Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.

Patrum, doctorum
scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruer.... 1841.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

PATROLOGIiE

CURSUS COMPLETLS
SIVE
BIBLIOTHEGA UNIVURSALJS, INTEGUA , UNIFORMIS, COMMODA , OECONOMIGA,

OMMBM 8S. PATRUM, DOGTOBHH SCRIPTORDMQUE

ECCLESIASTICORUM
QUI AB MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTll III TEMPORA
FJLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QVJE
EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC^ TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESLE SJECULA,
JUXTAED1TI0SES ACCURATiSSIMAS,INTEIlSECUMQUE NONNUl.LISCODICIBUS MANUSCHIPTIS COLLATAS, PERQUAM
- DILIGENTER CASTIGATA ;
COMMENTARHS
DlSSERTATIONIBUS, VARIANTIBUS
1.ECT10NIBCSQUE CONTINENTER ILLUSTRATA |
IIIINIBUS
OPERIBUSPOSTAMPLISSIMAS EDITIONES TRIBUS
QU.-E NOVISSIMIS S/ECULIS DEBENTUR ABSOI.UIAS
DETECTIS,AUCTA ;
INDICIBUSPARTlCtil.ARIBUS
ANALYTICIS,SINGLLOSSIVETOMtlS, SIVEAUCTOIIES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS,DONATA ;
CAPITULISINTRAirSUMTEXTUSIIIITEDISPOSITIS,NECNON ETTITUI.ISSINGULAItUM PAGINARUM MARGINEM SUPEHIOIIEM
DISTINGUENTIBUSSUIIJECTAMQUE MATERIAMSIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ;
OPEBIBUS CUMDUBHS TUMAPOCRVPUIS, ALIQUAVEUO AUCTORITATE INORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAMPOLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUOBUSINDICIBUS
GENERALIBCS LOCUPLETATA : ALTEROfCII.ICET RGRUM,QUO CONSULTO , QUIDQCID
UNUSQUISQUEPATRUM 1 NQUODLIBET TIIEMA UNO
SCRIPSF.ItlT INTCITC C ONSPICIATOR ; ALTERO
SCRirTUR/E SACR^E,EXQUO LECTORICOMPERIRE SITOBVIUM QUINAM PATRES ETI.N
QGIBCSOPERIIM SUORUMLOCIS SINGULOSSINGULORUM LIBRORUM SCRIPTCRdS
TEXTCS COMMEKTATI SINT
EDITIO
ACCURATISSIMA,C^ETERISQUE OMNIBUSFACILE ANTEPONENDA, Sl PERPENDANTUR : CUARACTERUM NITIDITAS^
CHART/E QUALITAS,1NTEGRITAS TEXTCS,PERFECTIO CORItECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUMVARIETAS/
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINCM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPF.RISDECORSU CONSTANTF.lt /%
SIMILIS.PRETIIEXIGCITAS, 1STA
PRjESERTlMQUE COLLECTIO, UNA, M ETIIODICAET CIIRONOLOGICA, / /
SEXCENTORUM FltAGMENTORUM OPUSCULOKUMQUE HACTENUS HICILLICSPARSORUM, PRIMUM / /
AUTEM IKNOSTRA BIBLIOTnECA, EXOPERIBUS ADOMNES .IETATES, LOCOS,I.INGUAS / £*"'/
FORMASQUE PERTINENTIBUS,COADCNATOIIUM. (^
SERIES
PRIMA, S
IN QUAPRODEUNT1'ATRES,DOCTORES ECCLESLELATIN.E
SCRIPTORESQUE \v*i\
A TERTULLIANO AD GKEGORIUM
MAGNUM. \w \
AGCURANTE J.-P. MIGNE, €uv*ltum Gomyletovum IN SINGULOS SC1ENT17EV „
ECCLESIASTIC^ RAMOS EDITOKE. V

PATROLOiilM TOMUS XXXII.

S. AURELll AUGUSTINI TOMUSPKIMUS.

PARISHS, VENIT APUD EDITOREM,

1N VIA DICTA D'AMlt01SE, PHES LA BAHRIERE DT.NFER.
o^PETIT-MONTROUGE.
'
- 184-5.
 SANCTI AURELII

AUGUSTINI

HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERA OMIVIA,

POST LOVANIENSIUM THEOLOGORUM RECENSIONEM,

CASTIGATA
DENU0
ADMANCSCRIPTOS C.ALLIC0S
CODICES , VATICANOS , ETC, :
, BELGICOS

NECNONAD EDITIONESANTIQUIORES
ET CASTIGATIORES,

OPEHA
ETSTDDIO

MONACHORUM ORDINIS SANCTI BENEDICTT

E CONGREGATIONE
S. MAURI.

Grbttto notu$$ima, cmenbata et aucttov,

ACCURANTE CURSUUM
MIGNE, C0MPLET0HUM
EDITORE.

TOMUS PRIMUS.

PARISHS,
VENITAPUD EDITOREMIN VICODICTOMONTROUGE, JUXTAPORTAM
GALUCEDICTAM,BARRIERED'ENFER, A PARIS.

18W.
 ELENCHUS OPERUM

QUJE IN HOC TOMO PRIMO CONTINENTUR.

VitaS. Aurel. Augustini, Hipponensis Episcopi, auctore Possidio. Pag. 33

VitaS. Aurel. Augustini, Hipponensis Episcopi, ex ejus potissimum
scriptis concinnata. 65
Relractationum libri II. 583
Confessionum libri XIII. 659
Soliloquiorum libri II. 869
Contra Academicos libri III. 905
DeDeata Vita liber unus. 959
De Ordine libri II. 977
De Immortalitate animse liber. unus. 1021
De Quantitate anim;e liber unus. 1035
DeMusicalibri VI. 1081
De Magistro liber unus. 1193
De libero Arbitrio libri III. 1221
De Moribus Ecclesise catholicse, et de Moribus Manichaeorum libri II. 1300
Regula ad servos Dei. 1377

CONTENTA IN APPENDICE.

De Grammatica liber. 1383

Principia dialecticae. 1409
CategoriaJ decem. . 1419
Principia rhelorice^. 1439
Regul» cleris Iradit» fragmentum. 1447
Regula secunda. 1449
De Vita eremitica ad sororem. 1451

EX TXPISGATHOUCISMIGNE, IN VICODICTOMONTROUGE ,
Juxta portam Inferni Parisiorum, Galliee pres la barriire (TEnfer Paris.
: de
 MONITUII

DE HAC BENEDICTINJE EDITIONIS NOVA RECUSIONE.

Immortalem Patrum Benedictinorum gloriam temerarium profecto foret pratendere; mi-

nime vero impossihile est lucubrationes eorum meliorare, introduetis mutationibus ali-
quantulis quas ipsimet, si nostra viverent a}tate» judicassent necessarias. Cseterum hodie
convenit apud eruditissimos viros, imprimis extra Galliam, Benedictinam editionem, licet
omni dignam ffistjmatione, eseterisque antecedentibus multo prsestantiorem , nonnullas
tamen negligentiee notas prse se ferre, sive quod editores laborem per viginti integros an-
nos protractum impares faerint indefessa attentione sustinendi, sive quod pensum tot colla-
horatpribus devolutum unitatem non admitteret, Sic interdum videntur veteruni editionum,
eoUationem neglexisse; sic etiam, variis lectionibus nunc in utraque margine positis, nunc
adcalcem tomi rejectis, accuratamtextuumrecensionem,unitatis detrimento, prosequuntur;
sicdenique, ut omissa repararent, autlectiones citationesve mendosas complures impruden-
(Eer introductas quocumque modo emendarent, addendis et corrigendis singula volumiha
expneravere.
Duobus igitur potissimum invigilavimus, scilicet ne quid antea vulgatum in editione
nostra omitteretur, utque convenientissimo ordine res quailibet institueretur. Prsefer ma-
nuscriptos codices, editiones plerasque, tum veteres, tum recentiores tanta diligentia
cpmparavimus, ut nostra locupletior necessario debuerit emergere, jureque asseremus om-
nino nihil hactenus prodiisse, quod in ea non abundet. Attamen nequicquam suppete-
ret tot coegisse divitias, nisi recte ordinarentur; neque vero nobis animus est quidquid in,
hoo prffistiterimus minutatim exponendi. Pauca solum exempla referemus.
i"! Nihil nobis antiquius fuit, quam ut in locis a reverendis ipsis Patribus indicatis suusf
textui nitor restitueretur. Quoties in aliquem errorem ultro impegisse visi sunt, atque de-:
fuerunt eorum consilia, genuinam lectionem stabilivimus tum manuscriptorum, tum librb-
rum auctoritate.
2° Prmter textus nitorem quo, qualiscumque sit, editio Benedictina ca^teras Omnes longe
superat, hoc praestat potissimum, quod pratfationibus eximiis magnaque adnotatibnum et
Yariantium lectionum copia locupletata sit. Quae omnia sedulo servavimus , imo variantes
adauxiaius leetiones; non omnes vero admisimus quas nobis undequaque occuiTebantJ&flfeiSR?
ter fatebimur, non isto incendimur philologiffi studio quod editionis excellentiam lettioriuni
yariantium numero metitur. E contra, dubiaj plerumque erunt utilitatis, si attendajiHrquanv
tenuis. sint momenti, quantum sermonis seriem impediant, quantumque apud multos Iectores/
auctoritas librorum illis labefactetur; duplicem enim lectionem veritas non patitur. ^gedtft^
igitur, nostra sententia, tot inter manuscriptorum et librorum varietates, non molli braclsfcp^
cunctas excutere, sagaci negligentia quasdam praetermittere, easque tantum admittefe
quee ad rectam auctoris intelligentiam v&l leviter inserviunt.
Quod de lectionum varietatibus, id de supposititiis operibus dictum esto.
YulgQ contigit clarissimis antiquitatis scriptoribus, ut, temporum obscuratione, bibliopb-
larum avaritia, aliisque de causis, foetus eorum genuini indigna spuriorum caterva stipa-
rentur. Haud difflcile certe fuisset Augustinianse editionis molem duplicare triplicareve
ad libitum, adjunctis supposititiis operibus qme sub magni Doctoris nomine circumfe^-
runtur. Nullaprope est bibliotheca quae non istiusmodi thesauris se jactet. Quid vero?
nonne liquet zizania debilitari triticum , verarumque gemmarum decrescere famam, si
cum adult,erinis misceantur? Attainen ne quid in editione nostra desideraretur, nullum ex
spuriis vel dubiis operibus quffi PP. Benedictini publici juris fecerunt, praetermittenduni
duximus; quinetiam eorum recensioni nonnulla addidimus recqns inventa, quffi; onmia in
Sermonum collectionem incidunt. Verum hac augendi licentia parce usi sumus , non obliti
Patribus Benedictinis, prout consiliis opibusque eraut circumdati, compertam sane fuisse
 "'" """"""
MONITUM.
maximam partem fallacium istarum divitiarum, quas se effodisse nonnulli cosetanei asse-
verant, meritoque suspicionem et dedecus incurrere quidquid viri tanta doctrina pariter
ac judicio commendandi repulerunt.
3° Res est utique gravissimi momenti et ad facilem textuum comparationem aptissima,
ut lecliones variantes quas PP. Maurini haud unimode distribuere, semper, notarum mo^-
do, textui proximae subsint. Nuperrimae exstant editiones Parisienses, qua neque hanc,
neque PP. Maurinorum agendi rationem secutae , omnes lectionum varietates procul a
textu ad 6nem uniuscujusque voluminis agglomerant, aut, parum sollicitae, prastermittunt.
Quantum inde nasceretur incommodi, quantaque temporis jactura, non semel experti,
speramus fore ut methodus nostra, sub respectu commoditatis eaque ac utilitatis , potior
videatur.
4° Quod ad chronologicam Augustinianorum operum seriem attinet, paululum ab ordine
PP. Maurinorum defleximus, ut eum sequeremur quem rerum analogia , proindeque ratio
ipsa suggerebat. In primo itaque tomo duo Soliloquiorum libri, qui apud PP. Benedictinos libris
de Ordineproxime succedunt, statim post Confessiones,quibuscum ob manifestam argumenti
similitudinem apprime conveniunt, a nobis collocati sunt. Duo etiam libri de Genesi con-
tra Manichaos e primotomo in tertium rejecti, eo scilicet loco quo duplex aliud in Genesim
opus item instituitur. Praeterea librum de vera Religione, qui in editione Benedietina li-
brum de Moribus Manichaeorum excipit, ad terlium similiter tomum revocavimus, nempe
post opus de Doctrina Christiana, cujus absque dubio complementum cuique legenti appa-
rebit. Varia tandem opuscula, qualia Epistolae, Sermones , etc, qure PP. Maurini et post eos
caeteri editi ipsis nimium insistentes passim disseminant, ad classem suam primigeniam,
pr.out res postulabat, accurate reducta sunl.
5° Ambae praefationes qua3 paulo inferius Mabillonii dedicatoriam Epistolam sequuntur ,
undecimum ultimumque edilionis Benedictinae tomum inchoant; nec mirum, siquidem ve-
nerandi editores, curriculum adeo longum ingressuri, quidquid in toto decursu esset per-
agendum ex ipso limine praeYidere non potuerint. Nobis autem opera eorum recudenli-
bus cum nulla sit causa cur talem toleremus anomaliam, utramque praefationem suo loco
naturali, id est, initio operis , primi posuimus. Eadem prope ratio nos impulit ut in
tomum primum transferremus duas D. Augustini Vitas, quarum prior a PP. Benedictinis
ad calcem tomi decimi, posterior vero usque ad tomum undecimum relegata est. Nemo infi-
ciabitur hasce gestorum scriptoris narrationes osse quoddam praefationis gerius ea mente
contextum, ut anticipata variarum circumstantiarum revelatione, lectores ad intimos et
quasi generatores operis sensus jam tum initientur. Haud aliter sentiebant ipsi PP.
. Benedictini, ut testantur prima verba Admonitionis Confessionum libris praepositae : « Quae
« causa, inquiunt, fecit ut scriptoris cujusque Vita emittendis in publicum ejus libris solem-
« uimore praefigeretur, eadem etiam primos S. Augustini operum editoreshaud dubie mo-
« vit,. ut Confessiones ipsius statim post Retractationum libros-... in tomo primo colloca-
« rent. Nempe interest plurimum ut auctoris genium, studia, mores, probitatem, ftdem, alias-
« que dotes perspectas habeat qui ejus scripla cum voluptate, tum profectu perlegere in
« animum inducit. » Post talem declarationem , difficile intelligimus quamobrem propriae
editioni Vitam S. Doctoris PP. Benedictini non praafixerint, prasertini ex omnibus ejus scri-
ptis concinnatam. Nulli igitur molestum fore putamus si in his et in quibusdam aliis ejus-
dem naturea , sed perpaucissimis , et de quibus obiter monebimus, discesserimus ab incrylis
ducibus, quorum alioquin vestigia nos religiose trivisse gloriamur.
N. B. 1° Lectionum mrietates quoe PP. Benedictinos primum effugerant, textui, ut ipsi
suadent, aliquoties interteocuimus, priori eorum lectione hisce uncinis [ ] signata.
N. B. 2° Quod si quando textum qualem habemus a PP. Benedictinis concinnatum tan-
tisper immutare visum est, propriam eorum leclionem ferunt adnotationes hisce signis, In B.
dislincto?. M. (1)
:.' (l) Quajcumque
PP. BenedicLiaorum
editiouiaddiderimus,hoccesigno,M.,distinguentur.
 REGI CHRISTIANISSIMO

LUDOVICO MAGNO,

VICTORI, TRIUMPHATORI, PACIFIGO.

AUGUSTINUM , Ecclesiaelumen et oraculum, Caroli Magni quondam delicias, Rex Christianissime, novo
cultu, novisque typis adornatum tibi sislimus, sub immortalis noministui prasidio immortalilate altera do-
nandum. Hunc aliquando Basileseveluti renascentem Germaniaexcepit; Lovanii recognitum , auctumque fovit
Belgium; eumdemquegenuina;( quantum in nobis fuit) integritati restilulum nunc tandem exhibemus : adeo
ut collatisquasi dexteris et offlciis, Belgsecum Germanis , cum utrisque Galli ad perficiendummunus Ludo-
vico Magnodignum conspirasse videantur. Nimirum victori ac triumphatori conveniebattot pacatorum popu-
Iorum communehoc monumentum; planeque decebat, ut Angustinum integrum, purum atque tersum,
Ecclesisedoctorem maximum, perpetuum haereticorumflagellum,Regumaugustissimo, maximo,invictissimo,
ac religiosissimoconsecraremus.
Neque vero de Majestatis luaefavore, Rex Augustissime,dubitare nobis licet, quandoquidem amplissimum
illud privilegiuma leipso nobis concessnm, obsignatum et assertum; scripti codices e Regia Bibliotheca te
jubente affalim suppedilati; Iilteraead exteros nomine luo in rem nostram missse; ad haeeAugustinimeriUim,
fama et auctoritas ceriissimam spem nobis ingerunt, te hujusce editionis fautorem, patronum, ac vindicem
fore. Enimvero quis Principis Christianissimisludio et exislimatione dignior Augustino, quem Hieronyraus,
el sui lemporis cum eo Catholici, velut antiqucerursum fideicondiloremsuspexere ? Ipse est Doetorum lumen ,
antiquiorum Patrum humilitate ac religione discipulus , tequalium doctrina facile princeps , subsequentium
dux et magister : quem viventem Africani Patres uti Spiritus sancti interprelem secuti sunt in condendis
BanctioribusEcclesiceregulis, veneralus est inler Pontificcs maximos Innocentius I, liileris dignati Honorius
et Theodosius Imperatores Augusti : cujus morlui doetrinam concilia , sanclissimi quique pontiflces et
episcopi, Coeleslinuspapa cum primis et Gregorius Magnushonorificentissimeprsedicarunt.
Ne.fassit hoc loco praeterire ChristianissimosFrancorum Reges, anlecessores tuos, MaximePrinceps,
quorum non impar exstitit in tanlum virum observantia. Inde est, quod cum munus regia majestate haud
indignum exquireret Engelbertus CorbeiensisAbbas, non aliud LudovicoRegi magis acceptum, quam Augu-
stini de Doctrina Christiana libros existimavit: et Carolus V, cognomento Sapiens, libros de Civitate Dei
gallice redditos sibique nuncupatos, singulari dignalione complexus est. Sed illud in primis memorandum,
quod sahcti Doctoris leclionem non modo Rotberto regi Adalbero Laudunensis episcopus commendavit;
verum etiam in deliciis habuit qui unus plurimorum instar esse debet, Carolusvere Magnus.Is enim , teste
Eginhardo, delectabalur tibris sancli Augustini, prmcipueque his qui de CivitateDei prmlitulatisant. Inlelligebat
quippe sapientissimus Princeps , Imperium cum Sacerdolio, Majesfatem cum Religione, cum pace bellum ,
magnanimitatem cum moderatione, nullo melius post Liiteras sacras auciore conciliari posse, quam Augu-
slino : cujus lectione alque usu, cum privatas, lum regias virlutes, religionem, forlitudinem, prudentiain
cum aliis acquiri, aut cerle perfici, ornarique persuasum habebat.
Has dotes, Regibus lanlopere expetendas, sed lam raro in unum coeuutes, singulari benefleioDeusin te sic
profudit, Regum Maxime, ul non alio quam ipso duce ac prseceptoread fasligium perveneris earum vinutum,
quaj illustre Magni cognomentumMajeslali luse compararunt. Aliis regibus, etiam iis, quos passim praecel-
lentes existimant, satis fuerit eminere in singulis. niminim esse aut religiosos, aul bellicosos, tranquillitatisve
publicjfiamatores. In te omnesistaevirlules cum aliis ila conveniunt, ul le religione, justitia, moderalione ,
sapientia , lam bello, quam pacepracslantissimumefficianl.Multi principumdum noinen suum armis celebrare
ambiunl, consiituendi regni abjiciunt euram , aliisque committunt: nonnulli unius pacis studiis intenli, rem
bellicam insuper habent. Tu inter pacis studia bellicasartes animo agitas, et inter arridenles bellorum evenlus
pacem medilaris. Sed, quod paucissimisRegibus coniingit, cum sis pace ac bello exercitatus, nulla unquam
regni tui felicitatem interturbavit adversitas : ut omnes ultro agnoscant, te summis virtutibus cumulatum ,
providentia felicemesse, ubiqueMagnum.
Quam primum regni babenis manum admovit Majestas tua, Rex optime , religiouis capul existimasti, ut
teipsumtuosqueregeres, et de componendissubditorum moribus, ac disciplina sedulocogitares. Hinc oppressos
ab infensissimishostibus Chrislianos submissis auxiliis relevare ac tutari coepisti; lum ad Ecclesiae exstin-
guenda discidia, finesque propagandos ititendere animum ; abrogalas revocare leges, novas sancire; faciles
SAKCT.ACGUST.I. (Une.)
11 EPISTOLADEDICATORIA. 12
Interpellanlibus prsebere aditus, jus ore pioprio dicere; renovare artes acscientias; bonis praemia, malis
suppliciaproponere. Nec instabilia, ul fit, autquasi momentaneafuerum edicta legum luarum, in quibuseadem,
quae in diclis promissisque tuis, constantia vigel ac religio. Quantis minarum terroribus olim cautum est in
furiosos ac perditissimosbomines , qui singulari condicto cerlamine, mutuam in caedempassim ruebanl? Nec
tamen grassanieni Iabern compressit isla legum varietas, quas facilis in reos indulgenlia et pudendaeglorioloe
nomen irrilas reddebant. Id servatum erat. conslanlioatuse, Justissime Priiiceps, qui ejusmodi gladiatoribus
condighissimumsuppliciumcumaelernainfamisenola inexorabilis infligijubes. Sic efficaciusquam olim Tra-
janus, qux mala adimis, prospicis ne -possintesse rccidim; uli qim bona prmstas, efficisne caducasint. Al quam
seite in judiciis tuis observasli semper illud Auguslinianum : NiltiLfialimmaniten,nil\U.inhumaniter! Namque
jta iei sentiunt justitiae tuse gravilatem, ul severilalem causari non possint, et in ipsis eliam suppliciisaequi-
talem clementiamque ttiain agnoscanl. In his pacis studiis, Rex Prudentissime, bella praeveniebasanimo,
lacitusque rem grandem agebas, ut ne alio, quam te imperatore esset opus, cum belli neeessitas instaret.
Jam accedimus altoniti ad illa memoranda, in quibuscaput illud loli orbi venerandumlot objecislipericulis,
lot curis dislraxisli animum , tol prodigiis stupenlem distinuisti Europam. Et illa sola cogitalione assequi,
nedum oralione explicare quis sufficiat? Simul ut nata est belli oecasioac maleria, tum primum amice rem
agis, ne ferias; minaris, ut lerreas; lerres ac mories, ne hostes imparatos invenias. Hine procedis cum insigni
lnilitum delectu : mox decedit Rhenus Majeslaliluae, Rex Invictissime, arces atque urbes munitissimseprse-
sentia famaque tua exanimalaelurmatim veniunt in dedilionem; ac demum conjurata in te Europa fereomhis,
virtuli luae nonnisi victorias palmasque accumulat. Inler hsee, adversanlium dolis, machinis, viribusque supe-
ratis, dum libi ad votum succedunt oirinia, dum paratae sunt ad deditionem integrae provinciae; tanta cst
moderalio tua, ut ex Augustini sen,lentia, glorioso bello pacem modesiam prxferas. Confo3deratoshosles de
condilionibus disceptanies ad concordiam addueis; ct qui belli dederas Ieges, das eliam pacis.
Quis in mediis lot tanlarumque victoriarum tropaeismiile triumphos Ludovico Magnorepensos non exisli-
mel? Verum longe alia est mens tua, Rex ubique Yictor, quam priscorum imperatoruin, qui postquam liostes
armis leviter alligerant, triumphis , triumphorumqueimpendiis subditos suos faligabaru. Majestatistuae iter.
a bello, imo a vietoriis, placidum acmodestum-, quasi plane a pace redeurilis: ut de hostium ferocitate ac
superbia, de ipsa triumphorum pompa, nonde patienlia subditorum triumphare vidcaris. Hoc solo adveriimus
le victorem essc, Rex Christianissime, quod inier medios bellorum undequaque fremenlium impetus tran-
quilli ac securi sumus; et quod omniumEcclesiarumfestivosconcentus,.linguas ac vocesSacerdotum provocas
ad celebrandum Dei numen , cui vicloriarum tuarum gloriam acceplam referri jubes.
Mirabunlursine dubio ppsteri, Rex maxiine, tantam felicilateiricum ea moderatione conjunctatn, ut nulla
unquam cujusquam incondita locutio aut actio, impatiemis animi molum a te excusserit. Mirabuntur profeeto,
et tantaeprosperitalis raliones a nobis exigent. At, si Ausonio credimus, rationem felicitatisnemoreddil. lmo
vero facile est reddere, si non de aliorum principum, certe de tua, Fortunalissime Princeps, felicilate, quani
non incerti casus rerumque eventus, non caec3foituna regit; sed certissima el inconcussaralio. Si religionetn
tuam consulimus, banc felicilatem totam refundes in singularem Dei providentiam, e cujus nutu perident
imperia, imperanliumque conditio. Si Augustinum, eam tribuet etiam juslitiae luae: quippe qui christianos
imperatores hoc nomin.efelices dicit, si juste imperant, si suam potestatemad Dei cullum maximeditatandum
majestatiejus famulam(aciunl. Deniquesi nos ipsos iiiierrogamus, hanc felicitalem insuper ascribemusincom-
parabili gcniq coelituslibi concesso : ctijtis ea vis est ac magnitudo, ut dubiorum evenluum causas dirigas ad
destinatum finem , ipsosqtiecventus pracoccupes, et incursuris obicibusaditum praecludas.Haecestvis, qua
res peiie infinitas, longe dissimiies ac intricaias, sine molesiia, quasi otiosus, animo complecteris. Hacmerila
discernis prsestanlium virorum, quos publicisrebus lanlo cum delectu praaficis.Hac ades eliam locis omnibus,
et faclis omnium..Tii simul omnia pcrfundis; ut Sol, non parte aliqv.a,sed slatim lolus, nec uni aul alleri, sed
omnibusin. cqmmuneproferlur. Inde procediint rectissima de rebus omnibus animi tui judieia, illa oris ma-
jestas, graves illss sententioe.dicla illa nunquam non ad rectaerationis limam ex lempore prolala, qualia vix
assequalur sapientum medilala oralio..
Verum illud cumulum addil.felicitati tuseac nostrae, Rex Auguslissime, quod Nalum insliluassimilem tui.
Quod talem genueris, ualurae esl: quod similem lui efficias, sapientiaetuse. Nam Serenissimum Delphinum
non tantum assiduis,selectissimorum"Virorumpra?,ceptis,sed maxime paternis monitis exemplisquead bene
regnandum informas; et reviviscentibusin le uno omnium heroum prseclare factis palam demonslras, niliil
magis gloriQSumconlingere ppsse Ludovici Magnifilio, quam parenti morem gerere, et quamproximeaccedere
imitando.
Postremo imperii tui felicitati, Rex Pacifice,ascribimus, quod sancti Augustinioperibus emendandis, resti-
tuendis,,illustra^dis incuipbere nobis licet. Quietis hsecper te mediis in bellis partae otia ac negotia sunt. Ne-
que enim inter armorum slrepitus operosa haecsludia terere vacaret, aut verp reflorescerent artes omnes,
nisi sub tup principalu esse Uitis,licerel. Nunc aulem quid non Auguslino, quid non bonis litieris, quid npn
omnibus de communi pace sperandum? Nobis unum superest simplexquevolum; nimirum ut Deus Oplinius
Maximuscontinuis rerum secundarum guccessiljus,quos beata demum claudat immortaliias, Majestatemtuam
15 PRJEFATIO GENERALIS. 14
diulissime fnrUmarepergal. Inlerim lua bonitalfi confisi, Regisetu^elaepraesidium, qupd janj inde ab inilio re-
gni lui toties experti sumus, in posterum eliam nohis impendi pbnixe postulamus, Rex Clementissiine, QU,|CI-
quid perinde habuerimus, qnidquid ipsi fucrimus, luum id omne rep.uta,luri.
Sacrae Majeslali luae
Devotissiiniac fidelissimi
clientes et subditi,
ParisiiSje Monasterio S.Germania Pratis,
cai. januarii,an. 1679. .
MONACHIBENEDICTIN,!CQ]S(GR.S, MAURI.

m NOVISSIMAM

S. AUGUSTINI OPERUM

EDITIONEM

Cum primuin CongrpgationisnostraePraepositi fratres nostros ad studia liiterarum appljcare censuerurit, ea

potissimum ab eis delecta sunt studia, quae plus utilitatis prae se ferrent, qtiam ostentalionis; et queereli-
giosagsplitudini et conversaijoni magis convenirent. In eo genere niliil aptius aut opporlunius eis visum est-,
qunm recogiiitio et editio nova sanctorum Patrum, cum Latinbrum, tum Groecorum: propterea quod etexer-
citatio ipsa ppr sese maxime conduce.retad lectiianda et meditanda eorum scripla, iri quibus vera et sincera
Ecclesiaedoelrina ac pietas eonsistit; et non pauca nobis adjumenta suppeterent ad id operis suscipiendum et
exsequendum. Alque ut quibusdam veluti gradibus ad htinc laborem, magis arduuni certe ac difficilem, quairi.
splendiduni; fralres noslri idonei et parati sensiin reddereiitur, a quibusdam veluli rudimentis initium duelum.
est, scilicet ab editione seleclorum Opuseulorum sanclorum Patrum; dein ab ihtegris scriptis aliorum, donec
tandem ad opera sanctissimi doctoris Augustini ventum est: quibus emendandis ei recognosceudis ut operam
impenderciniis, niulti Ecclesiaeillustrissimi praesules, necnon eliam togofiprincipes viri auctores nobis etinsti-
gatoresfuere. E priinis fuil illustrissimus Franoiscus Harheus Parisiorum nuper archipraesul, qui hujus operis
patronum el faulorcm sempcr.se praestitit: e secundis Guillelmus Lamohius Senaius Parisiensis quoiidam
princeps, qui, pro sua in litteras lilleratosque benevolenlia. typographicam nobisdoineslicam officinama Re?e
impelrare et procurarc voltiit, ut hoecedilio in privalis acdibuscommodius et facilius procuraretur: Verum liac
cpnditionc, qiiautiiinvisin specicin opporluiia, ob varias causas, quas cominemorare nihil juvat, minime ad-
missa, insiilii iiiliilomiiws Prascs illustrissimus, inslilere ct alii quam plures diversorum Ordinum speclatis-
simi virj, ul tanioemolis optis subire ne refugeremus.
His incilanictuis cointmui Superiores noslri, vix tamen ad vastum illum laborem subeundum, ut erant
perspicaccs, addttci poluerc; raii, id quod docuil evenliis, rem esse aleaeac difficullalis pienam, cujiis,-si
minus ea succedercl, incaula ct impriidens molilio nobis probro verterei; si bene, invidia fortein nos redun-
daret. Deinde temcraritiin vulebauir, secuiidum Lovanicnscs Theologosdoctissimos, de;AugusliiiOj totaque
republica chrisiiana opiiinc nieritos, iiovam sancti DoctorisOperum editionem meditari: quippe vix fleri posse,
ut a uobis eorum diligenlia «•qiiarclur, ncdum superaretur.
Ad haecrecurrcbant aninip vctcres controversiaeac rixaj, quoe ex sancti Doctoris scriplis et doclrina identi-
dem in Ecclesia excilatae fuerant; vcrebanUirque illi, ne, dum Ecclesiaehoc fratrum suorum labore consulere'
oplarent, novarum aliercationtim semina inde orirentur, uli experientia non semel probatum est: nempe quod,
lanti viri doctrina el humano ingcnio captu sil difficilis, et mortalium eupiditati ac superbiaeparum favens
etaccepla.
Yerum has aliasque difficultales prorsus discussit ac removit summa dignatio Ludovici Magrii, qui novam
hanc ediiionem auguslissimo suo nomine illuslrari, ac patrocinio regio muniri permisit.
Accessit insuper amplissimum Regis privilegium in gratiam novoeeditioiiis, illustrissimi Franciae cancellarii
MichaelisTellerii auctoritate, regioque edicto asserlum, reclamantibus et obsistentibus incassum nonnullis bi-
bliopolis, quos occulti quidam adversarii ad averlendum novse editionis proposiUun clanculum insliga-
bant. Tantis fulti praesidiis, nullum obicem insuperabilem, nullam invidiam nobis formidandam esse existi-
maviriius.
Jam vero ne hoc consilium nimis audax ac lemerarium videretur, proeiverat exemplum Petri Morini Vati-
cansolypographiaepraefecti,aliorumque almseUrbiseruditorum virorum, Adriani abbatis, alqueObrii docloris
iS PR^EFATIO GENERALIS. 16
Parisiensis, et aliorum, qui primum Sixto V, doin Clemente YUI, summis Pontificibus, novamsancti Auguslin-
conimentationumeditionem post illam Lovaniensem aggressi fuerant, rati scilicet egregios esse Vaticanos lii
bros, quos Lovaniensesminime consuluerant^ magnumque eorum esse numerum, unde variaeleetionesexcer-
perenlur; pleraqueilem, quminLovaniensibuslibris, quantumvisaccuralis, desiderantur,unde hmceditiochrislianm
doclrinmfacemfl/tor«s!<,utPetrusMorinusscribitinepistoladecimaquintaad cardinalem Cajetanum.quiprae-
diclo consilio plurimum suffragabatur. Factum esl: collati sunt Lovanienses libri cum codicibusYaiicanis
perquam aecuraiissime, el ad marginem apposiue variantes lectiones ad editionem adornandam.cuicardina-
lis Yeronae sacri Collegiiprinceps pracfeclus fuit. Yerum cum res effectu caruissel, omnes.illse variationes
jussu Clementis X Ponlificisa piaememoriaecardinale Bona nobiscumcommunicatoesunt, ul iis in nova nostra
editione uleremur.
Comparatis itaque eam in rem his et aliis undequaque veterum codieum subsidiis, cum e nosliis, tum ex
alienis bibliothecis, continuo manus operi admovimus, adhibilis ad conferendoscodices pluribussodalibus no-
stris. non solum in sancli Germani Parisiensi, sed et iu aliis aliarum provinciarum Congregationisnostne mo-
nasteriis; ac demum inlra viginti circiler annorum spatium, non sine mullis expensis etcuris, cerie maximo
cum labore, lola haeceditio, Deo favente, omnino absoluta esl, el ab omnibus nullo procjudicioaffeclis, eo
plausu ac successu accepta, qualem nec sperare poleramus.
Ut vero munus nostrtim impleremus, et publicaede nobis exspectationipro modulo responderemus, quatuor
proecipuain nostra editione praestare conati sumus: videlicet ut haec accurata esset, commoda, rile illustrala,
nullisque partium sludiis addicta.
Ut esset quam maxime accurala, tres conditionesnobis necessariaevisse sunl: nempe ul contextui genuina
inlegrilas ad veteres codices et sinceriores ediliones reslitueretur; ut certa etgermana sancli Docloris opera
secernerentur a dubiis et spuriis; et ul edilio ipsa a lypographieis mendis, quantum in nobis esset, repur-
gala prodiret.
Ut vero perquain commoda redderelur, qnaluor polissimum a nobis curala sunt: nimirum operum ordo, se-
cliones, summaria, et indices. Ordo, ut secundum tempus quo singula opera ab Augustino scripta fuere, dis-
ponerentur : quo fit, ut lector cum Augustino ipso sensim progrediatur et proficial, et priorum cognitio ad
posteriora intelligenda lucem praeferat; quo de ordine plura inferius dicturi sumtis. Sectiones, ut non modo
capilulis veterum editionum, quoesubinde prolixiora erant, cujuslibetoperis coniexlus et corpus distingualur;
sed etiam ipsa capita in minuliores dividantur seetiones, numericis distinctas notis: tum ut indicata cujuslibet
operis sectione facilius invenialur indicatus loctis : lum eliam ul in legendo his veluli inlervallis el morulisle-
ctoris Ievelur labor et attenlio. Ad haeceliam juvant summaria non modo contextus, ad marginem singuHs
passim seclionibus apposila, quae summam rei, qua de agitur, paucis exhibeant; sed etiam omnibus libris et
plerisque capitulis praemissa, quaeargumentum cujusque libri et capituli breviter cxplicant. Illa vero summa-
ria marginalia ex ipsis contextus verbis, quoad ejus fieri poluit, expressimus, vel ipsa Lovaniensiumsumina-
ria relinuimus.
Ad Indices quod altinet,,quorum commodaet utilitates nemo non novit, non tantum singulos singulis tomis,
et quidem uberrimos, subjicere curavimus; verum etiam generales seu universales in posleriori hocce volu-
mine contexuimus, ut uno conspeclu tola Auguslini doctrina de quovis argumento faciiius indagari possit.
Quod attinet ad ordinem a nobis in hac editione institutum, ejus rationem reddere non admodum operosum
fuerit. Nam lolius illius ordinis lcnor adeo naluralis et genuinus videtur, ut sufficiat ad eum probandum nuda
ejus expositio.
In primo tomo, praemissisduobusRetraclaliouum libris el tredecimlibris Confessionum,qtuesubsequentium
operum veluli praeludia sunt, subsequunlur ea Opuscula,quse sanctissimus Doctor adhuc calechutnenus, aut
nondum presbyter eiucubravit.
Succedunt in secundo tomo Epistolae,numero ducentse seplunginta, secundtim ordinem temporum, quoad
fieri licuit, dispositoe,et in qualuor distributae classes. In prima reponuntur ilke epislolas, quas Auguslinus
nondum episcopus scripsit: in secunda, quas jam episcopus, ante CollalionemCarlhaginensem et ante dele-
ctam in Africa Pelagii hoeresimdictavil: in tertia, quaeab eo tempore ad ipsius obitum scriplaesunl: in quarta
denique, quarum tempus minus comperlum esl. Curautem receptum Epistolarum ordinem muiaverimus,quidve
in commodum.lecloruma nobis huc praeslitumsit, docet ipsius tomi peculiaris Pr.efatio.
In tertio lomo conlinentur Opuscula exegetica, secundum Scripturarum ordinem disposila, prsefixis in
ipso tomi limine qualuor libris de Doctrina Christiana, quos sttbsequentium Opusculorum fundamentum esse
nemo nescit.
Rejeclaesunt in -tomumquartum Enarrationes in Psalmos.
In tomo quinto habenlur Sermones ad populum, in quatuor tributi classes, nimirum in Sermones de Scri-
pturis Yeleris et Novi Testamenli, in Sermones de Tempore, de Sanclis et de Diversis: quibus in quinta elasse
Sermones dubii accedunt.
Tomus Sextus Opera moralia comprehendit cum aliquot Quaeslionumlibris.
 .47 PRJSFATIO GENERALIS. 18
Ab hinc incipiuntOpera polemica, quorum primas tenent in lomo septimo libri viginti duo de Civitate Dei,
conlra Paganos.
Tomus octavus, praemissoin fronte Iibro de Haeresibus,exhibet opera polemica adversus Judaeos, Mani-
chaeos,Priscillianistas,et Arianos: quibusOpusculisadjuncli sunt libri quindecimde Trinilate.
Tomus nonus continet Opera polemica contra Donalislas.
Deniquetomus decimus Opera itidem polemicacontra Pelagianos:quibus scriptis subjungunturvaria monu-
menta, quaead ea illuslranda possunt conducere.Hactenusde ordine.
Jam vero illustrandis sanctissimi Patris operibus Praefationessingulistomis prsemitterenecessariumduxi-
mus, in quibus res potius historicas,quam dogmaticasexplicare studuimus, ad juvandam lectorum induslriam ,
Ad haecplerisque opusculisAdmonilioiiesproefiximusad explicandum eorum argumentum.Insuper breviores
, subinde nolulaein margine inferiori a nobis apppsilas,quibus vel variantes leetiones indicentur, vel obscura
loca, maximealiorum locorum comparatione,explanenlur.
In his omnibtisid alte nobisanimo infixumfuit, el a Praepositisnostris inculcatum, ut partium studia in ex-
plicandaAugustinidoctrinasedulocaveremus.Quseres in causa fuit, ut a prolixioribuscommentariiset obser-
vationibusabstinuerimus, ut ne cuiquam vel minimumoffendiculipraeberemus,ullivecalholicorumtheologo-
rum sententiaeprasjudicaremus.
Yerum quantumvisid curaverimus, curandumquemandaverintPraepositinostri; difficiletamen fuit, ut ne
quid in lam vaslo opere nobis incaute non subreperet,vel, ut sunt mortaliumanimivarie affecti,ne quid secus
quani inienderemus, in sequiorempartem non acciperent nonnulli. Et re quidemipsa sic accidit.
Namelsi plerique omnes nostram edilionem accuralam, commodam, satisque illustralam, denique Augu-
slinianae doclrinaconinino consentaneamesse censuerint, eamque his nominibus suffragiosuo comprobave-
rint; insurrexere lamen contra , post decem fere annos ab edilo ultimo tomo , anonymi quidam censores, qui
furtivis scriplis hanc editionera, el tantum-non fidem nostram suspectam reddere moliti sunt.
Ejusmodiscripliunculisin vulgussparsis, eommuneprudenlium fere omniumconsilium fuit, ut levioresid
genus libellos aspernaremur: quippe non decere, ul cumlarvis et umbris luctaremur, ne respondendopondus
et auctorilalem furtivis illis libellis prseberemus: neu Ecclesiaepacem editis ultro citroque, ut fit, scriplioni-
bus perturbaremus. Hocconsiliumunanimi assensu comprobaverePrsepositinoslri: quod lamen mir.ime im-
pedivit quominus, illis incpnsultis, quidam e noslris novam sancti Augustini editionem defendendamluen-
damquepro virili susceperint: ex quibus unus, qui lum Romceversabatur, hujus edilionis Yindiciasin alma
Urbe, sub auctoritate sacri Palatii Magistri, Romanisapprobanlibusvulgavil.
Jam eo res devenerat, ut lurlivaeillseutrarumquepartium velitalionesin apertum fere bellum prorumperent,
cum Praepositinostri, mutatodemum pro rei stalu consilio, eamdem editionemapprobata ab se publica'scri-
ptione, Congregationisnoslraenomine, adversus latenles adversarios palam propugnandamcensuerunt. Jam-
que propemodumaffecta, typisque parala erat hooc scriplio, quaeet editionem, et fidemnostram ab iniqua
suspicioneet criminatione, tamelsi privatiqttidam e nostris id jam satis praestiterant, omninovindicaret.
Yerum dum id meditaremur, hisjtirgiis intercessit Ludovici Magniaucloritas, qui, ut Ecclesioepaci ab se
conciliatoeindefessa sollicitudinesemper invigiiat, gliscenti in dies dissensioni, imperato utrisque partibus
sileritio,modumimposuil: sieque lanli Principis aucloritate repressa est ardens illa contentio, quse sopitos
jamdudumignes excilaluravidebatur. Hanc autem redintegrare, cum longe abest a moribus noslris, lum velat
in primis summa nostra erga Regem, regiaque jussa obtemperalio: dein Ecclesiaepacis sludium alte animis
insilum noslris: denique charitasadversus omnes, quos lurbulentis ejusmodi concerlationibusoflenderenobis
religiofueril.
Suppressisitaque, quaead nostram nostraequeedilionis defensionemadornatseerant, commenlalionibus,ad
objecta adversariorumrespondere supersedimus, ne respondendonovas contra mandata regia lites serere vi-
deremur.
Yerumne forte adversarioruminiqusecriminationespiorumquorumdamet benevoloruraetiamvirorumanimis
quosdam scrupulos ingeneraverint; hos paucis verbis curare in animum induximus, rati, id neque regiae
jussioni, neque Ecclesise paci contrarium, imo ulrique omnino consentaneumfore. Etsi enim nihil non ca-
tholice, certe nihil non catholicoanimo a nobis dictum sil; malumustamen dare aliquid teneraeac piaeilIo«
rum circa fidem affectioni, quam superbo fastidio eorum scrupulos dissimulare.Aliorum vero, si qui erunt
qui conlenliosoanimo rixas denuo redintegrare pergant, dicas et cavillationes deinceps praelermittemus,et
pro nihilohabebimus. . .
In primis lolies repetita a nobis omnibus et singulisprofessio,qua Constitutionibussummorum Pontificum
InnocentiiX et AlexandriYII nos sincere et ex animo adhaererepublice conleslati sumus, nostram circa la-
niosas quinque Propositiones fidem ab omni prorsus suspicionedebet eximere. Si enim tol argumenlis fulla
fides in tulo non est, nulla erit a suspicioneimmunis; et si cui non sufficiat lam sincera professio, nulla alia
quantumvisjurala, quantumvisexplicatiorsufficeret.Has quippe Constilutioneset ex primis cum debita re-
verentia et submissioneexceperunt in comitiissuis generalibus Praepositi nostri, easque ab omnibuset sin-
gulis, qui in coelumnosirura admillendi essent, subscribi proeceperunt.
 19 PR^EFAfiO GENERALIS. 2»
Decsetero ultro proflieriiuf,hos sihcefe adiiaeffefeeeclesiasiicisde Gfatia Iristituiibnifius;qiiasfiuper edide-
rtinl illusirissimi ArchipraesulesCarolus Mauritius le Tellier Remensis, et LudovicusAntoriiusde Noailles
Parisiensis; quorum ut digriiiaieriiet auctOfitatemveneramur, ila etiaih dbclritiahiiios sequi palamagnosci-
mus et gloriamuf. •
Dumsic RomanisPontificibus,aliisque Ecclesisepfsesulibus, qubs GlifisttisDbiriinusdoetrinaearbitros et
jumces eoitslittiii, defriissiSariiriiisobseqtiihitif;riemiriiobseuftimesse debet$ hos penitus abhofrere a qm-
busvis partium studiis, et in edendo Augustihosi6 in ejus^docirihaitiihtendisse animurtii iit ejus verba et
senientias siiicefeac gentiiherejifoeserilarehius.
Atque ut ad sihgiiiaVeniahius:in eoiitexendlshiafginalibus stifhriiafiis ipsissirtiapassim v&fbaAtigustini\
ei quidetnAugtisUniahbserisii, adliibefeciifaviriiUs.
Hinc esl qiibd'ubiGfatiaehbhiineiri illis summafiisusi suhius, id ihtelleciuinvOluhiiisipso cbhtexliissensu.
el Augustini, qui GratiaeChristiet Graliaeproprie dictsenomirie, niaxiriiepbst exOfiumPelagii efrorerii;gra-
iiam vefani el irilefibfem, qtialem isie hegabai, in pfiriiis vefb illam quaevictrix est et efficieni-,designare
sbiet: quod iiiteiiigilurex bihnibusfere Hbfisquos cbntra Pelagiahtisconsfcripsit;qtiales surtllibri fle Gratia
Chfisii, de Coffeplioiiefet Gfatia, et, ut alibs biiiittairihs,libri qtiatuof cbftifaDtiasEpistblasPeiagianoruiiij
jn quorum postremicapile quinto, gratiae, qumpropriegratia est, nomine intefpfetatur sanctiis Doclorinspi-
fationemdileclidnis,u'l cdgnilhsanctoalnofefaciamus.Ubi clarum est vbcabulisgfdtimqurnptoprie gratia est,
vel qumpropriayratid esl (ita ehiiriVafiahlmatiuscripticodiees),inlerioferiigfaliam pfopugriafi,-quam irialo
dolo et clancultihi sUbveflerehitebaritrirnovi liostesgraliae,dtihi vel ad legem; vel ad diluliora et exleriora
subsidia ipsairirbVocaferit.Mentefrihanc fuisseHipponensisPrasulis, liqiiido docet loctis ipse qtiem altitigi-
iritis : eoderiinihiifiihi eapite ribtat, Niisquamislos graiiminiihicosad gratiam veliemenliusoppitgnandamoc-
'cultioresmoliriinsldias,quaniubi legcmlaudahl, Legemqilippediversislocu-
tionummodiset varictateiierbofiim, in onihibusdispulatiohibkssiiisvelleintclligigralidm,ut sciliceta Domino
beo adjutofiumcognitioniskabeaihus.HaeereUiliiriuspauloprolixitis,ul de nierilesanctiDoclofisapertius cbn-
gtafet, ad PattiqUefegulani exigefenlufibca complufa, quaaad margiiiemadnotare visumesl editbfibus.
Igitiif ul tota ista rbs fabiliusexplicetuf, dtib bfevilefaniinadveriereplabet; qudsmagni sunt inomeiiti ad
fiderrinbsifariiab oirihisuspicione exsblvendarn.
PfiriiUriiest, qtiodjahi ex AugUsfihbihsinUabaiiius, ipsum inlef alia chfistiana! pieiatis capita quaesibi
"defendendasuihpsii, isti pfobaridodiligehlef inctibUisse,gratiamverahi, interiofem, propriamquechrislianoe
legis, et diversam ab lege, docifina, illuiniiiatione, qub solo genefe gratiae coutenlos nos volebat Pblaf
"gius,ChrislianisOhihibUsaghbscendani.Id vefo ipsi propbsitumfuisse in dittlurna contra Pelagianosconcer-
iatibiife,libri fefb uniyefsi, ut ante rieiaiumest, adversus ipsos editi loquuntur; sed in primis liber de Gratia
Chrlsti, tUmiexlus sUpfafelaius ex capiie quinlo libri quarli contra Duas PelagianorumEpislolas.
lsti autem pfimae obsefvaiioni adjungenda est alia : iibmpe sanctum Praesulemsic dcdisse operam pror
bandsegrattse'Srilefiofigenefatim sUmpt;c, ut tanien crebefrime memoraritspeciemillam gratioe, quaeper-
leciior vegetiorque habetiir, et qrioeab poliori virlute et ab effectu, quem ex natura sua cefto consequitur,
efficaxappellalhf. Id vero Curfaceret sanctus divinorumauxiliortunpraeco, causas habuit vefas et gravess ,
Pfimb, disputabaiadvefsUshomines, qui eum possibiliialemsolam adjuvari a Deo dicerentj negabant vor
luriialeiii et aeiionehiab ipsopefinde juvari. Errori aulem isli confulandoquid magis aptum s quam afferrfe
aUxiiiigehhs , qtto ipsa bfficituractio? Secundo, cutn disputatio potissimum ferveret de ehrislianoepie-
' iiiud
iatis opefibiis , iisquSad salUlemribcessariis; ahnon aequumfuit afferrigratias illas, quibus chrisliana pietas
et bonorumoperum fruclusex ipsa efflorescunl?Demum,uti jam diunolatumest ab doctissimoPetavio, viro
AUgiistiiiiSriae doclfiiiaeiiiagisperito quam tenace, non raro veleres , sed pfoecoeterisS. Auguslinus, curiide
gratia vefba ficiunl, tle esl loqutinlur,qudiplena est, perfecla,el in suo genereperfeclissima{DogniiTheol.t. 1,
p. 749)elc; quod subinde vir eruditus argumentisaliquotet comparaiionibusapprobat.Quanlomagisigitur qtii
de divihoegfatisesubsiiiiisdata bpefsdisputat conlfa eos qui virtulem illorumelevant, gratias operis sui effi-
cabes itt riiediunipfoducbredebuit?
Ad hsee si ocqulisiectbr irilendatartiriium, rtoehaud difficulterille probabit fidemet sedtilitatemnoslram ,
tum itt pfaadicto suriiiiiariPad libriim quartum contra Epistolasduas Pelagianbrum, tum in aliis plerisque
riiargiiialibusnolis. Et ul de pfibrealiquid dicamus, nolavimusab Augustinograliam dici inspirationemdile-
ctibnis. Quis vefo ita esse heget, Ctitttomhis graiia tendat ad dilectibnem? Dein inspiralio alia efficax^ alia
inefficax. Nos, generatimipsa verba sancti Doctorisusurpando, diximus gratiam esse inspirationemdilectio-
iiis. UbicfiiiiettlUlJihialiisaniriius?St de inspirationegeneratimsumpta nbster auctor, nos itidemde ipsa : si
tie'efueace , tjiibd riitilto credibilius* perinde nos quoque de ista. Quemadmbdumigiturgratiam Deilegem
ipsatti iritelligia Pelogiariisadverlimusad illud ipsumcaputs sic et gratiam ab sanctocjus defensore inspira-
iioiieiiidilectibriis: qtib scilicelintefius auxiliumopponerelur externoj quodunum Pelagiani admilterevide-
IiaiiliiWAiqiie liac ipsa de causa gratiam proprieaut propriamvocatAugustinus, quoniamnec vera , neGpro-
'
^tia efai Glifistigratia •, quamlege vel exlefiore adjumentoconcludebantliberiariitrii inflatores, ut aliquando
ipsos vocat doctus Magisler. ^'
Si PRiEFATIO GENERALlS. 22
Caeterumut solartigratiani victriberti et acltiosanivbeabulisistis, qiimptoptk gtatia H't, libc Ibfcbet siihili-
bus designaritAugtislihus, falsb qtiis iflde cblligeret lOcufhnon relinqui uTlisaliis adjulOfiis, ijiialia sutti incffi-
cafciaet sehsu Thomistaruin sufficieniia. Hiijus generis gfatias liaud dubie agribscit sahctus Pfaesul, iidsque
eum ipsb Vbfaset pfbpfie difctasprdfiteiriur. Nfcfc refeft qubd i-atibf illi dfeistis pbsiefioribtisifichtib, aut quod
nbiniriibusaliis ipsas plertimque appellet; seilicel 'qiiandoque vbiuntalempaiv&m;qiianddqiifepaivatii 'chaxiia-
teriiimindteni, mvaliddfn, impetfeclam. Yocabulaiiihil 8e i-e ipsa deiraliunt. Ce'riiScuafiialteinparvain et im-
perfeclam in Pfclrodfese pfaesuriiehledontitti Dei cohstanter vocat, Iibfode Gfatia et Libero Arbiiria , capite
deciiribsfepiinro:Ut omittam ihterirti ; qubd omhis boha vbluhlas sahcto Doetbfinbh pbssit esse absqtie gratia :
quod et M ofain eodicis; iibi se' ttilit becasib; nblafe' libii pfsetefmisitnus;
Neque vero aequiori de causa lis adversum nos movetur, quod universamdivinmgratim ceconoinianioeuiis
siibjiei HbvOde Corfeptiohfc ei Gfatia admdntiefirtius;Priirib id hiuitiaii suriiiisab' ciarissitrioet eruditissimo
Atigusiihianoeadetfinae viridicefctihlerpffele '(a); cujus verba et senstihi feddiditrius. Secuhdb, ttiilib alio iu
opfefeihajbfi curii liiceexplicuit HippOhensisPraesul discfiriiinalibmiriisstariiis et htrioceiitis, e't hbhiinis lapsi
et noxii. Terlib, causas perseVerartdiVel hbh pfefseveraiidiin utrbqiie slatu htisfjuam diligefttiusexpressit.
DeniqtiepftBdestihatibnisaetefncefcirfcaelectbs iivcOncussam dbclfinariiadmirabili compehdio pertexuit in diclo
libfb'. Cuf igiitir vitib vel cridiini datur dici, liunc libitihi utiiversam gfatiae heeoirbhiiahicbmplecti? Ubi et
obilef illud pfofitemur, Optisehliejusdehi analylifcanisyhbpsirii ihsciis Prsepbsitis hbsti-is pubiicalam : ih quo
fiagiiuntiumillam quorumdam voluntati niorem gerere se posse arbilratus est unus e nostris, cum tamen nec
illi iiee iibbisfcohsiliumfuisset parliciilShi istahi utiivbfsb bpefi pfasiriittere, a etijus proposito alieham esse, et
ad itt qtiod iigebatuf miriiriiepeftinenterri nbn ihvili aghbscimus. Neque ehim comriientaribsatit arialyiicas suin-
ihas fedbreanimus fuit in opefa saiicti Dobtofis. Gseteftiriide pfsedictoeanalyseos-,quffecuhi auetoritate oiim
•
pfodiferat, utilitate, pretio,- fidbfad nPs dicere ttbh altihet fcuiriliarriiiiceferuttt pfaestihimarbitfiurti esse de-
beut, non privalorum, quales sumus.
Pbst ea vero qtioedixiriitis; ihbrafi queriiquani non dfcbet; sive qiiod libro de Cbfreplibrie et Gratia, ad mar-
giheih capilis sefctihdi;gratiaefefficacinoriien grulim Glirislipfaecipuaqtiadam ratiohe tribuisse visi sumus : sive
qubditt libro deGratia Chfisii inshiuaverimiis eam esse defihitidneihgratimChristi, qtiam iliic affeft S. Augu-
stinus, sfcilicet, Ihspifationemluminosissimmel urdeniissimmcliariiaiis: sive denlutn qubd ad fcaput decimuni
tertium ejusdem libri hblaitirii sit, Qiwdqui per graiiahi tiidicit, agat bmnihoquidquidagendum didicit; et, Qui
pef tjratianididicit, vehil; qui hbn vehil, ribh didicil. Haeceiiiiriet alia liujtisriiodi,quoegraiiai efficaci maxime
cdiivehiuht, dicta sunl absque detrimenio alterius Vefaeet iriteribris gratioe,sed effectu sub careniis, qualem
post sanctiim Augustinumschola Thomistafum propugnat. liinc solius gratiaevictficis et maximoeinopiam aut
subtfaclibiiehi sigtiificiirevoluihius ad librum secuiiduhi de Peceatortim Meritisel Remissione, ubi cum sah-
ctus Dbctor iriqtiirit, cur viciticeni deleclaiionemnon omhibiis, vel non Sempersahctisdet Deiis; breviori forte
cdmpendib seriteiitiamiri margine sic expressinius : Gtalitt cut tion omhibus, vel hoii sempersanclis delur. Ubi
addita vocula victrix, offensionisansam omnem ablatam cupfereriitis: lieet Atigusiinisensu, eoque minimeam-
bigtto , nbinen gfatioesimplifciterprb efficaci gralia sumpseriinus, fcuriiel in sanciis et in peccatoribus cuni
saiictb Aiuisiile minores gratias, easque Thoniistifcosfehstisuificieiiles, admiilamtis.
Revera ejus generis gratias passim expefitihtuf etiam peccaiofes, maxime in sua ipsorum convcrsione :
mullo minus justis eas denegat Deus; quippe qui justos non deserit, nisi prius ab eis deseratur. Ifoc enim dis- I
crimeri AUgustintisinief Deum juslificanlem ei hiedieum sanahtem statuit, quod medicushomocum sanaveritj
htiihinem,jain de cceterosuslenldhdumelemenliset alimehtis cotpotdlibus, ul eadem sanilas aplo subsidioconva- I
lesiai, Deo dimiuii.,Ai.Deus postquarii impitiriijustififcaverit,eum non deseril si non deseralur, ul pie semper ju-
siequevivatut, irtqtiit sanclus DoclOrin Iibib de Natura et Graiia, capite vigesimo sexto.
Cuni liis itaque stibsidiis jusltis persevfcfarei, si veliet: quod vero nolit, ejus cuipa est, lametsi nunquam
plehe et efficaciief Vblfet,hisi atiipliofi et fbftibri gfatioeadjuiorio fuleiatur.
Ex liis facile iritfelligiiur,sihcferahiih Debesse oihnes salvaiidi homines voluntatem : quam voluntatem etsi
aliquandb Sdelfectbs,atitad gfenefSsitiguioruihrcstringere videaiur Augustinus, ut Pelagianorum pravis quibus-
dam in Iibe capile sehsibus oecufrat; noh tamen iniprbbai alio quolibet sensu volunlatem islam explicari; 4»:
lameneredefenon cbgainut,inqtiii, aliqiiidomhipoientemDeumfieti voluisse,voluntate nimirum absoluta, faclum-
quenbn esse(Ehch. c. 103). Undealio locbgenfefalemquamdam Deide omnium hominumsalute volunlatem non
obsctire innuit, ctiiri dbcet, Sic velle Deum omneshominessalvos fieti et in agnilionemvetitalis venite, ut tamen
non adimaleis libetum afbilfimh, quo bene vel male ulentesjuslissimejudicenlur : quod cum fit, infidelesquidem
cohtfd voiuntalemDei faciunt, cum cjusEvangelio non credunl; nec ideo tameneam vincunt, verumse ipsosftaa-
danl niagnoel summobono, bialisquepmnalibusimplkaiit, experluri insuppiiciis potestatemejus, cujus indoni»
rniieficofdiamcontempseruiit(De Spit. ei Litl., cap. 53).
f)e pfseceptofuiripossibilitate iot ei tam aperta sunt sancti Augustini testimonia, ut ea huc afferre otiosum
fuerit: riegat tamen ea possibilia esse ad hiehtem Pelagiauorum, qui ea solis naturse viribtis, absque interioris

tiistoriaepelagiarise
(a) EinmentisstoiisiOTlKnalisNbrisius, libro 1, pag. 145,editiotiisPataviiiae
aimi1675.
25 PRJEFATIO GENERALIS. 24f
gralise auxilio, possibilia esse conlendebant. Hinc manifestum est cuivis sincero et oequolectori, quo sensudi-
xerimus in sectione septima Prsefatfthis ad tomum sepliinum, Bedamin Commentariis super Canlica cantico-
rum commonstrasse recondilura virus in Iocis Pelagianae ad Demelriadem epislolae, cum in aliis, tum in liis
ejus verbis, quod Deusnec impossibilealiquidpoluit impetate, quijuslus est; nec damnalurus est hominempto eo
quod vitare non potest, qui pius est. Quo in Ioco, cujus sensus jam aliunde satis exploratus erat, antidoiumad-
hibere necessarium non duximus, ad proecavendum abusum illius effati, quod sine dubio verum el catliolicum
est tum apud beatum Augustinum, lum apud universosfidei calholicaecultores. Quin eliam in Appendice ejus-
dem tomiintegrum Bedaelocum relulimus, qui duplicem ejuseffali sensum diserte exprimit : quanquam et vel-
lemus illum utrumque in praefalione ipsa reprsesentalum, ut vel levissimam offendiculi occasionem amo-
veremus.
Nosquoque, ut Calholicos decet, liberum in homine ctiam lapso arbitrium incunctanter agnoscimus, et
hujus calholicseveritatis assertorem Auguslinum secuti, cum ipso et omnibus Catholicis sentimus, volunta-
tera hominis sufficere sibi ad malum, non vero ad bonum absque gratia : cum e contrario Pelagiani assere-
rent, inlegram nec peccato primi hominis vitiatam liberlatem ajqua lance ferri sive ad bonum, sive ad ma-
lum. Hinc cum saneto Antistite notare et rejicere libuit libertatis definitionesa Juliano in gratise praejudicium
adductas, quibus sequilibris ad bonum et malum facilitas statuitur. Ubi tamen ingenue profitemur, de libero
arbilrio secundum se spectato forte parvam aut nullam inter Calholicos et Pelagianos exortam esse quae-
stionem.
Non absimili caulione cum beato Antistite repudiavimus Julianeas peccati definitiones, quoniam mala mente
proferebantur, scilicet in damnum graliae ad vitanda peccata necessariae, et in incremenlum liberi arbitrii.
Julianus nempe peccatum aiebat, a quo abstinere liberum est, ea videlicet libeflate, cui nihil ex se desit ad
vilandum peccatum. Quaetamen definitio si ab alio proferrelur, quam ab doloso haeresiarcha, non esset de
ipsa tantopere litigandum,
Sed utcumque disputarit Hipponensis Antisles cum Juliano de liberlatis et peccati definitionibus, illud nobis
omn'inocertum,indifferentiamactivam,sive liberlatem, ut vocant, contradiclionisad agendum vel non agendum,
siveetiam ad merendum et demerendum inhominelapso, constanter agnitam et probatam a sanclo Anlistite; sive
in bonum ex gratia vietrici voluntas feratur, sive ad malum ex se ipsa et proprio defectu. Atque islud fideicalho-
licoedogma lum anle, tum post exortam Pelagii haeresimex aequoprofessus est clarus gralise defensor. Et qui-
dem de peccato agens, libro terlio de Libero Arbitrio, capite decimo oclavo : Qumcumqueista causa est volun-
tatis , inquit, scilicet malae, si non potest ei resisti, sine peccatoei ceditur: si aulem potest, non ei cedalur, el non
peccabilur.An fortefallit incautum? Ergo caveat ne failaiur. An lanla fallacia est, ul caveri omnino non possil?
Si ita est, nulla peccata sunl. Quis enim peccat in eo quod nullo modo caveri polest? Scimus quidem libruui
liune a sanclo Doctore scriptum fuisse ante ventilatam de gratia controversiam coiitra Pelagianos. Verum cum
hic locus a Pelagio ipsi objectus fuisset, agnoscit verba sua, nec ea improbat, modo intelligatur posse caveri
peccalum cum graliaDei; nec prorsus eadem condilione censeantur quae ita peccata suni, ut sint eliam pcenae
peccati (De Nat. et Grat., n. 80). Haecenim quanquam libere committantur, attamen non ea libertate qua cse-
lera, quae ante omnepeccatum committi potuerunt. Hae igitur adhibita caulione admillit S. Augustinus in
ipsoactu peccati veram ad non peccandumpotentiam, id estaclivam indifferentiam, qualem in bonis aclibus
ex gratia factis admisit.
Non recessit ab ista doctrina sanctus Episcopus, sive primis, sive postremis contra Pelagianos operibus,
quam cum Pelagio et Juliano decertans apertissime propugnat. Neque vero necesse est super ea re locorum
indicem contexere, qui jam ab aliis est confeclus. Id solum observabimus, liberum nonnunquam Ialiori et ge-
neraliori signilicatu ab Augustino usurpari pro voluntario etiam necessario : quo sensu amorem juslitise in
Deo, et innalum in homine beatitudinis generatim stimptsedesiderium, liberum esse dixit, id est volunla-
rium. Quapropler in libro de Natura et Gratia, allato Pelagii hoc dicto, Voluntaiisarbilrio ac deliberatione
ptivati quidquidnalutali necessitateconsttingilur,id non omninp probat S. Augustinus, dum subdit, Et hic non-
nulla qumstioest. Quo loeo significat nimis diffuseel indistincte, imo eliam inconsiderate, locutum esse Pela-
giura, alque in ejus dicto nonnihil adhuc superesse qusestionis, eo quod non id omne quod voluntalis arbitrio
ac deliberatione privatur, naturali necessitati obnoxiumsit: quippe id absurdum, nec satis accurate aut pro-
vide dictum esse , probat exemplo innati in nobis beatiludinis appetitus, et voluntatis justitiae in Deo; quod
ulrumque necessarium est, sic lamen ut suo quodam modo ad voluntatis arbitrium, saltem quoad hujus exer-
3endi modum, pertinere posse videatur. Unde verbis ipsius contextus adhaerentes, eo loco ad marginem ap-
posuimus hoc summarium : Necessitasnon pugnat cum arbilrio voluntalis. Durius quidem id aliquibus diclum
videri posset, nisi ex ipso contextu salis intelligeretur, illic volunlalis arbitrium, si ad rem ipsam atlendas,
sumi pro ipsa voluntate, sive pro voluntario. Quanquam et dici posset, cum hic Auguslinus nolit lantum qua-
vis necessitate perimi in homine liberum arbitrium, contra quod volebat Pelagius; cautius fortasse futurum
fuisse summarium adjectione unius vocis, in hunc modum, Non qumvisnecessilaspugnat cumarbilriovolunta-
ite. Revera enim necessilas infallibilitatis non adversalur verae liberlati, ut plerisque in locis S. Augustiuus
explicuit, qui et vocabulum necessitatis non ravo usurpavit pro vehenienti quadam propensioneexnaturse vjtio
 &S PR^FATIO GENERALIS. 26
orta : quo sensu in homine post lapsum non veretur agribscere duram peccandihecessilatem;sed quae sit geue-
ralis duniaxat: quoniam in pracsenticondilioneomnia et shigula, eiiam levia, peccatavitare homo non potest ob
naiuracinfirniitatem; vel quae sit moralis lantuni, et fere similis isli necessilati, qtiam affert prava consuetudo
crebris aclibus progenila.Ea vero consuetudinc simplicemet absolulam inferri necessitatem non exislimarunt
S. Augusiinusaut Jtilianus, quod ex utriusque disputaiionibus promplum forel oslendere.
Occasioneautem loci superins adducti, non ab re fuerit observare, vulgalum Auguslini ex libro de Corre-
plioiie el Gratia, Capiteundecimo, effalum ad manuscripios codices a nobis emendatum fuissein hunc moduin :
Liberum arbitrimn ad maluin sufficit,ad bonum awtemparum est, nisi adjuvelurab omnipotenliBono: ttbi supe-
rioreseliam Lovaniensiumeditiones habenl nihil >.$(.Quodetsi Auguslinushabet in Epistolacenlcsimaocloge-
sima sexta,-ad Paulinuin, numero trigesimo quarlo, ubi ait, sine gratia ad non peccandumnihil voiuntalisatbi-
ttium valere; priori lamen loeo, qui ex libro de Correplione el Gralia desumitur, melius quadrat pariim quam
nihil : siquidem illic agitur de primo liominc innoceute , qtiem Deusnoluit esse sine gratia, quatn libero ejtis
permisit arbitrio; quoniam liberumatbiltiuin, ail sanctus Doclor, ad hiatnm suffwit, ad bonumautem parum
est, nisi adjuvelur ab amnipotentiBono. Gerte ut dici pbssit de hominis lapsi libero arbitrio, quodex se absque
gralia niliil sit ad bbnum operandum; niinus congrue dici posse videlur de iiomine inuocenle, cujus liherum
arbilrium, utpote sanum, ad bonum sine ullo obice ferri poterat.
Hoecminutiorapersccutisumus,uVvetbotumconltovetsiasaufetamus(DedonoPetsev.n. 11). Quanquameorum,
qui velerum Patrum opera recensere sludent, misera esset conditio, si in ipsas etiam notas eorum margina-
les, ut conlra nos in hac editione actum est, impune animadvertere, et singulas earum syllabas ad severam
itnmilis censuracirutinam disculere quibusvis iniquis censoribus liceret. Quotus enim quisque est, qui in re
lam lubrica et difficili non aliquando vel leviter cespilet; qtti senlentiam auctoris semper ad apicem asse-
quntiir, atit perfecle reddal; qui denique lam brevi verborum compendio pagellam quaudoqtie inlegram ad
amussini explicare possit?
Yerum quanlumvis injusta futura sit quorumdam in nos hominumcensura, institutum nihilominusnoslrum,
Deo favente, constanler persequemur: elsi quidem nobis esse molesti pergenl, illud nobissolalio erii, quod
eadem sors olim contigerit veris Augustini discipulis, in primis CocsarioArclatensi episcopo, cujus fides ob
pradieaiam sanciissimi Viri doclrinam a quibusdam obtrectaloribus infainalaest.
Hinc collecla YalentioBsynodus episfcoporum,quibus Caesarius fidem suam approbavit. Quin eliam Bonifa-
cius Pontifex Romanus, calcata jutgantium mdlevolainlenlione, ptoseculionemsancli Cmsatii apostolicaauctoti-
tate fttmuvit,ut Cyprianus Tolonensisantisles in ejus Yita tradit.
Qtiiinqiiammelius fortasse nbbis de hominum oaquitatesperandum sit. Forle eniin, ut VerbisAugustini uta-
mur, si qui aliter senserint, quandosecumipsi paulutumsine cettandi sludio cogitavetinl,quam sit absurdumnec
dignumdispulationequod dicunt, conlinuosenlenliamcommulabunt.Quodsi noliierint,nonusque adeode humariis
sensibus desperandumest, ut meluamusne hoc cuipiampersuadeant(DePeccatorum Merilislib. 1, n. 22).
Quid jam nobis aliud restat post dhJlurni aclaboriosi operis oplalum linem, quam ut lulelam ac pfacsidiuin
illusttissimorum Galliaeanlislitum demisso, sed alacri latnen, animo deposcamus?
Scilicel cum admirabili divinoeProvidentioe consilio laclum sit, ut sanctissimi Ecclesise-doctorisAugustini
novaeoperuni editioni suprema lum a nobis imponeretur manus, cum ad generalia Comitiaex omiiibus Rcgni
parlibtts una convenirenlad fanum sancti Germani : nihil nobis opporlunius, forlunatiusve contingere potuil,
quaiu ut eos appellaremus qualiscumque laboris nostri judices et arbitros, qui et dignitate sua constiliiti sunt
a Deo pastores ad regendam Ecclesiam, et ad catholicsedoetriuaesacrosanctum depositum vigili cura aposto-
licaque auctoritale tulandum.
Atque hoc praecipue nomine, Illiistrissimi Ecelesise Principes, Auguslinum adducimus ad vos, qui lotus
quanttis est, sub unius veluti labellae conspectu oculis vestris contemplandus ohjicitur. Neque vero conspe-
ctum vestruin reformidare potest veleris et avitoefidei propugnalor acerrimus, qui causani Ecclesise tolies a
se defensam, majorum quoque vestrorum praesidiistoties suffultamhaud ignorat, quam et a vobis, qui ipso-
runi vestigiis lubenier insislitis, non dissimili animo atque studio sperat hodie propugnandam.
Hinc in nohis oritur non dubia spes, vos nuper elaborataeAugustinianorumoperum editioni propitios forc;
ne.jue vestrumillius viri lucuhrationibusdefuturum patrocinium,qucm specialemfidei palronum(S. Prosp. epist.
ad. August. nA) vos universi cura beato Prospero incunctanler agnoscitis.
Niliil hic necesseest a nobis commeinorari, quanta fuerit olim Gallicanorumcum Romanis proesulibuscon-
sensio in sancti Viri conimendandis operibus. Exstant lum Sedis apostolicsePontificum Innocentii, Coelesiini
elaliorum; lum Gallicanarumsynodorutn Arausicanae,Valentinseet aliarum consignata litleris monumenla,
quibus Ilipponensis Antisles et interoptimos Ecclesiaemagistros annumeratur, et tanquam antiquoafidei cu-
stos iiilegerrimus ex omnium eommuni voce el sensu declaratur. ,
Isthaecocquissimaveteris Ecclesioejudicia de sancti Prxsulis doctrina et fide-ut animos addidere nobis ad
immensi laboris onus subeundum , ita effecere ut ea qua par eral religlone doctissimi Anlistitis scripta at-
lingeremus; pia nimirum sedulitate religiosaque caulione opus esse rati, ut qua menle, quo consilio, qua fide
prhnum profe.claessent ex sanctissimi Doctorisore et manu utilissima opera, rursum ederentur a nobis parj
27 BREVIS PRJEFATIO. 28
fide, animo atque prpposito, in universalis Ecclesiae decus, commoda, atque praesidium.
Quis conatuum nostrorum in lam arduo incoeptofuerit successus , palam edicere cum vetat pudor, tum
pene universorum in Eeclesia ordinum , in primis vestrum omnium benignissimade illo judicia. His amplis-
sinmm iabori npslro praemium, certe exspeelalione nostra et merito nostro longe majus , non sine grati ac
demissi animi lacila sigiiificationeexperli sumus.
Isti.s autein bonarum vestrarum voluntatum lestificationibus freli atque confisi, querimonias oblrectantium
noniiuilorum facile insnper habuimus. Id enim nobis certo persuasum fuit, navatam a nostris in Auguslino
illusirando operam caiculis universorum comprobandam, cum iis placuerit, penes quos istarum rerum et judi-
ciuin el arbitriuni esseuniversi confitentur.
Neqtte vero exspectatio ista nos fefellit. Novum ecce et ingens operi nostro proesidium accedit ex nupera
per apostolicam [Sedem damnatione libellorum quibus invidia gravare nos moliebantur haud ajqui laborum a&
Jidei noslraeaestimalores. Palmarium adversus islos defensionis nostrse incrementiim afferet auguslissimi Coe-
ins vestri auctoritas et suffragium : alque hanc communis veslroesententiae atque judicii significationem eff
impensius liberiusque deposcimus , quo lotum hoe vigiliarum nostrarurn opus sub Ludovici Magniauspiciis,
regioque insigiiituin nomine publicam in lucem emisimus.
Quod si religiosissimiPrincipis in recognoscendo isto mtinere beiiignitati et humanitati addiderilis commen-
dationis vestrae pondus:, eritomtii pfoesidiigenere vallatuin opus; quod nec ulla delebit ajlas, nulla laeessere
in posterum audebit manus atque prolervia : pro quo insigni favoreatque benefacto , Clarissimi sanotaeReli-
gionis Anlistiles, et vobis singulis; el universo Sacrosanclo Ordini vestro acturi atque habiluri sumus
immortales gratias.

IN APPENDICES AUGUSTINIANAS
ET ALIA HOG IN VOLUMlNE CIONTENTA

Quandoquidem seorsum et in angulum rejecla sunt spuria illa Opuscula , qua variis temporibus S. Augu-
stino supposita fuere; eumdem quoque modum et ordinem hoc loco tenere visum est, adeoque peeuliarem
ejusmodi scriptts Priefationem assignare a generali sejunelam, quce opersein hac etiam parte a nobis impensae
ralionem conlineat: tum ut ne quis ea a nobis neglecta fuisse forte suspicetur; lum ut lector ad eorum lectio-
nem informetur, monealurque de aliis rebus , quseiii hoc postremo volumine conlinentur.
Ul ad rem veniamus, singulsesingulis Augustini tomis subjiciunlur Appendices, eas complectetttes scrr-
ptiunculas, quas vel stili qusedam imitatio, vel argumenli affuiitas, vel casus, vel temporum ignorantia, vel
denique fraus auclortihi bibliopolarumve Auguslino affinxit. Ex-stili nonnulla imitatione faclum putamus, ut
Caisarii Arelalensis episcopi plurimi sermones Augttslinianisaccenserentur. Quodvero Pelagii ad Demelriadem
epislola, el Faslidii ad Falalem viduam de Yidua chrisliana liber sancto DoctOriadscriptus sit, hatid scio au
argumenti affiiiitale, an dolo coiitigerit auclorum, qui vel ut sfcriptionisuaeaufctoritatempretiumve accerse-
renl, vel quod nomini diffiderent stto, tanli nominis tilulum supposuerint. Non aliud certe iri causa fuit, fcur
cditores et bibliopolsesubdilitiis illis scriplis idem nomen pra5fixerint, nimiriim ut rtiajoris pretii habefeniur,.
et carius venirent spurioe illse mefcesi Al falehdum est casu vel tenieritate ariianuensium et editortini pleruin-
que facluin fuisse; tit hoc spefcibsOfitulo ejusmodi adulteriua opuscula hbnestarfenlur. Nam fesepiiis
coritigit, ut fcum librarii aliquOs Auguslihi liiiros exscripsissent,<hfeceis e'x sanctb Doctore su^ppeteret
lunde acquumvolumfenconiieerent; ex quovis aiionymb operfe, quod forluito esset admanum, supplererit
iquod juslo volurairii deessel. Idqtifesubinde artsam pfsebtiil tuni exscriptoribu&, ttiiri ihcautis editbribus; ut
jposteriora liEecbpefa eidem aticlori adseribereiit, ctijus nonieii pribfa pfs5fefeb'arif.Quae rfeseo usque pro-
gressa est, ul nullum fere saiculum sit, ex qub adultefinse fejusriibdialiquae sfcriptiOriesgeriuinis Augustirii
operibus non afccessefiiit:
Hiftc naturiiesl triplex incbirimbdurii: urium quod geriuinortim ejus Operuhidighltas fetlectioiiis gfatia ex
hac fafragihe hbiihiiiil mihueffeluf; alterum , qtiod ihde traditlbhis veritas (jubdariimbdo etiarfl ObsCufaretuf,
dum postefibfufn. leiriporiim sefipla ad superioreiri aetatem pertiriefe pufdrifuf; teftiutti denique; qubd sup-
posili illi fetus incautos lectores inducant ad sedandas siriisffas bpihionfes,qtias SpIendidOAugusfiriinomiiie
dbiectas dfepfehehdferiril.Quaproptef ui liis incommodisoccufferetur, ejusmodi sptirias seripiiorifesa genuinis
el siiifcefisAugiisiliiiOpefibussegrfegare,fetin anguluni qiiemdafiifejicere plufimumiritererat.
HOfciiegbiiiiihab fcfuditishoiiiiitilispfimtim iiicIiOaiuril,a Lffvahiensibtisdeiride, tuto a JbanrieVeflihb et a
1
Befilafdb Yhidirigb,Aiigusliniaiiis, niuUuiti pf^bmbitiril,et niagria ex pafifceonfecttini, necdum' tatnen pehituS
29 BREVIS PR^EFATIO. 30
absolutum, operam etiarii hiihc aliquiiiiiekigefe Videbaluf;Niliilvefb a nObisprfctermissum; ut ei fieret satis*
Ejus rei causa veteres nianuscriptos codicfcs, iii qtiibtis sua dhique atictbfi adscribiittlur,quarii plurimos adhi- ,
b.uimus: viros doctos, qui ex familiari Sahcti Dbfctbrislfefctibne et ffequenli usti slllum ejus ac geniumpersen-
lire assuefacti sunt, consuiuimus; tibsqufeipsi cuirt indtibitatisAtiguslihiOperibus ea quae dubia et non ita
certa erant, diligenter contulirtiiis; et sliid, sferiteiitiis, doctrina, Sfcripltifarurticitationibus et explieandi
raitione iuvicem coriiparatis, feni feb a nbbis pbrduclam existiihamtis; Ut nulluiiij aut fere nullura inter
geiiuina.Augtisliniopera rejiciendum supersit, quod non rejectum sit; nullum, aut fere nullum rejectum;
quod non anquiscensofibusrejifcieiidtimVideattir.
Veritm qiiia nolha lisecopfefadiscefnere haud sufficiebat, rtisi eliam vefi eoruni auctores indicarentur; id
quoque, quanlum nobis iictiit, prafestareConatisurtius, fali ttullius fere pensi a Iectoribushaberi ea scripta,
quorumsciiplores ignofanttif. Nequecferlenos OperietioSlraepoeniliiit.Datumquippe est detegere bene multos;
qhorurii sefiem iiifefitisexhibiitiristirtius. In aliis hatid paticioribusaufetorumsuperiorlimfragriienla observa-
Vimus,qtitfcVeiaslefiscis, vOleiiam uricittulisdistinxirtitiss iiOtalisIbcis, ex quibus lioectranslata el accepta
eraiit. Uhdefit tit fafcili iiegolio depfelieiidatuf temptis quOutiaquoequehaecopera coiiscripta sint. flinc ifadi^
tionis ecclesiastifcoefctiriostisitidagator perspiciet, soectildduodecimosiiperibres non esse; nedum ad AuguslinL
ter&pusffevpcatidos,libfos de Spifitu fetArtima, de DiligendoDeo, Manuale, ubi iri eis adverterit fragmertla
ex Ahseliiib,Befriafdb, et Htigbhe Vifctbfinb.Caetertimhe ejusmodi spuriis opusculis AUguslini doctrina?
qtibdahimodo Cbnlaniiharettir, si fes de qtiibus in eis agiltif, in eufndem indicerti perhiixtim conjiceremus;
peculiareriiAppendicibusindicehi genefaleni fejecinius in ullinium huncce tomura, de quo in proesensagen-
dhrii est.
In postremo hocce tbnio post iiainePfaefatibnerasequitUr Vita sahcti Augustini, ex ipsius scriptis a nobis
concinnata : qua in fehiagrib ribbis usui ftiefecomriieritariipiae rtiembriseSebastianiLe Nain Tillemontii; qui
hobiscufnsuos in hanc Yitaiii cdinmenlarios liberalitei' comttiunicavit, ntillo alio animo, quam ul Ecclesiae
Dei cortstilefet, cui univefsos labbres suos, maximos sane el utilissimos, tmice consecravit; ab inani vani
nOminisglbribia Supra cohihiuriem rtibduni alienus. HaecVita eril instar Augustinianorums imo ecclesia9ti*
corhm ejus ieinporis, Ahttaiiimiquoruitt sanciissimusDoClorpars magna fuit; singulisque annis ad riiargiiiem
kdnotatis, sua facla, qtiahtiini velerum rferuni lbriginquitaspatitur; assignabhntur. Aliam breviorera vilam a
Possidio compositamhabes in fine lomi decimi.
Pfoiixibri illi Vitaesufecedenttfes iiidices OpferumS. Augustini.In primo exhibetur series et ordo cujusque
tbini Op^ftihi; criiriLbvaniehsi; ctii Erasmianusfere cbncordat; comparatus : in sectindo, ordo antiquus cura
nbVocolldius: in tertio dettique; singula Opusculaordine alphabetico referuntur. Horura Indicum auxilio qui
aiitiqtiisedilibtiibusassuefactifetirit,-facili negblio unufnqubdqueOpusculumrcperturi stint (a).
Tfiplicem htihc Ittdicenl excipiet IrtdfextitiiVersalis,et quidehi copiosissimusoirtniurarerum, quoeirt decem
AugusiiriiOpBfnmtoriiiscoiitirieiituf; lUtriIndex ilidem generalis omniura Scripturae sacrae loeorum, quoe in
illis operibus sparsim explicanlur. In priori illo Iudice concinnandonon lantum singulnrum lomorum Indices
a ribbisfcbhstiltistirtt, sed ribVaihsupef diligeniia adhibita ad supplenda ea, quaefbrte in peculiaribus illis
Indicibus dfesidefabatttur.Diu attceps fuitanimus, quamnam melhoduiri in adoriiando hoc geriefali Indifce
sfequereniur;Pf incipibveneral ih ttientem, quamdamAugustiniansedoctrihaeSunimam; sive quoddamTlieolo-
gicum corpus ad mferiteiri saiictiDbctoris ex selectis fusioribusqueejus seritenliis contexere secundum riielho-
dum sancti Thomsevel Magistrisenlenliarum. Yerum consultiusdemum visum est generalem rerum Indicem
bfdihe aipliabeticbdfertibffeadorhaffelex quOhaud operosum fueril pracdictamcOnficefeStirtiinarti;qtite alias
si e re publicaesse videbitur, fieri poterit, et seorsimin Iticem emitli.
Extremum denique IocumleriellitIndex alitis genferalisbmnium spuflSrurn Opusculorum, quacin Appcndi-
cibuscuique tomo subjunctiscdntinfenihr. Hic index omnihonecfcssaritisvistis est ad Ievandum leclorum la-
borem, qui Augustini scriplis leclitandis assueli, vix acne vix quidem alienis ejusmodi scriptiunculis, quas
iuler mullaequisquilioesunt, lempus et otium lerere suslinerent. Tametsinon pauca in his reperiunlur scripta
veterumquorunidam insigniumauctorum, leciorum studio haudquaquamindign.a:qualiasunt Joannis Cliryso-
stomi, Ambrosii, Maximifaurinensis, Fulgenlii Ruspensis, et alibrUm ejusiiibdi bpuscula, tili fctsefirioncs
CsesariiepiscopiArelalensis; sed quse vel solo auctbrum iioniineiectbfem allicianl. Hbfuhl oniiiiuhiatictofum
etaiiorum,quantumvis ighobiliumvel ignotorum, Indiceiii geriefalerii, ab Augtistiiiiariosejiinciuni, cdrificere
quoddam operse pretium dtiximus: ui lioccompendio, ab.squfehiagnbdispendio lempofis, lectores dispicere
possint, quidquidin illis opusculisleclu aui sciiu digriunirepefiaiuf. Iii latita vefb , tamque vafia diversofum
auctorum et ojiusculorumfcongeficfieri non jioliiit, quiii divfefsiestibinde ptignahtesqtiede titia eadeiiiqhere
occurrant seniehilse, irhbeiiarii effbfes et exOlifcaiopiiiiOnes.QuOd tjtii in nialahi fapiat paftehi, riaoille
conlra rectaeralionis leges pugnaverit. Paulo mhuis ab acquitateaberraverit,. qui nos niarginalitim notarum
fecerit approbatores aul fidejussores.In his enim nostri tantum muneris est, non nosira, sed aliena indicare
el proferre; neque contextum ad amussim reprsesentare, sed notas quasdam et signa extra liueas ponere,

(o) Translatahuc utraqueBened.praefatione,tres tamenindices,de quibusagilur,iu ultimotomovidereest. M,

51 **
quaeleclorem properantem, et cui per olium integra illa Opuscula perlegere non vacet, admoneant argumenti
de quo agitur, invilentque ad ea penitius discutienda quaee re sua esse intellexerit.
. His absoluds, tria dunlaxai a nobis insuper desiderari posse videntur : nempe indicatio variarum sancti
Auguslini ediliOnum, ouaj ab inventa arle typographica factse sunt: deinde commemoraiio virorum omnis
ordinis clarissimorum, qui nobis veterum codicum suppetias contulerunt ad hanc editionem adornandam : de-
nique collectiolestimoniorum ex vetustis saltem auctoribus, qui sanctissimum Doctorem ejusquescripta elogiis
exornarunt.
Ad primum quod attinet, res propcmodum infinila esset omnes commemorare Augusliniannrum Operum,
sive omnium, sive sitfgulorum, editiones. Post libros de Civitate Dei, qui novsetypographicaeartis primos fere
honores lucemque meruerunt, alia sanclissimi Doctoris Opera subinde vulgavil Joaunes Amorbachius, eaque
omnia in unum tandem corpus redigere coepitannol504, quod uqdecim in parles dislinctum intra biennium
absolvit : dtim inlerini Jodocus BadiusAscensius quaedamsancli Doctoris Opuscula variis annis tum Parisiis,
tum Lugduni, typis imprimi curavit. Majoremcolleclionem decem tomis, anno 1529, Basileaein lucem emisit
Desiderius Erasmus : cujus edilionem mullse aliac variis in locis subseculae sunt usque ad annuin 1577,
quo Doctores Lovanienses auctiorem etlonge accuratioreni Anlwerpiaepublici juris fecerunt.
Jara vero quoties haec Lovaiiiensiseditio recusa sit, si quis pcrcensere vellet, res abiret in longum, nec
forle tanti esset. Quis porro singtilorum Opusculorumsingulas ediliones enumeret ? In his Joannes Ulimmorius
novum volumen, cui titulum inscripsit de Diversis, constans Sermonibus centum triginta duobus,
partim antea inedilis, parlim ab ipso castigatis, anno 1564, cum Yita Auguslini a Possidio scripta et cjus
Operum Indiculo in vulgus emisit. Alios sermones noslro tempore e tenebris ertierunl Jacobus Sirmondus, et
Hieronymus Vignerius, quorum posterior Opus imperfectum contra Julianum primus vulgavit.
Has in primis suppelias habuimus ad nostram edilionem conficiendam: quibus accfessere infiniti propetno-
dum veteres codices, e plurimis deprompli bibliothecis, quas commemoravimus suis locis, ubi singulorum
Operurrtcollationes ad veleres codices factas notavimus. Singulorum virorum nomina, qui ejusmodi subsidia
nobis contulerunl, recensere cuperemus : verum ab hac enumera.lionehoc loco abstinere visum est, ne quem
ant illaudatum praeleriremus, aut suo non commemeraremus ordine, aut debilo denique elogio fraudaremus.
Omnibus et singulis graliam habebunt, ut speramus, lectores benevoli, cum eorum bibliolhecas suis locis
commemoralas viderinl.
At sine ingrati aiiimi vitio silere non possumus, quanlam habeamus gratiam tum eminenlissimo Ecclesiae
principi Antonio Ludovico de Noailles archiepiscopo Parisiensi, quem sanctissimus Ponlifex Innoceiitius XII
ob pielatem el doclrinam sibi nolam et pfobatam, sacra purpura, dum hsec absolveremus, gratanli animo ,
universis applaudentibus decoravil; lum illustrissimo Carolo Mauritiole Tellier archiepiscopo duei Remensi:
qui ambo, pro eximio suo in Auguslinum studio, novam hanc edilionem suo patrocinio dignali sunt, suaque
auctoritale roborarunt: quibus illustrissimus Meldarum antisles, Jacobus Benignus Bossuet, nonmiiius pro-
penso in sanntum Doctoremanimo ullro accessit.
Postremo veterum de Augustino teslimonia congerere haud operoe pretium fuerit: cum illustriora ejus
elogia cuivis erudito leclori aliunde obvia sint; nec alia necessaria videanlur ad lantum virum couinien-
dandum, quem in exponendis fidei dogmatibus, et morali doctrina christiana explicanda, Doctorem maxi-
inum, integerrimum, et puriori Chrisli doctrinaemaxime inhaerentcm universa agnoscit Ecclesia.

VITA POSSIDII.

Possidius, urbis Calamensis in Numidia episcopus electus anno 397, discipulus fuit D. Augustini, quoctim
quadraginta prope annis, ut ipse narrat, vixil familiariter. Magislri sui exlremum excepit spiritum, Vitamque
scripsit quam infra referimus, non slili quidem splendore, sed suavi quadam simplicitale necnon faetorum ve-
ritate pretiosam. Cui Indiculum adjunxil librorum, tractatuum et epislolarum D. Augustini (1). Inter varias quaj
prodierunt hujus Yitaeeditiones, primum locum facile tenent, propler annotationum excelienliam, duoquasvul-
gavere PP. Benedictiniin collectione operum sancli doctoris, et seorsim Joannes Salinas Neapolitanus, regularis
canonicus Lateranensis. Haccceposlerior editio Romae data est anno 1731. Ulramque consuluimus. M.
(1) indiculusde quo agitur, in-tomoultimoopporluneveniet.
33 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI AUCTOREPOSSIDIO. 34

VITA

SANCTI AURELII AUGUSTINI,

HIPPONENSIS EPISCOPI,
AUCTOREPOSSIDIOCALAMENSIEPISCOPO.
Variis lectionibusquas PP. Maurini lum e sex codicibus,scilicetduobusFloriacensibus,Germanensi, Veda-
slino, Fossatensi et Cisterciensi,lum ex edilionibusanliquis erttere, compluresalias adjecimusdepromplasex
Joanne Salinas, de quo supra in Vila Possidii. Erudilus ille vir, cui nonnulkedebenturejusdemgeneris lucubta-
lioneset imprimisCommoniloriiLirinensisexquisilissimaeditio, ut benenoveruntnoslri TheologiaeCursus Com-
pleti lectores,Vilam D.Auguslini auctore Possidio Romm vulgavit, anno 1751. Bi sunt fontes unde variantes
sibi proprias hausit: Duo codicesin BibliolhecaSuecorumReginminscriplinumeris5M et 1025, tresque alii co-
dices BibliothecmValicanm,1188,1190 et 1191 numerati. M.
PR^ECIPUARUM
ABBREVIATIONUM
EXPLICATIO.
Cd.Codex. Mss.Manuscripti.
cdd.Codices. Edd.Editi.
Ms.Manuscriptus. Vatic.Vaticatius
codex. M.

PRJEFATIO.

