Sed in eo differunt, quòd
£££* Iris nunquam appareat nifi pluente coelo, ubi videtur, li
Ἀ, cèt fæpius non, pluat ubi fpeétator confiftit: hæ autem.
7. j£? nunquam confpiciantur ubi pluit. Unde liquet, eas mini
g;';;;; mè generari per refraétionem, quæ fit in aquæ guttis aut
£;%;" grandine,fed per eam quæ in iis ftellulis ex glacie pelluci
dâ compofitis, de quibus fupra locuti fumus: quippe non
aliam caufam in nubibus poffumus invenire, quae tale
quidquam efficiat. Et licèt numquam hujufmodi ftellas
decidere videamus, nifi frigidiore coelo, ratio tamen nos
certos facit, illas quovis anni tempore formari : Quum
que etiam calore opus fit, ut éx albis, quales funt initiò,
pellucidae,ut hic effeétus requirit,fiant,verifimile eft,aefta
temiis producendis,hyeme commodiorem effè.Et quam
vis hae ftellulæ cùm decidunt, planas fuperficies habere
videantur,certum tamen eft,illas in mediomagisquàm in
extremitatibus intumefcere: quod etiam in quibufdam
oculus deprehendit;& prout tumor ille major aüt minor.
eft,hos circulos etiam majores efficit aut minores: diver
farum enim procul dubio magnitudinum funt. Et fiqui
dem, qui fæpius obfervati fuerunt, diametrum 45 circiter.
graduum,ut quidam teftantur,habuerunt,facilè mihi per
fuadeo convexitatem particularum glaciei, quæ illos tan
tæ magnitudinis efficit,eameffè quam ipfae frequentiffimè
haberefolent,&fortèetiam quaeeftmaxima,quampoffint
acquirere
 ------

- C A p u t I X. 315
acquirere, priufquam omnino liqucfiant. Sit ABC ex.gr.
Sol, D oculus, EFG plurimæ glaciei particulæ, pelluci
- - - dæ, aliæ juxta a
liasjacétes; pla
nè quemadmo
, dumeffèdebent
ut in ftellulas
formentur ; &
quarum conve
xitas talis eft,ut
radius ex. gr. ex
punéto A, ad
extremitatem
ftcllulæ G per
veniens, & ra
dius ex pun&o
C ad extremita
tem ftellulæ F,
fefringantur
versùs D; & ut
etiamalii plures
radii perveniant
ad D, ex iis qui in illas incidunt, quæ funt extra circulum
GG. Manifeftum eft præter radios AD, CD, & fimiles,
qui reétâ lineâ tendentes,Solem naturali magnitudine re
præfentant, alios refra&os in EE, aërem comprehenfum
hoc circulo FF,fatis lucidum reddituros, & circumferen
tiam illius inter circulos FF, & GG, fpccie coronæ Iri
«dis coloribus variegatæ exhibituros.Ipfum etiam rubrum
intrinfecus ad F, & cæruleum extrinfecus ad G vifum iri,
A r r 2, planè
 316 M E T E o R o R U M -

planè quemadmodum obfervatur.Et fiduo aut plures or

dincs particularum glaciei congefti fint,dummodò radios
folares non ideò planè excludant ; illi radiorum qui per
duos ordines in ftellarum extremitatibus penetrant, bis
ferè tantundem incurvati,quantum alii qui per unum tan
tùm , alium circulum coloratum producent, ambitu qui
dem priori longè majorem, fed minùs lucidum; ut ita tum
duæ coronae,quarum una alteram cingat,& quarum extc
rior interiori minùs piéta fit, appareant : Ut etiam inter
v dum fuit obfervatum.
c„, „„„;. Præterea hic manifeftum eft, quare non foleant hæ co
£.£;; ronae apparere circa fidera, dum funt horizonti valde vi
.im ìum' cina: nam tunc radii obliquiùs in glaciei particulas inci
Ί*?.
dumt. Cur dunt,quàm utillas penetrare poffint: Et quare harüm co
•arum colo- lores,coloribus Iridis dilutiores fint; nam per refra&ioncs
res dilutiores
Ά' multò minores efficiuntur.Et quare frequentiùs illæ circa
tidiê Et tur Lunam appareant , curque etiam interdum circa ftellas
£'*£ notentur; nempe cum particulæ glaciei tam parum con
£>nam ap- vexæ funt, ut illas admodùm parvas efficiant. Cùm enim
areamt ; um- - - - - -

