Primase (évêque d'Adrumète). Opera omnia.... 1847.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 PATROLOGLE

CURSUS COMPLETUS
STVE
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OHNIIl SS. PATRUM, DOCTORW SCRIPTORIIQUE ECCIESIASTICORUM

QOI

AB MVO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA

FLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUMQU-iEEXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICJETRADITIONIS»PERDUODECIMPRIORA
ECCLESLE SJECULA,
JUXTA EDITIONESACCURATISSIMAS, INTERSE CCMQUE NONNULLIS CODICIBUS
HANUSCRIPTISC01LATA6,
PERQUAM DILIGENTEJ&CASTIGATA;
COMMENTARHS
JIISSERTATIONIBUS, LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUSCONTINENTER ILLUSTRATA;
OUNIBUS1 rOPERIBUSTOSTAMPLISSIHAS EDITIQNES QVJBTRIBUS NOVISSIHIS
S/ECULIS DEBENTURABSOLUTAS
:.*'' ©ETECTis, AUCTA;
• DIPICIBUSPARTICULARIBUS StNG%.OS SIVETOHOS,SIVEAUCTORES ALICUJUS MOHENTI
;> AgAL^TICIS,
//.&•'' SUBSKQUBNTIBUS, DQNATAJ
CAPITIILISINTRA IPSUM R ITE
TEXTUM DISPOSITIS, NECNON ETTITULIS8INGULARUMPAGINARCH HARGINEMSUPERIOREtt
DISTINGUENTIBUS 8UBJECTAHQUB JIATERIAH ADORNATA;
SIGNIFICANTIBUS,
OPERIBUS CUHDUBIISTUMAPOCRVPUIS, ALIQUA VEROAUCTORITATE 1NORDINEADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAHPOLLENTIBUS, AMPLIFICATAJ
DU0BUS INDICIBUS
GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCILtCETRERUM, QUOCONSULTO, QUIQQUID
UNUSQUISQUE PATRUH INQUODLIBET TBEHA SCRIPSERITUNOINTUITD CONSPICIATUR;ALTERO
SCRIPTURjE SACR^E, EXQUOLECTORI COMPERIRE SITOBVIUHQUINAM PATRES
ET IN QUIBUS OPERUH SU0RUH LOCISSINGULOS SINGUIORUMLIBRORUM
SCRIPTUR/ETEXTUS COHHENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIHA,6ETERISQUE OMNIBUSFACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR: CRARACTERUH NITIDITAS
CIIARTJE QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS,PERFECTIO CORRECTIONIS,OPERUH feECUSORUH TUHVARIETAS
TUHNUHERUS, FORHA VOLUHINUH PERQttAMCOMHODA SlBIQUEIN TOTOOPERJSDECURSU CONSTANaWR^-^
SIMILIS,PRETIIEXIGOITAS,Pl&SERTIMQUE ISTACOLLECTIO, UNA,HETHODICAETCHR0N0L0GIC/7 U/fo\
BEXCENTORUM rRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HICILLIC6PARS0RUM,/ j£2\f2"
/*, *iPRIHUM AUTEHIN NOSTRA EX OPERIBUS AD OHNES J ETATES, *
BIBLIOTHECA, [ pP \£
LOCOS, LINGUAS FORUASQUE PERTINENTIBUS,COADUNATORUU. I | ^J VJ
SERIES PRIMA,
IN OUAPRODEUNT PATRES,DOCTDRES ECCLESI/ELATINiE
SCRIPTORESQUE
A TERTULLIANOAp GREGORIUMMAGNUM.
ACGURANTE J.-P. MIGNE,
COMPLETURUM
CUaSUUH WS1HGUL0S
SCIENTI/H
ECCLESIASTICfi
RAMOSEBITOBE.

PATROLOGI^E TOMUS LXVIII.

S. LEO SENONENSIS, JUNILIUS, MAPPINIUS RHEMENSIS, ARATOR, VICTOR CAPUANUS,,
S. NICETIUSTREVIRENSIS. AGNELLUS,S. AURELIANUSARELATENSIS,PRIMA.SIUS,
VICTOR TUNONENSIS,LIBERATUS DIACONUS.
TOMUSUNICUS.

PARISIIS, VENIT APOD EDITOREM,

1N VIA DICTA D'AMBOISE,PRES LA BARRIERE D^ENFER,
OU PETIT-MONTROUGE.
1847
 PRIMASII

EPISCOPI ADRUMETANI

OPERA OMNIA

AD BIRLIOTHECAM LUGDUNENSEM RECENSITA INNUMERISQUE MENDIS

PURGATA.

SIMUL EDUNTUR

ARATORIS

ROMANJE ECCLESLE DIACONI,

SANCTI NICETII ET SANCTI AURELIANI

TREVIRENSIS ARELATENSISQUE EPISCOPORUM,
NBCNON

VICTORIS CAPUANI, VICTORIS TUNONENSIS,

JUNILII ET LIBERATI
QUORUMPRIOR AFRICANUSEPISCOPUS, POSTERIOR CARTHAGINENSIS
ECCLESI^E
ARCHIDIACONUS,

SCRIPTA UNIVERSA
EDITION^BARNTZEXII,GALLANDIl,MASSUETlET GARNERHEXPRE9SA.
ICXTA MEMORATISSIMAS

TOMUS xmicus.

PRIX : 6 FRANCS.

PARISUS, VENIT-APUD EDITOREM,

/2V VIA DICTA D'AMBOISE,PRES LA BARRIEKED'ENFER,
ou 1'ETIT-MONTROUGE.

1847
 |. ':'""..'.'. .""' '&' •....
QUiE IN HOC TOM0 CONTINENTUR.

S. LEO SENONENSIS.
Epistola ad Childebertum. • • • col. 11
JUNlLfiJS.
De partibus divinse legis libri duo 15
MAPPINIUS RHEMENSIS.
Epistolfe duae. 43
ARATOR.
Epistolae duae, ad Florianum et Vigiliuin 63
De Actibus apostolorum libri duo. 81
Epistola ad Paflhenium t .......... . 215
VICTOR CAPUANUS.
Prcefatio"in Evangelicas Harmonias Aiumonii. . . . . . . . . . . . . 251
Interpretaiio Hanntfniarum . . . . . ... . 255
S. NICETIUS. •
Opusculum de vigiliis servorum Dei . . . . . . . . '. 365
Opusculum de psalmodice bono. . %. ....... . . ...... 371
AGNELLUS.
Epislola ad Armcnium 381
S. AURELIANUS.
Regula ad monachos 385
Regula ad virgines 399
Excerpta ex epistola Aureliani ad Theodeberlum regem . , . ...... 405
"RlMASlUS. -
Commentaria in Epislolas B. Pauli. . . . . ... W.-. ....... 417
Commentaria in Apocalypsim . 793
VICTOR TUNONENSIS.
Chronicon. 941
A- "..^--, LIBERATUS
Rreviarium causee Nestorianorum etEulychianorum 969

Paris. - ImprimerLedc VRAUET rue de Sevres, §7.

DESOBCT,
 ANNODOMINIDXLVlll.

SAJXCTUSLEO,

EPISCOPUS SENONENSIS.

NOTITIA (ex Gallandio).

- I. Pauca sunl admodum quaede S. Leone anlistite A occurrit : alterum , quod Orbati loco nominatur
Senonensi Iiiterarum monumentis consignata no- Oplatus; alterum vero, quod conciliumillud liabitum
scuntur. Exstatepistola S. RemigiiRhemensis praesu- scribitur anno Chrisli 531. Nam ctim e vivis ex-
lis, tribus episcopis inscripta, Heraclio, Leoni et cesserit Clodoveus anno 511 , ut superius vidi-
Tbeodosio, de quodam Claudio presbyiero in cujus mus, annus igilur 22 Childeberti ejus successoris
eau?a spretum se ab illis fuisse conqueritur; quam nos ducit ad 553.
quidem post Sirmondum (a) et Cointium (b) alibi ex- III. Qui autem per vicarium suum adfuit Leo sjn-
cudendam curavimus (c). Ex tribus illis episcopis odo Aurelianensi n, ipsemet ad ni accessil; quam
non dubitat Cointius (d) quin duo pontificatumgesse- scilicet fuisse coactam die nonarum mensistertii, seu
rinl in provinciaLugdunensiquartn, Heracliusnempe nonis Maii, anno 27 domni Childeberliregis, ut fert
Parisiis, atque AntissiodoriTbeodosius : lii namque sufoscripiioLupi Ecclesiae Lugdunensis provinciae
concilioAurelianensi i inlerfuere anno Domini511 primae metropolitani episcopi, hoc est anno Chrisli
coacto; ac proinde terlius fuisse vitletur noster Leo 538, ut lerhibent scriptores modo citati, Vale-
Senonensisejusdem provinciaemetropolitanus. Ejus- sius (n), Cointius (o) et Pagius (p). Hinc rursus cor-
modi autem epistolam scripsit Remigius post obilum rigendus Papebrocbius, qui synodum isiam illigai
Clodovei regis, qui erat, inquit, non solum prmdica- B anno 536. Ilaud tamen interfuit sanctus antistes con-
tor fidei calholicw, ted defensor. Decessit vero Clo- cilio Aurelianensi iv, triennio post in habito, ul ex
dovcus anno 511 desinente, paucis post dimissum ejus canone 27 constat, ubi haec leguntur :' Si quit
praefatam concilium Aurelianense i, ul ex vetustis post synodi Aurelianensis AMTEnoc TRIENMUH con-
monumentistradunt Hadrianus Valesius (e) et Coin- stilula, etc. Celebratumfuit igitur concilium hujus-
tius (f); adeoque ut maxime anno 512, non autem modi anno Childeberti regis 30, Christi aulem 541.
510, ut ait Papebrocbius(g), scripta fuerit.Remigiana Persequitur hxc fusius Cointius (q), qui et causam
illa epistola. prodit (r), cur ab eodem concilio nosler praesul Se-
II. Porro ex dictis sedem Senonensem eo saliem nonensis abfuerit: dissidium nempe inter ipsum et
anno 512 jaiu tenuisse Leonem intelligimus. Quid Childebertum regem imercedens, quod Eeclesiaesux-
vero praeclariexinde praestiierit in suaedioecesisre- jura strenucdefenderet. Remvero palam aperit ipsius
giinine, illud unum memoriseproditum, Melodunenset epistola ad eumdem regcmquam edidimus. Ex ea
videlicet nondum plene convertotper sanctumAspa- nimirum intelligimus urbem Senoncnsem metropoli-
sium Elosanum episcopumChristo acquitivisse. Le- tanam sub ditione Theodoberti regis fuisse; Melo-
guntur islhsec in breviario Senonensi x cal. Maii, dunum vero eidcm sedi metropolitanac subjectum,
unde illa exscripsit laudatus Coinlius (h). CaeterumC non ipsi Theodoberto, sed ejus pairuo Childebeno
per Orbatum presbyterum concilio Aurelianensi n paruisse. Cum iiaque Childeberius Melodunisedem
inierfuit, quod anno 22 domni Cliildeberliregis, hoc episcopalemstaluere cdntenderet, ohstiiit Leo Seno-
est anno Chrisli 553 celebraium fuisse confirmat nensis metropolitanus, ad cnjus urbis dioecesiiu
llonurati episcopi Biluricensismelropolitani subscri- etiamnum perlinel easirum illud. QuamObremChil-
ptio : ut post VMesium(i) docent Cointius (j), Pa- deberius rex Leonem acerrimum jurium suorum
gius (fc)et llistoriae litterariae Gallicae auctores (/). propugnatorem expertus, nec ipsum antistitem, nec
Qua de re duplex mendum apud Papebrocliium(m) ejus nomine visitatorem venire Melodunumpermit-
(a) Sirm. Concil. Gall. tom. I, pag. 204. D («') Hadr. Vales., 1. c, pag. 379.
(b) Coint. Annul. eccl. Francor., ad ann. 512,§2. (j) Coint., I. c, ad ann. 533, § 35.
(c) Bibl. Pl\I. lom. X, 2s>3.
pag. 805. (k) Pagi., ad ann. 536, § 17.
(d) Coint., c, pag. (/) Hist. litler. de la France, tom. III, pag. 2U.
(e) lladr. Vales. Rer. Francic. .lih. vi, tom. I, (m) Papebr., 1.c
pagg. 315 seq. (n) Hadr. Vales., I. c, pag. 478.
(I) Coint., I. c, ad ann. 511, § 52. (o) Coint., I. c, ad ann. 538, §§ 60, 6), 66.
(5) 1'apebr. Act. SS. April.. tom. III, pag. 31, (p) Pagi., ad ann. 540, § 6.
ninn. 2. (q) Coint., I. c., ad ann. 541, 5 2 seqq.
(h) Coinl., I. c, ad ann. 558, § 71. (r) ld., ibid., S 71.
PATROL.LXVIH.
 II JUNIL1USEPISCOPUS AFRICANUS. 12
lebai. Hinc _,eon,sepisiolaqua regem deprecatur ne A iierum non aamittenda tempons notatio Papebro-
Meloduni, hoc est iu dicecesis suae paroecia, novus chii (e), annum 547 liujusmodi roncilio tribuentis.
fiat episcopus, ubi nunquam antea fuerat. Recoliiursancti Leonis Senonensis memoria in mar-
IV. Quo autem anno scripia sit epislola, haud lyrologio Romano x cal. Maias. In breviario autem
plane comperlum. Quandoquidemvcro in ea senem EcclesineSenonensis, nt refert ssepe laudatus Coin-
se dicat Leo aique infirmum, non diu supersles post lius (d), sub eadetn dic sic legiiur : Episcopaliofficio
annum 541 fuisse videtur. Leonis cerle successor digne funclut, et prmmia aHerna consecutut,tepultut
Constituius ex provincia Lugdunensi quarta intcrfuit estin ecclesiasnnctorumGervasiiel Prolatii in tuburblo
eoncilio Aurelianensi v, quod, ut patet ex subscri- Senonensi; ad cujus invocalionemmullas agrorum
piione Sacerdoiis episcopi Lugdunensis provincise curationeset miracula Deus operalus est. Unde factum
primae, celebratum fuit v cal. Novembrisanno 38 ut ea ccclesia in pamcialem litulum cvadens, ipsiut
regni domni Childtberii regis, id est anno Chrisvi sancti Leonit nominefuerit deincepsappeltata.
549 (a). Neque aliter Hadrianus Valesius (b). Hinc
(a) Coint., 1 c, ad ann. 549, §§ 21, 47. (c) Papebr., I. c, num. i.
(I>)lladr. Vales., I. c, pag. 478. (d) Coint., I. c, aii ann. 541, § 71.

S. LEONIS
EPISTOLA
AD CIIILDEBERTUM FRANCORUM REGEM .
Domno illusiri et in Chrisio tilio Childeberto regi B novam et illicitam ordinationem diveili. Custodiie
l,eo episcopus. quaeso, staluta Patrum, et cmonum severitale con
Lilteras celsitudinis vcstrae honore quo digmim stricti, nnn patiainini, sicut scribiiis, ad petitionert
rst, me indicn suscepisse; ubi sperare dignamini, ut cjus plebis superstite propro sacerdote allerum
nd ordinandum Mecledonensemepiscopum aut prae- episcopum ordinari. Quia .si lioc petunt, quod nefas
sentia nostra adessedebeat, aut consensus. Quam rem est credi, deserlores potius judicandi sunt quam
valde admiratos nos gloria vestra cognoscat, quod fideles. Et non eoruin preces facile audiri debent
priiiium siue jussu gloriosissimi domni principis no- a principe, quorum pelitionibus potius generentur
stri, filii veslri Thendoberli regis, cujus suuius regni scandala, quam pax Deoamata servetur. Quia sicut
ordinaiione subjecti, injnngitis ut ea quac anteacto beali sunt pedes pacem poriantes, iia vae bis dict ni
tempore facta non sunt, nunc praesentia nostra aut est per quos venit scaudalum. Qui si forlassc ob hoc
consensu debeant inchoari. Praecipue nunquam nec alierum episcopum sibi fieri rogant, quia nos inler-
suspicari, nec credere poluimus, quod hanc aut nrdini clusis ilineribus ad eos nec visitalorem mittere pos-
noslro, aut etiam temporibus vestrij velletis injuriam sumus nec venire, ista culpa nos non respicit: quia
generari, ul dioecesimnostram a Deo nobis commis- si iter a vestra parte, sicut opiime nostis, interclu-
sam, et usque nunc ponlificaliordine Deo propilio cu- Q sum tanto lempore non fuisset, quamvis senes aut
stoditam, tanquam negligentes ac desides, ad alicrius infirmi, populum nobis ecclesiastica disciplina com-
permitiamus poieslatem transire, aut solliciludinem niissiim rcquirere potueramus, aut certe visiiatorem,
irralionabilis deliberatione trausferri. Unde salutan- sicut canones statuunl, desiinare. Nam gloria vesira
tes digno ac debilo in Deo charitatis affectu, roga opiime debet el credere et scire, qui.i si contra sla-
jnus ac conteslamur, ne ullus ponlificum contra sta- una canonmn quicunque cpiscoporum sine consensu
luta P.atrumaudeat facere, unde possit synodali exa- nostro Mecledoneepiscopumvoluerit ordinare, usque
«ninalione conviclusde illicita pracsuraplioneculpari. ad papaenotiliam vel synodalem audieniiam, tam bi
Jlla lamen vestris debent fieri, Deo inspirante, tem- qui ordinaverint quam qui ordinatus fueril, a noslra
poribus, unde el pax inler sacerdoles essc possii, et erunl communione disjuncli.
plebs non permilialur a pasloris proprii custodia per Leo Christiservus subscripsi.
Ex Coinlii Annalibus ecclesiasticis Francorum, S. Gregnrii episcopi Turonensis, edit. Ruinarl.,
loui. 1, pag. 604, nec non ex appendice operum pag. 1528.
ANNODOMINIDL.

JUNILIUS,
EPISCOPUS AFRICANUS.

NOTITIA (ex Gallandio).

I. Juniliup, incerlae urbis in Africa episcopus lius episcopali dignilale nulla quod quidem sciam
apud recentiores vulgo censelur, cum tamen de il- exstct apud veteres menlio : quin, si Fabricium au-;
 13 PRCLEGOMENA. 14
dias (o), alii Uticensem,alii Vdrumetinumfuisscprae- ^V adeo ignorassc tum quid liac de re snnxerint Africa-
suleniauiumani: ubi sane Fabricii diligenliamrequi- na concilia, Hipponense uimirumanno 593 coactum,
ro, qui Labbeum prae oculis habens, quod ille scripsit can. 38, et Carlhaginienseiu, anno 597 habitum.c.in.
de Primasio (b) de quo mox verba f.itiam, ipse de 47; lum vero imprimis qnid ex Ecclesiaesententia
Junilio accepit. Cur vero adhuc hscreamnuin Juulius docuerit sanctus Augustinus, qui praecedenliumcon-
unquam fuerit anlisies, in causa est ipsemet Junilius. ciliorum stalula contracta exhibuil (j). Nec Jtinilio
Nam in sui operis praefatione Primasium alloqucns, parcit Manianaeus in erudilo Tractatu l istorico de
• semel ilerumquc venerabilemPatrem compelial, si- CanonelibrorumsacraeS:riplurae,Ga'liceParisiisevul-
mulque rtverendissinwtepiscoposejus commemorat: gatoannol704(&), dignoplanequi accuraleevolvatur,
qua quidem loquendi ralione Junilium haud usum 111. Cacterum o-n-ovSaoTiiv Anglum , Lconardum
forie fuisse quis duxerit, si eadem ac ille dignitate Twelsium naclus est prasul hic Africanus. Is enim
fuisset ornatus. PraMerea noster auclor synodis Viudicias instruens divinacauctorilaiis Apocalypseos
Africauis nuspiam inlerfuisse perhibctur, licel ea adversus anonymum auctorem Dissertaiionis lii>to-
lempeslate plures coactaenoscaniur. Verum f»c, in- ricacet crilicaede Apocalypsi,qui suas in parles ira-
quies, quo lempore suum scripsit opusculum nuncu- xeral Junilium : < Scire dissertalor debebal, inquit,
pavitque Primasio, non fuerit episcopus; quid vero ,U Junilium in libro suo non suas, sed Pauli cujusdam
prohibet quin ad hauc dignitaiem postmodum fuerit Persao senieniias exbibuisse, cujus regulas Chri-
evectus? Quid si Patrem appellavil Primasium ob stianae inslitutionis Iransluleril, et dia'ogi furmu
venerandam canitiem, ipsemet aetaie pariter ac sedis exhihucrit. Itaque Junilius coneilio Caribaginiensi
aequisilionejuuior? Quid porro si nonuullis couci- favere polerat, quamvisPaulus HlePirsa de nonimlli:
liis Africanis Junilii nomen nou iuveniiur subscri- canonicit librisdubitarit. » Haecil!e. Cujus Vindicias
I lum, aul a;griiudine aut gravi alio impedimeulo Anglice Londiui editas anno 1732 dignas existimavit
deienli ? Uis accedit codicum mss. auctoritas, Wolfius quae in suis Curis philologicis et criticis
in quibus par esl credere Junilii nostri operi sisteret (/). Quod si Humfrcdus Uodius opus illud
episeopi nomen fuisse praefixum. His haud equdem suum de Bibliorum texlibus originalibus post popu-
repugnarim, si vulgaris sentcnlia cerlioribus docu- laris sui Twelsii Vindiciasevulgasset, vcl potitis sive
meniis inni eretur. Utcunqiie lamen se res habeat, Simonii sive Marlianaeicensuras in Juuilii libellum
praesulatushonorem Junilio non iuvideo. conscriptas perlegcre non neglexissel, fortassc Afrum
II. Bonit ariibus in sceculoeruditus, ct in Scripturit hunc aniistitem inler EcclesiaeLatinaescriptores qui
lanclis perititstmui, eloquiobrevis et sensuacutus, Ju- sacrorum voluminumcatalogoslexuenini.recensitum
nilius dicilur Sixlo Senensi (e). Eum inter inlrodu- ,Q n»bis obtrudere desiisset (m):
ctoret Scripturat divince recenset Cassiodoiius (xi). IV. Opusculumsuum nuncupavitJuuiliusPrimasio
Scripsit enim auctor de partibus divinae legis libros Adriimetino sive Justinianopoliiano episcopo, qui
duos, in quibus regulas ad sacras litteras ediscendas annoo5> Vigilii papacConsiitulo pro tribus cpilulis
intelligendasque peruliles tradif, quas se accepisse suhscripsit. Miror equidem hxsisse Labbeiim de Pri-
testalur(e) ex quodam Paulo, Persa genere, qui in masii scde, qaem,ail-,alii Ulicmsein,alii Adrumetinum
Syrorum schoa urbis Nisibenaefueral edoclus. Me- censcnl. Fabricius vero eumdem episcopumin Africa
minit hujus scbolaeSenator ((), eamque ab Hebraeis Juslinopolilanum semel iterumque perperam appel-
sedulo excultam perbibet: ad quem ipsius Senaioris lat (n). Quid pnrro cum AfricaJustinopolis? Uterque
locum illustrandum Garetius cl. ejus operum edilor, igitur emendandus ex ipsius praesulissubscriptione,
Junil i tesiimonium quod modo laudavimus excitat. quae in actis conciliorum sic effcrtur (o): Piimasiut
In hoc autem Junilii opere oonnul'a caute legenda Dei gralia episcopus civitaiis Adrumeiina;,quceetium
monuit Brasichellus (g). Acerbius in hujus libclli Justinianopolisdicitur, conciliiBysaceni, liuic consti-
auclorem invebitur Simonius (h); at posimodum tuto quod beatuspapa Vigilius in causa trium capilulo-
mitius illum excipiens , exisiimat ejus opusculum rum prolulit, consentiens subscripsi. Quod supcrest,
fuisse corruplum. Neque enim , inquit, fas est opi- D Junilii opus prodiit primum Busileaeanno 1546 cu-
nari Africanumepiscopumnon solumnonnulloslibros ranle Joanne Gastio, pluries deinceps excusum; cu-
deulerocanonicos,verum etiam prolocanonicosextra jus varias editiones post Cavcum (p)recenset lauda-
canonem sacrarum Scripturarum posuisse (t), alque tus Fabricius (a). Nos vero eam reliquis praetulimus,

(a) Fabric. Bibi. med. tom. IV, pag. 600.
(b) Labb. Dissert.descriptor. eccl.tom. 1, pag. 663.
(c) Sixt. Sen. Bibl. sanct., lib. iv, toui. 1. vpag."
42», nov. edit. Neap
(d) Cassiod.lib. de Instit. divin. litter. cap. 10.
le) Junil. praefat., infra, col. 15.
([) Cassiod., I. c, sub init. praefal.
(o) Brasich. Ind. libror. expurg., tom. I, pag. 57.
(A) Simon., Criliq. de la Bibi. des aut. eccl., lom.
1, pag. 229, ei tom. I||, pag. 32.-
(i) Junil., infia. cul. 13.
(j) Aug. lib. n de Docl. Chrisl., cap. 8.
(k) Marliau., Trail. hist. du Cauon des livr. de lu
saint. Ecril., pag. 204 el suiv.
(/) Wolf. Cur. philol. el crit., lom. V, pag. 427.
(m) Humfr. Hod. de Bibl. luxt. orig., pag. C'i-2.
(n) Fabric. de Verit. rdig. Cbrist. cap. 5, pag. 255,
§ 16, et Bibl. med. Lat. lom. IV, pag. 600.
(o) Conc. tom. V, p. 1358, edit. 1 Ven. Labb.
(p) Cav. Ilist. li.l., tom. I, pag. 5-26.
(q) Fabric, 11.cc.
15 JUNILH 46
qurc exstal in Bibliotheea Patrum Parisiensi ann. A bricii emendattonem (b) sd lib. u, cap. 29, ubi Ittti-
1644 (a), caclerisemendalior, quam et alicubi notu- pcatio pro rectificatiolegendum censet (c).
lis illustraviraus : quibus addas velim, si placet, Fa*-
(q) Bibl. PP. Paris. tom. I, pag. 1. (c) Fabric, II. cc.
(b) Jiinil., inlra, col. 42.

JUNILII

DE PARTIBUS DIVINiE LEGIS

LIBRI II.

Sancto ac beatissimo episcopo Primasio Junilius B erudiri voleniibus neccssaria judicasti, excusai»
salutem. temque me diu usque ad defensionis impudeniian»
Scis ipse, venerabilis Paler Primasi, quia vii.e compulisti : unde in dnos brevissimos libellos regu-
meae et propositi conscius, sicut divinae legis me laria haec inslituta collegi, addens ipsius dictionis
siudium habere non denego, iia doctorem dicere (quantum potui) utilem formam, ut velut discipulis
non pracsumo; illud prophclicnm meluens -.Peceatori inlerrogantibus et magisiro respondente, breviter sin-
autem dixil Deut: Quare lu enarras justitias meai, et gula et perlucide dicerentnr. Et ne aliqua confusio per
assumis iestamentummeum per os tuum (Psal. XLIX, aniiquariorum (ul assolei) negligeniiam provenirei,
46) ? Sed dum te inter alios reverendissimos coepi- Magislro MGraecamlitteram, Discipulis vero A prae-
scopos tuos usque ad Conslantinopolim peregrin» posui, ut ex peregrinis characteribus, et quibus La-
provinciae coegisset utiliias, ex civitalis afiectu in lina scriptura non ulitur, error omnis penitus aufe-
notitiam colloquiumquepervenimus. Tu autem more ralnr. *. Sunt alia illius viri praeclara moniinenta :
illo luo nihil anie quacsisli, quam si quis esset inter Nam et beali Pauli ad Rom.mos Epislolam audivi
Graecos,qui divinorum librorum studio inlelligentia- subiilius (ut arbitror) exponenlem : quam ego ex
que flagraret. Ad liaec ego respondi, vidisse me ejus ore, ne memoria laberetur, excepi; sed cura-
quemdam Paulum nomine, Persam genere, qui in C rum negoiiorumqtie spinae, ne quid agro dominico
Syrorum schola in Nisibiurbe estedoctus, ubidivina fruclificemus, impediunt. Sufficit haecuna temeriias,
lex per magistros publicos, sicut apud hos in munda- quod divino gazophylario ex paupertate confessa,
nis studiis grammatica et rhetorica, ordine ac regu- duo haec audeo minula jaciare. Sunt qui talentis
lariter traditur. Tunc diu quaesitus, si quid ex ejus onereqt unde egenlibus prorogetur : qui virlutuin
diclis haberem, dixi quod legissem regulas quasdam gemmas, aurum vilae, argentum scientiae, divinis
quibus ille discipulorumanimos, divinarum Scriptu- possint offerre sacrariis. Mihi nihil amplius duobus
rarum suporficie instructos, prius quam expositionis suppetit his minutis (Luc. xxi, 2), et ipsis ab alio
profunda patefaceret, solebat imbuere: ut ipsarum commodaiis. Verum enimvero multum mihi deevan-
interim causarum quae in divina lege versantur, in- gelico examinatoro polliceor : quia licet alii ex pre-
lentionem ordinemque cognoscerent: ne sparsim et liosissimis preliosa, ex plurimis valent plura largiri,
lurbulente, sed regulariter singula discerent. Hacc ego tamen quia totum dedi, plus obtuli. Vale.
lu, Pater, nescio qua ratione omnibus Christianis
*NosLatinis characteribus usi sumus. EDIT.

LIBER PRIMUS.

CAPUT PRIMUM. B hisior.ca est, aut prophelica, aut proverbialis, au»

D. In quot primas partes legis divinaescientia di- simpliciter docens.
vidilur? M. ln duas : quarum una nd ipsam super- CAPUT III.
Scieni dictionis proprie peninel; alia in rebus est De hisloria.
quas ipsa Scriplura nos edocet. D. Ilisloria quid est? M. Praeleriiarum rerum
praesentiumve narraiio. D. ln quibus libris divina
CAPUT II. continctur hisloria? M. In septemdecim : Gcn. 1,
Qua; pertinent ad tuperficieinScripturarum. Exod. 1, Levlt. 1, NMIII.1, Deutcr. 1, Jesu Nave 1,
U. Ad ipsam superficiem diclionis proprie perii- Judicum 1, Rulb 1, Regum secundum nos 4, sccun-
n<n:ia quot sunl? M. Quinque. D. Quae? M. Species dum Hcbneos 2, Evangeliorum 4, secundura Mal-
dictionis, auctoritas, conscriptor, modus, ordo. Ihaeum, secundum Marcum, secundum Lucam, se-
1). Species dictionis quot sunl? M. Quatuor. Nam aut cundum Joannem, Acluum apostolorum 4. D. Nulii
17 DE PARTlBUS D1V>LEGIS LlB. I. 18
sdiilibri ad divinam historiam pertinent? A/.-Adjun-A sunt lalia. D. Quare addidimus : Ex divina inspira- .
giinl plures : Paralipomenon 2, Job 1, Esdrae 2, tione? M. Quia illi qui autdaemonum instinctu, aut
Judiih 1, Eslber 1, Macab. 2'. D. Quare bi libri non aliis modis latentia dicunt, licel prophetac dici pos-
inier canonicas Scripturas currunt a? M. Quoniam sunt, lamen inter divinarum Siriplurarum non nu-
apud Hebraeosquoque super hac difiereniia reci- merantur auctores. D. ln quibus libris prophetia sus-
: CL
^piebantur, sicut Hieronymqs caelerique lestantor. cipitur? M. In septemdecim Psalmorum lib. 1,
D. Nulla in his libris alia species invenilur? M. Ince- Osee lib. 1, Isaiaelib. 1, Joel lib. 1, Amos lib. 1,
dunt caeterse,sed non principaliter : quia eisi per- Abdiaclib. 1, Jonaelib. 1, Michaeaelib. 1, INahiimlib.
sonaea quibus diciaesunl primum, secundum caete- 1, Sophoniaelib. 1, llabacuc lib. 1, Jeremiae lib. 1,
ras species sunt locutae; tamen ab eo qui librumi Ezechiel lib. 1, Daniellib. 1, Ajigaeilib. 1, Zachariae
8;ripsil, ul historia sunt relata. Sicut benedicliones; lib. 1, Malachiaelib. 1. Cxierum dc Joannls Apoca-
Jacob patriarchae, ab ipso quidem propheia dictae > lypsi apud Orientalesadmodum dubilaiur b. D. Nulla
sunt: sed Moysesqui refert, ordine narrat bislorico. in his libris alia species invcnilur? M. Accedunt
Et cum ipse Moysesdicit: In principiofaclum ccelum i caetera; sed non principaliter, nisi ad probalionem
et urram (Gtn. i, 1); propheticoquidem dicit spiritu, prophetise : sicut in Isaia cap. vu, xxxi, xxxvu,
sed specie narrat bistorica. Similiter et proverbiali- _B* Achaz et Ezechiacregum velut qusedam refertur bi-
ler nonnunquam sonat bistoria, ui est : Ambulantia a storia; .sed prophetiae intentio est, non gesta conte-
ambulaveruntligna, ungeresuper se regem(Jud. ix, 8).i. xere, sed praedictorumexitum comprobare. Jeremias
Aliquaudosimpliciter docet, id est: Audi, Israet,! cum dio.it: Terra, terra, audi verbum Domini(Jer.
DominusDeut tuut, Deut unut ett (Deul.vi, 4). Omnia a xxu, 29), terram, proverbialiter, babitanies in ea
lamen, ut dixi, specie contexuniurhislorica. D.Quid d homines nuncupai. El cum Isaias dicil : JVonlale je-
hisiorica speciebus caeteris praestat? M. Quod ipsi ii junium elegi, dicit Dominus: ted solve omnemnodum
cacteraesubjacent: ipsa, nulli. D. Quid illi commune e iniquitatis(Isa. LVIII,6), etc, velut siinpliciter doeei,
cum caeleris? M. Habeltcommune cum simplici do- ,. sed ut propheiico spiritu jussus hauc praedicat.
ctrina, quod ulraque superficie planaevidenlur, cum n D. Quid pro|iheliaecommunecum caeteris? M. Habct
tint intelleau plerumque difflciles : nam aliaecon- ,. commune cum Proverbiis qtfod utraque superficio
tra. dilflciliasunt, sed pleraque intellectu nou ardua.
CAPUT IV. CAPUT V.
De prophelia. De Proverbiis.
D. Quid est propbelia? M. Rerum l?ieniium, ptoc- -" & Quseest. proverbialis species? M. Quacdamth
p
'
teriiarum, aul prajseutiuni, aut futurarum, ex divina ia gurata locuiio, aliud sonans, aliud sentiens, et in
irispiratione manifeslatio. D. Da in praeteritis pro- >- praesenti commonens tempore. D. In quibus haecli-
phetiam. M. VerboUominiccelifirmati sunt (Psal./• bris accipitur? M. In duobus : Salomonis Proverbio-
xxxn, 6). Et: Quoniamipse dixit, et facta sunt (Psal./• rum lib. i, et Jesu Qlii Sirach lib. 1.
CXLVIII, 5). Et: In principio fecit Deus coelumet ter-r- D. Nullus alius liber huic speciei subditur?
rum (Gen. i 1). D. Da in praesenlibus.M. Cognitio- >- M. Adjungunt quidam librutn qui vocatur Sapienliae,
nem futuri 1'ac'iiGiezi propbeta in praesentividit (/ V et Cantica caniicorum. D. Acciduntne his libris aliae
Reg. v, 26) : et Ananiaeac Saphirae, Petrus aposlo- J- species? M. Sola simplex doctriua accidil, sed non
lus (Act. v, 3). D. Da in luturis. J/. Ecce virgo acci- i- principaliter, ni>i ad explauationem vel commenda-
piet in utero (Isa. vn, 14), etc. D. Quare in defiuitioiie
>e tionem Proverbiorum : ui, Initium snpientics timor
positum est latenlium? M. Quia si quis jam cognita ta Domini(Prov. i, 7; ix, 10).
dicat, licet et futura siul, tamen prophela uon est:.: D. Quid Proverbiis commune cum caeteris? M.
sicut nos, cum resurrectionem praedicamus,prophelae * Habet cum prophelia commune, quod superficie dif-
non sumus. Si vero cujuscunque lemporis latentia ia (icilis videiur, cum inte.lcciu plerumque non sii.
manifesiai, tunc propheia est, sicut jam ostendimus. s. _. U. Quid habet proverbialis species proprium? J/.
D. Proba hoc. M. Aposloli lesiiinonio, in Epistola Ia ' Quod ei neque hisloria, neque prophelia miscentur;
ad Corinlhios, qui ail : Si convenerituniversaEccle- *• et sola est quaeila inlelligilur, ut quodammodo ver
siainunum,et linguit loquanlur omnes, intrent autem "< borum superlicies auferaiur. D. Quare in hoc lantuiti
idiolce, nonne dicent quia insanitis? Si autem omnes es licilum uobis est, non texlum Scripturae ipsitts
prophetent,inlret autem infidelis aul idiota, convinci-'- considerare, sed sensum, cutti in cxleris Iribus iia
turab pmnibus,interrogatur ab omnibus,occulta eliam m allegorias myslicas adtuiltainus, ul narralionis lidem
cordis ejut manifesla erunt: et tunc cadens in faciem,i, praesentare necessesit? M. Quia si voluerimus pro-
adorabitDeum, unnunlians quod manifeste Deut iu "i verbialem speciem ubique allegoiiam sic recipere,
vobisett (I Cor. xtv, 23, 25). Ecce Apostolus pro- >- ut narraiionis veritas inlirmetur, locum damus ini-
phetii! vim in occultorum manilestatione signavii. (. micis, prout voluerint, divinos libros iuterpretandi..
Sed etsequenlia in eadem Epislola et ca?teris,multa i.i D. Quol modis iu divina lege allegoria cognoscitur?
« Caute lege, nam perperam h Cilra omue jam dtibium liber Apocalypsisei ca-
quosdam libros a ca-i-
none sanclarum Scripiur.irum evellil. BRASICHELL nonicus el prophelkus esi. td. ibid.
ludic. libror. exuurg., toni. I, pag. 57
 19 JUNILII 23
M. Qualuor: aut secundum Iranslaiionem vel mela- A CAPUT VII
, phoram, ut est : Iratns ett Dominus, et detcendit De auctoritate Scriptnrarum.
(Exod. iv, i4), et similia quae ad insinuandas causas D. Quomodo divinorum Librorum consideralur
ex humanis moribus transferuntur ad Deum; aul auctorilas? M.
Quia quidam perfectae auctoritatis *
secundum imaginaiionem vel hypotyposin, ut est in sunt,
quidam mediae, qtiidam nullitis. D. Qui sunt
:
Evangelio Homoquidam descendebatab Jerusalem in perfectaeauclorilalis? M. Quos Canonicos in
Jericho (Luc. x, 50); et rurstis parabola vinex atque speciebus absolute enumeravimus. D. singulis,
Qui mediae?
agricolarum (Math. xx, xxi). Ordo enim corum quae M. Quos adjungi a pluribus diximus. D. Qui nulliua
gerebantur a Christo, vclul imaginepersonaeet nego- aucloritalis sunl? M. Reliqui omnes. U. lu nmnibus
lii allerius refertur impletus. Aut Fecundumcompa- spcciebus bae differcntiaeinveniunlur? M. In historia
rationem vol simililudincm, sicul dicit : Simile est el simplici doctrina: omnes
namque in propheiia
regnum cielorum grano tinapis (Luc. xui, 19), ele. mediae aucloritaiis libri, non praeter Apoialypsin
Non enim i arralio, sieul in superiore exemplq con- reperiuntur:
neque in proverbiali spec:e omnino
texitur, scd causarum solttmmod»eomparantur efie- cessata
ctus. Aut secundum proverbialem iuodum, ut e.-t:
Bibe aquam de luis vasis, et de citterna lua, el de tuis B CAPUT VIII.
De teriptoribut divnorum Librorum.
puleit (Prov. v, 15), cum velit Scriplura innuere,
carnalem concnpiscenliam intra licenliam conjugii D. Scriptores divinorum Librorum qua ratione
refrenandam. cognoscimus? M. Trihus modis. Aut ex titulis et
prooemiis, ut Propheticos Libros, et Aposiolorum
CAPHT VI. Epistolas; aul ex tiiulis tantum, ul Evangetistas :
De simplicidoctrina. aut ex iradiiione veterum, ut Moysescrcditur scri-
psisse quinqtte primos libros historix; cum non
D. Quae est simplex doctrina? M. Qua, de fide dirat lioc titulu», necipse referat, Dixit Dominutad
ant de moribus in praesenti tempore simpliciler do- me: sed quasi de alin, Dixit Dotninut ad Moysen.
cemur. Similiter et Jesn Nave iiber, ab eo quo nuncupatur,
D. Quare hoe nomen accepit? "/, Quiar ODIIHS tradilur scriptus. El primum librum Regum Saiiiuei
quidem Scriptura sriiquid docet, sed sub alris spe- seripsis-e perbibelur. Sciendum praeterea quod quo-
ciebus quas supra diximus; sub quibus aliud eliain rumdam Librorum peniuts ignorantur auetores, ut
agitur. Hocc autem neque historiam iexit, ncque esl Jiidicum, et Rulb, et Regum III et uhiinus, el
propbeliaui, neque proverbialiter lo ,uitur; sed tar- P cactera simil.a : quod ideo ctedendum est divinilus
tummodo simpliciter docet. D. Qui libri ad sintpli- dispensatum, ut alii quoque divini Libri non aucto-
cem doctrinai» pcrtinenl? M. Canonici sexdccim; id rum merito, sed sancli Spiriius graiia lantum cul-
est, Eccles. lib. r. Et Episi. Pauli Apostoli ad Rom. nien auctoritatis oblinuisse noscantur.
1, ad Coiintb. 2, ad Gal. 1Tad Ephes. 1, ad Philip, 1, CAPUT IX.
ad Coloss. \, ad Thcssal. 1, ad Timoth. 2, ad Ti- De mcdii Scripturarum.
tum 1, a* Pliil'-m. *, a<l lleb. 1;- Beali Petri ad
D. Modi divinae Sciipturae quol? M. Duo : nam
Gentes i, et Beaii Joannis prima. />. Nulli alii Libi i
aut meiris Hebraicis in sua lingua.conscribunlur,
ad simplrcem doctrinam perlinent? M. Adjungtint
aut oraiione simpKci. D. Quaesunt metris conscri-
quamplurinii quinqne alias qnacApnstnlorum Cano-
M. Ut Psaliur, el Job historia, el Ecclesiastes,
nicaenuncupaiitur: id eslrJacobi 1, Pelri sccundam, pla?
et in Prophetis quacdam. D. Quae simplici oratione
Juda3 unamr Joannis duas. D. Nulla in his Libris
sunt? M. Reliqua dVnni».D. Quare apud
alia species invenilur? M. Accedunl caeierae, sed conscripta-
nos iisdem melris conscripta noit suul? M. Quia
non principaliter, nisi ad> probationem doctrinae. nulla
diclio mclrum in ata lingua conservat, si vim
Nam"cum dicit Aposiotiis: El dum venitsem Troa- verborum non mutcl.
ostium mihi ordinemque
dem, in Evanyelie Chrisli aperlum est D CAPUT X,
(II Cor. li, 12); et ubi Pelro dicitur in faciem re<ir- De ordine Scriplurarum.
tisse, velnt historiam videittr lexere. Rursus cum
dicit: Ecce mtrsleriumvoba dico: Omnet quidem re- D. Quis est ordo divinorum volumimiui?M. Quia
turgemus, sed non omnet immutatimur (ICor.xy, quacdamVeteris Testamenii, quaedam Novi. D. Quaj
51), prophetae opus aggreditur. Cum aitr Creienies ad NovtimTeslamenUim perlincnt? M. Evangelia (ut
setnper mendacet, malas betlite, ventret pigri (Tit. i, supra dtctiim esi) quatuor, ApostolicaeEpistolae,et
I2)>, proTerbirriibus utilur verbis: omnia tamen ad Aclus. D. Quaead VetusTestamentum pertinent? M.
doctrinse probationem, ut diximus, inseruntur. D. Reliqna omnia. fr. Qua3Testameuii Veleris Noviquc
Quid commune cum cseleris speciebus srmplex do- sunl propria? M. Veteris intenlio est, Novum figu-
clrina habel? 3/. Habet cum historia commune, quod ris denuntialionibusque monslrare : Novi autem,
ulraque, superficie facilesvidentuv, cum sint inspe- ad aMernaebeatiludinis gloriam humanas menies
clione aul intellectu p'erunrque difficiles. accendere.
"Quinamlibriiu Scripluraj canonem admittendi essent, nondum erat lam cxplicite quam nunc ab
Ecclesia cousli utum.
21 DE PARTIBUS DIV. LEGIS LIB. I. 3*
CAPUT XI. tA nitatis Scriptura significat? Jtf. Simililer duobus:
Dehit quoi Scriptura tacra noi edocet. Principaliter et consequenter. Principaliler, ut cum
D. Quouiam salis diclura est de his quae ad ip- dicitur, Paler, Filius, Spiritus sanctus. Conscquen-
sam Scripturae superficiem proprie peninent, nunc ter, perca quibus significaturessenlia, aut operalio,
requiro quae sunl quaeipsa Scriptura nos docet. M. aut ad creaiuras collalio. Nam et cum dico, Deut,
Tria quxdam : uam aut de Deo loquitur, aut de prx- quod ad cssentiam; et cum dico omnipotettt,quod ad
senti sxculo aut de futuro. operationem perlinet, dico. Et cum dico, immutabi-
CVPUT XII. lis, quod ex collalione ad creaturas dicitur, licet
aliud primus auditus sentiat, tamen Patrem et Fi-
Quot tignificationibusScrivtura de Deo loquitur.
D. Quot signilicationibus Scriplura de Deo loqui- lium el Spirilum sanclum vel simul, vel singulos,
tur? M. Quatuor. Aut enim essentiam ejus significat, consequenter Deum inlelligo.
quam Latine et substantiam nuncupamus, ut est: CAPUT XV.
Ego tum qui sum (Exod. m, 14). Aut personas, vel Quot modis Pater significatur.
secundum Graecos, subsistentias, ut est: Ite, docete D. Quot modis Paler significatur? M. Patris no-
omnet gentes, baptizameseot in nomine Patrit, et Fi- . mine unam personam inlelligis, sed non uno modo :
lii, et Spiritus sancli (Matlh. xxvm, 19). Aut ope- ad Filium enim proprie dicitur, ad creaturam com-
rationem, ut scriptum est: Secundum operationem muniier: ibi nalurx veritatc, hic gratix bonitaie.
potenticevirtulis ejus, quam operatus est in Chrislo, D. Hoc uno modo Pater significatur? M. Principali-
tutcitans eum a. mortuis, el tedere facient ad dexte- ter hoc. Nam consequenter et ex his qnx essemiam
ram tuam (Ephet. I, 19, 20). Aut collationem ejus dekatis, aut operationem, aut collationem ad crea-
ad creaturas, ul est: Regi autem toeculorumincor- turas quolibet modo significant. lnsuper el ex Filii
rupto ", invitibili, soli Deo honor et gloria in toecula vocabulo consequenter intelligitur Paler;et sancli
tceculorum(I Tim. i, 17). Spiritus nomine, ipse scilicet Pater cujus est Spi-
ritus, subintelligitur. D. In ipsa Trinilaie, nulli alii
CAPUT XIII.
De significationibusdivinmessentias. personx vocabulum Patris adscribilur? M. Legilur
de Filio dicium : Pater futuri saculi (Ptalm. LXXXI
D. Quot modis divina significatur essentia? 31. 6); sed boc secundum carnem diclum est,et non
Duobus; principaliier et consequenter. D. Principa- proprie et significative : ut ostendereiur ipse causa
liter quibus verbis? M. Octo. Dicitur cnim , aut el genilor beatitudinis nostrx; in quo per carnis
Deus, aut Dominus, aut simul, Dominus Deus; aut resurrectionem humana natura futurara vitam ef
Adonai, aut Sabaoth, aut Heli, aut Heloi; aul, Est. ' sperare incipit et sumere.
/).'Nihil aliud quam Deumhaecverba significant? M. CAPUT XVI.
Duolantum nonnunquam et de aliis abusive dicuntur;
Deus et Dominus, teste Paulo : Quoniam dii multi et Quot modit Filius significetur.
domini mulli (I Cor. vnt, 5). Et: Dii estit et filii D. Quot modis loquilur Scriptura de Filio? M.
Excelti omnet (Isa. ix, 6). Reliqua vero sex nun- Quinque. Nam velut sola nonnunquam deitas ejus
et earnis as-
quam nisi de Deo dicuntur. D. Quid de Deo hxc significatur, consequenler intelligilur
verha significant? M. Non quid est, sed quia est: sumpiio, ut est: Unigenitut Filiut qui etl in tinu Pa-
vero solus homo ab
quid enim sit Deus, comprehendi non potest. D. tris (Joan.i, 18). Nonnunquam
Quibus modis Deus consequenter significatur? M. eo susceptus, et deitas consequenter, ut est: JVo-
Cum personas, aut operalionem, aut collationem visstmeloculusest nobis in Filip (Hebr. i, 1, 2). Non-
simul ulrumque, ul est: Hoc sentite in
ejus ad creaturas Scriptura exponit. Nam et cum nunquam
nominat Palrem, licet primus auditus generanlem vobis quod et in Christo Jesu; qui cum in forma Dei
non arbilratus ett essese cequalemDeo,
significet, consequenter tamen inlelligimus Deum : esse_t, rapinam
similiter et quando nominat Filium vel Spirilum sed semetipsum exinanivit formam servi accipent
sanctum. El cum dicit, omnipotens, licel operatio- D (Philip. n, 5, 7). Nonnunquamet ad corpus videntur
nem ejus primus sermo denuntiet, consequenter dicta, qux ad deilatem sunt principaliter referenda,
c
tamen intelligimus Deum. Et cum dicit invisibilem , ut est : Filiut hominit quidem in ceelo (Joan. iu,
licet eum qui videri a mortalibus nequeat, principa- 13). Rursus divinitaii nonnunquam videntur adscri-
liter sonet, et ex collatione nostra id quod non su- pia qux specialiter referuntur ad carnem, ut est;
mus ei qui nos fecit assignet, consequenter tamen Si enim cognovissent,nunquam Dominumgloricscru-
cifixissent(I Cor. u, 8). D. Quare his quinque mo-
inlelligimus Deum.
dis loquitur Scriptura de Filio? M. Distincte quidein
CAPUT XIV. ideo secundum naturas loquitur, ut ineonmsas eo-
De tignificationibutTrinilatis. rum proprietates ostendat; communiter, ideo ut
D. Quot modis Personas sive b substantias divi- asserat unitatem. Allernal vero humana diviuis et

* Juxta Gr. b Leg. snbsisteiUitis.

«y6«fT<u.Alii lamen codices et Pa-
tres nonnulli legunt k?av«T<»,immortaH ul habet ' Leg. forie, qnieit.
Vulg.
 23 JUNILII 24
divina humanis, ut utromque nnius Personne indi- A ab eo ordinata : et Forlis, eo quod potuit, qux tam
visumque monslretur. D. Quot modis solet Filii bene et sapienter voluit, adimpiere. D. Ia Deo, huc
JffghificariPersona? M. Duobus: et ipse principali- essentia sunt, an volunlales? M. Deus simplex est,
ter quidem significaiur, cum Cbristus dicitur abso- nec est fn eo aliud essentia quam voltmlas : unde et
Iute. Nam cUmalii Chrisii vocantur, alteiius quidemi omnia nomina operationis ejus, licet inier se delini-
dicuntur, ut est, Chritiiit Domini (I Reg.t xxiv, 7,, ttonibus differant, apud ipstim tamen nulla differen-
11), aul Christusmeus (Psalm. civ, 15). Solus autemi lia vel diversitas invenitur. Itaque et essenlia vet
Deus naturaliter Dei Filius Christus absolute dici- natura facit, quia ei nihil accidens est; et tamen
tur; unde et boc solius ejus esse proprium declara-. etiam yoluntate, quia nihil necessitaie efficit, aut
lur. Consequenter vero intelligitur Persona Filii; etL coactus. Non enim, sicut ignis naturali necessitate
ex illis tribus quibus et Paler, et ex ipso Patris vo- urit, aut apes nalurali necessitate fabricant ceras, vel
cabulo, et ex Spirila sancto; quia el Spiiiius dicitur• telas aranex, ita etiam Deus operatur; sed Deusideo
Patrisel Filii. natura vel essen ia facere dkiiur, ne voluntas in eo
CAPUT XVII. quasi aliud aliquid demonsiretur : et ideo voluntaie,
Quot modit signi/icalur Persona Spirilut tancti. quia nihil operari compeHitur; sed essentialiter vult,
B et voluntate subsistit. D. Da specialiler ad erealio-
D. Quot modis significalur Persona Spirilus san- nem perlinentia.-Jtf. Ut cum dicitur Factor, Artifex,
rli? M. Principaliter uno, ut legitur : Ite, baplixate'
Creator, et similia : quamvis dicatur et facere, pro
amnet. gentet in nomine Patrit, et Ftlii, et Spiritus1
disponere, ut est: Fech talutem in medio terroe(Pt.
tancti (Malth. xxyiu, 19). Et ilerum : Templum enim1 . Lxxiu, 12) : sed lunc secundum
speciem providentix
ttlis Spiritut sancti (I Cor. vi, 19). Consequenler vero1 dicitur. D. Da
qux ad providentiam specialiter per-
et graiia quam ipse largitur, qux ipsa similiter san- tinent. M. Ut eum dicitur Adjutor, Prxscius, Omni-
Ctus Spirilus dicitur, ut est : Spirilut sanclus super- potens, et similia. D. Da ad
prxparationem perti-
veuiet iu le (Luc. i, 35). Et: AccipiteSphUumsan- nentia futurorum. M. Ul cum dicitur Via, et Spes,
ctum (Joan. xx, 22). Similiter et ex bis quibus divina1 Refugium, el similia. D. Da ad evenium prxparato-
significalur essenlia, vel operatio, vel ad crealuras1 rum pertinenlia. JH*.Ut cum dicitur ExsuUatio,
collaiio, sicut et de Filio diximus : sed et Patris' Gaudium, el cxtera similia. Omnia autem ad opera-
Fihique Persooa Spiritum sanctum significat conse- tionem pertinemia, a non in omnibus tantum, sedi
.quenler; quia quidquid horuin dicamus, etiam Per- etiam in verbis, vet revelationibus similibus cogno-
sonam sancti Spiriius aut cooperalricem aut consub- scunlur. D. His tautum modis divina operatio decla-
«tanlialem intelligimus consequenter. C ratur? M. Est alius figuratus modus, cum ex humanis
CAPUT XVIII. operatio divina signiflcatur. /*. Quot modis (it? Jif.
Quid habentcommunevel propriumPersonceTrinilatis. Duobus. Cum aut qux ad animum nosirum pertinent
D. Quid habent proprium Personx singulx Tri- uguraliter dicunlur in Deo, ut est furor, et ira, el
niiatis? M. Quod Pater nunquam dicitur Filius, nec pcenileotia : aut ea qux ad corpus tractantur, id est
conjunctis sermonibus, Spiritus sanctus; licet divise pedes, manus, digiti. Aliquahdo enim et humanx
et Spirilus dici possit et sanclus. Nec Filius Pater operationes transferuntur ad Deum, ut eum dicitur :
proprie dici potest, aut conjunclive Spiritus sancius. Apprehendearma et teutum (Psal. xxxiv, 2). Omnfa
Nec rursus sancto Spiritui Patris aul Filii nomen tamen hxc prxdiclis quatiior speeiebus operationis,
ascribitur. D. Qux sunt his Personis. communia? pro sententiarutn qualilate jungenda sunl.
M. Omnia qux ad signiticalionem aul essenlix, aul CAPUT XX.
modit ex collationead crealurat Deui tignifi-
operationis, aut ad crealuras eollalionis perlinere Quibut catur.
noscuntur: unde et constat Trinitatero unius esse D. Quot modis ex collatione ad creaiuras Deus si-
substantix. D. Patris et Filiiet Spiriius sancli voca-
in his Personis Jlf. Taatum gnilicalur? JM.Duobus : affirmalione ct negalioue.
bulis, quid significaltir? j Confessione quidem, cum ea dicuntur de Deo,
D
quod suni. Nam quid sunt (ut supra de Deo diximus) quae
sermo non potest explicare. Juxta eumdem modum nulli creaturx conveniunl; ut
est, Simplex, 'et Vetustus dierum, Anle omnia, ct
CAPUT XIX.
Spiritus : id est incirCumscriptus, et Primus Novis-
Per quot tpecies divinitatii operatio designelur.
simus, et similia. Hxc enitn omnia ideo de Deo di-
D. Per quot speties divinitatis efficienlia sive ope- cuntur, quia nulli creaturx (ejus collatione) conve-
ratio designalur, quam Grxci hipysiM nuncupant? nitint. Per negalionem autem collatio fit, cum,
^M. Quatuor : aut creatione, aut providentia circa prxpositioUe privativa, ea in Deo negantur qtix in
creaturas, aul fulurorum circa eas prxparalione, aut crealura sunt: ulest lngenitus, Incorporeus, Increa-
przparaiorum exiiu vel cventu. D. Da ad operatio- tus, lucorruptibilis, Immorialis, Impassibilis, et simi-
nera perimontia. Jtf. Ut cum die.itur Bonus;exeo lia. D. Quid ergo? baecverba nunquam de crealura
maximc quod qux non erant, esse fecit ac facil: ct dicunJur? M. Dicuntur quidem, sed non secundnm
Sapiens, eo quod tam mirabiliter cnncta cerniinus. eaindem raiionem. Nam cum bomo dicitur simplex,
• AdJenJmi videtur rebut, ex conteUu.
S5 DE PARTHJUS DIV. LEGIS LIB. II. 85
non quta compositus non est (solius enira Dei est A sed quia aliquos latet. Similiter et cxtera dicuntur.
esse essenliam simplicem), sed simplex homo dici- D. Qux sunt collaliva, qux de Deo sic dicuntur ut de
tur, quia non habet doli duplicitatem. Sic et cum creatura dici non possint? M. Qux in eo summa sunt
diciiur aliquid invisibile, non quia a nullo, in quan- et singularia, ut Ingenitus, Sempiternus, Sine initio,
ttim est, videri non potest (hoc enim solius Dei est), et similia.

LIBER II.

CAPUT PRIMUM. ferebatur tuper aquas(Gen. i, 2). D. Sequere ordinem

Quid de prmsentismculoSaiptura sigmficel, generalionis. M. In principio, die prima, Iux facta
est: secunda vcro die, firmamentum : terlia, mare
D. Quoniam satis dictum quot modis de Deo Scri-
el terrx nascentia : quarla, luminaria cceli: quinia,
ptura loqualur, nunc requiro qux, de prxsenli sx-
nalanlia el volatilia : sexta, reliqua animalia et ho-
culo loquens, Scriptura significat. M. Quxdara quin- mo. D.
aul Qux est in ipsarum creaturarum operalione
que: geuerationcm ejus, id est creationem, aut distinctio? M. Quod quxdamex nihito facla sunt, ut
gubernalione.ii, aut accidentia naturis, aut evenien- coelum, terra, ct cxtera qux usque ad comptetum
lia voluntaiibus, aut subsequentia voluntalis eventus. diem
primum diximus facta ; qtixdam vero ex jam
CAPUT II. factis primodie. D. Da horum probationes. M. Quia
Quol modos el differentiasin operatione creaturarum quoties Scriplura ex aliquo factas res cupit osten-
Scriptura posuerit. dere, aut palam siguificat, ut est : Producat terra
D. Quot modis generationem sxculi Sriptura signi- (Ibid., 11), et : Producanl aqum(Ibid., 20), et simi-
ficavit? M. Tribus. Aut enim sola Dei voluntate fa- lia. Aut cerie ex sublili significationeverborum, ut
ctum aliquid scribitur, ul est: /n principiofecitDeus D CUBIdicit : Fiut firmamenlum(Ibid., 6), utique signr-
ccelumet terram (Gen. i, 1). Aut voluntale simul et ficat fuisse aliquid fluidumac liquidum, id est aquas:
voce, sive prxceptiva, ut est: Fiat tux (lbid., 5), el: qux ut solidatx ostenderentur, firmamentum voca-
Fiat firmamentum(Ibid., 6); sive deliberativa, ul ett: lum esi, quod liebat. Et rursus luminaria derivaliva
Faciamus hominemad imaginem et similitudinemno- appellavit, qux qtiario die facta sunt: ul ex lumine,
ttram (Ibid., 26). Aut voluntate, voca ac definilione, primo die operato, facta monstraret. In his autein
ut est : Crescite, et mult plicamini, et replete terram qux primo die facta sunt, neque aperte, neipie stib-
(Ibid., 28). Et ilerum : Germinetterra herbam pabuti lili verbo faclum aliquid declaratur ex altero. D. Ni«
ferentemsemer.tecundum genus suum, et lignum fru- Itil ergo post primum diem ostenditur, ex non ext
ctiferum faciens fructum, cujus semensil in eo ad «'-- slenlibus factum? M. Sola hominis anima : in quo et
nulitudinem ejus in terra (Ibid., 11), et cxtera quoe hoc ad ostendendum quia cum alia aut ex nihilo, aut
pos.tseptimum diem, usque in finem sxculi |.er par- ex jam factis facta sint, solus homo ex utroque com-
les operatur : ex illa enim definitione proveniunt. pomlur. D. Quas alias diffcrentias creatoris ascribi-
D. Est in liis tribus Miqua differenlia? M. Est, quia mus? M. Quod ca qux primis sex diebus facla sunt,
ea qux sola voluntaie vel etiam voce sunt facla, no- non naturaliter, neque ex similitudine provcnerunt;
viter facta sunt; qux vero definitione, iliis jam P reliqua vero quae fiunl naturaliier, ex divina defini-
similia qux facta noviler diximus. Et rursus illa tione nascuntur, exceptis scilicet miraculis. D. Da
quidem in sex primis diebus, hxc vero donec saecu- tertiam diffcrenliam. M. Quod creaturarutn aliqtix,
lum stabit. D. Da ordinem per sex dies faclaruin id esl raiionales, * propter se ipsas factx sunt, ut
rerum. M. In ipso quidem principio condilionis facta angeli et homines. Reliqux vero non propter se, sed
sunt ccelum,terra, angeli, aer et aqua. D. Comproba propter prxdictos angelos aut homines factx noscun-
angelos, et aquas, et aerem factum. M. Facta qui- tur. Homoveroprincipaliter, secundumanimam, pro-
dem ex bis Scripturx locis ostendilur, ut est: Qui pter se b intelligendus est factus. Nam secundum
facit angelossuos spiritut (Psal. cui, l). Et : Laudate corpus cqnsequenter. D. Quid autem? prxler bonii-
eum, omnes angeli ejus (Psat. CXLVIH,°2). Et : Aqum nes ct angelos, alix crealurx se ipsis invicem non
qum super ccelossunt laudent nomenDomini: quoniam egebanl? M. Egebant quidem, non ad utilitatem ta-
ipse dixit, et facta tunt (Ibid., i, 5). Et aer in Scri- men, sed ad ornatum : utiles enim sunt, non sibi,
piuris coelinomine pslenditur, ut est: Votucrescoeli sed angelis vel iiominibus pro quibus eliam factx
(Psal. vn, 9), cum cenum sii aves in aere volare. noscuntur. Ornatum vero etiam invicein prxstant:
Coeluinautem ostcndimus factum. Quod vcro prx- quippe et ccelum inornatum siue coeleslibus luntina-
cesserint ista cxteras creaturas, in angelis, Scriptura n ribus fuit, et luminaria ipsa, ne superflua facta es-
demonstral, dum in laudibus ct beuedictionibuscrea- serrt, videnlium oculis indigebant; et mare innrna-
turis cxteris prxponuntur : et ratio id postulal; opor- tum, douec aut locum suum reciperet, aut animalibui
tuit euim ut terrenas ccelesiis creaiura prxcederel. implerelur ; et terra incomposita, prxter habitaiiliuin
De aquis vero ipsa Scriptura dicit quod Spirilut Dei vel nascentium usum; et irrationabilia animalia, sir.e
* Id est, non propter alias crenturas : alioquin ronsiat homines et angelos.
enim non propter se, sed propier Deutu creatos esse 1 Maliin intetliyibilii.
 81 JUNILII 2»
hominis rrgimine inepla ; el herbx, absente anima- A aliqua facta sunl, corporea sunt: incorporea autem
lium usu, superfliix. Ita omnia egent inVicemvel hi* neque ipsa ex aliquo, neque ex ipsis facta sunt ali-
qux per dies sex facta sunt, vel his qux qnotidie qua. Hxc vero incorporea accipienda sunt, non sicut
fiunl. Sed, ut jam diximus, aliud esse incompositum, Deus incorporeus dicitur; ejus enim comparatione
aliud ulile inrompositum, aliquid per se utile alteri nihil incorporeum est, sicut nec immortale, nec in-
declaratur. D. lu ornamento ipso aliqua cst diffcren- visibile. Alius enim modus est quo hxc verba soli
lia? Jf. Est. Nam aliqna in sex diebus ornata sunt: divinitati conveniunt, alius quo de creaturis loquitur,
ui coelum liiminaribus, cl terra berbis, et piscibus sicut animabus vel angelis. D. Quomodo sex diebus
mare. Quxdam donec muudus vivit ornaolur, ut Deus dicitur operatus esse, et septimo die requie-
mare navigiis, et terra xdificiis e( cxttris qux hu- visse, si nec faciehs aliquid laborat, ut necessaria ei
mano construuntur ingenio, et homo ipse scienlia. requies credatur, nec aliquando cessat, Domino in
Quxdam vero decorem suum in futuro recipient, ut Evangelio dicente : Pater meut usque modo operatur,
corpus incorruptionem, et mortalia immortalilalem, el egooperor (Joan. v, 17)? M. Septimo dic requic-
et coelesteregnum habitalionem sanctorum. visse dicitor Deus, non a creando, quippe cum quo-
Nolandum autera in ornamentis, quqd eorum qux lidie ex ejus dispensatione ac providentia omnis
vel ingenio vel artibus fiunt, in hominibus causa est; B creatura renovelur et constet; sed hoc significattrm
reliquorum vero hVDeo.D. Da quarlam differentiam. est, quod post illos sex dies nullam mundo incogni-
M. Quod quxdam simul et velut subito creata emer- tam subslantialem speciem, attl naturam novam inex-
serunt, ut ea qux primis diebus diximus facta, id pertamque creavit. D. Quomodo Deusmundum fece-
est herbas, luminaria, natantia et volatilia, necnon rit, possumus quxrere? M. Hoc temerarie magis
terrena animalia et quadrupedia. Quxdam vero non quam caute requirilur. Nullius enim divinx crealurx
simul, sed velut cum quadam mora, ut mare, terra, modum homini licet agnoscere: nam si sciret quis
Iiomo : et ipse enim paul. tim factus scribitur, sicut quomodo ex nihilo aliqua facta suht, Creatori uliqtie
et cxtera. D. Da quintam creaturarum differentiam. scientia ac potentia par esset.
M. Quod quxdam earuni ratione cxteris prxsunt, ut
rationalia ; quxdam vero usui habenlur, ut ccelest a CAPUT III.
luminaria ; quxdam naturx necessitate obsequunlur, De hit quat ad gubernalionemmundi pertineni.
ut aves et q adrupedes, et similia. D. Da sextam D. Quoniam de creatione mundi tractaium est
differentiam. M. Quod eaquxcxlers prxsunt, id est compelenter, restal ut quxramus, guhernatio ejus
ralionalia, volunlate ac ralione raoventur; quxvero quot modis significatur? M. Duobns: aut enim gene-
usu ac necessiiate obsequunlur, natura moventur. C ralis esi, aut specialis. D. Qux est generalis ? M. Per
D. Ea qux ex aliquo facta sunt, quot materias ha- quam ea qux facta sunt, secundum modum quo Tacla
buerunt? M. Sex : terram, aquas, aerem, ignem, lu- sunt permanent; quod significatur, cum dictum est:
men, costam. D. Da in singulis origines suas. M. Ex Vidit Deut quia bonum (Gen. i, 4 et teq.); et : Quia
tewa, vireniia, plantaria etanimalia; ex aquis, fir- bona valde, et benedixit ea (Ibid., 31). Quod el bea-
mamentum, mare, natantia ac volatilia; simul aulem tus David ostendit dicens : Ipse dixil, ei facta tunt;
ex lerra, aquis igne et aere, omnia qux per succes- ipse mandavil, et creata tunt. Statuit ea in mlernumel
siones renovantur; ex lumine, luminaria; cx cosla, in smculumsmculi: prwceptum posuit, et non prmtcr-
Eva. D. Ignis quomodo probatur faclus, aut unde, ibit (Psal. CXLVIII, 5, 6). D. Qux est gubernatio spe-
vel quando? M. Factum quidem el ex geucrali Scri- ciaiis? Jh*.Per quam singula, et maxime ralionabilia
plura possumus approhare, cum dicitur de Deo : Qui gubernantur a Deo, sicnt prxceptum in paradiso, de
fecit ccetumet terram, mare et omnia qum in eit sunt ligno (Gen. u, 9). Sicut enim omnes creaturas divina
(Psal. CXLV,6) : quia ulique etiam ignis in eis est. continel virlus, ut maneant; ila etiam rationalcs di-
Ex speciali professione : Laudate Dominum de lerr i, versis occasionibus erudii, ut proficiant.
dracones, abyssi, ignis, grando, nix, glacies, tpiritus CAPUT IV.
procellarum(Psal. CXLVIII, 7, 8), de quibus anle di- D Quot modis fiat generalis gubernatio.
xerat: Quonlamipse dixit, et facta sunt (lbtd., 5). Et D. Generalis gubernafio in quot species dividitur?
rursus : Benedicite, omnia opera Domini, Domino M. In duas : aut enim successione constat, atit statu.
(Dan. III, 57); et subjunxil; Benedicite,ignis el mslus, Successioiie, ul homines vel jumenta cxteraque qux
Domino(Ibid., 66). Utrum vero ex nihilo, sirut el niorte vel corruptione pereuntia, renascentium simi-
alia, factus sit, an ex aliquo, dubilalur. Plures enim litudine renovautur. Sialu atilem, ul ea qux his pas-
volunt ccelesliumluminariumesse parlicul >m;quippe sionibus non subjacenlia, mundanis moiibus obse-
enim nunc fiequenter videmtis homines certo modo quuntur, ut ccelum,sol, et stellx, et cxlera. D. Qux
ignem ex solis radiis mutuari: quod si iia est, primo in eis alia differentia est? M. Quod ea qux renova-
die factus cst. Sed sapientius hoc Scriplura lumen tione solvuntur indigent etiam qnibusdam remediis,
quatn ignera vocavit, ut ex meliore usu nomen acci- alimenlis et pluviis; nonnunqnam el ministeriis an-
peret. D. Da septimam creaturarum differentiam. M. gelorum, cxterisque similibus. Ea vero qux non per
'Juod omnia qux ex nliquo facta sunl, vel ex qtiibus snceessionemsubsistunt, sine aliqua tali mediaiio-e *
* Ila, rescripsimus pro medttaiione.Edit.
29 DE PARTIBUS DIV. LEGIS LIB. II. 30
divinitus gubernantur. Utrum vcro et in ipsis per A CAPUT VIII.
angelorumministeriumaliquid agalttr, secrcta et dif- De legeper verba.
ficilis quxstio est. D. Lex in verbis conslituia in quot psrtes dividi-
CAPUT V. tur? M. In duas : aut enim immutabile aliquid prx-
Quibusmodis fiat gubernaliospecialis. cipitur, aut temporale. D. Quot sunt immulabilitim
genera? M. Duo : dilectio Dei, et dilectio proximi.
D. Specialisgubernatio quot modis fit? M. Tribus: D. Temporalia prxcepta in quot partes dividunlur?
aut enim a Deo fit, pro angelis et bominibus ; aut ab M. In duas: aut enim diu servata sunt, ut circumci-
angelis, propler se ipsds et homines; aut ab homi- sio; aul parvo tempore, ut mannx percei lio. D. Qux
nibus, propter se. D. A Deo pro angelis et homini- alia est legum differentia? M. Qux aut aliquid prx-
bus quomodo fit? M. Per legislaiionem. cipiunt, ut : Honora patrem tuum (Exod. xx, 12);
CAPUT VI. aut aliquid vetant, ut: Non occides, Non mmchaberis
De legislalione et differentiitejut. (Ibid., 15, 14).
D. Da tertiam differentiam.M. Quod alia sunl per
D. Legislalioin quot partes dividilur? M. In duas :
D. Qux sunt
in naiuralem discretionem, et in legem extrinsecus B se utilia, alia propter illa necessaria.
D. Proba naturalem per se titilia? M. Dei proximique dilectio. D. Qux
positara. discretionem, legem M. Ut: Non occides;
dici. M. Dicit Apostolus: Quia genlet qum legem-non sunt propter alia necessaria?
naturaliter sunt hi homicidio enim dileetio fratris expellitur : et obser-
habent, qum legis faciunt; legem observatione commemq-
non habentes,ipsi sibi sunt tex (Rom. u, 14): scr.un- vatio sabbaii; in ejus cnim in
dum banc et Cain reus erat fratris sui occisi. D. Ex- ratio est quietis Dei ab operatione crealurarum,
dilectio significa-
Irinsecus constiluta lex jn quot parles divTdilur?M, qua eelebritate Dei ut conditoris
M.
In duas : in opcra, id est acluum relribntionem, et batur. D. Da quartam d fferenliam. Quodquxdam
verba. prxcepta velut corporalia erant, ut de animalbus
mundis et immundis, ac lepra, el similibus. Quxdam
CAPUT VII. ut: Ne oderis fratrem tuum in corde tuo
De lege per opera. spiritalia,
(Levii. xix, 17). D. Da quintam differentiam. M.
D. In opere per quot modos? 31. Per qualuor : aut Quod quxdam sunt Veteris Testamenti specialiier
per generalem prxsentem retributionem, ut est fru- prxcepta, ut de jubileo : quxdam specialiter Novi,
ctuum rerumque proventus; aut per specialem prx- ut : Sic orabiiis-:Pater noster, qui es in cmlis (Matth.
sentem retributionem, ut est Abraham in peregrina- vi, 9): quxdam ulriusque communia, ut: DiligeiDo*
tione ditatus/vel Noe salvalus in diluvio ; aut per minum Deum tuum (Mallh. xxu, 57; Marc. xn, 30;
generalem visibilem poenam, ut est fames generalis, Luc. x, 27). D. Da sextam differenliam. M. Quod
seu siccitas ; aul per specialem, ul Cain vel Saul aliqua prxcepta sicut sonant intelliguntur, ut est:
pcena. Hxc enim omnia, ad medum tegis, angelos JVonmcechaberis(Exod. xx, 14) : aliqua autem so-
atque homines crudiunt; quippe et angelos diaboli nant sicut res est : Cum feceris eleemosynam,nesciat
ruina perterruit atque firmavit: licel credendum sit sinittra quid faciat dextera tua (Matth. vi, 3).
alio modo angelos, alio homines erudiri. D. Qux est D. Da septimam differentiam. M. Quod aliquorum
totius legislationis intenlio, et in quo consistit? Jtf. transgressio prxceptorum poena punitur, ul est :
in discrctione boni ac mali: qux vel in doctrina, id Oculumpro oculo, dtntem pro dente (Levil. XLV,20):
est fide, velin actibus agnoscuntur. aliquorum poena non habetur, ul: Panem sacerdota-
D. Quare pcenas et retributiones prxsentes dtxt- lem comedi ab eo qui sacerdos non erat (/ Reg. xxi,
mus? M. Quia ipsa sunt qux ad vicem legis erudiunt. 6; Matih. xu, 4) : aliorum vero eliam laudabilis
Nam fulura et xterna nec patientibus, nec videnlibus transgressio est,-ut est: Si reddidi retribuentibvstnihi
proderunt, ubi jam poeniientix non erit tempus. D. mala (Ptal. vu, 5). Lex enim tunc jubebat malis
IIxc gubernatio, per quos ministros in Scripiuris L-- mala restitui «. Invenitur ergo contemptus legis esse
gitur facta? M. NunnunqtiamDeus per se ipsum, ul " laudabilis. D. Da octavam differentiam. M. Qttod
Adx prxcepil ne langcrel lignum; nonnunquamper aliqua prxcepta ad fidempeninent, aliqua ad mnres:
angelos, testante Aposlolo : Quia si per angelot lo- quorum subdivisio admodum prolixa cognoscitur.
cutut ttrmo factut est firmus (Hebr. n, 2). Et rursum
CAPUT IX.
primogenilajEgypti angeli manu dicuntur exstincta
De angelieagubernalione.
(Exod. xu, 29). Aut per bomines, sicut per prophe-
ta.s. Aut per bestias, sicut per serpeutes in ererao D. Angelorum propler se ipsos et bomines guber-
(Num. xxi, 6), alque similia. Et per hxc enim, velut nalio quomodo fit? M. Palam quidem in Scriptur»
qoamdam substantialem ac materialem legem, a ma- non legitur: tamen cum in ea dicantur esse angelo-
lis prohibent propler qux ingeruntur; et ad bona rum gradus et ordines, atque discursus propter hu-
propter quorum retributionem oratur, impellunt. manam vitam, ut pro Tobia et D.miele el aliis, sine

'» Caute ista Iege : nam lex non jubebal privatTm nec hujus transgressio bona. BRASICHELI,.
Indic k-
mala malisreslitui, sed juridice, auctoritate publica: bror. expurgand. tom. I, pag. 57,
51 JUNILU 5»
ditbio significanlurquod injuncta sibi in mundone- A & egeslate torquetur. Aul cerle neque his, neque
gotia gubernant: quibus et sibi consulunt dum obe- illis utralibet relributio; ut pro Joseph vendito
diunt Creatori, et bominibus,dum eorum dispensa- (Gen. L, 18) nulla ultio fralribus irrogatur. Nec
tioni prospicium, sbcer Moysi pro regendo populo consilium dans
CAPUT X. (Exod. xviii, 17), licet laudeiur, a Deo aliqua mer-
Dehumana gubernaiioneper hominet. cede donalur, D. Quas bujus diversitalis dicimns
causas? M. bic congrua rependuntur, ne
D. Hominum propter se ipsos gubernalioquot mo- mundus nonAliquibus
dis fit? M. Tribus: aut enim pro republica quis putetur providentia divina regi, sed
simul ut etrbonosbonorum copia consoletur,
bominum satagit, ul rex; aut pro domo, ut paterfa- casibus;
el malos similium poena deterreal. At vero inalis
inil as; aut pro se ipso, ut quilibet mooachus vel
felicitas permittitur, ut boni probentur et discant ea
egenus. D. Nullis aliis creaturis convenit guberna- contenmere
tio? Jtf. Omnibus quidera convcnil; cunctis enim se- qux vident indignis secumesse commu-
nia : bonis autein xque accidunt mala. Aut utrique
euudum suara naturam, velut prudentiam quamdam nulla hic compensalionis imago conceditur,
Creator inclusil, sicut legitur : Volui coltigerefiliot generi
ut alibi et judicium et plenam pro aclibus retribu-
tuos, ticut gallina putlot suot (Mallh. xxm, 37), et' B . D. Da quar-
similia. Sed neque intentio Scripturx est de irratio- tionem ceriissirae possimuscognoscere.
ii mali aliquid perse,
nabilibus subtiliter edocere, neque in ea proficied- tum modum. M. Cum neque
boni gesserunt, bonu participanl aut mala, nt
tium est desiderium in bis quxrendis lempus alte- neque
rere. infantes; aut forsitan neutra, ut sunl abortivi; de
quorum et statu, el merilo, causa sublilis dubiusque
CAPUTXI. tractatus est.
T)e accidenlibut naturm.
CAPUTXIV.
D. Quoniam de gubernalione'mundi satis dictum1 Dehit qumad futurum smculumpertintnl.
est, quaesunt naturis accideniia? M. Divinx quidem D. Quoniam omnes regularum parles de prxsenli
naiurx niliil accidit: cum enim sit incomprehensi-
sxculo complevimus, qux ad futurum credimus per-
et
bilis, sempcr eodem modo se habens, non recipit linere? Jtf. Quatuor quidem. Aut enim acceptaiio est
accideniium diversiialem. D. Qux certe accidunt sive
crealuris? M. Slare, ut terrx, secundum Scripiu- vocaiio, aut figura, aut prxdictio, aut effectus
vel exilus prxdictorum.
ram; moveri, ul ccelo, igni, et aquis cxterisque5
enascentibus. Deinde tempus, loeus, numerus. Om- CAPUT XV
uia enim et aliquando coeperunt, et alicubi sunt, et'LG De aceeptationibut.
unum vel plura. Item accidunt, generari, corrumpi,, D. Quamvocamusacceptaiionemsive vocaiionem?
sanitas, xgriiudo, forma , positio, artium discipli- 31.Eam, scilicet,qua Deusquosdamhominesvel popu-
narumque capacitas. Item crescere, nutriri, senlire,, los specialisgralix beneficiosibi conciliare dignatur,
vivere, mori, inler se differre, ct esse contraria.. . plusque circa eos quam circa cxteros bqmines di-
Insuper ordo, conseculio, cohxrentia, hisque si- vinte indulgentix et quasi familiares favoresostendit.
milia atque contraria; nec tamen singulis, uni- D. Qoot sunt aceeptationes? M: Decem. />. Da or-
versa. - dinem aceeptationum. M. Prfma est beati Abrahx;
CAPUT XII. secunda, Isaac; tertia, Jacob et ex eo natorum dun-
De dccidentibutvoluntalis. decim palriarcharum; quarta, tribus Juda; quinta,
totius populi ih jEgyplo; sexta, sancti David;
D. Quoniam satis dicltim est de accidentibus na-
septima, domus ipsius David, et per ipsam toiius
turarum, dicenduin nunc de acr dentibus voluntatis. tribus Juda :
est vOluntas?M. Vis animi inviolata octava, reditus populi ex captivitaie;
Quid sivespou- nona, Drmini nostri JesuChristi secundum camem;
tanea, secundumquam diversx atque contrarix cogi- sibi uniens Dei Filius ex genere David, et per
tationes efficiuntur, et opera. Naturatis est in nobis D quam
ex Abrabam atque ex Adam, omnium nostruni
boni nialique communis discretio; spontaneus autemi eum
:
motus in his qux jara discreta et sequenda suni. saluti remissiomque prospexit decima, omnilim
per dispensatinnem incarnalionis ipsius Dei
Ipsum lex quidem erudit; gralia autem prxparat,' gentium et Salvatoris nostri. D. Quid ergo? Justi et Deo pla-
adjuvat, corroborat, coronat.
centes ante Abraham homines non fuerunt? M. Fue-
CAPUTXIII. rnnt quidem : quippe cum filii Dei appellali sinl qui
De consequentibuteventum lolunlalit. ex Seth fuerant progeaerall (Gen. vi, 2); et Enoch
D. Qux sunl consequentia voluntatis eventus?? translatus sil; Noe pereunlis mundi renovalor rf-
M. Quatuor. Quxdam entm in hac vita, aut bonai fectus; et Melchisedech, summi sacerdotis exem-
bonis, et mala malis eveniunl, ul Abralix prospe- plum. Sed in istis non divina acceptatio, id est, spe-
ritas (Gen. xui, 6), et Cain posna (Gen. iv, 11). cialis illa familiaritaset favor ostendilur; sed ipsorum
Aut contra, bona malis, et mala bonis, ttt dives quii juslitia declaratur. Ad Abraham vero Dei frequens
in Evangelio usque ad mortem felix describiturr allucutioet quasi convictus, ac per singula dispeu-
(Luc. 16, 19); e eontra Lazarus ulceribus atquee satio, probationis promissa prxmia, in posteros re-
 ' DE PARTIBUS DIV. LEGIS LIB. II. . 5*
53
eardaiio, vim miram divinx acceplationis osiendunt. A 1 CAPUT XVII.
Similiter et circa cxteros supra dictos, peculiaris De differenliistyporum.
iiuidam divinilatis favor, et quasi per singulos vilx D. Quot sunt typorum vel liguraium modi ?
actus palam dispensata gubernatio, prxcipuum gra- M. Principalilerquatuor. Autenim grata gratis signi-
lix declarat auxilium. D. Quare hxc ad futurum sx- ficantur, aut moesla moestis; aut grata moestis, aut
culum dicimus pertinere, cum in prxscnti gesta gratis moesta. D. Da exempla per singulos modos.
sint? M. Quia unaquxque res ex effectu perspici- iV. Grata quidem gralis significantur, ut Domini se-
ttir, eteadem est facti causa, atque facientis inteniio. cundum carnem resurreclio et in coelis habilatio,
D. Proba harum acceplationum causas ad fulura re- formx noslrx resurrectionis, et fulurx juslis in ccelo
spicere. M. Gentium Hdes pro spe vitaexternx re- habitalionis indicium , sicut dicit Apostolus : Jtforiut
ligionem sequilur Christianam. Nam Christus ipss ' enim eslis, et vila veslra absconditaesl cum Chrislo in
Dominus toio doclrinx sux remedio acluumque mi- Deo (Coloss., ni, 3). Moestavero moestis prxfiguran-
raculis, nec non resurreciione atque ascensione, lur, ut diaboli angelorumque ejus dejectio, et futurx
fuiuram vitam docuit, promisit, approbavit, indul- pcenaerepromissio, figura esl eorum qui pro simili-
sii. Jam cxteras acceptationes, quis pro Domino tudine operum poenis similibus detrudenlur; sicut
sacramentisque ignorat effcclas? Ipse Abraham, B ] et beatus Peirus eadem forma ad detercendos ulitur
Isaac, Jacob, prominitur salutem genlibus collalu- peccatores, dicens de Deo : Quia et angelis peccan-
rus. Propter eum Abrahx semen a cxteris gentihus libus non pepercit, sed carceribus caliginis tradidil eos
segregaiur; et propler ipsum Judx tribus et bene- (I Peir. n, 4). Terlius modtis est, cum moestis
dictione prxcellit, et in captivitalem ullima ducitur, graia signilicanlur, ut Adx transgressio typus fuit
et prima salvatur; quia ex ipsa Dominus carnem jusiitiae Salvaioris nostri, sicut bealus Apostolus
sumpsisse dignatus est, adeo ut ex illa Judxi fierint docet : Quia sicut per inobedientiamunius hominis
nuitcupati. Ipse, David doratiique ejus ac tribui re- peccaloret constilulisunt multi, sic etiam per obedien-
promittitur, in perpetuum de ejus semine regnaturus. lium unius hominis jusli constiluentur multi. Regna-
Igitur si fides gentiura pro vita futura, Christi inc.ir- vil enimtnors ab Adam usque ad Moysen, eliam in eos
nato pro fide gentium fuit facta, omnes accepialio- qui non peccaverunt, in simililudinemtransgressionis
nura series ad futurum sxculum pertinere ex ipsa Adm, qui est [orma fuluri (Rom. v, 19,14), id est,
inientione coltigitur. Hxc autem omnia eliam Novi lypus. Iii Grxco enim, lypus, specialiter legitur.
ac Veteris Teslamenti tesiimoniis facile comproban- Secundi ergo Adani, id est, Christi, gralia, forma
lur, cum ubique dispersa sint. vel typus fuit transgressionis Adx per conlrarium ,
CAPUT XVI. (C scilicet, ligurata. Quartus modus esi, cum gratis
De lypis. miesta (igurantur, ut baptisma ; etenim figura est
D. Quid est lypus ? M. Quam nos figuram dicimus, mortis Domininostri Jesu Chrisli, sicul dicit Aposto-
sive formam; sicut dicit Apostolus : Omnia enim in lus : Quotquot enim baplizati estis, in morte Jesu
figura contingebanlillis (I Cor. x, 11). Et iterum : Christi bapliiali estis (Rom. vi, 3). Quid enim aut
Adam qui est forma futuri (Rom. v, 14). Nec enim bapiismate graiius, ubi a peccato purgamur, el quo
abs re est onum aliquid mullis significari vocabulis. lilii Dei eflicimur; aut morie moesiius, ad quam
D. Quid est ergo typus, sive figura ? M. Prxsentium, ipse quoque qui eam fuerat sponle sumpturus, ta-
aul prxteritarum, aut futurarum rerum ignolarum , nteu mcestus accessit? D. Qux alia typis accidunl?
per opera (secundum id quod opera sunt) mauife- 31. Temporum differcnlia. Nam quxdam ante Legem
staiio. D. Da prxteritorum lypos. M. Ut est cate- sunt, ut Abel a fralre occisus Cbrisli pas^ionem
chumenorum humilitas ; lypum enim gerunt Adx prxfigitrabat (Gen. IV,8) : et Noe arca Ecclesiam
paradiso exclusi, et ex conscientia deliciorum di- (Gen. vu, 7); et cxlera similia. Qtixdam vero sub
vinum meluentis aspectum, propler qitod et per Lege, ut ipsius Moysimors, et Jesu gloria. Quacdam
publicum capitibus tcctis iucedunt. D. Da in prx- sub Gratia , ut baptizalorum indumenta, et sacerdo-
soolibus. M. L't Aaron veslis, qua duodecim tribuum " tum vesles, et dominici corporis paiticipatio, et sin-
nomina lapidibus insita geslabat, ostendens se quo- gula alia : qux omnia typis monslrare, non ad re-
dammodo pro omni populo supplicare. D. Da de fu- gularum doctrinam, sedad Cxposilionemlextus per-
turis. M. In his nulla est difficultas :' tamen ex su- tinet. D. Qua ratione figuras sive lypos ad fuiurum
perfluo, ui in duobus filiis Isaac duo Testamenta sxculum dicimus perlinere? M. Quia Veteris Testa-
monslrata sunl (Gal. xiv, 4). />. Quoniam el de menii ligurx ad Novum intenlions respiciunt; No-
prophelica similem pene delinitionem diximus, quid vum autem figurx vitx beatitudinem repromittit; et
imerest? M. Quod in prophetia, verbis ( secundum sic oinnia ad futuri sxculi spem ex ipsa inlentioue
hoc quod verba sunt) futura significantur ; typis au- currunt.
lem res declaranlur. Ex rebus possunt lamen bxc
CAPUT XVIII.
duo et ita definitione misceri, ut dicamus quia pro-
. De prccdktionibus.
pheiia cst typus iti verbis, secundum id quod verba
sunt: et contra, lypus prophetia est de rebus, in D. Quoniam lyporum regulain diximus, de prx
qu.iiftuinres esse noscuntur. dictione videamus. Ouid est ptxdicllo? M. Fulura-
35 JUiV.Lli 36
rum,etincertarumrerumverois (inquantum verba A aliquoruin generatioues et nemina, ut Isaac et Sam-
sunt) manifesiatio, />. Qux accidunt prxdictioni- son. Aul sublimitas posterorum, ut : Reges ex te
bus? Jtf. Principaliter tria : quod quxdam ante exient (Gen. xvn, 6). Aut mutu.sexitus, ut esl: Tu
Legem fuerunt, quxdam stib Lege, quxdam sub autem ibit ad patres tuot cum pace, nulriius in tene-
Gralia. ctute bona (Gen. xv, 15). Aut differentia populorum,
CAPUT XIX. ut esl: Populut populum prmcedet, el major terviet
De prmaiclionibusanle Legem, quot modis factm minori (Gen. xxv, 23). Aut abundaniia est, ut est :
tunt? Dabit tibi Deus de rore emli, et de pinguedine terrm
D. Ante Legem prxdicliones quot modis factx plenitudinem frumenti el vini (Gen. xxvn, 28). Aut
sunl? M. Quinque. Aut de gencralitate communiter, divinum auxilium, ut est: Ecceego teeum sum cutto-
ut est: Propterea relinquet homo patrem et matrem, diensin omni via (Gen. xxvui, 15). Ant sacerdotii
et adhmrebituxori sum,-et erunt duo in carne una vel docirinx electio, ut esl: Dividam eosin Jacob, et
in Israel (Gen. ILIX, 7). Aut fortitudo
(3Iait. xix, 5). El rursus : Maledicta terra in ope- dispergam eos
ribus tuit (Gen. m, 17). Hoc enim, per unum, omni et hxrediialis immutabililas, ut est : Catulus leonis
humano generi prxdicium esse cognoscilur. Aul ex Juda, ex radif.e fitii mei a ascendisti; recumbensdor-
parte vel.medio, ut est : Muliiplicabo dolores tuos B misli sicut leo, el sicut catulus teonis; quit excilavit
(Ibid., 16). Et: Conversiotua ad virum tuum, et ipte eutn (Ibid., 9) ? Aul pioposiluiu vilx, ut: Zabulon
tibi dominabitur (Ibid.). Hoc enim non omni humano peregrinut inhabilavit, et ipte porlut navium, et sciens
generi, sed omnibus lauium feminis dictum. Aut sin- requiem, quia bona est (Ibid., 13), et caelera. Aut
gtilarilcr, ut esl: Et vocavitAdam nomen uxoritsum Iransgressio, ut dicil: Scio enim quia in fine trantilus
Eva, quia ipta esi maler omniumviventium(Ibid., 20). mei iniquitalemagelit, et ileclinabilita via quam man-
Aut pro iniiio Veleris Teslamenli, ut est : Maledi- davi vobit (Deut. xxxi, 29j. Aut supplicium, ut est:
etut Chanaan, servus erit fratribut suis (Gen. ix, 25). Quia occurrent vobit mala in fine dierum (Ibid.) Aut
Aut pro Novo Teslamenio principaliler; nam cum generalis evpulsio, ut dicitur : Quia ipti mmulati
dicit: Faciqmus hominemad imaginemet similiiudinem tunl mein diit, et exacerbaverunlme in idolit tuis : et
noslram (Gen. i, 26) : Venite, descendamus, con- ego mmutaboreosin non gentem,in gentemintipientem
tradam eos (Ueut. xxui, 21). Aut virtutis effectum
(undamus linguas eorum (Gen. xi, 27) : pluralis nu-
merus Triniiatis judicium est, qui NovoTestamento atque mcrcedem, ut est : Quis habilabit in laber-
aul quis requiescelin monle sancto tuo ?
apcrtius prxdicalur. El cutn dicilur : Sanguis fratrit naculo luo,
tuiclamai ad me de terra (Gen. iv, 10), passio Do- Qui ingredilur sine macula, el operatur jmtitiam
mini nostri Jesu Christi prxdiciiur, Apostolo lesle C (Ptatm. xtv, 1, 2), efcxtera. Aut species pornx, ut
iii Epistpla ad Hebrxos (Hebr. xit, 24): quia c»n- est: Venit Gad ad Da id et annuntiavil ei dicens,
spersio sanguinis Chrisli plus potuit ad Dominum Elige tibi fieri aut tribus annit famem super terram,
clamare pro nobis, quam Abel tanguis clamaverat aut tres mensesfugere a facie iuimicorumtuorum per-
eontra fralrem sequenliumle, aut Iribus diebus fieri morialilatem in
terralua (11 Reg. xxiv, 11-13). Aut signa, ut est :
CAPUT XX, Et hoe tibi signum, quia unxit te Deus regem super
Quot modit sub Lege prmdictioncsfaclm sunt. , hmreditatemsuam (I Reg. x, 1), el reliqua. Attt
D. Sub Lege, prxdictiones quot modis factx suni ? electio prophetix, ut esl : Et tu, puer, Propheta Al-
M. Duobus. Aut pro hii rebus qux sub Legc faclx lissimivocaberis (Luc. l, 7t>). D. Da prxdicliones
stuil, aut pro his qux sub Gratia. de gentibus pro populo. M. Ul est : Manut ejuttu-
CAPUT XXI. per omnes,elmanus omniumsuper eum(Gen. xvi, 12).
Pro rebus sub Lege fac.is, quol tmit prmdictiones. Et: Surgite el exite ex loco hoc, quia co.terel Domi-
niit civitalem (Gen. xiX, 14). Visiones quoqne Na-
D. Pro rebus qux sub Lege faclx sunt, quot prx-
buchodonosor et Pharaonis', aliorumque regum vel
diciionum species invenimus? M. Fere viginiiduas.
Aut enitn augmenmm populi praedicitur,- ut esl ad genliiim per prophetas dictx, generales quidem cau-
Abraham : Et eris in geutcm grandem et muliam sas referunt; ad populum tamen spectat intenlio,
ultion.esingula provenerunt.
(Gen. xn, 2). Aut hjeredilalis promissio, utest: Se- pro ctijus
mini luo dabo lerramlianc (Ibid., 7). Aut segregaiio CAPUT XXII.
indignorum, ut e>«t: Ejice qncillam hanc el filium De prmdictionibuttub Lege ia Chritto.
ejut; non enim hmreserit fitius ancillm cum filio li- D. Quot suut modL.prxdiclionum in Christo?
berm (Gul. iv, 30), Aul vindicta in adversarios po- 31. Pere viginti sex. Aut de mirabilibus ejuscon-
puli, et merccj in amcos, ut est : Benedieambene- ceptu et nomine, ut est : Eece Virgo in utero conci-
dicenleste, el maledicamma'edicenes le (Gen. xn, 3). piei, el parielfilium; tt vocabuntnomenejut Emmanuel
Aut liberatio populi ab inimicis, ut esl: Peregrinum (Isa. vn, 14). Aut de loco nativitatis, ut est: Et
erit semen tuum in terra non sua, et exient inde cum tu, Belhlehem,civilasJuda ,nulto modominor et in ei-
prmoaratione tnagna (Gen. xv, 3), et cxtcrn. Aut vitatibut Judm • exte enim prodiet dux qui regetpopw

*_Vulg., fili mi. Et inox, habiiabt jiro inhabitavii.

 BE PARTIBUS DIV. LEGlS LIB. II. 38
57
er
lum tntum Israel (Mich. v, 2). Aut pro his qux in A plaga et m wrumna. Ipse autem vulneratus eit prop
rudimenlis gessit; ut est : Priusquatn sciat puer iniquitates nostras, et infirmatus esl propter peccata
el bonum vn, 16)1 nostra (Isa. LIII, 2-5). Aul divisionem veslimento-
eognoscere malum, eligere (Isa.
et tu-
Aut de jtislUia ejtis atque judieio, ul est: Dilexisli rtim ejus, ut : Diviserunttibi vestimentamea,
*iii__runtsortem. (Psalm. xxi, 19).
iutlitiam et oditti iniquilalem; propterea unxit te per vestemmeam
oleo Imlitice tuis Aut resurrectionem Domini, ul: Non derelinquesani-
Deut, Deut tuut, prm parlicivibus
Autde divinitate ut est: Ge- mam meam in inferno, nec dabis Sanctum tuum videre
(Psalm. XLIV,8). ejus,
Aut vocalionem Filii
neraiionemejut quit enarrabit (Ita. 1,111- 8)? Aut de corruptionem(Psalm. xv, 10). : De
visiiatione assumptionis humanx, ut est : Quid est secundnm assumptam humilitaiem, ut est
vocavifilium meum (Ose. xi, 1). Aut divi-
homn, qnod memor es ejus, aut filius hominis, quia jEgypto :
visitatti eum (Ptalm. vm, 5)? Atit pro unitaie nitaiis ejus generationem ante principium, ul est
deitatis et carnis, ul est : Puer nalut esl nobis Ex utero ante luciferum genui te (Psalm. cix, 3).
Aut secundum advcntum : Ecce super nubes
(Isa. ix, 6) : et poslmodutnaddidit: Deut fortit. Aut cmli sicut Filius ejus hominis (Dan. vu, 13). D. Omnes
de potentia ejus et regno, ut est: Ego uutemcousti- e
lulus tum rex ab eo tuper Sion montemsanclum ejut hx prxdict ones de solo Salvatore non inlelligun-
T>lur? M. Duobusmodis hxc solemus accipere. Qux-
(Psalm. xt, 6). Aut de inimicorumconfracijone, ul II dam enim ita in
est: Omniasubjecistisub pedibusejus (Psalm. vui, 8). ipsius personam prxdicia sunt, ut
sicut legilur : Non
Aut de ejus doctrina, ut esl: Speciosuiforma prm, aliis cnnveure non po-sint,
Aut , deficielprinceps ex Judct, nequedux ex [emoreejut,
filiis hominum (Psalm. XLIV,3). de e^us docrinx
venial cui reposita sunt (Gen. XLIX,10). Q x-
utililate, ut esl: Propter verilatem,et mansuetudinem, ' donee
et justitiam (Ibid., 5). Aul pro miraculis, ul csl : Et dam vero sub alterius personx occasione dicuntur,
tamen intellectu respiciunt : In te, et
deducetle mirabiliterdextera lua (Ibid.). Aut de glo- ad Christum
seminetuo benedicenturomnesgenles (Gen. XXII, 18).
rificalioue quam juste a fidclibussuscepit, ut cst :
Propterea populi confitebunturlibi in mUrnum, et m1 CAPUTXXIII.
smculumtmculi (lbid., 18). Aul de probatione prx- De prwdiciiqnibusad vocationemgentiumperiinentibut
dicalionis, ul est : Domine, Dominusnotter, quam1 sub Lege.
admirabileetl noinen tuum (Psalin. vm, 2)! Aut D. Qtioniam prxdictiones de Christo dictas in
de sacerdolio, ut esl : Tu et sacerdosin m.ernum I veteri
Lege probaviiiiiis, da eas qux de genlium
(Pta'.m. cix, 5). Aut de judicio ejus atque justitia,> vocationesunl
posit.r. "/. De vocatiouegentum prx
ut esl : In tplendoribut tanciorum (Ibid., 4). Et* diclioncs fere decein el sepiem modis pisitas acci-
rursus : Judicabit, implebitruinat, confringel capita 3 r* pimus. Aliquando eniin acceplionem eatum signilii
in terra multorum(lbid., 6). Aul de laboribus vitxe lanl, cum dicilur : Eyo mmulaboeos in non geniem,
ejus, ut est : De torrente in via bibet (Ibid., 9). in genlemintipienlemirritubo eos (Deul. xxx.11,21).
Aut placidum circa Palrem incarnationis mystefium a Aliquando inUrmiiates, pcccatoriim fxpuisionem,
Scripturasignficat, ut est : Eca puer meut, dileclus 5 meliorumquc docirinam, ciini dicitur : Pronunliar»
mihi, in quo complacuit anima mea (Matl. 1, 18). ' pauperibusmisit me, prmdicarecapti is rcmissionem,
»
Aul sancli Spiritus inftisionem, quain uliquc homo 0 et cwcisvisum (Isa. LXI,I); aliqtianuV)giatiain quam
ab eo susceptus meruit sive in prineipioipsius incar- acceperant, sivc adoplion s, sive miraculnrum, cum
nalionis, sivc in increnv-nlo, sive in bapiismaie, sive e dicitur : Filim regum in honore luo : aslitil regina
in iiiiraculis, sive in doctrin» , sive in rcsutre- a deslris tuis (PsJm. XLIV,10). Aliquando etiam ad-
clione, ut e.l : Ponam Spiritum meum super eum II inouilionem, ui. illud quod seqnittir : Audi, filia, el
(lia. XLII,1); el : Spiritus Domini supcr me, pro- >- vide, et inclina aurem luam, obliviscerepopulum
ptereaunxil me (Luc. iv, ii), cl reliqua. Aut diligen- 1- luum (Ibid., 11). Aliquando glorilicai.onemquam
tiam citca discipulos, ut est : Non dicet, nsque '_ Christo debemus, cum dcitur : Quia ipse esl Domi-
clamabit, neque audiel quis i» plateis vocem ejus ts nus Devs luus, adorabis eum (Ibid., 12) Aliquando
(Matl. XII, 19). Aut sessii.npm ejus supor jumen- 1- bealiludinem et viituletn quam nierelitr fidelis, cum
tum, ttt est: Ne limeas, filia S on,ec.e rex luus renit it diritur : Adducenlurregivirginespost eum(Ibid., 15).
tedens super pullum usinm (Zach. ix, 9). Aut pas- >- Aliquando Ixtiliam in qua sui.t, profccliiin suum vi-
siones vel sepulturara causasquc eorum , ut diciiur : denles, ciiin dicilur : Adiucentur cum gaudio el exsul-
Vidimus, et non habebatspeciemneque decorem, «.d tatione (Ibid., 16). Aliquandosacerdotium et eccle-
tpeeiet inhonorabilis, inferior omnibushominibus. Et _t siasiicam constictudincm, cum dicitur : Pro palribut
rursus : Homoin plagis, et sciensferre b humilitatem, 1, tuis nati sunl tibi filii (Ibid., 17). Aliquando Ecclesix
quia adversa faci t ejus el dchon.tlata esl, et ad id spi. itualem xdificatinnem, cum dicilur : Ex gradibus
nihitum reputaut : ipte peccaia nostra porlal, el pro rp eburneis, ex quibus te delectaverunl(Ibid., 9). Ali-
nobis dolet; et nos putavimuseum tsse in dotoreet in iii quando ecc!es!asticam auctoritatem, cum dicitur :
• Caute lege : nam haud ista cum placitis theolo->- sni cxaltationem. S. Thom., 111parl., q. 1P, art. 5.
gix cousonani, qux dorcnt Christtim nee sunn in- 1- BtusiCHixL.Inilic.libror. exptirgaml.lom. !, pag. C~.
carnalionem, nec gratiam aut gloriam animx mc- !- b LXX, f-K/Kxi.v.Vulg., iiifirmitulem.
ruisse, sed gloriam dunlaxat sui corporis, et nominis
is « Fortc h-g., 1111111
inielt.
 *
59 JUNILII 40
Pones eot principestuper omnemlerram (Ptil. XLIV,A ut est: VentelenimFiliut hominitin gloria Palrit tui
17). Aliquandoplenitudinem credenlium, cum dici- cum angelis suii; tt tunc reddet unicuiquetecundum
tur-: Replebilur gloria ejut omnit terra, fiat, fiat opera tua. Dko autem vobit quia sunt aliqui de hic
(Psalm. LXXI , 19). Aliquandotolerantium sive lenta- slantibusquinonguslabunlmortemdoneevideanlFitium
liones, sive persecutiones, cum dicitur : Uonecedu- homnis venienlem in regno suo (Malt. xvi, 27, 28).
cal in vicloria judicium, et in nomine ejus genles •' Aut retrjbutio bonorum seu malorum, ut cutn dici-
tperabunl (lsa. XLII, 4). Aliquando inimicorum lur : Et ibunt isti in pmnam mternam, justi vero in
destructionem , cum dicitur : Et inimici ejus terram vjtammternam (Malt. xxv, 46). Aul Spiriius sancti
lingenl (Psalm. LXXI,9). Aliquando.pacem qua gau- prxsentia apostolisdala, ut est: Ego rogaboPatre.n
det post persecutiones Ecclesia, cum dicilur : Orie- meum, et alterum Paracletum mittet vobit, ut tnaneat
tur in diebut ejus justitia eVpleniludopacit, " donec vobiscumin mlernumSpiritum veritatit (Joan. xiv, 16,
confirmeiurluna (Ibid., 7). AliqUandohxreticorum 17). Aut ecclesiastica prxnuntiatur auctoritas, sicut
errores, et Elix prxsenliam, cum dicitur : Ecce dicitur : Et dabo tibi clavesregni ccetorum: et quod-
trantmitlq vobii Eliam Thetbiten, et revocabit corda cunque ligaverit in terra, erit ligaiumet in ccelo(Matl.
patrum in filiot (Malach. iv, 5,6). Aliquandofidelium xvi, 19). Aut mors, passio ac resurrectio Salvatoris,
spem, et secUndumSalvatorisadvenlum, cumdicilur: JJ ] sicut dicilur : Ex iUoaepit Jetut oslenderediscipulis
Et ipte erit extpectatiogentium (Gen. XLIX ,10). Ali- tuis, quia oporlet eum in Hierosolymamire , et multa
quando baptismum Joannis, cum dicitur : Ecce mittoi. tustinere a presbyterit et principibus sacerdotum,et
angelum meum ante faciem tuam (Malach. m, 1). mori, et tertia die resurgere(Luc. ix, 22). Aut' gene*
ralii resurrectio, ut cum dicil Apostolus: Sicut tn
CAPUTXXIV. Adam otnnet moriuntur, ita et in Chritto omnet vivifi-
De tpeciebusprmdictionum,qum in Gratia factm cabuntur(I Cor. xv, 22). Aut simul Cbristi el nostra
sunt.
resurreclio, sicut dicitur : Cumego exaltaut [ueio a
D. Quoniam species prxdictionum quae inLege; terra, omnettraham ad me (Joan. xn, 32). Aut Judx
cunt diximus, da eas qux in Gralia leguntur cmissx. proditio, sicut dicit Christus: Nonne ego vot legiduo-
M. Prxdictionum qtix in Gratia faetx sunt species. Aecim, et unutex vobisdtabolusetl (Joan. vi, 71)?
viginti tres invenitintur. Aut enim geueratio et vila! Aut niodus tentalionig et morlis [aliquorum discipu-
Joannis Baptistx prxdicitur ad palrem ejus Zacha- lorum, siciit Petro Dominus et negationem futuram
riam, ui est omnis locutio illa per angelum, et prxdixit et speciem passionis , dicens.: Antequam
propbelia ipsius Zacharix (Luc. I, 15-17, 68-79). gtf.ut cantet, ter me negabit (Matt. xxvi, 34); et:
Aut Salvatoris conceptus nativitasque mirabilis, ut>Q ( Cum tenex fueris , extendet manus tuas, el aliut It
est prxdicii.o quam ad sanctam Mariam angelus di- cinget et ducet quo tu non vit (JJHM.XXI,18). Aut
xit (Ibid., 28-37). Aul magorumrevelatio, aut Judxo- pnesentia detenlorum Christi, cum dicit: Surgite,
rum incredulitas aique conversio (Matt. n, 1 seq.),, emmus,ecceappropinquavitqui me tradet (Matt. xxvi,
sicut dicilur : Ecceitte positut e.t in ruinam ei retur- 4ff). Aut dispersio aposlolorum, sicut : Percutiam
rectionemmultorumin Itrael, et signum contradietio- pvsiorem, et ditpergentur ovet gregit (Ibid., 31). Aut
nit (Luc. II, 34). Aut prxmium regni ccelesiis,sicutt pulli asinx repertio, quem Dominus in Evangelio
est: Pmnitentiamagite,appropinquavit(Malt.iii, 2), eti prxdixit a discipulis adduceudum (Matt. xxi, 2, 3).
reliqua.Aulgent_um vocatio, sicut dicitur : Multiab, Aut Antiebristi prasentia, cum dicitur : Nomo vot
Orienteet Oecidentevenient,et recumbentcumAbraham i seducalullo modo: quia niti veneritdiscetsioprimum,
tt Isaac et Jacob in regno cmlorum (Matl. vm, 11). et revelatut fuerit homopeccati, filiut perdilionit qut
Aut Hebrxorum exclusio, ut est quod sequitur : contradicit (II Thess. 2,3). Aut Elix prxsenlia,
Filii aulem regni hujus excludentur in tenebrat exle- cum dicitur : Elias veniet primum (Matt. xvu, II).
rioret (Ibid., 12). Aut salvalio pcr apostolorum prx-. Aul conscientix electorum, ut de Paulo : V-aselectio-
dicationem, ut culh dicitur : Venitepost me, faciam i nitmihi ettitte (Act. ix, 15). Aut aliqui non immu-
vos fieri pitcatores hominum (Matt. tv, 19). Aut mi-. D ] tandi, sed gustaturi mortem prxdicuntur, sicut Apo-
raculorum claritas, ut diciiur: Qui ereditin me, operai Slolus : Ecce mysterium dico vobis: omnes quidem
qum ego [acip et ipse faciet, et majora horum faciett resurgemut, ted nonotnnet immutabimur(I.Cor. xv,
(Joan. xiv, 12). Aul tenlatio perseculioque jusio-• 51). Aul futura pestis, sicut Agabi propheia (Act. xi,
rum, ut dicilur : Tradent enim vos in eonciliis, et int 28). Aul hxresum contrarieias, sicut dicitur : Istud
tynaaogh suit flageUabuni(Malt. x, 17), etc. Autt aulem agnosce, quia in ultimis debut exsurgent'tem-
patientia fjdelium inter adversa , ut cum dicitur de9 pnra maligna (11 Tim. m, 1). Et rursus : Quando
Ecqlesia : El portm inferi non prmvalebuntadvertuts sanmdoctrinmnon acquietcenl, sed tecundumtua de-
tam (Matt. xvi, 18). Et rursus : Regnum coelorum 1 tideria qumrenttibi doeloret(II Tim. iv, 3). Aut bap- .
tim palilur, et violentidiripiunl illud (Malt. xi, 12). tismatis gratia, ut esl : lpte vot baptizabitin Spirilu.
Aqi conlemplatioregni coelesliset secttndi adventus,, tancto e- igne (Matt. tu, 11). Aul consumptio Je-
qua et in liac vita sanclorum animx perfruuntur,, rusalem ac templi judaici, sicut est : Orale ne fiat

* Ilebr. ad litteram, donec luna detit. LXX, fa_ ou i.vxc<vaipiK

i tnlirn. Vulg., dcnec auferalur luna.
M DE FARTIBUS DIV.d_EGIS LIB. II. 42
fuga vettra hieme vel tabbato (Matt. xxiv, 29); et: A / el fecerit et gubernet. Aut ex divinis Scripluris, qux
Ecce relinqueturvobis domus vestra deserla (3Iatt. (ui diximus) in quatuor species dividuntur; histori-
XXIII,38). Aul Evangelii prxdicatio, sicul dicitur • cara, propheticam, proverbialem, et simpliciter do-
£< prmdicabiturEvangeliumregni in omniorbe lerra- centem.
rum, in teitimoniumomniumgenlium; et tic erit finit CAPUT XXVIH.
(Matt. xxiv, 14). Aut mala finis ipsius una cum ipso Qum tervanda tinl in Scripturarum intelligentia.
fine, ut cum dicilur : Statim posl tribulationemdie- D. Qux sunl qux in inlelleclu divinarura Scri-
rum illorum sol obcmcabilur(Ibid., 29). D. Quomodo pturarum custodire debemus? M. Ut ea qux dicun-
has prxdictiones ad futurum sxeulum dicimus per- tur dicenli conveniant; ut a causis pro quibus sunt
liuere? M. Sicut " deacceplalionibusdiximus : quia dicta non
discrepent; ut concordent temporibus,
ca qttx prxdicta sunt ante Lcgem , inlentio eorum locis, ordini, inlentioni. £>.
Quam dicimus divinx
fuit ad tempora Legis aut Gralix : rursus qux in doclrinx intentionem ? 31. Dominus dixit: Ut
sunt Graliam Ipsc
Lege prxdicla figurabant; et qux in diligamusDominumex toto corde et ex tota anima, et
Gratia,causamet prxmium regnicoelestis habtierunt. proximos tanquam not ipsos (Deut. vi, 1). Docirin»
Ita colligitur prxdictionum oinnis intemio ad futuri autem corruptio est et contrarium: Deum non amare
srculi bona respicere. J* vel proximum. D. Qux hujus contrarietatis esl causa?
CAPUT XXV. M. Causa malorum in ipsis est qui mali sunt; quia
De effectibut prmdiclionum. dum libero arbitrio atque bene concesso inordinate
D. Quoniam tres jam partes oslendimus eorum! tiluittur rationales creaturx, et malitix et pcense
qux ad futurum sxculum diximus pertinere, hoc est; causa sibimet existunt.
acceptationes et ilguras et prxdictiones, nunc CAPUTXXIX.
quarta parsreslat, utdeeffeclionibusdisseramus.QuidI Unde libri religionit cathoticmaiseruntur.
sunt igitur effectus ? M. Effectus sunt earum rerum1 D. Unde probamus libros religionis nostrx divina
quasacceplationumprospiciebatintenlio, aut typorum1 esse inspirationeconscriptos? M. Ex multis, quorum
similitudo figurabat, aut dictionum scientia prxlo-'
primum est ipsius Scripturx verilas; deinde ordo
quebatur. /).Quot sunt effectuura tempora? M. Tria. rerum, consonantia prxceptorum , modus locuiionis
Aut eaim Legis tempore effecla sunt qux prxdice- sine
ambilu, puritasque verborum. Additur conscri-
bantur, aut nunc sub Gratia fiunt, aul sxculorum1 bentium et prxdicantium qualitas: quod divina, ho-
folurorum tempore complenda sunt.
mines; excelsa, viles; infacundi, subtilia, non nisi
CAPUTXXVI. C divino repleti Spiritu iradidissent; tum prxdicationis
Qumcauta fuerit prmtenlistmculi faciendi. virtus, quam dum prxdicaretur (licet a paucis de-
D. Si omnia qux in prxsenti sxculo gesta suntt spectis) obtinuit. Accedunt his, rectificatio contra-
ad foturum respiciebant, quid opus erat ut a Deoi riorum, ut sibyllarum vel philosophorum; expulsio
prxsens sxculum fieret? 31. Quia dccuil ut ratio- adversariorum, uliliias consequenlium, exitus eorum
naSescreaturx prius discerent, ut excitarentur ini qux per acceptationes et figuras et prxdictiones quaa
dubiis, ac luncxternis postea fruerenlur; el merito> prxdicta sunt; ad postremum miracula jugiler facla,
dala viderenlur probatis; et gratiora fiercnt remini- donec Scriplura ipsa susciperelur a gentibus. De qua
scentibus transacta certamina; et plus glorificarentl hoc nunc ad pro_imum miraculum stilficit, quod ab
donatorem qni pios in hoc sacculojuval; et ut vin- omnibus suscepia cognoscitur.
cerenl, el victoribus xlerna prxtnia concederet. CAPUT XXX.
CAPUT XXVII. Ubi tit fides religioni necessaria.
De doctrina rationalium in hoc tmculo, D. Si divinx Scripturx probationibus surficiunt,
D. Quot modis in hoc sxculo rationalium doctrina> quid necessaria est religioni fides? M. Fides nostra
peragitur? M. Duobus. Aut intelligentia rerum facta-- n super rationc qtiidein esl; non lamen lemerarie et
rum, sieut dicit Apostolus: Quia invisibilia ejus a* irrationab liter assumitur : ea enim qux ratio edo-
crealura mundi, per ea qum (acta sunt, intellecta con- cet, fides intelligit; et ubi ratio defecerlt, fides prx-
tpiciuntur (Rom. i, 20). Necesse e_l enim ut quii currit. Non enim ulcunquc audila creditnus, sed ea
mundum atque omtiia in eo posita considerat, modisi qux ralio non improbat. Verum quod consequi ad
ordinibusquedistincla, inlelligat esse Deum, qui hxc: plenura non potest, fideli prudenlu confitemur.

• Ita rescripsimus ex superiori

c_p. 15 et cap. 25 hujus libri. Editi, de acceptionibutdicimut.

Pimot. LXVHI.
« MAPPINII EP1ST0L_E. 44

ASWODOSflNtDL.

MAPPIHIIJS

RHEMENSiS EPISCOPUS.

MAPPimi EPMSTOLJE DUJE.

EPISTOLA PRIMA. A bulationum vestrarum incommodis quam prosperila-

A»«*NCTtM-IlCETlOil «, lum commodis fieri studeatis. Nam nos, medianle
bi concitium Tullense ad atinum 519 habitum. capiie nostro qtiod est Christus, nullis adversitatibut
Domino sancto et in Christo beatissimo fratri Ni- a vestra anxietale divellimur, nullisque asperiuiibu»
cetio papx b Mappinias episcopus. a vesira charitate dividimur. De qua re si tamen
Evangellcx leclionis doctrina testalur regnnm in prxsumptinsi non existimus, indicare prxsumimus.
se divisum stare non posse (Matih. xii). Si hoc Decuerat ut vestra consolatio, pro hujusmodi condi-
de mundi amatoribus et in terrena cupiditate manen- tionibus potius quam regix vocationis, nos conserere
tibus recte et non immerito credatur, indubitanter debuisset; qufa pari modo, si nobis aliquid simile,
rectius de sacerdotum personis sehtitur, si discor- quod in posterum arbitramur posse fieri, contigisset,
dantibus votis ac studiis imer se dividi comproben- statim ad vestram fraternitaiem scripta direxissemus,
tur. Aut qua fiducia Conditori nostro qui nos ifi uni- ut nos eongrao tempore vel loco coram positi vide-
tate compagis, quod est corpus sux deitatis, vivere remus. Qiianquam parere nos regiis prxceptis ia
a bonis rebos et conveniat et libeat, tamen non vestris
prxcepit, preccs oblaturi suraus, si nos vicissim
mutua charilate seponimus? Ut quodam loco deificus mious scriptis, si studro charitaiis, non supercilio
sermo docet, studere nos convenii ut frater fralri Bi dirigantur despettianis; quia amariludo vestra dnl-
cedo nostra esse non poterit; nec abjeclio veslra
adjuvans, sicu* civitas munita et fortis , inconcusso
fundamine stare possit; scilicet ut unius fratris race- absque nostra dejectiorre consiabfl; et venera-
Stitix omnes xquanimiter eompatiendo participemus, tio vobis debila Mtrpeiisa a nobis non dignoscltur
inuiuisque nos laboribus sublevemus. Pro qua re, procul posita. Atque utiitam, ut prxfati sumus, cha-
ritate suadcute ac pagina decurrente, vestnta nobis
piissiroe ac multum diligende domine et frater, indi-
camus nos litteras filii nostri domini regis Theode- patefieri decrevissetis animorum moletliau I cogrto-
baldi excepisse, ut in Tullensium urbe die calenda- veramus utrum compaiimur molesliis vestris, an
rum Juniarum adesse deberem, nullam causam evo- delectamur; nam tacente, ut ipsi scitis, divina, sola
cationis declarantes. Reciprocante pagina indicavi- loquente viro humanilas intelligere potest. Hoc ta-
mus nos illuc accedere non debere, quia causam men plenius noverit veslra perfectio, si ad nos ite-
condiiionemque nos constabat ignorare. Iteralis raia scripta domini regis ante quinque vel sex dies
calendarum Juniarum pervenissent, iu die prxfato
scriptis edocuit beatitudinem vestram, dum aliquos
Francorum pro zelo divini timoris corripit, ac pro prxsentiam bumititatis noslrx in locum habueraii»
incestis conditionibus a communione ecclesiastica constitutum e.
removei, scandala seu anxietaies inultimodas susli- C1 EPISTOLAH.
nere. De qua re non mediocriter ingemiscimus, quod ADVILLICCM EPISCOPUM HETENSEH. ]
nos relatione vestra scire non fecerilis, utrtim ex Domino suo Villico papx, Mappiniusepiccopus.
canotiica lectione damnenlur, an prO pastorali dili- Felieem beatumque te, beatissime pater, omnes
gemia de mediocribns reatibus corriganlur. Licftt unShimiter prxdicatnus, cuisuperna pietas hujusmodi
nibil novi vos de his rebus invenire posse cognosci- triboit inlellectum, afque benignitatis affectum, ut
nius , quod prisCa Palrutn solertia nOn poluit repe- singulari perfectione vivere comproberis, licel san-
rSre; lamen absurdum esso videtur ut a nobis reci- cto Petro hoc a Domino diclum legaraus, Pasce ovet
piantnr (fui a vtJBissecundum seriem candnum ec- meas, sed ad cunctos qui sacerdotale funguniur ofli-
clesiast.ca severitate abdicantur. NoVimus enim.si ciuin pertinet prxsens sententia. Tu vero cunctos
scienter hoc gerimus, quod criminibus aliorum mis- supergrediens dulcedine singulari, qui non solu n
ceamur; si ignoranter, reatni non subdamur. Qua- oves tibi commrssis pascete Cerneris, sed aliarura
propter saluiantes cbariiate debita indicamus, simul- ovium sacerdotes melliflua perfectioneatque delicia-
que suademus ut nos in omnibus participes tam iri- rura ubertate saginare non desinis.
S. Nicetius Trevirensis episcopus. fidelium princeps semper habitus fuerit.
b In primis Ecclesix sxcnlis, vox papa omnibus • Labbe, Concil., tom. V, col. 404. Dom Marlot,
episcopis indiffereuter dabatnr, licet Roraanus pon- His>. metrop. Rhtmens., tom. I, p. 212
lifex, ut Ecclesix universx.caput, ei pastorum ac
43 ABAIOR. — H. J. ARimENlI PR-EFATIO. U
TestU est ille pencrufator lertt* «tcordis, non ,ibito, amore sollicito precantes, fratias cw» seduta
assentatiene icta, sed veridica nobis assari-orte CBH. relatione, laudesque referentes pro notis mMericor.
scribi. Quod si le Condkor Redemptorqua Mtter dis Domiai misericordiam exorare Bftn .desiatasi
usque sexagenarinm numerum armonint, ttt exora- Quapropter rogamu» ut nobis charita»,ve9lMindtcare
rous, proveierit, eris cunctis praecipuus et reliqm dtgrtetur, quanlos soltdos ad compMSRdosporcos .
sacerdotibus anteponendus, et oancti qui vitas tux in illis partibus dirigamus, quia constat fMbiadjEttiQi
inslructione proficiuat, «Meant te deesse, et se poat a vobis muneris loce collttum, «i __aobeneficium
te vivere ingemiscanl. Saluiantw igitur amorede- vobis ordjnantibus fueiit repertttm*».
" Vide S. RemigiiTestamentum, tom. LXV Patro- b Dom Marlot, Hist. mtlrop. Rhemmt., tora. I,
logi.t nostrx, in fine. EOIT. pag. 214. i

A.ft.0 DOH1NIDLt.

ARATOR,

S. ECCLESLE ROMANJE SUBDIACONUS.

PROLEGOMENA.

HEflR- JOAN. ARNTZENIUS LECTORI*

Decennium fere est ex quo Sedulium, meis homi- B si discesseris ab Arrio Barbosa, Lusitano, cujus in
numque erttdiiissimorum observationibus illustra- hunc poetam commenlarli, forma majori, prodierunt
tum, publici juris fecerim. Jam tunc consiliumcepe- Salmanticx an. 1516 (.), sed quos mibi videre non
ram de Aratore quoque emacuiando; plerisque etenim contigit. Alii quidem similia videntur conaii, sed
in ediiionibus Sednlio comes addebatur, atque in eo- conati tantum. Christianum Daumium de illustrandis
dem magis editores arbitrium suum quam codicum Christianorum poetis, atque adeo de Aratore, cogi-
auctoriiatem, sccuti videbantur. Publice me buic rei tasse, idque, si sumptuarii adessent, absolvere opu»
dudum obstrinxi (d), sed quOminusconsiliumfuerim voluisse ex ipsius ad Heinsium epistola apparet (c).
exsecutus, intercesserunt causx, exque saiis graves, Referendus huc quoque est Andreas Rivinus, huma-
in quibns, ue publici muneris partes implendas me- niorum litterarum professor Lipsiensis, cujus opu-
morcm, jure variantium ex codd. Leidensibuslectio- scula Christianorura poetarum Daumiusmemorat (d),
num spcmdatam numeraverim.Harum composfactus,1 et Nicolaus Heinsius (e), eosdemque prO conciono
letam, pro tentpore depositam, resumpsi pertexen- explicitbs, animadversionibus illustratos, et ex mss.
dam, jamque in mattus libi trado poetam , si qUid emaCUtatosRivinuni divulgasse scribit Joan. Georg.
sperare liceat, curis hisce emendatiorem, el ad opti- Grxvitis;([), inque iis corrigendis cumdem sibi mul-
mos cndices expr.essuin.Et si magis grata sint qux C tum indulsisse testatur Daumius (g). Notx sunt cert*
rariora vidcantur, augurari liceat fore nonnullos Draconlii et Drepanii _r|ori editiones a Rivino pro-
qui hoc, quidquid sit consilii, probent lubenter, cum curaix. Sed ulrum de Aratore quoque cogitaVerit
Araloris edilioues non ubivis fuerint notx, et hoc edendo, non definiverim. — In ipso prxterea couatu
carmen in anliquioribus Christiahorum pnelarum substilit Franciscus Juretus, ob idem Christianorum
editionibus inveniatur quidem, sed receniiorum noh poetarum edendorum consiiium, successu licet ca-
sit opera perpolitum. Prudenlius Cellarium et Heih- ruerit, laudatus ab Joan. Albert. Fabricio (h); quem
sium, Juvencus Omeisium et Reuschium, Sedulitts dum nominb, doleb sanc Araloris vicem, qua faia
Cellarium at Grunerum nacti sunt sbspitatores, sed minus benigna eumdem ilii Fabricium negaruut
qui ex recentioribus Aratorem notis illustraverit, sospitatorem. Is etenim instructus codice Caniabri-
novi neminem. At quid recentrores memoro? cnra giensi.quem ErictlSBenzelius, episcopOSLincopBhsis
generalim eruditi nihil notarum ad euttt Cohtulerirtt, et bibliotliecx Upsaliehsis prxfeetus, contulera., Ara-

(a) In Miscellaneis, p. 59. 222.

(b) Vide Fabricium Bibl. med. et infim. Latin. I,
p. 346. Arrium Mendosam eum appellat idem Bibl.
Latin., lom. III, p. 3U7, elFunccius de decrep. L. L.
Seneci., p. 247.
(c) Sylloge epist. Burmanni, tom. V, p. 214, 216,
(d) Syll. Burman. tom. V, p. 225.
(e) Sylloges, loco laudalo, p. 218.
(() Prxfatione ad Syntagma dissert.
(V)Sylloge Burman. tom. V, p. 226.
(/() Biblioth. Latin. tom. I, p. 721.
 47 ARATOR, 48
torem sese ediwnim promisit («),• cui prxmittere A , eo disserere hujus non est loci. Id addendum, Ara-
constituerat Acta aposlolorum, Grxce et Latine e toris neglecli, et tantum non incogniti causas in ipsa
codice LatK__a«-0.expressa, prxierea adjicere Florura scribendi qua usus est methodo sitas esse. Nimius
Sparswnem«*3iata, et Grbtiicommenlaria (b); qux certe ast cumulandis allegoriis, sive eas lypos, for-
omnia _i qui-.;.^»|ncta viri egregii eruditione, consi- mas, iiguras dicere malis (;); sed et in his facile ex-
dereveo «lagWi-Olendumest, Ajacem hunc in spon- cusationem roeretur ex sxculi illius consuetudine,
giam :inc_bu*8_fe,i<-__ni eximia *quxvis ab eo collata qua aeumen ingenii talibus tentabant. Nolum est
liaud dabre JtiisieBt', quorum ulrum jam primas li- quanio opere id expositibnis genus Origeni placuerit,
tieas dUKrft,«B-pseadReimarum deinde pervenerinl, atque illud post sxculum III avide arripuerint scri-
prbrSiA'ignbro'; dubilo iamen, cum Reimarus in ptores Hebrxx Grxcxve lingux iroperiti, qui, quam
poslhumis Fabricii mss. nihil de illis memoret, eo lucem sacri codicis loculionibus afferre non poterant
prxcipue loco ubi opporluna adesset ad manus occa- litterarum inopes, ex lalibus elegantiisaddere fiterunl
siO, Cumexponeret de specimiue Fabricii ad Actus conati : accedebat et bisce pium consilium, quo res
apostolorum, dequeiis Grxce litleris majusculis, e hisloricas, nude positas, parum moribus vitxque
codice Laudiano, exprimendis (c). Suspicalus et probe instiluendx inservire credebant, nisi, velo
aliquando sum Aratorem fuisse sepositum a F.t- gvelut reraolo, tecla, ut credebant, veritas pietati
bricio, postquam edendorum poetarum sacrorum promovendx exponeretur. Quod quidem consilium
consilium rejecerit, ex quo Juvencum Omeisio et nec damnaverim prorsus, neque laudaverim. Iliacos
Reuschio illusirandum concesserit: id sane Reimari in biscc extra muros peccalum, et intra. Pielatis
in Vita Fabricii (d) testimonium indicare videbatur. promovendx conalus, suo in hisce scriptoribos me-
Sed buic suspicioni obstare deinceps ea deprehendi, rito, maximi fecerim, sed cavere debuissent, ue in
qux ipse Fabricius alio loco promisit (e). — Atque turgidam oralionem, in ampullas et sesquipedalia
ex his apparet, viros erudilione insignes sua hos verba, el, vis amplius? ne in nugas prolapsi fuis-
scriptores cura non indignosjudicasse, prxcipiie cum sent. Quis, quxso , ferat, ex historica narratione
el vel eruditioribus minus noti viderenlur, quod vel enatam sacri codicis interpretationem moralem, alle-
adeo verum, ut Georgius Fabricius, cui poetarum goricam et anagogicam? qua d*ere lectu digna' est
veterum ecclcsiaslicorum collectionem, hac licet Georgii Fabricii observalio (k). Al quidni hxc fera-
aeiaie rarissimam, debemus, in prxfatione ad Alexan- mus in illius temporis scriptoribus, quo in humanio-
drum prihcipem (f) profiieri non erubuerit, se ex res disciplinas ardor dudum deferbuerat? cum illa
liisce poetis, excepto Prudentio, novisse neminem. xlas, qux supremi Numinis beneficio majori erudi-
Cu.roenim.haud alio quam religiosx scriptionis no- C li.nis ct Ikterarum luce fruitur, talia nonnunquam
nriineviderenlur r.ommendandi,paucis eosdem evol- probet, et libenter audiat (/). Sed ad Aratoremredeo,
vere placuit, carmina bxc levia et fulilia arbitranti- ut de ipsius allegoriis idem feram judicium, quod de
lius. Dc sua xtate conquestus cst Christianus Dau- Manuele Pbila alicubi (m) scribit Cbristianus Adol-
inius (g) raros esse, qui poelas Christianos curent, phus Klotzius : Ubiqueargutias captat, dumque novo
eorumve eleganlias perspectas liabeant. Qttis adeo modo sentenliat loqui cupit, — risum movet,— in
miretur, illis emendandis vix ullum operam, legen- fiyurisatque in timitium comparalioneintlitutnda in-
disve tempus insurapsisse? lta Frauciscus Floridus felix.
TSabinus: Sic, inquit (h), antecedit Prudentium Sin- Ipsum Aratdrum nomcn, ut eo pergam, quod res
cerus, ul sine dubio pturis sit [aciendumunicumhujus est, in veterum monumentis non est prorsus incogni-
ad summum pontificemepigramma, quam innmmrm lum. Ducem Aratorem memorat Am_nianu<Marcel-
Prudenliorum, Aralorum, ac Juvencorum, ne dicam linus(n), quem Valentinianusper Syagritimnotarium
Doummyriades.Quodjudicium licet nimis sil durutn jussil trans Rbenom in monte Piri*munimentum-ex-
et acerbum, eique Daumius (i), multa ex hisce poetis struere. Dubiam tamen in Ammiano scripturam esse
bona bauriri posse arbilratus, jure restiterit, id tameo non diffiteor, cum in Regio codice, et Colb. ut et iu
jtiondiffiiendum e.t, sxculi viiia secumtraxisse bosce D Augustana editione Oratorem legi testeiur Valesius.
poeias lam in verbisquam rebus exponendis; at vero — Est et Arator in veleri lapide Naiboiiciisi, cui cx
ob id eruditiorum bominura curis baud miuus digni sorore nepos fuit Rusticus, Narbon.. epi-copus; la-
sunt cCnsendi, quam istius xtaiis prosaici, pluribus pidem protulil ad Salvianum Stephanus Baluzius(o).
quoque nxvis et superslitiosojudicio notandi. Sed de — Proxime accedit Arator, Noslri patcr, quem in

(a) Biblioth. Latin. tom. I, p. 706.
(.) Biblioth. med.et infim. Latin. I, p. 347.
(c) Vide Reimari Vitam Fahricii, p. 206.
(d) Pag. 208, ubi de Commodiani Instructionibus.
(.) Bibliotb. Lalin. tom. I, p. 703.
(/•)Pag.8.
(g) De Causis amiss. radic. L. L., cap. 21, ad
finem.
(h) Lection. Subcis. lib. ui, cap. 6, tom. I, Fac.
Gruter., p. 1204.
(t) De Caus. amiss. radic, cap. 21.
(;') Vide nolata ad lih. i, li>9. Confer J. G. Vos-
sium Inslit. orat. iv, 11, iuit.
(k) Inferitts ad lib. u, vs. 891.
(/) CooferJoan. Francisc.Buddeum Isagog.tom. II,
p. 1740et 1786.
(m) Act. litler. vol. V, part. i, p. 41.
(n) Lib. xxviu, cap. 2.
(o) Iu notis ad lib. vn de Gubern. Dei, p. 348.'
49 H. J. ARNTZENIlPR/EFATIO. 50
Ligoria vixisse suspicor, celebrem vero facundix et AParet A itaque salis, ni lallor, e Lhjuria oriundum
eruditionis laude fuisse; testis est Athalaricus, ad fuisse, et forte non male Metliolanumipsi patriam
Nostrura scribens (a) : Genilorisquin etiam tui facun- constituit in lexico Hoogstralenus, quod et idem
dia et moribut adjuvarit, cujut te eloquiuminstruere suspicatus est Saxius (j), cujus suspicio eo quidem
potuit, eliamti libris velerumnon vacattet. Erat enim, fit verisimilior, si Mediolanumad Liguriam referas, — In-
utschnus, egregielilteriseruditut. Et deinde : Paterno cum ejusdem interdum metropolis dicalur.
igilur exemploingeniumextendissecredendut es. fantiam Aratoris celebravit Ennodius, ipsi amicissi-
Tali palre nalus fuit poeia noster, exeunte sxculoi mus.cujus tria supersunt De flagelloinfanlis Aratoris
v, quod nativitalis tempus eo erit certius, si verai epigrarnmata (k), unumqne in ipsius natalem (/).
scripserit Hoogstratenus (b), Laurentitim , episco- Et in hac quidem xtate, prima certe pueritia, vi-
con-
pum Medinlanensem,apud quem Arator posl mor- detur oplimo parente orbalus, quod verosimili
tem patris fuit educaius, anno 504 exspirasse. Acce-. jectura inde constituo, quia apud Ennodium (m), ubi
dit prxterea eumdem jam variis fuisse muneribu_, de hac patris morte agit, susceptus dicitur Arator a
functumante annum 544, quo carmen Vigilioobtulit,, Laurentio , archiepiscopo Mediolanensi. Apud hunc
et talibus quidem, qux junioribus vix comrnissacre- itaque educatus est, tanquam tutorem; ea enim est
das; unde non male mihi videntur illi sentire quii TOUsusciperenotio (n); qtiod non opus fuisset, si ipse
anno 490 palum affirmant (.). Hoc saltem majorii B per xtatem sese tueri et defendere potuisset. Forte
jure constiluerim, qnam alterum illud, quod nonnullii quis conjiciat patrem adhuc vixisse cum Arator litte-
Ravennamnatale ipsi solum vindicant (d). Ravennx: rarum studiis operam daret, ex his Athalarici ver-
fuisse cum Panhenio, patet ex epistola ad eumdemI bis (o) : Genilorisquineliam tui facundia et moribut
tcQ-pta(e) : adjuvaris, cujus te eloquiuminstruere potuil, eliamsi
His quoniamLaribustenebamurin urbe Ravennx, libris veterumnonvacasses.Erat enim, ul tcimus,egre-
Hospeshiansaderam,noctedieque, tibi. gie lilteris eruditus.Sed magis hxc pertinenladexem-
Sed natum illic fuisse mihi nondum liquet, quin1 plum ex patris, vita functi, moribus atque e.loquentia
potius prorsus non fit verosimile, siquidero Ravenna1 capiendum, quod sedulo imitaretur; in facund acerte
remotior sit a Liguria, ubi patrem vixisse suspica- addiscenda non usum fuisse patris prxceptis, ex se-
bar, poetamque in lucem arbitror editum. Georgius s quentibus apparebit. — Cum vero lortes creentur for-
quidem Fabricius (f) nondum lectum fuisse scribit,•, tibus et bonis, sic quoque Arator exprimere voluit
qua patria Arator fuerit, Italum tamen fuisse alioss illius exemplar, cui nalura illumvolueral esse simM-
opinari. Sed, ni fallor, Liguriam ipsi patriam tribuit' liinum, ut de Geniali. uo scribebat Plinius (p). Eru-
Athalaricus, apud Cassiodorum (g) ita scribens add diiionis namque paternx laudibus stimulaius tott-ut
Aratorem : Romanum denique eloquiumnon tuit re-" C se litterarum studiis tradidit, usus disciplina Deuterii,
gionibutinvenitti, et ibi te Tulliana lectio disertum n grammaiici Mediolanensis.Hujus auditorium cum in-
reddidit, ubi quondam Gallica lingua resonavil. — grederetur, Ennodius, qui prxcipue Aratori suo con-
Miltil et Liguria Tullios suos. Eodem et argumento 0 suluisse videtur (q), \ rxfationem habuit, qux adhuc
usus est Joannes Albertus Fabricius (h). Sed forlee in ipsitis Dictionibusiionasnperest(r). Ipsius Ennodii'
quis conjiciat hxc verha magis pertinere ad locum n opera in arie dicendi lunc quoque fuisse exercitatum
quo eloquentiam didicit, quam nalale solum. At' tradit Joannes Nicolaus Funccius (_). — Tantos qui-
vero duo mihi significassevidetur Athalaricus, Ara- dem, his prxceptoribus u. us, progressus fecit, ut ia
lorem mgenio fuisse adeo felici, ut eloquentia a studiis litterarum babere parem neget Athalaricus (t),
prxstiterU, liccl Romx non formatus orator, et indee De pangendi carminis facullate deinceps eril dicendi
apparere e Liguria quoque provenire poluisse homi- locus. Eloquentiaipsius maxime fuit celebrala, cujus
nes eloquentissimos.Ipsum illud verbum mitterena-- quidem vires eo latius explicare potuit, quo magis
lalissoli habere videlur indicium. Opportune succur- causas in foro egerit torrenti facundix flumine per-
runtLatini Pacali verba (i) : Hmc (Hispania) du-i- fusus. Advocaiionis,inquit ad eum scribens Athalari.
rittimot militet, hmc eiperieatissimos ducet, hmc 'C cus (u), te campusexercuit,tejudicii nostriculmenele-
facundittimos oraloret, hmc claritsimos vaies paril;! D git. Nam ita intra le fuil quamvis[legendumputo qua-
hmc judicum mater, hmc principum est; hmc Tra-' rumvis]ampla professiolilierarum, ut luum ibi conse-
janum illum , hmc deincepsHadrianum misil imperio. '. nescere non pateremur ingenium.Auspicalus es mili-
(a) Apud Cassiodor. Variar. vm, 12. (fc)Lib. u carm.epigr. 114,115,116.
In v.
(b) lexico, Arator. (/) Lib. ii, epigr. 105.
(c) Luisciusin lexic. Diclione, sive suasoria 9.
(d) Hoog straten. in lexic. n) Cortitis, ad Plinii epist. n, 4, 2.
i»i)
(e) Versu 35. (o) Apud Cassiodor. Var. vm, 12.
(f) luCommentar. inPoet. Christ., p. U. (p) Lib. MII, epist. 13.
(</) Variar. vm, 12. Amicissimumfuisse palet ex lib. vni, episl. 4
Biblioth. med. et inf. xtat., tom. I, p. 546, in (q)
(/») n et 11; lib. ix, epist. 1.
notis. (r) Adde et Diction. 12, 17,18.
(i) Panegyr. cap. 4, § 5. (f) De decrepita L. L. Seneet., p. 243.
(j) Prodr. de Stud. Mediol., c. 5; locum debeo o h) Apud Cassiodor. Var. vili, 12.
Georg.Christoph. Hambergero Nachrichten von deuu (u) Cassiodor., d. t.
voroebmsten Schriftstellern, pirt. m, p. 405.
 81 , ARAWR. 52
ttm (a), cum implere potuerit cognilorem.Et quamvitA j susliuenti, qu* Ludewigii est sententia (A)_Seqttor
traherej te eloquentiapro defensione dicere, suadebat tanten hac in causa polius Joan. Fridericpm Biid-
tarkm mquitqsjudicanda projerre, Probalum ttt, qidd deum (i), circa aniuim 534 hoc facmm soribenton);
utiiilaiit habeaVtnoributarmata facundia. Tanlum au- licet ipsum hunc apnum constituat Hambergerus (j);
tem eruditiope et mgenii ctotibusvjrum ornanissimum quod si vcrum sit, nop dju aute mortem AUialarici ,
adsttmmos honorcs admoveri jubebat ipsarei publi- lioc conligisse dicendum csf, qui eodem anno talie .
cx salus. Primaevurn ad eosjam pervenisse lestatur confectus , octodecim tantum annos patus exspira-
Athafaricus (b). lpsi Albjtlaricq fuisse a labuLisse- vit (k). Ipsa autem Atbalarici, vel, si inavis, Aroala-
cretioribus scribit Hoagstrate.nas,et ex eo Luiscius(e); sunlhx hac de re enjstola superest apud Cassiodo-
sed qiia id fiat atiQloriiateme ignorare fateor. Certius rum (/), ubi interalia: Hinc esl, inquit, quod te co-
est legationem pro Dalmatis obijsse ad regem Theo- mitivaidomesticorumilluilraium honore decaramut, ul
.dejficiim, quam ad unnum 52p*refert Funccius (d), al multo majora de notlrit debeat sperare judidis, qui iu
ve:o ad ajuium jB27Hambergerus (e), uterque, »i te adhuc meliora credimus inveniri. Graade tibi nego-
niihi qpidem videtur, ex coiijectura,. nec umen satis tium vidu este commhsum.Posleriora hxc lucem ac-
certa. Fnnccii opMo probabjIiQr, si ad prmcipium cipiunt ex iis qux de hoc uaunere disseruit Jacobus
auni 526 referas; ati||aHarahergeri prorsus non pro-',B Gutberius (m) et Valesius (n); ipsa autem vertw pro-
cedit, cum f heodericus jaoj anno 526 diem obieril tuli, ut appareatnon salis accurateFunc-ium egisse et
nupremum, mense Augusto, yel ineunle Sepjembri (f), Joan. Albert. FabricJum: illum quujem (o), cum bis
relicto imperiq nepoti Alltalarico, tqtelara gerente litteris creatum fuisse domesiicorum ejt privatorum
Amalasunttia, Tlieoderici ftl.a. Quantasveroeloquen- comilem affirmet; hunc verp (p), cum privatarum
tia. laudesinde tulerii, non apertius quam ipsis Atha- tahium comitem constitutum declaret. Comea cnint
larici verbis exponi potest :Sed ut, inquit, merita lua privatarum, quod munus maxime erat honorifi-
exetnolit potius laudabilbus asseramus,Juvat repetere cum (q), deincj-psdenM-mfactusest, forte past Atba-
pomposamlegaiionem, quamnon communibusverbis., larici-mertem. Hoc vero munere on_aium fuisse, lieet
sed lorrenti eloquentia fiumineperegisti, Directusenim nulla certi scriptoris firmat auctorilss, memariatnta.
de parlibus Datniatiarumad dominum avum nostrum, meo illius rei commodeservavit codex Aratoris Rhe-
tic neeessitatesprovincialium,tic utilitalet publicas al- mensis raonacuorttmS.-Umigii, iaeujusaxowliohxc
legabas, ut apud illum, magna caulela toUkilum, et legi lesiantur Jacnbus Sirmondus Jr \, et Aub. tt%-
copiosus ettet el (astidia non moveres.Abundantia ti- rxu. (s) : Btaio. domiuoPetro adjftvoate, obhtuthie
quidemM$acttmtuqviisiwo tepore dejluebant,ei, cwn cedex ab Aralore illuUri,txcamil* dometlicmrttm,*__-
finemfacereSf.adhuc dictre q\imrebaris: movendo,de C comitepnvourwat, vm rtligiwh&e. —Tarideni vero
leciando implebasmuyis veri praloris nitum, cum jam neg-jiiaet moiesUas pertxsus, quas auk pas-imsug-
calisidicideseruistes officiuin. Meniorant pjrxierea et ge.rit, ad aliud viixjpairusseseeonfart Arator.Moi»-
alii.de quo nmen mihi rtondum certo liquet, Arat>- cliutn priua factum fuisae scrihil. Gee-gitw Fabri-
rem fuisse priitcipem legationis ab Athalarico ad Ju- cius (i). Cerle militix saerse seae accingans caput,
siifijanummissai, quain ad annum 527 referunl Hoog- solemoi more tondendum prxbuit (u), atque ita sub-
stralenus et Luiscius. — Certius est sua sibi erudi- diacontis EeelesJ»Romana factusest, quodadaimum'
lione eumdeui deinceps viam parasse ad honores in S-it refert Funceiu* («t^ cum TotUas i» ItaJi» rerum
auia regia obeundos. Conslitutus namque ab Atltala- potiretur, eoque ualertqttts in etegia ad VifUiuf_.ipM
rieo est comes domesticorum, quod non satis accu- Araior meu_orat; seddeeodixi i»aetis etinadder*-
rafe Joan. NicoL Ftmccius referre videtur ad annum dis. luCliiouio-»taatea au&oris iocerti apud Canisiom
826 (g), obstaiije minpri regis xtate et mairis Ama- .tulus subdiaconi iaui iili daiur ad anmmi 538, nisi
lasunlbx tutela; nisi tamen epistolas qnx Athalarici "ioc per prolepsia faelum putes. Non «ati» aceorate
nomen prxferunt, malri polius tribueudas arbitreris, autetn AJIoosusCiacoi-Ht»(x)+et kma. Hildebr. Wi-
ob corruptissimum Alhalarici ingenium vices ipsius tliQfius(y)Nos.Bomappellant diacomim. AUeromcon-
(o) Militiam W-tetlifitfogatan., sive, ut mox dieii, B . (m)' De Officiisdom. Aug. m, 28.
armaiam facundiam. Mililibus passim Icti siailes. I. (») Ad Anrmran. Marcell. xiv, 10. De domesti-
14 Cod. de Advoc div. judicior. ita fortis est, qui ct. confer Buneman. ad>Laciatit. Mort. Persec., c.
egregieclientibus operam prxstat. Grxv. ad Ciceron. 22 n. 3.
pro Quinct. 2. (o) De decrep. L. L. Senectuie, p. 243.
(,) Cassiodor. Yar. vin, 12. \p) Biblioth. med. et infim. Latin. lom. I, p. 346,
(c) Uierque in lexic, v. Arator. in tiotis.
(d) De decrep. L. L. Senect., p. 243. (q) Guiherius de Offic. dom. Aug. m, 25. Vales.
(e) Nachrichten yon den vornehmfiten Schriftatel- at.(Ammian. Marcell. xxix, 1.
lern, part. m, p. 405. (i) Ad Ennodium ix, epist. 1.
(() Confer. Joan. Petr. Ludewigiuro ih Vita Justi- (_) Schol. ad Sigebert. Gemblacensem, de Script.
niani, c. 8, p. 401, et in notis. E«cles. c. 38. Adde Funccium d. I., p. 245.
(g) De decrep. L. L. Senect., p. 243. \t) IB CommenU.ad Poet. dnristian., p. 11.
(h) Vita Justiniani, c. 8, p..413, in notis. (u) Vide episl. ad Partben. vs. 70, et de hoc more
(») Isagog. tom. II, p. 1629. Sifnond. ad Sidon. iv, episl. 24.
(/) Loco dicto, p. KF5. (u).De deerep. L_L. Scnect., p. 344.
(*:')Ludewigius VitsrJustin., c. 8, p. 412. Ix) In Bih_iotbeoa,p. 23».
\l) Variar. vni, 12. (y) Specim. GuMlitir., p. *», 99,157.
65 H. J. ARNTZ,EN.IPR^EFATIO. M
stantar luentur codices#et Hermanni Contracti (a) et, A quibus veterum fabulas eipressisse videtur (o), bor-
auctoris incerti io Chronico (b) testimonium; eoque tatu Parlhenii ad sacram poesinsese convertit, atque
magis hoc tenendum, cum diaconorum et subdiaco- hinc exponenda sunt qux in epislola ad Vigilium(p)
norum partes maxime essent distinctx (c). Neque memorantur. Ilaque velDavidis Psalmos, velGenesin
meliori jare Aldus (d), Ciaconius (e), Gyraldus (f), et versibus exponere in animum induxit (9). Neque mi-
cditores npnnulli dixerunt diaconum cardinatero, qua rum est Parthenium eidem hujus rei auctorem fuisse,
de re'ad Epistolam ad Florianum (g) expnsui. siquidem pangendi carminis facultate inter subs ex-
cellemi. tlac laude neque eumdem posteriores eruditi
Ex hiscc apparel crarissime, prxsertim Aratorem censuerunt indignum. DanieliHeinsio videbatur a na-
nostrum (loruisse sub Justino Thrace et Jusliniano, tura ad
poesin factus, nisi qualenus non pauca ab
atquc pueritiam ipsius ad Anastasii imperinm esse xtate sna trahebat (r), non ignobilem poetamappellat
redigendam («). Nimis lamcn late florenlem ipsius Joan. Ludov. de La Cerda (.), poelam non infelicis
xiatem Taubmannus (i), aliique, extendunt ad annum
ingenii Maderus (t), vatem m.gni ingenii, et Christia-
560. Habita vitx humanx ratione, eo poluisse per- norum non Bartluus (u). Mulato autem
postrcmum
verrire largior facile Ciaconio (;'), cum vix tum se-
consilio, potius Arator ad ceieberrima apostolorutn
ptuagenario major fuerit; sed aliud si
est, loquamur a Acta aiiimum app!icuit, ducem seculus Lucam, atque
de tempore, quoquisprxcipue rebusgestisscriptisve ita tandem edidilcariuen hoc, DeAclibusapostolorum;
inclaruerit, aliud,si devitx termino, quem altingere lwnc enim
potius operis fuisse inscnplionem, quam
potuerit. Nescio itaque eur Atdo, Aratorem anno 544 utaliis videbatur, inferiusosten-
Bisloriwapostolicm,
fleroisse memoranti, oblocutus fuerit Gyraldus (k), etan. (v). Itnitatum hac in re fuisse Juvenci et Sedulii
Paulum Diaconum, et Palmerium duces seculus,-qui scribit iu Nostri Viia Aldus, qux ipsius edi-
ad annum 560 referunt. Magis placent qtix addit, nisi eftempla
tianiprxfixa est. Perfectum autem fuilhoc opusanno
fortatte hoc tcriptiste tempore(anno nempe 544), illo Christi 544, ul ex codice Vaticanorecte monuit Lab-
( anno 560) decettitte intelligamut. Licet enim non beus
constet clarissime quando fuerit fato functus (/), (x), et mox clarius apparebit, unde non saiis-
accurate Aidusin Araloris Vita : Cum vero hot librot
tamen conjeclura non rejtcienda xtas ipgius ad
componerei, urbt Roma a Gothit et Vandalis obtide-
hunc similemve annum exlendi poterit. Vellem
addi- balur, eralque in Urbe de eligendo ponlificen<n p,irva\
Georg. Christoph. Hambergerus auctoritatem conlenlio. Tandem, divina clemenliaUrbe ab hosiibut
disset, qua mortuum fuisse Aratorem anno 555 affir-
liberala, Viyilioque creato pontifice,pax Ecclesimred-
maverit (m).
dUa esl anno Domini nostri Jesu Chritti £07. Nisi sit
Alque hxc quidem sunt qux ex veleris xvi monu- iQ in nomeris typographi vitium, gravis.imus est Aldi
mentis et hominum eruditissimorum commenlariis error, cum secundum vutgatiores Fastos Vigilius
colligere potuerim ad Aratoris vitam perlinentia. Pe- pontifex fuerit crealus anno 537 vel sequeoti, quo
dem promoveo ad poeseos cognitionem, ipsumquehoc tempore et ilix conteiitiones fuerunt, prxcipue ob
earmen, cujus causa omuis hxc prxfatio comparala Sitvcrium, sede pontificiaejectum (y). — Perfectum
est. Ut itaque liberalibus disciplinis Aratorem tradi- vero carmen primum obtulit Arator abbati Floriano,
tum et imbutum fuisse superius ostendi, ita in iisdem deinceps Vigilio papx; utrique commend-vil addiia
excolendis ducem habuil Parthenium. Cum eodem epistola, quam alios secutus operi prxmUtendam
Ravennx moratus primum illic legit Gxsaris Histo- censui. Oblatum vero Vigilio est viu idus Apriles ,
rias, sive Ephetneridas (n). Ex sua autem eruditionis. maximeque pkcuit, ita ut non tantum publiee prx-
penu varia tum depromp.it Parlhenius, quibus do- lectum, sed el omnium laude bonoratum fuerit. Ap-
ctior iieret Arator; cumque ipse poetarum legendo- ponam hanc in rem, quo magis fala birjus carroinis-
rum miro amore caperetur, suo ad poesin exemplo cognoscantur, ea qux in cod. Vossiana secundo ad
Nos:rum «timulavit, qui cum jam inde a prima xtale finemerant ascripta, ita ut addam variasexcod. Voss.
scribendis carminibus operara dedisset, prxcipue iis 3 ut et Vaiicano (*) lectiones.

(a) Thesaur. Canis. tom. III, part. i, p. 225. ]

D (») Epist. ad Parlhen., 39.
(6) Apud Cartisiumin Tbes. tom. III, part. n, p. (0) Epist. ad Parthen. vs. 51.
240. (p) Versu 16, ubi confer notas.
(c) Vide qox notavi, p. 2. (4) EpisL ad Parthen., vs. 73.
(d) In Vita Araloris, editioni".ipsi_sprxfisa. (r) Aristarcho Sacr., p. 329.
(e) In Bibiiotheca, p. 239. (s) Ad Virgilium, _Eneid. 1, 39.
(f) Histor. poet., dial. 5, p. 297. (() Ad Panvinium, de Triumpho cap. 7, in fioe.
(g) Inferius, p. 2 et 3. (u) Ad Statium Theb. 11, 706; ad Glaudian. ut.
(/i) Vide Vossium,Art. Gratnmat. ii,39,et quxdixi Cons. Honor. pra.fat. vs. 1.
in Miscell.,c. 4. (v) Pag. 32.
(i) Ad Virgilii Culicem vs. 78, et quos memont (x) Btbliolh. Nov. mss., tom. I, p. 688- Vide Fa-
Funccius dedecr. L. L. Senect., p. 246. bric. Bibl. Lat. lom. I, p. 705; Bibl. nied. et inf.
(i) ln Bibliotheca, p. 239. Latin. tom. I, p. 346. Ad eumdem annum refert quo-
ilt) Histor. poetar., dial. 5, p. 298. que HernianiiHsConiraetus in Thesuur. Canis., lom.
(/) Vide Funccium, de decrep. L. L. Senect., p. III, part. 1, p. 225.
246 (y) Vide Platina, Vit. Ponlif., p. 75.
(m) Nachrichten von den vornebmste» Schriftslel- (z) QULC in eodem ascripta eranl, exs.ant iu Bibl.
lern, part. tn, p. 405. Patrura Lugd., tom. X, p. 125.
 55 ARATOR. 5«
/n nomine Patrh, et Filii, et Spiritut tat\cti [hxc A huic addere carrrrfnipoterat, atque adeo ipsi ab Ara-
priora ignorat Vatic.]: Beato domno [posterior vox fore commendatumest insigni epistola, ex qna skuti
abe.l a Vat.] Petro adjuvante oblatut ett hujusmodi plerxqne Partbenii dotes el insignia merita cognosci
eodex ab Aratoresubdiacono[ Vat. addit (a), sanclm possunt, ita eamdem doctior orbis debet accuratx
Ecclesim Romanm et\ sancto alque apostolico viro Jacobi Sirmondi diligentix, qui primus edidit ex cod.
papm Vigilio, el suseeplusab eo die vm tduum Apri- Rhemensimonachorum S. Remigii, in notis ad Enno-
lis in presbyterioante confessionemsancli [Cod. Vat., dium (g), unde deinceps Bibliothecx Palrom Lug-
beati ] Pelri, cum ibidemplures episeopi [ Vat. addit dunensis editores expresserunt (h), idemque consi-
presbyteri], diaconi, et clerus \ lege ex Vat. cleri] lium secutus stim, licet in noslris codd. non repe-
part maxtma pariter interetset, quem cum ibidem legi rialur. Bartbius quidem (i) Aratore eamdem statuit
mox pro aliqua parte fecisset, Surgentio , viro vene- indignam, sed argumenia ejus tanli non sunt, ut
rabili, primicerio [Valic. habet Surgentiut, vir vene- operose refellaulor, quod ex illis etiam apparebit,
rabilit, primicerius, et ita Aldus in Nostri Vita] scho- qux ad hanc epistolam sunt nolata. — Alia Aratoris
Im notariorum in tcrinio dedit recle [ lege ex Vat. et scripta mihi noninnotnere. Ex ThomasiniBibliocheca
Voss. 3, Ecclesiw] collocandum. Cujus bealitudinem Patavina tamen Fabricins (j) memorat epistolas Ara-
litterati omnet doctissimi [iege doctissimiqueex Vai.] B loris mss.; sed cum libri inspiciendi mihi non sit
edntinuo rogaverunt, ut eumjuberet pubtice recilari, copia, non ausim definire ulrum intelligantnr cpi-
quod cum fieri prmcepissetin ecclesia beqti Pelri qum stotx ad Florianum, Vigilium et Partbenium daix.
vocatur Ad Vincula, sub [dele boc ex Vat. ] religio- Ad ipsum carmen quod allinet, uli illud Vigilio
torum timul ac laicorum nobilium, ted et e populo placuit, sic non minus aliorum laudibus, propter
diversorum [novem prxcedentes voccs ignorat Vat.] eloquentiam,'fuit celebratum. Ita naroque Venantius
turba convenit, alque eodemAratoresubdiacono[abesl Forlunatus (k):
a Vat.J recilanle, distinctisdiebus ambo libri quatuor Sorlisaposlolicae
qox gestavocantur,et Actus,
fCod. Vat., septem; sed male, ut ex sequenlibus FacandoeloquiovaiessulcavitArator. '
patct ] vicibussunt auditi, cum in una die modicapart Et Eberhardus Bethuniensis (<):
libri [Vat. habet, cum imius medietas libri, quod Nonaret serie melri, sed floretArator.
malim ] tanlummodolegeretur, propter repetitionesas- Doctus,aposlolicafactadecenter arat.
tiduas, quas cum favoremuliiplicipottutabant. Eadem Eamdemque laudem non minus a posterioribus eru-
ergo recilatio [Vat. codex, eadem hmc r.p-iitio] facla ditis tulit. DisertissimumAralorem in perpolilo car-
€tl his diebus, prima id. Apr., secunda xv cal. mine appellat Alexander a Turre (m); aculi teriptor
Mai. [Aldus in Vita Noslri, xm cal. Mai.\, tertia viu iQ ingenii habetur Casp. Barlhio (n), et bene doclut, tt
id. Mai. (b), quarta vero die III cal. Jun., tertio facilior etiam in tot diffieultatibut, quam twculiilliut
[Vat. addit anno ] post consulalumBasilii V. C., in- tricm fere [erebant (o); admodumdoctut (p); trudi-
dictione teplima. tut (q); minime contemnendut (r); ipsumqne poema
Posteriora bxc satis indicant annnm 544, dc quo nobite dicitur eidem (t), adeo ut tatit admirari id
superius monui. Videatur Relandus in Fasiis; Biblio- multa smculanon poluerint; et sane plura eidem in-
thecx Patrnm ediiores (c) ad annum Vigilii 5 et Ju- sunt elegantia, prxcipne cum optimos quosque se-
stiniani 19 non salis accurate referunt. culus fuerit duces, quod.jam attigit Wiihofitis (i),
Ita cum laudatum et in seriniis Eccfesix repositum et ex veleribus prxcipue Lucanum, quod quibu.dam
fuisset hoc de Actibns apostolorum opus, misit illud exemplis in Observationibus docui (tt): atque hine
Arator in Galliamad Parthenium, ipsi amicissimum, gratissimam qoodam loco versuum concatenationem
filiumque sororis Ennodii, dequo pluraSirmondus (d). laudavit Beda (.), et acnmine suo, in describendo
Aratoris fuisse commilitonem docet Funccius («). Pauli discessn, Latinilatem illius xtalis supsrasse
Is illustri nomine insignis, magister officiorum et vere scripsit Barlbius (x). Neque tamen diffiieor nv>
patricius ((), sua auctoritate plurimum ornamenti mio allegoriarum studio inlerdum fuisse abreptum

(a) In cod. Rhemensi monachorum S. Remigii, D
apud Sirmondum ad Ennod. ix, epist. 1, legilur, ab
Aralore illustri, excomitedomesticorum,excomite-pri-
valarum, viro religioso, subdiacono S. E. R. tedit
apostolicm, tanclo atque apostotico, etc.
(.) Huncdiem vm idus Maias omiltit Vat., qui
tres repetitiones memorat, lertiamque constituit tu
cal. Jun.; sed is error est librarii, media oinit-
tentis ob eamdem vocis tertiut repetitionem, ita ut
lertia junxerit statim sequentibus, tertiotal. Jun.
(c) Tom. X, p. 125.
(d) Ad Ennod. 6 epist., p. 1494. I (*) Ad Sutium iv Theb., 19.
(e) De decrep. L. L. Senect., p. 246.
(f) Vide inscriplionem epistqlx ad Parthenium.
(g) Lib. ix, epist. 1.
(h) Tom. X.-p. 141.;
(ij Advers. xxix, 2.
(j) Biblioth. roed. el inf. Latin., tom. I, p. 548.
(K) Vita Martini, in principio.
(/) Apud Fabricium, Bibl. med. et inf. I_atin..
tom. II, p. 225.
(m) De lulgenti radio Eccles. hierarcb., pan. i
lib. iv, p. 223.
(n) Ad Statii Silvas in, 2, 58.
(o) Ad Slatiura tv Theb., 19.
\p) Ad Statium vi Theb., 550.
iq) Ad Claudian. Laud. Slilicon. m, 122,
(r) Advers. vm, 12.
(t) Specini. Gunther., p. 108.
. (u) Vide ad lib. i, 49, et aliis locis.
'(.) De Metris, p. 2367, inter Gramm. Putscbii
(i) Ad Statium iv Theb., 25.
5? H. J. AR-.T_-_.NIlPR_£FAT.O. 58
iUisqtieetundem carmini eleganlissimo non paucas A j contraliebant, vel exlendebant (k). Ut tamen ap-
inussisse maculas, iis prxcipue locis ubi voces He- pareat quantum sibi in hisce editores permiserint,
braicas male fuit interpretatus, atque ex iis allusio- addam hic ea qux ex codice Ballbasaris Morcli ex-
nes, plerumque Ianguidas, derivavit. In talibus bos cerpsit Nicol. Heinsius, additis versibus ad quos
scriptores nugas sxpius egisse recte censebat Da- sint referenda.
niel Heinsios (a), et vere Joan. Aug. Ernesti, V. C. CAPITULATIOLIBRI PRIMt.
Nam cum, inquit (b), religio Christiana ad Grmeos
etset propagata, doctores Ecclesim, qui in explicandis De AscensioneDomini, vs. 21.
divinisversabantur, plerique—ignorabanllinguamHe- De alloculione tancti Petri, ex Matlhia xu (lege et
'braicam, tolaque Grmcain interpretandoulebanlur. — Matthia in) relato, vs. 69.
Hinc orlmtunt multminterpretalionet librorum sacro- De adventu sancti Spiritut in igne super apostolos,
rum, et invectwin Ecclesiam,pro verisqueprobatm,etsi vs. 119.
non pugnanlet cum tumma doclrinw Chrittianm, quan- De sermonePelri ad bapthmum hortanth, vs. 160.
quam lales quoque,et fatiw minimequeaccuratm, qux- De eo ubi illis erant omniacommunia, vs. 211.
que plura banc in rem sequuntur, lectu prorsus di- De claudo a sanclo Petro ad Poriam speciosamtura-
gnissima. Atque hxc ratio est quod Aratoremlurbaii D ] lo, vs. 244.
termonis tcriptoremappellat Barlhius (c), vatem diffi- De inlerminalione Judmorum, qui Pelro respondente'
ciliorit eloquii(d), tcriptorem affectibusmovendispa- tunt eontempli,vs. 293.
rum utilem (e), et intricatiorem (f), parum tamen in De eo ubi omnet apottoli gratias Deo relulerunt, vs.
hisce constans ; neque enim illa satis conveniunt iis 335.
qux ex eodem superius memoravi. Sed jam alii De eo ubi erat credenlium cor unum et anima una ,
eamdem notam quibusdam Barthii testimoniis appo- vs. 383.
suerunt. Accuralius est judicium Funccii (g) : Suffi- De Ananiaet Saphira, vs. 417.
cil opus etse pium, eliamsinon satis eruditum; neque, Deeo ubi umbra Petri sanabantur infirmi, vs. 455.
ut tmculum [aebat, in eo exarando tcriptori tpiritut De eo ubi in templo apostoli qui in carcere mitsi [ue-
defuit poeticus,licel nonnullos, vel imprudens, contra rant reperti tunt, vs. 515.
Itget metri severat commisiterrores. Posterioris gene- De eo ubi ab aposlolit 7 diaconi ordinati sunt, vs.
ris exempla in notis passim protuli, in indice sub 552.
Protodiacis collata; sed hoc Arator cum reliquis l)e pastione sancti Stephani, vs. 586.
poetis Christianorum habet commune, ex pio eo- De eo ubi Simeon pecuniam offerens, Petro incre»
rumdem consilio, quod atiigit Corn. Valer. Vonc- Q ptnte, confusus est, vs. 624.
fcius (h). — Cum verojam in eo sim, ul carminis De Philippo et Eunucho, vs. 672.
hojus merita investigem, non omiserira poetam sibi De ' Saulo cum peteret Damascum
ccecitate percutto,
quidem Aclus apostolicos proposuisse carmine con- vs. 708.
scribendos, sed res ipsas primis plerumque digitis De Paratylico a sancto Pelro in Lidda curato , v_.
attigisse, atque, suis additis, liberius Juvenco aliis- 754.
que fuisse evagalum , qux vera" est Richardi Simo- De Tubila a sancto Petro suscitata, vs 801.
nis (i) sentenlia, unde nescio an quis carmen hoc De Cornetioab angelo visitato, vs. 846.
Metaphratin poeticamActorum recte cum Ci. Joanne De visione Peiri, cumei de cmloplenum vas ottentum
Albertio dixerit (/). — Atque ila jam defunctus vi- ettet, vs. 878.
deor illis qux ad poetam ipsumque carroen perti- De eo ubi sanctus Pelrus Hierosolymitretulit tur gen*
nent, ubi hoc addiderim, videri mihi carmen hoc libus prmdieastet, vs. 966.
conlinua serie conseripsisse eo modo quo Fabricius De eo ubi nocte anqelus Petrum solvent e carcere per-
edidit, non vero in capita dissecuisse, veluti in Ant- duxit, vs. Iti07.
verpiensi editione conspicitur, in qua initium libri u
consiituit caput 25. Igitur capitula rejeci, ex edito- D CAPITULATIOLIBRl SECUNDI.
rum arbitrio nunc longiora , nunc breviora , licet et De eo ubi Saulus, qui et Paulus, apud consultm Pau-
codd. eadem habeant, sed qux tamen, ut in Sedulio lum prmdicavitin Pasa [lege iit PopAo],vs. 1.
deprehendi, debentur librariis, iis prxserlim qui De eo ubi Paulus Antiochimin tynagogam prmdicant
vel zpvaoyiyot ornamenta addebant litu-
xvX).iypi.tfoi de egressu Israelitici populi attutit tnentionem,
lis librorum, capitumque initiis, aique adeo ad spa- vs. 40.
t a qux a priori librario his ornamentis vacua erant; De eo ubi ileium in eadem tynagoga de returrectione
relicta sese accommodantes, tales inscriptiones vell et patsione Dominiprmdicavit, vs. 96.

(a) Arstarcb. Sacro, p. 329. (h) Lection. Lat. lib. n, c. 2.

(-) Opuscul. philol. et critic, p. 213.
(r) Ad Staiium m Silv. ,2,58.
(d) Ad Slaiium n Theb., 706.
(e) Ibid., ad ivTbeb., 19.
(f) lbid., ad vi Theb., 550.
(g) De decrep. L. L. Senecl., p. 246.
(i) Histor. <rit. comment. N. T., c. 23, p. 335.
Locum debeo Buddeo, Isagog. tom. II, p. 1629.
(j) Ad Glossar. N. T., p. 78.
(k) Vide Christian. Gollib. Schwarzium in Scho-
liis Phil. ad procem. Instil., p. 23.
m ARATOR. «9
£)**. iifciPaulus infirmumpedibus curavit in Littrit, AI spem omnium implevit, i/isigne, quod dudum fore
vs. 156. augurabar, musarum nostrarum decus et ornamen-
De eo ubi Paulut Hierotolymam Petro vet cunctit tum. Cxterum codex primus, ita diclus quia reliquis
Apottolit de circumcitione,quam Judwi movtrant, prxstare videbalur, forma est octava, reliqui autem
intulit qumsiioHem,vs. 242/ . quarta. Integrum Aralorem complecliiur secundus,si
De eo ubi Pautut a Spirilu prohibetur in Achaia [lege ab epistola ad Florianum discesseris; primut autera
Asia] prcedicare,vs. 307. incipit demum lib. i, versu 427; tertiut vero lib. u,
De ee ubi Paulus in Philippis a putlla Pilhonemjut- vs. lOi. HIc est omnium corruptissimus, ita ut libra-
tit exire, vs. 383. rium vix Latine schrisse diceres, eaque est ratio
De eo ubi Paulus cum Epicurmh, Stoicis philotophh quod plerasque ex eo variantes lacitus prxterierim,
decertaxil,vs. 443. futiles siquidem, et somniantis poiius librarii aelira-
De eo ubi Pau.ut Corinlhi apud Aquilam manent po- menla. in secundoconspiciebantur plures glossx in-
putum converlitad Chriilum, vs. 506. terlineares, qux tamen lib. u maximam partem eva-
De eo ubi Paulut Epheti 12 virot, qui a Joannt bapti- nescunt; has locis obscurioribus consului, et innotis
%atiitmt, iu Chritto baptizavit.ys. 869. paasim iisdem locum dedi. — Prxter baeccelebranda
Dt eo ubi in Epheto 7 Judmi, ticul Paulut facielat, B 1 mihi, et grata mente prxcipue commemoranda est
dmmmiaco manus imponentet, ab eodem lacerati msignis Pelri Burmanni Secundi in me humanitas et
tunt parilerque fugati, vs. 623. benevolenlia, qui lol alns amicilix erga me indiciis,
De eo ubi in Epheto contra Paulum Denielriu*.argcn- tantum in Aratore a/fdidit, ut, quidquid ornamenti
tarius tedilionemconcitavii, vs. 688. j»ra poetx accesserit, huic uni fere debeatur.-Nactus
De eo ubi in Troia Puulus Euthicum de umtaculo scilicet sum a viro clarissimo triom codd. collatio-
adenlem tuscitavit, vs. 753. nes, Cantabrigiensis, Universitatis, et Baltbasart
De to ubi Paulut Hitrosolymam profecturut cuactit. Moreti. Duo priores ad editionem Fabricianam con-
ex Atia vocatit valcdixit in lit.ore, vs. 826. tulerat Gottieb Cortius, atque ex bibliotheca Menc-
De eo ubi Paulus apud Fetlum pratidem conlendent. keniana, Lipsix divendila, eamdem sibi compara-
cum Judmis, vs. 991. Sed sequens capitulun. prx- verat Burmannus. Koreti codicem contulerat Nico-
- figendum fuissel. laus Heinsius, fectipnesque variantes in scbedula
De eoubi Paulut in templo comprehentus esl a lu- notaverat. Canlabrigiensem ascripserat Cortius esse
dceh, vs. 915. cod. roembranaceuin collegii Trinitaiis apud Canta-
Deeo ubi Paulut excuttit viperam de manu tua i»; brigienses, uncialibus lilleris scriptum, perantiquum
focum, el iltmsuspermantit, vs. 1156. I et nitidrssimum. Hunc arbitror eumdem esse quem
C
De eo ubi Paulut a Milite intula, ubi sanitatet fecil,' ab Erico Benzelio collatum habuit Joan. Alb. Fa-
navigant Romam utque pervenil; Cmtarem appel- bricius (a). Alter codex erat paulo recentior, sed ac-
tavit, vs. 1206. curatius scriplus, -lesie Cortio, isque in bibliotheca
Hxc jam librariis deberi vel iude apparet, quod in, Universitatis servabatur. Cutn Cortius non addide-
Vossianis longe plenius iegantur, elegantiora tamen, rit, cujus universitalis fuerit, tautum bunc Cod. Uni-
in priori cod., aliter iterum in Aldi edilione, aliter. vert. dixi; suspicor tamen esse membranaceumcodi-
in Tomxsianis sjmilibusque. cem, quem in Paulina Lipsiensium bibiiotbeca ex-
AUpiebxc ojuidem Unluca. Superest utde admi- s.tare memorat in epislola ad Heinsium Cbrist.
niculis exponam quibus in ornando poeta usus sum. Daumius(-). Moreti codicero Heinsius veterrimum
El priort quidem loco memorandi sunt tres codices. appellat; sed non ultra vs. 204 lib. I contolit, unde
Vossiani, in membraria eonscripti, quos talium di- reliquis xgre caremus. Eumdem forte inspexit in
tissJaia academix Lugduuo Batavx bibUotbecaasser- itinere, cum a Spadanis fonlibus, qnos valeludinis
vat. Consilii mei de Aratore pcr clariss. Burmannum causa adierat, redux et Brabantiam peragrans Ant-
Secundum certipr factus Ludovicus Casparus Val- verpix Moretum, typographumejus xtaiis summum,
ckenaer, V. C officia in litteras humanitate, ho-. D inviseret (c). Uoc addendum, praler variaotes ex.
rura inspiciendorum copiam fecit, eui adeo hoc. Canlabr. et Univers., Cortium quoque ascripsissa
nomine obstricu» gratias ouas possum maximas me. quxdam, addita litlera P. Suspicor bxc ex schedis
debere profiteo*. Nec minus ia aere suo roe consti-. Pulmahni esse deprompta, qui quidem ex codd. hxc
tuit reum Everwimis Wasaenbergius, qui studiorum, videtur descripsisse, cum aliquando aperle sint con-
causa Lugduni moratus, in hts conferendis operam! tra melrum, veluli, ut utiico lantum exemplo defun-
sua sponte oblulii, et accuratissime perfecit. Uli au- gar, vetus lib. i, vs. 149, et certe Pulmanni manum
tem probala pietate ductus hoc mihi, prxceptorii sese in Aralore habere testatur in epistoia ad Hein-
quondam suo, prxslitit oflicium, ita, oblata mox ei- sium Christ. Dauraius(d), eumdemque mss. consu-
dem honorificain Daveatrtensi gymnasio provincia, luisse tria, Brugense, et bina Leodiensia auctor est

*~
(*) Vide Bib). Latin., tora. 1, p. 706. Biblioth, (.) Vide BurmannumSecundum.CommenUdeVit.
ined. et inf. Latin., lom. I, p. 346.} Nicol. Heinsii, p. 5.
(6) Sylloe. Burmannt tom. V. o. 25S -, (</)Syllog. Burinan., tom. V, p. 254.
^
«1 H. J. ARNT__E_U_ PR/KFATIO. 61
&-_*$. taoticiHi (a): eomagig id suspicor, quia, A 1551,1562 (/<).—Tornacsianetres sunt, 1553, 1566,
beneficioiudctn IkBwaaui, bahucrim aliud editionis 1..88. Prima quidem omnium est opiima, ad Aldi-
Fabricianx exempluro, quad olim fuil Car. Attdr. nam, ui videtur, expressa. — Fabricius quoque edi-
Dukeri, in quo ex schedis Pulmanni ad Aratorem dii in Corpore Poetarum eectetwsltcoHiffl1S64, ne-
quaedamexstabant, levioris licet roomeati. Hac su- jque tamen in Aratore tantnm sibi lribuit quanturo in
spicione ductus, illa Cortii, Schedarum Potmanni Scdulio aliisque, qna de re in prxfatione ad Sedulium
nomine, reliquis variantibus inserui. — Vellem, ad prnpe finem abunde dictum est. — Exstat etiam in
mams quoque fuisscnt variantes cx cod. membrana- Bibliotheca Patrura, cnjus editiones cnumerat Fabri-
ceo, fonna quarta, quem Londini in Westmonasle- cius (t); ipse autem variantes lectiones protuli ex
riensi bibiiotheca servatuni vi.iii Zacharias Conra- edit. Lugdunensi apud Anissonios 1677. Colonien-
dus UlTenbachius(.), ul ct ex Suollano et Daven- sem vero 1573, forma minori, cum quibusdam ex su-
triensi, quos meraorat Georg. Fabricius (c); posle- pericribus nunquam vidi : memorant eam Fabricius
ripr tajfien quo abierit nescki; in pnblica saltem il- et Funccius.
liusorbis bibliotbeca non exstare ad me perscripsit Quoscodd. quasque(Sic)ex edd. ascriplis vidi, ex il-
Ci. Rboerius. lisaccuratissirae varias lectione$pro(uli,etiamaperte
Editiones,Aratwis u<i sunt varix, sic prxcipue, 8 vitiosas, si Voss. 3 excipias, secutus in eo quidem
bcneficio CI. Bormatmi Secundi inspexi Aldinam, consilium Joan. Aug. Ernesti (;'): Meliut, inquit, ho-
Antverpiensem, Basileensero, et Tdrhxstanam: dux dte et aliorum usibuset posteritalis comniodilaiicon-
ejusdem Tornresii aiixpenes me erant, nnde in il- tulilur, hac quati lege inducta, ut in codicibut excu-
lis distinguendis interdum iis numeris usus sum de liendit nihil, quamvh lenue, quanivisvitiotum, negli-
quibus dixi iu pncfatione ad Sedulium. Ut omittam gatur, qua re omnit ultra confereadinecettilat tollitur.
editionem _brmafuarta, sine anni etloci nota, quam — Addidi excerptas ex Adversariis Caspar. Barlhii
memoiat Fabncius (d), omnium qux enumerantur observationes; veliem tamen ut ex rnss. suis plura
prima est Medrolarreosrsanno 1469, forma octava («), poeix protulisset emendando, prxcipue eum egre-
qux forte eadem est quam ex Mattairio ad sequen- gios Aratoris codices babuisse videatur. Ipse enira
tem annum refert Hambergerus (f); additos eidem sese possidere affirmal Aratoris membranam, xtato
fuisse Juvencam et Sedtilium tesiatur Fabricius, vix jam legendam (k), membranas antiqnissimas et
undeapparei quojure in calalogo bibliothecx Go- rectissimas (/), vetuslissimas et udclissimas Colo-
chenianx edilio Sedulii Davcntrieusis anni 1519 nienses (m), bonas et pervetustas, quas ex manubiis
prima dicatur. — Secutus esl Aldus Manutius, qoi Carthusiensitim prope Argentinam redemerat (n), et
Venetiis Araforem cum aliis Christianorum Poetis C quatuor codd. membrauaceos, integros diversos, ac-
edidit, forma quarta, anno 1511: qux editio eximia cedentibus eliam quos Pulmannus composueral (o).
esl et emendatior.—Solus Argenlorati prodiit 1507, — Prxter hxc ex Georg. Fabricii commentario illa
forma octava. — Cutn Sedulio et Juvenco Lipsix excerpsi qux ad Aratorem referenda videbanlur,
1515, fornta quaria. — Salmanlicx, cum commenta- prxcipue cum illud Fabricii Corpus paucorum sit in
riis Arrii Barbosae, forma majori, 1516. — Antver- manibus. — De meis uihil est quod addam; si diii-
pix, lypis Joannis Graphei, 1555; ejusque lcctiones gentix in conferendo laudem, et bene de liilcris me-
conspirant cum iis qux ex Schedis Pulmanni, ut vi- rendi sludium non denegaverit xquior judex, sat
debatur, protuli, ita ut vitiosissiroa quxqne sint ex- operx me tulisse prelium arbitrabor. Quas iis iuser-
pressa. — Succedunt qux Pulmanno tribuuntur Ba- tas vides Cl. Wassenbergii conjectaras, sane quam
sileenses, Talem sine anni nota, prxmissa I.ein- elegantes, mecum per litteras communicavitvir ami-
hardi Hadamarii prxfatione cum variis leciionibus, cissimus; xgre lamen fero, majorem earumdem par-
forma octava, memorat Fabricitts (g), eamdemque tem in Addendis reponendara fuisse, operis litlera»
affirmat repetiiam Calari apud Vincentium Sembe- prxvenientibus. Indices adjeci satis accuralos, et
nium 1573, sed 1571 constituit in Bibliotheca Cia- priorem quidem, quo facilius quisque Aratorem cum
conius. Est et Basileensis anni 1557, apud Bartbo- 0 Actibus conferre possit. In Addendis leviora lype»
lomeum Weslbemerum et Nicolaum Brylingerum; graphi peccaia prxtermisi, riolatis tantum graviori-
banc beneficio Burmanni consului, et adeo quidem bus; id moneo, ne quis reliqua negligentix incu-
cum Aldina conspirat, ut omissos ab Aldo versus rixve omissa tribuat. Alqtie hxc sunl qux tecutn
ipsa quoque ignoret. Ex hac forte reliqux Basileen- agere volui, lector erudite. Tu vale, et huic dc Ara-
ses profluxerunt, qux referuntur ad aunos 1541, tore bene merendi consilioCave.

(a) In Comment.ad Poet. Christian., p. 11.
(_) Itiiier. lom.inII, p. 515.
(.) Comment. Poet. Christ., p. 11.
(d) Bibliotb. med. et infim. Laiin., tom. I, p.
346; Biblioth. Lalin., tom. III, p. 307.
(.) Vid. Beuchem. Incunab. typograph., p. 16.
(f) Nachrichten von den vornehmsten Schriftstel-
lern, part. m, p. 406.
(g) Biblioth. Laik)., tom. III, p. 304.
(h) Primam et ullimam memorat Funccius de de-
crcp. L.L. Senect., p. 247.
(i) Bibl. Latin., tom. 111.p. 505.
(i) Opuscul. philolog.et critic, p. 330.
(«) Advers. xm, 20.
(/) Ad Statium m Siiv., 2, 58
(m) Advers. xiu, 20.
(n) Advers. xxxm, 3.
(o) Advers. XJH,20.
63" ARATORIS 64

ARATORIS SUBDIACONI

EPIST0L4 AD FLORIANUM.

\ Dominosancto ac venerabili 2 et in Christi gratia spiritaliter 3 erudito Floriano abbsti, Arator

subdiacoausS.
NOT.E.
Aratoris.] Nomen ipsum Aratorit et aliis usur-, \ Theod., de Episcop., et Tribbechovius Continnat.
palum. Nam Aralor dux ab Ammiano memoratur, exercit. ad Baron., p. 165. Talis subdiaconusmemo-
lib. xxvni. BAKTHUIS, lib. xm Advers., c. 20.—Locus ratur apud Reines. Inscripl. Cl. xx, n. 57; ascri-
Ammianiesl cap. 2. Sed iilic Valesius in aliis Oralo- bam Isidontm Orig. vn, 11, ut emendem : Hypo-
rem legi monel. Fesiinavit vir summus in comment. diacoui Grmce, quos not subdiaconos dicimut, qui
majori ad Phxdr. tv, I, 8, qui Aralum appellat. Eo- ideo tic ^appellaniur, quia tubjacent prwceplit et offi-
dem tamen modo Vossius de Analog. m, 30, in fine. tih levitarum. Obialionetenim in temploDei a fideli-
Subdiaconi.] ln Ecclesia veteri non diaconi solum, but ipti tutcipiuht, et levith superponendasallaribut
sed infimi ministrantium erant, qualiquam in Actis deferunt. Iia locns legendus esl ex antjquissimo cod.
apostoloruminferioies non memorentur, sedet diaco- Groningano. Resecui qux in edil. Golhofr. interme-
norum diaconi, hoc esl subdiaconi. Talis in urbe dia legontur.'XTroStaxov-e., voxplerisque Iexicis igno-
Roma fuit Arator, cujus opusculuminscribilur : AKA- rata, exstat in columnaDianx; inscriplionem einen-
TORIS SUBDIACONI. In veteribusaitiem membranis qux davil Cl. PaciaudiusMonumenl.Peloponnens.vol. I,
apud mcsunt, ita prxnolalur : Dominotancto, vene- p. 8. — Prxterea in quibusdam editis vidi, tubdia-
rabiti et in Chrisli gratia tpirilaliter erudito, Flo- coni, RomanmEcctetim cardinatit. Resecui ilta, ex
riano abbali Arator tubdiaconus. Mentio talis apud arbilrio ediiorum apposila, nec ulla codd. auctoritate
Sulpicium Severum, dialog. 3: Et posl paulumingre- muntia. Nec videniur bxc Aratoris xvo satis con-
ditur pretbyter notter Etherius, eum Caliipione dia- venire. Cxteroquin diaconi cardinales erant qui pe-
conoet Amatore subdiacono. Ex Aratoris tittilo non culiariter erant Romanx Ecclesix astricti, unde san-
debuit demere Theodorus Pulmannus, cujtis codd. a ctx sedis apostolicx diaconi dicunlur. Vid. Gothofr,
nobis in Belgio empli sunt. lufra forlassis monebo, B ad 1. vu C. Tueod., de Susceptor., et Du Fretne
opportuniore loco, quis sit Calliopius; nunc liic vi- Glossar. voce CARDINALIS. — Lociis SulpiciiSeveri,
rile nomen Sulpicio Severo restituendunj existiino. quem Barthius excitat. non eodeminodo in codd. le-
Membranx abeodem Pulmauo collatx, qux ad nos gitur. Traject. habet Calipione.In commentario ine-
redierunt, Catipiane,Calypione, atqiie aliter habent, dito Wopkensius propenstor esl in Callipione,ex li-
unde iirmalur C.lliopium esse reducendum. BAR- bris melioribusGiselini: additque Ausoniumejusdem
TBIUS,lib. n Advers., c. 2. — Grxcum Staxovocde nominis patrnum deflesse Parenl. 7.
pedisequo est apud Aristoph. Avib. 73, de sacro- Domino.] Ed. Anlverp., Prologus Aratorit tubdia.
rum ministra apud Antonin. Liberal. Metam. c. 29 coni urbit Rotnm.Basil., Aratorit tubdiaeoni, Chri-
generatim desigual ministrum viuo in conviviis fun- ttiam poetw, ad Florianum abbatem, in sancthtima
dendo. lta Anacreon od. 4, vs. 6, ubi lonicum Apottolorum Acta, prmfacio. Plerxque simplicius:
SiqxovciTu reposuit Barnesius, invito Baxlero, et Tol- Aralortubdiaconut Floriano abbati S. De quo inscri-
lio iu margine edit. quam servo. De ipsa voceconfe- bendi more vid. Socer tneusdissert. de xtaie Avian.,
ratur Elsner. ad Lucx xvu, 8; et cum Latino mini- c. 5. Adduxi hxc, ut appareat quantum suo quisqne
strare, hoc sensu, contulit Cerda ad Virgil. __£n.vm, ingenio indulserit, in hac incyp/xfy.In codd. inveni :
_8I.Segaar Observ. in Lucam. p. 167; indc repe- Dno tco ac venerabiliet in Xsti graa tpiritaliter eru-
tenda inserviendisignificatio.Porphyr. de Abstment. dito (Cod. Moreli, prmdilo] Floriano abbaii Arator
anhnal. i, § 9, -5 «px^C*«*»T« KMSD 9ia.y.ovnamxa>v: tubdiiiconut. Addit Moreti Cod. talutem. Compositis
modo sana sit lectio, quam in 5iaxo^»jaavTo_v mutabat hisce, illud prxfixi, quod de more illius xvi verius
Reiskiuset Rhoerius; ipse matiui .1a7.--jK.avT_)., le- Q videbatur. Cxterum ignorant hanc epistolam Vos-
nius, si quid video. Inde vox apud Cbristianostransiit siani tres.
adillos quibuspauperum cura.et in sanctioriuus con- Spiritaliter.] Spiritalit pro spiritualis,. Prud.
viviis datum erat minister.um. Hoc expusuit Caveus Stephan.:
in Vit. Stephani, p. 41, et Martinus in Observat. Et spirkalilacte pectusirriges.
Miscell.,vol. X, p. 237: inde diaconhsm,dequibus In
uonnulla protuli in Miscell., p. 34. Prxcipue lamen Hymno:
confer Gothofred. ad 1. xxvu C. Theod., de Episcop. Et spiritalisunctio.
et Cl.; Van Hoven Antiquit. Evang., p. 07 : Diaco- FABRICIOS in comment., p. 115. Solus Moreti, Spiri-
nium hinc ipsum diaconorum munus. Sulpic. Sever. tualiter. Quid prxferas.flocci non interduim. Utrunt-
Vit. Marlin.,c. 5 : Tentavitautem idem Hilarius, im- que enim sacris Scripioribus usitaium. Vid. Nollen.
posito diaconii officio,sibi eumarclius implicare, el Anlibarb. p. 732. Vorstins ad Sulpic. Sever., epist.
ministerio(ei) vinciridivino.Ita lege ex ulroque cod. 2, § 15; dinl. 2, c. 10, ubi in Trajecl. est, tpiritali-
Traject.; qui vincire iilic exhibent, decepti sunt a li- ter sale condita; in Isiilori cod. Groniiiganoquan-
brariis, quibus pronotnen omissum fraudi fuit. ld et tivis pretii iuveni, lib. vi, c. 2, spirilalia rejna; et
alibi facium ostendi ad lib. 11, de In jus voc, c. 8. deinde, certaminatpiritalit pugnm : ubi male Goiho-
Diaconorumsocius Grxcis est a-vvSurxovo.; Stephano fredus edidit 1pecialh; lib. vi, c. nlt., spiriialis effe-
id ex Glemenle Alexandrino asseruit Joau. Henr. ctus; vii, 3, tpirilale tignaculum; vu, 8, tpiriialiter
MaiusObserv. sacr. iv, p. 207; est et apud Alhana- vidit. Emendes et hinc ex eodem cod. eumdem xi, 1,
sium, Apol. ad Constantin., Opp. tom. I, p. 783 et tpiritut autem vel pro tpiritali nalura : ubi Golhofre-
850. B. Mini.ter diaconorutn eral OfroStaxovo.. Ita D dus itidem inale, soeciati.
Ignatius in epistola, si modo ipsius sii, p. 88 ed. Ftoriano.] Mem.irantnr lioc nomine varii, in Pro-
Voss. Praeposiiihi fucrunt foribus custodiendis; al- sopographiacodicis Theodosiani, lom. VII, part. 11,
tari prxterea inserviebant. Gothofred.ad I. XLIVC p. 56. Adde rescriplum Antonini Floriauo in 1.11,
65 EPISTOLA AD FLORIANUM. 66
4 Qu'1 meriti florem, maturis sensibus or- A 5Nam, primxvus adhuc, senibus documenta
[tum, [dedisti,
Nomlnisore lui jam, Floriane, tenes; E quibus in .o.lum vita pararet iler;

NOT/E.
c. de Hxred. vel act. vend., el Florianum prxfe- et p. 732 :
clum prxiorio in inscriptione I. iv, c. de Precib. Necmermmssemororprxconiaclara Chrysanthi,
imp. off.Glossx Moretirecte notant hunc imperante Quetnmeritomundustamosalaude frequeotal.
Justiniano vixisse, Non ausim definirc utrum sit Huncigitur genitor florentemtemporeputo.
de
idem, quo varia tradumur in Collectionahislor.
lib. III, c. 15, apul Canisium Thes. Eccles. tom. Mallimillic lemporeprimo. Conjicit Gronovius, tem-
II, p. 193. Memoraturet Florianus in inscriptione pore proto, Observ. in Eccles. c. 20.*
epistolx apud Cassiod. i Vur., 5. 3. Primmvus.]Frequenler poetx juvenem ah inge-
1. Florem.] Perspicue alludit ad Floriani nomen, nioyirili etsenili commendant.Vid. ad Sedulii'mi,'n,
quod hujus xvi poeiis familiare, nec minus Aratori. 137; Martinus, Var. Lect. m, 6; Cerda ad Virgtlium
Vid. Fabricius comment. ad Poet. Christian., p. 24. yEneid. ix , 234 et 310;
Eodem modo in elegiaad Parlbenium, in suo nomine , segm. 91; Burmann. ad Lotichiura Menag. ad Diog. Laert. t,
jg
'
* iv, el. 3,104. Adde
elegantiam, si Dis placet, captavit: ellapidemapudMontfauconium.Antiq. Expl.,tom. V,
tabul. 61, FILIAE. SVPRA.SEXVS.SVI. CAPTVM.
Et, quia nomenbabes,quo te vocitamus,Arator, ET. AETATEM.PRVDENTI.Si verasilWithoviicon-
Nouabstrusalibi sit, sed aperta seges.
jectura,iu Specim. Gunthcri,p. 43, huc referendusest
Sulcavit AratoreademeleganliaVenant.Forltinal. Vit. Venantius Fortunatus, Vit. Martini, i, p. 288.
Martin. init. Lepide Hieronymusin epist. ad Partlie-
nium nonien Vigilantii,in quo ludebat, mulavil in Dor- Advolalindesenexvelulisjuveniliterannis.
miianiium. Vid. Sagiltar. de Natalit. Martyr.c.3,§6.
Cicero pro Rosc. Amer. 43 : Venionuncad itlud no- Retineo lamen illic armit. AmbrosiusOffic. n, 20 :
men aureum Chrysogoni.In nomine Hosii, ab oaio;, Nam adoletcentemlegimut in Evangelio Joanntm, tt
Alhanasius,Apolog.ad Constanlin., Opp. lom. I, p. tua voce, licel merilh et tapientia nulli fuerit teniorum
703. Ad similcm formam pertinebit Laclantius dei tecundus. Erat enim in eo tenectut venerabiUtmorum
Mortib. Pcrsecutor., c. 9. Ex conjectura Galei et el cana prudeniia. Ex codice uieo illic deleri malim,
Grxvii: Tum demumfurere cmpit, et contemnereno- el sua voce. Etnendandus binc Paulinus Pelrocorius,
men. Diocles,sicenimante imperiumvocabatur: vulgoi de Vita Martin., m, 417.
illic, contemnereomnia, unde ipse e.fingebam omina.
Nunc sequor Heumannum, resiiluentem contemnere ; Cordehumilis,morteexcellens.
omnia, quia non est allusio ad Diocletiani nomen,'
cum ad Galerium verba pertineant usquead Diocles. Scribe, mente excettens: magis id~placeiquam me-
Similesvero allusiones poetis indignas esse recte ju-. (Q rito excellens, quod reponi jubebat Wopkcnsius in
dicavit BurmannusSecundus ad Lotich. v Eleg. 13,p Observ. Miscell.nov., tom. VII, p. 880.
17, ubi hinc recte, ob alhisioiiem in nomine Acon- 4. Pararel iter.] Membranxexdera, pararetur. Alix,
lii, epistolx Cyiiippesauctorem negai Ovidium,quod| pareret iium : quam scripturam, ob vocein minus
et fecit Siephanus Var. observ. in Horat, dialrib. usitatatn monachalibus auribus, legitimam arbitra-
4, et Valckenaeriusad Euripid. Phueniss. 639, quii mur. 1-ARTiiiiTs, lib. xm Advers., 20. — Quid in Bar-
tamen quibusdain in allusionibus venustatem inesse> thii observaiione pareret sibi velit non perspicio.
putat. Hauddubie, hac in allu-ione, Aralor vctcres.i Ulique debet esse a pareo, cujus tamen prima longa
secutus est, qui florem dixerunt de quovis hoiniiie est. A pario ut derivemus metrum prohibet, licet
eximio. Slratoms epigr. 39. parere et pnrare eo sensu nihil differant. Vid. notas
'AVT-_X-V lnr«f-iv _cv9tftov ji..£_)v. Sic enim recte. ad Floruin i, 12, 6. Forte typographus pararet ex-
emenda.se videtur Herelius in Kloizii Actis liiterar., , primere voluit. Pararet itum lacile se posset tueri.
vol. II, p. 360. Agathias de imper. Justiniani II, p. Vid. Klockiusad Liviuin vtt, 36, 5. Ammian. Mar-
65, Damascium,aliosque arpell.il axpo-jat_rov, setl, cell. xxvn, 10, p. 544 : Per regionet longo ilu por-
ut addit, xetTaTV,V irouxriv.De Lalinis vid. Drakeub. reclas; ubi laineu situ legendum conjicit Freinshem.
ad Livium XXVIII, 35, 7. ad Flor. i, 16 , 12. lsidor. Orig. xv, 16: ller velitus
Ore.\ Multismillibus melior membranx xtate vixi est via qua iri ab homine quaquaversumpotett. Apud
jam legendx lectio, nominisorbe, hoe est ambitu et Plixdrum ni ,6, 6, emendabat Wopkensius :
coroplexu. BARTHIUS , lib. xut Advers. 20. Neque ta-
men ea scriptuia placei, licet orbe pro ore in qtiibus- Itttmflagellotemperatlentomeum.
dam edd/exstet etiam infra, i, 93, et sxpius conftin- ID
daniura librarii.. Vid. Drakenb. ad Silium m, 654 ;.' Quod proxime accedit Burmanni conjeclurx, iter aut
noias ad Valer. Flacc. n , 57. Delectatusnimium vi- cursum. Restituo itionem hoc sensu in I. 37, § i, _f.
demr b_c voce Araior, quam ut eara ejiciamus. Os, de Religios., ubi legendutu puto , in circum ponicut
noiuinh videlur mihi designare consensum, conve-. itionet aliler Rxvardtis Var. m, 7; qtietii sequitur
iiientiam cum ipsa re, eo modo quo ore decerneniium , Gutherius Jure Man. n, 30 ; aliter Marcknrlus IVo-
per cousensumexposuit Piihcut aptid Sueton. Cxs. bab. part. cum n, p. 1. Hoc tamen Araioris loco iter ser-
88, invito lamen Oudendorpio,quem magis sequor.\ vaverim, quia codd. nibil mutant, tum qtiia
Dura lamen est locutio; nec vero in meis aliquid in-[ itum hic aures poeticx vix ferunt. Sentenlia est FIo-
veni qund Barthio favere posset. rianum talia documenta dedisse, propter qux vitv
2. Floriane.] Inepte primam hic corripit, quam, ratio, ab ipso prudenter instituta, in coelumviam
mox in fioremproduxer.it. Sed iia solent bujus xvil pararet. Vitam pro vivendi ratione exposuit Corlius
poelx. Convenilipsum nomen, et Anlhut, quod est[ ad Plin. vn , epist. 9, 13, et ix , 19, 6 ; et d<; hac
apud Gorium Inscript. Florentin. part. i, p. 44; ita, voce late confer Nicol. Loensem Miscell. vi, 5; de
et Aulhuta, Chrysantke, ibid. p. 209. Parem Aratorii hoc autem prxposiiionis ex usu, egit Drakenb. ad
eleganiiamcaptatAlthetmus.de Land. virgin., p.729, Livium IV, 47, 1. Theopbrastus Character. ethic.
tom. I Thes. Canisiani: Prooem., napxTtOex[tiMo; iq KxpiSeixsnoXkfi;: in cod.
cujus variantes margini editionis mex ascripsit docia
Praesulerat quondamNarcissusforlevoealtis, manus, est illic, napazsBpv.iJ.y.im;; id lamcn sequen-
Yirtutummeritisredolena,ut uomir.eftorens; libus parum conveniens.
a ARATORIS 68
5 0 Ad carmen concurre meum, pedibusque la- A 8 Inler grandiloquos per mille volumina libros
[banti 10 Maximacum teneas, et breviora lege.
Porrige de placido sxpe favore manum. _ Naturxque modo, variam quam condidit Auclor,
7 Jejuno sermone quidem, sed pinguia gesta . ' Concordent studiis celsa vel ima tuis.
Scripsimus, ac pelagi pondere gutta fluit. 9 Qux genuit tigres, qu» nutrit lerra leones,
NOT_E.
5. Concum.] Adunura Florianum hoc retulil Bar- paci. Ha mox eptet. ad Vigilinm, vs. 8. /_r mt/i. le-
thius Adversar. xiv, 24, ubi et ostendit talia verba, gitur in eod. Moreti. Giweteeodem modon«l adver-
qux ex compositione sua ad plures pertinent, de uno sativom est. Confer Observ.WsceH.vol. X, lom. III,
tamen homineadhiberi, itaconferre in mrariumde ttno p. 553, et Molliamad Longi Pastor., p. 50.
exposuit Oudendorpiusad Sweton. Atig. 29. Isidorus 11. Voriomquam.] Qntm retum, Mss. qnatuor ha-
Orig. v, 1: Lycurgut primus Lacedasmonmjura le- bent, variam quam emdhKt mtttor. Apttssime ad
gum ex Apolltnisauctorilaleconfinxit: ubi legum pnto sententiam. Conspicesequenlia. Sed et rfytdt magis
delendum auctoritate Cod. Groningani. Noc taineu bonwrn, «eqnenti verau, quam genuit, arbim», quod
iUud concnrrere hic ad unum Florianum retulerim , iidem libri nobls suppeditaiit: m quibus t_T_tamesse
sed ei ad Vimlium, i;uem sequenti epistoli carminis varietatem a vutgatts mirum non est, eum, ouotft-s
*ui prxsidium coBslituit. Referri huc quoque posset ab indoctis media barbarie desoripti linguli verstls,
ParUieniut, ut ex iis patet qudt in epistola ad eum B toties fere et vulnarati ad nos perveneriat; votnera,
iuemorat.
' licet vilia visu, cum sanare possimus, cur imputrere
6. Porrigt.] Auxilium prxsta. Ducla loculio.ab iis patiamur. BARTHIOB, llb. KIIIAdver».20. — ln meis
qutin turba m»nusjungunt,quo magispenetrent. Late constanler est, qutHnterum eondUrtattctor. Ex codd.
pq<7iv exposuit Barthius Advers. xv, 13. Defdvoreest nihil Cortius apnosuerat, unde «t in iis ita lectum
propter favorem, quia mihi faves. Vid. Manut, ad fuisse, certum videtur. Reposui4amen id, quod ex
Cicer. ad Divers. vi, 10, apud Ulpianura ut 1.37, ff. quatuor codd. protuUt Barlbius; ipsa id senteatia
de Dol. mal. Noodtius, de dolo, exponit per, propler postulat, et major elagantia, si quis sequentia coo-
doium, ad ff. p. 461. Tertullianus de Pall. p. 6: Sic suluerit.
•t mmi fidet infamit, dum el, ftabrit wquemutmtibut, 11. Auctor.] Seribttitr per,c(; nec aliler anliqui
dt tranquUloprobum, de ftustris temperatum, et tx- scripserunt. Rod. Agricola scribit mutor, et deducit
teotpio de deeumanh inquietat. Locunvhunc ita expo- ab aveo, ut sit autor, qui cupit aliquid. Suut et qui
ait Cerda ad Virgil. _£neid. vm, 522. cum aspiratione s«rib_nt auihor, o Graeo au9_vn).;
7.' Jejuno.) Humili,inani et tenui. Vhl. Cl. Ernesti quibus ergo prxtero Rodolpbi senleutiam, et tamen
Clavi Ciceron. Paria sunt his quaedarain Sedulii pro- antiquorum orthographiam sequor. FAJMUCIOS in
logo, ubi ad eumdem modumvs. 4 : coinment. ad Poet. Christiau. p. 13. *~.<Cod.Uni-
vers. bahet ttctor; male quidem, sed «x freqnenti
Nec quaerasopusbiccodicisartificis. errore. Vid. Patreih ad Vlctor.; Caes.201 3; Dra-
Codith fltic quibusdam videtur depravatum. Id si Ve- konb. ad Livium, 1,26, 5. Auetor crealorem dest-
rum, incorruptum quotiuecodicem incidit Martinus, gnat. Wopkens. ad Seduliura m, 114, et v, 191.
Dumiensisepiscopns, ita hxc itnitatus: Q Rerum geniloremdixit Cotippus n, 180:
Nec per mufliplices,abacospleodenle,cavernas Curasqueregendi
Uuaeranturnitidsecodicisarte dapes. Imposait r erum geaitor, quasipsecreavil.
Totum illud carraen habet Sirmondus ad Sidon., Forte illie reciius dWtingues,tmpoxtrit,rerum genitor
carm. 19. quat. PriscianttSdi.vftNaturm
— geftttoremde Sltu Orb.,
t. Ptrtfluia.]Magnihca,ex quibus non summa tan- vs. 1. Optifne autlor scribitur. DepravatiOrem
tum percipiiur utililas, sed qux tanta eiiam suni, soripturam hoc atfisque tocis seqttuntur editiones.
ulex rei dignitate vix rile queant exponi, ita pin- Prtcter adDausqtriam, Vossium, Cettarium, videatur
gutdo verbisuperni inferius lib. i,' vs. 572 , et pin- Sigon. Livium, i, 3.
12. CoHcordenlAmtmVr.,CdHvMattt, ex gtftssa,
guedo loquelmin etegia ad Parlbenium, quod ex hoc ul videtur.
loco efficlumesse putabat Baribius Advers. xxix, 3.
Cum sequatur, petagi ponderegutta fhtit, putaverira 12. Velfma.] ViCto»Uticerrsislib. v.lUm libtbt ton-
Aratorem desump.isse metaphuram ab aquis, ingenii (ecerat, exceplh innumerabilibutepiscoph, vei expoti-
copia profluentlbus, quo sensu fom diciiur pinguior tione totiut Psdlfirt it Evahgttiofum.Venantius F6r-
ad irngandum apud tlegesippum Excid. Hierosolym. tunatus, lib. i de Martino:
iv, 17. Alius autem jiujus vocis fuit usus apud opti- NamPatris ac Genitixqualemvel Flaminisalmi.
mos, quibus sermopinguit pro duro et insuavi po- Paulus Diaconus Histor. Longobard., Jib n, cap.3:
nitur. Vid. clariss. Ernesti in ClaviCiceron. Gixcuro. lnnrle grammatica, tive rhelorica, tivt etiam metrka
jraxu. buc recle coniulil Elsnerus ad Evang. Mattb. clarittimut txtiUit. Ita vero«t vera Lalini-scriplorw.
cap. 13, § 14. — Cxteriun Itictamen omiiliiur, quod D Gensorinus, cap. 4, Vt in Colchidevtl fn Baeotiaden-
po-t quidemfreqiiens. VideDrakenb. ad Livium viu, tibus armttli partm: ulrobique enim ponunt fabulx.
12, 8: adde Muncker.ad Fulgentii Mytbolog.i, iait. BARTHIUS, hb. xvu Advers., cap. 1.—Confer eieum-
Contra tamen adhibetur, omisso quidem. Confer v_- dem lib. xni, cap. 17, et eadem repetentem ad Ka-
rumdoelum in Observ, Misccll., vol. Ul, totn. Hl, tiliutn, i,40; ojuodipsi in deliciis uil, quia 3t_xsdrpis
p. 389. T« uaki, ut fatelur ad Rutil. i, 218; adde ad Claa-
8. Ac.] Veluti, qt irecte Goriius in margtne edi- dian. p. 759 et Ulf; notas ad Sedulium, v, 428;
tionis sux exposuit. Addatur MenckeniusObserv. Annam Fabri ad E_itropi*m,vi». 23; Salmasium ad
L. L., p. 7. TertuIIiani Pallium.p. 403 -.Wapkensiumin Observ.
- 10. ElhreViora.] Cod. C.inlabr., hmc. PerimUa- Miscell-,vol.X, tom. I, p. 18; Pervigilium Veueris,
tionis origo quxrentia jn aspir tiooe a librariis nuoc vs. 23 :
addila, nuno omissa, ubi non opus erai. Vid. Mun- Rurishicerrtatpuells-vtel paelUenrmtimn;
eker. ad Fiilgent. Mylhol.,.p. 596, 610, aliisque te-
cis. Servandum arbitror ei, quod vim adversativa. Hbi Weiitlus : Eadeitl ratidne <tr., tttedto xftt, Ul
hic babet. ApudMartialem vn, epigr, 19, ex oplkno «stendit SocCrmeus de Postumo, c. 16, et ih epi-
Thuani codice rescribendum arbitror : Slola ad illiistrlssimdm cottiireui Lyndenum, p. fo.
13. Genwi/.JBarlbius supra ad vs. 12, ,x suis nia-
SMUIIvicorunl:et qaamvisces_e.itSnnis. lebat giani(. Nostri nil mutaoi, et vulgatum perpla-
Vutgatum r<d debetur Kbrarto , elegantix pantm cH- cet, ob fiftfqueri,pr_?.uii.
 EPISTOLA AD FLORIANUM. '70
€g
Formicis, apibus prxbuit ipsa sinum. A Dcscrit, et varias quxrit habere vices.
15 Et si respicias, dispenset ut omnia rector, 11 Loricam solitus membris imponere mi-
Ingeniutn mites, viro meruere triices. [les,
20 Gymnasii gaudet nudusadire locuin.
10 Ipsaque continuum virtns infracta laborem
NOT___.
15. Ditpenset.] Cod. Moreti, dispensat; alterum Virgilium _£neid. xu, 1, infra.tO- Latinot exposue-
verius. De ipsa voce cottfer Gronov. ad Justin. vn, runt per non fraclos, oslenderunt late Vorstius de
6, 4; Schulling. ad Senec. p. 62. Latin. mer. susp., c. 4, et Reitzius Ambig. p. 304.
16. Ingenium.] Felicitas nalurx, ingeniositas. Al- Neque Servii me movet auctoriias; cum enim iu su-
dhelmus : perioribus diversa dixerit, non putaverim illa Servii
esse qux deinceps iradidit. Interpoialum esse gram-
Quibrututninspirasvilaliflaminepeclus: maticum ostendit Emmenessiusad Eclog. i, 12; Jtisti
Oui corda ingettiisorna., et labra loquelis; Specim. Obs crit., c. 11, p. 33, et Burmannus Se-
boc est acuniiiiesensuum, pro quibus cor ipsum sxpe cundus in prael.it.ad Vi gilium; adde ad Sedulinm i,
usurpalur. Sidoniusin Burgo : 11, licet sciam grammaticos veteres eam sibi licen-
AlqueIlh-ci ingeniofraudalumluce Cyclopen. iiam.sumpsi.sc, ut obvia quxvis e_ arbitrio damna-
Paulinus Celsiobilu : rent probarentve. De ipso Servio id docuit Schrader.
B ad Musxum Animadv., c. 2. Miror itaque Barthium
Necsapiensmagnogaudeatingenio. ad Claudian. p. 406, hanc significaiionem Virgilio
BARTHIUS, lib. XLVIAdvers ,10. — Plura idem ad tribueniem, sed el hxc Statii Thebaid. x, 199 :
Claudian. R. P., i, 143. Vix hinc distare arbilror, Dumres infr.cta., putsiqueia terga redimus,
quod Florus e'ephanlis Iribuit tensum captivitath, i,
18, fin. : ubi videantur notx. Atque huc pertinet exponentem, ret non fractm. Ipsa poetx senlentia ju-
prudentum jus, quod natura omnia animalia docuit, bet inielligi res fructas. /Evo Araloris non negem in-
de quo quxdam dixi in Miscell.c. 15, p. 166.— __>- pro forti posse accipi; vel solum id docet
ruere designat consecutx sunt, adeptx. De ea signi- tractus lieronymi lesiiiiiotiiuin. Si codd. tamen addicerent,
ficaiione dixi ad Sedulium l, 331. AddeBurman. ad mallem virtus inv cta; de qua locutione Vid.Withof.
Ciaudian.Eid. tv, 24. Spccim. Gunilter., p. 37. — Laborem recte addit,
17. Virius infracta.] Cantab. habet virlute, aperto vocemlortibus iniliiihiisquepropriam.Curtius,iit, 10,
errote. Virius noiai eos qui virtute pollent, quique 6. Laboremmililimdixit Justinus, m, 2, lt). tsidorus
inler duros belli labores leviora intcrdum inlerpo- Otig. v, 7, pro personarmn quatitatibut et taboribut
nunt, ut quemvis magis laborem perferre possint. [Cod. Groning., laboris, neque id roale)justa divisio.
Abstractum itaque hic est pro conctelo, ut occursus Jta vox capienda apud Virgilium.Eneiil. xn, 455, ut
pro occurrentibus. Schulting. ad Quinciil. declam. 6, recte exponit Cortitis ad Ciceron. ad Divers. vn, 17.
p. 177, morte. pro mortuis. Burmann. ibiil., p. 250, Bellicossudores dixit Jtistinianus prooem. Institut.,
redemplio pro red.mplore. Venant. Foriunal. de § 1. Laboresel pericula hoc sensu jungit Florus in
Part. Virg. i, p. 690. Emendetur binc Isidorus ex p, prooein.
codiceGroningano, lib. x, p. 1070, Cmlebt,connubii u 20. Nudus.] Duplicisignilicatuvox hic exponi po-
expen, qualia sunt nominain cmloqui absqueconju- test. Si originem vocis praccedentis, Gymnasii, spe-
giis tunt. Maleeditur, qumabtqueconjuyibns.Mulavit ctes, p.»tes.tcapi de milite vestes et arma deponente,
qui librarius, non perspiciens talem construciionem ut ad luctatores et simile genus hominum respicia-
Latinis frequentein, ut infenusostendam. Deatstia- tur. Nolissimamhanc vocissignificationemvir doctus
cto confer pltiraapud Muncker.ad Fulgent., p. 623; confirmavit ex Virgilio Eclog. i, 61, ut piscet nudi
in nolis ad Sedul. i, 218 et 237; Wopkens. ibid., n, designent non vestitos. Nollemfactum! Mutatatamen
220; Observ. Miscell., vol II, tnm. I, pag. 93; atque senteatia in coniment. ad Exodum, p. 147; apud Vir-
ita induttria tocietat capienduraesse pro socio indu- gilium interpretatur nudut per inermem. Neque et
s rio, in 1.2- ff. Pro socio, osiendi in Miscell. c. 15. illud placet. MeliusServius ad Virgil. _£neid. v, vs.
Ex Grxcis similia protulit MaittsObserv.sacr. part. i, ult., et Idsinga Varior. juris, c. 20- Hoc tamen Ara-
p. 44. Contra eti.tm artifex pro artificio, et similia, toris loco malim nudus per inermem exponcre, tit
qti-cdedit Salmas. ad Tertulliani Pallium, p. 265.— miles lorica armatus opponaturitli qui arma depnsuit.
Per virtut.m vero infraclaminlelliguntur illi qui nulla Cicero dc Finib., I. 7, inermemet nmftiiiijungil;
arte vinci aut subigi queant. Infractus e. se inter eas etinm Tacitus Histor. tv, 64; Isldorus xv Orig. 2.
voces qux contrarias signilicatiottesadniittunt, ita ut Confer Burmann. ad Ovid. Amor. I, eleg. 2, 20. Ita
pro non fractoet valide fiacto ponatur, scribit Taub- expono Curtium vi, 1, 15, ubi nudum peclus ost a
mari. ad Virgil. Georg. iv, 145, etad Plautum Cap- quo clypeus aliquantum erat remotus, quo Agiscor-
tiv. III, 1, 2t>,quod nolleni ila generatitn facitim. In pus protegebat, ut vimlelorumretunderet. Nudatum
quide ii contrariam significaiionem,pluribus in com- j) dixit Jttstinus, m, 1, in fin. : ubi tainen nudaniem
posiiis, adtuiltit, ut ostendt Specim. Observ. c. 6, mihi placet impense, quod in altero cod. Franeque-
et Cl. van Hovenin Otiis litter. lasc. i, p. 67, ubi rano inveni, propter exuenlem, quod prteeedii, et
luetur I. 52, § 3, ff. Pro socio; quod tainen dndurn quia Artxerxes non videtur Artabanum occidisse,
feceral, eadem ratione, Marckailus Ptobab , part. n, postquam loricam exuisset, sed dum in eo e?set, ut
p. 89. Wasseus ad Sallust. p. 26, aliique. Iia et im- eam solveret. Apud ValeriumMaxim.n, 10,2. Wop-
plorare per valde plorare exponendum apud Juven- kensius in Adversar. inss. penes me cmendabat,
ctim ii, 375, et Sedulium m, 298 : ubi tamen ipsum proinde te seeurum nudh, id est, non annaiis, ex'
subaudirimalebat Wopkensius. Hxc taroen prxposi- Ctirtio, v, 4, et Sallustio Jugurth. 107. GrxCiseodem
tionis signilicatio, licet analogix conveniat, non in sensu yuf-vof.-Eliani locum produxit Cuperus Ob-
omnibusestadmittenda, sedlestibus unice Siandum serv. II, 7; aliumex lib. u Machab. c. 11, § 12, ex-
arbitror. lnfractus, eleganlix Romanx studiosi., de- ponit Perizonius Anim. Histor., p. 238. Addo Ilome-
signat fraetuin.Heinsiusad Claudian.Bell. Get. 214, rum lliad n, 815, ubi Patroclus yvpvo?.Herodianus
Verheik.adEutrop.n, 2-2; autvalde fractum. Ouden- memorat yuptvoOfttpb; e_jr>tiTfi-V0u., Hist. n, 15, 8.
dorp. ad Froutin. n, 6,5; nunqtiamvero fortemsive Contra indutnt pro armato, quod exposuil Cerda ad
noii fractum, CadenleLalinitaie haec primura signi- Virgilium _Eneid. xt, 83. — Seutentix AratOriscon-
Gcatioadmitti ccepii, quam ex Syminacho et Hiero- veniunl illa Seduiii epist. ad Macedon., p. 9 ; Sape
nymo produxit Cell.triusin Curis posler., p. 246, ct beUigermilesarmis quibus ussuetusett dimicare, dele-
Antib.,p. 182. Quantumigitur illi aberrarunt qui apud ctatw et ludert. Conferillic notala, Dignisuntomnino
71 ARATORIS 72
12 Et, qut ferratas acies atque agmina vin- A 13 Ergo gradurn retinens, et prisca volumiua
[ cum, [linquens,
Imbelles feriunl per sua lela feras. Cede dies operi, quod pia causa juvet.
NOT.E.
qui ascribanlur poetx eleganiissiroi, Sidronii Hos- Observ. jtiris III, 4, p. 215. Ambrosius Offic. i, 24 :
tchii, versus lib. vi, eleg. 7 : Cum cibumtuum fratri cedendnm putatttt. Apud Sal-
luslium Jugurlh. 47, 3, in cod. quera a d'Orvillio
Ipse tuusmilesnonsemperdegil in armis. accepit Wopkensius, inveni, omnia iletetto cedere:
Saspecaput galea nudatet ense manus. vulgo edilitf, dedere. Hegesippus,m, 22, delicli qra-
Tu quoquesolliciioclypeumde pec ore solve, liam volent cessit. Neque audiendus Wasseus ad iSal-
El galea vertex et vacet ense manus. lusl. Catil. 55, qui feeitemendabat. Sic iofra, lib. i,
Cas-idedeposita, citharamtractahatAchilles,
Mollemovensplectrumqua priusarma ntano. vs. 301, cedit male mutatum in fecit, et eetsa legen-
dtim lib. i, vs. 490. Isidorus Origin. v, 25: Cestioett
21. Et Cjui.]Cod. Moreti, At qui. Vulgatum sen- proprie rei concessio,ticut ett illud, Cedo jure pro-
tenlix jungendx aptius. Non repelo qux ad hunc pinquilatis. Cedtre enim dicimut, quasi concedere.—
locum contuli in Miscell., c. 4, p. 44. Cedere proprie dieitur, qui contra veriiatemalteri con-
23. Ergo.] Ultimam corripit.contra morem optimo- B sentit. Posleriora expressi ex cod. Groning. et edit.
rum poetaruin, quibus longa est, cum sil ab epyu. veleri; veram esse scripturam firroabit Servius ad
Ita sane poelx qui Augusii xtate scripserunt; posie- Virgilium _Ene;d. n, 704.
riores egerunt ex arbitrio. Vid. Burniannusad Lo- | 24. Juvet.] Ita reposui ex Caniabr. Edebatur oltm,
tichium lib. i, eleg. 2, 32; lib. u, eleg. 4, 76; in juvat; sed alterura elegantius. Prxsens subjunctivi
Antiklotz. p. 97, ad Antholog. p. 357. Grammaticos passim pro fuluro indicativi. Disputavit hac de re
seculus ita distinguit Isidorus, Origin. i, 17 : Vel dis- Perizonius ad Sanctium i, 13. E Grxcis exempla de-
cernendmanfbiguilath causa, ut ergo. Nam eum pro- dit Bosiusl4ad Evang. Malihxi.c. xi, § 3,ubi inin-
ducilur go |cod. Grouing., trgo\, eausam significal'; lerrogandiTormis id frequentissimumostendit. Recte
eum corripitur, coniunciionem. Itinc apud Sedulium hymn. 1, 86, emendattim esi,
24. Cede dies.] Concedelempus, ut, deposiia pris- Quid faciant? atque in ipajus epistola ad Maccdnn.
corum voluminum cura, huic operi legemlo breve p. 2, expurgem prxvalet, neque opns est ul per age
quoquetempus tribuas.jCed.reproconcederein 1, 20, expurgemcum quibusdam expouamus, aut exponam,
% 1, ff. de S. P. V. aliisque, ul expo.uit Schroder., vei expromamcttm aliis ememus.

ARATORIS

EPISTOLA AD VIGILIUM.