Inspirante rerum omnium faclore el gubernatore
Deo, mei memor proposili, quo per gratiam Sal-
vatoris omnipotentiac divinseper fidemTrinitati ser-
vire decrevi, et anlea in vita laicorum, et nunc
in officio episcoporum, sludens ex qualicumque
' libris de semetipso, qualis ante perceptam graliam
accepto ingenio et sermone aedificationi prodesse
sanctoeac veroeChristi DominicalholicaeEcclesiae,de
vita et moribus praedesiinati,et suo tempore praesen-
tali 3 sacerdotis oplimi Auguslini,quse in eodem vi-
di, ab eoque audivi, minimcreticere debeo. Id enim
eliam ante nos factitatumfuisse a religiosissimissan-
claematris EcclesiaecatholicaEs viris legimus et com-
perimus , qui divino afflatiSpiritu, sermone proprio
atque stilo, et auribus et oculis scire volenlium, di-
cendo et scribendosimiliasludiosorum notitiae inlu-
lerunl, qualesquanliquc viri excommuni Dominigra-
tia s in rebus humanis, et vivere, et usque in finem
obilus perseverare meruerunt. Idcircoipsequoque dis-
pensatorum omnium minimus, fidenon ficla, qua Do-
mino dominanlium omnibusquebonis serviendum et
placendumest fidelibus,de praedicti venerabilis viri
et exortu, et procursu, el debito fineh, quae per eum
didici, etexpertus sum, quamplurimis annis ejus in-
hoerenscharilali, ut Dominus donaverit, explicandum
suscepi. Verumsummam quaesomajestatera,quo mu-
1 veteres cdd. Germanensis,Fossatensiset cistercien-
,slshabent mdificationis.
a Salinas,ex cd. suecorum,prmelecti.M.
8 vedastinusCd.Reginae
et unusex duobus Floriacensibus
Mss.:
—
Per communisDominigratimn. Salinasex Cd.Reginas:
Ex*communiDominicagratia. M.
Ulimmeriana editio,et vilmfine, corrupte.Alludilhic
Possidiusad Augustiniverba,de civitateDei,I. ll,cap. 1.
nus hujusmodi amearreptum ita geram et peragam,
utnec Patris Iuminum ofTeudamveritatem, nec bono-
rum Eeclesioefiliorumulla ex parte fraudare videar
charilatem. Nec attingam ea omnia insinuare, quse
idem bealissimus Augtistinus in suis Confessionum
fuerit, qualisquejam sumpta viveret, designavit. Hoc
enim facere voluit,utaitApostolus,nedesequisquam
hominum supra quam se esse noverat, aut de se au-
ditum fuisset, crederet vel putaret (II Cor. xu, 6),
humilitalis sanctse more utens, et jam nullum fal-
Iensl, sed laudem non suam, sed sui Domini, de
propria liberatione ac munere quaerens,ex iis videli-
cet quaejam perceperat; et fraternas preces poscens,
de iis quaeaccipere cupiebat. Sacramentumigitur regis,
utangelica auctoritale prolatum est, bonumeslabscon-
dere : opera autemDominirevelareet confileri,honori-
ficumest (Tobimxn, 7).
CAPUT PRIMUM.— Augustiniortus, convetsioel
baplismus.Ambtosiidocltinarevocalurab erroreMa-
niclimorum.Baptizalur ab eodem.
Ex provincia ergo Africana2, civitate Taga-
1 Tres Mss.:sumilitalis sanctmmore utiquenihilofal-
iens. —Salinasex cd. Reginae:HumUilalis sanctmmemo-
ria utens,utquenihilfallens.Altercd. Reginas:ctiqueniliil
fallens.M.
2 sahnasUibentiuslegerem:£a;provinciaergojfrkm,
ut manuseriptitrescodicesVaticaniferunt; praesertimquia
cumabsoluteAificanaprovincianominatur,proconsularis
inlelligitur,ut in coneilioCarUiaginensi,
de iterationeba-
ptismi, sub Cypriano h abito.«Cumin umim,incpiit,Car-
thagimconvenissentepiscopiplurimiex provinciaAlfica»
(seu Africana,ad designandam prpeonsularem),« Kumidia,
Mauritania. » unde, cum Augustmus nonsit in proconsulari
 36
«iensi, de pumero ^uriaHumjparenlilius Iionestis et Domiiius, idem vir^.anctusfacere cupiens : Sivis esse
christianis progenilus erat; alilusque ac nutrilus perfeclus, vende omnia qumhabes, el da pauperibus,et
,eorumcura, etdiligentia impensisque, secularibuslit-- habebisthesaurumin coslis; et veni, sequereme (Matth.
'
leiis eruditus apprime, omnibus videlicet disfciplinls xix, 21). Et super fideiftmdamentumoedificare desi-
imbulus, quas liberales vocant'. Narn el grammati- derans l, non ligna, fenum, et stipulam; sed aurum,
cam prius in sua eivitate, et yheloricam iti Africseca- argentum, et lapides preliosos. Et era.t ttfnc annis
pile Qarlliaginfiiiosieadocuit. Coosequentieiiam leni- majof triginta, sola superstite matre s, sibique adhae-
pore trans mare in urbe Roma, et apud Mediolanum, renle, et de suscepto ejus proposito serviendi Deo
ubi lunc imperatoris Yalentiniaiji jninoris cpmitatus amplius qtiani de carnis nepotibus exsullante. Nam
fueral coiistitiitus. ln qua urbe tunc episcopatum ad- ejus pater anlea defunctus erat. Renuntiavit etiam
minislrabat acceptissimus Deo,etdn-oplimis vifis prae" scbolasticis, quos rJieloricam docebat, ut sibi magi-
clarissimus sacerdos Ambrosius. Hujus interea verbi strum alium providerenl, eo quod servire Deo ipse
Dei 'prasdicalofis 'freqtientissimisin eeclesia dispula- decrevisset.
tionibus aslans in pOpulo,intendebatsuspensus atque CAPUTIII. — SecessusAuguslini.Quidamab
afftxus. Verum aliquandoManichaebrumapud Cartha- Auguslinoconversus.
ginem adolescensfueral errore seductus: et ideo caele- Ac placuit ei percepta graiia 3 cum aliis civibus
rissuspensioraderat, ne quid vel pro ipsa, vel eonlra et amicis suis Deo pariter servienlibus ad Afri-
ipsam hajr-esimdiceretur. Et prajvenils- Deiliberalo- cam et propriam domum agrosque remeare. Ad qqos
tis clemenlia sui sacerdotis cor perlractantis, ut con* veniens, et in quibus consiitutus, ferme triennio, et a
tra illum errorem incideules legis solverentur quaestio- se jam alienalis curis saecularibus4, cum iis qui eidem
nes : atque ita edoctus, sensim aiqtie paulatim 'hoere- adhaerebant, Deo vivebat, jejuniis, oralionibus,bonis-
sis illa miserationfedivina ejus ex animo pulsa est; que operibus, in lege Dominimeditans die ac nocle.
prolinusqtie ipse in fideiealhoiicaconfirmatus, profi- Et de iis quaesibi Deus cogitanli atqtte oranti intelle-
ciendi iri religione cidchi amoris ardor innatus est, cta revelabat; et prcesentes et absentes sermonibus
quo propinquanlibus diebus sanclis Paschaesaiulis ac libris docebat. Conligit forte eodem tempore, ut
aquam perciperet. Et factum est divina pra:slanle opi- quidam ex iis quos dicunl Agenles in rebns, apud
tulalione, ut per illum talem ac tantum autistitem Hipponem-Regium constitutus, bene christianus,
Ambrosium, et doclrinam salularem Ecclesiaecatho- Deumquetimens, comperta ejus bona fama atque do-
Itaiis,feldivina perciperel SiicramonmK ctrina, dfesiderafetatque oplaret eura videre, pfomit-
CAPUT II. —- Reticti! omnibus suscipit ptopositum tens se possemundi liujus omhes coritemnere cupidi-
servieridiDeo, jain dmns major triginta. tales alque illecetiras, si aliqtiando es ejris ore Det
Moxqtic ex intiinis conhs iiiwlullis spem omnem verbum audire meruisset. Quod cum ad se fideli ftiis--
quam habebal itt s;i'Ciilo,\lcrclii|uit; jaui non uxo- set relalione delaluni, liberare 6 anihiam cupiens ab
rem, non liHoscarins, iuin.Itvrtias,non honoressaeculi liujus vitaepericulis morteque aeterna,ad memoratara.
quaerens;sed Doo*ctimsuis servireiittiuitj, et in illo, et ullro atque cortfesfirii venit civiiatem, et hominera
•cxilto puslllo grego esse siudcus, qucni Domiriusallo- visum allocutus frequenlius atque exliorlatus dst,
quilur, dicens : Nolitc timere, pusitlus grex, quoniam quantum Deus donabat, ut quod Deo voverat reddi-
complacuitPatri vestio "darevobisregnum. Venditequai disset. Ac 6 se ille de die ih diem faclurum polliceba-
possidelis,et dale eleemosynam: facite vobis sacculos tur, nee tamen in ejus tunc hoc implevit proesentia':
non veletuscenles,lliesautum non deficienlemin cmlis sed vacare utique ' et inane esse non poluil, quod
(Luc. xn, 32), el oootera.Et iilud quod dicil iterum per lale vas muiidum et in honore, ulile Domino, et
proviuciaorlus, sed in Numidia,cujusopulentum ac nobile ad onnie opus bonum paralum (II Tim. n, 21), in
eral oppidiiinTagaste,prqplereareclius dicereturex pro- omni loco divinagerebat providentia.
viueiaAiriea?nalus; acceplanimirumAifica,utolima Pom-
ponioMela, Ptolomaao, anliquiiusqueex ecclesiaslicomore, CAPUT IV. — Capilur ud ptesbytetii gtadum.
m tres dividebalur partes, niiniruniin Maurilaniam,Kumi-
diarnac Aiftcam«tricte sumptam,quo?eral .proeonsularis Eodem itaque tempore in Ecelesia Hipponensi
proviacia.At IsidoriHispalensis reverenlia ne
prohibult in calholica Valerius sanctus episcopatum gerebat. Qui
texluminipiitleremusconjecluramnostram, quia ipse in
libro de Scriptoribusecclesiasticis,cap, 8, voeatPossidium cum, flagitante ecclesiastica necessitate8, de provi-
Alfieame. provinciseepiscopum,licel in Kumidiaufbs Cala- '•salinas,ex Cd.Reginoe:El supetfideifundanientamdi-
mensissita esset. M.
1 salinas, excdd. duobusValic.: Jlilusqueatquenulrilus .ficaredesiderans.Altercd. Reginse,desiderabat. M.
eorumcutaet diligeiUiu,impensiussmcularibuslUleriseru- 2 Juxla salinas,quidamCdd.adduntnomenmatris,Mon-
ditus, apprinieoinnibusdisciplinisimbutus,quas liberales nka; et panlopost palris nomen,quodest patricius. M.
vocant.Kametsi papenteseum impensisqubus polerant• 3 Edd. ; petcepta Baplismigtatw; sed vpcemBaptismi
juverint, ex ipso lamenS. poctore,libro2 contraAcadetni- nonhabentMss.
cos,n. ,5, constatsumplibusRomaniani, in suaurbe prima- * omnesMss.omittuutcuris smcularibus,et exhis unus
lis, profeeisse in litteris; hisque verbis gratum testalur Floriacensispro alienatis praefertalknalus.— salinas, ex
animum: «Tu me adolescentulumpauperem, inquit, ad duobus codicibus,servat curis smculqribus;ex Cd. Reg.
peregriiiasludiapergentem, el domoet sumptu,et, quod 1023: Et a sejam alienatisprislinisviiiis;ex unovalicano,
est, animoexcepisti.» M.- qui cmillitcuris smcularibuS;legit alknatus. M.
plus
2 plures MSS., " salinas,ex cdd.duobusvatic., liberari. M.
8 Salinas,excd.elprovenit.
Reg. 102S:Et divinumperciperetSacra- 6 EditioLugdunensis, lucc. M.
nienlum. M. 7 Edd. : sed vanumutique,— Idem salinas ex uno cd.
4 Edd.,soti Deo.Abestsolia MSS. —salinas,ex cd. uno Reg. M..
vatic. : scd Deo servireconstituens.AllerCd.vatic.: sed "" ..j, 8salinas,' excd.Reg. ^iiFlagitanteECclesiwneces&itale.
Deum,cuiservusesseconslUuit. M. ,' I? .- . M t
57 AUCTOREPOSSIDIO. 38
dendo et ordinando presbytero civitati*, plcbem Dei nonnulUcorarii episcopis pppulis tractare ppejefuiit
alloqueretur, et exhortafeluf; Jata scjentes catholici verbum Del.
sancti Auguslinipropositum et doctrinam, manu in- CAP,Yf.—Conflictus Augysp.cun\ForfunatoManielimo.
jecta ( quoniam et idem in populo securus et ignarus Sane jn illa tunc Iljp.ponensi urbe Manichaeo-
quid futurum essetastabat : splebat aulem laicus, ut~ run> pestilentiaquapi plu.rirapsyel cives yel peregri-
nobis dicebat, ab eis lantum ecclesiis quoenon babe- jios el infeceratl pf penelrayprat, s.e.ducenleet deci-
rent episcopos/suamabstinere pr.fesenliam)eum ergp njppte ejusdem Ji;eresis qupdam prfisbytero ms.ini-
tenuerunt, et, ut in talibusconsuetum est 2, episcopo ne Eprlunato, Jbidgm jepnyersanlfealque maneute.
ordinandum intulerunt, omnibus id up.oconsenstiet Iiiterea ciyes pt ? p.erc^rinj Chrisijaiji
Hjpp.neii.s.es
desideriofieri perfieiquepelentibus, magnoque sludio lam patlipficj quain ,eliam ppn.atisjfl?adeunt pjresjiy-
et clamore flagitanlibus,uberlim eo fleiile : npnnuilis terura 3, ac4ep,(?scim^jut j}JumhpmiijemM,am'c"hoep-
quidemlacrymas ejus, ut nobis ipse reuili|, lunc stir njmpresbyit^ruin, flfjernrfocijupigFfi/febant,vjdierpt,
perbe interpretanlibus,et lanqtiameumcpnsolantibps m cum eodeni de Lege jtraptAret..<Juo4 ideni, ut
ac dicentibus, qtria et Ipcus pressbyterii, licet.ip.se SjErinlnnjesf, pa.ralusad respon.sipnenipmni posceuti
majpre dignus esset, appropinquarel lame.nepiscopa- se raHionem(je fide.et spp qu;»jn Petiin est (f Petr.
tui; cum ille nomo Dej, ut nobis relulil, majpri conr W)t%)i POfensqueexhortari in.docfriijasana, el>eo!}-
sideratione inlelligerei el geraeret, quam mujta et ma- tra.diGfentesredarguere (Tt7,i,P), minime rpnuit.
gna suacvitse pericula de reghvrine el gubernalione Sed utru.tt)£fjam illghpp fieri veJIet, scispjtatus es{.
Ecclesioeimperiderejam ac provenire speclaret 3, at- At jlli confestimad ipsum Fprtunatum id jdelulprunt,
que ideofleret. Et eorum, ut voluerunt, completum petpnfes ef exhprtantgs ac flagitantes, qupd id mini-
est desiderium. ine recusaret, Sang qjjoniara idem Fprtuoatus jam
CAPIJTN.~Mpi\astmum instituit. Valeriusephc.qpus apud Carthagjnenisanptumnoverat Auguslinumadluic
Auguslinppreshytejo.dat pplf;s(ate.in. cprqtnse prmdi- in eodem secum prrpre cpnstitufum; pura eodem
cai]d\verbttniDei. congretji P.avUahjt, Yerumiamen suorijm nnaxiffle
Faqtus ergp presbytev menasterhim [inlra pc.clfer instantia coacttis ac verecundalus, promisit in comi-
siam mox iqsliliiii; e( cum. Dei servjs vivere cpepit nus se esse venturum, certamenquedispulandj. sub-
seeundum.modumet regqlam sjib §anclisAposlolis iliirum, Undp cpndictp die et loco cpiivenerlnjt in
cpnstilutam *•(Acl.iv, 32) : maxime ut p.ertiQqnio> uflutp,'c,p,ncur^eiitibusquam piurirais studipsis lur-
quani prppritmi in illa sqpielale haberpl, spd eis bisqtippqi-iosis,pt apgrtis notariorum labulis4,dispsi-
essent omnia comniunia, et dislribtiprelur unipuique tatio poeplaprimp, el secundo finitaest die. In qua
sicut opiis erat; quodjan^ ipse prior fpceratB, dum ille ManichaeiisprocGeptpriUtgeslerum conlinet fides,
de transmarinis ad sua remeasset. Sanctus verp.Ya- n«c c.atliplicamassertipnem petuit vacuare , nec Ma-
lerius oniinator ejus, ul erat vir pius et Deum limens, nichpcoriiinsectam veritate subnixam yaluit compro-
exsullabat, et Depgratias agebat, sua,s exauditas a barc : sed resppnsione deficiens*, ultimo eollaluruni
Dqminpfuisse preces, quas se frequcnlissiinefudisse se cuiii suis majoribus ea , quse refellere non pettiit,
narrabat, ut sihi diyinitus hQnipeencederelur•talis, prosecglusest; et si sibi forte de his satis minime
qui posset verbo Dei el decirina salubri Eeclesiam fecissent, suge animoe ponsulturum : atque ila ab
Poniini aedificare: cui rei se hcqip natura Graecus, omnihus apud quos magnus et doclus videbalur, nihil
minusque lalina lingu^ et litteris inslructus, niirtus valuissein su;e sedoe assartione judicatus est. Qtia
p,lilenipervidebat. Et eidem presbylerq pptestalcm ille cenfusipne affectus, et scquenti tempere de Hip-
dedit coram se ii} ecclesia Eyangelium p.rapdicandi, Givitateprofectus , ad eara' amplius non re-
ac frequeiiliss.iineirac^ndi; pp,i]iraustiiflqqidpm et ponensi
meavit: ac sic per memcratumDei hominememnium
cons.uoliidinem :
AfriciinarumEpplesiarmn upde e,liam
cordibus, vel qtti aderant, vel qtti absentes illa quae
ei ttOnnuiliepiscop.ideiraheb.aiit. Sed ille vir venerar
gesta sunt CQgnoverant, error ille ablatus, calholica -
bilis ac providus in OrienlalibusEcclesiis id ex more esl itilimata ac retenta sincera
religio.
fieri sciens el cerlus 6, et utiiitati Ecclesioeconsitr
CAPUTVII. —Libriel tractalus Augustiniconlra fidei
lens, obtreclantium non eurabal linguas, dummodo
faclitaretur a presbylero , quo.p!a, se episppppim? hostesab ipsiseliam limrelicisingenliatdore excepli.
pleri minime posse cernobat. Unde accensa et ardens Et docebat ac proedicabat ille privatim et pu-
elevata sttpcr pandel:]brumlucefiia, p.ninihu§qui iri t SieMss.Editi . : Quamplurimoscivesetperegipips
• verp • ., .
doino erant lucebat (Matth. v, 15). Et poslea cur=- infecerat. 2 salinasex Cdd.Vatic, vel. Adoplaviltamenvocemet,
rente cl volante hujiismo.difiim.ft, boiiQ p.r:ieecdei(le cujusrei datfatibnemsequeiilem:«Nihilin texUtimmuia-
Parisiensemseeutieditiotiem,qiiamvisriptialisnrd.e
exemplo, accepla ab episcopis potestale, presbyteri viniits, possii, itt fii dttp coiiivf.-sdnihi,fiiyente1'pc.o pattio
1 Edit.Lugd.,civitalis. M. 1'egi
ahte.» M,
2 Salinas,ex cd. vatip.11?0:.El ul in tqlifyuscpnsuelu.do '> Editi: Adeuntjuq>j>nruvi p>Cibiilerum. Abcst-iugusti-
est. M. . num a MSS.
3 cdd. Mss.,s peraret. 4 cd.cl..MSS. : El gpertis,liplqriilabulis,.
k Salinas,ex Cd.Yatie.1188:Et r£gulqmqb4p.pstfilis,cpr^ «-Saiinas:Sed tesppnsipne. defickns idtimq,cpMalvtum
stilutam. M. se-, etc."iiatic i
siibjicit ioiationeni: i la legunt Mss.quaiuor
11Salinas,exCd.vatic.1190: Quodjamipse priusfece- Cdd.,et quideni recte. Alioevero ed.itipues: Sed iespon-
ral.6 M. siotiedeticiens,"tdtimo coiiaiutumse, etc. cpdesunus" : vt-
AddidimusexMss.,elcerlus, ........ limecotlatummse, etc. M, ,'
 blice, in domo et in ecclesia, salulis, verbura cum mate NumidiseMegalioCalamensiepiscopo, et Vale-
omni fiducia adversus Africanas haereses, maxime- rius antistes episcopis qui forte lunc aderant, et cle-
que contra Donalistas, Manichaeoset Paganos l, li- ricis cmnibus Hipppnensibus, et universse plebi in-
bris confectis, et repentinis 2 sermonibus, ineffabi- opinatam cunctis suam insinuat tunc veluntatem :
liter admirantibus Clirislianis et collsetanlibus3, et . omnibusqueaudientibus gralulantibus, atque id fieri
hoc ipsum ubi poterant non tacentibus, sed diffa- perficiqueingentidesiderio clamanlibus, episcopatum
mantibus. Sicque, adjuvante Domino4, Ievare in suscipere ccntra mpremEcclesiaesucvivente episccpo
Africa Ecelesia catholica exorsa est caput", quae presbyter recusabat'. Dumque illi fieri selere, ab
multo lemporeillic 6 convalescenlibushoereticis,prae- omnibussuaderetur, atque id ignaro transmarinis et
cipuequerebaptizanle Donali parte majorem multi- Africanis Ecclesiae exemplis probaretur , compulsus
tudinem Afrorum, seducta et oppressa jacebat'. Et alque coactus succubuit, et episcopatus curam 2 et
hos ejus libros sive tractalus mirabili Dei gratia pro- majeris locierdinalipnem suscepit. Qitodin se postea
cedentes ac profluentes, inslruclos ralionis copia, fieri non debuisse, ut vivo suo episcopoordinaretur,
atque auelorilate sanctarum Scriplurarum, ipsi quo- et dixit, etscripsit (Epist. 213, n. 4), propter conci-
que haerelici concurrentes cum Catholicis ingenti lii universalis vetitum (a), quodjani ordinatus didi-
ardore audiebant: et quisquis, ul voluit, et potuit, cit : nec quod sibi factumesse doluit, aliis fierivoluit.
nolarios adhibens, etiam ea qnaedicebanlur excepta Unde etiam sategit (b), ut conciliis constituerelur
descripsit. Et inde jam per tolum Africaecorpus prae- episcoporum, ab ordinatoribus deberi ordinandisvel
clara doclrina odorque suavissimus Christi diffusus ordhialis omnium stalula sacerdotum in notiliam
et manifestatus est, congaudentequoque, eo com- esse deferenda.
perto, Ecclesia Dei transmarina. Quoniamsieut dum CAPUTIX. — Pugnal cum Donatislis.
patitur unum membrum, compaliuiitur omnia mem-
bra; ita etiani cum glorificatur unum membrum, Atque ifa factum est, ut episcopus multo instan-
congoudentorania membra * {I Cor. xu, 26). tius ac ferventius,majere aucloritate, non adhuc
CAPUTVIII.— Designalurepiscopus,vivoValerio, et in una tantum regione , sed ubicumque rogalus ve-
a Megalioprimale ordinalur. nisset, verbuni Salutis aclernsealacriter ac gnaviter
Ille vero beatus senex Yalerius caeteris ex hoc pullulante 3 atque crescenle Domini Eeclesia praedi-
amplius exsultans, et Deo gratias agens de concesso caret, paratus seraper poscenlibusreddere rationera
sibi speciali beneficio, nieluere.ccepit, ut est hu- de fide et spe, qnaein Deuinest. Et ejus dicta atque
manus animus, ne ab alia Ecclesia sacerdole pri- excepta, maxime Donatislsein eadem Hipponensi4
vata, ad episcopatum quocrereutr, el sibi auferre- vel vicina manentes civitate, ad suos episcoposdefe-
tur : nam et id provenisset, nisi et hoc idem epi- rebant. Quoecum audissent, et contra forle aliquid
scopuscognito , ad locum secretum eum transire cu- dicerent, aut a suisrefellebantur, aut eadem responsa
rasset 9, atque occtillaium a qnaireniibus minime ad sanclum Aiigusiinumdeferebanlur, eisque com-.
inveniri fccisset. Unde aniplius formidansidemvene- pertis, patienter ac leniter, et, utscriptum est, cum
rabilis senex, et sciens se corpore et octaleinfirmis- timore et iremore salutem omnium." operabatur
simum, egit secretislilleris apud primatem episcopo- (Philipp. II, 12) : ostendens, quam nihil illi refel-
rum Carthaginensem^jallegansimbecillilatemcorppris lere voluerint ac valuerint, quamque verum manife-
sui celalisquegravitatem, et obsecransut Hippcnensi slumque sit quod Ecclesi» Deifides tenet ac docet.
Ecclesiocordinarelur episcopus, quo suae catliedrae Et haecdiebus ac noctibusab eodem jugiter ageban-
non tara snccederet, sed censacerdosaccederetAu- lur. Nam et epistolas privatas ad quosque ejusdern
gustinus. Et quae eptavit ct regavit satagens, re- erroris episcopos, et eminentes scilieetlaicos dedit 6,
scriptp impetravit. Et pestea petite ad visitandumet ratione reddita admonens atque exhortans, ut vel ab
adveniente ll ad Ecclesiam Hipponensemtunc pri- illase pravitalecorrigerent, velcerte ad disputaiionem
7
I Edili,et Pelagianos;reluctanlibusmanuscriptis, etme- venirent. At illicatistediffidenlia ne quidem unquam
rito quidem;Augustinoenimpresbyteronondumorti erant 1 salinas,ex cd. Reg.S41: Relkjioxspresbyterrecusa-
Pelagiani.
a Editi,et repetitis.At Mss.: Et repentinis;id est,ex- bat. M,
2veteres codicesprselereunt,el episcopatus curam.
temporaneis.
8 In Mss.,collaudantibus. 3 Edd.,ac suavilerputlulante.— Ita etiamCd.unus apud
^ codicesMss., diffamantibus.AtqueDei dono, leva- Salinas;alter omittit,gnaviterpullulante. M,
4 Salrnas,ex unoCd.: m eademEipponensiEcclesia,
re,8etc. etc. M.
Saliuas,ex cod. Reg.541: sicquedonoDeipaxinAfri- vel, i
canaEcclesiaorlaest, apudquam multotetnpore,e tc. M unus Floriacensis cd., Iwminum.— Idemunus e va-
• CodicesMss.,.t(/es. tic. apudSalinas. M.
7 Salinas,ex cd. vatic.1188: Et oppressatacebat. M. 6 Salinas,ex quatuorMss.:Namet epislolasprivalasad
8 In edilisadditur:rer idemtempuscoramepiscopishoc quosqueejusdemerroris episcoposeminentesscilketet lai-
illijubenlibus,qtti pknariumtoliusAfricceconcilium cosaedit. M.
Eip- 7 HicsequimurJoannemSalinasqui, relatalectioneedi-
poneagebanl,de fide et symbolopresbyteradhucAugusti- tionis
nus disputavit.verba ex libro primoRelractationum| cap. parisiensis,scilicet:Atilli causa diffidentim, addit:
17, temere huc translata; nam absuntomninoa manu- Veriorlamennostra apparetlectio, cum paulopost subdat
scriptis. Possidius,juxta Parisiensem editionem: E lut eorumcausm
8 Salinas,enunoco&ice:Eumtransmilterecurasset.M. diffidenliacunclisinnolesceretekboravil;\MPatves S. Mauri
10Duomanuscripti:jpud primatemepiscoputn emendantLovaniensem e ditionem legentem: causa diffiden-
nensem. c arthagi- lim. Adstipulaturnoslrae l ectioni
c odex Vaticanus 1190. M,
II SicMss.Edilivero : PoUquampetUionem ad visitan- conciliiKica3m.
sdumadveniente, (a)
(*)m coiiciliocarthagiaensitertio,anno397,can.5.
u AUCTOREPOSSIDIO.
rescribere veluerunt : sed irati furiosa lequebanlur ', lebant et poterant, sese inde vel eripiebant vel sub-
atque seductcrem et deceptorem animarum Augusti- ducebant, et paci atqtte unitati Ecclesisecum suis
num esse, et privalim et publice conclamabant; et ut quibuspolerant cohacrebant.Undeilli sui erroris con-
lupum occidendum esse in defensionera gregis sui, gregationes rainui videntes, atque augmentis Eccle-
dicebaut et traciabanl; .oinniaquepeccata a Deo in- siocinvidentes, accensi exardescebant ira gravissima,
diibilanteresse credendum posse dimilti iis qtti hoc el intolerabiles ' perseculiones unilati Ecclesisecom-
facere ac perficere potuissenl, nec Deum timenles, pacti 2 faciebant; ipsisque sacerdotibus catholicis 3
nec homines erubescenles 2. Et ut eorum cattsaediffi- et minislris aggressiones diurnas * atque nocturnas,
dentia 3 cunctis innotesceret, elaberavit: et publicis dircptionesque rerum omnium inferebant. Nam et
%cslisccnvcnti, non sunt ausi conferre. multos Dei servos caedibusdebilitaverunt. Aliquibus
CAPUTX. — Citcumcellionumfutot. eliam calcem cum aceto in oculos miserunt, aliosque
Habebant etiam iidem Donatistse per suas pene occiderunt. Unde etiam suis iidem Donalistaereba-
onines Ecclesiasinauditura hominum genus perver- ptizatores in odiumveniebant.
sum ac violentum, velut sub professione conlinen- CAPUT XI.—Profeclus Ecclesim per Auguslinum.'
lium ambttlantes4, qui Circumcellionesdicebanturs. Monasteriaper ejus alutnnosiiulitula.
El erant iningenti numero et lurbis per omnes pene Proficienle porro doclrina divina, sub sancto et
Africanasregiones conslituti. Qtiimalis imbuti docto- cum sancto Augustino in monasterioDeo
servientes,
ribus, audacia superba et temeritate illicita, nec Ecclesiac Hipponensi clerici ordinari coeperunt ".
suis, nec alienis aliquando parcebant, contra jus Ac deinde innotescente et clarescente de die in
fasque incautis interdicenles hominibus 6 : et nisi diem Ecclesiac catholicae pracdicationis veritate 6,
obedissent, damnis gravissimis et easdibus afficie- sancterumque servorum Dei preposito. continentia,
bant 7, armati diversis lelis, bacchantes per agros vil- et pauperlale profunda 7, ex monasterie qued per
lasque, usque ad sanguinis effusionemaccedere non illum memerabilem virum et esse et crescere coe-
metuentes 8. Sed dum verbum Dei sedulo praedicare- perat, magno desiderio poscere
atque accipere episco-
tur, et cum his qui oderant pacem, pacis ratio habe- pos et clerices pax Ecclesiaj alque unitas et coepit
relur; illi loquentem 9 debellabant gratis. Et cum primo, et postea consecuta est. Nam ferme decem,
adversus eorum dogma veritas innotesceret, qui vo- ques ipse nevi, sancles ac venerabiles viros continen-
1 salinas,exunocd.: Kiliilrescriberevoluerunl,sed irati les et doclissimos8, beatus 8 '
M. Augustinus diversis Ec-
furiose loquebantur.
2 Salinas,ex unoCd.:Nechominesreverentes.M. clesiis , nonnullis quoque eminentioribus, rogatus '»
3 EditioLovaniensis praebet: causa diffidentim. dedit. Similiterqueet ipsi ex illorum,l sanctorum pro-
4 salinas,ex Cd.vatic. 1190 : relut subprofessione con-
linentve ambulanles. M. posilo venienles, DominiEcclesiis propagalis, et mo-
* AliquotMss.: Qui circellionesdicebantur.
6 veteres codices:contrajus fasqueincausisinterdicen- nasteria instituerunt; etsludio crescente oedificationis
teshominibus:el ex iisdemMSS. quidamloco interdkentes, verbi Dei, caeterisEcclesiis promotos fratres ad susci-
habent intetcedentes;alii, inletcidenles.— salinas: con- piendum sacerdotium prsestiterunt. Unde per multos
tra jus fasquein causisIwminibus interdkenles,hac addita et in multis salubris
notatione: CodicesReginaeac duo vaticani praabent: fidei, spei, et charitalis Ecclesiae .
conlra jus fasquein causisinterdkentesliominibus;eon- innotescenle doctrina, non solum per omnes Africae
sentienlibusettam veteribuscodicibus,qui, ut lestanlur
PalresS. Mauri,ferunt,in causis,licetex iisdemmanuscri- partes, verum etiam in transmarinis, et per libros
plis, quidam locointerdicenles,nabeautintercedentes;alii editos atque in graecumsermonem translatos, ab illo
inlercidentes.Doctissimitamen Palres in textumIisecre- uno
ferre voluerunt: contra jus fasque incaulisinlerdkentes homine, et per illum multis, favente Dee, mulla
liominibus.At melior nostra apparet lectio, si sequenlia innelescere meruerunt. Atque hinc, ut scriplum est,
OplatiMilevilani verbacousiderenlur.Exponensenimquac
a Circumcelliombus contra jus fasqueagebantur, sic ail, peccatorvidens irasccbalur, dentibus suisfrendebatla, •
iibrotertio de SchismateDonalislarum, n. 4 : « Debitorum et tabescebat (Psal. cxi, 10) : servi autemDei 13,ut
« cMrographa amiserantvires: nulluscreditorillo lempore 1 PleriqueMss.: Gravissimas
« exigendihabuil libertatem.Terrebanluromnes litleris et intoierabiles. l
(ieorumqui se Sanclorumduces1'uissejaclabaiil;et si in 2 Salinas,ex Cd.Reg. 541: cum paclis. M.
« obtemperaudoeorum jussionibustardaretur, advolabat 3 Salinas,ex vatic. cd. 1190: Justiscatliolkisquesacer- .
« subitomulliludoinsana,et prsecedenteterrore credito- dolibus. M.
« res periculisvallabanlur;ut qui pro praeslitissuisrogari 4 Saliuas,ex uno cd., diversas. M.
« debuerant,melumorlishumilesimpellerenlurin preces. 8 salinas, ex cd. Reg. 1025: profickntespotto docttina '
« Festinabatunusquisquedebitaetiammaximaperdere,et divina sub sancloet cuni sanctoAuguslinoin monaslerio ,
« lucrumcompulabalurab eorum evasisseinjuriis.» Hoc Deoservknteset EcclesimHipponensi', clerici ordinari cx-
igitur erat quodcontrajus etfasCircumcelliones operaban- perunl. Sic etiam Cd.vatic. 1190,nisi quod habet: in do-
tur, ne scilicetcaussehomimimqui suadederant discule- ctrina divina, additoin. M.
6 Cisterciensis codex : Ecclesiacatholicaprmdicationis
rentur; et proptereaPossidiuseorumnotatcrudelitatemet veritale.vox autem
injustitiam,dum in causisiuterdicebantne hominessuum bus Mssabest. — omittitur prmdicationisab uuo ex Floriacensi-
repeterentjus. Hincsuspicorad hunc Optati locum re- etiam in cd. vaticano1191,
spexissePossidium;namquse hic suMit: Et nisi obedis- juxta Saiinas. M.
7 Duo Mss. : Propositocontitientia;et poupertate pro-
sent, damnisgravksimiset cmdibusaffickbanlur,prorsus
similiastuilhis Optali:« Etsi in obtemperaudoeorumjus- funda. cisterciensisCd. : ProposUQ continentepaupertatem
«sionibus lardarelur, advolabatsubito multitudo insa- profundam.8 Salinas,ex duolmsCdd.: Et doctos. M.
« na, » etc. M. <
7 Salinas,affickbantur.Subjicithancnolulam:Sicuter- 0 Salinas,ex uno Cd., beatissimus.M.
que Reg.Cd., et duo Vaticani;respondentquehis Optati: 10 ApudSalinas,Cd.unus haudhabet voeem,rogatus.M.
« Creditorespericulisvallabanlur.» M. 11 e x duobus vatic, illo. M.
8 salinas,ex cd. Reg. 1025: usqueadsanguinisEcciesim l° Salinas,
Salinas,ex uno Cd.,fremebat. M.
effusionem nonmetuentes.omitlitur,accedere. M. 13 salinas,ex duobusCdd.: servi autemtui, ut dicttffii
8 ApudSalinasfert cd. unus : illi toquentes. M. est, etc. M,
SANCT,AUGUST.I- (Deux.)
 45 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, U
dictum est, cum his qui oderant pacem, erant paci- exspeclante : atque ille Crispinus proeonsulari et li-
fici; et cum loquerentur, debellabantur gratis ab eis bellari sentenlia est pronunliatus haerelicus..Pro quo
(Psal. cxrx, 7). ille apud Ccgnitprem cathclicus episcopus intereessit,
CAPUT XII. — Augustinusparatas sibi insidiaserrore ne auraria rnulctaexigeretur; et ei est beneficiumim-
ductorisdevilal.Mulla auraria limretkisindicla. petratum. Unde cum ingratus ad piissimum Princi-
I Aliquolies vero etiam vias armati iidem Circum- pem l provocasset, et ab Imperatore relaiioni debitum
cellicnes conlra famulum Dei Augustinum obsede- esl responsum solutum, et consecutuni esl praeee-
runt, dum forte iret rogatus ad visitandas, iri- plum 2, nullo prorsus ioco hacreticosDonatistas esse
slruendas et exhortandas ealholicas plebes; quod ipse debere, et eos ad vim legum omnium contra hasreti-
3
frequenlissime faciebat. Et aliquando conligit, ut illi cos latarum ubique teneri debere.Exquoel Judex,
succenturiali haclenus perderent captionem : evenit et Officium', et idem Crispinus, quod minime fuerit
enim Dei quidem providemia, sed ducaloris l homi- exaclus, prsecepli suut denas auri libras fiseijuribus
nis errore, ut per aliam viam cum suis comitibus 2, inferre. Sed protinus opera data est per calholicos
sacerdos quo lendebat venisset, atque per hunc quem episcopos, prsccipue per sanctsc memprise Augusti-
postea cognovit errorem, manus impias evasisset. Et num, ut illa oniniumcondemnatio principis (timittere-
cuin in omnibus liberatori Deo gratias egissel, omnino tur indulgentia : et Domino adjuvante perfectum est.
suo more illi 3 nec laicis nec clericis pepercerunt, Quadiligenlia et sancto studio raultumcrevit Ecclesia.
sicut publica contestanlur gesta 4. CAPUT XIII. — Pax Ecclesimper Augustinum.
Inler ea silendum non est, quod ad laudem Dei Et de his omnibus pro pace Ecclegiae gestis, Au-
per illius tam egregii in Ecclesia viri studium domus- gustino Dominus el hic palmam dedit, et apud se
que Dei zelum adversus praediclosrebaplizatores Do- justitise coronam reservavit : ac magis magisque,
natislas gestum et perfectum esl. Cum forle unus ex juvante Christo , de die in diem augebatur et mul-
iis quos de suo mpnaslerio et clero episcopos Eccle- liplicabalur pacis unitas, et EcclesiocDei fralernilas.
siae propagaverat, ad suam curam pertinenlem Cala- Et id maxime faclum est post collationem 5, quaeab
mensis Ecclesiacdicecesimvisilaret, et quse didicerat universis episcopis catholicis apud Cartliagiueni cunt
pro pace Ecclesisecontra illam baeresim prsedicaret, eisdem Donalislarum episcopis postmodum facta est,.
factum est ut medio itinere eorum insidias incurris- id jubenle gloriosissimoet religiosissimo imperatore
set, et pervasum cum omnibus illi comitantibus, su- Honprio ; propter quod perficiendumeliara a suo kt-
blatis animalibus el rebus, injuriis et caedeeum gra- tere tribuniim el notariuin Marcellinum ad Africam
vissima affecisscnt. De qua re, ne pacis Ecclesiseam- judicem miserat. In qua controversia illi omnimodis
plius impedirelur prefeclus, defenscr Ecclesiseinler confulati, atque deerrore a Calholicis convicti, scn-
leges nen siluit. Et praeceptus est Crispinus, qui eis- tentia Cognitoris nolati sunl; et post eorum appellit-
dem Denalislis in Calamensi civitate et regicne epi- lionem, piissimi Regisresponso jusle inler haereticos6
scopus fuit, praedicatus scilicet et multi temporis, et condemnali sunt. Ex qua ratione solito amplius co-
doclus ad niulctam teneri aurariam publicis legibus rum episcopi 7 cum suis clericis el plebibus cPmmu-
contra haereticcs constilutam. Qui resultans Iegjbus nicaverunt, el pacem tenentes catliolicam, multas cO-
prsesenlatus cum apud Procpnsulem se negaret haere- rum persecutienes usque ad meinbroruin ampulaiio-
ticum, cbprta est necessitas', ut illi recedente Eccle- nem et internecionem pertulerunt. Et tetum illtid
siae,dcfenscre, a catholicc episeopo resisteretur («), bonum, utdixi, per sanclunr illuin honiihem, conscn-
et eonvincerelur euni esse, quod se fuisse negaverat: tienlibus nostris episecpis et pariter salagentibus, ct
quoniam si ab eodem dissimularetur, forle cathclicus cceptum et perfeclum est.
episcopus ab iguorantibus haerelicus 5 crederetur, CAPUTXIV.—EmeriVus episcopusDonalislasuperatus.
illo se quod erat negante, atque ita ex hac desidia in- Perro autem quoniam post illam, quoccum De-
firmis scandalum nascerelur. Et memorabili Augu- nalislis facta est, collaiicnem, nen defuerunt qui di-
stino anlistite omnimodis instante , ad conlroversiam 1 Salinas,ex cd. Reg. 541 : Ad piissimumjudkem. M.
ambo illi Calamenses episcopi venerunt, et de ipsa di- 2 salinas, ex tribus MSS. : Et consequenier pmceptum;
versa.communione tertio confliclum secum egerunt, ex alio : Et etimnesl consecutum ptwceptimi. M.
3 Saliaasex uno Cd. Reg.: Ibique. H.
niagna populorum chrisliannrum mulliludine causaj 4 offtciumhoc locoponilurpro rei forensisadministris,
exitum, el apud Garlhaginem, et per tolam Africam quales sunt exceptoresqui judicioperametsuam prtestant,
Breviculo Col-
in libro5 conlraCresconium,cap. 29,
t s sic Mss.; editi vero : Ductoris. — Posterioremhanc ut lationisdie 1, cap. 8>et die 5, cap. 1, ef oap.17, n. 52, et
voeem
, s- legit Salinasex Cdd; Reg. 541 et vatic. 1188. M. libroposl Collfltionem, cap. 24, nn. 41, 42, et librode Uui-
SaUnas, ex Cd. vatic. 1188: cum suisductoribusvel tate Ecclesiie,n. 54, necnon in AclisCollationisCarlhagi-
comitibus. M. hic a Lovaniensibus :
s salinasaddit, furentes,subjicitquehanc notam.: Vo- nensis passim.QuaremalecorrecUun
culamfutentes auctoritateCd. Reg.541 posuimus,necre- Etjudex propterofficium.Et pejusab tlimmerio sic : Ex
et idetncrispinus,el cmterisibicompareshteretkiprm-
cedit &Possidiigenio, ut qui cap. 9 ait: Irati furiosalo- quo
cepli sunt denas,etc. .
quebantur. M. s Edilio coMionetn. Et infra,pro idjubenle,
4 salinas,exunocd. :skul publica conlinentgesla. M. subsliluit Lov.,per
5 Lovaniensesvocem hmtelicus expunxerant'reniten- 6 Codicesadjuvante.
MSS.:liissitni Regisresponsomjustiiriterlimre-
tibus manuscriptis. tieos. ... ...edit.
(a) Calholicus
ille episcopusipse est qui remnarrat Pos- 7' vatic.
salinas,ex cd. notalisuntsolito
1188,episcopis. SicErasmi
sidius,nomensuumpra3modestiasilentiotegens, sed ab 1529: Exqua suisclerkis et ralione ampliuseorumepi-
Augustinopreditusin Epistola105, n. 4,~ et" in libro lertio scopiqui cum pkbibus non communicave~
CQBtracrescpnium,capp. 46,47. runt, et pacemtenentescatlwikam,etc. M.
cerent, permissos non fuisse eosdem episcopps apud quoniamnoneamremtefiititiatamexplicueriihquam pro-
pptestatem , quse causam audivit , dicere omnia posueram,sed pendeiitemreliquerim?Guirespoudimus:
pro suis partibus, quPniam cathclicse communionis Ita hos in tempore miratos fuisse scimusei recognosci-
Cognitor susefavebat Ecclesise: licet hcc deficienles muS.At ille : Credo, ait, quod forle aliquem errantem
et victi ad excusalicnem jaclarent, quandoquidemet in populo Doihinus per nostram oblivionemet errorem
anle controversiam iidem hooreticicatholicoecommu- doceri el curati voluerit, in cujus nlanu sunl el nos et
nionis eumdem esse noverant; et cum ab eodem con- sermonesnoslri. Nam cum propositmqumstionislate-
venirentur publicis gestis, quod ad collalioneui oc- btas ' petlraclarem, in aliud senhonis excursuperrexi,
currerent, se esse facturos proseculi sunt. Poterant alque ila non conclusavel explicata qumstione,disputa-
utique suspectum eum habenles, recusare congressum. tionem terthiham, magis adversumMunkhworumerro-
Tamen omnipotentis Dei prsestititauxilium, ut postea rem, uttde niliil dicere decreveram,disputans, quatn de
in CaesareensiMauritaniaocivitate constilutus venera- iis qumasserere proposucratn.Et post hoec, nisi fallor,.
bilis memoriseAugustinus, quo eum venire cum aliis ecce alia die vel post biduum venit quidam Firmus
ejtis ccepiscopisSedis apesloliea?litterae (a) compule- nomine; negotialor, et intra monasterium sedente
rant, ob terminandas videlicet alias Ecclesise necessi- sanclo Augiistino,-nobis coram, ad pedes ejus genibus
tates : hac ergo occasione provenit, ut Emerittim prPvolulus sese jactavit, lacrymas futidens, et regans
suae ut suis deliclis sacerdos cum sanctis 2 Dominum
ejusdem loci Donatistarum episcopum, quein pro
sectse prsecipuumin illa collalione habuerunldelen- precaretur, confitens quod Manicliaaorumsectani se-
sorem,-videret, et cum ecdem publice in ecclesia pc- cutus fuisset, et in ea qtiam plurimis annis vixisset, et
pulo astanle diversoecemmunipuis, ex hoc ipso dispu- proplerea pecuniam multam ipsis Manichasis, vel eis
laret, et prcvpcaret gestis ecclesiasticis, ut qued fprte, quos dicunt elecios, incassum erogasset: ac se in ec-
sicut dicebant, presequi potuit in collatione, sed per- clesia, Dei misericordia, fuisse ejus traclatibus nuper
missus non eral, in prossenti sine alicujus polestatis correetum atque calholicum factum. Quod et ipse ve-
prchibitione aul potenlia securus dicere minime du- nerabilis Augustinus, et nos qui tunc aderamus, ab
bitaret, et in sua civitale suis omnibus praesentibus eodem diligenier inquirentes, ex qua re polissimum in
civibus fiducialiterpropriam defendere communionem illo tractatu sibi fueril safisfactum, et referente eo,
non deriegafet. Ille rieque hac hortalione, nec suerum nobisque omnibus sermonis seriem recognoscentibus,
parcnltiirt et civium instanli petitiene id facere vcluit, profundum eonsilium Dei pro salute animarum admi-
qui ei pollicebantur, se ad ejus redituros communio- rantes et stupentes, glorificavimus sanctum ejus uo-
nem, etiam cum discrimine patrimoniorum salutisque men, el benediximus; qui cum voluerit, et undc vo-
susotemporalis, si modo catholicam superaret asser- luerit, el quomodo volucrit, el per scientes et per
tionem. At ille amplius dicere illis gestis nihil voluit, neseientes saluiem operatur animarum. Et ex eo ille
nec valuit, nisi tantum : Jam illa, inquit, gesla conli- hpmo prpposito servorum Dei adliserens, negotialoris
nenl apud Carlhagineininlet epkcoposconfecla, ultum dimlsit actionem, et proficiens in Ecclesiae membris,
vicerimus,an victifuerimus. Et alio Ioco, dum a nola- ih alia regione ad presbyterii quoqtie Dei vOluntate
rio, ut responderet, admonerefur, et reticeret', ejus pfetituset coaclus accfessitoffieiurii, lenens atque Cu-
eunctis manifeslata diffidentia,EcclesiaeDei augmenta stodieris prOposili saticlitatem : et fortfeadliuc usqufe.
ac firmamenla provenerunt. Quisquisergo diligentiam in rebus huirtahis vivit trans marfeconstilutus.
et operam beatissimse memorioeAugustini pro Eccle- CAPUT XVI.— Mankhmorumexsecrandmlurpiiudines
sise Dei statu cegnpscere plenius veluerit, etiam illa deteclm.Felix Manichmusconversus.
percurrat gesla (b) : et inveniet quaevel qualia pre- Apud Carlhaginem quoque , dum-per quemdam
tulerit, quibus illum doclum, eloquentem, et proedica- demus regise precuralorem , nomine Ursum , fidei
tum hominem prevocarit, horlatusque fuerit ut pro catholicoe heminem , ad quosdam Maiiielioeorum,
suse defensione partis quod vellet ediceret; illumque quos eleetos vel eleclas dicunt, praesenlespervenire-
victum cognoscet. tur, alque ad ecclesiam ab eedem deducerentur et
CAPUT XV. — Digressioneconcionanlisconversus perducerentur, ab episcepis ad tabulas (u) auditi sunt.
negoliator, nomineFirmus. Intcr quos eliam sanclocmemoriseAuguslinusfuit, qui
Scio item non soius ipse, verum eliam alii fra- prae cseleris illam exsecrabilem sectam noverat, et
tres et conservi, qui nobiscum tunc intra Hippo- eorum prodens ejusmodi damnabiles blasphemias ex
nensem Ecclesiam cum eodem sancto virc vivebant, locis librorum, quos illi accipiunt Manichtei,usque ad
nobis pariter ad mensam constitutis eum dixisse : Ad- confessipnemearumdem blasphemiarumees perduxit:
vertislishodie in ecdesia meum sermonem, ejusquein- et quoeinter se illi suo mOreriiale indigna el ttirpia
ilium et finem conlra meam consueludinemprocessisse,- faeere censueverant, feminarum illarum velut elecfa-
I' * Salinas,ex cd. Reg.541: Duma iwtario,ut responde- 1 In Mss.,latera. —-salinas, ex cd. vatic. 1188, late-
xel,admoneretur, t acuit: et cumreticeret, etc.; et ex cd.
Reg..1023:.Duma notario,ut responderet, admonerelur, bram.2
u.
sic Mss.At editi: cum suis.
hiliilail. Et cumrelkeret, etc. M.
(A)zosimipapaj. VideAugustinum, Epist.190;n. 1, et (a) Adfabulas,id est, notariisexcipientibusetnotariorum
in tabulas
EpiSt.195;n. 1. inferentibusinterrogalaet responsa : sicque
(b) Gestacum Einerifo caesareensiDonaiislafumepi- opere confectasunt ilia gesta, qua?Mc ecclesiasticadi-
scopo,in iorao9. cuntur, et in libro de Hieresibus,hser.46, episcopalia.
47 VITA S. AUGUSilNI EPISCOPI, 48
rum proditione, illis ecelesiasticis geslis declaralum declarare. Qued a volentibus et a valentibus legere
est. Alque ita paslorumdiligenlia, dominicogregi et cemprpbatur.
augmentumaccessit, et adversus fures alque latrones Cum ipsprum quoque Arianerum episcopo quo-
defensiocompelcnsprocurala est. Cum quodam eliam dam Maximinocum Gotliisad Africamvenienle, apud
Felice, de riumeroeorum quos electos dicunt Mani- Hipponemquam plurimisvolentibusatqtiepetentibus,
chsei l, publice in Ilipponensi ecclesia notariis ex- et prseclarisinterpesitis viris ccntulit: et quidsingulse
cipientibusdisputavitpopuloaslanle : et post secun- asseruerint partes, scriptum est. Quaesi sludiosi di-
dam vel tertiam collalionemiile Manichseusfruslrata ligenter legcre curaverint, precul dubic indagabunt1,
vanilaie et errore ipsiussectse, ad noslrara conversus vel qtiid callida et irraticnabilis haeresisad seducen-
esl fidematque Ecclesiam, sicut eadem relecla docere dum et deeipienduni prcfileatur, vel quid Ecclesia •
poleril scriptura (a). cathelica de divina teneat et proedicetTrinitate. Sed
CAPUTXVII.—PascenliuscotnesArianusin collatione quoniam ille hacreticus de Hippone rediens ad Car-
revincitur.CollaliocumMaximinoepiscopoAriano. thaginem, de stta multa in collatione loquacitate vi-
Proeterea cum quodam eliam Pascentio comite ctorem' se de ipsa collalione recessisse jactavit,
domus regiaeAriano, qui per aucloritalem suse per- et menlitus est; quoeuiique non facilea divinaelegis
sonse fisci vehementissimus exactor, fidem catho- ignaris examinari et dijudicari possent : a venerabili
licam atrociter ac jugiler oppugnabat, et quam pluri- Augustinesequentislemporis slilo, el illiustotiuscol-
niossacerdolcsDei simpliciorifide viventes, dicacitale lalionis de singulis ebjectis et respensis facta est re-
ac polcstate exagitabat, et perturbabat, interpositis2 capitulalio, et qtiamnihil ille objectisreferre poluerit,
honoratis et nobilibusviris, apud Carthaginemab illo nihilominus demonslralum est, additis supplemenlis,
provocalus, coram contulit. Sed idem hserelicustabu- quse in lempore collatipnis angusto cuncta inferri et
las alque stilum, quod magister noster 3 et anle scribi minime potuerunt. Id enim egerat nequitia ho-
congressum et in congressu instantissime fieri vole- minis, ut sua novissima proseculione mullo longissi-
bal, ne adessent omni modo recusabat. Et dum id ma, totum quod remanserat diei spatium cccuparet.
pernegasset, dicens quod metu legum publicarum CAPUTXVIII.—Peiagianistm novi hmretici,expugnati
periclilari tabulis scriptis nollet; atque interpositis id
et condemnali.Ecclesimcalhoikmquantumprofuetint
placere Augustinus episcopus cum suis qui aderant
labotesAuguslini.Hmrctki et Pagani deficiunt. Au-
consacerdotibusvideret, ut absque ulla scriptura pri-
vatim dispularent, collationem suscepit : prsedicens, gustinioperumquam ingenscopia.
ut poslmodumccnligil, quodpost solulumcouventura Adversus Pelagianislas queque novos noslrorum
4
esse cuiquam posset liberum forte dicere, nullo temporum haereticos el disputatores callidos, arte
scriptursc documento, se dixisse quod forte non di- magis subtili el 2 noxia scribenles, et ubicumque
xeril, vel non dixisse quod dixerit. Et miscuit cum poterant publice et per domos loquentes, per an-
eodem sermonem, alque asseruit quidcrederet, et ab nos ferme decem laboravit 3 (a), librorum multa
illo quid tenerel audivit, et vera ratione atque auclo- condenset edens, et in ecclesia populisex eodemer-
ritate Scriplurarum probata docuits, et ostendit rore frequentissimedisputans. Et quoniamiidem per-
noslrae Ddei firmamenta : illius autem asserla nulla versi Sedi apostolicaeper suam ambitionem eamdera
veritale, nulla Scripturarum sanctarum auctoritate perfidiampersuadereconabantur, instanlissimeetiam
suffulla docuit, et frustravit. Et ul a se invicemparles conciliisAfricanissanctorum episcoporumgestuinest,
digressoesunt, ille magis magisque iralus et furens, ut sancle papacUrbis 4, et prius venerabili " Inno-
mendacianiulta prc fidcsua falsajactabat, victumesse cenlio, el poslea sanclo Zosimo ejus successori per-
a se ipsc prcclanians, mullorum ore laudatum Augu- suaderetur, quara illa sccta a fidecatholica et abomi-
stinum. Quaecuni 6 minime laterent, ceaclus est ad nanda el damnandafuissel. Al illi lantsesedis antisti-
ipsum scriberePascentitim,prcpter illiusmetumemis- les, suis diversis lemporibuseosdera notantes, atque
sis neminibusccnferenlium; el in eis litteris quidquid a meinbris Ecclcsiseprsecidenles, datis lilteris et ad
inter parles dictum vel geslum fuerat, fideliterintima-
vit: ad ea, si negarentur, probandamagnam lestium codextamen 1 Salinas: Servavimusiu textu lectionemParisiensem:
Reg.1023: Judkabunt. M.
habens cepiam, clarissimcsscilicetalque henprabiles, 2 particulam, et, resliluimusex Mas.
3 ex cd. Rcg.1025,elaborabat. M.
qui tunc aderant, viros. Atque ille ad due sibi direcla 4 salinas,
In editisadditurliomm.
scripta, unum vix reddidit rescriptum 7, in quo ma- c Apudsahnas,ab unocd. abest vox venerabili;in al-
gis injuriam facere, quam suoesect33raticnem valuit tero, vocivenerabiliadditurvoxpio. M.
1 nic editi addunt, quippeEipponemveneratcumdem (a) Annosa Pelagianierrorisexorfuad illius per Zosi-
seniinaluruserrorem.verba sunt Augustiniin Iibrosecun- mumcondemnationem computat.Nanialioquicontraeum
do Relraclationum, 8. errorem disputavitscripsitqueS. Doctorah annochristi
cap.
2 Ediii,prmsenlibus. circiler411aut 412; quo anno412librosde Peccatorum
3 Floriacenses duomanuscripti,quodmagknoster. Meriliset Remissione confecit,cumeumdemerroremser-
4 EditioLov.addit,arbilrium. monibuspriusaggressusesset; usqueadannum450,quo
6 PleriqueMss.,prolaladocuil. morte occupatusest scribensultimumopus in Julianum.
6 Hiceditiaddunt: lllmnvenerabilem HincProsper,in libro quem anno455contra Collalorem
virum.
7 Salinas,ex cd. Reg.541: Quodaudienshmretkus,ad edidit,cap.1, n, 2, in appendicetomi«deciminostrseEdit.:
«viginliampliusanni sual,» inqnit, quod contrainimi-
reddidit scriptum.M. cos
duoscriptasibidirecta,nnumlibrum gratiseDei, catkolicaacies hujus viriductupugnatet
(a) ActacumFehceManichaso, in tomo8. vincil.» ...
 AUCTOREPOSSIDIO. 50
AfricanasOccidentis, et ad Orientis partis Ecclesiasl, vobisjudicatur mundus, indigniestisjudkiorum mini-
eos anathemandos et devitandos ab omnibus Calholi- moruml ? Nescilis quia angelosjudicabimus, nedum.
cis censuerunt. Et tale de illis EcclesiseDei calholicse smcularia? Smcularia igilur judicia si liabueritisinter
prolalumjtidicium, etiam piissimus imperalor Hono- vos, eos qui conlemplibilessuntin Ecclesia, hos collo-
rius audiens ac sequens, suis eos legibus damnates, calead judkandum 2. Ad reverentiamvobisloquor : sic
inter hserelic.eshaberi debereccnstituit.Undencnnulli non est inler vosquisquamsapiens, qui possitinter fra-
ex eis ad sanctse matris Ecclesisegremium, unde re- Irem suum dijudkare ? sed frater cum fralre dijudka-
silierant, redierunt, et adhuc alii redeunt, innete- ttir 3, et hoc apud infideles(I Cor, vi, l-Cj): inierpel-
scente et praevalescenteadversus illum deteslabilem lalus ergo a Chrislianis, vel a cujusque seclac homi-
errorem rectae fideiveritate. nibus, causas audiebat diligenler ac pie cujusdam
Et erat ille menierabilis vir, prsecipuum demi- sententiam anle oculos habens, dicentis se malle inter
nici ccrporis membrum, circa universalis Ecclesise incognitos, quam iuler amicos causas audire : eo
utililatem sollicitus semper ae pervigil. Et illi divini- quod de incognitis, pro quo arbitra 4 oequitalejudica-
tus donatum est, ut de suorum laborum fructu, etiam relur, amicum posset acquirere; de amicis vero unum
in hac vita gaudere provenisset, prius quidem in Hip- esset, conlra quem senteutia proferrelur, perditurus.
5
ponensi Ecclesiaet regione 2, cui maximoprsesidebat, Et eas aliquando usque ad horam refectionis, ali-
unitate ac pace perfecta ; deinde in aliis Africsepar- quando autem tola die jejunans, semper tamen nosce-
trbus, sive per se ipsum, sive per alios, et quos ipse bat et dirimebat : intcndens in eis christianorum
dederal sacerdotes, pullulasse,et multiplicatamfuisse momenta animerum, quantum quisque vel in fide
DominiEcclesiampervidens, illosque Manichaeos,Do- benisque meribus 6 preficeret, vel ab iis deficeret;
natistas, Pelagianistas, et Paganos ex magna parle atque cempertis rerum cppprtunitatibus, divinoclegis
7
defecisse, et EcclesiseDei sociatos esse congaudens: veritatem parles decebat, eamque illis inculcabat,
profectibus quoque et studiis favenserat et exsultans et eas quo adipiscerentur vitam seternam edocebat ct
bonorum omnium; indisciplinationes pie ac sancte admonebat : nib.il aliud quocrens ab iis quibus ad
tolerans fralrum, ingemiscensque de iniquitatibus hec vacabat, nisi lantum cbedientiam et devotionem
malorum, sive eorum qui inlra Ecclesiam, sive eorum christianam, quseet Deo debetur et homini.bus:pec-
qui exlra Ecclesiam sunt consliluti, dominicis, ut cantes coram omnibus arguens, ut cocterilimorem
dixi, lucris semper gaudcns, et damnis mcerens. haberent (I Tim. v, 20) : et faciebat hcc lanquam
Tanta autera ab eodem dictala et edila sunt, tan- speculator a Dcminoconstitulus domui Israel, prsedi-
taque in Ecclesia dispulata, excepta atque emen- cans verbum alque inslans opportune, importune,
data, vel adversus hocrelicos conscripta , vel ex arguens, hortans, increpans, in omni longanimitate
canonicis Libris exposita ad sedificationem san- ct doctrina ( II Tiin. iv, 2); prxcipueque eperam
ctorum Ecclesise filiorum, ut ea emnia vix quis- dans instruere ecs qui essent idenei et alics docere
quam studipsprum perlegere et nosse sufficiat. (Id.). Rogalusqueque a ncnnullis in eorum tempo-
Verumtamenne verilatis verbi 3 avidissimos in aliquo ralibus causis, epislelas ad diverses dabat. Sed hanc
fraudare videamur, stalui, Deo praestante, in hujus suam a melicribus rebus eccupaticnem tanquam an-
opusculifine etiam eorumdem libroruin, traclatuum, gariam deputabat, suavem semper habens de iis quae
et epistolarum indiculum adjungere : quo Iec.to qui Dei sunt vel allocutionemvel colloculionenifraternse
ac domeslicsefamiliaritatis.
magis Dei veritatem quam temporales amant divitias,
sibi quisque quod voluerit ad legendumet cognoscen- CAPUT XX. — jPro reis quomodoinlercesseril.
dum eligat, et id ad describendum,vel de bibliolheca Novimus quoque cum a suis charissimis littera-
HipponensisEcclesioepetat, ubi emcndatiora exem- rum intercessum apud soeculi poteslates postula-
plaria forte poterunl inveniri, vel uude valuerit inqui- lum non dedisse, dicentem cujusdam sapientis ser-
rat, et inventa describat el habeat, et petenli ad de- vandam esse sententiam, dc quo scriplum esset, quod
scribendum, sine iuvidia etiam ipse tribuat. mulla suaefamoeccnleniplatiene amicis ncn prsesti-
CAPUTXIX.—In causisaudiendisquomodose gesserit tisset: et illud nihileminus suum addens, queniam
Auguslinus.Parles,' facla opporlunilale, docet qum plerumque potestas quoepraestat, premit 8. Cumvero
ad celernamvilamspeclant.Mercesopermjudiciarim. 1 FossatensisMS.: Judick minorum.— Salinas,ex cd.
Secundum Apostoli quoque senientiam , dicen- Reg.541: Judkiomininwrum;ethaecsequuntur: Nescitis
quoniam angelosjudicabimus,
2 Germanensis quanlotnagksecularia? u.
lis, Audet quisquam vestrum adversus allerum nego- Ms.nonhabebat ad judkandum; nequc
liutn habensjudkari ab iniquis, el non apud sanctos? graacus texlus Apostoliid praefert..—Eaedemvocesdesunt
in Cd.Reg. 1025,juxta Salinas. M.
An nescilisquia sancli mundum judkabunl ? Et si in 3 LOV.: JudiciocontendU.saiitas, ex Cd.Reg.1025,loco
1 Sichabent Mss.; editi vero ferunt: DatislUterisad vocis dijudicaturlegit etiamconlendU.
4 Editi,arbitrata; veteresautem cdd., arbilra. \
Afrkanasorkntiset occidentisEcclesias,corrupte.—paulo 8 Salinas,ex Cd.Reg. 541, non Iegit aliquando, sed ;
inferiusedit. Lugd.salinasque,ex duobuscdd. pro : Ana- simpliciter: Et eas usquein horamrefectionis. M.
themandos, ferunt: Analhematitmidos. M. 6 Editi: Bonisqueoperibus.Cdd.MSS. : Eonisquenwri-
» carnutensiscodex: in EipponensisEcclesimregione. bus.
3 ApudLov.et Lug.hic omissumest, verbi.Apudulim- i EditorLugd.et salinas,ex Cd.
meriumvero legitur : rerumtamenne veritaliset verbi Reg. 541,verUate.M.
8 salinas,ex unoCd.: potestasqumpelit,
Dei. —salinas,ex Cd.Reg. 1025: rerumtamenne veritate tero aulemcd. : potestasquw petUur,premU. premit; ex al<
Sic etiam
verbi. M. LOV. in margine. iu. \
51 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, S2
inlercedendum esse rogalus videbat, lam id honeste nuni habebat. Quianovcrat S etdocebat, ut Aposlplus
ac lemperate agebat, ut non solum onerosus aut mo- dicit, quod omniscreaturaDei bonqsit, ei nihil abjkien-
lestus non viderelur, verum etiam mirabilis existeret. dum, quod cum gratiarumactipne percipitur; sa,nclifica-
Nam dum exorta necessitale suo more apud quemdam lurenim per verbumDei el oratipnem(I Tim. iv, 4, 5).
Africsevicarium, Macedonium nomine, pro supplici Et, ut idem Auguslinus sanclus in suis Confessipnum
litleris inlerveniret, atque ille paruisset, hoc modo libris posuit, dicens : Non ego immunditiamobsoniiti-
rescriptum misil: Miro modo afficiorsapienlia lua, el meo, sed immunditiamcupiditatis. Scie Noe onine ge-
in illis qumedidisli, el in iis qumiiiterveniettspro solli- nus carnis quod cibo esset usui, manducarepermissum;
ciiis l millere 11011 gravaris. Nam et illa lantumhabent Eliamcibo carnis refeclum;Joannemmirabiliabslinen-
acuniinis, scienlice2, sanclitatis, ut nihil supra sil; et tia ptmdilum, animalibus, lioc esl locustis, in escam
hmc lantum vetecundim,ut nisi faciam quod mandas, cedenlibusnon fuisse pollutum. Scio et Esau lenlkulm
culpainpenesme remanere,non in negoliocsse, dijudi- concupiscentiadeceplum; el David ptoplet aquw desi-
cem, domine meriloveiierabilis, et suscipiendepater 3. detiuma se ipso teptehensum; et Regemnostrum, non
Non enim instas (quod plerique hominesislius loci fa- de carne, sed de pane esselenlatum 2. Ideoque et popu-
ciuiil 4) , ut quodcumquesollicilus pelitor ° voluerit, lus in eremo, non quia carnes desideravil, sed quia
exlorqueas; sed quod libi a °judice lot curis obslricto escmdesiderioconlra Deum murmuravil,meruitimpro-
petibiievisumfueril, adinones subservienleverecundia, bari (Confessioiiumlib. 10, cap. 31, n- 46). De vipo
qummciximadifficiliuminter bonosefficaciaesl. Proincle autem sumendo Apostoli exstat sententia ad Timor
stalim commendaliseffeclumdesideriitribui: nam spe- llieum scribenfis, ac dicenlis : Noli usqueadhuc aquqm
ramli viam anle palefcceram(Maced., in Episl. inler bibere,sedvino modicoutete propler slomachumel fre-
Auguslititanas,134, n. 1). quenlestuas infirinitates(I Tim. v, 23 ). Cochlearibus
CAPUT XXi. — Conciliisquo anitno inleressesolerel. lantum argenteis utens, coeteravasa quibus mensae
In ordinandissqcerdotibusmajor consensuset Eccle- iiiferebantur cibi, vet lestea, vcl lignpa, vel marmor
sim consueludoinquitenda. rea fuerunt : non lamen necessilatis iuopia, sed pro-
Sanctorum concilia sacerdotum per diversas pro- posii.ovoluntatis. Sed el hospitalitatem semper exhi-
vincias eelebrala, cum poluit, frequenlavit; non in buit. Et in ipsa mensa magis lectionem vel disputa-
eis quse sua sunt, sed quse Jesu Chrisli quserens; tionem, quam epulationem polationemque diligebat.
ut vel fides sanclae Ecclcsioe catholicso inviolata Et ccntra.pestilentiam humanae consuetudinis in ea
ita habebat:
maneret, vel nontiulli sacerdotes et clerici, sive per scriplum
fas sivc per nefas excommunicali, vel absclverenlur Quisquisamatdiclisabsentumrodere vitam,
Hancmensammdignamnoveritessesibi3.
vel abjicerentur. In ordinaudis vere sacerdclibus et Et ideo oranem convivama superfliiiset noxiisfabulis
clericis consensum inajorem 7 (a) Chrisliaiiorum, et et dclraclionibus 4 sese absliuere debere admenebat.
consuetudincm Ecclesisesequendam arbilrabatur. Nam et quesdam suos farailiarissimos coepiscoposil-
CAPUTXXII. — In veslituet victuqualisfuetil lius scripluraeoblilos, et contra eam lequentes, lam
Auguslinus. aspere aliquando reprehendit, commolus ut diceret,
Vesles ejus el calceamenla vel lectualia ex mc- aut delendos esse illos de mensa versus, aut se de
deralo et conipclenti habitu eranl, nec nitida ni- media refeclione ad sumn cubiculum surrecturuni.
mium, nee abjecta plurimum : quia his plertimque Quod ego et alii, qui ilii mensae interfuimus, experti
vel jaetare se iiisolenler homines solPni, vel abjicere; sumus.
ex ulroque non quse Jesu Chrisli, sed qusesua sunt CAPUTXXIII. — Itiusu rediluum ecclesiasticorum
iideln quserentes : at islc, ut dixi, medium lenebat, qualis.
neque in dexteram, neque in sinistram declinans. s
Compauperum vero seniper memor erat, eisque
Mensa tisus esl frugali et parca, quoc quidem inler inde erogabat, unde. et sibi suisque omnibus se-
olera et legumina, etiam carnes aliquando propter cum habitanlibus e; hoc est, vel ex reditibus pos-
hospites, vel quosque infirmiores, semper atttem vi- 1 JoannesUlimmeriusex Augustinensi ordinecanonicus
1 Sic Mss.;at editi, pro rcis. — in tomo 2, initio epi- Lovaniensislocumhunc sic edidit: Ptoplethospiieshabebat,
stolse Macedonii (154),dicitur:Pro sceleratis,ex Mss. M. vet quosqueinfinniores.sempetautemvinumbibebat,quam-
2 Salinas,ex unocd. : mnlumliabentacumensckntim. vismodice et tempetantet,quianoveral,etc.EumLovamenses
M. Theologicasligarunthocpaclo: propterliospitesvelquosque
3 in tomo2, epistolaMacedonii (154)edilumest: Et vere infirmiorescontinebal.semperautemvinumhabebat,quia
suspicknde pater. M. noveral,etc.Altamennostriomnesmanuscriplicarenlverbo
4 J.ov.: Istiuslocivi faciunl. unoforte exceploVedastino,qui poslealoco,
KVeteres codicesqujdam omitlunt pctitor. rleriquc, coniinebal,
vinutnhabebat, praeferl,vinumbibebat.— SicSalinas,ex
pro6 sollicUus,feruutsotlkitius. Cd.Reg. 1025;sed ex Cd.541: rel quosqueinfirmioresge-
Hicediti adduntet rogas.Abesla Mss. semperautemvinoutebatur,quianoverat,elc. M.
7 Tres Mss.,Fossatensis, vedastinuset Cisterciensis, slabal. 2 sahnas, ex duobusMSS. : Sedde panelaiitumesseten-
majorum. — SicLov. ad margiuem; ilem Sahnas, ex cd. tatum. M.
valic. 1190, gui fert: consensummajorumcltristianorum s Tres Mss.huneversumsicreferunt: Hac mensaindi-
ex consueludiiie Ecclesiwsequendum arbiirabatur. M. gttamnoveriessesuam.Ulimmerius edidit: Hanc mensam
—
in Epistclaad velitamnoverilessesibi. Salinas,ex Cd.Reg.541: Hanc
(<j)De sacerdotumordinalioneCyprianus
clerumet plebem Hispaniarum scripla,quaanovoeedilionis mensam
4 indignenoveritessesuam. M.
est ordiue«7 :i« Sil ordinatio,»inquit, «justa el legitima, Deestia MSS.: El detractionibus.
quas oninium suffragioet judicio luerit examiqata. » El E sichabent Mss.;aiedilipaupenan.—SicetiamSalinas,
ihidemsabini episcopiordinationemlaudat «de universoe ex6uno cd. vatic.: Pauperum. M.
frateraitatissuflfagio»factam. Hicediliaddunterogabatur.
 sessionum Eeclesise, vel etiam ex oblationibus fi- latione vel iniquitate cum pcenitentisehumiiitate Deo
; delium. Et dum forle (utassolet) de possessionibus satisfaeeret, ne cum tam gravi delicto de sseculo
exiret.
ipsis invidia clericis fieret, alloquebalur plebem Dei,
nialle se ex collalionibus magis plebis Dei vivere, Frequentius quoque dicebat, magis securius et
illarum curam vel gubernationem lutius Ecclesiam Iegata a defunctis l dimissa debere
quam possessionum
haereditales forte sollicitas et da-
pati; et paratum se esse illis cedere, ut eo modo suscipere, quam
omnes Dei servi et minislri viverent, quo in Vetere mnosas; ipsaque legata magis offerenda esse, quam
Teslamento leguntur (Deut. xvm, 1), altari deser- exigenda. Commendata vero qusequeipse non susci-
vientes de eodem comparlicipari . Sed nunquam id piebat, sed volentes suscipere clericos non prohibebat.
laici suscipere voluerunt. In iis quoque quse Ecclesia habebat et possidebat,
inlentus amore vel implicatus s non erat: sed ma-
—
CAPUTXXIV. In re domestka qualis. Donala et
ac 3 spiritualibus
A joribus magis suspensus et inliacrens
legala Ecclesimqumnamsuscipiebalaul recusabal. vix aliquando se ipsum ad illa temporalia ab
rerum lemporaliumcurisliberum semperanitnumha- rebus,
oelcrnorum cogitalipne relaxabat et depenebat. Qui-
berevolebat.
btis ille dispositis et ordinatis, tanquam a rebus mor-
Domus Ecclesiae curam omnemque substantiam dacibus ac moleslis, animi recursum ad inleriora
ad vices valentioribus clericis delegabat et crede- nientis et superiora faciebat; quo vel de inveniendis
bat. Nunquam clavem , nunquam annulum in manu divinis rebus cogitaret, vel de jam inventis aliquid
liabens : sed ab eisdem domus prsepositis cuncta diclaret, aut certe ex jam dictatis atque transcriplis
Ct accepla et erogata nolabantur: quae anno com- aliquid emendaret. Et id agebat in die laborans, et in
pleto eidem 2 recitabanlur, quo scirelur quantum noctc lucubrans. Et erat lanquam illa religiosisshna
acceplum, quanlumque dispensalum fuisset, vel quid Maria typum gestans supernse Eeclesise, de qua scri-
dispensandum remansisset 3; et in multis lilulis ma- plum est, quod sederet ad pedes Domini atque hitenla
gis illius prfcposili domus fidem sequens, quam pro- ejus verbum audiret: de qua soror conquesta , quod
batum manifeslatumquecognoscens4.Domuni,agrum, ab eadem cirea multum minisleriiim occupala non ad-
seu villam nunquam emere voluit. Verum si forte juvaretur, audivit: Marllia, Marlha, meiiorempartem
Ecclesisea quoquam sponte tale aliquid vel donaretur, elegit Maria, qumnon auferelur ab ea (Luc. x, 39-41).
vel tilulo legati diniitleretur, non respuebat, sed sus- Nam fabriearum novarum nunquam studium habuif,
cipi jubebat. Nam et aliquas eum bsereditates reeu- devitans in eis implicalionemsui animi, quem semper
sasse novimus, non quia pauperibus inutiles esse liberum habere volebat ab omni moleslia lemporali:
pessent, sed quoniamjuslum et aequumesse videbat, non tamen illa volentes et eedificantes prohibebat,
ut a mertuorum vel filiis vel parentibus vel affinibus nisi tantum immoderatos. Interea dum Ecclesisc pe-
magis possiderenlur, quibus ea deficientes dimittere cunia deficeret, hec ipsum pepulo christiano denun-
noluerunt. Quidam eliam ex honoratis Hipponensium liabat, non se habere quod indigentibus erogaret.
apud Carthagineni vivens Ecclesise Hipponensipos- Nam et de vasis dominicis, propter captivos et quam
sessionem donare voluit, et confectas tabulas, sibi plurimos indigentes 4, frangi et conflari jubebat, et
usu fruclu retenlo, ultro eidem sanctse memorioeAu- indigenlibus dispensari. Quod non cominemorassem,
gustino misit: cujus ille oblalionem libenter accepit, nisi contra carnalem sensum quorumdam fieri pervi-
cengratulans ei quod seternsesuaememor esset salutis. derem. Et hoc ipsum etiam venerabilis memoriae
Yerum post aliquot annos nobis forte cum eoderiico- Ambrosius in talibus neeessitatibus indubitanter essa
minus conslitutis, ecce ille donator litteras per suum faciendum, ct dixit, et scripsil (Offic.lib. %,mp. 18).
filium mittens, rogavit ut illaedonationum tabulsesuo Sed et de neglecto a fidelibns gazophylacio et secre-
redderentur filio ; pauperibus vero erogandps direxit tario, unde altari necessaria inferunlur, aliquando in
solides centum : quo ille sanctus cognito, ingemuit, ecclesia loquens admonebat: quod etiam bealissknum
i hominem vel finxisse donationem, vel eum de bono Ambrosium se praesentein ecelesia traetavisse, nobis
'
opere poenituisse, et quanla potuit Deo suggerenle aliquando retulerat. ,j
cordi ejus cum dolore animis ex eadem refragatione CAPUT XXV. — Dkciplina domeslica.Pmna juranlis.
dixit 6, in illius scilicet increpationem et correctio- Cum ipso semper clerici, una etiam .domo ac
nem: et tabulas quas ille sponte miserat, nec deside- mensa sumptibusque communibus alebantur et ve-
ratas, nec exaclas, confestim reddidit, peeuniamque Stiebantur. Et ne quisquam facili juralione etiam
illam respuit; atqufe rescriptis eunidem , sicut opor- ad perjurhim decidisset, et in ecclesia populo pr<edf-
tuit, et arguit et corripuit, admonens ut de sua simu- cabat, et suos inslituerat, ne quis juraret *, ne ad
1 m MSS., 1 Sahnas: Ia codicc vatic. 1190 deest, a defunciis.Cd.
comparliri.
2 salinas,ex Cd.1188,eodemprwsenle. M. Reg. 541sic legit: Legataantea defimcli deberesuscip.ere,
3 Sic Mss..Editi vero : rel qmdquidindispensatum,vel quamhmredUates
2 fortesollkitasel demmoratas.
a
M.
MSS.
Hicin editis additurcupidUate;sed abest
indkpensandumremansisset.— sic etiam Salinas,ex uno 3 Ediliomittuntac.
\
cd. M. 4
4 salinas,exduobuscdd.:Quemprobatummanifestumque DuoMSS.: Et plurimumindigenles.Unusex Floriacen-
habebat. M. sibus : Kamet vasadominicaquampiurimafrangi et con-
' Editiferunt, condolenlianmo. fiarijubebat. —Sicetiam Saliiias,ex cd. Vatic.1191. M.
6 salinas, ex Gd, Reg. 841 : De eadem defraudatione s salinas,ex Cd. Reg. 541: El suis instituebatdklisne
dixU. M, qukjuraret. M.
55 VITA S. AUGUSTINIEPISCQPI, 56
niensam ' quidem. Quod si prolapsus fuisset 2, unam CAPUT XXYH,— Officiumerga destilutoset mgtotan-
de slatulis perdebat potionem : numcrus enim crat les. Ambrosiiin exlremis prmclarum dictum.Allera
suis secum commoranlibusel convivantibus poculo- ephcopi motti ptopinquantiseximia sentenliaconlra
rum proefixus.Indisciplinalionesquoque et transgres- vitwhic prolixioriscupidilatem.
siones suoruni a regula recta et honestate 3, arguebat, In visilationibus vero medum lenebat ab apostolo
et tolerabat quantum decebat et cportebat: in lalibus definitum, ut nonnisi pupillps et viduas in tribula-
'
prteciptte docens, ne cujusquam cor declinaretur in lienibus constitutas visitaret (Jacobi j, 27). Et si
verba maligna ad excusandas excusationesin peccatis forte ab segrotantibusob hoc pelerelur, ut pro eis
{Psal. CXL,4), et dum quisque offerret munus suum in praesenli Dominumregaret, eisque rnanus impo-
ad altare, el illic reeordatus fuisset quod frater suus neret; sine mera pergebat 2. Ferainarum autem me-
haberet aliquid adversus illum, relinquendum esse nasteria nennisi urgentibus necessitatibusvisitabat.
munus anle altare, alque eundum quo fratri reconci- Servandum queque in vita et mcribus hominis
3
lielur 4, et lunc venicndum, et miiuusad altare offc- Dei referebat, qued in instituto sanclse memorioc
rendum (Mallh. v, 23, 24). Si vero ipse adversus fra- Ambrosii cotnpereral, ut uxorem cuiquam nunquam
ircm suum aliquid haberet, corripere eum debere itt poscerel, neqtie militare volenlem ad hoc commen-
parte; et si eum audisset, lucratus esset suum fra- darel, neque in sua patria pelitus iret ad couvivium.
trcm : sin minus. adliibcndum esse unura aul duos : De singulis rebus reddens causas, scilicet ne dum in-
qtiod si et ipsos contemneret, Eeclesiam adhibcndam: ter se conjugali casu jurgarent, ei inaledicercnt per
sin vero et huic non ebediret, esset illi ul ethnicus el quem conjuncti essent: sed plane ad hoc sibi jara
publicanus. Et illud addens, ut fratri peccanti et ve- illis consentienlibuspetituin interesse debere sacer-
niam petenti, nen seplies, sed sepluagiessepties de- doleiii, ut vel eorumjam pacla et placitafirmarenlur'',
lictum relaxelur (Id. xvm, 15-17, 21, 22), sicut quis- vel bciiedicereului'..Et ne miliiioeeommendatus ac
que a Deminoquolidie sibi postulat relaxari. nsale agens, ejus culpa suffragatoritribueretur s. Et
CAPUTXXYI.— De convktu feminarum. ne per frequenliam in palrise conviviis conslilutus
Feminarum intra domum ejus nulla unquam con- lemperanliaeamitterelur modus.
versala esl, nulla mansil, ne quidem gerniana Indicaverat quoque nobis se procdictibeatoe me-
soror, quse vidua Deo serviens multo lempore moriae viri in ultimo vitseconslilutiaudisse sapien-
usque in diem obitus sui prscposita ancillarum Dei tissimum et piissimumresponsum, et niulium lauda-
vixit. Sed nec patrtti sui filiae,et ° fratris sui filise, bal ac praedicabal.Nam cum ille venerabilis ultiina
quaepariter Deoserviebant: quas personas sanetorum jaceret acgriiudine, ct a fidelibushonoratis lecto ejus
cpiscoporum concilia in exceptis posuerunt. Dicebat astanlibus, et videnlibus eum de soccuload Dcum
vero, quia etsi de snrore el neptibus secum commo- migralurum, et ob hoc mcerenlibustanli ac talis an-
rantibus nulla nasci posset mala suspicio; tamen listitis Ecclesiam posse privari verbi et sacramenti
quoniam illacpersonaesine aliis necessariis secumque Dei dispensalione, rogaretur cum lacrymis, ul sibi a
nianenlibus feminis esse non possent, et quod ad eas Domir.ovilaeposcerct commcatum,eum illis dixisse:
alise eliam a foris intrarenl, de his posse offendiculum Non sic vixi, ut me pudeal inlcr vos vivere; sed nec
aut scandalum infirmioribus nasci; et illos qui cum mori timeo, quia bonumDominumhabemus («). El in
episcopo vel quolibet elerico forte manerent, ex illis his noster Auguslinussenex elimala ac Iibrata admi-
omnibus feminarum personis posse una ccmmoranti- rabatur et laudabat verba. Ideo enim eum dixisse in-
lius vel adventantibus , aul tentationibus humanis telligendumesse, Nec mori timeo,quia bonutnDotni-
perire, aul certe malis hominum suspicionibuspes- nutn habcmus; ne crederelur procfidensde suis ptir-
sime diffamaric. Ob hoc ergo dicebat, nunquam de- galissimis moribus prsesumpsisse6, Non sic vixi, ut
bere feminas cum servis Dei, etiam caslissimis, una me pudeat inter vos vivere.IIoc enim dixerat ad illud
nianere domo, ne, ut dictum est, aliquod scandalum quod homines de homine nosse poterant. Nam sciens
aut offendieulumlali exemplo ponerelur infirmiori- examen 7 oequitatisdivinae, de bono se dixit Domino
bus : et si forte ab aliquibus feminis ut videreiur vel niagis 8 confidere:' cui etiam in oratione quotidiana
salutarelur, rogabatur ; nunquam sineclericistestibus dominica dicebat, Dimitlenobisdebilanoslra (Matlli.
ad eum inlrabant 7, vel solus cum solis unquam est vi, 12).
locutus, nec si secrelorum aliquid inleresset 8. Cujusdam quoque coepiscopi , et familiarissimi
l Editi,ad modkwm,-etomnesMss.prsebentadmaisam. 541:Khisecretorumaliquidinterfuit.QA. vatic. 1190:
ex cd.vaticano1190, a d modicum. M. Reg.
—salinas,
2 InMss.,fechset. Nisisecrelorumaliquid.inleresset;prius tamenhabet: Nec
8 Salinas,ex duobuscdd., et honesta.in uno deest ho- si secretum inleresset. M.
1 Ulimm.aliquid
el conslitulos.
neslate. u. 2 Salinas,exMss.,
Cd. Reg.541: sinemorapetagebat. M.
4 Editi: AlqueeumdetnfratremessereconcUiandum. Ca- 3
ex MSS. Editi,in inslitutis.— Salinas,ex uno codice,quodin-
stigantur
6 Koslrinonhabent: Patrui sui filimet.~ voceseaedem stitulo. M.
4 VeteresCdd.:Jam factaplacilafirmarenlur.
suppressas sunt in Cdd.salinas. M. 6 SicomninoJlss.;al edili:suainculpammale agenssuf-
6 VetustissimusCd. Fossatensis:AUIadventantibus pessi- fragatoritribueret.
mediffamari;et prseterit:Auttentationibus, elc. 6 TresMSS., prmmhkse.
' EditioLov. : Adeas intrabat, dissenlienlibusMss.et 7 AliquotMss., namad examen.
Ulimmerio.—salinas, ex Cd.Reg. 541: Adeamintrabal.M. 8 Hiceditiadduni:Quamdemerilhsuis;sedabesta MSS.
8 salinas: rel soluscutnsoih unquatnest locutus,nhi
secretorumalkjuidinteressel;adjecta hac nolula:codex (a) Idemin Ambrosii vita narrat paulbmspresbyter.
 sui amici, in extremis vitaede falibus frequentissime
referebal diclum: adquem cum visitandumjam morli
propiuquantemvenlitasset, et ille manus gestu se de
saeculoexiturum significaret, atque a se illi essel re-
sponsum, adhuc eum Ecclesise necessarium vivere
posse; illum,neputaretur hujusvitaetenericupiditate,
ei respondisse: Si nunquatn,bene; si aliquando,quare
11011 tnodo?El lalem senlentiam mirabalur etlaudabat
heininem pretulisse, Deum quidem timentem,verum-
lainen in villanatum et nutritum, sed non multa le-
ctionis erudilum scienlia : contra illum scilicet sen-
sum ocgrotantisepiscopi, de quo sanctus in epistola
sua quam de Morlalitatescripsit martyr Cyprianus,ita
retulit, dicens : Cutn quidam de collegisel consacerdo-
iibus noslris infiimilale defessus,el de appropinquante
morle sollicilus,coinmeatumsibi precaretur, astitil de-
precanliel jatn penemorienlijuveiiishonoreet majestate
venerabilis,slatura celsus,et clarus aspeclu, el.quemas-
lanletnsibivix possethumanusaspeclusoculiscarnalibus
inlueri, nisi quod lalem viderejam poteratde smculore-
cessurus: atque ille non sine quadam animiet vocisin-
dignalioneinfremuit,et dixil, Paiilimelis, exirenon vul-
th; quidfaciutnvobis?
CAPUT XXYIH.— Qumproximeatttemortem ab Au-
guslinocdila. Relractalionumiibri.Barbarorutnirru-
plio. Hipponh obsidio.
Anle proximum vero diem ohilus sui a se di-
ctatos et editos recensuit libros, sive eos quos pri-
mo lemporc conversionis suoe adhuc laicus, sive
quos presbyler, sive quos episcopus dictaveral : et
qusecumquein his recognovit aliler qttam sese habct
ecclesiastica regulaa se fuisse diclata ei scripta, cum
adhuc ecclesiasticumusum minus scirel, minusque sa-
puisset', a semelipso et reprehensa el correcla sunt.
Undc cliam duo conscripsit volumina, quorum esl li-
tulus, De receimonelibrorum (a). Prsereplos eliam sibi
quosdam libros (b) ante diligentiorem eniendalionem
a ncnnullis fratribus conquerebatur, licet eos post-
niodum emendasset. Imperfecta etiam qusedam sue-
iiun libroruni prsevenlus morle dereliquit. Quique
2 perstitcs ex iiinumerabilibus Ecclesias, hec est, Car-
prodesse omnibus volens, et valentibus multa libro-
rum lcgcre, et non valentibus, ex utroque divitio Te-
stamento, Vetere et NPVP,prsemissapraefatieneprse-
cepla divina seu vetila ad vitse regulam pertinenlia
cxcerpsit, atque ex his unum cediccm fecit; ut qui
vellet legeret, atque in ee vel quam ebediens Deo in-
obediensveesset, agnosceret: et hoc opus voluit Spc-
culum appellari.
i A7erumbrevi consequenli tempore divina volun-
tate et poleslate provenit, ut manus ingens diver-
sis telis armalaetbeilis exercitata, immaniumhoslium
Yandalorum et Alanorumcommixtam secum liabens
Gothorum gentem, aliarumque diversarum personas,
ex Hispaniaepartibus transmarinis, navibus Africse
infiuxisset el irruisset: universaqueper loca Mauri-
1 sic Mss.;at Edd.,intellkjeret.— Saliuas, ilem ex uno
Cd.,mmusqueinlelligeret; exalleroCd.,minusquesaperet.M.
2Editi,elvoknlibus;contraMss.,et valentibus.
(d) Retractationum libri.
(b) DeTrinitate,
taniarum etiam ad alias nostras transiens provincias -
et regiones, omni saevienscrudelilale et atrocitate,
cuncta quaepotuit, exspoliatione,csedibus,diversisque
tormenlis, incendiis, aliisque innuraerabilibus et in-
fandis malis depppulata est; nulli-sexui,nulli parcens
aetati, nec ipsis Dei sacerdetibus vel minislris, nec
ipsis ecclesiarum crnamentis seu instrumentis vel
sedificiis.Et hanc ferocissimamhostium grassatipnem
et vaslationem,ille Dei homo, et factamfuisse et fieri,
non ut coeteri hominum sentiebat et cogitabat : sed
altius et prcfundius ea censiderans, et in his anima-
rum praecipuevel pericula vel mertes praevidens, so-
lito amplius (quoniam, ut scripttmi est, Qui apponit
scientiam,apponit dolorem(Eccie. i, 18); el, Cor in-
lelligens,linea ossibus)fuerunt ei lacrymocpanes dieac
nocte (Psal. XLI, 4), amarissimamque et lugubrem
prse coeteris suae senectutis jam pene extremam du-
cebat ac tolerabat vitani. Yidebatenhn ille homo Dei
civiiales excidio pcrditas, parilerqtie cum asdificiis
villarum habitalores, alios hostili nece exstinclos ,
alios effugatosatquedispersos; Ecclesias sacerdotibus
ac niinistiis deslitutas, virginesque sacras et quosque
continetites ubique dissipatos; el in his alios tormen-
lis defecisse , alios gladio interemptos esse, alios
in captiviiate, perdita animi et corporis integritate
ac (idei, malo more ac duro hostibus deservire; hy-
mnos Dei et Iaudes de ecclesiis deperisse, aedificiaec-
clesiarum quam plurimis locis ignibus concremata,
solemnia quac Deo debenlurde propriis Iocis desiisse
sacrificia, sacramenta divina vel noii quoeri', vel
quserenliqui tradat nonfacilercperiri; in ipsas mon-
tium silvas et cavernas petrarum et speluneas confu-
gientes, vel ad quasque muniiiones, alios fuisse ex-
pugnatoset inleifeclos 2, alios ita necessariis sustett-
laculis evolutosatqueprivalos, utfamecontabescereiil;
ipsosque Ecclesiarum pramositos elclericos, quiforle
Dei beneficio vel eos non incurrerant, vel incurreu-
tes evaserant, rebus omnibus exspolialosalque nuda-
tos egentissimosmendicare, nec eis emnibus ad pmnia
quibus fulciendi essent subveniri pesse : vix tres su-
thaginensem, Hippenensem, et Cirleusem, quoeDei
beneficio excissenon sunt, etearum permanenl civi-
tates, et divino et lmmanofultaeprsesidio; licet post
ejtts obitumurbs Hipponensis incolis destiluta ab ho-
stibus fucrit concremata. Et se inter hacc mala cujus-
dam sapientis sentenlia consolabalur, dicentis : Non
eritmagnusmagnum putans, quodcaduntligna etlapi-
des, et moriunlur mortales 3.
Hoec ergo omnia ille, ut erat alte sapiens, quo-
lidie ubertim plangebat. Accrevitque mceroribus et
lamentaiionibuscjus, ut etiamadhucinsuostatu con-
1 Sic aliquodprobaenotaeMss.; at editi : Solemniaqum
Deodebenturde proprih loch desihse, sacrificiael sacra-
—
menladivinavelttonquceri, elc. salinas: sokmniaqum
Deodebenlurde proprih locisdesihse,sacrificiaac sacra-
metttadivinavelnon qumri, elc.; adjeclahacnolula: sic
Lov.Icgunl, et recte, consentienlibusMss. M.
2 TresMss.: Et interceptos;atque ex istis unus prose-
quitur: Aliossk a necessarih,etc.
3 solaeditio Lov.: Nonerit magnumquod cadunt ligna
el lapides,et moriunturmortales.
S9 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, m
sistenfeniad eamdemHipponensium»Regiorum* civi- .k impenderent hosles 4, a sanelo viro quoque nostro
tatem ab iisdem hoslibus veniretur obsidendam: quo- 5 coepiscopo Thiabensis2 Ecclesiae Honorato, litteris
niam iti ejuSluncfueratdefensioneconslitutus comes fuisseconsultum, utrumnam illis advenlantibus, ex
quondam Bonifacius cum Gothorum fcederaterum Ecclesiis episcopis vel clericis recedendum esset,
exerCitua, quam urbem ferme qualuordecim mensi- necne : eique rescriptis insinuasse quid magisab illis
bus conclusam obsederunt: nam et liltits illi mari- Romanisacversoribus esset nieluendum. Quam ejus
num interclusione abstulerunts. Quo eliam ipsi nos epistolam huic scripluracinserere volui: est enim sa-
de vicinocum aliis nostris coepiscopisconfugeramus, cerdotumDeiel minislrprummoribusvalde utilis etne-
in eademque omni ejus obsidionis tempore fuimus. cessaria.Isto modo rescriptum est ad eumdem ab eo-
Unde nobiscuni saepissimccolloquebamur, et Deitre- dem : Sancto ftalti el coepiscopo Honoralo,Auguslinus,
menda judicia prac oculis noslris posita consideraba- in Doniinosalulem.Charilalilummissoexemploephlolm
mtis, dicentes : Juslus es, Domine,et rectuinjudkium ( noii exstat) quamfratri Quodvultdeo nostrococpiscopo
tuum (Psal. cxvm, 137).Pariterqiic'dolentes,gemen(es scripsi, pulabamme hoc onere caruhse quod mihi im-
et (lentes orabamus miscraliontim Patrem et Deum posuisti, quwrendoconsiliumquid in his pericuiisquce
omnis consolatipiiis(H Cor. i, 3), ut in eadem nes temporanostra invenerunt3, fucere debealh. Quamvis
tribulationesublevaredignarelur. enimepistolamillum brevilerscripserim,niliilme lamen
CAPUT XXIX. — MorbusexlremusAuguslini. prwlermhhsearbifror, quod ct respondcntidicere, et
Et forle provenit, ul una cum eodem ad men- qumrenliaudite sufficeret: quandoquidemdixi nec eos
sam conslitulis, ct inde confabulantibus nobis di- esseproliibendosquiad loca, si possunl,mnnita migrare
ceret : Noverilis me Iwc tempore nostrm calamiiatis desideranl;et ministeriinoslrivincula,quibustws Chri-
id Deum rogare, ut aul hanc civitalemab hosiibuscir- sli charilas alligavit, ne deserainusEcclesiasquibusser-
cumdalamliberare dignelur,aut si aliud ei videlur,suos vire debemus, non esse rumpenda.Ista quippe verba
servos ad perferendam suam volunlatenifortes facial, sunt cjumin illa epislola posui : Restat ergo,inqitam,
aul certc ul me de hoc smcuload se accipiat.Quseille ul nos qitorumtniiiisleriumquantutmciiinqneplebi Dei
dicens.nosqueiiisirueiis, deinceps cumeodemet nos, ubi sumusmanenii, ila necessariumest, ut sinehoc eam
el noslri omnes, el ipsi qui in eadcmfuerant civitate, non oportealremanere,dicamusDotnino,t Eslo nobisin
a summo Dco siniilitorpetebamus.Etcccetertio illius Deuttiprotectorcm,et inlocummunilumt (Psal.xxx,5),
obsidionismense decubuit fcbribus fatigatus, et illa Sed hocconsiliumlibi proplereanon sufficit,ul scribis,
ultiiua exercebalur oegritudine.Necsutinisane Dorai- ne conlra Dominiprwceptumvel exetnplumfacere nila-
nus famulum fructti suaeprecis fraudavit.Nam et sibi mur, ubi fugknduin esse de civilalein cwitatemmonet.
ipsi et eidem civilati, quodlacrymosisdepoposcitpre- Recolimuseniinverba dicenlis,«Cumauletn persequen-
cibus, in lempore impetravit. Novi quoque eumdem tur vosin civilaleista, fugilein aiiam i (Matlh.s.,23);
el presbyterum, et episcopum,pro quibusdam4enei- quis aulemcredatita hoc Dominumfieri voluisse,ut ne-
gumenis patienlibus ut oraretB rogalum, etimque in cessariominisletio,sinequo viverenequeunt,deserantur
oralione Iacrymasfundenlcm Deumrogassc,et docmo- greges, quos suo sanguinecomparavil? NiimquidIwc
nes ab hominibus recessisse 6. Ilemque ad icgrotan- fecil ipse, quando portanlibusparenlibus in Mgyplntn
tem et lecto vacantem quemdam cum suo aegroto parvulusfugil(Id. n, 14), qui nondumEcclesias con-
venisse,cl rogavisseut eidem manum imponeret, quo gregaveral,quas ab eo deserlasfuhse dicamus? Num-
sanus esse posset : eumquerespondisse, si aliquid in quidquandoapostolusPaulus, ne illum comprehende-
his possel, sibi hoc utique primitus pracstitisset: et ret inimicus, per feneslramin sporla submissusesl, et
illtim dixisse visitatum se fuisse,sibique per somnium effugitmanus ejus ( II Cor.xi, 35), deserta estqum ibi
diclum esse; Vade ad Auguslinumepiscopum,ut eidem. erat Ecclesianecessariotninislerio, et non ab aliis fra-
manumimponat,etsalvuseril. Quoddum 'comperissel, tribus ibidemconslilulhquod oporlebctlimplelum est?
facere nen dislulit, et illuminfirmumconlinuo Domi- Eis quippcvolenlibushoc Aposlolusfecerat, ut se ipsum
nus santimab eodem discederefecit. servaretEcclesim,quemproprieperseculorille qumrebat.
Facianl crgoserviCliristi, minislriverbiel Sacramenli
CAPUT XXX.— Consiliuman hoslibusadventanlibus
cx Ecclesiisepiscopisrecendutnsit. ejus,quod prwcepitsivepertnisit.Fugianl omttitiode ci-
vitalein civitaiem,quandoeorum quhquam specia.lilcr
Interea relicendiim minime est, cum memorati
u persecutoribusqumrilur,ut ab aliis qui non ita requi-
1 Editi: nipponensimn-Regwnum, eorrupte. Nottiniest non deseralur Ecclesia, sed prwbeanl cibaria
civilatemliancUipponem regiumdiclam, supra, 5,quo runtur,
u t c.
videlicel ab Hipponediarrhylosesernerelur. conservissuis, quosalilerviverencn possenoverunl.Cum
2 SicnostriomnesMss.; ediliautem:comesquidamEoni- autem
faciuscumGotlwtum quondamfwderatusexercilu.— Sali- omnium,id esl episcoporum,clericorumetlaico-
nas logitut editi,quoniamhacclccliomagishistorieae veri- rutn 4 est communepericulum,hi qui aliis indigent,
tati respondet. M.
3 unttsex Floriacensibus Mss.: Namet liiiusillimarina non deseranturab his quibusindigent.Aut igilur ad loca
interclnsione abslulernnt.— Salinas,ex cd. vatic.: Namel munitaoinnestranseant; aut qui habetil remanendine-
littusillamatinuminletclusioneabstulerunt.cd. Reg.541:
Kamlitlus illi 1 salinas,ex cd. Reg.541:cum MaurUaniw
4 Salinas,exmarinum in conclusioneabstuierunl.M. imminerent
Cd.valic. 1191,pro quibusque. M. hostes. M.
6 salinas,ex cd. vatic. 1190: Energumenhpelentibusut 2 Editi, Thabennensh;at Mss.,
rogaret. M. vensis. Thiabensh,aut rliia-
fr salinas,ex Cd.vatic. 1191:Deumrogasseut dwmones 3 ApudLov.:Qumin
lemporatwstra.venerunt.
ah.liominibus recederent. M. ,4EditiomiUunt,lakorum,quodrestituilurex Mss.
. cessitqtein,nonreliriqwntur ab eis per quos illorum est
ecclesiaslkasupplenddnecessitas, ul aut paritet vivant,
aut pariler sufferanlquod eos Paterfamilias volet per-
peti. Quod si conligerilut sivealii minus, alii majus,
sive omnes wqualiterpatiantur, qui eorumsint qui pro
aliis patiuntur, apparet; illi scilicetqui cum se possent
talibus malis eripere fugiendo, ne aliorum necessitalem
desererent,manere maluerunt. Hinc maxime probalur
illa charitas quam Joannes apostolus commendat, di-
cens: iSicut Cliristusanimam suam pro nobh posuil,
sicet nosdebemusanimaspro fralribusponeret (Uoan.
iii, 16). Nam qui fugiunt vel suis devinclinecessi-
tatibus fugere non possunt; si comprehensipatiunlur,
pro se ipsist non pro fratribus, utique paliunlur : qui
vero propterea paliunlur, quia fratres, qui eh ad chri-
stianamsalutemindigebant,desererenoluetunl, sine dti-
bio suas anitnas pto fralribus ponunt. Unde illud quod
episcopumquemdamdixisseaudivimus,SiDominus no-
bis imperavit fugam in eis persecuiionibus,ubi potest
fructus essemarlyrii; quantomagh debetnusfugereste-
riles passiones,quando esl barbarkus et hostilis incur-
sus?verum est *quidemel acceptabile,sed his quos ec-
clesiasliciofficiinon lenetttvincula. Nam qui clades ho-
slilesideonon fugil, cumpossileffugere, ne deserat mi-
nisleriumGhristi*, sine quo noii possunl homines vel
fieri velvivereclirisliani,majoremcharitalis invenitfru-
clum,qUatnqttinonproplerfralres,sedpropler se ipsum
fugiens, alquecompreliensushon negat Christum,susci-
pitque mqrlyrium. Quid esl ergo quod in epklola (ua
priore posuisli? dicis enitn, Si in Ecclesih pershtendum
est, quid sitnusttobisvei populo profuturi non video,
hisi Ut ante oculosnoslrosviri cadant, feminw constu-
prentur, incendanlur ecclesiw,twsipsi in iormenlh de-
ficiamus, qurii de nobh qumrilur quod non habemus.
Potens est qiiidemDeus audire preces familiw suw, et
hqic,qiimformidaniur,qvertere; ncc ideolamen proplet
istq, qumincerla simt, debel noslti officiiessecerla de-
sertiq, sine quo est plebi cerla penikies, non in rebus
vilgihujus, sed alterius incoiifparabilj(erdiligentiussol-
liciliusquecurandm, Num si cerla essenlisla mala, qum
limenlurne in Ipcisin quibus sumus, forle conlingant,
prius inde fugerent omnes.propter quos ibi manendum
esl, el nos a nianendinepessitaleliberps.redderent.:non
enim quhquam est qui dicql ministrosmanere oporlere,
ubi jqm non fuetint, quibus necesse sit miwstrare. Ita
quidain sancii episcopi de Hispania profucjerunt,prius
pkbibus parlim fuga lapsis, parlim peremplh, parlim
obsidioneconsumplis,parlitn captivilaledhpersis : sed
mullo plures, iliic manenlibus,propler quosmanerent,
sub eorumdetnperkmlorumdensilate manserunt. Ei si
aliqui deserueruntpkbes suas, hocest quod dicimusfieri
non debere: neque enim tales docli auclorilatedivina,
Sed humanovel errore decepli,vel timoresunt victi.^Cur
enimsibi putant indifferenleroblemperandumesse prm-
ceplo, ubi leguntdecivitatein civitatemessefugiendum;
et mercenariumnon exhorrent, qui videt lupum venien-
tem et fngit, quoniamnon esl ei cura de ovibus(Joan.
1 Saliuas,ex cd.Reg. 541,utile est. M.
2 salinas,ex Cd.Reg.1025:Kedeseratminhteriumchri-
sto. M.
x, 12,13)? Gurnoriistasduas dominica&vermquesen?
tenlias, unam scilicetubi fuga sinitur autjubetur, alte-
ram ubi drguitur atque culpatur, sic inleiligeresludent,
ulinter.se reperianlurnonesse contrarke.,skutnc)iisunt?
Et hoc quomodoreperilur-,nisi attendatur quodjam su-
periusdisputavi, luncde lochinquibus sumuS,premente
persecutibnefugiendumesseGhristiminhlrh, quandoibi
aut plebs Chrisli non fueril cui ministrelur; ant eliam
fuerit, el polest impleri per alids necessariumminisle-
rium, quibus eadem non est causa fugiendi: sicul in
sportasubmissus,quodsupra memotavi,fugitAposlolus,
cuma perseculorepfoptie ipsequmretelut, aliis ulique
necessilaiemsimilemnon habenlibus,a quibusillicmini-
steriumabsii ut desererelurEcclesim;sicut fugil sanclus
Alhanasius Alexandrinuscpiscopus,cum eum specialir
ter apptehendete Constanliuscuperet imperator,nequa-
quam a cmlerisministris deserla plebe catholka quw in
Akxandria commanebal? Cumautemplebs manet,et mi-
nistri fugiunt, ministetiumquesubtrahilur; quid erit
nisi mercenariotumilla fuga damnabUis,quibus non
est cura de ovibus? Venietenim lupus, non homo, sed
diabolus, qui pletumquefidelesapostalasesse persuasil,
quibusquotidianumminhleriumdominicicorporisdefuit;
et peribit infirmusin luanonscienliaL,sed ignorantiafra-
ter, propler quemChrislus mortuusesi(lCor.ym,l\).
Quod autem ad eos attinet, quiin liac re non failuntur
errore, sed formiclinesuperanttir; quarc non polius con-
Ira suum limorem Dominomisemnte atque adjuvante
forliter dimkanl, ne mala sine comparationegraviora,
qummulto amplius sunt tremenda, continganl? Fil Itoc
ubi Dei charitas flagrat, non mundi cupidilas fumal.
Cliaritasenim dicit: Quis infirmatur, et non cgo infir-
mcr? quis scandalizalur, et non ego uror (HCor.xi,
29)? Sed charitas ex Deo est. Oretnusergo ut ab ilto
detur, a quojubetur ; ei per hanc magis limeamusne
ovesChrhti spirilualisnequitiwgladio in corde,quam ne
ferro in corpore' trucidentur, ubi quandocumque,quo-
cumquemortisgenere, morituri sunt. Magis limeamus
ne sensu interiori corruplo, pereal casiitas fidei, quam
ne feminm violenterconstuprenlur in cqrne : quia vio-
lenlia non violqtur pudkiliq, si niente servatut; qua-
.niamnec hicarne viplalur, quandovolunlaspatieniissiia
tutpitet cqtne non utilur., sed sine consettsioneioierat
quodalius operalur. Magis limeamusne lapidesvivi ex-
slinguantur deserentibusnobis, quttmne lapideset ligna
terrenorumwdifieiorumincendqnlurprmsetilibusnobh.
Magislimeqmusne membracorporis.Christi desliluta spi-
rituali viclu necenlw, quam ne membracprporis nostri
oppressa hoslili impetulorqueanlur. Non quia ista uon
suntvitanda cum possunl; sedquia polius ferendasunt,
quandovilarisirie impielatenon possunt: nisi forle quis-
quam conlenderit nonesseminhlrum impiutn,qui tunc
subtraliilmihistefiUmpietatinecessatium,quando magh
eslnecessatium.An non cogilamus,cuntad istorutn pe-
riculorum pervenitiir exlrema, nec est potcslasulia fu-
giendi, quantus in Ecclesiafieri solcatab ulroquesexu,
alqiie ab oinni mtateconcUrsus; aliis Baplismumflagi-
tanlibus, aiih reconcilialionem,aliis eliam pwnilenli&
1 salinas,ex cd. Reg.541, conscienlia,M.
63 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, AUCTORE POSSIDIO.
ipsius actionem,omnibusconsolalionemelSacramenlo- bis postulavit praesentibus,ne quis ad eum ingrede-
rum confectionemelerogalionem?Vbisi minhlridesint, retur, nisi iis tanltira horis, quibus medici ad inspi-
quanlumexitiumsequilureos,qui dehlo swculovel non ciendum intrarent', vel cuni ei refectio inferretur. Et
regeneratiexeunt vel ligati!quanlus est eiiatntuctus fi- ita observatumac factum est: et omni illo tempore
deliumsuorum, qui eos secumin vilwwlernmrequie non- orationi vacabat. Verbum Dei usque ad ipsam suam
habebunl! quanlus denique gemilus omnium, et quo- extremam segritudinem impraelermisse, alacriter et
rumdamquanta blasphemiadeubsenliaminisleriorumet fortiter, sana mente, sanoque consilio in ecclesia
ministrorutn'! Vide qttid faciat malorum tetiiporalium prsedicavit.Membrisomnibussui corporis incolumis,
timor, el quanla in eosit acquhilio malorumwlernorum. integro aspectu atque audilu, et, ul scriptum est, no-
Si autem minhtri adsint, pro viribus quas eh Domi- bis aslantibus, et videntibus, etcttm eo pariter 2oran-
niis subminhtral, omnibussubvenilur : alii baplhan- tibus obdormivit 3 cum pairibus suis, enulritus 4 in
lur, alii reconciliantur, nulli* dominki corporis com- bona senectule; et nobis coram pro ejus eommen-
munione fraudantur, omnes consolantur, mdificaniur, danda corporis deposilione sacrificium Deo oblatum
exhotlanlut, ul Deum togent, qui polens est omtiia est, el sepultus est. Testamentum nullum fecit, quia
qumlimentut, averlere; parati ad utrumque,ut si non unde facerel pauper Dei non habuit. Ecclesiaebiblic-
polestab eiscalix isle transire, ftal voluntasejns (Mattli. lliecam, omnesque codices diligenler posteris cnsto-
xxvi, 42) qui malialiquid non polestvelle. Certejamvi- diendos semper jubebat. Si quid vero Ecclesia, vel in
desquodte scripserasnonvidere,quanlumboniconsequan- sumplibus, vel in ornamenlis liabuil, fideipresbyteri 6,
tur populi Cltrisliani,si in prwsenlibusmalisnon eis de- qui sub eodem domus Ecclesiaecuram gerebat, di-
sit prmsenlia ministrorumChrisli: quorum videseliam misit. Nec suos consanguineos, vel in proposito vel
quanlum obsilabsentia, dum sua qumruhtnon quw Je- extra constitutos, in sua vita et morte vulgi more
su Chtisti (Philipp. n, 21); nec Itabentillamde qua di- tractavit: quibus, dum adliuc superesset, id si opus
clum est: Non quaerilquae sua sunt (I Cot. xm, 5); fuit, quod et caeteris, erogavit, non ut divitias habe-
nec imilanlur euin qui dixil: Non quserensquod mihi rent, sed ut aut non, aut minus egerenl. Clerum suf-
utile 3, sed quod raultis ut salvi fianl(Id. x, 35). Qui ficientissimum,el monasteria virorum ac feminarum.
eiiam perseculorisprincipis illius insidias non fugisset, continentibus ° cum suis prseposilis plena, Ecclesise
nisi se alih quibus necessariuserat, servare voluisset: dimisit, una cum bibliothecis, libros et traclalus vel
propler quod ait, Corapellor autem ex duobus : con- suos vel aliorum sanctcrum habentibus, in quibus
cupiseentiam habens dissolvi et esse cum Christo, dnnp Deiqualis quantusque inEcclesia fueritnpscitur,
niulto magis optimum; manere autem in carne, ne- et in his semper vivere a fidelibus invenitur. Juxla
cessarium propter vos (Philipp.x, 25) («). qucd etiam saeculariumquidam poetarum, suis ju-
bens quo sibi tumulummortuo in aggerepublico col-
CAPUT XXXI. — Morset sepnlluraAuguslini.Psalmi
loeareut, programmate finxit, dicens7,
pwnilenliales.Sacrificium pro mortuo oblalum.Bi- vivere postobitumvatemvis nosse viator,
bliotheca.Monasteria.Epitaphium poelmcujusdam. Quodlegis ecceloquor,voxtua nempemea est.
Sane ille sanclus in vita sua prolixa pro utili- Et in suis quidem scriptis ille Deo acceptus et charus
tate ac felicilate sanctae Ecclesise catholicse divi- sacerdos, quantum lucente veritate videre conceditur,
nilus condonala, vixit annis septuaginta et sex, in recte ac sane, fidei,spei, etcharitatis catholicaeEccle-
clericalu aulem vel episcopatu annis ferme quadra- sise vixisse manifestalur : quodagnoscunt qui eum de
4
ginla. Dicere autem nobis inter familiaria cellpquia divinis scribentem legentes proficiunt. Sed ego arbi-'
cunsueverat, post perceptum Baptismum, eliam lau- tror plus ex eo proficerepotuisse, qui eum et loquen-
datosChristianos " et sacerdotes absque digna et com- tem in ecclesia prsesenlem audire et videre potue-
de non debere. runl", et ejus prsesertim 9 inter hemines conversa-
petenti poenitentia exire corpore Quod
ct ipse fecit, ullima qua defunctus est segritudine : lioncmnon ignoraverunt.Eratenim nonsolumeruditus
nam sibi jusscrat Psalmos Davidiccs, qui sunt pau- scriba in regno coelorum,de thesauro suo proferens
cissimi de pcenitentia, scribi, ipsosque quaternienes nova et vetera, et unus negotiatprum, qui inventam
6
jacens in lectc contra parielem positos diebus suae pretiosam margaritam, quse habebat vendilis, com-
infirmitalisintuebatur, et lcgebat, el jugiter ac uber- paravit (Malth. xm, 52, 45, 46) : verum eliamex iis
lim flebat: el ne inlenlio ejus a quoquamimpediretur, ad quos scriplum est, Sic loquimini,et sic facile (Ja-
ante dies ferme decem quam exirel de corpore, a no- 1 Salinas: Tres MSS., intrabant;unusprosequitur: rel
cum ei refectioofferebatur. M.
1 salinas,ex Cd.Reg. 1025: Deabsenliamystetiotumet 2 RostriomnesMss.omittunt cumeo pariter.
ministtotum. M. 3 EdilioLov.addit ,in pace.
2 Salinas,ex Cd.Reg. 541,nonmulti. M. 4 Germanensis codex praaerit enutritus; et infra, Ioco:
3 salinas, ex utroque cd. Reg. : nonquodmihiutileest. Et nobiscorampro ejus, praefert:Et a nobh pro ejus.—Sa-
M. Iinas,ex Cd.Reg.: Et nobiscoramposilh. M.
4 CodicesMss.:Namvixitannis... dicetenobh; omisso, 6 sichabent Mss.;al editi: Fideli presbykro.
aulem. 6 Edilipraebent,conlinentium.— SicetiamSalinas. M.
6 Salinas,ex Cd.Reg.541 : Eliamlaudabilhconvetsaiio- 7 Editi: Pro epigrammatefinxit, dkens.omnes Mss.:
nis6chtisliatws. M. programmate; et ex iis plerique praebent, fixU dicens.
salinas, ex cd. vatic. 1188: m kclo conlra pamlem cens.— Salinas,ex Cd. Reg. 541 : pro epigrammatefinxit di-
posUo. M. M.
8 GermanensesMss.:in Eccksiaaudire prmseiUialUer et
(o) Caeteravidere est in lomo secundo,epist. 228, nn. viderepotuerunt.
9 saiinas,Pxcd, Reg.541; Et ejusprmsentem. M.
10,11,12,15 et 14. _
 6S VITA S. AUGUSTINIEPISCOPl. LIBER PRIMUS, §6
cobi11,12); et de quibus Salvator dicit, Qui fecerit et ter ac dulciter vixi, et in hoc saeculoaemulatoret imi-
docueritsic homines,hic magnus vocabilurin regnocm- tator existam, et ia futuro omnipotentis Dei promissis
lorum (Malth. v, 19). cum eodem perfruar. Amen *.
Peto aulem impendio vestram charitatem, qui hsec 1 Salinas:In codioeReginaj541 hic additur finis cum
scripta legilis, ut mecum omnipotenli Deo gratias nonnullisaliisverbis ad translationescorporis S. Doctoris
agatis, Dominumquebenedieatis, qui tribuit mihi in- pertinentibus : oui cumDeoPatreet spiritu sunctovivitet
gloriaturet regnatDeusper omniasmculasmculorum.Atnen.
tellectum, ut lisecin notitiam et et
proesentium abspn- Insititiushic unis est, nec ad Possidiipertinel textum. No-
tium praesentis lemporis et fuluri hominum, ct vellem lum est enimecclesiasticse antiquitatisstudiosis,infinelum
tum vitarum, qusea veteribuseditsesutit, ali-
deferre, et valuissem; et mecum ae pro me oretis, ut Sermonum,
qua addiet inseri, sicutet frequenterdetruncari,lum pro
illius quondain viri, cum quo ferme annis quadraginta dicentisscribentisquearbilrio, acpro solemnitatisratione,
Dei dono l absque amara ulla dissensione familiari- tum pro lemporumnecessilate. Quod,cum accuratenon
advertitur,in gravesac turpes errores impellil. M.
1 FossatensisMSS. : Deidomo.

VITA

SANCTI AURELII AUGUSTINI,

• HIPPONENSIS
EPISCQPI,
EX EJUS POTISSIMUM SCRIPTIS CONGINNATA.

LIBER PJIIMU8.
De primisvigiatiriovemannis Augustini,ab ejus orlu ad profectionemejusdemin Itafiam.