££;; ex reflexionibus & refra&ionibus tam multis non pen

%%? deant , quàm arcus coelcftis, neque etiam lumine cgent
e IlaA ro/?- - -

jii.nil.
Cur utplu- tam vehcmenti, ut producantur.
mrmi ni
Sed faepe non nifi albæ
w -

;;;,;;;;;. apparent,non tam ob luminis defe&um, quam quia tunc

tantùm fint, materia, inqua formantur, non eft omninò pellucida.
V I. Alias præterea coronas imaginari poffèmus , quæ ad
£; ?jv imitationem arcüs coeleftis in aquæ guttis formarentur,
ijîî primò fcilicet per duas refraétiones, fine ullâ reflexione:
7:” fed nec earum diameter ullâ re determinari poteft; nec
lumen in iis umbrâ limitatur, quemadmodum poftulat
colorum produétio. Deindc pcr duas refraéìiones, & tres
£lUlC
 C A P U T I X. 317
aut quatuor reflexiones; fed lumen illarum tum maximè *vii.
debile, facillimè extinguitur, per illud quod à fuperficie caufà
-
3%coro
earundem guttarum reflit; unde dubito, an unquam ap- marii, qua,
pareant;& calculus docet, diametrum illarum multò ma- dum jT circa

jorem effe debere, quàm deprehendatur in iis, quæ vulgò £gt;

obfervantur. - canaeta com

fpicimum. Et
*Cæterùm
lampades autquantum
candelasadapparent,
eas attinet,quæ
illarumaliquando
- in £?
circa
caufa non - tra??/^ve^Io
o
rum radio

-
aëre, fed tantùm in oculo quærenda eft. Cujus rei æftate altquamao
-
r?, £;t
proximâ experimentum manifeftum vidi. Quum enim ìììììì.
no&tu navigarem, & totâ illâ vefperâ caput cubito inni- his
ffj*coronis

fus, manu oculum dextrum claufiffem, altero interim exterior

verfus cœlum refpiciens, candela ubi eram allata eft, & ambitus fît
ruber ; com
tunc aperto utroque oculo, duos circulos, flammam co- trà quàm in
ronantes afpexi,colore tam acri & florido,quàm unquam paremt
£Â. circa
in arcu coelefti me vidifle memini. AB eft maximus, qui fillat. £t
- ' • - - - - ctur refra

ruber erat in A, & cæruleus in B: CD minimus,qui etiam £? 4t4&

ruber in C, fed albus verfus D, ubi ad flammam ufque ex-. fpbu4humeri

oculi
tendebatur. Oculo dextro pofteà iterum claufo, notavi ÂÃÄ,
has
•
coronas evanefcere; & contra illo aperto, & finiftro res
v, - -
Iridi;-
£e6 .
ubique,
claufo, permanere. Unde certò cognovi illas non aliunde mom exhi
A r r 3 oriri, beant.
 - -