15 Dominosancto ac bealissimo 16 atque apostolico et in 17 toto orbe prirao omnium sacerdotura,

papx Vigilio, Aralor subdiaconusS.
NOT.E.
Apostotico.] Titulus in membranis pluribus hic Q eiendo,atque apottolicatede dignhtimo fralri, RUricio
esl: Apottolico domino, beathtimoque papm Vigilio episcopo Fauitut. Dux alix Sedaii ad eumdem apo-
iuo, Aralormiter tubdiaconutS. Eum, ul egn verum stoticam ei reverenliampalain ascribunt. .Enio, si
putem, temporum raliojubet, quae s_ne parum ex- nomen salvum est, eumdem litulum inscribii ipse
lerx potentix, diviux rationis aticlorilalisqiie pluri- Huricius, lib. n, epist. 8: Dominotaneto el opottolico,
mum sanctis episcopis dabat; quos apottoticot virot etc, papm Mnio Ruriciut. Sanctum et apostolicum
vocat Hilar.us prte.at. libri Historici : Apostolicam idem _£nium vocat, eumdem certe, lib. u, epist. 15,
dignilatemepiscopatum Gildasiuvectivaluculenta in et Sedatum, epist. 33, ul prxcedenie Cxsareum; ut
clerum Britannix: apottol cot virot fuluros episcopos et Victorinum, epist. 39, apostolicumpatrem Dado-
PaAsienses Germanus in Privilegio apud Aimoinum, nem appellat Desiderius Cadurcenus prxsul, epist.
lib. III, cap. 2, edito, quod scriptum anno 5C9.Sic 10; qui idem a Sulpicio , Bituricx urbis episcopo,
de pontiiice Romano simpliciler Ivo Carnotensis, avostolicasedeeolendutdicitur, utab Aviulfo,apotio-
epist. 134 el 140. Eicganier Claudius Taurinensis: licus pater ab Eligio, sine dubio eo ipso cujus non
Quinta sua in me objeclioett, quod dominut apostoli- contemnendx homilix ad nos vencrunt; apottolicut
eus indignatus sit imhi. Hoc dixhii de paschaliEccle- prmtul a Rauricio, qui male cum Lemoviceno eo
sice R. ephcopo, qui prmsentejam caruit vita. Apo- modo nominalo confundiiur. NequeSigebertus, rex
stoticusautem dicitur, yuasi apottoli euttoi, aut apo- Francorum vetusiissitnus, alio honore eu.udem De-
tioti fungent offieium.Lertenon ille dicendut etl apo- siderium compellavlt. Apottoticum papam eumdem
ttolicutqui in cathedra tedent apoitoli, ted qui apo- ipsum appellat Abbo. ApottolieumPatrem Consiait-
ttolicumimplelofficium.Adelbodusin Vila HenriciI: n tius et Galltts, eorumdem teniporom non ignobiles
Hoc quoquehumilitateet devolioneapud dominumapo- D antisiilcs. Gregorio papx paribus verbis nuncupat
tlolicum oblinuit, ut Atemanniaminlraret. Eccerbar- •libros de Vita B. Marlini Venantius Forlunatus.
dus in Vita Notkeri, cap. 9 : Vilalianut prmtul, cujut Victor III PP. apostoticutsimpliciler dicitur a Leone
adkuc cantum, quando aposlolicus eelebrat, quidam Marsiano, I. tit Cbronici Cassinensis; ut Bruno, I. iv,
tolenl edere. Episcopos, sotemni more apo.io/i.orum cap. 33, ejusdem operis a Pelro Diacono. lnnumera
liiulo affici solitos docel epistola Eufrasii ad Ruri- alia exempla cogi possent, si quis ei rei studeie .
cium, Lemovicenum prxsulem, sic inscripta : Do- Hxc ad Aratoris genuinam scrjpturam tutandam suf-
tiiino tantlo, meritii beatitsimo, papm, honorit cuUu ficiant, si addiderimus etiam principalia urbium tem-
iuspiciendo, atque aposlolico patri domino Ruricio pla, non de nomine, sed auclorilate apottolicaolim
epitcopo Eufratiut. Fausti ad eumdem alia sic in- dicta; ut Sophix itlud magnilicentissimura (quod,
acripta est; Domino btathtimo, debita pitlate tutpi- post tot $xcufa, eiiam incoqiparabile iiro evo fuisst
 rfPISTOLA AD VIGILIUM. ?4
73
Moenibus u ndosisbellorum incendia cernens, Pars ego tunc populi, tela paventis, eram.
18
NOT/E.
affirmat BenjaminusTudelensis) Corippus vocat 1. iti A 1. Undosis] UndosisPosteriusvel undhonis ex Moreti codice
in funere Justiniani: ascripserat Heinsius. habent edd. Antverp.
Donecapostolicisubeuntesatria templi, Fabricii, et.Biblioth. Patrum Lugdunensis. Prius
sacralo membra sepuicro. servant codd. Cantabr., Univers., Voss. 2 et Londi-
Inclyta posuissent nensis, ex quo id protulit Uffenbachitis in Itiner.
Quodvero miseraddii de se Arator, idem hausit com- tom. II, p. 315; frequens illa in codicibus permu-
muni ex saeculornore. Peecatoremfere semper Pau- tatio. Confer notata in Observ. Miscell.vol. II, lom.
linus epistolis suis se prxscribit. Eodem verbo de se, I, p. 74. Posterius prxfero. Undosammniasunt m__i-
in epistola de usu carnium et sangtiinis, usus Evan- tibusplena;-Mdapassim demultitudine poetisdicitur.
tius abbas : Quia se prwbuit oceasio opporlune, ideo Barlh. ad Claudian., p. 758; Valer. Flacc. i, 539 :
hanc exiguitalh mem paginulam vestrisobtulibusprm-
ferendam(ita legendum)meacuravitdestinaremiseria. Undatequis, floretqueviris.
BARTHICS lib. xni Advers., c. 20. Plura similia con- huc pertinet Silius Italic. iv, 159 :
tulit idem Barthius lib. XLIIIAdvers., 8, sed longiora Prxcipue
quam qux hic ascribantur. Episcopos olim generatim Spissaequeruunt confertaper arma
apostolicosfuisse dictos, notissimum est. Vid. Atha- TJndae Boiorum.
nasius Opp. 1.1, p. 832 C, et Baluzius ad Salvian., Vid. illic Drakenb. Salvianus de Gubern. Dei vi, p.
p. 568. Nihil ilaque, priori tempore, titulus ille epi- 120 : Inundarunt Gallias genles barbarm; ubi Weit-
scoposet paparodistinguebat; sed deinceps id factum, zius et Rittershus.; adde Heins. ad Claudian. n in
prxcipue postquam apostolicuset apostoticasedesde Eulrop., 271. Pacatus Paneg. 37, § 4, quid avlwit
episcopo Romano et urbe Roma dici ccepit. Vid. *»undanles ptateas : quod illic pro tardantrs recte re-
Casaubon. ad Baronii Annal. p. 280, et Basnagius posuerunt eruditi, placuitque jure Trekello ad
prxfat. ad Thes. Canisii p. 37. Haud dubieigitur Ara- Brissonii opera minora, p. 325. Neque tamen fero
tor dislinctionis causa addit, in tolo orbe primo illic legi, gratutantes annh tenes. Rescribe, gra-
omniumsacerdolum.—Cxieruminscripiioncm,ex suo tulanles anus , senes : quod jam in cod. invenit
ingenio mutatam, quisque fere ediiorum apposuit. Schwart-ias, et confirmat Vaticanus, et Excerpta
Plerique dederunl, AratorsubdiaconusVigiliopontifici Vossii penes me. — Undisonismstgis pertineret ad
sal. Distant ab hiscc commentis quam longissime strepitum armorum, signilicationea mari desun.pta,
codd. Ille Moreti habet, Domno ac bealissimoaposlo- ut Tto\vy\oi<r%oio BcAaaarisdixil Musxus de Heron.
lico, et in toloorbe primo omniumtacerdotum, papm 234, qui Arisiophaui est wxsav.? /-apvajni., quam
VigilioAralor subdiaconus.Similiafere edit. Antverp. vocem Oppiano Halieut. 4, 569, reddendam censuit
In cod. Univers. est, llluslri sco et domnoFloriano vir clariss. in Ohserv. Miscell., vol. IV, tom. II, p.
abbaii. Dno sco ac bealissimo atque aposlolicoet in 216. — Sententia Aratoris ex codicis Cantabr. scho-
tolo orbe primo omnium sacerdotum, papm Vigilio liis optime apparet, qux ita : Quando obsessaerat
Arator subdiaconussalutem. In Vossian. n ex aira- Romaab liirico, rege Gothorum; item eo lemporequo
menti colore sibi videri inscriptionem a recentiori Gothi obsederuntRomam, et devastabant lotam regio-
mauu additam esse, monuit me, qui eum codicera nem, orta est m. [forto modo, aut mox] magna con-
mihi contulit, Ev. Wassenbergius, olim disciplinx tentio de eligendo aposlolico. Eleclo v. [veroj papa
nostrx alumnus, nunc vero insigne Daventriensis Vigilio,recesserunthostes,el de hocloquiturArator.Pro
gymnasii ornamentum. In eo autem codice inscriptio Q llirico substilue illic llderico, qui patriThrasymundo
hxc erat : Domino sacrosancto, beathsimoque, et in successit, licet is lamen Romam obsedisse dici ne-
tolo orbc primo omnium sacerdolum, papm Vigitio queat. De Alarico id verius, sed nimittm ille ab hoc
Arator subdiaconus.Voci sacrosancti titulum sancli tempore remotus est. Scquentia, ilemeo lemporequo
pncferendum puto. Sancthsimi nomen episcopis Gothi obsederuntRomam, referri possunt ad obsidio-
proprium. Confer elegantia in Justi Specim. Observ. nem a Vitige factam, quam repressit Belisarius, aut
crit. cap. 3. Compositishisce, vix, credo, dubitabit ad Totilam, qui, Belisario adversus Cosroem ten-
quispiam quin vera sit illa inscriptio quam prxfixi. dente, ejus absentia usus Romam cepit; quam qui-
Papw] llaud dubie vox derivaia ex Grxco itemxs, dem Belisarius recuperavit, sed, rennvato a Cosroe
quo patrem designabant. Vide Suidam in Uamta, et bello, iterum Urbe potitus est, a Narsete tamen
Hesychium. Ut itaque pater, sic et papa gener.ilim deinceps victus. Si tamen quis ad Toiilam vellet re-
oltm episcopis fuil tributum, tanquam honoris et ferre, illa Urbis obsidioconstituenda fnret ad annura
venerationis insigne. Casaubon. advers. Baronium Christi 543, cum aiino sequenti Aratoris carmen pu-
p. 280. Sirmond. ad Ennod. epist. 4, 1. Usum et blice fuerit prxlectum. Ea sane est Pagii sententia.
auctoriialem hanc vocem fecisse propriam primo Sed Ludewigius in Vita Justiniani, cap. 8, p. 453,
inter omnes episcopo scribit Gothofredusad I. 2 C. Araloris verba non refert ad veram Totilccobsidio-
TI;eod. de Episcop. Auctoritatem repete ex decreto nem, sed potius ad ostentalionemarmorum et copia-
Gregorii VII. Yartis ille motibus causam prxbuit, rum e longinquo factam, quia vera Totilx obsidio
adempta episcoporum electione et confirmatione demum facta est anno 546. Sed quid si ipsum car-
principibus, et fulmine deinceps in Henricum IV men eo quem dixi antio recitatum quidem s.t, at vero
roisso celebris in historiis. Vid. Bruno de Bcll. D postea demum hsec ad Vigilium epistola conscripta?
Saxon., p. 123, tom. I Rer. German. Freheri. fru- Si hoc displiceat, commodeverba referantur ad so-
stra adversus Guibertum defensus ab Anshelmo, lum Vitigem, de cujus obsidioneconsulatur Ludewi-
Lucensi episcopo, qux delensio exstat in Thes. Ca- gius d. 1. § 96.
nisiano tom. 111,part. t, p. 372. Ad istum Gregorii 1. Incendia]Forte hausit e Lucano, quem interdum
fastutn refer decretum quo papmtitulum, antea epi- imitari solet, Pbars. n, 390:
scopis communem,soll episcopo Romano vindicavit.
Confer Archibald. Bower Histor. Pap. part. v, p. ... Tenuitflagrantisin omniabelli
429, ed. Belg. Decretum id ad annum 1073 refert Prxcipilemcursum.
Vossiusin Etymol. voce PAPA.Malimsequentibus id Vid. Gebhard. ad Liviumxxix, 31, 5. Scinlillam belll
annis constituere : eo enim quem Vossius ponit, dixit Ciceroad Divers. x, 14. Refer huc Sxtypoivapud
creatusprimumestGregoriuspontilex, x cal. Maias. HoinerumIliad. B, 23, quod scholia illic per nole-
Vid. P.IatinaVit. Pontif. p. 146. Sequenti aulem, et f-txovypovvpaZyrjMexponunt. Ad similem loeutionem
deinceps, convocatis conciliis, superbum in orones incendiaCarihaginh apud Horatium IV, od. viu, 17,
animum exserere prxcipue ccepit. refert cl. de Rhoer Feriis Dav. p. 129.
PATROI. LXVIII.
75 ARATORIS 76
10 Publica libertas, Vigili, sanctissime papa, A Inque humeris ferimur, te revocante, piis.
Advenis iricluso solvere vihcl-i gregi. 21 Corporeum satis est sic evasisse periclum,
5 20 De gtadiis raniuntur oves, pastore mi- At mihi plus animx nascitur inde salus.
[nistro, 22 Ecclesiam subeo dimissa naufragus aula;
NOTiE.
5. tiberlas] It_ appellat Vigilium, ob berifeficiapa- NonagnSmqoesinu pigeat fetumvecapelhe
tH-S prxslitfti motusque Ob Silveriuth, in exsilium Desertum,oblitamatre, referre domum.
misSUm,feli-iter composiWs. Irtspic. VictorfemTu- Cumqueet iidem pastores voce aberrantes revocent,
Itnnenseril in ChrBnico p. 350; ibique Bash_rg6.Ita hine recte addit, rtvocante, infr. i, 1000.
CiSUdi-UuSStilieohem appfellatfidMam belli et pa- Quasquxrat oves, has nempeparabat,
eh -V)niffth*it, d. Lalidib. Stilic. ht, 122 : ubi Bar- Quasnunc rite.vecat
thfus videhdUS.COnvenitillud Dethex ad Tlmonem, Lib. Ji* 778 :
apud Lucian. Timon., p. 151. ed Amstel. XaTpe,_>
Tiftwv,TOf_-7«op-AojTOOysvou.,TOepetafia TWV'A8>I- •Quisparsosvocibusagnos
Evocat.
vate-v,T- *jstosifu.-TW'EM&SO?. Sltttuiie. Anloriinum
Oppiauusappellat, yaivi epwjSis tpe__-fia,:Cynegel.t, Adde et Vs. 259. Cpiivenit etiam Servatoris oratio
vs. 1, ubi RiHershusiiisopportiihe Luciani locum jam Joann. X, vs. l6et 27, TCC 7rpo_aTaTa ip.a T>i;pwvrj.
conlulit. B fto. axouit. Similiter Longus Pastor., p. 8, eici ti<n
5. Vtgiti] COd.Moreti, Voss. 2, tr_hsponitnt, tan- *.aXa.vpoitt ^pij-TS-v,E7riTiori/x6v>t««vij. Alium Longi
etisslmepapd. Vlylli. SeCuta id Antverp. editio cUm Iocumcontulit Pric*us ad Joanl Evatlg. x, § 3.
dliis. S.d vix medix in Vigiti quahtitas id ps- 8. At tnihi] Moreti codex, Et mihi, frequenti li-
tiathr. . . , brariorum more. Vid. Cortium ad Sallust. Calil. III,
4. Advenis]Persona secunda quartae, contra natu- 2. Posset et ferri ex iis qux proluli ad epist. ad Flo-
ram, cOrripitur apud Aratorem : riah. vs. 10. — Plus designat magis, potius. Barth.
Nescis amdre Deum; ad Claudian., p. 823; Cortius ad Ciceron. ad Divers.
et: xv, 21. ,
Esuris ad faeinus; 9. Ecclesiam]Pro cqnventu et agmine populi Chri-
ei: stiani, seu domo sancta, ut Prudentius. Correptam
Quoa tu cuslodis anhelus. habet antepenultimam TO tTvarolyapud Sedulium,
Item apud Sedulium iv : Aratohem, Fortunalum, Drepanium, magis auctori-
Pervenis ad Chrhtuhi. tale quam veritate, sed quadam vulgari eonsuetu-
FABRICIUS COmmeht.ih poet. Christ., p. 102. — Ifa dine. Correptam etiam habet primam T>5 Kaptlleipu,
ad utiam omnes membranx priscx. E't in syllaba sed alibi husquam, quara apud Tertullianum, ut
erratum auctoris est, quod minirhe debebant corri- lib. III :
gere libraHi receniioresad suam sapientiam. Exera- Esse caput Cbristomtsunt cujus Eclesiamembra;
|fl_. uhdique ex vatibus Christianis se ihgerunt. BAR- etii:
T_hu_, lib. xift Adver's.^0. — El mei codices et edi- u
tiortes hieliores adveiiis servaht. Iia et citat Walflra- Seilicetih Christoessedecustuum Eclesiacernens.
rious_.Umbur'gensisApologiae contra Hildebrandum Ita idem locis. FABRICIUS, comment. in Poet.
lib. it, cap. 22, tit testatur Bartliius ad Claudianum Christ. pluribus —
L_.Ua.Siili-ori. iTi, 122. Ex ahtiquis et recentibus stiahi Iicentia p. 47. In Eceletim voce lapsUs xvi Chri-
est. — Modoinusad Theodulfum :
libris idem prObavitCellarius ad Sedulium v, 280, Addeetiam, quodadhucrudis ecclesiasticusordo,
ubi tamen hibnet in ms. Lipsiehsi trahspohi, incluso
adveniens. Plurim» editiones mularunt in advehit: iQfbnriisquesua tege careret iners.
hec tamen id hecesse; ita enim ultimam passim cor- Arator, libro i:
ripiunt hi poet__. Voss. Art. gramm. n, 51; Bur- ..... 'fenuemqoesaporem
man. ad Anthol.Latin. m, p. 6<.7. Legis in Ecclesisefecit fervescerelibris.
4. S<)..er-1Graeconiore, pro ad solvendum, quod Sedulius libro iv:
Aiifhri faniiliare, ul venis suthere, ihfra i, 679; ve-
piens avertere, iliid. vs. 189. Similia sunt p<rax_v_r. EcclesiampulchroChristussibi junxit honore.
Videanttir Vechner. Hellen. i, 38; Drakenb. ad Si- Venamlius libro «.... rettituit..-Ecclesiam stabitem
ljum iv, 705J Emroehess. ad.Virgil. _En. i,5$7; pendulus ipsecruce. Drepanius FlOrus:
Burman. ad Valer, Flac. vi, 647; et in Observ. _iis- Quidloquarirsigtti tnmidumSolomonacothurno,
cell. vol. Vlll, p. 370. Emenda hine Senecam Her- Qui tAala-absChristipsallit et Ecclesix?
cul. Fuf.,-157. 1.ARTHitis,Advers. xxi, 17. — Penultimam etiara
tte, Tral6*s n" corripit Arator inlr. i, 121, aliisque locis. Ita et
Visitereg__. anonymus de Gestis Caroli M., lib. v, vs. 518. Et
Errri-tldusNfgellus, cjuiinter Scriptores Germ. Mehc-
Dtio codices Trajectini, visere, quod prxfero. kenii exstat, illis etianl locis. ubi, facta transposi-
6. Inqite] Moreti codex, Lmqwe. Sed in humerh tiortte, id fevitare pOtUisset. FOrte tameh donnulli
ferre summum ahiorem desighat. Locutionem ham_ poetx vocem feceruht trisyllabam. Vide qux hanc in
reddendani arbitror incerto auctori Paneg. Constarr- rem mox ad vs. ^l Supt monehda. — Prior syllaba
tin,, c. 19, § 5, quacunqueprogretsui .., tt humeris nOh apud u-thni Tertullianum, quod videbaiur Fa-
tt oculit ferre gettivil. Ita excerpia Vos_ii; pejus et bricio, s-d et aphd PahlinUm Peirocor. brevis ex-
kumerh in edilis omittftur. Justa tum est oppxfeitio, sUt, de Vitk Martin. n, 326, ubi Ectesia editur. Ne-
inter Ciceronem, quem htemorat, humeris lialra. in que ultimus Te-tUlliahi apud Fabricium locus saiis
patriam reportatum, et Constantinum, humeris et sufficere vide.ur, ht priorem correptam probemus.
oculis latum. ^ PefsKtft A.ator ih inetaphora de Confr ih_ enim tuum ih unam syllabam (id cnim hi
grege et pasloribus oves errahies hum.ris intponeii- poetae sibi sutt_p5l__evidentur, prxcipue Terlullia-
tibus ut ad gregem reducant. LocUtioneMtbrte de- nus. COhferFatiric b C6rnraeh't., p. 129), et quao-
sumpsit ex Lue__Evahgelio, c. Xv, §§•. Ex illi more titas recte _e hatetdt. Si_hi|ia"videad Sedulium v, 8
buBClochm recte exposait Cerda ad Virgil. eclog. i, etiSl.
vs. 13; TibullAs1, i,l_, notatus jam Pricaefoad Lu- 9. Naufragus] Vox de illis usitata qui damnum
cam: frave sotit perpessi. Patrimonio naufragumdixit Ci-
 EPISTOLA AD VIGILIUM. 78
i0 Perfida mundani desero velafreli. A Fluctibus in mediis, cui via sicca fuit.
23 Transferor ad niveas Petri, sine turbine, 15 Esse reus potero, grates si reddere cessem.
[caulas, Unius officio displicuere novem.
Et fruor oplati ]am statione soli. 25 Sensibus ardor inest horum celebrare la-
24 Liltoris ille sinus ad carbasa nostra pa- [bores,
[ravit, Quorum voce fides obtinet orbis iter.
NOT.E.
cero pro Sutl. 14. Christiani scriptores illis tribuunt melioribus edd. , qux a Gothofredo turpiter sunt
qui, negotiorum alterius generis mole obruli, ea: vix omissa. Cxterum sinus tranqnillitatera passim indi-
traclare possunt qux saluti curandx sunt apta aut cat. Plinius Paneg. 6, 3 : Confugit in sinum tuum
qui prorsus res illas negligunt et ejuraut, quod mpi concussa Resp., vel sinum lutum, quod cod. Guel-
Trjvitio-m vvMajno-atappellat Paulus in Epist. 1 ad pherb. habet; pritts maluerim. Portus ita apudCice-
Timoth. i, § 19 : quam locutionem illustravit clariss. ron. pro Milon., c. 33. — Aratori similia habetEr-
de Rhoer in Feriis Daventr. n, 7; atque hinc natu- moIdusNigeIlustom.lScript.Germ.Menckenii,p.884:
ram humanam ^_if_a?ofi_v»jv appellat Atttanasius Dextera, qusePetrum, fluctusuperante, fidelem,
Opp. tom. I, p. 98. Sedulius epist. ad Macedon., p. Ne pereat, relevat, addiditatque rati;
2, quem, gubernanle Deo, tmtaberis nulla perlulhse j> Haecme praecipitemservet miseraudoper uudas,
naufragia. Salvian. de Gubern. Dei m, p. 41 : Non Conferat ad portum,Gxsaropime,tuum.
enimiertantummodOnaufragavimus,quorumpeneomnh 14. Sicca] Confirmat hic locus scripturam cod.
vita naufragiumest. Ita se nau(ragum profiletur Ara- Cantabr., apud Seilulium m, 227, ubi de Petro :
tor, cum negotiis civilibus el publicis in aula admo- Et vastipremit arva freti, siccisqucfluentis
lus fuisset. Eloquetttia enim pollens res primura in Circumfusasacraslambebantmarmoraplantas.
foro egit; deinde pro Dalmatis legationem obiit ad Virleillic notata, et in addend.
Theodericum regem; ab ipso Athalarico comes do- Nigellus,p.910, tom. I Script. rer. Germ.Menckenii: p. 227. Ermoldus
mesticorum factus est, qua de re digna lectu est
epistola Alhalarici apud Cassiodor. Variar. viu, 2. Qui pedibussiccis per rriarisivititer.
Deinceps factusest comes privatarum, et tandem Ec- 15. Poiero] Nota periphrasis, pro reus ero. Ovidius
clesiaedatus subdiaconus. Quodeum comitem priva- Metam. m, 297 :
tarum fuisse affirmo^fit auctoritate ms. Rhemensis ... Neque enimnonbaecoptasse,neque ilie
MonachorumS. Remigii, in quo appellatur exeomet Nonjurasse potest;
domesticorum,et excomes privalarum. Videatur Sir- id est, omnino hic optaverat, ille iuraverat. Arator
mondus ad Ennodium epist. 9, 1. lta autem appella- infr. lib. i, vs. 529 :
bantur qui talibus erant muneribus functi : vid. Jos.
Castalio Var. Lection., cap. 5. Sic Tribonianus ex- Quotiesjubet ipse vicissim,
Posse quodinsolitumfieri;
qumslor in prooem.Instit., §3; quod miror Schwar-
s-tumin scboliis ad illum locum accepisse, cum Al- lib. n, 695:
dobrandino, de quxstore primario; meliora vidit G Si non per sseeulapossunt
Ritterusad HeinecciiHistor. jur. t, § 388, et Bachius Fine carere Dei.
Histor. jurispr., p. 025. Simili modo Turcius Rusus Grxcum -.va<r.at eodem modo asseruit Pricxus ad
exconsulappellatur in ms. Dixi ad Sedtilium p. 20, Evang. Lucf, c. xvi, § 2, et Maius Observ. Sacr.,
et Specim. Observ., p. 69, ubi simile exempiunt part. i, p. 52. De Latinis copiose Cortius ad Plinium
protuli ex Gruleri Inscript. p. CXLIU,2; unde de- x, epist. 94,1. Wopkensius in Miscell. Observ., vol.
fendi queat haud difliculter scriptura apud Eutro- VII, lom. II, p. 238; ad Sedulium iu, 321; Burman.
pium Breviar. vi, P. Servilius exconsule.In auctore ad Ovidium Heroid. xvn, 209; Drakenb. ad Liviunt
id nusquam obvium scribit Verheykius. Ex optimis xxxti, 13, 4. Reslitue eamdem locutionem Mamer-
tamen codicibus Vegetio restituit exconsulibuscl. tino Gratiar. action., c. 7, init. : Sufficerequidem
Oudendorpius in Observ. Miscell., vol. VII, tom. III, poterat ad expeditionem. Iia codex Guelplierbytaniis
p. 559. Addatur Salmasius ad Hislor. August. scri- etExcerpta Vossii; editi, sufceret. Exstat eteadem
ptores, p. 117, 137 et 209. Isidorus Origin. tx, 3 : in cod. Groningano apud Isidor. Orig. i, 38 : Teren-
Exconsulesautem dicii, quod jam a consulatuexie- lianus hos elegiacosdicere solet, quo ctausula talh tri-
rint, sive dhcesserint, peracto vicis sum anno. Ex ty- slibus, ut tradunl, aptior possit esse modis. Ab editis
pographi vitio Gothofredi editio illic habet pacto. hxc parumper recedunt; sed locus aliter constituen-
Idem lib. xv, c. 13 : Squalidusager, quasiexcolidus, dus est, ita quidetn, me judice : Terentianus: Hos
eo quod jam a culiura exierit, sicut exconsut, quod a elegos dixtre : solel quod clatisula talis Trisiibus, ut
consulatu discesserit; atque hinc illud exconsulapud tradunl, nptior essemodh. Testimonium hoc est Te-
Eutropium satis confirmatuin est, opinor. D rentiani Mauri, ctijus hic versus est, de Metris p.
10. Detero] Contra morem antiquoruin ultimara 2422, edit. Putschii. — Quod statim Arator dicit
corripit; poetx recentiores in eo fuerunt negiigen- grates reddere, alii agere, vel referre, Ausonius Grat.
tissimi. Vid. Burmannus Secundus in Antiklotz., p. act. init., Ago tibi gralias, imp. Augusie, si possem,
9.3; ad Lotichium i, 1, 51, et iv, 4, 194, ubi tamen etiani referrem. Vetus editio illic, _*__referrem;
Tibttllum ultimam in desino corripuisse ostendit. unde Vossius in margine conjiciebat, si postit
Videet ibid. lib. v, eleg. 12, vs. 71. In eodem verbo etse, referrem. Sed possem retmuerim. Cicero ad
corripit etiam Ovidius Heroid. xvm, 203, ubi tamen Divers. x, 11, relaiurum me affirmare non psssum ;
alii desine ediderum. Vid. Heinsius. Idein raox est xi, 13, ago libi gralias; cui enim re vix referre pos-
in defero. vs. 27; tolvo, vs. 2_; disco, vs. 29; quod sum. Cxterum grates reddere quidam poeiicum cen-
semel monuisse suffecent, cum plura in ipso Aratore suerunt; habent tamen et prosaici. Vid. Drak. ad Liv.
sint sirailia. xxi, 12, 7.
13. Littorh] Innuit tranquillitatem, quam ab aulx 16. Novem]Locus satis obscurus. Sententia mihi
Strepitu et negotiis civilibus remotus habebat. Sta- videtur esse, se, ab aulx strepitu remottim, et sa-
tionem et sinum jungil etiam Virgilius _£n. n, 23. cro ministerio addictum, reliquisse swcularia ntudia
Isidorus xiv Orig., 8 : Statio est ubi ad tempus stant el slultos sapienlimmundanwtensus, ul ait Sedulius,
naves; porlus, ubi hiemant. Importunum aulejn, in prxlat. ad Macedon. p. 5. Per novem itaque inleili-
quo nultum est refugium, quasi nullus portus. Portus geudas censeo novem musas, eoque generatim no-
autem, etc. Ascripst haec verba ex cod. Groning. et mine poetarutn antiquo-Umcommenta. A priraa enim
79 ARATORISEPISTOLA AD VlGlLIUM. 80
Versibus ergo canam, quos Lucas rettulit aclus, A Et res si qua mihi mystica corde dalur.
$0 Historiamquesequcns carmina vera loquar. 27 Melrica vis sacris non est incognita li-
26 Alternis reserabo modjs, quod littera pan- [bris;
[dit, Psalterium lyrici composuere pedes;

NOT_£.

jain pueritia poesi dedilus, fabulas velerum car- terio canorius? quod in moremnottri Flacci, et Grmci
mine conscripsit, sed a Parthenio monitus ut sacras Pindari, nunc iambo currit, nune Alcaico pertonat,
poiius res caneret, consilium mutavit, odasque Da- nunc Sapphico lumet, nunc temipedeingreditur. Quid
vidicas vel Genesin carmine conscribere habuit in Deuteronomii, quid Itaim cantico pulchrius? quid Sa-
animo; tandem magis Aclus aposlolici placuere: lomonegravius? quid perfectius Job? qum omnia he-
ita ipse Arator latius in epistola ad Parlhenium, xametrit et pentametris versibus,ut Josephui et Ori-
quam consule. Hic igitur aflirmat priscas illas sibi genesscribunt, apud tuot composita decurrunt. Idem
fabttlas displicuisse officiounius, id est Pelri, cujus prxfalione in librum Job : Hexametri, inquit, versus
statira roeminerat, seu, quod oranino malim, Par- tunt dactylospondeoquecurrentes, et, propier lingum
thenri. Officioexpone per beneficio. Vid. not. ad idioma, crebro recipientes et alios pedet non earum-
Caton. Dist.i, 15, et iv, 42. dem tyllabarum, sed eorumdem temporum. Interdum
19. Ergo\ Edit. Basil., ipse canam : id quidem _B quoquerhylhmusipse duleis et tinnulut fertur numerh
rectius, si ad quantitatem attendas; sed, cum codd. pedum solulh : quod melrici magis quam timplex
nihil routent, receptum tueamur ex iis qux notata lecior intelliguni. Quod si cui videlur incrcdulum,
sunt ad episl. ad Florianum vs. penult. De ipsa re metra scilicel esse apud Hebrmos,et in moremnostri
dixi in Miscell., p. 47. Flacci, GrmciquePindari, el Alcmi, et Sapphus, ...
19. Rettulit] Nescioutrum indicet Lucam conscri- Psalterium, vel Lamentaliones Jeremim, vel emnia
psisse id, quod ipse viderat. Aiii contra ex Petro ferme Scripturarum cantica comprehendi, legat Phi-
stta cognnvisse sunt arbitrati. Egerunt hac de re tonem, Josephum, Origenem,CmsariensemEusebium,
Wandaiinus in Diatrib., c. 2, p. 249; Syntagm. et eorum testitnoniotnt verum dieere comprotabit.
Grxvii, et CI. Segaar Observ. ad Evang. Lucx, p. Ita D. Hieronymus.In hoc autem loco qui comme-
2et 16. De ipso Luca, Lucano, vel Lucio confer morati non sunt, eos recensui supra in prxfatione
11.uman. in Pcecil. tom. II, p. 519. ad Alexandrum ducem Saxonix. FABRICIOS, com-
2J. Carmina] Forle legi posset earmine: infr. i, ment. in Poet. Christ. p. 79. — In Tornxs. i est,
802 : mttri vh.
Carminibus Joppe canimus. 24. Ptalterium] Valriptov et inslrumenlum musi-
cum est, et liber ipse Fsalmorum. Antepenullimam
el triumphos carminedicereest apud CorippumPaneg. contra morem corripit Arator :
in laud. Anastasii 51. Eodem modo, talia carmine
pando, recte emendat Vonckius in carmine Antonii Psalteriumlyrici composuerepedes,
in
Advers. genles, Spec. critico, p. 1. Carmina ta-
men vera sunt, qux sine figmenti vitio sunt condita, G pro libro Psalmorum. FABRICIUS, comment. in Poet.
ul Aslerius ait m epigraram. ad Macedon., vs. 2: Christ. p. 110.— Editiones Aldin., Basil. et Tornxs.
ubi in priori versu etiatn alii ediderunt, veracia di- i, exhibent, Nam Ptalmos lyrici. Non est necesse;
clapoetm; unice larnen iltic veracit verum est. potest enim hxc syllaba corripi eo modo quo in cre-
21. Reserabo] Ullima correpla, a quo ahstinue- pida a xptnzi;, medeor a piSu, similibusque, qux
runt principes melioris xvi poetx. Vid. Burman. ad ptotulit Vossius in Etymol. voce H__RES. Alia pro-
Lotichium m, eleg. 10, 29. Pertinet huc Lactantius tulit Schottus ad Valer. Flacc. I, 331; neque poetx
Divin. Instit. tv, 20, init., Scripturm sanctw litieras, Christiani hxc adeo constanler observant. Sic Grx-
%d__t.prophetarumarcana patefecit. Indicat Arator se cum » pariter correptum est in Eccleiia : vid. supra
alternis modis, sive vicibus, expositurum rei gestx ad vs. 9. In eremus apud Prudenlium. Psychoni.,
liistoriam, et quxcunque arcana in illa deprehendat. Contra 370; poesh, in Symroach. u, 52, ex mss. Heinsii.
Hanc sibi legem seriptam mallem sxpius neglexis- . interdum producitur, ut in thema, aliisque,
set; per aliegorias enim passim lit obscurus, ne di- qux prolulit Fabricius in Comment., p. 134, 135 et
cam quid gravius. In lalibus curiosum esse, plerum- 143; wmulatur in e breve, et his et aliis poetis. Leu-
cosia et similia notat
que ineptum est et barbarum, judice Fabricio in Sophene, priori brevi Drakenb. ad Siliurn iv, 778.
comment. ad Poet. Christian., p. 49. Oudeudorp. ad Lucan. n,
21. Lilt-.a]Sacravolurnina; sic litlera velus, infra, 593. Idolum media brevi est infra i, 264, quod ta-
men quidam illic niutarunt in idolaque, ut et apud
ii, 362.
22. Mytlica] MUOT-XOV, celandum. Hilarius Hymn.: Sedulium v, 146: ubi tamen vide, et Barthium Ad-
vers. xxxiv, 4 : VossiumArt. graram. n, 34, qui it-
Verumfatenturet Deum,
Munusferendomyslicum. lic, cap. 33, Araloris in voce Psatterii vitium quoque
jy notavit. Sed quid obstat quominus per crvvtg-itr-v vo-
FA-RICIUS,commenl. in Poet. Christ. p. 90.— cem in tres syllabas redigamus? idem enim fit in
Potius arcana, sive celala, qux in rebus gestis la- ariele, pariete, vindemiulor,et aliis apud Burmann.
lebant, quxque eo referenda erant; ea enim vis est ad Lucan. ix, 790; apud Ausonium epigr. 44. Pro
adjectivorum in xo_exeunlium, ut recte Cattierius omtiiamercatut in ed. veteri inveni, hoc die merca-
jn Method. p. 33. Sic itu codd. infra i, 385, myttica tut, quod firmat conjecturam illic Lucii Scoppx, in
dogmalh memorantur; mysticus Adam, vs. 1038; qua tamen metrum non constare ait Vinetus. Sed tu
tnystica dona, n, 89; myttica virtus, Sedulius i, 59. contrahe die in unam syllabam, et meirum, ni fal-
Gonfer quaedixi in Miscell., p. 48. lor, constabit; atque ita hanc oonjeclursm tuilus
23. Jtfeirica]Libri biblici qui carmine scripti sunt, fueram in Miscell. p. 49; consensum addidil deinde
recensentur ab Aratore in prxf. ad Vigilium: Metri- Boltius in Silv. critic. p. 13. Neque hxc conlrahendi
ea vu, etc.; item a Drepanio iu epistola ad Modui- ratio Aratori ignota : ita duodenariusin quinque syl-
num: labas redegit infra i, 116. ConferDaumiuroad Caton.
Jobpriusheroosua carmtnebellaretexit, iv, 4; Vonckium Lection. Lat. n, p. 142. — De
DivinaDavidpersoaatipse lyra : Psalmorum metro Isidorus Orig. vi, 2 : Omnesau-
Quidloquarinsigni tumidum Solomonacothurno, tem psalmos apud Hebrmosmetrico carmineconstat
Qui tbalamos Christipsallitet Eeclesiae? etse eompotilot. Nam in more Romani Flacci, et
D. Hieronymus prxfaliune in Eusebium: Quid Ptal- Grwci Pimiari, nunc ulii iambo eurrunt, nunc ele-
81 ARATORISDE ACT. APOSTOLORUMLIB. I. 82
25 28 Hexametrisconstare sonis in originelingux A Respice, quod meritis debita solvo tuis.
Cantica, Hieremix, Job quoque dicta ferunt. 30 Te duce tiro legor, te dogmata disco ma-
29 H°c l'bi, magne Pater, cum defero munus [gistro;
[amoris, Si quid ab ore placet, laus monitoris erit.
NOTJE.
giaco pertonant, nunc Sapphico nilent, trimetro vel conferatur Huetius [Demonstrat. Evang. propos. 4,
tetrametro pedeincedenies.In edil. Parisiensi antiqua p. 262.
illic est, Psalmi—conslant esse composili. Adum- 26. Job\ Isidorus Orig. i, 38: Siquidem et Job,
brala autem bxc sunt ex Hieronymi loco apud Fa- Moysitemporibusadmqualus, hexametroversu daclylo
bricium. Ipsam cum Pindaro comparationem insli- spondeoquedecurrit; el lib. vi, cap. 2 : Prmripia
luit cl. Kuckersfelder Syllog. comment., fascic. i, autem et fines libri Job apud Hebrmos prosa oratione
cap. 1 seqq.; a quo dissentit Klotzius in Actis litter. lexta sunt. Media aulem ipsius ab eo loco quo ait:
vol. I, part. ii, p. 119, et vol. II, part. n, p. 151. Pereat dies in qua natus sum, usque ad eum tocum:
25. Sonis] Ita rescripsi ex cod. Moreti, Cantabr. Idcirco ipse m. reprehendo et ago pcenitentiam, om-
et Univers., edd. Aldin., Basil.Cxleri ediderunt mo- nia heroico metro discurrunt. Scribendum conjicio
dis, sed vocis illius significalio in Hexametris jam decurrunt; reliqua aulem, qux disiant a Gothofredo,
inesse videtur. Cortius, in margine editionis sux, expressi ex ms. Groningano.Conscriplum esse sim-
tonis exposuil per versus, pedes. Prius maluerim. B ] pfj.t hexamciro testatur Beda de Metris, p. 2366.
Sonus pro cantu, sonare pro canere, utrumque ne- Cassiodorius Divinar. Lection. c. 6 : Prosa incipit,
glecttim Fabro, vindicavitMenckeniusObserv. L. L., versu lebitur, pedestri sermone finilur. Sed de metro
p. 919et 921. hujus libri, quod non Jobo, sed alii ascribunt non-
26. Cantica] Isidorus Orig. vt, 2, ubi de Cantico nulli, satis sunt omnia cum reliquis incetta. Vid.
agit: Horum auiem irium iibrorum carmina hexame- Huetius Demonstr. Evang. Propos. 4, p. 222; Fri-
tris et penlametrh versibusapud suos composilaper- dcr. Spanhem. Opp. tom. II, lib. i; Schultensium,
hibenlur, ut Josephus et Hieronymus scribunl. Cxte- virum sua xtate principem, in Commentario, et Sa-
rum totam hanc de melris Ilebrxorum materiam, muelem Wesley in librum Jobi dissert. 3 et 4.
salis impedilam, exposuit Robertus Lowlhius in 29. Magislro) Ex hac voce Bellarminus de Script.
Prxlectionibus Acadcmicis. eccles. constituit Aralorem Vigilii fuisse discipulum.
• 26.
Hieremim]Ita reposui ex cod. Moreti, Can- Milti non liquel; el, donec cerlior afferaiur aucto-
tabr. Univers. et edit. Aldin., B.isil., Tornxs. i. Cx- rilas, voceni expono de eo qui majori prx aliis hq-
teri Hieremiam, aut Jeremiam, quod est in Biblioth. minibus dignilate insignis est, ul Vigiliusponlifex*.
Patrum Lugdun. Jam olim in Miscell., p. 50, codi- Maghter auctionh hoc sensu exponitur a Grxvio ad
cum iectionem prxtuli, sed lum Hieremimad Can- Ciceron. ad Divers. xn, 30; Pricxo ad Apuleium p.
tica rclerre placuit. Nunc aliter sentio, poslquam, re 389. Maghter pecorisest apud Virgilium -Eneid. xu,
accuratius considerala, Aralorem de tribus libris loqui 717. Quodeo magis huc retulerim, quia ipse Vigilium
perspexerim, de Canticis, ut etiam appellat infra i, paslori comparat superius vs. 4. Maghterium pro ira-
697; de dictis Hieremimet Jobi. Per dicta HieremimQ ( perio exposuit Pricxus d. 1., p. 62; prxcipue et apo-
intelligii Lameiuationes, ut recte in margine expo- slolis hanc vocem tribuunt Christiani scriplores.
suil Cortius; neque tamen ideo dicia Jobi itidem Paulinus Carmin. xxu, 178; xxxm, 353 et 373. De
per lamentationes exposuerim; uni enim vocabulo nonnullis prxterea huc pertinentibus, consule prx-
sxpe duplex inest significatio, qux pendet ab ea falionem nostram.
voce ad quam id relerendum est, ut ostendi in 30. Ab] Propter. Vid. Cortius ad Ciceron. ad Di-
Specim. Observ., c 2, p. 17, et in Addendis.— vers. xin, 10. Quid vero sibi ore velil, satis obscu-
De illo Hieremiwlibro lsidorus Orig. i, 38 : Threnos, rum est. Conjeceram, ab arte; nil tamen defiuio;
quod Latine lamentum vocamns, primus Hieremias videor enim mihi deprebendissc Aratorem maxime
vertu composuit*superurbem Hierusalemet populum, Itac voce fuisse delectatum. Pro prxdicatione rerum
qitando captivus ducius est; et lib. vi, cap. 2 : Hie- divinarum adhibuit vocem infran, 3; pro convc-
remias simitiler edidit librum suumcum Threnis suh nientia, supra ad Florian. 2. Forte hic elegantiam
[cod. Groning. legit cjus\ quos nos lameiila vocamut, dicendique venustatera per hanc vocem exprimere
eo quod m Irislioribusrebus funeribusqueadhibeantur, conatus est; sed conatus lantura; nisi, propter prx-
in quibusquadruplexdiversometro composuitalphabe- cedens tnunus amorh, sit imitatio Prutlentii Perist.
tum, quorum duo pritna quasi Sapphico metro scripta xin, 3, Amore et ore hotter. In scholiis cod. ms.
sunt, quia tres versiculos,qui sibi nexi sunt, et ab una qu c aliquando vidi, apud Senecam Hercul. Fur., vs.
littera lantum incipiunt. heroicumcommaconcludunt. 1310, verba, Aninuimlevemin ore primo teneo, ex-
Terlium alphabetum trimelro scriptum esl, et a ternis ponebaniur, in primo verbooris lui, ti dixerit quod
lillerh iidem terni versus incipiunt. Quarlum alphabe- vives,vivam ego; si dixerh quod morerh, stalim ego
tum simileet primoet secundohabetur. Mutaviin Itis D . moriar. Meliora tamen illic Farnabius. — ln cod.
quxdam ex cod. Groningano. De eadem liac re Moreti et Vossian. 2 addilur, Explicil prologut.

ARATOR SUBDIACOIVrUS.

DE ACTTBUS APOSTOLORUM

LIBER PRIMUS.

Actibus]ApostolorumActa inscribuntur, velut olim
apud gentiles Aeta publica appellabanlur, quibus ra-
tio fidesque imperii gesti, et administratio reip.
cunstabat. Vix enim ullus nostrx religioni liber est
qui veritatis doctrinam irrefutabilibus exemplis, et
eam secutx historix fide tam tuculenter explanet.
El certe, prxter Epistolas apostolorum, qux hxc
duo miscent, nullus est. Talia commenlaria Roma-
nis erant, qux Acla Urbit inscribebanlur, quibus
videlicet posteri, majorum ftde velut publice depo- ,
83 ARATORIS 84
31 Ut seeleris Judxa sui polluta cruore, j^ 32 Hoc, quod ab humanis sumpsit sine cri-
Ajiaa nefas, complevit opus; rerumque Crea- [miite membris,
ftor Humana pro stirpe dedit, dignatus ut ima

NQT___.
sita, instituerentur, quid gestum esset. Lampridius gestis et memoratu dignissimis exposuerunt Statius
in Commod.: BJabmt prwlerea morem, ut ea omnia et Passeratius ad Tibull. iv, 1, 4. Acta getta dixit
qumturpiter, quee impure, qum erudeliter, qum gla- Rufinus Histor. Eccles. vm, 10. UpS&t; Grxci,
diaforie ageret, Aetis Urbit indi juberet, ut Marius quod per facta interpretalur Cicero. Vid. Viclorius
Maximut tettalur. Stante agtem republica, singuli ad Ciceronisepist. ad Divers. ix, 14. "kv.tarecentin-
principes talia brevia rerum ab se gestarum consti- res Grxci, ut "AXTOC subleslx tamen fidei.
T1(X-CTOU,
tuebant%ut Aeta Pompeii Magni memorantur apud Du608. CangeGlossar. in vocemVAND_.LEN de Oracul.,
Pliniura.Licet veroet Actusinlerpretari res memoratu p. Facta bxc ad modum Aclorumdiurnorum,
dignas. Capitolinusin Maxim.et Batbin.: Sed priuv quorum partem ex Vossianocodice publicavit Dod-
quam de aetibus eorum loquar, plaeet aliqua dicerede wellus, suppositiliam tamen.— Confer Oudendorpium
moribus atquegenere, aut ipsam vitam. Venant. lib. et alios ad Sueton. Cxs. 20. Aclus pro vita et vi-
viu.earm. 4, de Virginibus: vendi ratione adhibuit quoque Novatianusc. 18, p.
Et quaectmque suosvigilansmeditabituractus, 140. — Cxterum in quibusdam codd. inseruntur ca-
Hlcerit egregioparticipandagradu. pituli capitnm, in qux carmen dividunt, quorum
B primum est de AscensioneDomini. Sed in codd. et
Adde notata ad Clatrdian.i Ruf., vs. 283. BAHTHIUS,editis adeo hxc sunt diversa, ut facile
lib. III Advers., c. 13. — Titulus operis in Can- esse Aratoris. Resecui appareat non
tabr. et Univers. est : Incipit Hhlorim apottolicm itaque, et Fabricium secutus
ordine cuncta composui. Idemque in Sedulio
Araforh subdiaconiRomanwEccletimliber/; jn Voss. juneto olim placuit.
2":Incipit Hhtoria apostolica liber primut. Parum 1. Scelerh] Primum verbum mendx convincunt
hinc distant ed. Aldina alixque. Recessi ab hisce, vetustissimx et fidelissimx [membranx Coloniense.,
quia ex ingenio librariorum orla videbantur, ut in in quibus loco teelerh mirahilis voxest pareti. Quam
titulo flngendo indulserunt quoque sibi editores alii.
Placuit magis, De Aclibut apottotorum, non quidem ego quidem non capio. Vulgaris scriptura nihil ad
senstim egregium et acumine aliquo munitum, ut
quia apottolorum Actus memorat Sulpic. Sever. H. solent fere fieri exordia. Sane Salvatorh, aut ejus ge-
S. i, 1, 3; CassiodoriusDivin. Lect., c. 9, aliique; neris vox requiritur. Mihi,
sed quia plura mihi persuadebant hunc operi suo non est aniraus uunc quam in scripto Feperi,
titulum Aratorem prxposuisse. lta enim in edjtione longe abeuntibus. excutere, prxsertim litteris
sine anni nota exstnre monet Fabricius Bibl. Lat., forte aliqua Uapidpovsane minime sufficit, et
macula subest. BARTHIOS, Ad-
vol. III, p. 307, cui subscriptum ; Explicit liber ._- vers. lib. xm,vulgaris
eundut Aratorissubdiaconide insignibus aposloiorum rum Coloniensiura cap. 20. — Quid mirabilis membrana-
Actibut. Londinj in btbliolheca Westmonasteriensj por, non scriptura velit, qui meus est stu-
in Itiner. tom. percipio. Proxime accederel Pararii, a Pa-
codicam evolvit Uffenbachius, ex quo rariut, quod glossx fiso-iT»..Vide Cer-
II, p. 515, profert tilulum : Aratorh tubdiaconiAcia 'Q dam ad Virgil._Eneid.exponunt ix, 14; et VossiumEtymol.
aposlolorum vtrsificala ad Vigilium papam. Neque in vocem hanc. Sed quantitas repugnat. Locns mihi
despnt aliunde aigumenta. Ipse Arator epist. ad Vi- sanus videtur, inque id codices conspirant. Respicit
gilium, vs. 19 : haud dubie ad Judxorum imprecationem, Jllatthxo
Versibusergo papam,quosLucasrettnlit aetus. memoratam in Evang. cap. xxvu, vs. 25 : quam illu-
Eleg. ad Parlhenium, vs. 77: stravit inter alios cl. de Rhoer. in Feriis Davenlr. i,
Inciditillemihi. querqregulanominatactus, 20, eaque sunl vota eruorit, qux metnorat inferius
Messisapostoli-Xplenusinorbeliber. vs. 191. Nec tamenscelerh pendere arbitror a cruore.
Venantius Fortunatus de Vit. S. Martini, ioit-: Hoc fraudi Banhio fuisse videtnr. Nihil impedit quo-
minus referas ad opus, atque binc distinctionis no-
Sortisapostolicaequx gesta vocanlur e t Actus, tam post sui ponendam duxi. Sententia est, Judxam,
FecundoefOquiovatpssulc^vitArator. poliutam cruore Servatoris, et nefas ausam, comple-
Hermannus CQntrac'us in Cbronico, p. 225, tom. III, visse opus teelerit tui, id est scelestum. Eademin re
part. i, Thesauri Caqisiani: Arator -u6dia_o/iu.Ro - cruentum opttt dixit Sedulius v, 305; exitiabiletce-
tnunusUbru,nsuum, quemde Aciibusapostolorumhe- lut, Paulin. Petrocor. de Vita Martini v, 111: quem
roico metro edidit. Hos seeutus, Acius quam Acta, locum illustravit Wopkensius in Observ. Miscetl.
quod habet Wesimonasteriensisccdex, prxtuli. Ma- nov. tom. VII, p. 900, qui illic similia locutionisqua
sculinum illud Latio asseruere Vossius Art. gramm. bic opui sceleris dicilur, exempla protulit, p. 830.
III, 36,; Drakenb. ad Silium x, 136; Burraann. ad Sic fides annalium apud Florum i, 12, (in. Adde
Ovid. Metam. vi, 58. Plura sunl lalia secundx et VonckiumLection.Latin. u, 10. De Grxcis egit Sta-
qiiarixTormx, de quibus Gronov.ad Senecx Con- D verenusad Fulgent. Mythol. I, p. 614. V. D. ad Quin-
trov., p. 306; Burman. ad Valer. Flacc. n, ?07; Cj4l.Peclapa., p, 23, et qtix protuli ad Sedulium v,
Drakenb. ad Liv. yi, %&kqux, pqtavfad Astefii epi- 126; et in Miscell.cap. 6, p. 62. Vindicandushinc
gramma, vs. 7, ubi ostendi simiii mddo [aslos et Lactantii locus Divin. lnstit. m, 12, 18 : Nec potest
|ssluidici; posterius poetisviusitalius est: unde miror euiquam sine tcienlim virtute, id esl sine Dei cogni-
Bupgmanuuipad Lactant. D(vjn, |qstit. ,5, §Cum- 81, fione ac jysiitia pfoyefdrg.Etneridah>tDavieslos aj
jqpeje suo pencu|p ejnepdari apud Or|en.liu_q Ciceron.ife Divinat.1,15, __i-ri-taetvittute. Blil'opus":
nionit., p. 77: scientim virtut est virtus prxdita scientia, sive Dei
Finge,age mansurisignenttua nominafastos, cognitione. Eodem pacto doctrina tuperttitionh satis
pro faslut. Hoc prxtulerim, ob mansuri, et quia satis se tueturubi ip.Collatione Leg. Mosaicar. et Rom. tit.
habet qua se tueatur auctoritatis. Apud Isidorum 15, § 5, similiter doctrinmet supersiitionh tenta-
(utor autem editioqe Gothofredi) in antiquissimo bat Koverus Specim. Jtirid., c. 12. Aliier Cannegie-
cod. Groningano inveni lib, i, c. 21, contractu om- terusmeus ad Fragmenl. Vet. Jurisprud., p. 319.
niutn; lib. viu, c. 9, eventa prwdicare conantur,el 3. Sine crimine] Cod. sloreti, Cantabr., edd. Al-
inox, divertofatu; lib. ix, c. 5, gravistimodictu cor- din., Basil., stn. _«mt»..Similiter Corippusn, 54:
ripuU; lib.-xiv, c. 8, mpniemrupil acetu, qui versus Et virgo maneussine seminepatris.
est Juvenalis satyr. x, 153; et lib. xix, c. 4, tor- Claudianusde Phrenice 27, n._ temineturgit. Corru-
.menta autema torto dicla. — Ipsam vocem de rebus pta hxc vox apud MartianumCapell.vi, p. 224. Edit.
«5 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. 1. 86
5 33 Tangeret inferni, non linquens ardua coeli; AIO Se vincente, perit, qux pondere mersa trium-
Solvit ab xterna damnatas nocte tenebras, [phi,
34 Ad Manes ingressa dies : fugitiva reiin- 36 PIus rapiens, nil juris habet, divinaque
[quunt [virtus,
Astra polum, comitata Deum; cruce territa Rursus membra ligans, animata cadavera movit.
[Christi Ad vitam monumenta patent, cineresque pio-
35 Vult pariler natura pati, mortisque po- [rum
[lestas, Nalalem post busta novant. Lux tertia surgit,
NQT___.
Grotii, eum Jovis semine procreatum. Legendutn fe- in 9. Natura] Vide ad Sedulium v, 237, et qux dixi
mine, ex optimo Vossiano, cujus variantes sttnt ad Miscell., p. 172; adde inferius vs. 320 :
manum. Ex duobus vetuslissimis idem reposuit Ou- 10. Se vincente]id est, ipsa mors vincens, mors
dendorp. ad Sueton. Vespas. 5. Hoc loco semine peritadexSedul. victoria sua. 'lta recte exposuit VYopken-
olim prxtuli in Misceil. p. 172; sed, re accuratius sius IV,8, eaque est species oxyniori; de
perpensa, jam muto sentenliam. Crimine nervosius qua videiisad vs. vs. 149. Ipsum hunc locum satis Arator
esi, rausa rei extollendx, Servatorem, criminis ex-1} exponit qux 181 habet:
pertem, morlem subii.se pro illis, t|ui cunctis erant Iafernuslunc esse timet, nullumquecoercens
obnoxii criminibus. ld expressit Sedulius n, 159 : In se poenaredit, novatortor adotialanguet.
Ipse nihilquodperdat babens El vs. 318 : |
nisi ex Prosa illic tergat malis cum clariss. Schra- InfermunDominus curadestructurus adiret, f
dero Observ.i, 4. — Verbum sumere eodem modp Detulit inde suam, spolialofunere, carnem.
adhibet vs. 335: Lib. ii, vs. 117 :
Humaoamqux rogocarnem Morsdeniquevicta est,
Sumerecausafuit. Vincenditransgressarnodum,quaejudice lacto,
Attumptit formamhominhdixit Arnob. Advers.Gent. Linquerejussareo_,spoliisvacuatavetustis,
I, p. 37 : ubi vide Elmenhorstium,nolasque measad Per sua bella cadit.
Sedul. i, 337. Athanasius de Passione Domini,Opp. lom. I, p. 1016,
6. Solvit]Reliqua etiam hujus periodi sunl allxsa. de Diabolo: Kai vof_-_,a? xpareiv TOVXpvrzovh r$
Nam TOdignatus aliain vocera requiril, ut uon indi- Qavaza,«OT.. (_5)_\OV e5eix.Qn
ve-xpi;.
gnetur ipsa. Forte legendum : 12." Ligans] ln vitam revncans. Arnobius Advers.
Dignatusut ima gent. n, p. 76 : Quid enim sunl homines, nisi animat
Tangerelinferni,non lioquensarduaca li corporibus illigatmi Infra stringere hoc sensu dixit
Solvereab aeternadamnalosnocte; tenebns vs.786.
Adraanesingressadies. . Dudum,laxa neci,slringunturmembrasaluti.
Q
Concinnior sane lectio, et sequentium consideratio Contra laxari dicuntur tnortui, infra vs. 758 :
lianc videlur flagitare. Intercisa vcro phrasis est, Ad
manet ingressa dies, ubi TOest subaudilur. Sic sta- Atqueanimanodislaxatatnolesolutis.
tim : lib. li, 127 :
Lttxtertia surgit, Laxarinonposse neces.
Majestascumcarneredit. Ita et solvi. Vid. Barthius ad Claudian. epigr. i, vs.
Subaudi, ubi tux tertia surgit. BARTHUIS, Advers. lib. 101; Cortius ad Sallust. Jug., 17, 6. Boetius Consol.
XIII,cap. 20. — Mutandi catisam nullus video. Ui- Phil. n, pros. 3, Hominem velox hora dissolvat. et
gnatus tuetur satis Prudenlius Calbem. xi, 32 : pros. 7, Resotutummorte suprema corpus. Adde Bur-
man. ad Anthol. itl, p. 465; Barthium Advers. xn,
Atqueipsepeccantem diu
Dignatusorbemviseret. 15; xiv, 2. Grxcis ita>0stvrriorli tribuittir. Cerda ad
Virgilium _En. x, 418 'AVKXUSIV, Perizon. ad -Elian.
ifortunalus de Partu Virgin. i, p. 699 : iv, 23. 'A7roXu-!v, Elsner. ad Epist. ad Philipp. cap.i,
n. 23. Aiio-i. pro morte, Duker. ad Florum iv, 11,
Per quara est se nascidignataredemptiomundi. 11. Ita veleres locutos, quia corpus animx viqculum
Si solverc recipias, erit Grxca construclio, de qua et carcerem esse statuebant, observat Homberg.
in epist. ad Vigiliura, vs. 4. Sed miniis expedita lum Parerg. sacr., p. 123.
videtur sententia. Prxterea nibit codices mutant, ut 13. Monumenta]M-ijf_.ra,quxnos monent alicujuff
mittam ingressadies non esse iutercisam locutionem. _ rei, ut sepulcra. Juvencus :
Senlenlia est, po.tquam rerum Creator pro stirpe Tum veterummonumentavirnmpatuere, reputsis
humanaid dedissel quod sumpserat a membris hu- Obicibus.
manis, diem solvisse lenebras damnalas ab xterna
nocte. Nihil hic intercisa locutione opus, de qua vi- Servius ait, monumentaesse memorix; monimenta,
deaiur Cortius ad Sallust. Catil. 34, in fine; addam mentis, cui, qui velit.asseniiatur. FADfticius.comment.
Florum i, 1, 10, Res eral unius miaih: populus vi- inPoet. Christ.p.89. Jurisconsullis sepulcrum et mo-
diversaesse docuit Marckart Probab. part.
rorum. Sed neque illic admiserim ; malim enim, re- numentum
jecla distinctionis nola, omuia iino spiritu legi. — ii, p. 4. Sed scriptores id non attenderunt, pro .e-
Tenebrmhic sunt illi qui in tenebris versanttir : de in- pulcro hac voce usi, ut docui ad Sedulium v, 390.
feris vox illa frequens. Vide Barthium ad Claudian. Adde Trolzium Memor. Propag., p. 13. Orosius Hi-
in Eutrop, i, 459. Dqmnqtus est nocti vel lenebris ria. stor. vn, 7, ad monumentorumbuslorumquediverso-
traditus. Lactanlius de tra cap. 23, § 22 : Animus OrosiiLege, ad monumentorummansiones, ita enim
humanusel corpori mancipatusmlernamorte damna- rus verbaauta adduxit Joan. Saresber. vtn, 18. lsido-
tur. ClaudianusConsul. Olybr. 45 : v, 24, non valet, nhi posl teslatoris monu-
mentum; sed illic Groning. habet mortuos; unde le-
Nectenebrisdamnavitopes. gendum puto, pott testalores mortuos, ut siatim ad-
Prxcipue appositus est locus Rufini Histor. eccles. dit, nonvalet, nisi testatoribusmortuh.Uirnp.tlov,ita
iv, 6:5. ob salulemeorum sidus maynum cmlilusesse Grxcis recentioribus, rarius veteribus. Vid. Segaat
detapsum, mgrh mortalibutet longa obtcuritatedam- ad l.ucam, p. 323. Atbanasius contra Arianos, orat.
natii ferre lucis auxilium. 4, Opp. tom. I, p. $07: K«2xa prv f_v»f_it«,vc itpr.
 87 ARATORIS • 88
15 37 Majestascum carne redit, speciemque co- A 20 Semine, florigero sua germina reddidit horlo.
[ruscam 39 Jamque quaterdenis Dominus manifesta
Urobrarum de sede refert, ut ab exsule limo, [diebus
38 Inlerclusa diu, patris repetatur origo. Contulerat per signa fidero, cernentibus illis,
Omnipotensparat ipse vias, et corpora secum 40Usquesub extremum.diffusoinlimile, mun-
Post tumulos regnare jubet; moriente veneni [dum,
NOT_£.
__!-•-,livo-y-To:qux male in versione omisit inter- in Grxco vocabulo, deinde collusionemlitterarum in
pres. — Aratorem in his respicere testimonium Mat- spermateet germinecaptavit. BARTHIUS, Advers. Iib.
tbxi cap. xxvn, vs. 53, satis apertum est; illic la- xiu, cap. 20. — In meis nulla est mutatio. Solent
men eorum sententiam probo,qui post pvypeinvdis- quidem hi scriptores in Grxcis eruditionem captare,
tinctionis notam ponunt, etTijv eyepotvcum eiirniQov ut de Arnobii vocabulis Grxcis notat Stewfchius ad
jungunt: aliorum somnia et rerum naturx et inter- eurnd. Advers. gent. vn, p. 150; de Tertulliano Sal-
pretationis legibus illic repugnant. masius ad Pall., p. 290. DeAratore itlmihi non ad.o
15. Speciemque]Splendorem, pulchritudinem. Vide liquet. Mox quidem vs. 32 adhibet chrisma; sed re-
ad Sedulium n, 60: unde Juvenci locum recte tue- cepia hxc erat vox in baptismo, adeoque magis cx
tur Wasseus ad Sallust. Catil. 57. Prxcipue tamen n; usu loquendi ita scripsisse videtur, quam quod Grx-
intellige splendorem et pompam qux in oculos in- ca affectaret. Interdum et fieri potest ut vox Grxca
currit, et qua quis Deus agnoscitur, ut vocem expo- Latine verli commode nequeat, atque adeo sit ser-
nilBurmann. ad Claudian. iv Consul. Honor. 83. vanda, quod tamen hic non necesse. ita in novella
Adde Elmenhorst. adArnob. Advers.gent. iv, p. 146. 105, cap. 1, ubi pessime Gothofredus cdidit, quem
Apud Corippumu,48, aliquaudoVonckiuraemendare adorna voeani, recte porna, ex Grxco ttopvas, resti-
memini: tuit Taffinusde Annn sxcular. cap. 9, idque seculus
Astitit in clypeoprincepsfortissimusillo, Hombergius, qui Taffini tameu non meminii.
Solisbabensspeciem. 20. Florigero] Paradisum intelligit, quem florige-
ram sedem appellat Sedulius u,2; neque ineiegan-
Vulgo illic est specimen, quod tamen tueri posset ter iia vertit vocem poiius peregrinam, quam ut ex
Yirgilii auctoritas _Eneid. xn, 164 : itapa et Se.<._>, satis ridicule, derivaret Mollius ad
Auratibissex
} Solisavi radii fulgentiacingunt, Longi Pastoral., p. 48. Eleganter Sedulius v, 222 :
speciraen.
Ita enim dicitur res quxlibet insignis, qua quis sit Secumqueadduceregaudet
fn camprjs,Paradise,tuos, ubiflore perenni
conspiciendus et xstimandns. Boetius Consol. Phi- Gramineusblandilurager, nemorumquevoluptas
los. u, pros. 4, aviti specimen elucet ingenii. Schul- Irriguisnutriluraquis,inlerqtiebeoigne
ting. ad Senecx Controv., r*.60, auret tmculispecimen, Conspicuos,pomisnondetirientibus,horlos
Donato in Vita Virgilii ad finem non ittale restiiuit Ingemitanliquumserpensbabitarecolonum.
Gronovius. Adde Drakenb. ad Livium xxxviu, Ubi, cum Wopkensio, decipientibusomnino videtur
17, 20. IC reducendnm. De Paradiso Isidorus xiv, 3 : Est enim
Exsule timo] Christum indicat surrexisse, qui ho- omnigenerelighi, el pomiferarum arborum consitus,
mini ad patriam ccelestemvitamque beatam aditum habensetiam lignum vitm. Non ibi frigus, non wstas,
pararet, interclusum peccatis, in qux prxceps homo sed perpetuaaerh temperies.Ita editi quos vidi. Tu ex
ruerat. Ipsesenteniiam exponit lib. n, vs. 556. Groninganorepone, nonmslus.Ita Draconliu. Hexae-
mer., p. 553, de Paradiso :
Nosquoqueper culpamprimade sede repulsi
Exsiliomundijacimur; via redditataadem, Nonfructusanhelis
Qaa patrix repetamusiter. Fiammaturradiis,quatiturnec flatibusullis,
Nec conjuratisfurit illicturbo procellis,
Limus hominemdesignat. Vid. Elmenhorst. ad Ar- Nonglaciesdistrictadomat,non grandinjsictu
nob. Advers. gent. n, p. 93, infra vs. 374 : Yerberat, aut gelidiscanescuutprata pruiois.
Materiesterrena sumus,limumqneparentem Sententia illic flagitat, grandinii iclus. Alcimus Avi-
Nomineprodithomo. lus i, p. 371 :
Terlullianus de Judicio Domin. 16 : Nonbic alternisnccedittemporisunquam
\ Quisvebominemlaelopotuissetiingerelimo? Bruma,nec aestiviredeunt postfrigorasoles.
Parum distat hinc hortorum Alcinoi descriptio apud
Quid illic tmlolimosit non perspicio. Emendandum Homerum
arbitror tento. Sic Atcimus Avitus de Origin. Mund. Odyss. H, vs. 118:per quos Justinus Mir-
lib i, p. 368 : tyr credidit poetam Paradisum expressisse. Vid.
Brassicanus ad Salvian., p. 263; atque hoc modoge-
... Et in lento meditaturvisceraco_no. "n neralim loca temperata describuntur. Justinus n, 1
Terra lentescere dicitur apud Virgilium GeOrg.n, 7, /Egyptum ita temperatamsemper fuii.se, ul neque
230: unde lentum virus per viscidum gluline exponit hiberna friyora, nec mstivisolis ardores, incotasejus
Servitis ad eumd. Georg. m, 281. Adde et iv Georg. premerent.
•41.Hx autem voces passim permutatx. Vide Brouck- 22. Undecim apostolis; Judas enim jam re-
hus. ad Tibull. i, 11, 58; Burman. ad Nemes. eclog. motus lllh] erat, et Thomas aderat, antea licel absens.
4, vs. 128 ; ad Ovidiumn Trist., 514; Drakenb.ad Memorantur qtiidem $i>Sexaa P.nuloEpist.adCorinth.
Livium ni, 26, 12, et v, 5, 7. I, c. xv, vs. 5; sed ila integer interdum numerus
17. Interclusa] Cantabr. cod., interclausa. Ila et constiluilur, uno tantum alterove excepto. Vide Pe-
Aldin. et Basil., sed recepta sunt in his similibusque rizon. ad /Elian. Var. Hist. m, 17; qui etiam de un-
tetnpora ab antiquo cludo, ttnde et clusit pro c.aust. decim apostolis locum Pauli interptetattir. Apud
in membranis vetustiorilius. Vide notas ad Silium Aratorem id procedit; sed in Pauli loco pluresquam
vi, 451; Scholtum ad Senecx Suasor., p. 350; Ste- decera intelligi neqneunt;pertinet enim adapparitio ,
wech. ad Arnob. v, p. 113. Clusapro ctausain Guelf. nem, ipso resurrectionis die factam, Thoma absente.
invenit Cortius ad Sallust. Jugurth. 12, 5. Vide et Gerdesius in Meletem. sacr. p. 80.
Duker. ad Florum m, 20,13 : BynckershoekObserv. 23. Usque sub] Bibliotheca Lugdun., utquead,
Jur. vni, 5. errore. Confer notas ad Florum procem.lib.
20. Semine] Genuina lectio in quatuor libris, sper- aperto i; Burraan. ad Virgil. vu /Eneid., 289.
mate, Maaifesto, mwe talium, primum eruditionem 23.ExtremumYEoitiax«nv xi( 7.., Act, I, VS,8.Cum
 10 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 90
Quos tesles jubet esse suos. Miracula rerum A Luminis et pacis locus est; vult inde reverti,
25 Non poterant celare Deum ; documenta resur- 30 Unde creaturam, signata fronte micantem,
[gens 42 Divinus commendat odor, cum desupcr
'Quaesic cerla daret, quam mandere? corpora [unclos
[vitam Abluit interius Chrisii de nomine chrisma
Hinc bumana probant. Coelum petiturus, oli- Tollitur astrigerum rediturus victor in axem,
[vx Et secum quod sumpsit babet; nova pompa
41 Progreditur luslrare nemos, quia germine [triumphi!
[sacro 35 Arva Deus peliit, homo sidera; quis datur illi
NOT.E.
LatinaconsiructioneidcontulitTennul.adFrontin.i,3, Samaria.vicinapetens, baptismatisundis,
10. Adde cl. Segaar in Lucam, p. 318. Mundum Ablutassignavitoves.
exiremumposuit pro extrema mundiparte: ita extre- Prudentius Calhemer. Ilymn. 6, vs. 125 :
mus annus apud Livium n, 64 ; summa rola apud CultorDei memenlo,
Ovid. Metam. n, 107; apud Sedulium i, 212, ex Cod. 3 Te fontiset lavacri
mulavi: Roremsubissesanctum,
Saxilaticesproduxitab imo. Te chrismateinnovatum.
Nunc animus magis inclinat ut taxo imo revocem, enimad Alii codices illic, innotatum; non displicet; pertinet
ex iis quaenotavi ad eumd. m, 123; et Heinsius ad fuisse docet crucis nolam, frontibusimposilara. Id faclum
Ovid. Ileroid. xx, 41. Non ineleganler cl. dc Rhoer Prudent. Psychom. 360 :
in Feriis Daventr. i, p. 43, apud Senecam Hippolyt. Post inscriptaoleofronlissignacttla,per qua.
956 emendat: Ungueniuraregale datumest, et chrismapercnne.
Fluctusqueab imotumidusOceanovoca. Seduliumhinc interprelare, I. 327 :
Vidctur faverc codex a Grutero memoralus, in quo Et fixumest in frontedecus.
est omnt. — Diffususlimes est spatittm longius ex- Adde Fabricium in comment. p. 39 : inde rationem
lensum; limes pro quovis spatio et via adhiberi do- coiistituiionis qua Constaniinus stigmate froutem
cuit Drakenb. ad Silium iv, 105, et xvi, 338, Bur- inuri vetuit, deducit Goihofredtis, ne frons inhone-
man. ad Virgil./Eneid. vi, 901 : unde et cum tra- stiori nola deformarelur, ornala anlea crucis signo.
mite a librariis passim confunditur. Burman. ad Va- Vide ipsius commeiitar. ac I. n C. Theod. de Pcen.
ler. Flacc. tv, 614. 32. Chrisma]Xpiapa unclio quxlibet. Auctor iit-
26. Mandere] Ut enim se vere vivere ostenderet cert. in Bebiano:
Christus, cibum petieral, quem memorat Lucas in Et divalesacrumIibans,et chrismatefragrans.
:
Evang. xxiv, 41 unde exponendus est locus in Alias unctio
Actibus apost. x,41.Cxterum de ipso hoc argumento Q zaii erant. Prudent. qua Christiani designabanlur qui bapti-
Calhem. :
conferatur Eric. Phalelranus de Ablat. sceptr. Judaic, Roremsubissesanclum,
p. 425, Synt. dissert. Grxvii. Te christnateinnovalum.
27. Petiturus] Brevi penultima. FABRICIUS in com-
ntent., p. 102. — Antepenullimam haud dubie scri- elApotheos. :
bere voluit Fabricius. Ecquisalumnus
28. Quia] Ita rescripsi ex codd. Moreti.Cantabr. et Chrismatis,inscriptosignarettemporasigno.
Univers., et edd. Aldin., Basil.; proquoc» terae, qua. FABRICIUS in commentar. in Poet. Christ. p. 53. —
Consensuraaddidit cl. Wassenberg. — Cum locum Abtivitestin edd.Aldin. elBasil. proabluit; videntur
luminis dicat, alludit ad oleum, lucernis indi solilum, hxc perlinere ad Christianornm opiriionera,baplismo
quam infusam Pallada dixit Ovidius Trist. IV, 5, 4. peccata aboleri, unde ad vilx nonnunquam iinem
Sic lumenper lucernam apud eumd. Fastor. n, 743; differebant. Vide Baluzium ad Salvian. de Gubern.
recte exponit Burman. ad Metam. x, 691. Pach vero Dei vi, p. 545. Optalus de Schismate Donatist. vn,
locum appellat cujus indicium erat oliva. Hinc infe- p. 103, edil. Du Pin ; Oleum enim simplex est; et
rius vs. 656: nomen suumunum el proprium habet; confectumjam
Rostriquemodesli chrisma vocatur, in quo esl suavitas qum cutem con-
Pignusolivafuit!,dilectiosemperin ore scientimmollil, exclusa durilia peccatorum. Mulatin
Fructumpacishabet. itaque haud dubie per baptismum fieri crediia. Sub-
Ideo pacata dicitur apud Ovidium exPont. i, 1, 31. dubitans conjicio, utrumne huc referam Hesychium,
Adde Drakenb. ad Siliumxm, 68;Burman. ad Ovid.)D A"/0,ayf_a, o flaizTi£op.evo;.Alberti BatTTaJof-.vofcon-
Metaro. xi, 279; de Barbaris Polybius Hisior. m, p. jicit; vocemCbaldeo Syriacam latere opinatur vir
285 : cTJviivTti-vOIJTW,8«._un.
? S^OVTS. xat axeyocvovs. doctus in Observ. Miscell.vol. X, tom. I, p. 67 : sed
TOUTO yip cx-Sovnaat Totf TSapSapotsiaxi ffiiv8t)f_otampliandum censeo.
f dias. Olivam illic 6a._to. significal : vid. Perizon. 34. Pompa] Ovidiusex Ponto n, 1,19.
Ad_£lian. V. H., vi, 6, in fine; Btirman. ad Ovid. Per quamspectatatriumphi
Metam. vi, 81. Aratori similia habet Prudentius, Inclusomediisest mihi pompaGetis; ,
sive, quod aliis placet, Ammnus, in Encbirid. Epigr.
44, quod inscribitur MonsOliveli: et iii, 4, 95:
MontisoliviferiCbristusde verticesursum Quidcessas currumpompamqueparare triumphis?'
Ad Patremrediit, signansvestigiapacis. Pompam prmeuntium (erculorum memorat Pacatus
Frondibusaeternisprxpinguisliquitur humor, Paneg. 47, 3.
Qniprobatinfusumlerris de cbnsmatedonum. 35. Arva] Terram, infra 522;
Prxlerea ad hunc locum conferatur Bochartus de Arva tremuntconcustalocis,
Animal. Scriptur., part. n, lib. n, cap. 6. vs. 575;
30. Signata]Baptizati oleo perungebantur, et frons Vis flexitet imputitarva,
eorum cruce signabatur. Prius demonslravit Ritter- vs. 509; arva Sidonia apud Sedulium iu, 242. Eo-
shus. ad Salvian. de Gubern. Dei, p. 27. Arator eo dem modo poetis pro regno adhibetur; eo sensn
respicit, infra vs. 626. Burmannus vocem resiiluit Rnlilio itiner. i, 83:
 9| ARATORIS 92
4$ .--ihereadeparte-ragorl tpjSBlumquere- A 40 Exuviasatri raplas de fauce profundi
[sultant Lucis in arce locat, terrenosque erigil artus;
Coelestes in laude cbori, cum reclor Olympi QuapietalB capit, propter quam venerat, ivit.
Evehit excelsis, quidquidsuscepit ab imisf 45 Discipulosstupor altus agit, quibus ore
44 lngrediensque polum, carnis cemitante [corusco
[tropxo, Perspicui dixere viri; quai cognita nobis
NOT.E.
Quidsimile?Assyriisconnecterecontigitarva Theb. iv, 440. Burman. ad Ovid., ibid. 80. Recte
Medifinitimoscumdomueresuos. Bollius in Silv. Crit., p. 14, apud Juvencum vidit
Deterior illic Cfusii conjeclura jn Probab. Crit., p. legendum.ar.ts eorporh vinclispro atrh. Sed in emen-
57, eomprendere,vel contendere : duplicem emen- datioribus edd. ila jam exstat-
dationem pro.qlit Yonckius Lectioq. Lat. i, 2, in 41. Arce] Ila freqHepter poetx. Yid. Barlh. ad
flne; ex quibus posleriorem prxtulerim. — Mox Claud. Rapt. Proserp. i, 213 : unde apparet quam
Bibl. Patrum Lugd., petil. negligenter Aldin. et Basil. arteexhibeant.
36. Parte] Fabricius edidit patre, nec tamen mthe- 42. Quapietate] Expressi versum ex Caniabr. in
rea mutavit, undg suspicio mihi est de vitio typothe- cod. Moreti; edd. Aldin., Basil., legebalur etiam qua
tx. Vulgatpn)luelgr Salvianus de Gubern. Dei i, p. pietate, sed in seqpeptibus, propter quem : in reliquis
18, tremendumundique tptius aerit fragorem; et loca omnibus versus ita legitur :
hotata Heinsioad Claudian. Gigant. 74; cxleroqttin n Qqospietatecipit, propterquemvenerat, ivit.
hic mihereode palre elegantia quoque stia non care- Probounice cod. Cantabr. scriptiiram. Sententia esl,
ret. Librarios hxc confudisse, dudum doeuerunt QuapielateinpeccatoresductusCbristus venit.eadem
Burman. ad Valer. Flacc. i, 72; Drakenb. ad Livium pietate ob quam venerat, ivil in ccelum, ut apud Pa-
iv, 60, 3. Pater meus ad Victor. Cxsar. 3, 8 ; eq- trem intercedendo peccata suorum dilueret. Probat
que hxc permutatio facilior, quia lijjrafii scribentes Aldinx ediiipnis, qua usus est, scriptoram quoque
litieras passim transposuerint. irisigne exemplum cl. Wassenbergius, qui ita exponit : Christutin terra
dabo in Isidoro Orig.tx, %, Vascones, quasi Vacco- hominh causa tiertatu., hominisetiam causa in suum
net i- quqd genus Pompeiut edomitq Hhpania. Ita cmlumrediii. Etidemet veniendieauta fuit et redeundi
Gothofredus; scrjbe ex Groqingano codice, quos pielas. Nihilviri clarissimi, rujtis mihi consensum
Gneut, idemqqe jam habet edilio anni 1509, ui po- gralulor, expositione verius. Glossx interlineares in
stea deprehepdi,' Voss. 2, propter quem, exponunt hominemvel propter
38. Evehit] Recie hoc utitur verbo, quod perlinet quqm causam, Turbas hic dedit pronoroen oroissum,
ad eos quj, re gesta, magnitudineuiadeptj sunt. Vid. quod et sxpitts locis corrumpendis ansam prxbuit.
Burman. ad Vejieiumn, 41, 1. — Excelsit posset Vide notas ad Ftortim I, 1, 12, et qux dixi in dis-
accipi pro ih excelsUjinlerdum enim verbo, ex prx- seft. ad 1.2, ff. Dein jus vocand., cap. 8, ubi ab
positione composito, alia additur : ut tubire in late- aliorum emendationibus vindicavi, eodem pacto,
brat apud Ovidiura Metam. iv,600; adde Perizon. Plihii locum viu epist. 27, II. Idem tameti deinceps
ad Melam,in Observ. Miscell., vol. VII, tom. III, deprehendi in nugntemvenisse Gronovio ad Senecx
p. 460; Drakenb. ad Livium m,21; xxn,5. In u eplst. 22, cui boc inventum libens transcribo. —
exeeltit lum ponilur pro in excelsa. Discrimengram-' Pieiatem expone per clementiam. Vide Martinumin
maticorum in bac prxpositione vjx attendilur. Vi.le Observ. Misccll., vol. X, tora. II, p. 245 ; Cellar.
noias ad Ciceroti. pro Qujncl.. 5et 11; Muncker.ad ad Sedul, iv, 196.
Fulgent.,p. 624, 6"26;Schulling. ad Senec. Con- 43. AUus] Gravis, quique maxime penetrabat
Irov., p. 170; Strqphtmeyer Anjmadv., p. 120; nol. eorum.animos, iisqqe velut videbatur insidere. Am-
ad Sedul. |V, 107. Ma|itn tamen hic excetsh accipi mianus Marcell. xxx, 2, ingravescenteposihwc aliius
terlio casu, nt iii il|o Yirgjhi, it clamor crnlo, et ire _ura;xxxi, 10, a/ta pugnandi eupiditaie raplalut.
eqstrh apud Silium X, 622 : ubi notx.etad xv, 526. Petronius Safyr. C. 128 :
Adde Vopkepsiuniin Qbserv. Mispell., vol. VII, ipm. Et menlemtimoraltusbabet.
II, p. 247 ; Qoden.p',ad Lncan. n, 68§. not. Pater- Tacitus Annal. iv, U,sed altius metuens,ubi Freins-
nas ad Victor. Orig. gent., 14, 3- Pricxus ad Epist. hemius, altiustnoveriapudMinuc. Fel. Octav. 14. Sic
ad Titum, cap, |, $ 5, eumdem dativum refert ad apud Senecam 3i a/ljor famen illa voluptas ett:
Scri- epist,
sigtiificaiiopemlqci in quo quidlit, velutiapud ita emendat HeumannusPoecil. lom. II, p. 51 ; vul-
bonium, compos, 169, nqs,cxturSiciUmpositttmscri- gatum lamen illic seryayerim. AmobiusAdver.. gent.
bit pro in _jjci/ta . id qtudem recte; sed dativum v, pi. 155 : Credjmusnevinctos
esse prorsus negaygriff!»mirorque id Prjcano in toporis oblivioneden\ertos ? scribe sqmnb, atque alihtimi
illic vietot tomno,
mentem venisse; est enim casqs secupdus, ut jEgy- Ut p. 158; re viclussoporemin altissimumde-
et similia constriictionis, ex- i^solifq
pti, Cypri, ejus quam pritrjat-!''. Atque. ita Virgilius /__neid.ix, 337 ; uhi
posuit Vossius Ar(. gpmm. vn, 25, et in quibi|Sf|.m vinctus invenit Heinsius. De
39. Tropwo]Barthius ad Statiuhi Thebaid. u, 706, ]0 tatnep
voce a((«s^de. Pnrrnan. ad Valer. Flac. vn, 88. Pro
recte exponit de corpore Christi, ccelo iilaio, id ql(o slupare dixii ttuporem qttonilumPacatus Paneg.
enim revera tropxum est victorix de iuorte insigne.'
Alhanasius Opp. tom. I, p. 75, TOUTO h VJKU. 41, 4; ubi lapien potius assentior Schwarzio conji-
fup cienti atlonilis, quoddeipde iq Vossii Excerptis con-
TOO BavaTOV T fiorratovTauT»vettiSei^aaBat. lla crtlX firmatum inveni. Grxcis iderh est
dicitur vtxn eidem tom. I, p. 79 , et resurrectio Luciamis Amorib., p. 898, (kfieiav ioquendi genus. \rfim.
83, 85et 100. Arnbrpsius jn Hymnis de iirfxtdeifisv^
Tjoor-aiov, p. Vide Molliuni ad Lengi Paslor., p. 18; hutc enim
adventu Cbrisii, p. 792. Corp. Fabricii: voci altittidinis signjficationeminesse probat Alberti
_EqltalisaeternoPatri ad Hesychiumv. Bo8of. GeneratimGrxci ita expri-
Carnistropxoacciugere. munt quod magnum est. /Elianus Var. Histor. iu, 18,
Caro Christi, regalis currus, locutionea triumpho de- p. 220, 7T>OUTW ^aflsf. Vide Perizon. ad eumdem vi,
sumpta appellatur Paulino ad Cytherium, p. S49; 6; aique lib. i|, cap. 11, J_a6uT«Tairkovxovinas,vel
addc Maderhmad Panvinium de Triumpho cap. 7, in BaBuxarovsreponere conatur vir el. in Observ.
fine. Miscell.,vol. II. tom, (1, p. 249.
40.-tt.jlltapassim poetx de inferis et morte. 43. Ore ] Referri potest ad dixere, locutione pooiis
Barth. ad Claudian. Rapt. Proserp. i, 2; ad Statium usitatissima Virgilioimprimis. Sie ore loeutuminfra
 94
93 J>E ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I.
45 46 Et miranda son uit, nunc jam speculemur A 47 Nec cessant elementa suo servire Tonanti ;^
[ovanles, 50 Stella, coroes prxgressa Magos,venientis honori
Imperiique modum per subdita jura probemus. 48 Militat: obsequio nubes famulatur euntis.
Virgine matre satus, calcata morte resurgens, Angelicis igitor posfqqam est affatibus usa,
Cceli sceptra petens, his nuntial acta minislris. Liquit oliviferi veneranda cacumina montis,
NOT/E.
i, 694. Malim tamen referre ad p_rsp._ut, ut indicet idemque vidit Cortius ad Plin. vn, 10, 4. Eumenius
faciem, tanquam fulgur splendentem, ad quam eo- Paneg. Constanlin., 13: Servit profeelo, Constantine
rutcut pertinet, et vullus coruscamen aptid Fulgen- maxime, ipsa rerum natura numini luo : ubi idem
liiini Mytliol. i, p. 618. Ita angelorum ad Christi se- codex Constantine delet, sed ipsarum rerum exbibet.
50. Prmgressa] Aldin., Basil., Antuerp., Pitlm.,
pulcrum aspectusdiciiur fuisse sicutid[ulgur, in Vul- Fabr.,
gata versione Matthaei xxvm , 3; ita expressit progressa. Ex Moreticod. Heiusius utramqttc
AlcimusAvilus libro ad Soror., p. 431 : lectionem ascripserat. Passim hxc permutantur.
candebatniveo cui corpore vestis, Vide Drakenb. ad Livium lx, 10, 7 : prxpositiones
Sptendida enim hx eodem fere modo in codd. scriptx leguntur.
Cuivultomrutilus consperseratundiquefulgor. B Muncker. ad Fulgent. p. 681, edil. Staver, Reitzius
Flammeum aspectu dixit Sedulius v, 328; generatira Observ. Miscell., vol. X, p. 376. Apud Saresberien-
angelos describit Tertuilianus de Judicio Doui. p. sem in, 19, p. 644, legendum, manus prmferebanl,
289 : ex Rulino II. E. iu, 19. Hoc loco prmgressa malirn.
Igneushis vigor est, rutilantia corpora,coeli Slellam prceviamdixil Sedul. bymn. 2, 34. Juvencus
Yisdivinamicat. 1,245:
hi dicuntur fuisse -v Ecce iteris * mediostellamprxcurrere cernunt,
Apud Lucam viri iaOnxt)..uxfj,
qui habitus passim angelis tribuilur. Vide Elsner. ad Sulcantemflammisauras.
Evang. Joan. xx, 12. Exponit locutionem per vesti- Ubi sulcare egregiecxponit Weitzins ad Valer. Flacc.
tos vestecandida recte Burmannus ad Valer. Flacc. i, 568; Burman. ad Lucan. v, 562. — Arator alii-
v, 349 : per candorem namque hxc omnium ad se que poetx stellam Magis in itinere antecessisse sta-
oculos trahebat, qux significatio a \e<ia, vel \e\iaaoi tuunl; sive id de toto itinere, sive de via qttx Be-
descendit, qttod per bpavexponit Hesychius. Propler thlemum ferebat accipias. Ulruraque negat Heuman.
verba, ore corusco, videtur Aratori magis obversala Poecil. tom. II, p. 131 : cujus sententia blanditur
iaH; \apvKpi.,qux taraen a >-_xji omnino distin- maxime.
guenda, licet conftiderit Thomas Magister, p. 566, 50. Magos]MagiPersarumphilosoplii, periti inler-
castigaius rectea Trillero, aliisque. Ilinc 6?u et -.«(_- pretes nalurx , ut circuraloquitur Prudenlius. Ju-
izpbvvestimentum purpureum appelinU Grxci. Sal- vencus i:
mas. ad Tertulliani Pallium, p. 182; eique lumen tiens est Eoi Pbueboorta proximaregni,
tribuunt Lmini. Vide Vonck. Specim. Crit.,p. 23. p" Astrorumsolersorlusqueobitusquepotare :
46. Jura] Voss. 2, jure. Hujusprimoresnomentenuere Magorum.
17. Calcala] Devicia; locutionc sumpta a victori- A regibus proximam dignitalem Magihabueruiil, et
bus, qui pedes victis a se hnsiibus impouebant. Boe- imperium aliquando per Patizithem et Smerdem
tius Consol. Phil. i, metr. 5 : fratres occuparunt, quod eis rursus eripuitastuta et
Sanctaquecalcant antmosa nobilitas. Unde Persis dies .% uayotpoviaf
Injustavice collanocentes. solemnis fuit, quq nullus Magorum ausus fuit in pu-
Notacad Pacat. Paneg. 36, 5, et 45, 4. Burman. ad blicum progredi. Hos Magosqui Chrisium muneri-
bus affecerunt, e schola Danielis remansisse, multo-
Valer. Flacc. tv, 312. Inde calcare, et conculcarepro rum
insdlenier contemnere. Barth. ad Claudian. p. 1338 opinioest. Magiautem fuerunt apijd Persasquod
Advers. xvin, 2. Weitz. ad Salvian. p. 174. Vir apud lndos gymnosophislx, aptid Assyrios Chaldxi,
clariss. inObserv. Miscell., vol. VIII, p. 9; sicinfra apud Romanos Hetrusci aruspices, ut inquit in xvt
vs. 408 Strabo; et addit: Talh erqt el Moses et successores
ejus. Fuitquoquegens peculiaris Magorunt in Media,
Calcandumque docent,quodsubduptgressibus,aurum. ut ait Herodolus; in Baclriana, ut Plinius. FABWCIUS
in commenl., p.85. — Cod. IJnivers. et Voss. 2 a
Grxcum \u%noxeTvcontulit Stephqn. ad .Escliyl. Eu- manu secunrla, Magh. Sed quartus casus addi potest,
menid., vs. 544;adde Heinsium ad Silium m , 85. utverbis prmire, prmcedere, prmcurrere : de quibus
Per xaTatp/-ov_-v binc^exponit Hesychius in naT.ouo-t. Bangius Observ. Philol., p. 1015.
48. flis nunliat.] Antverp. et Fabric, bis. Ascri- 50. Honori] Pulm. et Anluerp., honore. Videlur
pserat Corlius margini, nuntia tacia, addita littera D expressisse notum illud Claudiani : Cui militatmther.
P; indicari arbitror Pulmannum, quem jn Aratore 51. Euntis] Antea in Miscell. cap. 16, p. 174 ,
pauca castigasse, apparuit prxsertim mihi ex illis conjeceram, eunti, ut inferius n, 155,
qux editioni Fabricianx, qux penes cl. Bnrmannum
est, ascripserat docia manus. Cuni hisce Pulmanni Famulemur ut illi.
sxpius convenire Antuerpiensem editionem confe- Sedulius i, 224, Creatori suum opus famulatur. La-
renti patebit. ctantius Div. lnslit. u, 5, 6, Qum cum videantdivinis
49. Nec cessant] Voss. 2, ne. legibus obsequentiacommodis atque usibus hominum
49. Tonontt] Imitatur Lucanum I, 35. perpeiua necessitate famulari: ubi vide Bunemann.
Ccelumque suo servire Tonanti. Sed jam neque eunth displicet, tum ob prxcedens
Notavit idem in addendis Oudendnrpius : ita infra, fcrii.ntt., ttim quia obsequioeunth exponi possit per
vs. 160, in quibusdam est, in euritem, quod eunti prxstaret : ut reverenliafra-
tris apud Eulrop. vut, 10; injuria raptarum apud
Primttsat ille Petrus, cui servit in aequoregressus. eumd. I, 2, ut, contra Havercampum, recte restituit
Rem exposuerunt Pricxusad Malth.ix, 26; Oudend, Verheykius, et anle eum dudum eruditi Lipsienses
ad Lucan. v, 602. Adde notas ad Sedulium m, 68. in Actis A. 1729, p. 492. Eodem modo odiumcon-
Mamertin. Paneg. Maxim. llercul., 12 : Quam pro- sulh, Livius n , 43; fides patrim , vide Raphel. ad
speri te succestusinremaritima seeuturi sunt, cumjam Marci Evang. n, vs. 22. "Epas vij. yuvatxo.apud Lu-
tie tempettatumopportunitasobtequatur. Lege ex op- cianum. Dial. Mortuor., p. 309 : titpyiaw xu\ <?[\uv,
t.uio cod. Guelpherbitano, qui olimGudiifuit, cuijam; in Timone, p. 65.
*Pro tltnert*, per syncopen, ut constet metrum. EDIT.
03 ARATQRIS 96
Ad messem prxlecta manus, qui, calle citato, A A nato formata suo; mala criminis Evx
55 49 Mcenianota petunt, quo per sua sabbata 51 Virgo secunda fugat; nulla est injuria
[mille [sexus;
Passibus ire licet, qua tunc slatione sedebat 60 Restituit quod prima tulit. Non voce que-
50 Porta, Maria, Dei genitrix intacta creantis, [relas
NOT_!_.
54. Qui] Prxcesserat manus, sed ita solent scri- Grxci ..U...JV Mariam appellant. Vide Nansium Ad-
ptores. Infr. 305: dend. ad Nonni Paraphras., p. 16; Bynxum de Natali
Ne viotent,quosturbafovet,quibusindiceclaudo. Jesu i, 3, p. 43, et n, 3, p. 505. — Expressit hxc
Adde Wopkens. in Observ. Miscell., vol. VII, p. 402. Arator ex Luca. verbis i, 14, o-uvyuv«t%imi uapia:
Sic apud Isidorum lib. x, p. 1070. Ex Groning. cod. ubi generi addilur species nobilior; de qua eleganiia
malim, sunt nomina in cmlo, quw abtque conjugih "R vide Pulmannum Interpr. cap. 7, n. 3.
57. iWartaJMediaproducla, solemni quidem horum
tunl: ila enim ad sententiam magis interdum quam
verba altendunt scriptores. Festus in Solitaurilia, poelarum more, nec tameu probato. Videad Sedul.
Grmcomore usus, quod illi mque tcribenles. L. 236, n, 30. — Post Dei in Aldin. edilione punctum legi-
§ 1, ff.deV. S.: Exemplo Grmcisermonh, apud quos. editoribus lur; prxtuli minorem distinctionis nolara, cxteris
lsidorus Origin. xvn, 7 : De lingua Hebrma sumptum neglectam. Dei enira ad portam refer.
est; apud eot enim. Male Calventius apud Fabrum 57. lnlacla] Sedulius n, 36 ,
Semestr. m,23, tentavit locum MinuciiFelicis Oclav. Aogelusintactaececioit properataMarix.
24, Sic nata Romana superslitio, quorum ritus : ubi Neque. aliter scriptores antiqui. Inlaclam PaUada
Romanomm maluit, ut et Germanorumapud Sueton. memorat Horatius i Od. 7, 5; Ovid. Heroid. xvu, 31;
Calig., 51, rejectum recte a Burmanno. Mirorjuris- Goes. ad Petron. 43; Titius ad Calpurn. Ecl. n, init.
consullos toties disputantes de Ulpiani verbis in 1.1, Contra tangereapud Ovid. Heroid. xx, 147; ni Amor.
ff. de Pactis : Quid enim tam congruumfidei humanm 7,39. Grxcum aitxeoBatita apud Epiclet. Euchir.
quam ea qum inler eos ptacuerunt, tervare ? Tueatur cap. 47; irpoaameoBat,Lucian. Timon., p. 92; «<paa-
Ulpianum Justinus vi, 1,1: Moreingeniihumani, qua. auv, Musxus de Heron. et Leandr., 82.
plura habent, eo ampliora cupientet. Adde Marckar- 58. Anato] A natoqueornata tuo. Nihilsane mirum
tum Inlerpret. Recept. Lection. u, 6, § 1. Hinc et hoc, neqtte iu miraculo persistit hxc recensens. Sed
recte se habenl verba in I. iv, § 10, if. Fin. regund. scribe, a naloqueoriunda tuo. In manuscriplo nostro
Vide qux dixi ad Arnaldi Vitas Scxvol. p. 66. est, a nalo (ormala tuo, quam leclionem, quoniam et
55. Mille] Eucherius libro i Instructionum ; Quid /i in tribus aliis reperi, prxferendam conjecturx puto.
indicat illud quod legimut, Sabbati habensiter ? id ett BARTHIUS, Advers. x, 5. — A natoqueornala est in
mille pastus. Sabbato autem usque ad montemOliveli edit. Antvcrp. et Bibliotheca Patrum Lugdunensi,
ire Judmh licilumerat, vel cerie, sicubi fuiisent, tanto ediditque Fabricius. A nalo formaia ex codd. recte
spalio dcambulandi ticenltam prmsumebant, Arator tuetur Barthius, e.t, ita nostri, nisi quod Cantabr.
poeta lib. i, Mmnia,etc. Duoautem iila millia habent prxpositionem omiilat. De ipsa re vide Barthium
Judoeiex promissionibus Barachix, Simeonis, et Hil- Advers. xxxvi, 16. Sedulius n, 39 -.
leli, ut scribit ex eorum sermonibus Agobardus ad
Ludovicum Pium, p. 75. Hillel antem ill.e et Simeon Stupet innubatensos
fuerunt principes sectx Pharisxorum, et floruerunt Ylrgosinus,gaudetquesuum pariturapareatem.
sesqui sxculo-ante natum Dominum, ul observat Jos. Damasusepiscopus de Christo, p. 774, ed. Fabric.:
Scaiiger, quem vide in Elencho Trihxresii, cap. 12.
Legendum puto in Eueherio, tanto spalio redambu- Virgineilumuere sinus, innuptaquemaler
landi. Nam et iisse, et rediisse mille passus dicit. Arcanoobstupuitcompleriviscerapartu,
Aucloreu paritura suum.
Alque ita conciliandum est, quod Judxi et alii de
duobiis millibus scribunt, esse tantum iter unius sab- Elegantissimum boc carmen Damaso tribuit Fabri-
bati; quod non animadverlil eruditissimus et in rab- cius ; alii Claudiano; Heinsium secutus Lactantiopo-
binorum libris versatissimusamicusnosterl. Drusius tius ascripserim. Vide notas ad Claudiani epigram-
lib. v Prxtermissorum. BARTHIUS, Advers. m, 13. — ma 45.
Am-Ende in Christeide, p. 7, sex stadia itineri sab- 59. Sexus] Hoc est moltebris sexus. Silius lib. m,
balico computat, et septem ilta qux interpres Syrus D Sinsolo aspicimursexu, sexumquerelinquis.
habet, inde deducit, quod alii ab ipso monle, ab ex-
tremis radicibus alii numeraverint. Clariss. vero Al- Plinius Iib. xxxv, cap. 15, de alumtne : Auribusma-
berti Observ. Philol., p. 203, suspicatur Lucx verba, gnopereprodest infusum vel itlitum, vel oris ulceribut,
o-ag.aTo. i"xov6Sov,de magnitudtne monlis esse ca- ti taliva cum eo conlineatur. Et oculorummedicamen-
tis interilur apte,verendiiquetexut. BARTUIUS, Advers.
pienda.
: 57. Porla] Huic voci manum emendatricem ad- x, 5. —Videndi Heinsius ad Silium m, 14; Stewe*
movendam esse suspicatus sum in Miscell., p. 174. chius ad Arnob. u, p. 70; Elmenh. Indice Apuleii in
Jatn me retineo, edoctus his scriptoribus id Marix voce, nolx ad Sallust. fragm. u, p. 53, ed. Haverc.
nomen esse, ob Christum genitum. VenantiusFortu- Scalig. ad Festum, p. 173. V. D. ad Livium xxvi,
nalus de Parlu Virgin., p. 687 : 47, 1. Unde et apparet distinguendi causa interdum
vocem addi.
Ha3C est in
porta clausa, quaminlratvir nec exit.
Ni Dominussolus,cui quoqueclausanemo, patent.
60. Tulit] Abslulit. VideBarthiumad Claud.Laud.
Stilicon. iii, 164, Cortium ad Plin. vm, ep. 6, 12 ;
Hymnus Gregorii, p. 802, edit. Fabric. de Maria : Burman. ad Valer. Flacc. n, 577, et not. ad Sedul.
Tu regis allijanua, i, 205. Ita el t .«_-Tao--vcapiendum in Evang. Joannis,
Et porta lucis fulgida. cap. XII,6. Beza per gettabat vertit, vulgatus inicr-
Cyprianus in Exposit. Symboliapostolici, apud Weit- pres et Tremellius, perutportabat: ulrumque malc;
zium ad Prudent., p. 645 : Sed et partus ipsius mo- designalillic, auferebat, appareat ratio quare Judas
dum mirabilem Ezechiel propheta ante formaverat, fur erat. Ita recte Menagius ad Diogen. Laeriiumiv
Mariam figuraliterportamDomininominans,per quam Segm. 59: quem secutus Eisnerus. — In ipsa re con-
tcilicet Dominutingrettusett mundum.Ludil in eadem venit Sedulius u, 30 :
voce Arator inferius vs. 533: Evx de stirpe sacravenienteMaria,
Mirumest, si corporeportam Virginisantiqux facinusnovaVirgopiaret.
Sie adeat,quemvirgoparit. lllic nova virgo, qux bic tecunda.
97 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 98
52 Excitet, aut gemitu mcerentia corda fa- A 53 Dum trahit, ipse trabi mertiit; piscalio
[tiget [Christi
Autiqua pro lege dolor; scelera ipsa nefasque Discipulumdignata rapit, qui retia laxet
Hac polius mercede placent, mundoque re- Humanum caplura genus : qux gesserat ha-
dempto [mum,
Sors melior de clade venit; persona ruinam , 75 Ad clavemest translata manus, quique xquoris
65 Non natura.dedil; tunc femina fela periclum, [imi
Nunc lumuit paritura Deum, mortalia gignens, Ardebat madidas ad littora vertere prxdas,
Et divina ferens, per quara Mediator in orbem 54 E' spoliis implere ratem, melioribus undis
Prodiii, et veram portavit ad xthera carnem. Nunc alia de parte Ievat, nec deserit artem,
Primus apostolico, parva de puppe voca- Perlatices sualucrasequens, cui tradiditagnus,
[tus, 80 Quaspassus salvavit oves, totumque perorbem
70 Agroine Pelrus erat, quo piscatore solebat Hoc auget pastore grcgenv quo munere sum-
Squamea turba capi; subito de littore visus, [mus
NOT/E.
61. Fatiget] Cantabr. habet [aiigat. ]B AllhelmusdeLaud.Virgin.,p.723,tom. I.Th.Canis.:
63. Mercede]Id est, si ille Iructus inde redeat, ut QuosPetrus Christiclaruspiscatorin orbe.
exponit Burn. ad Phxdr. iv, i, 8. Est autcm imitatio
Lucanii,57, Ita et aayms-bstv,£<_y/>stv, de hominibus, cl. Segaar
—
Jam nihil,o Superi,querimur: sceleraipsa, nefasque ad Lucam, p. 175. Cxterum superiori versu cod.
Hacmereedeplacent. Moreti, laxat.
Vidit jam Oudendorpius in Omissisad Lucanum, et dttbie 75.C/a._m]Cod.Univers., clavum. Idreposuithaud
Burmannus. librarius, pontificix dominationi studens et re-
ut clavumteneredixit Cicero ad Div.
66. Tumuit] Elegans loculio de gravida. Sedulius gimini Ecclesix,
l, 94, ubi notx, et ad lib. n, 39. Hymnus Ambrosii, ix, 15, et pro Sext. 20. AddeBarthium Advers. xxxv,
19. hic scripluram ipse tuetur Arator infra
p. 792, ed. Fabric. Iiinc onut, pondus, sarcina fre- vs. Vulgatam
quenter occurrunt. Elmenh. ad Arnob. m, p. 115; 825,
Not. ad Sedul. i, 96. (laaxa&iv hinc contulit Segaar Moxsuper astra volat,propriisquia clavibusintrat.
ad Lucam, p. 315.
67. Mediator] Neaixns. Prudent. Apoth., Ita et Petrus dicitur claviger, vs. 899; et in Epilaphio
Filius et noslriMediatoret Omnipotenti». Trophimi, in Scriptor. rerum Germ. Meuckenii, toin.
I, p. 119; clavigerpolorumapud Ermoldum Nigellum
FABRICIDS, comment. in Poet. Christ., p. 86.— Infra de Gestis Ludovici Pii, lib. iv, p. 954, ibid. — Cta-
n, 301, vim Antverp.: quod Fabricius sequilur, et editores
Alque bominemMediatorin omniacomplet. n Bibliothecx Patrum Lugdun., qui est prxterea omit-
,*-"
Est taroen hxc vox scriptoribus Cbristianis tantum tunt.
usitata. Vide Cellarium Cur. poster., p. 274, et An- 76. Vertere] Conjicio legendum verrere. Vid. No-
tib., p. 71. Talis elegantioribus est pacis sequester. nius Marcellus de Propr. serm. cap. 4, n. 491; iia
verrere examina apud Auson. Mcsell. 244; el everrere
; Vide Heinsium ad Ovid. Fast. i, 287. Drakenb. ad piscemapud Apuleium, qux-debeo Bentleio ad Horat.
[Silium vi, 347; et de sequestri voce Perrenonium 235: cui adde Drakenb. ad Silium m,
Anlm. l, 15. Nonnulliet mediumappellant. Vid. Can- u, Serm. 3, everriculum
neg. ad Avian. fab. 22, vs. 5 : quousque Dukerus 321. Unde retis genus, de quo dixi in
laudat ad Florum IV, 2, 55. Pacificaloremdicendum Miscell. cap. 15; et Lotich. adutPetron., p. 257. Alii
jopinatur CoeliusSecundus ad Cicer. Phil. xu, 1. Vo- verrere mquorretibus dicunt, Siiius xiv, 262: ubi
cem peaixov Sterkius exponit ex anliqua testamenti tamen et in antiqua edit. Lugdunensi iuveni verlere,
faclioneapud Romanos,ita ut familix emptor f_.--i.rjf unde nostra conjectura commendatur, tum quod fre-
fuerit ?is StaOiix»!.. Vide Bibliothecam histor. Theol. quentissimehxcpermutatio inveniatur.adVide Oudend.
' classe vn, fasc. 4, p. 585. Sed huic npinioni non de- ad Lucan. m, 542; vi, 585; Surtn. eumd. vu,
sunt qux obmoveri queant. 616; ad Samonic, 258; ad Claudian. R. P. n, 295.
71. Squamea]Squamigerumpecus alii. Vide Gipha- Burmannus Secundus -ad Anthol. m, epigr. 106, vs.
nium Collectan. in Lucret. ad vocem PECUDES, et 24. Inde van Hoven in Verosim. fasc. iv, p. 48; et
Taubm. ad Virgil. Georg. iv, 168. — Turba, gens, Prolus. ad Lect. histor., p. 16. Eleganter apud Sut-
populusde multitudineanimalium frequentia, utGrx- pic. Sever. H. S. i, 1, emendat, post gestaconverrere;
cis -rjfiof,et cSvo.. Burman. ad Ovid. Met. xi, 22; ad quod miror Wopkensium in Adversariis penes me
Phxdr. commentario majorii, 11, in linejad Virgil. D ineditis, tanquam ineptum ridere. Verratur pro ver-
vn jEneid., 282. Vossius lnstit. Orat. iv, 6, 8. Len- satur egrcgie Oudendorpius restituit Avieno Descript.
nepius Anim. ad Coluth. n, 6. Nol. adSedul. IV, orb., vs. 818; in Miscell.Observ. vol. V, p. 70. Con-
118. — Ex re ipsa Petrus dicitur epyaxivn; ttbvxoto fer qnx Burmannus erudite protulit ad Antholog. iu,
ap.td Nonnum in Paraphrasi in Joan. I, 43: de quo p. 77. 563.
loco uberius Heinsius Aristarcb. S., cap. 17; de Ratem] Cod, Morcli, ralim. Conf. Voss. Art.
Pi.catoribus namque 8aXa_-<rav _pyaS-o-8«tdicitur. gr-78. ii, 12.
Vide Wesseling. Observ. i, 15. Levat] Infra vs. 162,
74. Humanum] Sedulius u, 220 : Ut piscatorovanslevet has de fonte catervas.
Prolinusergo virosex piscatoribusaptos
Humanaspiscarianimas. 79. Latiees] Cod. Moreti, talicem; et mox, lucra
Infra vs. 992: querens, haud dubie pro qumrens, idque metro repu-
de gnal, et est ex glossa. Sequi lucra est qutrrere, stu-
Cujus gurgile Petrus, diose petere. Sequi dona, infra u, 942; sequi docu-
Homidalina trahens, verbo piscantecarinas
Comple.ilmajoresinu. menia juslitim, ibid., vs. 1034. Not. ad Plin. vtn,
Lib. ii, 565: epist. 18, 8; neque alia ex ratione designat tendcre,
studio.secursuni ad aliquid dirigere. Burmah. ad Va-
Pjvtes Petrus agens, hommescapit. ler. Flacc. i, 5, et not. ad Sedui. v, 230.
99 ARATORIS 100
- Surgit, et, insinuans divina negotia, coram A 30 Debita poenalocum; ccelo lerrxque perosus
Sic viiiherandUs dit: Nostisquia proditolfamens Inter utrumque perit; nullis condendasepulcris
55 Mercedemsceleris solvit sibi; txdia noxx Viscera rupta cadunl, tenuesque elapsus in
85 Hdrruit ipse sux, strihgens in gotture vocem, [auras
Exemplo cessante, ream, qui partti necari Fugit ab ore eiois: non hsscvacat ultio Judx,
Promeruit, qua cutpa fuit, crimenque retra- 5*| Qux suprema negat, vindictaque mercis
[ctans [iniqux
Judicio tali permisit membra furori, 93 Sie plaeittwa venit; nam, cum modd riira pa-
58 Aeris ih ihedio communitit poneret bosti frasset
NOT/E.
- $3. Quia] Ita restitui ex codd. Moreti, Canlabr. el vefsus, qtli inferius leguntur vs. 443, hisce tanquam
Univers. etedit. Aldin., B_sil., Torn__s.1: in reliquis una serie, sententia quidem legilima, sed accurata
est quod. Alterum his scriptoribus usitatius. Isidorus parum industria.
Origin. i, 38 : Nhi quia apud nos Ennius eo prior Perizonius 92. Viscera]Casaubon. adversus Baron., p. 527;
usus esi; quod illic in cod. Groningano itidem depra- de MorteJudx.
vatum in quod. Consentius in Arte, p. 2021, Animad- 93. Ab ore]Edit.AIdin., Anlverp.,Fabric.,a. orbe,
vertere debemus,quia — uti possumus.ldem hoc loco B I qux non infrequens est permutatio. Vide Burman. ad
nOtavitBondamius Var. Lect. n, p. 218. Adde Vop- Ovid. Ibid. 74. HiriCin Miscell., c. 16, p. 177, olira
kens.ad Sedul. u, 165. Ita Grxci, Epist. ad Roman., Conjeci,a/>-r_--£l*ii_. Dicti namqde canesqui aliquem
n, 2, otSapsv3- OTI.Vide Gronov. ad Arrian. Expe- dfefertint, et falsis acciisationibus opprimunt. Vide
dit. AteX. II, p. 89 : ubi tamen eam constructionem Busm. ad Petron. 74; HommeliumJurispr. Numisra.
male cepisse iri Xenoptiontis loco docet Kusterus illastr., p. 89, et hominibus animalium nomina pas-
Diatrib. Anti Gronov.,.p. 55. sim data fuisse, patebit ad vs. 102. Sane lllud cinis
84. Ttcdtd]Clariss. Wassenbergiusconjiciebtl, sol- parum ptaeet; per pulvereantvitam expohit Scholia-
vit, qui itedid. S_d m_le in qttjbusdamedd. locus ih- sles in Voss. 2, eodemque modo quo faviUat corpo-
terpitngiliir; tneiioreh. reslitui. ris dixit infra 537, accipiendumsibi videri ftotaverat
83. Vocem]Fabritius coiitra metriim, noc.iu,-et Wassenbergius. Forte est prava Stdulii imilatio, qui
tainen id sequuntu. fcdito.es Biblioihecx Palrurh de Juda v, 55 :
Lugd. Apparet ex his Aratorem decantatom illud Aut mitlefusushumo,confestimmtiberalucis
«Tray/so-8atde suspendio accepisse, nonde morte ex Perderet, ut pulvis,qaem ventos projicltingens
animi dolore. Similes de suspendio loculionescollegit A facieterrx.
Cerda-ad Virgil. xff, 603. In verbis parum d__tatOvidius t Trist. 5, 11.
86. Cesiante\Sine exemplo, ut geMilucegtttnteinfra Spirituset vaeuaspfiushtc tertdandusin auras
vs. 357; reditu cessante , vs. 661. Imitaius videtur Ibit.
, Lucanum ix, 169, Alii, exspuereanimam,et similia adhibenl, de qutbttS
Exemploquecitrens,et nullicognilussevo C notx ad Valer. Flacc. iji, 107.
Sclioliaste. in Voss. 2 exponit, quia nullutantea do- 93. Judw] Posset etita interpungi; iVonhwcvacat
mini proditor peremii se tutpendio. Sed nimis genera- ttf.ro, JUddi QuWiuWemartegat.
lim id dictum. Verba Aratoris polius eo refer, quod 94. Vindiclhmte]voSs. Si,vindielamerch miqua.—
mlllum exslilitexeroplum ante Judam aliquemDomi- Per tupremtt intelligit sepulturam, qux et supremut
num et Deum suum prodidisse, ut sese hxc capere .ion.r dl.itiir. Vide GuLheriumde.ureMan. n, 17.
monuit cl. Wa.senbergius. EltneiihbrSt.ind. in Apiileiumvoce FERALIA OFFICU ;
88. Judicio] In Miscellaaeisc. 16, p. 177, prxtuli nctt. ad Ovid. Metaffi. m, .37. Supremi diei celebrita-
indicio, utinfra 102', atque ila hic edilio Aldina et ttm dixft Cicero pro.Hilon. 52. — De seputlura Judx
Basil. eaque frequens est permutalio, de qua eruditi negata, cohferatar Gronovius Exercit. de J.uda, p.
ad.P.lin. Paneg. 5, 2; Burman. ad Anthol. i, p. 48; 185. Noltem qiiosdam huc retulisse xbttovtStov, in
Drakenb. ad Livium vn, 39; not. ad Sedul. n,*_J32. quem Lucasedm Sbfisse memorai, de sepulcro locu-
Mamertinus Gratiar. action. Juliano f cap. 21, 1, tioneirr interpreiarites; sic tSto; per OCUTOU exponit
Quantofuerit paratior tervituti, tanlo honore indignior VindirigiiiS aa Dictyn. Creteus., p. i£, veluti apud
de
vocabitur.Cod. Gueiferb. illic habel indicabitur. Ve- Virgilium MisCno, _En., v i 152.
rum servant Vossii excerpta, judicabitur. Sed apud Sedibushunc refer ante suis, et condesepulero.
Aratorem vulgatum jam servemus; erat enim Judas Livius vi, 36, 11, Ad teclum necettariuiii, aut locttm
velut ipse sui judex. suus patetet ager. Potius Lucx verba capio
88. i}^rmt_i(]SulpiciusSever. Dial. u, cap. 11, § 5, tepuUurm
de ioco convenienti et digno, quo modo .txatovesi in
Gralias agens, errori tuo se non (uitte permitsum. D cod. Alexandr. Vide Priexum, deque ejus vocis sensu
89. In medio] Alix edd., aeris ut medio communi Heinsiumad Sitium m, 95. Knalclrb»tll sententia de
poneret. Lucx Incoparusn videturverisimilis.
90. Coelo]Aulverp., ccelilerrwque, etita Fabricius 95. Parastei] Expotte, causam dedisset, uf parare-
in editione sua*,etcomment. in Poet. Chri.t.. p. 102; tur. Ipse.enim non paravit, sed apyjspsi;. Eodefn
eumque sequilurBiblioth. Lugdun.DuxTornxsianx, modoin Actibus i, 28, txx-naaxo,per occatiohemdedit,
toitum terramque,quod.jam rejecil Cellar. ad Prudent. utdger acquireretur, reote verlil Le Moh_ead Poly-
Perisl. III, 41, qui Fabriciuin magis sequitnr. ipse carpi epislolam, p. S15._Sicphilosophip.ovr.f dicun-
secutus codices Mureti, Cantabr., UniverS.et Voss.2, tur, qui in causa sunt/ut omnia «'redartturDuere.
ecelorescripsi; nou enim activa notio hic requiri vi- Menag.ad Diog. Laert. ix Segm. 8; Httstet. Diatrib.
detur, sed Judnm indicatperrisse, Deo boiminibusque Anligronov. p. 52. ntwTityfacere cadere, voo-eTvfacere
invisum, ut perosus Deo .quis dicitur apud Commo- xgrotare, exposuit vir docius in Observ.Mtscell.,
tlinn. Instruction. xxX, 15. t)e quo usu passivo vide vol. II, p. 233. Superi dicuntur migrare regna, pio
Falster. Supplem.Ling. Lat., p. 123; Heins.ad Clau- efficere ut migrenl. Drakenb. ad Silium vn, 431,
dian. Bell. Get. 513; Caiiitegiet. ad Avtan. Fab. n, damnare, pro etficeTCul qUisdaftjhetur. Drakenb.ad
13.Adbibuithxc Afatoris verba Jac. GronoviusExer- Livium Vii, 16, _r. Pater meus ad Victor. llltistr. 63,
cii. de Juda, p. 184, et _)t>fens.,p. 53;. sed locum 1, et similia ibid. cap. 6, tine ; facere
enim r_.onar.pro
ipsum inspexisse dubitaverim; jungit quosdam resonare, Burman. ad Vjrgil. _£neid. vn, 12. Confer
I0i DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 10«
Funeris ex pretio, cum nomjne sanguinis em- A Est exorsa nefas, qui signifer, oscula flngens
[ptus 59 Pacis, ab indicio bellum lupus intulit
58 Cespes, in exlernas componens busta fa- [agno.
[villas, Nunc opus est volis, quod verba prophelica
Detumulis fecundet humum, caret impius agri [clamant,
Fertilitate sui, sclusque excluditur arvis, 60 Quem liceat supplere viees. Tunc, summa
100 Qox monumenta ferunt, cujus tuba sxva [precantes,
[eruentum 105 Constituere duos, Joseph cognomineJustum,
NOT___.
eumd.Jbv. Fulger.,p. 251. Florus iv, 3, inflne, mo(a Quo properat smvirelupus,
sideratonent, id est efficiantut tonil.ua oriantur. Etvs. 717)
96. Pretio] 'Ex TOOf_to-8o0xn; aStxta., ait Lucas , Lupum domalille rapacem.
Pretium ex proditione, ob suppressum «vri vel _x, de
Velleius n, 27, 2, Nunquam defuturosraptores ttalicm
quo Alberti Peric. Critic, p. 49.
97. Favillas] Sepulturx peregrinorum destinaius tibehatis tupos. Similiter de Juda Sedulius v, 68,
erat; respicit autem ad morem cremandi cadavera, pj Aut truculentapio lttpus oseula porrigit agnn.
Romanis usitaium, de quo dixi in Miscelt., p. 136: Unde hic locus VidetUr expressus. Generatim homi-
ut autem hic verba cremationem indicantia ad se- nes pravi a bestlis solent designari. Vide Alberti ad
pulluram iransfert, ita sepeliendi verba ad cremalio- Epist. II ad Timoth., iv, 17. Hinc _8>jojo(__xjj(Ta,
nem alii. Vide Wopkens. in Observ. Miscell. nov., quod Paulus adhibet I ad Corinth. xv, 32, de pugna
tom. II, p. 22. Grxcum irupi BanxeaBatexponit Hem- cum vcritatis hostibus nonnulli exponunt. Confer
sterhusius ad Xenoph. Ephes. in Observ. Miscell., Maium Observ. S. part. t, p. 79, et Baschium de In-
vol. V, p. 21. terpr. N. T. ex Pairibus, § 9, in notis; lii sane besticS
98. Fecundet] Uoratius nOdar. i, 29, interdum dicti. @npio-jArius dicitur ab Atbanasio
Quis nonLatinosanguinepinguior opp. tom. I, p. 113. Adde Gerdesium Meletem. sacr.,
Campus? p. 318. De voce cahis pro falso accusatore, notavi
Ovidius Heroid. i, 54, jain ad vs. 95: eamdem de falsisdoctoribus exponunt
LuxuriatPhrygiosanguinepinguishumus. in Pauli loco ad Philipp. m, 2. Vide Gataker. Ad-
vers. Post., cap. 38; Pricxum ad Matth. Evang., p.
Cum quo Emmenessius recte conlulit illud Virgilii 51: nisi philosophosCynicos illic quis intelligi malit,
Georg. i, 91: ut Menippum xuva appellal Litcianus Dial. Mort., p.
Bissanguinenostro 265, et sxpius. lta oa/t.no., tupm pro meretricibus,
Emathiam,et latosHsemipinguescerecampos. unde lupanaria. Pareus Eiect. Plaulin., p. 19; feles
100. Ferunt] Heinsius ex cod. Moreii ascripsefat,p pro lenonibus, ibid. p. 33; juvencapro puella libidi-
ferunt, vel terunt. Posleriusesi in Cantabr.et Uhi-. ** (* nosa, Horatius n Od., 5, 6; Ovidius Ileroid. v, 117.
vers., et hxc frequenler confusa. Vide Drakenb. ad[ Sus de homine gulx dedito. Martinus Var. Lect. ii,
Silium v, 235. S; S_rp_n.-set vipermde iis qui beneracientes Ixdunt.
101. Signifer] Nihil intercedo, live id proprie ac- Segaar Observ. ad Lucam, p. 138. De asino, hirco ,
cipias, de Juda signura dante, quod ipsi tribuitur. capra, similibusquealiis JusiusSpecim. Observ.,cap.
Matthxi xxvi, vs. 48. Vide ad Sedulium v, 62 ; sive 15; et generatim huc pertinet egregius Boetii locus
pro incitatore, et omnium lace. Eumenius Paneg. Consoi. Phil. iv, Pios. 2; c.nfeiendus etiam omnino
Constant. 15, 3, Sijnifer nefarim[aclionis. Cicero pro> Vossius lnstil. Orator. iv, 6, 2; Banhius •Advers.
Planc. 30, Cattso.nesira. ducet et quasi signiferi; adI vin, 14.
Attic. II, 1, Te tignifero ac principe. Florus m, 23, 6,, 103. Clamant] Psalmo LXIX,26, et cix, 8, poste-
Sullanw dominationisduees alquesigniferi. rioremlocumCum ActibusconiulitUsseriusdeOrigin.
101. Fingens] In plerisque edilis est figens,ulapudI episcop., p. 3. Quo verba Biblioth. Patrum Lugdun.
auctorem Consol. ad Liv. 95, Clamantesl, lestantur, quomodo proclamare perpa-
At miserandaparens supremaneque osculafixit. laro testari expono apud Aurel. Victor. Orig. gent.,
23, 7, repugnat tiostrm memoriwproclamans historia
OvidiusMetam. m, 24, Liviana: ubi significalio vocis memoriadecepit inter-
Peregrioxque osculaterra. pretes qui aut locum emendarunt, aut exposuerunt.
Fixit. Klotzius Miscell.crit., p. 34, conjlcit, nostram memo-
Lucanus n, 114, ridm proclamans: id esl res geslas narrans aut pro-
Osculapollut-3Gxissetrementiadextrx. pagans. Vulgatum servo, et memoriamcapio pro ipsa
Harrcvero b cuttoitem pOetis de paribus aditiberi, > B narratiohe et relatione illius rei. Proclamans nostrm
tnemoriwest palam lestimonium addens noslrx nar-
cum superiores libare osculadicantur docet Meursius 3 rationi, divcrsx
Auctor. Phil. cap. 18; sed fingens expressi ex Voss. meminerat. ab illa Egualii, cujus antea Victnr
2, schedis Pulmanhi, edd. Antverp. et Tornxs. i,» 101. Summa precdntes]Nihil hic variant codd., ne-
ipsa sententia suadet; fingebat hoc osculo pacem et1 que tameh video
amicitiam Judas. Sedulius v, 64, quid .amma precaii indicet. Aliud
est summa petere, quod adliibuit Livius xxxv, 42, 14,
Ore or.t preotfs,melliqnevenenum aliud swnma sequi, eapere, de quo Wopkensius Ob-
Inseris, etDomtnumblalidasub imagineprodis. scrv. Miscell., vbl. VIII, p. 63. Scboliastes in Voss.
Quidsociumsimulas,et amicafrauctesatutas? Iocutionem accepit pro Deum summum precari.
2,
Freqirenter tamen )i.fc confuhduntur. Vide Drakenb.i. Sed Vix est ul satisfaciat. Scripsisse Aratorem
ad Livium vii, 39, 3 ; ita figere pro fingefe Virgilid o tumtna petentet. Expressit ita Lucx verba in Actib. puto,
restituit BurroannuSSecundus ad Anthol. n, p. 573;; 13: aveSvaavel; xb i,
favebit ipse
apud BoetiumGoilsol. Phitos. i, pros. 4, in codice ett Arator infra 824, vrtepyov.Conjecturx
ed. veteri invehi, dliqaod crimen aMgiiur, non affingi- Tuncmagisalta petens, oratiofusa Tonanti.
tur, quod reposuit Sitzmannus. Firmat Ammian.
Marcel. xlv, 1, artium nefandarum calumnias inxonti- ; Et vs. 878,
bus affigebant: ubi Gronov. ArduaprogrediturccenaculaPetrus adire.
102. Z.uptt-JInfra 710, de Paulo, Erant namque coenaculailla in superiori domus parte.
103 ARATORIS 104
61 Matlbiamque, Dei parvumquod nomen, ut A Quatuor est laterum discretus partibus orbis;
[aiunt, Trinafides vocathunc, quo nomine fonte lava-
Hebrxo sermone sonat, humilemque vocando [tur.
Comprobal. 0 quantum distant humana supernis 115 Quatuor ergo simul repetenster, computat om-
Judieiis I Parvi merito transcendilur ille , [nem,
110 Laude hominum qui justus erat. Duodena 63 Quamduodenariuscircumtulit ordo figuram.
[refulgent Discipulisque piis, quibus hoc baptisma jube-
_.igna chori, terrisque jubar jaculatur Olympi. [tur,
62 Hxc quoque lux operisquid prxferat, edere Mystica causa dedit numerum remeare prio-
[pergam. [rem.
NOT/E.
Barlh. Advers. m, 13, et xxxii, 22. Hinc Grxcis est prxstare, prx jugulet,'quod ilKc Gothofredus; aut
vircpuov,ut jam notavit Rittersh. ad Oppian. Hal, n, indulget, quod editio antiqua exhibet. Vossiani ta-
13. ;'non quidem ab _iov,uthugatur Molliusad Longi men cotlicisscripttiraeo magis mihi placet, quia Ara-
Pastor., p. 9; sed ab vrtep,eadem forma qua naxpStosB '. lor exprimere voluit 12 apostolos, ad modum duo-
a Ttarhp, pro quo poetx lones tzaxp&ios,quxcommo- deciro signorum coeleslium, viam prxbuisse , qua,
de contulit Grxcarum Venerum eruditus interpres, tanquam sol, totumterrarum orbem illustrarent. Ilau-
sed longiore vita dignior, Piersonus ad Mcerid., p. sit bxc e Sedulio i, 345,
295 ; etKoeuiusad Gregor., p. 75. Atque ita suppri- Sicet apostolicisemperduodenushonoris
mi in hac dictione etxqpa eleganter ostendit Bosiusad Fulgetapex, numeromensesimitatuset boras,
Act. apost. i, 13. Latine oonnunquam pergulx. Sal- Omnibusut rebostotus libi militetannus.
roas. ad Spartian., p. 155 ed. major. Adde de his 112. Prmferat] Prx se ferat et ostendat. Infra 903,
Pleilfer. dissert. de Cura Virg., p. 7. Juvat prxterea Prmferlur imago: ubi Voss. I, profertur. AddeSchul-
conjecluram nostram ritus, quo precaturi lianc do- ting. ad Senecx Controv., p. 86; Bunemann. ad Lac-
mus partem solebant petere. Exempla babet Pri- tant. viDiv. Inslit., 18, 1.
deaux Histor. Jud. lib. vi, p. 58J, ed. Belg. 113. Quatuor] Ita dedi, Fabricium
106. Dei parvum] Novum hoc commentum. Mat- que, quattuor. Litteram duplicarunt,secutus; plerx-
thix namqtic nomen exponi solet donum Dei. Hesy- brevem esse statuere, in quibus etiam qui priorem
est Bartbius
Cllius: MaTSato.,Ss-_i/nj/__vo_. MaxQiasae Sbjxa8so0. Advers. xxvm, 16 : cujus argumenta ex Ennio et
Confer Alberti ad Glossar. N. F„ p. 16. Convenit Ausoniorecte aliter cxposuit VossiusArt. Grammat.
itaque Grxcum @ebSa>pos, et Dositbeus;posterius cum n, 17 Probo judicium viri eruditi in Fabri lexico ,
hoc, tit et Matlhxi et Mattathimnomine contulit Smi- expressum quoque a Noltenio lexic. Antib., p. 147,
thus ad Monument. Palmyr., p. 51. Hinc el Isidorus prxcipue prxeuntcm secutus judicem in bisce opti-
vu Orig., 9, Matlhias, qui inter aposlotossine cogno-' mum, BurmannumSecundumad Loticbium v Eleg.,
minesolut habetur,interjrretalurDonalus,ut subaudia- pu 18,69. Quin prima haud dubies.it longa, si quis ap-
tur pro Juda. Ipteenim in locum [cod. Groning., loco] probet derivationem Cerdx ad Virgil. ___neid.vm,
ejut electusett ab apostolh, cum pro duobussors mitle- 207, quatuor ortum esse ex x«xcpovpro r.ai exepov.
r.tur.Hauddubiealios secutus est Arator, qaod et 113. Dhcretusl fiihliothecaPatrum Lugd., dhcreiis.
verba, utaiunt, indicare videntur. Forte Lingux He- 115. Compuiat]Heinsiusascripserat, vel comparat:
brxx prorsus imperitus id addidii, cujus, ut et Grx; in aiiis id non inveni.
cx, hujus xtatis scriptores ignarissimos fuisse jam 116. Duodenarius]Penultimam hic corripi notat
monui in prxfatione adSeduliura. Suspicabatur ami- Daumius ad Caton. iv, dist. 4. ld a Sedulio n, 275;
cus, forte in tali themate hujus vocis significationem in denarius quoque factum esse, alii jam notarunt.
quxsivisse, quoscunque duces sccutus est Arator, Sed forte hic Arator in quinque syllabas vocera re-
quod vergere, tendere cum inclinatione designaret, degit; de quo dixi ad epist. ad Vigil. 24. Id autem
cojusque significalio ex Deuter. xxvm, 43; psalm. magis credo, quia infra vs. 866 produxit.
xvn, 11, aliisque locis hauriri possil. 117. Quibus]Jubeo tibi cura dativo. llpvlkcat zs-
107. Hebrmo] Fabricius aliique, Ebrmo. Retinui leitav. Juvencus m,
aspirationem, consuetudinem secutus, aliorumque Discipulistuncinde jubet couscendereoavem.
exempla, non derivationem. Vide Cellar. Orthogr., Prudentius Apolheos.,
p. 42, et Dausquium,part. n, p. 151.
109. TranseendUur]Stiperaturmeritis Matthixpar- Quisjubeat sxvis aquilonibus?Ite, venite.
vi. Atii id, simili sentenlia, dixerunt transire. Oudend. Viclorin. n,
ad Lucan. vi, 336, et transgredi. Argolius ad Panvin. t* ] Velle et possedabat, famuloquodcuaquejubebat.
de Ludis circens. i, p. 175, tom. lXTbes. Grxvii.
Videtur mihi Arator respexisse ad sortem in urnam Arator i,
conjectain; hxc eitim , si suffragium ferretur, inde Mihijussitaperlam
dicebatur exire, veluti et LXX Interpretes _?>...6_v Gentibusbancmonstrareviam.
adbtbent, 1 Paralip. xxv, 9; et sic Tremellius imaev, FABRICIUS. comment. adPoet. Christian., p. 74. Tan-
in hoc Actuum loco, cap. i in line, vertit, ascendit. tum abest ut jubeo tibi parum Latine dicat Barthius,
111. Jaculalur] Vossian. 2, juculantur : id non ut potius ex Cicerone effictum pntaverit, lib. xxxvi
displicet. Allera si lectio sit vera, passivo sensu ad- Advers., 16. Rectius illi sentiunt qui optimos hac
hibuit, quale exemplum ex VictoreUticensi produxit conslructione rarissime usos statuunt; eos vero fre-
Barthius Advers. xxv, 7. Id vet inde derivari posset, quentius, qui ad Latinitatem cadentem propiores ac-
quod deponentia sxpius passive sumantur; velab cedunt. Vide Drakenb. ad Silium xn, 607 : quxcun-
aclivo jaculo effictum est, quod e Claudianolexica que enim alii buc referunt, per ellipsinjure possuot
proferunt. Sane et ita dici potuit, ut comito, populo, exponi. Neque obstare videntur duo loca3.Livii qux
aliaque, notata a VossioArt. gramm. V, 7. Ciofan. produxit Drakenb. ad eumd. xxvn, 24, Hanc ta-
ad Ovid. Metam. xiv, 259, et Heusingero ad Mall. men coostructionem cum Grxco recte contulit Fa-
Theodor. de Metris, p. 41: licet passivum jaculor bricius, et Vossius Art. gramm. vu, 56; licet apud
non lemere, uisi in participio, inveniatur, judice Vos- eos interdum dativns, interdum accusavitus verbo
sio Art. gram. v, 6. Apud Isidorumi Orig., 20, in xc>tustvaddatur. Confcr Piersonum ad Herodiau.
egregio cod. Groninganoinveni, ut quasisagitta jacu- Philetxr., p. 433.
._(tupervacm : neque hanc lectionem dubitaverim 118. Remeare] Uon dedi ex CanUbr., Univers.,
105 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. -06
64 Spiritus xtberea descendens sanclus ab A 66Quxnumerosavenit, totoqoeexorbedisertis
[aula Suflicil una loqui. Dudum vetus xquorisarca
120 Irradiat fulgorelocum.quosteraroa beatum 130 Cum superasset aquas, lurrim voluere maligni
Ecclesix nascentis erat, quibus, igne magistro, In ecelum proferre suam, quibus impia cortia
Imbuitora calor, diclisque fluentibus exit Sermonum secuere modos, sociisque superbis
- Affectuscum voce perit: confusio lingux
Linguarum populosa seges; non littera gessit
Officium, non ingenii slillavit ab ore Consimili ttinc geniefuil, nunc pluribus una est,
125 65 **ena,nec egregias signavit cera loquelas; 135 Ecclesix quoniam venientis imagine gaudet
Sola fuit doctrina fldes, opulentaque verbi Concordes habitura sonOs,et pace modestis
Maleries, cceieste datum, nova vocis origo Fit fecunda redux, humilisque recolligit ordo,
NOT_E.
Moreti, et Voss. 2. In editis est recreare, ortum ex dum rivulumde suaaddicendi facuItateUrifra adhibet,
glossa, uti in Vossiano scholiasta addiderat, restau- vs. 493. Ita Cicero Divers. IX,18, facultas orationh
rare, recreare. Positum est remeare , pro redire, ut exaruit. E-/.ot« loyav apud -Elian. Var. Ilist. vm, 12.
salus dicitur remeare,infr.,298; dies remeare, vs. 861; Cort. ad Plin. ix Epist., 26, 9. Flumen ingeniiapud
rem_ar_ado/r--iumin 1. 9, C. deAdvoc. Div. judictor. _. **
Ciceron. pro Marcell. 2, ubi Abr.tm. Maleillic cod.
CtaudianusCons. Slilic. 1. 331, cujus variantes penes me, fulmen. ld potios restitue-
rim eidem Ciceroni de Orat. it, 45, tantum est ftumen
Romuleasleges remeassefatemur. __ gravhsimorum,optimorumqueverborum... ut milii non
lta illic Moreti codex, alii rediisse, quod glossx tribuo. solum incendere judicem, sed ipse ardere videarh. Po-
Confer notas. — De conslructione , dedit remeare), steriora verba oinnino postulant ut reponatur fulmen;
consule notas ad Sedulium i, 65; Wopkens. ad eumd. sic ferventisfutmen ingenii apud Sidonium Apoll. v,
iv, 282; Burman. ad OvidiumMetam. xu, 202; infr., epist. 8.
365, . 125. Si3na.it] Sulpicius SeVer. i H. S., 36, 5, Sa-
Da seminaverbi cra hhtoria signavil: id est, significavit, edocuit. Ita
Per lua donacoli. signare fidem ex codd. resliluendum Pacato Paneg.
119. Auta] lnfra, vs. 1055, 32, 2. lndicat itaque has linguas non edoctos fuisse
QuemDeusxtherex custodemdeputat aulae. ex libris, tangens morem veterum, qui tabulas cera
Sedulius, n, 61, obliuebant. OvidiusAmor. i, 12, 8,
Non capit aula poli. Tuquenegaturis cerareferta notis.
Adde notas ad eumd. i, 15. Lactantius de Passion. etMetam. ix, 521,
Dominiin line: Dextralenet ferrura, vacuamtenet altera ceram.
_Eten_8_ pacisaraoena Quem locum ex Euripide expressum esse notavit vir
Perpetuo felixmecumregnabitin aula. doctus Observ. Miscell., vol. II, p. 37. Tabulas cerasve
Hxc prxcipue contuli, quia aulam hac nolione insue- Q memorat de UlpianusFragm. tit. 20, § 9; ubi Canne-
tam vocem appellat Muratorius Thes. Inscr., p. gieterus, qua locutione plura protulerunt er.uditi,
sed convenire videtur Isidorus. xv, 2, ex la-
HDCCLXVH, 18, notatus jure a Justo Specim. Observ., bulisproxime lignhque; ita euim cod. Groning. eteditio vetus.
c. 17. Adde Pareum Elect. Plautin., p. 572; Grang. ad Ju-
121. Maghtro] Spirilu enim sancto doctoreerant
erudili. Siroiliforroapanam magislramdixitinfr. 729, venal. l, 63.
et ore magistro legendum ex codd. ii, 136, ut errore donoetmunere 127. Datum] tta vulgatus interpres Sbat; vertit, pro
;Riuersb.ad Salvian.-deGub. Dei, p.
magislro, ibid. 448 : ita ars tnaghira illustratur a 132; Burman. ad Ovid. Met. xi, 106. Post' origo pun-
Burmanno ad Catalect. i, p. 127; Witbovio dissert. ctum
2 de Catone , p. 562. Vulgatum itaque prxtulerim conspicitur in Voss. 2, male. Sequentia sunt
ei scripturx, quam Moreti codex exhibet, minittro, intricatiora. Conjicio sententiam poetx esse, cceleste '
licel Similimodo manus ministras asseruerit Elmen- fecisse illud donum, novam vocis originem disertis solam suf-
horst. ad Arnob. n, p. 73, eaque confusio frequens ad eloquentiam. Loqui pro gerundio accepe-
sit. Videnotas ad Plin. paneg. 49, 8. — Lucxver- rim; unus autem pro solo assertum est ad Sedul. u,
ba nove exposuit Heumann. Pcecil. n, p. 333. 197.
130. Cantabr. cod., properasset.
122. Oraj Voss. 2, hora. '* 135. Superasset]
Affectus]Voss. 2, effectus : ila hxc confusa
123. Populosa] Voxhxc antiquioribus ignota. Ma- infr.
nilio eam asserere conatus est Bentleius, Astronom. it, 154; alterum magis placet, ut indicetur sin-
studium ad rem periiciendam, ipsaque operis
n, 224; sed vide Burmann. ad Virgil. _£neid. m, _. gulare
708; de Rhoer Feriis Dav. n, p. 185: indicat autem \" inchoatio ad effeclum nondum perducta : ita enim
ea diversarum linguarum multitudiuem, quam popu- afficerepro inchoare. VideLipsienseseruditos in Actis
lus notat. Videnolas ad Sedul. iv, 109. Deearum nu- A, 1761, p. 156. Affectus el effectusopponi docet
mero locus est Isidori Orig. ix, 2, quem tractavit Savar. atl Sidon. Episi. iu, 14, et vn, 1.
Joan. Cannegieterus, affinis optimus, Observ. cap. 18. 134. Consimili] Ita exhibui ex cod. Moreli, edd.
124. Ore] Voss. 2, ed. Antverp., Fabric. et Bibl. Aldin., liasil., Antverp., ut infr. 410,
Patrum Lugdunensis, ab aure; idem in Cantabr. Consimilijactalur humo.
ct Univers. exsiitisse suspicor, quia editioni Fabricii In reliquis est, in simili. Nonnunquam in compositis
nullara Cortius diversitatero scripturx apposuerat. hxc prxpositio corrupta. Ex Groningano apud lsi-
Giossx in Voss. 2 hoc exponunt: non a prmceptore dorum xvi, 13, restitue, concolorPyropo. Editi, cui
audierunt. Res eodero redit, sed ore videtur lueri Vir- color; et tum in sequenlibus legendum, et eiqualitas
ut ignis.
gilius _Eneid. iv, 79, 135. Quoniam] Pulmanni Schedx et Ahtverp.,
Pendetque iterumuarrantisab ore. quondam.
Ubi Cerda, idque Sulpicio Severo Dial. r, cap. 1, §. 137. Fe.unda]Voss.2 etAntverp., facunda. Eadem
4, recte restituit Meursius Exercit. crit., part. n, p. permutatiojest iuferius, vs. 818. Ita non ineleganter
146: ubi male edebatur, amore tuo pendens.— Ver-- opponeret priscam iliam confusionem, qua sese ii_~
bum stillare hausit exJobo.xxix, § 22, ubi Vulgata : telligere nou possent, et apostolos facundeloqucnles.
superillosslillabaleloquiumtneum.Elegauter metaplio- lla inferitis, vs. 224,
ram ab aquis petiil; sic dictis fluentibus,vs. 122; ari- Kesciaverba.virisfacundusdetulit igois.
PATROI_.„LXVIII. • *.
 107 ARATQRIS «08
Quod tumidi sparsere viri. Res maxjt-Ujjogit X -". Ht sit sitqpltcita?, quain CQBgruadjligit a|es ,
'., 67 Non relicere diu, quid. sit, quod Spiritus 68 Quae »e tarda gerat sine dogroatis igne te-
': [almua (.pores,
•
.:. 140 His daiar in flamroa, Jordanjs ah aroue co- 1|§ §\\ parjter su,cce,jisafldes jbi destjiiaj undis
- Unaniroes, ijjc,pre jubet flagrare doceptes.
[luipb>;
Qupd tuiic rite canam, promiss^que debifa sol- inslat sjroor, serm^inibusxstuat ardor.
JMen.tij)us.
' -
-.' : .[*f*.m, 69 Hos etiam musto typica ratione mqveri
Si sua dona ferat: dup gunt hxc sigpa figurx, Errgr y.erus,ajt, guos, ebria fonte recenti,
NOT___.
Sed cum superius, vs'. 123, memoret populosam tin- Juvencns lib. u:
guarum segeiem; vs. 128, numerosam voch originem, _Siniplicitatelamen purassuperare columbas.
facile eo referri fecunda posgit, prxcipue curn me- ut sit velut proverbium, smplex inttar columbw.BAB-
liqris noltx cqdd. nil mutent. THIUS,Advers. sxxui, 19. — Ajlde infr., vs. 662;
138_.Tw-iitrft]Nihil frequentius ghrjstiapis vafjbiH!, ad Se'tluLH, ^7Q; Bocbart. tlieroz-, part. u, lih. i,
quam superbiam (uwom nomine circumlpqui; 'estqjjp ,D ° cap. A.
^ra^ca''ij|pnjpi.Euripides Hecuba: Uh NeAAld. j l}3Sv,Torpaes. 1, nee-
£1.ft. TOfwS-Vri'>:of__v, fpov>ii_aTOf U5.*/.i] Cod. Univer?.. ubi: m.le; respicit enira
**&$ pptv qxtphxpt, -fr« Sw"oyxo-/_._a. ad Jordanem superiuj jT^emoraliim.
Horalius pulchre: 146. r/nattimes.^PulmanniSchedx, et Antverp.,
_mammb_.'Altertiffl,excodd. servO, quos in talibus
CrescehtemlUmidisinflasermqnibusp*|en|. seqtii oplirritiin est, cum utrumque sil in usu. De
Prudentjus: tal.bus in «» et .«' exeuntibus vide Coiv. ad Apu-
Lictor,tribuual, et trecenta insignia, leium i, p. 9;Heins. ad Virgil. _En. iv, 8; v», 335;
Quibustumetis,rnoxquedetumescitis. Burman. ad Valer. Flacc. in, 571; Burmann. Se-
Marius Victor lib. III in Genesin : cundum ad CaWt.in, p. 525; Ondend. ad Lucan.
Jam descendamus,tumefactaquecordasuperbo III , 746; Drakenb. ad Livium vii, 21, 5. Ila tnogna-
Consens., variilurBemusvocibusoris. •' nimes in melioribus est, infr. vs. 951 ; et unanithem
W«n: panem in, qwibufcta«iajaqdSedulium iv, 219. Corpu*
Fastu luntefactasuperbo exanime iri Traject. codice, apud Sttlpic. S.eyer.
DespexitljQminun^. Dial. II , cap. 4, § 6; imbecillus aptid Saivianiim de
Alcimus Aviius lib. vi: Gub. Dei iii, p. 45. Apuleius Metani. x, p. 210,
impe0lfa qfUfnc,ejujs,vfaibiq, fmte a qrdoretn tenuem
S^ll-a?1^^1^8^ ^'^: deprimens : tit recte emendatura Lenaepio Ani-
madv. ad Colu^huroiu, 4. Apud Boetium Consol.
BARTHros.AdTferg.xxxm, 19.-Minuc. Fel.flctav.,8,, C Philos. i, jhjtr^ \% ^o edit^| 15,11inveni,
prudentl«Ihmescehtem. S imili moqo,tnflqtus, Barthius a,pn\
AdVers.vx_:n| t/S_varo ad Sjdpn. pjj%, p. M.
Grxcum oyxo;exposuit Adaihi Obs^rv'., p. 593. Adde e| inf oodlce apmi eumdem : nt, pros. 2, imbecUleac
BOtasarj,Ovid. _".« "i, */lS; Metam. n,' 8$. ''" s[ne vMHkiH'
*.f40,. /«'/-«mmflfl Respicit ad Act. apdst., cap. n, 147. Ambr] Respicit, consueta allegoria, ad co-
§ 5; deqtio.ii*o,vitle Majum ObservViv, p. I?©.' lutnhain; coJumbts autem amor prxsertim sincerus
AOrot.illical w^8i)_-av refert Segaar Obsery. adLu- trjibititpr,., .
HQ. QuodveroSlephahi cotlex lflic ex«,9taav, !»jb Hjos\ PtiUnauni Schedx et Antverpu, _Vos;
ea_q,"p.iderii
habet, exhibet Atltanasius Opp. toro. J,' p.' __33. fpequ^fttej W tiHe«« pe._nulatx. Vide ad Sedul. iu,
JSed vide Albejli ad N. %, p. 4-8. 5^. p.e ip^a xe wnXexBarth. Advers. v, 5. De voce
4&<).Jordams] Recte media longa ; aliis ea corri- tapt-^.uota.s«d Sedul. i, 102.
. pitur. Vide Burrtian. ad Lotich. ivEteg., 6, S5J.Sia- ii,% yeru*] (|a codices. Fabricius aliiqne dede-
tim Moreli codex, t» ttmne, Cum inteltigat baptisma rttnt priscus,; in Pufmanni Schedis et Amverp. est
In Jordane, ab accipiendum puto pro post; de qtto v$us, eague est erroris prigo : id enim cum quariti-
tfsu vide Sculting. _d Senec. Controv. m, p. 2'S. tay r^pugnape.viderent, pxtscu,s. subslituerunt, cum
Sententia loci patet ex glossis in Voss. 2, Agit de • tanien ex corrupio t)_ri>sesset orluin. Aratoris ma-
eo Arator, qttare sanctus Spirilus dhcipulis inigne, nus est errorverus; jungitque ita contraria per oxy-
Bomino apparuit in cotumba. mo^on. Sic.siipjpa.vs.. 72,
141. _"««_]Moretanus a manu secunda, nunc; Dum tfahil, ipte irahi meruit.
eaderoque es| conjectura Wassenbergii mei. j. s
143. Stmp/ieiia-] Columbani iriter aves stne fctle Intr. vs. 395,
esse docent tum alix tum sacrx litlerx. Dominus Etqv^stum ne^ damna seaui.
Jesus Matt(i_-i10. r-veor-roTwypovtftotu>sot oy.tf, xal Plure-Utiesiniijes in Aratore occorrunt. BoetiusCon-
wdpatoi iis at n.pt-^T.pai.Seduiius lib. n. sol. Philos. ii-, pros. I, in ipsa sui tnutabilitate con-
Confesttmpatuereppli, sanctusqnecolutnbx stantiarn. Ua. «iiemvuperatdm apud Plautum Mer-
Spiritusio specieChrfslumvestivitBonore. cat. m, 4, 13, emendat Heraldus ad Minuc. Fel.
Mansuetumquedocet, multumqqeitlcederemitem Octay. p. %. Shaiha canluieruot Gerda ad Virgil.
I_e|y»Jtl5)-eD|iqua.feUe.ca.et. Mneid. VM, , 295; vi«* 150,; Rarfbius ad Claudian.
Sedulium expressit Aldhelmusin xnigmate columbx: Laud. Sitito., p. 266; Martinus Var. Leet. m, 9;
Mitiaquaproptersemperpra-cordiagesto, \ BurniaA. a.d Bu,ttLItinec i, 398; ad Ovid.ii Met.,
Et felix pr_.pe_ntgro sinefelle manebo.' 62 /,; ad Cla,udiaa.Cons. Maol., 80; Burmannus Se-
Humanam ab eadenr mente appellat Jjlariqs Vjc(or cundus ad Catalect. l, p. 45, etm, p. 465; Ou-
lib. III :'"..""* dend. ad Lucan. t, 98. Nolx ad Sedul. iu, 89, de
Grxcis Barnes. "ad'An_acr.od. 6l, p. 224.
Castaquoque'huojana.turtur conjupctacoltimtw. 149. Fdnti] Ebrietas quxdam sobtia describitur
m
5imp/ic. tegq(uni earn quam ex arca emisit Noe, in saqris litteris, ex illo diclo obscuro Jaeobi, be-
|jcim)|s ^jfititslih. 1«: nedicentis Judx : fiitit-undtor oeutit prm vino, Ge-
Tali legatusfirmavitfcederasimplex nesis cap. penuuirnp. De hac ebrietate duo iantum
Judicio, purumquepius sic comperitorbem. legi in sacris t-ttftris exempla.Uhum Testamenti Ve-
109 I)E ACTIBUSAPQSTOLORUMLIB. I. «•
150 70Complevit doctrina poli; nova vasa liquqrem A 160 Primus at iile Petrus, qui figit in aequo.e
Suscepere novum, nec corrumpuntur acerbo, [gressus,
Quo veteres maduere lacus , de vite bibenies, Retia jam cupiens hominura vibrare saluti,
Qux, Christo cultore, dedit convivia verbis, Ul piscator ovans levet has de fonte catervas,
Unde rubent, quas vertit aquas, tenuemque sa- Retulit xthereos, populo miraute, triumphos.
[ porem 72 Venit ad occiduas carnaliter editus oras,
165 Legis in Ecclesix fecit fervescere libris. 165 Humana sub lege, Deus, qui temporis expers
Tertia sidereis inclaruit hora loquelis. Principium de matre tulit, nec vile putavit,
71 Huncnumerum Deus unus habet, substantia Majestate potens, terreni sumere formain
[ simplex Corporis, atque opifex hominum pars esse,
Personis dislincta tribus; quam plurima nobis [suoque
Instrumenta patenl, simul lioc et tempora mon- Nos prelio revocare sibi, post dona salutis,
[strant. 170 Poslque tot erectos, pulsis languoribns, xgros,
NOT_£.
teris, 1 libro Samuelis, cum ea objiciiur Annx, Sa- qux talibus in rebus velut tecta latent. Allegoriasso-
mueiis matri, ab Heli sacerdote, cum effudissel ipsa n lent appellare, nec tamen consuet» rhetorum usu,
auimam suam coram Deo gemitu et precibus. Atie- qui per eas potius modiflcatarum vocum continua-
rum Testamenti Novi, in Actis aposiolorum, cum tionem iniellexerunt. VideVossiumInstit. orator. ivf
ab irrisoribus quibusdam eadem exprobratur apo- 11. Simili signiflcationedocumentaadbibct, infr. vs.
slolis, post acceplum Spiritura sanctum, cura variis 491 ; documenla plena figuris, vs. 725; document»
lingtiis loquerenlur facta Dei magnifica. Gregorius figurm, vs. 1027 ; figura, vs. 690, 771, 858, 982;
liymno I, tpecies, vs. 751; forma, vs. 210,90S, 1029:quod illic
Laetibibamussobriam Voss.1 in male firma muiat. Prudenl. Diptych. 15',i»
EbrietatemSpiritus. formamdiscipulorum.Sttlpicius Sever. i, Hist. Sacr.,
Paulin. Cyth., 24 ,quanquam hmcin typum Ecclesimforma prmmhsa
sit. Vocisapud hos scriptores usum nou cogitavit,
Inebrielursobriantepoculo
De fontesanctiSpiritus. qui in Veris et Veros., p. 80, fetnina emendabat,
teste VonckioLect. Latiu. i, p. 10: qui ipse forsan
Est igitur ha?cebrietas non vini aut sicerx, sed Spi- malebat. Vonckii lestimonio utor, quia Verosimilia
ritus sancti: quando mentes afflictx aut Ixtantes ita nunquam inspexi; tanlum abest ut presso atictoris
inflammantur ac rapiuutur, ut non sua agant aut lo- nomine sententiam quamdam protulissent, quod ex-
quanlur, sed Dei: et inspiratione atque agitatione cidisse nollem Cainpeusiumauctoci, p. 109.
quadam coelesti ita feruntur, ut ebrii vino solent. 159. Hoc] Anlv., hmc. Personx tres, et tempora;
De bac homines non exercitati nihil intelligunt; ii horx tertix monslrant, quam late pateant instru-
in
videitcet qui nunquam angnstia cordis posili, se-
rio oraverunl, aut divinis beneficiis excitati ex ani- menta. 160.
mo exislierunt. FABBICIUS Comment. inPoet. Christ. fj cap. 10,Primus] Upwxosdicitur a Maithseoin Evang.
§ 2. De quo cl. Van Hoven in epistola ad
p. .6. — vel
Corde fonte ascripserat Heinsius. Rhoerium.p. 18. Hinc tenior tlelendi posset apud
151. Acerbo]Scholiastes in Voss. 2, per vinum Sedul. v, 104. Princeps dicitura Salvianode Gubern.
(orte, el de atpero liquore legh. Dei, p. 169: ubi Hittersh. et in inscriptione recentio-
152. Lacus] Vide ad Sedul. HI, 8; in Voss. 2 ris licet xtatis, apud Montfaucon. Diar. ttalic., p. 4.
glossx exponunt, per humefactashydrias Judmorum. *b0. Qui figk] Cod. Moreti, Schedx Pulmanni,
153. Ver.isj Moreti codex, mensh. Glossx in edd. Ald., Basil., Antverp., Tornxs. 1, cui servit;
Voss. 2, eonviviaexponunt per potationes. Per con- Biblioth. Patrtim Lugdun., quod figit.'Eo usu servire
vivia verbis dala indicare mihi videtur eloquentiam. hic accipi posset, quem aitigi stipra ad vs. 49. Sed
154. Aquas\ Ha jubentibtis codd. reposui. Ede- nescio utrum tum mquornon magis diceodum sit ser-
batur, aqum; sed eleganliam non ceperunt quam ex- vire gressibus.
posuit Drakenb. ad Livium xxxi, 44, 2. Ita Scali- 162. Piscator] Cantabr., phcalur. Ita edidil quo-
ger in proleg. ad Manil., p. 8, eraendabat apud que Fabricitis ; sed altertim prxstat.
Virgil. Georg. ii, 22, 164. Carnaliter] Ecclesiasticx Latinilati vocem
Suut alix quasipse viassibireperit usus. tuto asseruit Cellarius Cnr. Posterior., p. 259, cum
Vossius in margine editionis sux ascripserat, quas vocisvis e.astoLatinorumsermone exprimi satis juste.
ipse vim; sed vulgatiira tuetur Burmannus -, a pairuo nequeat, eamdem retinendam censet Noltenius Le-
neque dissentit nepos ad Antholog. ui, p. 527. xic. Antib., p. 454. Plerumque Christianis quidein
155. Legh. ] Per excellentiam
' de lege Moysis: scriptoribus ea adhibetur sententia, quam illic pro-
infra 792, , D tulit Noltenius, sed hic locus diversns est, quo car-
naliter editus notat homo lactus, ut recte interpre-
Legh adepta modum. tatur vir doctus in Fabri Thesauro in vocem.
Lib. n, 926; Isidor. vi Orig., 2, qumin lege vet Re- 170. Erecios ] Restitui scripturam cod. Cantabr.,
gum libth. Male Gothofr. illic legutv. lta et iocum Voss. 2 et Moreti a manu prima; idemque editlit
ejusderaix, 5, exposuit Perizon. dissert. Triad., Fabricius, et Biblioth. Patrum Lugdun. Cxterx,
p. 9. K quo tamen dissensi in Miscell., p. 20. Fue- ereptos: male; indicat namque xgros ex lectis in
runt postea qui illic xit tabulas indicari scripserunt» quibus decumbebant excitatos, de quibus hoc ver
sed quo jure nondum video ; qux itlis continentur, bum solet adhiberi. Vide Burman. ad Valer. Flacc
ab Isidori menle prorsus differunt. Quis Romx du- viu, 20; tnfra vs. 468,
bitaverit quin posthumus, legitime natus, palris no- Dubiaquea mort»remeti
mine dicerelur? utique erat ipsi jure Romano fllius.: Erexere caput.
adeo sane in id lege non fuit opus.
157. Simplex] Vide ad Sedut. i, 282. Sxpios tali et vs.,853,
loquendi forma usus Arator. Vide vs. 451, 837, 918; Et ereelamturbi» gaudentibut offert.
ii, 900 : idque prxsertim egit ob Arii dogma. BoetiusConsol. Philos. iv, pros. 2, uti medici spe-
159. fnslrumenta] Intetligil modos investigandi ea rare solent, indiciumest erectmiam reshtentisquena.
111 AfeATORlS H*
Cum deflela etiam, perfunctaque corpora luci A Fit medicrna Dei; pavidis resplenduit umbris,
73 Redderet, et superas iterum concederet 74 Pallida regna petens, propria quem luce co-
[auras; ' [ruscum
Se quoque permittens, fusus genitricis ab 180 Non potuit fuscare chaos, fugere dolores;
•[alvo, j 75 Infernus tunc esse timet, nullumque cocr-
Carnis jura pali, vilam ne perderet orbis, [cens
175 Maluit ipse mori; sed quod de virgine feta lnsepcena redit; nova lortor ad otia languet.
Nascitur, illud pbit; ligno suspenditur insons, : Tartara mcesta gemunt, quia vincula cuocta
Et ligni Vacuaturonus: sic vulnus iniqui [quiescunt.
NOT_E.
turm. Simili modo levare pro sanare, infra vs. 485, Qni manejunctum vesperi
Diemvocari praecipis,
836; n, 114, 215, 820, 1208. Quara facile, erectut Tetrum chaos illabitur,
in ereptuspermutari potuerit, patet ex Drakenb. ad Audipreces cnmfletibus.'
Livium tii, 5, 7. Sed necminus sacri poelx chaos mundum dicunt, ut
171. Perfunctaque] Eodem modo funclus adhibe- ^, " primum conditus est. Hilarius Arelalensis de Ma-
tur.Vide ad Sedulium ni, 164; Oudend. ad Lucan. chabxis:
VII, 130 : iicei in oplimis id non ferat Burman. ad
Ovidium Eleg. ad Liv. 393, defunctus eodem sensu. Qui chaosimplicitumcsecacaliginemiscens,
Soiinus Polyh. p. 7, inter defunctaeorpora. Illic edi- Dividisin partes , et das noctemquediemque.
tioni mex docta manus ex codice, ul videtur, as- Paulious, sive Mamerlus ad Colleam:
cripserat, dejunctorumcorpora. Nescio utrura ita ca- Scribecreatarumverbo prtmordiarerum,
piendus sit Curtius IV, 4, in flne, ubi Tyrus dicitur Et cbaosante diem, primxqaecrepusculaluois.
tnulth casibusdefuncta et post excidiumrenata. Expo- Aliquando chaos profundam pohti abyssum designat.
nit Pitiscus per liberata; sed propler renata altero Aleimus Avitus lib. iv:
sensu capere maluerim, ut urbes passim mori di- Interea magnapontusse moleraovendo
cuntur. Vide Fabrum Semestr, i, 9 ; adde et Bur- In chaoiantiquum,linqueusmuudana,redibat.
roan. ad Catalect. u, p. 261. non sunt ta-
172. Superat] Poetx hanc locutionem morti in- Qux omnia, minus vulgo cognita, Advers.
terdum opponunt. Virgilius /Eneid. u, 91, men ipjucunda cognilu. BABTHIDS, xxxn,
cap. 22. —De inferis hanc vocem dici Iate osiendit
Superlsconcessitab oris. idem ad Claudian. in Rutin. n, 215 : ita et vulgatus
Paulinus Nolan. Paneg., p. 828, in Corp. Fabricii, interpres adbibnit Lucx Evang. cap. xvi, § 26, uhi
Quemmendicantemspreverat in superis. X«<"f_a in Grxco est; interpretemque defendit Bur-
Et htnc recte Latio vindicavit Dresigius in Actis Li- tnan.ad Valer. Flacc. n, 86. Respexit Arator certis-
sime ad verba Lucx in Act. apost. cap. n, § 27, eis-
psiensibus, A, 1740, p. 192. Similiter 5v_>apud Lu- r aSou; hxcenimvox uOnnunquam accipitur pro ma-
cianum Dial. Moft., p. 265, et sxpius.
173. Fusut] Ita codices, edd. Ald., Basil., in reli- niateria, ex qua omnia credebant (acta, et in quam om-
statuebant reditura, quam poeix chaqs dicunt.
quis/«.«-, quod reposilum ex consiructionis ignoran- Vide Casaub. adversus Baronium Exercit. i, p. 78.
tia, qham hoc loc.ojam vindicavit Cortius ad Plin. x Iwdede inferis et sepulcro, ut notatum ad Seduliura
Epist., 26, 1, eamdemque enallagen pluribus expo- 1, 204. Cxierum apud Lucam ei; «.»v habet cod.
suit ad Sallust. Jugurth. 33,2. Fusut autem pro nato
Klmenhorst. ad Arnob. Advers. gent. t, p. Canlabr., et interpretes Grxci psalnio xv, § 10. Illic
3. Herald.ad eumd. m, p. 149. Burman. ad Clau- taraen
Souitur. Alexandr., adou, ut Jamblich. Vit. Pythag. p.
dian. iv Consul. Honor. 73. Notx ad Sedul. v, 55. 86 el 155. Nota eliipsi, de qua Rittersh. ad Oppiani
Huc respexit Virgilius ___neid.n, 328, Hal. iv, 107, et Bossius Ellips., p. 58; eamque La-
tini imitati. VideVechneruro Hellen., p. 124.
Arduusarntatnsmediisin moenibusastans 180. Dotores] Ex Grxco expressit atotvas, quod
. Fundit equus.
quidem de parturientibus proprium. Bos. Exercit.
Ut heroes illi ex equo velut prognati fuerint; idem- philol., p. 69. Lucianus Dial. Deor., p. 200. _£lia-
que jam videoobservasse Burmannum. nus Var. Hisior. IV,I; etw.ivM apud eutnd. i, 14;
175. Maluii] Propensam hxc locuiio indicat vo- sed inde de quovis gravi dolore dicitur. Staver. ad
luutatem, ut notat Wopkensius in Observ. Miscell. Fulgent. Mythol. i, p. 624 : ubi Vossius in margjne
nov., parl. x, p. 127. Infra n, 108, Ne pereas, vult editionis qux esl Lugduni, pro corrupto ido dinin
ipse mori. Posse mori magnum quid, et heroe dignum conjiciebat, elSoe bSw&v,ut 6.uvn pro sollicitudine ;
indicat de Rhoer Feriis Daventr., p. 51. O apud MiiseumHer. et Leandr. 11, cruvo3uvaof_ai, una
177. Et ligni] Ald., Basil., Fit ligni, ex sequenli dotore afficior, neglectum Stepbano, asseruit Majus
versu illud huc translatum. Observ. iv, p. 224.
177. Vacuatur] Pro vacuefacere hoc verbom 181. lnfernut] Voss. 2, infernum. Forte ideo mu-
adhibetur. Infra 447,. Viseeribusvacuatus obit. Ver- tatum, quia putarunt subslaniive vocem pro orco
bum hoc Latio asseruit Daumius Radicib. ling. Lat., non adhiberi, sed contra Cellar. Cur. Poster., p.
p. 513. Syntagm. Grxvii. Scholiasta in Voss. 2 ita "268, Antib. p. 55. Nollenius Lexic. Autib., p. 1001,
exponit: Peccatum diaboli, qui per lignummortemin- adjectiva vi indicat sxpius id quod ad inferos perti-
tulit mundo, per lignum iterumvictus curatur per me- net; raro autem ipsum locum notare largior Bar-
dicinam Dei. thio Advers. xxn, 10. Nec lamen eidem assentiri
178. Fit] Aldin., Basil., Et, eodem errore quem possum, quibusdam inlocis inferus rescribenli. Quid
_uperiori versu notavi. Crucem Christi ._p«r._i«vxvs si subaudiatur locus? infernas vias dixit Sedul. v,
»T(ir--i_appellat AlhanasiusOpp. tora. I, p. 2. 266; adde Wopkens. Observ. Miscell. nov., part.
179. Pallida] Vide Barth. ad Claudian. Rapt. Pro- vu, p. 885. — Pto etse timet coojicit Wassenbergius
serp. i, 40. legendum ipse limet, neque id displicet. Athanasius
180. CAooslApudpoetas inferos designat, non so- "Opp.tom. I, p. 150, o 58-if _,ITTU|S.
lum rudem illam atque indigestam molem. Arator. 182. Pcena] MorsChristi effecit ut ipsa mors vin-
liivi Histor. apost. Pavidh..... Chaot iisdem noctein. «ceretur, ipsaque velut poenaiu subiret. Paria legi
etlaui designat. Ambrosius Hymrris:
^ t-ossunt superius ad vs. 10.
113 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. M
Mors ibi qaid faceret, quo vitx portitor ibat ? A j tn Iucem punila venit. Si solvere cura est
185 Hunc Deus omnipotens, cui nunquam terrninus Fecundi crementa mali, felicibus undis
[instat, 200 77 Exstincium reparate genus; spes una re-
Post sacra busta levat; radiantem in corpore 1
[mittr
[Jesum Debita supplicii, post crimina velle renasci.
Vidimus, et propriis reducem conspeximus Muttiplicat jam paslor oves; tria millia vulgi
[astris. "™"^Nonminus illa dies in flumine ditttit Agni.
Sed fugite, o miseri! funesta piacula gentis, Hic primum, post jussa Dei, baptismatis usus
76 Cui, veniente Deo veleres avertere noxas, ' 205 78 Exoritur, data jura probans; nam trina po-
190 Addita sacrilegx creverunt vulnera cnlpx. t [testas
Cur natos, Judxa, tuos, per vota cruoris, Colligit hanc prolem, numerum partita per
Parricida trahis? qttid, Christi sanguine fuso, ![xquum.
Hos tecum damnala premis, necdumqoe creatos Perfectum est, quod mille sonat : sic denique
Festinas proferrc reos, homicidaque lingua [sxclis
195 Naturx percussit iter? cui serior ortus Ponimus xtates, cum tempora dicimus orbis.
Quam faciutts discriroen alit, scelerumque pro-] JJ Res perfecta semel ter jurigitur, et facit agmen
[pago 210 Mysticavis numeri. Gregisest piaforma novelli.
De natale perit, qux saucia voce parentum Fuhditur interea per cunctos gratia sensus,
NOT_E.
184. Portilor] Vocem Sidonii xvo natam arbitra- Idem cap. 7 :
batur Pius. Sed tu vide notas ad Virgil. _En. vi, Cremenlacapit pulcherrima.
298; Heins. ad Ovid. IV Fast., 715; Barth. ad Clau-
dian. epigr. 47, Advers. LIII, 8; Savar. ad Sidon. v, Juvencus lib. u,
epist. 4. Apud Symmach. i, epist. 90, in codice Justi mox ut crementa vigoris ,
vidi, levia rerum porlalor [estivusexornel, pro por- Sumpserit.
litor, quod in cdit. est. Arator lib. i; idem, lib. n,
186. Jesum] ln quibusdam edd. punctum additur,
ut pendeat a levat. Mutavi^id, et, ni fallor, vere. Servosquereposcet
Mensura.crementasuae.
188. Funesta\ Schedx Pnlmanni, ed. Antverp., et BARTI-IUS.
Advers. iv, cap. 24.
funesia. Videntur bi piacula rettilisse ad ipsos Ju-
dxos. Acceperim potius de crimine expiatione di- 200. Reparate] Heinsius ex Moreti codice ascripse-
gno, culpaque, ob quam funesta mortis pcena sequa- ral, reparate vel reparare: posterius est in Bfbl. Pa-
tur. Addici piaculh wternh ita dixit Salvianus de Gu- trum Lugdun. : in Cod, Univers. est, repetite; in
bern. Deiu, p. 32. Adde Reilzium, Ainbig., p. 435; Cantabr., reverate. Sententia fla^ital reparate. Horta-
qui et utitur vexato Flori loco, i, l,uter auspicarelur tur cnirn Judxos ut, si velint se malis crescentibus
et regeret, adhibuere piacula. ubi ex Jornande legunt tanquam vinculis solvere, genus exstinctum instau-
erudili, adhibere placuit deos. Puto legendum, adhi- rent : ita reparare affiictum apud Hegesippum i, 33,
buere prodigia. Eam vocem librarius in pericula mu-1Q in fine.
lavit, unde transiit in piacuta. Similiter apud Flo- 200. Retnitti] Heinsius ascripserat, remitte vet re*
rum i, 10, 5, olim legebatur, tunc ilta R. pericula. milli; in Aldin. et Basi). est remittit. Nil mutave-
Jam exbibetur, prodigia, quod primum se iliic resti- rim. Sententia esl: Spes Una est, ut debitum suppli-
tuisse Boxbornius memorat in epistola ad Pontanum, ciiiin remittatur, si quis velit renasci post crimina.
p. 100. Syll. Matthxi posteriores Boxhorniiemenda- Remittere injuriamhaud dissimiliter dixit Sallustius in
tionem secuti sunt, cujus tamen miror nihil Dtike- Fragmentis, p. 52 ed. Wassej. Peccata remittere ad
rum meminisse. Latinitatem ecclesiasticam retulit Cellar. Cur. Po-
190. Vulnera] Vitia, peccata. Wopkens. ad Sedul. Sler.. p. 281, et Antib. p. 218. Nolten. in Antib.,
iv, 77; ita sauciam mentem in Ausonio defendil Bol- p. 1721; permittere eodem sensu adhiberi statuit
tius Sitv. critic, p. 31. Cujacius Observ. xxi, 29; sed loca quibus utitur
191. Cur| Schedx Pulmanni, ed. Antv., cui; et ila corrupta arbilratur Gronovius in epistola ad Salma-
citat Fabricius in comment. ad Poet. Christ., p. 98. sitim, tom. II Syllog. Burman. p. 612. Adde notas ad
In Aratore tamen cur edidit. — Sententia Aratoris Aur. Victor. Orig. Gent., c. 9, § 4.
fiere convenit his Ovidii Heroid. xi, 107 : 202. Tria] In Actib. apost. u, § 41, additur w_•_',
ut indicetur numerus non explelus. Arator plenum
Qnidpuer admisit,tam pauciseditus horis, ' posuisse videtur allegorix captandx.
Quolaesitfacto,vix bene natus, avum 203 Diluii] Moreti codex, deluit. Claudian. in Eu-
Si potuitmeruissenecem, meruisseputetur.
Ahmiser admissoplecliturille meo! trop. n, 23,
Tantum facinus qum diluet mtas.
D
192. Parricida] Ald.,Basil., Cur paricidq. — Mox ubi pro detuel illud positum noiat Barlhitis.
quod Chrhti, Bibl. Palrum Lugdun. 204. Primt-mjAldin.',Basil., primus : non displicet.
195. Serior] Heinsius ascripserat, serior vel sm- 204. Jussa\ Ascripserat Heinsius, jussa vet jura.
vior. Perposterius elegantia videtur perire. Prius probo; respicit Cbristi jussum, in Evang.
196. Alit] Aldin., Basil., habet; alterum placet; Matthxi cap. xvm, § 19 : posterius ob sequensjitrt»
frequenter tamen hxc permutata. Vide ad Sedul. olfendit— Hactenus aulem Moreti codicem contuie-
n,8l. rat Heinsiti..
199. Crementa]Crementumcst incrementtim. Glos- 211. Sensus\ Voss. 2, centus; et ila legendum
sx : Cremenla,alizbaet;. Alioquin crememumybvn,si conjecerat cl. Wassenbergius : mox vs. 214,
lidos Isidoro lib. ix Origin., c. 5, et lib. xi, c. 1. Corda ligant sine limite census.
Verba Strabonis nostri: Adde de hac voce Drakenb. ad Silium vu, 167; not.
ad Sedul. epist. ad Maced., p. 11. Sic sensus pro
Creditapridem census habet Tornxs. 1, vs. 214; et Biblioth. Lugd.
Spe sioe crementi,pigrosub cespiteclausit. vs. 417. Confusa.et bxc apud Marlialem Epigr. tv, 74,
 115 ARATORIS
Divitiasque metit locuples in amore voluntas. A Munera da iiogux, qui das in rnunere linguas.
Utque piicoeant in foedera, pignore certo, Hxc iterata, reor, confirmant prxmia justos,
Res laxant, et corda iigant sine limite census, Ut duo jussa colant, tabulis conscripta dua-
215 79 Affeclu consorte licet; nova jura beatis [bus :
. Munificafluxere manu, quibus ubere lxto 230 Dilige mente Deum, fervenli plenus amore:
Divisx geminantur opes, et crescit in omnes, Rursus ait: Charustibi sit quoque proximus, ut i
Quod faciuut commune sibi, totumque capes- [tti. j'
[sunt, Hoc pactum jus omne tenet, quod Spiritus al-
Qui proprium nihil esse volunt. Quo fonte cu- [mus,
[currit 81 Bis veniens, per corda creat : semel bunc
220 Hfficprobitas, quxve illa fuit bonitatis origo, [dedit auctor
Hinc canere incipiam : Sacris bis Spiritus almus In terris, ut ametur homo; post misit ab astris,
Discipulis concessus erat; spiratus in illos 235 Ut flagrent humana Deum : dilectio prima est,
A Christo surgente semel; post, missus ab Qux Domiqum vehementer amat, cui deinde se-
[astris, [cunda est,
Nescia verba viris facundus detulit ignis. Qux sociat raortale genus; tamen incipit ante
235 80 Ne quid inexpertum studio mediterour inani, B Posterior numero, sequitur comilata secundam
Spiritus atmel veni, sine te non diceris un- Quxprior est; sic forma docet: nisi diligis, in-
[quam; [quit,
NOT.E.
Adde Burman. ad Catalect. m, p. 554. Puto per om- 222. £pirattti] Ita Cantabr., Voss. 2, edit. Ant-
ties ensus ihdicasse Aratorem eamdem omniutn sen- verp., Fabr., Bibl. Patrum Lugtlun. Cxterx, tpi-
tenti. m, et expressisse Luex verba, .rrt T6 av.6, in
-tib. apost. cap. n, § 44. De verbis illis dissentire 224, JV.scta] Ignota, qux ipsi antea non didice-
_olent; simpliciter vertere malim, omnet qui crede- rant. De passivo hiijus vocis Usu Bartbius agit ad
bant eonsentiebant: ea est vis illius locuiionis, quam Statium Theb. in, 30. Ita vocem capio apud Hygi-
recte exposuitStrucbtmeyerus Animadv. crilic. l, 4; nuni Fab. 88, ._ t» compressionenocturna nescio cui
-. Bascius de Interpret. N. T. ex Patribus, p. 16 : eduxhse : id est, alicui ignoio; quX enim Staverenus
<.bidocet Clementem et Ignatium eodem sensu locu- de locutione hetcio quis affert, ab eo loco videntur
iiOhcm adhibuisse. aliena, ita etiam ignarus pro ignoto. Burman.
_!14. Limite] Cod. Univers., limine, ut hxc in- Q ad Ovid. Metam. i, 134; Manut. ad Sallust. Ju-
terdttm permiscentur. Vide Burman. ad Valer. gurlh., 98; Abram. ad Ciceron. pro Coel.2; Hcusin-
Flacc. iv, 614; ad Lucan. I, 351. Sententia ipsa /t- ger. ad Vechner. Hellen., p. 420. Pertinent auiem
mitt flagitat; indicat enim nullum divitiis terminum Aratoris verba ad id quod apostoli babebantur aypitp,-
fiiisse positum, sed omnia habuisse communia, unde futxoteiiSiStxai, testeLuca in Actib. tv, § 14; sive
Chrislianos familiarh comniunicatores rei appellat plebeii, rerumque imperiti, qux posterioris vocis vis
Arnobius Advers. gent. iv, p. 152; neque tamen est, observante viro clarissimo iit Observ. Miscell.,
omnia inter eos fuisse communia demonstrare cona- vol. X, p. 9. Adde Savaron. ad Sidon. vn, epist. 14;
tus est Moshemius Cogitat. in Select. N. T. Iocos i, et sic deinde Christiani studiorum rudes, artiumque
cap. 6, p. 114. expertes habiti. Elmenhorst. ad Minuc. Fel., p. 9; ad
214. Census]Torn. 1, sentut. Arnob. I, p. 52, et n, p. 62.
216. Ubere] Ex Virgilio _£neid. m, 95; Valer. 230. Fetventi] Coriius post hauc vocem inserue-
FlacC. vi, 711, rat minus distitiguendi signuro, ut referatur ad mente.
Sed haud dubie ad amore pertinet.
Aquh et fertilh ubere ierrm. 231. Charus] Btbliotbeca Palrum Lugd. iransponit,
Agrit illic conjicit Heinsius; cui Palladii locus apud charus quoque sivtibi. — Vocem proximus, hoc sensu,
Burmannum obstat, sed et alius Homeri, quem cum ecclesiasticis scriptoribus recte tribuit Nolten. Lexic.
Valerio contulit vir eruditus in Observ. Miscell., Anlib., p. 1129.
vol. IV, p. 185. 232. Omne\ Sane, quidquid de juris naturx prin-
219. Proprium] Aldin., Basil., quod proprium; cipio meditentur alii, ex amore Dei mutuas,
Voss. 2, quiprimum. Conjicio Aratorera scripsisse D caut, relationes et officia, tanquam ex primo quas vo-
qui privum. Ex glossa enim proprium videtur. No- derivari arbilrer. Si qujs Deum cogitet creatorem, fonte,
nius Marcell. l, num. 152, Privum e_tproptium unius- ei debetomnia, nec minus reliquis, ab eodem Deo
cujusque, unde et ret priiata. Vocem hanc quibusdam formatis homitiibus. His namque ea tribuenda, qux
egregie restiluit Burmannus ad Ovid. Metam. IX, 20, scopum Creatoris in iisdem
et Faslor. i, 113 et 137. Justino autem xn, 8, 3. queant. Sed de his disserendiformandis latius hic
adjuvare
locus non
Cannegieteros meus ad locuni Nonii p. 16 : licet est. Ideo autem Jacobum pulaverim appeHassevb[iov
Scheffero assentiatur Wopkens. Observ. Miscell. Baaikabv, in Epist. cap. n, § 8, non quod a Deo,
nov., pari. x, p. 130. Redde et Ciceroni de Le- Rege magno, lex est lata, ut censet Raphelins, sed
gib. III, 19, m privos homines; alque Varroni de R. quod sit omnium pr__stantissimaet Inaiima, genera-
R. i, 41, non male prt.i» generibus restituisse videtur tim continens quxcunque sint agendd. Sic
Triller. Observ. crit., p. 466. Conjectura mea in ille est qui exeelliii Vide Fabr. ad fiaatktu;
Aratore eo est verisimilior, quo frequeniius primus, p. 169, et Latinis hoc sensu regiut. Anacreont.,
Vriemoet, Dict.
et
prtvtt-, propriut confundantur. Vide patrem ruetim class., tom. II, p. 107.
ad Plinii paneg, 83,1. 234. Misit] Ed. Ald., Basil., Torn. 1, missus; al-
219. Nihii] Cantabr., ni/. Ita et Antverp , Biblioth. terum habent codices, et favet prxeedens dedit.
Patrum Lugd. et Fabricius. Ald., Bas., nihil esse ho- 236. Amat] Ed. Ald., Basil., Torn. 1, amet.
lunt: aperte vitiose. Convenit Sidonius Apoll. vm, 256. Secunda est] Revocavi est ex Cantabr., et
epist. 4, quidquid Ecclesik spargis, libi colligh. Univers., et edd. Ald., Basil.
221. llinc] Vir&Ui_.ua_a esl ex Georg. i, 'o. ^<; 1 238. Secundam] Cod. Univers., secunda.
_17 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. I. 118
240 Cernere quero potis es, fratrem, quem cernere .A, Plus vacua meruisse manu, qui munera poscens
[non es, Est datus ipse sibi. Nulia hic mihi vena metalli,
Nescis amare Deum. Concordia nexa talcscat 83 Respondit, qux fundat opes; ego dilior
Ergo pari voto, Dominumque in pectore condat fxgro
Fratris amor, geminx sibi sit substantia causx. 255 Pauper ero; progressus abi! De voce jubentis
82 Claudus erat,cui primadiesexordiavitx, Exsiliit medicina poiens, atque nospite gressu
215 Membroruutcum strage, dedit, languore coxvo 84 Convixere pedes; cunabula longa relinquens
Octo lustra gerens, ad quem, comilante Joanne, Calcavit veteranus fiiimuiii, plantisquc hbvellis
Respice, Petrus ait: Votum spes lusit avarum, Matcries se prisca movet, ciii prxpete cursu
Cumque negat, meliora paral. Quam sxpe gra- 260 Prottilit incessus, quidquid non edidit ortus.
[vatos Stal facti manifesia fides; sed et alteri hobiS
Desperata juvant, et semine nata sinistro Res aperit, quod eausa gerit: gens nomen ab
250 Prosperilas, celans rnceslisconfinia Ixta .,..tiUo
Prihcipiis, ad vota veriit? gaudebit egeriuS Israel dicta tenet, qui betla,reii|uerat--g_r,
NOT.E.
240. Potti es] Voss. 2, pofis est. Ipsa sententia hoc B gantem usum, quo tpse casu solet difterre ab altero
renuit. Poth es pro potes, de quo vide Stewech. ad pronomine. Vide Rivium ad Ciceron. vn ad Di-
Arnob. Advers. gent. n, p. 81; Elmenh. ad eumd. i, vers., 1. Et veteres non aliter loculos scribil Gr.i—
p. 28 ; Stephan. ad Saxonem Graromat. Hislor. Dan. vius ibid. iu, epist. 4. Obstant tamen Grxyio plura
xv, p. 248; Falster. supplera. Ling. Lai., p. 272; loca, quat, si ipsius sententia de usu veterum vera
Vossium Art. grammat. iv, 21; Oudendorp. in Observ. essei, omnia forent emendanda. Disputavit ea de re
Miseell., vol. III, p. 153. eleganter Dukerus ad Flor. m, 18, 7 : adde notata
2.0. Non et\ Hoc revocavi ex Cantabr., edd. Ald.. ad Sedul, n, 203. Non male quidem videntor mihi
Basil., Torii. 1, tit repetatur potis; in reliquis exhi- eruditi Lipsienses in Actis ap. 1761, p. 26, distin-
betur non eti, quod acceperunt pro Iicet; quamlocu- xisse, utrum oppositio ad aliam rem fiat, necne. No-
tionem exposuit Heinsius ad Ovid. Art. n, 28; Me- ininativuin posiulant, si alterum alteri non oppona-
tam. ii, 189; Drakenb.ad Silium ix, 451; Joan. Can- tur, contra vero alium casum. Hinc apud Ciceron.
negicterus Ubsehr. cap. 1, p. 570. Ita Grxci. Cebes pro Marcell. 5 legendum, meriieimihi,—reliquos am-
in Tabula, p. 221, ed; Scbrod., e<.TtvISelv,et p 229, plissimos viros et sibi ipsh et patrim reddidit; non
6-_>j--tveaxa. _Elian. Var. Histor. n, 34, vaiiv eaxat. ipsos, quod dedit Grxvius, et in cod. est, cujus va-
Penzon. ad eumd. ix, 7 ; Schulting. ad Senec. Sua- rianies sunt ad manum.
sor, p. 29. 254. Respondii] Pelrus nempe : VifleAct. apost.
^ 241. Netch] Vide ad epist. ad V=gilium, vs. 4, et iii, § 0.
VossiumArt. gramm. n, 31. 254. Mgro] In Cantabr. scholiastes ascnpserat:
242. Dominumque]Sched. Pulmanni, ed. Antverp., _ mgrosvocatdivites, quiasemperegent, "kripoi sunt. Cor-
Domir.umvoloque. Prxterea in pectora Antverp. *-' tius in margine mgro tertio casu . ccipit, ut Petrus,
243. Sit] Voss. 2, sint. ldem conjecerat amicissi- prpfessus sese nec aurum neque argenttim babere,
raus Wassenbergius, hac sententia : Geminx cauSX, videretur illi claudo pauper, cum tamen esset dittor.
amur erga Deum et proximum, sibi sint una substan- Neque hoc male : eligat qoisque quod placuerit; hihil
tia, ut alieruttam separare nequeas. Parum abest enim interest.
quin assentiar. Nihil tamen immuiare ausus fui, ob 255. Abi] Hoc dedi ex codd. edd. Antverp., Fa-
reliquorum codd. consensiim, modo causwcaSu tertio bricii aliisque. In nonnullis, juncia sentenlia, legi-
capias. Geminx causx inter se subsistant et con- tur, progressnsubi de vocejubentis : sensu bonot nec
stent. tamen adeo eleganter. Contusio facilis ftiit litterarum
245. Comvo]Male quidam hanc vocera Iribuuiit a et u, prsecipue in Longobardico cbaractere. Vide
Ciceroni in Vatin.'13; est enim cadentis Latinitatis. Salmas. ad Flor. i, 5, 5. Apud Isidor. Orig. x,
Vide Nolten. Le.xic. Antib., p. 463. Eodem Vossius p. 1071, cupidus a cupiendq niultum, id est accipiendo
refert quoque comqualh, quod tamen antiquiori- vocatus. Lege ex Groriing. capiendo; ve. sequens ver-
bus adhtbitum docet Vorstius ad Sulpic. Sever. H. bum id jubet.
S. i, 26, 6; et Nolien. Lexic, p. 8B0. 250. Exsiliii] Hoc titfeturilatXbjxevoset a».6f_-vof,
246. Gerent] Damnata quibusdam locutio, sed La- quod utrumque esl in Act. apost. iti, § 8. Aldin., Ba-
lio assemit Burmann. ad Ovid. Metam. n, 497. Adde si\., exuit; fortein codice fuit.it.if, utvulgattis inter-
Wopkens. _d Sedul. n, 141, ad Justinuni in Observ. pres in Evang. Liicx ha'p. vt; § 19, gtiia .tritts de illo
Miscell. Nov. Part. x, p. 45.' exibat, et sanabat omnes.
247. Avarum] Sperabat enim aliquod-a PetrO do- D 256. llospiie] Videtur accepisse pro peregrino, sive
nura, adeo quidem. ut in id inientus esset. 'Emixsv tali, qui ipsi non erat propfius; vestigia aliena dicit
scribit Lucas jn Actib. c. m, § 5, «iuoclper -y.«_f__0f vs. 311. Hospes honos est apud Claudianum vi Cons.
rectesupplet Heiusius ad Valer. Flacc. vn, 114, licet Honor., 651. Ip_e lamen legeritlumconjicio. a sospite
TOVV prxferat Elsnerus. grestu cumvixert pedes; aut, ac soipiie gressu convi-
248. Cumque] Cl. Wassenbergius eleganter cOh- xere pcdes. Confundi sospesel hospes docuit Drakenb.
jicit, quique negnt. quia cxternquin locus est impe- ad Livimn v, 28, 4; sospitdet hospita apUd etiind. ad
ditus, el conferendum monet vetsutn 284, lib.xxli, c. 1, § 17.— Per aT-SsuexpOnit(-as--i_,quod
Qui, noxiapellens. est apud Lucam Act. m, § 7; atqiie ita vocem hanc
Aurivitat onus. intelligendani stispicabatur Elsnerus. Confer Dupor-
151. Gatid.ftti] Ita restitui ex Cantabr., Univers., tum ad Tbeophrast. Charact., p. 226.
edd. Ald. Basil., Torn. i.Cxters., gaudebat; se- 257. Co.i-t:--r.] Voss. 2, Convinxere; Aldin., Ba-
Cum vixere.
quenlia alterum poslnlant. — Statim meruisse pro Sjl., 260. Edidit] Pulmanni Schedx et Antverp., addi-
consequi adhibet. Vide ad epist. ad Flotian. 16. dit. COd.Cantabr., Fabricius, et Bihliotb. Lugdun.,
253. Sibi] Sedulius ifi, 505,
aperte vitiose, edidit ortas.
Redde mihi vtl redde sibi. "263.Isruel] Media producta in epigrammate Theo-
ln Bibliothec. Patrum Lugdun. est ipte : sibi, inter- dulpbi :
posila distinguendi nola, sensu nuilo, et contra ele- Israel.tu rex, Davidiset iacljta proles,
419 ARATORIS 120
Conatus certare Deo; tulit ipse figuram A Qux speciosa suo prodit de nomine Jesum?
265 Corporis ante gravem, quam post in vulnere 275 Isaias, Daniel, similes quique ore prophetx
[mentis Obscurismanifesia canunt roiracula Christi.
Et portx qui nomen habet, sic admonet ipse :
85 ,srael claudus habet, qui per sua crimina
labens Porta ego sum vobis, qui per me intrare reeu-
Corde magis quam carne fluit, spatiisque sub [sat,
[ipsis Fur erit ille nocens. Possunt porlare prophetx
Quadraginta annos iEgypti fine remotus 280 Ad portam, cernenda magis, quam visa loquen-
Claudicat, /Egyptum cupiens, atque idola qux- [tes;
[rens. In lemptum non ferre queunt; hxc janua Petro
270 86 Ponitur ad portam Speciosam debilis; Credita, qui, Christuro confessus, cognita mon-
(ultra strat,
Non valet ire miser, nec limina tangere portx; Non ventura sonat. Vetus o sine fine jacebis,
Culpa negavit iter. Qui sunt qui pectore clau- 87 Ni Petrum jam, claude, roges! qui, noxia
[dum [pellens,
auctor
Israel ferresolent, portxque adjungere certant, B 285 Auri vitat onus, rerum cui censait
NOT.E.
Idem Symmacb. i:
Alcimus v,
Israet soloperagenscertaminavisu. Cxruleasqueanimasatque idolanigra vocare.
Media conlracla ttatti.xpaaiv, ut sit dissyllabum, apud Sedulius v :
Aratorem : Lucosqux semperamavit,
Claudum Idoladilexit.
Tsraelferre solent,portaequeadjungere certant.
Arator n :
Et :
Quampost in vulnerematris Idolatot Romxntondocoliectasubacto.
Israel claudusbabet. Tertullian. i :
Sicidem sxpius aliis in locis. FABEICIUS, in comment. Idolavana sequi, turbamsibi Ongeredivum.
ad Poet. Christ. p. 74. Idola primtim fecit Syropbanes_i_gyptiis,Prometbeus
264. Deo] pugnandi verba cum dativo, more Grx- Grxcis, qux Judxi mandato divino, et Persx insti-
corum. Prudent. Psychom. : luto patrio non admiserunt. FA.BRICIUS, comment. in
Confliguntviliis,seque ad sua pr__miaservant. Poe' Christ., p. 71.—Similia fere exempla dedit
Arator lib. n : C Bartnius Advers. xxiv, 4; VossiusArl. gramm. n, 54.
Sed non mortaliapossunt Adde ad Sedulium v, 146; supra ad epist. ad Vigil.,
Auctoricertare Deo. vs. 24, Aldbelmus de Laud. Virgin., p. 720, lom. I
Thes. Canis.
IDEM d. 1. p. 111. Infra n, 959,
Auderembeltare sibi. Orarentidola regis.
Silius I-alic. x, 57, Quin et prima brevis legitur apud Alcuinnmde Vit.
S. Willebrordi, lom. II, Thes. Canis. : obi vide Ras-
Ausit certare Tonanti. nage in prxfat. In media corripienda accentumre-
L'bi Drakenb. el Voss. Art.gramm. vii, 37; Veehner. spexisse hos poetas putat Nansiusad Nonni Paraphr.,
Hellen. lib. i, part, n, cap. 25; Boltius Silv. critic, p. 57; et Falster. Supplem. L. L., p. 149 : quod
p. 54. mihi nondum liquet. — Quod de Aldo scribit Fabri-
265. Mentis] Pulmanni Schedx etAntverp., Ma- cius, apparet cx ipsius editione, in qua, ut et Basil.
tris : male; instituit enim comparationem inter Jaco- cst idolaque. Mirortamen Fabricium hanc Aldo aliis-
bum claudum, et Judxos animo hebeiiet claudo, qux que mutationem objecisse, cura ipse nimiora sibi in
locutio est apud auctorem de Rep. ordinand. ep. 1, similibus indulserit, inque alienis operibus ingenio-
cap. 7, § 2. sus fuerit, ut scribjt Joan. Alb. Fabricius Bibl. Lat.
266. Claudus]Cantabr., edd. Aldin., Basil., Torn. 1, tom. III. p. 709. Qua de re latius dixi in prxfal. ad
clodns,atque ita deinceps passim. Isidor. Orig.xvu, 5, Sedulium.
veteres clodum pro ctaudo dicebant. Vide supra 270. Speciosam]Confer Alberti Observ. ad N. T.
vs. 17. D p. 225.
267. Fluit] Ut animum viliis magis maculave- 272. Qui sttnt] Iloc dedi ex Cantabr., Univers.,
rint, quam luxuriosas corporis delicias sint secuti. edd. Aldin., Basil. Cxterx, nam sunt.
Fluere animo vitiis, prxsertim luxuria, corrupto tri- 275. lsaias] Aliis poelis Eseias, ant Esaias. Vide
buiiur. Vide Douza Prxcid. ad Tibull., cap. 7 ; Dra- Heins.ad Prudent. Add.,p. 158. Respicitautem verba
kenb. ad Livium vn, 29, 5. Lucx Act. apost. ni, § 24, ubi xat per insuper recte
267. Spatiisque] lntellige iter Israelilarum per de- vertit Alberti Ohserv. ad N. T. p. 462,—Statitn uno
sertum. Spatium namque iocura notat per quera ore cst in Schedis Puimanni et Antverp.; sed al-
transimus. VideMeuchen. Obs. L. L., p. 926. tera leclio Lucx accommodatior.
209. Idola] EiS_i).ov, media correpla seraper apud 276. Obscurh] Voss. 2, a prima manu, obscuri;
ecclesiasticos^fortasse indulgentes consuetudini vul- ipse conjeci, obscuro, ut ad ore referalur. Cl. Was-
gi, ne in templis discrepans esset eruditorum, et mul- senbergius vulgatum interpretatur, quod propheta-
titudinis concentus. Aldus, Nebrissensis, Clichto- rum dtcta, oliin obscura, Christus manifestavit ad-
veus, Upimphelingus, Sichardus loca interdum rait- ventu suo. — De significationecanere pro praedicere,
laverunl ita, ut mutari possunt, sed conlra fidem vide ad Sedul. n, 55. Istdorus Orig. vu, 8, quid in
vetustx lectionis. Prudent. Psychom : fulurh (actisdictisquesuis prmcinuhsent.Itarecte Gro-
Quosquevirosnonira fremens,nonidolabello ninganus, non prmnuntiassent.
Cederecompuleratit. 277. Et portm]Deest hic versusin Aldin, et Bas.l.
i21 DE ACTIBUS APOSTOLORUM LIB. I. 133
Non peram gestare sibi: petcdona salutis, A. Infectura supplevit opus : solidumque decorem
Non fragiles secteris opes, quas spernere debet 300 88 Pars reparat, quamjussa novaht, hic mem-
Cum Domino, qui dives erit. Post limina templi [bra redemptor
Porticus hunc Salomonis habet, qui jure voca- Saucia restiluit, hic morlua surgere cedit.
[tur 89 Fert animus patrare nefas, sanctisque ve-
200 Pacificus; regnante fide quis semper in orbe [rendis
Pacifieus, nisi Christus, erit? Hic protegit om- Sacrilegas inferre neces. 0 seraper iniqui!
[nem, Dpnavident, et bella movent; sed ccepta relin-
Qui, Petro ductore, placet, quo prxsule surgit. [quunt,
Agmine jam niveo, per millia quinque viro- 305 Ne violent, quos turba fovet, quibus, indice
[rum, [claudo,
Ecclesix crescebat apex; arcere laborat Testis orat meriti, cumque boc sua corda leva-
295 Hunc Judxa coli, cujus de munere iltixit, [bant.
Quod virtus operata dedit, scd linquere Chri- Nam nonparva dedit populo miracula gressus,
[stum Quem rudis atque senex nuilis jam legibus xvi
Petri nescit amor : Non hunc relicebimus, in- 3 Vernula sumpsit humi, cum quo stupet ipsa mo-
[quit, [veri,
Quo remeat prxstante salus, qui jure creantis 310 Qux jacuit natura din, firmataque nuper
NOT_E.
286. iVon]Voss. 2, Anlverp., Fabric, Bibl. Lugd,, 301. Restituit] Aldin., Basil., htinc versum igno-
nee. rant. Producitur autem hic syllaba ante aspiratio-
289. P.r.t.Ms] Quse huc spectant, late cxposnit nem, licet Antverp., Tornxs. 1, id evitaverint repo-
Zeibichiusin Miscell. Lips., vol. III, p. 576. — Sia- nendo qui mortua. Nil opus esse patebit ex notatis ad
tiin regnantefide, distinctione deleta, ad pacificus re- Sedulium i, 19.
fertur in Aldin., Basil. 301. Cedit] Ita cx codd. et Tornxs. 1 restiiui.
290. Quis] Voss. 2 a prima manu, edd. Aldin., Cortitis in margine recte exposuit per concedit, per-
Basil., qui. Neque id displicet, cum rn interrogatione mittit. Vide ad epist. ad Florian., vs. ult. ln edl-
ita poni docuerit Duker. ad Flor. i, 18, 20; Drakenb. tis est fecit, sed illud 'est ex glossa, ut apparet ex
ad Livium v, 40, 7; et facile s ex sequenti voce addi Voss. 2, tibi scholiastes id superius apposuerat. Licet
potuit, quo pertinenl quxdam ascripla ad vs. 524 : neque ab hac locuiione alienus sit Arator, ut fecit
atque hinc sxpius loca sunt emaculanda, qux, sylla- C fervescere,vs. 155; (ecit habere, vs. 377; fach debere,
bis litterisve vicinis appositis, maxime sunt corrupta. vs. 405; facil ire, vs. 322; [acil esse, vs. 624 et 727;
In memoriam revoco mibi vexatum Victoris locum de fecit procedere. vs. 628. Adde Ciofan. ad Ovid. He-
Cxsar. cap. 5, § 10 : Namque ubi menleminvaserint roid. xvii, 474; Wopkens, ad Sedul. iv, 90. Sic
vitia, nequaquamverecundimexternh societate huma- rtomav.t vnaxevetv,Lucx Evang. v, § 34 — Ad rem
nius datur peccandi consueludo. Prxter conjecltiras peninet Arnobius Advers. gent. i, p. 30 : Imperio
in notis roemoratas addantur illx Kloizii Misceil. ille uno exturbavit a corporibus dmmonas,et exanima-
critic, p. 38, et Joan. Cannegieteri Disquis. de notis, tis suos restituit sensus; sub eorumtortantes el itli se
p. 324. Dividenda puto qux coaluerunt, alque ita casibus, jussione non alia, sanitati el conslanlimreddi-
immutanda : nequaquamverecundiaexternh satialur, derunt : ubi illud casibus multuro interpretibus ne-
at ei immaniusdatur peccandi consueludo. gotii fecit. Probo conjecturam viri docti ad marginem
292. Prwsule] Ope, anxilio ipsius. Vide Wopkens. editionis mex, cassibus; erant enim dxmonum vincu-
ad Sedul. i, 60. lis velui irreliti.
299. Solidumque] Posset legi solitumque, eitm 305. Neces| Infra, vs. 589,
nempe qui antea fuerat, ut hxc coniiisa docet Dra-
ketrf).atl Liviotn v, 4, 7; sed potest tamen sotidum Felices habitura neces.
exponi per integrum, totutn. Sic apud Vvgil. _En. Lib. II, vs. 127,
xi, 427, in sotido exponit Cerda. Cort. ad Ciceron. ad
Divers. v, 20. Isidorus xiv, 4, Regio vero fortis, et Laxari non posseneces.
tolida duobus satis acribus fluviis vallata. Ita
Gothofredus; sed rectius Groning. et vetus editio, et D Et videtur hoc numero usus, ut indicet sumnia peri-
solo Imta. cula, et quodvis morlis genus. Ita mories expostiit
300. Qtiam] Aldin., Basil., Torn. 1, qua. Burman. ad Quinctil. Declam. x, init.; ad Ovid. Me-
300. Novant] Renovant, et restituunt. Vide Dra- tam. xi, 538. Pacatus Paneg. 29, § 1, de virorum
jtenb. ad Silium vu, 141 : quo refert Virgilii locum mortibus loquor. Soiinus Polyhist., p. 4, incusatm
_Eoeid. iv, 260 : morles filiorum. Quam scripturam confirmat collalio
penes me : in edit. Veneta 1498 inveni, neptis in-
.Eneamfundantemarces ac tecta novantem.' famia incusala; mortes filiorum.Earndem vocem Sul-
picio Severo episi. 3, § 10, ex utroque Trajeclino
Ita edi jussit Burmannus, cum Dan. Ileinsius tela no- recie restituitVonckius Lect. Lat. i, p. 40. eav«Tou.
vantemexhibuerit, quod tamen in cod. non legitnr; dixit Athanasius Opp. tom.il, p. 678.Adde Barlhiura
id yero nec displicet, cum tela novare potucrit adhi- Advers. LIV, 6; notas ad Valer. Flacc. vni, 332;
beri pro pristinam formam immutare, ul indicaverit Oudend. ad Lucan. vn, 100; Drakenb. ad Liviuin
_Eneara arma Trojana Tyriis mulassc, quare et a Epist. xxxi.
Jove Mercuriusmissus, eum moniturus quanto opere 306. Levabani] Expressit -atvovvxa,quod est in
condenda Cartbagine et mutatis armis negligeret id Act. apost. III, § 9; vel __6?-_"o-., ibid. iv, § 21. Hoc
quod fato erat destinattim. Et Virgilius deinde ipsi sensu enim vulgatus interpres in Tbrenis Jeremix
tribuit ensem stellalumjaspide, el IwnammuriceTy- in, § 41, Levemuscorda noslra.
rio, ut arma et vestimenta mutala fuisse agnoscas. 309. Vernula] Confer Gronov. Observ. in Eccles,
500. Hic\ Aldin., Basil., Torn. 1, huic. cap. i, p. 49.
 123 ARATORIS 124
Incessu proprio nova jam vestigia signat, A Arva tremunt concussa locis, tu fixior hxres.
QQ Qux fuerant aliena sibi; tamen improba Saxa crepant , tu dura manes. Jam scissio
[proles [veli,
Sxvil adhuc, farique vetat, quod gaudia cla- Qux laluere diu, nudavit roystica templi.
[mant. 325 Lux lua nos adiit, tecum nox sola remansit.
Quid toties, Judxa, cadis? surrectio Chrisli Mors sine fine premit, cui nunquam vita re-
515 Ut furto celetur, emis, sed inania demens [surgit.
A somno documenta petis livore caduco, Planta vetus, sociare novis el condere libris,
Qux sentis virlute geri, vis fraude negari. 92 Ne pereas viduata cibis, sine munere quo-
Infernum Dominuscum destructurus adiret, [rum
Detulit inde suam, spoliato funere, carnem. Arida ficus eris, nullo quia tempore fructum
k Victor ab arce crucis radianiia
signa minislrat. 330 Ad Christi vis ferre manuro, neque cernere
91 Sol ruit in tenebras, tu pectore nigra re- [qoantum
[bellas. Floriiit incertus faciens oleaster olivas,
NOT_Ei
31L Proprio] Ita Ald., Basil., Torn. 1. Favet Can- fl Tota sibi oppositumfratremquodDeliababeret,
tabr., in quo est, proprio novo vettigia; Univers., Cumsoberat lerris, supero ille in culminecoeli,
propiore novp, In Voss. 2 totus versus desideratur. tmpiaperpetuamlimueruntsscuta noctem.
Placuii hxc scrlpttira ifi primis, ob sequeniia, Qttce HosCellariusaSednlio profeclos negat; et priores duo>
fuerant aliena sibi, ut proprium et alienum opponan- clarissinie suiit ab aliena manu; h__retsententia, et
lur. Cxterx edd., properala novo vetligia, quod bac siylus esi Sednlio iiidigntis. Uliimumvero Sediilianis-
parte se commendat, ut indicetur claudus celeriori inserendura arbiiror, Virgilio sublectum ex Georg. i,
gressu vestigia figens, licel tum aliena parumper lan- 468, constieto illius poeix more, quare et eidero
guere videatnr. ascribit Cerda, et Freinshem. ad Curt. x, 9, 3. —
312. Fuerant] Cantabr., fuerint. Mox Vriss. 2, lenebris.
314., Cadis] Voss. 2, vecors. 522. Arva] Vide ad vs. 35. Tremerehoc sensu pas-
315. Emis ] in Voss. 2 integer locus ita distin- sim adhibetur. Vide Cerda ad Virgil. Georg. i, 475,
guilur : .i> auiem terrxrhotu Cenlurio dicitur Christum Dei
SurrectioChristi Filium agnovisse, Matih. xxvii, § 54. Non rnale vi-
Ut furto celetur, emis.Sed inaniademens detiiiiropinatiqui veterum opinioniid ascrihunt, ter-
A somnodoeumentapetis. Livorecaduco rxmotu prxsentiam Ntiminisagnosceniiuin. Centurio
Qux sentis, etc. utique Romanus erat. Confer no'ns adSiliiim iv,444.
327. Sociare\ Imperandi sententia. Loctitiones de-
317. Vh] Ald., Bas., Torn. 1, jus, frequenli per- sunt de arborum insiiione , quas illustrabil
mmalione , ut infr. vs. 375. Adde Stewech. ad sumptx Cdlumella de Arborib. cap. 26. Ovid. Metam. xiv,
Arnob., p. 84. Patrem meum ad Plin- Paneg. 77, 4; nli 630,
apud Martianum Capell. i, p. 9. Cod. Vossii habet, Fissa ihodocortice vifgam
consilium jus ferre meum^ quod jam rejeci in Mi- Inserit, et succosalieho prxbet -lumno;
scell., p. 204. Isidorus Orig. x, p. 1071, unde et a
viris peritis capite diminuius dicitur. Scribe ex Gro- qtii torus delendit scHpturam apud lsidorum Ofig.
6 :Insitio dicilur,cum fisso trunco surculusfe-
iting. cod. jurhperith. Emendandus superest Cicero xvti, cundm arboris sterili ubi Cod. Groning.
pro Marcell.4: Nam cum ipsius victoriw conditione exhihet, incho triihco.itiseriiur; Postei iora lsidorum lu-
jure omnes vicli occidissemus,clemenlimtum judicio cetn prxbent Aratori, eum, inciso apud cortice, UbroaUe-
couservalisumus. Recteigilur unus invicluses , a quo nm arboris
eliam ipsiusvictoriwcondiiio visquedevicta est. Priora germen immitlilur.
verba jubent ut scribatur, conditiojusque, vel et jus, 328. Viduatd] Privata, Sedulius iv, 50,
cod. enim Leidensis, cujus collatio penes me, et vis Confestimvidualasuis tieulneasuccis.
habet : neque obslat quod jus requirat devictum;
cnnsiructionem enim hanc delendit satis Drakenb. ad Ita Grxcis opjavos et bp<favit,etv. Vide Marlinum Var.
Livium ix, 35,5, et xxvi, 54,12; Burman. ad Lu- Lect. i, 26; virum doct. in Observ. Miscell. vol. VIII.
can. i, 176. p. 196.
320. Cruch] Ad signa refer. Chrisiianis namque, 328. Cibis]Cantabr., sucis. Repugnat quantitas,
Chrisli mililibus, tribuilur vexillum cui crucis insi- licet scriplura sit recta, ul docui ad Sedul. i, 36 ;
et Heinius Observ. in Tibull. iv, 2, 16; et in insi-
gne. Sedulius i, 321 : tior.e eamdem adhibeat Ovidius Metani. xiv, 650.
En signosacratacrucisvexillacoruscant. "n Cotumell. de Arborib. 26, in line, ne quid sil quo
Milites enim in vexillis aut scuiis priores nominis possit succusevocari.Scripiura Canlabr. estexglossa,
litleras habebant in.criptas, veliiti A in scutis Lace- veluti apud Vurron. de R. R. l, 23, 2 ; olim /egeba-
dx.moniOrufn, n in Peloponnensiunt, iia a xpiaxw tur, qum suci sunt majorh. Jam rectius emendatum
tribuitur Christianorum vexillo X sive nota crncis. cibi, quam vocem de alimento arboruhi et planiarum
Eleganter hoc observavil Cerda ad Virgil. -Eneid. adhiberi docet Ursinus. Adde Lexicon Rusticum
it, 396. Ducum namque nomina vexillis etiam inscri- verbo P_._OL.O_I.
pta, nt probat Harenbergius in Bibl. Histor. Theol. Tornxs. 329. Quta] Pulmahni Schedxet Ahlverp., quoque.
class. viii, fasc. 3, p. 396. De crticis cttltu apud 1, qum. In voce temporerespicii ad r.aipbs
Christianos varia habet Elmenh. ad Minuc. Fel., 0-ux.iv,in Evang. Marci n, § 13, ubi tamen Heinsius
p. 76. mavult legi, oZ.yap nv xatobs OTJX_)V , probante Colo-
321. So(] Sedulius v, 234, mesio Observ. sacr., p. 15. Novamexpositionem de-
dit AbresChiosLection. Aristaen. lib. i, p. 16.
Solnubecoruscos 331. lnsertus] Virgilitiin, aliosque secutus mascu-
Abscondensradios,telro velatusamictu, linum adhibet. Nonnulli genus feminiiiumputant Ci-
Delituit, tristemqueinfecitluctibusorbem. ceroni placuisse, in Verr. in, 23; sed dubia illic
lu quibusdam edd. illic hi tres versus adduntur : . scriptio, et quodam edidit Grsevius. Vide et Vossium
l9Jt DE ACTIBUSAW)STOLORUMLIB. I.
Plenaque per gentes de ispinispullulat uva.
93 Imminetexhaustis radicibus ira securis,
Ut succisa ruas, ni jam translata virescas.
335 Postquam roira salus, in corpore nata vetusto,
Discipulis audita liquet, gentisque superbx
Cognovere minas, celebtant his vocibus
[hymnum:
Tu, qui cuncta Deus, propriis animata figuris,
Arlifici scrmone facis, quique edita cernens
?*3
A340 94 Ante viaes> reriitrique creas per nomioa
formas.
Cum fierent, voXsemen erat, nec di. tulit ortus
Imperium nalura sequens ; mox spiritus oris
/Etheia cnrvavit, sola nexuii, xquorafudit,
Materiemqueoperis sola est largita voluntas.
345 95 Ne derorme jugum similisportaretimago,
Tegmine servili latuit regnalorOlympi,
Ut sua gentiles implerent coeptafurores.