CAPUT PMMUM. ptione insignivit. Eodem illum exornavit ipsius fere

Claudianus Mamertus (Mamer., de Staluani-
1 Augustinipatria. 2 Nalalis dies.3 Nomen. k Paren- sequalis
tes el consanguinei. mte, lib. 2, cap.10); eodem venerabilisBeda (Bed., i»
Vita S- Cuthb.); eodem praeclaraquaequeet anliqui-
I. Aurelius Auguslinus, vir divino munere Ecclesise ora opusculorum ipsius visa nobis volumiua'decorant
donatus, Tagastam obscurum Africseoppidum inNu- augentque Auguslinum.
midise medilerranea parte, haud procul Madauriset 4. Honestis eum prognatum parentibus fradit Pos-
Hippone-Regio silum, ortti suo nobilitavit (Poss.,in sidius, de Curialium numero, hoc est, eorum qui in
Vita August.,c. 1; August.,Epist. 7, n."6; Confess.lib. municipiis curiae officium administrabant, et munia
2, cap. 3, n. 5). Ea civitas nefario Donalistarum procurabant civilia (Poss., in VitaAugusl., c. 1). Pa-
schismali tela elim adhseserat: sed anne circiter tre- ter ei Patricius fuit, munieeps Tagastensis admodum
cenlesimo quadragesimoncnp Csesarearumlegum ler- tenuis, virque a.nimo magis quam opibus pollens; ut
rcre ccmpulsa ad eommunipnem catholicam, tanlo ipse Augustinus summa animi demissione memorise
deinde aniraorura studio in eam coaluit, ut anno post prodit (Confess. libto 2, cap. 3, n. S) : qui eadem
sexagesimoillius incolaeiis erroribus nunquam impli- modestia.addtictus, publica in concione fassus estali-
citi fuisse viderentur (August., Epist. 93, n. 17). quando, vestem pretiosam forte episcopum decere,
' 2. In lucem editus est Augustinus idibus novembris, minime vero Auguslinum, hominem
paupcrem, de
anno Chrisli (quantum ex Prospero el Possidio inlelli- pauperibus natum parenlibus (Serm. 336, n. 13).
gimus (Prosp.,in Cltron.; Poss., in Vila August.,c. 30) Erat Palricio liberaliset propensus in omnes animus,
trecenlesimo quinquagesimoquarto : quippe qui vita at iracundus multum et ferox. A chrisliana fide alie-
cesserit quinlo kalendas septembris, anno salutis qua- nus diu cum fuisset, sub extrema vitse tempora con-
dringentesimo trigesimo, selatis suae septnagesiino versus, una cum fide caslos et christianos mores in-
sexto prope absoluto. Quod quidem pluribus co loco duit (Confess. libro 9, cap. 9, nn. 19, 22). Patricii
discutiendum erit, ubi de tempore conversionis ejus conjux nomine Monnica(sic enim ejus nomen ubique
acturi sumus. in anliquis codicibuspingebant librarii) Augustinum
3. Cum celebrari per orbem coepit,jam tum eidem spiritu non minus quam carne parturivit. Multosex
erat praenomen Aurelio : quod profecto ille, sive id Palricio peperit liberos : nam Auguslinus malri ad
infans acceperat ipsis ab incunabulis, sive post vitae Ostia Tiberina obeunti anno trecentesimo octogesimo
doetrinaequemerito sanclus Doctoradeptus erat, sem- octavo fratrem suum adfuissetestatur (Ibid., cap. 11,
per retinuit. Nam hoc ipsum praenomine Paulus Oro- n. 27). Is porro non alius videtur a Navigio, qui una
sius in suaellistoriae Ad AureliumAugustinmnjnseri- cum Augustinofralre suo nondura regenerato in villa
€7 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
Yerecundi degens, philosophicis ejus dissertalioni- qupd una cum lacte malris imbiberat, sic alte tenero
bus inlereral, laborans splene vilioso (De Beala Vita, ejuseordi inhaesit,ut nullatexinde quantumvis facun-
n». 7,14): quo haud dubie patre procreatae fuerant di et expeliti sernionislenociniaeum iotum rapefent,
illaeAugustiniex fratre neples, quseDeo pariter ser- quaenon ejus nnminis dulcedinfeCondirentur(Ibid.,
viebant( Poss.,in Vita August., c. 26), cum ejusdem, libro 3, cap. 4, n. 8 )'.
ul videlur, sancii Aniistitis gefrtiariasofofe, qtise vi- 2. Hac igiitir fide"a terierisimbtitus, riobile illius
dua relicta mullos annos in diem usque obilus sui docuriientiimpuerparvulus dedittum, cum stoihachi
Chrislo serviensancillarum Deicoenobioprsefuit(Au- pressucorreptus repentine tamque vehementi, ut prO-
gtisl., Epist. 211, n. &) Meminit quoque Augustinus pe animam acturtis videretur, Baptismumqtianto po-
Patrieii nepotis sui, HipponensisEcelesisesubdiaconi ttiit fideiet nientis afdore a piissima malre flagitavit:
(Sei-Hi.35'6,«. 3), cui et sorores erant complures, et quse fesiiiiabundadedit opfefam,ul ssicro quarii pri-
mater perliiientium ad feumdempossessionuintisu- riiuhafortle abluereiur. Verum cuiiiinierea Visrtiofbi
frucluaria. In suo apud Yerecundum secessu duos remisisset, provida in fuiurum mater Baptismumin
eliariie consobrinis suis secum habuit, Laslidianum aliud tempus differeiidumputavit; verita scilicet ne
et Ruslicum. Eadem consanguinitatisnecessitudine per impendenlisselatis lubricum novisse ilie delictis
devinclus erat Augustino Severinus ille, qucra epi- inquinaref,reatuque ob violatamsalularislavacri san-
stola officiiet charilalis plena, ad Ecclesiaecalholicae ctilalem majore multo obligaretur.Quanquaracam di-
unilalem, ex Donatisiarum factionetraducere cona- lalionem haud salis approbat Augusliiius: Quantome-
baiur (£»is(. S2). Liceritius denique filius Roma- lius, inquit, el cilo sanaret, elid agereturmecuiii,meo-
niani illiuscivis Tagastensisgenere atque opibusinsi- rum meaquediligentia,ut receplasalus aniinwinewtu-
gnis, se eadem, quam Augustinus, slirpe prognatum la essellutela tua, qui dedisseseam? (Confess. libro1,
Videlur innuere (Epht. 26, n. 3): At Paulinus uno cap. 11, wz.17, 18. )
eodemqueloco scribit, AlypiumLicenlii frairem esse 3. Practer inslilutionem, quam habebat optimam a
consortiosanguinis,Auguslinuravero ejusdeminscien- matre, etiam ab hominibus quibusdam piis, in quos
tiis magislruniet ingeniisalorem cxistere. Quamob- ipse puer incidil, didicit Deum, quantum de illo pro
rem Licentius adolescens, quo impensiuspracceptori aelatis captu senlire poterat, csse magnum aliquem,
adblandirelttri poetica licenlia loculus videri potest, qui possel, etiam non apparens sensibusnoslris, exau-
qua lionnuiiquamunius urbis civcs unosanguine pro- dire nos et subvenirenobis.Unde sub IisccDeum sic
gnati dicunlur.IIiecsunt quaede Augustiiiigenerecom- alloquitur : Puer cwpi rogare te auxilium el refugium
perimus. Quod ad ipsius matrem Monnicamattinet, meum; el in tuaminvocaiionemrumpebamnodoslingum
omni profeclodignam laude mulierem, longiordc illa mem; el rogabamle parvus, non parvo affectu, ne in
inslituendus est sermo, quam ut hoc loco possit scholavapularem: peccabamuslamen, minus scriben-
comprehendi. • do, aul legendo, aul cogilandode lillerh, quamexige-
balur anobis. Nonenim dcerat, Domine, memoria vcl.
CAPUT II.
ingenium, qum nos haberevoluhli pro illa mtatesaih;
1 Auguslinusinfans calechutnenis adscribilur. 2 In sed deleclabatludere: et vindkabalurin nos ab eis qui
pueriiiamorbocorreptusBapihmum flagitat.3 Deum lalia ulique agebanl. Sed majorum nugm negotia vo-
pueruiusinvocat, ne in schola vapulet.4 In scholas ccmlur; puerorumaulem lalia cum sint, puniunlur a
datus ut lilteras dhcat, lalinasamat. 5 Grmcasodit. majoribus. Peccabamfaciendo conlra prwpeplaparen-
GPuerilimipsiuserrala. lum et magisltofitmillotum. Poletam enimposleabene
1. Sanclissima alque optima femina cum primum uli lilletis, quas volebanlul dhcetemquocumqueanimo
infafllemcnixa est, nihil potius habuit, quam ul eum illi mei. Non enim meliota eligens,inobediensetam, sed
inter calechumenos signaculocrucis Christi obsignan- amote ludendi(Ibid.,cap. 9, nn. 14, 15; cap. 10, n.
dum, et mystico sale eondiendumcuraret (Confess. 16).
libro 1, cap. 11, n. 17) : qui ritus calechumenumini- 4. Uterque parens eum litterarum peritum esse ac
liandi inler solemnes Baptisrni caeremoniassemper ingenuis cxpolitum artibus, vehemenler cupiebat:
retenlus, summa etiamnum feligione servatur. Hinc pater quidem, quod Dei propemodumimmemor, ina-
cefte Augtisiinuschristianam reiigionem sibi pueru- nia sibi de filio pollicerelur; mater vero, quod do-
lo a parCntibusinsilam, et se christianum catholiCum clrinae atque optimarum artium studia plurimumipsi
anle fuisse profitetur, quam in Manichaeorumerrores ad Deum adipiscendum adjumenti crederel allalura
incidisset(DeVtilil. credehdi,n. 2).Audierat adhuc (lbid., lib. 2, cap. 3, ri. 8). Quapropler cumingenii
puef de vita oelerna nobis promissa per mysteriam sui specimencito praebuisset, ludhnagislro traditus
IncarnaiioiiisDoniini Dei nostri, qui superbiam no- est, primis imbuendus lillerarum elementis, quibus
strani humilitate sua sanaturus advenit (Confess.libro videlicellegere fetscribereac numerarediscitur (Ibid.,
1, cap. H; n. 17). Ilaque jam luni efedebat in Chfi- lib. 1, cap. 9, n. 14) : atque ubi per setalem licuit,
siuni, ut el ejus riiater; et oranisdotnus,'uno exeeplo Madauras vicinSmurbem, lilteraturse atque oratorise
palre; cujus' tamen iniqua consilia et hortamenla jus artis percipicndsegralia missusest (Ibid., lib. % cap.
maternaepietaiis evineere in ejus aniirioInniquairiva- 3, n. 5). Yerum delerrebant inde animum pueri, in-
luofunt. Porre sttavissimura Jesu! Christl homen, genio licet ac memoria pfajvalentis, insiiae primis
 lilterarum rudimenlisdifficultales; sed ab illis prae-
sertim, in quibus scribendi, legendi et uumerandi
pracceplatraduntur, ipse valde abhorrebat; quairivis
islaemulte plus uliliiatis affcrant, quam quaehone-
slieres et uberiores litterseputantur (Ibid., lib. 1, cap.
-15, nn. 20,21.) Postea tamen ctirnex his difficullali-
bus emersisset; aliquantopropensiore studio ad lali-
nas litteras animum appulit, seu quod jam inde a te-
neris unguiculisinter arridentis nutricis blandimenta
iis utcumque imbulus esset, seu quod poetarum in
primis delectaretur figmentis, fabulisque,quibus no-
bilissimi quique Romanselinguseauctores libros suos
sparserunt. Didonismortem non sine Iacrymis lecti-
tabat, et hac sibi leCtioneinterdici tulisset molestis-.
sime. Qui autem eis rebus delectabatur, licet hoc ipso
niiser, pb JIPCtamen benae spei puer appellabatur
(Ibid., cap. 16, n. 26). Quid enim, ait, miseriusmisero
non miseranlese ipsum, et flenteDidonis morlem, qum
fiebalamando JEneam; non flenleautemmortemsuam,
qumfiebatnon amandole, Deus lumen cordis mei? Et
lamen inde illi acclamabatur in schoia prse multis
cocetaneiset condiscipulis.Non te amabamet fornica-
bar abs te, el fornkanti sonabalundique,Euge, Euge.
Amkilia enim mundi hujus fornicatioesl abs le; et
Euge, Euge dicilur, ul pudeat, si non ila hoino sit
(Ibid., cap. 13, n. 21; cap. 17, n. 27).
5. Tametsi vero Gracci.texendarum fabularum pe-
ritissimi sinl, ab iis lamen linguaeipsius peregrinitate
longissimeabalienabalur, et Homerumquoque, lepi-
dis licet deliriis animos oblectanlem, prorsus respue-
bat. Saevisterroribus ac pcenis urgebatur puer , ut
grsecaslilteras condisceret : sed cum in ea re, quam
quis invitus agit, panim proficial, Iiisce litteris levi-
ter imbulum se ftiissefatelur Auguslinus. Hujusquo-
que linguae» uiopia, se suosve populares Africanosle-
gendislibns de divinaTrinitate graece scriplis impa-
res fuisse non dissimulat(De Trinil., lib. 3, n, 1). Ea
tamen quantulacttmquegraecisermonis notitia, quam
sibi comparaverat, usque adeo feliciter usus est, ut
nisi ipse pro innata modestia ejus se rtidem professus
esset, lilleris graecisapprime erudilus videri poluis-
sel. Nam legit Epiphanii Gommentarium dc hseresi-
bus, aut eerte breviarium ejus, nondum latinitale
donalum. Deinde aliorum Palrura graccorum libros
pervolvit, e quibus testimonianon pauca deprompsit
adversushafrelicos.Deniquecrebra graecarumvocum
interpretatio, quaepassim in ejus opusculis occurril,
ac compluriumScripluroelocorum ex collatioriecodi-
cum graecorumcumlatinis restitutio, documentoesse
possunt, Auguslinumhaud ila mediocriter graecesci-
visse.
6. Vitam illa aetalesuam agnoscit justa reprehen-
sione non caruisse , quando nimirum in vanitates fe-
rebatur et a Dee SUPibat foras; qui magis timebat
barbarismum facere,quam cavebal non facienlibus
invidere : ac iiiliilomiitusin ejuscemodi studiis lau-
dabatur ab iis, quibus placere , lunc erat illi honesle
vivere. NonprseferitsilentioYir sanclus cseterapue-
riliaesuseerfala : verumnihil liabet in his admodum
S .
l B **
singulare aut a vulgatis pueroTuni moribus abhof;-
rens, qiiod nos remofetur.
CAPUTIII.
1 Madautisdomumremigrat, ibiquepei ahnuhiab stit-
dih ferialur. 2 Ex otio in luxuriatnincidit. 3 Fnrli
sese aslringil.
1. Haecfere sunt, quse de se ipso refert Augusti-
nus ad antium usqtie decimtim quintum exeuritein,
hoc est, usque ad litterarias ferias, ut quidem vide-
lur, anni trecentesimi sexagesimi noni. Tunc Ma-
dauris Tagastamreversus decimumsexlumsetatisan-
num, qui reparafac salutis erat trecenlesinms septua-
gesimus, in palerna domo transegit, inlermisso per
id tempus studiorum cursu, dum longinquiorispere-
grinationis sumpluspararentur. Patricius enim gloriae
filii cupidus, alque animo magis quam diviliis pol-
lens, eum academiaeCarlhaginensj^destiiiabat.Nemo
lunc Patricittmnon impense latidabat, quod sumplus
filio necessariosad prosequendum dissila illa in urbe
studiorumcurriculum , supra quam doniesticoepate-
rentur facultates, prolixe suppeditaret. Neque enim
ullus e coinmunicipibus,eo lenge opulentioribris, ad
liberorumstudia promovendatantumcurac atque ope-
rse confcrebat. Veruni non perinde sollicitus erat, ut
filius pro aetalis progressu in Dei limore proficeret,
castilalemqiie coleret. Id uiiumspectabat, ul ille di-
sertus evaderet, alque ad persuadendum concinnus,
perfectus et politus (Confess.lib. 2, cap. 3, «. S).
Quid, qubd cum illum ex prudenliaeet mansueiudi-
nis praescripto moderala severitale coercerc tenere-
tur, laxas in Iudis et oblectamentishabenas illi per-
mittcbat, et libertate licenliaque ultra modumindulta
variis cum effrenatisquecupiditalibusobseqiieiilemsi-
nebat in prseeepsabripi (Ibid., n. 8).
2. Sub haec ille tempora, quibus ab omni schola
feriatus otio diffluebat, fcedaelibidinis aculeos expe-
riri, et quemadmodum fere adolescenles otiosi
omnes, t^Tannicamvoluplatis pati servitutem. Quae
quidenispinse subito excrescenles capul ejus exces-
scrunt : nec erat medica manus quse illas evelleret.
Imo paler filium forte in balneis conspicatus pube-
scentem, quasi ex ejus conjugionepotes brevi spe-
raret, id Monnicaegaudens indicavit. Non ita pridem
catechunienus erat Patricius : at uxor ejus pielale
provectior, ad hacc trepidatione ac limcre sanclp
cpncussa exsilivit, verita scilicet ne rueret adole-
sccns in flagitia. Hinc eum sevo-eatuniadmonuit cum
sollicitudineingenli, ul ab obscenis amoribus, maxime
autem ab alieni tori violatione abhorreret. At hosille
monilus, certe a Deo ipsi pei; mulierem dalos, mu-
liebfes reputabat, quibusobte mperare probrosumsibi
esse duceret. Tanta caecitaTeibat in praeceps,ut inler
cosefaneosflagitia sua palam jaclitantes, et de illis eo
procacius, quu magis prppndipsa erant gleriantes,
minoris eum dedecoris reurn esse puderet: et ubi
deerat, quo profligatissimosquosque adaequaret, ne
quo castior et innocenlior, *o abjectior et vilior ha-
beretur, illud idem quoquei se commisisse fingebat
(Ibid., rin. 7, 8). Jlorum su(»um sordes, in quibus
J
71 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
interea jacuil, multis ipse verbis deplorat: quo qui- palsestra primas confeslimtenuit, unde non sme fastu
dem lempore, ul loquilur, saiiari inferis exarsit (Ibid., et elatione animi, gaudio triumphabat. Cscleristamen
moderatius se gerebal, et ab iusanaeorum
cap. 1, n. 1). Nec de nimia lantummodo licenlia sibi scholaslicis
concessa queritur ; sed etiam quod mater ex quo vi- abhorrebat licenlia, qui Eversorum riomen, infamise
rum supra meraorata referenlem audiisset, satis esse causa sibi merito imposilum, velut urbanitatis insigne
putaverit, ipsi colendaecastilatis monila tradidisse, petulanler ostenlabanl(Co«fcs. lib. 3, cap. 3, n. 6).
neque diligenliam adhibueril, quo peslilentiosa ac in Fceda et inlemperans illorum licenlia eo usque pro-
poslerum periculosior libido, si resecari ad vivum grediebalur, ut in aliorum praeceptorum scholas os
non poteral, injeclo legitimi conjugii freno coercere- ferreum proeaciter inferrent, et in eas ingressi, ordi-
lur. Yerum ea soltimmodocura fuil parentum ipsius, nem ad profectumdiscipuloruma magislrisinstitutum,
ulailem bene dicendi persuadendique addisceret; ac furiosa quadam fronte perturbarent. Multa id genus
meluscrat, ne filio conjugii vinculis lunc aslricto, injuriosa perpetrabant mira hebetudine et foedarabie
spes omnis de illo concepta vanesceret. In ipso adole- cseci, legibus certe vindicanda, nisi ea consuetudo
scenliae suae exordio, ut ipse scribil, petiit a Deo patrona comprobasset (Ibid. lib. 5, cap. 8, n. 14).
caslitatem, sed futili quodara et ambiguo volo. Di- Inier quos, ait Augustinus, vivebampudore impndenti,
xetam, ail, Da mihi caslitalem el conlinenliam, sed quia talisnon.eram: et cum eh eram, el amkiliis eorum
noli modo.Timebam enim ne me cilo exaudireset cito deleclabaraliquando, a quorum semper faclis ablwrre-
sanares a morbo concupiscenlim,quam malebamexpleri bam, hoc est ab eversionibusquibusprolerveinsectaban-
exstingui (Confess.lib.8, cap. 7, n. 17). lur ignolorum verecundiam, quam perlurbarent gratis
(/11(1)11
3. Per idem tempus quo domi feriabatur otiosus, illudendo,atque inde pascendo malevolas Imtitias suas
cum in consueludiiiem pravorum aliquot adolescen- (Ibid., lib. 3, cap. 3, n. 6). Intcr hos ergo imbecilla
tittm pariter oliosorum se dedisset, ab iis in furti so- tuncaetatediscebat;Iibroseloquentiae,in qua praecellere
cietatem adduclum se fuisse memorat, quod solo ju- cupiebal prava illa et inlelicisuccensusambitione, quae
slilisc fastidio ac velul exaggerataeiniquitatis cumulo solius glorisccausadesudanssolidiorasua gaudia in aura
admisisse confitetur; cuir. in hoc furto aliud nihil vcntosa vanitatis humanaecollocat (Ibid., cap. 4, n. 7).
Haecenim studia eum per se ducebanl ad forum, quod
quam furtum quscrcrel, ac vitii pelius turpitudine,
erat ille jam lum spectabat, ul ibi clarus eo majorem sibi
quam emelumente frui peroptaret. Arbor,inquit,
pirus in vicinia vittewnosirw, pomis onusta, nec forma gloriam compararet, quomelius nosset etiani oppressa
nec sapore illecebrosis. Ad hanc exculiendam alque veritate mendacie patrocinari. Tanla est, ait hanc in
asporlandam nequissimiadelescentuli perreximusnocie rem, cmcilas Iwminumde cmcilaleeliam glorianlium!
inlempesla, quousqueludum de peslilenliwmorein areis (Confes.lib. 3, cap. 3, n. 6.)
produxeramus; el abstuiimus inde onera ingenlia, non 2. Sed quid silentio prseterimus quaeprius in eodem
ad nostras epulas, sed vel projicienda porcis, eliamsi Confessiouumsuarum libro probrosa de se prodidit
aliquid inde comedimus,dttm tamenfieret a nobis, quod memoriae? Scilicet virum sanctum ad ea insuper quae
eo liberet, quo non licerel(Ibid., lib. 2 , cap. 4, n. 9). vix citra ruborem legi possint, in oculis omniumcon-
Coram Deo expendens, quis tandem itt furto lam ini- fitenda , singularis impulit animi demissio. VettiCar-
quo animi sui affeclus cxstitisset: Iiisus, ait, erat quasi tltaginem, inquit (quod sub exitum anni ire.cenlesimi
tilillalocorde, quod fallebamuseos qui hmca nobisfieri septuagesimi accidisse videlur), et circumstrepebalme
non putabanl; et vehemenlernolebant. Illud solus non undique sarlago flagiliosorumamorum. Nondum ama-
facerem, non facerem omnino solus: me solum facere bam, el amare amabam,el secrelioreindigenlia oderam
prorsus non liberet, nec facerem. 0 nimh inimicaami- me minus indigentem.Rui etiamin amorem quo cupic-
cilia, seducliomenth invesligubiih;ex ludo eljoco no- bam capi : non amorem, opinamur, allerius ab ea
cendi avidilas,et alienidamni appelitus; nulla iucrimei, quam unam sibi ad cubilis societatem adlegit: nam
nutla ulciscendilibidine; sed cum dkilur, Eamus, facia- continuo prosequilur : Deus meus, miserkordiamea,
mus; el pudelnonesseimpudenlem!(Ibid., cap.9,n.il.) quanto felle miMsuavitatemillam, et quam bonusad-
spersisli! quia el amalus sum el pervenioccullead vin-
CAPUT IV.
culum fruendi, et colligabar Iwlus wrumnosh nexibus,
1 Carthaginestudens Rheloricm, a perdilh scholaslico- ul cmderervirgis ferreis ardenlibuszeli, et suspkionum,
rum moribus abhorret. 2 Ibi impuro amorecapilur. etlttnorum,elirarum, alquerixarum (Ibid., cap. 1, n. 1).
3 Modumin eo quemdamlenet. 4 Adeodalumex con- Sic nempe super peccanlem circumvolabal fidelis a
cubinasuscipil.5Adeodalimirabileingenium,morsque longe misericordia Dei, el in omnibus faetisipsitis ma-
immalura. lis eum fiagollabat. Ausussum,ait, eliatnin celebritate
1. Comparato viatico, lilterarium studium peractu- solemnitatumluarum, inlra parielesecclesimlumconcu-
rus Carthaginem petiit: ubi non pecunia modo quam piscere et agerenegoliutn procurandi fructus morlis:
paler ad id paraverat, sustenlatus est; sed opibus unde meverberasli gruvibuspwnh; sed nihil ad culpatn
eliam Romaniani, civis Tagastensis primarii, qui eum meam(Ibid., cap. 3, n. 5). Theatrica spectacula,quibus
adolcscentulum pauperem ad peregrina sludia per- summopere deditus erat, et in quibus libidinum sua-
gentem, et domo, et sumptu, etquod plus est, animo rum exprimi cernebat imagines, illius mores magis ac
excepit (Conlra Acad., lib. 2, n. 3). In hac eloquentiaj magislabefactabant(1bid., cap. 2, n.2). Mtdtisposlannis
73 LIBER PRIMUS. 74
in puiblica concione, quam Carthagine habuit, fas- Monnicaresponsis aliorum omnium praetulit.Quscrenti
sus est se hac polissimum in urbe malam duxisse vi- postridie Augustino explanationem illius sentenliaj,
tam, fuisseque aliquando ex iis quos dicit Aposto- quam fortasse aliquanto sereniore et purgatiore spi-
lus stultos et incredulos, et ad omne opus bonum ritu puer dixisset: Is mihi videtur, respondit, immun-
'reprobos (Enarr. in Psal. 36, serm. 3, n. 19). dum spirilum non habere,qui casle vivit. Cum instaret
| 3. Atlameniis concupiscenliaesordibus inquinatus, pater, quem castum vocaret, eumne qui nihil pecca-
elegans atque urbanus adolescens videri volebal, in- ret, an qui ab illicilo tantum concubitu temperaret:
sila nimirum virtuli pulchriUidine lauta, ut qui eam Quouwdo, inquit, caslus poteslesse, qui ab illicito tan-
minime colunt, ejus speciem prae se ferre omniiim tutn conchbituabstinenssese, cmterispeccalisnon desi-
maxime ambianl. Fwdus alque inhoneslus,inquit, ele- nit inquinari? Ille est vere castus, qui Deutn attendit,
gansel urbanusesse gesliebamabundanli vanilate (Conf. et ad ipsum solum se tenel. QuodAugustino sic placuii,
lib. 3, cap. 1, n. i). Erat cerle ad omncm urbanitatem ut ipsissima pueri verba perscribenda censuerit (De
natura compositus, adeoque lum etiam cum eloquen- Reata vita, nn. 12, 18). Testatur pariler, ea quse in
tice sludebat Carthagine, lurpi licet amore captus, libro de Magistro inserunlur ex Adeodali persona,
lionestalis cullor nihilominus habebatur. Cujus extal illius sensa esse omnia, quamvis lumdecimum sextum
illustre lcstimonium Yincenlii apud eamdem civila- solummodp annum ageret. Addit plura se in hoc
tem Rogatislarum episcopi, in iis litleris quas ad Au- puero admiratione digniora experlum, sibique horrori
gustinum jam pariter episcopumdedit, ubi eum laudat fuisse illius ingenium ( Conf.lib. 9, cap. 6, n. 14). Sa-
in haecverba : Cumoplimenoverimle longeadhuca fide cramento regenerationis initiatus est una cum Au-
chrhliana sepositum,et sludiis olimdedilumlilterarum, gustino patre, qui filium sibi in gralia Christi coasvum
quieth et honestatis fuisse cullorem (Inler Augttsl., in societatem suscepfsea se vitsesanctioris assumpsit,
Ephl. 95, n. 51). Enim vero non ita pudorem exuerat quo eum chrislianse disciplinae prseceptis magis ac.
adolescens, ut vago eum ac promiscuo amore passim magis imbueret. Monnicaemorienti apud Ostia Tibe-
coiilaminari liberel; sed profectc in immoderala libi- rina adfuit Adeodatus : cumque illa supremum spiri-
dine quemdammedum tenuit, ee contenlus, quod tum lum efflavisset, repentino doloris impetu exclamavit
in Iiomine nondum christianam religionem professo inplanctum; sed astantium verbis slatira coercitus
haud indecorum videretur : uni siquidem concubinoe tacuit (Ibid., cap. 12, n. 29). Remigrante in Africam
adhaerens, lori fidem illi non imparem conjugali ser- patre trajecit quoque iilius : hic siquidem partes suas
vabat. Quam primo anno suse apud Carthaginem per- sustinet in Iibro de Magistro, quem in Africa edidit
egrinalionis assumptam, nennisi Mediolani passus Augustinus. Illum in adolescenlia coelojam maturuni,
esl a se divelli, cum ad uxorem ducendam animum lerris prsemature Deus abstulit. Hinc paler : Securior
adjecisset. Illa vero in Africamreversa perpetuae cen- eum,.inquit,recordor,nonlimensquidquampuerilim,nec
linentiaevoto seobstrinxit(Conf. lib.6, cap.iS, n. 25). adolescenliw, nec omnino homini ilti (Ibid., cap. 6,
Sua nihilominus infelicilale experiebatur Augustinus. n. 14); quod scilicet illum suscepli Baptismalis san-
quid sil discriminis inler sacrum conjugii fcedus, quod clitatem nunquam violasse, animo reputaret.
sobolis suscipiendaecausa initur, et Iibidinosiamoris
CAPUT V.
pactum, ubi proles etiam coulra parentum votum na-
scitur, quamvis jam nata vel ab invilis amorem extor- 1 Augusiinuspatre orbalus alitur Carthaginesumplibus
queat, malris, el opeRotnaniani.%LectoCiceronisHortensio,
4. Anno susein dicla urbe peregrinationis forte se- sapienlim sludio incenditur. 3 Scripluras sactas ob
cundo sustulit ex ea filium, cui nomen fuit Adeodato. demissiotemslilum faslidil. &Atislolelh categoriaset
Nam ipsum anno trecentesimo sepluagesimo secundo omnes attes liberalessuopte ingenio percipit. J
naluin esse, decimum octavum selatis annum agente 1. Jam inde ab anno aetalis suse decimo septimo ,'
Augustino,vel ex eo constat, quod anno trecentesimo qui quidem numerabatur a reparata salute trecentesi-
octogesimoseplimo quo ipsis Paschalibus feriis fuit nius septuagesimus primus, Auguslinus patre orbatus
sacris christianis initiatus, annorum erat ferme quin- erat: magnum adolescenti damnum, quo in apertam
decim (Ibid., lib. 9, cap. 6, n. 14). sludiorum, atqueadeo forlimaruinjacturamadduclus
5. Augustinusnihil in eum conlulisse se, praeter deli- esse videbalur. Attamen (quse erat Moniiicaeanimi
ctum agnoscit.Yerumpraeclariseumdouiscumulaverat magnitudo) maler in filii profectus sollicite inlenta ,
Deus, et adeo praecociditaverat ingenio, ut decimum illum quibus poluit modis Carlhagine alere perseve-
quartum autdecimura quintum annum agens, permuitis ravit : indeque ille maternis mercedibus emplam filii
gravibus et doclis viris jam lum antecellerel. Jam inde esse eloquentiam dicit (Conf. lib. 5, c. 7, n. 7). Sup-
ab anno treeentesimo oclogesimo sexlo oplimaespei peditavit tunc quoque sumptuumpartem Romanianus,
puer patri videbalur. Eumad erudita illa colloquia,quse qui luctuosam eximii adolescentis orbitalem benevp-
cum amicis habere consueverat, jam tum admittebat. lentia, consiliis, facullalibus sustentare solarique non
Cumquealiquando qusereretur , quisnam Deum in se destilil. Tu patre orbatum,ait Augustinus, amicitiacon-
possideret, et suam quisque super ea re sententiam solatus es, hortalione animasti,ope adjuvisli ( Contra]
protulisset; pronunliavitAdeodalus eum esse, qui spi- Academkos,lib. 2, n. 3).
ritum immundum non haberet. Quod pronuntiatum 2, Annum aotalis undevigesimum attigerat, anno
SANCT.AUGTJST.I. [Trois.J
 7S i'' : - VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. U
Chrisli trecentesimo septuagesimo tertio, cum juxta CAPDT VI.
receptum discendi ordinem in Ciceronis librum per- 1 In Manichworumhmresimdelabitur. 2 Compluresex
venit, qui Hortensii nomine inscriptus, hortationem familiaribus suhineampellicil. 3 In audilorumgradu
ad sapienliam continebat (Conf. lib.Z, cap. 4, n. 7 ; sese apud Manichwosconlinet. 4 Novem annos tolos
lib. 6, cap. 11, n. 18; Soliloq. lib. 1, 17). n. Etsi illos audil. 5 Filii sui casum deflet Monnica, el de
Vero in eo libro summa eloquenlia cum adniira- salute bene sperare divinilus jubetur.
ejus
liili emditione conjuncta esset; noneo tamenlegeba-
tur ab Augustino, ut verborum lenocinia aucuparelur, 1. Auguslinumjam sapientisevehemenler cupidum'
1sed abjecta sermonis cura in res solummodo alque utque eam adipiscerelur, quo se verteret nescientem,
sentenlias animum intendebat. Ejus ergo libri leclione intercepcrunt Manichoci,genus hominum superbede-
tanlo sapientise desiderio flagrare ccepit, ut prae illa lirans, carnale ac loquax, csetera vero speciem pieta-
cupidine spes onines niorlales abjiceret, fastidiretque: tis prse se ferens (Conf. lib. 3, c. 6, H. 10). Portento-
, surgere jara coeperat ul redirel ad Deum. Quomodo, sas horum hsereticorum seu magis ineredibiles deli-
. ait, ardebam, Deus meus, quomodoardebamrevolate a raliones, quae salis ex sancli doctcris adversus eos
tetrenis ad le ? Hoe uno illius flamine defervescebat, lucubralionibus compertae sunt, referre hic nihil in-
quod Chrisli nomenin illa Ciceronis exhertatipne nen terest: sed quod ad susceptum negolium attinet,
exstaret. Quoniamhoc nomen, inquit, secundummhe- quibus illi artibus adoleseentem excellenti ingenio
ricotdiam tuam, Domine, hoc nomen Salvaloris inei praeditum pellexerint, implicuerintque sua hseresi ae
Filii tui in ipso adltuc lacle malris, leiietum cot meum societale, juvabit ipsomet narrante cognoscere. In
prwbiberat,el alte relinebal; et qnidquidsinehocnomine primis vero lenocinabanturanimis multa pollicilatione
fuisset, quamvis litleralum el expoHlumel veridicum, docendaeveritatis, catliolicam Ecclesiam eo maxime
non me lotumrapiebat (Conf. lib. 3, c. 4, n. 8). nomine criminantes, quod fitlem imperaret, non do-
3. Quamebrem instituit animuin adjicere ad Scri- ceret. Ea vel sola spe delusum se lestatur Augusti-
pturas sacras, ul quales ipsse essent, exploraret. Sed nus, eo qued yeri inveniendi cupidus essel, et qucd
lric illum offendit impervia illa magnis et altis spiriti- insito animi lufnore ceu aniles fabulas computaret
bus simplicitas, indigna, se judice, quse Tulliansedi- qusecumqueralione non constilissent. Quid enimnte
gnilati compararetur. Nequevero is lumeral, qui ad aliud, inquil, co,gebalannosfere novem,spretareligione
eam animi modesliam, qua palet ad illas aditus, de- qum mihi puerulo a parenlibusinsila erat, hominesillos
mitti posset. Dedignabalur csse parvulus, el lurgidus sequi ac diligenler audire; nisi quod nos superslilione
fastu sibi ipse grandis videbatur (Ibid., c. 5, n. 9). lerreri, et fidem nobisanle ralionem imperari dkerent,
4. Quanto majore ingenii solertia el sagacitalescien- se autem nullum premere ad fidem, nisi prius discussa.
lias omnes percipiebat citra ulhtm magislri operam, et enodalaverilate? Quis non his pollkilalionibusillice-
tanto prpniore in arrogantiam impetu ferebatur. An- retut, prmsertimadolescenlisanitntiscupidus veri, etiam
nos ferme viginti natus in Aristotelis calegerias inei- nonnullorumin schoia doctorumIwminum disputatio-
dit, quas a rhetere Carthaginensi magistro suo, aliis- nibus superbuset garrulus : qualem tne lunc itli invene-
que qui docti habebantur, tanla verborum pompa runt, spernenlem scilicetcfttasianiles fabulas, el ab eis
commendari audierat, ut eas tanquam quid magnum promissum, apertum et sincerum verum lenere atque
et divinum legere peroptaret : sed has lanien cum haurire cupieniem(De Vlililate credendi, n. 2)? Haud
solus legisset, adeo plene intellexit, ut poslquam cum levior erat ad haeresimiilecebra species pieiatis ae
illis qtti easdem a peritissimis niagistris, cum voce , decus insigne continciitiae,quod falso proc se fere-
lum figuris in pulvere depictis expositas vix didice- bant Manichaci,in quorum ore laquei diaboli, et vhcum
rant, sermonem conlulissel, aliud nihil ab eis quam confeclum commixtionesyliabarum nominislui et Do-
quod ipse suopte ingenio cognovisset, acceperit. Ex miniJesu Chrisli, elParacleticonsolalorhnoslriSpirilus
liac tamen lectione non leve dispendium passus erat, sancli. Hmc nomina non recedebanlde ore eorum, sed
ob falsam Dei speciem quam animo imbibit. Proce- lenussonoet slrepilu linguw; et cmlerumcor inane veri.
dente tempore legit pariler omnes artium liberalium Et dicebant, Verilas, el verilas : el mullumeam dice-
libros, quotquol in illius nianus venerunt; et quid- bant ipsi Atigustino, et nusquam erat in eis (Confes.
quid de facultate dicendi et disserendi, quidquid de lib. 3, c. 6, n. 10). Nempe hsecfere insila est nostris
geomelricis rebus, quidquid de musicis et de numeris animis opinio, virtutem verilatemque magna inter so
legere potuit, per seipsum, facili negotio, nullo he- necessiltidine devinciri, neque hanc inde r.besse, ubi
- minum tradente iutellexit. Quapropjer non sentiebat castimoniacvirtus eluceat. Hinc Auguslinus scribit
illas artes vel ab studiosis quibusque ac ingeniosis duas maxime esse illecebras Manichseorum,quibus
difficillimepercipi, nisi cum easdem illis conabatur decipiuntur incauli, ut eos velinl habere doctores :
exponere ; atque erat ille excellentissimus in eis, qui altera, cum vitse caslae ac memorahilis continentise
ipsuni exponentem non tardius sequeretur. Scis lu ; imaginem praeferunt; allera, cum Scripturas, repre-
inquit, DomineDeus nteus,quia et celeritqsinlelligendi, hendunt, vel quas male intelligunt, vel quas male in-
et dispkiendi acumen, donum tnum est : sed non inde lelligi volunt (De Moribus Eccl. calh. lib. 1, n. 2).
sacrificabamtibi. Ilctquemihi non adusum, sedad per- Commovcbantsane ejus animumeliam quaeadversum
niciem magis valebat (Ibid., lib. 4, cap. 16, n. 28-30). Christi Domini genealogiaroa Matlhaaoet Luca de.
 *7 LIBER PRIMUS.
scriptam ab haereliciseffutiebantur, e quibus cum se lalebant flagitia quoriim insimulabantur Manichaei:
expedirenonpossetrudisadhucet Litlerarum sacrarum haecenim ad Electos spectabant. Eorum splummodo
imperitus, in eorum sententiam facile concidebat: interfueral orationi, in qua ninil turpe animadverte-
qtia de re exstat hsec illius ad plebem sermonem ha- rat, nisi quod semper ad solemse converterent. Illos
benlis sincera confessio: Loqupr vobis, aliquando de- quoque Eucharistiam recipere audierat; quid autem
ceplus, cum prinw puer ad divinas Scripturas ante vel- acciperent, etquando acciperent, ignorabat: quamvis
lemafferreacumendhculiendi,quampietalemqumrendi: omnia sectae hujus flagitia quidam ex adversariis' in
egoipse contra me perversh moribusclaudebamjanuam eum contulerint, Catechumenossive.AuditpresMani-;
Dominimei: cumpulsare deberem,ut aperirelur; adde- cliaeorum, baptisma eorum recepisse falsq,-,arbitrati.
bam, ut clauderetur. Superbusenim audebamqumtete, Singularem solemnitatis Paschalis cujtum hauserat ab
quod nisi humilh non poleslinvenire.Hmcenimme per- Ecelesia calholica Auguslhius,, qupm,,diem festum
lurbaverunt,qummodovobissecurusin nontineDomini Manichaeinulla propemoduni;celebritate,nulIisvigiliis,
et propono( De concordia Malthaeiet Lucaein lexenda nullo prolixipre jejunie , nullo,denique fesliviore ap-
Chrisligenealogia), et expono(Serm. 51, n. 6). Scri- paralu colebant (CpnlraEpht. Manichmi,n. 9). Cujus
pturas quoque veteris Teslamenti, et eas poiissimum rei causara saepiusab eis sciscilabatur : sed cum illi
solebant Manichocivituperare, ac ea vituperatione subidcm tempusManichaeisuimorteniinsignipompacer
infirmos et parvulos, non invenienies quomodo illis lebi'arent,'reIigionemet venerationeni,qua sacrum Pa-
responderent, irridere alquedecipere (DeGen. contra scha prosequiconsueverat, in hanc ipse transfundebal.
Manichmos, lib. 1, n. 2). Praelerea difficultas, quam 4. Cum in Manichaeisparum praesidiiet firniitatis
in niali, prseserlim quod agimus, origine detegenda reperirel, spem et negotia mtindi non dimisit; cujus
patiebalur, eum in hanc hseresim induxit ( Conf.I. 3, amore leneri non deslitit, quamdiu eos secsalus est
cap. 7, n. 12): nara mens ejus hac inquisitione defati- (De Vtilitale credendi,n. 2 ). Passim leslatur se tptos
gata, cuin nulla ipsi ad eam lux affulgeret, facile ad- npvera amios ManichaeGrumsectae fuisse addictum.
ducta est, ut malo verum oeternumqueprincipium , Yidebimus eum infra Mediclani tanlummpdpab illis
Deo lanquam solitts boni principio conlrarium cum discessisseanno irecentesimo octogesimoquinto. Ila
insanis illis deceptoribus affingeret. Scienliaequippe dicendum esset, eum in hanc haeresimincidisseanno
praesidiodeslitutus, captiosis illorumargunienlis, cum trecenlesimo septuagesimo sexto. Ipse Augustinus
ab eo quaererent,unde malum, non poteral obsistere. novem his annis, quibus Manichaeosaudiit, se Fausti
2. Post ubi Manichseisnomen dederat Augustinus, advenlum exspeclasse testalur (Conf. lib. 5, cap. 6,
nihil illi antiquius fuit, quam ut susceptsea se hoere- n. 10): Faustus iste jam advenerat, Augustinoannum
seos placitisatque instilutis animum affatimimbueret. aelalis undeirigesimuniagenle(/f>id.,cap. 3, n. 3),qui
lllosigilur seduloaudiit, eorum figmentaomniacuriose Christi erat trecentesimus octogesimus tertius. Hos
indagavit, iis fidem temere praebuit; quin etiam in- itaque novein annos numerare debemus ab anno aeta-
stanter ea, quibuspotuit, persuasit, et adversus alios tis illius vigesimo, Chrisli trecentesimo septuagesimo
perlinaciter animoseque defendit. Nec defuit consilio quarto; et de iisdem annis intelligere quod ipse scri-
et conalui temerario successus secundus, usque adeo bit, sc per novem annos, nimirum ab undevigesimq
ut fidemcatholicammiserrima ac furiosissima loqua- aetatis suoeaimo ad duodetrigesimumusque (comple-
cilate vastasse se. Itigens agnoscat (De Donoperseve- tum) fuisse seductum et alios seduxisse (Ibid., lib. 4,
rantim, n. 53). Compluresiraperilos futilibus quaestio- cap. 1, n. 1). Ita videre licet, eum, cum primum Cice-
num argutiis exagitavit (Conf. lib. 3, cap. 12, n. 21), ronis Hortensium legil anuo aetatis decimo nono aut
et amicorum plurimos decepit: praecipuuminter eos vigesimo, in Manichaeorumhaeresimfuisseprolapsum.
Alypiura, de quo infra sscpius, et RomanianumMac- Neque vero statim ab anno vigesimo octavoaul vige-
cenatem suum, iisdemerroribus involvit. Honoratum simo nono se ab illis omnino disjunxit, sed eos pluri-
quoque, hominemnondum quidem christianum, sed mum faslidiit; neque sic seclalus est, nisi dum quid-
veri inveniendi studio flagrantem , Manichaeis,quos piam melius ipsi occurrerel (Ibid., libro 5, cap.l,
vehementer exsecrabalur, conciliavit tandem el ad- nn. 12, 13).
junxit (De Vtililalecredendi,n. 2). 5. Monnicam Auguslini lapsus in haeresim adeo
3. Ceterumex consuetudine et familiaritate, quam nefariam gravissimo dolore perculit. Aberrantem a
cum hsereticis illis contraxerat Augustinus, eos in fidefiliummater non mitius deflebat, quam si supremo
aliorum opinionibusdestruendis magisdiserlos, quam funere exlulissel: imo tanto acerbius, quanto intel-
in suis astruendisfirraosessecognovit(ifii'd.).ldipsum ligeret vitae mortali praestare immortalem, cujus ille
obslitit, quominus eis penitus adhacreret : adeouteos spem iethali hsereseos vulnere in se peremisse vide-
caute ac timide sequerelur, seque in numero Audi- balur : Cumprome fleretad le mater mea, inquit, fidelis
torum continerel, qui gradus apud illos infimus erat, tua, ampliusquam flent matres corporea funera (Ibid.,
idemque propequiCatechumenorum in Ecclesia(Con- lib. 3, cap. 11, n. 19). Illius conversionem plurimis
IraLill. PetiL, iib. 3, n. 20). Neque enimManichaeo- a Deo lacrymis postulavit. Precabatur, quotquot ido-
rum presbyter fuit, ut illi postea non nemo expro- neos inveniebat, ut cura filio sermonem conferrent ad
bravit (Ibid.); nec Electtis, hoc est, eorum mysleriis errores illius refellendos, utque eum veritatis doctrina
initiatus (Gontra Fortunatum, n. 3). Quapropter eum imbuentesa falsitate revecarent. Sed nimium adhus
 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPl. 80
19
indocilemillumfaciebat arrogantia, quahaeresishujus sidius,in Vita Augusl.,c. 1). At cum ipsemetAugusli-
novilas eum inflabat. Hinc sanctus quidam episcopus nus se iii illis annis rhetoricam professum esse me-
ab ea rogalus ut cum filio colloquerelur, reeusavit, morat (Confes.lib. 4, cap. 2, n. 2), si hoc dicfum ex
eumque perleetis Manichaeorumlibris suos landem serie narrationis inlerpreteris, videbituream Tagastae
errores deprehensurumaffirmavit.Cumqueilla magis docuisse.Non desunl tamen gravissimarumrationum
ac magis instaret, Vade, inquit, a me; ila vivas : fieri momenta, quaeid de Carthagineintelligendumpersua-
enimnon potest, ut filius istarum lacrymarumpereai. deanl, ut inferius ostendemus. Tempus cerie, quo
Quodiilaresponsumdiviniinslar oraculiaccepitf/foU, grammaticamdocebat, nonpbscure indical, dumscri-
cap. 12, n. 21). Eam adhuc super (ilii salule Deus bit se, instar adolescentisprodigi, exclusum fuissea
cum aliis pluribus modis, lum maximesoinnioconso- siiiquis porcorum, quos de siliquis pascebat(Ibid.
latus esl. Cum enim essel moeroreconfecta,juvenem lib. 3, cap. 6, )(. 11). Ubimoxde grammaticcrumet
splendidum,hilarem, et renidenlivultu ad se venien- poetarum fabulis lequitur; quas eliara Hierenymus
lem vidit, qui cum ab ea mcestiliaecausas quaesiisset, perccrum scu doemcnumcibum nuncupat (Episl. ad
jussit illam securo esseanimo, simulque monuit, vi- Dam. de Filio prodigo).Epdempertinet, nisi nes fal-
deret et attenderet, secum filium eodem loci con- limur, qued ipse Atigustinusdicit: Seducebamuret
sislere. Quodcumilla filic narrasset, et ipse somnium seducebanius, falsi alquefallenlesin varih cupidilatibus;
ad se trahere conaretur, diceretque hoc viso signili- et paiamper doctrinas,quas liberalesvocant,occulteau-
cari malrem in suam aliquando tractum iri senlen- teinfaisonominereligionis. Hic superbi,ibi superstiliosi,
tiam; illa conlinuo cilra haesitalionem, Non, inquit; ubiquevani. Hac popularis gloriwseclanlesinanitalem,
non enim mihidiclutnesl, Vbi ille, ibi et tu; sed, Vbi usquead lliealrkos plausus, el conlenliosacarmina, et
tu, ibi el ilie(Ibid., cap. 11, n. 20). Hoc exlemporali agonemcoronarumfenearum,el speclaculorumnugas,
inatris responso, quae speciosaipsius inlerprelationc et inleinpcranliamlibidinum': illac aulem purgari nos
lurbata non fuerat, vehemenlius quam ejusdemviso ub islis sordibus expetenlescum eh qui appellarentur
pcrmotus est. Contigitislud novempropemodumanle Elecliel Sancii, affcrremusescas,de quibusnobhin of-
annis, quam Augustinusex limo profundi ac tenebris ftcinaaqualkuti sui fabricurenlangeloset deos, perquos
falsitalis in quibus jacebat, emergeret. Saepetenlavit liberaremur; et sectabarisla alquefaciebamcum amicis
exsurgere, sed altius semper immergebatur. Haud meis, per me ac mecumdecepih( Confes.lib. 4, cap. 1,
scimus an hi novem anni, ut alii supra, advenlu n. 1). DumTagaslse dcceret, audiloremhabuit Aly-
Fausli lerminentur, anle cujus accessum, illiusad pium, praeclarscindolis et optimscspei adolescentem,
eniergendumconatus non legimus : an vere eo lem- ex primalihus Tagastac niunicipalibus oriundum :
pore , quo a Manichaeisdiscessit anno trecenlesimo quem ul ipse cxiinia charitate compleclebalur, ob ea
octogesimoquinto ; an denique illo , quo peifecle ad virtulumspecimina,qua;jam tum iii eo elucebant; sic
Deumconversusest, anno videlicetIreceniesimoocto- ab illo vicissimmullumdilectumse dicil, eo quod illi
gesimosexlo. bonuseldoctus videretur. ;
2. Mortuoper id lempusamieo, cujus nomenreli-
CAPUT VH.
cet, longe charissimc, Tagasta migrare Carthaginem
1 Tagaslwgrantmaticamdocel,ubi audiloremhabelAly- dolere opprimcntecompulsusesl. Itt illis,
mortuincidit in maximum el inquit, an-
pium. 2 Amici luclutn, nis, quoprimutnlemporein municipioquo natus sum,
Tagasla dolorepremenle excedil.5 RegressiisCatilta- docere cwperam,comparaveratnamkum, socielateslu-
ginem,ibirhelorkam profilelur. diorumnimh charutn,comvumtnihiel conflorenlem flore
l.Tum Auguslinus Tagastani forte redierat, cum adolesceniiw.Mecumpuer creveral,el pariler in sclw-
somnium supra memoratum niater liabuit : quam lain ierumus, pariterque luseramus. Sed nondv.merat
scribit hocviso adeo fuisse recrealam, ul ipsum sub sic ctmicus,quanquamne lunc quidem, skuli est vera
eodem leclo degere, et eidemmensseacciimberesive- amkilia; quiunonesl vera, nisi cum eam tu agglulinas
rit; quod quidem Monnicanolle aliquantoante coepe- inler inliwrentestibi cliarilale diffusain cordibusnoslris
rat, tatiluinillamhseresimexhcrresccbat(Confes.lib.5, per Spirilum sanclum, qui dalus est nobis. Sed tamen
cap. 11, n. 9). Ad illa ilaque tempcra revocandumvi- dulcis erat nimis, coacta fervoreparilium studiorum.
detur, quod ipse referl, se in palriam reversum, a Namela fide vcra, quam non germaiiiluset penilusado*
Ronianiaito susceptumfuisse hospitio, el usque adeo lescenstenebat,deflexeratncgo eutnin superstiliosasfa-
ejus ainicitia et familiari consuetudine honeslatum, bellaset perniciosas,proptcr quas plangebatmemater.
ut illius honoris et dignitalis cadem iu urbe Taga- Mecumjam errabalin anitno homo ille, el non polerat
stensi sociusac parlicepsesse videretur(ConlraAcade- aniinameasineillo. Et eccelu hnminensdorsofugiiivo-
micos, lib. 2, n. 5). Suorum hattd dubie sludiorum ruin luorum, Deusullionumel fonsmhericordiarutn,si-
melani attigeral, dumCarthaginediscessit,speclabant- mul, qui convetihnos ad temiris modis; ecceabstulisli
que sludia illa forum liligiosum.Eum tamen aut cau- hominemde hac vila, cumvix explevhsetannumin atni-
sas egisse, aut artem suain in alia re, quam in disci- citia mea, suavimihisuper omnessuavilatesillius vilm
pulis erudiendis, collocasse non legimus. Coepit mem.Quislaudesluas enumeratunus inse uno quasex-
itaque docerein palria (Confes.Hb.4, cap. 4, n. 7) : petiusesl? Quid lunc fecisli,Deus meus, et quaminve-
scribit Possidiuseum ibi docuissegrammalicam(Pos- sligabilisabyssusjudiciorumtuorum?Qumenimlabora
 31
01 LIBER PRIMUS.
ret illefebribus,jacuitdiusinesensuin sudotelelhali. Et bonos habere discipulos,ut vulgo appellantur boni :
cumdesperaretur,baptizatuseslnesciens,menoncurante, cumconsuelamscholasticorumCarl.hagineiisinmlicen-
el prmsuntenleid retinerepoliusanimamejus, quoda me liam ferre non posset(Ibid., lib. 5, cap. 8, n. 14 ). lllos
acceperat, non quod in nescientiscorporefiebat. Longe artis rhetoricse dolos sine dolo docebat, non quibus
auletnalitererat;namrecreatusest,etsalvusfaclus.Stalim- innocentemin capitisdiscrimenadducerent, sedquibus
que ut primumcumeo loquipotui(poluiaulemmoxulille aliquando nocentem e judiciorum laqueis cximerent
potuit,quandonondiscedebam,et nimhpendebainusexin- (Ibid., lib. i, cap. 2, n. 2). Sic dum in lubrico vacil-
vicem),tentaviapud iilumirridere, lanquametilloirrisuro laret Auguslinus, ipsius fides, quam in illo magisterio
mecuinBaplismum,quemacceperatmenleatquesensuab- exhibebat, velut in densissimo furaoscintillabai. Na-
sentissimus,sed tctmenjam seaccepissedidkerat. At ille clus porro est Carthagine nobiles auditores Roma-
ila me exhorruit ul iniinkum, admonuitquemirabiliel niani Maecenatissui filiosin primis, Licentium videli-
repenlinalibertate, ut si amicusessevellem,laliasibi di- cet, atque ejus fratrem natu, uti videtur, minorem ;
ceredesinerem. Ego autein stupefactusatque turbatus, siquidemis puer nuncupaturab Augustinocum Licen-
disluliomnesmotttsmeos,ut convaiescerel prius,esselque tio, ulpote paulo aetateprovectiore, dispuiante(Contra
idoneusviribusvaleludinh, cum quoagere possemquod Academ.,lib. %nn.16,19). Eulogiusquoque insignis
veltem.Sed ille abreptusdementiwmem,ut apud te ser- rhelorCarlhaginensisadhancaddiscendamarlem,quam
varelurconsolaiionimem,post paucos dies ine absenle in illa eivitate circa annum trecenlesimum octogcsi-
repelilur febribus,el defungilur.Quodolorecontenebra- mum sextmn profitebatur, Auguslino magistro usum
tum eslcor meum, el quidquidaspiciebam, mors erat. fuisse reperimus (De Cura pro motiuhgerendd,n. 15).
Et erat mihi patria supplkium, et paterna domusmira DeniqueAlypius,qui eidemdocenli Tagastae operam
infelkitas; et quidquid cum illo communicaveram, dederat, Carlhagine quoqueillumaudire perseveravit:
sine illo in crucialum immanem verteral. Solus fle- tametsi enim vereeundia patris sui, cui cum Augusti-
tus erat dulcis inihi et successeratamicomeoin delkiis no forle erat qusedamsimultas, aliquantum ejus exci-
animimei ( Confes. lib. 4, n. 7-9 ). Pluribus adhuc piendis praelectionibttsabstinuerit; nihilo secius in
acerbissimumdolorem, quo tum perculsus'est, prose- ejus auditorium veniebat, et eo lantisper auditodisce-
quitur. IUumdivinituscurari posse noii erat nescius ; debat(Con/es./i&.6,cnp.7, nn. 11, 12).Contigit autem
sed neque volunlas, neque facultas opis implorandac aliqttando, ul Atigtistinusinexponendalectionesimili-
aderat, quia Deus animo ipsius, cum de eo cogitabat, tudincm a ludis circensibus ductam adbiberet, arre-
ncn erat aliquid splidum el firmum, sed vanuin phan- ptaque occasione, non consulto, huic amenfiaededitos
lasma(Ibid., lib.i; cap.l, n. 12).Nimittstandemmoeror mordaci scomm.tte subsannaret: Alypius ea peste in-
eum mtttare solum, et Carlhagineni rcdire compulit. . fectus id in se rapuit, ct sibi uni, quod Auguslinus de
Fugi de palria, inquit. Minusenitneumqumrebanloculi industria noit dixerat, dictum credidit. Id lamen ho-
mei, ubi viderenon solebant,atque a Tagastensioppido neslus adolcscens non ad ei succensendum, sed ad
veni Caiihaginem(Ibid.) : ubi tempus et amicortim enm ardentius diligendiimaccepit, et a circodein-
consueludo dolorem ipsius sensim miligarunt(/6i(/., ceps abslinuil; acdemum a patre reluctante impelra-
cap. 8, n. 15). vit, ut Anguslitiomagistro uti sibi liceret: hoc solo
3. Nec vero solus de amici morle dolor eum Tagn- infelix, quod cjus, quam ostenlabant Manichaei,con-
sta coegit excedere : scribit enim alibi, se illuslrioris tinenlioc specie delusus, eonini se superstilione per
professionisgratia Carthaginemremeasse (ConfraAca- id tempus involvil.
demicos,lib. 2, n. 5); sive quod oratoriocarlisibi do- CAPUTVIII.
cendae studio incitalus sil, cum antea grammaticam
Tagaslactraderet; sive quod ejusdem artis professio 1 Augttslinusquam longeabhorrcta magia. 2 De Albi-
. cerio arioio slupendumquidpiammemorat. 3 Aslrolo-
Carlhagineurbe primaria, quam Tagastoeobscuromu-
nicipio, foret honoralior. Inili a se consilii, concepltr.- gim judiciariwplus nhnin tribuens, ab ea per Vindi-
que spei unum ac solum Romanianum consciumet cianumel Nebricliumavocarinon potesl. 4 Firminus
participem fecit; qui quidem Romanianus amore pa- eum hoc errore nesciensexsolvit.5 Libri 4e Pulchro
et Apto ad liicrium scripti. !
triae ductus in qua lunc docebat Augustinus, illum
primo ab hac senlentia dimoverecoiialus est; sed ubi 1. Priscis Iilleratortim moribus acceptum erat,'mt
evincere adolescentis cupiditatem ad ea quaevideban- proposito publice proemio, coram atque iii theatro,
tur meliora tendenlis, nequivil, ex dehortatore in ad- carmine decertarent, adinventa exercilatioiie ad libe-
jutprem mira benovolenlioemoderaiiene conversus, rales arles fovendas, alenda studia, ac prasclaraquae-
cbmmeatumilli necessarium suppedilavit; et qui ibi- quc iugenia honesla semulationeacuenda stimulan-
dem cunabula etquasi nidum studiurum ejus foverat, daqtte. Hicliidus solemniscum esset Carlliag,ine,An-
jam volareaudentis suslenlavit rudimenta (Ibid.). Ve- giisiiuus seu ralione ejus qtiod capessiverat muneris,
nit itaque Carthaginem rhetoricam illic professurtts scu ostenlandi ingeniiaut venlilandoeartis causa, lu-
( Possidius, in Vita August.,c. 1 ); et artcm animo- dicrtnn illtid certamen inire conslituit. Hoc secumii
rum victricemvictus ipsc commodiet honoris cupidi- iiicdilanliqttidamaruspex mandal, quid sibi dare meft
tatevendebat (Confes.lib. i,cap. 2, n. 2).Haud ita ta- cedis vellet, ut se procurante vinceret. Verum Augu-
men quaesluet lucro ducebalur, quin prse hoc mallet stinus foedailla sacramenta detestatus et abominatuss,
 respondit, nunquam se, hcet corona illa foret aurea
et immortalis, vel muscam victorisesuse gratia necari
permissurum(Conf.lib. 4, cap. % n. 3). Qttodideo dixit,
' quia in exsecrandis illis sacrificiis ariolus animalia
necaturus eral, ut hisce impiis honoribus dsemones
Auguslino suffragaturos invilaret. Altamen hac eon-
tempta superstitione, ingenii viribus coronam agoni-
slicam reportavit, quam a Vindiciano medieo, lum
proconsule, capiti suo non sano impositam fuisse
scribit. Et Iisecquidem ex narrandi ordine, quem le-
net Augu^ihhSj in illud tempus quo Tagastsedoeebat,
referenaVputaremus, nisi Possidius aperte significaret
eum selamtgfammalicatn Tagaslse fuisse professum
{Posjiidius,.in Vita Augusl., c. 1); et nisi constaret
Nuriiidiam,in qua sita est Tagasla, non a proconsule,
ut Carthaginem, sed a consulari fuisse administratam.
Accedit illud, quod ejusmodi certamina primariis ci-
vitalibus magis conveniant. ila videtur Auguslinus
prioribus hisce quarti libri Confessionum capitibus
ordine rerum ac temporum minime servato, passim
atque indiscriminatim narrare, quae ipsi acciderunt
ab anno aetatis undevigesimo ad duodetrigesimum
usque, ut ipse innuit initio capitis primi: quorum
pieraque haud dubie conligerunt post ejus reditum
Carlhaginem; cujus tamen nulla exstal menlio prius
quam capite libri ejusdem seplime.
2. Vidit in illis annis Cartiiagine hominem, cui Al-
•bicerio nomen, tanla divinandi solertia celebratum,
ut eam ob causam non solum ab imperila multitudine,
sed eliam ab eruditis viris conveniretur. Quidpiam
inler alia de hoc ariolo memoriaeprodit Augustinus,
quod insolentia sua et magnitudine fidem superarc
videalur. Nam uno ex Auguslini discipulis eum iacfes-
sente ac petulanler roganle ul ediceret Albicerius,
quid ipse qui rogabat secum animo tacitus volveret:
Yirgilii versum eum cogitare respondit. Quod cum
infieiari non posset adolescens, perrexit quaerere,
quisnam is versus esset: Albicerius quamvis gram-
naaticaescholam vix transiens vidisset aliquando, ver-
sum ipsum conlinuo fidenler et jocunde decantavit.
Flaccianus quoque vir clarissimus, qui proconsulari
munere irt Africa functus est, cum de fundo emendo
cogilaret, qusesivil ex eodem Albiccrio, posselne in-
itum a se de re gerenda consiliumaperire : illestatim
et hegotiigenus, et ipsum fundi nomen pronuntiavit;
cum ita esset absurdum , ut vix ejus Flaccianus ipse
[meminisset. Flaccianus lamen, alta menle prseditus,
illud divinalionis genus deridebat, qttod cuipiam ab-
jeclissimo spirilui.tribuebat; quo ille afflatus, h&c
respondere solilus esset: quippe cum sat acuminis et
sublilitatis insit dsemcnibus,etiam ad ea quaein memo-
. riam nostram incurrerint, cognoscenda. Quamobrem
hortabatur eos qui de hoc falidico loquerenlur, ani-
mos ut suos illi divinationi praeferrent, eosque ita ro-
borarent, ul horum invisibiliumaeris spirituum natu-
ram possent transcendere. Eoquc facilius id omne
credi poterat daemonis esse ludibrium, quod non
omnium modp scientiarum imperitissimus erat iste
Albicerius, sed etiam flagitiis atque omni dedecere
infamis; et si quandoque veritaii eongrueitlefrespon"
debat, saepetamen allucinabalur (CoriltaAcadeiriicos,
lib.i,nn. 17,18).
1 3. Nen pefinde ab aslrelpgia, quam judiciariam
vccant, atque a magia abhorrebat Auguslinus; quod
illa nullas ad divinandum adhiberet preces, nullas
immelaret hostias, omni cum dsemone commercio,
omnique demum superstitioso ritu carere sibi videre-
tur. Ea propter planos illos, quos olim mathemalicos
appellabant, consulere non desistebat: quod tamen
christiana et vera pietas repellit et damnat. Grata erat
haud dubie adolescenli trita illa eorum hominum ora-
tio, qua pravis cupiditatibus egregie adblandiebanlur:
De cmlotibi esl inevilabiliscausa peccandi;et, Venus
hoc fecil, aut Salurnus, aul Mars : scilicetut homosine
culpa sit, caro et sanguis ei superba putredo; culpan-
dus sil autemcrnliac stderumcrealorel ordinator (Conf.
lib. 4, cap. 5, n. 4). Alque ut erat ingenio ad omnem
cui sese applicuisset disciplinam prompto expedito-
que, tantum in nugatoria illa dmnandi arle.profecisse
videbatur, ut veluti perilissimus illiiis ab curiosis fu-
lurorum evenluuminquisitoribus interdum consulere-
tur. Agebal per id tempus Carlhagine Yindicianus,
qui pro consule erat, eoque nomine vielori Augustino
coronam supra memoratam imposueral (Ibid:, n. 5),
vir sagax inedicaeartis peritissimus, atque iri ea nobi-
lissimus, dc quo disertis id verbis affert: Censutlusd
quodain, inquit, dolori ejus adhiberijussit quod in tein-
pore congruerevidebalur; adhibilum sanitas consecula
esl.Deindepostannosaliquoteademrursus corporiscausa
commola, Iwcidem ille putavit adhibendum; adhibitum
verlil in pejus. Miralns recurrit ad medicum, indicat
faclum. At ille, ut eral acerrimus, ila respondit: Ideo
male acceptus es, quia ego non jussi; ut omnesqui au-
dissenl, parumquehominemnossent, non eumarte mer
dicinalifidere, sed nescio qua illicita poteniia putatent.
Vnde cum essela quibusdamposlea slupenlibusinlerro-
galus, aperuit quod non inlellexeranl,videlicel iili mlati
jam non hocse fuissejussurum (Epist. 138, n. 5). Haec
de Vindiciano Augustinus : qui cum in htijus viri fa-
miliaritalem sese penilius insinuassel, eique suum
erga Genethliacorum libros studium in eolloquio
aperuisset, nihil ille reliquum fecit , quo adole-
scenlem ab ludificatoria arte avocaret; betiigne ac
paterne (erat enim vir id tempcris adinodum aetale
provectus) eum adhortalus , ut ne curam atqtie
operam rebus utilibus necessariam, vanitali illi frti-
stra impenderet. Aiebat se qnoque inani huic stti-
dio usque adeo jam inde a prima aetate deditum, ut
etiam ex eo quaeslumfaceredelibcrarel: verutri retecta
ejus arlis fraude animum ad medicinam appulisse;
quod indignum judicaret, deludendis decipiendisque
hominibus victumsibi parare : tametsi Iniicqualicuih-
que disciplinse percipiendse haud impareni sfefuisse
existimarei, qui libros Hippocraliscaptu lenge diffi-
cillimcs sine magne negotio legisset,atque intellexis-
set: quo magis illi videbatur, Augustinumea abjicere
debere, ad quaesectanda nullarei farifiliarisnecessitate
adigeretur; quippecui praestoesset absrheiOrica,cujus
85 LIBE-RPRIMUS.
honestissima professione non modo vilam suslentare, etiam animalium quse apud ipsos naseebanlur, ortum
sed et dignitalem augefe posset. Atqui ut erat Vindi- observarent, coeliqueposilionem in hoe momento aJ
ciani sermo, sine verborum cultu, vivacilate senlen- colligenda suaeartis experimenta pariter explorarent.
tiafum jucundus et gravis; assiduus intenlusque ex Ilaqiie dicebat, audisse se a palre suo, quod cum de
ejus ore pendebat Auguslinus, cequis, uti par erat, se Firmino prsegnans mater essel, paterni quoque
auribus excipiensquaccumqueab venerando sene, non amici famula quaedam uterum ferebat; quod Iatere
solum monitore, sed, id quod majus est, expcrto do- dominum non potuit, qui vel eanum suarum partus
ctore dicerentur. Sed illud in primis obstabat argu- tara accurate observaret; alqueita contigisse, ut ctim
mentum, quominus ab sententia prislinadecederelAii- iste cenjugis, ille autem anciliaedieni, horam, et mor
gustinus: Quaecausa ergo facerei, ut multa inde vera menlum diligenter explorarent, eodem ambaetempo-
pronuntiarenlur. Diluebat quidem illud Yindicianus ris punclo parerent: ita ut easdem consteliationes ad
quibus polerat modis , illud quodcumque eral divina- easdem usque niinulias utrique nascenti describere
tionis in arcanam.quamdam vim sortis naturaererum coacti fuerint, iste filio, ille servulo. Nam cum eae
inditam refundens. Si enimde paginh poelmcujuspiatn mulieres parturire coepissenl, indicaverunt sibiambo
ionge aliud canenlis alque intendenlh, cum forte quis quid in sua cujusque domo ageretur, el paraverurii,
consulit,mirctbililerconsonusnegolioscepeversusexiret; quos ad se invicem mitterent, simul ac illoeparturir
mirandumnon esse dicebal, si ex anima liumana supe- edidissent. Addebat eos, qui ab utroque missi fuerant,"
riore aliquo inslinclu, nescienteqitid in se fieret, non adeo ex paribus domorum intervallis sibi obviain esse
arte, sed sorle sonaret aliquid, quodinlerroganlisrebus factos, ulaliam positicnem siderum, aliasque mometi-
faclisqueconcineret(Conf. lib. 4, cap. 5, n. 5). lorum particulas in horum infantiiimortu nolare non
4. Ingerebautur hoec ejus animo haud dubie Dei potuerint. Et tamen Firminus nobili loeo natus, liia-
nutu: sed neque Yindicianusacuttts ille senex, neque gni apud omnesnominis erat, divitiisin dies aifluebat,
Nebridius illi in primis cltarus, alque, ut ipse habet, el honoribus augebatur : servus atitein ille condiiionis
mirabilis animseadolescens,yalde bonuset valde cau- jugo nullatenus relaxato dominis serviebat. His ab
tus, qui totum illud divinalionis genus irridebat, per- idoneo leste relatis fidem cum sine cunclalione ad-
suadere illi lum potuerunt, ut hujusce artis studium junxisset Augustinus, quidquid ei dttbitalionis super-
abjiceret repudiaretque (Ibid., lib. 7, cap. 6, n. 8). erat, evanuit, et otnnis illius reluctalio resoluta con-
Scilicet eum multo amplius movebat eorum auctori- cidit. Et primo quideni Firminum ab illa curiosilate,
tas, qui ipsam arlem tractassent, quam eorum opinio quam res peripsum narrata futilem et ridiculam esse
qui eam eriminarentur nullis certis fulti argumeniis, monsirabat, tentavil avocare. Deinde cum ab hujus
quibus quidem liquido ipsi appareret, leineritate sor- historiacnarratione magna lux ejus animo affulsisset
tis potius, quam ullacerta ralione, ex siderum positu ad hujus artis fallacias penilus detegendas, nientis
conspectuquefuturainlerdumpraenunliari(Ibid.Jib. 4, aciem in cos potissimum intendit, qui gemini na-
cap. 3, n. 6). Haerebant tamen pervicaci licel atque scuntur : quorum plerique, velut Jacob et Esau, post
obfirmato tum animo, sermones Vindiciani, quibus invicem lam cilo fundunlur ex titero, ut iutervallum
veluli ad pleniorem imbuebatur inquisitionem, qua temporis observare malliematicus non possit, nec di-
se ipse aliquando errore liberaret: jamqtie in Nebri- vcrsas eorum conslellaiioneslilteris signare; quorum
dii sentenliam flecli cceperat, qui non asseveranter tainen sors longe dissimilis ftitura sit. Verum oequis-
quidem, sed crebro nihilominus atque identidem di- simus el sapientissimus uuiversi moderator Deus, ;
cebat, non csse ullam artem futura praevidendi,con- consuleiilibus, consultisque nescienlibus, occullo in- |
jecluras autem houiinum habere saepe vim sortis: et stiiiclu agit, ut dum quisque consulit, hoc audiat
multa dicendo, dici pleraque ventura, nescientibtts quod euin oportet audire occtiltis meritis animarum,
eis qui dicerent, sed in ea non tacendo incurrentibtis. ex abyssojusti judicii Dei (Ibid., lib.7, cap. 6, n. 8-10).
Ac demum Deo aspirante, omni errore casu potius An istud Firmini cum Augustino colloquium Cartha-
quam ccnsilio solulum se gratulatur : quod hac occa- gine contigerit, an vero postquam in ItaKamtrajecit,
sione contigit. Firminus vir liberaliter instituius et noii liquet: extra cpntrpversiam ppsitum esi, illud
eloquenlia non mediocriter excultus, astrologiaequi- ante CGiiversienemejus accidisse; necdum cnim ita
dem parum peritus, percuriosUstamen mathemaiico- se omiii errore exsolverat, quin etiam tum niali ori-
rum consullor, Augustinura lanquam charissimum giiiem investigaret (Conf. lib. 7, cap. 7, n. 11).
convenit, ut eum certis de rebus, quibus ih magnam 5. Anno aelalisvigesimosexto aut septimo animum
florentis fortunae spem adducebatur, corisuierel quid appulil ad lucubrandos libros duos aut tres de Pul-
ipsi secundumsuas constellationesvideretur. Non ab- chro et Apto (Ibid., lib. 4, cap. 15, n. 27). lu his de-
liuit quidem Auguslinus, quid conjectura augurare- finiebat Pulchrum id esse quod per se ipsum, Apiura.
lur, Firmino aperire : subjecil tamen prope jam sibi autem Id quod ad aliquid accommodatum deceret
esse persuasum, tolum illud prsediclionisgenus me- (Ibid., n. 24). Nani cum non aniemus aliqnid, nisi
rum esse ac inane ludibrium. Tum ille narravit Au- pulchrum seu decorum; quippe cum res quas ama-
gusiiho feipsa patrem suum hujusmodi libris inhiasse, mus, nisi esset in eis decus et species, nullo modo
et amiciim habuisse eorum non minus sludiosum, nos ad se moverent: demonstrabat in ipsis corpori-
wutoque illos liarum ineplianun amore flagrasse, ut bus.aliud esse quasi lolum, el ideo Pulchruin; aliudj
 ''' VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 88
87
aulem quod ideo decerct, quoniam apte accommoda- qui secundumhmc prmceptanon aut deprehensusin pec-
relur alicui, sicut pars corporis ad universum suum calo, aul cetiesuspicionisubdilusftierit. Mulli in vino
(Ibid., cap. 13, n. 20). Inde ad animi quoque nalu- el carnibus,mulli lavantesin bulneisinventisunl. Sed
ram sese converlebat: sed falsa opinio, quam de hcec audiebamus.Nonnulti alienus feminasseduxisse
spiritualibus habebat tradilam sibi a Manichocis,ve- approbali sunt, ita ut hinc plane dttbitare non possim,
rum cernere non sinebat (Ibid., cap. 15, n. 24). Jam Sed sit el hcecmagis fama quam verum. Vidi ipse
lum interciderant hi libii, ctim confess"ionessuas scri- non solus, sed cum iis qui parlim jam illa supersti-
beret; nec quot scripsisset, ipse meminerat (Ibid., iioneliberatisunl, patiim adhuc opto ul liberenlur; vi-
cap. 13, n. 20). Illos ad HieriumRomanaeurbis ora- dimus ergo in quadrivioCarlhuginh, in plalea celeber-
lorern scripserat, qui cum grsecasapprime litteras ex- rima, non uitum, sed plures quatn tres Electos simul,
coluisset, latinaefacundiaedoctor mirabilis, ct simul post Iranseunlesnescioquasfeminaslam peiulanligeslu
clarissimus aelalis suoophilosophusevaseral. Eum de adltinnire, ut omnium Irivialiumiinpudkitiam impu-
facie lion noverat Augustinus, sed amabat ex doctri- denliamquesuperarenl. Quod de magna venireconsue-
nre famaet claritate nominis; ac qusedamillius verba tudine, atque illos inter se ita vivere, salis eminebat,
audlerat, quae ipsi arriserant. Cum itaquc Ilicrium quandoquidemnullus socii prwsenliamverilus, omnes
plurimi faceret, secum prreclare agi putavit, quod lu- aul ceiie peneomneseadem leneri pesteindkabal. Non
cubrationes susead tanti viri noliliam possent perve- enim eranl Iti ex una domo; sed diverseprorsus habi-
nire (Ibid., cap. 14,». 21). tanles, cx eo loco ubi convenlusomniutnfactus erat,
CAPUT IX. paritet forle descenderant.Nos aulem graviter com-
nwli, graviteretiam queslisumus. Quislandemhocvin-
1 Perditos Manicltmoruinmores deprehendil Augusli- dkandutn, non dkam separalione ab'ecclesia, sed pro
nus. 2 Ilorum Audilor Conslantiuseos emendare inagniludineflagitii, vehemeiilisallem objurgatione,ar-
fruslra conalus,se in Ecclesimcalholkmsinumreci- bilralusest? Et hcecerat omnhexcusalioiinpunilatisil-
pit. 5 Errores quoque iltorum ab Augustino com- lorum,quodeolempore,quoconvenliculaeorumlegepu-
perti. 4 Quis quantusve Fatislus ille a Manicltmis blica prohiberenlur,ne quid tmsi proderenlmeluebalur.
lanlopereprmdicalus. 5 Ejus inscilia ctbAuguslino Id eliamnobisresponsumest, cumad ipsosprimatesde-
depreltensa. 6 Manklimorum iinbecillilalemaudito tittissemusconqueslamnobisessetnutiercm,quodin con-
Fausto intelligil. clavi, ubi cumaliis feminiseral, de illorumsciiicelsan-
i. Elsi niagna animi propensione Manichacorum clilute secura, ingressis Eleclis pluribus, et ab uno
sectse se adjunxisse videretur Augustinus,ncque mi- lucernaexstincla,inceiiumcujuseorum, in tenebrisap-.
nori sludio cam lueri alque propagare conarctur; peiila essetamplexu, el coaciain flagiiium,nisi snbsi-
haud ita tamcn ei sese dediderat, quin traditoe in ea dio clamoris evashset. Hoc nobis quoque nolhsimum
doctrinse interdum diffiderel. Quam suspicionem so- nefas, de quanta consuetudinevenissearbitrandumesl?
lerti ingenio mox oborlam esse vel ex eo apparet, Et hoc factum est ea nocle,qua feslwapud vos vigilice
quod, ut superius a nobis observatum est (Supra, celcbranlur(De MoribusManich.,n. 68-70). Qttod at-
cap. 6, n. 5), Auditorumordinem prsclergredinoluit, linet ad iriterdictionem,qua Manichaeivetiti stint con-
ac ttimdcimun magnopcreauclnm firmalamque,cuni venlus agere, exstat ea de ro lex a Yalentinianoim-
paulo serius licel, inLellex.itManicha-osin refellendis peralorc lalaaunotrccentesimosepluagesimosecundo:
alienis, qttamin stiis asserendis dogmaiibus, esscelo- quamvis hic princcps ita ingenio comparatusesset, ut
quentiores. Neque enim Ialerc eum posset, quam ex- cuique liberam religionis opiionem ejusque usum fa-
pedilum foret cuivis mediociutererudilo, in aliorum cile relinquerel. Suspicionibusverojanuwquantceape-
errores mullo verborum slrepilu invelii; quo uuo hoe- rkbanlur, pcrgit Augustinus, cum eosinvidositivenie-
relicorum eorumdemrobur omne coniincbalur. Cum bamus,cum avaros, cum epularumexquisilarumavidis-
enim hoc paclo cfficerent,ut nttlli opinioni adhaere- simos, cum in jurgiis frequenlissiinos,cutn de rebus
scere liccret, in ipsorttm scnlenliam erat ncccssario exiguismobilissimos? Non uliquearbiirubatnureosletn-
transeundum. Itaque nobis faciebant, inqtiil Augusli- perare posse, a quibus se lcmperare profilebanlur,
nus, quod insidiosiaucupes solent, qui vhcatos surcu- quando lalibiila el tenebras invenirent. Duo quidam
los propler aquatn defigunt,ut silientesaves decipianl. erant exisliinationissath bonm, factli iiigenio,cttquein
Obruunt enim, el quoquo modo cooperiunlalicts qtim illis suis dhputalionibus principes nobh amplius-quam
circa sunl aquas, vel inde eliam formidoloshmolilioni- cmlerifamiliariusqueconjuncti.Quorum unus, qui pro-
busdelerrenl, ul in eorumdolos,non clectione,sedinopia pler sludia eliatn iiberalianobharctius adltmrebat,hic
decidant(De Vtilil. crcdcndi, n. 2). Multaeprsctefea nunc ibi esse presbylerdicilur: hi sibi gravker invide-
gravissimscqueconcurrebantcausoe,quaesusceptaehse- banl, el objkiebataiter alleri, nonaccusationemanife-
reseos fastidiumilli ingererent: sed nullaeeum vehe- sla, sed sermoneapud quospotetat, ei susurtis, ab eo
menlius commovebant, quani quod obscenos depre- violenlerattentatam cujusdam Audilorh uxorem.Jlle
henderat Manicliacorummores, et a Chrisli legibus, aulemse purgans, inlerim apud nos alium ejusdemsce-
et a suis ipsorum instiiuiis longissime aberrantes. lerh Eleclum crimiiiabaltir,qui apud eumdemAudilo-
Novem,inquit, annos lolos, magna cura el diligentia rem, quasi amicus fidissimusItabilabat: quemquoniam
vos audivi, nullus milii Etectorum innotescerepoluil, subito ingredienscum muliere deprehenderal,dicebat
 89 "V LIBER PRIMUS. 90
tnulieriet adulteroab illo inimicoalque invido consilium Eleclosoriebanlur creberrimw,objiciebanturab invicetn
datum, ul illa sibi conflarelurcalumnia, ne si quid pro- crimina, qumille omniagemensaudiebat, dabalque ope-
deret, crederetur. Angebamurnos, et moleslhsimefere- ram, ne se ipsos in jurgando incaulissime proderenl•;
bamus, quod etiamsi de appetita muliereincetium erat, prodebant nefanda el immania. Ibi cognitumesl quales
livortamenin illis duobus,quibus melioresibi noninve- essent, qui tameninter cmlerosvim prmceptorumillorum
niebamus,apparebat acerrimus, et alia conjicerecoge- subeundam sibi esse putaverunt. Jatn de cmterh quid
bat. Postremoin tlieatris Eleclos et mtale, et, ut vide- suspicandumeral, aut quid poliusjudicandum ? Quid
bantur, moribusgraves, cum sene presbyleroswpissime plura ? Coacti aliquando murinuravetunt; suslineriilla
invenimus.Omiltojuvenes, quos etiamrixantes pro sce- mandata non posse: inde in seditionem.AgebatAudilor
nicis et aurigh deprehenderesotebamus; qum tes non causam suatn complexionebrevhsima: Aul illa oinnia
mediocti atgumento est, quomodo se possint conlinere esse servanda, aut illum qui talia sub lali conditione
ab occultis,cum eam cupiditatem superare non possint, prwcepisset,qumnullus posselimplere,stulthsimum exi~
quw illos Auditorum suorum oculis ostenlat el prodit slimundum. Vicit lamen, non enitnaliler poleral, unius
erubescentesatquefugilantes. Anveroillius eliam sancti, settlenliam effrenathsimus plurium slrepilus. -Poslea
ad cujus disputalionesin ficariorum vicum ventitaba- eliam ipse cessit episcopus,el cum magno dedecoreau-
mus, tanlumillud flagiliumproderetur, si virgineinsan- fugit: cnjus sane cibi prmterregulam clanculouccepti,
climoniatetnmulieremlanlum, non el prmgnanleinfa- et swpeinventiferebantur, cum ei de proprio sacculodi-
cere poliihset? Sed occullum et incredibilematum cre- iigenler occultaio pecunia copiosa suppeteret. Hmc si
scens uterus latere non passus est. Quod ciim maler falsa esse dicitis, nimis apetiis et pervulgatisrebus ob-
fratri juveni prodidissel, aeerrime dolens, religionisla- shiitis. Sed utinatn hoc dicalis.Cumenitn sint ista ma-
men nomineab accusalionepublica revocatusesl; perfe- nifesla, et iis qui scire voluerintcognitu facillima; in-
cilqueul ille (non enim hoc ferre quhqtiam posset), de telligitur qttam vera dicere soleant, qui hmc vera esse
illa ecclesiapelleretur : etne impunita res omninoesset, negaverint(De Morib. Manich., nn. 74, 75 ). Non est
cepil consilium,ul adjunctis sibi amicis, hominempu- dubium quin Auditorille Manichseussit Constantius,
gnh calcibusqueconcideret(Ibid., nn. 71, 72). quem Augtislinus alibi scribit, Manichaeerum quam
2. In Iianc rem adhuc maxime insignem refert hi- plurimos in domumsuam congregasse, ut eos ad ini-
storiam, quaequidemusque adeo percrebuernt, ut ad plenda Manichseipraccepla cogeret: quibus illa gra-
absentes etiam longequepositos fama vulganie perve- viora viderentur, alios alio fuisse dispersos; qui vero
niret. Contigit illa Romae cum ab ea urbe abesset in his servandis perseverartinl, a caeteris Maniehseis
Augustinus, qui rem omnem gestam , a familiari suo disccssisse, faclo schismate, quod quia mattis dor-
probae fidei viro, oculalo ejus leste, cognovit: non- miebaiit, Maltariorum appellatum est (Contra Fau-
nullisqueinsuper idem eadem serierefereniibiis, cum slutn, lib. 5, cap. 5). Tandem Constanlius iste catho •
Romam postea venisset, compertam omnino explora- licam fidem amplexus cst, et adliuc superstes erat,
tamque sibi fuisse leslalur. Illam ipse narrat htinc in eum Augusiinus contra Faustum scriberet circa an-
modum: QuidamveslerAuditor (Manichoeosalloquittir) num quadringeiilesimumquariuni.
in illa memorabiliabslinentia niltito Eleclis cedens,qui 3. Non flagitiositantum Manichseorumniores offen-
et liberaliterinstilulus esset, el vestram sectamcopiose sioni erani Auguslino : sed ipsa quoque doetrina sus-
vetletet soleret defendere, molestissimeferebat, quod ei picionem ci prscbere cceperal, maxime postquam au-
vage pessimequehabitanliumpassimquevivenliumEle- divisset Helpidium adversum eos palam ac publice
ctorum moresperdilissimismpedisputcinliobjiciebanlur. Carlhagine dispulantem, proferentemque aliquot ex
Cupiebatitaque, si fieriposset, omnesqui secundumilta Scripttiris argumenta, a quibus Manichseisese malo
prmceptavilam degereparati essenl, congregarein do- expedirent. Respondebant lamen ad ea, ut polerant,
mum suam, el suis sumptibussustinere. Eral enimet non ne causara deseruisse videri possent: sed ipsa eorum
mediocrh pecunimcontemplor,et non mediocrilerpecu- responsio suspicionem augebat, nedum amoliebatur.
niosus. Querebatur autem impediri tantos conalussuos Causabantur scilicet, Scripluras Novi Testamenli fal-
ephcoporum dissolulione, quibus adjuvanlibusimplere satas fuisse a nescio quibus codicum corruptoribus,
debebat.Interea veslerepiscopusquidam, homo plane, queis Judseorum leges Christianis inslitutis inserere
ut ipse expertus sum, ruslkanus atque impolitus, sed visum esset. Sed prseterquam quod eam quamcumque
nescioquomodo,ea ipsa duriiia severiorin cuslodkndh responsionem occulte magis Audilorum suorum auri-
bonismoribusvidebalur. Hunc diutissime desideralum, bus insusurrabant, quam publice promerent; nulliim
el aliquando prwsenlemarripit iste, exponil liominivo- porro exemplar incorruptum ab iis proferebatur, in
luntatemsuam: laudat ille alque consentil, placet ut in quo quidem non exstarent quae falsi redarguebantur
domoejus prior ipse incipiat habilare. Quodubi facium (Confess. lib. 5, cap. 11, n. 21). Quamobrem imbe-
est, eo congregatisunl Electi omnes, qui Romwesse po- cilla et futilis videbatur illa responsio, non solum Au-
tuerunt.ProposilaeslvivendireguladeManiclimiephtota. gustino aut Honorato, sed et omnibus qui paulo majo-
Multh intolerabilevisumest; abscesserunt:remanserunt rem in judicando diligentiam adhiberent, quam turba
tamenpudore non pauci. Cwpitild vivi ut placuerat, et credentium (De Vlilitate credendi,n. 7). Minimevero
ul tanta prmscribebalauclorilas: cum interim Auditor omnium inlelligere poterat, stante Manichaeidoclrina,
ille vehementeromnesad omnia cogeret,neminemlamen cur tandem Deus animas in morlalium corpora innj-
od id guodnon prior ipsesusciperet.Interea rixm inter meris calamitatibus obnoxia detrusisset. Qua difficul-
91 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. gj
tate cum sese expedire seetatores illius non possent, et nuraeris et oculis suis exploratas habfebat, neuti-
inde sedivinilus admonitum scribit, utejuralo errorei quam cohaererent Manichasifabulae, imo prorsus ab
ad Ecelesiae fidem sfeconverteret (Contra Foriunut., eis discreparent. Nondum tamen satis 'compererat',
disput. 2, n. 57). Eratistud perpetuum validissimura- utrum eliam seeundum Maniehseiverba, vicissitudines
que Nebridii argumentum, quod unura errorl repel- ioiigiorum et breviorum dierum atque noctium, et
lendo saiis eral, si salis animum advertisset. Quaefebat ipsius noetis el diei, et deliquia iuminum, et si quid
scilicet acutus adolescensa Maniehaeis, quid erat Deo ejusmodi in aiiis libris legerat, posset
ey^oni(Ibid.^
faclura gens illa tenebrarum, quam ex adversa mole n. 9). Quapropter adventum Faustl, qtii honestaruna
solerent oppOnere, uli principium mali, si Deus cum omnium disciplinarurii peritissimus et
apprime disci-
ea pugnare rioliiisset.Si enim responderetur, aliquid plinis liberalibus eruditus habebatur., ardenti studio
fuisse nocitufam; violabiiis Deus el corruptibiiis fo- exspectabat{/*ic(., cap. 6, n. 10). Caeteri enim Mani-
ret: si auiera iiihif eam nocere potuisse diceretur, chaeisolvendis ejus quaestionibus impares, imnc ipsi
nulla afferretur causa pugnandi, et ita pugnandi, ut assidue promittebant, ciijus adventu collatoqne collo-
quaedaiiiportio et raembrum vel proles de ipsa sub- quio, non solum omnes rerum asUonomicarom nodi,
slanlia Dei, anima seilicet, misceretur adversis pote- sed etiam quicumque, vel istis longe intricatiores,
statibus, "etnon a Deo creatis naturis; atque in tan- ipsius animo possent occurrere, planissime expedi-
lum ab eis corrtitiiperetur et commutarelur in deterius, reniur.
ut a beatitudine in miseriahi verterelur, et indigeret 4. Faustus isle gente Afer, civitate Mileviianus
auxilio quo erui purgarique possel (Confess. iib. 7, ( CoHtraFaustum, lib. 1, cap. 1 ), obsteurOfet egeiio
cap. 2, n. 3). Movebat eum praelerea, quod nullam patre natus (Ibid., lib. 5, cap. 5), Mariiclisfeorrim sectam.
substantiam malum esse a quopiam audierat. Nequfe ansplexus, rnter eos episcopi noiiien Oblinuit (Conf.
vero liunc scrupulum ejus animo amoliebatur Mani- lib. 5 , cap. 5 , n. 5). Jactabat sfedifhisisse patrem-,
chaeorum ille antesignanus, qui egregie quoestionem maircm, uxorcm , liberPs, felcselera cmnia, quae lex
ptierili ea cavillatione dissOlvere se putabat: Vellem, evangelicajubet relinquere; aurum et argeiitiim re-
iiiquiebat ille, scofpidhemin mahu hominisponere, ac jecisse, rcs iu zcnis non habere; se quotidiatio ccn-
'videre, ulrum "honsublraherel riianutn: qubd si faceret, lentum cibo, de crasiino non curare, nec essesolli-
hdn verbis, sed fe ipsa cohvincerelur,aliquam subslan- citum tmde venlrem impieret, aut eOrpus operirel t
iiam malumesse; quaiido quidemillud animulessesub- denique se pauperem esse, mitem, pacificuni, puro
stanliatnnon negarel.Respondebatergo,ait Auguslinus, corde, lugcntem, esurienlem, sitieritem, persectitiones
puerililerpueris. Quis enimmeliusculeimbuluset erudi- et odia susihienlem propter justitiam, pfaedicabat. At
lus, noh videal per inconVenienliamcorporath lempera- notior eraf Fausti mollities, iis maxime qui Romse
liotiis hcecIwdere, ac tutsus per convenientiamnon Iw- familiaritereo usi essent, quam ut longa confutatioiie
dere, smpeetiam commodanon parva conferre. Nam si egeret. Redargtiebant scilicel hominis inverecundiani
illud venenumper se ipsum malum essel, eumdemseor- delicaloeillrc plum.e quibus Ihdorfriiebat, caprinae16-
pionemiriagispriusqueperimerel(De MoribusManich., dicesquibusoperiebatur, deliciarumdeiiiqueafflueiitia
n. II). Jahique eo veritum esat, ut placitaphilosopho- omnis, qua non modo Mattariorurii seveflofem disCi-
rum, queis ahimum diligehtef excoluerat, Iongissimis plinam, sed eliam domum patris sui hominis pauperis
Mariichscdrtimfabulis non coinpararet solum, sed et Milevitani fastidire videbatur. Nunc quod attinet ad
artteferret (Coitfess.lib. 5, cap. 3, n. 3). Videbat sci- eam parlem vanaecommendalionis, qtia s'e ob praesti-
liCet liomo perspicax hiottiiim coelestium causas, tum veritati patrociniiim, persecutibnes et odia suslt-
aequTndciiofuni,solstiliofum, defcctuum dgnique sOlis nuisse gloriabatur; dissimulari quideni non polest,
ac rurioc,mullb' mclius a philosophis explicari, quam pios aliquot viros hrereseos actionem iili intendisse,
a Maniciisco; lameisi is in feanircm copiosissimede- eoque nomine in jus vocalum , convictumque aut con-
iirasset (Ibid.,n. 6). Quamvis enim ea rerum natura- fessum, mitissiiiia pro mei-itispcena, eis ipsis qui vd-
liuhi cognitio non pertineat ad verse pietalis institu- caverant Catholicis intercedentibus, in quamdam in-
•f ioriem: quod tariieh Manichoeushac in parte failebalur sulam senlentia proconSulis Africani.cuin noiinullis
sive fallebat, fidem auctoritalemque omnem in reli- suis gregalibus deporlalum esse, unde non multb
quis feiabrdgabai. NOiidubia quippe exinde suspiCib post, ut cral solila per id teiiipus erga daihnatos indul-
oboriebalur, etirti raultc riiagis irt rebus a sfensurfe- geiilia prihcipUm, revocalus fuit ( Cmitiu Wdusiuih,
niolioribus perlractandis aberrare; neque porro eum lib. 5, capp. i, 5, 7, 8). Et hsee qiiidem eontigis§e
vera sinceraque sapieutia ihslruetum esse, qui ea quae videntnr ad aimum treeeniesimum cctogesinium sex-
tioh iutellexisset, temere doceret. Quanto vero mlnus lum, cum iiigens ManichaeorummultitudocoramMel-
cfedi poterat, eum Spiritu diviiio alflari, aut quod ipse siano procousule causam dicere jussa est, atque, Uti
oiriiiium rhaxiine existimari Cupiebat, Spirilum san- •vidcfipotest, ab co damnata.
ciiirii auCibritate plenaria personialiter in eo residere 5. Ut Faustus ob mores suos prie coelefisnoii eiril-
\ibid., cap. 5; h. 8), qui in rebus cuique mediocriier nebat; sic aliis ManichoeisdoClrina et eruditlohe su-
ertidito perviis adeO lurpiier allucinabatur, ut crecu- perior noii erat. Nam omniuiii liberaliurti discipliria-
tire pdiius qham icaligare videretur? lnieritti feiCre- ftini, procterquamgraminaticBe, rudis alque expeira
~dereiubebator Augustinus, eisi eistatibnibiis/qua^ i 'cftrt; eamqiie ipsam, in qua exceilefe videbaiur, no\
93 LIBER PRIMUS. 94
de liberaliumdhciplinarum, nhi grammaticm,atque ejus
quiBsilamex occulto aliquo genere litierarum, sed
medio sumptam tenebat. Yerum quia Tullii orationes ipsius usitalo modo(Conf. lib. 5 , cap. 6, n. 11). De-
aliqttot, unaque paucissimosSenecaelibros, poetarum speratio exinde ingens, fore unquam ut Faustus eos
eliam nonnulla, ac si quae essent a suaesectre tracta- animi aestus, quibus Iaborabat Augustinus, sedaret,
toribus eleganler et ornate scripta , lectitaverat, usu aut nodos quaestionum quibus praepediebalur exsol-
atqtie excrcilatione continua non mediocrem indeptus veret. Vehemenler scilicet cupiebal, rationes malhe-
erat dicendi facultatem , eo ad decipieiidum incaulos maticas, quas quidem in philosophorumcommenlariis
aptiorem , quo magna animi raoderalione et naturali legisset, cum iis quoeManichaeilibris continebantur,
quodam lepore condiebalur ( Gonf. lib. 5, cap. 6, conferre , explanarique sibi an motus cceleslescon-
n. II ). Tametsi enim serius ad dicendi artem acces- versionesque siderum, aeque cerlo ex illius sectse
sisset; ul eral tamen ingehio acer el callidus ( Conlra opinione atque ex astrologoruin disciplina explicari
Fauslum, iib. 21, cap. 10 ), vullu ad modestiamcom- possent. Sed ad ea cum venlum essct, Fauslus lenui-
posito , eloquio dulci ac blando ( Conf. lib. 5, cap. 6, latis sure conscius , ac , quod habet Augusiinus, iion
n. 10 ), vnlgaria qureque actrita mullo suaviusmulto- usquequaque imperitus, imperitise sure modeste se
quejucundiusgarriebat. Ob eam suaviloquentiamnon excusavit, neque disputationis aleam subire aususest.
paucis magnusdiabolilaqucus exstilit Calltolicis(Ibid., Gratior fuit alque acceptior Augustino modesla illa
cap. 5, ii.3); suisque mullo niaximus magister est confessio, quam aliorum ejusdem sectse inverecunda
liabilus, quibus eo sapiens ac prudeus, qtio discrlus temeritas, conanlium ea docere quse nescissent un-
atque cloquens videbatur. His quibiiscumque elo- quam. Quam animi moderalionem in caeleris quoque
quentiaepraesidiis inslruclus, Iibruni scribere ausus subtilioribus ac difficilioribus quaeslionibus prae se
est, quo adversum Lcgcm ct Prophetas et eorum tulit, conslanterque retinuit Fauslus; indeque rnulto
Deum, et Incarnalionem Chrisii lingua sacrilega plus gratiae iniit ab eodem Auguslino, quam si vel gar-
impie invehiltir : ac ne Scripluris Novi Testamenli rula loquacitale Manicliseimendaciis veri speciem in-
revincalur, eas quoque falsalas esse his locis, quibus duisset, aut etiam inquisitioni plane satisfecisset.
praepediri se posse senlil, prrefidenter asseverat. Pulehrior enim recte judicanti yidebatur ea animi
Ctim aulein liber in Augustini manus pervenisset, temperantia, quam ipsa rerum de quibus quserebat,
eum continuo de verbo ad verbum confulavit : quo aperlacognitio (Ibid., cap. 7, n. 12). Officioseniliild-
factum est ut eumdem librum eliam nunc haberemus. minus alque humaniter Fausto morem gerens Aitgu-
En qualis quantttsvefuerit nominatissimusilleFaustus, stinus, aut cum eo familiariter de arte rhetorica dis-
quem Augustinus toto ferme novennio adeo cupide ceptare ccepit, aut insimul legere qusc ille in primis
exspeclavit, futurum sperans, ul is quem veluti ccelo audire oplaret, aut quaeejus ingenii facullati magis
delapsum hominem celebrabant Manichaei,scrupulum congruere sibi viderentur. Deferbuit subinde studium
omnem , quo dudttm pungebatur, animo evelleret. illud ingens, quo flagraverat in Manichaeidoclrinam ,
Quod quidem mullo felicius contigil, quam ab eo pu- omnisque illico spes concidit reperiendoruni in ea
tabatur : ille eniin ipse Faustus, qui mullis laqueus secta horainum, qui eas qusestionesenodarent, quibus
motiis exsliiit,iuquit, meutn, quocaplus eratn, telaxate solvcndis celebratissimus ille Faustus impar fuisset.
jamcwpetal, necvolens,necsciens(Ibid.,cap. 7, n. 15). Quamobrem eo cognito, omnein in ea hseresi profi-
6. Jam Fauslus Carthaginem venerat, cum Augus- ciendi curam abjecit. Fluctuabal animo cunclabundus
linus annuin aelatis ageret undetrigesimum, quem in eodem luto hsesilrms,eaque cunctatiomajor in dies
idibus novembris anno Cliristi trecentesimo octoge- oboricbatur, ex quo Faustus copiam iili fecerat secum
simo secundo inieral. Et si vero quam ille de se con- colloquendi, neque porro exspectalioni responderat
citarat exspeclalionem, haud onini ex parte sustinere (De Vlilitate credendi,n. 20). Atque liaecvideri potest
luerique posset; erat ci tamen eloquenlia famaenon niela novem illorum annorum quibus Manichaeisad-
impar, qua se quoque primo auditu magnopere de- haesissese scribit, uti a nobis superius obseivatuin est
lectatum fuisse ncn diflitetur Augustinus. Deleclabat ( Stipra, cap. 6, nn. 4, 5 ). Quanqiiam id octatishaud
autem, ait, et cum muliis, vel eliam prw multis lauda- omniiiose ab eortim socielate sejunxerit : Sed quasi
bamacefferebam(Ibid., cap. 6, n. 11). Quanquam,ut meliusquidquam non inveniens,inqtiil, eoquo jamquo-
erat aequusrerum ocslimator, uberem illam dicendi quo modoirrueram, contenlusinierint csscdecreveram,
facultatem,quam meritis laudibus prosequebalur, acri nisi aliquid foiie quod magis eligendutncssel eiucerel.
judicio ab rerum veritate discerneret. Molesteinterea ( Confess.lib. 5, cap. 7, n. 15). Sicanimo affectuseraj,
ferebat, nullam sibi esse copiam, honiiiiem publicain cum relicta AfricaRomampetiturus trajecitin llaliam:
concione dicenlem inlerpellandi, alque alteruis cum quod iter cum slatim ab habilo cum Fausto sermone
eo familiariler disserendi, quo oborientes auimo dif- commemorat(//>?d.,efl».8,n. 14), indicarevidetur, id
ficultatesinvicemexcuterent. Cum priinum vero hujus se anno aetatissuaevigesimonono vergente,perlittera-
scse dedil opportunilas, illum cum familiaribus suis rias forsitan inducias anni trecentesimi oclogesimi
frequens convenit, eosque scrupulos qui se angerenl, lertii, suscepisse : quanquam revera nihil obstet quo-
cum eo conimunicavil. Proluli, inquit, qttmdamqum niintis susceptum abipsosub ineunleni hunceumdem
nie movebant: expeiius sum prius hominemexpetiem annum Chrisli existimetur.
m VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI.
LIBER SECUNBVS.
profeclionein ltaliam,et de rebusibiab eo gestisusque ad suum in Africamreditum.
De AUgustini
CAPUT PRIMUM.
i AugustinusRomam proftciseilur.2 Occulle ac invila
matre. 5 Ibi in morbumincidit perkulosum. 4 Inler
Manichwosversalur, qumnaineumin illorum adltuc
secla dhlinebant. 5 Rlietoricamin Vrbe docet.
1. Cum in Italiam Iransmitlere Augustinusanimum
induxit, eum profecto, quem ex illa navigalione fru-
clum, Deo aspiranle, capturus erat, haudqtiaquam
ipse sibi pollicebatur. Romam contendebat, rhetori-
cam ibi professurus, non spe duclus amplioris emo-
lumenti et majoris honoris, tamelsi et islhoecincen-
tiva, qure amici adhibebant, nonnihil movcrentani-
mum : sed hac prsecipuacausa ct pene sola impulsus,
quod audierat qtiietius RomoequamCarlhagine studere
adolescenles, et ordinaliore disciplinsecoercitionese-
dari. Verum si rem altius repctamits, peculiari Dei
nulu dirigebalur, qui occulto consilio et slimulos ei
admovebat quibus Carthagine avelleretur, et illece-
bras quibus Romam atlraheretur adjiciebat, ut per
varios demum anfraclus, ad salufis portum errantem
deduceret. Quod ipse agnoscens Augustinus : Et in
his, ail, altissimilui rccessuset prmsenlissitnain nosmi-
sericordia tua cogilanda el prmdicandaest (Confes.lib.
5, cap. 8, n. 14). Etim Messianiproconsulis in Mani-
chseos lala sententia percussum ex Africa profugisse,
postmodum objeclarunt adversarii (Contra Liit. Peli-
liani, lib. 3, n. 30): qtio commenlo nullum absurdius.
Messiani quippe senlentia dicta fuit anno Christi
trecentesimo octogesimo sexlo : Angustinus aiuem
Mediolani procul dubio erat anle anntim trecenlesi-
mum octogesimum quinlum; cujus rei doeumenttim
in promptu habebat ipse, ad eam, ubi necessitas
posceret, mullorum illustrium virorum testimonio
comprobandam instructissimus.
2. Hoc sane iter clanculum susccpit; cum navi-
garit inscio ipso Romaniano, quicum sua consilia
communicare solitus erat, cnjus etiani liberos relicta
Carthagine deserebat. Eum lamen cui tot tantisque
beneficiis obstriclus erat, nisi lum abfuisset, id cela-
lurus fuisse non videtur : quamobrem necei vel levi-
ter succensuil Romanianus, nec de prislina benevo-
lentia remisit aliquantum (Confra Academ., lib. 2,
«. 3): quippe cui perspeetior erat Augustini animus,
quam ut adversum sc ingratum atque immemorem
suspicari posset. Non laltiit Monnicaraquod Augusli-
nus animo volvebat proliciscendiconsilium; quoecum
more matrum, ac mtiltismulto amplius filii consuetu-
dine delectarelitr, neque ab eo divellise sequoanimo
pati possel (Tagasta an Carihogine decedetitcm, du-
bram est), illum insequi consiituit, vel ut iina secttm
domum illum reduccret, aul si porro is animtimin
proposito obfirmaret, contes ilineris ei adjungeretur.
Finxit tum quidem Augustinus veiie se solummodo
96
amico mox navigaturo adhaerere, usque dum portti
splvisset: sed ee astu delusa npn est pia matris solli-
citudo, neque ep addtici polnil, ut sola domum remi-
graret : quin vehementer redire recusanii vix persua-
snni est, ut in loco navi proximo ae Cypriani niariyris
memoriae sacro cani noctem transigeret. Ea duni ibi
orationibus intenta Deuin enixius deprec.trelnr, ut
filium navigatione inhiberet, is se clanculo subduxit,
aique obsecundaiilibus vcntis Romam navigavit.Quod
illa mane cttni dcprehendissct,'tota in miserabiles flc-
tus cffusa, tnoeslisvocibos litltts omne implevit, nunc
stiam ipsius orbitatem deplorans, nunc filii fraudcm ,
iuinc rrudelitatcm animo obversans suo. Attamcn mi-
ligato itliquanlulunianimi dolore, sedatior 1'acia,ina-
nibus quibtis se defatigabat omissis querelis, rursus
ad filii salutem Deo precibus commendandamcon-
versa domttmse recepit (Confess.lib. 5, cap. 8, n. 15).
3. Vix Romam adventarat Augustinus, cum ecce
gravissimum in morbum incidit; jamqtte in dies in-
gravescente mortis poriculo proximus erat. Nequid-
quam tamen de salularibtis undis quibus nnimrcsor-
des abluuntur, ab co cogitabatur: eo onim vesatiiae
processerat, ul divinumhoemedicanienttim irridcret.
Ignara licet pia mater ejus, in quod inciderat filius
vitre discrimen, nihilo segniiis pro illo Deum preca-
balnr; cujus precationis intervcntu convaluisse se, ac
vitali lavacro rcservatum, non sine memoris animi
testificatione, memorat. Non satis eloquor,ail hancin
rern, quid erga mehabebatanimi, et quanto mctjoresol-
licitudineme patinrkbat spirilu, quatn carne pepererat
(Ibid., cap. 9, ii. 16).
i-. Diversabatur per id tempus Augustinus apud
unum ex Manichreorum secta Auditorem, neque so-
lum ejus ipsitts aut aliorum Auditorum, scd etiam.
Eiectorum constietudinefamiliarius utens, quam reli-
quorum hominum, qni illi hreresi non adhrererent.
Elsi vero Manichaeortimdeiiramenta niinus, quam
ante solitus erat, animose defenderet; eorum (amen
familiaritale, quos magno mimero Roma occultabat,
ab inquisiticne veri nen partim retardabalur. Necdum
vere cum crrorem extieral, quo sibi ex corum sen-
lenlia videbatur, rsonse esse qui peccaret, sed qurTm-
dam aliam in ipso naluram. Quo figmento sncrilcg»
sttperbiscipsius blandienle, se extra omnem culpatn
esse, lubenfer repulabat. Adhuceniin inihi videbalur,
inquil, iion essenosqui peccainus,sednescioquam atiam
in nobispeccarenaluram; cl deleclabarsuperbiatnmeatn
exlra culpam esse;et cum aliquid mali fecissent, non
confileri me fecisse,ul sanares aniinam, quoniampec-
cubal tibi; sed excusareectmainabam,el accusurenescio
quid aliud, quod tnecumessel,et ego non essem(Ibid.,
cap. 10,». 18). Erat vero istudlongc maximumacprope
solum impedinienliim, quomintis ex profundo emer-
gcrci, quod Deum cogitare non posset ab omni mole
 07 LIBER SECUNDUS. 98
corporea seeretum; neque quidquam omnino esse CAPUT H.
existimaret, quod corpus nou esset: ex quo principio 1 Ab Vrbisprwfeclomillilur Mediolanumad docendam
errores permtilti velutiex corruplo fonle impuri rivuli artem oraloriam.2 Renignesuscipitur ab Ainbrosw,
scaturicbant. Hinc suos adversus Faustum Iibros hac
ejusqueaudilisconcionibusa Mankhmisdhcedere,ai-
salubri admonitioneconclusil: Dei naluramatque sub- in Ecclesia calltolka catechumenusmanerecon-
que
stanliam incotnmutabiletnotnnino,omninoincorruplibi-
stiluil, donecaliquid sibi cetii eluceat.
letn cogitale, vet credite, el Manichwiconlinuonon eri-
th, ut aliquandoel Calhotkiessepossilis(ConiraFanst., 1. Cumitaque civitas Mediolanensiseloquentisepro-
lib. 35, cap. 9). Relinebateum insuperdesperalio inve- fessore deslituta esset, missumest a MediolanoRo-
niendsein Ecclesia calholica veritatis, quam Eccle- mam ad Symmachumurbis praefectum,ul illi civitali
siam, confictisad invidiam mendaciis, eo usque su- professorem providerel,imperlila etiam eveclionepu-
speclam ei reddiderant Manichsei,ut persuasum silii blica.HancAuguslinusprovinciampereos ipsos Mani-
ab iis fuisse innuat, Calholicoshominescredere Deum cliaoosqui/iMS, ait,u( careremi/iaiti,ambivil(Conf.lib.S,
forma corporea nostrae consimili constare, membris cap. 15, n. 23): necfrustra; poslquamenim periculum-
humaniscoagmentari, ac carnis lineamentisfiniricon- sui fecisset, ac recitala publice oratione Symraacho
decorarique; quod ei turpecreditu cogitatuquevideba- sese approbasset, volis potilus, Mediolanum missus
tur (Conf.lib. 5, cap. 10, n. 20; tib. 6, cap. .2. H. 4). est; ttbi tum tcmporis Valentinianusjunior aulam ha-
Quseeliam illum cum Manichaeisconjungebat amici- bebat (Possid., in Vila Augttst.,c. 1). Eo pervenilante
tia, segnioreinad aliud certius investiganduniefficie- Bautonis consulatum, hoc cst, ante anniiin Chrisli
bat: cum eorum doctrina coiilenlus esse decrevisset, trecentesimum oclogesimumquintum; ac si forte Re-
dum aliquid melitis et exploralius occurrerel (Ibid., mam non adventarat nisi exeunie anno trecentesimo
lib. 5, cap. 10, n. 19). DeindequoeManicliouiiiiScriptu- ociogesimotertio, Mediolanumconimigrarenon poluit
ris divinisrcpreheudebaiu, abCatholicisdefendi posse ante annutn treccntcsimum octogesimumquartuin ;
- non arbUrabatur: tamelsivehemenlissimecuperet cum qttoanno SymmachumprsefecturamUrbisgessissere-
aliquo illoruin librorum perilissimo singula conferre, perimus. Cseterura Alypius, qui prae Augustino Ro-
quaequidemin conlroversiaversarentur; ut quacesset mam ierat (Conf.tib. 6, cap. 8, n. 15), ibique veterera
cum eo amicitiam renovarat firmaralque arcliore vin-
illiuseadereseiitentiadispicereposset (Ibid. cap. 11,
n, 21). Alque ut spem omnem in ea secta proliciendi culo, Mediolanumquoque eum insequi consliluit: Vt
dudumabjecerai; ea ipsa quibus, si nihil melius aper- nec me desereret,inquit Augustinus, et de jure quod
didicerataliquid agei'el, secundumvolummagh paren-
tiusquereperiret, slare dccrcverat, jam remissiusne-
suum (Ibid. cap. 10, n. 16).
gligentiusque retinebat: usqtie adeo ul suutn ipsius lum, quam
2. MediolanensemEcclesiamAmbrosius episcopus
hospitemfabulis, quas Manichacusin libris suis spar-
sit, nimioplus tribuentem fidentemque, ab ea credu- magna cum sapientise tum probitatis fama procura-
litaterepriraere non dubiiarit(/6id.,co/>10, n. 19).Yix- bat (Possid., in Vita Augusl. c. 1): qui Augusiinum
dum tainen bene discussa nube, quam Manicbasorum ad officiossesalulationis munus ipsum adeuntem pa-
errores ejusanimo circumfuderant, soeviorrtirsus in- lerno excepilanimo, et episcopalicharitate complexus
cubuit tempestas, conversis ipsius ad Academicorum est. Ad eum autem, inquit, ducebar abs le nesciens,ut
eum ad lesciens ducerer. Suscepitme palerneille
philosophorumseciam hoesitalioneiiiquesludiis, quos per
omniuni longe sapientissimos habebat, seu quod ab homoDei, et peregrinalionemmeam salis ephcopaliter
onini assensu sese cohiberent. seu quod nihil veri ab dilexil.Et eutn amare ccepi,primoquidemnon lanquam
hoiiiine corapreliendi posse decrevissent (De Beaia docwremveri,quod in Ecclesialua prorsusdesperabam,
sed tanquamhominembenignumin me. Audiebat eum
vila, n. 4). Ila enim, inquit, el tnihiliquidosensissevi-
exinde frequensatque assiduussermoneraad populum
debantur, ul vulgohabentur, etiatnitloruin intenlionem
nonduminielligenli(Confes.lib. 5, cap. 10, n. 19). habentem, non eo animo quo par erat, sed ut experi-
5. Caelerumuti oratoria professio una aul niaxima retur an ejus eloquenlia infra vel supra famamesset:
illi causa fuerat Roniam adeundi; ubiemorborecrea- rerum ipsarum incuriosus, verborum Ienocinia,quo-
tus -est, in illud studium sedulo incumbere coepit, rum suavitate mirifice deleclabatur, solummodo ea-
Elsi veroFausli oratio aliqtiantoeleganlior at
congregalis primum domi discipulis, quibus ct per ptabat.
ad mulcendasaures dulcior illi appareret; nulla
quos jam innotuerat. Brevi didicit, juveiium Cartha- que
ginensium licentiam Romoenon vigere; sed alteram lamen, se judice, de gravitate alque erudilione inter
noii leviorem ibi grassari. Certior enim de scholasii- ulrumque comparalioerat (Conf.tib.S, cap. 13, a.23).
eorum fraude<faclusest, qui ne mercedem penderent, llaque sensim sine sensu verilas ejus animo illabeba-
a suo praeceptoreplerumque transfugae,facta conspi- lur. Altentioremeum reddebat illa ipsa haeresis,cujus
ratione ad alium se transferebanl. Turpis illius frau- praeceptis imbulus eral: et ideo caeteris suspensior
dis, aliunde sibi exilialis, indignitateprocul dubioim- aderat, ne quid vel pro ipsa vel contra ipsam dicere-
pulsus est, ut de suscipienda, quaese alibi offerebat, tur. Et praevenit Dei liberatoris clementia, sui sacer-
provinciacogitaret (Ibid., cap. 12, n. 22). dotis Ambrosiicor pCrlractantis,ut conlra illum erro-
rein incidentes Legis quaestionesdissoiveret (Possia..
in Vita August., cap. 1). Narrat haecipse fuse atque
eleganter Augustinusin hunc modum: Cttmenim non
99 VITA S. AUGUSTJNIEPISCOPI. 100
satageremdiscere quw dicebat,sed tantum quemadmo- balur. Dissuebam nie tamen magismaghque ab hth,
dum dicebalaudire (ea mihiquippejam desperanliad te quosjam deserereprbposueram.Reslabalautemaliud
viam palere hoinini,inanis cura remanseral), veniebanl nihil in lanlis periculh, quam ut divinamprovidenliam