--- --

318 M E t e o m om uM
eriri, quàm ex novâ conformatione vel qualitate, quam
dexter oculus acquifiverat, dum ipfum ita claufum te
nueram, & propter quam non modò maxima pars ra
diorum, quos ex flammâ admittebat, ipfius imaginem in
O,ubi congregabantur, pingebant: fed etiam nonnulli ex
iis ita detorquebantur, ut per totum fpatium FO fparge
- rentur, ubi pingebant coronam CD, & nonnulli alii per
totum fpatium FG, ubi coronam AB etiam pingebant.
Non determinatè hîc dico; qualis ifta conformatio fuerit,
plures enim diverfae idem poffünt efficere: Ut fi tantùm
-una aut duæ perexiguæ rugae fint in aliqua ex fuperficie
bus tunicarum EMP, quæ ob figuram oculi fint circula
res, & centrumhabeant in lineâ EO; quemadmodum ibi
dem etiam fæpe aliæ funt, fecundùm reétas lineas exten
fæ,quæ fe mutuò decuffant in hac lineâ EO, efficiuntque
ut magnos quofdam radios hinc inde fparfos circa faces
ardentes videamus: ut etiam fiquid opaci occurrat,velin
ter E& P, vel alicubi ad latus, modò ibidem circulariter
fe diffundat. Vel denique fihumores aut tunicæ oculi ali
quo modo temperamentum aut figuram mutârint: ad
modum enim commune eftiis, qui oculis làboranttakes
coronas videre, & non omnibus eodem modo apparent.
Supereft hic tantùm,ut notemus earum ambitus exterio
res,quales hic funt A & C,ut plurimum rubrosefIe,planè
contrà quàm iniis, quas circà aftra in nubibus piétas vide
mus. Cujus rei ratio manifefta nobis erit, fi confideremus
in produétione colorum quibus conftant, humorem cry
ftallinum PNM, fungi officio ejus prifmatis PNM, de
quo fuprà fumus locuti, & retinam FGF, officio lintei al
bi, radios per hoc prifma tranfeuntes excipientis. Sed du
- bitabit
 c A p u t ix. ' 3i9

§%.
J*3S
."… 2. e -

bitabit fortè quifpiam, cùm humor cryftallinus hoc poft

fit, cur non eodem modo reliqua omnia objeéta quæ cer
nimus,cóloribus Iridis pingat.Quare notandum eft,ex fin
gulis obje&orum punétis, multos radios ad fingula retinae :
pun&a pervenire ; quorum unicum tranfeant per partems .
N humoris cryftallini,& alii per partem S,contrario planè
modo in illa agunt, & fe mutuò deftruunt, fàltem quan
tum ad colorum produ&ionem attinet: hic autem eos o
mnes qui ad partem retinæ FG F perveniunt, non nifi per
partem N humoris cryftallini tranfire, ideoque rotatio
nem quam ibi acquirunt poffe fentiri. Atque haec omnia:
tam aptè cum iis,quae de naturâ colorum fuprà dixi, con
veniunt, uteorum veritatem non parum mihi videantur.
confirmare.

C A P u T.
 3λο
C A p U t X.

T)e Tarheliis.
I.
§uomodo {3}T33) Nterdum & alii in nubibus circuli videntur, dif
fj£ §§ ferentcs ab iis, de quibus diximus,eò quòd tan
$et, ingui, $) & tùm albi appareant, neque aftrum in ccntro ha
£!g; beant, fcd ipfi ut plurimùm Solis aut Lunæ centra per
A£go meent,&paralleliaut ferè parallclihorizonti videantur.Sed
quemdam
Ἀ. quia non nifi in magnis&rotundis illis nubibus,de quibus
%jj fuprà locuti fumus,confpiciuntur,&iniifdem etiamquan
ambitg i
farum, hu- doque plures Soles aut Lunæ repraefentantur, conjunétim
Έ
riri, cujus
utrumque hic eft explicandum. Sit ex. gr. A meridies,ubi
fuperficies Sol confiftit,comitatusven
;?
a^uta eIIe Io-
A A A to calido tendente ad B; & -

let. Hunc C Septentrio, unde ventus

£; Ἀ frigidus etiam ad B nititur.
forem effe & ibi fuppono hos duos
£; £t, ventos,vel invenire,vel co
obversa gere nubem,ex glaciei par
quàm imre-
liquis.Quid ticulis compofitam, quæ
- -

obffet,quò
mimùs iffa
tam lata eft & profunda, ut
-

glacies £; nón poffint unus fuper, a

nubibus im liusfubter,vel per ejus me
terram caz- '• • -

Άλ Κ dium labi, quemadmodum

£#,o
*m fubltmu
C. aliàs folent; fed curfum
- -

appareat H. fuum circumcirca tenere

;gt;*
ertttta 4t-
C. cogantur: quâ operâ non
v - -

bus, nullum tantùm illam rotundant;