NOT_E.
de Analog. i, 13. — Expressit Arator locum Pauli KTIO-IV uTioT-Tayfx-vijv dixit Alhanas. Opp. tom. I,
ad Roroan. n, § 17 ; -yxevT/jtftiv,quod illic est, eo- P- 976- • _,
dem modo adhibet Athanasius Opp. tom. 1, p. 551. 342. Spiritus] Ex psaimo xxxin, 6. Convenil Se-
*Ev.£tvatsensu metaphorico dixit Theogn. Sentent. dulius u, 211,
430.
332. Per gentes]Respicit Evangeliumgentibusan- Maximasummi
nuntiatum, et propter coniumaciam a Jiidxis trans- _ Curvavitqui membrapoli.
latum. Cxleroqnin conjeceram, per sentes, ut in 544. Operis] Cantabr., operi. Non displicet. Vide
de
Metaphora spinis pergeret. Ita Sedulius 111,249, Drakenb. ad Livinm __*i,53, 2, sed dilficile est af-
Gentisqnein sentibusortam firmare quid poeta scripseril, cum uterque casus ita
Compulit H ebraei
d e gramine vescier agri. adhibeatur. Duker. ad Flor. n, 6, 48. Paier meuSad
Sic apud MinuciutnFel. Ociav. 31. De vestris senti- Plin. paneg. 54, 1; itlque propter litleram sequen-
bus, substiuiebat Vonckius Leclion. Lat. i, p. 59. leui s eo incerlius, cum vel adhxrere potiterit priori
Magis alix edd. hic turbant,qiix pergentesuna voce voci, vel ab . adem absorberi. Vide ad Seduliuiri n,
prxferunt. Potius id resiiiuendum Althelmo Laud. 214, et v, 153; ita apud Virgilium _£neid. i, 174.lit
Virg., p. 728, tom. I Thes. Canisii: Clermontii codice patermeus invenit:
Accipiuntpariter pergenli tramite Christi.
Hanck. iilic, per gentes ; sed jungantur dux voces, Ac primumsilicisscintillamexcuditAchates.
et sententia eril fitcilis. Editur silici: vide Heinsium. In collatione codicis
335. Exliauslis] Aridis. Exhaustum animal pro roe aputi Solinum Polyh., p. 5, est, enitentit
macilento dixit Vegetius Art. Veter., in,,l, § 11. penes reiinere, non enitenti. In Martiali vni, epigr.
Nisi tamen qtiis exustis legenduni ptltet, qux duo 21, cod. spiritum
confundi patebit ex hotis nd Phxdr. i, fab. 6, vs. 7: egregius Thuani exhibei:
id est exurendis, ut apud Sedulium Iv, 52, Jam, Cicsar,vel nocte venis,tenet astra, licebit.
Omnisenim, quicunqueDeonil fertde nutrit,
Ceuslerilis truncus, lignUa_quabiiurustis. i Unde non ineleganter docia mauus efflngebat, veni,
Q
Quod Wopkensius exponitigni deslinatis ; ita enim stent astra. Apud IsidorJOrig. Xvi, 14, in Groriin-
in tus exenntia leinpus lutiirum significare docet gano est, marmorisimilis non marmoris ; el licetea-
Voorda in Interpr. c. 52. dein littera non sequatur, tamen et in similibus
534. Succisa\Cantabr., succissa.Forte scribere vo- xquc dubia poterit esse scriptio. Dnbium in hisce
luit subscissalibrarius, sed eam vocem lexica igno- tollant auctoritate sua meliores codd. Sic apud Sul-
ranl. Excidere hac in re adhibet vnlgaius interpres' picittm Sev. Vit. Marlin. 11, §1, ex duobus Tra-
Evang. Matthxi m, § 10, quod arboriluis proprium1 ject., maliui, proximus monaslerio tocus, non mo-
esse noiavit pater iueus ad Victor. illttsir., 31, 6. tiaslerii. «itiodeditur apud Istdorum Orig. ix, 2 ; ex
Succisa hic saiis tuetur Columella de R. R. xi, 2; Groning. et anliqua edit., proxima mari loca occupa^
% 11. vere; ,-puil ettmilem x, p. 1072, ex iisden. prxfero,
354. Translata] Simili sentenlia hocverbum adhi- navis cui eminenlia vi lempestatis adimuntur, non
bet Columella m, 5, § 2, et Buetius Consol. Philos. cujus; iib. xi, cap. 2; ex Groning., libxdini frahgit
ni, pros. 11. impetus, non libidinis; lib. xm, cap. 21, Exordium
555. In] Hoc restitui ex Cantabr., Voss. 2, edd. Argivwgentisprimus dedil. Ita Groning. Forte tamen
Fabricii, et Antverp. Caeterx, de. genii illic proestei, quod et habet antiqua editio, lib.
337. His] Pulmanni Schedx, bh. xv,7. Groning., et ed. Vet., quod domuilucem mini-
358. Deus] Potest accipi, more Attico, de quo strat, non domus. Apud Ciceronem de Orator. il, 23,
Bosius ad Lucx Evang. xvm, § 15. Adde Gregorium cod. Trajectinus habet : sororis filium fuhse Vemo-
de Dialecl., p. 47; de Latinis Burman. ad Ovid. He-' sthenis. l.diiur, Demostheni.Adde similia apud J.uhn-
roid. xvn, 100, et Burman. Secundum ad Catalect. D keniitni, V. C. ad.Rutil. Lupurou, p. 83. Ex iittefa
III, 74, vs. 2. Pejoris nolx scriptoribus est, Dee. prseccdenti ila dubinm est Tertullianus scripserit (\e
Vide Vossium de Ahalog. n, 5. Au| referri potest| Paticnl. 14: Lapidalur Siephanus, et vehiumhoslibus
ad illam form. hi de qua dixi ad vs. 154. suis poitttlat; an vero, sed veniam, quod in cod. in«
539. Arlifici]Voss. 2, a manu sec, artificis: male.• veni; prius tamen videtur prxferenduin ex iis quaa
Vide ad Sedulium Prol. 4 Observ. Miscell., v.ol. V,' ad epist. ad Florianum dicta. Plura cumulari. pos-«
p. 17, ei itasolet Araibr, tit inferius ostendara. sent, sed f_«S_v ayav. —Cxterum maiertamqueVoss,
540. Creas] Hoc dedi ex Cantabr., edd. Basil., 2, Bibl. I.ugd.
Torn. 1; reliqux, creans. — Per omnia, Voss. 2; sed| 545. Imago] Glossain Voss. 2, Nelurpe peccalum
deindealia manus emendavit. Conveniunt hxc Se- homo, ad imaginemDei faclus, haberet.
dulii iit, 21, 347. Furores] Voss. 2,,a manu secunda, furorit.
MoreDei, qui curictapriusquamnata, videndo Accepit librarius cozpla furorh pro furibundis, de
Prieteriluxncernit, quidqaidvult esse futurum. quo loquendi more dictum ad vs. 1. Expressil ita
342. Impmum] Sedulius i, 224, qnod Lucas adhibet Act. cap. iv, § 25. Id
i<?px>ac,uv,
equis iiibtiii Thomas Magisteret Ammonius; uUr-
Omnesuumfamulaturopus, sequiturquejubcntis "t que in fpiiiaxxeaOat:uiide ad quemvis moium
Imperium,quocuuquetrahit sententianutu. ... _tet, et per-7r.yJ^Ta_ ab//««c/ti-e.-ipouitur. perli-
127 ARAT0RI8
Quis dolos Herodis, cum tristia belia moveret A
Infantum mandata neci? quos ubere japtos
350 Vulnera suscipiunt parvis errantia membris
Vix habitura locum, sxvoque jubenle tyranno,
Nasci pcena fuit, cujus tulit iropetus aevum,
Quem nescivit agi, qui perdidlt. 0 nova mortis
96 Condilio! solovitam pro fine subire,
355 Et, cum prima dies atque ultima sit siroul una,
Possemagis quam scire mori. Quisluminesicco,
Aut gemitu cessante queat memorare Pilali,
Quod deflenl elemenla, nefas ? quo judice, Chri-
[stus
Subde.e pro mundi voluit sua merobra periclis,
360 Ut carnale malum caro solveret, et ferus hestis,
Cujus ab ingenio ftuxerunt tela veneni,
Perderet antiqui lacrymosa piacula belli,
Materia superante pari, ne criminisultra
Per sobolem prodiret onus : damnatio justi
365 Libertas est facta reis: da semina verbi
128
97 Per tua dona coli, segnisque, novalibus usa,
Colligat ista manus, te fructiflcanle, maniplos,
De qUibusipse tui componas horrea cceli,
Triliceamque fidem, lolio pereunte, corones.
370 Qua sancti fulsere pedes, concurrere visa est
Pondereterragravi.moxquealmus Spiritus illis
Splenduit, et linguis facundia crevit oborlis.
Auditx valuere preces : humana propago
98Materiesterrenasumus,limumqueparentem
375 Nomine prodit homo: vis flexit et impulit arva
Vocis apostolicx, qux de lellure creatos
Fecit habere fidem : sed quidmagis exsilit unus
Concutiturque locus? cecinit Scriptura decoros
Pacem ferre pedes; horum sub gressibus ergo
380 Lxta movelur humus, quibus est sermonc Ma-
B [gistri
Pax commissa pii, qux, deportala per illos,
Exiit in cunctas veloci munere terras.
Ecce tot egregiis unum cor esse catervis

NOT_E.
i 548. Moveret]Alix, moveres. tum pergit in metaphora; signu enim dicitur de agro
552. Cujus tulii] Voss. 2, a mianu recenliori, cui infecundo. Carduum segnem per inutilem, infecun-
nbstutit. Fuit illud haud dubie glossx loco. dum, exponit Serv. ad Virgilium Georg. I, 151; et
353. Quem]Ita reposui, jubentibus id codd.omni- terras segnes,u, 37. Simili modo librarii corruperunt
bus, et edd. Antv. et Basil. Reliqux, quod. Cddi- Aurelium Victor. Epit. c. 12, §6,—tignhque ridicule;
cum consensus prxvalet; inest lamen aliquid durum, ubijam recte edilur, segnhque. AbNostri verbis
nisi referas ad syntheseos speciem, de qua Cortius non longe abit Sedulius i, 349,
ad Sallust. v, 8. Videlur Arator aliam vocem inenie Lacrymasqueserendo
complexus, ad quam pronomen reteratur. In Can- Gaodia longa metam. Mamqui deflemusin Adam
labr. ascriptum eral: Ideodixit quem, ottiaapudGrw- Semirra miuentes, mox exsultabimusomnes,
eos masculini est, et in vum neutratcunt apud nos. Portantes nostros,Christovenieule, maniplos.
Qui mvum,id est, mtaiemislius vitm invenerit, ille 370. Qua sancli] Ald., Basil., quam sancti.— Pro
aclum vilalem, id est, peecatumagnoscil. Sed isti per- fultere contra quanlitatem Voss. 2 stetere, ascripta
diderunt mvum, antequamscirent peccare; antequam glossa, fulsere.
tcirenl el inteliigerent vivere,~perdiderunlvitam.
<„. 370. Concurrere]Quid hoc sibi velit ignoro. Agilur
356. Po--.|Vide Withof. Specim. Gunther., p.77. C deterrxmotu; Lucx estTotro. iao&evOv.Simile ver-
356. Quh] Virgilius _£n. n, 6: bum requiri videtur ; hinc statim, Exilil unus Concu-
Quistalia fando titurque loeus. Legendum arbitror, consurgere,quod
verbo o-a).t>u.tvoptime convenit, cunt et de motu
Myrmidonum, Dolopumve,aut diri miles Ulyssei undarum adhibeatur. Virgil. _Eneid. vn, 530,
Temperet a lacryrais.
Et vs. 361, • Iode imp consorgitad xthera fondo.
Atque ita fluctuare de terrxmotu apud Senecam Naf.
Quis funerafanao
aut
Explicet, possitlacrymisaequarelabores. Quxst. vi, 1. Quam facileautem librarii hxc duo
verba permutaverint, patebit ex Burmannoad Luean.
Ibi siraiiia deditCerda. 1,579.
557. Pttoti] Priori correpla. Sic infr. n, 101, 372. Obortis]Cantabr. et Basil., ab ortis. Aldin.,
Petit hunc a jure Pilati. Torn. 1, una voce, aborlis.
Incertus auctor de Passion. Dom. vs. 34, 574. Parentem] Voss. 2, parentum. Vide supra vs.
16. Isidorus xi, 1, creatitlDeushominemde limo terrrn.
Et cmciinfanda Pilali. lllic Groning., de humo.
Contra producit Sedulius v, 116 et 157. 375. Vh] Pulmanni Schedx et Antverp., jus. Vide
359. P«ri_/ts] Cl. W«ssenbergius conjicit, piaclh, supr. 317. — Pro flexit cod. Cantabr., a manu se-
ut vs. 188, Funesta piacula gentis.i cunda, fluxit.
360. Et ferus] Tornxs. 1, efferus. '
p 377. Magis] Ald., Basil., Torn. 1, ted quid magh?
363. Vttra] Absolute pro ultra id spatium. Vide extilit, etc. : interpunctione viliosa. Sentenlia est:
Duker. ad Fior. prooem.,§ 1. Sedulius n, 12, Quare potius unus ille tocus exsilit? cujus rei mox
Cernere nongentos,ultra, feliciterannos. rationem adjicit. Magh pro potius adbiberi patet ex
364. Damnaiio]Cortitis roargini ascripserat Vale- notatis ad Sedulii prolog., vs. 7.
378. Ceeinii]In Cantabr. a manu secunda legitur,
sium ad Eusebium Histor. eccles. vm, 10, p. 166.
365. Da] Voss. 2, das ; seqttens litlera adhxsit. Concutiturquelocus,stupeas,conquirelatentem.
Confer prxterea superius, vs: 118. Sed illa noh sunt Aratoris. Respexit vaticinium N.i-
366. Segnhque] Hoc dedi ex Cantabr.; neque dis- humi cap. 1, § 15. Ita opinabatur Wassenbergius,
sentire suspicor Voss. 2, iii quo est senesque,posita v. c. Addi et potest illhd Isaix c. LII, § 7.
supra n nota litterx g. In retiquis omnibus estsignisque 381. Pii] Voss. 2, Ald., Bas., Torn. 1, piis. Sed
novatibus. Qnx illa sint, non exputo. Per manum Christo pieiat passim bis scriptoribus tribuitur. Ila
sttgnemindicat homines peccatis deditos, inque vera tator pitts dicitur apud Sedul. 11,20, eamdemque
pielale colenda infecundos; qui taroen uberrimos vocem non immerilo reslitui illie lib. 111,vs. 44.
pietatis fructus ferent, rescisso vitiorum lolio, et 383. Corj Cor syllaba apud Latinos ambigua est,
velut segete; id enim per novalia intelligit. Egregio modo brevi, modo producto accentu summis poptis
129 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. I. 150
99 Incipit, alque animam populus nanciscitur 1A 595 -Ambitiose, cupis, parvoque in lempore lin-
[unam. , [quis,
585 Quis dubilare queat mysteria dogmalis, unum Quod semper vis esse tuum. Sic spargere rura,
Personas tres esse Deum? cum millia vulgi Nollecarere fuit; quid enim substantia prodest,
Convenianl sub niente pari, numerique fre- Qux servata perit? quam sideris arce localam
[quentis Commodius, qui cedit, habet, Pele, creditor,
Sinl animivelut unus homo; qux turba perennem [inde
100 Portatura crucem, Dominumquesecuta 400 Usitrx majoris opera, gazasque reconde,
[fidelem Quo nequeant adversa pati; non deterit ullus
390 Sprevit agros, habilura polos: hxc nempe fa- 101 Perpetuasibicasus opes; sine fine tenebis,
[cultas Quod Dominumdeberefacis. Nunc aspice partes,
Fortior est, de parte inagis conquirere totum, Leclor docte, pias, et tecum mente sagaci
'Atque caducorum pensare manenlia causis, 405 Volve, quid esse putes, rutili quod pompa me-
Et quxstum per damna sequi. Non , prodige [talli
[rerum Ponilur ante pedes, sacris non debita dextris;
Venditor, ista facis, sed qui lua jura tenere, Deslitui debere probant, quod tangere vitant,
NOT_E.
posila, quod cum nesciret tibrarius, hiatum in Lu- B \ 388. Qnm) Pulmanni Sched. et Antverp., quam.
cilii versu lib. xx Satyr. admisit : — Superiori versu Torn. 1, numenquefrequenlh.
Et sic isti omniaflcta 390. __a.tJK.ajPossessura, ut Grxcis -x"». Munc-
Vera putant, creduntsigniscor inesscahenis. ker. ad Fulgent., p. 664; Elsner. ad Lucam c. xvni,
Non opus ullo Iabore, si rescribas, § 24.
391. Parte] Basil., Torn. 1, patre. Vide vs. 36.
Signis cor essein ahenh. 592. Caducorum]Lactantius Divin. lnstit. m, 12,
Produxit autem hanc vocemOvidiusepistolaSapphus, Virtus divilias et opes ideo conlemnit, quia fragiles
Mollemeumlevibuscor est penetrsbile telis. sunt.
392. Pensare] Velleius n, 115, 1, aaam damno
Corripuit Ausonius : amissipensareimilitit. BoetlusConsol. Philos. l, prosa
Hicnbi eo scriptumest, legere cor, si corhaberet. 5, non wqua meritit prmmia pentari: ubi, quod in
Poeta vetus de Bellerophonte, ut puto, ms. reddi invenit, recte interpreli tribuit Wasseus
Ipse suumcor edens, hominumvestigiavitans. Indice in Sallust. verbo PENSANTUR. Adde Barthium
BARTHIUS, Advers. lib. xxvii, cap. 3. In Ovidii loco Advers. vi, 17; Vonck. Speciin. critic., p. 16. —
Her. xv, 79, emendaiiores edd. hahent levibusque.C Manentia per rr-ternarecte exposuit Bailliiu* ad Sta-
Vide Heinsium. Sane cor producitur hic contra mo- -iuinmemoraiur iv Silv., 2,#; respicit enim vnup'itv ftevovruv,
rem aliorum poetarum. Confer Vossium de Art. qux in Epistola ad Hebrxos cap. x, § 34.
594. Jura] Ita omnes. Suspicor Aralorem scri-
gramm. n, 30. Constanter tamen hic codd. servant psisse rura. Inde superius vs. 390,spr._tt ao. os.mox
quodedidi. At vero Barthius ad Claud. in Rufin. i, rura : similiter rurh pro juris
105 et Advers. xxx, 20, cilat, cor inesse catervis. vs. 396, spargere
Utrum id ex copjectura factum sit ignoro in editio- emendalum apud Aurel. Victor. Cxsar. 39,26; atque
nibus quas vidi non legitur; nec tamen displicerel si hxc confusa fuisse patet ex Tibullo i, 1, 49; Lucano
codd. addicerent. ix, 249.
384. lncipit] Barthius ad Claudiau. In Rulin. I, 401. Quo] Fabricius, Antverp., Bibl. Lugd., quee.
Fere eodem modo Sedulius iv, 19 :
105, et hunc versum aliter profert:
Cernitis,ulque animampopulusnancisciturunam. Nampropriasbene tractat opes, coeloquerecondi
Unde id habuerit definire, nequeo; neque enim in Thesaurosvult ille suos, ubi quidquidhabelur
Konmordaxsrngo vorat, nontinea sulcat.
codd. aut editissimile aliquid reperi. — Rem ipsam
de una menlein pluribus, certo amicitix et consen- 401. Non] Cautabr., nec.
sus indice, locis pluribus, qux tamen parum inge- 403. Quod] Cantabr., Fabricius, Anlverp., Bibl.
nue aliis sublegit, exposuit Ouzel. ad Minuc. Fel. Lugd., auo..
Octav., p. 5. Adde noias ad Sallust. Catil. 20, ad 404. Sagaci] Guntherum hxc expressisse Ligurin.
Silium Italic. ix, 406; Elmenh. ad Minuc. Fel., p. 4. 11,421, raonet Withof. Specim. Gunther., p. 45.
Mamertinus Paneg. Maxim., c. 11 : Remp. enim una D 405. Votve]Woss. 2 , Volve. Quid; neque id in-
mente regilh, neque vobis lanta tocorum diversitas congruum.
obest, quominuseliam, velut inviclisdexleris, guberne- 405. Quod] Pulmanni Schedx, Anlverp., quoque;
tis. Legendum potius, junclh dexteris ; id alii jam Aldin. Basil., Torn. 1, quia. Si codd. addicerent,
viderunt, et probat Spanhem. ad Julian. Oral. i, non rejecerim. Vide ad vs. 85. Pompa metatli Lucx
p. 59. FirmatMamertinusGenetbliac. Maxim., c. 11, Actib. apost. iv, § 57, xprif-a dicitur. Ila enitn vox
§ 4 : VidesDiocletianum? Maximianumvides? ambo illa, singulari numero, nonnunqnam pro facultatibus
suttt, pariter sunt; quam junetim sedent : ubi iu currat et pecunia adhibetur, licet frequentius zp-tfiuxu oc-
quibusdam edd. etiam est invicti sedcnt. Conler : ita per pretium, pecuniaminde redactam lo-
Schwarzium. cum Lucx exposuit virclariss. in Observ. Miscell.,
584. Populus] Vide snpr. ad vs. 12.3. vol. X, p. 352. Ionibus hunc usum tribuit Pollux.
385. __"uj.-rta|Cantabr., per mystica. Placuit id VideKceniumad Gregor. de Dial., p. 79. Conferetiam
quidera in Hiscell., p. 180, jam receptum servave- qux disseruit elegantissirous Piersonus ad Moerid.,
rim. Cicero in Verr. 2, 22, quod causa prorsus, quod p.4H.
dubitari posset, nihil hubebal. Ovidius, Trist. u,331, 406. Non debita] Fabricius'cum quibusdam aliis
Forsan et hoc dubitem. edidit, non sacris. Aldin., Basil., itoit tradita. Ant-
verp., non dedita.
ubi Burman. 407. Desliiui] Contemni et reiinqui. Vide notasad
586. Cum]Cantabr., eui, quod ex eleganti usu da- Livium xxm, 10, 5. Fruslra igilur Pulmanni Schedx
tivt non displicet. et Antverp., restitui.
131 /__tATOft_S 158
Calcandumque docent, quod subdunt gressibus A Suppjicio percussa pari, quia crimine ab uno
[aurum; 420 Fitcommunenefas,quotiesscelusai-teperactum
De quoterrenx veniunt ad pectora curx Consemsusfacit esse suum : nam mentis avarx
410 Consimili jactatur humo. Quo sislat, avare, Vindex illa fuit sentenlia. Denique quando
Mens tua^disce, toco; quod tu custodis at.helus, Auri cessat amor? qui peetora semper adurit, •
Quodslatione premis.quod cerneresxpiusardes, 103 Quo capilor mortale genus, qna pullnlat!
1Q2 Cujusin aroplexus per somnia cuncta re- [omne !
[curris, 425 De radice matum, cujus violentior ardet '-
.HwrescunttTaotarepii.Dectuncquoquegestaiit, Ambitio, crescente modo, simulantque rapinis
418 Curo hoaa fecla parant: quaotum 8pecu\antur Addita Iuera famem. Sed, quod mutata voluntas
, , , [iu ijlo 104 Falsi crimen habet, cnmque est jam cau-
Siare nefas 1et dooa gerens rontemnitur aurum I [tio voti
Decidil infeltx Apa,aiasvulnere culpx, Stava decet, r_eevelle prius violare sequenti,
Fur census sub fraude sui; cadit impia conjunx, 430 Jos proprium retineremagis quam demere fasest.
NOT.E.
40$. Cqlcffudnmue] Vio> ad vs. 4,7, ]B iv, 39 : Avaritiam siquidem radicetu esse omnium ma-
410. Avare] Pulmanni Schedx et Antverp., avara. lorum, el lectio diisinalestatur, qum tali sorte phnita
Iia duo epitheta adderentur suhslantivo mens , quod est,.ul-eum mulla rapiat, semperegeat. Expressil idem
vitiosum esse tradit quidem Servius ad Virgil._Eneid. Phocylides Sentent. p. 101,
n, 392. Sed tamen, poetis prxseriim, id non inusi- *Hftkoxf>~i(*oaiw pttixnpxax-TMTo? atraan;.
tatum esse docet Scbraderus v. c. Animadv. ad Dicilur et axpbtrolts xns xaxia;. Vide Rhoeritim ad
Musxum cap. 12; Burman. ad Lotichium v, eleg. 11, Porphyr. de Abstinent. i, § 33. Adde Barihiuni Ad-
37, et eleg. 18, 47; Boltius Silv. critic, p. 57, Aso- vers. LIV,4; ad Claud. n Laud. Stilic, 112; Grang.
ptotsuXiixoi;uypiotsin _Eschylo, non damnasse vide- ad Juvenal. xiv, 173. Auri etargenti usum, velutma-
ttirllenr.Stephanus in nalis ad Prometh. vinct., 154. teriam oranium scelerura, sustulit Lycurgus , teste
Apud.Cieeronempro Miloa. %,muUaprmctaramerita; Justinoiii, 2,12. '
apud Boe.ium Consol. Philos. m, metr. 8, 425. yi-/_Btt'or] Pulmanni Schedx el Antv., vio-
, Eheu! quxmiseros tramite devios. lentiaque. Cantahr., Atd., Torn. 1, violenttus. Sed ita
Sed ex cod. et edit. yet. legp,,t-qmHedevio. Hlic au- solent nonnunqoam adjectiva, adverbii loco posita,
tem ex iisdem resiituendum, heu%heu, ut patebit ex corrumpi. Quxdam loca elegantix sux feliciter resti-
noiis. Rurroaoni ad Lft.ich. n, p. 467; et ad Virgil. tuit Bondamius Yarjar, Lect. n, 13, n. 9. Unum addo
eclpg, 2, 58. Neque displicet clariss. Burmanni con- Boetium, apud quem Consol. Pbilos. i, pros. 2, ex
jeclura, quaro in Roetu, loco, n, pros. 2, tolleudis cod. emendo, qum msi prior abjeeisses.
427. Fam.in] Ald.,BasiI., Toraxs. 1, /am..Uliima
duohtis.eptlhetis, protulit ad Ca|atect. tom. I, p. 196.
414. Tunc] Pul.maniii,§chedx et ^ntverp,, te. C inlerdum producta tegitur, cum vox olim quintx de-
415. Parani]Ci. Wjtssepbergius emeodat, parat, clinationi» ftierit. Vide VossiumArt. grarrim. u , 25.
ut ad aurum referatur, quod et mox dona gerens di- Hic/ommn sententiamagis posiulare videtur.et codd.
citur, consensns. Simili notione hoc voeabulo utitur Paca-
417. Decidit] lm expressiex Caplabr. edd. Aldin., tus paneg. 25, § 6 : Cresceiat in dies habendi fames,
Basit., Torn. 1- Ahx, occuLi\i.Pulinanni Scbedx e.t et parandi rakiempartairritabant.Malim iitic prmdandi
Aniv., cecidUf.Sed deeidete sxpe »ro inori occurrit, rabiem ex cod. Guelpherbyano; idemque in Vossii
et a librariis passim corruptum lalet. Ovidio recte Excerptis iijveni. Famem majorum dixit Horat. tn,
rest\tuil Burmanuus x Metain. 10; et in quib.ustiam od. 16, 18. Famem doetrinw, Sedulius n, 264. Vtr-
tutis famem, Nostei, infr. 568; discendi, n, 367, Sic
mss. d-.ideral est ibid. xiv, 803.
4t8. Census] Bibl. Ludg., sensits. Vide vs. 211. et sitis habendi aptid Boetium Consol. Philos. u,
421. Consensus] Voss. 2, Aldin., Bas., Torn. 1, metr. 2, quetn amorem habendi appellat roelr. 5.
consensuiii. . Rebus siti rabidainhiflre, Salvian. deGubern. Dei iv,
421'. Nam] Antverp., non. Cepit hau I dubie pro p. 76; et lale Weitz. ad eurad., p. 202.1ta stitr.
nonne, utinterrogatione sentenlia intendatur; exem- pro veheinenter cupere, infr, n, 510 et 1065. Adde
pla dedi in Speciro. Observ. c. 5, et e Grxcis Majus dian. Savaron. ad Sidon. carm. 9, 295; Barth. ad Clau-
Observ. S., parl. i, p. 9. in Rufln. i, 103; Elraenh. ad Araob. Advers.
422. Sententia] Poena. Vide Wopkens. ad Sedut. gertt. i, p. 18, et Herald., p. 24. Grxcura itetvav et
v, 204. Si-ji^icum Latinis contulit Alberti ad N. T.,p. _.!.;et
425. Amor] Avri saera fames est Virgilio /Eneid. _" Vri,em,oetin ^vmag. Itt^tih., p. 96, _EUan. Var. Hisl.
itl, 57; sceleratus amor habendi, OvidioMeiam.1,151. iii, 7, ayopeuttvSt$i&vxa;;neque hac elegantia caret
Qux loca DrakenborchU conjecluram juvant, diium Athanasius, Opp. tom. (, p. 306.
428. Ca_;(i.]Scbolia in Voss.2 exponunt per ipsam
lucxumeme-idanlis-apiidPriscian. Perieg. 704. Exstat
eaitt viri cl. notis ad Silium xiv, 126. Claudianus in voluniaienK,q^udlhcunquefuerit,, confirmdtionem,defi-
Rufin. i, 188, nitionem, prom,wionem. Uecte amicissiraus Wassen-
Sic fluctibusauri bergius ooservat, cautionem bic eamo>messe qox vs.
Expteri cajor Uteinequit. 432 sponsio.appellatur. Seduliits U, 270,
AiIdeBarthium Advers. LX, p. 296L Prqprii pam cautio verbt
424. Capitur] Omnia eidem subdilaNesse. jara dixe- Illic cautio Spondentesmaiiifestatenet.
verbi nihil differt a caulionevoti.
ru Btveteres. Martialis i, epigr. 77. 429. Priut] Votum prius, quo, res promissa «si,
QuidTpetisa Phoebo? uummoshabet arca monetx: violare et toliere sequenti votto rei servandx.
H33C.
sapit: hseconanes temperat uua deos. 430. Proprium] ln Cantabr. ascriptura erat:G/ossa
]ti emendavii jyi^cklandu^ ad Statii Silv...m, 3,1054 Rent?g&dicil:Magisfas est demere propriumjus quatn
oe.l vulgalaw senpturatu lueliu; Bauldri ad Laciant. relinere,hocest, me.liutdividere quam servare, Vereor,
Mort. Persec, p. 133. Adde Gronoy. Qbserv. in, ne satis bene. Sentenliam arbitror esse : Magisfas
Eccles., p. 11. est jus retinere, sive rem dominio propriam voto
*4ri. Iiadice] Diclum ^st Pauli Epist. I ad Timoth. noi) proniittere, quaro deme^e, sive votutn hdemque
cap. vi, § 10. Pertinet huc locus Cassiodor. Variar. eo datam frangere. ls sensus est verborum Luca_v.
 «RS DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 134
Omnibns exemplum sanxit vindicla duorum, A. Errorisque tui est, fusa ruit Arrius alvo
. 105 Ne flms d°na vocet> 1uae sponsio debita 445 Infeiix, plus mente cadens, lethumque perera-
[ poscit. [ptus
Respice, vera Gdes, ac dogmate clara beato Cum Jnda commuue tulit, qtii, gutiure pendens,
Verba require Petri: Quisnam te fallere suasit, Visceribus vacuatus obit, nec pcena sequestrat,
455 Conclusitque probans? homines baud, talia Quos par culpa ligal, qui majestatis bonori
[fando, Vulnus ab ore parant: hic prodidit, ,ille diremit,
Deludis, meiitire Deo. Qux damnat iniquos, 458 Sacrilega de voce rei. Deusarbiter orbis
106 iEdificat doctrina pios. Quod Spiriius al- 107 Personis tribus esl, in quo simul una po-
[raus [lestas.
Sit Deus, ex multis plena est inslructio iibris. Abstulit his species operum, bonitate creatas,
El tamen binc capit arma fides : quo lendimiis Qui fabricatoris non inspexere decorem,
[uitra? Errantesque pulant, qui fecerit omnia, factum.
440 Quisdubitet, quo.dPetrusait. qqijure venitis 455 Fama ciet populos ad mystiea sigua salutis
Ad Iatices, hoc state loco; satis hostibus obstat, E cttnctis properare locis, et pestibus segros
Ecclesix quod forma sonat: divi-or amare, In lectis deferre suis, quos urbis in illa
Judicium de fine time! qui criminis auctor Parte locant, qua sacra lenet vestigia Pelros.
NOT_E.
§ 4. Ordo in Aratoris verbis turbatior est; quem ita B ] 442. Forma] Fovmam Ecclesiw Petruro dici addunt
constitue : Sed fas est magis jus proprium retinere scholia in Voss. 2. Confer inferius vs.667.
qtiatn demere, quia mutata voluntas habet crimen 442. Amare] Forteatiar-.
falsi, et (quia) decet stare, nec velle prius (votutn) 444. Fttsa] Pulmanni Schedxet Antvern., (utp,. lu
violare sequenti, cum cautio voti est. Male adeo iq alvus hoc genus antiquioribus placuil, Catvo, Cinnw;
Voss. 2 interpungitur : jus ; proprium retinere. femininum aliis. Vide Oudendorp. ao)Sueton. Vesp.,
431. Sanxit\ Confirmavit, constituit. Barth. ad 24; Burmann. Secundum ad Catalect. iu, p. 621.
Claud>an.Laud. Sltlic. iv, 573; ad Statium Theb. V, Posterius prxfert Vossius de Anal. l, 51,— De boc
196. Justinusiii, 2, 8, Niliil legeullain aliossanxit; Arii exiiu confer Athanasiura Opp. toin. I, p. 3(il et
ubi duocodd. D'Orvil!ii, a Wopkensio collati, in atiis. 844; Sedulium i, 287, ibique notas. — His Aralo-
432. Sponsio]Sijam protnissa sint, noii possunt ris verbis usus est Jac. Gronovius Exercil.de Juda,
ilerum tanqnam dona offerri; promissione enim jam p. 184. Ulrum locum inspexeril dubitaverim, adco
debentur. Egregie de cadem bac re Atbanasius Opp. omnia miscet ex suo arbitrio, hisce jungens qiix su-
tom. I, p. 995 : Sei yap eiSevat, r.ui pj uyvoeiv,OTI, pra vs. 90 legunlur.
a iirayysXkbpieQa. 0sw, oxixext \otitbv 'eaxiv»i/_5v,u&& 447. Sequesirat] Separat, dividit. Barthius Advers.
@t&Siaaipu, xai iav uTtoa\>po>uev aitb TOUTUV, oy^ d>; xix, 12; ad Staliiim Thebaid. n, 425;!Sitzman. ad
*
flftwv eapevluuSuvovxe;, a).-.wf Ta TOO 8_oO iepooy- Poetium Consol. Pitil. n, pros. 5. Ideni m, pros.jl,
io-OvTEf. sed sequestrari nequit. Sequioris taroen notx boc esse
433. Fides] Bibl. Patrum Lugd., vides. Ita Virgil. . non negaverim Falstero Supplem. Lexic. Fabri. p.
-Eneid. m,516, 317.
Ne dubita; nam vera vides. I
C 448. Par\ Societatem culpm dicil Livius vi, 24, 8.
Sed alierum luentur illic ab Heinsio notala. 449. Diremit] Arius namque Christum a Palris
434. Bealo] Ita dedi ex Cantabr. et Voss. 2.1n Ald., natura diversum statuerat, nequeo^oouo-tov.'
Bas.Torn.l, est beati; in plerisque autem do- 450. Arbiter] Arbiier poetis idem quod rex sonat.
gmala. Seneca, Hercule Furente :
435. Probans] Probando decrevit, ut falleres. In Tandemnoctis ait, vincimusarbiter.
aliis interpungitur : otits nam te fatlere suasit ? Con- Horatius:
clusitque probans homines.
435. Homines]Voss. 1, hominem.Lucxest uvQp£>- Quonon arbiter Adrix
ttots. Major, tollere, seu ponere vult freta.
436. Mentire] Hoc habelVoss. 2; ita etFabricius Claudianus :
edidit, neque aliter in Antverp. In reliquis est men- Maximenoctis
lite. Propius alterum convenil Lucx verbis in Aclib. Arbiler.
V, §4, ouxETpst-o,-i av8p_)7roti,aXkaT»6JM : ubi non Alcimus Avitus libro n:
opus estcum quibusdamj_.6vov subaudire. VideDuker. Talibusoffensusjudex, atque arbiter orbis.
ad Thucyd. iv, 92, p. 202. — Dativus verbo Grxco
more additur, utin Vulgata Ezechiel. xm, §19;et Viclorinus Pictavensis:
Hosem ix, § 2.—Mendaciuropari paclo detestati sunt Te, maximemundi
Gentiu_nscriptores.ServiIe,et oinniunihomintimodio Arbiter, exorat pelagus.
dignum, neque mediocribus servis ignosceudutn sta- D i BABTHIUS, Advers. xxxv, 10. —-Adde eumdem ad
toit Plutarchus. de Liber. edircat. n, 16, in (ine. Clandian. Rapt. Pros. i, 55; Seduliusn, 78,
Contra tamen -Eschylus iu Fragmentis veterum Py- Ferus arbiter aulx
thagoreorum, in opusc. Mylbol. Thomx Galei pag. -EstuatHebrxx.
72o: Isidorus Orig. vm, 6, Deum creatorem et arbitrum et
'AiraTii.-ixata. ouxattoaxuxei©so'_•
"F-uSwv Sexutpbviaff oitot xtu-n8eof. judtcem asserunt: ita Groning.; n_hle Cothofredus,
curalorem.
Posterius ad mendacium perlinere videtur quod vo- 452. Voss. 1, hic. Sed quo abstulit sit refe-
cant officiosum; et tamcn Ci.cero,Offic. ui, 20: Cadil renduin,7/ts] onllus yideo. Et senteptia estdiflicilis, quara
in
ergo virum bonum mentiri emolumehti sui causa, rne noii satis assequi fateor ingenue.
eriminari, prwripere, fallere ? Nihil profeclo minus. 454. Fecerii] Cantabr., fecerat.
436. Uum]Pulmanni Sched;uet Antverp., qui. 457. Suis] Pulmaiuii Schedie el Antverp., solo, et
439. Tendimus] Ald., Torn. i, tenditis. Schedx moxorbis —Lectot meinorat,.pro
quibus apudLucam
Pulmanni, Antverp., ttndimut ulti. Act. V, J 13) est, itti, Aiv&v, xat r.p«.GGixuv. Potuit
*•Supple articulum et lege <_£T«
yp.br».EBIT.
135 ARATORIS
0 mihi sl cursus facundior ora moverCt, A. 109 Qui venisse probat, crescltque potentia
460 Centenosque daret vox ferrea, lingUa diserta [facti
106. Hac io laude soaos, quantum speciosior 475 Agnitione carens; cujus splendoris imago,
[esset Omnia pervolitans, tactuque nocentia mundans,
Ambitus eloquii! variis aperire figuris Stat donis, fugitiva oculis, et munere plenos
Singula, nec modicis includere grandia verbis, Linquit ubique toros, bostesque a sensibus atros
Qux fuerit rerum facies, cum tempore parvo Projicit, ac nebulis larvalibus exuit artus.
465 Morbbrum cecidCre greges, et fluxit ad omnes 480 I citus, et curas hominum de calle frequentans
Improvisa salus, quam corpore fusa sereno Excute, Petre, gradus; tecuin medicina salutis
Luminis umbra creat, dubiaque a nnoriere- Ambulat; adde viam; spes est ad gaudia velox,
fmoti i 110 'n pcdibus non esse moram; tua seraila
. Erexere caput. Sed non deprendere visu [vila est;
Auclorem potuere boni, quibus ardua virtus St properas, jam nemo jacet; tu motibus lim-
470 Occultat, quam prxstat opem, resque ante pa- [brx
[ratur, 485 Corpora cuncta levas; atque hoc siraul, inscia
ulla foret, furtivaque prxmia vitx B
' Qoam spes [voti,
Dat medicina latens, et anheli corporis xstus, Sumit turba tacens, quod, cum rogat, accipit
Ignaro languente, rapit, quam nescit adesse, [unus.
NOT/E.
perduasvoces indicare allatos esse tam potentiores atros S-nsi6ttsintelligipossent quos diabolus in trans-
quam tenuiores; his enim grabatus, illis lectus pro- versum egerat. Vide superius vs. 40; atque ita que
prior. Confer Ciceronis locum apud Bartholinum in passim,'Sequente et.adhibetur, ut dux res jungan-
Paralyiic. N. T., p. 387, tom. V opuscul. Pbilol. tur. Ssepius tamen librarit hanc elegantiam corrn-
Addeel ibid. p. 325. Usti a grabato differt <rx_»- perunt. Ita paler metis ad Aurel. Victor. Cxs. 20, 5,
jrovs, de quo Thomas Magister in vocem. recte conjicit, tehuiqueet indocto. Confer et eumdem
460-. Daret] Cantabr., durent, certe ob duplexsub- ad epitom.1, § 15*,et;8,'§ 3; Drakenb. ad Livium x,
stantivum, de quo iisu egit Cortius ad Sallust. CatiK, 30, 2, et xxix, 12, 5. A sensibus tamen hic retinui,
47, in fine. — Nota est poetis similis sententia. Alci- et senfentia postulat.
irtus Avit. m, p. 591, Corp. Fabricii : 479. Larvalibus] Larvm sunt inlemperix, quales
Vix cui vel lingusesint cenlum, ferrea vel vox. in tenebris iinaginatione occurrunt, unde larvalis.
in comme-it. p. 77. — Larvaribut cod.
Auctor incertus de Laud. Domini, pag. 767, Corp. FABRICIDS, Canlabr. De inani terriculamento larvam dici docet
Fabr., (C Agesilaus Mariscottus
Ferrea vox,linguxque forent mihimille canenti. Synt. de Personis, tom. IX
Thfis. Gra^vii,p. 1116-Nebulee/arwj/.s binc pro horri-
Adde Savaron. ad Sidon. carm. 23, 459; not. ad Se- ficis capi possent,'vi speciet larvalh, de qua Swar-
dul. i, 85; imprimis Cerda ad Virgil. ___neid.vi, liusAnalect. m, 11. Adde Elrnenborst. indic. in Apu-
625, qui ad lib. x, 620, veteres numero centenario leium; aut speciatim ad dxmonem referri poterit,
usos putat, quia numerum certura credebant exposi- ' mentem htimanaro velut nebulis offuscantera, ne
tum invidix et fascinationi. Confer Taffinum de verum discernat : ita' larvalem purgationem de eje-
Anno sxcul., cap. 1; atque huc prxcipue perttnet clione mali spiritus dixit Augustinus epist. 2, p. 5.
notum iilud Persii sat. 5, init: 480. Frequenians] Schptia in Voss. 2, de ambula-
Vatibushic mosOst, centumsibi poscerevoees, tione circumiens. _'-,.
Centtimora, el linguasoptare ia carminacentum. '
.. 482. Adde] Imitatur Lucanum iv_'759:
.462. Figuris] Vide superius ad vs. 158. Jamquegradurnneque verberihus stimulisquecoactl,
463. Grandia] Horatius m, od. 3, in fme ; Nec quamviscrebris jussi calcaribus,addunt.
Desine, pervicax, Pluribus locutionem exposuit, Nostri non immemor,
Referre sermonesdeorum: Heinsius ad Virgil. Georg. i, 513i
et, 482. Gdudia] Voss. 1, grandia.
Magnamodistenuare parvis. 486. Taeens] Id prxtuli ex cod. Cantabr., edd.
471. Furjt.aatt-] Qux nesciebant, ignota.^Vide Ald., Basil., Torn. 1. Omnes reliqui, cum codd. tum
Barlh. ad Claudian. Nupt. Honor., p. 778; et in Eu- _. ] edili, jacens. Qnod, cum de xgrotis agatur, uoii in-
trop.1,^8, furtum de eo quod clam fit. Ita furio "congruumquidem, utostendi adSedul. ni, 97; et
ereatum pontificemexponit Popma apud Velleium n, r.uxaxsio6atexposuit Elsnerus ad Evang. Marci i, 30;
63,1. Kkiitxecii simili modo exposuit Casaubon. Ani- et sxpius hxc permutata fuisse patet ex notis ad Se-
niadv. ad Athenxum i, 15. dul. n, 227, et iv, 88. Hic tamen tacens prxvalere
473. Rapit] Aufert. Salvianus de Gubern. Dei ui, videtur. Sanitatera enim acceperat lurba ex sola Pe-
p. 43, nist eis, quanlum in nobh est, siret sinat, cun- cat tri umhra, nullis ad id precibus usa; id etiajn indi-
cta rapiamus. Prxcipue hoc verbo vtdetur usus cele- Lucas Act. v, § 25, Xgrotos affirmans in lectis
ritati indicandx, hxc enim notio eidem inest. Barth, tantum delalOS fuisse, tva trxtaijuaxtaan xtvi a--T_iv;
adClaudian. ih Eutrpp. i,575. de qua locutione vide cl. Segaar ad Lucx Evang.,
475. Splendoris] Glossx in Voss. 2, idem est ac p. H.tlanc itaque turbam lacenlemopponit illi h,-
tupra Luminis umbra. inini qui precibus salutem impetraverat; eum auiem
477. Donis]El hic non satis expedita sententia. indicari arbilror, de quo Act. cap. ui agiiur. Eoque
GlossxinVoss, 2, Conshlit in miraculis. Videlur indi- jnagis hxc ttirba tacens dicitur, mique inscia ,voti.
— SMmerehic pro accipere ponitrir. Sedulius m,
care facti potentiam ipso rnunere sive roiraoulo con-
slitisse2 licet non cohspicerelur qua id ratione fleret. 165,
478. Toros] Cantabr., toris. Cum sanati lectos de- Sumpsistisgratis, ounctisimpenditegratis.
seruerint, restitulx sanitatis testes, vulgatum prx- Sulptcius Sever. n Hist. sacr., 41, 4, detiderium
stat. ett sumendi quod pattutas : ubi Wopkensius in noiis
478. A ttntibut] Voss. 1, et temibut. Per hostet et ioedilisaddit loca fioetit «Consol. Phil.
n, 3; Ruhni
157 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMILIB.1. 138
[Omnibusergo salus, uno poscente, venibat.] A 300 112 -Etheream dubitasse licet, sed verior illa
Quxrite, quos agitat tanti reverentia facti, [est,
Quid typicum res ista ferat, librisque volutis, Qux, super astra manens, coelestiset alta vo-
490 111 Noscite quod soli cessa est hxc gtoria [catur.
[Petro; Hxc, in transcursu dubii qux cernilur orbis,
Qnxve sub hac specie lateant documenta vi Ad vitam datur esse via, spatioque sub isto
[dete; 113 Destinat xlernx, quos colligit, atque pro-
Qux tentabo loquens, el si datur ista facultas, [balis
Aridns ut magnas impellat rivulus undas. 505 Hinc iter est excelsa sequi; regit agmen utrum-
Rursus ab antiquis veniunl miracula causis, [que
495 Firmior in cunctis capitur substantia rerum, Petrus, et hinc duciis sorli dat sidera turmis,
Corpore sensa suo, sequiturque, et corpore Ut patuit per verba Dei: Quod solveris, inquit,
[certo Quodque ligas terris, sic vinctum sive solutum
Funditur, et solidam non terminat umbra ligu- _£lhere perdurat : culta hxc quam cernimus
i [rara; [arvis,
Sed tamen ipsa sibi prxcedere corpora signat. B 510 Ergo flgura foret, firma est quam nubila ge-
Ecclesiamterris colimus quam prodere nulli [stant.

NOT.E.
Bist. eccles. v, 2, et vulgati interpretis Jacobi III, spedem intueri codex Trajectinus apud Ciceron. de
Orator. n, 52 : ubi vulgo tueri. In Martiale Spectac.
487. Omnibus]Deest hic versus in Cantabr., edd. epigr. 27, edidit Farnabius :
Aldin., Basil. Vossianus2 imx paginx habet ascri- Jam nullummonstrisorbe fuissetopus.
ptum. Aratoris non esse arbiiror, neque juste cum In monstrisalii. Eamdem illic erroris originem vidit
prxcedentibus cohxret. ideoque uncinulis inclusi. cl. van Hovenin Propemplicoad Anton. tle Roy, p. 9.
Quis est ille u»us poscens? non sane is de quo Act. Sed quid sibi velit qttod addit, nisi potius erbi scri-
cap. in; is enim omnibus non erat causa satutis. —
Venibalceleroquin pro veniebat, tttentur salis illa non psisset, non exputo. Si divinando quid assequar, ita
scripsit Martialis, ne in quantiialem peccaret.
qux protulit Vossius Art. gramm. v, 34; Muncker. 499. Nuili] Voss. 1, 2, nullis. Ila et edtti plures.
ad Fulgent. Myth. i, p. 609; Burmann. ad Ovid. Cantabr., nultum. Eodem res redit.
Heroid. xvi, 36. 500. Jltheream] lta Fabricius etiam, et omnes
489. Typicum] AMin., Basil., lypii; forte typici quolquot vidi editiones habent. Corrige divisa voce
excudere voluerunt operarii. Vide ad Sedul. i, 102. unica, etleviier correcla :
490. Cessaett\ lla scripsi ex Caniabr., Voss. 1, 2, n Ecclesiamin terris colimus,quamproderenullis,
edit. Antverp. In Aldin., Basil., Torn. l.est, solii Et veramdubitasselicet, sed verior illa est,
ett concessa;reliqux, soli concessahmc. Veram Ara- Quse super astra maaenscoelesliset alta vocatur.
tori mauum esse restitutam patebit ex notatis ad Si non ipse scriptor proximis verbis hanc emenda.
Florianura vs. ult., et supetiusvs.301. sole clarius confirmaret, plura adderemus.
491. Lateani] Cantabr., Anlverp. et Fabric, lati- tionem WITHOF.Specim. Gunlher., p. 157.— Blanditur ma-.
tant.
493. Aridtts] Ut ipse, eloquentia haud prxditus, xime hxc conjectura, nisi quis pulet in te.ris et
rem magnam enarrem. Aridus de tenui et jejuna di- mthereamopponi, ut mox vs. 517,
ctione. Aridosdeclamatoresexposuil Gronov. ad Se- Cultahaec,quamcernimusarvis, -
necam Controv. v, p. 393. Ita Heinsius apud Pelro- Ergofiguraforet, Qrmaest, quam nubilagestant.
nium satyr. 2 emendabat, corpusorationis enervare- Nibil lamen hic in codd. variatur; tanium dubitare
tur et areret. AddeErnesti Clavi Ciceron. in vocem: est in Schedis Pulmanni et Autverp.; sed alterum
qui et Gronovium excitavit. Eamdem melaphoram poetis usitatius, ul vs. 540,
notavi ad vs. 124. Quamfuerat dubitassenefas.
496. Sensa] Cortius in margine exponit qux sen- 503. Vitam] Ua in Cantabr.; inVoss. 1 est, advi-
tilur. tw datur esse via. Editiones, ad vitm datur esse viain.
496. S-Otti/Mratt-]Cantabr., edd. Aldin., Basil., Confer superius vs. 118. Interim
Torn. 1, sequiturquea. Voss. 2, sequitur quwa cor- Wasscnbergii mei conjectura, certe maxinie arridel :
Ita fere ediliones omnes. Schedx ingeniosa
pore. Pulmanni,
Antverp., segut-urquam corpore. Quod dedi est ex iD Hac, in transcursudubiiquaecernitur orbis,
Advitamdatur isse via.
Voss. 1, et tjaud dubie corruptum a lihrariis , que
anle et non iolerantibus, de quo lamen exposui ad Nihil esse facilius patebit ex Brouckhusio ad Tibull.
vs. 478. i, 10, 36. Notis ad Sedul. v, 2, et Cannegietero ad
499. Terris] Withovius, V. C. Specim. Gunther., Ulpiani Fragment., tit, 1, § 8.
p. 157, emendat in terris. Minusid necessarium ob 503. Isio] Voss. 1, tpso.
frequentem prxpositionis ellipsin. Ita jam hujus loci 504. JEiernw] Voss. 2, a manu secunda, mternh.
sanitatem tuitus est cl.Scbraderus Animadv. ad Mu- 506. Duclis] Deesl in Pulmanni Schedis el Ant-
sxum,cap.l6, p.277. ItaipseAratorsuperiusvs. 140. verp.—Quxdam ediliones, sonis; male.
Jordanis abamne columba. ltadefendi poterit Pau- 508. Sic'] Voss. 1, seu.
lus Sentent. v, tit. 28, § 5, alius enim vitam, atius 509. Culta]Alilin., Basil., Torn. 1, cuncta. Dudum
pudorempubhco facinoredefendit. De quo loco con- existimavi vocem requiri qux sequenti firma oppo-
fer Cannegieterummeum ad Ulpiani Fragm. i, § 18. neretur. Sed videtur ipse se tueri Arator vs. 499,
Si emendandum censeas, repone in publico. Verba Ecclesiamterris colimus.
exposuit cl. Vryhovius in Observ. juris, cap. 21. ln Puto significare cultam in terris Ecclesiam esse fi-
poiuit latere in priori littera m, qux et Withovio illius qux esl in coelo.
causa fuitlociAratoristentandi. Passim ita peccatum guram 510. Forel) Voss. 1, fuU.
esse patebit ex notis ad Sedul. n, 169 el 235. Sic _ 510. Qttant]Aldin., Basil., Torn. 1, qua.
PATROL.LXVIII. 5
,13J> ARATO-US m
Petrus, utramque regens, ibi corpus et hic A 115 J. Pua clausa Deom, miruro est, si corpore
[parat umbram, [portam
Ut, quos bic vitiis noxisque resolverit xgros, Sic adeat, quem virgoparit,quem viseera malris
Innocui ducantur ei, qux permanet astris, 535 Inlegra concipiunt; humanain qux, rogo, car-
Susceptura pias, hac emundante, catervas. [nem
513 Interea templi, zelo mordente, priores Sumere causa fuit, nisi suscitet ? Inde reversus
Ecclesiara crevisse dolent, animxque colonos, Exhibuit pro teste latus, nostrique favillas
Ne spargant, quod corde metant, in sede rele- Corporis exemplo proprii doeet esse oovandas,
[gant Vulneribus sua membra probans : modo, Di-
Carceris, ut desint nascenti sarculamessi. [dyme, discis,
Angelus adveniens tenebrosa volumina noclis 540 Quam fuerit dubitasse nefas, an fecerit auctoc,
520 H4ReppuIit, etsubitomicuerunt antra sereno, Quod nobis licnisse vides; si solvere sensu
Erumpensque dies alieno tempore sanctos Cura subit, quod Christu. ait, non indiga vocis
Ad templum facit ire viros, sed, cardine fixo, Est species, cpr has sattoti liquere tenebras.
Irrita signato custodia permanet antro, Dixit, opima parans , hos luminis esse mini-
Stansque suis foribus, vallante crepidine, carcer J3 [stros,
525 Clausus apostolicis vestigia pandit aperta 545 Et candelabri positas velut arce lucernas
Gressibus, et vigiles illudit janua fallax. In tota fulgere domo ; nox nulla reteniat,
0 nu.nquamneglecta fides I cui subjacel illud Quos lumen lux ipse vocat, qui dona feren-
Quod natura negat, propriis quam legibus uti [tem
Non sinit Omnipoiens; quoties jubet ipsevicis- Et testem meruere Deum, qua lege cavernis
[sim 116 Oeculerit loctts ilie suis tot in ordine
530 Posse quod insolitum fieri, mirata perurget. [soles,
Si quis adhuc fragili meditalur peclore Tliomam, 550 De qttibus ut tenebras, putsts erroribus, orbis
Hinc documenta petat, quia lunc penetrata re- Vinceret, xlernam meruit cognoscere lucem.
[cepit Jura ministerii, sacris altaribus apti,
NOT/E.
511. Viramque]Ald., Bas. etalix. utrumque. <G hoe comprobat.
512. Resolverit\ Pulmanni Schedx el Anlverp., 531. Adhuc] Voss. 1, adhoc.
retolveret. 635. Qum]Pulminni Scbedneet Antverp., 7M_trt.
513. Ducantur] Cantabr., Fabricius, Bibl. Lugd., 536. St-S-tt.!] Voss. 1, suscitat.
Etquos .... innocui drcuniur. 539. DtsctsJVoss. 1, disce. Ita et in Voss. 2 exsli-
517. Corde\ Elegans est cl. Wassenbergii conje- tisse videlur, sed posterlor roamisimmutavit.
ctura, quo corda metant. Favenl Pulinanni Schedx et 541. JVofrts]Cantabr.. Voss. i, Edd. Fabricii. Anl-
Antverp., in quibus est, quod corda. Ila mox meino- verp., Bibl. Lugdun., vobh.
rat sarcula, el proxiue conveniunl qux leguiitur 545. Tenebras] Aldin , Basil., Torn. 1, lalebtas.
supr. 365. Sed tenebrm«dhilienlur pro loco tenebricoso. Vnlga-
518. Surcula] Basil.,Torn. 1, surcula. tus itilerpres Matlhxi xxu, § 13, conjiciiein lenebras.
520. Anira] Vo.s. 1, 2, Antverp., aitra. Nihil mu- Vide Vossium Insiit. Orator. iv, 7, § 10.
taverim ob vs. 5_5; et.librarius in Y»ss.2 ipr>eantra 646. Domo] Voss. 1 el2, a prima manu, domu, qui
videtur legisse, eum atlra sit iuterpretaius, tenebrosa est casus antiqnus. Invenitur 61 ille in codd. apud
loca eareeru. Liviutn i, 1, 4, et vn, 31, 5. Vide "VossiumArt.
521. Ait.na] Sic alvenos tnenset dixit Virgilius gramm. IV, 20. Joan. Cannegieteruro ad Llpiani
Georg. ii, 149, ubi Gerda Videtur: Araior eonstituisse Fragm., p. 41.
eos adliue noctttrno tempore ad templum exiisse. 546. Rttentat] Pillmanni Sehadx et Antverp., re-
Lucas id factum memor^t, OiroxbvbpQpov.Veteribus teniei. Adbibeturproretinere, ul apud Virgil. ___neid.
Grxcis eipBpa;nolat quitlem tempus aurorx proxi- jjv.278:
mum, ciini nondtim sit diluculttiit.Sed Lucas, poste-' Pars vulnereclaudaretentat.
riorem significalioiem secutus, videlur magis acae- Ubi Burman: Ita Batthitis exponit Claudian. Consul.
pisse de eo lempore, cum jam mane essei clarum. Manl. 295. Maronis noti immemor.
lta sane expo_uit Salmasius,'IIelleiiist. p. 102. 1547.Quos] Voss. 1, quos lumenipta lux.
524. Crepidine]Rarior esl bxc vncis siguilicatio. 550. Tenebrqs] Nori iiieleganter in Voss. 1 locus
Videtur de-ignasse vincitla, qtix memorat vs. 1050. - ita constitiiitur :
Metapboram forie peiiii a crepidine, qtia maris atro-
cilas frangilur, ut talia carceris vincnla De quibus, in lenebraspulsiserroribus,orbig
quemcunque Vicit, et a-terttammeruit cegHOMere lucem.
impeium susiiiient. De ctepidine vide Bertium de
Agser. ei Poniib., cap., 10. Hxc Aratori fere ascripeerim.
528. Negat] Sedulius iv, 8, 552. Jura] PulraanniSchedx et Antverp., cnra.—
In h sce versibusgraiissimam eoiicalenationem nnint
Et quidquid nalura negat. Betla de Meiris, p. 2596, inier Gramm. Putschii.
AddeBarthium Advers. xvn, 9. 552. jfitttsl-rit] A ministeiio mensx nom.n tra-
530. Posse] De hac periphrasi late dictumsuperius xisse ostendit Pignorius de Servis p. 103. Adde no
ad epist. ad Florian., vs. 15. Adde hic tantum Luc» taia ad epist. ad FJorian., init. Mihhtrate enim esl
locum Evang. xvi. 2, ou yap Swnan crt ohovofitiv, epiiianti adesse, ejusque niantiata expedire, de quo
verlendum, non amplius dhpensabis sive administra- lale B irth. Advers. n, 16. Vocem lianc servaveriro
bis. Idqttejam video eiiam placuisse Pricxo, t.uiom- apud Isidor. vn, 11 : ttbi de Slephano : Quod prior
nino assenlior, difficiliorem Marci lociim Evaug. fuerit in ministerio ad imitationem fidelium. Codex
cap. vi, § 5 : oux-SuvaTO er.eio\iSepti«v
_uva/_tv-rotstv, Groning., in manyrio.
vertenti, non faciebai. Matthxi in eadem re locussatis 552. Apii\ AW., Basil., apth.
 141 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 142
In septem secuere viros, quos, undique lectos, A Oris apostolici! nunquam permittere plebem
117 Levitas vocitare placet: quam splendida Virtutum senlire faraem; dispersa talenti
[coepit Crescere summa solet; commissa pecunia lin-
555 Ecciesix fulgere manus I qux pocula vitas [gux
Misceat, et latices cum sanguine parrigat Agni. 570 Displicuit, cum sola fuit; locus indicat iste,
Huic numero deiatus honor sublimia secum Quod meliora rudi populo sint fercula messis,
Sacramenta gerit, per qux nunc lougius ire Quam fusx per membra dapes, lateque peritum
Non patitur mensura vix, ne plura locutus Nuiriat ingenium verbi pinguedo superni.
560 118 Inveoiar dixisse roinus. Sit cura miqistris 119 Nam quid corporex prosunt alimenta
Ofliciumlibrare suum, quo laudis amktu [saginx,
Hunc deceat lucere chorum,quemmysticus ordo 575 Esuriente anima? cujus jejiinia pasci
Consecrat in numero, cui danl coelestiaformaro. Semper ab ore decet, mensam ut lendamus ad
Promissum servabo modum : venerabilis orbi [illam
565 Coetusait: Verbi potias, nos eonvenit omnes, Uberibus verbis, ad quam conviva recuwbit,
Quam mensx captare cibos : o gtoria dives Qui vestis candore nitet, ne fulcra beata
NOT_E.
553. Secuere]Pulmanni Schedx, Antverp., Aldin., B ApudSeduliuro epist. ad Macedon., p. 11, evangelicm
Basil., Torn. 1, staluete; posterior prxterea nirts sacramenlum doclrinm, glossa in codice Ahnelove-
exhihet. niaoo exponit mysterium. Quod Paolus epist. ad
553 Undique]Videttirintellexisse eos lectos fuissai Ephes. t, § 9, appellat pMaxnpu»,vulg.ttus interpres
ex diversis Judxis, sive Alexandrinis, sive in Judxa per sacramentumvertit. Vide et cap. m, § 5, ei ge«
naiis. Grxca nomina qux Lucas recenset quosdam iu neratim hac voce graviora religionis Christianx ea»
eamdem opinionemadduxerunl. pita intelligi notat Vorstius adSulpic. Sever. n Mist_
554. Leviias] Levitavel Levites, minister pontifi- Sacr. ,59, §5.
cis, flamenRamanis, diaconus Grxcis, a Levi, Jacobt 858. Nunc\ Aldin., Basil., Tor. 1, me.
palriarchx tertto filio. Arator i: 559. Vim] Vide ad Seduiura i, 266.
559. Lqcutus] Guntherus Ligurin. i, 273,
Jura ministeriisacrisaltaribnsapti;
In septemsecuere viros,quosundiqueleetos Timeone multaloquendo
Levitasvocitareplaeet. Inveniardixisseminus;
ltunc antem locum, vulgo contaminatum, e Beda pqr- ex Aratoris imitatione, ut nntat Withof. Specira.
gavimus. Prudent. Stepban., Gunther., p. 37. Conyenit Sallustius Jugurth., 19,
§ 2: De Carthagine silere melius puio quam parum
Hic primuse septemviris^'' G dicere; quoniam atio properare tempusmonel. Conjfef
Qui siant artaramproximi, ibi Cortiuin.
Levitasublimis. 560. Sii] Ptilmatini Schedx, Antverp., si.
561. Librare] Librare consilia, Ammian. Marcel.
Idem : xviu, 2, in fine ; atque ita pro xstimare, et accu-
Vincentiuslevita de tribu sacra, ratius ponderare adbiberi notavit Barthiiis ad Clau-
MiuislerallarisDei, dian. Laud. Siilic. i, 75; ad Stat. Tbeb. vm, 288.
Septem e columnislacteis. 562. Hunc] Cantahr., nunc, frequetiti litterarum
permutatinne, de qua ad Sedut. III, 302, et v. 321.
Drepan. bymn. 1 : Pulmanni Scbedx et Antverp. , Attttcdecet hinc ;
Sacrolevits saoguinecreti. Basil., hunc doceat.
563. Cmlestia] Voss. 2, Eeeletim, Scholiastes ex-
FABRICICS comment. in Poet. Christian., p. 79.— plicai, spiritualiti.
Isidorus Origin. vn, 12: Levitmexnomine auctorh. 5.5. Convenii]Ita recte vertit upsaxbv,quod Lucaa
vocai. De Levi enim levitw exorti sunl, a quibus in habet cap 6, § 2.
lemplo Dei mijsticisacramenti mysleria explebanlur. 571. Populo sint] Basil., Aldin., Torn. 1, viliosa
lta Gothofredus, sed ex Groning. potius cmendave- transponutit, sinl populo.
rim, sacrum-iit-ministeria. Vide ad vs. 55-2.Frequen- 572. Lateque] Hoc dedi ex Voss. 1,2, et Ant-
terhxduxvoces fneruiit corrupt n. Cassiodori locum verp.; in cxteris omnihus , lauteque. Tribuitur qui-
recte emaculavit Demster. ad Rnsin. v, 5. Atlde et jj dem lauius ORiiis opiparis : vide notas ad Pelron.
patrem ineum ad Plin. Paneg. 49, 8. Ministerium satyr. 26 ; Cort. adCicer. ad Divers. VH, 44; Heins.
pro mutleriumegregie Salmastus reddidit Solino Po- ad Ovid. Meiam. iv, 76-2.Sed non minus late eodew
iyhisl., p. 8 : qund firmai collaiio cod. penes me; pertine.t. Horatius n, satyr. 2, 113,
comra mysteriumpro mimsteriumidem cod. cum aliis
recte apud euimiem, p. II. Integrisopibusnovinonlatius usum.
554. Splendida]Cantabr., sptendide,
555. (_«_.!PiiliiiaiiniSchedx, Antverp., qui. Ubi Bentleius, qui noiat contra adhiberi anguste uti.
557. Huic] Aldin., Bnsil., Antverp., Toru. 1, hoc. Per metaphtirain jejunum ammum et anqustum dixit
558. Quw]Pttlmanni Schetlx, Antverp., quem, ut Cicero Philipp. 14, 6. A simili niendo Florum ui, 9,
referaiur ad honor. Potius pertinet ad saeramenla,id 5, liberare tonatus est Heinsius, ut illic lauiius mm-
est mysteria, quorum iinlagandoruin anianlissiinus rium legereiur. Becte lamen lalius tuentur erudili.
Arator, sed qu* brevitatis studiosus hic oinillit : 575. Pinguedo]Pinguititdinem alii Lalinius dicunt,
veilem sxpius omisisset: l.oilein sensu sacramentum, atque in emendatioribus scriptorum lncis ea vox re-
adhibuit Prudentius Perisl-pb. x, 588, stituta est. Confer Dtikerutn ad opusc. de Latinit.
JCtor., p. 570. Pinguedo lamen Vossius tneiur de
Scioincapacemte sacramenti,impie, Vit. Serm. vu, p. 304. De Ioco Plinii quem hae in
Noti[iosseeaecissensibusmysierium re adhibent, agit Noltenius Lexic. Antib., p. 664.
Uau-ireaostrum. 578. Ne] Aldin., Basil.. Torn. i , ut.
143 ARATORIS 144
Deserat abstractus, quisquis deformis ad illam, A ' 120 Vox cecinit, quod causa dedit: sere prx-
580 Eloquio sordente, venit; ferat esca salutem [lia, martyr,
Progrediens de pane-poli; gula pectoris ipsum Felices babitura neces, ubi gloria pcena,
Ambiat, atque animi pleno gustare palato 590 Et cadere est ortus, jugulisque patentibus xvum
Interior festinet homo; ne'vilior esset Nascilur, xternx compleclens munera vitx,
Causa relicta tamen claris tractanda ministris [Vitx principium fuit en sine fine beatxj
585 Cred.ilur.et numeruro tenuil pretiosa supernura. Sic meruisse mori. Lapides, Judxa rebellis,
, Emicat hinc Stephanus, qui primus agohe In Slephanum lymphata rapis, qux crimine duro
[coronam, 595 121 Saxea semper eris; hunc denique Chri-
Nominis hxres, habet, de quo prxnuntia palrhx [slus adoptai,
NOTiE.
579. Deserai] Deserere cogalur. Hancnonfemineumjugulo dare pectusaperto.
579. Quisquh] Pulmanni Schedx, Anlverp., qui- Lucanus
but et. vi, 555,
580. Ferai] Pulmanni Schedx, Anlverp., nam Erumpatjuguloqui primusaperto
fecerat esca : contra ntetrum.
584. Relicta ] A 12 aposlolis, qui miuisterium il- n Generalim de violenta cxde locutionem accepisse vi-
lud tractandum reliquerant septem diaconis. detur Arator; Stephanus enim jugulalus dici nequit.
585. Supernum] Vix divinando assequaris quid 592. Vitm principium]Abest hic versus a cotJd.,
voluerit. Per numerum supernum inlellexisse credo nisi quod in Voss. 1 ad vs. 595 detrudatur, forta
duodecim apostolos ; causa preliosa, id est prxdica- imx paginx apposilus. Aratnris esse non putem,
tio Evangelii, preliosior ministerio mensx, lenuit ideoque uncinulis inciusi. Sequens versus superiori
apostolos ipso quoque numero superantes diaconos. recte cohxret, indicans munera vitx xternx fuisse,
Tenere per obtinere exposuerim , de quo Drakenb. ut itn mori meruerit.
ad Livitiin xxiu,20, 10. 594. Raph] Hic locus favere posset emendationi
586. Agone] 'Ayuv tria significat. Primum certa- Marcklandi ad Lysix Orat. tx, p. 554. In Actibus cap.
men quod in suo quisque munere sustinet. Arator u, vn, § 58, legendum conjicientis, _^t.o>oyo-vvel IX.-
Qofbpouv. ln IXt-oSoXouvmaculam lalere suspicatur in-
Varii Iuctamenagonis
Hicdabitur certare mihi. gemose, quia mox idem verbum rursus repelitur {
59: unde Lucas videretnr bis idem dixisse. Posset
Deinde martyrum certamen , in sufferendis crucia- tamen prius .XtSofioXouv de voluntate magis, poste-
tibus et supplicio. (dem 1, rius de effectu exponi, quod neque Marcklandum
Emicathinc Stephanus,qui primusagone coronam fugit. Sane Lucx verba verli malim :, el) ejicientes
Hxres hujus habel. extra urbem, lapidare votuerunt, vel slatuebanl. Ele-
gans is est usus imperfecti tam apud Grxcos quam
Prudent. Slephan., Latinos. Vide Wesseling. ad Herodot. i, p. 34;
Nil illa visexercila Q Wopkens. in Observ. Miscell. vol. V, p. 505. Ita
Tot uoxiorummorlibus, saepe quis fecisse dicitur, id tantum conatus. Sic
Agdne in isto, proflcit. Ev-Spav.rotou-TE., in Actib.-xxv, § 3, per insidiat len-
dere votenies recte verlit Marckland. ad Lysiam p.
Poslremo, luclamen spiritus extremi in homine 550. Adde Schulting. ad Senec. Controv., p. 115;
animam jam agente. Juvenc. iv, Duker. ad Flor. i, 18,12. Id addendum , poslerius
Nuntiusadveniensnarrat, sub agonejacere, -Xt.o-oXouvpertinere ad testes, verbaque esse ver-
DilectumChristojuvenem. tenda, qui lapidarunl Stephanum. Testes enim primos
— lapides in reum conjiciebant, et ita xat idem sxpe
FABRICIUS comment. in Poel. Christ., p. 3. Pri- quod o_. Sic Act. apost. VI, § 6, xat 7.DOO-£u!;a;_svo.,
mus qui in agone, AIdin.,Basil., Antverp., Ttirn. 1. verteridum, qui precaii, ut referatur ad apostolos :
In voce coronam alludit ad nomen Stephani: ita co- ita recle cl. Schacbt in fiibl.Bremens.nov. class. 2,
ronare el oTsyavo-vde quovis honore. De Rhoer ad fasc. 3, p. 482; et Segaar in Lucam p. 166: quero
Porphyr., de Abslinent. n, § 24 ; addead Sedulium jam video excitasse Duker. ad Thucyd. vm, p. 548,
n,253. qui omnino est consulendus.
587. Nominh] Ita ex codd. et melioribus editis 595. Saxea] Judxos populum induralum et quovis
reposui. ln aliis legitur, hmres hujus. OvidiusMctam. lapide durioremappellal Joan.Saresber. n, 7, infine;
xv, 819, estque ea locutio solemnis de hominibus asperis,quos
non facile moveas. AiOiwv;dicunt Grxci. Quxdara
Natusquesuus,qui nominis haeres, hanc in rem contulit Duportus ad Theophrast. Cha-
•Dracter., p. 464. Adde Observ. Miscell., vol. V, p.
iFastor., 615,
61, atque ita Xi9otquibusdam accipitttr in Evang.
Auspicibusquedeis, tanti cognominish aeres. Lucx cap. xix, § 40, ubi Pricxus; licet eo loco viri
Vide ad Sedulium i, 162. clarissimi mihi maxime probatur opinio, de lapidi-
588. Prmlia] Pulmanni Schedx, Antverp., prw- bus el templi a Romanis vastali ruderibus exponen-
mia. Sed serere pr&lia,bella, et similia frequenter oc- tis. Homines dici lapides ostendit quoque Paieus
ciirrunt. Notx ad Silium l, 394; Burman. ad Cata- Elect. Plaut., p. 554; Herald. ad Arnob. u, p. 76;
lect. i, p. 175. Savaro ad Sidon. iv, epist. 23, et v, epist. 7. Hinc
589. Pwna] Est additur in Aldin., Basil., Torn. 1. cor lapideum illis tribuitur. Vriemoet Dict. Class. n,
590. Ortus] Voss. 1, patma, ex glossa. p. 273. Poetx tales e scopulis natos , vel silices in
590. Patentibus] Pulmanni Schedx, Antverp., pa- pectnre affirmant habere. Loca contulit Ciofan. ad
ranlibus. Aidin., Tornxs. 1, Bibl. Lugd., parentibus. Ovid. Metam. vn, 52; dicunttir quoque rupices. Bit-
tershuf. adSalvian., p. 13; Llnienh. Indic. in Apu-
Vulgatum tueatur Ovidius Ileroid. vm, 53, leium verbo RUPICONES. Appellari quoque petrones
Juguloque^.gysthusaperto; patet ex Festo in verbum. Haud dissimili metaphon
hominem ligneumdixit Sedulius i, 252, ubi Wopken-
et XIIIMetam. 693, sius neque Aralorem neglexit.
145 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. 140
Adquera milesovans, per vulnera sacravocatus, A 605 124 Pr 0 pophto peccanle rogat; licet omnia
122 Sanguine fecit iter, cupiensque in prxmia [tecum
[viclor Telaferas, silicesque graves el pondera libres,
Hac properare via, nivei metitus honorem Quem perimis, viclurus erit, qui, fine colono,
Callis ad excelsi pergit fastigia regis, Seminat exemplum, quo surgat vinea Cbristi,
600 Et per tot lapides petrx conjungitur uni. Et calicem Dominiconvivia festa coronent.
123 Quis furor iste novus, nulli feritate se- 610 Lumina cordis habens ccelos conspexit apertos,
[cundus, Ne lateat, quod Christus agat; pro martyre
Parcere nolle pio? vibrantibus acta lacertii [surgit,
Saxa jacis; parat ille preces , nec respicil Quem tunc stare videt, confessio noslra seden-
[unde [tem
Grando nefanda cadat, qui, tempore roortis , Cum soleat celebrare magis; caro juncla To-
[amice [nanti
NOT___.
597. Cupiensque]Pulmanni Schedx et Antverp.de- JJ Cominusobliquiset rectiseminushastis;
lent que. Omissa bxc parlicula sxpe turbas excita- Obruitur,nonvulneribusnec sanguinesolum,
vit. Apud Justinum xn, 6, 8, primum in flelus pro- Telorumnimboperitura.
gressusamplecli mortuum.... arreptum telumin sever- nus UbiCerda ad Virgil. _Eneid. x, 522, emendat, Emi-
tit, putat BoltiusSilv.Crilic.,p. 108,excidissed_«ide obliquiset rectiscominus hastis; nec tamen probo.
ante arreptum. Scribendum potius arreptumque, quod Generattm de hac vocum significatione, el Grxco
inveni in duobus codd. biblioth. Franequeranx , et veyo;, egerunt abunde Vossius Instit. Orator. IV, 6,
tribus D'Orvillii, quos a Wopkensio collatos babeo. 5; Siizman. ad Boet. Consol. Philos. m, metr. 11.
Similiier corruptusAmbrosiusOfficior.i, 39, iracun- Nansius Addend. ad Nonni Paraphr. p. 4; Bos. ad
diam velut quibusdamproputset armis, qum lollit con- Epist. ad Hebrxos xu, § 1; nolx ad Pacat. Paneg.
tilium, et tanquam mgriludtnemvilet. Scribe omnino 35, 1; de Riioer In ad Porpbyr. de Abstinent. i, § 25.
excod. meo , propultel arietibus armisque tollat,et 604. Nefanda] htte versu repetilam litteram a
conviciatanquam, elc. asperitatem, rei accommodaiam, indicare notat Bar-
597. Jn prmmid]Florus II, 6, 23, in sacramenlum thius ad Statium Tbeb. i, init. Vossius tamen Instit.
mililiwtiberata servitia. De eleganti bujus prxpositio- .Orator. iv,2,2, hanc litteram, si producatur, gravi-
nis usu vide Dukerum ad eumd. n, 15, 10, etiv, 7, tatis; si corripiatur, suavilaiis indicium prxbere
13; Btirman. ad Catalect. lib. n, p. 271. Sic facere arbitratur. Aratorem ea raente qua censet Barthius,
in utus exposuit Oudendorp. ad Sueton. Domit. 7 ; hauc litieram repeliisse vix affirmaverim. Taliitm
haud aliter in 1. 31 C. ad leg. Jul. de Adulter. nubit elegantiarumhi fere poelx sunt expertes. Nec tamen
iit feminam, est, ut sit femina, ejusque parles ex- dissimulem celeritali designandx suaviter eum dac-
pleat. Neque aliter de hoc loco seniire video Ruhn- C tyios cumulasse inferius vs. 831:
kenium, V. C. ad Rulil. Lupum n, p. j)6. Addo fir- Surge, Tabitha.Vocataredit, luciqttereducta.
mandx sententix Orosii locum de Nerone, lib., vu, Aliis ex locis idem producit Emmeness. ad Virgil.
cap. 7, virum in uxoremduxerit. Neque aliter in cen- _Eneid, ii, 250; et sane talia elegantiam carmini
summanumittereexponoin Fragment. Vet. JCli § 17. addunt rei exprimendx accommbdatissimam.»Ex
Confer notas ad Ciceron. pro Flacc, c. 37. Neque spondxorum tarditate formicarum labor et faligalio
adeo opus illictn censu emendare; aliter Joan. Can- egregie signatur a Virgilio, _Eneid. iv, 405,
negieter. ad Ulpiani Fragm., lii. i, § 8. Convectantcalleangusto,parsgrandiatrudunt:
598. iVi.eiJ PulmanniSchedx et Antverp., niveiet.
De calle niveoconfer Barlhium Advers. LV,2.—Lo- Vide Cerdam et Taubman. ad _Eneid. i, 3; iterum
culio emensus iter, et similes exponuntur iu Observ. Cerdam ad _£neid. xu, 718. Littera caninu horrorem
Miscell., vol. I, p. 2U3. eximie exprimit in Itoc Ennii in Fragment., p. 129:
600. Petrw] Stephanus,prim.is martyr, post ascen- Africaterribili tremil horridaterra tumultu.
surn Cbrisli ad ccelos lapidibus obruitur, Et per tot Sonus maris fluctibus littora pulsantis inlelligitur
lapides pelrm conjungilur uni, ut canit Arator lib. i. in hoc Homerilliad. />,265:
De eodem Fortuuat. lib. i,
'HtovE.(3o6_>_-tv
epevyop&vns aXo. _?_>.
Fundatosvirtute Dei, de morte triumpbaus,
Excepitlapides,cui petra Christuserat. Qui versus ab xmulatione Homeri deterruit Plalo-
Bembusde Stephano: nem. Confer Tollium adLonginum de Subhmit. sect.
JJ xin, § 7. De imitato susurrantis aqux et aviurnvolan
Ibalovansanimis, et spe sua damnalevabat. tium soiio adde Barlhium Advers. xm, 3.
Quem versum audivi imprimis commendari a Phi- 604. Amice]In omnibus edd. est amicm, prxter-
lippo Melanchtbone. FABRICIUS coroment. in Poet. quam in Fabriciana, quamsecutus sum. Corlius roar-
Clirist., p. 126. — Bembi versum morienti Sebaldo gini illius nihil ascripserat, unde suspicor et ita in
MunsteroaccommodatMelchiorAdamusVit. German. Cantabr. et Univers. lectum fuisse. Pondus prxterea
JClor., p. 72. addidit cl. Wassenbergii auctoritas, ex coujectura ita
602. Nolle pio] Pulmanni Schedx, Antverp., nulli legendum divinantis.
impio. Videtur Arator furori potius quam consueto 607. Fine] Scholia in Voss. 2 exponunt tnorle.
judicio hoc Judxorum factum tribitere. Contra Wa- VideBarth. ad Statium, Thebaid. ix, 661; not. ad
genseilius iu Fascicul. opusc. ad Hist. perlinentium Caton. dist. 1, 24; Schulting. ad Senec. Suasor.,"p.
v, p. 242. 43. ItaT-Xc;apud _Elian., Var. Hist. m, 25;TEX_UT.I
604. Grando] De lapidtim multitudine. Sic imber, PtoToto,Homer. lliad. w, 787 ; TEXEUTOV, Raphel. ad
nimbut, et similia passim. Silius xiv, 430, Evang. Matthxi 2, § 19.
i ....Saxorum grandine dirus. 608. Surgat] Tornxs. 1, surgit.
610. Cmlos]Nonnullis hoc damnatum est, de quo
Not. adeumd. xn, 53; Duker. ad Flor. m, 8, 4; et Nolten. Lexic. Antib., p. 860.
tiubes, nimbus leterum. Burman. ad Valer. Flacc. u, 612. Videt\ Cantabr., vidit.
521; Drakenb. ad Silium xvi, 566. Lucanus iv, 774. 613. Juncta] Aldin., Basil., Tornxs. 1,, vincta.Fre
W ARAT0RT5 148
125 lo Stephano favet ipsasibi; dux prxscius A Poena sequens nescisse fidem ; contractibus aur i
[armat, Munera vull xquare Dei, numisque referre,
615 Quos ad dona vocat, ne quis hic dimicel an- Quod pretio mercator emat. Quem tala Petrus
[ceps, Attentare videns, Quisnam te, perdile, dixit,
Corpus in arce Dei patuit pro munere tcstis. 635 Movitad ista furor? Domini quod gratia donat,
Ad Saulipnsuere pedes velamina sxvi, l/t venale putes, sensu hoc, non sumitur auro,
Infernura quod Hebrxusait; jam constat ulris- 127 Nec licet, ut ccelum corrupta pecunia
[que, [quxrat,
lline meritum sentire suum, cum sidera inartyr, Quam terrx scrutator amat; tibi nulla profecto
620 Carnifices inferna petunt; sors prima revelat, Hac supereSt in sorie quies, nec ad ista venire
Exemplumque creat, quod t. lia bella gerenti, 640 Tu poteris, pnllule dolis, qui cordis amari
Hoc de fonte fluit, sic occidentibus ttt mox Felle tumens aliena petis; namque atria mentis
Tartara succedant, morientibus astra patescant. Spiritus illa subil, qux simplicitate nitescunt.
Sxpe sibi socium Petrus facit esse Joannem , Hac de voce sacrx lux est manifesta figurx.
625 126 Ecclesix quia virgo placet, quo denique Ecclesix speciem prxstabat macbina quondam,
fjuncto, B 645 Temporibus constructa Noe, qux sola recepit
Samarix vicina petens, baplismatis undis Onirie genus, clausisque ferens baplismatis iu
Ablutas signavit oves, quibus adfuit almus [st_r,
Spiritus, et varias fecit procedere linguas. Cum vaga lethales pateretur turba procellas,
Fonte quidem iotos, sed non in pectore mundus Ad vitara convertit aquas: simul ipsa coln
630 Hicfuerat Simon ille magus, quem prodidttorbi ri...v,-.,.
NOT_E.
quenter bxc sunt confusa. Vide ad Sedul. v, 358; 630. Stmottj Basil., Simo itte : mutatum ita cer-
Heins. ad Claudian. Nupi. Honor. 267, et Epigr. vn, tissime, qnia prior producitur apud Sedulium iv, 112
3: patrem meum ad Plin. Paneg. 17,2; llein. ad et 118. Iterum tamen corripit Arator vs. 663, et illic
TibUH.Observ. i, 6, 84. . Aldin. et Basil. mtilant. In hoc nomine quaniitatero
616. Tesih] Voss. 2, edd. Ald., Basil., Antverp., parum curarunt poetx Chrisliani. Itain Siinonis me-
Torn. 1, tesli. Scholiastes in VosSianoexpouit, mar- dia jam producitur, jam corripiiur. fcoca indicavit
tyri Stephano. Non intercetlo; pltires lamen codd. se- Fabricins comntenl. in Poet. Christ., p. 123. — De
qui placuit. Nescio utruin putitts poeta scripserit: hoc Simohe videatur Moshi-m. in Dissert. ad Histor.
Corpusin arce Dei patuit pro munere. Testes eccles., p. 226. Notum est quosdam credidisse divi-
AdSaidi, etc. ' hum ipsi honorem a Romanis essedaium, ob locum
C
Ita enim Lucas ilt Actib. vn, § 58, *«/ ot pupxvpes Justini Martyris apol. 2 pro Chrislianis, p. 69 : quem
Ta tfiaxta auTwVttapa xov; iraSus. in errorem deduclum esse per Semonem Sancum,
iiw._-S.TO
618. lnfernuni] Quid hxc sibi veliut, perspiciant deum Romanorum, in inscriptionibus memoratum ,
me eruditiores. lpse sane his me difficuitatibusnihil statuit Herculem Wonna de Geniis cap 3, § 6. Per eum autem
exlricare potui. plures inteliigunl. Vid. Thulemarius Flor.
618. /_irj]Catil_br., nam. Ita et hxcconfusa infr. Spars. ad Eginhartum, p. 228.Totam rem lale exa-
vs. 924, 98», 1018. Adde Duker. ad Flor. pr. cem. § minat Theod. Cruger de More se devovendi, p. 34,
2; Drakenb. ad Livium, v, 61, 6; patrem meum ad qul per Semonem intelligit infamemistum Hadriani
Plin. Paneg. 56, 4; Burm. ad Catalect, n, p. 221; Antinoum.
I>32. NumisqUe]Numinisque Fabric. Bibl. Lugd.
Cannegieter. disquis. de Nolis, p. 559. Jam hocloco 636. Auro] Voss. 1, aurum. Malim hoc referre ad
tuetur is usus quem altigil Cortius ad Ciceron. ad
Divers. vii, 18.—Slatiin utrosque malim. t)e tluobus quod gratia dondt; quod non pecunia, sed sola roen-
hane vocem adhibiiain doeet Hurman. ad Catalect. tis cogitaiione et senteniia capitur. De voce coufer
Barthiutii ad Claudian. Cons. Manl. 160.
iit, p. 471. Apud Joan. Saresberiensem, vm,19, p. 639. Clariss. Wassenbergio vix dubium vi-
644, est, utrhque riott ampiiut etset; . ed utrique in debattir Quies]
iisdem his verbis legitur apud Rulfinum Hisior. Ec- verba Lucx quin scribendttm stt fides, cuni expresserit
cles. III, 19. lsidorus xi, 1, quibus se uirmque clausw XS> vill, § 22,ou>ciaxtaoi [itpis OU-ExXrjpoc iv
eonlingunl; sed cod. Grontng., utraque clausa. X.yWTOUTM.
620. lnferna] Aldin,, Basil., Torn. l,.-i/..nia,«sed rtN 640.' Dolis'] Ita rescripsi ex Cantabr., Voss. 1,
1^2, edd. Aldin., Basil., Torn. \ et Pttlinanni Suhe-
inferna opponuiitur prxcedenii sidera. lia postea dis. In retiquis est, pollute potes donis. In eo quod
martyres pro Christo inorieutes, se in vitain migrare expressi coitlirmat me Wassenbergii v. c, mecum
arbitrati sunt. Vide Jusii Specitneit Observ. cap. 14,
cui tamen in MinuciiFclicis loco non assentior. semieniis, auctoritas.
623. Pat scani] Puimanni Sched., patetcunt. 641. Felle] Itaque et ei; pro EVaccepit Aralor in
624. Facil] Cantabr., fecit. Lucx verbis Act. vm, § 25. Malim tatuen accedere
625. Virgo] Respexit forle Hieronymi locum, sententix cl. Alberti ad N. T., p. 236.
643. Lux] Camabr., lex. ld pro modo, cnnditione
Joannemviryinem t/is-iptt/-tmappellantis.Debeoillum capi posset, ut est apud Prudeut. Cathcm. iv, i. Sed
diligentix viri erudiii in Lexico Fabri. cum agat de figura, id est allegoria, ttl exposui
626. Samari-f.] De b»e ls'doriis Orig. xv, 1: Sa- vs. 158, eaque sxpius obscura sit et mys-
mariam, a qua. ontnis regio quce circa eam fuit nomeh superius
tica, bitic aptius videtur lux, de tali ligura, cujus
accept, Sennacheribrex Assyriorumconstruxil, voca* omnis apparet ratio, vs. 690,
vilque am Samaiiam, id esi cuttodiam, quia,qtiando
lsrael tranttulil in Medos, ibi cutlodet conttituit. tia Nonparva ligura
locum exseripsi ex cod. Groning., pessime habitumi Causasub obscurx regionisiiu-gine lucel.
a Gothofredo, emendaliorem in ed. Venela. 648. Columbam]Hoc dedi ex Aldin., Antverp., Ba-
629. Fohle] Sequentem versum huic prxponunt sil., Ltigd.; nequealiter Fabricius. Ex codd. Caut.
Pulmanni Scbedx et Antverp. et Univers. uihil ascripseral Cortius; suspicor hinc
«M DE^ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. I. 150
Dittrite. oorvnrn, sed non concordia mentis A 129 Suffleil ond* tavans, nisi si_ sine felle co-
650 129 Fecit utrosque pares ; hunc guttura plena [lumba,
[rapinx fjjui generatur aquis. Simon bie baptismatis un-
Sabdoxere vix, cupiensque in funere pasci [dam
Nil pntuit vitate aeqni, rectitales aroica Gontigerat, sed cervos erat, soalucrarequirens,
Frngibtts, et nullis succumbit naufraga lym- 668 Qrt» nunqu-ff»roeruere Deum, qiri Bmine templi
[phis, Vendentes arc-.ro solet: meliora seqtuiuur I
Nulriri de merte Irmerrs, studioque laboriS Petrus ad isla vocat, qui filius esse columbx
655 Dat doeume»-»pii, quant» teneatur aroord Dieitur ore Dei, meritoque hac matre creatus
Rlu»operi devota.fides, rosiritme mode-ti Ecclesix subtiu-at opus: derounere.prolis
Pignus elivafttit: dilectio semper in ore 670 Nomen habet genitrix.quod Spirituseligit almus,
Fr_clum pacis habet: volitant in ftuctibus ambo Alitis innocuss dignatus imagine cerni,
Ex uno sancioque sinu, servantis in alvo Angelus alloquilur plenum virtute Philippum,
€60 Purgati vallante freto, tamen exsuiat unus, 130 Australemcelebrare viam, quaspadojugatis
Et, reffltueessahie^I-erit: ridn ergo saluti /Ethiopum pergebat equis, qui fidus in aula
_.OT_E.
«t eos huic scriptura favere. Coltunba est in reli- B ad Statium Thebaid. x, 618; sed non tam deceleri-
<juis. tate qnain ipso itinere agi arbiirer. Neque tamen per
649. Diluit] God. Canlabr., edd. Aldin., Basil. freqttenter obire exponendum, ut airia ceiebrareapud
deluit. Videsupr. ad vs. 203. Oviditim, Metam. i, 172. AddeCoriiumadPliniuin vi,
651. Funere] Cadavere pasci. Barth. ad Claudian. epist. 30, 1, Bunetnan. atlLactanl. Div. Instit. vi, 5,
Laud. Stilicon. i, 101. Decorvo Sedulius i, 155 : § 7. Sed simpliciter accipio pro iler peragere, ut
Alesquerapinis verbum hoc non tmtum de rei freqtieutia, sed ipsa
Deditus,alqueavidOsaturanscavaguttura rostro. re solet adhiberi. Docel hoc Drakenb. ad Livium i,
9. Quam s_?peaulein librarii hoc verhum conrupe-
Has aves<-*_»_-ns sanguine et prarda dicit Flnrus i, 1, 4, ex Burmannoad Vnler. Flacc. m, 251; ad
7. Taniaui corvi voracitaiem esse, ut et parentem rint, patet /tneid. IV, 641. Celeremet celebremin Thuani
senio cuuf.ctum devorel, teataUiit/Elianus de Anim. Virgit. codice permutaia apud Lucauum vi, 183, celebriteret
iv, 43. Adde Demster. ad Rosin. v, 59.
652. Aes] Caiitabr., alh. celeriler, vide notas ad Sueton. Vesp. 7. Quxdam
654. Nutriri] Puimanui Schedx, Antverp., Bibi. loca hinc egregie emendavit Burmann. ad Ovid. Me-
tain. iv, 504. Adde Isidorum Orig. l, 22. qno tcriptio
Lugd., nulrici.
657. Fuit] Voss. 1, dedit. De ipsa re.egit Bochart. celebrisbrevior fiat. Cod. Groiting.recte, celeris, unde
celeris breviorque reponi posset, qnod egregie vidit
Hierozoic., part. n, p. 51. Junge dicia superius Vir clariss.
vs. 28. longiori vita dignior, Gisb. Kcenius, qui
6r0. Ptirgatt] Voss. 2. Aldin., Basil., Torn. 1 , et ipse Groningnni cod. el ed. anliqux scripturam
purganti. „ produxit in D.ssert. jurid., p. 24. Consensum addi-
*'
661. Cessante]Cotvumex arca emissum a Noescri- dit CannegieierusDisquis. de notis, p. 299.
bunl Sedulius i, Aralor i,, Victor n. Adnotavit Ne- 673. Qwtt]Voss. 2, quam. Id non rejecerim. Te-
brissensis errorem esse ignorationis lingux, et Sedu- rent. Hecyr. i, 2,'lt9, pergam, quo cmpi, hociler :
liiini suo lempme cod Ceinhabuisse non castigatum; nisi illic ad posterius verbum referre malis. Apud
SCiibienim egrediebalurel revertebatur,videlicet non Sallustiuin Jugunb., 47,1, Cortius in Guelferbytano
habens ubi consisteret. Laudanda Nehrissensis.,. viri invenit, ab eo itinere quod Meteltus pergebnt; lbid.,
optimi, diligeniia, qui linguam iniellexit; idera ta- 79, 5, maturavereiter pergere^Similia plura protulit
men phrasim non discnssit. Sensus enim es.t, ut vir eruditum illttd Frisix su:u decus, Joan. Schraderus
lingu.t.pefttissimas explicavit, cofvom, hwc inde Animadv. ad Musxuin, cap. 17. Adde Drakenb. ad
volando, B.oram tam d.ti traxi.se ad revertendum , Livium in, 6, 7; Duker. att Florum m,4, 5. Iter gra-
dwiee aqtta, stcearentur supra terram, quasi diceret,< dire exposuit Barthius Advers. iv, 2. Sic currere pe-
iiiinqnam ipsani ad iSoe esse reversum. Corvum lagus, Sedulius epist. ad Maced., p. 2, et fleinsius
alAnyoptxa;atf Judxos refert. Alcim. lib. iv; ad apo- Addend. ad Prudent., p. 155. Vecti maria, Virgil.
statas Araior _: nam et Juiteetet apostatx, in Eccle- _£neid. i, 524.
__»alti et cooservati, ex ea exeideront, et , discur- 673. Spado] Prima producta, quaeapud Juvettalem
»andoiet tiHiiuliuant-O, nnnquam ad ejussu-tei.itei-t brevis est, notante VossioArt. gramm. u, 39. Ipsara
ptacidam reveriuntur. FA-H-CU. s comment. _» Poe». vocem a Spado, Persieo pago, derivat Stephanus,
fcliristian., p. 59. De voce cttsante videsopr. vs. 86. cujus loco jam ttsus est Bartbius ad Claudian. l in
662. Ftlle] Sednlins epist. ad Maced., p. 11, co* .T. Eutroi>.545; et Brissoniustfe Regn. Pers. u, 164.
Itmbm thnplici»mimum non amittat; idero u, 171, §
Alia Vossius in Etymol., in vocem.
Per vo-t-ere_aqux felle caret. 673. Jugath] Trebellius Pollio Gallien. 8,-Oint6tts
Ubi notx. Altbelmus Laud. Virg., p. 721, lom. I auro jugutis. Varie is locus lematur. Cnsauboniet
Thes.Canis., Salmasit opiniones exposuit Tiiller. Observ. critic.
Sotaearet quoniaraerudelisfelleveneni. II, 8 : qni ipse (ucath iitavtill. Jugatit vei ex hoc Ara-
Atliaoas. Opp. lom. I, p. 471, xistttpvrtepas xbttp&o* toris loco tueor, sed cornibus auro exponendum ar-
memorat. bitror ex auro, sive aureis, ut pttppes abieie apttd
665. Simon] Aldin., BasiL, Simo. Vid..ad vs. 630. Virgiliunt, damnum injuria apud JClos, t)ux(|iie alia
669. Sublimai] Sublimare, in sublime atlollere. protulit Canncgieterus tneus ad Fragment. vct. Ju-
Prudent. Apotb., risprud., p. (io.
Aut tumidamfargoSUblimat 674. Fidus\ Pulmanni Schedxet Antverp., sidus:
flaminebombum. vox qtiidem elegans de homine qui rei cuicunque
FXBBICIUS comment. in Poet. Christ., p. 127. addit ornamentum. Vide Barthium ad Claudian. vi
671. Uignaiut] Aldin., Basil., Torn. 1, dignatur. Consul. Hotior. 23. Sed alterum accommodatius. Eu-
•73. Celebrare]Ita reposui ex Canlabr. et Voss. I, nuchi enira variis rebus prxpositi, eoque gratiores
2. Reliqux editiones, ceterare, quod probat Bartbius quo lideliores. Confer Pignorium de Servis, p. 372.
 151 ARATORIS ISS
675 Reginx servabat opes : volat axe citato A 132 De quo verba sonant, cumque omnia
Gaudia fixa petens, curruque merebitur ipso [fecerit olim,
131 Errorum jactare rotas. 0 quanta bono- 685 Qua fuerit nunc parte salus; si credulus audis,
[rum El tibi nascetur, tuque inde renasceris iili.
Semina percipies! qui tam pretiosa lavacri Conspectis properanter aquis ardescere coepit
Sumere dona venis, sterilique in corpore condis, Eunuchi fecunda fides, qui gurgite mersus
• 680 Quod fructu raeliore.metas. lropone Philippum, Deposttit serpentis onus, plaustroque cucurrit
Lampadis os quod Hebrxus ait, qui mentis ho- 690 Helix meditatus iter. Non parva figurx
[norem, Causa sub obscurx regionis imagine Iucet.
Nomine teste, probat; juvat hunc audire magi- Comprobat Omnipotenstxdarum fosdere,Mosem
[slrum, 133 _4_thiopamsociasse sibi, quem dogmata
Discipuliquia jure docet; dabit ipse, prophetx [produnt
NOT_E
677. P-otas]Respexisse videtur verba Ecclesiastx, B Vossio assentiri audeo, cum omnipotensAralori sit
familiare. Tantum vide vs. 185 et 529, aliisque locis.
cap. XXXIII,§ 5.
680. Fructu] Aldin., Basil., Tornxs. 1, fructum. Octateuchurn roemorat Cassiodor. instii. divinis in
Littera sequens adhxsit. principio.
681. Lampadh] iHntno;, equorum, hocest militix, 692. Mosem]Moses, in papyreto Nili invenlus, inde
eupidut. Etymon Hebrxum affert Arator, Impone nomen accepit, qtiod ex aquis exiractus est : nec
Philippum, etc. Est autem Arator, ut supra dixi, in- aX- aliter, quod ad orlhographiam scribilur a Jnvenale,
^nyoptxbs,ideoque sententias interdum torqnet, Plinio, Justino, qui ejus mentionem faciunt; inde
terdtim verba. FABRICIUS comment. in Poet.Christ., acctisativum inusitatum format Juvencus iv,
p. 104.— Mire hic dissentiunt Cantabr. et Voss. 2, Mosea,qui legum potuitprseceplajubere.
Cor oris quod Hebrwus ait. Voss. 1, Pulmanni Sche- Idem etiam possessivumfecit lib. n,
dx et Antv.,, Oris cor quod Hebrmus. Scholiasta in Moseismanibussummosublatushonoreest.
Voss. 1 ascripserat: Philippus interprelatur cor oris, Et Fortunat. lib.
qui, quidquid in corde habuit, ore manifestavit: et os v,
Iampadis, quia ore suo omnesilluminabat. Nugx sunt Mosealege rebelles.
omnia; Grxcum fontem huic voci rectius tribuit Bar- Poetx Christiani scribunt interduro Moyses, et pri-
thius Advers. n, 21. Lampadh os tamen Aratori tri- mam corripiunt, penultiraam producunt. Prudent.
lwo, alterum est librariorum commentum. Ita enim Stephan.,
et Isidorus Orig. vn, 9, Phihpput os lampadarum, Relaxatipse
vel os manuum. C Indumentapedumyelut Moyses.
683. QtttaJ Edidi hoc ex Cantabr., Voss. 1 et 2. , IdemHamart.,
Prxterca in Voss. 1 erat, dtscipvlh; prxterea Aldin., Velut ipseMoyses,
Basil., Tornxs. 1, qui jura; Antverp., qum jure; Historicusmundinascentis,testificatur.
reliqux omnes, qui jure.
683. Uabit] Dicet, exponet de quo capienda sint Sedulius m,
prophetx Isaix verba; confer Lucam Actib. vm, § Eliamet clarumvirtute Moysen,
31 seqq. Deque ipso hoc Isaix loco Colomesium in Ignotosoculis,videruntluminecordis.
Observ., p. 125. Quxdam verba Lucas refert ex Appellatur a Prudenlio Genealogus,quia ortum mundi
Grxcis interpretibus, et hinc ex cod. Grxco prselecta describit et familias de quibiis Christus usque acf
fuisse censet Amende in Christeid., p. 80. — Dare Adam ducit originem. Ab eodem scriptor doctissimus,
eoflem sensu est apud Virgilium, _£neid. m, 85, Apotbeos. vaticinalor, Hamart. Claud. contra poetas:
t Da propriam,Tbymbraee,domum. LegiferantiquovenerandusnomineMoses.
Servius, probante Burmanno, per dic exponit : ita FABRICWS comroent. in Poet. Christ., p. 89. — Quod
dare sortem capio apud Ovid. Metam. i, 381, ut de vocisderivatione meroorat Fabricius, nititur testi-
Xpnap-ovSOSEVTO; apud Apollodor. Bibliolh. n, 6, § monio eorura qui ex __..aqua, et \>an;servatus, vocera
5. Ambrosius Offic. i, 14, volunt ci dare occultorum componunt. Testimoniar indicavit Triller. Observ.
scientiam. Male illic cod. meiis, dicere; et apud lsi- critic, p. 437. Sed nugas has dudum rejecit Bochar-
dorum Orig. xvn, 7, prxfero, quwrentibusresponsa tus Phaleg. i, 15. In scriptura hujus vocis, ut toties
dare, licelin Groning. sit prmcanere.Similia protule- D alibi, hic quoque dissentiunt codd. tum scripti, tum
runt Barthius Advers. LV,11. V. D. ad Valer. Flacc. editi. Basil., Antverp., Torn. 1, Bibl. Lugd., Jfcfos.n.
v, 219; Burman. ad Ovid. Fast. vi, 334; ad Clau- Cod. Cantabr. habet Moysen. Sed, si verum sit quod
dian. R. P. m, 3i57.Heinius notis ad Tibull. I, 6, 15. Fabricius monel, et Vossius Art. gramm. i, 9, in
684. Sonant] Cantabr., Voss. 2 et Fabricius, so- Moysesprimam corripi, mediam produci, non con-
nent Verba Aratori eadem sunt qux Lticx Act. stabit versus. Sane, in fine carminis, metri leges
vin, § 52, tteptoyrnTJi- ypufns, quodque alii TO7TOV,banc scripturam non pati judicat Grunerus ad Sedul.
X«pta, pnait;, vel simile quid appellant, qux erudite ni, 208. Codd. taraen et ita ibid. iv, 169. Si ex Moy-
exposuit Valckenarius ad Herodot. n, p. 157. ses bisyllabum fieri posset, defendi posset cod. Can-
684. Cumque]Aldin., Basil., quique; alix, cum qui. tabr. scriplura. ld tamen non probo. Apud Victori-
Deinde Voss. 1, fecerat. lnnuit Christum rerum au- num Afrum de Machabxis vs. 252, in quibusdara
ctorem, et ex Maria deinceps genitum. editur :
| 687. Properanter] Aldin., Basil., properatur. Tradidit et mundirector Moysesquepetitam;
| 688. Gurgite] Voss. in
1, gurgite.
692. Omnipotens]Ald., Bas., Heptaticus. Quo no- et vs. 327,
mine indicatur prior pars Veteris Testamenti, con- PoscebantMoysen,daret ut sitientibusundas.
tinens libros Moysis, Josux, et .ludicum. Omnipotens Sed Mosesqueet Mesen illic edidit Fabricius, secutus
hic esse ex libris recenlioribus censet Vossius de haud dubie meliores codices.
|Vit. Serm. ro, cilal
14, qui unice probat Heplaticus, et 693. jElhiopam]JEthiopa pro _Ethiopissa. FABRI-
consentientem Jurelum ad Ivonis epist. 83. In CIUScomroent. in Poet. Christ., p. 3.—Dux Tornx-
loeis codd. nibil simile deprehendi, eoque minus sianx, &thiopem; rectius scripsissent AZthiopitt,
155 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. I. 154
3-_i Postea cum Domino vicinius ore-locutum. A710 136 Quo properat sxvire lupus. Sors l_.ta
695 Quid mirum, si legis amor tunc crescere cuepit, [ruinx,
Ecclesix cum juncta fuit?quod sponsa perennis In qua culpa cadit; didicit qui corpore lapso
Hacveniat de gente magis, nec cantica celant, In mentis jara stare gradu; cum lumina claudit,
Qux fuscam pulchrainque vocant; bxc pergit ab Pectora tunc aperit, coelique agnoscitur auctor,
[Austro, Discedente die : quantum meruere lenebrxl
_£thiopum qui lorret humum, Solomonis in ore 715 Post oculos majora videt; mirabile sxclis
700 Pacificumlaudare suum, quo nomine dudum Exemplum dedit alma fides. Anania furorem
Signalum est, quod Christus habel: jam debila Excutit, o nova palma! lupura domat ille ra-
[mundo [pacera,
Custodem prxmitlit opum, quo pignore gazas Hebrxus quem dixit ovem; clamabitur orbi,
"
Incipiet proferre suas; thesaurus in illa Hoc prxcone, Deus, legisque exutus ab umbra,
Quis potior, quam fontis honor? quod ditius 720 Sub qua cxcus erat, terras lucebit in omnes
[aurura, Perpetuo de sole calens. Ne desine, Saule,
705 Quam Iocuples sub corde fides? quam denique Hunc celebrare diem; multorum lumine plena
[recte „ Nox datur ista libi, tuque hic tua nubila portas,
Prxvius huic spado esl? quo procedente libido Ul mundi purgare queas. Nunc plena figuris
Pelliiur, et capiunt caelesti.t regna pudici. 725 Inlerius documenta sequar, tectumque latebris
Saulus, acerba fremens, committere bella Aggrediar proferre jubar; quod leropora Saulus
[Damasci In tenebris triduana gerit, facit esse fidelem
135 Judaica feritate parat, sed amabitur agnus, Exempli mensura sui, tandemque coactum
NOT-E.
quod prx /Ethiopissa probat Vossius Vit. Serm. i, Scribe, utile quod nobis. lta egregius codex Thuani,
16. jEthiopam auiem derivasse videtur Aralor e casu et ex conjectura Rutgersius Var. Lect. vi, p. 580,
quarto Grxco, qui similium apud Laiiuos vocum fons assenliente Scriverio, neque aliter ex membranis
est. Ita Marathona, ca.u recto, produxit Vorstius ad HeinsiusAdvers. i, 2, et m, 16. ldem Martialis vtu, 6,
Sulpic. Sever. H. S. n, 9, 7. Cratera, crepida, lam- Largius-Eacideset bibit ipse merum.
aliaque contulit Vossius Vit. Serm. m, 15.
$ada,
tiadam reddidit Solino Polyltist., p. 7, Salmasius, Recte Scriverius edidit, vividiusquemerum, quod co-
et probat Collatio apud me. Grxci recentiores eodem dex Tbuani confirmat. Hoc merum vividiusin men-
modo novas voces formarunt, ut crtaydvareclo casu tem mihi revocat locum Aurelii Victor. Illustr. 76,
a o-tavo-v. Meursius ad Psellum in Canlic. cantic, p. _ § 8, quod (venenum) cum tardius biberet. Conjicio
183. ^ viveret, potuit euim hoc verbum adhib. re de veneno,
696. Cumjuncta] Ald., Bas., Torn. 1, conjuncta. cujus vis totum corpus penetrat et afficil, haud aliter
697. Celant] Basil., Torn. 1 et Fabricius, cmlant; atque vinum. Videret placehat iliic Crusio Probab.
Schedx Pulmanni et Antverp., cedanl. Critic, p. 257.
699. Solomonh] Ita et alii, de quibus Heinsius ad 709. Judaica] Judxi a Juda, Jacobi quarto filio.
Prudent. in Addendis, p. 145 et 158. Salomonh ta- Plebs Judxa et Judaica eodem significato apud Alci-
men hic Aldin., Antverp., Torn. 1, Bibl. Lugd.; et mum. Sed in hoc antepenultima modo producta le-
ita superius vs. 289. Hoc in Vossianis, alterum in gitur, ut apud eumdem libro v,
Cantabr. et Univers. exstitisse videtur.
704. Potior] Voss. 2, potius. Quandoinduratumplebes Judaicaregem
704. f-t.iusj Schedx Pulmanni et Antverp., dicitur. EBugiens;
706. Q«o] Cantabr., Voss. 2, qua; hoc Cortius in modo correpla, ut apud Sedulium n,
margine ad Ecclesiam refert, sed vox illa remolior; Judaicisnuper populis,Orientisab axe,
potius, si id placeat, fides repete. Progenitumfulsisseducem;
708. Acerba] Virgil. ___neid.xn, 398,
Stabat acerbafremens. etapud Arator. FABRICIUS comment. in Poet. Chnst.,
p. 74. — Tornxs. 1, Judma. Confer Observ. Miscell.
Valer. Flacc. m, 229, nov., part. v, p. 434. Ex moribus populi Juduicu\
Ssevitacerba fremens. sxpe pro feroci adhibelur. Barthius Advers. xi, 4.
710. Ita codd. el edd. Antverp., Bibl.
Ulii Weitzius : Ita|passim adjerliva neutra adhiben- J) Lugd. etRuinm] Fabricius; cxterx.st addunt.
lur. Burman. ad eumd. u, 126; Oudendorp. in Ob- 711, Qui] lta Voss. 1,2; didicilque e corporehabet
serv. Miscell., vol. II, p. 306. Expressit Aratorhisce Cantabr.; didicitquein SchedxPulmanni et Antverp.
illud Lucaneum Aclib. ix, § 1, ep.Ttvea>v uneikns xui Reliqux, didicil de.
5»ovou. Posterius illustravit Rhoeriu-sFer. Dav. li, 3. 717. Excutit] Probo elegantissimara.cl. Wassen-
Kllipsin prxposiiionis hexu indicavit Alberti Peric. bergii conjecturam, excuiis; ut Anania sit vocandi
Critic, 51. Cum Latino spirare, prxter Elsnerum, casus; rectitts enim Ananias est superius vs. 415; in
contulerunt Heins. ad Ovid. Metam. v, 348, et Dra- cranibus tamen constanter est excutit.
kenb. ad Silium xvn, 556. — Cxterutn Voss. 2, 721. Calens] Cantabr., Voss. 2, canens.
acerva, inriicio quam frequentcr beiv permutentur. 722. Ptena\ Cantabr., plenum; sed atlerum Aratori
Corruplus hinc Isidorus Origin. n, 50, quid sit thesh? convenientius, per oxymormn talia jungenti sxpis-
respondeatur, cui vh deett, ut sit arlh. Ita Gothofre- sime.
dus: sed monstrum est lectionis, dudum. jam ita 725. Tectumque] Pulmanni Schedx el Antverp.,
corruptx, ttt ideo in edit. veteri hxc v«rba prxter- . reclumque.
missa arbitrer. Scribendum ex Groningano : Quid sit 726. Pulmanni Schedx et Anlverp., tem-
trestit? retpondeatur, cui bet est [potius deett], ut tit . pore. Tempora]
attis. Apud Martialem v, 20, 727. Triduana] Primam hic contra mor.m corripf
. Utile, quod non vis, do tibi cODiilium. notatVos$iusArt.grammat.H,2d.
 ARATOmS *56
55
pxna magistra docel, Bbminum ne respuat uttra A Discipulis Salvator ait: Calcabitis angnes,
730*Posttriduum superasse chaos; cum cceperil ipse 138 Purior obsequiis ut sit coelestibusactus.
137 Sic visus rep_ra.e suos, quod ab orbibus Vipereum jacit ante nefas, et prxlia doctor
[atris Mox meliora gerit; qui ctim superasset ihiquos,
£t squamx cecidere graves, hattfra quod anguis 740 Insidias meniit ciaosis evatlere portis.
Ferre solet, ratione viget: Judxa venertum 139 Sporta solens texi juncis palmisque vicis-
Semper ab ore vomit, crudetior aspide Surda. [_im,
735 Perfidix cofuber Synagogx sibilat antro. Tegmina dal Saulo, retinerrs in honore figuram
NOT_E.
72"9. Dommum] Pulhianni Scheda., kesum. Ant- reete hinc in emendatioribns editis correctus Mamer-
tinus Paneg, Julian. 21, iiiit., ac libertaiemsuamsal-
Vetp., Jetum. vutor vilis imminuat. lia tfeteriores; sed in Vaticano
7.31. Orbibut] Oculis. Infra u, 225, et GflelplierbyfaTio,quorttm excerpta sunt ad manum,
Exsulque dies illuminat orbes; salutavor est, idque, probante Jttreto ad Symmaclt.
etvs.932, tenebrx vui, epist. 41, jam recepttim. Hoc, vel adulator re-
Caligantesque stilueudtim ih inargine editionis sux conjecerat Vos-
Orbibus .ncfflnbunt. i, sitls. Utrum Servaior saiis Christum exprimat, non
Amobius Advers. gent. ltt.p. 107, oculorum otbicu- definivefiro. Sane Ciceronis xtate voci auxnp expo-
.<__mobiles. Ubi Elmenhorst. et Heraldus. Virgilius nendx nnn sufficiebat sermonis Latini inopia : ita
J_neid. xn, 670, enim in Verr. 2, 63 : Itaque eum non solum palronum
ArdentesoculorUmorhesad moeniatorsit. islius tnsulw, sed etiam sotera inscriptumvidi Syracu-
Hoo quantum est? ila magnum, ut Latino uno
Burman. ad Valer. Flacc. m, 178 et 739; Weitz. ad sis.
eumd. iv, 255; Savar. arf Sidon. n, epist. 1. Solent verbo exprimi non possU.It esl nimirum soter, qui sa-
dedil.
autem numerum puralem adhibere poetx, non sin- lulem
caslisja*itBurnv. it 736. Angues]Aldin., Basil., anguem, haud duhie,
gularem, unde Barihii errorem recie diaholus intelligatur. Sed IrravMo^.wv est apud
»d Glaud. B. G., 259. Praecipue hanc vocem adhi- Ltitam
butsse videlur, de serpente loctiturtis, cui orbes trt- Evang. x, § 19 : qttetn locum respicit.
759. ftriquos] Aldin., Basit., iniquas; referutil cer-
buit Virgil. _En. n, 204 : qui Grsecissnnt xuxXot,do- fissime »ilinsidias.
eenie Spanh. ad Callimacfi. in Del. 93. Addit et ideo
Grxcis in his 740. Ctauti*] Mulato ordine Voss. 1, 2. Pulmanni
squamas, serpenlibus proprias, qux Vide Rhoerium Scnerfx, Antverp., porlis evadereeUtusis.—Proporth
sunl yoXtSs.,irt piscibus atitein \emSe;.
ad Porphyr. de Abstinent. iv, § 14. Non dtssimiliter Aldiri., Basit., sportis; s-^ditolu; memorai. Lucas.
-ieSauIo inf. II, 1185, 74f. SoUns] Voss. f, Basil. Aldiit., Torii. 1, solet.
Ita lMItem,UtcSs ACt. tx, § 25, naT-jxavSta TOV xei-
Oculiscumfsquamensexcidithorror,.
Qnemserpen_autiquadabat. %b-oi,xu\uauvxi; ev atnpiSt. Parum distat Salltislius
f.ragm. Histtn*.H, p. 53. Ed. Haverc., E muris canes
733. Ratione] Pultnanni Schedx, ratioque, et ila
ininen deterius omiiiit. Q [rectius alii cives]sporiis demhiebant. Vocem tporta
Antverp.; qii* qwe def.vat Voss-usiw Eiyn_.il. » qnarto casu o-tru^tSa;
734. Atpide] Inier venenaiis.imas besiias aspis alti » spario, irfeimiruesentire vtdetur Arator, cum
habetur, unde easerpens proverbium velut quodpiam addal, le.xtjuncit. E sparto similia fieri solebanl,
feeit. Araior lib. i, Judma eenenum...... Venantius Ontfeet porrieidarum euleum inde confectnm tradit
Fortunatus: Ttrrnebus Advers. xxvrti, 8, etMattheus deCriminib.
RegnlUsatqueaspis, ceduntquis etfnctaveirena. p. 585. Seeuti sunt uterque Isidori lociiniiu Rlossa-
Crudelem vero Arator ob surditatem dixit, cum qui rio; buite tarrn.n reprehendit Cisauboti. ad Sueton.
surdus sit ad coiiimtseratioiiem vocibus plangentiutn Aug. 3J. Culeo lamen sparteo videtur favere Pru-
non possit moveri, unde et malos spiritus surdos dentius Peiisteph. v, 4?t7,queni et /isc.-7amappellat,
apud iuferos coitstiluil Mahumetes, Tnrcaruiii legis- ibiil. 492; lafgior Casaubono plerumque foisse ex
lator, ut scilicet nulio mckioad nitseralionernpossiht corio taiirtuo; ftoXyo.dicitur a Dositheo iu, § 16.
damnaloruin bominum ejulaiibus molliri. BARTHILS Ubi Goblastus, id airtetn per $bmv otaxovinterpreta-
Advers. xxxu, 22. Ittr Ilesycliius in vocem. tJbi n«Ex. Ila et glossx no-
736. Satvator] Ztoxnp,qui dat salutem. Prudent. micx, voce no;_.rvtou?.Aepuu f&ttavCedrei-USCom-
Symro. i, pend. Histor., p. 161, qiiem debeo Detnstero ad Ro-
Sahator generis RomuleiprecOr. sin. viu, 31, p. 654. Kyyelovdici a Plutarcho in
Gracch., p. 834, quidatn ptitant; reclius lamen in-
Latiftius dicilur S-.-_._T, tit mundiiervator Augnsftis terpres veriit arca; posset et de quodam vase capi,
Cxsar apud Propertium. In Juvenei exemplaribtis _" ut apud lloroerum lliad. p, 471. Casaubonus glossam
vetustis modi>servaior^n_odosalvator legittir. Diffe- Isidori refert ad tunicam i>iceilliiatn qua indueban-
runt Laliriitste el usu. FABRICI. s coitfmeiit. in Poet. tUr igne cremandi. Suspicatus aliquandn sum utrura
C_rrist.p.|118.—(juod de usumemoral Fabricios, eo ev hoc Isidori loco emendandus sit scholiastesJuve-
videtur spectare, quod Servatoremteete dici Christttm oafis Satyr. vni, 234 : Vesth ex chana facia, pice i/-
_idtiiiUllinegant, distinguentes inter serviireet salvare. liia, ih qua. iunibus paenceaddicti ardere solent: ut le-
IUtidreferniil ad eiim qui parcil quos occidere pote- gendtiin sit, ex sparlo facta. Tunica saue spartea,
rat, hoc illi tribuunt qtii Viianinon tantum dtmat, qflam chartacea Imlc rei videtbr actommodatior.
sed et meliorem felieioremque statum atldit. Ideo Sed hoecconjectnra esto; non enim dissimulavetim
Christum pOlius Satvatorem appellant, utique non paptjrum meiriorari iri hac re ab eodem scholiasla ad
iDSpiciendumarbilrati quid sit Latinius, sed qtiid rei Siityf. i, 155; idemrjue affirmat Sctiwarzius ad Pti-
momehtBmmagis exprimat. Ita judicat Daumiusde Uii Paneg. Th. p. 125. Sed ad Aratorem redeo ; ex-
Gaus. amiss. rad. L. L., cap. 26. Atlde Borrichium cursuin non xgre ferat lector humanior.
Cogital. L: L., p. 229; Notten.Lexie. Antib., p. 1158, 712. Sauto] Cantabr., Paulo; sed in hac re lauX-j
ei quos laudat Burman. Secundtts ad Lotich. iV, 6, dicitur in Actib., ix, § 24; riequePaulum aliquoties
init. Verbumsalvare est etiam itifra 853. et superius fl;. peccaitim prius dicit Lucas quatn ailventiiinin
vs. 80; idque de cura roedicainenloruronon rejicien- Cyprum CXAsia continettte memorat, cap. xm, § 9.
dbm videtur Reinesio Var. Lect. n, p. 194. Latinius Probo soceri opiimi, Henr. Cannegieteri, sentenliam,
est geoer. tim tervator, ut doeui ad Sedul. n, 156; de Mulala nomin. ration. cap^ 6, Pautum se demum
157 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. I. 158
140 Ecclesix, nam juncus aquis et palma co- A 760 Vectorem compone tuum, nec reddere lardes
[ronis Olficium, portate diu. Quo munere vocis
Semper inest: juvat Ecclesiam baptismaiis un- Slringitur in solidum, qui fluxerat autea nervis.
[da, Tunc iterum formatus homo, longique cadaver
745 Martyriique cruor : dudum, vescente caterva, Temporis exstinctos ad vitam surrigit artus,
Nutriti sub dente cibi; distendere septem 765 Seque Ievans vacui linquit monumenta cubilis,
Sportarum ccepere sinus : tot in orbe profeclo Quod misero pars mortis erat. Plebs cuncta pcr
Ecclesias Scriptura canit, quod Spiritus illic [illam
Sic operator adest, et signat nomina virtus, Ccepit stare viam, multisque supervenit ampla
750 Cnm tamen Ecclesiam celebremus in omnibus Unitis languore salus, tactoque liquore,
[unam. Expulit exclusi sua mox contagia morbi,
fcrotegitergo virum species, cui militat ipse 770 Fonte lavans animas, alieno robore firmas.
Vas in vase manens, atque hac duce tutus ab 142 Eloquar hinc sacrx qux sint arcana fi-
[hoste [gurx,
Egreditur, cunctis doctor qui vincit in arrois. Si mibi corda movet, cujus vox corpora reddit.
Pervigil excubiis coramissi Pelrus ovilis, B Oclo quod annorum languoris proditur xtas,
755 Postquam cuncta videns lustravit in ordine sart- Jure per hoc tempus meinbris defecit ademplis
[ctos, 775 Antiqua sub lege jacens, jugulanlia quippo
Per Lyddx tulit arva gradus, ubi mcenibUs Vulnera semper habent, quorum fit saucius lo-
fastans [fans,
Respicit _Eneatr>defunciis vivere membris, Octavo veniente die; sanavit ab illa
141 Atque anima, nodis laxata mole solutis, Parte gravem, lacerumque diu discrimine carnis
Non moriente mori. Surgens, parilytice, dixit, In liquidis solidavit aquis, octavus ut Xgrum
NOT_£.
dici voluissc Romano nomine, postquam continente 763. Cadaver]Sedulius m, 89,
Asia egressus fuerat, Sauli autem nomine usum inter Ecceaderant vivumportautesjamquecadaver.
suos, et in patriam reducem. Adde et Barlhium Ad- Ubi similia Wopkensius. Adde supr. vs. 149.
vers. vn, 4. 764. Exstinctos] Cantabr., txstinctus.
742. Honore] Basil., Aldin., Torn. 1, ore. 767. Voss. 2, ire : glossx ascripserant ere-
745. Coronis] Ita Voss. 1, 2, Pulinanni Schedx, „ dendo. Stare]
Ald., Bas., Torn. 1. Alii codd. et editl, coronm. ',J
770. Voss. 2. levans, quod lueri possent
746. -Vtilritt']Bibl. Liigd.. nutrici. Mox Schedx ascripta Lavans] ad vs. 170. Gracis ita xou^i^ftv,quod lan-
Pulmanni, sibi. quam minus Alticttin male rejecit Thomas Magister
753. Doctor] Editiones Ionge p'tlrim:ie, duclor. in voceitt puiaag. Vide Trillerum. Hoc loco allerum
Ipse tamen se SiSxar.ulw -.vfiv appellat, ad Tinioth. htagis placet. Supr. 114,
Epist. I, cap. n, § 7. Sxp- ductor docior, doceredil- QuonominefonteIavatttr.
cere, et similia periinitaia. Drakenb. ad Livitnti xxi,
27, 4. Mox Voss. 2, rui. 770. Firmas] Basil., Aldin., Torn. 1, firmat.
756. Lydda] Aldiu., BasiL, Torn. 1, Lydiw: male, 771. Hinc] Ita Canlabr., Voss. 1, Altlin., Basil.,
quod vel constat ex Actib. x, § 32. S-lioliastes irl Torn. 1. In rcliqtiis, hic. De voce figura vide ad vs.
Voss. 1 apposuerat : Lydda, civitas Palwstlnw, ih 158.
littore MagniMarhsita, qumnuiic Diospolisappeltatur. 772. Corda] Pulmahni Schedaeet Antverp., verba.
Poster us hoc nomen quando acCeperit, iion videtur Vulgatum prxstat. Moveri poetis anliquioribus de
certuni. Vide Cellar. Georg. m, p. 3-2-2.Distinguettda fnrore et iiisiiuctii divino frequens. Broucklitis. ad
est a Diospoli, qttam memnrat Plitiius llistor. Naliif, Tibull. i, 7, 51. Ita non ineleganter Burmaunus in
v, 20, extra Palseslinarti, de qua Wes-elingiuS ad Catalect. lib. i, epigr. 89, vs. 9, conjiciebat:
Antonin. lliner., p. 150. — PrO atta Torn. 1, ora. SasvusqUe movetprsecordiaMavors.
756. Ubi] Voss. 1, tub; ex priori litteia, huc re-
tracta. Neqiie lamen ea luciititi sine exemplo. Aufel. Pf6 fovet, quod Ondendorpio placebat.
Vict. O. G., 14, 2, caslra sttb Lavinio collocasse. ' ' cuit 779. Liquidis] Epiilieion noii est otiosnm, ut do->
758. Antma]Voss.2, aitimatn.De sequOittilOciitioneD Burman. ad Loticli. i, eleg. 8, 27. MartialisSpect.
vide supr. . d vs. 12. epigr. 28,
759. Paralytice] HapaXuTtv.6j, sotutus omni corpore, Horruitin liquidisire pedestrisaquis.
utSedulius m Acrostcliide; vel per omnia membra lta Thuani codex; alii abnuit et pedester. Sedolius I,
retolutus, ut Celsus circumloquitur. FABatciuscom- 61,
ment. in Poet. Christ., p. 98. Monstraretliquidasrenovarlposseper undasv
760. V-e/or.m] Sedulius III, 102, Silius vn, 501,
Vectoremque suum grata mercede revexit. Evocate liquidispiscempeuetralibusesca.
Conlnlit illic Wopkensius hxc Aratoris; ex quibus
Boltius Silv. criiic._ p. 91, apud Claudianum prxfat;, Calpurnius Eclog. n, 88;
ad lib. II, in Euirop. 73, reponebat: Fontiliusin liquidisquotiesme conspicor,ipse
Adtnirortoties.
VectoremIrustra motiensDelphinavocabi&
Titius exponit, puris ac pellucentibus. Ipse autem
760. Nec\ Aldin., Torn. 1, necredere.
761. Portate] Ita scripsi ex Cantabr., Voss. 1_ 2. ex membranis recte prxfert Modtus Novant. Lect.,
Reliqux omnes, portare, ni fallor, per Grxcisroum; epist. 45:q'ieni alii sccuti. Ca.siodor. Var. i, 35,ini-f
undas liquidas. Sic mula »i/_nlia, pavidus limor, et
sed quo ttnn diu?
762. Solidum] Ut integer esset et plenus homo. similia non esse otiosa epitheta doeel BUrman.at.:
Vide Burman. ad Ovid. ibid. 573. Ovid. Metam. n, 66.
779. Solidavit] Rutilius Itiner. i, 120,
159 -ARATORIS 169
780 143 Solveret a plagis exstincti corporis annus, A In libris.xgrota suis; hinc eripit unum,
Quo numero veniente die, solemne resurgens 795 Qui veniens peccata tulit, quam rile figuram
Jam Christus sacravit opus : stat temporis usus, Mundus ubique gerit, quem postquam sabbata
Sed volo meliore redux : hinc vulnera serpunt, [solvens
Hinc ablata ruunt: ibi subdit regula poenis, Impulitad fontero,superavit gratia legem.
785 Hinc purgat medicina vadis, spatioque priore Petrus ad Ecclesiam revocal documenta magi-
Dudum laxa neci stringuntur membra saluti. [stri,
Signatis etiaro numero paralyticus annis Cujus in orbe manu paralylicus exsilit unus;
Ille jacebat iners, cui proxima mota Siloa 800 Et, gradiente fide, sua vincula projicil orbis.
Heu! nullas prxstaba: aquas; piscina, ligata 145 Te quoque , laude polens, ccelestibus
790 144 Porticibus, Judxa fuit, namque atria quin- [inclyta signis,'
[que Carmihibus, Joppe, canimus, qua sede Tabitha
Ad sua clanstra tenet, per quinque volumina Mansurasfundebat opes, et semper egenis
[Mosi Munere mater erat, qux, vitx tempore clauso,
Legis adepta moduro, cujus circumdata gyro 805 Ponitur in medio, lacrymis plus lota, ferelro,
Debilis xternum vidit sine munere Jesum, B 146 Post funus victura suum. Fiducia Petrum
NOT_E.
Contemptussolidetvnlneraclausadolor. sianis obsequi ausus non sum. Rationem repete ex
Prudent. in Symmach. u, 130, dictis ad vs. 692. Mosiretinui a M_>t.Eu?, ut Achilli,
Donecdecretosolidaretrobore vires; et quorum similium copiam dederunt Vossius de
Anaiog. II, 9; Vorstius ad Sulpic. Sever. H. S. i, 17,
et960, 3; Gronov. in Eccles. cap. 10; Burman. ad Ovid.
Conceptastenero solidaretlacte medullas. Heroid. vui, 9; Art. i, 743; Heins. ad Virgil. Eclog.
781. _Vttm.ro]Pulraanni Schedx, Antverp., mu- vin, 70; _Eneid. i, 30,120; n, 7, 436; xi, 243. Bur-
nere : aperlo vitio, quod per transpositionem vitari man. Secundus ad Antholog. tom. I, p. 85 et 191.
potuisset. Wopkens. Observ.Miscell.nov., tom. II, p. 25 et 62;
783. Hinc] Voss. 2, hic. cujus exemplis addo Marium Victorem in Genesi,
784. Ruuni] Finiuntur, concidunt. Cantabr. se- p. 311. Corp. Fabricii.
quentem versum huic prxfigit. Joclytalegiferijam panditoscriniaMosi.
785. Hinc] Antverp., Bibl. Lngd., Hic. Joan. Saresbcr. Policr. i, 10, digiiumDeiin signhMoysi
785. Priore] Aldin., Basil., Torn. i,priora.
786. Neci] De morte naturali ex morbo. Iofr. n, confiteri. Teriullian. de Carn. Chrisii 6, qui Dewn
Moysirejicit. In margineScaligerpraeferebatMoysei.
127, 792. Adepta] Cantabr., adempta.
Laxari non posseneces. 794. Hinc] Bibl. Lugd., huic. Eadem et Antverp.
Vide Freinshem. ad Flor. m, 25, 7. C statiro, cui veniens.
788. Siloa] Lacus, seu piscina fuit, seu, ut Joan- 796. Gerit] Voss. 1, regit. Passim ita peccatura.
nes evangelista, xohipStfipa, in qua innatarunt seque Vide patrem meum ad Plinii Paneg. 4, 4, et Dra-
lavarunt variis motbis affecti, ad quam ire jubet ab kenb. ad Livium xxvn, 40, 2. :
ubere materno cxcum Christus, apud Joannem cap. 800. Fide] Basil., Torn. 1, fides. )
ix, et ad quam fruslra octo et triginta jacuit annos 800. Projicit] Cantabr., projicit. Ita libri veleres
paralyticus, apud eumdem c»p. v. Aquas Silox vado frequenter in compnsitis a jacio. Vide Duker. ad
esse tranquillo testalur Isaias cap. vm. Certo lem- Flor. I, 10, 5. Cod. Groninganus apud Isidor. Orig.
pore. motas fuisse tradit Joannes. Multx autem xix, 25, quod dimidia ejus pars retro rejieiiur. Huc
aqux salubres et medicatx aliis quoque locis fue- omnino malim, quam ejicilur, quod est in edilis.
runt in Judxa. Legitur apud eumdem evangelislam 805. Fundebat] Cantabr., fundabat. Allerum ser-
-r/joSaTixi) cap. v, ut Theophylactuscitat, vari
xoXuf_S>j-/>« jubet Sedulius epist. ad Maced., p. 11, Egenh
quasi dicas, die Vtehtrencke.Drepan. epist. 1 : univerta distribuent, lanti census effusionenihil perde-
Si placidifontisvitalemquxrimusundam, ret. Qui locus ila huic similis, ut fere ex eo bunc
En Silox nobisvenasalubrisadest. expressum dixeris. Tacit. Annal. xiv, 31, Omnesfor-
Fuerunt ad eamdem exstructx poriicus, in quibus rio lunaseffundebant.OrosiusHistor.lv, 16, Egenti wra-
sine injuria tempestatum xgroti cubarent. Unde Ara- lamprivatm opesrefusmsunl. AddeRuhnken.ad Aqui-
Rom. de Fig. Senient. , p. 177. Peccaium in
tor, cod. Cantabr. est ex frequenti a et e permutatione,
Piscinaligata TJcujus corruptelx supersunt apud alios vestigia. Isi—
Porticibus. dorusOrig. xn, 1, Excuiiunt acceptas sagiilat. Lege
lib. i. Syllaba in boc nomine triplicam habet quan- ex Groning. exceptat. Turpius peccaluin ibid. xiv, 2.
titatem. Sedul. ui: Ab Ausiro Armeniam, agil de Perside; quis auiem
Siloamvenissetad undam, illi ad Austrum Armeniam tribuet ? EssregieGroning.
Et consanguineifotusmedicamiuelimi, exhibet Carmaniam.Lib. xvn , 5, inhabilesfruclu et
Pura oculosfovissetaqua. sterilitale affecti. Scribe effeti. Ex eodem cod. Joan.
Arator i:. Saresberieusis Polycrat. v, 3, Testantur hocancilia ,
CuiproximamotaSiloa. atque Palladium, sacraqumdamimperiipignora. Lego
secreta qumdam ex Floro i, 2, 3. Secreta primum in
Sedul. Enchir.: sacrata, atque ita in sacra transiit. Florus i, 7, 5, u.
Siloamvocitant,sputisubi collitacaeci virum regem salutaret. Omninoscribendumsalutarat:
Lumina. id sentenlia et aliorum testimonium postulat; eaque
FABIUCIUS coinment.in Poet. Christian., p. 125. est felix conjectura Annx ad Aurel. Vicior. Illust. 7,
790. Judwa] Bibl. Ltigdun., Judae. § 19 ; et Eutrop. l, 7, cujus miror nibil meminisse
791. Moti] Cantabr., Voss. 1, 2, Moysi. Aldin., Dukerum.
Basil., Torn., 1, Mosm. CodicibusCantabr. et Vos- 805. Feretro] Qux ad rogum aut sepulturam apud
161 • DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 162
Evocat; ille gerens divini pignus amoris, j^ 815 Instrumenta precum ; quidquid bene facta me-
Ut nunquam pielate vacet, quod vota requirunt, [rentur,
147 Prxstaturus adest. Lugentia tecta petenti Officiisvoluere loqui, vocisque repulsam
810 Stant inopes viduique greges, et brachia mon- Elegere sux, lateant ne vulnera cordis,
[strant Qux lacrymis fecere viam. Facunda gementi
Exuviisonerata suis, quas Dorcadis ipsis Materia est dixisse nihil, nimiumque sonora
Texuerant dederantque roanus. 0 qualia fer-
820 Causa petit, quod lingua tacet, nec cessat ab
[vens
[aure,
Iroplorat foroenta dolor! non rourroure tristi
Clamosa pulsante fide; qua Petrus aditur,
148 Affeclum pietatis agunt, nec ab ore fre-
[quentant Qui menles audire solet, jubet ocius omnes
EOT_E.
veteres cadavera deportabantur, capulo indebantur, 809. Lugentia] Pulmanni Schedx et Antverp., t'n(
quem Latinitas, Grxcam vocem xmulata, ferelrum genlia ; male. Sedulius m, 129,
dixit. Isidorus )ib. xx, cap. 11, Feretrum dicitur,quod Ventumerat ad rocestilugentiaculminatecti,
in eo morlui deferantur. Estque Grmcum nomen; nam _3 Deftentemquedomum.
yepexpov dicitur aTroTOU y.p.iv. Nam Latine capulusdir ld est llentem, ut exponit Wopkensius Observ. Mis-
ciiur. Sedulius lib. III : cell., toin. II, p. 53. Similiter mmnia trepidanlia ,
Auxiliumvitale tulit, tactoqueferetro, tecta pavenlia, qusequealia contulerunt V. D. ad Si-
Surge, ait. lium i, 129. Incer i Panegyric. Constant. 22, § 6,
Idem innuit Venanlius lib. i de Vita Marlini: domos mwsiaslugentesque;ex Vossiiexcerptis emen-
Additurillud onus,deponuntcollacadaver, do, domos funestas ; videtur enim mcestus et lugens
Necjam ferre valent, sed morsin ponderacrescit. parum apte jungi.
— 811. Exuviis] Ita Cantabr., Voss. l,2,edit. Basil.,
BARTHIUS, Advers. x\xm, cap. 19. <._/>sTpov,LucasTorn. 1. In est, exuviisque. Intellige vesti-
-5o-opb;,lectulus quo mortuus effertur. Virgilius lo- menta. Videreliquis ad Sedulium v, 200.
rum, Plautus capulum , Marlialis sandapilam, Ilora- 811. Dorcadis] Grxcum norrien Sbpxavcaprea, ca-
tius libitinam,interpres Evangelistx toculumverlit; Vide Molliuroad Longi Pastor., p. 16. Mu-
tamen est cadus vel urna in cineres preolus.
qui proprie qua liebre nomen fuisse oslendit Gifanius Collect. in Lu-
couduntur. Sedul. III : cret., p. 54. Hebraiceerat Tabitha. Sxpius duo no-
Auxiliuinvitale tulit, tactoqueferetro, mina, diversis ex iinguisrepetita, uni homini in sa-
o
Surge, ait, ju.enis. cris tabulis dantur. Vide Vorstium Exere. Academ.
Erat in funeribus libitinaritts, qui procurabat omnia v, § 15. Ita Thomas Syriacum, Didymus erat Grx-
qux ad funus perlinerent; pnllinetor, qui lavabat et cum. Hujus rei Sedulius immemor po. terius pro co-
ungebat cadaver;designator, qui prxscribebat fune- r gnomine accepit, v, 579. Forte et Nonnus in Para-
risordinem; sandapiiarii, qui mortuum elTerebant. phrasi, de quo vide Nansium in notis, p. 129.
FABRICIUS, comment. inPoel. Christ., p. 103. — Ni- 811. Ipsis] Aldin., BasiI.,Torn. 1, ipsm.MSTaur_>»
bii de ferelro Lucas. Tantum memorat eos cadaver habet Lucas ix , § 39. forte itaque prxpositionem
lavisse, quo et Araloris verba pertineut, lacrymis cum mente magis complexus est Arator quam ex-
plus lota. tlle mos variis gentibus usiiatus. VirgiL pressit, cnjus rei et apud alios vestigia. Vide Voss.
_£neid. vi, 218: ad Vell. Palerc. n, 65,3; Drakenb. ad Livium i, 14,
Pars cafidoslatices, et ahenaundantiaflammis 7. Si quis lamen tertio casu accipere malit, ob se-
Expediunt,corpusquelavantfrigettliset ungunt. quens dederanl, non inlercedo.
Ubi Servius, et Ouzel. ad Minuc. Felic. p. 63. Addit 812. Texuerant] BoetiusConsol. Philos. i, pros. 1,
Lucas cadaver repositum fuisse in ccenaculo, quod quas suismanibusipsa texuerat; et pros. 5, vestem
meis lexueram manibus. Parum distat Virgilius
exposuit Buxtorf. Synag. Judaic, cap. 49, p. 700; quam _£n. IV,263,
alque illicPetrus eam in vitam revocavit. Vide Act.
apost. ix, | 39. Itaque feretrum hic potius acccperim DivesqusemuneraDido
de leclo in quo cadaver reposittim erat in coenaculo. Fecerat, et teaui telas discreveratauro.
Ita lotum et unctura corpus, aptid quasdam geutes, Notum est feminas, etiam honoratisMmas, in id
certo quodamxdium loco reponebatur in lecto, ple- apud veteres operam dedisse, ut domi lanam ttahe-
rumque in vestibulo. Forroa illius exstat egregia in renl el texereut. LanificwItine el domisedmlitulus in
monumento quod ex Observatinnibus lilterariis pro- monutnentis honori ducebaturnon minimo. Vide Fa-
tulerunl eruditi Lipsienses in Aclis A. 1740, p. 20. jv brelti Inscript., p. 252, n. 3.
Graficihoc appellant ttpoxiBeaQutet itpbBeatv: docuit 815. Quidquid]Cantabr., quhque et.Voss. I, 2, qui
id Kitliniusad-Elian. Var. Histor.i, 10. Cujustamen quod. Antverp., quisque. Deinde Pulraaniii Schedx,
de Hlo loco sentenliam rejecit vir doctus in Observ. Aldin., Basil.,Torn. 1, bona facla.
Miscell. vol. 111,p. 84. De hoc lecto quxdam con- 818. Facunda] Cantabr., fecunda, utlib. i, 137.
tulit Duportus ad Theophrasti Charact., p. 470, et 819. Nimiumque] Schedx Pulmanni, Antverp.,
Kirchman. de Funcr. l, 12 : quo tamen male refert nonnunquam. — Vox sonorus, quibusdam damnata,
locum Lysix contr. Eralosth., p. 197. Ed. Taylor., poetis lantum tribuitur; canorus prxferendum cen-
aXXixXtfftov («<.6_OTaf_svoi,irpouBevxt aUTOV, recte ver- sent, saltem in prosa. VideVossium Vit. Serm. vn,
titur, conduciotuguriolo eum exponebanl; non vero, p. 567. Hinc ex Groning. et edii. veteri apud Isido-
conductolectulo. Errorem Kirchmanni jam notavit rum ni, 18. Prxfero, perculiendo canorum. Gotlio-
vir eruditus in Animadv. ad Hesychium, in Observ. fredus edidit sonorum.
Miscell. nov., tora. I, p. 80. 821. Pulsanie] Voss. 1, pensante. Alterum niagis
808. Va.e.]Seduliusv,71, placet, sono proprium. Rutil. Itiner. i, 203,
Ne qua pius a pielate vacaret. Pulsatonotaereddunturjabxthere voces.
Ubi Wopkens. Heins. ad Ovid. Meiam. tv, 123; Bondam. Var. Lect.
809. Prwstalurus] Justinus xi, 12 , 14, prmstatu- i, 8. Senlentia autem est, ipsam rem velut excla-
rum se ea Dario ; ubi et in Franeq. uno est prwsen- masse, de quo tacebant, idque omnibus auditum
taturum. AddeDrakenb. ad Livium xxxvu, 25, 2. fuisse, quod fides adeo clare significabat.
163 ARATORIS 164
Ire foras, flexoquegenu fil pronior arvis, A NOJIfuerat promissa salus, quia fonte renalis
143 Tunc magis alla pptens. Oratio fusa To- 845 Gralia perpelux ccepitdare munera vitx.
[nanti Cxsarea venerandus erat Cornefius urbe,
825 Mox super astra volat, propriisque a clavibus Gentili de stirpe saius, queut dedita cau. is
[intrat. Vita piis sacravit aquis, ccepitquegereado
Dic, ubi sunt, mundana, tux, sapienlia, leges? Credere, quigessit, quidquid bapiismate lotis
Qua virlute negas in se corropta reverti, 850 Cortsuevitprxstarc lides: uaro roissusab aslris
Qux vitamde morte vldes? Ut munera Petrus Angelus, liuqcadi.ns, Suuimiin coospeciibus,
Sensit adesse Dei, quibus est reddenda saluti, [inquit,
830 Qux defleta jacet, falur conversus ad illam : SUn, PoioJAi, quas spargis, opes, qu» verba
Surge, Tabitha. Voca.a redit, lueique reducta [precaris;
Se stupuit supere.se »ibi, quam protinus ipse 151 Prxmia ne desint virtutibus , accipe ccr-
Prendit, eterectara turbis gaudentibus offert. [tam,
lila manas meruit Petri contingere dextram, Huc Petro veniente, viam. Sic voce coruscans
835 Pauperibus qux la,rgafuit, qua vila revenens 855 Nuotius xternis fixit mandata lavacris.
Cxtera roerohraleyat, corpusque ituraper orone B Nona Cu.it,lunc bera, magis qua reciius hora
150 Hanc subiit, qux causa fuit. Si jure roo- Prodirel jam trioa fides, quod tertia simplex
[vemur, Hociterum ter trina deeet, sacfamque figuratn
Instaurata dies animx patet, apta figuris, Singula ter faciunt, et ter triplicata falentur.
Quam niniis anliqqi depresserat umbra pericli, 860 Hxc est nona potens, oculos qux reddidit orbi.
84.0 Ad vocem conversa P.lri: caput, ante grava- Post teoehras reroeantedie, cum protulit ortu__t
[tum De radiis lux __»tacrucis, cunetosque reptevit
Legis in Qbscurajgremio, \e|qt altera surgens, Hoc sine finejubar; nam mundum constat onu<
Ecclesia prxsente, levat, lenebrasqoe repellit [stum.
Lux operum comitata fidem, qux legis ab ore Gentibus esse ljQC«m,quibus,'u_ baptis»ate loti»
NOTiU.
823. Ftexoque.]Vide Sedul. Hymn. n, 54. Non- ( ,' Alix plures prxler, Aldin.Basil., -linc.lndicat mantim
nunquaro ponere genu dicunt, ut et Lucas Act. ix, Petri illam T-tbiiha» suhiisse, qua per liberalitatem
§ 40, Ciij xa 7-VKTC. Hanc tocutionem paruraGrxcam in pauperes vita dabaiur.
nonnulli censucrunl; quorum errorem correxit Bur-. 847. G-ti/t-i].t__tCWtistianisdkebantur, quicunque
man. ad Ovid, Metam. m, 340. superslitioRXveleru» religioni erant dedit_. Ratio»
823. Arvis]Vo_s. 1, arlut. Hoc tuejri posset notior netn nomtois exposwt Vorstius ad Sulpic. Sever.
Grxcismus. Juvenal. Sat. vut, 4, Hist. Sacr. u, 14, § 4. Mura adfhxe Sedulii i, 1,
Humerosqueminorem <_umsua gentHesstudeantftgmentapoetx.
Ccirviiiutn. Ubi Juslus Specim. Observ., p. 71, mavuU, studue-
Ubi in ms. vidi, nasumque minoremCorvini. Adde runt ficla quia iia legiiiir kn Anonymi VHa
poetm,
Vossium Art. gramm. vn , 41. Arvis timen Aratori Adalberoms. Sed non satis validum Uiudargumen-
videtur couvenieniius. Vide superius ad vs. 35. tum. Vulgatnelecttoui luenda. opfoaani Auonymo
825. Propriisquea] lia ex utroque Voss. edidi. In Vitam S. Tilloois -Paall Bollaaduni 1 Januaiii,
omnibus reliquis est, propriis quia. Corrupcrunt id ubi lixc exstant : Igitur apad cum geniilespoetmsludeant
librarii, non a
perspicientes pro propter posilura, de sua figmenta protixh pompare slylis. Aperte boc ex
quoCortius ad Cicer. adDivers. xm, 10. Seduiio est expressum; locum autepa, suppediuvit
826. Dic] Sedulius i, 204, Vossii diligeniia de Vit. Serm.. iv, 17.
Dic, ubi sunt, natura, lua.post talia leges. 851. i»J Hoc deteuitVossuuterque eted. Antverp,
Ubi notx. Legh est in Torti. 1. Si placoat, muudana 852. Ottrt-jVoss, 2, a.i(Fet
erit nctitrum pltirale, eodem modo quo caruia pq«(»,D 855. Fixit] Voss. 1, fudit.
et similia, qux contuli ad Sedulium i, 12Q, 856. Magh] Atdin., Basil., distinctioite postposita,
829. Senstlj Basil., Torn, 1, sentH. junguut cum hora. Potius refer ad vectius; passitn
850. Defieta]Uterque Voss., deflecta; in pnorita-. enim couiparativo addnur. Vidit itt quoque Fabri-
men delendi nota addiia erat luteix supetvacux, cius commentai;. in Poeu Cliristian., p. 57. ItaHe-
Defteta idem est quod Ueta..Supr. 171 , raldus opportHnepotius magis luetur iu Aruabio Ad-
Cumdefleta eiiam,perhiQCiaque \e.rs. geiites u, p. 81. Adde Vossium Art. gramui.
corpora. lii; Banh, Adver.s.xxt, 3;Taubm. ad Virgil»
Adde Wopkens. Observ. Miscell.nov., loro. II, p. 53. vu, Ciijic. 48; Duker. ad Flor. IV,2,47 ; not. ad Sedul.
836. Itura] Elegansest ainicissiini Wassenbergii, v, 547,.Grxci f_a),>tov itautunlut. Nansius ad Nouni
v. c, conjeclnra, et maxime probahilis, iieraia. Parapiir..,p. 41. Heupel. ad Marci Evang. vu, § 56.
Infr. n, 84, Davis. ad _h-xiui.Tyc, p. 531. Valckenaerad Hera-
Hmc itetare dacens; dot. n, p» 171,.Rboer ad,Porphjr. de Abslin., p. 76.
C1605, 1'ariler valde maxime,adjnodum,a.Iditur ^uperlalivis.
Dissonanon iteral; Wopkens.Observ. Miscelt, vol. VIII, p_ 38; et Grx-
superius 228, cis f_._.wTa,ut apud -Elian. Var. Hisu u, 4. Eeupel.
Hceciterata reor. ad Marci Evang.vu, § 36. ha,%' aptaxos apud Ho-
Adde Gronov. Diatr. Slat. cap. 54. Burman. ad mer. lliad. A, 69.
Ovid. Heroni. xvm, 135. Ex Groningann cod. eam- 862. Nata] Cantabr., Ed. Fabricu, Bibl. Lugd.,
«li-mpostlimiuio reddendam arbitror Isidoro i, 16, oria. Videtur esse ex glossa et effictum ex prxce-
falimbachius diclus, quia tracius a Racchioest. lta deitli, ortum. Eleganter enim nasci pro ortri adhibe-
edit. antiqua el Gothofredi. Scribe, quia iteratus. tur. Lucan. m, 231,
837. Uanc] Schedx Pulmaoni, Antverp., huic. Ostiauascenticontrari»solverePhcaba
165 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. I. lOff
8C5 Piena repurgato fulserunt lumina mundo. <Jk 885 Quem vetat hac landem; veniens xtate tte-
Hanc solet ille sequi denarius, omnia donans, [demptor
152 Qu* prxcepta decem servantibus arbiter Peccati dilione preipi : sic denique sexta
[offert, Fertur et illa geri; fessusde calle magister
Nec sinit, ut tardos prxcedant xre priores, Cum, putei super ora sedens, per vasa puellx
Temporis hujusqpem, quam sacri fontis adivit Pocula qaxrit aqux, r.equiem facturus ubiquc
870 Prxvius, o utinam nostrx petat aclio vitx, 890 Eccle>ix de fonie sux : qua Pelrus in hora
Mortalisqnesibi studium proponat origo, Esurit, ille sitit pius ad sua dona niagisler
Ut credentis amor rerum speculctur lionorem, Addere semper amans; cui npininis auxit ho-
Et ferat exemplum meriiis, qui prxbuit undisl [norem,
Jamque capax fidei Cornelius, indice voto, Dat parier nutrire fidem; lxtabitur orbis,
875 Ad Petrum tresire jubei. Confessiotrina Hac saturante fame, qux mpnere pinguior
Sic venit generantis aqux, numerumque per [omni
[ipsum 895 lg4 Deliciosafluit, nuilumque relinquit ina-
Europx atque Asix Lybixque tenebitur orbis. [nem
153 Ardua progredilur ccenacula Peirus _rj Perpetuas latura dapes. Qui solvere nosti,
[adire, Excute, Pelre, mex retinacula tarda loquelx,
Jam medio torrente die; locus instruit allus Deque tuis epulis exhaustx porrige lingux.
880 Despiciensquesolum, Petrum caelestiasemper, Claviger xlhereus ccelum cnrispexjtapertura,
Non terrena sequi: sexlx quoque.circulushorx 900 Usus honore suo; demittitur inde figura
Detegitxiatem qua Christus venit in orbem Vasis, ut in terris sit visio, corpore Pelri
Largiri salvantis opem : numerusque dierum Oinnia posse capi, qui, quidquid sumit eden*
Prxtulit exeroplum quo condidit antea mun- [dum,
[dum, Ecclesix facit esse cibum. Prxfertur imago,
NOT_E.
Burman.ad eumd. u, 106. Contra mori. Tertullian. vet. part. i, lib. i, cap. 6. Sic S_>f_«Tiov apud Lysiam
de Resurreet. carn. 12, Dies moritur m tioclem. occuirero de parbe domus interiore, qux simul erat
865. Plena] Pulmanni Scltedx, Antverp., plenave suprrtor, osteiidit Stephanus iii Scltediasm. m, 28.
purgalo. 885. Hac tandemj Voss. I, hacveniens wlate Re-
868. Sinit] Cantabr. siiu ut. Schedx Pulmanni et demploreadem; in 2 est, hwceadeinvcniens. Aldin.,
Antv., sunt ut. Basd., Antverp., Tornxs. 1, hac ipsa. Posterius
868. Prmcedani]\oss. i,prmcellant. Nihil interest. < C non dispicet.
Varians scriptura orta est ex viciuitate litterarum D 893. Lwtabitur]Voss. 2, jactabUur : quod glossx
el.L , quas cnnfusas docet Sciopp. Verisiin. ui, 8. -per lcelabitur exponunt. Gorallus adSeveri _Etnam
Teslem addo Isidorum Orig. u, 30 : A noia est argu- 23, ex glossis anfiquis profert: Jactari, xuvxaaSut.
mentum,cum sui nominisargumenlo aljquod dicilur. Aliud lamen seexemplum habere negat.
Vere Groning. exui [lege ex sui] nominis argumento 894. Pinguior] Barihius ad Sedulii Prolog., vs. 7,
aliquodelicitur. ldem IX,1, qua Nmvius et ex ora- irian. cilat dilior. Alterum tuetilur dicta ad epist. ad FIo-
toribus Gracchuset Catoet Cicero, vel cwlerie/fulse- 7.
runl : non effuderunt.Loium constilui ex Groninga- 895. Deliciosa]Vid.Barth. ad Sedul. Prolog. vs. 7.
no, male habitum a Gothofredo, et in edit. anliqua RutiJ. lliner., 57£,
corriiplum. Emcndandus quoque Benzo Paneg. in Stagnaplacentsepto deliciosavado.
Henric.III, tom. 1 Scriplor. rer. Geriq. Menckenii, Frustra illic desidiosa tentat vif doetus in Observ.
p. 960 : Maro Vales Mantnanus, Lucanus et Siatius, Miscell., vol. III, p. 366.
Pindarus seu Homerus,ei noster Horatius,, Grillim, 895. Relinquit]Voss. 2, Basil., Torn. .1, reliqui..
Quinlillianus, CotnifUiTerentius. Quis Griilius? le- Possetper enallagenexponi. Temporadiversa raillies
gendum puto Ovidius: nisi quis de G-elliocogitare jungi notavit Ruhnken. ad Rulil. Lupumi, p. _S5.
mallel, quod lauen roibi non admodurosit proba- 901. Vasis] Xxsvosest Lucx, qnx vox geqeratim
bile. uiensilia designat, atque ob sequentia de stragtijo
868. Tardos] Serius vocatos. Non sinit ui prrus vel simili involucrocapienda videtur.
vocati prxcedant xre, sive ampliorem pecunix par- D 901- Visio] Cantabr., viso : i.nfr.031,
tem accipiant serius vocatis. Omnis htijiis loci sen-
teniia pendet ex Chfisti narratione Matthxo memo- Comperitaccitus,qux sit sua visioPetras.
rata in Evang. cap. xx, iuit. 902. Quidquid] Aldin., BasiL, quidquam. Stafiffl
876. Venit] Ita Cantabr., uterque Vossianus. In Voss. 1, subdit edendum.
omnibusreliquis, veniel. Perfeclo lempore utitur, ad 905. Prwfertur] Voss. 1, proferiur. Alterupi ma-
ipsum Comelii facium respiciens. gis placet. Supr. 112,
!»77.Orbis]Ganiabr., Voss. 2, Tomxs. 1, oris: qui Hxc quoquelux operisquidprxferat. '
immutarunl, non cogitaveruni orbemde sitigttlispar- Ubi vide. Prwferre swvitiamest apud Isidorum x, p.
tibits tlici. Barlh. atl Clau lian. Bell. Gild. 5. Uitde 1086; sed ex Crojiingano locutn poiius ita consti-
pro regione eliam ponitur. Burman. ad Grat. Cyneg. lue : Swviliam enim perfert, nec ultus est, nec uilo
—
150. Versus hic deest in Basil. ignominimcommoveiurdolore. Orosius vi, 15, Per)a-
878. Comacula]Vide ad vs. 104, et Demsler. ad toque ad se ac viso Pompeii capile. Legeudum piiio
Bosin. v, 48, et hic locus indicio estjam hujusxta- ex cod. Trajectin., prwlatoque,quam codicis scriptu-
tis Scriptores vocein Suuu in Aclib. apost. x, § 9, ram non adeo miror neglcxisse Havercampum, cuui
rtoii accepisse de teclo. ut tSarilioliiiusin Paralyt. N. in varieialibus excerpendis eum fuisse negligentio-
T.,p. rs. 566, et Albeiii Ubserv. Philol., p. 139; rem dudum eruditi notarint. Solemnis autetn est
sed pro coenaculo,ut vulgaius interpres vettit, in su- prxpositionum pro et prw permutatii). Vide Drakenb.
perioru, probatus a Pricxo, el Vitring:)de Synag. ad Liviurovi, 40, 1. Adde superius ad vs. 50.
167 '„- ARATORIS
Quatuor ordinibus se submittentibus; una
005 155 Ecclesix forma est, qux quatuor eminet 950 Anguis, et exstinctum lymphis gemit esse ve-
[orbis
Partibus, et laxat totidem praeconibusora,
Omne genus relinens volucrum, pecudumque,
[ferarum,
Reptiliumque simul; mortalibus ista cobxrent
Ex meritis vitiisque suis : patet ergo, quod
[auctor
910 Jussit in Ecclesix transfundi viscera genles.
Macta et manduca, dum prxcipit; abstrahe,
[quod sunt,
Et tibi fac similes; qui vertitur, alter habetur,
Denique Saulus obit, quia Paulus vivere coepit.
Absit, Petrus ait; quanta est reverentia sanctx
915 Legis! et esuriens oblatas respuit escas.
Ter sonuit Domini vox, qux dictala saluti esl:
Hoc Genitor, Natusque simul, sanctusqueper-
[egit
Spiritus, huic fidei pugnax cadit Arrius, unum
Personas tres essenegans; Sabellius unum,
920 Sed Patrem coufessus, ail, qui deinde vicissim 945 Arcet honoris opus : caput hinc novus erigis
Filius el sanctus dicatur Spiritus idem,
Sed totus sit ut ipse Pater, quodque ordine
[trino
Continet unus apex, hic dividit, ille relinquit.
156 Victus uterque jacet, nam jussio trina
[monentis
925 Personis numerum virtutibus indicat unum,
Quo vocat imperio gentes; hoc credere fas est,
Si volumus complere fidem, facis omnia, G
[Christe,
Sanguine munda tuo, lateris qui fluxitab ictu,
A Discretx conjunctus aqux; maculosus oberrat
nenum.
Comperit accitus, qux sit sua visio, Pelrus,
De meriio qui nomen habet, nam Pelrus He-
[brxo
Agnoscerissermone sonat; pro munere Cliristu_
Sic vocitare dedit, quo cognoscente patescit.
935 Descendit visurus eos quos miserat illuc,
Qui laticum quxsitor erat, descendere Petrus
Dicitur, ad plebem veniens gentemque no-
[vellam,
Qux necdum cognorat aquam: pars mersa pro-
fecto est
Sacro fonle carens, cujus via ducit euntes
B 940 Ad patrix melioris opem, qua pergere cessans
Nonintrat, quovita vocat; comitantibus iisdem,
Cornelii properat coeleslia regna daturus,
157 Sanctificare domuro, genibus quem, poplite
[flexo,
Non sinit advolvi: gratis dare munera suetus
[orbis,
Qui percussus eras antiqui dente parentis,
Natalemque libi fons reddidit; edite rursus,
Ne preme colla luis, alienis libera, culpis.
Ut primum fari sublimia dogmata Petrus
950 Coepit, et xterni mysteria pandere Cbristi,
Magnanimesstupuere viri, vocemque sequentes
Invenere viam : quid non credentibus offert
tndubitata fides ? cui nunquam munera tardant,
Nec faciunt divina moram : mox Spiritus almus,
955 Indulgens varias opulento munere linguas,

NOT_E.
904. Ordinibus] Quam significationem huic voci 928. Lateris] Aldin., Basil., Tom. 1, distinguunt,
dederit Arator, me ignorare fateor. Codices nihil mu- luo laterh, qui.
tant, neque datur conjeciurx locus. Exprimere voluil 929. Oberrai] Quxdam edd., oberret, et mox, ge-
est in Actib. x, § 11. Vulgatus vertit, mat; ut certa res designetur, alterum magis placel.
itpxuts, quod id
initiis, neque satis accurate. Grxci ita exprimunt 931. Qum]Pulmanni Schedx, Anlverp., quam.
cujuscunque rei extremitates. Dignissima est qux 954. Palescit] Ita.codices,sed Aldin., Basil., Torn.
hac de significatione vocis inspiciatur, observatio 1, patescat._Indicat Christum per Petri agnilionero
Valckenaerii ad Herodot. lv, p. 508. fuisse manifestum ; cognoscerepro agnoscere. Vide
905. Ecclesiw]Voss. 1, F abricius, Antverp., Bibl. adSedul. v, 11.
Lugd., transponunt, Fotma est Ecclesim.Consule ad 938. Cognorat] Cantabr., cognovil. Mox Basil.,
epist. ad Vigil., vs. 9. aquas. Sed alterura rectius, quia speciatim aquas ba-
911. Quod\ Canlabr., quot; Ed. Basil., qum. Vul- plismi intelligit.
gatum prxslat, hac sententia, aufer ab iis illud quod D . 942. Cornelii] Fabricius in Indice monet sectin-
sunl; eoque ablato, fac libi similes. dam hiccorripi, qux producitur vs. 846 et 874. Non
914. Sanctm] Fabricius, Anlverp., Bibl. Lugd., video; ttltimas syllabas contraxit Arator, ut mox in
sanclo, ut ad Petrum referatur. iisdem.
916. SonuitJ Voss. 2, sonavit. 943. Qttem] Pulmanni Schedx, Antv., qum. De
Priori a Se-
919. Sabellius] longa, qux corripitur poplite flexo vide ad Sedul. Hymn. n, 54. — Vocem
dulioi, 317, sanclificareLatinitati ecclesiasticx recte asserit Nol-
tenius Lexic. Anlib., pag. 718. Adde ad Sedul. n,
SnmusqueSabelliusesse fatendum. 244.
In Aratore hoc jam notavit Vossius Arl. gramm. 945. Erigis] Ita scripsi ex Cantabr., Voss. 1. In
li, 39. omnibus reliquis est eriqit. Id damnant seqtienlia.—
922. Trtno]Voss.l ,inttno,contraAratorismenlem. Voss. 1, caput huic. Cl. Wassenbergius prseterea ma»
923. Relinquit] Ald., Basil., reliquit, ut supr. 895. lebat. arcet honoris opes, ob prxcedens gralis.
924. Nam] Voss. 1, jam. Vide supr. 618, et ami- 947. Natalemque] Voss. 1, nalalem tibi fons modo
cLssimumvan Dorp in Observ., cap. 11. reddidit.
924. Monentis] Antv., movenlh; eadem confusio 951. Maynanimes] Ila Voss. 1, 2, Aldin., Basil.,
est infr. 1044. Antv., Torn. l.Reliqui, magnanimi, Vide ad vs. 146.
926. Quo]Cantabr., qui. 932. Quid] Voss. 1, quam.
 169 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. I. 170
Complevit sine more domuru; baptisma fre- A 159 Gaudia nostra teris ? non sunt nova mu-
[quenlat [nera Petro,
Petrus, ut ablulos flammis purgaret in undis. 975 Tot vicibus signata prius, cum nominis alrai
Exemplo caret iste locus.quo Spirilus almus tluic Christus dat laude frui, quem jura locavit
158 Prxvenit, quas sanxil, aquas; qui talia Ecclesix portare sux, cum littore navcs
fsemper Prospiciens asiare duas, prxccpla ministrans
960 Addere dona solet, solisque ex fonte renatis In Petri vult puppe vehi. Synagoga profecto
Imposita properare manu; gerit ista vicissim, 980 Sicca remansit humi, postquam doctrina ma-
Ne qoisquam putet esse suum, meritisque ve- [gistri
[nire, Ecclesix dedit alta sequi, stat perfida terris,
Quod variat, qui sponte parat, nam Spiritus Jam pelago currenle fide, sua quippe figura
lalnius Hxsit utrique rati. Joseph Judxa vocabat
Nescia mensurx fert prxmia, plusque mini- Hunc natum, cui Pelrus ait : Tu, Christe, pro.
[strans, [baris
965 Qoam sperantis erat, prxcedit gratia voium. 985 Filius esse Dei: pars hxc defigitur arvis,
Pervenit, hinc abiens, sublimem Petrus in B Qux cecidit lerrena sequens; processit in ai-
[urbem, [tum,
Qux retinet vexilla crucis; piebs citncta re- Qux crevit divina Ioquens : cum pisce sine ullc
[quirit, In lenebris captura fuit, nam tempore lucis
Gentibus unde salus, aperit quibus omnia do- 160 Lux quia Christus adest, spoliat vada salsi
[ctor, [draconis,
Subjungensque monet, nunquam fas esse ne- 990 Ut cunclos ad littus agant sacra retia fontis;
[gari, Et de cxrulei rapiantur fauce profundi.
-70 Qux veniunt bonitate Dei; sententia voce Nam mare mundus erat, cujus de gurgite Pe.
Digna pii monstrare palam custodis amorem, [trus
Ut velit ad cunctos co.lestia regna patere, Humida lina trahens, verbo piscante, carinas
Qui tenetbassinefine fores: quid, turba,querelis Complevit majore sinu, quia turba duobus
NOT_E.
958. Lo-tts] Voss. 2, lacus. Forte id placeat, ob < Q ad Maced., p. 15. Quem fovereassoles, invidiosedete-
sequens aquas. Emendandus sane ila Isidor. xni, 21, ras. Ita ex cod. protulit Barthius , placuitque illud
Gurges proprie locus allus in flumine. Puleus est lo- Bondamio in Otiis ad Isalam fasc. 2, p. 59. Sed
eus defossus. Ex Groning. scribe utrobique, lucus. delerreas, quod, alios secutus, edidi, unice verutn est.
Ex simili litterarum a et o confusione emendandus Macedonius enim deterrere videbatur Sedulium, ut
Martialis iv, 22, potius vellet alteri librum siinm inscribere. Confer
Conditasic puro numeranturlilia vitro. qux ipse Sedulius deeo memoratp. 10.
975. Tot vicibut] Ald., Bas., persmpe assignala
Scribe ex opiimo Thuani cod., ctijtis ad manum va- prius.
riantes, candida. Ipsa comparatio corporis Cleopatrx, 976. Huic ] Ignorat hunc versum Cantabr.
suli unda pellucentis, id jubet. 977. Naven ] Glossa in Cantabr. ascripserat barcas.
958. Quo] Edd. qttxdaro, quos. Adhxsit sequens De illis vide Fabricium in comroent., p. 20; Voss.
littera, ut sxpius. de Vit. Serm., p. 268.
959 Sanxit] Voss. 2, sancit. 987. Qumcrevit]Sequentem versum male huicprx-
959. Qui{aiial_iaCaniabr., Voss. l,Aldin.,Basil., ponit Voss.2.
Bibl. Lugd. et Fabricius. Reliqui, vitalia. 988. Nam\ Ita edidi ex Cantahr., Voss. t, 2. Ald..
963. Quod] Pulmanni Schedx, Antverp., qum, Bas.,Torn. 1. jam. De qua pcrmutaiione
tanquam ad merilis foret referendum. Potius arbitra- vide ad vs. 618 Beliqui, et 924. Opponit Arator capturaiu
tur Arator nemini existimandum esse id (hoc esl ea nocte et lucc. Illa nilnl capiebant, hac velut inagna
Spiriius dona) venire ex roerilis, qui Spirilus ca eral piscium copia. Jam reposuerunl igmir illt qui
sponie dona parat, sive flamma, ut in aposlolis; sive D ] non cogitarunt num interdnm esse adversativum pro
aquis baptismatis, ut in aliis. Vide Act, apost. xi, sed, de quo Duker. ad Florum prxf., § 2. Ita inter-
§16.— Variare est alternare. Vide Wopkens. ad prclor loca de qnibus Canncgieierus Disquis. de No-
Justinum, in Observ. Misceli. nov.,tom. X, p. 237. lis, p. 359. ita et in objecttonibus adhibctur, nisi
967. Cruch] Infr. n, 257, quis illic ellipsin statuere inallel. Vide Ernesti cl.
Locatendit ad urbis, Ciccron. voce NAH.
Cui radiant monumentacrucis; 989. Quia] Aldin., Basil., Torn. 1, qui. Antverp..
et 845, qum.
VaJovidere crucisvenerandamgentibus urbem. 989. Salsa\ Vide ad Sedul. m, 53.
969. ZVtmguam] Pulmanni Schedx, Antverp., nus- 993. Lina] Ex Virgilio Georg. i, 142.
quam. Expressit verba Petri Act. xi, § 17 : 'Eyti 5. Pelagoquealius trahil humidalina.
xis nu-rrnSwuxbs xto\vaui xbv @ebv.ltiic np-nvmalebat
Sopingius, notatus recte ab Alberti Observ. Phil., Ubi Cerda. Silius vn, 503,
p. 427, et Peric. Critic, p. 24. Ducenssinualocaptivumad littora liuo.
970. Veniunt] Cantabr., venianl.—Voss. 2, pietale Ducens hamato illic etiam inveni in edit. antiqua
Dei; non male.sVide ad Sedul. i, 196. 1514.
973. Fores] Respicit ad Petrum ctavigerum,de quo Lugdunensi 995. Carinas] Aldin., Basil., carinam; sed vs. 978
supra vs. 75. duarum navium merainit, quibus vs. seq, duo populot
974. Teris] Minuis. Vide Wilhof. Specim. Gunth., comparat.
p. 92. Eo sensu deterere capiunt apud Sedul, epist. 994. Turba] Voss. 1, iUala.
PATROI,. LXVIII. 6
 171 Aft._fd-._S .74
995 E populis ventura feret, gentesque levavit A1020 Se cofhitante dit.; cdfelivefi-fciitefrM_.f'«,
Tune famulante salo, plenaque in puppe fate- 16_S Carceris umbra fugit; pulsx periere te-
[tur tnfebfx,
Ecclesiam, cujbs placida stattone reeondit, Ltieifetb' ra-dlanM.ftbvd; boldf ixSiiM sfter,
' Et frrotSta Videht iih_thrrl_ -fgph_ctii_ solem.
Quod Dorriiriiseffhone capit, qui dtxerat ante
Esse alias; quas quaferatoves; has riefnpe para- CuSiodumvallante manu, inter vincula Petro
[bat, 1025 Corpore SOmnuSefat, std ebifl vl£11_fetin
1000 Qiias nunc rite vocat, per quas elementia Pfetfi [illo,
Cringregat xthereis humana pecuiia septis. Qux nescil di-rdiire, fid« : hoc Cjfhtidt cla-
Non deerit soa faina locis. Petrits. orrifliapren- [inant:
[dens, Dormio corde"vigil; Lxti aocoriitentaflghfx
Bcthsaida satus tfrbe fuit, qux noroine Hebrxo Discite, qui liquido meruistis ionte renasci,
Venatorurh est dicta dortius, quia verus ab Et. qtix fortff-lmanet sacfato Irt cdfporfe Pe-
[illa [tri,
1005 Ecclesix venator adest, qui cuncta p.ragrsths 1030 Cernitd COrd* pte:ddefet harie vifiutis apertx
Cinxitj et ad fidei collegit felia gentes. B Arigelus ipse viaro; tffngfihs l_tus ithftulit, in
161 Clauditur obscuro, sed non sine lumine, [qua
[Petfus Ecclesix stat parte csl_hit;qoa ntmtius bttam
Carcere, nec possunt tenebrx callgine fulva Noterat, inde levat. Lateri subnexuit arcx
Eeclesix celare diem : commtine pef ohines Ostia saneta Noe elausis animalibus. Iiinc est,
1010 Supplicium timor ilie facit: custodia Petri 1035 Diluvio vastante, salus. Producitur Eva,
Publicn poena fuil; propriurb sed pastof bvile, Dormilante viro. lateris generata propagri,
Servalo custode, regit, quem ditat hohorfe Nomen habens vitx, si ounquam culpa fuisset,
Ter Dominum confessus aroor; de titfmine Sic mansura magrs : Christus post myslicus
[Petrx [Adaro,
Nomen Petrus habens xterna voeabula porlai, Dignatus dare membra cruci, atque in carne
1015 Fundamenta gerens nunquam passufa ruinam. [perempta
Exspectate tuis, cunctoque in tempore charus. 1040 Morte premi, qua vila redit, nova dona li-
Et nobis jam, Petre, venil simul oronibns [quoris
[exi. Per lateris sacravit iter : nunc angelus ilta
Quos stimulat natura prior! Jam ndcte pro- G Petrum parte vocat, mens credat ut omnis, in
[iuiida [ipso
Angelus, astra ferens, ergastula candidus in- Ecclesix constare decus, teneatque superno
ftfat; Assertore fidem, quo ealceamenta monente
NOT_E.
997; Reeondit]Pulmanni Schedx, recondat. Atltv., tera.— Nunc cura prior Aldin., Basil., Antverp.,
recondeti . Thffi; 1.
1004. Quia] Omnino non displicet quam, quod est 1018. Jam] Cantabr., nam. Vide ad Vs. 988.
in Voss. 2 et TOHK1. — Apostolos venaloret CSse 1019. Attra] Lucem secnm afferens.
dictos ostendit Barthius Advers. XLUI,8, 1029. Et quw] Pulroanni Schedx. Antve.p. mqite.
1006. Cinxit] Respicit ad venatores, silvas cingen- — Firma manet, VoSS;1 :sed vide ad vs. 159.
tes. Auson. epist. tv, 1030. Aperim]Voss. 1, 2, aperte.
1634. Clautis] Pulmanni Schedx, Antv., clausus.
An cumfratre vagosdumeta per aviacervos Non satis acctirate Fabricitis distinguif: Not: clautis
Circuindasmaculis,et multa indaginepiunx. animnlibushihc esi.
1038. Addm] Priori toiiga, qux aliis cofripitur.
Fiebat enim venatio per lineara pcnnis rubenlibus
dicebatur. Casaubon. ad Ulritisque exempla satis copiose peti pbsstth. ex in-
distinctam, qux formido Ddice.Fabricii in Poetas Ghristiaiios.
Apul. Apol., p. 182, et late Demsler. ad Rosin. i, 1044. Ca/-eamentfl]Antepenullimamhabet brevi_b_.
7, p. 119. Hanc indaginem dici ostendit Duker. ad Prudent. Steph.:
Flor. in, 6, 11; Drakenb. ad Liviuih vn, 37, 14 Plantiscalceanientadi_solutl_
1012. Regii] Legendum forte, tegit : sane hxc Pronusd_tr_h._e studebatunriS1.
duosxpepenhutata. Drakerib. ad Liv. xxxvil, 11, 3.
Bnrman. ad Catalect. m, epigr. 260. Ita pater meus Vict. i:
apud Aurel. Vict. Cxs. 61, 3, emeridabat, hostesho- Ctfitangete nonsufn
nore nc forlunis manenlibus rexit. Lipsienses tamen Calceameiitapedumd;gr,u9.
in Aclis A. 1734, p. 3, texit illic defendunl, pro in FABRiciiJs.eri-iiment. in Poet. Christ. p.25.—Posterius
fidem recepit. apud Fabricium testrmonium non est Victorini, sed
1014. Portat] Pnlmanni Schedx, Ahtv., poria. Nostri infr; », 79. Mtror Falsterum in Supplem. L.
1015. Ruinam] Aldin.,Basil.irttt'nas. Poelis quidem L., p. 47, calcimenlum pro calceafnenlo adhibitiim
numerum pluralem frequentissimum esse demonstra- affirnfafe. Utitu. locOGblumellx R. R. xn, 3,1 ; sfed
vit Schraderus V. C. Anim. ad Musxum, cap. 2;sed illic calceamenta tegitur. Expressit bxe Arator ex
cum intelligat ruinamuniversara.singularem prxfero, Act. apnst. xn, § 8, bttbSnaat xa aavSakta. Vulgatus
ex eadem ratione qua cinerem tuetur Burroannus vertit interpres : et calcea le ealigas luas : qu;e ea-
apud Ovid. Her. I, 24. dem habet Joan. Cafesianb-S de Institul. Cb_iiob.I, 2:
1018. Quot] Voss. 2, quo. Adhaesit sequeos lit- ubi ealigis tuit noliem emendasse Vonckium Lect.
175 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. 1. 174
1046 1Q3 Hi tooruere pedes, tetigit quosdextra ma- A Femineos, loquilur redeuntis gloria carnis
[gistri, Ad sexum, quem mater habet; patet hinc quo-
164 Quae totum mundavit aquis: eradienti- [que vatem
.[bus.illis, : Ecclesiam sensisse suum, qux gaudia portet
Conclusx cessere fores : pulat omnia, somno In cunctum diffusa gregem : quis talia fando .
Ludificante, geri, cui prxmia vera paravjt,.. lt.t>5 Explifcet, iiit v^fbis atloliat poridera rerum?
Majestasignara doli : jam ierrea claustris Maximus ille pavor, gelidos qui strinxerat
1050 Porta patet, rigldi laxant sua viiieulriposte_. [artus,
Gentibus abscidens durx fefitatis aeumen Lxlitix mensura fiiit; manet omhe 'pWxvum
Aspera cuiicta dofnat, ne jariua fixa veiaret PignOris hujus apex, et sidefis bbiihet iit-
Orbis iter, quo cursus erit: dic, gihria refurii, [star,
Ferrea quid mirum si cedunt ostia Petro ? Corpore quod Petrus sacravit, et angelus
1055 Quem Deus xthCTe* cu_.od-tn d&putataolx, |pre.
165 Ecclesixque sux faciens retinere cacu- 1070 His solidata fldes, his est tibi, Roma, catenis
[men Perpetuata salus; harum circuthdata nexu
Infernnm stiperare jubet: mox liber ab hosfe g Libera semper eris : qnid enim oori vincula
Divinumcetebravit opus, quem primapuella [prxsicnt,
A tenebris remeare probat. cui graiia Christi 166 Qux tctigit, qUi cunctapotestabsolveret
1060 Rem dedit esse parem; visus adit ipse resur- [CHJUS
[gens Hxcinvictt manu, vel rel.giosatrii-fhpho
NOT_E.
Lat. ii, 7. Neque tamen ita satis accurate intOrpres; Siatius Theb. vu, 64 :
potius tandalia vertisset, ut ostendit Dilherrus Far- Clansxqueadamanteperennl
rag. rit. sacror. ii, 16; neque et recle Arator usus Dissiluerefores.
est cai--am-ttf. voce. Potius turh biioSnp.axascri- 1051. Abscidens]Hoc reposui [ex\Voss. i, 2,ed.
psissetLueas, qtiicaleeisunt totum pedehi cingentes, Ahtv. In reliquis estdbscindens.Cum hic de acumine
cutn sandaiiis lantum plantx pedum muniebantur; feritatis, tanquam membro absciso, loqu itur.alterum
hinc vincula aliis sunt dicta, ut docel Cerda ad Vir- prxtuii ex ea disiinclionis ratione quam attigi ad
gil. JEri. vin, 458, licet pfo vulgari catceamfentovox Sedul. v, 272. lta apud Althelrouro de Laud. Virg.,
interdum adhibeatur. Confer Perizon. ad _Elian. p. 721, tofn. 1Thes. Canis. Legeiiduinputo :
Var. i, 18. Hxc distinctio eo magis ob.ervanda est, Dumcaput abscisumpopuliad convivia.vectant,
quia cxterpquin pugnare videntur loca Matthxi in non abscissum.
Evang. x, § 10, et Marci vi, § 9. Ea conciliavithiric 1054. St ceduht] Canlabr., sicedunt, littefa re-
egregie Salmasius ad Tertull. Pall., p. _88 i.quem (Q tracta. Sic cedunl, Fabric, Bibl. Liigd. Si cedant
sequitur Sagittarius de Nudip. vei. cap. 1, § 19, et citat Alexaiider a Tufre de Futgenti Ratlio eccles.
Segaar Observ. in Lucam, p.,214, ubi late hac de fe
agit, et prxterea ostehdit pfiscis temporibus sahda- hierarchix, part. i; lib. iv, p. 223. — Hbstia Ald.,
lia fuisse feroinarumopulentioruin , licet et nonnun- Bas., Torn. i. Mifumtreseditiones, easque fneliores,
quam viris tribuanlUr. Heroibus et heroinis ascfibi in idem hoc vitium conspirare potuisse.
docent illi quos excitat Burnian. ad Catalect. n, p. 1055. Depuiat] Destinat, assignat. Ea significatio
262; et apud Romanosmulieres soleis sive sandaliis scriptoribus debetur postetipribus, qritiquiores eiiim
usas, ostendit GracViusad Ciceron. de llarusp. resp. pro xstimare, een_fereaahibuefurif. Vide Vofstium
21. — In h»c angeli dicto indiciuni mihi videtur ad Sulpic. Sevfer., rlist. sadf. /, 33, 4; Nolten.
inesse, non opus fore ut Petrus rem celerrime agat, Lexic, p. 498.
sed tempus juslum sibi sumeret sandatiiscolligendis; 1057. Jufcet] Interrogandi signum addebatur in
neqne enim metus efat ne cu.todcs exciiarentuf. Voss. i.
Sandalia utique pedibus erant ab iis aplanda, quibus i(\5S. Pueita Rhode, quqd nomcn a rosa dedu-
non adeo erat festinandum. Contra obtitiebat in Alc- cium, ut etalia ]mulieruui,
mena, virum Amphiirvonem excitante, ob lucem b'is desuropta esse notat MbHiusad iiojninu a uoribus et her-
media nocfe in cubiculo circumfusam , apud Theo- P-.*6- Longi Pastor.,
critum Idyll. xxiv, 313: i i
1059. Cui ] It_ Cantabr, Ih Voss. 1est quta gratia,
"Avcra, pnSe-nbStaatxsois ittb aavSxla Beins, et iia edit. omhes, pfxter Tofhxs. 1, in qua , quut
qaem locum exposuit Marlinus , Var. Lect. i, 4. — t) sanguine.
Vocem mpiZaacu apud Lucam referendam esse ad 1062. Hinc] Bibl. LUgd.,Iiuic.
tunicam succinclam docet Salmas. ad Tertull. Pali., 1063. Suurn] Vbss. l,suam.
p. 72. 1063. Portet) C_iita'bf., vortat.
1044. Monente]Recte Cortius in margine exponit 1065. AtttJ.Voss. |, «/. lta apud Virgil. Eclog. 6,
74. Ilxc confusa esse efuditi noiatii; marnini tamen
per hortante. Prxcipue hoc verbhrfladhfbetuf de illis inex
qui jussu divino aliquid indicani. Vide Heiniurnriot. Drakenb. fedil.docta manuSas.cfip..erat,at Scyllam. Adde
ad Tibull. i, 6,49. Male igitur quxdain edd., movente, ad Liviurh iv, 12, 8. Aul hic lucur Arator
ut supra hac confusavs. 924. stiperius vs. 557.
1046. Gradientibus] Cantabr., gretdbntibus. Qdtsluminesiceo
1050. Postes] Fuit, cum conjeci ponies: ita enim Aut gemitucessantequeatmemorar_?
ianux carceris, in pontis modurriarcuatx, appelta' Addeloca iilic ascripta.
bantur. Vide Meursiumde Luxu Rom. in Mantiss; 1069. Quod] Pulmanni Scliedx, Ant,Verp.. quam.
cap. 12; sed nulla mutandi jam necessitas. Conve- 1072. Prmtteni] Ald., Bas., Torn. I, prmmnt:
niuot bxc Ovidii Mctam.n, 699: inate. Vide ad episu ad Florianuin, in fine. Apud
Spontesua patnisSefores, lapsasquelacertis Juvenalem Sat. i, 159, re.tiiue ex codice cujus va*
Spontesua famaest, nullosolvente,calenas. riantes stuit ad manqm : . .
175 ARATORIS 176
1075 Moenianon ullo penitus quatientur 'ab hoste. A Claudit iter bellis, qniportam pandit in astris.
NOT/E.
Sed quisferat istas Apud Sedulium v, 401, ex Almeloveeniims. et meo
Luxuriaesordes? jam malim :
Ex eodem codice inveniasprobo Satyr. n, 5. Virgi- Quisnamambigatunam,
lins VII,145, 'non ambiget. Confer Heinium Observ. ad Tibull. i,
Quodebitamceniacondant. 4,79.
1075. Non ullo] Ita ex codd. legendum. Plurimx
Illic condentin Clermontii codice paler meus invenit. edd., nonnullo.— Basil., qualiuntur.

LIBER SECUNDUS.

167 Spiritus accensam verbo radiante lu- 169 Mulliplicat lascivus ager : cui nescia
[cernam [post hxc
Sub modio lucere vetans, secernite Saulum, 15 Difficilisqueforet, cum sic V-deaturhoneslas
Dixit, in oris opus, quem mox sacravit euntem De tufpi crepisse loco? pars ne qua vacaret
Imposila Petrus ille manu, cui sermo Magislri A meritis jejuna, tamen mnliiur iniquus
5 Omnia posse dedit. Cyprum, Salamiiraque lin- Eloquio certare Magus; conlraria semper
[quens Virtuli fecere viam: jaculata retorquens
168 PergitadirePaphum, qux fertur amori- 20 Ecclesix bellator ait: fallacia roonstrat,
[bus olim Quo pereas genitore satus; confinia mortis
Dedita, sacrilegx mansisse libidinis antrum, In tenebris patiere tuis, neque cernere solem
Aligerosque vagos studio coluisse procaci. Tempus ad usque dalur, rerumque altendere
Hinc operum procedit apex, quia gratia major [formas,
10 Ad delicla venit; cuipas huic posse remitti, Artificemquibus esse negas; tunc nubila vultum,
Exemplum jam Pauius erat. Quam splendida 25 Cxruleis viuxere notis, et pectoris atri
[laudum Venit in ora color: quxrit jam, calle negato,
Materiaest adjecta viro! Primordia casta Quo duce tulus eal, cujus pedegressibus instet,
In luxus regione serit, fructusque pudicos
NOT_E.
3. Oris] Vide ad epist. ad Vigil., in fine. Os per nec tamen bonorum poetarum auctoritate. Burman.
sublimia et grandisona verba exponit Verbnrgius ad Calalect. m, p: 484 et 615. Alii Cythereamputant
apudOvid. i Trist., 1, 13. dictam ab urbe Cypri Cythera. Hos refellit Cellar.
Hos tu vel fujrias,vel, si salis oris habebis, Geogr. III, p. 169.
OEdipodasfacitoTelegonosquevoces, 8. Aligerosque]Amores , Veneris minislros, ut ex-
meo judicio, male. Designavit potius Ovidius auda- plicat Fabriciuscomment. p. 6; inielligit certissime
ciam qua id opprobrinm facerent: de qua significa- C columbas, Veneri sacras, de quibus Maius Obscrv.
tione agit Grxvius ad Ciceron. ad Divers. v, 10, Cor- pari. n, p. 134: nnde in Erycinorum nummis columba
tius ad cumd. ix, 8. conspicilur. Perizon. ad _EUan. i, 15. In aliis idem
5. Cyprum] Vocem hanc mendosam pronunliat deprehendit Henninius, quem vide ad Tollii epist.
Delrio ad Senecam OEdip. 539, cum utique Cyprum iliner. u, init.
linquens non possit dici Paphum adiisse, qux in 9. Procedit] Cantabr., procedet.
ipsa Cypro erat. Inlelligendam autem Paphum no- II Laudum]Cantabr. a manu prima, Voss.2, Pnl-
vamdemonstravitCellarinsGeogr. Ant. m, 7, p. 166. manni Schedx, Anlverp., dudum, contra menlem
Nihil tamen in codd. aflxilii est: adeo omnes con- Araloris. Vititimestortum ex frequenli permutatione
spirant. Et ipsa Lucx verba videntur in causa fuisse d et l, de qua ad lib. i, 868.
ut Arator videatur omnino Cyprum scripsisse. Forte 13. Luxus] Voss. i, itt luxu regionh erunt. Florus
quis Hendiadyn statuat, ut intelligatur Salamis, qux iit, 9, init., Cyprum appellat insulam veleribusdivitiis
est in Cypro. Suspicatus et aliquaudo sum, utrum abundantem,etob hoc Venerisacram: ubi Lipsii con-
hxc pertineant ad illum loquendi morem, quo regio jectura delicih prorsus non displicet. Alterum tamen
et uri.s in eadem sita nonnunquam dislinguuntur. cum aliis tneri videtur Alberti ad N. T., p. 98.
Vide Perizon. ad /Elian. i, 31, et ex eo Klsner. ad 14. -Ves.ta]Ignota, vide ad i, 224. Sententia est,
Evang. Joan. iv, § 34. Poiius laraen per Cyprum hic cui foret difficifehonestatem sequi, cum illa ex loco
intellexerim raediterranea Cypri loca. Relicta enim lascivo primum orta esset ex Pauli doctrina. Inier-
Salamina, totam peragravit insulam, unde in Actib. rogationis signum post loco reposui, idque et est in
xni, § 6, nonspernenda codd. lectio, Skv»xnvvaoiiv,D Antverp.
judice Valckenaerio ad Herod. v, p. 432. Itaquc me- 20. Ifonslrail Aldin., monstrant.
diterraneam insulam peragrans iter perrexit Paphon. 23. Ad usque]Separavi, qux in edd. male junge-
Non dissimilisest locus Philostratide Vita Apollon.v, banlur, aucloritatem secutus Burmanni ad Loticb.
45,initio:'lxavc_;S- _'_£_>v _._/>/TJ}V'Alt^etvSpetav,eoxiX- Eleg. n, p. 171.
hxo .; Arvutrrov:id est, ad .inleriora yEgyptieta 25. Vinxere](ta Cantabr. in Voss. 1 est fecere; in
mari remota, ut recte exponit Olearius. Eodem loco Voss. 2, fixerenoctis. Schedx Pulmanni, Autv., cer-
usus est summus ille Hemsterhusius in Miscell. Ob- vich notif fitere : in omnibus editis est fixere. Prx-
serv., vol. VI, p. 340, ut similemXenophontis Eohesii luli vineire, qnia cxcitas velut somousoculos opprcs*
illustraret. serat. Ovid.Metam.xi, 238:
6. Amort.tts]Sacra Veneri, qox hinc Paphia. vide Ut somnovinctajacebas.
Cuper. Observ. n, 4, p. 166, et Cypria, apud Arnob.
Advers. Gent. v, p. 169. Quibusdamet Cypritdicitur, 27. Eat] Fabricius, Bibl. Lugd., erat.
177 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 178
QoisIribuatmiseratus opem,vacuasque per auras A Quas Synagoga tenet; dextraque silentia man-
Erroris palpavit iter. Proconsule Paulus [dans,
60 Moxdedicit lucere fidem , cui causa videndi 172 Nostis, ail, patribus tellus _Egyptia no-
170 Nox aliena foit: non sont nova, Paole, [stris
[salutis Qua posuit feritate jugum, crudelibus arvis
Obsequia,a tenebris lucem benesurgere nosti. 45 Quos rapuil per signa Deus, quibus omnia ce-
Omniasecretam reserant documenta figuram. [dens
Si libeat vigili pulsare latentia sensu, Mutavit natura vices, cum virga fugavit
53 171. ure docensPaulus miraculacondere ccepit Terga maris. fluctusque suis stetit exsul ab oris,
Ex oculis, jubar unde sui micat altius oris, Pulvereo de calle placens, pontique facultas
Amisso crescente die; sic nuper iniquum Obsequio est subjecta pedura, redeunte pro-
Subdere dignus erat, tenebrisque fatentibus [fundo
[hostem 50 Naufragiom faclura reis, qux vertere jussa
Vincere, qui cxcus meruit sine fine videre. Per varios sua jura modos, bis stravit arenas,
40 Antiochidictam de nomine visitat urbem His cumulavit aquas; justis via, sontibus tinda.
Paolus, et extemplo properat dare verba ca- Cum percussa silex venis spumavit apertis,
[lervis, _£quoreos enixa lacus, de vertice sicco
NOT/E.
29. Proconsule]Antiquo more, dfequo videOudend. BPatentibus est in Voss. 1. Alterum prxfero ex iis
ad Sueton. Cxs. 54. Eum ignorans librarius in Voss. qux notat Wopkens. Aniroadv.ad Pacalurn cap. 21.
1 dedit Paulo: in Voss. 2est Paulus, recte quidem: Designat utique ostendere, declarare. Schulting. ad
ea enim scriptura coroprobatur auctoritate lapidum Senec.Controv., p. 153 et 260. Martialis l bpigr.,82.
Capilolinorumet nummorum. Vide Duker. ad Fior. n, £ servoscis te geniuim, blandequefateris,
6, 17, V. D. ad Livium x, 3, 3. Sed in Aratore nihii Cutndicisdominum,Sosibiane,patrem;
niutavi, quia hac xtate hujusmodi scriplores Grxcam qui versus est difficillimus , neque placet Scriverii
magis scripturam videntur secuti. lntelligendus autem expositio. Forte hxc est sententia, Scis le naium
est Sergius Paulus, de quo nomine coufer Ryckium esse ex servo, et blande fateris patrem tuum essa
ad Tacit. Annal. tv, 17; Hist. n, 18; V. D.ad Victor. servum, cum dominum dicas, sive cum altetius do-
Cxsar. 6. Hxserunt quidam, quo modo Paulus ille minio sis subdiius. Cum enim omnes scirent, eum
proconsul dicatur, cum Cyprus tsset Cxsaris provin in illius domin» potestatem non redactum esse juris
cia. Proprmtorem appellandum potius statuunt : sec civilis aut gentium modis, et tamen eum dommurr
ex adulaiione honorilicum hoc nomen Sergio datuni diceret, utique apparebat vernam, aileoqnc ex servt
suspicatur Grotius, illud Batavix oraculum. Procon- esse genitum.
tulit nomen laiii late patuisse, ut et proprwloreacoiu- 40. Vititat] Cl. Wassenbergius conjicit, vitit ad.
plecteretur, censet Schultingius ad ff p. 146. Sed 41. Dare verba] Loqui. Cxleroqutn hxc locutio
egregie Alberti inObserv. Phil. ad Act. cap. xm, ex pro fallere usitatior est. Similiter infr. 1032:
Dione Cassio ostendit, Cyprum, antea Cxsaris pro- Irrita verba dedit.
viticiam, Populo redditam fuisse ab Augusto, atque C
ex eo tempore missos in eam proconsules. Suffra- Avianus Fab. 24, 10 :
gium huic seulentix addidit Wesselingius ad Hiero- Et rabido pectoreverba dedit.
clem, p. 706, ubi similia proconsulum Cypri exempla Adde Barthium Advers. ix, 9, et LI, 7; Vonck. Spe-
profert. Unum ex Grutero addidit Rhcerius in Feriis cim. Crit., p. 138; Withof. Gunth., p. 96. Officium
Daventr., p. 152. Si etaliquid adjungere liceat, addo sermonis dandi est apud Arnob. Advers. gent. i,
PRO. COS. DfcSIG.PROV. CYPRI. ex Gudio Inscr. 31. Dare dicta p.
p. 125, num. 4. Cum quo confer lapidem apud Rei- 1. Atque ubi dare exposuit Drakenb. ad Livium vn, 33,
nesium inscript. Class. vi, num. 136. pro dicere adhibetur, ellipsin simi-
substantivi in pluribus admitlendam puto. De illa
32. A lene.ris] lta Voss. 1, et olim lecturo in Voss. lis
2 ; sed illic deinceps mutaium in o6set.uiolenebrh, locutioneVoss. dixi ad lib. i, 683.—Pro exiemplo scribunt
et est in Tornxs. 1. E tenebrh habet exempto 2, Bibl. Lugd.; extimplo Cantabr. Si-
quod Aldin., milem diversitalem in Rutilio Lupo notavitcl. Ruhn-
quod olim probavi in Miscell., p. 184: nunc potius kenius ad lib. II, p. 125.
codices sequor. Obsequiatenebris quidam editi, obse- 4_. Dextraque] Exlensione ejus, qua silentium et
quia et lucem tenebrisSchedx Pulmanni et Antverp., favoremauditorum sibi conciliabant dicturi. Erhard.
obsequia et tenebris lucem,Fabricius, Bibl. Lugd. Ex ad Petron. Sat. 17; Schott. ad Senec. Controv.,
Cantabr. et Univers. nihii erat ascriplum : videntur 641 ; Bafth. ad Claudian. B. Gild. 135. p.
itai.ue Fabricii scripturam expressisse.- Obsequiasa- quidero fiebat, cujus in orationibus ususIdquedextra erat prxci-
lutis eodem modo capienda sunt quo obsequia officii Hac de re ex Aristophane exposuit Cuper. Ob-
apud Syramachum x, epist. 83. Obsequiapietatis apud puus.
serv. ni, 2.
HegesippumExcid. Hieros. i, p. 6. — In Torn. 1 hxc
est interpunctio: jj 46. Ft.es] Sedulius in eadem re i, 125
Nonsunt novaPaule, salutis Mutavitnatura viam.
Obsequiolenebrisfucembene surgere: nosti 47. Ttrga] Cassiodor.Var.i, 35, Supra marts tergum
Oi_iniase_.eiam,etc.
33. Reserant]Voss. 1, referant. Id ob secretam navigium slnfe; vuxa Bv.li.aan;, llomer. Iliad. (3 159:
minns placet. —Si liberat Voss. 1. quem imitaiur Coluthus Rapt. Helen. 200. Adde El-
menh. ad Arnob., p. 45, cui sua turpi plagio debet
34. Pulsare] Simili modo infra 142, Ouzel. ad Minuc. Fel., p. 20; Barlh. adClaud. Epi-
Historixpulsarefidem; gr. ix, 36; (.erd. ad Virgil. Georg. m, 561; patrem
videtur evocandi atque adeo detegendi significatio- meum ad Plinii Paneg. xii, 3; Segaar ad Lucam,
nem huic voci dedisse. Mullus in ejusdem expost- p. 164.
tione cst Barllnis Advers. xxvn, 8, ad Claudian. Bell. 49. Est\ Ignorat hoc Voss. 1.
Gild., 170, ad Siatimn Theb. iv, 477. 53. Percussa ] Vide Weitzium ad Salvian. Gub.
38, Tenebrisque] Que delet merrjue Vossianus. — Dei, p. 190.
m ARAT6ai9 1W
Flumiiieuni largita vadum, non pristina morem Ai 80 Calceamenlapedumdignus, neque solveresum •
6e$silorigo suum, veterem nec prxbuit usum, [mam
Donahovella ferans, quam lex xternj coegit Qua ligal exeetsas humilis corrigia plantas.
Noninnata sequi, disjunctaque seminemonstrat Quaw bene vox Pauli ceeinil prxcepta lavacri,
173 Posse dari, de rore dapos, de eaufe H- Bermiscens antiqua novis I nec Epistola cessat
[quores. Hxc iterare do. ens : Patres baptismate nostri
60 Naro ne pauca piis fluerent miracula causis, 86 Ifi Rubro fulsere frelo sub nomine Mosi
Saxa vomunt latices, el inundant nuhila panes, Per legem, cum petra simul sequeretur eunies;
Aeriusqua tiquor su.idis induruit escis, Nam petra Christu» erat. Quid adhpc, gens
Qoxque diu vaeuas lenuerunt agmina fauces, [dura, requiris?
Frugiferis saturantur aquis, nimbique coloni In Ijbris sonat ecce luis : ne credere tardes.
65 Dant epulas, pluviamque vorant, et roanditur Cansulesignaraaris.quxmysiicadonasusurrant
, [imber. 90 175 Teroporibus ventura crucis, cum sangui-
Sic invicta manus, sic gratia plena ereantis [ne Je.us
Soit querulos nutrire greges, et ponere sacros Tinxit aqtias, laterisque uno de vulnere fluxit,
ln pat_ia meliore eboros, ut vent-i? ama.ni B Quod vitx tria dona darel: rubox xquoris ille
Fruetus ad xternx florescat semina tptx. Gausa futura fuit; sic Conditor abluit omnes;
70 Davidica nam stirpe satus, genitrice Maria, Sic emit; hic prelii color est in gurgite ponii,
Cbrjstus adeftt, quetn tct.acanuntoiacqla.vj»mm 95 Apparentque; vado miracul^ debila ligno.
Venturum sub carne Deum, seseque creantem Sxpius obspur s radips infundere fervens
Virgineos intrare. sjnus. Evolviie.tjuidquid Menlibus , hxc rursus memofavit in nrdine
Sahbata vestra tegunt, typicx documenta (igurx [Paplus:
75 174 Perspicitis fulgere sac. i prasepibus Agni, Pqstquam signa Dei, carnis vestitus amictu,
Cujus ab igne senes hauserunt dicta proplietx, Ghristus ubique dedit, faciens manifesia, quod
Etdedit ante lnqui, quod coepit postea nasci. [orbi
^oanpgs :
ClapaaYir»yirltite potens, BsipJ.jstaj 100 Venerit ipse sa.us, stin.ulis agiiata furoris
Non egosum, post me veniet, cui tangerenon Impia turba fremens petit htmc a jure Pilati
[sum Suspendi, figiquecruci : terrena propago!
NOT___
57.Ferens]lla Cantabi., Voss.2,ed. Aldin., Torn. iQ 80. Summam] Fabricius, Antverp., Bibl. Lugd.,
1. At gerens eit in Voss. f, ei reliquis edd. Continua tumma. Wassenbergius arbiiratur glOssam latere in
fere est bxc permu atio. Vide ad Sedul. u, 150; m, catceamenta, et scripsisse Aratorem indumenla, ut
134et38S: vs. 545 memorat insirumenta pudorh. Prudent. Pe-
57. Quam] Caniabr., ouia; non displicet, ut ne- rist. vi, 85;
que olim i« Miscell., p.185. t Relaxatipse
58. Semine,monstrat ] Sfin^nerevqcavi ex utroque Indumpntapedum.
Vossiano; in reliquis e_Vseniina'. Id forte etiam in Forte tamen el cqntra inetrum, ut in aliis, peccasse
Car|t_.e( Uniyerj. fuit, cumGonius nihil margini ap- Aralprem suspicatur.
pos(jeril. De.inde moiistrant Voss. 1, Bi|>l. Lugd.; 81. Qua] Iddedi ex Cantabr. Omnqs, qum.
m-p.lraf.s,Vpss.'-_.Quod in reliquis est, nionstrat re- 81. Corrigia] Calceairienti est foruni, seu solea,
ctunt pu.Qt refer tlludad legemmtermm, manstran- 6 tua. xdv vitoSnp-uxoiv,ut evangelistx omnes, ex-
ten. o% qux urigine sua sunt disjuneia, d>ti posse, cepto Matthxo, qui taritum nomiuat \>itoSnpi.uxa. Jtt-
videlicet dspe.de rore, etaquam de silice. lnfr. 1012; venc. i:
Fluxerpnt de rore cibi, rupesque
f vicissim Cujusvinclapedum nonsum contiogerediguus.
Aridafqditaquas, FABSICIP^, poiiiment. inPqet, pjirist. p. 39i—Coiiler
Porlinet hue quoque Sedulius i, 136, ubi tamen tur- BynjeuiiideCalceis Hebr. i, 7.
bata distinctio restituenda eo modo quem proposui 8o. ppistola] Resiiicit locura Pauli adCoriiuli. I, c.
inMiscel|. c. 17, p. 185. x, ini..
(.0, Fluereni\ Voss. 2, pluerent. I)e illa confusione D 8g, JMost'] yossj. 1, l^oysi. Yide supr. 692 pt 791.
egit Heipiits Observ. in Tibull. i, 10, 68. MosfeAldif).
si
66- Sio gratia] Voss. 2, graiia. 87. Durq] fabriciqi., Aldjij., Bjbl. Lugd., surda.
6j. Ammni]Voss, 1, ammnus. Alierum ipse.videtur lueri infra 246:
70. Dqvidica]Voss. 1, 2, Davilica. Ila et variatur Gens dur., quid ultra
apud Sedulium i, 7. Secunda hic corripitur, ut et Ad lapidesferrumquevocasf
ii fr. 118. Ifa e| in Uavidis a Petro Apollonio de Ita
Dnell. Davidis, initio : gentem hanc dixit saxeam i, 595, ubi vide. Surda
PraeliafalidiciDavidis,sxvique Golix. posset forte placere pb spquens sonat, et susurrdnt,
vs. 89; sed codd- alterum prsefeiunt.
Vijle iilie Heuman.Alii producunt. 88. Ne] Cantabr., nec. Sequens littera adhxsil.
71. Joia] Oninia, ut exponit Wopkeps. ad ge_dul. Forte ila itdjuvandusisidorus Ori^.m, 10 : Nam pro-
W. *??• voeati studio sic cwpetunt. Ita recle Groning. editur,
75! Virgineos]Voss. 1 ita hgpet : ttudioti cmperunl.
90. Jesus] Cantabr., Ihesu. Anlyerp., Iesus.
Yir.g.i_epsa,ue.iW.?Eyolyitequidquidin bacre. 95. Vado] Aldin., Torn. l,in t>ado.
74. Vettra] Vess. 1, a manu prima, noslra. 96. Swpius] Turbat liic Ariiverp., qux ante hunc
75. Sacri] Bibl. Lugd., taerh. iiiserit qux seqtiuniur vs. 15(j usque 241.'
78. Potens] Epitheion Joanni passim tribtittim. yersum 97. flttrsws]Voss. 1, 2, rursuth.
(VifieViapi___s.ad Sedul. ii, 143. 101. A;'«re]Voss.2, Antv.^Fabricius, BibJ.Lugd.,
79. ^enielj Caniabr., venil. abiure, '"' ""
 181 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 1.2
Vota quod optanti non possent omnia ferre, A Sanguine mundati, regno sociamur hferili,
Sponte saiutiferi cesserunt munera Chrisli, In cujus jam parfe sumus, sub pignore carnis,
105 Qui libertaiis pretium tibi venit ab asiris, Quam voluit portare Deus. Tunc doginaiaquos-
Perdita restituens, tumulisquejacentia tollens; [dam
Respice, quam proprio maneas obnoxia regi; 130 Ecclesix dantista viros; vetuere loquelas
Ne pereas, vult ipse mori; post tristia facta Ulierius proferre pias. 0 semper inanis!
Quinetiam, custode dato, signare sepnlcrum O sterilis Judxa, libi I qux semina vilas,
110 Ad geminumvoluerenefas, Dominoqueparatam Ne fructus afferre queas, quibus ore magistro
176 Surgenti damnare viam t pre exca vo- 135 Paulus ait : Vos ista quidem, vos nosse de-
[luntas! [eeret,
Qux putat xternum mortali lege teneri, Ast aliis hoc lumen erit, nam scripta fatentur;
Et non posse sibi post funera reddere membra, 178 Lumen in extremis posui te gentibus
Qui toties aliena leval: meministis ab ore [esse.
115 Davidicx resonare Iyrx : Corrupta vetabis Gentiles stupuere globi, fontemque secuti
Sanctumnosse tuum. Poteratne in pulvere lethi Sumere promissx cupiunt novitatis honorem,
Ferre moras, qui vita manet? quem suscitat B 140 El lymplia genitrice sati mentere renasci.
[auctor Compellor raiione loci, pro munere tanlo,
Nil paliens de morte Deus. Mors denique victa Historix pulsare Udem,qux prodidit, olim
[est, Cum populos gentesque duas in ventre Rebecca
Vincendi transgressa modurn, qux, judice taclo Ferret, et angustis includeret agroina muris,
120 Ljnquerejussa reos, spoliis vacuata vetuslis 145 Consuleretque rogans oranti corde Tonantem,
Persua bella cadit; veniensque absolvere vin- Responsum meruisse Dei: Prior, inquit. in
[ctos [istis
Non retinepdps er?t; sqrs ullima ccepit Averni Inlerior breviorque manet, majorque miaori
177 Jam, vita prxsente mori, qoxque omiija Serviet, etjuvenis palmx potietur honore.
[suhdens Quidquid in hoc utero fecunda puerpera
Ante fuit, tunc ipsa perit; triduoque peracto, [gessit,
125 Lucis iler, quod fecit, adit, quo tola resurgil 150 Ecclesix conceptus habet, formamquesequen-
In Doniinonatura suo; de lege videtis [lem
Laxari non posse neces; bunc quxrite, cujus Gentilis concursus agit, qui crescit in alvo,
NOT/E.
103. Pasient]Vqss. |, a manu prima, poisin/.Tor- 115. Davidicm]Ald.,Torn.l, Daviticm.Videsupr.
nxs. 1, pottunt. vs. 70. l.espiciiautem psalmum xvt, § 10.
106. Perdita] Hemistichipmes| Sedulii v, 251. 116. In] Abest a Pulmanni Schedis et Antverp.
110, Geminum] per truiiq facta intelligit sxvum 123. Mori] Heniistichium Sedulii tv, 139.
Jqdxorum faciqus,qtio Chrisliimcrtjci affixeriit.Tri- 12.. Fuii\ Subdidit : Grxcismus. Vide Vechner.
stts utiqqe prrjsaeypponitur.Yjijefjiirlh. ad Claudiap. Helien. n, 'J. Ipsa loci sententia apparet ex iis qux
!l! Qons. l|pi)Pr. 30; Huic aliud addiderunt facipus, notanttir ad lib. i, 11.
qqp cus.odibus carfaver servare couabanlur; inrie et Q 128. Sociamur] Cantabr., potiqmur. — Vocemhe-
ftuxusenefas,dicuntur a Sedulio v, 297, ubi Wopkeu- rilis exposuit Wopkens. ad Sedul. iv, 106.
sius et Aratorem coptulit. 131. Dc.nl] ln Voss.1 ita Iticus exstal :
\\{. Sargenfi] l|a scripsi ex Cantabr,, Voss. 1, Ecclesiaeprxclaravirosvetuere loquelis
edd. 4)dip„Tornxs. 1, Inreliqujs esisurgendi. Sxpe Ulleiius proferrepiis ;
participia a librafiis jn gert|i)dia stjnt dqpr. Vfita-Vel- ncqtte displicet, nisi qtiod Arator duas res videatur
leium Paterculum binp egregie restiiqii Rubnkenius expre.sisse; etdictis Pauli quosdam Ecclesix additos
ad Hu.il. Liip. I, p. 4. -tdde l..idortin) n Orig. 21} fuisse, et Judxos veiuisse quominus plura loqueren-
perpetuaorattofaligationematquejastidiumlam diwidi lur. Vide Aci. apost. xiu, § 43 et 45.
quamaudtendi creat, Scribe ex Groning., tam dicenii 155. Semina| Voss. 2, semine.— Canlabr., vetas.
quam audienli, t^ique ita s;t-pe d et t permixta , qx Negat id syllabx quantiias.
sono viciitp. Vid- Cannegiet. ad Ulp.an,, tit. xxu, 154. Magistro,]Ita scripsi ex Voss. 1, 2, Aldin.,
§ 32; Brouck. ad Prpper|. i, 13, 36; Heins. ad Ovitf. . Tom. i. Reliqux edd., maghtri. Alerum stylo Ara-
Her. xin, 208. Pmendabo hac occasioneCoiistilutio- loris convcnientius. Vide ad lib. i, 121. Sic iuttit
nem Leonis et Antheuiii, ex parte eodem modo cor- maghtris contra Dausqueiumrecte tuetur Drakeitb.
ruptam. Legilur i||a in Cp(J.Theq4ps.\om, Vt, part. ad Silium m, 387. Artes maghtrmsunt apud Ovidiuro
poster., p. lb:l. Ed.Ritteri: Aut hude tqpte lu,mi\\ge- ller. xv, 83 , ubi nolx; anijtxdoclor exposuit Savar.
num libertqth fulgqre persgfcuunigenns,\n fem(naim ad Sidon. iv, epist. 1; not. ad Seriul., p. 25;Observ.
prudentior complexus impinuat. pitlfes eruditorum Miscell. vol. V, p. 17. Legct tervw , Hejns. ad Ovid.
conjectnras spamqng pFpiylilCapnegiet^iqs Djsquis. Amor. i, 6, 74. Urbtdomina,idem ad Remed. Amor.
deNotis, p. 313. Legend.iiji puto, 4"< Tutilqnietam "281; et flammis marith egregie restituit Martiaii iv,
ingenum[tb'et\qtis(utqure. S'C pmfiU.qxi- splendpre no- epigr. 75. Yitle ipsius notas ad Claudian. B. Gildon.
bititath dix|( Aipbros. Hexaem. (f(, 1). 407, membraministra, manut minhlrw. Buneman. ad
111. Dqtnnaxe\Objtpiere. Vide Wppkens. ad Se- Lactant. de Opif. Dei 16, § 5.
dul. III, 125. 137. Potui] Fabricius, Bibl. Lugd., posuit.
111. Pra] lia Aldin.,Totn: l.plerxqtu, prah, scri- hse_.its^quens littera. Respicit loeum Isaix XLII,V
ptttra deteriori. Drakenb. ad Liviiiin (^, %i, 9; Bur- 142, Pulsare] Supr. vs. 34. * l'
man. ad Lotich. (_arm. u, |5, xp; ad Catalecf. n, 146. .»] Cantabr., ab. Respicit dicta Paoii -, ,,61
f. 20*. ad Roman. ix, § 12, &P'
185 ARATORIS • 184
In qua victor erit : quod jam memiuisse ne- A Has prhmimgraditure vias; petis xthera sensu,
[cesse est, Cumnecdummovearishumo, pedibusquenegatis
Et studiis celebrare bonis, famnlemur ut illi, 165 Longius ire vales. Paulus speculatus, in imo
Cujus ab affeclunos contigit ante vocari Pectore quid cuperet, claudique fidelisamorem
155 Quam nasci; qui dona prius quam tempora In verbo jam stare Dei, sic clarius infit :
[praestat. Surge citus, rectusque tuis imponere plantis!
Jamque Lycaonios incedens passibus agros Exsequitur prxcepta saltis, et calle novello
Lystram Paulus adit. Fuit hac tunc claudus in 170 Progredilur persona vetus, motuque frequenti
[urbe, Pulsat ubique solum, perque omnia cnrrere
Supplicio comitanle satus, vesligia ferre [tenlans
Nescius ex utero : membris pars cceperat ISO Sxpe timet, quod nescit, iter, modo
[xgri, [gressibus ortus
160 .179 Se nascente, raori. Comperto dogmate Annoso languore senex; quod ut agmina cer-
[Pauli, [nunt,
Quo monifore pix tendunt ad sidera menies, Exclamant, divumqne vocant, ac serta mini-
Moxvoltiit divina sequi : bene , claude , jace- B [slrant,
[bas, 175 Ut mactanda feri procedat viclima tauri.
NOT_E.
152. Erii] Tornxs. 1, erat. — Voss. 2, qumjam. 166. Claudique]Voss.2 que ignorat; antea tamen
155. Famulemur]Cantabr., famulentur. illic apparuit, sed negligenlior librarius corrupit, uti
.154. Affectu] Voss. 1, Antverp., effeclu. Vide ad et mox verba dedit vs. 167, et novella vs. 169.
lib. i, 133. 167. Infit] Fabricius , Antv., Bibl. Lugd., inquit.
157. Lystram] Aldin., Torn.,1, Lystram. Grmchest In Cantabr. et ita fuisse suspicor , quia ad edil. Fa-
n A-baxpuet xu Avaxpa, Perizon. ad Sanct. Minerv.i, hricii nihil ascripserat Cortius.
9, i; Wesseling. ad Hierocl., p. 675. 170. Persona] Persona nonnunquam euro sonat
159. Membrh] Hoc dedi ex Cantabr., Voss.1,2, qui alictii prxest, cujusque auctorilate se quispiam
edd. Fabrcii, Antverp. , Bibl. Lugd.; nisi quod in luetur. Paulinus Panegyrico Celsi :
Voss. 1 est mgris. Reliqux edd., membri.Puto wqri PerfugiumCbristus,personaquefactusegentum;
membriseodem modo dicturo ut mger animoapud Ci- alioqui periona corpus designat. Tertullianus Carm.
ceron. pro Ccel.8. „ IVin Marcionem, carmine inquinatissimo :
160. Natcente]Natus, cum nascerelur, nt expnnit C Personxbic vere propria.,nonnmbraligatur ,
Wopkens. ad Sedul. iv, 8.
163. Senstt] lta recle Cantabr., Voss. 1,2. Edtl. nec non ipsura alibi hominem : Arator lib. u de
Aldiu., Tornxs. 1; cxterx auiem, nienfc. Alieruut claudo sanato: Exsequitur.—Sidoniuslib. n, epist. 8:
prxvalcre docebtt Ritlershus. ad Salvian. de Gtibern. Cui debuerit domi forhque tninor persona obstquium,
Dei, p. 157. major officium,wqualis affectum: ubi dignitatem no-
164. Humo] Voss. 2, Torn. 1, homo. Intelligi pos- tat. Sed ne quis hos daronet, producendus est testis
sel homo plenus et perfecius. Sed prxcedons mthera locupletior, Seneca Ludo Claudii : ltaque ne videar
oppositum humo fiagitat. Pro negaiiscl. Wassenber- in personam non in rem dicere sententiam, censtone
gius m vult necalis, nt supra 159 : quh post huncdiem Deus fiat ex Ulh, qui — «povpns
Membriparscceperatsgri xupitbveSovacv.BAJITHIUS, Advers.XXXV, 10.—Ipsum
Se nascentemori. hic hominem designari recte vidit Bartbius. Neque
Eodem modo i, 757, iianc significationemposterioribus scriptoribus qui-
dam invident, sed inelegantioribus negant; histanien
Re.pieit/Eneam defunclisviveremembris; et ascripsit Perizonius, neque id injuria. Argumenta
v_. 764 : illius repetiit Nollen. Lexic. Antib., p. 1094. Addi
Longiquecadaver possevidetur Cicero pro Milon.xu: lllud Cassianum,
Temporisexstinctosad vitarasurrigit artus; cui bonofuerit, in hit personisvaleat.
vs. 780 : 171. Perque] Antverp., per qum.
jv
' olim 172. Quod] Cantabr., qui. Non displicet, ut neque
Octa.usut segrum in Miscell.c. 17.
Solvereta plagisexstincticorporisannus; 174. Divuthque]Pulmanni Sched., Antv., Domi-
prxcipue vs. 786 : numque. Id nomcn diis quidem tributum; sed divus
Dudumlaxanecislringunlurmembrasaluti. hic majoris est efficacix. In Actibus enim cap. xiv,
Qux ioca conjecfurx sfabilicndx, in litieris ad me in §11, non est xupto., quod Dominumpostularet, ut
dntis ipse vir cl. addiderat; neque obslare censet Lactantio lnst. iv, 13, 10, restituit Bunemaunus,
vs. 26, std Qeoiappellantur qui hominibus opem aflerreni;
id enim per rax£6ne«*indicari ostendit Burman.Jov.
Quseritjam callenegalo
Quoducelutus eat. Fulg. cap. 1.
175. Ui] Hoc elprocedat dedi ex Canlabr., Voss.,
Illic enim agiturde cxco, qui sine duce inccdere non 1, 2, Aldin. In reliquis est, et procedit. S rla ha>c
potuerat; hic vero est sermo de claudo. ministrabant, ut yictima ornareiur et cxderetur.
165. Imo] Pulmanni Schedx et Anlv., uno. Ita el Respicit verba Luc» Act. iv, § 15, xavpovsxai axiu-
hxc permutata infr. 254. Isidorus i Orig., 19, pun- Itaxtt. Dubitoutrum Arator itlic Hendiadynperspexe-
ctusque ad unam litleramponitur. Scribe ex Groning. ril, ul in iisnotarunt MolliusadLongiPastor., p. 60;
iinam, ul etiam illic in sequentibus, ad imamlitteram Cellar. ad Minuc. Fel. Octav. 37; Alberti Observ.
accipit, non unam. Ex eadem un et im permutatione Phil. p. 15; quosque excitaviin Miscell.c. 5, p. 20.
restitue eumdem xvn, 7, Coquimella,quam Lalini ob (n oT-ftpaTKarbitror quoquc intelligenda cornua in-
colorem primum vocant. Legc ex Groning. prunum. aurala , de quo victimarum ornatu vide Bulxum a f
166. Cuperetj Aldin., Torn. 1, eaperet. Vide ad Valer. Flacc. m, 431; Cerd ;td Virgil. _En. ix, 627.
lib. i, 255. Prxcipue in id inducor, quia Lucas tauros, victimas
185 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 186
181 Paolos aa bxc tunicam rumpit festinus,, a. Discile jam verum, sacra de Virgine nalum,
[aperta 195 In terris celebrare Deum, nec voia feralis
Sic prohibens ratione viros : Solemnia nobis Lanigero damnosa gregi, quos liberat Agnus
Cur, precor, ista datis? fragili quos corpore Unicus, ablutum qui sanguine comparat or-
[constat [bem.
Terrena sub lege premi: fuit impius olim His diclis instructa fides : sed corporis usus
180 Relligionis honos, cum numina fusa metallis In geminura processit opus, duplicemque figu-
Artifices limoere sui, cum templa dicarent [raro
Abscissisde rupe deis; tunc forte libebat 200 Personat una salus, toto quod in xquore roundi
182 Innocuos mactare greges, fibrasque te- Ecclesix duo sunt popnli perverba duorum,
[pentes Cui plenas captura tluas facil esse carinas.
Consulere, et vocem pecudis morientis in exiis Namque h;rc humano generi collaia vicissim
185 Quxrere; nunc libeat, vanis cessantibus aris, Claudorum docuere pedes, quibus astal imago,
/Elerno parere Deo, qui semina vitx 205 Singula quxque gerens, populo comrouuisutri-
Prxbnit, et variis provenlibus arva locavit, [que.
Cujus ab imperio plenis consurgit aristis g Quem Petrus antiquis tribuit consurgere plan-
De grano moriente seges, palmesque recisus [tis,
190 Vulnere conceptas fecundius evocat uvas, Ad portam vicinus erat; gens venit ab illo
Quo moderante potum, succedunt solibus im- Circumcisa loco, Psalmi, Lex atque Prophetx
[bres, Cui Christi cecinere diem; quem Paulus ab
183 Tempora temporibus, qux cum fugiiiva [arvis
[recurrunt 210 Erigit, ad templijiunquam consederat xdes,
Post sua terga, vagi constantia permanet anni. Longinqua tellure jacens, quia gentibus or.us
NOT.E.
nempe majores, memorat, in quibus hoc usitatnm Virgilius Georg. m, 491:
fuisse docet Brouckhus. ad Tibull. IV,1, 15. Nec responsapotest consultusreddere vates.
175. Tauri] Is enim Jovi immolabatur, cui Barna-
bam a-similahant. De tauro Jovi imjnolato testatur Quem locum in eadem hac re adhibuit qiioqtte La-
quoque Alhanasius Opp. tom. I, p. 26. Sed confer ctantius Div. Instit. iv, 27, 3 : quem confer. Et sic
hac de re dispuiantem RhoeriumFer. Daventr. u, 6. sacras voces de Dei volunlaie dixit Sulpic. Sever.
Eumdem vero honorem Paulo, quem Mercurio com- Hist. S. ii, 33, 3. Cteteroquin conjeceram , alaitti
parabant, habitum fuisse, quia commune hoc sacrura Q omen. Sed ex Aratoris sty o voccm habet quo se
erat, suspicatur Hovenius Otiis ad lsalara, part. l, tueatur. De ipsa re confer Bulengeitim „e Sortib. i,
p. 59. 6. Statius u Theb., 246 :
176. i-umpif] Ob honorem divtnum, quem tribuere
conabanlur. Id enim in txsa Dei majestate Judxis Hi fibrisauimaquelitant.
usitatum. Vide Barlh ad Stat. Theb. ix, 354. Male Miror Cellarium ad Lactant. Instit, m, 8, 8, illic
idem ad lib. i Tbeb. 593, et IX, 354, hunc Aratoris animam per animal, pecus exponere. Respicit enitn
locum ad lucium refert, quo Judxos aliasque gentes Statius ad duplicem roorem, quo vel fibras consule-
vestimenta rupisse docuit ad lih. n Silv., i,171. bant, vel, si non consulerent, solam animam sacra-
Ex sola Dei majestate hic ratio repetenda est, haud bant, qux victima animalisdicebatur. Confer Servium
aliter quam in Caipbx facto, unde rectius indignan- ad Virgil. _En. tn, 231, et iv, 56,
tix hoc tribuit ad Claudian. in Rufin. i, 33. 185. Cessantibus]Arx enim apud Christianos pri-
177. Prohibens]Cl. Wassenbergiusconjicit,prodens, mo tempore prorsus fuerunt ignolx , ut recte vidit
hac sententia, Paulus, tunicaro rumpendo, aperia Georg. Remus in epist. ad Kirchmaiiiiiiiii, qux ex-
ratione prodebat se et Bamabam viros, id est homi- stat in Epist. clarorum viror., p. 212. Postea earum
nes esse, non deos. Conjecturx pondus addit ex usus invaiuit. Tpuite&v memorat Athaiiasius Opp.
prxcedenti (estinus, ut ocius veste scissa , et aperto tom. I, p. 1-22; aras et altaria Tertullianus iis locis
pectore bomiuem proderet, unde vs. 178 : qux Rigaitius habet ad Minuc. Fel. Octav., c. 32.
Fragiliquoscorporeconstat 190. Evocat] lla solus Cantabr. Reliqui et codd. el
Terrena sub lege premi. _. editi, educat. lta Ovidiusex Ponl. i, 3, 51:
181. Sut] Antv., »Mts.Egregie hac de re disseruit Nonager hic pomum,nondulceseducatuvas ;
Athanasius Oralione contra gentes, Opp. tom. I, et Seneca
p. 15. . epigr. 2:
182. Abscissh]Tornxs. i, Anlv. afrsctsis: male. Nonpomaautumnus,segeles non educattestas.
Videad Iib.i, 1051. Placuit evocare, quod hac in re elegans est. Plinius
182. Deh] Cantabr., dih : male; in hac enim scri- Hist. Nat. XVII,22 : Vith, antequam septimumannum
ptura priorproducit.it. VideBurman. in Antiklolz., a surculo compleat, evocalaad fruclum: quem lncum
p. 98. Lexico Rustico debeo , ubi el ex Columella similia
182. Libebat] Cautabr. , Voss. 1, 2, edd. Ald., proferuntur.
Torn. 1, licebat, ul hxc etiam confusa infr. 509, et 192. Quw\Pulmanni Schedx, quam. Convenit Ho-
apud Lucan. n, 308, et v, 177. Libebat hic firmare rat. iv, Od. 7, 9.
videfur repelitio vs. 185, nunc libeat; cumque honor 203. Cotlata] Voss. 1, collecta.
ille impius dicatur vs. 179, non vitleo quomodo id 204. Astat] Gantabr., exstat.
licuhse ex Pauli senteniia affirmet. 205. Gerens] Ita Cantabr., Voss. 1, 2, Aldin. Cx-
184. Vocem]Responsadeorum, ex quibus eorum- terx, regens. Ita hxc confusa superius i, 796.
dem volunlatem quxrat. Silius i, 120, 209. Cwi]lla scripsi ex Cantabr., Voss. 2, Aldin.,
Hostiamactaturdivae,raptimquerecludit Torn. 1. Stipple genti. In Voss. 1 reliquisque ediiit
Spirantes artns poscensresponsasacerdo.. legilur oui, idque in Voss. 2 eral a manu secunda.
187 ARATOBIS
Gaspitab ore pio solidaevestigia menlis
In turbas proferre rudes, populoquesnederi,
Quem latuit vox prisca Dei. Sic claudus uter-
[qne
215 184 Cum properat, genus omne levat, gen- 239
[lisque saluiem
Personx signavit iter, qu» gloria rernm
Conlulit, ut Pelro Paulum gerat ordo secun-
[dum,
Qui fundamentis manet archiiectus in illis.
Ut tamen auctoris roemoreraus ad omnia lau-
[des,
230 Hi duo sunt ca_ci, properantibus undique tur- 24Q
[bis,
Qui Dominodixere simul: Fili optime, David,
Da lenebras exire graves, da cerne.e lucem, $
Quam nescimus adhuc! Subitum lunc illa me-
[delx
Semper amica manus jubar intulit, atque reli- 245
[quit
226 Nox oculos, exsulque dies illurninat orbes,
Expavitque redux inopina crepuscpla visus.
IIos populos liquet esse duos, quos qoxia venx
Cxcavit natura sux, clementia Jesu,
Cum celebravit iter, cum tempora carnis ha-
[bere
230 Se voluil, de luee novat, purgalque figuram,
Quam deliCla dabant, moxque integra fujpi.
[imago,
Qux meruit senlire Deum : pars juncta cere-
[bro '(J
4 Maxiips sunt oculi, creat hos in munpe Chri-
[_tus,
Qp[ pgpu( *t splendpr rerutn pst: pars otuni-
[bus ima
185 Sunt in fine pedes, hos sanal in aggere
[cura
Vqcisspqsia.icjp, qpopiajq s.peciosavocantur,
Qnx pacejjiguqg.j? pQrtant vestigia lerris.
Exqrtprp est Imnen tenebris per dona magi-
[stri;
Hi staluunt gressus, quibus est sor_ tradita
[verbi,
Ut vigeat medifiina6equen§bonitate prioris,
Paulgtimque sa|us in totqrri transeat orbem.
jan. rabjdjs |)pipji)um Paulus superaverat
[iras;
flde. sv*l>itas,
Yelir!P;1I|t-i vqmuere procetlas
Jqdaica dq pu[>eo>li. nqn primitus ulli
Ppsse laynpra tjaii, quain circumcisiocarnis
^ccedat de lege Dei : gens dura, quid ullra
_yd |api(]p§ ferrun..qu.. vqras ? hxc umbra fi-
[gurx,
Igg-JQP sppcies roan§ura (ujt; gimujata re-
[linqtie,
Qux jam certa vides; Christi processit ab ore
250 Vita manens, omnesque jubet de fonte re-
[nasci,
Qpi veqitint : cur merob.a secent, partemque
[resolvant,
Cum tolum salvare queant ? ne quxre vetusto
More prf.nl}npv|ta(is opem, deflexaque retro

NOT.E.

217. S.-undum] Ila et alii Petrum Paulo prxtule- Ovid. Art. 111,8, Erequenfissjtna pst bxc vocqm per-
: ita coijd, variant infr. 1084. Adde noias ad
ront; pares fecerunt alii. Disseruit hae de re Bar. mqiatio
Sedul. 1, 5_; Oqfjend, ad Lucan. vi, 66 e| 537; Dra-
thius Advers. XLIII, 8. Lactantius Insiit. v, 2, 17,
Paulum Pelrumque laceravil. ln aliis illic, Pe\xum. kenb- ad Siliiim ix, 312; x, 127, eiueiidabat qui ad |ib. vm,
Paulumque. 640, apqd Ppjscjaqppi Perjeg, 709,
219. Ui\ Gantabr., at.
220. JJtJ Voss. 2, hic. — Cantabr., lurmis. Victorep_barriqueeanemrabidiqueleonis,
224. Semper amica] Vide Wopkens. ad Sedul.
m,81. npp rapidi. Confifmstur h*C cpnjectura ex cod.
229. Cttnt]Ita codd. et Aldin., Torn. 1. Reliqui S. Galli in Actis Societatis lenensis, et duabus edd.
tunc.—Torn. 1, tempore,vitio, ni fallor, lypothetx. antiquiss mis.
232. Senftre] Bibj. Lugd., servire. 24f5.Velificante]Feljciter pergente, sive crescente,
233. Maxima] Cahtabh, maxime. posteritts esf in scliQliis Voss, 2, Iranslatione
234. Splendor] Pulmanni Sched., rerum etl splen- quod petita a navibus prospere vela facieiitibus, et in in-
dor. Antverp., rerum splendor. slituio eursu pergentfhus, quo Sfiqst!vefblim esl apud
234. Ima\ Pulutanni Schedx, Antverp., una. Vidc Florum 111,7, 5.
supra vs. 16.. 244. Judaica] Tornxs. 1, Judma. Vide 1, 709.
235. Aggere]Via; infr. 553: D 247. /___.]Voss. 2 et plures edili, hoc. — Fabri-
Fortia mobjlibusf^bricabatin aggere tecti§- cius et fiibl. Lugd. mox exhibent piensura.
253. Deftexaque] Legendum puiq reflexaque. Sic
Ex pnelis Christianis similia plura contulit Ileinsius reflexas semiias dixif Prudent. Apotheos. prxf. 11, 6.
nd Virgil. .Eneid. ix, 375. Prxcipue id sentio ob additutn retro, quod in simili
230. Quoniam]Ita Voss. 1,2, Aldin., Tornxs. I. conslrtictione eleganier abundat. Hinc refro rejiciiur
—
Iteliqux, quomodo. In vestigih speeiosh respicit pud Isidorum restitui supra 1, 800. Heiro redire
:id ciaudum, de quoad portam Speciosam posilo egil dixit OvidittsMelam."xv,249 : quin retrorsum revo-
lili. 1,270; alque \meportant videtur periinere, ea- care revinclas manus. Prudenl. Peristeph. vi, 103.
dein, si dis placet, elegamia qua usus est ibid. Confer Observ. Miscelt.vot. tl(, p. 178. Itaet Grxci.
vs. 279. AuetorEpist. adHebrxos tap. vi, §6, itapatttabvxas,
242. Rabidas]Cantabr., Voss. 1, rapidas. De feris 1zoi.1vavaxKtvt^stv.Interpunclionem iliic mutajid.un
Itoc pro rapacibus dici notavit Heinsius ad Ovid. censet Hhoerius in Feriis Davent., p. 103, ut ttaktv
Ucroid. x, 96. Sed neque hxc Judxorum ira dici po- cum tta.pattiabvxaecenstruatur. Nibil opus e.t : ea-
.est rapax, neo rapida, Altarura prxtuli, ut iudicetur dem enim elegantia tt&tv additur verbo ex uvu cora-
ira efltJFjtia,qualis lupis tribuitur. Vide Heins. ad posilo.
189 DE ACTIBUS APOSTOLQRUMLIB. II. 190
Ltiptiiq^cpnstitui, postquam via rectior omnes A Hoc illis non slare jugum, tamen esse caven-
265 Dirigit, et cxsis illustrat sentibus orbern. [dura
Lite sub ambigua Paulus Ioca tendit ad urbis, |88 Ne simulacra colant, quorum libamina
Cui racjiant phopumentacrucis, sanctosque re- [seniper
[visit Exsecranda forent; ne, suffocata cruore
Jurjs aposfpltci proceres, quibus omnia prx- Qux maculantur, edant; ne, sxvior hoste, li-
[sens, [bido
Qux sint gesta., jrpfert. Petrus, cui maxima 280 Hos imnura premat, quos lux baptismate inuti-
[cura est [dat.
260 Cou.missosaugere greges, ad pascua punctos, Clarius ut liqueant hujus documenta figurx,
Se duce, lxta vocans, has explicat ore loque- Et progressa prius, pur jam discedat imago,
[las: Principium meminisse juvat : Deus inquit,
Cernitis xternum sxclis memoratq vetttsiis, [Abraham,
Qux populo docili cecinerunt ore prppbctx, Ut testaraentum tibi nunc sobolique perenne -
In nobis complesse Deum , qui maluit emptor 285 Constituas in carne liteum, prxpulia ferro
265 187 Onroibus esse salus, nqllum discprnere ^B Circumcide libeps, et foedera necte superna.
[passtis. Secretam scrulemur opem, videamus in isto
In pretiq, quo yita pedit: mihj jussit apertam Vulnere pacta Dei, qux testamenta recondit
Gentibus hanc monstrare viam; quid vota mo- Prxscius, ut terris consortia jungat Olympi,.
[rari, 290 Qux didicit jurare puer, qui primus ad undam,
Tardarique juvat ? quidve hxc xnigmata eana Reperit ecclesix currentem fonte Rebeccam.
Mispericpm |uce npva? qpqs gratia purgat, Corporis ille locus, qup circumciditur Abram,
270 Ul veniaut, b_s nulla velat, co_.le.stisamoris Luxuriam lascivus habet, vitiique minister
Maleria est festina (jcles, fiapc Chrisfil!. atjo- Nalurx sub legejacet, pateripse futurus
[plat, 295 Seminis, unde salus ad vitam pullulat orbis,
Hanc facit esse suam, qua quisque merebitur Evacuat, quod culpa gravat, truucata libido
[uti, 189 Virgineum promittit opus; hxc namque
Circumcisus adesl, et jure renascitur undis. [propago
Pastorem staluere sequi, placet ergo mioi- Divinum concepit iter; hinc sacra Mariaest
[stros Ad partum generata novum, qux, conjugis ex-
275 Ire simul, scriptisque piis absolvere genles, C [pers,
NOT_E.
255. Cesh] Pulmanni Sched., Antv., cwlis. Quisquecupit eelsamcceliconscenderesedem.
256. f/r-is]Voss. 1, urbem. Simlliter Helpid. de Chrislo :
257. Ifonumenta] Codd. et ed. Ald., monimenta. Nec quisquerecuset
Dixi ad Sedul. i, 5. Similia huic loco notavi ad Prp pprninritolerarelibens.
lib. l, 967.
259. St'n<],Aidin.,Bibl. Lugd., tunt. FiBRicius, cnnimen). in Poet. Christian., p. 113.
264. Emptor] Supr. vs. 93 : Arator Eleg. ad Parthen.,vs. 1Q.
Namtibi quisquedatur, moxsit.i crescithonos.
Sic condilorabluit omnes,
Sic eirilt; Adde patrem meum ad Aurel. Victor. Cxs. 55,29;
ad Plinii Paneg. C8, 3; inque infi^rioris xtatis scri- 1
eoque sequenspretio pertinet. notal Burman. ad Catalect. n,
265. Ditcernere] Pulmanni Scbed., Anlv., disce- ptoribus frequeus esse
dere. p.356.
Ila Codd. ed., Aldin. Torn. 1; om-
266. Apertam] Voss. 1,' apertos. Nihil est quo re- nes274. Jlfinistros]
feras. reliqtii, minisiris.
279. St.-i-r] Caniabr., ne fornicalio rursus. Hxe
267. Quid] Bibl. Lugd., quod.— Voss. 1, tqrdarive, sunt
non dispticel. lihrarii, licel vox fomicaiio non sit Aratoris
268. Cana] Hocest ex Voss. 1, 2, ed. Antv. ; reli- D xtate indigna. Vide Vorstitim ad Sulpic. Sever.
Dial. ii, cap. 10, § 4.
qui i-mnes, prodest. Repetitum illud ex prxcedenti 285. Abraham] Aldin., Abraam.Ita et rnediampro-
/ttvat;sed non opus est. Aratoris stylo opposiiiones
maxime conyeniuht, atque iia luci novm opponit ducit Prosper Sentent. txvi :
cenigmatdcahd,~ii est, antiqua, qua_esse synonyma Patrem niundise creditAbrabam.
tnonuiadSeduI. i, 75. Supra vs.83; Duas priores corripit Tertuil. contr. Marcion. m,
269. Ed. FabVic.': ;
Percpiscensantiquanovis. p.
Est Abialiam,ctijtisgnatosvos esse negatis.
272. Quisque] Prp quhquis Prudentio et Juvenco 286. Cir-iiin-.de] De hoc rpore ejusque origine vide
familiare, ul,T VonckiumOliserv. Miscell. I.
Satisbeatos quuquh dextramporrigil; 287. Scrutemur]Ypss. 2, scrtt/a»t^r.
et, 288. Qucc\Pulipanni Sched., Anty., qui. Forte
Junonisiramsentiet, quisqueul Deum scripsit.fltt»..
Signoaut sacelloconsecravitHerculem. Wi.FonteA Voss. \,forlt.
Ila locis aliis pluribu . Juvenc. lib. i: 292. Quo) Voss.'2, yui.
293. Vitiique]BibI.'L'itgd., witisaue. ;
Ouisqueineismonitisauresque et factadicabit. ^QQ.Quacl]Pultiianqi Scjjedx, Antv., Cjuas.—Mox
Idem iii : piitti coiijicit Wasseiihergius : elegaiitissime. ^v"U
191 ARATORIS 192
300 Maler inest, natusque Dei de Virginisalvo A Vescitur esuriens Macedonia,perque soporis
Emicat, atque hominem mediator in omnia 320 Dona salutiferam meruit comprendere linguam.
•[complet, Quxstio crebra sonat, si plenus munere largo
Hinc ferrena Ievans, illic coelestiaprxstans. Prxdical omnipote s : Non veni perdere rcun-
Prxterit ergo vetus, Christo nascente, figura. [dum,
Hxc faciesjus omne novat, cullroque fugato, 191 Sed salvnre magis; faciat qux causa, ne-
305 Spiritus ardescens cor circumcidit in undis, [gari
Qui sanautur aquis, ne figant vulnera mem- Hxc aliis, aliisque dari? cum prodiga Jesu
[bris. 325 In commune velil pietas succurrere cunctis.
Nesciusinterea curis laxare quielem Suppetit affatim exemplorum copia, nosque
Paulus in orbe docet, verbique ligonibusora- Lectio multiplicemdocet hac in parte figuram,
[nes De qua pauca canam , Luca narrante, relatti.
Excolit, et fidei cogit flavescere messem, Epopulo quidaro Christo comes ire rogabat,
310 Errorum fugiente gelu, quem Spiritus almus 330 Quem secum prodire vetat, qui deinde la-
Ha_cAsix proferre vetat, nec Mysiaquivit, [centem
Dives agris, hujus tunc semina ferre salutis, B Sponte vocat; novit mundans interna magi-
190 Fecundo jejuna solo; vir quippe Macedo [ster,
ln somnis bxc visus ait : Miserere, preca- Qox verbum jam corda ferant, quos obstruat
[rour! [intus
315 Illyricos dignare sinus! o gratia quanlum Error iniquus adhuc, ut tunc doctrina mini-
lmprovisa parat! subito fiammantur arnore, [stret
Qui posituro jam lempus habent; sic, nocte fu- Officium, cum tuta venit: en sancla quod, in-
[gata. [quit,
Doctiloquusconverlit iter, frucluque loquelx 335 Incipiant violare canes, coenoquegravati
NOT_E.
video quid illtid opus significaverit. Confirmandx natum quo ipsis Evangelium prxdicaretur. In animo
conjecturx addo Sedul. n, 58, de Maria : habuil verba Lucx Act. xvi, § 10, avptZ&utovxes, o. i
Uterumquepuellx itpoaxexknxui -opusb Kvpib;evayye\iaaaBut«Orbu..
Sidereummoximplet nnus. 319. Vesc.lurJ Pulmanni Schedx, nascitur, Ant-
verp., nescitur. — Mox in Macedonia teniatn male
Adde not. ibid. i, 96, et supr. i, 66. Grxcis enim est Max-Sovta.Secundam pro-
500, Inest] Forie adest. Id pro simplici esse adhi- C producit;
duci, cum poelx ___rx.j_ovta habent, dictum esl ad
bitnm docet Wopkens. ad Sedul. l, 45. vs. 313. Sed ita vocales parum curant poetx Chri-
301. Compltt]lmplere hominemita eleganter dixit stiani, Grxcarum incuriosiores. Vide ad
Sedulius i, 339, ubi plura Wopkens., et implereami- epist. ad Vigit., vs.pr.reipue 24. Neque et in Laiinis lalium
cnm idem iv, 278. adeo religiosus fuit observator noster poeta : ut in
3 6. Figant] Voss. 1, sumanl. calceamenta supr. 80; corrigia, vs. 81; affatim, vs.
307. Curts] Egregie vidit Wassenbergius, V. C, 326 : quxque jam alibi notavi.
quielem laxnre eurit rei nattirx adversari. Verissiraa 319. Soporis] Voss. 2, saporit. Ita et emendan-
e. i ipsius conjeclura, curat laxare quiete: nihil tamen dum antea ad Sedul. n, 2. Sed sententiam
iimiitna.e austis fui. Forte hypallagen cogitavit Ara- muto. conjeci Prxcedens somnh omnino soporh retinendum
lor : omnes sane vulgatum constanter servant. suadet.
308. Orbe] Canlabr., Voss. 2, nr6e, ut hxc passim 321. Ita Voss. uterque, Aldin., Basil., Torn. 1.
confusa notariiiit eruditi ad Vell. Pat. n, 124, 1, et Reliqiix,Si\auta.
Drakenb. ad Livium v, 19, 11. Cortius in margine 525. Ve/t'.] Bibl. Lugd., venit. Hoc tueri posset
edii. sux urbe exponit Hierosolyniis. Sed ejus urbis Grxcismus, ut veni perdere vs. 322. Adde ad epist.
mentio huc non pertinet. ln orbe videtur indicare ad Flor., vs. 4.
varias regiones per quas iter fecil doctrinx promo- 326. Affalim]Secunda producta, qux Accio corri-
vendx. Vide Vossium Art. gramro. n, 39. Affatum
311. Mysia] Voss. f, Mmsia; Voss. 2, Moysia; pitur. Pulrrranniet Antverp,
Tornxs. 1, Meschia.Muatav est Lucx Act. xvi, § 7, Schedx 527. Lectio]S. Scriptura. VideWopkens. ad Sedul.
ubi xaxa recie per ad finesexponit cl. Segaar ad Lu- n" 127. — Muttiplici ulerque Voss.
".88. i,
cam, p. 328. Relatu] Putein adbibiiuin pro ex relatu et
313. Fecundo] Pulmanni Sched., Antv., fecunda. narratione,quaro Lucas mentoiat. Aut scribe relalum
313. Macedo]Max-S_.v,media producta bis apud ex Cantabr. et Aldin. : licet taraen narrare relatum
Aralorem, xuxa Stuaxolnv.Ita Dionysius. dtirius videat ir dicium, nisi malles Aratorem indi-
&taau\iou S*ettl xotat, tHur.vSovitis xt ttoktie;. casse Lucam id narrare quod ipsi a Petro rclatum
FABRICIUS commem. in Poet. Christ. p. 82. — Atque erat, de qua quorumdam sententia dixi ad epist. ad
hoc eodem modo defendi poteril, quo Macedoniut Flor. 19. Ita retatus pro narratione apud Hegesipp.
secundam habet longamapud Ovid. Metara. xu, 466 : Excid. Hiero*. m, 21. Non dissimulaverim tamen
ubi late Heinsius. mixime inihi placere Wassenbergii mei coiijeciuram,
316. Flammantur] Ita Voss. uterque, ed. Aldin., retata. In utroque Voss. est refafus, sive is sit qtiarius
Torn., 1, Antverp. ln reliquis legitur inflammantur. casus, sive primus, ad sequens quidam referendus.
Simplex prae composito in Claudiano placuit quoqtie Sane in Tornxs. 1 ita distinguitur :
Barthio, Consul. Honor. m, 50. Adde notas adVir- Luca narrante.Relatus
gil. _£n. III, 330. Augustin. epist. 36, flammatusad E populoquidam.
ttudia veritalit. 333. Minhtret] Voss. 2, minhtrat.
317. Posilum] Quibus jam adveneral tempus desti- 334. Tuta] Voss. 2, lota. Indicat illud tula doclri-
193 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. II. 194
192 b. margaritas vertant contagia porci. A Ex adytis perdurat honor, prolesque per
Altera res etiam superest in carmine dura,
[xvum
Sed, quibus ex veteri patuerunt omnia fonte, Sanctificandaredit:vicibus supplenda creandi
Ore datas lenui facile est adverlere guttas. Ecclesix nunc alma fides sine fine pudicos
510 Exodus ille liber memorat velamina sacri Pontifices jubet esse suos, et quxrit in omni
Pontificis, qua nempe queat splendescere S60 Cauta tribu, quos rite probet, nec sanguinis
[veste, [isle
Officiique habitum nitido componere cultu, Sed meriti successus erit: tamen illa figura,
Qui segmentatus mediis altaribus astat, Qua sine nulla vetus subsistit littera, demum
193 -_uas 'nter species parili numerantur 194 Hac melius novitate manet, variatque
[amictu [recurrens
345 In femore exuvix, quibus indumenta pudoris Alterna ratione vices, ne forte sacerdos
Progrediens ad templa locet, studeatque sa- 365 Tunc generare velit, cum necdum mente ca-
[cerdos, [paces
Renibus cbslrictis, mysteria castus adire. Cernit adesse greges; cumque instat nobilis
Quod staluit lex prisca magis, devinctaque g [ardor
[jussit Discendique fames, ut apertius ora resolvat,
Tunc hxc membra tegi, qux possidet atra li- Ne quisquam jejunus eat; nam semine verbi
[bido, Prolem posse dari Paulus quoque sxpius in-
350 Cum properat libare Deo : laxaia relinquens [quit,
Conjugio posl sacra tamen, ne parcior usus 370 Filioli, dicendo, mei: juvat ergo parumper
Ad sobolis nou siaret opus, sterilique marito Eloquium genitale premi, studiumque docen-
Connubii frigeretamor, cum certa propago, [lem
Hoc solemne gerens, nullos admitteret un- Dispensare suum, laxans pro tempore vires
[quam Ingenii, strictasque ferens, ne fusa profani
355 Externa de stirpe viros, ubi nomine prisco Conculcata terant, mundatis sancta reservans.