in animummeumsimul cum verbisqum diligebam,res lacrymoshet miserabilibusvocibus,ut opem mihiferrel,
eliamquasnegligebam.Nequeenimea dirimerepoteram. deprecarer. Atque id sedulo faciebam.Et jam fere me
Et dum cor aperiremad excipiendumquam disertedi- commoveranlnonnullmdispulalionesMediolanensisepi-
cercl, pariier intrabat et quam vere dicerel, gradalim scopi, ul nonsine spe aliqua de ipso VetereTestamenlo
quidem.Nam primo etiam ipsa defendiposseiniltijam mullaqumrerecuperem; qum, ut scis, male nobiscom-
cmperanlvideri; et ftdemcatholicam,pro qua niliilposse mendataexsecrabamur.Decreveramquetamdiuesseea-
dici adversusoppugnanles Mankhwos putaveram,jam lecliumenusin Ecclesia, cui tradilus a parentibuseram,
non iinpudenterasseri exhiiinabam; maximeaudilouno donecaut inveniremquodvellem, aut mihi persuaderem
atque allero, ei scepinsmnigtnalesolutode Scriplis veie- nonessequwrendum.Opportunhsimumergomeacvatde
ribus: ubi, cutn ad litteramacciperem,occidebar.Spiri- docilemtunc invenireposset, si fuissetqui possel do-
tualiter ilaqueplerisqueillorumlibrorumexposilhlocis, cere (De Vtilitate credendi,n. 20).
jamreprehendebamdesperalionem meam,illamdunlaxat CAPUT III.
qua credideramLegemet Prophelas deteslantibusaiquc 1 MonnicaMediolanutnvenit. 2 Augustinonulla copia
irridentibus resisli omninonon posse. Nec lcimenjam dalur sciscitandiquwcupil, ab Ambrosioephcopo.
ideomiliicatholkamviamtenendamessesentiebam,quia 5 Concionesejus ad pppuium audire perseverat,ex
ct ipSapoterat liaberedoclosasserloressuos, qui copiose iisquemagisin dies veramEcclesimcallwlicmdoctri-
el nonabsurde objectarefellerenl;necideojam dainnan- namintelligil. IFidei necessitalemet salubremScri-
dum illttd quod leiicbam^quia defensionisputiesmqua- plurarum quctorilalemugnoscit. 5 Adhuclaboralin
bantur. Ita enim Cathotka non mihi victavidebalur,ut qumslionede mali origine. 6 Ptatonicorum lectione
nondumeiiam victrix appareret. Tunc vero fotiiter in- proficilin cognilioneDei, non auiem Verbiincatnati.
lendi animum,si quo modopossemcerth aliquibusdo- 7 Commiseralionksensu afficiturin eos qui Mani-
cumenlhMankhmosconvincerefalsitatis. Quod si pps- chmorumerroresunt implkali.
sem spirituaiemsubslanliam cogilare, slalim macltina- 1. Periculi plcnaerat ilia inveniendiveri desperatio,
mettla illa omniasolverenlurel abjkerenlur ex animo in qua vcrsabaiur Augustinus, quod ex ea torporac
meo; sed non poleram. Verumtamende ipso mundihu- negligeiitiaejusinquirendinasceretur. Verumhaccani-
jus corpore,omniquenalura quamsensuscarnis aliinge- mi constitutio, aut potius instabililas et anceps flu-
ret, multa probabilioraplerosquesensissephilosophos, clualio, ad quam audito Ambrosioperducluserat, fuit
magh maghqucconsideransatqtte comparans.judica- instar accessioniscriticoc, pcr quam ab aegritudinead
bam. Ilaque Academicorummore, skut exhlimanlur, sanilalem, iiitercurrente aeriore periculo, eral trans-
dubitans de omnibusalque inter omniafluctuqns,Mani- iturus (Confes.lib. 6, cap. 1, n. 1). Et eo quidem loco
cltmosquidem relinquendosesscdecrevi: non arbilrans posithserat, cum Monnicalerra mariquefiliuminsecuta,
eo ipso tetnporedubitationhmewin illu seclamihi per- Mediolanumpervenit.Qureubi tolius rei certior abeo
manendumesse, cui jam nonnuilosphilosophosprmpo- facta est, tamelsi voluptatisexinde aliquidcepit, quod
nebam: quibus lamenphilpsoplih,quod sine iiominesa- falsitati creptum cerneret: non tamen, quasi inopina-
lutari Chrisli essenl, curalionemlanguoris animwmem lum aliquidaudieril,in turbulentamselocliliamexlulit;
commillereomninorecusabam.Statui ergo lamdiu esse sed mente placida et fiduciaeplena dixit, confidere
catechumenusin catlwlka Ecdesia, mihi a parentibus se in Christo, fore ut priusquam ex hac vita migraret,
commendata,dottecaliquid ccrti eluciirel,quo cursutn eum visuraesset fidelemcalholicum (Ibid).
dirigerem(Conf.lib. 5, cap. 14, nn. 24, 25). Idipsuin 2. Interea vero temporis cum Auguslinus ad inge-
rursus scribil ad Iioiioraluin in haecverba : Ralionem niiscendiiinac Deosupplicandumassiduus essedebuis-
ipse mecum Itabiti, magnamquedeliberalionem,jam in set, qtio ei subveniret; eral animus ejus ad qttocrendum
Italia constitulus,non uirum inanerentin illa secta, in inlentus, et ad disserendum inquietus. Nec vero ulla
qiiammeincidissepcenitebql;sed quotiatn mpdo certim erat ei copia communicandi cum Ambrosip dubia
inveniendumesset, in cujus amoteinsuspiria meanulli oestusquesues, secludetitibusilluin ab ejus aure atque
melius quam tibi nota snnl. Smpemihi videbalur,non ore catcrvis negotiesprumhpminum, quorum infirmi-
posseinveturi,inagniquefluctus cogilalioiiummearum tal.ibusscrviebat. Ac nemo quidem unqurtmad Am-
in Academkorumsuffragiumferebanlui: Smpe rursus brosiumaccedere prohibebatur, neque ci nuntiari mos
inluens,quanlum polerant,menlemhumanamlam viva- eral, si quis ad se veniret; cum omnibusliberam sui
cem, lam sagacem,tam perspicacem,non pulabatnlalere copiamhoino bono publico nalus devoluique ullro fa-
verilatem,ntsi quodin ea qttmrendimoduslateret, eum- cerct: sed cutn ad eum Augusiinus frequens ventita-
demqueipsum modumab aliqua divinaauctorilateesse ret, feriatum licet ab strepilu causarum alienartim iri-
sumendum. Restabal qumrerequmnamilla essetaucto- terdum repcrisset, religioni tamen habebat lcctioni
rilas, cumiu tanlis dissensionibusse quisqueiltam tra- intentum alio avoearc (//>«/.,c«p.5,((. 5).Quamobrem
dituvum poUketetUf.Qccurrebal igilur inexplkabilh nulla dahatur occasio percunctandi qurevellet, nisi si
silva, cui demuminserimultumpigebat,alqueinler liwc qurc forsilan paucis explicari possent: quemadmodum
tine uiia reauie,cupidilatereperiendiverianimusagita- illiui de relaxando sabbati die jejunio (qua de re am-
101 LIBER SECUNDUS. 102
bigebat Monnica),qusesivissese adhuc calechumenum etiam, quodveterascriplaLegisetProphetarumjam non
Isthaecparum curantem scribit (Epist. 56, n. 52). At illo oculomihi legendaproponerenlur, quo anlea vide-
illi, quibus dies noctesque angebatur, scrupuli allitis bantur absurda, cum arguebamtanquamita sentienles
animo haeserant,quani ut facile ac cilo evelli possent. sanclos luos; verumauietn non ita sentiebant: et lan-
Varii illi cogilalionum fluctus, qtiibus scstuabat, otio- quamiegulamdiligentissimecommendaret,smpein po-
suin alque omnibus curis expeditum, ctti relunderen- pularibus sermonibussuis dicentemAmbrosiumImlus
tur, doclorem exigebant : neque porro ita compara- audiebam,t Liltera occidit, Spiritus aulemvivifieati
tum Ambrosiuni unquam nanciscebatur. Erutnpebat (II Cor. iu, 6) : cum ea qumad litteratn perversitaiem
smpe numerosacer anlislesin Monnicmtaudes gratulans docere videbantur,remotomyslicovelamenlospiriiuali-
mihi, inquit Augustinus,quod lalemmalrem haberem; ler aperiret nondicens quod nte offenderet, quainvh ea
nesciensqualemilla me filiutn, qui dubitabamde illh diceret, qumulrum vera essent, adhuc ignorarem. Te-
omnibus,el inveniri posse viam vitm minime putabam nebamenim cor meumab omni assensione,timens prw-
(Gonfes. lib.6, cap. 2, n. 2),Non suppetebat vero ipsi cipilium; et suspendiomagis necabat. Volebamenim
pecunia coemendis libris, quorum se ope erudiret, eotuin quw non viderem,ita me cerlum fieri, ul certus
non facullas commodalo ab amicis accipiendi, non, essemquodseptemet tria decemsint. Neque enim lam
etiamsi praeslo fuissenl, legendi temptis : aniemeri- insanus eram, ut ne hoc quidempularem possecompre-
dianas enim horas pccupantibusdiscipttlis, qtiod reli- hendi; sed sicul hoc, ita cwtera cupiebam,sioecorpora-
quum diei supererat, aut praeleclionibus-adornandis, lia qum coram sensibus meis non adessent; sive spiri-
aut curando corpusculo, aut reficiendo animo ab in- tuatia, de quibuscogilarenisi cotpotaliler nesciebam.Et
lenliqne curarum, aut denique officiose salutandis sanari credendopoteram,ul purgalior acies menlh mew
amicis magnalibusque, quorum favore ad rerum sua- dirigereturaliquo modo in veritatemtuam semper ma-
rum commodum iudigebat, absumebalur(//iirf., cap. nenlem,etex nulto deficientem.Sed skut evenireassolet,
11, ii. 18). Etsi vero Philastrium Brixiensemdoctrina ut tnalummedicumexperlus, eliambonotimeat se com-
tum aelalis celebrem, visum a se Mediolaniscribat millere; ita crat valeludoanimw mew, quw utique nhi
(Epist. 222, n. 2); non apparet tamen ullam ipsi cum credendosanari non poterat, el ne falsa crederel,curari
eo episcopo necessiludinem intercessisse, aut cum eo recusabat: resistens inanibus luis, qui medicainentafi-
de religioneunquam egisse. dei confechli, el spurshti super tnorbosorbis terrarum
5. Quodigilur unum supererat vulneri remedium, (Confes. lib. 6, cap. 4, nn.5, 6.)
audirc Ambrosiumper diem quamque dorainicamco- 4. Tum porro intelligere coepit, sinccrius ac mode-
ram ac publice ad populum disserentem sedulo per- stius Ecelesiam agere, dum earum rerum fidem po-
severabat : quo raagis ac magis tanti viri sermonibus stulat, quse neque sensu percipi, neque certa ralione
persuasuni sibi fuisse testatur, omnes versutarum ca- commonstrari possent, quam ManicJiae.i, qui eam cre-
lumniarum nodos, quos quidem adversum divinos dulilaiem irridentes, magnificequidem pollicerentur,
Libros Manichaeiinneclerent, non magno negotio ab nihil se nisi aperlum ac perspicuum tradituros; sed id
Catholicis posse dissolvi. Ubi vero comperit hominem postca cttm praestare non valerent, co demum devol-
ad imaginemDei factumnon sic a Catholicis inlelligi, vuntur, ut sua ipsorum fide, confictas a se fabulas
ut humani corporis membris Dens terminari crcde- stare alque accipi velinl (Ibid.,cap. 5,n. 7). Postea
retur, quemadmodumManichaeicnlumniabantur (De ctiiii mitissima Dei manus cor ejus pertraclatum pau-
Hwtesibus,hmr. 46),,quanquam spiritualem substan- lalim emolliissel,cousideravil quam innuinera ex alio-
tiam iiondum menteasseculo res eahaud salis aperta rum testinionio indubitatiter crederet, quibus nisi fi-
esset; gattdium tamen pudore mixium exinde sensit, des haberelur, lollenda foret e vita vitsesocietas. Hinc
quod landem aliquando cerneret, se adversum cogi- intellexit argui non posse, qui sacris Codicibusfidfem
talionum suaruin figmenta magis, quam adversum tribuerent, quorum nempe auetoritatem Deus ipse in
Ecclesisecalliolicsefidem oblatrasse lemere; cum hu- omnibus propemodum orbis terrarum partibus lam
niilitef ac religiose invesiigare debuisset, quemadmo- polenter stabilivit. Cum enim ad veritalem liquidoin-
dum res se haberet (Confes. lib. 6, cap. 3, n. 4). Hinc vesligandam natura simus infirmiores, elad hoc di-
eo ardentiori dignoscendseveritatisdesiderio flagrabat, vina auctorilate indigeamus;tanlaniDeusilli Scriptu-
quo se vanis Manichseorumpollieitationibusturpiter de- rae, quani Ecclesia reveretur, non contulisset, nisi et
ltisumesseverecundabaiur.Nondum liquido compere- per ipsam sibi credi, et per ipsam se quseri voluissel,
rat, an quseabEcclesia Deitraderentur, veraessent: sed humillimo genere loquendi usus, ut omnes populos
sine ulla dubilatione lenebat, illic non doceri quoeipse alliceret. Si qua vero Scriplurse loca nondum animo
falsa existimafionetam acerbe olim criminatus esset. perciperet, hanc sententiarum caliginemad sacramen-
Ilaque confundebar,inquit, el convetiebar: et gaude- torum allitudinemreferendam esse facile intelligebat:
bam, D.eusmeus, quod Ecclesiaunica, corpus Vnici lui, qua occasionesic Deumalloquitur : Cogilabamhwc, el
in qua mihi nomenChristi infanii esl indilum, non sape- aderas mihi; suspirabam, et audiebasme; flucluabam,
ret infantiiesnugas; neque hoc haberelin doclrina sua et gubernabasme; ibam per viamsmculilalam, necde-
sana, quod te creatoremomnium,in spalium lociquam- serebas(Ibid., n. 8). Eo vero promptiusScripturis sa-
vis summumel amplum,tamen undique terminalum, cris primas auctoritatis deferendasesse judicabat, quo
fiiembrormnhumanorumfigura contruderet. Gaudebam variae illaepugnantesque invicem variorum thiloso-
103 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 104
phorum sentenliae,quibus ingenium imbuerat, insitam ciarum et deceptionum pleni sint; Platonici cunclis
opinionem, qua et Deum esse , et rerum humanarum suis ratiocinationibus menlem ad cognitionem Dei et
administraiionem ad eum perlinere credebat, ejus Verbi cjus oeterniconantur evehere. Reipsa in eorum
animo nunquam depulerunt. Id credebam, ait, ali- libris reperit, non iisdem quidem verbis, quidquid
quando robuslius, aliquandoexitius; semper tamencre- Joannes ipse Evattgelii stti exordio de Yefbi gloria, et
didi, et esse le, el curam nostri gerere; eliamsi ignora- quod Paulus de ejusdem sequalitate cum Patre, do-
bam vel quid sentiendumesselde subslanlia lua, velqum cent. lbidem reperit Filium Patri suo esse coaeter-
via duceretaut reducerelad te (Ibid). Hserebant insuper num, ante omnia et supra omnia lempora incommu-
animo limor mortis, futuri divini judicii formido, tabiliter pernianere : animas de plenitudine ejus acci-
spes immorlalitatis, atque aclsevitoenieritorum futura pere, ut bealse sint, et participatione manentis in se
dispunclio ac merces nulla opinionum diversitate ejus Sapientiaerenovari, ut sint sapientes. Inde admonitus,
pectore submotse: quibus veluli frenis coercitum se, inquit, tedite ad memelipsum, inltavi in inlima mea,
atque a profundiore obscenarum voluptatum gurgile duce le; et polui, quoniamfaclus es adjutot meus.In-
revocalum scribit (/fcirf.,cap. 16, n. 20). travi, et vidi qualkumque oculo animm mem, supra
5. Elsi vero Deum cogilalione non complecti aliter eumdemoculum attimmmem,supra mentemmeam, lu-
posset, quam ceu nobilissimum aliquod corpus im- cem incominulabilem;non hanc vulgarem et conspi-
niensa mole quaquaversum diffusum, extensumque; cuant omni carni, nec quasi ex eodemgenere. Grandior
inconlaminabilem lamen, incorruptibilem, ac nulla ex erat, tanquamsi isla mutlo multoqueclarius claresceret,
parte mulabilem ejus, qucecumquelandem illa esset, lolumqueoccuparelmagnitudine.Non hoc illa erat, sed
naturam inconcusse tenebat (lbid., lib. 7, cap. 1, n. 2). aliud, aliud valde ab islis omnibus.Nec ita eral supra
Quo insanius delirare arbitrabalur Maniehseos, qui menlemmeam, sicut oleum super aquam, neCsicut cee-
divinam subslantiam-malo patiendo obnoxiam, quam lutn super terram; sed superior, quiq ipsa fecil me; et
suam ipsorum malo perpetrando ream teneri, sa- egoinferior, quia faclus sum ab ea. Qui novitveritatem
tius existimarent (Ibid., cap. 3, num. 4). Nihil- noviteam : et qui novit eam, novit mternitatem.Charitas
ominus tamen qusenam esset mali origo, non- novileam (Ibid., cap. 10, n. 16). Postea fuse ac miri-
dum dilucide perspicere poterat. Occurrebat interea fice describit, quo pacto ad cognoscendam aeternam
quidem solerii animo, quod identidem auditu accipie- veritatem, crealurarum couditionem acstalum, veram
bal, liberutn voluntalis arbitrium, ejus quod facere- quoque mali originem, divinitus fuerit illuslratus. Nec
mus, rectum vero Deijudicium, ejus quod palereniur, vero in solis Platopicorum Iibris reperit; cum de Deo
mali causas esse; sed nec liquido intclligere poterat ct de anima cogitarelur, nihil omnino corporis esse
cur ita res se haberet: elsi enim senlienti se libero pol- cogitandum : id ipsum didicit ex sermonibus sacer-
lere voluntatis arbitrio, nonnihil lucisoboriretur, qtto dotis Ambrosii; et Mallii Theodori, viri non eruditi
illud esse fonlem eorum peccatorum, quoelibens ac modo, sed ctiam religione christiani. Hic ipse est
volens admisisset, non difficulter agnosccref; altamcn haitd dubie, qui consulatum gessit anno trecentesimo
rursus inextricabiiis erat quaeslio,unde libero arbitrio nonagesimo nono. Ubi fuse retulil Augustinus, qua
a Deo optimo condito insila ad malum proclivitas es- ralione per Platonicorum libros a Deo fuerit edoctus,
sel; unde illi male velle, et bene nolle (Ibid., n. 5). hsec subjungit: Mirabar quodjam le amabam, non pro
His ac consimiiibus cogitalionum aestibus exagilatus, le phantasma.El non slabamfrui Deo meo, sed rapiebar
curis conficicbatur excruCiabaturque eo magis, quo ad te decoreluo, moxquederipiebarabs te ponderemeo,
eas familiaribussuis minus explicarc atque explicando el ruebamin hla cum gemitu: et pondusiwc, consuetudo
parliri poleral. Sed tacita illa cordis tormenia eranl carnalis. Sed inecumerat memorialui,neque ullo modo
velut clarissimoevoccs , qtisedivinse misericordireso- dubitabainessecui cohmrerem; sed nondumesseme qui
lium pulsabant. Sua taineii eum arrogantia inde re- coltmrerem(Ibid.,cap. 17, n. 23). Quaerebat itaque
movebat; et qui faciem ejus inflaveral lumor, sicoeu- viam, qua idoneum ad fruendum Deo robur sibi com-
los claudebat, ul verilalis lucem admitlere non posset pararct, nec inveniebat nisi in cognitione el amore
(Ibid., cap. 7, n. 11). Tu Domine,inquit, slimulis in- MediatorisDei et hominum Jesu Chrisli Dei et ho-
ternis agitabas me, ut impatiensessem, donec mihi per minis. Yerum neque Jesum Christum tenebat humi-
inleriorem uspeclum eetius esses. El residebat lumor lcm, qui humilis non erat; neque cujus rei magislra
meusex occullamanu medkinw lum, acksque conlur- essel ejus infirmitas, noverat. Praeterquam quod non
bala et_contenebrata menlh mem, acri collyrio salu- aliud de DominoChristo sentiebat, nisi eum-esse ho-
brium dolorum de die in diem sanabalut (Ibid., cap. 8, minem cseteris similem, ex corpore, anima et mente
«. 12). rationali constantem, excellente solummodosapientia
6. Ad id plurimura ipsi subsidii contulit lectio prseditum, cui nullus possit aequari ; quem Deus sin-
quorumdam librorum Plalonis et ejus sectatorum, gulari erga uos providentia ex Virgine mirabililer
qui a Yiclorinourbis Romaerhelore clarissimo latine nasci, summamque in universos auctoritatem et raa-
redditi, per quemdam hominem praeter modum arro- gisteriura oblinere voluerat, ut ejus exemplo, ad im-
gantemetelatum,inejusmanusvenerunt(iZ>id.,cap.9, mortalitatem adipiscendam, temporalia contemnere
n. 13). Nam cum cseleri philosophi, qui solis rebus disceremus. Quid aulein saeramenli lateret sub hisce
corporeis iauserentes non altius assurgunt. falla- verbis, Verbnmcato faclumest (Joan. i,l&\ ne le-*
 403 LIBER SECUNDUS. m
viter quidem suspicari poterat : nec nisi aliquanto cunda sunt eiiam ista, liabeiitnon parvam dukedinem
posterius didicit, qua ratione super hoc mysterio ca- suam : non facile ab eh pmcidenda est intentio; quia
tholica verilas ab errore Pholini discreparet. In li- turpe est ad ea rursum redire. Eccejam quantumest, ut
bris quidem Platonicorum majestatem et divinitatem impetreluraliquh Iwnor? et quid amplius in hh deside-
Yerbi repererat: sed nihil de illius depressione, niliil randum? Suppelit amicorum majorum copia : ut nihil
dc incarnatione, nihil de ejusdem morte et eruce le- aliud, et multumfestinemus,vel prmsidaiusdari polest:
gerat. el ducendauxor cum aliqtta pecunia, ne sutnptum no-
7. Quo plus autem operae ae laboris consumpserat slrumgravel; cl ilie erit moduscupiditalis. Mulli magni
Atigustinus in investiganda veritate, eo postmodum viri et imilalionedignhsimisapietiiimsludio cum conju-
teneriori commiserationissensu afficiebatur erga eos, gibus dediti fuerunt (Confess.lib. 6, cap. 11, n. 19).
quibus id beneficiiDeusnondum contulerat. Sicenim Nimis eniin se miserum fore arbitrabatur, si coelibem
Manicliacoscompellat: llli in vossmviant, qui nesciunt vitam duceret. Hinc episcopumAmbrosium, qui ab
ciiin quo laboreveruminvenialur, et quam difficileca- ipsis orbis principibus impense colerefur, felicem se-
veanlurerrores. llli itt vos swviant, qtti nesciuntquam cundiim sreculum repulabat : unus illius coelibalusei
ramn et arduum sit carnalia phantasmata pim mentis laboriosus ct molestus videbatur; cum quod ille spei
serchitalesuperare.Illi in vossmviant,qui nescinntcum gereret, quid adversus ipsius excellenliaetentamenta
quanladifficullalesanetur oculus interioris hominis, ut luctaminis, quidve solaminis in adversis haberet, et
possit inlueri solemsuum. llli in vos smviant, qui ne- quam sapida cssent ejus gaudia, ne conjicere qui-
sciutttquibussuspiriiset gemilibusfiat, ut ex quanlula- dem posset (Ibid., cap. 5, n. 5 ). Honoribus igitur,
cutnquepatie possilinleltigiDetis. Postremo, illi in vos opibus, conjugio inhiabat (Ibid., cap. 6, n. 9).Verum
swviatil, qui nunquamtali erroredeceptisuttl, quali vos Deus illins vota deludens, in ipso cupidilattim sestu,
deceplosvidenl. Ego autem qui diu mullumquejactalus amarissimis eum difficultatibuscruciabat, tanto ma-
landemrespicerepolui, fjuidsit illa sinceritas, qumsine gis propitius, quanto mintts ei aliquid extra se dul-
inanis fabulmnarratione percipitur; qui vanasimagina- cescere sinebat, ut omnibus posthabitis ad ipsum con-
tionesanimimeivariis opiiiionilraserroribusquecolleclas verteretur.
vixmher merui Dotninoopilulante convincere; qui me 2. Notatipse, qua data occasione miseriam perspi-
ad delergendamcaliginemmenth lam tarde clemenlissi- cue suam iutellexerit, cum ad panegyricum se com-
mo medicovocanliblandienliquesubjeci; qui diufleviut pararet, Valentinianojuniori Atigustodicendum. Lo-
incommutabilisel immaculabilissubstanlia, concinenli- quitur alibi de panegyri, quam pro sua rhetoricaeartis
bus divinis Libris sese milii persuadere inlrinsecus di- professione in frequenlissimo consessu kalendis ja-
nuariis habuerat ( Cont.Litt. Petil., lib. 3, n. 30): sed
gnaretur; qui deniqueomnia illa figmenta,qumvosdiu-
turna consueludineimplicatos el constrictoslenent, et ea oratio panegyrica Bautoni lum consuli anno tre-
qumsivicuriose, et attenle audivi, et lemerecredidi, et centesimo oclogesimoquinto, dicta fuit. De hoc autem
instanter quibus polui persuasi, el adversusalios perti- Imperatoris panegyrico sic loquitur : Cum pararem
naciler animosequedefendi, scevirein vos omninonon recitare Imperatori laudes, quibus plura mentirer, et
menlientifavereturab scienlibus, easquecuras anhelaret
possum, quos stcul me ipsutn illo tempore, ila nunc de-
beosuslinere, el tanla palienliavobiscumagere, quanta cor meutn,et cogitalionumtabificarumfebribusmsluaret;
mecum egerunt proximi mei, cum in vestro dogmate transiensper quemdamvicumMediolanensem,animad-
rabiosus et cwcus erratem (Contra Epht. Manicltcei, verli pauperem mendkum, jam credo salurum, jocan-
nn. 2, 3). lem aique Imtantem: et ingemui, et locutus sum cum
atnicis, qui mecumerant, multosdoloresinsaniarumno-
CAPUT IV. strarum; quia omnibustalibus conalibusnostris, quali-
1 Sic veritalemconseclalurAuguslinus, ut nihilominus bus tunc laborabam, sub stimulh cupiditatumtrahens
terrenisadhuc inltiet. 2 Ex mendicojocante et twlan- infelicitalisinemsarcinam, el traltendoexaggerans,nihil
le, mheriam ambitiosoruminlelligit. 3 In eligeudo vellemusaliud nhi ad securam Imtitiampervenire, quo
vilw genere flucluat. 4 Concubinaab se, ut uxotem nos mendicusille jam prmcessisset,nunquam forlasse
ducat, dimissa, aiiam assumit. 5 Devilcecoinntuni- illuc venlutos! Quodettitnjam ille pauculis et emendi-
late ineundaconsiliumfruslra cum aniicis habilum. calis iiummulh adeptus erat, ad hoc egotam mrumnosis
6 Ejus amorent erga sapienliam augenl Plulonici. anfraclibusel circuilibusambkbam, ad imiitiamscilicet
7 Plurimum proficit ex Aposlolileciione. temporalisfelkitath. Non enim verumgaudium Itabe-
1. Non sola ignoratio veriobstabat quominus in plii- bat, sedet ego illis ambilionibusmulto falsiusqumrebam
losophise sinum celeriter evolaret Atigustinus : con- (Conf.lib. 0, cap. 6, n. 9). Haecerat gemituum, iu quos
jugiiadhuc et honoris illecebra delinebatur. Utrum- ipse cumamicis erumpebat, assidua materies; de qua
que vero primum consequi ac tum demum totis velis et frequentius atque confidcntius cum Alypio et Ne-
omnibusqueremis ad hunc securum portum propera- bridio colloquebatur. Nebridius enim matre, patria,
ve, ibique conquiescereperoptabal. In hsecaliqtiando pradiis reliclis, Carthagine Mediolanumnon aliam ob
vcrba erumpebat, fainiliares suos compellans : Quid causam se contulerat, quam ut Augustinoconviveret,
cunctamur, relicta spe smculi, conferre nos totos ad et pariter cum eo ad veritatis ac sapientiaeindagatio-
guwrendumDeum et vitam beatam? Sed exspecla: ju- nem omni sludio incumberet, beatce vilaeinquisitor
SANCT.ATJGUST.I. (Quatre.J
107 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 108
ardens, et qussstionum difficillimarumscrutator acer- deretur. Interim eum illius concubina impedinieii-
rimus. Erant, ait Augustinus, ora itiutn egenlium, et lum afferrel conjugio, ab ipsius lalere avulsa est. In
inopiamsuam sibimelinvketn anhelanlium, et a te ex- Afrieam illa rediit, vovens Deo alium se virum nesci-
speclantiumut dares eh escamin tempoteoppoiiuno.Et turam. At ille ne mulierculain quidem virili animo
in omni amatiiudine, quw noslros smcularesaelus de imitari valuil: et cum feieniiiumprsestolari non pos-
misericordialua sequebalur, inluentibus.nobh finemcur set, in locum-illius quas discesserat, aliam ascivit
ea paleremur, occurrebanttenebrm; et aversabamurge- (Ibid., cap.15, n. 25); quasi animocsuaeraorbum aut
menles, et dkebamus : Quamdiu hmc? El hoc crebro semper producere, aut prorilare statueret. Nec ipse
dkebamus; el dkentes non relinquebamusea : quia non diffitetur, se a profQndiore libidinum gurgite, solo
elucebatcetium atiquid quod illh relictis apprehendere- morlis et divini judicii nietu fuisse revocaium : Qui
mus (Ibid., cap. 10, n. 17). metus, ail, per varias quidem opiniones,nunquamta-
3. Et ego, subjicit Augustinus, inaxime mirabar, menrecessitde pectoretneo (lbid., cap. 16, n. 26). Cum
satagensct recolensquam iongumtempusesselab unde- de finibus bonorum et malorum cumAlypioelNebri-
vigesimoanno wlatis mew, quo ferverecaeperamstudio dio inierdiim dispularet, dicebat se daturum fttisse
sapknlim , disponensea invenlarelinquere omnesvana- palmam Epicuro , nisi credidisset ipse , quod Epicu-
rum cupiditatumspes inanes el iitsanias mendaces: et rus crederenoluit, postinorlem reslare animaevitam
ecce jam iricenariam mtatem gerebam, in eodem lulo el traclus meritorum. Qua mente suam ipse miseriam
hwsitans, aviditaie (ruendi prwsenlibus, fugientibusel satis apcrte monstrabat, seque ccelestisillius pulchri-
dissipanlibusme, dum dko : Cras inveniam; eccemani- tudinis, quscpropter se adamanda est, purissimum Su-
feslutn apparebit, el lenebo (Ibid., cap. 11, n. 18). men non posse perspicere.
Pergit sub hoecexiinie describere, quibus ipse dubiis 5. Mulii amici, ait, agilaveramusattitno, elcotto-
distraheretur circa vilacgenus,quod sibi foret ad ir.- quenles, ac deleslanteslurbulentas humanmvitw mo-
quirendam veritatem opportunum eligendumque. Ipsi leslias, pene jam firmaveramus rentoli a turbis oliose
tem- vfocre: id oliumsic molili, uisiquid haberepossenius,
quippe lumen veritatis vix primum affulserathee
pore, quo videlicet nondum Platonicorum libros lege conferremusin mediutn,unamque rem familiaremcon-
rat. In hoc multiplici sestu motuum et cogitaiioimm, flaremus ex omnibus: ul per amicitimsinceritatemnon
quibus simul jactabalur, et navis inslar contrariis esselaliud hujus, et aliud illius; sed qiwd ex cunctis,
ventis abreptoc, huc atque iiluc impellebatur, efflue- fierelunum, et universumsingulorum esset, el omnia
iant tempora, et ipse semper animi dubiussuam quo- omnium.... Placueral nobis,ut bini annui,tanquam ma-
tidie conversioiiem procrastinabat. Beatoevitacamans, gislralus , omnia necessaria curarent, cmterisquietis.
eam in cjus ipsius sede, quae cst rerum omnium con- Sed posleaquamcwpit cogitari, utrum hoc tnulierculw
temptio ad inhserendumuni Deo, sic timebat, ut eam- sinerenl, quas et alii nostrumjam liabebant, el nos Ita-
dem cum quaereret, fugerel (Ibid., n. 20). Infirmitalis bere volebamus,tolum iilud placilum quod beneforma-
suaeconscius, el gratiae vim nondum expertus, indu- bamus, dissiluilin manibus alque confraclum el abje-
cere animum non poterat, ut coelibemvitam coleret. cluin est. Inde ud suspiria el gemilus, el gressus ad
Alypiuscastissimus adolescensomnistudio enitebatur, sequendaslalas el Irilas vias smculi, quoniam multas
quo eum averteret a conjugio; cum causaretur fieri cogilationeserant in corde noslro; consilium autetn
nullatenus posse, si uxorem duceret, ut franquillara luum manet in mlernum.Ex quo consilioderidebasno-
vitam simul itt araore sapienliocdegerent, sicut jam slra, et lua prceparabas,nobisdaturus escatn in oppor-
pridem expetebant. Al deligalus morbo carnis, motii- lunilale, el aperlurus manum luam, alque itnpleturus
fera suavitate, inquit, trahebam calenam meam, solvi anitnasnoslras benedktione(Ibid.,cap. 14, n. 24). Con-
titnens, et quasi concusso vulnere repellens verba bene gregandi vidcbanlur circiler decem , quibus hscc vitoe
suadenlis, tanquam manumsolvenlis.Hinc Alypius,qui socielas arridebat: inter quos erant quidam praedivi-
de Augustini ingenio bene existimabat, curiositate tes , Romaniaimsin primis Auguslino a leneris fami-
stimttlatus et ipse, conjugium expetere; et alicna ser- liarissimus; nee erat qui hanc viloe coniinuiiitatem
vittiie obstupefactus, in eamdem ultro propendere aut eo ardentius expeteret, aut ad eam suadendam
(Ibid., cap. 12, nn. 21, 22). majori aticlorilate pollerel, cum res ei familiaris am-
4. Cum itaque sic animo cnnslilutus Auguslinus plior qtiam cocteris esset. Id temporis Mediolanide-
essel, nihil mirum si Monnicadabnt operam , ut ante gebat, ul intentas sibi a praepolenle adversario liles
susccplum Baptisma, ad quod illum se in dies com- perseqtieretttr, quibus quidem eum divina providen-
pararc gaudebat, matrimonio jungerclur (Ibid., cap. tia quodam somno hujus vitse velernoque sopilum ex-
13, ii. 25), ne scilicet post sacram regenerationem citabat. De hoc fortasse vitaecommunis consilio, quod
inconiincntiac pcriculo foret adhuc obnoxius. Deum inieianl, cum eo agit Auguslinus, dum sio illum al-
illa frcqtienter oravil, eliam a (iliosollicilala , ut sibi loquitur : Quidquidde olio meomodogaudeo, quod a
de hoc matrimonio aliquid per visum indicaret; scd superfluarumcupiditatumvinculisevoluvi,quoddeposilis
nunquam exoravil. Quaesita lanicn est puella , trans- oneribusmorluarum curarum, respiro, resipisco, redeo
actumqtie negolium : verum cum"illa nonnisi post ad me, quod qumroinlenthsimusverUalem,quod inve-
bienniuni nubilis futura esset, placuil idoneum lem- nire jam ingredior,quod mead summumipsum modum
pus exspectari, quod illa conditio non sperncnda vi- pervenlurumesseconfido; iu animasti, tu impulhti, lu
 «9 LIBER SECUNDUS. 110
fechti. Gujus autem minhter fueris, pius adhuc fide losophire portum appellere debeant, flucluantesexhi-
eoncepi, auatn ralione cotnpreheitdi.Nam cum prw- buit, praeclareadmonet, quibusdam qui quoeumque
sens prmsentitibi exposuhseminleriores motus animi modo ad beatoe vitoe regionem feruntur, unum im-
md, vehemcnlerqueac swpiusassererem, nullam mihi manisshitummonteni, qui ante ipsum portum eonsti-
videri prosperatn fortunam, nisi qum otium philoso- lulus sit, quique etiam niagnas ingredientibus gignat
phandi darel; nultam bealatnvitam, nisi qiia in philo- angustias, vehemenlissimeformidandum, cautissime-
sophia viverelur; sed me tdntomeorutn onere, quorutn que viiandum esse. Neque hunc montemalium vultin-
ex officiomeovila penderel, multhque necessitalibus, lelligi ralio, propinquanlibusad philosophiamingres-
vel vani mei pudoris, vel ineplw meorummiseriw,re- shve meluendum, nhi superbum sludium (verba sunt
'frenari: lam magno es elatus gaudio, lam sanclohujus Augustini) inanissimmgloriw: quod ita nihil intus ple-
vilwinflamtnatusardore, ul le diceres, si lu ab illarum nutn aique solidum habet, ul inflalos sibi superambu-
imporlunarum litium vinculis uliquomodoeximereris, lanles succrepuntefragili solo detnergalac sorbeat, eis-
omniamea vincuta etiam pairimonii tui mecum partici- que in tenebras revotutis, eripiat luculentissimamdo-
pationerupturum. Itaque cum admolo nobis fotniiedis- mum, quattipenejam viderant(DeBeala Vila, n. 3).
cessisses,nunquamcessavimusinhianlesin philosophiam, 7. In liunese montem AuguslinusPlatonicorum li-
alque illam vitatn, quminter nos placuil alqueconveiiit, bris evehi videbat, qui nunquam cum charitalem il-
prorsus nihil aliud cogilare. Alque id conslanterqui lam docere potuissent, quse nostrse salutis eedificium
detn, sed minus acriter agebatnus; pulabamus tamen ab humilitatis fundamento, quod est ChrisUisJesus ,
satis nos agere. El quoniamnondwmaderal ea flamtna, consliluil stabililque. Cum igitur ad se quamprimum
quw sumtna nos arreplura erat; illam qua lenta wslua- rediie cogitaret, mentis oculos conjccit in catholi-
bantus, arbilrabamur velesse maximam(ConiraAead., cam religionem , quse puero sibi insita erat, et me-
tib. 2, nn. 4, 5). dullitus, ul dicit, implicala, quseveipsutn ad se vel
6. Post hoec legit Platonicoium libros, ut hisce nescientem revocabat (Cont.Acad., lib. 2, n. 5). Ve-
verbis lestatur : Cutneccetibi iibri quidampleni, ut ait rum in hos libros, ait Augustinus, we propterea, prius-
Celsinus,bonasres arabkas ubi exhalaruntin nos, ubi qitam Scriplnras luas considerarem, credo voluhli in-
itii flammulminslUlarunt pretioshsimi unguenii gutias currere, ul imprimereturmemoriwmew,quomodoex eis
pauchsimas, incredibile,Romaniane;incredibileet ullra affectusessem: el cum posleajn libris tuis inansuefaclus
quam deme forlasse el lu credis; quid atnpiius dicam? essem, et curanlibusdigilis tuis contrectarenlur vutnera
etiam mihi ipsi de me ipso incredibileincendiuinconci- mca , dhcernerem citque dislingueremquid inleresset
tarunt. Quis me lunc Itonor, qum hoininumpompa, ittter prmsiitnplioiiem,el confessionem; iitter videntet
qum inanis fammcupidilas,quod deniquehujus motialis quo euiulumsit, nec videntesqua, el viam ducentemad
vitm fomenlumalque relinaculumcominovebat(Ibid., bealificam palriam, tton lanlum cernendam, sed el ha-
n. 5) ? Caeterum tam incredibile istud incendium, bitandain. Nam si primo sanctis tuis lilteris informatus
quantumcumque erat, nunquam Augustiniim sic affi- essem, et in earuin fainiliarilale obdulcuissesmihi, el
ceret, ut is ad sapientioecultum a vitoepravitate con- posleain illa voluininaincidissem; fortasse attt abri-
verteretur, nisi aliaequoqtte commoverenteuin causoe puhsenl me a sotidamenio pietalh, aul si in affeclu,
praeter philosophorum sermones, qui ad erigendum quem salubremimbiberam,perstitissem, putarem etiam
cor homhiis in Deum haud vim ullam habeui, non' ex iiiis tibrh eum posseconcipi, si eos solos quisquam
adjuvante Christo mediatore. Hinc alio loco, ubi Pla- didkisset (Conf., lib. 7, cap. 20, n. 26). Ilaqtie sacros
tonicorum leclionem ad frangenda vincttla , quibus codices avidissiinc arripere , et divina illa Spiritus
saeculoilligabatur, plurimum sibi profuissedicit, si- sancii oracula revereri : verum non alia magis quam
mul leslatur, hunc se fructum percepisse collala cum Epislolarum Pauli apostoli leclione afficiebatur : et
iisdem auctoritaie illorum qui divina mysteria tradi- statini cvanuerunt csc difficultales, quibus in hanc
derunt, puta, Prophetarum et Apostolorum(DeReata opinionem aute fuerat adductus, ut cum quibttsdam
Vila, n. 4). Deinde quamvis in philosophorum libris in locis pugnantia loqui, el illius verba Legis ac Pro-
sublimia quaedamdepreheudisset, ex his tamen so- phetarum testimoniisnon congruere putarei. Agnovit
"lummodo garrire didicerat, quasi jam perilus evasis- casta ilia minimcque fucata eloquia uno Spiritu ani-
set; qui nihilominusnisi in Christo Salvatore nostro mari, eadem arcana complecti; et in iis suspiciendis
viam Dei quaereret, non peritus, ut loquitur, sed pe- exsultare cum tremore didicil. Primo etiam aspeelu
rilurus esset (Conf. lib. 7, cap. 20, n. 26). Jam inde cognovit,quidquid in profanis libris verum legerat, in
eiiim coeperat, licet peccatorum pcenis ac mole op- his inveniri: sed hos ita verum fradere, ut et gratise
pressus, eruditionisfamam aucupari, et doclrinaeopi- vim commendent, et variis nos mysleriis imbuanf:
nione inflalus magisefferri, de diluendis inlerea pec- quod illae paginaenon habent, ut nec piae illius humi-
catis minime cogitans. Erat ergo id lemporis ex eo- litalis, qurein sola christiana religione reperilnr, no-
rum numero, qui cogiioscentesDeum, non sicut Deum titiam ingenerant. Eniravero aliud est e summo sil-
glorificaverunt (Rom. i, 21). Is, ut videtur, slatus vestris et inculti montis cacuniine patriam pacis aspi*
est ab eo expressus in libro de Beata Yita, quem sta- cere, iler ad eam non reperire, ac fruslra conari per
tim a sua conve.sione composuit, in quo ubi morta- invia circumobsistentibus desertoribus angelis : et
les omnes velut in procelloso mari, ex quo ad phi- aliud eam, quaead beatam illam patriam ducit, viaro
m YITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 112
bonorum Angelorumpraesidio munitam tenere. Haec 2. SicaffectomentemDeus injecit, ut Simplicianum
niiris el arcanis modis in illius animum, cum Aposlo- adiret, tunc spiritualemAmbrosiipatrem, ejus deinde
lum legeret, alte descendebant; et admiranda Dei successorem.Elucebat in eo graiia Dei, cujus se cul-
opera consideransstupore percellebatur(Ibid.,cap.%1, lui a juventute dediderat. In summa semper pietate
n. 27). Cum alibi Romanianumalloquilur : Tilubans, vilara duxerat, lum selate confeclus. Qttod Augusli-
ait, properans, hmsilans, arripio aposlolumPaulum. num adduxit, ut crcdcrct (et ita se res habebat) cum
Perlegi totum inlenlissitneatque cautissime.Tunc vero post tot annos in virlnlis excrcilatione transactos,
quanlulocumque jam lumineasperso, lanta se mihi p/ii- spiritualis vitoc scienliam diulurno iistt sibi compa-
losophiwfacks aperuil, ut, non dicamlibi, qui ejus in- rasse. Iluic igilur decrcvit omnes sui animi oeslus
cognitwfamesemperarsisti, sed si ipsi adversarioluo fluctitsquedclegcre : utsibi sic menteconstiiulo Sim-
a quo nescioutrum plus exercearh quam hnpediaris, plicianus modum , quem apiiorent dttceret, ad viam
eam demonstrarepoluissem; nmille cl Buias, et ainwna Dei lenciidam demonstrarel. Eum itaque adiit, et er-
pomwria,et delicata nitidaque convivia, el dotneslicos rorum suortim anfraclus eidcm aperuit. Ubi audivit
hhlriones, poslremoquidquideuinacriler comtnovetin Simplicianus, eum Platonicorumlibros a Yictorinoin
quascuntquedelkius , abjicienset relinquens, ad Itujus latinum conversos legisse, gratulalus est; ct inde
pulchritudiiicmblandusamaloret sanctus,mirans, an- arrepta occasione, ejusdem Yictorini, quem Romre
lielans, msluans,advolaret(Cont. Acad., lib. 2, nn. 5, familiarissimenoverat, convcrsionemilli retulit. Hsec
6). Haecinsignis morum rautatio, quam sacrorum co- illi narrabat, utcum ad lnimilitatisJestt Chrisli, quoe
dicum leclio in Augustinianimo peperit, non vidctur abscondilursapientibuselrevelatur parvulis, sludium
conligisse ante paschalem fcstivitateni aniii conver- liorlarclur, et illo se ad tanti viri, eadem in arte,
sionis ejus, quam anno trecentesiino octogesimosexlo quam ipse profitcbatur , adeo illuslris , imitationem
rcponimus; imo nec antcjunii cxitum. Cum enim accenderel : ac ro quidem ipsa ad eum imitandum
AmbrosiumJuslina circa feslum Pascliacpersequerc- cxarsit Auguslinus.Cumqtiesubjccisset Simplicianus,
tur, nondum Deus glacicm cordis ejus vitali Spirilus ediclo Juliani prohibilos fuisse Clirislianoslitteratu-
sui calore dissolverat; licet ipse lurbattc civilatis lu- ram et oraloriam arlem docerc , Yictorinumquehttic
multu veliementer excitaretur (Conf. /ifc.9, cap.7, legi obsequenlemscholsesurenunliuin remisisse: Aron
n. 15): nec adhuc post Deumcurrebat, cum Ambro- inilii, ail Augustinus, fortior quam felkior visus esl,
sius martyrum Prolasii el Gervasii dctexit corpora quia invenitoccasionetnvacandilibi. Moxin haccverba
(Ibid., n. 16), die junii, ut videtur, decimooclavo. erupit: Cuirei egosuspirabainligaitts, non ferro alieno,
sed mea ferrea volmilale.Velletnentntenebatinimicus,
CAPUT V.
el indemilticalenamfecerat,el conslrinxeraltne. Quippe
1 RebusomnibusDei causa renunliarevult, necvalet. ex voluntaleperversafacia esl libido: ct dutn servilur
2 Siinpikianum consulil. 5 Antoniivilam narranle libidini, facia esl consueludo; el dumconsueludininon
Pontilianodhcil, simuiqueaulicorumduorumconver- reshlitur, faclaest necessitas.Quibttsquasi ansulh sibi-
sionem.4 Confliclusin Auguslinimenleac voluntate mel innexis, unde calenam lenebat me ob-
appeltavi,
audito Ponlitiano.5 Paulicodkem insolilmvocisnw- slrktum dura servilus. Volttntasaulemnova,
quminihi
niluaperil, lccloqtteloco repenle converiilur. essecceperatut le gralh coleretn,fruiquete veltem,Deus
1. Cum sacra Dei cloquia , ut diximus, Angustini sola certa jucundilcts, nondumeral idoneaad superan-
aninto penittis insidcrent, non jam de illo certior, sed dam prioremvetustaleroboralam. Jta dum voluntates
in illostabilioresse cupiebat. Animi tamen pendebat, mem, una velus,alia nova,ilia carnalh, illa spirilualis,
el quid de vilocsuseitislituto statucrel, ignorabat. confligebanlinlcr se, atque discordando dissipabant
Cor ejus a veteri fcrmenlo, qtio infectum ftterai, mun- anhnatnmeaitt.Sic inlelligebam,in nieipsoexperimenlo,
danduincral. Etlicelgauderet ipsumSalvatoreinviain id quodlegeram, qiwnwdocaro concuphcereladversus
esse, qtioenosad salulcm duccret, liihiloininustamen spiritum, el spirilus adversuscarnem.... (Galat.y, 17).
pcr htijtisvircangustias ire adlmc pigebat.Turbulentis /*.'(non eraljnm illa excusalio,qua videritnihisolebam,
sxcttli ncgotiis adltuc se tum iraplicari ocgre grava- proplerea noiidiitn me conlemplosmculoservire tibi,
tcque ferebat. Neque enim, ut anle, spcs qurcslus et qttia incerla milti essel pcrceptio verilalis: jain eniinet
honoris comparandicrigebant anhmim ad hanc mole- ipsa certa erat, ego ciulemadliuclerra obligalus, mi-
stissimam servilutem ferendam. Jam eum illa non lilare libi recusabam,et itnpedimenitsotnnibussic titne-
oblectabantproedulcedine, qtiam ex divino fonte si- bam expediri, queinadinoduiniinpediri littiendum cst
tientcr hauriebal. Sed ei moram afferebat cura stu- (Confessionumlib. 8, cap. 5, nn. 10, 11). Pergit
diumquc vilandioffensionemnonnullorumhominum, adhuc vim lyrannidis,quam invetcraia peccandi con-
eorum forte, quorum liberos imbuebat ingenuis arti- suetudo in ijisttmcxercebal, graphice describere.
bus. Conjugiiprsetereadesideriovehementer teneba- , ,: 3. Sed landem omnia cjus vincttla disrupit Deus ,
tttr ; et ob id unum in cscleris langttidus, curis ani- . visibilisimul et invisibilimiraculo. Solitscillius curaj
mum corrodentibus labescebat; quod nimirum vila et sollicitudines magis ac magis in dies recrudesce-
coujtigalis, ad quam tanta propensione ferebatur, bant: Deo continenler suspirabal: ecclesiamfrequen-
varia secum traheret incommoda, quoepati nolebat tabat, quaiilum ipsi licebal per negotia, sub quorum
(Conf lib. 8 , cap. 1, nn. 1,2). pottderegemebal. Quodamdic, inquit, venitad,me ei
113 LIBER SECUNDUS. 114
Alypium Ponlitianus quidam civis nosler in quantum el sequendile (Luc. xiv, 26-55). Tum Pontitianus,
Afer, prmclatein palatio militans : nescioquid a nobis et qui cum eo per alias horti partes deambulabant,qum-
volebat.El consedimusut colloqueremur,el forte supra renles eos deveneruntin eumdemlocum, et invenientes
mensamlusoriamqumante nos erat, allendit codicetn,lu- admonueruntul redirent, quod declinassetdies. At ilii
lil, aperuit, invenit aposlolumPaulum, inopinatesane : narralo placilo et proposito suo, quoque tnodo in eis
pulaverat enim atiquid de iibris, quorum professionte lalis volunlasorta essel aiquefirmata, petiveruntne sibi
cottlerebat. Tum vero artidens meque intuens , gratula- nwlesliessent, si adjungi recusarent. Isli aulem nihilo
loriemiralus est qnod eas et solas prm oculis meislilte' mulali a prhlinis, fleverunlse lamen, ul dicebat, alque
ras repenlecomperissel.Chrislianusquippeet fideliserat, illis pie congralulalisunt, el contmendaverunlse ora-
el smpelibi Beo noslro proslemebalurin ecclesiacrebris liottibuseorum; et trahenies corin terra abieruntin pa-
el diultirnisoralionibus.Cui egocumindicassemiflis me laliutn; illi auletn affigeniescor cmlo, manserunt in
Scripturh curamtnaximamimpendere, oiius est sermo casa. Et ambohabebantsponsas: qum posleaquamhoc
ipso narrattle de AtttonioJEqyplio monacho, cujus no- audkrunt, dkaverunt eliatnipsmvirginilalenilibi (Conf.
men excellenlerclarebat apud servos luos; nos autem lib.S,cap. 6, nn. 14, 15).
usque in iltatn horam latebat. Quodille ubi cotnperit, 4. Narrante haec Ponlitiauo, prosequitur Augusti-
itmnoralusest in eo sertnone, insinuans tanlutn virum nus. Tu autem,Domine,inter verbaejusretorquebasme
ignoranlibus, et adtnirans eamdem nostram ignoran- ad meipsum; auferensmea dorsomeoubimeposueram,
liam. Slupebamusautem audientestamrecenti meinoria, dum iiollemme attendere; et conslituebastne anle fa-
et prope noslris temporibusleslatisshnamirabilialua in cietnmeam,ul videremquam lurpis essetn,quam distor-
fide recta et cathblka Ecclesia. Omnesmirabamur : et lus el sordidus, maculosuset ulcerosus.El videbam,et
nos, quia tam tnagtta erant; el iile, quia inaudita nobis horrebam; et quo a me fugeremnon erat. El si conubar
erant. Inde sermoejus devolutusest ad tnonasleriorum a meavertere aspectum,narrabal ille quod narrabat, et
greges,et moressuaveolentimlum, et ubera desertaeretni, lu merursus opponebasmilti, el impingebasmein ocuios
quoruth nos nihil sciebantus.El eral monasteriumMe- meos, utinvenirem htiquilatemmeamet odissem.Nove-
diolani plenum bonis frairibus, extra urbis mceniasub ram eam, sed 'disshnulabam; et connivebamet oblivi-
Ambrosionulrilore; el non noveramus.Pertendebal ille scebar. Tunc vero qucmtoardenlius umabam illos, de
et loquebaturadlmc, et nos intenli lacebamus. Vnde quibus audiebumsalubres ajfeclus,quod se totos libi sa-
inciditut dicerel, nescio quando se el tres alios conlu- nandos dederant, tanto exsecrabiliusme comparatuin
bernalessttos, nimirumapud Treveros, cutn linperator eisoderam. Quoniammultimei anni tnecumejfluxerant,
pomeridiano Circensium spectaculo tenerelur, exisse forte duodecimanni, ex quo ab undevicesimoanno mlatis
deambutaiumin hotios muris conliguos; alque illicut mem, leclo Ckeronh Hortensio, excilalus eratn sludio
fmie combinalispaliabanlur, unuin secumseorsum, et sapientim; et differebamcontemplafeikilate terrena ad
alios duosilidemseorsumpariterque digressos: sed illos eam invesligandamvacare...Ita rodebarintus, et confun-
vagabundosirruisse in quamdamcasatn, ubi habilabanl debar pudore horribili vehemenler, cum Ponlilianus
quidatnservi tui, spiritu pauperes, qualiumesl regnum lalia loquerelur.Terminaloaulemsermonee! causa qua
cwlOrum(Mallh. v, 3), ei invenhseibi codicemin quO veneral,abiil ille. El ego ad me, qum non in tne dixi?
scripla erat vitaAnlonii. Quumlegerecoepitunuseorum, Qtiibussentenliaruin verberibusnon flagellavianiinam
eimirari, et accendi, et inler legendum medilariarri- meam,ut sequerelurmeconanlempost le ire? Et renile-
pere taleinvilam, elrelicla militia sceculariservire tibi: batur; recusabat,el non se excusabat.Consumplaerant
eranl autein ex eis quos dicunt Agentesin rebus. Tunc et convkta atgumentaomnia, remanseralmuta Irepida-
subilo replelus anwre sancloel sobrio pudore, iratus lio; et quasi mortemreformidabalrestringia fluxu con-
sibi conjecitocttlosin amicum , et ail ilii : Dic, quceso sueludinisquo tabescebatin mortem.Tutnin ilta grandi
le, omnibushtis taboribusnoslris quo ambimus perve- tixa inlerioris domus mew, quam fortiter excilaveram
nire? quicilqumritnus?cujus rei causa mililamus? Ma- cum anima meain cubkulo noslrocorde tneo, lam vuilu
jorne essepoteritspes nostra in patalio, quamut amici quam mentelurbalus, invadoAlypiumel cxclamo: Quid
Imperatoris simus? Et ibi quid twn fragile, plenumque palimur? quid est hoc? quid audisli? Surgunl indocli,
periculis? Et per quot periculapervenitur ad grundius el cwlum rapiunt; et nos cum doclrinis noslrh sine
periculum? El quandohluc erit? AmicusauletnDei, si corde, ecceubi volulamurin carne el sanguine?An quia
voluero, ecce nunc fio. Dixil hoc, et turbidus parturi- prmcesserunt,pudel sequi, et non pudel nec saltem se-
tioneiwvmvitm, reddiditoculos paginis , el legebal, el qui? Dixi nescioqum tulia, el abripuit me ab ilto mstus
mulabalurintus ubi lu videbas, et exuebalurmundo meus, cum taceret altoniius inlueiis me. Neque enitn
mens ejus, ut mox apparuil. Nahtque dutn legil etvolvit solila sonabam, plusque loquebanlur animum tneum
fluclus cordis sui, infremuit aliquando, et dhcrevit, - frons, genm,oculi, color, modus vocis,quam verba qum
decrevitquemeliora ; jamque tuus, ail amicosuo : Ego proincbam. Hortulus quidam eral Iwspilii hoslri, quo
jatn abrupi me ubilla spe nostra , el Deo servire slalui; nos utebamur, sicut loia domo. Nam hospes ibi non
el hocex hora hac, in Iwc locoaggredior.Te si pigelhni- habitabatdominusdotnus.Illuc me abslulerat tumultus
lari, noli adversari. Responditille, adhwrerese sociutn pecloris,ubi nemo hnpediret ardeniem lilent,quam me-
tantm mercedhlanlmquetnililim.El ambojam lui wdi- cum aggressuseram, donec exiret qua lu sciebas; ego
ficabant lurrim suntplu idoneo relinquendiomniasua, autem non : sed tanium insankbam salubriter, el mo-
115 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 116
riebar vitaliter,gnatus quid mali essem,el ignarusquid cid forte supervenerat, udmonilus fuerit tanquumsibi
boni posl paululum[utttrusessem.Aoscessiergoin hor- dkerelurquodlegebatur,«Vade,vendeomnia qumhabcs,
lum, el Alypiuspedeposlpedem.Nequeenimsecrelum el da pauperibus; el habebisthesaurutnin cwlh:et veni,
meum 11011 eral, ubi ille aderal: aul qtiando me sk sequereme t>(Malth. xix, 21); et tali oraculo confe-
affeclumdesererel? Sedhnus quanlumpoluiinusremoti stim ad te esseconversum.Itaque concitusredii ad eum
ab wdibus. Ego fremebamspiriiu, indignanslurbulen- locum,ubi sedebalAlypius: ibi enim posueramcodicem
lissimaindignatione,quod non irem in placilumet pa- Aposioli,cutn inde surrexeram. Arripui,aperui, el legi
cluin lecum, Deusmeus, in quod eunduinesse otnnia in silenlio capilulum,quo primumconjecli sunt oculi
ossa meaclatnabanl,cl in cwlumlollebanllaudibus....Si tnei: t A^onin comessalionibuset ebrielatibus,non in
vitlsi capillutn, si percussi fronlem, si conseiiis digitis cubilibusel impudkUiis, non.in conlenlioneel mmu-
amplexalussum genu; quia volui feci. Polui autem lalione; sed induile Dominum Jesum Cltrislum, et
velleet non facere, si mobiliiasmembrorumnon obse- carttis providentiamne feceritis in coitcupiscenliis1
queretur. Tam tnulla ergo feci, ubi non hoc erat velte (Rom. XIII,15, 14). Arecultra volui legere, nec opus
quod posse: et non faciebant.quod el incoinparabili eral. Slalim quippe cum fine hujuscesenlenlim,quasi
affectuampliusinihi ptacebat,et moxut vellemposseni; luce securitalh infusa cordi meo, omnes dubilationis
quiamox ul vellem,uiiquc vellem.Ibi enim facullas ea tenebrmdiffugerunl.Tuminterjecloaut digito,aut nescio
quw voluntas, et ipsum velte jam facere etat (Ibid., quo alio signo, codicemclausi, el tranquillojam vullu
cap. 7, n. 18; cap. 8, nn. 19, 20). Multis dcinde indkavi Alypio.Al ille quid in se agerelur, quod ego
docet pugnam in hominis ad Deum rcdire, cupien- nesciebam,sic indkavil: Pelit videre quid legissem:
tis voluntate inde oriri, quod voluntas a se ipsa dis- oslendi; et allendil eliam ullra quam ego legeram,et
sidens, plena non sit in eo quod imperat; non au- ignorabamquid sequeretur.Sequebalurveromlnfirmum
tem quod duarum mentium duoc sint naturaeinvi- auiemin fide recipite1 (Rom. xiv, 1). Quodilte ad se
cem conlrarice, ul falso asserebant Manichsei.Refert relulil, miltiqueaperuil. Sed tali admonilionefirmalus
posteaquomodohhic voluptatesUirpiler lenocinantes esl, placiloque ac proposilo bono et congruentissimo
cunclanleni retardabanl; illinc aulem casta dignitas suis moribus,quibusa mein metiusjam olimvaldelon-
continenlise honeste blandiens attraheret; cum infe- geque dislabat, sine ulla lurbulenla cunclalione con-
rim Alypius ejus lateri affixus, tam insoliti motus .junctus esl. Inde ud malrcm ingredimur: indicamus;
exitum lacitus opperiretur. gaudet. Narramus quemadmodumgeslttmsit, exsuliat
5. Sed tandem conversionis suae miraculum his et Iriumphat; el benedicebatlibi, qui potens es ultra
verbis exponit: Vbi vetoa fundo atcano alla conside- qnum pelimus aul inlelligimusfacere, quia lanlo am-
ralio conlraxil, el congessit totam miseriammeam in ptius sibi a le coiicessumde tne videbat, quam pelere.
conspeclumcordismei, oborlaest procella ingens, fe- solebalmherabilibusflebilibusquegemilibus.Converthti
rens ingentemimbremlacrymarum.Et ul loluin effun- enitn me ad le, ul nec uxorem qumrerem,nec aliquam
deretn cum vocibussuis, surrexi ab Alypio. Solitudo spemsmculiItujus... (Confess.tib.8,cap. 12,11.28-30).
milii ad ncgoiiumflendiaplior suggerebalur; el secessi Quumsuave mihi subilo faclum est careresuavilalibus
remolius,quam ut posset mihi onerosacsse eliam ejus nugarum! el quas amilleremelvs fueral,jam dimiltere
prmsentia.Sic lunc eram, et illesensil: nescioquidenim gaudiumerat. Ejkiebas enimeasa me, veratu elsumma
puto dixeram, in quoapparebat sonus vocismemjatn suaviias; ejiciebas,el inlrabas pro eis omni voluplale
flelu gravidus,et sic surrexeram. Mansil crgo iite ubi dulcior(Ibid., lib. 9, cap. 1, n. 1).
sedebamus,nimieslupens. Ego sub quadamfici arbore CAPUT YI.
slravi me, nescioquomodo,el dhnhi habenaslacrymis,
el proruperuntflumina ocutorummeorum, acceptubile 1 Quaremagisteriisui onusnonante vindemialesferias
sacrificiumtuutn. El non quidemItis verbis,sed in hac prope inslantesabjkiat. 2 In Verecundivillam cum
senlentia, mulla dixi libi : Et tu, Dotnhte,usquequo? atnicissecedit.
usqttequo,Dotnine,irascerisin finein? ne memorfuerh 1. Uni jam Deo vivere gesliens Augustinusfacien-
iniquilalninnosttatum anliquatutn. Senliebamenimeh dum sibi pulavit quain primum, ul publicaeprofessio-
me leneri,jactabamvocesmiserabiles: Quamdiu,quam- nis 011us poneret. Verum ad id vindemialesferias,
diu cras el cr.as? Quare non modo,quare nonliac hora quaeopportune imminebant,opperiri visum est, quod
ftnislurpiludinismcw? Dicebatnhwc,el flebamamaris- non plures quam viginli circiler diesad eas usque su-
simaconlrilionecordismei. Et ecceaudiovoccmde vicina peressenl, quibus elapsisjam solemnimoreabscedens
domo cum canlu dkenlh, ei crebro repetenth,quasi nunliumrlietoricsemagisleriosine strepitu remitterct.
pucri an puellw, ttcscio: Tolle, legc; lolle, lege. Sla- Quin etiam, inquit ipse, quod ipsa mslale lillerario
tiinquemulatovuliu, iiilenlhshmscogitareccepi,ulrum- laborinimio pulmotneus cedere cmperat, et difficuller
nam soierenlpueri in aliquo cjenereludendi canlitare Iraheresuspiria,doloribusquepectorislestari se saucium,
tale aliquid; nccoccurrebatoinninoaudivissemeuspicim. vocemqueclarioremproduclioremve recusare,primoper-
Rcpressoquehnpelulacrymarutn,surrexi, niltilaliud in- turbaveralme, qnia maghleriiillius sarcinam pene jatn
terpreluns, nisi divhtilusmihijuberi, ul aperirem codi- necessilatedeponerecogebal; aut si curari el convale-
cem, el (egercinqued primum caput invenissem.Au- scere poluhsem,cetieinlermillere.Sedubiplenavolun-
dieram enim de Antonio,quod ex evangelicalectione, tas vacandi et videndiquoniam lu es Dominus, oborta
117 LIBER SECUNDUS. 118
mihi esl atquefirmata; nosti, Deits meus, etiam gaudere animo susceperunt. Hinc Augustinus in ea vtlla resi-
cmpi,quod hwc quoquesuberat non mendax excusatio, dens, perjocum dixit, se incurioseutigrammalicorum
quwoffensionemhominumlemperaret,quipropterlibetos verbis, qui res suas ipsi ad utendum dedissent (De
suos meliberumesse nunquamvolebant(Confess.lib. 9, Beala Vita, n. 31). Relribuesilli, Domine,ait Augusti-
cap. 2, n. 2-4). In hune pectoris morbum sui seeessus nus, in resurreclionejuslorum, quiajam ipsam sortem
causamrefunditin prioribus libristum a se scriptis, ea retribuhti ei. Quamvisenim absentibusnobh, cum Ro-
quoesibi in horto evenerant, silentio praelermittens mw jam essemus,corporali mgriludinecorreplus, et in
{ConlraAcademkos,lib. 1, n. 3; de Reala Vita, n. &; ea chrislianuset fidelisfaclus, ex.hacvita emigravil: ita
de Ordine,tib. 1, n. 5), ex eadem haud dubie animi mheiius es non solumejus, scd etiam nostri, ne cogi-
modestia, qua suum propositum nonnisi familiarissi- tantes egregiam erga nos atnici humanitatem,nec eum
mis communicare, atque cseterisclausum lenere con- in grege tuo numerantes,dolore intolerabilicruciaremur.
stituit(Conf.lib. 9,ca».2, n. 2). Cor ejussat alteamoris Gratias tibi, Deus nosler, tui sumus; indkanl hortalio-
divini sagitiis confixum erat, et ignitis carbonibus sat nes el consolationestum: fidelispromissot,reddes Vere-
valide communilum, ut subdolas eorum linguas non cundo, pro rure illo ejus Casskiaco,ubi ab wstu smculi
timeret, qui pravis eum sermonibus a proposilo deter- requievimus, in le, amwnitateinsempiternevirenth para-
rere voluissent. Quid, quod sanctorum hominum disi lui; quoniam dimhisti ei peccala super terram, in
exempla, qtiibus ad serviendum Deo excitalus erat, monteincasealo,monletuo,monteuberi(Conf.lib. 9, c. 3,
tam ardentes ei faces subjiciebant, ut contrarius ob- n. 5). Hoecitaque Yerecundi villa inler montes sita
trectationis flatus accensum in ejus animo ignem fuisse videtur. Elffuxerunt landem dies illi, qui ad
acrius inflammare posset, non extinguere? Verum ut litterarias ferias supererant; illi nimirum dies, qui
defuturi non eraiil boni, quiejus consilium laudarent: prae amore libertatis otiosae ad requirendum vultum
sic jactanliaesimile illi videbatur, si antc litterarias fe- Dei, et longi et multi Auguslino videbantur. Illuxit
rias, quse appetebant, professionemrhetoricam abji- igitur dies, que rhelericoe professienem reipsa dese-
eeret; omnia in se ora conversurus, qui hanc imma- ruit, et quo Iinguam ejus eruit Deus, uttde eor illius
turam magisterii abdicalionemostentationi palam tri- prius eruerat (Ibid.,cap. 4, n. 7). Sic laetusel Deo
buere potuissenl. Tot vero temerariis judiciis et falsis gratias hsbens slatim cumomnibus suis, hoc est, Mon-
sermonibusansam dare, causamve tam sancti operis nica matre, Navigiofratre, Trygelio et Licentio disci-
arguendi praebere, et inquirendi quonam id animo pulis, Lastidiano et Rustico consobrinis, Adeodato
facerel, a prudentia videbatur alienum (Ibid., n. 3). filio et Alypio, se ad villam Yerecundi contulit (De
Toleravit igilur illud temporisintervallum, donec de- Beata Vita, n. 6).
curreret; quodexiguum licet, aegre (atnen toleravit. CAPUT VII.
Jam enim recesserat illa gloriae cupiditas, quse in 1 De anno in quo conversioAugusliniconligil, contro-
partem oneris cum eo venire consueverat: et solus versia unde polhsimumexortq. 2 Anno387 illamad-
illud sustinere coaclus, succubuisset ponderi, nisi in scribuntopinionesdum, quibus alio atque alio delor-
pristinaeambitionis locum patientia subsidio venlsset. quenlur Possidii Augusliniquehanc in rem dicta.
Quantumvis prudenter in hoc se negotio gesserit, 3 A'i/(i/obstarequotninushiscedictisin germanosensu
non audet tamen ab omni se culpa vacuum asserere, acceptisitlumattno 586 conversum,eumdemqueanno
quod firmum Deo serviendi propositum amplexus, 387 baptizatumasseramus.4 Huicsenlenlimroburac-
adhtic in cathedra mendacii vel breve tempus sedere cedilex quodam Augustiuiloco, comparalocum lem-
se passus fueril (Ibid., n. 4). pore quo Ambrosiusexagitabalur ab Juslina. 5 Di-
2. De Atigustiniproposito bono macerabalur anxie- luittir contraria arguinentalio pelita ab observalione
ludineYerecundus (Ibid., cap. 3, n. 5),fatniliarisejus, leinporis, quo Imperatori laudes recitavit. 6 Opitiio
civiset grammaticusMediolanensis(Ibid., lib.S, cap.6, qumdam conversionetnAugusliniponens anno 385
n. 15); cujus cum in omnes, tum vero in Augustinum ininimeprobabilis.
eralbenevolentia singularis (De Ordine, lib. 1, n. 5): 1. Paucos adhuc in ea villa dies transegerat, cum
scilicet aegre admodum ferebat, quod multis soeculi libros suosde Academicisexorsus (GonttaAcademkos,
laqueis irretitus, se tam jucuuda societate propediem lib. 1, n. 4), ees intermisit, ut librum de Beata Yita
orbandum viderel. Nondum cliristianus erat : el licet scriberet (Relraclalionum lib. 1, cap. 2), tridui epus,
uxorem fidelemduxisset, eatamen arclissima eompede ipso natalitioilliusdie incoeptum(DeBeata Vita, n. 6),
ab itinere, quod inibant amici, retardabatur. Illud si- qui in idus ncvembris incidebat. Itaque secessus ejtis
quidem alia lege nolebat aggredi, quam ea, qua mini- in villam Cassiciacumnonnisi mense cctobri ejusque
me polerat; riempe ut se ab uxore sua disjungeret, conversio septembri, aut saltem exeunte augusto vi-
quo terrenis omnibus dimissis lotum se Deo manci- detur conligisse : Mediolanienim, praelectionibussuis
paret. Quapropler eum Auguslinus et Alypius sola- absclutis, aliqupt adhuc dies petuit ecmmorari. Tunc
bantur, et ut in vita conjugali; qua implicalus erat, vero lemporis tiigesinium et tertium aetatis annum
Deo serviret, hortabanlur. Nihil de Yerecundi erga agebat,,utipsemet leslatur sub finem librorum, quos
eosbenevolentia moeror animi detraxit. Yillam suam de Academicis scripsit (Contra Acad., lib. 5, n. 43),
Cassiciacumeis benigne obtulit, ut quamdiu ibi mo- et post idus novembres absoivit. Id ipsutn asserit in
rarentur, in ea degerent. Oblatam illi sedem grato Soliloquiorum libris (S0/i/ogui0rum/iZ>. i,n. 17), quos
 119 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 120
sub idem tempus edidit. El cum Monnicamater paulo nus, si annos per consules notaret, Iibros suos de
post ejus Baplismum ex hac vita'migravil, nondum Academicis, mense novembri conscriptos, repone-
trigesimum el tertium retalis annum exegerat (Conf. ret anno aotatis suae trigesimo terlio; nec pariter
lib. 9, cap. 11, «. 28). His ita constitulis conficilur, eidem anno adscriberet ipsam morlem Monnica1.,qure
eum trigesiinosecundo aelatissuacanuoexeuntefuisse tam iongoposl temporecontigisset.Et si absoluti lan-
conversum ; anno autem trigesimo teftio baptizatutn, tum illius anni numerati sunt, ei quinqtte et seplua-
octo aut novem post conversioneni mensibus, cum ginta vitse anni, non plures, tribui debucrunt. Ob-
Baplisma in Paschali solemnitate susceperit. Jamau- servare adhuc licet coutra priorem senlenliam, haud
lem Possidius annos eum sex ct sepUiaginlanalum fuisse quidem omnino insolens, episcoporttmurbis et
obiisse tradit (Possiditis, in Vila Auguslini,c. 51): impcralorum annos per consnlatus numerare (lice
nullusquc in dubium revocat ejus obitum in quintum hoc ipsuminfrequenterevenerit); quod scilicet eorum
kalendas septembris anni quadringerilesimitrigcsimi, creatio et obitus in actis publicis, quibus consules
juxta Prosperi clironiconincidisse.Illum igilur natum eranl adscripti, nolarenlur, et annum nullus ignora-
fuisse oportet idibus novembrisanni trecenlesimiquin- ret. Non sic porro dc orlu filii municipis Tagastcnsis
quagesimiquarli; conversummense augttslo anni tre- admodum tcnuis existimare licet. Quod spectat ad al-
centesimi oclogcsimisexli; baplizalum vcroPaschate teram senienliam , lametsi lalendum cst, cum quis-
anni ireceiilesimi octogesimiseptinii, octavo kalcndas piam dicilur annos triginta tres natus, dc inchoatis
maii. Eoenim anuoPasclia septimo kalendas maii ccle- aut absolulis id posse intelligi; quemadmodumcum
brandum essedocucralAmbrosius (Antbros.,Epist. ad regcs anno actatis decimoquarto, csetcros aulem vi-
jEmilium). Ntillamhocccechronologia controversiam gesimo qninto sui juris esse dicimus, quamvis illi
admitteret, nisi Atigusliiiusmalrcm suam tum ex hac anno decimo quarlo inchoato, isli aulem vigesimo
vita migrassediccrel, cum ipse Africam repetens, se quinto exacto in suam lulelam venianl : attamen a
ad Ostia Tiberina navigationiinstauraret (Conf. lib. 9, vero prorsusalienum videlur, hanc nominisarnbiguila-
cap.S,.n. 17; cap. 10, n. 25). Conslal cnim, liinc lem ad omnia loca , in quibus setatissurememinitAti-
quidem, obiisse illom, tit diximns, irigcsitnumcl lcr- gustinus, exlendere ; el ad eum praecipuolocum , qtii
titim selatis aiinuin agente Augusiino; hoc csi, juxta nobis regulacinslar esse debet ad illius Dapiismiteni-
calculum nostrum, anie idus novenibres anni irecen- ptts staluendum : Die nono, inquil de matre , mgritu-
tesimi octogesimiseptimi. Illinc atilem certum habe- dinis suw, quinquagesiinoet sextoanno wlatissuw, tri-
nius, Augustinum iion repetiisse Africam nisi post gesitnoet lertio wlalis mem, anitna illa reliyiosaet pia
neceniMaximi1yranni(CotttraLiiterasPetiliani, n. 50), corporesolulaesl (Conf. lib. 9, cap. 11, n. 28). Nullac
qui niense juiio exeunte, vel augustoamiitrecenlesimi hic verborum ambages. Neinorem unquam ad annum
ociogesimioctrtvi inlcrfectus est. aetatissure trigesimum lerlium retulit, ut progredienle
2. Difficultasduo ista conciliandidoctissimosquos- trigesimo quarto, eoque plus dimidia parte jam ela-
quc indiversas opiniones dislrahil. Quidam enim no- pso, evenissecam significarel. Quis ctiam ptitet Au-
lunt a Possidio , cum Auguslinumannos scpluaginta gusLifiuni,cum se anni oelalis stiae tuidclrigesimilii-
scx vixissc scribil, ipsius annos per consulaius nu- sloriam aggresstirum sic dicerct, Proloquar in cou-
merari; et pro primo anno sumi tcmporis spalium specluDeimei annumillum undetrigeshnumwlalis inem
quod ab idibus novcinbrisad kalcndas jnnuarias, ac (lbid.,Iib. 5, cap. 5, n. 5); persuasisse sibi, hoc a
pro ultimo anno, id quod a kalendis jamtariis ad suis lecloribus dc armi sui trigesimi historia inlelli-
quinlum kalcndas augusti extenditur. Sic Augustinnm gcndum? Qtiod autem scribit, se decimosexto aelalis
natum esse contendunt idibus novembris anni trecen- anuo pubescenlera , libidini luxuriaeque parcrc cce-
lesimi quinquagesiniiquinti; conversum anno trccer,- pissc (lbid.,lib. 2, cap. 2, n. 2); haud scitnus, an
tesimo octogesimoseplimo, baptiznlumanno trecen- operosum sit credere, Afrum adolcsccntem igneo
tesimo octogcsimo octavo ; et re ipsa vixisse annos, aniuii vigore, ad id jmu salis fuisse rstate proveclum:
non sepuiagiula sex, sed sepluaginta quatuor, adje- quaiiquam videatur, non corruisse penilus in vitium,
clis super uoveni aul decem meiisibus.YoIuntatiiAu- nisi Carlhagine (lbid.,lib. 3, cap. 1), hoc cst, anno
gustinum in libro sive contra Acadcnticostertio, sive octalissuaedecimo septimo.
Soliloquiorumprimo, aiinos suos lantuin absolutos, 5. Cum duoc igitur senlentiaein tautas difficullatcs
non autem inchoatos numerarc. Sic eum natum esse incurrant, ut qui unam scquuntur, alleram vi detoriam
anno irecentesimoquinquagesimoquarto, convcrsum cl omnino improbabilemexistiment; nihil obsiarc vi-
porro non fuisse nisi aiino ireccntesimo octogesimo dctur, quominus stemus Augusliniverbis, et ipso as-
septimo, nec baptizaiura nisi anno trecentesimoocto- scrente agnoscamusMonnicamdiem obiisse, quando
gesimo octavo, trigesimo lertio xtatis expleto, hoc ipse in Aliicam rediens, inslaurabat se navigationi;
est, trigesimo quarto inchoato. Utraque hsec opinio uec inde iuferamtis illum statim ab obitu malris per-
profecto vim infert verbis Auguslini autPossidii; ut fecisse iter, navimqueconscendisse; cum id minime
dicere cogamur Possidium, qui una cum Augustino asserat. Neque vero alicnrc sunt a narrationibus hu-
quadraginta annorum tempus traduxit, quique ipsius jusccmodi loquendi formulac : Proficiscebamur, cttni
setatem ab eo solo acceperat, illam tamen alitcr ac isieadvenit; parabamus nos itineri. Alque id quidem
ipsum Augustinumcompulavisse.Ncc enim Augusti- videttir ad munus diligenlinmqueliistorici speclare,
 121 LIBER SECUNDUS. m
ut memoratare, quaecaplo consilio moram attulit, gustini et Possidii verba delOrqueamusa germano
doceat quoque subinde dilalumne lantummodo, an sensu : quiti eliam aliquot non deesse rationes, quse
omnino dissolutumconsiliumfuerit. Sed perspicuum nos a prsepostera illa inlerpretatione revocent. Nam
est Auguslini propositum non fuisse, eo usque vitae si conversionem Augustini referimus in annum tre-
sttaehistoriamin prima Confessionumsuarum parte centesimum octogesimumseptimum, dicere cegemur
perducere : hoc forte solum erat in animo, ul ad Iau- eum sue in secessu ruri prope Medielanumhabilasse
dem gloriaegratire Dei in omnium aspectura profer- ille ipsp lempore, quo Maximus, ut constat ex tem-
rct suos ipsius mores ab infanlia ad conversionem peris illius histpria, cunctamRaliaminvadebat, et ex
suam et Baptismum: quo fit ut narrata matris morte, ea Valentinianumexpellebat,hee est in medicbelli tur-
ne verbumquidem de suo Romamreditu faciat; licet bine, qui non immanius alibi, quam in Mediolanensi
cum aliqtiandiu Romae substitisse, et aliquot illic tractu fremebat: quippe cum Imperatori domicilium
scripsisselibros in confcsso sit (Relracl. lib. 1, cap. ac sedemprsebereMediolanumsoleret. Quo fit, ut ex
7-9). Quid, quod nos ipsc admonet, se mullum festi- Ambrosiiverbis coiligi Baronius arbitretur, Mediola-
nantem miilta silenlio praeterire(Conf.lib. 9, cap. 8 , nenses cives tunc de fuga cogitasse(Baronius, ad an-
ii. 17)? Ejus igittir verbisnullalenus adversaraur,cum num. 387, n. 62).
euni morluamatre consiliumin Africamremeandidis- 4. Cum Auguslinus Baptismum suscepit, annus
tulisse, et postero solum anno perfecisse dicimus. intercesserat aut amplius, ex quo Psalmorum in ec-
Qiiibtisporrodecausis dislulerit (quaemultaeesse po- clesia Mediolanensimodulatio coeperat; cum videli-
luerunt), nos lolel; nobiseum pottiissedifferre suf- cet Jusiina Yalentinianiregis pueri mater ab Arianis
ficit : quanquain dilationcm et moram ipsi allatam sedueta persequereiur Ambrosium (Confessiomm
cssestiadel ratio non levis. Scribit enim se, cum ma- lib. 9, cap. 7. n. 15). Unde Baroniusinferl illumba-
ter in morbum.incidit, Ostiae fuisse, ubi posl longi plizatum fuisse anno post sedalam hanc persecutio-
itineris laboremvires rcliciebat priusquam in navem nein proximo (Baronius, ad annum 388, n. 74). Et
conscenderet : Inslaurabamustws, ait, navigcttioni recte qtiidem, ut Baptismum Auguslini reponamus
(Ibid., cap. 10, n. 23). Igilur ad Ostia Tiberina con- annolrecentesiinooctogesinioseptimo,simodo Sermo
quiescens, itincris luborc, quem Mediolanorediens Ambrosii de Basilicis non >iradendis habitus fuerit
toleraverat,supersedebat.Ac sic profecto Romaenon DominicaPalinaruin, quocanno trecentesimo octoge-
tanlum tcmporis commoratuserat, quanlum sat esse simo sexto incidebat in ultimum diem marlii. Nam
posset ad liia sive quaiuor opuscula, quoc ibi post sub id tempus, quo sermo hic habitus est, aut paueis
Baplismumedidit, conscribenda(Retracl. lib. 1, cap. ante diebus, populus Mediolanensispsalmos ccepit
7-9). Qnaproptercjus iu Urbe commorationon anle, concinere. Sic ergo dum Augustinus baplizattis est
sed post obitum nialris reponenda est; et fatendum octavokalendas maii anno trecentesimo octogesirao
quidpiam ei fttisse impedimeiito, qiiomiuusin Afri- septimo, annus et mensis circiter intercesserat. Ist-
cam lam cito remearel. Et vero non improbabililcr hrec perseculionisin Arabrosium concilatrc chrono-
dici posset, Monnicamsub iniliumnovembris e vita logia confirmari polest cx lege, quam Justina conlra
niigrasse, per ejus obitumdeslinatam profectionisoc- orlhodoxosferendamcuravit proSynodo Ariminensi,
casionem Auguslinoexcidisse, nullamdeinde oppor- data duodecimo kalendas februarii, anno trecenle-
tuiiam reliquo anno sc obtulisse; aut eura jam ad- simo octogesimo sexto. Nam in epislola decima
verso temporeac infcstomari navigareiioiuisse; tan- quarta Ambrosii, ad Marcellinam sororera, quaead
dem anno seqtienli qnibtisdam de causis eum adhuc primumpersecutionisannum (biennio enira illa de-
ad mensem augustum Romoefuisse delentum. Porro socviit)videlur spectare, ne verbum quidem exstat
navigatioticm a terlio idus novGinbrisinlerclusam illius legis. Contra vero frequens ejus habetur men-
fuisse legimus: et ipse Gratianusedixit anno trecen- lio in Sermonede Basilicisnon tradendis, qui haud
tesimo ociogesinio,ut naves, quiefrumentum Romam dubie ad alterum annuiii pertinet. Yerisiraile est
adveliebant, non ullra idus octobris deinceps e portu igitur hanc legem adulta perseculionesancitam. Quod
solverentur(Cod.Theod.Golf.toin.5, pagg.107,108). si ita sit, inchoandaest illa necessario anno trecea-
Ipsa etiam temporis hisloria commodamsatis conje- tesiino oetdgesimoquinlo, et lerminandaanno trecen-
cturam nobis suppedilat, ex qua colligereliceat, quid tesimo octogesimosexto. Atque adeo Baplismus Au-
AugtistinumRomaead necem usque Maximidisiinere gustini reponendusanno trecentesimooctogesimose-
potuerit. Hocipso enimanno trecentesiniooctogesimo ptimo. Opersepretium est pariler observare, Justinse
septime (yrannuSillecirca nicnscm augustum irrupit persecutionemadhuc viguisse, dum marlyrum Pro-
in italiam, et pulsoexea Valentiniano, Africampa- tasii et Gervasii corpora inventa sunt, hoc est,
riter occupavit, lesto Pacato.Fieri ergq facile potuit, exeuntejuuio. Cumenim consletex Auguslino(Serm.
ut Augustinusde his certior factus, cum ad OstiaTi- 286, n. 4) hujus translalionissolemnitatem, quaehac
berina propter obilum matris detineretur, mutatosu- ipsa die in veteri CarthaginensisEcclesiaeEalendario
binde consilio,hujus lumultus exitum opperiri Romre memoratur(Mabillonius,Annaliumtomo3, pag. 398) ,
Staluerit, ubi a civilisbelli cladibus littior, quam Ta- in Africa fuisse celebratam, nec aliunde sanctos illos
gastoe,degere poterat. Hinc satis, opinamur, perspi- martyres tunc lemporis innoluisse; verisimile om-
cuuriiest nuilani subesse causam, quaeexigat ut Au- nino est, decimumnonuin junii diem, qui sacer illis
123 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 124
est, diem esse traiislationis eorumdem. Ilaque hinc niialibusferiispublicas scholas ins.tauraret: qued qui-
consequitur, Juslinse persecutionem non quievisse, dem nen pnininp perspectum est ae expleratum ;
nisi sub finemjunii illius anni, qui Augustini Bapti- fieri enim petuit, ut Mediclanuraanno trecenlesimo
smum prsecessit.Haccomniaoptime inler se cohaerent, octogesimoquarto ineunte veneril. Quin eliam Rivius
si ejus Baptismum anno trecenlesimo octogesimo in sua chronologiaeumanno trecentesimo oetogesimo
septimo, et conversionera anno trecentesimo octoge- tertio venisse statuit; nec est quod in contrariam
simo sexlo reponimus : sed in difficilemnodum inci- parlem afferamus. Fauslus enim Carlhaginem venire
demus, si ejus conversionem anno treceniesimo oc- poluit anle annum Auguslini undetrigesimum; el id
logesimo seplimo slaluamus. Eo enim anno Maxi- indicari videlur his verbis : Proloquar in conspeclu
mum in Italiam irrupisse certum est, et neminem in Dei ineiannutn illum undelrigesimuinmlatismew.Jam
dubium revocare exislimamus , quin Ambrosius da- veneral Carthaginemquidatn Manichworumephcopus
lam sibi a ValentinianoIegalionem ad Maximumse- Faustus noinine (Ibid., iib. 5, cap. 5, n. 5). Potuit
ctindam paulo ante obiverit. Ex ipsius Ambrosii re- igitur videre Faustum, et ab eo abalicnari, jam inde
lationc patet, Maximum Treviris lunc degenlem se ab anno trecentesimo oclogesimo secundo exeunte;
ad bellum comparassG: eljuxtaZosimum, Domninus sub ejusdemanni exitum, aut anno treeentesimoocto-
posl Ambrosiuma Yaleiitinianoad Maximumlegatus gesimo terlio ineunte Romam venisse; et anle per-
esl(Zosimus, lib.i). Haecautcmomnia post mensem actas vindemialesanni trecentesimioclogesimi terlii
junium reponere, non est adeo faeile et expedilum. ferias mitti Mediolanum.Nam si desunt argumenla,
Accedit illud, quodjuxta hunc calculum, Augustama quibus probetur SymmachusUrbis praefecluramges-
vexando Ambrosio non ante destitisse oportet, quam sisse anno treceutesimo octogesimo lertio; desunt
cum illunidc pace aclurum ad Maxiniummisit : Iicet pariter nobis in conlrariam partem. Juxla quem cal-
vix credi possit, Juslinam extemplo tantttm spei ac ctilum panegyricutn,quem videlur innuere a se tri-
fidueisein eo hoinine posuisse, ad quem expellendum gesimo aetatis anno habitum, recitare potuit aut
tot modomachinas adhibuissel, quique ad hoc nego- ineunle anno trecentesimo pctogesimo quarto , aut
litim obeundumnon adeo idoneus videbalur; cum ex alio ejusdem anni tempore. Nultis enim probari
ejusdem relaliono Constet, conquestum esse Maxi- potest argumentis eumdem esse, quem Bautoni
mum, quod ab eo fuisset in prima legationedeccptus. consuli dixit; et longe similiusvoro est aliam fuisse
5. Qui Augustinumanno solum trecentcsimo quin- panegyrim, cum eam Imperatoris laudes nuncupet
qungesimoquinlo naluro esse, aut ipsum annos suos (Ibid., lib.Q, cap. 6, n. 9). Cur autem Augustinus
explelos numerare conlendunt, locum alium affermif, (qnae etiam nonnullis errandi causa extitit) oslen-
in rfuo se,utquidem putant, cum imperatoris pancgy- surus se ab Africa, cum ibi damnali sunt Mani-
ricuin recitavit, tricenariam aelalem egisse testatur chaei, anno trecentesimo octogesimosexto abfuisse,
(Confessionuinlib. 6, cap. 6, n. 9, el cap. 11, n. 18). priorem illam panegyrimImperaloris lacitus praeterit
Nempe pro certo ponnnt hanc panegyrim eam esse, (Conira Lilleras Peliliani, lib. 3, n. 50), tantumque
quam Bautoniconstilalumineunti dixit ( ContraLitte- se Mediolanuravenisse leslaturanleconsulalum Bau-
ras Pcliliani, lib. 3, n. 50) kalendisjanuarii anni tre- lonis (Ibid.), cui magistratum ineunti panegyricum
ccntesiniioctogesimiquinli. Uiidecolligunteiim, cum dixerat; ejus rei facilis et prompta responsio est:
trigesimum selalis suoe anntim numeret anno tre- quia cum frequens se prabere potuerit oecasio lau-
centesimo oetogesimo quinto , aut natum esse anno dandi Imperatoris, novis oportuisset eum argumentis
trecenlesimoquinquagesiinoquinto,aulnon numerare commpnslrare, panegyrim illam Imperalori dictam
initium anni sui trigesimiprimi. Observavimussupra, fuisse anno trecentesimo octogesimoquarto, non au-
in hisce numerandi modis quosdam esse dubios et tem anno trecenlesirao oclogesimoseplimo. Sat igitur
ancipites, quosdam unicosensu definitos.Arbitramur habuit afferre idoneam probationem minime dubiam,
himc loqucndi modum, AgoIrigGsimumselalisannum, et eo magisperspicuam,quod Manichseorumdamnalio
ad poslrGmumgcnus pertinere, nec alitid significare videlur his verbis fuisse subscripta: Annoposl consu-
qtiam,Nondumtrigesimum oelatisannum absolvi. Sin lalum Bautonis, etc. Et ob eamdem haud dubie cau-
dicas, Annos triginla nalus sum ; falemurid ex aequo sam lacet, se Romsefuisse commoralumetiam prius-
significare posse, le annos triginla natuns esse, sive quam Mediolanumproficisceretur. Maluimus tamen
hicheatos, sivc absolutos. Ilacergo ratione haud inft- adventum Auguslini Mediolanumanno duntaxal Ire-
cias ibimus, panegyrim illam , cujtis Augustinusme- cenlesimooctogesimoquarto consignare, cum ea sen-
iiiiiiit, siquidcm eam ipse annos trigiitta ct unumna- tentia magis recepta sit, et Augustini verbis apprime
lus habuerit, perliiiereadannum treeenlesimumoclo- consenlanca; quaequenon ponat Symmachum prse-
gesimum qtiintMim. Et requidem ipsa cum varii aestus fecluram Urbis gessissejam inde ab anno trecente-
animi, qtiibus lunc jactabalur, ab Ambrosiiconcioni- simo octogesimoquarto, quamvisliujus rei nulla cer-
bus concitati csse videanttir ( Confessionumlib. 6, nantur vesiigia. Quod si anno trecentesimo octoge-
cap-.4, n. 6); conjici pctesteum jam pridem Medie- simo quarto ineunte advenit; statui polesl, eum anle
laniim venissi', nec tamen anle idus novembres anni trigesimum setalissuseannum absolulum panegyrim
treccnlcsimi oclogesimiquarti, si modo ad hanc ur- Imperatori dixisse.
beranon venil, nisi ut peiacus ejusdem anni vinde- 6. AUPquoqueex loco exsurgere scrupulus potest:
 125 LIBER SECUNDUS. 126
nimirum cum adChristum convcrsus est, mulli jam, demicoslib. 1, n. 15, et tib. 2, n. 10). In hisce do-
ut in Confessionumlibris tradit, effluxerant anni, mesticiscuris, seribendisque epistolis magnam diei
foiiedtwdechn,ex quo Ciceronis Horlensiumundevi- partem vel illubenter aliquando insumebat (Ibid.,
cesimo oelatissuocanno legerat (Confessionutnlib. 8, lib. 2, n. 25, et lib. 3, n. 2). Tantum alimenti sume-
cap. 7, n. 17). Hujus porro scrupuli amovendi ralio hat, quantum compescendaefami salis esset (Ibid.,
nulta esl potior, quam quoeab ipso Augustinosttgge- lib. 2, n. 14); et prandii ejus idem initiura qui finis
rittir, qui voce adjtinclaforte, satis indicat eo loci SG erat (Ibid. lib.5 , n. 7). Nonante surgebata lectulo,
accurate it ad amtissira non loqui; ul nec codera fere quam luceret. Sed cuin in tenebris id temporis age-
loco, cttm illud ipsum lempus decennio el amplius ret, quod in Italia etiam pecuniosis prope necessa-
exprimil(Confessionumlib. 8, cap. 7,n. 18). In suis rium fuisse teslatur; jam pridem consueverat, veri
auiem Soliloquiis,quac, utdiximtis, panlo post suam perquirendi studio , aut primam, aut ultimam, certe
conversionem scripsil , qualuordecim fere annos dimidiamfere noctis parlem secumraeditando pervi-
efflnxisseleslalur (Soliloq.lib.l, n. 17). Attamen Ba- gilem ducere. Id quoqne prsecipiebatadolescentibus,
ronius lioc uno Confessionumloco innixus, Augu- ulsuoexemplo aliquid secum agerent, et secum habi-
slini convcrsionem anno oeiatis ejtis primo et tri- tare eonsuefaccrciitanimum (De Ordine,lib. i,n, 6).
gesimo , Christi Irecentesimo octogesimo qttinlo E leetulo surgens quotidiana Deo vota persolvebat
reposuit. Unde biennium et aliquot insiipcr incnses (lbid.,n. 25), et humilcs ignoranlisesuaeet vulnerum
inier conversionem ejus el Baplismum iulerponere suorum querelasexhibebat(/Wrf.,n. 13). Indecumsuis
coacltis esl. Verumex dictis perspicuum reliiiqiiilur, de re utili sermone confcrens, quod ejus oeulisoccur-
id neqiiaquaniposse propugnari; sicut nec illud quo rebat, materiem ipsi de allissimisrebusdisserendiali-
asscrit Monnicamnon obiissenisi quartn nonas maii, quando ministrabat (ConlraAcad , /i/i.3, im. 33, 34)..
aniii Irecentesinii oclogesiini noni, id est, anno et 2. Secum inter alios adduxerat Trygetium fetLi-
ampliiis post Augtislini conversionem elapso; el centium, ambos Tagastenses (De Beata Vila, n. 6).
Atigustinum non remcasse in Africam nisi eodem Licentius Romaniani (ilius , jam tura auditor Augu-
anno treccntesimo octogesimo nono. Quo ex calculo stini erat, cum ille Cartliagine doceret (Contta Aca-
sequcretur, ul non plus quam biennium inter ejus demkos, lib. 2, n. 3). Hos adolescenles singulari
reditum el prcsbyieralum intercessisset; cum tamen benevolentia complectebatur, et in eorum mores
Possidiustriennium interponat. inforniandos orani cogitalione curaque incumbebat
CAPUT VIII. (De Ordine, lib. 1, n. 29): operam qtioque confere-
1 Quibusexercitiisrttri vacarit Auguslinus.2 Qua ra- bat ad eos ingemiis ac humanioribus litteris imbuen^
lionedttos ibi adolescenlesiuslituerit.3 Libnitn ad- dos; quia eos idcirco seeum habebat. Nam eruditio,
versus Academkos priinmn conscribit. 4 Hinc aliis inquit, dhciplinarum liberalium,modesta sane alque
qttibusdamopiisculis iiianuni admavel.5 Redil ad succincta,et alucrioreset perseverantioreset comptiores
Acadeinicos,el librumde iisdeinsecunditmac lertium exltibelamaloresampleclendceveritali, ul el ardenlius
pcrficil.6 DeRomaniatiocui /tosde Academichlibros (ippeiant, el constantius insequanlur, el inhmreani
dedicavit.7 LibercleBcala Vila scriptusad Theodo- postremo dulcius , qum vocalur, Licenli, beata vita
runi. 8 Libri de Ordine duo. 9 JSnnilalibniset ina- (Ibid., n. 24). Postea lamen in hoc liberalium dis-
nis jctclanliwinolusin discipulissuis cetnprimil.10 ciplinarum encomio se-modum excessisse animad-
Opus de Otdine cur Zenobiodedkalum. vertit. Jam tum etiam nonnisitimide ac dubitanter ad
1. Ut seriem IiisloriocAiiguslhiirepeiamus: Rcnun- eas exeitabat Licenlium, quem licet adhuc adole-
lictvi, inquil, peraclh vindeinialibus, ul scholastkh scentulum, ad amorem ipsius veritatis et sapienlise,
suis Medioianensesvendiloreinverborum alium provi- qtiodutrumqtie vere Ghrislus est, inflamraaremagis
derenl, quod el tibi ego serviredelegissem,el illi pro- sludebat (Contra Acadetnicos,lib. 3, n. 7; Pautinus,
fcssioniprw difficullatespirandi ac doiore pectorh non inler Augusi. Epist. 32,.n. 5). Gum eo soeioque ejus
stifficcrem.Et insinuavi pcr litteras antisliti tuo viro Trygetio ssepeipse disserebat de gravibus seriisque
sancto Ambrosiopristinpserroresmeos, et prwsensvo- admodum rebns, quo et eorum erudilionem explo-
luni meum, ut moneretquid polhsimummihi de Libris raret, ac meditata disputatione excitatos roboraret
luis legendumessel,quo percipiendwtanim gratim pa- proveherelque adaltiora. Nam et.maximmres,. aiebat,
ratior apliorquefierem.At illejttssil Isaiam prophelam; c!«n a parvis qumrunlur, magnos eos solent efficere
crcdoquodprm cwlerisEvangeliivocationhqueGenlium (ContraAcademkos,lib. 1, n. 6). Quamobrem cum illi
sil prwnunliatoraperlior. Verumtamenegoprimam hu- quos ad disputandum non inveniendiveri cupidilas,
jus leclionemnon inlelligens,lotamquetatem arbitrans, sed puerilis ingenii jactanlia impellit, vix ad ea quse
disluli tepetendumexercilaliorin dominkoeloquio(Con- temere ab adversariosint coneessa, redire patianlur;
fessionumlib. %,cap. 5, n. 15). Monnicaeorum , dum conlrariam ipsis legem praescribebat, uf ea quse in
ih villa Cassiciaco degerent, curam ut par est cre- cautius forte dieta essent, de integro discuterenlui?.
dcre susceperat, eisque parabal cibaria (ContraAca- Sic inducti sunt, ut non parvum in philosophia pro-
deinkos, lib. 2, n. 13; Confessionumlib. 9, cap. 4, feclum putarent, cum in comparalione recti verique
n. 8, el cap. 9, n. 22) : Auguslinuslaborcm rusticis inveitiendi conteinnilur a dispulante vicloria (Ibid.,
partiebatur, et eorum operibus proeerat(Conlra Aca- '(. 8). Miram snper hac re corara eis orationem, ha-
 427 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 128
buit, quam adscribimus inferius (Infra, n. 9).Porro decimo tertio, horis antemeridianis proseculi sunt.
haec instituendi ratio, quam Augiislinus iniit, lanluin Quoctriduana dispulatio ex tribus libris contra Aea-
Trygetio et Licenlio profuit, ut qui prius eos novG- demicos scriptis, priorem constiluit. Quem Augu-
rant, vix crcderent sic illos ad res magnas invcsti- sliiuts absolvil, dicens hanc controversiam paueispo-
gandas exarsisse, et id oetatis adolescentes bellum tuisse cencludi, nisi hcs adolescentes exercere , et
indixisse volttptalibus (De Ordihe, lib. 2,n. 29). Non eerum nervos ac sludia in primis explorare voluisset.
immerito itaque Licenlius felicissimosillos dies, quos 4. Post illtid colloquium, seplem fere diebus a dis-
cum sanclo Doctore in Italiaemedio inter jucundissi- putalione quieveriint ( Ibid., tib. 2, n. 10). Per id
ma otia transegerat, sibi postea revocari peroptabat enim lemporis, priusquam libros de Academi-
(Carmine ad Attgusl. prmceplorem, vers. 52 sqq. cis absolvisset , librum de Beala Yita cotnposuit
in lomo 2, JEpisC.26). Quidquid in his diccbalur (Rctraci. lib. 1, cap. 2 ) cx colloqttiis, qtue per tri-
- colloquiis, adhibito nolario slatim stilo excipiebatur duum, decimo tertio, decimo quarlo el decimo quinto
( De Otdine, lib. 1, n. 5). Quod semper usurpabat novembrishoris pomeridianishabuil. Duoseliamlibros
Augustinus, tum ne quid boni perire permitteret, de Ordine(Ibid., cap. 5), lioc est, priorem qui duortim
tum quod id valetudini suse conducere videret: ali- dierum, decimi sexti et decimi septimi(ut videtur)
qua enim loquendi diffieuliale laborabat, cl eum colloquia compleculur (De Ordine,lib. 1, n. 27). Hinc
tunc lenebat incommoda valeludo ,.quae nec eum sua Auguslinus in libro dc Beata Vita scribit, ex eorum
nianu scrjberepatiebatur (Soliloquiorumlib. 1, n. 16). dictis lotutn, quod cum Acadcmicissusceperant, con-
3. Ex his colloquiis varia prodierc opuscula Au- fcctum esse negotiuin, el Liccnlium ubiquo partcs
gustini in modura dialogorum edita , in quibus fami- AcadGmicorumsuslincrc (DeBeala Vita, n. 15). In
liares erudilique illi congressus , nativo prorsus et prioro autem libro de Ordine Trygetius exclamat:
jucundo sermone exponuntur. Refert ipsissima ver- Habemusjam, quod plus cst, Lkentium non Academi-
ba , quibus in iisdem colloquiislum ipse, tum Aly- cum (De Ordhte, lib. 1, n. 10); eos enim ille studio-
pius usi fuerant; aliorum autem solummodosenten- sissime defendere solebat.
tiasreddidil (ContraAcademicos,lib. 1, n. 4). Eorum 5. Paucis admodum diebus , tribus aut qualuor ad
omnium quae per id tcmporis, cum se omnibus ab- summitni, elapsis a gemino illo eolloquio, quo liber
dicalis ad chrislianse vitaeotium contulissel, iiondum de Ordine primus conslai, Mediolanorediit Alypius
baptizalus elaboravit, primum est opus confra Aca- (Ibid., lib. 2, n.l). TuncAugtistinusintermissamoclo
demicos, vel de Academicis scriptum (Retraclaiionum ante diebus de Academicis quaestioneni prosecutus
lib. 1, cap. 1). In illorum, ut diximus, philosophorum est (Conlra Acad., lib. 2, n. 10). Licentius Acadetni-
errores incidefat, qui sapienlem cuiquam rei, ut corura partes conlra Trygetium et ipsum etiam Au-
certaeet manifestac, assehtiri prohibebant, el om- guslinumaliqurindiusustinuit; ac subhide locumcessit
nia nobis obscura et dubia volebant videri : quique Alypio; quocum Augttstinus, non jam obleclandiani-
hoc pacto veri inveniendi desperalionemmultis inge- n«i gralia praeludens, ul antea cum Licenlio, sed
rcbant. Opinio illa, quam falsa eorum argumenla in serio velut rem gravissimamagitavit. Eo tamen die,
illius animo irapresserant, necdum penitus oblitte- ut et postero, quaesiionem tantummodo delibarunt.
rala fuerat. Sed tamen quod operis hujus quodam Yerum die teriio, cum ipse Alypius Academicorum
loco ait, se nihil cerli adhuc habere quod sentiat, causam, quam luebatur, deseruisset, totam disputatio-
nisi qixodillis probabile visum est non posse inveniri nem Augustinusoralione bene longa conclusit: ex qua
verilatem, sibi autem inveniri posse probabile est profecto oratione periculum eorum qui ex probabili
(Conlra Academicos,/i/i.2, n. 25); quis non intelligat ppinipne vitam instituunt (Ibid.,lib. 3, nn. 35, 56),
ab ipso dictum figura quadam , solemni dialogorum prudens quisqtte satis intelligat. Acadcmiecs ctiam
more : quandoquidem jam ipsi, ut alibi diserlis purgare conlendit, et estcndere in ea illos non fuisse
verbis dicit, certa erat perceptio verilalis (Confessio- sententia, ut verum inveniri non posse crederent
num lib. 8, cap. 5, n. ll)?Caeterumcum eares maxi- (Ibid., nn. 37, 38). Quaeconjectura ulilis eral, si non
mi esset ad salulem momenli, hosce philosophos, certa (Epist. 1). Observat adhuc varias philosophorum
qui veritalis ostium, omni spe illam inveniendi sectas ad unam lunc redaclas videri. Cselerumea dis-
adempla, ipsi praecludebant, quantis possel rationi- ceptatio argiimentis Academicorum, quseforte ncgo-
bus aggredi constituit. Paucis ergo a suo in villam tium adhuc faccsscbant, animtim ejtts miseranleatque
seeessu transaclis diebus, Trygetium et Licentium adjuvante Deo cxpedivil (Rclract. lib. l,cap. 1, n. 1),
secum invicem conlendere de hac re jussit, ita ut illudqtte penitus abrupit relinaculum, quo ab uberc
liic parles Academicorum sustineret, ille coram ipso philosophioc,desperatione inveniendi veri, mens sua
Auguslino et Alypio impiignaret. Aderat Navigius, ante eonversionemrefrenabatur (Episl. 1, n. 5). Qua-
sed pauca prolulit. Alypius etiam paulopost discessit propler finem operi imponens, profitetur se de eom-
(Conira Academicos,lib. 1, n. 8), cum iter in urbem paranda sapientia non amplius desperare, seque huic
Mediolanumesset ipsi eonstitutum (Ibid., n. 5)? Alii adipiscendac,posthabitis caeterisomnibus quaemorta-
tamen colloquium Iribus continuis diebus ( Ibid., les magni faciunt, insudare staluisse; cumque gemino
nn. 11, 15), decimo forte, undecimo et duodecimo •pondere, auctoritalis alque ralionis, ad discendum
novembris, ut videtur, vel quarlo, duodecimo et impellamur, se -nusquam a Chrisli auclorilale, ut
 omnium validissima, discedere; seque quod sacris
Scriptoribusncn repugnet, et intelligendo apprehen-
dcre posset, apud Platoniccs reperturum confidere
(Contra Acad., lib. 5. n. 45). In suir,(amen Retracta-
' tionum libris
Iaudem, qua Platonem, et ejus sectalo-
rcs tanlum exlulit, ipse condemnat et repudiat (Re-
tract. lib. 1, cap. 1, n. 4). Professus est Alypius, nihil
schabere, quodAugusliiiiiationibusopponeret; simul
elogio longe pulcherrimo subjunxit, se cum gatidio
superalum discedere, seque et concertatores suos in
Auguslinoducem habere, qui divini luminisbeneficio
cos in ipsa veritatis arcana perducat (CotUraAcad.,
lib. 5, n. 44). HermogenianusAugustiniamicus, cura
hos legisset libros, partam de Academicis victoriara
per litieras illi gralulatus est. Illius approbatio eo
gratior fuit Augustino, qttodcjus jttdicium ab errore
alienum, el amicitiam simulalionis cxperlem cogno-
scebat. Quapropler in epistola, qiiam ad eum scribit,
oral ut diligentius consideret ea, qurc in his libris de
veroAcademicorumsensu dixeiit; sibiqtte,quid super
hac re sentiat, per littcras significct(Epist. 1, n. 5).
6. Hos de Academicis libros Romanianodedicavit
Atiguslinus,lum ut illum Liccnliifilii lillerario pro-
gressu deleclarcl, tum ul eumdcin ad veritalis amo-
rem induceret.Nam summoperecttpicbat Auguslinus,
ut is ad amorem sapienliseanimum adjicerel, eo avi-
dius illamhaustttrum sperans, qtto diulius eam sitire
visus erat. Eo eliam paraliorem ad investigandam et
amandam verilalem arbitrabatur , quod Academicis
omnia in dubiumrevocanlibus srcpius sticcensuerat.
Adliuc tamen 'Mariichrecrumsnperstiliene, in.qiiam
eum Auguslinusipsedcderatprrecipitem(ConlraAcad.,
lib. 1, n. 5), erat implicatus. Sed cum Auguslinum
apud Cassiciacumul videtur invisisset, e sententia sua
pene dimetiisinde discesserat, jamque ad inquiren-
dam verilatem instructus , quam sanclus vir aut quo-
dam colloquie,autaliqua disputatione de religione ad
eum missa, seilli demonstraturumsperabat. Cum igi-
lur spem concepisset, fore ut eum ad veram sapien-
liam adduceret, quotidianis votis, quoe illius causa
divinoeSapientirefaciebal, hoc illi donum impelrare
conabatur; si modo, inquit, dignus sim qui impetrem.
Ergone Augustinus de Romanianofruslra ista dixit,
Non sinetille cui nte totum dedi, quemnunc recogno-
scerealiquantumcmpi (Ibid., lib. 2,n. 2). Uti aliqtiem
illi hujusphilosophiec,ad quam eum horlabalur, sa-
porem infunderet, suos illi de Academicislibros in-
scripsit : quod incitamcnlunieo efficaciusfore credi-
dit, quo esset jucundius; cum filiusejusdem Licentius
sibi partem in iis vindicaret. Unumesse fatetur, nnde
illius fortunscinvideat, quod solus Lucilianosuo per-
frtiattir (Ibid., n. 9). Is haud dubie Romaniano con-
junclissimuserat, el ejus fortassegermanus: aliquando
enim ut duo propemodumoequalescopulanlur. Car-
men a Licentio de philosophia compositum Roma-
niano pollicetur Auguslinus(Ibid.,n. 7).
7. Inter ea colloquia,quaetrcs de Academicislibros
constituunt, liber de Beata Yita conscriptus fuit (Re-
tracl. lib. 1, cap. 2): quo mirtim videri non debet, si
huic nen adfuerit Alypius (De Reata Vita, n. 6) ? is
enim Medielanuminchoataconlra Academicosdispu-
tatione profectus, inde nonnisi posldecem dies rediit.
Eo igitur absente, cum nalalitius Augustinidies qui
in idus novembris incidebat, advenisset, omnes suos
ille contubernales, Monnicammatrein, Navigiumfra-
irem, Licentiumet Trygetium discipulos, Lastidia-
num et Rusticum consobrinos suos, et Adeodatum
filiumsuum prandio tenui excepit,ac postea in balneas
ad conscdendumvocavit. Multa ex iis de bealitudine
quacsivit,ea menle ut illos in hunc portum induceret:
quo in coiloquiocertuin est Monnicamel Adeodatum
inter omnes eminuisse intelligendi prudentia et gra-
vitate verborum. Eamdom disputationem secunda et
lertia die pomeridianis horis prosecuttisest, eamque
pulchra et sublimi oratione de sanctissimaTrinitale
conchisit. Horumce colloquioruminstilutum hoc erat,
ut beatam vitam perfecla Dei cognitione contineri do-
cerctur (Relract. lib. 1, cap. 2). Verum in ea disputa-
lione lioe illi postea displicuit, quod beatiludinem in
hac etiam vila oblineriasapienle, ac in solo aniraore-
siderevoluisset. Notat Augttstinusin suis Retraclalio-
num libris se opus istud integrum non habere (Ibid.),
cum omnia ipsius et aliorum apographa mutiia repe-
rianlur, ac decurtata non parum : haud lamen vidc-
mus, quo nunc libri loco desideratur aliquid. Opus
MallioTheodoro dedicavit, cujus ex sermonibusdi-
dicissese scribit, cum de Deoaut de anima cogitatur,
nihil omnino corporis esse cogitandum. Multumemi-.
nebat in sseculoTheodorus, non alius haud dubie ab
eo, qui summis honoribus perfunctuscst, quique con-
sulalum anno trecenlesimo nonagesimonono gessit.
Hunc amplissimis quidem laudibus ob singularem
prsccipueanimi moderationem et integritatem effert
Claudianuspoeta(C/aurfi«sC/ai((/ianMs,in Paneg. decon-
sulatu.Fl. MalliiTheod.): certiores vero et longe am-
pliores eaesunt, quas eidem AuguslinusIribuit. Eum
enim raodo et christianum et doctum fuisse lestatur
(Retract.lib. 1, cap. 2), nunc commendatut virum in-
genio ac gloria et ipsis insignibus fortunae, et, quod
capul est, raenle prseslanlissimum(De Ordine, lib. 1,
n. 51) : cumque opus, de quo loquimur, illi dedicat,
eumdem humanissimum et magnalem appellat. Illi
profecto conjunclissimuserat, cum eum per anima-
rum inter se vinculumatque commerciumobtestetur,
ut ipsum amet, ac se quoque ab ipso vicissim amari
credat. Ejus eloquentia nequaquam se terreri profite-
tur, cum eam facultatem,quamadamet, licet noiidum
assecutus,limerenon possit, seque multominus ipsius
foriunaesublimitalemac decus extimescere. Quamvis
enimsit magna,inquit, apud te secundaesl: nam quibus
dominalur,eosdemipsossecundosfacit.Addit prrelerea
eum unum esse, quem intueatur et suspiciat, a quo
certus auxilium exspectet. Obsecrat nimirum, ul pro
sua erga ipsum benevolentia dextram porrigat. Quod
si impetravero,inquit, ad ipsam beatatn vilam, cui le
jam hccrere prmsunw, parvo conalu facillimedccedam
(De Reata Vila, n. 5). Is haud dubie locus est, quem
Augustinus et oelateet pietaie proveclior sibi displi-
cuissetestatur,quod liomininimium tribueril(fle(raci. sumus? Demersosquidem esse animos omnium slul-
lib. 1, cap. 2). PhilosophiaePlatonicse studiosissimus torum indoctorumquecommuneesl; sed non uno atque
erat Theodorus, et suo erga eruditos favore id agebat, eodemmododemersisopemsupknlia et manumporrigit.
ut nee ipsius oevo,nec apud posleros quispiam con- Aliisunl, credite, alii sunt qui sursum vocantur, alii qui
queri possct,paucioremdoctorumhominum numerum in profunda laxanlur. Nolite, obsecrovos, geminaremilti
cjus temporibus, quam aliis exstilisse. miserias. Satis mihi sint vulnera mea, qumut sanenlur,
8. Post librum de Beata Vita collocat Auguslinus pene quotidiahh flelibus Deum togans, indigniotemla-
dispulationes de Ordine digeslas in duos libros (Ibid. men esseme, qui tam cito saner, quam volo,smpememet
cap. 5); quorum primum antequam Mediolanore- ipse conv.inco.Nolite, obsecro; si quid mihi amorh, si
diisset Alypius(Z)eOrdine, lib. 1, n. 7, el lib. 2, n. 1), qttid necessiludinhdebelh ,, si inlelligiiisquatUumvos
atque adeo ante secundttm conlfa Academicos, con- diligam, quanli faciam, quantum me cura exagitetmo-
scripsil. Navigius, qtii adhuc in viila Cassiciacocom- rum veslrorum;,si dignus sutn quem non negligath, st
morabatur decimo septimo kalendas deccmbris, aut deniqueDeotestenon mentior, nihil me plus miltioplare
saltem decimo oclavo, Mediolanum profectus erat, quum vobis, rependiie mihi beneficiutn.Et si me ma-
cum liber ille de Ordine primus inchoarelur (DeBeala gistrum libenter vocalis, reddile milii mercedem: boni
Vita, n. 20), el Cassiciaco bene mane discesseral (De eslote.Hic ubi ne plura dicerem, tacrymw mihi modum
Ordine, lib. 1, n. 7), atque, ut videtur, decimo sexto imposuerunt,Licentiusmolestissimeferens, quod omnia
kalendas decembris. In secundo libro de Ordine non scribebanlur : Quid enim,ait, fecimus, oro le? Adhuc, .
semel citalur liber de BeataYila,ut,el deAcademicis inquam, nec fateris sallem peccalumluum?.Tu nescis
lerlius, qui proinde inter duos de Ordine libros con- in illa schola graviler mesloinacltarisolitum,quodusque
scriptus est. Hi duo libri colloquia sunt cum Licenlio adeo pueri non uiilitate atque decore disciplinarum,sed
et Trygelio habita, quibus Monnica nonnunquam in- inanissitnwlaudh amore ducerentur, ut quosdam eliam
terfuit. Secundi autem libri dispulalionibus adfuit aliena verba recitarenon puderet, exciperenlqueplausus
etiam Alypius..In his porro libris agitatur gravis illa (o incjemiscendutnmalum!) ab eisdein ipsis, quorum
quaeslio,ulrum oinnia bona ct mala divinoeproviden- eranl illa qumrecilabant?Ita vosquamvisnihil unquam,
tise ordo contineat (Relract. lib. 1, cap. 5, n. 1). Ve- ul opinor, tale feceritis; tamenet in philosophiatn,et in
rum cum difficillimaeres occurrcrent, et auditores eamvitam,quammeiandemoccupassetmlor,mmulationis
suos. ad earum pereeplionem operose perduci posse labificmalque inanisjactanticeuttimam,sed nocenliorem
inlelligerel Augustinus , in postrema libri secundi emlerisomnibuspestemintroducereac proseminarecona-