£,
cemtro fuo fcdetiam quiàMerid
ie calidus fpirat,nivem ejus ambitus
habems. paululùm
 C A P U T X. 32. I
paululùm liquefacit; quæftatim iterum gelata,tam frigo
re venti Borealis, quàm viciniâ nivis interioris nondum
liquefaétæ, magnum quendam velut annulum, ex glacie
continua& pellucida conponit; cujus fuperficies fàtispo
lita eft,quoniam venti illam rotundantes, admodum uni
formes funt.Preterea etiam hæc glacies craffior eftà late
re DEF, quod Soli& calidiorivento expofitum fuppono,
quàm à latereG H I,ubitam facilè liquefieri nix haud po
tuit. Et poftremò notandum, hac aëris conftitutione ma
nente, fufficientem calorem circa nubem B vix effè poffè,
ad glaciem ibiformandam, quin etiam terra fubje&a fatis
calida fit ad multos vapores emittendos,qui totum nubis
corpus furfum pellentes, hanc glaciem in aëre fufpenfam
fuftineant. Quibuspofitis facilè intelligitur Lumen Solis
(quem fatis altum versùs meridiem effe fuppono) undi
quaque glaciem DEFGH I illuftrans, & inde refiliens in
nivemnubis,quam cingit,deberehanc nivem exterra fub
jeéta fpeétantibus, inftar magni circuli albi exhibcre.quin
imò etiam ad hoc fatis effe, finubesfit rotunda,& ejus nix
paulò denfior in ambitu, quàm in medio, licèt annulus
glaciei non fit formatus. - II

Sed quum formatus eft, poffunt etiam apparere ftan- s „„,

tibus in terra circa punétum R,ufquead fex Soles,qui
- TTZTTIT cir-ß*$£!££*
verfîim ifio
culoalbo tanquamannulo totidem adamantes,infertifint. íuiíí
Primus fcilicet inE,ob radios direéîèfluentcs àSole,quem £!££
fuppono in A: duo fequentes in D & F, per refraétionem ne direää,
radiorum, qui glaciem iis in locis permeant , ubi craffitie ##£$.
illius paulatim decrefcente, introrfum ab utraque parte'& tre; alii
incurvantur,X. quemadmodum
.
ii,qui prifma cryftallinum,
„L •
T;
in aui per re
de quo fuprà, perlabuntur. Et propterea hi duo Soles in Ä.
S// - OrIS
 3z: - M E T E o R O R U Mt
oris rubrum colorem of
•videntur,
in una par
A A tentant, eâparte quâ Ere
te rubri, &•
cur qui per fpiciüt,ubi glacies craffior
reflexio eft: & cæruleum in altera,
mem, albi
tamtùm ßnt ubi tenuior: quartus in H
g%^ mimàs
fu!gentes.
per reflexionem apparet;
D
duo itidem poftremi per
reflexionem in G & I: per
quæ punéta G & Ifuppono
circulum defcribi poffe,cu
jus centrum in punéto K,
& qui tranfeat per B, nu
G. bis centrum; ita ut anguli
H KGB, & K B G,aut BGA
C. aequales fint;ut&KIB, &
Κ B I, aut B I A. Novimus enim reflexionem femper
ad angulos æquales fieri, & hujus glaciei partes omnes,
ex quibus Solis radii poffünt verfus oculum refleéti,
ejus imagini referendæ aptas effe.Sed quoniam re&i radii,
femper refraétis acriores funt, hi tamen magis adhuc ve
geti quàm reflexi, illuftrior Sol apparebit in E, quàm vel
in D, vel etiam inF; rurfufque in D & F illuftrior, quàm
vel in G,vel in H, vel in I; & hi tres G, H & I nullo colore
in oris infignes erunt, ut D & F, fed tantùm albicabunt.
III,
Cur ali Jamfifpeétatores non fint in locoK,fed âlicubiviciniores
quando
tamtùm
punéto B, ita ut circulus, cujus centrum in illorum oculis
qtuimque, ftatuatur,&qui tranfeat perB,circumferentiam nubis non
vel qua
tuor, vel
fecet;duos Soles G & I videre haud poterunt,fed tantùm
tres comffi quatuor reliquos.Et fi contrà multùm recedant ad H,vel
¢iantwr.Et
¢wr, sìm paulòulteriusad C, quinque tantùm videbunt,D,E,F,G,
- & I.
 C A P U T X. 323 .
&I.Et longè ulteriùs recedentes, videbunt tantùm tres, %.£g
eofq; nonampliùs albo circulo infertos, fedalbâ quadam non iialis
velùti trabe traje&os. Itemque manifeftum eft, fi SolÅ£*
tamquam
nonfatisaltus fitfuprahorizontem,adilluminandam par- in £#:
tem nubis G HI,vel etiamhæc pars nubisGHI,nondum £,..
fit planè formata, tres tantùm Soles DEF pofîè apparere.”;,
Cæterùm hucufque non nifi latitudinem hujus nubis guììi.
confideravimus; at multa alia in ejus altitudine notanda ä
occurrunt, quæ hic meliùs videbuntur, fi eam,tanquam fi?ior velhu
permedium feétaeffet,exhibeamus.Primò,licètSolnon fit ;;£;
præcisè in linea reétâ, quæ tenditab E ad oculum K, feda-jemperia
liquantò altior vel demiffior,non ideò minùs verfusE con- T*
fpici debct : præfertim fi glacies non nimis in altum aut -