NOTJE.
nam turo demum minislrare officium, cum vim suam cem esponit Juretus ad Symmach. m, epist 12. Seg-
exserere lulo queat, neque impedimenta ex errore menta esse clavos et institas auro intextas ostendil
aut aliunde enata obstent. Frequenter bxc confusa Savaro ad Sidonium vm, epist. 6. Hinc cunm seg>
docebit Duker. ad Flor. i, 17, 4; et Dr. kenb. ad Li- C menlatm, de quibus Barth. ad Claudian. ni, Cons.
Viumxxvn, 4, 7. Apud Marlialem ix Epigr. 17 : Honor. 16.
Quofelixfaciesjudicetota fuit. 343. Astai] Aldin., astet.
Ex egregki Thuani cod. prxfero tuta. Heinsius tamen 345. Padorts] Ita Cantabr. et Aldin. In reliquis,
mavull culta, ad Ovid. Amor. i, 14, 46. pudori. Dictu difficile quid poeta scripserit. Vide ad
356. Verlanl] Voss. 1, contagiavertere. lib. t, 344.
337. Dura] lta ut metri leges eam vix exprimi pa- 347. Obstriclis] Voss. 1 , 2, obstructh, id est oc-
tiantur, sed lex pedis officio naturaque nominis ob- clusis, occultis, ut obstruere gladium, Ambrosius de
Obit. Theod., p. 52. Obstricih retinui, ob sequeus
Slel, ot Ovidius scribit ex Ponto IV, 12, 5. devincia. licet alterius scriptoris auctorilas in hac
345. Segmentaius]Segmentalumdicunl Latini, quod voce mihi desit. Male Aldin., Antv., Torn. 1, obstri-
variis segiiiinJbus aut Iruslillis non unius coloris aut tlis renibus.
materix coustipalum est atque compactum. Juvena- 350. Libare] Bibl. Lugd., liberare, sententia nulla.
lis Sat. vi : Nec placet litare, quod est in Voss. 1. ld quidem de
Sed quaoquamin magnisopibus,plumaquepaterna, diis placandi..propitiisque elegantior adhibuit Latini-
Et segmentatisdormissetparvulacunis, tas. Not. ad Liviumviu, 9,1; Buneman. ad Laclant.
hoc est, laboriose coropactis, atque dxdaleo opere iv, 27, 3 et 7. Sed tamen titare Deo non satis con-
variegatis. Eodem raodo ea voce utitur Ovidius in venit, et repugnat quantitas.
Elegiis. Arator etiam lib. l Histor. Apost.: 352. Sterilique] Canlabr., Voss. 2, Fabricius, An-
Quisegmentatusmediisaltaribus __tat, _ tverp., Bibl. Lugd., slerilhque.
" 557. Creandi] Voss. 1, ereandh.
hoc est, vesic versicolore, atque aureis velut tes.ellis
560. Prubet] Pulmanni Schedx, Antverp., probat.
insignita. Aldhelrous libro de Virginitate : Alterum elegantius. Vide ad lib. i, in fine.
Acsegmentatafulgebatveste virago. 361. Successus]Aldin., successor: pro successione
Syromachus lib. iv, episl. 42, alba velaminanon seg- videtur adhibuisse. Propriaeuim significatio esl in
mentati amictus fidem vestiant. Juvenalis Sat. n :' actu progrediendi, unde illa prosperi eventus pro-
Segmenta,et longoshabitus, et flarnmeasumit. fiuxit, ut notat Menckenius Observ. L. L., p. 946.
Segmetitaenim frustilla parva sunt, qux decidunl a Ad propriam illamsignificationem hic referri pote-
serra. Prudentius : rit; usitatius tamen ita successio.
Truncatanunquidcorporis 362. Subsistil] Voss. 1, conshtit; quxdam edd.,
serrara subshtet. — Liitera vetuspro Testamenlo Veteri. Vide
Segmeota post feris
Objecit,autundisdedit? ad epist. ad Vigil. 21.
IUr.THi-_s, Advers. xxxn, 22. Quis segmenlatus,Torn. 365. Generare]Pulmanni Schedx, Antverp., gene-
. ; quis augmentalus, Voss. 2. In Canfabr. glossa rasse; Voss. 2, generate.
ascripserat: id est tunicatus. Segmenta est lunica ta- 366. Instai] Cantabr., instet noveritardor.
laris. ln talari segmata vel segmentaperseverans con- 374. Mundatis] Pulmanni Schedx, Anl*. man-
vertaiio inteUigitur.Eodem quoBarlliiu. modo hic vo- datis.
195 ARATORIS
575 Fas vetat inde queri; culpis lioc imputet A390
_ Nudus amore limor. Paulus, miseratus ab
• [Adx [atro
Venx pcenasux; quid enim rea fance paren- Dxmone corda premi, nolensqufe licere pro-
[tum [_ano
Progenies sibi jure petat? salor ille benignus 186 Divinas aperire fias, Fuge, diiit, et
Ni doitare velit) quidquid temerarius error, [ista
Corrupto natale, tulit: via sola salutis Ulterius tentare cave! Nil jussa moratus,
380 Affectus parceVitiserit; miseratio semper Hostis abest. vacuamque doniura p8__essor
Conditione h_rfct; prxstans indfebita. Chri- [iiiiquus
(slus 593 Deserit, ac profogo mulier sanata p.rielo
His jiius accelerat, justusque bis munera Conticuitde laude viri; qux ccepta peregit,
[ta-dat. Plusque tacens hoc esse docel. de munere
In Mscttuta terHs eum ffloShia ttbta F*ii- Tvuigi
[lippi Hxc quxstum faciebat heris, quos turbidus
195 Doctoris eelebraret iter. bacchata puella [implet,
388 Sob stimulo Pythonis ait; Paulum esse mini- $ Quo caret illa, furor, populique procacis in
[strum [aure
_£terni scitote Dei. Professio vera .400 Seditione fremunt, Romanis obvia saerls
Mendaci de teste sonat. vocemque ftdelem Sacra dari, rilusque novos exire per orbem,
Perfidus auctor habet, sed non defertur ho- Etveteres cecidisse deos. Tunc agmina ra-
[nori, [ptim,
Quod cogit formido loqui, nec menle cobxret 197 Fuslibus innuraeris elisocorpore Pauli,
NOT_E.
375. _mpu/_.],Torna.s. 2, impulat. defortunaet sorte singulari dicitur. Spanhem. ad
378. Dbnare] liemitiere, condonare. Vide ad Se- Aristoph. Plttt. 81.
dnl.n, 26. 392: DiviHat] Bibl. Lugd., dt.ifias.
580. Affeclus]Voss. 2, affectu. 392. lsla] Ita codd., sed Ald., Tornxs. 1, htam.
583. Macetuni] Hemistichium est Lucani, quertf Pbsset exponi, Cave islam ulterius aggredi et ve-
aliquando etimitatusest Arator, Hb. v, 2. Deterius xare, de qua significatione agit Oudeud. ad Suet.
Hic -fii-bdametiitioiies, slieedutnf quod riee Gfxchfh tlaud. 17.
hj_que Latlhuih fecta pr6iiuji.iay.lt Scaiiger. Vide 394. Po._e._orlTornxs. 1, profetsor, non male,
WfeiiziUfhSd Val-r. Ffecc. (, M.M\ eiiim aMateta, Sl respicias vs. 386 :
ei __axi......Cellar, ad Prudeht. iri Symih. li, 546. Professiovera
Adde Barthium ad lUilil. Itiner. i, 85; Drakehb. ad ,Q Mendacide teste sonat;
Silium xiv, 5, et xvu, 653. Heiiisiiisad Claudiah. in sed tamen tales
ftuflh. if, tiV; Oudend. _4 Locari. ii , 647. sessores^ChristianiSsxpe spiritiis lanquam injusti domus pos-
Mdketaest a Macetid, rinliqtioMacedohix nofnirie, dulitts III, 307. poetis describuntur. Se-
de quo Bochart. Phaleg. ni, 5; Eustath. ad
Dionysii Pefii-g. 4_i7 : ubi scholiastes iheditus, Tunc praedofurensac nosius hostis,
tfu_m Bochartus e bibtiotri__a Suecica" attulit, Cui possessadiuest alieni fabricajuris,
Pefvasa migfare domocomoulsus.
quemqtie manu Palmerii Grenteriiesriilii desefl-
httim servo : __ax.o*ovia ttpaxov'Hua.ia i/.aletxo aith 396. Cmptd\ Voss. 2, capta.
H__a.__>.o; TOO vaxepovSeWuxeSovia 398.
Mo; r.al 'S"i\er.xpas' 0Mc.stu-n]Vide Act. apost. xvi, § 19.
attb MaxrSovofTOU 'Ataxou.Posteriorem vocem Pal- 400. Obvia]Contraria. Vide Duker. ad Flor. m,
mettu- mntat fn 'Aioiou; latere potitts putem, 9u.«f. 14, 4; Burman. ad Catalect. 1:1,p. 504;o6vt'arepro
Macedh fenffnfil.ti_ fuit Jovis et Thyix, ut docet resistere, infr. 516, Joan. Saresber. vin, 19, p.
Salitirts.Exe.C-t. Pliti. p. 110. 646 : hmctibi hequaquamobviatit. Voss. Vit. Serm.,
383. Nota] B_b'_;Lugd., nova.Pntem ndtani dixissi p. 37t>; Barth. Advers. XLVI,5; Wasseus ad Sal-
hfbeiti, tjuia itifAi-t:xvi, § 12, appellatur ttp&xHtni lust. Jugunh. 5 : proprie enim riotat obviam ire, ut
apud Cassiodof. Variar. v, 16, quod Livio pessime
pspiSo; xn; UaxeSoviasitokit, de quo ubere diii iil obtruserunl
IHisceTI.ea^; 17,• qtix hic noh repetrit Adde tantum librarii lib. ix, c. 23, § 4. De verbo
Bnrman. ad Virgil. Getirg. I, 490. viare.vide Fabric. comraent. in Poet. Chrisi., p. 139,
385. Pythonis] Vt>__,1 , Pnttorii. : male. Saxo el Daumium Radic. L. L. p. 485.
€ratrim. Hi_t. Dan. i, p. 9, drtem possedere Pythoni- D 402. Deos]Atque hxc erat origo odii adversus
cam. Vide illic Stephatlium, et de thagicispueris Pi- Chris.ianos, qups Romani hinc Atheos dixerunt.
glif-r. dti Serv.ip. 355: Pcenasin Chrt_ti_rio_ lion sxvitiab a*_cripserfrn,sed
'• 391. Dmntone]De IttaloSpiritu vox illa Ghristiani-- qood illos majestalis reos habebarit, nt feete suspi-
lrequeW*:eSl.BUffeh-iri.afdLactanl. _nstit.i,7, § 9. catus est Bynckershd-kiusde Relig. peregr. Qutccun-
GrxciS arrtiquioriBifi fdrtdhani noiat; vel Geriium, que de regno Christi aiinuniiabantur, civitatis tran-
heroa; 8fc£_v._liirtc .femMei.DoportUsaid Theophf. quillilati adversa censebantur; pratierea sacra co-
Prxlect., c. 16, p. 45f. Ita iriigr 8io- et 6-to'vxtva lere publice non recepta lex velus prohibebat. fin-
avBpotttmhaexMZkim-itkJamblich. Vit, Pyth_g.,c. peraloribus qui vota solvere et1divinps houores dare
11. Ab heroibtts tarhen distingott Cupdrus Observ. negabat, niajesiatis liaud dtibTeeirStfeus, idque pro-
ni, 16. Apud Theognidem Sent:, p. 13. Ed. Syl- hibebat Chrisliana religio. Sed plufibus bxc excus-
hurg.: , sit Grunerus in Exercit. de Odio buinani generis,
Clrristianis olim a l-omanis objecto.
~X.p-op.ttxa
p.evS«tf__>v ttal wayieSBcB StSoiTtv.
AvSpi 402. Raplim.] Voss. 1, plebi*.— Sed qiioiiiolo hi
Male intefpfes vertit, d*/non;rectius vtihisset, for- nfligl-tfatu- verberibus Pauttllh iftifcere
tmm, opposlta virtuti. De diis ehfto plutelt nuinero, uW lafis liqoet. Dicuntur axpaxvyolqui inpi-luerin:, munict-
197 DE ACTIBUS AP08TOLORUM LIB. U. 198
Conveniunt, ubi carcer erat, quem «edibus,A Excutiens sua membra loro, cum libera cu-
[imis [slos,
405 Includunt, comitante Sila, vestigia quorum, Cerneret antra necis, gladii mucrone retccio,
Ligno mersa cavo, vinclis teiiuere beatis: Iri jugulum vult ferre manura, sed non licet
O felix de clade locus! cui clara refttlgent [illi,
Lumina pro tenebris, in quo tledit esse pe- 425 199 Paulu leste, mori, cnjus solamine vitam
[rennem Reperit, atque suo meruit de carcere solvi,
Nox antiqna diem, niveam transtatus in au- Descendensque domum sacris fomenla mini-
[lam [strat
410 Ecclesix j cunctisque ferens modo doria sa- Vtilneribus, liquidamque parat sibi redditus
[lutis, [undam,
Qiiam behe carcer erat! tola concurritor urbe, Ccelestemnacturus aqtiam; nam corda saluti
Qui priihus nova tecta petat quive oscula 430 Figere Paulus amans, cunctos simul amnc
figat [fltienti
198 Postibus, et tacta sacretur parte cy- Diluit xtherei, paluit cui luroinisante
[lindri. ]) Gralia non perimi, crevit post vifa renasci.
Jam nocturna quies per corpora serpere fessa Blandiloquis olim capla est sermonibus Eva,
415 Coeperat; exsiluit tellus minilaia ruinam, Decepiura virum; nunc improbus ora puellx
Visceribus concdssa suis, et, claustra rela^ 435 Qui tunc dxmon agil, repeteris ad crimina
[xans, tse*u_rt,
Mota tagatur humus, servitque canentibus hy- De quo prxda fttil, multis, verttufd canemlo,
[mnum Peccati conceptor erat; sed Apostolus Adam
Teropestas (amulata soli. Pro qnanta patescit, Jam melior, coelestelevans ih imagirte signuih,
Anullo superanda, fides! veniente periclo, Qui fuerai terrenus homo, nec certa recepit,
420 Pcena fugit, geminoqoe metu discrimina crh- 440 Nam fallit, quod ab boste venit, metuanius ut
[scunt [oiiines
Ut perdant tormenta locum. Tremefactus, ab Hob audere hefas, nec corrumpaititir aniari
[aitb Melle doii, si vera canat, qui falsa ministrat.
mw.
piis et coloniis erant civiles et urbani magistratus. 1(J 415. Exsiluii] Ila cod. et Fabficius cum Anfverp.,
Vide Casaubon. ad Alhenxum Anim.v, 14, et Bur- Bibl. Lugd. idque tuetur Drakenb. ad Siliutn vn, 46;
man. ad Petron. Sai. 65. Hi autem jus comprehen- (JtLiviuris 11,10,11. Cxtrifx, exsitiit.
dendi etcarceris tanium habehant; sed prxsidi poe- 415. Minitata] Uterque Voss. Scliedx Pulmaiini,
na erat relinquenda. Aut igiturusnrpati»ne hoc fe- Ald.,Antv.,Torn. 1, imitatd, id est lanquam rueret;
cerunt, et seditionis metu, aut in majoribus civita- iinaginem ruinx tantum prxberet.
tibus majusquoque jus datum fuit. Ita suspicatur 418. Palescit] Aldirt., Antv., Bibl. Lugd., pa-
Schulting, ad ff. de Jurisd., § 35. tescis.
406. Ligno] De hoc vinculo vitle Le Moine ad Po- 423.GZadt'.]Muxatp« est Lucx Act. xvn, § 27 : quam
Iycarpi epist., p. 500; Marckland. ad Lysi.am, p. voceindegladio recte accipil, aliis est culter major.
556; Wesseling ad Herodol. ix, p. 710; Elsner. COnsuIeAlberti observ. philol., p. 157.
Ad Act. xvi, § 24. Lignum hoc et ttoSoxaxndicitur. 424. Jugulum] Piilmanni Scheqx, Anlverp., vigu-
Vide llarpocration; in yerb.—Mersa accepit forte de lum; uirum vigilum cogitaverunt? sed obslat Lucas
compre-sis in ligno pedihu., ul apud Prudent. Pe- irt Act. xvn, § 27, qui ipsum sibi voluiss. manus in-
rist. v, 243; mersifornich anguslati exponit Cellariu.. fcrre violentas affirmat.
Cxteroquin immissa conjeceram. 427. Iftmstra!] Voss. 2, mtttts.rant. — De more
411. Concurritur] Aldin., Tornxs. 1, concttiflur. plagas et vulnera ablueddi vide Mollium ad Longi
412. Figat.] De more osculi figendi l.minibus ssi- Pastor., p. 17 et53,
cris, prxciptie Apostoloruro, agit Savaro ad Sidoii-. 429. Nacturus] Ita codd.; at vero Aldin. Torn. 1,
1, episi. 5. j.laclurus.
"
413. Cytindri] KultvSpo; pro colnmna terele. Fa- 429. Corda] Voss. 2; Aldin., Torh. 1, corde : sed
liRicios,comment., p. 42.— Chelindri cod. Caniabf.; tum salutem scripsisset,
chylindri Altlin., Torn. 1, Antv. Per rotundata seirti- 431. Cui]Ita codd. et meliores editi; alii, qui. Et haec
columnia interpretatur Savaroad Sidon. 1/, epist i. Obscuriora lubens profiteof.
414. Nociurna] OvidiusHeroid. i, 42 : 436. Prmda] Voss. uterque et Anlv., prwdo: male;
Thracfanocturnotangefe castra dolo, indtcat improbum prxdahi isivevicioriaih ab Eva re-
id est noctu. Horat, 11,satyr. vi, 1H0. portasse.
Mmnia nocturni subrepere. Nocturnus canis apud 438. Levans] Bibl. Lugd., lavans: neqUe hxc satis
Giceron. pro Milon. 13. lsidor. xiv, 3, qui nocturnis assequor; adeo sunt torbata et obschfa, nt neque
mstibus ignem exhalal. Ita Groiiing. et ed. vetus; Conjecturx cerms detuf loctis.
GothofrediiS noclurnh. Anctor inceflus Panegjr. 440 Jfetttamtts] Cantabr., Hmeamut. — Voss. 2,
Constani. 16, § 5, Furiit ierribitibusagitaius el.no- el omnes.
cturnil putsut tllrieibui. Scripsi Furiis ex cod. Vati- 441. Audere] Quaedam edd.j audtre. Supt. i, 2 :
cartd et Vossii penes me excerptis ; editur omnibus Ausanefas,eomplevitopus.
vel ominibui. Sic Furih agitatus Orestesapud Virgil. 442. Melle] Conjeci aliquando felte. Sed Ob amdri
JRa. iii, 331. De hoc usu adjectivi adde Nansiumad vulgatum similia sxpius opposita jun-
Nonni Paraphr., p. 90; Burman. ad Phxdr. 1, gere solet. placet, quia
Intelligit illecebras primo gratas, dctnde
23, 5. acerbas. Sic quxdam editiones apud Lactant. lnslit.
499 ARATORIS 200
200 Ingeniisclarasetlinguis PaulusAthe- A, Mens humana ferat, lolii ne sordeat herbis,
[nas Quam segetes portare decet. Manus xmula
Ingreditor, tumidamque*feris conflictibus ur- [cogit
[bem Ad proceres hunc ire simul, quibus edidit
445 Eloquio torrente premit, quem turba profari [astans:
Doctisonis mirala modis, Quibus, inquit, ab 455 Cecropidx, quos fama canit serroone diserto
[oris Gyronasiis vernare suis, ubi prxsidel altus'
Verborumfluit istesator? Plebs nescia Pau- Sacrilegx novitatis amor, vos cernimus aram
[lum lgnoto posuisse Deo, qui condidit astra,
Semina ferre vocat, fruiturque errore |"magr- 202 Qu' pclagus terrasque dedit, quem vita
[stro [parentem,
Vera loquens; namque hic facundus in orbe 460 Ut moveamur, habet, cujus spiramus ab igne ,
[viator Cujus imago sumus, de quo cecinere poetx
Ilinc hominum constare genus, quem prxdico,
«50 201 Ambulat, atque colit, cujus labor
[omnibus instat, [cuncta
Ut crescat divinus ager, purgataque fructum B Sanxit ab ore suo; cur hxc divina vocatis,
N0T_£.
v, 1, 10, me//a sunl hmcvenenum tegtntia. Hxc ta- ipwxuv, liyexai xt xutvbxepov.
__>_ Causabonusvidealur,
men exsulare jussit, tanquam spuria, Bunemannus. et Duportus p. 243. In Vossii cod. illic inveni, s.irsfv
445. Eloquio] Iia Voss. uterque, edd. Aldin., xevbv.
Antv., Torn. 1. Reliqux, eloquii. Quod dedi, Aralo- menb. 358. Ignoto] Tales aras fuisse plures ostendit El-
ris stylo estconvenieniius. Vide ad vs. 134 et 1100. ad Mintic. Fel., p. 14. Huic inscriptum fuisse
Deipsa metaphora dixilibr. i, 124. casu secundo staiuit Le Moinein Dissert. ad Jerem.,
447. Fluit] llascripsi ex ntroque Voss. edd, Aldin., c.xxiu, §6, p.290. Censel conspectum fuisse uyvi>axo
o autein pro ov adhibitum late docet Montfau-
Antv., Torna-s. 1. Reliqux, venit. Aratori placuisse 6E_.
videtur fluii, ut sermonis exprimatur elegantia. Vide conius hunc Palxogr. Grxc. n, p. 151. Non negaverim
ad lib. i, 124. no)_.upeovxi est apud Plinium ix, casumenim elininararum inscriptione adhibitum fuisse;
epist. 26, 9; cujusglossa est EuAaietv,quod illic in idem templis fiebat. Sed et alterius non
Vossiano cod. additur; vidit id opportune Cortius. desunt exempla , vel ex inscriptionibus noia , unde
447. Sator] 2irepp.oy.byas,loquacitate molestus. et hanc opinionemjam rejecit vir doctus in notis ad
Fj-BRicioscomment. in Poet. Christ., p. .138. — Se- Schedium de Diis German. 12, p. 219. De hac ara
cutus esteosAralor qui attepp.o\byo;a atteipect TOUJ vide Berlhald. de ara 10, § 4; Reines. Inscript. cl.
num. 1; Wonna in dissertatione, cujus tamen
ibyo\>sderivant. lta et in Actib. xvii, § 18. Vulgatus 'C 1,
seminatoremverborumvertit, quomodo verbarum sa- argumenta refotavit Heuman. ad Hieronym.epist. ad
lor est homoeloquens apud Cassiodor. Variar. n, 3. Magnum, § 5. — Posuhse accipio de arx consecra-
Sed tum dicendum foret, ex compositionis legibus, tione, de qua notione dixi iu Miscell. 2, p. 23.
450. Paulus apud Lucam Act. xvm, 28,
ottttpolbyos, aut loyoattopo;. Assentior potius illis kvauru Patentem] : id est per illum vivimus, illi vitam de-
qui a attepp.ttderivant. Vox propria est avium grana bemus, ?_-(i£v ut Rhoerius Feriis Davcntr., p. 153.
legentium. tnde transfertur ad homi.ies vilesquasvis Minuc. Fel.cxponit
res colligentes ut inde inopiam sustentent, aviuro Octav, 32 : Non tanlum snb illo agimus,
et cum illo, ut proprie dixerim, vivimus. Marius
more; atque ita blateronem, nugatorem nolat, quam sed
notionem Lucx loco tribuit Duportus ad Theophr., Vict. in Genes. prxf., p. 309, ed. Fabric. A,
p. 305. Scurram mavult Alherti, quod parura lamen Per quemsumusatque movemur.
distat, ad glossar. Grxc, p. 76.
449. Facundut] Pulmanni Schedx, Anlv., fecun- 461. Imago] 'AvTwjrov
dus, ut hxc confusalib. i, 137. Et sane non dis- pianus Halieut. p.axapeaotyevosappellal Op-
v, 7.
plicet, cum ita persisi.tt ,in metapliora de sem ne 461. Poelm] Cantabr., prophetm: rnale. TsivijTWV
supr. 188. ttoinxS>v habet Lucas Aet. xvn , § 28. Araturo inlel-
Plenis consurgitaristis ligii Wonna de Geniis Exercit. n , cap. 1, § 5 , et
De gr.no morienle seges, palmesquerecisus Bochart. Phaleg. l, |42. Putaverim Paulum intel-
Vulnereconceptasfecuudittsevocatuvas. lexisse et Aratum, et Cleanthem. Durius videtur ut
449. Orbe]Voss. 1, urbe. De Athenis capi posset; ad untim locuiio referatur. Cleanthes autem eodem
lllx per excellentiam dictx at7Tu,ui Alcxaudria.To-.-_' D hemistichio usus est hyniii. in Jovcm vs. 4. Vide
Antonin. Liber. Meiam. 15, el; aaxv xaxtbvxe;.Vide Ursini Fragm. novem Femin., p. 272. Adde Ila-
Barlxum ad Lucian. Tinion., p. 73. Potius tamen renberg. Biblioth. Brem. nov. cl. 2, fasc. 3, p. 444.
generatim orbem terrarum intelligo. De vocibus his Neque tamen omnia qux illic prolulit vir clariss. :td
confusis vide ad vs. 308. fragmenta veterum Poelarum retulerim , prxcipue
453. Manus] Pulmanni Schedx, Antv., munut. cum toties in soluto sermone versus scripioribus
454. Hunc] Ita Voss. uierque, ed. Ald., Antv., exciderini, qua de re dixi in Miscell. p. 189. Vix
Torn. 1. Reliqux, huc. dubitaverim quin poetx hi Paulo fuerint noti lecti-
455. Cecropidw]Vide ad Sedul. i, 26. Clarissiraus quidem Ernesti opusc. Philol.,
456. Vernare] Florere , nota metapbora , qua et que. p. 201, id negat, neque bos versus arbitratur magis
corona dicitur eernare apud Lactant. de Pascha 111. argumentum esse lectos fuisse a Paulo poetas illes,
457. Sacrilegw] Videtur respicere eos fuisse Seiat- quam si quis vulgatum Virgilii versiculum proferat.
5«ifjtov£<rT-pouf, ut appellat Lucas A t. xvn , § 22 : Id verum potest e. se in Menandri versu, adiiibiio in
quod recte vertas religiosos. Vtilgalus habet super- Epist. I ad Corinth. xv, § 33 ; sed hic digiio poetas
stitiosos. Confer Duportum ad Theophrast., p. 448, illos indicat, ut et Epimeniden in Epist. ad Tit. i,
et late Heuman. Poecil., tom. II, p. 58/. — Novi- § 12. Si tanquam notum cuivis dictum hxc
tath perjinet ad hxc Lucse cap. xvu, § 21, .uzaipouv set, ipsoruui poelarum mentio non videtur prolulis-
fuisse
n y.iyetvxt xui axoustvxutvbxepo-j,
uiiTho. phra. tus cha- necessaria, ut iu illo Menandri apparet. Iia quoquc
racter. 8, -x-i? ttepi xo\>Sslittelvxaiv.v, x«t smSaXtavi ex Pauli verbis 1 ad Corintli. xiv, § 11, fr0f*at s*
201 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 2)2
. Vivificarevolens post tartara reddidit astris.
Qux facilis, vacuoquemetu coelestc pulalis j l
465 203 Auxilium, quod gignil humus ? ualura llxc multos ad dona vocant. Dionysiusipse
[metalli 204 Primus in arce loci nova prxmia jungit
Visceribus latet ima soli, quibus eruta sumit [honori,
lngenii fabricantis opem, seu numina tcinplis Complexusque fidem sic incipit esse sophisla.
Hiuc veniant, seu vasa focis; sibi causa li- 485 0 lupe, Paule, rapax ! dedit hoc benedictio
[moris [Jacob
Ars operala deos ; Dominum super omnia fu- Nomen habere libi; quid jam reinaiiebit itt
[suro [orbe,
470 Claudere uemo polest, parvisque arctare figu- Quod non ore trahas, postquam solerlia Graia
[ris; Cessil, et invictas in doginale vincis Athenas?
Quod capilur, miuus est spafio capientis ; in Cur Epicureus, vel Sloicus impia soli
[auro 490 Bella cient? reserare opus est quo nominc
Materia est, opifex rerum non sustinet usum [mulii
Quem simulant quos ipse creat: quam dura Sectarum coiere grcges : vitam ambo beatatil
[luetis fi Elegere sequi, quam corpore diligit aller,
Crimina! quara stultam sese sapienlia vestra 205 "ic animi virtule colit: dalet actio Pauli
475 Judicii est seusura die ! cum corpora Christus Ad vitam prxcepta piam ; sic, tliemale juncto,
Surgere cuncta jubet, tormentaque fine care- 495 Hi magis altemis solverunt vocibus ora :
[buut, Corporis alque anirax commissus parlibus
Utque reos cruciet, servat, quos devoret ignis. Jexit
Sic caro, juncta Deo, carnales expial actus, Plenus bomo, sed nunc , studiis diversa se -
Et commissasibi coram hac examinat ultor, [quentes,
480 Qua voluit rooriente pati, quaro , funeris ex- Ambo volunt quod neuter habet; Vas lumine
[pers, | plenum
NOTiE.
-aJouvTtfiupSupo;,etc. Fruslfa Duportus su. picalus . Pollebantoperisstudiiset dogmatelegis.
estPaultun Tristia Ovidii legisse, qui v Eleg., 10, 37, Erant itaque invictx in doclrina, vietx tamen a
Barharusbis ego sum. Patilo. lllic natani et altam esse ratituieni ac mode-
Id euiin ex medio sermone petilum est, ut jaro illic rationem vitx scribil Cicero vi ad Divers., 1 ; lau-
observavit Burraannus. Q demque ex'iiii;iin buic urbi tribuit Jusiinus n, 6, 0.
466. Latei] Voss. uterque, Aldin., Antv., Torn. 1, llinc fingere pectus Albenx dicunlur apud Martia).
jacet. Ita hxc conlusa apud Lucan. n , 162. Adde vi Epigr., 64; illic enim finxerunl legendum esse
Burm. ad eumd. iv, 364. confirmat quoque optimus Thuani codcx. Addu
467. Opem]Fabricius, Bibl. Lugd., opus; sed si- Barlh. ad Claudian. R. P. n, 19; Savar. ad Sidon.
mili modo opemsa-pius acjhibet Aralor. vni, epist. 6.
468. Timoris] Voss. 2, ittnort esl. 492. Corpore]Respicit voluptatem et luxuriam, iu
469. Fusum\ Voss. 2, fassum. Prudent. in Symm. quibus stimmum bonum reposuisse credebaluf Epi-
curus. Confer Gaiaker. in praeloquioad M. Antonin.,
1, 325, De rebus suis , sive Ad seipsum , ut titulum verii
Ille Deusverus,quo nonest graodiorulla inavuli Heutnan. Pcecil. tom. II, p. 10; alii tamen ,
Materies. nec iiijuria, Lpicurum ab hac macula liberunt. Vo-
473. Lue.is] Voss. 1, luentes. luplalero illuni non de deliciis vitx, sed de priva-
477. Crtici.t] Voss. 2, cruciat. lione doloris el perltirbationis tepisse volunt, sed
477. Uevoret]Ita Yoss. uterque, Aldin., Torn. 1. posl mortem ipsius lurpiier hauc voluptatem inter-
In reliquis, devorai. esse, qui sectx Epicurex se addixerant.
478. Juncta] Voss. 2, vinc.a, ut supr. i, 613. — pretatos
Disseruit bac de re egregie Staverenus ad Fulgent.
Cantabr. mox, artus. Mythol. II, p. 665.
479. Ultur] Pulmanni Schedx, aulhor. 495. Aniini] Voss. 1, aniince.
483. Loci] Aldin., Torn. 1, soli. Per primum in 494. Vitam]lla codd., ed. Aldin., Torn. 1; in
arce intelligit areopagitam. Areopagus erat Athenis J) reliquis, vilw.
in arce. Respexit forle ad Martis collem , qux non- ,.,494. Themate]To fis^a, quod ponitur, propositum
nultorum iu derivatione liujus vocis est opiuio. Arx vel propositio, prima producta prxter naturam. FA-
enim s*pe pro moute, jugo, pouitur. Vide Drakenb. BRICIUS comment. in Poet. Christ. 134.— Videsu-
ad Silium xv, 305; atque ita Heinsius recte reddidit pra ad epist. ad Vigil., 24. Voss.p. 2, schcmate.—
Virgilio jEueid. viu, 557. Yoss. 1, vincto. Vide supra i, 613 ; n, 478.
487. Qaod] Voss. 2, quem. 491:.Animw]Cantabr. animi.— Voss. 1, commhsh:
487. Giata] Vo=s.1, Grxca; Voss. 2, Pulmanni 498. A'ettterJPulmanni Schedx, Anluerp., venier.
Schedx, grula. Referunt itaque ad solos Epicureos ; venterenim li-
4ts8. ln dogmale]Itacodd. etTorn. 1 : quos sequi bidinem nolat et ingluviem, in quibus Epicureorum
placuit. ln editis est doctrma ; orium id videtur ex summiim boniim. De voce confer Barth. ad Ciau-
glos>a: pro docirina enim vocem adhibuit quoque dian. u in Eutrop,, 328; _ed agit Aratorde homine
supr. vs. 130, pleno, sive corpore et anima prxdito. Stoicos et
Tuncdogmataquosdam Epicureos , diversa sequentes , non plene honiines
Ecclesixdaulista viros. esse alfirmat, cum hi tanlum corpus curantes illud
vs. 160, perderent, illi veto auiroani falsis prxceptis. Neuter
autero in venterabire pottiit per liiterarum transpo-
Compertodogmate Pauli. sitionem, qux et librarios lelellit et bonos sxpe
iufr. 515, scriptoies corrupil; Martialem sane xt Epigr. 100.
PATROL.LXVIll. 7
 203 ARATORIS 204
Subdil ulrumque Deo, Video, clamans , caro \ Christus ait: Nunc, Paule, doce; non obviat
[menti [ullus,
500 Quam sit iniqua mex, rurausque salubriter Me comitante, tibi; qux sit mihi moenibusistis
[infit Turba , vides; insiste loquens; ego pectora
Non propria de parte geri qued gratia donat. [firmo.
206 Hoc celcbremus iter, vita est quia Chri- Ista monent nullos unquam de munere lardo
[stus, et ipse 520 Posse queri, gratis quod dat clemeniia Christi.
Se vocat esse viam, per se gradiamur ut ad se. Tecta sub ambiguo lateat ne forte figura,
Sanctaque ne pedibus possit cessare iucerna, Qua dabitur, ratione canam; de nomine sxpe
505 Prxco datus fidei vestigia suggerit orbi. Argumenta trahi, documentaque maxima gigni
Attica discedens jam liquerat agmina Paulus, Scripfurx cecinere pix : juvat altius ergo
. Eloquiis superata piis, biraarisque Corinthi 525 Quxrere qui Paulo cbaros conjungilur hospes
Moeniajuncta petens populosam reperit urbem, Factus in arte comes, subcujus imagine causx
Quae, licet alterni contingeret xquoris undas, Sic voeitatus erat, qualive decprus honore est,
810 Perpetuas sjiiebat aquas; ibi Ponticus ille Iiac quoque parte placens : aquilx natnra fi-
"
Aquila tuno prxceptor erat, vir plurima laudis B [delis
Instrumenta gerens, cujus se Paulus amico 208 Sponle gerit quod forma tenel; nam
, Coutulit hospitio, sociam dignatus adire [debilis xvo
Arlis amore domum ; nara scenifactor uter- 530 Et declinaiis senio jam visibus ales
[que Flammivomo sub sole jacet, pennasque gra-
515 207 Pollebant operis studiis et dogmate legis. [vatas
NOT__E.
De calhedraquotiessurgis,jam saepenolavi, faclor probat Fabricius, et habent editiones lantum
Prsedicantmiseram,Lesbia,te tuniex. non omnes. In Cantabr. est schenefactor; haud dubie
Egregie cod. Thuani, swpeima. librarius schmnefacior cogitavit a axotvos, velul fu-
498. Vai\ Paulus ; ila ipse appellalur Act. ap. IX, nium factor. Sane scmnwfactorin aliis se invenisse
§ 15. Id explicuit Vorstius de Hebraism. cap. n, teslalur Du Cange Glossar. med. et infim. Latin.
p. 26. verbo SCENOFACEBE , qui et hoc ad o-^ofvo?refert,
499. Clamans] Innuit locum ex Epist. ad Galat. v, Jicet quis dubitare posset otrum tccenmnon corrupte
*"• scriptum sit pro scenw. Scio quid de Paulo , aulxo-
507. Bimarisque] Inter Ionium et /Egeutrt mare. ' rum textore, quidam constituerint; sed sequor Rei-
Ovidius Heroid. xu, 27, . C nesium de Lingua Punic. cap. 13, qui axnvottotb;de
Hic Ephyrenbimarem. tentoriis et tabemaculis e pellibus constantihus ac-
cipit. Ita etvulgatusverlit,s_etto/rtctort(Eaitis; neque
:
Florus n, 16, 1 ubi not. Sidon. Apollin. carm. n, aliler capiunt Beza et Tremellius. Et sane apud
476, Aratorem alia vox prxferri nequit, cum ipse de ten-
Et In bimarem,feliciaregna, Corinthon, loriis se tntellexisse satis indicet vs. 552.
Ubi Savaro. 518. Firmd] Pulmanni Schedx, Antv., firma.
508. Reverii] Antverp., reppelit. Ediliones omnes, 519. J_.otte.-tJPulmanni Schedx, Antv., movent;
repperil. Alteram consonantem abire jussi, >'_enim et 522. superius hxc confusa. — Voss. 1, trado.
in composilis est anceps. Vide Drakenb. ad Silium i, iVomtne]Vide Barlh. Advers. xxxv, 10.
309; Burman. ad Catalect. i, p. 67; not. ad Sedul. rem. 527. Honore esl] Pufmanni Schedx, Anlv., hono-
Hymn. n, 48.
509. Licei] Voss. 2, tibet, ut supr. 182. — Scbed. 530. Senio] Nolabo veteres Christianos poefas de
Pulmanni, Anlverp., undam. aquila, ul mystica et divina ave, mira scribere, qux
510. Ibi] Puiraanni Schedx , Antverp., ubi. De si in aliortim Commentariis quxras, nescio an possis
verbo titire vide supr. I, 427. invenire quibus illustrentur aut confirmentur. Mira-
511. Aquila] Corinlhi hospes et bu.bxsx^ Pauli bilis sane hisloria est quam incroorat Aralor. —
apostoli. — Posuit autem primam longani, fortasse Duo loca in scripta lectione variant, nam declinatis
differentix causa. FAWUCIUS comroent. in Poet. senio legitur, et, quw [ervidusincuit mstut, in bonis
Christ. p. 10. — E Ponlo oriundus Rorox babita- n et pervetustis membranis, quas ex manubiis Cartbu-
verat, atque inde ob edictum Claudii Corinthum "sieusium prope Argentinam redemiraus. Eam vero
secesserat. Aquilx et Priscillx domum a superstitio- de aquila historiara sive fabulam non subit nunc alio
sis hominibus Romx adhuc monstrari, palet ex loco legisse quam apud Aldhelmumin libro --Enigma-
Monifauconio, Diar. Italic, p. 164. ttun, quem Marlious Antonius Detrio edidit. Ejus
513. ffospttio] Ad hospittum. Eadem constructione hxc sunt verba in Aquila :
Rufinus Hist. eccles. vi, 3, magh se verboDei con- Corporadumsenio corrumpitfessasenectas,
ferens. Fontibusin liquidismergenlismembramadescunt.
514. Sctnifaetor] Scena faetor, hnitaeione vocis Postbxc restauror prxclaro luminePhoebi.
. Grxcx crn-ivoTrotor, aulxa lexit. Arator n, Nam dioemSed is haud dubie Araioretn expressit, quamvis or-
qui invertat. BARTHIUS, Advers. xxxtii, 3. — Senio
scenm (actor. — Erat arlif_eium Pauli, quo victum
quxrebat apud Corinthios. In seenis auletn pavi- dedi ex Cantabr., a mann secunda , Voss. 1, ed.
mentum aulxis sleriiebaiur, ut auctor est Arrurt- Aldtn., Torn. 1, et membranis Rartltii. In cxteris
tius. Idem Arator mox vertit, qui tentoria fabrieabat, est senior. Eadem quoque de aquilx hac historia
axnvottoibv,et quid siut tentoria ita designat : notat Barthius ad Claudian. tu Cons. Uonor. prxfat.,
vs. 1. Illic tamen el addit Hieronyroi testimoniiim
; ioBgius hxc abiens peregrinns ubiqueviator in epist. ad Prxsidium : Aquila, inquit, quando
Erigit, atque byemessolesquehis pellibusarcet.
FABRICWS commeut. in Poet. Cbrist. p. 121. — Hoc senueril, gravanlur ipsius pennm et oculi, quwritque
fonlem, el crigit penttas, tt coltigitse iiicalorcin, et
revocavi ex ntroque Voss., ed. Ald., Torn, 1. Scenw sic ejus oculi sanantur, et in fwitem se ter mergit. ct
205 Dfc ACTIBUSAPOStOLORUMLIB. II. 206
Ejus in igne fovet, nocturnaqne Inraina pandit, A Alitis exempli, quem Spiritus egit opimam
Atque oculos radiis ardentibus ingerit xgros, Iti cithara versare manum : Renovaberis, in-
209 Ad veterem reditura'diem; sic dona [quit,
[calorlc More aquilx; qua lege datur sentire probatis
555 Languida sumit avis, cujtls de fomite vires 550 Laude placere typi, quod firmant cantica
Aecipit, et prisci reparat dispendia sxcli. [justi.
Cul ne sola forent, qux fervidus incufit xs- Nec vacat ars Panli, socio celebrata sub ipso,
[tus, Secreti virtute boni, tentoria quippe
Per laticom mttndanda vadum, ter mergitur Fortia mobilibus fabricabat in aggere tectis.
[undis, Longius hxc abieris peregririus ubique viator
tl senium deponit aquis, juvenemque decoris 555 211 Erigit, atque hiemes solesque jhis pelli-
540 Effigiem de fonte levat; qnis apertlor actus [bus arcet.
Relligionis erit? cum veri lumine Solis Nos quoque, per culpam prima de sede re-
Tangimor, atitiqui contagia solvirous xvi, [pulsi,
Aceendeme flde'. lympha fflox matre renati Exsilio mundi jacimur; via reddita tandem
210 Conspicimur novitate rudes : infanlia B [est,
[rursus Qua patrise repetaraus iter; inunimina nobis
5-5 Fit recidiva seni; gemino manantibus ortu In castris sunt, Paule, tuis, ne criminis im-
' Hic melior natalis adest, bene conscius hujus [bres
N0T.E.
lla ad juventulem redit. Emendat Barthius : ipsi os, dentibus, vs. 533, et tutnine solh, vs. 511, alterum
pentut et oeuli, n.hil necesse. Tuetur Eusialbius in aperte probat; atqueita passim loquunlur Ghristiani.
Hexaem., p. 27 : Tov «ETOV xu; otyst;, Infr. 628
otptuvpoiJaBai
ttt/X(iapsiabttiaurou xas xxipvyu;. Locum debeo Bo-
charto Hieroz., part. postcr. lib. ii, cap. l,ubi plura Quibusadfuitardefis,
haitc in rem. Ut caderet vaporille, fides.
532. Ejus] lnfr. 773, Ejus velte aditum, sed con- V$.1204,
tra carminis majeslatem banc vocem. adbiberi pro-
nuntiat Bentleius ad Horat. m,Od. 11,18;magissuo Est accensafides.
judicio usns qttam auctoritate veterum. Qua de re Sedulius t, 189,
vide Burman. ad Ovid. Metam. vm, 16; Observ. Mi-
scell. vol. II, p. 35; Burm. Anltklotz., p. 90. -(rdentisfideirestincla est flammacamini.
833. Ingerit] Voss. 1, inserit.
337. lncutit] Barthius Advers. xxm, 3, el ad Clau-Civ,36,
dian. p. 470, citat ingerit, quod tamen in nullis li- Qux sentit flagrarefidem.
bris inveni, qua mss., qua_edilis. Ipse Barthius ex i_.t
suis merobranis profert, tncuh; id vilium typogra- ad frequenter in his vocibus codd. variant. Bunro.
Valer. Flacc. n, 238; Drakenh. ad LiviUm Xxm,
phi pro incuftlarbitror.
558. Mundanda] lta dedi ex Voss. 1. Reliqui om- 46, 2. Apod Ciceron. pro Archia 6,degeeX Erfurt.
nes purganda, quod glossx tribuo. Supr. 331, codice, litterarum lumen accenderet. Apud Isidor. x,
p. 1077, cod. Groning. habet, quod ineendat: ubi
NpvitBiundan» i nterna magister. tamen incedal prxtulerim.
Sedulio iit, 29, anctoribus codd. reddldi: 545. Seni] Aldin., smvi.
Memaculismundarepotc_, 545. Manantibus]Cantabr., geminoquemanentibus.
Voss. 2, geminoque mananttbus. Voss. 1, geminoque
pro purgare. Vide Specimen meuifi Observ., cap. 9.'
558. ife.0i-.ir] Pulroanni Schedte, Antverp., mer- venientibus.Pulmanni Schedx, Ant., gemino venien-
libus. Sed id est ex glossa : ut originem Deo manan-
gil tn; prorsus non male, si subaudias se, quod in tem, id est provenientem memorat Prudent. Cathem.
bac locutione recte vidit Buneman. ad Lactant., ad 50.
Pentad. 68, § 28. Unde miror eumdem ad Carmen v, 547.
de Pascha, vs. 57, hoc accipere tanquaro activum Exempli] Voss. 1 addit est.
547. Optmantj Pulmanni. Schedx, Antv., opima.
pro passivo ponalur. Pronomen illud passim omitli, locum psalmi cu, § 5.
docoi ad Sedul. iv, 80. Id parum nOnnunquam in *> n
. Respicit
emenda.ionibus adverterunt ernditi, saltem non La- 548. Renovaberh] Voss. 2, renovavefls: ex fre-
tinus Latinius, eum apud Aurel. Vict. iliustr. 46, quenti litieraruro perroutatione, de qua lib. i, 70^.
553. Tecth] Ita codices et Tornxs. 1. Ilattd alKer
i; corrigeret, si se pudicam scirii, Observ. lom. tl, citat Du Cange Glossar. Lat. verbo Sce_.OFACf.rti..
p. 53. Isidorus xiv, 6, Foriunaiarum intulw vocabulo Schedx Pulroanni, leslis. Editiones lantum non ortt-'
MMsignificant omnia Jerre bona. Ita legendum ex
Groning. et ed. veten, non fere. Supple, se ferre. nes, texth, ut hxc eonfundi doeet Heiinsinsad Ovid.
Adde Cannegiet. ad Ulpian. lit. u, § 6. Melam. v, 446. Codicesseculus sum, quia tentoria
559. Decorh] Barthius advers. xxxiu, 3, et ad xque tecta dici possunt, atque Virgifius silvas appel-
Clatrd. p. 470, citat vigorh; neque id in ullis libris hllecta (erarum, ^Eneid. vi, 8; et ipse Arator im&
inveni. Alterum quoque ad pennarum nitorem magis vs.555. 566 habitacula vocat.
pertinet. Pbxdrus i, fab. 13, vs. 7, Pe..tfcis]'Inde enim tentoria facla. Barth. ad
Claudian. Laud. Stilic. i, 122; Lips. de MitH.Rorn.
Quantumdecofteeorporeet vtttttt geris. v, dial. 1, not. adFlor. i, 12, 8.
• 540v
Apertior} Voss. 2, aperitus. Supra jairf ps> 556. -Prima]Voss. 2, primam, Adami rtempe cul-
tendi elegaster adjectiva pro adverbiis poni, lib. i, pam.
425. 557. Est] Ignorant hoc Voss. uterque, edd. Antv<,
543. Aeeendente]Elcganter ita Voss. 2, quem se- Bibl. Lngd.
culus fui. ABi, aceedente.Comparatio coro radih ar- 359, Stint] Aldin., sinU
i07 ARATORIS 208
5.0 Tempestas mundana tferat, scelerumque va- A Quod reddamus, agis, donique resuscipis
[pores r [usuro.
Igniius leiitator agat; sub tegmine tali Nomine venluri prxcursor in orbe Joannes
Tuia salus ivuHumdiscriiuinis excipit ictum, 585 Exhibuit baptisma suum, Dominoqne paravit
Nec proslrata feri succumbit viribus hostis. Ipse viara, memorans cunctis baptisma fu-
Myslica signa duces prxmittunt laudibus at- [turum,
[lis. Post aliud quod jure datur, quod trina pote-
565 Pisces Petrus agens, homines capit; xquoris [stas
[hospes Uluslrare solet; sed quod magis eligit hujus
In sacris persistit aquis : habilacula Paulus Tangere Christus aquas, formam facit omni-
Dum terrena levat, docet ul ccelestia con- [bus, ad se
[dat. 590 Currere, fonte pio sacram ne deserat undam
Faclaque sxpe manu nunc conslruit airia Ulterius mortale genus, quam corpore mundo
[verbo. Et Dominusdignatus erat, cum diluil amuem
Ulleriora sequens, lustraiis finibus, arva Per famulum mergenle Deo : ]am, flumine
570 Couveniens Epbesum Paulus docet, atque ibi B O30'0.
[quosdam 213 Discipulishoc cessit opus, quos dogmala
Ptospiciens astare viros : An Spirilus almus [plures
Venerit his?quxsitor ail, qui fonte Joannis 595 Baptizasse canunl; servi cessarc lavacrum
Se dudum maduisse ferunl, nain nominis Fas fuerat, veniente Deo, prxnunlius ex quo
[hujus Dixerat ista prius; quo fecit lempore Jesus
212 Expertes hucusque trahi, quos flumine Jam plenum baptisma geri, velut ante Joanues,
[sacro Cur solitum propriumque daret? qux regula
575 Abluit, et sanclus mox Spiritus ora replevit, [Paulum
Verborumque dedit solitis virtutibus imbrem. 600 Compulit, ut Christi deberent fonte renasci,
Sxpius arma movent ista de parte profani, Quem non venturum, sed jam venisse Joannes
Et bellare parant, qnibus trt contraria possim Insinuans digito coelestemprodiditAgnom,
Fundere (ela loquens, tu nunc mihi largfus ora, Hunc peccala caoens a cuncto lollere mundo.
580 Spiritus alme, riga, sint ut tihi dogmata di- Qnid geminum baptisma cupis simulare, pro-
[gna. [fane?
Qux dederis! tu vocis iler, tu semita vitx, G 605 Dissona non iterant; repetitio rem tenet ip-
Tu dicture veini! qui per tua munera semper, [sam,
NOT.E.
560. Mundana\ Voss.,1, mundata. 594. Dogmata] Ald., Torn. 1, dogmale, et Voss.
563. Feri] Voss. 1, ferh. Adhxsit sequens lit- 2 a manu secunda.
lera. 596. Deo] (ta Cantabr., Voss. 1, et editiones plu-
564. Arih] Aldin., Tbrn. 1, arteh. Laudesartis vi- res, male. Voss. 2, Ald,, Torn. 1, Antv., veniente
detur adhibitum pro arlibus laudatis. Dei prwnunlius. Nihilesl quo tum venientereferas. —
568. Verbo] Aldin., i'er6t's. Ex quo esi poslquara. Glossam hinc, ope Thuani
572. V.neri.] Uiruni Spiritum accepissent. Act. codicis, exime Martiali vi, 50,
npost. xix, § 2, cod. Catnabr. illic, ei Uvevfiuaycov Obsceuospostquamcoepitservare cinxdos.
>«ftSavovitT-Ttvtf. Sed id interpolatoris esse, phrasin
nescicntis, jam monuit Marckland. ad Lysix Orat. Cod. obscmnosex co : unde effingendumex quo.
x, p. 555. 597. Pnus] Cantabr., ptus; ita hxc confusa apud
573. Maduisse]Voss. 2, maluhse. Sedul. III, 44. Posset boc ad Jetus referri, sett non
579. Tit nunc] Canlabr., nunc tu. necesse est.
580. Tibi] Rarior constructio. Dativum sane huic 597. Fecit] Obsecotus sum codicihus. Sed Aldin.,
voci jungi, non videbatur Bondamio Var. Lect. i, _ Ttirn. 1, transponunt, quo tempore fecit Jesus. Pos-
5; liic tamen non te expediveris, nisi le rescribere " leriorem quoque vocem in tres syllabas redigit Aut-
malles. In his scriptoribus talia admitti possunt, in verp.
aliis jure damnanda. 599. Cur solilum] Ita codd. et Aldin., nisi quod in
581. Seniita] Pulmanni Sched., Antverp., se- Cantabr. sit cum; omnes reliqux, insolilum. Sed
mina. Joanuis baptisma erat solitum, Cliristi insoliium.
583, Quod] Ita codd., edd. Aldin., Torn. 1; in re- Suuni iteraque Christi baptisma ip_e opponit. Confer
liquis est qum. et Act. apost. xix, §4.
583. Donique]Tornxs. 1, doni qnoquesutcipis; m 602. Insinuans] Voss. 2, insignans. Insignare pro
resutcipis tameu omnes conspirant, el non nisi Ara- indicare et signo ostendere dici docet Du Cange iu
toris auctoriiate boc tuentur lexiea. Ob reddamus ta- Glossar. Lattn. in verbuui. Alterum ipse Aralor ha-
men similis compositiovidetur necessaria. beti,82,
587. Poteslas\ Cortius ascripserat Hiitcmarum de Et insinuansdivinanegolia.
non trina Deilatetom. I, p. 500. ..
591. Ulterius] Vnss. 2, alterius. Digito tamen ad prodidit refer, quod cum non per-
5!.2. Diluit] Cantabr., Ald., deluit. Vide ad lib. spiceret librarius in Voss., ideo videtur iuimu-
1,205. t__ISS6
594. Hoc cetsil] Voss. 1, concessit, male. Vide ad 605. Iterant] Ila Cantabr., Voss. 1,2, Ald., Torn.
cpist. ad Ftor., in fiue, el i, 301. 1. Alix» iterat. Pejus Bibl. Lugd., inerat.
509 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB II. 2i0
Non aliam, bisque iila foret, qtix primitus A Jam sermone potens Ephesi converlerat ur-
[esse [bem *
21_4Ccepit, et ipsa redit; nam cum discordet Paultis, et xthereis fulgebat gloria signis.
[origo 625 Cumque per innumerosnutarent saucia morbos
Principii finisquesequens,'el singula dici Corpora, nec miseros operata refecerit xgros
El palet esse semel, nulloque errore gravan- Artificum medicina manu, velamina sacra :
[tur, Absentes petiere sibi, quibus adfuit ardens,
610 Qux collala simul possunt divisa probari. Ut caderet vapor ille, fides, finemque calori
Cum tamen hxretico nigredine plenus Avcrni 630 Altera flamma daret; semicinctia denique
Polluilur quicunqtie lacu, si lumen hahcre [Panli,
Ecclesix vull fonte pix, non cogit ad undam 216 Atque oblata palam sudaria, fusa per
Nostra fides hunc ire itertim, quia nomine [artus,
*
[trino Languorum pressere focos, membrisque re-
615 Dogmalaprava trahunt, nec qui, sed quid dare [postx
[possint, Ad nihilum fluxere lues : vigor omnia curans
Explorare so'et, positx quem vera fateri B Tactus erat, nullxque domus a munere ces-
Instituere mantis, solusque repellitur error [snnt,
In diversa trahens, quod Spirilus efficit unum. 635 Quod medica de veste ferunt: virtute sub
Hosetiam bis sex memorat Scriptura fuisse. [ipsa
620 215 0 sacer et felix numeri moduslagmine Spirituum quoquelurba minax, velul irrita fttmi
[fuso Pars per inane, fugit, ne fabrica pulchra
Cum meruere cibi damnorum semine nasci, [creantis,
Juris apostolici lata est tot gloria vasis. Qux plasmata solo ccelestis imaginis instar
NOT^.
610. Divisa]Voss. 1, diversa. Ita et hxc permu- abstergebanlur, aoxtSaptasudaria, quibus sudor fron-
tata apud Livium xxi, 55, 2. Divisa Reip. membra tis. FABBICIUS commeut. iu Poel. Chri.t. p. 121. —
ex cod. suo Schefferus probabat apud Pacat. Paneg. Aldin., semicincia, Anlverp., semicinima. Quoinodo
36,4. difleranta sudario, quod posteriores faeitergium di-
Ila
611. Hmretico] Canlabr., Voss. uterque; refer cunt, ostendit Vossius de Vit. Serm. v, p. 237. Ve-
ad lacu, et ita jam probavi in Miscell. p. 192. Editi,' teribus vestis eral qux partem hnminis anteriorem,
hmreiica.Cantabr., cumtunc hmretico. a cingulo et lumb.s ad pcdes usque prxcingehat.
p,
^
613. Fonte] Ita substitui ex uno Voss. 2, propter Tanbman. ad Plaut. Aulular. m, 6, 42; not. ad Pe-
oppositum lacu Averni, et sequens undam. In om- tron. Salir. 94. Quo tamen in loco vox illa haud
nibus est forte. Favet emendationi vs. 590, dubie corrupta. Hemicyclo,quod et aliis in mentem
P.urrerefontepio. venit, Scheflero quoque placuit in Adversariis, qute
neque obslat quol lumen hic prxcedat, qnod forte exstant in Observ. Miscell., vol. IX, p. 191. lsidorus
fonti parum videtur conveniens. Ita tamen et sunr. xix, 35, Cinctusest lala zona, et minus lata semicin-
280, clium, el ulrhque minimacingulum. Vetus edilio illic
Quoslux baptismatemundat. ulriusque.
forte amem et fonte etiara confusa sont supr. 291. 651. Oblala] Ita Cantabr., edd. Aldin., Torn. 1.
iVenim ei R frequenter permuiantur; unde ex parte Allata Voss. 1 et reliqux edd. Ablala Voss.2.
corruptus Isidorus Orig. ui, 70, quando et molestm 652. Focos] Forte intelligit calorem, quem mt,-
sunt pugnationes.Ita Gothofredus; reclius Grouing. morat vs. 629. Mallemtamen torot legi. Languorum
et ed. autiqua, p-tnja.tones, idemque ex Merulx co- tori suntlecti in qutbus languentesdecumbeuant. Abs-
dice sub.liluit Almeloveen.Conject., p. 160. tractum ila pro concrelo positum est, de quo episl.
614. Ire] Deest in Voss. 1. Ascripserat Corlius ad Florian. vs. 17. Torus autem el focus etiam per-
editioni sux Hiocmarum de non trina Deitat., lom. mtttata sunt apud Lucanum tv, 197, iis in codicibus,
I, p. 499. quos memorat Burmannus.
615. Qui] Pulmanni Sched., Antv., quis. Adhxsil 654. -Vtt//0_<7Me]Pulmanni Sched., Antverp., mi-
sequens littera. leque.
619. Memoiat]Voss. 1, numerat, non male. D 636. Turba] Voss. 1, turbo.
620. Et [elix] Hoc Voss. uterque, Torn. 1, Anlv. 658. Plasmata] Xlettkuopivos, faclus seu COnditttS.
In reliquis, o felix. Prudenl. Apolheos.,
625. Converterat]Voss. 1, conveneral. Sicest plasmatavicissim
625. Nutarent] lla codd. et editi plures. Aldin., Flalu incorporeores flahilis.
Torn. 1, mularent. Scepe hxe confusa docuit pater FABRICIUS commenl. in Poet. Christ. p. 105. — A
roeusad Plin. Paneg. 5, 6, et apud Silium vi, 234. Grxco fonte bxc et similia deduxerunl plura Chri-
ln edit. Lugduneusi 1514 est mnlat. Nescio utrum stiani. Exemplis parco; eadederunt copiose Salmas.
hic mutarenl repositum sit ex Lucaneis Act. xix, § ad Terlull. P.ill., p. 225; Daumiusde Causis amiss.
12, &ttaX>\uaaea6tti ait avxdv xu; vbaov;, pro qtto radic, cap. 14; Vossius Vit. Serm. iv, 16. Plasma
magis Attice scribi, a\>xo\>sxa>vvbaav,judical Du- tali sensu de homine Prudenl. Cathem. vu, 184, et
portus ad Theophrast., p. 264. — Cantabr. sequen- ix, 92. Aniiquioribus designat vocem bene forma-
lem versum buic prxponit. tam, ut notat Salmas. ad Tertuil. Pall., p. 466.
62J. Refecerit]Cantabr., Voss. 2, Aldin., Torn. Plasmare Aldbelmoreddidit Gronnv. in Eccles. cap.
1, reficeret; Voss. 1, refeeerat. 15. Caiaptasmareprotuht Reinesius Varior. Lection.
628. Absentes]Wassenbergittsconjicit absenth. ni, 12, p. 531. Confer Isidor. xix, 15: ubi male Go-
629. Calori] Voss.2, colori. tbofredus edidit, pingere lerra. Hectius in Groning.
630. Semianclia] SeiwdvBut(nam vocem Latinam et ed. Vet., fingere; iia eniin ipse xx, 4, fingere
retinuit in Acl>sLucas) erant quibus sordes manuum enimest facere, (ormare et plasmare.
 811 ARATORIS 21-2
Traxit, et auctoris speciem pro pignoregestai,, A Punitorque idem est, ne sit le judice pulsus,
640 Hospite sit polluta suo, templumque decoris Qua simul est peccante reus. Mox lama per
Inflciat prxdonis odor; quo tempore septem [urbem
217 Judxa de stirpe viri nova prxlia tenlant. Sparsit ubique volans, et dxmonis edere vo-
Sic prius affati: Quem Paulus nomine Jesum [cem,
Prxdicat, bunc tibimet pariter proponimus et 218 Q"°d virlus est summa Dei: concurrere
[nos; [gaudent
C45 Pervasum dimitte locum. Vox reddita contra, 665 In latices intrare pios, maculasque vetustas
Christus qui sit, ait, qui Paulus, sentio, nam Fonte lavare novo, sanctisque nilescere lym-
[vos [phis.
Ignolos vilare licet; cognosce furorem, E quibus una datur siinttl insons oronibus
Gens inimica, tuum; dxmon regnare fatetur, [xlas.
Quem venisse negas, atque hoc convinceris Ast alii magicis ponunt incendia libris,
[ipso, Ut mereantur aquas, et vitent ignibus ignes.
660 Quo stimuiante ruis, cui non datur ore placere, 670 Ardua flamma nimis, cujus super aera fulgor
Quod (errore movet; contraria dicere voto B Evolat, et coelum tales petiere favillx.
Causa Dei prohibet, quam lex comitatur amo- Quinquagintaetiam pretium posuere libellis
,. [ris- Millianummorum, quoniam meruere nocenles
Hxc est vera fides: qux tunc spectacula plebi, Sic abolere nefas; hujus hxc causa figurx
Quamve triumphalem, Domino vincente, co- [est:
[ronam 675 Lege sacer numerus delicta resolvit, ut olim
655 Coniigit inde geri! rabido cum murmure frctt- 219 Diluit in toto David sua crimina Psalmo,
[dens Contractusque fugat; nam quinquagesimus an-
Dxmonis ira, suis bene noxia, rumpil amictus, [nus
Dissecat et facies, fugiuntque pericula victi, Cum jubilacus adest, proprii dislractio ruris
Nudaque prxcipiti converlunt terga pavore. Antiquo donatur hero; servire coactos
Quid, Judxa ferox, jara non de clade liniebls ? 680 Libertas amissa pelit; mala debita laxat
6G0 Qux sock)sic Itoste peris, cui criminis auctor, Creditor, et limen patrix velus aspicit exsul.
NOT_E.
639. Gestat] Voss. 1, Antv., porlat, G Per laticesintrare pios.
640. Hospite] Sedulius m, 85, de dxmone : 668. Incendia] Ita enim moris eral libros Reip.
fuit
Talem quippedomunidigcus hospesbabere. prxcipue religioni noxios igne cremare. Vide El-
ubi et Wopttonsius hxc contulit. inenli. ad Arnob. Advers. gent, m, p. 109, ct qux
642. Judwa] Aldin., Judaica. dixi in Miscell., cap. 9, p. 104. Cum magicos hos
644. Proponimus] Torn. i, pmponimus. — Voss. i Act. appellet, expressit Lucaneum, ttephpya Kpa\uvxoiv,
ignorat pariter. xix, 19. Per citrioM seclari vulgatus interpres
645. Pfnasttm] Salvianus Gubern. Dei. v, p. 97, vult id verlit; tamen qui euriosas arles exercuerant,,ma-
-Piiwalapervasionenudati sunl. Ila pervasionesper in- vocemHenr. Siephanus Scliediasm. n, 28. Ita autem
curiosusel Latini de artibus magicis adhibenL
vasiones recte exponit Rjitersh. ad eumd. p. 36. Vide Gothofred.
Isidoro voceni asseruit opportune Joan. Cannegiete- ad I. 4 C. Theod. de Malef. et Ma-
rus Observ., c. 17 ; et pervasa ipse Sedulio m, 309. verba Ihem., qui et eodem quo Stephanus modo Lucx
Adde Wopkens. in Observ. Miscell. nov. tom. VIII, transfert.
669. Viteni] Ita dedi ex Cantabr., Voss. 2 et Bibl.
p. 925. in omnibus reliquis, vitanU
646. Qui tit] Canlabr., Voss. i, quh sit, ait, quis. Lugd.;
670. Aera] Ita codd. et quxdam editiones, vulgo
Aldin., Torn. 1, qui tit Christus ait. ut aerius et mthereusconfusa apud Sedul. i,
649. Ipso] Cantabr., tpsa, ut ad gens referatur : mihera,
134. •—Fttlgur, Voss. 1.
neque dlsplicet. 672. -PosuereJJuftifi^ytSstv est Luc* Act. xix, 19,
650. Plucere] Cl. Wassenbergius emendabat jube- ut notat Maius Observ. Sacr. iv, p. 195.
re; ei exponit: Vos, Judxi, vestris verbis jussisque I» computare,
attt miuis malum spiritum terrere non polestis, sic — Per nummosintellige denarios, id enim apud Lu-
ut eumdem expellatis jussis vestris perterrilum. Pla- cam notat apyvptov.Vide Fascic. Opusc. ad Histor.
cere repositum arliiirattir ab iis qtti tertium casum spectant., tom. Il, p. 472.
676.
x&jubere junclum non ferebant. lia tamen et lib. i, 203. Diluit] Cantabr., Ald., deluil. Vide supra i,
117, ubidixi. 679. Coaelot] lta Voss. 1, Antverp. In Vdss. 1,
655. Rabido] Voss. 1, rapido. Vide supr. vs. 242.
658. Pavore] Pulmanni Sched., Antv., pavori. edd; Ald., Torn. 1; est eoattus. Reliqux, coacth Li-
662. Qua]Cantabr., quo. bcrlas amissaredit. CI. Wassenberglus interpungit:
663. Edere] De hae iocutione vide ad Sedul. i, 146. Antiquodonaturhero, servirecoaclo.
Dmmonesmalebat Wassenbergius. Libeilas amissaredit, maladebita laxat
665. In] Ita codd., edd. Ald., Torn. 1; cxlerx, ad Creditor.
lalices; sed intrare in talices recttim est. Prxpositio 680. Petit] Id dedi ex Voss. 1, Aldin. Proxime
namque qux in compoaitojam inest, sxpe repelitur, accedit Antv., qux perit habet. In reliqtus redU,quod
ut inire i» urbem. Vitle Burman. ad Suet. Cxs. 18. glossam arbitror redolere.
Apud Orosium vi, 20, de toberna meritoria per totunt 681. Limen] Aldin., Anlverp., Fabricius, Bibl.
dietn fluxit, posset subsiitui defluxit, ex Joan. Sares- Lugd., lumen. Suspicor et iia Cantabr. et Univers
beriensi vm, 18. lntrare aulem esi pro gerundio, de habere, cum Cortius margiui Fabricianx nihii ascri
quoad ep. ad Vigil.vs. 4. Fere similiter Sedul. i,39, pserit. Allerum toetur Ambros. Hexaem. v, %\,
213 DEACTIBUSAPOSTOLORUMLIB.il. 214
Quinquaginla etiam cubitis distenditur arca, A 695 221 Quaesperanda salus, si nou per sxcula
Qux deprensa vadis, atque xquore tuta sa- [possunt
[lutem Fine carere Dei ? qux nunc simutacra sacellis,
Sub numero pietalis agit, servataque crescit Qux polerunt dare thura focis ? quos advena
685 Per spatii parcentis opem, quia Cbristus ubi- [Paulus
[que Territat, et, quidquid gerimus pro numine di-
Condiditecclesiam venia fabricante capacem, [vum,
Qux, sic coepta fretis, latissima funditur arvis. Muta metalla vocat, quorum discedit ab orbe
220 Infelix Ephesi Demetrius arte locabat 700 Relligio, pulsique fugam petiere Penates.
Sacrilegis delubra locis argentea, suelus Et milii jam video subitis lapsura ruinis
690 Solverevota sux prelio majore Dianx, Condita fana diu, templi quoque nobilis xdem
Cedere cuncta videns prisci inonumenta fu- In cinerem stragemque dari! quam prendimus
[roris [arcem,
Ingemit, et varias his vocibus excitat iras: 222 Quamve tenemus opem ? quibus inter-
Nonpudet, o socii, nostram cecidisse Dianam, [clusa facultas
Quam mundi suspexit honor ? mortalibus ultra B 705 Est operum, crimenque foret fecisse Dianam.
NOT/E.
Uniuspalriw clauduntur limine; passim hxc confusa. Ita estin edit. Lugd. 1514, editur anne. Virgil. _f_n.
Vide not. ad Sedul. i, 174, et n, 41, infra 773. ix, 598,
Nescioolrumne ex Juntina apud Virgilium prxferen- Non pudet obsidioneiterum tralloquefeneri.
dum fuisset, lumina Vestw, /Eneid. u, 567. Ubi Cerda. — Respicit verba Lucx Act. xix, § 27,
682. Quinquaginla]Bibl. Lugd., quadraginta.
683. DeprensaJIta Cantabr. Proxime accedit Voss. xa.a_j--.a-at Tiivpeyukeibxnxu.Id enim verbum adhi-
betur de illis quie dejiciuntur et cadunt. Vide Rhce-
2, qui deprehensa habet. Uepressa reliqui, sed male. rium Fer. Daventr. n, 3.
Claudian. in Eutrop. n, 430, 698. Numinc divum] Ita Cantabr.; inomnibus re-
Jambrevibusdeprensavadis. liquis est nomine. Posses exponere honore, digni-
Deprenta enim eleganler navis dicilur tempestalo tate. Vide not. ad Pacat. Paneg. 45, 2 : alterum
aliove modo oppressa. Cronov. ad Senec. Suas." p. tamen magis placet. Passim hxc permutaia docet
11; et (requenter quidem hsccconfusa. Vide Burman. Drakenb. ad Silium xvi, 655 ; Burman. ad Catalect.
ad Lucan. iv, 172. Egregie deprenso pro defenso i, p. 105. Locum Pacati adversus Cortium vindicavi
restituit Pindaro Thebano, vs. 978, Dussenius in in addend. nd Setlul., p. 272. Numina autem pro
Anim. Critic, p. 42; cujus plures in Pindaro emen- nomina vere pater meus ad Victor. 0. G. 6, § 5,
dationes ndeo quidem plaeent, ut vel Higlius easdem reddidit auctori incerlo Epilhal. Maxim. n, § 3. —-
probasset certissime, si Pindarum suis laboribus C Divum reposui ex codd. et edd. Aldin., Torn. 1;
cmaculare longior ipsi vita concessisset. reliqui babent Divm; pejus Antverp., Dianw. Dicta
683. Tuta] Voss. 2, lota, ut supr. 334. Pauli ad omnes deos, non ad solam Dianam perli-
684. Agii] Voss. 2, ait. nent; Demetrius enim in Act. xix, § 26, Aiyuv OTI
687. Ca.pi-.]Voss, i, capta. — Idem cod., funditur ouxeiai 6eoi.
amnis. Antique illud cum latissima jungi posset; lum 701. Et] Aratori hoc reddidi ex Canlabr. et ed.
enim fuit generis feminini. Vide Voss. Art. gramm. Anlv. Omiies, hei, ex glossa. Et enim, prxcipue
m, 29 : sed poslerior usus aliud voluit, et rectius poetis, elegans est in exclamationibus. Passerat. ad
bic freto opponuntur arva, sive lerra. Vide ad lib. i, Ciceron. pro Quinct. 11. Ita initio sententix per ad-
35. mirationeni inierrogautis p&niliir.Gronov. ad Senec.
688. Locabat]Voss. 2, vacabat. Bibl. Lngd., locttta. Conlrov. n, p. 176 : et hic post diu inseri posset in-
Per locabat arte cum indical operatn arlificibus de- lerrogatio.
disse, ut hxcdelubra facerent. Expressit Liicauetiin 705. Cinerem]Ita Voss. 1; reliqui cineres. Id dam-
Act. xix, § 24, ttttpuyjxo TOtj T-j/vkat? epyaaiuv. iiavi, quia totam templi ruinam intelligit, ctii numerus
Posterius per lucrum, qumstumreete vertit Ellysius singularis aptior, ul indicetur universa ruina, ex qua
Fortuit. Sacr. p. 107. nihil stipersit. OviiliusHeroid. i, 24,
689. Argentea]Iia interpunxi, Fabricium secutus Versaest in cineremsospite Tfoiaviro.
el Bibl. Lugd. Cxterx, delubra locis, argenlea, ut
hoc ad vola referatur. Alterum convenientius est Ila. restituit Burmannus. Antea legebalur cineres, sed
Lucx verbis Act. xix, § 24, wotwvvaoOf upyvpov;, r. intelligitur lanta calamitas, ut omnia fiant unus cinis.
Bez.ihxc templa accipiebat pro nummis argenleis. ld Confer notas.
dudura explosumab iis qui recte viderunt fuissexdi- 703. Arcem]Videtur cepisse pro auxilio ct fiducia,
culas argenteas, in quibus sigilla Dianx pnsita, quas- ut arx libertatis apud Livium. Vide Drakenb. ad lib.
que vendebant vuottotoi.Vide Grxv. ad Flor. tv, 2, vn, 34. 4. Cxteroquin conjeci arieni, quod idem cl.
91; Cuper. Harpocr., p. 131; Toinasin. de Donar., Wassenbergio in inentem veniebat, ob. vs. 704,
cap. 3; Gulberletb. de Saliis, cap. 16. In brachiis vel Quibusinterciusafacuttas
ad colla hxc fuisse geslata suspicalur Richardus Est operum.
Ellysius Fortuit. Sacr., p. 105. Consertsum viri amicissimi mihi gralulor, in conje-
691. Cedere]Bibl. Lugd., credere. ctura eo similiori, quo magis hxc duo permutentur. Ut
692. Vanas]Ita codd., edd. Aldin., Tofn. 1. Reli- b.ec confusa supra i, 41, et quos Iaudat Drakenb. ad
qti.Tc,varias, quod eo colore defendi posset, quia va- Livittm tv, 56, 3, ita indicarelur metus, ne, spreta
rios homioes, artifices et operarios, concilaverat. Diana,ars etratio vitx Sustentandx ItaLu-
Vide Act. xix, § 25 ; sed alterum prxfero. De per- cas in Act. xix, § 27, ou povov §s periret. TOUTO xwSvveust
mutatis his vocibus egit Drakenb. ad Livium xxn, 7, >5-ttv TOp.epo;:illic enim ftspo,-est ratio vitx ad victiim
4; Oudend. ad Sueton. Cxs. 79. Vide Ellysium Fortuit. Sacr., p. 113.
693. Non pudet]Eieganferinitio versus. Silius Ital. parandum.
704. InterctusaJ Cantabr., inlerclausa. Vide i, 17.
i, 342, — Hoc in versu uicipit Voss. 3; cxteris tamen cje-
Nonnepudetca.pti. lerior.
2!_ ABATORIS 210
Pergile ! temptis adest! labor ultimus omnia .A 224 Quam terris remanerc negas? Nuno
[secum, [ordo figurx
Si desperat, habet;_ ola esl via vincere victis, Explorandus erit, latehrisque videndus apertis.
Formidare nihil; restat sors certa triumphi 725 Dicitur e solo Demelriusalria demens
Pro snperis movisse mahus; insurgite telis, Argento posuisse Dex, cum plura capaci
710 Et, qtiam vota de..m celebrant, hanc arraa re- Protulerit hatnra sinu, quibus ista melallis
•
[poscant! Fingeret; et fusis animanlur vultibus xra,
His dictis plebs mota frerait, magnamque Dia- Ingeniique manus promittunt vivere cautes.
[nam 730 Quod si sancliloquos volvamus ab ordine li-
Communiclemore vocant, ac prxpete cursu [bros,
223 'tur in obscenum cum seditione thea- Inveniemus iter, puris quia sensibus aurum
[trum. Comparat, argentum nilidis scriptura loquelis.
Non alio decnit causas meritumque Dlanx Nam Psalmus licet ista canat, tamen, inclyte
715 Lascivos tractare foro; capit area lurpis [Moses,
Cnncilii deformis opos; tamen impetus amens Altius hxc nfemoras, populo cum talia dictas:
Fluxit, ut in vacuas octilis qui labitur auras, B 735 Aurum atque argentum templorum ferte de-
Nullaque dispcrsus relinet vesligia fiimus. [cori,
0 miseranda manos! cui lu prxstare laboras ? 225 Qa°d Jacet irtterius menli, non dura me-
V20 Perpetuam cur esse pulas ? te feste, saqellis [talli
Ernittir fugitiva suis ; quo jure pavescis? Maleries sub corde latet, sed aperlius illud
. Qua pereunte doles , coeloque adjttngere ten- Exagitat, quod Christtis amat; mens obtulrt
[tas, [ aurum,
NOT_E.
707. Desperat]Tornxs. 1, desperet. 714. Causas] Voss. 1, Antv., alio merilum decuit
709. -Mowsse]-Voss. 3, nbtiisse. cansasque.Reliqux edd., decuit meritum cantasque.
710. Celebrant] Ita tres Voss., edd. Anlv., Bibl. Qund edidi, est in Voss. 2, 3, ed. Aldin., Torn. 1.
Lugd. Reliqui, celebrent.Sed indicativus hic aptior 715. Laseivos| Ex Caniabr., Voss. 1,5. Lascivo
est. — Aritv., quavola. Voss. 2 et Pulmanni Schedx, Antv., Aldin., Torn.
710. J_eposca.it]Voss. 1, reposcunt. 1. Quam fmdoreliqux.
711. Magnamque]Alberti Observ. Phil., p. 258,' C 719. Prtestare] Ua "codd., edd. Aldin., Torn. 1,
triplicem hujus nominisdat ratiouem, vel quod major Anlverp. et PutmanniSchedx; cxterx edd., prodeste,
cxteris illi potentia ascriberetur, vel ob templi in- sed id est ex glossa. Prmttare alicui siue altero casu
signem celebritaiem, vel quia erat in magnis numi- posterioribos fuit adhibiium. Symmach. n, epist. 20.
nibus. Posterius non placet Ellysio Fortuit. Sacr., p. ad prmttandum deessetempus.AririeGronov. Observ.
114, nomen repetenti ex virtulibus et beneficiis in iv, 8, p. 119. Quod itaque Wasseus ad Sallust. Ju-
Iiomines collatis. Posses huc referre beneiicia in gnrth. 16, absolute ita ponineget.de purioribus
morbis prxstita; passim enim tum Diana fuit invo- scriploribus intelligi velim. — Pulinanni Schedx,
cata. Vide Broukh. ad Tibull. i, 5, 16. Hinc DIAN_€. Antverp., eur lu, posset placere, ob sequentia cur
SERVATRICI,est apud Gudium Inscript. xxx, n. 5; esse, ut fiat repetitio, ad rem firmandam fortior.
DlANiE SOSPITiE, Reinesius Inscript. class. 1, n. 723. Quam]Anlverp., qua.
80. Ita Magnamhic ab Ephesinis dici arbitrer non 726. Solo] Voss. 2, a manu secunda, tolido; idem-
ex certo nomine, sed obopem toties in morbis simi- queex conjectura reponebat cl. Wassenbergius. Vir-
libusve prxstitam. gil. jEneid. vi, 69,
712. Vbcant] Hoc recte codd. et Fabricius oum Solidode marmoretemplum.
Antv. el Bibl. Lugd. Reliqui, vocat,quod vel sequens Ovid. Amor. m, 8, 53,
ac vitii arguit. Silius IV, 20, Eruimusterra solidnmpro fragibusaurnm.
Nec nonparsmuris, quibusest luctatavetustas,
Ferre moranturopem. Sequens tamen plura ex oppositione vulgalx videtur
Ita vir doctus ascripsit margiui edit. veteris, qux in p favere.728. Animanlur]Ita codd. Editi autem, ut.... ani-
bibliotheca Leidensi servatur Perizonii dono. Editnr menlur. armantur. Animare est velut vitam
nec veromurh. De similibus collectivisvide notas ad indcre. Antverp., Vide Barlh. ad Claud. Laud. Stil. iv, 19;
enmd. x, 307; Ruhnken. ad Rutil. Lup. i, p. 47, et Marekland. ad Statium Silv. n, 3, 55.
i, p. 74. Apud Martialem xiv, i, ex Thuani cod. le- 729. Ingeniique] Bibl. Lugd., ingeniit: alterum
gerim: tuentur notata Barthio ad Stal. Theb. i, 440.
Prxmiaconvivaedent sua quisquesno. , 729. Vittere]Aldin., Torn., 1, munere. Eleganter
Neque in Aratore obstat prxcedens fremit; ita enim spirare,' vivere, dieuntur simulacra anificiosisstme
variare solent Scriptores. Sallust. Catil. 23, pleraque facta. Elsner. ad Epist. ad Roman. i, § 23; Burman.
nobilitasinvidia mstuabat, et quasi pollui consulatum ad Catalect. u, p. 225.
credebant. Hunc quoque locum adhibttil Dttker. ad 733. Itta] Voss. 3, ipsa. — Pulmanni Sched.,
Florum iv, 10, 5. Apud eumdem Florum i, 9, 6, recte Antv. tunc inclyle; si alii codd. addicerent, nou dis-
editur : Populus Romanus.... incurreret... __ redege- pliceret. Tamen videtur illis ascribendum qni nesci-
runt. Adde Heusing. ad Mall. Theod. de Metris, p. verunt id post licet sxpius omitti. Vide Muncker.ad
14 ; Avienum ora Maritim. 552, Fnlgent. Myth. i, init.; Oudend. in Observ. Miscell.,
vol. VII, p. 141; Ruhnken. ad AquilamRom., p,
> Popnlusagebat inter aviosIocos, 190; Joan. Cannegieter. ad Ulpian. tit. v, § 10.
Ac pertinentesusque ad interiusmare.
734. Hmc] Voss. i, hoc.— Aldin., Torn. 1, dicnt.
Qui locns in sequentibus sospitatorem egregium 735. Atque\Pulmanni Schedx, Aniv., et. — Voss.
nactus est Schraderum, virum summum, in Observ. l,(erre decori. Voss. 2, partedecori. PulmanniSche-
>, 7. dx, Antv., deterta decori.
217 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. II. 218
Cui fuerit pretiosa fides, pariterque ministrat A 755 Qui magis ex vero fulgent tihi clarius actu,
740 Argenlum, cui voce sonant bona lympana cor- Quamquos pomposoreboant tua bellacothurno
[dis, Lingua colona Dei cum semina feta saltiti
Ut Dominuro duo juncta colant, de peclore Spargeret, in seram produxit tempora noctem,
[sensus, PIus animis factura diem; micuere coruscx
De sermone sonus, sic atirum dogmata legis , 760 Lampades, ut verbi lucerent igne fideles.
Argentumque pelunt hxc ad pia templa parari. Solus ab excubiis vivacibus Eutychus exsul
Nos, qnia templa snmus, si crimina cuncta re- Mersa sopore gravi commisit membra fenestrx.
[cedant, 0 male parta quies! o semper dedita somno
745 Prxscia verba monent, quod Apostolusipse re- 227 Pectora, nuda bono! quantis patet ille
[velat. [ruinis,
Corde salus credeniis erit, confessio voce. 765 Quem nox sola tenet, nunquamque resuscilat
Sacrilego res una fuit; Demetrius xdes [ xgrum
Condidit argento, cnjus facundia movit Ad meliora eaput! nescit vigilare periclo,
Hos animos.ut norma probet, sine judice sensu Qui patilur dormire Deo! quid inane fenestrx
750 Numina vana coli, net- de virtute venire JJ Quxris, adulte, cliaos? quidve hac in parte
Pectoris istud opus, cui pars hxc sola dicatur, [quiescis,
Qux, ralionis inops, nudam serit ore loquelam. Qua ruifurus eris ? res est inimica saluli
226 Tu quoque, signa ferens, tilulos in 770 Pendula celsa seqni, furtivaque somnia prono
[carmine nostro, Carpere velle toro ; poleras meliore cubili
Troja, repone tuos et laudibus adde triura- In verbo recubare Dei, Pauloque monente
[phos, Ejus velle adilum, cui limine pervia recto
tiOTJE.
739. Ctti] Cantabr., qui fueral; Antv., citt fuerat. Ptito legendum ingenlum.—Opporfune addit reboant,
740. Argetilttm] Voss. 1 sequentem versum huic ad inanem clamorem significandum. Vide Drakenb.
prxfigit. ad Silittm iti, 439.
741. Colant] Voss. 5, tolant. Piget toties deliran- 758. Produxit] Voss. 1 , pro producit.
tis librarii ineptias describere. 762. Gravi] Eleganter hoc epitheion somno addi-
743. Hmc\ Ita solus Cantabr.: nempe dogmata ; tur ; intle et somno gravnti dicuntur. Burman. ad
in reliqtii. est hoc. Ovid. Heroid. vi, 96; Faslor. n, 335. Grxcis sunt
744. Quta] Voss. 2, qui. ^e^upnptivotvitvtf, dequibusSegaar in Lucam, p. 261.
745. Prwscia] Ita codd. et edd. Ald., Torn. 1 ; 765. Parta J Voss. 3, porla, et mox summo :
reliqui, plurima. lndicat anle jam prxmonitum futu- ftiis- utnimque ineptissime.
se, quod Aposiolus revelavit. Ita prwscius de 7"?0. Pendula] Id de loco altiori adhibuit, baud
roruaa monitoribus Virgil. _En. vi, 66. lpsumque dubie, quia pendere dicuntur xdificia quae columnis
verbum monerehanc vocem flagitat ex eo usu quem C in alttim sustinentur. Vide Cerdam ad Virgil. Georg.
atligi ad Iib. i, 1044. iv, 574; Burman. ad Eleg. de Phoenic. 73; alqtie
745. Quod] Ex codd. Aldin., Torn. 1; in reli- hinc translatione facta Silius i, 128,
quis, quw. Aipisin aerio pendent tua vertice castra.
747. Sacritego]Cantabr., sacrilega. Ita vir doctus ascripsit edilioni antiqux , qnae dono
751. Istud] Voss. 1, illud. Perizonii Leidx servatur; et vere, ut arbitror. Edi
752. Nudam] Solam, ut nihil alitid adsit. Bur- solet, cujus in aerio. Alpis aulem siugulari nutnero
man. comment. majori ad Phxdr. ni Prol., vs. 22 ; adhiberi docet Drakenb. ad eumd. xui, 741. — F«-
nuda virlus apud Gralium Cyneg. 3. Ita capio nudum lura deterius Aldin., Torn. 1; furliva somnia sunt,
Justin. xxvn non enim illic om-
' corpusapud
nes videniur naufragio
,2,2:
vestes amisisse. Grncorum qux illum necopinum et fere ignoranlem oppresse-
runt. Vide ad lib. I, 470.
yvfivof comulit Heinsius ad Silium i, 219. llaque hic 770. Somnia J Voss. 1, [urtivaque semina prona
Voss. 1 ttttant habet ex glossa : id eniro pro solo ad- velle mqnu. Toro aucloritaiem capit a se-
hiberi ostendi ad Sedul. n , 197. Carpere
752. Serit] Ita Cantabr., Voss. 5, Anlv., Bibl. voluerit. qtienti cubili; neque salis expedio quid temina hic
Lugd. et Fabricius; in reliquis est fcrit. Statius 773. Ejus ] Respice ad vs. 532. — Voss. 3, adtitt.
Silv. it, 1, 6, 775. Limine\ Voss. 1, limile. Aldin., Pulmanni
Et verbamedentiassevis Sched., Antv., lumine. Prius tueri posset Ovidius
Consero. Metam. vu, 78!>,
Neque tamen illic tulit Marcklandus, confero repo- I* Nec limitecallidarecto.
nen*. Prudent. Peristeph. vi, !2, Etserit loquelam. etnTrist., 477,
— Ma'e Voss. 5, loquelh.
756. Quos] Voss. 2, ed. Antv., qum: in Cantabr. Ut recto grasselur limitemiles.
imx pagmx erat appositus. — Superiori versu ma- Sed janua facit ut in liminesim propensior.
gis clariusest eadem forma, de qua dixi supr. l, 85(>. 7*3. Pervia] Totn. 1, p.a-tiia. Frequens est hxc
756. Pomposo]Magnifico,praeeipue atitem de elo- prxpositiunum confnsio, prxcipue cum eas librarii
quentia et carntinibus. Vide Savar. ad Sldon. iv, eodem fere modo pingerenl: indeindicavi et plnra adhuc loca
epist. 9. Convenit plane Sedulius l, princ, supersunt emaculanda. Quxdam in Specim.
Observ., cap. 8, et Herin. Cannegietertis coinnieni.
sua
Cum gentiles studeant figmentapoeta. ad Fragm. vei. jurispr., p. 520. Addo Isidor. xv, 1,
Graadisonispemparemodis,tragicoqueboatu. ubi Gothofredus male edidit, Indiam victor prmam-
Ubi vide notas. Allbelmus Laud. Virgin., p. 731, bulasset; iliid. cap. 16, sttie callo pecudum perdura-
toui. 1 Tlics. Canis., lum. Cod. Groning. legit, a catlo p. prwduratnm.
Jappileringentemquempompantcarminavatum. Apud Circronem pro Leg. Manil., 24, malim, aut
 219 ARATORIS
228 Janua nomen inest, per quam de fonte A Cum Iethi converlit iter, qux gloria facli
|levatx Instruit ad veterem causas aperire Cguram.
775 Ad vitamgradiuntur oves; hanc quxrite cuncti, Fulta tribus cameris Noe describitur arca,
Si rabidas fauces cura est morsusque cruentos Ecclesix documentagerens; stetit ordine primx
Evilare lupi, cujus lacerabilur ore 805 Pars hominum, pecudesque gradum tenuere
A pastore fugax, qui sparsos vocibus agnos [secundx,
Evocat, aique gregem, propria de morle re- Teriia sors addicta feris, qux cuncta per undas
[demptum, Arca quadrata tulR, velut in baptismate ibntis
780 Noo sinit insidiis et araari vulnere dentis 230 Omnibus est nunc una salus, sed moribus
Rursus ab hoste capi. Moestosonuere tumultu [untis
Atria; concurrit gemitu miserata frequenti Non valet esse locus, nam nidos fertur in illa
Turba videre locum, qui funere trislis acerbo 810 ___dificasseNoe, quem justum dicit Hebrxus
Lxtitiam facturus erit; cui Paulus adhxrens Et requiem, quod Ghristus inest, qui dividit
785 Pectote, vivit, ait; quam vocemviia secuta est, [xquus
• Prxmia certa suis : quisquis virtutis amator
Morsquerepulsa fugit: quantum lua, Chrisle,
[potestas B JungifOralla petens Noe; stat proximus infra
229 ,n tamulis operata facit I lu redditus as- Ingenio breviore minor; sors dedita sxvis
[fris, 815 Tartareura lenet ima sinum: sic Eutychus ergo,
.Equalisque Patri de majeslate perenni Prima parle cadens, inferni perditus oris
Jura superna regis; sed quod caro, corpore ma- Hxsit, el bumana vacuus ratione ferarum
[tris Coepit babere. locum, cui postquam pectore
790 Virginis orta tibi, regnum spoliavit Averni, [Paulus
Vivaquede propriorevocasfi membra sepulcro, Incubuit, verbumque suum sapientia fudit,
Teque probans vpluisse mori, qua parte resur- 820 Ore levans animam, carnali lege peremptam,
[g's. Ad Dominum de morte redit, quod Epistola
Et qua natus eras, jam ferrea vincula solvis. [ clamat:
Lux aliis alterna redit le auctore, simulque Qui dormis, jam surge citus! rursusque perur-
795 Exemplo donata tuo, qui subdila dudum [get:
Cogis, et electis succumbere tartara servis. Teque vigil de morte leva ! Super ardua trina
Interea felix surgit de morle cadaver, Promeruil jam stare puer, quia dogmatc trino
Et.meliore via tria per ccenaculasospes C 825 Coroperit, xternx qux sit substantia vilx.
Duciturad Pauluro, ctijus conspectibus insons Jamque peragratis Paulus stationibus orbis
860 Ccepitadesse puer, vitx jam dignus honore, AdSoIymam venturus erat, quo Spiritus illum
NOT/E.
de pneficiendi(Pompeii nempe) faeultate dubitemus, 792. Teque]Voss. 2, tuque. Deteriusquxdam edd.;
nisi totam illic periodum CumGrxvio suspectam ba- noluhse mori. Vide ad lib. i, 175.
beas. Martialem i Epigr. 36, eodera modoante Scri- 793. Jam] Voss. t, a secunda manu, tum, a pri-
verium corruptum, emsndavit Heinsius, et probat ma quam. Poslerius est quoque in Voss. 3; cum Tor-
Burman. ad Catalecl. n, p. 422. ^-Voss. 3, reelum. nxs. 1: sed hxc senlentiam nimis turbant, ex scri*
774. Levatm\ Voss. 1, Antverp., Bibl. Lugd. et piura quam dedi clariorem.
Fnbricius, lavaim, ut bxc confusa i, 770, alterum 804. Primm] Ex Voss. 2 et 3 glossx interlitieares
prxlulerim. Supra I, 162, exponunt, camermprimm. In cxteris omnibus, primo,
Ut piscatorovanslevet hasde fontecalenras. 805. Stcundw] Ex Voss. 3. Relfqui. secundum.
806. Addicta] Voss. 1, afflicta.
Infr. 1142, 807. Fonth] Ita codd. edd. Aldin., Torn. 1. In
Salusunode fonte levalur. reliquis, lotis.
776. Rabidas] Voss. 1, rapidas. Vide ad vs. 242. D 813. Noe] Ila interpunxi, ut jungitur haberet,
780. Denlis] Voss. 3, denles. quod sibi apponeretur, sententia faciiiori. Cxtero-
783. Aeerbo\Voss. 2, acervo.Vide i, 708. quin meliores edd. habent:
784. EritJ Cantab., Fabricius et Bibl. Lugd., erat. Jungituralta petens, Noestat proximos: iofra.
— Per adhmrensexpressit avp.ittpikuf>i>v; comptexus
verlit vuigatus interpres Act. apost. xx, § 10. Ver- 814. Dedita] Bibl. Lugd., debita.
821. Epislola] Ad Eplies. v, § 14. De verbo cla-
bum, plerisqu.elexicis neglectum, ex LucianoetGrx- vide lib. i, 103.
cis V. T. interprsdbus asseruit Mains Observ. S. mare 823. Teque] Aidin., tuque.
part. iv, p. 186; ex Plutarcho Rboerius Fer. Da- 824. Quia] Pulmanni Sehed., Antverp., tjftii.
venler. II , 2. 827. Solymam]Voss. 3, Hierosolymam. In genus
785. Vocem]Integer hic versus deest in Voss. 3. femininumhic
Honclocum Barthius contuliicumSlaiioi ,Thelx. 213. scribi conspirant codd. Cxteroquin Solymos
poluisset, quod ex Chrislianis poelis produxh
Pondosadest verbis, et rocemfatasequuntor. Cellarius Geogr. Antiq. m, 15, p. 529. In sequenli
787. Famulh] Voss. 2, edd. Aldin., Torn. 1, fa- enim quo subaudiri posset toco. Gensuerunt quidem
mulos. Relulerunt ad (acit: quantum potestas lua fa- nonnulli, profanisScriptoribus etiam adhibitumHie*
cit erga famulosI sed et hac sententia sextus potuis- roiotymam.Vide illic Cellarium, elDuker. ad Florum
set casus retineri. Vide Oudendorp. ad Cmsdr. B. in, 5, 30 ; sed plurali tanlum numero illis Hieroso-
G. i, 6, 5. — Pro (atii Aldin., Pulmanni Scbed., lyma placpisse videntor, locaque, nbi allerum oc-
Antverp., dedit. currilf emendanda «enset Oudendorp. ad Sueton.
2-21 DE ACTIBUS APOSTOLORUMLIB. II.
231 Pergere sape monet, cupiens in littore, A
[noto
Perpetuummemorare vale, simulundique sacros
830 Evocat, bas reddens charo de pectore voces:
0 dilecta manus, qux Christi militat armis!
0 summo plebs nata Deo ! meministis amoris
Et studii documenta mei; gentilia promptus
AgminaJudaicosque tuli sine fine furores,
833 Ut vitx prxrepla darem, nullumque lateret
In populo narrala fides; a sanguine vestro
Mundus semper ero, nec debitor oris avari
Clausa talenta luam, slerilemque in semine
[ verbi
Jejonus culpabit ager; vos convenit inde
840 Usuram prxstare piam ; cum veneril auctor,
Qui meriti discussor erit, servosque reposcet B 865 Accipit; hinc oritur. Dominus plautaria vestra
232Mensuraecreraentasu*. mihiseminaferre
Sensibusardor erat, qux passim credita sulcis
Sparsimns, aifructus tenues mala terra dolebit.
845 Vadovidere crucis venerandam gentibus urbem,
Quo me jussa vocant, varii Iuctamen agonis
Hic dabitur certare mihi, nam cuncfa subibit, 870 Vos potius quam vestra petens; me scitis, ut
Qui cursum complere volel; milissima sors est
Poenarum, quas vota gerunt, regnique facultas
850 Perpetuo pro rege pati: scrvale, ministri,
EcclesiamChristi, prelium quam sangutne nobis
Fecit in orbe suo ; famuli retinere laborent
NOT__B.
Aug. 93. Certe in Flori loco Hierosolymaex cod. suo
quoque ascripserat Vossius. Eum autem Flori lo-
cum, omniumdifflcilliroum, ita constituendum puto :
Hierosolymadefendere tentavereJudwi : verum hmc
quoque tntravit, et vidit illud grande impim gentis
arcanum, patens sub aureo vrluli tltoto. Per arcanum
intellige adyium, sive sanctum sanctorum; id pa- C
fens dicitur, non slatuis et ornamentis superbum, ut
templa Gentium , de qua significatione vide Burman.
adLucan. IX,6. Patebat autem vetuti sub aureo thoto.
In templis tholi erant aurei, ut docet Marckland. ad
Stat. Silv. v, 1, 233 : hic vero tholus non erat pro-
prie, sed tamen aliqua ex parte videbatur convenire,
caque est ratio apposilx vocis veluii. Potuit autem
anreum dicere, quia illic omnia cx ligno cedrino
aflabre facta, et auro erant inducla. Vide Lundii
Cxrem. Judxor. u, 6. Excursum de loco difficiliori
non xgre ferat lector.
827. Quo\ Vnss. 3, quod. — Idem statim, movet.
Vide supr. i, 924.
830. Charo] Atdin., claro.
840. Auetor] Dominus, rerum princeps. Vide
Wopkens. ad Sedul. v, 191.
841. Ditcussor] De eo qui rem quamcunque exa-
roinat. Rufinus Hist. eccl. iv, 26 : Si a te mandatm
sint htm, quas irrogant, mortes, ipse discuiias; et V, "h
13: Non oportere omnino fidei dhcuti ralionem.—
Voss. 3, reposcit.
842. CremenfaJVidelib. i, 199.
842. Semind]Codd. oranes, edd. Aldin., Torn. 1,
germina. Accedunt proxime Pulmanni Sched., Antv.,
in quibus gemina. Servavi semina, quia (ixc mox
credita sulch et tparsa dicuntur vs. 843. Utiqtie hxc
germinibusparnm conveniunt, qux a seminibus ac-
curate distinguil Sulpic. Sever. Dial. t, cap. 3, § 4.
Nulla ibi germina, sala nutla : ita ille loctts ex utro-
que Trajectino legendus.
844. Dolebii] Dolere cum quarto casu recte qui-
dera construitur. Vide Burro. ad Ovid. vn Met., 720;
233 QU8B Dominus de morte dedit; non cer-
[nitis ullra
Jam faciem vultusque meos; vigilantius oro,
855 Commissos lustrate greges, quia dente rapaci
Convenientadovile lupi; cnstodia peccat,
Cum spoliissi raplor erat; pastoris inertis
Fraudeperit, quod prxdo capit; sed et acrior
1hostis
Intus erit, graviusque malum discordia por-
[tat,
860 Qux vulnus sub pace creat; ne cedite duris,
Virtuti damnosa quies, nullumque coronat
In stadio securus honor; sua gloria forti
Causa laboris erit, rarusque ad prxmia milest
Cui pax sola fuit; victoria semen ab hoste
Fecundare valet, qui per sua dona venire
Ad sua dona facit, quodque adjuvat, ipse mi-
[nistrat.
Non ego divilias, luxu fallente superbas,
Allerua mercede tuli, nec mnnera sumpsi,
[islx
Cum sociis pavere manus; assuesciie gazas
In lucis proferre vias, operumque locare
Thesauros in sede poli; nil proderit aurum
Defossis quxsisse locis, si claudat avarus,
sed vox hic mihi suspecta. Nisi dixeris hanc esse
poetx mentem, malam terram sive horaines malos
xgre deinceps laturos, se nullos fructtis protulisse,
nescio sane quomodo terra mala possit dolere fru-
ctus esse tenues. Conjeci aliquando, docebii, ostendet
et proferet fructus tenues, u.t apud Flor. nt, 5,16 ;
et StSaaxecv xpbttov,Anlonin. Liber. Metatn.41. Neque
lamen hoc satisfacit, licet facilis sit permutatio, ut
Horatio medelam attulit pater ad Plin. Paneg. 82, 6.
845. Cruch I Voss. 2,3, cunctis.Vide supr. i, 967.
840. Quo] Pulmanni Sched., Anlv.,qui. Virgil.
Mn. i,610,
Quome cunquevocantterrx
847. Uic] Antverp., hwc.
850. Servate] Voss. 1, servantque.— Bibl. Lugd.,
magisiri: male. Famulos appellat vs. 852.
85t.C/.r»(t] Fabricius, Antverp., Bibl. Lugd.,
Christus,ut jungalur cum seqtientibus. Recte ita 0coG
accepit Arator, apud Lucam Aet. aposl. xx, § 28.
Pro quo male Kuptsureposuit Vetslenins, castigatus
jam ab Erneslio in Opuscui. Philol., p. 335.
853. Qum]Aldin.,Torn. 1, quod.
854. Ora] Antverp.", ore,—Voss. 1, Bibl. Lugd.,
tustrare.
856.ConueHie«l]Aldin.,Bibl.Lugd.,conreni«i/.VoI.
gatx favet tiae>.e\jaovtKtapud Lucam in Aet.xx,§ 29.
858. Acrior] VideWeit-iumadPrudent. Psychom.,
vs. 699.
860. Ne\ Aldin., Torn. 1, nec. Adhxsif sequens
littera.
861. Quies] Cum aliorum diclis hxc contulit Bai-
Ihius Advers. xxxm, 11.
865. Veslra] Voss. 1, noslra.
867. Quodque]PulmaBniSched., Antverp., qucequt.
868. Luxu] Aldin., fluxu.
874. Defossis]Hic locus luetur Sedulium iv, 22,
Nec maledefossumfamulaturfuribusaurum.
874. Claudai] Ita codd. Aldin., Antverp., Bibl.
?._.:, ARATORIS
875 234 Quod celabat hnmus, quod non in patt- A Puppis adhuc nola est, et mtilcet imaginc
[pere surgit, [mentes,
In lellure jacet, cxcoque revolvilur antro, AfTecluqueanimi crescit mensura videndi.
Obscura peccanle raanu, laxate supernis Sed quod ait: tribus hxc annis prxcepta sa-
Corda, precor, monitis, neque respual ullus [luti,
[sgeno Nocte dieque, dedi: patet hac ratione figura;
Tecla pararegregi, quo suscipit bospite Chri- 890 Qui canit Ecclesix tria dogmata, sxpius edit
[stum. Historicum , morale sonans lypicumque volu-
880 Sic postquam fatus, dedit oscula, tum simul [men.
[orans 236 Sic etenim ternas capiunt sex vasa me-
Flexitinarva genu, strictique doloribus omnes [tretas,
Ad lacrymas fluxere pias, longeque per undas, Qux veteri de lege novo rubuere liquore.
Obtutu comitante, sequi meruere carinam. Forma sacrificii perfecti prisca canistro
Dumqtie.peroppositasexlenduntlumina nubes, 895 Tres panes offerre jubet; quibus addiiur illnd,
885 235 Additur in pelagus oculis via, raptaque Discipulis quod Christus ait, jam nocte roganti
[fiabris B Tres panes debere dari: nox ista profeclo est
NOT__E.
Lugd., reliqui, ste laudal. Sxpius jam supcrius no- historia duelli inter Davidem et Goliam. Alterum
tavi adhxrere litteras sequenfis vocis prxcedenti. est morale, seu ijflotov, quod ipsi iraperite xpottoko-
875. Paupere] Voss. 5, pectore: obscura satis Io- yi.xov,in quo sententia referturad aliqnam doctrinam
cutio, qua videtur indicasse illud quod inter paupe- vitxetmorum. Qtiemadmodum David non tulit su.
res nonest distributum. perbiara el calumniaro hostis impii, idem piis omni-
876. Revolvitur]Pulmanni Scbed., Antverp., resol- bus est faciendum, ut blasphemis in Deum resistant,
vitur. et nomen religionissummis vinbis tueantur et vindir-
877. Laxate] Voss. 1, laxare, ut idem cod. luslrare, cent. Sequitur lertium, ctim ad rem aliquam accom-
supr. 855. modatur iiistoria, propter similitudiuema negotio non
879. Quo] Aldin., tn quo. plane alienam: hoc a rhetoribus dicitur uXknyoptxbv, a
880. Tum] Tres Vossiani, cum, theologisinterdnmTuwezov,interdumfiu-rTtz-vidqiieie-
881. Strictique] Canlabr. a manu secunda, Voss. C-wm/a.e/irts appellat Aralor:titsi fncluniDavidistrans-
2, stricthque. Strbifji solliciludinedixil Rufinus Ilist. ' feratur ad Christum, qui est perpetuus propugnator
eccl. xi, 34. Expressil his verba Lucx Act. xx, § 37, sux Ecclesix; Golix provocatio et calumnia ad dia-
neque satis intelligo qttare Barthins ad Stat. Theb. boluui, qui non desinit lacessere populuiii sanctum,
iv, 19 Lucanea ab Aratore in carmine omissa affir- et omnia ei crimina ac maledicta ingerere. Postre-
muro addiderunt recenliores, divinuin et sublime,
met. Conferri polest Vjrgilius -tEtieid.v, 765, "-, quod norniiientinime conveniente appellarunt avuya-
Exoriturprocurvaingens per littorafletus, ytxbv,in quo terram coeloiiiiscueriini homines vere
Coniplexiinter se noetemquediemquemorantur. uvaytayoi,ut David est tola E<clesia ccelestis in vita
883. Obtutu] Statius sn Silv., 2, 78, xtema, qux quotidianos a di.tbolo triumphos repor-
lai, cujus odio flagrat sempiterno. Pliiiippus in Re-
Fugit ecce vagas ralis acta per undas, thoricis hoc ponit exemplum : Hierusalem hislorice
Paulatimminor,et longeservantiavincit
Lumina. significal urbemejus nominh: tropologice, remp. bene
constilutam; allegorice, Ecctesiam; anagogice, vilam
Illic nec Aratoris immemor Barthius. Silittstti, 155, wlernam. Et mox addil: Hoc modoomnesversus pro-
Hxrent intenti vullus,etliitora servant, digiosa metnmorphesiinierpreiabantur, quantumvh in-
Doneciter liquidumvolucrirapienle carina, terdum dictum aliquod repugnaret illi metamorphosi.
Coiisumpsit visus pontus, tellusque recessit. FABRICIUS comment. in Poet. Christ., p. 75. Mortale
Fluitantia vela oculis sequi dixit Plinins Paneg. 82, Pulmanni hclied.c, Antverp.
4, quxque plura contulit Cerda ad Virgil. Mneid. 892. Metretas] uexpnxns,mensurx et vasis genus.
vni, 592. Cxterura hunc Aratoris locum acumine Juvenc. n,
suo Lalinitalera ipsins nempe xtatis qna vivebal su- Vasculaqux ternis aperirent ora metretis.
perare vere judicahat Barihitts ad Stat. Theb, tv, 25. —Sedulius nomine generali vertit lacum, lib. III :
884. Dumque]Canlabr., cumque.
888. Sututi] lta codd. In editis esl taluth. Codices Implevitsex ergo lacushocnectare Christus.
sequi prxslai. Vlde ad lib. i, 344. U Mensurarum autem nomina pro vasis accipiuntur
889. Dedi]Ex codd.et edd. Antverp., Bibl. Lugd., o-_v_y.-o/ixwf, utcolyle apud Homerum, amphora apud
Fabric. In reliquis est dedit. Hnratiura, metreta apud Juvenalem. Suntautem me-
891. Hhtoricum] Interpretandi sacram Scripturam ireia et amphora idem. FABRICIUS comment. ad Poet.
genera Alcimus duo rccenset, hstoricum et allegori- Christ., p. 87. — Confer Nansium ad Nonni Paraphr.,
cum, inquiens: p. 19, et Paulura Leopardum xv, Emend. 23.
Sive ille liisloriaslexit, seu fortefiguras. 894. Sacrificii] Secunda producta. F\DRICIUS com-
ment. in Poet. Christ., p. 118.—Similia apud Ara-
Ilem: torein stint pliira.Cogiiarunt hi poetatsxpiusid quod
Quid sacrce divinavoluminalegis MariusVictor scribit prxfat. in Cenes., p. 511, edit.
Aut sensu, aut verbomonstrant. Fabric :
IIis tertium addit Arator, cum ait: Quodsi lege metri qttidquampeccaveritordo,
Historicum,moralesonans,typicumquevolumen. Peccavitsermo improprius,sensusquevacillaits,
Hinc nullutnfldeisubeat utensucapericlutu.
Omnino quatuor a scholasticis, ut vocant, theologis 895. Offerre]Gantabr., proferre, male. Sulpic. Se-
genera numerantui, qtiorum tamen nomina non in- ver. Hist. Saer. I, 7,2, quem ille non cunaatus of-
telligunl. Primum est hisloficum, quod exponunt lit- ferre; cap. 19, § 4, hostias oblulisset.
terale, quo verba interpreiamnr simplicis^ime, el id 897. lta Voss. tres, edd. Aldin., Torn. 1. In
contiiiet veram sententix enarrationem, qualis est reliquis, Ista] «le. — Est omillil voss. 3.
225 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 226
237 Mundus,ut, hic si quis verbi desideret A Qux tamen astrictis incumbunt dura lacertis,
[escas, Non animum tormenta ligant, quod Epislola
Exhibeas, quxsite, dapes, doceasque volenlero, [Pauli
.100 Quod Paler et Natus, quod sanctus Spirilus 920 Lumine plena canit, vinciri posse minislros,
[unus Vinciri non posse fidem, verburaque leneri
Sint Deus, et nuroerum triplicet substantia Suppliciis non esse datum; gradibusque suh
[simplex. [ipsis
Nec semel hoc piajussa canunt. Angariat, in- Constilit, Hebrxo plebi sermone locutus :
[quit, O fratres, patresque viri! me noslis in oris
Tequicunque petens,ut pergas prxvius unum, 925 His venisse rudem; doctrinx deditus omni
Caeteravade simul duo millia: nonne videntur 239 Legis amore (ui: vobis modo testibus
905 Hoc mandata loqui ? si quis te consulit errans [utor,
lgnarusque vix, quid sit Deus, edere malis, Quorura scripta ferens ardebam cxde Damasci
Prode Palrem, subjunge libens, quod Filius , Cbristicolas punire greges, et Unibusorbis
[et quod Hanc prohibere iidem: sed non morlalia pos-
Spiritusestalmus, numero tres, ettamenunus. B [sunt
Hiuc Judxa vacans, sterilis qux dicitur arbor, 930 Auctori certaresuo, descendit ab astris
910 Exspectata tribus fructum non attulit annis , Lux oculos clausura meos, et ab igne corusco
238 Qood, triplici spernenstractare volumina Acta dies laluit, caligantesque tenebrx
[sensu, Orbibusincumbunt,quarura mihi lempore crevit
In fidei numeris nescit dare munera Christo. Adveniens cum nocte jubar: discernere causas
Nobile jam templum SalomonisPaulus adire 935 Eventus post factasolet: bene vidimus umbras
Coeperat, et veteris solemnia reddere legis. Usuri jam sole novo: sed et auribus hxsit
915 Corripit hunc Judxa manus, rabidoque tumultu Clamor ab ore Dei: repelito nomine Saule,
Conclamant necis esse reura, sed in arma tri- MeChristus terrore quatit, ne signifer ullra
[bunus Auderem bellare sibi: quo jure negabo?
Evolat, et vinclum geminis jitbet ire catenis, 940 Quo ferienle cado, cujus de munere pronus

NOT__E.

898. Desideret]Aldin., Antverp., desiderat. Q 921. 7'e.te.t] Voss. 1, 2, Pulmanni Sched., Aut-
900. Sanctus] Cantabr., quod Spirilus unus etul- verp., lenere.
mus. 924. Oris] Itacodd.etedd. Aldin.,Antv., Torn.l;
901 Sint] Ita Voss. 3, Aldin., Pulmanni Sched., in reliquis est oras has.
Antv. Sun/ Voss. 3; sit Voss. 1 et plerxque ediliones. 925. Oinni]Aldin., omnem. Respicit in hisce verba
— Trtp.it.at Aldin., Antverp. Pauli in Actib. xxn, § 3, ubi dicitur «vaTs6ea_.ft.voj
902. ffoc! Aldin., Torn. 1, hwc. _vTi) ttoketxuvxn, ttupu xo\>;ttbSas Yup\u\tn\ttettut-
902. Angariat] 'kyyupevetv, verbum peregrinum. Sevptsvo;xaxa uxpiSetuvxov ttuxpixjvvbfiov,lla distin-
Angari autem, ayyupot, Persarum lingua sunt nuntii guit locuni Pcrizonius in AJtleinl. ad JStian. , p.
regii, quorum cursus iyyupeiov Herodoto el Xeno- 987, et Alberti Observ. phil., p. 265, qui lara.n Pe-
phonti dicitur, apud ulruinque lib. vm. lis nunliis rizonii non meminit. ldera vero Perizonius probat
licebal cujusvis nave, vehiculo, jumento, servo uti hinc discipulos sedisse ad pedes roagislri; assentior
ad conficiendutn cursum, unde angariare apud jure- tamen Ernestioin opusc. piiilol., p. 174, ttapu xov;
cons. e.l violenlia quadam, et quasi regio imperio ttbSu; Vuav.Aiifknihil aliud signilicare, quam apud
cogere, quod adhuc hl in reg.ds quibusdam occi- GHmalielem,ul in Actib. v, § 2 : tradidit eBnxz ttapa TOO?
deuiaiibus. Matthxus et Marcus verbum illud reti- rtoSu; TUVuttoaxbi\o>v, tantum est, aposlolh.
nenl, quod muavit in sua translatione Erasmus, re- Et sane simiies locutioues interpreti accuratius sunt
tinuil Aralor. FABBICIUS, comment. in Poet. Christ., attendendx, ne a scopo scriptoris aberrel. lta rairor
p. 8. — Confer late Vossium Vit. Serm. p. 216 ; verb.i Lucx Evang. cap. ull., § 36, iaxn evpiaw au-
Alberti Observ. phil., p. 160; Merilliuro Not. phi- n" xS>v,capi de Christo inler suos stante mt-dio. Nihil
lol. ad Pass. Christi p. m. 639; Wissemb. Notis aliud htee indicant quam in eorum eonspectu stelhse,
pbil. ad Matth. xxv.i, § 52: quxque plura dixi ad 1. ut, de medio, in medium, ei; p.eabv,adhibeniur de il-
2, ff. de ln jus vocand., cap. 7. lis qui coitspiciuniur, vel contra, quod docet Bur-
905. Hoc\ Cantabr. et Bibl. Lugd., hwc. man. ad Pctron. sat. 38.
906. Malh] Voss. 1, Torn. 1, mavis. Voss. 3, 930. Auclori] In Aldin., Torn. 1, hujus et qua-
ma//ti. tuor sequentium versuum confusio est. —- Dativum
908. Almus]Ita codd. et Aldin., Torn. 1. Reliqui post certare vindicavi supr. i, 264.
vero, Spiritus almus et hi numero. 932. Acta] lta dedi ex tribus Voss. ln omnibus
909. Vacans]Pulmanni Sched., Anlverp., vtcans. reliquis est uucla, ut htcc etiam confusa sunt aptid
911. Quod] lta tres Voss. et Tornxs. 1; reliqui, Siliura xvtt, 490. Sed si iux ab hoc igne fuisset au-
qum. cta, quomodo tum latere potuit? Acta dies esl lux
915. Rabidoque] Cantabr., rapidoque. Vide supr. pulsa, ila ut per ignem coruscum fu. ril cxcus : ita
242. Eadem confusioest vs. 957 et 1084. lux aita est posset eliara exponi apud Ovid. xix lle-
916. Conclamant] Antverp., Bibl. Lugd., concla- roid., 35, cum ipse addat pulso die, nisi cum Bur-
mat, male. Videad'vs. 712. manno pro peracta matles capcre.
917. lre] Ita Cantabr., Voss. 1, 2, Torn. 1; sed 933. Orbibus] Vide lib. i, 731.
Vosr. 3 et reliqux edd., esse. Hxc verba passim C.se 939. JureJ Voss. 3, jura.
coofusa uotavi supr. i, 505. 94"0.Pronus] Puluiaritii Sched., Aolv., prav<u.
227 ARAT0RIJ5 228
Altollor meliore via, perqtte ardua surgo, 1i Ventosa levitate fremunl, varioque fragore
Sublimisqae seqtior felicia dona ruinx. Personat in Pauli rabidum discrimina vutgus.
240 Jam sallS > ° civest erudella movimus 0 Jodxa nocens I auctorera perdere vitx
[arma. Ctim euperes.sicdlctadabas : fuit optio, linqui
Nil dtibium pars illadocet.quje teste beata 960 Quem velles tfamosa tibi, sed ab ore cruento
945 Fungiiur lioste suo: quid adhuc libet esse no- Triste petis male suada nefas, et gaudia Pa-
[centes? [sclix,
De tenebris lucete meis, cui fontis ab undis 242 Electo latrone, colis, geminasque furo-
Est vlsum largita fldes, et mortis imago [rem,
Vivere coepit aquis: heu nunqoam, saxea tellus, Sxva pio, placata reo; certamine cuncto
Seminibus fecunda stiis! vacuiquelabores, Te spolias, vaeoamque locas, etim dorior ipsis
950 Qui sferilem patiuntur liumttm! Post denique 995 In Steptranura tormenta Jacis, deponisamictum,
[Jesus Et nunc veste cares, primi quia poena parentis
Hxc fhihl vlsus ait: Proctil Iiac procol urbe Est cognata tibf, velerisque in corpore portas
[rcficta Transgressoris ontis, contraria fontis honori
Pergcre, Saute, para;nOn est tibi credula B Ne renoveris aquis : Adam sub criminis orlu
[ nostri 970 Cognovlt quod nudus erat, documentaqtie
241 Nomfnfs. adgentcspoduscanetrerba sa- [noxx
[lutis. Hinc inlsero patuere sux; tc mortis origo
Protinus hanc vocetn querafe raptfere phalan- Crebra soblf, cut plena malis Inierse.il ira
[ges. fiis habilum, quem culpa creat. Jam bella Tri-
955 Projiciunt vesles, ac, pulvere longias acto, [bunus
NOTJl.
941. Perque] Secuttts sum Fabrictum; idcmque Boetias Consot. Phtlos. ti, pros. 8, itaque Ulam ri-
est in Anlverp., Bibl. Lugd. Cortius nibil Fabricianx deai venlotam. Sedulius 11,223,
ex suis codd. assripserat, unde de eorum consensu Quosnon ventosaloquendi
suspicio est. fn reliquis omnibus, per quw. tiloria.
942. Fe/rt.ia]Itacodd. et Aldin., Torn.1, ReliqHOS, Qui illud haud dabie desumpsit a Virgiliosuo, vento-
felicis. sam memorante _Eneid. xi, 390 : ubi Cerda.
943. Movimus] Ita ex conjeclnra legendum diu p^* AddelinguamCortium ad Cieeron. ad Divers. xi, 9.
fueram suspicatus; jam Voss. 1,3, et ed. AntV. 936. Aldin., Torn. 1, furore. Alterum for-
consensum mihi gratulor, neque dubitavi reponere ttus est Fragore]
irx exprimendx, et incondito tumultuantiitm
pro novimus,quod in reliquis etrf. ut vocem[ragotam porcx grtinnienti tributt Pru-
946. Lucete]Voss. 2, lucente; Aldin., Torn. 1, tu- sono,
dent. Perist. x, 994. Etscholasticorumfragorem recte
eere. Senecx asseruitSchulting. ad eiusdemControv. fl, p.
947. Esi] Anlverp., et. 161; eoque magis fragor hic pfacet, Cum de tonttru
949. Labores] Cantabr., Voss. 3, laboris. Neque dicatur.Vide Heins. ad Claudian. Cons. Probin. 211.
Id rejecerim; licet enim saxea teltut prxcesserit, ta- Talis autero multilodo ccilo velut tonanti Similts, hinc
itten vacui snbjuogi possel, Judxi nempe, ttt sxpitis tonare irati dicuotur. Apud Ovidium Heroid. xi, 74,
sententiam magfs quam verborum ordinem cogttant prxtulerim.
scriptores. Ea de re superius dictum est. Laborh ad
vacui tum pertincret eadeni cortsfructione, qua Hege- IflSHiMregi» voeetonat.
Sippus i, 40, p. 137, vacuum ejits eujus arguebatur Titie Burman. et de be-lantiumira dici ostendit idem
faeinorh ; et cap. 43, Oliotum nec ctmjtttationit trrr- ad lib. n Trist., 529 : unde circumlonat magis placet
euum tentamentorum.De Grxcismo confer Vecbner. apud Virgil. iEneid. vm,474;
ffoHenot. i, part. n, cap. 18, p. 274 : tibi et Eume- est illic a i_.aausecunda. Mauilio idque in cod. Leidensi
nfo quoque profert vacuus commodorum.Monet in quoque restituit id
Rhoerius Fer. Daventr. n, 9.
notis Heusingerus htec in nutlo Eumenft Panegyrico cgregie 937. &abidum\ Voss. 1,2, Aldin., Torn. 1, rapi-
a se reperta esse. Exstant tarrteniu Paneg. Constant. dum. UsussolaTornxsiana, rabidum hic reponendum
13, § 3. Retinui hic vero labores, ot exponanturde j) coBJeciad Sedul. i, 58. Confer supr. 242. — Dhcri-
otiosis iaboribus, consuelo Aratotis more, diversa tnina
per inorWt», exitium exponit Wopkens. ad Se-
sxpius jungenlis. De hac vocis vacaus signiftcatione dul, iv, 131.
vide Barth. ad Cfaodlan., p. 785 : nisi per inaneset 961. Pauh«\Patcha, Pasc/tai,declinatione Laiina.
irritos hic exponere mailes, cum Wopkensio ad Se- Juvenc.IV :
'«01. lt, 117. •
950. Qntl Voss. 3, qum— ArttV., Sesus. Discipuliqiiasrutrt,ubf tsisaimsameretmdiss.
&§1. ffac] Gantabr., a£.
m. Saute] Cantabr., Aftf., Torn. 1, Pa&U. Sed Pascha, Paschath, declinalione Grxca, in hyii»noau-
Saulum ipse se hac orafione appellat, ef prxierea ctoris incerii >
tiarratqux cooligerunt anieqoam iogentes profici- In quibussacrumcelebratut Offineni
sccretur,, qud Paulus non pert.r.et. Vtde adfib. i, Pusclutper orttem.
'742, FABRICIDS commeiit. in Poet. Christ., p. 98.
952. Esi] Voss. 1, nan hoe tibi credita.
956. Ventota] (nconstanti ei superba. PrUtfea.. W2. Elecle] Bibl. l.ti^d., ejeeta.
963. Cuncio) Voss. i, cuncth.
Apolh., 563, 9#5. Awtcfttm}Aldii*., oroicttt».
Fingeret esse hentinemveatosa sobrte-Wa.le. 966. Quia] Voss. 2, aui.
Qui locus tuctur Arftob.Ad.er». getvf.n, <p\!$»,«/, 971. Origo]Voss. t, imago. AHetdm Stfadetpfcece-
quod essenon credas, ventota imitationefartmre.' abi densf 017».
edtttoftimex ascripserat vir docfos legemttm vtikka. 973. Habituni] Yoss. 2, abitum.
 229 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 230
Vocibus his ardere videns, fera vincula Paulo A1000 Sacrilegas versare manue; quse dura malorum
975 Addidit, et castris torquendum misit iniquis. Vota! quaterdeni vesanx slirpis alumni
Nola querela locis ut sit superanda, canemus. Imposuere sibi, non ulium sumere potum
Paulus, gesta loquens, socios ibi lumina dudum Primitus atque cibum, quam, parla cxde, da-
Conspexisse suos, vocem tamen auribus illam [retur.
243 Non bausisse refert; at lune, quo tem- Binc magis esse dapes: o pallida cordis imago!
[pore cxcus 1005 Pocola sunl, Judxa, tibi meliora cruoris
980 Decidit, et vocem comites audisse ieguntur. Quamlaticis, nullasque volens contingcre men-
. Sic variatnarranlis opus: sed utrumque necesse [sas
[est, Esnris ad faeinus, saturamque cadavere justi
Concinat haud dubium, nam tunc audisse fe- Quxrls habere famem : non lixc jejunia Moses
[runtur, Condidit exemplo, tot consummata diebus,
Accepisse sonum, nunc non audisse profecto. 1010 Ut memoras, quot tela moves, totque inspicls
Hxe rationis erit simplex via : jure negalur [annis
985 Voxquoniam confusaloqui, neqnecredilur illud Secretas patuisse vias, ubi divile nimbo
A sermone dari, quod non in peclore condit B Fluxerunl de rore cibi, rupesque vicissim
Accipiens; dubia tantum stimutatusab aure, Arida fudit aquas, in quo meruere parentes
Ambiguusque fragor solas diverberat auras. Divina bonitate frui, donisqtie superais
Sic audisse simul, sic non audisse leguntur. 1015 Enutrire animas : numero crudelis ab ipso
990 Altera pars sonitus, certa est pars altera vocis, Tu sxvire venis, pollutaque foedera juogis
Et ferl atque refert geminanfres una figuram. 245 Agminis, ut plures faciat mors nna no-
Agmina supplicii ferventia corpore Pauli, {centes.
Pcenarumque graves evolvere versibus iras Comperit hsecLysias,PauIi vulgante propinquo,
Causa monet, sed Hnguapavet: fugiamus ab ista Quove parent adversa loco; monet ocius ergo
995 Parte dolos, verilique nefas tara triste, pre- 1020 Clam sua jussa tegi, noclisque in tempore cau-
[mamus [tus
Eloquium, ne forte Iegens sua fletibus ora Obscurum prxvenit opus, lecfisque maniplis
Compleat, et largis bumescat pagina gutlis. Imperat, ut tuto Paulum comitentur honere.
Nec tamen hxc poterant animos satiare cruen- Gloriade meritis a te, delator honeste,
[tos; Non alienaforei, quodqueest ad prxmia rarum,
244 Ardet amof sceierum, copiuntque in san- G 1025 Proditione places : nec te constantia Ixdif,
[guine Pauli Quatu sceleri servare times; in crimine virtus
NOTJE.
974. Ardere] Florus m, 5, 22, novis molibus ar- reliqui, facia. Fabricius edidit, quam faeta cmde: sa-
dere Asiamvidet. Confer ad epist. ad Vigil.,vs. 1. lubres. lllud satubres varias quoque editt. occupavil.
977. Soctos] Voss. 2, socia sibi lumino.Voss. Z,to- Pro eo sedaret hahet Antverp.; sed quod dedi tuentur
eia tibi lumina. codiccs. De similibus votis coufer Rhoerium Fer. Da-
978. Illam] Ex tribus Voss., edd. AIdin.,Torn.l; venlr. n, 3.
reliqui, utlam, ut hxc confundi ostenditBrouckh. ad 1004. Cordh] Torn. 1, mortis..
Tibull. i, 4, 31; Drakenb. ad Silium iv, 435 : ssepe-a 1007. EsttnsJ Vide ad epist. ad VigiL, vs. 4.
et i permutata. Apud Isidor. vm, 2, scribe ex Gro- 1009. Tot] Autvcrp., et tot.
ning., nomen fidei unde est duclum, non dictum. 1010 Vi\ Voss. 3, _-_—Pluresedd., tot tl.
982. Feruntur .TVoss, 1, leguntur. 1012. Rupetque] Yoss. 1, 3, ruphque.
983. Profeclo. Forte rectiusinterpungas: 1013. Quo] Loco; non enitn ad rupts referri pot-
Noncnon audisse. Profecto est.
Haecrationiserit. 1014. Supernis] Voss. 3, superbis; ila bono scnsti
985. Quoniam]Antv., Bibl. Lngd.,quomodo. pro magnificis et venerabilibos accipi pessef, de qua
987. Stimulatut] Voss. 1, stipulamur. significatione Schulting. ad Senec. Controv., p. 92 :
988. Diverberat]Aldin.,Torn. 1, deverberat.—XlA., ut Grxcis vnipStof. Vide Heinsium ad Sitinm x,573.
ambiguutfragor, omisso que. D Sed tamen mutandi non adest necessitas. lu eadein
990. Certa] Voss. 1, Allera pars tonUut certc ett. hac re supernum neclar memorat Scdulius i, 153.
Pars altera non displicet. 1017. Fuciat] Voss. 3, facias.
991.I7tta]Aldin, illa. 1018. Pauli] Voss. 1, Paulum.
994. Monet] Anlv., movet, ul bxe confusa supr. i, 1019. Parent] Voss. 2, 3, ed. Antv., parant.
924.—Bibl. Ludg., fungamur ab hta. 1020. Cautus\ Pulmanui Scbed., Antv., caum.
995. Dolos]Ita edidi ex solo Voss. I. Omnes dolor, 1022. Tufe]Voss. 5,__to. Vide ad vs. 53_.
sententia nulta, nisi legas ctim qu.busdant, vetatque 1023. Delator] Antverp., delaius..
nefas. 1024. Rarum] Voss. 5, rarus. BiUl. Lugd., rerum.
995. Verilique]Ex Cantabr., tribns Voss., edd. — Ad prwmia per ob prmmia exponit Barlbius. ad
Aldm., Torn. 1. Reliqni, vetatque. Slaf. vt Theb., 550. Forte rectiuscapias, rarum est ut
> 998. Sattdre]Vess. 1, saturare; et bxc eonfusa apud prxmia inde, nerope gloriam, consequaris.
Sedul. Prolog. 6, et in Relharii Acrostieh. 16. 1026. Quam] lta codd. et Aldin.,Torn. 1; reliqui,
i 1000. Qum\Ex tribusVoss., edd. Aldin,, Anlverp.,
;-Torn. 1; reliqui, quam. qua sceteri servire. Id videtur e glossa. Timebat con-
stantiam suamservare ad scclus, itaut rem illam non
1005. Parta] Ex Vess. *, 2, edd. Aldin., Torn. 1; proderet.
231 ARATORIS
Crimen erit, cumqoe ad facinus socianlur ini- A Luroinis esse viam, nec discordare novellis
[qoi, 1045 Jura vetusta patrum; fas est modo credere cun-
Est tibi culpa lides, quam tune in laudibus or- [ctos,
[nat Corpora de tumulisjam posse resurgere, post-
Verus honor. cum causa pia est. Slipantibus [qttaiii
[armis Detulit indc suum.qui condidit omnia, Christus.
1030 Cxsaream mox Paulus adit, quo turba cucurrit Obstupuit Felix amisso nomine, vincla
Rhetore fulta suo, qui prxsidis anre potitus Quem faciunt aliena reum, quoruro objice
irrila verba dedit: contra sic denique Paulus, [ Paulus
Optjme prxses, ait, dudum te novimus omnes 1050 247 Stringitur, el Festi servatur prxsidis
Justitix documenta sequi, comitemque mode- [anno,
[stam Linquimus faic nimium, ne gaudia nostra mo-
1035 246 Consiliisbancessetuis.quxgratiasuadet [rentur.
Fidere, nec dubium tali sub judice fari. Ad Latium jam, Paule, veni! certamina crebro
Non legis lempliqtte piutn violavimus usum, 248 Quaetuerint agitata foro, quantique legan-
Nec Sermone vago populares movimus auras. B [fur
Urbibus ex Asix venientes solvcre dona Judaici fluxisse doli; naro talia Paulus :
1040 Coepimus,ad pururo semper spectantia votum. 1055 Cxsaris ad solium vos provoco; Cxsaris, in-
Quis, rogo, liber erit, si res facii ista nocen- [quit,
[tem? Appello Romanus opem; cui Festus: Abibis,
Eloquor baud metuens, neque enim discrimina Ut cupis, Aogusii ciiius visure tribunal.
[novit Non slimulanle metu fugiens discrimina Paulus
Formidare tides, audent quam dicere seclam, Judicii vitavit onus^ mens aiuia semper
NOT^E
1028. Tibi] Aldin., Antverp., Bibl. Lugd., et Fa- Hiocroboraportis,
bricius, ibi. Posterior vocis prioris litlera absorpsit Et fidoscertantobicesarcesseresilva.
sequentis inilialem. Hucalludit Valerius Flaccus lib. i Argonaul.,
1029. Causa]Aldin., culpa. Non displicet, est enim Fremit objiceButi
oxymoron quo Arator passiro utitur. Clausacohors.
1031. Aure] Bibl. Lugd., ore. Non necesse est. Su- Ea vocula aliqnando alio genere posila reperimr. Al-
perius quoque hxc cuifusa, i, 124. r^ cimus
Avitus, lib. iv,
1038. Aurat] E soloCanlabr. hocreposui. Omnes,
aures. Lucaneum, smtruarao-tv,exprimil Act. aposl. Objicerupla
S_evitlaxatisexcurrenshumorhabenis.
xxiv, § 12, curo quo aura raagis convenit. Boet. Sidonius
Consol. Pliilos. ii, pros. 6, vosautem nisi ad popula- Panegyr. Amhemii :
res auras inanesquerumoresrecte [acere nescitis : ubi Cereadestiluitresolulisaxibus obex.
Silzmannusininss.eliamauresinvenit.AddeDrakenb. Putant docti obice utpluriroum scrihendum, ul, curo
ad Ltvium vi, 11, 7. objice reperitur, poetarum sit licemia. Ego contra
1040. Spectantia] Voss.-2, 3, extpectantia. objex scribendura puto , licentioseque j consonara
10*1. Rogo] Voss. 1, jath; Voss. 3, ergo. eximi, cum bxc vox corripitur, ut in adicit, abicil,
1042. Eloquor] Ex Cantabr., Voss. 1, 2, Antv., obicit alioquin poetx sofent. Quod si quis contra veiit
Fabr., Bihl. Lugd., reliqui, eloquar. sentire,age alia pro se exempla produc.t, ubi eadero
1045. Patrum] CumGuutherocontulil Withof Spe- consona littera intrudatur. Nos exhibuimus quibus
cim. Gunth., p. 92. adimitur. IDEM Advers. xxxv, 10.—Fabricium secu-
1048. Nomine] Ita ut amplius non esset felix, ne- lus et Bihl. Lugd., edidi objice. Tueturid recte Bar-
que eo nomine dignus, sed reus potius justitix ne- thius et Weitwus ad Valer. Flacc. 2, 702; et ita edi
glectx ob Paulum in vincula conjectum. tur jam apud Virgil. Georg. n, 480; _Eneid. x,377.
1049. Quem] Voss. 2, 3, qum. Primam in obicebrevem pulo, hinc fortior objicefa-
1049. Obice] Obexquidvis, quod objicitur, dici pot- ctus restiiu;.nduminMario Vieior. Genes., p. 317, ed.
est, qtia voce sxpe Chrisliani nostri utuntur. Chry- J) Fabric. Adde uotas ad Lucan. vm, 796. Alii tamen,
sologus Serm. 65 : Sed plorans quid proficit ad sepul- extrusa licet consonante, syllabamproducendam ar-
crum? quando sie duros et congesiosobicesnon pene- bitraniur, quam recte disserit Drakenb. ad Siliura
trat vox ploranlh. Juvencus libro iv, XHI,298.
Ales uti mollisolitaest sub corpore pullos 1051. Linquimus]Antverp., Bibl. Lugd. el Fabri-
Objicepemiarumcircumcomplexafovere. cius, liquimus, ut raox 1109, indicatse plura omitle-
Hericus alloculione libelli sui: lantt nominh obicem et re; omittit autem qux Lucas memorat Act. cap. xxv
xxvi.
protervm Non ausint sprevhse phalanges. Et in hac 1053. Fuerint] Cantabr., (uerant.
dictione ridiculi sunl nonnulli.qui ubique uua litlera i 1034. Judaici] Voss. 1, 2, Torn. 1, Judwi.
scribendum dicant, cum omnino, quoties productim 1036. Appello]Jungit hic appeilare et provocare.Ila
a poetis ponitur, duplici sit notanda, argumenti ejus, tamen
quod cum correplam volunt, eidem alterum iota tol- appellare dislinguitGlareanus ad Liv. ni, 56, in fine, ul
de cos. ad cos.; provocare
lere consueverunt, itidem ut in adicit, obicit, et aliis de niinoresitadinter xquales,
talisnot:». Unde et objex, cum produciiur, nominandi majnrera, veluti a prxside ad impera-
casu scribendum pulo. BARTHIUS lorem, a cos. ad populura. Neque tamen id semper
Advers. certum
quoque — arbitror. Appetlaread poputum posteriores
jux, 14. Obices,seu objicespotius, pessuli sunt, qui quoque dicunt. Vide Cellar. ad Prudent. Perist. x,
valvis objiciuntur. Germanicus : 818,
Qualisferraiose obici clavicula
dente. 1039. Onus]Voss. 2, a manu secunda, opus. Ila-
Siliusltalicus librotv. que ratiotiem provocalionis, a Paulo factce, neg»i iu
233 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 234
1050 249 Pr0 v»lameliore mori; sed muneris au-. A Auslri nactus opem, cujus spiramine lxta
[ctor Crebrescente via, velique palentibus alis
Prxconi teslique suo jam dixerat olim, 1070 -Equora Dndebatpuppis; sed mite quidunquam
QuodRomam venturus erat. Clementia Jesu Ventorum lenuere doli? mox flatibus Euri
250 Omnibus in terris fidei silieutibus hau- Rupta quies pelagi, turaidisque incanduit undis
[slum 251 Cxrulei pax ficta maris; furit undique
Pocula dat de vase suo, cunctosque rigari [pontus,
1065 Multifluosermone jubet, meruitque venustas Atlollensque suas irato gurgile moles
Nominisoccidui de lumine crescere verbi. 1075 Denegat abreptx vestigia certa carinx,
Solverat Eoo classem de littore vector, Qux suspensa polis, dejectaquejungiturarvis,
NOT/E.
timore periculorumrepositam, quod tamen Augusti- Constanter omnes hic vulgatum servant. Forte le-
nus suspicabatur. Solent plures hujus rei rationes ab gendum, mensanxia nunquamest.
eruditis proferri, sed arbitror solam provocalionis 1062. Venturus] Et hanc provocalionis rationem
hujtis rationem in eo sitam esse, qnia perspiciebat B atii quoque protuterunt. Recte eam rejecit vir eru-
Paulus jus sibi denegari, prxcipue ob Judxorum per- ditus in Acau. Eruditor., part. m, vol. n, p. 233.
vicaciam. Clarissimehoc apparet ex ipsis Pauli ver- 1065. Venustas]Ita codd. et edd. Aldin., Torn.l;
bis Act. apost. xxvm, § 18 et 19. Nuper hac de re reliqui, vetuslas, Per venustatemnominisocciduiRo-
latius egit vir eruditus in Acad. Erudilorum, qux mam iiitelligendamarbitror, sive Lalium, quod poe-
Belgiceprodit Anistelodanti,parie m, voi. 11,p. 224, lis eodem modo Hesperia dicitur, lingux aliarumve
qui prxterea id Pauluro fecisse slatuil ut a vexatio- rerum venustate celebre. Nisi sane hoc cogitaverit
nibus Judxorum se liberaret. Sed hxc contraria sunt Aralor, nescio quid venustasnominis occiduisit. In
iliis qux ipse vir ci. p. 227 adversus Augustinum,de Cantabr. est numinis. De qua confusione vide, su-
intrepitio Paulianimo, quo quibusvis sese periculiset pra, 698.
mnrtisdiscrimini objiceret, disseruit. Addit prxterea 1067, Vector]Ut Lucanus vm, 39. Male itaque Fa-
aliam rationem, eo facilius provocassePaulum, quia bricius, Bibl. Lugd., Victor. Hxc et permutata apud
persuasum sibi haberet nullaro Romx legem e.se in Silium xu, 119. Cum Virgilio bxc contulit Cerda ad
Cmislianos latam. Id quidero cst certissiroum, eo- __Eneid,i, 38.
rum nomenAnliochix ortum, non citius Romx vide- 1069. Crebrescente]Voss. 2, 3, crebriscente.Ita au-
litr innotuissequamextremis Claudiiannis, vel primis tem favent illi
Neronis.VideGruner. de Odio hum. generis,p. 137; Voss. 1 prxtuli,scriplurx quam ex quibusdam edd. et
secutus analogiam et judicium Ou-
Burm. ad Suet. Claud. 25. Jam si vel hoc provoca- deud. ad Sueton. Cxs. 79. In codd. autem et crebe-
tionis leroporenotum fuerit, nondum tamen eratra- scereet crebrescere invenit Drakeuborchius, eodem
tio ut lex adversus Christianos ferretur. Quodcunque tesle ad Sil. x, 1; sed meliores sequi prxslat, prx-
ad Cbristianx religionis prxcepla speciabat, Roma- Q cipue cum accedat simiiis aliorum foruia.
nis iioi.duiuadeo innoluerat, et, si qui Romx Chri- 1069. Ath] Infra vs. 1213,
stiani privatim sacra adhuc sua colebant, id autem Praebuitaligerasplacidisin fluctibusundas,
Romxpermiitebalur; atque ita Paulo, e vinculis li- el
berato, idem deinceps domi concessum. Act. apost. qux Heinsius contulitad Ovid. Art. n, 45;
28, § 30 : ascribit hoc quidem vir eruditus, p. 230, 1070. Findebai] Antverp., [undebat, conlra sen-
favori imperatoris erga Pauluro; ipse pntius consue- tentiam et poetarum usuin. Ita Jason aita secare di-
tudini Romanorum tnbuo.qui nemini ob religionem, citur apud Valer. Flacc. n, 2. Vide Burman. ad
etiamsi ridiculam, erant graves, ut testatur Atbena- Claud. R. P. u, 158; Stepltan. ad Saxon. GrarffflT/,.
goras Apol.pro Christ., p. 6, ed. Rechenberg. Post- Hist. Dan. vi, p. 132. JFpV™.
quam vero magis hxc sacra fuerint evulgata,quibus 1072. Rupta) Ex Lucanoi, 239. '.;^.-V--
prxcipuesoli Deodivinus honor, non imperaloribus 1072. Incanduit] Lucanus x, 322,
prxstabatur, quxque alia religio purior suggerebat, Spumeusinvictiscanescitfluctibusamnis. \
priroum latx leges sunt, et Christiani n.ajestatis ac- Atque ita de mari spumanti et turbato passW poe-1
cusati. Sed neque hxc Paulo potuit fuisse provoca- tx. Vide Burman. ad Catalect. in Addend., p>
tionis causa.Tum enim id fecisset, ut tutior sibi fo- Bulxum ad Valer. Flacc. m, 32. Theogn. Senten^-" _^4_S_
ret setles, per provocationemparata. lu lamen mihi vs. 10,
vix persuadel intrepidus Pauli animus. Cxlerum rai-
rorvirum eruditumaffirmarePaulumRomx traditum r>__ntr_vSi |3a6ufjrovrof«X6f7-_-..«{.
. fuisse militi, non ul ipsum cuslodiret, sed tucretur a D Adde Quiiictil. Declam. xn, p. 257. De quo egi in
Judxis, vitxipsius forteinsidiaturis. Judxi cerieabs- Miseell., p. 193.
linuissent ab insidiis illi homini Romx struendis,
qui tuendx causxadimperatoremprovocaverat. Inde 1073.Pax]Pacem fluminitribuitFIorus iv,2,28: ubi
enim imperatoris ingens sibi odium concitavissent, Duker. et generatim a poetis de rerum inanimatarura
prxcipue cinn nun diu ante Judai a Claudio Roma quieteadhiberi notat Burman.ad Valer. Flacc. tv, 20.
fuerant pulsi, eorumquejam crat sese continere, ne Lucanus iv, 437, pacem quoque marh memorat; sed
motibus graviori sese periculo odioque exponereut. alia sententia, ut docet Burroannus, neque lamen
Fuit itaque Paulus potius in miliiari custodia.de qua inde locutionem, ul alia, desumpsisseAratorem du-
Lips. ad Tacit. Annal. m, 22, et late pater meus de bilaverim.
Civit. Pauli 5, § 5. 1073. Ftcta] PulroanniSchedx, Antv., victa, male.
1059. Semper] De integritale hujus loci maxime 1075. Abreptm] Ald., Torn. l.amptt». Alteruro
dubilo, etobstat vulgatx ipsa sententia. Paulum ne- rectius. Comel. Nep. Fragm., p. 732., vi lempesta-
gat provocasse, quia fugiebal roetu discrimina, et tum ex Indicis mquoribus abreptos. Hoc indicat magis
rationem subdit, quia mens anxia seniper est pro vim tempestatis, qua a recto tramile defleclere coge-
vita meliore mori. Hxc sibi obslant. Adeone Paulus banlur; allerura magis ad ventos perlinel, licet non
pro vila roelioreel xierna mori negasset? Qux ipse impetuose in navem irruenles, quo sensu arrepta veta
bac de re in Epistolis raemoral aliam ipsius men- dixit OvidiusHeroid. xm, 15. Facilis in utroque est
tem pncferunt. Rectius Arator vs. 1042, describentium lapsus, ul docuit Drakenb. ad Livium
Nequeeninidiscriminanovit. xxii, 48, 4. Apud Mamerlinum Genetliliac. Maxim.
Formidarefides. . . 10, § 3, Livineiusconjiciebat, parvosliberos arreptos,
PATROL.LXVIil. 8
235 ARATORIS 236
Terrarum coelique sequax, caret artis amicx A Nec soiis radiis sub nubibus emical axis.
Praesidiis manus apta rati, gelidoque pavore 1090. Cumque dies multos jam rite peregerit orbis,
- 252 Depoirant animos, higroque sub aere In pelagb nox una fuit, qno tempore nullis
[cxci Indulsere cibis: quanla est beu pcenatirooris
1080 Naufragiumjam jamqoe vtdent, clausoque pro- Snppllcium nescire famis! dat semina causis
{[fundo iles mala sxpe bonis: tam clari naulica pubes
Mortis iraago patet. Vastas percurrere syrtes 1095 MilitixqUCcohors horainis lempsisset hohorem,
Historica ratione vocor, lacerosque rudentes Prosperiore freto, cujus custodia tandem
Etclavi fragmenta sequi, sed non ego linguam Solvllur, et sxvo vener&nturab xquore victi,
Tam fragitem committo vadis, rapidasque pro- 254 Q«em portum sensere suum : gerit illa
[cellas [ruina,
1085 Aufugiam tentarediu, neforte canenti Ne lateat, quod Paultts erat, sanCtusqtiepateseat
ObrUat exiguam violenlior unda loquelam. 1100 Assertore mari, raptisque elementa laborant
TangeTe pauea libet, lutas conabor arerias. Luminibus raonstrare virum, mediisqne te-
£53 Prseviafluctivags latuerunt sidera puppi, jnebris
NOT_£.
pro abreptos. Llvineio Mvent excerpta Vossii et Guel- B . 1089. _Emtc.it]Vocs. 1, eminef, sed illud parum
ferb. codex, neque idem displicet Sthwarzioj» aplum videtur, ex distinctione quam inter emicare ct
1075. Certo] fta ut non rectb cursu posset proce- eminere proposuit Burman. ad Lucan. v, 76 : ubi et
dere. Vide Banhium ad Claud. tv Cotis. Hortor. 171, eadem est confusio; cumque in Actib. xxvu, § 20,
atque ita Ut terta via est, qua homo sine ulla Vacilla- 6ol non apparuisse dicatur, emicat hic magts placet,
Uone pO-Sitprocedere, ita contra inctna. Eo sensu orienti soli et luci proprium. Ipse id firmat vs. 1125,
est apud Livium vm, 24, 11: Pervenit ad amnem, Lux revocatamicat.
rumh reeentibus ponlh qum vit aquw absluUrat, indi- ita Valer. FlacC, i, 655.
ennletnittr t qtiem cmminctrto vmo tranthet uqrtten. Et
Veram loci «ententiam non perspexit Jacob. Grono- Emicuitreserata dies,
vius in resp. ad cavill. Fabretti, p. 50. Omnino ruirta Lactant. de Phoenic, 44.
pontis indicabftt, qua commode stijper istas fuinas Et priml emicuitluroinisaura levis.
•mtiem iransire possent, ita lamen ut ittcerium illud Axis procoelo hic adhibetor. Siiereusaxit c-oibusdam
vadum esset, quo sine titubatione miles consistefe in codd. est apud Ovidium Amor. tn, 10, 21: ubi
et progredi vix posset. — Sequens u/uassatx navis Heilis. Talis auteffl, qui hic deseribitur, axis Grxcis
descriptio poetis est bsitatissima in tempestatibus. est ar,ppiyfi*\bet;, de quo LennepIUSV.C. Animadv.
Vide Silium xv«, 270; Ovid. Trist. i, 2, 19. adColuth. n, 8.
1078. Ra_i] Vess. 2 ed. Antverp., regi. 1093. FamisJ Ut prx limore famem non seuserint.
1078. Pafore] Ita Voss. trCs et Tont. 1, feliqux 1097. VeneriMur]Voss., 3, vectantur. Sedsuperius
edd., stupore, prxter Antv., in qua favore. 1 honotem alterum suadet, ut indicet eos qui
1084. Rabidasque] Voss. 3, Bibl. Lugd., rapidas- Q tempstitM
cxteroquih eum spreVissent, jath ingenti tempestate
que. Alterum tempestali describendx ,
aptius qua pfeissos eumdem coluisse quem sentiebant portum
ingruente poetis venti dicuntur ratidt. Vide Oudend. suum esse, cujus nempe essent ope periculuui eva-
aaLucan. v, 419, et vi, 27. De vocum harum per- suri. Hac tameh de re nihil Lucas; quin potius ini-
mofatione vide ad vs. 242. lites consilium cepisse affirmat captivos occidendi.
1086. Vnda] Prudentius in Symm. prxfat. lib, n, Nisi ad centurionem hxc referfe quis velit, illi mili-
in fine: tum consiliointercedentem.
Facundioris ut impetus 1097. Vtt.ll] Ila ex Voss. i, 2, scripsi, in reliquis
NonmeBuCtibUs obruat. omnibus esl veCU.Languet illud; indicat enira eos
ubi Weitziu* NostfUmConiulit. jam Paulum coluisse, quia prorsus tempestate erant
1087. Tanjere] Voss. 1, pangere. Alterumbrevitalis pressi, ita ut nullam sibi salutis viam invenirent,
etudio qusdatii omisSuro convenientius. Gicero pro quem cxteroqiiin non curassent, si mare fuisset
RtJSCAtner. 30, neque omnia dicam, el leviterunttm- tranquillins. lta efrtd passitn poetis illi dicuntur qui,
quodque tangam. Pariter tactum recte Livio asseruit iogenti lempestatCacti, suinon sunt compotes.Ovid.
Drakenb. lib, xxtn,' %$,8. Cxieroquin pxthgerenon Fast. ui, 593,
inelegans esset de carmine composito, ut apud Cice- Vintitur aTsvento, nec jam moderatorhabenis
rOD.ad trivers. xvi, 18, an pangis aliquidSophocleum. Utltur.
1087. Libet] Tres Vossiani et ed. Anlverp., referl. Heroid. xix, «3:
Recipere noneasum ausus, cum prior videretur pro- Arle laboratx vincunlurab a.quorepuppes.
ducenda ex rati nte quam dedit Vossins Art. D
Gramih. ti, 19; et patet exemplis ab Heinsio prolatis Ubi Burman. et THst. i, 4, 11:
adOvid. Heroid. vt, 137. Pra terea dubito utrum tibet Navita,confessuagelidOpalloretimorem,
tueafilur Cantabr. et Univers.; ex iis saltem nihil Jam sequilur victam,nonregit arte, ratem.
protulit Cortius. Cum tamen passim leges prosodiaeas 1098. Gerii] Curtius conjiciebat, qumritque ruina.
Arator negiigat, et refert scribere poluisse forte vi- Non videtur necesse. Senterttia enim est, ilia ruina
deafur. aliquid habet, unde Paulus fteret manifestus. Noii
1087. Conobor]Dura locutio; Lucsa *««?_ «Xfttlv, longe. abit quod imago gerere figurum dicitnr apud
Act. apost. xxvu, § 15, per conari vulgatus vertit, id Sulpic. Sever. Hist. aacr. u, 3, § 1; in Miscell.1.17;
est suramo labore conlendere. Simiiiter Noater vide- et eodem modo capi posse sum suspicatus quo Bar-
lur voluisse, ee surarao studio carmen eo deductu- thius apud Claudian. Cons. Manl. 146, conjicit, quoi
rum, omisso cursu Pauli maritimo, ut describat quo- forluna gerit, et exponit, affert, donai, fert.
modo ttito arenas sive terram attigeril: revocandum 1100. Assertore]Sic aurum corruptor, taxum custos,
ex prscedentibus tangert videtur» Sed de loci inte- et simitia comtruuntur, de quibus Burman. ad Cala-
grilate oubitaveru». lect. i, p. 79. Superiu» de eodem genere nonnulla
1088. Prwviq] Antverp. pervUt. Vide ad vs. 773. protuli vs. 134, quo et pertinent bot arator, de quo
Prwvia rectum est, cum ad sideracursumdirigerent. Brouckhus. ad Tibull. i, 11, 46, et ocuUamatoret re-
 DE ACTIBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 238
Apparet radiata fides; fit laurea justis A1115 Hic potior, quem nemo putat: nam inissus ab
Ex pretio, quod terror agit, mansuraque virtus [astris
Crescit in adversis, qux, testibus usa periclis, Angelus hxc placido veniens denuntiat ore:
1105 Ad meritum discrimen habet: stans denique Quamturbam vehit ista ratis, tibi reclor Olympi
[Paulus Corttulit, ut nullis flgatur haufraga saxis.
Conclamatapiis animat sic pectora verbis: Credite, vera fient, nec spe fruslrabor inani,
255 Outiham hostris voluisses, fida juven- 1120 256 Qui merui promissa Dei, concessaque
[tus, [nobis
Consiliisparere prius, nec littora Cretx Insula portus erit, cujus staliohe licebit
Liqueris, insani rabiem passura profundi! Arrepta tellure frui, navisque solutx
1110 Non pelagi coeliqueminas, non triste tulisses ProspeCtaregravem i.ullo discrimine casum.
Jaciurx populantis onus, nec turbilte tanto His dietis ruit ifa maris, subiataque dudum
Desperata salus gemeret conlinia morlis. 1115 Lux retocata micat, velaminenoctis aperto
Qux tamen humanum transcendunt gaudia vo- Pandere visa solum, quodprxbuit hospita nau-
[tum, [lis,
Hxc facile est prxstare Deo, cui muneris usus Sicanio laterl reffiis viclna, Melite.
NOTiE.
stituendi ex cod. Apuleio Metam. n, p. 26 : ut recte '.B Et Afalor. — Et Cyprian. Genes.:
vidit OudendOrp. in Miscell.Observ. Vol.II, p. 301. Lux fiat, et claronilueruntomniamundo.
1102. Justis] Voss. l,;'tuli. Fi-BR-Ciils, Gomment.in Poet. Christ. p. 58. Vossiani
1103. Agit]Voss. 3, ail. tres, edd. Aldin., Antv., Tom. 1, forent; sed et hoc
1104. Vsa]Iia codd. etedd. Aldin.,Torn. 1; reliqux loco fient probavitileinsiusad Prudent. Perist. vi,83:
autero, quod lestibus ipsa. — Statim Voss. 1, quod quem et de correpta syllaba confer ad lib. i in Sym-
mtritum. mach. 223, et in Addend.,p. 153; Voss.Art.Gramm.
1106. Conclamata]BarthiusAdvers. xxxn, 5, expo- n,13.
nit hoc loco per clamando cogere, inclamare, aut 1119. Frus(ra6or] Canlabr., cod., gravabor.
valide appellare. Ita sane conclamata urbs est apud 1123. Casum]Cantabr., paclum.
Hegesipp. Excid. Hierosol. v, 26. Potius tamen hac 1124. Ira] Aqua irata est in lapide apud Gruterum
voce mihi videlur indicasse homines rationis inopes Inseript. p. CLXI,2. Ira marh recte vindicatur Ti-
et de salute desperantes, roortuis similes, quibus ex bullo n, 4, 7, in Observ. Miscell., vol. II, p. 247;
solemni roore hoc verbum apud Romanos proprium et similia contulit Drakenb. ad Siliutiiiv, 245;Burm.
est. Vide Drakenb. ad Liviuro IV, 39, 3, et Guther. ad Ovid. Heroid. xv.in, 2; Heins. ad eumd. xi Me-
de Jnr. Mauiumi, 17. tam., 729; Oudend.in Observ. Miscell.,vol. v, p. 75.
1107. Voluitses]Fabricius, Bibl. Lugd., voluisset. Similiter insanummdreeXposuitElmerth.ad Arnob. i,
— Usus hoc versu est Beda de Metris, p. 2355, ed. p. 44.
Putschii. 1123. Velamine]Voss. 2, velamina.Intelligit nubes
1108. Pritts] Voss. 1, piis, ut et hxcconfusa apud Q qux solem et sidera obduxerant, quibusque velut
Sedul. n, 21, et m, 44. Sed cum Paulus antea eos apertis lux revoeaba.ur.
hujus rei monuissel, vide Act. apost. xxvu, § 10, 1 1127. Remis] Bochartus Canaan i, p. 503, conji-
prius magis placet. — Nee dedi cx Voss. t, 2; re- __cit, tellus. Sane illud remh aliquid incommodihabet.
liqui ne. Codices nihil nisi quod Voss. 2 et 3 iegunt,
1109. Liquerh] Ex Canlabr. et Voss. i. In Voss. 5, lateris, unde mutant, emendandum suspicor, Sicanii tateris
est linqueris; in aliis linqueres;Bibl. Lugd., linqueret. remis.
Mutatumhoc ab illis qui diversa tempora non fer- 1127. Melite]MsXtr»,juxta Siciliam insula, roedia
rent, sxpius tamen ita juncta. producia bis apud Aratorem Iegitur, cujus alibi exem-
1110. Minas]Voss. i, vias : male. Virgil. /Eneid. plum nescio. Hodie Malta, exsulum Rhodianorum
vi, 113: domieilium.Terram MelitxamCeretani Itali gratiam
Atqueomnispelagiquetriinascceliqueferebat. diviPauIijamnoroinant, eamque superstitiose iclibus
venenatis mederi declamilanl.FABRICIUS comment. in
Ubi Cerda. Christian. p. 86. — Miletw est in Cantabr.;
1113. Gaudia] Voss. 3, grandia, neqiie id male. Poet.
1115. Quem]Ita scripsi ex Vossianistribuset Ant- Mileiein Voss. 5 et Antv. Secundam hic contra mo-
rem produci, notavit etiam Cellar. Geogr. Ant. n,
verp., reliqui omnes, quam, ntilla sementia, et miror 12. Varias hoc nomine insulas produxit Salmas.
ita constanter eti.im in melioribus edd. retenlum. Exercil. Plinian., p, 272. Bac in causa dux erudito-
1116. Hmc] Voss. 2, 3, et edd. omnes, prxtcr rum ingenia exercuerunl, altera ad Siciliant, altera
Aldin. et Tornxs. i, hoc, Adriatica, sive Meleda.Hanc prxcipue Ignatius Geor-
1118]Nullis] Pulmanni Sched. Antverp., nullus. Dgius intelligendam putavit, cui sese opposuit Joan.
1119. Fieni] Fio in dissylUbiscorreplum frequen- Aiiton. Ciantarus,
tissime, contra aliorum poelarum usum. Prudent. Lipsienses in Novis cttjtis tamen argumenta refutarunt
Act. Supplem, tom. VII, sect. 2,
Steph.: p. 55. Plura eamdem in rem jam contulerunl Seali-
fgnibusvorabere ger, Grolius, Bochartus. Nuper quoque cl. Bachierte
Damnatus,et favillajam tenuisfies. in Geogr. sacra, parl. iu, vol. II, pro Melita ad Sici-
lbid. : liara pngni-Vit,argumentis ex vento, Syrte, Syracit-
__mquetumnfieri mandas,fioCypriaBOS alter. sarum mentione, aliisque dcpromplis. Scio quld du-
dum antea his reposuerit vir clarissimus ifi dtssert.
Symm. I: de Naufragio Pauli, § 14 et seqq. Sed ncndtJtnhxc
Veraratus, qitieciinquefiantauctoresenatu. persuaserunt quominuscfederem Melitam ad Sici-
Sichardus, cOnsehsumnon observans, locum hunc liam esse inlelligendam. Omnis ilineris iocorumque
uliimum correxit, sed nos Prudenlium ipsum et co- ratio eo tendit. Maximatamen est difficultasin men-
dicem manuscriptumsequimur. Simililer Terlull. u, tioue Adttaftcitmtrh, Act. apost, xxvn, §27, quo hxc
Saxafiunt,et sempererunt, nisi magnapotesias Melita redigi nequit. Pltires hoc nomen ultcrius ex-
Solverit. tenderunt; ut et Ionium eo nomitie comprehendi
259 ARATORIS 240
257 Ante tamen rabidos quam vincant xquo- A t 1150 Erepioque gregi largitur pa.cua Christus,
[ ris xslus, Nominibus propriis , paslor jam verus edenti.
Solvite, proclamat Paulus, jejunia fessi, Hinc etiam Ecclesix gerit aurea luna figuram,
1130 258 Et quarto decimo, sicut nos vescimur Qux quarto decimo, de primx lampadis ortu,
[inquit, Conspicilur jam plena die, quia corpore Jesu
Jam panem gustate die. Memoranda figurae 1155 Crevil in orbe suo, lucem faciura perennem.
Sacramenta pix valeant qua lege, probemus. Pelleret ut Paulus crescentia frigora nimbis,
Tempore, quo primi fulserunt lumina mensis, Contulerat sarmenta focis, cui vipera fixit,
Hoc numero currente die, decarnibus agni Dxmonis arma ferens, surgentibus obvia flam-
1133 Turba jubetur ali, quarum rounimine lacto, [ mis,
Libera Niliacas meruit vitare tenebras. Antiqua feritate manum, gelidique veneni
Hinc spatio simili Paulus, de gurgite mundi 1160 Vulnus in igne dedit. Quid adhuc, male noxi?
Quos aufurre cupit, secum convivere suadet, [serpens,
Et sacrum libare cibum, vestigia Mosi A Domino revocare cupis, veteresque rapinas
1140 Observata legens, quorum speculantibus actum In legis novitate paras?quid, morlis amalrix,
Hxc duo sunt diversa locis, sed proxima, B Cujus es ipsa parens, inslauras bella redem-
[causis, [ ptis ?
Et repelita salus uno de fonte levatur. Prxdo venis, sed prxda jaces, letumque mi-
Agnus Christus inest, panis quoque Chrislus [nistrans
[ habetur 1165 200 Arboris alternis consumeris, improba,
De coelo, quod et ipse docet; qui corpore Je- [ ramis,
[ sum Poslque crucem Christi mors est tibi portio
1145 Sumpserit, hoste carel, nec jam sua jura [ligni.
[Pharao Haud procul hinc aberant agrestiacorda ge-
259 -Egyptusque tenet; mox omnia dxmonis [rentes,
[ arma Barbarica de stirpe sati, qui murmure diro
His merguntur aquis, quibus ille renascitur lnsonuere simul : salis est ex crimine fusi
[infans, 1170 Sanguinis isie reus, nullis jam tutus in oris,
Qui caplivus erat; salste quoque fluctus abyssii Cui pelagus tellusque furttnt. Mortalia trac-
Linquitur, el telri superantur stagna draconis, [tant,
NOTJS.
teslatur scholiastes ApolloniiRhodii iv, 304; sed de nia credebantur vera. Vide Brouckh.ad Tibull. u,
otriusque finibus erudile egerunt Lipsienses d. I. r4,2.
termiiium Adrix ad austrum consiituentes inter Ia- u 1133. Fulserunt] Cantabr., fluxerunt.
pygix promontorium et montes Ceraunios. Sit ita ; 1139. Jtfosi] Canlabr., Moyse. Antverp., Fabr.,
in
poluit lamen navis, lonio mari tempestate pressa Bibl. Lugd., more.
dici (v TW'ASpia.ventis agiiari, si modo illa verba 1144. Jesuml Voss. 3, Jesu; Antverp., Jesum.
non ita capianlur tanquam id factum fuerit in ipso H45.Pnarao]Producitur etiam media inferiusl237,
Adrialico mari, sed ad illnd; venenda enim Latine Hic populusquem vinxeratante Pharao.
arbitror, ad Adriam. Ita 4_lianus Var. Hist. xm, 16, Victor. Afer de
Epidamnum consiituit sv t& 'lovtwxbhtu. Recte Pe- Machabxis, p. 450, corp. Fabric,
rizonius ad lib. n, 25, ex'ponit,'ad siiium Ionium. /EgyptieffugiensmortemregemquePharaon.
Propius accedit vawfpayiovttotnauvxe;ev xfi 'ixukiu, 1148. Salsm] Voss. 2 et 3, salsi; Anlv. falsi.Con-
quod est in 1. 9, ff. ae leg. Rhod. de jactu,' naufra- fer Vossiumde Anal. i, 32.
gium facientesad Italiam, ut interpretatur Rynckersh. 1149. Linquilur] Torn. i, liquilur.
in diss.cap.5. Quo magis aulem Melitam,quain dixi, 1151. Pastor] ita Voss. tres et Aldin., Antv.,Bibl.
hic intelligam, facit navis illa quam in hac insula Lugd.; reliqui, paslo.
hiemem iransegi.se narrat Lucas Act. xxvui, §11. 1151. Edenti] Cantabr., ulenti; Aldin,, edendi.
Dicitur illa Alexandrina, et haud dubie fuil frumen- HjB3. Primwj Voss, i, primo.
taria, ul et ipsa Pauli navis ftterat, quod docui in 1154. Quia] Aldin., quma— Jesits, Voss. 1.
Miscell. c. 17, in fine. Jam Vero non video qua ra- 1156. Altmfrts]Quxdam edd. membris.
tione navis, Alexandria Romani tendens, et lempe- 1157. Fixit] KaQtyc, Act. Apost. xxvm, § 3:
slale a reclo cursu non divulsa (hanc enim lempe- D quod per ligavil, illigavil exponit Bochart. Ilieroz.
state ad hanc insulam actam non apparet), potuerit part. i lib. i, c. 4; et part. n, lib. in, c. 2 : cui Ara-
in illam Adriatici maris pariem excurrere, ut Romam lor videtur favere.
tenderel. Nimix fuissent hx itineris ambages, prx- 1158. Surgentibu*] Anlv., urgentibus.
cipueul illic hiememnautx transigerenl, cura navera 1164. Venis] Voss. 1, veius: non displicet.
commodius appellere poluissentinsulisSicilix proxi- 1165. Alternis] Ita codd. et Autv., Bibi. Lugd.,
mis.etitineri Romam versus, qualishxc eralMelita. Fabric; reliqui, alterni.
1150.E. ] Aldin., ex. 11_8. itftttmttre] Munere, Aldin.
1131. Gttsfa/e]Bibl.Lugd., gustare,—Diememorat, 1169. /nsontierej Ad Sedul. l, 11, suspicatus sum
licel res nocte contigerit. x^ipovscribit Lucas Actib. Aralorem scripsisse intonuere,ut gravior animi af>
xxvn, § 33, quodper Aacnocteverlit Burman. ad Quin- fectus exprimatur. Vide infr. ad vs. 1226.
clil. Declam.x.cap. 14; etita est apudMatih. Evang, 1171. Furunt] Pro Furiunt. FABRICIUS comment.
XXVII, § 19 : nisi illic Romano more tempus civiliter in Poet. Christ, p. 58 — In codd. Cantabr. et Voss.
numeretur, et intelligatu.rdiluculum, adeo ut visis in tribus est furent. Antv. forent. Reponere (urenl non
soranio crediderilPilati «xor.quiasubdiluculum som- susiinui, quia futurum tempus liic nullius valoris
241 DE ACTJBUSAPOSTOLORUMLIB. II. 242
Et divina probant; digilo nam bestia pendens .\ 1190 262 Qui ao'et ad palriam veteres remeare
Excutitur, projecta rogis*bene reddita flammx, [ colonos.
Quam dedit ipsa prius, qux culpx protulit lncolumem sic stare diu mirata juventus
[ ignero, Hunc aii esse Deum; tandem, rudis incola ,
1175 Unde gehenna calel; glacies tepefacta veneni [ disce,
261 Solvitur in cineres, gelidxque superbia Qua regnet virtute polisr,qui talia confert,
[ pestis Ut famulos hoc esse putes. Nunc causa figura
Ex ardore perit; focus hic rapidique vapores 1195 Pleniusin clari cernendi est munere facti.
Non solitas vires capiunt,aique arida secum Anguis origo necis ( nam mors hinc edita nc-
Nutrimenla ferunt, sed lu modo decoquis an- [men.
]guem, De roorsu peccantis habet) contraria justis
1180Usa luo fervore, fides; tibi subdilur hostis Vult relinere manum, quoniam manus apta
Frigidus, inque vicem faciens incendia flagrat, [ ministrans
Vipereo fumante gelu. Venienle lumore Jure vocatur opus; (alem qui senserit hostem,
Labi posse ferunt; quantum per inania currit 1200 Impiger excutiat, dominique vaporibus urat.
Mens ignara boni! jam tunc de corpore Pauli g Paulus ut admoti cognovit furta pericli
1185 Virusabest, oculis cum squameus exiit horror, Serpere velle, sibi coelestia tela capessens
Quemserpens antiqua dabat; purgalus in amne Pressil in igne dolos, cujus de fomite crescens
iEthereo, Chrislique cruci sua membra rele- 263 Est accensa fides, et sensibus additus
[ gans, [ardor; _
Nescit ab angue mori, vorat hxc, qnx flamma 1205 Hincque cator populis processit ab ubere
[ yenenum , [ fontis.
Asacrisvim sumpsitaquis, quibususlusanhel.it, Mensibushibernis tribus in regione Melite

miM.
videbatur. Furorem pelagi jam snstinuerant, telluris 1185. Exiit] Ex codd. etedd. Ald., Torn.l. Alis,
furor jam apparebal in vipera. Maletamen Fabricius excidit.
furunt pro furiunl accipit. Vide VossiumAnal. iu, 1187. Relegant] Voss. 2 et 3, Aldin., Torn. 1, re-
30, fin. Idem memorat Sulpic. Sever. epist. 1, § 5, lC ligans; obstat medix quantitas. Voss. 1, refocans.
quem salvumfactumde mari fata viverenon siverunt. Forte scriptum pro revocans,quod glossema videtur.
Ila ex uno cod. Traject. legendum : alter habet si- Relegare enim hic est transferre in crncem Christi.
nerent. Per siveruntreclius exprimitur etuaev, in Act. 1188. Hwc] Ita codd. Voss., ed. Aldin., Torn. 1.
xxvin, 4. Quod Lucx est Six», expressit Sulpicius Hwc quoqueAnlv., hoc quoquereliqux.
per fata. Ex mente loquentinm potius intelligendam 1189. A sacris] lta Voss. tres, ed. Aldin.,Torn.l.
arbitror Nemesin, scribendumqoe littera majuscula Sacrh vimque,Cantabr. Reliqux autem, qum sacris
Aix», secutus judicium Marcklandi ad Maxim. Tyr. vim sumit.
diss. 16, p. 680. — Nescio utrum ad horum barba- 1193. Regnet] Ita codd., Aldin., Torn. 1. Reli-
rorum judiciuin afiquid contulerit mos ille quo as- qux, qua regil h virtute polos.
pidum morsii soutes solebant interficere. De Alexan- 1194. JEsseJEx codd. et Ald. et Anlv. reposui.
drinis lestis est Galenus apnd Casaubon. Anim. ad Reliqux, posse. — Prxlerea Autv., hos esse. Sed hoe
Athenxum m, 8; et forte inter hos barbaros ipsi aptius est, ut putes famulos esse lioc, deos scilicet,
Alexandrini fucmnt, ex illa navi Alexandrina, qux quod.de Paulo suspicabanlur.
hiemem ad hanc insulam transegeral, et qua dein- 1198. Quoniam]Quomodo, primis duabus syllabis
ceps iier instituit Paulus. brevibus, et ultima Ionga ter apud Aratorem legiiur,
1172. Nam] AMv.,jam. semel apud Prudentium Symm. n. Ea quantitas su-
1174 Quam\ Voss.2, quod. specta fuit, et in exemplaribus excusis fere mutaia
1175. Gehenna] Vox Syriaca, a valle Hinnon, in est; sed quod in antiquis non uno in loco inveni, id
agro Hierosolymitano,in qua pueri idolo Mnlochun relinendum visum fuit, quamvis non consulo imi-
immolabantur; quam idololatriam inseclantur acerbe landum. Arator:
Jeremias et Ezecbias prophetx; nam ipsnrum tem-
poribus a regibus et sacerdotibus perlinaciier de- Vultrefinere manum,quomodolamen apta ministrans.
fensa fuit. Accipitur pro ipsis inferorum tormenlis. Jure vocaturopus.
Prudent. Hamart: Prudentius :
Aridx nec flammagehennx In his quomodovestalisorigofavillis.
Devorethancanimam. Urbibus.
Juvenc. t: FABRICIUS, comment. in Poet. Chrisl., p. 113. —-
Prxmia justitisetribuet, sceleriquegehennam. In sola Antv., Bibl. Lugd. et Fabric, quomodo in-
veni. Videtur in codd. suis id Fabricius quoque in-
FiBRtcius comroent. in Poet. Christ. p. 58. De hoc venisse, cum non mutaverit. In Voss. tamen et re-
loco vide Bochart. Hieroz. part. post. lib. m, cap. 2. liquis edd. est quoniam.
1177. Hic J Tom. 1, hinc.—Rabidi Antv., Fabr., 1200. Dominique]Voss. 1, 2, Dominumque;Anlv.
Bibl. Lugd. Vide, supr., 242. Deumque,ex glossa. Dominumsi referatur ad hostem,
1178. Soliias 1 Ita codd. et edd. Aldin., Anlv., posset capi de eo qui hominibus velut imperat, suo-
Bibl. Lugd. et Fabricius. Reliqui, solidas. Vide ad qtie jugo lenel subditns.
lib. i. 2.9. 1204. Additus]Quxdam edd., additur.—MoxVoss.
1182. TitHiore]Antverp., timore. 1,2, hhque calor. In Voss. 3est hicqne calor.
1183. CurritJ Ita codd., Pulmanni Sched., Aldin., 1206. Melite] Cantabr., Mitelm; Voss. 2, JIft7e(i;
Torn. 1, Antverp. Reliqux, ferlur. Voss. 3 Milete, et ita Antv.
243 ARATORIS
Multiplicemdat Paulus opem, Publiique pa-1A Conveniunt majora sibi, speculentur ut omnes
[ rentem Terrarum dominx fundatacacumina sedis.
Finitima de elade levat, quo munere viso Gentibus eleclus Paulus sine flne magister
Undique prxcipites subilam rapuere salutem. 1236 jEquius huicprxsens oris diffundit babenas,
1210 Pullulat interea nitidi coma frondea veris, 265 °-uffi(fontes prxlala monet, quodque in*
Quo juveneseil humus, senio fugiente pruinx, [ tonat istic,
Suscipiensque ralem velis eedentlbos Auster Drbis cogit bonor, subjectns ut audiat orbis,
Prxbuit aligeras placidis in fluctibus undas. Dignaquemateries Petri Paoliqoe coronx
Hune spirare decet, quem personat ore pro- Cxsareas superare minas, et in arce tyranni
[plieta, 1235 Pandere jura poli, summumque in agone tri-
1215 Qui speeiem fldei torrentem cantatin Austro. [bunal
Sie quoque, prostratis ad gaudia nostra pro- Vineere, ne titulis parvus contingeret hostis.
[ cellis, jEgyplus mondi formam gerit; inde vocari
I lurima quxque legens distinells opplda vicis, Qux meruit, ducibus plebs est commissa duo-
Vontt ad excels» subiimia culmina Romx. [bos,
Altins ordo petit doo lumina dicere mundi B In quibus offlcium fralernus nexuit ortus.
1220 Convenisse simol, tantisque e partibus unum 1240 Idola tot Romte, mundo collecta subacto
Delegisseiocum, per quem duo sidera jungant, Qux fuerant, tenebris obnoxia corda preme-
264 Omniaqui fldei virtutibus arva serenant. [bant,
Qux licet innumeris tendatur causa figuris, Liber et hic populus, qoem vinxerat ante
Pauca referre voiens, lisdem prxstantibus [Pharao,
[edam. Exuit .-Egyptitotidem ductoribus umbras,
|228 Petrus in Eccleslx sorrexit corpore princeps, Perqoe lavacra Dei, qute tunc maris egit imago,
Hxc turrita caput mundi circomtulit oris. 1245 Vitx nactus iter, coelestemreperit escam.

NOT_E.
1210. Coma] Eleganter de frondibus. Vide El- vel Romam, llcet armis suis terrarum orbem device-
menhorst. Ind. in Apuleium in verbum CIOFAN;ad rit, tamen Deo, terrarom Domino,fondatam.
Ovid. Nuce 20. Ita et erines. Buneman. ad Lactant. 1228. Sedis] Mira hic codd. perturbaljo. Cantabr.,
de Pascha 20. ed. Ald., (undata eacumina iedes. Voss. 1, fundata
1211. Juveneseit] Voss. 1, viridescit.Allerumele- eaeuminesedis. Voss. 2 et 3, Torn. 1, fundata eacu-
ganlius vel ob sequens tenio. mine sedes.In reliqois est qnod edidi.
1212. Cedenlibut] Voss. 3, Torn, 1, eredentibus. 1250. Httie] Ita codd. et Aldin., Torn. 1, Antv.
1213. Plaeidh] Pulmanni Sched., Anlv., placidis- Rellqui, Ats.Sed intelligitur Roma, quo et sequens,
que. qumprmlata pertinet. Si enim his— hoc versu recipia-
1214. OreJ Voss.2 et 5, ora. RespexitArator forte tur, non habet qum, quo referas. ln pluribus edd.
psalm. cxxv, § 4. est prmset.
1216. Prostrath] Voss. 2 etS, substralh. 1231. Intonat] Intdnare, forti et confidentioralione
1218. Excetsm] Antv., Eccteticesubtimia cutmina G uti. Prudent. Stephan.,
Romrn,elc Risiotonantemmsrtyrem
1220. Convenhse] Ifa codd. et Aldin., Torn. 1. Judex profanusnontulit.
Retiqui, devenhse. — Mox e
prxpositionem ignorat
Cantabr. et Antv. FABRICIUS, commenl. in Poet. Christ., p. 74. Non
1221. Duo\ Hoc recepi ex Cantabr.; locumque itaque ex Cantabr. prxtulerim insonat. De verbis ele-
aliter interpunxi, quem editiones ila exhibent: ganter lonare et tonitru dici demonstravit Justus
Per quetnsoa siderajnagant Specim.Observ., c. 12. Adde Dresigiumin Act. Lips.
Omnia,qui fidei,etc. 1740, p. 186. Sonare autem et tonare confusadocebit
Burman. ad Ovld. Metam.i, 187, ut sonituset tonitrus.
Similiter Petrus et Pautus dicunlur lumtna mundiin Vide notas ad Sedul. i, 11. — Quidquetntonat ittud
carmine de Basilica Petri, ut vere emendavit clariss. Antv.
Schraderus Observ. i, 6, p. 72. 1233. Coronm] Ett addit Cantabr.
1222. Qui] Ita Voss. tres, Aldin., Torn. 1, Ant- 1230. Titulis] Hoc recepi ex Voss. 1, 2. Titulut
verp. Reliqui, quw. Voss. 3. Titulus parvos Cantabr. Tilulus parvus con-
1225. Surrexit 1 Ita codd. et Aldin., Torn. 1. Re- tigerat Antv. Titulos parvut reliqux edd. Sentenlia
liqui, sacrato. —Cantabr. corpora. illius scripturx, quam dedi, planior est, dignam esse
1226. Turrita ] Vide Barthium ad Rutil. Itin. 1, materiem coronx, ut in ipsa Urbe, rerum domina,
117. Turritam et crinitam fuisse Romam pictam do- hxc agerent Paulus Petrusque, ne parvus hostis
c_t Savar. ad Sidon. Carm. n, 393. Ad hune locum darelur eorum glorix et tilulis. Quo major enim
pcrtinent qux de Roma notat Blmenb. ad Amob. n, D hostis, eo de ipso victoria illustrior. Sxpe autem ita
p. 67, et iv, p. 128. eontingUadhibetur. Ovid. Fast. vi, 75,
1227. Majora] Ita Vossianl, el Aldin., Torn. i, At decusomnemihicontingltoriginemensis.
Antv. Reliqui, metiora. Ita et hxo eonfunduntur apud
Ovidium Metam. xm, 102. Adde Burman. ad Lu- Ad Liviam 80,
can. i, 599. Omniscut virtus coaligit,
et
1228. Dominm] ExCantabr., Voss. i, 2, pleris-
que edd.; sed Voss. 3, Aldin., Torn. 1, Domino: 1240. Idola] Mediacorrepta. Vide, supra.i, 969.—
nequo id displicet; melioribus tamen codd. obtem- De ipsa re quam hic tangit, eleganter Minuc.Fel.
perare volui, prxeipue cum Roma psssim terrarum Octav. 6.
dominadicatur, Si domino placeat, patet sententia, '242. Pharao] Vide, supra, ad vs. 1142.
 245 EPISTOLA AD PARTHENIUM. 240
Non eadem, taroen una dies, annique voluto
266 "1S eliam i_ermanusamor, quibus am- A
[plius actus Tempore sacravit repetitam passio lucem,
Quam nalura dedit, geminos quos edidit astris 1250 Et tenet xternam socialis gralia palmam.
NOT.E.
1246. Aetui] Auctor videtur fn Canlabr. fuisse a mant S. Gelasiusprimus in Romano concjlioseptua-
manu aaeunda; idus Schedx Pulmanni et Antverp. ginta episcoporum, in decreto de libris apocryphis
1247. Q«am]Weilzius ad Prudent, Perist. vi, 4, hxc ait: Qni Pautus, non diverso,sicut hwretici gar-
citat, ctttrt natura, quod ipse lamen in nullis in- riunt, sed uno tempore, uno eodemquedie, gloriosa
veni. morte cum Pelro in urbe Roma cum CwsareNerone
1247. Edidit] Weitsius eodem loco habet addidit; agonizans coronatus est. Consule post alios tom. I
neque id in cod. scriplis aut editis inveni, licet satis Annaf. eccles. anni Domiiii69. ANONYMUS in Bibiio-
habeat unde se tuealur. Ovid. Mctam. iv, 535, thecx Pairum editione Lugdun. — Scilicet Pruden-
Et disaddetuis. tius.quem Arator videtur secutus, constituit Paulura
anno post Petrum necioccubuisse.Ita enim Peristeph.
Prxcedenlium verborum ea est sentenlia, fraternum
inier Petrum et Paulum fuisse amorem, sed xi, 3:
quideni
magis ex ipsis rebus gloriose gestis quam nalurali ]g Festusapostolicinobisredit hicdies triumphi,
vinculo. Pauli atque Petri nobiliscruore.
1 -1248. -Vorteadem] Sentire videlur Aralor non eo- Unusatrumquedies,pleno tameninnOvatus anno
dem temporePetrum et Paulum marlyrio occubuisse, Viditsuperbamortelaureatum.
sed alterum evoluto anno a nece alterius; qux quo- Alii endem anno id factum memoranl. Vide Weilz.
qne fuit opinio Prudentii et S. Auguslini: et atiti- ad Prudenl., p. 594. Caveusin Anliq. Apost., cap. 7,
quiores et frequentiores Patres, et omnes ferme § 9, nibil definit. De vero auiem anno vide Wesse-
recentiores, et ipsa Romana Eccksia, in Romano ling. ad Simson. Chron., p. 1669.
Martyrologio, uno eodemque die ejusdem anni, 1250. Graiia] Hoc est ex tribus Voss. In reliquis
nempe 29 Junii victores fuisse per sanguinein affir- omnibus gloria.

ARATORIS

EPISTOLA AD PARTHENIUM.

2G7 Domino illustri, magnificenlissiroo atqtte C 268 A proavis alavisque potens, tu stemmata
prxcelsoPartheniomagistroofTicioruraalquepatricio, [vincis
Aralor subdiaconus. Moribus, et meritis cedit origo luis.
Si tibi, magne, velim fasces memorare paren- 5 Optiroe Partheni, positum cui nomen ab xvo
[tum, Laus roagis est animi, qua, verecunde, pla-
Vix daret in tergo pagina lecta modum. [ces.
NOTiE.
Parthenium] Consule qux de hac epistola in prx- 3. Polens] Ciarum, inclytum, opulenfum significat
fatione notavi. splendidumque. Teriullianus de Resurrectione Cbri-
2. Daret]la ipso limine mendum est. Habet animo sti cap. 22 : Videbunt Filium hominis venienlemin
Juvenalis istum versum: nubibus cum plurimo polentalu et gloria , hoc est
Scriptuset in tergo, necdumfmitusOrestes. maximo splendore. Sed de familiaIste. Cxsar. lib.
vn : Vercingelorix, Cellilli filius, Arvernus, summw
Scribe, vix dat et in tergo, etiamsi ipsum tergum potentiw adolescens,cujus paier principatum Gallim
cbartx oblinaturcarminibus.BARTHIUS, Advers, xxix, totius obtinuerat.Horatius ad Fortunam lib. i, carm.
2. Vel ex hac conjectura verum videtur quod Bar- 35:
thius initio capitis memorat, inter spatiandtim hora
una se hanc epistolam perlegisse; adeo minus ne- Utcunquemutatapotenteis
cessaria hxc est mutatio, ut suspicer aliud quid Vestedomosinimicalinques.
egisse, cum ita cogitaret. — De significationevocis D Idem lib. n, carm. 17 :
tergi vide Theod. Ryckium ad Tacit. Annal. xm, 5. Nec potentemamicum
Olimcum ex facili papyro constarent illse cbartx, Largioraflagito,satis beatus, etc.
qux volumina dicuntur, non admittebanl soripturam Fortis familia apud Plauttim Trinummo scen. ult.
utrinque, alque adeo quadrati codices ab his distin- De nobililate autem hujus Parthenii locuples testis
cti. Vide Vossiumad Catull., p. 3. In adversa itaque Ennodius dictione 10, ne quis palpatorem putet
facie, sive tergo, non scribebant, i.isi forte opera istum versificatorem. BARTHIUS, Advers. xxix, 2.
essent longiora, el extra modum, ut bic Arator pro- 5. i-E.oJ Posiiumtibi ab mvonomenverecundi,quod
iitetur, ea qute ad parentes Parthenii pertinent ejus- eo trahendum, quamvisdurius tanto intervallo, etiam
modi esse, ut in adversa voluminis facie reponi non contra legem Pediam. Suspicabar legendumab aitro,
possent, sed et in terguro essent rejioienda. Hunc cum de eodem loquens Ennodius Parthenio sic aiat:
quoquelocum adhibuitSalroasiusad Vopisc, p. 447. Attrttm nihit est, nisi manu componalur artifich, et
Si itaque tergo quid inscriptum esset, id appellaba- fulvo pretium melalto lima fabricante jungatur. Ces-
tur Ophthographum. Britannic, ad Juvenal. i, 6. sanlemdustria exigua est claritas. El poterat illa re-
2, Uodum] Salmasiusad Vopisc. p. 447 citat, /o- spexisse; sed alterum verius, scilicet scriptum fuisse
eum. Sed modumex codice edidit Sirmondus, idqtie auctori, posiiumcui nomenab wquo. _Eqiitimenira,
pro fine accipio, de quo Schulting. ad Senec. C.n- virgineos mores verecundonoraineceiiseri. BARTIIHJS,
trov., p. 64. Advers. xxix, 2. —Aut impositumscribe, aut sira-
 247 ABATORIS
Nuntia venturum signavit lingua pudorem, A Regia dulcisonum te probat aula virum.
269 Utque decus gemfnis, quod vocilaris 15 Te moltis opulenta qoidem Germania doetum
[adest. Suscipit, et patrio gaudet amore tibi.
Cingula plura geris, sed qux lu grandia red- 271 Gloria de tanlo cui maxima fulget alumno,
[dis, Qnalem Romuleo dat toga densa foro.
10 270 Nam tibi qnisqtie dalur, mox sibi crescit Vidi ego te, vidi juvenem sermone diserto
[honos. 20 Hesperios proceres xquiparare senes,
Quis bona tanta canat? breviter loquor, omnia Qno directus eras, legati munere functus,
'[tecum, Ut libertatis posceres actor opem.
Qux faciunt magnos singula, solus habes. Mulsisti Geticas verbis felicibus anres,
Tu, facunde, sonas Rhodani Rhenique catervis; Juveruntque luum publica vota solnm.
NOT_E.
plex est pro composito. Per mvumpulCminteilexisse 12. So/us] Cum Claudiano hxc contulit Barthius
primam xtatem et Partbenii infantiam, qua ab ipsis na Advers. LI, 12: quem vide ad ipsum Claudianura
natalibus hoc ipsi nomen fuerat, inde ab illius vita. Laud. Stil. i, 33.
Id enim his scriptoribus mvumnonnunquam designat. 15. Facunde] Verum puto, facunda, ut conjicit
Sic depotili mvosunt desperantes in vila sua, apud Barthius Advers. xxix, 2. Infra, 57 :
Hegesipp. Excid. Hieros. v, 24 et 27, p. 584 ; idem- Qux nominadoctasonabas.
que significare videntur wvi meatus, quos memorai.
Sedulitts n, 135. ludicat itaque Parthenii nomen ab Cicer. tibus
pro Arch. 10 : Poetis pingue quiddam sonan-
ipsis viix natalibus inditnm, magis tamen expres- • 15.atque peregrinum.
sisse animi verecundiam. Quid illud verecundi apud titulis Multh] Nihili illud, mutth oputenta. Scribe, fe
Banhium, quodque legiPediie adversum protmntiat, opulenta, lacili lapsu Scriptoris ab abbrevia-
sibi velil, non satis perspicio. Neque opus est ut ad tione. Estqtie phrasis inde ab Homero petita, quam
nomen retro trahatur; jungi et potest cutm animi, Germanix, Romani orbis victrici, vel illo xvo quo
Aratnr scripsit, nerao applicari nollet. At quod alum-
cumque versus ratio verecundinon admilteret, uli- num Germanim vocat Parthenium , videtur oppugnare
que pottiit Aralor lali constructione uti, cum eadem Sirmondi notam a nobis hoc capite
exeat sentenlia. probatam, de co-
8. Gemmis]Nihil facilius quam refingere : gnatione c»m Ennodio, nisi lu per Germanos Gothos
capere malis, me vix lamen assensuro. Similiter lo-
Utque decus gemines,quodvocitaris,ades. quitur Arnulfus Lexoviensis epitaphio Algari:
Nomen moribus exprimendum prxs.ga tibi lingua Namterram titulis, ccelumvirtutibusimplens,
imposuit: tu quqd vocaris, es, ut gemines dectts. l'um moritur nobis, utsibi vivat,obit.
Quotl ab Ausonio est epig. i, BARTHICS. AdverS. xxix, 2. — Forte scripsit, mul-
Ut geminet titulos, qui prxlia Musis Q
tis opulenta quidemGermaniadoctis: ut licet ea regio
Temperat. multorum doctrina prxstantium copia abundaret,
Ades pro et non est barbarum , exemplis apud Lu- tantam tamen ernditionero in Parlhenio experta eum-
cretitim, Catullum, Propertium, obviis. BARTHIUS, Ad- dem suspiceret.
vers. xxix , 2. — Forte legondum : 16. Gaudet] Tibi gaudet Claudiano debetur, ad
Nuntianamquetuum sigpavitlinguapudorem, quem nos plura hujus generis. BARTHIUS, Advers.
Utquedecusgeneri, quo vocilaris,ades. xxix, 2. — Posset legi, plaudit; sed uon est ne-
Sane ilhid gemmis nihili est. Ades cerlissime legen- cesse. Tibi est toi causa Sulpic. Sever. Vit. Martin.,
duro ; Sirnrionditamen scripturam immularc iiolui, 5, § 5, se magh illi dolere; epist 3, § 19, Iwtan-
forte religiosior. Lingua pro sermone liorointim ad- dum potius illi esse: ubi Clericus ct priorem locum
contulit.
hibetur, ut lib. n, 320: 17. Gtoria] Qux sequunlur de Iegatione itidem
Salulirerammeruit comprenderelinguam. Claudiani sunt, a Sidonio etiam expressa : ui et illa
De verbo adesse vide, supra, n, 300. ex Paneg. Mailii:
9. Cingula] Sententia est illius apud Cfaudianum: Vidiegote, vidi juvenemsermonediserto,
Ornaturfortnnaviro. Hesperiosproceresxquiparare senes.
Arnulfus Lexoviensis epitaphio Mathildis: Ex Martialiilla:
Sed magisegregia virtntumlaude coriiscans QualemRomnleodat toga densaforo.
Fortunamgeneris vicerat atque tori. D Lis nunquam, loga rara, mens quieta, hoc est, officfa
Cingula sunt honores quivis. Epitaphium velus Pan- forensia. Sed Arator iila nostri Claudii respicit:
lagali, episcopi.Viennensis: Te Galliadoctis
Arbitrioregtim quxsturx cingulasumpsit, Civibus,et toto slipavitRotnasenalu.
S.emmateprxeipuus, plnsprobitatecluens. Si modo Arator est: nam quo penitius penefro, eo
Aliud Namatii, scriplum subJusiino imp.: maghsrecens ingenium, StdoRtt et Claudiani lectione
Post fascesposuit, et cingulaSymmacbusampla. non incultum, subolet, quod nxvos non multos fuco
Freeulfus tom. II, lib. iv, c. 24 : Cumque hoc ille faciendo asperserit, qualis iste:
agere declinaret, erat enim orthodoxns, majoribus cin-' Ut libertatis posceresaetor opem.
gulh eam invitavit. Quidam tamen ad eos honores' BARTHIDS, Advers. xxix, 2.
reslringunt, quibus jus giadii accedebat; inier eos 22. Poteeres] To actor iterom aCIaudianoetSidonio
doctissimus Sirmondus ad Sidonium, quod rigide est. Si afgutari velles, legeres, pactus es actor opem.
verum non est. BARTHIUS, Advers. xxix,"2. Confef BAHTHIUS. Advers. xxix, 2. — Barthii conjectura vix
ei-md. ad Claudian. Epist. n, 50. procedit. Hxc enim verba causam conlinent quare
10. Quhque] Quisquh, poelis xvi inclinanlis, jam missus fuerat. Itaque scribendum essel, pactus tit.
inde ab Ausonio famiiiare. Qux sequunlur ex Clau- Vitium in poseeret tale est, ut vix a poeta profectum
diano sunt, qtii poetis sequentibus instar sacrx an- arbitrer; nihil tamen habeo quo laboranii loco suc-
cborx. BARTHIUS, Advers. XXIX,2.—Vide, superius, currara.
li, 272. 24. Solum] Solum pedem sonat, vel golum natate
249 EPISTOLA AD PARTHENIUM. 250
25 Nil auditor ovans potuit rex ille negare, A Hospes hians aderam nocte dieque tibi.
Cujus in arbitrio tunc ea causa fuit. Quos mihi tu libros, qux nomina docfa sona-
272 Hxc obi faroa volans celeri dispergere [bas t
[cursu Quanta simul repetens codicis instar eras t
Coepit,et assidua sustulit aure caput; Cxsaris Historias ibi primum, te duce, legi,
Exiit in populos solidx pinguedo loquelx, 40 Quas ut ephemeridas condidit ipse sibi.
30 Stipabatque tuos anxia turba gradus; Cantabas placido dulcique Iepore poetas,
Ut quoties motis aperires flumina labris, In quibus ars fallax, pompa superba fuit:
Curreret xstivam ceu positura silim. Sed tamen ad visos remeabas, optime, vates,
Has ego divilias avidus contingere lingux, 274Qnorum metra fides ad sua jura trahit.
Qua velut unda Tagi, tu pretiose, fluis, 45 Qualis in Hyblxis Ambrosius eminet hymnis,
35 273 His quoniam Laribus tenebamur in urhe Quos posito cunis significaslis,apes.
[Ravennx, Qualis in hxc eadem Decentius arte manavit,
NOTiE.
bominis intelligit, quod magis est. An malis tofum ? B ] clus est, quxque loculio ih proverbium abiit de ho-
voce non infrequenle Sidonio. BARTHIUS. Advers. minibus eruditis, quod latius ostendit Lomeyerus de
xxix , 2. —Scripsisse puto, luos pnblica vota sonos. Biblioth. cap. 1.
25. Ovans]Legas forte melius, nil audita novans: 40. Ephemeridas]Harum mentio quoque apud Ser-
facundia niroirum oratoris, res in auribus regis no- vium aliosque. Videnlur conscriptx in privatum Cx-
vante velui. BARTHIUS. Advers. xxix, 2. —Alterum saris usum, et ex iis Commentarii facli. De ulriusque
servo, quo indicat regem quidem victorem , sed cle- distinctione vide Vossium ad Cnesar. B. Gall i, 1.
menter aures prxbentem, facilesque aditus, ita ut Idemqtte senlit Oudendorp. ad lib. iu B. C. 34, 4.
petenli negare potuerit nihil. Aralor has potuit dicere historias, quia iynptepiSe;
28. Capnt] Quanti, rogo, censes illud, assidua sut- laxius fuertint sumptx, sequiori prxcipue xtaie, de
tulit aure caput, de fama? an assiduam aurem ejus annalibus et historia. Confer Davies. ad Cxsar. Fra-<
genii arbitraris, quo Aratoris carmina scripta ? BAR- gmenta, p. 999, edit. Oudend. Nescio autem-quare
THICS,Adverc. xxix , 2. — Dura locutio, forte scri- in his osientalioncm reprehendat Barthius ad vs. 27.
benduro, assiduo sustulit ore capul: ubi fama sese 43. VtsosJ Hoc nihili est. Forie veros, quos oppo-
coepit exserere, laude assidua. Aratorem voce os suit arii fallaci, quam superiori vs. in aliis poetis
sxpius delectatum fuisse, passim ostendi. Sxpius memorat. Sic Asterius in epigrammale ad Macedon.
autem bxc vox ad famam refertur; eamdem vero vs. 1:
cum aure permulari diclum est lib. i, 124. Sume,Pater, meritis, veracisdicta poetx,
29. Populos] lta ex conjeclura scribendum duxi, Qu_esine ligmeiiticonditasunl vilio.
ubi Sirmottdus edidit, populo, quem secula est Bi- r Arator epist. ad Vigil., 20,
blinth-ca Patrum Lugdunensis. Jam video et ita ci-
lare Barthium Advers. xxix, 2. Sequens littera Historiamquesequenscarminavera loquar.
priorem ab^orpsit, ut sxpe fit in codd.; et populos Aot legi possetcuram mi&os, ita ut Parthenius poclarum
jubei sententia, facta mentione famx, quaquaversus Cbristianorum aliquantisper omi.erit. Et sane
Parthenii laudes dispergeutis. huic conjecturx proximum remeahasvidetur favere,
29. Pinguedo] Eflictum est ad epigrammatis ad quod in se intermissionem quamdam continei. Simi-
Florianum abbatem versum : liter missusel visusconfusa sunt in codd. apud Ovid.
n ex Pont., 10, 51. Mittere autem pro omiltere liaud
Jejunosermonequidem, sed pinguiagesta
Scripsimus. infrequens.
Sane iiberum esto judicare aliter volenti, cuique infanti 46. Cttnis]Fingunl nempe, Plalonis ad exemplum,
Ambrosio, in cunis examen apum
ego, quod dixi, non nego, carmen hoc suppositiiium insedisse per os intrantium.dormienti, Videtur inde ct bymnos
videri. Inepte se nominat, ne dubitent deinceps ho-
mines astuti. Ineptissime ostentat lectionem Cxsaris ejus Hyblmosdixisse, a moiiie frequenii apiim exa-
mine celebrato, ut apud Martialem n Epigr. 40,
Commentariorura, quos instar ephemeridum com- Florida per variosut pingiturHyblacolores,
posuerit, allusione . d lestimnnium de iis pernotum CumbreveSicaniae
hodie, et bistoriam inserit Ambrosii ab apibus pas- De his autem Ambrosii ver populanlurapes.
ti, qux qui concoquere poterit, boni erit ad alia sto- ment. in Poet. bymnis vide Fabriciura com
machi. BARTHIUS, Advers. xxtx, 2. — Vide supr. ad Christian., p. 7. Cxterum Barlhius
episi. ad Flor., 7. supr. ad vs. 27 non concoquil, fahulam istam Am-
30. Anxia] Cujus rei anxia fuerit hxc turba, non D brosii hic inserlam, atque ob eamdem Aratore hanc
satis liquet, nisi de turbx sedulitate ad nudiendum indignam judicat epistolam. Esto fahula; poetxne
accipias. Ita atlentum, anxium et nunquam cessans eadem uti liceret ad describendam hominis eloquen-
tiudium jungit Valer. Maxim. vm, 7, 7. Sed forle tiiim et orationem meUifluam,quo toties neciar, mel,
scripsit inscia, ul tnrba hsec, ignara tantx eloquen- favus de ore defluens referlur? Vide Barth. ad Clau-
tix, confluxeritad eum audiendum. Anxius et inscius dian., p. 169; Btirman. ad Loiicb. Eleg. iv, p. 268,
ita permutata sunt apud Valer. Flacc i, 684, ant et ad Catalect. lib. m, p. 64(j : unde mel de suavitate
maximasubstilui posset, qux vox parum distat, si sermeni.. Vide uol. ad Liberii Acrostich. vs. 5, et
cogites lineobs superiusappositas, sed a dcscripto- Bollium Silv. Crit., p. 53. Ipse, in hoc versu, hanc
ribus sxpe neglectas. elegantiam et fictionem poeticam longe facilius con-
36. WtansJCupidilatem andiendi signifieat. Boe- coquerem, quidni laudaverim? quam tot meptas fi-
tius Consol. Philos. m, pros. 3 : ATamsi dwchians. guras, qnas Arator carmini sno sxpius inseruit, quas
semper,alque aliquid poscens. si iliic concoquere, et Aratore poiuerit dignas judi-
37. TttJ Forte tunc. care Barthius, nescio quo malo jam ipsius stomachus
37. Docta] Bibl. Patrum Lugdun., docte; ut vs. 63,' laboraverit, ut apes ha.ce non ferret.
47. Dectniius] Utrnm Licentium cogilaverit, non
Contractusquemeossolvere, docte, veltm. delinio, nisi quis primam in ea voce corripiendam
58. Codich] Parum distat ab eo Longini.elogio, Sed in nominibus propriis id parum aiiendunt
quo §iSito%xnipfyvxos, xui iteptttaxovvMovo-stov di- Sutet.
i poetn?, vtluti supra neglectum id in Florianus,
251 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 252
275 Arvernisquecanls, Sidoniana chalys. .A. Mandere, nunc Genesio mens cupiebal edax.
Cura mihi dudum fueraf puerllibus annis, 75 Cumque simui violas et lilia carpere mallem,
50 Versibus assiduum concelebrare melos. Quse vetus atque novus congeminavitodor,
Scribere quas etiam simulavit fabula partes, Inoidit ille mihi, quem regula nominat Aclus,
Et per inane fretum sub levitale rapi. Messis apostolicaepleous in orbe liber.
Quaecum noslra tibi fragilis cecinisset arundo, In qno nos Dominus, Pelro piscante, levavit
Et milii, chare, tuus saepe faveret amor; 80 De gremio salsi cseruleique maris.
55 0 utinam malles, dixistl, rectius hujus Ostensaque dedit ccelesiis imagine navem,
Ad Domini laudes flectere vocis iler! Gentibus assumptis, exsaturare famem.
Et, quia nomen habes, quo te vocitamus, Ara- Hujus ab historia produxi carmina tiro,
[tor, Pastorique meo sedulus ora dedi.
Non abstrasa llbi sit, sed aperla seges 85 Largius auxilio qui fert nova verba capenti,
Constiiui, fateor, si quando forie mererer De quo nemo potest, hoc sine, digna loqui.
60 Ingenii fructus ad meliora sequi, QuaePatri egregio patuerunt tradita papse,
Quo te cunque loci coniingeret esse, virorum Scriniaque Ecclesisecondita rite gerunt.
Maxime, transmitli, quod modularer, opus. B Eia age! susceptos celebret collatio libros.
Jam stimulat promissa dies, ut debita tandem 90 Mercedis pretium causa superna dabit.
Contractusque meos solvere, docte, velim. Sunt quia poniinces in relligione magistri,
65 Sume, quod ex nilido Hbavimus aequore car- Gallia quos multos dat studiosa bonos.
[men, Esl ubj Firminus, venerabilis ille sacerdos,
Et licet exiguas suscipe gratus aquas. Pascere qui populum dogmatis ore potest.
Oceanus rerum spatio manet altus in illo, 95 277 Hujus ad Italise tendit laudatio flnes,
De quo vix,lalicem traximus ore brevem. Atque ultra patriam gloria nomen habet.
Namque ego, Romana)caulis permixtus amoa- Ne dubila, quin grata forent documenta proba-
[nis [tis.
70 Ecciesise, tonso vertice facius ovis, Sedis apostollcaequsepiacuere viro.
276 Pascua lsBlavidens, et aprica volumina Nec te nempe putes carilurum munere famae,
[Christi, 100 Hsee, prselataoperi, scripla quod edis ibi.
Queerebamgustu tangere cuncla meo. Ibimus ambo simul, quo pagina venerit ista,
Et nunc, Davidicis assuetus floribus, odas Partheniumque decus semper in ore feret.
NOTJE.
in epist. ad eumd. vs. 2. Sunl et alia in Aratore G 58. Seges] Vide ad epist. ad Florian., vs. 1.
exempla. DeLicentio vide Fabric. Bibl. med. et inf. 68. Exiguum. Vide Cannegieterum Dis-
Latin., lib. xi, p. 809. Deceniius «n in poetis Chri- sert. deBrevem]
Aviano, p. 514; Wopkens. ad Sedul. u, 278.
stianis numeretur, alii videant. Posset forte quis
suspicari dectntius esse a decent, ita ut prima pneier 71. Volumina]Parum apta hsec vox caulis, et pa-
morem producatur, qualia in Aralore peccaia eatis scuit, rectiusque in melaphora debuisset persistere,
Sunt frequenlia, sed tum sequenti versu eanit scri- neque convemt epitheton aprica. Sed forte simili ele-
bendum. gantia haec dicta, ut mox vs. 75, bdas mandcre.
47. Manavit] Et hic in quantitate primae vitium 73. Davidkis} Sirraondus edidil Davilicis.Vide ad
est. Sedul. i, 7.
48. Sidoniana] In cod. Remensi, unde Sirmondus 82. Ex Sirmondi conjectura reposui;
edidit, lacuna esl: tantum in eo legitur niana in cod.Exsaturare]
est, ex saiuritate.
eelet. Versum muiilum Harduinus certa, quam in
tcxium recepi, conjectura explevit, intelligitqueSi- 87. Patuerunt] Forte placuerunt. Csetera confer
donium Arveruoriim praesulem. Yidc praefat,ad Sir- praefationem.
moiidi ppera. 92. Bonos]Forte bonis.
vnnMHnfliniMiiMMaHHMMHpniMPHai
ANNODOUINI DL.

VICTOR

EPISCOPUS CAPUANUS.

PRJIFATJO VIGTORIS EPISCOPI CAPUANI

IN EVANGELICAS HARMONIAS AMMONII.

I. Dom fortuito in manus meas incideret unum cx p quis gesla vel dicta Domini et Salvatoris nostri,
qualuor Evangellum comnosiluA),el absente titillo, cvangelica lectione discreta, in ordinem quo se con-
non invflniremnomentmqlQri», diligepter inquirens. seiiur^idebantur, non minimo itodii koore r«de-
255 IN EVANGELICASHARMONIASPRJEFATIO. 254
gerit, reperi Ammonium quemdam Alexandrinum, A accipiens exemplum , diligenter excoluit, qr.ibus
qui Canonumquoque Evangeliiferlur inventor, Mal- communiler ab evangelistis dicla propriis sunt no-
thaeiEvangelioreliquorum trium excerpta junxisse, tulis declarata; Domino adjuvante, sludium laboris
ac in unam seriem Evangeliumnexuiase; sicul Euse- irapendi, ut memoratos numeros per loca congrua
bius episcopusCarpiano cuidam scribens, in prsefa- diligenter affigerem.Quod si dubitatio alicnjus verbi
tione editionis susc qua canones memorati Evangelii fortasse provenerit, ex appositis numeris ad plena-
edidit, supradicti viri imitatus studium, refert in riam recuirens quilibet Evangelii lectionem, an et
bunc modum: Ammoniusquidam Alexandrinusmul- ibidem ila se sermo habeat de quo ambiguitas pro-
tum, ut arbi.ror, laboris et studii impendens,unum venerat, incunctanler inveniat, et absque scrupulo
ex qualuor nobit reliquit Evangelium. Ex historia sludiosi mens secura hoc possit uti volumine. Qued
quoque ejus comperi, quod Tatianus vir eruditissi- etsi a compositi hujus auctore voluminiscum nu-
mus, et orator illius ternporis clarissimus, unum ex meris editumfuit, sed transcribenlium desidia omissi
quatuor compaginaverit Evangelium, cui tilulum putantur, nos tamen in eo sumus labore versati,
DIAPENTE (a) imposuit. Ilic beati Justini piiilosophiet quo opera solet novella prsesuiui. Sciendum sane
martyris, dum adhuc viveret, discipuius fuit: quo quod hic numerus canonicus, usque ad denariam
migrante ad Dominumcum palma mariyrii, magislri B perveniat quantitatem. Neque scribentis volunlate
sanctam deserensdisciplinam, et docliinse supercilio horum numerorum summa dellxa est, sed raiione et
elatus, lapsus in Encrntitarum haeresim, Marcionis regula naturali ab Ainmonio invenla est sagaciler.
potius amplexus errorem, quam Justini Cliristiani Neque enim aut infra denariura, aut ullra poterit
pbilosophiveritatem, suse vitae perniciosusexstitit, ullo modo alius numerus reperiri, qui qualuor evan-
asserens inter alia, nuptias et stupra pari crimiui gelislarum dicta communiaaut propria valeal expli-
subjacere. care. Quod prsesenti facile polest exemplo probari.
II. Sed etdiclis apostolicis manus profanae cmen- Nam aut otnnes quatuor sibi concordare necesse
dationis, vel (ul dicam verius) corruptionis dicilur est; aut Matihaeus,Marcus, Lucasque sibi conve-
intulisse. Sed quia et hominum perlidorum (Christi niunt; aut MatlhscoJoannes consentii; aut Mattliaeus
Dei nostri operante potenlia) confessionevel opere, Lucae concordat; aut Mauhaeuscum Marco eadem
ssepe triumphat gloria veritatis (nam et dacmones loquilur; aut Marcus cum Luca ei Joanne propria
Christum fatebaniur ; et filii Scevae in Aciibus apo- loquitur; aut Marcuscum Joanne similibus loquitur;
stolorum in nomine Jesu, quem Paulus prsedicaret, aut Marcuscum Luca, eadem narrat; aut Lucas cum
daemoniafugabant); Tatianus quoque, licet profanis Joanne discrepantia refert; aut singuli propria in-
implicitus erroribus, non inutile tamen exhibens C veniuntur exponere.
studiosis exemplum, hoc Evangelium (ut mihi vide- lV. In quatuor igilur evangelistis, evidenti nu-
tur) solerti compaginatione disposuit. Et forsitan merorum ralione monstraium est, quod non valeat
adlmc beati Justini adbaerens lateri, iliius eruditio- communis propriaque relatio ultra progredi, at intra
nis meriio, hoc opus explicuit. Arbitror enim pro- denariam contrabi quantitatem. Quos tamen canones
ptereanon Ammonii, sed hujus esse edilionem me- breviler subier adnexui, quibus unusquisque eanon
morati voluminis : quod Ammonius Malthseifertur nunieris declaretur; vel ut manifeslius (iat in quo
relaiioni, evangelistarum reliquorum relationem canone qui evaugelislaecommunia vel propria dixe-
discreto anncxuissesermone ; hic vero sancti Lucaa rint, facile lector inveniat. Ordinem vero quem in
principia assumpla, licet ex maxima parte Evange- canonum ratione digessimus, ad hoc cxseruimus, ut
lio sancti Matlhaei, reliquorum trium dicta conjun- sola probatio fieret, rationabiliter denarii summam
xerit: ut jure ambigi possit utrum Ammoniian Ta- fuisse conscriptam. Nam quac sit eorum positio, bre-
liani inventio ejusdem operis debeat sestimari. Ve- viter, ul diximus, infra notari curavimus. Ipsos quo-
rumtamen, vel si jam baeresiarclies hujus edilionis que numeros in unum pariter congrcgatos, in mo-
auctor existit Tatianus, verba Domini mei cogno- dum quo eos sanclus Hieronymus digessit, curavi
scens, libenter amplector interpretalionem: si fuis- D describere, juxta seriem duntaxat qua totius Evan-
set ejus propria, procul abjicerera. Nam et Contra gelii hujus leciio explicatur; ut qui eadeiu vel alia,
Gentes magnificoslibros edidisse narratur. aut ubi propria evangelistaeprotulerint, memoratos
III. Hoc igitur Evangelium, cum absque numeris numeros prius curiosus lector, si velit, inspiciens, fa-
reperissem, quos Ammonius mirabili studio reperit; cile, ex nota numeri, reperta comprobet leclione:
Eusebiusvero Cesareaeepiscopus Palaestinae,ab eo sanctam et beatissimamTrinitatem precantes ut nos

(a) Fabricius in Cod. Apocr. N. T., tom. I, pag. 20i, maluisse apud Victorem Si« iravroiv. Caterum
379, conjicii ex abbreviata scriptura dialess. perpe- non defuisse viros doctos agnoscit, quibus probata
ram faclum diapente: repugnante nimirum vel ipso fuerit Vicloriana lectio uactenus vulgala; eo scilicet
Viclore interprete, ut Eusebii, Hieronymi aliorum- nomine quod Tatianum praeter quatuor Evangelia,
que veterum tesijraoniaomiitamus. Itaque Victoris Evangeliiqiioque ad liebraeos raiionem habuisse pu-
verba 1. c. in medium adducens idem Fabricius, |>ro tarint. Videsis Grotiuui in not. ad Mattli., sub init.;
diapeftterescribit diatessarius. An diatessaron? Ob- G. J. Vossiinndissert. degeneal, Cliristi, pag. 17, ei
servat praetereaCasaubonum, ad Baron. xm, 2, pag. SiinoniumHisi. crit. text. N. T., pag. 74.
JH, eumque seculum Ittigium de Haeresiarcli. pag.
 VICTOWSEPISCOPI CAPUANl 25C
jK
secundum Paulum (/ Thett.
i.nveritate Scriplurarnm suarum'erudire dignelur, et A pezitae,omnia probemus
discretionis gratiam tribnat :'quatenus, Ht optimi tra- v, 21), et quae sunt bona sectemur. ——

AMMONII ALEXANDRINI

EVANGELICiEHARMONLE,
INTERPRETE VICTORE EPISCOPO CAPUANO.