parle de ordine sludendi loqui maluit, quo a rebus mini: el fortassequia vosab ista vanilatemorboquede-
corporeis ad spiritualium notittam oportct assurgcre. lerreo, pigrioreserith ad sludia doclrinm; et ab ardore
9. Hujus colloquii occasione atque origine, quse in venioswfamwrepercussi,in torporeminertimcongelabilis.
prioribus libri primi capilibus refertur, niiiil excogi- Memiserum,sinecesseerittalesetiamnuncperpeli, a qui-
tari potest jucunditis, nihil gralitts illa gallorum gal- bus vilia decederesine aliorum vitiorumsuccessionenon
linaceorum pugna, quam ibitiem Augtistinusgraphice posshtt!Probabis, ail Licenlius,quampurgalioresfuluri
describit (De Ordine,lib. 1, n. 25). Verum quse sub simus. Modoillud obsecramusper omnia qumdiiigis, ut
ejus libri finem legunlur, majoris sunl raomenli, ignoluin nobh velis, atque illa omnia deleri jubeas.
quam ul debeant praelermitti. Hic enim oplimus non Prorsus, inquil Trygelius, maneat nostra pwna, ul ea
linguse solum, verum etiam animi ac virlntis magisler ipsa, qumnos illicil fama, flagello proprio a suo amore
gravi seriaqtie discipulorum suorum objurgatione delerreal.Vt enimsolisamiciset fatniliaribusnostrh litle-
ostendit, quomodo coerccndi sunl ocmulationisel ina- rceislm innotescant, non parwtndesudabimus.Assensus
nisjaclantiae motusinadolesceutibus qui dantoperam esl ille (Ibid., lib. 1, nn. 29, 50). Jubet Augustmus
liiteris. Trygciius quidpiam protttlerat, propter qttod Licentium poema scribere contra libidinosos amores,
eum argtiere coactus fuerat Augustinus. Ille autem el in laudem puri amoris, quo anima per philoso-
perpcram se loculum ftiisseaniniadvertens, verba stia pliiam iiilclleclui copulalur (/6id.,n. 24). Haudseimus
deleri postulabal. UrgebatLkenliusulmanerent,inquit, an illud sit Licenlii de philosophia carmen, qtiod san-
puerornmscilket more, velpotiushominum,proh nefas! ctus Doctor Romaniano pollicelur.
pene omnium; quasi verogloriandicausainter nos iltud 10. Suos dc Ordine libros Zenobio inscribit, cui de
agerelur. Cujus molumattimi cumobjurgaremgraviori- Licenlio curocerat, quod illius patri foret conjunctis-
bus verbis, erubuit : qua ejus perturbalioneanimadverli simus. Hic sanpennmero de rerum ordinc sermones
ridenlem ImtanleinqtteTrygetium. El ambobus: Itane cum Aiigttstinocontulernt : verum ei sublimia per-
agilh, inquam? Nonne vosmovelquibusviliorummoli- cuncianti nunquam plene satisfacero poluerat Au-
btts alquehnperitimlenebrispremamur et cooperiamur? gustinus, seu propler rerum sublimitatem, seu propter
Ilwccineesl ilta pauloanle vcslra, de qua inepttis lceta- temporum anguslias; et semper solutionem in aliud
bar, atlentio, ei ht Deum verilalemquesurrectio? 0 si tempus distuler.nl.Quare Zenobius hac procraslina-
vidcrelh, vel tam lippienlibusoculisquamego,inquibus lionc defatigaius, Augtistinum eleganti carmine ad
periculhjaceamus,cujus tnorbidemenliamrhus isle in- fusius et accuratins respondendum provocavit. Sed
dicct! 0 s( viderilis! quamcilo, quamslatim, quanloque cum Mediolanorepentintim ob tumultum, cujus causa
produclius eum vertereth in fletus! Miseri, nescilhubi non indicatur, ex improviso proficisci coactus fuisset
 133 LIRER SECUNDUS. iu
SdemZenobius, venit in oblivionem hujus carniinis noctes diesque pervigilabat (Ibid.,n. 12). In id solum
Augustinorelinquendi ut illi responderet (Ibid., n. 20). incumbebat, ut animum suum a falsis pemiciosisque
Haud scimus an ea res sit illa ipsa, de qua Zenobio opinionibus, quibus obturbabatur, expurgaret
(Conlra
scribens Augustinus(Epht. 2) dixeril inchoatam cum Acad., lib. 2, n. 9). Curaquejam lune sciret, veritatem
illo disputationem, cum eodem esse perficiendam. nisi divina ope non percipi, eam a solo Deo ad con-
Aberat id temporisZenobius, eique testatur Augusti- futandummendacium exspectabal, a quo suis in studiis
nus se, cum necduni assecutus sit, ut nihil ametquod auxilium omni devotione alque pietate
implorabat.
abesse a se invilo possil, absentis amici desiderio te- CumDeumipsum quotidie inlerrogatetcum humilihus
neri, seque ab amicis velle pariter desiderari. Quan- querelis et lacryiriis,erat tamen paratus ad responsum
donam isthsee epislola data sit, an non tcmpore se- recipiendum, per quem Deo vidcrelur.
cessus Augustini, definiri non polest. In posteriori 2. In primis Augustini optisculis plenius cernere
Iibro de Ordine pollicetur Augustinus se, si vacarit, esl, quanta ille recens conversus, ac dum vix a tene-
de anima postea dicturum {DeOrdine, lib. 2, n. 17): bris emerserat ignoranliscalque erroris sui, jam lum
id tamen eum in sermonis sui serie prsestitisse non doctrina sapientiaqtiepollebat. Ea profecto longe ube-
videmus. Jam forle animo meditabatur librum de rior erat, quam consuevit in fidelibuseliam provectio-
Quantitate animae, quein Romse anno fere evoluto ribus reperiri. Yerum affirmare licet charitalcm ejtis,
conscripsit. hoc est, verilatis amorem lanta iila doctrina,
CAPUT IX. ' fons et origo erai, multo majorem exstitisse. Hinccujusmi-
1 Laborat Auguslims ut magis ac magh in veritatis nime mirandtim est, si postea dixerit, quosdam ali-
cognilione proficiat. 2 Ignei pielatis ejus affeclus. qtiando reperiri catechumenos, qui et doctrina et
3 Inveteralajurandi consueludinese Deo juvanle /i- moribus vincunt multos fideles (Enatt. in Psal.
xc,
beral. 4 A denlium dolore divinitus sanalur. 5 De setm. 2, n. 6). Dulce illi poslmodum fuit, in mentem
SolUoquiis,in quibus illius anitnmslalus inspkilur. sibi revocare, quibus lum stimulis Deus cor ipsius
6 Vnde appellata Soliloquia,quodveeorumdemlibro- configeret perdomaretque: qui dum inanium et
super-
rum argutnentum. barum cogitalionum montes deprimeret, valles com
1. Ex Iibris, quos Auguslinus inter colloquia ctim planaret; morum ipsius et indolis obliqua
dirigeret,
amicis habita suo in secessu lucubravit, videre licet aspera deliniret (Confess.lib. 9, cap. 4. n. 7). Quas
quanam illic ratione vitam degerel, quem caperet tibi, Beus meus, vocesdedi, ait in suis Confessionum
otii sui fructum, quibusham demum in sludiis coii- libris, cum legerem Psalmos David, cantica fidelia,
cessam sibi a Deo doctrinam et eruditionem coiioea- et sonos pietalis, excludentes turgidum spirilum; ru-
ret: quam quidem elsi divinocultui totam addixissel, dis in gennano amore tuo, calechutneiiusin villa cum
adhuc tamen superbirescholam nonnihil sapere vide- catechutnenoAlypio feriatus, matre adlmrente nobis,
batur; ut iis aceidit, qui ex longo etirsu anhelant, muliebrihabitu, virili fide, anili securilate,materna clta-
etiam cum ad respirandum quicscunl ( Conf. lib. 9, titaie, chrhiiana pielate? Quas libi voces dabam in
cap. 4, n. 7). Praeterqttamquod hac in parto pietas psatmisillis, el quomodoin te inflatnmabarex eis , et
ipsius paulum oppugtiabatur ab Alypio,qui primo eum accendcbarcos recilare, si possem, toto orbe terrarum
suis in libris nomen Salvatoris nostri Jesn Christiin- adversus lyphum generis humani? Et lamen lolo orbe
serere prohibebat, quod mallet illius stilum excelsas canianlur, el non esl qui se abscondata calore tuo.
philosophise et eloquentise cedros, quam humiles Quam veliementiel acri dolore indignabar Matikltmis;
Evangelii et Ecclesise herbas, animis salubres, ser- el tniserabareos rursus, quod illa sacramenta,illa me-
pentibus adversas, redolere. Gaudebat in eo seccssu dicamentanescirent, et insaniessentadversusantidotum
superfluartun mundi cupiditatum laqueis velut expe- quo sani esse potuissent! Vellem ut alicubi juxla es-
difus, respirabalquasi lerrenarum solliciludinumonere scitl; lunc, el me nescientequod ibi essent, intuerenlur
Iiberatus, sui eum erroris poenitebat, ad se redibat, faciem meam,el audirenl vocesmeas, quando legiquar-
quaerebatintentissimusverilatem (ContraAcad.,lib. 2, lum psalmum, in illo lunc otio, quid de me fecerililie
n. 4). Tunc enim temporis sentiebat qiiam gravi vi- psalmus. Inhorrui limendo,ibidemqueinferbui speran-
tiorum mole premeretur, et quam densis obrueretur do et exsultando in tua mherkordia, Pater. El hccc
ignorantiaetenebris. Vulnerum suorum medelam pene omnia exibunt per oculos meos et vocemmeatn, cuin
quotidianis a Deo Iacrymis exposcebat : ac nihilomi- conversusad nos Spirilus tuus bonus ait nobis : t Filii
nus iuducebat animum, indigniorem esse se, qui fam hominum, usquequo gravi corde? Vt quid diligith
cito sanaretur, quam vellel (De Ordine,lib. 1, n. 29). vanitatem,el qumritismendacium? > Audiviet contre-
Adhuc in quaestione de anima fluctuabat (De Beata mui, quoniam lalibus dicilur qualem tne 'fuisse renti-
Vila, n. 5), el Paraclelum Spiritum veritatis a Chrislo niscebar. Et insonuimulla graviler el foriiter in dolore
Dominomissum fuisse nesciebat (Conf.tib. 9, cap. 4, recordationh mem. Qum utinam audhsenl qui adltuc
n. 9). Itaque persuasissinium habebat, ignoranliam usque diligunt vanitatem, et quwruntmendacium, forie
suam majoremesse, quamintelligeret (De Ord., lib. 2, conturbarenturet evomuissenlillud. Legebam: «Irasci-
n. 9); seque in philosophiapuerum faiebatur, nedum mini, et nolile peccare. s Et quomodomovcbar,Deus
se sapienterareputabat (//>io\,lib. 1, n. 13).Verumar- meus, quijam didiceramirasci mihi de prmteritis,ul de
dentissimo discendi sludio flagrabat, et ob id unum cmteronon peccarem?... Necjam bona mea foris erant,
135 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 136
nec oculiscarneis in isto sole qumrebanlur. 0 si vide- minus mirabili celeritale sublevavit. Cum dolor, in-
rent internum mternum, quod ego quia guslaveram, quit, in tantum ingravesceret,ut non valerem toqui,
frendebam, quoniam non eis poteram ostendere! Ibi ascendilin cor meumadmonereomnesmeosquiaderant,
enim, ubi mihi iratus eram inlus in cubili, ubi com- ut deprecarenlur le pro me, Deum salutis omnimodw.
punctus eram, ubi sacrificaverammactans velustatem El scripsi hoc incera, et dedi ut eh legeretur. Mox ut
meam,et inchoalameditutionerenovalionhmemsperans genua suppliciaffeclufixitnus, fngit dolorille. Sed quis
in te, ibi mihi dulcescere cmperas, el dederas Iwti- dolor? aut quomodofugit? Expavi, faleor, Doinine
tiam in cordemeo. Et exclamabamlegensItwcforis, et meus, Deus meiis; nihil enitn lale ab ineunle mtateex-
agnoscensinlus; nec volebammulliplicari lerrenis bo- pertus fueram. Et insinuali sunl mihi in profundo nutus
nis, devorans lempora, et devoratus temporibus;cum lui; ct gaudens in fide laudavi nomen luum. Et ea fi-
haberemin mlerna simpikilale aliud frumenlum et vi- des me securum essenon sinebatde prmleritispeccatis
num el oleum. Et clamabamin consequenliversu cla- meis, qum tnihi per Bapthmum tuutn remissa nondum
moreallo cordismei :iO in pace!oin idipsum!t>o quid eranl (Confess.lib. 9, n. 12).
dixit, ( Obdormiamel somnumcapiam! >Quoniamquis 5. Per id temporis pius ille Caiechumenussuos cdi-
resislelnobis, cum fiet sermoqui scriptus est, i Absorpta dit Soliloquiorumlibros, in quibus interiorem animi
est mors invictoriam t (I Cor. xv, 54). Et lu es idipsum sui slalum mirabiliter exprimit. Profitetur in primis
valde qui non mularis ; et in le requiesoblivhcenslabo- se teneri incredibili quodam desiderio Deum cogno-
rum omnium,quoniam nullus alius tecum, nec ad alia scendi; neque scire se aliquid, quomodo scire Deum
multa adiphcenda qumnon sunl quodtu ; sed i tu,Do- cupit (Soliloq. lib. 1, n. 7) : non enim sibi sat esse,
mine, singulariter in spe conslituhti me. » Legebam, si Deum sic noscat, quomodo suum novit Alypium
el ardebam; nec inveniebamquid faceremsurdis mor- (Ibid.,n. 8), aut certiora mathemalicae principia,
tuh, ex quibusfueram pestis, latrator amarus el cwcus qusepraoDei amore ex illius pene memoria exciderant
adversuslilteras de melle cwli melleas, et de luminetuo (Ibid., nn. 10, 11). Cum ipse a se qurerit, an aliquid
luminosas: et super inimich Scripturw hujus tabesce• pracler Dei suique notitiam amet: Possemrespondere,
bam, quando recordabaromnia dierumillorum ferialo- inquii, tiihil me amare amplius, pro eo sensu qui mihi
rum (Confess.lib. 9, cap. 4, n. 8-12). nuitc esl; sed lulius respondeo,nescire me. Nam smpe
3. Sub id lempus, ut videtur, inolitam jurandi con- nnhi usu venil, ul cum alia nulla re me crederemcom-
suetudinem, quam contraxerat, emendavil. Juravimus moveri,veniretlamen aliquidin mentem,quod me mullo
et nos passim, ait ipse ad populum suum, habuimus dliter atqueprmsumpserampungeret. Item swpe,quam-
istam teterrimam consueludinemel mortiferam. Dico vh in cogilaiionemres aliqua incidens non me pervelle-
Charilati veslrw; ex quo Deo servire cmpimus,et quan- rit, revera tametivenienspeiiurbavitplus quam pulubmn;
tum malumsit in perjurio vidimus,limuimusvehemen- sed modovideormihi tribus ianlutn rebus possecommo-
ler, el veternosissimam consueludinemlintore frenavimus veri: metuamhsioniseorum quos diiigo, mclu doioris,
(Scrm. 180, n. 10). Luctatus sum contraconsueludinem melu moiiis (lbid., n. 16). Divitiarum et lionorum cu-
meamjn ipsa tuctalioneinvocaviDominumadjutorem. piditas ab ejus animo exsulabat. Nullatenus eum illi-
Prmstilit mihi Dominusadjutoriumnon jurandi. Nihil ciebat ciborum jucundilas in iis, a quibus abslinere
mihi facilius est, quam non jurare (Serm. 307, n. 5). staluerat. Aliis quidera non sine aliqua deleetatirine
Frenata.(hxc consuetudo)restringitur,reslricla tangue- utebatur, ita lamen ut illis facile temperaret: nec un-
scil, languescensemorilur,etmalwconsueludinibonasuc- quam eura ciborura appetilio ab iis rebus, quas me-
cedil (Serm.180, n. 10). Exeo temporc adhuc interdum ditari vellet, avocabat. Deniqueex cibo, polu, bal-
jurabal, sed magna necessitate ccmpulsus. Nara cum neis, coeterisqueid gcnus quae ad ccrpus perlinent,
videbat sibi nnn credi nisi juraret, et ei qui sibi non id lantum capessebat, qucd cura valetudinis exigeret.
credebat, non expedire quod non credcrel; hac per- Qued ad uxoris amprem pertinet: Quantumlibetvelis,
pcnsa ralione el consideratione librata, cum magno ait, eam pingereatque cumulare bonis omnibus, nihil
liraore dicebat verbis Paulo solemuibus, Coram Deo milii tam fugiendum, quam concubiiumesse dectevi:
( Ga/a(.l, 20); aut, Testh estDeus (Rom. i, 9); aut, itihil esse senlio, quod magis ex arce dejkiat animutn
Scit Chrhlus sic esse in animo meo (IlCor. xi, 31): virilem, quam blandhnenla feminea, corporumqueille
cujusmodi juranienli exempla in ejus scriplis forte conluctus,sine quo uxor haberinon polest. llaquesiad
nonnulla videas. Exlra hanc necessilatem nullus un- ojfwiumpertinet sapienth quod nondutncomperi, dare
quam eum jurantem audivit. operatnliberis,quisquisrei Itujus'tanlumgtalia concumbit,
4. Dum sanctus Vir in suo seeessu degeret, eum mirandus mihi videri polesl, at vero imitandus, nulto
Deus lam aculo dentium dolore torqueri permisit, ut modo: nam lenlatehoc periculosiusest, quampossefeli-
parera nunqtiam esset experlus. Animum ad aliquid cius. Quamobremsalis,credo,jusleatqueutililerptoliber-
de novo discendum intendere non poterat, et vix ea late animmmew milti imperavi, non cupere, non quw-
quaejam forte didicerat, secum ipse volvcbat. Sibi rere, non ducereuxorem.Prorsus nihil hujusmodiqum-
tamen videbatur, si veritalis sjilendor menii suaeef- ro, nihii desidero,eliameumhorrore atqueaspernalione
fulgeret, aul se non sensurum fuisse illum dolorem, talia recordor. Quid vis amplius? Et hocmihibonumin
aul certe facilius lolcraturum (Soliloq. lib. 1, n. 21). diescrescit: nam quanloaugetur spes videndwilliusqua
At Deus, qui eum tam rigide castigarat, illum non vehementerwsluo pnlcliriludinis, tanto ad illam totus
137 LIBER SECUNDUS.
amor voluptasqtieconvertitur(Soliloq. lib. 1, n. 17). cum doctis et bene cordatis viris liac de re conferret
Interdum lamen libidinis, quse tanlam in eum tyran- (Soliloq. lib. 2, n. 28). Memorat scriptores duos, qui
nidem exercuerat, acribus slimulis, Deo ita permit- tunc de immortalitate aniraae, alter Mediolanisoluta !
tente, pungebatur : ut que e morbo coelestis raedici oratione, aller in Galliis carmine, traclabant (Ibid., .
cura evasisset, et quid in se superesset curandum, n. 26). Primus, cui suum erga ipsum et sapienliam '
suffundeba- studium sua ut '
agnoscerct. Quod ubi contigisset, pudore pro voluntate, ait, aperire non valet
Wir, vim Iacrymarum eliam cum valeludinis dispen- (Ibid., etConfess.lib. G, n. 18), videtur esse Ambro-
dio profundebal; nihil sibi polliceri, nihil de se au- sius. Quis vero alter illius familiaris, omnium ejus
debat prsesuraere; id solum solalii habebat, quod in sollicitudinum conscius, in Galliis quietus, et adeo
Dei sinum confugeret, seque illius providentiaecom- dissitus, ut vix ad eum vel epistolaemittendse facul-
m.illeret. Ille ipse, aiebat, quem videre ardeo , noverit tas esset, conjicere non possumus, nisi dicamus esse
quandosim sanus;facial quodplacet: quandoplacel,sese Zenobium, cui Mediolanojam diu absenti, duos de
ostendat; jam me lolum ejus clementimcurmquecommit- Ordine libros dedicarat. In litteris ad Nebridiumdatis
lo. Semelde illo credidi, quod sic erga se affectossuble- statim post Soliloquia,qtiaescilicet nondum visa erant
varenon cesset. Ego niltilde mea sanilale, nhi cumillam Nebridio, islud opus cunclis prioribus suis Iucubra-
pulchtiiudinemvidero, pronuntiabo (Ibid., n. 26). Ego lionibus antGponit (Epist. 5, n. 1). Idctn asserit se
solampropter se ainosapientiatn, inquit; eccleiaverovel in hoc opere animum induxisse , inleiligentiam esse
adessemihivolo, vel deesse timeopropter ipsam,vilain, veritalem, acmori nonposse aliquid in qtto quidpiam.
quietem,amicos.Quemmodumautempolesthabereillius immorlale sit; cumque inlelligentia sit in animo, et
pulchriludinisamor, in qua non solumnon invideocm- veritas immortalis, inde sequi ut animus sit immor-
teris, sed etiam plurimos qucero, qui mecumappetanl, lalis (Ibid., n. 4).
mecuminhient,mecumleneant, mecumqueperfruanlur; CAPUT X.
tunto mihi amkioresfuluri,quanloerit nobisamataconi- 1 De Ncbridioamico Augustini.%IIujus ad Nebridium
tnunior?(Ibid.,n. 22.) Quapropter in familiaribussuis ephlolm.
coiloquiiscontubernalessuos ad hidefessumsapientiae 1. Ilos Soliloquiorumlibros ipsemetAuguslinus de-
amorem studiumque cchorlatur. signat in suis Confessionibus, ubi agit de libris quos
6.Auguslinisecessus haec adhuc Soliloqttiapeperit, ex colloquiiscum ipso se solo coram Deo habilis con-
eodem pene lempore, quo superiores libros : his enim texuit (Confess.lib. 9, cap. 4, n. 7) : addit epistolas te-
illa subjungit, eaque se scripsisse indicat paulo post stari, quid cum absente Nebridio litteris egerit. Ad
abjectam honorum ac dignitalum ctipiditatera (Re- haccergo lempora partim referendre epistolse, ab eo
tracl. lib. 2, cap. 4). Verumin aliis Iibris sermones scriptoead Nebridium, quicuni eral non minori ferme
cum amicis suis conferebat, in his autem secum ipse quam cum Alypio necessiludine conjtinctus. Nebri-
loquitur. Hinc Soliloquia inscribi voluit, novo quidem dius singulari bonilale, summa prudetilia, et mirabili
et duriusculonomine, sed ad rem designandain ap- ingenio adolescens, patriam habuit vicinam Cartha-
posito. Cuni enim, inquit, neque melius qumri veritas gini; qua in urbe cum esset fiequenlissimus,arctissi-
possit, quaminlerrogandoet respondendo,et vix quh- mara cum Augustino rhetoricae artis tunc illic magi-
quaminvenialur,quemnonpudeal convincidhpulanlem, slro amicitiametconsuetudinem junxerat(//iid.,/i/i.4,
eoque pene sempereveniat, ut rem bene inductam ad cap. 3, n. 6 ;lib.6; cap. 10,n. 17; lib.7 , cap.6,n.8).
discutiendumincondilus pervicacim clamor explodat, Non tamen astronomorura commenlis, Augustini
eliamcum lacerationeanimorum, plerumquedissimula- exemplo, sese decipi permisit : imo illa explodens et
ta, inlerdum et aperta ; pacalissime,ut opinor, et com- -exsibilans, Augustinurahuic divinalionis generi miri-
niodissimeplacuit, a me ipsoinlertogatuni,mihiquere- fice deditum avocare inde conabatur. Verisiraile quo-
spondentem,Deo adjuvanle, vetum qumtere (Soliloq. que esl, Nebridittm Manichseorum erroribus non
lib. 2, n. 14). In ipso operis exordio se nescire ait, fuissc implicatum, cum eos argumento, ex quo expe-
quicumcolloqualur, inlrinsecusne sit, an extrinsecus: dire se non poterant, non impugnaret modo , verum
se vero ad eum cognoscendumhunc sermonem insti- etiam expugnaret: unde et ipsum Auguslinum,el eos
tuere, postquam de cognitione sui ipsius, et de boni qui audiebant, concutiebat (Ibid., lib. 7, cap.% n. 3).
quserendi,malique devitandi scienlia raultos dies se- In illorum tamen hocrelicorumerrore aliquandiu ja-
dulo cogitavit (Ibid., lib. 1, n. 1). In suis Retracta- cuit, qui Chrisli carnem phantasma credebant: ex
tionum libris rationem secum colloqui testatur (Re- quo tandem etiam ante susceplam fidem christianam
Iract.lib.l, cap.i, n.i). Hoc opus biparlitum est:in emcrsit (Ibid., lib. 9, cap. 3, n. 6). Cura Augustinus
primo quidem libro inquirit qualis esse debeat, qui Mediolanumvenissel, Nebridiusquoque relicta palria,
sapientiaminvestigare velit, quse non corporis sensi- ipsaque Carlhagine, reliclo proedio, relicta domo et
bus, sed mente percipitur; et in extrema parte Iibri non secutura malre, Mediolanum se contuiil, non
ea quaevere sunt, immortalia esse, quibusdam argu- alio consilio, quam ul una cum Augustino viveret, ae
mentis Ostendit.In altero autem de iramortalitale ani- illi pro ardenlissimo , quo flagrabat, veritatis j&t sa-
maedisserit: sed hanc qusestionem ad exitum non pienliaeinquirendre studio coilaboraret (lbid.,lib. 6,
adducit. Nec enim exlrema manus accessit huic operi cap.iO, n. 17). Pariter suspirabat, pariterque fiuctua-
Ibid., cap. 5, n. 1), ut ipse significat, eo consilio, ut bat: beatam vitam summa contentione exquirebat^
SANCT.AUGCST.L - '- -?-'—
(Cinq.jl
m . VITA S. AUGUSTINiEPISCOPl. m
iiiifaqtie ingenii soicrtia (iifficiliimasquasque qurestio- fuisse, nisi magis cssent illa quae intelligimus, quam
hes scfutabalur. Cuinesset,ait Augustinus,rerr«nobscu- ista qu:c cernimus. Ac licet a Nebridip petat, utrum
rarum addoclrinampielath maximepertinentiumtliligen- liuic ratiocinalioiii nihil valide inimicum sit, secum
tissimuset acertimusinqidsiior,valdeoderuldequwstione considerel; ea tamen ipsi ita arrisit, ut eam posl-
liiagna responsionembrevem.Etquisquislwcpoposchset, modum in suis conlra Ma'uichaeoslibris adhibuerit
wgerrhnc ferebat, enmque, si ejus persona paterelur, (De Duabus Anim.,n. 5). Hac ego interim recreatus,
vullu indignabundusel voce cohibebal, indignumdepu- scribitadNebridium, cuinDeoin auxiliumdeprecalo,el
lans qui talia qumrerel,cum de re lanla quain mulladici in ipsum, el in ea qum verissimevera sunl, attolli cm-
possentdeberentquenesciret (Ephl. 98 , n. 8). Cum eo pero, taniu nonnunquain retum manenlium prmsum-
ct Alypio maxime ac familiarissime de suis ante con- plione compleor,ul mirer interdum illa itiihi opus esse
vorsiotiemcuris communicabat (Confess.lib. C, cap.7, raiiocinatione,ut hwc esse credam, qum tanla insunt
n. II); tresque hos amicos cadem solliciludovexabat prwsenlia, quanla sibi quisquesil prwsens(Epht. 4, n.
(Ibid., n. 17). Dum Augustinus ad Cliristumconver- 2). Hac epistola respondet Nebridio postulanti, ut
stis esl, Ncbriditis aberat. Amkilimenhn ttostrmcesse- quantum in otio, quofruebatur, in sensibilibus et in-
rat, ail Augustinus, ut omnium nostrum familiarissimo lelligibilibus discernendis profecissct, sibi per lilte-
VerecundoMediolanensicivi el grammatko subdoceret, ras indicaret. Ad hacc respondet, in iis ila se profi-
veliemenlerdesideranli et fumiliarilalh jure ftagilanli cere, ut per selatem paulatim proficimus: in his la-
de humeronostro fideleadjulorium,quo indigebalnimis. men adhuc se puerum esse, sed forte bona spe prae-
Non ilaqtteNebridiumcupidiiascomnwdorumco traxil; ditum. Id teinporis Nebridius nullis adhuc Ecclesiae
inajora eniin posselsi vellelde liileris agere : sed officio sacris imbutus, noiidum erat christianus, sed tamen
benevolenlimpelitionetnnoslram contemnerenoluit ami- ardentissimo sttidioverilatem inquirebat (Confess.lib.
cus dulchsimusel milissimus. Agebalautem illud pru- 9, cap. 3, n. 0)".Et quainvis Auguslinus dum se ad
denthsimecavensintwlescerepersonissecundttinIwc sm- Christura converfit, consilium cedendi Mediolanocoe-
culum majoribus, devitans in eis otnnemiiiquieludinem pissel, ex quo discessu orbandus ille eratamici con-
animi, quem volebal habere liberum , el quam mullh suetudine; hanc lamen ipsi conversionis bonam gra-
posset Itorh ferialumad qumrendumaiiquid , vct legen- tiam gratulabaiur : a qua ipse non longe aberat, cum
dum, velaudiendum de sapienlia (Ibid., lib. 8, cap. 6, Auguslini exemphmi jainjam esset socuturus; nam
n. 13). haud raulto post ipsum sacro fonle lustratus est.
2. Cum Iiac igitur occupatione distenlus Nebridius CAPUT XI.
Augusfinum in villam secedentom sequi non potuis- 1 Mediolanumredil Augustinusdaturus noineiiinlsr
sfet, inutuis epislolis araicitiam foverunl (Ibid., tib. 9, Compelenles. 2 Interea lemporis de Immortalitaie
cap. 4, ti. 7). Inter cas haud dubienumeranda est epi- anhnm librum unum, et aliquot alios de tiberalibus
stcla lertia, ex qua patet, librcs ab Auguslinp mense disciplinisibidemscribil. 3 RaplhmumsacerdoleAm-
novembri ante SoliloquiacemposilosNebridiolegenli brosio ministrante suscipit.4 Ecclesimea de re
gra-
adeo arrisisse, ut gestienlis animimolu velul abrcplus tulatio ac Iwtilia.5 Qua occasione Mediolaniinsti-
contineresenen pelueril, quominuseumbealumnun- tulus mos canendi hymnos et psalmos in ecclesia.6
cuparel. Sua igitur illi Augusliiius super hac re sensa Auguslinus,omnibusabdicath, proposilum setviendi
exponil, etde stiis loquilurSoliloquiis. Ubi coneiusit, Deo amplexus adjungit aliquos sibi socios ejusdem
in animo esse veritatem, in mente nimirum atque in- ptoposili,ac temealcum illh in Africam.
telligenlia, subdit : Quid huic adversalut? Sensus? 1. Ubiteinpus advenit, quo ad sacram regenera-
Resislendumergo sensibus lolis anitni viribus? Liquet. lionem catechumeni nomina dare, seque in Compe-
Quid, si sensibilianiiniumdelectant? Fiat ut non dele- lentium numero repouere lenebanttir, quod saltem
ctenl. Vnde fil ? Consuetudineiis carendi, appelendique sub initium Quadragesimre fieri consueveral, Augu-
meliora (Episl. 3, n. 4). Addit el illud se in stto se- stinus rure relicto Mediolanumrediituna cum Alypio,
cessu evidenter agnovisse, animi beatiludinem, licet qui cum ipso renasci in Christo cupiebat; secumque
is immorlalis non esset, inrerum sensibilium delecta- filitimsuum Adeodatttm adduxit, ejusdem gratisecon-
tiene ac fruilinne nen posse consistere. In extrema sorlem futurum, atque subinde in eorum soeietate
parte epislolse aliquot illi de verborum conjugationi- christianis moribus et inslilulis imbuenduni.Jam sane
bus quatstiunetiiasproponit (/bia'., n. 5): quodmirum erat Alypius humilitate Sacramentis christianis con-
videri possit in Augustino, qui et grammaticam et grua indutus, fortissimus domitor corporis, usque ad
rheloricam professus fuerat. Ad idem temptis rcfe- Italicum solura glaciale nudo pede oblerendum inso-
renda quoquc videlur epistola quarta, cum adhuc suoe lito ausu (Confess.lib. 9, cap. 6, n. 14). Ipse aulem
nientis oculos curis perturbatos et rcrum sensibilium Augiistinusquam idonee comparatus esset, ex iis in-
piagis debilitatos sublcvare ei necesse essel; ut per- lelligimus, quae multis post annis et de se ipso et de
suasum haberet, illa quaeintelligimus,magis vera esse, aliis scripsit: An usque adeo dissimulamusa sensibus
quam ista quae oculis subjccta cernimus. Ad quod noslris, ul vel nos ipsos non recordemur,quamfuerimus
perduccbatur hac Nebridii ratiocinalione, menlem ni- altenti atque solticili, quid nobis prmciperenla quibus
miruin atque inlelligentiam corporeis oculis et hpc as- catechuabanmr,cutnfonih illius sacramenlapeteremus,
peclu vulgari esse meliorem, negue boc ila futurum atgue ob hoc Compelentesetiamwcaremur l (De>Fide.et
m LIBER SECUNDUS. 148
Qperibus,n. 9.) Tuni porro Eeclesise ubera post ion- lebrandum publica epistola probaveral.
4. Non est tenuilatis nostrse, de gaudio Angelorum
gissimam sitim pene exhauslus atque aridus, ut Io-
quitur, tota aviditate repetivit, eaque altius flens et Dei in cceiis super Augustini poenitentia et Baptismo
gemens cohcnssit, et expressit, ut id manaret, quod pro dignitale dicere : certe Christi in terris Ecclesia
ei sicaffecto ad reerealionem satis esse posset, et ad suum quolannis etiam ntinc graiulabunda testatur; et
spem reducendamvilaeac salutis (De Vtililalecreden- adeoeximium Doeloremmaguo divinre gratise munere
di, n. 2). donalum agnoscens, quintum diem maii ejusdem con-
2, Per eos dies librum de Immortalitate animae versioni sacrum constituit: quseporro non aliam cu-
scripsit, veiut commonitorium ad absolvenda Solilo- jusquam conversionem insiituta festivitate celebrat,
quia,. qusc imperfecta remanserant (Retract. lib. 1, prseter quamPauliet Auguslini. Hujus lamen conver-
cap. 5, n. 1). Quare mirum videri non debet, si hujus sio velBaptismustertio nonas maii acciderenonpotuit.
libri ratiocinationes adeo contraclas et breviler ex- Quanquamnon longissime abestis diesab eo, qui Me-
pressas dixerit, ut vix eas ipse perciperet. In eo libro diolanensiEcclesise veniente adBaptismum Augustino
locus est, cujus senlentiam se non capere confitetur festivus fuit. Nemo certe erit qui non facile suspice-
(lbid., ti. 3). Nihilo lamen mihuseo invilo fetus iste in tur, sanctum virum fortunati illius diei recordalione
luCeraprodiit, et ejus operibus annumeratus est. Tum maxime incitatum fuissc, ut RomanacEcclesiaein Vi-
eiiam aliquol de liberalibus disciplinis libros scribere clorini convfersionelaetitiamlam diserlis taraque piis
aggressusesl, sueshis derebusinterrogans cOnvictores, vcrbis promendam prodendamque memoriae curaret.
qui ab hujusmodi sludiis non abhorrerent; eo videli- Quocirca ex iis quae ille de Victorino (Confes. lib. 8,
cetanimo, ul per res corporeas ad spiritualesquibus- cap. 2, n. 5), hoc prseler alia, mutalo duntaxat no-
dam quasigradibus certis vel perveniret, vel diiceret mine, de ipso dicere peraque Iiceat, quod nimirum
(Ibid., cap. 6). Has lucubrationes Mediolani exorsus, ubi ascendit ut symbolum in ecclesia redderet, omnes
solum ibidem de Grammatica librum absolvit. Nam sibimet invicem, quisque ut eura noverat, inslrepue-
opus de Musica (Ibid., cap. 11, n. l)tum quoque in- runt nomen ejus strepitu gratnlaiionis. Quis autem ibi
coeptum, nonnisi post Baptismum et post regressum non eum noverat? Et soiiuit prcsso sonitu per ora
in Africam, scriptis sex voluminibus confecit (Ibid., cunctorum collactantium: Augustinus! Augustinus!
cap. 6). At de aliis quinque disciplinis apud Mediola- Cito sonuerunt exultatione, quia videbant eum; et
niimsimiliierinehoaiis, scilicet de Dialectica, deRhe- cito siluerunt intenlione, ul audircnt eitm. Pronun-
torica, de Geometrica, deArithmetica, et de Philoso- liavit ille fidem veracem praiclara fiducia,et volebant
pliia, principia sola, id esl, ipsorum forte librorum eum omnes rapere intro in cor sutim, et rapiebant
sola exordia remanserant. Quanquam cum suos Relra- amando et gaudendo Hse rapienlium manus erant.
ctationum libros ederet, jam et haec ipsa principia, et Multi quidem ex profundiore tartaro csecitatis,quam
librum de Grammatica perdiderat : quae nihilominus Augustinus redeunt ad Deum : sed si minus noti sunt
abaliquibus haberi existimabat (Ibid.). Reipsa omnia populis, minus de illis gaudent etiam qui noverunt
islhsec opuscula in Possidii memoranlur Indiculo. eos: qui autem multis noti, mullis sunt auctoritati ad
3. Tandem faclum est divina prsestante opitula- salulem, et multis proeeunl seculuris. Plusetiam ho-
tione, ut per anlistitem Ambrosium et doctrinam sa- slis vincitur in eo quem plus tenet, et de quo plures
lutarem Ecclesiae calholicae et divina perciperet Sa- tenet. PIus aulem superbos lenet nomine nobililatis,
cramenta, ut memoriae prodit Possidius; apud quem et de his plures nomine auctoritatis. Quanto igitur
proxime anle illa verba legilur : Proficiendi in reli- gratiuscogitabalur Augustini peclus, quod lanquam
gione eidemamorh ardor innalus est, quo propinquan- inexpugnabile receptaculum diabolus obtinuerat, et
libus diebussanclis Paschw, salulh aquam perciperet Augusthii lingua, quo lelo grandlet acuto raultos per-
(Possid.,in VitaAugust.,c. l).Quibus verbisindicare enieratjiantoabiindaiitiusexsullareoporluitfilipslups,
videtur, Augustinura, cum adChristum conversus est, quia Rex nester alligavit fortem, ct videbant vasa ejus
Baptismatis in proxima Paschali solemiiiiale perci- erepta mundari, et aptari in honorein tiium, et fieri
piendi consilium cepisse. Sed inde Baronius intulit, utilia Dominp ad omne ppus bonum (Ibid., cap. 4,
cum lempore Paschali fuisse regeneratum, eo sane n. 9).
consilip, ut ejus Baptismum ad quintum diem maii, 5. Baplhaii sumus, inquit Augustinus, et fugit a
quo dieilliuscouversionemEcclesianunc celebrat, ad- nobis soltkitudo vilw prmlerilm.Nec saliabar illh die-
aptaret (Baron.,adann. 388, n.71): quamviseaPossidii bus dulcedinemirabili, considerarealliludinem consilii
verba, si juxta morem, quem tunc Ecclesia servabat, lui super saiulem generis humani. Quanlum flevi in
exponanlur, eumin Paschsepervigiliobaptizatumfuisse liymniset canlich iuis, suavesonanlhEcclesimtumvo-
significent: qui dies adullorum prsecipue Baptismo cibus commotusacriter? Vocesillm influebant auribua
desiinatus erat; ita ut extra eum diem multos aquis meh, et eliquabalurveritasin cor meum, el exmsluabat
salutaribussimulabluere, quemadmodumin Augustini inde affecluspietalh, et currebanl lacryntm,et benemilti
regeneralione accidit, infrequens et perrarum esset. eratcumeis(lbid.,lib. 9, cap. 6, n. 14). Aniiuserat, aul
Hoc itaque contigit ea nocte, quaequinium ct vicesi- non mullo amplius(pula tredecimcircilermensesex quo
mum diem aprilis antecedebat, quo die Ambrosius isla consueiudoMedioianicmperai),cumJuslinaAugusta
J?ascha anno iricesima oelogesiraa segtimo esse. ce- Vakntiniani regispueri mctterhominenttmmtAmbmsium.,
145 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. iU
pmequerelur hwresis sucecausa, qua fuerat seducta ab Christi rerum et!am suarum dislributione curren-
Arianis; quod narrare pergit Atigusiinus in hunc mo- lium (Epist. 126, n. 11). Placuit itaque Augustino cum
dum : Excubabat pia plebs in ecclesia,mori parala cum civibus suis et amicis, qui se Dei servilio pariter ad-
episcoposuo, servo tuo. Ibi maler mea, ancilla lua, sol- dixerant, in Africam remeare (Possidius, in Vita Au-
liiiludiniset vigiliarumprimas tenens, oralionibusvive- gusl., c. 3). Cum eo erat Navigius frater (Confess. \
bal. Nos adhuc frigidi a calore spirilus lui, excitabamur lib. 9, cap. 11, n. 27) : el cum ad Ostia Tiberina per-
tamen civitale atlonila alque turbala. Tunc Itymni el venisset, anno setatis suoe trigesimo lerlio raatre
psalmi ut canerenlur secundummoremOrientaliumpar- orbatus esl (Ibid., n. 28), atque adeo ante idus novem-
lium, ne populus mmrorh tmdioconlabesceret,inslitu- bres hujus anni trecentesimi ocfpgesimiseptimi. Sed
tum esl; et ex illo in hodiernum relenlum, mutlis jam non multo ante videtur id contigisse. Profiletur enim
ac pene omnibusgregibusluis, et per cceleraorbh imi- Augustinus mulla se studio brevitatis prseterire(/6irf.):
tantibus(lbid., cap.7,n. 15). Experimenlum ulililatis, unde quamdiu Mediolaniposl Baptismum ccmmoralus
definire non possumus.
quoe ex sacra Ecclesise modulalione percipilur, cum sit,
etiam recordarelur Yir sanctus, lacrymas, quas divina CAPUT XII.
cantica in recuperatac fidei suae primordiis ex ipsius 1 Beala Monnica parentibus chrislianis nala, et apud
oculis elicuerant, eum ad istud Ecclesiae inslitutum ipsospudiceac sobrieeducala est. 2 Quatn laudabiles
comprobandum semper induxit (Ibid., lib. 10, c«».33, ejus in conjugiomores. 3 Anno wtalis quadragesimo
n. 50). orbata viro, reiiquam vilam omnem in pih operibus
6. Percepla Bapiismi graliamox Auguslinusex in- traduxit. 4 Quanto majore sollicitudineAugusiinum
limis cordis medullis, quidquid spei collocare in parlurivit spirilu, quam carne parturierat. 5 Interest
sxculo potuisset, abdicavit; jam non uxorem,non philosophichcolloquihAuguslini,ubi inler alios emi-
liberos, non divitias, non dignitales consectans, sed nel argulis et gravibus diclis.
soli Deo cum suis servire conslituens, ut pusillo illi 1. Cuin in matris obitum Yir Bei narrando incidit,
gregi adscriberelur, cui regnum suum pollicelur Do- teslatur se, cui multum festinanli multa prretereunda
ininus, et quem ad possessiones vendendas ac pau- sunt, facere lamen non posse, quin aliquid eorum
peribus erogandas adhortatur. Itaque super fidei fun- promat, quae occurrunl animo de sanctissima femina;
damenlura nihil nisi aurum et argentum et gemraas non quo velit propria ejus bona, sed Chiisti in ea
exstruere, soloque victu ad luendam corporis valetu- dona praedicare. Haecenim illum et carne ul in hanc
dinem necessario contentus esse decrevit: cnm ante temporalem, et corde ut in oclernamlucem renascerc-
variis eupiditalibus et sollicitudinibusirretitus tenere- lur, parlurivit(C'onf.,/i6.9,cap. 8, n. 17). Fuitvere Au-
tur (Possidius, in Vila Augusl., c.2). In dubium vocari guslinus lacrymarumejusfilius(/(iirf.,/i/i. 3 , capp. 11,
non potest, quin Alypius, praeter alios quosdam, ei 12): cumque iile animi esset sinceri acquc ac bcnefi-
foret ejusdem placiti socielate devinctus.Evodius sane ciorum raemoris, debere se ei quidquid vitfcUaberel,
Tagaslensis, operante Deo qui habitare facit unani- ultro fatebalur (DeBeatavita,n. 6).Nata eratMonniea
mes in domo, se socium illis adjunxit. Is prior Au- anno Chrisli trecentcsimo trigesimosecundo, in donio
gtislino ad Denra conversus crat et baplizatus(Confess. fideli, bono Ecclesire membro; alque ibi sub Chrisli
lib. 9, cap. 8, n. 17). Omnes in Deo jam consociati, regimine divinum timorem irabiberat. Cum de ratione
simul degebant : quorum omnium Monnica perinde qua fuerat educala, confabulabalur, iion tanlum curre
curam gerebat, ac si singuiorum parens exslitisset malris debere se diclilabat, quanlum diligcnlire fa-
(Ibid., cap. 9, n. 22). Perfeclam pariter vilam agere muloe cujusdam decrepiiac.-quacproptcr sencctam et
singuli slaluerant: de loco solum consiliis suis ac vo- mores optimos ab familiseistius vere christianoc do-
tis opporluno laborabant. Simuleramus,nit, simulhabi- minis in honore habebatur, et ab iisdcm suarum
taluri placilo sancto : quwrebamusquisnam locus nos filiarum inslitutioni prsefecla erat. Commissam sibi
nlilius haberelsenientes tibi (Ibid., cap. 8, n. 17). Non earum curam diligenter gerebat : et ut erat in eis
enim alio speclabat placimm istud eorum sanclum, coercendis, cum opus esset, sancta sevcriiate vehe-
nisi ut spreto mundo simul Deo servirent: qui jam mens, ita in docendis moderala et lemperans pruden-
non solum christiani calholici ab suscepta fide et sa- tia. Nam eas prseler illas horas, quibus ad mensam
cra regeneratione, sed etiam contempta felicilale parenlum moderalissime alebantur, etiam si exardc-
terrena servi Dei cssent (Ibid., lib. 9, cap. 10, n. 26), scerent sili, nec aquam biberc sinebat, prsecavens
ac vere jam inde monachi, ad perfectionem mandato- consuetudiiiera malam, et addens verbum sanum :
rum Christi conlendentes : quandoquidemAuguslinus Modo aquam bibilis, quia in poteslalevinumnon habe-
liis ipsemet nominibus haud verelur appellare Albi- lis; cum aulem ad marilos venerith,faclw dominmapo-
nam, Piniaiiuiii, et Melaniam, cum in Africa peregri- thecarumet celtariorum,aqua sordebit,sedinos potandi
nanles persimili placito sancto res suas pauperibus prwvalebit(Confess-lib. 9, cap. 8, n. 17). Sapienlissi-
distribuerent; nam ipsi omnino sunt, quos implendae mis iilis monilis, cum ea, quain apud teneros puella-
jurationis, lamelsi ab Piniano exlortae, obligalioneeo rum anirnossibi comparaverat, auctoritale, inconsulta
minus absolvi posse contendit, quod praestita illa ju- desideria leneriori setatifamiliaria compescebat, illis-
ratio esset Servorum Dei munere sanctitalis prseemi- que proecipiebat,qua ratione sitim suam ila modera-
nenlium, Monachorumad perfeclionem mandatorum renlur ex temperantiocIege, \\l jam nec liberet, quod
 i4g LIBER SECUNDUS. 14§
non deceret. Narrabat tamen Augustino Monnica, ut bonestata facie gererent, atque inter amica colloquia
elusa prudenlis illius anus sedulilate, qusedamanimo culpam illae in maritorum intemperiem transferrent:
suo ad bibendum vinum propensio irrepserat. Nimi- liaec docebat illarum linguaepotius esse imputandum ,
rum quoties a parentibus de more ad hauriendum graviter, sed jocunde simul admonens eas, cum pri-
vinum, lanquam explorataesobrietatis virgo mitteba- mum tabulas matrimoniales recitari audierant, tan-
tur, e poculo quod de cuppa complebat, primoribus quam instrumenta quibus ancillse maritorum factai
labris sorbebat exiguum , cum ejus palatum amplius essent, existimare debuisse; ac proinde non decere
non ferret. Non enim innata vini cupiditale ad hoc ipsas conditionis suaemeraores adversus dominos su-
impellebatur, sed Iiberis quibusdam ludicrisque mo- perbire. Quapropter quaenoverant quam ferocis inge-
libus, quos ex primaeaetalis ardore ebullienles in pue- nii maritum suslineret, ete quidem mirari nunquam
rilibus animis majoruih auctoritate frenari necesse satis poterant, non fuisse auditum unquam , aut ullo
est. Cum autem in graviora vilia sensim inducat le- vestigiodeprehensum, Patricium violenter in uxorern
viorum contemplio, factum est ut vini plusculum in manus injecisse, aut a se invicem domestica lite vel
dies singulos bibens, cogente prava consuetudine, dieculam unam eos dissensisse. Cumque ab ea fami-
prope jam plenos mero caliculos cum aviditate ac vo- liarifcr sciscitarentur, quonampacto illud esset asse-
luptate hauriret. Vbi luttc ( pius ejus filius exclamat) cula : instituti sui, quod supra memoravimus, ratio-
sagax anus et vehemensilla prohibitio? Nuniquid vale- nem eis exponebat; cujus ulilitatem, quse eam imita-
bataliquidadversus latentemmorbum,nisitua medkina, bantur, propria experienlia cognoscebant, eique hoc
Domine,vigilaret super nos? Absentepalre el matre el nominegratiashabebant(/&id., lib. 9, cap. 9, n. 19). So-
nutriloribus, tu prmsensqui creasli, qui vocas,qui eliam crum eliam suam, a se initio susurris malarura qua-
per prmposleroshominesboni aliquid agis ad animarum ruradam ancillarum abalienatam, obsequiis suis cum
salutem, quid lunc egisti, Deus meus? Vndecurasti? palientia ac raansueludine ita sibi devinxit, ut illarum
unde sanasti? Nonne protulisli durum et aculum ex al- nequitiam Ipsa Patricio filio proderet, eumque ut in
tefa anima convicium, tanquam medicinaleferrum ex illas animadverteret, precaretur. Cum autem is, tuni
occultisprovhionibusluis, el unoiclu pulredinem illam ut matri morera gereret, tura ut domesticaedisciplinae
prmcidisti? Ancilla enim, cum qua sotebal accederead ac tranquillitati consuleret, easdem ancillas ex ejtis
cuppam, liligans cum domina minore, ut fit, sola cum volunlate meritis poenis affecisset, declaravit mater,
sola, objecilhoc crimen,atmrissima insultalionevocans non alia de se praemia sperare debere, quaecumque
meribibulam.Quo illa slimulo percussa, respexit fmdi- de sua nuru, placendi sibi sludio, raali aliquid lo-
tatem suam, confeslimquedamnavil aique exuil(Ibid., queretur : quod nulla jam audente , memorabili inter
n. 18).Baplismum Chrisli non in exlremis posita, sed se benevolentioesuavitale vixerunt (/iiid\, n. 20). Hoc
multis anle mortem annis percepit Monnica: quo ex praelerea sanctacilli feminaemunus grande donaverat
tempore sic vilam instituit, ut fidei morumque puri- . Deus, quod inter dissidentes alque discordes quasli-
tate cuilibet acllaudandum Dei nomen esset incita- bet animas, ubi poteral, tam se praebebatpacificara,
niento (lbid., cap. 15, n. 34). ut cura ab utraque mulla de invicem audiret amaris-
2. Itaque educata pudice ac sobrie, et parentibus sima, qualia solet eructuare turgens atque indigesta
polius Dei gratia, quam cura parentum Deo subdita, discordia, quando praesenti amicsede absente inimica
ubi malura fuit conjugio, viro, cui tradita est, nen per acida colloquia crudilas exhalatur odiorum, nihii
secus aC domino paruit : quem ut Deo lucraretur, tamen alleri de altera proderet, nisi quod ad eas re-
omnes cogitalionesinlendit, efficacissimogenere per- conciliandas valeret (Ibid., n. 21). Sic vero se gere-
suadendi utens, morum integritate. Hac siquidem or- bat Monnica, docente eam Magistro intimo in schola
nata divinilus, mariti oculis ea nitehat pulchriludine, pectoris. Deniquegratioesemen, quod in famulaesuae
ut amorem ejus simul ac veneralionem non sine qua- mcntem sparserat Agricola coelestis, ubertim fructum
dam illius admiratione sibi conciliaret (Ibid., cap. attulit in patientia; ae ejus erga virura agendi ratio
9 , n. 19). Ejus conjux , cui Palricio nomen, civis tantum valuit, ut illum in extrema ejus vita lolum Deo ,
Tagastensis, adhuc erat idolorum cultui mancipatus Iucraretur ; nec in eo jam fideli essent ipsi deflenda '
(Ibid., lib. 2, cap. 3, nn. 5, 6). In iis omnibus, quae mala, quae in nondum fideli toleraverat (Ibid., lib. 9, !
lion speetabant ad religionem, illi Monnica, tametsi cap. 13, n. 37). Quotempore Augustinus annum oelatis |
nielior, serviebat: hac enim in re Deo ipsi obseque- decimum sextum agebat, nimirum circiter annum re- j
batur, aquo sibi fuerat obsequendi lex imposita (Ibid., paratre salutis trecentesimum septuagesimum, nume- \
lib. 1 , cap. 11, n. 17). Tori injurias tam patienter rabatur inter calechumenos Patricius (lbid., lib. 2,
tulit, ut cum marito nunquam ea de re expostularet, cap. 3, n. 6); qui et proxime sequenti anno, selatis
nimirum exspectans ut ei castitatem lides ac Dei mi- Monnicoequadragesimo, vita concessit.-
sericordia largirelur. Noverat irato nunquam neque 3. Orbata viro, ante quem nulli, et post quem
facto neque diclo reluctari : verum cum deferbuerat nulli nupla est (Ibid., lib. 9, cap. 13, n. 37), reliquae
illius impetus, opportunilatem nacta, suam agendi vitaetempus traduxit vidua casta ac sobria, frequen-
rationem ei exponebat, si ipsum inconsideranlius ex- tans eleemosynas(Ibid., lib. 5, cap.9, n. 17); adversus
candescere contigisset. Cum aliaa mulieres, quarum peccantes in se misericorditer agens, donansque de-
viri mansueliores erant, vestigia plagarum etiam de- bitoribus debita (lbid., lib. 9, cap. 13, n. 56); ob&e-
M7 VITA S. AUGUSTM EPISCOPI. *$&
jpium ct famvJalum s.anclisexhibens, vere serva s.cr- Tagastensis Ecciesiae, an Medjolanensismm pra^-
vorum Dei; quoruni qmsquis eam noyerat, nmUum dendum; Augustinus tunc nondum conyersus, quamr
in ea Jaudabatet honorabat et diligebat Deum; quipp.e vis hac de re parum sojlicitus, u.t eani tanien illa
cum Dei prsescniiam in ejus corde senlirct agnosee- cunctalione liberaret, consulujt Ambrosium : QMI
refque ex ssnel» <conversatipmsfructibus, lanquam respondit, nihil hinc se eos docere posse, nis.i quod
idoneisi&siibus{lbid„ cap. 9, ». 22). Eam jpsfequorrae ipse faeeret; ,quia si melius nosset, id potius obseiv
Ambrosius niaxinie diligebat propler ejus religiosis- varef, Et adjecit: Quando hic sum, non jej/mo sahr
simara conyersationem, qua jn boiiis operibus tam balo; et ad quamcumqueEccle&iamvenerUh, ejus mor
fervens spiritti frequenlabat ecclesiam (Ibid., lib. 6, rem servale, si pati scandaium nqn vullis, aul fqcere
,cap. 2, n. 2). Ris in die, mane et vespere, adeccJesiam (Ep- .36, », $% el Ep. 54, n. 3). Ilop responsum rc-
P.ejsjne ulla in£crmissionevenieb.at; non ad vanas tulii ad matrero, eique suffecif, nec dubi.tavit esse
fabulASet aniles loquacitaies, sed ea niente, nt el obediendum. Pe,r idein teippus, quo Mediolanidege-
Detini in divino verbo sibi loqiiente.maudiret, et ab bat, Ambrpsio pfersecutionem ab Juslina lolos fere
,co ipsa in suis oratjpnibus audiretur (Ibid., lib, 8, dups a.nn.oss.ustiiiente, fxcububal pia ptebs in eccle-
cqp, 9, n. 17), Nulium diem prayermisji oblalionemad sia, ait Augusfinus, inori parala cum episcoposup ,
allare Dej (Ibid-); sive, sictif rem alijs paujp verbis servp luo. Ibi maler mea, qnciila lua, sollicitudiniset
Auguslinus secundo niemorat, nullius diei praeter- vigiiiarum primqs tenens, orqlionibus vivcbal (Cpnf.
niissione serviyUaljari, unde sciret dispensari Vicli- lib. 9, cqp. 7, n. 15). Tandem quidquid in vere vidtiis
mam sanctam, qua delelum esl cbirographum quo.d christianis requirit Apeslolus (I Titn. v, 9), ea imple-
erat contrariuro nobis,qjia trinmphaius esl Iiostis vjt. Fuit unius viri uxer, mutuam vicem paieuiibiis
compulans dejicta noslra el quoerensquid objiciat, et reddidit, domum suam pie tractavit; in operibus b.o-
nihil inveniens in illo in quo vincimus: cui nulliis nis testimeniuni habuit, nutrivit filios, toties eos par-
refundct innocentem sanguinem, cui nullus restituet turiens, quoties a Deo deviare animadveriil (Cpnf.
prelium, quo nos emilutnos auferalei: ad cujus pre- lib. 9, cqp. 9, n. 22): qupd quideni in Auguslino pjajie
lii noslri sacramenlum ligaverat ancilla Dei animam comperlura esl.
suam vinculo fidei (Ibid., iib. 9, cap. 13, n. 36). Cum 4- Yidjmus que sludip christianam religionem i.n-
autem usus in Africa oblineret, pultes et panem ac serere illi puerulp adhuc, ac pietatem seraper inspi-
merum ad sepulcra martyrum afferendi, Monnicaca- rare curaverit sanciissima fem.ina (Ibid.,lib, 1, cap.
nistrura cibis referlura, quos io sanctorum hono- 11, n. 17), in cujus Iacle nomen Christi Salyatorjs
rem proelibaret, ae postea pauperibus divideret, npstri sic lenerum cpr iljius praebibit, ul adniodum
afferens, non ppculum , sed pocillum tantummodo alte retineret (lb\d., lib. 7>,cap.4, n. 8). Quo ardore
vini, el quidem aqua lemperati ponebat, unde digna- dabat operam, ut ideni adhuc puer in mortis periculo
lionem sumeret: ac sicubi contingeret mullas esse, saliitaribus sacramentis initiaretiir; charius etira par-
quae illo modo videbanlur honorandaememoriaede- turiens corde casto in fide, quam carne parturierat?
functorum, idera ipsuni unura, quod ubique poneret, (Ibid., lib. 1, cap. i\,n. 17.) Quos fetiamadolescenli
pecjllum cireumferebat; atque ila vinum, npn mpdo ppstea et cura quanta sollicitudipe monitus dedit, ut
aqualissimum, sed eliam tepidissimumerat, quod in- eum,abobscej)isampri.busdel.errei'et?(//'ii/.,/i/i.2,cop.
ter hujusce religiosi officii comiles per sorbitiones 3, n. 7,) Quantum pro eo in Manicliaccrtimliacresiii!
exiguas partiebatur ; quia pietatem ibi quaerebat, non lapso flevitad Deum? Flevjl certe anipjius quani fleul
voluplatem. Ambrosius porro Mediolanipneceperat malres corporea fijiorura ftinera. Videbqtenim Ula,
isla noii fieri, nec ab eis qui sobrie facerent; lum ne inquit Augustinns, motiemmemnex fide ei spirituqupni
ulla oceasiose ingurgitandi daretur ebriosis, luro quia liabebatex te; el emudhli eam, Domine: exgudhti eam,
i\\\ quasi parenlalia superslitioni Genliliura essent nec dcspexislilacrymas ejus, cum proflueiitesrigarent
gimillima, Cum igilur Mpjinicamunuscula suo more terrqmsub oculisejus, jn omni locopraiiomsejiis; exau-
atlKlisset, alque ab esliario prohiberetur; ubi hoc 4hii eam. Nam unde illud somnhun, qup eqmcpnsolq-
Ambrosium, quem sieut angelum Dei diligcbat, ve- tus es, ul vivererticcpncpderel,el iiahere secunteqmdem
tuisse cognovit, tam pie atque obedienter id aceepit, mcnsumin dpntg, quoi nglle epiperat, apersqnse( tfe-
ul ipse miraretur Aqgustinus , cam potius ad consue- testans blqsphemiasetrom mei? Vidit enim stantepi se
tudinem quam sequebalur eondeninaiidani, quam ad jn quudaoiregula lignea, el advenienteniad se jupeiiepi
inquirendum qua de causa prohibercttir, adduclam splendidum,hilatem atque amdeniem sibi, cumiUa «?-
fuisse. Itaqqe ab inslitulo sno discessil Inbcns, et pro set mcetenset mwrpreconfecla: qui cum causas qumsis-
canistro pleno lerrenis fruciibtis, pienum purgalipri- set ab ed mwslitiwsuas, quptidianarumquelacrymarum,
bus votis peclus ad memorias niariyrum affcrre didi- ,.. docendi, ut assolet, non discendi gratia, atque illa re-
"
cit; ul et quod posset, daret cgentibus, et sic com- spondhsetperdilionemmeamse plangere; jusshseillum,
municatio Dominici corporis illic celebrarctur, eujus ':, quo securaesset, alque admonuisseul altendey.etet vide-
passionis imilatione immolati et coronali sunt mar- <:jret, ubi essetilia, ibi esse el me. Quodilla.ubi allendit,
tyres (Ibid., lib. 6, cap. 2, n. 2). Cum etiam religiosa *l vidit me juxla se in eadept regula siantetn. Vnde !mc,
vidua perlurbarelur, ambigens an Mediolanisibi je- & nhi quia erant aures lumad cor ejus? Vnde Uludetiam,
junan^um esset sabbato, secundum consueludinem quodcmnmildnurrassel ipsumvisitm,et ego ad id Ira-
 m LJBER SECUNPDS. m
here conarer, wt Hfa se potius non despcraret futuram sectabaiur, mortem obire, casus ilj.ecordi mWm im
essequod eram; conlinupsine aliqua hmsitalione,Non, .altumvuljins i.nflixisset,«t niillum reliqup vijaecurrjr
inquit: non .enimmiliidktum est, Vbi ille, ibiet tu; sed, culo splatium esset admissur.a.Neqiie enim dici p.o,!es5
Vbi lu, ibi et ille (Ibid,, lib. 5, cap. 11, nn. 19, 20). Id qua charilate fijium complccteba.tur,quantoye .majori
noyem ferme annos ante illius emendalionem, quse soUiciiudineeum parturiebat spiritu, quain carne p.e-
sub mensem augusturo anni tre.ceniesimi ociogesimi perei-at. Non itaque vjdeo, ait Augustinus, fiupmodp
sexti contigit, proindeqtte extremo circiler trccentc- sanaretur, si mea lalis illa mors transverbcrflssetvheera
simo septuagesimo sexto factum est. Per hoc omne diteclionisejus(Ibid., cap. 9, im. 16,17), Diu se a filio
spatium vidua illa casla, pia et sobria, pro filio ge- separari non tulit; sed piefale fortis, nih.il ardgum
mere apud Deum jiunquam destitit. Elenim vivida rata, eum terra marique sectita est, ac landem Medipr
factaruni sibi promissionum fide ita se ipsa stiniula- lani, quam in urbem docendi causa annp Ireceqtesimo
bal, ut inde non solum non fieret segnior, verum octogesimoquarto se contulerat, assecuta (Ibid., cap.
etiam nullam suspiriis quietem, nullam fieiibus mo- 13, n. 25). Divini auxijii fiduciapericulum nujJum non
ram, nulluni modum votis ac precibus permitteret. De conteiiinebat, adeo ut per marina discriinifl.aipsps
sanguine cordis sui Deo per Jacrymas diebus ac nocti- nautas, a quibus solatium adliiberi solet iis qups na-
bus pro illo sacrificabat (lbid., lib. 5, cap. 7, n. 13): vigandi iiisuetes exoriens prQcellaperlurbat, ipsa s,o,-
quem divina misericordia servavit usque ad aquam laretur, pellicens eis perventienem cum saltite; q.uja
gralise, qua eodem ablulo, siccarenlur flumina maler-, hecei Deus pervisum eratpellicitus (Ibid., lib, 6, cqp.
norum oculorum, quibus pro filio quotidie Deo rigabat 1, n.i). Fijiuni offendit,ob desperatipnem invenjenidi
terram sub vultu suo (Ibid., cap. 8, n. 15). Porro non veri, non mediocriter periclifanlem. Sed lamen ei cmn
cpnlentus Deus ei primum hec pignus fuluraeconver- indicassem, ait Augustinus, non me quidenijam .esse
sionis Augustini dedisse, addidit et aliud per episco- Mankhmum, sed neque callwjicupichristictnuin,npn,
pum in Ecclesia calholica nutritum, atqtte inLibris di- quasi inopinatum aliquid qudierit, exsitivii (miuia; pym
vinis exercilalum. Quemcum ilta femina, inqtiit Au- jam securqfterefex ea paiie miseijmmcw,in qua me (an-
gustinus, rogassel ut dignarelur inecum coiloqui, et quatn mortuum, sed resuscitqndutntibi ftcbat, et feretrq
refeilere errores meos, el dedocereme inala, ac docere cogitaiionh efferebat, ut diceres filip viduw : Juyeois,
bona (fackbat enim hoc si quosforte idoneosinvenissel); tibi dico, surge (Luc. VII,14, 15); el revivhceret,etiji-
noluit itle, prudenler sane, quanlum sensi postea. Re- ciperet loqui, et tradefes illutn matri ?V,w.Nufla ergo
spondit enim me adliuc esse indocilem,eo quod infl.aius turbulenlaexsultalionetrepidavitcor ejus, qwinqudisisel
essemnovilalehceresisiltius, et nonnullh qumstiunculis ex tanta partejam fqctuni, quqd tibi quolidie plarigehq.t
jam multes itnperilos exagitassem,sicut illa indkaverqt ut fieret; veritalem tne nondum qdeplum, sed falsitati
ei. Sed shie, inquit, illum ibi, et tanlum roga pro eo jam ereplum: iino verpquiqcerfqerat, et quo,drestqbat
Dominum; ipse legendoreperiet quis ille sit error, et le dalurum, qui totum prqmiserqs;placidissiineet pe-
quanta impietas. Simul etiatn narravit, se quoquepar- ctore pteno fiducimresponditmilii, crederesehi Ciwkto,
vuluni a seducta malresua dalum fuisse Mankhmis, qriod priusquam de Itqc vilq emigraret, me visuyqess.et
et omnespene non legisse lanlum, verum eliam scri- fidelem callwlicum.Et Jwc quideni mihi, Tibi auteint
plilasse libros eqrum; sibique apparuhse nutto contra fons tnhericordiaruni, preees el lacrymas densipres,ut
accelerares adjulorium tuum, et UluminqKStene.brqs
disjmlanteet convincente,quamessetilta sectafugienda,
el ad
ilaquefugisse. Qum cum ille dixhset, alque illa nollel meas; sludiosius ecclesiamcuyrere, et in Ambro-
acquiescere,sed inslaret magis deprecando, et ubetiim sium pra suspendi, ad fonlem salientis aqum in vifam
flendo, ut me videretet mecumdhsererel; illejam subr mlerncim.Diligebat autem illum virum skut angelup.i
siomachanstmdio , Vade, inquit, a me; ita vivas: fieri Dei; qqod per illum cognoveratme inlerim qd itl.aman-
non potest ut filius islarum lacrymarum pereat: Quod cipitem flucluqlionemjqm esse perductum, per quani
itlq ita se accephse, inter colloquiasua mecumsmpere- transiturutn me ab mgriludinead sanilatem, interciir-
cotdqbqtut, ac si de cwlo sonuhset (Ibid., lib. 3, cap, rente arctiore perkut.o; quasiper qccessipneniauqtiiciir
lib. 6,
12, n, 21), Dala sunt ei divinitus alia quoque futurae ticammedici vpcanl, cerlq p.rcesumebat(Conffss.
filii emendationis lestimonia, quae illa fidcli pectore ' cap. i, n. 1). Vplortim landein cQmpps,circ|ter angu-
tenebat, et semper orans lanquam chirographa Deo stum menseiBanni irecenlesimi cctogesinii sextj faeia
sua ingerebat.(/fcid., /ifi. %cap. 9, n. 17).Quandp Aur est beata vidua, cum catenas, quibus et mundp.et sibi
gustinus ipsa incassura relinenle ac in liuore relicta colligabatur Auguslinus, gratia Chris.tiliberatof is af)-
navigavit in Italiam, remansit illa orando et flendo. rupit. Matr.emille confestim adivit, quoe IIQCa,udi,t,P
Et quid a le petebat, Deus meus,inquit ille. tantis la- lsetata est; curaque idero totam reiserieni ex.plicaret^
crymis, nisiut navigare menon sineres? Sed tu alte con- exsultabal iila, et tripmp,habat,et benedicebai Petiin,,
sulens, et exaudienscardinemdesideriiejus, non purasti qui p.olens est ultra quam petimus aut inielligimus
quod tunc petebqt, ut in me faceresquod semperpetebal facere : quippe quae cerneret sibi multo plus pro .filip
ac
(Ibid., cap. 8, n. 15). Appulsus Rpmam Auguslinus concessum fuisse, qua,ra ipsa gemUibus lacrymis
gravem m mprbum incidit, a quo precibus matris, pelere solita erat. Is enim ita rjesipuerat, ut .dticendae
licet ipsius periculum nescientis, liberatum se profi- pxoris cogitalionera penitus abjicergt, ,ejtomjaemsae?
telur. Si vero eontigisset illum in hreregi, quam tum | culi hujns spem proculcaret; jam sfans i,mBa9tusiii.e|,
 jgl VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 1S2
Tegulafidei, in qua eum secum aliquando fulurum tot Trinitalis menlio injecta fuisset,'Monnicarecogiiilis
annis mater rcvelatione divina cognoverat. Ac sic verbis, quse suae memoriaepenitus inhaerebaiit, et
lacrymas suas in voluptatem mullo quam sibi promi- quasi evigilans in fidem suam, versum illum sacerdo-
serat uberiorem mutatas sensit, eamque multo sibi tis Ambrosii, Fove precanles,Trinitas, Iaetaeffudit,
chariorem et castiorem, quam si filio liberos, quos alque subjecit : Ilmc esl, nullo atnbigenie,beata vita,
\; optarat, in legitimo conjugip vidisset procreari(//>*</., qumvita perfeclaesl; ad quam nos feslinantesposseper-
duci solida fide, alacri spe, flagranlecharilate, prwsu-
lib.S, cap. 12, n. 50).
; 5. Cum Augustinus pest suam ccnversieuera se mendutnest (Ibid., n. 55). Quanquam raatris excel-
cumsuis in villam Cassiciacumrecepit, his in ee se- Iens ingeiiium jam ante ex diuturno conviclu per-
cessu coniitem sequoque adjunxit Monnica, muliebri spexisset Augustinus; in illa tamen disputatione
quidem habitu , sed virili fide, anili securitate, ma- raenlem ejus agnovit adeo sublimem atque erectam,
terna cliaritate, christiana pielate prsestans (lbid., ul arbitraretur esse neroinem, qui ad veram philoso-
lib. 9, cap. 4, n. 8). Ibi philosophicis eorum collo- phiam ea magis idoneus reperiretur (De Ordine, lib.
quiis, quanlumlibet sublimia illa essent, etiam ipsa 2, n. 1). Quapropler agebat ipse, ut illa philosophicis
intererat. Cumque idibus novembris de beata vila ejusmodi disserlalionibus, cum otium suppeteret,
disputaretur, asseruit, nulla re alia ali animam, quam ntinqtiamnon adesset. In secundode Ordine colloquio
intellectu rerura el scienlia; neque quemquam esse prseclarumhoc effataest: Ego, inquit, non puto nihil
posse bealum, quin idem et bcnum vellet, et haberel: poluhse prmter Dei ordinem fieri; qnia ipsum malum
Si bona, inqniebat, velit et habeat, bealus esl; si aulem quod natum esl, nullomodo Dei ordinenatumesl; sed
mala velit, quamvishabeat, miser esl. Qua in re alfir- itla juslilia id inordinalumessenon sivit, et in sibi meri-
mavit Auguslinus, illam summum philnsophire api- lutnordinemredegilet compulil(Ibid., n. 23).Quibus
cem alligisse; nec ipsi Ciceroni, si par eloctttio verbis id videlur significare voluisse, qtiod adeo fre-
adfuisset, quidquam concessuram fuisse. Deinde pul- quenler Augustinum legenli occurrit, videlicel auclo-
cherrimum ex Hortensio liujtis oraloris locumrecita- ,rem peccali Deum non esse, sed ordinatorem. Sub
vit: /n quibus verbh, inquit, itla sic exclamabat, ul extreraum illud colloquiura eam Augttstinus Jaudat
obliti penitussexus ejus, magnumaliquemvirumcoitsi- compellalquGin hutic modum : Oretnusergo, non ut
dere nobiscumcrederemus;meinlerim quaiiluinpoteram nobis divitim,vel honores,vel hujusmodires fluxmalque
intclligente, ex quo illa et quatn divinofonte manareni nutanles, et quovisresislenletranseunles,sed ut ea pro-
(DeReata Vila, dhpnt. 1, nn. 8, 10). Eadem postea venianl, quw nos bonos faciant ac beatos. Qumvota ul
adjecit, illum qui vel universas mundi felicitates ila devothsimeimpleanturlibi, marciiuehoc negotium,ma-
possideret, ut securus esset eas sc nunquara amissu- ter, injungimus;cujusprecibusindubitanlercredo atque
rum, tamen cura illis saliari non possel, eo ipso mi- conftrmotnihi hlam mentemDeumdedisse,ul invenien-
serum fore, quo semper esset indigus : non ergo dm verilalinihil omnino prwponam, niliil aliud velhn,
quemquam illis rebus, sed animi sui moderationc iiiltil cogilem,nihii amem.Nec desino credere, nos Iwc
beatum esse. Quibusauditis, nihil eam neque verius, tanlum bonum, quod te promerenleconcupivimus,ea-
neque ipsa dignius dicere poluisse, Auguslinus re- dem le petenleadepluros(Ibid., n. 52). Postquam au-
spondit (Ibid., n. 11 ).Cumautemeiexpositum esset, tem baptizatus fuisset Auguslinus cum quibusdam
quinam essent Academici, Isli homines, inquit Mon- amicis et necessariis, qui una jam in Deo consociati
nica, caducarii sunt: quo nomine vulgo vocabant, vivebant, in Ulorum conlubernio adhuc aliquandiu
quos comitialis morbus subverlerel (Ibid., n. 16). vixit Monnica: quibus omnibus tanlum curse adhibe-
In colloquio etiam postridie habito verba memoratu bat, quantum si mater omnium exslilisset; lantum
digna prolulit. Tertio auleni die cum qusereretur, il- observantioe, quantum si omnium filia (Confessionum
line omnes, qul in terrena felieitatc, cum summo bono lib. 9, cap. 9, n. 22 ). His autem pariter remeantibus
priventur, miseri sunl, dicendi quoque sint egeni: in Africam, cumad Ostia Tiberina pervenissenl,seque
Nescio, inquit Monnica,etnondumpleneintelligo,quo- ibi ad navigandum compararent, Monnica cxtremo
modo ab egeslalepossil miseria, aul egestasa miseria correpta morbo, naturoedebitum solvit (lbid., cap. 8,
separari. Nam et hte, qni divesel locupleseral, et nihil, 11.17).
•j ul dicitis, amplius desiderabat; tamenquia meluebalne CAPUT XIH.
t amitteret, egebalsapientia.Ergonehuncegenlemdicere- 1 Monnicmcum Auguslinode wlernwvitw felkilale col-
mus, si egerelargenlo el pecunia; cumegerelsapientia, locutio.2 Prwclarum diclum sanclhsimw feminmde
t non diceremus? Exclamaverunt quotquot aderant, et
' diclum illud sunt adrairati. abjkienda seputcri sui cura : felix ejusdem obilus.
Ipse vero Augustinus so- 3 Monnicmfunus : Augustini dolor de illius obilu
lutionem illam, quam ex philosophorum libris peti- acerbissimus,flelus modicus.
tam veluli pulcherrimam in finem reservabat, a matre 1. Quinqueaut forte sex ante diebus, quara beata
fuisse invenlam, non mediocriter Isetus : Videlisne, Monnicain morbum incideret, cum ipsa el Uliusapud
inquit, aliud essemullasvariasquedoctrinas,aliud ani- Ostia Tiherina incumbereul ad feneslram, unde pro-
mum attenthsimumin Deutn? Natn unde hla, qummi- spectus erat in Iiortum doratis, in qua diversabanlur;
ramur, nisi inde procedunl? (Ibid., disput. 3, n. 27.) et remoti a turbis post longi itineris laborem, inslau-
Girca hujusce disputationis finem, cum ab Auguslino rabant se navigationi, de vita oelerna cum summa
 155 LIBER SECUNDUS. 154
animi voluptate. sermonem contulerunt, prseterita flelum frenabam. Frater autem meus quiddam loculus
obliviscentes, ac in ea quse anle stint extenti. Inhia- esi, quo eam non peregte, sed in palria defuligi, lan-
bamus, irtquitAugustinus, ore cordisin superna fluenta quam felkius, oplaret. Quo audilo, illa vuttu anxio re-
fonlislui, fontis vitmqui esl apud te; ut inde pro caplu verberans eum oculis, quod talia saperel, alque inde
noslro aspersi, quoquo modo tem lantam cogitaremus. meinluens : Vide, ail, quid dicit. Et inoxambobus: Po-
Cumquead eumfinemsermo perducerelur, ut carnaliuin nile, inquil, hoc corpus ubkumque; nihil vos ejus cura
sensuumdeleclatioquanlalibetin quantalibetluce corpo- conturbel : lanlum illud vos rogo, ul ad Domini
rea prceillius vitmjucunditate, non comparaiione,sed allare ineniinerilis mei, ubi ubi fuerilh (Ibid., lib. 9,
ne commemorationequidem digna viderelur; erigentes cap. 11, n. 27). Ergo illa imminenledie resolutionis
I nos ardenliore affecluin idipsum, dum loquimur et in- sum, pergit pattlo post Auguslinus, non cogitavitsuum
liiamusilli, attigimus eam modicetoto iclu cordis; el corpus sumptuose conlegi, aut condiri aromatibus, aut
suspiravimus,et reliquimusibi religalas primitias spiri- monumentumelectumconcupivit,aul curavil sepulcrum
tus, el remeavimusad strepitumoris noslri, ubi verbum palrium; non hta mandavitnobis : sed lanlttmmodoine-
el incipiturel finilur. Is hujus colloquii et ecslasis fru- tnoriamsui ad altare tuum fieri desideravit,cui nullius
ctus fuit, ut ipsis omnia mundi oblectamenta, prae diei prmlermhsioneservierat; undescirel dhpensari Vi-
illa delibalae felicitalis suavitate, vilescerent. Et illa cittnam sanclam, qua delelumesl chirographum,quod
quidem ad Augustinum : Fili, ait, quantum ad me eral conlrarium nobh (Ibid., cap. 13, n. 36). Itaque
atlinet, nulla jam re delectorin Itac vila. Quid hic fa- cura menletn stiam, prout ei per valeludinem licebac,
ciam adliuc, et cur liic sim nescio, jam consumpta spe explicassef, ingravescenle morbo excrcebalur. In quo
liujus swculi. Vnum erat propter quod in hac vita ali- cruciatu beata illa anima corpus reliquit, ad superos
quantumimmorari cupkbam, ut te cltrhlianum calholi- evolatura, die aegritudinis sure nono, oelatis ipsius
cumviderempriusquam morerer. Cumulatiushoc mihi anno quinqiiagesimo sexto, a'talis autem Augustini
Deus meus prwslilit, ut le eliam, contemplafelicitale trigesimo lerlio, paucis forle diebus anle idus novem-
terrena,servumejus videam.Quid hic facio? (Confess. bres anni supra irecentesimura octogesimi septimi.
lib. 9, cap.9, n. 23-26.) Nalalem tamen ejtis Ecclesia quarto nonas maii cele-
2. Alio ilem die MonnicaOstiis Tiberinis cum non- brat: quod cur ila fiat, nobis ignotum est.
nullis amicis Augustini (ipse enim aberat) sernionera 5. Malris oculcs pressit Auguslinus, ac statim acer-
de contemptu vitae hujus el de bono morlis familiaris- bissimus dolor intimum ejus pectus pervasit: et cum
sime conferebal: qui feminaevirlutem stupentes, cum per lacrymas exitum qusereret, suis ille oculis vim
ab ea quaesiissent, numquid timeret, ne tam longe a facicns, eas intus rctrudebat. Nec leviserat cruciatus,
sua civilate corpus relinqueret: Nihil, inquililla, longe qiiem in illa longe gravissima sui contra se lucta pa-
cst Deo; hequelimendum.esl, ne ille non agnoscal in tiebrttur.lndccorum videlicel censebat, matris mortem
fine smculi,unde me resuscilet.Porro mirum qiiantum Iacrymis proseqtii; cum in dubiuinvocare non posset,
fuerat ante de sepulcro sollicita, quod ideo juxla ma- quin illa meliorc stii parte viveret: hoc et documentis
riti corpus sibi providerat et praeparaverat, quia per- morum ejus, et fide non ficta, rationibusque cerlis te-
aclis cum illo summa consensione matrimonii annis, nebat (Jbid., cap. 12, n.29).Nihi!o tamen niiiuis sua-
cupiebat illud Iiuic felicitali adjici, quo commemora- vissimam illius consuetudinem sibi morte ademplam
relurab liominibusconcessum sibi essepostlransma- graviler dolebat. Qucisidilaniabaturvila,inquit, quwuna
rinam peregrinationem, ut conjuncta terra amborum facia eral ex mea el illius(Ibid., n. 50). Tum vcro cuiii
conjugum terra tegerelur : sed jam lum infirmitalem efflavit extremum spiritum, puer Adeodatusexclama-
hanc Deus sanaverat, etcordis ejus inanitalem graliae vit in planclum; alqtie ab omnibus prseseiilibuscocr-
pleniludine compleverat (Ibid., cap. 10, n. 28). Quod citus tacuit. Cohihito ergo a fletu Adeodalo.confestim
sane Augustinosalis ipsa significavcrat, cum in supra Evodius arripuit Psalterium, ac psalmum canere coe-
memorato sermone ad fenestram erupit in hsecverba: pit Augustino et aliis accinenlihtis : Miserkordiamet
Quid hic facio ? Sed ejus mentem ille haud quaquam judkium canlabo tibi, Domine(Ibid., n. 3i). Ubi per
plene est assecutus, donec in exlremis posita sese illa urbem sanctse vidusc obilus percrebuit, Chrisliani
planiusaperuit. Nam quinto circiter posl istum serrao- complures ac religiosse feniinaedomum convenerunt.
nemdie infebrim incidit: qua quidem novom diesdu- Inlerim funus curantibus iis, quortim id muneris erat,
rante, obsequiisinterea sibiab Auguslinoimpensis in- secossil Auguslinus in locum, ubi decenter esse po-
terblandiens, pium illum appellabal, ac lenerrimo lerat in illorum societate, qui eum in hac animisegri-
cordis affectucommemorabat, nunquam ex illius ore ludine deserendum non esse censebant. Quod erat,
voculam excidisse, quaeipsam vel Ieviler Iaedere po- inquit, tempori congruumdhpulabam , eoque fomento
tuisset (Ibid., cap. 12, n. 50). Quodam autem aegri- verilaiis miligabamcrucialum libi notum, iliis ignoran-
tudinis die defectum animre passa est, ac paululum tibus, et inlenleaudientibus,et sinesensudolorisine esse
sublracta proesenlibus : Nos concurrimus( Augttslini arbitrantibus. At ego in auribus luis, ubi eorumnullus
verba liaecsunt), sed cilo reddila est sensui, eiaspexit audiebat,increpabammollitiemaffeclusmei, et constrin-
astantesmeet fratrem meum, et ait nobh quasiqumrenti gebamfluxummmroris: cedebalquemihi paululum, rur-
similis: Vbieram?Deindenos intuensmmroreallonilos: susqueimpetu suo ferebatur, non usque ad eruptionem
. Poneth hie, inquit, matrem veslram. Ego silebam, et lacrymantm-,nec usque ad vullus mutedonem; sed ego
ISS VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. m
sciebaniquii torde premerem.El quia mihi vehemenler auxilio ex illius haereseos gurgite tandem emeFscKat?
dhplicebat,tanlum in me possehmchumana,qumordine aJios qupque perieule, quod ipse adierat, eripi vehe*
debitoel sorleconditipnh npslrmacciderenecesseesl, alio raenler oplabat. Ei. reipsa id solaiii percepit, ut Deiis
doloredolebmndolorem meum, et duplki iristiiia ma- ejus ministerie iibrisque per eum divino instinctu con-
cerabar (Confess.lib. 9, c. 12, n.5I).Elalo corpore, ac scriptis, quam plurimos a nefario illo errore ljberaril.
prope septilcrum ppsitp, ul ibi moriserat, liberatienis Duaein primis illecebraead incautos et rudesdecipien-
nostroesacrificiumpro ea oblatum est. Atque intereala- dos fuerunl Maniclms : nna, scriplurarum Veteris
crymas suas continebal Augustinus. Ecce, ait, corpus Testamenti, quas ignorarent, reprehensio; altera,vitre ,
elalum esl; imus, redimus sine lacrymh. Nam nequein castseet singularis continenlire simulaia professio(De \
eis precibus,quctslibi fudimns cum offerrelurpro ea sa- Morib.Ecct. cath.,n. 2). Ut igitur ab hoc posteriore Ia^I
criftciumpretii nostri, jam juxla sepulcrum posilo ca- queo fideles averterel Auguslinus, doctrinam discipli- I
davere, priusquam depqiierelar,sicul illic fieri solet, nec namque calholicaeEcclesire explicare consliluit, spe- 1
hi eh prccibusegoftevi: sed tolo die graviter in occullo rans fore, ut ex hoc libro innolescere ppsset, quam
mmsluseram, et mente lurbala rogabam te, ul poteram, facili negotio virtus simuletur, et qtiam difficili tenea-
quo sanares dolorem meum; nec fackbas, credo com- tur. lpso inilio testatur, sal in aliis libris ostendissese,
mendansmemorimmcmvel hoc utw documenlo, omnh qucmadmodum crror et impielas, qua in Yelus Testa-
consuetudinhvinculumetiam adversusmcnteinqumjam menlum iiivehunturManichaei,possit impugnari.Ettni
iipn fallaciverbopasciiur. Yisumest illi pelere balneas; tamen hac de re superioribus opusculis egisse non le-
quod iis anxietatem ex animo pelli audiissel, nec ta- gimtis. Quapropter non alios opinamur memoratos ibi
men illius dolor liis aquis abstersus est. Yerum cum ab eo libros, nisi geminos illos, quibus iniiiumGenesis
pbdorroisset, sensit experrectus dolorem sttum non contra Manicliaeorumcaltimnias post reditum in Afri-
mediocriter somno miligatum (lbid., lib. 9, cap. 12, cam exposuit. Quod si ita est, libri de Moribus Eccle-
n. 32). Altamen cum jaclurae suaecl orbilatis memo- sisect de MoribusManichreorumscripti quidem Rorare
riam paulalim in mciiiem revocaret, de maire el pro fuerint, quando ipse auctor id testatur":non tamcnibi
malre, de se et pro se sub oeulis Dei flere libuit. La- publicati nequc perfccti prorsus, nisi Augustino in
crymas itaque , quas haclenus compressas lenuerat, Africa jam constittito. Enimvero locis nonnullis per-
disrupto veluti repagulo laxavit, et ut dolorem cprdis inde est Iocutus, ac si Roma tum abessci., ut videre
per eas egereret, libere prorsus effluere permisit. Sic esl libri primi capite trigesimo terlio, et libri secundi
demum requievit; quoniam illas coram Deo, nen au- capite vigesimo. Quid, quod in ejusdem libri secundi
tem in eculis hcminis, eas forle per superbiam male capitc duodccimo mcmorat quodpiam pro Manichaea
iiilerprelaluri, effuderat. Illius laineti flettis exigttam Iiatresi novtim responsum, quod se nuper apud Car-
horoepartem non excessit. Legat, ait, qui volet, et in- lliaginemaudivisse teslatur? Quscdamscilicet his libris
terpretelur nl volet : et si peccalum inveneril,flevhse Roniacprimum scriptis acccssio postca fieri in Affica
me matrem exiguaparle horm, malretnoculis tneh inle- potuit, aiilequam vulgaientur. Augustinus igiiur cum
rim morluam, qum memullos attnos fleverctt,ut oculh tacitus ferre non posset Maniclireorumdc falsa conli-
luh viverem; non irrideat, sed polius si esi grattdi cha- ncntia el fallaci absiinenlia sua jactantiam, qua impe-
rilale, pro peccath meis fleal ipse ad le Pairetn omniutn ritos in errorem inducebant, cum se veris Cbrisiianis,
fralrum Clirhli tui(Ibid,, n. 53). quiiiuscomparandi non erani, insolenier pneponerent,
CAPUT XIV. silentitimsolvit, et siilum arripuit, In quo laraen eum
1 Dilalo reditu ad patriam, AuguslinusRommconscribit modum tenere voltiit, ut in pcrditos illorum mores,
aliquot libros, sciiicetde MoribusEcclesimcatholicm. sibi notissimos, non tam acriter inveherelur, quam ijli
2 De MoribusMankhworum.3 De Quanlitaleanintw. ltrcretici In ea qtire ignorarent. Eos enim sanare po-
4 Inchoat opus de Libero Arbilrio, el quasdam Ro~ tius, quam oppugnare et vincere cupiebat. Nec ibi
' manmEcclesiwconsueludinesdiscit.
mysleria , quae in Seripluris ipse detegcbat, aperil;
1. Augustinum ad Oslia Tiberina pervenisse vidi- ctim eos non verum docere, sed falsuni dedocere, fa-
mus , ul se illic instauraret navigaiioni, suumque in venie Deo, fuissct adorlus. Sub libri prinii finem a
Africam reditum adornarel. Nen trajecil tamen, nisi morttm docirina ad virlutis exempla, quaein Ecclesia
i pcslMaximi necGin, hcc est, raensc augusto vel se- elucebant, delapsus, disscrit de perfectis illis eremi
I ptembri anni trecentesimioctogesimi octavi.Qua de re culloribus, qui se ab omni hominum commerciopeni-
i salis ample diximus supra (Lib. 2, cap. 7). ipsemet lus disjiuixcrant: dc mira coenobitarum multitudine,
testalur, se post Baplismum, priusquam in Africam qui sub unius patris modcramine hi desertis Jocis de-
remearet; aJiquandiitRonireconstitisse (Retrapt.lib.\, gentes, se raanuum suarum Iabore susieiitabanl : de
c, 7, n. i; c. 8, n. 1; c. 9, n. 1). Per hos dies duos li- saiiclinionialilius,qure ab omni virorum conspectuse-
bros conscripsil, alierum de MoribusEcclesiaecallie,- junetae, codcm ritu vivebant: de mullis episcppis et
licre, alteruro dc Mpribus Manichsecrum.Scripsit et clericis sanctissimis, quoruni virl,useo mirabiliqr erat,
djalpgum,de Quantitatfeaitimr»,ac (reslibres de Libero quo difficiJiusest eam inter improbos tueri: deiiique
Arbitrio, Liber de Moribus Ecclesiseeditus est cpntra de variis ulrjusque sexus Chrisiianis, qui medii.sin
Manichaeos;Nam pum Auguslinusquam maxime gra- urbibus ideni, quedalii in spliludine, yitse genusseon?
liffiCJirlsfiebstrictjiro se agnosceret, cujue nimfrum Beciabantari Vi.dera.tsimile di.ver§orium.ganetoraaj
 Mediplani: Romseetiam plura cognoverat.
2. Jn eo Jibro volumen aliud pollicelur, quo sit
©stensurus,quam vana sit, imo quam noxia, quam
saerilegavirtus, qua glpriahanturManichaei;et vixac
jie vix quidem unumex illis leges, quas irrationabili
superslitione sibi prsescriberent, observare(DeMorib.
Eccl. calh., n. 75). Id praslat in Jibro de Moribus
Manichaeorum,in quo ubi th.eologicaeorum principia
cpnfutavit,demonstrat in quo landem moralis ijlo-
rum doctrina consisleret. Dfeninmanimadve.rlitqtiam
accurate illam obsfervarent, ex ijs quaeaut ipse vi-
derat, aut ab oculatis testibus acceperat. Yaria supe-
rius exeroplanotavimus, quaeille super hac re com-
memoral (Snpra, lib-1, cap. 9).
5. Romae eliam non multo posl tempore, quam
Mediolanodiscessisset, Iibrura de Quantitate animre
conscripsit.Dialogusest, qui salis nativus et ad veri-
latem videtur adduclus, ut non omnino fictitiusexi-
Slimetur.Habitum curaEvodio prodit ipse Augustinus
in epistola adeumdem data (Epis/. 162, n. 2). Jn hoc
libro multa de anima quscrit ct expendit: nempe un-
denam du.caloriginem, qualis sit, quantasit; eurin-
fusa corpori, qualis evadat corppri unita, qualis curo
LIBER TERTIUS.
De Augustiuireditu in Africatnac de rebus ibi gestis ab ipsousque ad Episcopatum.
CAPUT PRIMUM.
1 Afrkamrepelit, ubi se cum Mediolaniageret, Eulo-
gioCartltaginedocenli apparuisse in soinnh, ex ipso
comperit.2 Interest miracnlocuraiionh Innocenlii.
1. Maximus,quiGraliano imperiumper tyrannidem
adcmerat annotrecentesimooctogesimolertio, qnique
Valenlinianumjuniorem Italia expulerat anno trecen-
lesjino oclOgesiraoseptimo, occisusest anno sequenti,
quintokalcndasAugustiaol sexto kalendasseptembris.
Ppst cjtis necein Augustinus in Africani trajecit
(Conlrp,litl. Peliliani, lib. 5, n. 50); sed quanlum mu-
talus ab illo AuguslihP,qui ex ea solverat anno tre-
ccnlesiniooctogesimpter.tip! Sciunt, ait, quia ct navi-
gavimusuliquundo,sciqnt quia et peregfmali sumns:
sciunt quia alii ivimus, el qlii redivhnus .(Enarr. in
Psal, xxxvi, serin. 3, n. 19). Garthaginein appulisse
credilur, el illic prius, quaro sc Tagaslam conferret,
aliquandiu constUisse.Jbi quippiam audivitdictu mi-
rabile, quod ipsp Mediolaniagenle contigerat. Car-
thaginisrhetor Eulpgius,inqujt, qui meusin eademarte
discipulusfuil, sicul nuhi ipse, posteaquamin Africam
remeavimus,relulil, cum liietpricosCiceronhlibrps di-
scipulh suis traderet, recepsensleclienem,quam poslri-
die fuerattraditurus, quemdatnlocumoffenditobscurum,
quo npn inlelleelo, vix potuit dorniire sollkitus : qua
nocle somniunli,ego UMqtipd npn intelligebalexposui :
imonon ego, sed image »ne«nescienleme, ef lam longe
trum mttreatiquid aliud ske agente, mw somnianle,et
illius compagibussolula fuerit. Verum quia et uberius
et acciiralius disputaiquantasit.ul eam el quantitatis
et corpnris espertem esse, et tamen magnum aliquid
esse demonstret; ex hac inquisilione factnm est, ut
liher iste de Quaniilate anirnaenuncuparelur.
4. Denique trcs libros de Libero Arbilrio eliam in
Urbe constitittus inchoavit : ducs enim postericres,
aliquot antiis inierjectis, jam presbyler ordinalus ab-
Solvit. Romaecum ageret, djdicithaud dubie quasdam
consueludinesEcclesiaeRomanocproprias ab ipso in
suis opusculis niGmoralas, qualis esl illa jejunandi
creliro tribus diehus hebdomadae,neinpe fcria quarta,
sexta et sabbato; utplurinium atitem sabbato, proeter
consuctudineraomniuin fermc Orienlalitim et Occi-
denlaliumChristiaijorum,quisabliato non jejunabant.
Yerumne Romrequidem per lempus Paschale sabbato
jejunium servabatur, ubi etiam non putabatur quinla
feria esse jejunandura (Epist. 56, nn. 8, 9). Romae
quoque auditione accepit exsecranda flagilia, quae
Manicheeisuis in sacriliciisperpelrarant, ut exeorum
confessionein Galliis publico in judicio facta consta-
bat (De Nat. Boni contra Maniclt., cap. 4).
hihil de iltius curis omninocurante (De Cura pro mort.
gerenda, n. 15).
2. Verum aliud longejticundius cpmnicniprat, hoc
jpsogestumtempore, curationem scilicetilluslris viri
Innocentii, exadvocali vicarire proefeclurae: ctijus
ipse Auguslinus, .siauclor non fuerit, cerie teslis ocu-
Jalus exstilit. Ilanc accurale describil his verbis :
Venientesenim de transmarinis, me el fralrem meum
"Alypium,notidumquidemctericos,sedjam Deoservien-
les,ul eral (Innocentiusille) cumloladomosttarcligiosis-
simus, ipse susceperat,et apud eum luiic habitabaimis.
Curabalur a medicis: fislulas, quas numerosasalque
perplexasItabuilin poslerioreqlqueima corporis parle,
jqm secuerant ei, et arlis sumcmlera medicamenlisage-
bant. Passus aulemfuerat in sectioneilla el diuturnoset
acerbosdolores. Sed unus inler multos sinus fefeileral
medicos,atque ila latuerat, ul eumnon tangerenl,quem
ferro aperire debucranl.Deniquesanalis omnibus, quw
aperta curabanl, iste remanseraisolus, cui frttslra im-
pendebalur labot. Quas moras ilie suspeclas habens,
mullumqueformidansne ilerum securelur,quod ei prm-
dixeralalitts inedkus domeslkusejus, quem non adnti-
seranl illi, ut sallem vicleret,cutn priinum seclus est,
quomodoid facerent, iralnsque illutn dotno abjccerai,
vixquereceperat; erupit, atqne ail : Iterutntne secluri
eslis? Ad illius, qitem noluistis esse prmsenlem,verba
venturussum?Irridere illi niedkumiinperilum,tnelum-
que hominisbonisverbispromhsionibusquelenire.Prm
terierunlel alii dies plitrimi,nihiiqueproficiebatomne
159 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 160
quod fiebat. Medicilamenin sua pollicitalione persi- ne discessimus; roganle illo ut mane adessenl,illis ut
slebant, non se illumsinum ferro, sed medicamenlhesse wquoanimo esselhortantibus. Illuxit dies qui melueba-
clausuros. Adhibueruntel alium grandmvumjammedi- tur, aderanl servi Dei, sicut se adfuturos esse promise-
cum, salhque in illa arte laudaium(adhuc enimvivebai) ranl: ingressi sunt medici; parantur omnia qum Itora
Ammonium,qui loco inspeclo,idem quod illi ex eorum illa poscebat,tremendaferramentaproferuntur, atlonilis
diligentia peritiaquepromhit. Cujus ille faclus auctori- suspensisqueomnibus. Eh aulem, quorum erat major
late securus, domeslicosuo medico, qui futuram prm- auclorilas, defectumanimi ejus consolandoerigentibus,
dixeral aliam sectionem,facela hilaritate, veluljam sal- ad manus secluri membrain lectulocomponunlur, sol- :
vus, illusit. Quid plura ? Postea lot dies inanitercon- vunlurnodi ligamenlorum,nudalur locus, inspkit mecli-
sumpli Iransierunl,ul fessi atqueconfusifaterenlureum cus, et secandumillumsinum armatus atque intentusin-
nisi ferro nullo modo posse sanari. Expavil, expalluit quirit. Scrutalur oculis, digithqueconlreclat,tental de-
iiiniiotimore lurbalus : alqueubi se collegil,fariquepo- nique modh omnibus: invenit firmhsimamckatrkcin.
luit, abire illosjussil, et ad se amplius non accedere. Jam illa tmtiliaet laus atque graliarum actio mherkor-
Nec aliud occurrit fatigatolacrymiset illa jam necessi- di et omnipotentiDeo, qumfusa esl ore otnnium,lacry-
late constriclo,nisiut adliiberetAlexandrinumquemdam, mantibus gaudiis, non est commiltendamch verbis:
qui lunc chirurgus mirabilis habebatur,ut ipse faceret cogitetur polius, quatn dicalur (De Civ. Dei, lib. 22,
quod ab illh fieri nolebatiralus. Sed posleaquamvenit cap. 8, n. 3).
ille, laboremqueillorum in cicalricibusskut arlifex vi- CAPUT II.
dil, boni viri funclus officio,persuasit homini, ut illi 1 Auguslinusfacullalessuas pauperibuserogal. 2 Com-
potiusqui in eo tanlum laboraverant,quanlum ipse in- munisvitmhislitutumsectalurcuinsociisDeoservien-
spiciensmirabatur, curalionissum finefruerentur; adji- tibus, quorumipse curam gerit. 3 Per litleras colto-
ciens quod revera nisi seclus cssel, salvus essenon pos- quitur cum Nebridio, et ejus qumslionesexpendit.
sel; sed valdeabhorrere a suis moribus, ut hominibus 1. Tandem aliquandovotorum summam adepuis est
quorum aiiificiosissimamoperam, induslriam,diligen- Auguslinus, dum quod animo inlenderat a suscepto
liam adniirans in ckalrkibus ejus videret, propter exi- Baplismale (Confess.lib. 9, cap. 8, n. 17, et Possidius,
guum quod remansil, palmam lanli laboris auferrel. c. 3), imo jam inde a tempore couversionis, quo longe
Redditi sunl anhno ejus, el placuil ut eodetnAlexan- atite Baptismura suum servire Deo delegerat (Ibid.,
drino assislenleipsi sinumillum ferro, quijam consensu lib. 9, cap. 5, n. 15), Tagastamreversus, feliciter per-
omniumaliter insanabilh pulabalur, aperirent. Qumres fecit. Ac primum quidem agres a patre relictos, qui
ailala est in consequenlemdietn.Sed cum abihsent illi, haereditariosibi jure obligerant, alicnavit, eorumquo
ex mmrorenimiodominilanlus est in domoitla exortus pretium pauperibus continuo distribuit, nihil omnin»
dolor, ul tanquamfuneris planctusvix comprhnerelura sibi reservans, quo expeditior libera Dei servitule
nobis. Visitabaiileumquolidiesancli viri, episcopuslunc frueretur (Epist. 126, n. 7). In illo quippe et ex illo pu-
Vzalensis,beatwmemorimSalurninus, el presbyterGe- sillo grege esse sludebat, quem Dominus alloquilur
losus, ac diaconi Carthaginensis Ecclesim: in quibus dicens : Nolile timere,pusillusgrex, quoniamcompk-
eral, el ex quibttssolus est nunc in rebus humanh, jam cuit Palri vestrodare vobisregnuin. Venditequmpos-
episcopuscum honorea nobisdebilonominandusAure- sidelis, et date eleenwsijnam(Luc. xn, 52, 55). Et
lius, cum quo recordantesmirubilia opera Dei de hacre super fidei fundamentum oedificare desiderabat, non
swpe colloculisumus, eumque vatde meminhse, quod ligna, fenumet slipulam, sed aurum, argentum et la-
commemoramus,invenimus. Qui cum eum, sicut sole- pides preliosps (Possidins, c. 2). Unde cum illi postca
banl, vesperevhitarenl, rogavit eosmiserabilibuslacry- necessitas incumberet reprimendi Pelagianorum ar-
mis, ut mane dignarenlur esse prmsenlessuo funeri po- roganliam, qui diviles sua non dimittentcs excludi a
lius quam dolori. Tantus enim eummelus ex prioribus regno Dei volebant (Epist. 156), ut demonstraret se
invaseratpwnis, ut se inter medkorummanusnondubi- noii privalis ad eos refellendosrationibus et commodis
taret essc morilurum.Consolatisunt eum illi, el hortali adduci : Ego, ait, qui hmc scribo, perfectionemde qua
ut in Deo fiderel,ejusquevolunlalemviritilerferret. In- Dominus loculus est, quando ait divili adolesceifli,
dc ad orationemingressi sumus : ubi nobh ex more ge- i Vade, vende omnia quw habes, et da pauperibus,et
nua figenlibus,atque incumbentibusterrm, ille se ita habebh thesaurumin cwlo; et veni,sequeremei (Malth.
projecil,lanquam fuissetaliquo impellenlegraviterpro- xix, 21), vehemenleradamavi, et non meisviribus, sed
stralus, el capit orare : quibus modis, quo affcctu,quo gratia ipsius adjuvanlesic feci. Neque enimquta dives
tnolu qnimi, quo fluvio lacrymarum, quibus gemitibus non fui, ideo minus mihi imputabilur. Nam neque ipsi
aique singultibussuccutienlibusomnia membracjus et Apostoli,qui priores hoc fecerunt, divilesfuerunl. Sed
peneintercludenlibusspirilum,'quis ullis explicetverbis? totumtnundumdimiltit, qui el illud quodhabet,el quod
Virumorarenl alii, ncc in hwceorumavetierelurinten- optal habere dimitlit. Quanlum aulem in Itac perfe-
tio, nesckbatn: ego taineii prorsus orare non poleram : ctionis via profecerim, magis quidem novi ego quam
Itoclantutnmodo breviter in corde meodixi: Domine, quhquam alius homo; sed magh Deusauam ego. El ad
quas tuorum preces exaudis, si has non exaudis? Nihit hoc proposilumquanlis possum viribusalios exlwrtor.
enim milii videbaluraddi jam posse, nisi ul exspirarel Additque : Et in nomineDotnini habeo consortes,qui-
orando. Surreximus, el accepla ab Episcopobenedkiio- bus Iwc per meum minhteriumpersuasum esl (Episl.
 LIBER TERTIUS. m
137, n.39).Ex his eonsortibus adhortatlone ipsius ad fruerelur, epistolium istud ad eum misit: Itane est, mi
istud propositumamplectendum impulsis, fuere cives Augustine, forlitudinemac tolerantiam negotih civium
et amici illi ejus, cum qttibus Deo pariter servienti- prmstas, necdum tibi redditur illa exoptala cessalio?
bus ad Africam et propriam domum agrosque re- Qumso,qui le tam bonum hominesinlerpeilant? Credo,
meavit (Possidius, c. 3). qui nesciunt quid ames, quidconcupiscas.Nullusne libi
2. In istis agris, qui non ruri tamen aut ab urbe est amicorum, qui eis amores referat luos? nec Roma-
procul, sed TagasUeadjacebant; si quidem inde ipse nianus, nec Lucinianus?Me certe audiant:ego clamabo,
ad Nebridiurii scribens ail, se ibi potius quam Car- egolesiabor, te Deum amare, illi servire alque inhmrere
thagine vel etiara ruri ex sententia posse degere cupere. Vellemego le in rus meum vocare, ibique ac-
(Epkt. 10, n. 1): in istis, inquam, agris a se jam quiescere. Non enim limebo me seductorentlui dici a
alienatis (sic enimPossidii veteres codices ferunl), id civibustuis, quos nimium amas, et a quibus nitnium
est, in his non proprii amplius, sed alieni juris jam amarh (Epist. 5). Quippe non quoruracumque civium
faclis, constitulus, una cum illis civibus et amicis qui negotia procurabal Yir Deo deditus, sed eorum tan-
eidem ut patri adhaerebant, triennium ferrae trans- lummodo qui se in ejus disciplinam tradidissent,
egit : ubi seculi curis solutus et liber Deo vivebat, et quorum necessitatibus occupari et servire tenebatur.
jejuniis, oralionibus, bonisqueoperibus vacans, in lege Quanquam credi possit, ipsum suo eliam in secessu,
Dominidiu noctuque meditans, ,/Egyptiorum mona- cum nimium ille et a civibus suis amaretur, et ex
cborura, aliorumque quos in libro de Moribus Eccle- seqtio cives suos redamaret, suscepisse interdum cu-
siaelam impense laudaverat, vilara quoad poferat :e- ram graviorum negotiorum,qnaeab iis ad ipsum per-
mulabalur (Possidius, c. 3). Nonomnem modo sseculi ferebantur. Caelerumiri sua societate cives inler alios
spem abjecerat; verum cura in sseculo quod esse habuit ab initio Alypium el Evodituri, alque, ut vide-
potuerafcsse noluisset, de illa, ad quam postmodum tur, Severum episcopumpostea Milevitanum, qitocum
in Ecclesia evectus est, consectanda dignitale mini- diu meditalumsefuisse verbura Dei, rccordntur scri-
me cogilabat. Elegerat abjectus esse in domo Dei bens ad Novatum (Epist. 84, n. 1).
magis, quam habitare in tabcrnaculis peccatorum 3. Nebridius Mediolano jam reversus, ul ex supe-
(Psal. LXXXIII, 11). Segregatus erat ab iis qui sscculum riori epistolio inlelligitur, erat Umctemporis in Africa.
diligunt: sed eis quiprsesuntpopulis, nonse coscquabat Ibi Carthagine vel in proedio urbi proxiriio degebat
(Serm. 355, n. 2). Yitse genus et regulam sub Aposlo- cum malretotaque domo (Epist. 10, n. 1), quam Deus
lis conslitulam sectabalur : maxime vero ul in sua so- illius ministerio ad fidemadduxit (Confess.lib. 9, cap.
cietale nemo quidpiam suum esse dicerei, sed omnia 3, n. 6). Ac ipse quidem apud suos exquobaplizatus
essent omnibiis communia, et dividerelur singulis est, in castitate perfecta atque conlinentia Deo ser-
proutcuique opus erat. Id omnino jam ipse prior fe- vivil. Cum igilur hoc paclo procul ab amico abesset,
cit, ait Possidius, dum de transmarinis ad propriare- seque frequenter invisere nonpossent, mutuo epislo-
measset (Possidius, c. 5). Quae Augustino auctore larum commercio secum invicemcolloquebantur. Ne-
constiluta fuerat dPminicischola servitii (Benedklinw bridius quidem magna et difficilia proponens Augu-
Reg. prologo) (liccat B. Benedicli de nionastico in- stino, iste autem illius nodos per epistolasdissolvens:
slituto loquentis verba usurpare), ea sane magislro quas, ail Nebridius, perplacetila servare,ut oculosmeos.
eodem ipso ulebafur : acsuis ipse sociis, iis nimirum Sunt enim magnm, non quantitate, sed rebus, el magna-
qui simttl cum co servilium sanctum profcssi crant ruin rerum magnas conlinent probationes. lllm milti
(Ejusd. Reg. cap. 5), ceu filiis a se in Chrislo ,Jesu Clirislum,illmPlalonem, illw Plotinum sonabunt. Erunt
genitis, vice patris erat. Cura illis assiduus excolebat igilur mihi, elad audiendumpropler eloquenliamdulces,
eorum animos, et imbuebat sanclis Jitterisac doclri- et ad kgendum propler brevilalem faciles, et ad inlel-
nis; alebal ad pictatem. roborabalque, quo aliquando ligendumpropter sapientiamsalubres (Epist. 6, n. 1).
stiismet illi viribus citra ipsius opem starent in se- In quadam ad eum epistola observare est, Platonis
cessu. Nam flagitanli Nebridio ut ad se veniret una reminiscentiam nobilissimuni inventum ab Augustino !
secum victurus, his liim verbis respondebat : Hic nmicupari, eumque videri asserere velut ex sua sert-
sunl, qui nec venire mecumqueant, et quos desererene- tentia, olim animam verum inspexisse, a quo unita
fas pulem. Tu cnimpoies el apud tuam mentemsuaviter corpori sese disjunxeril (Epht. 7, n. 2). Quidpiam
liabitare; ii vero ul idem possinl satagitur (Epist. 10, simile reperire est in dialogo de Quanlitate animse ,
n. 1). Addil elillud alibi, se abipso primo conversionis (De Quant. animm, n. 34), Iicet illud in suis Relracta- j
suaelempore, posteaquamin Africamvcnit, cum inter- tionum libris sanius interpretetur. Sed mirum videri !
rogaretur a fralribus,quandoeumvacanlem videbant, non debet, si Augustinus quas e philosophoriim fon- j
responsa illa diclasse, ex quibus octoginta irium Quse- libus opiniones hauserat, non continuo abjecerit.
stionum librum jam episcopus conflaveril (Retracta- Ipsemet asserit, eum qui opera ipsius ordine quo
iionum lib. 1, cap. 26). Rebus quoque illorum com- scripta sunt legerit, facile animadversurum quomodo
modisque consulebat: taraetsi, ejusmodi cura el sol- scribendo profecerit (Relract. prologo, n. 5). Plurima
liciludine exoptatum sibiotiumadimerclur. Hinc forle quoque nullo negofio deprehendes in prioribus illius
Nebridius cum aliquando accepissel amicum suum operibus, quae ipse in posterioribus emendaveril. In
negotiis civium impcdiri, quominus optata quiele hanc rem adnotare licet, eum in Millenariorum aii,-
163 VITAS. AUGUSTINIEPISCOPI. 164
quando fuissc sententia; eo tamen modo, quo isla exorsus, priore quideni initium Geneseos exponil ad
opinio utcumque tolerari posset, hec est, si nonnisi eum usque locum, in quo Deusdie seplimo requievisse
spiritnales deliciae ifl hoc mille annorum regno san- dicitur. In posteriore vero eamdem prosequitur expo-
ctis adiiiturtBercderciiliir(Serm.2o9, n.2: de Civilale silionem usque ad locum, in quo Adam el mulier ejus
Dei, lib. 20, cap. 7). Quod adNebridii quaesitaspeclat, de pajjadiso dimissi esse narrantur. Deinde in libri
quia nen omniade rebusdivinis erant, scribitadeum fine erroribus Manichseorumcatholicseveritatis fidcm
Augusliuus , illa qttre de hcc mundc qitaeruntur, nec dilucide et ccmpendiese opponit. In hac exposilione
satis ad bealaravilamcblinendan) sibi videripertiiiere; allegoricum lanlummodo seiisum seculus est: Non
ac si aliquid afferunl voluptalis cum invesliganlur, awsus, inquil, natutalium rerum ianta secrelaad tit-
meluendtim esse lamen , ne cccupent tempus rebus lcram exponere; hoc est, quemadmodumpossentsecun-
impendendum melieribus. Idcirco caeleras inler quao- dum hisloricamproprielatem,qumibi dicla sunl, accipi
sticnes, qusedissolvendresupererant, eam qure de In- ( Relract. lib. 1, cap. 18),. De his Jibris Augustinus
carnalienis mysteric preppsita erat, seligil, utconelur postea disserens , Duos , ail, conscripsilibros recenli
exponerequo paclo, cum irium divinarumpersonarum lempore conversionh tnem, cilo volens (Manichseo-
acliones indivisresint, nosira lanicu mysteria etreligio rum) confutare deliramenta, vel erigere intenlionem
qua inibuli sumus, hunianaenaturocsusceplionem uni ad qumrendamin iilleris , quas oderunl, chrhlianam et
FiliP allribuanl (Ephl. 11). Ex quaquocslionevidetur evangelkamfidem. El quia non mi/ii lunc occurrebant
certe cclligi posse, jam baptizalum fuissc Ncbridium. omnia, quemadmodumproprie possenlaccipi, nutghque
Ilunc aliquanto anle presbyteralum Auguslini, neque non posse accipividebanlur, aul vix posseaut difficile;
in hujus monasterip, seddomi suoediem obiisse,aperte ne relardarer, quid figuratesignificarentea, qumad lit-
signi.ficatidem ipse Auguslinus, in boc amici demor- leram non polui invenire, quanta valui brevitateel per-
tui pernobili elogio : Quein, ait, non mutlo posl con- spkuilate expikavi; ne vel mutla leclionevel dispula-
versionem nostram et regcnerationemper Bapthmum tionis obscurilaie deterrili, in manus ea sutnere non
tuum,ipsum etiam fidelcmcallwlicum,casiilale perfecla curarenl. Menwr lainen quid mctximevoluerim, nec
alque conlinenlia tibi servienlemin Africa apud suos, poluerim; ut non figurate, sed proprie primitus cuncta
cum lola domusejusper eumchristianafactaesset, carne inlelligerenlur, nec omnino desperanseliam sic posse
solvhti; et nunciile vivit in sinu Abraham. Quidquid inlelligi, idipsumin prima patie secundilibri ita posui:
illud est, quodillo significalursinu, ibi Nebridiusmeus Sane, inquam, quhquh votuerit, omnia qumdicta sunt,
vivil, dulcis amicusineus, tuus aulem, Domine, adopli- secundumlitleram accipere, id est, non aliter inleltigere
vus ex liberto filius, ibi vivit. Nam quh alius tali anitnm quatn lillera sonat, el potestevilare blasphemias, et
locus? Ibi vivil, unde memulta interrogabatliotnuncio- omnia congruenliafideicatholicwprmdkare; nonsolutn
neminexpertum.Jam nori ponil aurem ad os meum, sed ei non est invidendum,sed prwcipuusmullumquelauda-.
spiriluale os ad fonlem liium; et bibil, quanlum polesl, bilis inlellectorhubendusesl (De Genesiad Lill., lib. 8,
sapienliampro avidilalesua sine ftnefelix. Nec sic eutn n. 5). Suos deinde duodecim libros.de Genesi ad
arbitror inebriari ex ea, ut oblivhcalur mei; cum tu, Litteram (quod non fuerat ausus primitus aggredi)
Domine, quem polatille, noslri sis memor (Confess. Deo fretus edidit, posteaquam sacra illius verba dili-
lib. 9, cap. 3, n. 6). gentius fuisselinluitus. Yerum ab ipso liminc operis
CAPUT III. illitts in Genesim primi, quod est conlra Manichseos,
1 Libros de Genesiconlra.Mankhmosconscribil. 2 Ab- mirum nobis demissionis specimenin se ipso exhibet.
solvil sex libros de Musica. 5 Dialogumde Magistro Scribit enim nonnullos, qui liberalibus litteris cura
edit. 4 Deinde librum de Vera Religione. 5 Scribit cssenl eruditi, sed vere chrisliani, primasque ipsius
ad Maximum Madautensem.6 Ad Cwleslinum.7 Ad conlra eosdem hrereticos lucubralioiieslegissenl, olh-
Gaium. 8 Et ad Antoninum. servassc illas ab imperitioribus aut vix aut difficile
1. Noneo fine se seecularibuscuris et occtipalieni- intclligi. Eltiie, inquit, benevoleiiiissime monuerunt,
bus subduxerat Augustinus, ut in secessu deinccps ul comniunemloquendi consuetudinemnon desererem,
inani ac slerili otio frueretur. Quocirca non prsescn- si errores illos lam perniciososub animisetiumimperi-
tibus modo, soeiis videlicet suis, sed absentibus quo- torum expellerecogitarem.Hunc enim sermonemusita-
que ac exteris, prodesse studuit, tradens, tesle Pos- tumel simplicemeliamdocti inlelligunt,illum aulemin-
sidio, qua libris, qua sermonibus, quse ipsi meditanli docli non inlelligunl (De Gen, conlra Mankhmos, lib.