profundum extendatur. Tumenim fuperficies hujus gla

' cieitantumcurvabitur, ut, ubicunquedemum fit, perpe

tuò ferèfuos radios rcflc&ere poffit ad K. Ut fi habeatin
fuacraffitie figuram comprehenfamlineis 12, 3 & 456,
S// 2, mani
 32-4 M •tantùm
manifeftum eft non r • o Sole
• o •exiftente
v * inin Ἐ
reétâ A ».
al A. 2. »

radios illam perlapfos, ire pofTe ad oculum $ í gg,

filongè inferior fit, velutinlineas 1, vel ImuIUO #?
ut in linca T 3;& itafemperillum exhibere , ac iieiiet in
linea reéìa E K. Quum enim annuli glaciei latitudo (quæ
fecundùm nubis craffitiem fumendâ eft)non valde Erg:
£É differentia, Š.ge lineas 4 K, 5 K,
multùmin rationem -

*£■ eft,hoc efficere poffe,ut Sol, poftquam

X. Jam
iam Pplanè occúbuit,iuft
rurfus appareat; in horolo
iiaeg, dant, velItemque
recedant,atque ita
;j* giis ut umbræ plus ju 9 acce ant, (t,defi t. Verunta
£. horam planè aliam,quàm reverae ;aelignent. deò
**!?*fff menfi Sol multò humilior fit,quàmappareat in E,adeò ut
£££. ejus radii etiam per inferiorem glaciei Ęi;Š
É * K ferantur,fecundùm lineamredam, qualis e È $.È
Hor*gi*- quamfuppono parallelam lineaes g; ui multò
I, tunC
Ζ jàm expöfitos, feptimus infra ipfos appare í , q fficere
pgnovffi, magis iisrefulgens, umbram quam in horo $; É e

£* poffent, delebit.Eadem ratione,fi adeò ę; u -

j;%* dios fecundùm lineam reétam,per fuperiorem glaciei par

£. temagere poffit ad K,ut per lineam T. 8K, E.jí
;£; T
deri 3 , & nubes non ita fit opaca, utillos excludereP 1 :
É fupra fex alios,feptimum Solem videbimus. Si É£ â
£%„ cies 1 2 3, 456latiùs extendatur, ufque ad punéîa 8&7,
Ἀ. Sole pofito in A, tres, unus fupraalterum, ad E Ę
:j3 apparere, nempe in punétis 8, 5 & 7;& tunc etiam alii re
geriane unus fupra alterum ád D,&tres adf poterunt apparere;ta
###;. ut ufq; ad duodecim circulo albo DEF G H inferti COI1

4*"* fpiciantur. Item fiSol paulò humiliorfit, quàm inS, i.