PRMFATIO. respondens angelus, dixit ei: Ego sum Gabriel, qui

Deum ; et missus sum loqui ad te, et hoc
Loc. i, 1-4. Quoniamquidem multi conati sunt adsto ante
Et ecce eris tacens, et non poteris
ordinare narrationem quaein nobis completae sunt tibi evangelizare.
in diem quo haecflant, pro eo quod non
rerum, sicut tradiderunt nobis qui ab initio vide- loqui usque
verbis meis, quaeimplebuntur in tempore
runt, etministri fuerunt sermonis: visum estetmihi jn credidisti
assecutoa principio, de omnibus diligenter ex ordine suo. Et erat plebs exspectansZachariam: et mira-
in templo.Egressus auiem
tibi scribere, optitneTheophile, ut cognoscas eorum bantur quod tardaretipse
verborum de quibus eruditus es veritatem. non poterat loqui ad eos. Et cognoverunt quod vi-
sionem vidisset in lemplo. Et ipse erat innuens il-
CAPUT PRIMDM.
Deus Deum, lis, et permansit mutus. Et factum est ut impleti
In principio erat verbum, apud per quem sunl dies officii ejus, cum abiit in domum suam.
(acta sunt omnia.
Post hos autera dies concepit Elisabelh uxor ejus, et-
JoiN. i, 1-5. In principio erat Verbum, et Verbum
occultabat se mensibus quinque, dicens: Quia sic
erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in
mibi fecit Dominusin diebus quibus respexit auferre
principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt,
factum est. In opprobrium meum inter homines.
et sine ipso factum est nihil quod CAPUT III.
ipso vita erat, et vita eral lux hominum: et lux in Angelut Gabrielad tlariam loquitur.
tenebris lucet, et tenebrse eam non comprehende- Luc. i, 26-56. In mense auiem sexlo missus est
runt. angelus Gabriel a Deo iu civitatem Galilaeaecui no-
CAPUT II.
-, men Nazareth, ad virginem desponsatam viro cui
I
De sacerdolio Zachariw. nomen erat Joseph, de domo David; et nomenvir-
Loc. i, 5-25. Fuit in diebus Herodis regis Judaese, ginis, Maria. Et ingressus angelus ad eam dixit:
sacerdos quidam nomine Zacharias, dc vice Abia; Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta(u in
et uxor illi de flliabus Aaron, et nomen ejus Elisa- mulieribus. Quae cum audisset, turbata eslinser-
beth. Erant autem jusli ambo anie Deum, inceden- mone ejus, et cogitabat qualis esset ista salutatio. Et
tes in omnibusmandatis et justificationibusDomini, ait angelus*: Ne timeas, Maria,invenistienimgraliam
sine querela. Et non crat illis fllius, eo quod esset apud Dominura.Ecce concipies el paries flliumin
Elisabeth sterilis, etambo processissent in diebus utero ; et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit ma-
suis. Factum est autem cum sacerdotio fungeretur gntis, el Filius Altissimi vocabilur: et dabit illi Do-
Zacharias in ordine vicis suseante Deum, secundum roinus Deus sedem Davidpatris ejus, et regnabit in
consuetudinem sacerdotii, sorte exiit ut incensum domoJacob in selernum,et regni ejns non erit finis.
poneret, ingressus in templum Domini. Et omnis Dixit Maria ad angelum: Quomodo fiet istud, quo-
muUitudopopuli erat orans foris, hora incensi. Ap- niam virum non cognosco? Et respondens angelus,
paruit autem illi angelus Domini, stans a dextris al- dixit ei: Spiritus sanctus snperveniet in le, et virtus
taris incensi. Et Zacharias turbalus est, videns; et Altissimiobumbrabit tibi: ideoque el quod nascettir
timorirruit supereum. Ait autem ad illum angelus: ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. F.t ecce Elisa-
Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est precatio beth cognata tua, elipsa concepitflliumin senectule
tua; et uxor tua Elisabeih pariet tibi fllium, et voca- sua ; et bic mensissextus est illi, quaevocalur sle-
bisnomen ejus Joannem. Et eril gaudium tibi et rilis, quia non erit impossibileapud Deum omnever-
exsultatio ; et multi in nativitale ejus gaudebunt. bum. Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini; flat
Erit enim magnus coram Domino; et vimimet sice- mihi secundum verbum luum. Et discessit ab illa
ram non bibet. Et Spiriiu sancto replebitur adhuc: angelus.Exsurgensaulem Mariain diebus illis, abiit
ex ulero matris suae.Et multos flliorumIsrael con- in moniana cum festinatione, in civilatem Juda: et
vertetad DominumDeumipsorum: etipse praecedet t intravit in domum Zacharise, el salutavit Elisabeth.
anle illumin spirilu el virtule Elise, ut converlat Et factum esl, ut audivit salutationem MariseKlisa-
corda palram in fllios, et incredulosad prudentiami beth, exsultavit infans in utero ejus. Et repleta est
justorum, parare Domino plebem perfectum. Et Spiritu sancto Elisabelb, et exclamavitvoce ntagna,
dixit Zacharias ad angelum: Unde hoc sciam? egoi et dixit ei: Benedictatu inter mulieres, et benedi-
* snm senex, et uxor mea processit in diebus suis. Ett ctus fructus veniris tui. Et unde hoc
mihi, ut veni.it
 EVANGELICARUMHARMONIARUM INfERPRETATlO. 258
257
con-
mater Domini mei ad me ? Ecce enim ut facia est. A nostros in viam pacis. Puer aulem crescebat, et
vox salulalionis tuae in auribus meis, exsultavit in fortabatur Spiritu : et erat in desertis usque in diem
* suse ad Israel.
gaudio infans in ulero meo. Et beala quae credidit, ostensionis
quoniam perGcienturea quae dicta sunl ei a Domino. CAPUT V.
:
Et ait Maria Magnificat anima mea Dominum : et
De generatione, vel nativitate Chritli.
exsultavit spiritus meus in Deo salulari meo. Quia
respexit humilitatem ancillaesuae; ecce enim ex hoc MATTII.I, 1-16. Liber generationis Jesu Christi
bealam me dkent omnes generatioues. Quia fecit filii David, filii Abraham. Abraham gcnuit Isaac,
mihi magna qui potens est, el sanctum nomen ejus. Isaac autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Ju-
Et misericordiaejus in progenies et progenies, limen- dam, et fratres ejus. Judas aiitem genuit Phares et
tlbus eum. Fecit potenliam in brachio suo: dispersit Zaram de Ttiamar. Phares autem genuit Esrom.
superbos mente cordis sui. Deposuit potentes de Esrom autem genuit Aram. Aram aulem genuit
sede, etexaltavithumiles. Esurientes implevitbonis, Aminadab. Atuinadab auteni genuit Naasson. Naas-
et divites dimisit inanes. Suscepit Israel puerum son autem genuit Salmon. Salmon autem genuit
suum, memorari misericordise suae. Sicut locutus est Boozde Rahab. Booz autem genuit Obed ex Rulh.
ad patres nostros, Abraliam ei semini ejus in saecula. " Obed autem genuit Jesse. Jesse autem genuit David
Mansitautem Maria cum illa qi.asi mensibus tribus ; regem. David autem rex genuit Salomonem ex ea
et reversa est in domum suam. qusefuit Urise. Salomon autem genuit Roboam. Ro-
boam autem genuit * Abia. Abia autem genuit Asa.
CAPUT IV. Asa autem genuit Josaphat. Josaphat autem genuit
De nalivitateJoannis Baplistm. Joram. Jorara autem genuit Oziam. Ozias autem ge-
nuit Joalham. Joalham autem genuit Acliaz. Achaz
Loc. i, 57-80. Eli^abeth autem impletum est tem- autem genuit Hiezechiain. Hiezechias aulem genuit
pus pariendi, et peperit filium. Et audierunt vicini Manassen. Manasses aulem genuit Amon. Amon au-
ei coguati ejus, quia magniflcavit Dominus miseri- lem genuit Josiam. Josias aulcm genuit Jechoniam
cordiam suam cum ilta, elcongratulabantur ei. Et fa- et fraires ejus, in traiismigraiione Babylonis. Et post
ctum est in die octavo, venerunt circumcidere pue- iransmigi ationem Babylonis, Jechonias genuit Sala-
rum; et vocabanl eum nomine palris sui, Zacha- thiel. Salalhiol autem genuit Zorobabel. Zorobabel
riam. Etrespondens maler ejus, dixit: Nequaquam, autem genuit Abiud. Abiud autem genuit Eliacbim.
sed vocabitur Joannes. Et dixerunt ad illam : Quia Eliachiin autem genuit Azor. Azor autem genuit Sa-
nemo est in cognatione tua qui vocctur hoc nomine. 'C doch. Sadoch autem genuil Acliim. Achim autem
Innuebant autem patri ejus, quem vellel vocari eum; genuit Eliud. Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar
et postulans pugillarem scripsit dicens : Joannes est aulem genuit Mathan. Mathan autem genuit Jacob.
nomen ejus. Et miraii sunt universi. Aperlum est au- Jacob aulem genuit Joseph virum Mariae, de qua
tem illico osejus, et lingua ejus; et loquebatur, be- natus est Jesus, qui vocalur Christus. — Lic. m,
nedicens Deum. Et factus est limor super vicinos 34-58. Abraham autem fuit lilius Thare. Qui fuit
eorum; et super omnia montana Judsesedivulgaban- Naclior. Qui fuit Seruch. Qui fuit Ragau. Qui fuit
tur omnia verba haec. Et posuerunt omnes qui au- Pbales. Qui fuit Heber. Qui fuil Sale. Qui fuit Cai-
dierunl, in corde suo, dicentes: Quis, putas, puer nan. Qui fuit Arphaxat. Qui fuit Sem. Qui fuit Noe.
iste eril? Etenim manus Domini erat cum illo. Et Qui fuit Lamech. Qui fuit Malhusale. Qui ftiit Enocli.
Zacbarias paler ejus impletus est Spiritu sancto, et Qui fuit Jareth. Qui fuit Malelehel. Qui fuit Enos.
prophetavil, dicens: Benedictus DominusDeus Israel, Qui fuit Seth. Quifuit Adam. Qui fuit Dei.—MATTH.
quia visitavit, et fecit redemplionem plebis suse. Et. i, 17-25. Omnes ergo generationes ab Abraham us-
erexit cornu salulis nobis, in domo David pueri sui. que ad David, generaljones qualuordecim. El a Da-
Sicut locutus est per os sauctorum qui a saeculo vid usque ad transmigrationem Babylonis, genera-
sunt, prophetarum ejus : Salulem ex inimicis no- D tiones quatuordecim. Et a transmigratione Babjrlo-
stris, et de manu omnium qui oderunt nos : Ad fa- nis usque ad Chrislum, generationes quatuordecim.
ciendam misericordiam cum patribus nosiris, et me- Christi autem generatio sic erat: Cum essel despon-
morari tesiamemi sui sancii. Jusjurandum quod ju- saia mater ejus Maria Joseph, antequam conveni-
ravit ad Abraham palrem nostrum, daturum se no- rent, inventa est in utero habens de Spirilu sancto.
bis: Ut sine limore de manu inimicorum noslrorumi Joseph autem vir ejus cum esset justus, et nollet
liberati, serviamus illi in sanctitate et justilia coram eam traducere, voluit occuite dimittere eam. Haec
ipso, omnibus diebus nostris. Et tu puer, Propheta autem eo cogitanle, ecce angelus Domini in somnis
Altissimi vocaberis : praeibis enim ante faciem Do- apparuit ei dicens : Joseph fili David, noli limere
mini, parare vias ejus: Ad dandam scientiam salu- accipere Mariam conjugem tuam ; quod enim in ea
lis plebi ejus, in remissionem peccatorum eorum : natum est, de Spiritu sancto est. Pariet autem fi-
Per riscera misericordiaeDei nostri, in quibus visi- lium, et vocabis nomen ejus Jesum. Ipse enim sal-
tavit nos Oriens ex allo : Illuminare his qui in tene- vum faciel p pulum suum a peccatis eoruin. Hoc au-
bris el in umbra mortis sedqnt, ad dirigepdos pedes tem totum factum eut, ut adimpleretur quod diclum
Slft VICTORISEPISCOPI CAPUANl 260
est a Domino per prophetam, dicentem : Ecce A , 6), lulerunt illum in Jerusalem ut sisterent eum Do-
virgo inotero habebit, (et pariet filium; et voeabunt mino, sicul scriptum est in lege Domini: Quia orr.ne
nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum, No- masculinum adapcriens Vulvam, sanctutn DominO
biscum Deus (lta. vn, 14). Exsurgens autem Joseph vocabitur (Exod. xm, 2); et ut darent hostiam, se-
a somno, fecit sicut pfcecepit ei angelus Domini, et cundum quod dictum est in lege Doraihi, paf turttt-
accepil conjugem sliam> Et non cognoscobat eam, fum aUt duos pullos eolutnbarum (Lev. xii, 8). Et
donec peperil filium suum primogenitum; et voca- ecce homo erat iu Jerusalem cui nomen Simeon : et
vit ftomen ejus Jesttffi. °- Luc. n, 1-1. FaCtttmest bomo iste juslUs et timoratus, exspectaiis consola-
aiiteiii in lllis diebtis, exilt edictum a Csesare Augu> tionem lsfael; et Spifitus sahCtus erat in eo. Et fe-
stcYut descfibefetuf utiiVersus ofbis. Hsec descri* Sponsumacceperat a Spiritu sanclo, non visurura se
ptio ptlma htcta est a pfaeside Syfise Cjrfiho. Et mortem, ntsi prius videret Chrlstum Domini. Et ve^
ibant omnes, ut pfoQtefeniur singuli, In SUamclVJ* hit In Spiritu in templUM. Et Cum inducerent pUe-
iatem. Ascendit aulem et Joseph a Galilaeadft fcivi. fum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum con»
taie Nazareth, ih Jttdaeam in civitatem Davld quse sUetudinemlegis pro eo, et ipse accepit enm in ul-
Vbcatur Bethleern, co qtiod esset de domo et fami- nas suas, et benedixit Dcuih, el dixit: Nttnc dimittis
lia Davtd, ut profiieretuf cttth Maria despohsata sibi B servum tutim, Domifle, secundum verbum tuum, in
lixofe pfiBgnante. Factum est autefflcum essent tbi, pace; quia Viderunt ocbll mei salutafe tuum, quod
impleti sttnt dies nt pafefet. Et pftperit fllium suuitt parasti ante faciem omnium popUlorUm: Lumen ad
primOgettitam, et pantiis eum ihvolvit, et feelinavlt revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel.
flim tn praesepio, qUia noil erat * ei locus ltt diVef» El erat pater ejus et mater mirantes super his quae
Borio. dicebantur de illo, et benedixlt illis Simeon, et dixit
CAPUT VI. ad Mariam matrem ejus : Ecce positus est hic in
ruinam et resurrectionem muitorum in Israel, et in
Angelutapparuit pattoribus. Signum cut cOnlradicelur. Et tuam ipsius animam
Luc. it, 7-20. Et paslores efant lit regione ea- pertransibit gladius, ut revelentuf ex multis cordi-
dem, vigilahtes et custodientes vigilias noctis super bus cogitationes. Et efat Anna pfophetissa filia Pha-
gregem suum. Et ecce angelus Doministetit juxta nuel, de tribu Aser. Haecprocesserat in diebus mtil-
illOS,et tlarilas Dei cirtttmfulsit illos, et timuerunt tis, et vixefat chra Vlfo suo attttis septem a virgini-
tlmorc tnagno. Et tiixit iltis angelus: Nolite timere: tate sua. Et hxcvidua usque ad annOSoctoginta
«cce ego evangelizo vobis gaudium magnum, quod ^uatuor, quae non discedebat de templo, jejunils et
efit omni flttpttlo! qUia haius est Vobishodle SalVa- G obsecrationibuS Seitiehs rtocte ac die. El hacc,ipsa
lof, qui est Clirisius DOmirtusIn Civitattt David. Et hofa superveniens, confltebaiur Domiho, et loque-
hoc vobis sigitum : InVenietts infantem pantiis invo- batttr de illo btnnibus qui exspeciabant redemptio-
lUtuhi, et posltunl in praeSeplo. Et subito facta est nem* Hierusalem. Et utpeffecefunt omnia Secundum
ttttn angelo tnultitudo militise ccelestis, laudahtium legem Domini, reversi sttnt itt Galilaearo, In Civita-
Deum, et dicentium : Gloria in aliissimis Deo, et in lem suara Nazareth.
terrapax hotninibusbonaevoluntatis. Et factum est, CAPUT VIU.
Ut discesserUntab eis angell in ccelum, pastores io-
De magisqui veneruntab Oriente.
quebantuf ad invicem : Transeamus usque Be-
Ihleem, et videamus hoc verbttm qUod factum est, MATTH. II, 1-12. Cum fergo natus esset JeSdSin
quod Dominus oslendit nobis. Et venerunt festinan- Betbleem 8 Judaeae, in diebus Herodis regis, ecce
tes, et invenerUnt Martani, et Jttseph, et infantem magt ab Oflente vetterunt Hiefosolymam ilicentes:
positum in praesepio. Videntes autem, cognoverunt Ubi est qui natuS est rex JudSorum? Vidimus enim
de verbo quod dictum etat illis de puero boc. Et steltam ejus itt Oriente, et venimtts adofare eum.
omnes qoi audiefant mirati sunt, et de his quae di- Audiens Sutem Herodes rex tttrbatus est, et omnis
cta efant a pastoribus ad ipsos. Mafiaautem conser- D Hierosolyma CUittillo. Et congregahs omnes princi-
vabat omnla verba hsec, cottferens in corde suo. Et pes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab
feversi suht pastores, gloriticanies et laudantes eisubiChfistuS nascereiur. At illi dherunt*: In Be-
Deum in omnibus quaeaudierant et viderant, sicut thieem Judaese; Sic enim scripttim esl per prophe-
dictum est ad illos. tam: Ei tu Belhleem terra Juda, nequaquam minima
es in principibtts JUda, ex te enim exiet dux qui
CAPUT VII.
regat populum meum lsrael (Mkh. v, 2). Tuhc He-
LirenmcmoIteminUJetut inducitur in templum. rodes clam vocatis magis, diligenter didicit ab eis
Lcc. n, 21-59. Et postquam consummati sunt dies temptts sleilse quaj apparuit eis; et mitlens illos in
octo, tit tirtuhlcldereiuif poer, vocatum eSl honlen Belbleem, dixit: lte et intefrogale diligenier de
SjttS JestS, quod vOcaium est ab augelo priusqUam puero; et cum invenerilis, renutttiate mihi, ut et ego
In ttWfOcnttCiperetur.El postqttam impleti suhtdies veniens adorem eum. Qui cum audissenl regem,
purgatioiiig ejus secundum legem Moysi (Lev. xn, abierunt. Et ecce stella quam viderant in Orienle
* Ut in leim hodierno, xn: feufato. Sic
mox, inffa, f.S. Vulg., Juda.
 261 EVANGELICARUMIIAftMONlARUMINT2RPRETAT10. 202
antecedebat eos, usqtte dum veniens slaret sttpra A lem : et noh cognovefuht pafeiites ejus. iEsilmantes
tttri erat puer. Videntes aulem stellam, gavisi sunt autem illum esse itt cc-milailljvenehtnt iler diei, et
gaudio* valde. Et intrantesdomum, inveneruntpue- requirebant Cumintef cOgnatOSet notos. Et non in-
rum cum Maria matre ejus : et procidentes adoraVe- Veniehtes, regreSsi stiht in Hierusslem requifenies
runt eum. Et apertis thesauris suis obiulertint ei ettnt. Ei factum est post tridtiunt, invenerum eum in
munera, aurttm, thus et myrrham. Et fesponso ae» teroplo, sedeittem in medio dociornnij auilientem \U
cepto in somnis ne redirent ad Herodem, per allahi los et irtterfttganteM eos. SUipebant attieni omnes
Viamreversi sunt in regionem suain. qui eutti audiebatit, Super prudentia et responsis
CAPUT IX. ejus. Et videnles Sdttiirali silht. Et dixit malcr ejuS
ad illum : Fili mi, qUid fecisli nobis sic? Ecce paler
Fugatus Jetut, el parentes ejus in JEggptum.
tuus et ego, dolehtes quacrebamuste. Et ait ad illos:
MATTH. II, 13-15. Qui cum recessissent, ecce an-
Domini in somnis dicens Quid Cst qUod tiie quaerehatis? Nesciebatis quia in
gelus apparuil Joseph , : his quac Putris mei stint oportet me esse? Et ipsi non
Surge et accipe puerum et matrem ejus, et fuge in intellexerunt verbum locutus est ad illos. Et
et ibi dum dicam qtiod
jEgyptum, esto nsque tibi; futurum deSCendit cum eis et venit Nazarelh, et erat sub-
est enim ut Herodes quserat puerum ad perdendum ,
ditus illis. Et mater ejus conservabat omnia verba
enm. Qui consurgens, accepit puerum et matrem ejus B
hsec in cordesuo. Et Jesus profkiebat sapienlia, et
nocte, et secessit in yEgyptuni. Et erai ibi usque ad
aelate, tl gratia apud Deum et homines.
obitum Herodis ; ut adimplerelur quod dictum est a CAPUT XIII.
Domino per prophetam, dicentem : Ex /Egypto vo- Joannes Baplista apparuit in Ittael.
cavi filium meum (Ose. xi, 1). Loc. tn , 1-3. Anno attlem quitttodecimo imperii
CAPUT X. Tibefii Cfesafis, procuraiite Pontio Pilato Judaeam,
Berodet interficit puercs. tetrafcha autem Galilaes Herode , Philippo autem
M\TTH.n, 16-18. Tunc Herodes videns quoniam fratre ejuS tetrarcha Itureaaet Traconitidis regionis,
illususesseta magis, iratus est valde; ei mittens oc- et Lysania Abiiinaeletrarcha, sub principibus sacef-
cidil omnes pueros qui erant in Bethleem el otnni- dolum Anna et Caipha, faclum est verbnm Domini
bus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum lem- Super Joannem Zacliariaefiliumin deserto. Et venit
pus quod exquisierat a magis. Tunc adimpletum eBt in ottittera regionem Jordanis, prtedicans baplismum
quod diclum estper Jeremiam prophetam, dicentem: prjenilentise, in remissionem peccatorum, diceiis :
Vox in Rama audita est; ploratus etulalatus multus : — MiTTB.in, 1-3; MARCI, 3-5. Posnitentiam agite,
Rachel plorans fllios suos; et noluit consolari, quia C appropinqUavitenim regnum ccelorum. Hic est enim
nonsunt (Jer.xxxi, 15). qui dictus est per Isaiam prophetam, dicentem, —
CAPUT XI. Ltrc. lii, 4-6: Vox clamantis in deserlo, Parate viam
Jesus revocatur ex JEgypto. Domini, rectas faclte semltas ejiis. Omnis vallis im-
et Omnismons et collis humiliabitur. Et
MATTH. H, 19-23. Defuncto autcm Herode, ecce plebitur, erunt prava in direCta, et aspera in vias planas : et
apparuit angelus Domini in somnis Joseph in /Egy- Videbitomnis caro salutare Dei
dicens : (Isa. XL,3-5).—JOAN.
pto , Surge, et accipe puerum et matrem 5-18. Hic venit in tesiimonittm, ut lestimonium
ejus, et vade * in terram Juda, defuncti enim sunt 1, de lumine, ut omnes crederent per illum.
perbiberet
qui quaerebant animara pueri. Qui surgens, accepit Non erat ille Sed ut testimpnium perliiberet de
et mairem et in lux,
puerum ejus, venit terram Israel. Erat lux vera quae illuminat omnem homi-
Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judaea lumine.
nem venientem in hunc mundum. In mnndo erat,
pro Herode palre suo, timuit illo ire ; et admonitus et mundus
in somnis, secessit inpartes Galilaeae.Et ventens , per ipsum factus esl , et muhdus
non cognovit. ln propria venit, et sui
habitavit in civitate quae vocatur Nazareth, ut adim- eum
eum non receperunt. Quotquot autem receperunt
pleretur quod dictura est :
per prophetas Quoniam eum, dedit eis potestatem fllios Dei fieri, his
Naiaraeus vocabilur (Isa. xi, 1). J) qui
Credunt in nomine ejus : Qui non ex sanguinibUs,
CAPUT XII. neque ex voluniate carnis, neque voluntale vifi, sed
RemansitJesut in temploHierosolymis. exDeo nati sunt. Et Verbum caro factum est, et ha-
Lcc. n, 40-52. Puer autem crescebat et conforta- bitavit in nobis : el vidimus gloriam ejus, gloriam
batur, plenus sapientia ; et gratia Deierat in illo. Et quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritaiis.
ibant parentes ejus per omnes annos in Hierusalem, Joannes teslimonium perhibet de ipso, et clamat di-
in die solemniPaschae.Et cum factus essel annorum cens: Hic eratb quem dixi vobis, * quia post me ven-
dnodecitn, ascendentihus illis Hierosolymam secun- turus est, et ante me facitts est, quia prior me erat.
dum consuetudinem diei festi, oonsummatisque die- Et de plenitudine ejus hos omnes accepimus, et gra-
bus, cum redirent, remansit puer Jesus in Hierusa- tiamprogratia : quia lex per Moysen dalaest; gratia
* Inlerpretissivelibrarii aliud
agentis mendum esse gata. Cseterum apud Milliumcod. Cant. habet Afrov
SUSpicor. Gr. ei; yrivItrparik,ut in Vuig. upv. Sed supra scribitur ufuv alia manu. Videsis no-
k Vox ullima desideralur tum in textu, tum itt Vul- tiss. Wetstehii etlit. in hunc locnm.
263 VICTORIS EPISCOPI CAPUANI SK4
et veritas per Jesum Christum facta est. Deum nemo.A a GalHaeain Jordanem, ad Joannem, ut baplizarelur
vidit unquam. Unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ab eo. — Lcc. ui, 23. Et ipse erat incipiens quasi
ipse enarravit.— MATTH.III, 4-10; MAKCI-6; Luc. annorum triginia, ut pulabatur, filius Joseph. Joan-
IU, 7-9. Ipse autem Joannes habebat vestimentum de nes autem prohibebat eum, dicens: Ego a le debeo
pilis camelorum, et zonam pelliceam circa lumbos baplizari, et tu venisadme?Respondensautem Jesus
suos. Esca autera ejus erat locustaeet mel silvestre. dixitei: Sine modo, sicenim decet nosadimplereom-
Tunc exibat ad eum Hierosolyraa, el omnis Judaea, nemjuslitiam. Tunc dimisil eum. —Luc. m, 21,22.
et omnis regio circa Jordanem ; et bapiizabanlur in Factumest aulem cum baptizareluromnispopulus, et
Jordane ab eo, confllentes peccata sua. Videns au- Jesu baplizato etorante, confestimascendit deaqua :
tem multos Pharisaeorum et Sadducseorumvenientes elecce aperti sunlei cceli, et vidil Spiritum Dei de-
ad baptismum suum , dixit eis: Progenies vipera- scendentem corporali specie sicut columbam, et ve-
rum, quis demonsirabit vobis fugere a venfura ira? nientem super se. Et ecce voxde ccelis dicens : Tu
Facite ergo fructum dignum poenitentiae.El ne veli- es Filiusmeusdilectus.in tecomplacui niihi.—JOAN. i,
tis dicere inlra vos : Patrem habemus Abraham. 32-34,- Et testimonium perhibnit Joannes, dicens :
Dico enim vobis, quoniam potest Deus ex lapidibus Quia a vidislis Spirilum descendentem quasi colum-
istis suscitare filios Abrahae. Jam enim securis ad B bam de ccelo, et mansit super eum; et ego nescie-
radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor quse bam eum; sed qui misit me baptizare in aqua, ille
non facil fructum boiium, exscindetur, et in ignem mihi dixil : Super quem viderilis Spirilum descen-
mittetur. — Luc. in , 10-15. Et interrogabant eum dentem, et manentem super eum, bicest qui baptizat
turbae dicenles : Quid ergo faciemus? Respondens in Spirilu sancto. Ego vidi, et testimonium perbibui
autem, dicebat illis : Qui habet duas tunicas, det quia bic est Filius Dei.
non habenti; et qui babet escas, simililer faciat. Ve- CAPUT XV
nerunt et publicani ut baptizarentur, et dixerunl ad Ductus esl Jesus a spiritu in deterlum.
illum : Magister, quid faciemus ? At ille dixit ad eos: MATTH. IV,1-11; MARC.I, 12, 13; Luc. IV, 1-13.
Niliil amplius quam constilutum est vobis, faciatis. Tunc Jesus duclus est in desertum a
spiritu , ut ten-
lnterrogabant eum et milites, dicentes : Quid facie- taretur a diabolo. Et cum jejunassel quadraginta die-
mus et nos ? Et ait illis: Neminem concutiatis, ne- bus et
quadraginta noctibus, postea esuriit. El acce-
que calumniam faciatis, et contenti eslole stipendiis dens tentator dixit : Si Filius Dei es, dic ut lapides
vestris. Existimante autem populo, et cogitantibus isti
panes fiant. Qui respondens, dixit: Scriplum
omnibus in cordibus suis de Joanne, ne forte ipse est: Non in
— pane solo vivit homo, sed in omni ver-
esset Christus, JOAN.I, 19-25, MiseruntJudaei ab C bo quod procedit de ore Dei
(Deut. vm, 4). Tunc
Hierosolymis sacerdotes et levitas ad eum, ut interro- assumpsit eum diabolus in sanctam civitaiem, et sta-
garent eum : Tu quis es? Et confessus est, et non tuit eum supra pinnaculum templi, et dixit ei : Si
negavil; etconfessus est: Quia non sum ego Chri- Filius Dei es, mitte (e deorsum. Scriplum est enim :
slus. Et inlcrrogaverunt eum : Quidergo? Elias es
Quia angelis suis mandavit de (e, et in manibus tol-
tu?El djxit: Non sum. Prouheta es tu? Et respou- lenl
te, ne forte oifendas ad lapidem pedem tuum
dit: Non. Dixerunt ergo ei: Quis es, ut responsum Psal. xc, II ). Ail illi Dominus: Rursum scri-
demus his qui miseruntnos? Quid dicis de te ipso? ( est : Non tentabis Dominum Deum tuum
ptum
Ait: Ego sum vox clamantis in deserlo : Parale
(Deut. vi, 16). Iterum assumpsit eum diabolus in
viam Doroini, sicut dixit lsaias propheta (Isa. XL,3). montem excelsum
valde, el ostendit ei omnia regna
Et qui missi fuerant, eranl ex Pharisaeis. Et inlerro-
mundi, et gloriam eorum. Et dixii illi: Haec omnia
gaverunt eum, et dixerunt: Quid ergo baptizas, si tu tibi dabo, sicadens adoraveris me. Tuncdicit ei Jesus:
non es Chrisius, ncque Elias, neque prophela? Re-
— Vade, Satanas; scriplum est enim : Dominum Deum
spondit eis Joannes, dicens, MATTH.III , 11, 12; tuum
adorabis, etilli soli servies(/frirf., 25). — Luc.
MARC.I,7,8; Luc.iu, 16-18 ;JOAN.I,26,27: ^Egoqui- iv, 13. Et consummata omni tenlatione, tuncreliquit
dem baptizo vos in aqua, in pcenitentiam. Quiautem D eum diabolus usque ad (empus.— MARC.I, 13. Erat
post me venturus esi, fortior me est, cujus nonsum
calceamenta Medius que cum bestiis. Et ecce angeli accesseruni, et mi-
dignus portare. autem vestrum nistrabantei.
stetit, quem vos nescitis. lpse vos bapiizabit in Spi- CAPUT XVI.
rilusancto etigne. Cujus venlilabrum iu manu ejus, Duo discipuli Joannis secutisunt Jetum.
et permundabil aream suam, et congregabit triticum JOAN.I, 35-42. Allera die iterum stabat Joannes,
suum in horreum, paleas autem comburet igni inex- et ex
discipulis ejus duo. Et respiciens Jesum ambu-
stinguibili. Multa qttidem et alia exhprtans, evange- lantem dicit: Ecce Agnus Dei, ecce qui lollit pec- r
lizabat populo. — JOAN. I,28. Iianc in Belhania facla cata mundi. Et audierunt eum duo discipuli loquen-
sunt trans Jordanera, ubi eral Joannes baptizans,
tem, et secuti sunt Jesum. Conversus autem Jesus,
CAPUT XIV. et videns eos sequentes se, dicit eis: Quid quseritis?
Baptitalur Jesut a Joanne. Qui dixerunl ei: Rabbi (Quod dicltur interpretatuni,
MATfn.ni, 13-17;MABCI, 9-H. Tunc venit Jesus Magisler), ubihabitas? Dicit eis : Veoite, et videle.
" Vulg., Quia tttdi,,.. super quem videris, Neque.aliler Graec.
285 EVANGELICARUMHARMONIARUM INTERPRETATIO. 266
Venerunt, et viderunt ubi raaneret, et apud eum A 1 CAPUT XIX.
manserunt die illo. Ilora aulem erat quasi decima. Jetus vocavitPelrumetAndream,JacobumelJoaunem.
Erat autem Andreas frater Simonis Petri, unus ex • MATTII. 18-22. Ambulans aulem mare
a et secuti fuerunt IV, juxta
duobus qui audierunt Joanne, vidit duos fratres, Simonem qui vocaiur
eum. Invenil hic primum fralrem suum'Simonera, Galilaeae, etAndream fratrem ejus, miltentes rete in
cl dicit ei: Invenimus Messiam (quod est intcrpreta- Petrus,Erant enim
lum Christus). Et adduxit eum ad Jesum. Intuilus
mare. piscatores. Et ait illis: Venite
post me; faciam vos fieri piscalores hominum. At
autem eum Jesus, dixit: Tu es Simon filius Joanna»:
illi continuo relictis retibus, secuti sunt eum. Et
tu vocaberis Cephas (quod interprelalur Petrus). .
procedens inde, vidit alios duos fralres, Jacobum
CAPUT XVII. Zebedseiet Joannem fratrera ejus, in navi cum Zebc-
De Philippo et Nathanaele. daeopatre eorura, reficientesretia sua, et vocavil eos.
JOAN.1,43-51. In crastinum aulem voluit exire Illiautem, staiiin relictis relibus et patre, secuti sunt
in Galilaeam.Et inveuit Philippum, etdicit ei Jesus: eum.—Lcc.v, 1-11. Factumestautem cum turbse ir-
Seqnereine. EralaulemPhilippus a Belhsaida, civi- ruerentin eum,ut audirentverbumDei.etipsestabat
tate Andrcaeet Petri. luvenit Philippus Nathanael, . secus siagnum Genezarelb,etvidit duasnavesstantes
'
etdicitei:QuemscripsilMoysesin lege, etprophetae, secus stagnum : piscalores autem descenderant, et
invenimus Jesum filium Joseph a Nazareth. Et dixit lavabant retia sua. Ascendensaulem in unam navim
Nathanael: A Nazareth potest aliquid boni esse ? quse erat Simonis, rogavil eum a terra reducere pu-
Dicitei Philippus : Veni et vide. Vidil Jesus Naiba- siilum: et sedens docebat de navicula turbas. Ut
nael venientcm adse, etdicit de eo: Ecce vere Israe- cessavit autem loqui, dixit ad Simonem : Duc in al-
lita, in quo dolus non est. Dicitei Natbanael : Unde tum, et laxaie reiia vestra in capturam. Et respon-
me nosti ? Respondit Jesus, et dixit ei : Priusquam dens Simon dixit illi: Pracepior, per totam noctem
te Pbilippus vocaret, cum esses sub iicu, vidi te. Re- laborantes nibil cepiraus : in verbo autera tuo laxabo
spondit ei Nalhanael, et ait: Rabbi, tu es Filius Dei, rete. Et cum hoc fecissent, concluserunt piscium
tu es RexIsrael. Respondit Jesus, et dixit ei : Quia multitudinem copiosam. Rumpcbatur autem reteeo-
dixi tibi, Vidite sub ficu, credis ? majtis liis videbis. runi. Et annuerunt sociis qui erant in alia navi, ut
El dicit eis : Amen, amen dico vobis, videbitis cce- venirent et adjuvarent eos. Et venerunt, et imple-
lum aperlura, et angelos Deiascendentes b supra Fi- verunt ambas naviculas, ilaut mergerentur*. Quod
lium hominis. — Lic. tv, 14-15. Et regressus est cum videret Simon Petrus procidjt ad geuua Jesu
Jesus in virlute spiritus in Galilacam: ei fama exiit ~ dicens: Exi a me, quia honio peccator sum, Domi-
per universam regionem de illo. Et ipse docebal in ne. Slupor enim circumdederai eum, et omnes qui
synagogis eorum, et magnificabatur ab omuibus. cura illo erant, in captura piscium quam cepcrant:
CAPUT XVHI. simililer autem Jacobum el Joanuem lilios Zebedxi,
In synagogalegit Jetut librumIsaia. qui erant socii Simonis. Et ait ad Simonem Jesus :
Noli timere : ex boc cris bomines capiens. — JOAN.
Loc. tv, 16-21. El venit Nazareth ubi erat nutri-
et intravit secundum consuetudinem suam die II, 11. Et crediderunl in eum discipuli ejus. £t sub-
tus,
sabbati in synagogaru, et surrexit legere, et traditus duclis a terra navibus, reiictis omnibus, scculi sunt
est illi liber Isaiaeprophelae. El ut revolvit librum, ilium.
invenit locum ubi scriptum erat : Spiritus Domini CAPCT XX.
super me; propter quod unxit me, evangelizare pau- JesusvocavitMatthceumpublicanum.
peribus misit me, sanare conlriios corde ", praedi- MATTU. IX,9; MARCn, 14;Luc.v, 27-28. Etcum
care captivis remissionem, et caecis visum, dimiliere transiret inde Jesus, vidit homjnem sedentem in te-
confractosinremissionem, proedicare annum Domini lonio, Maithseumnomine, et ait illi : Sequere me.
acceptumeldiemretribulionis(/«a. LXI,1,2). Etcum Et surgens, relictis omnibus secutus est eum.
plicuissetlibrum.reddiditmiuistro.etsedit.Etomnium
in synagoga ocuii erant inlendentes in eum. Coepit CAPUTXXI.
autem dicere ad illos : Quia hodie implela est haec AudiensJesus quod Joannes traditus essel, secestilin
finibus Zabulonet Nephthalim.
Scriptura in auribus vestris.—MATTH. iv, 17; MARC
I, 15. Exinde ccepitJesus praedicareetdicere: Quo- JOAN.iii, 22-56. Post haecvenit Jesus et discipuli
niam implelum est tempus : poeniteutiam agite, et ejus in terram Judaeam,et illic demorabalur cum eis,
credite Evangelio: appropinquavit enim regnum cce- et baptizabat. Erat aulem et Joannes baptizans in
lorum. Ennon, juxta Salim : quia aquaemultaeeraut illic,

• Gr., iuvec. Al.,'iwowovi.VideMillium tum bic,
tum ad Matth. xvi, 17, qui et IeclionemJoannse ex
intiquis Palribus Lattnis profert. S. Hieronymus in
nunc locum : < Voluntscriptorum vitio depravatum,
jt pro Bar Joanno, hoc est, filiut Joannis, Barjona
scriplum sit, una detracia syilaba.»
PITROL. LXVHI.
t>Sic editi interpretationis Victorian.o, omissis
Sivelibrariorum sive lypollieiarura incuria, et de-
icendentes; quae tum in GrascisN. T., lum iu vcrsio-
nibus exslant.
c Haccdeerant in aliis edilt.
9
 «Wt7 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 2g$
et adveniebant, et baptizabantur : nondumenim mis-.A clm cnm illo, quos et apostolM nominavii: Simo-
sus fuefat iri carcerem Joanne»; Facta est autem nem quem cognominavit Pelrdm, et Andream fra-
quaestio ex discipulis Joannis cum Judaeisde puri-„m trem ejus, et Jaeobum Zebedaei,et Joannem ffatrem
ficatione. Et venerunt ad Joannem, et dixerunt ei: Jacobi, qnibus imposuit nomina Boanerges, quod
Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, cui ttt testi- est fllii toniirui; Philippum et Bartholomaeum,Mat
monium perhibuisti, ecce bic baptizal; et omnes ve- thseum et Thomam, J.icobum Alpbsei, et Simonem
niunt ad eum. Respondk Joannes, et dixit: Non po- qui VocaturZelotes, et Judam Jacobi, et Judam Isca-
test homo accipere quidquam, nisi fuerit ei datum de riothj qui fnit proditor— MATTH. V, l-ia^ Luc. vi,
coelo. Ipsi vos mihi lesiimonium perhibctis, quod 20-23. Et aceesserunt ad eum discipuli ejns. Ei ele-
dixerim : Ego non sum Cbristus, sed quia missus vatis oculis in eos, aperiens os suum, docebat, di-
sum aflte illum, Qui habet sponsam, sponsus est: cens : Bealj pauperes spiritu, quoniam ipsorura est
amicus autem sponsi qui stat et audit eum, gaudio regnum ccelorum. Beatimiies, quoniara ipsi posside-
gaudet propter vocem sponsi. Hoc ergo gandium bunt terram. Beati qui iugent, quoniam ipsi consola-
meutn impletum est, jlium oportet crescere, me au- buntur. Beati qui esuriunt et sitiunl justitiam, quo-
tem mintti.Qui dCsursumvenit, super omnes est. Qui niam ipsi saturabunlur. Beati misericordes, quo-
i B niam ipsi misericordiamconsequentur. Beali mundo
est de terra.delerra est, et de ierra loquitur. Qoi de>
coelo venit, super omnesest. Et quod vidit et audivit, corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Beati pacifici,
hoc testatur: et testimoniumejusnemo accipit. Qui ac- quoniam filii Dei vocabunlur. Beati qui persecutio-
cepitejus testimoninm, signavitquiaDeus verax est. nero patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum
Quem enim misit Deus, verba Dei loquilur. Nonenim est regnum coelorum.Beati estis cum maledixerint
ad mensuram dat Deus spiritum. Pater diligit Flium, vobis homines, et oderinl vos, et perseculi vos fue-
et omnia dedit in inanu ejus. Qui credit in Filium, rint, et dixerint omne mainm adversum vos, men
iiabet vitam seternam; qui autem incredulus est Filio, tientes; etcuni separaverint vos, et exprobraverint,
non videbit viiam, sed ira Dei manet super eum. —. etejecerint nomen vestrum lanquam malura propter
JoAN.iv,l-3.Utergo cognovitJesus quia audierunt Pha- Filium hominis. Gaudete iu illa die, et exsultate,
risseiquiaJesusplures discipulosfacitet baptizatquami quoniara raercesvesira copiosaest in coelis: sic enim
Joannes(quanquamJesusnonbaptizaret, sed discipuli persecuti stint prophelas qui fuerunt ante vos, patres
ejns), — MABCI,U.etquod Joanncs traditus esset, eorum.
reliquitJiidseani,etabiilileruminGaIil8eam.—MATTH. CAPUT XXIH.
IV,12-16. Cum autem audisset quod Joannes traditus Increpaliodxvilum.
essel, secessit in Galilseam.Et relicta civilate Naza-IC Lttc. vi, 24-26. Veruralameu vae vobis divilibus,
reth, venit et habitavit Capharnaum maritimamin quia habelis conSQlationemvesiram. Vae vobis qui
flnibus Zabulon, et terra Nephthalim, ut impleretur saturati estis, quia esurietis. Vae vobis qui ridetis
quod dictum est per Isaiam prophetam : Terra nunc, quia lugebitis et flebitis. Vae cum benedixe-
Zabulon et lerraNephthalim, via maris trans Jorda- rint vobis liorairies » : secundiim haecfaciebant pro-
nem Galilaeaegentium. Populus qui ambulabat in te- phetis patres edrttm. Sed Vobisdico qui auditis :
nebris, vidillucera magnam: et sedentibusin regione CAPUT XXIV.
umbrae mortis, lux orta est eis (Isa. ix, 1, 2). Vosesiissat terrce.
CAPUT XXII. MATTH. v, 13; MARCIX,49; Luc. xiv, 34. Vos
Circuibat Jesus omnes regiones, et sedens in monte estis sal terrae. Quod si evantterit sal,
inquo salietis?
elegit duodecimdiuipulos, el docuiteot de beatitu- ad nihilum valel utira, nisi ut
dine regni cxlorum, et qumsequuntur. projiciatur foras, et
MATTH. 23-25. Et circuibat Jesus totam Gali- coriculcetur ab horaiuibus.
IV,
I*am, docens in synagogis eorum , et praedicans CAPUT XXV.
Evangelium regni, et sanans omnem languorem, Voseslis lux hujut mundi: et iterum comparationes
de prmceplislegis.
- et omnem infirmitatem in populo. Etabiit opinio h
ejus in totam Syriam; el obtulerunt ei omnes male MATTH. v, 14-16; MARC.IV, 21; Luc. vii, {6;
habentes, Vaflis languoribus et tormentis compre- .xi, 33. Vosestis lux raundi. Non potesl civitas abs-
iiensos, et qUidabinohiahabebant et tonaticos, etcu- condi supra montem posita. Neque accendunt lucer-
tavit eos. Et secutaesunt eum turbae multaede Gali- nam, et ponunt eam sub modio, neque sub lecto,
et Decapoli, et Hierosolymis,et Judaea, et de neque in abscondiloloco, neque sub vase, sed super
' .aa,
trans Jordanem. — Luc. iv, 42-44, Et delinebant candelabrum, ut luceat oranibus qui in dorao sunt.
illum ne discederet ab eis. Quibus Hle ait: Quia et Sic luceat iux vestra coram hominibus, ut videant
aliis civitanbus oporlet me evangelizareregnnm Dei, vestra bnna opera, et glorificent Pairem vestrum
quiaideomissiissum. Etcumvidissetturbas,—MATTH. qui est in coeiis. — MATTH. V, 17-20. Noiite putare
x, 2-4; MARC. in, 13-19; Lcc. vi, 13-16, ascendit in qnotiiamvenl solvere legem aut prophetas : non veni
montem, et cum sedisset vocavit ad se quos voluit solvere, sed adimplere. Amett quippe dico vobis, de-
ipse. Etvenerunt ad enm, et fecit ut essent dnode- nec transeat coBlumet terra, iota unom attt unus
^ Al. edit., omneshommes.
269 EVANGELICARUM HARMONIARUM INTERPRETATiO. 270
apex non prseteribit a lege, donec omnia flant. Qui A j neque per coelum,quia thronus Dei est, neque per
ergo solverit unum de mandatis istis minimiset do- terram, quia scabellum est pedum ejus; neqne per
cueril sichomines, minimus vocabitur in regno coelo- Hierosolymam, quia civitas est magni regis (Psal.
rum. Qui auiera fecerit el docuerit sic homines, hic XLVH,3); neque per caput tuum juraveris, quia non
magnus vocabitur in regnd ooelorum.Dicoenimvobis potes unum capillum album facere aul nigrum. Slt
quia nisi abundaverit juatitia vestra plos quam Scri- autem sermo vester : est, est; non, non: quod
barum et Pharisaeorum, non iolrabilis in regnum autem bis abundantius est, a male es(.
ccelorum. CAPUT XXXI,
CAPUT XXVI, De eo quodscriptian est, oculumpro ocuto,
Iracundim prohibilio. MATTH.v, 38-42; Luc. vi, 29-30. Audistisquia
MATTH. v, 21-22. Audistis quia diclum est anli- diclumesl: Oculum pro oculo, et denlem pro dente
quis : Non occides: qui autem occiderit, reus erit (Exod. xxi, 24; Lev. xxiv, 20; Deut, x«, 2l).Ego
mortis » (Exod. xx, 13; Deut, v, 17). Ego autem autem dico vobis, non resistere malq : sed si quis ta
dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus percusserit in dexteram maxillaratuam, praebe illi et
eritjudicio. Quiautem dixerit frairi suo, raoa, reus . alteram. Et ei qui vult tecuni judicio coulendere, et
erit concilio. Qui auiem dixerit, fatue, reus erit ge- P ' tunicam tnam tollere, dimitte ej et pallium. Et qui-
henoaeignis. cunque te angariaverit mille passus, vade cum illo
CAPUT XXVII. alia duo. Qui petii a te, da ei ; et volenti mutuari a
Dt relinquendomunusad altare. te, ne avertaris. Et qui aufert quaetua sunt, ne re-
petas. — Luc. v, 31. Et prout vultis u| faciant vobia
MATTH. v, 25-20. Si ergo offersmunns tuttm ad
horoines, et vos facite iilis similiter.
allare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet
CAPUT XXXII.
aliqnid adversum te : relinque ibi munus tuum ante
Dt diligmdo proximum.
altare, et vade prius reconcillari ffatrl tuo, et tunc
veniensofferesmunus tuum. Esto consentiensadver- MATTH. v, 43-46; Luc. V,27-28. Audistis qula di-
sario tno cito, dum es in via cnm eo; ne forte tra- ctum est antiquis : Diligesproximura tuttm, et odies
dat te adversarius judici, et judex tradat te mini- inimicum tuum (Lev. xix, 18). Ego aotem dlco vo-
stro, et in carcerem mitlaris. Amen dico tibi, non bis: Diligite iniraicos vestros, benefacite his qui vos
eiies inde, donec reddas novissiraum quadranlera. oderunt, et orate pro persequentibos et calumrilan-
CAPUT XXVIII. tibus vos, ut sitis fllii Patris vestri qui in coellsest,
De adulterio concupiscentim. C qui solem suum oriri factt super maloset bonos, et
pluit super justos et injuslos. — Luc. vi, 32-34. Si
MATTH. v, 27-30. Audistis quia dictum est anti- enim diligitis eos qui vos diliguni, quam mercedem
quis: Non moechaberis (Exod, xx, 14). Ego autem babebitis? nonne et publicani hoc faciunt? Et si
dico vobis quoniam omnis qui viderit mulierem ad bene feceritis his
qui bene vobis faciunt, quaevobis
concupiscendumeam, jam moechatus est eam in est gfatia?
corde suo. Quodsi oculus tuus dexter scandalizat te, siquidem et peccatores hoc facipnt. Et si
mutuumdederitis hisa quibus speratisrecipere, quse
erue eum et projice abs te : expedit enim tibi ut pe- est vobis? nara et peccatores peccatoribus fe-
gratia
reat unum membrorum luorum quam totum corpus
nerantur, ut recipiant aequalia.— MATTH. v, 47-48.
tuutnmittatur in gebennam. Et si dextera manus Et si salutaveritis fratres vestros
tantum, quid am-
tua scandalizat te, abscinde eam, et projice abs te :
plius facitis? nonne et etbnici hoc faciunl? — Luc.
expedit enim tibi ut pereat unum membrorum luo- vi, 35-36. Verumtamen diligite inimicns vestros, et
rum, quam totum corpus tuum eal in gehennam. benefacite, et mutuum date nihil inde sperantes: et
CAPUT XXIX. erit merces vestra multa, et eritis filiiAllissimi, quia
De repudio. Ipse benignus esl super ingratos et raalos. Eslote
MATTH. v, 31-52. Dictum est aulem : Quicunque, D ergo misericordessicutet Pater vester misericorsest.
. dhniserit uxorem suara, det illi libellum repudii Estote ergo vos perfecti sicut et Patcr vester coele-
(Deut. xxiv, 1). Ego autem dico vobis: quia omnis stis perfectusest.
qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis CAPUT XXXIII.
caosa, faciteam moecbari: et qui dimissam duxerit, De occultaeleemosyna.
aduherat.
MATTH.VI, 1-4. Attendile ne justiliam vestrant
CAPUT XXX. faciatis coram hominibus, ut videaminiab eis : alio-
De juramento.
qui mercedemnon habebilis apud Patiem vestrum,
MATTH. v, 33-37. Audistis quia dictum est anli- qui in ccelisest. Cum ergo facis eleem >synam,noli
quis: Nonpejerabis : reddcs autem Domino jurar tuba canere ante te, sicut hypocritaefaciant in syna-
menia lua (Exod. xx, 7; Levit. xix, 12; Deut. v, gogis et in vicis, ut honorificentur ab hominibus.
II). Ego autem dico vobis :. Non jurare omnino, Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Ta
* Gr., ri
rtpiatu Vulg., judieio.
271 VICTORISEPISGOPICAPUANI
autem laciente eleemosynam, nesciat sinislra tua A CAPUT XXXVII.
quid faeiat dexlera tua,utsit eleemosyna tua in abs- Nemo po'.estduobusdominis servire.
conso : et Paler tuus, qui videt in absconso, reddet MATTH.VI, 24.Nemo potest duobus dominis ser-
tibi. vire : aut eniin unum odio babebit, et alierum dili-
get; aut unum sustinebit, et alierura comemnet. Non
CAPUT XXXIV.
De secreta oralione. potestis Deo servire el mammonae.
CAPUT XXXVHI.
MATTH. VI, 5-15. Et cum oratis, non eritis sicut
Non deberequemquamsoUicitumessede escavelindu*
hypocritae, qui amanl in synagogis et in angulis mento.
plalearum stantes orare, ut videahtur ab hominibus.
Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Tu MATTH.VI, 25-34; Luc. xu, 22-31. Ideo dixi
autera cum orabis, intra in culiculum, et clauso oslio vobis, ne solliciti sitis animaevestrae, quid mandu-
tuo, ora Patrem tuum in absconso; et Pater luus, cetis, ueque corpori vesiro quid induamini. Nonne
qui videt in absconso, exaudiet te. Orantes auiera anima plus esl quam esca, et corpus plus est quam
nolite multum loqui, sicutethnici: putant enim quod vestiracnlum ? Respicite volatilia cceli, quoniam non
in mulliloquiosuo exaudianlur. Noliteergo assimilari JJ serunt, neque melunt, neque congregant in horrea;
eis : scil enim Paler vester quid opus sil vobis, an- et Pater vester coelestis pascit illa. Nonnevos pluris
tequam petatis eura. — Luc. xi, 1-4. Tunc dixit estis illis? Quis autem vestrum cogilans, potest ad-
unus ex disciputis ejus ad eum: Domine, doce nos jicere ad siaturam suam. cubitum unum? Si ergo
orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos. Et ait neque quod miniraum est potesiis, quid de caeleris
illis : Cum oratis, dicite : Pater noster, qui es in sollicili estis? El de vestiraento quid solliciii esis?
coelis: sanctificeturnomen luum. Adveniat regnum Considerale lilia agri, quomudo crescunt: non labo-
tuum. Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra. rant, neque nent. Dico autem vobis quoniam nec Sa-
Panem nostrum supersubstantialcm da nobis hodie; Iomon in omni gloria sua coopertus est sicui unura
et dimitte nobisdebila nostra sicut et nos dimitiimus ex isiis. Si autem fenum agri quod bodie est, el cras
debitoribus noslris. Et ne nos inducas in tentatio- in clibanum mittitur, Deus sic vcslit, quanto magis
nem; sed liberanos a malo. Si enim dimiserilis bo- vos minimae fidei? Nolite ergo solliciti esse, dicen-
minibus peccata eorum, dimittel et vobis Pater vester tes : Quid manducabiraus, aut quid bibemus, aut quo
ccelestisdelicta vestra. Si autem non diraiseritis ho- operiemur? Hac enim omnia gentes inquirunl. Scit
minibus, nec Pater vester diniiitefpeccaia vestra. enim Pater vester quia his omnibus indigelis. Quae-
C rite autem priinum regnum Dei et jusiitiam ejus :
CAPUT XXXV. et omnia hsec adjicienlur vobis. Noliie ergo sollicili
De occulto jejunio.
esse in crastinum. Crastinusenim dies solliciluserit
MATTH. VI, 16-18. Cum jejunaiis, nolite fieri sicul sibi ipsi: sufficitdiei malitia sua.
hypocritae, trisles : exterminant enim facies suas, ut CAPUT XXXIX.
appareant hominibus jejunantes. Amen dico vobis,
mercedem suam. Tu auiem cum Non debere quemquamjudicare vel condemnare.
quia receperunt je-
junas, nnge caput tuum, el faciem luam lava, ne vi- MATTH. VH,1-6; Lcc. vi, 37-42. Nolite judicare,
dearis hominibus jejunans, sed Patri tuo qui est in ut non judicemini: in quo enim judicio judicaveritis,
absconso; et Paler tuus, qui videt in absconso, red- judicabimini. Nolitc condemnare, et non condemna-
detlibi.—Luc. xn,32-33. Nolite tiraere, pusillusgrex, bimini. Dimitlile, et diniitiemiui.Date, et dabitur vo-
quia corapiacuit Patri vestro dare vobis regnum. bis. Mensuram bonam, confertam et coagitaiam et
Vendite quae possidelis, et date eleemosynam. Facite supereffluentem dabunt in sinum vestrum. MARC
vobis sacculos qui non veterascunt, thesaurum non IV, 21. Et in qua mensura mensi fueritis, reraelieiur
deficientem in coelis. vobis. Quid auteni vides festuc.imin oculo fratris
CAPUT XXXVI. j) tui, et trabem in oculo luo non vides? Aut quomodo
De non thesauritando super terram. dicis fralri luo:Sine, ejiciam festucam de oculo
luo, et ecce trabes est in oculo tuo? Hypocrita, ejice
MATTB. vi, 19-23. Nolite thesaurizare vobis the-
primum trabem de ocul i tuo, et lunc videbis ejicere
sauros in terra, ubi serugoet tinea dcraolitur, et ubi festucam de oculo fralris lui. Nolile dare sanctum
fures effodiuntet furantur. Thesaurizale auteni vobis veslras anle por-
thesauros in coelo,ubi neque aerugo neque tinea de- canibus, neque mittatis. margaritas
cos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et con-
molitur, et ubi fures non eflbdiunl nec furanlur. TJbi versi
enim est thesaurus luus, ibi est cor tuura. — Luc. disrutopant vos.
xi, 34-36. Lucerna corporis tui esl oculus tuus. Si CAPUT XL.
fuerit oculustuus simplex, totum corpus luum iuci- Parabola de amico, vel tribus panibus. Petendum,
dum erit. Si autem oculus tuus nequara fuerit, totum pulsandum, quwrendum.
corpus tuum tenebrosum erit. Si crgo lumen quod Luc. xi, 5-13. Quis veslrum habebit aniicum, el
in te est tenebra sunt, ipsse lenebrae quantaeeruni? ibil ad iilum media nocte, et dicet : Amice, com-
 273 EVANGELICARUMHARMONIARUMINTERPRETATIO. £7i
moda mihi tres panes, qunniam amicus meus venil A descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt
ad me rie via, et non habcOquod ponam ante illum. venti, et irruerunt in domum illam, et non cecidit;
Et ille de inlus respondens, dicat : Noli mihi mole- fundala enim erat supra petrani. Etomnis qni audit
stus esse; jam ostium clausum est, et pueri mei me- verba mca, ct non facit ea, similis erit viro stulto
cum sunl in cubili; non possnm surgere ettlare tibi. qiti aedificavit domum suam super arenam. Et de-
Et ille si perseveraverit pulsans, dico vobis, et si non scendit pluvia, et venerunl flumina, et flaverunt venti,
dabit illi surgens co quod amicus ejus sil, propler et iiruerunt in domum illam, et cecidit, et fuitruina
improbitatein tamen ejus surget, et dabil illi quol- ejus magna. Et faclum est cum consummasset Jesus
quot habetnecessarios. Egodico vobis:— MATTH.VH, verba hsec, admirabantur lurbse super doctriua ejus.
7-14, Peiiie, et accipietis; quaerile, et invenieiis; Erat enim docens eos, sicut potestalem babens, uoit
pulsate, et aperietur vobis. Omnis enim qui petit, ac- sicul Scribae eorum et Pbarisaei.
cipil; et qui quaerit, invcnit; et pulsanti aperietur. CAPUT XLIV.
Aut quis cst ex vobis homo, quem si petierit fiiius Mittit Jesus duodecimdiscipulos suos docereet curare
suus panem , nunquid lapidem porriget illi ? aut si omnes infirmilates
piscem peiierit, nunquid serpentem poriiget illi ? aut r, MATTII. 5S. ViJens aulem turbas misertus est
si ovum pelierit, nunquid porrigct illi scorpionem ? * IX,
eis : quia erant vexali, et jacentes sicut oves non
Si crgo vos cum sitis mali, nostis bona data dare fi-
habentes pastorem. —MATTH.X, 1, 5 11; MARCVI,
liis vesiris, quanto magis Pater vester qni in crelis est
7-11 ; Luc. IX, 2-12. Et convocatis duodecim disci-
dabit bona petieniibus se? Omnia ergo quaecunque
dedit eis potestatem spirituum iinmimdo-
vnltis ut faciant vobis homines, et vos lacite eis. pnlis suis,
rum, ut ejicerent eos, et curarent oranem languorem
Haecest enimlexelproplietae.—Luc. xm, 24. Inlrate ct
omnem infirmitatem. Et misit illos praedicare re-
per angustam portam; quia lata est porta et spatiosa gnum Dei, et ait aJ illos : Nihiltuleritis in via. In viam
via quse dticit ad perditionem; et multi sunt qui in-
gentium ne aliieritis, et in civitales Samariianorum
trantper eam. Quam angusta porta et arcta via quae ne intraveritis; sed potius ile ad oves
ducit ad vitam : et pauci sunt qui inveniunt eam! quae perierunt
domus Israel. Euntes autem proedicate, dicentes :
CAPUT XLI. quin appropinquavit regnum cnelorum, inflrmos cu-
De cavendoa (alsis prophelis. raie, moriuos suscitate, leprosns mundate, daemones
MATTH.VH, 15-20; Luc. vi, 43-45..Atlendile a ejicite : gratis accepislis, gratis date. Nolite possidere
falsis propbetis, qui veniunt ad vos in vesiimentis aurum, neque argenlum, neque pecuniam in zonig
oviura , intrinsecus autem sunt lupi rapaces : a fru- Q ( vestris, non peram in via, neque panem, neque duas
clibus eorum cognoscetis eos. Nunquid colligunt de tunicas, neque calceamenta, nequc virgam : dignus
spinis uvas, aut de Iribulis flcus? Sic omnis arbor est enim operarius mercede et cibo suo. In quam-
bona frucius bonos facit : mala aulem arbor fructus cunquc civitat m aut castellum intraveritis, interro-
malos facit. Non potest arbor bona frucius m ilos h- gale quis in ea dignus sit, et ibi manete donec exea-
cere, neque arbor mala fructus bonos facere. Bonus tis, edentes et bibentes quae apponuntur vobis, et
homo de bono thesauro cordis sui profert bona ; et curate infirmos qui in illa sunt. Et noliie Iransire de
malus homo de malo thesauro profert mala : ex domo in domum. — MATTH."X, 12-55. intranles au-
abundantia enim cordis os loquitur. Omnis arbor tem in domum , salutate eam , dicentes : Pax huic
quae non facit fructum bonum , exscindetur ct in ig- domui. Et siquidem domus fuerit digna, veniet pax
nem mittetur. Igitur et ex fructibus eorum cogno- veslra super eam ; si aulem non fuerit digna, pax
scetis eos. vestra ad vos revertetur. Et quicunque non receperit
CAPUT XLII. vos, neque audierit sermones vesiros , exeuntes fo-
Non intrabunt in regnum caslorumqui tantum dicunt: ras de domo vel de civitate, excutite pulverem de
Domine, Domine. pedibusvestris, in lestimonium illis. Amendieovo-
MATTH.VH, 21-25; Lrjc. vi, 46. Non omnis qui. j) bis : tolerabilius erit terrse Sodomorum et Gomor-
dicit mihi, Domine, Domine, inlrabit in regnum cce- rhaeorum in die judicii, quam illi civitaii. — Luc.
lorum ; sed qui facit voluntatem Patris mci, qui in x, 3. Ecce ego mitto vos sicut oves in medio lnpo-
ccelis est, inlrabit in rcgnum ccelorun). Multi dicent rnm. Esiote ergo prudentes sjcut serpentes, et sim-
mibi inilladie : Domine, Domine, nonne in nomine plices sicut columbae.Cavele autem vos ab hominibus.
tuo prophetavimus, et in luo nomine daemonia eje-* Tradent cnim vos in conciliis, et in synagogis suis
cimus, et in tuo nomine virtutes multas fecimus? flagellabunt vos, et ad pracsides et ad reges ducemini
El tunc confitebor illis: Quia nunquam novi vos:| propter me, in tesiimonium iilis el genlibus. — Luc.
discedite a me qui operamini iniquitatem. xn, 11-12. Cum aulem tradenl vos in synagogas,
et ad magistratus et potcstates, nolite solliciti esse
CAPUT XLIII. qualiter quid respondeatis aut quid dicatis : dabilur
Compara:ioin his omnibits de sapienle et insipientit enim vobis in illa hora quid loquamini. Non enim vos
mdificatoribus. estis qui loquimini, scd Spiritus Pati is veslri qui lo-
$ MATTH. VII,24-29; Luc. vi, 47-49. Omnis ergo quii quitur in vobis. Tradet autem frater fratrem in mor-
audit verba haec, et facit ea, assimilabitur viro sa- lem, et patcr filium : et insurgent filii in parentes, et
pienti qui aedificavitdomum siiam supra pelram. Ett morte eos afficient: et eritis odio omnibus propter
 273 ViCTORIS EPISCOPI CAPUANl 276
nomen meum. Qui autem perseveravcrit usque in JA CAPUT XLV.
finem, hic salvus erit. Cum autem persequentur vos In Cana GalilmmJesus aquam vinum (ecit.
itt civitate ista, fugitein aliam. Amen dico vobis, non
JOAK.II, 1-11. Etdie tertio nuptiae factsesont in
consummabitis civitates Israel, donec veniat Filius
hominis.—Loc. vi, 40. Non est discipulussuper ma- Cana Galilaeae: et erat niater Jesu ibi. Vocatus est
autem et Tesus, et discipuli ejus ad nuptias. Et de-
gislrum, neque servus super dominutn suum. Suffi-
cit discipulo ut sit sicut magister ejus, et servus sicut ucienle vino, dicit mater Jestt :id eum : Vinum non
Et dicit ei Jesus: Quid mihi et tibi est, mu-
dominus ejus. Si patremfamilias Beelzebubvocave- habent.
lier? nondum enira venit hora mea. Dicit mater ejus
riint, quanto magis domesticos ejus? Ne ergo limue- ministris :
ritis ebs. — MARCiv, 22. Nihil enim opertum quod Quodcunque dixerlt vobis, facile. Erant
non revetabitur, et occultum quod non scietur. Quod autem ibi lapidesehydriae sex positae secundum pu-
dico vobis in tenebris, dicite in lumine : el quod ih rificationem Judaenrum, capientes singulae metretas
aure auditis, praedicale super tecia. — Luc. xn, 2-9. bjnas vel lernas. Dicit eis Jesus : Implete hydrias
Dico aulem vobis amicis raeis : Nolitetimere eos qui aqua. Et impleverunt eas usque ad summuni. Et di-
Jesus : Haurite nune, et ferte archiiriclino. Et
corpus occidunt, animam meam non possunt occide- cit eis
re: sed potius eum timele qui potest et animam et R tulerant. Ui autem guslavit archUriclinus aquain vi •
J
num factam, et non sciebai unde esset, ministri au-
corpus perdere in gehennara. Nonne duo passeres
asse veneunt, et unus ex illis non cadet super ter- lem sciebant qui hauserant aquam : vocat sponsum
.ram sine Patre vestro? Vestri aulem capilli capilis arehiiriclious, et dicit ei: Omnis homo primum bo-
omnes numerati sunt. Nolite ergo limere: multis num vinum ponit; et cum inebriali fuerint, lunc td
passeribus meliores estis vos. Omnis ergo qui con- quod deterius est: tu autem servasti bonnm vinum
fltebiiuf mecoram hominibus, confitebor et egoeum usque adliac. floc fecit itiitium signorum Jesus in
coram Patre meo, qui in ccelis est, et coram angelis Cana Galilaeae, et manifesiavit gloriam suam
ejus. Qui aulem negaverit me coram hominibus, —
MABC.VIII,38, et confusus me fuerit in generatione CAPUT XLVI.
ista aduliera et peccalrice, negabo et ego eum coram Jesus mundat leprotum.
Paire meo, qtti est in ccelis, et angelis ejus. Et Fi-
MATTB. VIII,1-4; MARCI, 40-45. Cum autem de-
liushominis confundet eum, cum venerit jn gloria
Patris sui cum angelis suis.—MATTH.x, 3J-42. No- scendisset Jesus de niOrtte,'secUtae sunt eum turbae
mulise. Et ecce leprosus veniens genu flexo adorabat
iite arbitrari quia venerim mittere pacem in terram:
hOhveni pacem mittere, sed gladium. — Luc. xu, 52. '-' emn, dicens : Dotnine, si vis, potes m« mundare. Et
Efunt enim ex hoc quinque in domo-una diyisi;; tres extendens manura, tetigit eum Jesus, diceii» : Volo :
Sn dttO, et dtto in tres dividentur. Veni enim separare mundare. Et conEsstim mundata esl iepra ejus; et
ait illi Jesus : Vide, neraiui dixeris, sed vade, ostende
hominem adversus patrem suuin, et flliam adversus
te sacerdoti, et offer munus quod praecepit Muyses
matrem suam , et nurum adversus socrum suam, e*t
ittimici hOniiniSdomestici ejus. Qui amat patrem et (Lev. xiv, 2) in testimonium illis. At ille egressus,
. niatrem plus quam me, non est me dignus; et qui ccepit praedicare et diffamare sermonem; ita ut jam
non posset mauifeste in civitalem introire, sed foris
amat fllittm aut flliam super me, non est me dignus.
in desertis locis esse. Et conveniebant ad eum on-
—Lttc. xiv, 26-27. Et qui non accipit crucem suam,
et sequiturnie, non est me dignus, nec potest meus dique.
esse discipulus. — MARCVIH, 34-35. Qui invenit CAPUT XLVH.
animamsuam, perdet eam, et qui perdiderit animara
Puerum centurionis paralyticum curavit Jesus.
sttam proptef me, inveniet eam. Et qui recipit vos,
itte reclpit; et qui recipit me, recipit eum qui misit MATTH. VIII,5-13; LUC.VII, 1-10. Cum autera in
me. Qui recipil prophelam in nomine prophelae, troissel Capharnaum, accessit ad eum centurio, ro
mercedem prophetae accipiet; et qui recipit justum p gans euin, et dicens : Domine, puer meus jacet in
iri nomine justi, mercedem justi accipiet. — MARC. domo paralyticus, et male torquetttr. Et ait illi Je-
IX, 40. Et quicunque potum dederit uni ex minimis sns : Ego veniam, et curabo eum. Et respondens
istis calicem aquae frigidae tantum in nomine disci- centnrio ait: Domine, non sum dignus ut intres sub
puli, quia Christi estis : amen dico vobis, non per- tectum tneum, sed tantum dic verbo, et sanabitur
det mercedem suam. MATTH.XI, 1. Et factum est puer meus. Nam et ego homo ,sum sub potestate *
cum consttmmasset Jesus, praecipiens duodecira dis- habens sub me miiites, et dico huic : Vade, et vadit;
cipulis Suis.transiit inde ui doceret et prsedicaret et alii: Veni, et venit; et servo meo:Fac hoc, et facit.
in civitatibus eorum. — MABCVI, 12-15. Exeumes Audiens autera Jesus miraius est, et sequentibus se
autem discipuli, pfaedicabant utpoenilentiam agerent, dixit: Amen, dico vobis, non inveni tantam fidem
et daemoniainulta ejiciebant, et ungcbant oleo raul- in Israel. Dico autem vobis, quod multi ab Orienle
tos segrotos, et sanabantur. etOccidente venient, el recumbent cum Abraham,
* Sic in Graec, Matth. vm, 9,
Mptririt cipt viro Luc. VII, 8, U7TS Hinc Vulg. utro-
i5ous-t«vTKo-u-o/itvof.
ff»vrfm, Quem locum hic expressit Ammonius. At bique, tub poiestate constitutus.
277 EVANGELICARUMHARMOMARUMINTERPRETATIO. 278
et lsaac *, et Jacob in regno ccelorum : fllii auiem A CAPUT LH.
regni ejicierrtur in tenebras exteriores : ibieril fletus Navigans imperat temptstati, et statim cetiavit.
et stridor deniium. Et dixit Jesus cenlurioni: Vade, MATTH. VIH,25-27; MARCIV,37-40; Luc. vm, 22-
et sicut credidisti fiat libi. Et sanatus est puer in illa 25. El ascendente eo in naviculam, secuti sunt eum
bora. Et reversus est centurio in domum suam, et discipuli ejus. Et ecce motus magnus factus est in
invenit servum qui languerat sanum. mari, ita ut navicula operirelur fluctibus : ipse vero
CAPUT XLVIH. erat in puppi supra cervical dormiens. Et accesse-
Jesut socrum Petri a (ebribuscuravit. runt, et suscitaverunt eum, dicentes : Domine, salva
El dicit eis : Quid timidi eslis,
MATTH. VIII,14-15. Et cum venisset Jesus in do- nos, quia perimus.
mum Petri, vidit socrum ejus jaceniem et febrici- modicaefidei? Tunc surgens imperavit ventis et mari,
tantem. Et teiigit inanum ejus, et dimisit eam lebris, et cessavit venlus. Et dixit : Tace, obmutesce. Et
et surrexit, et minislrabat eis. facta est tranquilliias raagna. Porro bomines mirati
sunt dicentes: Quis aut qualis est hic? quia et ventis
CAPUT XLIX.
/n civitatemNaim mortuumsutcitavit. imperat et mari, et obediuntei.
Lcc. VH, 11-17. Et factum est, deinceps ibat in B CAPUT Llll.
]
civitatem quae vocatur Naim; et ibant cum eo disci- Cur*v\t trans (reium dwmoniacumqui in monumentit
Cum autem manebet.
puli ejus, et turba copiosa. appropin-
qnaret portae civilalis, ecce defunctus efferebalur, MATTH.VIII, 28-34; IX, IJMARC V, 1-21; Luc.
fiiius unieus matris suae: e.thaec vidua erat, et turba VIII,26-39. Et cum venisset trans fretum in regio-
multa civitatis cum illa. Quam cum vidisset Dominus, nem Gerasenorum, quae est contra Galilaeam,ct cum
misericordia motus super eam, dixit illi : Noli flere. egressus esset ad terram, occurrerunt ei duo haben-
Et accessit, el letigit loculum. Hi auiem qui porta- tes dsemonia, de monumenlis exeunles, saevi nimis,
bant stelerunl. Et ait: Adolescens, tibi dico, surge. ita ut nemo posset transire per viam illam. Unus
Et resedit qui erat morluus, et coepit loqui, et dedit enim habebat daemonia jam lemporibus mullis, et
illum matri suae. Accepit autem omnes timor, et ma- vestimento non induebatur, neque in domo manebat,
gnificabant Deum dicentes : Quia propheia rnagnus sed in monumcntis; et neque cntenis jam qnisqunra
surrexit in nobis, el quia Deus visitavit plebem suam. eum poterat ligare : quoniam saepe compedibus et
Exiit ergo hic sermo in universam Judaeamde eo, et catenis vinclus, disrupisset catenas et compedes com-
circa omnem regionem. minuisset, et nemo poterat eum domare. Et semper
CAPUT L. r< nocte ac die in monumentis et in moulibus erat cla-
et
Qmnet in/irmilates curat, ut adimpltrtntur tcriplurte, mans, concideosse iapidibus. VidensaUlera Jesum
prophetarum. a longe, occurrit b et adorayit euui. Et clamans voce
dixit: Quid nobis e| libi, Jesu Fili Dei altis-
MATTB. V«I, 16-18. Vespere aulem facto, obtulc- magna,
runt ei multos daemoniahabeiHes, et ejiciebal spiri- simi? Venisii ante lempus torquere nps? Dicebat
lus verbo, et omnes male habentes curavit, ut adim- vero 1111 Jesus : Exi, spirilus iimnunde, ab bomine.
Ei interrogavit eum :Quodest tibi nomen? At ille
plerelur quod dictum est per Isaiam prophetani, dixit : Legio : quia intraverant mulla daemonia in
dicentem: Ipse infirmitates nostras accepii, et aegro-
tationes portavit (Isa. uu, 4). Videns autem Jesus} eum. Et rogabant illum ne expelleret eos extra re-
turbas multaseircum se, jussit ire trans fretum. gionem, et ne imperaret illis ut in abyssum irent.
Erat attiem non longe ab illis grex porcorum multo-
CAPUT LI. rum pascens. Daemonesautem rogabant eum dicen-
Voltnti eum sequi dixit: Vulpes foveas habent. tes : Si ejicis nos, mitte nos ingregein porcorum. Et
MATTB.VIII,111-22;Lcc. ix, 57-62. Et accedens9 ait illis : Ile. Al illi exeunies, abierunt in porcos: e.t
unus scriba, ait illi : Magister, sequar te quocunque8 magnu impetu grex praecipitatusest in mare ad duo
ieris. Et dicit ei Jesus : Vulpes foveas habent, ett millia, et suflbcatisunt in mari. Qui aulem pasccbant
volucres ccelinidos : Fdius autem hominis non babett j. cos fugerunt, et nuniiaverunt in civitatem et in agros
uW caput reclinet. Ail autem ad alterum : Sequere» omnia, et de his qui daemonia habuerant. Et ccce
me. JUe autera dixit: Domine, permitte mihi pri- tola civitas exiit obviam Jesu : et videnies hominem
mum ire et sepelire patrem meom. Jesus autem aitt sedentem a quo daemonia exierant, et vestitum et
jlli: Sequere me, et dimitte mortuos sepeltre mor- sana menle, ad pedes ejus, timuerunl. Et rogabant
tuos suos : tu autem vade, annuntia regnura Dei. Ett ut transiret a fmibus eorum. Cumqne ascenderet na-
aii alter : Sequar le, Doroine, sed primuni permiltee vim, rogabat eum vir a quodaemoniaexierant ul cuin
mihi renunliare his *qui domi sunt. Ait ad illura Je-- eo esset. Et non admisit eum, sed ait illi: Vade in
sus : Nemo oultens manum suam ad aratrum, et re-'- domum tuara ad tuos, et narra quanta tibi Dominus
spiciens retro, aplus est regno Dei. fecerit, et miserlus est tui. Et abiit praedicans in
* Excidit ab editis et Jacob : quod habet textuss vertendum existimarim.
Gr. et Vulg. Neque euim Ammonio aut ejus inter- b Gr., ISpops. Vulg., cttcurrit. Et mos : VenitU
preti, sed potius vel librariis vel typothetis vitio o huc. Gr.,^%uSj,
579 VICTORIS EPISCOPl CAPUANI 280
: cum publicanis et peccatoribus
Decapolim quanta sibi fecisset Jesus : et omnes mi-, A discipulis ejus Quare
rabantur. Et ascendens in navicutam transfretavit, et manducal et bibit magister vester? IIoc audito, Je-
vsnit in civilatem suam. sus ail illis : Non necesse habent sani medicum, sed
qui male habent. Eunles autem discite quid est: Mi-
CAPUT LIV.
sericordiam volo, et non sacrificium (Ose. vi, 6). Non
[ Curavit paralyticum quemdeposueruntper tectum. enim vocare veni justos, sed peccatores in pieniten-
!* MATTH. IX, 2-8; MARCII, 3-12; Luc. v, 18-26. Et tiam. At ilii dixerunt ad eum: Quare discipuli Joan-
ecce quatuor viri porlantes in leclo hominem qoi nis jejunant frequenler, et obsecrationes facitmt, si-
srat paralyticus, et qnaerebant eum inferre et ponere militer et Pbarisaeorum; tui aulcm edunt et bibunt,
Onle Jesum. Ei non invenientes qua parle eum in- et non jejunanl? Quibus ipse ait: Nunquid possunt
ferrent prce turba, ascenderunt supra tectum, et per filii nupliarum, quandiu sponsus est cum illis, jeju-
tegulas submiserunt illum cum Ieclo in medium ante nare ? Quanto tempore babent secum sponsum, non
iesuin. Quorum fidemut vidit, dixil paralylico : Con- possunt jejunare. Venient autem dies ctim auferetur
lide, fili, remiltuntur tibi peccata lua. Et coeperunt ab eis sponsus, et tunc jejunabunt in illis diebus.
cogiiare Scribae et Pharissei, dicenies : Quis est bic Dicebat autem simililudinem ad illos : Quia nemo
qui loquilur blasphemias? quis polest dimiltere pec- .'D assumentura panni rudis assuit vestimenlo veteri:
cata nisi solus Deus? Etcum cognovisset Jesus'cogi- alioquin aufert supplemenlum novum a veteri, et
lationes eorum, respondens, dixit ad illos : Quid major scissura fit. Et nemo miilit vinum novum in
cogitatis mala in cordibus vestris? quid est facilius utres veteres; aiioquin rumpet vinum novum uires,
«Sicere: Dimittuntur libi peccata, an dicere : Surge et ipsum effundetur, el utres peribunt. Sed vinnm
ei ambula? Ut autem sciatis quia Filius hominis po- novum in ulres novos miltendum est, et utraque
testatem habet in terra dimiltere peccata, ait 'para- conservantur. Et nemo bibens vetus, staijm vult no-
lytico : Tibi dico, surge, tolle lectum tuum et vade vum; dicit enim : Velus melius est.
in domum tuam. Et confestim surgens coram illis,
CAPUT LVII.
tulit lectum in quo jacebat, et abiit in domum suam
Scribm signum petunt ab eo, et eis multa dicil.
magnificans Deum. Et stupor apprehendit omnes, et
magniflcabant Deum, et repleli sunt timore, dicen-
MATTH. xn, 58-45. Tunc responderunt ei quidam
tes :Quia vidimus inirabilia hodie. Et glorificaverunt de Scribis et Pharisaeisdicenles: Magister, volumusa
Deum, qui dedit potestatem lalem hominibus. te<signumvidere. Qui respondens, ait illis: —Lcc. xi,
39 - 32. Generatio mala et aduliera signum quxrit,
CAPUT LV. et signum non dabitur ei, nisi signum Jonae prophetae.
Filium reguli absentemeuravii. i" Sicut ettim fuit Jonas in ventre ceti Iribus diebus et
JOAN.IV, 46-53. Venit ergo ilerum in Cana Gali- tribus noctibus: sic erit Filius hominis in corde lerrae
lsese,ubi fecit aquam vinum. Et erat quidam regulus tribus diebus et tribus noctibus. Viri Ninivitaesur-
cujus fllitis infirmabaturCapharnaum. Hic cum au- gent.in judicio cum generatione isla, et condemna-
disset quia Jesus adveniret a Judaea in Galilaeam, bunt eam, quia poenitentiam egerunt in praedicatione
abiit ad eum, et rogabat eum ut descenderet el sa- Jenae. Et ecce plus quam Jonas hic. Regina Austri
naret fllium ejus : incipiebat enim mori. Dixit ergo surget in judicio cum generatione ista, et condemna-
Jesus ad eum : Nisi signa et prodigia videritis, non bit eam , quia venit a finibus terrae andire sapien-
creditis. Dicit ad cum regulus: Domine, descende tiam Salomonis. Et ecce plus quam Salomon hic.
priusquam morialur fllius meus. Dicit ei Jesus : Va- — Lcc.'xi, 24-26. Cum immnndus spiritus exierit
de.Tilius tuus vivit. Credidit bomo sermoni quem ab homine, ambulat per loca arida, quxrens reqniem,
dixil ei Jesus, et ibat. Jam autem descendenie eo, et non invenit.Tuncdicit: Revertar in domum meam
servi occurrenmt ei et nuntiaverunt dicentes : Quia unde exivi: et veniens invenit vacantera, scopis
filius ejus viveret. Interrogabat autem horam ab eis mundatam et ornatam. Tonc vadil et assumit septem
in qua melius habuerit, et dixerunt ei : Quia heri alios spirilus secum nequiores sc, et intrantes habi-
hora septima reliquit euin febris. Cognovit ergo pa- " tant ibi: et flunt novissima hominis illius pejora
ter qua illa hora erat in qua dixit ei Jesus : Filius prioribus. Sic erit et generationi huic pessimae.
tuus vivit: et credidit ipse et domus ejus tola. CAPUT LVIII.
CAPUT LVI. Qumdam mulier de turba clamavit ad Jesum : Beatus
Levi publicanus conviviumei fecit. Et dicebant Scribas venter qui te porlavit.
et Pharisai discipulis : Quare cum publicanis et Luc. xi, 27,28. Factura est autem cum hcccdice-
peccatoribus manducat magister vester? rel, extollens quaedam mulier vocem de turba dixit
MATTU. IX, 9-17; Luc. v, 29-39; MARCH, 16-22. illi: Bealus venter qni te portavit, et nbera quac
Et fecit ei convivium magnura Levi in domo sua. Et suxisti. At ille dixit: Quinimo, beali qui audiunt
factum est, discumbenle eo in domo, ecce mulli pu- vcrbum Dei, et custodiunt illud.
blicani et peccatores venienles, discumbebant cum CAPUT LIX.
Jesu et discipulis ejus. Erant enim mulli qui et se- Nunliatur Jesu : Quia mater lua et fratres lui volunt
qpebantur eum. Et videntes Seribae et Pharisaei quia te videre.
manducaret cum peccatoribus et publicants, dicebant MATTH. XII,46-50; MARC,III, 31-55; Luc. vm,
S8I EVANGELICARUMHABMONIARUM INTERPRETATIO. 282
19-21. Adlmc eb loquenle ad turbas, Ecce mater iA CAPUT LXI.
ejns et fralres siabant foris, quacrentes loqui ei. Duos cmcos curavit, et dmmoniumturdum mutum
Dixit aulem ei quidam : Ecce mater tua et fratres ejecit.
tui foris stant, quxrentes te. At ipse respondens MATTH. IX, 27-33. Et transeunte inde Jesu, sc-
dicenti sibi, ait : Quac est maler mea, et qui sunt cuti eum duo caeci clamantes et dicentes ; Miserere
ffaires mei ? Et extendens manum in discipulos suos, nostri.Fili David. Cum auiem venisset domum, ac-
diiit : Ecce mater mea, et fralres mei. Quicunque cesserunt ad eum cacci. Et dicit eis Jesus : Creditis
cnim fecerit volnnlatem Palris mei, qui inccelisest, qnia possum boc facere vobis? Dicunt ei: Ulique,
ipse meus frater, soror et mater est. Domine. Tunc letigit oculos eortim, dicens: Secun-
CAPUT LX. dum fidem veslram fiat vobis. Et aperti sunt oculi
Jesus mulieremqua;fluxumsanguinis paliebatur cura- eorum. Et comminalus est Jesus eis dicens: Videte
vit, et filiam Jairiprincipis synagogm mortuam ne quis sciat. Illi aulem exeunles, diffamaverunt eura
sutcitavit. in universa terra illa, Egressis autem illis, ecce ob-
MATTH. IX, 18-26; MARC.V, 22-43; Lcc. vm, lulerunt ei hominem mulum, daemonium habeniem'.
41 -56. HFCillo loquciite ad eos, ecce princeps sy- Et ejeclo daemonio,locuius est mutus. Et miratae
nagogseunus cui noinen Jairus, accessit et adoravit B sunt lurbaedicentes : Nunquam apparuit sic in Israel.
eimi, dicens: Filia mea modo defuncta esl; sed veni, — MATTH.XII, 23. Nunquid iste est filius David ?
impone manura super eam, et vivet. Et surgens Je- CAPUT LXII.
sus, sequebatur eum, et discipuli ejus. Et ecce mu- Pharismi dicunt de Jesu : In Beelzebub
princlpe dce-
lier quaesangninis fluxum paliebatur duodecimannis, moniorumhic ejicit dmmonia.
et fuerat mulla perpessa a compluribus medicis, et
omnia nec ab
MATTH. XII, 24-37; MARC.III,22-30; Luc. xr,
erogaverat sna, ullo poluit curari, 17-22. Pharisaei autem dicebant : In Beelzcbub
sed magis deterius babebat, venit in lurba retro, et daemoniorumhic ejicit daemones. Ipse au-
principc
tetigit fimbriam vestimenti ejus. Dicebat enim intra lcm iit vidit cogitationes eorum, dixit eis : Onine
se : Quod si vel vestiraentum ejus teligero , salva
regnum in seipso divisum desolabitur, el omnis ci-
:
ero etconfeslimsletiifluxussanguinisejus.etsensit vitas divisa adversus se non slabit. Si aulem et Sa-
corpore quod sanata csset a plaga. Et statim Jesus tanas in
seipsum divisuscst, quomodo siabit regnum
cognosccnsin semctipso virtutem quae exierat ab eo, ipsius ? Non potest starc, sed finem habet: quia di-
couversus ad turbas aiebat : Quis me tetigil? Ne- citis in Deelzebub me
ejicere dscmonia. Si auiem
gantibus autem omnibus, dixit Petrus et qui cum ego in Bee!zebub ejicio daemonia, fllii vestri in quo
illo ciant: Praeceptor, turbae le comprimunt et alfli- f, ? Ideo ipsi judices vestri erunt. Porro si in
ejiciunt
gunt, et dicis : Quis me tetigit? Et dixil Jesus : Te- digito Dei ejicio daemonia, profecto pervenit in vos
tigit me aiiquis : nam ei ego novi virlutem de me regnom Dei. Aut quomodo polest quisqnam inlrare
exiisse. Et circumspiciebat videre eam quae lioc fe- in domum fortis, et vasa
ejus diripere in quibus con-
cerat. Vidensauiem mulier quia non latuit, tremens fidebat. nisi
prius alligaverit fortem, et tunc domum
venit, et proctdit anie pedes ejus, elobquarn causam illius diripiat? Qui non est mecum, conlra me cst:
tetigerit enm indicavit coram omni populo, ct quem- et non congregal mecum, spargit. Ideo dico
admodum confeslim sanala sit. Et ipse dixit illi: qui
vobis : Omne peccalum et blasphemia remiltettir
Filia, fldes tua tesalvam fecit; vade in pace, et esto hominibus : Spiritus autem blasphemia non remitte-
sana a plaga tua. Adhuc eo loquente, venit quidam tur. El dixerit verbum contra Filium ho-
quicunque
ab archisynagogo, dicens ei: Quia morlua est fllia
minis, remittetur ei : qui autem dixerit conlra Spi-
tua, quid uitra vexas magistrum? Jesus audito verbo ritum sanctum, non remittetur ei, neque in Iioc sac-
hoc, ait archisynagogo : Noli timere : crede tantum, culo, neque in futuro. Aut facite arborem bonam,
et salva erlt. Et non permisit quemquam sequi se, et fructum
ejus bonum : aut facite arborem malam,
nisi Petrum, et Jacobum, et Joannem frairem Jacobi. et fructum
j) ejns malum : siquidem cx fructibus arbor
Et cumvenissetin domumarchisynagogi, vidit tibici-
cognoscilur. Progenics viperarum, quomcdo potestis
nes et turbam tumultuantem, et flenies et ejulantcs bona cum silis mali? ex abundantia enim cor-
loqui,
mulium. Et ingressus, dicebat : Recedite : non est dis os loquitur. Bonus homo de bono thesauro pro-
enim morlua pnella, sed dormit. Et dcridebant eum, fert bona : et malus homo de malo thesauro profert
scientes quod mortua esset. Ipse vero ejectis omni- mala. Dico autein vobis:
quoniam omne verbum
bus, assumpto patre et matre puellae, et qui secum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent raiio-
erant, ingreditur ubi erat puella jaCens. Et lenens nem de eo in die Ex verbis eniip luis justifl-
judicii.
manum ejus, aitilli: Talilha, cumi: quod est inter-
caberis, et ex verbis luis condemnaberis.
preialum : Puella (libi dico), surge. Et reversus est
spiritus ejus. Et 6urrexit continuo puella, et ambu- CAPUT LXIII.
labat. Erat autem annorum duodecim. Et ohstupue- Marlha Jesum susceph in domo sua.
runt omnes stupore maximo. Et praecepit illis vehe- Luc. x, 38-42. Factum est aulem dum irent, et
menter ut nerooid sciret. Et jussit illi dari mandu- ipse Jesus intravit in quoddam castellum : et mulicr
care. Et exivit fama haecin universam terram illam. quaedam Martha nomine, excepit illum in domum
283 VICTORIS EPlSCOPI CAPUANI 234
suam. Et huic erat soror nomine Maria; quse etiam A f, virtuies ejus, qula non egissenl poenitentiam. Vae
sedens secus pedes Domini Jesu, audiebat verbum tibi Corazin *, vaetibi Belhsaida! quia si in Tyro et
illius. Martha autem salagebal circa frequens mini- SSdonefactae fulssent virtutes quae factse sunt in vo-
slerium. Quaestetit et ait: Domine, non est tibi cttrae bis, olim in cilicio et cinere pueniienliamegissent.
quod soror mea reliquit me solara ministrare? dio Verumtamen dico vobis : Tyro et Sidoni remissius
ergo illi ut me adjuvet, Et respondena dixit illi De~ eril in die judicit, quam vobis. El tu Capbarnaum,
minus: Martha, sollicita es, ettiurbariserga plurima. mmqiiid nsque in ccelum exaltaberis ? usque in in-
Porro unum eit nccessarium. Mariaoptimam partem fernum descendes < quia si in Sodomis factae fuis-
elegit, quae non auferetur ab ea. sent virtutes qu» factae sunt in te, forte mansissent
CAPUT LXCV. usque in hunc diem. Verurotamen dico vobis quia
Joannes de eanere misit ad Jesnm interrogare eum. terrae Sodomorum remissius erit in die judjcii quam
MATTB.XI, 1*19; Luc. vu, 18-35. Joannes au- tibi.
tem cum audisset in vinculis opera Chrfsli, convocans CAPUT LXVI.
duos de discipulis sttis mislt ad Jesura dicens : Tui Apotttli revertuntar de pmdicatione ad Jesum.
es qtii venturus es, an alium exspectamus? (In ipsai _ MARC.VI, 30, 51; Lcc. ix, 10. Et cura venissent
autem hora cufRVitmultosa languorlbus et plagis, et; apostoli ad Jesum, renuntiaverunt illi omnia quse
spiritibUBmalis, et eaerjs multis donavit visum.) Eti confecerant, et docnerant. Et ait illis : Venite seor-
respondens dixit illis : Euntes nunliate Joanni quae! sum in desertum locum, et requiescite pusillum. Erant
vidislis et audislis : quia caecivident, claudi ambu- autem qui Venlebanl multi, et nec tnanducandi spa-
lant, leprosi mundantur, surdi audiunt (Isa. xxxv, tfutn habebant.
5), mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. Et CAPUT LXVII.
beatns qui non fueril scandalizatus in mel Illis au- Jesus elegit atios \septuagintq duos discipulos. El ad-
tem abeuntibus, ccepit Jesus dic.ere de Joanne ad[ jungit parubotamlurrim wdifitantls',etregisprmlium
turbas: Quld exiistis jn desertum yidere? Arundinem, parantis.
vehto agitatam? Sed quid exiistts videre ? Horainemi Ltic. x, 1,16-48. Posthtec autem designavit Do-
mollibus vestimenlis indutum? Ecce qui in veste pre-- minus et alios septuaginta duos, et misit illos binos
tiosa sunt et deliciis, in domibus regum sunt. Sed1 anle faciemsuam in omneni civilatem et locum quo
quid exiislis videre? Propheiam? Ulique dieq vobis,, .erat ipse venturus; et dicebat illis : Qui vos andit,
et plus quam propbetam. Ilic est enim de quo scri-. me audit, et qni vos spernit, me spernit. Qui autenv
ptum est: Ecce ego mitto angelum meum ante fa-- „ spernit me, spernit enm qui misit me. Reversi snnt
ciem tuaitt, qui praeparabit viam tuam ante te (Mal., "* aulem septuaginta duo cum gaudio, diceniei: Domine,
III, 1). Amen dico vobis : major inter nalos muiie-. etiem daemonia subjiciumur nobis in nomine tuo. Et
rum propheta, Joarine Baptisia, nemo esi. Qui autem, ait iilis : Videba» gatanam, eicut fulgut de coelo
minor esl iri regno ccelorum, majorest illo. Et omnisj cadeuteia. Ecee dedi vobis potestatem calcandi supra
pOputtts audiens et publlcani justificaverunt Deum,, serpentes, et scorpiooes, et supra omnem virtutem
baptizati baptismo Joannis. Pharisaei autem et legis- inimLci,ei njbi) vobis nocebit. Verumtamen in hoc
periti, consilium Dei spreverunt in semetipsos, noni nolite gaudere quia spiritus vobis subjiciuntur: gaii-
iapiizati ab eo. A diebus autem Joannis Baptistae > dete autem quoni^m nomioa veslra scripta sunt in
usque nunc, regniim ccelorumvim patilur, et violentii coelis. Io ipsa bniaexsuluvit Spiritu sancto, etdixit:
— MATTS.XI, 27-30. Confileor tibi, Pater, Domine
rapiunt illud. Oinnes enim prophetae et lex usqjie ad[
Joannem prophetaverunt. Et si vullis recipere, ipse, cceli et lerrae, quia abscondisti baee a sapienlibus et
est Elias qui venturus est. Qui habet aures audiendii prudentibug, el revelasli e» parvulis. Etiara, Pater,
andiat. Cui autem similem aestimabogenerationem, quia sjc fuit placitum ante te, Omnia mihi tradiia
istam? Simills est pueris sedeniibns in foro, qui cla- sjupt a Patre meo. El nemo novft Fiiiuin nisi Pater:
tnantes cbfcqoalibus, dicunt: Cecininius vobis el non, " neqge Pafrem quis novit, nisi FiJius, et cui Filius
1
fcattastis; lamehtavimus, et non planxisiis. Venitt voluerit revelare, Et conversus ad discipulos suos
enim Joannes neque mandncans, neque bibens, ett dixit: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati
dicttttt : Daemoniumhabet. Venii Filius hominisj eslis, et ego reflciam vo6. Tollile jugura meum «upef
manducans et bibens, et dicunt: Ecce homo vorax; vos, et discite a roe quja inijis sum et imrailis corde:
«l potator vini, publicanorum et peccatorum ami-. et invenietis requjeni aniniabus veslris. Jugum enina
tus. Et jostificata est sapiemia a filiissuis. nieum suave est, et onus ineum leve. — Luc. xiv,
CAPUT LXV. 20-53; MATTH.X, 37-59. Si quis venit ad me, el uon
Exprobral civitalibttsin quibns facttt tmt plurimm > odit patrem suum et matrem, et uxorem et filios, et
virlmm ejut. fratres et sorores , adhaecaulem et animam suam ,
MATTH.XI, 20-24; Luc. x, 12-15. Tunc coepitt non potest meus esse discipulus. Et qui non bajulat
exprobrare civitatibus in quibus factaesunl plurimses crucem suam, et yenit post me, non potest roeus essc
» Gora»in]Gr, Hatth. xi, 21, Luc.x, 45,, mss., sive editis, confirmatur Vulgat.lectioCorosain,
x,ojm£b;
Eusebius vero de Sit. et Nomin. loc. Bebr, aut Chorozain. Sic et Hieronymns At Nomin. Hebr.
3t xt>p«$tw. Ex aliis tamen codd. Graecis, sive
aa^tv.
98K EVANGELICARUMHARMOHIARUM INTERPRETATIO. 286
discipulus. Quis enim ex vobis voleus aediflcarelur- jAroeum supereum, etjudicium gentibus nuntiabit. Non
rim, non prius sedens computat sumptus qui neces- contendet, neque clamabit, neque audiet aliquis in
sarii sunt, Si habeat ad perflciendttm;ne, posteaquam plateis vocem ejus. Arundinem quassatam non con-
posuerit fundamentum, et non potuerit perficere , fringet, et linum fumigans uon exslinguet, donec eji-
omnes qui vident incipiantilludere ei, dicentes: Quia ciat ad victoriam judiejum. Et io nemine ejus gentes
bic heine ceepitaedificare,et non potuit consummare? sperabunl (Ita. XLII,1-4).
Aut quis rex iturus mitlere bellum adversus regem, CAPUT LXX
non sedensprius cogitat si possil cumdecem miiiibus Jesus in monte orat, et
juxta mare turbis et ditcfpuiit
oceurrere ei qui enm viginti miliibus venit ad se ? tuit plurima in parabolii locutusest.
Alioqdiiiadhuc illo longe agenlc, legalionem miltens, Luc. vi, 12-13, Factum est autem in iilis diebus,
rogat quae pacis sunt. Sie ergo offinisex f obis qui
noo renuntial omnibus quse possidel, non potest exiit in montera orare, et erat pernoctans in oratione
Dei. Et cura dies factus esset, vocavit djscjpulossuos.
meus esse diseipulus» — MATTH. XIII,1-3- Et exiens de domo, sedebat se-
CAPUT LXVIH. cus maie, ct congregataesunt ad eum turbae multse,
Pharitm oxeusnbantdisiipulot ejut. . ita ut in naviculam ascendens
g sederet. Et omnis turba
MAtTtt.xii, 1-6; MABC.ii, 25-28; Luc. vi, 1-6. stabat in littore, et locutus e»l eis raulta in parabolis
Et faetuin est in sabbalo secundo prirao, cum trans- dscens:
iret Jesus per sata, vellebanl esurienles discipuli
CAPUT LXXI.
ejtts ipicas et manducabant, confricantes manibus.
Ecce etctitqui teminat teminnre.
Quidam aulem Pbarisseorum dicebant iliis: Quid fa-
citis, quod non licet in sabbatis ? Et respondens ad MATTH. XIII, 3-9; MARCIV, 5»9; Luc. viu, 5-8.
eos, dixit: Nechoc legistis quod David fecit cum esu- Ecce exiit qui seniinat, seminare semett suum. Et
riisset ipse, et qut cum ipso erant: quomodo intravit dum seminat, quaedamceclderunl secus viam, et con-
in domtim Dei, el panes proposiiionis sumpsit, et culcala sunt: et venerunt volucres cceii, et come-
manducavit, et dedit his qui cura eo erant, quos non derunt ea. Alia autem ceciderunt ln petrosa, et non
iicebat ei manducare, nisi solis sacerdotibus? Et di- habuerunt terram muJtattl : et continuo exorta sunt,
cebai fllis : Quia Dominusesl Filius bominis, etiam quia non habebant allitudinem lerrae. Sole autem
sabbati. Aut non legislis in lege, quia sabbalis stt- orto, sstuaverunt: et quia non habebant radicem ,
cerdotes in lemplo sabbatum violant, et sine crimine aruenmt. Alia autem ceciderunt intef spinas: et cre-
sant ? Dico autem vebis quia tetnplo major est hic., r verttnt spinae,et suffocaveruntea. Alia vero cecide-
Sabbaium propter homfriemfacium esl, et non honVo runt in terram bonam : et dabant fructusa , aliud
propter sabnaium. centesimum, aliud sexagesimum, alind trieesimum.
Haec dicens ciamsnat : Qui habet aures attdiendi
CAPUT LXIX.
audiat.
bie tnfrbdiifn synagogacuravilmanum aridam.
CAPUT LXXII.
Luc. Vi, 6-11; MATTO. XII,10-12; MABCUI, 1-5. De eo qui teminat bonum temen in agro tuo , et de
Factum est aulem et in alio sabbato, ut intraret in1 zisaniii.
synagogam, et doceret. Et erat ibi hoino, et roanus'
MATTU. XIII,24-50; MARCIV, 26-29. Aliam para-
ejus dexlra erat arida. Observabant autera Scribaeet'
Pbarisxi si in sabbato curaret, ut iuvcnirenl unde bolam proposuit illis dicens: Simile factura est re-
accusarentillum. Ipse vero sciebat cpgitatioueseorum. gnura coelorumhomini qui seminavit bonum semcn
El ait bomini qui habebat manunraridam : Surge, et in agro suo. Cum autem dormirent homines, venit
sta in medium. Et surgens sletit. Ait autem ad iltos\ inimicus ejus, et superseminavit zizania in medio tri-
Jesus : Interrogo vos, si licet sabbaiis bene faxere, tici, et abiit. Gum autem crevisset herna, et frucium
an male; aniraam salvam facere, an perdere? At illi fecisset, tunc appamerunt el zisania. Accedentes au-
tacehant. Et circumspectis nmnibus, dixit homini: P tem servi palrisfamilias dixerunt ei: Doraine,nonne
Extende mamun luam. Et extendit. Et restiluta est bonum semen seminasti in agro tuo, unde ergohabet
sanitati manus ejus sicutet aitera. El dixitad eos : aizania? Et ait illis i inimicus hoino hoc feck. Servi
Quis erit ex vobis horao quj babeat ovem unam, et si autem dixerunt ei: Vis, imus et colligimus«a? Et ait:
cecideril hac sabbalis in foveam , nonne lenebil et Non, ne forte colligenies zizania, eradicetis simul st
levabit ean>? Quanlo magis est tnelior homo ove ?| triticum cum eis. Sinite utraque crescere ad messein,
kaque licet sabbaiis bene facere. Ipsi autem repletiI et in tempore inessis dicam messoribus : Colligite
sunt insipienlia, el colloquebantur ad invicem quid- primum zizania, etailigate ea in ftscicufoa ad eom-
nam facefent Jesu. JesuSilaque sciens secessit inde, burendum : tritieum auten congregate in horreum
et secuti sunt eum multi, et curavit eos omnes. Ets meum.
praccepiteis ne manifestum eum facerent, ut adim- CAPUT LXXUI.
pleretur qnod dictura eSt per tsaiam prophetam dt- De gfano tinapis.
centem : Ece* pnef meus qUemelegi, dilectus nteusi MATTH. XIII,31-32; MARCIV, 30-32; Luc. xm,
inquo bene compiacuit animaemeae.Ponam spiritum 18-19. Aliam parabolam proposuit eis dicens * Cuisi-
287 VICTORIS EPISCOPl CAPUANI 288
mileest regnum Dei, et cui simile esse aestimaboistud? A CAPUT LXXVI.
Attt cui parabolae.comparabimus illud? Simile est Qui seminatsemenet vadit dormitumvel surget. Et di-
hoino, seminavit in hor- scipulisparabolam sizaniorum agri edisserit.
granosiuapis, quod accipiens
tum suum : quod minimum est ex omnibus oteribus; MAKC.IV, 26-29. Sie est regnum Dei: quemad-
et fit arbor, ita nt volucres cosli veniant et habitent modum si homo jaciat sementem in terram, et dor-
in ramis ejus. miat, et exsurgat nocte ac die, et semen germinet ct
increscat, dum nescit ille. Ultroenim lerra fructilicat,
CAPUT LXXIV. primum herbam, deinde spicam, deinde plenum fru-
De fermentoquod abscondit mulier. Et alia mulla dis- menlum in spica. Etcum se produxerit, staiim mittit
serit discipulis.
falcem, quoniam adest messis.—MATTH.XIII,36-43.
MATTH. xin, 35-35; MAIIC.IV, 55; Lcc. xin, 21. Tunc dimissis turbis venit in domum, et accesserunt
Aliam parabolam locutus est eis. Simile est regnum ad etim discipuli ejus dicentes : Edissere nobis pa-
coelorum(ermenlo, quod acceptum mulier abscondii raholam zizaniorum agri. Qui respondens, ait: Qui
in farinaesatis tribus, donec fermcnlatum est totum. seminat bonum semen, est filius hominis. Ager aulem
Hsec omnia locutus est Jesus in parabolis, dicens ad esi mundus. Bonum vero semen, hi sunt fllii regni.
turbas. El lalibus parabolis multis loqtiebatur eis ver- B ] Zizania autem fllii sunt nequam. Inimicus autem qui
bum, prout poterant audire, et sine parabolis non lo- seminavit ea, est diabolus. Messisvero consummatio
saeculiest; messores autem angeli sunt. Sicut ergo
qnebalur eis, ut impleretur quod dicium erat per pro-
phetam, dicentem (Psal. LXXVII, 2): Aperiam in pa- colliguntur zizania et igni comburuntur, sic erit in
rabolis os meum, eructaboabscondita a constiiutionei consummatione sasculi.Mittet Filius hominis angelos
mundi. — MATTH. xm, 10-17; MAIICIV, 10-12; Lcc., suos; et colligent de regno ejus omnia scandala, et
vin, 9,10; x, 23-24. El accedenies discipuli dixernntt cos qui faciunt iniqnilatem et miitent eos in caminum
ei: Quare in parabolis loqueris eis ? Qui respondens-, ignis: ibi erit flelus et siridor denliuro. Tunc justi
ait illis : Quia vobis daium est nosse mysteria regnii fulgebunt sicut sol in regno patris eorum. Qui habet
aures audiendi audiat.
coelorum,illis autem non est datum. Seorsum autemi
discipulis suis disserebat omnia. Ideo in paraboliss CAPCT LXXVII.
loquor eis quia videntes non vident, et audienies non> De thesauro absconditoin agro , el negoliationemar-
audiuni, neque intelligunt. Et adimpleiur in eis pro- gatilarum; de sagena missa in more, et de patre
Isaiae dicentis : Audilu audietis, ,
et familiasqui profert de thesauro suo nova et vetera.
phetia prophets»,
non intelligetis, et videntes videbiiis,etnonvidebitis. MATTH. XIII, 44-55. Simile est regnum ccelorum
Incrassatiim est cor populi hujus, et auribus graviterr iG thesauro abscondito in agro; quem qui invenit
-
audierunt, et oculos suos clauserunt: nequando ocu- homo, abseondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit
lis videant, et corde intelligant, et converiantur, ett universa quachabet, et emit agrnra illum. Iterum
sanem eos (Isa. vi, 9, 10). Vestri autem bcati oculi,, simile est regnum ccelornm homini negotiaiori, quse-
quia videnl, et aures vestrae, quia audiunt: ameni• renti bonas raargaritas: inventa autem una pretiosa
quippe dico vobis, quia multi prophetac et justi cu- margarita, abiit et vendidil omnia quse habuit, et
pierunt videre qusevidetis, et non viderunt; et audirei emit eam. Iterum simile est regnum coelorum sa-
quse auditis, et non audicrunt. gense missse in mare, et ex omni genere piscium
congreganti. Quam cum impleta esset, educentes,
CAPUT LXXV. et secus littus sedentes, elegeruut bonos in vasa
Ditcipulisedisseritparabolamseminantis. sua *, malos autem foras miserunt. Sic erit in con-
summatione sacculi. Exibunt angeli, et separabunt
MATTH. XIII, 18-25; MARC IV, 13-20; Ltic. vm,' malos de medio
audite seminantis. Omnis justorum, et mittent eos in caminum
11-15. Vosergo parabolam ibi erit fletus et stridor dentium. Inlellexislis
audit verbum et non venit ignis:
qui regni, intelligit, malus,' hsec omnia ? Dicunt ei: Etiam. Ait illis: Ideo omnis
et rapil quod seminatum est in corde ejus : hic est D scriba doctus in
est. regno ccelorum, similis est homini
quisecus vianiseminatus Quiaulem superpetrosa familias qui profert de thesauro suo nova et
patri
seminatus est, hic est qui verbum audit, et continuo vctera. Et faclum est cum consummasset Jesus
pa-
Curagaudio accipit illud : non habet autem in se ra- rabolas
facta aulem istas, transiit inde.
dicem, sed est lemporatis; tribulatione e
et persecntione propter verbum, continuo scandali- i- CAPUT LXXVIII.
zatur. Qui autem serainalus est in spinis, is est quili 'Contra Jesum cives ejus indignali sunt dicenles :
verbtim audit; et solliciludosaeculi isiius, et fallacia a Vndehmc tanta scientia?
divitiarum suffocat verbum, et sine fructu efflcitur. MATTH. XIII,54-58; MARC. VI,1-6. Et veniens in pa-
Qui vero io lerram bonam seminatus est, hic est qui li triam suam, docebal eos in synagogis, ita ut miraren-
audit verbura ct intelligit, et fruclum afferl, et facit it tur ct diccrent: Unde huic sapientia hsec, et virtutes
atiud quidem.centesimum,aliud autem sexagesimum, i, tales quaeper manns ejus efficiuntur? Nonnehic est fa-
atiud vero tricesimum. brifilius?NonnematerejusdiciturMaria,etfratresejus
. -*i.1i
Deest tua in Vulgat. Lat. juxta Gr.
S89 EVANGELICARUMHARMONIARUM INTERPRETATIO. 290
Jacobus, elJoseph.etSimon, et Judas?Elsorores ejus, A pus ejus, et sepelierunl illud— inmonumento. Et va-
nonne omnes apud nos sunl? Unde ergo huic omnia nienles nuntiaverunt Jesu. MATTH. XIV, 1,2;
ista? Et scandalizabantur in eo. —Loc.iv, 23-50. Et MARCVI, 14-16; Luc. ix, 7-8. Audivit autem Hero-
ait illis: Utique dicelis mihi hanc stmilitudinem: Me- des famam Jesu, et omnia quae flebant abeo: et
dice.cura teipsam: quantaaudivimasfactainCaphar- hsesitabat, eo quod dicerelur a quibusdam, quia
— JOAN. Joannes surrexit a mortuis; aquibusdam vero, quia
naum, fac et hic in patria tua. Ait autem,
iv, 44: Amen dico vobis, quia nemo proplieta accep- Elias apparuil; ab aliis autem quod propbeia unus
tus est in patria sua et in domo sua. Et non fecit de antiquis surrexit. Et ait Herodes: Joannem ego
ibi virtutes mulias, propter increduiitatem illorum, decollavi, quis autem est iste de quo ego audio talia?
nisi paucos inflrinos imposilis manibus curavit: et Et quaerebat videre eum. — MATTH. XIV,15, 14.
mirabatur propter incredulitatem illorum. In veritale Quod cuni audisset Jesus, secessit inde in navicula
dico vobis: multae viduae erant in diebus Eliaein in locura deserlum seorsum. Et cum audissent lur-
Israel, quando clausum esl ccelum annis tribus et bae, secutae sunt eum pedestres de civiialibus. Et
mensibus sex, cum facta esset fames magna in omni exiens vidit luibam multam, et misertus est ejtis,
terra: et ad nullam illarum missus est Elias (III et curavit languidos eorum.
nisi in Sidoniae ad mulierem B
Reg. XVII, 9 ), Sarepta CAPDT LXXX.
viduam. Et multi leprosi erant in Israel sub Elisaeo Jesus in deserlo de quinquepanibus et duobus pitcibut
propbeta (IV Reg. v, 14): et nemo eorum mundatus quinque mitlia hominumtatiavit.
est, nisi Naaman Syrus. Et repleti sunt omnes in MATTH. xiv, 15-23; MARCVI,35-46; Luc. ix, 12-
synagoga ira, bsec audienles. Et surrexerunt, et 17; JOAN.vi, 5-15. Vespere autem facio, accedentes
ejecerunt illum extra civitaiem, et duxerunt illum duodecim,dixerunt illi: Dimiile turbas, ut eunles in
nsquc ad supercilium montis, super qtiem civitas casiella villasque quae circa sunt, diverlant, et in-
illorum erat acdificata, ut praecipiiarent eum: ipse veniant escas; quia liic in loco deserlo sumus. Jesus
autem iransiens per medium iliorum, ibat. autem dixit illis: Non habent necesse ire; date illis
CAPUT LXXIX. vos manducare. Respondit ei Philippus: Ducentorum
De Berodis convivio,et de Joannis interfectione. - denariorum panes non sufficiunl eis, ut unusqiiisque
MATTH. XIV,3-12; MARC. VI, 17-29; Luc. III, 19, modicum quid accipial. Et dicit eis: Quot panes ha-
20. In illo tempore, Herodes letrarcha roisit ac (e- beiis? Dicil ei unus ex discipulis ejus Andreas, frater
nuit Joannem, el vinxit eum in carcerem propter Siraonis Petri: Est puer unus hic qui habet quinque
Qerodiadem uxorem Philippi fratris sui, quia du- _ panes hordeaceos et duos pisces. Sed baec quid sunt
xerateam. Dicebalenim Joannes Herodi: Non licet inter lantos? Nisi forte nos eamus, et emamus in
tibi babere uxorem fratris tui. Heiodias auiem insi- omnem hanc turbam escas. Qui ait eis : Aflerle illos
diabatur illi, et volebat occidere eum, nec poterat: mihi huc. Et praecepit illis Ut accumbcre facerent
timebat enim poputum, quia sicut prophetam eum omnes secundum conlubernia, supra viride fenum.
babebant. Simililer et Herodes volens illum occidere Et discubuerunt in partes, et per centenos, et quin-
timebat, sciens eum virum justum et sanctum; et quagenos. Acceptis autem quinque panibus et duo-
custodiebat eum. Ei audilo eo multa faciebat, et bus piscibus, respexit in coelum, et benedixit illis,
libenler eum audiebat. Et cum dies opporlunns ac- et fregit, et distribuil discipulis suis: discipuli auteic
cidisset, Herodes natali suo ccennmfecit principibus turbis. El manducaverunt omnes, et salurati sunt.
et tribunis, et primis Galilseae.Cumque introisset Et tulerunt reliquias, duodecim cophinos fragmenlo-
filia ipsius Herodiadis, el saltasset, et placuisset rum plenos. Manducantium aulem fuit numerus
Herodi, simulque recumbentibus, rex ait puellae: quinque millia virorum, exceptis mulieribus el par-
Pete a me quod vis, et dabo tibi. Et juravit illi: vulis. Et siaiim jussit discipulos ascendere" in na-
Quia quidquid petieris dabo tibi, licet dimidium re- viculam, et praecedere euin trans fretum ad Beth-
gni mei. Quaecum exiisset, dixit matri suae: Quid n saidam, donec dimitleret turbas. llli ergo homiues
petam? Atilla dixit, caput Joannis Bapiistse. Cum- cum vidissent quod fecerat signum, dicebant: Quia
que introisset stalim cum festinatione ad regem, bic est vere propheta qui venturus est in rnundum.
petivit dicens: Volo ut protinus des mibi in disco Jesus ergo cum cognovissel qtiia venluri essent u!
caput Joannis Baptislae. Et contristatus est rex raperent eum et facerent eum regem, fugit. Et di-
propter jusjurandum el propler simul recumbenles : missa turba, ascendit in montem solus orare,
noluit antem eam conlristare, misitque spiculatorem, CAPUTLXXXI.
ct decoltavit Joannem in carcere. Et allatum est Jesus
super mare pedibut ambulavit, et Pelrum mer-
caput ejus in disco, et dalum est puellae, et dedit gentem liberavil.
matri suae. Et accedentes discipuli ejus tulerunt cor- MATTH. XIV, 23-35; MARCvi, 47-51; JOAN.vi,
« Gr. tura Matth. xiv, 22, tum Marc.
vi, 45, confirmatur Vulgataelectio, compulitditcipulot ascen-
svayxKo-e. compulit, coegit. Recie autem Ammonius, dere: cui concinit et Persica interprelalio; reliquis
qui Maitliaeumpotissimum sequitur, in suo exempla- interitn Graecum hodiernum aflectantibiis ex Marce
ri legebal TOO? /zafliiTa?iptrnai, non ut omnes editi forsitan resiitutum. Adisis Origenianorum Exegeti-
Graeci, -zovttu&nxbsauzoO. Sic item cum Aramonio corum cl. editorem Hueiiura in notis pag. 35.
legeba: Origenes tom. I Commentar., pag. 240. Hinc
 291 VICTORISEPISCOPI CAPUANl 292
16-21. Vespere autem*facto, soluserat ibi. Navicula A . de ccelo verum. Panis enim Dei est, qui descendit
autem in medio mari jactabatur fluelibus. Erat aulem de coelo, et dat vitam mundo. Dixerunt ergo ad euin:
contrarius venlus. Quarta autem vigilianoctis, videns Domine, semper da nobis panem hunc. Dixit autem
eos laboranles, venit ad eos ambulans supra mare. eis Jesus:EgQ sum panisvitae: qui venil ad me,
Et volebal praeterire eos. Et videntes eum supra non esuriet: et qui credit in me, non siliel unquam
mafe ambuiantem, turbati sunt, dicentes: Quia (Eccli. xxiv, 29). Sed dixivobis, quia et vidisiis rae, et
phaniasma est, et prse timore clamaverunl, Statim- non credidistis b. Omne quod dat mihi Paler ad me ve-
que Jesus locutus est eis, dicens: Habete fiduciara: niet: et eum qui venit ad me.non ejiciamforas : quia
ego sum: nolite timere. Respondens autem Petrus, descendidecoelo,ndnulfaciainvolttnlatem meam,sed
dixit; Doroine, si tu es, jube me venire ad le super voluntalem ejus qui misit me. Haec cst volunlas ejus
aquas. At ipse ait : Veni, Et descendens Petrus de qui misit me Patris, ut omne quod dedit inibi, non per-
navicula, ambulabat superaquam, utveniretad Je- dam ex eo, sed resuseilem illud in novissimodie. Haec
sum. Videns vero ventum validum, timuil. Et cum est enim voIuntasPatris raei qui misit me, ut omnis qui
ccepisset raergi, clamavit dicens; Domine, salvum videt filium et credit in eum, habeat vitam aeternam ;
me fac. Et continuo Jesus extendens manum appre- el resuscitabo eum in novissimodie. Murmurabant
] ergo Judsei de itto, tjuia dixisset: Ego sum pauis qui
hendit eum, et ait ilti: Modicaefldei, quare dubiiasii? JJ
Etcum * ascendisset naviculam, cessavit ventus: et de coelodescendl. Et dicebant, — MATTH. XUI,55;
stalim fuit navis ad terram ad quam ibam. Qui au- MARCVI,5: Nonneblc esl fitms Josepli, cujus nos no-
tem in navicula erant, venerunl et adoraverunt eum, vimus patrem et matrem? Quomodo ergo dicit hic :
dicentes: Vere filius Dei es. Quia de ccelodescendi? Respondit ergo Jesus : No-
Ilte mufmurare invieera. Nemo pbtest venire ad rae
CAPUT LXXXII. nisi Pater meus e traxerit eum; et ego resuscitabo
Trfihtfretantet venerunt itt lerrdm Gtnatar: et turbts eum in novissimo die. Est scriptum in prophetif,: Et
secutcetunl eum trant marf. erunt omnes docibles Dei (lsa. LIV, 13). Omnis qui
MATTH.xiv, 34-56; MARC.VI, 83-66» El eum audivit a Patre, didicit, venit ad me. Non qttia Patrem
transfretassent, venerttnt in terram Genasaf ». Et vidil quisquam : nisi qui est a Dep, hic vidit Palrem.
eitm eognovissenl eum viri loci illius, roiserunt In Amen, amen dico vobis : qui credit iti me, nabet
univefsam regionem lllam, et obtulerunt ei omnes vitam aeternam. Ego sum panis vitae. Patres vestri
male habentes. Et rogabant eum ut vel flmbriam manducaverunt mattna in deserto, el mortui sunl.
vestimehti ejus tangerent. Et quieunque leligerunt, Hie est panls de ccelo descendens : ul si quis ex ipso
salvi facti suni. — JOAN.VI, 22-72. Altera die, lur- ((] manducaverit, nort mofiatur. Ego sum panis vivus,
ba quae stabat trans mare, vidit quta navieula alia qui de coslo descendi. Si quis manducaverit ex hoc
non erat ibi ttisi ttna, et quia non introissel cum di- parie, vivel in aeternum. El panis quem ego dabo,
seipulis suis Jcsus in navlm, sed soli disclpuli ejus caro mea est pro raundi vila. Litigabanl ergo Judaei
abiissent: aliaevero supervenerunt naves a Tiberiade, ad invicem, dicentes : Quomode potest hic nobis
juxla locum ubl mahducaverant paneiii, gratlas agcn- carnem suam dare ad manducandum? Dixit ergo eis
tes Domlno. Cum ergo vittisset turba quia Jesus uon Jesus : Amen, amen dico vobis: Nisi manducaveritis
esset ibi, neque discipuli ejus, ascehderunt in navi- carnemFilii hominis, et biberiils ejus sanguinem.non
ctilas, et venerunt Caphafnaum, quaerenlesJesom. habebitis vilam in vobis. Qui manducat meam car-
Et cum invenissent eum trans mare, diiterunt ei: nem et bibii meurn sanguinem, habet vitam aeter-
Rabbi, quando huc venisti? Respondit Jesus eis, et nara : el ego resuscitabo eum in novissitnodie. Care-
dixil: Amen, amen dico Vobis,quaeriiis me, non quia enim mea vere est cibus, et sanguis mcus vere est
vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, el potus. Qui manducat meam carnem et bibit meura
salurati esiis. Operaraini non cibum qui perit, sed satiguinem, in me manet, etego in illo. Sicut misit
qui permanet in vitam oelernam, quem Filius homi- me vivens Pater, et ego vivo propter Pairem; et qui
nis vobis dabil: hunc enim Pater signavit Deus U j manducat me, el ipse vivet propter me. Hic est panis
(Matth. III, 17; xvu, 5). Dixertirit ergo ad eum: qui de ccelo deseendil. Non sicut manducaverunt
Quid fauiemus, ut opereinur, opera Dei? Respondit patres vestri manna in deserlo, et mortui sunt. Qui
Jesus, el dixit eis: Hocest opus Dei, ul eredatis in manducat hunc panem, vivet in aelernum.Haecdixit
etim quem misit ille. Dixerutit ergoei: Quod ergolu in svnagoga docens, in Capharnaam. Mnlti ergo au-
facis signum, ut videamus et credamus tibi ? Quid dientes ex discipulis ejus, dixerunt : Durus est hic
operaris ? Palres nostri manna manducaverunt in serme; quis polesl eum audire? Sciens autem Jesus
deserto, sicut scriptum esi t Panem de coelo dedit apud semetipsuttt, quia murmurarenl de hoc disci-
eis manducare (Escod.xyt, 14). Dixit ergo eis Jesus: puli ejus, dixiteis: Hoc vos scandalizal? Si ergo
Araen, anien dico vobis: NOIIMoyses dedit vobis videritis Filium homjnis ascendentem,ubipriuserat?
panem de ccelo, sed Pater meus dat vobis pauem Spiritus est qui vivificat : caro non prodest quid-
* Vulg., Genetar, Leetionem Gennasar dupliei n irtffTSVttt.
Millius profert. . c Gr., o n«Tj}oo
b Vulg., ilhon crcditit. Neque 7rlfi^«c(i*. Ptttet qui mitit me,
aliterGr., mioi Vulg.
«9» EVANGELIGAftUMHARMONIARUM 1NTERPRETATIO. 294
quam. Verba qttaeegO loculus sum vobls, spiriius et A\. Sine causa coiunt me, docenles doctrinas et mandata
vita sunt. Sed stfnt quidain ex vobis qui non credunt. hominum. RelinqHenlesenim mandaium Dei, tenelis
Seiebat enim ab initio Jesns qui essent non creden- tradilionem hominura; Fl eohvocaiis ad seturbis,
tes *, el quis tradilurus esset eum. Et dicebat: Propter- dixit eis : Audite et intelligite : Non quod intrat in
ea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me', HlSi os coinquinat hominem. Tnne accedentes' discipuli
fuerit ei datttltta Patre meo. Ex hoe multi disclpuld- ejus, dixerunt ei t Scis qufa Pharisaei, audito verbo
riirifejus abierttrit fetro : et jam non Ctim illo ambu- hoc, scandalizati sunl? At ille respondens, ait: Om-
tabant. Dixit ergo Jesus ad duodecim : Nunquld ei nis plamatio quam non plantavit Paler metts coeleslis,
vos vuliisabire? Re pohdit efgo * Simott Petrus : eradicabitur. Sinite illos : cacci sunt, et ducfls ceeco-
Dotnine, ad quem ibimus? Verba vltaeaeternaehabes. rnm : caecus autem si caecoducatum pfabel, arobo
Et nos credidimus, et cognovimus, quia tu es Chri- in foveam cadunt. Et cum inlrolssel in domiim a
stus Filius Dei. Respondil eis Jesus: Nonne ego vos turba, rogabat eum Petrus : Edissere nobis parabo-
duodecim elegi, et ex vobis untts diabolus est? Dice- lam istam. At ille dixit: Adhuc ei vos sine intelleem
bat autem Judam Simonis Iscariotem : hic enim erat estis ? Nou intelligitis quia omne quod in os ittiral, iii
traditurus cum, cum esset unus ex duodecim. venirem vaditetin seeessum emittitur? Quseautem
CAPUT LXXXIIl. ] procodunt de ore, de eorde exemit, et ea eoinqui-
B
QuidamPharismus rogavilJesum ad prandium : et co- nant hominetn. De corde enim exeunl cogitationeS
gitabat quare non fuerit bapti*alus. raalae,homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa
LUc. xi, 37-41. Rogavit auteiri illum quidarii Pha- testimonia, avaritia, nequitiae, dolus, impudicitiaej
risseqs, ut pranderet apud se. Et ihgfessus recubuit. oculus malus, blasphemlae, superbia. stultitia. Haee
Pbarisaeus aulem caepit imra se ieputans dicere, siini quae coinquinant bominem. Non lolis autemma-
quare non baptlzalus Csset ante prandium? Et ait nibus manducare, non eoinquinat hominem;
Dominus ad illum : Nunc vos Phafisaei quod deforis CAPUT LXXXV.
estcaliciset patinae, ninndatis, quod autem intus est De muliere Syrophmnissa, quaepro filia siia petebat.
vestrura, plenura est rapina et iniquitate. Slulti, MATTH.xv, 21-28; MARC.VII, 24-30. Et inde
nonne qui fecit quod deforis esl, etiam id quod dein» surgens, abiit in flnes
Tyri et Sidonis. Et ecce mu-
tus est, fecit? Verumtamen quod superest, date lier Chananaea
gentilis, Syrophcenissa genere, clama-
eieemosynam : et ecce omnia munda sunt vobis. vitdicens : Misefere mei, Doinine, fili David : filia
CAPUT LXXXIV. mea male a daeinoniovexatur. Jesus autem non re-
De Apostolis, quare noh tolis manibus maiiducareril.p spondit ei verbttrii. Et accedenleS ad eiim discipuli
(
MATTH.xv, 1-20; MARC VII, 1-23. Pharisaei et ejus rogabant eum, dicentes: Dimitte eam, quia cla-
quidam de Scribis venientes ab Hierosolymis, cum mat post nos. Ipse autem respondens ait : Non sunf
vidissent quosdam ex discipulis ejus, commuriibus missus, nlsi ad oves qiiseperierunt domus tsrael. Af
roanibus,id est rion lolis.mamlucare panes, vitupera- illa venit, et adoravit eum, dicens : Doralne.adjuva
verunt, dicentes : Quare discipuli tui transgrediuritur me. Qui dixit illi: Slne prius saturari fllioS: non es»
traditiones seniorum? Non enim lavant manus cum enim bonurii sumefe panem filtorum ei mittefe ca
panem manducant. Ipse autem respondens, ait illis : hibus. At illa dixlt: Etiam, Domlne : nam et taielli
Quare et vos trarisgredimini mandatum Dei, propier edunl de micis quae eadunt de mensa dominorum
traditionem vestram? Nam Deus dixit: Honora pa- suofum. Tunc respondens Jesus, ait illl: 0 mulierj
trem ei matrem (Exod. xx, 12; Deut. v, 16); et Qui magna est fldes tua : fiat libi sieut vis. Et sanata est
maledixerit patri vel matri, morle moriatnr (Exod. fllia illius ex illa hora.
xxi, 17; Lev. xx, 20). Vos autem diciiis : Quicunque CAPUf LXXXVI.
dixeritpatrivel matri, Munus quodcurique est exme, Jesus surdum et mutum iuravit.
tibi proderit: et non honorificavit palrem suum et MARCvn, 31-37. Et iterum exiens de finibus Tyri,
matrem : et irritum fecistis mandatum Dei propter D 1 venit per Sidonem ad mare Galilacte, inter medios
traditionem vestrani. Pharisae!enim et OmnesJudsei, fines Decapoleos. Et adducunt ei surdum et mutum,
nisi crebro lavent manus, non roanducant, tenentes et deprecabantur eum ut imponeret illi manum. Et
tradiliones seniorum : et a foro nisi baptizenlur, non apprehendens eurii de turba seorsura , misit digitos
comedunt. Et alia multa sunt quae tradiia sunt illis suos in auriculas ejus, et expuens tetigit linguam
servare baptismata calicum , et urceorum, et sera- ejus. Et suspiciens in coelum, ingerouit, et ait illi ;
mentorum, et lectOrum, et alia bis similia faciunt Ephata t>quod est, adaperire. Et statim apertae sunt
multa. Irritum fecistis mandalum Dei, propier tradi- aures ejus, et solulum est vinculum Iinguaeejus, ct
tionern vestram. Hypocritae,bene propiietavit de vo- loquebatur recte. Et praecepit illis rie cui dicerent.
bis IsaiaS, dicens : Populus hic Iabiis me honorat, Quanto autera eis praecipiebat, tanto raagis pliisprae-
cor autem eorum longe est a me (Isa. xxix, 13). dicabant, et eo amplius admirabantur, dicentes:

* In aliis cdii. deerat particula negans. Eam resti- sive librario, Ef)Ap/iafAfltLeelio
tamen VqjgataeEph-
tuimus juxta Gr. et Vulg. Lat. pheta (onfirmatur ex cod. Cant.
b Gr., 'EVVUQV.. Unde rescribendum erat interpreti
293 VICTORIS EPISCOPI CAPUANI 2S6
Bene omnia fecit: et surdos fecit audire, et mutos A est Christus? Exierunt ddecivitate; et Veniebant ad
loqui. eum. Interrogabant autem eum discipuli, dicenles :
CAPUT LXXXVH. Rabbi, manduca. Ille autem dixit eis : Egc cibum
Jesus super puteum Jacob mulieri Samaritanm tocu- habeo manducare, quem vos ncscitis. Dicebant ergo
tus est. discipuli ad invicem : Nunquid aliquis attulit ei man-
JOAN.iv, 4-42. Oportebat autem eum *ire per Sa- ducare? Dicit eis Jesus: Metis cibus est, ut faciara
mariam. Venit ergo in civitatem Samariaequae dicitur voluntalem ejus qui raisit me, ut perflciam opusejus.
Sycliar .*, juxta praediuni quod dedit Jacob Joseph Nonne vos dicitis, quod adhuc quatuor raenscs aunt,
filio suo (Gen. XLVIII, 22). Erat aulem ibi fons Jacob. et messis venil? Ecce dico vobis : Levate ocuios
Jesus ergo fatigatus ex itinere, sedebat sic super vestros, etvidete regiones, quia albaesunt jam ad
fontem. Hora autem erat quasi sexla. Venit mulier messero. Et qui metit, mercedem accipit, ei congre-
de Samaria haurire aquam. Dicit ei Jesus : Da milii gal frucluin in vitam aeternam : ut et qui seininat
bibere. Discipuli enim ejus abierant in civjtatem ut simul gaudeat, et qui metit. In hoc enim est verbura
cibos emeient. Dicit ergo mutier illa Samariiaiia : verum , quia alius est qui seminat, et alius est qui
Quomodo lu Judaeus cura sis, bibere a me poscis, metit. Ego misi vos metere, quod vos non laboras-
quae sum mulier Samarilana ? Non enim coutuntur B tis : alii laboraverunt, et vos in labores eorum in-
Judaei Samaritanis. Respondit Jesus et dixit ei : troislis. Ex civitate auiem illa mulli crediderunt in
Si scires donum Dei, et quis est qui dicit libi : Da eura Samaritanorum, propler verbum mulieris testi-
mihi bibere, tu forsitan petiisses ab eo, et dedisset monium perhibenlis : Quia dixit mihi omnia quae-
tibi aquara vivam. Dicil ei mulier : Domine, neque cunque feci. Cumque venissent ad ilium Samaiilani,
in quo haurias habes, ei puteus altus est: unde ergo rogaverunt eum ut ibi maneret. Et maiisit ibi duos
habes aqnam vivam? Nunquid tu major cs patre dics. Et muito plures crediderunt propler sermonein
nostro Jacob, qui dedit nobis puteum, et ipse ex eo ejus. Et raulieri dicebant: Quiajamnon propter luam
bibil, et filii ejus, et pecora ejus ? Respondit Jestts et loquelam credimus : ipsi enim audivimus, cl scimus»
dixit ei : Oranis qui bibit ex aqua hac, siiiet ilerura : quiu vere hic esi Salvator mundi.
qui auiein biberit ex aqua quam ego dabo ci, non CAPUT LXXXVlll.
sitiet in aeternum : sed aqua quam ego dabo ei fiet Jesus
Hierosolymis infirmum curavit, qui triginla et
in eo fons aquse salientis in vitam aeiernam. Dicit ad octo annis jacuit in infirmilate : el multa cum Ju-
eum mulier : Domine, da mihi banC aquam, ut non dmis ejus occasionedisputavit.
siliam, ncque veniam huc haurire. Dicit ei Jcsus : , JOAN.v, 1-47, Posthacc erat dies festus Judxo-
Vade, voca virum tuum, et veni huc. Respondit mu- rum , et ascendil Jesus Hicrosolymam. Esl aulem
lier, el dixil: Non babeo virum. Dicit ei Jesus : Hierosolymis Probalica piscina quae cognominatur
Bene di.visli, quia non babeo virum : quinque enim Hebraice , Bethsaida, quinque porticus habens. In
viros habuisti; et nunc quem habes , non est tuus hisjacebat mulfiludo magna Ianguentium, caecorum,
vir : hoc vere dixisti. Dicit ei mulier: Dominc, vi- claudorum, aridorum, exspectantium aquac raoiuni.
deo quia propheta es tu. Patres nostri in monle hoc Angelus autem Domini secundum tempus descende-
adoroverunt, et vos dicilis quia Hierosolymis est bat in piscinam, et raovebalur squa. El qui prior
locus ubi adorare oporlet (Deut. xn, 15). Dicit ei Je- descendisset post moiionem aquaeb, sanus fiebat a
sos : Mulier, crede mihi, quia venil bora quando quocunque languore lenebatur. Erat autem quidam
nequc in roonte hoc, neque Hierosolymis adorabitis homo ibi, triginla et ocio annos habens in inflrrai-
Patrem. Ves adoratis quod nescilis, nos adoramus tate sua. Hunc cum vidisset Jesus jacentem , et co-
quod scimus; quia salus ex Judxis est. Sed advenit gnovisset quia jam mullum tempus baberet, dicit
hora, el nuuc est, quando veri adoratores adorabunt ei : Vis sanus fieri ? Respondit ei languidus : Do-
Patrem in spiritu et veritate. Nam et Paler lales mine, hominem non habeo ut cum turbata fucrit
quaerilqui adorenteum. SpirilusestDeus: eteosqui _ aqua miltal me in piscinam ; dum venio enira ego,
adorant eura, in spiritu et veritate oportel adorare. atius ante me descendit. Dicit ei. Jcsus : Surge,
Dicit ci mulier : Scio quia Messias venit, qui dicitur lolle grabatum c luum, et ambula. Et stalim sanus
Chrislus. Cum ergo venerit ille, nobis annuntiabit factus esl homo : et sustulit grabaittm suum, ct
oronia. Dicit ei Jesus : Ego sum qui loquor tecum. ambulabat. Erat autem sabbatum in illo die. Dicebant
Et continuo venerunt discipuli ejus : et roirabantur, Judaei d illi qui sanaius fuerat: Sabbalum est: non
quia cttm muliere loquebatur. Nemo taraen dixit: licet libi tollere grabalum luuro. Respondil 3is: Qui
Quid quaeris, aut quid loqueris cum ea ? Reliquit me sanum fecit, ille milii dixit : Tolle grabatura
ergo hydriam suam mulier, et abiit in civitatem, et tuum et ambula. Interrogaverunt ergo eum, quis est
dicit illis hominibus : Venite, et yidete hominera ille homo qui tibi dixit : Surge, tolle ° graba-
qui dixit mihi omuia qusecunque feci: nunquid ipse tum luum, et ambula? Is autem qui sanus fuerat
» lilleram texlus, £v>£«/>* d Vulg. cum Gr., Dicebant ergo Jud. Ohservabat
' k Juxta
Post descendissetomiltit in piscinnm: quoehabet Millius deesse pariiculam ouv in C.int. et Arab.
et Armen. lta Gr., Iu6«f iiezavrr»r«pax»iv. • Vox prior sive in lexiu, sive in versioait n de-
Vulgat.
0 Sic et in seqq. Gr. vulg., X^«€6«TOV. Alex. et sideratur.
Cant., XJ«6«VTOT.
197 EVANGELICARUMHARMONIARUM INTERPRETATIO. 298
Scrutamini Scripturas, quia pu-
eflecius, 'nesciebat quis esset : Jesns enim decli- iA huic vos non credilis.
navit se * a turba constiluta in loco. Postea invenit fatis in ipsis vitam aeternamhabere. Et illaesunt quae
Jesus illum in lemplo, et dixit illi : Ecce sanus factus testimonium perhibent de me; et non vultis venire
es : jam noli peccare, ne delerius tibi aliquid con- ad me, ut vitam habeatis. Clarilalem ab hominibuS
dileclionera non
tingat. Abiit ille bomo , et nuntiavit Judaeis, quia non accipio. Sed cognovi vos, quia
Jesus esset qui fecit cum sanum. Propterea perse- habetis in vobis. Ego veni in nomine Patris mei, et
: alius venerit in nomine suo,
qu- bmtur Jud*i Jesum , quia haec faciebat in sab- non accepistis roe si
baio. Jesus autem respondens eis : Paler meus illum accipietis. Quomodopotestis vos credere, qui
usqne modo opcratur, et ego operor. I ropterea gloriam ab invicem accipilis ; et gloriam quae a solo
ergo quserebant eum magis Judaci interficere, quia Deo est, non quaeritis? Nolite putare quia ego accu-
non solum solvebat sabbatum, sed ei patrem su»im saturus sim vos apud Patrem : est qui accusat vos
dicebat Dcura, aequalem se faciens Deo. Respon- Moyses, in quo speratis. Si enim crederetis Moysi,
dit itaque Jesus, el dixit eis : Amen * dico vobis : crederetis forsitan et mihi. De me enim ille scripsit
non poiest Filius a se facere qiiidquam , nisi quse (Gen. iii, 15; xu, 3; xvni, 18; xxu, 18; xxvi,4;
viderit Patrem facienlem. Qusecnnque enim ille fe- xxvin, 14; XLIX,10; Deut. xvm, 15). Si autem illius
cerit, haecet Filius simiiiter facit. Pater enim diiigit IB litteris non creditis, quomodo verbis meis credetis?
Filium, et omnia dem<insirat ei quaeipse facit : et CAPUT LXXXIX.
majora demonstrabit opera, ul vos miremini. Sicut Jesus de septem panibus et paucis piscibus quatuor
enim Pater suscitat mortuos et viviflcat, sic et Fi- millia hominum saturavit, el pracepit apostolis ca-
lius quos vult vivificat. Neque enim Pater judicat vere a fermenloPharismorum.
quemquam : sed omne judicium dedit Filio, ut omnes MATTH. xv, 52-59 ; MARCVIII,1-10. Et relictis illis,
honorificent Filium, sicut honoriflcanlPatrem. Qui in illis diebus, iterum cum turba multa esset, convo-
non hnnorificat Filium, non honoriflcat Patrem, qui catis discipulissuis, dixit: Misereor lurbae,
quia ecce
misit illum. Amen, amen dico vobis, quia qni verbum triduo
jam perseverant mecum, et non habent quod
roeum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam m.inilucent: et dimittere eos
a jejunos nolo, ne de-
aeternam. El in judicium non venit, sed transiet a flciant in via. Et dicunt ei discipuli: Unde ergo nobis
morte in vitam. Amen, amcn dico vobis, quia venit in deserlo
panes tanti, ut saiuremus turbam tantam?
hora, et nunc est, quando raortui audient vocem Et ait illis Jesus : Quot panes habelis? Et illi dixe-
Filii Dei: et qui audierint, vivent. Sicut enim Pater runt :
Septem et paucos pisciculos. Et praecepit
habet vitam in semetipso , sic dedit et Filio viiam _ turbae ut discumberet
super lerram. Et accipiens
habere in semelipso. Elpotestalem rfeditei judicium I
septem panes et pisces, et gratias agens, fregit, et
facere, quia filius bominis est. Nolite mirari hoc, dedit discipulis suis : et discipuli dederttnt populo.
quia venit hora in qua omnes qui in monumeniis Et comederunt omnes, et saturaii sunt. Et quod su-
sunt audient vocem ejus b. Et proccdcnt qui bona perfuil de
fragmentis, tulerunt septem sportas ple-
fecerunt, in resurrectionem vitae; qui vero mala nas. Erant autem qui manducaverant quatuor millia
egerunt, in resurrectionem judicii. Non possum ego hominum, exlra parvulos et mulieres : et dimisit
a me ipso facere quidquam. Sicut audio, judico ; et eos. Et stalim ascendens navim cum
discipulis suis,
judicium meum justum est : quia non quaero volun- venit in partes Dalmanutha. — MATTU. XVI,3-12;
tatem meam, sed voluntatem ejus qtii misil me c. Si MARCVIII, 14-21. Et cum venissent
discipuli ejus
ego tesiimonium perhibeo de me, teslimoniummeum transfretum,obliti suntpanesaccijere, et nisi unum
non est verum. Aliusest qui testimonium perbibet de panem non liabebanl secum in navi. Et
praecipiebat
roe : et scio quia verum est testimonium quod.per- eis dicens : lnluemini, et caveie a fermenlo Phari-
hibet de me. Vos misistis ad Joannem, cl lestimo- saeorum et Sadducaeorum, et fermenlo llerodis. At
nium perhibuit veriiali. Ego aulem non ab honiine illi cogitabant intrase, dicentes : Quia
panes non
tesiimonitim accipio : sed haecdico, ut vos salvi siiis. habemus. Sciens autem Jesus, dixit: Quid
cogitatis
Ille erat lucerna ardens et Iucens : vos autein voluisiis '" inter vos, modicae fidei, quia pans non babetis?
exsullaread horam in Iuce ejus. Egoaulem habeo le- Nondum intelligitis, neque recordamini? Adhuc cse-
stimonium majus Joanne. Opera enim qusededit mihi catum habetis cor veslrum ? Oculos habenies non
Paler ut perficiam ea, ipsa opera quaeego facio, te^ii- videiis, et aures habentes non auditis ? Nec recorda-
monium perhibenl de me, quia Pater me misit. Et qui mini quando quinque panes fregi in quinque millia?
misil me Pater, ipse testimoniura perhibuit de mc: et Quot cophinos fragmeniorum (plenos) su.stulistis?
nequevocemejus audistisd (Matlh. m, 17; xvn, 5) ne- Dicunt ei : duodecim. Q>iandoet septem panes in
que speciem vidistis (Deut. iv, 12). Et verbum ejus qualuor miilia, quot sportas iragmentorum tulislis ?
non habetis in vobis manens; quia quem misit ille, Et dicunl ei : septem. Quare non intelligitis quia
" Vulg., transiit. Consentit Gr. Am- f c UxcSquia nonqumro.... qui misitme, abedilis
fier«6iGr»ti.
monins tamen legebal ^eTaSijo-eTat cum Nonno. Sic excideruni.
ilem aliqnot codd. apud Millium. d Vulg., unquam audistis. Gr. «xrjx. Trimo-ci.Quaa
b Hndiernolexiui congruit,
yuvii; auToO.Vulg., vo- vox postrema deest in cod. Canl., deeratque, ut vi-
cemFitii Dei. Quae utique lectio ex aliis codd. Gr. detur, in Ammonii exemplari.
coiifirmatur. Vid. Millium.
PAT»OI. LXVIII. 10
§&' ."...... VICTORlS EPlSCOPl CAPUANI 509
non de pane dixi vobis : Cavete a fermento Phari- ,A non potest candida facere. Et ecce 'apparuerunt illi»
saeorum et Sadducaeorum? func intellexeruiit, quia Moyses et Elias cum eo dicentes, in raajestate. Et
non dixerit cavendum a fermento panum, sed a dicebant excessum ejus, quem completurus erat in
doclrina Pharisaeorum et Sadducaeorum. Jerusatem. Respondens autem Petrus, dixit ad Jesum:
CAPUT XC. Doriiine, bonura est nos hic esse : si vis, faciamus
Jesus interrogai apottolot: Quem medicunt homines hic tria tabernacula; tibi unum, Moysi unum, elEliae
esse? el quoesequuntur: et dicit Pelro : Scandalum unum. Adhuc eo loquente, ecce iiubes lucida obum-
es mihi. bravit eos. Et ecce vox de ccelo, dicens : Hic est Fi-
lius meus dilectus , in quo mihi complacui: ipsum
MATTH. xvi, »3-27. Vetiit antem Jesus in partes audite. Et audientes discipuli, ceciderunt in faciem
CsesaieaePhilippl; et interrogabat disciputos suos dr-
suam, et timuerunt valde. Et accessit Jesus, et teti-
:
cens Quetn dicunt honvrnes esse Filiom liominis?
eis : Surgite, et nolite timere. Le-
At illi dixeruni: Alii Joannem Baptistam, alii auterii git eos, dixitque
varites autem oculos suos, neminem viderunt, nisi
Eliam, alii vero Jeremiam, aut unum ex prophetis. solum Jesuni. Et descendeniibus illis de monte,
Dicit illis Jesus : Vos aotem quem me esse dicilis? prac-
Tn cepit Jesus, dicens : Nemini dixeritis visionem, do-
Respondens Siraon Petrus, dixit: es Christus, Fi-
B riec Filius noiriinis a raorluis resurgat. Et inlerroga-
lius Dei vivi. Respondens autem Jesus, dixit ei :
verunt eum discipuli, dicentes : Quid ergo scribae
Beatus es, Simon Barjona : quia caro et sanguis non Eliam venire oportet? At ille
revelavit tibi, sed Paler meus, qui in coelisest. Et dicuht, quoddixit *: priraura
respondens, Elias quidem venturus est, et ille
(ego) dico tibi : qnia lu cs Petrus , et super hanc restituet oirinia (Mal. iv, 5). Dico autem vohis, quia
petram aediflcaboEcclesiam meam et
; portae infcri venit : et non cogrioverunteum, sed fere-
non prsevalebarit adversuS earn. Et fibi dabo claves Eliasjam rirrit in eo quaecuriquevoIUerunt.Sic et Filius hoini-
regni coetefrtm. Et quodcunque figaveris super ter-. nis passurus est ab eis. tunc intellexerunt discipuli
ram, erit ligatunl et iri coelis: et quodcunque solve- de Joanne Baptista dixit eis. Et cura venisset
erit solutum el in ccelis.Tunc quia
ris super terram, prae- ad turbam, vidrt scribas conquirerttes cum illis. Et
cepil discipnlis snis , ttt nemini dicerent quia ipse confestini omnis poputus videns Jesum , slupefacms
esset Christus. Extnde ccepii Jesus Ostendere disci- et expavefunt. Et acciirrentes salutabani eum,
est,
pnlis suis quia dpoftet eum ire Hierosolymam , ej, et interrogavit eos : Quid inter vos conquiritis?
mnita pati a seniorifjus et scribTsel principibus sa-
cerdoiiira , et occidi, et tertia die resurgere. Et as- CAPUT XCH.
sofftenscunt Petrtts, coepit increpare itlum, diccris : , Pharisceidicunl ad Jetum : Discede hinc, quia Hero-
^desvutt te occidere: et curavit lunaticum.
C
a
Absit te, Dotttirie; non erit tibi hoc. Qui cortyer-
Luc. xin, 51-33. In ipsa die accesserunt quidam
sus, dixit Petro : Vade post me, Saiana; scaridalum
es milii : quia nOu sapis ea quse Dei siirit, sed ea Phafisaeorum, dicentes illi: Exi, et vade binc, quia,
Herodes vult le occidere. Et ait illis: Ite, et dicite
quaehoininom. Tunc corivocatatrirba cura discipulis,
drxit eis : Si qnis vult pc^t me venire, abneget se- vulpi ilti: Ecce ejicio daemonia, et sanitates perficio
hodie et cras, et tertia die consummor. Verumtamen
meiipsum, et tollat crucem suafm, et sequatur me.
et sequenti die ambulare;
Qnteniitt voluefit animamcsuanf saTvamfacere, per- oportet me hodie, et cras,
dtet earrt. Qut autem perditferrt animara suani propter quia non capit prophetam perire eXtra Hierusalem.
me, invenret eam.QttiflTefrlmprodest homini, si muii- —MATT.XVII,14-20; MARC. IX^IB-28;tttcyix, 38-44.
dnm uriiversum lucretur, animsevero suae'detrirtien- Factttm est autem in sequeritT die; accesslt ad eum
twm patiaiur? AUtquam dabit Iromocommutalionem homo genibus ejtts provoliittts, ef eielamavit dicens:
miserere fllio meo, quia unicUsest mihj, et
pro anima sraa? Filios entni homints venturus est in Domine,
iunaticus est. Et cum spirilus appreliendft eum, alli-
jtoria Patris siii ctrm angetis sufs; ei tunc reddet
Tjnicuiqueseeundum opus ejus. dit, et spumat, et stridet dentibus, et arescit, et inale
,, patitur. Nam saepecadit in ignerii, et crebro in aquamr
CAPUT XCI. D et subito clamat, et dissipat eqtri, et vix"discedit di-
Jetus dicit : Sunt quidam de hic siqnlibus qui non Ianians eum. Et rogavi discipulos tuos nl ejicerent
gustabunt mortem. Et in monte transfiguratur. eurii, et nori potuerurit curare eum. Respondens att^
MATTB.XVI,28; xvir, 1-13; MARC.IX,1-15;Luc. tem JesuS dixit : 0 generatio infidelis ef p^rversa,
*
IX, 28-36. Amen dico vobrS: Storf qtiidam de hic usqne inodo ero apud vos ?Affefte iiliiinTittca%'me.
siar.ttte qtrr norf gustabunt morlem , donec vi- Et cum acceoreret et vidisset illum, staiim spiritus
deant FilnHiThominis venientem in regno suo. Et conturbavit euni1, et etisus iri terram votutabatur
posi dies sex assumpsit Jesns Petrum, et Jaco>- spumans. Et intefrOgavil patrem ejus, quantum' tem-
bum, et Joannem fratrem ejus, et dncit illos in pnris cSr ei quWe?noc accidTf.M itTeaif, 0) Trifan-
montem excelsum seorsum, ut oraret, el transflgura- tia ; et frequenier eum et in ignem el in^aquam mi-
tns est ante eos. Et resplenduit facies ejus sicut sol : sit, ut eiin»perderet: sed si qaid folee, adjuva nos,
vestimenta aulera ejus facta sunt aiba sicut nix, misertus nostri. Jesas autem ail illi: Si potes cre-
splendentia candida nimis, qualia fulio super terram dere, omnia possibflracredenti «. Et continuo excia-
• Vulg. inlerserit SIMU. Gr., 7T«VT« Suv«m T£ 7TWTWOVTI.
501 EVANGELICARUMHARMONlARUMINTERPRETATIO. 302
mans pater pneri cum lacrymis, aiebat : Credo, Do- A mine meo, me suscipit. Qui autem scandalizaverit
niine: adjuva incredulitatera mearo. Et cum videret nnum de pusillis *illis, qui in me credunt, expedit ei
Jesus concurrentem turbam, comminatus est spiritui ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et deraei-
immundo, dicens illi: Surde et mule spiritus, ego gatur in profundura maris.
tibi praecipio: exi ab eo, et araplius ne inlroeas in CAPUT XCV.
eum. Et clamans, et multum discerpens eum, exiit Non debere prohiberi eos qui faciunt signa in nomine
ab eo. Et factus est sicul mortuus, ita ut mulli di- Jesu.
cerent, quia morluus est. Jesus autem tenens ma- MARC.IX, 37-39; Lcc. ix, 49, 50. Respondens au-
num ejus. elevavit eum, et surrexit. Et curatus est lem Joannes, dixit : Magister, vidimus quemdam in
puerex illa hora, et reddidit illum palri ejus. Stupe- nomine tuo ejicientem dsenionia, et prohibuimus
banl autem omnes in magnitudine Dei. Tunc acces- eum, qiiia non sequitur nobiscum. Jesus aulem ait:
serunl discipuli ad Jesum secrelo, et dixerunt : Nolite prohibere eum : nemo est enim qui faciat
Quare non potuiraus ejicere iltum? Dicit iliis, pro- virtutem iu noniine meo, et possil cito male loqui — de
pter incredulitalem vestram. Amen quippe dico vo- me. Qui eniiu non est adversus vos, pro vobis est.
bis, si babueritis fidem sicut granum sinapis, dicelis MATT.XVIII,7-9; MARCIX, 41-48; Luc. xvn, 1, 2.
monii huic : Transi hinc, et transibit : et nihil im- Ig Vae mundo ab scandalis. Necesse est enim ut
possibile erit vobis. Hoc autem genus daemoniorum^ veniant scandala : verumtamen vae homini per
non ejicitur, nisi per orationem et jejunitim. ., quem scandalura venit. Si autem manus tua, vet
CAPUT XCHI. |I pes tuus scandalizat te, abscitide eum, et projice abs
Jesus de passione sua ditcipulis patefacit, et in Ca- te: bonum tibi est ad vitam ingredi debilem vel clau-
pharnaum pro se et Pelro didrachma exactoribus', dum, quam duas roanus vel duos pedes babentem,
reddidit. mitti in ignem aeiernum. Et si ocultis tuus scandali-
MATT.XVII,21-26; MARCIX, 30, 31; Luc. IX, 44, zat le, erue eum, et projice abs le : bonum tibi est
45. Conversantibus autem eis in Galilaea,dixit illis, Tuscumin vilam intrare, quam duos oculos haben-
Jesus: Filius hominis tradendus est in manus bomi- tem, miiti in gebennam ignis: ubi vermis eorum non
num, et occident eum, et tertia die resurget. At illi: moritur, et ignis non exstinguitur. Omnis enim bomo
ignorabant verbum, et limebant eum interrogare. Et igne salietur, et omnis victima salietur b.
contristati sunt vehementer. Et cum venissent Ca- CAPUT XCVI.
pbarnaum, accesserunt qui didrachma accipiebant adI Nos non debere conlemnereunum de putillis: adjun-
Petrum, et dixerunt ei : Magister vester non solvit; gens similitudinem de ove perdita et de drachmate.
didrachma' Ait: Eliam. Et cum intrasset domum, £( MATT.XVIII,10-14; Luc. xv, 3-10. Videlene con-
praevenit eum Jesus, dicens : Quid tibi videtur, Si- temnatis unum ex his pusillis : dico enim vobis, quia
mon? Reges terrae a quibus accipiunt tributttm vel[ angeli eorum in coelis semper vident faciera Patris
censum? a flliis suis, an ab alienis? Et ille dixit: Ab, mei, qui in ccelis est. Venit enim Filius hominis sal-
alienis. Dixit illi Jesus : Ergo liberi sunt filii. Ut au- vare quod perierat. Et ait ad illos parabolam istaro,
tem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte, dicens: Quid vobis videtur? Si fuerint alicui centum
hamum : et eum piscem qui primus ascenderil, tolle; . oves, et erraret una ex eis, nonne relinqueret nona-
etaperloore ejus, invenies staterera : illura sumens, ginta novem in montibus vel in deserto, et vaderet
da eis pro me et te. eam quserere quae erravit? Et si contigerit ut inve-
CAPUT XCIV. niat eam, imponit in bumeros suos gaudens : et ve-
Jesus a - niens domum, convocat amicos el vicinos dicens il-
Interrogatus discipulis suis quis major erit in
regno cmlorum ? inslruit eos his exemplis ut Uumi- lis : Congraiulamini mihi, quia inveni ovem meam
lient se sicut parvulus.
quae pericrat. Amen dico vobis, quia gaudebit super
MATT.XVIII,1-6; MARCIX, 32-36; Lcc. ix, 46- eain magis quam super nonaginta novem quae non
48. In illa hora cum domi esset, interrogabat eos : erraverum, et non indigent pcenitentia. Sic non est
Quid in via tractabalis? At illi tacebant: siquidem11) I volunias ante Patrem vestrum qui in ccelis est, ut
inter se in via disputabant quis illorum esset major?' pereat unus de pusillis istis : aut quae mulier ha-
Et accesserunt discipuli ad Jesum, dicenles : Quis; bens drachmas decem, si perdiderit drachmara unam,
putas major est in regno ccelorum? Et advocans Je- nonne accendit lucernam, et everrit domum, tt
sus parvulum, statuil eura in medio eorum, et dixit: ; quaerii diligenter, donec inveniat? Et cum iuvene-
Amendico vobis, nisi conversi fueritis, el efficiaminii rit, convocat amicas et vicinas dicens : Congratula-
sicut parvuli, non intrabilis in regnum coelorum. mini raihi, quia inveni drachraam quam perdideram.
Quicunque ergo humiliaverit se sicul parvulus isfe, Ita dico vobis, gaudium erit coram angelis Dei super
hic est major in regno coelorum. Si quis vult essei uno peccatore poenitentiam agente,
quam supra
roajor *, erit oinnium novissimus, et omnium mini- nonaginta novem justis qui non indigent posni-
ster. Et qui susceperit unum parvulum talem in no- tenlia.
* Vulg., primus, Marc.
ix, 34 : unde haec desum- n«f yap itvpi aWOwerai, x«l iraca fluniaaXIxki<jirt<Tl-
pta. Neque aliier Gr.
b Comma T«:. Vulg., Omnisenimigne salielur, et omnis viclima
islud Marc. ix, 48, ita in Graecisefferlur: sale sulietur.
363 VICTORISEPKCOPl CAPUANl 534
CAPUTXCVH. A cunque alligaveritis super terram, erunt ligata et in
De filio qui substantiam patris devoravit. ccelo : et quaecunquesolveritis super terram, erunt
Luc. xv, 11-32. Ait aulem : Homoquidam habuit soluta el in ccelo.Iterum dico vobis : quia si duo cx
duos filios; et dixit adolesccntior *patri: Paier, da vobis consenserint super terram, de omni re quam-
mibi portionem substantiae quae me coritingit. Et di- eunque petierint, fiel illis a Paire meo qui in ccelis
visititlis substantiam. Et non post multos dies, con- est. Ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine
gregais omriibus, adolescenlior filius peregre pro- roeo, ibi sum in medio eorum. Tunc accedens ad eum
fectus est in regionem longinquara; et ibi dissipavit Pelrus, dixil: Domine, quoties peccaverit in me fra-
substantiam suam vivendo luxuriose. El posiquam ter meus, el dimittam ei ? usque septies ? Dicit illi
omnia consumpsisset, facta est fames valida in re- Jesus: Non dico tibi usque septies, scd usque sc-
gione illa. Et ipse ccepit egere. Et abiit, et adhaesit ptuagies septies.
uni civium regionis illius : et misit illum in villam
CAPUT XCIX.
soam, ut pascerel porcos. Et cupiebal implere ven-
Similitudo de regequi posuit rationem cum servissuis.
trera suum de siiiquis quas porci manducabant; et
nerao illi dabat. Ipse autem in se reversus, dixit: MATTH.XVIII,23-35. Ideo assimilatum est regnum
Quanti mercenarii in domo patris mei abundant pa- B ccelorum homini regi qui voluit rationem ponere
nibus! ego autem hic fame pereo. Surgam, et iboad cum servis suis. Et cum coepisset raiionem ponere,
palrem meuin, et dicam illi: Paier peccavi in ccelum, oblatus est ei unus qui debebat decem millia talen-
et coram te. Et jam non sum dignus vouari filius la. Cum aulem non haberet unde redderei, jussil eum
tnus : fac me sicut unum ex mercenariis luis. Et dominus venundari, et uxorem ejus, el fltios, et om-
stirgens, venit ad patrem suum. Cum autem adhuc nia quae habebat, et reddi. Procidens autem servus
longe esset, vidit illum paler illius, et misericordia ille, orabat eum dicens: Paticntiam habe in me, et
motus est. Et acctirrens, cecidit supra collum ejus, omnia reddam tibi. Miserlus autem dominus servi
et osciilatus est cuni. Dixitque ei filius : Pater, pec- illius, eura dimisil, el debilum dimisit ei. Egressus
cavi in ccelum, et coratn te : jam non sum dignus aulem servus ille, invenit unum de conservis suis,
vocari filius tuus. Dixit autem pater ad servos suos : qui debebat ei centum denarios; ct tenens sufTocabat
Cito proferte stolam primam, et induits illum, et eum, dicens: Redde quod debes. Et procidens con-
date annulum in manum ejus. et calceamenta in pe- servus ille, rogabat eum, dicens : Paticnliam habe
des ejus; et adducite viiulum saginatum, et occi- in me, et omuia reddam tibi. Ille autem noltiit, sed
dite, et manducemus, et epulemur : quia hic filius abiit, el misit eum in carcerem, donec redderet de-
meus morluus erat, et revixii; perierat, et inventus fj biliini. Videnles autem conservi ejus quae fiebant,
est. Et cceperunt epulari. Erat autem fllius ejus se- contristati stinl valde. Et veuerunt, et narraverunt
nior in agro: et cum veniret et appropinquaret do- doraino suo omnia quae facta fuerant. Tnnc vocavit
mui, audivit symphoniam et chorum : et vocavit illum dominus ejus, et ait illi: Serve nequara, omne
unum de servis, et interrogavit quae haec essent? debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me: nonne ergo
Isque dixit illi: Frater tuus venii, et occidit pater oportuit et te misereri conservi lui, sicut el ego tui
tuus vitulum saginatum, quia salvum illum recepit. miserlus sum ? Et iralus dominus ejus, Iradidit eum
lndignatus est autem, et nolehat introire. Pater ergo torloribus, quoadusque redderel universum debilum.
illius egressus, ccepitrogare illum. Al ille resp.in- Sic ei Paier roeus coelesiisfaciel vobis, si non remi-
dens, dixit patri suo : Ecce tot annis servivi tibi, et seritis unusquisque fratri suo de cordibus veslris.
nunquara mandatum tuum praeterivi ; ct nunquam CAPUT C.
dedisli mihi hsedum, ut cum amicis meis epularer. Jesus
interrogalur a Pharismis, si liceat uxorem di-
Sed poslquam filius luus hic qui devoravit substan- miltere quacunqueex causa.
tiam suam cum merelricibus, venit, occidisti illi vi-
tulum saginatum. At ipse dixit illi: Fili, tu semper MATTH. XIX,1-12; MARC.X, 1-12. Et factum est,
_ cum consummassct Jesus sermones istos, migravit a
roccum es, elomnia mea tua sunt. Epulari autem et
frater tuus hic mortuus Galilsea,et venil in fines Judseaetrans Jordauem : el
gaudere oportebat, quia erat, secuiaesunt eum turbae inultae,et curavit eos ibi. Et
el revixit: perierat, et inventus est.
accesserunt ad eum Pharisaei tenlanies eum, ct di-
CAPUT XCVIH. cenles: Si licet homini dimitiere uxorem suam qua-
De remittendofralribus ex corde.
cunque ex causa ? Qui respondens, ait eis : Non le-
MATTH.XVIII, 15-22 ; Luc. xvn, 3, 4. Atlendite gistis quia quifecit abinitio*, masculum et feminara
vobis: si peccaverit in te frater luus, vade ct corripe fecit eos (Gen. i, 27) ? Et dixit: Propier hoc dimit:el
eum inler te, et ipsum solum. Si te audierit, et si poe- homo patrem et malrem, et adhaerebit uxori suae; et
nilentiam egerit, dimitte illi: et lucratus eris fratrem erunt duo in carne una (Gen. n, 24). Kaque jam non
tuum. Si autera te non audierit, adhibe tecum adhuc sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit,
unum vel duos: ut in ore duorum vel trium stetomne Iiomo non separet. Dicunl illi : Quid ergo Moyses
verbura (Deut. xix, 13). Quod si non audierit eos, dic mandavit dari libellum repudii (Deut. xxiv, 1), et
ecciesiae. Si auiem ecclesiam non audierit, sit tibi dimittere ? Ait illis : Qnoniam Moyses ad duriliam
sicui ethnicus ct puolicanus. Araen dico vobis: Quae- cordis veslri permisit vobis dimiltere uxores vestras:
-15 EVANGELICARUMHARMONIARUM1NTERPRETATIO. 306
iib initio autem non sic fuit. Dico autem vobis : quia A CAPUTCIII.
quicunque dirniserit uxorem suaro, nisi ob fornica- Jesus sanavit in synagoga mulierem aridam et
tionem, et aliam duxerit, mcechatur. Et qui dimis- curvatam.
sam duxerii, mcechatur. Dicunl ei discipuli ejus: Si Lcc. XIII, 10-17. Erat autem docens in synagoga
ila est causa hoininis cum uxore, non expedit nube- eorum sabbalis. Et ccce mulierquae habebat spiritum
re. Qui dixit a : Non omnes capiunt verbum istud, infirmitatis annis decem et octo : et erat inclinata,
sed quibus datnm est. Sunt enim eunuchi qui de ma- ni c omnino poterat sursum r spicere. Quam cum vi-
tris utero (sic) nati sunt. Et sunt eunuchi qui facti disset Jcsus, vocavitad se, etait illi: Mulier.dimissa
sunt ab hominibus. Et sunl eunuchi qui se ipsos ca- es ab inlirmitale tua. Et imposuit illi manus : et con-
straverunt propter regnum ccelorum. Qui potest ca- fesiim erecta est, et glorificahat Deum. Respondens
pere capiat. autem archisynagogus, indignans quia sabbaio cu-
CAPUT CI. rasset Jesus , dicebal: Sex dies suni in quibus opor-
Jesus imposuitmanus infantibus. Et Pharismi murmu- tet operai i : in his venite, el curamini, et non in die
rant de Jesu : Quia hic recipil peccatores. sabbati. Respondit autem Jesus, et dixit b: Hypocii-
MATTH. XIV,13-15; M.RC X, 13-16. Tunc oblati tae, unusqnisque vestrum sabbalo non solvii bovcm
sunt ei parvuli, ut manus eis imponeret, et oraret. g' aut asinum a piaesepo, etducit adaquare? Hanc au-
Discipuli aulem increpabant eos. Jesus vero ait eis: tem filiam Abrahae, quam nlligavit Satanas, ecce de-
Sinite parvulos, et nolite prohibere eos venire ad cem el octo annis, non oportuit solvi a vinculo isto
me : talium est enim regnum cuTorum. Et cnra ira- die sabbati ? Et ciim haec diceret, erubescebant om-
nes aiiversarii ejus. Et omnis populus gaudebat in
posuisseteis mauus, abiil inde. — Luc. xv,1,2. firant *
autem appropinquanles ei publicani et peccatores universis quse fiebant ab eo.
multi, ut audirent eum. Eimurinurabant Pbaiisaeiet CAPUT CIV.
scribse, dicenles: Quia hic peccatores recipil, et Ascendit Hierosolymamin die festo Scenopegim.
manducatcum illis.—JOAN.VII,1. Posthaec ambula- JOAN.VII,2-31. Erat autem in proxirao dies lesttis
bat Jesus in Galilaeam: non enim volebat in Judseam
Judaeorum, Scenopegia. Dixerunt autem ad eum fra-
ambulare, quia quaerebant eum Judaei interficere. tres ejus : Transi hinc, et vade in Judaeam, ut et di-
CAFUT CH. scipuli tui videant opera tua quae facis. Nemo qnippe
Jetus itutituit eos qui annuntiaverunl ei de Galilwit in occullo quid facit, et quserit ipse in palam esse. Si
quos interfecil Pilatus, adjungens similitudinemar- baec facis, manifesta te ipsum mundo : neque enim
boris fici in vinea. _, fraires ejus credebant in eum. Dicit ergo eis Jesus:
Lcc. xui, 1-9. Aderantaulem quidam ipso in tem- Tempus meum nondum advenit: tempus auiem ve-
pore nuntiantes illi de Galilaeis quorum sanguinem strum semper est paratum.Non pole=t mundus odisse
Piiatus miscuilcura sacrificiis eorum. Et respondens vos : me autem odit, quia ego testimonium perhibeo
dixit illis: Putatis quod hi Galilaeiprae omnibus Ga- de illo, quia opera ejus mala sunt. Vos ascendite ad
lilsis peccatores fuerunt, quia taliapassi sunt?Non, diem festura hunc, ego non ascendam ad diem fe-
dico vobis : sed nisi pcenitenliam habueritis, simili- sium istura c, quia tempus meurn nondum impletum
ter omnes peribitis. Sicut illi decem et octo supra cst. Hacccum dixisset, ipse mansit in Galilaea.Ul au-
quoscecidit turris in Siloe,et occiditeos: putaiisquia lem ascendcrunt fratres ejus, tunc et ipse ascendit
et ipsi debitores fuerunt praeler omnes homines ba- ad diem festum, non manifeste, sed quasi in occulio.
bilanles in Hierusalero? Non, dico vobis : sed si non Judaei ergo quaerebant eum in die festo, et dicebaut:
paeuitentiam egeritis,omnessimiliterperibitis. Dice- Uliiest ilie ? Et murmur multum de eo crat in lurba.
bat autem hanc simililudinem : Arborem ficihnbebat Quidam enim dicebant: Quia bonus esl. Alii autem
quidam planlatam in vinea sua, el vcnit quaerens fru- dicebant : Non, sed seducit turbas. Nerao tamen pa-
clum in ea, et non invenit. Dixit aulem ad cullorem lam loquebilur de illo, propter roetum Judaeorum.
vincae: Ecce anni tres sunt ex quo vcnio quaerens , Jam autem die festo mediante, ascendit Jesus in
fructum in liculnea hac, et non invenio: succide ergo D'
templum, et docebal. Ei mirabantur Judaei, dicenles:
illam : utquid etiam terram occupat ? At ille respon- Quomodo hic litteras scit, cum non didicerit ? Re-
dens, dixit illi : Domine, diinitte illam et hoc anno, spondit Jesus, et dixit eis : Mea doctrina non est
usquequo fodiam circa illam, et mittam slercora : mea, sed ejus qui raisit me. Si quis voluerit volunta-
ct si quidem fecerit fructum ; sin autem, in fulurum lem ejus facere, cognoscet de doclrina ejus d, utrum
succides eam. ex Deo sit, au ego a me ipso loquar. Qui a semet-

* Addunt illis Gr. et Vulgat. Quam quidem vocem
malim exislimare vilio librariorum ex Aramonii
exemplari excidisse.
b Pauloaliter textus hodiernus Luc. xin, 15, 'AJTS-
xpiOvouv«UTUo Kiipo;. Caelerum, si vocera avrfi
excipias, complures alii codd. Gr. apud Milliumle-
ctionem Ammonianaraluentur.
c In hunc locum Joan. vn, 8, plura erudite Millius;
ubi et ex Velesianis lectionem profert Ammonianae
geminam, iyta y«p ovx «va&noofiat.Et rite s:me.. El-
enim, inquit cl. Lamyus in Harin., ad diem fesium
proprie non ascendit Dominus : siquidem non veuit
Ilierosolymani, nisi cum jam ex parte celebritas
transacia esset.
d Abest vox ullima sive a Gr. sive a
Vulg., atque
ex proxime antecedentibus repetita videfur.
 307 VICTORISEPISCOPI CAPUANI .08
ipso toquitur, gloriam propriam quserit. Qtii autem A Nerao bonus, nisi solus Deus. Si autem vis ad vitam
quaeritgloriam ejus qui misil illum, hic verax est, et ingredi, serva mandata. Dixit illi: Quae?Jesus autem
injustitia non est in jllo. Nonne Moyses dedit vobis dixit: Non occides, non adulterabis, non furtum
legeoa (Exod. xxiv, 3), et neraoex vobis legem facit? facies, non falsum teslimonium dices : Honora pa-
Quid me quaeritis interflcere? Respondit turba, et trem tuum et matrem; et, Diliges proximum tuum
dixit: Daemoniumhabes: quis te quaerit interficere? sicut te ipsum. Dicit illi adolescens : Omnia baec
Respondit Jesus, et dixit eis: Unum opus feci, et custodivi a juventute mea : quid adbuc mihi deest?
omnes miramini. Propterea Moyses dedit vobis cir- Jesus autem inluitus eum, dilexit eum, et dixit illi,:
cumcis onem (Lev. xii, 3),non quia ex Moyseest, sed Ununi tibi deest: si vis perfectus esse, vade, vende
ex patribus. Et insabbato circumciditis hominem. Si quae habes, et da pauperibus, et babebis thesaurum
circumcisionemaccipit homo in sabbato, ut non sol- in ccelo : et veni, sequere me. Cum audissel aulem
vatnr lex Moysi,mihi indignamini * quia totum homi- adolescens verbum, abiit tristis : erat enim dives
nem sanum feci in sabbato?Nolile judicaresecundum valde, et multas ppssessiones habens. Et circumspi-
faciem, sed justum judicium judicate. Dicebant ergo ciens Jesus. ait discipulis sgis : Quara difncile qui
quidam ex Hierosolymis: Nonne hic est quem quse- pecunias habent in regnum Dei inlroibunt! Amen
rnnt interficere: et ecce palam loquitur, et nihil ei 9 dico vobis, quia dives difflcile intrabit in regnum
dicuttt. Nunquid vere cognoverunt principes quia bic ceeiorum. Et iteram dico vobis : Facilius est came-
est Christus ? Sed hunc scimus unde sit: Ghristns !um per foramen acus ire, quam divitem intrare in
autem cum venerit, nemoscit undesit. Clamabat ergo regnum ccetorum. Audilis autem his, discipuli raira-
docens in templo Jesus, et dicens : El me scitis, et bantur valde, dicentes : Quis ergo poterit salvus
unde sim scitis : et a me ipso non veni, sed cst verus esse? Aspiciens autem Jesus, dixit iliis : Apud bo-
misit vos scio eum, minem hoc irapossibile est : apud Deum autem
qui me, quera pescjtis. Ego quia
ab ipso sum, et ipse misit me.—JOAN,VIII,55. Et si omnia possibilia sun|. Tunc respondens Petrus dixit
dixero quia nescio eum, ero similis vobis mendax. ei : Ecce nos reliquiraus omnia, et secuti sumus te;
Quserebant ergo eum apprebendefe; et nemo misit quid ergo erit npbis? Jesus autem dixit illis : Amen
in illum manus, quia nondura venerat hora ejus. De dico vobis, qu»d vqs qui secuti estis me, in regene-
turba autem multi crediderunt in euro, et decebant: ratione, cum sederit Filius bominis in sede majesta-
Chrislus cum venerit, nunquid plura signa faciet tis suee,sedebitis et vos super sedes duodecim, judi-
cantes duodecim tribns Israel. Amen dico vobis,
quam quse hic facit ?
omnis qui reiiquerit domum aut parentes, vel fra-
CAPUT CV.
De divite, cujus uberes fruclus ager altulit. Q tres aut sorores, aut patrem aut matrem, aul uxo-
rem aot fllios, aut agros propter regnum coelorum,
Loc. xn, 13-21. Ait autem ei quidam de turba: et nomen meum, et propter Evangelium, centuplum
Magister, dic fratri meo ut dividat roecum bseredita- accipiet: nunc in hoc tempore domos, et fratres,
tem. At ille dixit ei: Horao, quis me conslituit judi- et sorores, et malres, et
filios, et agros cum per-
cem, aut divisorem supra vos ? Dixitque ad illos : seculionibus : et in saeculo fuluro, vitam aeternam
Vidcte et cavete ab omni avaritia, quia non in abun- possidebit. Multi autem erunt
primi novissirai, et
dantia cujusquam vita ejus est, ex his quae possidet. nOvissimiprimi.—Luc. xvi, 14-15. Audiebant autem
Dixit aulera similitudinem ad illos dicens: Hominis omnia haecPharisaci,
qui erant avari: et deridebant
cujusdam divitis uberes frucius ager attulit, et cogi- illinn. Et ait itl|s : Vos estis qui justificatis vos co-
taba.t intra se, dicens : Quid faciam, quod non habeo ram hominibus : Deus autem novit coida vestra :
quo congregem fructus meos?Et dixit: Hoc faciam: f ua quod hominibus altum est, abominatio est aiite
destruam horrea mea, et majora faciam; et illuc Deum.
congregabo omnia quae nata sunt mihi, et bona mea;
et dlcam animaemeae: Anima, habes multa bona po- CAPUT CVII.
sita in annos plurimos : requiesce, comede, bibe,; n De diviteet Lazaro,
epulare. Dixit autem illi Deus: Slulte, hac nocte ani- Luc. xvi, 19-31. Iterum dixit: Homo quidam erat
mam tuain b
repetam a te : quaeautem parasti, cujus dives, et indtiebatur
erunt ? Sic est qui sibi tbesaurizat, et non est in attotidie purpura et bysso, el epulabatur
splendide. Et erat quidam mendicus, nomine
Deum dives.
Lazarus, qui jacebat ad januam ejus, ulceribus ple-
CAPUT CVI. mis, cupiens saturari de micis quse cadebant de
De eo qui multas possessioneshabens, tristis abiit, mensa divitis; et nemo illi dabat: sed et canes ve-
audiens verbum: Vade, vendeomnia qum habes.
niebant, et lingebant ulcera ejus. Factum est autem
MATTH. XIX,16-30; MARC.X, 17-31; Luc. xvnl, ut moreretur mendicus, et portaretur ab angelis in
18-30. Et cum egressus esset in via, procurrens qui- sinum Abrahae. Mortuus est autem et dives, et se-
daro genu flexo ante eum rogabat eum : Magister pultus est io inferno. Elevans autem oculos suos
bone, quid boni faciam, ut habeam vitam aeter- cnm esset in tormentis, vidit Abraham a longe, ei
»am? Qui dixit ei: Quid me interrogas de bono? Lazarum in sinu ejus, et ipse claroans dixit: Pater
"iMihi ieeral in ediiis. Nec dubito quin illud ef b_Gr.,«HT«iTousw, Vulg., repetent.
Amnionins legerit', et inlerpres reddiderit.
309 EVANGELICARUMHARMONIARUMINTERPRETATIO. ilti
Abraham, miserere mei, etmitte Lazarum ul inlingat A j patrifamilias qui exiit primo mane conducere orera-
«xtremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam rios in vineam suara. Conventione autem facta cum
meam, quia crucior in hac flamma. Et dixit illi operariis ex denario diurno, niisit ebsin vineam'
Abraham: Fili, recordare quia recepisti bona in vita suam. Et egressus circa horam tertiam, vidit alios
nua, et Lazarus similiter mala : nunc autem hic con- stantes in foro otiosos, et illis dixit : Ite et vos in
solatur, lu vero cruciaris. Et in bis omnibus inter vineam; et quod justom fuerit dabo vobis. Illi autem
iios et vos cliaos raagnum flrmalum est: ut hi qui abierunt. Ilerum autem exiit circa sextarii et nonam
volunt hinc transire ad vos, non possint, neque inde horani, el fecit similiter. Circa iindecimam vero
buc transmeare. Et ait< Rogo ergo te, pater, ut exiit et invenit aiios stantes, et dicit illis : Quid hic
rhittas eum in domum patris roei. Habeo enira quin- statis toia die oiiosi ? Dicunt ei : Quia nemo nos
que fratres, ut lestetur illis, ne et ipsi veniant in conduxit. Dicit illis : Ite et vos in vineam. Cum sero
locum hunc tormentorum. Et ait illi Abraham : Mny- faclum esset, dicit dominus vineaeprocuralori suq ^
sen habent et prophetas : audiant illos. At ille dixit: Voca operarios, et redde illis mercedem, incipien*
Kon, pafer Abrabam, sed si quis ex mortuis ierit ad a novissimis usque ad primos. Cum venissent ergo,
eos, pcenitentiam agent. Ail autem illi: SiMoysen qui circa undecimam horara venerant, acceperunt
ef prbphetas non audiunt, rieqtte si quis ex mortuis B ; singulos denarios. Venientes autem et primi, arbi-
fesurrexerit, credent. . trali sunt quod plus essent accepturi : acceperunt
CAPUT CVIII. autem et ipsi singulos denarios. Et accipientes mur-
De villieo infideli. murabant adversus patremfarailias , dicenles : lli
Luc. xvi, 4-12. Dicebat autem ad discipulos suos: novissimi una hora fecerunl, et pares nobis illos
Homo quidam erat dives, qui habebal villicum : et tecisii, qui porlavimus pondus diei et sestus. At ille
bic diffamatus est apud illum, quasi dissipasset bona res|iondens uni eorum, dixit: Amice., non facio libi
illius. Et vocavit illuni, et ait illi : Quid hoc audio injuriam. Nonne ex denario convenisti mecum?
de te? Redde rationem villicationis tuse : jam enim Tolle quod tuum est, et vade : volo autem et huic
non poteris villicare. Ail autem villicus intra se: novissimo dare sicut et tibi. Aut non licet mihi quod
Quid faciam, quia dominus meus aufert a me villi- volo facere? An oculus tuus nequam est, quia ego
cationem? fodere non valeo, mendicare erubesco. bonus sum? Sic erunt novissimi primi, et primi no-
Scio quid faciam, ut cum amotus fuero a villicatione, vissimi. Multi enim sunt vocati, pauci vero elecii.
recipiant me in domos suas. Convocatis itaque sin- CAPUT CX.
gulis debitoribus domini sui, dicebat :
primo Quan- _ Jesus in domo Pharismi sanat
tura debes dpmino meo? At ille dixit: Centura cados' C hydropicum : et instruit
eos qui primos accubitusin conviviiseligebant.
oiei. Dixitque illi: Accipe caulionem tnam et sede,
ac cito scribe quinquaginla. Deinde alii dixit : Tui Lcc. xiv, 1-15. Et factum est cum intraret in
vero quantum debes? Qui ait: Centum coros triiici. domum cujusdam principis Pharisseorum sabbato
Ait illi : Accipe litteras tuas, et scribe octoginia. manducare panem, et ipsi observabant eum. Et ecce
Etlaudavil dominus villicuminiquitatis, quia pruden- homo quidam hydropicus erat ante illum. Et re-
ter fecisset: quia filii hujus sseculi prudentiores suntt spondens Jesus dixit ad legisperitos et Pharisaeos,
filiis lucis in generatione sua. Et ego dico vobis:: dicens : Si Iicet sabbato curare? At illi taciierunt.
Facite vobis amicos de mammona iniquitatis : utt Ipse vero apprehensum sanavil eum, et dimisit.
cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula. Et respondens ad iilos dixit: Cujus vestrum asinus
Qui fldelis est in minimo, et in majori fidelis est: aul bos in puteum cadet, et non continuo extrahet
et qui in raodico iniquus est , et in majorii illum die sabbati? Et non poterant ad haec respon-
iniquus est. Si ergo in iniquo raammona fideles s dere illi. Dicebat autem et ad invitatos parabolam,
non fuistis , quod verum est, quis credet vobis ? Ett inlendens quomodo priraos accubitus eligerent, di-
si in alieno fldeles non fuistis, quod veruro est, quiss censad illos : Cum inviiatus fueris ad nupiias, non
dabit vobis ? — Lcc. xii, 47-50. llle autem servus,, D discuinb.is in primo loco, ne forte honoraiior le sit
qui cognovit voluntatem domini sui, et non se prae- invitatus ab eo : et veniens is qui le invitavit et illiun,
paravit, et non fecit secundum voluntatem ejus, pla- dical libi: Da huic locum, et tunc incipias cum
gis vapulabit multis : qui autem non cognovii, ett rubore novissimum locum lenere. Sed cura vocatus
fecil digna plagis, vapulabit paucis. Omuis auterot fueris, vade, recumbe in novissimo loco; ut cura
cui multum dalum est, multum quaeretur ab eo. Ett venerit qui te invitavit, dicat tibi : Amice, ascende
cui multum commendaverunt, plus petent ab eo. superius. Tunc erit tibi gloria coram simul rliscum-
Nescitis quia ignem veni miltere in terram ? Et quid1 bentibus : quia omnis qui se exaltat humiliabiiur,
volo, nisi ut accendatur? Baptismo autem habeoo et qui se humiliat exaltabilur. Dicebat autem et ei
baptizari: et quomodo turbor usque dum perflciatur. qui se invitaverat: Cum facis prandium aui coenam,
CAPUT CIX. noli vocare amicos luos, neque fratres tuos, neque
De palrefamiliasqui exiit primo maneconducere ope- i. cognatos, neque vicinos diviies : ne forte et ipsi te
rarios in vineamsuam. reinvilent, et flat tibi retributio. Sed cum facis con-
MATTH. xx, 1-16. Simile est regnum coelorum i vivium, voca pauperes, debiles, claudos, caecos: et
311 VICTORISEPISCOPl CAPUANI 312
beatus eris, quia non habent retribuere libi : relri- A CAPUTCXHI.
buelur enim libi in resurrectione justornm. Iiaec Jesus responsum dat dicenti sibi : Domine,si pauci
cum audisset quidam de simul discumbentibus, dixit sunt qui salvi fianl ?
iUi : Beatus qui manducabit panem in regno ccelo- Luc. xni, 23-30; MATTH. vn, 13, 14-23. Et ait
rum. illi quidam : Domine, si pauei sunt qui salvanlur?
CAPUT CXI. Ipse aulero dixil ad illos : Contendite intrare per
Jesus decemleprosos mundavit. angustam portam : quia multi, dico vobis, quarent
intrare, et non potcrunt. Cum autera intraverit pa-
JOAN.vi, 1-4. Posl haecin proximo erat Pascha, terfamiiias et clauserit et incipietis foris
ostjuin,
dies festtis Judaeorum.—Luc. xvn, 11-19. Etfactum
stare, et pulsare ostium, dicentes : Domine, aperi
est dum iret Hierusalem, transibat per mediam Sa- nobis : el
respondens dicet vobis: Nescio vos unde
mariam et Galikeam.Et cum ingrederelur quoddam sitis : tunc incipieiis dicere : Manducaviinuscorara
castellum, occurrerunt ei decem virileprosi: qui le, et bibimus, et in plateis nostiis docuisti. Et di-
sleterunt a longe, et levaverunt vocem dicentes: cet vobis :Nesciovos undesitis.Discediteame,omnes
Jesus prseceptor, miserere nostri. Quos ut vidit, operarii iniquitalis, in ignem seternum; ibi erit fle-
dixil: Ite, ostendite vos sacerdotibus. Et factum est, tus et stridor denlium cum videritis Abraham et
,
dum irent, mundati sunt. Unus autem ex ipsis, ut B
Isaac et Jacob el omnes propbetas intrare in regnum
vidil quia mundatus est, regressus est cum magna
vosauteril expelli foras. Et venient ab Oriente
voce magnificans Dcum : et ceciditin faciem ante Dei,
et Occidente, et Aquilone et Austro, et accumbent in
pedes ejus, gratias agens : et hic erat Samaritanus.
autem dixit: Nonne decem mun- regno Dei. Et ecce sunt novissimi qui erant primi,
Kespondens Jesus, et sunt primi qui erant novissimi.
dati sunt, et novem ubi sunt?Non est inventus qui
rediret, et daret gloriam Deo, nisi Iiic alienigena. CAPUT CXIV.
Et ait illi: Surge, vade : quia ftdes tua te salvum De Zacchmopublicano.
fecit. Luc. xix, 1-10. Etingressus perambulabatHiencho.
CAPUTCXII. Et ecce vir nomine Zacchaeus: et hic erat princeps
Jesus de pastione sua discipulis suis iterumindicavil: publicanorum, et ipse dives. Et quaerebat Jesum vi-
et maler filiorumZebedmirogal pro filiis suis. dcre quis esset, etnon poierat praeturba, quiasiatnra
pusillus erat. Et praecurrens, ascemiit in arborem
MATTH. xx, 17-28 ; MARC. X, 32-45; Lcc. xvm, ut videret illum : quia inde erat trans-
sycomorum,
31-34; xxu, 25. Assumensautemiieruuiduodecim,ait iturus. Et cum venissetad locum, snspiciens Jesus,
illis : Ecce ascendimus Hierosolymam, el consum- f, vidit
illum, et dixitad eum : Zacchaee, festinans de-
mabuntur omnia quaescripta sunl per propheias de sccnde,
quia hodie in domo tua oporlet me manerc.
Filio hominis.Tradelur enim principibus sacerdotum Et festinans descendit, et excepit illum gaudens. Et
et scribis, et tradent eum gentibus, et illudelur, et cumviderent omnes, murmurabant, dicentes quod
flagellabitur, et conspuetur, et crucifigetur, ef die ad bominem peccatorem divertisset. Stans autern
lertia resurgei. Tunc accessitad eum maler flliorum Zacchseus dixit ad Dominum : Ecce dimidium bono-
Zebedaeicum flliis suis, adorans et petens aliquid rum meorum, Domine, do pauperibus : et si quid
nb eo. Qui dixit ei, quid vis? Ait illi: Dic, ut sedeant
aliquem dcfraudavi, reddo quadruplum. Ait Jesus ad
hi duo filii mei, unus ad dexteram tuam, et unus ad eum : Quia hodiesalus huic domui facla est, eo qnod
sinislram in regno Ino. Respondens autem Jesus et ipse sit filiusAbrahae.Venit enim Filius bominis
dixit eis : Nescitis quid pelatis. Potestis bibere cali- quaerereet salvum facere quod perierat.
cem quem ego bibiturus sum? aut baptismoquo ego
baptizor, baptizari ? Dicunt ei : Possumus. Ait illis: CAPUT CXV.
Calicem quidem meum bibetis, et baplismo meo * Jetut iterum duot cmcoscuravit.
quo ego baptizor, baptizabiraini : sedere autem ad MATTH. xx, 29-34; MARC. x, 46-52 ; Lcc. xvm, 35-
dexteram meam et sinistram, non est meum dare D 45. Et egredientibus illis ab Hiericho, secutae sunt
vobis, sed quibus paralum est a Palre meo. Et au- eum turbae mullsc. Et ecce duo caeci,ex quibus erat
dientes decem, indignati sunt de duobus fralribus. Bartimaeusfiiius Timaei, sedentes secus viam, andie-
Jesus autem vocaviteos ad se, et ait: Scitis quia runtquia Jesus Nazarenus transiret, et clamavcruut,
principes gentium dominantur enrum : et qui majo- dicentes : Doraine, miserere noslri, fili David.Tur-
res sunt, potestatem exercent in eos. Non ita erit ba aulem increpabat eos, ut lacerenl. At illi magis
inter vos : sed quicunque voluerit inler vos major clam»bant, dicentes : Domine, miserere nostri, lili
fieri, sit vesier minister : et qui voluerit inler vos David. Et stelit Jesus, et vocavit eos, etait:Quid
primus esse, eril vesler servus. Sicut Filius bominis vultis utfaciam vobis? Dicunt illi : Doiuine, ut.ape-
non venit ut ministretur ei, sed ut roinistraret, et riantur oculi nostri. Misertiisautem eorum Jesus, ie-
daret animam suam redemptionempro rouliis. tigit oculos eorum. Et confestim viderunt, et secui,

• Marc. x, 38 deest pronomen tum in Gr. lum in

interprete Ammonius: quae vox nunc abest a codd.
Vulg. JAoxdarevobis.ErgoOpivlegebat cutn vulgato Graecis.VideLucam Brug. in Notat, adMailh. xx,23.
313 EVANGELICARCM HARMONIARUM INTERPRETATIO. 514
sunl eum, magnificantes Dominum V Et omnis A CAPUT CXVII.
plebs ut vidil, dedit laudem Deo. Ejicit de temploementeset vendenles; el dat tespon-
tum Pharitmit qui te extollunt. ,
CAPUTCXVI. MATTH. XXI,10-16; MARC.XI, 15-18; Lcc. xix,
Jetut tuper asinum sedens , Hierosolymamingre-
dilur. 45, 46 ; JOAN.n, 14-21. Et cum intrasset Hierosoly-
mrm, commoia est universa civitas, dicens : Quis
MATTH. XXI,1-9; MARC. XI, 1-11; Luc. xix, 29- est hic? Populi autem dicebant : Hic est propheta a
38. Et cum appropinquasset Hierosolymis, et ve- Nazareth Galilseae.Et iniravit Jesus in templum Dei.
nisset Belbpbagead montem Oliveti, tunc Jesus misit Etcum fecisset quasi flagellumde funiculis, ejicie-
duos discipulos,dicens eis : Ite in castellum quod bat omnes vendentes eleuientes in templo, oves quo-
contra vos est, et statiminvenietis asinam alligatam, que el boves ; et nummulariorum effudit aes, et
el pullum cum ea alligatura, cui nemo hominuraun- inensas nummulariorum et calhedras vendentiura
quam sedit: solvitc illimi, et adducite eum raihi. Et columbasevertil. El dicit eis : Auferte ista hinc, et
si quis vobis aliquid dixerii, dicite ei : quia Dominus nolite facere domum Patris meidoranmnegotiationis.
operam ejus desiderat : et confeslim dimitiet eos. Scriptum est: Domus mea, domus orafionis vocabi-
Euntes autem discipuli, fecerunt sicut praecepit illis B lur omnibus gentibus, vos autera fecistis illam spe-
Jesus. Solventibus autem illis pullum, dixerunt do- luncam latronum (Isa. LVI,7;/«r. vn). Et non sine-
roini ejus ad illos : Quid solvilis pullum ? At illi bat ui quisquam transferret vas per lempltim. Recor-
dixerunt, quia Dominonecessarius est; et dimise- dalisunt verodiscipuli ejus quia scriptum est : Ze^
runt illos. Et duxerunt pullum ad Jesum : el jactan- lus domtis tuaecomedit me (Psal. LXVIII,10). Et
tes vcsiimenta sua supra pullum, eum desuper sedere accesserunt ad eum caeciet claudi in leriiplo, et sa-
fecerunt. Hoc atitem factura est b, ut implereturquod navit eos. Videntes autem principeS sacerdotum et
dictum est per prophetam, dicentem : * Dicite filisc scribce mirabilia quaefecit, et pueros clamanies in
Sion : Ecce rex luus venit tibi mansuetus, sedenssu- teraplo, et dicentes : Hosanna fllio David, indignati
per pulluiiiasinaesubjugalis (Isa. LXII,11; Zach. ix, sunt, et dixerunt ei : Audis quid isti dicunt ? Jesus
9). — JOAN.xii, 16. Haecnnii cognoverunt discipuli auiem dicit eis : Utique. Nunquam legistis : Quia
ejus prinium; sed quando glorificatus est Jesus, tunc ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem
reconlati suut quia hsec eiant scripta de eo : et boec (Psal. vni, 3) ? Responderunt ergo Judaei et dixe-
feieriint ei. Eunie autem illo, multi substernebant runt ei: Quod signum ostenilis uobis, quia haecfacis?
vesliinenta sua iu via : alii auleui caedi-banl raraos Rcspondens Jesus, dixit eis : Solviie lemplum hoc,
deaiboribus, et siernebaut in via. Et cum appro- Q et in uibus diebus excitabo illud. Dixerunt ergo Ju-
pinquaret jam ad descensum roontis Oliveii, ccepe- daei: Qnadraginla et sex annis sedificalumest tem-
ruiitniiines turbaedescendentium gaudentes laudare plum hoc, el tu tribus diebus excitabis illud? Ule au-
Deumvoce inagna. Turbae autem quae praecedebant tem dicebat de lemplocorporis sui.
cl quaesequebaniur, clamabant dicenies : Hosanna CAPUTCXVHI.
filio David; benedictus qui vcnit rex, in noraine Jesus prmtulit cmleris viduam, propter duo mra mi-
Domini; pax in coelo, et gloria in excelsis ; bene- nuta : adjungens parabolamde Pharismo et Publi-
dicium quud venit regnuni patris noslri David. Ho- cano, contra eos qui se exlolltmt.
sanna in excelsis. — JOAN.XII,12-14. In crastinum MARC.XII,41-44; Luc. xxi, 1-4. Respiciens autem
autcm turba multaquae veuerat ad diem festtim, cum vidit eos qui mittebant munera suain gazophylacium
audissent quia venit Jesus HierosoSymam,accepe- divites. Vidit autem et quamdara viduani paupercu-
runt ramos palmarum, et processerunt obviara ei, et lam, mitlentem aeraminuta duo,quod est quadrans.
clamabanl: ll"saiiiia,benedicius qui venit in nomine Et convocans discipulos suos.ait illis : Veredico vo-
Domini, rex Israel. —Luc. xix, 39 44. Et quidam bis, quia vidua haec pauper plus quam omnes misit.
Pliarisaeorumdelurbis dixerunl ad illum : Magister, Nam omnes hi ex abundanti sibi miserunl in munera
increpa discipulos tuos.Quibus ipse ait : Dico vobis, JJ Dei: haec autem ex eo quod deest iili, totum victum
quia si hi tacuerint, lapides clainabunt. Et appropin; suum qtiem habuit misit. — Luc. xvm, 9-14. Dixit
quavit Hierusalem, et videns civitatem flevil super autem ad quosdam qui in se confldebant tanquam ju-
illam dicens : Quia si cognovissesettu, etquidem in sli, et aspemabanlur caeteros,parabolam istam. DuO
bac die tua, qusc ad pacem tibi : nunc autem abs- homincs ascenderunt in templum ut orarent: uniis
condiia suntab oculisliiis. Quia venient dies in le : Pbarisaeus, etalterpublicanus. Pharisaeusstans, haec
et circunidabuntte inimici tui vallo, * et coangusta- apud se orabat: Deus, gratias ago tibi, quia non
bunt le undique, et adterram proslernent le, ct fi- sum sicutcseteri hominum, raptores, injusti,adulteri,
lios * qui in le sunl; et non relinqucnt in te lapidem velui etiam hic publicanus. Jejuno bis in sabbato,
super lapidem, eomiod non cognoveris tempus visi- decimas do omnium quae possideo. Et publicanus a
laiionis tuae. longe stans, nolebainecoculum * levarc, sed percu-
e«ov.Sic
Legimus in Gr. Luc. xvin, 45, So£. TOV quidam boni libri omiitunt, judice Luca Brug. Deest
Ct in Vulg., magnif. Deum. quoque 6>ovin Cant. el aliquot versionibus, ut vi-
b Vulg. : Uoc autem totum faclum «l. Additur dere cst apud Millium.
tofum conseulanee Graeco et Syro, quod lamen
81» VlCfQRIS EPISCOPI CAPUAffl 516
liebat pectussuum,dicens:Deus, propitius esto mihi 4 ilerum venit in lemplum. Et omnis populus venit ad
peccalori. pico vpbis : descepdit hic justincatns in eum, et sedens docebai eo».
domum suam ab illo ;quia omnis qui se exaltat humi- Q4PUT CXX.
liabitur, et qui se humiliatexaliabitur. — MATTH. XXI, De mulierea JudfEisin adulterio deprehenta.
17, MABC.SI, 1}. Et rslictisillis, cum jam vespera JOAN.VIII,3-11. Adducunt autem scribae et Pha-
esset hora.abiit foras extra cjvkatem inBethaniam, rissei mulierem in adulterio dtprebensam, et sia-
ibjque niansit.—Lcc. ix, 11.Etsciens turba quodexiil tuerunt eam in medio, et dixernnt ei: Magister, hsec
exira ciyiiatem, secuti sunt cum. El suscipiens eos mulier modo deprehensa est in adulterio. Jn lege
quibus necessaria erat cura, sanabat. autern Moyses mandavit nobis hujusmodi lapidare
CAPCT CXIX. (Lev. xx, 10). Tu ergo quid dicis? Hsecautem dicc-
De Nicodemoqui venit ad Jeium nocte. bant lentarttes eum, ut possent accusare eum. Jesus
autem inclinans se deorsum, digito scribebat in lerra.
JOAN.III, 1-21. Erat autem homo ex Pliarisaeis, Cttm aulem
perseverarent interroganles eum, erexit
Nicodemus nomine, princeps Judaeorum. Tlic venit
se, et dixil eisi Qui sine peccato est vesirum, primus
ad eum nocte, et dixit ei : Rabbi, scjmus quia a InTllam mittat. Et iterum se inclinans scribe-
nemo enim iapidem
Deo venisti magister: potest Jiaecsigna • bat in lerra. Audientesautem haec», unus post unum
facerequae lu lacis.nisifueritDeus cum eo.Respon- exibant.
dit Jesus, et dixit ei : Aroen, amen dico tibi, nisi incipientes a senioribus: et remansit Jesus
solus, et roulier iri medio stans. Erigens antem (se b)
quis naius fuerit denuo, non potesl videre regnsm Jesus dixit ei : Mulier, ubi sunt
Dei. Dicit ad eumNicodemus : Quomodo polest ho- Nemote qui te accusabant ?
condemnavit, mulier? Quse dixit : Nemo,
mo nasci, curii sit senex? Nunquid potesl in ven-
Domine. Dixit atttem Jesus : Nec ego te condemna-
trem matris suaeiterato introireet* nasci? Respondit bo. Vade, et amplius
jam noli peccare.
Jesus : Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus
fuerit ex aquaet Spirilu*, non potest introire inre- CAPUT CXXI.
gnum Dei. Quod natum est ex carne caro est, et Jetut maledixit ficulneani, et aruil.
guod natum est ex Spiritu spiritus est. Non mireris MATTH. XXI,18-22; MARC. XI,11,12, 19-25; Lcc.
quia dlxi tibi, oportet vos nasci denuo. Spirilus ubi XTN,5, 6. Mane autem revertens in civitatero, esu-
vult spirat: el vocem ejus audis, sed non scis um|e riit. Et videns flci arborem unam secus viam, venit
yeniat, et quo vadat. Sic est omnis qu) natus est ex ad eam; et nihil invenit in ea, nisi folia lantum :
Spiritu. Respondit Nicodemus et dixit ei : Quomodo nondum enim erat lempus ficorum. Et ait illi: Nnn-
possunt haec fieri? Respondit Jesus et dixh ei: Tu 4giqnara ex te fructus nascatur io sempiternum. Et are-
es magister iu Israel, et haec ignoras? Amen, amen facta est continuo flculnea. Et videnles discipuli mi-
dico tibi, quia quod scimus loquimur, et qttod vidi- rsli sunt, dicentes : Quomodo continno aruit! Et
mus teitamur : et testimonium nostrum non accipitis. cum vespera facia esset, egrediebatur de civitaie.
Si terrena dixi vobis; et nbn creditis , quomodo, si Et Gummane transirent, vlderunt flculnearo aridam
dixerovobis ccelestia.credelis? Et nemo ascendit in factam a radicibtts. Et recordatus Petrus, dicit ei :
coeluni, nisi qui descendil de ccelo, Filius hominis, fiabbi, ecce ftcus quam maledixisti, aruit. Respon-
qui est in coelo. Et sicut Moyses exaltavit serpenlem dens autem Jesus, ait eis : Habete fidem Dei, Amen
in eremq (Num. xxi, 9), ita exaltari opoptet Filium dico vobis, si habueritis fidem, ei non haesitaveri.is
hominis: ut omnis qui credit in jpsum. non pereat, in corde, non solum de ficulnea facietis, sed et si
sed habeat vitam ajfemam. Sic enim dilexit Deus montihuicdixeritis:Tollere, etjactate in mare, fiet.
mupdum, m Filium suum unigeiiitum daret : ut Et dixerunt ei apostoli : Domine, adauge nobis fi-
*
oranisquj credit in ipso non pereat, sed habeat vi- dem. £t dixit Jestis : Omnia qusecunqueorantes pe-
tam aeternam. Non enim misit Deus Filitim suura in titis, credite nuia acclpietis, et veniet vobis. Et cum
niunduniuijuiiicelmundum.sedutsalveturmundusper stabitis ad orandum, dimittite, si quid habetis adver-
ipsum. Quicreditineuninon judicatur. Quiautem nqn r sus atiquem; ttt et Paler vester qui in coelis est, di-
credit jam judicalus est, quia non credit in nqmjne jniltal vobis peccau vestra.
unigeniiiFiliiPei. Ilocestautem judiciura :quii |yx |n
munduro yenit, et dilexerunt homines magis tene- 9APUTCXX1I.
lacem : enim mala eoruni opera. Dixit Jesus parabolam ad discipulos propter orandi
Jbras qiiam erafit
mslahtiam, de judiceduroet vidua.
Omnis enim qui ma!e agit, odit tucem, et non venijt
ad lucem, ut non arguantur opera ejus, Qui autem JLuc. xviii, 1-8. Dicebat autem et parabolam ad
facit veritatenipvenit ad jucem, ut manifestenlur ejus illos, quoniam oporiet semper orare, et non deficere,
opera, quisi in peo guni facta. — JOAIS. yn, 53; viu, dicens ; Judex quidam erat in quadara civitate, qui
Vi-
1, % Et reversj sunt unusquisque in domum suam. Deum non timebat, et tioniinem non reyerebatur.
Jesus autem perrexit in montera Oliveti; et diluculo dua autem quaedam erat in illa civitate, et veniebat
* Pronomen istud non
subjiciendum monuerat Victor reddiderit. Mox: Nemo tecondemnavit, mulicr?
Luc. Brug. El abest quidern a Gr. et a Vulg. Sed vox ultima desideraiur in nostris codd. Gr. et
b Addidirritis ie cttra Vulg., quod deest in editis. Lat.
Gr., ovaxu^cf, erectut seu erigent se : neque aliter
517 EVANGELICARUMIIARMONIARUMINTERPRETATIO. 318
ad illum, dicens : Vindica me de adversario meo. Et Aejus. Et apprehensum eum, projecerunt eum extra
nolebat per multum tempus. Post haec autem dixit vineam, ei occiderunt. Cum ergo venerit dominus
intra se : Etsi Deum non timeo, nec hominem reve- vineae, quid faciet colonis illis? Aiunt illi : Malos
reor, tamen quia molesia est mihi haec vidua, vin- male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis,
dicabo illam, ne jn novissimo veniens, suggillet me. qui reddent ei fructum temporibus suis. Dicit illis
Ail autem Dominus : Audite quid judex iniquilatis Jesus : Nunquam legistis in Scripturis : Lapidem
dicit : Deus autera non faciet vindictam electorum quem reprobaverunt aedificantes,hic factus est in ca-
suorum clamantium ad sedie ac nocte, et palienti.im put angufi : a Domino faclum est illud, et est mira-
babebit in illis? Dico vobis, quia cito faciel vindictam bile in oculis nostris (Psal. cxvn, 22, 23) ? Ideo dico
illorum. Verumtamen Filius hominis veniens, putas vobis, quia auferelur a vobisregnum Dei, et dabitur
inveniet fidem in terra? genti facienti fructum ejus. Omnis qui ceciderit su-
CAPUT CXXIII. per lapidem islum, confringetur : super quera autem
conteret eum. Et cum audissent principes
Interrogaturaprincipibussacerdotum : Inquapotestate ceciderit,
hmcfacit?Adjungit parabotam de duobus filiis in vi- sacerdotum et Pharisaei parabolas ejus, cognoverunt
neam missis. quod de ipsis dlceret. Et quaerentes eum tenere, li-
MATTH. XXI,23-32; MARC. xi, 27-33; Luc. xx, 1-8. B muerunt lurbas, quoniam sicut prophetam eum ha-
Et cum venisset in templum, factum est doceme eo bebant. — MATTH. XXII,1. Et respondens Jesus, di-
*
populum et evangelizante, accesserunt ad eum prin- xit iierum in parabolis eis dicens
cipes sacerdotum, et seniores populi, dicentes : In
qua potestate haec facis? Et quis est qui dedit tibi CAPUT CXXV.
hanc potestatem? Respondens autem Jesus, dixit Simile est regnum ccelorumhomini regi qui fecil
illis: Interrogabo vos et ego unum sermonem; quem nuptias filio suo.
6i dixeritis roihi, et ego vobis dicam in qua potesiate
baecfacio. Baptismus Joannis unde erat? e coelo, an MATrH.xxn, 2-14; Lcc. xiy, 16-24. Simile factura
ex hominibus? At illi cogitabant intra se, dicentes : esl regnum ccelorum homini regi qui fecit nuptias
Si dixerimus ex hominibus, timemus turbam : omries filio suo. Et vocavit multos. Et hora ccensemisit ser-
enim habebant Joannetn sicut prophetara. Et respon- vos suos vocare invitatos ad nuptias, et nolebaut ve-
dentes Jesu, dixerunt: Nescimus. Ait illis et ipse : ire. Et coeperunt omnes simul excusare. Primus
Nec egodico vobis in qua polestate hacc facio. Quid dixit ei : Villara emi, et necesse habeo exire et vi-
autem vobis videtur? Homo quidam babebat duos fl- dere illam : rogo te, babe me excusatum. Et alter
eo probare illa :
lios; et accedens ad priroum, dixit: Fili, vade ho- n dixit: Juga boum emi quinque, et
die operari in vinea mea. Hle autem respondens, ait: rago |e, habe me excusatum. Et alius dixit: Uxorem
Nolo. Postea autem poenitentia motus, abiit. Acce- duxi, et ideo non possum venire. Iterum misil alios
dicens: Dicite invilatis, Ecce prandium meum
dens aulem ad alterum, dixit similiter. At ille re- servos,
ait: et non ivit. ex duo- paravi; tauri roei, et altilja occisa sunt, et omnia
spondens Eo, domine, Quis venite ad llli autem neglexerunt et
bus fecit voluntalempatris? Dicunt,* novissimus.Dicit parata ; alius in nuptias. villam suam, alius vero ad nego-
illis Jesus : Amen dico vobis, quia publicani el me- abierunt,
tiaiionem suam. Reliqui vero tenuerunt servos cjus,
retrices peeecedentvos in regno Dei. Venit enim ad et
conlumelia affectos occiderunt. Rex autem cum
vos Joanues in via jusiitiae, et non credidistis ei :
audisset, iratusest; et missis exercitibus suis, perdidit
publicani autera et meretrices crediderunt ei : vos bomicidas illos, et civitatem illorum succendit. Tunc
autem videntes, nec pcenitentiam habuistis postea,
aif servis suis : Nuptisequidem paralse sunt; sed qui
ut crederetis ei.
invitati erant, non fuerunt digni. Ite ergo ad exitus
CAPUT CXXIV. viarum, in plateas, et vicos, et civitates; et quos-
Parabola de patrefamiliasquivineam suam locavit cunque invenerilis pauperes ac debiles, et csecos, et
agricolis.
j. claudos, vocate ad nuptias. Et ait servus : Factum
MATTH. XXI,33-46; MARCXII,1-12; Lcc. xx,9.19. est, domine, ut imperasti, et adhuc locus est. Et ait
Aliam parabolam audite : Homo erat paterfamilias dominus servo, Exi in yias et sepes, et compelle in-
qni planiavit vineam, et sepem circumdedit ei, etfo- trare, ut impleatur domus mea. Dico autem vobis :
ditin ea torcular, et aedificavitturrim, et Iqcavit eam quod nemo virorum illorum qui vocati sunt guslabunt
agricolis, et peregre profectus est. Cum autem tem- ccenam meam. Et egressi servi ejus in vias, congre-
pus fructuum appropinquasset, misit servos ad agri- gaverunt omnes quotquot invenerunt malos et bonos,
coias, ut acciperent fructus ejus. El agricolae,ap- et impletae sunt nuptiae.discumbentium. Iritravit au-
preheusis servis ejus, alium ceciderunt, alium occi- tem rex, ut videret discumbentes : et yidit ibi ho-
derunt, alium vero lapidaverunt. Iterum alios servos minera non vestitum veste nuptiali. Et ait iili: Ami-
nisit plures prioribus, et fecerunt illis similiter. ce, quomodo huc intrasti, non habens vestem nu-
Novissime autem misit ad eos filium suum, dicens : plialem? At ille obmutuit. Tunc dixit rex ministris:
Forsitan verebunlur filium meum. Agricolaeautem Ligatis pedibus ejus el manibus, mittite eum in tene-
videntes fllium, dixerunt inira se : Hic est haeres; ' bras exteriores. Ibi erit fletus et slridor denlium.
venite, oecidamus eum, et habebirous haereditatein Multi enim sunt vocati, pauci vero electi.
„o VICT0R1SEPISCOPI CAPUANl Ctf;
CAPUT CXXVI. | imposuisset Sadducaeis, conveiTerunt in unum. Et
A
Pharismi mittunt ad Jesum dolo inlerrogantetsi licet accessit unus de scribis, legis doctor, lenlans euni et
tributum reddereCwsar'u dicens : Magisier, quod est mandatum magnum in
MATTH.xxn, 15-22; MARC.XII, 13-17; Lcc. lege? Ait illi Jesus: Primura omnium mandatum est:
xx, 20-26. Tunc abeuntes Pharisaei consilium inie- Audi.Israel, Deus omnium nostrum b Deusunus est:
runt ut caperent eum in sermone. Et mitlunl ei disci- et, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde luo,
pulos suos cum Herodianis, dicentes : Magister, sci- et ex tota anima tna, et ex tota mente tua (Deut.
mus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, et vi, 4). Hoc esl primum et maximum mandatum. Se-
non est libi cura de aliquo : non enim respicis perso- cundum autem simiie est buic : Diliges proximum
nain bominum. Dic ergo nobis : Quid libi videlur ? tuum sicut te ipsum. In his duobus mandatis tola
Licet censum dare Caesari, an non? Cognita autem lex pendei et prophetae. Et ait illi scriba : Bcne, Ma-
Jesus nequitia eorum, ait : Quid me tentatis, hypo- gister, in verilate dixisii, quia unus est, el non est
critse? Ostendite mihi numisma eensus. At illi oblu- alius praeter eum : et ut diligatur ex loto corde, ex
lerunt ei denarium. Et ait illis Jesus : Cujusest imago toio inlelleclu, et ex tota anima, et ex tota foriim-
hsec et suprascriplio? Dicunt ei : Csesaris. Tunc ait dine : et diligere proximum tanquam seipsum, majus
iliis : Reddite ergo quaesunt CaesarisCaesari, et quae B I est omnibus holocaulomatibus et sacrificiis. Jesus
sunl Dei Deo. Et audientes mirati sunt, et relicto eo autem videns quod sapienter respondisset, dixit illi *.
abierunt. Recte respondisli : hoc fac, el vives. Ille autem vo-
CAPUT CXXVII. lens justificare se ipsum, dixit ad Jesum : El quis
De Sadducmis, qui dicunt non esse resurrectionem: est meus proximus? Suscipiens autem Jesus, dixit :
et interroganl de septem fratribut qui unam uxorem Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hieri-
habuerant. cho, et incidit in lalrones, qui etiam spoliaverunt
MATTH.XXII, 23-33; MARC XH, 18-27; Luc. eum, et plagis impositis abiernnt, semivivo relicto.
xx, 27-39. In illo die accesserunl ad eum Sadducaei, Acciditautem ut sacerdos quidam descenderet eadem
qui dicunt non esse resurrectionem, et interrogave- via; et viso illo, praeterivit. Similiter et Levita cum
runt eum, dicentes : Magister, Moysesdixit: Si quis esset secus locum, et videret eum pertrausiii. Sa-
merluus fuerii non habens fllios, ut ducat ejus frater marilanus aulem quidam transiens, venit secus
uxorem illius, et suscitet semen fratri suo. Erant au- euro, et videns eum, misericordia motus est. Et ap-
tem apud nos septem fratres : et primus, uxore propians alligavit eum, infundens in vulnera ejus
ducta, defunctus est; et non habens semen, reliquit vinum et oleum. Et imponens illum in jumentum
uxorem suam fratri suo. Similiter secundus mor- 'G suum, duxit in stabuium, et curara ejus egit. Et al-
tuus est sine filio : et tertius accepit eam, et omnes tera die protulit duos denarios, el dedit slabulario,
:
septem, et non reliquerunt semett. Novissiraeautem et ait Curam illius habe, et quodcunque super-
oronium, et mulier defuncta est. In resurrectione au- erogaveris, ego cum rediero, reddam tibi. Quis ho-
tem, eujus eorum erit uxor? Omnes enim habuerunt rum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui ineidit.
eam. El ait illis Jesus : Erralis, ncscientes Scripiu- in latroces ? At ille dixit : Qni fecit misericordiam
ras, neque virtutem Dei. Filii saeculihujus nubunt, et in illum. Et ait illi Jesus : Vade, el tu fac simi-
traduntur ad nuptias : illi autem qui digni habentur « liier.
saeculoillo, et resurrectione ex mortuis, neque nttbent CAPUT CXXIX.
neque ducent uxorcs : ueque enim ultra roori pote- DocenteJesu in templo, miserunt PharisoHeum
runt, sed sunt sicut angeli Dei in ccelo : et filii sunt comprehendere.
Dei, cum sint fitii resurreclionis. Quia vero resur- Lcc. xix, 47, 48. Et erat docens quotidie in templo.
gant mortui, non legislis in Iibro Moysi,supra ru- Principes autem sacerdotum, et scribae, et principes
butn, quia dictum est a Deo, quomodo dixerit illi plebis, quaerebant-illumperdere : et non inveniebant
Deus : Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus quid facerent illi. Omnis enim populus suspensus
Jacob (Exod. m, 0)? Non est Deus moituonim, sed D erat, audiens illuro. — JOAH.VII, 32-52. Audierunt
vivorum : omnes enim uvunt ei.jVos ergo multum Pharisaci turbam murmurantem de illo hsec. Et roise-
erraiis. Et audientes lurbae, mirabanlur de docirina runt principes et Pharisaei ministros, ut apprehende-
ejus. Responderites autem quidam scribarum, dixe- renl illura. Dixit ergo (eis) Jesus : Adhuc modicum
runl: Magisler, bene dixisti. lempus vobiscumsum, et vadoad eum qui misit me.
' ' ' »
CAPCT CXXVIII. Quaereiismeet noninvenietis: ei ubi sum ego, vos non
Scriba interrogabat Jesum : quod mandatum polestis venire. Dixerunt ergo Judaei ad semetipsos:
maximum esset in lege? Quo hic iturus est, quia non inveniemus eum? Nun-
MATTH.XXH, 34-40; MARCXII, 28-34; Luc. quid in dispersionerogentium iturus est, et docturus
x, 25-37. Pbarisaei autetn audienles quia silentiumi gentes?Quis est bic sermo quem dixif: Quaeretisme,
« Vulg. Luc. xx, 35, digni habebuntur. Gr., xar- ijft&iv.Vufg., DominnsDeustuus. Sed ex nostrislibris
«ItaBiint;, digni habiti. roeliores, Luc. Brug.,consentaneeGraecoet'Sy-
. b Unde hanc lectionem hauserit sive Ammonius, riaco, nec inquit non legi ipsi Hebraicae,scribunt: Dominut
sive interpres, quis me doceat ? Gr., Kvpto; 6 8«6f Deusnotter.
32i EYANGELICARUMHARMONIARUM INTERPRETATIO. 52«
et non invenietis; el ubi snm cgo, vos non potestis A j spondit Jesus, et dixit eis: Et si ego tesiimonium
venire? In novissimo aulem die magno festivitatis, perbibeo de me ipso, verum est (estimonium meum :
stabat Jesus, el clamabat dicens : Si quis silit, veniat quia scio unde veni, et quo vado -.vos aiuem ne-
ad me, et bibat. Qui credit in me, sicut dicit Scri- scitis unde venio, aut quo vado. Vos secundum car-
ptura (Joel. n, 28), flumina de venlre ejus fltient nem judicatis : ego non judico quemquam. Et si ju-
aquae vivse. Hoc autem dixit de spiritu, qucm acce- dico ego, judicium meum verum est, quia solus non
pturi erant credentes in eum. Nondum enim erat sum; sed ego et qni misit me, Pater. Et in lege vestra
Spiritus dams, quia Jesus nondum erat glorificalus. scriplum est : Quia duorum hominum lestimonium
Ex illa ergo turba, cum audissent bos sermones ejus, verum esi (Deut. xvn, 6; xix, 15). Ego sum qni te-
dicebant: Hic (est vere propheta. Alii dicebant: Hic slimonium peihibeo de me ipso : ei testimonium
est) Christus. Quidam auiem dicebant : Nunquid a perhibet de rae, qui misit roe, Paier. Dicebant ergo
GaiilaeaChristus venit? Nonnc Scriplura dicit, quia ei : Ubi est pater tuus? Respondit Jesus : Neque me
ex semine David, et de Bethleem castello ubi erat scitis, neque Patrem meum. Si me scirelis, forsitan
David, venit Christus (Mich.v, 2)? Dissensioitaque et Palrem meum sciretis. JOAN.VHI,21-59. Ego vado,
facta est in turba propter eum. (Quidam autem ex et quaereiis me, et in peccato vestro moriemini. Quo
ipsis volebant apprehendere eura : sed nemo misit B 1 ego vado, vos non polestis venire. Dicebant ergo Ju-
super eum manus.) Venerunt ergo ministri ad pon- daei : Nunquid interliciet semetipsum, quia dicil :
tifices et Pharisaeos.,et dixerunt eis illi : Quarc non Quo ego vado, vos non poteslis venire? Ei dicebat
adduxislis illum? Responderunt ministri: Nunquam eis: Vos de deorsum estis, ego de supernis sum. Vos
Sic loculus est homo, sicut bic bomo. Responderuut de mundo hoc estis, ego non sum de bnc mundo.
ergo eis Pharisaei : Nunquid et vos seducti estis? Dixi ergo vobis, qtiia morieminiin peccatis veslris. Si
Nunquid aiiquis ex principibus credidit in eum, aut enim non credideritis quia cgo sum, moriemini in
ex Pbarisacis? Sed turba haec quae non novit legem, peccato vestro. Dicebant ergo ei: Tu quis es? Dixit
maledicti snnt. Dicil Nicodemusad eos, ille qui venit eis Jesus : Principium qui et loquor vobis. Multura
ad eum nocte, qui unus erat ex ipsis : Nunquid lex habeo de vobis loqiii et judicare : sed qui misit mc,
nostra (Deut.xvii, 8; xix, 15) judicat hominem, nisi verax est : et ego quae audivi a Patre meo b, h:ec
audierit prius ab ipso, et cognoverii quid facial? Re- loquor in mundo. Et non cngnoverunt, quia Pa-
sponderunt et dixeruntei: Nunquid et tu Galilseuses? trem dicebat ejus Deum c. Dixit ergo eis Jesus :
Scrutare, et vide % quia prophefa a Galilseanon Cura exallaveritis Filium hominis, tunc cognoscetis
surgit. quia ego sura, et a ine ipso facio nihil; sed sic-
CAPUT CXXX. ( ut docuit me Pater, haec loquor. £t qui inisit
G
Interrogabat 'Pharismos Jesus, citjus filius est me, mecum est, (el) non reliquit nie soliini :
\Christus. quia ego quae placita sunl ei facio seuiper. Hsec
MATTB.XXII,41-46 ; Luc. xx, 40-44. Congregatis illo loquente, multi credideruut in eum. Dicebat
autem Pharisaeis, interrogavit eos Jesus, dicens: Quid ergo Jesus ad eos qui crediderunt in eum d : 0
vobisvidelur de Cbristo? cujus Gliusest? D.cunt ei : JudaM, si vos raanseritis in sermone meo, vere
David. Ait illis : Quomodo (ergo) David in libro discipuli mei erilis, et cognoscetis veriiatem, et
Psalmorura vocat eura Dominum, dicens : Dixit Do- veritas liberabit vos. Responderunt ei : Semen
minus Dominomeo : Sede a de.vtris meis, donec po- Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam :
nam inimicos tuos scabellura pedura tuorum (Psal. quomodo lu dicis : Liheri erilis ? Respondil eis Je-
cix, 1) ? Si ergo Davidin Spiritu vocat eum Domi- sus : Amen, amen dico vobis : quia omnis qui facit
num, quomodo filius ejus esl? El nemo poierat ei peccatum servus cst peccati. Servus autem nou ma-
respondeie verbum, neque ausus fuit quisquam ex net in domo in aeiernum. Filius manet in aternum.
illa die eum amplius interrogare. Si ergo Filius vos liberaverit, vere liberi eritis. Scio
CAPUT CXXXI. quia filii Abrahsc estis : sed quaeritis me interficere,
Jesus docet ; Ego sum lux mundi. Dquia sermo roeus non capit in vobis. Ego qtiod vidi
JOAN.vui, 12-19. Itcrum ergo locutus est eis Je- apud Patrem, loquor; et vos quod vidistis apud pa-
sus, dicens : Ego sum lux mundi. Qui sequilur me, trem vestrum facitis. Responderunt et dixerunt ei:
non ambulat in lenebris, sed habebit lumen vitae. Pater noster Abraham est. Dicil eis Jesus : Si filii
Dixerunt ergo ei Pliarisaei: Tu de lc ipso testimonium Abrahaeeslis, opera Abrahsefacite. Nunc autem quae-
pcrhibes : testimonium tuum non est verum. Re- ritis me interficere, hominem qui veritatem vobis
• Et ita quidem textus hodiernus : Patrem dicebat eis Deum : juxta Graec, TOV
iptv-w» x«i n«Tep«
73:. Vulg., Scrutare scripturat, consentientibusaliquot «uxoffsV/ev. Quera in locum plura erudiie ob-ervat
codd. Gr., Reg., Cant. al. —Multi lamen boni libri LucasBrug.lum in comment.iom.il, p. 1052,1087;
omiltunt seripturasjuxta Gr. et Syr. Luc. Biiuo. tura in notationibus prolixioribus, p. 385.
b Hsec explicalionis causa expressisse poluit in- d Hanc leciionemexscripioris vitio vertendam exi-
terpres. Nara Gr., ic«f «OTOO. Sic eliam Vulg., ab stimarira, inde fortasse onam, quod nonnulli codd.
eo. habeaut ex Judmis. Sed Judaos legendum cum inter-
c Eadera leclio cum Vulg., ubi tamen legimus Pa-
prete vulgato, texius lilterae inhaerenle.
trem ejus d. D. Hinc suspicor Victorera scripsisse
323 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 32-i
loculus sum, quam audivi a Patie meo : hoc Abra- A qui misit me, donec dies esi: venit nox quando ne-
ham non fecit. Vos facitis opera palris vestri. Dixe- mo poiest operari. Quandiu sum in mundo, lux sum
runt itaque ei : Nos ex fornicatione non sumus nati: mundi. Haeccum dixisset, exspuit in terram, el fecit
unum Patrem habemus Deum. Dixil ergo eis Jesus : lutum ex sputo, et linivit luluin super oculos ejus,
Si Deus Pater vester esset, diligeretis ulique me: et dixit ei; Vade, el lava in natatoria Siloe, quod in-
ego enim ex Deo processi, ei veni: neque enim a terpretalur, Missus. Abiit ergo et lavit, et venit vi-
ine ipso veni, sed ille me misit. Quare loquelam dens. Itaque et vicini et qui videbantd eum prius quia
meain non cognoscitis? quia non poteslis audire ser- mendicus erat, dicebant: Nonne hic esl qui sedebat et
monem meuin. Vos ex patre diabolo estis, et desi- mendicabat ? Alii dicebant, quia hic esl. Alii autem,
deria patris vestri vuttis facere. Ille homicida erat nequaquam, sed similis est ei. llle veio dicebat, quia
ab initio, et in veritate non stetit, quia non est ve- ego sum. Dicebant ergo ei: Quomodoaperti sunt tibi
ritas in eo. Cum loquitur mendacium , ex propriis oculi ? Respondit: Ille homo qui dicitur Jesus lutum
loquitur, quia mendax est, et pater ejus. Ego au- fecit, et unxit oculos meos, et dixit mihi: Vade ad
tem quia veritatem dico, non creditis roihi. Quis ex natatoriam Siloe, el lava. Et abii, et lavi, et video,
vobis arguet me de peccato ? Si veritatem dico ", Dixerunt ei: Ubi est ille ? Ait: Nescio. Adducunt
quare vos non creditis mibi? Qui est ex Deo, Dei B j eum ad Pharisseos, qui caecus fuerat. Erat auteia
verba audit. Propterea vos non auditis, quia ex Deo sabbatum quando lutum fecit Jesus, ei aperuit oculos
non eslis. Responderunt ergo Judaei, et dixerunt ei: ejus. Iterum auiem interrogabant eum Pharisaei, quo-
Nonne bene dicirous nos, quia Samaritanus es tu, et modo vidisset ? Ille aulem dixit eis: Lutum posuit
daemonium habes ? Respondit Jesus -.Ego daemonium mibi super ocutos, et lavi, et video. Dicebant ergo
non habeo, sed bonorifico Patrem meum, et vos in- ex Pharisaeis quidam : Non est hic homo a Deo, qui
honorastis me. Ego aulem non qusero gloriam mearo: sabbatum non custodit. Alii dicebante: Quomouopo-
est qui quaerat et judicet. Amen b dico vobis: Si quis test bomo peccator hapcsigna facere ? Et schisma erat
sermonem meum servaverit, mortem non videbit ini in eis. Dicunt ergo caeco iterum: Tu quid dicis de
aeternum. Dixerunt ergo ei Judaei: Nunc cognovimus> eo qui aperuit oculos tuos? llle autera dixit: Quia
quia daemonium habes. Abrabara mortuus esl, et' propheta est. Non crediderunt ergo Judaeide illo quia
prophetse, et lu dicis : Si quis sermonem meum ser- caecusfuisset, * dortec vocaverunt parentes ejus qui
vaverit, non gustabit mortem in aeternum. NunquidI viderat. Et interrogaverunt cos dicentes : Hic est
tu major es patre nostro Abraham, qui mortuus est,r filius vester, quera vos dicitis quia caecusnatus est?
et prophetae morlui sunt? Qnem te ipsum facis? Re- Quomedo ergo nunc videl ? Responderunt eis paren-
sponditJesus : Si ego glorifico me ipsum, gloria meai C ( tes, et dixerttnl: Scimus, quia hic esl filius noster,
nihil est. Est Pater mens qui glofificat me, quem vos> et quia csecus natus est :quomodo* ergo nunc videat
dicilis, quia Deus vester est. Et non cognovistis eum:: nescimus : aut quis ejus aperuit oculos, uos nesci-
ego atiieiri novi eiiin. Et si dixero quia rion scio eum,• nius : ipsum interrogate : aetatem habet: ipse de se
ero similis vobis, mendax. Sed scio eum, et sermo-" loqttatur. Haecdixerunt parentes ejtts, quia timebant
iiera ejus servo. Abraham paler vester exsultavii, Ut1 Judaeos. Jam enim conspiraverunt Judaei, ut si quis
viderel diem meiirn : el vidil, et gaviSus est c. Di- eum conflteretur esse Christum , extra synagogara
xefufit ergo Judaci ad eum : Quinquaginfa annos non- fieret. Propterea parentes ejus dixerunt: Quia aetatem
dufn habes, et Abraham vidisti? Dixit eis Jesus:: habet, ipsum interrogate. Vocaverunt ergo rursum
Amen , ariicn dico vobis, antequam Abfaham fleret1 iiominem qui erat csecus, et dixerunt ei: Da gloriam
egn sttrn. tulerunt ergo tapides, ut jacerent in eum : Deo. Nos scimus quia bic homo peccator est. Dixit
Jestis autem abscondit se, et exivit de tenipto. ergo itle : Si peccator est, nescio : unum scio, quia
CAPCT cxxxii. caecus ettm essem, modo video. Dixerunt ergo illi:
Jesus faciens lutum de sputo, et ponens super oeulos s Quid fecil libi ? quomodo aperuil tibi oculos ? Re-
cmci hdti, curavit euth. , spondit eis : Dixivobis jam, et audistis : quid iterum
JOAN.IX , 1-34. Et praeteriens vidit liominem cse- - Tj
! vultis audire ? Nttnquid et vos vullis discipuli ejus
cum a nativitate. Et interrogaverunt eum discipuli li fieri? Maledikerunl* ei, el dixerunt: Tu discipulus
ejus : ftabbi, quis peccavit, hic, aut parentes ejus,, illius sis : nos autem discipuli Moysi Sumus. Nos sci-
ttt caecus nasceretur? Respondit Jesus: Neque hic c mus quia Moysi locutus est Peus : hunc autein ne-
peccavit, neque parentes ejus; sed ut inanifeslenturir scimus unde sit. Respondit ille homo, et dixit eis: In
opera Dei iri illo. Me oportet operari opera ejus is hoc enim mirabile est, quia vos nescitis unde sit, el