et oranti essenl a Deo revelala (Possidius, in Vita 1, n. 1). Mqao se animo moneri passus est Yir san-
August., c. 3). Exstanl etiamnum eorumdem sermo- clus, et id consilii reduxit ad praxim jam inde abhoc
num, quos cum suis habuit, quacdamvesligia in supra opcre, in quo se Manicliaeoruinvaniiatem non ornato
memorato volumine oeloginla trium Quaestionum. politoque sermone, sed rebus manifcstis conviciurum
Quod ad libros lunc ab ipso lucubratos atlinet, recen- esse profitelur.
5 set in suis Retractalionibus duos libros de Genesi 2. Per id breve temporis spatium, quo Mediolani,
conlra Manicliscos, sex libros de Musica, librum qui commoratus est Baplisniuro percepturus, scribendis
inscriplus est de Magistro, et Iibrum de Yera Reli- disciplinarum libris, ut vidimus, operam dederat Au-
gione. Libris quos de Genesi scripsit, Yetus Testa- guslinus. Inter alias lucubrationes aliquid de Musica
»ejiiuja.aj) insajiis Ma^chaioruiuciUumniisviadi^es teates.orsus,»vert«n regressug, m AJricam sex dsz
w LIBER TERTIUS 166
fcoc argumento libros, qui ex'sfarit hodiequc, post Rhythmo libros, sex alios de Melo, cum riactusessa',
opusculumde Genesicprappsuit(Relract.libro i,capp. olium, conscribere : vcrum ex quo ad sacerdotium'
6, 11). IUPSautemlibres quasi proludens scripsitper proveclus ecclesiasticarurocurarum onus sustinabat,
olium, quojam prinium frttebatur (Epist. 101, n. 3.), omnesillas delicias e manibus fugisse (Epht. 101) • i<
elineoruiiigraliam,qiii cum bono ingenio divinilus 3. Libri de Magistro supra meminimus, in quo An»
donati sint, poiitioribusque litleris dedili, crroribus guslinus cum filio Adeodato Ioquitur, tcslalurque il-
sreculi praestigiisqueiinplicanlur, el praeclaraingenia lius esse sensa omnia, quaeinscrunttir ibi ex persona
in nugis conternnl, quamvis quid in iis dcleclet igno- filii, quamvis lunc annos sexdecim solummodo natus
rent:cum tamen, si quod in creaturarum liarmonia esset (Confess.tib. 9, cap.%, n. 14). Unde colligereli-
sibiplacet, agnoscerent; viderentquael ilia lenocinia, cet, libruni hunc scriptum fuisse versus niedium an-
quibttsirj-eliunlttr,effugerenl, et ubi beataesecuritalis num trecenlesimum octogesimum nonuin; qtiando-
et libertalis porlum possenl reperire (De Muska, lib. quidem Adeodattis annorum erat ferme quindecim,
6, n. 1). In hoc nimirum operc inlendit ostendere, cum Baptismumanno Christi trecentesimo octogesimo
quonam pacto a mutabilibus numeris, sive corporeis septimo, octavo kalendas raaii percepit (Ibid.). In eo
sive spirilualibus, ad immutabiles numeros in soia libro re discussa diligenter et quacsitacomperit, ve-
iitTmutabiliveritate existentcs, quibusdam veluti gra- rum nobis magistrum non esse qui docet honiinem
dSms perveniaiur,"el sic invisibilia Dei, per ea quae scienliam, nisi Deura (Retract. lib. 1, cap. 12).
facta suii!, intelleeta conspiclantur. Sed id npn prrc- 4. Tuiiceiiani librum deYeraReligioneconscripsit,
stal nisi in sexto libro, in quo est omnis frucltis crete- in quo niultis rationibus ftise demonsirat unura verum
rortim, quique maxiuie celebratus fuit, quod res scilu Deum, id est, Trinitalem, Patrem el Filium et Spiri-
dignissimasconiplectalur (Ep. 101, n.4). In quinque lum sancttim religione vcra colendura; necnon infi-
prioribus circa numeros ad moras temporumpertinen- nita Deiraisericordia veram, Iioc esl, chrislianam re-
tes,quos rhythmos appellat, immoratur. Et hi quidem ligionem, per temporaleradispensationemet iiicarna-
libri difficillimeinielligiintur. Augtislinusipsefatetur tioneni Jesu Christi, homiuibtis csse concessam.
plurimos fore, qui eos ut puerilesnugas habituri sint: Ostendil pariter qnemadinodum hoino hujus religio-
speral tainen alios arduum hunc laborem oequiboni- nis sanctitati vitam suam aptare teneatur. Maxime
que facluros: Quemnon obaliud suscipiendumputavi- vcro duas Maniclioeoruninaturas, sive illorum deori-
mus, inquit prrefalionein sextum librura, nisi ul ado- gineacnaturamali errorcm hicliber impugnal (lbid.,
lescentes,velcujuslibetwtatishomihes,quosbonoingenio cap. 15, n. 1). Yix ulla est lticubralioiiitmAugustini,
donavit Deus, non prmpropere,sed quibusdamgradibus quac ad illius incredibilis ingenii raagiiiludinemde»
a sensibuscarnis atque carnalibuslilterh, quibuseosnon monstrandam plus valeat. Nihil enim admirationedi-
lioereredifficileest, duce ralione avellerenlur;atque uni gnum vel slupendum magis, quam hominem religio-
Deo el Dominorerum omnium,qui liumanis menlibus nis cliristianaemysteriis recens irobutum, nec adhuc
nullanalura interposilaprmsidel,incommulabilisverila- alio quara Fidelis nomine in Ecclesia decoralum, de
lis amore adlimrescerent.lllos igitur librosquileget,in- divina illa religionc tam cximie disserere, et adeo
venietnoscumgrammatichel poelkis anitnis, non liabi- egregiam illius dignitatis ac exeellentioeimaginemde-
tandi eleciione,sed ilinerandi necessilateversatos.Ad pingere potuisse. In hoc libro cunctos homines ali-
huneaulemlibrumcum veneril, si, ut spero et supplex quando compcllat, in priniis lamen Roroanianumallo-
deprecor,Deusel Doininusnoslerproposilummeumvo- quitur, cui ante aliquol annos, anno nimirum treeen-
lunlalemquegubernaveril,et eo quo esl inlenta perduxe- lesiiiio octogesimosexto, aliquam hac de re disputa-
rit, inlelliget non viiis possessionhessevilemviamper tionemse inissurmnprohiiserat (De VeraRelig.,n. 12).
quatn nunc cum imbecillioribus,nec nos ipsi admodum Evodiura mullis post annis remittii ad hunc librum,
(ortes, ambulare maluimus, quam minus pennalos per ut de quaesiione circa Dci existemiam ralione ad-
liberioresaurds prmcipitare.Ila nos, quanlum ,arbilror, slruendam probe judicel (Epist. 162, n. 2). Idem li-
aul nihil,aut non inuliumpeccassejudkabil(DeMuska, bcr inter hos quinque numerandus esl, quos Alypius
l. 6, n. 1). Asserit, eos qui ad teiiendmniter, quodin hoc ad Paulinum misit anno trecentesimo nonagesimo
opere patefacit, non sunl salis eruditi, si tamenexlide quarto (Epist. 25, n. 1). Ronianianumquoque iibri
Jesu Christivivant, hanc vianinon pedibus,sed charita- hujus a se edili certiorem facit Augustinus per Iitte-
iispennissubn:xos,quodammodovolando facileconfi- ras ad eum ex itinere scriptas, cum Tagastam, a qua
cere, ac tandem posthujusvitae curriculum, ad locum urbe abseniem se esse significat, esset propediem re-
quo illa ducit, cseteriscerlius atque feliciuspervenire; diturus. Eum- Romanianus prosperi rerum suarum
cum ii qui hscc intelligere possunt, si dcsit eis fidcs exilus participem fecerat: quo nunlio eliamsi laetatur
Medialoris,cum tola scientia sua miserrirae pereant. Augustinus, eum lamen admonet, ut fluxrefelicitati
Hos de Mtisicalibros Memerius episccpus ab Augu- minime conlidat, et multo minus inhsereat; sed otium
stine flagitavit: qui ei per Possidium rescribens, se sibi dlvinilus datum ad seterna bona magis ac magis
ad eos emendandos nondum vacasse rcspondit; ac quacrendaconferat (Epist, 15).
sextufflsolum raisii, quem recognitura el casligatum 5. Ad Tagastam habitabat haud dubie eo adhue
reperit, quenive unuin censebat dignum qui mittere- tempore, quo ad Maximum Madaurensem seripsit
tur. Addit sibi fuisse in animo, piu-ler sex illpgde (Einsh 17). Nam ilto lurc ipsi. cuin iioc etlmicofuisiet
467 YJTA S. AUGUSTINIEPISCOPI. ice
cernitur consuetudo, non alia nisi vicinitaiis occasione is lamen, cui miserieordem Dei providenliam Augu,-
c-borla esse videlur. Madaura quippe erat Tagastse slinus speraretadfuturam. Inbrevisiquidemcolloquio,
finitima (Confess./i/i.2, cap.3, n. 5). Deinde cura nul- quod cum eo habuerat, maximumillius in vestiganda
lura aut episcopalus aut prcsbyteratus ejus exstet in veritale ardorem animadverterat; plurimum quoque
ca vesligium; atque eliam idolorum cultus, qui sub roboris ac sapientiaein veritate, quam semel agno- ?
inilium anni irecenlesimi nonagesimi primi Imperalo- visset, nunquam deserenda. Recolimus,inquit, ardore
rum lege vetitus fuit, adhue publicus foret, ut passim inquisitionhtum, cum esset mirabilh, non fuisse per-
ibi significalur; inde licet inferre, scriplam fuisse epi- turbalammodestiamdhputandi: nam nequeflagrantius
stolam anno trecenlesimo nonagesimo. Maximus, qui percontantem, nequetranquillius audienlemquemquam
grammalicus nuncupatur, palam profilebatur super- facileinvenerim.Non poterat Auguslinus tunc temporis
stitionem elhnicam, cui Madaurenses adhuc, imo cum eo frequenter colloqui: quod ut suppleret, epi-
eliam muliis post annis, erant magnopere dedili, stolam, qua deagimus, ad eum misit, simulque fralri
quamvis Catholicorum ecclesia jara tum esset illo in epislolae lalori mandalum dedit, quo ei legenda prse-
oppido constituta. Eihnicorum ille errore occupalus, beret omnia, quse contra haeresim, quara ille sectaba-
in sua ad Augusihium epistola unura Deum summum tur, conscripserat. In quam rem ita scribit: Non ali-
sine initio, cujus diversse virlules et quscdamveluti quid meuminculcabUinvilo; novi enim quid benignilatis
membra caeteri dii sint, agnoscit. Mox jocis insulsis in nos animo geras : quw tamen si lecla probaverh, el
et frigidis quoruradam martyrum Madaurensiumno- vera perviderh, noslra esse non putes, nhi quia data
mina insectaiur: quibus lamen Jovem suum fulmi- sunt, eoquete converlaslicet, unde tibi quoqueest, ut
nantem, aliorumque deorum immortalium turbam ea probares, datum. Nemo enim quod legit, in codice
poslponi, vel invilus falelur. Sub haec velut deorum ipso cernitverumesse, aut in eo qui scripserit; sed in se
suerura veritalem asserturus addit, ees et palam ccli, polius, si ejus menti quoddamnon vulgariler cundidum,
et viclimas in cculis cmuiura illis immfllari; cum sed a fwce corporh remothsimum lumen veritath im-
Chrisliani Deum suum in lecis abditis praesentema se pressum esl. Quod si falsa aliqua alque improbanda
cerni asseverent. Hcrtatur ilaque Augustinum,ul post competetis, dehumano nubiloirrorata scias, el ea vere
positapaululum facundiasua, quamomniummortalium noslra esse deputes (Epist, 19).
fama celebrabat; omissis etiain, quibus pugnare con- 8. Cuin ab Antoninosub idem illud tempus, ac forle
sueverat, acutiset pressis Chrysippi argumentis; re- nondum presbyter ordinalus, lilleras accepisset offi-
mola denique dialeclica, qure omnia efficit oequaliter cii et amicitiae plenas, rescripsit illi gralias acturus,
probabilia, quisnam sit Christianorum Deus, sibi quod ab eo fidelis Dci servus haberelur, eOquc no-
rcapse demonslret (Epist. 16). Sic illi respondel Au- mine plurimum diligeretur. In quam rem dicit multa
guslinus, tetara ut ejus epistelam, velut joculaloriam longe pulcherrima. Hujus Antonini conjux Donatista-
accipiat; quasi superstilienem etlinicamvoluerit ipse rum schismati adhaerebat: illius itaque yirum monet
cavillari. Ycrum amplissiraum sallem demenstrat ab Auguslinus, Dei timorem vel uxoris sure menti inse-
ee sibi locum palefieri, ut ostendat quanla in Elbni- rat, vel eum divini verbi lectione, gravique colloquio
corum religione ridenda sint: caveat tamen ne de nulriat. Neminem enim, qui de slatu animsesuaesolll-
Deo jocose lcquendo, in blasphemas voces erumpat: citus, alque ob hoc sincere ac sine pertinacia inqui-
caelerum rem esse seria discussione dignam; se cum rendae voluntati divinaeintentus sit, non dignoscere,
eam ille serio cgerit, responso non defuturura: jocari si modo bono demonstratore utalur, quid sibi vel fu-
sibi raodo per otimn non licere; aliud eiiiniamicos giendum sit, vel sequendum (Epht. 20).
posse jure exigere de nostro, ait, pvoposiio.(Episl. 17, CAPUT IV.
n. 5). Quibus verbis monaslica professio his lempori- 1 Presbyler Hipponensisanno Christi trecentesimono-
bus designari solebal. nagesimo primo ordinatur. 2 De Ilippone-Regio.
6. Coeleslitioamico suo jam suas adversus Mani- 5 De Valerioillius urbis ephcopo. 4 Abeo poslulat
choeoslucubiationes legendas miserat. Hunc perbrevi Auguslinus aliquod lempus, quo sese in secessuad
epistola ab ipso forle ante presbytcralum, cujus nul- presbyteriimunia precibUset sacrarum Scripluraruin
lum in ea indicium, data, rogat Augustinus, ne diffe- studio comparet. S Quod concessumvidetura Vale-
rat eas remitlere; rescribatquc quid de illis senliat, rio. 6 Ejus jussu Augustinus presbyter verbumDei ,
quidve in iis ad hrcrelicos istos penilus expugnandos tractat ad plebem, eliam prmsenleipso episcopo. i
desiderari comperiat. Oplare se dicit, ejus aufibus 1. Trienniura ferme jam effluxerat, cx quo Augu-
quidpiam assidue ingerere, ut senimirum shpervaca- slinus more ac insliluto monachorum cum sociis in
neis curis exueret, ac ulilibus et necessariis indueret. Tagastensi secessu vivebat, cum Hipponemprofici-
Omnia chrisliani hominis oflicia uno ibi verbo com- scendi qusedamei ad salutem amici procurandam ne-
plectilur: infiraum scilicetbonum non diligere, in me- cessitas imposita est (Serm. 355, n. 2). Usque adeo
dio seu in suo bono non insolcscere, ac sic ad inhae- meluebat ad episcopatum provehi, ut cum nominis
rendtim summo bono idoneum se praebere(Epht. 18). ipsius fama inter Dei servos jam diffundi et celebrari
7. Non videlur in aliud lempus referenda ejus ad cocpisset,ad ea loca quibus deesset episcopus, caveret
Gaium epistola. Hic forlasse Manichseuserat aut Do- accedere. Pro virili parte agebat, ut in humili Ioco
natisla; cerle a calhoUcoChrisli grege alienus ; i»&d salvarelur, et eminentis gradus pericula evitar«L NL-
 '
169 ... LIBER TER1TUS. fft
hil esse in hac vita, et maxime illo tempore, faciliuset animo prospiciens quot flticlibuset procellisin Eccle-'
laciiuset hominibus acceptabilius cernebat, episcopi, siaeregimine foret mox dbjiciendus, vim laCrymafum-
aut presbyteri, aut diaconi officio, si perfunctorie at- profundit (Epis«. 21, n. 2). Animadvertuntur ejus la--
quc adulalorie res agalur; sed nihil apud Deum mi- crymae, nec desunt qui cum doloris illius cauSas igno-
serius et trislius et damnabilius. ltem nihil ess.e du- rent, medelam ipsius vulneri nullatenus consentaneam -
cebat in hac vita,: et maxime illo tempore, difficilius, adhibere studeant. Nam cum ejus lacrymas ex inanis -
laboriosius, periculosius episcopi, aut presbyteri, aut' glorioecupiditate promanare.suspicehlur,quod nimi-
diaconi officio; sed apud Deum nihil beatius; si eo rum ad episcopalum noncontinuo provehatur^ sug-
modo mililetur, quo nosler Imperalor jubet. Quis au- gerunt presbyterium quidem infra illiusmeritum esse, •
tem sitiste modus, vix discere incipiebat (Ephl. 21, proxime lamen,ad episcdpatum accedere. •i
n.1). Sic erat animo comparalus, cum ad ministe- 2. Augustino itaque frustra repugnante populi voto
rittmj quod tantopere formidabal, divinitus est voea- factumcsl salis (Possid., in Vita August.,c. 4). Hippo-
tus; ad quod iion asceudit, nisi quia Domino servus nensis EcclesioepresbytGrcreatus, hanc npn aurp qui-
coniradicere non debet. Veni, ait ipse, ad istatn civi- dem el argeriip lecupletavit,' cum prsetGrvestimenta,'
tatem propler videndumutnicum,quem putabam me lu- quibtis indtiebalur, aliud nihil ad eam attulerit (Serm.
crari posseDeo, ut nobiscumesselin mondsterio;quasi 555,,n. 2); vertim tam illustri dectrina et pietate, ut
securus-, quia locus habebat episcopum.Appreherisus, Hippo-Regius, partim aliunde celebris, inter nobilis-,
presbyterfacius sum, el per hunc gttiduinperveni ad simas orbis chrisliani eivilates ob Augustini famam
ephcopalum(Serm. 555; n. 2). Rem paulo fusius nar- numerelur. Urbs illa, secundum geographos', in ma-r
rat Possidius : Contigit fotie eodem lempore, ait, ut rilima Numidiaeora sita erat, natura sane ac loco
quidam ex iis, quos dicunl Agentesin rebus, apud Ilip- muniia , ctim Vandalorum obsidionem quatuordecim
ponein-Regiumconslifutus, bene chrhlianus Deumque mensibtts stistinuerit (Possid., ih VjfaAugusl., c. 28).
thnetts, contperlaejus bona famacttquedoclrina, deside- A Cartliagineqttaluor et octoginta circilerleucis, octo'
raret alqueoplarel eumvidere, prothiilensse ppssemun- et (riginla a Cirla Numidioemetropoli distabat. Obser-
di' hiijus diniiesconiemnerecupidilatesatque illecebras, vaiit geogfaphi lutnc urbem, quoehodie Bona dicifur;
si atiqiiaitdo ex ejus ore Dei verbum audire meruissel. stib Consfttntinain regno Algeriensi,;etiamnum magni
Quodcumad se fideli fuissetrelatione delalum, liberare esse nominis. Colonia erat, et rfegiOnis,cui nomen
animamcupierisab liujus vitmpericulismortequemlertta, dabat, videlur fuisse metropolis; cum in Hipponensi
ad memoratamutlro atque confeslimvcnil civitatem, et regione complures episcopi numerenttir, Ea civitas a
homhtemvisitm alloculus frequenlius atque exhoiialus Silio Italico iis verbis Celebratur : Anliquisdileclusre-
esl, quanlutnDeus doimbul,ut-quod Deovoveratredde- gibusHippo(Punic. lib. 5; vers.259). A Latinis Hippo-
ret. Ac seille de die in diem faclurum potlicebalur, nec Regius vulgo nuncupatur, ad Hipponis alterius discri-
lamen in ejus lunc hoc implevitprmsemia: sed vacare men, qui Zarrilus sive Diarrhilus dicitur, in eadem ora
utique el inane esse non potuit, quodper lale vas mun- Proconsularis provincire. In Concilio Carthaginensi,
duni.el in honore, uiileDomino, el ad omneopus bonum quOdsub episeopoCjqirianocclebralum est, meiitio fit
paralum, in omniloco divihagerebatprovidenlia(Poss., cujusdam Theogenis Hipponerisis,qui martyrio corb»
in Vila August., c. 5). Haud scimus an Possidius his ' nntus fuisse dicitur. De Memoria sanCli Theogenis,
verbis notare studuerit, Agentem istum Augustini con-' tartquam de loco ubi sacrificium offerri consueverat,
silio paulo post oblemperasse; an designare ccmmo- loquitur Augustinus (Sertn. 275, n. 7): scribitqttoque
dum velii, quod ex Iioc ilinere Augustini ad presbyte- de mefnoria viginti martyrum apud Hipponem cele-
rium postea promoti percepit Ecclesia. Securus ergo berrima (De Civit.Dei, lib. 22, cop. 8, n. 9). Quanquatn
Hipponemvenerat, quod urbs illa episcoptim, scilicet vero celeberrimi erant episcopatus in Africa, Hippo-
sanctum senem Yalerium, haberet. Sed lunc forte nensis tamen late pateiiat; cum ipsum etiam Fussa-
HipponensisEcclesia presbytero indigebat, quod Iate- lcnse terrilorium, sexdecim leucis sejunctttm, ad Hip-
bat Augiislimim.Congregalo itaque populo, nilril iile ponensem Ecclesiam perlroerel (Ephl, 209, n, 2). .
simile suspicaius in lemplum venit; et plebi se im- 5. Valerius huic tunc Ecclesiae prscefat, natione
miscuit, qoacvirtutcm ejus doctrinamqtie habebat per- Graecus,pius ac limens Deum : sed cum latifli senno-
spectam; eumque quod relicto patrimonio tfltum se nisusus expedilus illi non esset, ntque ob id miriusse
Deo addixisset, admodum diligebat (Episl. 126, n. 7). utilem Ecclesiac intelligeret; crebris a Deo precibus
Cumaulem Yalerius verba faceret ad populum, deque exposcebat, ut honiinein comiiiisssesibi.plebi proVi-
ordinandi presbyteri necessilate dissereret, subile derct idoiieurri,qui eani verbo etdoctrina posset in-
rapuit Augustinuni pppulus (jPossirf.,in Vita August., forriiare (Possidius, in Vila Augustini,c: 5). Ubi Au-
c. 4) : qui niinirum id jure polerat, cum Ecclesia gustiiium ordinare sibi dalum est, preces suas divini-
tagastensis Auguslinum clericali uiilitiaenon adsCri- ttis exaudiias credidit, ac voli'ConipOs gaudioque
psisset (Episl. 126, n. 7). Eum ilaque Iaicumepiscopo lriumpJiaiisgraliasDeoplui'inias'egit(£pfs<.29, n. 7).
dferiioffeobtulerunt Ordinandum,omnibus id uno cpn- Tenerrimo cordisaffectucomplectebalurAugustinumi
sensu et desideripfieri perficique petenlibus, magno- et quamvis minime eum latcret, quam magnam sibi
que siudio et clamore flagitantibus. llle vero sanctum sanctus presbyter gloriani Compafaret, nulla unquam
islud rninisteriumpericulosissimumjudiCans, jamqiie livenlisinvidiselabecula purissimam beati senis men-
'
SANCT,AVJGUST. I, (Six.J
.,*« VITA s. .mmmi EPJSGOPI. m
_' tem inquinavit: cum gand»»et;poiius, tyehementerqiie djderit, »D.eoiid permillentfe in.pienam peocatornm
laelarelur, plebem suam fliinisferiojlJiusier,udiri.<J,uin suoruflijet eroendatiQnfcmjprisi.iiiae:temeritatis suse,
k eiiam AugustinumsibisuccesBQrteni?irdentissimfi.e,fu- dunispiiesby leroru&i,etrepSscoppram cnjpasliberius -re-
I dio peroptavit; .ac Beus.iad yplprtim fejuscumulqm , prehenderSt. Vir.esmeas,inquit, xmminonon moveram,
illumipsi.adliuc.in vivis^genli, pl anfra dicenius, cpj- el-ttticujusmomenliiarbUnabar: sDominusautem irrisit
lega.m,c0!ieessil(^pi?,f..32,!ji,%), Valeriunvporro yj- m&,,etfebiisipsis ostenderevoluiimeipsummihi. Niliilo-
cissim usque adeo colebat ,etpbser.vabal Augustimis, minus Dei «riisericordiaifretus, ab eo se non damna-
iiihil ut quod ei displieeret ilanfisper, agere.audferet, ri, sed emendari firedebat. Cpgnita igitur segnitudine
ne JUjid quidem quod iii animse suaesalutem ac pr,o- sua, staluitj.fl;sacris Litteris medicamenlaqtifErere,
fectum sciret /edundai-e'(Episl, 21,», #). Js ad.Au- ac idojieam ad stamipericulosum minislerium ;aribnse
relium Camhaginensemscribens^dertollendiscpmpo- valetudinfim sibi, .qua precibns, qua Jectionecompa-
laiipnibus aa sepulcna marllyrurofieri spjitis, hsecjde rare; cura nullateflus dubitaret quin sacris in,epdici-
Valerio liabet. El liosquidem.illammyatHum/hi qui- bus et consilia et praeceplaesset reperturus; quilius
busdiseciniemperanUa,nen yigejL),,liominemJtabemus cognitis el apprehensis possit honip Dei rebus eccie-
episcopum, tunde rinaghasagimus graliqs Dep ;quan- siasticis ordinatius Aiinistrare, aut certe inter nianus
qrnm iejnsuiwdesiiwalque lenilalis esl^ejus deniquepru- injquorum vel yivere Gonscientia saniore, vel moii,
deniim<etsDllieiludinhin Doniino,ulyeiiqmsiAfetessel, ut iJJavita nori amitlatur„ cuiuni chrisiiana corda hu-
cito.Ulitde.ScfiptUfiSpersuaderetwmrandum, quod IX- niilia et raansueta suspirant. 'Quomodo autem hoc
cenliosa elmaleiib.erqcpnsueludovuinusinflixii(Epht, fieri potest, nisi petpnde, qusereiido,pulsande, idest,
22,rt!. 4.). Gunrtper id lempus Hipponensis Ecclesia orando, legendo, plangendo ? Ut hjs igitur vacaret
Dmiatistanum schismale 'dilacerarelur, Augustinus, exerciliis, inducias saltem in sequeiis Baschaper-
quijei ad prlstinam: eoncordiani. revoeaiidae,studebat, optabat; iquam facultatem a Yalerio fralrum siipiium
ErBCuleianQepiscopp'DpnatistaeppllicGiur,Valecium el amicorum precibus flagUavit.At cum eum Yalerius-
lu*c,a'bseniero.,''a:nimolubentissimp, quidquid siniul omnibusprresidiis adcuncta presbylori pfficia«t mu^
egissent,probalurum.Deaninio.ait, lieafissiiniet.vene- nia inslruotum esse ,c,ertocognpscenet,.non aliler pjtis
rahUh mihi pqtris V.uleriinuncabsenlis_tola,securilale pelilioni liespoiidil., quam sioceruro suum eiiga cnm
pDlliccQr,>lwceum<cummagna lmlitiacogniluruin:.novi amorem contestutus, cujus Deuro ipsura et Jesum
ehimqwntum.diligatvacem, et nuUavqni fastus inani- Chrisium lesleiu adhibebat. Quapropter Auguslinus
tate jactemr. (Epist. ,55, n. 4). Narral Augustinus supplicem, instar .episiolJe,,libellura, qae factillatem
(Ephlpimad ,RomanosExpps. inchoala, n, 15) Valo- secedendi aliqtiandiiiad sacrarum Lillerarum studium
rium, cuin duos aliquarido ruslicanos. punicecpllo- posttilabat, illi olferre eeaclus esl, Exlat eliamnum
quentes,et noroeiiSalusmultipusurpanteseffendissel, insignisisthrecppistola (Ephl, 21), quaecura singu-
qusesiisse ab EP qui iatinescir.et acpunice,,;quidsibi larem in Augustinp animi demissienem indicet,, nio-
vellet .id nominis; rusticumque respendisse., ,trla si- iict porro eos qui raunus evangelicrepraediGationisco-
gnificare : lum Yalerium cumgaudiocpgnevisse, nqn gitant (qure est viri npn dignitate mpdo, seddoctriria
forluita significationeneminis,, ;sedpccultissima divi- quoque ac pielate illustrissimi obseryatie [AntoniiGo-
nae prpvidenliae dispensatione factum, ut .epdeni,vp- dem., Grasseitsis epheqpi., in V,ila .sancti Au;gustini,
cabulo, qupsaluslalinesignific,atur,Trjnitasverasalus lib, ,l,.c((p.,28]),, utad ho.cministerium oratione, -s.e-
npstra punicc denetaretuf. Eara obseryatiQiiemdi- cessu, et divinivorjji raedifaiionese.comparent. Alque
gnam censuit Augustinus, quam ad.Iectorum,animos ul ex eadem jpatet, qjiantum Augusihius ijlius mtinc-
obleclandos in suasJucubraliones referret. ris, quo tam multi iiostra aelate ciu-a reverenliam et
A. Existimare licet eo fine Yalerium Augustino vocationem divinam se tcmere impiicant, sanctitalem
prcsbyterii gradumcontulisse, ut.ei lotum Ecclesiae ac difficuitaterahaberet cognitara : ita sludiiiin et ar-
suaeregimen commitlerel: quo fit, ul Aqgustiims in dor il.le, quopxignam lemporis moram , pro ingenti
epistola ad MaximiuumDonatistam episcopum ea di- beneficio,stipplex elflagitat,ipraecipiteni.aliorun] festi-
cendi gravitate loquatiir, quaepotius episcopo, quam liationeni sev.erissiniecpndeninat. Caeteiuropius ille
presbytero conveniat (Epis(. 25). Raplismi quoque tam augusli ac periculpsi ministerii tmetus, eorum
conferendi curam gerebal: un.de a LiceiUio dicilur pipprius esf, gui vpcantur a,Dep: .contra .vero.plerojs-
fpntibus infantum prsefectus(In Epht, 26, n.,3, v. 27). que oinnes, qui nPfl Spiritus sancli, sed sup ipsorura
Inordinando tamen Auguslino id pplissimum videtur imp.ulsusunimiMibi h.flnorem,illos.imitari vjdeas, ,de
speclasse Yalerius,, ut verbi praedicandimunusiei de- quihus Deminus, Nonmilteb.Qmpropheta.s, et ipsi.cur-
niandaret. Hinc scribit Augusiinus se, cum id raune- rebant (Jerem, x-xm,,%i).
ris ebirecoepit, niultc ampliusexpertum fuisse.,quam 5, Credibile est Valerium lam.sQlIiciiiseijustisAu-
aiitea nesset, quot et quantaepresbyteratuin circumciri- guslini .precibus annuisse, eigue presbyteri .niunia
gant diffieultates etiPfericula.Sibi sat perspectiimeraf, ferle ad lempus.lradilionis.SyroboJi,quod jPaschalibup
quid ad.salutem.pertineret: sed quo.pacloho.c ipsum feriisyicinu.m eraf,.djfferendi pptes.talero,fecisse;,quo
ad aliorumsalutem miflistrari deb.eret,,necdum didi- tempore Augustinus HJumde Sjrmbolp sernionem,lia-
ceral.Xotdifflcultates intuitus, usque adeodese humi- buit, cujus excrdium.est: Prp .modulotWiqiis mdi.nw-
lilerjsensit, utvimadpresbyieratumiaclamsibi erer tqrupwuenpsfror^m,,prptirqp}nio w$£ep.timwemMqiie
\$$ LIBER;TERTIUS. 174
inypsdilestfqmsqffectUiqui jam minhtrqntesaltprij quo tjonem, quam ipsius utilitatis et fruclus, quem Eccle-
accessuries(i$j assisfimus,nec niinisferiosermonisvos sise suae per roiflisterium presbyleri eani.erudienlis
frqudqredebemus(Seim.%M, n. 1). Paucis quoque (quippe cum per se minus id posset) procurabat. Sic
inde ejapsisdiebiis Gompetentespost exprcisroum in- Augustiuus, ut lucerna ardens et iucens super Eccle-
stiUiensgic allpguitur: Radimenta minhlerii noslri, et siae candelabrum posita, omnibus qui in dorno Dei
vestri cpnceptus(Serm..216, n, 1), Quoniamvero post erant, doctrinae suseradiis illucebal. Cum aulem fama
suscepium presbyleraium ajiquod ep in muiiere, sacrarum conciortunn,quas ad Hipponenseshabebat,
maxjme autem in diviniverM prsedicatione,jam peri- longe lateque diffunderetur, nonnullse Ecclesiae bo-
Qul,umfecerat suarum yirram, quaiido eas tantp mu- num exempluiii.secutsesunt, ut in iis presbyteri, facta
neri impares expertus, facullatemad breye tempus, sibi ab episcopo suo potestate, coram eo verbum sa-
saltem.ad.Pascli.ausque, secedendi poposcit, quo sa- Iutis tractare inciperent. Exstat hodiequeAugustiniet
cris„Ljtleris operam nayarfet; faeileintelligitur, eum Alypiijam episcoporum epistola ad Aurelium Cartha-
nonsolum.abineunle Quadragesima, ut vult Rivius, ginensem, cui ob Iiane praecipuecausam gralulantur,
sed etiam aliquanlo .ante lemppre_fuisse ordinatum., quod presbyleris se prsesenle sermonem ad populum
Qppropler.hsee illius minislerii priraordia nonnisiad hahei-ejamprimurapermiilerettEpis/. 41, n. 1). Hacc
illud temptis, que ex permissosibi ,secessu egressus, epistola, ut videtur, prioribus annis episeopatus Au-
liuie munferise lotum addixit, pqssuiit conimodere- gustini coQScriptaest. Auguslinus ipse posl finemsui
ypcari; sic nempe ut inleljigatiiripse missa.facere ea aliquando sermonis, populum cohorlatus est, ut pre-
munia,tfluseanfe hunc secessuroobierat. Quo seces- sbyteros post se verba Dei minisitsturos audire non
sent, ignoratur; certequidera non procul Hippone: pigeret (Serm. 20,.n. 5). .
nam Hipponenses:Jjoc pi;imo,seu proxime sequenti. ' •'
CAPUT Y.
temppre,!pngii]quam.Aug|islii!i.absgnliam vchemeiilcr 1 MdndsteriumHippbneconsliluii.2 De ejusdiscipulis.
nimisque metuebant, et illi hac ip.re nequaquam yo- 5 Ex ih piures ad ephcopalumassuinpli. k Mona-
lgbant credere (JSpist.22, n. 9),£x,his quaediximus, slka vild Angustihisiudio per Africam propagala.
OjdjiialiQnero.Augusimis.alfeminipso aniii principio 5 Monachoiumquorumdamex suoriminumerolapsus
re.ponamuspecesseegt, Ad annum irecentesimumno- quam gtdvitei iulii. 6 DemonStralefficinon posse iit
nagesimiimpriiiiuroyulgo refertur, juxta ea qusePos- monaslka ptofessio nullosbonistnalosmixlosliabeat.
Bidiusscribit ^illum videJicetex ltajia in Africam re,- 7 Infimm sotth hominesadeam admillijubet, neque
gressum tribus annis Tagaslsevisisse,,in clericaluau- divilibusadmilli cupieniibus haberitninotes gtaliasf
leni (id est, preshyteralu).vel episcopatu, annisferme cumubiitbelegenis,quam cum monasletiosuasdede-
quadraginla usque ad; quinlum kaleiidas seplenibris tinl facuilates.8 De saiictimoniaiibusHipponensibus
anni:gu.adripgenlesimitrigesimi;(Ppssi(/,, in VitaAu- communisvitwihsliluiuinin monastetioper eumere-
gust.tP, 5 ,et c, 51), ;P.orroannp Ireisentesimononage- clo professis.
sirap pri.mo.Pasoha in sexfumaprilis inGidebal.Tum 1. Etsi faiistus ille diesordinationis ejus vitamaliatn
vero agebaft.Auguslinusartngroaetatis suaequadrage- afferre, atque alios rtiores presbyterigraduspostulare
simum. videalur (qued Martianusamico suOea forsilan occa-
6: E.ral.tunc in moreiqs.titulpqHfeppsitumEcclesirc sione, id est, Tagastani forte reverso post ordinatio-
AfriQana), u{ presbyteri verbura Dei aut nunquani nem, alque inde Hipponem prPfeclurd suggerebat
prsedicarejit, ut nennujiisex Optato de praedicationis [Episf. 258, n.S]); de mcnastefie niliiloiniirusquam
niunerc velut de officio episeop.ali ioquente (Qptai., primuni constitueiido cogitat Yir sahctus, ubi cum Dei
/j6vi5),,colligiposse videtur; aut gallein coram epi- servis constanter humile el abjeclum vivendi genus
scopis illud hi ecclpsia non traclarent. Memiiiit Hie- tfenerepergat. Quo quidem comperlo Yalerius episco-
ronynius consuetudinis hujus, quaein quibusdam Ec- pus votis illius obseeundans, horlum ipsi hanc in reni \
cjesiis vigebat, tit presbyteri tacerent, ac prsesentibus concessit. Id in publica cPnciche plebi sua3narral di- j
episcopis non loquerentur : quam ipse pessimara vo- cendi nicdo perquam faniiliari, ac ordine rcrum lan- |
cat, et quae.occasionera prffibealsuspicandiepiscopos tisper neglecto; undenonnuliisdalaoccasioassercndi, !
aut presbyterorum suorum glorise invidere, nut eor Gumposlquam illud vitse genus apud Tagastam cxco- ;
rum sermones fa.slidire (Hierpnym., Epist. 2 ad Ne- luerat, sese monasterii erigendi gratia Hipponemcon- |
polian.), ValeriuSjabhisce pravis affectionibusimmu- tulisSe,quia nondum aliquod ab ec instruclum fuisset \
nis, cuni in Qrientalibus Ecclesiis presbyteros coram menasteriurii (Baronius, ad anii. 591, h. 24-).At veri
episcopis ex usu recepto pQpulumdocere non ignonH noiividetur simiie, et feumcireiter Ires annos in se-
retj Africaniimiljum mprem solyere non est yerilus. cessu menaslieoevilreexefciliiscum servis Dei vacaii-
Na.niquia sibi facilem latini sermQriisusum ad ple- lem caruisse monaslerio, et illud Tagastensemonaste-
bem instituendari)non suppelere cfernebat,vicesjsuas rium , cujus incolis anho trecenlesimo noiiagesimo
A.ugustinocommisiti, eumque coram se in ecclesia quarlo salutem precalus est Paulinus (apud Augusl.,
_ Evangeliumjussit frequentissimetractare (Pqssidius, Epist. .24, n. 6), quovis alio polius quam Augustino
in YilfkAugust,,c.-S), Id nonnulli carpseruntepisco- fundatore ereetum. SiCergo legendus Augustinus, ut
P'1? sed.venerabilisille ae providus senex .minorem quod aii: Ego quetn Deo propilio videtisephcopumve-
Putevj|:liabeqdanj esse obtreetanlium linguarum ra= slium,'juvenis veniad istdtn civitatem,ut multivestrum
 17^ YITA S. AUGUSTM EPlSCOPI. 176
noverunt. Qumrebamubi constitueremmonaslerium,'•et Evodiuminmonasterio'degisse(EpisZ.158, n. 11), riec
vivetemcumfralribus nieh; posl prasdiclumillud, Qum- habitasse procul Hippone: videlicetcasu quodam cum
rebam, animo suppleas, cum inihiiam presbyieroHip- Proculeiano Donatianaeparfis episcopOHipporiensiin
ponensiin hac civilale manendum esset: moxque his unam domum conveniens, colldcutionem ctim ipso
quse proximfesequuntur per parenthesim sejunclis, ad habuit, senlentiamque ipsitis et mentem Augusiino.
superiora anneclas : Et quia hoc dhponebam,hi mona- subinde hidicavil'•(Epist; 55, n.- 2). Possiditis per-'
slerio esse cum fratribus, cogniloinslitulo et volunlate illuslris episcopus Calamerisis, qui Augustini gesta
med, bealmmemorimsenex Valerius dedil milii Iwiium membriac prodidit, in primis Jiatid dubiCin ejiis mo-
illutit,in quo iiunc esl tnonasterium.Cmpiboniproposili nasterium se recepit; chm. ejus:se;charitatf quam'
fralres coltigere, compareSmeos, nihil habenles, skut plurimis aniiis inhresisse, alque in illius societate etl
iiihil habebam,el imitanlesrite: ut quomodoe'g'6lenuem amicilia jucunde ac familiaritef; citra ullam!amararii
paupertalulam ttieainvcndidi, et pauperibuserogavi,sk dissensionem, annis ferme quadraginla:vixisse com-
facerentelilliqui mecumessevoluissent;ul de communi mehioret (Possid:,iri VilaArig.,:Pimfal:jelc.51).lps'e-
viveremus; communeaulemnobhesset magnuniet uber- met Augustinus scribit feum stio^ministerio riutritum
rintum prmdiumipse Deus (Serni. 555, n. 2). Sic uria fuisse, non lillerisquidem illis, quas Jibidiiiuhisuarum'
cum servis Dei, quos congregaverat, idem vitaegenus servi liberales huncupant; sed Dominico paiie cibo-
sequebalur, quod Jerosolymis Aposlplorum tempori- que coelesli, quanlus, inqtiit, ei potuil per noslras.ah^-
bus primi consectabanlur Chrisiiani; quale nobis in guslias dhpeiisari (Episf.101, n.' 1). Testalur idein'
Actis Aposlolorumsexhibetur,et quod ipse adhuc lai- vir Dei, profuisse se conatibus suis fralri Profuluro
cus colere jam coeperal. Hipponensisillius monaslerii ( Epist. 28, n: 1), quiadGirteiisemepisCopaltiriiahiio-
ereclionem notat Possidius his verbis: Faclus ergo salterii treceniesimo nonagesimoJquiiitO-^Gvectus est.;r
presbyler monasleriuminlra ecclesiamnwxinslituit;,et Evodiusaufem scribit ad Augtis'lifiuiii';i1e;'Pfbfulufo'1,i!
cum Dei servh viverccwpil secundummodumetregulam Privalo et-Servilio','1qui sancti vifi fle^riiOriastefib prae-*
sub sanclisAposlolh constilulam: maximeul nemoquicl- ccsscrant ,el quossibi post dbiiunv.lociftosfuisseas'-'
quatn propriutn in iila socielale.haberei, sed eis essent sfeverat( Epht. 158 ;:n. 9:)i'Men>iiiilAugustintis^Cur 1
omnia communia,et dhlribuerelur unicuiquesicul opus jusdani Privaii-mOnaclii^qui niOfiens aliqnot-solidos
erat; quod jam ipse prior feccral, dum de Iransmqrinh jier donationemin queinpiam riori transtulcral^Epis^.
ad sua remeasset ( Possidius, in Vita Augustini,c. 5)'. 83, ii'. 4). Urbanus-, postea Siccerisis;episcopus,fue-
Coenobium islud intta ccclesiam fuisse seribit Possi- rat presbyler Hipponensis''(Semionum Fragihenia ,
dius, ob eam fortassis causam, quod hortus a Yalerio n. 1 prinii fragm.). Yerisimilfequoqueest P-eregrinum
illi conccssus ad ccclesiam Hipponensempertineret, episcopum, illum ipsiirn essc qu'rAugustiiii diacontis
et huicetiam foret proximus. Nam quod inepiscepali anle fueral (EphL 171,e< Episi.'«l3&,-n.4). Tantam-
domoerexit monasterium, aliud ernt a superiori; nec Auguslinus sibi cum Bonilacio CataqucfiSiepiscopo
istud nisi jam episcopus crealus coepitexstruere.Pos- necessitudinem fuisse ubique lestatur!('Episi;,;96,?i(i'2,
sidium hrcc duo coenpbiaconfudisse scribit Rarenius etilpht. 97, n. 5),uteerte coIligi:p6ssil!,;euriiex;sancti
(Baronius, ad annum 591, n. 2S), qupd tamen.crcdi- Yiri fuisse discipulis. Idem de Fortunato Cirterisi
bile non videlur; nec cst quod nos cogal id asserefe. episcopoasserendumvidetur (Epht.115, el Epist. 116).
Aurelio Carlhaginensium ep.iscopoAugustinus adhuc 5. Sed nemo ex nobis requiratv ut recetiseantur ,
presbyter gratias agit, quod ejus et curis et munifi- qtii ex AugusUnischola prodiere niagnofnuniefo prae-
centia praediumaliquod daium essel fratribus (Epht. slantes viri; quando Possidius, qui eos probe nove-
22, n. 9): quo nomine iutelligendus venit vel Taga- rat, curasse videalur, ut illorum noslaterentnomina,
stensis ccelus, vel Hipponensis; nam cum ulerque ab quorum egregia in Eeclesiam merita publicabat. Pro-
Auguslino congrcgatus esset, ad ejus quoqne curam ficienleporro, inquit, doclrina dwina:sub saricto.et.
uterque quodammodo perlinebal. Illitm ergo coetum cum sancto Augustino, in monasterioDea servienles,
fratrura suramopere devinctum esse dicit Aurelii be- EcclesimHipponensiclerici ordinari cotperunl. Ac de-
neUcio, qui suis scilicet erga etiin curis ostenderet, inde innolescenleel clarescente.de-die in diemEccle-
quantum illi spiritu conjungerelur, a quo lantis loco- simcallwlkmprwdicalionisveritate sahclorumqucservo-
rum disjuuctus esset intervallis. rum Dei proposilo, continenlia etpitupertate profuhda,
> 2. Nullus in dubium vocat, quin Alypius , Severus ex monaslerioquod per illum meiiidmbUenivirum\ct^
ct Evodius Augustino adhuc laico lara arctse necessi- esseet crescerecwperal, magiiodesideriofmscereatque^:
tudinis vinculo aslricli, huic sanclaesocietati nomen accipereephcoposet clericospax Eccresim.atqueunilcis;
dederint. Ipse Aurelius Carthaginensis Augustinoper elcmpit primo, et poslea consecuiaitisliNaihferme de-
lilleras graiulabatur , quod in ejus conjunctionG ac cem, quos ipse novi, sanclosac verierqbilesviros, coh-
societate mansisset Alypius, ut exemplo esset curas tinenleset doclisshnos,'beatUSAu'gusiinusdiveish Ec-
saeculi vitare cupientibus ( Ibid., n. 1). Augusti- clesih , nonnullh quoqueethineiitioriVffs', rogatus dedit:
nus in duobus posterioribus libris de Libero Arbitrio, Similiterqueetipsi'ex:illorum>sancioikmpropOsilove'
quos paulo ante cpiscopatura suhm conscripsit, Evo- nientes, Domini Ecclesih' propagath\ et inonasterid
dium sccum loqueulem inducit, quemadniodum in insliluerunt, et sludio cresceitlemdificalioriisverbiDei,
priore, quem Romaecomposuerat. Enimvero constat cmleris Eccksih promotosfratres dd suscipiendum!sa-'
 477 LIBER TERTIUS. 178
cerdotium prmslitetunt, Vnde per mullos et in muttis scribit, Augustinum ex hac vita migraniem multa Ec-
salubrh fidei, spei 'eU:charitatisEcclesiminnolescente clesiaesnaeraonasteria virorum ac fcminarum conti-
doclrina-jnoji :Soluiih.per omnes Africmpqr.les, verum nenliuni plena dimisisse (Possidius, in Vita Auguslini,
etiam.iiiiiransiiiarinhi, el per librps edilos, atque in c. 51).;,quaeinurbe conslitutafuisse oportet; alioquin a
^rmcum.vserriionem tmnslatos, ab illo uno homine,,et Yandalis,quia multis eam roensibus obsidebant, fuis-
'perAilum:ihullh'.i..favehleDeo, mullainttqlcscereme- senl devastata. Hi sunt uberrimi fructus, qui ab Au-
rueruht <.(Possidius 'iii,Vita Augustini, c,11). Ex, his gustini. pietale velut a radice prodierunl. Quare non
deeem episcopis/qui- ab.Augu.stinkmonasterio ad immerito et monachorum ef monasleriorum inslilu-
existimatienenj suis torhabebatur; cum reipsa monastici OrdinisiriAfrica
:episcepatunv'arces,si;tj,..sanctitatis
sibinieritis ccrtciliarunt, octo.jam a.iiobjs supra lau- fundaloreni eumfuissevjdeamus.YerumEcclesiaead-
dati in, notitiam nostramyeneruntivideJicet.AJypius .versarii, qui hoc Auguslino in magniscriniinibus ob»
'Tagastensis, •Evodius-Uzaleiisis,«ProfuturusCirlensis jeclare non yereba.nlu.r;iilud vitaegenus igtiprare se
Nuniidiaemelropolitanus, Ferlunatus ejusdemsucces- .demonslrabant, vel potius toto orbe noiissiiiiumne-
>sor, Severus.Mileviiaiius.v Pos.sidiusiCalamensis,Ur- scire se simulabanl ( Conlra Litteras Petiliani, lib. 5,
banus' Siccensis•, el,;Peregrinus. Ecclesiarum Jonge n, 48). Quid, quod adeo pudorem omnem exuebant,
posilarum nccessitalibus eharissimosdiscjpulos suos, ut sanctissimum instilutum cum suis Circumcellioni-
quosut alumnos slrictissiraa,dulcissimaquefamiliari- bus auderent cpmparare? Qna de re sic Augustinus
tatcsibi.conjunclosdiligebai, concederenon poteral, ad Calholicos: Si coinparandisunt, vos videle; si ver-
quin-,:excorum desiderio labpraret, acdoloris veluti bis vestrhopus esl,jam laboralis. Non opus csl nisi ul
slimulis foderelur. Publicas tamen Ecclesiarum ne- adinonealhunumquemqueul allcndat; solumattendat
cessilates privalis: commodis'anteponebat, sperans el comparel. Quidopus esl verbisveslris? Comparcnlur
fore, ul cum illis, ;quos in.lerris propler Christum ebriosicum sobriis, prmcipilescum consideralis, furen-
abse divelli pateretur, incoelis perChristum esset lescum simpikibus, vagantescum congregalis. Verum-
ajternum convictui'us-(Epis(.84,.jt.,l); Ipse vero crea- tamen, cliarhshni, sunl el qui nwnachi falsi sunl; el
tus episcopus, ex bis qui sancli proppsiti tenaces per- nos novimus.tales: sed non periil fraternitas pia, pro-
manebantinmonasieriQ, nonnisi meliores atque pro- pler eos qui profitenlurquod non sunt (Enarr. in Psal.
batioresin clerum.suum solebat.asciscere. Nihilo la- 152,nn.5,4).
men minusexperiebatur.aliquando,ex bpnpmpnaclip S, Talcs inter suos cum dolore lulit non ignotos,
vix benum clericum fieri;, si adsitei suffieienscoiili- nec levioribus tanuimmodo criminibus obslriCtos.Ut
nentia el.tamen.desil inslnuctip.necessaria, aut per- cnim ipsc plebi suaeidenlidem repetit, non est status
sonacregitlarisjritegritas-(Episl. 60,Jn. 1). adeo perfcclus, in quo non sintdebiies, imo et prodi-
- 4. Non solum aulein,pfsesules ab Angtistini mona- tores; neque societas adeo sancla est, in qua scanda-
&lerioarcGssitf, alia.coenpbiain sua qttisque dicecesi lum inlerdum non reperiatur. Nam, ubi Dominusom-
constitue.runt;,veruni etiani exislimare licet, Aure- nes tribus generibus hominum comprehendit, scilicet
lium .etcomplures.alios eliam ante Augusliiii cpisco- existenlium aulhi agro, autin molendino,aulin leclo;
T.paliunidemfaciitasse- Nanipum Gpiscopalumadeplus In lectoauiem eos, inquit Augustinus, intelligivoluit,
,est, jam annus GjjaLplamplius-..cxquoPauIinus non cjtiiamaveruntquietem; per lectumenim quietethvotuil
modoper Alypiumscpi;ecibussanclorumcommendave- inieltigi; twn se inhcenleslurbh, non tumUlluigeneris
ral, qttisunt; inquit, itt clero Sanclitath tumcomiles,et humani,,in olioservientesDeo : el inde lamen unus as-
,.ininonqsteriisfideiactiiiiulhlummmulalores;sedetiam sutnelur, et unus relinquetur.Suni ibi probi, et sunt ibi
in cxlrcma partc epislolse fratres. ,turo Ecclesiarum, reprobi{lbid., n. 4). Unde sic alicubi loquitur: Quan-
.ttiin nionasierior.umCarlhaginis, Tagastae, Hipponis- lumlibei vigiiet,disciplina.domus mcm, homo sutn , et
.Regi|aiiorumque Africac.locorum salutat ( Ephl. 24, inter Iwminesvivp; nec mihi arrogare audeo, ut domus
,nv2).,Ei quoque.Augustinus.yerbis.fmlrutn, non so- inea meliorsil quam qrca Noe, ubi tamenittlerocto ho-
tum qui iiobhcum,jnquit., habilant.,.el.qui ubilibetha- minesreprobusunus invenlusest, etc. : aut meliorqiiam
bitantesDeo pariler serviunt, salulem nuntiat ( Epist. cohabilatioipsius DominiChrhti, in qua undecim boni
.27,,»(.,6). Ipsaeeliam.cedri Libani, hpcest, nobiles perfidum el futetn Judanxloleraverunt: aut meliorsit
.etdiviles liujus saeculj, prapelaresecum acium ptila- ppslremoquam cmtum; nnde.Angeliceciderunt.Shnpli-
banl, si sub umbra rainprum suoruni nidificantes cileraulem faleor Charitali veslrw, coramDomino Deo
colligerenlpasseresetpauperes, qui propter Christum noslro,qtii lesth est superanimamiiieam,exquoDeoser-
.communisqueyitae;,professionemomnia reliqucrant; vire cmpi: quomodqdifficilesum experlusmeiioresquam
agros illis et liortps concedebant, ecclesias et mona- qui hi monasteriisprofecerunt; ila non sum expaius
steria construebant ( Enarr. ,in Psal. 105, serm. 5, pejores, quain quiin monasterihcecideruni; ita ul hinc
nn. 16, 17). Un.decontigit, in una et eadem civilate arbilrcr in Apocalypsiscriptum,c'Juslus juslior fiat, et
compluraaliquatidocoenpbiareperiri. Nam prseter il- sordidus sordescatadhuc i(Apoc.xxn, 11). Quapropler
lud, quod Augustinusa sua statim ordinatione apud etsi conlrislamurde atiquibusjiurganientis, consolamur
. Hipppnemcondidit, allerum a Leporio presbylero in lameiieliamde pluribttsomamenlh. Nolite ercjopropter
eadem urbe,,tertiuni ibidemab Eleusino videtur fuisse .amurcam, qua oculiveslri offenduntnr, torcularia de-
, cpnstitutum (5erW.;556,,nn.10,15). Hinc Possidius teslari, unde apoihecmRominkw fruclu olei lumhwsi$-
 179 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 180
ris implentur(Ephi, 78, nn. 8, 9). Hoc jam episcopus laudibusDei, inde vivimt,ctittileclioneillis res est; fo*
ad popnlum Hipponensem scribebat, occasione eujus- botahl manibussuis, inde se trahsiguhl; non avare ali*
dam scandali, in ipsius domo inter Bonifaciura pre- quid pelunt, qnidquid eh infeiiura piis frairibus, cum
sbytcrum et alium nomirie Spem cxorli. His utebatur sufficienliael cum charitate utuntur ;nemo sibi usurpat
experimenlis ut abjecte de se sentiret, aliosque simul aliquid, quodalternohhabeat; oiiines,sediligiml, omnes
cohoitarelur, nefiduciam in ipso, aut indomus ipsius invkemsesustinent. Laudasli, laudasli: qui nesctt quid
qiianliimvis bona disciplina , sed in uno Deocolloca- interius agatur, qui hescitquomodo-illoveMointrmte
rcni;. Fuit quidam, ail, in nostfP moliasterio,qui cor- eliam navesseih portu c6ttidunt>,inlrat qiatsi securita-
ripkntibus fralribus, cur qumdamhorifaciendufacetel, teriisperaiis,heminemquemlokieihabiturus finvenil ibi
et facknda non facerel, respondebal:' Qualhcumque fraties mUms,qulmaii ihvcniriribn •possent',nisi admit-
nunc sim, lalis ero, qualem meDeits futurum esseprw- teretiliir(ei necesse-estut primo tolerenlur,'neforietor-
scivit, Qui profectoet verum dkebal, et hoc vero noh rigahtut; nec exdudi facile possUnfi,nhi prius fuerint
proftciebat in bonuni: sed usqhe adeo profecil in ma- tolerati) : et fit ipse iniokrandm impatkntim. Quis me
lum, ut deserta monasleriisocklate fteret canh reversus hilC'quwrebat? Ego pulabam quid cltaritas est Itic. Et
ad sunm vomilum: ei lamen adhuc qualis sil fulutus , paucoruhi hominuminolesliaifritatus, dum non perse-
iiicertumesl (De Dono perseveranliw, n, 58). Ex ejus veraveritimplerequod vovit, fildeseiior tam sancliprq-
nionaslerio Donatus cum fratre suo fuerat egressus, posiii; el reusvoii non reddiii. Jam verocuwinde exi-
ut ambilione siiniulante ad clericatum alibi suscipien- erit, fit elipse viluperatoret maledicus: et dicit ea sola
dum uterque convolaret (£pis(. 60). Paulum episco- quw quasi se palinoh potuhse asseverat; etaliquando
pum, cui Bonifaciusiu sedem Cataquensem successit, vera. Sed'vera malorurit toleranch sunt proplersocieta-
in Chrislo Jesu per Evangelium genuerat; sed neque lembohoriim.DicitilliScriptura : i Vaeiiisquipardide-
salularibus suis consiliis, nequc benignilale, neque runt sustinenliam! t(Eccli. n, 16.) Eiquod $slampliuh,
severitate facerc poluit, quin ille universam Eccle- ructalindigiiatioiih maium odorem, unde absterreatih-
siam Ilipponenscm perversis suis moribus vulneraret. iralUfos; quia ipse cum inlrasset,perdurare iion potuit.
Quapropter ab ejus communione sejungere se coactus Quales ilii ? Invidi, liligatores, neininemsusliUenles,
esl Augustintis(Episf. 85). Antonium , qucm secum avari; ilieibi illud fecit, et ille>ibiillud feciuO male,
habebat in monasterio suo a parvula aetatenutritum , quaretaces bonos? Quos tolerarenoh potuisti, jactas :
ad Fussalensem episcopatum provexit: eo lamen niu- qui te maluni loleraverunt, laces. Hahe ilaque profcs-
nere sic ille prsepostere functus esl, ut ipse Augusti- sionemcura porlu comparabat, in quo felicius quidem
nus moerore discrucialus, quod ejus episcopatui suf- quam in pelagonaves, at non crimtoia securilate coti-
fragalus ftiisset, de abdicanda episcopali dignilate, sistunt. Habeienim , inquiebat, alkunde et pbrtusad-
ul se lameniis crrori suo convenieiitibus dedferel, kum : si portus aditum ex nutla parte haberet, nulla in
cogitaril (Epis(. 209, nn. 5, 10). Rem de monacho eum navis intraret; oportel ergo ul ex aliqua parle pa-
apud se pariter a pueritia enulrito miram ad modum teai: aliquandoaulem per eum paiiem qua palel,venltts
narral; qua narrata eumdem lamen dicil non per- irruit; et ubi scopulinon sunl, riavesseinvicem cotlhw
mansisse in proposito sanctilatis (De GenesiadLitt., confringunt.Vbiergo securiias,si neciii porlu ? Eiidmen
lib. 12, im.57, 58). uicumquefelicioresin poriu quamiii pelago, fatendum
6. Quanlo chariorem habebat Ordinem monasti- est, concedendumest, verum est. Amenl se riavesin
cum, lanlo nionachorum lapsus et probra molestius portu, benesibi applicentur, non silii collidantur: ser-
ferebat; cum ea nimirum adversarentur studio ipsius veturibi parilitas mquabililalis,conslahtidcharilatis; el
et voto-,quo sanctum illud inslitutum per uiiivefsam quando foiie ventusex ilia parte, qua patet, irruerit, sil
Africam, ut jam in aliis orbis christiani parlibus , et ibicauta gubernatio. Nam quid diclurus esl mihi, qixis-
propagari et florere cupiebat. Verura dolorem tempe- quis talibus ioch forte prwest, imo servit fratribus, in
rabal, ubi atlcndebat eairt esse, Deo ita ordinante, hh qummonasteriadicunlur? quid diclurusest ? Caulus
Imjus vilse conditionem, ut riusquam sinl grana sine ero, nullum malum admitlam. Quoinodo nullnm ma-
palea, nusquam frumenta nisi inter zizania : ubique lum admilles? Nullum hominemhiatum , iiullum fra-
aulem animas, etiam Dco ob mtinditiem proximas , trem matum inltanlem admhsurus sum; cum paucis
in medio filiarum sicut lilia inter spinas versari; hoc bonisbenemilii erit. Vbi cognoscisquem forte vis ex-
est, cum iis neccssario vitam agere , quaelicet filire ctudere? Vt cognoscalurmalus, inlus probandus est:
propler sacrameiita Domini,spinaelamen sint propter quomodoergoexcludh inlraturum,quiposUaptobandus
mores suos (Enatt. in Psal. xcix, n.8). Quapropler est, et probari nisi intraverilnon poiesl? Repellesomties
sicut nullam conditionem volebat ita laudari, ut mala malos? Dicis enim, etnosti inspkerb. Omnesnudiscor-
lacerenlur quso ibi mixta sunf; ila nec probabat, si dibusad te veniunt? Qui intraturi sunt, ipsise non no-
qui monasticam professiohGmnimis valde laudarent, verunl; quanlo minus tu ? Multi enimsibi promherunl,
ut ea sola proprio quasi prarogativo jure reprobisca- quod impleturi essentillatn vitam sahctam m commune
rere hominibus putari posset. Tu qui laudas, ait, dic habentem omnia , ubi nemodicit aiiquid suum, quibus
mixlosmalos; lu qui viluperas, vide ibi el bonos.Sic et est unaanima et corunum iiiDeum': missi suniin for-
in illa vita cotnmunifratrum, quw est in monaslerio: nacem, et crepuerunt. Quomodoergo coghoscheum,
magni viri, sancti, quolidiein hymnh, in oralionibus,in qui sibi ipse ddhucignotusest? Eaxiutfestnahs frtttrei
 181 EtBERTEitltJS; isi
a conventubondmm? De cofde tuovquhquis hta dicis, podhuie nafrationi Idcum dedit, et quOdvtdeliir
omnesmalas cogilaliones,sipotes,excludet Vbi ergo se* Augustinus ad eorum exempfar, quse Mediolani el
curitasl Hie nnsquam.,irihta vila msqu&mniiiin sola Romaemnlta viderat, constiUterevt>Msse>,aliud cle-
spe ptoinissorutnDei(Enarr. in Psui.xcix, nn.10,11). riCisjam episcopus, ut suo loco videbimus, erexit.
7. Cscterum:liunrillhnaesortis lioroines, lieel de il- 8. Qtio aiitem Studioef Consiliovifis Deoservienti-
lis roinus consfaretan vere animo Deo servieiidr, an bus commujiisvitae institufuro tradiderat, eodemquo-
polius commodioris ornatiorisqiie>vitafeamore venP- que sanctusEpiscopus, ifl omnium salulfemtota menle
rent; excludi iroluit. Nmcmtem,! iitqmti Veniunt intfenlus',ut Vir^iiiibusChristo;diCatisid;prsesidiiprse-
pietumquead' iianc pmfessionentsetvitutis Dei el ex berfef,impulsus est. Nam elsiEceJesia viigines sera-
conditioneserviti'.,veletiam /ifertiy vel propter hoc d per babuefit1,quas perinde ac riobilissimamchristiani
dominisliberatisive liberandi, et exvita ruslieana , et gregis partem spectarfet; haud tamfen illse serapef
ex opificumexerckationeeaplebeiolabote, mritoulique Vixferesimul irtmonasteriis; ubi se mijfuo inflamma- '
felicius,quantofortius educali: qulsi noii admiitahtur, rent ad pietatisstudium, atqiie ab hominumdaemonum-
grave delictumcst. Mulli enithexeo numeroveremagni queinsidiis invicem tnerehtur. Neque porro nobis
et imilandi exstiterunt: Nam:. propterea t et infirma compertunr esf, ari ahle Augustinum ulla Uorumce
mundi elegit Deus, ut confunderet forlia • et stulta 'mOhasterioftiriivestigia feperiantur inj Africa. Con-
mundi elegit, ut confunderet sapientes; et ignobilia stat auteni illius teiripofibus aliquotexstilisse; qriam-
mundi, et ea qtisenon sunt tanquam slnt, ut ea quae vis nonomnes quaevifginitatem profitebantuf, in iUis
sunt evacuentur : ut non glorietur omnis earo co- sese includerenl (Sefm. 555,-?r. 6). Permulta erant
ram:Deti > (I Cor.ti, 27-29). Hmcitaque pia et sancla apud Hipporiem-Rfegium (Possirfius, in Vita Augusti,
cogilaliofacit; ut <etiamtqles admittanlur, qui nullum c. 51), et unura praecipttfequod Atigti^tiriusveltitlior-
afferant mutatat in melius vitw documentum. Neque tum dominifeum;ut ipse loquitiir, planfaverat (Episl.
cnimapparet ulrum ex propositoservitutisDei venerint, 211, n. 5). lllius soror htiic monasterio complures
an vilam inopetnel laboriosamfugienles vacui, pasci artnos prsefuferat,ad obitura tisque suiiriiin sancta vi-
MlqUevestiri valuerint, et insttper konorari abek, a duilate Deo deserviens. Ejusdem ex fratre neples ibi-
quibuscontemniconteriqueconsueverant(De Op. Moii., dem degebanl (Pdssidius, in Vita Augttslinij ci 26).
n.2S). Neque eliam volebat pauperes hrsua societate Hnjus coenoliHsanctimonialibus scripsit epistolairi
ab iis unquariidistingui, qui aliquid attulissenl (Serm. (Epist. 211), quaead postremos annosAugusliiii com-
556; n. 9). Hac mente praeditus,.profecto tion corir- mode revocatilr. Ejus eriim soror quac illius coeno-
mittebat, ut ab illa discederet nnquam dfe recipiendis bii prseposila diu mullumque fuit, e vivis jara exces-
credenlibus in Christi familiam regula, quam in lisec serat, el in ejus locumalia successerat praoposita,sub
verba protulit:-.Absitut in labernaculotuo prw paupe- qua vClutsua matre sanelimoniales ibi jam per arinos
ribus accipianlurpersotiwdivitum, aut prm ignobilibus niultos creveranl (Ephl. 211, n. 4).In hoc monaste-
nobiles: quando potiusinfirma mundi eleghti; ut cdn- rio plufinnim solatii capiebat Augustinus, de quo ita
funderesforlia; et ignobiliahujus mundi eleghli el COii- loquilur : Soleo gaudere de vobis, el inter laniaseati-
templibilia,et ea qumnonsunttanquam sint, uteaquw dala, quibus nbique abundal hic mundus, aliquando
- sunt evacuares (Confess.lib.8,cap, i,n.9). Quod consolari, cogitans copiosamcohgregalionem,et castam
attiuet ad divites, qui reliclis suis facullatibus et dilectiohem,et sanclamconversalionemvestram, ellar-
in pauper.es;erogatis, non parvum animi sui docii- gioremgratiam Dei, qum-data csl vobh, ut non solum
mentum afferunt: iVonest attendendum,, inquit, in carnaies nuplias contemiierelh, verum eliam eiigeretis
.quibus monqsteriis.vel in quo:loco, indigentibusfra- iiidomo socktalemunanimes habitandi, ut sit vobisani- 1
tribus quisqm id quod liabebat impenderit:.Omnium ma uiiaet cor unum in Deumi Hmc iri vobis bona,liwc
enim Ghrhtianorum una respubliea est. Et ideo quh- Dei dona considemiiS,intcr multaStempestqtes,:quibus
vquiS Chrhlianh necessaria. ubilibet erogaverit; ubi- ex alih malh qualilur cor meum, solet utcumque re*''
cuinqueetiamipse, qttod sUri.mcessarium est, accipit, quiescere(Ibid., hn. 2, 3). Quanivishunc dominicura
de Chrhti bonh accipit. Quia ubicumqueet ipsetalibus horlum, qucm suo ipse laborc planlavcrat, studiose_
dedit; quis nhi Glmstus accepit(De OptMori:, n. 55). colerelacdiligentel' irrigaret; illum lamen ad visen-i
Acproeterca animuni induxcrat Vir sanctus, opus das sanctiraohiales raro admodum adibat.: nec enim
istorumbonumnonniliilprodessemonasterio, inquod feminarum monasteria (quod Possidius observatu di-'.
se recipiunt, imo et ad illnd pertinere, si modo fra- grium judicavit) nisi necessitatGsumma compulsusvi- j
1Iribus
gratum liaberelur. Hinc ubi enarravit Lepo- sitabal (Possidius, in Vila Auguslini, c. 26). Sunlqui
rium, quamvis ssecuJi natalibus ciarum et apud suos existiment hanc praeposilamfuisse ipsam Felicitatem,'
honestissimoloco natum, taraen Deo jam servienlem, cui Augustimisepislolam cuiii hacee inscriptiene per-'
cunctis qute liabebat relictis, inopem susceptum esse, ferendani dedil: Dilecthsimwet sanclhsimmmalri Fe-!
qnia jam res suas in pauperes erogaverat: Hic, in- licilali,elfralri Rusiico, et sororibusqitmvobiscumsuhtl
quitj non fecit^ sed nos scimus et ubi fecit, Vnitas (Epht. 210). An Rusticus illius monasterii presbyter'
Ghrhtiel Ecckiice und est: ubicumquefecit opusbo- fuerit, nobis non liquet. Efatquidam hujus: nominis
mimiperimeletttd hOij sicongaudeamus (Serm. 556, inter presbyteros Hipponenses; arino quadriBgentesi-'
»ilD)i Porro prsetef illud monachorum ccenobium, mo vigesimo sexto (Epist, 213; n, 1); In jllo autemi
;$<$5. VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. ;J84
de quo prius dieebamus,, coenpbio :tiimullu.antibus .rum amicitiam ullo unquam temulatioiiisel invidi*
plurimum sanctimciiialibus, ut sibi mutaretur praepo- motu visa sit elevare.
sila,ph idque Augustini censpeclum magnopere ex- 2. Prhnum mutuaeillorum amicitiaesymbolum im-
pelenlibus, sat habuit sanclus Episcopus objurgato- bis occurrit, epistola quam Aurelius jam Cartliagi-
jiani ad iljas epislolam dare, in qua yehementer qui- nensis episcopus scripsit Auguslino; qui respondet
dem, sed tamen amanter in earum cul.paminyehilur. illi epistola vigesimaseeunda, quam ipse paulo post
Easdem cohortatur, ul in bono proposito perseyerent; ordinationemsuam videtur conscripsisse,quandorao-
quod si faciant, de mutanda praeposita, non ultra esse nasterium suura Hipponense erigfere incipiebat, et
locuturas. T.rqitquilktDeus, inquit, et componalaniinos ipso episcopatus Aurelii Cxordio; quippe. cum spei,
vcsltps; nqnin vobh prmvakat opns diaboii, sed. pax quam omnes bPni deillo conceperant; in ei niehtio-
Chrhii vincatin cordibus.vestrh: nec.doloreanimi quia nem faciat. Quapropter affirmare licet, Aureliumante
non.fil quod vulth, vei quiq pudel voluhse quod velle aiinum trecentesiraum nonagesinium non fuisse crea-
non debuistis,etubescendocurralhiti moiiem; sed po- Uimepiscopum. Etre ipsa antecessorem ejus Gehelh-
tius.pwnileiidoresumalis.viiiutem, nec habectlhpmni* Jiuin in secundoconcilioCarthagincnsi, dccimo quarto
tenliamJudm tradiloris, sed potius lacrymas Pelri pa- kalendas junii, anno treceiitesimo nonagesimoprresi-
sloris (Episi. 211, n. 4). Sub isthaecverba conlinuo dere conspicimus. Aurelius autem Carthagiriensem
incipil Rcgula sanclimonialibuspraescripla ab Augu- sedem tenebatanno irecenlesimo nonagesimo tertio;
Elino, eoque auctore prorsus digna. cum Hipponenseconciliumoctavo die octobris illius
.,. CAPUT VI. anni inscriptum, ex eorum sit numero, quse sttb illo
1 Auretiuscrealur cpiscopusCarthaginensis,e$ quo in- sunthabita. Non exstant litlerae quas illescripsit Au-
genles in Ecclesias Africanas redundanl)nlililales. guslino : id solurn cblligere'possumus, eumse preci-
• %Adeum scribil Augusiinus,quo ab ecclesihcoines- bus AuguslinicomniGndassG;gi'atulatumeidGmfuisse
: saliones el alias fmdilatesauferat, 5 Dolet conieniio- quod.Alypius illi conviverGt; etagriqui Augustini
nem el vanmlaudh appeiiluminipsh quoque clerich monaslerio dalus fuerat, in iis litteris memihisse.
. inueiiiri. • . Sanctum huncprsesulemjara ante colebat diligebatque
.• 1. Cum Atiguslinus ex Italia rediit exeunle, anno Augustinus; et illhis lilteris, in qiiibiis impressa sin-
trecentesimo octogesimo octavo, Aurelius erat eo ceri amoris indicia legit, adeo captus est, ut quibus
lcmpore diaconusCarlhaginensis(DeCiv. Dei, lib\ 22, ei verbis responderel, ditidubius haeserit.Tandem se
cap. 8, n. .5). Hic inco adhuc conslitulus gradu, vi- Deo comniisit, ut ipse responsura suggereret, quod
liosas.quasdam, quaeper Africaiiiimpune regnabant, utriusque erga .Ecclesiae bonum sludiO zeloqufecon-
consuetudines intolerahterdolebal, imo cxscerabalur. grueret. Fiduciam ei dederuntAurclii litlerse, uleum
Undc cum ad Cai-thaginensemcathedram proyeclus illo lanquam secum auderetcolloqui.Postquamitaque
est, nullus eo dignior visus, qui susesedis attctorilate cerliorem illum fecit orationum, quas ipse cum fralri-
illis mederetur. Qui Ecclesiam ex aninio diligobant, ut bus Deo-fundebat,ut spei de illius episcopalu con-
Augustinus, el antea desperare vidcbantur turpia vi- ccplae rGsponderet evenltis, feum adhortatur ul co-
lia, quse pleraqtte illius membra deformabant, et a inessaliones, quibus.Afri eliam obducta pietatis spe-
paucis aliis gemilus eliciebant, ex ea tinquam posse ciein ecclcsiisvacabant, proscribat. Poliicetur etiam
proscribi;,ubi auctorilatera diyinilus Aurelio vider^ illi, modo prior operi uianum admoveat, Valerium
Iribulam, jam non desperare cceperuiit. Quin. etiam Hipponensemnondefuturum. Ubimultahabel in hanc
cum eum plus interius per yiriutem, qiiam foris per rem egregia, et est locus de oblationibiis pro mor-
digjiitaiem eminere credGrent, in. spem .cerlissimarn tuis observatione dighissimus (Episi.22, n.-l-6). Au-
addacli sunt, fore ul foedseillre, consueludineset hu- reliusliaud dubiesuo erga Ecclesiamofficiohac in re
jus episcopiprudentia, el conciliorum quaeconvpcatu- perfutictus est. Testalur Augustinus in quadain con-
rus erat aucloritale tollerentur. Necvero spes eos fe- cione ad populumhabita,se, cum ebrietales de basi-
fellit. AureJiuseiiimquafltocumquetempore Carthagi- lica in qua cofleionabatur;- vellct expellefe (qua3re
jiensemrexit Eccles'iam,semper se dignissiraum Cy- ipsa carnalium hominum seditiohe nfequidquariiob-
priani successorem prsebuit. Haud alias magis,quara stante sublatse sunl), grande periculum incurrisse.
eopraesule, floruil AfricanaEcclesia. Nulla pars Ec- Yidelur id accidisse Carthagine, cum de spectaculis
clesiaccalholicx plus gratire et pielatis prae se fere- In eo sermonemultum disserat, et argumentum tractet
liat : et cilra temeritaiis notam videtur asseri posse, abaliis sibi proposilum (Sei-iii.252; u.4). :
secundum apostolica lemporanusquamreligionischri- 5. Sed ut ejus ad Aurelium epistolarareliquam per-
stianredignitatem, ecclesiasticaedoctrinaceruditionem, Iustremus, de inani quoque gloria ct laiidis cupidilale
el episeopalisregiminis formam tanta cum laudc cla- ibidem praeelaradicit, subdhque se isla non lam in-
ruisse, quanta eluxit in AfrieanaEcclesia fortunatis struendo Aurelio profefre, quam sibiirietexcitandoad
illis lemporibus, quibus caput liabuit Aurelium, ani~ slrenue ctini hoste decertandum, cujus vires is unus
mam Auguslinum.Hinimirum duo eximii praesules, sentit, qui ei bellumindixerit. Vehenieniercumadver-
ad fratrum subrum subsiditim tanta semper necessi- sario dimkans, inquit, smpeab eo vulnera capio, cum
tudine fuefunl inviccm cenjuncii, ut nec sedis iiiius delectationemoblalwlaudis mihi duferre noripossum.
prsestantia, nec iiluslris et pervagaia istius fama, eo- flwc proptereascripsi,ut situce Sdnclitatijahi npiisunt
m LIBER TERTIUS. m
necessqria,sive quod plura Imjusmodiipse cogilesatque nichseostemere ac sacrilege in eos invehi, qui calho-
utiliora,sive quod tumSancliiali medicinaisld non opus Iicse fidei auctorifaterri sfequehtes, ad myMeriWura
sit, mala tamen mea nolcisint tibi, sciasqueunde pro iutelligentiam se ceriipafant, dum ea creduht, quse
mea infirmitaleDeum rogare dignerh : quod ul impen- nonduhi 'vafeaht animd pefcipeffe, metileriiqtiesuam
sissimefacias, qbsecioper humanitalemillius qui prm- ad radios divini luminis excipiendeS emuridarit. De
hoc urio argurnento agit inlioc operei Coiiftitaiioiiein
ceptuindedit, ut invicemoneranostra porlemus(Ep. 22,
KK.8,9). .Addil mulfa superesse, quse de vita sua et enim fabulafum quas Maliiclisei'commifliScebaiilur,
fetuberiorem de catholica doctrina;s'efffi6iieni;'si:H6-
coiiversatipnedefleturus esset, si cum eo corairi po-
tius quam per litteras colloqui sibi de illis liceret: noralo ad sahitfemprddesse jtidicarei, !a'dalia feser-
idin aliis vOltitiiinibiis'
ediiis fuferat
Hipporfensesporro ipsi nori credere, dumque deseri vatopera, jarhque
liiettiunt, loiigtnquam suara ipsius absentiam tplerare exsecutus. Ait se cutii eo, vfelut etirii fahiiliari siip;
nen pesse. Rogat tamen Aureliumuf aSaiufriino, quem Sinjplici slilo agere, id est,'''sicii't ipse tunc posset,
onlissa scifentiae"a!titudine,"quariiIri aliis"[ddctissi-
ulerque siticere diligebat, secum enixe postulet, ut ad
se venire ne gravetur; propterea quod cum senis illius mis viris fuisset admiralus (Tbid.,ri.;i0). Additj
sit observantissimus, et ejus in Aurelium.singulare se sacris; in Litteris necdum esse satis exercita-
studium praesens ipse"perspexerit, vix aliquid discri- tum. Deum rogaverai ut islud opus utile fofet Hdno-
minis inler colloqiriura, quod vel cum Saturninp, vel rato, aliisque quorutri in nianus deveniret. Et spero
cuni: ipso Aurelio esset habiturus, agnosceret. H.aud ila fore, ihquit, si beiiemihi cOhsciussum, quodAid
scimus an isle Saturninus, quem episcopuin et anli- hunc slilttm pio etofficioso animo, nonvaiii nominh
quum et celebrera fuisse, dubitare non ppssumus, sit appelilioneac itugaloriw ostentationh, accessi.Scii au-
ille praesulUzalensisbeaUememerise Saturniiius quem tem Deus, cui nola sunl arcana conscientiwmem, liiltil
Auguslinus Cartliagine viderat una cum Aurelie (De tne in hoc sermonemalitiose qgere; sed ut exislhhoac-
_Ciu.Cei,lib. 22,cap.8), anno trecentesimooclpgesimo cipkndum esse, veri probandi cdusd : cuiunilrei vivere
octayo., jatndiu staluimus, et incredibili sollkitudine; ne mihi
CAPUT VII.. errare vobiscuttifacitlimum fuerit, iier dufehi recluiii
1 Librumde VlilitalecredendiadHonoratumManichmh fenere vobhcuni.sii,ite durius loquar, difficiliiinum.Sed
- addktumscribit. 2 Tum tibrum de DuabusAnimabus prwsumoquod et in Itacspe, qiid spero vos vidiiisapieri-
- adversus eosdem Manichwos. 5 Foiiuhalum Mahi- timmecum obieniuros, non me deseret ille 'cui sctcraius
• chwumpresbylerutnconvincitin publicadisputalione, suni : quem dies nociesque hitueii conoi, et' cjudniam
4 AdimanluinMankhmi discipulumtefellit. propter peccala mea, proplerqueconsueludinemplagis
1, Licel Augtislinus Valerii jussu populum Hippo- velernosarumopinionuirtiaucialumoculumaniinmgerens,
nensem vcrbo instiluerel, aliisque presbyterii sui mu- invalidumme esse cognosco,smpe rogo cum lacrgmk.
neribus sedulo fungeretur; haud tamen hsec obstitere Et quemadiriodumpost loiigUmccecitalemac tenebras
quominus universam Ecclesiam publicis lucubratio- lutninibusvix apeijtis,el adlttic lucem palpilandoatque
nibus suis crudiret. Primas conlulit ad impugnandos aversando, quam tamen desiderant, 'recus(inlibus,''prw-
Manichseos, qui apud Hipponem-Regiqm frequentes serlim si eh solem hluiri quispiam coiietur osleridere:
erant, ob presbyterum quenidam Manichseum (For- ita milti nunc 'evehil,non neganii esseineffabile-quiddam
tunatonomcn fuit), qui permullos ibi cives el adve- el singulare animm bonumqnod metileVideatut;'el me
nas ;pra,vsesuae doclrinaoveneno iiifecerat ( Relract. ad conlemplahduinnondumesse idoneunl cum fletu el
lib, A,.cap, 14). PrimTimoptis suum inscripsil amico gemilu confiienli.Non ine ergo deseret,'si hiltil''fiiigo,
suo^Honorato,Manichaeorumirretitp laqueis, in quos si officiodticor, si veritaiem anto, si 'airikitiam diiigo, si
eum/ipseimetAtigustiiiusolim conjecerat (De Vtilitaie multumineiuo he fdtlarh(lbid., nri. 1,4). Augustiiii la-
credendi,:n. 2). Cum essfel Honoralus acri'judicio , bofibus optalus ferga Honoratuni fespondit eveiiitis, si
qjiam iiivalidae forG.nt.jnQnnuiJse Maniclisebi-umsolu- modo is est, utpufanl, quiAugusiinPCircaafiritiWqtia-
tinnes,, safis agnpspebat.ct.cisdem pehe ctirarum ac dringeiilesiniufn 'duodecinium vafias quaestioiies;e'nd-
.sollicitudinumfluctibus, quibus alias Augustini nec- dandas ab urbe Carlhagiiie' miltebal (Ephi. 140, n. 85).
dum coriversi, aniriius,...jaciabalur. yeruin deceptus 2. Post libriiiii de Utilitatecfedendi, scripsil Augu-
fuer.at spociosis illis Manichajprum.poilicitationibus, stinus de.Duabus Ariimabus(Reiract, 'lib.\, cdp. 15),
quibus se nihil nisi qtiod".clariim,evidens et apertum qtias inesse liomini diciini Manicliaei;quarum unam
foret, asserturos promittebant. Irridebat pariter in bonam, alteram cairnispropriam fet degehte terieiyra-
calholicse fidei disciplina, quod fides hominibus im- rttm, qnam Deo oppoiiunt':' omjiia quidem hominis
peraretur, nee verum illis ratione demonstraretur. bona illi bonae animse, omriia vero taala illi <malae
Cum igitur falsa.vcritatis specie deceptus, non tem- aninisetribuentes. Hanc sententiani; falsi convincit :
poralis commodi.gratia pellectus, adhaereret errdri, rationesque quas adhibet, eo plus ad persuadendum
sicque magis deiusus ab haereticis, quam hsereticus et movendum ponderis ac momenti oblineiil, quod eas
esset; eredidit Augustinus.fore ut illuiri ad.vei-irioti- noii dispularido exponit, sed solum ddlerido, se iis ,
tiam eadem yia qua ipse pervenerat, posset-adducere. dum a Manichaeisilltidi sibi passus est, :usum non
In hunc finera ad eum scripsit insignem; librum, cui fuisse, sicul se uti potuisse deradiistrat; cumexna-
tUlulumfec.it, De UliJjtatecre.dijndj,ut ostenderet Ma- turseipsius, commmiiquehomihum serisu deprompfse
!87 VITA S. AUGtSTIM EPISCOPL m
sint (DeDuabusAnimabiis,n. 22). Asseritse arerum ptembris, anno trecentesimo nonagfesimosecundd,
tam evideutium consideralione peccandi consuetudine confluentibusillic quam plurimis viris eruditis, affis-
fuisse aversum, seque sentire nunc in familiarissimo- quesive diseendisludio, sive curiositate ductis (Conira
rum suorum damnq, quod tunc in suo ipsius periculo Foriunat., dhput. 1, n. 1). Sub Actorumfinemsigni-
minime sentiebat. Quapropler operi finem imponit, ficari credas solos fideles baptizaios adfulsse disputa-
Deum orans afqueobsecrans, ut ejusdem gratiaeope tioni secundae(Ifrid., disput. 2, n. 57) : nihilomiiius
quara ipse experlus est, illos ab errore, reyocet :,sic- liquet ex Possidio, ManichseosGliam plurcs, cura in
que orans agnoscit, non solum conversos ad Deum ea Forlunatus obmuluit, prsesentesfuisse (Poss., in
gratia ejusadjuvari, ut proficianl; verum eliam ut Vita August., c. 6); vixque ac IIGvix quidGhicredi
convertantur, ad ipsani Dei gratiam pertinere (Reiract, potest rem se alilcr habtiisse. Utrimque dicta hOlarii
lib. 1, cap. 15, n. 8). Spera facilin hocopere.se aliis velut in actis publicis excipiebant.Fortunatum pressit
in lueubraiionibus ostensurum, quonani paclo catlio- Augustinushoc, quod a Nebridioaceeperat, argumen-
lice Scripturac a Manichaeorum criminalionibus ct te : Si Dcusa gcntGtcncbrarum, qiiamconimifliseun-
calumniis possint viudicari : quod contra Faustum lur Manichrei,liiliil pali pctuit, quia inviplabilis est,
maxime scribens prastilit. Varii sunt in hoc eodem non debuil animas, IIPCesl, juxta eorum senlentiam,
opere loci qttos Pelagiani aliiquc gratiae adycrsarii ad parlem sure substantirc, huc raittere, ut rerumnaspa-
errorum suoriim palrocinium detorquere poterant. terentur; sin autem a lenebraruni gente aliquid pati
Julianus nomiiiatim, in Auguslinum scribens, produ- pptnit, inviplabilisnon est. Ex quibus inferre Vcluif,
clo quodam exinde Ioco gratulandus exelamat: 0 lu- malum ex libero velunlatis arbitrio emanare; cutn
cens auruin in stercore! quid verius, quid pleniusdici a Fortunatus naturam raali ac lenebrarum Deo ipsi eo-
quoquamvetorlJwdoxopotuisset? Sed hos locos Augu- scternam persuadere moliretur. Produeta est dispula-
stinus jpse iiullalcnus eis suffragari ostendit (Operis tio usquedum Fortunalus in hanc blaspherfiamvocem
imperf. lib. 1, cap. 44,45). Libri de Utilitate credendi erupit: Sermonem Dei Iigatumesse in gente tenebra- -
el de DuabusAnimabus ad annum trecentesimum no- rum. Quod cum exhorruissent qui aderanl, discessum
nagesimum primuiii,vel trecentesimum nonagesimum est. Sed ppstridie redintegratum est de eodem argu-
secundum referendi sunt; cum eos Augustinus prac- mcnto colloquium, in quo Fortunatus in eas angu-
mittat dispulationi, quam cum Fortunato liabuil quinto stias ab Augustinocompulsusest, ut ab ipso, qnidnam
kalendas seplcmbris, anno trecentesimo nonagesimo diclurus esset, petierit, confessus nihil se invenire
secundo. quod diceret. Tum Augustinus ullro ci pollicitusest,
3. Jam diximus hune Fortunalum fuisse Manichsco- sc calholicam fidem, si modo auditores permilterent
rum presbyterum, qui apud Hipponem-Regium cum et vellenl, exposilurum. Respondit Fortunatus, se de
ibi seduxe- Augustiniargumento ad peritissiinos sectae suae rela-
jam pridem plurimura temporis vixisset,
rat ita multos, ul propler illos amaret in ea urbe ha- turum: qui si mhius interrogaiioni suaefacerent satis,
bilare (Ite(rac«. lib. 1, cap. 16 ). Tandem tamen ci- se, quoniam animacsuaeconsulere vellet, adfidei ca-
vitalis illius Catholici ornncs, ct qui tunc in ea mpra- tholicse inquisitionem, quam Augustiuus offerebaf,
bantur peregrini, ac ipsi quoque Donatistse, adierunt esse venlurum. Cum is fuisset hujus disputationis ex-
Augustinum, rogaruntque ul cum Foriunaio, qui do- itus; qui Forlunati erudilionem atque doctrfnam plu-
clusab eis habebalur, de Lege tractaret. Augustinus rimi fecerant, niliil eum in errore suo propugnando
valuisse judiearuiit. Ille vero cum fidem calholicam
paralus semper ad reddendam fidei suae rationem,
ob infamiamquam con-
speique ac fiduciaequam iuDeo collocarat, et sane amplecti dcbuissGt, publicam
ex tirlie diseessit
polens exhorlari in doctrina sana, et contradicentes coquere nonpoterat, aliquantopost
arguere, non detrectayil cplloquium: sed ulruraetiam rubore suffusus, ncc ad eam amplius remeavit. Hand
Fortunatus id expeleret, sciscilatus esi. Qiiodilli con- disputalionem in librum mefliorisemandandam cofl-
feslim ad Forlunalum detulerunt, petentes et cohor- ferre curavit Augustinus, Deoquepiis illius laboribus
lantes ac flagitanlcs ne congressum recusaret. flle qui favenle, quotquot liuic interfuere colloquio, vel ejus
forraidandum liunc adversarium, dum Manichaeorum Acta perlegerunf, ejurato erfore, sinceram et ortho-
partes sequeretur, Carthagine noverat, diu inops con- doxam EcclesiaecatholicsefidemamplGxisuiil(Ibid.).
silii fluctuavit.Verum magnis ipsorum, maxime Ma- Maniehoeisubinde Hipporicni misferunt alium sectse
nicliaeoruni,precibus reluctari non potiiit; ne dispu- suaepresbyterum, cujus nomenTelicfetur.Conjfectura
lationis certamen detreclando, causae suaeinfirmila- lamen non deest, eum esse Felicem illum, de qufl
lem (acile proderet.Itaque se in arenam descensurum, sunnis acluri anno quadringentesiriioquarto. Scri-
et partes suas propugnaturum est pollicitus (Possid , psit illi Augustinus, idemque argurtientum, quo se
in Vila August., c. 6). Designalusfuil diesetlocus, et Fortunatus expedire nequiverat, proposuit; simtii
conslitutum ut ratione discoteretur, an possent esse iili denunlians, ut aut quaestionerti solveret, aut
geminae naUirae, coseternseet contrariae, prcut ccn- discederel(Epist. 79).
lendebant Maniclisei.Cum enim illi hsereticiScriptu- 4. Ne autera ea, qusfeconlra MaiiichseosAugustinus
rarura plures pro libitu parles rejicerenf, operosum adhuc presbyter scripsit, disjungamus, agendum no-
erat eos auctoritale convincere. Apud Hipponemig'i- bis esthoclocq de ejusdem iibro adversus Adiman-
tur convenerunl in BalneasSossii quinto kaleridasse- tum(Retrdct. tib. 1, cap. 22), licet is alia qUajdam
 'W UBER TiHRTiUS. J90
."^RMS^fei.^^.iiiuSius' *iQn.d.um dixuriiis, subsequaiur. majpre ex parte iri tres et tflgiriiapr*i.m6s ^dljectidnfs
Atfiinantiisjste, spu Acldas, unus e primis et praeci- Africanae.c.aiipnes iriseria sunt."Id. priraurii fui§Sevlr
pujs Maniph33i'discipuiis,multa ex utfoque festa;- detur ab Aiireiioex tdta Affica cohgregaium, iit cbl^
mento.locacorraserat, qute velut inier s,ecoiitraria lapsamin liac amplissimaproviriciadisciplihiinV eccrcr
yeteratqrieppponeps, ab unq eode.mquePeo esse non siasiicam iri, iriiegrurii.rWtituerel.Kefeahibigeridtiiii,
posse.conteiidebat,iCuniigUurhujus Adimanlidispu- ijuin Auguslinus decretis ih Coricilio ^anciendis Ope-
tatipriesinjniailUS,Aiigustini venissent, eas ase refel- "ramsuani praeter^caeterQSprfcsfiterif.Ctihc
lendas,puta.vit:conscriptoquein easderolibro, Utrius- Baroiijijs Arcli'etypon\appellat(Btiron.\ ddqitju '393,
que iegisfrt.iis loejs, quae_sibi inyicein, adyersari cap. 33),ex'gu(ii aiisij^usejpo^ieairi, X:fricaCeiebfafa
yolebat. AdiniantuSj consensum et concordiam de- sant, CQihpftifafuefiiit muliiaia, iisadjectis, "quse sa-
monstravit. tn lioc Ijbro qu^iiqnibus aliquot semel iubrlora/fore^^.experierid6,didicefarit.'i,::'
et iterum respondet,.qupniam quaeprimp responde- . 2. Ad liunc aririhifi tT.ecferitesirii.tim
iiOriagfesimuhi
rat, intercideranf, quaetamfen'post jtjleram respon- teftiiim refert BafdrtitisAlypiiVriohchifliquidem epi-
sionem reperta sunt-• quasdaro etiam in suis ad ple- sc'dpi',ied jam;iepisc6patudighi;(Ep'ii. 28, n.\) 'pro-
bem,,,Sernipiiibus.enofJavit(Serm. 12, nn, i, %) fectioriemihKjaesliham. Etreipsaeum,curii adPau-
iioiintillasdeniqjie,,sed,pauc^Sftd^ Iinilroscfibefet aniib tfeceriiesirtipnohagesimoquaftb,
vione, parlim negpfiis nrgeiitibus djsjraclus prtefer- jarii e^iscopuni cfeattim fuisse' Videbtmus(Epis(, 24,
misit,... .,'..,.... - .- n. \,et in iilulo)','Nihil de. liac 'pefegrihatione cbni-
,,';v'".;', .'. ;cAPUT"viii,,',,,,,.'. . pferiuhi, nisi yisbm"'fuisse ab A.lypiQHieroriyriiurii
1 Generqk cqnciliumtolius AfricwcelebrqturHippone, (Episi. _2§,;n. 1), qui apud Bethiehem jam indfeab
in qua Aiigustinus fideijsymbp(uin exponil,%Ad anno trecehtfesimoqctogesimo"sextQ"degfebat,et ihi
Ilieroiiymumscribil. 3 Edit librum de, Genesi ad yafiis ihgehii sui^iuciibfalionibus, qtiibus sacrds ih
.Lit.terqiiiimperfectuih.^Libros ppsteq de Sermone primis codices exponebat, magnam sibi. exiitima-
Dqininijh mente, 5 Scribit in jEpisfoIaiji,qd, Romq-r lionera peperfefstt.Ildc placidissiradHifef.driyhitis 'Olio
nps. .6 Neenpnih Ephtglqm,qd Galatas. 7 Qpuscu- et fexefCitatiOne vere HbefaliAtigtislinopfimtiin ihho-
lumde Mendqciq, .,, , tuit. Ciniiqtie.huic'& iiigfenii'fetibtisessel coghitiis,
1. Anno Christi 'trecentesimo nonagesjrao lertio, supferefatut de facie nOsceretuf. Efat liaicmincr 'HTer
oclavo .idus octobris; habltum est concilium Hippo- ronyrai pars: allafnen ianla iridolesin Augustitioerat,
nense.ineccIesiaPapis, cujus e.cclesiaenon semel me- ut etiam videndis amicis avide inbiaref (ibid.j., Te«
niiiiil Augustinus(Episl.%\l, n. 1 j, lUa est, u.ti cop- rurii quod per s'e npn pelhit, per Alypiurii.quicHfti
jectare. lihet, quaru Majprembasiiicamappellabarit. unus anime era(,fuit ccnsecutus. Illius familiarissirai
Generaie fuiit totius Africaeconeiliuoi, i.n quq haud sui cctilis, necnen ejtisdem redticis relaiiOrife, iliero-
dubiepraeseditAurelius, cum sedem Carthagiherisem nymurii vidit. Tuni primtim eiiam HierenyfniisAtigu-
tunc oblineret. Magnani.profectoexistimationemsibi stinum ex his, quae ab Alypidde iflo didiciiaiihd
jam Auguslinus pepererat. Nam cumbiennioante res tfecentesiriio riqnagesiriioqtiarto, et cognovit, et dile-
essel omnino inaudita, presbyterum coram episcopo xit: adeo ut cum quidam Pfofulurus i.nPalaesiiiiaiii
dicere; jussus, ille est ab ipsismet episcopis in isto prnfeclurus esset, Augustinus (cujus iile, ut.vjdeluf,
celebriCQn.sessu., de Fjdeel Synibolodi.sserere.Quaiii disciptiluseral) salis arcianecessitudiheseHieronyiiio
eiiam djspuialioijeroamic.isstudjqsissimeinstanlibus, conjurictuiripiitarit, tit eum ipsi cOmmendaret,el suos
iii librura. qui efiaronum exstaf, fedigere coaclus est eidein serisus, cum super variis locis. operuni iiiijus
(Re(rac(,jib,. 1, cap, 17). InhpQ ppere singulosSym- sancti doctdris, lura "iii primis supferPelri e.t"Paiili
bQliarlicuJosexponit, quos lanien non iisdem yerbis disceptatiohe detegeref. Oplat eliam ht vicissiiii Hie-
refe|rt, quibiis.memoriter lenendi Competenlibustra- rbnymusin scriptis siiis legeiidis, quoruni nbriritilla
fiebapiur : obid forte, quod nonnisi in cofde acnie» per Prdfiittifumipsi niiltebaf, eadem iicentia ac liber-
.moria liceret sive spjerel Symbplum scriJii (Serm. tate frualur,(Ibid., n. 6), Hanc epistdiamadjiuc prgT
%i%..ii',,%, eiScrm,.214, «•.1), lneodemlibro cpnce- sbyler scripsit (Epht.7\,n: %), ac prdinde annd trer
ptis yerbis Ma.n.icbseos,taciio tamen eorum iioniiiie, ceiitesimonoriagesimoquarto, vel Irfecenfesimoriona-
.passim injsectalur, QuainTOh33e.AugusiIni gloria vo- gesimo quinto. Veriim nonnisi ldngo pdst iiifervalio
lupiatem crearet pfae caeterisYaJerio, btine tamen feddita fuil Hieroiiymd:siquidemPrpfuliirus,'cui eairi
simulnon levi sollicitudineaffecit. Narii qtio tenerius tradiderat, neii est prefectus. Cum eiiim se ilineri
euni adamabatj ,eo metuebainiagis, ne alicui Ecclesire commissurusesset, episcopus'creatus, baud ita raulfo
priaejficiimdp^.^iperetiirHipponensi: iquodcertejairi pdsf e vita discessit (Epist. 7$, n. I). yideturis esse
prdpe erat_iit eyehiret, iiisi fe cogiiiia Valerius sic Profuturiis, qui Cirteiisis fuit.episcopus, paucis ante
ieijmsecretdabdidisset, uta qtiserentibusnuiiime po- aniiis defunctus, quani Augustinusde Baptisnio coh-
,ijje.rjtrepenri,.Hoc'experim^ est sanctus tra Petirianum'scriberet (DeVhko Bapl., ri.~%9),
gebf3x,'uteimi sibi adliuc viventi ih episcopalu subro- 3. Cum Auguslini episcopatum ad amn^equenlls
gandum curaret. Quod iquanarii ratiorie contjgerit, -exitum, .
hoc .est...adarinuiri '>>-
'.., ".. ':
ire.cehiesimura
- •''"i\>rionage-
iwn
V-;
infra diciuri sumus. Cohcilium Ilipponense, de quo simum quintum,relaiuri sinius, opera quaepost.con-
moxegimus, alicraothaud dubie siatula sancivlt, quae cilium Hipponense corjscripsit pfesbyterii suitem-
 191 YITA S. AUGUSTJNIEPISCOPI. 192
pors in praesentianno recensebimus. Primo ipse loco unp volumine complexus est (Retracl. lib. 1, cap. 14).
librunide Genesi ad Li.ltei-amimperfecium collocal. Hieronymi in hanc Epistolam Cohnmenlariuirijam
Primum etiam est isiius generis opus quod in sacratn tumvidisse poterat. Eum certfeIegferatnondum epi-
Scripluram conscripsit: duo siquidcm Iibri, quos de scopus(Epht. 28, n. 3). Episto!ani_quoque ad Rdmarios
Genesi contra Maiiichseosscripserat, allegoricara tan- eodem modo cdmmentandani suscepefat; quod opus
tummodo exposifionem. coniinebant. Htinc igitur libros atlulissef plurimos. Veruiri ipsluS operis ma-
composuit explpraturus, num ad perspiciGridarerum gnitudinc ac labore deteiTitus, in alia facilicra de-
| nauiralium aicana, eaquead littcram, hpc estsecun- flekit (Retracl. lib.\, cap. 2S). Slc pfiriium tahtum-
dunv liistoricam proprietalem (quod opus negotiosis- niodo Jibrum iii sula ipsiiis salutatipnis ac velul tituli
simura vocat, ac difflcillimum),exponendasalisvaleret. Epistolre exposilione confecit, ctiiii diu in sdlvenda
Subdiise etiam Utnc tcnipqris yires suas huic labori incidente sermoni stio quseslionede peccato in Spi-
adeo iropares.cpmperissG, ultantre moli succumbens, rifum sanctum cOaclusfuisset ihiniorari.
opusculiim imperfectum reliquerit, nec inlucemedi- 7. Postrenius liber,quem Auguslihus notal a se
derit. Quin et|am cum Iibrossuos recognosceret, hunc presbytero cohipositum , De Mendricio inscribitur
abolere decreverat, ob eam potissimunicausam, quod (Ibid., cap. 27); querii, ut illicitum esse niciidacium
opus magis ampluni et absolutuin , de eodem argu- ostciidGrGt,elaboravit. Sed hujus magna pars in ipsa
nicnlo confecisset. Nihilominus opusculum islud non qureslione ultro citroque discutienda, el investiganda
inutilem fore rudimentorum suorum in enucleandis veritate versatur. Fatetur ipse librum huiicobscuruni,
alque scniiandis divinis eloquiis indicem ratus, ser- arifractibus implicatum, et omnino molGslum sibi
vare constituit. Dimidiam etiam circiter paginam ad videri : idcoque nec eum edideral; quin etiam ex
calcem libri .adjecit, ueque tamen absolvit. Qua- operum stiorum numero , maxime cum coiitra Men-
propter hunc De Genesiad Litteram imperfeciumin- dacinm ptistea scripsisset, expiingere decreverat.
scripsit. Verum cum opusCulasua fecogniturus, liunc librum
,i. Per idera tempus de Sermone Domini in monte incolumcm comperisset, etiam ipsum relractatum
secunduni Malthaeumduos libros fecit(Re/iac?./i6.1, manere permisit; quod in eo nonnulla repefifentur
cap. 19); in quibus morem quotidie eommumcandi necessaria, quaein altero posleriore deessent, raUis
coenaeDominicse,quem ipse cum caeteris Africaeiid.e- nimirura hunc librum, quamvis operoseintelligerelur,
libus sequebatur, observat; licet illa cpnsuelude in nori inulilem tamen etingenii et nientis exercilatio-
orientali Ecclesia non vigeret(/)e Senn. Dotnini in iiem Iiabiturtim, eoque magis ad ingetierandum veri-
monie, lib. 2, n. 26). Referl ibidem , se a quodam latis amorem fore idoheum. Nec cnim in eo vult
Hebraeo quscsiisse, quid sibi vellet vocabulum illud, quseri eloquehtiam,cuminsoia rediscutienda.iitopus
Raclia, etacceptam ab eo interprelationem aliis ante- moderandaevitre pernecessarium celeriter absolverc-
ponil (Ibid,, lib. \,n. 25). QuidamPolleiitius plurimis lur, neglecla vcrborum cura, desudassct. In operis
post annis hoc opus evolvens, aliquol difficullates de claustila eos acriter insectatur, qtti Aposlolum in
uxoribtis repudialis offendit, easque sancto Doclori Epistola ad Galalas officiosum admisisse inehdacium
proposuit, quas ille priore libro de Adulterinis Con- contendebaut; quod non dubie Hieronymi in haric
jugiis cnodavit. Epistolam Coninieiifarium respicit. Et fortassis illo
j S. Adhuc prcsbyter Carlhaginem se cotitulil, ubi ipso lempore dpus isttid elaboravil, quo vigesimam
cum Inter fratres Epistola Pauli ad Romanos legci'c- octavamepistolamadeumdem de hoc argumento scri-
tur, occasioneoblata varire quiesliones super implica- psit. ln qitodam opere circiter annum Cfiristi qua-
tissiniis liujus Epistolaelocis fucrunt ci propositae, et dringentesimum decimum nonura compdsifo, signi-
a fralribus, qiiibuscum ibi versabalur, indttctus est. ficare videtur se noridum Scripturse (festtmonia de
ut responsiones suas scfiptis excipi paieretur. Sicqtie mendacio discussissfe;cutn nempc hiiiic Jibrufn,quem
superinribus opuscttlis liber tinus accGssit.qui Expo- supprimi jtisserat, nullo loco nunieraret. Sernioriem
silio quaruradam proposilinnum cx Epistola Pauli ad centesimumin verba Domini, Lucoecapitc nono, for-
Romanos, inscribitiir. Faletur in suis Retracfatlonum tassis adhuc presbyter habuit: cum in eo dicat Deum
libris, nondtim per id tempus satis diligenier qure- Apostolos et secundum gratiam suam , et seeundum
siisse se, qualis essct electio gratire. Unde sic ibi lo- illorumjiistitiam elegisse, quos nempe non de se ipsis,
quitur, quasi non a gratia.sed a nobis essetinitium sed de ipsius tantum gratia prsesumenles videbat
fldei (Retracl. tib. \,cap. 25, n. 2). Quare Semipela- (Serm. 100, n. 3).
'
giani librura hunc tanquam sibi suffragantem proba- CAPUT It.
bant, et in senlentise sure patroeinium adducebant: 1 HhtorimDbimtistarumepjlome. %Quantumii multi-
nec injuria sane, ttt ipse fatetur Augtisiinus, qui sub- tudine pollebantin Africa, cum ad presbyicratuinper-
dil eos et ipsum legendosecum proficere, et errorem venil Augustinus,et qui eos ille coiilinuoddortusesl.
sui exemplo deponere debuisse (De Prwdesj, sanct., 3 Congredictimitlo non audent Donalisiw. 4 Psal-
iin.Q, 7). mnm abecedarium in eos coinpanit. 5 Epistolam
6. Sub hrec ejusdemaposloli Epistolam ad Galatas, Donati refeltit. 6 Ad MaximinumSinifensemDona •
non carptirii, ut Epistolam ad Romanos, sed corili- ihtqrum episcopumscribil, ob diaconum ab ipso, uli
nenter et totam exposuit; quara lamen expositionera ferebalur, rebaplizatum,
 1. Hacterius Augustinuiricrihi solis Matiichseisiii cathbiicifurriarius inquiliriuSipsius domnsediisui pa-';
1
areiiadecerlaiifeiii vidirtius: atlonge acrius fiiit ipsi neiri ihcocturo abjGcerit( Coiiird-Litteras PetilidiH;'
cum Donatisiis cohfligendtiiri.Hi baeretici se a Caeci- lib. 2, n. 184). Augflstinus Hipponeni-lidveiiiens,•
iiariiCafthaginerisisepiscPpicdnimuhiOnesejtihXerant, omiies eloquentiSesuae'nervoscdhtendit, utexsecran-'
aiitipChristi cifciier 'trieceiilesimpimdecim'0,eo scili- dani cOiivellferfet -honihitiriicdtistifeliiditiera,qui cliri--
cet obteriluj qudd Felix Aptungitanus, aqtidfuerat stiartonorairiegldriaiites; ChfistianOsrebaptizarenPri»
'
ordihatus, in perseculione sacros' codiccstradidissGt. dubitarent(Epht. 23). Etsimul acverburtisalutis ari-,-
Ipsiroet aCdnsiantiho Atiguslojudicfesposfiilaverant, nuntiavit,'Deelabpribus ejtisfavente, Ecclesia cathp^
a qiilbuspritiiura dairinati, deinab' ipso quoque Coii- liCaVquod afflicta et cppressa jafeebat;paput, iit>curo
st-aritirioiiripefalore, stiP semper schismati perlinaci- Possidio loqtianitir;'levare, illorufnque-qiii schisma
tCradhaesefant.Utaiiieiri pervicaciaesuse patrociniuin ejtifabant frfequeiitinuriiefc; ccepitin diesaccfescere.'.
1 1
qusererent, hoe veluti pesite a se fundamferilonite- Htihc fructuni pepefil Augtistihi, pOpulumprivatim-
bantuf : QuPfquof'cuin Kb'!cofiiraurticarfetit,'_' eodfem et publice, intra demeslicdspafieteset in ecclesia,-
crimihfeteiieri. Ctim tiilusltaque chfistianus' dfbis' voce^ae scriplOdocenlis'labof assiduus;:VerbumWci/
curo CaeeiliaiiocPnimiiriicaffet,se a cacieris oriinibus: audaCferlibereque prredicabat: et hrereses.quasqueaf
disjunxere Catholicis, etiiiiegrtimsChisriiacOnflaftirit. veritalislramite deviantes Oppugnabatacerrime.;Ga-:
Scelus irisuper sceiefecuniularitesi itertirii bapliza- tliolici" Hipporierises incredibili' • gaiidio :jfiirabundi:
batit quolquot itiedrum. sectaVBaptisiritimhriirsiisce-' triuiiiphabaiily agebantqtieuVhtioMpstim LqupqhOver.-.;
pefaiit; ciirii Baplisfliiirif'extfa legilimafii EcclGsirihi, sus pervulgsiretur.'QuaniQbfeinadmifandis'illis ejus1
quani siiairiessecQriierid.ebant,'collattiiiiprofs'usiiiva-' lractatibus,;qtio'rum;doctrinaraex-divinae'gratire.folite:'
lidtim esse ftiefeniuf; Efrbfi pfseterea"viiri'criidelifa- dferivatam,i'validissiniarum seriiper raiiohurti.momeh*
temqufe''adjuiigebaiit.Qui :enmi1iiterebs"CircumcCl- tis, et sariciafuniScfiplurarum:,auctOritateirobOrabat;*
liOiieS.aicebrtiitur,plagis, fapiiiisj'incendiis, caedibus, ipsi etiam'liserelici'cuniCalholicisconvola'ntes,avidis-
coriffa oiflnera juris ofdineni impuhfe grassabanlur. sirac inliiabanl; et qUisquisnolariosadliibei^poierat,'
Cumqiiendri 'minusin se, ;quam ih alidsdfesrevirerit; quse diCebahtur lsetusexcipiebal. Sic siiigulafisjliitis
ultrb sfeinaqtias fetignesimniiltfebant,sed potissitiiuka dociriiia,et! odor Christi suavissimuspef universam
e srimmis moritiuin cactimiiiibussc lurtriatini plus- Africam diffusus; est, Neque etiam Ecclfe&iara!;;Dei
quam belhiina*ferftatepfreeipitGsagereconsUGveraht. transmarinam diu laluit, qusetantum bonum fratfibus
Ex illoipso uriOschisriiatoplurima sensim pullularunt. suis; quibuscuiri cofpiis unurii conslituebat,' divinlttis
Iri his laihbsissimuiii fuit schisma Maximianistaruiri, collatiinigralulala esl (Possidius',iri Vita Auguslihii
qtii artno'ifecehiesirflonoriagesiino terlio Pririiiaiiuin c. 7).Qui sefmonesfejus aut traciatus liabebanlex-
DoriatisiaruraCartliagineepiscopumdaniiiafUnt,et in scriptos, ipsi quoque DonalisiseHipponerises,aul;fliii-
ejus locuiii"Maximianum suffecere. Vertiih caeteri lirai, eos ad episcopos"Donatisias deferebaiiti Quce
Dtiriatistao'iri Bagaiana civitaife'prdvinciae Numidiae cum au'dhsehlfW:c'onttavforiealiquid dkeredl', auia
congfegati lioc ipso, de quo agirous,'anno trecente- .suis refclleburitur'iaiit eadenvrespotisadd sanctiim>Au-
sitrio nonagesimoquafto, Primianum in Sedemstiam guslinum deferebaiitAr,eisque'coitipeiiis\pali'eiiter'qc
restitiierurtt',et in eos aquibusipse daninattis fuefat, leniter, et, utscriptuih est, cumtiinore eVireinore-salu-
dixefurit sententiam, iii duodecim quidenf ex illis tem omniuiri operabalur (Pliilipp.ii, l%)'i''-osienderi$
ntillo diepraefinilo, in caeteros'vero, nisi arite diem quam riihililli iefellere' voliieriht,ac'>v'atueiihll "quain-
NafalemDomini ad suam cOtamtinionem redirent. que verum irianifestutiiquesii,qiiod EcctesiwDeifides
Verum, clsi hujusccmodi damnalionisSGntentiamtu- tenet acdocel (Possidius, in Vila Auguslihi, C 9).
lissent,"noiintillossubinde post explettim'prsestiluti Ipsemet Augusitnus; referens quantuni ab illis exagi^
lemporis spaliumadmiserunt;' imo et aliquot ex iis, taretur Eeclesia : Videmus, inquii; el-toleramus, et
quibus nullam coiicesseranl morani, etiani velul epi- quanlum possumusreprhnere conamurdisputando,cori-
scopos reccperunt; nullis tameneorum, quOsiidem vincendo,conveniendo,terreiido(idque-poslaiinumqud-
isti in schismale baplizaverant, itertira baptlzafis. Sic dringenlesimuiiiquiritum),taihenin omnibttsdiligehdo
nirairum illi hacresis susefundamenta labefactabant. (Enarr, in Psa/i xxxix, ni?l). •' • •:;'•'• . •; •
2. Haecsefetanulld licel fundamenlo «tiffulia, tan- ' 3. El Itcecdiebusac noctibus,ait POssidius,ab eodem
tum tamefi'in Africa valebat, cum AugtVstinus irt Ec- jugiler agebantur.Naiiieiepisiolasprivatasad quosque
'
clesia ccepilemitiefe, ut trecenti et decem'episcdpi ad ejnsdetn errbrh episcopos,'el '-eminenteSscilket<laicos
'
syriodurii Bagaiensem converierint, pfaefer ceritum dedii,raliohe reddita admohensaique exhdrtahs)tiivel
alids qui Maximianoadliaefebaht.'Earii stiOcomplfexu db illase pravitate corrigererit,vel certe<uddispiilatio-
niajorem Afrorum 'mtiltitudiflefh coritin'tiisfee'rdOcetnem vehireni.At illi causm diffidentid}ne qiiidem<un-
. •Possidiris (Pdssidiiis;' iri-Vitd'Aujrnslini,'C.^3')-: Et quarit rescriberevolueruntTsed iralifUrioSaloqueban-
quidem'Hipporie-Regio lam exiguus: erat' Catholico- ' turfdlque seducidrem:eldeccplotemaiiiniaruih<Augu-
ruiri niiriiefus','et ea' auclorilate Ddiiaiis.tafe;domina- Stiriumesse, et, privatimetpublke- :concldmabant';ettit
b'anfur'i!sut Fafjstinus eorum ih' hac 'tiflie .episcoptis, ' Ittpumqccidenduihessein defensioiktnigregissui, dice-
"paulOanteAtigustiriiadveriturii,'panfehiCatliolicisco- bant et tractabant; omniaquepeccataaDeoMndubiian-
qtii probiberet; ita ut diaconi cujusd3m Hipponensis ter essecredendumposse dimittiih, q,ui-hocfdccte.ae
40g; VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 196
perficere potuimnl; nee Deum iimentes, nechomines. vide quid dicat, vide quid imrepeL;. < Quotl.errabat,
ertibescentes.Et \it eorunicquswdiffidentiacuncthinno- npn revocastis; et quod periit, noii inquisjifsiisi
tescerelelabprqvit: et publicisGesthconveiili,nonsunt (Ezech. xxxiv, 4), Te magh timebpqmm ipsum?
ausi coiifem (Poss\dhi,s, inVita Augustini, c. 9). j Oportetnos omnes exhiberi aute trriJ)u,naiChrisii"i
Aliquandoveiiimwsad illos, ait, Atigustinus, dkentes, (II;COIYV,10). Non te timeo; nbn et(m potes"ever-
Quwmmusverum,iiiveniaimtsverunt,Et illi, Vosteitele tere tribmqlClirisli, et conslitueretribuml Donaii. Re-
qtiod tenethi oves tuas.hqbes,, oves meas habeo; noli vocabo errantem, requiram perdilam ; velh nqlis, id
moleslusesseovibusmehi qwq elegonon sum molestus agam.Et si me inquirentemtaiiientvepressHvarum,per
ovibus-tuis, Deq gralias,; mew sunt pws, illius sunt omniu angusla me coarclabo, mnnes sepes excutidm;
oves; ClirhW qtM.ewit? (Enarr. %, in Psql. xxi, quantum milii virhm terrens,Dommm dopat, omnia
n, 31.) LHterattirae ac ejqquenliaeperiliam, quaplu- pemgrabo,revocaboerranlem, requirqmpereuntem. $i
riroum Vfilebat Augustinus, dctrectatjoni coogressus me pali non vis, no[i errare, nol\. perire (Serrn, 46,
videniur interduro ohtendisse (-Epist, 3&, ».. 6<): n, 14). Deinde notat id etiara necessarium fuisse, ne
quamvis lotum, quo: superior: illis erat, potius in. Catholici schisma. ut quidpiain indiffefens arbitrati,
Scripturaeverbis ot instrumenlorura rationumquemo- proclivius in iliud prolaberenlur, §i neglexerqer-
meulis, quam in orationis venustale nervisque con- rantem, ait, atque pereuntem,el euni quf fortis esi. de-
sisterett.V.ires quLbusejus in ore verifas poljebat, leclabil errare qtque petire, Cupio Iucra exleriora, sed
illius facundiaetribuebaiiti Id eispecie laudis Petilia- limeoplus. dqmnq interiorq. Si indifferentem hqbuerp
imSel Crescohiug,objectaruiit aliquando, sanctum erroremiuum, allendilqui foiiis esi,putqt niftil eSsejre
Viruni curo Terfullo PauU.accusatore cpmparatites. in Iicereshn.Quando qliquod commoduMde sgeculqre-
Euro.qiipque.lanquamdialectiqum criminabantur; et luxerit unde mulelur, slaiim miihidkitfqriisUle perittt-
qHasiclirisliaui»verifati ars ilja mjjiime ccngrueret, rus, cum te petdilum,noii.requitp, $i hac e.t.hqc Peus,
eum p.oiiusrfugienduni,quam refellendum,eeiisfebanl est, quid intetesl? Hpminesinter,se liliqantes hoc fecer
(CmmaLHWasPeMimhiibiZyM, 19; ContrqCrescq- runt, ubicumquecokndus est Deus, Si foxle i.tiid.ixexit
nhmi,Ub,1, »Mi2,.16).Diffidentiailla eeruro, qua cpj- aliquisDonalisla, Non tibidabo filiain meqm,nislfue/,
loquium Gathelicorumdefrectabant,adquostamen se ris.d.epurle,mea ;iili opus esl ul altendql.et d\cqlrSi
lanquam prophelas roissos esse jactabanl, tanta erat, nihil mali esset esse de patle eorum, npn.conlrqillps
UlMam vereren.tur, ne sua ipsoruni scripla in illo- tanta dkerent pastpresnoslri, no.nprpillorum errore sat-
rummanus devenirent. Nam cum aliquando Augusli- agerent, Si exgo cessemuset taceamus,contraria locu-
nys posteriorem parlem epistolaea praecipuoquodam lurus csl.(Ibid,, n- 15). Multumlimeo,iiiqujf alibi npn-
iUorum episcopo, Petiliano scilicel, scriptre, cuperet, duro. episcepus, ne tne tacente e\ dissitituianie, alii
aecipere; nulliisaquo pelita est, eatn dare voliiil, quoquerehaptizenlur a vabh. Decrevi etgo, qtmnlum
posfeaquam cognoverunt illum priori parti respon- vires el fqeullaiein.Dominus prwberedignalur fawsa.t»
dere ( Cpntra Litleras Petiliani, lib. 1, n. 21), Neque htam sie agere, ut pqcifich collalionibnsnpstfis,omjtes,
vero saacfus Doctor putabat, si urgeretur ipsemfet qui nobh communicant, npverint ab hcoresibusaut
epistolse illitiSauctor, ut ei manu propria subscribens schhmatibusquanium cqtholkqdhtet Ecclesia, et quan-
suam esse fateretur, ideum uoquamfaeere ausuruni. lum sit cqvend.a. pernicies,vel zizunipmm, vel prwciso-
Nee sat illis fuit yeritatis oblafeelumen semper aver- rimi de vile Doviini sarmeiitorum..Quam col.lationem
s.ari, nisi etiam Ulius prwcones acrifer insectarentur, mecnmsiJibenti qnirnqsu$eeperis,ul cqncordibusneH.s
Verum,nec corum durilia, nec furpr, ardentem Aflr amhorumlitterq}pppulis rec.Uentur,ineffabiliexsultahq
guslini zelum restiiiguere aut reroorari valuerunt. Iwtithi: si aukm id wquq qnimo non acciph, quid fa-
Unde.sic ipse populum suum compellat: Hic intcr ciam,frqter,nhi u( te quoqu.einviioepistolas noslrqs
manus latrpnum el dentes luporum furentiumutcumque poputp catholko legqm, quo esse ppssit instructior?
versamur, el pro jiis perkulis nostris ut orelh, orqtnus. Qupd si rescriberediynqlusnon fueris, t>e/meas solqs
Et conlumqcessuntoves: quiaqumrunlnrerranles, uiie- legere decrevi,ut sqttetn.diffidentiavestya.cqgnitqreba.r
nas se a nobh dieunterrore sup el perditionesuq. Quid piizari.erubescqnt,(Epht, 23, n, 6).
nos vultis? quid nos quwril\s? Quasinpn ipsq cqusqsit 4. Prinium opus, quod ab eo contra Donalislas
quqre eas veliftwh &.,QVAr-G qifceramm,quiq erranl et scriptum comperimus, Psalrpus est, quem Abeceda-
pereunt.Si ili e,rror£,inquiti sum, si in inleritu, quid rjum appeiial (Retrqctat. lib, 1, cap, 20), quod yarias
mevh?quid me quw\>h?Quia in. errprees, revpcqre ip parfes, qiianim singujaea latiiiis litieris seeundum
volo : quja perhti, invenire volo, Sic voto.etrare, sic alpbabeti ordjnemJnitiumducunt, divisussit, RJiythrr\i
vploperire, Sk vis errate,, sk.vis perire! quqntq me- gepus est et cantilenae, ad cujus singiilasparies Iiypo-
liusegp nplo! PrQtsusqudefi,dicei%Impprtmius «#»(. psaJmftsuccinilur. Hocaut^mPsaJni.Qloliusspjiiisma-
Audiocnim. dkentem Apostgium, «.Pfrediea.verbum; tis Jiisloriam, quam es OpUUodepronipsjsse,yidptur,
insta opportune, imporUine.i (H Tim, n>, %),.Quibm ^te reftttstiopemerroris sqliisroaliporuni, qua potuit
i opportune?i quibustimporUme?Qpportune itiliqm sermoiiis perspicuilalfi, stUique simplipitate, e.om-
valentibus;}importune i nolentibm,Promlsimpoftuptts plexus esl. Id enim ppepis,ad imperitwii et .rude vul-
sum, audeoydicete, Tu. vh errare, ,tu visperire .•ego' gus erudiendum conspripsit::quapropler,illud ,qt cqn-
nolo, Sgn vull postrema ille qui melerM, Si iioluero, ciui posset, acpei)jori.a?,;faqiiiiiij ipltairereii rhytljpjig