fublimior, quàmin T, tres iterum adE apparebunt; duo
ncmpe
nempe in circulo albo, & infrà aut fuprà tertius: Et tum
poterunt adhuc duo apparere in D,& duo in F. Nunquam
autem memini,tot fimul obfervatos fuiffe;neq;etiamcùm
tres,aliusfupraaliumvififuerunt,quodfaepius accidit,alios
quofdam laterales fuiffè confpe&tos; vel tribus vifis qui
horizonti æquidiftarent, quod etiam fatis frequens eft, a
lios quofdam fuprà vel infrà apparuiffe. Cujus ratio fine
dubio ex eo pendet, quòd latitudo glaciei, notata inter
punéta 7&8, plerumque nullam proportionem habeat,
cum magnitudine ambitüs totius nubis : adeò ut oculus
punéto Eadmodum propinquus effè debeat,quum hæc la
titudo fatis magna ipfi apparet, ad tres Soles,alium fupra
alium, in ea diftinguendos:&contrà valde remotus,ut ra
dii fraéti in D & F, ubi maximè craffities glaciei minuitur,
ad illum pertingere poffint.Et rariffimè accidit,nubemad
deò integram effe, ut plures quàm tres fimulappareant. vI

Fertur tamen Poloniæ Rex anno 162. 5 ufque adfex vi- z.yìi,
-r S/f 3 diffè,
 326 M E T E o R o R v M
quarum. difTe. Et ante tresannos Mathematicus Tubingenfis qua
££ tuor illos, qui hic literisD,E,F, & H defignati funt, obfer
huju, pha- vavit: notavitque inter cætera in fcripto quodam, quem
Ά* câ dere tunc vulgavit, duos D & F rubros fuifTe,quâ par
£!i44!..
Roma faäa
te medium,quem verum illeSolem appellat,refpiciebant,
^ - -

2ÄÄÄ" & cæruleos aversâ; quartumque H valde pallidum, & vix

::::* confpicuum fuifTe. Quod multum confirmat ea, quae dixi.
Sed obfervatio pulcherrima & maximè omnium me
morabilis, quas unquam in hac materiâ vidi, illaeft quin
' , que Solium,qui2o Martii, anni 1629 Romaeapparuere,ho
ràfecundâ & tertiâpomeridianâ. Et ut accuratiùs percipi
poffit, an etiamiis, quæ diximus, congruat, iifdem verbis,
quibus tum vulgatafuit, illam hîc adfcribam.
A obfervator Romanus.B vertex locoobfervatoris incumbens.
c So/verus obfervatus . A B plamum verticale,in quo & oculus
obfervatoris, & Sol obfervatus exiflunt , inquo& vertex loci B
jacet,ideoque omnia per lineam verticalem A, B repræfentantur:
in hanc enim totum planum verticale procumbit. Circa Solemc
apparuere duæ incompletæ Irides eidemhomocentricæ,diverffco
lores,quarum minor,/ive interior D EF plenior&perfeéiiorfuit,
curta tamen five aperta à D ad F, & in perpetuo conatu /e/e
claudendi/labat,& quandoq; claudebat,/edmox denuò aperie
bat. Alterafeddebilis/emper,& vix confpicabilis fuit G H I, ex
terior &fecundaria,variegata tamen &ipfa/uis coloribus;fedad
modum inflabilis.Tertia,& unicolor,eaquevalde magna Iris,fuit
A L M N,tota alba, quales fæpe vifùntur imparafelemis circa lu
nam. hæc fuit arcu, excentricus integer ab initio Solis per me
dium incedens, circa finem tamen ab M verfus N debilis &.
facer, imò quafi nullus. cæterùm in communibus circuli hujus
inuerfeäionibus cum Iride exteriore GHI, emerferunt duo Í£
- ę
 C A P u T X. 327
helia non u/que adeò perfe
tia,N & K;quorum hoc de
» \
' biliùs,entiùs
&lucul autemefceba
illud/plend fortiùt:s
amborum medius mitor ae
mulabatur/olarem,/edlate
'ra coloribus Iridis pingeban
tur; neque rotundi ac præ
ci/,/ed inæquales & lacu
(_ _ mo/î ipforum ambitus cerne
*' bantur. N inquietum /pe
êirum, ejaculabatur cau
dam/piffam fubigneam N 0
P, cumjugi reciprocatione.
L & M fuére trans Zemith
B, prioribus minùs vivaces,
fed rotundiores & albi, in/ar.
circuli fui, cui inhærebant,
lac feuargentumpurum exprimentes,quamquam Mmediâ tertiâ
jamprope diffaruerat,nec miff exiguafuiveffigiafubinde præbuit;
quippe& circulus ex illa parte defecerat.Sol N defecit ante Solem,
Κ, illoque deficiente roborabatur K, qui omnium ultimus difpa
ruit, &c.
CKLM circulus albuserat, in quo Soles quinq; appa
rebant,&imaginandumfpeétatorem locatum ad A,circu
lumhuncintereafuprafeinaërehabuiffe, ita ut punétum
Bvertici illius incubuerit,ac duos Soles L & Mhabuerit à
tergo,quum alios tres KCNantrorfum obje&os videret:
quorum duoK&N in oris colorati, nec tam rotundi,neq;
*amfulgentes crant, quàm qui in C. Unde liquet, 1;€X
1CCÍÍá*
 \ ,
328 M E T E O R O R U M