* Gr. il $i «ktfewnUya. Vutg. ibbis addit; et sub-
sequens vos orirtllH.
b Excidii foriasse altefum athen quod exhibent Gr.
etVulg.
e Textum expressit xal cTJe*«i ixfyn- — Manu-
seripta nos#a antiqiia, et rion pattci alii tatini libri,i, .tunt conjunciionem autem,
prsepommtet conjnnctidnem, eliarii ipsi vocabulo«f-
dit: quemadirtbdUmGrascaet Sfra. Luc. BRUG.
i oi StueovvTs;.Leciionem Vulg. viderant, inquit
i- Lucas Brugensis, mttlli bonilibri, nominatim unus
D. Donatiani, unus Clarimarisci, tres S. Audomari,
r. mutant cuiri videbunt: quod GraecaeIectioni proprius
respondei. Paulo posl ediii: similh est ejus.
e
i- Mariuscripia nOstra, Gfaeco confofmifer, omif-
quam alii Tibri addunt
—
f- cum Syro. Lcc. BBUG. Mox, tchisma erat in iptis,
interprete Graecis» avroiVpresse inhaerente.
it
525 EVANGELICARUMHARMONlARUM1NTERPRETATIO. 326
aperuit ocnlos meos. Scimus autem qtfia peccalores jA datum accepi a Patre meo. Dissensio iterum facta ;,'
Deus non audit: sed si quis Dei cultor est, et volun- est inter Judaeos propier hos sermones. Dicebant au-
tatem ejus facit, hunc exaudit. A saeculonon est au- tem mulli ex ipsis: Daemonium habet, et insanit:
ditum quia aperuit quis ocnlos caeci nati. Nisi esset quid eum audiiis ? Aiii dicebant: Verba haec non
bic a Deo, non poterat facere quidquam. Responde- sunt daemonium habenlis : nunquid daemonium po-
runt, et dixerunt ei: In peccato « natus es lotus, et test caecorum oculos aperire ?
tu doces nos ? Et ejecerunt eum foras. CAPUT CXXXIV.
Interrogatur Jesus a Judmis: Si tu es Christus,
CAPUT CXXXIII. dic nobis manifette.
Jesus agnilus est eidemcmco. Et contendit multa JOAN.x, 22-42. Facta sunl attiem encaeniain Hie-
cum Judmis.
rosolymis : et hiems efal. Et ambulabat Jesus in
JOAH.ix, 35-41. AudivitJesus quia ejecerunt eum templo, in porticu Salomonis. Circumdedefunt ergo
foras; et cum invenisset eum, dixit ei: Tu credis in eum Judaei, et dicebant ei: Qirousque animahj ' no-
Filium Dei? Respondit ille, et dixit: Quis est, Do- stram tollis? Si lu es Chrislus, dic nobis palam. Re-
mine, ut credam in eum ? Et dixit ei Jesus : Et vi- SpondifeiTJesES : LoqMf vobis, et ntjrt creditis.
disti euauet qui iQquitnr tscam, ipse est. * lile ait: *>Opera quaeego facio in nofrtine Patris mei, haec le-
Credo, Domine. Et procidens adoravit eum. Dixit ei stimonium perbibent de me: sed vos non creditis,
Jesus b : In judicium ego in hunc mundum veni; ut quia non estis ex ovibas roeis. Oves meae vocem
qui non vident videant, et qui vident caeci fiant. Et mearo audiunt: et ego cognosco eas, et sequuntur
audierunt ex Phariseis qui cum ipso erant, et dixe- me. Ego vitam aeternam do eis, et non peribunt
runt ei : Nunquid et nos csecisumus ? Dixit eis Je- in aeternum, et non rapiet eas qursquam de manu
sus : Si caeci essetis, non haberetis peccatum. Nunc mea. Pater meus quod dedit mihl, majus omnibus
vcro * quia dicitis, Videmus, peccaium vestrum est: et nemo potest rapere de manu Patris roei. Ego
roanet.— JOAN.X , i-21.Amen*dico vobis : qui norr etPaterunum sumus. Suslu!erunt¥lapides Judaei, ut
inlrat per oslium in ovile ovium, sed ascendit lapidareni etim. Respondit eis Jesus: Multaopera bona
alinnde , ille fur est et lalro : qui aulem inlrat per •stendi vobisex Patre meo, propter quod opus eorum
ostium , pastor est ovium. Huic ostiarius aperit, et me lapidatis? Responderunt ei Judaei: De bono opere
oves vocem ejus audiunt: et proprias oves vocat non lapidamus te, sed de blasphemia ; et quia homo
nominatim, el educit eas. Et cum proprias oves tu cum sis, facis te ipsum Deum. Respondit eis Je-
emiserit, ante eas vadit: et oves illum sequuntur, sus: Nonne scriptum esl in lege vestra, quia Ego dixi,
quia sciunt vocem ejus. Alienum autem non sequun- C dii estis (Psa!. LXXXI,6)? Si illos dixit deos, ad quos
lur, sed fugiunt ab eo : quia non novere vocera alie- sermo Dei factus est, et non potest solvi Scriptura:
norum. Hoc proverbium dixit illis Jesus. llli aulem Qsem Palcr sanctificavit, el misit in mundum, vos
non cognovere quid loqueretur eis. Dixit ergo * ite- dicilis: Quia blasphemas: quia dixi, Filius Dei sum ?
riwn Jesus : Amen * dico vobis, quia ego sum ostium Si non facio opera Patris mei, nolite crederemihi.
ovium. Omnes quotquot venerunt, fures sunt et la- Si autem facio, et si non vultis mihi eredere, operi-
trones , * sed non audierunt eos oves. Ego sum os- bus credite, ut cognoscatis, et credatis, quia in ma
tium. Per me si quis introierit (salvabitur): et in- est Pater, et ego in Patre. Quaerebant ergo eum *
gredietur et egredielur, et pascua inveniel. Fur non comprehendere, et exivit de manibus eorum. Et abiit
venit, nisi ut furetur, et maclet, et perdal. Ego veni ilerum trans Jordanem, in eum locum ubi eral Joan-
ul vitam habeant (et abundantius habeanl). Ego nes bapiizans primum : et mansit illic. Et multi ve-
sum pastor bonus. Bonus paslor animam suam dat nerunt ad cum, et dicebant: Quia Joannes quidem
pro ovibus *. Mercenarius, et qui non est pasior, signum fecil nullum. Omnia aulein quaecunque dixit
oujus non sunt oves propriap, vfdei lupum venien- Joannes de hoc, vera erant. Et multi crediderunl in
lem, et dimittit oves, et fugit: el lupus rapit, et! eum.
dispergit oves. Mercenarius autem fugit, quia mer- D CAPUT CXXXV.
cenarius est, et non pertinet ad eum de ovibus. Ego Jetut retuscitat Lazarum d tnortuis: el principet con-
sum pastor bonus : et cognoscomeas, et cognoscunt cilium faciunt, ut interficerent eum.
me meae. Sicut novit me Pater, et ego agnosco Pa- JOAN.xi, 1-56. Erat aiitem quidam languens,
trem : et animam meam pono pro ovibus meis. Et Lazarus a Bethania, de castello Mariaeet Marthae
alias oves babeo, qua? non sunt ex hoc ovili: et illas sororis ejus. Maria autem erat quae tlnxit Dominuin
oportet me addiicere, et vocem meam audient: ei', unguento, et extersit pedes ejus capillis suis, cujus
fiet nnum ovile, et unus paslor. Propterea me Pa- frater Lazarus infirmabatur. Miserunt ergo sorores
ter dilig t: quia ego pono aniraam meam (ut iterumi ejus ad eum, dicentes: Domine, ecce quem amas in-
sumam eam). Nemo tollit eam a me, sed ego pono1 firmatur. AudienSautera Jesus, dixit eis : Infirmiias
eam a me ipso. * Potestaiem habeo ponendi eam, et baec non est ad moriem, Sed pro gloria Dei, ui
potesiatem babeo iterum sumendi eam. Hoc raan- glorificetur Filius Dei per eam. Diligebat autent
• Vulg., in peccatis,concinens Graccisev«papTiaie.Y quas deinceps lectionum varietates adiiolare omitti-
b Vulg., Et dixit Jesus. Neque aliter Gr. — Reli-' mus, hoc uno signo ' eas indicasse contenti.
327 VICTORISEPISCOPICAPUANI 32S
Jesus Manhara, et sororem ejus Mariam, et Laza-A A Jesus : 'Nnnne dixi tibi quoniam si credideris, viile-
rum. Ut ergo audivii quia infirmabatnr, tunc quidem bis gloriam Dei? Tulerunt ergo lapidem. Jesus au-
mansit in eodem loco duobus diebus. Deinde, post tem clevaiis; sursum oculis, dixit: Paier, tibi gra-
hacc dicit discipnlis suis : Eamus in Judaeam iterum. tias ago,-quoniam audisli me. Ego auiem sciebam
Dicunt ei discipuli: Habbi, * in Judaeam?Nunc quae- quia semper me audis; sed propter populum qni
rebant te lapidare Judaei, et ilerum vadis illuc? Re- circumstat, dixi: ut credant quia tti me misisti.
spondit Jesus : Nonne duodecim sunt horsc diei ? Si Haeccum dixisset, voce magna clamavit: Lazare,
quis ambulaverit in die, non offendit, quia lucem veni foras. Et statim prodiit qui fuerat mortuus, li-
hujus mundi videl: si autem ambulaverit in nocte, galus pedes et manus institis : et facies jilius suda-
offendit, quia non est lux in eo. Hsec ait, et p.ost rio erat ligata. Dicil Jcsus fllis: Solvile eum, et
baec dicit eis : Lazarus amicus nosler dormit: sed sinite abire. Multi ergo ex Judaeisqui venerant ad
vado, ut a somno suscilem eum. Dixerunl ergo di- Mariam *, et viderant quac fecit Jesus, crediderunt
scipuli ejus; Domine, si dormit, salvus erit. Dixerat in eum. Quidam autem ex ipsis abierunt ad Phari-
autem Jesus de morte ejus. Illi autem putaverunt saeos, et dixerunt eis quae fecit Jesus. Collegerunt
quia de dormitione somni diceret. Tnnc ergo dixit ergo pontiflces et Pbarissei concilium, et dicebant:
eis manifeste: Lazarus morluus est: et gaudeo pro- B I Quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Si
pter vos, ut credaiis, quia non eram ibi: sed eamus dimittimus eum sic, omnes credent in eum;ctve-
ad eum. Dixit ergo Thomas qui dicitur Didymus, ad nient Romani, et lollent locum nosirum et gentem.
condiscipulos: Eamus et nos, et moriamur cum eo. Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cuin csset
Venit itaque Jesus, et invenit eum jam quatuor dies ponlifex anni illius, dixit cis: Vos ncsciiis quid-
in monumento * manenlem. Erat aulem Bethania quam, nec cogilatis quia expcdit * nobis ut unus
juxla Hierosolymam, quasi stadiis quindecim. Mulli morialur homo pro populo, et non lota gens pcreat.
autem ex Judaeis venerant ad Marlbam et Mariam, Hoc autem a semetipso non dixit: sed cum esset
ut consolarentur eas de fratre suo. Martha autem ut pontifex anni illius, prophetavit quia Jesus mori-
audivit quia Jesus venit, occurrit et: Maria aulemi turus erat pro gente : et non lantum pro gente, sed
domi sedebat. Dixil ergo Marlha ad Jesum: DominC, ut el fliios Dei qui erant dispersi, congregarej in
si bic fuisses, frater meus non fuisset moriuus. SedI unum. Ab illo ergo die cogitaverunt ut intcrficereut
et nunc scio quia quaecunque poposceris a Deo, eum. Jesus ergo jara non palam ambulabat apud
dibit libi Deus. Dicit illi Jesus : Resurget frater Judaeps, sed (abiit) in regionem jnxta desertum, in
tuus. Dicit * ergo Martba; Scio quia resurget in re- civilatem quae dicitur Ephrera : et ibi morabalur
surreciiorie, in novissiraodie. Dicit (ei) Jesus : Egoi G
( curn discipulis suis. Proximuin autem erat Pascha
sum resurrectio et vita. Qui credit in me, etiamsii Judaeorum: et ascenderunl multi Hierosolymam de
morluus fuerit, vivel. Et omnis qui vivit, et credit; regione anle Pascha, ut sanctificarent seipsos. Quae-
in me, non morielur in aeternum. Credis hoc? Ait• rebant ergo Jesum, et colloquebantur ad invicem,
ilii: Utique, Domme: ego credidi quia tu es Christusi in templo stantes : Quid pulalis, qnia non venit ad
Filius Dei vivi, qui in hunc mundum veuisli. Ett diera festum? Dederunt ergo pontifices et Pharisaei
cum haecdixisset, abiit, et vocavit Mariara sororemi mandatum, ut si quis cognoverit ubi sit, indicet, ut
suam silentio, dicens: Magister adest, et vocat te. arprehendant eum.
Illa ul audivit, surgit cito, et venit ad eum. Nondumi CAPUT CXXXVI.
enim venerat Jesus in castelium, sed erat adhuc iui Non receptusJesus in civitate Samaritana: Joannet
illoloco ubi occurreratei Martha. Judaei ergo quiI el Jacobut dicunl ad eum: Si vis, dicimus, ut de-
scendat ignis
" de " cotlo.
erant cum illa in domo, et consolabanlur cam, cumi
vidissent Mariam, quia cito surrexit et cxiit, secuti. Luc. ix, 51-56. Faclum est autem dum comple-
sunt eam, dicenles : Quia vadit ad monumentum, reniur dies assumptionis ejus, et ipse faciem suam
*
ut ploret ibi. Maria ergo eum venisset ubi erat Je-, lirmavil, ut iret Hierusalem. Et misit nunliura
1 ante conspeclum suum. Et eunles iniraverunt iu ci-
sus, videns eum, cecidit ad pedes ejus, et dixit ei: , J)
Domine, si fuisses hic. non esset mortuus frater vitatem Samaritanorum, ut pararent illi. Et non re-
meus. Jesus ergo ut vidit eam plorantem, et Judaeos, ceperunt eum, quia facies ejus erat euntis Hierusa-
*
qui cum ea venerant plorantes, framuit spiritu, etj lem. Cura vidissent aulein discipuli ejus, Jacobus et
lurbavit se ipsum, et dixit: Ubi posuislis eum?I Joannes, dixerunt: Domine, vis dicimus ut ignis
Dicunt ei: Domine, veni et vide. Et lacrymatus est, descendat de ccelo, et consumat illos? Et conversus
Jesus. Dixerunt ergo Judaei: Ecce quomodo amabat> increpavil illos, dicens: Nescitis cujus spiriius eslis.
eum. Quidam autem dixerunt ex ipsis : Non poteratj Filius hominis non venit animas perdere, sed sal-
hic qui aperuii oculos caeci*, facere ut hic non mo- vare. Et abicrunt in aliud castellum.
reretur? Jesus ergo rursum fremens in semelipso, CAPUT CXXXVIL
venit ad monumentum. Erat autem spelunca : ett Jesus venit in Bethaniam; et muii Judaorum euntes,
* propler Laxarum credideruntin eum.
lapis superpositus ei. Ail Jesus : Tollite lapidem.
Dicit ei Martha,, soror ejus qui inorluus fuerat: : JOAN.xn, 1-9-19; MATTH. xxvi, 6. Jesus ergo anle
Domine, jam fetet, quatriduanus enim esf. Dicit eii sex dies Paschsevenit Beilianiam, ubi fuerat Lw.i-
329 EVANGELICARUM HARMONIARUM 1NTERPRETATIO. 330
rus mortuus quem suscitavit Jesus. Et cum esset in A Dixit aulem ad muliereni: Fides tua te salvam fecit:
domo Simonis Ieprosi, cognovit turba multa ex Ju- - vade in pace. — Luc. xix, 28. Et his diciis abiit,
daeis, quia illic est: et venerunt non propter Jesum ascendens Hierusalem.
tantum, sed ut Lazarum viderent, quem suscitavit CAPUT CXXXIX.
a mortuis. Pharisaei ergo dixerunt ad semetipsos: HierosolymisGrcecividere volunt Jesum.
Videtis quia nihil proficimus? Ecce mundus totus JOAN.xu, 20-36. Erant autem gentiles quidam ex
posl eum abiit. Cogilaverunt autem principes sacer- his qui ascenderant, ut adorarent in die feslo. Hi
doium, ut et Lazarum interficerent; quia multi ergo accesserunt ad Philippum, qui erat a Bethsaida
*
propter illum abibant ex Judaeis, et crediderunt in Galilaeae,et rogabant eum, dicentes: Domine, volu-
Jesum. Fecerunt autem ei coenara ibi: et Martba mus Jesum videre. Venit Philippus, et dicit Andreae.
roinisirabat: Lazarus vero eral unus ex discumben- Andreas rursum et Pbilippus * dicunt Jesu. Jesus
libus cum eo. autem respondil eis, dicens : Venit hora ut * glnrili-
CAPUT CXXXVHI. celur Filius fioroinis. Amen, amen dico vobis, nisi
Maria fudit alabastrum unguenti in capite Jesu. Et granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit,
Jesus increpat Pharismum.
ipsum solum manet: si autem mortuum fueiit, mul-
JOAN.xn, 3-8; MARC. XIV,3-9; MATTH. XXVI,6-13. » lura fructum affert. Qui amat animam suam, perdet
Maria ergo habens alabastrura unguenti nardi spi- eam; et qui odit animam stiam in boc mundo, in vi-
cati pretiosi, fracto alabastro, effudil super caput tam aclernam custodit eam. Si quis mihi ininistrat,
ejus recnmbentis, el unxit pedes ejus, et extersit me sequatur. Et ubi sum ego, illic et minister meus
capillis suis : et domus impleta est ex odore un-* erit. Si quis mihi ministraverit, honorificabit eura
guenti. Dixit ergo unus ex discipulis ejus Judas Pater meus. Nunc anima mea lurbata est. Et quid
Scariotis, qui erat traditurus eum : Quare unguen- dicam? Pater, salvifica me ex hac hora. Sed propter-
tum hoc non veniit trecentis denariis, et datum est ea veni in horam hanc. Pater, claritica nomen luuni.
egenis? Dixit auiem hoc, non quia de egenis perti- Venit ergo vox de coelo: El clarificavi,-et iterum
nebat ad eum, sed quia fur erat, el loculos habens, clarificabo. Turba ergo quae stabat et audiebat,-di-
ca quaemiltebantur portabat. Erant autem quidam cebaf, * tonitrum factum esse. Alii dicebanl: Ange-
indigne ferentes intra semetipsos, et dicentes : Ut- lus ei locutus est. Respondit Jesus, et dixil: Non
quid perdilio haec uuguenti facta est? Sciens autem propler me haec vox venil, sed propter vos. Nunc
Jesus, ait illis : Quid molesti estis huic mulieri? judicium est mundi: niinc princeps hujus roundi eji-
Opus bonum operata est in me. Nam semper paupe- cietur foras. Et ego si exaltatus fuero a lerra, omnia
res * habebitis vobiscum; et cum volueritis, pote- C iraham ad me ipsum. IIoc aulem dicebat, significans
siis illis benefacere: rae autem non semper* habe- qua morte esset moriturus. Respondil ei turba : Nos
bitis. Millens enim hsec unguenlum hoc in corpus audivimus ex lege, quia Chrislus manet in aelernum
meum, ad sepeiiendum me fecit. Amen dico vobis: (Psal. ctx, 4; cxvi, 25; Isa.xi, 8; Exech. xxxvn,
Ubicunque praedicalum fuerit Evangelium boc in 23). Et quomodo tu dicis, Oporlet cxaitari Filium
toto mundo, dicelur et quod bacc fecit in memoriam hominis? Dixit ergo eis Jesus: Adhtic modicura lu-
ejus. — Luc.vit, 39-50. Videns aulem Pharisaeus roen in vobis est. Ambulate dura lucera habetis, ut
qui vocaverat eum, ait intra se, dicens: Hic si esset non fenebrae vos comprehendant. Et qui amhulat in
*
propheta, sciret ulique quae et qualis esset roulier lenebris, nescit quo vadat. Diun lucem habelis, cre-
quac tangit eum, quia peccatrix est. El respondens dite in lucem, ut fllii lucis sitis.
Jesus, dixit ad illum : Simon, habeo (ibi aliquid
dicere. At ille ait: Magister, dic. Duo debitores erant CAPUT CXL
cuidam feneraiori: unus debebat denarios quingen- Pharismi interrogant Jesum , quando venit regnum
* alius Dei.
tos, quinquaginta. Non habentibus illis unde
redderent, donavit utrisque. Quis ergo eum plus* Luc. xvu, 20-21; xxi, 37-38. Interrogatus autem
venit regnum Dei, respondit
diligei? Respondens Simon dixit: yEstimo quia is D a Pharisxis, quando
cui plus donarvit.At ille dixit ei: Recle judicasli. Et eis, cl dixit: Noivvenit regnum Dei cum observa-
conversus ad mulierem, dixit: * Simon, vides lianc lione; neque dicent: Ecce hic, aut ecce illic. Ecce
mulierem? Intravi in domum tuam , aquam pedibus enim regnum Uei intra vos est. Erat aiitem diebus
meis non dedisti: haecaulem lacrymis rigavit pedes docens in templo: noctibus vero exibal' et morabatur
nieos, et capillis suis tersit. Osculutn mihi non de. in monte Oliveti. Et omnis populus ventilabat ad
disli: baccaulem ex quo ' intravi, non cessavit os- eum in templo, audire eura.
culari pedes meos. Oleo caput meum non unxisti: CAPUT CXLI.
haec autem unguento unxit pedes meos. Propier Jesus loquitur ad turbas et,discipulos, de scribis el
* Pharismis : et eorum vm.
quod dico tibi: Reraitteniur ei peccata multa, quia
dilexit niultum. Cui autem minus dimittitur, minus MATTH.XXIII, 1-36. Tunc Jesus locutus cst ad
diligil. Dixit aulem ad illam : Diraitlttnitir libi pec- tiirbas et ad discipulos suos, dicens : Supcr calhcdram
r:\ta. Et cceperunt qui situul accutnbebant, dicerc Moysi sederunt scribae et Pharisaci. Omnia crgo
i<lra se : Quis esl hic, qui etiam peccata dimitlit? quaecunque divcrint vbis, servate et facitc; sccun-
PATROI. LXVIH.
 531 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 53*
*
dum autem opera eorum nolite facere : dicunt enim,A fbris apparctis hominlbus justi, intus antem pleni
et nott faciunt. — Luc. xi, 46. AUigantautem onera estls bypocrist et rniqnitare. Respondens quidam ex
gravia et hnportabilia, et *imponuntin humeros ho- tegisperitis, ait IKI: ftagister.haMrorcens,etfam nobis
minum : digito autera suo non posSunt ea movere. contumeliam facfs. At flle ail: Et vobis legisperitis
Omnia vero opera sna feeiunt ui Videantur ab ho- vae : quf oneratis homines oneribus quaeportari non
minibi» * ditatsfrt enfl» pfcyneteri» wtttt,et raagnifi- possntit, et ipst urto dTgitovestro non tangitis sarci-
eanl msfcria», —Mktte. xii, 37-58, et veftmt am- nas. Vae vobiS, scribaeet Pharisaei bypocritae, quia
bnlare in stoK». Amant enini prmws recnbites in aedlflcaiissepuTcra prophetarum, et ornatis monu-
ecenk, el primas cathedra» h» synagogi», et salutar- menta justorom, et dicitis : Sl Mssemns m diebus
tiones in roro, et voeari ab homimbus rabbF. (Et patrum nostrorum, ndn essemnSsocii eortnn fn san-
oranis popvtus libenter audiebat enm.) Vos autent gufne prophetarum. Itaque teslimonio estfs vobis-
nolfte voeari rabbl: unns est enfm magfster vester, melfpsiS, quia filiTestis eofom quiprophetas occide-
omnes autem vos fratres estis. Et patrem notite rutn. Et vos implete mensuram patrum vestrorum.
vocare vobis super terram : unus est enim Pater Serpentes, genimfna viperarum, qttomodofugietis a
vester, qui m eeelis est. Nec voeemini magistri, quia judicio gehennaef Pfopterea et sapientia Dei dlxit:
magtsier vesier onns est Christos. Qur major est •B Mittamad illos prophetas, etapostolos, et sapientes,
vestrunv erit minlster vester. Qui autem se exaliave- et scribas, et ex iHis occidetis er craciflgetis, et ex
rit humilfanirar, et quf se nnmiliaverit exaltabitnr. eis flagelrabitis In synagogis vestris, et perseqnemini
— Luc. xi, 45; xx, 46; Vaevobis, Puarisaei, qnta de civitate in civitatem : ut veniat snper vos omnis
efllisnsest super terram, a sanguine
diligkis primas eathedras fn synagogis, et salutatfonet sanguisjustus qni
m foro. Vaevobis, scriba?et Pharisaei, hypocritse le- Abel justt usque ad sanguinem Zachariae, fflii Bara-
occidhrtisinter temnturaet aftare. Ameo
gisperiti, quia tntistis ctavem scientiae, et claudiris chfae,quenr
dico vobis, venient haecomnfa snper generationem
regnnm ccetoru» ante homines : vos atttem nort
intratis, nee introeuntes sinitis intrare. — MARC. istam.
XII,39; Lce. xx, 47. Vae vobis, Pttarisxi hypocritae, CAPDT CXLII.
Jesus latmntatur super Mierusatem.
qui devoratis domos viduarum, sttb obtentn prolixae
orationis : acclpieiis majorem damnationem. V» MATTH.xxni, 37-39; Lcc. xm, 54-35. Hierusa-
vobis; sertbaeet Pharissei hypocritae, qui circuitis lem, HTerusalem, qnaeoccidis prophetas, et tapidas
*
mare et aridam, nt faciatis unnm proselytum : et eos qui mittuntur ad te, quotfes volui congregare
Cttmfuerit faetus, facitis eum fiiium gehennae duptb- filios*tuos, quemadmodum gallina congregat pullos
duces dlcltis : 'C suds sub alis suis, et noluisti? Ecce
quam vos. Vae vobiS, csecl, qui Qui- relinquetur vo-
cunque juraverit per lemptum, nihfl est; qui autem bis domus vestra deserta. Dicoenim vohis: non me
juraverit fn auro templi, debet. Stntti et caeci, quid videbitis amodo, donec dicatis : Benedictus qni venit
enim majus est, aurum, an templum qttod sanetiflcat in nomine Domioi.
anrum? Et quicunque juraverit in altari, nihil est; CAPUT CXUU.
quicunque autem juraverit ih dotto quod est super Muiti «a: prwicipittt» crtdideruut i» tum : et nott
itlttd, debet. Caeci,quitf enim majns est, donnrn, an confitebantur, ne de synagogaejicerentur.
altare qnod sanctificat donum? Qui ergo jnrat in JOAN. XII, 42-50. Verumiaroen ex principihn»
altari, jurat in eo et in omnibus qoaesuper iltod mulli crediderunt in eum; sed propter Pbarisco*
sunt. Et qul juraverit in templo, iurat in illo et fn noa conOtebanturt ut de synagoga noa ejkerentur.
ed qui habiiat in ipso. Et qui jurat Itt eoero,juratin DHexerunt enim gloriam beminum magis quam glo-
throno Dei, et in eo em' sede&siper eum. — Lcc. riam Dei. Jesus anlem elaraavit, et dtxit: Qui eredit
xi, 42. Va vobis, scribaeet Puaris&khgpQcritat, ojni i» tne, non credit in me, sed ia euu*fui misit me.
decimatis mentham et anethura et cyminum et rutam Et qui videv me, videt eum quimisU me. Ego lux ia
etomne olus, et reliquistis quaegraviora sunt legis, niuuduro veni, ut ownisqui credii kt me in tenebris.
judiciumet misericordiam, et fidegn et charitatem, u non maueat. E» si qui» aodierit verba men, et non
Dei: haecoportuU facere, et illa non omittere. Duces custodierii, ege non judico eum: nonenim veni ut
eaeci, eicolaates eulieem, eametum autem deglu- judicem, mundiun, sed ut salvificem munduro. Qui
tientes Lsc. xi„S9-S>i. Vaavobis,scribae et Pha- spernit me, etnon aceipit verha mea, habei qtu judi-
risaei hypecEilaB,.q«i awndatis euod deforis est calicis ceteum. Sermo quera loctttus sum, ille judfcabit eum
et paropsidj» : intu» autem pleni estjs rapina et im- in novissimodie : quia ego ex me ipsa non swn m-
munditia. Pharisaeecaece,munda prius quod intus est cutus, sed qui misit me Pater, ipse mihi mandatam
calicis et paropsidis, ut flat et id quod deforis est dedit, quid dican», * aat qukl loquar. El seio quia
mundum. Vaevobis» quia estis ut monumenla quaa raandatam ejus viut -eterna est. Q«aeerge ego loquor,
non apparent, et bomines ambulantes supra ea sicutdixit mihi Patar.sicloquor.—JOAN. xii, S&-41.
nescinnt. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae : H*c locutus esd eis Jesns, et abiit, et abseondit se
quia similes estis sepulcris dealbatis, quae a foris abeis. Cum auiem lanta signa fecisset coram eis,
apparent hominibus speciosa, intns vero plena sunt non credebant in eum, ut sermo lsaiae propheua
ossibus mortuorum, et omni spurciiia. Sic el vos a impieretur, quem dixit: Domine, quis credidit audi-
533 EVANGELICARUMHARMQNIARCMINTERPRETATIO. m
tui nosfro, et hrachium Dominicui revelatum est/ Acaptivi ducentur in omnes gentes; et Hierusalem
(Isa. im, 1)? EUecdixit Isaias, quando vidit gtoriam calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora
ejus, et locutus est de eo. nationum. Orate auiem, ut non fiat * fuga hieme vel
CAPUT CXLtV. sabbato. Erit enim tunc tribttlatio magna, qualis non
Ostendunl ditcipuli Jesu slrueturam templi. fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet. Et erunt
et et et
MATTH. xxiv, 1-2; MARCXIH,1-2; Lcc. xxi, 5-6. signain sole, luna, stellis, in terris pressura
Ei cum egrederetor Jesus de templo, aecesserunt gentium prse confusione sonitus maris et fluctuum,
ut arescentibus hominibus prse timore et exspectatione^
discipnli ejus, ostenderent ei aedlflcationem tem-
universo orbi. Et nisi breviati fuis-
pfi, dieentes : Magister, aspice quales lapides et quaesupervenient
sent dies illi, non fieret salva omnis caro: sed propter
quales slructurse. Et respondens Jesus, ait : Videlis
bas omnes aediflcaliones?Amen dieo vobis : venient electos breviabuntur dies illi. — Luc. xvn, 23-24.
dies m qnibns non relinquetur hic lapis snpra tapi- Tunc si quis vobis dixerit : Ecce hic est Christus,
Ecce illic: nolite credere. Surgent enim pseudochristi
dem, qui non destruatur. et pseudoprophelae: et dabunl signa magna et prodi-
CAPUT CXLV. ita ut in errorem ducantur, si fieri potest, etiam
gia,
Sedentt Jesu ftt monte Otiveti interrogant eum disci- nelecti. Ecce
puli: Qttodsignum erit adventut tui ? vet eornm J ecce in deserto praedixi vobis. Si ergo dixerint vobis,
qi.m dixisti? Et prmdicat de eversione Bierusalem est, nolite exire : ecce in penetrali-
et signis et prodigiis. bus, nolite credere. Sicut enim fulgur exit ab oriente,
MATTH. xxtv, 3-31; MARCXMI,3-27; Luc. xxi,7-28. et paret usque in occidentem, iia erit et adventus
Et cum sederet in moate Olivarura contra templum, Filii bominis. Slatim autem posttribulationem dierum
accesserunl discipuli secreto, et interrogaverunt eiuxt, illorum, sol obscurabitur, et luha non dabit lumen
dicentes: Prseceptor, die nobis quando hsecerunt? et suum, et stellaecadent de ccelo, et virtutes coelorum
quod signum adyeotus tui, cum haecomnia incipient movebunlur. Et tunc parebit signum Filii hominis in
consummari? Et ait ad discipulos : Venient dies ccelo, et lunc plangent se omnes tribus terrae. Et
quando desideretis videre unum djem Filii homiai», tunc videbunt Filiuro hominis venientem in nubibus
et non videbitis. Videlene quis vos seducat. Mttlti cceli cum virtute multa et majestale. Et tunc mittet
enim venient, in aomjne meo, dkentes : Ego sum angelos suos cum tuba et voce magna , et congrega-
Christus, et multos seducent. Cum audieritis praelia bunt electQSejus a qualuor ventis, a summis ccelo-
et opiniones beHomm et seditiones, nolite terreri: rum usque ad terminos eorura. His autera fieri inci-
opottet enim haee fieri, sed nondnm est finis. Con- picntibus, respicite et levaie capita vestra, quo-
r niara *
surget enim gens in gentem, et regnum contra re- ( appropinquabit redemplio vestra.
gnum; et erunt pestileniiae,et fames, el terraemotus CAPUT CXLVI.
per loca, terroresque de ccelo, et signa raagna. Haec De parabola ficulnem.
autem omnia initia sunt dolorum. Tunc tradent vos MATTH.XXIV,32-36; MARCXBI,28-32; Luc. xxi,
in tribulationem, etoccident vos : et eritis odio om- 29-35. Abarbore autem fici discite parabolam : cum
nibus genlibus propter nomen raeum. Et- capillus de.. jam ramus ejus tener fuerit, et folia nata, et omnes
capiie vestro non peribit. In patientia vestra posside- arbores cum jam ex se producunt frudum , scitist
bitis animas veslras. Ponite ergo in cordibus vestris quoniam prope est aestas : ita et vos cum videriti»
lon praemeditariquomodo respendeatis : ego autem hsecomnia fieri, scitote quiaprope estin januis. Amen
dabo vobis os et sapientiam eoi non polerunt resi- dico vobis : quia non pr*teribit hsecgeneratio, donec
stere et contradicere omnes adversaril vestri. Tnnc omnia luec fiant. Ccelumet terra transibunt, verba
scandalizabuntur multi, el invicem tradent, et odio vero mea non transibunl. AUendileautem vobis, ne
habebnnt invicem. Et multipseudoprophetae surgent, forte graveutur corda veslra in crapula, et ebrietate,
et seducent multos. Et quoniaro * ahondabil iniquitas, et curis hujus vitae; et veniat super vos repentina
refrigescel charilas muliorum. Qni aulem persevera- dies illa. Tanquara laquens enim snperveniet in
veritusquein finem, hicsalvus erit. Et praedicabitur D omnes qui sedent super faciemomnis terrse. Vigilale
hoc Evangeliumregni in univef so orbe in lestimoniunt ilaque omni lempore, oranles, ut digni habeamini
omnibus gentibus: et lunc veniet consummatio. Cam fugere ista omnia quse futura sunt, et stare ante
ergo videritis abominationem,desolationls quae dicta Filium hominis. Nescitis enim quando lempus sit.
est a Daniele propheta, siantem in loco sancfo : qui De die autem illo et hora nemo scit: neqite Filius,
legit intelligat. — Lcc. xxi, 20-24. Cura autem vide- neque angeli in ccelo, nisi solus Pater.
ritis circumdari ab exercilu Hierusalem, tunc scitote
* CAPUT CXLVH.
quia appropinqnabif desolatio ejus. Tunc qui in Jesus diem judicii
Judaea sunt, fugiant in montes-: et qui in medio ejus, temporibusNqe et Lolh assimilavit.
el de fideli et prudenli dispensalore.
discedant: et qui in regionibus, non inlrent in eam; MATTH. XXIV, 37-51; Luc. xvn, 26-37. Sicul aulem
quia dies ultionis hi sunt, ut impleantur omnia quae in diebus Noe, ita erit et advemus Filii hominis.
scripta sunt. Vseaotem prsegnantibus et nutrientibus Sicut enim erant in diebus ante diluvium, come-
inHIis diebus ! erit enhn pressura magna supra ter- dentes et
bibentes, nubenles et nuplui tradentes,
ram, et ira populo huic. Et cadent in ore gladii, et usque ad eum diem quo inlfavit in arcam Noe; et
 335 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 336
non cOgnoverunt donec diluvium venit, et tulit A oleo vestro, quia lampades nostrae exstinguuniur.
omnes: ita erit et adventus Filii hominis. Similiter Responderunt prudentes, dicentes: Ne forle non suf-
factum est in diebus Lolh: edebant et bibebant, ficiat nobis et vobis, iie polius ad vendentes, el
emebant et vendebant, plantabant el aediflcabant: emite vobis. Dumautem irent emere, venit sponsus:
qua die autem exiit Loth a Sodomis, pluit ignem et et quaeparataeerant,intraverunt cumeo ad imptias:
sulphur de ccelo, et omnes perdidit: secundum haec et clausa cst janua. Novissimeautem veniunt ei re-
erit qua die Filius hominis revelabitur. — MATTU. liquae virgines, dicentes : Domine, Domine, aperi
XXIV,16-18; MARC.XUI,14-16. Tunc qui in Judaea nobis. At ille respondens ait: Amen dico vobis, ne-
sunt, fugiant ad montes, et qui in tecto est, non de- scio vos. Vigilate iiaque, quia nesciiis diem neque
scendat tollere aliquid de domo sua; et qui in agro, boram.
non revertalur toltere vestimentum suura. — Luc. CAPUT CXLIX.
xvti, 32-37. Memores estote uxoris Loth. Tunc duo De eo qui peregreproficiscenslalenla servissuis distri-
erunt in agro : unus assumetur, et alter relinquetur. buit.
Duaemolentes in unum: una assumelur, et altera re- MATTH. xxv, 14-30. Sicut enim bomo peregre pro-
linquelur. Duoin leclo uno: unus assumelur, et alter ficiscens, vocavit servos suos, et iradidit iilis bona
relinqnetur. Respondentes dicunt illi: Ubi, Domine? B sua. Et uni dedit quinque talenta, atii autem duo,
Qui dicit eis: — MATTH.XXIV,28. Ubicunque fuerit alii vero unum: unicuique secundum propriam vir-
corpus, illic congregabuntur et aquil;«. — MARC. tutem; et profectus est statim. Abiil autein qui quin-
XIII,34-37. Sicut homo qui peregre profectus est, quetalenia acceperat, et operatus est in eis, et lu-
reliquit domum suam, et dedit servis suis potesia- cratus est alia quinque. Sirailiter' qui duo acceps-
tem cujusque operis, et janitori praecepit ut vigilet. rat, lucratus est alia duo. Qui autem unum acceperat,
Vigilale ergo (nescilis enim quando dominus domus abiens fndit in terram, et abscondit pecuniam domini
veniat, sero an raedia nocte, an galli cantu, an roa- sui. Post multura vero temporis venit dominus ser-
ne), ne cum veneril repentq, invenial vos dormien- vorura illorum, et posuit rationem cum eis. Et ac-
tes. Illud autem sciloie, quoniam si sciret paterfa- cedeus qui quinque talenta acceperat, obtulit alia
milias qtia hora fur veniret, vigilaret utique, et non quinque talenta , dicens : Domine, quinque lalenta
sineret perfodi doraum suam. Ideoque et vos esiote mihi tradidisti: ecce alia quinquesuperlucraius sum.
parati, quia qua hora nescitis Filius hominis venlu- Ait illi doroinusejus: Euge, serve bone et fidelis:
rus est. — Lcc. xn, 41-46. Ait autem ei Petrus: quia super pauca fuisti fidelis, supra.multa te con-
Domine, ad nos dicis hanc parabolam, an ad omnes? siiluam : intra in gattdiura domini tui. Acressit aulem
— MARCXIII,37. Quod autem dico vobis, omnibus 'Q et qui duo talenta acceperat, et ait: Domine, duo
-
dico: Vigilate. Dixit autem Dominus: Quis putas est talenta iradidisli raihi, ecce alia duo superlticratus
fidelis servus et prudens dispensator, quem consti- sum. Ait illi dominus ejus: Euge, serve bone et flde-
tuil dominussupra familiara suam, ut delillis cibum lis : quia super pauca fuisti fldelis, supra mulla le
in tempore ? Beatus ille servus quem, cum venerit consiituam, intra in gaudium domini fui. Accedens
dominus ejus, inveneril sic facientem. Vere dico vo- autem qui unum talentum acceperat, ait : Domine,
bis, quoniam super orania bona sua constituet eum. scio quia homo duras es : metis ubi non seminasii,
Si aulem dixerit maius ille servus in corde suo : el congregas ubi non sparsisii; et timens abii, et
Moram facit dominus meus venire; et cceperit per- abscondi lalentum luum in lerra : ecce habes quod
cutere conservos suos, raanducet aulem et bibat cum luum esl. Respondens autcm dominus ejus, dixit ei:
ebriis: veniet dominus servi illius in die qua non Serve male et piger, sciebas quia meto ubi non se-
et *
sperai, et hora qua ignorat, et dividet eum, partem- mino, congrego ubi non sparsi: oponuit auiem
que ejus ponet cum hypocriiis et infidelibus: illic te committere pecuniammeam nummulariis; et ve-
eril fletus et slridor dentium. niens ego recepissem utique quod meum est, cum
usura. Tollite itaque ab eo talentum, et ei daie qui
CAPUT CXLVIII.
De decem virginibus. ' D habel decem latenta. —MAIICIV,25; Loc. vm, 18.
Omnienim habenti dabitur, et abundahit; ei auicni
MATTH. xxv, 1-13. Tunc siraile eril regnum ccelo-
' qui non habet, et quod videiur habere, auferctur nb
rum decem virginibus, quac accipitbant lampades eo. Et inutilem servum
et exicrunt obviam * et ejicite in lenebras exterio-
suas, sponso sps-nss. Quin- res: illic erit fletus ei sfridor dentium.
que aulem ex eis erant fatuae,et quinque prudentes.
Scd quinque fatuae.acceptislampadibus, non sumpse- CAPUTCL.
runt oleuin secum. Prudentes vero acceperunt Vt lumbi temper tint pmcincli, et lucerna ardenlet.
oteum in vasis suis cum lampadibus. Moram autem Lcc. xn, 35-38. Sint lumbi vestri praecincli, et
faciente sponso, dormitaverunt omnes, et dormie- lucernae ardentes * : et vos similes hominibus ex-
runl. Media aulem nocte clamor factus est: Ecce spectanlibus dominum suum, quando revertatur a
sponsus venit; exite obviam ei. Tunc surrexerunt nuptiis: ul ctim venerii, ct pulsaverit, confestim
omnes virgines illae, el ornaverunl lampades suas. aperiant ci. Beali iili servi quos, cum vencrit domi-
Faluae aulem sapienlibus dixerunt: Date nobis de nus, invcnerit vigilanles. Ameu dico vobis, quod
337 EVANGELICARUM HARMONIARUM INTERPRETATIO. 33«
praecinget se, et faciet illos discumbere, et transiens A quandiu fecistis uni ex his fratribus meis minirhis,
ministrabit illis. Et si venerit in secunda vigilia, et raihi fecistis. Tunc dicet et his qui a sinistris erunt:'
* Discedite a me, roaledicti, in ignem aeternum,
si in tertia vigilia venerit, et ita invenerit, beati qui
servi illi. praeparatus est diabolo et angelis ejus. Esurivi enim,
et non dedislis raihi manducare; sitivi, et non de-
CAPUTCLI.
De eo qui peregre abiit acciperetibi regnum : profi- distis mihi potum; hospes eram, et non collegistis *
ciscensdecemminasservis tuit dedit. me; nudus, et non operuistis me ; infirmus, et non
visitastis me ; et in carcere eram, et non venistis ad
Lcc. xix, 12-27. Dixit ergo: Homoquidam nobilis me. Tunc respondebunt et ipsi: Domine, quando te
abiit in regionem tonginquam, accipere sibi regnum, vidimus esurientem et sitientem, aut hospitem, aut
et reverti. Vocatis autem decem servis suis, dedit nudum, aut inflrmum, vel in carcere, et non mini-
illis decem minas. Et ail ad illos : Negotiamini duro stravimustibi? Tunc respondebit iltis, dicens: Amen
venio. Cives autem ejus oderant illum, et miserunt dico vobis, quandiu non fecistisuni de minoribus his,
legationem post illum dicentes:* Nolumus hunc re- nec mihi fecistis. Et ibunt hi in supplicitim aeter-
gnare super nos. Et factum est dum rediret accepto num, jusli auteni in vitam aeternam.
regno: et jussit vocari servosquibus dedit pecuniam, jB CAPUT CLIII.
ut sciret quantum quisque negotiatus esset. Venit Iterum contilium Et Judat vadit
faciunt principet.
autem primus, dicens: Domine, mina tua decem ad eos.
minas acquisivit. Et ait illi: Euge, serve bone, quia MATTH. XXVI,1-5,14-16; MARCXIV,1,2,10,11;
m modicofuisti fldelis, eris potestatem habens supra Luc.
xxu, 1-6. Et factum est, cum consummasset
decem civilates. Et alter venil, dicens : Domine, Jesus sermones hos omnes, dixit
discipulis suis: Sci-
mina tua fecit quinque minas. Et huic ait: Et tu esto tis bidtium pascha flet, et Filius hominis
quia post
supra quinque civitates. Et alter venil, dicens : Dp- tradetur, ut crucifigatur. Tunc congregati sunt prin-
mine, ecce uiina tua quam habui repositam in suda- cipes sacerdotum, et seniores populi, in alrium prin-
rio : * timeo eniro te, quia homo auslerus es : toilis
cipis sacerdotum qui dicebalur Caiphas :et consilium
quod non posuisti, et metis quod non seminasti. Dicii fecerunt, ut Jesum dolo tenerent, et occiderent. Di-
ei: De ore tuo te judico, serve nequam. Sciebas cebant aulem : Non in die festo, ne forte tumultus
quia ego bomo ausferus sum, tollens quod non po- fieret in populo. Tunc abiit unus de duodecim, qui *
sui, et metens quod non seminavi: et quare non de- dicitur Judas * Scariot: et locutus est ad principes
disti pecuniam raeam ad mensam ; * et ego veniens, sacerdotum et magislratus, et ait illis : Quid'vullis
cum usuris ulique exegissem illaro? Et asianlibus C ( mihi dare, et ego vobis eum iradam ? Qui atidienles
dixit: Auferteab illo minam, et date illi qui decem gavisi sunt, et constituerunt ei triginta argenteos. Et
minas habel. Et dixerunt ei : Domine, habet decem exinde quaerebat opportunitaiem ut eum traderet
roinas. Dico aulem vobis : quia omni habenti dabi- sineturbis.
tur *. Ab eo autem qui non habet, et quod habet CAPUT CLIV.
auferetur ab eo. Veruratamen iniraicos meos qui Jesut lavit pedesditciputorum suorum.
noluerunl me regnare super se, adducile huc, et in-
terflcite anle me. JOAN.xni, 1-20. Anle diem autem festum Paschae,
sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc
CAPUT CLH.
mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in
CumvenerilFilius hominisin sede majeslatis siue.
mundo, in finem dilexit eos. Et coenafacta, cum dia-
MATTH. xxv, 31-41. Cumaulem venerit Filius ho- bolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Si-
minis in majestate sua, etomnes angeti cum eo, lunc monis * Scariolis : sciens qtiia omnia dedit ei Pater
scdebit supcr sedem majestalis suae ; et congrega- in monus, et quia a Deo exivil, et ad Deum vadit :
buntur ante eum oranes gentes: et separabit eos ab surgit a coena, et ponit vestiinenla sua. Et cum ac-
inviccro, sicut pastor segregat ovesab haedis.El sta- Tlcepissel lintcum praecinxit se; deinde mittit aquam
tnet oves quidera a dexlris suis, baedos autem a si- in pelvim, el ccepil lavare pedes discipulorum, el
nistris. Tunc dicet rex his qui a dextris ejus erunt : extergere linleo quo erat praecinctus. Venit ergo ad
Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum Simonem Petrum. Et dicit ei Pelrus : Domine, tu
vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim, mibi lavas pedes? ResponditJesus, et dixit ei : Quod
et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi ego facio, tu nescis modo; scies autem postea. Dicit
bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus, et ei Petrus: Non lavabis mihi pedes in aeternurn.
cooperuistis me; infirmus, et visitastis me; in car- Respondit Jesus, et dixit ei: Si non lavero te, non
cere eram, et venistis ad me. Tunc respondebunt ei' babebis partem mecum. Dicit ei Simon Petrus : Do
justi, dicentes: Dorainc, quando te vidimus esurien- mine, non tanlum pedes meos, sed et manus, et ca-
tem, et pavimus te; sitientem, ct dedimus libi po- pul. Dicit ei Jesus: Qui lotus est non indiget nisi ut
tum ? Quando autem te vidimus hospilem,etcollegl- pedes lavet, sed esi mundus totus. Et vos mundi
mus te; aut nudnm, et cooperuimus te ? Aut quando» estis, sed non omnes : sciebatenim quisnam essetqu)
te vidimus infirmum, aut in carcere, et veniraus adI traderet eum; propterea dixit : Non estis inundi
te ? Et respondens rex, dicet illis: Amen dico vobis,i omnes. Postquam ergo lavit pedes eorum, accepi'
3ff VTCTORIBEPtSCOPI CAIHHNI 840
vestimenta sna ; et cum reeubuisset iterum, dixit Adieit £ ei Jesus : Gme ea quaeopus snnt sobls ad diem <
eis: Scilis quid fecerira vobis? Vos vocatis me, Ma- festum : aot egonis ut aliqwd daret Respondensau-
gUter etJ)omine : et bene dicitis rsam eienrm. Si tem Judas fni taradidil eum, dixlt: Nunqtrat ego
ergo egeJavi pedes veStros, Dominttset Magister: et sum, Rabbi? Ait itli: Tu dixisti. Cum ergo aocepis-
vos debetis al(er alterins lavare pedes. Exemplwn sel ille buccellam, exik continno. Erat autem nox.
enim dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, Cwn ergo exiisset, dicit Jesus : Nunc clarifieatus est
ita et vos faciatis. Amen, amen dico vobis: Nonest Filius horointStetfiensdarifieatus eet in eo, Si Deus
servus major domino suo, neque apostolus eo ma- clarificatusest in eo, et Deus* clarificaviteum in se-
jor qui misit illura. Si haecscitis, beali eritis si fece- metipso, et continuo clarificabit enm.
ritis ea. Non de omnibus vobis dico: ege scio quos
CAPUT CLVf.
elegerim, sed ut impleator Soriptura: Qui roanducat
mecom panem, levsbit contra me «alcaneum suum Jesus trtutiditEt dkciputit tacramentnm cerptrtt et *an-
Vuinittui. 4kit*d Petrum: EmptAvUSatgnat,
(Psal. xv, 10). Amodo dico vobis priusquam fiat: ot ul vot ventilet, Et: Omneshodiein me tcandaliaa-
credatis cum faotum fuerit, quia ego sum. Amen, bimini.
amen dico vobis :Ojii accipit si quem misero, «e MATTH, xxvi, 26-35; MARCXIV,26-31; Luc. xxti,
accipit : qui autem me accipil, accipit eum qui B ] 14-20. Ccenantibu»aotem eis, accepitJesus panem,
misit me. et benedixit, ac fregit, deditque discipulis suis, di-
CAPCT CLV. cens : Accipite et comedile: hoc est corpus meum
MUtit discipulosprmparere sibi Patcha. Et dicit eit: quod pro vobis datur. El accipjenscalicem, graiias
Quia unut ex vobittradet tne. egii, et benedixit, et fregit, et dedit eis, dicens : Bi-
MATTH.XXVC,17-24; MARC XIV,12-21; Lcc. bite ex hoc omnes; bic est enim saoguis meus Novi
xxu, 7-23. Prima autem die azymorum, aocessefunt Teslamenti, qui prp vobis et pro multis effundetur in
disoipuli ad Jesum, dicentes : Ubi vis paremns tibi rehiissiunem peccatorum. Dico autem vobis : Non
comedere Pascha? At Jesus dixit: Ite in civitatem bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem
ad «wemdam : et mtroeuntibus vobis, occarret home' illum cumillud bibara vobiscum novum in regnoPa-
amplioram aquaeportans : sequiroini euni in domumi iris mei. Hoc facife in meam commemorationem.
inquam intrat, et dicetis domino domns : Magisler — Lcc. xxn, 31, 32. Ait autem Domiuus Simoni:
dtcil c Tempw meum prope est; apud te facio Pascbsti Simon,' ecce Saianas expetivit vos, ut cribrarel sicut
cum diseipeiis meis. Et fpse demonstrabit vobisooe- iriticum : ego autem rogavi pro te, ut non deficiat
naoorattt grande* straturo, et illic paraie nobis. EtS fides tua : e( (q allquando conversus, confirma fra-
abiernnt disoipali ejus, et venerunt in civitatem, et'; C tres luos. —JOAN.XIII,33-38. Filioti, adhuc modi-
inVewerentsicut dixh eis, et paravenint Pascba. Ve- cum tempus vobiscuuj sum. Quaeretis me: et sicut
spere atftem facto, venit, et discnmbebal cum duo- dixi Judaeis: Quo ego vado, vos non polestis venire:
decim discipulis suis. Et edentibus illis, dixit : el vobis dico modo. Mandalum novum do vobis, ut
Desiderio desiderayi hoc Pascha manducare vobis- diligatis invicem sicut dilexi vos, ut et vos diligatis
cum, antequam patiar. Dico enim vobis, quia ex boci invicem. In hoc cognoscent omnes quia mei estis di-
non manducabo illud, donecimpleaturin regno Dei. scipuli, si dilectionem habneritis ad invicem. Dicit
— JOAK.XIII,21-32. Cum haec dixisset, turbatus estt ei Simon Petrus : Domine, quo vadis ? Respondil ei
spiritu, et protestatus est, et dixit: Aroen, ameni Jesus: Quo ego vado, non potes me modo sequi: se-
dico vobis, quia unus ex vobis tradet me. At illi cce- quens autem postea. Tunc dicit illis Jcsns : Ornnes
perunt contristari, et dicere singuiatira : Nunquidi vos scaadalum patremini ki ine in ista nocle. Scri-
ego sum, Domine? Quibus ait : Qui intingit ntecumi ptnm est-enkn : Percutiam pastorem, et dispcrgen-
manura in catino, bic me tradet. Filius quidem ho- lur oves gregis {•Zachar. xm, 7). Postquam autem
minis vadit, sicut scriptum est de illo. Vae autemi resurrexero, praecedam vos in Gaiikeam. Resnen-
homini illi per quem Filius hnrainis tradetur I Bo- dens autem Petrus dixit illi : Etsi omaes scandali-
num erat ei si natus non fuisset homo ille. Aspicie- 1) zati fuerint in te, ego nunqnam scandalizabor: q«ia
bant autem ad invicem discipuli, haesitantes de quo> tecnm parptus snm, et in carcerem, et in mortem
dicerel. Et quserentes inter se quis esset ex eis quii ire. Animam meam prote ponaro. Respondit ei Je-
boc facturus esset. Erat autem recumbens unus ex siis: Animam tuara pro me pones? Amen, amen dico
discipulis ejus in sinu Jesu, quem diligebat Jesus. tibi, quia bac nocie, antequam gailus cantet, ter roe
Innuit ergo huic Siroon Pelrus, et dixit ei : Quis est negabis. Ait ilii Petrus : Etiamsi oportuerit me
de quo dicit? Ilaque cum recubuisset ille supra pe- mori tecum, non te negabo. Siraililer et omnes di-
ctus Jesu, dicil ei: Domine, quis est? Cui respondit scipuli dixeruni.
Jesus : llle est cui ego intinctum panem porrexero.
Et cum inlinxissel panem, dedit JudaeSimonis' Sca- CAPUT CLVII.
riotis. El posl buccellamintroivit in illum Satanas. Horlatur discipulossuos, ut non pavefial cor eorum.
Etdicit ei Jesus: Quod facis, fac ciiius. Hoc aulera JOAN.xiv, 1-31. Noa turbelur cor vesirum. Cre-
nemo scivit discnmbentiumad quid dixerit ei. QUIT ditis in Dewn, et m rae oredile. In doino Patris roei
dam enim putabant quia joculos habebat Judas, quiai mansiones «ultte sttnt. 81 qneminus, dixissem vo-
 541 EVANGELICARUMHARMONIARIMIMERPRETATIO, S41
bis -.quia vado parare vobis locum. Et si abiero, et A CAPUT CLVIII.
Dicil ditcipulis tuit : Qui quid habet, bajtUet.
praeparaverovobfelocnm, iterum veniam et accipiam
vos ad roe ipsum, ut ubi sum ego, et vos sitis. Et quo Lcc. xxn, 35-38. Et dixit eis : Quando misi vos
sine sacculo et pera et calceamenlis, nunquid all-
ego vado scitis, el viam scilis. Dicit ei Thomas: Do-
defuit vobis? At illi dixerunt; Nihil. Dixit ergo
mine, nescimus quo vadis, et qnomodo possumus quid
viam scireT Dicit ei Jesus : Ego SUKIvia, et veritas, eis: Sednunc qui babet sacculum, tollal; similiter
et vita. Nemo venit ad Patrem, nisi per me. Si co- et peram : et qui non habet, vendat tunicam suaro,
el emat gladium. Dico 'autem vobisquoniam adbuc
gnovissetisme, et Patrem menm utique cognovisse-
tis: * Etiam modo cognoseelis eum, et vidistis eum. *qued scfiptum est, oportet impleri in me: Et* quod
Dicit ei Philippns: Domine, ostende nobis Patrem, cum injustis deputatus est(T«o. LIII, 12). Etenim ea
et strificit nobis. Dicit ei Jesus: Tanto tempore vo- quae sunt de me, finem habent. At illi dixerunt: Do-
biscum sum, et non cognovistis me? PhiTippe,* qui mine, ecce duo gladii bic. At ille dixit eis:—Satis est.
— JOAN.xiv, 31. Surgite, eamus hinc. MATTH.
vidit me, vidil et Patrem. Quomodo tu dicis: Ostende
nobis r^atrem?Hoti *credis quia ego in Patre, et Pa- XXVI,30; Luc. xxu, 39. Et bymno dicto, exierunt
ter in me est? Verba qnae ego toquor vobis, a me secundum consuetudinem in roontem Oliveti, et se-
cuti sunt illum disciputi.
ipso non loqnor. Pater autem m roe manens, ipse g
facit opera. Non creditis quia ego in Patre, et Pater CAPUT CLIX.
m me est? Alioquin propter opera ipsa credite. Jesut dicit: Ego tum vitit, et vos-ptUmiies.
Amen, amen dicovobis :Qoi credit in me, opera qosa JOAN.xv, 1-27. Dictt eis: Ego sum vitis vera, et
ego facio, et ipse facict, et majora horum faciet: Pater meus agricolaest. Omnem palmiteni in me nen
quia ego ad Patrem vado. Et quodcunque petieritis fereniem fructum, tollet eum : et omnem qui fert
Pairem m nemine meo, hoc faciam, ut gloriflceUir ffuctum, ut frnctum plos afferat. Jam vos
purgabit*,
Pater tn Filio. Si quid petieritis me in nomine raeo, mnndi estis propter sermonem quem tocuius sttm vo-
hoc faciam. Si diligitis me, mandata mea servate. £l bis. Manete in me, et ego Tn vobis. Sicttt patmes non
ego rogabo Patrem, et alinm Paracletnm dabit vokis, potest ferre ffuctum a semetipso, nisi tnanserrt in.
nt maneat vomscara in asternum, Spiritun veritatis; vite, sic nec vos, nisi in fne manserkis. Ego strmvi*
quem mundns non potest accipere, quia non videt
tis, vos palmites. Qui manet in me, et ego in eo, hic
enm, nec sCHewn. Vos autem cognoscetis eum, quia fert fructum multum : qnia sine me nihH potesiis fa-
apnd vos raanebrt, et » vobis «rit. Noit relinquam cere. Si quis in me non manserrt, miltelur foras
vos orpnanos: veniaxnnd vos. Adfauc aodicum : et sicnt palmes, et arescel, et
, cotligent eum, et in
mundos jam roe non videt. Vos sntem videtis me, (* *
ignem mittent, et ardebit. ISi manserftis in me, «t
quia ego vivo, elws vfvetis. In die iilo cognoscetis verba mea in vobis manseriut, quodcnnque volueri-
qra ego sum in Patre meo, et vos in me, et ego ia tis, peletis, et fiet vobjs- tn hoc clarificatus est Pa-
vobis. 0_«ihabet raaudat» aea, et servat ea, iUe «st
termeus, ut fructom plurimum afferatis, eteTflcia-
qui diligit rae. ©jui antem diligit me, diligelur a Pa- mini mei disciputi. Sicnt dilexit mePater, «t ego*-
tre meo: et «go diltgam eom, et manifestabo ei roe rexi vos. Manete indtlectioneTnea. 'Si
* praeeepta mea
ipsnm. Dicitei Jodas, non flie Scariotis: Domiae, servaveritis, manebitis in ortectiewetnett :%rotftet
*
qnid facturns «s, qnia nobis manifestaturus es se ego praecepta Patris tnei servnvi, «t «ismeo im ejus
Ipsn», et non munde? RespoBdk Jesus, et dixit ei: dflectione. Haeclocutus sum vobis, ut gaadtan «wtsi
Si qnis diligit me, «ermonem ntenm servabit, et Pa- in vobis sit, et gaudium vestrum rm|llealSr. Hoc est
ter roeus diliget emn; «t ad enm veniemus, et man- pTseceptnmmeum,utdiligatisfnvicem,sic«idil«xivos.
sionem apnd enm faciemus. Qui non diligit me, ser- Majorem hac dilectionem nemo faabel, « aninan
mones meos mm«ervat Et semonem qnem audi- suam ponat quis pro amicis snis. Vos anriciniei estis,
stis, non est mens, sed ejus qni misit me Patris. Sifeceritisquae ego prsecipiovobis. Jam non dicam ves
Haeclocirtussnm vobis, apud vos manens. Paracte- servos, quia servus nescit qaid faciat denwmiBejus.
tns autera 'Spiritns sanctus, quem mittet Pater ral ' Vos autem dixi amicos, qnia omnia quaecunqueau-
nomine meo, ilTevos docebit omnia, el soggeret vo- divi a Patre raeo, nota md vobis. Non vos meelegi-
bis omnia qnaeeonque dixero vobis. Pacem relinquo stis, sed ego elegi vos; etposuivos, «t entis, et
vobis, pacem meam do vobis: non enomodo mua- fructorn afferatis, et frecius vester maneai : ut
dus dat, ego do vobis. Non iurbetur cor vestrum» qnodcunqne petieritis Patrem in nomine meo, det
neque fermidet. Andistis quia ego dixi vobis : Vado, vobis. flaec mando voMs, M diligatis iuvicero. Si
et venio ad vps. Si * diligitis me, gaudetis ntkjue, mundus vos odit, scitoie quia me prieremvflfbisodie
qnia vado ad Patwm; qnia Pater nujor me esu £t babnit. Si de mundo foissetis, mundus qwod snann
nunc dixi vobis prmsquam fiat, ot «om factua faerit, erat, drligeret: quia vero de roundo non eslis, sed
credatis. iam nea mutta ioqnar vobiscum .- vensi ego elegi vos de mundo,
proptereaodit vos tarwtdus.
enim princeps hojos mnndi, et in rae son habet Mementotesermonis mei,
fnem ego dixi vobis; Kon
quidquam : sed ut cognoscat nrandus qaia diligo est servns roajor dommo sno. Si me persecmi *ont,
P.trem, et sicut mandatum dedit mibi Pater, sie et vos persequentur: si sermonem meum servave-
facio. runt, et vestTum servabanl. Sed baec omftiaficiwl
 343 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 3U
vobis propfcernomen roeum: quia nesciunt eum qui A dabit vobis. Usque modo non peiiislis quidquam in
misit me. Si non venissem, et locutus fuissem eis, nomine meo. Petile etaccipiclis.utgaudiumvestrum
peccatum non haberent: nunc autem excusationem plenum sit. Haec in proverbiis locutus sum vobis.
non habent de peccato suo. Qui me odit, et Patrem Venit bora cum jam non in proverbiis loquar vobis,
meum odit. Si opera non fecissem in eis quae nemo sed palam de Patre annunliabo vobis. Illo die in no-
alius fecif, peccatum non baberent: nunc auiera et mine meo petetis. Et non dico vobis quia ego rogabo
viderunt, et oderunt et me et Patrem roeum. Sed Patrem de vobis : ipse enim Pater amat vos, quia vos
nt impleatur serroo qui in lege eorum scriptus est: me amastis, et credidislis quia ego a Deo exivi.
Quia odio habuerunt me gratis (Psal. xxiv, 19). Cum Exivi a Paire, et veni in mundum : ilerum relinquo
autem venerit Paraclelus, quem ego mittam vobis a mundum, el vado ad Patrein. Dicunt ei discipuli:
Patre, Spiritum veritatis qui a Paire procedit, ille Ecce nunc paiam loqueris, et proverbium nullum
teslimonium perhibebit de me : et vos teslimoniuin dicis. Nuncscimus quia scis omnia, et non est opus
perhibebitis, quia ab inilio mecumestis.—JOAN.xvt, tibi, ut quis te interrogel: in hoc credimus, quia a
1-33, Haeclocutus sum vobis, ut non scandalizemini. Deo exiisti. Respondit eis Jesus: Modocreditis? Ecce
Absqucsynagogisfacient vos.Sed venit liora, ut omnis venit hora, et jam venit, ut dispergaminiunusquisque
qui inlerficil vos, arbitretur obsequium se praesiare B in propria, et me solum relinquatis : et non sum
Deo. Et baecfacient vobis, quia non nnverunlPatrem, solus, quia Pater mecum est. Haecloculus sum vobis,
neque me. Sed haeclocutus sum vobis, utcum venerit ut in me pacem habealis. ln mundo pressuram
hora,corum reminiscamini, quiaegodixi vobis. Haec babebitis : sed confidite: ego vici mundum. — JOAN.
aulem vobis ab initio non dixi, quiavobiscum eram. XVII,1-26. Hseclocutus est Jesus, et sublevatis in
* At nunc vado ad eum
qui me roisit: et nemoex ccelumoculis, dixit: Pater, venit hora, clarificaFilium
vobis interrogat me, Quo vadis? Sedquia haeclocutus tuum, ut Filius tuus clarificet le : sicut dedisli ei
snm vobis, trislitia implevit cor veslrum. Sed ego potestatem omnis eirnis, ut omne quod dedisti ei,
verilatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam. det eis vitam aeternam. Ilsec est autem vita aeterna,
Si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos: ut cognoscant te solum Deum verum.etquem misisti
si autem abiero, mittam eum ad vos. Et cum venerit Jesum Christum. Ego te clarificavisuper terram: opus
ille, arguet mundum de peccalo, et de justitia, et consnrnmavi quod dedisti mihi ut faciam. Et nunc
de judicio. De peccato quidem, quia non ' credit clarifica me, tu Pater, apud temetipsum, claritate
in me: de justiiia vero, quia ad Patrem vado, etjam quam babui priusquam mundus esset, apud te. Ma-
non videbilis me; de judicio *, quia princeps hujus nifeslavi nomen luura bominibus, quos dedisti mihi
mundi * judicatus est. Adhuc multa habeo vobis di- G de mundo. Tui erant, et mihi eos dedisli: et sermo-
cere : sed non potestis portare modo. Cum autem nem tuum servaverunt. Nunc cognoverunl quia om-
venerit Spiritus ille veritatis, docebit vos omnem nia quae dedisti mihi abs te sunt: quia verba quae
veriiatem. Non enim loquetur a semetipso; sed quae- dedisii milii, dedi eis : et ipsi acceperunt, et cognc-'
cunque audiet loquetur, et quaeventura sunt annun- verunt vere quia a te exivi: et crediderunt quia tu
tiabit vobis. Hte me clarificabit, quia de meo accipiet, me misisti. Ego pro eis rogo, non pro mundo'; sed
et annuntiabil vobis. Omnia quaecunquehabet Pater, pro his quos dedisti mihi, quia tui sunt. Et roea
mea sunt. Propterea dixi: quia de meo accipiet, et omnia tua sunt, et lua mea sunt: et clarificatussum
annuntiabit vobis. Modicum,etjam nonvidebitis me; in eis. Et jam non sum in mundo, et hi in mundo
et iterura modicum, et videbitis me: quia vado ad sunt, et ego ad te venio. Pater sancte, serva eos in
Patrem.Dixeruntergodiscipuliejus adinvicem: Quid nomine tuo quos dedisti mihi : ut sint unum, sicut
est boc, quod dicit nobis: Modicum,et non videbitis et nos* unum sumus. Cnm essem cum eis, egoser-
me, et iterura modicum, et videbitis me,*quia vabam eos in nomine luo. Quos dedisli raihi, cuslo-
vado ad Patrem? Dicebant ergo: Quid esl hoc, quod divi, et nemo ex his periit, nisi filius perditionis, ut
dicif, Modicum? Nescimus quid loquitur. Cognovit Scriptura (Ptal. cvm, 8) impleattir. Nuncautem ad
autem Jesus quia volebant eum inierrogare, et dixit; D te venio: et haec loquor in mundo, ut habeant gau-
eis: Dehoc quserilis inter vos, quod dixi: Modicum, dium meum implelum in semetipsis. Ego dedi eis
et non videbitis me, el iierum modicum, et videbitis sermonem luum, el mundus odio eos habuit: quia
me. Amen, amen dico vobis: quia plorabiiis et fle- non sunt de mundo, sicul et ego non sum de mundo.
bitis vos, mundus autem gaudebit; vos autem con- Non rogo ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos
tristabiroirii, sed tristitia vestra vertetur in gaudium. a malo. De mundo non sunt, sicut et ego non sum
Mulier cum paril, tristitiam habel, quia venit iiora de mundo. Sanctificaeos in veritate. Sermo tuus
ejus: cum autem* peperit puerum, jam non memi- veritas est. Sicut lu me misisti in mundum, iia et
nit pressurae, propter gaudium quia natus est homo ego misi eos in mundum, et pro eis sanctifico me
in mundum. Et vos igitur nunc quidem tristitiam ha- ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in verilale. Non
betis: iterum autem videbo vos, el gaudebit cor ve- pro his rogo tantum , sed f>t) pro eis qui crediluri
strum: et gaudiumvestrum nemo tollel a vobis. Et in sunt per verbum eorum in me: utomnesunum sim,
illo die me non rogabitis quidquam. Amen, amen sicut tu, Paler, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis
dico vobis: si quid pelierilis Palrem in nomine meo, unum sinl: ut mundus credat quia tu me misisti.
345 EVANGELICARUM HARMONIARUM INtERPRETATlO. 346
Et ego claritatem quam dedisti mihi, dedi eis : ut A duodecim, cum accepisset cohortem, venit, et cum
s:nt unnm, sieut et nos unum sumus. Ego in eis, eo lurba multa cum laternis et facibus et armis et
et tu in me, ut sint consummati in unum: et cogno- gtadiis el fustibus, missia principibussacerdotumet
scatmundus quia* me misisti, eldilexisti eos, sicut scribisetsenioribuspopuli. Quiautcm tradidit (eum)
et n<edilexisti. Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi dederat illis signum, dicens: Quemcunqueosculalus
ego sum, et illi sint mecum; ut videant claritatem fuero, ipse est: teneleeum, et ducite caute. Etcon-
meam quam dedisti mihi: quia dilexisti me ante festim accedens ad Jesum, dixit: Ave, Rabbi: et
cnustitutionem mundi. Pater juste, mundus te non appropinquavitJesu, ut oscularetur eum. Jesus autem
cognovit; ego autem te cognovi: et hi cognoverunt dixit ei: Juda, osculo Filium hominis Iradis? Amice,
ad quid venisti ? Et osculatusest eum.— JOAN. 4-
XVIII,
quia tu me misisti. Et notum feci eis nomen inum,
ct notum faciam: ut dilectio gua diiexisli me, in ipsis 9. Jesus itaqce sciens omnia quaeventura erant super
sit, et ego in ipsis. eum, processit et dixit eis: Quemqusritis? Respon-
derunt ei: Jesum Nazarennm.DicifJesus: Egosum.
CAPUT CLX.
autem et Judas qui tradebat eum, cum ipsis.
Venil Jesus in Gelhsemani,et oral Patrem ul transferat Stabat
calicemhunc ab eo. Ut ergo dixit eis: Ego suin, abierunt retrorsum, et
MATTH. B ceciderunt in terram. Iterum ergo eos interrogavit:
xxvi, 36-46. MARC , xiv, 32-42. Luc. xxn, Illi autem dixerunt: Jesura Naiare-
39-46. Tunc venit Jesus cum illis in vitlam quae di- Qucm quaeritis?
Jesus: Dixi vobis, quia ego sum : si
citnr Gethseraani, — JOAN.XVIII,1-2, trans torren- num. Respondit
me quaerilis, sinite hos abire. Ut impterelur
tem Cedron, ubi erat bortus in quem introivit ipse ergo
dedisii mihi, non per-
et discipuli ejus. Sciebat autem et Judas qui tradebat sermo quem dixit: quia quos
didi ex ipsis quemquam (Joan. xvn, 12). Tunc acces-
enm, locum, quia frequenter Jesus convenerat illuc
cum discipulis suis. Et cum pervenisset ad locum, seruut, et manus injecerunt in Jesum, et tenuerunt
dixit discipulis suis : Sedete hic, et orate, ut non eum. Videntes aulem hi qui circa ipsum erant, quod
si percutimus
intretis in tentationem, donec vadam illuc, et orem. futurum erat, dixerunt ei: Doraine,
Et assumpto Petro et duobus filiis Zebedaei, Jacobo in gladio?—-JOAN.xvm, 10, 11. Simon ergo Petrtis
et Joanne, coepit contristari et mcestus esse. Tunc habens gladium, eduxit euro, et percussit pontificis
ait illis : Tristis est anima mea usque ad morlem: servum, et ampulavit auriculam ejus dexteram. Erat
suslinete bic, et vigilale mecum. Et ipse progressus autem nomen servo, Malchus.Tunc ait Jesus Petro:
est ab eis quanium jactus est lapidis. Et positis ge- Calicem qjuemdedit mihi Pater, non bibam illum?
nibus procidit iu faciem suam, et orabat, ut, si fieri Milte gladium in vaginam. Omnes enim qui accepe-
G An
posset, transiret ab eo hora, dicens: Paler, si pos- rint gladium, gladio peribunl. et putas quianon
sibile est: Abba Pater, orania tibi possibilia sunt: Mi possum rogare Palrem meum, exbibebit mihi
Pater, si possibile est, transfer calicem bunc a me: plus quam duodecim legiones angelorum? Quomodo
verurotamen non quod ego volo, sed quod tu. Etcum ergo implebuntur Scripturse, quia sic oportel fieri ?
surrexisset ab oratione, venit ad discipulos suos, et Sinite usque huc. Et cum letigisset auriculam cjus,
invenit eos dormientes. Et ait illis : Quid dormitis? sanavit eum. In illa hora dixil Jesus lurbis: Tanquam
Sic non potuistis una horavigilare mecum? Vigilate ad latronem exiistis cum gladiis el fustibus com-
et orate, ut non inlrelis in tentaiionem. Spicitus qui- prehendere me. Quotidie apud vos eram, docens in
dem promptus est, caro autem infirma. Iterum se- templo, et non me tenuisiis. Sed haecesl hora veslra,
totum facium
cundo abiit, el oravit. — Luc.xxn, 43-4S. Apparuit et poiestas tenebrarum. Hoc autem
Tunc
autem illi angelus de ccclo, confortans eum. Factus est, ut implerentur Scripturae prophelarum.
esl in agonia, et prolixius orabat, dicens: Pater mi, disciputi omnes, relicio eo, fugerunt.— JOAN.XVIII,
autem et tribunus, ct minislri Judaeo-
si non potest calix bic transire nisi bibam illam, Gat 12-14. Cohors
rum comprehenderunt Jesura, et ligaverunt eum, et
voluntas tua. Et factus est sudor ejus sicut guttae -
adduxerunt eum ad Annam primura : erat* aulem
sanguinis decurrentis in lerram. Et cum surrexisset D socer
Caipbae, qui erat pontifex anni illius. Erat
ab oratione, venit iterum ad discipulos suos.et inve-
autem Caiphas qui consilium dederat Judaeis: Quia
nit eos dormientes prae trislitia. — MARC. XIV,40. expedit unum hominera mori pro populo.
Erant enim oculi eorum gravati, et ignorabant quid
responderent ei. El reliclis iliis, ileruni abiit, et oravit CAPUT CLXII.
teriio eumdem sermonem dicens. Tunc venit ad di- Adolescensquidam indutus sindone sequebaturJesum.
scipulossuos, etailillis: Dormilejam, et requiescite.
Ecce appropinquavil hora: et Filius bominis tradelur MARCXIV,51,52. Adolescens auiem quidam se-
in manns peccatorum. Surgiie, eamus: Ecce appro- quebatur eutn, araictus sindone super nudo; et tenue-
ruiil eum.Al ille, rejecla sindone, nudus profugitab
pinquavit qui me tradei.
eis. — JOAN.xvin, 15-18; MATTH.XXVI,58-69,70;
CAPUT-CLXI. MAHCXIV,54; Luc. xxn, 54-57. Sequebalur autem
Judas vtnil cumturbiscomprehendereJesum. Jesum Simon Petrus a longe, et alius discipulus,
MATTB.XXVI,47-56; MARCXIV,43-50 ;Lcc. xxn, usque in atrium principis sacerdotum. Discipulusau-
47-54. Et adbuc ipso toquente, ecce Judas uuus d« tem ille notus erat pontiflci, et inlroivit cum Jesu in
5*7 VICTORISEPiaCOW CAPCAjy S48
atrhim poniiucis. Pelrus aulem stabat ad ostium fo- A Jesum dicens : JJihil respondesad ea q«ae isti adver-
rts. Exkit engodiscipukts alius qui erat notus pon- sus te testificanturfJcsus auteni nihil respondit.
li/tci, «t dixit ostiarise, et introduxil Pelrum. Quem CAPUT CLXV.
cum vidisset anc.Uaostiaria sedentem ad lamen, et Princept sacerdolumadjurat Jetum dicent. $i lu et
eum roisset intuita, dif.il: Nunquid et tu ex discipulis Chritlut, dic ntbit.
es homiiwsistias? Dicitille z Mulier, non novi illum, MATTH. XXVI, «3-68; MARCxiv, 61-65; Luc. xxu,
neque scio qntddicas. Stabaul autem servi et ministri 66-71. Et rursum summus sacerdes ait ilti: Adjuro
ad prusss, quia frigus erat, et catefaciebantse. Erat te per Deum vivum, ut dicas nobis si lu es Cbristus
autemcam eis Petrus stans et calefaciens se, ut vi- Filius Dei beoedicti. Dicit illi Jesiu: Tu dixisti. Et
deret finera, ait illis -.Si vobis dixero, non credetis miai; si autem
CAPUT CLXHI. el interrogavero, non respondebiiis mif», neque di<-
Intemgal "arrawj» tacerdottm Jetum dt discipulitet miltetis. Verumtaraen dico vobis: Amodo videbitis
doclrinaejut. Filium hominis sedentero a dextris virtutis Dei, et
JOA». xvm, 19-27; MATTH. XXVI,71-75; MARC. venientem in nubibus cceli. Tunc princeps sacerdo-
XIV, «6-72; Luc. xxn, 55-62. Pontifex ergo interro- tum scidit vestimenta sua, dicens : Blasphemavit.
gavit Jemmde distipulie snis et dedoctrina ejus. B Quidadhuc egemus testibus? Ecce nunc audisiis bla-
Rosaoaditet Jesus: Ego palam locutussura reundo: sphemiam de ore ejus. Quid vobis videtur ? At illi
ego temper docoiTflsynagogaet fntemplo, q«o om- respondentes, dixeruut: Reus est mortis. Tunc ex-
nes Judaei cojiveniunt, et in ocoulto locutus smn spueruntin faciem ejus : et qui tenebanteum Ulude-
nilul. Ojnid roe interrogas ? ioterroga eos qui andie- bant ei, et velaverunt faciem ejus, et colaphis ceci-
rw»t quid locutus sim ipsts: ecce Jn scinnt quae drxe- derunt eum. Alii autem palmas in faciemei dede-
rim ego. Hsecsntem cum dixisset, wms assisiens ruut, dicentes: Prophetiza nobis, Cbriste, quis est
ministreram dedit alapam Jesu, diceng: Sic respon- qni te percussil? Et alia multa blasphemantes dice-
des poatiuci ? Respoadit ei Jesns: Si male locutus bant in eum.
sum, lestimoniim perhibe de malo; si antem bene, CAPUTCLXVI.
quid tne caedis}£t misiteom Annas ligawm ad Cal- Traditur PUato Jesut: tt pmnket Juda*.
piiam ponUficem.Erat aotem Simon Petrus foris in MATTB. IXVH,3-10; MARCXV,i; Luc. xxni, 1.
alrio stans; et caletaciens se. Rursnai autem vidit
Et adduxerant eum vmctum in pwetorium, et tradi-
eum atia ancilla, et ail ck-camstanti&us:£t hic erat
dernnt Pontio Ptlato praesidi. — JOAR.tvin, 28. Et
cuui Jesu Nazareno. Accesserunt qui stabmot,et di-
n non introierant in pnetorium, ut noneorrtamina-
xerunt Pelro; Vere et Ui ex ill s es : nam et loquela ipsi
ut manducarent Pasoha. Ttme vidensJo-
lua le manifestumfacit quodsis GaJilseus.fit iterma rentar, sed
das qui eum tradidit qued damnatus esset, ductas
negavit cum juramento: Qaia nou novi homiiiem. Et
pseaitentia, retulit triginta angeateos principibus sa-
nost pusitlum quasi herae unius, dicil unus ex servis
cerdotum et seaioribas, dicens : Peccavi, tradens
pontificis,CJignaiusejus cigus abscidtl Petrus atiri-
culam: Vereet hic cain illo erat: nam Calilaeusest: sanguiaemjustuas. At iHi dixertmt: Quid ad nos ? tti
Noirae ego te vidiiu horto cura illo? Tanc ccepkde- videris. Et pnejectis argenteis in templo, recessil: et
testari el jurare, et anatkematiaare: Neqnenovi eo», airiens,laqueo se snspemlit. Prmeipes antem sacer-
dotura, acceptis argealeis, dixernnl: Non eos licet
neque scioquid dicis: notinovi uominemisttrm qnem est.
dicilis. Et slatira gallus cantavit. Et conversus Do- mittere m corboaam, qoia pretium sangnrnis
Consilioautero iaite, emerant ex it+isagrum figuli,in
minus, resptxit Petrum. Et recordatus est Petrns
yerbi Domini * quod diserat ei : Priusquam galks sepulturam peregrmorum. Propter 4»ocvoeatus est
ille * hocest ager sangninis, us-
ter me Et ager Achelderaacb,
cantet, negabis. egressus foras, flevit
amare. que in hodieraom diem. Tunc imptetnm est qned
dictum est per Jeremiatn prophetam, dicentem -.Et
CAPUT CLXIV.
lestes adversus Jesum. jjaccepernnt triginta argenteos pretiura appretiaji,
Quterebanturfatsi quem appretiaverunt a fitiis Israel: et dedwnM eos
MATTH. XXVII, 1; xxvi, 59-63; MARCXIV,55-61. in agrum figuli, skutconstituit mmi Dommas(Zoch.
Maneautem facto, corivenerunl omnes principes sa- M, 12).
ccrdotum.cum senioribus plebiset scribis, concilium CAPUTCLXVtl.
facientes. Qaae»ebaolfelsutn testimonium contra Je- Pilatut audit inler Judxot et Domtnum: et mttit eum
sum, ul eum morti traderenl: elnon invenerunt, cum ad Herodem.
multi fatsi testes accessissent; nec inveniebant: et JOAN. XVIII, 29,30. Exivit ergo Pilalusad eos foras.
convenientiaTftoruratestimonia nonerant. Novissime et dixil: Quam accusationemaffertisadvmus homi»
autem venerunt duo falsi testes, et dixerunt: Nos nera bunc? Responderuntel dixerant ei: Si nen esset
audivimus etim dicentem : Possum destruere tem- hic raalefactor, non tibi tradidissemuseum. — Lcc.
plnm Dei liOCmanofactum, et post triduum aliud non xxni, 12. Hunc invenimus subvertentem ^ntem no-
niaiiufacrumaedificare.Jesus autem tacebat. Et sur- stram, et probibentem tributa dare Caesari,et dicen-
gens princeps sacerdoium io medium, interrogavit tem se Christum regem esse. — JOAN.xvni, 31-38.
U9 EVANGELICARUM HARMONtAftfJUINTERPRETATIO. 850
Dixit ergo Pilatus: Acebpiteeura vos, et secundam A catum babet. Et exinde quaerebat Pilatus dtmtttero
iegem vestrsm jadkate eaaa. Dtxerunt ergo ei Jodaei: emn. Judaeiautem clamabant, dicentes: Sl hunc di-
Nobis non licetiaterfieere qoemqnam. Ut sermo Jesu mittis, non es amicusCaesaris: omnis *qui seregcm
iropleretiir, qaem dixit (Ifattfc. xx, 19): sigmficans faeit, «ontradicit Caesari. Pilatus ergo eum andisset
qua morte esset werihirus. Introivit ergo iterum m hos sermones, addnxR foras Jesnm, et sedit pro tri-
pracloriumPiUtns, et vocavil Jesuro, et dixit ei: — bunati, in locoqui dicilur Lilhostrotos, Hebraice ao-
MATTB. XXVII, 11; MABC.XV,2; Luc. JOnil,3. Tu es tem Gabbatba. Erat aulero parascete Paschae, fcorst
rex Judaeorum? Ei respondit Jesus: A temedpso hoc qitasi sexta. Et dicit Judaefs: Ecce rex vester. Htiau-
dicis, an alk'dixeTuntlibi de me ? Respondit Pilatas: tem clamabant: Tolle lolle, «rucifige etrm. ©icit eis
Nnnquidege Judseussum IGens bta et pontifices*lui Pilatus: Regem vestrmn eracifigam? Responderunt
• pontlfices : Non habemus regem, nisi CseSarem. —
Uadjderuat te «iai. Quid fecisti ? Respondit Jesus
Regaam meum non est de hoc mando. Si ex bec MATTB.XXVII,1248; MARCXV,3-10. Et accttsabant
mundo esset regaum meuaa, minisiri mei wiqae de- enn sammi sacerdotes in roukis. Jesus atrtem nttiil
certareat, ut non traderer JudaeU: nunc autera re- respondit. Tuncdicit ilMPilatns: Nen audis quanta
gnummenm non eat hioc.Diiit iiaqueeiPiiatus: Ergo adversumte dicunt tastimonia? Et non respondri ei ad
rex es tu ? Respondit Jesas: Tu dicfs, quia rex sum B ullum verbum, ita ut tniranstur prseses vehementer.
eg«. Ego in boc natos sum, et ad boc veni in raua- Per diem autem feslnmconsoeverat pmses dimittere
dum, ui testimonium pernibeam veritaci. Omnis qoi populounumex vinctis, quemcunquepelissent. Habe-
est ex verilate, audit vocenxneam. DiftUei PUatus: bat autem tunc vinctum insignem, qui dicebatur Ba-
Quid est verkas? £t cum hoc dixisset, iterum exivit rabbas. Congregatisergo Ttlis, dixit PilaUs: —JOAN.
ad Judaeos,et ait ad prinoipes sacerdotom et lurbas: xvm, 39. Estcoiisuetudo vobis utunura dimRtam*m
Nullam inveniooausam * in homine. — Luc. xxin, Pascba. Quemergo vultis dimittam vobis? Barabbam,
5-18. At illi iovalescobant dicenles: Gommovetpo- an Jesum, qui dicitur Christus ? Sciebat enim quod
pulum, docens per untversam Judaeam, et iocipiens a per invidiam tradidissent eura.
Galilaeausque huc. Pilalns autem audiens Galitaeam, CAPUT CLXVIH.
interrogavit si homo Galilaeusesset. Et ut cognovit fJ«orPilati misit ad eumdieens: Nihiltibiet jnstoilli.
quod deHerodis potestate essel, remisit eum ad He- MATTB.XXVII, 19-25; MARCXV,11-14;LCC XXIII,
rodem, qui et ipse Hierosolvrois erat illis diebus. 17-23. Sedente autem illo pro tribunali, raisit ad
Berodes autem, viso Jesu, gavisus est valde. Erat illom ttxor
ejus, dicens: Nihil tibi et justoilli: raulta
enim cupiens ex multo tempore videre eum, eo quod enim
passa sum hodie per visnm propter eum. Prin-
audierit multa de illo, et sperabat signum aliquod vi- **
tipes autem sacerdotnm et seniores persuaserunt po-
dere ab eo. Interrogabat autera illum multis sermo- pulcs at peterent Barabbam, Jesttra vero perderent.
nibns. At ipse nihil illi respondebat. Stabant etiara Respondeas autem praeses, ait illis: Qnem vultis vo-
principes sacerdotum et scribae,constanter accusan- bis de duobus dimitii ? At illi dixerunt, Barasbam. —
tes eum.Sprevit aulem illum Herodes cum exercitu JOAN.xvni, 40. Erat autem Barabbas latto. Qoierat,
suo, et iTlusitindutum vesle alba, et remisit ad Pila- propter seditionem quamdam factam tn civitate et
tum. Et facti sunt amici Herodes et Pilatus in die homfcidiurn, vinctus in carcere. Dicit illis Pflatus:
illa: nam antea iniraici erant ad invicem. PUatus Quid ergo faciam de Jesu, qui dtcitur Ghristus ? Di-
autem, cpnvocatis principibus sacerdotura et roagi- cunt omnes: Crucffigatur.Aitillis praeses: Quid enim
stratibus et plebe, exivit ad eos feras, et dixit eis: mali fecit? At illi magis clamabant, dicentes: Cruci-
Obtulistis mibi hunc hominem, quasi averteotem * figalur. Vidensautem Pilatus quia nihil proficeret,
hunc populum. Ecce adduco eum foras, ut cognosca- sed magis tumultus fieret, accepta aqua, tavit manus
tis quia in eo nutlam causam invenioex his in quibus coram populo, dicens: Innocens ego sum a sanguine
eum accusatis. Sed neque Herodes; nam remisi vos justi hujus : vos videritis. Et respondens universns
ad illum: et ecce nihildigoum morte* actura. Emen- poputus, dixif.Sanguis (ejas) super nosetsuper filfos
datum ergo illum dimiitam. Exciamavit autem uni- ^ nostros.
versa turba, dicens: Tolte hunc, crucifige, crucifige. GAPUTCLXIX.
— JOAN.xix, 6-15. Dicit eis Pilatus: Accipite eum Piiattts dimisit
Barabbam, ei tradidil Jesum ud cruci'
vos, et crucifigite. Ego enira non invenie causam in figeudum.
eo. Responderunt ei Judaei: Nos legem babemus, et MATTS. xxvn, 26-32; MARCXV,15-21; Luc. xxiil,
secundum tegemdebet mori, quia Fiiium Deisefecit. 24-51; JOAN.XIX.Tunc dimisit Hlis Barabbam; Je-
Cum ergo audisset Pilatus hunc sermonem, magis sum autem flagellis caesumtradidit eis ut crtrcifige
timoit. Et ingressus est praetoriumitcrum, et dicit ad retnr. Et milites praesidissuscipientesJesum in prae-
Jesum: unde es tu? Jesus aulem responsum non dedit torium, congregaveront adenra ttniversamcohortern.
ei. Dicit ergo ei Pilalus : Mihi «on loqueris ? JSescis Et extienles enm, * induunt eum tunicam purpu-
quia potestatem hapeo crucifigere ie, et potestalem nani, et chlamydem coccineam circumdederunt ei.
babeo dimittere te ? Respondit Jesus ; Non haberes Et slectentes coronam de spints, posnerunt super
potestatem adversum me ullam, nisi tibi datam esset capat ejus, et arnndinem in dextera ejns. Et genti
desnper. Propterea qui tradidit me tibi, majus pec- Qexo ante eua, itiadebaat ei, dieentet: Ave, rex
311 VICTORISEPISCOPI CAPUANI 35«
Judaeorum. Et exspuentes in eum, acceperunt arun- A i liberet nunc eum, si vult: dixit enim : Quia Filius
dinem.et percutiebant caput ejus. Et poslquam illuse- Dei sum. Idipsum autem unus de his qui pendebant
runt ei, exuerunt eum chlamydem et purpuram, et talronibus , blaspbemabat eum, dicens : Si tu es
induerunt eura vesliraenlis cjus, et duxerunt eum, ut Christus, salvnm fac temetipsum et nos. Respondens
cruciGgerent bajulantemsibicrucem.Exeunles autem autem aller, increpabat illum dicens : Neque tu times
invcnerunt hominem Cyrenaeumvenientem de villa, Deum, quod in eadem damnationees? El nos quidem
nomine Simonem, patrem Alexandri et Rufi. Hunc juste : nam digna factis recipimus : hic vero nihil
angariaverunt crucem portare post Jesum. Sequeba- mali gessit. Et dicebat ad Jesum : Domine, memento
tur autem illum turba mutta populi, et mulierum quse mei, dum veneris in regnum tuum.Et dixit illi Jesus:
plangebant, et lamentabantur eum. Conversus autem Amen dico tibi: flodie mecum eris in paradiso. —
ad illas Jesus, dixit: Filiae Jerusalem, nolite flere JOAN.xix, 25-27. Stabant aulem juxta crucem Jesu
super me, sed super vos ipsas flele, et super filios mater ejus, et soror matris ejus, Maria Cleophaeet
vestros. Quoniam ecce venient dies in quibus dicent: Maria Magdalene. Cum vidisset ergo Jesus mairem,
Beataesteriles et ventres qui non genuerunt, et ubera e.t discipulum stantem quem diligebat, dicit matr{
quae non tactaverunt. Tuttc incipient dicere monti- suae: Mulier, ecce filiustuus. Deindedicit discipulo :
bus : Cadiie super nos; et collibus : Operiie nos. B ] Ecce mater tua. Et ex illa hora accepit eam discipu-
Quia si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid lus in sua. —MATTH. XXVII,45-50; MARC.XV,33-37;
fiet? Luc xxni, 44-46. A sexla autem hora, tenebrae
factas sunt super universam terram , usque ad ho-
CAPUT CLXX. ram nonaro. Et circa hnram nonam clamavit Jesus
Duo lalrones cum Christo ad crucifigendumducunlur.
Et Jesns in cruce matrem Joanni et Joannem malrij voce magna, dicens: Eli, Eli, lama sabactbani (Psat.
commendat.Acelo polatus, consummatis omnibus,, xxi, 2) I Quod est interprelatum : Deus meus, Deus
emittit spiritum. meus, utquid dereliquisti! Quidatn autem illic stan-
Luc. xxm, 32-34. Ducebantur aoiem et alii duoi tes el audientes, dicebant: Eliam vocat iste. — JOAN.
nequam cum eo, ut interficerentur. — MATTH. XXVII,, xix, 28-30. Postea sciens Jesus quia jam omnia con-
33-37; MARC. XV, 22-26. El postquam venerunt ini summata sunl, nt consummaretur Scriptura (Psat.
locum qui dicitur Golgotha, quod est interpretalum> LXVIII,22), dicit: Silio. Vas ergo positum eral aceto
Calvariae locus, ibi crucifixerunt eum. Et dederuntt plenum. Et continuo currens nnus ex eis, accepiam
ci vinum bibere cum felle mixium:el cum gustasset,, spottgiam implevit aceto, et imposuit arundini, et
noluit bibere. Jesus autem dicebat: Pater, dimitlei dabat ei bibere.Cum ergo accepisset*acetum, dixit:
illis;non enimsciunt quid faciunt.—JOAN.XIX, 19-24., C< Consuromatumest. Caeterivero dicebant: Sine, vi-
Postquam autem crucifixerunt eum , acceperunt ve- deamus an veniat Elias liberans eum. Jesus autem
stimenta ejus, et fecerunt quatuor partes, unicuiquei iterum clamans voce magna, ait : Pater, in manus
milili partero, et lunicam. Erat autem tunica incon- toas commendo spiritum meum. Et inclinato capile,
sutilis, desuper contexta per totum. Dixcrunt ergoi emisit-spiritum.— MATTH. XXVII, 51-54; MARCXV,
ad invicem : Non scindamus eam, sed sortiamur de> 38, 39; Luc. xxm, 47, 48. Et ecce velum lempli
illa, cujus sit. Ut Scriptura impleretur, dicens : Par- scissum est in duas partes, a summo usque deorsum.
titi sunt vesfimenta mea sibi, etsuper veslem meami Et terra mota esi, et petraescissaesunt, et monumenla
roiserunt sortem (Psal. xxi, 19). Et mlites quideroi aperta sunt, et mnlta corpora sanctorura qui dorraie-
baec fecerunt. Et sedentes servabant eura. Scripsitt rant, surrexere. Et excuntes de monumenlis post
autem ettilulum Pilatus causae ejus, et imposuitsu-. resurrectionera ejns, venerunt in sanctam civitatem,
per caput cjus : Hic est Jesus Nazarenus Rex Judaeo- et apparuerunt multis. Centurio autem, et qui cum
rum. Hunc ergo titulum mulii legerunt Judaeorum : illo erant, custodienies Jesum, viso terraemotu et bis
quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus estt qui fiebant, timoere valde, glorificantes Deum et di-
Jesus. Et erat scriptum Hebraice, Graeceet Latine. cenfes: Hic bomo justus vere Filius Dei erat. Et
Dicebant ergo Pilato pontifices Judseorum : Noli[ D 1 omnis turba eorum qni simul aderapt ad speciaculum
scribere, Rcx Judacorum : sed, quia ipse dixit: Rexc istud, et videbant quae fiebant, percutienies pectora
suirl Judaeorum.ResponditPilatus:Quod scripsi.scri-- sua revertebanlur. — MATTH.XXVII , 55, 56; MARC
psi. — MATTH. XXVII,38-44; MARCxv, 27-32; Luc. xv, 40, 41; Luc. xxm, 49. Stabant autem omnes
xxm, 35-43. Tunc crucifixeruntcum eo ducs latrones,, noti ejus a longe, et mnlieres mullae qux simul curo
unum a dexteris, et alterum a sinistris ejus. Praeler-- eo ascenderant a GalilseaHierosolymam. Inier quas
euntes auiem blasphemabant eum, movcuies capitai erant Maria Magdalene, et Maria Jacobi minoris, et
sua, et dicentes : Vali! qui desiruis templnm Dci, etr Josephroater,etSaloraematerfiliorumZebedsei(qu.T-,
in triduo illud reaedificas : salva iemetipsum : s'i\ cum essel in Gatilaea,seqoebanlur eum), h*c viden-
Filius Dei es, descende de cruce. Simililer et princi-- les. — JOAN.xix, 51-36. Judaei ergo, quoniam Pa-
pes sacerdolum illudentes cum scribis et senioribus,, rasceve erat, ut non remanerent in cruce corpora
dicebant : Alios salvos fecit, se ipsum non potestt sabbato (erat enim magnus dies ille sabbati), roga-
salvum facere. Si Rex Israel esl, descendat nunc deB verunt Pilalum ut frangerenlur crura eorum , et
cruce, ut videamus, et credamus ei. Confiditin Deo : tollerentur. Venerunt ergo milites : et primi quidem
 353 EVANGELICARUM HARMONIARUMINTERPRETATIO. 354
fregeruntcrura, et alierius qui cum eo crucifixus est. A orto jam sole, dicebant ad invicem : Quis revotvet
Ad Jesum autem cum venissent, ut viderunt eum jam nobis lapidem ab ostio monumenti? Erat quippe
roortuum, non fregeruntejus crura, sed unus mililum magnus vatde. Et ecce terraemotus factus est ina-
lancea latus ejus aperuit: et continuo exivit sanguis gnus. Angetus autem Dominidescendit de coelo, et
ct aqua. Et qui vidit, testimonium perhibuit: et ve- accedens revolvit lapidem. Et respicienles viderunt
rum est testimonium ejus. Et ille scit quia vera revolulum lapidem a monumenlo, ct angelum seden-
dicit, etutvos credatis. Facta sunt enim haec, ul tem supereum.Erat autem aspeclus ejus sicul fulgur,
Scriptura impleretur : Os non comminuelis ex eo et vestimentum ejus sicut nix. Praetimore autem ejus
(Exod. xii, 46 ; Num. ix, 12). Et iterum alia Scri- exterriti sunt custodes, et facti sunt veluti mortui.
plura dicit: Videbunt in quem transfixerunt (Zachar. Respondens autem angelus dixit mulieribus: Noliie
xii, 10). timere vos: scio enim quod Jesum qui crucifixus est,
CAPUT CLXXI. quaeritis: non est hic : surrexit enim, sicut dixit:
Jotevh petit corput Jetu a Pilato, et tepelit una cum venite et videte tocum ubi positus erat Dominus. Et
Nicodemo. factnm est, dum menle consternatse essent de isto,
MATTH. xxvu, 57-61; MARCXV,42-47; Luc. xxm, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti.
50-56; JOAN.xix, 38-42. Cum sero factum essel, ve- B Cum limerenlautem.et declinarent vutlumin terram,
nit quidara homo dives, nobilis decurio, ab Arima- dixerunt ad illas: Quid quaeritisviventem cura nior-
thaeacivifate Judaeae, nomine Josepb , vir bonus et tuis ? Non est hic, sed resurrexit: recordamini «ua-
juslus, qui et ipse occultus erat discipulus Jesu liter loculus esl vobis, cum adhuc in Galilacaesset,
propter metum Judaeorum, qui exspecfabat et ipse dicens : Quia oportel Filium hominis tradi in manus
regnum Dei. Hic non consenserat consilio et actibus peceatorum, et crucifigi, et die tertia resurgere. Et
eorum. Hic accessit ad Pilalum, el petiit corpus Jesu. cito euntes, dicile discipulis ejus quia surrexit a
Pilatus aulem niirabatur, si jain obiisset: et accersito raortuis. Et ecce prsecedelvos in Galilaeam: ibi eum
centurione interrogavit eum, si jam .mortuus esset. videbiiis. Ecce praedixi vobis. Et recordatae sunt
Et cum cognovissei*, jussit reddi corpus. Venit au- verborum ejus. Et exieruut cilo de monumento cum
lem el Nicodemus qui venerat ad Jesum nocte pri- timore et magno gaudio, currentes nuntiare discipulis
mum, ferens mixturam myrrhaeet aloes, quasi libras ejus. — JOAN. xx, 2-17; Luc. xxiv, 12. Cucurrit ergo
centum. Acceperunt auiem corpus Jesu, et ligaverunt (Maria Magdalene)et venit ad Simonem Petrum et
eum linteis cum aromatibus , sicut mos est Judaeis ad alium discipulum quera amabat Jesus, et dicit
sepelire. Erat aulem in loco ubi crucifixus est, bor- eis : Tulerunt Dominum* meum de monumenlo: et
lus: et in horio monumentumnovum, in quo nondum C aescimus ubi posuerunt eum. Exiit ergo Petrus, et
quisquampositus fueral. Et posuit illud Joseph, et ille alius discipulus, et venerunt ad monumentum.
advolvitsaxum ad ostium monuraenti, et abiit. Erant Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus
autem ibi Maria Magdalene,et altera Maria, sedentes praecucurrit citius Petro : et venit primus ad monu-
coutra sepulcrum. Viderunt quemadmoduroposiium mentum. El cum se inclinasset, vidit posita lintea-
erat corpus ejus. Et revertentes paraverunl aromata mina, non tamen introivit. Venit ergo Simon Petrus
ct unguenla, ut venienles ungerent eum. Et sabbato sequens eum , et introivit in monumenium, et vidit
quidem silueront secundum mandatura. linteamina posita, el sudarium quod fueral snper
CAPUT CLXXII. caput ejus, non cum linteaminibus positum; sed se-
Judmi tignant monumentum. paralim involutumin unum locum. Tunc ergo inlroi-
vit et iile discipulus qui venerat prius ad inonumen-
MATTH. XXVII, 6 2-66. Aliera autera die quae est
et vidit, et credidit : nondum enim sciebant
post Parasceven, convenerunt principes sacerdotum lum, *
et Pbarisaeiad Pilatum, dicentes : Domine, recordali Scripturas, quia oportet eum a morluis resurgere.
—
sumus quia seductor ille dixit adhuc vivens : Post Abierunt ergo iterum ad semetipsos discipuli.
ires dies resurgam. Jube ergo custodiri sepulcrum MARCXVI,9. Maria auiem Magdalenedc qua ejccerat
D seplem dsemonia, stabat ad monumentum foris plo-
usque in diem tertium, ne forte venianl discipuli rans. Dum
ejus, et furenlur eum , et dicant plebi : Surrexit a ergo flerel, inctinaVitse, et prospexil in
morluis : et erit novissimus error pejor priore. Ait monumentum, ct vidit duos angelos in atbis seden-
illis : Habelis cuslodiam : ite, custodite sicut scitis. tes: unum ad caput, et uniim ad pedes, ubi positum
' Itli autem abeunlcs muniere sepulcrum, erat corpus Jesu. Dicunt ei illi: Mulier, quid ploras?
signantes Dicit eis : Quia tulerunt Dominum meum, et nescio
\, lapidem cumcustodibus.
ubi posuerunl cum. Haeccum dixisset, conversa est
CAPUT CLXXIII. relrorsum, et vidil Jesum siantem : el non sciebat
Prima die tabbati Jesus resurgit a mortuis. quia Jesus * esset. Dicit ei Jesus : Mulier, quid plo-
MATTH.XXVIII,1-8; MARC.XVI,1-8; Luc. xxtv, ras ? Quem qu.xris ? Hla existimans quia hortutanus
1-9; JOAN.xx, 1. Vespere autem sabbati quaelucescit esset, dicil ei: Domine, si tu sustulisti eum, dicito
in prima s.ibbsli, cum adbuc tenebrse essent, vmit mihi ubi posuisli eum : et ego eum tollam. Dicit ei
Miria Magdalene,et allera Maria, et Salomc ad mo- Jesus -.Maria. Conversa illa, dicit ei: Rabboni, quod
numentum, portanles quae paraverant aromata; et dicitur Magister. Dicit ei Jesus : Noli me langere :
355» VICTORISEPISGOPI CAPUANI 358
nondum enim ascendi ad,Patrem meura. Vade aulem A qni dicunt eum vivere. Et abierunt quidam ex nostris
ad fratres raeos, et dic eis: Ascendo adPalrera meum ad monumentum, et ifa iovenerunt sicut mulieres
et Pajrem vestrum ; ad Deum meum et Deum ve- dixerunt: ipsum vero non invenerun.t. Et ipse dixit
trum, ad eos: 0 ttulli et tardi corde ad credendum in om-
nibus quac Iocuti sunt prophetae! Nonne ergo hscc
CAPCT CLXXIV.
Custodes monumenti annuntiaverunt sacerdotibus dt oportuit Christttm patl, et ita intrare in gtoriam
resurrettiom Chritli. suam? Et incipiens a Moyseetomnibus propbeiis,
inlerpretabatur ftlis Tn omjutbus Scripturis quaede
MATTH. xxvrri, 11-15. Ecce qnidam de custodfbus ipso erant. Et
appropinquaverUntcastello quo ibant:
venerunt in civitatem, et ntmtiaveruiit prihcipibw et ipse * finxit lottgius ire. Et
coegerunt illum, di-
sacerdotum omnia quse facta fuerunt. Et congfegad centes : Mane nobiscum, et
quoniam
cum senioribus, consiffoaccepto, pecuniam copiosam inclinata est jam dies.'Et intravit cumadvesperascit
illis. Et factum
dederunt miMtibnS,diCentes : Dicrte, Quia discipuli est, dum recumberet cum illis,
accepit panem, et
ejus nocte venerunt, et fttfati sunt eum nobis dor- benedixit, ac fregtt, et porrigebat illis. Et aperli
mientittus. Et si hoc smtitiim fnerit a praeside, nos sunt oculi eorum, et cognoverunt illum : et
ipseeva-
suadebimus ei, et securos vos-faeiemus-.Ai IMi,ae- nuit ex oculis eoruro. Et dixerunt ad invicero: Nonne
g
cepta pecunia, fecerunt sfeut erartt edocti. Et dfvut- cor noslrum ardens erat in nobis, dum toqueretur in
gatum est verbum Israc" apud Judaees usque in ho- via et aperiret nobis Scripturas? Et surgentes eadem
diernum dfem. hora, regressi sunt in Jernsalem : et invenerunt
CAPUT CLXXV. congregatos undecim et eos qui cum fpsis erant,
Jesus apparuil mulieribut post resurrectionem, dteentes : Quod surrexit Dominus vere et apparuit
Stmoni. Et ipsi nSrrabani quaegesta erant in via, et
MATTH. XIVTII,9V10; MARCXVI,10,11; Lac. xxiv, quomodo cognoverunt eura in fraclione
lO-tl. Et eeee Jesns oecurrit illis, dfcens : Avete. panis.
Iltaeautem aceecserunt, et tenuerunt pedes ejus, et CAPUT CLXXVtt.
adoravenmt eum. Tunc ait ittis Jesos: Nolite tiovere-: Jesns apparuit disciputissuts.
ite, nuntiate fratribns meis, ut eant in Catiteeam: ibi
me videeon*. Qua»cum abnssent, aamiaverunt haec MARCxvit 15, Nec Uus crediderunt. — Lue. xxiv,
onmia fflisundechn lugeniibus et flentibns, et eacleris 36-48- Dum autera h«C loquuntur, — JOAN.XX,
omnibus q«i eu» eo merant, Et illi andientes quia 19-23 cum esset sero die illa» una saJbbatorum,et
viveret et visns esset*ate els, ne» ersdideruot eis. Et ( fores essent claMsae,ubi erant discipnli congregati
c
visa sunt smle ittos sieut detwamerttun»verba isla, propier metujai J.u4a3orum,venit Jesus, et stetit in
et non eredebant illi». medio eorum, et dixit eis : Pax vobis: ego sum, uo-
lite timece. Conturbali vero e( perterriti, existima-
CAPUT CLXXVI. bant se spiritum, videre. Et dixit eis : Quid turbali
Duobut cunlibus i» cattellum apparuit Jesus. estis, et cogitaiiones ascendunt in corda veslra? Vi-
MARCXVI,12. Post haec autem duqbus ex eis am- dite manus meas et pedes, quia ipse ego suro : pal-
b^lantibw»ostensns est in alia.e/figie, — Luc. xxiv, pate et videte, quia spiriius carnem el ossanonhabel,
13-35, eunlibus bac. ipsa die in, castellum quod erat sicut me videtis habere. Et cum haecdixissei, osteo-
in spaiio siadiarura sexaginta ab ITierosolymis,no- dit eis manus, et pedes, ef latus. Adhuc aulem illis
taine Emmaus, Et ipsi loquehanitir ad invicem de non credentibus et mirantibus prae gaudio, dixil:
bis omsibus qnaaacfiiderapt, Et factum es( dura (a- Habetis hic atiquid qttod manducetur? Al illi obtu-
bulareuUire{secum quaererent,,et ipse Jesus appro- terunt ei partea» piscis assi et favuin meilis. Et eum
pinquans, ibat cum illis : oculi ajuem illorqm tener mandueasset eoram eis, sumens reliqoias, deik illis.
hantur, ne ejH» agnoscerent, El ait ad illos : Qui El dixit ad eos ; H&e sunt verba quae toeutus sua
sunt hi sermones quos confertis ad invicem amhu- ad vos cwn adbuc essem vobiscnm: qnoniam necesse
lantes, el eslis tristes? Et respondens unus cui no- P est imfteri omnia quae scripta sunt u iege Moysi, et
men Cleophas, dixit ej; Tu solus peregrinus es in Propbetis, et Psamjis de rae. Tune aperait iflis sen-
Jsrusalet», efc non cognovisti quse facta sunt in illa sam ul intelligerent Sc»ipturas, et dixif eis: Quoniam
hU dtebns? Quibus i|le dixit: Quae?Et dixerunl: De sic scriptum est, el sic oporlebat Christum paii, et
Jesn Na^arena, qui fuil vir propfwta, potens in opere resurgere dm tertia a morluis, el praedieare in no-
et sermnne,coram D«o et omni populo : et quomodo mine ejus peoHiteatiamet nemissienem peceaterum
eurn tradiderunt summi sacerdotes ei principes no- in omnes gentes, incipientibus ab Hierusolyma. Yos
&tri in damoationem inorlis» et crucifixerunt cum. aulem esiis teslesi hfrrtun. Et ego mitto proroissum
Nos auiem, sperabamus quia ipse esset redemplurus Patris vm in TOS,Gavisi suul ergo discipuli viso
Israel. El nunc super haec omnia, tertia dies cst ho- Doinino,Pixit ergo eis itertun : Pax vobis. Sicut mi-
die quod haec facla sunl. Sed ef mulieres quaedam sit me Pater, et ego millo vos. Hoc cum dixisset,
eti noslris, terruerunt nos, quae ante lucem fuerupt insufflavitet dixft eis : Accipite Spiritum sanctum':
ad monumentum: et non invenlo corpore ejus, vene- quorura remiseritis peccata, remittuntur eis; el quo-
runt dicentes se etiarn angelorum visionera vidisse, rum rettnueritis, retenia sunt.
557 EVANGEJJCARUHHARMOWARUMINTERPRETATIO. 3!»
CAPUT CLXXVHI. A bis? Dicil ei: Eliam, Domine, tu scis quia amo te.
Jetus apparuit Thomce. Dicit ei: Pasce agnos meos. Dicit ei iterum : Simon
JOAN.xx, 24-51. Thomas anlem unasex duodeeim Josjiiiis, diligis me? Ait illf: Etiaro, Domine, tu scis
qni dicitur Didymus,non erat cum eis quando Jesus. quia arao te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Dicit ci
venit. Dixerunt ergo ei alii discipuli: Vidimus Do- terlio : Siraon Joannis, amas me? Contrislalus est
ininum. Ille autem dixit eis : Nisi videro in manibus Petms, quia dixit ei terlio, Araas me ? Et dicii ei :
cjus fixuramclavomm, ct mitlam digitum. meum.in D.omine,lu omnia scis, tu scis.quia amote. Dicitei *
locum clavorum, el mittam manum meam fn latus, Pasce oves meas. Amen, amen, dico tibi, cum esses
ejus, non credam. Et post dies octo, iterum erant junior, cingebas le, et ambulabas ubi volebas: cum
discipuliejus intus, et Thomas cum eis. VenitJesus, autem senueris, extendes manus tuas, et alius te
januis clausis, et sletit in medio, et dixit: Pax vobis. cinget, et ducet quo tu non vis. Hocaulem. dixit, si-
Deindb rficit Thomae: Infer digitum tuum huc, et gnificans qua morte clarificaturus esset Deum. Et
vide manus meas : et affer manum tuam, et mitte in cum hoc dixisset, dixit ei; Sequere me. Conversus
latus meum : et noli esse iucredulus, sed fidelis. Re- Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus,
spondit Thomas, et dixitei: 'Domine meus.et Deus sequentem, qui et recubuit in ccena super peclus
raeus. Dicit ei Jesns: Quia vidisti me *, Credidisti: |j ejus, et dixit: Domine,quis est qui tradet te? Hunc
beati qui non viderunt, et crediderunt. Multaquident ergo cum vidisset Petrus, dicit Jesu : Domine, hic
et alij signa fecit Jesus in conspectu discipulorum aulem quid? Dicit ei Jesns: * Si eum volo manere
suora», quae non sunt scripta itt libro boc. Haec donec veniam, quid ad te? Tu me sequere. Exiit
autem scripta sunt, ut credatis quia Jesus * Cnrislus ergo sermo iste inter fratres, quia discipulus ille non
est Filrus Dei, et ul credentes, viiam * habeant in moritur. Et non dixit ei Jesus, Non moritur: sed, Si
nomine ejus. eum volo manere donec veniam, quid ad te? Hic est
*
CAPCT CLXXIX. dfscipulus qui testimonium * perhibuit de his, et
Iterum apparuit disciputissuis ad mare Tiberiadit. scripsit hsec : et scimus quia verum est testimoniutn
JOAN.xxi, 1-14. Poslea manifestavit se iterum * ad ejus. Sunt autem et alia multa quae fecit Jesus : quse
raare Tiberiadis. Manifestavitautem sic. Erant simut si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mun-
Simon Petrus, et Tlioinas qui dicitur Didymus, et dum capere eos qui scribendi sunt libros.
Nathanaet qui erat a Cana Galilaese,et filii Zebedaei, CAPUT CLXXXf.
et alii ex discipulis ej-ts duo. Dicit eia SiraonPeirns: Disciputi eunles in Gatilmamvideruntel adoraverunt
Vado piscari. Dicunt ei : Venimuset nos tecum. Et Bominum.Et atsumpius eti in otelumeorameit.
exieront et ascenderuHt in navim, et illa nocte nihil {* MATTH.XXVIII,16-20. Undecim autem discipuli
*
prehenderunt. Maae autem jam facto, stelK Jcstts abiemnt in Galilaeam, in montem nbi constituerat
in liltore: aon tamen cognoverunt discipnli quia Je- . HlisJesus. Et videntes eum adoraverunt: quidam
sus est. Dicit ergo eis Jesus,: Pneri, nimquid pul- autem dttbitaverunt. — MARCXVI,14-30. Et expro-
mentariam habetis? Responderunt ei : Non. DixH bravit incredulitatem itloram et duritiam cordis :
ergo eis Jesus: Hittite in deiteram navigii rete, et quia his qui viderant eum resurrexisse non eredide-
invenietis.Miseruntergo, et jam aon *vaiuerunl iliud runt. Et locutus est eis dicens: Data est mihi omnis
trahcre a nwltiludine piseiam. Dieit ergo discipulU9 potesias in cceloet in terra. Euntes in roundnm uni-
ille quem diligebat Jesus Petro : Dominusest. Simon versum, praedicate Evangeiium omni ereaturae.Do-
Petrus eum audisset quia Dominusest, tunicam suc- cete omnes gentes, bapfizantes eos in nomme Patris,
cinxit se (erat enim midus) et raisit se iomare. Alii et Filii, et Spiritus sancti: docentes eos servare om-
aulem djscipuli navigio, veaerunt (non enim longe nia quaecunquemandavi vobis. Et ecce ego vobiscum
erant a lerra, sed qoasi enbitis ducentis), irahentes sum omnibus diebus, usque ad eonsummationem
rele piscium. Ct ergo descenderunt in terram, vide- sxculi. Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit:
runt prunas positas, et piscem superpositum, et pa- qui vero non crediderit condemnabitur. Signa autem
nem. Diciteis Jesus : Afferte de piscibusquos * pre- ]) eos qui crediderint baec sequentur: in nomiite meo
hendislis minc. Ascendit Simon Petrus, et iraxit rete daemoniaejicient, linguis loquentur novis, serpentes
in lerram, plenum magnispiscibus cenlum quinqua- lollent; et si mortiferum quid biberlnt, non eis no-
ginta tribus. Et cum lanii essenl, non scissum est cebit; super aegros manus imponent, et bene habe-
rete. Dicit eis Jesns : Veniie, prandele. Et nemo au- bunt. — Lcc. xxiv, 49-53. Vos aotem sedete in
debat discumbenliura inferrogare eum : Tu quis es? civitafe, quoadusqueinduamini virtute ex allo. Edu-
scientes quia Dominusest. Et venit Jesus, et * acce- xit autem eos foras in Retbaniam : et slevalis manf-
pit panera, et dabat eis, et piscem sirailiter. Hoc jam bus suis benedixil eis. Et factom est dum benedfce-
tertio manifestatusest Jesas discipulis suis, cum re- ret illis, recessit ab eis, et ferebatur in coelum: et
surrexisset a mortuis. sedel a dextris Dei. Et ipsi adorantes regressi sunt
CAPUT CLXXX. in Jerusalem cum gaudiomagno: et eranl semper in
Jesus ter dicit Pelro : Diligis me? templo laudantes et benedicentesDeum. Et profecti
JOAN.xxi, 15-25. Cum ergo prandissent, dicit Si- praedicaveruntubique, Dominocooperante et sermo-
moni Petro Jesus : Simon Joannis, diligis me plus nem confirmante, sequentibus signis.
359 VICTOR CAPUANUS.EX CATENAIN QUATUOREVANGELIA. 360

EX CATENA IN
QUATUOR EVANGELIA
A VICTORECAPUANO
LATINEREDDITA.

VIGTOR EPISCOPUS CAPUIE EX RESPONSIONE CAPITULORUMSANCTI POLYGARPI

SMYRNENSIS EPISCOPI, DISCIPULI JOANNIS EVAN6ELISTJE.
DIVI POLYCARPl SMYRNENSIS
EPISCOPI,ETMARTYRIS,BEATIJOANNISEVAN8BMST£QUONDAM
DISC1PULI,RESPONSIONUM
FHA6MENTA.

MatihaeusDominumdixisse leslalur (Cap. xix, 5), Aignorabant, a causa noslrae redemptionis Evangeiii
quod Moyses scribit (Genes. n, 24), Adam locutuin sumpsit exordium : quae causa ex eo apparet, quod
fuisse boc modo: Hocnunc os ex ossibusmeis, et caro Filium suum Deus pro noslra salute voluil incarnari.
ex carne mea : propter hoc relinquel homo parem et Lucas vero a Zachariaesacerdotio incipit, ut ejus fi-
matrem, eic. Sed concordant Dominiverba cumMoysi lii miraculo naiivitalis, el tanti praedicatorisofficio,
sermonibus, qni Adam praebensofficiuminspiralione divinitatem Christi Gentibus declararet. Unde et
divinapropbelavii, ipse aMoyse faocdixissc refertur. Marcus antiqua prophetici mysterii competentia ad-
Deus vero, qui per inspirationem divinam in corde venlui Christi declarat: utnonnova, sed antiquilus
Adam ista vcrba formavit, ipse Pater a Dominorecie prolata ejus praedicatio probaretur. Aut per hoc
locutus fuisse refertur. Nam et Adam lianc propbc- efangelistis cnrae fuil, eo uli procemio, quod unus-
tiam protulil: et Pater, qtii eum inspiravit, rccte quisque judicabat auditoribus expetere. Nibit ergo
dicitur protuiisse. contrarium reperilur, ubi licet diversis scriplis, ad
Iocu ADHXC VERBACHRISTI, Calicemmeum bibelis, elc. eamdem tamen patriam pervenilur.
Matth. xx. I»EUKIILLUD : Noli vocare amicos tuos, sed pauperes
Per bujusmodi poturo, significatpassionem. Et Ja- ei debiles, elc. Lcc. xiv, 12.
cobum quidem novissiinuminartyrio consiimmaiidum B Praecepit non amicos, sed infirmos quosque vo-
(Actor. XII, 2), frairem vcro ejus Joannem transilu- condos ad prandinm. Quod si claudus, aut quilibet
rum absqtie martyrio; quamvis el affiicliones pluii- eorum silamicus, sine dubiolalis pro amicitia minime
nias, el exsilia tolerarit: sed praeparatammartyrio est rogaudus: unde ipsa quasi videntur se impugnare
mcntem Cbristus marlyremjudicavit. NaraAposlolus- mandala. Nam si non aroici, sed claudi et caeci sunt
Paulus: Quotidie, inquit, morior (I Cor. xv, 5i); dum invitandi, ipsosque quoque amicos esse contingat,
impossibile sit quotidie mori bomineni ea morfe qua nequaquam rogare debemus. Sed amicos , arbilror,
semel vita haecfinilur. Sed quoniara pro Evangelioad intelligi liocloco debemus illos, quos pro mundi hujus
moriem jugiler erat prxparatus, se inori quoiidiesub terrena consideratione diligimus, non pro divinae
ea signilicaiionelestaiusest. Legitur (in gestis) et in conteniplaiionis intultu. Hi sunt igilur amici relin-
dolio ferventisolei pro noraine Christi beatus Joannes quendi. Denique, ideo debilium exempla proposuil,
fuisse demersus. quos pro nullius possumus appetere necessitate ne-
IDEUDEINITIO EVANGELII SECUNDUM MARCUM. gotii, nisi tantum pro fructu retributionis aeternae.
Rationabiliter evangelislaeprincipiis diversis ulun- IDEUINILLUD : Opus consummavi, quod dcdisli inilii
ut faciain.Joan. xvn, 4.
tur, quamvis una eademque evangelizandi eorum
probelur intentio. Matthaeusut llebraeis scribens, gc- Quomodoopus salulis bumanacadimplesse comme-
nealogiaeChristi ordinem texuit, utoslenderct ab ea moral, cum necdum crucis vexillum conscenderat?
Cliristum descendisse progenie de qua eum nasciiu- Sed definitione volunlaiis, de quacunctavenerandr
rum universi propbetaececinerant. Joannes autem adI passionis insigoia adire decreverat, jure se opus pe -
Epliesum constilutis, qui legem lanqtiam exGentibusi fccisse significat, etc. *.

•HaecVictorCapuanusvir GraeceetLatine doctus, per typographos licebit, studiosis communicabo ,

circa annum Dom. 480, cx Gracco Responsionum citanlur : quae in hunc locum inserere atque publi-
capilnlnrum B. Polycarpi, quem nactus erat, codice, care visum est, quod haclenus nondum evulgata
a se Latina facta recensuit: el in supra nominala fuisse novorim. FEUARDENIIUS.
Caicna manuscripta, quam penes mehabeo, el, cuui
SGI S. NICETIUS. NOTITIA. 364
«g; inii,mnmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwmmmmmmxniiniii
JLi immmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
ANNODOMINIDLI.

SANCTUS NICETTUS

EPISCOPUS TREVIRENSIS.

NOTITIA(ex Gallandio).

I. Nicetium Trevirensem antistilem virtutum prae-1*Lsub annum 555. Cointius lamen illud assignat anno
sfantia et miraculorum gloria ubique spectatum ex 551 (o). Innumera sunt praeterea quaede boc beatis-
veterum scriptorum monumcntis inlelligimus. Res simo praesuleferuntur egregia facinora : qui tandem
ab eo praeclaregestas, ex ejus discipulo bealo Aredio vitara clausit circa annnm 566 ut praeeunteCointio(p)
acceptas, Gregorius Turonensis Iitteris commenda- exislimant Mabillonius (q) et scriptores inodo Iau-
vit (a). Monasticamvitam professus ad regendam Ec- dati (r). Ejus memoria in MartyrologioRomano re-
ctesiamTreviricara evecius fuisse perhibetur a Theo- colitur nonis Decembribus. De eo haec inter caelera
doricoFrancorum rege, propterea quod ipsum pec- panxit Venantius Fortunatus (s) :
cantem libere admonere atque arguere consueverat, Splendor,apex fidei,venerandamente Niceti,
Totiusorbisamor,ponliflcuiuque caput:
cum adhuc abbas suo ccenobio praeesset. Ejus ordi- ... Summusapostolicopraecellenspastor.ovili,
nationem ex tabulis Ecclesiae Trevirensis apud De- Auxistimeritis quidquidhonoris babes.
Divinoinsistensoperi terrena relinquis;
mocharem (b) illigat Baronius (c) anno Chrisli 529. Cuimoriturmundus,uon morituremanes.
Cointius in suis Annalibus ecclesiasticis Francorum II. Oplimus noster anlistes a studiosissimisenu*
ApruncutoNicetiumsuccessisseanno 527 scribit (d): tritus parenlibus ac lilleris institulus traditur a Gre-
quempostea seculi sunt Mabillonius(e), Ruinartius (f) gorio Turonensi (t); qui alibi leslatur (u), ipsum in
atque Historiae litterariae Gallicaeauclores (g). ln **pradicalione admirabilis facundim, celeberrimumha-
episcopatu administrando ejus anirai fortitudo im- bitum fuisse in plebe. Quaehactenus prodierunt tanti
primis eniluit, pro custodia divinaelegis potentium viri litterarum inonuraenta, pauca quidem prostant,
vuttus non veritus. Tbeodebertuin enim regem Tbeo- ejus taraen fidei ardorem quo potissimumsuccensus
dorici filium, qui saepe ab aequitale discesserat et erat, satis arguunt. Duo nimirum ipsius opuscula
improborum scelera impunitate ac dissimulatione saecnlosuperiore a Dacherio evulgata iiovimus (v);
aluerat, palam increpuit, ac tandem ad meliorem duasque praeterea epistolas magtii momenli, antea
frugem redegit. Clotarium quoque Theodeberti pa- editas primum a Frehero (x), deinde a Duchesnio(tj),
truum ob incestas nuptias acriter satis redarguit mox a Sirmondo (z), postremo a Cointio (aa), quae
sacrisqueintcrdixit, cujus propterea jussu in exsi- deinceps in Conciliorum colleclione transierunt. Et
lium ductus, postmodum a Sigibefto Clotarii filio primmn quidem opusculura inscriptum De Vigiliis
post ejus obitum suaesedi restitutus anno 562 com- servorum Dei, quod ex optimae notae codice San-
peritur (h). Interfuit concilioArvernensi i, anno 535 germanensi desumptum Dacherius exhibuit, jam
coacto (i), ut post Cointium (j) tradit Pagius (k). dudum vulgatum exstabat inter opera sancto Hiero-
Concilio item Aurelianensi v subscripsit anno 549 nyroo falso tributa : quod non solum solertem edi-
exeunte celebrato (/); et mox eodem anno Arver- ^torem latuil, sed eliam virum eruditum de laBarre,
nensi n (m), cui subscripsere decem episcopi, qui qui novam Spicilegii Dacheriani editionera adornavil,
paulo ante synodo Aurelianensi v interfuerant. De- quin et diligentes Historiaelitterariae Gallicae aucto-
nique nomen ejus subscriptum reperitur concilio res (bb). Primus, quod quidem sciam, id advertit do-
Parisiensi u (n), quod in causa SafTaraciepiscopi' ctissiraus Valesius(cc); qui et illud addit, male in ms.
Parisiensis Childeberto rege invitante babitum fuit codicelaudato inscribi Devigiliis servorumDei. i Non

(A) Greg. Tur. Vit. Patr., cap. 18.
(b) Democh. lib de Sacrif. Miss.
(c) Baron. ad ann. 529, § 14.
(d) Coint. ad ann. 527, § 5, tom I, p. 551.
Mabill.Act.
(e) Ruinart. SS. Ord. Ben., tom I, p. 185, n. a.
if) adGreg. Turon., p. 1234.
(g) Hist. litt. de la Franc, tom. III, p. 591.
(h) Cointad ann. 562, § 27, tom. II, p. 18.
(i) Conc. tom. V,p. 953, edit. 1 Ven.-Labb.
(j) Coint. 1. c, tom I, pagg. 439, 443.
(k) Pagiadann.541,§9.
(/) Conc. tom. V, p. 1384.
(m) Conc. ibid., p. 1392.
(n) Conc lora. VI, p. 482.
(o) Coint. ad ann. 551, § 5, tom. I, p. 778.
PATROI. LXVIH.
(p) Id. ad ann. 566, § 60, tom. II, p. 84.
(q) Mabill. 1. c,pag. 187, not. a.
(r) Hist. litt. de la Franc, tom. III, pag. 193.
(s) Ven. Fort. lib. m, carm. 9.
(t) Greg.Tur. Vit. Patr., cap. 17, § 1.
(«) Id. Hist. Franc, lib. x, cap. 19.
D (t>)Dacher. Spicil. Nov. edil., tom. I, p. 221-225.
(x) Freher. Hist. Franc, tom. I, pagg. 189-192.
(u) Duchesn. Hist. Franc script. tom. I, paarc.
852-855.
(») Sirm. Conc Gall. tom. I, pagg. 310-322.
(aa) Coint. Annal. eccl. Franc, lom. II, pagg. 25
et80.
(bb) Hist.Iilt. delaFranc.tom. III, p.294.
(cc) Vales. ad Sozom., lib. vm, cap. 8.
12
363 S. NICETII. 364
enim, inquit, de monacliorum, sed de laicorum vi- A Turonensis (f). Harum iitterarnm initium ejusmodf
giliis agitur, nec abbatis hic sermo est ad monachos, est : Cum legatot vestrosper Francorum regesgerma-
sed episcopi populum alloquentis, ut patet vel ex nos tuos ire conspicimus,etc. Ex quibus verbis liquet
his verbis (a) : Nec saneonerosumvef difflcilevideri eas scripsTsse sanctum praesulem regnantibus in
debetetiamdelicatisveiinfirmisporporibus,in septimana Francia Clottjrii filiis; cnjns obitus, tesle MarioAven-
duarum noctium, id esl sabbati atqut dominicm,por- licensi (g), ebntigit anno post consulatum Basilii 20,
tionem aliquam Dei minislerio deputare : ista enim id est Christi 561. Hoc ilaque anno, sive ut maxime
quasi purificatioest dierum qmnquetel hoctium,quibui insequente 362, has litteras scripserit Nicetiusarre-
stupore carnali ingravescimus, aut mundanisactibus pla occasione legationisquam ad fratres suos miserit
obsessiImtamur. » HaecV. C. Chlotsinda cum de patris obitu condolens , lum de
III. Hinc inler opera sanclo Hieronymo perperam regno ab iisdem susceplo fausta omnia adprecala.
ascripla (b) rectius fortasse inscribitur hujusmodi Sic sane post eruditos viros subinde laudaios cense-
opusculnm De Observationevigiliarum.G1.Vallarsius, mus (n). Alii vero circa Christi annum 563 scriptas
qui haud ita pridem accuratam doctoris maximi edi- existimant (i). Sirmondus autem annuro assignare
tionem adornavit, animadverlit (c) codicem Sanger- videtur 565, qtsod ne vix quidem admittendum. In
manensem antiqnarii oscitantia altqtiot locis mntilum B his porro lilteris Chlotsindam ercitat sanctus Pater,
baberi, caeteranon inemendatum; ut propterea ve- ut regii conjugis sui Alboini liaeresiArfanaeaddicti
terem editionem cnm Dacheriana contnlerit, varian- saluti prospicere stndeat, eumque ad rectam fidem
tesque lectiones adnotarit: ex quibus proinde nos, profitendam nilatur Deo propilio reducere : simulque
ut par erat, eas selegimus qirae nostrum exemplar ul ea facilius rem gerat, Ariani dogmatis fatsitatem
emendatius reddere vateant. Neque illudomittendum, ex variis sacrarum Scripturarum toeis ipsi demonstral,
quod vir eroditus sub finera admonitionis habet, sic atque ut eadem regi proponat hortatur. Et quoniam
inquiens : Sanctus lsidorus Hispalensis minime eru- ad persuadendumpotentissima sunt mbracula,Longo-
buil integrum cap. 21 EcclesiaslicorumOfficiorumex bardosurget, utiler in Franciamsuscipiant inquirendm
eo (sancti Nicetii traclaiu) lottdem fere verbisdescri- veritatii causa, nobilissimasGalliarum urbes, Turonos,
bere. Nimirura ex cap. 3 opuscnli sancti praesulis Altissiodorum,Piclavium, Trecas, Bemos et Suessio-
Trevirensis nonnuila excripsit verbo tenus sanctus nem adeant, ibiqueeurationesmorborumconlemplentur
illePater non solum eap. 21 lib. i Ecct. Offic, quaein a Deo factas ad tumulot beatissimorum pontificum,
Rotissubjectisindicavifflus.Sed miuiroe admittendum, Martini, Germani, Hilarii, Lupi, Remigii et Medardi,
quod idem Vallarsius verba faciens de opusculi auc- nui Fiiium Patri coftsubslantialemcrediderunt, et ad—
toreait, Nicetiumdc quo loquimur, suromis iaudibus G versus hiereticossuorumtemporumegregiedeeertarunt.
celebratum Sidonio Apollinari, cni etiam fnerit Verba snnt Cointii (j) : qni et iflud observal, po-
aflinltate conjunctum. Laudat quidem Sidonius (rf) pulos quibus Amohnis praeerat, Gothos ac Longo-
Ftavium Nicetium Lugdunensem, ex advocato sedis bardos Tn praedictis lilteris vocasse Nicetium, quia
praetorianaeet assessore virum spectabilem : sed Ni- gens Longobardoruro*Gothica erat origine, et a cae-
fcetittn nostrnro ' Trevirensem episcopum nuspiara teris Gothis peculiari distingnebatar nomine, quod a
wghoscit. Quin et Vallarsianae sentenliae ebstare longis barbis fuit sortita.
osnnn» videntur quaede ahno Sidonii emortuali alit» V. Ad posteriorem e /stolam quod attinet, eam
dissernimus (e). Hic namque Arvernensis praesui scripsit Micetius ad Justinianura imperalorem, qua
snpremutn diem obiisse periiibetur anno 484; Tre- illum tevocare stnduit ab haeresi Aphthartodocita-
wensfe autero, ut superius innuimus, e vivis exces- rum in quam lapsns fuerat, edicto suo de incorru-
sisse circa annun 566. Quaeqnidem temporum no- ptibilitate corporis Christi promutgato ineunie anno
tatioiies, si rite spectentur, magis magisque confir- 565, qno ipso anno vitam cum morte cororoutavit.
rnant Nicetium nostrnm Sidonio prorsus igiiotum. De hac temporis notatione piuribns dispntat Pagins
IV. De posteriore beati antisiitis opuscttlo, inscri- adversus Cofntium (k); qui cum Baronio existimans
pto De Ptahnodim Bono, nihil htterest verba facere: D edictum itlud Justfniani emissum fuisse anno 565,
videtur eniro an auctore veluti appendicem foisse ejusqne obitum Tn artnnm 566 differens, ex depra-
prieri subnexuro : ut proinde reliquum fuerit de vata hujusraodi chronologia conjecit (/), beatissimum
duabus ipsius epistotis noiwinlladisserere, quas eum antistitem tuit litlerit nm purum profecitteapud im-
sub vftae suaeflnera scripsisse compertum habemus. peratorem, «t ejut unimum eb edictoquod orlhodoxm
Et priorem quidem inscripsit CMotsindae seu Chlo- jidei contrarium tcripscrat, promulgando revecare:
dosvindaeClotarfi Francorum re^is fitiae,qnaeAlboino cum contra, valde verisintile sit Justinianum Nfcetii
regi Longobardoraro nupserat, nt tradfl Gregorius litteras non rdeepisse morte prareptura. Clu* est,
ia) Nicet. de Yif it., cap. 1. , («) Har. Avent.Cbron.
(b) Vallars. edit opp. Hieron. tom. XI, p. 2*2. . (h) Hist fitt. «e la Franc., «Wn.III, p. 295.
(c) id. ibid. i) Coint. 1.c. ad ann. 565, § 1, <om. II, p. 85.
(d) Sidon, lib. viu epist. 6. ij) Coint. 1. c, §9,pag.87.
(e) Ad Bibl. PP.„tom. X, prolegom. cap. 11, § 3 k) Pagi ad ann. S65, § 2.
et4, PM. xm, - „ /) Cpint. ad ann. 566, § 69,1. c, p.«4.
(() Greg^ Tur. Ifest.Ftanc. lib. iv, cap. 3.
 OPCSCCLA 366
*65
eumdem Francorum Annalistam de hisce litteris Ni-.A imperator venerari debuistet, ad caedes, ad diversas
cetii sic loquentem inducimus (a) : Egregiam, inquit, cruces missosasseruit. Deinde subjecit quam odiosum
laudem meretur Nicetius Trevirensisepiscopus; qui, esset illius nomen apud omnes Italos, apud Afros,
licet positut esset in ultimis partibut Occidentis, ubi apud Hispanos, apud GaUos, a quibus ob hmresim
nullus venenoNeslorii vel Eutychetis inficiebatur, sta- anathemalizabatur. HaecV. C.
lim ac audivit Orientis imperatorem pravis adhmere Quodreliquum est, leclorem admonitum volumus;
dogmatibusqum divulgabantur a talium hmrelicorum extra ordinem temporum aique ad hujus voluminis
asseclis,mox, ut resipisceret, per litteras monuit. Vsus calcem excusa fuisse Nicetii opuscula; quod scilicet
est acri stylo, qumsibi narrata fuerunt non dissimula- nobis exciderint, dum aliis intenti reliqua sequen-
vit, imo plura gravioraque, quam cmteri scriptores, tium scriptorum monumenta typis consignanda para-
congetsitexprobravitque crimina ; nam Patres quos bamus.
(a) Coint. ad ann. 566, § 59, I. c, pag. 83.
mmmmmmmmmmmmmmmmtmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm

SANCTI NICETII

OPUSCULA.

OPUSCULCM PRIMUM.
De Vigiliis servorum Dei.
CAPCTPRIMUM. B a fide catholica et religione alieni sunt. Sed non est
Bonaaet dignaet sancta res, etapta prorsus satis- mirum. Quomodo enim impiis et profanis religiosa
que conveniens de sanctis vigiliis nunc dicere, et placere possunt? Quibus si placerent, nostri essent,
conferre sermonem, quando ipsa lucubratio geritur quod sumus f utique Christiani. Si vero nostri sunt
a sollicilis et religiosis : nox caeca esl, et necessaria quos vigiliarum sanctarum salutifer acfus offendit,
caligo corporibus, quae non solum homines, sed ut nihil de his deterius suspicet, aut pigri sunt, aut
etiam in somno detinet animantes, ut, reparatis b vi- somniculosi, aut senes sunf, aut infirroi. Si pigri sunt,
ribus per soporem, possint diurnos labores sustinere erubescant; quia illis insonant Proverbia Salomonis :
vigilantes. Bonus Deus, qui ita prospexit, ita consti- Vade ad formicam, o piger; et mmulare vias ejus
Uit, ut homoexiturus ad opus suum et ad opcratio- (Prov. vi, 6). Si somniculosi sunt, expergiscantur,
nem suam usque ad vesperam, haberet vicarium tem- Scriplura proclamante : 0 piger, quousquedormis ?
pus, in quo a laboribus duris et multa fatigatione Quando autem de somno surgis? Modicum quidtm
rcquiesceret (Psal. cm, 23). Ergo diem ad opus, dormis, mtdicum sedes, modicumautem dormitas, pu-
nociem fecit ad requiem ; et pro hoc, sicut pro om- sillum autem manibus amplecterispectus. Deinde, su-
nibus, gralias debemus agere illi qui prccstitit «; No- perveniet libi tanquam viator paupertas, inopia autem
vimus autera mullos bominum, ut aut majoribus suis ,C sicut bonus cursor (Ibid., 9-11). Si autem senes suut,
placeant, aut sibi aliquid peculiariter prosint, noctis quis eos compellit ut vigilent? quanquam et non
particulam ad aliquod opusculum segregare, et id compulsi vigilare debent pro ipsa aetate sua, et Do-
pro Iucro ducere, quod furati de sopore suo, operari minnm Deura instantius orare. Vigilareitaque debent
poluerunt d. Quod si in carnalibus instrumentis, id sedentes, si stare non praevalent. Si vero infirmi sunt
est, victui ac vestitui necessariis,' qui vigilant non membris, quod ipsi facere non possunt, non repre-
reprebenduntur, imo laudantur ; quanto magis nos hendant : imo secundum prophetam rigent Iacrymis
sacras vigilias, tam spirituali opere fructuosas, ora- siratum suum, et dicant : Sic memor fui tui tuper
lionibus scilicet, hymnis, lectionibus fecundas, ob- ttratum meum (Psal. LXIX,7). Commendentetiam vi-
servare et amare debemus, ut a DominoDeo merce- gilantibus, ut eos suis precibus adjuvent, quod adju-
dem recipiamus * ? ti aDomino super lectum doloris suicanerequando-
CAPUT II. que mereantur, dicentes : In malulinit meditabor in
Equidem sunt homines qui ista reprehendunt, sed te, Domine, quia faclus et adjutor meus (Ibid.). Alio-
* Exstat hoc opnsculuminter opera S. Hieronymo D gilanler exercet. Addidit etiam, quod ex hoc laus viro
tribnta, edit. Vallars. tom. XI, pag. 222. Ubi sic in- ejus in portis, et gtoria magna nascatur. Quod si, etc.
cipit: Dignum est, fratres, aplumque prorsus. Mox : e Ibid., Mirari tne fateor, esse aliquos qui sacras
'conferre sermonem,quando ipsa lucubratio exigitur a vigilias tam spirituali opere fructuosas, otationibus,
sollicilis. Nox ecceesl caligocorporis. hymnis lectionibusque fecundas, aut superfluas existi-
b Al., reformatis. mant, aut otiosas, aut, quod his est deterius, imporlu-
c Haecdeerant in edito Hieron. nas. Etquidem si sunl hominesareligione nostra atieni
d Kdii. Hieron., Potuerint. A Salomoneverolauda- qui ista sic sentiunt, non est mirum.
w el (emina, qumpensa el lanificium ad lucernamvi- f lbid., timus, AI., scimus. ..
 567 S. NICETH 568
quin stultum, et salis extraneum est " a religione, A i betis et tempus expressum, et exsurgendi sollicitu-
ut quia ipsi currere non valemus, bene currentibus dinero, quomodo confiteamini Deo, osiensam.
derogemus; quia etsi non possumus, debemus non Adliuc consideranti mihi intentionem sanctorum,
invidere, sed congratulari potentibus. Sictit enim qui majus aliquid ac laboriosius occurrit, et ultra naturae
consenlit malitiae, particeps est pcenae,sic parlicipa- humanae conditionem suggeritur, cum eumdem pro-
lio gloriae speranda est de consensione bonitatis. phetam audis ita psallentem : Si ascendero in leclum
Alios enim coronat aflectus b, alios voluntas pia lae- strati mei : si dedero somnumocutis meis, et palpebris
lificat. meis dormitationem,aut requiemtemporibusmeis, do-
Nec sanc onerosum vel difficilevideri debet etiam nec inveniamlocum Domino, tabernaculumDeoJacob
delicalis vel infirmiscorporibus in septimana duarum (Psat. cxxxi, 3). Quis non stupeat tantam in Dei
noctium, id est, sabbati atque dominicc, portionera amore animi devotionem; ut somnum sibi, sine quo
aliquam Dei ministerio depufare : ista enim quasi pu- utique corpora bumana deficiunt, penitus inlerdixe-
rificatio esl dierum quinque vet lioctiiim, quibus stu- rit, donec Iocum ac templum Domino fabricandum
pore carnalic ingravescimus, aul mundanis actibus rex et propheta reperiret? Quaeres nos debet fortiter
obsessi laetamur d. Nec erubescat aliquis in bono admonere, ut si ipsi locus Dei esse volumus; et ta-
studio sanctitatis, quia non erubescunt improbi in B bernaculum ejus ac templumcupimus haberi perpe-
perpetrando opere fcedilatis. Merito ergo Scriptura tuo, sicut Paulus apostolus asserit dicens : Vos estis
in Proverbiis dicit: Est confusio qum adducit pec- lemplumDei (II Cor. vi, 16): in quanlum possumus
catum (Eccli. IV, 25). In bono enim opere confundi, exemplo sanctorum vigiliasdiligamus, ne et de nobis
peccatum est, sicut in malefaciendo non confundi dicatur h : Dormierunt somnum, et nihil invenerunt
pernicies est. Si sancti estis, amate vigilias ; ut the- (Psal. LXXV,6): quin potius et gratulabundus unus-
saurum vestrum vigilando custodientes, ipsi in san- quisque veslrum jam dicat: In die tribulationis mem
ctitate servemini. Si peccatores eslis, magis currite, Deum exquisivimanibusnieisnocte corameo, et nen
ut vigilanles, et De.umorantes, purgemini; ul tun- sum deceptus(Psal. LXXVI, 3), Quia bonumesl confi-
denles pectora frequentius clametis ad Dominum ex teri Domino, et psallere nomini tuo, Altissime;ad an-
tolo corde dicentes : Ab occultis meismunda me, Do- nuntiandum mane misericordiam luam, el verilatem
mine, et ab alienis parce servo luo (Psal. xvm, 13). per noctem(Psal. xci, 2, 3). Haecet ejusmodi lanla
Qui enim ab occultis desiderant jam purgari, nescio ac lalia ideo sancti illi cecinerunt, et scripia reliquc-
an eos deleclet iisdem miseriis inquinari. runt, ut nos eorum posleri paribus eorum excitare-
CAPUTIII. mur exemplis, ad celebrandas etiam noclibus nostrae
'
Tempus exigite, charissimi, ut de auctoritate vi- < G salutis excubias.
giliarum, de antiquitate, deque ipsa utilitate pauca Sed a veteribus veniamusad nova; a minislris legis
dicaraus : magis enim quilibet labor libenter susci- ad minislros Evangelii, ut de Novo etiam Testamen-
pitur, si anle oculos proponatur ipsius laboris utili- to vigiiiarum gratia consignetur. Anna filia Phanuel
taS. Antiqua est vigiiiarura devotio, fatniliare bonum vidua conlinuis oralionibus ac jejutiiis serviens, non
omnibus sanctis. Isaias denique propbeta clamat ad discessilde lemplo die ac nocle. In Evangeliolegiltir,
Dominum dicens : De nocte vigilatspiritus meus ad quod pastores illi sanciissirai dura super gregem
te, Deus, quia lux prmceptatua sunt super lerram (Isai. suumnocturnas exercent vigilias, et angelos in spleu-
xxvi, 9, sec. LXX). David et regio et propheiico spi- dore videre, et Cbrislum natum in terris primi au-
fitu sanciificatusunguento, itacanit[: Domine Deus dire meruerunl. Jam vero instSlulio.Salvatoris nonne
salutis mem in die clamavi, et nocle coram le (Psal. omnes ad vigilandum auditores exsuscitat, sive in
LXXXVII, 2). Item dicit: Memoratussum in nocteno- parabola boni seminaloris docendo : Dum dormirent
ministui, Domine,et custodivilegemtuam(Psal. cxvm, homines,venil malus, et superseminavitzizania tnter
55) s. Accipe ejusdem propbetae aliam vocem, quae triticum, et abiit (Mallh. xm, 25). Qui si vigiiassent,
et temptis et habitum deprecantis osiendat: /n no- nec malus forsitan zizania seminare potuisset. Sive
ctibus, inquit, exlollilemanus vestrasin sancta, et be- ** cutn dicit: Sint lumbiveslri prmcincti,et lucernmar-
nedicileDominutn(Psal. cxxxm, 2). Et ne vespertinas denles; et vos simites extpectantibut Dominum suum
tantum horas noctes aestimesappellatas, occurrit et quando reverlatur a nupliis. Beali servi illi quos cum
dicit: Media nocte surgebamad confitendum libi su- veneritDominus,inveneritvigilanles(Luc.xn, 55-37):
per judicia justitim tum (Psal. cxvm, 62). Ecce ha- Et ti vespertina,inquit, horavenerit,etsi medianocte,

, h* Haecdesunt in edii. Hieron. s In edit. Hieron. bis verbis statim haecaddunlur:

Ibid., rectius, coronat effectus.
e Ibid., Carnalium.
d Ibid., oscitamus.
e lbid., Res exigil.
' Haecexscripsit S. Isidorus
Hispalensisepiscopus
de Offic Eccl. lib. i, cap. 22, apud quem legilur,
jDotiirfregio et propheticosanctificatusunguento,recte
omissa voce spiritu, quae sententiam [urbat, quaeque
etiaro abesl ab edito Hieron.
Sed forsitan m lectulosuo positus hmc canlabal: quod
aliquanti pigriores sufficereputaverunt, ti tantum in
stratu suo aut oret unusquisque,aut psalmumsubmur-
muret. Quod quidemel ipsum bonum est: Dei semper
et ubique meminissesalutare est. Sed quod sit melius
exsurgereet conspectuidivinoassistere,accipeejusdem
prophetm, etc
h llaec ilem pmoia hinc sumpsit S. Isidorus 1. c
cap. 21.
'51 OPUSCULA. 570
et si galli cantu, et inveniateos vignanles, beali sunt, A iiniversa vigilanlis laetificat. Vigilando timor omnis
(Marc. xin, 33)» Itaque el voseslote parali, quia qua excludiiur, fiducia nascilur, caro maceratur, vitia
hora nescilit, Filius hominisventurusesl (Matlh. xxiv, tabescunt, castitas roboratur, cedit aultitia, accedit
44). Necverbis solumraododocuit vigilare, sed etiam prudentia, mens acuitur, error obtundilur, criminum
exemplo coofirmavii. Namque teslatur Kvangelium, caput diabolus gladio spiritus vulnetatur. Quid hac
quia eral Jesus pernoctans in oratione Dei (Luc. xi, utililate magis necessarium, quid ist.is lucris sanclis
12). Pernoctabat non sibi, sed ut sciremus quid commodins, quid hac deiectatione suavius, quid ista
omnes facere debeamus. Et ipse increpat Petrum felicitale beatius? Teste etiam propbeta, quf in prin
tempore passionis dicens : Non potuistis una hora cipio Psalmorum suorum beattim virum describens,
vigilare mecum? Et ad omnes jam dicit: Vigilate, summam beatitudinis ejus in hoc versiculo colloca-
et orale, ne intretis in tentalionem(Matth. xxvi, 40, vit, dicens : Si in Domini tege meditelur die ac nocte
41). a Haecverba ejusmodi exemplo, oro vos, quem (Psal. 1,2). Bona est quidem diurna mediiatio, bona
non de profundo eliam mortis simili modo valeant oratio, sed multo gratior et efficacior est nocturna
suscitare? meditatio; quia per diem necessitates variaeobstre-
His inslrucli sermonibus, his confirmati docu- punt, occupationes destruunt mentem, sensum mul-
mentis beati quoque Apostoli et ipsi vigilavcrunt, et g liplex cura dispergit : nox autem secreta est, nox
vigilias imperaverunt. Petrus apostolus in carcere quiela esl et opportuna oranlibus, aptissima vigilan-
noclu ab angelo suscitatur, et ipso reseranle portam tibus, dum carnalibus occupationibus expeditum,
ferream in domum Mariaepervenit, ubi erant multi collecto sensu tolum hominem divinis conspectibus
congregati, non dormientes ulique, sed orantes. Idem sistit e. Itaque Deo placitas cognoscile esse vigilias
in Epislola sua ponit, et dicit : Sobrii estote, el vi- ad celebrandam benedictionem.
gilate, quia adversarius vester diabolus tanquam leo Tanlum, charissimi, qui vigilat oculis, vigilet et
rugiens circuit qumrens quem transvoret (I Pelr. v, corde; qui orat spiritu, oret et uienle; quia nec salis
8). Paulus et Silas in custodia publica circa medium utile est octilis vigilare, el animo dormitare, cum
noctis orantes, hymnum audientibus vinctis dfxisse econtrario ex pcrsona EcclesiaeScriptura dicat: Ego
memorantur (Act. xvi, 25); ubi repente terraemotu dormio, et cor meumvigilat(Cant.v, 2). Curandumest
facto, et concussis fundamentis carceris, et januae eliam ante omnia nc nimietale cibi vel polus nostro-
apertaeb, et omnium vincula sunt subito soluia. rtim vigilatorura pectora onerentur, ne crudilatem
Itera beatus aposiolus Paulus c super exercendis vi- ructantes et crapulam, non solum ipsi nobis insuaves
giliis adhortatur Thessalonicenses, dicens : Vigilate, simus, sed etiam gralia Spirilus sancti indigni judi-
et state in fide, confortaminiet virViteragite (I Cor. Q cemur. Dixit namque vir quidam inter pastores cxi-
xvi, 13). mius: Sicut fumus, inquit, fugat apes, sic indigesta
CAPUT IV. ruclatio avertit et abjicit Spiriius sancti charismala.
Haecsufficianlde auctoritate et antiquitate sancta- Ergo tanquam divinura celebraturi mysterium, ante
rum vigiliarum. Superest ut secundum promissum nos per ahstinentiam parare debemus, ut integrati et
de earum ulililate aliqua proferamus; quanquam expediti vigilare possimus : cogitalio quoque mala
sentiri magis potest pef exercitium ipsa utilitas, pellatur, ne male vigilanlium oratio fiat, sicut legilur,
sermone narrari. d Gustando enim in peccatum(Psal. cvm, 7). Sunt enim et ex
quam loqueniis malignis
videtur, quia suavis est Dominus (Psal. xxxiv, 9). raalediclae vigiliae, ut in Proverbiis legitur : Quia
Qui ergo gustavit, intelligit et senlit, quantum pae- abtatus est somnus ab ocutis eorum. Non enim dor-
doris vigilando deponitur, quantus mentis stupor miunt, inquit, nisi male fecerinl (Prov. vi, 16). Sed
excutitur, quanta lut animam vigilantis et orantis absint, et longe absint ab lioc conventu tales vigiliae;
illustrai, qua? gratia, quae sancta visitatio membra sed polius vigilantium pectus clausum diabolo, sit
» Edit. Hieron., Hmcverba, hwc etejusmodi exem- D Ad Corinthiosautem: Yigilate, stale in fide, confor-
pla, oro »01, quem non de profundo eliam somnoet tamini, viriliter agile. Sic et ad Ephesios scribil :
morti simillimovaleanlsuscilare? Orantes in omni tempore in spiritu. Et ipse vigilantis
i>Ibid., januussponleaperlm. quoque exemplumponensin calalogovirlutum suarum,
<=Multa hic desunt, librarii negligenlia, ut videtur, fruclum de vigiliismultis apud Corinthiosglorialur.
d Edit. Hieron., Guslandum enim viaetur,
omissa, ex edito Hieronymianosic restituenda: Idem quia
Puulus apostolusa Troade profecturus, sermonemdo- suavis est Dominns, sicut scriptum esl. Qui ergo, etc.
cebat usque ad mediam noctem, accens:s lanternis e Post haec verba in edit. Hieron. plura exstant
quampluribusin cmnaculo.Ex quo Paulo Eulychus adoles- quaehic desiderantur. Sunt ejusmodi: Inde diabolus
een*somno opprestut, disputanle prolixins, a divinarum semperrerum callidus mmulator, sicutjeju-
feneslra deductus, ceciditde tertto teclo, et sublalu» nia et virginilatem, vana baptismataetinania suis cul-
est martuus : quo statim reddito vitm, usque ad lucetn libus dedit : ita et hoc sanclum mmulalut officium,
sermocinatus, Deo gubernanle profectus est. Quam noclurna sacra et vigilias suis comessalionibusaddidit.
pleneidem qmmque copiose super exercendisvigiliis Unde jam noslri fideles, si de suorum inslitulionenon
adhoriatus, Thessaloiiicensibusscribens ait : Itaque excilantur ad habendasvigiliassacras in adversavarie-
non dormiamus sicutet caeteri, sed vigilemus, et so- tatis usurpatione cernentes, alienas a Dei rebus non
brii simus. Nam qui dormiiint, nocte dorminnt, et esse faleantur : quas non mmulareturiniquus ad dece-
qui inebriantur, nocte ebrii sunt. Nos autem qui Dei ptionem, nisi Deo placitas esse cognosceretad cele-
sumus, sobriisumus. Et mirc concludit:Sive, ««7111/, brantiumbencdictionem.Tamen charissimi fratres, qui
vigilemus, sive dormiamus, simul cum illo vivamus. vigilat, etc.
371 S. NICETII 372
apertum Christo, ut quae tabiis sonamus, corde te-. f^ non etiam de earum sancta utilitate dicta sufficiunt.
neamus. Tunc erunt acceptabiles apud Deum nostrae De hyranorum autem psalmorumque devolione quam
vigiliae, tuiic pernoctatio salutaris, sf competente grala sint et acceptabilia Deo, nunc quantulumcun-
ditigentia et devotione sincera, ministerium noslrum que dixissem, nisi ratio prolixior volumen aliud po-
divinis obtutibus offeratur. slularet: quod Domino largiente sequenli exhibebi-
Haecde vigiliarum auctoritate et antiquitate, nec tur leclione.
OFUSCCLUM II.
De Psalmodiw Bono.
CAPUT PRIMUM. conlribuit Psalmus; nec peccalores despicit, sed
De psalmodiae bOno dicamus quae nobis Deus do- remediura eis per pcenitentiara lacrymosani salubri-
riatre digrtatur. Nos itaque, charissimi, qui lam pro- ler ingerit. Dominus itaque Deus noster per David
pheticis tjuatn evangelicis et apostolicis sumus omnes servum suum confecit potionem, quae dulcis esset
eruditi magisteriis, quorum nobis dicta ei facla ante gustu per cantationem, et efficax ad curanda vul-
oculos pToponamus, per qttos sumus orane quod nera peccatorum per suaro virtutem. Suaviter enim
siimus : et quam sint grata et accepla Deo spiritalia Psalmus auditur dum canitur, penetral animura cum
cantica, a primordio repetentes, iisdem auctoribus B ^ delectat; facile Psalmi memoria retinenlur, si fre-
asseramus. Si autein quacramus quis oranium pri- quenter psallanlur; et quod legis austeritas ab bu-
mus hoc geriiis invexerit, non itivenimus alium nisi manis mentihus exlorquere non poterat, hi per dul-
Moysem, qui carilicuni Deo insigne geslavit, quando cedinem cantionis excludunt. Nam quidquid Pro-
percussa yEgypto decem ptagis, et Pharaone de- phetae, quidquid Evangelia ipsa praecipiunt, in his
merso, populiis per insuela maris itinera ad deser- carrainibus suavi meditantium dulcedine continetur.
tlim gfatulabundus egressus esi, dicens : Cantemus Deus ostenditur ut timeatur, simulacra ridentur,
Domino; gloriose enim honorificalusest(Exod. xv, 1). justitia ingeritur, iniquitas prohibelur, misericordia
Primus igilur Mdyses dux tribuiim Israelis choros laudalur, incredulilas abdicatur, veritas requiritur,
iiistimft, et utrumque sexum distinclis classibus, se mendacia damnantur, dolus accusatur, innocenlia
ac sorore praeeunte, cantare DomiiiocanticurtiIrium- collaudatur, superbia dejicitur, humilitas sublkna-
phale perdocuit. Postraodura Debbora nobilis femina tur, pcenitenlia praedicalur, pax sequenda depromi-
irt llbro Judicum hoc ministerio functa reperitur. tur. Conlra iriimicos proteclio postulatur, vindicta
Ip&etamen Moyses e corpore recessurus terrificum promitlitur, spes certa nutritur; et quod Iiis est
carmen in Deuterononiio iteravit; quod scriplum OBHiibusexcellentius, in Psalmis Chrisfi sacramenta
tesiamenti vice populo dereliquit, unde scirent quae C ' cantantur. Nam et generatio ejus exprimitur, et re-
pcena et quales eos contribulatiohes sequerentur, si jectio plebis impiae,et gentium haereditas nominalur,
a Domino recessisseni. Omnes miseri atque mise- virtutes Domini cantantur, passio veneranda depia-
randi, qui tali tamqtie evidenti deriuntiatione prae- gitur, resfirrectio gloriosa monstratur, sedes quoqae
termissa noluerunt a pe.ccafis et ab illicilis super- Sd dexteram mirabiliter depingitttr. Deinde igneus
stitionibtis praecavere. Domini manifestatur adventus, terribile de vivis' et
Jam vero postea muitos invenies non solura viros, mortuis judicium panditur. Quid plura ? Etiam Spi-
sed etiam femlnas Spiritu divino compleias, Dei ceci- rilus creantis emissio, el terrae renovatio revelatur:
nisse mysteria, etiam ante David, qui a pueritia in post quaeerit in gloria Domini sempiternum justorum
hoc munus a Doroino specialiter electus, ,et canto- regnum, peccalorumqueperenne supplicium.
rum princeps, carminuin thesaurus esse promeruit. CAPUT II.
Qui adhuc puer in cithara suaviter fortilerque ca- Haecsunt cantica Dei quae canit catholica Ecclesia
nens, malignum spiritura qui operabatur in Saule, Dei. Haecsunt quae hic noster convenlus sono eliam
compescuit : iton quo citbarae illius tanla virlus vocis exercet: haocnon solura canlorem non resol-
erat, sed quia figura Crucis Chrisli, quae in ligno et vunt, sed potius stringunt. Haeccanlica placent Deo,
extensione nervorum mystice gerebatur, jam tunc u ubi toturo quod agitur spectat ad
gloriam Creatoris.
spirituni duemoni; oppiimebat. Merilo idem propheta omnes et oronia ad laudem
Quid in his Psalrois non invenies quod faciat ad Dei cuncta gubernantis hortaiur dicens : Omnis spi-
utilitatem et eedificalionem, ad consolationem liu- ritus laudet Dominum(Psal. CL,6). Se ipsum quoque
mani generis, conditionis, sexus, aetatisr Habet in pollicens laudalorero dicebal : Laudabo nomen Do-
Psalmis infans quid lacteat, puer quid laudet, adole- mini cum cantieo, et magnificaboeum in laude (Psal.
scens quid corrigal viam, juvehis quid sequatur, se- Lxnt, 51). Laudate Dominumin vita vestra, immolate
nior quid precetiir. Discit femina pudiciliam, pupillii Deo sacrificiumlaudis pro anima et vita vestra, el per
inveniunt patrem, viduaejudicem, pauperes perspe- ipsum ostendilur vobis in anima vestra, qua ad ejus
ctorem, advenaecustodem, audiunt reges judicesquei perveniatis salutare.
quid limeant. Psalmus trisles consolatur, laetos tem- Delectat Dominura nostrum de pura conscieniia
perat, iratos mitigat, pauperes recreat, divites utt laus emissa, sicut idera horlatur bymnigraphus, di-
se agnoscant admonet, et ne superbiant increpat; cens : Laudate Dominum,quia bonusest psalmus; Deo
omnibus omnino suscipientibus se aptam ntedicinami nostro sitjucunda decoraquelaudalio(Psal. cxxxiv, 3).
575 OPUSCULA. 374
Hanc scienliam gerens, hoc oflicium Deo placitum j i. Quid hac utilitate commodius, quid hac delecta-
sciens idem Psalmisia testalur: Septies in die laudem lione jucundius, quia et Psalmis delectamur, et ora-
dixi tibi (Psal. cxvm, 164). El adhuc amplius aliquid tionibus irrigamur, et inlerpositis lectionibus pasci-
mur? Et vere sicut boni convivae ferculorum varie-
pollicetur : Et lingua, inquil, mea meditabitur justi-
liam tuam, tota die laudem luam (Psal. xxxiv, 28). tate delectanlur, ita nostrae animaemultiplici Iectione
Sentiebat enim sine dubio de tali opere beneficium, et hymnorum exbibiiione saginantur.
sicut ipse commemorans dicit : Laudans invocabo Tantum, charissimi, intermittentes fabulas super-
Dominum,et ab inimicismeisalvus ero (Psal. xxvi, 4). fluas, intento sensu et vigflanli mente psallamus, ut
Tali tutamine et tali clypeo armatus, et fortissimum Deo non displiceamus. Sic enim nos hortatur psal-
illum Goliam gigantera straverat, et saepe de alieni- mus dicens : Quoniam rex omnisterrm Deus, psallite
genis vicloriam reportarat. sapienler (Psal. XLVI,8), id est inlelligenler, ut non
CAPUT III. solum spiritu, hoc est sono vocis, sed et mente psal-
Longum erit, charissimi, singula quae sanctorum lamus, et ipsum quod psallimus cogitemus ne eapti-
historia continet dicere, praesertim cum res exigat vata mens fabulis et extraneis cogitationibus, labo-
de NovoTestamento aliqua ad veterum confirmatio- rem habeat infrucluosum. Sonus etiam vel melodia
nem et ad vestram instructionem deberc proferri. " conseutiens sanctae religioni psalialur, non quaetra-
Ergo invenies primum Zacbariatn patrera magni gicas dilhcultates exclamet, sed quaein vobisa veram
Joannis post loogum illud silentium in hymni vice Christianilalem deraonstret; non quae aliquid thea-
prophetasse. Nec Elisabelh, diu sterilis, edito de trale redoleal, sed compunctionem peccatorum fa-
promissione filio Deum de ipsa anima magnificare ciat. Sed et vox omnium vestrum non dissona debet
cessavit. Nato in terris Christo laudem sonuit exer- esse, sed consona. Non unus insipienier protrahat,
citus angelorum : Gloria in excelsisDeo, et in terra paa aut unus bumiliet, alter vocem exlollat; sed innila-
hominibusbonmvoluntatis (Luc. n, 14). Annuutianles tur humiliter unusquisque vocem suam iulra sonum
pueri in templo, Hosanna filio David (Matth. xxi, 15) chori concinentis includere, non exlrinsecus .extol-
clamaverunl; nec Pharisaeis livore sirepentibus Do- lentes, aut protrahentes quasi ad stullam ostentatio-
minus ora innocentiuui clausit, sed potius aperuit, nem indecenter efferre, neque hominibus placere
dicens eis : Non legistis scriplum : Ex ore infantium velle. Totum enim tanquam in conspectu Dei, non
et lactentium perfecisti laudem? Ei si isti tacuerint, hominibus placendi studio celebrare debemus. Ha-
tapidesclamabunt (Ibid., 16). lpse Dominusin verbis bemus enim et de hac vocis consonantia formam po-
doctor, in factis consummator, ut hynmorum mini- sitam, vel exemplum, tres illos utique beatissimos
sterium gratissimum comprobaret, ctim discipulis " pueros, de quibus refert propheta Daniel : Tunc, in-
hymno dicto exivil in monlem Oliveli. Quis jam tali quit, lii tresquasi ex uno ore hymnumdicebant, et glo-
documenlo de psalmorum et hymnorum religione rificabant Deum in fornace, dicentes: Benedictuses,
dubitabit; quando ille qui a coelestibus cunctis ado- Domine Deus patrum noslrorum (Dan. m, 51, 52).
ratur et psallitur, ipse cum discipulis hyninum can- Videtis quia pro magisterio ponilur quod tres pueri
tasse peruibetur? pariler Deum ex uno ore humiliter sancteque lauda-"
Et Joannes in Apocalypsi refert se Spiriiu reve- verint. Et nos utique omnes quasi ex uno ore eum-
lanle vidisse, el audisse vocem aquarum multarum, demque psalmorum sonum, eamderaque vocis mo-
et toniiruorum validorum dicentiura Alleluia: ex quo dulationem aeqnaliterproferamus : qui autera aequare
nullus debet ambigere boc vigiliarum sanclarum mi- se non potest caeleris, meTiusest ei tacere, aut lentat
nisterium, si digna fideet devotione vera celebretur, voce psallere, quam clamosa voce omnibus perstre-
angelis esse conjunctum, quos constat sine sonrao, pere; sic enim et ministerii implebit officium, et
siue occupalione indesinenter laudare Deum in hurailiter psallenti fraternitati non faciet offendicu-
ccelis, et benedicere Salvatorem. Quaecum ita sint, lum. Si ergo el nostra omnium vox fuerit inoffensa,'
fratres, jam pleniore fiducia hymnorum mysterium vel consona labiorum cymbalis bene sonanlibus, et
fideliter impleamus, magnam nos credentes a Deo D nos delectabit, et audientes tedificabit, et Deo nostro
gratiam consecutos, quibus concessum est cum tan- suavis erit tola laudatio, qui in domo sua, sicut le-
tis ac talibus sanctis, prophetis dico alque roariyri- gilur, unaniraes habiiare facit. Quandoenim psalli-
bus, Dei aeterni miracula Hic cum David Domino tur, psallatur ab omnibus; cura lectio legitur, facto
confitemurquoniambonus est; cum Moyse polenliain silenlio aeque audiatur ab omnibus, ut legente le-
Domini magnis illis canticis personamus; cum Anna etore omnino clamosis vocibus nemo perstrepat.
quaeEcclesiaespeciem gerit, olim sterilis, nunc fe- Et antequam legatur, omnes convenite: si quis autera
cunda, in Dei laude corde conflrmamur; cum Isaia supervenerit cum lectio celebratur, adoret tanlum
de nocte vigilantes psallimus; cum Habacuc, cum Deuro, et praesignata fronte, aurem legi Dei sollicite
Jeremia, cum Jona sanctissimisvatibus orando canta- commodet.
mus : cum iribus aeque pueris, quasi in fornace po- Patet tempus orandi cum omnes oramus, pateti
siti, convocata omni crealura, Creatori omnium be- tempus cum volueritis, et quoties voluerilis privalim*
nedicenles psallimus. orare; ne oblentu leclionis doleas le perdidisse le-
* ka verbis?
573 S. MCETII 57S
ctionem, quia non semper eam quilibet paralam po- A . Ideo enim et diaconus clara voce in domo Dei snncti
test liabere : nam grande tempus semper in promplu praeconii admonet cunctos, ut sive orando, sive in
est : nec putetis parvam vobis nasci utililatem ex flectendis genibus, sive in psallendo, sive in lectic-
sacrae lectionis auditu; quia oratio ipsa fit pinguior, nibus sollicite audiendis, unitas servetur ab omni-
dum raens recenti lectione saginatur, et currit per bus; quia unanimes homines diligit Deus, et in sua
imagines divinarum rerum quas nuper audivit. Nam domo eos efficit babitare; in qua domo qui habitant,
et Maria soror Marthae, quae sedens ad pedes Jesu beali pronunlianlur in psalmo, quia ipsi laudabunt
sorore neglecta verbum Domini intentius audiebat, Dominura in saeculasaeculorum (Psal. LXXXIII,5).
bonam pariem sibi elegissc Domini voce firmatur. Amen.

S. MCETII

EPISTOIJE DJJM.

EPISTOLA PRIMA. B Duo sunl Salvatores, istud scriptum nusquam iuve-

ADCHLODOSVINDAH REGINAM LOFiGOBARDORUM.nient, nisi, Ego et Pater unum sumus (Joan. x, 30);
Dominaectementissimae in Christo filiae Chlodos- hoc est, Pater in Filio et cum Filio, et Filius in Patre
vindae reginae Niceiius peccator. et cum Patre. Deus prac magnitudine videri ab oculo
I. Cum legalos vestros per Francorum reges, humano non potest, qui tanlum grandis, tanlum
gerraanos tuos, ire conspicimus.de prosperitate fulgens, (antum etiam igneus est. Leglmus : In cir-
vestra.solliciii sumus. Sed illa inde audimus, quod cuilu cmliet lerrm tabernaculumejus(Psal. xvn, 12);
quam semper sonarc eliam et sonare confitemur, quod etiam prae ista magnitudine et splendore ab
bomine videri non potest. Expressit de se, quein
quam magna, quam alta, quam laudabilis, quam uti-
lis, quam humana vel munifica; quomodo de paupe- semper habuit apud se; qui latibulum sibi de carne
ribus sollicita, quomodo de regipne a astula, quo- fecit; et ideo Scriplura dicit: Posuit tenebraslatibu-
modo in euncio populo pia conversatione splendida. lum suum (Ibid.). Ideoque in Evangelio ait Verbum
Ille hoc concedat qui tibi spirilum sapieniiae et in- Dei, quod Joannes dicit, quia lnprincipioerat(Joan.i,
tellectus jam dedil. Gaudemus ex hoc : gaudere nos 1), Verbum caro factum est (Ibid., 14); et quod de
Christus faciat de Alboino rege quem habes, et de Maria erat, sic illud ad se junxit, ut esset unum.
felicilale sua triumphare. Stupentes sumus, ctim G Et per Scripluram dicit : Ex Sion speciesSecorisejut
gentes illum iremunt, cum reges veneralionem im- (Psal. XLIX,2) : hoc est, liomo in Deo transibit.
pendunt, cum potesiates sine cessatione Iaudant, III. In Evangeliis ipse dixit : Ego ex Paire etivi,
eum etiam ipse imperator suis ipsum pracponit,quod et veniin liunc mundum (1 Joan. xvi, 28). In qtiadra-
animae remedium non festinus requirit. Scriptum gesimo septimo psalmo dixit : Dislribuitegradus ejus
legimus : Qumriteprimum regnumDei, et omnia ap- (Psal. XLVII,14). Ejus dixit, non eorum : quoniara
ponentur(Malth. vi, 35). Qui sic, quemadmodurnille, unus esse, sed nec solus, aperlissime scitur: Ut
fulget fama, miror quod de regno Dei et animaesuae enarretis in progenieallera : nam in die resurrectio-
salute nihil investigare sludet; sed illos recipit, illis nis nec enarrare, nec apparere poterit, qui Trinita-
acquiescif, qui potius animam in gehennam perdunt, tem in unitate non crediderit. Et pro eo omnis mili-
quam ad viam salutis adducant. Duos Deos esse tia angelorum per singulos dies clamat : Sanctus,
praedicant, alium in deitate Patrem, atterum in dei- sanctus, sanclus, Dominus Deus sabaoth (lsa. vi, 3).
tate, sed pro creatura, Filium; cum Scriptura dical: Non tres Sancli, sed ter Sanctum dixii Dominura
Ego sum salvator, et non est alius prmter me (Ita. Deumsabaoth. Sanclus Pater, Sanctus Filius, Sanctus
XLV,14). Spintus. Unus Sanctus, sicut unus Dominus. Unde
II. Te domina Chlodosvinda, per tremendum Dei O et Joannes evangelista dixit: Ipse est qui est, et qui
judicium conjuro, ut hanc epistolam et bene legas, erat, et qui venturus est Salvator (Apoc.i, 8). Si per
et bene illi et frequenter exponere studeas, et ut nomina ivero, gradus esse videntur. Cum Patrera
ipsnm interroges: Quis est Salvatcr ? Palrem dicunt audis, nomine major esse videtur; et ideo dixit:
esse Salvatorem, an Filium ? Quomodo duos esse, Pater major me est (Joan. xiv, 28); sed nomine tan-
cum unus est, et alius non est, denunliant? Si dicent tum. In dcitate autem, evidentissime per Cbristum
Filium, ergo Pater Salvaior non est; et si dixerint et per aposlolos ejus unus esse agnoscitur. Quia ipsc
Patrem, ergo Filius Salvator non est: quia salvare cum a discipuloinlerrogareliir : Domine,oslendenobis
qui Salvator non est nullum poiest. Si dixerint: Patrem; et ille : Me vides, et de Palre interrogas
1 a Ita Coinlius Annal. eccl.
Franc, tora. H, pag. gione: fortasse rectius; apud quem paulo post ma-
25. Neque aliter Ruinart. ad Gregor. Turon. pag. gnificapro munifica: quod poslerius magis placet.
1538. At Sirmond. Conc. torn. VI, pag. 514, de reli-
 377 EPISTOLA II. 378
(/oan. xiv, 8,9)? Vides, quia inTrinitale invocatur, et tA rabilia hodie apparent, quantum nec dicere verbis
in una deitafe esse invenitur. Cum Patrem audis, sine valeo: ubi tribulantes, id est, daemoniababentes, in
Filio esse non credas: cum audis Filium, cum Patre aera suspensi torquentur, et dominos quos dixi, esse
essc non dubites : nec dubites tres in personis; nam confitentur? Nunquid in ecclesiis eorum sic faciunt?
unus in deitate esse agnoscitur. Et ideo ad discipulos Non faciunt, quia Deum et dominos sanctos ibi ha-
suos dixit: Ile, bapliza'e in nomine Patris, et Filii, bitare non sentiunt. Daemondaemonem non exorci-
etSpiritus tancti (Matth. xxvni, 19). In nomine dixit, zat. Nam ubi sancii babitant, daemon vagari non di-
non in nominibus; quia unam deitatem dixit, non miltilur : ideo fit, ut tocus ubi Deus est, ostendatur.
tres. Spirilus auiem sanctus separari non poiest; Quid de domino Remigio et domino Medardo cpisco-
quia unde esse scilur gratia Dei, inde donum esse pis, quos tu, credo, vidisti? Non possumus lanta
cognoscilur. Ab ipso spirant bona omnia, sicut Apo- exponere, quanta roirabilia per illos Deum videmus
stolus dixil: Quoniamex ipso, et per ipsum, et in ipso facere.
sunt omnia(Rom.ix, 36). Sed solusAltissimusin omni IV. Audisti abavia luabonaememoriaeRodhilde f,
terra (Psal. LXXXH, 19) Salvator. Jesu Nave ipsum qualitcr in Franciam venerit, quomodo dominum
jonspexit, et ideo dixit: Noster es, an adversariorum Cblodoveum ad legem catholicam adduxerit; et cum
(Jos. v, 13) ? Hle autem respondens ait : Ego sum B essel homo astutissimus, noluitacquiescere antequam
qui sum, et alius prmter me non esl (Exod. m, 14). vera agnosceret. Cum ista quaesupra dixi, probata
Abrabam, qui dicitur amicus Dei (II Paral. xx, 7; cognovit, humilis ad domini Martini limina cecidit,
Isa. XLI,8; Jac.u, 25), et probalur, tres vidit, et et baptizari se sine mora permisit. Qui baptizatus
unum credidit (Gen. xvm, 2, 5). Cum tres adorat, quanta in haereticos Alaricuro vel Gundobaldumre-
Trinitatem, sicut dixi, comraemorat: cum unum in ges fecerit, audisti; qualia bona ipse vel filii ejus
domum intrare deprecalur, unam potestatem esse in saeculopossederunt, non ignoratis. Talis ornatus,
denuntiat. Nam Moysiquotiens atque quotiens dixit, talis vir, qualis Alboinus rex esse dicitur, talis fama,
Ego sum qui sum, et alius prmter me non est ? quem mundus sic praeponit, quare non convertitur,
IV. Quid nos ire per singula necesse est? Ad duo- aut quare tardus ad requirendam viam salutis appa-
decim discipulos quos habuit, veniamus; quia ipsi ret ? Deus bone, qui es sanctorum gloria et omnium
Gotlii hodie ipsis venerationem impendunt, et reli- salus, tu le in illum mitle. Et tu domina Chlodosvin-
quias eqrum furlim tollunt : sed nihil ibi habenl, da, cum verbum facis, solatium iribue, ut omnes de
tali gemma sic gaudeamus , qualiter
quia fidem eorum annulare praesumunt. Quid est tali stella, de
quod in basilicis eorum corpora ipsorum hodie ve- Deo placere possimus. Saluto tanlum, quantum va-
neranlur, non ingrediuntur ? Quid esl quod niliil ibi- G leo : deprecor ut otiosa non sis : incessanter claraa,
dera praesumere audent, nisi furlive *, ut canes a incessanter canta. Audisti dictum: SalvabilurB vir in-
foris animas decipiunt? Cum illos suos fideles rex fidelispermulieremfidetem.(I Cor.vu, ii). Namscias,
Alboinus sibi demittat, et ad domini Petri, et Pauli, prima salus, prima remissio est, qui converti fecerit
Joannis vel reliquorum sanctorum limina perducal, peccatorem ab errore suo. Vigila, vigiln, quia Deum
ut ibidem missas facere, si audent, deliberent; sed propitium habes. Rogo ut sic agas, ut el gentem Lon-
non audent, quia domini Petri discipuli non appa- gobardorum fortem super inimicos facias, ct nos de
rent, et contrarii Cbristi esse probanlur : quin quod salute tua vel viri tui gaudere concedas
per crucem ipse redemit b, destruere infelices inve- FPISTOLA II.
niuntur. c Qua causa venena eorum talis rex et talis ADJUSTINIANUH IHPERATOREH
aetas percipit? Hic d si jubet ad dominum Martinum In hmresimlapsum revocatab errore.
per festivitalem suam quam undecima die facit No- Domino semper suo Justiniano imperatori, Nice-
vember, ipsos mittat; ct ibi, si audent, aliquid tius cum suis humitis, sed misericordia Domini epi-
praesumant, ubi caecoshodie illuminari conspicimus, scopus.
ubi surdos audiium et mutos sanitatem recipere. I. In novissimis temporibus j'am, ut sermo evange-
Nam quid dicam de leprosis aut de aliis quamplu- licus praedixit,prospicimus; ct cum lempus nostrum
rimis, qui quantacunque debililate percussi sunt, semper sit parattim , tamen finem, tit Scriptura de-
ibidem per singulos annos alii el alii sananlur? For- nunliavit, venire sentimus. Sed bealus ille homo
lasse dicunt, confingunt vel caecos, qui caeci a nati- quem, cum veneril Christus,invenerit ipsum vigilan-
vitate esse videniur.c Quid dicara, cum inde illu- tem. Sol converlitur in tenebras :ib oriente, id est
roinatos conspicimus et ad propria, Deo miserante, abalto, bocesta vita sancta. In infegro mundo splen-
reverli videmus? Nam quid dicam adhuc de domino debas ut sol; etcum omnes inde gralia Dominih rec-
Cermano, Hilario, vel Lupo episcopis : ubi tanla mi- tores Ecclesiae cuncti consilii > ipsius gauderemus,
* Coinlius I. c, • Minusrecte Cointius, ut videtur, Quid dicunt.
pag. 26, sic distinguit: nisi fur-
live ? Ut canesa foris animas decipiunl, cumillos, etc Nam mox, quid dicamadhuc, etc.
b !la Cointiuset Ruinartus. Sirmondusin Conc ( Clolhilde Clodovei1 uxore.
I.
C. qum per cr. 6 Apud Ruinart. roendose, sanabitur.
i c Haecomiltuntur in Conc I. c, quaetaraen occur- h Incuriose omitlitur gralia in Concil. r
I runt apud Cointiumet Ruinartum.
d Coint.
' In Concil. in margine consiliis.
et Ruinart. legunt si lubet.
 '
379 AGNELLUS.tiOTlTIA. 380
divulgante fama ex lapsii veslro qiiem nunquam Ii cepisli.CiimLactanlius, ut dicit, presbyterlocasancta
pervenire debuimus, coritristatiet humiliati usque in per Gallias propter Domini misericordiam visitaret,
terra sumus ". Dulcis noster Justiniane, quis te sic ante nos apparuit; quaelegis, deprecavimus, et per
decepit ? quis, ut lalla prosequereris, suasit ? quis, Jesum Cbristum Redemptorera nostrum conjura-
ut Christum purdm hominemfatereris, docuit? quis, vimus. Ergo litteris praesentibusDeum nostrum con-
ut in Jttdae consortium ife traitscHbereS, circutnve- juravimus, insuper contestarour, ut et tu rever-
nit? qilis, ut illurti qui dixit: Ego d Patre exivi, el iaris, et quantos perire suasisti in horrenda perse-
veniin hunc munduni (Joan. xvi, 28), per circumci- cutione, revertere provoces. Quod si non feceris, sit
sionem, perbaptismum, per passioneiri, ut cresce- judex ille inter rios et te; sed quanto citius, cui tu
ret, (e docuit ? quis, ut qui cor niiserum non habe- iionores tulisti, et purtun hominem fecisti? Cum
bas ahte, repente oppressit? quis, ut patres quos legisti, Ego et Pater unum sumus(Joan. x, 30): sed
venerari debuisti, ad caedes, ad diversas cruces mit- talis Pater qiialis et Filius, quia ita Pater ut Filius;
teres, provocavit? quis, iit illa propler quaeChiisius quoniam verum est, quoraodo ad circumcisionern
crUcifixusest, et apostoli omnes perlulerunt, de- yeniendo, ad baptismum, ad marlyrium, meliorare
strueres, provdcavit?qdis, ut quod jam semei,bis et probatur, qui et creator omniumesse convincitur ?
tertio ab omriibusrectoribus Ecclesiaecondemnatum B III. Festina, festina, sedtprotinus. Namsi te sic ul-
fuerat, vel adorares, comirtonuit? Nestorii ei Euty- timus dies invenerit, qualis nunc hodie appares,
chis, iit dlximus, jam anatbematizata quoliens atque desceudens ad inferiora terrae, et ad partes vulpium
quotierissecta, ut te de ipsa h inlerimeres, quis im- eris. Laelelur sancta Ecclesia de regressu tuo, quia
peravit? llie, ille qui Adam ut contingerei arborem vehemenier luget de excessu ttio. Gaudere nos in
Vitaestiasit, qui sthdio suo morlem adinvenit, cir- ultimo saeculo facias, quos lugere post laetiliam
cUfnveriit;qui JudanTcuin'Christum purum horainem tuara de perditione tua fecisti. Ne dicas vel in corde
fecitet jrJrobominetradidit, in ignemquem praeparavit tuo, Feci, feci, Vici, Vici. Victuses et vinctus; sed
Deusdiabolo etangelis ejus, misit. inde unde fitiiis diaboli et iniroicUs justitiae. Nam
II. Dutcis et dulcis noster Jusiiniane, rememorare riotum libi sil, quod lota Ilalia, integra AfriCa,His-
qtiaept-ortiisisiicum baptizalus es, quid per singula le pania, vel Galtia cuncta, nomen tuum, cum de per-
credere dixisti. Uriuin Filium irianentera in duabus ditione lUa plorarit, anatliematizant. Et si non quae
substanliis, cum Patre ct Spirilu saheto, non duos docuisti destruxeris, et publica voce clamaveris :
Cliristos lestatus es. Cum excessisti, quid fecisti? Erravi, erravi; ariathema Ncstorius, anathema Euly-
quid {tibi praeparasii? Discute, et behe te prospi- ches; cum ipsis te ad supplicia sempilerna tradidisli.
ce, et vide si non iri loco perditionis te dbligasti. G Salutamus pjurimum, conjurarites per Patrem et
Adhilcsi vis, vivis: si vis, reverterido. Convertimini, Filium et Spiritum sanclum; per illura qui in uno
inquil, ad the, et converlarad vos(Zach.\i, 3). Patres a trihiis apparet, et in tribus unus agnoscitur, tit te de
quibus benedictionem exspeclare debuisli, in exsi- hbirenda secta et abortiiriabilipersecutionesemoveas,
tium transinisisti. Tum cum in ultima senectute tua et illos qdi le suadente In ipsattj crediderunt, ad
componere61 conjungere te ad Redeinptorem tuura meliorera viam venire studeas.
debdisti, ipse te, non alter, sed tu et te et luos de-
" Depravata est haec peHodus;cujus si non ipsis- te fama, ex tdpsu vestro quemnunquam
prmviderede-
sima sunt verba , sallem sensus hic esse potest. In buimut, contrittatiet humiliati ustjue ih terra sumus.
inlegre mundo splendebasHl sol; el eum omnesinde COINT. |. c, pagg.. 80 el 81.
gratia DominirectoresEcctesimgauderemus,divulgan- b Concil., ipsq, praepositionede omissa.
- - . • •-.. .."- ^... . . -.

ANNODOMIPjlDLII

AGNELLUS

EPISGOPUS RAVENNAS*

NOTITIA(ex Gdttaridio).
I. Quaede gestis Agneili prcesulisRavennatis cer^ D seriationibus et observalionibus illustralum; ejusque
tiora prosiant documenta, unus Agnellus abbas San- editio deinceps anno 1723 inler Rerum lilalicariim
cti Bartholomaeililleris eonsignavit in Libro Ponti- scriptoresprodiitMediolaiiiemendatioret auctior (a).
ficali anno 839 conscripto : quod quidetn opus ex Tradit itaque Pontiffcalisauclor(6), Agneilumex no-
Estensis biblioihecaecodice ms. anno 1708 Mulinae bili orlum prosapia opibusque abundantem, uxoreni
primus evuigavit V. C. BenedictusBacchinius dis- primum duxisse ac militiam secutum: sed postmo-
(a) RerTllal. scriptTtom. II, pag. 1. (b) Agnell. Lib. Pontif. parl. u, c. 1, ibid., p.113
581 AGNELLIAD ARMENtUMEriSTOLA. 382
dum mortua conjuge ac cingulo militari deposito, A Hgione~etbonus in moribus et in resistendo adver-
toium seDeo mancipasseatque ecctcsiasticaravitam sariis eflieax possit existere; et dirigas ad sanctura
excoluisse. Itaque circa annum 527, aelatis suae44, virum gloriosum Joannem patricium : hoc ei ante
ab Ecclesio antislite Ravennate inler clericos ascri- omnia praecipiens, ut nullum aliud praeter meum et
ptus et diaconatus ordine insignitus, ecclesiaepostea tuum nominet nomen. inter sacra mysteria. > Idem
DeataeAgathae praefecturam obtinuit. Exinde vero fragmentum cum aliis epistolarum ejusdem Pelagii,
annum agens 70 communiconsensu Maxiraiano epi- quae ex mss. codicibus 4047 et 4048, bibliothecae
scopo suffectusest die 22 Junii ann. 553. Qui post- Colbertinaenec tion ex alio exemplari Rivipnllensi
quam Ecclesiam Ravennatem rexisset annos 13 vulgavk laudatus Baluzius, Suppleineuio suo ad
mensem t et dies 8, e vivis excessit anno 566, ca- ConciliaVeneto-Labbeanaintexuit, sed minns emen-
lendis Augustis, aetatis83. De his plura videas im- dale, cl. Mansius (g).
primisapud Bacchinium (a) : nec praetermitlas velim III. Caeterumminirae audiendus, qui notas ad no-
Hieronymum Rubeiim (b) atque Ughellum (c); qui vam Historiaelitterariae Guilielmi Cavei editionem
tamen Agnetli ordinationem anno 558 consignans notas allexuit; ubi ait (h), Agnellumquo de agimus,
erravit, et in eumdem errorem induxit Oudi- praetcr laudatam epistolam ad Armenium, scripsisse
nnin (d). B quoquePonlificaleseu VitasepiscoporumRavennatum.
II. Scripsit Agnellus Ravennaiensisantistes episto- Nimirum vera fatsis confundens, Agnellum nostrum
lam ad Armenium Arianis opposilam, quae primum eumdem censuit ac Agnellum juniorem Pontificalis
prodiit Baslleaeanno 1528, In Joannis Sichardi An- auclprem, qui tribus ferme saeculisaltero posterior
tidoto adversus haereses : exihde vero alibi pluries fuit, neque unquam episcopali dignitate honestatus,
excusa. Noseam descripsimus ex Bibliotheca Palrum ut superius monuimus. Dcceptus fortasse fuerit ad-
Parisiensi (e), quippe caeteris emendatior; ejusque hotator ille a Vossio, qui gravi sane dupiici lapsu
lectionem, si qua dubia, restituere studuimus. Neque eumdem Agnellum historicum Ravennatis Ecclesise
hic omitlendum exislimamus fragmentura epistolae fuisse archiepiscopum, et quidem in ea sede ordine
Pelagii Iad eumdem Agnellum, quod in lucem emi- decimum, scribit (t): j'ure propterea notatus a San-
sit Baluzius(f). Est antem hujusmodi; < Pelagiut dio primum (/), deinde, a cl. auctore Diarii erudito-
AgnetloRavennali. Fraternilali tuae injungimus, ut rum ltaliae (k).
eligas talem virum in presbyterum, qui fixus in re-
(a) Ad Agnell. I. c, pag. 88, § 2 et pagg. 94,115 G (f) Baluz. Miscell., lib. v, p. 464.
202. (g) Mans. Supplem, ad Concil., tom. I, p. 431.
(b) Rub. Hist. Ravenn. lib. m, p. 169. (h) AdCav. Hist. litt., tom. I, p. 529, not. (/).
MUghell. ltal. sacr., lom. II, p. 357. (i) Voss. de Hist. Lat. lib. m, cap. 4, p. 757.
(d) Oudin. de Script. eccl., tom. I, p. 1443. (/) Sand. Not. ad Voss. de Hist. Lal., pag. 290.
(e) Bibl. PP. Paris., ann. 1654, tom. III, pag. (k) Giorn. de' Liuer. d'Ital., tom. I, p. 81.
147.

AGNELLI

AD ARMENIUM EPISTOLA,
DE RATIONE FIDEI.

Fraier Martinusexegit litteras ad luam charitatem D te milto: Qui est, mitit me (Exod. m, 14) : id est
mittendas, asserens sollicitudinem tuam quaerere immutabilis, et semper idem : non heri Deus tan-
solalium defensionis catbolicaefidei, quam quidam tum, hodie vero Deuset Pater; sed semper fuit Deus
varia assertione conturbavit. Sed ipsa conturbatio et Pater, et semper fuit cujus esset Pater. Sf enim
cum collata fuerit, omnis faeculentia projicitur ; et accessisset ei ut esset Pater, vira passus esset, ut
boc quod Iiquatum fueril, cusioditur. Anle omnia inciperet esse quod non erat. At est blasphemum
itaque eredere oporlet Deum, quia est (Hebr. xi, 6) ; ita senlire.
aecundo quid sit Deus. Quare hoc? quia dixit insi- Sed dicit aliquis : Non est vim passus, sed sua
piens in cordesuo : Non est Deus(Psal. xm, 1). Ergo volunlale genuit Fitium; quia si npluisset, non eura
qui insipiens non est, hoc non dicil, sed dicit: Credo genuisset. Ad haecexigendura est ut dicat: Quando
in Deum. Si dixerit tibi quicunque : Quid est Deus voluit generare Filium, habuerilne virtulem gene-
quem credis? respondendum est : Hic est Deus qui randi, et sapienliam hoc ipsum volendi? Si dixerit:
clamal in Deuteronomio: Videle, videle quia etjo Non habebat, confutas blasphemum : Si dixeril: Ha-
sum Deus , el non esl alius prmter me (Deul. xxxu, bebat, obtines victoriam : Filius enim, ut dicit
39). ltem cum Moses interrogaret quem illum dice- Aposlolus, Dei Patris virtus ett et sapienlia (I Cor. i,
ret, respondit: Ego tum qui lum; et diceseis ad quos 24). Nam qui dicit: Virtutera tion habuit, blaspbe-

' Vulg. Deui lolut.

385 AGNELLI AD ARMENIUMEPISTOLA. 384
jnat: qui dicit: Sapientiam non habuit, blasphemat. iA indivisa, et in unura conglobata et virtutis efficacia
Hoc quare? quia in capite libri sui Arius dicit: redundantia, id est, vocem genitricem verbi: ex
Fuit Deus, quando Pater non fuit : ut videatur in- verbo vero simut cum voce procedentem efficaciam
troducere minorem Filium ad honorem Patris. Blas- quaefaciat alterum consulem fieri, alterum trucidari:
phemai igitur Patrem mullis modis: primo jam, quia dic mihi, Ariane, ista tria unum sunt, an non ? Si
non potest stare ut dicatur : Qui est misit me, quia unum non sunt, divide vocem a verbo, et efficaciaraa
jam noo potest dici: Qui est, qui heri alius fuit, ct voce et verbo. Quod si lioc in fragili homine ita
hodie alius est. Ergo si non est alius hodie, cras non unum sunt tria «, vox, et verbura, el efficacia; ut
alius, et semper immutabilisperseverat. Semper ergo ires quidem personae sint, sed una subsistendi po-
fuit Pater, semper fuit cujus esset Pater. Deinde, tentia : in homine fragilissimo, ut diximus, si haec
etiamsi hoc ipsum illi consentiat, quia voluntate ge- sit tanta potentia; quanto magis in omnipotenlia Dei
nuit: cogere illum potest catholicus, aut ut dicai, ita est, ut sit Paler omnipotens genitor Filii, et ex
antequam vellet generare Filiura, noluit; et ideo non Patre et Filio procedens virlus, qui est Spiritus san-
genuit: aut voluit, et non potuit. Si noluit, bonum ctus? Forte homo fragilis hoc habere potest, Deus
est * quod noluit. Si autem voluit, et blasphemum omnipotens hoc habere non potest?
est ut dicatur: Fuit Deui quando bonumvoluitel non B ; Hucusque ratio operata sit; nunc auctoritas ope-
potuit: est blaspheraum, ut dicatur aliquando vo- retur. Apostolus Paulus duas formas aequalesin Pa-
luisse et non potuisse Deum. tre et Filio posuit, ut aequalitatem exprimeret. Dicit
Hoc loco superatus Arius, adhuc lenet catholicum: enim sic de Filio : Qul cum in forma Dei essel, non
Vere genuit, aut putative? Respondet caiholicus : rapinam arbilratus est esse se mqualemDeo, sed temet
Vere genuit. Haereticusad haec : Si vere genuit, an- ipsumexinanivitformam servisutcipient (Philip. n, 6,
tequam generaret, non fuit iste quem genuit. Ad haec 7). Vides formam et aequalitatemapostolica auctori-
respondendum cst: multa esse in fragilitate humana, tate declaratam? Sed occurrit Arianus et dicit: Velis
quae sic oriantur ex ipsa fragilitate, ut simul incipiant nolis, negare non poteris hoc quod dicit ipse Domi-
genitor et genitus. Nam vox hominis serraonem pa- nus : Pater major me ett (Joan. xiv, 28). Ad haecre-
rit, et non est sermo nisi vocis filius. Modo quia spondendum boc quod dixit Apostolus : Cumin (orma
sermo vocis est filius, ex eo minor dicendus est Dei esset, non rapinam arbitratus esl esse se mqualem
sermo, quia vocisest filius? Hoc penitus dici non po- Deo, ted semetipsum exinanivit formam servi sutci-
lest: Quare ? Quia ex quo vox, ex eo et sermo. Adde pient. Inhac utique forma servili, rainor; salva illa
in ipso sermone efficaciam, et complesti lertiam forma, in qua non rapinam arbitratut est se mqualem
personam, quao penitus individua perseverat. Vox G Deo. Ac per hoc sic fiet, ut et tecum minorem dicam
ergo egressa, sermonem promit b, et sermo egres- faciura in assumpiione hominis Deum; et lu mecum
sus, elficaciam gignit. Ut puta, jussum est per vo- non neges, salva illa forma, in qua aequalisDeo Pa-
cem ; Ille fiat consul, vel cerle deuudetur, vel certe tri cessare non potuit.
interficiatur, vel certe de periculo liberetur. Ecce Restat ut 1ioc quaeratur ao naeretico, cum formam
vox peperit verbum, verbum aulem non peperit ef- servi suscepisset Filius, et venisset in mundum, si
ficaciam : scd ex ipsa voce et verbo virtus egressa, deseruit Patrem. Ad hoc respondendum est: Si ver-
altcrum fccit consulem, alterum interfecit. Et ideo. bum quod exierit de ore meo el introierit in aurera
ex Patre, Filius; ex Patre et Filio procedit Spirifus tuam, et per aurem tuam in corde tuo coeperit ma-
sanctus.-Nec, ut quidam dicunt, duos babet Deus nerc; dic mihi, nunquid quia in tuo pectore manet,
Filios, Christum et Spiritum sanctum : sed habel jam in meo pectore non est? Si ergo inler sensus d,
Filium invisibilem, sicut ipse invisibilis est; qui ut per meum os egressus, in tuam mentem ingressus,
esset visibilis, corptis nostrae fragilitatis assumpsit: meam non deserit animam; quanto magis ex Patre
non ut invisibilis esse cessaret, sed ul in ipso Christo Deo egressus Sermo, Palris pectus deserere non po-
invisibilis incredulis permaneret. Nam cum dicit: tuit; nam ipse Filius dicit: Ego ex eorde Patris pro-
Beati oculi qui vident qum videtit (Luc. x, 25) : ergo D dii (Eccli. xxiv, 25) : Et Pater dicit: Eructavit cor
beati erant Judaei omnes, et hi qui eum crucifixe- meumverbumbonum(Psal. XLIV,2) : Item objiciunt
rnnt, de quibus per David dicit: ipsi tero conside- aliunde : Alibi ivit, id esl, de ccelo ad terram vere
raverunl et conspexerunt me (Psal. xxi, 18). Vides venit: quomodo potuit fieri, ul de sinu Patris non
ergo quia invisibilis perseverat, et menle cernitur recederet? Ad hoc dicilur (Gen. n, 10): Considera
pura et credula. Ergo si invisibilis Pafer, invisibilis qualuor finmina de uno sinu paradisi egredi. Fons
Filius, invisibilis Spiritus sanctus. ergo, Pater, estquatuorfluminum: et cumcircumeant
Et ut ad hoc revocem unde factum est, ut hoc de omnem terram, tamende sinuPalris sui, id est foulis
fragili homine doceamus: Tria hacc invisibilia et illius qui est in paradiso, non recedunt. Aut si potc -,
« Forte melius, blasphemum esl : quam restitu- vox, verbumet ejficacia: tres ergo pertonm, sed una
tionem insinuat sequens allerum membrum, et subsistendipolenlia.
blatph. d Ex antecedentious et consequentibus forte te-
h Forle parit, ut panlo anle. gendum : Si ergo INTERIH SEAHO per meum ot egres-
« Alias sic legitur in codice Trcvirensi: Ita unum sus, etc.
tunt tria, ut vere tria tunt vere unum; vere enim tria,
385 S. AURELIANl ARELATENSIS REGULA AD MONACHOS. 58«
divideinter fontemet fluvium. Quodsi hocfacerenon A , crucifixus sit Deus. Ad haecafferes ipsum priorem
potes, cessa dividere Filiura a Patre, quoriiodoquod verbera suscepisse, sed impassibilera permansisse.
non potes de aquae elemento ulla prorsus facere ra- Nam sptendor solis in arbore manens, eo lemporc
tione. Item de passibilitate aget tecum haerelicus, quo arbor inciditur, priorcm securis ictum accipit :
Utrum Deus ibi fuit quando passus est Dominus. Si sed impassibilis permanens, integer perseverat; ar-
dixeris, simul passus est Deus indivisus, Patripas- bor vero inciditur. Si ergo creatura Iuminis hanc ob-
sionem incurris. Si negas simul ibi fuisse divinita- tinet virtutem, ut cum sit in ligno verberala simul
tem, baeresim facis. Cum ergo non negas ibi in cruce cum ligno, lignum passioni derelinquat; ipsa vero
fuisse Deum simul in Chrislo mundum concilianlem evadat injuriam : quanto magis ipse creator omni-
(II Cor. v, 19), competleris docere, ulrum simul " potens ,vera lux, impassibilisperseverabit in Chrislo ?
Alias, dicere quod simul.

SANCTUS AURELIANUS

ARELATENSIS EPISCOPUS.

DE S. AURELIANO EJUSQUE REGULA

VETERUM TESTIMONIA.
S. Gregorius M. lib. vn, epist. 117. Ind. 2, ad Vi- B nmsedisantistile ad prmdecessoremvestrum Aurelium
gilium Arelat. episcopum : GloriosmmemorimChilde- (leg. Aurelianum) scripla transmissasunt.
bertus Francorum rex catholicmreligionis amoresuc- Egbertus archiepiscopus Eboracensis in excerpt
eensus intra muros Aretatensis civilatis monasterium de Jure Sacerd., cap. 69, in concil. Britan.: Au-
virorum, ut scripto reperimut, pro tua mercedecontti- relianus episcopus dicit : Carnes in cibo monachi
luens, qumdamibidem pro habitantium sustentalione nunquam sumant: pulli vero, elc, ul cap. 51.
concestit.Cujus ne voluntasunquam ducerelur in irri- S. Benedictus Anianae abbas. in Concordia Regu
tum, eteaqumproquiete monachorumdispositafuerunt, larum cap. 6, 7, 22, 31, 42, ex Regula sancti Aure-
turbarentur; qumqueconlulit in jure ejusdem monas- liani episcopi ad Monacbos testimonia adducit.
lerii, epistolissuis apostolicapetiit auctoritate firmari. Smaragdus quoque in Exposilione RegulaeS. Bene-
Unde quia effectumet regia voluntas el res valde desi- dicti ejusdem auctoritate et testimoniis utitur: quam-
derata poscebat, a prmdecessorenoslro Vigilio Roma- vis fere semper Aurelium non Aurelianura vocet.

OBSERVATIOCRITICA IN REGULAMSEQUENTEM.
QuetnadmodumS. Cmsariusduas Regulas compo- iG exemplum exemplionisa jure epitcopali habemus, ab
tuit, tic etiamet S. Aurelianus, itidem Arelatensisepi- ipso episcopoordinario impetratm. Hanc igitur mona-
tcopus, non proximus S. Cmsarii successor, inler chorum Regulam scripsit S. Aurelianusimmedialepost
utrumqtteeniinhanc sedemarchiepiscopalemperpaucos adeplumepiscopalum, circa nimirum annum 545; sub
annos gubernaoilAuxanius.Duo monasteria ordinavil, initio enim hujus anni creatus est archiepiscopusAre-
unum pro viris, alterum pro sacris virgimbus, pro latensis obiitqueanno 545. Habet quidemipsa Regula
quibus et binas Regulas condidit. Hoc aulem virorum magnam connexionemcum S. Cmsarii Regula : nam
ceenobiurr. Childeberius Francorum rex condidit, do- ordo divini Officii fere idem esl in utraque; fusior
nisque regiis locupletavit; quemadmodumet Vigilius tamen esl altera, comptectens55 capita, prmler prm-
papainsuamspecialem protectionemsuscepit. Sic enim scriptum psaltendimodum, atqueparticularem ciborum
testatur S. Gregorius M. supra cilalus, ubi vividum et polus ordinem in refeclorio observandum.

S. AURELIANI

REGULA AD MONACHOS.

PROOEMIUM.
Sanctis et Christovenerandisfratribusin monasterio, D simul vel spretis, eligeretis sanctissimac vitae niio-
quod DeomiseranleacjubenteregeChildebertofecimus, rero, et virginilatis ac caslitafis gratiam complecten-
eonstitutis, Aurelianus episcopus. tes, amorem Dei tola viscerum et cordis aviditate
Quia Deo inspirante, qui nos praevenit ineffabili sectantes, configere limore Dominico carnes vestras;
misericordia sua, visum nobis est, ut repudiatis sa> et diccre illud : Juravi et statui custodire judicia ju-
culi voluptatibus ac temporalibusgaudiis contemptis titim luce (Psal, cvui)v Et, mihi mundus crucifixus
387 S. AURELIANIARELATENSIS 368
est, et egomundo(Gal.vi), disposuimus jubente Do- A vobis acdisciplinam instftuimusquaevosad viam per-
mino, alque operante in nobis velle et perficere, ut fectionis recte faceret gradiri, et ad regna etgtormn
monasterium a vobis profectu animarum vestrarum feticiter pervenire.
conslrueremus, sicut et fecimus. Et ideo regulam
a Monasteriumhoc Arelatense a S. Aureliano ex- idas
Apriles anni 553, ut inscriptio ej«s sepnleratis
structuoi fuit |n lionorem S. Crucis: de quo cardj- testatur apud Barpninm hoc anno, numero ultimo,
nalis Baronius agit ad annum Chrisli 553, satis tamen quae et RedempU et ConstanTfnisuccessorum ejus
haesitanter, quod etarioribus documentis destituere- meminli. Ex bac autem Regula apparet, non ab Hi-
mr. Sed epitaphium lilud S. Florentini primi abbatis lario arebiepiseApo, sed ab Aureliaao monasteriufl»
exacte congruit cnm noia illa lemporis qujc regulae exsljructum fuisse. ijic enim Auxanio successit anoo
snbjungitur. Nam monaslerium fundalura fuit anno ChristiSibVHilariiisau|em integro saeculoante vixe-
Christi 548, sub finemanni. Huic Florentirius praefuit rai. Obiitenim, teste Prospero, anno vigesimosexto
primus abbas annis quinque, hoc est usque in pridie Theodosii Junioris, qui luit Cbrisli 433.

CAPJTUf,A REGIJMI S. AORELI^NI,

1. Si quis ad conversionemvenerit, regula ei in salu- B 28. Post matutinat ad somnumreverti non ticeat.
latorio legatur. 29. fn vigiliit sludeifdamut nemo dormiat; sed ma-
2. Ul usque ad mortem sudmde monasterionon egre- nibtts aliquid operehtur.
dialur. 30. Signo tacto nullus tardius veniat.
3. Vestimenlareligiosa non accipht, nisi charlas de 51. Dum psallilur nemo loquatur, nec operetur ma-
facullalesua cui volueril faciat. nibus.
4. Ut qui in monasteriolonsuratur, de capiliisillius in 52. Litttras omnet monachiditcant.
confessionemittatur: et nihil sibi reservei,quod non 33. Omnesdivisismaneant lectulis.
potestatemabbatit iradat. 34. Sanctut abbqt in congregatianemaueaf.
5. Nihil occulteaccipiendum,sed si quid transmissum 35. JVH//»liceqtsoti cum solq ioqui: quod si inventi
fuerit, et siilli cui transmittiiur non necesst fuerit, fuertni, gravissimadislrictione feriantur.
in arfnmuneredactumeui eslnecenarbim tribuatur. 36. Cumeoquiexeommunicatusfutritnemoloauiprm-
6. Epittolat nec dandas nee accipiendas sine scienlia simml. '
aut permissoabbatis. 37. Ul obediendumsil prmppsitis.
7. Nullus circa tectumsuum quod manducariaut bibi 38. Si quis pre qualibet culpa corrigitur aut castiga-
possitreponat. tur, atguenti retp&nderendu prmtumat.
8. Nullut cellamaut armariolumpecutiare habeat. 39. Litet non Jutbeatitullas.
9. Non jurandum omnino. 40. Superbis, inpbedientibus,etirdcundiamprotrahen-
10. Non mqiedicendfim. tibus nunquamparcendum.
11. Non mehliendum. r^ 41. Pro qualibtt culpa iegHimusnumerut nm exceda-
12. Iracundiam penitus non tenendam. tur.
13. Frater in fratrem manum non mittat. 42. Quomodopqternumaffectumquiprmwnt circa om-
14. Laici in monasleriumvel bqsilicamnon ingredian- nes habeant.
tur, nisi tanlwn in salutatorium. 43. Sancto abbatinonticeat de facultatibuxmotmterii
15. Mulierespenilus nunquam nec in salutatorio vi- vendere, aut donare; nec aliquid contra Regulmin-
dendm. slilulaagere.'
IG.-Nulli monachorum liceat ad salutandum exire., 44. Quodsuperfueritusibus monasterii,per provisorem
nisi cum prmpotitoaut quolibelseniore. paiiperibusdispensetur.
17. In monasterionon mmoreattate excipianturnisi ab 45. Veilimenta vetera abbati refundantur pauperibut
annis decemaul duodecim. eroganda.
18. Servus non excipiatur; libertus tamensi est, el 46. Honorem nullus eccipial, nisi qui Deo propitio
abbati visumfuerit, excipialur. 1 saeerdotio dignus fuerit eltgi, ipse sotus \jtgredia-
19. Ulnec ipsis provisoribusliceatin monatlerium tur.
introire, nisi pro his utililalibus, quas in hac Regula 47. Ut minorit wtalit chartat facere compellantur,
statuimus. * quandomtate prpbati fuerint.
20. Infdntes de baplismonon excipiendos. 48. Conviviumnullialit prmpatandumnisi advenienti-
21. Qui in actu ponuntur, detuper in Evangelioclaves bus peregriniset servis Dei.
accipiant. 49. Sedentes ad mensam taeeant.
22. ln omni ministeriqnicibus tibi succedant, absque 50. Sanctus abbas extra congregationemnon reficiat.
; abbate, et satis senibus.cl parvulis infantibus. fj5i. Carnesihcibo nunquam sumanlur. Putti vero et
23. iVuf/a opeta pro suo libito eligant facienda; sed reliqua altilia infirmis tantum rmmstrentur, piseet
quod ab abbalevet preeposUoimperaiumfueril. verocertit fettmtinibus.
24. Cum operantur manibusmedilatiosancla de corde 52. Extrq mensamcommunemnihilcibi potusvegusta-
non cesset. re liceat, nisi infirmiset infanlibus.
25. Sinl vobis omnia communia, et nullus tuum pro- 53. Qualiterinfirmis obtemperandumsit.
prium dicereaut vindicare prdesuimi. 64. Ul sanclut ahbat auidquid necettecum sufficientia
26. Veslimentaalio colore ndiiinauanlut nisi tdia et prmbeat.
lactina, et nigra naliva. 55. Ut sancta congregatio omnia qum instituta habel,
27. Lectuaria sacularia tion utenda, et de otnatu implere contendat.
monasterii.

REGULA.

CAPOTpRiMutp.Hocjubente Deo imprimis stalui- regulaeiin salutatorio legatur ; et si prorossasfue-

mus tenendam. ut si quis ad conyersionem venerit, rit se omnia impleturum, tunc excipiatur.
 389 REGULA AD MONACHOS. 390
M.Exceptus vero usque ad mortem suam necprac- A (Matth. xvm). Et alia Scriptura : Ira enim virijusti'
sumat, nec permittaiur de monasterio egredi, prop- tiam Dei non operatur (Jac. i). ElAposlolus: Sot non
ter illud propbeticum: Unampetii a Domino,hancre- occidattuper iracundiamvettram (Ephet. iv). Quod si,
quiram, ut inhabitemin domoDomini omnibusdiebus quod Deus avertat, diabolo instigante ita fuerit quis
vitmmem(Psal. xxvi). furore repletus, ut ista mandala pertinaci cordecon-
HI. Vestimentavero religiosa non accipiet, nisi de temnat, et unus de illis qui discordantes sunt praeve-
oroni facultate sua sive grandi sive parva , chartas nerit alium, veniam ei petent; si ille cui pelit non
donationisaut venditioniscui volnerit faciat: propler dimiserit, legitimam disciplinam accipiat, ut adcha-
Domini mandalum, ubi dicit - Si vis perfectus esse, ritalera se corrigat. Quod siambo despexerint, ambo
vende omniaqum habes (Malth. xix): Et, si quis non parilera communione,vel acibosuspendantur, donec
reliqueritomnia quoepossidet, non potest eise meusdi- invicem sibi reconcilientur.
tcipulus (Luc. xiv). XIII. Fraterin fratrem si ausus fueril manum mit-
IV. Si quis laicustonsurandus est, de capillis illius tere, legitimaradisciplinamaccipiat.
in confessionemittalur, utei in testimonio sit. Quod XIV. Nullus laicus, sive nobilis sive ignobilis, in
si lonsuratus, aut in habitu religioso venerit, non ex- basilicam sive monasterium inlroire permitlatur : si
cipialur, nisi utsuperiusdiximus.chartasde eoquod B I quis pro devotione aut parentela occurrerc voluerit,
proprium in saeculohabuerat, faciat; ut nihil sibi re- in salutatorium monasteriioccurrat.
servet quod non a se alienet: et id quod secum ex- XV. Mulieres vero, nec religiosaenec saeculares,
hibuerit, omnia in potestatem tradat abbaiis, timens nullaeomnino, nec abbalis, ncccujuscupquemonacbi
exemplum Ananiae et Saphirae (Act. v), qui partem mater, aut quaelibet propinqua aut nota ad salutan-
obtuterunt, partem sibi infideliter reservaverunt. dum, aut ad orationem ingredi permittalur. Domini
V. Nibil occulte accipialis : scd si quis propinquus et Magistrisequentes exemplum, cum dicit: Et qum
aut amicusaliquidin vestimenlo, aut inauro.vel aliud esl matermea, et fralret mei? Et illud : Si quis non
quodcunque dederit aut transmiserit, in potestale reliqueril patrem aut malrem, non potest meus esse
sil abbatis : et si illi cui transmittitur necesse fuerit, discipulus. Et alia Scriptura : Qui dixerunt pa(ri el
tribuatur: sin vero ille nihil indiget, in commune re- matri, non novimusvos, hi custodieruntprmccptatua
dactum cui necessarium est tribuatur. Domine.
VI. Epistolaspraecipuenecdandas nec accipiendas> XVI. Ipsis vero Iaicis viris quibus permissum dc-
sine scieniia aut permisso abbatis. dimus occurrendi, nullum unquam monachorumsine
manducarei abbateaut pracposfto, vel certe alio quocunque se-
' VII. Nullus circa lectum suum, quod
aut bibere possit, reponere praesumat; sed omnesini IQ niore, cui abbas praeceperit, videant aut loquanlur;
communicellario recondant : el si inaequalitas exe- nec unquam altiore voce loquantur.
gerit, jubente seniore quod necesse fuerit non ei ne- XVII.Mfnoriaelatein monasterio non excipiantur
getur. nisi ab annis decem aut duodecim, qui et nulriri non
VIII. Nulii liceatcellam aut armariolum, aut ali- egeant, et cavere noveiint culpas.
quid hujusmodi quod peculiarius claudi possit, ha- XVIH. Servus non excipiatur: tiberlus lamen, si
bere. fuerit adiiuc adolescenti aetate, et cum epistolis pa-
IX. Nonjuretis : quia Dominus dixit: Noliteju- troni sui venerit, in abbatis sit arbitrio si excipi de-
rare (Mallh.v). Et alia Scriptura : yir multumjuranss beat.
implebilur iniquitate; et non discedet de domo illiuss XIX. Provisores vero raonasterii, si in babitu laico
plaga (Eccl. xxni). fuerint, nec ipsi permittantur imrare; pro his utili-
X. Non maledicalis : quia scrfplum est : Neque e tatibus quas in hac regula slatuimus, cum marcioni-
maledici regnum Dei possidebunt(I Cor. vi). bus aut carpentariis, si aliquid necesse est tieri re-
XI. Mentiri omnino non liceat; quia os quod tnen- parari, aut certa aliqua ratione abbati facienda, in-
titur occiditanimam(Sap. i); et illud : Perdes eos quii troeant. De caeteronullam licentiam aut libertatem
loquunlurmendacium(Psal. v). ] habeant introeundi.
D
XII. Iracundiam milliis usque iu aliam diem pro- XX. Nullus infantem de baptismoexcipiat.
trahere praesumat, quod si, ut babet humana fragili- XXI. Quibus claves de cellario, cannava, liorreo,
tas, sermo durior inler fraires orlus fuerit, iuvicem posticio, etoratorio tradendaesunt, probaiaesintper-
sbi veniam petere.et debita relaxaredebebunt, pro- sonae; et desuper allari vel Evangelio eas accipient:
pter Dominimandatum, ubi dicit: Si recordatusfue-- scientesse Deo reddituros ralionem de ministerie
ris quia fraler tuus babet atiquid adversus te, velinque% sibi credito.
munuttuum antealtare,et vade prius reconciliarifratrii XXII. In omni ministerio, sive ia ordiue psatlendi,
tuo ; et tunc veniens offerre munus ttmm (Matth. v). aut legendi, vei operandi, vicibus sibi succedanl,abs-
El: Si non dimiseritis hominibuspeccata eorum, nec c que sancto abbate; et nimis senibus, et perparvulis
Pater vestercalestisdimitlctvobispeccalaveslra(Matth.. infantibus, aut certe ita infirmis, ut surgere omnino
vi). Item : Si septies in die peccaveritin te, et conver-
- non possint, non compellantur facere, pro eo quod
sut dixerit: Pmnitel me; dimitteilli (Luc. xvn ). Et,, non praevalent.
nondico tibi usjue septies,sedusque septuagiessepliet t XXIII. Artificium vero discendum, aut quaelibet
391 S. ACRELIANIARELATENSIS . 392
opera facienda non pro suo libito eligant; sed in ar- A gressione regulaeincrepalur, aut disciplinam accipii,
bitrio abbalis erit, quod utile prospexerit imperan- arguenti respondere non praesumat: quia peccatum
dum. quod hic dislringitur, in aeterna examinatione non
XXIV. Per totum diem cum manibus operantnr, punitur. Et sic debetis animaecuram excipere, quo-
meditatio sancta de corde non cessel, propter ittud modo aeger curara medici: tenentes illud sanctaeScri-
Apostoti : Psalmis, hymnis, canticis spiritualibus pturae : Qui abjicit disciptinaminfelix est (Prov. xv.)
cantantes et psallentes in cordibus veslris Domino Et illud: Ego in flagella paralus sum (Psal. xxxvii).
(Colos. m). XXXIX. Lites nullas habeatis, obedienles prxce-
XXV. Nullus praesumat quidquam suum dicere, pto Apostoli, ubi dicit: Servum Domini non oportet
aut suum proprium vindicare; sed secundum Actus (itigare, sed mansuetum esse (II Tim., n).
apostolorum (Cap. IV), sint vobis omnia communia; XL. Superbis vero, inobedientibus, et iracundiam
sit vobis anima una et cor unum in Domino. protrahentibus nunquam parcendum, donec corri-
XXVI. Vestimenta alio colore non induatis nisi ganlur.
laia, laclina, etnigra naliva. XLI. Pro qualibet culpa si necesse fuerit flagclli
XXVH. Lectuaria saecularia de coloribus facta in accipere disciplinam, nunquam legilimus excedatur
usu non babeatis. Pallae holosericaead altaria de auro B numerus, id est, iriginia et novem.
aut de gemmis ornatae a vobis nunquam comparen- XLII. Et quamlibet justa disciplina leneatur, ta-
tur. Si aliquis de fidelibus pro voto suo oblulerit, et men secundum illud : Bonilatemet disciptinam(Psal.
abbati visum fuerit, aut necessitas exegeril, vendendi CXVIII),paternum affectum sanctus abbas circa oun-
faciant usum. nes teoeat, secundum Aposlolum : tanquam si nulrix
XXVIII. Post matutinas orationes ad somnum re- foveatparvulossuos (I Thess., u). Et, omnibusomnia
verti non liceat: sed completis matutinis statim dica- faclus sum, uf omnes lucrifacerem(I Cor., ix).
tur prima, deinde usqtie ad horam tertiam omnes le- XLIII. Sanclo abbaii non liceal aliquid de faculta-
ctioni vacent. libus monasterii donare aut vendere; nec atiquid
XXIX. Ad vigiliasdum lectio legitur, autdesparla conlra Regulaeinstituta agere. Quod si facere tema-
aut de canape aut aliud hujusmodi manlbus opera- verit, sancto consilio et uno consensu Iratrum ex
mini, ut non somnus obrepat. Si vero dominicus aut nostro permisso non ei acquiescalis; et hoc fieri
festi sunf dies, cui somnus venerit, aliis sedentihus nulla ratione permittite; quia causam se anle Deum
jubeatur stare, ut possit a se sonini marcorem repel- noverit esse dicturum.
lere; ne in opere Dei aut tepidus inveniatur, atil ne- XLIV. Si quid vero superfuerit expensis aut usibus
gligens. G fratrum, in auro, aut in vestibus, vel cellario, san-
XXX. Signo tacto omne opus praetermitlatur, sicut ctus abbas per manus provisoris, aut per quamlibet
apes prudentissimae ad atvearium, ita veloci festina- fidelem personam pauperibus, peregrinis, aul capti-
tione properare contendite. Si quis tardius venerit, vis faciat dispensari.
districlioni subjaceat. XLV. Vestimenta etiam eum nova accipiunt, ve-
XXXI. Dum psatlitur, sludeant sanctae animaeve- tera abbati refundant,-incipientibus aut pauperibus
straenon vagari animo; verum etiam nec operari aut eroganda.
loqui praesuraant. Sed psallite sapienter (Psal. XLVI): XLVI. Nullus honorem presbyterii aut diaconatus
sicutdixit prophela : Psallam etintetligam (Psal, c). accipiat, praeter abbatem si voluerit ordinari presby-
Et illud : Psallam spiritu, ptallam et mente (l Cor. terum, et unum diaconem, et subdiaconem, quo ipse
xiv). Metuentes illud : Maledictushomo qui facit opus voluerit, el quando voluerit, ordinandi habeat pote-
Domini negligenter (Jer. XLVHI). statem. Si vero Deo propitio ita proficerelis, ut ali-
XXXII. Litteras omnes discant. quis ex vobis ad episcopalum expetatur, ipse solus
XXXIII. Omnes divisis maneant leclulis. egrediatur.
XXXIV. Sanctus abbas exlra congregationera non XLVII. Qui vero minoris aetatis sunl, aut vivis
maneat. D parenlibus in monasteriura ingrediuntur, chartas
XXXV. Hoc specialius coram Deo monemus cu- tuwcfacere compellantur, quando aetateprobati fue-
stodiri, ut nulli liceat cum alio secretius loqui, aut rint, aut res parentum in potestate habuerint.
sedere; prtecipue vespertinis et nocturnis horis. Si XLVIII. Convivium nulli, nec episcopis, nec abba-
secrete inventi fuerint, tanquaro si crimen admise- tibus, nec provisoribus, nec ulli religioso aut laico
rint, severissime distringantur; absque illis qui pro- parenti aut propinquo de hac civitate in monasterio
bati sunt aetate et sanclitate. liat. Sed si quis, ut assolet, abbas, aut peregrini mo-
XXXVI. Nulli liceat loqui cum illo qui fuerit ex- nachi prattereuntes advenerim, et monasterio occur-
communkatus, praeter illum quem ei sanclus abbas rere voluerint, sit in potestate sancii abbatis, si eos
custodem dederit. voluerit ad refectionem invitare. Quia indesinenler
XXXVII. Obedile ptmpotitis vestris, el subjacete sanctam charitatem vestram oraiioni et lectiqni insi-
illis: ipsi enimpervigilantpro animabusvestrisrationem stere, et soli Deo vacare volumas: ideo vos ab bac
reddentes Deo (Hebr. xm). praeparatione aut inquietudine tiberos esse praeci-
XXXVIII.Si quis pro qualibet culpa, aut trans- pimus.
393 REGULA AD MONACHOS. 394
XLIX. Sedenles ad mensam taceani, et lectio quo- A LIV. Et quia Deo propiiio digna ct sufficiensvo
tidie omni tempore, dum cibus sumitur, legatur: ut bis facultas collala est, quae sufficere monasterio
uterque homo, et exterior cibo, et interior verbo Dei vestro possit, coram Deo et angelis ejus lc, swcte
reficiatur.Quia scriptum est : Non in pane solovivit frater abba, et le, venerabilisquicunque fueris prae-
hemo, sed in omniverboDei (Matth. iv). posiius, admoneoet contestor, ut sanclae congrcga-
L. Sanctusabbas, nisi inaequalitalefaciente, exlra tioni, quae Deo inspiranteel jubente secundum insti-
congregationemnon rettciet. tuta quaefecimus regulariter vivit, omnia quae eis
LI. Carnes in cibo nusquam sumnnlur. Pulti vero stinl necessaria in vestitu et victu cum sufficientia
vel cuncta altilia in congregationenon ministrentur: tribualis. Quam rem si neglexeritis, et illi ccepcrint
infirmis tantum provideantur, et accipere liceat. Pi- aliquid, necessitale coinpellenle, murmurare aut in-
sces vero ceriis festivitaiibus, aut quando sanclus digere, cansam vos anic tribunal Christi noveritis
abbas indulgentiamfacere voluerit, tuncprocurenlur. roecnmesse dicinros.
LII. Extra mensam communemnec quidquamcibi LV. Et vos, sancia con^regatio, pfcr prof'ctum
potusve gustare liceat, absque infirmis et illis aeta- vestrum et per Deum omnipotentem cnnjuro, ut
tibns, quaeadbuc perenutriri indigent. omnia quaein hac regula pro remedio animaenostrae
LIH. Infirmis vero ila obtemperandUmest, ut si B et pro auimarum vestrarum salute constiiuimus, in-
sancto abbati justum visum fuerit, etiam cellariolum tegra et illibala custodiaiis. Et ne peroblivioncmali-
suum in commune, et coquinam sequestratam ha- quid negligatis, semel ea in trginta diebtis relegite;
beant: et cura illis vcl studium impendatur, donec id est in calendis.
couvalescani;
Ordinem etiam quo psallere debeatis, in hoc libello judicavimus inserendum.
ln primo die Paschaead lertiam tcr Kyrie eleison, raiuico, et omnihus majoribus feslivitatibus, in qui-
psalmi duodecim: id est, quatuor fratres binos psal- bus ab opere vacabilis. Quolidianis vero diebus ad
mos et alleluiaticum'tertium dicant : perdiclis psal- nocturnos imprimis direcianeus dicatur : Miserere
mis, Kyrie eleisonet antiphonas sex, lecliones tres : mei, Deus, secundummagnam misericordiam tuam:
una de Actibusapostolorum, alia de Apocalypsi, ter- deinde psalmi decem ei octo. Antipbonatria parvula,
tia de Evangelio;hymnus Jam surgit hora tertia, et lectiones Apostoliaut Propheturum duae, et capitel-
capitellum; deinde Kyrie eleison.Sic in omni opere lum. Completis noclurnisdicite inatiilinos.In aestate,
Dei tertia vice Kyrie eleison dicite, antequam inci- id esti post Pascha usque calendas Octobris,ipse or*
piatis : el psalmis perdictis et capitello perdicto. Ad do erit. Sexta feria vero post nocturnos duae missae
sexlam idem nuraerus psalmorum, antiphona una, Q fiant in aestate, in bieme trcs. Nam dominicaomni
hymnus : Jam sexta sensimvolv.tur, lectio Evangelii tempore et in aestateet in liieme posl nocturnos sex
et capitellum.Ad nonam ipse ordo lenealur : bym- missaefiinit. Si vero evenerit ut tardius ad vigilias
nus, Ter hora trina volvitur. Ad lucernariumdirecia- surgatur, quantum abbati visum fuerit, tantuin le-
neus parvujus; id est, Regna lerrm, cantate Deo, gatur. Quando signum fecerit, qui legit sine mora
ptallite Domino (Psal. LXVII).Alia die: Laudate, consurgat, ut canonicus misSarum numerus possit
pueri, Dominum;aniiphona tria; hymnus : Hic ett impleri. A calendis vero Octobris a'ii nocturni ad-
diet vtrus Dei, et capiielium; quem hymnum toto dendi sunt: ad primos dicendum est: Misereretnei,
Pascha ad malulinos el ad lucernarium dicite. Ad Deus. secundummagnammisericordiamtuam ; ad se-*
duodecimam imprimis directaneus parvulus : Sol cundns : Misereretnei, Deus, misereremei, directa-
cognovitoccasumsuum (Psal. cin). Sex fratres binos neus dieendus est, psalmi decem et octo; lecliones
psalraos cura suis alleluiaticis dic.mt, antipliona duae de Prophetis, aut de Salomone. Hymnus ad
tria, lccliones duas, unara de Apostolo, aliam primos nocturnos: Rex mterneDomine.Ad secundos:
de Evangelio. Ad noclurnos paschales ipso Magnaet mirabilia.Post dictos, quia noctes crescunt,
nnmero omnia dicite, sicut in duodecima dcsigna- quolidie ad librum facite missas tres. Unus frater
vimus. Ad matutinos imprimis directaneum: Exal- p legat paginas ires aut quatuor, quomodo mensura
tabote, DeusmeusetRexmeus. \ude,Judica me, Deus; fuerit Iibri: si iiiinute scriptus, aut majnri forma,
et, DeusDeusmeus,ad le de luce vigilo, cum allelua. ternas paginas ; si minor, quatuor: et fial oratio ;
Deinde,ConfiteminiDomino,cuin alleluia; inde Can- iterum legat tantum, fiat alia oratio ; tertio le-
temus Domino, etipsumsic; postea, Lauda, anima gat idem tantum, et surgite, dicile antiphonam
mea, Dominum. Laudate Dominum,quoniam bonus de psalmis in ordine, postea responsum, deinde
esl psalmus. Lauda, Jtrusalem, Dominum: totos tres aniiphonam. Jterum Iegat alius frater; et sic im-
alleluia; deinde benedicliodicenda est. Post be- pletis tribus missis ilicite matutinarios canonicos;
nedictionem: Laudate Dominum de cmtis. Canlate id est, primo canticum in antiphona, deinde dire-
Dominocanticumnotium.LajtdaleDominumin tanclis ctaneum : Judica me, Deus. Deus Deus meus, ad te
ejus; cum alleluia. Magnificatanima mea Dominum, de luce vigilo.Laudale Dominum,quoniam bonusett
aui cum antiphona, aut cum alleluia; bymnum, ptalmus. Lauda, Jerusalem, Dominum.lnde, Laudate
Gloria in exceisisDeo, et capitellum. Et cnmplete Dominumde cwlis. Cantate Dominocanticumnovum.
matuiinosipso ordinctoto Pascha. Sicomni die do- LauduleDominumin tanctis ejus: in anliphona dicile
PATnoL. LXVIII. : 13
595 S. AURFLIANIARELATENSIS 3CC
bymnum, Splendor paternmglorim; alia die, Mterne A In Nalale Domini et in Epiphania terlia bora sur-
luciscondilor, et capitellum, et Kyrie eleisonduode- gile: dicite unum noclurnum, et facite sex missas
cim vicibus. Omnibusdiebus quotidianis itJ implea- de Isaia prophela; itemra dicite secundum noctur-
lur. Post matutinos ad primam duodecim psalmi num, et legantur aliaesex de Evangelio. In Epipha-
dicantur; hymnus, Fu'genlis auctor mtheris; lectio- nia iia : in primo unum nocturnum, deinde de Da-
nes duae, una de Veteri, alia de NovoTestamento el niele prophela faciie illas sex missas, el nocturnos :
capitellum. Posthaec omnes leclioui vacenl usque et ita de Evangelio sex maluiinos eo ordine, sicut in
ad boram tertiam: de reliqoo vero diei spaiio faciant Pascha scripsimus, aut dominicisdiebus. In marty-
opera sua.secundum illud quod Dominus dixit: Pa- rum festivilatibustres aul quatuor missaufiant. Pri-
lermeut usquemodooperalur, el ego operor(Joan. v). mam missam deEvangelio legite, reliquasdc passio-
Et illud Aposloli: Operantesmanibusnostris (II Thes. nibus martyrum. Omnisexta feria post duodecimam
IV).Et, Qui non operatur non manducet(I. Thes. m). scx missae ad librum legantur; et post nociuruos
Quia scriptum esl: Vimotiosorumstratmsunt xpinis tres. Omni sabbatoad matulinos, CantemusDomino;
(Prov. xv). Et, servum inulilemprojicite in tenebras et, Te Deum laudamus. Ad lertiam Ires lectiones:
exteriores(Matth. xxv). Quotidianis igilur diebus ad una dc Prophetis, alia de Aposlolo, trrlia de Evan-
tertiam duodecim psalmos dicite, anliphouam, hym- B gelio dicanlur. Omni dominica post noctumos cura
num, Jam surgit hora terlia; lectionem et capilel- prima niissa legitur, id est resurrectio, nullus scdere
lum, Fiat, Domine.Ad sextamsit ipse numerus psal- praesumat, sed omnes stent. Alia dominicaalia re-
morum, anliphona, hymnus, Jam sexta sensimvol- surrectio, et sic in ordine lotaequatuor resurrectiones
vtlur; lectio et capitcllum. Ad nonam ipso ordine per singulas dominicas Icgautur. Post leriiam vero,
dicendum : hymnus vero, Ter hora trina volvitur. Palernoster, dicile et psallendo omnes communicent.
Ad lucernarium omni lempore et feslis et quolidia- Sic et in feslivitatibus faciie. Missaevero quando
nis dielius, imprimis directaneus, poslea antiphonae sanclo abbati visum fuerit tunc fiant.
duae; terlia semper cum alleluia dicatur : hymnus Quando aliquis defunclus fuerit, usque media no-
una die, Deus qui cerlis legtbus; alia die, Deuscreator cte eum pauci fratres in oratorio pervigileni, et mis-
omnium, et capilellum. Ad duodecimam psalmos de- sas faciant. Post mediara noctem qui vigilavtrunt
cem et octo, antipbonam et hymnum, lectionem et quiescant, et iternm alii vigilent. Et poniie hoc in
capitellum. Quando repausaturi eslis, in schola in notiiiam sanclo episcopo, ut eum jubeai ad locum
qua roaneiis completa dicalur: imprimis directa- ubi ponendus est deportari. Sin vero praestarede-
iienB,psalmus nonagesimiisdicatur, deinde capitella spexerit, de quacunqoe ecclesiaclericos rogate, qui
consueludinaria. *" eum deducant; et date illis eulogias.

Ordincm eliam conyirii liuic regulae inseroimus.

Cibaria quotidie ad refectionem tria, ad prandium feria jejunandum est. A calendis Novembrisusque
duo, adccenam duo. Biberesad refectionem, id est DominiNatale quotidie jejunandum est, absque sab-
in aesialeraerum et tres caldellos; ad prandium bato et dominica ; ab Epiphania vero usque Pascha
tres tantum : ad ccenamin aestate, mensibus Junio, quotidie jejunandum est, absque majoribus festivita-
Julio et Augusto, ternas; reliquis diebus ad ccenam tibus, sahbato et dominica. Post Pascba vero usque
binas bibant. Iri festiviiatibus vero, et quando abbas Pentecosten, sexla feria tantum jejnnandiim est.
indulgentias voluerit facere, et cibaria, quantuin Post Pentecoslen, niense Junio, Julio et Augusto,
ipse voluerit, et recenles addantur. Quoiidie vero in potestale abbatis sit de jejunio aut prandio; sicut
olera caseo et oleo semper condiantur. Biberesbinas 0 viderit possibilitatem fratrum, iia studeat (empe-
ad prandium, binas ad ccenam accipiant; si jejuna- rare.
verint, ternas. Jejunium vero a calendis Seplembris Aurelianus peccator regulam hanc in Christi no-
usque calendas Octobris secunda, quarta, et sexia mine insiituit.