 fg7 JLIBERfERfiUS- . '• JfJjS
conclusit. Non lamen poetipis luimeris iliigavit, ne memiiiit (Epist. 23, n. 2), et quam alibivillam nun-;
meirica necessitas ewm«4 aliqua .yocabula vulgo rai- cupat (Ephu 17.3, n, 7); Cpllatiotii.lamen Carlhagi-
\ nus «silaia compeJleret. Prpoeniium etiam quod ca- nensi aderat quidam Anlonius cathQlicqs, siroulque
Inerelur, laroe.rtoxtra lilterarum ordinera, leslatur SpleiidonipsDQnafistaiMufugeiraensjsepiscppus;sive
j htiic Psaltno fuisse pra;fixum. Hoc properaiumhypo- quodposlmodum inea yilla collocatifuisseiil episcopi,
psalroati subjunclum in Psalmo , quem prae manibus siye qnod ess.et.uilbs,et yilla cognomiiiis. Uf priroum
liaberaiis,JIQIIr.eperiraiis.Jam observavimushanc lu- igitur Hipppneniadyenjt Augusiinus, irapiam bpnati-
cubraiipiiero, crcterasque de qu.ib.us,nutic agimus, starum rebaptizantiura consuetudiiiein acriter, jnser-
post,Jibrum de Fide et Synibolo mense octobri anni ctari coepit. Et quidem ncnniti|,I,i:Maxiininuni;,:'de.qup
tEepenlesi.tiifnonagesimiterfii cojnposjtuni, ab eo col- lQquimur,bai]cexsecrandam,cpn,suetiidiiiera non .usui'-,
locarj. Nullainjii hoc Psalnio histpi-.ise.Maxiniiariista- pare, ipsi asseruerunt. ,S,ed .cura postea, audjtio.ne
rum piiieiitioiieni facit,; nec enim proprje absolula est accepisset, djacQiium Mutugeniiensepi.catliolicum a,
nisi anno ijiecentesiroenotjagesirao-sep.iitno. Maximinc rehaptteatum; ftt iJIiuslapsuai _.et hujus
5. Allerpro adhuc ppus presbyterij sui lerapore crimen yehementer.doluit. NUiilominustamen uf i;en);
cpnlra Dpiialistas scripsit Aug,usliiiqs:;ponfutatipnein niagisexplerafajn haberet, Mutugennamipsepprre^it:,
vi.delicel njagni Donati Garthaginfensis, toliusschi- el illum quidero turpissimiimfldei desertprem.,yidere
snjaUsprincipis et arehitecti, cui eijara nomen indi-. nen poluit, ab ^'usyerp.parenfibusau^iit, .jam_a,PQr
disse ci-editur(Joid.,,cqp, 21). Jam pr,idemiUe s.upre-; liatistis faclum fuisse diacpnum.Aberat tuq^ YaleritJS:
jniiii».di.ejjiobierat: scd inter;opera quse .niorieiisre- yerura. Augus.tinus,,quem Iiuju.S;diacoiij,lapsq.sacei'-
liqult,j jnventa es,l epjstoJa ,-in -quajBapilsmuniextra b.issimidolpris acuJeis.Jancinabat,,e_tqui simijejn ajio-
sepla.mtsuam coiiferri non possc icpiiteiidebat. Hanc rura casum roetuebaf, prsesulissui reditgm,autjjisr
epis.lQlam[ConfutavitAugustinus; yerjim opus istud. sum sibi exspectaiidum..essenon putayjf, JJec,eniro ;CO
in.teixidif.Sanctiis ppctor in.suis ReU-actalioiiuroJi- fine presbylerhini susceperat, ut.mortsjjijsliujus vitae
bris.iiQlat.aliquotLIocajsfius opcris sui.in quibusipsc brevissinium tempus in,eccJesiasticis,l!pnd_ribhs irangr
delj,qtieral : maxiroe yerp suroma oum demissione igerGt: .vei-uiflsc s.upr;e.mO;pas,tpr,iim Principi rationei))
CQnfitclui',_,se jjn.meritoin.iilum itanquarnin furera di- de conimissis oyibus redditunmi cpgitahat, Cqm igitur
,v.elviolalorem fuisse invectuni, ejiraque cilra salutis surc discrimen silere se non posse arhi-
yhii e.lo.tjtiii.
faJsQ,insim(ilasseiquasi.de libro„Ecclesi.asliciqusedam trai-etur, epistolara,quae adhuc exslat, adMaximinum
yerjja sd /rera necessaria de rocdia sententia prse- scripsit (Epht... 23), quam quidem Prditur a ratiQne
cidissel; cum iu piurimis codicibiis, ipso Donali- reddita lionprifici liiuli, quc eum in ipsa epistplre in-
slaru.roschisroateantiquioribus, idem mendum postea scriptione exornat, expositaque querela sua, rogat
repereril. . qjiidgesserit, dignetursibi rescrib.ere; qtipd nimirum
6. Augustinus nondum episcopus ad Maximinum tam bene ,de jUo sentjat, .uteum rebaptijsasse,,,sibi
Donalislarum Siiiitensein episcopum litteras scripsit, persuadere non possit. Addil eidem, animos, ,ut fra-
qtiibus iriduceremtir ad credendum, Maximinisedera trupi suprurn ppnsUiis minime lerreatur; sfraodo do
apiid Hipponcni fuisse, nisi testarctur .Augustinus iteralione Baptjsflialisab iliis, dissentia.LlIorlat.urpa-
Proculeiauura pro Donatislisin hac ipsa urbe multa- riter, ,ut secum E.cclesise.catJiQJicae:veritafejii,;quQ imr
rufli fuisse annorum episcqpuro, cum; ipse recens piqni.'Uud.schisina^jifei;atur,upngrayctii.rpei' li.lter,as
episcopatuiii ibidero gcreret (Epht,.M, n.-6). ;Quam- expefldere.Poslulat,, ut quas ulli\p.r,citro.qji.e;«cr.ib,e-
bjiieiii libenler imus in Holstenii seiilenliaro, <qui rint,, ulrique pppulp recitari pat.iatui',; .si.apquo,1<1
lijiiic Maxiniinum arbitratur esse episcqpum illijra animp nen accjpiat.,se;niI]iloseci,usidfacljirdm,:Qup,d
Sinitenseni, queni Auguslinus ;ad uni,ta.temcalholi- si .rfescriberpnon dignetur,, se tainei) epislolas suas
cam Aandcnialiquando, annp scilicet circiter quadriti- palaiu Iecturuni., ut .Catliolieicpgnila ppnatistariiin
genlflsiiiioseptimo, rediisse meraoral l(Epht. ,103, dUlfi^e^liQi-rebaptizarj^^Jiaiijytje jp^ij^ptiir.-PjbJJUiceifjr
n, 4 ).;Siniiufli aulem .castellum eral ;HippQnensico- tajijppjirtiiiiliSepppjilo^IeQturum,quamdi.umJlGSHip-
lonise vicinum, cui suus prseeratepiscopus (De Civil. pPrtG.praesensesset,: m squisPonalistarom aj;bitrelur
Dei, li.b.22, cap. 8, n. 1,1). iVjdelurtaraen IiQ.c;oppi- tumulluositis ipsjjni agej-e_v,oJ[uiss.e, ct ad.suain com-
dtira, cum cpiscopum c.aiholicumJiQiiJiabecet, ,Hipr mui!ipncjii,p,Q,natistas,i,iiyitqs cqmpellere, quod a pro-
pQjicnsisdioecesisfuisse, ajil eerte ca.iholiGQrumibi ppsjto,supptaripijim .abhprreretes.tatur. Ifec epistola,
degeiilium qura ad Ilipponensem vanfis.litera;perti- ntdiximus, scripla est,.li^udidiibie teiiippre prpsbyte-
ntiisse : quajidoquidem Auguslinus ea treferens;, qqaj ral;us;Augustini::;4e.aniip H9A):I!Q.ue,t,,-sjfint uec de ;
annp qtiadriiigentesimo,sexlp ante Maxjmini CPflver- fcucMi. .queiA.illa ;pepei{it.;SiiMa3dminus^le?ciii,ija-
sienemtgeslaJdera.n.t,Ad ,q,ui.d.,aliud,, ;inqjjil, pvesbyle- scribjfcur,$iuifej,isiS:SjtepiscppiJS,uf meril.c((exisliii]a;ri
nt»B.Siniii,miseramus,nisi ntnutli meles.lugj.nosti-os.tvi-pQtesfsjamrPbspiwa^iiiips ejn}^b.!qrrpre;siJ,o,emern
silqxet,etindomo, juris sui „ppsitus,/paceme,ql/iplip.aiii. .suni!ad;CQhj.mtjn.ipiwijijCat,!iolica,m
vaten.tibuspraidicaxet? quemmsMdeeum.grpviiujurifi, de^toansjnaiiinjsipartibus/iremea^
ptSjecislh (Epht., 10.5,%.'4,).;GausamAHgUgliliOSCri- quadfingeiite5irop.qqini9v*aulo.^tM^ 4Hgusthifu_s,
bendj ad Maxjminunirpraebuitdiac.Qims.JScelesite ,|ilu- epislol8ia'Ppniesiin.am;qwntamad ppnaljstas ,<WJ_iscrir;.
tuggBngnsis.,:pujus:M«tlE^iegi^ippQnenasubJeeise ... bemt,liAjits.i<?0M«iS«e»B.eJHS>.etj.epdem,#se_ale,,
199 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 206
Catholici, ac probabilitcr ipse Augustinus, ad Sini- adversus Manichaeosmisit; inter quos tamen erat li-
tense caslellum, ut mox diximus, presbyterum mise- ber de Yera Religione, qui Manichreosdirectenon op-
rant. Eodeiii ad Ecclesiae communioiiem reverso, pugnal. Paulinum quoque rogabatEusebii Chfonicon,
DPnatistaeprceconem allegarunt, qui clamaret Siniti: ab Hieronymo anno circiter treeentesimo octogesimo
Quisquis Maxhriinocommunicaverit,incendetur dotnus laline redditum, ad se transmitterct ,'el ad Couiitem
ejus (Episi) 105, n.'&). Nctat Ppssidius Sermonem ac Evodium, qui illud exscripturi erant, dirigeret.
adversus Donatistas el contra idola, Siniti ab Au- Mouebat etiam , liunc eodiccm Romae repertum iri
guslhio habilum (Possidius, in Indkulo, cap. 3). Do- apud sanctum Domniouem IIicronjrmoainicissimum.
naluin Africae proconsulem monet Augustinus anno Alypius pariter Paulino loca Sua, hoc est , quo re-
quadringentesimo nono vel quadringentesimodecimo, sponsum ad se dirigere posset, indicabat; el ad hoc
ut eos quos in agro Sinitensi haberet, ad Ecclesiae Cafthagiuem vel Hipponem-Regium videtur illi desi-
calholicre conirtiunionerrihortaretur (Episl. 112, n. 3). gnasse. Tagasla siquidem locus erat nimium dissitus,
Jdem sanctus Doctor miraculum narrans, quod in nec satis ad hsccIilleraruni eoinrnercia celebris. Con-
ipsius dioecesicontigerat, scribit secum fuisse Maxi- stal lanien ex Paulini ad Augustinum prioiibus lit-
minum collegam suum, Sinitensis Ecclesise prsesulem teris, Aiypiumjam tum , cum ere scriberentur, illius
(DeCivit.Dei, lib. 22, cap. 8, n. Q ). Paulo post Lucilli urbis fuisse episcopum. Adjeccral Alypius, secom-
meminit, qui castelli Sinitensis Hipponi-Regio vicini plurium sanctorum precibus eum conimendasse.
episcopus efal (Ibid., n. 11), cx quo Siephani prolo- llymni quoque meminerat, quera a Paulhlo lGgcrat
marlyris reliquise , arino quadrhigeiitesimo decimo conscriplum. Paulinus miiltnm sc sanctis episcopis
sexto, delatae fuerant in Africam. Is forsan Maximini AurelioelAIypio debere profitetuf, quod eorum bene-
succcssor est. In collaiione Carlliaginehsi nulliis re- ficioAugustinumexipsius conti-aManicliaeoslucubra-
peritur episcopus Sinitensis catholicus. Aderat Cre- lionibus cognovferit.Quocirca AureliusCarliiaginensis
sconius ex pafte Donatislafurii, qui etim haud dtt- eodem lempore quo Alypius ad Paulinum videiur scri-
hie MaxhninO'converso subi-ogaverani.Verumtamen psissGlitteras : ad quas illud probabililer referri po-
iste Cresconius nullum episcopum catlioliciim sibi lest-, quod Paulinus ad Severum Sulpitium scripsit
ex adverso consistere non dixit (Collat. Garthag. 1, circiler annum irecentesimura nonagesimumsextum,
cap. 202). corapltires amicos vel in ignolis regionibus sibi divi-
CAPUT X. nitus datos, quorum benevoleniiam loco patrise, con-
1 At(<?MS(iims ex lucubralionibussuis el Alypii retalione sangtiineoruin, et palrimonii stti haberet Pau-
(Apud
innotescitPaulino. 2 Hic ad Alypiumet ad Augusli- liiiuin, Epist. olhn S, ntmc 11, it. i).
num singulasdal ephtolas. 3 Licenliuscarinenad Au- 2. Et sane aceeptis Alypiiliiteris, sumraopere sibi
guslinumtransmillit. A-Augustinusrespondet litteth gralulatus est Pauiiims, amplissimasque Deo gratias
Pauiini. 5 ls non acceploAugusliniresponso, tilleras • egit, qui eos, qui se de facienon nossent, et lanto lo-
ad illum secundasscribil. corum intervallo disjungcrenlur, tnm arcfo aniicitirc
1. Quo lempore Deus in Auguslino gratise miracu- vinculo colligaret. Sed in primis Augiistini Iibris ab
lum Africaeostendebat, eodem alterum misericordisc Alypio sibi donomissis laelatus est. Hoc ipsum iili re-
sure specimen toti Ecclesireexhibebat in Paulino. Hic seribens tcstatur, siflmlqueasserit, se sancfi liujus
nobilissimigeneris splendore contempto, amplissimis- et perfecli viri verba lantopere demirari, ut credat
que abdicatis opibus, hoc ipso ahno Irecenlesiriioiio- diclata fuisse divinitus (Apud Augustinitm,Episl. 24.,
nagesimti quarto Nolam Campaniaesecessei-al, ut ibi ii. 2). Alypio respondere lanlisper distulil, quod Eu-
cum Therasia conjuge sua , veritis sorore ac pietatis sebii Clironiconab eo postulatum penes se non habe-
suaesocia, humilem et pauperem monachi vilam de- ret. Quapropler illud a sancto DomnioiieRomoomu-
geret. Alypius qui Mediolani, cum illic baptizarelur, tuari coactus est, qui codicem eo libeulius connno-
de Paulino jani tum audierat (Ephl. 2i, n. &), utpri- davil, quod Alypio sciret esse- deferenduni. llunc
mum vitai illius apud Nolam institutuni acccpil, cum ilaque ad Aui'elium Carthaginensem direxit una cum
alloqui, et amoris oculis illoquG spiritu verre dile- epistola Alypio inscripta , ut Hipponem-Regiuin, si
ctionis , qui ubique el penelrat et effunditur, intueri forsan illie degeret, codicem el lilteras ad eum trans-
properavit (Epist. 2S, n. 1). Itaque quamvis nondum mitleret. Simul Comiteni et Evodium rogavil, Chro-
eum peculiariter agnosceret, et ab illo longinqua soii nicon illud Alypiotranscriberent, neDomnioiiidiutius
et sali iniercapcdine sejungeretur, ad eura tamen per codex suus deforet. Verum ab Alypio vicissim po-
Jiilianurn ejusdem Paulini domesticum, NolamCar- stulat ut, pro hac hisloria lcmporum , oinnem vitse
tliagine revefteritem, amicitiseineundaegratia litleras suaahistoijam seriemque sibi rescribal, quo in priinis
scripsit (Epht.'%&,n. \). In his Augustinutii ornave- cerlior fiat, utrumne Baptismum, an sacerdotium de
rat laudibus; et ut qualis ac quantus vir esset, ex manibus Ambrosii susceperit, eum ut ardenlius dili-
ipsius Qperibtishosceret, euniqtie non mediocri be- . gat ob arclissiiiiam necessiludinem , qure sibi cum
uevdienlia proseqtierelur, primnm novo huic amico saneto illo praesule,adhuc in vivis agenle, intercede-
muiius velut exploralura suaeerga eum sollicitudinis ret. Rogat pariter, litlefas quas ad sanctum Augusti-
argumentum,'perfectse cliaritajtisvinculum, et certis- num scribere ausus sit, illi sua commeiidationeetgra-
simum amoris sui piguus, Augustini Ubros quiuque tia faciat acceptas. Senempe admiratione perculsun^
 201 LIRER TERTIUS. 202
ob ea quae in illius sancti Doctoris operibus depre- bonhtuis. Quotquoteaslegerunt,rapiunt,
quiarapiuntur
hendebat divinsesapientiaemiracula, ejus amore pe- cum legunt. Quamsuavisodor Chrisli, etquam frugrqt
jittis inflammari; nec dubitare se quin Alypius ea ex eis , dici non potest(Ibid.,n.%).ttaiiient admi-
chariiate, qua illius notitiam sibi dedisset, ejusdem rationem singula epistolseverba. In his litteris salu-
quoque jam araicitiam sibi conciliasset. Itaque eum tem dicit Therasise, quam de more Paulinus in epi-
amore jam tum complexus est, ut non novamcum eo stolseinscriptione secum conjunxerat. Ad eum scri-
amicitiam inire, sed veterem renovare videretur. Sic psit per Romanianura familianssimum suum, qui
Spiritus , qui eos adunabat, ejusdemque corpoiis lamen ad eam, quam ipsi peroptabat, mentis consti-
meilibra efficiebat, Paulinum induxit, ut ad eumepi- lulion.ein necdum pervenei'al. Quapropter omnibus
siolam conscribGret(Ibid., Epht.'M), inqua ejusdem. precibusprat etrobtestalur Paulinum, ut illi filioque
opera, quaeipse legerat, miris laudibus effert. Rogat Licentio adsit, et utriusque salutem pro virili parle
si quos alios scripserit libros, ad se transmitlat. Ad promoveat. Ab illo tamen postulat, ne huic, amico
euni vicissira panem, ut ipsi mos erat, donomittit, credat, quaede ipso fortasse laudans amandi propen- ',
amiciliaeet ejusdem communionis symbolum. Simul sipne dixerit. Cum Ronianianus onines Auguslini lu-
ad Aurelium Carlhaginensem litteras dedit : quas cubrationes secum deferret, euin Paulino copiam iUa-
omiies per uuum e domesticis suis' misit, quem ad rum facturum poliicetur. Sed orat, ut eas accurale
Aiigustinumaliosque Dei amicos verbis;suis salulanr, perlegat, quojpsum de erratis, quae deprehenderit,
dos direxerat; Illo autem in reditu moraule , denuo admoneat : quam in rem habet longe pulcherrima.
scripsitadAugustinum (Ibid., Epist. 30), cui sepriores Eidem spondet, se beati episcopi Alypii historiara,
litferas ante hiemem misissetestatur. Videntur itaque, quamal) ipsoAlypto Pauliuus cxpoposcerat, conscri-
posteriores istaefitterae,quaeeodem anno, quo Augu- pturum. Alypium siquidem sua erga Paulinum bene-
stinus creatus est episcopus, exaratse sunt, circa ver- volentia ad id praestanduni compellebat; sed animi
num tempus fuisse conscripta;, priores autero au- stii modestia retinebat. Cum igitur eum verecundiam
tumnali tempestale. Quapropter haecomnia ad annum inter et amicitiani Augusliuus fluctuantem videret, id
trecentesimum nonagesimum quartum referimus. onerisab illo in humeros suos transtulit, ctim officii
3. Sub idem tempus Licentius Romaniani fllius ab; gratia(namqueid Alypius per litteras ab eo flagita-
nrbeRoma seripsit ad Augustinuni, et ad eum car- verat), tum prsecipueul dona divinilus iri eum collata
men pariter transmisit (Epist. 26, n. 5): cui Augu- fusius et uberius ipso Alypio exponeret, qui multa
stinus litteris aliquanto post intervallomissis respon- procul dubio et pro animi modestia siiuisset, et ne
dit, eum ipse occasionem ad eum scribendi vix se aliis hoc opus fortasse lecturis, nec qua menle de se
reperisse lesletur. In hac epistola, Paulini tanquam ipso loqueretur, intellecluris, offendiculumpraeberet.
sibi ob virtutis famam nolissimimeminit (Ibid., n. 5). Augustinus scribens ad Paulinum, id operis illi mit-
Quamobremscripsisse illam vtdelur, cum jam acce- tere parabat: sed ei pcr improvisam Romaniani pro-
pisset Paulini litteras, eumque vidisset quem ille ad fcclionem solummodo licuit quam primum illud Pau-
Augustinum salutandumtransniiserat. In confessoesse lino miitendum polliceri. Atlamen nec apud Augusti-
debet, epistolam ad Licentium prius scriptam esse, num, nec apud Possidium legimus id aliter ab eo fuisse
quam quse ad Paulinum anno trecentesimo nonage-. prseslitum, quam iis qusede Alypio in Confessionum
simo quinto per Romanianum missa est : siquidem suarum libris commcmorat. Fortassis illud iu aliqua
hoc ipsum et Auguslinussalis significat, ubi Paulinum posteriori epistola, quaeinlerciderit, fuei-atexscculus.
monet, quidipse de Licenlio doleat, quid timeat, quid In postrema epislolre parte Paujinum rogat Atigus^i-
cupiat, ex ejus carmine et ex epistola quam ad eum nus, ut, si ipsi ab ecclcsiaslicis muneribus vacetjin
misit, probe intellecturum (Epist. 27, nn, i, 6). , ., Africam trajiciat; visurus ipse quantum ,ab omnibus
k. Quantumvisexploralam Auguslini virtutem lia- ffatribus illic Deo servientibus et araetur,~et colatur.
beret Paulirius, eamque magni faceret, nondum ta- S. Hsec epislola, qure exli'ema hieme anni treceri-
men sanctum Yirum plenepenilusque noverat; cum lesimi nonagesinii quinti vidctur exarata , serius ac
Alypii commendationem sibi necessariam esse du- vellet Auguslinus, fuit Paulino reddita : sed hsec ipsa
cerel, utsuas Augusiinus litteras haberet acceptas, ei mora profuit. Curn enim Paulinus eum, quem ante
seque de imperilia, ut ait, excusaret. Non.eratAugu- hiemem in Africara transmiserat, in itinerc videret
lino in amicos suos, nedum in Paulinum, dubius et remorari, ac de litteris suis perlatis dubius foret; of-
anceps animus. El re quidemipsa nihil excogitari po- ficium suum diutius suspGrtdcrenon potuit, sed ad
test vel ardentius, vel tenerius Jitteris, quas illi re- Augustinum iterato scripsit, ut suam erga eum bene-
scripsit; nihil qued pliis in admiralionem rapiat, quam volen.tiam,suumque illius visendi studium testarelur.
vehemens el inflammatumillud sludium, quo ejusvi- Npn soluni desideriis nostrh, inquit, magnumconfer-
dendi flagrare se profiletur. Majoresadhuc ei rependit retur gaudium; sed eliammentibuslumen accresceret,el
laudcs, quam ab eo receperat..Nectamendicerelicet, ex tua copialocupletareturinopianostra (ApudAugust.,
easaulex assenlalione aut ex mendacio, sedex amore Epht. 50, n. 5 ). Scripsit ei per Romanumet Agilem,
nori minus igneo quam Iynceo fuisse profeclas. Le- quos ad aiiquod charitatis opus in Africam miltebat:
gerunt fratres, inquit, el gaudenl infaligabilileret inef- in qua epistola commendat eos Augustino , rogatque
fabililer, tam uberibuset tam excellentibusdonis Dei, uteosreverlentes (injunxerat autem ut quam celerrime
SANCT.ATJGUST.I. '
fSept.J
203 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. _.__..__.
m
redirent) aliquodignetur responso. Gayisusest vehe- episcopum scripsit ( Epist. 29, 2). Nempe erat apud
menler Augustinus, hanc moram litterarum, quas Hipponem die sancti alicujus meiiioriae sacro sole-
priori epistolaePaulini rescripserat, hujusposlerioris, mnitas, quam civesLsetitiamhominabant,hocvidelicet
quam non minus laclanter perlegit, lucrum sibi con- minusindecorpvocabulovinolCnliaeturpiludiriemcon-
lulisse. Romanum et Agilem hujus epistolse ialores tegentes.Nequepoi-rpDonatislisIlipponensibusminor,
co cumulatiore gaudio excepit, quo illius auclori vi- quamCatholicis, eo die celebritas erat, neque illormn
sendo avidius inhiabat, quem etiam in spiritualibus moderatier inlemperantia. Antequam seleinnis dies
filiis praesentem intuebatur. Ulos aliamPaulini epi- recurrisset, cum nunliatum esset Augustinb, tumul-
stolam nuncupat, eo jucundiorem , quod non modo fuari homines,et dicere, se ferre non posse ut illa so-
vulgarium instar litterarum ista sibi loquefeiur epi- leranitas prohiberetur; opportune accidit ut quarla
stola, sed voceseliamaudirel ac redderel. Longeplura feria ante diem Qnadragesimrecapitulum Eyangelii
de Paulinoex eorum ore didicit, quam ille scribeiido ex ordine seu consequenler Iractandum sese illud of-
referre poluisset. HinCAugustinus in lilteris, qUasei ferret: Noliie dare sanctumcanibus(Maltli.Yn, 6 ).
rescripsit, haecadjicit: Aderaleliam, quodnulli chaiite Eo ad propositura adhibilo effecit, ul viderent quam
adessepotest, tantum in, narrantibusgaudium, ut per essetnefarium, intra ecciesiaeparielesidagere, quod
ipsumeliam vultumoculosqueloquentlumvosincordibus in suis domibus si agere perseverarent, a sancto et
eorum scriptos cum ineffabili lcelitia legeremus.Hoc margaritis ecclesiasticiseos arceri oporteret. Sed haec
quoqueamptiuseral, quod pagina quwlibetquanlacUm- quaravisgrate acccpla essenl, tamen quia ad. concio-
que bona scripla conlineal, nihil ipsa proficit, quamvis nem pauci convenei-ant, non.erat satisfactum tanto.
ad profeclumexpliceluraliorum,:hanc autetnephtoiam negolio : praeterquam quod iste sermo, ctim ab eis
vestram, fralernam scilicelanimam, sic in eorumcol- qui adfuerant pro Giijtisquefacullate et studio fbris
loquiolegebamus, ut tanto beatior appareret nobh, ventilarelur, contradictores inultoshabuit.
quatttouberiusconsctiplaesselex vobis.Itaqtieillamad 2. Ilaque posteaquamdiesfjuadragesimaeilluxissel,
ejusdembeatilath imilalionem, sludiosissimede vobis quo frfequeiiliormullitudoad horam tracialionis ec-
otnnia pctcunclando, in noslra cordq transcripsimus currit, lectum est istud in Evangelio, ubi Dominusde
(Epist. 31, n. 2). templo expulit venditores animalium, et num,mula-
CAPUTXI. riorum mensas evertit (Id. xXi, 12). Quodcapitulum
1 Conlra pessimamconsueludinemin ecclesiaconvivan- ipse quoque Augustinus proposita vinolentisequso-
di sermonemhabel ad plebemHippohensem.%Emn- stione recitavit, adjunxitquedisputatioftem,qua osten-
dem consneludinemveltemenliusoppugnatallero die. deret, quanfo commoliuset vehemenlius Dominttm
3 Sequenlidie penituslotlit,i OperideLibeioArbitrio nostrura l ebriosa convivia,qttaeuliique sunt turpias
supremam mannm apponil. 5 Nonnulla in eo opere de temploexpellGi-el,unde sic expulit ooncessa corii-
pro se facerejaclarunt Pelagiani ac Semipelagiani. mercia. Tum ex praeparatis sibi lectionibus adjecit,
1. Dumin hunc modum per lilteras pietate refertas ipsum adhuc carnalem populum Judaeorum, in illo
jucundeinler se colloquumur Paulinus etAugustinuS, templo, ubi nonduincorpus et saiiguis Dominioffere-
huic inlerea voluplatis cuinuluinafiert concessa divi- batur, lioh solum vinolenta, sed nec sobria quidem
nitus ejus votis res multo lseiissima.Jam anle nar- unquamcelebrasseconvivia, nec cospublicereligionis
ralum esl ( Sttpra, cap. (5,h. %) quatn indtgne tulerit noiniiieinebriatos inveniri irt historia, nisi cum festa
saiictus Presbyter, sacra loca ignorainiaaffici specle faJjricaliohisidoli exsolverent (Exod. xxri, 6), Ibi
religionis, cum in csemeleriismariyrumque meraoriis autem codicfeaeceplo, locum illum lotuni recitavit :
frequentari cenierel vinolenia convivia, qiieis plebs addiditqtiecum dolore, quo poluit, siquidemMoyses
imperita nontanlum Iionofem sailctisniarlyribus, sfed pjppter illosebriosbinas lapideastabulasconfregisset;
eliam suis solatium raorluis conferri ptitabat. tlac de quoraodOhon possemiis iUorumcorda confringere,
re ad Aurfeliuraepiscopum,statim atque illum inCar- qui horainesnovi Testamenti sanctorum diebus eeie-
thaginensi sede collpcaluiii audivit, scribere nort dis- braridisea vellent solemniter exhibere, qure populus
lulerat (Epht. 22), ipsutoque hoitari, ut iiartcab veteris Testamenti et semel et idolo celebravit? Tunc
AfricafoediiatemauclOritatecohciliorutii,et proposito reddilo eodicecriraen ebrielatis exaggfeirfliis, snnipsit
caeteris exemplo Ecclesiae Carthaginensis auferret. A|iosiolum, et inter quae peccata id posittim csset,
Anno postea trecenlesirao nonagesimotertiti Hippo- ostendit, legGiishuiiclocum : Si quis frater nominalur
nense concilium generale slaluto canone vetuit, ne attt fornicalor, aut idolis serviens,aui.avamis.,aut ma-
ulli Episcopi vel clerici in ecelesia cohvivaretttur: ledicustaul ebriosus, aut rapax, cumepsinodi nec ei-
jussil pariter ut populi ab hujusmpdiCcnviviis,quan- bumsumere(lGor. v, 11): ingeraiscGiiddtidmonens,
lum fleri pcsset, prohiberentur ( Codice Canonum cum quanto periculo cOnVivarehiurcum eis qui vel in
Afric, can. k%). An autem Cartliaginecorrupielara domibus inebriantur. Legit etiam illudvquod non
hanc tam cito emendare Aurelio licuferit, hatid nobig Ioflgoirttfervallosequilur : Nolileerrare, nequefornica*
nolum est: certc Auguslinusanno, de quo narranius, tores, hequeidotis servientes,eic. Qtiibuslcctis inonuit,
Irecentesimononagesimoquintofelicileiillam Ilipponfe ut eonsideraffentquoihpdopos§ent audire, Sed abjnii
abolevit.Id ex epistoladidicimusanobis nupcrrcperta, 1 Sichabentvarirequas consuluimus
quam sanctus "S'iradhuc presbyter ad Alypiumjam cide. Rectiusiegerelur,Dominus editiones,nec lu-
nosler. m.
 LIBER TERTIUS.
estis ( Ibid., vi, 9-11), qui adhuc tales concupi- conatibus favente, qui de pppugnatipne vetustae cpn-
scentiseserdes, centra quas clauditurregnum ccelcrum, suetudinis conquesti erant, iidem ipsi cum forte jam
in corde suo, interiore Dei templo, esse paliuntur. vererentur ne sanelum Vjrum vcl Hippone, vel a prae-
Inde ventum ad illud capitulum, Convetdentibusergo senti saltem coneione abscedere cogercnt, ingressi
vobis in unum, elc. (Id. xi, 20 )., quo recitato dili- sunt ad eum ante.horam qua.exedram ascenderet;
gentius cpmmendavjt ne honesta quidem et sobria quos ipse blande acceplos, paucis vei-bis in sanam
convivia lieere in'ecclesia celebrari. Commemoravit sentenliam transtiilit: atque ubi ventum est ad lem-
etiam Evangelii capitulum, quod pridie traclavcrat, pus disputationis, omissa Ieclione quam pr^eparaverat,
ubi de pseudoprophetisdictura est, Ex fruclibuseorum quia necessaria jam non videbatur, de hacipsa quse-
cognosceliseos( Matth. vn, 16 ). Deinde in memoriam stione pauca disseruit, nihil se necbrevius nec verius
revocavit ffuclus eo Joconon appellari nisi opera : et posse afferre adversus eos qui dicunt, Quare modo ?
reeitato illo capilulo ad Galatas, Manifestaautemsunt nisi et ipse dieat, Vel modo. Deinde ne illi, qtii ante
qpera carnh, etc. (Galat. v, 19), interrogavitquomodo yel perniiserunt hseccein sanetorum natalitiis convi-
de fructu ebrietatis inler carnis opera nominatae via, vel ea prohibere non. ausi sunt, aliqua ab eo
agnoscerenturChristiani.Egitque utadverterent, quam affici contumelia viderentur, exposuit populo, qua
esset pudendumatque plaiigendum, quod de Ulisfru- necessilate ista in Ecclesia crederentur exorta : sci-
ctibus carnis non solura privatim vivere, sed etiam ho- licet post perseculiones facta pace, cum turbseGenli-
norem Ecclesia: deferre cuperent: de spirilualibus IJumin christianum nomen venire cupientes hoc im-
autem fructibus, ad quos et Scriplurarum auetoritate pedirentur, quod dies festos cura idolis suis solerent
et ipsius gemitibus invitarenttir , nollenl afferre Deo in abundantia epularum et ebrietate consumere, nec
munera, et his polissimiinieelebrare festa s.anctorum. facile ab his perniciosissirnis et tamvetustissknis
His peractis codicem reddidit, et imperata oratione voluptatibus se possent abstinere ; yisum fuisse ma-.
ante oculos constituit commune periculum, cum joi'ibtis noslris, ut huic infirmitatis parli interiin par-
eorum qui ejtis curre eommissi essent, tura suum ceretur, diesque festos, post cos qtios relinquebant,
ipsius, qui de illis ralionem redditurus esset paslorum alios in honorera sanctoruni inarljTum, yel non siinili
Principi: per cujus humilitatem,insignescontunielias, sacrilegio, quamvis simili Iiixu celebiareul; ut jam
alapas, et sputa iu faciem, et palmas, et spineam co- Chrisii nomine colligatis el tantre auctoritaiis ju^o
ronam, et cruccm ac sanguineni obsecravit, ut si se subditis salutaria sobrietalis praecepia traderentur,
ipsi offeiidissent,vel ipsiusmisererontiir; el cogitarent quibus jam propter praecipieniishonorem ac limorem
venerabilis scuis Yalerii circa ipsum ineffabilemclia- resistere non valcrent: quocirca jam tempus esse,
ritatera , qut ei tractandi vcrba vcritaljs tam pericu- ut qui noii se audenl negare christianos, secundum
losum onus propter eos imposueijt, eisque ssepe di- Chrisli volunlatem vivere incipianl; ut ca quse ut
xerit, suas oraliones exauditas esse de ipsiusadventu, essent christiani concessa sunt, eum chrisliani sunt
quem non ulique ad communera moriem, vel specta- respuanlur. Deinde liortatus est, ut iransmarinarurB
culum m.orlisearuin , sed ad comniunemconatum in Ecclcsiartim , in quibus vel ista recepta nunquam
vitam aelernamad se venisse laetatus est. Poslremo sttnt, vel jam correcta, imiintores se prrcbere vellent.
etiam djxit, eerfum se psse et fiderc in Dcum, quod, Et quoniam de basilica beali Petri aposloli quotidianae
si hrec tanla quae sibi essenllecta et dicta conterane- vinoletitire proferebantur exfempla; dixit. primo, au-
rent, visitaturus essel iri virga et inflagello, neceos disse se id saepe esse prohibituin, sed cum remotus
permissurus cumhoc mundodamnari. Non egoitlorum sii locus ab episcopi habitatione, alque in lanta civir
tacrymas, ail Auguslinus, meis lacrymh movi; sed late inagna sit carnalium multiiudo, peregrinis prae-
cum talia dicerentur, fateor eorum fietu prceventus, serlim, qui novi subinde veniunt, tatito violenlius,
meum abstinerenon potui. Et ciimjam pariter fievis- quanto inscitius illam consuetudinem retinentibus
semus,plenhsimaspe correctionisiltorum, finissermonis tam immanem pestem nondum compesci sedarique
meifactus est (Epist. 29, n. 7). potuisse. Verumlamen ipsis, si Petrum apostolum
3. Poslridie vero cum illuxisset dies, cui solebant honorarent, praeceptaejus audienda, et multo devo-
fauces venlresque se parare, nunliatum est sancto lius epislolam, in qua volunlas ejus perspicitur, quam
Presbytero, nonnullos, eorum etiam qui sermoni basilicam considerandam esse; stalimque accepto
aderant, nondum a murmuratione cessasse, tantuin- codice recitavit: Christo enimpasso pro nobis per car-
que in eis valere vim pessimseconsuetudinis, ut ejus netn, et vos eadem cogitqlionearmamini. Sufficilenim
tantum voce uterenlur et dicerent: Quare modo? vobh prwterilumtempusvolunlaiehominumperfechse,
non enim anlea qui haecnon prohibuerunt, chrisiiani ambulanlesin libidinibus,desideriis,ebrietate,comessa-
non erant ? Quo audito, quas majores ad eos cornmo- tionibus, et nefandh idolorumservitulibus(I Petr. iy,
vendos macliinas prrepararet, omnino nesciebat; dis- 1, 5). Quibus geslis, cuin oranes uno animo inbonam
ponebat tamen, si perseverandum putarent, lecto illo voluntateni ire contempta mala consuetudinejam cer-
loco de Ezechiele, Exploralor absolvitur, si piricur nerel, hortatus est ut meridiano tempore divinis le-,
lum denunliaveril, eliamsi itli, quibus denuiiliulitt, ctionibuset psalmis interessent: ita illum diem multo
caverenoluerint (Ezech. xxxm, 9), vestimenta sua mundius atque sincerius placere celebrandum; et
excutere atque discedere. Verum Deo votis ejus et cerle de multitudine convenientiumfacile posse apr
207 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 208
parere, qui mentem, et qui ventrem sequerentur. Ita liberovolunlalh arbitrio; tres libri, quos eademdispu-
lectis omnibus sermo termiriatus est. Pomeridiano talio peperit, appellali sunl de LiberoArbilrio. Quorum
autem die major quam ante meridiem adfuit multi- secundum et leiiium in Africa, jam eliam Hippone-
tudo, eisque ad horam, qua presbyter Augustintts Regio presbyler ordinatus, sicut lunc potui, terminavi.
cum episcopo egrederetur, legebatur alternalim et In his libris ila multa disserta sunt, ut incidentesnon-
psallebatur : ipsisque egressis duo psalmi lecti sunt. nullw quwsliones,quas vel enodare non poteram, vel
Deinde Augustinum invitum, qui jam cupiebat per- longam sermocinalionemin prwseiili requirebant, ita
actura esse lam periculosum diem, compulitValerius, differrentur,ut ex ulraque parte, vel ex omyibusearum-
ut aliquidplebi loquerctur. Habuit brevem sermonem, demquwsliohnmpartibus,in quibusnonapparebat quid
quo gratias ageret Deb. Et quoniam in haereticorum potius congrueret veritali, ad hoc tamen raliocinalio
basilica audierat ab eis solita convivia celebrata; cum noslra conctuderelur,ut quodlibet eorum verutti esset,
adhuc eo ipso tenipore, quo a Catholicis ista gere- laudandus crederelur,vet eliamoslenderelttrDeus.Pro-
bantur, illi in poculis perdurarent : dixit, diei pul- pler eos quippe dhputatio ilta susceptaest, qui negant
chriludinem nocliscomparatidrie decorari, cl colorem ex libero voiuntaih drbilrio mati originem duci, el
candidum nigri vicinitate esse gratiorem ; ila suum Deum, si ita esl, creatotemomniumnalurarum culpan-
spiritualis celebrationis conventum minus fortasse dum essecontendunt: eo modo volentessecundutnsuw
futurum fuisse jucundum, nisi ex alia parte cafnalis impielalis errorem ( Manichceieniin sunt) immutcibilein
ingurgitalio conferretur : horlatusque est ut tales quamdameiDeo coceternaminlrocluceremali nalurani.
epulas instanter appeterertt, si guslassent quam sua- De gralia vero Dei, qua suos eieclossic prwdeslinavit,
vis est Dominus. Atque in hanc sentenliam prO tem- ul eorum qui jatn in eh utuntur libero arbitrio, ipse
pore cum ea qu33Dominus suggerebat dicla cssent; elimn prwpftrelvolutitates,nihil in liis libris disputatuin
acta sunt vcsperlina, quae quotidie solebant: et Au- est propler hoc proposila quwslione.Vbi.aulein incidit
gustino recedente simul cum episcopo, fratres, forte loctts, ut hujus gratiw fierel commemoralio,transeunter
monachi, eodem ltico bymnum dixerunt, tion parva commemorataest; non quasi inde agerelur, operosa
multitudine utriusque sexus ad obscuratum diem ma- raliocinalionedefensa.Aliud est enitn quccrere,unde sit
nente alque psallente. Totam rei seriem Augustiims malutn; et aliud esl quwrere, unde redealur ad prhli-
prompto et alacri animo retulit per lilteras ad Aly- num, vel ad inajus perveniatur bonum. Quapropter
pium, ut qui paucos aiile dies Hippone simul ciim novihwrelki Pelagiani, qui liberumsk asseruntvolun-
ipsc preces de accipiende beneficio fuderat, simul talis arbilrium, ul gratiw Dei non reiinquant locutn,
quoque de accepto gratias Dee persolverel. quandoquidemeani secuitdum merita noslra dari as-
i. Aliquot post menses ad episcopalum Hipponen- serunt, non se exlollant, quasi eorum egerhn cau-
sem, quo se digniorem in dies praebebal sanetns sam; quia mulla in his libris dixi pro libero arbi-
Presbyter, pervenit: sed antequam hujus ordinationis trio , quw illius dhpulalionh causa poscebal(Ibid.,
ejus texamus hisloriam, agendum nobis est de Ubris nit. 1, 2).
ab ipso de Libero Arbilrio scriplis hoc tempore, vel 5. Hoslibros reipsa prdfertPelagius : verura demon-
absolutis. Quippe Romanianum, cum in Italiam sub slralAugustinus, eodemsGloco prseposterum serisum
initium anni trccenlesimi ncnagesimi quinti prcfeotus everlissc, quem ille verbis suis affingere volebat; et
estj id operis, auteerte tres libros, exquibus omnino quamvis adversus Manichreos,non eontra Pelagianos,
cOiisiat,'non habuisse testatur Augustinus (Episl. 31, necdum exortos , istud opus conscriptum foret , ho-
n. 7), quamvis se ounctas lucubrationes suas illitra- rum tamen haeresimabunde se labefaciasse; adeo ut
didisse exisliinaret (Ephl. 27, n. 4). Unde vero si- si Pelagius ipse confueri voluerit, quidquid eo loco
roile est, hoc opus tunc lemporis, id est, ut arbitra- quera profert, continetur, nulla cum eo hac de re fu-
nnir,hPcaniic trecenlesimo nonagesimoquintoineunte lura sit amplius controversia (De Natura el Gratia,
nondtim fuisse perfectuni. IJIud lamen, duobus poste- 1111. 7, 8). Hi pariler libri ansara dederunl errori
rioribus libris adjectis, ad finem adhuc prcsbyter Semipelagianorum, qui ex iis contendebant evertere,
perduxit ("Retiaclat. libro 1, cap. 9, n. 1 ): priorera qnidquidAuguslintisde pradestinatidne postea dixis-
eiiihi'Rornse aniio trecenlesimo ectogesime octavo set (Ephl. 226, n. 8). At sanctus Doeior ostendit,
jatri scfipsei-at. Hocpacio fiefi potuit, ul hutrc secum nulluro eos ex ipsius vetbis ducere posse causrc suse
Romaniaiius deferret. Hos Jibros dialogorum instar palrocinium : ncc scullalcnus in dubium vocare vo-
composuit, in quibus sermonem conferl cum Evodio. luisse, quin ignoranlia el difficultasessenl originalis
Mutui scrmonis argumeniuth esl- indagatio originis, pcensepeccati': praeterea se, ut veritatem lunc iem-
undc malum proficiscatur. Cum adhuc Romw demo- poris rainus recie intellexisset, 11011 minus ad iilius
rafeinur, vbluimusdhputahdo qucerere.undesil malutn. postmodumcognitredefensionemsuscipiendamteneri
Et eo mddo''dispulavimus,ait Augustinus, ul si posse- (De Dono perseveranliw, nn. 26, 27). Id operis Au-
mus, id quod d'ehac re divinccaucloritatisttbdilicrede- guslinus , shnul ac cpiscopus crcalus est, ad Pauli-
bamus, etiani adiiileiligeniiamnoslram, quantumdhse- iium misit, seque optai-e lestatur, ut grandis illa
rendo opilulanleDeo agere posseiqus,ratio cotuiderala quscstio, qure est tolius operis argumentura, quanta
el tractala 'perduceret:El quoniam constililinler nos, dicendi ubertate tractattir, tanta certitudino et per-
diligenlerratione dhcussa, malum nonexoiium nisi ex spicuitatein his libris enodelur (Epist. 7>\,n. 7). SCri-
psitpaulo postadSecundinumManichaeumRomanum,
si legere vellet tres libros suos de Libero Arbitrio,
eos Nolre in Campania penes sancium Paulinum re-
perlurum (Conlra Secundinum, cap. 11.). Hieronymo
postmodura scribens, notat qua vatione in hisce li-
bris de animaeincar-nalione,seu de animaeorigine in
corppre, disserucrit; nihil tum de Prisciilianislis co-
LIBER QlfMTirS.
In quodemonstralurquomodoin episcopatuvixeritAugustinus,et quaeab ordinationesuaad annumindequintum
CulCllL/tll*
CAPUT PRIMUM.
1 Auguslinusa Valerio collega deposcitur.% Megalius
Numidiwprimas falsi criminis nomine ordinalioni
ejus intercedit,cujus reimox eumpwnilet,3 In suam
ordinationemtuttdemaliquandoconsenlilAuguslinus,
et cum Valerio sedet coephcopus.&Ejus ordinatio
facta anno Doinini trecenlesimononagesimoquinlo
exeunte.5 Scribens ad Paulhium de sua eum ordi-
nalione facit ceiiiorem. 6 Hic de eadem ad Roma-
nianumscribit, adjuitctocarminead Licentium.
1. Auguslinus presbyteri munere annos propemo-
dum quinque digneperfunclus, ad episcopatumpro-
vehitur araio aelatissuseqtiadragesimoquinto proxime
inchoato. Hunchonorcm sanctus ille vir sibi ipse non
sumpsit : sed hanc Dei curam, ait Paulinus, Africanrc
Ecclesiscmeruerunt, ut verba ccelestiaAugusliniorc
perciperent (Epist. 32, n. 2). Id bcncficii divinitus
coUatumest paci et purilati cordis beati Vaierii anii-
stitis, qui noii modo nullo in cuni invidire stimulo
pungebatur, sed eliam parlse a Presbytero suo glo-
riaepraecaeterisexsultansgratulabatur (Possid., in Vila
August., c. 8). Ille ipse Augustimim presbylerum
infra se non passus , suum fieri collegam, et cocpi-
scopatus sarcinam subiro compulil (Epist, 51, n. &).
Prinium quidem id solum satagebat alque supplicitcr
a Deo fiagitabat, ut Augustinumhaberet saeerdotiisui
successorem (Epist, 32, n. %): sed cum semel vi-
disset, eum sibi propemodumablatum esse, ut alteri
Ecclesiae prreficerelur; seque etiam infirma valelu-
dine affectaquejam setate, ad onus episcopale susli-
nendumalterius indigere subsidio; secretis egil lit-
teris apud Aurelium episcopumCarthaginensem, ut
Augustinus ordinaretur episcopus, qui sibi in Hippo-
nensi calhedra non lam suceederef, quam collegaet
coepiscopus accederet. Voti compos factus est, et
quod ab Aurelio exposcebat, rescripto impetravit
( Possid., in Vita August., c. 8).
2. Paulo posl MegaliusCalaraensisepiscopus, tum
primas sive decanus episcoporum Numidire, Hippo-
nem-Regium venit, hanc Ecclesiam visilaturus. Ejus
prsesentia requirebatur ad episcopum ordinandura.
Itaque Valerius arrepta occasione, Megaliocseteris-
que prsesulibusqui tuni forte aderant, tolique Hippo-
nensi clero, et universseplebi suum de promovendo
ad episcopalum Augustino consiiium, cunctis hacle-
gitans, de quibus adhuciiib.ilaudierat; quamvis ipso
AuguslinoMediolaniagentG,magnasjarri tum tragoe-
dias excitassent. Observat pariter se de pafvulOfum
Baplismo pauca admodura, nihil autera de feorum-.
dem sine Baptismo morienlium damriatioiie, ut qure
a proposito suo aliena essent, scripsisse (Epht. 166,
nn. 7,18).
nus ignotum, aperit (Ibid.). Quod quidemsummo
po-
puli omniumque prxsentium sludio et gratulatioiie
exceptum, ingentiqueacclamationc, ul faclo complc-
rctiir , flagitatura cst (Epist, 51, n. &). Uflus cum
Megaliorenuebat Augustinus.Cur autem ei Megalius
infensus essef, non constat : id tinum liqttel, eum
iratum intercessisse illius ordinalioni (Contra Cre-
sconiutii,lib. 5, n. 92 ), necnon scripsisse litteras, in
quibus eum rei cujuspiam insimulabal (Ibid., lib. &,
11.79). Quaenaniporro ea fuerit, noininatim et dis-
liiictc non agnoscitur. Licet enim Atigustinuspro-
xime antfe quam lillerarum Megalii meminit,.iiolet
Petilianum Donalislampersuadere velle, ipsum araa-
toria maleficia mulicri cuidam prscbuissG;simul la-
nien satis indicat, hanc calumniamab uno Petiliano
excogitalam,nonex illis litteris fuisserepelitam (Con-
tra Litl. Pelil., lib. 5, n. 19). Utul est, testatur Au-
gustinus, se Megaliilitteras, necsi illein acctisatione
perstitisset, minime curalurum fuisse. Verum cura
Megaliusin episcoporum concilioprobarc, quod Au-
gustino objccerat, urgerelur , acctisationis falsilatcm
agnovit, pj-olatam a se calumniain scripto manifeste
daranavit, et asanctoconcilioconiniissiin Augustinura
delicli veniainpeliit (Conlra Crescon.,lib. 5, n. 92).
Ncc enini se ob litulumet dignitalem primatisa culpa
sua emeiidanda immunemarbitralusest; verum illius
divini oi-acu!isapienter meminit : Quanlo magttus es,
humilia le in oinnibus,el coram Deo hivenks grdtiant
(Eccli. III, 20). Quapropter concilium ei, ut sibi
ignoscerelur humiliter pelenti, cleraenier ignovit.
Qttod attinet ad illud concilium,si praesulesqui pii-
mum Hipponem convenerant, non tam frequentes
erant, ut possent concilium compoiiGrG;sat magni
momeiiti res erat ad illud vel obeara unam causam
convocandum: nisi fortGaliqua synodus provincialis
iti Nuniidia tunc temporis alia occasioiiGcelebrata sit,
quaehac ipsa de re cognoveril.Paulo post Augusthnis
ad Profultirum familiarissimum suum scribens de
Iiujus Megalii obitu, isla continuo subjicit: Non de-
sunt scandala, sed neque refugium; non desunt mcero-
res, sed nequeconsolaliones(Epist. 38, n. 2). Sub hrcc
mullis ostendit iram esse fugiendam, ne odii tan-
dem naUiram induat. Deinde concludit asserens, se
isla cousulto scribere, ob ea quaenuper sibi dixisset
Profulurus. Haud scimus an illa ad Megalii causam
„.. VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 212
lum epi- vatianispermiserat: verum praeterhujus generis per-
spectarent, in qua forlasse Pfofuturus jam i-aroscasus, in quibus infliclaecclesiasticaediseiplinae
scopus, Augustinisui olim magistripartes suscepisset.
Cum in Donalistarum manus epistola Megalii venis- plaga majori rGconciliationisbono abunde compensa-
id ab aliis fieri,cujtisipsum poe-
set, eam ad inlamiaelabem Augustino aspergendam retur, non patiebatur
adhiberetentarunt. Verumhaud difficileAuguslinofuit, nitebat. Quamobrem cum arbitraretur procurandam
eos accusatoris sui relractaiione convincere. In colla- sibi GSSG Hcraclii presbyteri electionem, qui sibi suc-
lione Carlbaginensi Donatistre,qui semper in aliquam cederet; eum tamen presbyterum reliquit, nec illius
nn. 4,5). Hinc et
perturbandi occasioncmimminebanl, quaesierunt ab ordinationem promovit (Ibid.,
sanciendumcuravit, ut or-
Augusiino,quis eum ordinasset: quo nimiruminde illud statulum in conciliis
litigandi aiisam arriperenl. Quapropler Augustinus ea dinandisomniuradecreta Palrum ab ordinatore lege-
de re, qure ad proposilam qtiaeslionemnon pertine- rentur (Possidius, in Vila Augustini,c. 8). Exslat de-
ret, illis aliqnandiu respondere dislulit. At cum ex crelum illud in concilio Carthaginensi terlio, cujus
suo ipsius silentio eos proficere adverteret, illis con- terlius canon in dccimum octavumCodicis Africano-
fidenter'respondit, se a Megalioepiscoporum Eccle- rttm canonum insertus hsec habet: Placuit ut ordina-
site calholicsein Numidia primate, eo lempore quo lis ephcopisvelclerkis priusab ordinaloribussuis placita
ille ordinare poterat, fuisse ordinaium ; posse eos su- conciliorumauribus eorum incukentur, ne se aliquid
per hac re, quidquid liberet, expromere, suasque ca- conlrastalutaconciliifechsepwnileat(Labbe, Goncilio-
lumnias cum veritate counectere. Tunc illi, cum re- rumCollectionemaxima, tomo %,pag. 1057); sive, ut
spondere , aut omnino hiscere non auderent, ad alia legilur in concilio Carthaginensitertio, capite tertio :
delapsi sunt (CollationeCarthag. 3, cap. 247). Placuil ul ordinandis... decreta conciliorum...fecisse
3. Ut Auguslinura inaugurare Megalius,sicvicissim asseranl (lbid., pag. 1167).
inaugurari Augustinus recusabat (Possidius, in Vila &.HaecnimirunifuitAugttslinipromotio,ctijusilleme-
Auguslini,c. 8). Nec enim minor erathujus modestia moriamquotannisrenovabal.Quemadmodumiliistem-
et religio, quam lol illuslrium virorum, qui selate illa, poribusfacereconsuevcranlUrbisquoqiieanlistiles,qui
ut episcopatumsuseiperenl, sicuti scribit, tenebantur plurimos ad hanccelebrilalem episcoposconvocabanl.
inviti, perducebantur, includebanlur, cuslodiebantur, Legimuseliam cpiscoposDonatistasad Optalisui Gildo-
palicbantur tanla qurcnolebant, donec eis adesset vo- niani natalitia frequGiilesconveniresolilos (Ephl. 108,
luntas suscipiendi operis boni (Epht. 175, n. %).Nam n. 5; ContraLilteras Pelitiani,.lib. 2, n.55). Anniver- l
praeterquamquod episcopalisdignitatis onus reformi- sarius iste dies consecrationis Augustini universaei
dabat, ipsi veuiebat in mentem, ab Ecclesiaeconsue- quidem Africaejucuiidissirauserat, cujus publica lae-
tudine abliorrere, ut vivente adlmc cpiseopo aliusei- lilia a Paulino expressa fuisse videlur in ea gratula- \
dem Ecclesirepraeficerelur. Cerlior lamen factus est, tione, quain acceplo hujus Prdinationis nunlio statim j
id novumel insolens non esse, prolalis ipsi plurimis, edidit suis ad Auguslinum litieris, in quibus has in '
non Africanis modo, sed iransmariiiiseliamexeniplis, vocesgralabtinduserumpit : Exsullemusellwlemurin
quibus omnis excusalio ei prrecltisaesl ( Possidius, in eo qui facil mirabilia solus, el qui facit nnanimeshabi-
Vita Auguslini,c. 8, el Auguslhtus,Ephl. 51,n. &). tare in domo,quoniatnipserespexitliumililatemnoslram,
Cum igilur divino consilio veliemenler timeret obsi- el vhilavitin bonoplebemsuam : qui erexitcornu in do
stere, si quod lanta prresulissui cliaritate tantoque po- mo David pueri sui, et nunc exaltavitcornu Ecclesiw
puli sludiosibi deferebatur, diutius recusaret; publi- suwin electhsuis, ut cornua peccalorum,sicut per pro-
cis eorum volis ac dcsideriis divinam sibi voluntatem phelamspondet, hoc est, Donalislarum,Mankhworum-
denuntiaricredidit. Dcdititaqueinanus, eicuranracdi- queconfringal(ApudAugusl.,Epht, 52, n. 2). Hrecau-
gnilatis episcopalis itisigtiia suscepil invitus. Scribit lem festivilasAugustinomcerorispolius et tristitiaedies
Paulinus ab hac inusitata ordinatione novumilliusepi- erat, cum oneris ipsius Iiumeris iinpositi, et rationis
scopatui splendorem ac decus accessisse; nec prius Deo reddendaememoriamejus aiiimo permoleslamre-
hoc credi poluisse, quam fieret ( ApudAuguslinum, fricaret. Et qtto fiebat selale provectior, eo mentGm
Episl. 32, n. %).Id sane conceptam de Augustini do- acrius pungebat illa cogilalio. Exstat hanc in rem
ctrina el pietalc existimationem comprobabat. Ea egi-egiusprae caeterissermo (Serm. 559, n. 1) ad ple-;
tamen ordinatio repreiiensa est, el ipse Augustinus bem ipso die episcopalis ordinalionis ejus habitus, in
tum verbo, tum scripto confessusest, id octavoconcilii quo natalem Dominiimmineredic\l(Ibid.,n. 5).Facit
Nicscnicanonc fuisse prohibitum(Epist, 213, n.&), in hrcc observatio, ut consecrationem ejus, quam in hu-
quosanctaillasynodus satis apertcdeclarat, primariam jusanni trecentesimi nonagesimi quinli finem referre
suam intenlionem eam esse, ut unicus euilibet eccle- visumest, nemo putaverit rejiciendam ultra arinum
sise praesitepiscopus,licet aliquando contrarium fieri trecenicsinium nonagesimum sextum , quippe cum
permittat. Verum nec Auguslino, nec Valcrio lunc anno trecentesinio nonagesimo septimo sanclionibus
temporis nolum erat illud concilii dceretum, quod concilii Carlliaginensis tertii, die sepieinhris prima,
ubi scivit, conciliisanclioncm accurate servavil. Nam vel augusti vigesimaoctavacelebrali subseripserit in-
auctorquidem fuit.ulslalueretur, episcoposDonatistas, ter episcopos Augustinus: quo etiam impulsore, ut
qui ad Ecclesiseconimunionemredirent, sedere posse diximus, fuit in ea synodoconslitutum, ut ordinandis
cum episcopocatholico,sicut cpncilium NicaenumNc- episcopis vel clericis deci'etaconciiiorum
pralegeren-j
 213 LIBER QUARTUS. 214
lur, Nelamen illaordinatiopopaturaiite eumdeman- si lanlumnolitis lalere quod tales estis, quantum lales
num treceniesinium nonagesimum sextum, obstare e$sevoluhlis (Epht. 51, nn, 3, 6). Ejus charilati com-
videbalijralia observatio,quja videlicet Jibrorum quos mendat puerum (Veluslino noraen eral), qui reus et
episcopus elaboravit, in ipsp, ut loquitur,episcopalus niiser fuisse videtur. Roroaniahum pariler ejusque
sui exordio, primi sunt duo ad SimplicianumMediola- filium commendatione apud illum sua juvari cupit.
neiisem, queroetin epistola iiuncupatoria, et in Jibri Tres libros suos de LiberoArbitrio ad eumdemmiltit.
principio patrem appeliat : quo eumtitulo putari pp- Exigit yicissim, ut quem scribere dicGbaluradvcrsus
lest exernasse, qued jam successisset Ambrosio, qui Paganos commeniariuro, ad se transmittat cum libris
tamen ex Iiac viia nnn dccessit nisi annc trecentesi- aliquot Ambrosii, quibus sanctus iile doctor imperilos
me nonagesiine septimo, pridie nonas aprilis. Quare quosdara el superbos, forsilan philosophos,qui Chri-
dum Augustini ordinatiotrecenteshnumnonagesimum Slum de PJatonislibris profecisse contendebanl, co-
sexlum annum Christi prrecessissedicitur, eum annos pipsissjriie refutavit. NuUus fex his Ambrosii Jibris
propemodumduos ferialum nulla edita lqcubralione modo superest nobis; sed tamen eos, cum Augustinus
fraditxissefatendumvidetur ; quod profecto vix credi ssepevelut cognitos Jaudet, haud dubie a Paulino sibi
pessit de sanclp illo doctore, qui curas, quas fralrjbus missos accepit. Orabat quoque Paulinum, ut panem,
suis iinpenderc lenebalur, in hoc polissimuro se po- quera mittebat, benigne accipei-et.Euindera omnium
nere dixit, utiis cl lingua et stUo suo, quas bigas in fratrum Deo servientium nomine salutabat, ipsius
eo charitas agitabat, maximGserviret (De Ttinit., 1.3, efiam beati Valerii verbis, quem adliuc patrcm suum
n. 1). Verumiainen Presper ad liuncannum trecente- nuncupal, quique eodein, quo ipse, Paulini videndi
simum nonagesimumquintum ita scribit: Augustims studio flagrabat. Ei praeterea Severi MilevitanseEc-
beatiAmbrosiidhcipulus,vir multa facundiadoctrinaque clGsiaeantistitis officiosamurbanilatem exhibel. Qua-
excellens,Hippone-Regioin Africa ephcopusordinatur propter haudscimus, an idem Severus sit, quilitteras
(Prosperin Chronic.ad annum595). QuolquotAugusli- ad Paulinumsiraul dedit: siquidem iidem fratres, qui
ni gesta scripserunt, hanc adeo expressam auctorita- Auguslini epistolam et illius ordinationis nunlium ad
tem velut epocham chronolpgicam ralam et fixam Paulinum detulerunt, litteras pariler sanctorum epi-
minimeque dubiam habuerunt. Itaque ut ne ab illa scoporum Aurelii, Alypii, Profuturi, et Severi eidem
nes discedamus,qureremuspostea quo tempore con- reddiderunt (Episl. 52, n. 1). Facile lamen contingere
scripti siiit libri ad Simplicianum; curve ille, licet potuit, ut idem Severus, qui primo urbanilatis tan-
adliuc presbyter, patris appellatione dignus haberi tum suse officia per Auguslinumofferre Paulino vo-
potuerit ab Atigustinojam episcopo. luerat, quadam postea necessilate compulsus ad eum
5. Comperlo lempore ordinalionis Auguslini per- ipse scripserit.
spicuuinest, poluisse Romaniimet Agilem, per quos 6. Jam Paulinus hos fratres Agilem et Romanum
Paulinus posteriores ad eum litteras miserat, huic adhuc praesente Romaniano prsestolabatur; verum
consecrationiinteresse. Per hiemem baud dubie non nonnisi posl illius discessumadvenerunt. Postridie ad-
sunt regressi, sed potius ineunle vere anni trecente- ventus illorutn Romaniano scripsit, ut eum de opta-
simi nonagesimisexti; cilius tamcn, ac vellet Augu- lissimis nuntiis acceptis faceret certiorem, et in primis
stinus: nec eos ille sine molestia dimisit, quamyis de Augusliitiad episcopatumprovectione; qua de re,
uuius Paulini reviseudi gralia redire maturarent. prout sancium virum decebat, gratulatur. Deinde Li-
Tanto ulique dimillendieranl velocius,ait Augustinus, centium veheroenler hortatur; quem per patrem pri-
quunlovobh impensiusobedirecupkbant. Sed quanloid mum alloquitur, ac post ipsum tam soluta quatn stricta
cupiebantmagh, lanlovosnobh prwsenliusexhibebant: oratione compellat, quo flagrantissimse,ut ait, Augu-
eo quippeindicabant, quam chara veslra visceraessent. stini solliciltidini, quam in posterioribus litteris suis
Tanto igitur eos tninusdimilterevolebamus,qttanloju- renovarat, facerel satis. Optat ut haec Domini tuba,
slius nl dimilterenlurinstabunt.Tradidil eis epistolam qua per Augustinum intonat, cordis illius pulset au-
Patilino et Therasiae inscriptam, qua posterioribus ditum. Sperat etiam pro sua in Deum fiducia, carnaUa
lilteris a Paulino acceptisrespondebat. Nec in hac mi- hujus adolescentis vola, fidei et votis Augustini ces-
nus tenerum erga eum amorem, minusve ardens ejus sura; cui videlicet niliil esset anliquius, quam ut,
videndi siudium teslabatur, quam in epistola per Ro- quem Romaniano palri dignum genuerat in lilteris,
manianum delata. De sua ad episcopatumpromolione hunc et sibi ipsi digne filium in Christo pareret (Apud
certiorem eum fecit, ut illi significaret, se de profe- August., Epist. 52). Dubium non est, quin Paulinus
ctione in Italiam, ejus invisendi causa, cogitare non Auguslini epistolse responderit, et quin illud nobile
posse, utque ipsum ecclesiasticiscuris expeditiorem per amicorum muttiam sociGtatcmct comniGrciura,
(nondum enim episcopuserat Paulinus) ad lrajicien- quod utriusquo pielas fecerat, accurate studioseque
dum in Africaminvilaret, tam ad sui cseterorumque foverit. Cujus si pauca nobis vestigia supersint, id
solaliuin, qui dona divinitus in eum collata miraban- temporum fato tribuendum est: hse siquidem litterae,
tur; quara ad eorum institutionem,qui ea credere vel ut et aliaeinnumerae, exciderunt. CaeterumAugustini
non polerant, vel nolebant, nisi prius ipsum ejusque ad Paulinum lilteras non plures oclo notat Possidius
sponsampraesentesiiiluerenlur. Eo usque progreditur, (In Indkulo, cap. 7 ); quem in edilis numerUmnunc
ut dicat; Nesciosi quidquqmmisericordius agilh,quam habemus.
2i5 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 216
CAPUT II. eam animre sanitalem jani divirtomunere pefductus
1 Quis animw habilus erat, quivemoresAuguslinijam esset, ut confidenlerDeo diccret, Non dubia, sed certa
cphcopi. 2 ln soliludinemfugereprohibelura Deo : conscientia,Domhte,amo te (Ibid., cap. 6, n. 8) : at-
ejus delkicesunl ScriplurwDeiet vacareDeo.3 Qua- tamen multosel magnosesse languores suos agnoscit,
lis ei cultus corporh in vestibuset calceamemhacce- quibus sanandis necessaria sit medicinalis gfatia
plus fuerit. & Quce ejus mettsa. 5 Manibus quotidie ChristiMediatoris(Ibid., cap. 43, n. 68). Nam turpium
aliquid operarivellel, si per valeludinemet per occu- rerum imagineset vivere adhuc in sua raemoriatesta-
pationesliceret,6 Infirma valeludoipsiuset occupa- tur, el sibi occursare, vigilanti quidem curentcs viri-
liones. 7 Clerkorummonasteriumin ephcopii domo bus, in somnis autem non solum u-que ad delectatio-
insliluil. Ad Lwlutnhlius forle monasleriialumnum nem, sed etiam usque ad coiisensionemfaciuinqiiesi-
ephlota. 8 In eo monasleriorcgulariler et anguste miUimum.Quanquamssepeeliam in somnisresistebal,
cum suisclericisconvivit.9 Vl se gerebaterga fettti- et sui memor propositi, atquo irt eo caslissime per-
itas : nullam nequidem ex consanguinehhabilarein manens, nullum lalibus illecebris vel dormiens adhi-
sua dotnopassus esi, bebat assensurn(Ibid., cap. 50, n. 41). Qttoin genere
1. Episcopaleonus imponisibi non prius passus est rnali adhuc se csse compcricns, sic exsultabat cura
Augustinus,quam conslitutumhabcret in animo, aeta- tremore in eo quod illi Deus donaverat, ut in eo quod
tem suam in officiisad id pertinentibus totam exigere. incoiisuniniaiuserat lugeret. Pergit ad aliud lenlalio-
Hinc in ]'eliquavita nihil molilus unquam aliud, nihil nisgenus, quod exedendi et bibendinecessitateorittir.
aggressusreperietur, nisi quod ejus in fralres suos, Hoe quidem a Deo edoctus erat, ul quemadmodum
quos ut dominos observabal,charitas exposceret (Cou- medieamenta, sic aliinciua sumplunis accederet
fess. lib. 10, cap. &,n, G). Sed anlequamjuxta seriem (lbid., cap. 31, n. &&): sed durii ad quielcm saiiela-
annoruni videamus,quibus Iaboribus, quPt scriptis ct lis ex indigentirc molcslia Iransibat, in ipso transitu
pcregrinationibus illum fraternus amor implicueril; ipsi iusidiabatur laqucus concupisccnlirc. Quia cum
colligemushic nonnulla dc illius pro Ecclesia gestis, srepe incertmn sil, ulrura adliuc nccessaria corporis
qurenebis ad certum ordinem temperum revccare non cura siibsidiuni pelal, an voluplaria cupidilalis fal-
licel. Ut aulem ab iis qure ad ipsius mores spectanl, lacia ministerium suppefat: ad hoc incertum Iii-
narrandi faciamus itiiliuni; qualis csset animre suse lai-escit infelix aninia , el in eo pratparat excusalio-
liabittis primoepiscopatussui tempore, ipsemet in suis nis palrocinium, gaudens non apparerc quid satis
Confessionibusanno ab ipsius ordiiiaiione quarto vcl sil moderationi valetudinis, uf obtentu salutis obum-
quinto editis, in oculisconspectuqucomniumexposuil. brct negoliumvoluptatis. llis lenlatioriibus quulidie
Nam cum jacere cupercl, nulloque inter liominesesse conabatur i-esistere, et invocabat dcxlerani Dei ad
nuniero, acgreadmodumferebat Virsanctus, se contra saluteiii suam;'et ad eum rcferebat seslttssttos, quia
in ore omiiiuraversari, atque eliam sanctreconversa- consilium sibi de hac re non stabal. Kt quidom ebrie-
tionis noinine summo dignum honore haberi. Itaque laslonge cratabeo : crapula autem noiinunquamsub-
ne de se qtitsquamhoininum,ait Possidius, supra quam repebai ci, crapula tamen ea , qua non cor ipsum,
se esseitoverat, crederet, non soluinqualis anle perce- sed affectuset langiicns stomachusin perfccliscliam
plam gratiam fnerit, sed elium qualis jatn sutnpta vive- Chrislianis aliquaudo gravatur. Ebriosus nunquam
rel,designavil(Possidius,inVilaAugusl.,inPrwf.).Cer- fuil: quod Dco prorsus acceplum referl. !n his ergo
nebat prselerea mullis bonis Christianis, qui pariter tentalionibus positus, ccrtobat qitotidie adversuscon-
quis lenipore ipso Confessionurasuarum esset nosse cupiscenliamedendiel bibendi :cumque non id essel,
cuperent, gralum faclurumse non sine magnofruclu: quod samel prrccidere, el de qtio ullerius nnn attin-
siquidem ii el gratias Deoactuj-idc donis ipsi collatis, gendo deceruere posset; freni gulluris leinpcrala rc-
cl perspeclis cjus malis pro ipso rogaluri essent (Con- laxalione et constriclione tenendi erant. Sed noiidum
fess. lib. 10, cap. 3, n..&). Primum ergo is ipse, qui is crat, qui non raperetur aliquanitilumexlra metas
vir sanctissimusac ejus apud Dcum rrieriliessc vidc- necessitalis : acnihilomhius roagiiificabalnomeiiDei,
' relur, in
quo facile quisquespemreponeret, profitetur quem , qui vicil sreculum, pro ipsins pcccatis iiilcr-
lolam spem suam nonnisi in magna valde miseri- pellabat, numerans ipsutn inter infirma membracor-
cordia Dei sitam essG; ab illo sc petcrc ut dcl quod poris sui. Quodad illecebram odorum perlinet, de ea
jubet, atque hoc pacto quod vclit jubcat: scire se, ne- non salagebal nimis : cuin jucundi abesscnt odores,
niinem posse esse continenlem, nisi Deus det: qnippe non requirebat; cum adesseul, non respuebat, para-
cum per contiiienlisemaiidaluin nobis prsecipialur,ut tus eis semper cai-ere.Sed quamvisita sibi viderettir,
colligamur et redigamur in unum, a quo inmultade- hac in re tamen falli se tiinebal: qttippecum etim la-
fluximus (quia videlicct is minus Deumamat, quicum teret facultassua qusein ipso erat. et anirous illius de
Deo aliquid amal, quod non propter Deumaniat); ad viribus suis ipse sibi non facile crGdciidumoxislima-
illud implendum se pcr se non sufficere, sed indigere rct; qtiia quod inest, plcrumque occullum est, nisi
ut ab ipso Deo accendalui'. 0 antor, ait, qui semper experienlia manifeslumfiat. Volupiatesaurium lena-
ardesel nunquamexslinguerh! CharilasDeusmeus, ac- cius eum implicaveranl, et subjngavcranl: sed Dcus
cendeme. Conlinenliamjubes; da quod jubes, etjube resolverat et liberavcrat eum. Tunc ergo insonis,
quod vis (Ibid., cap. 29, n. 40). Deindequanquam ad quos animant divina eloquia, cum suavi et artificiosa
' 21'7 LIBER QUARTUS. 218
voce cantantur, aiiquantulum acquiescebat, non qui- natione. Eum quoque domi sedentfemstellio muscas
deraiiit haerei-el,sed ut Cumvellet surgeret. Attamen capians, vel aranea retibus suis irruentes iraplicans,
aliquandoplus sibi videbatur honoris iis sonis tribuc- inlcntum faciebat. Pergebat quidem adlaudandurti
re, quam deceret; dum ipsis sanelis dictis religiosius Deiim, creaturem mirificum atque ordinatorem
et ardentius sentiret moveri animura iii.flanimam omnium , sed non inde intentus esse incipiebat. Et
pielatis, cum ita canianlur, quam si non ita canta- lalibus vita ejus plena erat, et una spes ejus ,
rfentur ( Ibidem, cap. 53, n. 49). Nam delectatio magna valde misericordia Dei (lbid., n. 57). Sa-
carnis srepe eura fallebat, dum rationem propter naverat primilus eum Deus a libidihe vindiean-
quam meruerat admitti , etiam prrecurrere ac ducere cli : quo propilius fieret etiam cseteris omnibus
conaretur. Ilain his peccabalnon senliens, scd post- ejus iniquitatibus. Compresserat a timore suo super-
ea sentiebat. Aliquando hanc tpsam fallaciamcavens, biam ejiis, et mansuefecerat jttgo suo cerviccm ejus;
errabat nimia severitate, ac valde interdum, ut melos itatitjauiilludportanti leneesset(/6id.,cHp.56,?!. 58).
omne cantilenartim suavium, quibus Davidicumpsal- Sed iaudis humanre tenlalione qtiotidife lenlaba'tur,
terium frequenlatur, ab auribus suis removeri vellct, sine cessationelentabatur. Tu nosti, inqnit rtd Deum,
atque ipsius Ecclesire; lutiusque sibi vidGi-Gturqu'*d de hctcre ad te gentilumcordh meiel fiumina oculorum
dc Alexahdrino episcopo Alhanasio saopesibi dictum meorum. Neque enitn facile colligo, quani sim ab ista
merainerat, qui tam modico flextt voeis faciebat so- pestemundalior; etmultum titneooccullamea, quwno-
nare lectorera psalmi, ul pronunlianti vicinior esset, runl oculi tui, mei aulemnon. Conlrhloraliquandolau-
quam canenli. Verumtamen cum reminisccbalur la- dibus meis, cum velea laudanlur in me in quibusipse
erymasquas fuderat ad cantus Ecclcsiacin primordiis milti displkeo; vel eliam bona minora et levia pluris
recuperatse fidei suse,quantumque postmodum mpve- wslimaittur,quam wslimandasunt. Sed rursus unde scio
relur, nen canlu, sed rebus quse cantantur, cum li- an proptereasic afficior,quia nolo de me ipso a medis-
quidavcceetconvenienlissimamodulationecantantur, sentirelaudatoremmeum; non quia illius ulililate mo-
magnam instituti hitjus ulilitatem rursus agnoscebat. veor, sed quia eadem bpna quw inihi in me placenl,ju-
Cum auiem sibiaccideret, utipsum plus canttis, quam cuttclioratnihi sunt cum et alteri ptacent? Videonontne
res quaecaniltir movGrel; poenaliferse peccare agno- laudibusmeh propler me, sed propter proximi utititatem
scebat, et tunc mallet noii audirc canlantem. Ecceubi tnoverioportere. Et ulrum iia sil, nescio. Sermo ore
sttin, ail: flelemecum,el pro me flele, qui aiiquid boni procedens, et facla quwinnotescunthominibus, habent
vobiscumintus agilis unde facla procedunt. Natn qui tenlalionem periculoshsimumab amore laudis, qui ad
non agiiis , non vos hwc movenl (Ibid., n. 50). Re- -privatam quaindam excellenliamcontrahit emendkata
sistebat queque seductionibus oculorum, et erige- suffragia; lenlat et cmn a me in me arguilur, eo ipso
bal ad Deum invisibiles oculos. Et quidem pulchra quo arguilnr; et swpe liomode ipso vanw gloriw con-
trajecta per animas in manus artificiosas noverat ab teinptuvanius gloriatur (Ibid., cap. 57, n. 60-63). Alibi
illa pulcbrittidine venire , qtisesuper animas est, cui eiiam quid ab hurnana laude timeat, cur eam iplane
suspirabat anima ejus die ae nocle. Etiam islis pul- non abnuat, aut qua ratione inde afficiattir, declarat
cliris gresstim inneelebat, quem Deus evellcbat : ca- in hunc mpduni : Periculutn ineum est, si altendam
piebatur miserabilitct-, et Deusevellebat misericordi- qiwmodolaudalis, et dhsimulem quomodovivath. Ille
ter; aliquando non senlientem, quia suspensius inci- autem novit, sub cnjus octttis loquor, imo sub cujus
derat; aliquando cuni dolore, quia jam inhxserat oculiscogilo,nonmetam deleclarilaudibuspopularibus,
(Ibid., cap. 54, nn. 52, 55). Jam si de curiositatis mor- quam slintulari et angi quomodovivant qui tneluudanl.
bo agitur, rntilta prsecideratct a suo corde dispulerat Laudariaulem a malevivenlibusnolo, abhorreo, dete-
Augustinus: non tamen audebat dicere , nulla re se slor : dolori miiti esl, non voluplali, Laudari aulem a
inlentum fieri ad speclandum el vana cura capien- benevivenlibus,si dicam nolo, menlior; si dicam volo,
diim. Eum jam thealra non rapiebant, nec curabat tiineonesim inanilalis appelentior,quam soliditalh. Er-
nosse fransitus siderum; nec aninia ejus unquam go quid dicatn? Nec piene volo, nec plene nolo. Non
responsa quresivitumbrarura; orauia saci-ilegasacra- plene volo, ne in laude liumana periclilcr; non plene
monla delestabatur. Agebal auletn inimicus, quantis nolo, ne ingrati sint quibusprcedico(Serm. 559, n. 1).
potcral suggeslionummachinationibtis, cum eo, ut a Postreme, quod ad illud alitid lenlaiienis nialuin, quo
Deo signnm aliquod peleret: sed a sancto Viro longc inancscunlqui placcnt sibi de se , aut de Dei bonis
erat ista consensio (Ibid.,cap. 55, n. 56). Vcrumta- quasi suis, aut tanquam ex meritis suis, atit velut aliis
mcn in multis minutissimisrcbus curiosifas ejus quo- invidentes ea, afficiebalur ipse iremorecordis, et vul-
lidie tentabatur, et srepe labebatur. Sscpiusnai-ranles nera sua magis s-ibindea Deo sanari, quam sibi non
inania primo quasi tolerabat, ue offenderet infirmos; infligi sentiebat (Confessionuiniib. 10, cap. 39, n. 65).
deinde paulalim libenter advertebat. Canem curren- 2. Ubi se agnovit confessusqueest sanclus Episco-
lem post leporem jam non speclabal cum iu circo fie- pus iis oranis generis peccalis obnoxium , quidquid
ret: at vero in agro, si casu transiret, avertebat eum tandem alii de ejus probitaleac merito senlianl, adeo
fortassis et ab aliqua magna cogitalione, atque ad se non contemnenda illa ducebat, ut potius testetur se
convertebat illa venatio, non quidem deviare cogens tanto limore concussum fttisse, ut de arripienda in
corpore jumenli cui forte insideret, sed cordis incli- solitiidinern fuga cogitarit. Conlerritus peccalh meis,
8J9 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 220
inquil, et mptemiseriwmew, agitaveramin cotde, me- bis, vestimentorumnoslroruni,cum aliis comprehendit
dit.gtusquefuerqmfugam in splitudinem;sed prohibuhti (Serm. 37, n. 6). Aliud quoque geslabaf "indumenli
mci et confirmaslime dicens:« ldeo pro omnibusChri- genus, byrrhum vocat, qno laici pariter utebantur.
slus motiuus eslul qui vivunt,jam non sibi vivant, sedei Ilabes in quodam sermone Iocum de veslimenlis ejus
qui prq ipsis moiiuus esl (H Cot. v, 14). Nihil ergo sibi sane pulcherrimum. Nemo, inquit, delbyrrhum, vel
reliquum esse cognovit, nisi ut in Deumjactaret cu- lineam lunicam, seu aliquid nisi in commune: de com-
ram suam , ut viveret (Gonfessionumlib. 10, cap. 45, muni accipioel mihi ipsi, cumsciam communeme ha-
n. 70). Filios luos, ait, essevoluhli dominosmeos, qui- berevellequidquid habeo. Nolp talia pffetat Sanclitas
bus jusshli ut setviam , si vololecumde te vivere. Et vestta, quibus ego sotus quasi deceniiusulat; offerat
hoc mihi verbumluum pqrum eral, si loquendoprwci- mihi, verbi gratia, byrrhum preliosum; forte decelepi-
perel, nisi el faciendoprairet. El egoid agofaclis el di- scopum,quamvh non deceat Auguslinum,id est, hotni-
clis; id ago sub aiis luh nimis cum ingenti perkulo, nem pauperem,de pauperibusnalum. Mododicturi sunt
itisiquiq sub alh luis libisubdila esl anima mea, el in- homines, quia invcni pretiosas vesles. quas non potttis-
firmitas mealibi nota esl (Ibid., cap. 4, n. 6). Denique sem haberevel in domo patrh mei, velin illa swculari
vix aliquando sufiiceret, ut dicit, calamo cnuntiare professionemea. Non decet: talem debeohabere, qualem
omnia Dei liorlanienla, oranes terrores el consojatio- possum, si non habueril, fratri meo dare. Qualempo-
nes et gubenialiones, quibus eum ad subeundam pa- lest habere presbyler,qualempotesl haberedecenterdia-
storalis oflicii sarcinam pcrduxil (Ibid.,lib. 11, conusel subdiaconus,lalem volo accipere; quia in com-
cap. 2, n. %).Eo constituius loco, cum in divina lege mune accipio. Si quis melioremdederit, vendo: quod el
mediiariolim inardeseeret, nolcbal in aliud horas dif- faceresoleo; ulquandonon polesl vesthesse communh,
fiuere, quas a necessitatibus sive reficiendi corporis prelium veslis possit esse commune.Vendo, et erogo
sui, sive scrviendi hominibus curx suaecommissis, pauperibus. Si lioc eum deleclat, ut egohabeam; lalem
liberas inveniebat: maxime curn se ejusmodi siudio del unde non erubescam.Faleor enim vobh, de pretiosa
non sibi soli, sed frafernai charitaii simul pi-od- vesteerubesco: quia non decel hanc professionem,hane
esse optaret. CasUo deliciae ipsius eranl Scriplu- admoniiionem, non decet hwc membra, non decet hos
rae Dei; eujus vox ipsius gaudium, cujus vox illi canos (Serm. 356, n. 13). Ciiiiisancta qusedamvirgo,
erat supcr affluenliam voluplalum (Ibid., n. 3). cui Sapidse nomen, de Timothei fralris sui, Carlhagi-
Prselerquam quod in rerum etiam creatarum con- nensis diaconi, morte gravissime doleret, rogavit Au-
sideratione Deum quaerens, ac de omnibus eura gustinum, ut ad sui solaliumluiiicara, quam suis ipsa
consulens, an sint, quid sint, et quanli qureque pen- manibus ad usum germani sui texuerat,«cciperet. Non
denda sint, audiebat dicentem acjubentera. Elswpe renuit sanclus Praesul,neillam contristaret, eaquetuni-
islud facio, inquil; hoc me delectal, et ab actknibusne- ca usus esl. IUam lamen per lilleras bortatus est, ut
cessilatisquanlum relaxari possum,ad hlam voluplalem meliores a fidesua consolationespeteret, atque a spe
refugio. Neque in hh omnibusquw percurro, coitsulens vivendi aliquaudo cum fratre, de cujus aeterna felici-
te, inveniolulum locumanimcemew,nhi in le, quo col- tate non dubitanter loquitur (Episl. 263, n. 1). Quod
iiganlur sparsa mea , neca te quidquum recedalex me. ad calceamenta perlinet, non arbitrabatur , teneri se
El aliquandoinirotniliisme in affeclummultuminusita- ad servandam juxta Jilteram eorum inhibitienem a
ium inirorsus, ad nescioqttamdnlcedinem; quwsi per- Chrislo Domino factam; cum ex Evangeliocognesce-
ficialut m tne, nescioquid erit, quod vila isla non erit. ret, Christum ipsum fuisse calceatum : iioc sibi sela-
Sed recidoin hwc wrumnosisponderibus, et resorbeor tii proponebat in infirma valetudine, quae hujus illi
solulis , el leneor; el inullum fieo, sed multum leneor: levaminis necessitalem imponebat. Simul eerum qui
iantuth consuetudinissarcina degravat! Hic esse vuleo, nude pedeambularent, fbriiiudinem aniabat (Confes-
nec volo; illic volo, nec valeo; miser utrobique(Ibid, ti- sionum iib. 9, cap. 6, n. 14) : rtec lamen evangelicam
bro 10, cap. 40, ?(. 65). Ex qtio Detitn didicerat, non legem hac in re accuratius ab illis, quam a se impleri,
fruslra manenlemeum habebat in sua memoria : illic aut eos preptei-ea insolescere superba duritia posse
eum inveniebal, el deleclabatur in eo. Ilw sunt, in- arbilrabatur. In hujusmodi rebusbonis, sed minime
quiebat, sanclwdeliciw mew,quas donaslitnihi, miseri- necessariis, tam eos qui illas ebservarent, quam
cordiatua respkienspaupertulemmeam (Ibid., cap. 24, qui non observarent, charitate sociari volebat; ut
n. 55). quorum externa discreparent opera, eorum eorda
3. Quod ad cultum corporis allinct: Vestesejus et eodem amore conflagrarent (Serm. 101, cap. 6,
catceamenlavel leclualiaex moderalocompelenlihabilu «. 7).
erant, nec nilida nimium, nec abjecta plurimum: quta 4. Mehsa usus est frugali et parca,-in qua nihil su-
his plerumqueveljactare se insolenter-Itominessolenl, perfluum, nihil non moderatum; qure quidem inler
vel abjicere; ex ulroque non quwiesu Chrisli, sed quw olera et legumina, etiam carnes aliquando propler
sna sunl iidetn quwrenles: at isle (sanctnsEpiscopus), hospites, yel quosque infirmiores, semper autem vi-
ul dixi, tnediumlenebat, nequein dexteram nequein si- num habebat (Possidius, in Vila August., c. 22). Ne-
nhtram declinans(Possidius, in Vita August., c. 22). que enimimmunditiam opsonii, sed immundiliam cu-
Scribit Auguslinus moris fuisse, ut interiora vesti- piditatis limebal; ut qui sciret oninem Deicreaturam
menla linea essent, exleriora lanea *.seque bis ver-_.-. bonam esse, et sanclificari per verbum Dei et ora-
 221 LIBER QUARTUS. 22$
lionem (Confessionumtib. 10, cap. 31 , n. 46). Jllius 122, n. 1), pferspectaorofilbus qui, familiariiis eujrn
convivispracfixuseral poculofunl nuraerus : et si quis rtoverant (Epht. 151, n*13), Hinc se mullp ante eor*
ciericorumejtis jurasset, unarn de statutis potionem poris infirmitate;quamselateseiiuisse tsstatur (Serm,
perdebat (Possirfius, in Vila August., c. 25). Coch- 255, n, 7)i Rarissime tamen de jjiorbis suis loqutlur,
learibus argenleis utebatur; verum csetera vasa, qui eurii ad vires recreandas aliquando rus ire coge-
quibus cibimensaeinferebaiilur, vel leslea, vel Iignea, bant (Episf. 118, n. 34). Quampatienter autem solitas
vel marmorea erant: non tamen ex necessitate atque oegritudinessustineret, ex epistola, quam in molestis-
inopia, sed ex spontanesepaupertatis ac modestisestu- simocorporis morbo scripsit, satis eonjicere possu-
dio (Ibid., c. 22). Cum semper hospiialilalem coluis- mus (Epist. 38, n. 1). Occupationesejus assiduaetain
set, pltirimos ad racnsam suam pcregrinps adhibebat parum IIIIpermitlebant otii, ut ab ecclesiasticiscuris
(lbid.). Etreapseab Jiocofficioquibusque vfenienlibus pauculaetemporura stillse(sic enira Ioquitur) vix eum
ac Iranscuiitibus exhibendo , shie detriraento chariia* recrearetit, vel cogilantera aliquid, vel ea quaemagis
lis quse ab episcopo exigitur, eximere se non peterat urgerent, et pluribus essenl profutura, dictantem, vel
(Serm. 355, n. %).Eamdem humaiiilaiem in recipioii- reficieutera corporis vires ipsius necessarias servituti
disGtiam ignotis hospilibus exercebat, hocaxioma se- (Epht. 261, n. \). Sed et conlra officium suum sifai
ctitus: Longe satius esse malum hominera excipere, faeturus videbalur, si vel paucissimas illas temporis
quara bonum excludere , dum cavemus ne recipiatur guttulas aliis rebus inipenderet ( Ephi. 110, n. 5 ).
malus (Epht. 58, n. 5). Id tamen ordinerti ab eo con- Seribit ad Hieronymuraanno qiiadrhigenlesimoquarto
stitutum minime pei'lurbabat. In ipsa mensa magis se, si quid iti Scriplurarum diviDarumsciGnliafacuIta-
lectionemvel disputationera, quam epulationem po- lis haberet, id uni populo Dei erudiendo totum in)-
tationemquediligebat; et contra pestilentiam huraanse pendere : vacare autera sludiis non posse, nisi quan!-
consuetudinis, in ea ila scriptum habebat: tum nece.ssitasexigat ad ea paranda, quaepopulprnm
Quisquisoinat dicth absenlumrodete vitam, ppseil institulio (Epist. 75 , n. 5). Ipse quoque pauca
Hanc mensamindignamnoveritessesibi. legisse se confitetur. Quapropter solito majores curas
Et ideo omnera convivam a superfluis et noxiis fabu- et occupaliones fugiebal (Epist. 82, n. 23) : cumque
lis et delractionibus sese abstinere debere admonebat. Severus prolixara ab eo epistolam flagitaret, rogat ut
Nam et quosdam suos familiarissimoscoepiscopos il- se habeat excusatum; subditqtte euni cselerosque fa<-
Iius scripttirseoblilos, et contra eam loquentes, tam miliarissimos suos rem sibi pergralam facluros, si
aspere aliquando reprehendit comraotus, ut diceret nullam a se lucubrationem exposcanl, et alios ab iis-
aut deiendos esse illos de mensa versus, aut sede dem flagitandisaverlant, ne, sivotiseorumsatisfacere
media refectione ad suum ctibiculum surreclurum. non possit, offensionemaccipiant (Epht. 110, n. 6 ).
Quod ego, ait Possidius, et ulii qui illi menswintet- Neque silentio praetereundum, quod prolixiores ad
fuimus, expetti sutnus (Possidius, in Vita August., familiai-isshnossuos, seu laicos, seu etiam episcopos
c. 27). datas epistolas chartae mandabat propria qtiadam ra-
5. Victum sibi labore manuum non comparabat, lione ac forma, forte minus eleganti, sed ad hoc ido-
cum nequc per adversam valetudinem id exsequi nea, ut el cito scriberentur, et charta ipsa tenereliir
posset, neque per eccupalicnes assiduas, quibus eum commodiuscum Iegerentur. Id Maximomedico notum
Ecclesisesuaecura sine ulla inlermissione implicabat fleri cupit, ne forte ille , istum ejus morem nescicns,
(Episi. 126 , 11.10). Qued si salva officii sui ralione. faclam sibi iujuriam arbilraretur (Epht. 171). Epi-
id prsestarepotuisset, cerlis quotidie horis, quantum stolammittens ad Viciorinum, monet signatam iEam
in bene moralis monasteriis constilutum est, aliqttid esseannulo, qui exprimit faciem hominis attendentis
manibtts operari, et caeteras horas ad legendum et in latus (Epht. 59, n. %). Cum nunqtiamannulum in
orandum, aut divinis Litteris vacandum Jiberas lia- manu haberet, tesle Possidio (Possidius, in Vila Au-
bere maltiissel (De Opeie monachorum, n. 37). Ad gusl., c. 24), ab aliquo forte istum , quo memoi-atam
islam, iuquit, securilalemoliosissimainnemome vince- epislolam signavit, utendum acceperat,
ret. Niltil esl inelius, nihil dulcius,quatn divinumscru- 7, Vidirous superius Augustinum, siniul ac pre-
lari, nullo sltepenle, tliesautum: dulce esi, bonumest. sbyter ordinatus est, in Hipponensi civilate Virorum
Prwdicare, arguere, corripere,wdificare, pro unoquq- instituisse monasterium , ex quo velut ex uberrimo
que salagere,magnumonus, magnum pondus, magnus fonte, menastica vita sesc per universamAfricam dif-
labor. Quisnon refugial islumlaborem? sed terret Evan- fundebat. lllic totp presbylferatussui lempere vitam
; gelium(Serm. 559, n. 4). Sic eum officii sui ralio ad degit (Ibid., c. 5). At ubi creatus est episcopus, cum
|labores alios , aliasquc sollicitudines avocabat, qure ad luimanitatem assiduam hospilibus exhibendam ex
iarctiorcm iili et asperiorem cceli viara effkiebant, officioteneri se intelligeret, ac id monaslicae vilre
quara si sese labore eorporis exereuisset; quamvis Iraiiquillilali officere arbitraretur, voluit secura in
eum spes continuo gaudio perfunderet, et Christi domo episcopii clericorum , hoc est, presbyterorum ,
Dominiexemplumjugum illi suum suave ac leve red- diaconorum , subdiaconorum Ecclesirc suaeservien-
deret. lium , habere monasterium (Sertn. 255, n, %). Vide-
6. Natura frigus ferre non poterat (Epist. 124, tur is Spes, qtii apud Augustinum degebat, fuisse in
n. 1), et lenui ac iuijrma valetudine utebatur (Epht. eo monasierio soium laicus, licet clericatui quodam
 ; '
§25 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 224
modo destinatus (Epist. 77, «. 2, et Epht. 78, w. 2). sidius, in Vita Augustini, c. 23). Quibus aliqua res
De Lreto quoque adolescente, qui perfectse viue ti- familiaris. erat, eam aut erogare pauperibus , aut in
rocinium apud Augustinumposuerat, et aliquandiu commune conferre, aut quovis modoremittere tene-
cum eo manserat, aut in ejus domo, si Jaicos, quos bantur (Serm. 555, n. 2). Qui nihil conlulerant, non
clericalui deslinabat, in eam admitteret, idem quod discernebantur ab -eis qui aliquid aitulissent (Serm. '
de Spe existimare licet. Lsetus ille animi sui fervore 556 , n. 8). Si quos segros aut ex morbo eonvale-
maxiraara fralribus lsetitiam attulerat. Animadverfit sccntes necessitascogeretante horani prandii reficere,
tamen Augustinus, eum domesticis curis a divino non prohibebat quidcm Augustinus iis milii quod
sludio relardalum , ferri polius et duci a cruce sua et aliorum pietas offerebat; sed eos prandium aut cce-
carnis suaeinfirmitate , quam illarn ferre ac dueere. nam exlra sumere non permiltebat (lbid., n. 15).
El reipsa coaclus est ab Auguslino discedere, et do- Cura iis semper Augustinus una domo, una mensa ,
mum suam repetere, ut res domeslicas componcret, sumptibusque communibus alebatur et vesliebatur.
ea mente ut jugo mundanae servilutis excusso, se Nolebat habere quidpiam nisicommune, vel accipere
vinCulissapientiaedaret ultro constringendum. Atta- nisi in commurie : et si quis aliquid ipsi, quod com-
men domi suaeplurimis tentatioiiihus conflictatus est. mune esse non posset, offerret; illud, ut pretium
esset coramune, vendebat. Indhciplinalionesquoque,
Reperit illic servi fugam, mortem ancillarum, aegram
ffalrum valetudinem, et prsecipue lacrymas malris , ait Possidius, ct transgressionessuoruma regula recla
H honeslate, arguebat el lolerabat, quanlum decebat
quae'eum irretitum abinstiluto cursu revocabat. Qua-
et oporlebat: in talibus prwcipuedocens,ne cujusquam
propter ad fratres suos ( Hipponensis menasterii,
seu laicerum seu clericorum), aliquid solatii sollici- cor declinarelurin verba matigna ad cxcusandas excu-
tudinibus suis quaesiturus epistolam misit, in qua sationes in peccatis. Et duin quhque offerrel mttnus
insinuabat desiderare se litteras Augustini. Hunc do- suum ad allare, et illk recordatus fuhset quod frater
lor de infelicistatu Lseti conceptus salis urgebat, ut suushaberetaliquid adversusitlum, relinquendum esse
ipsius desiderio non negarel, quod se videbat officio inunus anle altare, atque e.undumquo fralri reconcilie-
debere charilatis. Ardentissimara igitur ad eum scri- tur ; et tunc veniendum, el munus ad altare offeren-
dutn. Si vero ipse adversus fratrem suum aliquid
psit epistolam (Epist: 245), qua illum hortabaturad
terrenarum rerum contemptum , et ad malris amo- haberel, corripere eumdebcrein parte ; el si eum audis-
rem, charitali Christi et Ecclesiae, suaeque saluti set, lucratus esset suutn fralrem : sin minus, adhiben-
postponendum. Suadet ilaque ut facultaies suas matri dumesse unum autduos : quod si et ipsos contemne-
et domeslicis suis, si forsan his indigeant, relinquat; ret, Ecclesiamadhibendam: sin veroel Ituicnon obe-
tum illis nunlium remitlal : ne majorem tristitiam diret, essel ilti ul eilmicusel publicanus. Et illud
torpore suo fralribus parial, quam lsetiliamalacrilalc addens, ut fratri peccanii et veniam pelenli, non
prislina dederat. Monet ul studio cognoscendaeveri- septies, sed sepluagiessepliesdelklum relaxelur, sicut
talis vacet, seseque ad evangelicseprsedicalionisof- quisque a Dominoquolidk sibi poslulat relaxari (Pos-
flcium comparet: Ecclesiam indigere auxilio , ut ad- sidius, in Vita Auguslini, c. 25). Istud profeeto Pos-
versus hoslium suorum incursus propugnetur, atque sidius inler Auguslini acta non ob aliud retuljt, nisi
nt parvuli ejus filii, confra quorumdam filiorum ut ejus propriara qiiamdam sollicitudinem sttidium-
suorum ignaviamalque torporem, aliorum filiorum, que commendaret, quo videlicel sanctus Episcopus in
quorum e numero erat, calore foveantur. Ex quibus hoc maxime iricumbebaC,ut cilra exccptioucm iillam
colligere licet, eum Ecclesiae ministerio fuisse ab fieret,-quod ea de re Dominusnoster itnperavil.
Auguslino deslinatum. 9. Feminarum inlra clomum ejus nulla unquam
8. Cum igitur Augnslinus in episcopii domo secum conversalaest, nulla mansit, nequidem germanasorot,
clericos suos haberet, cum iisdem formaravitsepri- qiue vidua Deo servkns mullo tempore usquein diem
morum Chrisiianorum Jerosolymis degentium, qui- obitus sui prwposita ancillarum Dei vixit; sed nec
bus erant omnia communia, nihil proprium, quantum paltui sui filice, ci fralris sui. filiw, qua>pariier Deo
poterat, sectabatur (Serm. 555, c. \,n.%; Serm.556, serviebant: quas personassanclorumepiscoporumcon-
ii. 1). In illius societate nulli licebat suum aliquid di- cilia in exceplh posuerunt. Dicebat vero, quia etsi de
cere, sed omnia omiiibus erant communia: et quot- sorore et neplibus secum comtnorantibus nulla nasci
quot in eam admittebanlur, hanc sibi legem sciebant posset mala suspicio; tamen quoniam illm personw
intposilam (Serm. 555, c.%,n.%; Serm. 356, n. %).Ne- sine aliis necessarih secumque manenlibusfeminisesse
que vero ullumordinabat clericum, nisi qui seeumsub non possenl, el quod ad eas aliw eliam a foris inira
ea conditionemanei-evellet: ut si quis descisceret a rent, de his posseoffendkulumant scandatuiniiifiriiiio
proposito, illi clericatum auferret, eumque velut sa- tibus nasci; et illos qui cum ephcopo vel quolibi
crae soeietalis susceptae, et sanctae professionis de- cietico forte manerent, ex illis omnibusfeminarumper-
serlorem de gradu dejiceret (Sertn. 556, nn. 6, 14). sonis posse una commotanlibusvel adventantibus, aut
Sic omnes clerici cum eo pauperes erant, simul lentalionibushumanh petite, aut ceiie inalis hominutn
prsestolantes misericordiam Dei ex reditibus posses- suspkionibuspessimediffamari. Ob hoc ergo dicebat,
sionum Ecclesise, vel ex oblationibus fidelium, quse nunquam deberefeminascutn servisDei, eliantcaslissi-
singulis pro cujusqueindigentia distribuebantur (Pos- mh, una manere domo, ne, ut dictum est, aliquod
225 LIBER QUARTUS. 226
scandalum aut offendkuium tati exemplo poneretur Videriadimc possunt, quse, ad refellendasDonatista-
ittfirmioribus: et si forte ab aliquibusfeminis, ut vide- riiin calumnias , stiper hac re scribit, occasione le-
retur, vel salutarelur, rogabatur; nunquam sine clerich gum, quse ecclGSiasticasillorufn posscssioiiGSepiseri-
teslibusad eum inlrabant, vel solus cum solis unquam pis Ecclesisecathelicse addicebant. ;
cst tocutus, nec si secrelorttmaliquid interessel (Ibid., 2. Verum ex ejus gestis clarius, quani ex verbis
"
c. 26). eluccbat, quanlum a pecunisecupidilate vacuusexi-
CAPUT III. steret. Cum enim aliquis Ecclesiae quidpiam' testa-;
1 Auguslinus semperanimo liber in Ecclesiwsuw bo- mento Iegasset, malebat illudsibi offerri; quam per se'
ith adminhtrandis. %In iisdem data' facultate au- exigi. ATaiiiet aliquas eum hwredilalesrecttsassenovi-
gendis quanluni alknus abomni cupiditale. 3 Obla- mus, ait Possidius, non, quia paupeiibtisinuiiles esse
tiones pias appiobal et suscipit, & Ipsius et Alypii' possehl,sed quoniatnjuslum et wqiiutnesse>videbdl,'iit'>
de Honorali presbyleri hwreditale quximdhciepantes amortttorum vel filiis, vel parentibus, vel affinibusma-
sentenlice. 5 Basificos et xenodochium conslrui- gis possideretitur,quibus eas deficienlesdimitlere no>-'
curat, luerunl (Possid., in Vila August., c. 24). Etad id nar-
1. DonmsEcclesiwcuram, omnemquesubstanliamad rabat Aurelii Carthaginensis facturii, quodomnibus
vicesvaleniioribusclerichdelegabatelcredebat (Possid., virtulis specifnen pfaebuerat. Quam laudabile,niebat,
in Vila August.,c. 24). Singuli per annuum, ul vide- faclnmsancli etvenerandiephcopi Aurelii Gaiihaginen-
lur, spatium id muneris, cui prsepositurrehomcn craf, sis, quomodo implevitomhibiisqui sciunt, os laudibus
obibant; quibus etiam mutuam sumere pecuniam li- Dei? Quidam cum filios non haberet, nequesperaretj"
cebat (Serm. 556, n. 15). Ipse nuncjuamclavem, nun- ies suas omnesrelenlo sibi usufructu donavit Ecclesiw.
quatn aniiulumin mdnu habens: sed ab ehdem domus Nati sunt illi filii, el reddidit Episcdpus nec opinanti
ptwposith cuncla el accepta et erogala notabantur : quw quw ille dottaveral. In potestatehabebatEpiscopus non-
anno compleloeidemrecilabantur, quo scirelur, quan- reddere; sedjure fori, nOnjure poli (Serm. 555, n. 5).
tum acceplum, quanlumque dhpensalum fuhset, vel Haecquoquc rcgula rclinenda ipsi videbatur; ut pa-
quid dhpensandumremanshsel; et in mullisliluth ma- tris, qui filium suum iratus exhseredasset, non susci-
gis iliitts prwpositidomusfidemsequens, quam proba- peret hsereditatem, sed filio redderet. Unde consilii
tum.manifeslalumquecognoscens. Domum, agrum, seu sui rationem plebi suaeredditurus, siceam compellat:
viilam nunquamemerevolttit. ln iis quoque, quw Ec- Paler si viveret, noneum piacarem?nonei filiumsuum
clesiahabebutet possidebat, intentus amore,vel impli- reconciliaredeberem? Quomodoergo ciimfilio stto volo
calus non erat: sed majoribusmagis, ac spirilualibus ut Imbeat pacem, cujus appeto hcereditatem? Plane
suspensuset inluerensrebus, vix aliquando se ipsutn ad quando donavi filio, quod iralus paler tnoriensabslnlit,
illa temporalia ab wtcrnorumcogitalione relaxabat et bene feci: laudent, qui volunt; parcant, qui taudare no-
deponebal. Quibus ille dhposith et ordinath, tanquam lunt. Quandoque etiam verebatur licereditates susci-
a rebusmordacibusac moleslh, anitni recursum ad in- pere , ne forte sollicitudinibus et damnis Ecclesiam
teriora tnenliset superiora fackbat, quove\ de inveiiien- implicarent. Quapropter hac in re neque Iaudari,
dh divihh rebus cogilaret, vel de jam invenlh,aliquid neque vituperari volebat. Bonifaciihwreditalem, in-
dictdret, aut certe ex jam dictalh alque imnscriptis ali- quit, suscipere noiui; non mhericordia, sed litnore.1
quid emendaret.El id agebatin die laborans, et in noclc Navkulariam, nolui esse Ecclesiam Chrisli. Multisunl
lucubrans. Et eral lanquam illa religioshsimaMaria, auideth, qui eliam de havibus acqnirunt. Tamen una
iypumgeslans supernwEcclesiw, de qua scriptum esl, tentatio esset, iret navk , etnaufragarel : Itomihesad
quod sederelad pedes Dotnini, alque inlenta ejus ver- tormenladaluti eramus, ut de submersiotienavis secun-
bum audiret (Possid., in Vita Aug., c. 24). Videbimus dum consueludinemquwrerelur, el torquerenlur a ju-
infra eum possessionum Ecclesiresuae administralio- dice qui essent de fluclibus liberati? Sed non eosdare-
nem prorsus abjicere, atque iis omnino cedere vo- mus : nullo pacto enitn hoc facere deceret Ecclesiam.
luisse (lbid., c. 23). Ule ipse opura contemptus, quo Onus ergo fiscale persolverel? Sed unde persolveret?
jara inde a sua conversione facultates suas pauperi- Enthecam nobh haberenon licel. LocUshic ex iis in-
bus erogavit, ei tolius Hipponensispopuli benevolen- lelligitur, quse babenlur in jureRomano; niminim
tiam conciliaverat (Epht; 126, n. 7) : quae virtus in eos qui frumentum publicum Romam aut Constanli-
illo, ex quo creatus esl episeopus, imminula non nopolim transvehere tenerenlur, navicularios fuisse
fuit. Nam quamvis Ecclesise bona re sua familiari, appellatos, illorumque hseredes eidem oneri succes-
quam dimiserat, multo majora possidere videretur , sisse. Quod si naufragium accidisset, iisco damnum'
ecrum lamen solummodo distributor et oeconomus prseslare cogebantur, nisi jaeiuram sola vi tempesta-
erat. Quare cum aliquando in cupiditatis suspicionem tis, non culpasua, contigisse approbarent. Ut autcm
falso venisset, Deum ipsum animi sui testem adhi- hujus rei fidem facerent, saltem duo vel tres nautae
buit: Deus teslis est, inqtiit, is(ai» otnnemrerum ec- dandi erant in quaeslionem, et inprimis liavarchus,
clesiaslicarumprocurationem, quurum credimuramare qui naufragium feceral. Yocabulum autem entheca
dominalum, propler servilulem quani debeo cliarilali nihil Jiud eo loci soflat, quam gazse repositorium ,
fratrum et limori Dei, tolerareme , non amare; ila ut cum statim subdat Augusiinus : Non eslenhn ephcopi
ea,sisalvoofficiopossim,careredesiderem(lbid., n. 9). servare aurum, et revocare a se mendicanth ntunum
227 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 228
(Jbid., nn. $>,5.). Erat tamen Augustinoquoddam 4. Quidam Honoralus, facultatibus suis non dimis-
gazophylacium excipiendis fidelium oblationibus; sed sis, in Tagastensi coenobiomonasticam vilamarnple-;
illud in pauperura usus brevi exhauriebatur (Ibid., xps, postmodum in Thiavensi Ecclesia presbyter er-
n. 13). dinalus esl. Post ejus obitum Tlnavenses illius bona,
3. Improbabant nonnulli, quod hsereditates segre sive boc uno nomine, quodapud ipsos presbyter fuis-
susciperet. Erantqui obmurmurarent, et nihil Hip- set oi-dinalus, sive aliquo donalionis litulo sibi vindi-
ponensi Ecclesise hanc ob causam donari qtiereren- carunt. Conlra vero Alypius haecbona monasterio suo,
tur. HQCmurmure adeo a ratione alieno non move- qupd Honoratus in eo mpnaslicum fuisset instilutum
baCurAuguslinusj.sed sua eum sapientia quibusdam sectatus, asserere nitebatur ; el cum rnonachus nihil
in rebus facere eompellebat, quod ili aliis minime proprium possidere debeat, quidquid ille habuisset, ad
faceret. Elsi enim oblationes vel probrosas, vel Ec- monasterium stium pertinere contendebat. Sin decer-
clesise graves molestasque respuebal: profitebatur neretur monachos posse quidpiam possidere, locum
tamen se oblationes sanctas suscipere; et reipsa plu- ijs dari ad proerastinandani, quanluro possent, rerum
res id generis suscepit (Ibid., n. 4). Si quis igitur Ec- suarum vendilionem. Hac de causa Thiavam se cum
clesicovel dpnarel, veJ lestamento legaret domum , Alypioconlulit Auguslinus : s.ed cuni temppris angu-
autagruro, aut villam, non respuebat, sedsuscipijube- stiaeulrumque diu hac de re deliberare nop siyissent
bat (Possid.,inVita Augttst,,c. 29). Frequenter etiam juri, qtiod Thiavenses sibi yiiidicabant, inlGrcessit;
fideles commonebat, ut Christum irt numero filiorum vjsusque est probasse senlentiam Alypii, qui dimi-
haberent, et in parlera hsereditatis vocarfent; quod diam bonorum Honorati partem Thiavensibus, alleram
ubi fecissent, lianc libenler portionem suscipiebat vero pauperibus, hoc est monachis coenobiisui Taga-
(Serm.,555, ii. &). Eos pariter liortabatur, ulcuriose stensis, addici volebat; sic lanien ut illis dimidia pars
perquirerent, an servi Dei.et Ecclesiseminislri nliqua quam ista divisione amiCCerenC, ab Augustino aliunde
re indigerent, et eorum preces liberalitate sua quam- provideretur. Non placuii Thiavensibus jsla part.itio.
primum prsevenirent (Enarr. in Psal, cm, sernt. 3, Quin Gtiam vidcntur insimulasse Alypium, quasi mi-
nn. 10,12). Illud autem eo libentius dicebat, quod nus hac in re aequitatcm, quam suas ipsius rationes
omnibus exploratum esset, eum haG in rc minime commodaquc attendei'et, ln eo lamen stalu controver-
curare, ut hanc in ipsum beneficenliam et cui-am sia tunc ista relicta est. Verum cum Auguslinuspost
adhiberent (Eiiair. in Psal. CXLVJJ, n. 17, et Enarr. in reditum eausam islara momenlo suo diu ponderasset,
Psal. CIII, serm. 3, n. 12). Sed et de negtecloa fideli- vidil illam conlrovGrsaepecuniae partitionem suspi-
bus gazophylacioet secretario, unde altari necessaria cione cupidilatis non carere, prorsusque redolere ho-
inferuntur, Possidii verba sunl, aliquando in ecclesia mines, qui de pecuniario commodo, non de justilia la-
loquens admonebal; quod eliam bealhsiinum Ambro- boi'aretii: sic incidere se in cam mali speciem, a qua
sium se prwsentein ecclesiatraclavhse nobh aliquando nos Apostolus jubet abstinere (I Tltess. v, 22); Ia-
rclukral (Possid, in Vila Augitst., c. 24). Securius ac bem se prsesulibus, qui raagni apud populum erant
tutius censebat, sola lestamenlo legata , quam hsere- nominis , aspergere; seque infirmorum animis mor-
ditates integras ab Ecciesia suscipi: hscreditates ta- tem inferre, quorum ad salntem pei'magniinteresset,
nien inlerdum suscipiebat, ut Juliani haereditatem, persuasissimumIiabere, praesules in hujusceraodi re-
quod nulla prole relicla .obiisset (Serm. 355, n. &). bus sordida pecunire cupiditale ncn duci. Quod qui-
Quidam eliam ex Iwnoraiis Hipponensium,ait PossU dem Cunc Cemperis ec magis cavendum eraC, quod
dius, apud Carlhaginemvivens, EcctesiceHippotiensi nuper hi populi caiholicaepaci accessissent, post mul-,
possessionemdonare volnit, et mnfectas iabuias , sibi los labores ea de causa susceptos; quorum particeps
usufrucluretentp , ullro eidetn sanctwmemoriwAugu- in primis fuerat Augustimjs, cum lestetur se ab iis
slinovihil: cujus iile oblutioneiniibenieraccepit, con- nullatenus posse desciscere. Possidiusipse binas netat
gratulans ei quod wlernwsuw memoresset saltttis. Ve^ Augustini litteras ad Thiavenses contra Donatistas(ln
rum post aliquot ahnos iiobis forle mm eodetncominus lndic., cap. 3). Quod.attinct ad incommodum,
qund
consiilulh, ecceille donaior liiterasper suum fdiummit- Alypius in his bonis Ecclesise Tliiavensi addicendis
tens, rogavil ul illw donalionumlabmtcesuo reddcren- videbat, propter hanc sciliecl causam, quod monaclii
lur filio; pauperibusvero erogandosdirexitsoiidoscen- nuntium bonis suis remillere ;tenerenlur, satis anim-
lum, Qtto ille sanclus cognilo, ingemuit, liominemvel adveriebat Augusliaus id incommodiin ista
quoque
finxhse donalionem, vel-eumde bpnoopere peCnituhse, divisione reperiri; ita ut minus periculi fore eense-
el quanta poluil, Deo suggerenteeoi-di,ejus,cumdolore rei, si nihil oranino Tfaiavcnsibns concedereitir.
animi ex eadetn refrcigalionedixit, in illiua scilicet in- Aliunde ratioiiem
Alypii non valerfearbilrabatur, et
crepationem et. correctionem: et labulas, quns ilie in Iiis civilibtis bouis standum esse putabat irnperio
sponte mherat, nec desideralas, nec exaclas, confestim legum civilium; juxta quas monachi illis temporibus
reddidil; pecuniamqueillam respuil, atque rescripiis res suas oblinebanl, donec eas vendidissent, attt ea-
eutndem,sieul oporluit,, el arguil et corripuil; admo- rum donationem ferissent : adeo ut moiiachis ante
nens ul de sua simulalioivevel iniquitate cum pceniten- constit-ufamdoiiaiionem
niorieiitibus, non mPnaste*
tiw humililaleDeo salhfaceret, ne cumtam gravi delicto riuni, sed
privati earumdem ex legum praescripto hae-
de smculoemiret.(Possid., in Vita AugusU,a 24). redes succederenl. Cujus rei aliquot exeropta praeces-
 229 LIBER QUARTUS. 230
serant. Augustinus igilur monachos, prius quam contigerit tcCahsecconCroversia(Epht. 83,), ignpra-
reciperentur, ad rerum suarum venditionem aut do- mus. Id unum liquet, Samsuciuraepiscopalem sedem
nationem astringi, valde probabat : sin re sua non tenuisse inilio episeopalus Augustini, neque de eo
vendila nec per donationem in quempiam (ranslala quidquam comperiri post annum quadringentesimum
morerenlur, eprum bpna juris civilis sequi debere septimum.
praescriptum; ul praesules ab ipsa eliam cupiditatis 5. Quamvis ipse, cum animum abpmnj cupidiiate,
specie prersus vacui et puri exisierent, et Iianc inte- et ab importuno negoCiorumluiroijtu maxime alienum
gritatis fafflam dispensatiotii suae tanlopere iteccssa- gereret, nunquain domum, agriim, aut yjllam einere
riam sibi servarent incolumeni. Ex hac regula, bcna vplueril (Possid,, in Vilq August,, c. 24); cuidam
Hpnpratiad Thiavenses pertinebant. Sed ut ea falsa tamen e clericis sufs auctprero:se fuisse lestatiir ad
fuisset; queniam illius falsitas Thiayensibus denion- possessionem aliquam in EcclesiaecpmnipdMn]com-
strari non peteral, satius esse censebat Augustinus, et parandam : sed eo tamen consilio, ut si forsaii. in
eerum infirmitati obsequi, el offensionisyitandasgra- gradu non persisteret^ sua ei possessio.redderelur, u,t
lia herum bpnprum pussessienem illis cedere. Move- ipsi ejusqueconsanguineis omiiis expostulandj tollere-
batur exemplo Chrisli Deinini, qui tribijluni, a que tur pccasio (Setm, 556, n. 7). Fabricqtum, ait Pps-
ipse liberum se prefessus est, eam pb causam perscl- sidius, novatum nunquamstudium habitii, devitansin.-
vif; siout et gestis Apesloli ( qui utfamae suaeconsu- eis impiicalionemsui animi, quem sempex.liberum/J«T
leret, in ipso Ecclcsiosjure pepercit jnfirmis, et debi- bete vplebatab omni molestialempprqli: non iqmeii.iilq
tum stipendium aliquando non exegit. Quamvis Au- volentes, el cedificanlesprohibebai, nisi tantum itninor.
gustinus his ratioiiibusadductusid persuasum haberet; deratos (Possid., in Vita August,, c. 54), Lepnriuju
tamen ne in sententiam suam proclivior erraret, rem presbyterum construere jussit xenodocliium pecunja
Samsucio episcopo Turrensi exposuil, pique id unum Ecclesiaein hunc fineni collata. Ejusdein sancti Prae-