vefra&ione generatos;
cùm viceversâ duo L &
M,fatis quidem rotundi,
fed minùs fulgentes ef
fent, &planè albi , nullo
alio colore in extremi
tatibus permixto. Unde
conftat à reflexione il
los fuiffe. -

v 1 I.
Et plurimæ caufae po
Cur quin
P tuerunt impedire , quò
que tam minùs fextus alius Sol
tùm Soles
fumc appa apparuerit inV,quarum
ruerint.Et 6iìniumtamen maximè
cur pars cir
culi albi à verifimilis eft, oculum
soleremo
tior, vifa fî*
tam propinquü illi fuif
major,
quam ~e
- fe, pro ratione altitudi
verâ effet? - nis nubis,ut omnium ra
dii, in glaciem,quæ ibi erat,incidentes, ulteriùs refilirent
quàmàdpun&um AEtquamvis punâumB,nohgamPro
pinquum Solibus L & M, quàm centro nubis, hic repræ
fentetur,hoc tamennonimpedit,quin regula,circa locum
.apparitionis horum Soliumjam à nobis tradita, ibi fuerit
obfervata,cùm enimfpe&atorviciniorefletarcuiLV M,
quàm aliiscirculipartibus,illummajoremearum, refpe&tu,
çuàm revera erat,debuitjudicare. Acpraetereahae nubes,
procul dubio vix unquam accuratè rotundae cxiftunt, et
v I I I. iamfi tales appareant.
e).}; sed duo adhuc notatu digna hic fuperfunt , quorum
primuma
 C A P U T X. - 3*9
primum eft Solem N, qui verfus Occidentcm fitus erat,.,„,,,,.
figuram mutabilem & incertam habuiffe, de fcque cau- ΣΤ.
dam fpiffàm fubigneam ejaculatum efTe, quae mox lon. %λί"
gior, mox brevior apparebat: Quod procul dubio non a. ? **
liunde fuit, quàm ex eo quòd imago Solis ita deformata
& irregularis erat verfus N, ob glaciei inæqualitatem: Ut
eadem faepe videtur, quum aquæ paululùm trementiin
natat, aut cùm per vitrum inæqualium fuperficierum ad
fpicitur. Glacies enim verifimiliter aliquantulùm in illâ
parte agitata erat, nec fuperficies tam regulares habebat,
quoniam ibi diffolvi incipiebat : quod circulus albus inter.
ruptus, & velut nullus inter M & N, itemqueSol N eva
nefcens ante Solem K, qui roborabatur ut alter deficic. _ IX.
bat,fatis probant. £;.
- Secundum quod híc notandum occurrit, funt duae co- j* -

ronæ, cingentes Solem C, iifdem coloribus quibus arcus Ä3..,,.