In Chrisli nomine fundatum est monasteriuni vi-
rorum Dei in civitate Aretatensi a sanclo Aureliano
cpiscopo, jubente sanclae memoriaeCbildebeno rege
Francornm, quinto decimo calendas Decembris, in-
dictione undecima: anno * quinto post consutatum
Basilii junioris v. c, et basilica ibidem in bonore
sanctorum apostolorum et marlyrum : habetque
ibid^m reliquias- positas; id est, de cruce Domini
nostri Jesti Christi, beatae Mariaegeniiricis Domini
uostri Jesu Clirisli, Joanuis Baptistacet praecursoris
Domini nostri Jesu Christi, Slepliani, Petri, Pauli,
Joannis, Jacobi, Andreae,Pbilippi, Thomne,Bartho-
lomaei, Malthaei, Jacobi, Simonis, Judae, Malhiae,
Genesii, Symphoriani, Baudilii, Victoris, Hilarii
episcopi et confessoris, Marlini episcopi et confes-
soris, Caesariiepiscopi.

lEx diplychis ejusdem monasterii.)

Simulque precanles orarnus eliatn, Domine, pro animabus famulorum tuorum, palrum atque instilu
597 RF.GULAAD VIRGINT.S. 358
torum quondam nostrorum, Aureliani, Petri, Flo- A tercessionibus sanclorum tuorum, MariaeGenitricis
renlini, Redempti, Constantini, Himiteri, Hilarini, Domini nostri Jcsu Cbrisli, Joaunis Baptistx et prac-
Januarini, Reparati, Childeberli, Vullrogolae vel cursoris Domininostri Jesu Christi, Stepbani, Petri,
oroniura fratrum nostrorum, quos de hoc loco ad Pauli, Joannis, Jacobi, Andreae, Pbilippi, Thomae,
te vocare dignatus es. Cunctorumque eliam hujus Barlholomaei,Mattba-i, Jacobi, Simonis, Judae, Ma-
loci memores fidelium, p.irilerque parcntum nostro- tbiae, Gencsii, Symphoriani, Baudilii, Victoris, Hi-
rum atque servientium hujus loci: et pro animabus larii episcopi et confessoris, Martiui cpiscopi et con-
omnium fideliumfamulorum tuorum vel fainularum fessoris, Caesariiepiscopi, boccpropilius praeslare et
ac peregrinorum in pace Ecclesiaederiiiictorum: ut exaudirc digneris: qui vivis et regnas in unilatc
eis, tu DomineDeus noster, peccatorum tribuas ve- Spiritus sancti Deus, in sacculasa culorum. Amen.
niam, et requiem iargiaris aelemam: mcriiis et iiir

DE S. AURELIANO EJUSQUE REGULA AD yiRGINES

VETERUM TESTIMONIA.

MarlyrologiumRom. die xvi Junii: Lugrtunidepo- B ripiant qui tnissi sunl, aut Anastasiusquidam, quem
sitio beati AurelianiepiscopiArelatensis. sanctus episcopus Aurelianus Arelatensis civitatis ad
Vigilius PP. epistola ad Aurelianum Arelat. : Ad- beatissimumpapam ante hoc biennium direxerat, ibi-
ministrationemvicumnosfrarumfraterntali v/slrmani- dem tn Galiis aliqua nienliulur.
mo libenticommittimus, et credimus charitalisvestrm S. Greg rius M. eidstola 117, 50, 7, ind. 2 ad Vi-
ojficioaclibusDeoplacitisdiligenter universacompleri: giliura Arelaieiisem episcopum : Gloriosm memorim
quando et summisacerdoliiconsortiovos dignos divina ChildebertusFruncorum rex calholicmrel gionisamore
esse gratiajudicarit, et gloriosissimiChildebertiFran- succensusintra murosArelatensiscivitatismonaslerium
corum regis Christiana el Deo placila in perhibendo virorunm,ul scriptoreperimus, pro sua mercedeconsti-
vobistestimoniovoluntasaccessit,etc. tuens, qumdamibidem pro habitantiumsustenlatione
Idem ad episcoposGalliae: Quia dudum Auxanio eonceisii.Cujus ne volunlt<sunquam duceretur in irri-
quondamArelalensiscivitalisanlistiti vicumnostrarum tum, et ea qum pro quiete monachorumdhposita fue-
tolliciludinem dederamut; ted cursum vitm prmsenlis runt, turbarenlur; qumque conlulit in jure ejusdem
implendodehacluce migravit,in cujus loco Aurelianus monasterii, epislolis suis apostolicapetiil auctorilate
frater noster noscitur successisse, necessariumvalde firmari. Unde quia effeclum el regia voluntas et rcs
credidimus,solliciludinemhanca nobisuntefaio debereC valdedesiderata poscebat,a prmdecessorenoslro Vigilio
commilti,confideniesillum etpro locisui qualitatebonis Romanmsedisanlistitead prmdecessoremvestrumAu-
actibus universa, qumDeo placeanl, possecomplere;el relium (leg. Aurelianum)scripla transmissa sunt.
maxime cum gloriosus filius nosler Childeberlusrex Joannes TiTifiemiuslib. de Proprietate monaclio-
testimoniumbonmconscientimpro Chrisliana sum vo- rum, cap. 5 : Aureliunusepiscopusin Regula admo-
lunlatis devotioneperhibu.t. niales, cap. 3, sic dicit .-Nihilocculte accipiatis, etc.
Item epistola ab Italipeclericis Francorum legalis Ex hac quo>|iieRrgula sancii Aureliani ad Virgines
directa, tomo I Concil. Galliaei Sinnondi : Undero- aliquot capiia affert sanctus BenedictusAnianaeabbas
gamuset cotilestamurgloriam vestram, ut ad provin- i» Concordia Reuularum.
ciasvestrashmcomniavelociterindicetis,ne aut isti tub-

OBSERVATIOCRITICAIN REGULAMSEQUENTEM.
Jarr. tupra de S. AurelianiRegulaad Monachosdixi- D. prmsenspro sanclis tirginibuseamdemdoctrinrm mo-
mus: nunc ad illam pervenimusquam ad sacras Vir- naUicam continet, prxsertim cirea diviniofficiiordi- (
gines dedil. Quemadmodumenim S. Cmsarius duo nem, victumel veslitum; solummodoab atlera differens'
monasleriatn urbe Aretatensi condidil; sic etiamel quoad quasdam circumtlantias et cmremonias.Sed
ejus successorin episcopalumS. Aurelianusin eadem prmter hanc Regulam,lOcapitulis comprehensam,qui-
civitateduocmnobiaex liberalitateChildebertiFranco- busetiam adjicilur singularis Exhortatio de divinoof-
rum regis exstruxil: unum pro viris, alterum pro fe- ficio, Holstenius addidit Epistolam Joannis episcopi
'ninis, quibus et duas distinctas Regulas conscripsit. Arclatensis exhortaloriamad sacras S.Aureliani vir-
Quemadmodumigitur prima Regula magnam liabel gines lectu dignissimam, qum el ipsam Regulam con-
cum S. CmsariiRegula connexionem; sic etiamel hmc firinat et corroborat.
599 S. AURELfANIARELATENSIS 400

S. AURELIANI

REGULA AD VIRGINES.
PROLOGUS.
Sanctis et in Chrislovcnerandittororibus in mona- A figeretis limore divino carnes veslras, tenenies illud:
slerio beatm Marim quod, Deo jubente, intra muros Jurati et statui custodire judicia justitim tum (Psal.
Arelalensisurbisfecimus, constitutis, Aurelianusepi- cxvm); et, Miki mundus cntcifixusett, et ego mundo
scopus. (Gal. vi) : disposuimus, jubente Domino atque ope-
QuiaDeo inspirante qui nos praevenitineffabilimi- rante in nobis velle et perficere, ut monasteriumvo-
sericordia sua, visum vobisest ut. repudialis saeculi bis proprofectu animarumvestrarum construeremus,
voluptatibus,ac temporalibusgaudiis contemptissive sicut et fecimus.Et ideo Regulam vobis ad discipli-
spretis, eligerelis sanctissimae vilae nitorem, et vir- nam inslituimus, quae p r vos viara mandatnrum
ginilatis ac caslitatis gratiam complectenles, amore Dei doceret currere, et ad regna ccelorumfacerel fe-
Dei tota viscerum et conlis avidilafe sectanles, con- liciter rervenire.

INCIPIUNT CAPITULA REGUL.E.

1. Qumcunquead conversionemvenerit,et recivite in 19. Nulla opera pro sito libilo eliganl facienda, tcd
monasteriumroqavertt,Regulaei primutnin salutato- quod ab abbalissavel prmpositaimperatumfuerit.
rio legatur : etcum susceptafuertt, usque ad mortetn 20. Cumoperanturmanibus,meditatiosuncta decorde
suam de monasterionon egrediatur. non cesset.
2. Vestimentareligiosanon accipiat,nisi chartasde (a- R2I. Sinl vobis omnia eommunia, el nulla suttm pro-
cultate sua cui voluerit faciat. prium dicerettulvindicareprmsumal.
Z. Nihit occulteaccip!endum; sed si quid transmissum 22. Vestimentaalio colorenon induaninr, nisi laia et
fuerit, et illi cui transmittiturnecesse non fueril, in lactina.
communeredactum, cui est necessarium,tribualur. 23. In vigiliisstudendum est ut r.ulladormiat.
A. Epistolas nec dandas nec accipiendassine scientia 24. Signo laclo nulla^tardiusveniat.
aut permissuabbatissm. 25. Dum psallitur nulla loquatur, nec operetur ma-
5. Nulla circa lectum suum, quod manducari aut bibi nibus.
possit,reponat. 26. Litleras omnesdiscant.
6. Nulla celln aut armariotumveculiare habeat. 27. Saitctaabbatissain congregationi- maneat.
7. Non jurandum. 28. Si qna pro qualibetculpacorrigalur aut casligelur,
8. Non maledicendum. arguenli rctpmdere non prcesumat.
9. Non menliendum. 29. Liles nullas habemis.
10. Iracundiam penitusnon tenendam. 30. Superbit, inobedientibuset iracundiamptotrahen-
11. Soror in sororemmanumnon mittat. libusnitnqwm parcendum.
Sanctmabbalissmron liceatde facultatib s monn-
12. Nulli liceat ad salutandum exire nisi cum prmpo- 31.steriivendere
sila aut aliqua seniore. aul donare; nec aliquid contra llegu <r.
13. Aneillanon excipiatur; liberta tamensi est, et ab- 32.instituta agere.
Sedentesad inensatntaceant.
batissmvisumfuerit, excipialur. 33. Sancla abbatissaextra congregationem non reficial.
14. Nec viri necmulieressmcularesin monasteriumin- (C 34. Camesincibis nunquam sumdnt.
grediantur prmler in batilicam Dominm Marim, el 35. Puli et reliquaaltilia infirmistantumminislrentur
in salutaiorium. ei delicaiis: piscesverocertis festivilaiibus.
15. Ut neciptis provisoribus liceat in monasterium in- 56. Extra mensamcommunemnihil cibipotusvegitstare
troire, nisi pro his utilitalibus quas in hac regula liceat, ni*iinfirmiset infantibus.
statuimus. 57. Qualiter injirmis oblemperandumesl.
16. Infantes de baptismo non excipiendos. 58. Ubi cursum d urnum vel nocturnumdicant.
17. Qumin actu ponuntur desuperevangelica' claves 39- Ut sanctacbbatissaquidquidnecessefuerit cum suf-
accipianl. ficienliaprmbedt.
18. Inministeriumvicibus sibi succedant, abs^ue ab- 40. Ut sancla congregatiootnnia qum statuta habet,
balissa el parvulisinfantibus. implerecontendat.
*
Legendumivangelio,titpatet textum consulenti infra col. 402, lin. °. EDIT.

REGULA.
CAPITULUH pRiyun. Hoc jubente Deo imprimis sta- D donalionis aul venditioniscui volueritfaciat, propier
iuimus inviolabiliter tenendum, «l si qua ad conver- Dominimandata, ubi dicil: Si visperfectusesse,vende
sionem venerit, Regula ei in salutatorio legatur, et si omnia qute habes(Mdlth.xix),-ei, Si quis non relique-
professa fuerit se omnia impleturam, tunc excipin- ril omniaqumpossidel,non potestmeusessediscipulut
tur : excepta vero nsque ad mortem suam nec prac- (Luc. xiv).
sumat.nec peririiltaturde raonastcrio egredi: propter III. Nibil occulte accipiatis: sed si quis propinquus
illud propheticum : Unampelii a Domino,hanc requi- aut amicus aliquidin vestimentoaut in auro, ve) aliud
ram, ut inhahilemin domo Domini omnibusdiebus quodcunquedederit aut transmiserit, in potesiatesii
vilmmem(Psal. xxvi). abbatissae,et si illi cui transmittitur necesse fuerit,
II. Veslimenta veroreligiosa non accipiat, nisi de tribualur; sin vero illa nihil indiget, in communo.re
omni faculiaie sua, sive grandi, sive parva ; charias thctum cui est necessarium tribuatur.
 401 REGULA AD VIRGINES.
IV. Epislolas praecepimusnec dandas nec accipien- A i XVI. Nnlla iufantem de baplismo excipiat.
das sine scientia aut permisso abbatissae. XVII. Quibus claves de cellario, canava, borreo ,
V. NuIIacirca lecium suum quod manducare aul posticio, el oraioriocredendaesunt, probalae sint per-
bibere possit, reponere praesumat; sed omnes in com- sonae; etdes-uper allario vel Evangelioeas accipiant:
niuni cellario recondant ; et si inaequalilas exegerit, scicnies se Deo reddituras rationem de minisierio
jubente seniore quod riecesse fuerit, non ei negetur. sibi credito.
VI. Nutli liceal cellam aul armariolura, aut aliquid XVIII. In omni ministerio sive ordine psallendi,
hujusmodi quod peculiarius claudi possii, habere. aut legendi, vel operandi, vicibus sibi succedant:
VII. Nonjuretis, quia Dominusdixit: Nolitejurare absque abbalissa, vel praeier satis senes et parvulas
(Matlh. v). El alia scriptura: Vir muttumjurans im- infantcs, aut certe ita infirmas, ut surgere omnino
plebilur iniquilate, et non discedelde domoillius plaga non possint, non compellaiiiur facere quod non prae-
(Ecctes. xxm). valent.
VIII. Non maledicalis, quia scriptum est: Neque, XIX. Nulla opera pro suo libito eliganl facienda,
maledici regnum Dei possidebunt(I Cor. vi). sed quod abbatissa imperavit, boc faciant.
IX. Mentiri omnino non Iiceat: quia osquod men- XX. Per lotuui diein cum operamini manibus, me-
I ditatio sancia ile corde non cesset : propier illud
litur occidit animam (Sap. i), et illud : Perdes cosqui; B
loquunlur mendacium(Psal. v). Apostoli : Psalmis , hymnis , canticis spiritualibus
X. Iracundiam nulla usque ad aliam diem protra- cantantes et psallentes in cordibus vesir.s Dominu
here.praesumat. Et sicut babet humana fragilitas, si (Col. ni).
sermo durior inter sorores ortus fuerit, invicem sibi XXI. Nulla pnesumal quidquam suum dicerc, aut
veniam petere et debita relaxare feslinent: propter suum proprium vindicare : sed secundum Actus apo-
Domini mandatum, ubi dicit: Si recordatus fuerisquia . slolorum, sint vobis omnia communia: sit vobis anima
frater tuus habet aliquid adversum te, retinque munus unaet cor unum in Domino (Acl. iv).
luum ante allare, et vade prius reconcilialum fratri; XXII. Vestimenla alio colorcnon indqatis nisi laia
tuo: et tunc veniensofferesmunus tuum (Matth. v). Et, et lactin.i.
si non dimiseritis hominibuspeccata eorum, nec Pater XXIII. Ad vigilias nulla dormiat: si veftrdominici
vetter cmlestitdimittet vobispeccala vestra (Malth. vi). aut festi dies sunt, cui somnus venerii, aliis seden-
Item, Sisepties peccaveritin die in le, et conversusdixe- tibus illa stet, ut possit a se somni marcorem repel-
rit, pmnitet me: dimitle illi (Luc. xvn). El. Non dico, lere; ne in opere Dei aut tepida iuveniatur, aut ne-
tibi usquesepties, sed usque sepluagies septies (Matth. gligens.
XVIH).Et alia scriptura : Ira viri juslitiam Dei non, 'C XXIV. Signo taclo omne opus praelermiltaiur, et
operatur (Jac. i). Et Aposiolus : Sol non occidatsuper sicut apes prudentissimaead alvearium, ita veloci le-
irqcundiam vestram (Ephes. iv). Quod Deus avertai, stinatione properare conlendile; si qua tardius ve-
si diabolo instiganle fuerit aliqua furore repleta, ut; nerit, disttictioni subjaceat.
jsta mandata pertinaci corde contemnat; et una de, XXV.Dum psallitur studeant sanclaeanimaevestrae
iilis quae discordantes sunt praevenerit aliam, veniam non vagari animo, verum etiam nec operariaut loqui
ei petens; si illa cui petet non dimiserit, disciplinam praesuniaiit; sed psallile sapienler (Psal. XLVI),sicut
accipiat, ut ad charitatem se corrig.it. Et si ambo, dixit propheta : Psallam et inteligam (Psal c), et
despexerint, ambae pariter a comraunione vel a cibo illud : Psallam spiritu, psallam et menle (l Cor. xiv),
suspendantur; donec invicera sibi reconcilientur. metuentes illud : Maledictushomo qui facit opus Dei
XI. Soror in sororem si ausa fuerit manum mitte- negligenler(Jer. XLVIII).
re, disciplinam accipiat. XXVI. Lilteras omnes discant.
XII. Nuili liccat ad salutandum exire, nisi cum ab- XXVII. Sancia abbatissaextra congregalionemnon
batissa aut praeposita, vel certe alia quacunque se- mai.eal.
niore cui abbatissa praeceperit. Etsic propinquos suos; XXVIII. Si qua pro qualibet culpa aut transgres-
videant, aut loquaniur, ne altiori voce loquanliir. D ' sione regulaeincrepatur, aul disciplinara accfpiat, ar-
XIII. Ancilla non excipiatur: liberta tamen si fue- guenti respondere non praesumat : quia peccatura
rit, adhuc adolescens aetaie, et cum epistolis patroni quod liic dislringitur, in aelerna exaraiiiatione non
sui venerit, in abbatissae sitarbitriosi excipi debeal. punitur. Et sic debetis animaecuram excipere, quo-
XIV. Nec viri nec mulieres saeculares in monaste- modo acgercuraromedici: lenentes illud sanctaeScri-
rium ingredfantur, praeler in basilicam B. Mariae,et pturae: Qui abjicil disciplinam infelix esl (Prov. xv).
in salutatorium. Et illud : Ego iu flagella paratus sum (Psal. xxxvn).
XV. Provisores vero monasterii, si in habilu Iaico XXiX. Lites nullas habeaiis, tcnemes praeceptum
fuerint, uec ipsi permillantur intrare, nisi pro bis Apostoli, qui dicit: Servum Domini non oportet liti-
utilitatibus quas in hac Regula staluimus, cum mar- gare, sed mansuetumesse (II Tim. i).
cionibus aut carpentariis, si aliquid necesse est fieri XXX. Superbis inobedienlibusque, et iracundiam
aut reparari, aut cerie pro aliqua ratione abbatissae protraiientibus nunquam parcendum, doueC corri-
introeant: de caetero nullam licentiatn aut iiberta- gantur.
(em habeant introeundi. XXXI. Sanclacabbatissaenon liceat aliqujd de fa-
403 S. AURELIANI AIlELATENSIS 404
cultaiibiis raonastcrii donarc ac vcndcre ; nec aliquid A Quod si biems aspera fuerit, iualulinns tanlum, ve-
contra Rcgulaeinstitula agere. Quod si facere lenia- speram et duodecimain in praedicla basilica dicie :
vcrit, sancto consilio et uno consensu sororum ex 110- secundam vero, tertiam, sextamet nonam in interiori
stro permisso nun ei acquiescatis; el hoc fieri mitla oratorio: propter illos qni aut orare cupiunt, aut
ratione permittite : quia .causam se anle Deum no- abbatissae occurrunt, aut parenles suas requiruiit.
veril esse dicluram. Quando aliqua defuncta fuerit, usque mediam noctem
XXXII. Sedentes ad mensam tacc.int, et lectio eam paucaesorores in oratorio pervigilent, et missae
quotidie omni tempore cum cibus suraiiur legatur. de Aposlolo fiant; post niediam noctem quaevigila-
Uterque bomo, et exlerior cibo, ei iuterior verbo Dei vi-ruiit quiescani; et iterura aliaevigilent, et ponite
reficiatur, quia scriptum est: Non in pane solo vivil lioc in notitiam sancto episcopo, ut eam jtibeat ad lo-
homo, sed in omni verboDei (Mattli. iv). cum ubi ponenda est deportari.
XXXIII.Sanciaabhaiissa.iiisiinaequalitatefacienle, XXXIX. Et quia Deo propitio digna et sufficiens
extra congregationera non reficiat. vobis facuttas collala est, quse sufficere monasterio
XXXIV. Carnes in cibo i.unquam siimanlur. vestro possit, coram Deo el angelis ejus te sanclam
XXXV.Pulli vel cuncta altilia in congregatione non abbatissam, el le venerabilem, quaecunque fueris,
roinistrentur; nisi infirmis tantum provideantur el B praepositaraadmoneo et contestor, utsanctae congrc-
delicatis. Pisces vero cerlis festivitaiibus, aui quando gationi quae,Deo inspirante et jubente, secunduiu in-
abbatissa indulgenliam lacere voluerii, tunc procu- siiiuta quaefecimus regulariter vivit, omnia quaeeis
rentur. sunt necessaria in vestitu et in victu cum sufficientia
XXXVI. Extra raensam coromunem nibil cibi po- tribuatis. Quam rem si neglexeritis, et illae coeperint
tusve gustare liceal; absque infirrois et illis qui mi- aliquid necessitate compellente murmurare, aut in-
noris aetatis sunt. digere, causain vos ante tribunal Christi noverilis
XXXVII. Infirmis vero ita obtemperandum est, ut mecura esse dicturas.
si sanctaeabbalissaejustum visum fuerit, etiam cella- XL, Et vos, sancta congregatio, per profectum ve-
riolum suum in commune, et coquinam sequestratam strum et per Deum omnipotentemconjnro, ut omnia
Iiabeant. et cura illis seu studium impendatur, donec quae in hac Regula pro remedio animaenostrae,et pro
convaIesc.mil. animarum vesirarum salule siaiuimus, integra et illi-
XXXVIII. Cursum diurnum vel nocturnura, id esi, bata custodialis. Et ne per oblivionem aliquid negli-
matuiinos, vigilias, nocturnos, vesperam et duodeci- galis, semel ea in mense retegite; id est in calendis,
mam in basilica Domioa- Mariae congregatio dicat. C ac sic duodecira vicibus in anno.

Ordinem eliam quomodo psallere debealis, in hoc libello judicavimus inserendum.

Primo diePaschae ad tertiam, Kyrie eleison,psalini cuin alleluia; deinde, ConfiteminiDomino, cum alle-
duodecim : id est quaiuor sorores binos psalmos et luia; deinde, CantemusDomino,cum alleluia; postea,
alleluiaticura teniura dicant, perdiclis psalmis, Kyrie Lauda, anima mea, Dominum.Laudate Dominum, quia
eteison, antiphonas sex, lectiones tres: un.imde Acti- bonut etl psalmus. Lauda, Hierusalem, Dominum:to-
bus apostolorum, aliara de Apocalypsi, tertiam de tos tres cum alleluia, deinde benedictio dicenda est.
Evangelio; bymnum, Jam surgit hora tertia, et capi- Post benediclionem, Laudate Dominumde ccelis.Can-
tellum, deinde Kyrie eleison. Sic in omni opere Dei tate Domino canllcum novum.Laudate Dominumin
tertia vice Kyrie eleison dicile, anlequam incipiatis, sanctis ejus: cum alleluia. Mdgnificatanitna mea Do-
et psalmis dictis et capitello perdicto. Ad sextam minum: aut cum,anliphona, aut cum alleluia; hym-
idem numerus psalmorum, et antiphona una, bym- iuim, Gloria in excelsis Deo; et capitellum. Et com-
ntis, Jam sexta sensim volvitur. Leciio Evangelii et plcbitis raalulinos ipso ordine toto Pascba. Sic omni
capitellum. Ad nonam ipse ordo teneatur, hymnus , die duminico, et omnibus roajoribus festivitatibus, in
Ter hura trina volvitur. Ad lucernarium directaneus D quibus ab opere vacabitis. Quotidianis vero diebus ad
directaneus dicatur : Miserere
parvulus, id esl, Regna lerrw, canlate Deo, psallite nocturnos imprimis
Domino(Psal.LXVII).Alia d\e:Laudate, puert, Domi- mei, Deus, secundum magnam misericordiamtuam;
num, anliphonaetres; hymnus, Hic est diesverus Dei, deinde psalmi decem et octo; antiphonaetres parvu-
et capitellum, quem hyranum toto Pascha ad matuti- lac, lectiones Apostoli autProphetarura duae, et capi-
nos et ad lucernarium dicite. Ad duodecimam im- tellum. Completis nocturnis dicetis matutinos. In
primis directaneus parvulus : Sol cognovitoccasum aestate, id est post Pascha usque calendas Octobris,
suum (Psal. cni). Sex sorores binos psalmos cura ipse ordo erit. Sexta feria vero post nocturnos duae
suis alleluiaticis dicant; antiphonas tres, lectiones missaefianl in aestate; in bieroe ires. Nam dominica
duas, unam de Apostolo, aliarode Evangelio. Ad no- omni temppre in testate et in hleme post nocturnos
cturnos paschales ipso numero omnia dicite, sicut in sex roissaefiant.Si vero evenerit ut lardius ad vigilias
duodecima designavimus. Ad matutinos imprimis di- surgantur, quantuni abbatissae visum fuerit, tantum
rectaneum :Exaltabo te, Deusmeus et Rexmeus. Inde, legatur. Quandosignum feceril abbatissa, quaelegit
iudica me, Deus. DeusDeusmeus, ad te deluce vigilo sine mora consurgat, ut canonicus missarum nume-
405 REGULA AD VIRGINES. *0o
rus possit impleri. A calendis vero Oitobris alii no- Ai cimam psaliuos dccem et octo dicite : aulipltsiiam ,
cltirni addendisunt; ad priinos dicendura est: Mite- hymntim, leclionem el capitellum. Quando repausa-
rere mei, Deus,secundummagnammisericordiamtuam; lurae estis, in schola, in qua manetis, completa dica-
ad secundos : Miserere mei, Deus; miser.re mei; uir; imprimis direclaneiis , et ps.ilmusnonagesimus
psalmi decemet octo, lectiones duaede ProphetTsaut dicatur, deinde capitella consueludinaria. tn Natali
de Salomone. Hymnus ad primos nocturnos: Rex Domini etin Epiphania tertia hora noctis surgile :di-
mtemeDomine,adsecundos: Magna el mirabilia. Ubi cite unum noclurnum, et facile sex missas de lsaia
post celebratos secundos nocturnos, quia noctes cre- propheta ; ileruni dicite secundum nocturnum, el le-
scunt, quctidie ad librum facite missas trcs. Una so- gantur alirc sex de Evangelio. In Epiphania ila : im-
ror legat paginas, aut qualuor, quomodo mensura primis uuum nocturnum; deinde de Danieleprophela
fuerit libri: si minute fiieiit scriptus, aut majori for- facite illas sex missas et noclurnos, et iterum de
ina, tres paginas; si minori, quatuor, cl fiat oratio. Evangelio sex. Malulinoseo nrdine sicut in Pascha
Iterum legat lantum, fiat alia oratio : tertio legat scripsimus, aut dominicisdiebus. In mariyrum festi-
idem tantum; etsurgite, dicite antiphonam de psal- vitniibus tres aut quatuor missae(ianl: priinam mis-
rois in ordine, posiea responsorium, deinde antipho- sam de Evangelio legite; reliquas de passionibus
nam. lterum legat alia soror; et sic implelis tribus C martyrum. Omni sexta feria post duodeciinam sex
roissisdicite maiutinos canonicos: id est primo can- niissae ad librum lcgantur, el post nociurnos ires.
ticum in antipbona: deinde directaneum : Judica me, Omni sabbato ad malutinos,CantemusDomino, et Te
Deus. Deus, Deus meus, ad te de luce vigilo. Lauda, Deum laudamus.Ad tertiara tres lectiones : una de
aniwa mea, Dominum. Laudale Dominum,quoniam Prophetis, alia de Apostoln, tertia de Evangelio di-
bonus est psalmus. Laudu, Hierusalem, Dominum; cantur. Omni dominica post nncturnns cuin prima
deinde, Laudale Dominumde cmlis.Cantale Domino nrissa legitur, id est resurreclio, nulla scderc praesu-
canlicum novum.Laudale Dominnmin sanctis ejus, niat, sed omnesstent; alia dominica alia resurrectio:
cum antiphona. Dicite hymnum : Splendor paternm sic in ordine totacquaiuor rcsuri ectiones per singulas
glorim; alia die: Mlerne luciscondiior,et capitelliun, dominicas legantur. Post lcrliam vero, Paler noster
et Kyrie eleison duodecim vicibus. Omnibusdiebus dicite , et psallendo omnes comraunicent. Sic et in
quotidian s sic impleatur. Posi matutinos ad primam festivitatibus facile. Missaevero quando sanctaeabba-
sex psalmi dicanlur, et hymuus : Fulgentis anclor tissae visum fuerit tuuc fient.
mtheris; lectiones duae: id est una de Veieri, alia de
NOYO Testamento, et capitellum. Post lioc omnes le- Ordinem eliam conviviihuic Regulae inseruimus.
ctiuni vacent usquead horara tertiam; reliquo vero C Fercula quotidie ad refeclionem (ria, ad prandium
diei spatio faciunt opera sua , secundiini illud quod duo, ad coenamduae bibituriae. Ad refectionemiu
Dominusdixit: Pater meus usque nunc operatur, et aestatemense Julioet Augustocaldellostres, ad pran-
egooperor(Joan. v). Et illud Apostoli: Operantesma- dium tres, ad coenamomni tempore binos. Pcr festi-
nibusnostris (I Thes. IV). Et, Qui non operatur, non viiates vero, etquandoabbatissa indulgenliasvolueril
manducet(II Thes. 111).Quia scriptum esl: Viasotio- facere, et cibaria quanta ipsa voluerit ordinet, et re-
sorumslratm sunt ipinit (Prov. xm). Et, Servumin- centes addat. Quotidianisvero diebusolera formatico
utilem projicitein tenebratexleriores (Matth. xxv). et oleo semper fercula condiantur. Jejunitun vero a
Quotidianis ilerum diebus ad lertiam sex psalmos calendis Septeinbris usque ad calendas Noverabris
dicite, antiphonam, hymnum, Jam surgit hora lerlia, secunda, et quaria, et sexia feria. A caleudisNovem-
leciionemetcapilellum, Fiat, Domine.Ad sexlam ipse bris usque ad DominiNataleijuotidiejejnnandum est,
numerus psalmorum lenendus : anlipbona dicenda , ubsquesabbato etdominica. Ab Epipliania vero usque
hymnus, Jam sexla sensimvolvitur, lectio el capitel- ad Pascba quotidie jejunandum est, absque majori
I mi. Ad nouam isle orJo servandus : liymnus vero, fesiivitate, sabbato, et dominica. Post Pascba vcro
Terhoratrinavolvitur. Ad lucernaiiumomni lempore, usque ad Pentecosten sexla feria lantum jejunandum
cl fest's et quolidianis diebus, impriniis directaneus ; 0 est. Post Pcniecosten mense Junio, Jnlio et Augusto
po tea antiphonae duar. Terlia semper cum alleluia in potestate ahbatissaesit dejejunio aut prandio: sicut
dic.itur, bymnus una <lie:Ueusqui cenis legibus; aiia viderit possibiliiatera soroium, isl» siudcal obiem-
die : Deus crealor omnium, el capilellum. Ad duude- perare.

EXCERPTA.EX EPISTOLA AURELIANI EPISCOPI ARELATENSIS AD THEODEBERTUM

REGSM.
Dominoinclyto et ubique gloriosissimo atque in
Christo piissimo domino et filio, Teudeherto regi
Anrelianusepiscopus.
Licet tam sera scriptorum officia justissime tre-
pid-itio comiietur, lamen nequaquam, reor, sermo
en>=aiiffensionejtidicabilur, si apud aures clemen-
tiae sola tantum devotione animi perpendatur. Ilinc
priccipue quod ambientibus cunctis cetsitudinem
vestram, nec metum irabunt ex privilegio culminis,
nec repulsam raetuunt de praejudicio tardilatis.
Vestra enim erectio ita solemnis est, ut eliam hu-
milium amore tang.Hur, ac dignilatum cumulum
407 PRIMASIUSADRUMETANUSEPISC. '408
onerata fastigia vernularura adhuc rudium primiti- .A sequii vestri, pleniludiuem nobis principalis indut-
vis cultibus praesumantur. Novis namque nunc stu- gentiaead inlegrum vindicamus. Eienim cum de te
diis in obsequia religiosi principis informamus, et loquimur, adest gratia, etsi eloquentia deest, et solo
cum tesiimonio p rfectae dilectionis ad praescntiara ornatui nostro maieria sufficit, quanquam doctrina
sacralae memis admittimur. Haecergo ex parteamo- non adsit. Quaecura ita sint, praeclaram indolem lau-
ris nostri fiduciam, Princeps optime, metieris, cum dis vestrae votis polius celebrabo quam litteris. Quo-
roinisteriis tuis nec territi pro tarditaie subtrahi- niam semperquae sunt maxima, conscientiam potius
inur, nec verecundia pauperis ingenii refraudamur. requirunt quam linguam, digniusque committuntur
Suscipe igitur benigne devotionis studio tirocinia pectoris judicio quam sermonis. Ac perinde non
famulanturn et gremja veniae Iargioris expande sup- milii in votis hoc commemnrandum est, quod lera-
plicibus. Quia cum omiies geperaliter bono cordis pora celebrant, sed quod aeternilasprobat, etc.
iiiclyti perfruanlur, nos tamen, etsi exigua portio ob-
ANNODOMINIDLV

PRIMASIUS

ADRUMETANUS EPISCOPUS,

PROLEGOMEIYA.

NOTITIA ( ex Cave ).
Primashis, genle Afer, Adrumeli urbis quae Ju- B ctores, placita, mores breviter recensel. Secundam
slmianopolis etiam dicta est, in provincia Byzacena partem constituit liber de Praedestmatione sub Au-
episcopus, unus ex iis qui ad res EcclesiaeAfricanae gtistiui nomine olira confictus ; in lcrtia parie tibri
procurandas Constantinopolim circa an. 550 missi hujusce Augustiniani refutniionem instiiuii. Quis
sunt: ubi anno sequente episcoporum conventui in- fuerit verus borum librorum parens eruditis inter se
terfuit, quo Vigiliusexcommunicationis sentenliam haud satis convenit; Hincmaro Rhemensi sub Hygini
in Theodorum Caesariensem, Acephalorum ducem, nnmine citantur; errore satis manifesto, nec forsan
intnrquebal. Annn 555, saepius licet advocatus, sy- aliunile orto, quam quod in indice anctorum operi
nodo oecumenicaeinteressc noluit; sed unacumaliis praefixoHygini nomen repereral. Sirmondus ob styli
wibscripsil Vigiiii constitulo pro tribus capiti- sententiarumque affinilntem Arnobio juniori adjudi-
bus, quod tempore synodi papa imperalori ob- candos esse suspicatus est. Nuper Piccinardus theo-
lulit. logus Brixiensis Vincentium quemdam nescio quem
SCRIPTA. anciorem siatuit, itlum nerape cujus 16 objectioni-
Commentariain Epistolas S. Pauli, ex Hieronymi, bus totidem responsiones opposuit Prosper Aquita-
Ambrosii, Augustini, aliorumque velerum scriptis nns. Quis vero sit iste Vincentius, an presbyter ille
tnaximam parlem delibata. Multa exinde in com- C naiione Gallusqui in Psalmos commentatus est, de
meniaria sua transtulit Haymo : unde nonnulli allu- quo Gennadiusc. 80, an Vincentius Victor adversus
cinati Primasii commentaria llaymoni deberi cen- qucin de Origine animae scripsit Augustinus, haud
suerunt. Prodierunt seorsim Paris. 1545, i«-8°. satisnovit; Lirinensemenim prorsus rejicit: librum
Commentariamysticmexposilionisin Apocalypsinad siib Augustini nomine confictum Evodio Uzzalensi
Ccstorium, qnruque libris dislincta. Prodierunt seor- Iribuit, quera suspicatur libello'suo hunc titulum
sira Basil. 154t, in 8°. pracfhisse, Expotitio doctrinm Augustini, indeque
Ulraque Primasii comnientnria h bcntur a Ga- pro ipsiiis Augustini feiu habiium esse; verum quae
gnen edita Lugduni 1545, et in Biblioihcca Patrum, de tofa biic re babet Piccinardus, adeo incertis et
tom. X. levibus nitunlur conjecturis, ut paucos fortasse in
De Hmresibuslibri tres ad Fortunatu.n episccpum, scnteniiam su.im pertracturus sit. Longe potiori jure
in quibus explicuit qnod i.lim Augustin :s in libro Iribuendi videntur Priroasio nostro, idque fidevetusti
Haereseon imperfectnm reliquerat: in primo libro codicis ros. ante annos octingentos exarali, quem
ostendens quid haereticum faciat, in secundoet ter- in biblioiheca Augiensi vidil cl. Mabillonius (Itin.
tio qnid htereticum demonstret. Interiit jam dudum German., p. 83; Analect. tom. IV), in quo compa-
opus istud. D ruit hic litiilus, diluliori quidem atrameuto scriptus,
Exstant hodie suh Prmdettinali nomine editi, de sed anliqua manu, Opussancii Prima»it, di*ripu/i
Hmretibut, prapcipue Praedestinaioriimhaere>i, libri Auguslini, de Hmresibusnumero XC. Certe auctor
tres. In prima parle agit auclor, quisquis sit, de hae- non iino in loco se Afrum esse innuere videtur; sed
resibus quibuscunque numero 90, a Siraone usque nt quod suspicor libere proferam, qnisquis hanc no-
NJagoad haercsin PiKdestinatianam, earumquc au- tulam codici Augiensi apposuit, forsan allueinalui
409 PROLEGOMENA. 410
sit, et cum apud lsidorum legerat Primasium tres A ctorem hominem fuisse Pelagianum contendit, ei-
de Haeresibuslibros scripsisse, hosque trcs anony- que errores, haereses, mendacia, fabulas, foedamque
nios repererat, mox Primasii nomen indidit. Adde ignorantiam objicil; mox opus in Hollandia recusum
quod cum auctor nosier nullam fere hacresim Ne- Amstelodami, ni fallor, 1645, in-8*, cui Awraeicen-
sloriana recentiorem memoravit, Primasius tot ex- suram Latine versam subjecit edilor anno 1677, in
inde natas et damnatas haereseshaud omissurus erat. Bibliolheca Patrum Lugdunensi, tom. XXVII, locum
Sed totam hanc rem eruditis discutiendam relinqui- invenit. Demum Serapliinus Piccinardus ex ord.
nius. Prinius bos libros ex Hincraari Rhemensis co- Praedic, in academia Patavina theologus, additis va-
dice exlulit Jac. Sirmondus Paris. 1643, in-8*; anno riis de auctore, opere, lotaque controversia dis-
sequenti acrem satis totius operis censuram Gallice sertationibus, denuo in luccm protulil Patav. 1686,
edidit Joan. Awraeustheologus Sorbonicus, qua au- in-4°.

Christianissimo ac pientissimo Galliarum regi cimmeriis, interpolandas reconcinnandasque ac tan-

Francisco I Joannes Gagneius Parisinus tlreologus quam denuo refingendas animum jam pridem con-
salutem in Christo. vertisses (quodego in praecipualaudura tuarum parte
Qui bonas litteras ac disciplinas, quanto aliquot B duco), non tuaeinodo aelatfs.sed posteris etiam con-
antehac saeculis in squalore, quamque foedissimo sullum volens, unde locorum cunque. bonos omnes
silu jacuerint comperlum habuerit, Francisce rex libros investigare saiegisti in exeraplaria (nequid illis
Christianissime , confeslim intelliget, non humana deessei) transferendos innumera. Memini enim ,
ope, sed pracsentialiquo numine effectum, ut in is- cum Primasii Uiicensis in Africa episcopi commen-
tum tandem splendorem ac nitorem e tam borridis tarios ut antiquissimos, ila doctissimos, e tenebris
lenebris exisiere emicareque poluerint. Diluvium illis (ubi apud divum Theudericum Viennensis ar-
enim illud barbariei calamitosum, sive hominum in- cniepiscopi coloniam annos supra raille latuerant)
curia, seu temporum injuria obvenerit, non litteras assertos tuaesemel majestati inter prandendum ex-
modo ipsas meliores ac disciplinas absorpserat, sed plicarem (sicut nullam prnpe mensam docta aliqua
ne qua illis aliquando eroergendispes esset, ila bo- ac pia vel Iectione vcl disceptatione vacare sinis),
nos omnes libros bonarum litierarum parenles fe- memini, inquam,quanla tum illos, Deus bone,gratia,
cundissimosobrulos leuebat ac sepulios, ut si qui quamque gratabunda fronte excepens, simul et ad-
limatiore ingenio atque ad lilteras apprime nato as- uvrabunda, baclenus delituisse lania regni lilterarii
pirare ad eas conienderent, librorum statim penuria jaclura, thesauros lam raros atque pretiosos. Hic
excluderentur. Cujusego tamen alluvionis tam per- C cgo sanciissimum luum instilutum, ac plane regiam
niciosaeprincipem causam esse puto, quod sui dees- volimtalem qualicunque inea opera adjuturus, cuni
sent ea aetateiitleris ac disciplinis asserlores ac vin- dicerem ejusdem le roateriei silvas habere in regno
dices principes : adeo nibil tam verum quam quod tuo quamplurimas, sed barbararum aliquot nalio-
ille cecinii, num custodia inaccessns, obstinatc librarias suas oc-
Sint Meccenates,nondeerunt, Flacce, Marones. cludentibns ccenobitis aliquot, illarumque ingressu
Hunc ignorantiae nimbum, hanc ad tua usque tem- sibi ac cacteris lanquam Vestae adytis interdicenii-
pora in Galliis illuvionem raanasse, Francisce, litte- bus: te slatim mihi viam faciurum pollicitus es, vel
rarum viudex ac pairone, nemo nescit, qui aliquo si (quod de horlis Hesperidumfabtilantur) draconum
cst in censendis litteralorura monimentis judicio. vigilantia observatentur jugi ac perpeiua. Hujus ego
Nempe ut Bndaeumlitterarum dectis unicum, atque tam egregiae sponsionis luac accepto in pignus di-
aliquot paucos inferioris, nec pcenitendaetamen eru- plomaie publico, quo universas mibi paiere regni
dilionis viros anterior aalas tulerit, cerie le auctore tui librarias juberes, atque inde quotquot e re pbi-
nieliores se ac doctiores seipsis effectos, ultro ipsi lologiae viderentur monimenla, describendi potesta-
fateantur. Neque vero attinel dicere, quol nobis tri- tem faceres, coepi omnium coenobiorumquae iter in
^ comitatu luo facienti occurrerunt, librarias verrere:
plicis linguaedoctorum hominum myriadas peperit
ardens tuum illud propagandi philologiaeimperii de- unde cum centum prope non inferioris notaevolu-
siderium, ex quo trium linguarura professores binos mina e tenebris vindicassem, ni lua tandem auclo-
ternosve regia illa tua Parisiensi scholaeraunificen- ritas intercessisset, perpeiuis illis, facinus concepisti
1ia suppedilavit: cum jam hodie facilius multo at- nulla unquam hominum memoria delebile, vereque
que elegantius Graece pueri loquantur, quam olim regio atque humano principe dignissimuin : quo
Latine senes non indocti. Porro nequaquam sufficere PtolemaeumillumPhiladelphumyEgyptiorumregem,
raius cum decessione xrarii lui accessionem pbilo- non aequasti modo , sed mullis omnino parazangis
iogiae imperio facere, undecunque acccrsilis , qui anteverlisii: imo si proxime verum loqui voltunus,
jugi studio, laboreque indefesso tum a barbarorum ejus plane luminibus obslruxisti, ac gloriae nulli
incursionibus illius limites asserent, tum etiam pro- non velerum, ut mihi quidem videtur, supra quain
tenderent longius, adjttnxisti insuper rem multo uti- par erat, commendatae. Ptolemaeusenim dum unde
lissimam. Nam cuin ad omnes omnino disciplinas, locorum cunque quaesitisvoluminibus insigoem ac
et vero maxime sacras lenebris offusas pliisquain slupendam librariam congerit (quaetantum illi apud
411 PRIMASIUSADRUMETANUSEPISC. 412
antiquos peperit nominis), quidnam judicio cuivis A . solenlem, sed , si verum auguror, tibi futuram ob
non praepostero in publicum promovisse videri po- argumenti dignitalem sanctissimi et gravissmi non
test, nisi quod sparsos pa=sim bonos ac doctos libros ingratam. Nam ingenue fateor nullum me in eo
in unam semel coegtt bibliothecam flammis devo- opere sermonis affeeiasse nilorem , satisfactum iri
randos ? Quod ego sane credi nollem, nisi veritatis roajeslaii tuaeralus sententiarum pondere simul et
magister tempus fidem faceret (atque utinam non gravitate, ac pro comperto habens regium illud tuum
faceret) tam infelicis eventi certissimam. Quot en'm judicium, ut summum est, ita non nisi summis et
liodie, obsecro, superant e tot librorum millibus, arduis delectari, qualium ego rerum plenum esse
quae una semel lues publico omnium malo abstulit ? sciebam Primasium : tu quoque una et aliera le-
Quod si rem aliquorum opinione molitus ille esse vi- ctione non faiso praesenseras , ac demum dum tibi
debitur non malaro, eamque non sinisire conceptam eum verlere pergo, agnovisti cerlius. Enimvero hu-
obscurare nequit eventus nec opinatus hunc, tu jus ego lectionem auctoris, etsi gratissimam tibi fore
Franciace, litterarum Meccenasac patrone, hac in sciebam, principi rerum bonarum sitienlissimo, id
parte,ne quid amplius dicam, aequa,tumprudentiore tamen in admirationem me vertit ac stuporem, quod
consitio superasii multo ac providentiore. Non enim cum fere (ut sunt res mortalium inentium primigenia
nescius quo in statu res sint roortalium, porro etiam B illa veteris Adami noxa depravatarum) in summa
compertum habens, quam praeclara aedificiaquam periclitantium rerum consultum illis humanoconsilio
subilus igniseverierit, in animum induxisti non prius potius imus, quam superos precatum, sacrasque lit-
veterum librorum bibliotbecam struere, quam in com- leras consolationis (ut Paulus ait) fontes uberrimos
mune philologiaebonum e prelo illi exirent in exem- consultum, tu lamen tot laroque infestis bellorum
plaria quam castigalissirai. Cujus ego rei per te mihi avocamenlis, tot ancipiiis tamque variaefortunaecol-
deroandata provincia, cum multos haberem homi- luctationibus ab auspicata semel Priraasii lectione
num conventu ac conspectu litteratorum dignissimos diduci nequiveris : quem interim dum uni libi ver-
libros, ab eo auspicandum duxi, quem ego libi nacula nostra loquentem edimus, sua, hoc est Latina
dudum probari censura sciebam non iniqua, ac docti loquenlem sub tuis auspiciis,tuoque nomine studiosis
omnes rerum amantes divinarum amplexuri sint lu- omnibus versandum dedimus. Porro autem cum totus
_l)entissime. Is est Primasii Uticensis in Africa epi- in elevandis hominum meritis, fideque tantum ex-
scopi commentarius (si quo possum esse hac in re tollenda videatur esse Primasius, ne qua inde in ve-
Judicio) oraniura quos hactenus vidi doctissimus, lerem atquejam olim ab adolescente Ecclesiacceptam,
Graecorumjuxta acLatinorum. Est enim in locis non nunc vero nostra aetateresartam haeresim prolabendi
difficillimis, lam facunda brevitate ita gratiosus, ut G sumatur occasio, repetendum duxi paulo altius ejusce
in iis quae ob summam argumenti difficultatem pro- rei argumentum. Sub Hieronymi etAugustini, ac
lixe caeleri Iraciarunt, minime sit fastidiosus. Addit proinde hujus lui Primasii (iia enim lubens appellare
porro auctori graliam (quod ego te pleruraque non soles) tempora, duae contrariarum partium baereses
sine judicio dicentem audivi) stylus dulcis ac tempe- oriae sunt: Pelagii uua, altera Manichaei: duin ille
ralus, et inler paraphrasin atque bomiliam medius : vim facultatemque liberi sic extollit arbilrii, nullum
cujus lu semel oifacta suavitaie captus vernaculam ut Dei gratiae locum faciat reliquum; iste vero dum
tara egregii libri versionem imperasti homiui mibi totum Dei gratiae iribuit, otiosos nos esse vult, ac
ad eam rem non satis idoneo, quippe qui facundum plane dormilantes, nihitque de nostro, ac ne consen-
illndvernaculedicendi genus nunquam tractaveram, sionem quidem voluniatis ullara Deo conferentes.
sermonis aulici rudis, et ante annos duos aulaenun- Proinde in lantum invaluerunt id aeiaiis diversarura
quam assuetus. Proinde hujus ego meae ruditatis partium seclae, ut totara prope penetrarint ac per-
conscius, imperium tuura ficta aliqua excusatiooe turbarint Ecclesiara,: quando is qui se a Pelagiano
detrectassem lubens, nisi jam pridem ingenii tui commentoextricare studebat, nisi prudens solersque
candorem nossem et facililatem , simulque nefas judicium adhiberet, in Manichaeise involvebat erra-
duxissem, tam Christianam menletn, quatenus Deo D lum. Contra.qui Manicbaeise dogmatis explicare co-
dante possem, non adjuvare. Quid enim tam est in nabalur, in Pelagianam hacresira prolabebatur. Et
officio theologi hominis, quara ei principi sacras vero adversus duo haecrationum quidem adversaria-
aperire litteras, qui omnem in promovendis illis rum monstra, sed in unam tamen Ecclesiaepernic em
atque ab earura haerelicis bostibus vindicandis ope- coeuntium, viriliter dimicaverunt, Hieronymus, Au-
rara navavil? Nam sunt quidam ingenio lam lubrico gnstinus , Prosper, Primasius. Adversus Pelagium
atque ad omnem doctrinarum ventum fluctuanti, ut autem Dei gratiae inimicum usque adeo omni anirai
ignorare eas illos praestet multo , nisi quatenus cu- contenlione scripserunl, ut dura adblandieniem illam
jusque saluti expedit. Te vero, qui religionis luae nostris viribus, at Dei gratiam interim subruentem
invictaeet constantissimaefldei tot tamque praeclara baeresim everlunt, Manicbaei sectae prope favere
arguroenta praestilisli, quis non plane ad saclarum videantur, homini praesertira non admodum argutae
lilterarum adyla admittat? Ausus sum igitur, Axplo- naris. Huic sectae.veteris instaurandae ansam cepe-
ratissimus pielatis tuae ac fidei testis, dum volliniati runtex Augustino et Prospero, aliisque ejus selaiis
tuae obsecundare cupio, retn aggredi, mihi saae in- Ecclesiae proceribus, nostrae tempeslatis limreiici,
413 PRyEFATIO. 414
dura primas, secundas, lerlias, ac demum novissimasA 1 nihil; ncc dissiinilis error tencbal Galatjs, quos a
fidei Iribuunt, sacramemis pene omnibus perparum : Christianismo ad Judaismum. deducere pseudoapo-
actionibusautem nosiris quamlibet bonis plane nihil: stoli nilebantur. Uinc est quod tantopere fidemillis
nonintelligenlespraefractaeopinionis hominese Scylla commendat Aposlolus : reliquis enim qui in Chrisli
se in Charybdim ruere : qui si Augustini sanclorum- fidera nomen dederunt juratissimum, aut nihil, aut
que Patruraadveisus Manicbaeuinatque alios scripta perparum roeminit fidei, quod illis esse sciret com-
legerent, aut certe legisse se non dissimularent, in- mendatissimam: quam sic coramendaresolet Frima-
telligerent sane radicem justificationis, initiumque sius, ut suura quoque operibus locum faciat. Nam
fideiab illis iribui, caelerumsuam non deesse actio- in illum locum ad Galatas iv, Malediclutomnit qui
nibus nostris ex fide et gratia faclis mcrcedem ac pendetin ligno , quatenus fides valeatsine operibus,
roeritum : neque enim ab hujusmodivocabulo, quod quatenus etiam exiganlur opera, aperte iis verbis
illi tantnpere aversantur, veleres abhorruerunt Ec- explicat: Quaeritur utrum sola fides sufficit Chri-
clesiaePatres. Quod ego de Primasio (ut interim de stiano, et non sit raaledictusqui evangelica praecepla
reliquis sileam) planum faciam, facileque common- non servarit : fides sufficit, ut primo credentem et
strabo illura nequaquam (quod alii solent) loturo justum efficiat, si deiuceps in justificatione perma-
fidei tribuere, non nostra merila tollere, sed id spe- B
] neat : caeterum sine operibus mortua est, sed fidei,
ctare uoum, ne quid de viribus nostris praesumamus non legis. Ibidem capite vui, super illo loco : Omnit
aut de meritis gloriemur : verum uni Deo merila lexunoverbocompletur: Non ergo sola ad vitam suf-
nostra omnia qualia sunt cunque feramus accepta. ficit fides, ul laciniosa legis praeceptauno dileclionis
Nam in caput undecimumad HebraeosJacobum apo- capitulo concludanlur. Et super illo loco : Qui cru-
stolum Paulo concilians super illo Ioco, Fide obtulit cifixeruntcarnemsuam, similiter notandum quod eos
AbrahamItaac : Quidest, inquit, quod beatus Jaco- Christi esse dixerit qui carnem suam cum concupis-
bus in Epistola sua roentionem Abrahae faciens, centiis, crucifixerunt conira illus qui solam fidem
laudat eum summopere ex operibus : beatus vero sufficere arbitrantur. Et ad Ephesios v illo Ioco :
Apostolusnon opera illius, sed fidem atientissime Omnisfornicator, contra illos agit qui solam fidem
commendat?Recte igitur beatus Jacobus ex operibus di unt posse sufficere ad salutem , sine operibus :
eum laudat quera sciebat etiain fide perlectum : quo- quod de illis solis bene dicitur, qui post baptisroum
niam illis scribebat qui fidem quidem videbantur rapiuntur, et lempus non habenl bene operandi. Ad
1abere, sed eamdera bonis operibus non exornabmt. Hebraeosiv, super illo loco : Festinemusingredi. Sed
At vero beatus Paulus, quia illis scribebat qui bona ad salutem non sufficit sola fides, necessarium est
opera legis habere videbantur, sed fidem perfeclam C enim operari per dileclionemfidei, et conversariDeo
lion habebant, jure fidem Abrabaeatteuiius comrae- digne: quia lidessine operibusmorluaest. Iterade me-
roorat, quatemis studerent eum imitari. Unde certe riiis II ad TimotheumIVillo loco : Bonumcertamen
ut ostenderentquia qui filii Abrahaevolunt esse, ne- certavi.lsta utique, aii, jam merila sua bona comme-
cesse est ut fidem et opera liabeant, merito unus morat, ut post bona merita consequaturcoronain. Haec
ex fide, alter nihilomiuus Iaudat eum ex operibus. pauca ex niultis ejusdem not* Primasii locis addere
Haecille, scite quidem et docte, quam ego rationem visum est, ne cum in Primasio quis legerit:Audi gra-
judicio cuivisnon pervicacissimosatis esse puto ad- liam, et tace de operibus ; noli gloriari de meritis, aut
versus eos qui vehementius instant tantopere fidem quid simile : confestim arbitretur aut excludi opera,
ab Apostolo cominendariin Epistolis ad Romanos, aut nostra omnino tolli mcrita;scd inlelligat adversus
Galaias, Hebraeos. Nam Romanis cum scriberet, Pelagianosbsec scribi , qui viribus suis confidentes
partim iis qui ex Hellenismo,partim qui ex Judaismo naturalibus, nullum Dei graliae locum faciebant. Sed
ad Cbrislianismumconvolarant, scribebat Aposlolus: hactenus in Primasium, Francisce rex Chrisiianis-
quorum hi legis opera non negligebaut , illi actiones sime, praefatus, finemlandem facio, bonarum prius
quidera in speciem praeclaraset sludiosas, et quaie- litterarum ac divinarumstudiososhortatus, roajestati
nus natura tanlum duce viviiur, virtutes habebant. j) tuaeClirislianissimae bene ul preceniur, per quam
non iguobiles: at non intelligebant oiiosas illas, ac dudum sepultas lilteras, redivivas habenl atque in
nullius esse extra Christi fidera momenti : Judaei prislinum dignitatis gradura resiitulas.
vero totum pene s.uaelegi tribuebant, fidei proje

PRiEFATIO.
Prirao intelligere nos oportet quibus vel quare stiones excludit.Non solum nutem hocApostoIus,sed
scribat Apostolus.Nonenim credendumest eum post eliam ptophelae fecerunt; nam post lexetn Moysi
Evangelia, quaelegis impletio sunt, sine causa has dalam, quao otnnia mandaia continebat, illi quoque
Epistolas ad singulas scripsisse Ecclesias : maxime non cessaverunt praedicalionesua nova populi pec-
cura nobis in bis praecepta,et cxempla discendi ple- cata comprimere, et libris ad nostram memoriam
nissima sint digesta. Sed inilio nascenlis Ecclesiae transmittere , in quos fines saeculorHmdevenerunt.
novis causis existenlibus, esset post futuras quac- Scribit ergo nunc aJ Rotnanos,qui ex Judaeiset gen-
415 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 41«
tibus credentes, superflua contentione volebant se A . eruditissimi tradiderunt. Epistolam sane quac ad
allerutrum superponere. Dicebant enim Judaei: Nos Hebraeosscribitur, quidam Pauli non esse affirmant,
sumus gens sancta, quos ab initio Deus dilexit et eo quod non sit ejus nomine litulata, et propter ser-
fovit; nos ex genere Abrahae, stirpe sancta, descen- monis stylique distantiam; sed aut Barnabae, juxta
dimus; nos de iEgypto liberati, mare siecis pedibus Tertullianum; aul Lucae, juxta quosdam; vel certe
transivimus ; propter nos Pharao cum exerciiu suo Clementis, discipuli aposlolorum, et post eosepiscopi
roersus interiit; nobis manna pluit Dominus in de- Romanae Ecclesiae ordinali. Quibus respondendnm
serto, et caetera, quae enumerare perlongum est. est : Si propterea Pauli non erit, quia ejus non habet
Solum lioc dicimus, quod ipse Dominus, in quo et nomen, nec alicujus erit, quia nullius nomine litula-
vos videmini credere, nobis ex lege fuerii repromis- lur. Quod siabsurduro esi, ipsius esse magis credenda
iSiis: vos autem, qui eslis gentes ab initio derelictae, est qtiaetanto doctrinaesuae fulget eloquio; vel certe
qui ntniquam Dei notiiiam habuistis, sed semper dae- quia apud Hebraeorum Ecclesias quasi deslructor
moniis deservistis, aequumne est ul hodie ab idolis legis falsa suspicione habebatur, voluit tacito nomine
vos convertentes, nobis coraparemini, et non potius scribere, ne odium nominis fronte prolati utilitatem
proselyti sitis, sicut semper fuistis in lege ? et hoc _ exctuderet lectionis. Non est sane miruni si disertior
ipsum quia roultum est misericors Deus, qui vos vo- sit in proprio,id esl in Ilebraeo, quam in peregrino,
luit ad nostram imitationero adducere. Gentes econ- id est Graeco,quo caeteracEpisiolaescriplae sunt ser-
trario respondebant: Quanto majora Dei beneficia Hione. Movet etiam quosdam , quare Romanorum
narraveritis, lanlo vos majoris criminis reos essemon- Bpistola in primo sit posila, cum eam postea scri-
gtrabiiis , quia semper his omnibus exstiiistis ingrati, ptam ratio manifestet. Unde intelligendum est ita
quia post Dei vocem audilam vobis vitulum fabrica- omnes Epistolas ordinatas, m prima poneretur, quae
stis. Quod etsi non fecisselis, solo hoc crimine ve- ad inferiores fuerat destinata, et per singulas Epi-
niam non poteraiis accipere, qui Dominum vobis stolas gradatim ad perfectiores veniretur. Romani
prophetarum vocibusrepromissum, non solum susci- namque tam infirmi erant, ut non intelligerent: id-
pere noluislis, sed etiam occidistis : quem nos susce- circo illos indigere asserit confirmari, vilia eorum
pimus, cum nobis de eo nemo praedixerii. Quanio priora commemorans. Corinthiis autem jam dicit
ergo nostra fides melior, porsph ue patet. Quod au- scientiam omnem esse concessam , et non tam ipsos
lem idolisservimus, non malitiae fuit, sed ignorantiae. increpat, quam cur alios non increpaverint, repre-
Denique ubi cognovimus veritatem, statira sumus hendit, cum dicit : Auditurinter vos fornicatio. Et
secuti. Filios autem Abrahaenon carnalis nativitas, C iterum : Congregatis vobis cum meo spiritu tradere
sed fides facit. His ita litigantibus se medium inier- hujutmodi Satanm. In secunda vero laudanlur, et ut
ponit Apostolus, ostendens ambobus populis, neque magis ac magis proficiant admonenlur. Galataejam
circum&isioneraaliquid esse, neque praeputium; sed nullius criminis arguuntur, nisi quod vcrsutis pseu-
lidem, quaeper charitatem operatur. Vicissimautem doapostolis credideruiu. Ephesii sane nulla repre-
eos humilians per toiam Epistolam, ratlonibus et hensione, sed multa sunt laudc digni, quia fidem
tesiimoniis ad unitaiem horiatur, et ostendit neu- aposlolicam servaverunt. Philippenses eliara multo
trum hoc sna ju^-lilia meruisse:sed tolutn lioc, quid- magis collaudantur, qui ne audire quidem falsos
quid sunt, Deijusliliae deputandum. Et Judaeosvero, aposiolos voluecunt, Thessalonicenses adaeque in
et genles graviter scientes deliquisse : Judaeos, quod duabus Episiolis omne laude prosequitur, eo quod
per praevaricationemlegis inhonorent Deum. Quaeri- non solum fidero inconcussam servaverint veriiatis,
tur etiam cur non amplius quam decem Epistolas sed etiam in persecutione civium consiantes fuerint
ad Ecclesias conscripscrit : dccem sunt enira cum invenli. Colossensesvero tales erantqui non indige-
ea quac dicitur ad Hebraeos: nam reliquae quatuor rent, ut ab Apostolo carnaliler viderentur; denique
ad discipulos familiariter sunt porrectae. Ut ostende- D nunquam eis suuin promit advemum : quibus eiiam
ret, NovumTeslameiUumnon discrepare a Veteri, et dicit: Elst corpore absens , sed spiritu vobiscumsum
se coutra legem non facere Moysi, ad numerum pri- gaudens, et vidensordinem vestrum. DeHebraeis quid
morum decalogi mandatorum, quibus ille praecepiis dicnm, quibus ait: Nam et vinctis compassi eslis , et
a Pharaone instituit liberatos. Nam duas tabnlas la- rapinam bonorumvestrorum cum gaudio suscepistis.
pideas duorum Testamenlorum figuram habuisse viri

PRIMASII

COMMENTARIA IN EPISTOLAS S. PAULI.

EPISTOLA AD ROMANOS.
CAFUT PRIMUM. Paulus, id est pusillus et ultimus; ipso vocabulonovus essei. Servus Jesu Christi. Sicut
ex Saulo Paulus, sicut ex Abram Abraham, ut eiiam lsaias dicit: Magnum tibi est vocari servum meuui.
417 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. U$
Voeatus apostolus. Jam in pracscientia ad hoc voca- ,A lum? Ita ergo fides eorum dicitnr, sicut lex eo um,
ius et praedeslinatus, ut esset apostolus. Segregalus. cum nullusignorelquod lex a Deo sit, sicul el fides.
Sicut in Aciibus apostolorum dicit: Segrcgate mihi Teslis enim mihi est Deus, cui servio in spirilu meo,
Pauluin et Barnabam ad opus ad quod elegi eos. In in Evangelio Filii ejus. Hoc est, cui in tolo corde
EvangeliumDei, quod anle promiseral. Evangelium meo pronipta devotione et plena veriiaie deserv o.
bona annunliatio dicitur, et quod majus bonum quam Quod sine intermissione memoriam vestri facio, sem-
natum et passum resurrexisse Cliristum pro nobis? per in orationibus meis obsecrans. Hic oslendit se
Per prophetas suosin Scripluris sanciis, de Filiojsuo, omnia cum dilectione diclurum, ut ab his libenlius
qui factus est ei. Ad nulriendam Judaeorumfidem, as- audiatur, etdat exemplumsine intermissioneorandi.
serit se illum praedicarequem prophetae annuntiave- Si quomodotandem aliquando prosperum iter habeam
runt in Scripturis sanctis. Totus locus iste contra in voluntate Dei veniendiad vos. Desideroenim videre
Manichaeosfacit, qui alium Deum prophetarum, alium vos, ut aliquid imperliar vobis gratimspiritualis.Aliter
dicunt Novi Testamenti. Ex semineDavid. Ex Maria, etiam prosperum iter non habeo, nisi me volunlas
quae de David stirpe venit, sicut Isaias dixit : Ecce Dei, quacomnia novit, et in bonis omnibus nos prae-
Virgo in utero habebit, et pariet filium. Secundum venit, et prsecedit, et fovet, illo direxerit, ubi fru-
carnem. Et Photinum exstinxit, et qui solitarium ho- n ctum aliquem habeam, sicut de aposlolis legiraus,
minemdicii, non intelligens inChristoduasessesub- eos alio ire volentes, alio destinatos, non eo isse
stamias. Quiprmdestinatusest Filius Dei in virtutese- quo volebant, sed quo eos Deus misisset, sciens
cundum spiritumsanclificationisex resurreclionemor- quando et ad quos ire deberent. Ad confirmandosvos.
tuorum Jesu Christi Domininoslri. Pracdestinatusest, Hic osiendit, qualitereos superius laudaverit qui ad
ut prior oronibus resurgeret et filiis Dei viam resur- coufirmandiiin adhuc gratiae indigent spiritalis. Id
rectionis aperiret, ut quomodo caput, sic et corpus esl, simul consolari in vobis per eam qum invicemest
ejus resurgeret. Per quemaccepimusgratiam et apo- fidem vestram atque meam. Ut per communem fidera
slolatum ad obediendumfideiin omnibusgentibus.Gra- invicem consolemur, et de illurainatione sancii Spi-
tiara, ut credamus et baplizemur, et quia gratis et ritus invicem graiulemur. Nolo enim vos ignorare,
jam ipse justificatus est nullis meritis suis. Aposlo- fratres, quia smpeproposui venire ad vos. Per com-
lalum veroaccenit, quamlo directus est gentibus prae- meanles enim fratres audire potuislis disposilionent
dicare. Pro nomine e/us.Vice nominis ejus fungimur, meam.Eiprohibilussum* usfuead/mc.Idestoccupatus,
sicul ipse dicit : Sicut misit me Pater, et ego mitto dum aliis provinciis praedico, vel revelalione prohi-
vos; et, Legaiione fungimur pro Christo. In quibus bitus, vel forte, sicut alibi dicit: lmpedivil nos Sala-
estis el vos vocati Jesu Christi. Et in vobis Romanis C nas. Ut atiqitemfruclum habeamin vobis. Mercedem
apostolatum accepimus, sicut et in omnibus gentibus. laboris sui nominat fructum. Sicut et in cmteris gen-
Omnibut qui sunl RommdilectisDei. Omnibus Dei fi- tibus, Grwcis ac barbaris. Subaudilur liabeo.Sapienti-
delibus qui suntRomae, vocatissanctis.VocationeDei bus et insipientibus debilor sum. Sapientes Graecos
sanctificatis, et gratia, non merilis operum suorum. dicit, apud quos omnis philosophia est; insipienies
Gratia vobis. Talis est ubique salutalio ejus, ul et barbarosappelal. Ila quod in me promplum est. Pa-
commemoret beneficia Dei, ci ea optet in nobis inle- ratum est in mc. Et vobis qui Romm estis evangeli-
gra permanere, quiagralisnobispeccala donala snnt, zare. jEquc ut sapientibus Graecis. Non enim eru-
non meritis nostris. Et pax a DeoPatre noslroel Do- bescoEvangelium. Hoc subtiliter ad taxationem per-
minoJesu Christo.Sicut adColossenses dicit : Pacifi- tinet paganorura, qui merito de incestatoribus diis
cavit omnia quae in coeloet quae in lerra sunt, per suis deberent erubescere : nec tamen erubescunt
sangoinem ejus, et quos rcderait vult pacificosvive- Deum suum Jovem credere, el erubescendum pu-
re. Priinum quidemgralias ago Deo meo perJesum tant, Dominum propter salulem imagin s suae cre-
Chrislum. Quia natura Deus omnium , merito et vo- dere, crucifixum cum in altero dedecus, in altero sit
luntate paucorum est, ideo dixit, Deo meo. Prb om- insigne virtutis. Et contra eos qui negant Cbristura
nibusvobis.Non pro Judreis solis. Quia fides vestra r» in carne, et erubescunt nativitalem Dominiel cru-
annuntiaturin universomundo. Subtiliter laudat, ut cein, qui pulant hacc indigna Deo, non intelligentes
provocet adprofectum. Et vere ubiquc fides clara est nihil dignius Deo quam quod ad bumanam salutem
Romanorura. Fides, inquit, vestra, fidera dixit esse proficil.Namsi incredulisstultilia est,sed credeutibus
illorum, quaesioe dubio Dei, et a Deo illis infusa est; Dei virius, et Dei sapienlia. Virluj enim Dei esl in
sed consueludo Scriplurae boc habet, sicut in Evan- salutem. Nulla major virtus est quatn devicta morle,
gelio ait Dominus: Nonne scriptum est in lcgevesira, liomini vilam perdilara reddere, quamvis infirmitas,
Quia ego dixi,Dii eslis? Vel illud : Sicut scriptum est id est humanilas, in viriute, hoc est in divinitate, in-
in lege eoruin, Quia odio habuerunt me gratis; et credibilis videatur incredulis. Omnicredenti, Judmo
alibi : Nunquid lex nosira damnat alfquem inaudi- primum el Grmco;justitia enim Dei in eo revelatur. Ut
* Ex Vnlg.adJidimussum. Ubi lectoremnionitum
vofumus,Primasinmin his commentariisfrequenlera lextu Vul-
gala»aberrare,sivememoriaeumsua fefelleril, sive typograpliorurfl
oscitamiaealiivecausa3illuiis!t tribuendurn.Ut ut
cst, 1'riraasianum texiumintactumexhibuimus,nisiVulgaLaelectionisrestitulionerosensus etsyutaxis evidenter poslu-
larent. Caelerumlectoribusnostris, sacramScripturammanudiurna nocluniaqueversanlibus,se quasi spontevaiiantes
dabuulobvias.EDIT.
419 PR4MASI.ADRUMETANIEPISC. 4-20
quomi do Abraliam credens ex gentiBos per fidem A mos tolies asserunt ttansformalum, velut in cygnum,
salvatus est, ita et caetericredentes salventur. Ex fide et Uaram. Propter quod tradidit illos Deusin deside-
in fidem, sicul scriptum esl: Jutlut aulem ex fide mea ria cordiseorum. Trsdere diciturDeus, dura m>nre-
vivil. Ex fide Veteris Teslamenii juslificalur Judaeus, linet delinquentes justo judicio, propler arbitrii li-
ex Novi, gentilis, dum Judaeus credit quod hoc ante beriatem ad malum promplissimam. Derelinquit.au-
prophetse praedixerint. Item aliler: Ex fide praesenti tem dereliquentes se, sicut dicit per Prophetam : Si
in fulura, quia fldes ad invisibilia perlinet, qnae et autem reliquerilis eum, et ipse relinquet vos. Etil-
sub Veteri Testamento, et in Novo dono Dei infusa lud : Dimisieos secundum desideria cordis eorum, et
est. Et ideo dicil : Justus autem ex fide mea vivil. ibunt in voluptatibus suis. ln immunditiam.Quaeest
Revelatur enim ira Dei de ccelo.Contra partem gen- in turpibus mysteriis idolorum. Ut contumeliisaffi-
liura loquitur, dicitque Dei iram per Evangelium ciant corpora sua. Dum sibi characteres et ustiones
revelari. Noveranl enim homines et beneficia et pla- infligunt in consecratjonibus idolorum.In semetipsis.
gas exspeciare de coctis. Super omnemimpietatemet Vitam quam amanles nec sibi parcanl, ut etiam in
injuttitiam hominum.Prima impietas inDeum, peceare hoc erroris sui ccenam perferant. Qui commutave-
est aut per blasphemiam, aut per contemptum. Alia runt verilatemDei iu mendacium.Translulerunt veri
in parentes, aut injuria, aut despectu. Terlia in ex- B Deiculturam in mendacium idolorum , qui falso pro
traneum, quia oinne contrarium pietati irapietas est. diis habentur, fallunt enim, dum hoc se menliumur
Quartain semetipsos.sicut Sapicnlia dicil:Qui autem esse quod non sunt. Et coluerunt et servieruntcrea-
peccant in me, impie faciunt in suas animas. Sive turm potius quam Creatori. Non solum dixerunt, sed
omncm impietatem, quia diveisae sunt idolorura cul- etiara servierunt, et quicunque alicujus creaturaecu-
tnrae, ut impieias ad injuriam Dei,iujuslitia ad omnia piditate vincitur, ipsi servit; a quo enim quis vinci-
peccala referatur. Eorum qui veritatemin jutlilia de- tur, hujus et servus est, in tanlum ut et venter sit
tinent. Q»i veritalem nominis Dei in injuslilia indi- Deus. Qui est benediclusin smcula.Cui si servissent,
gnae materiae detinent idolorum. Quia quod notum et ipsi benedicti in saecula fieri p' tuerunt. Maledicti
ett Dei, tnanifettumest in iltis. Omniscreaiura osten- ergo, et temporales effecti sunt, qui bencdictum in
dil se non esse Deum, sed esse alium qui eam fecerit, saeculareliquerunl. De tatibus enitn dicilur :Simililer
cui servitio parere necesse sit, naluraliter enim po- odio sunt impius, et impietas ejus. Amen. Vere, sive
tesl scire de Deo quod sit, et quod justus sit, et ipsa fideliter. Propterea tradidit illos Deus in passiones
creatura non esse a semetipsa, quia major per omnia ignominim.Propter causas superius memoratas etiam
omnibus nulla est, quia omnes se allerutraro vincunt, in hisflagitiis dimissi sunt, ut passio vitii jam posna
aliaemagnitudine, ul cieltim ; aliacclarilate. ut sol, et (3 peccati sit. Nam feminm eorum. Ideo ipsa crimina
luna, vel slellce praeclarae.Deut enim illis manifesta- evidenter expressit, ut cognoscas eos rationem
vit. Virlules ejus occultaeex iis quae palam sunt ma- perdidisse naturae , qui tamen amentes effecti
nifestantur. Invmbilia enim iptius a creatura mundi sunt, ut omnia perverterent, in Deura perversi;
perea qum facta sunl inlelecla conspiciunlur.Si enim neque enim ordinem naturae servare possunt,
ea quaevidentur tam praeclara, ab illo facta sunl, ul qui auclorem naturae dereliquerunl. Immutaverunt
qnidam illa deos putarent, quanto magis factorem naluralem usum in eum usum qui est eonlra naturam.
sempiternum inteligerepotuerunt? Sempiterna quo- Omnia perverterunt, sicut scriptum est. Infandorura
queejus virlus el divinitas, ut sinl ihexcusabiles.Ergo enim idolorum cultura oranis raali caput est, et ini-
Christus s«mpitemus, quia D.Tvirtus el Dei sapien- lium, et finis.Simiiiter autemet masculi, relictonalu-
tia est. Quia cum cognovissentDeum. Quomodo ro- •rali usu femince.Quomodoenim ordinem naturaeser-
gnoveruul? sive ex conscientia per insilam sibi ra- vassent, auclore naturae derelicto? Exarserunt in de-
tionem, sive ex mundi factura, quia omnia mulabilia sideriis suis, invicemmascuti in masculoslurpitudinem
sunt, solus Deus incoramuiabilis. Non sicut Deum operantes. Effrenatalibido modum servare non novit.
glorificaverunt.Non illum per suam magniludinem El mehedem quam oportuit erroris sui in semetipsis
venerali sunt, $ed pro Dco idola coluerunt. Aut gra- O recipientes.Sic currit ordo, ut qui Dominiobliti fue-
tias egerunt. Quia rationabiles ab eo facti sunt. Sed rant, nec se ipsos cognoscerent. Et sicut non proba-
evanuerunt in cogitationibussuis. Putantes se Dei veruntDominum.Non nescierunt, sed minime proba-
magnitudinem posse comprehendere. Et obscuratum verunl. Itle enim Dominum probat habere se in no-
est intipiens cor eorum. Recedentes ulique a limine titia, qui semper tanquam praesentemlimet, et pec-
verilatis, crealuram pro Creatore venerando, vcrum care non audet. Tradidit eos Deus in reprobumsen-
lumen, id est Dei sapientiam perdiderunt. Dicentes sum. Id est, relicti sunt in reprobum sensum. Ut
enim se essesapientes. Quasi qui invenirent quomodo faciant qum non convenit.Quae non conveniunt ho-
invisibilis Deus in simulacrum visibile colcretnr. mini facere. Replelosomni inquiiale el malitia. Ini-
Stulti facti sunt. Non intelligenles Deum non esse, quitatem et malitiam principales causas ostendit esse
ouem homo fecissei. Et mulaverunt glorium incor- vitiorum. Fornicalione,avaritia. Fornicationemet ava-
rtiplibtlis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis ritiamsimul junxit, quiautracquepassionesidololatriae
hominisel volucriset quadrupedumel serpentum. Hic comparantur, sicut dixil in Exodo : Fornicati sunt a
Jovis cultores appeltat, quem propteramores foedissi- Deo suo proptcr idoli sordem. Nam fomicatio est
421 IN EP1S10LAM AD ROMANOSCOMMENTARIA. i<2*
Christiat.e alicui rei adbaerere praeterquam Deo , et 1A num autem judicinm mnltis modis corrumpilur. Nain
mnltis cupidilatibus corrumpi. Unde dicit Paulus, se et amore, vel odio, sed et avarilia ac timore, non-
uni viro nos virgiuem castam spopondisse. Nequilia. nunquam et misericordia depravatur. Existimas au-
Ide» insatiabilisest avarilia, quia post Dei divilias tem hoc, o homo, qui judicas eos qui talia aguni, et
quanlumvisquis habeat, parum est. Plertos invidia, facis ea,quia tu tffug:esjudicium fl«i?Nunquid pro-
Iwmicidio.Pulchre homicidiuminvidiae sociavit, quia pterea tibi de iiiifiuntate blandir s, qtiia Deus in
prima liujus criminis ipa maleria e.sl, quia primum prae-enli non reddit, et patientiam ejus contemnis?
homicidiumet diaholi et Cain de invidia natum est. Non lardai, inquit, Dominus promissa, sedpatienler
Conienlione.Conlenlio esl, ubi non ralione aliquid, agit proptcr vos, nolens aliquem perire, sed omnes
sed animi perlinacia defenditur, et ubi non verilas ad pceniientiam converti; bonus est enim exspe-
quaerilur, seil animositas faligatur. Primilus fralerni ctando; justus esl puniendo. Andivitiasbonitatisejus.
sceleris causa ex contentione cvenit. Dolo, maligni- Abundantiam. Et palieniiw et longanimitalis contem-
tate. Dolusest occulla malilia blandis sermoiiibus nis ? ignoransquoniam benignilasDei ad pcenilentiam
adoruaia. Smurrones. Murmuralores, non in facie, te adducit? Miiltumse homines per patientiam Dei
sed in anre loquentes, vel de quibus dicitur, Neque seducunt, quia non vull slatim punre peccantes.
murmuraverilis. DetracloresDeoodibiles.Deraclores g| Putant enim eum aut non curare res humanas, aut
Deo odibiles, quia nihil tam odibile Deo quam idolo- donare quod differt. Plerique etiam calumniantur,
latria, cui delractio comparatur, cum et idololalraet quare in craesenii non reddit? Miseri etiam in hoc
detractor eradicandi a Scriptura dicanlur. Contutne- ingrati, sic.il in omnibus beneficiis Dei, qui ei iinpu-
lioios. Qui veloces sunt in verborum injuriis. Super- tant quod eorum dissimnlatur inleriliis, non inlelli-
bos. Qui vuit supergredi quod est, superbus dicitur, gentes, quia si statim redderel, nnlius jam bominum
sicutdiabolus, qui prodidil lioc quod fuit. Et qui su- remansisset, nec ex injtistis fierent jusli. Qnid plura?
per alios vult esse, infra se fiet. Elatos, inventoresma- Paulum quoque ipsum Ecclesia non haberet. Ideo
lorum. Elatus est qui effertur stipra mensuras sua3. aulem bomiiiibus videtur Deus diu exspectare pec-
Parentibus non obedientes.Hoc loco et doclores in- cantes, quia parvi temporis sumus, et centum annos
lelligi possunl, parentes animarum. Insipientes. Quia pro infinito habemus. Hle autem apud quem mille
ab ipso fonte sapienliae recesserunl. Incompositos. anni tanquam una dies sunt, centum annos pro hora
Omnis insipiens inordinatus. Sine affectione,absque habet. Et ideo boc parum esi anle Dominum, cum
honore.Affectiuest adimpletio charitatis. Sine mise- et homines aliquamis diebus soleant exspeciare pec-
ricordia. Quomodopoterant aliis misereri, qui in se cantes. Humanuin est nempe delinquere, humanum
misericordes esse noluerunt? Qui cumjustitiam Dei C est pro deliclo pcenitere. Nemo periculosius peccat
cognovissent.Per hoc, quod eis naturaliter displicet quam qui peccata defendit. Secundumautemduritiam
malum, Dei justitiam cognoverunt. Non intellexe- tuam, el impwnitens cor thesaurizas tibi. Tu autem
runi. Quisi intellexissent, limuissent; si timuissenl, imprudens ar-geripso remedio ad majora abuleris
nunquamtalia commisissent. Quoniamqui talia agunt,. vulnera, sicutdicit Job : Dedit ei Deus locutn pccni-
digni tunt morte. Judicii Det, etsi non in praesenlia, tentiae. et ille abutitur eo in superbiam. Non agnita
futuram taraen non effugient poenam. Non solumqui enim pietas majus judicium parat, ut vindiclam sen-
ea faciunt, sed et qui consenliuiufacientibut. Consen- tiat, qui misericcrdiam senlire despexit. Iram in die
tiunt suscipiendo doctrinain, vel connivendo [alias irm. Iram super iram ipse tibi apud Dorainumrecon-
convivendo]. dis.quaediebusdefiniiiselcertis lemporibusapparebit
CAP. II. Propler quod inexcusabilis es, o homo non anle diem, qui exspeclaris (Sic). Et revelationis
emnisqui judicas. In quo enim judicas allerum, te- jusli jndicii Dei, qui reddit unicuiquesecundumopera
ipsum condemnas; eadem enim agis qumjudicas. ejus. Quia occultus est, etsi videiur modo per spe-
Omnesqui hujusmodijudicabant, maxime lamen qui culum in acnigmate, sive per velamen videtur. His
habent examinandi potestatem, non solum judices, quidemqui secundumpatientiambonioperis. Boni ope-
sed et domini conveniumur. Quia naturali judicio D ris merces per patientiam exspectatur : quia in prae-
jusiam faciis profert unusquisque senlentiam. Om- senti vila non redditur. Per fidemenim ambulamus,
nesque norunt et innocenliam praemio, et malitiam et non per speciem, ei tunc erit perfectum opus, si
dignam esse supplicio : et ideo inexcusabiles, quia in finemusqueduraverit. Gloriam.Gloriam illam prae-
Dei justiliam cognoverunt. Scimus enim quoniamju- dicat, qua sancti fulgebunt tit sol, cl honorcm. Ho-
dicium Dei est secundumveritatem in eos qui talia norem filiorum Dei. Quid enim honoraiius filiis Dei,
agunt. Uiique secundum veritatem est judiciuin, quoi qui etiam angelos judicabunt? El incorruptionem.In-
judicabuntur bujusmodi, qui condemnare alios sa- cn.rruptionem,gloriam iramortalitatis dicil. Qumren-
puerunt, quae per se committere non timebanl. Si tibus vitam mternam.Qui quaeritvitam acternam, ista
enim lu peccator peccaiorem tui similem judicas, omnia consequetur, et qui habet banc spero in
quanto roagis Deus justus te judicabil inju^ium? Et: eo, sanctificat se, sicul dicit: Sancii cslote, sicut ille
ideo judicium Dei secundum veritatem est, quippei sanctus esi. His autem qui ex conlentione.Qui evan-
quem sine personarum acceptione nec amicis suis, gelicaeveriiali non credunt, et conseniiunt iniqui-
nec angelis peccantibus legimus pepercisse. Huma- ta.i, qui relicto Creatore deservitmt crealurae, qui
425 PRIMASIIADRUMETANIEPlSC. 424
contra quod sciunt defendunt, conlenliosi sunt. Ti- A aliis non faciunt, sive quod rtaturaliler eiiara gcntes
raele contentionem, ne quae sequuntur patiamini. laudant bonos, et judicant malos, quod est opus le-
Et qui non acquiescuntveritali. Evangelicae. Credunt gis ; sive de his qui etiam nunc, dum boni aliquid
autem iniquilati. Quam norunt, qui credere voluerunt operantur, a Deo accepisse se copiam qua placere
iniquitati : non enim aequum, derelicto Creatore Deo valeant, profitentur vitia puniendo.Ipsi sibi sunt
omnium, creaturae servire. Ira el indignatio. Haec lex, qui ostendunt opus legis. Ostendit illos non fuisse
omnia peccatoribus in judicio praeparantur; tunc sine lege, ut et gentes inexcusabiles faciat, et Judaeis
erit magna et infructuosa pcenitentia. Tribulalio et de proprietale legis gloriam tollat. Nam omuis homo
angusiia. Conscienliae et vanae poenitentiae, sicut de peccato in conscientia erubescit, etde bono facto
scriptum est : Tunc dicent inter sc pcenitentes, et laetatur. Scriptum in cordibus suis, testimoniumred-
prae angustia spirilus gementes. In omnemanimam dente illis conscientia. Naturae igilur legem in corde
hominis operantis malum. Quia anima prima peccat, per testimonium conscientiae,sive conscientia tesia-
ideo pcenam principaliter sentit; sive anima pro ho- tur legera se habere dura peccat, et gaudere dum pec-
mine inlegro ponitur, sicut dicit quod Jacob in 70 eata superat. Et inler seinvicemcogitationumaccusan-
animabus intravit in /Egyptum. Judmi primum, et tiumaul etiam defendentium,in die cumjudicabit Deus
Grmci.Primi, quia primo Dominum agnoverunt, et B occulia hominum. Dicit altercationes cogitaiionum
primi in legem gravius praevaricati sunt. Vel primura esse, cum quid aut faciendum, aut non faciendum,
pro quidem ponit, quia et ipse dicit -.Non est perso- diu deliberantes dijudicamus, et secundura hoc nos
narum acceptio apud Deum, sic rrimum lempore, in die Domini judicandos, quia bonum et malum non
nonbonore. Gloria autem, el honor, et pax omni ope- ignorasse probamur, sive conscienliaenostrae cogita-
ranti bonum. Gloria conlra iram, honor contra indi- tiones erunt in die judicii ante oculos nostros tan-
gnaiionem, pax contra tribulationem et angustiam, qnara historiae agnoscendae, et haecnos aut accusa-
et quod superius incorruptionem, hic pacem nomi- bitnt, aut etiam excusabunt. Secundum Lvangelium
navit. Judwo primum, et Grmco. Quod ibi in anima meumper Jesum Christum. Secundum quod aiiniintio
dixit Judiei et Graeci, bic ipsum bominem posuit. Et, per Jesum Cbristum, sive per Jesum Christum jud!-
sicut dictum est, priraum hic pro quidem ponit, sive cabit Deus occulta hominum. St autem iu Judwus.
primum, credulitatis tempore, non honore. Non est Postquam allocutus est genlium paries, nunc ad Ju-
tnim persOnarumacceptioapud Deum.Ne genles se de daeosconvertitur, dicens, illum verum Judaeura pro-
ignorantia excnsarent, quia lege naturaesunt pracditi, bari, cujus bona magis sint occulta quam publica.
nec Judaeide lege et circumcisione sibi blandiautur, Cognominaris.Nomine, non opere. Et requiescis in
quia non solum professio, sed et conversatio requi- C lege. Confidis, velsecums es. Etgloriaris in Deo.Glo-
renda est. Quicunqueenimsihe lege peceaverunt,sine riaris quia notus in Judaeatantum Deus, quod solus
lege peribunt, et quicunque in lege peccaverunl,per noveris Deum, vel solus intelligas voluntatcm ejus.
legemjudicabuntur. Lege litterae, et Iege naturae, hoc El nosti voluntatem ejus. Subauditur Dei, unde beali
cst, tnentis et conscientiae. Pejus enim videtur esse sutms, si quae Deo placent, nobis nola sint, et facia-
perire quam judicari. Sed cum hoc de gentibus et de mus quaejubet. Et probas utiliora instructusper legem.
Judaeis loquitur, quis audeat dicere, Judaeos qui in Legendo vel examinando, quia per naturam, licet
lege peccant, non esse perituros, cum iu Christo non infirmani, ulilia multa probantur, per legem utiliora.
crediderint? quandoquidem sine fide Chrisli nemo quia per gratiam perfeciiora. lterum recapilulat ex-
tiberari potest, ac pro boc ita judicabuntur. Peri- positionem : Qui in lege requiescis, quonn do trans-
bunt regno,' sed supplicio non peribunt. Quis autetn gredieris legem? Qui gloriaris in Deo, quare inhono.
dubitat, sivegentes, siveJudaeos, si Cbrisio non cre- ras Deum? Qui nosti volunlatcm ejus, quare noil
diderint, periluros? Non enim auditores legis jnsti facis eam? Qui probas utilia, quare sectaris inutilia
sunl apud Deum, sed [actores legis justificabuntur. et vana? Dux caecorum, quomodo viam non vides
Reddit ralionem quare non sini a gentibus meliores, reclam? Si enim videres, per ipsam utique amhula-
unde tt nos limere debemus, ne audienles legem, et D res, lumen aliorum, quomodo non abjicis opera te-
non facientes, cum gentibus pereamus. Nec d cat nebrarum? eruditor insipienlium, cur etiam timorem
Judaeus.-Sublege vixi, gentili sum melior. Lex ergo Domini, qui est inilium sapienliae, reiquisli ? Magi-
auditores facit : gratia faclores. Quis enim dicat non stcr iufantium, puer es sensu, qui habes formam
jusiificatos eos qui fuerunt ex fide legi obedientes ? scientiae et veritatis in lege, nec ipse sequeris, nec
quando nisi justificarentur, non possunt esse obe- alios sequi malo exemplo permittis. Confidisteipsum
dienlcs. Sed dicimus lege fieri, ut Deus quid fieri ve- ducem esse cmcorum.Eorum utique qui viam sine
lit audiatur : gratia vero fieri, ul Iegi obediatur, luce iidei perdiderunt. Lumen eorum qui in tenebris
quia non auditores, sed factores legis juslificabuntur. sunt. Iu tenebrisignoramiae. Eruditorem insipientium.
Cumenim genlesqum legem non habent. Ne si dice- Qui Dei sapientiam non babent. Magistrum itifantium.
retur, qui legem litterae non babent, quomodo pote- Sive aetate, sive sensu parvulorum. Habentemformam
runt jndicari? Naiuraliter qum legis sunt (aciunt, scienticeet veritatis in lege. Exemplum, quod illos
ejusmodilegem nonhabentes. Sive de bis dicit qui putas sine lege vivere non posse, babes fnrmam, ad
naturae legem custodiunt, qui quod sibi nolunt fieri, quam scmner respiciens errare non possis. Qui ergo
425 1N EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 4S6
alium doces. Quodgentili dixit: In quo alterum judi-j Ancm, in quaerat per casttlatem placendum, sive ul
cas, teipsum condemnas. Teiptum non doces. Quare Christus significarelur ex circumcisione venlurns,
non convenit vila lua doclrinae luae, et opus tuum . usque ad quem fulura erat carnalis circumcisio, cu-
destruit fidem tuam, et ila fit ut lex non custodiia jus typura gereus Jesus filius Nave secundo circum-
non solura libi nihil prosit, sed eliam majoris te cri- ciderejubetur filiosIsrael. Sed hoc figura fuit, in tan-
roinis reum teneat, ut contemptorem suum. Qui prm- tum ut (liceretur -.In novissimis diebus circumcidet
dicas non furandum, furaris. Quidam dicunt: Ftinris Deus cor tuum.. Et: Circumcidite praeputia cordis
Cbrislum, id est, abscondis eum ab hominibus, vel vestri. Et ut originale peccalum in eo membro ubi j
sacras Scripturas, si possis, velis subtrahere. Qut di- inserlum luerat, etiam legistempore puniretur. Nonne
c'n hon mcechandum,mmcharis.Non est una mcecha- prceputium illius in circumcisionemreputabilur ? et
lio, nam onine quod totum Deo debes, si alicui prae- judicabit quod ex nalura est. Quia habet jusiiliam,
tcrqnain Deo reddideris, mcecharis, sive amorem, cujus signum est circumcisio. Prwputiumlegemcon-
sive timnrem, sivc servitium, sive obedientiam, sive summans. Implens. Te qui per litleram et circumci-
spem, el ideo gravius ab illo delinquitur, a quo sionemprmvaricatorlegis es? Dum lilterae circumci-
pcrfectio praedicatur. Qui abominarisidota, safriie- sionem sectaris, spiritus accipcre non mereris. Non
gium facis. Sacrilegiura est quod proprie in Deura B '. enim qui in manifesto Judceusest. Omnia qnao' ante
commiititur, quasi sacri violatio, vel praevaricatio circa exleriorem hominem gercbantur, figuram ex-
niandalorura. Qui in legegloriatis. Dicens te beaium lerioris bominis praeferebant. Nequequm in tnanife-
quod Dei noveris volunlatera. Per prmvaricationem sto in carne circumcisiojsed qui in abscondiloJudmus
legis Deum inhonoras. Exposuit sacrilegium, Nomen est. Ipse verus Judaeus est. Et circumcisio cordis in
enim Dei per vos blatpliemalurinter gentes, sicui scri- spiritu. De qua scriptum esl in lege : In novissimis
ptum est. Vaequorum malis operibus nomen Doraini diebus circumcidct Deus cor tuum, et cor seminis
fuerit blasphemalum, sicut scriptum est: Polluerunt tui. In spiritu, iuquit, id est secundum novum tesia-
nomensanctum meum intergentes, dum dicuntur pp- mentura, quod interiora quaerit, quae solus videat
pulus Dei, qui inier gentes captivi, peccalis stiis fa- Deus, et haec est vera circumcisio. Non littera, cu-
cientibus, demoramur, ut dicerent gentes, Dominum jus laus, non ex hominibus, sed ex Deo est. Littera
non posse populum suura defendere, se per idola occidit, spiritus aulem vivificat. Lcx litlerac non est
sua exstitisse victores, non intelligentes quod Israel data juslis, sed injustis, et idco iaudem hominum
si Dorainumtenuissel, semper illis fuerat duminatu- merebalur. Lex autem Christi jam non minatur gla-
rus, et per hoc defensor. Circumcisioquidem prodest, dium peccanlibus, sed promittit praemiumlibere ser-
si legemobserves; si autemprmvaricatorlegis sis, cir- C vientibus, el ideo laudem a Deo habel, qui solus vi-
cumcisiotua prmputiumfaclaest. Prodest tempore suo, dei cor, quia ex Dde precalur.
sivequia vivere facit Judaeum, et nnn exterminari. CAP.IH. Quid ergo amplius est Judmo? aut quat
Polest et ita inlelligi; Circumcisioprodest, quia facit utilitas circumcisionis?Reddit rationem quod lev ina-
intelligiesse, quia perspecta, invenilur carnis c rcum- nis non fuerit, sed quod carnalis circumcisionis prae-
cisione cessante veram cordis esse venluram. Prac- rogativa vana sit, nullis operibus fulta. Interrogat,
varicator legis est, dum non sequitur quod ibi prae- Quid amplius habeat Judacus. Respondet sive ex se,
dictum est. Signum prodest, si res adsit, caeterum sive ex persona Judaeorura, Multum per omnemmo-
signum sine re superfluum erit. Nam el signum quod dum. Nam si ipsius est sensus, Mullura per omnein
Cain accepit, hoc significavitquod Judaeoscircumci- inoilnm; et, Omnis lioino mendax, quomndo postea
sio discerneret a retiquis. Et sicut ille vagus et pro- convenit dicens: Si aulem iniquitas nostra, et caetera.'
fugus cum ipso signo usque ad mortem duravit, sic Poslrenio, quomodonegat praecellereJudaeosmullum
Judaeiusque in finem curo ipso circumcisionis jam per omnem modum? Mulla illa ntilitas erit, si elo-
inani signo per orbem dispersi, pleni zelo et pavore quia, quacmeruit accipere, studeatcustodire. Primum
discurrunt, et nulius eis aufertcircumcisioncni, sive quidem, quia credita sunlillis eloquiaDei. Quod gen-
sub paganis, sive sub Cbrislianis principibus ipsum D tibus nulla. Quid enimsi quidam illomm non credide-
signum porlant Christi homicidae,sicut Cain frairi- runt? Nunquid incredulitasillorum fidem Dei evacua-j
cida portavit. Si igitur prmputiumjustitias legis cu- vit? Absit. Nec enim credentibus praejudicatincre-i
slodiat. Visibitia indigent invisibilibus , invisibilia diililas transgressorum, et promissio Dei, quae ad
non indigenl visibilibus, eo quod visibilia imagines Abrabam facla esi, si circa praevaricatoresevacua-
sinl invisibilium. Circuincisio carnis indiget cordis lur, circa obedientes irapletur, quia mentiri veritas.
ci»eumcisione,circumcisio autem cordis non indiget nescit, sicut scriptura est: Est aiitera Deus verax,'
carnis circumcisione, quia imagine non indiget ve- oranis vero homo roendax. Quia nemo sine peccalo,
ritas, imago vero indiget veritate. Quare ergo data praeler lllum solum qui nec nascendo habuit, nec vi-,
est circumcisio, si sola non prodesl? Primum, ut vendo contraxit. Ideosolus verax, iniplens quaepro-
cognosceretur Dei populos inler gentes vel in bello. roisit quia in semine ejus benedicendae essentgen-
Q.iod autem lali raembro signanlur, priinum haec tes, et benedicuntur iu Christo, et per Christum,
rausa esl, nc aliud membrum deturparelur, quod quia in ipso per ejus gratiara crediderunt; nam et sl
aspcctu borieret; deinde propter gratiie promissio- incredulis Judaeis evaeuata est.in eis, qui de pppulo
PATROI..LXVIII.
417 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 428
Ipso dono Domtnl credluerunt, et impleta est, et A et vtnett cum Judtcalur, dum gfatlam ab incredutis
usqoe in finem qnotidie plenius adimpletur, quia -repudiatam credentim» confert. Qnod vero dicK :
vem est qul promislt, et fallere notlatenus potest. Est antem Dens verax, omnis autem homo mendax,
Ettautem Deus verax, omnit autem homomendax: si- et itemm : Si aatem iniquitas noStra jostitiam Dei
cvttteriptum ett. Ut justus proberls, e«m In peccato- commendat, inftdeles utrumque hoc lestimoniumin
rlbus vtndicas : Ut justifieeris in sermonibut tuit, et rationabiti sensn accipiant. Si autem imqnitas nostra
vmeat cum judicarit. Vincis cum judicaris, cum mihi juttitiam Dei eommendat,quid dkemutt Nunquid ini-
peccata mea, me confitente et damnante, dimittis. Ut quut Deut, qui tufert iram? Si autem iniquitas nostra
justificeris, inquit, in sermonibus tnis, est enim Deus justitiam Dei commendat, iniquum est, inquit, si in
verax; nam etsi vacuata est apostolatns benedictio itlos vindicat, qni ideo peccaverunt ul justior appa-
in traditore Juda, sed in Pelro, qui fidem conserva- reret: qna enim justilia damnabit injustiiiam, si se-
vit, impleta est. Evacuata est promissio in poputo, cundnm te humana iniquitate fit jusiior? Hoc loco
duarnm ratio vertitur
qui propter iransgressiones periit in deserto; impteia magistro gentium disserente,
est in eis qui in terram sanctam dono Domini, fide personarum, id est, sub imperitia male inlerpretan-
cooperante, perducti sunt. Adjicit etiam de psalmo L tts, et sub doctrma Apostoli refellentis, et lanquam
testiroonium : Ct justificeris, inqnit, in sermonibus R si Apostolo pars diversa imprndenter credens ita di-
tofs, et vincas cnm judiearis. In psalmi ordine et lo- ceret: 0 Apostole, magnum peccatis noslris sola-
cntio prophela? ila se habet: 0 Domine, pronuntiasti tium contulisti, dicendo quod justificetur Deus in
! qnidem sine personarum aeceptione te in peccatores nostrorum indnlgentia delictorum, ct quia veriiatem
vindlcaturum, et quidem nunc dum mihi remittis, Dei mendacia nostra commemlant, et peccata nosira
patientiam tuam mendacium judicant, sed vincis cusn misericordiaemateriam Deo ingerunt, ut per iniqul-
judicaris, dum mihi peccata, me confitente et dam- tates nostras ejus bonitas exerceatur et gloria dila-
nante, dimittis, quia non judieas bis in idipsum. Id telur, injuste peccata nostra puniuntur, quae ad
est, dum homo ipse sui judex culpam in se lamen- roanifestandam Dei patientiam benevolentiamque
tatione et contritione persequilur, injusta esse piela- proficiunt, slatim infert. Hucusque objectio*adversa,
tis tuae indulgentia non probatur. Dum me immanis hic respondel Apostolus illorum sensui: Iniquus est,
commissi renm arguis per prophetam, probas le ha- inquit, Deus, si in illos vindicat per quorum peccala
bere de nostris operibus curam, et vincis eos qui te bentgnus apparet, et non debeo judicari, qui mentior,
incuriosum bnmanorum actnum judicabant. Ideo de quia meo mendacio Dei veriias cotlecta praedicabi-
isto sensu Apostoli totam expositionem cnjusdam lior invenitur. Et ideo quanto majora mala feceri-
sancti viri posui, ut plenius lectoris sollicitudo im- C rous, tanto majora bona ab illo pro cujus Iaude pec-
bueretur, et ubicunque sic invenis, paginas pleaas, cavimus, recipiemus. Hoc forlassis ideo imprudentes
pro instructione hoc posni. Ut justifieeris, inquit, in ita intelligi debere arbitrabantur, quia Iegimus : Ubi
sermonibus tuis, et viticas cmn judicaris. Videamus abundavit peccatum, superabundavit gratia, quasi
qnoroodo sibi hoc loco Aposloli sermo consentiat quae peccati det meritura, dum cleraentiaeDei praestet
com testimonio quod ex propheia, sermonem suum augmentnm. Sed longe aliter inielligenda est ista sen-
eonfirmatnrus, assumpsit. Sententiam hanc evidenter tentia. Et quod ita per satisfaciionem et emendatio-
ilio sensu Apostotus ponii, quo dudum David sub nem consumpta sit abundanlia peccatorum, ut emen-
pesnitentiae voce protuteral, dicens: 0 Domine, de dati non solum veniam, sed etiam pracmia mereren-
seraine meo esse ventnrum Salvatorem humani ge- tur: ut jnstificeris, inquit, in serroonibus tnis. Hoc
neris promisisti: nnnc dum me videt populus tuus tesiiroonium pars adversa iia proposuit quasi dixerit
duptici crimine vutneratum, blasphemare feci filios David: Propterea ego peccavi, ut dum me judicas, tu
braet, ut, dum in adulterio et horoicidio perspiciunt juslus appareas, aut misericors, dum remittes; et
malum meom, te putent esse mentitnm, et ideo pre- ideo parcere mihi debes, quia miquitas mea, aut mi-
cem satisfactionis agnosce, et tu remitte quod ipse sericordiam luam, aut justitiam commendat. Himc
eonderono, nt cum roe indulta propitiatione repara- Deorum errorem Apostolus retractat, et interjectis
veris, at dignum promissione tua feceris, in serroo- senienliis destruit dicens : Si, quemadmoduin aiunt
nwustuis justus appareas, et vincas cum a reprehen- nos quidam dicere, iniquitas nostra justitiam Dei
toribu* judicaris, et ita nunc hanc lineam Apostolus commendat, ergo iniquus est Deus, qui infert iram,
seqnitur dicens: Licet Iransgressores Judaei fecerint cum iniquitas nostra ejus praedicet miserieordiam.
nomen Doroini bnsphemar), quo dicatur : Haecerat Secundumhominemdico. Absit.Id est secundum car-
illa gens sancta et populus elecins, qui se nunc trans- nalem sensum tuum, vet secundum te, qui de supe-
gressione et inexpiabili sacritegio et crimine impie- riori sententia tam imperite sentis et tam imprudenter
tatis mvolvil; eeee per seelus praevaricaiorum Dei inlelligis. Qua enim justilia damnabit injustitiam, si
premissa vacuala sunt. Sed non ita est, nam sf trans- juxta opinionem tuam humana iniquitate sit justior?
gressores a gratia exeiderant, veridicam Domini Sed non ita est. Nam Deum noslrum non tara peccala
sponsionem obedieniia fidelium consequitur, ac sic quam bonorum operum gesta glorificant, et ideo in
confusis illis qui eioquia divina in irritum adducta puniendis peccatis justus agnoscitur, qui sanctis
jactabant, justificatur Dominus in sermonibus suis, operibus deleclatur. Alioquinquomodojudicabit Dcut
429 IN EPISTOLA.MAD ROMANOSCOMMENTARIA. 450
kune ntundum, si non bonis bona, et malis mala re- A exaggerant fetore doclrlna. Omiiisodor mortis pro-
tribahv ut justis praemiumpro juslitia, et peceatori- eedit de ore eorom : hoc est verba pestifera et adu-
bus quod netentnr tribuit? Si enimvtritat DeHmmeo hteria quae interfieiunt audiente». Ideo enim sepul-
mendaeio abundavk tn gloriam ipsiut, qvid? M est, cra claudnnlur, ne in vita positis exhatatione sui
ulquid judicor qnasi malefaciens? et noit sicut qui- gencren» pestem. Linguis tuit dolose agebant. Aliud
dam nos dteuot dicere*ut ouanto majora roala fece- ore promentes, ariud corde meditantes, Venenum
rimus, tanio a«aplior* booa recipiamus. Adhue.In- aspidum. Horum serpenturo perniciosius caeteris esse
super. Et ego tanquampeecatptf.Homoqsi mentior. feitur venenum. Sub tabiis eorum. Id est in corde.
Judicot.lt Deo in die judicii. kte est sensus, tanquam ' Qmrum es maledictione.Qttidquid enim mato voto
sfdicerei:0 infidetis, ex verbis meis peccatorum dicitur, sine dubio niale dicitnr. Et amaritudine pte-
tuorum asseris defensionem, dieendo quod justitiam num ett. Amaritudo Anfichristi contraria est dulce-
Dei ioiquitns nostra commendet, et veritas ejus ex dini verbi Dei. Velocespedes eorum ad effundendum
noslris mendaciis crescat, et irobeeillitati nostrse tangttinem. Non ad liberandas animas, sed ad per-
comparata, magis magisqueraajor appareat. Sed dum dendas, sive interficientes animas, non illis annun-
ila malis tuis inimica severitate blandiris, jusla dani- liando peccata sua, sed adulatione cnnfirmando cas
natiene puniendus es ab illo qui secundum uniuscu- B in ipsis. Unde Paulus dicit: Mondussum a sanguine
jjiscunque opera judicabt mundum. Unde bic locus o • ntum. Conlritioet infelicilat in viis eorum. Conle-
ideo difficiliorvidetur, quia ab imperitis diversoepar- runtur et infelices efficiuntur animae in viis eorum,
lis quaestiowbnsobscuratur, sicut alio loto Apostoius hoc est in docirinis vel in exemplis conversationis
irrationabilia,objecia propook et respuit: Quid enim eorum. Et riam pacit non cognoverunt. Doctrinam
dicimns, perraanebimus in peccato, ut graiia abun- Patris', qua Deus hominibns pacaretur, non cogno-
dct? Absit. Kt paulo post: Quid ergo? peccabimus, verunt: quia pax nostra Christus est. Hoc egit a ca-
qm> non somussub lege, sed suh gratia? Absit. Ad pite epistolae, ut ostenderet omnes indigere miseri-
extremnm Aposlotus sensu veriiatis evacuans quse- cordia Dei, misericordia autem in potestate donantis
stionem ita dicit: Et nonticut blasphemamur,et ticut est. Nemo enim potest dicere se amplius accipere
aiunt quidam nos dicere: Faciamns mala, ut eveniant debuisse. Non est timor Dei ante oculos eorum. In ti-
bom. Et haec stultorum objectio est, quam subjun- roore Dei conclusit: quia si timorem Dei semper
gens dcstruit dicens : Quorum damnatio justa est. ante oculos habuissent, utique non peccassent: neque
Quid enim jnslius quam ut aliquis pcenam peccati enim servus audet Dominopraesente peccare. Scimus
sui sentiat? quam nos negare mentiti sunt, qui nibil autem quoniam qumcunquelex loquilur, his qui in lege
magis quam iuslum Dei judicium praedicamus.Quid Q ( sunt loquitur. Ne dicerent Judaei, hoc de gentibus
iottsr? prmcellimuseos? Nos Judaei, id est nullam dictum est: QuomodoJudaeidixerunt: Non est Deus,
unde alterulra pars praecellat causam invenio, quia non niique verbo, sed opere. Dominum enim confi-
orones sub peccalo esse judicamus,. hoe enim ipsa tentur se nosse, faclis autem negant. Ergo genles hic
ratio deprehendit, sub peccato esse Judacos et gen- non tangit, sed jam de gentibus prius dixerat, ei de
tes, ut etiara psalmi testimonio comprohatur. Ne- eorum sceleribus nemo dubitabat. Ne dicerent hoc
quaquam. Ipse respoudit sibi. Causati tnim sumus. de gentibus scriptum, ostendit omne quod in lege de
Ratiocinati sumus. Judmoi el Gracot omnes sub pec- geulibus dicitur, etiam ipsum de Judaeis dici, quia
cato este. Atque genliles. Sicut scriptum est: Quiai jps<rum principalis eslcausa. Ut omneos obslruatur.
tton estjutiui. Psalmus unde boc testimonium sum-. Non solum gentium, sed ctiam Judaeorum: cum non
psit, de insipiente toquitur, quod in adventu Chrisiii habeant unde possint gloriari. Et tubdilut fiat omnit
mpletum ostendit, quo teu-pore nullus justus inven- mundut Deo.Ut sciat se sine gratia Dei satvum esse
us est. Quisquam. Nec Judaeus, nec Graecus.Noni non posse : vel certe in confessione peccati speret
esl intelUgent,non est requirens Deum. Quia non in- misericordiam, cognoscens se esse in peccatis. Quta
telligit, non requirit. Deusautem tunc quaeritur, cnmi ex operibus legis. Hoc conlra Pclagianos facit, qui
ejus inquiritur voluntas et impletur. Omnesdeclina- - TJ
] dictint quod lex justificet. Opera autem legis circuni-
verunl. Necesse est ut declinel qui requirere noluitt cisionem dicit, et sabbalum, et reliqua. Non jutlifi-
firmamenlum. Simul inutiles facti sunt. Ad opus adl cabituromnis. Non justiQcabitur, quia oihil ad perfe-
quod fueraiit procrcati. Non esl qui faciat bonum. ctnm lex adduxit. Hinc conlra eos incipit dispuiare,
Non ergo erat qui faceret bonum, cum Judaeosprae- magno diuturnoque conflictu, qui'gloriabantur in
varicatio mandatorum, gentes vero oaturae lex con-- lege, et per legem se justificari credebant, et nop per
demnaret. Cumergo ex alterutra parie aliquis bonumi gratiam : docens per ordinem legem non potuisse
fecerii, graiiae se debere noverit, non naiurae, sieutt auferre, sed poiius auxissc peccatum, quod aufert
'
propbeta ad Dominum referens dicit : Apud quemi gratia, quia lex jubere novit, cui succumbit infirnuV
nemo per se innocens est. Et Isaias in cantico dicit:: tas, sicut gratia juvare,"qua infunditur charitas. Non
DomineDeusnoster, dabis pacem nobis: omuia enimn dicimus nos justificaios eos fuisse qui tuerunt legi
opera nostra operaius es in nobis. Non est usqueadi obedientes, sed nisi juslificarentur, non essent obe-
unum. Quidamdicunt, usque ad Christum. Sepulcrum n dientes. Caro. Homo. C.aramitlo. Non omnis justtia
vatens est -»"« eornm Violenliarr' neslife»-'odori» « coram Dominojuslificat, sed ea quoeex mera Dei vo-
 -*3i PRIMASHADRUMETANIEPISC. 438
tuntale procedit, non illa cujus praeceptumhurhanam Aemendationis nostrae exspeclatione patienttam ; iia
lactat infirmitatem: sicut istorum qnibus tunc justi- nobis fit misericordia remissionis, dum ilte patilur
tia Dei non poterat revelari, sed sola eis peccati co- 4ui nihMrpeccavit, qnia omnia Deusjuste facit. Juste
gnitip demonstraia,<quia suam quaerentes statuere, ergo dfabolus perdidit debilorem, quia injusteocci-
justitiae Dei non erant subjecti. Per legem enim co- dit inrioceniem. 'Propler remissionemprmcedenlium
gnitio .peccati. Non remissio, non consumpiio, sed deliclorum.Qua.t6 praecedenlitiro? nisi originalium
cognitio, aut quia in oblivioneerat lex naturae, aut debitorum. In tustentationeDei. Susieniaiio Dei ad
quia ante legem litterae leviora quaequenon cogno- majora peccata profecerat. Ad ostensionemjuttitim
scebantur esse peccata, sicut concupisceniia, et cae-
ejus. Ut revelaret justiliam quaeex fide esl, hoc est
tera quaenon alteri nocebant, sed ipsi. Nunc autem Christum, in hoc teropore novissimo. Ut ipse sitju-
tine lege juttitia Dei. Quaenobis a Deo gralis donata stuset
jutlificans. Qhi solus justus invenlus est, et quae
est, non nostro labore qusesita-.Manifesta est. Quae ipsejuslificaverit,quiapeccatumnescivit, ideo peccata
erat occulta. Testificala a lege et prophetis.Uxc ju- damnavit. Eum
qui ex fide est Jetu. Ex fide, inquit,
stitia legis oraculis praedicata est novissimis veniura
Jesu, quam ipse Jesus dedit, etnon ex operibus legis
temporibus. Justitia autem Dei per fidem Jesu Christi. aut nalurae. Ubi esl ergo gloriatio tua? Excluta est.
Justitia haec, quaeconfertur per fidero, fides ipsa oc- B Ad Judaeosdicit. Ubi est elalio
lua, in qua gloriabaris
culta inspiratione Dei gratiae dono infunditur, non te meliorem esse per circumcisionem carnalem? Ex-
labore htimano, nec opere Veteris Testamenli acqui- clusa est tua. Per quitmlegem? factorum?
gloriatio
ritur, quia, ut dicturo est, ipsius donum est ut creda- Non, sed per
rous. Super omnes qui credunt. Non super solos Ju— legemfidei.Sequitur: Nonquidper facto-
rum, id est opera legis?el respondet: Non, sed legem
daeos. Ostendit illosideo talem legera accepisse, quia fidei. dicit fideigratiam, per quam ad Christum
non credebant, quapropler in Legem
praesenli sive peccati, accedimus,. per quam fidem accipimus. Arbitramur
sive jusliliae roeritum referebant. Non enim est dis- enim
tinclio. Omnesenim peccaverunlet egent gloria Dei. juslificdri hominemper fidem. Definimus,certi
hoc judicamus. Sine operibus legis. Addendo
Id est, inter Judaeumet genlilem, quia utraque pars sumus,ostendit esse el fidei opera. Quomodoergo
in incredulitate conclusa est, et egent gloria Redem- legis,
in credentium dilalatur. Nant Jacobus ait: Fides sine operibus mortua est? Sed
ptoris, quae salutem
Pauius de operibus legis dicit, Jacobus autem de ope-
Jiidaeilegem litlerae, gentiles naturae legem transgre-
ribus quae fideletn hominem esse probant, sicut ipse
diendo, pariter peccatores invenii sunt, et per ori-
in sequenlibus exponit: Ostende mihi ex operibus
.gifiaje peccatum, et per actualc. Juslificali gratis. fidem tuam. Opera sunt per quaefides agnoscitur. An
$ine ullis praecedenlibus meritis, per bapiismum ( Judmorum Detis? Nonne omnes Deus et simi-
juStificali. Cum omnibus non meremibus gratis pec- liter de omnibus cura est ei? Non sotumfecit,
cata donavit, audi gratis, et tace de meritis. Per vobis, sed et
venit Chrislus ex lege promissus, imo magis
gratiam ipsius. Quia quod non debcbat pro nobis ex- gentibus Tantum. Quasi Judaeidicant: Sed gentes Deum
sotvit, ut nos gratis redemptos satvaret. Per redem- ipsis.
et respondeatur eis: Et vos. llli pec-
ptionem qum est in ChrisloJesu. De captivitate pec- deretiquerunt,
cati redempti sumus, non nalura, quia natura semper caverunt, et vos. Sed nos convertimur, et illi. Nobis
Christus venit promissus, et illis. Non ergo vesler
ipsius fuimus, quia qui redimit, suum docet fuisse
tantum est Deus, ant quasi vos nesciatis quod omnes
quem redimil, sicut docet propheta: Gratis vemindati
ex Adam nati sunt, et quod scriptum sit, gcntes
estis, et sine pecunia redimemini. Christus ergo nos
redemit, sicut dicit Petrus : Scienles quia non co'r- Chrislo credituras, sicut dicit: Domus mea, domus
ruptibilibus argento et auro redempti estis de vana orationis vocabitur omnibus genlibus. Et iterum :
vestra conversatione, et reliqtia; et Paulus: Empti Audiie vocem lubae, et dixerunl: Non aiidiemus.
enim estis prelio magno. Redempti ergo surnus de Propier hoc audient gentes. Nonne et gentium? Ex
morie, cui per peccatum venditi fueramus, secun- gentibus credentium, quia frequenter prophelx de
dum Isaiam dicentem: Quis liber repudii ? Peccalis 1n eorum vocatione dixerunt. Imo et gentium. ld est
enim vestris vennndati eslis. Quam mortem Christus multo magis et genlium, quia anle legem sancti Deo
evicit, qui peccatum non fecit, quia omncs debitores placuerunl. Oplime autem moduraservavit in verbis:
cramus morti per peccatum. lile autem se tradidit iino dixit, ut ostenderet roagis genles, quia ame
morti, cui nihil debebat, ut nos suo sanguine a morte fuerunt sancti praeputialiquam circumcisi, et Abra-
redimeret. Non erait, quia per naturam ipsius fue- bam ante circumcisionem juslificatus credidit, Quo-
ramus; sed redemit, quia caplivi lenebamur. Quem niam quidemunus Deus qui justifical circumcisionem
propoSuil Deus propitiationemper fidemin sanguine ex fide. Ulramque gentem per fidem Cbrisli salvan-
ipsius. In promptu posuit, quia gratis dat, ut nec de- dara esse dennnliat, hoc esl, ex fide. Nam nec prae-
speret atiquis, nec de suis meritis extollatur, quia puliura, nec circumcisio sine fide justificatur. Et
propitiatio et reniissio pecca^orumper sanguinemest prmputiumper fidem. Sicut Abel, Noe, et caeteri.Le-
Christi collata, in cujus lypo etiam in Veteri Testa- gem ergo dettruimttt per fidem? Absit. Legem ergo
menlo pro peccatis populi victimarum sanguis offe- per fidera destruimus, quae circumcisionemdocuit ?
rebaiur. Ad ostensionemjuslitim sum. ln hoc dicit Absil. In (anlum ut dicat Moysen propter circumci-
ostendisse justiliam, quod indefensam tenuit pro sum filitimpene interfectum fuisse. Ne ergo illi dice-
433 IN EPISTOLAM AD ROMANOSCOMMENTARIA. 454
rent: Legem ergo destruis.in qua omnes quicredide- A circumcisione dicit, ct caeteris hujusmodi. Credenti
runt justi circumcisi fuerunl anle legem iiicirctimcisi, autem in eum, qui justificat impium.Impium per so-
sed lamen nullus incircumcisus in lege. Non solus, , lam fidem justificat, non opera, quae nnn babuit; si
ait, non destruo, sed confirmo, dum hanc praedico enim secundum opera, puniendus est, non liberan-
circumcisionem, quam ille praedixit: In novissimis, dus. Simul altendendum non peccatorem justificari
inquit, diebus circuiucidet Dominus Deus cor tutim, per fidem, sed impium. Reputatur fides ejus adjusti-
el cor seminis lui, ad Deum tuum amandum. Haec - tiam, secundumpropositumgralim Dei: sicut et David
est fides. Tunc desiruerem legem, si illam roentilam dicit. Sicut Abrali»; et nostra Uliorum ejus per gra-
dicerem, hoc est non cessaluram, cum illase pro- tiam. Beatitudinemhominis. Magnabeatitudo est, sine
miseriicessaturam, sicut dicit Jeremias: Dabo vobis labore Iegis, vel poeniienliaefidem per sotam graliam
teslamenium novum. Et Isaias : Ex Sion egredietur promereri, secundum propositum Dei, quo proposuit
lex, el verbum Domini de Jerusalem. Sed legem tla- gratis peccata dimitlere. Cut Deus acceptofert justi-
tuimut. Stare facimus, dum probamus verum esse tiam sine operibus. Illi acceplo ferlur juslitiam * sine
quod dixit de antiquis justis et genlibus credituris, et operibus, qui per fidera, qua primum Deo credidit,
spiritualem circumcisionem venturam, dum hoc ef- et de praeterito absolvitur, et de praesenti justifica-
ficit fides, quod lex jubet, quae fides si non sit, jubet B tur, et ad futura fidei opera praeparatur. Probaro
lantum lex, et non imptentes jussa reos tenet, quae vultetin ipsa lege praedici, justitiam sine operibus
non implelur, nisi per charitatem, quam Spiritus prodesse, nec se hoc suo defendere, sed propbetae
sanctus infundit pergratiam suam. exemplo firmare. Quod remiliiiur, non est, quod te-
CAP.IV. Quid ergo dicimus invenisseAbraham pa- gitur non palet, et ideo nec imputatur. Beati quorum
trtm nostrum? Revocat illos ad caput circumcisionis, remissmsunt iniquilales. Contra Judaei arrogantiam,
nt qnod initio constiterit, id habeatur in toto. Cir- quia bealitudo el remissio peccaiorum credulitatis
cumcisio in carne est, fidesaulero in mente consislit. opus est, non laboris. Quidam dicunt remitii peecata
Abrabam secundum fidem per praeputiumpater est per baplismum, tegi lacryrais poenilenliae,non ira-
gentium, secundum carnem pater est circumcisionis. putari ulla peccata in martyrio. Quamvis totum in
Fides aulem qua pater est gentium, non in carne, sed fide baptismi possit intelligi, tamen cum remissa
in mente consistit. Secundumcarnem. Id est secun- fuerint delicta, diligitur Dens. Cui enim plus dimitti-
dum carnis circumcisionem. Si enimAbrahamex ope- tur, plus diligit, et ideo cbaritas operit mulliiudinem
ribut juslificatus est, habel gloriam. Quomodoex ope- peccatorum, ut superet dilectio pristinum contera-
ribui, cum et ipse ex geniibus venerit? Sed non apud ptum. Non autem imputai, dum bonis ejus deinceps
Deum. Sed apud semetipsum habet, quia jussa per- Q operibus, quae per charilatem fiunt, delectalur, nec
ficit; aliter ergo nihil. llli Deus donavit, sed ex se, reminiscilur ejus ante factorum. Et quorum tecta
sed ex operibus suis habuit gloriam. Sed quia illum sunt peccata. Charilate. Beatus vir ctti non imputavit
fides a Deodonata sine operum praesumptione justi- Dtminus peccatum. Ne rememoratur. Beatitudo ergo
ficat, non sibi, sed Dominoex gratuita largitate dat hmc in circumcisione, an etiam in prmputio2 Volunt
gloriam. Dicit ergo beatum Abraham non ex operi- aliqui isiam beatitudinem tribus temporibus assigna-
bus (quia ante legem fuit), sed ex fide (quia promissis re, Naturae, Circumcisionict Cbrislianitati, sed ut
Dei credidii) invenisse justitiam, et quia fides per eos agloria privilegii excludat, ipse dicit, non in
gratiam Dei non solum peccatorem, sed et impium circumcisione, sed in praeputio. Dicimus enim quia
pro Dei bonitate justificat, dum non ex operibus ha- reputata est Abrahmfides ad jusliliam. Quia utrique
bet fidnciam, sed per omnia se Deo intelligit debito- eonfitemur justificatum ; quia ergo de Abraham tra-
rem, quia nihil invenit quod sibi arrogare possit ex ctamus, quod de ipso inveniret ratio, hoc in omnibus
merilis. Quid enim Scriplura dicit ? Scripturam inler- accipiamus, boc omnes indubitanter teneamus, quia
rogemns. Credidit Abraham Deo. Probavit, et ideo fides baec non soli Abrabae profuerit, sed omnibus
apud Deurahabet gloriam. Tam inagna fuit dono Dei qui creduliiatis suae sequuniur exemplum, sicut in
fides Abrabae, ul et prislina ei peccata donarentur, D sequentibus legimus, ut reputetur illi ad justitiam.
etsola ei pru omni justiiia duccrelur, accepto et lanlo Quomodoergoreputata est, in circumcisione,an in prm-
amore flagravil, ut deinceps semper Deo placeret. Et putio? Videamus uirtim propterea justus, quia cir-
reputalum est illi ad justitiam. Compensatum sola cumcisus; an ideo circumcisus, quia justus invenlus
fides. Ei autem qui operatur, merces non imputatur est : uirutn circumcisio de justitia, an justitia de
tecundum graliam, std tecundum debitum. Exponit circumcisione sit nata. Non in circumcitione, sed in
ipsuin exempluro. Et quia lex opera requirit, per prmputio. Anle juslificatusestquameircumcidereiur.
quae elatus fu rat Pharisaeus; cnm ergo justificat im- Non ergo propter circumcisionem justificaius est.
piuin diwna miseratio, locum meriti non potesl ha- Et signum accepit circumcisionis.Ne dicerem : Quid
bere praesumplio.Debilor enim est antequara pareat ergo circumcisus est, si non indigebat circumcisione?
prseceptis, et nisi paruerit, daronaius. Si aulem fe- Signum est, inquit, juslitiae, non augmentum. Item
cerit, non habet gloriam, quia inutilis servus est, qui aliter : Ut ostenderet quam justus et fidelis esset,
nihil amplius operatur. Si vero qui non operalur. De qui dolorem sibi ex mandato Dei non dubilavit in-

* Legeudum sane justitia in nominativo casu. EDIT.

455 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 450
ferre, nonpiitanssupetfluuin, quod ab scienliartim A peccantium. Ideo quippe lex iram operatur, m ter-
Domino jubebatur, sicut nec parricidium impium, rito atque converso ad justiliam legis imptendam Di-i
quod fottS praeceperal pietalis. Signaculumjuslitim roisericordia gratiara largiatur per Jesum Cbristuin
fidei. Ut significaret jostitiam Christi, quae ex fide Dominum noslrum, qui est Dei sapientia; de quo
est, quaenunc est in praeputio, sive quaeei in prae- scrtpttim est: Legem et misericordiam iu linguapor-
pulio est nala. Item aliter : Tam periecta fuit fides lat. Legem, quaelerreat, misericordiam, qiia subve-
cujus, nt signaculum mereretur, semper res plena niat. Cognitioitaque legis facit superbum praevarica-
signatur et magna. Qumest tn prmputio, Nunc in his torem : per donum aulem charilalis deteclat legis
quae ex gentibus credunt. Ul sit pater omnium cre- esse factorera. Lex, inquit, iram operatur, boc ideo,
dentium per prmputium. Ut omnes qni ex gentibus quia ira Dei raajor est in praevaricatorera, qui per
credunt, secuodum fidem filii sint Abrahae: dum et legem cognoscit peccatum et tamen facit. Ubi enim
illis sola fides ad justkiam reputalur, etiam et ipsi non est lex, nec prmtmricalio.Quaepropter transgres-
circumcisi noncarne, sed corde : sive qufa ante cir- sionem posita est: ubi enim venit ex legepraeceptio,
cumcisionera justus essel praeputiatorumpaler juslo- abundavit et praevaricaiionisoccasio. Ideo ex fide.
rura. Ut repuleturet illis ad juslitiam, et sit pater cir- Haeredesex fide, nonex lege. Ut secundum gratiam.
cumcisionis.Cuin justificaii fueriut, circurocisi sunt: B Diligenler adverle, quia secundum gratiam dixit, ut
quia prseputiatus sijustus est, praeputium ejus incir- cesset praesuraptio, quae sibi blanditur de meritis.
cutncisione reputabitur. Modo enim signo non est Firma sit prmnissioomni semini. Non ei qui ex kge
opus, per quod ab hominibus cognoscaiur. Non enim est solum, sed et ei qm'ex fide ett Abraha. Quia omnes
una gens est Dei, sed ex omnibus congregalio : quia genles crcdunt, et eompletur promissio Abrahae.Qui
jam venit exspeciatio geniium Christus. Non his est pater omnium nostrum, ticul tcriptum tU. Pater et
tanlum qui sunt ex eircumcisionefideles, sedet his qui praeputiaiorumet circnrocisoium. Hoc loco ubi Abra-
tectantur vestigia fidei, qute est in prmputio palris ham rouitarum gentium pater dicitur, Judaorum su-
nostri Abrahm. Si illuroimitanlur. Non enim per le- perbia confuodiiur, quia Judaeorum percarnem, gen-
gem. Non per legero, sed anle legem : quia in lege lium perfldem est pater. Quia palrem mukarum gen-
qujdeni de (ideel promissione Abrahaecreditum est: lium potui te unte Deum, cui crediditti. Quia per se
sed Moyses, quiscripsit legem, postea fuit. Deinde nec unius filii peterat pater esse. Qui vivificatmor-
ipse ad Galatas dicit : Quia post quadringentos et tuos. Ad generandum roortuos dicit, ut et praesertini
trigmta annos facta esl lex quae non irrilum facit nd Saram, ut praesertjm cUasx convenial: quia fructum
evacnandam promissionem. Promissio Abrahm, aut sobolis, quem aetas non obtinuerat, fides perfecla
temini ejus, m hmresessetmundi. Non per circumci- " proroeruit. Et vocat ea qum non sunt, tanquamea qum
sionero. Sed per justiiiam fidei. Ut in semiue Abra- sunt. Quamvis in principio vocaverit ea quae non
bae, id est Christo, benedicerentur omnes genles, erant, et ad mitum jubenlis slaiiro esse ceeperunt,
cui datae sunt a Palre gentes in haereditatem; sive tamen hic de filii desperata conceptione significai.
ut cura eo requiescant gentes, sicut dicit Salvator : Qui contra tpem. Contra spem nalurae erat ut vetula
Venient ab Orieote et Occidente, et recumbent cum pareret, et semen suum sicut stellas cceli futurum :
Abrabam, et Isaac, et Jacob. Si enim qui ex lege hm- In spem credidit. In spe poienliae Dei. Ul fieret pater
redet eunt. Si ex circuracisione, secuodura vos : si multarum gentium. Quia adhuc unius filii pater erat.
illi soli, ut vos vultis, haeredes, non reddidit Deus Secundum quod dictum est: Sic erit sementuum sicut
Abrahas quod promisit per justitiam ut pater esset itellce cceliel arena maris. Quia scientibus legem \o-
muitarum geiitium, et videtur sine causa credidisse. quebatur Apostolus, in arena Jodaeos, in stellis gen-
Sed non ila est: nara implevit DeusAbrabaepromis- tes, quae credunt significavit: illos terrenos, istos
sioaem, quia ex omni parie mundi gentes credunt in ccelestesintellige; quia etiam de ipsogenere Judaeo-
Christo. Exinaniia est fides, abolita est promissio. rum primilivornm Ecclesia, quae credidit, coelo et
Ergo nemo justificalor ex fide, nec ipse Abraham. " stellis merito comparatur. Et nonett infirmatus fide,
Sed quoniam fidesexinaniri non potest, nec promis- nec consideravitcorpus suum emortuum, cum fere cen-
sio aboieri, superesl ut non sit ex lege haeredilas, tum annorum esset, et emorluam vulvam Sarm. Nihil
sed per justitiam fidei. Lexenim peccata non donat, nafurae considerat fides : quia in his quae promittit
sed indicat [Alias vinditat sive judicat]. Elideonon Deus, facile natura suo servit anclori. Quaeritur quo-
polesi filios facere Abrahae, quia secundum quod modo Abraham postea de Cetbura filios generave-
omnes sub peccato invenli sunt, omnes erant pu- rit, qui de Sara ante non potuii. Idcirco de Sara non
niendi. Ideo ergo* ex fide, ut dimissis per graiiara genuit, quia anus erat et sterilis. De illa vero quae
peccatis, fiant filii Abrahae. Lexenim iram nperatur. in aetatis juventute posita erat, facile valuit procrea-
Quaeinjusiis est posita, quae magfs gravavit peccan- ri. In repromissioneautemDeinon hmsitavitdiffidentia,
les, nonabsolvit, quia injusiis est posila: in prausenti sed confortatusett fide, dans gtoriam Deo. Nec de sc-
enhn pcenaratrausgressoribus inferebat. Lex enim neclulis impossibilitate, ncc de promissionis magni-
quid aliud quam sola littera esl eis qui eam legere tudine dubitavit : quia non ad annos suos, sed ad
noverunt, et iraplere non possunl ? quae talibus lit- Oronipotentis promissa respexit, dans gloriam Deo,
tera est, quia non esl adjutrix legentium, sed testis tanquam de percepto gratias agens. Plenissimesciens
«7 IN EPISTOLAM AD ROMANOSCOMHENTARIA. 458
quia quacunque promisit Deus, potent ttt tt factrt. Id ,Aquod speramus, quanlum ex se praesumere nullus
esi, certissime. Ipse igitur fidem gentium facit, qui auderet, quia in sola Dei virtute esl, ut horoo in fi-
potens est facere quod promisit. Ipse ergo operatur liorum Dei numero possit ascendere; oslendit et nos
in cordibus noslris Gdem miro et inetfabili modo ut habere unde recte et sine periculo gloriemur. Magna
credaraus. Ideo et reputatum est illi ad justitiam. enim gloria est per fidem ac spem in numero filioruin
Non est autem scriplum tanlum propter iptum, quia Deiadscisci. inspegtoriae filiorumDeiiliud nobis pro-
repulatum ett i//i, Quia si * credidit. Et aliter, Adver- miuilur, quod, sicut diclum est, sperare nullus au«
tcndura quia apud Deum non solum devotio operis debat: quod si forte in mentem alicujus incidisset,
habet meritum, eed eliam firma et perfecta creduli- poteral aestimarese in blasphemiam incurrisse: quod
tas. Sed et propter not, quibus reputabitur. Non ut adeo magnum e&t, ut a rauliis pro ipsa magniiudine
sciremns tanlum qualis fueril, sed ut nobis omnibtis incredibile videatur: eo quod speramus gloriam fi-
eiempio sit, ut liliis pater : sicut omnia exempla liorum Dei nos consecuturos. Non tolum autem, ted
sanctorum, sive lentationes, ut se ipsi scirent, et etiam qloriamur in tribulationibus. Ideo in Iribulalio-
nos eorum exempla sequereraur. Ideo tentantur nibus glorialur, quia per eas palienliae virtus osien-
sancli, ut ipsi se agnoscant: ideo probati justifican- ditur, etde patienlia fidei approbatio nascitur : spes
lur, ut nos eorum vestigia subsequamur. Credentibus!B vero de invicti animi probatione nulritur. Gloriantur
tn eum, qui suscilavit Jetum Chrislum Dominumno- ergo sancti de tolerantia tribulationis sine periculo
ttrum a mortuit. Videamus qno ordine hoc loco ad vanitatis. Non solum enim in gloria spei, sed etiam
Chrisli transierit resurrectionem : id est, et nobis in saluberrimis nobis (ribulalionibusgloriamur, scien-
reputabitur, si tam perfecte credideriraus Christum les quantam habeat remunerationem, sicut ait Jaco-
a mortuis resurrexisse, quomodo ille credidit corpus bus : Omne gaudium exisiimate, fratres roei, cum in
Snrau emorluum posse ad concipie idum vivificari. tentationes varias incideiitis. Et illud : Beatus vir qui
Qui traditut ett propter delicta nottra. In traditio- suffert tentationem : quia cura probatus fuerit, acci-
ne misericordia, in resurrectione potentia demon- piet coronam vitae. De tribulalioneenim gloriosaper-
strata est: et ut novae ex resurrectione vltae, quas mittitur nobis ut glorierour : quod el si fecerimus,
est justificatio nostra, nobis daretur exemp'um; ut •taleesl quale si quis, numnio a>neoaut plumbeo con-
peccata nostra portaret, mortuus est : resurrexit ut tempto, geminam regiam consequatur. Quanquam non
per resurrectionem suam gtoriam nosir.e justificatio- sit digna comparatio : quia hic, quamvis preiium di-
nis ostenderet. Et returrexit propter juslificationem stei, manet lamen utriusque corruplio : ibi derogant
nostram. Ideo mortuus est, ut vitam morluis redde- parvis raagna, et raducis succeduni aeterna. Scientet
ret. Ideo in ipso corpore quo est crucifixus apparuii, G quod tribulatio. Sciri jam dic tur, quod flrmissiinecre-
ut fidem atque justitiaro crcdentium confirmaret, cum ditnr. Patientiam operatur. In tribulationeapparetpa-
in plenitudine promissionis fructum sive credulitatis tientia sivo augelur. Optant fideles aliquid pati pro
agnosceret. nomine Domini, ut acquirant de tribulatione finienda
CiP. v. Juitificati igitur. Cum Judaei el genies in- praemia sine fine mansura. Patientia autem probatio-
ler se disceptarent, et illi de antiqu.-elegis operibus, nem: probatio veroipem. Qui in omnibos paiiens fue-
hi denovaChristivocatione praesumerent, pertractata rit, probatus est. Vasa enim (iguli probat fornax, et
causa quia neino eorom est ex merito suo justificalus, homines juslos tentaiio iributalionis. Spet autemnon
sed omnes per gratiam, quae fidem infundii, et veri- confundit. Spes futurorum omnem confusionem ex-
tatem ostendit; el quod nec genus, nec circum- pellit prajsentium, unde probatur non habere spem,
cisio, sed fides faciat filios Abrabae, qui ante cir- qui praeceptisChristi confunditur. Quia charitat Dei.
cumcisionem ex sola credulitate jusiificatus est: Quomodo nos Deus diligat ex hoc cognoscimus, quia
qua ratione conclusa pacem eos habcre horlatur ad non solum nobis per morteroFilii sui peccata dimisit,
Deuro, quia neroo suis meritis, sed omnes Dei gra- sed etiam dotmro in nobis sancti Spirilus contulit,
tia el misericordia sunt salvati. Ex fi.te. Quae ex qui purgat et illuminat occulta cordium, el jam nunc
Deoest, ut credamus; sicut et ad Galatas dicit: At. " revelat gloriam futurorum. Diffusa est in cordibusno-
ubi venil fides, jam non sumus sub psdagogo. Et stris per Spiritum tanctum, qui datut estnobis. Magni-
ad Hebraeos : Aspicientes in auctorem et consum- ludo beneficiorura excitat in se magnitudinem chari-
matorem fidei Jesum Christum. Pacem habeamus ad talis, quae perfecta timerc non novil, neque confun-
Deum.Vel subjecii simus Deo : vel pacem Dei, non ditur : quae lamen in nnbis non per proprium meri-
saecutihabeamus. Per DominumnosirumJesum C/iri- '. tum, md per Spiritum sanctum donatur : quia ipsa
i/um. Non ex operibus, per quem habemns accessum «hariias pleuitudo legis esse cognoscitur. Et ideO
perfidemin gratiam istam.Per quem accessimus prope, nemo in sc, sed in Deo, cujus donnm est, gtorielur:
qui eramus longe. In qua stamus. Quia ante gratiam nec dicat : Ego naturali legi credidi, et sic accepi
jacebamus. El gloriamur in spe glorim filiorumDei. In Spiritum sanctum : quia nemo praevenit Deum, sed
hoc quod incredibile videtur, nosper fidem gloriamur illius semper misericordia praevenimur. Utquid enim
filiorum Dei sperare nos adoptioiiem, tantumque est Chrittus cum adlmc inflrmi essemut. Vull binc osten-

* Dctenda videtur conjuuclio si. EDIT.