retulit, quod ipse cum Alypioprimum staluisset. Sam- sulis jussu Leporius adliuc basillcam ad Octo Mar.tyres
sucius in liberalibus quidem lilleris non admodum residua pecunia sedificavit(Serin. 356, n. 10). Hcra-
exercitalus, sed vera fide eruditus, ad haecexhorruit, clius, qui ad stimmura diaconus erat, memoriam sanr
et lam foedamrem cujuslibet vita et moribus indjgnis- cti martyris Stephani, ul videtur, suis sumptiijus
simam, in Auguslini et Alypii mentem venisse raira- erexit (Ibid., n. 7).VerisimiIe est Augustini tempori-
tus est. Quapropter Auguslinus, ut hseredilatemHe- bus conditam fuissGmemoriam Pi-otasii et Geryasii
nprali T hiavensibusomnino cederet, scripsit ad eos martyrum, in qua sermonem die anniyersario eorum
epistolam, quam ad Alypium dlrexil, rogans ul sub-' apud Mediolanuminvenlionishabtiit (Serm. 286, n. &),
scriptam ad eos quamprimum ti-ansmitleret. Siraul non ipso natali, ut in veteribus Iibris pra3nolabatt:!r.
illi rationes , quibus ad sentenliam mutandam jndu- Erat et alia memoria eorumdem martyrum in villa
ctus est, graviter exponit. Hancquoque regulam reli-. Victoriana dioecesisHipponensis : sed illa decera aut
neri vult, ut quidquid jure civili clerici fuerit, ad ip- duodecim Jeucisab urbe aberat (De CivilaleDei, Jib.
sius Ecclesiaro pertiiieat. Neque vero ponitj vel id vi %%,cap.8, n. 7). t, '!
douatioiiisantea conslitutaefieri, vel Honofatum quid- CAPUT IV, 1
quam de rebus suis slatuisse. Canones lamen Anlio- 1 Sublevandh pauperibusintendit. %In gmtiam Fasci,}'
cheni (Conc. Anlioch.canone 24; Labbet lom.%, pp. wrealieno pressiscribitad plebemHippoiieiisetn.jHIn
571, 580, etc.) el Hipponenses (Codice Canon Afric. commendalionesua et inlercessioneapud Potesla.tes.
can. 52) permiltunt clericis stia, qttibus velint, relin- alih prwstanda modestese gerit. & In ruslkanoruiii.
quere; nec eorunt Ecclesiis addicunt, nisi quaeclcri- gratiamscribit ad Romulum.
catus sui tempore nomine suo comparaverint. Videfur \, Nil opus est teslimoniis, ut ostendamus in quqs
pori'o liaec facultas quibusdam veluti cancellis post- usus Augustinus Ecclesiae suae redilus iropenderet,
modum fuisse rcstiicCa; legimusque concilium Car- Observabimuslamen, eum scribere, quod e Piniani
thaginense terlium idibus septembriscelebratum, anno eleemosynis accepisset, erogasse se, ut placueral;
quadringeutesimo primo, ipsos etiam episcepps ana- parlem quidera clerieis monachis, et paucissinjis in-
Ihemate percutere, qui alienos, vel etiam consangui- digentibus extra monasterium conlulisse .: penes se
neos suos gentijes aut haereticos, Ecclesiae praetulis- residuum esse, quod pari modo sit erogaturus ( Epht...
sent (Ibid., ean. 81). Forsan quoque decretum istud 126, n, 8). Hos unos oblalionumEcclesiae particip.es
iu posterioribus coiiciliis amplificatumes|, el alicujus faciebat. Diximus superius, uullam eum apud sepe-
impGratorii edicti auclorifale roboratum. Quod vero cuniam habuissesepositam. Non estenim ephcopi,&\t,.
sperarelAlypius, Auguslinumdimidiam partem, quam servare aurum, et revocare a se mendicanth manum.
Thiavensibus concedi volebat, monasterio Tagastensi Quptidielam mutti petunt, tam mulli gemuitt,tam multi.
persoluiurum, testatur Augustinus , modo id Alypius nos inopes interpellant; ut plures trhles relinquairius,<
justuni esse Iiqtiidoperspiciat, non abnuere se;sed quia quodpossimusdare omnibus,'nonhabemus(,Spmi.
cum habueril redditururti, id est, cum tanta sibi elee- 555, n. 5). Pauperuni semper memor erat, eisque in-
mosyna obveneritj ul hinc ea summa detracta, non de erogabat, unde et sibi suisque oranibus secum lia-
miiior quaraeequalispars pro numero fralrum ad Hip- bitantibus erogabatur; hoc est, vel ex redifibus pos-
ponense monasCeriumperveniac. QuandOnamporro sessionum Ecclesise, vel eliam ex oblationibus fide-
231 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 252
lium. DumEcclesiwpecuniadeficerel,liocipsutnpopulu sui pia Iiberalitate depromere, ut esset veluti fructus
Chrhtiano denunliabal,11011 se habere quod indigenlibus ortus e coelestibuspluviis,qtiibuseam Deus per ipsius
erogaret(Possid., in Vila Augttsl.,c. 24 ). Illud ipsutn minislerium jugiter irrigabat (Epist. 268). Netat Pos-
facere videlur in sermene qucm habuit in anniversa- sidius, illius erga miseros pietatem eo fuisse progres-
rio episctipalis ordinationis suse (Serm. 559, 11.5). sam, ut ad coraplures captivoset pauperes sublevan-
Gralulatur alibi plebi suse, qure curabat tit ne ipse ali- dos vasa ecclesiseinitiala frangi conflarique jusserit.
cujus rei indigerfef; el fraternam fralribus misericor- In quo si carnalem nonnullorum sensum offenderet,
diani exhibebat (Epist. 268, 11.1). Qui taflienEccle- certe Ambrosii doctrinam et exemplum alacri animo
sisereditus admiiiislfabant, mutuam quandpque pecu- sectabatur (Possidiusjin Vita Augnst,, c. 24).
niam sumere, el ses alienum contrahere cogGbanlur 3. Quos Dfeuscurse et dileclioni suaecommiserat,
( Serm. 356, n. 15). Supervacaneum essef seriem lc- e*tiamcommendationesua,etdatisepistolis,apud saeculi
cerura altexfere, in quibus populum ad stipem paupe- potestates adjtivabat. Sed banc suaifla melioribusre-
ribus erogandam cehpflatur. Artriuam vestiendorum bus eeciipatienem lanquam angariam depulabat, sua-
indigentium consuetudinem in poptilo suo conslituit verii semper habens de iis quae Dei sunt, vcl allocu-
(Epist. 122, n. 2) : de quo morc loqiiitur quodam ticnem, vel colloculiOiiem fraternse ac domesficae
sermone, et ejus exhdrtationem publica laelitiaesigni- familiaritatis (ibid.\c: 19). Sacerdotii sui essecense-
ficatione poptilus excepiC(Serm.%, n. 8 ). Eo Cameh bat, pfo reis apud judices intercedere. Cum enim
absenCeconsufeludeisla semel iritfermissaest. Verum . alicujus vita periclitarelur in judicio, concurrebalur
subinde per lifteras, quas clero suo el Hipponensipti- in ecclesiam; rogabatur episcopus , ut intermissis oc-
piilp scripsil, hanc oblivionem reprehendit. Et quo- cupationibus Vel gfavissimis, pro reo deprecarelur.'
niam calamitosa tunc erant tempera, quibus, utvide- Qu6d tamen Augustihus verecundc et moderate age-
lur, Alarici in Africam irrupfic meluebatur, mcnet eo bal. Novimtiseum, ait Possiditts, a suis c/mrissimislil-
magis fideles ad incpiam' pauperum sublevandam lerarum inlercessumapitd sceculipotestatespostulalum
obstringi (Epht, 122). noridedhse, dicenlemcujusdamsapienlh seivandamesse
2. Christianus quidam catholicus (Fascio nome» senlentiam,dequo sctiptum esset, quodmuliasuwfamw
fuil) cum a creditoribus suis ob debitum decfemet conteniplatioheainich non ptwslithsel. Et illud ttihilo-
seplem solidorum urgerelur, nec solvendo esseC, ad tninussuutn addens, quoniam plerumquepoleslas quw
ecclesiaeauxilium , ne in vincula raperelur, convola- ptwstat, premit. Guinvero inlercedendumesse rogatus
vit. Theodosius Augustusanno trecentesimo nonage- videbat, lath id honesleac lemperateagebat, ut non so-
simo seplimo edixerat, fisci debitores, qui ad eccle- lum onerosus aut inoleslusnon videretur, verumeliam
siam confugissent, inde extrahendos, aut fepiscopos, miiabilh exisleret (Ibid., c. 20). Refert deindo Pos-
a quibus occullarentur, aes alienum , quo illi essent sidius teslimonium , quod Macedonius Africae viea-
obsCricii,dissolucuros. Quam legem ad privata debita rius illi hac de re tribuebat : altamen ejus modesta
exlenderat Arcadius anno trecentesimo rionagesimo demissio et innata illi lenitas non obstabant, quo-
oclavo. Igitur sive illarum legum auctoritaie, sive minus graviori quandoque et velut minaci modo in-
ipsius causae sequilate freti creditores Fascii, cum tercederet: siquidem veritas et dulcis esC,eCamara :
proficisci cogerentur, et hac de causa dilationemei quando dulcis est, parcil; quando amara, curat (Epist.
dare non possent, cum ipso Augustino ea de re con- 247, n. 1).
quCstivehemenler iiisliluerunt, ut auc Fascium sibi 4. Quidam Romulus, quem Augustinus per Evan-
traderel, aut ipse provideret unde Fascii debitum sol- geliumin Chrisfogenuerat, Ponlicanumactorein suum
verelur. ObCulitFasCiP Augustintis, ul de ipsius ne- in possessione sua collocatum, colonis eidem villae
golio ad populum diceret: sed ille pudore deterrilus subjectis praefecerat.Is cum tributa Romulodeljita ab
sanclum prsesulem, nefaceret, deprecalus est. Itaque illis exegisset, quod ipse inficiari non poleral, ea ad
cum alia ejus adjuvandi raliti 11011 suppeteret, iriutucs se inlervertil. Romulus , cui aliunde nonnullus Dei
a Macedeniodecem et septem solidos accepit, quos litnor inerat, hos rusticaiios, qui vix semel solvendp
Fascii cfediloribus dedit. Hic vicissim lianc ei stim- fuerartt, ad pendenda denue tributa teiieri coutende-
mamadcertumdiem reddiluruni sepollicilus est; quod bat. Iniqua baecagendi ratie Augusliiramveliementins
nisi praestaret,verba hac de re ad poptilumhaberi con- perculit, minus lamen egentium cclonoi-um, qui op-
sensic. Ad constitutam lameri diem non venitFascius; primebaritur,quamipsiusRomuli causa, qui bac lyran-
qua de re quiacOlnrnonitusnOnfuit Augustinus,ut ipso nide divinam in se vindiclam provocabat. Neque eniin
die Peijlecostcs,!quo aderatmajor populi frequcniia, tam mhet sum, inquit, et aiienusa vhceribusChrhti, ut
sermoiieri]inde faceret, atque riioxitincri se corami- 11011 gruvhsimovulnere>'feriaturcor meum, quando sic
sil; ideo eloco, in qtio lunc versabatur, plebemHippo- agunlquosinejusEvangeliogenui.Romulumigilur com-
nensem per lilteras rogavit, ut hanc summam, non tam pellavit, contendentemhos colonosPonticano snlvere
Fascium, quam fidem qua ipse se obstrinxerat Mace- non debuisse; quibus tamen ipse contrarium per lil-
donio, liberalura eleemosynaenomine conferret. Scri- leras non praescripserat; citra quas fieri non pplerat,
psit simul ad clerum suum, ut si collata a populo pe- ut rusticani, qui Ponticanum videbant ab eo sibi prae-
cunia 11011sufficeret, ex ecclcsise bonis residuum positum, pecuniam dominodebitam pendere detrecta-
coropleretur. Malebattamen hanc summam ex populi rent. Cum Augustinus nihil apud Roraulum hac viee
233 LIBER QUARTUS. 254
profecisset, misit die sabbali ad eum adhuc prandcn- dalus ac male agens, ejus culpa suffragatoriiribuerelur.
lem, ul Hippone-Regionon proficisceretur, nisi se El ne per frequenliamin palriw convivih constitutus,
adiisset. Renuntiavit ita se esse facturum. Postridie lemperanliwamitlereturmodus (Possidius, in Vita Au-
taincn in ecclesiamvenil, oravit, el sanclo prsesulein- gust., c.%7). Yidebimusinferius vigilantissimuniPrse-
salulato profectus est. Erat hoc Auguslinum summo sulem officialoli susedicecesiexhibentem, quse Hip-
dcspicatui ducere. Piissimuslamen pi'acsul,ul se san- poni-Regio prrestabat.
cie ulciscei'etur,veniamilli suis a Deo precibus depo- 2. Erat in ejus dioecesiGermaniciancnsisparoecia,
poscit. Sed quoniaui reus hanc obtinere non polerat, cujus presbyter Secundinus SGmpcrpopulo placucrat.
nisi se ipse corrigcreC,sanctus Praesul acerrimam ad Ubitamen Pancarius quidam illuc advenit, scripsit
etim epistolam scribere coactus est, in qua illum ob- ad Augustinum(Epht. 251), paratos esse ihcolas euin
testatur atque obsecrat, ut itijuriam altendal, qua se criminibus accersere. Pancarius iste, ut videtur,
ipsum magis, quam villicossuos Iaederet,eiga quos, cum alio de hujus pagipossessionecontendebat, qua
ut inficiari non poterat, iniquissime se gereret. Et de eausa multa patiebanCurincolae. Cum autem Se-
ntodo quidem, inquit, non rogandus, sed objurgandus cundinum in hoc negotio suaevoluntati faventein non
es: iiamel hocscriptumest, « Ego quemamo, redarguo reperisset, Donatislas in eum pagum, in quo antea
et castigo» (Apoc.in, 19). Ego lanten, si pro merogan- non fuerant, ad ejus nomen deferendum advocarat.
dus esses,fotie non le rogarem: quia vero pro te rogan- Rescribit ad Pancarium Augustinus, mirari se quod
dus es, rogo te iralunt, ut parcas libi, ut placerh libi; ut GermanicianensGS de Secundino conquerantur; se ta-
tibi placelur ille quemrogas. Aperial libi sensum,ul vi- men quaeilli objiciuntur, si modo catholici sint qui
deasquw facis, el exhorreas el emendes.Parva enimet objiciunt, non posse contemnere : haerelicorumaniem
quasi nulla libi videntur,quw tam inagna mala sunt, ut accusationesadmitterenecposse nec debere: quocirca
quando te domila cupidilas ea considerarepermherit, primo agat Pancarius, ut.hserelicinon sint ubi ante ad-
rigeslacrymh terratn, ul Deus misereaturlui. Vereba- ventum ipsius non fuerant, tum se causam presbyteri,
CurAugustinus, ne ille his litteris magis exasperatus sicuteam audirioportet, auditurum. Simul conunen-
in colonos suos acrius dessevirel; sed addit, si hoc dat ne Secundini domum diripivaslariqueauteum de
accidal, illis imputatura iri ad merilum bonum, quod ecclesiasua deponi patialur. Monetetiam ut causam
pro ejus salute, propler qtiam scribebat, eum pate- quantocius curet componendam, ne indigenaeea oc-
rentur irattim. Unum Deijudicium illi minilatur; quo- casione diutius affiiganCur.
niam apud homines, qui formulas a legibus constitu- 5. Unius Hipponensis Ecclesiae, cui se servum di-
tas ad alios iniqucs actus prehibendps sequi tenentur, vinitus dalum esse dicebat (Epist. 124, n. 2) curam
cnusamcbiinere Uemuluspptei'al. Unde cousectarium propriam ad se pertinere arbitrabatur. Quapropler ab
est, quamvis aliis minime denegare debeamus, quod ea nunquam nisi invitus aberat (Epist. 34, n. 5). Po-
iis reddere ex liumanarum legum praescripto tene- pulus vicissimsemperillius absentiam molesteferebat
int».-;nobis tamen non semper licere, qued ex iisdem (Epht. 122, n.l), et ut erat ex omni pene parte infirmus,
legibus nebis alii debent, exigere (Epist. 247, n. 1). inde ad periculosissimamusque offensionemet scan-
CAPUT V. dalum interdum laborabat. Eam ob rem erat in urbe
1 Augustiniregula et prudenliain visilalionibusvel in magis assiduus (Epist. 124, n. 2). Quin etiam corpore
aliis prwstandhoffichs.2 ln Germanicianensisparw- absens, semper spiritu cordisqtieaffectu praesensillis
ciw gratiam scribit ad Pancarium. 3 Vniversx Ec- aderat. Ab urbe, ut ait, nunquam disccdebatlicentiosa
clesiwpro sua parle ac facullaledat opejam. 4 Caush libertale, sed necessaria servitute, ut aliis Ecclesise
dirimendhse occupariconquerilur. membris debita praestaret officia (Epht. 122, n. 1).
1. Ulsancti Praesulisin adminislranda Ecclesiacu- Hac enim de causa singulisfermeannis Cartliaginetn,
ram ditctumque pergamus expenere : In vhilalioni- frequenter ad alia loca, et aliquando in Mauritaniam
bus, inqnil Possidius, inoduintenebatab Aposlolode- usque se conferebat (Epht. 193, n. 1). Ipsis etiam na-
ftnilum,ut nonnisi pupillos el vidtias in tribulationibus v gationis laboribusac periculissese lttbenter objecis-
conslilulasvisilarel. El si forle ab wgrolanlibusob hoc set, transmarinas regiones pro Ecclesia petiturus,
peteretur,ul pro eisin prwsentiDominumrogaret,ehque ipsamqueaulam imperatoriam, utejus collegrefaclita-
inanusimponeret,sine mora pergebat.Feminarumautem bant, nisiejus infirmavaletudo obstilissel (Epist. 122,
monaslerianonnisi urgenlibus necessilalibusvhitabat. n. 1). Apud alias ecclesias lautum agebat, quantum
Servandumquoquein vila et moribushominisDei refe- episcopi dioecesanivel permitterent, vel imponerent
rebal, quod in instilulosanctwmemoriwAmbrosiicom- (Epist.34, n. 5). Cenciliisperdiversas provincias cele-
pererat, ul uxorem cuiquam nunquam poscerel,neque bratis adesse, cumposset, non omiflebat, studio suc-
militare volentemad Itoc cominendarel, neque in sua census inserviendi non suis comniodis, sed honori
palria petilusirel ad coiivivium.De singulh rebus red- Christi, faciendiquepro virili sua parte, ut sanctre
dens causas, scitkelne dum inler se conjugaii casujur- EcclGsirecatholicaeet inviolata fidcs maneret, el illi-
garent, ci maledicerenlper quemconjuncti essent; sed batadisciplina(Possid.,in VitaAugusl.,c.%\).Gnm ab
planead hocsibi jam illis consenlientibuspelitum inter- episcopisdeputatis habereniur synodi, aut ecclesia-
essedeberesacerdolem,ul veleorumjampacla elplacita stici judices ad quasdamcontroversias dirimendas de-
firmatentuf, vel benedkerenttir.Et ne militiwcommen- ligereutur, ipse episcoporumNumidisenomine ferma
SANCT.AUGUST.I. (Huit.)
S3S .,'_ VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 25<>
semper cooptari soleliaC.Episcoporum pariter ordi- fiducia dcbeodicere, ut reddat alienum? Ambosenim
nationibus, interdumetiam basilicarum dedicitionibus chrislianosaudio. Jam ille calumniosus,qui vult alteri
intereral, ut videre licct in epistola ad Nobiliuroepi- facerecausam, et lollere ab illo vel pro composilione,
scopum(Epis(. 269),qni eum ad labrieresusededicalio- gaudel ad ista verba. Aposloiusdixit: t Rediinenlestem-
iieminvilarat. Iter tnm prolixuin dcptccatur, utens hi- pus, quoniamdiesincdisunt i (Ephes. v, 15). Facio ergo
berni temporis surcquesencctutis excusatione; se ta- calumniatnchrhlianoilli; velitnolit, dal milii aliquid,ut
nien illud lubcnier susccpturum scribil, nisi corporis lempttsredimat, quia episcopumaudivit. Dic mihi, si illi
inlirmitate prrcpedirelur. dkturus sum, Perde aliquidul sis otiosus; libi non sum
4. Aposlolus dccernens fideles non apud srecula- dicturus, Calumniose,perdite,fili diaboli,quareres alie-
rium magistraluum tribunalia, sed a sapienlibus et nas uuferremoliris? Causamnon habes,el catumnia ple-
sanclis ipsius Ecclesia;viris, quiin locisconsisterent, nus es. Additdeinde : Sed Itocfotierides, quia pecuniam
judicai-i debere, episcopis alienas cansas audiendi rapis. Ride, ride, el contemne:ego erogetn,venielqui exi-
necessitatem imposuii (De Operemonuch.,n. 57).CIiri- gat (Senn. 167, c. 5,n. 4). Litigatores,hauddubie vitan-
stiani quoque imperatores lianc episcopisjtidicandipo- drcprovocalioniscausa,sic ad amice transigendumhor-
teslalem nonuna lanlum lege firmaveranl. Aiigusliiius tabatur, etiam cumde unius injusta causa, el de allerius
igitur sivea Clirisliatiis, sive a cujusvis sectae honii- jurc non ambigeiet. De liis probabililer negotiis a po-
nibus ad causas audiendas interpellalus, illis sedulo pnlo suo tandem oblinuit, ut per quiiique cujuslibet
vacabat; et hoc munere, quod pielatis sttreesse du- hcbdomadrcdies a nemineinterpellaretur. Sed hoc ubi
cebat, religiose fungcbatur. Simul tamen prae oculis ad breve lenqms servaium est, irruplum est violenter
habebal illttd cujusdam effalum : Malle se inter igno- in etim, et ante ac post meridicm occupationibus ho-
los, qiiam iiilot' amicos causas audire : quoniam de minum occupari coactus fuit (Ep. 213, n. 5). Tan-
incognilis eum , secundum quem ex jnris norma sen- dem anno quadringentesimo vigesimo sexto in Hera-
lenlia diccrelur, posset atnicum acquircre ; de amicis clium presbyterum , quem sibi successorem designa-
vero eum, contra quem scntcniia proferrelur, esset vit, id pneris reftidit. Harum occupationuro mole-
forlasse perdilurtts (Possid., inVita August.,c. 19; Au- stiam singulari patienlia, qua illam lolerabat, non
gusl. Episl, 33, n. 5). Huic obeundo muneri inlerdum modo ad suam ipsius , vcrum etiam ad eorum, qui
ad tisque lioram refectionis, aliqtiando autem lota die apud ipsum causain dicerent, salulem convertere ni-
jcjnnatis vacabat. Adniodum laboriosa erat, et mo- tebatur. Curnenim litiganies audiret, siiuul interio-
lesta hatc occupatio ei viro, qtii unius veritalis con- rem animarum stalum et diversos cordium affectus
teniplandre sludio afficiehatur (Enarr. in Psal. cxvui, expendebat; etex modo quo sua negoua procurarenf»
seritt. 24, n. 5). Ilinc ea de re passimconqueiilur,ma- suumque jus persequerenlur, observabat quautum
luisselquecerlas singulisdiebus borasin opere manuum quisque vel in fide bonisque operibus proficeret, vel
consiiiiiere, quam his uegotiorum anfractibus et mo- ab iis deficeref. Et ubi se commoda offerebat occasio,
lestiis implicari(De Opere monach., n. 57): sed hanc divinae legis verilalem partes docebat, camque illis
operain lialribtis suis, praesertiniinfirmioribus,dene- tpto animo et orani studio inculcans, ad vitrtmaeler-
gare non polerat. Quapropter id laboris non sine ulJa nara adipiscendam suis eos sermonibus horfabatur :
consolalione perferebat, sperans se ex patientia sua id unum videlicet in controversiis aiiorum dirimendis
fruclum vitre aeternre aliquandoperceplurum. Noslras lucrum qtiaencbat,ut ea, qure Deo et hominibus ex
oraliones, iiiquif, swpesauciat el debilitatcaligoct lu- chrisfiana: pietatis prrescripto debGmus, implerenl.
mv.llussacularium actionum; quas elsi noslras non ha- Et faciebathoc (atiquamspeculatoraDoininoconsfilutus
bemus, eorumlainetiqui nos angariant tnille passtts, et domuiIsruel, prwdkans verbumatqueinslansoppotiune,
jubemur ire cum eis alia duo, lanlw riobh inyeruntur, imporluneargiiens, hortans, increpans,in oiiiitilongani-
ut vix respirare posshnus: credenleslamenquod ille, in milale el doclrina; prwcipuequeoperam dans inslruere
cujus conspecluintral gemilus compedilorum,perseve- eos, qui essenlidonei et alios docere (Possid. , in Vita
ranlcs nos in eo ininhterio , in quo dignatus esl collo- August., c. 19). Sic quacumqtie oblata occasionc
care , cum promhsa mercede, adjuvantibus oralionibus utens, nunquam non operani dabataliis sivo privatim
veslris,ab otimianguslia liberabil(Epist. 48, n. 1). Cum sivc palam inslifuendis.
ad populum verba faceret, hortabatur eos, qtiibus in- CAPUT VI.
juslre litcs iuferrcntur, ut se pecunia redimere et ex- 1 lu diviniverbiptwdicalionemsedulo incumbitsanctus
pcdire conaretitur; quod ipse in causis ad so delatis, Ephcopus. 2 Audito eo concionante,Firmus Mani-
cum posset, faclitabat. Vult aliquis, ail quodam ser- cltwusad Chrislifidetnconverlitur.5 Quwdamin ejus
nione , avocarete liiibus a Deo tuo : non habebisquie- Sermonibusobservatu digna, 4 Laline concionabalur
iumcor, iionhabebistranquillum animutn; everterhco- apnd Hipponem. 5 ConsuetudoaudiendiverbumDei
gilalionibusluis, irritarh adversus ipsuni adversarium sedendo,quam qurnAfikanarum Ecclestarum erat,
tuum, Ecce tempusperdidisli. Quanloergomeliuseslut audicndiscilicetslando, magh illi probalur.
nummiimamitias, et tempusredimas ? Frair.es mei, in 1. Maximumemoluraentum Africanis Ecclesiis at-
causis vesltisel in negolih veslris, quando ad nos judi- tulit Augustini episcopatus, eo potissimum nomine,
candaveniunt,si liominichrisliano dico, ut pro tempore ipsius Paulini judicio, quod verba coelestiaejus ore
redimendo,perdal atiquidsuum; quanlo tnajore cura et percipere nierucrunl ( Epis(. 52, n. 2). Ut eniinEvan-
 237 LIBER QUARTUS. 258
gelium adhuc presbyter pro virili sua parte anmintia- terminavi,magisadversumManichworumerrorem, unde
ret; facium est, ul ephcopus mulloinslantius ac fer- niliil diceredecreveram,dhpulans, quam de iis quw as-
venlius,majore auclorilale,non adltuc in una tantum serere proposueram.Et posl liwc, nisi fallor, eccealia
regione,sed ubicuinqtierogatus venisset,verbumsalulis die, vel poslbiduutn, venilquidain Firtntts ttomine,ne-
wlernwalacriler ac gnaviler pullulante alque crescenle gotialor, et inlra tnoiKtsterium sedentesattclo Augustino
DominiEcclesiaprwdkarel(Possidius, in Vila August., nobis coratn, ad pedesejus genibusprovolutussesejacla-
c. 19). Possicliiverb.a illa sunt; qui rursttm de ejus- vil, lacrymas fundens,el rogans ul pro suis delictissa-
dem in prredicatione labore assidtto tradil : Verbutn cerdoscumsanclis Doininumprecaretur,confilensquod
Dei usque ad ipsatn suain exlremqmwgriludinemim- Mankhworum seclam seculus fuissel, el in ea quain
prmiermhse,alacriler el fortiter, sanu mente, sanoque pluritnh annis vixisset, et proplereapecuniam multam
consilioin Ecclesia prwdicuvil(Ibid., c. 51). Tanluin ipsis Manichwh vet cis quos dicunl Electos, incassum
ei vel juveni tribulum esl, ut ubicumque adesset, si erogasset; ac se in Ecclesia,Dei miserkordia fuisseejus
dicendumerat ad populum, id muneris ei semper de- Irnclatibus nuper correclum,atque catholicumfaclum.
ferrelur, el ipse raro tacere atque alios audire per- Quodel ipse venerabilh Augustinus,el nos qni lunc ad-
milterelur (Relract, prologo, 11.%).Et vero ipse mo- eramus, ab eodetn diitgenlerinqiiirenles, ex qua re po-
deste se gercns, ac uuius Ilipponensis Ecclcsirecura thsimumin illo traclatu sibi fuerilsalisfaclum,elrefe-
coiitfeiitus,in aliis civitatibtis ecclesiastica negotia rente eo, nobhqueomnibussennonh seriemrecognoscen-
tanluni curabat, quantum earumdero civitatum prae- libus, profundum consiliumDei pro salute animarum
stilesei permittcrent, velpolius imponerenl(Epist, 54, admiranles et slupenles, glorificavimussanclum ejus
n. 5). Jam vidimus eum, quidquid fere vacui lemporis nomen, el benediximus;qui cutn voluerit, et unde vo-
haberet, iis qure ad pnpulum diclurus erat, parandis lueril, et quomodovoluerit,et perscientes,et per nescien-
insumere consuevisse (Episl. 73, n. 5). Sermo Cre- tes salulem operatur anhnarum. Et ex eo ilte homo
centesimus quinquagesinius prirous videlur ad ver- proposiloservorutn Dei adltwrens, negotiatorh dhnisit
bum fuisse prrcscriptus, et niandatus memoriae. Ex- actionem,et proficiensin Ecclesiwmembris,in alia ra-
lemporalem aliquando concionetti habehat. Ubi de gionead presbyteriiquoque,Dei volunlatepelitus et co-
illius in Joaimem Tractaiibus agemus, videbimus il- aclus, accessilofficium,tenensatque custodiens propo-
luni diebus quinqitecontinuisfuisse concionatum.Ge- sili sanclilalem: et forte adhuc usquein rebus humanis
minos in Psalmum oclogesimum'oclavum sennones vivittrans mareconslitutus(Possidius, in Vila August.,
eodem die habuil; allerum malulinis horis, pomeri- c. 15).
dianis aiteruni. Nec a verbi niinislerio abstinebat, 5. In seneclute cum gravitate majori, sed rainori
etiam cum languor ei propcmodum verba prreclude- prolixilate concionabatur(Serm. 550,11,5). Aliquando
ret retviresloquendo recuperabat (Serm. 42, cc.\, 3). prse nimia fatigatione viribus fractis, cogcbatttr scr-
Tanto nimirum profectus populi sui studio flagrabat, moncm abrumpere, ut ipsa die Pasclire accidit, ob
ut laboris ac dolorisseusu carere videretur. Jaborcm, qucm in pervigiliofesti jejunus loleraveral
2. Ex forluitis aljquando casibus judicabat, quid (Serm. 520). Sermonibus finem frequentias impono-
sibi Deus ad populum dicere praecipei-et.Exempli bat, ne nimiis auditoressuos docuractitis oneraret. A
causa, si Ieclpr, qui srepiuspuer erat, psalmum ipse prredicatione interdum abscinebal, uC spatiuin populo
delegisset, atit errasset (Serm. 552, c. 1, n. 1); vix in daret ad ea, qure ante dixisset, altenta mente i-ecol,;n-
aninmro inducei-e poterac, uCcertis de quaeslienibus da (Serm. 552, c. 1, n. 1). Verumcuin populus SGrfno-
ad populum verba facereC; quod tamen agere 11011 ncs Gjtts avide ac salubriler exciperet, iis proritaba-
omitlebat, cum cx intcriori cordis mottiDcum id vcllc tur illitis famcs, iiedtiiiisatiabatur. ltaque piis ejus et
S6iJtiret(Sen».52, e. 8, n.20). AliquandoDcusaliudei, utilibus votis cedcre cogcbatur. Studium suum popti-
quam qtiod Itierat praeroedilaltis,suggerebat (Serm. lus ct atlentionem animi ad eum audiendum signifi-
7\,c. 5, n.8). Cujus rei Possidiusinsigne refert exera- cabat; indicans modo infelligere se res difficillimas,
pluni in ltsecverba : Scio ilem non solus ipse, verum qttas enodaret; modo ea, qure dicturus erat, praeoc-
elium atii fralres el censervi,qui nobhcum tunc intra cupans, ct srepiuseum maxiraoapplausu interpellans :
HipponensemEcclesi.amcitm eodemsanctoviro vivebant, qui Atignsfiiiumquidera gaudio affieiebat, quod illo-
nobh pariter ad ttiensumconslitutiseum dixisse: Ad- rtim erga verilaiem sludiumet amorem ex eo cogno-
vetiislishodie in ecclesiameum scrmonem,ejusquein- sceret; sed qni ejus modestiseac dGmissionitorrorem
iiium, et finemcontra meatnconsuctudineinprccessisse, incutiebat. In rebtis gravioris momenli plausibus eo-
quoniatnnoneamremlerininatamexpiktterim,quampro- rum 11011 conlentus, pergebat dicere, donec lacrymas
posueram,sed pendcnlemreliquerhn? Cui respondimus: ex eorum oculisfluentescerneret (DeDoctr. clirisliana,
Ita nos in temporcmiratos fuhse schnus, el recognosci- lib. &, 11.55). Mihi propesemper,ail, sermomeusdh-
mus, At ille : Credo.,ail, qtwd forle aliquem erronlem plket. Meliorisenim avidussum, quo swpefruor inle-
in populo Dominusper iwstram oblivionemet errorem rius, antequameum explkare vetbh sonanlibuscwpero:
docex.iel curari voluerit; in cujus manusunt et nos et quod ubi tninus, quam milii nolus est, evaluero,coniri-
termonesnoslri. Nant cumpropositwquwslionhlalebras stor linguam meamcordimeonon poiuhse sufficere.To-
pertraclarem, in aliud sermonhexcursuperrexi; atque tum eniin quodinteUigo,voloul qiti me audit intelligat,
ila nonconclusavel exolkuiJicmwslione,disputalionem et sinlio me non ita loqui, ut hoc efficiam: maxime
259 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. . 240-
quia ille intelleclusquasi rapida coruscationeperfundit credibiie est. In quodam sermone provei'bium puni-
animum; illa autemloculiotarda et longa est, longeque cum latine reddit: Laline, inquit, vobis dicam; quia
dhsimilis; el dum ista volvitur, jam se ille in secrela punke twnomnesnoslh (Serm. 167, c. 5, n. &).Clericos
sua condidit : tamen quia vesligiaquwdam miro modo conquirebat, qui Iatinam Iinguam callerent : et quod
impressitmetnoriw,perdurant illa cum syllabatum mo- mirum videri pessit, iis se destitutum esse, et eb id
rulh; atque ex ehdem vesligih sonantia signa peragi- evangelicse prsedicaticnisprogressum retardari con-
inus. Nos autem plerumquein auditorh ulilitatem ve- queritur. Ea de causa Lucillum diaconum, quem edu-
hementer ardentes, ila loquivolumus, quemadmodum casse videtur, a se dimittere neluit. Lncillus iste gcr-
tutic iiitelligimus,cuin per ipsaminlenlionem loqui non nianus crat Nnvati, Sitifcnsis, ut vidGlur episccpi,
possuinus.El quia non succedit, angimitr et velul fru- qui eum ab Augustino repetiil, ut dioecesisuaeprod-
stra operatninsumamus, iwdio marcescimus;alque ex esset. Sed cum Sitifensis Ecclcsia ministris, qui Ia-
ipso twdio languidiorfit idem sermo et hebelior,quam tine scirent, minime indigei'et, Novalum rogavit Au-
erat unde perduxit ad lcedium.Sed inihi swpeindical gustinus, ut Ecclesiae suae necessitatibus eonsulens,
eortim sludium, qui me audire cupiunt, non ita esse sibi Lucillum concedei'et non ultra repetendum. An-
frigidum eloquiummeum, ul videlur inihi; et eos inde nuit Novatus niodo.longe suavissirao, agnoseens qui-
aliquid ultle capere, ex eorum deiectaiionecognosco; demdurum esse, germanum germano denegare; sue
mecumqueago sedulo, ut huic exhibendominislerionon se affecluivim maximam inferre; ul tamen id conce-
desim, in quo illos video bene acciperequod exhibetur deret, se et ipsitts episcopalis officii cura et fidelium
(De Catechizandisrudibus, nn. 5, 4). In ejus ad po- salute adduci. Videtur Novatus, simul ac episcopus
pulum sermenibus complures haud dubie sunt iu eo- crealus est, ffalrem suura repeliisse (Epist. 84,
rum gratiam compositi, qui, cum niuneris officiique nn. 1, 2). Quapropter id contigerit ante annum qua-
sui ratio ab iis postulet ut in ecclesia concionentur, dringentesimum undecimum, quo Novatus Carlhagi-
nequaquam habent facultalem excogitandiquaedicant. nensi collationi interfuit.
IIujus generis sunt duo atj Carihaginensem diaconum 5. Leges quidem in publieis institutionibus obses'-
niissi in libro de Caiechizandis rudibus, necnon ille vandas prrescripsil sanclus Doctor in libro quarto de
forle qui in ipsius Seririoiiuiii colleclione est ducen- Declrina chrisliaua : quas autcm in privatis scqui
tesimus decimus quartus. Nam utile esse aifirmabat, oporteal, in pi-imisei'ga initiandos adnotavit in libro,
ut vel sic raulti prsedicutores veritalis fierenl (DeDo- qni De Calechizandistudibus inscribitur. In eo legi-
ctriiiachristiana,lib.&,c.%9,n.6%). In eloculione stia mus concionalorem in Africana Ecclesia, stantibus
grammalicEeJeges violare non dubilabat, quo ab im- audiloribus, solum sedisse : in quibusdam autem Ec-
peritis et rudibus facilius intelligerettir. Quainvis au- clesiis iransmarinis, populum ipsum sedentera au-
tem in suis ad pleberei tracialibus stilo paulo submis- diisse. Quam consttetudiiiGmmagis probal Augusti-
siore uli consuevent, sermonis tamen curam non ntts, quod standi labor ct difficultas animum a verbo
usque adeo abjecit, ut soi-didasit ejus oratio. Verum Dei altenle audiendo avertat (De Catechiz.rudibus,
lianc non minimam oratorise artis parlem putabat, ac- n. 19). Exstat Cxsarii sermo, adscriptus olim Augu-
commodare sese ad caplum audilorls : et malebat re- slino, in quo significat concionatoi', se paucis ante
dargui se a givammalicis,quam a populis non inlelligi diebus rogasse debiles et infirmos, ut dum Acta mar-
(Eitar, in Psal. xxxvin, n. 20). Probabai in primis tyrum el prolixiores Scripturae lectiones reeitarentur,
dicuim oraforis, quamdam in Joquendodiligenlemesse considerent: subinde vero omnes propemodum femi-
negligentiam docentis; ubi lamen illasicdetrahat or- nas, etiam citra incomniodam valetudinem, morern
nalum ul sordes non contrahat. Bonorumhtgeniorutn, non modeste sedendi ad ea, quaelegerentur, atten-
ail, insignh est indoles, in verbis verum amare, non tius audienda, sed recumbendi velut in lectis suis,
verba. Quid enim prodest clavis aurea, si aperire quod et garriendi induxisse (Apud Auguslinum, Append.
volumusnon potesl? aul quid obest lignea, si hoc po- Serm. 500, n. 1). Qua de re illas in hoc sermone re-
lest? quando nihil quwrimus,nisi patere quod clausum prehendit concionator, docetque qua religione et re-
est (De Doctrina chrisliana, lib. 4, c.10, n. 26)? Tandem vereutia verbum Dei excipcrc debcant. Cum vero
plerumque, ut ipse observat, dictioipsa submissadum pauci privatim instiluuntur, scribil Auguslinus arro-
solvit difficillimasquaestiones, maxime quando adest ganliam cssc non fcrendam, si erudiendis sessio non
ei quoddam decus non appelitum, sed quodam modo offei'atur; anitnadverso praesertim auditorum tsedio,
naluralc, lantas acclamationcs exciCaC,ut vix inCelli- quod eos interdum aliud praetexentes ad excedendum
galur esse submissa(Ibid., n. 56). Hoc porro persaepe potest impellere. Hoc ipse expertus, cum rustica-
illo ad populum dicente conlingebat. num hominem aliquando mysteriis imbueret, quam
4. Dubiutn non est, quin Iatine suos ad plebera, illud prsecavendumesset, didicit (DeCalechiz.rudibus,
quales exstanl, sermones haberet. Acre quidem ipsa ii. 19). Advertilur solilum fuisse sermones suos hac
cum Hippo-Regiusesset urbs CGlcbris,Romana civi- conclusione absolvere : Conversiad Dominum Deum
tas, seu colonise jure gaudens, ac maritimus portus Palrem omnipolentetn,puro corde ei, quanlum potest
ad quemfrequentissimiadvenaeappellerent(Ephl. 55, parvilas noslra, maxhnas atque uberesgratias agamus;
n.7>;De Civil.Dei, lib. 22, cap. 8; Conl.Litt. Petiliani, precantestoloanimosingularemmansueludinemejus, ut
lib, 2, c. 85, ii. 184), generatim populum latine scivisse precesnostrasin beneplacilosuo exaudire dignelur, in-
 241 LIBER QUARTUS.
imkum aitostrh aclibusel cogitalionibussua vitiuleex- deniqtie medelam, citra judiciorum forensiumseveri-
petlat, nobis multipticelfidem,guberneltnenlem,spiri- tatem, pro virili parte procurabat.Quoeirca continge-
luatescogitalionesconcedat,elad beatiludinemsuamper- bal aliquando, ut quibus nola erant illa crimina, con-
ducal,perJesumClirhlumFilium ejus. Amen. (Serm. quererentur quod illa non argueret, cum scilicet eum
67, n. 10; Serm. 106, n. &; Serm. 185, H. 15; post aut priidenliselege cohiberi, aut non semper omnia
Enarr. inPsal, CL,elc.) scircmininjcailenderent(Serm.82, c.7et 8, nn.lO.11).
CAPUT VII. 5. A Chi-istianorumflagitiose viventium convictu
1 Invehiturin vilia. %Ejus in corripiendhpeccanlibus quandoqueabslinebat, ut eos et pudere suffuudei'ei,
prudenlia et charilas. 5 A flagitiosorumCliristiano- et ad raciierem frugem hacratione revocaret. Convi-
rum magis quamab Elhnicorumconviclusese absli- vere solebat potiuscum Ethnicisct irapiis, quam cuin
net. &Ob alicujus peccalumlolam ejusfamiliam ex- CathplicisscclGrafis;in qup mprem gerebat Appslolo
cominunicarinon probal. 5 Malhematicutnquemdain (Enarr. in Psai. c, n. 8). Exconimuiiicalioneinvero
in pwnilentiuinnumerumtecipil, 6 Lainpadiumin in criminibuseam exigcnlibusadhibebat, quaiitum id
qucestionede astrorum falo hwrentemerudil. pax Ecclesirc sineret, et ipse peccatoribusutile arbi-
1. Afros ad luxuriam, GbrictatGmet juramentum trareltir. Nam ebriosos, exemplicausa, quo raagis vi-
proclives fuisse observant. Quapropter Augusiinus. tium illud commune el pervagatumerat, eo minus,
lesle Possidio, laborabat in primis, ut inolilam ju- meritos licet, analhemate ferire, et de Ecclesia proji-
randi consueludinem e populo suo penitus tolleret cere audebat. Nam cum illi criminis sui gravitalcm
(Possidius,in Viia August,,c. 25). Exslant reipsa ser- noii satis agnoscerent, timebat ne ipso fortassis fla-
mones aliquot ab ipso in haecvilia habiti. Ea de re gello pejores fierent, qui eaederentur.Quapi'opCerso-
verba facere semper disttileral, veritus ne monendo lis srepiusverbis eos corripiebat (Serm. 17, c. 3, a. 5).
auditores suos nocentiores facerel: sed tandem ti- MariCos,qui suis uxoribus fidemnon servabant, qup-
mtiit, ne mandato ipse non pareret, quod sibi cum dam serniflne conipcllans,A communione,ait, se cohi-
Jacobi Epistola lcgerelur, divino afflatu injiinctum beunl,qui sciunl quia novi peccalaipsorum; nede can-
fuissearbitrabalur (Serm. 180,c. 12, n. 14). Iu ebrieta- cellisprojkiantur (Sertn. 392, c. 5, n. 5). Quanquamin
tem qtioqucpassim invehitur. Ebriosos aliquandoob- huiie sermonem,quem inter dubios collocandumcen-
jurgaturus : Si non me audieritis, inquit, el lamenego suitnus, illa senteiitia innnissa videri potest, cum ad,
non tacuero, animatn meamliberubo.Sed nolo salvus illud confertur quod Auguslinusin sermone trecente-
essesine vobis(Senn. 17, c. 2, n. 2). Quodad luxuriarn simo quinquagesimo primo pronuntiat: A7osvero a.
specfat, conatur in primis oslendere, maritos eadem communione proliiberequeinquam non possumus(quam-
fideergaconjugessuas obstringi,quam ipsi ab iis exi- vh hwcproltibiiionondumsil mortalh, sed medicinciiis),.
gani (Serm.9, c. 9, nn. 11,12; Serm. 592,c. 5, n. 5). In nhi aul spottte confcssum,aut in aliquo sive swculari,.
quo Romanreleges ab evangelicisplurimum discre- sive ecclesiaslicojudkio nominalum alque conviclutn
pabant. Unde contingebat omnes propemoduraviros (Senn. 551, c. &,n.10). Quamvisob quorumdamfacino-
in lianc prolabi mortira corruptclam, quse tamcn si- ra adversusEcclesiamimmaniterperpetrata gravissime-
lentio tegcbaturfovebaturque. At maluit Auguslinus aliquando commovcretur; nunquam tamen eos cumi
veritalcm non taccndo, omnium, qui eam sectari nol- tota faroilia anathematG percutere ausus est : ctimi
lent, odiis se ohjicere, quam in dissimulatreveritatis, qua ratione posset id recte fieri non inveniret, liceU
cujus iinpcrioloquijubebatur, crimen incurrere. Hoc hoc ab aliis forsitan usurparctur (Ephl, 250, n, 2).
ipsum cst prsecipuuinargumentum sermonis, quem 4. CumnonnulU,qtiiper Evangeliumpejeraveranr/,,,
De decem Chordis inscripsit, pippterea quod decem in ecclGsiamconfugissent, ut viclatro fidei perfugiuiu.
Dei raandata, qure in hoc sermone exponit, cum de- in ipsa fidei demo requirerent; magistratus christia-
cacliordo psalterio, ut Scriptura lcquilur, comparal. nus fidelis (Classicianononicn crat) pro dignitalGsua.
2. Leges, qnas ApostolusTimolheo ad verbnmDei comilalus in ecclesiam venit, acturus cum Auxilio-
prredicanduropracscribit, accuralc scrvabat; ct ut dicecesaticepiscepo, ne contrajus suum hiscc perjuris.
caeteris inclum injiccret, publice |ieccanles publice faverel. JEqua sane postulabat. NihilominusAuxilius,,
arguere non timeb&l(Possidius,in VitaAugust.,c.\9). qui cum adhuc GSSCI catechumcnus, Classiciano he-
Unde laudabalur ab omnibus; sed se ipse privatira nevolcntia conjuncttis fuerat, usquc adco indulsit
ante arguebat. Erant lameu vitia sic usitata, ut quan- iracundire, ut post exscripta rei gestre acta, Glassi-.
tumvis publica forent, ea vix lente ct arridens inse- cianum cum loia domo sua anaihemale porcossetit.
ciari ac prohibercauderet, ne peccantcs ad iram pro- Contendebat haud dubie sacrum ecclesise asyluin a
vocarcl, et ipse novatorhabefetur (Serm.17, c. 5, n. 5; Classicianofuisseviolaium,et reosindeper virafuis ,se
Epist. ad Galat. Expos.,n. 55). Occtiltavero peccata, abductos. Verum Ciassicianusde hac injuria per lit te-
niaximecum gravia secum importarent incommoda, ras apudAuguslinumconquesturus,testatus est son tes
ul suut horaicidia et adulteria, charitas euni publice sceleris sui conscientiapressos, citra vimex eecle sia
carpere non sinebat. Neque tanien ea negligebat.Hu- sponte sua fuisse digressos.Juvenis adliuc erat Au. xi-
jusmodi sceleribusobslrictos reniotis arbitris admo- lius, et annum in episcopalimutierenecdumexeger at:
ncns, eortimoculis divini judicii diem subjicicbat,et Augustinusatitem tot jara annorum episcopussem ie-
limore illis incussopcenitentiampersuadebat. Eorum rat. Scripsit tamen ad Auxilium,si qua ijle,ratif jne
<m VITA S. AUGUSTINfEPISCOPI.
posset ostehdere, ob uiiius peccatum lotam familiam muledkant; hte ex chrislianoel fideli pienitensredil, et
: lerrilus potestateDomini, conveiiilurad miserkordiam
jure excommunicari, se paratum esse ab eo discere
si vero non possel, culpam in coresiderc , qui rem, Domini,Seductusenimab inimico,cumesselfidelis,diu
cujus rationem reddere non valeal, fueril aggressus. inalhematkusfuit : seducius seducens, deceptus deci-
Eunidem rogat, ut si culpa vacel Classicianus, erro- pkns, illexit, fefeltil, multamendacialoculuseslconlra
reni siium , in quem ex hiimana fragilitateprolapsus Deum, qui dedit hominibuspotestalemfaciendi quod
est, corrigal, el gesla ecclesiaslicain eum confecta bonumesl, el non faciendiquodmalumest. Isle dicebat,
rescindat. Nec arbilrerh, inquit, ideo nobis non posse quia adulleriumnon faciebatvolunlaspropria, sed Ve-
subreperehijustauicominolionem,quia cpiscopisiimus: nus; et liotnkidiumnon faciebalvoluntaspropria, sed
sed potiuscogitemusinter laqueosleiilationuinnos peri- Mars; eijuslum non fackbat Deus, sed Jovis : et aiia
culoshsintevivere, quia hominessutnus (Ibid., n. 5). multa sacrilega non parva, Quammulliseum putatis
Collationi Cartliaginensi Atixiliits Ntirconensis epi- chrislianhnummosabsiuiisse? Quammultiab illo eme-
scopus intererat. Idemsi sit, non potuit hrec epislola runl mendaciuin? Modo,skut de illo credendumest,
serius esse scripta, quam araio quadringenicsimo horruitmendacium, et mullorum IwminumMleclorem
duodecimo.Sedel aagreanimiiininduxeris, eam iitullo se alujuctndoa diabolo sensit illeclum; converlilurad
ante conscripiain esse ; cuin Augiisiiuusatirio qtta- Deum pwnilens. Pulamtis , fratres, de magnotitnore
dfiltgentesiraoduodeciraolaniuni deciniuroseplimuin cordis accidhse. Quid enitndicluri sumus?'Namquesi
episcopalus, actalisautein sttre septiraum el quin jua- cx paganoconverlerelurmalhematicus,magnumquidem
gesimumaniium agerel; quo sauc leniporevixvideatur cssetgaudium; sed tamenposselvideri, quia si conver-
salis provectus , ul cum Auxilio taiiquaiu senex cum sus essel, clericalum quwrerel in Ecclesia. Pwnilens
juvene, alque episcopus tot annorura cuin collega esl; non quwrit nhfsolain inisericordiam.Commeii-
necdum anniculo loqualur. Ipsi aulcni Classiciano, dandusest ergo el oculiset cordibusveslris.Euinqueii:
a quo lilleras super illa rc acceperal, rescripto con- videih, cordibusamate, oculiscuslodile.Videteiltum,
siliuin suuni mentemque aperuit : Ego propler eos, scilote iltum, el quacumqueiile transkrit, fralribus
inquil, qui propeccatounius anitnwtoiamdomutnejus, cceieris,qui modohic non sunt, osienditeillutn: etisla
id esl, pluritnas aiiimas(inallieinaleliqant, maximene diligentiainherkordia esl, ne illeseduclorretraltal cor,
ibi quhquum sine Rapihmate de corpore abscedat; el et oppugnet. Cuslodilevos, non vosiuleatconversalio
ittrumnon etiain de eccksia pcllcndisunt, qui eo con- ejus , via ejus ; ut leslimoniovestro nobh confirmeiur,
fugiUnt, quo fidemftdejussoribusfrangant, adjuvanle vereillum ad Dominuinesseconversum.Nonenimsile-
Doniino, et in concilionoslro agere cupio, el si opus bil fama de vita ejus, qnando sic vobh el videnduset
.fueritad Sedem apostolkam scribcre; ut in his causis mherandus offerlur. Nosih in aclibusAposloloruinesse
quid sequi debeamtis,concordiomniumaucloritatecon- scriplum,quia mulii perdili, id esl, laliumatiium Ito-
slilualur alquefirmelur. Itlud plane non tcmeredixerim, mines el doclrinarum nefariarum seciaiores, omnes
quod si quhquam fideliumfucrit anathematus injusle; codicessuosad Aposlolosaliulerunl; et incensisunilibri
ei polius oberitqui faciet, quatnei qui liancpalktur in- lam mulli, ut peiiineret ad scriplorem wstimalionem
juriam. Spirilus enim sanctus habilansin sanctis, per eorumfacere, el summatn prelii conscribere(Acl. xix,
quem quhque ligalur aul solvilur, hnmerilam nulii 19). Hoc uliqueproplergloriam Dei, ne lales eliam
pwtiamingerit: per eum quippe cliffutidilurcharitasin perditi desperarenlurab illo , qui novil quwrerequod
cordibusnostris,quw non agil perperam(Ex Epist, ad perkral. Perieral ergo hte, nunc quwsitus,inventiis,
Classicianum,poslEphl. 250, lomo2, pag. \b~5i). adductus esl : portal secum codicesincendendos, per
5. In suis Sermonibus Augustinusvanas aslrologire quos fuerat incendendus; ul illis in ignem mhsh, ipse
judiciariaesuperslitionesoppugnal, quibus Christiano- in refrigeriumtranseat.Sciatheum lamen, fralres, olim
rum etiam complures deditos sic fuisse conqtierllur, pulsare ad Ecclesiamante Pascha : ante Pasclta enim
ut noniiulli corara ipso fidenter diccrent, quasi nUiil ecepitpelere de Ecciesia Chrisii medicinam. Sed quia
in ea re mali subesset, certis se diebus tion esse pro- talis est ars, in qua exercitatuserat, quwsuspeclaesset
fecturos. Quod vitium ita vulgaveerat, ut vix ullus de mendacioalquefallacia, dilalus esi, ne ientarel; et
illud reprehendere auderet. Unde sic exclamare eogi- aliquandotamenadmhsusest, ne perkulosiustentarelur.
tur : Vw peccalh hoininum, quwsola inusilala exhor- Orale pro illo per Cltrhlum, prorsus liodiernamprecem
rescimus (Enchirid., n. 21) ! Verumtamencum vanae pro itto funditeDominoDeonoslro.Schnusenimel ceiii
hujus et impise artis sectatores (mathemalici lum sttinus, quia oralio vestra daiel omnes hnpktaics ejus.
dicebantur) ad convcrsionemacccderent, eos poeni- Doininusvobhcum(Enarr. inPsal. LXJ,n. 25).
lentisepublicreaddicebat,necad eara nisi posl crebras 6. Quidam nomine Lampadius aliquam huic arli
•poslulationeset interjectas moras adniittebat. Cujus fidein adhibebat. Id ubi Augustinus ex colloqniopri-
irei habemus insigne exemplum ad calcem sermoiiis mum , dein ex litteris ab eodcm acceptis ccrtius in-
"in psalmumsexagesimumprimum. Illa Ecclesiwsitis, tellexil, paucis ei rescripsit (Epht. 246), leges divi-
•inquit, unum ex hujusinodimathemalicis poenitenli- nas et humanas, omniaque publicse ac domesticse
•l)us plebi demonslrans, etiamistnmquemvidelh,bibere disciplinreinstituta, perversis fali et virtutis astrorum
vull. Simul eliamut twverith, quam mulli in commix- in liumaiiasactioties opinionibus penilus iabefactari
iioneGhrhtianornm,ore suo benedicant,el in cotde suo atque subverti; ipsos eciam maChemalicosuon adeo
m LIBER QUARTUS. 246
insanire, ut domus suaemoderamen ad illius scientiae, cordalus habebatur, cum bonorum suorum jacluram
nor' fecissct, in eam animi perturbationem incidit, ut.sibi
quam aliis grandi pecunia venderent, amussim
mamque dirigant; Rogal,quoque Lampadium, ut quid manus violenlas illaturus viderelur. Quod ubi rumor
de hac epislola sentiat, rescribendo edoceat : qusesi ad Augustinum detulit, summa ille miseratione cotn-
de re librum motus, per litteras non benevoleiitisemodo, sed exi-
ejus aviditaii non suificiat, iiilegrum hac
ei pollicetur; modo exspectet dum id per olium exse- stimationis eliam plenas, eum horlatus est, ne in ad-
re- versis, quae Dcus ad ejus salutem immiserat, animo
qui possit, et promissi sui memoriam identidem
fricare non gravelur. deficerel. Brevisest haec epistola, sed pietalis etinge-
CAPUT VIII. niosae charitatis plenissima. Simui ad eura litteras
AIJGDSTINI ADPRIV/lTOS MONITA ETHORTA.MENTA. misit, quas ad Comitem illius ergo conscripserat
1 Chrisiinum ad pieialemincendit.%Adversusscandala (Ephl. 244).
corroborat Sebastianum.3 Et Reslilutum. 4 Chrhi- 5. Epistola, quae est ad Ecdiciam, gravius argtt-
inum a desperationerevocal. 5 Ecdiciw piw femince mentum compleclilur. Fidelislisscerat, et fideli nupia,
inconsultam agendi ralionem arguit. 6 Obduralum ex quo filium pepererat. Attamen non expectalo ma-
Cornelii animum premil. 7 Florenlinam per lilterds riti consonsuconlinentiaevotum nuncupavit, nonad-
docerenon recusat. 8 Fabiolam monet, prwsenliam vertens se virtutis hujus, quamvis eam non coleret,
sanclorumcorpore tenus, parum expelendamesse. prsemio minime cariluram, si non sure, sed sui conju-
9 Pupillcecuram geril. gis infirmitati ccderet. Yerumhanc ctilpamfelix even-
1. Ex lam muliis Jucubralionibus,quas Augustinus tus reparavit : maritus cnim uxoris suse secutus
adprivatos aut instiluendos authortandosconscripsit, exemplum, eodem se continenliae volo adstrinxit;
eas hoc libro splas mempramus, quibus recensendis sicque complures annos quo sanctius et caslius, eo
locus opportunior non videtur. Cura quidara Chrisli- verius et concordius conjuges manserunt: Iu hoc pro-
uus nomine, professione christiainis, solum tamen posito communi mtilier, sive in abdicandis sseculi
calecliumenus, aut salfem sreculi laqucis implicalus, moribtis, sive in stipe pauperibus eroganda fortior
«fficiosasad eum scripsissetlilteras, et ab eo epislola>m vidcbatur. Verumcum adarbitriumnutumque viri se
flagitasset; egit illi gratias pro ejus officiosa urbasii- ipsa accommodare minime studeret, iliius animum
lale, et ad piGtalemhortatus est hac brevi sententia : non ea, qua par erat, prudenlia traclabat, nec mulie-
CMIH in ilinere Dei faciliorae( fructuosa, ignava formi- brem zelum scientia et charitate moderabatur. Licet
dtite fugiunlur; in itinere swculari duriora et slerilia enim continentiae voto tenerelur, hi cseteris lam.en
mrumtwsoiabore loleranlur (Epis(.256). rebus viro suo parere debuil. Niliilo lamen minus
2. Sebastianus monachus et abbas, sivc sanctse fa- a marito forte jussa conjugalarum mulierum habitum
niiliaeprsepesitus,aliquandiu familiaritcr usus Augu- gestai'e, cum modestum sumere debuisset,in quosane
stino, plurimamsusc pietalis existimationem relique- consentientem virum habuisset, nigi'ara itistar viduae
rat. AdAugustinuinpostea, et ad Alypium, titvidelur, et monachaevestem iuduit. Culpam hanc alia cumula-
lilterasscripsit, quasAugitsliiiusgratabundus.acccpit: vit. Nam cum maritus ejus ad eleemosynam segnior
cumque in his Sebastianus ob peccata et scandala esset, siveob animi vitium, sive ob necessariam cu-
iniquorum, tscdiose affectumtestaretur; sanctissimus ram, quam in fiiio adhuc puero ponere tenebatur,
Prsesulillius zelum impense laudavit, eum tamen ad qtiem ad id quod rneliusesset debebat quidem incen-
perseveraiitiam , et ad solatium suum in bonorum dere, sed ad monasticumiiistitittum cogere non po-
fratrum probilale atque in fidelibus Dei proinissis leratt conCraEcdiciaein optalis crat, omnes faculCa-
quserendumhortaius est. Alypius vero, cum ad eura tes suas in egenos profundere. Igitur absente viro,
propriara epistolam scribere potuisset, maluit Augu- cum duo peregrini quidani ntonaclji ad Gamdivcrtis-
siini epislolsepauca officicsa verba allexere, eique sGnt, illis otnnia, vel peue omnia qusehabebat, eroga-
subscribere, ut eeriim unanimilatem una etiam pagina vit. Id postquam rcsciit maritus , iracundia supra
testaretur (Epht. 248). nioduin exarsit in conjugGmsuam, et in geminos illos
3. Cum ei Deogratias (ille idem ipse fortassis, ad vcteralores, qui ad ipsius doraum exhauriendam, sub
quem alibi scribit Augustinus)indicasset scslusanimi ficto monachorumhabitu (sicenimille arbitratus est)
cujusdant diaconi calholici (Restilulo nomen erat), accesserant. Et ipse faletur Augustinus, dubitandi lo-
qui seque ac Sebastianus, Cailiolicorum vitia iniquo cum esse, an qtti ab ignota el conjugatamuliere tanta
videlur lulissc aniiiio; rescripsit huic Restituto, sua- recepissenl, servi Dei existerent. Sed longe gravius
sitque ut Tychonii DonatistselibrumdeEcclesia lege- incomraodum secutum est : nain maritus irani in se
rei, coguiluius excjus leclione, bonos cum malis ad converlens,continenlisevoio,quod ipse nuncupaverat,
finem tisque sa:culi pGrmixicesse victuros. Monct la- violato, SGin profundum adullcrii gurgitem immersit.
inen, Tychonium pauca solum hac de re Scripturse In hoc tam calamiloso rcrum statu Ecdicia por lit-
tcsiiniotiia protttlissG, cavendaque esse quse ille in tcras Augustiiium consuluit, ut scirct quid sibi facto
schistnatis , cui adhrerebat, patroeinium adducit opus esset. Auguslinus epistolae, quam rGScripsit,
(Epist. 249). maximam parlcm posuil in iis notandis, quae illa in
4. Fidelis quidamBaptismo initiatus, nomine Chri- anteactae vitae ratione perpcram egissel : quod vero
simus, qui verbum Dei studiose semper audierat, et ad posterum tempus attineret, scripsit eam, cum ma-
547 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. T 24S
ritus votum conlinentise ab ea nuncupalum compro- dicendi vi*ut inde emergat, et vehementer et amanter
basset, ad illud in finem usquc servandum, et ad viri hortatur (Epist. 2S9).
culparn, quanlum in ea situm esset, redimendam ob- 7. Erat exlra dicecesis Hipponensis limites puella
ligari. lndue itaque, ail, humililatemmenlis , el ut te (Florentinse nomen fuit), quae licet adolescenlula, pie-
Deusconservetperseveranlem,noli maritumcontemnere talis ac verse sapientiaeardenti sludio lenebatur. Pa-
pereuntem. Funde pro illo pias et assiduas orationes; rentes ejus optimi, et de filise pietate gratulanles, ab
sacriftcalacrymas, tanquamvulneralisanguinemcordis; Auguslino in hisoris commorante postularunt, ut illi
el scribead eum salisfuctionem,petens veniam,quia in edoeendse,in quo opus esset, siiam operam impende-
eum peccasli; quodprmlcr ejus consiliumet voluntatem ret. Renuere non potuit Augustinus : et re quidem
de rebus luis fecisti, quod faciendumputasli: non ut le ipsa curam illius non solum in precibus apud Deum
posniteattribuisse pauperibus, sed eum tui boni operis suscepit; verum etiam cum ad ejus malrem scriberet,
parlicipem cl moderatorem habere noluisse. Promilte plurima illi documenta tradidit. Sed ejus maler Augu-
de cwteroin adjulorio Domini, si et illum suceturpilu- slino rescripsit, prius filiam velle lilteras ab eo acci-
dinis pxniluerit, el conlinenliam,quam deseruit, repe- pere; tum demum confidentius scripturam, eumque
tiverit, le illi, sicul decel, iu omnibusserviluram. Jubet de necessariis rebus esse consulturam. Ad eam igitur
denique ul ad viri animum sibi conciliandum eo ma- scripsit Augustinus, ut ei fiduciseosliurn aperiret; si-
jori studio incumbat, quod citra hancanimorum con- mulque eam horlatus est, ut promeret ipsa, si quid a
cordiam filius ejus in timore Dei et sapientia, ut ipsa se quserendumpularet. Aut enim scio, inquit, quod in-
optabat, educari non posset; cum esset in poteslate quisieris; et non negabo : aut ita nescio, ut nullo fidei
pairis, et huic jure poscenli esset necessario conce- salulisquedetrimentonesciam, et dekoc eliamte ipsam,
dendus(Epist. 262). Quod hic scribit Augustinus, con- si poluero, faciam reddila ratione securam. Aut certe
jugalas videlicet mulieres posse in supcrbo cultu cor sielnescio, el lamensciendumest, vel impelraboa Do-
Iiumile servare, si eo tantum fme se ornent, ut mari- mino, ne libi desim; nam scepe offlciumimperliendi,
tis suls obsequantur, consentancum est iis quoo ad meritumest accipiendi:vel italibirespondebo, utnoveris
Possidium scribit: ornamenla non esse conjugatis ab- pro hac ipsa re, quampariter nescimus,ad quem pulsare
solule prohibenda, prseler pigmenla, et ea quse ma- debeamus.Hcec ideo praloculus sum, ne le pro certo
gicam superstisionem rcdolent (Epist. 245). speresquidquid amequmsiverisaudituram; el cum hoc
6. Si vehementi oraiione insectatur Ecdiciam, non provenerit,audacler potius quam prudenler me fe-
longe gravioribus vcrbis objurgat Cornelium , qui per- cissearbilreris, quod libi qumrendi, si quid voles, facul-
niciosissimo Maniehaeorumerrore fuerat olim cum tatem dedi. Hoc enim feci, non doctor perfeclus, sed
ipso Augustino implicatus. Juvenis tunc erat, licet cum docendis perficiendus, domina exhnia meriloque
setate Augustinum antecederel; a muliebri tamen Iwnorabilis in Christo ac suscipienda fdia. Equidem
amore cum se summo temperanliserobore abstraxis- etiamhiiis rebusquasutcumquescio, magis te cupioesse
set, continuo in eum sese altius immersit. In extremo scientem,quamscienliwnoslrceindigenlem.Nequeenim,
vilae periculo, Baptismum percepil, cum jam Augu- utquodscimus doceamus,alrorum ignorantiam optare
stinus episcopus senuisset, atque adeo ipse foret setate debemus. Multo quippe melius omnessumusdocibiles
magis ingravescenle. Allamen e morbo recreatus, ab Deo. Pergit deinde demonstrare pericuium , quod in
improba peccandi consuetudine non serevocavit; sed aliis erudiendis comperit: cujusilludestsibisingulare
pellicum grege in dies crescente stipatus incedebat. solatium, si animsein pietale ita proficiant, ut eo per-
Augustinus, qui eum semper charissimum habebat, venianl, ubi hominis doctoris non amplius indigeant
ssepius demoribusemendandis fruslra commonuerat. ministerio (Enist. 266).
Is porro Cyprianam in matrimonium duxerat castis- 8. Cum altera puella, nomine Fabiola, ad eum re-
simam feminam, quse viro longe dissimilis, eum ob- scribens, animi sui mosrorem ei significasset, quod
scenis Iicet amoribus irretitum adamabat, et conver- adhuc in hac lerrena peregrinatione moraretur, nec
sionis ejus desiderio tenebatur. Ex hac vita migra- semper liic sanctorum consorlio frui posset; quod ad
vit, et in caslarum alque fideliumanimarum societatem ipsum Auguslinum, ut videtur, referebat: is officiisui
recepla est. Post ejus obitum Cornelius ad Augusti- esse putavit, ei rescribere, ut amorem, quo iila erga
nurn scripsit, ut ad se opliiBseconjugismorte gravis- res coeleslesferebalur, commendaret; simulque eain
sime commotum aliquam prolixam epistolam conso- docerel, corporum prsesentjam animorum prajsentise
latoriam darel, sicut sanctum Paulinum ad Macarium esse postponondam (Epist. 267). IfacFabioIa videtur
fecisse meminerat. Ad bsec rescribit Augustinus . eadem esse, quam Hieronymus sanetam filiam suam
Illius uxorem humanis non egere laudibus; has viven- appellat, dum ad Marcellinumin Africa degentemscri-
libus, non morluis impendi solere ; eum vitsemuta- bit anno quadringentesimo undecimoaul quadringen-
tione elogium conjugis susc promereri debere': illud tesimo duodecimo, posse illum ab ipsa muluari duos
polliceri se ea condilione, quam ejus uxor etiam de- priores iibros in Ezechielem, quos ad eam misisset
fuucta peroptaret, quemadmodum vivens expetiisset: (Hieron., Epist.8%).
velle aliter mcerorem abstergere, adulationem esse, 9. Eral Hippone-Regiopuella qusedam,patre suo,
non consolationem. Simul turpem, in quo versatur, utvidetur, orbata; cujus etiam mater non apparebat.
slatum illius oculis aperte subjicit, eumque magna Ecclesisetutelse, ut ejus adversus improborum vim
 prasidio uteretur, commendata fuerat a speclabili vi-
ro, cujus nomen ab Augusiinorelicetur : non enim is
idem videtur, ac Benenatus episcopus, qui nec viri
spect;ibilisnomine noiandus esset, el curam ejus, si
in ipsius fuisset potestate, suscipere debuisset. Quan-
quam non negaverimusBenenalumistum illius puellse
consanguineum fuisse : qui sane conditionem huic
puellse propositurus ad Aiigustinumscripsit. Augusti-
nus pro cura pracipue pupillis luendis debita in ejus
tulelnm sedulo incumbens, oblatam conditionem sibi
non displicererespondit; sed puellam adhuc esse te-
neriori setate, quam ut cuiquam possel promitti, dum
adolesceret; illius interim mairem, cujus aucloritas in
tradenda filiacrcleris omnibusesset prseponenda,for-
san appariluram; meliorem forte conditionem occur-
suram, quans ipse propter Deum judiccm i111procu-
rare tenereiur; denique incertum esse, ulrum nubere
vellet; dicere solitain , velle se esse sanctimonialem;
et quamvis ob oetaieniiis non forei sermonibusadhse-
rendum, se lamen prastolari dcbere, dum ipsa vitD3
institutum sua sponte deligere valeat. Addil Felicem,
qui puellsehujus materteram in rnalrimonium duxe-
rat, quicum ea de re necessario sermonem contulisset,
oblalam conditionem comprobasse, jure lamen ami-
citiaefuisseconquestum, quod nil hac de re per litleras
aecepissel (Episl. 254). Paganus quidam (Rustico no-
men erat) lianc puellam petiit in connubium filiosuo
pariter pagano, qui nec se ehrislianam fidem ample-
xurum esse pollicebatur. Verum Augustinus ab ea illi
tradenda plurimum abhorrebat, ut ipse Rustico per
litteras significavit (Epist. 255), pneter ea quoe in
epistola ad Benenatiimepiscopum indicasse se dicil,
quibus de illius pucllseconnubio lunc temporis quid-
quani spondere prohibebalur. Vix adducimur, ul cre-
damus banc ipsam conditionem esse, quam Augusii-
nus in"epistola ad Benenalum, ut diximus, absolule
sibi piacuisse lestalur. Ut enim Benenatus illam Au-
gustiuoproposuisset, ea tantum lege, ut Ruslici filius
christianam fidem susciperet: tamen Augusiinus cir-
cumslantiam adeo gravem minime lacuisset. De ea-
dem, utvidetur, puella Felicis nepte idem Felix ad
Auguslinumscripserat, et spectabilis viri, a quoEc-
clesiaefuerat commissa, litteras ad eum miserat. Re-
scribit Augnstinus se , cum hanc pupillam cuiquam
passim commitlere non audeat, adventum ejus, cujus
lilteras ad se misisset, exspeclaturum ; quid faclo sit
opus coram illo dcliberaturum; facturiimquequod Do-
niinus faciendumesse inspiraverit (Epist. 252). Haud
scimus, an de eadem adhuc puella scribat Augustiims
ad Beneriatum, audivisse se, quod de negotio trans-
igendo cogitaret. Testatur adduci se non posse, ut id
sibi persuadeat; si lamen verum sit, nosse ipsuni
quemadmodumEcclesiae consulere, ac lantuin cum
catholica domo, qusenon obesse, sed prodesse possit
Ecclesise,transigere debcat (Episl. 255).
CAPUT IX.
1 Madaurensesad christianamreligionemiraducerestu-
det. 2 CumLonginianoquoquepagano sacerdole per
lilteras agit, ul eam amplectalur. 3 Maximamexortis
in provinciasua erroribus perlurbalam solalur et ro-
borat. 4 Cum diversis hwreticisin cerlamen venil:
conlra quemdam e Novalianis scribit ad Seleucia-
nam. 5 Terlullianislarumhwresiseo prwsenledelela.
6 Abelonii quoqueseuAbeloilwin Hipponensitractu
ministerioet labore ipsius sublali.
1. Ex suis polissimum certaminibus cum hostibus
Ecclesi» nobilis etclarus evasit Augustinus. Ethnicos
cum aliis lucubrationibus, tum maxime opere de Ci-
vilate Dei fortiter impugnavit. Cum cuidani Florenti-
no, qui unus e Madaurse proceribus fuisse vidcluiv
Hipponequidpiam negolii essel, omnes urbis ordines-
per eum scripserant Auguslino, ut ipsi in negotio ad-
essedignarelur. Hsccerat litlerarum inscriptio, Palrl
Augustino,hi Dominoaiternamsalutem; subscriptio au-
lem , Optamus le, domine, in Deoel Christoejus, per
multosannos semperin clero luo gaudere. Jam pridem?
dolebal Aiigustinusidola non magis in Madaurensium.'
templis, quam in eorum cordibus includi. Quapropter
epistolse tilulum miratus esl. Tanla spe subilo erectus-
sum, inquit, ut crederemvos ad ipsumDominum, el aaV
ipsam wlemam salutem, autjam esse conversos,autper
noslrum ministerium desiderare converli. Sed ubi legii
cwiera, refriguit animus meus. Qtiwsivilamen ab ep$*
slolmperlatore, ulrumjam velessetischrisliani, velesse
cuperetis. Cujus responsioneposleaquamcomperi, ne-
quaquamvosesse mutalos; gravius dolui, quod Cltristl
nomen, cuijam tolum orbemsubjectumesseconspicitis,
nonsolum a vobisrepellendum,sed etiamin nobis irri-
dendum esse credidistis, dum mihi (negolia veslra)
curanda imponitis. Florenlino niliilominus omni ope
adfuit; sed lalc negolium erai, quod facile peragi
posset. Qiiamobrem immissam fuisse a Deo Madau-
rensibus ad se scribeudi mentem credidit, ul verilatis
illis annuiitiiiudic sibi opporlunilalcin offerret. Obla-
tam igitur arripuit; et nbi ostendit illusores eos fuisse,
cum Christi noniine sibi honorem el observantiam ex-
hibere simularunl, si Christi bosles adliuc exislerent;
aliquol argumeiiiis cliristianam religionemasserit, ad,
quariiamplecteudam eos adliortatur; quod tamen se
cum ircmoie cordis pro eis facere profitctur. Novi
enim, inquil, quanto gravioremet perniciosioremcau-
sam silis habituri apud Deum, si fruslra vobishwcdi-
xero.Eril enhntestisaffectusin voscordismei, perhanc,
quanlumpotui, ptiginumexpressus: erit lestis vobisin
judicio ejus, ~qnicredentessibi confirmalurusest el in-
credulosconfusunts. Eos ct fratres suos et parentes
nuncupai, ob hanc fortasse causam , quod puer lilie-
ras apud Madauras didicisset. Imperatores ipsns ad
piscatoris 1'elri sepulcrum submisso diademate sup-
plicare memorat in iis litteris; eodemque loco se post
lcgcsin idola anno trecentesimononagesimonono con-
stilutas scribere, non obscure significal (Epist. 232).
2. Cum Longiniano, pagano homine , et idolorum
(utapparet) pontifice congressusaliquando, in liujus
colloquii velul spcculo inspexit, eum agnoscere Deum
esse colendum, bene sentire de Christo, ad virlutem
etiam ex animo adspirare. Oplima sane hseceral ad
illam reipsa consequendam animi constitutio. Qua-
^si VITA S. AUGUSTIM EPISCOPI. 252
propter eum adamare ccepitAugustinus, ut ipse red- libros ad se mittere dignetur, quo eorum doetrinam
amabat Augustinum.Hicautem ratusamicos n6n posse el penitius nosse, et effiCaciuspossit refellere. Acer-
irucluosius Ullade re cOlIoqui,quam de mediis qui- bissimum dolorem prae se fert ob hsereseon incre-
bus boni beatique simus, Iiuerarum super ea re cOm- menta : ex hoc tamen se ipse solatur, quod hsecDeus
mercium cum Longiniano Libcnter iniit. Idcirco per mihime permitteret, hisi majus eleetorum suorum
litleras ab eo petiit, ul sibi rescriberet, quonam modo bonum ex iis vellet eiicere. Tantum, iiiquit, eos per-
crederct Deum colendum; quid senliret de Christo mitlil esse, quanlum novil expedire, alque sufflcere
Domino; an alia via, quam ipsc nobis demonstrasset, admonendwalque exercehdmsanclw doinui suw. Ideo
ad bcatam viiam perveniri posse censeret; an unam nostramde illis trisliliamconsolaiur: qma el ipsa tristi-
hanc viam arbitralus, qua piam tanlum ex causa eani iia, quam pro illis habemus,nos relevat; illos autem in
inire differrel (Epist. 233). RespohditLonginianusin- sua perversitate perseverontesgravat. Gaudium vero,
sigui veracique elogio. Eum enim Romanorum virum quod percipimus,quandoaliqui ex eis correcliin melius
vere optimuin, virum bnnum , si quis alias fuerit, in- commutantur, et sanctorum socielati copulanlur, nulli
digital. Siqnidem, inquil, adhuc posl hominummemo- gaudio in hac vita compararipolest. Undeet mmstiliam
riam nisi Xenophontis[igmenliscomposilwfabulwsclte- tuam de talibus, et vigilanliam alque cautelamconlra
ma concedas, adltuc audierim, legerim, viderimnemi- lales, quam luis lilleris expressisii, mullum approbo et
-nem,aul ccrle post unum (Cyrumfortasse)nullttm,quod laudo : alque ut in hac via perseveranierambules, pro
Deo lesle, bonopericulocerloquedixerim, nisi le, Deum meisviribus, quia Itoc exigis, el horlor el moneoal mi-
tl connilisemperagnoscere,et possepurilale anhni cor- serearis eorum tanquam simplex ut columba; caveas
porisqueprojecia gravedineseclari facillime,el spe per- aulem illos tanquam aslula sicut serpens; dcsque ope-
fectw conscienliwuon dubia credulilale tenere. Ad Au- ram, quanlum poies, ut qui libi adhwrent, lecuin in
gustini qususiia respondet, diceus ad uuum et verum recta ftdepermaneant,aut ad fidem rectam, si forte in
Deum, inconiprehensibilemrerum omniiim opificem, aliquoaliqui depravalisunl, corrigantur(Epist. 264).
vitoeiniegriiate, deorum sive (uLCliristiani vocant) 4. Geiiiinos libros conlra adversariuin Legis et
Angelorum socielale, et antiquorum sacrorum expia- Prophetarum directe adversus Mareionistaset alios id
tionibus csse pervenieuduin. DeCbristo aulem el Spi- genus hoerelicosconscripsit. Eum contra Priscilliani-
ritus dono 11011 audere' se, nec posse, quid senliat, stas Hispanosad Orosium, ad Coiisentiumet Ceretium
expriincre; cuiii nullam eoruin notiliam hubeat. Rogat scripsisse videbimus inferius. In eodem ad Orosium
igitur Auguslinum, ulsibi quid de liis existimet, re- libro varios errorcs Origeni attributos impugnat. No-
scnbere dignetur (Episl. 254, n. 1). Ex tam felicibus vatianorum hx'resis erat tunc temporis in Occidente
primordiis incrcdibilemvoluplatem copil Aiiguslinus, commuiiis el pervagata. Cum Seleuciana matrona
Deumque precalus esl, ut primis exlrema responde- sermones cum aliquo , qui se hujus csse sectse dice-
renl. Nevero ipsedeesscl, Louginiano rescripsil, non bat, contulisset, eumque Christo lucrari expeteret,
improbare se, quod de Christo nihil temere sibi ne- Augusliniim rogavil, ut quxdam illi documenla tra-
ganduin vei aflirmanduni putasset; id unum rogare se, dere dignaretur. Simul ad eum scripsil, hunc Nova-
ul rescribat, an illceantiquorum sacrorum expialiones, lianum nullam nisi ante Baptismum poenilenliam
de quibus loquebatur, ad integram vitain necessario agnoscere; atque eliam contendere, Petrurn non fuisse
debeant accedere, an illius causse sint, aul effcclus, baptizatum. Credere pariier videbatur, neophytis in-
aut qusedamveluli portio : nodum liunc prius esse sol- terdum impositam fuisse ab Apostolis, Baplismiloco,
vendum, quam ad cictera procedatur (Epist.253). Quoe- poenitentiam. Quoetamen non erat Novatianorumseu-
nam hujus colloquii series , quisve exitus fiierit, nos leiilia. Rescripsit igitur ad Seleucianam Augustinus :
laiel. Libentei' illud ad tempus, quo adliuc laicus eral et ubi triplicem,quam aguoscit Ecclesia, paeiiiteiiliam
Augusiinus, referremus, nisi Louginianus eum fre- paucis probavit, uberius ostendil nullum esse dubi-
quenler patrem nuncuparet; quod non nisi cpiscopo, landi Locum,quin Pclrus baptizatusfuerit. Hujusau-
vel homini ostale jain affecta videtur convenire. lem apostoli excmpluin ad probandam canonicam
5. Sancti Doctoris laborcs, quos lota deincepsvita post susceptum Baptisma poenitentiamnon vult adhi-
.'contra Liscreticospro tuenda catbolica fidc suscepit, beri (Epist. 265).
nemo est qui cogilalione, nedum oraiione ac verbis, 5. Hseresis, cujus celeber ille Tcrtullianus parens
;assequi valeat. QuaadamDei famula (Maxiraaenomen fuerat, et quooreipsa TertulLianislarum dicebatur,
ieral) ad eum ex Hispania fortasse scripsit, provin- adhuc oevoAugustiniCarthagine vigebat: verum cum
=eiamin qua degebal, per noxioserrores longelaleque paulatim fuisset debilitata, tandem aliquot annis ante
^diffusosgraviler periclilari. Suam pariter de Iucarna- obilum ejusdem sancti Proesulis penitus exstincta est.
aionis myslerio fidem, quam ejus judicio submitteret, Cum enim Augusihius essel Carthagine, pauci admo-
'exposuit; el lucubrationes adversus hsereticos ab eo- dum qui supererant Tertullianistse,iliius procul dubio
idem conscriplas postulasse vidctur. Respondet Augu- hortatibus, ad Ecclesisecatholicseunilatem reducti,
slinus, eam posse, cum libuerit, miltere quid laborum basilicam, quam haclenus lenuerant, in Ecclesiaeet
suorum opuscula describanl (locuples enim fuisse illa Aurelii episcopi manus tradideruut (De Hwresibus,
videlur); ejus de Filio Dei iiicarnato fideiiiapprobat: hwr. 87).
rogat uf, si possit, aliquol horuinee hsereticorura 6. Aliam liseresim in Hipponensi traclu setate Au-,
 2S5 LIBER QUARTUS, 254
gustini, et ipsam quoque ejus haud dubie ministerio, libenter accepisset, obiatam sibi a Proculeiano arri-
tamelsi id sanctus Episcopus prse modestia siientio puit occasionemdiscuiiendi eausani et origihem illius
prselereal, Df-usexstinxii; de qua ille haec in libro Iuctiiosiscbismalis, qiiod et famiiias Ct personas con-
de Ha-resibusrefert: Est quwdamItwresisruslicanain junclissimas miserrima discissiOneturbabut. Litteras
camponoslro, id est Hipponensi,vel polius fuit: pau- igilur lionestatis et benevoloritioepleiias scHpsit ad
lalint enim dhninula, in una exigua villa remanserai,in Proculeiatium, in quibns ubi Evodii fervorem excusa-
qua quidem paucisshni, sed omnes Iwc fuerunt; qui vit, asSeruitque cavere se ne verbo quempiam Isedat,
omnesmodocorrecii el Calltolicifacti sunt, nec aliquis protnillil se venlurum ad colloquium corain iis quos
illius supersedit erroris. Abeloniivocabantur, Punica Procnleianus ipse delegerit, iriodo utriusque verba
deelinalionenominis. Hos nonnullidicuntex ftlio Adw stilo excipiantur : aut, si placet, prius per singularem.
fuissenominatos,qui esl vocaiusAbel: unde Abelianos congressum, aut eliam per epislolas; dtimmodo vet
vel Abeloitaseos nos possumusdicere. Non miscebantur colloquiiacln, vel mutuse litterse plebibus recitentur,,
uxoribus: et eis tamen sine uxoribusvivere,sectwipsius ut aliquando non plebes, sed plebs uha et Ecclesiadi-
dogmatenon licebat.Mas ergoel feminasubconlhientim catur. id enim Valerib ttim absenti gralum fore poili-
professionesimul habitanles, puerum et puellam sibi cetur. Reliqua epislola Proculeianum orat atque obse-
adoplabanlin ejusdemconjunctionispaclo successores crat, utstudiiim pacis caducis lionoribuset cohimodis
suos fuluros. Morle prwvcnlisquibusque,shtgulis alii anteponat. Quod forte dixerit, qiiia hondum Africana
subrogabanlur; dum tamen duo duobus disparis sexus Ecclesia decreverat, episcopos Donatistas in gradtlin
in illius domussocietalesuccederent.Ulrolibet quippe suum admiltere. Presbyterne, an episcopus esset Ati-
parentedefunclo,uno remanenli, usque ad ejus quoque gustinus , cum hanc epistolam scripsit, non liquet.
obitum filii servkbant. Post cujus mortem etinm ipsi Vero similius lamen arbilramur jam tuni episcopum;
puerum et puellam simililer adoplabant: nec unquam fuisse, ob id maxiihe quod de honoribus ibidem scrl-
eis defuit unde adoptarent, generantibuscircumquaque bit, quibus eum prosequebantur homines, causassutis:
vicinis,et filios suos inopes ad spem hwreditatisalienw swculares,inquit, apud nos ftnire cupiehles,qtiandoeist
libenlerdaniibus(Ibid.). Qusevero contra Manichseos, necessariifuerhnus : pro quibus rebus quotidiesubinlssO'
Donalislas et Peiagianos scripserit, reliquoe historioo capite salutamur (Epist. 35). Vixenim comperire est,.
series cdocebit. Quoopariler adversus Arianos variis iis qui tantum presbyteri essent, jus fuisse negotia efr
lemporibuselucubrarit, sub extremum viioeillius cur- controversias dirimendi. Certe quidem cum illud ahte-
riculum colligemus. contigeril, quam epistolam ad Eusebium primam , in
CAPUT X. qua se adhuc tironem episcopumconfitetur (Epist. 34,.
1 CumProculeianoepiscopoHipponensiDonalistacol- n. 6 ), scriberet, dumque adhuc in vivis ageret Vale-
loqui lenlal.2 Ilac de re scribit ad Eusebium.5 Apttd rius, longe post episcopatus illius initia minime Iicefr
eumdemconqueritur,juvenem malris suw percusso- differre. Quid ex hac ad Proculeianum epistola secti-
rema Proculeianoreceplum, et in illius parte reba- tuin fuerit, nos lalet. Illud tamen constat, Donatistas.'
plizalum. 4 De Primo quoquesubdiaconoSpaniensi, generatim Augustini eolloquium rerugisse. :
homine flagitioso, a Donalislis rebaptizatoexposlu- 2. Quod ad litteras attinet, alias etiam ille scripsit
lat. SValeriiepiscopiobilus. 6 AdCasulanumpresby- ad primarios Donatistarum episcopos(Episl. 43), non
terumde jejunio rescribitAugusthtus. quidein communicalorias, quibusse indignosa caltio-
1. Jam notavimus, Ecclesiam Hipponensem schi- lica Ecclesia dissenliendo fecerant;sed tales privatas
sniale Donatistarumfuisse divisam. His apud Hippo- quas eliam ad Paganos scribere liceat, officiosasta-
nem episcopuserat Proculeianus, qnem satis colebat men et ad pacem conciliandam idoneas, ut eos ad
Augustiiius, cum propler ipsius humaiioe societatis commune colloquium invilaret, in quo schisroatis
vinculum, quod ambos copulabat, tuin quod in eo causa, et alia id genus discuti possent. Verum ipse te-
nonnulla placidsementis indicia relucerent, et ejus a statur, litteras suas interdum perleclas ab illisfuisse
plerisque prsedicaretur humanitas. Diu tanien Augu- rejeclas, nec eOsunquam sive per contemptum, sive-
slinus, ex quo crealus csl episcopus,apud eum lacuit, potius per inscitiamet diffidentiam respondisse (Con-
ratus congressum suum et colloquiumab eo detrecta- tra Liil. Petil., lib. I, h. 1). De ipso Proculeiano scrD-
ri. Yerumcum casu postea contigisset, ut Evodius et bit, expertum se fuisse Iitteras suas ab eo recusari
Proculeianus in eamdem domum convenissent, sermo (Epist. 35, n. l).Nam quaternas saltem adeuni dedit;
intcr eos de spe fidelium, hoc est, de hocreditateet licet hodie sola exstet epistola, de qua mox egimus.
Ecclesia Cliristi orlus est. Tum Evodius, qui se non Ad id si referri delieat, quod in litteris ad Eusebium
adulaiorcm, sed veritalis, cujus studiosissimuserat, habetur, respondisse Proculeianum per tintime pre-
propugnaiorem csse cupiebat, id fortc ferventius, sbytefis suis, Victorem nomine, qlii publici hiuneris.
quam Proculeianus vellel, fuit exsecutus : Evodium adiiiinislros, ad excipiendum Proculeiani resporiSuni!
Biiiiusibi conlumeliose respondisse ille conquestus missos, allocutus est; hoc responsum, quod iidem ad-
est. Nihilominussignificavit,velle se, coram gravibus ministri aclis publicis consignarunt, iis quaj Procu-
et bonestis viris , cum Augustinoconferre sermones. leianus Evodio dixeral, satis consentaneum erat, et
Quam illius sententiam ac volunlatem Evodius gau- eum, ut videlur, colloquiocommuni obligabat. Quan-
dens Augustino indicavit: qui cum eam non minus quam hoc forte aliam quamdam respicit expostulatio-
255 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 256
nem, ad quam id responsi dari jusserat: Si christia- Dominicso,et oclo Paschsodies, impias ab ea manus
7iuses, servahocjudicioDei (Epist. 55, n. 4). Utut est, contineret. Sui eum criminis arguit Augustinus.Ve-
per urbem Hipponensem subinde pervulgari cocpil, rum cum ille scelus suum ab Ecclesia prohiberi vide-
non hoc Proculcianum mandasse, quod publicum re- ret, furore correptus matri su;e ita comminaluscst :
nuiiiiasset Officium(Epist. 54, n. 5). Ferel)atur cl.il- Transferamme in partemDonali, el bibamsanguinem
lud dixisse, si tanta Augustinumdispulandicupido in- luum. Videntur ipsissima fuisse illius verba. Priorem
cesseret, Constanlinamire debuisse, quoipsi frequen- minarum suarum partem perficere non distulit. ADo-
les conveneranl, vel illieundum Milevim,ubi conci- natistis recipitur, rebaptizatur furens, et malernisa -
lium breviessentliabiluri.Eratlum apud Hipponem- guinis avidus albis vestibus candidatur. Inlra eancel-
Regium Eusebius vir primarius, Donatistarumquidem los emineniiore Ioco constituitur speclandus ab om •
sectator et Proculeiani amicus, verum singulari sa- nibus, velut dono Spiritus sancti perfecterenovatus,
pientia, gravitale et moderatione prseditus. Cum igi- qui aliud nihil quam matricidium cogitaret. Id unum
lur noLIelAuguslinus ad Proculeianum litleras scri- supererat, ut qui eumsic affeclumbaplizaveranl, ur-
bere, quod eas ille respueret, hunc Eusebium inter- gerent ad reliquum, quod noverat, inlra suas oclavas,
pellavit, petens ab eo perbonos el honestos viros, ut exsolvendum. Ad hoc spectaculum,vel inler Donati-
a Proculeianoqusereret, num hoe mandatum Victori slas, nemo non gemuit, ut innuere videtur Augusti-
dederit, quod Viclor ipsius verbis Officiopublicore- nus,qui tam exsecrando facinorevehemcnter percul-
nunliasset; an illi publicomuneri prsefectiex Victoris sus cst. Hinc, quantuscumquefbrel Donalistaruinfn-
verbis falsaslabulas confecissent.Ad eumdem poslea ror, se sallem ad loquendum cogi arbitralus est. Pu-
de hoc argumento scripsit, rogans ut generatimper- blicis ilaque tabulis consignari voluil tam sacrilegmn
cunctaretur, qusenamProculeiani mens esset de tota nefas, ut, ubicumque opportunum censeret de lanU
schismalis quoaslionedisculienda.Profitetur, ad banc flagitioconqueri, sive inlra Hipponenserncivilalem,,
placide cum illo pertractandam se libenter descensu- sive exlra, id citra mendacii suspicionemposset. Eo>-
rum, si Proculeianus annuerel; quod ex sermonibus dem temporis vestigio, priusquaminfelicis hujus nc.u-
ad se relalis fulurum sperabat. Acceperat enim eum pbyti octavoocomplerentur, adEusebiumscripsitSiJC-
dixisse, denis utrimque gravibuset honestis viris, ci- rans fore, .ul ipse facinus illud improbarel: simiilque
tra popularem lumultum adhibitis, sibi ambobus ve- ci Deumcontcstatusdenuntiavil se, quantum cliristin
rilalem ex Scripturse aucloritale esse disquirendam. nam paccm diligeret, tantum sacrilegisillis faclisqu»
Subjungit sanctus Doctor, si Proculeianus secum ad scbismaliciinsua dissensionepatrabant, commoveri;.
colloquiumsegre descensurus esset, quod liumaniori- cocterumhuncanimisui motumessepaciiicum; neipie-
bus disciplinis,ut ferebalur, minus foret expolilus; li- seso id agere, ul ad comnuinionemcalliolicnmquis-
beraiiumLilterarumdoctrinam niliii ad hanc qusestio- quamcogaturinvitus, sed utomnibus errantibus aper-
nem perlinere, qusevel de sanclis Scripturis, vel do- la verilas declaretur, ac sic se amplcclcndam sotis-
cumentisecclesiasticisaut publicisesset discutienda : ipsa persuadeat(Episi. 54).
posse tamen eum, quem e suis voluerit collegamad- 4. Augustino rcscripsit Eusebius, confilens sibi
seiscere;aut seSamsucioEcclesiseTurrensis episcopo iton probari,quod filiuspercussor malris reciperetur :
calhoiico, qui tum Hipponeversabalur, vices suas in Proculeianum, si sciret, probibiluriim fuisse a sua
illo colloquio demandaturum (Epist. 35, n. 6). Sam- contmunione, lam nefarium adolescentem; csetenim
sucius iste simul cum Alypio et Augustino ad Seve- mirari se, quod judex et arbiter inler episcoposfuis-
rum scripsit (Epist. 62), terlio loco in ipsa inscri- set ab ipso constitulus. Augustinusdalis ad euin de-
plione nominalus. Hunc suis in dubiis Auguslinusali- nuo litteris rcscripsit, rogasse se lantuinmodoiilius
quando consulebat, eumqucde re aliqua, in qua du- benignilalem, etadhuc rogarc, ula Proculeiano qua>
bius ipse et anceps hseseral, rccte seutire comperit rerel, utrum hoc ipse mandasset Viclori, quod ab eo
(Epist. 85, n. i). Quamvisenim sermoneforet impo- sibidiclum publicumOfficiumrenunliaverat; simulque
litus, vera tamen fide apprime erat eruditus (Episl. percunctarelur,quidilledecolloquioseniiret: quodad
34, ».6). Quapropler eum cum Proculeiano commit- juvenem illum spectaret; Proculeianum, si pamlus:
tere non verebatur Augustinus, confidens eum pro esset eum a sua communioneprohibere cum faciinis-.
veritale certantem divinitus adjuvandum. De Milevi- ipsi foret exploratum, rem gestam modo cognoscere..
tana vero urbe pelenda respondet Augustinus,sibi modo prohibendi moram excusare nullatenus posse..
totam qusestionishujus rationem maxime cum Pro- Eum pariterdealiomonuit, quem Proculeianusadlmc
cuieiano esse, sibique in aliis civitatibusnon licere a sua communioneleneretur excludcre. Primus is ap--
quidquam agere, cum propria cura unius Hipponen- pellabatur, Spaniensis Ecclesia;in dioacesi,ut appa-
sis Ecclesioead se pertineat. ret, Hipponensi quondam subdiaconus: qui cum ab>
3. Alia simul res Augustinumad Eusebio scriben- accessu indisciplinato sanclimonialiumprohiberetur,
dum compulerat. Juvenis quidam catliolicus Hippo- atque ordinata et sana proeceptaconiemneret, a. ele-
nensis solitus erat malrem suam viduam, inopem, ricatu remotusesi. Quod ille indigne ferens, ad par-
vetulam et omni auxilio destitutam csedere; eoque tes Donalistarum transiil, a quibus una cum duabus
furoris progressusfuerat, ut nec illis diebus, quihiis sanclimoniaLibusex eodem pago, quouilluiu seeuloe
legum severitas scelwatiasimisparcit, qualcs sunt fuerant, rcbaptizatuse$t. Ex eo temporc inter perdi-
 257 LIBER QUARTUS.
tos muliercularum greges, et exsecrandas Circum- terius Ecclesise, nomine Casulanus, cujus studiis et
cellionum comessationesvitam suam omni intempe- stilo impense deleclabatur Augustinus; qui eum ob
ranliseaddixit. SubditAugustinus, modum, quemipse ingenium, quod in epistolis suis ostendebat, hortaba-
teneret, a Proculeianopariter esse servandum, nimi- tur ut in verbo Dei proficerel, et ad Ecclesisefructum
rum ut qui ab Ecclesia, disciplinse fugiendsecausa, magis ac magis abundaret. Degebat is, ut videtur, in
desciscunt, citra pcenitentisehumilialionem non reci- quadam AfricseEcclesia ex iis in quibus alii jejunium
piantur. Rogat igitur Eusebium, ul de his omnibus sabbati servabant, alii minime.Non enim tum unus et
certiorem Procuieianum faciat; aut se ista per codices idem ubique mos Ecclesise circa hoc jejunium erat.
publicos eidem Proculeiano denuntiaturum commina- Romana et aliquot Occidenlis Ecclesiae,etiamsi pau-
lurisilerese non posse, ubi Deus loqui jubeat: si cse, illud extra quinquaginta dies (emporis Pascbalis
per vim illi agere contendant, DominumEcclesisesuoe observabant. Verum per omnes Orienlales, et niultos
non defulurum. Aliam quoque expostulandi causam eliam Occidentales populos ehristianos nullus eo die,
illi exponit. Erat cuidam Ecclesisc colono filia cate- prselerquam sabbato sancto, jejunabat. In hac consue-
chumena, quse a Donatistis seducla Baptismum et tudinis discrepantia, videlur Casulanus ad quemdam
sanctimonialisetiam formam ab iisdem susceperat. familiarem suum Romam scripsisse, ut sciret quid es-
Voluiteam pater ad communionemcatholicam patrio set observandum. Inde amicus ille ad eum rescribens,
jure ac plagis infliclis revocare : sed Augustinus vim dissertationem bene Longam misit, in qua Romanse
illi a patre vetuit adbiberi, nolens eam nisi volenlem Ecclesiseconsuetudinem servandam et sabbato
jeju-
et sponte sua redeuntem suscipi. Licet hanc agendi nandum esse contendebat; ac secus facientes, hoc
est,
rationem ab orimi vi adeo alienam tenuisset, nihilo- universum prope orbem christianum injuriosis verbis
minus cum per Spanianum pagumaliquando transiret, lacerabat. Sed cum operosum foret, commentitium
Proculeiani presbyter, qui ei in fundo calholicoepiis- illudjejunandi prseceptumvalidis rationum momentis
simaequefemiuseoecurrit, in eum et in ipsam matro- confirmare, laxis habenis in jejunii laudem excurre-
nam acriter invectus est, eosque traditores acperse- bat, et in comessationes ac lemulenta conviviainsul-
cutoresappellavit. Non modoseipse a lite refrenavit tabundus invehebatur : quod ab institula qusestione
Augustinus, sed et multiiudinem, quoesecomitabalur alienum erat; aut omnes qui singulis diebus non je-
compescuit. Sed his aliisque motus Eusebium rogat, junarent, hoc est Romanam ipsammet Ecclesiam, ut
ut Proculeianum de coercenda clericorum suorum li- et cseteras, condemnabat. Hanc dissertationem Casu-
centia commoneat; necjam velita bonis pastoribus la- Ianus ad Augustinum misit, ut eam refelleret, sibique
ceri, dum illi eorum ovesinsidiantibusmorsibus lupo- rescriberet, utrum sabbatoliceretjejunare. VoluitAu-
rum more deprsedari conanlur (Epist. 55). Binas gustinum nomen illius ignorare, cujus disputationem
istas litteras Eusebio scripsit Augustinus recens ad- ad eum mittebat, illum tanlummodo Urbicum quem-
huc episcopus; quapropter ad hoc tempus eas retuli- darn nuncupans. Augustino e memoria excidit Casu-
inus. Lanorescribere, donee alteras accepisset litteras,
qui-
5. Valerius episcopus, qui adhuc in vivis agebat, bus jure charitalis, qua unum eranl, sibi tandem re-
cum AugustinusProculeianumad mutuam collalionem sponderi flagitabat. Aretissimas igitur oecupationes
scripta ipsi epistola invitaret (Epist. 35, n. 4), videtur suas iritermisit, ut debitum istud exsolveret; eique
paulo post ex hac vita migrasse : saltem nihil amplius indicaret, in hujusmodi rebus divina lege minime prse-
de illo comperimus. HieronymusVignierius in suum scriptis cerliorem regulam, quam ab ipso beato Am-
Supplementumretulit sermonem quemdam, habilum, brosio accepisset, esse consueiudinem ipsius loci, in
ut putat, ab Augustiuo cum primum post obitum Va- quo degimus; aut si hiec uniusmodi non sit, sequen-
lerii verba fecitad populum,postquam tres convenlus dum esse exemplumepiscopi. Sed falsa dissertationis
dies, ob vim lacrymarum suarum toliusque populi, ta- sibi missse argumenta fuse diluit; sic tamen ut in iis
citus proeteriisset. Hic sermo plurima gesta comple- singulatim refellendis non immoretur, quo in aliis
ctitur, qui, si legilimus credi posset, uberrimam no- operibus magis urgentibus otium suum collocaret
bis dicendi segetem suppeditaret. Eum nos, quia de (Epist. 56). Cum ibi laudat Ambrosiumin hoecverba,
subdiacono quodama Donatistis rebaptizato et in dia- Indicabo libi, quid nithi dc hoc requirenli responderil
conum ordinalo agit, rejecimus ad calcem tomi nohi, venerandus Ambrosius,a quo baplizatus sum, Mediola-
quo scripta contra Donatistas continentur. Ut omitla- nensisepiscopus(Ibid., n. 32); locumdatsuspicandi eum
mus expendere, num slilus sat gravitatis habeat, ut scribere ante Ambrosii obitum, qui anno trecentesimo
Augustinopossil adscribi, sermo isle majori ex parte nonagesimo septimo, pridie Paschatis contigit. Cui
spectat ad Rusticianum Mutugennensemdiaconum, opinioni nihil interestrefragari.
sive subdiacOnum;qui cum ab Ecclesia defecisset ad CAPUT XI.
Donatislas, a Macrobiorebaptizalusfuerat, etdiaconus i De libris ad Simplicianumconscriptis,quo in labore
ordinatus. Iste Rusticianusex plurimis indiciis et con- prwdestinationisverilasilli a Deo revelatur.2 Quan-
jecturis videtur idem ac diaconusille Mulugennensis, donamedili sint iidem libri. 3 Epislolam 3tanichwi,
de quo Auguslinusad Maximinum scripsit, ut supra quamvocabantFundamenti,refeliitAugusthms.4 Li-
notavimus (Lib. 5, cap. 9, n. 6). brum edil de Agone christiano.
6. Erat inter sancli Prsesulis amicos presbyter al- i. Hoc anno pridie nonas aprilis cx hac vita migra-
 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 260
vit Ambrosius, cui successit Simplicianus. Hunc Au- suam prsedestinavit,nobis conferatur (DeDono pcrse-
gustlnus Mediolaninoverat, ejusque consiliis, cum de ver.,c. 21, n. 55). QuamobromProsperum et Hilarium
sua conversione jam serio cogitarel, usus fuerat. Jam rcgat, ul hoc opus Massiliensibus,qui doctrinam banc
|um in eo palernum affectum, quo benignissimumcor impugnabant, curent perlegendum, si forsan adhuc
illius ardebat, fuerat expertus (Episl. 37, n. i). Cum nonlegeriiii(Be Prwdesl.sancl.,c.l, n. 8). Sicfideisuse
deinde Augiisliimsin variis lucubrationibus desudas- fructum percepit, cujusimpulsuad Simplicianumscri-
set, earum nonnulloein Simplicianimanusinciderunt, pserat, se, licet quoestionesab eo sibi propositas, sua
quas ille cum singulari animi voluptate perlegit. Quin larditate implicaius, minus intelligeret, ejus lamen
etiam per lilteras Auguslino significavit, illius se stu- mcritis frelum illas aperturum (Epist. 57, n. 3). Etad
diosumac mcmorem de donis divinitus ei collatis gra- alleram qusestionemgradum faciens, lestalur se ipsius
lulari: simul qusestiones aliquot illi proposuit, quas precibus adjulum, rem adeo implexam et obscuram
uno libelloenodari ah eo poslulabat(De diversisQuwst. aggredi: cum cerlus sil pro ejus erga se benevolen-
ad Simplicianum,lib. 2, quwst.6). Augustinus,quem tia, nunquam eum jussurum fuisse, -ut hsecarcana
illustria lam sancti viri merita non lalebant, illius di- reseraret, nisi simulfuisset a Deo deprecalus ut posset
lectionis indicia suffragiumque,quo Htlerarios ipsius (De diversisQuwst.ad Simplic, lib. 2, quwstA, Prwf.).
labores comprobabat, loetoanimo excepit; ratus Deum Simplicianumparitcr rogat, ul in hoc opere, aliisque
id solaiii curissuis afferre voluisse,cumsemperanlea quoein manus illius fortc pervenirent, non solum cu-
pavidus esse cogeretur ac'sollicitus, ne quid in expo- ram legentisimpendat, sed eliam censuram corrigen-
nendis Scripturis aut per inscitiam aut per incuriam lis assumat (Epist. 37, n. 3). Et in extrema libri clau-
delinquerel. Quod ad qusesiiones attinet, quas sibi a sula, postquampro suis erratis preces ab eo poslulavit:
Simplicianovelul piissimp patre propositas fuisse di- Senlentiam vero, inquil, de hoc opere luam brevissi-
cit, non ut ab ipso quidpiam disceret, sed ul explo- mam, sed gravissimamflagilo; el dum sil verissima,se-
raret proficientem, et emendaret erranlem; lestatur verissimamnon recuso (De diversisQumsl.ad Simplic.
se non contumacem modo, sed ingratum eliam futu- lib. 2, quwsl.6). Inler qusestionesilli a Simpliciano
rum fuisse,nisi eis respoudisset (Ibid., inPrmfatione). proposilas una erat de pythonissa, quseSamuelis ani-
Quare cum illse quaestionesparlim essent de Epistola mam Saiili exhibuit (Ibid., qumst.5).Cum postea Dul-
ad Romanos,partim de libris Regum; duos composnit cilius illumeadem de re consuluisset, ea qusejam ad
libros, priorem quidem de quacstionibusin Paulum, Simplicianumscripserat, solummodorepetiit. Adjecit
quse duse omnino eranl; posteriorem vero de cseteris tamen ad calcem operis, videri sibi, ex his qusepost-
quseslionibus, quarum prophelicum sensum Simpli- modum in Ecclesiaslico comperisset, non simulatam
cianus requirebat. El illa quidem, quaede Apostolo Samuelis imaginem maligno pythonissae ministerio
dissolvendaSimplicianus proponebat, jam ab Augu- proescntatam,sed Samuelemipsum adfuisse speclabi-
slino discussa fuerant, litlerisque mandata : sed ille lem (Deoclo Dulcitii Qumsl.,qumsl.6, n. 5).
ratus Simplicianumea sibi propositurum non fuisse, 2. Etsi Augustinuseorum librorum, quos episcopus
si sensus eorum facilisforel ac expeditus : ne quid in elaboravit, primos esseduos adSimplicianum(Retract.
priori discussione negligenler prseteriissel,*a caulius lib. 2, cap. i, n. i), eosque in exordiosui episcopatus
denuo allentiusque rimalus est. Ac re quidem ipsa scriptos a se lestatur (De Prwdesl. sanct. n. 8; De
cum alteram quseslionemde his Apostoliverbis, Quid Dono persever.,n. 55), nibil id obstat quominus illos
habesqupd non accepisli(I Cor. IV, 7) ? ad trutinamre- in annum trecentesimum nonagesimumseplimum re-
vpcasspt, mutavit sententiam in qua prius fuerat, arbi- jiciat Joannes Rivius, haud dubius sane Simplicianum
tratus fidemesse ab homine (DePrwdest. sanct., c. 4, jam lum esse episcopum(Rivius,pagg. 125, 656): in
n.8), eumquepost veritatisprosconiumscad credendum quo Baronii sententiam videtur secutus (Raronius,ad
aut non credeiidum determinare propriae voluntatis ann. 597, n.55).Ausi non sumusab ulroque discedere,
jrbitriq(/fcirf.,n.7).Hancsuamsententiam,qua3deinde cum in hisce libris Augustinus Simplieianumpalrem
Semipelagianorum fuil, in nonnullis opusculis, quse suum appellet (Episl. 57, lilulo et n. i; De diversis
scripserat adhuc presbyter, indicaverat. Verum cum Quwslionibusad Simplicianum,lib. 1, in Prcefalione),
usu et exercitalione scribendi legendiqueproficeret, perpetuoque asseral. scripsisse se id operis, nunc ad
clarius in hoc opere, quam alias unquam, initium fi- SimpiicianumEcclesioeMediolanensisanlistiiem, nunc
dei perinde ac bonorum operum consequentiumse- ad Simplicianumepiscopum MediolanensisEcclesise
riem, donum Dei esse ex divina revelatione cognovit (Relract.lib. %capA ; DeDono persever.,c.21,n. 55),
(De Dono persevcrantiw,c.20,n.52). Sicposlquampro sancti Ambrosiisuccessorem (De Prwdest. sancl., u.
libero laborassetarbitrio, tandem aliquandoDei gralia 8); aut aliasdical, rem a se qusesiisseSimplicianumMe-
vicit (Relractat. lib.%cap.i, n. i). In posleriori enim diolanensem episcopum^Deoc/oZWnritQuwsiionibus,
parte prioris libri slatuit velut rem minime dubiam, quwsl.6, n. 2): nunquam autem Simplicianumpuslea
graliam Dei non secundummerita noslra dari. Probat factum episcopum innuat. Quanquamnon temere exi-
eliam initium fidei esse donum Dei. Et ea principia stimari possit, Simplicianumadhuc presbyterum, ab
ponit, ex quibus facile sit inferre, licet id conceptis Auguslino,pro singulari ejus erga tantum virum ob-
verbis non dicat, nos perseveranliamusquein finemha- servantia, patrem nuncupari; siquidem ipse Augusti-
bere non posse,nisi ab eo qui nosad regnumet gloriam nus eum Ambrosiiin accipiendaChristi gralia patrem
561 LIBER QUARTUS.
nominat, et vere ut patrem ab eodem dileclum fuisse rum el Luciferianorumsectas recenset. Obseryatquo-
tradit (Confess.lib. 8,cap.%n. 3). Ambrosius reipsa que Douatislas in varia scbismata fuisse dislractos
Simplicianum palris loco se colere diserlis ipsemet (De Agonechrisliano,nn.51, 52). Verumad causoesu:e
verbis significai: nam et eum rogat, ut se parenlis Ulilitatem non trahit, quod Proctextatumel Felicia-
affeeludiligere pergal (ApudAmbros.Epist. 65, n. 10): num, cum diris ante imprecationibusejeclos, recepis-
et alibi, Yeterisaffeclumamicitim,inquil, elquodplus sent in communionem suam : licet id circa inilinm
esl, paternmgraliw amorem recognosco;nam velustas anni trecentesimi nonagesimiseptimi contigerit. Non
habet aliquid cum pluribus consociabile,palrius amor parum"boc favet iis quoediximus, eum forsan ad Siin-
non habet (Ibid., Episl. 57, n.l). Cum autemSimpli- plicianum scripsisse jam inde ab anno trecenlesiino
cianum tam honorifice habuerit Ambrosius, neque nonagesimo scxlo. Nolal bunc libruni de Agonechri-
deest unde Augustinus, qui Ambrosio el oetateet di- sliano humili stilo, et fratribus l3linosermone leviter
gnitate inferior erat, eumdemlicetnondum episcopum imbutis accommodaloa se fuisse conscriplum (Re-
patrem nominare voluisse existimelur. Enimvero non tracl., lib. 2, cap. 3).
legimusipsumhanc appellationemvel Romanisdeferre CAPUT XII.
praesulibus, vel episcopo Carthaginensi, quos etiam 1 Libri de Doclrinachrislianaquntuorab Auguslinolu-
plerumque fratres appellat Unde intelligere lieet, cubrati. 2 Tum liber conlra Partem Donali: el Con-
eum palris litiilum ipsi Simpliciano, non autem sedi fessionumlibri tredecim.3 Opus conlra Fauslum sub
Mediolanensiconcedere. Addieliam potesl eum eidem idem lempus vulgalum. i In tribuendo quibusdam
Simplicianp,si jam exstitisset episcopus Mediolanen- opusadis suo loco,quid observarevisumesl.SScribil
sis, titulum papasprobabiliter collaturum fuissequem- Auguslinuslibrumde Canlicisad altare. 6 Quwslioncs
admodum Aurelio Cartliaginensi (Epist.U, n. 60), Evangeliorum. 7 Adnolalioncsin Job. 8 Librum de
necnon ipsi Ambrosiodeferebal(Ep!sf. 31, n. 8). Hse Catecliizandisrudibus. 9 Ac de Trinitaie librosquht
nimirum sedes paris propemodum diguilalis in Ec-- decim.
clesia censebantur, el ipsa locorum intercapedo (ul 1. Ordo, quem in suis operibus recensendis servat
venerandam Simpliciani canitiem sileamus) plus ad- Augustinus , facil ut ejus de Doctrinachristiana lucu-
buc officiiet honoris erga Mediolanensemsedem ad- braiionem buic tempori assignemus(/?errac«.,t.%,c. 4).
hiberi postuiabat. Ad hsec Gennadius, qui Simpliciani In ea tribus quidem prioribus IlbrisinteliigendaeScrj-
legisse videtur epistolam , lestis est eum ad Augusti- pluroe regulas proescribit: quarlo anlem librq do.cet
num adhuc presbyteruni scripsisse. Has igituradeum quomodo, quse intellecta et percepta fuerint, aliis.
iitteras dederit ineunte anno irecenlesimononagesimo tradenda sinl. Cum ad istud opus edendiim se contu-
sexto: undeinducimurutcredamus Augustinumeodem Iif, plura de liac re jam in cogitatione tenebat, spera-
quidem anno ad illum scripsisse; sed ubi postea hos batque, ubi aliis impendere ea ccepisset, Deum qui
ad Simplicianum libros memoravit, eum, commen- hoecdederat, csetera sibi adhuc necessarisjnon dene-
dandi et indicandi yiri causa, episcopum Mediolanen- gaturum (De Doctrina chrisliana, lib. 1, n. 1). Hoc ta-
sein appeflavisse. men opus, anno forte trecenlesimo nonagesimosepti-
3. Post libros ad Simplicianum coliocal Augustinus mo cojptum, tunc lemporis non absolvit; sed ad me •
opusculuma se lucubratum conlra Epi.stolam Mani- dium solummodocaputvigesjmumquinlum Iihri tertii
clisei,quam vpcabantFundamenti(i{eft'(?c«. /i'6.2,c.2): perduxit (Retract. lib.%cap. 4), ac statim, quanquarh
quoniamreipsa totum pene, quod Manichseicredebant, imperfectum,permisit in vulgus exire, quaudoquidem
complegtebatur(Cqnt.Epist. Mqnichwi,c. 5, n. 6). Ve- id citat in lihris quos contra Faustum paulo posl con-
runi sola ilLiusprincipia, id est, priores epjstolsepartes scripsit (ConlraFuustum,lib. 22, cup.${). Veruni cum
refellit. In reljquam enim epistolam adnotationes lan- opera sua recognoscens mancuni opus comperisset,
tum dictayit, quse lanien omnia ad earrj subverlendam prius perficiendum sibi existimavit, quam ad alia re-
necessaria continebant; ut his yelut Stgnis et indiciis tractanda gradum faceret. Tunc itaque librum tcrliuin
admoneretur, si ajiquando contra totam scribere va- pomplevit,quartumque