cœleftis variegatae:quarum interiorDEF,illuftrior & ma- #;fg;
gis confpicua crat,quàm exterior GHI;itaut minimè du. ÄÄ
bitem, quin eo modo, quem paullò antè explicui, fuerint £;g
generatæ, per refraétionem quae fiebat, non in continuarìïí.
glacic,in qua Soles K & N apparebant, fed in aliâ,in mul-'j'.
tas exiguas particulas divisâ,qug fuprà & infrà invenieba- cum non
tur.verifimilequippeeft,candemcauffàm quæ ex quibuf ;'j.
dam partium nubis exteriorum, integrum aliquem circu- liorum :
lum gláciei potuit componcre,alias vicinas difpofuifïè,ad%'*;'
repraefentandas has coronas. Adeò ut fi non fcmpcr tales £.
videantur, quotics plurimi Soles apparent, cauffâ cx eoÅ,
fit quòd craffities nubis, non femper ultra circulum gla- *'****
ef1am, ce*

ciei, quo cingitur,fe extendat; vel etiam quòd tam opaca frui … iu,
fit atque obfcura, ut per illam nequeaat apparere. ç cam areatro

alterius. .
- Tt ? . , à
33o M E r e o r o r u M
V * ad locum harum coro
narum, non alibi quàm
circa verum Solem ap
parent,neque ullo modo
à Parheliorum locis de
pendent. Quamvis enim
duo Parhelii K & N hic
in feétione mutuâ exte
-… rioris corónæ & circuli
;N\N, albi occurrant, cafu tan
ίύ^*-* tummodo id accidit, &
*?. 'h pro certo mihi perfua
/; deo, idem in locis paulu
lum ab Urbe Roma re
motis, ubi idem phæno
menon apparuit, non vi
fum fuifTe. Sed non pro
pterea judico, centrum
illarum femper in re&a lineâ, ad Solem ab oculo duétâ,
tam accuratè ut illud Iridis, exftare; hoc enim intereft,
quòd aquæ guttæ cùm fint rotundae, femper eandem re
fra&ionem efficiant, quemcunque demum obtineant fi
tum; quodque è contrà glaciei particulæ cùm fint planae,
hoc majorem efficiant, quò magis obliquè Solis radios
tranfmittunt.Et quoniamcùm formantur in circumferen
tiâ nubis,viventi illam circumquaque lambentis, alio fitu
ibijacere debent,quàm cùm in plana nubisfuperficie five
fuperiori five inferiori fiunt, accidere poteft,ut duæ fimul
coronæ appareant,una in alterâ, ejufdem ferè magnitudi
nis,& non accuratè idem centrum habentes.
- Præterea
 C A p u t X. 33 I;
Præterea quoque accidere poteft, ut præter ventos x.
hanc nubem cingentcs, alius aliquis infrà vel fuprà fera- ££.
tur,qui denuò fuperficiem aliquam ex glacie ibi formans, raiìaia.
alias varietates in hoc phænomeno efficiat. Quod etiam :::::
interdum pofTunt nubes circumjacentes,aut pluvia,fi for- paritioni,
tè tunc cadat. Nam radii à glacie alicujus harum nubium £T
refilientes, ad pluviæ guttas, partes Iridis, diverfiadmo- gn^nda
dum fitûs, ibi repraefentabunt. Et præterea etiam quum"
fpe&atores non funt fub aliqua tali nube locati, verùm à.
latere inter plures,alios circulos & alios Soles videre pof
funt. De quibus plura hic dicere fupervacaneum arbitror;
fpero enim illos, qui omnia fatis intelligent quæ in hoc
tra&atu continentur,nihil in pofterum innubibus vifuros,
cujus non fàcilè cauffam animadvertant, nec quod pro
miraculo fint habituri.
E I N I S.

E R. R. A* t A.

Ag.3.1...declinearelege delineare. p.813. chymifta lege chymife promiffa. ibidem 1. 27. •ram*
P;;. erunr. p.34.1.antep.mulliw lege ulliu. p.38.1.antep-poffem lege non poffem.p.8o.1.11. refi
tänt lege veniant. p.84.in margine retardetur lege infeäatur. p.87.inmarg.refeäantur lege
,.frangantur. p. 97. inmarg. rare legc movere. p.113.l.25. connexa, lege convexau-p.ii4.l.a7. dcle
 ----|-|
-

im
 •--• -•

t
--- -