459 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 44i>
derc, quia prQ impiis mortuus est, et beneficiornra A 1 manere custodia. Non solum autem, sed et gloriunvr
ejus magniiudiiiem commendare, ut indebile ab eo in Deo. Non solum nobls vita dabitur Chrisli in illa
tatitum dilecli, quanlum eum diligere debeamus, vi- resurrectionis imrautatione, sed et gloria, sicut dicit
deamus, atit si tam sanclo et tanto beneficio aliquid Joannes Aposlolus : Nondum apparuil quid erimus :
pracponendum sit, cum ille nobis impiis nec viiam scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erinius.
suani praeposuerit, nec denegaverit mortem. Secun- Per DominumnoslrumJesum Christum.Ut per ipsius
dum tempuspro impiis mortuusest. Sivequia in ullimo gratiam similitudinem ejus mereamur, et simus in glo-
saeculipassus est Chrislus, sive ad praesens, vet ad ria Dei Palris. Per quem nuhc reconcilialionemaccepi-
tridui tempus, ul praedirabaiur, esl mortuus.Qui ergo mus. Nunc reconciliationem, lunc gloriam. Propterea
pro impiis morluus cst dicens, oslendil, quod piura sicut per unum hominemin hunc mundum.Hinc osten-
Dominumusque admortem diligere debearaus,qucni dere vult proplerea Chrislum passum, ul qui a Deo
pro impiis servis cruciatttm mortis*excepissecogno- per Adam discesseramus, per Christum reconciliare-
scimus : sfmulqtie notandum, quod ait, pro impiis, mur. Peccatumintravit. Tnduce etexemplo: quomodo
ut pracsumptio humana reprimalur, ne suis meritis enim cum non esset peccalum, per Adara advenil, iia
aliquid tribuat. Vix enim pro juslo quis moritur. Hoc et cum jam apud nullum esset juslitia, per Christum
contra Pelagium facit qui negat originale peccatum, B 1 revocata est; et quomodo per illius peccalum mors,
quod si hominem non obligasset, raors Christi non ita per hnjus justitiam vita. Et per peccatum. In hoc
fuisset necessaria. Dignum autem est ut homo pro loco conlra abruptum Pelagianaeimpielatis errorem
confessione boni Dominivitam incunctmier cflundat, morlem sludei ostendere non a Deo faciam, sed per
quinon pro juslis, sed proimpiis mortttus est, et vel culpam transgressionis itlatam : qtiia sicut per primi
sic de nobis praesumere desinamus. Nam si vix pro Adae peccaturo salus amissa est, ila per secundi ju-
justo quis moritur, quis pro iniquo et impio, nisi ille stitiam reparala est. IIic Aposlolus hoc intendit as-
qui venerat salvum facere quod perier.>l : cui nullus serere, quia magua fuit Adae transgressio, sed ditior
prior dedit, sed ab illo accepit, ut crcderet? Nam pro est Cbristi redemptio; ei inde dixit : Et non sicut
bono forsitan quis audeat mori. Tam facile : nam bo- '• per unum hominem peccatum, ita et donum. Ex uno
num hoc est quodjustum, secundumillud mandalurn, peccato ille inlulit nioitem : bic ex multorum aboli-
justum ei bonum. Commendataulem suam charitatem. lione reddidit vitam. Et ideo ptus praevaluitjustiiia in
Quando indebite aliquid redditur, tuiic charilas com- vivificando, quam peccalum in occidendo. Mort. Illa
mendatur. Quid ergo tani indebitum quam ul sine de qua dicit: Cum mortui essetis in peccalis, convi-
peccato Doininus pius pro servo iiripio morerelur? . vificavit vos Cbristo. Mors a morsu serpentis noinen
Deus in nobis. Quantum nos diligat ex morte sua co- 'C accepii. Et ita. Quomodo in illo. In omnesliomines
gnoscimus. Quoniam citm adhuc peccatoresessemus, mors pertransiit. Mors tara animaequam corporis pcr-
Chrislus pro nobismorluus est. Multo igitur magisju- ti-ansitex originalipeccat6 el in Abrabaro, et in Isaac,
stificali nunc in sanguineipsius, satvi erimus. Si pec- el in Jacob, sed Dei sur>tvivificali gratia, de quibus
catores lanlum dilexii, quanto magisjam quos juslos dicitur: Non est Deus moriuorura; sicut el Apostolus
fecil custodiel? et si pro extraneis iiilerccssit, mullo dicit etiani in eos qtti non peccaverunt: id est, capi-
magis suos perire non patitur. Si semetipsum dedit lale peccatura sic in bomines pertransiit, quia non
pro impio, quomodo sua poterit denegare? Non jam solum ille mortuus est qui transgressus est, sed etiam
per animalium cruorem, sicut iu lege; sed per san- illi qui ex transgressoribus sunt procreati, per naturae
guinem Fiiii Dei debitores esse nos admonet. Et ut vinculum lenentur obnoxii, id est per omnes ramos
intelligamus quanluni diligal recepios, qui reconei- vitiumsuum radix corrupia transmisit. Adam occidit,
Jiavit inimicos. Ab ira. Iram judicii. Per ipsum, Per Christus viviftcavil. In quo omnes peccaverunt.Sive
ipsudi salvabimur, non per nps: hoc est, si niembrum peccalo iuobedienliae,sive in Adam omnium peccan-
ejus fuerimus: cum enim orania ardebunt, solum cor- Uum pcena pi aemonstrata est. Usque ad legem enim
pus salvabitur judicanlis. Si enimcuminimiciessemus. peccatumerat in nmndo. Requirendum est quod pec-
Inimici eramus ante donum gratiaeipsius, ei ante ba- D catum : id cst, illud solum peccatum usque ad legem
ptismi sacramentum; sed et illi inimici esse noscun- viguit, quod praevaricatioprimi parentis invexil. Ces.
tur, qui post baptismum Qagitiis et sceleribus se in- sabat enim transgr. ssiunis deliclum ante legis adven-
volvunt, nec pcenitentia volunt eraendare errores, sic- tura. ln primo saeculopeccatores libertate praesenlis
ui dicil Jacobus : Araicitia hujus mundi inimicitia est vilaesecurius fruebantur. Erat quidem ante legem ex
Dei. Inimiciergo non nalura, sedconlraria voluntate. operalione peccalum, sed non iia imputabatur, quia
Reconciliali sumus. Quia alienali el inimici facti fue- jam pene oblillerala fuerat scientia naluralis, cujus
ramusper transgressionein.Nemo enimreconciliatur, intellectus quasi morluus revixit ex lege. Lex vindex
jiisi ex inimicitiis. lnimicos autem nos primi parentis peccati advenil. Peccatumaulemnonimpulabalur, cum
"transgressio fecit. Per mortemFilii ejus :multo magis lex non ettet. Erat: sed agresiibus hominibusnon im-
reconciliati salvierimus in vila ipsius. Si per moriem putabalur, nec abaliis credebaturesse peccalum. Sed
Cbristi salvati sumus, quanto magis in vita ipsius glo- regnavit mort ab Adam usque ad Moysen.Id est, murs
rilicabimur, si et vitam ejus imiiemur el morlem, el ex originali malo veniens usque ad legem sola regna-
in praeceptorumejus adjutorio ipsius studueriinus per- vil. Ideodixil: Regnavil, quia tolum mundum gene-
441 1N EPISTOLAM AD ROMANOSCOMMENTARIA. 44«
raliter occupaverat. Alia vero peccali neqnaquam A loco omnino cavenda est opinio quaedicit: Sir.ul caro
regnare vidchantur, quia non per universos genera- ex carneAd:i', ita anima uusira ex anima Adacorculia
liter regnabat iniquitas. Naluralis enim aliquaniula Dei.operatione creatur.
jusliiia vigebat in plurimis, sicut in multis philoso- Sicut quidam dixit : Legc taienli fundel opus n:.-
phis : et caetera delicta quamvis ex viliata natura , lura suum, quae nisi hic fueril 'liberala per gratiam,
tamen voluntaria erant. Seculuni esl atiud novum, id perpelua pcena in aeternum damnabilur. Namjudi-
est praevaricationisconlempia lege delictum. Ergo ciitm. Subaudilur mortis. Ex uno in condeinnationein.
obligaiio sola primi horainis usque ad Moysen per sc Subaudilur, peccantesive peccatoprimum. Gratia au-
roortera operata regnavit. A legis autem lemporc ge- lem ex multis delictis in justificationem. Ac si prima
nus aliud delictorum in reatum. neglectaelegis acces- obligatioveteris offensKusque ad Chrismm dominata
sil, quod anle ejus promulgationem non polerat im- est. Alia vero delicta ante interdiclum legis non vi-
putari. Ac sic introeuniibus novis praeceplis iniqui- debantui- vel non inlelligebantur esse tam gravia :
tas multiplicata est. Lex enim non ut lollerel pecca- adveuiens ergo gratia, non solum originate debilum,
tum, sed ut demonstraret, vel judicaret, advenit: et sed et acluale dnnavil per baptismum. Et ideo ex
ideo hic abundantiam gratiacApostoli doclrina com- mullis delictis ju.-tificavit. Si enim unius deliclo mors
mendal, quia non lanlum Adaedebilum, quod solum R regnavit per unum. Id est per Adae transgressionem.
nsque ad legem, velul lyrannica doraioatione regna- Multo magis abundantiam gralim.Major estredemptio
verat; sed etiam innuracras offensas praevaricationis Salvatoris quam perditio transgressoris: quia per Chri"
et reprobaeconversationis Redemptoris bonilas redo- stum omnia peccata djmissa sunt, non solum origina-
navit. Propterea dixil: Nam judicium quidem ex uno lia, verum etiam et aciualia. Et donationis, et jutiiiioe
iu condemnationem.Quod autem dicit: usqueadMoy- accipientes in vitam regnabunl per unum Jestim Chri-
sen, id est usque ad finem Iegis el initium gratiae de- tum. Quia et utjuste vivamus, el ut cura ipso regne-
bitum naturale regnavit: sicut dii-imus, verbi gralia: mus, rouneris ipsius largitale donatum est. Donalio-
Fnerunt Hunni usque ad Attilam. Non utique princi- nes audiraus : de nostris meritis taceamus. Igitur sic-
pium regni ejus, sed finem designamus : sic et usque ul per unius delictttmin omnes hominei in condemna-
ad Moysen, id est usque ad (inem legis, et principium tionem, tic et per uniut jutlitiam in omnet hominet in
gratiae. Reliqua delicia, quae non intelligebantur pec- juttificationem vitm. Mors regnavit, subaudieiidum.
cala esse usque ad principium legis, quousque diceret Qui ergo ex hac condemnaiione liberatur, gratiam
lex : Non concupisces, per legem revixerunl. Nam diligat; qui non liberatur, debitum agnoscat. Si in
originale hodieque usque ad baplismum regnal, scd reraittendo debito bonilas, in exigendo aequilas in-
feuoris sui perdidit usum, postquam Christi sanguis *" lelligitur : nusquam enim esse apud Deum iniquiias
cbirographum originale delevit. Sed dicet aliquis : iuvenitur. Sicut enim per inobedientiamuniushominit
Quare adhuc in niultis gentibus regnat originis ma- peccatoresconstilttti sunt mutti, ila et per unius obedi-
lum? Cui respondet: Tunc vere pestis late diffusa tionem justi constituunlur tnulti. Sicut exemplo ino-
regnabat, quando medicus deerat, quaudo mortalltas bedicntise Adaepeccaverunt roiilli, iia et Chrisli obe-
generalis omnes vastabat. Ubi vero portara paradisi tftione justificantur inulii. Grande crimcn ino' edien-
remi.ssiode coelis roissa patefacit, inors perdidit po- liae, quaro qui habuerit Cbrislianus, quodcunquc boui
testatem : ac sic non regnat, quia regnum ejus de- fecerii evacuat. Obedienliam, inquil, malo quam sa-
structum esl per graliam Cbristi. Etiam ineos qui non crificium. Lexaulem subinlravit,ul abundaretdelictum.
peccaverunt,in timilitudinem prmvaricalionitAdm,qui Ne dicerent nobis : Lex peccata dinTsil: Non, in-
ett forma futuri. Forraa fuluri, lorma e comrario; quit, venit dimittere, sed monstrare : qua contempla,
quomodo ille peccati, iia bic jusliliae : sive ille in inccepit abundare delictum per scientiam : quasi di-
anima vivente, iste in spiriiu vivificante.Chrisli forma ceret : Ut video, lex peccata non minuii, sed adjecil,
Adara fuit: quia sicul Adam sine commercio conju- non tamcn suo vitio, sed illorum. Lex, inquil, snbin-
gali Dei manibus est factus, iia et Cliristus ex vir- _^ travit, ut abundarel delictum : quod supervenientis
gine, Deooperante, processit. Sed non sicut delictum, gratiae largiiaie vacuatum est. Aperie crgo ex hoc te-
ita el donum. Si enim unius delictomulti mortuisunt: stimonio advenimus, Apostolum de duobus loqui ge-
multo magis gratia Dei, et donum in gratia unius ho- neribus peccatorum, quae vel ex naturali tegis trans-
minisJesu Christi in plures abundavit.Et non sicut per gressione veniebanl, ubi causam explicuit naturalem,
unum peccatum, ita et donum. Id esi, plus praevaluit legalem subdidil, dicens : Ubi abundavit peccatutn,
justitu in vivificando, quam peccatum in occidendo: superabundavitgratia. Ubi autem abundavitpeccatum
quia Adaepeccatum et se et srtos posteros inierfecit: Toius bic sensus esi: Vetus Adam per unum deliciuin
Cbristus aulera et quos in corpore invenit, et suum intulit mortem; novus Adam ex iniiuiiierabitWmde-
hominem, et posteros salvavit, Scd forte dicit ali- lictorum indulgenlia donavit salutem. Ubi, inquit,
quis : Caro, quae ex transgressore venii, juste trabit abundavit peccatum: quia accepia lege peceatum non
originale peccatum; anima vero, quac innocens na- cum ignorantia/ sed cum scieniia perpetratur. ldeo
scitur, unde trahit originale peccatum, ut si non ba- incipit abundare deliclum. Superabundavitgralia. Ut
ptizatus infans inoriatur, in aeternum damnetur? Au- sicut regnavit peccatumin mottem. Quomododicit Sal-
diat et agnoscat quia magis anima primum in Adam vator : Cui plus diihittitur, plus diligit. Manifestala
pro appelitu divinitatis *uam caro peccavit. Islo vero eslquantitas peccati, ut «cirent 1na3uilu.din.ejn aratise,
 445 PRIMASIl ADRUMETANIEPISC. 444
et redderent magnitudinem cliaritatis, et ex indul- A ritum suum. Plenius requirendum est quid intelligi
gentia remissiontscresceret debitum chariiaiis. Ita et debeal, in morte ipsius baptizali sumus. Prascipit
gratid regnet per justitiam in vitam aternam per Jetum Apostolus ut quia propter nos Christus crucifixns,
Chrittum Dominumnoslrum. Manifestanlur beneficia mortuus et sepultus est, et resnrrexit, nos quoque
dura econlrario indignorum meritis comparantur : ad passionis suaesimilitudinem voluntates et cupidi-
roors enim per Adam regnavit, vila per Cbristum. Ut lates nosiras crucifigamus, et in baptismatis mysterio
sicut confirmatum esl regnum peccati per legem con- roortis, sepuliurae ac resurrectionis ejus exemplum
lemptam, quae abstulil excusationem ignorantiae, ita iniiteraur, ut si passionura socii fuerimus, simus
et regnum gratiae confirmetur per multorum remissa eiiam consolationuro. Sed requirendum quomodo
peccalorum. possit in vita posflus mori, et nondum mortuus se-
CAP. VI. — Quid ergo dicemus? Permanebimus in petiri; et nondum sepultus, quomodo valeat susci-
peccato, ut gralia abundet? IUorum hic infertur ob- tari. Hoc utique modo dum de filiis perdilionis filii
jectio, qui adhuc parum intelligentes dicere poterant: adoplionis cfficimur, priori nalurac secunda nativitate
Si gratia crescet in magnitudine delictorum, peccare praemorimur; et dum sub cognato terrae elemento
deberous, ut gratia abundet, ut possit magis ac magis subniergimur , sepelimur; dura e sinu fontis assur-
munificenlia ejiis in peccatoribus abundare. Absit. B fimus, suscitamur : et ex hoc maximum baptismatis
Absit. Illi lam imperite loquuntur, qui adhuc infirmi sacramentum est. Et ideo dixit: Consepulti sumus
inveniuniur. Nos vero persuasionem hujus ignorantiae cumitlo per baptismum in morlem. Et in consequenti:
respuamus, qui jam mortui sunius peccato, ut gratite Si, inquit, mortui sumus cum Cbristo, credimus quia
viveremus. Qui enim mortui sumus peccato, quo- simul etiam vivimus cum Cliristo. Elaborandum est
modo adbuc vivemus in iflo? Vult tam firmum esse iiaque ut nihil de sordibus veteris bominis agnosca-
baptizatum, tamque perfectum, quasi qui ad capitalia tur in nobis. Unde si quis nostrum forle praevenitur
commitienda morluo quodammodo comparetur : ut dono Domini per pcenftentiam diluatur. Si ergo fue-
jam peccare non debeat, Id esl, crimen admittere. rimus novi, et immuiati inconversatione, similiter
An ignoralit quia quicunquebaptizati sumusin Christo novi et iromutati efficiemur in gloria. Scientes quia
Jesu. Aul nunquid sacramentum ipsius baptismatis vetus homo noster simul cruciflxus est. Velus homo
. ignoratis ? In Scripturis baplisraatum sunt genera dicitur qui veterem et terrenum Adam aut deposuisse
tria : aqnae, ut Joannes; Spiritus, qui et ignis, ut in nondum videlur, aut eumdem, in ccenum prioris vitae
Aclibus apostolorum. Descendit Spiritus sanctus relapsus, imitalur. Sicut autem redemptdr ille ia-
quasi ignis, de cujus deitale alio toco demonstrat : nOxiumcorpus appendit, ita nos noxium suspenda-
Deus, inquit, noster ignis consumens est. Tertium G mus a viliis. In quo roysterio crucis Moyses serpen-
*
genus est baptismi in sanguine, quo martyres bapti- tem aereumindorso suspendil, ut destruatur corpus
santur. Unde ipse Dominus jam baptizatus in Evan- peccati. Hoc est, ut non ex parle, sed orane vitium
gelio protestatur : Raptismo habeo baptizari quod destruaiur. Contepulti enim sumut eum ilto per bapti-
vos nescitis. Sicut in Joannis apostoli epistola legt- tmum in mortem.In exemplo Cbrisli ad cum imitau-
rous : Tria sunt quae perhibent testimonium : aqua, dum consepelimur in baptismo, ul mortui veleribus
sanguis, Spiritus. Unum in roinisterio, non in na- criminibus renuntiemus diabolo et pompis ejus. Os-
tura. Aqiiaper fignram lestisestdominicaesepullurae; tendit nos ita baptizari ut consepeiiamur Cbristo. Ut
sanguis lestis est morlis; Spiritus testis est resurre- quomodosurrextl Christusa mortuis per gloriamPatris.
ctionis : quia Spiritus auclor est vitae. In morte ipsius Ut quomodo glorificalur Paier per resurrectionem
baptisati sumus. In morte Christi baptizamur, ut in Filii, ita et per conversationis nostrac novitaiem
ipsius morte credentes, quasi roorlui viveremus. glorificelur. Ita et nos in novitate vitmambulemus.
Quippe quibus nihil esset cum hoc uundo commune. Ostendit quomodo viventes mortui esse possimus,
Et quibus totus mundus eral aucloris exeinplo mo - nec aliquid velle aut cupere debeamus, quod volunt
rilurus, sicut multi sancti vel fecerunt vel faciunt : aut cupiunt ii qui novi non sunt. Si enim complantati
quia Christus pro omnibus mortuus est. Ergo omnes Ji facti sumus simililudini mortis-ejus, simul et resurre-
mortui suiit, ut et qui vivunt jam non sibi vivant, ctioniserimus. Si consepulti sumus, et resurrectionis
sed ei qui pro illis morluus est. Vivoaulem non jam erirous participes. Si complantati non sumus, nec
ego: vivit vero in me Christus. Et, Mihi mundus cru- conresurgemus : et si fuerimus novi in vita, erimus
cifixus est, et ego mundo. Fieri enira non potest, nisi in gloria. Si similitudinem mortis habuerimus, et
ut mortuo capite, oronia membra commoiianlur. resurrectionis babebimus. Hoc tcientes, quia vetut
Caput enim pro omnibus membris pertulit pcenas, homo noster simul crucifixusesl. Qui veterero homi-
ut omnia in eura membra morerenlur, et ita peccato nero et lerrenuro imilando peccabanl. Nara vetus
mortua viverent Deo. Quomodo enim morluus pec- homo Adam intelligilur, sicut novus Chrislus. Ut
care non potest, ita et nos, qui Christo sumus com- destruatur corpus peccati. Unum vilium membruin
mortui, implicari peccalis capitalibas.non debemus. est peccati: corpus vero universitas delictorum,
Qui cracinxus est, nihil aliud facit, nisi quod horam quorum principium originale peccalum. Chrislus
mortis exspectat, et in manus Patris commendat spi- a.utem non ex parte, sed iotegerest crucifixus,ut nos
*Fotte. legenduu indeserto. EUIT.
443 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 446
ex toto morlamur peccalo , et vivamus Deo; sive ul A Non concupisces. Sed neque exhibeatismembravestra
corpus nostrumdestruatura servilute peccati, et fiat urma iniquitalis peccato. Unumquodque membruui si
justitiae mancunam, quod solebat esse detkti. Ut officiuro suum in malos usus converterit, arma ini-
ultra non terviamu* peccalo. Omnis enim qui facit quitatis cfficitur ad justiliam expugnaudam : si ma-
peccatnm, servns est peccati. Qui eniin mortuus. est nus ad furlum, lingua ad mendacium vel blaspbe-
justificaius est a peccato. Hoc est, aiienatus est a miam; si oculus concupiscenliaeserviat ad pudicitiam
peocato, jam non potest peccare : crucifixus enira, expugnandam, et caetera. Sed exhibete vos Deo lan-
omnibus merobris dolore occupatis, peccare non quam ex mortuis viventei. Tanquam jara resurrexe-
polcst; sed concupiscenliis et passionibus contra-. rilis: posl resurrectionera aulem non carnaliter vivi-
dicii. Si autem morlui sumus cum Christo, credimtts lur, nec peccatur. El membraveslra armajustilim Deo.
quia simul eliam vivemuscum Christo. Sicut et alibi Ut oculus qui ante videbat ad peccandum, nunc
dicit : Si comraortni sumus.et convivemus. Scienlet vidcat ad boni operis ministerium; qni ante videbat
quod Christut surgens a mortuis, jam non moritur, Sic ad exspoliandum, nunc videat ad vesiiendum : sic
et iios, si mortui fuerimus vitiis, mortera secundam eliam de reliquis membris adverie, ut de iniquilale
non limebimus. Aut certe ita : sicut jam pro vobis ad uiisericordiam commulentur. Peccatumenim nobis
non petest, si criminose vixeritis, Chrislus iterum B «o« dominabitur. Non vos vincat peccatum : non
crncMgi, iia et vos non potestis iterum baptizari, «nira eslis parvuli, sed perfeeti; quasi picdagogus
sicul atibi dicit: Impossibile est eos qui semet sunt puero dicat: Noli facere vitium serraonis, nonenim
illuHtiaati, et parlicipes sunt effecti, renovari rursus adhuc audis granunaticum, sed oratorem. Sive. noo
ad pcenitentiam, rorsus crueifigenles in se Filiiim dominabitur, non hahel dominari. Non enim tub lege
Dei; qoibus son pcenitentiam, sed iuiiovaiionem, id ettit, sed sub gratia. Id est, sub benevolentia Redera-
est iteratiooem baptismaiis itrterdicit. Mors ilti ultra ptoris, qui pugnandi atque vincendi et conaius dedit,
non domiimbitur. Si eitra non domioabilnr, erga - eldoctriuaro praebuit; sed et exemptum insuper, et
jam dominata est, contra Manfcbaces, quia negant virlutem per cousolaihinem Spirilus sancti donavit,
CbristBm veram carnem hahuisse. Quod enim ntor- per quam liberamur a dominatione percati. Qnid
luut ett peccato. Sive qnud pro peccato generis hu- ergo ? peccabimutquia non sumut sub lege? Qui sub
roant, sive ^nod morti ipsi, quaein eum ult*a looum lege est premitur a lege, dum non implei legem;
non potaerit ttabere, stt nortnus. Moriuut esl temei. nori estsub lege, sed cnm lege. Sed sub gtatia? Abtit.
Id est sicnt capnt vestram semel est mortuum, sic An nttcitis quoniam cui exhibelit vot tetvot ad obe-
et ves aaembra iflias efece', vitae ejos exempla secta- diendum, servi estis ejut cui obedistit, sive peccatiad
mini, nt nmil morti ufterius debeatis, hoc est, ut iu G mortetm,siveobeditionis ad juttitiam? Ne indocti el
vobis locommors seoauda nenhabeat. Nam qui credit in fide rudes objicerent : Ergo cessanie vindicta le-
baptismum pesse iterare, oredil Cbrislum possc ite- gis,,impune peccabimus. Absit. Gratia quae et dona-
ruM crucifigi. Quod amtemvioti, vioit Deo. Vivit in vit quomodo vincamus, non vultnos omnino peccare:
deitate, «pse MHMDeus. Ita et vot etmtimate tm. si volueritis peccare, dominabilur vobis tegis sen-
Quasi fila vel membra «jus vos inteHigile. Mertnot tentia, quae vindicat in peccanies. Si autera justitiae
quidem este peceato. Sieot hnitater ejus dicebat: servierilis, non estis sub lege, sed sub gratia. Non
Vivo autem j*m non ego, vivit vero ia me Cbristus. euim, inquft, polestisduobusservire. Hie quod dixit,
Vkemet •ttutem. Hoc est, ejus vitaw seqnentes, in peccabimus, criminatia et capitalia peccala intelliga-
nobis aondnm vivimus, sed jam ia Ghristo vivknus mus, noii minuta, sine quibus esse noii possumus.
onwes. Msrtaieniai suraus, et viia nostra abscondila Hoc et ubique inlellige, nbi prohibemur peccare;
estewn Christe in Oeo. Deo in Chritie Jett.iUe quia et de ipsis. peccatis loquebatur, quaeet lex
auiem wvit Deo, qui Cbristi vestigia huaUimte, daranare consueverat, secundum illud :Si dixerinms
sancuekatione, pietate seciatar. Non ergo regnet quia peccatum nen habemus, elc. Gratiut autem De»
peecalumin vestromortali corpore, ut obediatiiceucu- qued fvistit servi peccati. Gratias Deo, quia fuistis,
piscentiis ejut. Ostendit quomodo regnet. IIle «niat D sed ipso liberanle el adjuvanle jara non estis : quia
regnat, cui omnes obediunt. Quomodo fn cerpore obeditis, quia resistilis adjulore Deo. Obedittitwlem.
peecatuai regnet exposuit, id est, si vitiatae naturae Ut dono et exemple Christi vivatis, qui aon sotum
pracbeanws ebedientiam et censentiamus. Non dixit: peccala, sed occasic-nesauferre doiiavit et docnit
Non sil, quia jaa ibi est; sed : Non regnet, id est, defictornm. Imitatores, inquit, mei estote, sicut et
non tart qued jubet. Surgit ira : noti dare irae lin- egoCbrisli ex cordc, ex fide. Ineam formamdoctrinm
guam ad maledicendum, non manum ad feriendwn, in qua tradili ettit. Novi Testamenti. LiberaUautetu
non roembra libidini: quae non surgeret, nisi pecci» a peccato. Liberi facti. Servi faeti estis juslilim. Per
lum esset in membrts nostris. Inest quidem pecca* gratiam Dei. Humanum dico. Quia non potestis ad«
lumiememhris; sedsofl regnat, si non obediainr huc audire divinum. Sive sic: huroanitate digiiura
desideriisefos. Bt ideo dom «raodnon vtrit, agit, id est quod dico, quod etiam aptid homines rationem
est, nen vidt cenctmiscere, «oncupisch, «onsentit habct, el facile intelligi polest. Hoc est : Majora
legi, qnemam feenaest : >hocenim vult et ipse quod quidem exujerc a vobis pro divinse servitutis retri-
tex» ^uia vnlt ipse «on eoncupiscere, «t iex dixit: butione deberem; sed coadescendens et lemperani
 447 PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 448
infirmitati veslrae, liumana et possibilia praedicoat- A peccato; ex qua parte adhuc servimus legi, peccaii
que persuadeo : ut sicut prompti fuisiis ad sectanda adhuc servi sumus. Et ideo dixit: Condelector enim
noxia atque contraria, ila alacres sitis ad ea quae legi Dei secundum interiorem hominem. Ecce unde
ulilia et saluii amfca sunt peragenda. Propter infir- liberi, unde condelectaraur legi Dei? Liberlas enim
mitalem chrnis vestrm. Corpus quod corrtimpiltir ag- delectal: nain quandiu timore facis quod justum est,
gravat animam, quia quidquid anima carnaliter fe- non Deus te deleclat. Stipendia enim peccatimort.
cerit, carni deputalur; el quando anima ccetestiaagit, Remuneralio dicilur slipendium. Merito ergo slipen-
totus homo spiritalis est. Carnalis si vincitur a con- dium, quia malitiaediabolicaemors aelerna, tanquam
cupiscentiis; spiritaiis, cum dono Dei vincit concu- debilum reddilur. Qui militat peccato, mercedem
piscentias. Sieut enim exhibuistis membravestra ser- accipit moriem. Gratia aulem Dei vita mlerna, in
vire, ita nunc voltinlate mulata exhibeamus nos Chritto Jesu Dominonostro. Gratia sub qua estis.
servirejusiitiae, non sicut Manichaei,qui dicunt na- Simulqiie nolandum quia non dixit slipendiajustitiae,
turam corporis ita in se per conditionem inserlum quia non illam baberous ex nobis. Ergo quamvis
babere peccaium, ut illud superare non possit; sed nostra non sit, sed gratiae, tamen custodita Dei ad-
per gratiam renovati non exhibeamus membra nostra jutorio vitam dat aelernam, Iransacta vita temporati.
ad malum : nam non est ex se corpus raalum , sed I» CAP.VII. — An ignoratis, fratres, scientibutenim
voluntates quas mutare jubemur, quaeper trausgres- legemtoquor. Hinc incipit difficuTtalem legis osten-
soris reaturo vitio naturae inesse noscunlur, non dere, ut illos liorletur sine timore sub gratia vivere:
conditione. Immunditim el iniquitati. Luxuriae sive quia modo aclu cessante, lex nobis non vivit, sed
idotolatriac. Ad iniquilalem. Ad iuiquitatem facien- sibi; et vivit in Novo Testamento, per quod refor-
daro. lta nunc exhibelemembravestra servirejustitim. roatur. Quia lex in hominedominatur quanto tempore
Ut quomodoperfecti fuislis in malo, ex originali pec- vivit. Nam qumsuo viroest mulier, viventeviro alligala
calo, ita perfecti sitis in bono, graiiae dono; ut manus esltegi. Si autem morluus fueril vir, sotuta est a lege
quac antea rapiebai, modo porrigat misericordiam; viri. Comparalionem inducit : mandatum legis dicit
ei pedes qui antea ad malum currebant, modo ad virum : plebem autem, vel animam, mulierem, ut
visitandos iufirmos, et in carcerera ad opus b/mum ostendat legem, quae iram operalur, sine effeclu,
currant; oculi qui antea videbant ad concupiscen- quasi morluam, nobis jam mortificaiis, impedire non
dum, ad invadendum, videant niodo ad roiserandum, posse quorainus ejus esse possimus, qui a morluis
ad largiendum. Ecce sic mutentur membra nostra. resurrexit: quae meriio nobis viveret, si inveniret
In.sanctificationem. Ut recipiatis sanelificationem, quod puniret in nobis. Tandiu enim dicit esse sub
sive possideatis. Cum enim servi essetispeccati, liberi s, lege horoinem, quandiu vivit in peccato. Hoc autem
fuittis justitim. Hoc est, in nulto servistis jusiitiae. peccatum intelligendum est, quod accessit ex lege.
Ita et nunc liberi estote a peccato , ut in nullo ei Ubi enim non est gratia liberatoris, auget peccandi
serviatis. Ecce ostenduntur etiam peccato minime desiderium prohibitio peccatorum. Igitur viventeviro
potuisse, nisi alia libenaie servire. Liberi ergo a jus- vocabituradultera ti fuerit cum alio viro: si aulem
lilia non sunt, nisi arbiirio voluntatis. Liberali au- 1\ - mortuut fueril vir ejus, liberata eit a lege, ut non tit
tein a peccato non fiunt, nisi graiia Salvatoris. Libe- adultera, ti fuerit cum alio viro. Quandiu vivit vir,
ros dixit justitiae, non liberalos; a peccato autem tandiu ei secundum ejus necesse est vivere volunta-
non liberos, ne sibi hoc tribuerent, sed liberatos : teni. Si autem dormierit vir, el mulier alii fuerit
id est, si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi juncta viro, jam non ei secunduro prioris viri consue-
erilis. Quem ergo fructum habuittit tunc, in quibut tudinem est vivendum. llaque fratret meiet vot morti*
nunc erubescitis? Qualem fructum in actione illius ficati ettit ttgi. Juxlacorpus noluil dicere, mortificata
habuistis, in cujus etiam recordalione verecundia est ? est vobis lex; sed retiquil inlellectui, sicul in niultis
Quicunque se cognoverit bonum, erubescit se fuisse locis. Juxta comparationem debuit dicere, magis itlis -
roalum. Et quicunque se erubescit bonum , malus . legem inortuam quam ipsos legi, sed quod inter Ju-
est, quia nec in praesenli fructum habet, et finem j» daeosdicere adhuc intractabile videbatur, intellectui
mortem. Nam finis illorum, raalorum scilicei, mort dereiinquit: satis evidenter ostendens, legem non
ett. Pcena perpetua. Nunc vero liberati a peccato.At- potuisse auferre, sed potius auxisse peccatum, quod
tende quia liberati dixii, ut non nobis, sed Deo de- aufert gratia -.quoniam lex jubere novii, cui succum-
mus gloriam. Servi autem facti Deo, habetit fructum bit infirmitas, non juvare, quod facit gralia Christi.
vetlrumintanctificationem, finem verovitam xternam. Ab hoc loco, et tota isia lectione, usque: Quis libe-
In Dei servitio permanere, hoc ipsum jam fructus rabit me de cprpore mortis hujus, videt Apostolus
est quod vivitis, sanctificali per bapiisrauiu. Servus transfiguratum esse in se hominem sub lege positum,
autem Dei vicem inimicis non reddit sicut Joseph, cujus verbis ex persona sua loquitur, et qui dixerat:
qui dixit frairibus: Nolile liinere, servus enira Dei Evacuali sumus a lege roorlis, in qua detinebamur,
ego sum. Dei autera servi in praesenti fructum ha- ita ut serviamus in novilaie spirilus, et non iu vetu-
bent donum Spiritus sancti, et finem viiam aeternam, staie litlerac. Per haecverba videlur tegem reprehen-
sive sanctificuionem bonaevitae. Ergo in isla vila disse, sed non ita. est, quia subjecit: Lex peccalum
adhuc ex qua parle servi sumus Deo, liberi sumus est? Absit. el reliqua. Haec vero auricula cst non
i
MM IN EPISTOLAMA© RCWANOSCOMMENTARIA. 459
mendax. Crucifixa carue, pcr quam nobis domina- *» tanluni ul demonsirarelur, nt quia peccatum s'ne
batur damnando peccatum, jam aclum non habet. gratia 4>eivinci non potest, ipsa reatus sotlicitudo
Ante erant imitatores Moysi : nuuc vero Christi; sic cogat ad gratiam couvolare. Sed peccalum non co-r
diciuni esl: Mortui.eslis legi, ac si dicerelur, Mortui /(novi,nisiper legem. Namconcupiscentiamnesciebam,
estis suppliciolegis. Cur mortui sumus legi per cor- tiisi lex dicerel: Non concupisces.Hinc incipit Apo-
piisChristi, si bona esl lex? Quia morlui surnus legi siolus quasi de se dicere, et de se dare exemplum,
dominanti: liberati ab eo effectu quem tex punit et qui sub lege vixerat, quaeper se non salvat,sed osten-
damnat. Usitatiusenim vocatur tex, quando minatur dat peccaium; nam nec tollit, nec jusiificai, sed in
et lerrel, ac vindical. Itaqne idem praeceptumlimen- transgressoribus vindicat. Non ait, peccatum non
libus tex est, amantibus gratia est. Per corpus Chrisii, feci, nisi per legem; sed, peccatumnoncognovi, nisi
commoriendo Cbristo, qui damnavit peccatum in per legem, quaeostendit peccatum esse concupiscen-
carne. Ut sitis alterius qui ex morluis resurrexit. Sub- tiam : quod ego nesciebam esse peccattim. Concupi-
audiendum allerius viri. Ut fructificetis Deo. Fructi- scentiam, inquit, nesciebam. Non dixit: Non habe-
ficat cujus exemplo populus Dei crescit, sicut dir.il: bam, aut non faciebam, sed nesciebam esse peccalum.
Ut aliquem fructum habeamus in vobis. Cumenim Unde apparet concupiscenliani per legem non iusi-
essemusin carne. Cum essemus in carnali conversa- ptam, B sed deinonstratam, quae docet quid quisque
tione, passio concupiscentiaeoperabalur in oculis et facere debeat, vel vilare. Sed verus homo adhuc
caeterismembris,quaetamen per legemoslendebantur trahitur consuetudine delinquendi : concupisceniia
esse peccata, ut fruclificarent roorti peccati. In carne, enim noslcae naturae est, accedens per peccatum,
inquit: id est carnatibus desideriis obstricii tenere- non Dei conditio. Et ideo malum ipsum non Dei dis-
mur. Passionespeccatorum,qumper legem erant, ope- junclione separandum, sed Dei miseratione sanan-
rabamur in membris noslris. Is passionibus moritur, dum est. Occasioneautem accepta. Hinc Apostolus
qui jam mente servit legi Dei, quaravis passionesipsas praeierilam vilam suam, quandosub lege vivebal, et
necdum moriuaesint, Auclamdicit concupiscentiam, adolescentiaesuaepugnam coramemorat. Et quod ait:
cum lex prohibei. Augmenlum concupisceniix de Ego autem vivebara sine lege, primam suam aetatera
inbibitione, etreatum poenaedepraevaricatione.Hoc insinuat: Adveniente, inquit, mandato, peccatura re-
esi, quia per bonum operalum est morlem. Utfructi- vixil. Ego auiem mortuus sum: jam se praecepti ca-
ficarent morti. Id esl, ul nos in iisdem passionibus pacem, sed non efficacem fuisse testaiur. Et ideo ut
positos legis severitas inierficeret, ct fruclura morti praevaricatorem se legis ostenderet, in quibus inte-
de nostra perdiiione praeberet, quia fruclus peccaii rioribus lalem se fuissesciebatApostolus antegratiam
mors est. Fructificamusroorti, dum prohibila facimus. G £ Dei, quaeper Jesum Christum Dominumnostrum est.
Nunc autem solutisumusa lege morientes.Lex mortis, Et ad Epbesios hoc apertissimeconfitelur: In quibus,
quaeoccidit peccalorcs, id estcriminosos; sed etlex inquit, ut nosomnes conversati sumus, in desideriis
peccati ideo dicilur, non quia ipsa peccatumest, sedI carnis et cogitationum : et eramus natura filii irae,
quia peccatoribus imponilur. Ideo etiam morlis di-. sicut et caeteri, et reliqua. Et ad Tiium: Fuimus et
citur, quia stipendium peccati mors, aculeus aulem, nos, inquit, aliquando stulti et increduli, errantes,
mortis peccatum: virlus vero peccati lex. In qua de- et reliqua quae ibi sequuntur. Talis anie gratiam fuit.
tinebamur.Delinebamur per peccatum. Ita ut servia- Peccalum per mandatum operatumest. Sicut qui invi-
mut in novitate spiritus, et non in vetustale litterm. det, tunc magis occasionem nocendi accipil, quando
Spiritaiis graliaeprarceptis obedientes, non lilterami ei cui nocere vult, aliquid creditur. In me omnemcon-
legis sequentes. Quid ergodicemut, lex peccatumest? ? cupiscentiam.Oronem quae scripta est in lege: Non
Quia dixerat, quod passiones per legem morti fructi-. concupisces uxorcm, neque agrum, neque quidquam
ficarent, ideo sibi objicit, lex peccatum est?et re-. proximi tui, et reliqua. Habet hoc per transgressio-
spondet: Absit. Hocfacit contra Manicbaeos,qui Velus3 nem humanae menlis infirroitas, ut difficiliusobser-
Testamenturo negant. Quod si dixerinl: Ideo hicB vari possini prohibita. Sine lege enim peccaium mor-
propter Judaeosasserit tegem, quia tirouit scandalum,'D tuum erat: id e»t, latebat, non apparebat, ignorabatur,
respondendum est : Ergo seraper limuit scandalum, mibi mortuum videbalur: vel in oblivionem erat na-
quia nunquam contra legem locutus est. Cum ergoj luralis lex, quae ostendebat quid e?set peccalum.
multis locis opera legis destruxerit, nunc meriio in„ Ideo et lex daia est litterae, quaecommemoraretlegern
hoc eam laudat, in quo spiritalis est, et Manichaeos s naturae. Ego autem vivebamaliquando. Quasi justus
ejus insinuatione confundit. Absil. Ne quis enim pro- et liber a peccalo vivere mihi videbar. Sine lege.
pter haectestimonia vituperet legem, et malani esse8 Uiute manifestat, non ex persona sua proprie, sed
contendai, praevidit Apostolus male intelligentibus g generaliter ex persona hcminis loqui. Sed cum ve-
quid possit occurrere, eamdem sibi ipse proposuitl nisset mandatum : id est, in oblivionem venerat esse
quaestionem.Quidergo dicimus, inquit: lex peccatum n peccatum; at ubi venit mandalum, recognitum est
esl? Absit. Sed peccalumnon cognovi, nisi perlegem. !, peccatum, ut omnis qui illud fecerit, mortuum se esse
Hoc jam superius dixerat, perlegemcognitiopeccali.i. cognoscat. fleiia-i/.Tdest, eniluitetapparuit. Revixit,
Non ergo ablatio, sed cognilio est. Quacideodala est,',, ait: non vixit; vixerat enim aliquando in Paradiso,
pon ut peccatum tollerei neque ul exslirparetur, sedd , quando contra datum praeceptum salii apparebat
 451 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 452
admissom. Peccatumrevixit, ego autem mortuus lum., A jusliflcatur; et ideo vivificandiseis quos litlera oc-
(Tocest, apparuit quod fuerai occultum, quia vixerat cidit, spiritus gratiaegratis opilulatur. Nam nibil ex
per scieutiam naluralera, et morluum fuerat per obli- ea recte fit, sicut dictum est, sine gralia : quia non
vionra: quia praevaricatussmnjam sciens, etmor- est data quae possit vivificare.Et bonum.Custodien-
tuum me esse peccati manifestatione nerspexi: quia tibu-. Quod ergp bonum est, mihi faclum est mors?
jam praevaricalioncpeccat, qui videt per Iegemquid Absit.Nonmihi mandatumper secausa mortis exsiitit;
facere non debeat, et tamen (acit sive titiltatione.sive sed ego milii facio qni peccando morte digna com-
deiectatione,. etsi non consensione: veTqnia rcatus mitto. In male utente quippe vitium est, non in
prsevaricationis certtim mortis supplicium commiiia- mandato ipso, quod bonura est, quoniam bona est
lur. Et inventuinetl mihi mandatum. Quod cusiodilum lex. Sed peccatum,ul appareaXpeccalum,per bonum
proficiebat ad vitam, hoc neglectum perduxit ad ntihi operatum ett mortem.Per legera apparet pecca-
mortem : quia sciens itlud non custodtvi. tloc totum lum, et per ipsam punitur. Ergo per bonum, id esi,
ideo, ut oslendat legem quidem d.itam ad vitam, sed per legem, quae bona est, si quis ea legilime utalur,
quia non dedil adjutorium, quomodopossimussatvari, mibi operatur mortem, cum ejus transgressor effi-
ut nos deducat ad graiiam, quae lotum habet, et mi- cior. Ut fiat supra modumpeccans retcatum per man-
sericordiam, etadjulorium, et exemplum. Quod erat B datum, Iniquiiatis exigit magniludo ut homo jam non
ad vitam, hoc esse ad mortem.Si vis ad vitam venire, peccalor, sed peccatum vocetur. Ante legem roodura
serva mandata. Gustodituramandatumvitam tribuit: habebat peccati appetitus per ignorantiam : supra
non custodiiuro, morlem, qusetransgressToesi. Nam modum esl quod scienter admiitiiur. Scimus enim.
peccotumoecasioneaccepta.Si quid contra tegemvide- Id est, quod lex ardua, sed spiriialia praecipit,sed
tur dicere, eis impulat, qui perfecliora accipere non ego cum juxla camatem consuetudinem liiillor, ab
valuerunl. Ideo occasionem dixit fuisse peccali. Per ej*usperfectione disscnlio, perfecta perimit imperfe-
mandatum. Quia suasio delinquendi ad peccatwn ctum. Qudd tex spiritalitesl. Expositumest hoc. Man-
vehementior est, cum adest probibitio : et non solurn dat quae spiritus sunt opera: unde ostendil non posse
peccatorem, sed et transgressorem facit. Quia ergo impleri Iegem, nisi ab spiriiati. Ego autem carualit
ab bdroinibus nondum spiritalem gratiam accipien- tum. Qui legem accipio, consuevi carnaliler vivcre:
libus suavius admiitiiur quod-velatur, fallit peccatum id est, carni consentiens, nondum spiriluali gralia
falsa dulcedine: quia vcro accidit reatus praevarica- tiberatus. Bonuraesl enim non eoncupiscere: etboc
tionis, et occidit: quia pretium moriiferae voluplatis bonum vult justus, qui ex Ode vivit, et tamen facit
amplcciitur dulcedinem illain qua fallitur, et dele- quod odit, qnia concupiscii, quamvis posl concupi-
ctatur etiam conlra legemfarere.- et lanto magistibet, C scentias suas noneai. Quod si fecerit, lunc vere ipse
quantominus licet. Seduxit me, etperillud occidit. facit, ut cedat, ntconsentiat, ut desiderio peccatiobe-
Neque enini nuilura peccatum, nisi concupiscendo dial. Venundatut sub peecalo. Id est preiium teropo-
committilur. Pi-oindequae hoc prohibet, bona et lau- ralis voluptatis. Inter vendentem autem et ementcm
dabitis lex est. Sed ubi sanctus adjuvat Spiritus, in- hoc loco isiud probaiur esse commercium. Propcaift
spirans pro concupsceniia mata concupiscentiambo- inimicusiniqnitatisconsilium, et accipit voluutatis as-
nam, boc est charitalem diffundens in cordibus sensum. Accipio ergo amissae innocenlMepretimn,
nosiris, profecto illa lex quamvis bona auget prohi- ipsam peccandi voluptaiem ac morliferam de iniqita
bendo desiderium malum. Sicut aquaeimpetus si in siiavitate dutcedinem. Venundati, inqult, esti&pce-
eam partem non cesset fluere, vehementior fit obice catis vestris, ne quisquam eura nondum redemptum
opposito, cujus motem cum evicerit majori cumulo Cbristi sanguine exislimet; sed redemplionem, id est
praecipitatus violentius per prona provolvitur. Nescio immortaliiatem exspectat. Vel venundatumsuh nee-
quo eniro modo boc ipsum quod concupiscilur, fit cato inprima transgressione praccepti, ut haberet
jucundius dum vetatur. Et hoc est quod fallit pecca- corpus corruptibile, quod aggravat animam. Nuoc
tum permandatum, et per illud occidit: Cum accidit vero, tan jiiara.eroplum mancipium, cogitur service
. etiam praevaricatio,quae nulla est. Itaque tex quidemD libidiui. Quodenim optror non inlrlligo. Nunquui non
sancla, et mandatum tanctum etjustum. Contra im- inlelligo malum essequod invitusadmitto? quomodo
pugnatores legis, el contra eos qui justitiam a boni- nnn inlelligil qui hoc agit quod non vult, etquododil,
tate secermint, lex et sancta et bona dicitur, et illud facit? Nnn parvum intetligeiitiaBindicium est,
gratia justa. Nisi enim abuudaverit juslftia vestra, et odisse deliclum: crgo quod operor non inietligo, id
reliqua. Sed et Deus in Veteri Teslamento nonnun- est, nonconseniio, non approbo, nonfacio.el qu.ira-
quam bonus, et in Novo dicitur justus : ut est illud, libet victus contrartum esse decerno: et rectum non
Pater jiiste. Et lloe conlra Marcionistas : lanien nihit csse evidenter inielligo, non agnosco essc in prae-
ex ea recte fit sine gratia, quia non est daia quge ceptis verilatis. Nan tnim quod volobenum, hac agft.
pbssit vivificare, sed praevaricalioniscausa posiia Huc usque sunt verba bominis, ulaliqui pulant, sub
esl: lit conviciOsconcluderet sub peccato, non ju- . lege consiiiutf, nondum$ub gralia : ut aliquis etiatmi
stificandis impiis, sed convincendis superbis praevari- nolit peccare, viucitur a peccato, invaluit eniro con-
catiOniscausa posita. El contra Manichaeoscst, quia siieludo carnalis, el naturale vinculum njortalitalis.
hradaior; et contra Petagknos, quia nemo ex lege Ne forle ex his verbis quispiam consentire carnis
 455 IN EPISTOLAMAD ROHANOSCOMMENTARIA. 454
concuplscentiae ad opera roala S. Apostolum suspl- A ctio boni esi, non concnptscere: quld entro facilius
'
cetur, sed consideret qnod adjnnxit: Si autem qood homini sub lege consiituto, quam velle bonum, u
nolo, hoc facio, consentio Iegi, quoniam bona est: facere mattiro? Nam hoc est perftcere bonum, ut ncc
magisenimse dieiltegicenseniire, quam camiscon- concupiscat homo. Imperfeclum esl bonum, quando
eupisceniiae: hanc enim peccati nomine appellat. coiicupiscit -. etiamsi concupiscentiaenon consentit
Facere ergo se dixit, non affeclu consentiendi et im- ad matuni. Non invenio, id est non possum. Non
ptendi, sed ipso molu concnpiscendi. Sed quod edio «nim quod volo bonum hoc facio : sed quod nolo ma-
malum, iltud faeio. Bonum est enitn non concupi- lumx hoc ago. Vincenle consuetudine quod nolo
scere: et hoebonnm vult justus, qui ex fide vivit, e» facio: sicut si quis jurare consuevit, quando noa
tamen facit quododit, qoia coneupiscit, quamvis putat incurrit. Si autem quod nolo, illud facio. Facere
post concnpiscenlias non eat: quod si fecerit, lunc ergo se dixil, ct operari, non affectu consentiendi et
vere ipse facit ut eedat, ut consential, ut desiderio implendi: sed ipso motu concupiscendi. Non jam
peccaii obediat. Si autem quod odio;iltud facio.M ego operor illud. Non ego, quia invitus; sed ego,
est, dum nolo facere quod commiite, uliquc^um lege quia ipse mihi hanc per vim consuetudinis imposui
concordo, qoaemala et nonvult, et prohihet; fdeoqne necessitatem. Sed quod habilat in me peccatum. Ha-
ei menle consentio, opere contradico, atque ita aliud B I bitat in me consueludo peccatl, quae mihi p -r trans-
in me conscientia, aliud infirroitas agit, quae jugo gressionem primi parentis ex viiiata natura transfusa
peccati, judicio contradicente, succumbit; facere est. Invenio igitur lcgem volenli mihi facere bonum.
ergo se dixil, et operari, non affectu consemiendi Mentc invcnio legem bonum facere contra malum,
et implendi, sed ipso motu concupiscendi. Consentio qnod est in carne roea. Legera consentaneam habeo
tegi, quomam bona est. Quia noto quod non vult, con- hiterioris hominis ut excludalur matum, quod raibt
scientiaelege ei consentio: quia quod nolo f >cio.Nunc per vitialam naturam inest :sed sine gralia Dei fieri
autem. Nuncjam sub gratia, qnaeme liberavii acon- non potest. Ideo dico: Quis me Iiberabit de corpoce
sensione. Jam non ego operorillud. Id est, non con- morlis hujus ? Quoniam mihi matum adjacet. Id est,
sentio. Nam si et eoncupiscit et consentit, et agit, desideria mala, vel consilia inimici, vel bella carnis,
quomodo non ipse illud operaiur? etiamsi se ipse quibus inveterato consensu obtemperare consuevi.
operari doleat, et vinci graviter ingemiscat. Non ego Adjacet autem malum ex concupiscentia, cui non
operor: hoc est, non imerior mens : ncc consenljo consentit, qui dixit: Jam non ego operor illud. Con-
exbibere membra mea arma iniqnitatis. Antequam delectorenim legi Dei. Hfc duas leges ponit: legem
lex prohiberel, iibens ipse faciebam; sed posiqnam spiriius, et legem carnis, quae resistit legi raentis:
lex venit, invitns pecco, quia consuetudine vincor. C id est, vel conscientiae naturali, vel tegi divinae, quae
Std quod habitat in me peccatum. Habitat qnasi ho- in mente consistit. Libertas enitn delectat : nam
spes, et dominatur, et qnasi aliud in alio non quasi quandiu limore facis quod justum esl, non Deus te
nnnm habitat in me adhuc carnalis affectus. Seio delectat : quandiu non te delectat, adbuc servus
enim quia jam non habilat in me. Ex eo quod scit, facis. Delectet te, et liberes. Delectat me Iex, de-
consentit legi: ex eo quod facit, cedit peccato : ut lectat quod tex jubet, delectatnie ipsa justitia. Se-
.in me ita praevaleat, quasi innaium videatur : quod cundtim interiorem hominem. Secundum mentem.
qnidem non a Deo conditum, sed ex vitiata na- Videoautem aliam legem in membris meis. Ilarc est,
tura procedit. Hic ineipit dieere, quod ipse titit- quae remansit infirmitas. Repugnantem tegi mttitis
lationem earnis habuit. Notandttm etiam quod mem, et captivantemme in tege peccati, qum est in
titiliattonem ipsam Apostolus se sensisse (esietur. membrismeis. Ex hac parte sentit captivitatem, ubi
iloc est >n came mea bomtm. Non dixit: Caro mea non est impleta justitia. Video autem aliaro tegem in
non est bona : sed bonum in carne mea non ha- membris meis : desideria carnis el motiones vitiatae
bitat, quam peceaii deprimit consuetudo, quod vin- naturac : id est, concupiscentiam. Sed isla concupi-
cere nequeo: quia dum de opere tegis confido, gra- scentia si vocalur peccatum, ideo, quia a peccato
Uaeadjutoriura non requiro. Hoc autem quod inlia-1D facta est, sic vocatur: sicut scriptura manus ctijusque
bitat, ex traduce morlalitatis per transgressorera in diciiur, quod manus eam fecerit: peccaia autem
omnes homiues venit. Nam vetle adjacet mihi. Est sunt quae secundum carnis concupiscenliam illicite
quidem in me volunias aDeo praeparala alque donata, finnt. Legem appeliat in membris suis, onus ipsum
sed non est effettus: quia carnalis consuetudo vo- mortalitatis, in quo ingemiscimus gravati. Corpus
luntati ipsi resistit, adhuc in isla vita mnrtali. Atiqui quod corrumpitur, aggravat animam : per quod fit
acstimant quod voces isiae sint hominis sub lege eliam saepe, ut invite deiectet quod non licet: quam
constituii, nondum sub gratia. Perficereautem bonum sarcinam ideo legem appellat, quia jure supplicii
mn invenio. Sine adminicuk) gratiae non invenio iiiiposiia esi. Repugnantem
legi mentis raeae. Quae
bonae voluntatis efliectum.Nam ut vetle sit, jam vo- alibi mortificari jubet in membris.
Mortificate,inquit,
tuntas a Deo praeparata est: quia ipse est qui in no- roembra vestra. Legi,
inquit, Dei: quae in mente est
bis operatur et vetle. Et hoc itotandum, qnod non et capiivantem me. Captivum se esse
deptorat: quia
dixit: Facerebonum non invenio,sed perficere: qoae sentit in se desideria surgere puritali mentis con-
esi enim perfeciio boni, nisi exstfnetio mali ? Perfe- traria : contra quaegratiam liberatoris implorat. El
455 PRIMASUA-DRUHETANIEPISC. 456
lioc potest inteltigi, quod captivitalem dixerit carne, A sueiudini, vet vitialaenalurac, tandiu quandiu languor
nnn menie; occasiorie,non consensione; et ideo ca- obluclatur saluli, et caro concupiscit adversus spiri-
plivantem, qaia et in ipsa carne non est aliena na- tum.
lura, sed noslra. Potest etiam videri ApoStoluseum CAP.VIII. Nihil ergo nunc damnalionit ett iit qui
describere qui sub tege adhuc vivit, nondum sub
sunt in Christo Jetu. Non enim damnatur, nisi qui
gratia. Quod dicit caplivantem me, hoc est, carnenl
concupiscenliae carnis consenlit ad roalum : nam
mearo : legi peccati, quae est in membris meis. Sed
carne morlua, nihil habet in se quod damnari possit.
etsi de ipso accipitur, non quod ipse immoderata
li- Qui non secundum carnem ambulant. Qui a Christo
tibidine polluius fuerit, sed a consensione prava didicerunt carnem crucifigere, et non carnaliter vi-
ber : de concupiscentia tamen carnis, quam mode- vunt. Lex enim tpiritus vitm in Christo Jesu liberavit
rando frenabat, tanta humilitate el pietate gerauisse, me. Advertendum qnia graliam, legem appellat.
ut optaret eam non habere potitis quam domare. In Gratia Novi Teslamenti liberat nos a coosuetudine
lege peccalt, quae est in membris muis. Quaedamnat peccati et mortis : auferendo etiam occasiones, et
peccatum, sive malam consuetudinera, quaein mem- dando adjutorium et exemptum vivendi, ne scilicet
bris cst : quasi diceret, et captivaniera me in lege consensionemmeam concupiscentia sibi vindicet rar-
stia. Ideo captivus, quia non facit quaevult. Quandiu " nis. A lege peccati el mortis. Quae occidit, et niorlifi-
caro concupiscil adversus spirilum, el spirilus adver- cat peccatores : id est, lege Iitterae, sive ab illa lege
sus carnem. Infelix ego komo, quis me liberabil? Qui quara supra in membris dixerat dominari. Nam quod
sic tentor. Verba snnt hominis sub gratia constituti, impottibile erat legi. Quia nihit ad perfeclum lex a<I-
cujus aciio habet quidem reluctantem mortalitatem ducii, irapossibile erat legi ut homines carnales fa-
camis, sed non viiicentem ad consensionem peccati. ceret fidei custodire jusiitiam : sed hoc Christus et
Quis neget Apostolum, cum haecdiceret, adhtic fuisse praecepto, et exemplo, et adjutorio fecit esse possi-
in corpore morlis hujus ? a quo utique.vel impii non bile. Impossibile est enim legem implere per carnem,
liberanlur, quibus eadem corpora ad lormenla aeter- qua superbi, ignorantes Dei justitiam, id est quae ex
na reddunlur. Liberari ergo cst a corpore morlis Deo est bomini nt sit justus, et suaro volentes con-
hujus, omni sanato tanguore carnis concupiscentiic stiiuere, tanquam per eorum non adjutum divinitus
non ad poenamcorpus recipere, sed ad gloriam : sic- arbitriuro lex possit impteri, justitiae Dei non sunt
ut el alibi dicit: Et ipsi in nobismelipsis ingemisci- subjecti: ideo justilia legis in eis implelur, qui non
rous adoplionem exspectantes, redemptionem corpo- secundum carnem ambulant: id est, secundum ho-
ris nostri. Liberari enim se a vitiis corporalibus ct minem ignorantem Dei justiiiam, sed ambulant se-
morliferisdcprecatur.Sinos,inquii,FiIiusliberaverit, " •undum spiritum. Jn quo infirmabalur per carnem.
vere Iiberi erilis. De corporemortis hujus ? Gralia Dei Infirmabatur per concupiscentias, id est per desideria
perJesum ChristumDominumnostium. Corpus morlis eernalia : ideo non implebatur lex, quia ipsius jusli-
est littera occidens. Corpus moriis est mortifera vo* tiae nondum erat charitas, quaeinteriore delectatione
luplas, et carnalis delectatio, et corporalis infirmilas, teneret mentem, ne ad peccatum delectatione rerum
et violentia consueludinis, quae ad mortem trahit. temporalium traheretur. Ergo infirmabalur lex per
De qua consuetudine non lex, sed gratia liberat, per carnero : id est, non efficiebat juslos dediios carni..
Dominum nostrum Jesum Christum. Ante legem Beut Filium tuum mitlent in similitudinem. Siroilem
nulla pugna erat cum voluptalibus hujns saectili,quia carnem suscepit caeteris hominibus sine peccato :
totum licebat : sub iege vero ptignalur, sed vinci- qwia nec de concupiscentia, nec de coilu, sed de
mur : sub gratia aulem pugnamus, et Deo adjtivanle virgine nata est. Facit hoc conlra Pholinum, qui
vincimus, qtiia non limore, scd dilectione servimus. negat Filium ante partum fuisse virginis. Carnis pee-
De quo corpore mortis non oronis liberatur, qui cati. Non caro peccati erat, quae non carnali dele-
finil banc vitam, sed qui in hac vita susceperit gra- ctatione naia erat: tamen inerat similitudo carnis
tiam, et ne in miter suscipial, bonis operibus egerit peccati, quia mortalis caro erat. Et de peccato dam-
el fuerit cooperatus. Aliud est enim exire de hoc 0 navit peccatum. Et de carne, quaein nobis ante ser-
corpore, aliud est liberari de corpore morlis hujus : viebat peccato, vicit peccatum non peccando : quo-
quod sola Dei gratia imparlit. Igitur ego ipse. Reca- tnodo si quis de barbaris vincat barbaros. Hosliae
pilulat aut concludit. Menteservio legi Dei. Quandiu qoas offerebant pro peccato in lege, peccati nomine
rarnalis sum, duplex sum. Carneautem. Carne servit vocabaniur, cum ipsaepeccatum nescirent : Sic et
legi peccati concupiscendo ; menle legi Dei, eidem peccati caro, quae pro peccatis nostris oblata est,
concupiscentiaenon consenliendo. Homo geminac et peccati nomen accepit. Quidam dicunt de peccato
duplicis voluntatis : id est, aut carnalis, aut spiri- Judaeorum, qui occiderunt Dominum, peccatum dia-
lualis, quodammodo in semetipso divisus juxta ope- boli quo bominem implicuerit, condemnavit : sicul
ruin qualitatem. Lex quidem tina est, sed duo sunt ad Haebraeosscriptum est, ut per mortem deslrueret
genera mandatorum: unum qttod docel bonum, aliud eum, qui habebat mortis imperium. Et recte mors
quod probibet malum. Quod docet bonuni, Dei esl; peccalum dicitur, quam de peccato constat esse.ge-
quod prohibet malttm, nostrum vitium est, quibus nerataro. Quidam dicunt de peccalo Judaeorum, qui
lex opus sit dari, qui peccamus. Legipeccati. Con« eum crucillxerant, faCu-n est, ut sanguinem suuro
437 1N EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 458
in remissionem funderet peccatorum. ln came. In A A nec enim potest: quandiu enim nix est, non calefa-
ipsa carne vicit peccalum, ut naturam, qux fuerat cit; sed resotvi potest, potest et fervere ut calefaciat,
bona per conditionem, et per transgressionem est sed cum hoc facit, jam m*xnon est. Sic et pruden-
vitiata, per suam gratiam reforraaret, ut ejus adju- tia carnis dicitur, cum mundana pro ccelestibuscon-
lorio viocere possil peccatum : quoe prius sic fuerat cupiscit: sed cum ccelestia desiderare incoeperit,
facta, ut possit non peccare sf velit. Sed ante trans- desinit esse carnalis prudenlia. Qui autemin carne
gressionem hoc, ut dixi: nam modo per gratiam sunt. Hinc probatur, quia non de subslantia dixerit
Dei potest peccalum aut declinare, aut vincere : sic carnis. Deo placerenon possunt. Quia fieri non potest
tamen, ut Dominum semper adjutorem imploret. Ut ut non peccent qui carnaliter vivunt, et carnis vo-
juslificatio legis impletetnr in nobis. Hic aul ipsam luntalibus acquiescunt. Vosautemin carne non etlis.
graliam legem vocat, aut cerlc illain justificationetn Hoc est, in carnalibus desideriis, sed in spirituali-
legis, quae spiritu inlra litieram lateute esl mani- bus. Sed in spiritu. In spiritali actu illi spiritualiler
feslata : ut quoniam iu illis viva ei repugnante car- vivunt qui Spiritum Dei liabenl: in illos Spirilus Dei
ne, jusiificalio legis impleri non potuit, in nobis ira- est, in quos apparuerit fructus ejus, sicut ad Galatas
pleatur, qui Chrisli adjutorio carnera mortiGcamus ait, fruclus Spiritus. Si tamenSpiritus Dei habilat in
cum vitiis. Pracceplafegis implentur per charilatem, D ] vobis. Si quis autem Spiriliim Christi non habet, hic
quaeper timorem non poterant implcri. Qui non se- nen est ejus, Qui inimicos diligil, inlelliget sanclutn
cundumcarnem ambulamus. Conversamur. Sed se- Spiritum sicut ex Patris, ita etiam ex Filii substanlia
cunditm tpirilum. Caro de lerra f cla est, spirilus procedere : quia unius est atque ejusdem subsianliae,
aulem a Deo datus esl. Utraque ergo illa desiderant qui ejus Spiritum habet. Et ideo sicut Patris, ita et
nndesunt: caro lerrena, spiritus ccelestia. Si igitur Filii appcllatur. Et ideo dixit in Evangelio, de meo
spiritus carnem superaverit, operantur ccelestia; si accipiet. Si quis, inquit, Spiritum Dei non habet :
autem consenserit, t rrena praevalebunt. Quis autem hoc est, ut oret pro persequenlibus, ut diligat ini-
ambulat secundum spiritum, nisi qui agitur Dei micos, ut in omnibus eum imitetur, sicut dicit Petrus
Spiritu ? Qnotquolcnim Spirilu Dei aguntur, ii filii apostolus : Christus passus pro vobis, reliquit vobis
Dei sunt. Qui enim. Unus homo ex spiritu constat exeraplum, etc. Dicit enira ipse discipulis : Nescitis
et carne : quando ergo secnndum carnem ambulat, cujus spiritus silis, hi spiritus ejus erant, quia in
caro esl; quando secundum spirilum, spirilus est. fide, et spe, et charitate, vivebant. Si aulem Chri-
Secundumcarnem tunt. Manifcsta suntopera camis. slus. Si Cbristum semper imitamini. Corpus quasi
Qum carnit tunt sapiunl. Terrena el carnalia bona mortuum, eisi resistit, non vincit, sicut David dicit:
autem sictit surdus non audiebam : et tu exau-
pro summis bonis concupiscunt. Qui vero secundumpi Ego
dies me, Domine Deus meus. In vobisesl. Pcr gra-
iptriium, qum sunt spirilus sentiunt. Id est divina. tiam suam.
Deus enim spiritus est: quisquis non resistit volun- Corpusquidem. Spirftus vivitel vivificat,
ut jusiiiiam faciamus: caro autem mortua est, ne
tatf Dei, quae sunt spiritus senlit. Nam prudent.ia
carnis mors esl. Prudcntia a providendo dicilur. Ipse ab ea vincamur. Non hoc solura quaeritur, ut caro
alibi dicii, prudentiam humanam esse, malo vicem moriatur, sed etiam ut spiritus vivillcetur. Simul ad-
verte quod vita animae justilia sit: oportel ergo ut
referre. Talis ergo prttdentia raortem parat irans-
non solum a carnalibus cessemus, sed etiam spiri-
grediendo praeceptum. Ergo prudenlia carnisest, ut
tualia faciamus. Mortuum est propter peccalum. Mor-
unusquisque velit se vindicare. Prudentia vero spi- tuura dicit quandiu tale est, ut indigeniia re-
ritus, non reddere malum pro roalo. Anima cum in- rum corpus
feriora appetit, prudenliam carnis habere dicitur ; corporalium molestet animam, et quibusdam
motibus sollicilet et inquietet. Nam peccatum ideo
cum superiora, prudenliam spiritus. Non quia pru-
denlia carnis substantia est, qua aniraa induitur atit concupiscentia nuncupatur, qtiia merito i eccaii con-
exuitur ; sed ipsius animaeaffeclio est, quaeomnino ligit: sicut scriptura manus cujusque dicitur, quod
manus eam fecerit. Spiritus verovivitpropler justifi-
esse desinet, cum se totam ad superiora converterit.
Prudentia autem spiritus, vita et pax. Prudentia spi- cationem.Ille homo hic describitur, qui sub gratia
et nondum habet perfectam pacem, quae cor-
ritus el in praesenti pacem babet, non reddendo ma- vivit,
ct in aeternumvitara poris resurrectione et immutatione fulura esi. Nam
Jumpro malo; aelernam mere- in hac vita sumus, non deeslaut titillatio, aut
tur, propter obedienliam et pacem, dura per suam quandiu delectatio : quaravis enim non cedat qui sub gratia
palientiam non sinit crescerc peccalum. Quoniamsa- vivit, et mente servit
legi Dei, carne aulem legi pec-
pientiacarnis. Non caro, sed carnalis aclus. Inimicitia cati. Quod si
esl in Deum. Orane enim quod non est subjectum Spiritus ejus, qui suscitavitJesum a
Dco inimicum est : et quicunque se vult vindicare, mortuis, habitat in vobis, qui suscilavilJesum Chri-
ttum a mortuis. Si vos iia exhibeatis ut digni sitis in
excedit modum ctiam veleris legis : non quia Deo
nocere [ quibus Spirilus sanctus habilet, non patietur teni-
quid potest, sed sibi nocct. Legi enim Dei1 sui Spiritus interire Deus: sed quomodo susci-
non subjicitur, nec enim potest. Impossibile penitus• plum tavit Jesum a roortuis, ita et nos vivificavit. Vivifi-
dixit, ut vel sic illos a carnis illecebris el luxuriai cabit mortatia
revocaret: velul si dicamus, injustitia esse non po- corpora vetlra, propler inhabitantem
lest justa : lanquam si dicerelur : Niv non calefacit,> Spiritumejusinvobis. Vivificatisigiiui-mortalibuscor-
poribus vestris, non solum ad peccandum consensio
PATROL. I.XVIII.
15
459 PRIMASIIADROMETANIEPISC. 460
naita erit, sed nec ipsa cui consentiatur, carnis con- j\ tribuunt. Si hoc ille dicit, quid nos? Nam exspecla-
cupiscentia. Ergo, (tattet, debitores sumus Hoc lio crealurm revelationem filiorum Dei exspectat. Va-
totum facit, ut ostendat legem veterem fidelibu»non nitali enim tubjecta est creatura. Quidam de Adam et r
necessariam, qnae earnalibns et peccatoribus daia Eva volunt senlire creatura, quos serpens spe divi-
est. Non ettrni, ut secundumcarnem vivamus.Id est, nitatis subjecerit vanitati, et corruptioni fecerit de-
jam non sumus sobjecti carnali consnetudini. Si enim servire non volentes: boc est, non ex semeiipsis,
tecundum carnem vixeritis, moriemini. Si secundnm quia peccantes justo judicio sunt addicti; quia et
rationem supra expositam, qtrod carnales bomines ipsi (inquiunt) tiberabuntur a servitute corruptionis.
justitiam costodire non possunt. Si autem Spiritu Omnem autem creaturam, dicunt, omnes homines,
facta earnit morlificaveritis, vivetis. Exposuit quid quia usque ad adventum Christi fuerunt justi, qura et
supra dixerit carnem, hoc est, spirHualibus actibus ipsi nondum acceperunt, sed exspectant in spe. Noit
camatia opera subjeceritis. Quicunqueenim Spiritu solum autem illi, sed et nos ipsi, in quibus completa
Dei aguntur, ii sunl filH Dei. Quicunqtte gralia Dei sunt, adbuc speramus, quibus dictum est:Muhi pro-
«t Spiritu sancto gubernantur. Tunc bene agis, si ab phetae et jnsti cupierunt videre quae videtis, et non
eo agaris: econtra filii diaboli spiritn ejus aguntnr, vidernnt. Ideo dicit : Revelationem flliorum Dei
^ui ab initio peccat. Non enim accepistis spiritum B I exspectant; tandiu omnia sic erunt quandiu erit re-
seroitutisiterum in timore. Judaeiacceperuht spiritutn surrectio, postea ab actu cessabunt, et mutabuntur,
in iimore, qni illos ad servitutem cogeret: quia qni secundum Scripturas. Vanitati enim subjecta : id est
timet, servns est; qni autem diligit, filius: sicut horoinibus, qui evanuerunt, quibus alii homines roi-
scriptum est : Servns timet dominum, et filius nistrant. Quidquid finem habet, vanum est ad com-
diligit patrem suum. Si pater sum, ubi est honor parationem aeternaevitae. Vanitas (inquit) vanitatum,
meus? Si dominns, ubij est timor meus? llli ergo, omnia vanitas. Nec putes ipsam tibi aliquid praesti-
quia operari propter amorero nolebant, timore et tisse, cum etiam peritura et roundanadonaverit. Non
necessitate coguntur; nos vero omnia voluntarie volens, ted propter eum qui subjecit eam tn spe.
propter dfTecttonemfacere debemns, quasi filii. Sed Non sua sponte. Alii dicunt angelos, quia et ipsi
accepistis sphritumadoptionis fitiarum Dei. Tunc ad- creatura sunt, exspectare ut homines in angelorum
optamur, quando per baptismum renascimur: nam dignilatem mutentur. Quia et ipsa creatura liberabitur
ante fltii irae; et si filii irae, ubi est fides nalurae? ln a servitute corruptionis, in liberlatem gtorimfiliorum
quo elnmamus, Abba Pitter. Qui vocat patrem, osten- Dei. Qui de mundi creatura hoc volunt accipere, hoc
dit se esse fllium. In omnibus ergo debet imitari dicunt: Quando glorificandi sunt filii Dei, tunc et
patrem, ne pronomine indigne usurpato, majori sub-,C ipsa creatura libera fiet a servitute: quia et ipsa la-
jaceat pcenae.Clamantem, id est clamare nos facien- borera sentit, sicnt et terra jugiter seminala steritis
tem. Ipse Spirilus testimoniumreddit spiritui nostro, efficitur. Scimut enimquod omnis creatura ingemiscit,
quod sumut filii. Testimonium est adoptionis, quod et parlurit usque adhuc. itla quaepossunt ingemiscere,
habemus spiritnm, per quem sic oramus. Tantum propter nimiom Iaborem ingemiscunt: quia plus ab
donum accipere nemo poterat, nisi Filii gratia, quae illis exigitur quam possunt. Quae autem sensura non
est arrha, hoc est donum Spiritus sancti. St autem habent, qnomodo gemunt? nisi forte propter nostras
filH et hmtedesquidem Dei, cohmredesauiem Christi. iniqnitates ingemiscant, sicut in passione Doroini
Qni per gratiam eflicitur filius, merebitur esse haeres, sol fugit, quia impietatem Judaeorum videre non
et cohaeres vero Filio fieri. Si tamen compatimur,ul poterat. Non solum autem illa, ted et nos ipsi, primi-
et giorificemur.Si compatimur, paiientia est, et eliam tias spiritus habentes, el ipsi intra nos gemimus,ad-
perseveranlia: quia si dona Dei ante oculos nostros optionem exspectantes.Non solum creatura, quae re-
ponimus, quae illepro nobis impiis pertulit, tali ad- ceptaculum spiritus non babet, velcarnates bomines;
jutore, non debemus tlmere pati pro iTIo,ut conglo- sed et nos qui novimus Taetitiam temporis futuri,
rifioerour, sicut dicit sanctus Joannes : Nunc filii Dei dolemus nos hic diutius laborare. Item aliter: Non
eumns; cum apparnerit, similes ei erimus. Existimo ]D sotum angeli, qni nobis benigniores sunt, dolent de
enim quod nonsunt condignmpassionethujut temporis, iis qui perseverant in delictis; sed etiam nos qui
ad futuram gloriam, qum revelabitur in nobis. Quid Spirilum sanctum habemus, de talibus ingemiscimus.
potest homo dignum pati gloria coelesti, eiiamsi Redemptionem corporis nostri. Resurrectio Chrisli
esset ilta vita, qualis nuncest ista? quidquid passus est redemptio corporis nostri. Vel exspectamus glo-
fuerit a morte, plus non est quam etiam pro neccalis rificationera in resurrectionem futuram corporis
suis antea merebatur. Nunc autem et peccata dunan- nostri : ut corruptnm hoc induatur incorruptione,
tur, et tunc vita aeterna dabitur, el splendur so- Hoc capitulum obscnrum est, inquit Auguslinus,
lis, ctc. Ostendit praemium, quo facilius etiaro mors qnia non safis apparet quam nnnc vocet creaturam.
eontemnatur, quo ad illum possit tulius perveniri. Dieitur autemsecundum catholicam disciplinam erea-
Nam scimus bomines, quod pejusest,,propter aurum tnra, quidqnidfecit et condidit Deus Pater, per uni-
e ultro ad bestias subrepsisse. Quod nos Deo adju- genitum Filinro suum, in unitate Spiritus sancti.
tore facere debemus in tribulationibus propter Do- Ergo non solum corpora, sed et animaenostrae,id
minum : quaecum sint temporales, seternam saltitem est spiritus nomine creaturae continentur. Sic autem
461 IN EPISTOLAM AD ROMANOSCOMMENTARlA. 464
dictum est, ipsa creatura liherabitur a servitule cor-. A peccati autem poena, subjici fallaciae. Non ergo
ruptlonis in libertatem gtoriae filiorum Dei : quasi sponte vanitati creatura subjecta est, sed propter
nos non simus creatura, sed filii Dei, in quorum eum qui subjecit eam in spe, id est propter justitiam
gloriae libertatem iiberabitur a servilute creatum. atque cleroenliam: qui neque peccatura impunitnm
Item dicit: Scimus enun quod ompis creatura inge- reliquit, nec insanabilem voluit esse peccantem.
roiscit et dolet usque ndhuc. Non solum illa, sed et Quia et ipsa creatura, id est ipse homo, cum jam
nos ipsi, tanauam nos aliud simus, aliud omnis crea- signaculo imaginis propler peccatum amisso reman-
tnra. Totum ergo capilulum paiticuIaMm conside- sit tantum creatura, ipsa itaque ereatura, id est ipsa
randum est. Existimo enim (inquit) quod non sint quae nondum vocatur filiorum forma perfecu, sed
condignaepassiones hujus temporis ad fuluram gto- tantum vocatur 'creatura, iiberabitur a servitute in-
riam,quae revelabilur in nobis. Hocmanifestum est: teritus. Quod itaque ait, et ipsa liberabitur, facit
dixerat enim superius: Si anlem spirftu facta carnfs intelligi et ipsa quemadmodum nos: id est, et de
moriificaveritis, vivetis. Quod fieri non potest sine ipsis non est desperandum, qui nondum vocantur
molestia, cui palientia necessaria est. Qup pertinet, filii Dei, quia nondum crediderunt, sed lantum
el quod paulo ante ait: Si lamen compatimur, ut creatura: quia et ipsi creatura sunt, el iiberabuntur
ei conglorificemur. Quod itaque ait: Nam et exspe- P a servitute interitus, sicut et nos, <jui jam filii Dei
ctatio creaturaerevelationem filiorum Dei exspectat, sumus, quamvis nondura apparuerit quid erimus.
hoc eum puto dicere : Nam et hoc ipsum quod in Liberabitur ergo a servitute interitus in liberlatero
nobis dolet, cum facta carnis moriificamus, id est, gloriae filiorura Dei: id est, erunt ipsi ex servis ti-
cura esurimus, vel sitimus per abslinentiam, dum beri, et ex mortuis gloriosi in vita perfecta, quam
Jr.enamus delectationem concubitus per castitatem; babebunt filii Dei. Sciraus enim quod omnis creatura
cum injuriarum lacerationes et coniunieliarum acu- ingemiscit et dolet usque adhuc. Oronis creatura in
leos per patientiam suslinemus; dum neglectis atque homine numeratur: non quia in eo sint omnes an-
rejectis voluptatibus nostris, pro frucfu matris Ec- geli, et supereminentes virlutes ac pqtestales, coe-
clesiae laboramus: quidquid in nobis in hac atque lum, Vrra et mare, et omnia quae in eis sunt; sed
bujusmodi attritione dolet, creatura est, dolet enim quia omnis creatura partim spiritalis est, partim
corpus et anima, quae utique creatura est, et exspe- animalis, partim corporalis: sicut in Evangelio dick:
ciat revelationem filiorum Dei, id est exspectat Praedicate Evangelium omni creaturse. Et ad Colos-
quando appareat quod vocatum est. Quia enim Filius senses: In spe Evangelii, quod prajdicatum est in
Dei unigenitus non potest dici creatura, quandoqui- nniyersa creatura quae sub ccelo e«l. Quod ut ab
dem per ipsnrn facta sunt onmia quae Deus fecif, iITiBferioribns cousideremus, corpnralis creatnra per
distincte etiam nos vocamur creatura ante illam glo- Joca ostenditur: aniraalis aulem vivificat corporalia:
riaui evidentem; et distincte vocamur filii Dei, quanj- aniroalis regit, et tunc beue regit cum ipsa regendam
vis hoc adoptione mereamur. Nam ille unigenilus ^.e subjfcit Deo. Cum autera .iransgrediiur [waecepia
natura fitiusest. Ergo, exspectatio creaturae,id est ejys, laboribus et aerumnis per eadem ipsa quae
eispectatio nostra, revelationem filiorura Dei exspe- regere poterat implicatur. Qui ergo vivit corpore,
ctat, hoc est, exspectat quando appareat quod pro- carnalis homo vel animatis v.Qcatur: carnalis, quia
missum est, quando reipsa manifestandum sit, quod carnalia sectatur; ?nimalis auteni, quia ferliir disso-
nunc spe sumus; filii enim Dei sumus, et nondum luta lascivia animae stiae, quam non regit spiritus,
apparuit quid erimus. Scimus enira quia cura appa- neque coercet intra raetas naturalis ordinis, quia et
ruerit, similes ei erimus: quia videpiraus eum siculi ipse non se su,bditregendiun Deo. Qui aulem spirilu
est. Ipsa est revelatio filiorum Dei, quam nunc ex- animam regit, et per animam corpus, quod facere
speciat exspectalio creaturac. Nam quod creatura noo polesi, nisi Dominumhabeat el ipse rectorem :
revelationem exspeciat alterius naturae, quia non sit quoniam sicul non potest capui raulieris vir esse,
creatura, sed ipsa qualis nunc esl, exspectat quando iia capul viri Cliristus esl, vocatur spiritalis, quia ei
sit qualis futura est. Tanquam si diceretur: Opere D vita cum aliqua molestia nunc agitur: post aulem
anle pictorem posito, subjectis sibi coloribus, et ad nullam patietur. Et quoniaro summi angeli spiritua-
opus ejns paralis, exspectatio colorum revelaiionem liter vivunt, infimi vero animaliter, bestiae vero et
iraaginis exspectat, et manifestaiionem : non guia omnia pecora carnaliter, corpus autem non vivjt,
tunc alii erunt, aut non colores eruni, sed tantum sed vivificatur, omnis creatura in homine est, quia
quod aliam dignitatero tunc habebunt. Vanitatj enim et intelligit spiritu, et sentit animo, et localiter cor-
subjecta est creatura : hoc est illud : Vanitas vanita- pore movetur. Omnis itaque creatura in homine in-
tum, et omnia vanitas. Quae abundantia homini in gemiscit el dolet: non enim tolam, sed omnem ail,
omni labore suo, quem ipse laborat sub sole: cui tanquam si quis dicat quod solem omnes hoiflines
est diclum : In labore manducabis panem? Vanitati vident qui sunl incolumes, sed non loli yident, quia
enim creatura subjecla est non sponte. Bene addi- tantum oculis vident. Ita in horoine omnis creatura
tura est: Nonsponte; homo quippe sponte peccavit, est, qui et intelligit, et vivit, et corpus habet; sed
sed non sponte damnatus est. Peccatnm itaque fuit non tota creatura in ipso est, quia sunt praeler ipsum
sponlaneuro, eontra praeceptum (acere verilalis, etangeli, qui intelligant, el vivant, et sint; et pe-
463 PRIMASHADRCMETANIEPISC. 464
cora, quae vivunt et sunt, et corpora, qure tantum- ,A poiestatumque crcaluiis nefas est credere. Deinde
modo sunt: cum ipsum vivere magis sit quam non liberari eam dixit a serviiute inleritus, quo illos ce-
vivere; et ipsum inteltigere magis sit quam sine in- cidisse, qui in ccelis agunt vitara beatissimam, non
telleciu vivere. Cum ergo miser homo ingemiscit et possumuscredere.Tamen nihil temereconfirraandum
dolet, oranis creatura congemiscit et dolet. Usque esi, et pia diligentia etiara atque etiam verba divina
adhuc autetn recie dixit, quia etiamsi sunt aliqua tractanda sunt: ne forte cum gemiscit et dolet, et
jam in sinu Abrahae, et lalro ille in paradiso consti- vanitati subjecta est, possit aliquo alio modo intelligi,
tutus, iilo die quo credidil, dolere desliterit: lamen ut de summis angelis, quandiu nostrae infirmilaii
usque adhuc omnis creatura congemiscit et dolet, jussu Domini non opilulantur, non impie possit
quia in illis qui nondum liberati sunl, omnis est per existimari. Sed sive illa, quam exsecuti sumus, sive
spiritum el corpus et animam. Non solum autem, aiia hujus capituli exposiiio proferatur, id tantum
inquit, omnis creaiura congemiscit et dolel, sed et est cavendum, ne violet aut vulneret cathoiicam
nos ipsi. Id est, tion solura in homine corpus, et fidem : scio enim vanos roultos haereticos mulla im-
anima, et spirilus simut dolent ex difficultatibuscor- pie et inepte jactitasse. Spe enim salvi facti sumus.
poris; sed et nos ipsi exceptis corporibus in nobis Spe, inquit, non reipsa salus speratur adbuc, sicut
ipsis congemiscfmus. Et bene dixit: Primitiashaben- B ad Corinthios : Per fidem ambulamus, non per
tes spiritus : id est, quorura jam spirilus tanquam speciem; credimus quod fuiuri sumus, adhuc ta-
sacrificium oblati sunt Deo, et in divino charitalis men non sumus. Spes aulem qum videtur, non
igne comprehensi sunt. Haeesunt primiii.sehominis, est spes. Nam quod videt quis, quid speral? Quod
quia verilas primum spiritum nostrtim obtinet, ut videtur non speratur, quia tenetur. Si aulem
per hunc cactera comprehendantur ; vel quia primi quod non videmus speramus. Ideo patientia per
spiritum ipso advenlu redemplionis accepimus. Jam fidem maguaro habet roercedero, quia sperat quod
ergo habet primitias oblatas Deo, qui dicit: Mente non videt; et sic securi sumus, quasi jam acceperi-
servio legi Dei, carne autem Tegi peccati. Et qui mus quod nondum accepimus. Per palientiam exspe-
dicit: Deuscui sermo in spiritu meo. Et de quo dici- clamut. Spes sine paiientia esse non potest. Similiter
tur : Spiritus quidem promplus, caro aulem infirma. autem et spirilus adjuval. Secundum eamdem exspe-
Sed quoniam adhuc dicit: Infelix ego homo, quis me ctationem adjuvat spirilus infirmitatero orationis, ut
liberabit a corpore mortis liujus ? et adhuc alibt di- quae Dei sunl oremus, et propter spera quae placila
citur: Vivificabitet mortalia corpora vestra, et pro- sunt Deo postulemus. Infirmitatem nostram. Infirma
pter Spirilum ejus maneiilem in vobis : nondum est esl oratio nosira, nisi a Spirilu sancto non solum ad-
holocaustum; erit autein, cum absorbebitur mors in C juvelur, sed etiam inspireiur. Nam quid oremus?Fre-
vicloria, cum ei dicetur : Ubi est, mors, contentio quenter quae puiamus prospera, obsunt: ideo non
tua? ubi est, mors, aculeus tuus? Nunc ergo, inquit, conceduntur, Deo melius providenle : sicut Paulus
non solum omnis creatura, id est, cum corpore ; sed ter Dominum rogavit. Sicut oportet nescimus. Quia
nos ipsi primitias Spiritus habentes, id est, nos nunc per speculum videmus, sfcut ad Corinthios ait:
animaequia primitias roentes nostras obtutimus Deo, Si quis existirtiat se scire, nondum scivit quemadmo-
in nobis ipsis congemiscimus: id est, praeter corpus '.dum oporteat eum scire. Sed ipse Spirilus poslulal pro
adoptionem exspectantes redemptionem corporis no- nobis. Quomodo nos lenlal ut sciat, hoc est, ut scire
stri: id est, ut et ipsum corpus accipiens beneficium nos faciat; sicut dicitur: Ille aedificavitdomura, cu-
adoptionis filiorum qua vocati sumus, totos nos libe- jus jussu fit, sic et Spirilus sanctus postulat, id est
ratos transactis molestiis omnibus ex omni parte postulare nos facit quae Dei sunt, inspirando, vel
Dei fitios esse maniftestet. Spe enim salvi facti su- praestando, aut operando in nobis. Gemitibusinenar-
mus. Spes autera quae videtur, non est spes. Tunc rabilibus. Gemere nos facit altis geniitibus mulis:
ergo erit res, quaenunc est spes, cum apparueritquid quia quantum ore petere non possuraus, tantura ge-
erimns similes illi, quoniam videbimus eum sicuti D mitibus deprecamur. Qui autem scrulatur corda scit
est. Hoc capitulum si hoc modo, ul tractatum est, quid desiderat spiritut. Hic graliam spiritus nomina-
aperilur, non incidemus in illas moleslias quibus vit Spiritum sanctum, sicut ibi: Si oravero lingua,
bomines plerique dicere coguntur, omties angelos, spiritus meus orat: ubi genus linguaevel locutio in-
subliraesque virtutes in dolore et gemitibus esse, tellecla accipitur. Quia secundumDeum. Quia cce-
antequam nos penitus liberemur : quia dictum est: lestia et divina desiderat. Postulat pro sanctis. Pro
Omnis creatura congemiscit et dolet. Quamvis enim sanclis rebus, non humanis, neque terrenis. Scimus
adjuvent n(>s pro sua sublimitale, dum obtemperant aulem quomododiligentibus Deum omnia cooperantur
Deo, qui unicum Filium suum dignatus est pro nobis in bonum. Quaecunquefecerimus, vel fuerimus passi
mittere; tamen sine gemitu et doloribus id facere propter dileclionem, omnia nobis ad mercedem
credendi sunt, ne raiseri existimentur, feliciorque concurrunt: sive cooperantur, hocestcrescunl; sive
ille sit de numero nostro Lazarus, qui jam in Abrahae aijjuvante Deo contraria vertunlur in prosperuro, se-
sinu requiescit: praesertira quia dixit, eamdem crea- cundum illud : Omnia quaecunquefeceris, prospera-
turam, quae congemiscit et dolet, vanitati esse sub- bunlur. Hk qui secundum. Sicut et nos dicit ante
jectam ; quod de suinmis et excellentibus virlutum mundi constitulionem electos. Propositumvoeatisunt
465 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 4C6
sancti. Proposilurn Bei es(, ul sine operibus legis, vel .A fueraut sub peccato conclusa. Si quasi confirman*
quibuscunque aliis meritis per fidem solum justifi- pronunties, quania perversitas oriatur? Sic ergo
caret iropios,quaefidesnon ex natura, sed Dei donum pronuntiandum est, ac si diceretur: Deusne quidjus-
est: fructus spiritus est inter caetera el fides. Non tificat? ut subaudiatur: Non ulique. Deus qui justifi-
enimomnesvocati, secundum propositum suntvocati; cat. Subaudiendo: Nunquid Dcus qui per eos signa et
quoniamraultivocati, pauci electi. Ipsi ergo secundum mirabilia facit, qui eos gralis justificavit? Quis ttt
proposiium vocati, qui et electi ante constitutionem qui condemnet? Quasi interrogat: Quis est qui con-
roundi. Nam qttosprmtcivitet prmdestinavitconformet demnel? aut dimittet? Inteiligendum est: Nunquid
fieriimaginisFilii sui. Praedeslinavit,ut qui dono ejus Christus? Et respondet: Qui mortuus est pro nobis,
conformis esset in viia, esset conformfs in gloria: ipse nos condemnat? Absit. Imo qui et resurrexit, et
qui transformavit corpus humilitatis nostraeconforme est in beatitudine Patris. Qui sicut per servi.formam
corpori claritatis suae. Unde el Joannes : Similes ei rogat pro nobis Patrem, et etiam nos exaudit cum
eriraus. Ut sit ipse primogenitus in mullis fratribus. Patre, nunquid ipse nos accusabit aut condemnabit?
Primogenitus ex mortuis, quia habet multos praeier Christut Jesus qui morluutesl: imo qui resurrexit. Ille
se. Quos autem prmdestinavit.Hic praedestinatio in nos lantum dilexit, m etiam moreretur pro nobis.
temporibus intelligitur, non in hujus lemporis bomi- B Qui esl ad dexteram Dei. Ubi ille est, et nos venturi
nibus : id est, et ante legem, sub iege et sub gratia. sumus; secundum hominera tractat, secundum quem
Sed quicunque tunc salvati sunt, Dei gratia sunt sal- moriuus est, et primogenilus factus ex mortuis. Qui
vali, dicente Apostolo: Habenles autemeumdemspi- etiain interpellal pro nobis. Solent Ariani dicere: Mi-
ritum fidei. Hos et vocavit. Hominesin hoc tempore nor est qui interpellat. Respondendum est,Dominum
ad fidem vocavit, quia apud eum anlequam raundus oblivionemnon pati, ut pro illis semper commonea-
esset, erant vocati. Vocantur autera per fidei inspira- tur qnos ipse justificavit. Sed in hoc interpellare di-
tionem, et per exhortationem, et divina operatione, citur, dum semper hominem, quem suscepit glorifi-
justificantur per baptismura, glorificantur per prae- catum, quasi nostrum pignus Patri ostendit et offert,
mhim, sive in praescnliper virtutem; sed haec omnia ut verus et aeiernus Sacerdos. Per quem horainem
sunt dona Dei: quia dicitalibi: Ut digneturvos vo- el minor dicitur : sicut anima et corpus ex diversa
catione sua. Et illud : Qui vos vocavit in gratia Dei, substantia unus est homo, ita Deus et homo, ex di-
justificati gratis, qui operalur omnia in omnibus : versa substantia unus est Christus. Ac per hoc cum
quia ipse nos eripuit de potestate tenebrarum, et sil ipse unus ex diversa substantia, ipse se quodaro
translulit in regnum dilectionis suae: non ipsius, sed modo petit, ipse quodammodo pro nobis exaudit.
Filii. Etquos vocavit, hos et justificavit; quos autem C Quis nos separabit a charitate Christi? tribulatio, an
juslificavit,illos et magnificavit.Magnum est tibi vo- anguslia, an fames, an perseculio,an nudilas, an peri-
cari servura meum; quos post resurrectionem glo- culum, an gladius? sicul scriptum est. Judaei illos se-
rificaturus est. Illa omnia jam facla sunl, praescivit, parare volebant a Christo, volenlcs eos ad legis cu-
praedestinavit, vocavit, et justificavit. Quoniam et stodiam revocare. Post lanta et tam praeclara bene-
omnes jam praesciti et praedestinati sunt, et mutti ficia et promissa , quis nobis tale aliquid dabit aut
jam vocati atque justificati. Quod autem ait: Illos et promittet, ut a Cbristo merito recedamus, qui etiara
glorificavit, illa gloria intelligenda est bic, de qua animara suam posuit pro nobis? Quta propter temor-
idem dicit.Cum Christus apparuerit vita vestra, lunc tificamur tota die, exislimalisumus ut oves occisionis.
et vos apparebilis cum illo in gloria. Quid ergo dice- Beati estis cura vos persequuntur propter me. Et,
mus ad hmc? Si Deus pro nobis, quis contra nos? Si propier te, ait, non propter aliquod criraen morte
Deusnos adjuvat, quis nobis nocebit? Si Deus gratis afficimur : et propier te mortera suslinemus cum vi-
nos vult justificare, quis dicit: Non potest ficri? Vult cem referre possimus. In nobis maxime impletur
ostenderemulturoesse quodaccepimus, et quod nemo hoc testimonium, quibus ncc resistere licet, exem-
praevaleat impedire voluntatera Dei, qui quod vult plum magistri et domini sequentibus, qui velut ovis
facil. Qui etiam proprio Filio suo non pepercil, sed D ad occisionem ductus esi. Sed in his omnibussupera-
pro nobisomnibustradidit illum : quomodonon etiam mus, propler eumqui ditexit nos. Has omnes tribula-
cum illo omnianobit donavit? Non pepercit permit- tiones ad nihilum ducimus propter eum qui efiaro
tendo tradi, ul e( tradentibus libertas permaneret ar- nos tantum dilexit, ut pro nobis moreretur: et quando
bitrii ad peccandum, et nobis patienliae monstraret pro ejus nomine morimur, tunc maxime triumpha-
exemptum. Nam Chrisjg quid habet charius quod rous. Certus sum enim, quod neque mors, neque vita.
nobis neget, qui pro nobis proprio Filio non peper- Certus sum : quia nec si mihi quis mortem minetur,
cit? Non solum autem a Patre est (raditus, sed a se- uec si vitam promittat aeternara. Nequeangeli. Nee
metipso, sicnti alibi dicit: Qui tradidit semetipsum ' si se angelum a Deo dicat directum : sicut ipse ad
oblaiionem etodorera Deoin odorcm suavitatis. Quit Galatas ait. Nequeprincipatus, neque instanlia. Nec
accusabitelettos Dd? Quis accusabit quos Deus elegit, si in praeseniilionoremconferat. Nequefutura. Neque
et fecit credentes in se? Deus signis et virtutibus jam si praesentia bona, et in futuro gloriam promittat.
esse justos probat, contra eos qui dicunt: Non simt Neque fortitudo. Neque si virtules operetur. Neque
jusli, nisi quos lex juslificaverit: cum tunc omnia altitudo. Regni ccelorumvel sapientiaa. Ntqut pro-
467 PRfHASn ADRUMETANIEPISC. 468
fundum. Neque profunditas snentiae, vcl infernus. A A nes qui ex Israel, ii sunt filiiIsraet, nequequi sementunt
Neque creatura atia poteritnos separare. Omnem peue Abrahm,omnet filii. Si non omnes, lamen aliquanti,
creaturam nominavit, et non fuit bis contentus, et qui indeelectisunt.et facticredentes; si nononmesqui
adfdidit:Etiamsi sit alia creaiura, non pnterit nos ex Israel, ii sunt Israet, ergo econtrario multi qui nou
separare a chnrilate Christi. Unde considerandum sunl ex Israet, ii sunt Israet. DicitSalvator :Ecce vere
qua fide crediiierit Chrislo. A eharitate Dei qum est in Israetita, in quo dolus non cst. In quo ergo dolus est,
Chritto Jetu Domino nostro. Charitas Chrisli non in nonestverelsraelita.Sed in Isaac vocabilurtibisemen.
hoc tautura constai, si qnis dical eum se diligere, sed Jn fsaac tunc etiam vocati sunt filii Abraha:, non in
etiam quaecnnque sanctis ejus fiunt, sibi fieri ipse Ismael, cum et ipse semen ejus esset. Id est, non
testatur, dicens : Qui vos recipit, me recipit, etc; Et qui filii carnis, hifitii Dei, sed qui filii sunt repromit-
Joannes ait: Si fratrem tuum» quem vides, non dili- sionis, msiimantur in semine: promissionisenim hoc
gis, Dominum, quem non vides, quomodo poles di- verbumest, Et Ismaet enim secundum consuetudinem
ligere ? Imo dilectionemDei in fratribus voluit osien- natus est ex ancilla, Isaac vero plus habuit quam na-
di. Quoniam, inquil, Deus dilectio est, et caetera. Et tura dabat, qui jam de senibus per repromissionem
Dominus: In hoc, ait, cognoscetur, quia discipuli mei natus est. Ita et nuoc Christianos promissio facit filios
estis, si vos invicemdilexeriiis. Si diligitis roe, man-1B Abrahae, non caro et imitatio fidei ejus, per quam
data mea servate. Et: Qui audit verba mea, et facit justifieatus est, et meruit ut in semine ejus benedi-
ea, hic est qui me diligii. cantur omnes tribus ferrae, non circumcisio. Secun-
CAP.ix. Veritatemdico. Quidamdicunt, quod rem dum hoc temput veniam,et erit Sam filiut. Non Agar
incredibilem dicturus, id est, quod se vellet esse ancillae, ul ostendat posteriorem poputum esse re-
anattiema a Christo pro Israel, primum quadam les- promissionis, sic el in lsaac. Non tolum autem illa,
tatione satisfaciat. SatisfacitJndaeisse illosiwn odisse, sed et Rebecca.Nonsotum Ismael et Isaac, qui quam-
sed eorum causa plurimum contristari quod Christo vis ex uno Abraham, tamen diversis matribus nati
credere nollent, qui eis fuerit promissus. /n Christo sunt, non fuere unnm apud Dominum, sed etiam Ja-
non menlior. Quicunqncergo baptizalus csl, aut ve- cob et Esau, qtii ex nno sunt de Rebecca nati con-
ritatem dicit, aut mendacium,quidquidfacil, inChristo cubitu, antequam nascerentur, apud Deum per ejus
facit, cujus est membrum. Et quicunque in baptismo praescientiam sunt ad invicem separati, ut proposi-
peccat, in Christo pcccat, sicut ait: Sic autem pec- lum Dei in praescientia sua maneret, qua repudiatu-
cantes in fratres, et percuiienies conscientias eorum rus erat Judaeos incredulos, et genlibus sine ullis
infirmns, in Christo peccatis. Testimoniummihi per- meritis erat misericordiam donaturus. Hoc totum
hibente conscientia mea. llle verum loquitur, cujus C ' agit, ut ostendat, apud Deum praerogativamgeneris
conscientia testimonium perhibet, ei non illum ar- non valere, nec eum personam alicujus accipere,
guit in mendacio. ln Spiritu sancio. Non ficto. Quo- quod his vult firmare exemplis, quae itli poterant in
niam irislitia est mihi magna, el continuusdolor cordi calumniam verlere, de his ipsis ostensurus, Deum
meo. Eo quod viderim eos non credere Deo. Opta- quod velit facere, neminem ei posse contradicere, si
bam ego ipse anathema esse a Christo pro fralribus Voluit generi eorum aliquid proprie dare, et nunc
meis, qui sunt cognati mei secundumcarnem. Oplabam quos voluit eligere. Ex uno concubilu habent Isaac
aliquando, non nunc optarem. Sciebam enim quod palris nostri. Cumenim nondumnati [uissent aut ali-
ipsorum erant omnia, sed cum cognovi veritalem, quid egissent boni aut mali, ut secundum elecliontm
conversus siim qui tatn infidelis fui, et illi non con- propositumDti maneret. Ex uno duos, quae intelligi-
vertuntur. Qui suht Israelitw, quorum adoptio est fi- (ur priraa geminosedidisse, in eo quod quasi novum
liorum, et gloria, el testamenta, el tegislatio,et obse- sibi aliquid accidisset, perterrita Dorainum interro-
quium, et promissa. Refert et quid dimiserit, ut co- gat. iVortex operibus, sed ex vocanle dictum est ei :
gnoscas quaevis sit quaeeum poluit abillis separare. Major servietminori. Non in Jacob et Esau est imple-
Quorum patres. Abraham, Isaac, et Jacob. Et ex; liim, sed in figura dictum est populi Christiani, qui
quibut Chrisiussecundumcarnem: qui est super omniai D prelatusestsenioripopuloJudaeorum.sicutetEpbraim
Deus. Contra Arianum, Manichaeum,et Pbotinum,, et Mahasses praefiguraveruntpopulum juniorera, id
sed et contra Nestorium, qui negat secundumcar- est Chrisiianum, qui sunt mutatis manibus benedicti.
hem DominutnChristum. Benedictusinsmcula.Amen. Sicut scriptumest: Jacob dilexi,Esau aulemodiohabui.
E^triomas ait, fieus meus, et Dominus meus, quod| Quod in Genesi d cium est. Iloc Propheta non de ip-
ilte cohurmat dicens : Quia vidisti, ideo credidisti. sis, sed de filiis eorum refert impletum, quod lesti-
Noh autem quod exciderit verbumDei. Quia superius; moiitUmApostolussumenscuriositatem etcalnmniam
dixerat, dolere se, quod genus Israel stio vitio ex- repressit, asserens quod nulla sit iniquitas apud
cTudirelur a regno, quorum haecomnia fueranl, hic; Deum, sed quidquidagit, aut misericordiler, aut ju-
ostendit, illos, qui non credunt, non esse filiosAbra- dicialiter agit. Quid ergodicemus? Nunquid iniquitas
BaB,ne omnibiis Judaeis praedicareputaretur et dice- apud Deum? Abtit. Adhuc ratiocinatur, et proponit
relur": ErgoBeiis inenlitusest Abrah;e? Absit. Hinc: sibi quasi contradicentis personam, el testimoniis
ilicipii ratloclnari, cur allo et justo ftei judicio, re- superai, quod volunlaiij Domininemo valeat contra-
pijlsis Judaeisggiitessiint intromissse. Non enim om- ire, ipso Moysi dicente : Misereborcui tnisereor, iH
489 1N EPISTOLAMAD ROHANOSCOMMENTARIA. 470
est: Si ego bonns, oeulus tuus qnare nequam ? Nun- jH cundum etoquium tuum. Sine dubio inanis est cur-
quid tibi tollo qnod alii dono ? In praescientia mea sus noster, nisi gressns nostri a Domino dirigantur.
decrevi in olivam oleastrnm inserere, quid ad te ? Nam et equus potest currere, sed si non habeat re-
Moysi enim dicit: Misereborcui miseteot, et miseticor- ctorem, infrenis et praecepspraevotitat, et rectum iter
diam prwtlabo cui miserebor.Quia cui miseretur Deus, non ambulat. Ita et nos sine Deo et gratia ejus. Qnis
vocat eom et inspirat ut credat, et cui misericors autem horoinum habet potesiatem tali visu attingere
fuerit nt credat, misericordiam praestat, hoc est, fa- meniem suam, qua ejus voluntas moveaturad fidem?
ciet eom misericordem, ut etiam bene operetur. Unde Quis autem animo amptectitur, quod eum non dele-
evidenter constat, omnia bona esse a Deo ipso, qui ctat? Aut quis habet in potestate, ut ei vel occurrat,
est Salvator omnium, maxime fidelium. Sed dicit ati- quod eum delectare possit, vel delectet cum occurre-
qois: Quare illnm sic, et alinm non sic, et cur non rit?Cum ergo ea nosdelectant, quibus proficiamus,
omnes xqaaliier ? Nunquid personarum est acceptor a Deo inspiratur hoc , et gratia Dei praebelur hoc,
Deus? Acceptiopersonarum ibi recte dicitur, ubi ille non nutu nostro, vel industria, aut operum merilis
qui jadicat, relinquens causaemeritum de qua judicat, comparatur, quia ut sit motus voluntatis, ut sil indu-
alteri contra alterum suffragalor, qui invenit aliquid slria sludii, ut sint opera charitate ferventia, ille
in persona qnod honore vel misericordia slt dignum. ]B tribuit, ille largitur. Petere enim jubemur, nt acci-
Si autem quispiam duos habeat debilores, et alteri piamus, et quaerere, ut inveniamus, pulsare, ut ape-
velit debitum dimittere, et alterum exigere, cui vult riatur nobis. Nonne aliquando ipsa oratto nostra sic
donat, sed neminem (randat, nec acceptio persona- tepida est, vel potius frigida, el pene nulla, imo om-
rum dicenda est, quando iniquitas nnlta est. Alioquin nino interdum ita nulla, ut neque hoc in nobis cum
eis qui parura intelligunt, potest acceptio persona- dolore advertamus, quia si vel hoc dolemus, jam
rorovideri, ubi vineae dominusoperariis,qui una hosa oramus? Quid aliud ostenditur nobis, nisi quia et pe-
Ulius opus fecernnt, tantum dedit quantum illis qui tere, et quaerere, et pulsare itle concedit, qui haecut
pertulerunt pondus diei et aestus, aequales faciens in faciamus jubet ? Igitur non volemis, nec currentis,
mercede, quorum lam magna distantia fuerat in la- sed miserentis est Dei. Quandoquidem nec velle, nec
bore. Sed quid respondit de hac velut acceptione currere, nisi eo movente atque excitante poterimus.
personarum murmurantibus? Amice, non facio tibi Dicit enim Scriptura Pharaoni: Quia in hoc iptum
injuriam, etc. Nempe faic tota justiiia est, hoc volo excitavite ut ottendam in te virtutem meam, et ttt an-
tibireddi, hntc donavi, neque tibi aliquid abstuli, nuntietur nomenmeumin universa terra. Unusquisque
ant quod debebam vel minui, vel negavi. An non modo et flne peccatorum completo punitur. Aliquolies
licet mibi quod volo facere? etc. Sicut ergo hic iC etiaminpraesenii,sicutSodomitae et Gomorrhaei.Pba-
nulla est acceptio personarum, quia sic alius gra- rao ergo jam excesserat modum, et quoniam dignus
tis honoratur, nl alius debito non fraudetur: sic cum erat perdilione, voluit Deus illius exempto omnibus
secundum propositum Dei vocatur alius et alius non timorero incutere, et ut agnosceret populus ejus, qui
vocatur ; vocato datur gratuitura bonum, cujus boni exiluruseratdejEgypio, virtutem ipsius etjustitiam,
est vocatio ipsa principium; non vocato redditur de- ne ipsi similiter peccarent, aut timerent adversarios
bitum malum, quia omnes rei sunt per unum , per suos, voluit eos lali ultione non solum ab imminenti
qnem peccatum intravit in mundum. Igitur non vo- periculo liberare, sed etiam ad cavendum iniquitatem
ttntit neque currentit, ted miterentis etl Dei. Concludit in posterum terrore suae potenliae pr.cmunire. De
dispulationem , et objicit testimonia de Pharaone, Pharaone et sic intelligi polest, ut dicatur per Dei
ut Dei judicia contremiscamus potius quam discutia- misericordiam induratus, quoniara quando Moyse
mus, quia plerumque sunt occulta, nunquam tamen orante cessavit plaga, ilte indurabatur , et quamvis
sunt injusta, quia verum est quod et currentium cur- sciret eum ita esse induratum ut non posset con-
sum ipse dirigit, et sine illius gratia nullius cursus verti, tamen bonltaiem suam ostendil, Nam quod
suum sortialur effecturo, sicut dicit Ecclesiasies: Non dfxit, Excitavi: id est, prodidi, iion feci: quoroodo si
est velociuro cursus, nec fortium praelium;et David: D aliquis duo vasa plena, unuro cum balsamo, et alte-
Nisi Dominus aedificarit domum, in vanum labora- rum cum slercore, ventilet, odorem sive fetorem
runt, qui aediflcanteam. Ipsius ergo auxilium implo- prodit, non generat. Ergo cujus vult miseretur , et
randum est, qui operatur omnia in omnibus. Debet quem vull indurat. Miseretur magna boniiate, et, ob-
ob-
ergo currere Cbrislianus, el nunquam praesumere de durat nullainiquitate : miseretur bona tribuendo,
suis viribus, currere debet et Dei praecepta implere, durat digna retribuendo : tanquam si diceret: Ergo
sed arrogare sibi nihil debet, secunduro illud : Qui sic intelligitis , sl cui vult miseretur, el quem vult
in Domino Hoc contra illos indurat, sequitur intellectum veslrum , ut dicatis :
gioriatur, glorietur. qui
de suis meritis ac viribus praesumebant. Nam et ipse . Quid adhuc redarguimur ? quod viilt ipse , hoc faci-
currebat, quando esl veritus ire Bithyniam, sicnt in mus.Sensit Apostolusquid moverel carnalem intelle-
Act bus apostolorum legimus. Credo quia inanis ejus ctum eorum,et sibi verba contradicentis, quaeapostoli-
enrsus erat futurus, sed illuc a Spiritu sancto dire- ca auctoritate coerceret, opposuit. Aitenim: Dicisita-
texiu
clus est, ubi praedicatioejus proficeret. Nam el Da- quemihi:Quid adhuc conqueritur?pnfraineodem
vid clamabat ad Dominum : GressuS meos dirige se- qumrilur.] nam voluntati ejus quis tesistit ? Respondil-
471 PRIMASUADRUMETANIEPISC. 474
quuisladicenti: 0homo, tu quis es, quirespondeasDeo? jA runt Deum habcrc in notitiam, boc est quod digui
Nuuquid dicit figmentumei,qui se finxit, quare mefeci- exstitcrunt dari in reprobum sensum : tamen ve-
sti sic? Deindcsecutus tam magnumabditnmque secre- rum est, quia non volentis, neque currcntis, sed
turo, quanlum aperiendum esset hominibus judicavit, misercnlis esl Dci, quia si pro co levioribus quisque
et aperuitdicens -.Siautem volensDeusostendereiram, peccatis, aul cerle gravioribus et muttis, tamen ma-
et demonstrare potentiam suam, sustinuil in multa gno gemitu et dolore pcenitendimisericordia Dei di-
patientia tasa irm , qumperfecta sunt in perditione, gnus fuerit, non ipsius est, qul si relinqueretur, in-
ut oslendereldivitias glorimtum in vata misericordim. leriret, sed miserentis Dei, qui ejus precibus dolo-
Hoc esl gratiae Dei non solum adjtitorium , verum ribusque subvenil. Parum est enim velle, quamvis
etiam documentum. Adjutorium scilicet fn vasis mi- etiam ut velimus voluntas a Domino praeparatur, ta-
sericordiae; in vasis autem irae documentum. In eis raen (ut dixi) parum est velle , nisi Dominus mise-
enira ostendit iram, et demonslrat potenliam suam, reatur. Sed Deus non roiseretur, qui ad pacem vo-
quia tam potens est bonitas tit bene ulaiur etiara cat, nisi volunlas jam quidem sanaia praecesserit:
malis, el in eis notas faciat divitias glorice suae in quia pax hominibusbonaevoluntalis.Et quomodo nec
vasa misericordiae: quoniam quod ab irae vasis exi- velle quisquam potest, nisi admonilus et vocatns ,
git justilia punientis, hoc vasis misericordiaediraittit B
1 sive inlrinsecus, ubi nultus horoinum-videt, sive ex-
gratia liberanlis: nec beneficiumquod nonntillisgra- trinsecus per sermonem sonantem, aut per aliqua
tis tribuitur, appareret, nisi Deusaliis ex eademmassa signa visibilia, efficitur ut etiam ipsum velle Deus
pariler reis justo judicio condemnatis, quid ulris- operetur in nobis. Adiilam enim ccenam, quam Do*
quc deberefur ostenderet. Audi etiam integram loci Kvousdicit in Evangetio praeparatam, nec omnes qui
istius interpretationem beatissimi Patris Augustini, vocati sunt venire yoluerunt, neque illi qui venerunt,
nam de Pharaone ita respondetur : Prioribus me- venire possent, nisi vocarentur. Nec illi debent sibi
ritis, quibus afflixit in regno suo peregrinos, dignum tribuere qui venerunt, quia vocati venerunt: nec illi
effectum cui obduraretur cor, ut nec manifestissimis qui noluerunt venire , debent alleri tribuere, sed
signis jubenlis Dei crederet: ex eadem ergo massa, tantoro sibi: quoniam ut venirent vocati erant in li-
id est, peccatorum, et vasa misericordiacprotulit, bera poteslate : vocari ergo ante meritum voluniatero
quibus subveniret, cum eum deprecarenlur filii operatur : propterea et si quisquara tribuit quod ve-
Israel, et vasairae, quorum supplicio illos erudiret, - nit vocatus, non sibi potest tribuere quod vocalus
id est, Pharaonem etpopulum ejus': quia quamvis es- esi. Qui autem vocatus non venit, sicut non habet
sent utrique peccatores, et propterea ad unam mas- meritum praemii, ut vocaretur, sic incidet in meriium
sam perlinurent; aliter taroen tractandi erant, qui' C snpplicii, qui vocatus venire neglexit. Ita erunt illa
uni Deo ingemuerant, ut eis subveniret: aliter illi, duo : Misericordiamet judicium cantabo tibi, Do-
sub quorum injustis oneribus gemuerant. Pertulit mine. Ad misericordiam pertinet vocatio, ad judi-
ergo in mulla patientia vasa irae, quaeperfecta sunt cium pertinet beatitudo eorum qui venerunt vocati:
in perdilionem. Et eo ipso, quo ait: Inmulta patien- et supplicium eorum qui venire noluerunt. Nunquid
tia, salis signilicavit priora eorum peccaia, in qui- ergo latebat Pharaonero quanlum boni consecuturae
bus eos perlulit, lum vindicare : quando de eorum itlaeterrae per adventum Joseph fuerinl ? tllius ergo
vindicla subveniendiimerat iis qui liberabantur : ut rei geslae cognitio vocatio ejus fii, ut populum Israet
noias faccrel divitias gloriac suae in vasa raisericor- misericorditer tractans non esset ingratus. Quod au-
diac, quae praeparavit in gloria. Hic fortasse contur- lem huic vocationi obtemperare noluit, et exercuit
batus ad illam quaestionemrediisti: Si cui vult mise- crudelitatem in eis, quibus humaniias et misericordia
retur; et quem vult obdurat, quid adbuc conqueri- debebatur; raeruit pcenam,ut indurareiur illi cor, et
tur? voluntati ejus quisresislit? Prorsus ita est, vis tantam caecitatem raentis pateretur, ut tot et tantis
non vis, cui vult miseretur, ct quem vult obdurat. tamque manifestis Deisignis non crederet, quopossit
Sed velle Dei quis impius dicat injustum, cui etiam ejus supplicio sive obdurationis, sive ultimacvisibilis
ipse Pharao clamat: Juslus est Deus : ego autem el D subrnersioniserudiri populus, ut sibi afuiclioneifla[F.
populus meus injusti, quia haec volunlas Dei injusta leg. afflictionemiilam]etoccultaeobtunsionis.etm.ini-
csse non potest. Venit enim de occultissimis meriiis, feslaesubmersionis inobediemiaemerito compararet.
quae ipsos peccatores discemunt. Nam cum propter Haecautem vocatio, quacsive in singulis hominibus,
generale peccatum unam roassam fecerint, non ta- sivein populis, atqtie in ipso humanogenere per tem-
men nulla est inter illos diversitas ; quia sunt multi porumopporlunitates;operatur,aliaeei profundaeordi-
peccatores naturaliter moderaie viventes , per quod nationis est: quo pertinei etiara itlud: ln ulero sancti-
quamvis nondum sint justificati, digni tamen effi- ficavite: et cum esses in renibus patris lui, vidi te. Et,
ciantur justificatione : et non praecedetin aliis pec- Jacob dilexi, Esau autemodio habui, cum dictum sit
satoribtis proprio vilio, uldigni sint obtunsione, ba- antequam nasceretur: nec comprehendi potest, nisi
benies eumdem apostolum atibi diceniem: Quoniam forle ab eis qui diliguut Dominuro Denm suum ex
non probaverunt Deum habere in noiitiam, dedit toto corde, etex lota anima, el ex lela meniesua.et
illos Deus in reprobum sensum. Hoc est quod ob- proximumtanquamscmetipsos. Tanta enim cliaritale
duravit cor Pharaoni. Quod aulem illi non probave- fundati, possuritjam, si fortasseeumsanctis, compre-
473 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 474
hendere loogitndinem , latiludinem et profundum. }A phemantem.etpopulumsuumduris operibus affligen-
Illud tamen constantissima fide retinendum, neque tem. Vasa irmapldin interitum, ut ostenderlt divitiat
quidquam Deum injuste facere, neque ullam esse na- glorim sum. Implendo peccata vasa irae digna fuerant
turam, quae non Deo debeat id quod esl. Quia Deo effecta, aptata a semetipsis in interiium, non solura
debetur omne decus, et pulchriludo, et congruentia per originate peccatum, sed per actuale. lra quippe
panium : quam si penitus persecutus fueris, et usque non redditur, nisi debita, ne sit iniquitas apud Deum.
ad omnes reliquias de rebus detraxerfs, reroanet ni- Et^hinc intelligunt vasa misericordiae quam gratuita
hil. Cum ergo meritum peccando amiserirous, et si illis misericordia praebeatur, quod irae vasis, cum
misericordia Dei remota, nibil aliud peccantibus nisi quibus eis cst perditionis causa, et massa communis,
pcena aelerna debeaiur, quid sibi vult homo de massa ira debita et justa rependilur, et istis misericordia
perditionis naius, ut Deo responde.it, et dical: Quare indebita condonalur. In vata misericordim,.qumprm-
sic me fecisli ? si vis isia cognoscere, noli esse lu- paravit in gtoriam , quos et vocavil.Quia ipse eis vo-
turo, sed efficore filius Dei per illius misericordiam, luit misereri, et facere eos vasa misericordiae de va-
qui dedit potestatem filios Dei fieri credenlibuS in sis irae.Non solum ex Judmis. Si personaliler vocas-
nomine ejns. Non aulem quod tu cupis, anlequam set, solos Judaeos vocasset; sed invenimus eum nec
credanl, dalur homiuibus divina nosse cupientibus. gJudjcis
] peccantibus pepercisse , nec gentes satvari
Merces enim cognitionis meritis redditur; credendo prohibuisse. Sed etiam ex gentibus , sicut Osee dicit.
autem meritum comparatur. Ipsa autem gratia, quse Quia et tunc ^Egyptii aliquanti exierant cum illis.
data est per fidem, nullis nostris meritis praeceden- Vocavinon plebem meam, plebem meam, et non dile-
tibus data est. Qnod enim meritum peccaloris et im- ctam, dilectam. Per propheiam ostendil pracdictum,
pii? Christus aulem pro peccatoribus et pro impiis gentes esse transituras ad Christum. Et non miseri-
mortuus est, ut ad credendum non merito, sed gratia cordiam consecutam, misericordiam consecutam. Et
vocaremur, credendo autem etiam meritum colloca- erit in toco , ubi diclum esl eis: Non plebs mea vos:
remus. Peccatores igitur credere jubentur et a pec- ibi vocabunlur filii Dei vivi.tn lantum quo vult vocat,
catis credendo purgantur. Nesciunl enim quid recte ut eliara gentes impias eligeret, et quaenunquam boni
vivendo visuri sint: quapropter cum videre non pos- aliquid fuerant operatae. Si enim merita cligeret, so-
sint, nisi recte vivant, nec recte vivere valeant, nisi lus Israel, qui semper Deoservivit, debuerat huc me-
credani, roanifeslumest a fide incipiendum, ut prae- reri, sed omnes gratis salvat, et nullum meritis suis,
cepla quibus credentes a saecnlo hoc averiuntur, cor quia sicut dicit: Omnia sub peccato inclusit, ut om-
rounduro faciant, ubi videri Deus possit; tunc demum nibus misereretur. Isaias autem clamat pro Israel:
recle et npn praepostere audies , si qua sunt de ani- Q Si ftterit numerus filiorum Israel tanquam arena ma-
marum occultissimis meritis et de gratia vel justitia ris. Pro ipsis est, si credani, quod iliis comminatur.
secreta omnipotentis Dei. Fidem etiam, ut credas , Reliquimsalvmfient. Judaeoruroautem paucitatem cre-
ille dat, a quo est omne datum bonum ; quid enim diluram ostendit Isaias, quae sunt vasa in honorem:
habes quod non accepisti? Dicis itaque mihi: Quid nam reliqua raullitudo vasa in contumeliam. Verbum
adhuc qumritur? voluntati enim ejus quis resistit? Ve- constmmans et breviansin mquitate. Secundum bisto-
rum est quod non resistitur : quia ipsa volunlas Dei riam sic intelligitur; sicut ego verbum abbrevio, et
bona ct justa esse a nullo dubitatur Christiano. 0 finio, sic illud cito Deusfaciet.Secundum allegoriam
homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Et hoc contra- autem, Novum Testamentum accipit verbum abbre-
dicentis est, etiamsi sic esset, ut dicis, lu quis eras, viatum, quia omnia fn eo breviler comprehensa sunt,
qui responderes Deo?qui debes tacere, et quod libi ut est: Credo in Deum Patrem omnipoteniem, et in
jubetur facere ; si le bouum jubet facere, debes in- Filium ejus Jesum Christum, et in Spiritum sanctum,
telligcre quia et ipse bonus esl, cui malum non pla- et reliqua quaesequuntur in symbolo. Vel illud: Quod
cet, et a quo te probibet. Nunquid dixit: 0 homo, vobisfieri nonvullisalii nefeceritis. Id est, ut com-
faIsumesiquoddixisti?seddixit:0 homo, tu quises, pcndio fidei, per gratiam salvos faciat credentes, nou
qui respondeas Deo? et reliqua. Nunquiddicit figmen-, fj perinnumerasobservaliones.quibusillamuliitudofer-
tumei qui se finxit: Quid me fecisli sic? Annonhabet: viliter onerata premebatur. Per gratiam quippe nobis
potestatemfigulusluti? Nondicit, quia non potest, neci verbum consummans et brevians fecit super lerram,
debet; vull nos sic mulos esse apud Dominum, sicut; dicens: Jugum meum suave est et onus meum levc.
lutum ad figulum : cuin enim non intelligimus, noni Vel illud : Diliges Deum ct proximum ; in his prse-
debemus mala sentire de Deo, scientes quod in Deoi ceplis tota lex pendet el prophetac. Quia verbumbre-
vitium caderenon potest, quiajudicia ejus occulta sunt,, viatum faciel Dominus super terram. Contraxit el ab-
injusta nonsunt. Exeademmassafacerealiud quidemvasi breviavit Dominus p ipulum Israel. Et ticut prmdixit
tn honorem, aliudveroin contumeliam? Deilla riiassa, IsaiatiNisi Dominut Sabaoth reliquittel nobit semen,
dicit populi peccatoris, qnaexAdamomnes creatisu- sicut Sodoma facli essemuset ticut Gomorrha similes
mus. QuodsivolensDeusoslendereiram, etnotam facere> fuissemus. Quia non est passus omnes perire cum im-
potentiamsuam.Volunlas Dei misericors est, et justa, piis, sed inde vel paucosjustos effecit, et semen Abra-
ct non vull nisi quod bonum, pium el justum est. Sut- hae venit, qui salvaret quaeperierant; nisi voluisset
itRttttin muita palten/ta.Qui illura diu sustinuit blas- vel paucos salvare, omnes pariter perissemus. sed ut
 m PMMASII ADRUMETANIEPISC. ''-
quodpYOnnleratiUmbstopleTCf.Corautemisteacci-, A per ipsam justificandose, non suhjiciunt se remissio-
pfetittenon aceipiat.cum arRtononmereantnr accipe- ni peccatoruro, ne videantur fuisse peccatores. Non
r«, et quisquis aeeeperit Indebile tweiptet, vires soa» enim ut essent infidelescogebantur inviti, sed nolen-
metiantor, et feniora se non serntentur, snfficiat eis do credere, infideliiatis crimine non carebant. Et
sclre, quodnon sit iniqoitas apud Deom.Quid ergodiee- suam queerentetitatuere, juititw Deinon tunt subjecti.
tmtt,quod gtntes, qum non uctabanlurjuttitiem, appre- Quaeex lege est, vel quatn de libero esse fallebantur,
hendermtjustitiam? Sinon itaestutdicimus, qnianon ut falluntur arbilrio; et dum sibi tribuunt quod Dei
est volentis, neque currentis, quomodo gentes, qnae est, justitiae Dei non sunt subjecti. Legis itaque ju-
nunqnamjustitiam quaeslernnt, invenerunt justiiiaro? stitia esl, jubere quod Deo placet, et vetare quod dis-
et Israet, qui semper justitiam sectatus est, in legem plicet. In lege justitia est, servire, et exira eara nul-
jtistitiae non potuit pervenire ? Respondit: Quift illl lura Dei| adjutorium ad recte vivendum requirere.
crediderunt, isti vero nolueruni, sed in operibus glo- Dei autem justitia est, non de viribus suis praesume-
rlati sunt, quae nec cuslodiernnt. Quid ergo dicimus re. Justitia Dei dicitor, non qna justus est Deus, sed
contra haec, quaenobls objici posstint, hoc est, quod qua dal hnmini Dens, ut justus sit homo per Deum.
genles non sectantes apprehenderant, Israel vero noti Finit tnim tegis Christus, ad justitiam. Finis legis di-
apprehendit? sed contremiscamus judicia Dei, quae, B citur Christus, qnia ipse est, vet in ipso est tota per-
ut dixi, occulta sunt: injusta autem nunquam sunt. fectio. Finis autero dicitur a consunimaudo, non a
Jusftfiam autem quas ex fide ett: Itratt vero tectant consumendo, qnia aliud est, finitus est panis, aliud
legemjutlilim, in legemjustitim non pervenit. Quara finita est tela, illud ut non sit, istud ut perfe-
Doroinusdedit vocatis ut crederent. Quare ? quia non clum sit. Qui ergo in Christo credit, ipse perficit le-
ex fide, sedquasi ex operibus.Quasi,quia non vere. Of- gem, quia ad ipsum tendere et festinare debet om-
fenderunt. Offendunt ad lapidem offensionis, velut nis noslra intentio, qui ullra uon habet quod requi-
arguie legem defendendo, et naturam et liberumar- rat, quia omnia sunt impleta, quaecunquede co in
biiritim praecipitando : quemadmodum philosophi sanctis Scripturis praedicta sunl. Omni credenli.Ju-
mundi. In lapidem offensionis. Qui videt lapidem, daeoet Graeco. Moyset autem scripsitquoniam justi-
lapis satutis est illi qul in eum non offendit: qui au- liam qumex >egeesl, qui fecerithomo. Moyses quidem
tem caecusest, offenditinlapldem. Ita et Judaei, quos secundnm historiam de lege dixit, sed Apostolus
excaccavitmalitia sua, ne Christum agnoscerent, of- illudad Christum aptat, quia lex nec in ccelo fuit, nec
fenderunt in eum, faciendoilli injuriam, in quogentes in abygso, et ideo illos jubei semper legem medilari,
credenles apprehenderunt justitiam. Ideo lapis offen- ut ibi inveniant Chrisluro. Vivelin ea. Qtm autem ex
sionis et petra scandali praedictus est Christus, quia Q I fide est justitia, sic dicit. Nemo ergo vivit illorum ',
roulti in passione ejus et nativiiale scandalizantur, quia nemo eam facit, quia ad comparalionem tanto-
sicut scriptum est: Quia scandalizabantur in eo. Et rom peccatorum, etiamsi essent pauci quifacerent,
ipse Pautus ad Corinthios : Christum cruciflxum Ju- nulli esse erederenlur. Ne dixerisin corde tue: Quit
daeis scandalum, gentibus aulem stultitiam : ipsis ascendetin calum? idest Chrislumdeducere: aut, quis
antem vocalis Christum Dei vlrtutem, et Dei saplen- detcendetin abyssum? hoc est Chrislumex mortuisre-
tiam. Unde et hic sequitur: Qui credit in eum, non vocare.Sed quid dicit Scriplura ? Prope est verbum'"
confundetur. Petrus quoque dicit, quod credenlibus ore tuo, et in cordetuo. Hoc est, nec de passione, nec
lapis electus sit et angularis, incredulis vero offen- de resurrectione, nec de ascensione ejus, quod non a
sionis. Sicut scriptum esf.Ecce ponamin Sion lapidem semetipso factuni sit, in corde tuo debeas dubitare.
offensionis,el pettam scandali. In proplteta Isaia hoc Boc esl verbum fidei, quod prmdicamus. Hoc est
dixit. Et omnis qui credit in eum, non confundetur. Novum Testamentum. Quia si confitearis tit ore tuo
Quia inlelligit Deivtrtdlem et Dei sapienttarn. DominumJesum, et in corde tuo ttedidetis quod Deus
CAP,x. Fralres, voluntasqutdem cordis mei et obse- illum excilavita motluis, salvus erit. Testimoniumcor-
cratio ad Deum fit. Pro inimicis non lnbiis tantum, dis esi oris confessio.Cordeenimcteditur ad justitiam;
sed et corde orandum est. Pro illis in salutem. Pro t\ ', oreaulem fit eonfestioad salutem. Delictis praeleritis,
Judaeis. Tettimoniumetttm perhibeoiltis quod mmttla- non fuluris. Ergo si fides sufficitad justitiam, et con-
tionem Dei habent. iEmuIaiionem habent seciandae fessio ad salutem, Judaeusct Graecusunum sunt in
Iegis Dei. Sed nontecimdum tcientiam.Nisi omniaquis ChrislO. Dicit enim Scriplura : Omnis qui credil m
secundum datnm a Deo scientiam fecerit, impingit, illum non confundetur. Non Judaeus tantiim. Non
et'amsl quis consummalus fuerit. Si scientiam Dei enim est ditiinctioJudmi el Grmci.Depristino peccalo
haberent Judaei, cognoscerent quod Cbrisius non vel idololatria : non ergo illos vos potestis confun-
conira legem venit, sed secundum legem, etquia dere, quos Scriptura dicit confundinon posse.
non possini secundum legem justificari, sed Deus
(Incipit expotitio de libro sancti Augustini excerpta
gratis ex fide justiflcai, non ex operibus legis , in elocead sanctum
illi Simplicianum, De Jacob et Esau.
quibus gtoriabantur. Ignorantes enimDei justitiam. Qum iicet nonin ordine traetatus
hujus ptsita essevi-
Ignoraveruni, quod gratis ex lide justifical, et nou deatur, tamenideo prmtermissanon ttt, quia ntcettaria
*ex operibus legls, in quibus itli gloriabantur, dicen- atqut perfeciattt, et obhoc hie conscripla,ut lociipsius
tes se custodisse legem, quam non custodierunt, et obtcuritatt revelata legenliilensum
evidenterilluminet.)
477 IN EPISTOLAMAD ROMAN0SCOMMENTARIA. 478
Ntn ex eperlbus, ted ex vocante dictum est: Quia A ro matris, ve! fidei, vel operum, vel quorumlibet
moior servietminort. Vocantis est el-gogrSlia, perci- omnlno merliorum ? Scd dictum est: Ut secundum
pfentis terOgratiamConsequentersuntopera riona: non etecticnem propositum Dei maneret. Et ideo quaeri-
quaegratiam pariani, sed quae gratta pariantur: non mus, quia dictum est: nisi forte sic est distinguenda
enira ut ferveat, Calefacitignis, sed quia fervet. Nec sententia, non ut intelligamus tanquam ideo non ex
ideobenecurritrota, ut rotundasit, sed quia rotunda operibus, sedex vocante dictum esset: Major serviet
est. Sic nemo propterea bene operalur Ut accipiat minori: ut secundum electionem propositum Dei
gratiam, sed quia accepil. Quomodo enitn potest maneret; sed ita potius, ut hoc de nondum natis et
jusle vivere, qui non fuerit jnstificatus ? quomodo nondum aliquid operatisexemplumdammaceipiatur,
sancte vivere, si non fueritsanctificaius? velomnino iie aliqua electio hic possit intelligi. Cum enim non-
vivere, qui non fuerit justificatus [alids vivificatusj? dum nati fuissent, neque aliquid egissent bonum sive
Justificat aotem gratia , ut justificatus possit vivere malum, ut secundum eleclionem propositum Dei
juste. Prima esl igitur gratia, secunda opefa bona, sf- maneret : id esl, neque aliquid egissent bonum
cutatio loco dictl 2Ei aulerri qiti operatur, mefces fton aut malum, ut propier ipsam aclionem eleetib
imputatur secundum gratiam, sedsecundum debitum. aliqua fieret ejus qui bene egerat. Cum ergo nulla
Non enim intelligebant, quia eo ipso quo gratia est B I essel electio bcne agentis, secundum quam raaneret
evangelica, operibus non debelUr: alicquin gratia propositum Dei, non ex operibus, sed ex vocante:
jam non est gratia. In iriultis locis boc saepe tesla- id est ex eo qui vocando ad fidem gratia jusiificat
tur, fldeigratiatn praeponens operihus: non ut opera impium, dictum est:Quia major serviet roinori. Non
exstinguat, sed ut ostefidat non esse opera praece- ergo secundum eleclionem propositum Dei maneret,
denlia gratiam, sed consequentia : ut scilicet non se sed ex proposito electio, id est, non quia invenit
quisque arbitrelurideopercepissegratiam, quia bene Deus opera bona in hominibus quaeeligat, ideo ma-
operatus est; sed bene operari non posse, nisiper fi- net propositumjustificationis ipsius : sed qnia manet
dem perceperit gfatiam. InCipitauterrthOinopercipere illud ut justificet credentes, ideo invenit opera quaa
gratiam, ex quo inci{iitDeocredere, vet interna Velex- jam eligat ad regnum ccelorum. Nam nisi eSsetele-
teroasdmonitlonemotusad fidem.Sed iiilerestquibus ctio, non essent electi, nec recte diceretur: Quis ac-
articulis lemporum, vel celebialione sacrameniorum cusabit adversus electos Dei? Non tamen electio
gralia plenior et evidenlior infuudatur. Sed Utde re praeceditjuslificationem, sed electionem justilicatio.
de qua flgitur potius loquamhr, ad frangendam atque Nemo enim etigitur, nisi jam distans ab illo qui re-
dejicferidamsuperbianf hominuro ingralorum gratiae jicitur. Unde qUoddictum est, quia elegit nos Deus
Dei, et atideniium gloriari de meritls, ista commemo- C nnle nitindi conslitutionem, non video quomodo sit
rantur. Cum ehim nondum hati fuissent neque ali- dicium, nisi praescieniia. HiC autem quod ait: Non
quid egissent bortum vet roalum, nort ex operibus, e\ operibus, sed ex vocante dictum est ei, quia ma-
sed ex vocanle dictumest :Quia majorserviet roinori. jor serviet minori; non electione meritorum, quac
Vocantls ergo est gratla. Si igitur electio, per prae- post justificationem gratiae proveuiunt, sed liberali-
scientiam, praescivit autera DeuSfidenl Jacob, undes tate donorum Dei votuit inielligi, ne quis de operi-
probas, quia nori etiam ex operibus elegileum? Sii bus extollatlir. Gratia enim Deisalvi factt sumus : et
pfbpterea, quia nondum nati erant, et nondum ali- hoc non ex operibus, sed Det donuui est: non ex
quid egerant bonum aut malum ; ita etiara nonduml operibus, ne forte quis extollalur. Qtiaerilur autem,
cfediderat Miquls eorutn : sed, sicul praescientiaviditt mrum vel fides mercatur hominis justificaiionem,
crediiurum, ita pfaescientia videre polerat operatu-. an vero nec fidei merita praecedant misericordiam
rtntt. Ut quomodo diciiur elecTuspropter fidem futu-- Dei, sed etfides ipsa inter dona gratiae numeretur.
raro, quam praesciebatDeus, sic alius possit dicere,, Quia et hoc loco cum dixisset: Non ex operibus, non
propter opera futUra potitis electum, quaenibilomi-. ait, sed ex fide dicluro estei, quia major serviet mi-
nus prsesciebat DeUs. Quapropter irade ostenditt nori; ait autem: Sed ex vocanle : nemo enim credit,
Apostolus, non ex Dperibus diClum esse : Major ser-. b qui nonvocatur. MisericorsaulemDeus vocat: nullis
viet minOri: si quomirtus nondura nali erant, nonu hoc vel fidei meritis largiens, quia merita fidei se-
sotum non ex operibus, sed ex fide dictum est, quia a quuntur vocationem polius quam praecedant. Quo-
utrumque deerat ftondum natis. Non igitur et prae- inodo enim credent ei quem non audierunt? Et qu -
scientia voluil intelligi factam electionem minoris,i, inodo audient sine praedicane? Nisi ergo vocando
ut major ei Sefviret. Volens enim ostendere, non exx praecedat misericordia Dei, ilec credere quisquam
operibus factam, propterea inlulildicens:Cum enim n potest, nt ex hoc Incipiat justificari, et accipere fa-
nortdumnati fuissehf, nCquealiquid egissent bonum n cultatem bene operandi. firgo ante omne meritum est
seutnalurti. Alioquin poterat ei dici, sed jam sciebat it gratia. Etenim Chrislus pro impiis morluus est. Ex
Deus quis quid esset acturus. Quamobrein unde illa a vocante igiturminor accipit,non ex ullis meritis ope-
electio facta slt quacrtlur; quia si non ex operfbus is rum suorum, ut major ei servirel, Ut etiatnquod scri-
quae noii et-antin nondum natis, nec ex fide, quia a ptum est: Jacob dilexi, exyocantesit Deo, nonex ope-
becipsa eral. Uilde igitur ? an dlcendum quod fiulla a rante Jacob. Quid deinde Esau quod servit minori,
Clecliofuerit, rtbn existente aliqua divefsitate in ule-:- el quod scriptum est -.Esau autem odio habui: qui-
479 PRIMASTIADRUMETANI EPISC. 180
bus matis suishoc meruit, cum et ipse nondtimnaius i\. sibi prsestitisseut crederel, qui miseretur, inspirando
fuisset, neque aliqnid egisset boni autmali, quando fidera, cujus miserlus est: ut adbuc infideli vocatin-
diclum est: Et major serviet minori? Anforie quem- nem impartiret. Jam enim discernilur fidelis ab im-
admodum illud de Jacob nullis meritis bonaeaclio- pio. Quid enira habes, inquit, quod non accepisti ?
nis dictum est, ita Esau nullis meritis malaeaclionis si autem accepisti, quid gloriaris quasi non accepe-
odiosus ? Si enim, quia praesciebatDeus futura opera ris? Recle quidem hoc, sed cur haec misericordia
ejus mala, propterea eum praedestinavil ut serviret subtracta est ab Esau, ut nnn sic vocareiur, ut et
minori, propterea praedestinavit et Jacob, ut ei ma- vocato inspiraretur fides, et credens misericors fieret,
jor servirei, quia futura ejus booa opera pracsciebal: •ut bene operaretur? An forte quia noluit? Si ergo
et falsumest iam quod ait: Non ex operibus. Si autem Jacob ideo credidit quia voluit, non ei Deus dona-
verum est, quod non ex operibus, etjnde hoc pro- vit fidem, sed eam sibi ipse volendo praestitit, et ha-
bat, quia de nondnm natis, nondumque aliquid ope- buit aliqnid quod non accepit. An quia nemo potest
ratis hoc dictum est: unde nec ex fide, quae nun- credere, nisi velit; nemo velit, nisi vocetur?nemo
dum natis similiter nondum erat,quo meritoEsau atitem sibi potesl praestare ut vocaretur : vocando
odio habelur antequam nasceretur : quod enim fecit Deus praestat et fidem, quia sine vocationenon po-
Deusea quaediligeret, nulla quaestioest. Si autem di-; B testquisquam credere, quamvisnullus credat invitus.
camus eum fecisse quae odisset, absurdum est, oc- Quomodo enim credent ei quem non audierunt? aut
currente alia scriptura, et dicente: Neque enim odio quomodo audient sine praedicante? Nemo itaque
habens aliquid constituisti; et nihilodisti eorum quae credit non vocatus, sed non omnis credit vocatus;
fecisti, aut constituisii. Quo cnim merito facius est multi enim sunt vocati, pauci autem electi. Utique
sol? aul quid offendit luna , ut tanto illo inferior? ii qui vocantem non contempserunt, sed oredendo
vel quid promeruit, ut sideribus caeteris tanto cla- secuti sunt, votentes aulem sine dubio crediderunt.
rior crearelur ? Sed omnia bona creata sunt, quaeque Quid ergo quod sequitur ? Igiiur non volentis, ne-
in genere suo. Non enim diceret Deus: Solem dilexi, que currentis, sed miserentis est Dei. An quia nec
lunam autem odio habui; aut: Lunam dilexi, stellas velle possumus, nisi vocati: et nihil valet velle no-
autem odio habui: sicut dixit: Jacob dilexi, Esau strum, nisi ut perficiamus adjuvet Deus?Opus est
autem odio habui. Sed illa omnia dilexit, quamvis ergo velle currere. Non enim frustra diceretur: In
escellentiae diversis gradibus ordinata : quoniam terra pax hominibus bonaevoluntatis. Et: Sic cur-
vidit Dens quia bona sunt, cum dicto ejus sint insti- rile, ut comprehendatis. Non tamen volentis, ne-
tuta. Ut autem odisset Esau, nisi injustiliae merilo, que currentis, sed miserentis est Dei, ut et quod
injustum est. Quod si concedimus, incipit et Jacob ([j volumus adipiscamur, et quo volumus perveniamus.
justitiae merito diligi. Quod si verum est, falsum est Noluit ergo Esau, et non cncurrit; sed et si voluis-
quod non ex operibus. An forte ex justitiafidei? set, et cucurrissct, Dei adjutorio pervenisset, qui ei
Quid ergo te adjuvat, Cum enim nondum nati fuis- etiam velle et currere vocando praeslaret, nisi voca-
sent? quandoquidem in nondum nato nec justitia fi- tione coniempta reprobus fieret. Aliter enim Deus
dei poterat esse. Vidit itaque Apostolus quid ex praestat ut velimus : aliter praestat quod voluerimus.
his verbis possit animo audientis vel legentis occur- Ut velimus enim, etsuum esse voluit et nostrum:
rere, statimque subjecit: Quid ergo dicemus? Nun- suum vocando, nostrum sequendo. Quod autem vo-
quid iniquitas est apud Deum? Absit. Et quasi docens luerimus, sotus praestat: id est, posse bene agere, et
quomodo absit: Moysienim dicit, inquit: Miserebor semper beate vivere. VerumtaroenEsau nondum na-
cui misertus ero, et misericordiam praestabocui mi- tus, nihil horum possit velle, seu nolle. Cur ergo
sericors fuero. Quibus verbis solvitquaestionem, an in utero posilus iroprobatus est ? Reditur enim ad
potius arclius colligavit ? Idipsum enim est, quod illas difficnllales, non solum soa obscuriiate, sed
maxime movet: si miseretur cui raisertus erit, et etiam nostra jam multa repetitione molestiores. Cur
misericordiam praestabit cui misericors fuerit, cur enim Esau reprobalus estnonduro natus, quineccre-
haec misericordia defuit Esau , ut etiam per il- Dderepoterat vocanti, nec contemnere vocaiionem,
lam bonus esset, quemadmodumper illam bonus nec boni vel mali aliquid operafi? Si praesciemia fu-
factus est Jacob? An ideo dictum est : Miserebor turaemalaevoluntatisejus, cur nonet Jacobpraescien-
cui misertus ero, et misericordiam praestabo cui tia Dei approbaius est fuiuraebonaevolunlatis ejus?
roisericors fuero, quia cui misertus est Deus, ut eum Quod ti semel coucesseris potuisse quemgnam vel
vocet, miserebitur ejus ut credat; et cui misericors approbari vel improbari ex eo quod nondum in illo
fueril ut credat, misericordiam praestabit, hoc est, erat, sed quia Deus futurum esse praesciebat:convin-
faciet eum misericordem, ut etiaro bene operetur ? cilur eniro potuisseetiam ex operibus approbari, quae
Unde admonemur nec ipsis operibus misericordiae in illo Deus futura esse praesciebat,quamvis nondum
qnemquam oportere gloriari et extolli, quod eis esset aliquid operatus: et omnino te nibil adjuvabit,
quasi suis Deum promeruerit: quandoquidem ul ha- quod nondum nati erant, cum dictum esset: Major
beret ipsam misericordiam, ille praestilit, qui mise- serviet minori: ut hic ostendas dictuni non ex operi-
ricordiam praestabit cui misericors fuerit. Quod si bus, quia nondnm quisquam erat operatus. Illa etiam
tmm credendo se meruisse qnis jactat, noverit eum verba si diligenter altendas, igitur non volentis, ne-
481 IN EPISTOLAM AD ROMANOSCOMMENTARIA. 482
que currentis, sed roiserentis est Dei: non lioc Apo-1Acongruenter vocati: illi autemqui non congruebant,
slotus proptereatantum dixisse videbitur quod adjuto- neque conlemperabant vocationi non electi, quia
rio Dei ad id quod volumus pervenimus : sed etiam ex non secuti, quamvis vocati. Item verum est: Non
illa intenlione qua etalio loco dicit: Cum timore et volentis neque currentis, sed miserentis est Dei: qui
tremore veSlram ipsorum salutem operaraini. Deus etiamsi multos vocet, eorum tamen miseretur quos
estenim qui operalur in vobis el velle et operari pro ila vocat, quomodo vocari aptum est ut sequantur.
bona voluntate. Cbi satis oslendit, etiam ipsam bo- Falsum est aulem si quis dicit: Igilur non raiserentis
nam veluntatem in nobis operanle Deo fieri. Nam Dei, sed volentis atque currentis esl hominis: quia
si propterea solum dictum est: Non volentis neque nullius Deus frustra miserelur. Cujus autera mise-
currentis, sed miserentis est Dei, quia voluntas ho- retnr, siceum-vocat quomodo scit ei congruere, ut
minis sola non sufficitutrecte justeque vivamus, nisi wcantem non respuat. Hic dicit aliquis : Cur ergo
adjuvemur misericordia Dei: potest et boc modo di- Esau non sic est vocatus, ut velit obedire ? Vidtf-
ci: Igitur non miserentis est Dei, sed votentis est mus enim alios aliter iisdem rebus demonslratis vel
bominis: quia misericordia Dei sola non sufficit, nisi sign*fieatis, ad credendum moveri: sicut, exempli
consensus nostraevoluntatis addatur. Al illud mani- gratia, Simeon in Dominum noslrum Jesum Chfi-
festum est, frustra nos velle, nisi Deus misereatur. B J sturo adiiuc inlanlem parvulum credidit, Spiritu ei
Illud aulem nescio quomodo diralur, frustra Deum revelante cognoscens. Nathanael ad unam senten-
misereri, nisi nos velimus. Sienim Deus miseretur, tiam quam ab illo audivit -.Priusquam te Philippus
etiam volumus ; ad eamdem quippe raisericordiam vocaret, cum esses sub arbore fici vidi te, respon-
pertinet, utveliraus. Deusest eniro qui operalurin dit: Rabbi, (u es Fiiius Dei, tu es rex Israel. Quod
nobis et velle etoperari pro bona voluntate- Nam si tanto post quia confessus est Petrus, meruit audire
quaeramusulrum Dei donum sit voluntas bona, mi- quod beatus sii, et quod ei darentur claves regni
rum si negare quisquam audeat. At enim quia non coslorum. Miraculo facto in Cana Galilaeae,quod
praeceditvoluntas bona vocationem, sed vocatio bo- inilium signorum Evangelista commemorat, aqua in
namvoluntatem, propterea vocanii Deorecte tribuilur vinum conversa, crediderunt in eum discipuli ejus.
quod bene volumus . nobis vero tribui non potest Multos loquendo invitavit ad fidem, ir.ulti nec susci-
quod vocamur. Non igitur ideo dictum putandum tatis mortuis crediderunt. De cruce atque morle
est: Non votentis, neque currentis, sed miserentis ejus conterriti etiam discipuli titubarunt, et tamen la-
est Dei, quia nisi ejns adjutorio non possumus adi- tro tunc credidit, cum eum non praestantiorem vi-
pisci quod volumus: sed ideo potius, quia nisi ejus deret in operibus, sed consorlio crucis aequalem.
vocationenon volumus. Sed si vocatio ista ita est ef-(C Unus etiam de numero discipulorum post ejus resur-
fectrix bonaevoluntatis, ut eam omnis vocatus sequa- rectionem, non tam viventibus membris, quam re-
tur, quomodo verum erit: Multi vocati, pauci electi ? centibuscicalricibuscredidit. Multi exeorumnumero,
Quod si verum est, el consequenter vocationi vocatus aquibus crucifixus est, qtii viventes eum mira-
obtemperat, atque ut non obtemperet in ejus est po- cula facienlem contempserant, discipulis eum prae-
situm volonlate, recte etiam dici potest: Igitur non dicantibus, et in nomine ejus talia facientibus cre-
miseremis est Dei, sed volentis atque currenlis homi- diderunt. Cum ergo alius sic, alius autem sic mo-
nis: quia misericordia vocantis non sufficit, nisi vo- veatur ad fidem, eademque res saepe alio modo
cationemobedientiaconsequatur. Anforle illi quihoc dicta moveat, alio modo dicla non moveat, alium-
modovocali non senliunt [Alidsconsenliunt], possint que rooveat, alium non moveat, quis audeat dicero
alio modo vocati accoramodare (idei voluntatem: et defuisse Deo modum vocandi, quo etiam Esau ad
illudverum sit: Multi vocati.paucielecti? ut quamvis eam fidem menlem applicaret, voluntatemque con-
tnulti uno lnodo vocali sunt, tamen quia non omnes jungeret, in qua Jacob justificaius est? Quod si tanla
imo modoaffecti sunt, illi soli sequantur vocalionem, possit esse obstinalio votunlalis, ut contra omnes
qui ei capiendae reperiantur idonei: el illud non rai- modos vocationis obdurescat mentis aversio, quaeri-
nus verura sit: lgitur non volentis, neque currentis, D tur utrura de divina poena sit ipsa duritia. Cura enirn
sed miserenlis est Dei: quia hoc modo vocavit quo Deus deserit non sic vocando, quomodo ad fidem
modoaptum erat eis qui secuti suntvocationero. Ad moveri potest ? Quis enim dicat modum, quo ei per-
alios auiem vocali.o quidem pervenit: sed quia tatis suadereturut crederel, etiam Omnipotenli defuisse?
fuit, qua moveri non possent, nec eam capere apti Sedquid hoc quaerimus, cumipsum subjungal Apo-
essent, vocati quidem dici poterunt, sed non elecli: stolus ? Dicit enim Scriptura Pbaraoni: Quia ad hoc
elnon etiam similiier verum est: Igitur non miseren- te excitavi, ut ostendam in te potentiam meam, et
tis Dei, sed volentis et currentis est hominis. Quo- annuntietur nomen meum in universa terra. Hoc au-
niam non potest effectus misericordiae Dei esse in tem subjecit Apostolus documentum, quo probaret
hominis potestate, ut frustra ille misereatur si liomo quod supra dixerat: Igitur non voientis, neque cur-
nolit: quia si velit etiam ipsorum misereri, opus sit rentis, sed miserentis est Dei. Tanquam diceret:
ita vocare, quomodo itlis apturo esset, nt et move- Unde hoc doces? Dicit enim Scriptura Pbaraoni:
rentur, et intelligerent, et sequerentur. Verum est Quia ad hoc le excilavi, ut ostendam in le poienliam
ergo: Multi vocaii, pauci elecii. 1111enirn electi, quii raeam, et ut annunlietur nomen meum in universa
4£S PRtMASHADRUMETANIEPISC. 484
terra, ntique hic ostendens, quod non votentis, ne- jA perbe judieant debitores. Quemadmodumcondueti ad
que currentis, sed wiserentis est Dei. Coneludit Hlamvineam iafoste mdigaati snnt, cnm tafitnmdem
itaque: Ergo eujus vult raiseretur, et quem vntt ob- aliis doaaretnr, miasMwBipsis redderetur. Ideeqoe
durat: eum superius non utruraque sit. Meqoeenim hujus impudentia» «waestionesita retundit ApostOr
qnemodo dictum est: Non volentis, sed mfeerentis los'. 0 homo, ta, qnis es, 4jei resoendeas Dee? sie
est Dei, sic etiam dictum est: Non votentis, neqne enim resBondHOeo,eum hoc dispkcet, qnod deaee-
currentis, sed obdurantis est Dei. Unde datur in- eatoribwj conqneritur Seus: qnasi quemqoam Deos
teiligi qood infra utrtimque posuil: Erge eujus vott peeeare eogM,eed laatmnMideqBroHdamBeeeanii-
mi*ereuir, et quem vultoMurat, ita sententiae snpe- bu* miserieerdiam. justificationis snat non largjatur,
riori congrnere posse, «t obdnratio Oei sit velle mi- et «b iioc dicatnr obdnrare neceantes.suosdam, qnia
sereri *.ut noa ab illo irrogeutr aliqnid qoo eft aemo noa eerum misweetor, «on qnia iapat lit nt peecent:
deterior : sed tantwn <juo sit melior, non deroge- eorum m\»m non miseretw, iwirbns miserieerdiam
ttir. <Jt»»dei it mriia distinelione meritornm, quis aon ammynebeodam tequitate oecnhissuniaetab hu-
non fcrarapat in eam vocem, quam sibi ipse objeeit manis sensibus remotissiroa iedieat. Inscrutabilia
Apestolus'. Dieis itaeue «ihi, quid adhue eonqneri- enim snaifudicmeias,etiaveslig«bile$ viaeejus.Con-
tur? namvofcmtati ej*s quis resistit? Genqueritur B qoerLtarameat de peecatoribus, taeqeam de iis quos
eak» Spfrttus saepede tuwninibus, eicut per innume- ipse peeeare tion eogk: sieatil etiam ut ii, quoram
rabiies apparet Scripturarum locos, qued «ottwt ere- miseretor, baneqnoqnehabeantvecationem, «t dum
dere et recte vivere. ©ade fideles, et faeientes vo- eonqneritnr Dea» de peceatoribus, compungantur
faurtateaiBei, eonversari dienntur sine quereia, quod eerde, atq«e ad «jas fntiam coavertantur. Juste
<deiUis m» queramr Seriptura. Sed quid eonque- ergo conqueriMiret miserieordiier. Sed si faocmovet,
riiur, «tt,: Nam wluntati ejus qnis resisLft? quando ovod votantati «jos nullus resistit, quia cui vutt,
(CjujjusvnU njiseretur, etquera vult obdurat. Et ta'- sabvenit, «t«raem vntt, deserU:enn) et iHecui snb-
men intueasaur 6*roer*ora,fetin.deflosiram, quantura veait, et Hteqaeja 4eserit, ex eadem raassa sint pec-
ipse Domiaus adjuvat, «enteatiam dirigaaws, Ait eatorum, «t qaaawui debeant uterque sappliciam,
eaim pauToante : Quid ergo djcerous: Nun juid inj- ab ouo tamen lesigitur, alleri donatur ; si hoe ergo
vguitas est apud JPtenm? Absit. SiJ igitw im ftxw DMwel:Tu, qais ee, <ajuicespoadeas Deo? Dtud lan-
afque imniobjie m uente sobria pjeiajte ajoue sjta- iuromode inoencassa fide teneatur, qnod non sit
Jbiiifide, quod nulla est iuiquitas »pud Deuw, At- iniqujtas apad fienm, qui sive donet, sive exigat
que i\» .tenacissiraefirjcnissiajaque«edatur, jdipsum debitum , «ec Ule a <juo exigit, recte potest de
quod Qeus cni vult mjseretur et^uem vult obdnrat: C miquitate ejns ooaqueri; nec ille eni donat, debet
hocest, cujus vult miseretiu-, et eujus noo vntt deeuJs meritis ftariari. Et ille enim nisi quod de-
noj»miseretur, essealicujus occultae,atque ab hu- betor non reddet: et Hle non nabet nisi quod ac-
maan m.o,dulpimpervestigabilis aequitaiis, quae et eepit. Eteflkn obduratio illa impiorum utrumque
in ipsis rebus humanis terxenisque conlractibus demonstrat, et <raid timendum sit, ut qoisque pie-
animadvertenda est, in quibus nisi supernaejustitue tate «onxertatar adfienm, et qnantae agendae sint
gusedam impressa vestigia jtenererous, nunquam in {ratiffi miserieordlje ttei, o,ui in aliorum peena quid
ipsum cubile ac penetrale castissimum atque sancifs- aliis donet oaterxiit. Si amem ilk quam de aliis .exi-
sironm spiritaliu.ro pracceptorum nostrae iufirmitatis git non esi jnsla poena,nihtl donat aliis aquibuseam
susciperet atque inhiaret intentio. Beati qui esuriunt aon «xigit. iQuia vwo iha justa est, et nulla est iniqui-
etsitiunt justitiam,quoniam ipsi saturabuntur. Inista tas apud yindica^tera fieum, qois sufnciat agere gra-
igitur siccitate vftaecondilionisquemortalis, nisi as- tfas ei. qui hoc remftlit, quod si yeiit «xigere, nemo
pergeretur desuper velut tenuissima quaedam aura ;se recte djcere^ noa «debere? Qaos et yocavM:Nos,
jusiitiae, citius aresceremus. Quapropter cum dando inquit, non solum«x Judaeis, sed etiam «z gentibus,
et accipiendointer se bominum societas conneclaliir, jdeM,vasairoiserjcor4iae,qua) praeparavitingloriam.
dentur autem et accipiantur vel debila vet non de- i9 Non enim omn.esJuda?os,sed ej Judaeis; nec orones
bita, quis non videat iniquiiatis argui neminem omnino Jhpmjnesjen^uin^ sed ex gentibus. Una est
posse, qui quod sibi debetur exegerit, nec eum cer- epim ex Adaro wassa neccatorum el impiorum, in
te, qqi quod ei debeturdonare voluerit? hoc aniem qua Judaeiet gepte?, remot^ ^ratia Dei, ad ynam per-
non essein eorum qui debitores sunt, sed in ejus, tinenl conspersionem. ,S.ienim figulusluti ex eadem
cui debetur, afbitrio. Haeciroago, vel, ut supra dixi, conspersione facit .atiud vas ija honorem, aliud in
vestigium negotiishominumde fastigio summo aequi- contumeliam, manifestum est autem quodex Ju-
tatis impressum est. Snnt igitur omnes horaines, daeis alia vasa sunt in honorem, atia in eontume-
quandoqnidem, ut Appstdlosait: In Adam omnesmo- liam, sicut ex ^epi.ij)us: sequfiurMiad unam eonsper-
riunlur, a quoin universum genus humanum origo sionem omnes pertinere jnlelligantur. Si fuerit, in-
ducitur offensionisDei, una quiedam massa peccati, (juit, numerus filiorum IsraeJ qnasi axena maris, reli-
supplicium ddbens divinaesummaequejustiiiae: quod quiaesalvaefient. Caeleraergo turba, va.saperfeeta ad
sive exigatur, sive donelur, nulla est iniquitas. A perditionem. Verbura enim consummansetbrevians,
quibus autem exigendumet quibus donandum sit.su- inquit, faciet DomJnussuper terram: id est, ut com-
m IN EPISTOLAM AD ROtfANOS COMMENTARiA. iU
pendio fidei per graliam salvos faciat credentes : non .A ritate ferventia, ille tribuit, ille largitur. Petere ju-
per innumerabilcs observationes, quibus illa mulli- bemur, ut accipiamus: quaerere, ut inveniamus: et
tudo serviliter onerata premebatur. Per gratiam pulsare, ut aperiatur nobts. Nonne aliquando ipsa
quippe nobis verbura consummans et brevians fecit oralio nostra sic tepida esi, vel potius frigida ei pene
tsuper terram, dicens: Jugum meuro suave est et sar- nulla, ut neque hpc in nobis cum dolore adverla-
cina mea levis est. Quod et paulo posl bic dicilur : mus? quia si vel hoc dolemus, jam orarous. Quid
Prope est verbum in ore luo et in corde tuo: hoc ergo aliud ostenditur nobis, nisi quia et pelere, et
est verbum fidei quod prar-dicamus: quia si confitea- quaerere , et pulsare ille concedii, qm haecut lacia-
ris in ore tuo, quia Deus illum suscitavit a morluis, musjubet. Igiturnon vnlentis, neque currentis, sed
salvus eris. Corde enim creditur ad juslitiam, ore miserentis est Dei: quaudoquidem nee velle , nec
autem confessio fit ad salutem. Hoc est verburo con- currere , nisi eo monente atque excitante, poleri-
summansetbrevians, quod fecit Deus super terrara: raus. Quod si electio fit aliqua , ut sic intelligamus
qua consummatione aique brevitatelalrojuslificatus quod dfctum est : Reliquise per etectionem gratiae
est, qui defixis in cruce omnibus membris, et habens salvae factae sunt, non ut justificatorum electio fiatad
libera baecduo, corde credidit ad justitiam, ore con- vitam aeternam , sed ut eligantur qui justificentur ,
fessus est ad salutem, statimque audire meruit: Ho-,j3 certe iia occutta est electio , ut io eadem consper-
die mecum eris in paradiso. Consequerentur enim sione nobis prorsus apparerenon possit, aut si ap-
bona opera ejus, si penepta gratia diu inter horai- paret quibusdam, ego in hac re infirmilatem roeam
aes viveret. Nec tamen ea praecesserant, ut earodem fateor. Non enira habeo quod intuear in eligendis ho-
gratiam mereretur, ex latrocfnio fixus in crucem, ex minibus ad gratiam salutarem, si ad examen hujns
cruee in paradisum translalus. Et sicut praedixil, in- electionis aliqua cogitaliorje perroittor, nisi vel ma-
^uit, Isaias: Nisi Dominus Sabaotb reliquisset nobis jus ingenium , vel minora peccata, vel utrumque,
semen, sicut Sodoma facti esseraus, et sicut Gomor- addamus etiam, si placet, honestas utilesque doctri-
rha similes fuissemus. Quod hic ait, Reliquisset no- nas. Quisquis ergo fuerit quam minimis peccatis ir-
bis semen : boc ibi: Reliquiaesalvaefient. Caeteriau- retitus atque maculatus (nam nullis quis potest?), et
tero perditionis vasa debito supplicio perierunt, Et acer ingenio, et liberalibus artibus expolilus, eligen-
uou omnes perisse sicut Sodoma et Gomorrba, non dus videtur ad gratiam. Sed cum hoc statuero, ita
Bieritumeorum fecit, sed gratia Dei relinquentis se- e fidebit itle qui infirma mundi elegil, ut confun-
men, unde alia messis toto orbe consurgeret. Hocet dat fortia, ei stulta mundi, ut conuindat sapientes:
paulo post: Sic ergo, inquit, el in hoc lempore reli- ut eum intuens el pudore correctus, ego irrideam
quiaeper electionera gratiae salvaefactae sunl. Si au-1Q multos, et prae quibusdam peccatoribus castiores, et
tem gratia, jam non ex operibus: alioquin gratia jam prae quibusdam piscatoribus oratores. Nonne adver-
non est gratia. Quid ergo? quod quaerebatIsrael, hoc timus multos fideles nostros ambulantes viam Dei,
aon est consecutus, electio autem consecuta est, cae- ex nulla parle ingenio comparari: non dicam quo-
teri vero excaecatisunt. Consecuta sunt vasa raiseri- rumdaro haereticorum, sed eliam mimorum? Item
condiae, excaecata sunt vasa irae: ex eadera tamen nonne videmus quosdam homines utriusque sexus, in
conspersione. Quis enim discutiet opera Domini ex conjugali castitate viventes sine querela, et tamen
eadem conspersione unum damnantis, alterum justi- vel haereticos, vel paganos, vel etiam in vera fide et
ficantis? idberum voluntatis arbitrium plurimum vera Ecclesia sic tepidos, ut eos miremur raeretri-
valet: iroo veroro est quidem, sed in venundatis sub cum et histrionura subito conversorum non solum
ipeecatoquid valel? Caro, inquit, concupiscit adver- patientia et temperantia, sed eliam fide, spe, et
sus «piriium, spiritus adversus carnera : ut non ea charitate superari? Restat ergo, ut voluntates eli-
quaefuUjs Eaciatis.Praecipilur utrecte vivamus, hac gantur: sed voluntas ipsa, nisi aliqtiid occurrerit,
utique mencede pronosita, ut in Kternum beate vi- quod delectet atque invilel animum, moveri nullo
vere roereamtir. Sed quis potesl recte vivere, el bene modo potest. Hoc autem ut occurrat, non est in ho-
e-perari, nisi justificatus ex fide? Praecipitur ut cre-j P minis potestate. Quid volebat Saulus, nisi invadere,
damus, ut dono accepto Spirilus sancti, per dilectio- trahere, vincire, necare Cbristianos? quam rabida
nem beue operari possimus. Sed quis potest cre- voluntas, quam furiosa, quam cseca! Qui tamen una
dere, <ust aliqua vocatione, hoc est, aliqua rerum desuper voce prostratus, occurrente uiique tali visu,
tertincatiane tangatur ? Quis habet in potestate tali quo wens illa et voluntas, refracta saevitia,retorque-
visu atlingi Aientera suaro, quo ejus volunlas mo- retur et corrigeretur ad fidem, repentc ex Evange-
veaturad fidem? Qulsnutem animo amplectitur ali- lii mirabili persecutore, mirabitior praedicator effe-
quid, ouod eum non delectal? Aut quis babet to po- ctus esi. Et tamen quid dicimus? Nunquid iniquiias
testate, ut veloccurrat,'quod eum delectare possit, estapud Deura? exigentem a quo placet, donantem
vel delectet cum occurrerit? Cuin erge nos ea dele- cui placel: qui nequaquam exigit indebilum, nequa-
ctani quibns proficiamus ad Denm, inspiratur hoc, quam donat alienum. Nunquid iniquitas est apud
et praebeturgratia Dei, non nutu nostroet industria, Deum? Absit. Quare tamen huic ita, et huic non ita?
aut operum meritis comparalur: quia ut sit motus 0 homo, lu quis es? debitum si non reddis, habes
voluniatis, ut sit industria studii, ut sint opera cha- quod gratuleris; si reddis, non habes qtiod(juer.iris.
487 '
PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 488
Credamug tantum, etsi capere non valeamus, quo- A dico : Nunquid lirael non cognovit?Nunquid Israel
niam qui universam creaiuram, et spirilalem et cor- non cognovit genles esse salvandas? sed quando le-
poralem, fecit.et condidit, omniain numero, et pon- gebant lestimonia, deproselytis dici credebant, non
dere, et mensura disponit : sed inscrutabilia sunt de universo mundo. Primut Moyses dicit: Ego ad
judicia ejus, et investigabiles viae ejus. Dicamus al- omulatiohem vosadducam. Quia debuistis exemplum
leluia, et collaudemus canticum, et non dicamus, praebere, ut gentes vos imitarentur, ut relictis idolis
quid hoc? aut quid hic? Omnia enim in tempore suo verum Deurocolerent. Nunc vel illos imitamini, quia
creata sunt. jam illi idola non colunt. ln non gentem. Antequam
crederent Deo, honerat gens Dei. Quasi dicat, eos
(Item de libro teeundo)Augustini ad Simplicianum.) qui non eranl gens mea voco, et credent mibi ad
Diabolus etiam votens nocere justo viro Job, no- veslram irriiationem: ut quibus debuistis majores
eendi quidem voluntate diabolus erat, sed tamen a esse, gaudeatis si eis aequamini. Sicut si aliquis ha-
Domino Deo potestatem petebat, dicens : Mitte ma- beat fllium inobedienlem, et ad corrigendum eum
num tuam, et tange carnem ejus, quamvis hoc esset, dimidium patrimonium detservo, etpostea ille con-
si permitteretur, ipse facturus: ipsam eiiim permis- versus gaudeat si aliud diroidium meruerit accipere.
sionero petebat boc modo, et manum Domini appel- B /n genteminsipiehlem in itam vos miltam. Gens insi-
labat, permissam a Domino manum suam, id est, piens, qute legem Dei non habebat, sive non erat
ipsam potestalem quam volebat accipere. Cui cou- gens, quia mortui erant peccatis per idololatriam,
gruit illud in Evangelio, quod Dominus discipulis sicut dicit de non credenle: Jaro judicatus est. Isaias
ait: Hac nocte postutavit Satanas vexare vos sicut autem audet, et dicit. Audet, quia non timet pepulum
triticum. Dictus ergo spiritus Dei malus, hoc est, Judaeorum. Inventut sum non qumrentibus me. Gen-
minister Dei ad faciendum malum in Saul, quod eum tes quae non quaerebant Deum cujus nec legera ha-
pali judex omntpotentissimus judicabat, quoniam bebanl, per quam eum qusererent. Palam apparui
spiritus ille voluntate qua malus erat, non erat Dei: iis qui n\e non ihterrogabant. Gentes non Deum in-
ereatura vero, qua conditus eral, et potestaie quam terrogabant, sed idola et mathehiaticos. Ad Israel
non sua, sed Domini omnium sequitate acceperat, autem dicit. Qui (am bene sensit de gentibus, ecce
Dei erat. Ilero, ira hominis fervida est, et nou sine quid dicit de Judaeis. Non solum ergo geutes eligen-
cruciatu animi: ira vero Dei de qua dicilur in Evan- das, sed etiam ex Israel incredulos repellendos, ante
gelio: Sed ifa Dei manet super eum, illo in tran- praedictum est. Per allegoriam extensio manuum
quillitale jugiier permanenle, cum creatura subdila crucem sigoificat. Tota die expandi manus meas ad
exercet admirabili aequitale vindictam. G populum non credentemet contradicentem.Toto tem-
Hic jam drdine ad tractatutn reversos Apostoli est. pore mirabilia ostendens, et nec sic credidistis,
Nam idem Dominut omnium : divet in omnes qui in- quanla sit pietas Dei: ut in roodum nutricis, quae
vocaril illum. Omnis enim, quicunque invocaveritno- vult parvulum proficere ut ambutet, qui necdura
inen Domini, satvus erit. Unus Deus omniurn, et di- arabulat, expandit manus, ut ad illam veniat: et dum
ves in roisericordia, salutem habet, unde utrique ad illam cupit pervenire, discat ambulare. Sic Deus
tribuat. Quomodoergo invocabuntin quem non credi- beneficiis suis seraper ad se colendum Judaeos pro-
derunt? aut quomodocredent ei, quem non audierunl? vocavit, sed iili in sua claudicatione .remanserunt.
Interrogat, et postmodum ipse respondet: Quomodo CAP.XI. Dico ergo : Nunquid repulil Dominus po-
auleni audient sine prmdieante? Quomodovero prmdi- pulum suum? Quia satis illos humiliavit, raodo quasi
cabunl, t.isi mitlanlur? Quia nunquam ad illos pro- bonus doctor et ne exacerbare illos polius videatur
phetae missi sunt. Sicut scriplum esl: Quam speciosi dura provocaret, quasi consolatur eos. Absil. Non sic
pedes evangelizantiumpacem, evangelizanliumbona! eos repulit, ut jara non recipiat eos, si crediderint
Islornm pedes bene currunt, et speciosi sunt, qui dono Domini. Nam et ego Israelita sum. Si omnes
annuntiant. Illorum autem qui ad vanilates saeculi penitus repulisset, nec me utique allraxisset: quod
currunt, turpes sunt pedes. Sed non omnesobediuntD si etiam, ut iia dicam, ex eis alius non credidisset,
Evangelio. Si ne illi quidem obedierunt, ad quos nisi ego, fuerat in roe completa promissio Dei, quam
isti mittebantur, quomodo illi obediunt, qui non au- Abrahaelocutus est: non dicam quod inde tot mil-
dicrunl? Isaias enim dicit, Domine, quis credidit au- lia crediderunt dono ejus. Ex semine Abraham de
dilui noslro? Quis? pro diflicultate dicit. Ergo fides tribu Benjamin. Non ex proselytis. Non repulit Deus
ex auditu, audilus autem per verbum Chrisli. Re- plebemsuam quam prmscivit.Quampraescivit: id est,
sponsio Apostoli hoc magis conlra Judaeos dicit, praedestinavitsalvandam: quia ex ipsaplebe multicre-
quibus et per legem et per prophetas promissus est diderunldonogratiaeChristi:qui[F. quia] apudillum
Christus, et venisse credere nolunt. Et docet testi- futura jam facta sunt: sine dubio ergo praescivit: et
moniis sequentibus quia ila est, et excusationem quia praescivit, praedestinavit: sed praedestinasse est
nutlam habebunt. Sed dico : Nunquid non audierunt? disposuisse, quod fuerat ipse facturus. An nescitis in
et quidemin omnem terram exivit sonus eorum, et in Elia quid dicit Scriptura? Ubi seriptum est de Elia.
fines orbis terrm verba eorum. Vull hoc testimonium Quemadmodum inlerpellat Deum adversus Itrael?
per nUegoriamde vocibus proplietarum intelligi. Sed Domine, prophetas tuos occiderunl: attaria tua suffo-
 489 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. «0
derunt: el ego reticlut sum solus, et qumrunt animam A Elegit nos in ipso anle constitutionem mundi. Haec
meam. Hoc dicit, ne superbirent ilerum gentes, eo esl illaelectio, qua cos quos votuit elegit iuChristoanto
quod ex ipsis mulli crediderunt, ex illis vero pauci, constitulionem mtindi, ut essent sancti. Cmterivero
ad comparalionem mullitudinis genlium. Sed quid excwcatisunt, sicutscriptumest. Excaecaiisunt pcr infi-
dicit illi responsum divinum? Prophetae illud scie- delilatem: sicut scriptum est: Nisi credidcritis, nonin-
bant, quod illis dicebatur. Nam si omnia nossent, telligetis. Dedit illis spiritum compunclionis,oculosut
divini potius dicerentur. Dixit et rex ad Jeremiam, non videant,et auresutnon audiant. Etibi prophela de in-
Si est verbum Dei in te. Reliqui mihi septem millia fidelibus aiebat, et peccautibus. Dedil illis Deus: lioc
virorum.Si propbelam tanti latuerunl, vos quantos est, tradidit iilos Deus indesideriosuo. Dei Iradere, re-
puias posse latere qui salvandi sunt? Notandum quia liiiquercest. Spiritum compunetionis, quem volebant,
non dixit, Relicta sunt: sed,Reliqui milii. Qui non dedit illis Deus : quia semper incrcduli fuerunt verbis
curvaverunt genua anle Baal. Quomodo malis operi- Dei.etdilfidcntes, ci ideo justosunlDei judicio dereii-
bus Deus negalur, ita el idolum adoratur. Non enim eti:itaclnuiicChrisiiani,quidubitantderesurreciione,
taniura ille ei servit, qui illi immolat, sicut de ava- et pr.eniio, et gebenua , spiritutn conipimctioiiis ba-
ritia dicit, quae est simulacrorum scrvilus. Sic ergo Lentadiaholo infusum. Usquein hodiermimdiem. Us-
et in hoc temporereliquim secundumelectionemgratim J$ I qiiequoconvertantur.id Deum : quomodo de vclamino
sakaz factcesunt. Sicut ergo tunc non omnes perie- carnis ad Corinibios tractat: Cum conversifuerint ad
runt, ita et nunc aliquiinti saivxiiiliir: (eojpus cle- Deum, aiiferetnr.velamen. El David dixil: Fial mensa
ctionis modo est : caeierum qui credit niiiic, lunc eorumin laqueum, ct in cap'.ionem,el in scandalum, et
inercedcm accipiet. Siautem gralia,non ex operibus. in relribiiiionemipsis. Iloc de illis dfcit, qui Snhato-
Inter gratiam et prxdestinationem hoc interesl, quod rern aecto et fellc potaverunt : el lamen ipsis dicit
praedeslinatio csl graliae praeparatio:gratia vero jam Petrus : Et nunc, fralres, scio quia per ignoraniam
ipsa donalio. Qttod ait Apostolus : Ipsius enim su- fecisiis lioc : pcenilemini crgo, el baptizetur unus-
mus figmenlura creati in Cbristo Jesu in operibus quisque vestrum. Et ipse Paulus post inodicum : Et
bonis : gratia est. Quod atitem sequitnr : Quse pra:- illi, si noii permanserint in incredulitate, inserenlur.
paravit Deus ut in illis ambulemus, prailcslinaiio Obscurenlur oculi eorum, ne videant: el dorsum illo-
cst. Et nedicerent illi: Sub Elia justi crant, isti vero rum semper incurva. Quamliu lales sunt. Dico ergo,
peccalores sant: quomodo ergo eos dicit electos? Nunquid sic offenderuni, ul caderent? Absit. Hoc est,
subjecit: Quia eos gratia fecit esse credentes, ideo ut caderent in aeternuin ? Absit. Possunt lamen,
sunt gratis salvati. Gratia eniin ideo dicilur, quia qunmvis sua volunlale ceciderint, illumiianie Dei
gratis datur, nullis praecedentibus meritis. Praecedit Q £ gralia, surgere. Sed illorum delictosalus est gentibus,
namque non debita, sed gratuila gratia, ut per illam ut illos mmulentur. Usque adeo dilexit, ut propler
fiant bona opera. Ne si praecessefunt bona opera, illorum salittem gentes salvarentur : ut illi videntcs
lanquam operibus reddatur gratia, ac sic gratia jam gentes ad regnum Dei vocari, et confunderentur, et
non sil gratia. Quisquis vero dicit, gratiam Dei ab convertereniur. Quod si delictum illorum divitiwsunt
liominibus bonoruni merito praeveniri, et gratiam mundi. Si dclictum eorum vobis tantum profuil, ut
Dei roeritis dari, Pelagianus est: nam non est gra- vos illis %qua;et, quanlo magis si vetint multi ex
lia, si non gratis datur : si debita nierentil.us reddi- illis credere, vel omnes, pi odesse vobis poterant ad
tur: qundabsil. Quia nos Deus pracvenil et praece- doctrinam ? Delictum Jiidseoruni dilavit gentes.ut
dit: non nos Deum. In muliis locis hoc saepe testa- eorum sine Iabore legis fiercnt cohxrcdes, et concor-
tur, fidei gratiam praeponensoperibus :non ut opera porales, sicul ad Ephesios ipse commemorat. Et di-
exstinguat, sed ut ostendat non esse opera praece- minutio eorumdivitiwgentium: quanto magisplenitudo
dentia gratiam, seT consequcntia : ut scilket non se eorum! Si p uci corum credeiues tantum vobis pro-
quisque arbiirelur ideo percepisse gratiam, quia fueruni, quanto raagis si plurimi credidissent! Vobis
bene operatus est: sed bene opcrari non posse, nisi miim dico gentibus. Qui ex gentibus credidistis. Vult
per fidem perce.erit gratiam. Alioquin gratia non pI ostendere se per illos Judaeorum salutem raagnopere
tst gralia. Si aliquid anic praecedil hominis utide sal- quaerere. Quandia quidem ego sum gentium Aposto-
v tur, jam IIOIIgratis. Gratia aiitem, ut dixit, ideo lus. Quandiu sum in corpore. Minislerium menmho-
dicitur, quia nullis prxcedenlibus meritis datur, el norificabo.lllustrabo.lionorificaboministeriummeum,
quia gratis peccata dimittit. Quid eryo? qitodquarre- si non solum genles, ad quas missus sum, sed eliam
bat Israel, hoc non est consecutus. Tolus Israel ideo Judaeos lucratus fuero exemplo meo. Si quomodo ad
non cst consecutus, quia non ex fide quacrebat, sed mmulandum provocem carnein meam. Hic carnem
per sabbattim tantum et circumcisionem se putabat suam Judrr-osdicit, e\- quoium genere veniebat. Si
jusiificari, cum caetera mandata contemnerct: sic quocunque modo sic me eshibeam, ut me illi aemu-
cnm justitiam consecuta sunt vasa misericordiac, ex-' lentur, et desidcrent lales esse. Et salvos faciam
caecaia sunt vasa irae. Electio autem consecula esl. aiiquos ex iltis. Quia volunt omnes, vel
aliquos, ut
Electio, populus fidelis, qui misericordiam consecu- impleatur, Rcliquiae salvae fienl. Sienim amissioeo-
tus est, quem Deus elegii. Ego, inquit, elegi vos : rum reconcitiatio est mundi.
Repelit quod dixerat.
non ves me. Cognovit Deus qui sunl ejn«. Et illud : Quw assumptio, nisi vita
ex\mortuis? Unde genlibus
PATBOL.LXVIII, 16
491 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 492
assumptio, nisi ex iltorum morte? Ex JudaeismortuisjA luram est, sicut dictum est, oleastrum olivaeinserere:
aposfoli vita fuerurtt assumptioni gentium. Quod ti quia magis radix ramo soiel consentire, quam ramus
delibaliosancla est, et imasta.Pauci credenies sancti: radici. Noto enim vot ignorare, fratret. Et hnc ne
ei orones, si credant, fieri possunt. Si rivus bonus, et superbirent gentes coriira eos. Mytterium hoc. Secre-
fons. Et ti radix saneta, tt rami. Radix patriarcha- turn. Ut hon sitis vobit ipsis sapientes. Ut non secun-
ruiri, hoc est, primi et novissimi, qui ex itlis credide- dum carnalem vestram sapienliam dieatis : Meriiis
runi, sancti surit. Quod si aliqui ex ramis fractisunt. nostris nos Deos elegit, illos autem ahjecil: el ut nos
Qui in Christo credere noluerunt. Tu autem. Nonideo etigeret, ideoillos repultt. Quia «eciias e»; parte con-
ilH fracti sunt, ut tu inseraris : sed ideo conserlus, tigil in Israel. In his caecitas contigit, quia non cre-
qiiia 1111 fracti sunt. Cum oleasler esses, inserlus es in didcrunt: quos et Jacob claudicatio figuravit. Donec
illis. Olea quidem, sed inculta, silvestris, de genere plenitudo gentium iritraret, et sic omnis Itrael salvus
sihe lege et prOmissis.Contra naturam est ttl oleaster fierel. Cum plenitudo gentium crediderit, sic aesti-
in oliva inseratur: sed potenlia Deiomnia possibitia : mantur in fine saeculiJudaei, qui invenli fuerint cre-
nec contradicit factura factori. Et tocius radicis, et dituri. Pteniludo gentiuro, multitudo credentium est,
pinguedinis olivmfaclus es. Radicis, Patrum; pingue- ex omni genere : non omnes omnino gentes, juxla
dinis, Christi. Noli gloriari adversusramos. Noli gau- B | figuram synecdochen. Sicul scriplum est, in Isaia pro
dere, quod illi fracti sunt. Quod si gloriatis, non tu pheta : Venietex Sion, qui eripiat et avertat impiela-
radicem portat, ttd radix te.Si glorians, boc audies, tes ab Jacob. Quod ante nemo facere praevalebai. Et
quia non illi per le stant; sed tu per illos. Nec (u illis hoc illis a meteslamentum.Testaroentum novum,quod
vitam praestitisti, sed illi tibi. Dicit ergo : Fractitunt Jeremias promittit. Cum abstulero peccata eorum. Ut
rqmi, ut et ego inserar. Bene, propter inciedulitalem per bapiismum mundati novum accipiant testamen-
ffacti sunt. Tu antemfiie stas. Dicis ergo illos fractos, tum. Secundum Evangelium quidem inimici propter
ut tu inseraris. Videamus, si propter hoc : sed illi vos. Inimici, quia vos illis aequavi,et quia vobisprae-
per incredulitatem fracti sunt, tu autem nullis tuis dico, prohibentes nos. genlibus loqui. Quid est, Se-
merit;s fide inserins cs gratis : ne puies quod per- cundum Evangelium inimici propter vos, nisi quod
sonam tuam acceperil, illos sine causa projecerit. eorum inimicitia, qua occiderunt Christum, Ev.inge-
Noii altum sapere, sed titne. Noli superbe sapere con- lio proficit?.et hoe ostendit ex Dei disposilione ve-
ira eos; sed raagis dole, et ora pro ilfis. Si enim Deut nisse, qui bene uti novlt etiam malis : quia persecutio
naturalibus ramit non peperdt, ne forte hec libi pnrcat. Judaeorum Evangelio militavit. Tanta ab itlis fieri
Si illis rion pepercit, quia increduli fuerunt qui ex permisit, quanta necessaria fuerunt Evangelio. Secun-
semine Abrahae sunt : nec tibi parcet, si in aliquo (C dum eteclionemautem, charissimi, propter patres. Si
iricredulus fueris : quia oleaster eras. Incredulitas auiem credant, cbarissimi sunt. Itemaliter : Qui inde
non est unius generis : Omne peccatum cx infidelilate praedestinatione elecii sunt, per gratiam diligunt:
descendit, sicut osienditur iu Scripltiris : Quia non qui in suo errore dimissi suni, inimicitias exercent
crediderunt verbis Dei, eliamsi Deo crediderunl propter Evangelium : quos et Jacob claudicans figu-
peccatores. Vide ergo bonitalem et severitatemDei. ravit. Sine pmnitentiaenim sunt dona et vocatioDei.
Contra cos qui alium Deum justum, alium asserunt Id est, sine mutatione stabiliter fixa sunt. Ad banc
bonum : et con:ra eos qui negant Deum in peccanti- vocationem qui pertinent, omnessunt docibiles Dei:
biis vindicare. In eos quidemqui ceciderunt, teverita- nec possunt dicere : Credidi, ut sic vocaret : quia
tem : in le aulem, bonitatemDei. Quia eiilli jusiifieati Dominuinnon poeniletsemini Abrahaepromisisse. Et
sunt, ettui misericordiier et clementer misertus est, aliter: Sine aliquo praecedentimerito vet labore data
et nullis tuis meritis : unde omninn debet cessare est fides per gratiam Chrisii. Poenitere Dei, mutare
praesumptio. Si permanterit in bonitate. In fide, quae est, sicut legimus : Poenitetme Saul regem fecisse :
tibi per ejus bonitatera. collata est. Alioquin et tu vel illud : Juravit Dominns, nec poenilebiteum : et
excideris. Itt tu si incredulus fueris, severitatem sen- reliqua : hoc est, Sacerdotium istud non mutabitur
ties : et illi bonitatem, si crediderint. Sed et illi, si D sfcut mutatum est Judaeorum : ita et hic sine pceni-
non permanserint in incredulitate,inserentur. Si autem tentia sunt dona Dei, et vocatio : hoc est, quos prae-
in infideliiate pera.anseriiit, nou inserenlur. Ostendit destinavit, hos et vocavit. Quia Deus non mutabit
eos dono Dei posse reverli. Potens est enim Deut vocationis suae sententiam ; sed quos ame mundi
iferum inserereiltos, Apud horaines quidem iropossi- constitutionem in praescientia sua elegit, ipsis dictu-
bile est acidos surculos reformare: Deo aulem omnia rus est : Venite, benedicti Patris mei, el reliqua.
possibilia surit. Nam ti tu ex naturati excitut et oleas- Sicul enimaliquandoet vosnon credidistisDeo.Quando
tro. Qui jam oliro in palribus luis, qui oblili nalura- adhuc illi credebant. Nunc autemmisericordiamcon-
lem legera, degeneraverunt a nalura, etiam per sut- sectttiestis jropler illorum incredulilalem.Non raerito
cessiones peccandi consuetudo crescendo permansit, vestro. Ila et isti nunc non crediderunt in veslra tni-
quasi naturaliter araari fuerunt : non solum per ori- tericordia. Misericordia gentium Christus est : ut
ginale peccatuftt, sed etiam per actuale. Et contra el ipsi misericordiamconsequanlur.In tantum non cre-
natutam intertus es in bonamolivam, quanto magis hi dideruni, ut et ipsi non ex operibus juslificeutur, sed
ttcvndum natutain inserentur sum olivm?Contra na- misericordia, sicut vos, quandocunque crediderint.
m IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 4h*
Conclusitenim Deut omnia in incredulitate. Quos in- B ] sensu revelalur renatispergraliam. Bo»e, etbenepla-
venit in incredulitale : hocest, Judacos oranes, et cent, et perfecta. Rona, melior et optima. Dico enim
gentes, bos conclusit, quia anle Judaci peccaiores per graiiam qumdata est mihi. Non sensu proprio k>
«rant, non perfidi : postquam auiem Cbristo non quor : sed gratia Cliristi loquilur in me : quasi pro-
crediderunt, aequalessunt gentibus, et ita raisericor- bibens aliter sapere quam praecipfllex divina. Omnt-
dia indigent omnes et consequuntur. Ut omniummi- bus qui sunt inter vos. Sacerdotibus el doctorihus,
tereatur. Haecfecit caus.i ut oranibus miserealur , quorum exemplum caeteri sequerentur. Non plut
quia omncs aequaliter incredulos dcprchendit. 0 sapere,quamoportetsapere : sed sapere ad sobrietatem.
altiludo diviliarumtapienlim. Laudai crgo sapientiam Pliis sapii, qui illa, quae lex non dicit inquiril, sicut
Dei, qui landiu exspectavit secunduro praescienliam, dicit Saloraon : Alliora le ne quaesieris. Unicuique
donec omnes aequaliter indigerent misericordia, ut sicut Deus divisil. Notandum quod Spiritum sanctuni
nemo haberet unde gloriari posset, se ex operibus dicat Deum : quem ad Corinthios, dividere dicitdona
justificatum, quaencc fecit. Hoc autem nemo intel- singulis prout vult. Mensuramfidei. Sicutenimin uno
texii, justo Dei judicio, unde admirans ApostoTus corpore multa membra habemus. Ut agnoscarous a
tantum profundum , nullis roeritis praecedentibus Deo nobis etiam ipsam fidero donari. Omnia autem
gentes inlromissas, et roulla perfidia praecedenteB 1 membranon eumdemactumhabent. Nou pntestoculua
derelictos Judaeos,exclamal: 0 aliitudo I Et si Apo- audire, nec auris videre. lia multiunum corput stunus
stolus boc dkil, quanto roagis nos dicere debemus.et in Chritto. Ad uuitalem et pacem horlaiur : non pc-
non discutere Deijudieia : sed ad istud tcstiinoniiim, test unus orania babere, ne superbiat si nullius indi-
velut ad portuin confugere, et velut ad validissimara geat. Nolite ergo contrisiari, quia non habel unus
anclioram nos lenere I Et scienlimDei : quam incom- quod alium habere perspexil. Singuli autemalter atte-
prehensibilialuntjudicia ejut, et investigabiletvimejut! riut membra.Alterutropraeslemusquod habemus, ut
Considerandum qnod lei scientia omnibus diviiiis praesiandoin alterutrum quod habemus, magis ae
praeponilur.Quit enim cognovitsensum Domini? aut magischaritasconfirmelur.ffa/ien(e«autemdonationety
quis consiliariusejus (uit? Quis pro difficultate posi- secundum gratiam, qum data esl nobis, differentes.
luin esl. Aut quit prior dedit illi, et relribuelur ei? Audi donaliones, et lace de meritis. NoviTestamenti
Quis prior fecit aliquid boni siue Deo, ut.non Dei donum esi, quod ex nobis non esl : omnibus creden-
misericordiamglorificet, sed sud meritp se recepisse tibus i.loria futnra promiltilur. Scd jam in ptaeseini
glorieiur? cujus est bonitatis etiaro quod surous et renatis Dominusdifferentias virtutum, gratia distri-
vivimus, non tanmm quod credimus : quia in omni- buente, largiiur. Sive prophetiam:secundamrationem
bus ipsius misericordiapracvenimur.Et sciamusquia, IC fidei. Fidei, non legis : sed illius fid i quae per di-
si boni aliquid facimus, jam ab illo accipimus, cui lectioiem operalur; sed ista dileciio per Spirilum
nemo prior deilit. Quonam ex ipso, et per ipsum. Ab sanctum infunditur. Vel eiiam iliam propbetiam ve-
ipso non solum omnis creatura de nihilo facta est, ram, quae secundumfidem est. Sive minislerium,in
sed ex ipso est omne bonum, dicenieJacobo : A quOi ministrando. Sacerdolale. Sive qui docet, in dectrina:
est onine donum optimum. Et in ipso sitnt. In ipsoi qui exhortatur, tn exhortando.Qui docet, major est
concluditur : ipse gtorificandus a nobis est. Omniai co qui exhortalur : exhortari enim | ossunt et ignari
ipsi gloriain smcuta.Anien.Si omnia, et fides. pro viribus suis : docere autem doctorum est. Huc
Cii>.XII.Obsrtto itaquevos,fralres. Initium causae: usquedona. Hinc jam docet, ut decet, ut denis ac-
Quia dc.sensu Domini di\erat, modo docet qui essei ceplis bene utamur. Qui tribuil, in simplicitate.Om-
debeant: qnales se Dei adjutorio debeant exliibere.ut nibus simpliciter, id est puro corde debet dari : qui
sensum Doroinihabere mereaniur. Pet mitericordiarii i enimsusceperit prnphetam iunomine propbetae,roer-
Dei. Qua satvaii estis : nihil enim majus habebanl. cedein propbetaeaccipiet. Qui prmest,in sollicitudine.
Ut txhibemh eorpord vettra. Quarito magis animasi Ecclesiae,vel fratribus. Quimiseretur.Maximemise-
vestras? non arietes et uircos : qui tamen vivi et ricordia circa aegrolantes exliibenda est, qur.mvis
sine macula onefebantur. Hostiam viveritem.Ab omni Dgeneralis sit. In hilaritate. Hilarem enim datorem
peccatorum morte alienam. Sanctmn. Puram et diligit Peus : trislem sine dubio odit. Dilectio sine
castatn: SanctilTcaieenira vos, ait, a mulieribus. Deo simulatione. Qui fictus cst in charilate, iiijmiam Deo
placentem.Non hominibus solum. Rntiondbileobse- facit, qui cba'iias est. Magnaenim fraus esi, si a»r«
tjuiumvestrum.Othniasapienter facienda: quia etiamsi plumbum admisceas : quanlo gravius, si nialo siimi-
consnmmatns «fais fuerit, et abfoerft ab illo scieritiai lationis, qiiantiiin in te est, bonum ccele.-tecnrrum-
Dei, m nibimm deputabitur. Et notfteconfqrmarihuic pas? Tota puriias debei essein Cbri.-Jiano, sicul di-
-steculo.Nolite iterum simfles esse filiis mundi, quf cit, Detts lux cst. Et in Cbrisliano sercnilas meniis
farri eslis fifiiDei. Sed teformaminiin novitatcsensus debet csse. Servorum esi in praesenti pavere, el in
restri ftenovatedonoDei sensnm vesimm, per quem abseuti delrahere : et illud, Non diiigamusverbo, sed
regknr corpos, et omnia meinbra diriguniur. Et ita opere etveritatc, ut etiam,si necesse est, moriamur.
corpus renovabitnr : et cum boc feceritis, tunc pofe- Odientesmalum.Sive opus, sive liominumactus raa-
ritis vehintatem Dei, et sensum ejus agnoscere. Vt tos. Adhwrenlesbono.Sicut : D.verie a malo , et fae
probetisqumtit votuntasDei. Haecenim non nisi novO bonum. Eradica nialuin, ut semines bonum. Charitatit
 PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 496
495
ut solis hominibus placeas. Si fieripotett,
fraternitatis. Tanquam ex uno utero nati, ita vos di- A homini, sed
ex vobis est, cum omnibus hominibus pacemha-
ligite. Invicem benigni. Sicut, Invicem superiores quod
exislimantes. Honore invicem prmvenientes.Maxime bentes.Sive exvobis eslul lieri possit, quod vestrum
el cum iui-
semper lenendum est, ut semper te minorem omni- esl, vos babetote pacem et cum amicis,
bus exisiimes, et sic servabitur liumilitas, et palien- micis, ct dicite cum propheta : Cum iis qui oderunt
tia : quia quidquid paleris a majore, conientus es. pacemeram pacilicus. Niilli ergodeberaus malum de
Solliciludine non pigri. Non solutn ad quem manet injuria facere, vet nocere: sed magis econtrario
solliciludo Ecclesiae impiger debet esse et alacer , oplaresalutem eorum, et conversionemad Dominum.
eed eliam invicem de profeclu et vila vestra debeiis Ul boiuim fieri possit, merces sit voluntatis luae : ut
esse solliciti. Spiritu ferventes. Tunc spirilu ferve- vero fieri non possit, culpa sit dissensionisalienae. Tu
imis, si a carnalibus actibus fugiamus : quia Dominus vero cum propheta pronuntia : Cum iis qui odcrunt
in tepidis nauseara palitur. Domino servientes. Non pacem eram pacificus. Quod hoc niodo imples, dum
saeculo, nec vitiis , sed Redemptori. Spe gaud.ntes, utilia et salutaria optas inimicis, quia hujusmodi voto
in tribulatione patientes : oralioni imlantes. Propter ad optauiem perroanet fruclus, etsi ab altera parte
gaudium fulurae spei in tribulaiione estote patientes. negligatur affectus. Non vosmetipsosdefendentes,cha-
Omne.inquit, gaudium existimale.cum in tenlationes B rissimi. Id est, non parles vestras verbis defendentes,
varias incideritis. Omnitemporebenedicentes.In pro- comentiones, odia praeparetis : sed roagis furentis
speris et in adversis. Necessitatibussanctorumcommu- iracundiam cedeudo vincatis. Quia alienae malitiae
nicantes.Mementote quibus operibus sancti paruerint inipetum fugisse, superasse est: hoc modo importu-
Deo, etestote participcs eorum, et ministrate eis, qui nam animositatem aut ratione mitiges, aut bumilitaie
omnia sua contempserunt propler Christum.sic ut ibi declines. Sed date locumim. Aut fugite, aut permil-
vestra abundantia illorumiuopiamsuppleai,utetilIo- lite vobis noceri. Scriptum est enim : Mihi vindicta.
rum abundantia vestracinopiassil supplementum. Ho- Ego quasi meara, non yeslram injuriam vindicabo,
tpitalitatemsectantes.Sicul Loth eliam invitoscogebat quoniam qui vos tangit, et pupillam meara : et qui
nospiles. Et sicut dicit : Hospitalitalem nolile oblivi- scandalizaverit unum ex pusillis istis, et reliqua.
sci, per hanc enim pl.icuenmt quidam, angelishospilio Ego retribuam, dicit Dominus. Secundum bisioriain
receptis : et caetera teslimonia. Benedicitepersequen- spem vindictaeillis promiilit, ut vel sic illos provo-
tibus vos, benedicitt, et nolite maledicere. Ne puiare- cet ad patientiam et misericordiam : non illi nega-
mus utrumque fieri possc, non solum non re maledi- renl, quod Deus nulli negat. Sed si esurieritinimicus
cendum esi, sed eiiam benedicendura : sicut ait apo- tuus, ciba illum; ti sitit, potum da ilti. Hoc esl, ut ma-
stolus Petrus : Non reddenies malum pro malo, vel ;; lucn benignitate confundas, et gralia castiges ingra-
maledicttim pro maledicto : sed econtrario benedi- tum. lloc enim faciens, carbones ignis congeres supcr
centes. Gaudere cumgaudentibus. Sed modo id per- caput ejus. Ui cum intellexerit sibi carbones congre-
verse lit, qui flemus cura gaudentibus : si quis iau- gari per tuam sibi non debilam misericnrdiam , po-
datur, invidcmus : si quis cadit, gaudemus : si de stea convertalur et diligat quem ante oderat: nam
corpore essemus, doteremus unum memhrum abscis- non est misericordia, si illam ideo facias, ut illi ali-
sum de corpore nostro. Flere cum flentibus. Ad fle- qtiid pejus eveniat, qui juberis pro inimico orare.
tum Mariaefletibus provocatur Dominus, nobis prae- Noli vinciamalo, sed vincein bono malum. ln scnsi-
bens exempluin, non pro La/.aro, neque pro Judajo- bus vel moiibus animorum ille dicilur vicisse, qui
rum incredulitate : quia non lunc prirauin signis allerum ad suam traxerit partem, sicut luereticum,
ejus non crediderunl, sicut quidam putant. Flerecum aut paganum. Si ergo mali vicissitudinem a le rece-
ilenlibus : nosoportet, subintelligitur. Si quidpati- perii, ille te vicil.get passionis similitudinem vitio
tur unuin membrum, compatiunluromnia meinbra. suo subilidit. Si aulem per patienliam tuam cessare
Idipsum invicemsentienles. Ut sicut luae, ila el fratris euin ab ira vel injuria feceris, tu vicisii, et de pec-
necessitati pertecla (Tiariiae consentias. Non alla sa- cato ad salutem , acquirendo proximum , irium-
pientes. Superbe s.ipit, qui Dco suam non reservat in- 0 phasti.
juriatn. Sed hutnilibusconsentientes. Ilumilibus, hnc CAP.XIII.Omnisanima potestatibus. Haeccausa ad-
est, hurailitati. Nolile esse prudentesapud vosmetipsos. versura illos qui se putabant iia debere libertate
Nolite in htimana sapientia gloriari: se<lsulii estote Chiistianauti, ut nuili aut honorem deferrent, aul
inhocsaeculo, ut sitis sapienies, sicut scriptura est: tribula redderent :quibus ita dicit, ut eos bumiliet:
Beatus, quera tu erudieris, Domine, et dc icge lua sed el deecclesiasticis potestaiibus potest intelligi, ut
docueris eum. Nulli malum pro malo reddentes. Sa- sacerdotibus huroiles exislamus. Sublimioribussub-
pientia humana est, si quaerasquomodovicem reddas ditasil. Ecclesiasticis, vel saeculi. Nonest enimpvte-
malo. Nam stuliitia est in saeculo,si percutientf ma- stas nisi a Deo. Quasautem sunt, a Deo ordinatmsunt.
xillam, praebeas et alleram. Qui si tantae patientiaect Itaquequi resistit potestali, Dei ordinationi resislit.
benignitatis fueris, non solum coram Deo, sed eliam Non vult Christianum esse superbum, ne non pro-
apud liomines probabilis haberis. Providenies bona pter Chrisium, sed propter superbiam patiatur,
non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibusho- sicut alibi dicit : Videte quomodo caute ambuletis,
tnitiibut. Tantum cave ne ideo facias, ut non Deo et redimentes tempus, quoniam dies mali sunt ; sicut
497 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. m
ipseredetnit tempus, cum dixit, Optime Kelix : non A lerabit; Non occidct; Non furaberis ; Non falsum
idcirco justus, nam secundum desideriuro ejus dalur leslimoniumdices; Non concupisces; et si quod est
ei: quia dicit Salomon, Quoniam dala est vobis po- aliud mandalum, in hoc verborestauralur. DiligesDo-
lestas a Deo : sed cum essetis rainistri regni illius, minum Deum tuum perfecte, propter idololatriam, et
noiirecta judicastis. Constituetnr enim nt juste te proximuin sicul le, propter injiislitiam. Inde enira
jiidicct, et ut limeaiis, etvel sicnon peccent : quo- injustitia nasciiur, quia plus caelerisnos amaraus. Di-
niodo ergo prnpheta dixil, Quia regnaverunt, et nou liges proximum tuum sicitt te ipsum. Dilectio proximt
per me : per pecuniam, et magos, ambitioues regna- malum non operatur. Omnis lcx et prophelae in hoc
bant. Qui aulemresislunl, ipsi sibi damnationemac- verbo continentur: sicut enim non vis tibi fieri ma
ouiruni.Quia per superbiam suam damnantur. Nam lum, sic vis tibi fieri honum. Plenitudo ergo legis est
principesnon sttnt limori boni operis. Sicut dicit de dilectio. Consunimatio legis : quia et bonum non fa-
haeretico, cum sit proprio judicio condemnatus. Sed cere, nialuin est. El hocscientes,tetnpusquia hora est.
tnali. Malus timet, bonus autem, si [Pro si legendum Non ergo debetis semper parvuli esse et lacientes,
vel}pro justitia mori non timet. Visaulemnon timere sicut dicit ad Hebraeos. Enumcrat, sive recapitulal.
potestalem? Bonum (ac, el habebis laudem ex itla, Horam pro tempore posuit. Jamnos desomnosurgere.
Damnatio malorum, l.ius bonorum est; naturaliier B De somno pigriliaeet ignorantiae surgamus.Jain enim
eniroomnes norunt et innocentiam praemio, et -roali- lucet scieniia Dei. Nunc enim propior est noslra salus.
liam dignam esse supplicio. Bonum fac, ct habebis Dum appropinquat scienlia Dei, appropiat salus, ap-
laudem ex illa. Etsi non ab illa, tamen ex il!a. Aut propinquat saluti perfectus intellectus, et firmior fit
enim juste agis, et justa potestas Iaudabit te, aut ju- credendo. Quam cumcredidimut. Cum primum cre-
ste agentem eliamsi poiestas injusta damnet te, Deus didimus. Nox ptmcessit, dies aulem appropinquavit.
justus coronabit te. Ac per huc tu justiiiam tene, tu Comparat nocti ignoranliam, diei vero sciemiam.
bene vive. Et sive damnct, sive absolvat, h bebis Abjiciamusergo opera tenebrarum, et induamur arma
laudem ex illa. Dei enim ministeresl libi in bonum. lucis.Cuni ignoraniia abjiciamus simtil et opera igno-
Si autem male feceris, time. Quia pro tua sollicitus rantiae, et induamus arma scientiae, hoc est opera
est quiele. Non enim sine causa gladiutn portat. Gla- bona. Qui male agit, odit lucem : qui autem facil ve-
dium spiritus quero portabat Petrus, et ipse Paulus, ritatem, venitad lucero, ut manifestentur opera ejus,
et in te habet officiumsi peccaveris. Hoc spirituali- quia in Deo sunt facta. Sicut in die honeste ambule
ter. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui ma- mus. Scientes Deioculis semper videri. Omne pec-
lum agit. Ideo necessilalesubdilieslole. Sicut Ananiae catum nocic liberius fit; indieauiem peccare non Ii-
et Sapbirx, et Mago : quia Deus emendare vult pec- G bere potest, prcpter limorem et pudorem. JVo« in
caiores. Non solum propter iram, sed et propler con- comesationibus. Corocssatio est collatio convivii.Nos
scientiam.Non solum ne irascatur, sed etiam quia igitur non tales, sed spirituales de Aposlolo babe-
scit ille a justis etiam' honorem deberi principibus mus comessationes. Cum convenitis, inquii,.invicem,
populi lui, qui possunt eliam sine causa insurgere, unusquisque vestrum psalmum habet, el reliqua. Et
sed el ne pro peccati conscientia damnemini. Ideo ebrielatibus,non incubitibuset impudicitiis,non incon-
enim et tributa prmstalis. Reddite quae Caesaris sunt tenlione et mmulatione.Allenditc vobis, ne forte gra-
Caesari: quicunque enim babet unde tributum prae- veutur corda vestra in crapula, et caetera de ebrieta-
stet, quomodopotest non esse subjeclus in iis quae te testimonia. Sequitur ebrietalem impudicitia: ebrie-
illi a Den sunt conslituta ? Hocetde sacerdolibus. Mi- tas enim maieria est luxuriae.Sed etiam si ista non
nistrienim Dei sunt, in hoc ipsumservienles.Dignusest fuerint, et ftieril zelusetinvidia, non nobis esse glo-
operaiius mercede sua: ui vel sic credereni, ne vide- riandum Jacobus probat dicens : Nolile gloriari ct
retur Christus magis superbiam docuisse : duin in mendaces esse adversus veritalein, et reliqua. Sed in-
peccaioribus viudicant, Deo roinistrare probanlur. duimini DotninumJesutnChrislum, et carnis curam ne
Redditeomnibusdebita : cui tributum, tributum. In- feceritis. Qui dicit sc in Christo manere, debet quo-
clina pauperi aurein tuam, et redde debilum lunm : D. modo ille amhulavit, ambulare : solus Christus vi-
eliam eleeraosyna debitura appellatur. Cui vectigal, deatur in nobis, non homo velus. ln desideriis.Salo-
vectigal. Vectigalnostrum est, ut transeuntibus de- mon : Postconcupisceniias luas ne eas, etiterum :
mus, vel transeunles sedentibus ad viam. ct indigeu- Si dederis concupiscenliatn animae tuae, faciet te in
tibus largiamur. Vectigalautera a vehendo dicilur. gaudium inimicis luis. Omnino faciendun non est
Cui timorem, timorem; cui honorem, honorem. Qtio- quod caro desiderat.
modo ergo, praettr Deum, ne limueris alium ? sed CAP.XIV.Infirmum autem infide. Hinc incipit dis-
sic, inquit, le age, ut neminem limeas : limor enim serere ititer eos qtii crediderant in Christo, quia alii
Dei expellit timorem buroanuro. Nemini quidquam eorum eranl perfecti in fide, alii adliuc minus firmi.
debeatis, nisi ut invicem diligatis. Hoc solum debet Kl ii qui perfccli erant, etiam de iinmolatiliis carni-
manere : semper dilectionis debiium, quod seraper bus,sieis aliquis apponebat, lanqiiam reliquos cibos
est neces-arium. Qui enim diligit proximum, legem sine discrelione aequaliter manducabant. Alii vero
implevit.Proximus esl, secundumdictum Doraini, om- haesilabant, et eas velut immundas vitabani, quibus
uis lioinoqui misericordia indiget. Nam non adul- dicitur, ut olus manducenl. Tamen aliqui capitulum
*-• PRtMASIt AUUUMtTANIEPISC. 500
istud de ns quiex Judaeiset ex genlibus creilidera.il, .A nos vero ecOntrario,aut nobis vivimus, aut homini-
dtetum putant, quia qui ex JucFaciscrediderant bus mnrimur. Sive ergo vivimut, tive morimur, Do-
adtnicquasisecuiidumTcgcm et carnes aliquasim- mini sumus. In hocenimChristusmortuus est et resur-
mundas, et dies aliquos sanctiores putabant, vetuti rexit, ut et vivoium et morluorumdominetur. Adven-
sabbatum, aut neomenias : ipsis quasi infirniis jube- tus Dei et vivos iuveniet, et mortuos suscitabit. Nibil
tnr otera mandvcare : quaeindiffefenter comeduntur ergo praejudicat: ulrum le vivuro inveniat, aut resu-
abomnibus.Quifirmiores erant in fide.noc est, qui scitel, lantum ut justus sis. Tuautem quid judicas fra-
e» genlibus credideraiit, nmnescarnes et omnes trem tuumfQuaauctoritate? quasi non propterDeum,
dies a>«fnalesesse credebant.- Uis dicilur ut nihil sed propter gularo manducet. Aul /u quare spernitfra-
aKtimewtcemiiwne per ipsum, nisi ei qui commune trem tuum? Quasi propterhoroines abstineai. Omnet
crediderit, sieut sukev adjecii: Scio et conlido in enim slabimus.Tunc de istisDominus judicabit quid,
Uetuimt, ifni»,iiiliil coHHtiuneper ipsum, et reliqua. quomodofecerirous.AnteIribunalDei. DeumesseCliri-
Asuuuiie.Suscfpie, vef susiinete. Oblique ilios in- stum, qui judicatHrus est non dubites. Scriptum esl
Ciiepaiqui se fortes putabant, utcarnibus uterentur. enim : Vivoego, dicit Dominus: quoniammihi flecte-
Non in diseeptamnibtts cogitauonum. Nolile secun- tur omne
genu, et omnis lingua cqnfitebiturDeo. Pro-
Jmai vesma* c»i;i«mi»s juditare, quem Iex non ju- B bat scriptiim, quodomnessoli Deo reddent rationem.
dkai. Mut emm endii se n anducuie omtria.Quiscili-
Itaque'unusquisquenoslrum prose rationemreddelDeo.
CCJse»i»r esi, atit jam, edomuit camem, aut tantam Non pro alio, nec hominibus pro se ralionem reddel
fidew ha.be, iil mn \ ossit ntoveri ad Iuxuriam vel de his quibus lex tacel. Nam si tacuerit videns pec-
,ieccaiitm.Qui «nmi infirmusest, olus mtmducet.Infir- cantem, reddet rationem pro eo. Speculatorem posui
utus. seeundam Deutn, aut juvenlutem, aut corporis te domui Israel, dicitur ad proplietam. Non ergo am-
eateett», vel IWem. h qui manducat non. mandtican- ptiusinvicemjudicemus. SufAcit quod nunc hucusque
tem nouspemat. El qui non manducat, manducantem ignorantes fecistis. Sed hoejudicate magis, ne pona-
nmjudiat. Habebanl iuter se aeraiiiationem qui non tis offendiculumfratri, vet scandalum. Hinc subtiliter
mandBC*ban»,mandueairtes jtidicabant quasi cama- ingreditur ad abstinentiam, et dicit non illos debere
tes, eiitti iltes irriuebant, quasi cito votentes mori, manducare, quamvis firmi sint, ne juniores exemplo
et niMrnjos,quTde iinraolatitiis manducareni. Dent illorum, aut iufirmiores manducent, et olfendaut, aut
emmiituht ammtpsk. Simititer quomedo et le. Tu scandalizentur. Scioet confidoin Domino Jesu, quia
qun et qm jttdieas alie>ivm,terim>?Siiculait sanctos tiihitcommune. Ne dicerenl, quaeDeuscreavit, iucom-
JaealMts: Qwijudicattralrem, judieatlegem scilicet, mnnfa dicis esse :non hoc ideo rffco, ut afiquid pu-
ec sapiemimem se indieal lege. Suo tiomino stal aut C tem esse cnramune. Per ipsum. Per Christum om-
ettdit. Sive vivii, sive inorilur, qnfa et ille pronter nia mundata snnt rcommune euiro erat quidquid in
Deua»absiinet, el ille propter Domiruim m tiducai. esca non excipitur Judaeorum. Nisi ei qui exstimat
Stofc»autem : putens est enim Deus staluere illum. quid commimeesse, ilR communeesl. In conscientia
D*us qoi trcs pMcros legnminibiis pastos meliores sua. Si enim propter cibum frater tuus contristatur.
feeit aprxivese,quan*iltos q»i de mensa ivgis ede- Non dixit propterjejunium, si illum aut cogas mnn-
batti, polest el fsta faeere : in cor-peredtutius stare, ducare, aut tuo exemplo provoces, qui invitus man-
aut jrjunarc, awt carnibtt* abstinere. Nam alius ju- dueat, quodnon potest sustinere. Jam nonsecundum
ttiemt diem iMer (fttm: alius judkat omnem diem. charilatem ambutas.Jam non ditigis proximnm sicut
Jtuteei diem inier diew non poterant jndieare, quia te fpsum, si nonillhisruinam consideras quasi tuam.
dej?jni«o lex n<w *st po*ila, sed quomodo foiest Noli eibo tuo illum perdere, pro quo Christttsmortuus
uniisqutsque, aut vult: qui auiero plus jejunat, mer- est. Nondixit abstinentia tua. Non ergo blusphemetur
eedeiu majorexi habel. Unusqmsqueinsnotensu abun- nomen nostrum. Blasphematuraulem, si propter escas
dei. III lali caus» duntaxat unusquisque sfc faciat, contentiones oriantur. iVon est enim regmm Dei
qimmndo meliiw pntat, aul pnlesi.aut corpoiis vale- esea el potus. Non per eseam justificamur :et non di-
mrfo permillii. Qui sapit diem, Dominosapit. Et qui D xit, jejunium et sobrietas, sed esca et polus. Sed
miinUucat,Domiiw m.ndttcat. Dnmino sapit diem, juslitia, et pax, et gaudium in Spiriiu sanclo. Scd pcr
qui jejuuat pr.'ptt r Deum, sive qui sapientiae studens jejunium facilius acquiritur. Ubi justitia lanquam se
abslinel. Graliat enim agit Deo..E qui non manducat, . proximum diligenduu», ibi et pax : et ubi pa.\, ibi
Dmina non wandueal, tl grutiss agit Deo. Evange- et gaudiura, quia ubi dissensio, ibi tristitia. Qni
I iini prsedicai, per quod gratiae Dominoreferantur : enim in hoe sertit Chtitto , placet Deoet probatus est
>)uiaprnpier Deum »aidueat, mpossit banore vir- heminibu*. Nem» potest dubilar» qtiod sancius sit.
tutem cedificandicorpus Cbristi : non propter gulam, Itaque qumpacutsunt, sectemur.Ut non invicem ju-
uec propter luxiiri^m. Nem enim nostrum sibi viiit, dicemus. Etquw mdifitationissumt, invicemcustodia-
tt nmo tibimoritur. Per illi«s exempliun multi sal- mm., iEdificatioiesl ahiUnentia : nam esca, eiiaiu i
Yautur eigrakjasagunt Deo. Qui euim vitce gralias 110«perdal fratreu», noa aeditical.Nuli ptopier etcdm
jgit, sabts agil, qiti aulem Qpere, mulios agere facit. deuruereopus Dei. Houinem quem Deus fecil. Om-
Sive enim ftftmus, Ikmino vivimus;shiemcrimur, Do- nia qttidemmmda «ittt. Repeiit,, ne crealuram dara-
mi'Wmorimur. (tcaius qui omnia propter Deurofaeit: nare videatur. ?ed mehun ttt komini. Ip«tnn mun-
501 IN EPISTOLAMAD ROMANOSCOMMENTARIA. 502
dum malum Bl illi. Qui per offendiculummanducat.A J Deus aulem patienticeet solalii det vobis. Non im-
Allerius, non suum. Bonumest non manducare car- patientiae, nec dissensinnis, sed patientise et solatii,
nem, el nonbiberevinum. Exponit quid est per quod usque ad consummatiortem, quia sine ipso nihil su-
ofleodit inlirmus. Nequein quo frater tuus offendhur, mus: ab ipso est cnim patientia mea. Id ipsum sa-
aut scandalizatur.In quocunque cibo aut potu alter pere in alterutrum secundum Jesum Christum. Ul
scandalizatur, non est accipiendus. Aut infirmalur. unusquisque sic quaeraisaluiem alierius, quusi suam,
A fide. Vinum et mulieres aposlatare faciunt viros ut in fide unanimiter perseveret. Vt unanimes, un<;
sapientes. Tu fidemhabes penesle ipsum, habecoram ore honorificelisDeum et Patrem Domininoslri Jesu
Deo.Si in boc te fldelem putas, sic manduca, ut te Ciristi. Tunc Deus vere honorificalur, si uno animo
nemo videat infirmus: quod fieri non poiest, nec el concordi voce laudatur. Si fuerint duo vel tres
debet, ut inclusus manducet. Beatus qui non judicat congregati in nomine meo, et reliqna. Propter quod
semetipiumin eo quod probal. Qui se non considerat suscipite invicem, sicui et Chritlus susccpitvos, in
in quo se probat infirmum, sed allerum timet per- honorem Dei. Invicem onera vestra portate, et sic
ire. Qui autem discernil, si mantlucaverit, damnalus adimplebitis legem Christi. Si ille portavit nostras
esl. Si considerat quod dixeiit, judicat, hoc dicit inflrmilates, el suscepit nos impios, quia Deuserat:
discernit, et judicium enim ex discrelione est, et'.B quanto magis nos debemus invicem sustinere, qui
discretio ex judicio, imo id ipsum est. Quia non ex similes sumusl Dico enim Christum Jesum. Iterum
fide. Non ex flde quae per charitalem operatur. Judaeos et genles ad unilatem adducit. Consentio
Omneautemquod non ut ex fide, peccatumest. Quid- vobis quod Christus ad vos venerit, primum pro-
quid nonxdiricat,nonesiexfide,et ideopeccatumest. missus vobis per prophetas, el gentespropter miseii
CAP.xv. Debemusautem nos firmiorei, imbecillita- cordiam Dei vocalae: nunc tamen unum corpus estis
tes infirmorumsustinere.Si vere flrmi eslis, sic fa- effecti per mortem Christi. Ministrumfuisse circum-
cile, quomodoego factus sum infirmis infirmus, ut cisionis,propter veritatemDei. Non enim veneral mi-
inflrmoslucrifacerem.Et non nobis placere.Non noi nistrari, sed ministrare, et dare animam suam in
ipsi, sed proximi laudent, quia Dominus dissipat redemptiouem pro multis. Ad confirmandaspromis-
ossa hominumsibi placentium : sicut ego omnibus siones patrum. Quia iliis promissus fuerat Christus,
per omnia placeo, non quxrens quod milii utile est, sicut ipse dicil: Non veni nisi ad oves quae perie-
ted quod multis, ut salventur. Vnusquisquevestrum runt domus Israel. Gentesautem super misericordie
proximosuo placeat. Non enim aedificarepotesl eum honorareDeum. Quia impares suut gentes ad gratia»
cui nnn placuerit per exemplum : quia nequeunt agendas, secundum quod illis graluitam misericor
aedilicariverbis, qui destruuutur exemplis. /n bo-' G diam Deus donavit: sive propter Israel misericor
num ad adi&calionem.EtenimChristus non sibi pla- diam gentes vocatae sunt, ut illos aemulenlur. Sicu
cuit. Ostendit modum placendi, ne ad vanam glo- scriptum est, propterea eonfilebor tibi in gentibus
riam ptaceamus : simul et cum dicit, ad bonam> Domine, el nominituo cantabo. Ostendit a gentibu»
sediflcatiunein, monstrat esse malum. Qui Christii irvajoresDeo gratias refertndas : Cui enim plus di
discipulus erit, non quaerit proprium , quomodo ille rnittitur, plus diligit: et Judaeis arrogantiam tollit.
eniin propter aliorum saiutera etiam morluus est, dum et gcntium salutem similiter docet esse pras-
amarissiraa sostinuil opprobria dicentium : Vah quii dictam, quamvis ipsi nunquam audierint. In ipsis
destruis templum; et: Si Fiiius Dei est, descen- Clirisius confiletur eos misericordiam coniecutos,
dat de cruce, et liberet se, et otera. Sed sicut scri- quia et ipsi in ejus sunt corpore. £< iterum dicit.
p:um est: lmproperia improperantiumtibi ceciderunt' Ltetamini,gentes,cum plebeejus. Et itcrum: Laudate,
super me. Quaecunquesanctis improperantur propter omnes gentes,Dombtum, et magnificateeum, omnet
Deum, Deo improperantur, sicut dicit: Dum dicitur populi. Quia cum ipsis ad salutem estis vocall. Et
mihi quotidie, ubi est Deus luus? Vel, qui vos sper- rursus Isaias ait : Erit radix Jesse. Cujus fllius est
nit, me speroit. Quwcunqueenim scripta sunl, ad no- ' David, ex cujus semine Maria, ex qua natus est
stramdoctrinam scripta sunt. Nihil ergo sine causa<PChristus; et illud huic loco aplum est : Non deficiet
scriptum est, sive poensepeccatorum, sive merita> dux de femoribus Juda : contra Juda;os, quia vere
justorum, sive tentationcs justorum : nain et Deo et• Christus venit, cui omnes gentes crediderunt. Et
sibi noti erant, sed ut nos eos in omnibus imitemur, qui exsurget regere gentes; in eum genles sperabunt.
ideo eorum gesta referunlur. Ut per patientiam. Dt Nedicerent, de pro-elylis dictum est. Deusautemspei
et nos pro aedficatione fralrum, si necesse fuerit, repleat vos omni gaudio. In quo omnes speramus.
etiam hxc simililer patiamur. Et consolationem. Omne gaudium spiritale fldelibusin spe fulura esse
Consoialioest patienliae noslrce, si quos nos pati- debet. Et pace in credendo, ut abundetis. Omnium
mur , Dominum et sanctos sciamus esse perpessos, gaudium, ubi pax : nutlum vero gaudium, ubi dii-
sicut dicit: Nolite mirari si odit vos mundus. Scri- sensio, sed mcesiiiia./n spe, in virtule Spiritus san-
plurarnm spem habeamut. Per Scripturarum cpnso- cti. Conaolatio spei sanctorum, virtutes Spiritus
lalionem spem futuram patienlia exspectamus, sicut sancti sunt. Certus sum autem, fratres mei, et ego
scriptum est: Pax mulla dligentibus legem luam, ipse de vobis. Boiius docior laudando provocat ad
et non esl illis scandalum. Non possunt ergo despe- profecluin, ut erubescant tales se non esse, quales
rare, vel a fitle meveri, qui consolatione utuntur. csse putantur. Quomodoel ipsi eslis pleni dilectioM.
 505 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 504
Ne lanquamcontentiososarguisse videretur, et dissi-- A fuit, ut multis annis delineretur. Cumin Hispaniam
denles, et stultos, simulostendit Cliristiano3semperr profieiscicoepero.Promiserat quidem, sed dispen-
se alterutrum mohere debere. Repleti omniscientia,, sante Deo non ambulavit. Spero quod praeteriensvi-
ita uf possitisalterulrum monere.Et Veteris et Novi i deam vos, et a vobisdeducarilluc. Quia vos sic exhi-
Testamenti. Audaciusautemscripsi vobis, fratres, exc betis, ul nec in vobis locuin habeam diutius imnio-
parte. Imo ideo magisscribcndi fiduciambabui, quiai randi. Si vobis primum ex parte fruilus fuero. Ex
scio vos ut prudentes cito accipere rationem. Arguei parlc : quia jam credidistis, ad confirmandds vos,
sapientem et nmabt le. Tanquamin memoriamvos s ideo ex parte, nulia lemporis magnitudosatiat cha-
reducens.Sciens quam sapientes sitis. Sapiens etiami ritatem. Nunc igitur proficiscarin Hierusalem.Hoc
nulibus. Propter graliam qucs data-ed mihi a Deo. solum mibi reslai, ul veniam. tlinistrare sanctis.
Non proplcr dona humana, vel ut laudera vobis, sedI Sancti erant in ilierusalem, qui omnibus conlem-
ul officium meum impleam. Vt sim ministerChristii plis, et ante pedes apostolorumjactis, lectioni, ora-
Jesu gentibus. Revocansilli servos quondam fugiti- tioni et doctrinae vacabani. Quales ergo erant, ut
vos. SanctifwansEvangeliumDei. Moxexemplo san- Aposlolus ipse pergeret illis miuistrare, et quibus
ctuui ostendcns, quod cum tanto liraore ministro; optat acceptam suam oblationem, si eam dignenlur
qui.lam en m ut liumana contemnnnt, quod praedi-] . j} accipere, oslendens hoc non lam accipientibuspro-
eant ul divinum : et ita fit, ut res sancta videalur desse quam danlibus. Probaveruntenim Macedonia
esse non sancta, si non flat sancla. Unde dicitur : el Achaia.Probaverunt sibi hoc ulile esse. Coltatio-
Sanclificate jejunium, id est sanctum facite sive nem aliquam facere. Conferre aliquid sumptuum. /n
monslrate. Vl fialoblaliogentiumacceplaelsanctificata pauperessanclorum, qui sunt in Hierusalem.Paupe-
in Spiritu sanclo.Vl exemplomeo gentes efflcianlur ressanctorum, quia propter Dominumsunt paupe-
liostia Deo accepta, non igni sanclificata vel susce- res. Placuit enimeis, el debiloressunt eorum.Provo-
pta, sed Spiritu sancto, sicut scriptum est: Quia cat illos ad hnc opus, nstenditque non illis immerilo
sedit super apostolossicut ignis. Habeoigiturgloriam placuisse. Nam si spiritualiumeorum partieipes(acti
in Christo iesu. Qui glorialur, in Dominoglorietur. sunt gentiles. Qtiia ex ipsis habebant doctores, et
Ad Deum. Licet apud homines infamia. Non enim socii factieranl radicis el pinguedinisolivae.Debent
audeo aliquid loqui eorum, qum per me non efficit et tn earnalibus minislrareillis. Unusquisquein quo
Christusin obedientiamgentium. Non audeo me di- abundat. Hocigitur cumconsummaveroel assignnvero
cere propria virtute fecisse, et non omnia per me eis fructum hunc, proficiscarper vosin Hispanimn.
Cbristumesse operatum, ut nobis tolleret praesum- Si vos sic exhibueritisabundanter, bene doceamvos,
ptionem. Verboet factis, in virlute signorumel pro- Q C quod quia quantura proflcit discipulus, t ntum ad
digiarum. Ipse per me loquebatur, el ipse signa fa- docendum provocatur et doclor, sicut ibi: Os no-
ciebat, virtutes operando. /n virtute Spiritus sancti, strum patet ad vos. Scio aulem quod veniensad vos,
hoc non de operibus, sed de virtutibus et signis, in abundantiabenedictionisChristiveniam.Sive abun-
quae liebant, ioquebatur. lla ut ab Hierusalem per danter praeparatis metcnda, sive bcnedicitur Chri-
circuitumusque ad Jltyricum repleverimEvangelium stus in adventu meo. Obsecroigitur vos, fratres, per
Christi. Keplet Evangelium, quando etiaih gentes Dominum nostrum Jesum Christum.Jacobo ocriso,
credunt; sic adimplenturpassiones Christi in Paulo, pro Petro oranl, etliberatur de carcere, ne ipsi de-
quando a gentibus patitur, et in omni loco Christi trimentum paterentur. Et per eharilatem Spiritus
Evangeliumdilatatur. Si autemhoe prcedicaviEvan- sancii. Charilas spirilus quam scripsit ad Galatas,
geliuni, non ubi uominatus esl Chrislus, ne super charitas facil sancli Spiritus ut pro invicem oremus.
alienumfundamenlumadificarem. Nonomnis qui su- Ul adjuvelismein oralionibuspro me ad Deum.Mul-
per alienum fundamentum sedificat, male xdificat, tum cnim valet instans oralio plurimorum. Vt libe-
nam potest aurum xdificare. Hic pseudoapostolos rer ab tnfidelibusqui sunt in Judaea, et obsequiimei
taxat, qui semper ad jam credentes ibant, et oblatio accepta fiat in Hierusalem sanctis. Sive ut
nunquam ad gentes, quia non poierant virtutesj)lyomnes credant, sive (idclibusministransin infldeles
[Supp. facere aut quid simile] : et ossendit per- non incidam, et ad vos venire non possim: praevi-
fecie se laborasse, qui et fiindamentum posuit et debal enim per Spiritum se ibi, sicut in Actibus
stipernediflcavit.Sed sicul scriplum est, Quibus non aposlolicis legimus, multa passurum. Vt veniamad
est annuntiatum de eo. Suum laborem monstiat vos in gaudio. Tunc cum gaudio veniam, si ab eis
antc praediclum. Videbunt, et qui non audierunt oblaiio mea fueril accepta, et securus verbum Dei
de eo, intelligent. Vidctur Chrislus in apostolis per abundantius loquar. Trislitia enim animi multum
virtutes, sicut Pater in Christo dicente : Vel operi- impedit ad doclrinam, sicut Ecrlesia$tes: Caluninia
bus credite, quia Paler in me esl, et ego in Patre. lurbat animum etiam sapientis. Per voluntatemDei,
Propter quod et impediebarplurimumvenire ad vos. el refrigerervobiscum.Si Deus voluerit, non si ego
Nuncveroulteriuslocumnon habensm his regionibus. sineejus voluntateintendero. Deus autempacis cum
Expnnit illud, quod in capite epistolaj dixerat: Sed omnibusvobis.Amen.Non nisi in pacificisDeuspacis
prdiibiliis sum. Cupiditatemaulem habens veniendi inhabital. Pu'chre autem in pace flnivit, duobus po-
ad vos.Nolandumes?e cupiditalemeliam bonam. Ex pulis in concordiamicvocatis.
multis jam prasctdentibusannis. Qualis necessitas CAP.\\\.CommendoaulemvobitPhaben,tororemnt-
 603 IN EPISTOLAM1 AD ROMANOSGOMMENTARIA. 500
ttram. Hoc jam quasi post flnem, ut solet in ultimo A J uutem vos, fratres, ut observetiseos qui dissensionet.
epistolaefieri. Quwestinminitterio£ec/esuc.*Quomodo Dissentiunt antem a doctrina, qui ex circumcisione
diacones sunt, sive in ministerio verbi: nam et fe- erant, qui jejunium et abslinentiam destruentes,
minaelunc in suo sexu docebant., sicut legimus de neomsenia,et sabbata, et ferias, ventris causa do-
Priscilla, cujus vir Aquila vocabatur. Qum esf tn . cebant. Et offendicula prmter doctrinam, quam vot
Cenehris. Cenchres porlum aiunt Corinlbi. Vt eam didicislis, faciunt; el dectinaleab illit. Quia per haec
tuseipialis in Dominodigne sanclis. Hoc est, pro- polestis offendere. Hujusmodienim ChrisloDomino
pter Douiinum.Et assistatis ei, in quocunquenegotioi nostro non serviunt, sed suo venlri. Sicut Jovinia-
vestriindiguerit: etenim ipsa quoqueaslilit ntultis, et nus. Et per dulces sermoneset benedictionettedu-
tnihi ipsi. Et adjuvetis eam, sive sumptu, sive ali- cunl corda innocentium. Composite dicentes, et
quo sol.iiio, quia el ipsa quandiu habuil, pluriinos bene asiruentes. Veslra enim obedientiain omnem
adjuvit. Satulate Priscam et Aquilam.Qui confirma- locum divulgata esl. Si illis obedislis, quibus non
runt Apollon, etdocebant, sicut legimus. Adjutores debuistis, quanto magis nobis? Ideo ad vos vene-
tneot in ChristoJesu. ln hoc adjuvabant in quo la- ruiit, scienies vos cilo seduci posse : bona est enim
borabal Paulus, in verbo scilicel. Qui pro anima mea «bedientia, sed in bono. Nam non semper: quia fre-
tuam cetvicemtupposuere. Probande meam doctri- B ] quenter et mala docentur. Gaudeoigitur in vobis: ted
nam se periculis objecerunt. Quibus non so'.us ego volo vos sapientesessein bono, et simplicesin mato.
gratiat ago, sed et cunctmEcclesim genlium. Quibus Bonum sapile faciendo, malum ignorate vitando, et
per illos ego servatus sum. Et domesticameorum subjicietur inimicus pedibus veslris. Estote astuti
Ecclesiam.Ostendit in quocunque loco collecli fue- sicut serpentes, simplices ut columbae.Deusautem
rint fratres Ecclesiam esse. Salutate Epmnetum pacis conleret Salanam sub pedibus vestrisvelociter.
dilectum mihi. Illos salutat, per quos Romani cre- Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpenies
dideraut, non suni enim nomina Latina, seil Graeca. ei scorpiones, idest, ut non vobis dominenlur, et
Qui est primitivusAsicein ChrisloJesu. Qui primus «mnibus super eos membris liberi ambuletis. Gratia
cx Asia credidit. Salutate Mariam, qum multum la- Domini noslri Jesu Christivobiscum.Salutat vos Ti-
boravitin tobis. Verbo, nam tunc etiam propheiabat. motheusadjutor meus, et Luciut, et Jaton, el Sosipa-
SalutaleAndronicumelJutiam[S\\\g.Juniam]cognatos. ter, cognati mei. Ilaec est semper Pauli subscriptio.
£x Judxis. Et concaptivosmeos. Simul fuerant passi Satuto vot ego Tertius, qui scripsi epistolam, in Do-
cum Paulotribulationem.Quisunl nobilesin apostolis. mino.SalutatvosCaiushospesmeus, el universmEecle-
Et mente, el docirina. Ipsi inter caelerosmissos ad tim. Tertius nomine, non numero. Salutat vos Era-
Romanos, per quos crederent vel eorum firmarentur QSIUS ( dispensator civitatis, et Quartut' fraler. Hunc
exemplo, nobileshabebantur. Qui et ante me fuerunl Erastum diseipulum fuisse et praedicasse evidenier
iii Christo;salulateAmpUatum mihiin Do- dicit ad Timoihcum. Ei autem qui potens est voscon-
diteclissimum
mino; talutate Vrbanumadjutoremnostrumin Christo firmare. Signis atque virtulibus. Juxla Evangelium
Jesu, et Slachen [Vulg. Stahyn] dilectum meum.Qui meumet prmdicationemJesu Christi. Juxta praedira-
etiam anle credidere quam ego. Salutate Apellem tionem Jesu Cbristi vivatis. Secundum revelationem
probumin Christo.Probatumsive perfecium. Salutate mysleriitemporibusceternislaciti : quod nunc paiefa-
eos qui sunt de Aristobolidomo.Salutale Herodionem ctum est per Scripturas prophelarum, secundumprm-
eognalummeum. Salutate eos qui tunt ex Narcissi. ceplummterni Dei, ad obedienliamfideiin cunclisgen-
Civitasvel locus est. Qui sunt in Domino.Non enirn tibus. Mysteriuin de vocandis gentibus in lege diu
oranes ex Narcissi erant in Domino. Salutnle Tri- fueral occullatum, quod nunc per prsedicaiionem,
phcenamet Triphotam, qum laborant in Domino.Sa- vel revelationcm Chrisli, et EvangeliomPauli pate-
lutate Persidem charissimam, quce midtum taboravil facium esl, per testimonia prophetarum : quamvis
in Domino. Salutate Rufum electum in Domino, et enim hoc ante propheta? praedicerent, tamen quo-
matrem ejus et meam. iEtale, non pariu. Satutale modo fuiurum esset nec ipsi quidem prophetae scie-
*
D
Asyncrilum,Phlegontam, Hermem, Patrobam, Her- bml. Poteraul enim credere eos lanquam proselytos
mcm, et qui cum eis sunt fratret. Salutate Phe- admittendosad fidcm.Cognitisoli sapienti Deo. Solus
dologumel Judiam [Vulg. Philologum el Juliam], haecante Deus praescivit: sive solus naturaliter sa-
Nereum, et sororem ejus, et Olympiadem, et piens. Quomodosolus bonus, cum ct homo bonus di-
omnet qui cum eis sunt sanctos. Salutate invicem caiur ? Nos eniin dono Dei boni vel sapientcs esse
in [osculosanclo. Salutant vos omnesEcclesimChri- possumus, ille nalura. Notandum quia non dixit soli
sti. Nou ficte, vcl sub dolo, quali Judas tradidit sapienli Patri, sed soli sapienti Deo, qui est trinilas
Salvatorem. ldeo enim de Ecclesia primo pax an- aetenia. Per DominumJesum Christum, cui honoret
nunliatur, ul ostendat se cum omnibus pacificum gloria in smcula smculorum.Amen.Per Jesum Chri-
esse, qui corpori communicaiurus est Christi. Rogo stum, non a nobis ipsis.
AD CORJNTHIOS KPISTOLA PRIMA.
ARGUMENTUM. a fnlsis apostolis. Quidam a philosophimverbosa
Corinlhii tunt Achaici; et hi similiterab apostolisau- eloqueiiih, alii secta legis Judaicm, inducti tunl.
d.erunt vtrbum vtritatit, tt tubvtrti tunt multifarie Hos revocal Aposlelus ad veram evangelicamsa-
 607 PRfttASU ADRUMETANIEMSC. 508
• pientiam, tcribensei* ab Epheso, Corinthusmetro- A Sitis autem perfedi m eodem tentu, et m eademsen-
polit, est, «f idto qvod ipsis scribH, omni AchaicB. tentia. Si unum et senliatts et proferatis, tunc poie-
scribit.
ritis esse perfecti. Stgnificatumett enimmihi de+obit,
CAPUT PRIHUK. Paulut. Auclorilatis est nonien. Vo-
tatus ApostolusJesu Chritti. In via vocatus, ut esset fratret mei, ab hisqui tunt CMoes, qnia conlentionet
mter vostunt. QuomodeAposteius eredidit de absen-
apostnlus. Per volunlatem Dei. Volgrjtate Dei vocatus
et illuminatus credidit. Et Sosthenesfratet. Non apo- tibus, eum scriptun»sit, Non eredas auditui vano, et
ca^tera multa? Sed hanc gratiam habebat, ut sciret
stolus, . sed ex ipsis sciens erat. EcclesiwDei, qum «uid absentes
est Corinthi, Est Ecclesia et non Dei. Sanctificalis. agerent, sicut ad Cotessensesait, Etsi
Per bapiismqm. /n CltristoJesu. Gratia ejus per quam corpore absens, spiritu praisens, gaHdens et videns
salvamur. Vocalissanclis cum onmibus. Oslendit quas ordinem vestrum. Hoe aulem dico, quod unusquisque
sit Ecclesia Dei, quse Iavacro salutari abluta est. vestrumdicit, Ego qutdemsum Pauli, egoautem Apol-
Sanctos corripit, ut illi caeteros arguanl, quia nec lo, ego vero Cephce.In apostolorum persona hoc de
ipsi sine peccato : sicut Salvator propler Pbarisacos pseudoaposlolisdieebat, quiper sapientiammundicir-
discipiilis dieit, Videle et cavete ab omni avarilia : cnmvenerauteos, quiaumisquisqueejus se dicebatesse
qui niliil babebant. Qui invocantnomen DominiJesu . cujus doctrinam diiigebat, cum diversas haberent do-
Chritti in omni toco ipsorum, et nostro. Invocare, V ctrinas; si ergo nec de veris apesloiis dicendumest,
intus vocare est, quod ljcet ad omnes, sed maxime quanio magisde illis qui nihil erant! Ego autemChrisii.
ad sacerdotes pertinet invocare : sicul ibi, Sic bene- Divitusest Christus?nunquidPaulus crucifixusest pro
dicitis filios Israel, invocantes uomen meura. Ei Da- vobis?Pauci direbant, quod omnes dicere debuissent.
vid ait, Et Samuel inter cos qui invocant nomen Dividitur corpus, cum membra dissentiunt. Potest
Domini.Nam sacerdos fujt, qui et sacerdoli succes- dici iliis, qui Cbristi exemplo Abraham volunt imi-
sit, et qui hostias offerebal, et de quo secuodura hi- tari: Nunquid Abraham crucifixus est provobis? et
storiam dictum est:Suscitabo mihi sacerdolem fide- illuil Domini, in quo docet, non debere nos quaerere
leni. Grulia vobiset pax a DeoPatre nostro el Domino quid alteri discipulo praecipiet: ait enim Petro, Quid
Jesu Christo. Noianduin quia semper graiiam prae- ad le? tu me sequere, Aut in nomine Pauti baptitati
mftlit cum pace. Gratiat ago Deo meo semperpro vo- ettis? Habebantergo isli bap.isaiatis sacramentum,
bit, in gratia Dei, qumdata est vobisin ChristoJesu, sed koc per eontentionem et zelum in schisma ver-
firatias quidem ago quod habelis scientiam, sed volo tebant, et carnaliler sapiendo aliter de Deocredebant,
vos scire quaesit scienlia, quaeconcordat in omnibus dum,sibi ip.si scnsu earnali Deum qualem volebant
catholicaefidei. Ul solet, priinum provocal. Quia in t_ fin^ebant, atque ita lantum longe aliter quam Deus
"
omnibusdivitet facti ettis in illo. In omnibus doctri- est credebant, quanlum a veritate vanitas differt:
nis dono Dei per sapieiiiiam, quaeprophelas et ami- quia animalis homo non pereipit ea quae suut spiri-
eos Dei constiluij. In omni verbo, el in omni scienlia. tus Dei. De talibus dicit, Et circumferuntur omni
Tam Veteris Testarnenti quam Novi. Sicut les.imo- vento docirinae. Gralias ago Deo meo, quod neminem
nium C/trisli confirmalum est in vobis. Tesiimonium vestrutn baplixavi,msi Crispum, et Caium, ne quis di-
Chrisli quod dixit, Qmnisscriba doctus similis est cal, qmd in nominenuo bapthati eslis. Bapiixaviau-
homini patriTamilias,qqi profert de thesauro suo nova lemet Stephanmdumum.Caterum netciosi qucmalium
et vetera. lta ut nihit dei.ilin ulta gralia. Sicut dicit baptizaverim.Non enim mitit me Curistus baptizare,
Salomon, Venerunt raihi omnia siinul cum ea : id sed evangetizare. Quod sic evenit, ut neminem ve-
esl, cum sapienlia. ExspectantibusrevelationemDo- sirum baptizarem; nam forsilan dixissetis, quud in
mini nottri Jesu Christi. Qui nunc lanquam absens nomine meo baptizarem. Non in sapientia verbi, ut
non videtur. Qui et confirmabit vot usque ad finem non.evacueturcrux Chritti. Evacuant illi vim crucis,
sine criminein dieadventusDomininottri Jesu Chrisli. qui humaua sapieulia gloriantur, quam illa damnavit.
Sicut ait Propheta, Confirmame in verbis luis, et Verbumehim crucit prmdUaiioEvangetiiett. Cbristi
illud, Pax multa dijigentibus nomen tuum, et non eracifixi. Pereuntibus quidemstultitia est. Incredulis
est illis scandalura. Fidelis Deus, per quem vocali D ' et non inteltigentibus virtutem Dei stuliitia videtur
estis. Quia cnnfirmavit UdelisDeus. /n societatemFi- Dei FilwHidicere crucifixum; fidelesautem intelli-
lii ejus Jesu Chritti Domininostri. Societatem Joan- gunt Dei esse virtiiteni, cuin et diabolum superavit
nes oslendil dicens, Quoniam Deus Iux est, et lene- et n ortem. lis autem qui salvi fiunt, id est nobis, vir-
brae in eo nullaesunt: si dixerimus quia societatem tut Dei ett. Fidem infundendosahravit. Scriptum est
habeinuscum eo, et in tenebris ambulamus, menti- enim, Perdam sapientiamsapientmm, et prudentiam
mur. El Pautus : Si commorimur, et convivemus: si prudentiumreprobabo. In adventu Christi implelura
sustinemus, et conregnabimus: si socii fuerimuscon- est. Vbi sapiens? Vbi scriba? Eligendo piscatores,
versationis et passionum, erimus socii et in gloria. philosopbos reprobavil. Vbi inqutitor kujut smcuti?
Obtecroautemvos, fratres. Rucusqueciim laude prae- Qui sapientia sua couquirit cum cieteris de occutiis,
fatio. Hinc jam causarn dissensionis exsequitur. Per ut de abditis rebus ac naturis singulorum. Unde est
nomenDomininostriJetu Christi. In quo noininevide- hacc sapiemia quani reprobat Deus, cum omnissa-
bitis signa fieri. Vt idipsumdkatis omnes, et nonsintI pienlia a Domino Deosit; sed ista sppientia talis, et
in i«tit vAw/*«ia.Ul unuifi senli3iis, vel conlilcamini. saecularis, non est des\irstun desccudens, sed mun-
809 IN EPISTOLAMI AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 610
daaa; ideo ut stulta a Demine refutatur, quia se pu- A |tur Dei. Semper istorum trium gloriatio arguitur,
tat aliquid esse, et per suam sapieniiam oceulta Bei sieut scriptum est, Non glorietur sapierrs iu sapien-
cognoscere : sed ista sapientia animalis et diabolica tia sua, neque foriis m lortitudine sua, neque dives '
esi. De talibus sapieiitibus dieit Deus, Quia abscon- irt diviliis suis. Ipse quoque Dominus quod per pro-
djsti baec a sapientibus et prudentibus. Nmine ttul- . pheiam dixerat, in se ad nosiruniexeinptum iniple-
tam fecit Deus sapimtiam nuins mundi? nam quia m vil. Denique dum de paupere nascitur, reprobat di-
Dei sapientia non cognovit nmndus per sapientiam vitias : dum litteras non discit, refutat saeculisapien-
'
Deutn, placuit Deo. Omnia in sapieulia fecit, in qua liaru : dtun traditur, no» re^istit, qui poterat totum
debuit ipse cogaosci qui fececat, qui eliam ipsis ad rfttindumuno sermone subvertere, bumanam tamen
cogne&cendurneura dederat supientiam. Pet stultiiiam lortiludinem nihil esse monstravit. IJitde huinHient
jsmdicatiottis salvos faeere credentes. Qute apud illos se Deo, si volmnl et ipsi etigi eum caeleris. Sed
stullitia babereiur. Quamodoe- Judcsi signa peluni. Ex hoe loiua» coulra ilto* dkebat, qui se diceban 1 Aa
consuetutiine propfaeiarum, qui curot eliam sine si- genere sacerdotali esse, et legtspeiiios, et meliores
gniscegnescere debuerunt, videntes non crediderunt. apostolis, et sedueebant eos in multis err-jribns do-
Et Gtaci tapienliam quwrunt. Ratiouem bumanaesa- ctrinarum : quomodo dici potest eonlra Pelagianos,
pientiae. Not aulem praedicamutChristum crucifixum. B ] qui dtcunt se sua sapientia esse satvatos. Ut nvn g o-
Osteudit muUuia discrepare illorum sapieutiam a do- rielur omniscaro in consptclu tjus. Carnares sonl, qui
ctrina sna. Jud&it quidemscandaium. Scandalum est de suis merilis gloriantur : sed eito cadent, sieui flos
JudaBis, si predieamus esse ipsum Cbristur», quem feni. Ex ipso autem vos estis in CknisioJesu. Si ergo
ilii crucifixerunu scandalum illis est audire moriuum ex ipso estis, nolile illos admiiari ques itie noit ele-
Chrisuun, sicut dicebant, Nos audivimus ex lege, git. Qui factus est sapientia nobisxa Deo el jusMia. Ut
quiaCbrisiusmauet in seternum. Gentibusautem stul- nos faceret sapientes, et justos, et sanetos. Contra
tiliam. Non iuteliigeruibus miserieordiam Dei esse, Arianos facit locus iste, qui dicunl Patrem fuisse ati-
quae siulthia credebatur. Nisi eniui ( ait Propheta) quando sine Filio, qui est sapientia. El sanelificatio
credideritis, uon imelligetis. Ipsis autem vocatis Ju- el redemptio. Corporis nostri in resnrrectioue. Vt
dwisatque Gtmcit, ChrislumDei virtulem et Dei sa- quemadntodumscriplunt est: Qui gloriatur, in Domino
pieutiam. Quam non eredit profecto^dum neicit: glorietur. ISori hoc saecul», nec in propriis meritis,
cum aulem crediderit, quam inflrmUatem putaverat, sicul multi, qui se Clitis;ia«Q>credunt, et Petagiano
intelligit esse virlutem, quia intelligunt mysterium errore decipiuntur.
pietaiis esse dum eredunt. Si Cttrislus Dei virtus, n. Ckt. ir. El
' ego cum venissemad vos, fratres, reni
ergo sempiterna. Seinpiternus igitur Christus, quia non per sublimilatein
alibi dicit, Sempiterna quoque virtus ejus, et di- vobh testimoniumChristi: sermonisattlsapienlim,annuntiani
non enim judicavi scire mc
vinitas, et sapientia. Quod hacretici nou iuteliigen- atiguid inter vos.
PaJjem dum dicunt Quia ostenderat non illos debere
tes, iuiperfeetum blaspheinaut, adtnirari humanam sapientiam, suum exemplum re
fuisse Patrem uliquando sine Filk>; ergo fuit sine
plicat: quia non ipse per liumanam sapientiam prae
virtuie, sine vejrbo, sine sapienlia, sine jusiiiia, quod dicasset. Nisi Jesum et hunc cmcifixum.
stulle Dei Chiistum,
quam dicuut, agnoscanl vinuteui, propter
Quodapud bomines slultum videtur. Ei ego in infinni
signa; Dei sapientiam, prepier doctiinam. Quia quod tate, et in timore et tremoremulto
fiii opud vos. Non
stultumeslDeifiapieniimeithominibus. Quiaquodstul- in jactaiitia. Et seimo meus, et
tum ViueturDeo, sapieolius esi oinnibus hominibus: prmdicatiomea, non in
persuasibilibussapientimverbis, sed in ostensionespiri
quia sapientii sua salvaii non puteraui, qui (er cru- lus el virtutis.
cem Domini liberati sunt: sicut si dicas, sapientior Quia valde dispulalores erant i-li Co-
limuil ne iili resislerent, aut ne ilJis et Iioc
esl rusticus serino advocati, quarn seriue sapie.itis- rinthii,
simi rusiicani. Stultum Dei judicabatur, qaando au- aliqua philosopbiavideretur, et uon crederent: ideo
inagis vinutis ostendit. Vt fides vestra non sitin sa-
diebant Deum passum. Sed boc «rat sapientius. Et
pientiahonimum, sed in virlute Dei. Sapientia liumana
quod infirmumest Dei, fortius ett hominibus.Moitem ad breve tcmpus placet: quia
lemporalis est, ut ipse
quam uec gigantes evadere poluerunt, homo cruci- homo : virtus autem Dei aelerna
est, quomodo Deus.
iixus, in Deo assumpius, evicit. Yideteenimvocatio- Ideo illa (ides permanet,
nemvettram, fratres. In vobis ipsis probatc quod dico. collata in homine. quoe per Dei virtutem est
multi Sapientiam loquimur inler perfe-
Quia non sapieates secundum carnem, non mutli ctot. Et nos babemus divinam sapientiam, sed eam
potentet, non muUinobUes.Quia pauci sapientes cre- vos capere non poieratis : quia adhuc lacte
diderunl: per superbiain enim sapientiae stecularis, et in fide nutrimini,
parvi comprobamini. Sapientiam vero non
multi Dei sapiemke voluerunt esse snbjecii. Sed qum
smculi, neque principum hujus swcuti. Sive re-
stulta sunt mundi etegitDeut, ut confuudat sapienles; hujus sixe
gum, philosophorum, vel certe priucipumJudaeo-
infirma muudi ut et
eJegiiDeus, ttmfundat fortia; igno- rum, vel coutrariac forliludinis. Qui deslruuulnr. Cun»
bilia mundi etcontemptibitiaelegit Deus; et ea qumnon sapientia sua,
alque doclrina, adveuiente graiia.Chri-
tunt, ut eu qupfsunl detuueret. Hoc est, elegit Deus sii. Sea loquimur Dei
sapientiam. QuaeChnslus iniei-
populum geniium, qui oqn erat populus Dei, ut de- ligitur, qui et praedesiinalusesl, sicut dicit ad Ro-
strueret populuro JudafQruj»»,aui se esse gleriau*- manos. In
myslerio,qumabsconditaest, quam prmde-
Sli PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 512
slinavit Deus ante tmcula in gloriam noslram. Sive in JA.Nos aulem tentum Chrisli habemus. Qui Spirilum
praesenlia, sive in re ante tempora, sive quia multi sanctum accipimus.
propbetsecupierunt videre, et quanquam singula scie- CAP.III. Et ego, fratres, non potui vobis loquiquasi
rint, nemo tamen ad plenum cognovit. Quam nemo tpiritualibus, tedquasi carnalibut. Appellati sunt enim
principum hujus tmculi coghovil.Pilalus et Caiphas, ad quemdam modum carnales jam renaii pcr fidero,
vel certe omnes principes sacerdotum. Si enim cogno- non sic, sicut illi qui adhuc venundali erant sub
visseni, nunquamDominum glorim crucifixissent.Sed peccato : ac si diceret, non potuistis quasi spiritua-
sicut scriptum est, Quod oculus non vidit, nec aurit les, sed quasi carnales capere quod loquebar. Ani-
audivil, nec in cor hominit ascendit quce prmparavit malis enim homo, id est qui secundum hominem sapit
Deusiis qui diligunt illum. Dominus majcstalis et me- (animalis quippe dicitur ab anima, carnalis a carne,
rilo et natura omnis crealurae Dominus effectus est, quia ex anima ct carne constat toius bomo), non
et Jesus homo, in qno Deus quodammodo potuit cru- percipit qux sunt Spirilus Dei, id est quid gratiae
ciflgi : propter quod et Deus illum exaltavit, et do- credenlibus crux conferat Chrisli. Tanquam parvu-
navit itti nomen quod est super omue nomen, pro lit in Chritlo lac vobis potum dedi, non escam: non~
unitate personre; el Deusdicitur crucifixus, et Filius dum tnim puteralis, sed nec nunc quidem poteslis:
hominis esse in ccelis, cum quando isla dicebat Do- B ' adhuc enim estis carnales. Non in carnali aetaie, sed
mihus, in corpore erat in terris. Quoniam ergo Chri- in fide Christo ostendit proflcientis [F. proficientcs]
slus homo verus et Deus verus, ex duplici substantia futurum esse, ut possint, quiajam in eis spiritualiter
una persona, et homo Deus, et idem rex glorix, do- natis gralia fuerat inclioata : ergojam vasa erant in
minusque virtutum non sil crucifixus, pro inviolabili honorem facta, quibus adhucrecte diceretur: 0 homo,
dfvinitate : et crucifixus sit tn liomine, pro unilate tu quis es, quirespondeas Deo? el si talibus recte di-
personiB: itaque miro atque incogiiabili modo passus cilur, multo rectius eis qui vel nondum ita regene-
est Deus, et non passa diviuilas. Nobis autem revela- rati sunt, vel eliam in contumeliam facti. lllud lan-
vitDeus per Spiritum suum.Non merito nosiro reveta- tummodo teneaiur, quod non sit iniquilas apud
vit nobis, scd sua gratia, qui per iidem ejus accepimus Deum: qut sive donel, sive exigat debitum, nec ille
Spiritum sanctum, qui voluntaiem Dei nobis ostendit. a quo exigit, recte potest de iniquitale ejns con-
Spiritutenimomniascrutatur, etiam profunda Dei. Quis queri: nec ille cui donat, debet de suis merilis glo-
enim sdt hominumqux tinl hominis, nisi spiritus homi- riari. Et ille non nisi quod debetur non reddet: el
nis, qui in ipso est? lla et qum Dei tunt nemo cognovit, ille non habet, nisi quod accepit. Cumenim tit inler
nisi Spiritus Dei. Deumessenon dubites, qui npn solum vot zelut et contentio; dicit beatus Peirus : Deponen-
humana, sed etiam Deiocculiascirediciti>r.2Vosi>u(em' G tes igitur omnem malitiam et simulationem, tanquam
nonspiritumhujus mundiaccepimus:sedSpiritumquiex modo geniii infantes, ralionabile et sine dolo lac
Deo esl. Qui mundana cogitat, id est, qui se munda- concupiscite. Si igitur illi parvuli esse dicunlur, qui
nis illuit et implicat, spiriium rnundi habei, non omnem malitiam deposuerint, qui adhuc bona non
habet Spiritum sanctum. Ut sciamus qua; a Deo fecerint, quid de nobis censemus, iu quibus omnis
donata sunt nobis, qum el loquimur. Per adventum, rnalitia dominatur? Nonne carnalesestit, et secundum
passionem et resurreciionem ejus, dono Spiritus hominem.ambulalis? Considerandum propter quid
sancti, quac etiam vobis annuntiamus. Audi donata, carr.ales esse dicunlur : quod utique non carnaliier
et tace de meritis. Non in doctis humanm sapientim sil, sed sensu fitcarnis. Cum enim quis dicit, ego
verbis, sed in doctrina Spiritus. Non a philosophis quidem sum Pauli : alius aulem , ego Apollo : nonne
docii, sed a Dei Spiritu. Spiritualibus spiritualia com- homineseslis? Qui nihil majus habet qiiam caeleii
parantes. Spirilualibus, qui ea capere possunl, asse- bomines, secundum hominem ambulat. Id est, qui
veranles. Animalis aulem homo non percipit ea qum diiigentein se tanium diligit, et caetera. Sed in hoc
sunl Spiritut Dei. Qui Spirilum Dei non habel, ani- loco propler defensionem hominum singuloruin lio-
malis esl, quia rilu animalium vivit, qui pulat nihil mines appellanlur, evidenter ostendit, plus nos velle
essc post moriem, sed hoc se debere agere, quod D ' csse quam homines. Cum exprobral homines esse,
animalia : id est, manducare, et luxuriari, et mori. quia eos contentiones babere cognovit, excedere nos
Siuldtia est enim illi, et non poteslintelligerequiaspi- vult humanam naturam, dura sic exprobrat: Quid
ritualiter examinatur.Slultiiiailli videlur primum na- igitur esl Apollo? quid vero Paulus ? minislri ejus cui
tus Deus, passus, resurrexisse : secundo conlemncrc credidislis.Si nos nihil sumus, quanto magis aliqui
vere nihil sunl, sed ficii apostoli? El unicuiquesicut
quaetua sunl: praestare maxillam ; et caetera. Spiri-
Domimtsdedil. Ego plantavi, Apotlorigatit. IIoc ip-
talis aulem dijudicat omnia. Judical vanum esse hu-
siim non ex nobis, sed Dei donum esi, qui in vobis
jusmocii hominem, probat, examinat, etipsea nullo <pcralur,
quia et nobis graliam dedit, ut ego signa
carnali intelligitur, et quo quis spiritu agat. Et ipse lacercm,
per quae crederetis: et Apollosua doclrina
a neminejudicalur. Quisenim cognovitsensumDomini vos confirmaret, quia sicut qui plantat in siccitate,
qui instruat eum? Modo timet, ne dicanl, lotum hoc sic omnis doclrina crescit, nisi Dei gratia irroretur:
uabet sensus Dei, quod nobis dixisti: id esl, non in Si ergo el planta Dei est, et fons, quid nobis ascri-
we scnsus Dei deOcit,sed in vobis virlus audiendi. bilis, quasi aliquid uostrum sit? Haec dicens, com-
5|3 IN EPISTOLAMI AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 5U
mendat graiiam. Sed Deus incrementumdedit. Vide Ai dolore et Iribnlatione amittunt, ideoque salvi fiant,
commendantem gratiam; et audent homines modo quasi per ignem, id est, per tribulationem. Bt unius-
dicere blaspbemias, et sibi ascribere quae Dei sunt, cujusqueopus quale sit, ignis probabit : si cujus opus
cum si ille non dederit incrcmenliim, omnis homo manserit, quod supermdificavit, mercedem accipiet.
laborel in vanuin. Itaque nequequi planlal est aliquid, Id est, examinatio judicii, vel praesens tribulatio
neque qui rigat, sed qui incrementumdat, Deus. Qui qtiae igni frequenlissime comparatur. Aurum enim
plantat autim et qui rigat ttnum sunt. Nos mercenarii et argenlum splendidius efficitur in igne. Lignum
sumus, alienis ferramentis operamur, nihil debetur aulem et fenum ei stipula ardebuni. Si cujut opus
nobis, nisi merces laboris nostri, quia de accepto arserit, detrimentumpalietur. Si quis negligenter do-
talento operamur. Vnusquisque autem propriam mer- cuerit, aut exempto aut verbo, perdit laborem suum,
cedem accipielsecundum suum laborem. Conlra Jovi- quia opiis inlirmum facil. Ipse autem tatvut erit. In
nianum, qui unam omniurn dicit esse merccdem. sua juslitia. Sic lamen quasiper ignem. Quasi, liabet
Dei enbnsumus adjutores : Dei agricultura estis. Ad- verilatcm, sicut ibi: Quasi unigeniti a Palre. Si ille
jutores in verbo, non in potentia : ager, et messis per ignem salvus erii, qui jusius est, quare non fuit
Dei. Dei cedificatioestis. vEdiGcatio templi Dei. Se- sollicitus ut forie el stabile esset quod super.idifi-
cundum grwiam Dei qum dala est mihi. Non secun- ]g cavit? quid dc illis qui sermone sedificant, exemplo
dum meam virlntem. Vt saviens architectus. Sapien- destruunt? Nescitis quia templum Dei estis, et Spiri-
tis architecti est fundamentum ponere. Primus ergo tus Dei.habitat in vobis?Neseitis cujus templum silis?
Aposlolus Corintliiis fidem insinuans per gratiam Si quisautemlemplumDei violaveril.Sive insingulis,
Dei Christum posuil fundamenlum : et si ipse fun- sivc in omni Ecclesia.Nota quia hic Spiritura sanctum
damentum, quomodo Pelagiani dicunt, quod homo Deum dixit, cujus lemplum sumus : quia ipsius tem-
incipiat, et ille consummet? Fundamenlum posui, plum sumus, qui habitat in nobis, quem Deuin fate-
aiius autem supermdificat. Si fundamentum ipse tur. Disperdel itlum Deus. Templum enim Dei san-
Chrislus, quomodoblaspbemanl Pelagiani, quod ipsi cium esl, quod estis vos.Sive suum corpus, pcccando,
suis meritis ad fidem venerunt Christi? Vnusquisque sive Ecclesise populum, ad pravam doclrinam sedu-
autem videal quomodosupermdificet.Ut rectus ergo cendo, aut cerie exemplo proprio destruendo. Hoc
et fortis paries crescat: ne per malam couversatio- Novatiani proponuut, ut exctudant poenitentiam.
neni, velut mate caemenlati lapides de aeilificalione Quibus respondendum : Si Coriulbii jam baptizali
Dei cadalis. Fundamenlum enim aliud nemo potest peccaverunt, si non admiltitur pcenitenlia, ad quein
ponere, prmter id quod posilum est, qui est Christus profectum illis scribilel dicit, Ut secuudam gratiam
Jtsus. Nemo potest aliura Christum vobis praedicare, C ( babealis? Sancius Hieronymus dixit ad Galalas :
prater Jesom in quem tota flde credentes, firmi Hoc unum scio quod qui post Udem Christi fornica-
state.SifundamentumCbristus, ubi sunt qui dir.unt lur, violat templum Dei. Nemose seducal: si quis vi-
aliquid boni posse haberi sine ChriSto: et sibi fidem detur inter vos. Nemo sibi blandialur, propria vani-
qua in Cbristo credilur, tribuere arroganter praesu- late deceptus. Sapiens esse in hoc smculo.Ad redden-
munt: et non agunt Deo gralias, a quo eis infusa dum malum pro malo. Stulius fial, ut sit sapiens.
esse dignoscitur? Si quis autem superctdificat super Stultus judicatur in hoc saeculo, qui implet Evange-
(undamentum hoc aurum, argenlum, lapides pretiosos, lium, non reddendo malum pro malo. Sed stullus
ligna, ftnum, stipulam, uniuscujusque opus manife- voluntate fit, non natura. Sapientia enim hujus muniii,
stum erit: diesenim declarabit, quia in igne revelabi- ttuliiliaest apud Deum. Nihil stullius, quain ul vellet
tur. Tria genera sunt honorum in Ecclesia; hoc est, se vindicare, qui non polest, et Deo suara non reser-
bonus, melior, optimus, et tria genera his conlraria; vnt injuriam : quod etiam ille facere debet, qui se
id est, malus, pejor, pessimus : quae lignis, feno valet in boc s-aeculovindicare, vel dum rationem
et stipulaecomparanlur. A!ii de hoc loco ita sentiunt, reqtiirii cui jubetur ut credat. Scriptum esl enim,
quod aurum, argenium et lapides pretiosos aedifi- Compreliendamsapientesinastuiiaeorum. Nihilproficit
cei.qni erogalis vel dimissis faculiatibus suis, aut D asiutia homiiium : quo possit effugere manum Dei :
monasierium expeiit, aut remotus a saeculi aciibus sapicns sibi videtur vir dives, pauper aulem sensa-
vivit, vel sic in ipsis facultalibus vivil, tanquam non tus reprehenditeum. Et iterum: Dominusnovit cogita-
possidens, velut aliena sibi commodala possideal, et t.ones hominum, quomodovanm sunt. Niliil utilitatis
paratus sit eas propier Cbristura amiltere : ut si per- conferi ad salutcm verbosa eloquentia. Itaque nemo
secutio propter Deum venerit, expeditus, paralus- glorietur in liominibus,in pseudoapostolis, s<'dncc
que inveniatur. E contra vero ligna, fenum, stipu- in aliquo al;o vel rege vel sacerdotc. Omnia veslra
lam illi aedificent, qui Cbristiani qnidem sunt et sunl,sii<ePaulits,sweApolto,siveCephas,sive mundus,
fideles, et bene ulunlur bonis suis, sed nimio amore sive vita, sivemors. Nos veslri sumus, non vos nostri.
implicantur rerum suarum : et cum venerit aut per- Sive prasentia, sive futura. Omniaenim vestra sunt.
serutio, aut jussio, ut privari bonis suis debeant Omnia propter sanclos creata sunt, tanqnam nihil ba-
Christiani, si non negaverint Christum, illi non plus bentes et omnia possidentes. Sive volueris ad liber-
faciunl res suas, quam Cbristum : sed quia ptus talem referre :quod vultis eligere.sivemortem, siv»
quara operluil araaverunt, cum amittunt, non sine vitam, sive, praesentia,siye fulura. Vot auttm Ckristi,
 515 PRIMASUADRUMETANIEPISC. 516
Christus aulem Dei. Sic Chrislus Dei, sicul Deus,A affectu, quia sibi ascribebant, quod esse videbantur.
Cliristi, si ad divinitatem aptes : quanquam secun- El utinam regnareiis, ut et nos vobiscumregnaremus.ln
dum hominem tractet, qui unctus est. iiullo nostri indigetis, vel indiguisiis: sive regnarelis
CAP.IV.Sic nos exisiimel homo, ut ministrosChristi et nos vobiscum regnaremus, vel socios, si non ma-
el dispensatores minhteriorum Dei. Non ut aiquales gi.-lros computarelis. Puto enim quod Deut nos apo-
Cbristo. tlic jam qumritur inter ditpensatores ul fidelis stolos novissimosOstendit, lanquam morli deslinatos.
quis invenialur. Inierrogantis vox est: hoc esl, jam Veluli quod in Apocalypsi prolnisit, novissimo lem-
hic vos puiatis conscientias judit are? Mihi autem pro poro se niissufiirh duos ad morlem : vel nos jam,
minimo est ut a vobisjudicer, aut ab humanodie : sed qui ad genles roissi sumus. Quia spectaculum facti
neque me ipsum judico. Et diem hominis non concu- sumus 'mundo, el angelis et nominibus. Oroncs exsp >
pivi, hoc est lempus. Nam hic humauum diem, in- ctant nostras injurias, vel certameu, Chrisliani et
lellectuin, vel cor sapiens, non absurde accipitur, pagani; vel certe angelos simpliciter ait. Nos stulti
qui potest judicare. Nihil enim mihi consciussum. propler Christum, vosautem prudentes in Christo. Nos
Nihil mali. Sed non in hoc justificatus sum. In boc omhia suslinemus propier Chrislum : vos autem sic
tempore, aut die, vel certe, si roe nemo vituperet, vultis csse Christiani, ut prudenliim saeculi non
non inilii inde blandiri debeo, vel exlolli : aut si nul- g ainiliaii!., nec aliquid pro Cluislo pati. Nos infirmi,
lum crimen adrnisi, minuta forte non omuiuo [ etea- vos aulem forles in Chrislo. Quasi non possimus red-
rui. Qui autem judicet me Dominusest. Ante diem ju- dei e vicero, quod saecularis polest prudentia. Vos no-
dicii. ltaque noliteanle tempusjudicare. Occultas co- biles, nos aulem ignobiles.Quia el scientiam suam, et
gitaliones : quia horao videl in facie, Deus aulem in nobilitatem gencris pseudoapostoli, sive aliqui cre-
corde. Quoadusquevenial Dominus, qui et illuminabit deulus praeferebant. Vsquein hanc horam et esurimus.
absconditatenebrarum,el manifestabitconsiliacordium. el silimus, et nudi sumus, et colaphis cmdimur.E\ quo
Quia me raelius Dominus novit, qnarn vel ego, vel coepimus praedicare usque in hoc tempus in nullo
ullus hominuni scit.Et lunc laus erit unicuiquea Dto. abundavinuis. Et inslabitessumus. Nusquam habeinus
llle vero laudabilis est, quein Deus laudabilero facit. sedem, vel certe sic vobis videtur. Et laborantus,
Hmc autem, fralres, Iransfiguravi tn meet Apollopro- operantes manibus nostris : maledicimur, et benedici-
pter vos, ut in nobis discatis. Ut a nobis liumiliiaiis mus: pertecutionempatimur, et sustinemus. Sic opc-
sumalis exeinpliiiii. Ne supra iiuam scriptum esl. Su- rabatur, ut tota die doceret, et nocte laboraret, unde
pra est, quod non est scriptum. Vnus adversus aile- postera die panem tnanducaret, nou ut solidos repo-
rum infletur pro alio. Id est, contcntioue orta infle- neret die noctu iue in tali opere impendendo, scd
raini quis nielior sii. Quis enim te discernit? Cujus iC uude tam ipse, quam diseipulj sui viverent. Blasplte-
inomeiiti es? Hic conversus est ad iiiftalos scientia mamur, et obsecramus.Pro eis, qui nos blaspheuiaat.
sermonis. Velcerte : Quis le discernil a massa pcr- Tanquam purgamenta hujus mundi facli surms. Ju-
ditionis, nisi Deus?Nam non merila tua, necscien- stus immundus e*t apud malos. Omnium peripsima
tia tua. Diciiur liomini tanquam de semetipso prae- usque adhuc. Omnium humillimi, abjecli , ct dc-
suuienli: Quis enim te discernit, ulique ab irae vasis specti, mappula. Non ul confundamvos, hmc scr.bo:
a massa perditionis, quae per tinum omne misit in ted ut filios meos charissimos moneo. Poteranl con-
daninalioneiiit Qui; le discernit?Et tanquain respon- fuudi, si illos iion consolaretur : non ad coufusio-
disset, discernit me fides mea, proposilum meum, nem, sed ad profectum vestrum scribo. Nam si de-
merilum ineiiro : Quid enim liabes, inquii, quod non cem millia pmdagogorum habeatis in Christo, sed non
accepisti?si »ute:n accepisti, quid gloriaris, quasi muiios paires. Omnes quolquot jam nalis appontmtur,
non acceperis? hic est, qnasi de luo sit u de d scer- patres esse non possuni. Nam in Chritlo Jesu per
neris; ergo ille discernil, qui unde d.scemtiris iui- Evangeliumego vos genui. Me primuin praedicante
peitit, pcenam debilam removendo, et iudebilam Domino credidistis. Rogo ergo vos, imilalores mei es-
gratiam largiendo. Quid auiem habes quod non acce- tote. Bonorum (iliorura est in umnibus imitari pa-
pisli ? Quid habes ex te, nisi forie peccatum? Nam D rentes./deo tntst advos Timotheum,qui esl filiusmeut
sive scienlia, sive aliquid boni in le est, donuin Dei charissimus et fidelis in Domino.Quanlo fidelior cae-
esl: quod si ex le esse credideris, dicetur libi: teris, laiito cbarior uni\ets\s.Quivoseommonefaciat.
Quid habes, quod non accepisti ? et evenit tibi, si Qui vos et meisliueris, el suo doceret exemplo: aliud
tibi aliquid ascribis, et nmi Deo, illud' Evanget i, euim sine alio non poterit esse perfecium. Vias meas,
quod de ingrato dicitur : Qui enim non habet, id e-t, qum sunt iu Clwisio. Vita.et cursum meum, atque la-
a Deo, etiam quod vidctttr habere, auferelur ab eo. bores. Sicut ubiqne in omni Ecclesia doceo. Vias, ct
Et ideo declinemus superbiam, et demus Deo gloriam, doctrinain.elconversationem quibus ubique aequaiis
a quo est omne datum opliinum : ne si a nobis vel iucedo,«t a nullo quidquatn lucri vet commodi ic.n-
fidem, vel bona opera esse credimus, perdamus quod . poris praesenlis accipio. Tanquam non venturus tim
liabe,ie videinur. Si aulem accepisli, quid gloriaris, ad vos, sic infiati sunt quidam. Tandiu iuflalus est
jquasi non acceperis? Quasi aliquid luum liabeas. Jam aliquis, quandiu non venit, qui verain habet scien-
salurati esiis,jam diviles facli estis; sine nobisregnatis. tiam : nou illam quae stuliitia est apud Deum. Ve-
Docliina vel scientia. Iloc ir.rrepantis pronuntiatur niam aulem cito ad vos, si Dominus voluerit: et co-
517 IN EPISTOLAMI AD «HHNTHIOS COMMENTARIA. M»
gnoseamnonsermonemeorumqui inflati sunt, sed vir- A flulei acerbum factum? Non uliqne fomiairih hujus
tutem.Virtulem fidei, quaein oueribus Cliristi cst, vel mundi, atttavaris, aut raparibus, aut idolis servienti-
signis. Non enim tn sermone est regnum Dei, sed in bus. Non gcnlium fornicariis. Alioquindebucratisde
virtute. NovumTe tamentum. Quid vultis. Benignus hoc mundo exisse. Alio genere debueratis exisse,
magister,qui discipuloruracorrectioneniin eorum po- non sio, aut certe si sic, melius vobis fuerat mori.
suit veluntale. Si non emendaiis.in virga; si aulem, Nunc autem scripsi vobis, non commisceri.Hoc ipsum
in consolatione. /n virga veniamad vot, an in chari- nunc scripsi quod dico. Si is qui (r.aternominatur,
late, el spirilu mansueludinis? In virga justitiae qua est fornicarius, autavarus, aut idolis serviens.aul ma-
virga usus est Petrus ad Ananiam et Saphiram, et ledicus, aut ebriosus, aut rapax. Non ex solo uoniine
Paulus ad Magiim: simulque considerandum, quod dicendus est fraler, sed ex aclu. Sed si qtiis fornica-
ipsa ira in nostra sil posita potestale, non nos in tor nominatur, quod et in Veteri Tesiamento inveni-
illius: el tunc exeritur, quando Dei injuria vindicatur. tur : Qui se jungit fornicariis, nequam erii : putredo
CAP.v. Omninoaudilur intervos fornicalio. In Ec- et vermes baereditabunt eum. Cum hujusmodi nec
clesia cui vos prieestis. Et talis fornicalio, qualis nec cibumsumere. Quid enim mihi de iis qui foris sunt ju-
inlergentes. Ostenditcur iram pra-miserit. Itaul uxo- dicare? Nonne de iis qui inlus sur.l vosjudicatte?Nec
rem patris sui atiquis habeal. Concubinam patris sibi g istum communera quem concessi, cum ge libus si ire
sociaverit.Et vosinflatiestis.Inflatiestis vana scientia, voluerilis. Nam eos qui (oris sunt Deusjudicabit. Fo-
vel superbia, et non est vobis cura de bis qui pe- ris Ecclesiamsunt Judaei, haeretici, vel gentiles. Au-
reunl , nt conveniautur, et aut cnrrignntur , aut re- ferte malum ex vobis ipsis. Non ex gemibus, sed ex
jicianlur. Et non magislucliimhabuislis.Boni pasiores vobis.
semper pro pnpuli peccatis flevere, sicut Jeremias CAP.VI.Audelaliquis veslrumhabens negoliumad-
dicit: Quis dabit capiti meo aquam, cui non volunias, versusalterum. Ausus est aliquis contra praeceptum
scd lacrymae defuere? Vt lol.atur de medio vestrum Dominivenire dicenlis : Si quis tecum voluerit judi-
quihoc opus fecil. Sive qui fecit, sive Satanas lnlla- cio comendere, el tunicam tuam tollere, dimkte illi
lur, dum non habet per queni operari. Ego quidem e' pallium? Ilic intelligitur quod maximc propter
absens corpore, prmsens autem spiritu, jam jndicavi fornicaiiones accusarentur in judicio saeculari: quia
ut prmsenseum qui sic operatus est, in nomineDomini illud hic in media causa fornicaiionis inimisit. Judi-
nostri Jesu Christi, congregatis vobis. Ne tan uin ex cari apud iniquos, et non apud sanclos? ilic probaur
auditu judicare puiaretur. Et meo spiritu. Mearum judices gentiles fuisse, quod iniqui dicuntur. An ne-
littcrarum judicio. Cum virtutc DominiJesu. Dnmini sritis quoniam sancti de muniiojudicabunl? SicutSal-
qnoqne non deerit virtus. Tradere hujusmodiSatanm C vatorait: Sedebiiis super duodecim sedes, judicautes
in interilumcantis. Ut habeal potestatem accipiendi duodecim Iribus Israel. Quod auteiu illisdixit, om-
illum, ut vel sic convertaiur, dum viderit se uec hic nibus dixit, qui eus fuerint imitati. Nam de illis duo-
carnis, nec in futuro spirilus requiem habitiirum. decim uniis periit, et aMusqui illum non audierat,
Cavendum : quia qui excommunicatur, Salanae tra- ejns loco successit: et Paultis et Barnabas apostoli
ditur. Ut spiriius satvus sit in die DominiJesu. Quod fuerunl. El si in vobisjudicabitur mundus, indigni estit
si in spiriium Satanas non acceperit polestatem, dum qui de minimis judicetis? Sive per vos, sive veslro
corrigit, solitis Dominijudicio reservalur. Non est exemplo. Nescith quoniam angelosjudicabimus?Illos
bonagtoriatiovenra. Qui lalem in Eccle-ia admillitis. angulosqui contra naturam peccaverunt judicabunt
Nescits quia modicumfermentumlotam massamcor- ii qui supra naturaro castitalem cum Dei auxilio ser-
runtpit ? Ignoratis, quia unius mali exemplo ratilti vaveruni. Quanto magis smcularia? De rebus saeculi.
possunt perire, et per unius deiictum in omni po- Smcularia igitur judicia si habuerilh , conlemptibiles
pulo, ira Dei supervenit in populo Judaeorum? Ex- qui sunl in Ecclesia, illos consliluiteatl judicandum.
purgate vetus fermentum,ul sitis nova conspersio, si- Possunl de liis etiam illi judicare, qui sunl miniroi
eut estis azymi. Nihil in vob;s remaneat prislinae in Ecclesia, aul cerle qui injurias suas conlemnunt.
conversationis. Etenim pascha noslrum immolatusest. D Nolandum quod minimos dicat, qui in Dei lege non
Christus.Facti per baptisroummundi de sirculi vitiis suiit inslrucli, sed in saeculi.Ad verecundiamvestram
ad viriutes Dominitranseamus. Itaque epulemur,non dico. Qtiod dicturus sum, ut irubescant qui sunt ta-
infermentoveteri,nequein fermentomatitimetnequitim, les. Sic non est inlcr vos sapiensquisquamqui possil
sed in atymis sinceritatis et veritatis. Scripsi vobis in judicare inter fratrem suum? Ntinqiiidnon esi ? Sed
epistota, ne commisceaminifomicariis. * Non agnus, (rater cum fiulre judicio conlestdit,et hoc apitd infide-
qui erat figuraChristi, et illi quidem septcm diebus les. Duplicant peccatum et quod litigant,. et qnod
azyma comedebant, nos semper, si simplicessumus, apud infidelcs litigant. Jam quidem oinninodelutitm
quia et septem diebus mundus est factus : * quutidie est in vobii, quodjudicia habetis inter vos. Primum,
nobis agnus occiditur : quotidie pascba celebratur : quia praeceptumChristi cnntemnitis, jaro poccatuin
qui fermentum malitiaeet nequitiaenon liabet. Non in habciis. Quare non magis injuriam accipith ? Quare
saluritaie ventris, quaead Deum non perlinei, sed in non magisfraudem patimini? Illis loquilur, qyiifacic-
simplicitate mentis et cordis puritate. Fermenttim bant, non qui patiebantur : Suslinere debetis si quis
eniro quid est, nisi corruptio naturas , idipsum de vobis fecerit injuriam. Sed vos injuriam facitii rl
* Insanabili vilio laborat locus intcr duos asteriscos inclusus. EDIT.
519 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 520
fraudatis, et hoc fratribus. An nescitis quia iniqui re- A sic graviorem dicit esse fornicationera, quam srit in
gnum Dei n«n possidebunt? Quibus nec vicem licet illis esse, quae apud itlos levis videbatur , quia in
reddere inimicis. Nolile errare, neque[ornicarii,neque consuetudinem ierat. An nescilis quoniam membra
idolis servientet, nequeadulteri, neque molles, neque vestra templumsunl Spirilus sancti qui in vobisest?
masculorumconcubitores,nequefures,nequeavari,neque quem habetis a Deo, et non eslis veslri. Empli enim
ebriosi, nequemaledici, nequerapacesregnum Dei pos- esth pretio magno. Qui non est suus, non debet sibi
sidebunt.Nolite seduci, existimantes de muhis, et non vivere, sed illi cujus est sanguine comparaius. Qui
etiam de uno peccato puniendum. Et hmc aliquando vult, inquit, post me venire, abneget se sibi. Si horoo
qnidem fuistis. Nolite timere de praeteritis : tanlum a servo parvapecunia comparato continuum servilium
ne post baptismum criminosum aliquid committatis. quccrit, quanto magis ille, qui plus pro nobisquod
Sed abluli eslis, sed sanctificatiestit, sed justifieati daret non habuit, quam semetipsum? Glorificate.Id
estis in nomine Domini Jesu Christi et Spiritu Dei agite, ut glorificetur per vos Deus, et per opera vc-
nostri. Abluti in nomine Domini Jesu Cbristi, san- stra. Et portate Dominumin corporevestro. Ut porte-
clilicati perSpiritum sanctum. Hic lolam Trinilalem raus imaginem coelestem. Notandum, quod hic Dcum
intellige. Omniamihi licent, sednon omnia expediunt. quem porlare jubemur, Spirilum sanctum dicit: cu-
Quia de fornicaiione Iraclat, vult materiam fornica- B jus superius membra nostra templum esse lestaius
tionis ostendere. Omniamihi licent, sed egosub nullius est, dicens : Vos estis templum Dei, et Spirilus Dei
redigar potestate. Licel nobis manducare et bibere, liabitat in vobis. Et hunc, Glorificate,inquii, et por-
sed si subjecerirous nos comessationi, hoc ipsum tale Deum in corpore vestro, utique Deum Spiritum
licitum perducel nos ad illicilum , hoc est, ad for- sanctum.
nicationem. Sic et de nuptiis, et de divitiis, et cacte- CAP.VII.De quibus autem scriptitiit. Interpogaius
ris hujiisinodirebus potest inielligi, quae nnn sunt respondet: Bonum est homini mulieremnon langere.
pecratum, sed ad occasionem possunt perducere de- Roniim erat illud, quod optimum praedicavi: si ergo
lictoruin. Esea ventri, et venter escis: Deus autem et Iionum habenti non tangere, quanto magis si non
hunc, et hmcdestruet. Et haec dtio, id est, et ven- dnxerit inclius ! Incontineniia et tempore et aelateet
trem, et escam, et ipsum hominem, qui in his esl. tnfirmilate prohibetur : caslitas autem semper po-
Corpusautemnon fornicationi,sed Domino,el Dominus test, Deo adjutore et custode, servari. lllud ergo
corpori. Deus vobiscum est, quandiu vos estis cum magis quajrendumest quod seiernum esl. Quare ergo,
illo : si autem dereliqueritis eum, derelinquei vos. Crescite et multiplicamini et replete terram ? nunc
Deus vero et Dominumsuscilavit,et nos suscitabit per aulein etiam ipsa terra jam non capit homines. Sed
«iriutem.Si siiscitavit Dominum,et nosquoque eadem " poluil, inquit, omnes de lerra facere? potuit, sed
virtute suscitabil. Si ejus membra sumus, ergo debe- noluit : potuiteniro et pinnalos et cornutos homines
mus membra nostra sanctiliore, ut in eo manere facere. Sed omnia secundum rationem sibi notam
mereamur. Nescilis quoniam corpora veslra membra optime fecit. Ipsam denique Evaro «oluit de terra
Ckristi sunt? OmnisEcclesia corpus Cbristi est; sin- facere, sed de cosla. Si autem putas modo id esse
guli aulem membra. Tollens ergo membra Chritti, fa- in omuibus, imiiare Cain et caeleros qui proprias
ciam membrameretricis?Absit.TNondixil fornicatoris, snrores duxere. Si ergo boc sic erat, orauia Dcum
sed meretricis : ut ostenderet eum ejusdem esse cri- tecundum praescientiam qua Deus est temporibus
ininis et uominis, cujus merelrix cum qus fornica- ordinasse credamus. Illud etiam credendum , si vel
tur:quia hominibus minus videlur peccarevir quam modo securidum legemnub.int non peccare; lex cuim
mulier. Simul notandum , quia anle tollit membra propter filiosnubere permiltit,non propter luxuriam.
Clirisli, qui facturus esl meretricis : in eo fornicator ln hoc sc eliam animalibus deterinres faciunt homi- -
majoris est criminis, quia tollit membra Cbristi, et ncs, quod cum nec praegnalisparcunt, ostendunt se
facil ea membra meretrieis. An nescitis quoniamqui lioinines uxores nonpropter filiosaccepisse. Qui au»
adhmrel meretrici, unum corpus efficitur? Erttnl enim teni sola filiorum causa, postquam peperit mulier
duo in earne una. Q lomodo cum uxore lieite, sic et D abstinet sn, ct dum laclaiur infans, et per aetalem
cum meretrice una caro efficitur per amorem illici- forte jam partu cessante, cessatur et ab opere nup-
ttnn. Qui autem adhmrel Domino, unus spiritus est. tiali : non langere, secundum usum, non sccundum
Quomotloqui carnis opera facit caro est, ita el qui lactiim simplicem. Propter fomicalionemautemunus-
Dei opera facil, unus spiritus est. Fugile fomicatio- quisque suam uxoremhabeat, el unaqumquesuumvirum
nem. Videnles quam gravis sit. Omnepeccatum,qnod- habeat. Vxorivirdebitumreddat:similiterautemetuxor
cunquefecerit homo, extra corpus cst.Omne peccutum viro.Foruicaioiibus concessil ul nubant, inconlinens
ab uno potesi fieri, qni corpus dici non poiest, sed ne fornicetur : sicut si dicit medicus infirmo : Bonum
mcmbrum : in fornicatione autein duo pereunt, el libi erat non manducare poma : et ille non se possit
duo possunt dici corpus : gravius ergo est ubi duo continere, ut velit manducare ficus : poslea medicus
*•
pereunt, quam ubi unus : quia reliqua peccata pos- concedal illi dura ccena lantum ue manducct, uude
sunl et sine corpore fieri. Qui aulem fomicatur in morialur. Unde pradicanda cst perfeclio : qui autcm
eorputsuum peccat. Quidamdecorporc Eeelesioepu- non polest, dandum remedium nuptiale. Mutiersui
tant dictum : sed in corpus suum reccat, ait: sive corporis poteslatem non habel, sed vir. Quia sponte
* Legendum
probabiliter duracina, a duracinuni, quod est Gallice bigarrtau, EDIT.
 $21 IN EPISTOLAMI AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 5fc4
sibi abstulit libertatem. Similiter aulem el vir sui ALcrifiant, et cumviderintex ebriosis sobrias,ex superbis
corporis potestatemnon habet, sed mulier. Agnoscant humiles.dicant: Vere Iex Dei est, quaesicpotuit mu-
viri non sibi licere aliam praeter uxorem agnoscere, tare mores inolitos. Credo jam provenerat ut non-
quia sequalisorte sibi invieem sunt subditi et debi- nullae feminae per viros fideles, et viri per uxores
tores. Nolite fraudare invicem, nisi forte ex consentu fidelesin fide venirent: el quamvis non dicens no-
ad temput, uf vacait oralioni: et iterumrevertiminiin mina, exemplis est tamen hortatus ad confirmandmn
Mpsum. Non potest vacare oratioai qui incontinens consilium suum. Et sanclificata est mulier infidetis
est. Nonsolumaulemcontinentia in NovoTeslamento per virumfidelem.Alioquinfitii vestri immundi essent,
taudabilisest, sed et iu Veteri Teslamento, descen- nunc autem sancti tunt. Si ambo infideles essetis,
suras Deus in moniem Sinai, sanclificari jubet po- necessario fllii vos imilarenlur: nunc autem forsitan.
pnlum a mulieribustriduo; quanto igilur magis Deum fidelem imitantur, et sancti sunt: quia etiamsi de
videre poterit qui semper castus esse voluerit? Si- duobus fidelibus nascanlur, sic nascantur, tanquam
militer et sacerdos David probibuit sanctum panem si oleaster ex oliva. Oleastrumdico propter originale
quousque mnndus a mulieribus esse cognosceret: et peccaium, et propter hoc sunt sub diabolo, uisi re-
Petrus jubet etiam a licitis lemperare. Ne tentet vot nascantur in Christo : quia diabolus culpae auctor
Salanat propter incontinentiamveslram.Neuno se re- B ] est, non nalurae. Jam credo quod eranl parvuli Chri-
trahente, alius fornicetur, et Satanas locum tentandi stiani, qui sive auctore uno ex parentibus, sive utro-
inveniai. Hoc autemdicosecundumindulgentiam,non que consenlienle sanctificati erant: quod non fieret,
secundumimperium. Volo aulem omneshomines esse si uno credente dissociaretur conjugium. Quod si in-
sicut meiptum. Hoc infirmis indulgeo, non perfeclis fidelit dhcedit, ducedal. Non est enim major mari-
praecipio, qui omnes homines velim me in omnibus tus, quam Deus. Nonest enimservituti subjectusfra-
iinilari, qui scio quantum possit castitas apud Deum. ter, aut soror. Nunquid sic quis nubet, ut serviat et
Sed unusquisqueproprium habet donum ex Deo, alius pereat propter alteruro infidelem?£t nolandura, quia
quidemsic, alius vero sic. Proprium donum, qula invicem servi sunt. /n ejusmodi. In ejusmodi re, aut
Deus dividens singulisprout vult, quia nec omnes causa. /n pace autem vocavitnos Deus. In liberfate :
capiunt verbum hoc. Caeterum si omnes possunt, non ergo debemus nosultrodiscere. Vnde enim scis,
quomodo dicil Scriptura, quod nemo esse possit mulier,si virumsalvumfacies? Aut undescis,vir, si mu-
continens, nisi tu dederis?jDonumex Deo, alius qui- lieremsalvamfacies?Nisi unicuiquesieul divisitDomi-
dem sic, alius vero sic. Audis donum , cesset prae- nut: unumquemqueticut vocavitDeus. In duhio po-
sumptio. Dicoautemnon nuplis, et viduis. Incipit de suit : sed semper, si quid ambiguum est, in
bis qui uxores non habent, ,et de viduis. Bonum est C meliori parte intellectus ducendus est. Ita et am-
illis si tic maneant, ticut el ego. Quis potest dicere bulet: et sicut in omnibutecclesiisdoceo. Sive cum
non esse bonum, quod ipse dicit esse bonum? Quis, uxore , sive sine uxore. Sive circumcisus, sive in
rogo, possit, nisi forte Jovinianus? Quod si non se praepulio: sive servus, sive liber. Circumcisusaliqnis
continent, nubant. Aut incontinenter patieris, aut nu- vocatut est: non adducat prmpulium.Sive cum uxore
bere non debes, si continens esse vis. Meliusest enint vocalus est, non dimittat eam, sive sine uxore, non
nubere quam uri. Fornicalio igne punitur, sicut dicit ei opus nubere, si in eo consilio acquiescit, et si po-
Judas de nuru sua. Producatur, inquit, et incenda- lest conlinere. Nam circumcisus quoniam babuit
tur. Ad comparationemergo fornicationis, est melius pracputium, revocare non potest se superfluo cir-
nubere. His autem qui matrimoniojuncli sunt, prmci- cumcisum quod suo tempore opus fuit: non dicat,
pio non ego , ted Dominut. Hic proprie loquitur ad meiius fuerat si non fuissem circumcisus, non vivat
conjngatos, ne dimitterent uxores, et alias ducerent gentiliter. /n prmputioaliquis vocatusest? noncircum-
aut pulchras, aut divites, sicut Judaei faciebant. cidatur. Nonputet fidemDominicausam esse dissidii.
Vxorema vironon discedere.Si quis dimiserit uxorem, Et circumchio nihil est, et prmputiumnihil est; sed
excepta causa fornicationis,facit eam mcechari. Quod observatiomandatorum Dei. Vnusquisquein qua vo-
si discctserii, manereinnnptam. Non ita discedere, ut D ealionevocalusest, in ea permaneat apud Deum. Nec
alii nubat: si ob aliquam causam discesserit, atii obest, nec prodest in hoc lempore. Servus vocalus
non nubat. Auf viro suo rtconciliari. Et viruxorem es ? non sit libi curm. Aliquis servitutem conjugium
non dimittat.Nam cmterit egodico, non Dominut. Me- volunt intelligi. Sed et si poles liber fieri, magis utere.
lius est si ad virumsuumrevertatur, quara alii nubat. Quia Deus conditionesnon respicit, sed mentem et
Si quit frater uxoremhabet infidetem, et hasceontentit voluntatem : nec dicas, qnomodo possum Deo pla-
habitare eumillo, nondimittat illam. Et si qua mulier cere, scrvus sum ? Qui enim in Domlno vocatus ser-
habel viruminfidelem,tl hic eonsentithabitareeumilia, vus, tibertus est Domini; similiter qui liber vocalut
nondimittatvirum.Si quis unus credidit e duobus: non est, strvus est Christi. Qui hominis servus, apud
quo permiserit iniidelem fideli non jungi, sed de jam Deum liber est: et qui apud homines est liber, cst
conjunctis loquitur. Sanctificatutetl enim vir infidelis servus Dei: ergo ambo unuin sunt. Non est enim
in muiiere fideli. Saepecontigit ut lucrifieret per mu- acceptio personarum apud Deum. Prelio emptiestis,
• lierem. Ideo ait bealus Pelrus, ut si qui non credunt nolilefieri servi hominum. Vnusquisquein
quo voca-
verbo, per mulierum conversationem, sine verbo ru- lus est, (ratret in Itoc maneat apud Deum. Nolita
PATKOL.LXVIII. 17
 m PRIMASHADRUMETANIEPISC. 524
propter homines servire ad oculum, ut hominibus A alterius simus nalurae.Nam sapiens aliorum casibus
placeatts: sed omnia propter Detihi, credentes vos emendatur. Ideo Salomon: Cor, Snquit, sapiehtis in
mercedern consecuturos a DeO.De virginibus autem domd luctus , cor auiem insipiehtis ih dorho convi-
prmceptttmDomini non habeo. Scriptis respondil: vii. Pr&ierif ehSmfigura hujus mundi. Hoc saeculum
quia illi dicebant: Ubi praecepta est virginitas ? ut figura fuiuH fest. Si BgUralalis est, qualis erh veri-
superfluum demontrarent, quia qhod sub praecepto tas ? Sicut slella figura est solis. Voloautemvos sine
est, non impletum ptmitur, impletum autem prce- sollicitudm esse.ldeonon nublt quis, ut mundo * sol-
mium non habet. Consilitrmdat, Salvatore dtcente, licitudo discetfat, ne spinaesuffocent semen , et ne
Non omnes capiunt verbnm istud : sed quibus da- dicant: Villahicomparavi, boVesemi, uxorem duxi:
tum est. Nam si geherale esset, quod potest unus, et et hon possit ccenare chm sponSo.Qut sineuxore est,
omiies possent. Occasio castitaiis est abstinentia : sottiiilut esl qum Ddminisunl, quomodoplaceat Deo.
occasio auiem Inconlinenliae, luxuHa est. Daiur au- Qui autem cumntore est, sollicitusest qumsunt mun-
teih a Deo, quia ipsius proprium donuin est, diceiUe ~di, qnomodbptaceat iixori. Interrogandum cui expe-
propneta: Curh sciam quia netrioesi continens, nisi diat placere, Deo, an muliert morilurae. Et divisus
cm credideris. Consffiurnautem do. tmplet illud Do- est. Muiier inhupla et virgocogitat qum Domini sunt.
mini, quod ei ih flgnra stvbnlarii dixit: Si quid SU-B Si divisus, esse non potest umim : nam unitas divi-
perogaveris, ego veniens reddam tibi. Tanqtcam Sionemnoh recipit. Ut sit sanctaet corpore, el spiriiu.
misericordiainconsecutnsa Dominout sim fidelit. Om- Corpore, ab usti; spiritu, a solticitudincvel concu-
nia ad Dei misericordiamrefert, iit suo exemplodo- piscehtia cogitatiohUhi.Qumauteni nupta esf„ cogi-
ceat, nisi ih I)eo esse gloriandnm. Fidelis Servus tai qum sunt mundi. Quoe nupta est, si quae sunt
est qui, orhhibus pranermissis, Domini sui sehiper mnndi cogital, cui placere desiderat, incipiet illi
servitio occupatur, ad quod eos suo fexemploprovo- pracpohihupia , qiiae.habet fexcusalionemcogitandi
cat, ut ipsl soli desiderent servire. Et hemo de suis qha3mnndi SMrit,Occasionettlarili. Quomodoplaceat
lneriiis prsesurhat, quando ille ut ildelis sit, miseri- vire. Ista hec cttrpore , nec spiritu cst sancta. Porro
COrdiamDoiriihise adepluhi testalur. Existimo ergo hot ad utilUalemvtstram dico. Ne videretur infirmis
hoc bonum esse. Existimo, hoc hon esse quasi du- dure loeutus esse, modo excusat se; sed ipsa ex-
cusalio consideranda est. Non ut laqueumvobis inji-
bium, sed certuih : siciit est, Puto quod etego spi-
ritum Dei habeam. Propler inslanlem necessitalem. eiam. Non itnpe-nohecessitalem innuptis, sed consi-
sollici- liom do, quid tnagis Vobisexpediat. Sed ad id qttod
Sive custodiendi juslitiam, sive carendi mundi
honestum ett, el rfuodfdcullatemprmbedtsfne impe-
ttidine. Quouiambonumesl homini sic esse. Alligalut
HimentoDominum obstcrandi. ErgO nec ulile, nec
es uxori, noli qumreresolutionem,Malumest ergo sic Q
liofiestiimerati quod illi volebant. Si quis autemtur-
non esse , quia primitus perdit praemiumcastilalis:
te videti etistimat super virginesua, quod sit su-
non quod peccet. Sotulus es ab uxore, noli qumrere pem
uxorem. Ita dicit, non ligahdum, quomodo non sol- peraduita. Turpis videbitur, si cum ad perfectam
potaiemvenerit, nentrum deliberet, vel virginitatem
vendum. Si aulem acceperisuxorem, non peceasti.
liber si non vis esse esto vel minor. servare, vel nnbere; ant si volenti nubere, hon per-
Qui es, major, et ilia fueril fornicata. Nam si unusquisque
Et si nupserit virgo, non peccdbit.tfuptias per se non mittat,
hoc ad carnem suam revocet, et videat se virginita-
habent peccaiurh, sed per sollicitudihemsaeculisaepe tem
carnh ha- servare mn posse, nubat, ne fornicando turjiis
peccatum incurrunt. Tribulationem tamen
maledictose Evae appareat. Et iia opoKef fterf. Ita necesse e"st, pro-
bebunthujusmodi. Sub subjicienles,
pter voiufltatempsellse. Qnodvult faeiat: non peccat,
ideo in partu maledictionem accepil, quoniam ti mbat. Parentes
" quce quidem debent eam usque ad ma-
sciebafDeus incontinenles futuros homines, ut vel luram
aeiatera eustedire, et docere castitatem. Scd
metudolorisalibidinetemperarent. Adjiciunlurctiam si
flliorum nec non et abor- noloerit, 6m qnod necesse est; nen peecat paier
vagitus infantum, raortes,
Ideo secundum in- puellse, sive ipsa puella, si nubal. Nam qni statitit
sus. Ego auteinvobis parco. quia torde suo firmus. Firmus ille statHit cujus (iliac
dulgentiamconjugianon omnino prohibeo. Hoc jtin
itaque voluntas firmaverit voluntatem. Non habent neces-
dico, (ratres. Hic omnes ad continentiamcohortalur. titatem. Hinc cognoscitur itlnm necessit^iem habere
Tempus breveest. Reliquum esl ut et qui habent uxo- filiss, de quo dixit, Pefestafemautem habenstum vo-
tts, iint tanquam non habentes.Vilaenostrae tempus tmtatis i et hot judieavit in eorde «no, tefeare virgi-
breve est, quia ciio ant unius, aut amborum morte vult. Igitttr et
nemsuam,t>ef«/i«;f<.Pe(estfacerfeqHod
solventur. Sic inteliigendum, propter brevilalem
Et qui mxurmoniojungii lirginem tuam, benefacit, tt qui
ad
nulla esse putanda comparaiionem futurorum. miliwtfacil.CowclnsivacoIleelioest:'Prii-
nonjtmgit,
qui flent, tanquam non fientes; et qui gaudent, tan- dentibus sane semper meiiora sectanda sunt. Mulier
quam non gaudentes; et qui emunt, Umquamnon pos- atttgata «tt qttinte ttmptre vir tjui tivit. Hic de vi-
tidentes; et qui utunlur hoc mundo,tanquamnonutan- duis iricipU*.««Wet de ipsis eonsuluerani. Qued si
tur. In hoc saeculo, quia omnia in brevi finientur. dornriirit vir
ejtii, tiberataest. Cui vntt nubai, tantum
Temporum brevitatem describit Salomon : Tempus in Domino. Llbera faeta a vinculo eonjugali secun-
et (empora; nos autem quotidie videmus homines dnm
iegem : si nec tunc se potuerit continere, cui
morienies, et aeternos futuros nos eredimus. auasi «<»IuerK iwfeat>tanturomodoin Christo. Beatior eiit,
* Meliuslegeretur mundi. EDIT.
525 IN EPISTOLAMI AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. S26
ti tic ptmtnterit. Beata habens maritum , si possit A i tia. Non omnes sciunt, quod propter contcniptum
custodirejnstitiam, et (antum propter filios maritum boc faciatis: sed pulant vos propter venerationem
illudfacere. Quidamautemeumconscientiausquenunc
cognoscit : beatior vidua , quia magis laborat quam
nupta, et habet mercedem castitatis, et orare quo- idoli, quasi idolothytum manducanl : et conscientia
lidie libera conscientia polest. Virgo beatissima, ipsorum,cum sit infirma, potluiiwr.Adhuc sic babent
quia compendioso labore ad grande prsemiumpote- in conscientia, quomodoantequam crederent, Esca
rit pervenire. Secundum meum eontilium. Quod do autem non nos commendatDeo : nequeti nonmandu-
virginibns. Pulo autem quod et ego tpiritum DA ha- caverimus,deficiemus,nequesi manducaverimus,abun'-
beam.Nolite putare quia ex me hoc ipsum sit qitod dabimus. Sicnl dicit Aggeuspropheta , Et si mandu-
dieo: Spiritus Dei in me loquitur, quem eontemni caveritis et biberitis, nonne vobis manducabilis et
non expedit. Hic, puto, non dubietatem significat. bibeiis ? Videleautem ne forte hmc licentia vestra of-
CAP.VHI.De hit autem qumidetis sacrificantur.Et fendieutum fiat infirmh: Potest lioc simul et de illis
de his iili scripserant, sicut et de superioribus, quia religiosis vel clericis dici, qui quod docent verbo,
manducabant in templis, dicentes, Omnis creatura destruunt exemplo, dum et diviliis incubant, et pre-
Dei bona, et idolum nihil est, et hac imaginemagis tiosis vestibus circumdanlur. Si enimquisvideriteum,
habet scicntiam, in idolo recumbenlem,nonnecon-
qnam veritate ralionis errabanl. Scimus quia omnes. g] Xjui
Nos omnes; nam non illi, de qnibus dicit, Sed non tcientia ejus, cnm dt infirma, mdificabiturad numdu-
in omnibusest scientia, id est, scienlia a Domino cmdum idotothyta? Et periit infirmusin tua conscien-
data. Seienliamhabemus.Hanchabet consuetudinem, tia, fraler, propterquemChrhtus mortms ett. Sicaulem
ut primnm leniter ingrediatur, et in novissimo vim peccantesin fratres, et perculienlesconscienliameorum
suaeorationis oslendat. Scientia infiat. Illaqne stul- infirmam,in Christopeecafts.Quicunquescandalizave-
titia est apud Deum. Si scientia intlat, ntquid illos rit unum de pusillis istis, expedil illi ut moia asinaria
adbuc plus vult insiare ? Ipse eliam de se dicit, Et si . euspendatur collo ejus, et mittalur in profundum
imperitus sermone, sed non scientia. Et pro Ephe- maris: levius est illud, quodgrave. Quapropteriietca
siis orat, nt scientia repteantur. Et in feae[ipsaepi- scandalizat fralrem meum, non manducabocarnemin
stola gratias agit, quod repleti sint scieniia hnjus- mternum,ne fratrem meumscandalium. Nonsola esca
modi, scientia quae imaginem magis ralionis quam et caro, sed omnes reliquse res.
veritatem ostendit: non scientia quae potest repre- CAP.IX. Nonsum tiber? non snm aposiolus? Ita le-
heodi. Charitasvero mdificat. Illa cbaritas quae non fendum est, Nunquid non smti? Sunm erempium
quaerit quaesua sunt, sed quomodoper eam Christi iltis replicat, quod cum habuissetomnia in potestate,
corpus proficiat. Scientia fiine charitate inflat, cum<C nolnerit facere, quod illi lieebat, praeter aliormn sa-
charitate aedificat.Si quis te existimatscire aliquid. Si lutem. Nonne Jesum Dominumnos/i«m uic(i?Quand<»
qitis sibi videlur sapiens, non est sapiens; nam qui ei apparuit in via. Nonne opus meumvos estis in Do-
vere sapiens est, insTpieotioremse omnibus eredit, imno ? Et st aliis non mm apostolut, ted inmehvobis
et ille vere est sapiens, qui quidquid boni sapit, a tmm. Aliis, ad cmos non sum missos. Nam tigna-
Deo se accepisse testatur. Nondum cggnovit, quem- culum apottotatut mei ves eetisin Domino, fndichtoi
admodum oporteat eum scire. Qul sibi tribuit quod iapostolat««mei est, quod vos credidistis in Domino
scit per slultam praesumptionem, nescit quemadme- per me. Mea defentio apud eot q*i me interr&gani,
dura oporteat eum scire. Si quis autem diligii Deum, hmc est. Per hsecdefendor esse apostolns. Nvnquid
hic cognitusest ab eo. jEdificando Ecclesiam diligit non habemus potestalemmanducandi et bibendi? De
Deum, quia et proximum liunc novit Dnminus, quia vestro sine tabore nestro. Nunquid nm habemttipo-
cognovit Dominusqui sunt ejus. De escis autem quce iestatem sororemmulieremcircHmducendil^&te. hotris
idolisimmolantur,tcinmt quia nihil est idolnmin mun- ministraret. Non dixit ducendi, sed circumducefidi,
do, etquod nullus est Deus, nisi unus. Repetit, qnod ne quis de uxore sua ipsum dixtsse putaret. Stctrtet
superius dixerat, sciraus, et quid sit ostendit, quia cmteriapostoli, et frttlres Domini, et Cephai. Nonfl-
nihil est idolum. Nam et si sunl qui dicanturDii. Po-1& tos indicat: sed quia M fidetioribns pnedicabant,
test dici quoddicatur, et non sit. Sive in cmlosivein liberius panem quotidianam accipiebirrt, qnta «t
terra : siquidemsunt Dii multi, et Domini multi: no- apnd Judaeos haec erat consoetudo doctorum. Aut
bh lamenunusDeus Pater, exquoomnia, et nos illum. «olus ego et Barnabas <nonhabemwspbtesti&emhoc
Angeli et sancti, quibus dicit, Ego dixi, Dii estis, vperandi? Qui ad genteS missi sumus. Quit niilUai.
et Domini, saneli eorum quos judicabunl. Sive sic Dat alia exempla, quibus probet sibi defoitumftoc
Dii in coelo, et Domini in terra. Hic Ariani caliini- fuisse. Suis stipendiisunquam? Et non peMicis. Qttis
niantur, ChristumDeum esse neganles, quia lantum plantat vineam, et de frvctu ejus non edet? Pericom-
Dominus appellatur. Quibus resppndendum est: Si parationem hic populum dicit vineam,"sie»t ibi*,Vi-
ideo non erit Deus, quia imus Deus est Pater, ergo jieamde AigypiotransttfMsti.Quispatcit gregem,ei de
et Pater non erit Dominus, quia Dominusunus Chri- lactegregis nonmanducatf^X dabo voftisp»SlOTes«e-
stus : Et unus Dominus Jesus Ciirtetus, per quem cnndum cor meum, et pascent vos cnrfi discipfina.
emnia, et nos per ipsum. Qui omnia ex niliilo fecjl, Nunquid secundumhominemhmedicel £t me. Ankt
nbi Tririiialern inlelfige. Sed non in omnibusestecien- lex hmcnon dicit? Sctiptum est enim in
iege Moysi ,
$27 PRIMASIl ADRUMETANIEPISC. 528
Nen alligabis os bovitriluranti. Omnia legis testirao- 1\. dicant sine sumpiu ponam Evangelium. Unde habco
niis confirmat. Nunquid de bebus cura est Deo ? Quo- mercedem ? et ipse sibi respondit, ut gratis annun-
modo ergo de passeribus Deo cura est, el in Jona tiem. Ut non abutar potettate mea in Evangtlio. Sive
dicitur de Ninive, in qua sunt hominum plus 120 ne ular potestate quam accepi. Sive dum voluero
millia, et pecora multa ? Sed et ipsa propter homi- accipere, vilem faciam poleslatem meam, cum pro-
nem creata sunt. Nam deficiente homine, et ista de- f,ter ventrem meum docere existimor. Nam cum
ficient. An propter nos utique dicit? Nam propter nos liber essem ex omnibus, omnium me servumfeci, ut
utique scripta sunt. Quoniam debet in spe qui arat, plures lucrifacerem. Cum possim uti libertale mea,
arare, et qui triturat, in spe fructus ptrcipiendi. De- et de caeteris non curare, omnibus tamencompassus
bet fruclum sui sperare laboris, et qui trilurat, de- sum, ut eos salvarem. Et factus sum Judmis tanquath
bet de ipsa area manducare. Ut per hanc compara- JudmuSfUtJudmos lucrarer. Quando se purificavit in
tionem libenter tribuatur iis qui in verbo laborant. templo, quod tempore gratiae noverat esse super-
Si nos vobh spiritualia seminavimus, magnum est. fluum. His qui sub legesunt, quasi sub lege essem.
Non eral roagnum, non vos gravabaraus, si velimus Oslendit quomodo fuerit cum eis et ipse Judaeus, ut
accipere, sed nolumus propter vos. Si nos carnalia ei darelur occasio praedicandieis. Cum ipse non essem
vestra metamus. Quxcunque necessaria sunt. Si alii g sub tege, ut eos qui tub tege erant lucrifacerem.Non
potestatisvestrmparlicipes sunt, quare non potius nos? : est sub lege, quaeparvulis dala est, qui gratia implct
Sed non usi sumus hac potestate. De pseudoapostolis Iegem; justo enim lex non esl posita. Hit qui sine
dicit, quibus non debebatur, qui nihil illis praestite- lege erant, lanquam sine legeessem, cum sine lege Dei
rant. Sed omnia sustinemus. Et famam , et sitim, et non essem.A gentilibus primum solam fidem quaere-
nuditatem. Ne quod offendicutumdemus Evangelio bam, quasi non haberem praeceptalegis Christi, quae
Christi. Ne in aliquo displiceat praedicationostra, ne illos observare docerem. Sed in lega essem Christi, ut
'
illi quibus evangelizamus, per nos offendant, adver- lucrifaceremees qui sine lege erant. Contra Arianos,
sariis occasione accepta devorantibus. Nescitis quo- qui negant Christum esse Deum. Nam cum dicit, se
niam qui in tacrario operantur, qum de sacrario sunt sine lege Dei non esse, sed in lege esse Chrisli, Chri-
edant ? Qui altario deserviuntcum altario parlicipant. stum Deumesse fatelur. Factut sum infirmisinfirmus,
Apud Judaeossecnndum legem. Ila et Dominus ador- ut infirmos lucrifacerem. Cam inflrmis olera man-
navit iit qui Evangtlium annuntiant de Evangelio vi- ducavi, cum possem carnes manducare sine timore.
vere. Sicul dicit, Dignus est operarius mercede sua. Vel illud : Ego me nihil judicavi scire ioter vos, nisi
Dicit Aposlolus, licere sibi quidem et perraissum a Cbristum Jesuro, et hunc cruciflxum. Omnibusomnia
Dominoesse, utqui Evangeliumannuntiant, de Evan- C factus sum. Non mihi aliquid quaerensquod mihi utile
gelio vivant, id est, de Evangelio habeant ea quae est. Vt omnet facerem salves. Cogilandum, quia Deus
huic vilae sunt necessaria, sed tameii se non esse suscepil hominem, et cum esset sine peccato, pec-
abusum hac potestate. Erant enim multi, qui occa- cata nostra portavit. Nos autem homines sumus pec-
sionem habere cupiebant acquirendi, et vendendi catores. Considerare debemus quod segriludinemsive
Evangelium, quibus eam volens ampulare Aposto- animae, sive corporis, quam in homiue alie videmus,
lus, manibus suis victum suum toleravit. De his eliam et nos babere potuimus, aut possumus. Hoc
enim alio loco dicit: Ut amputem occasionem, qui ergo exbibeamus ei cujus infirmitatem portare volu
quacrunl occasionem. Quanquara etiam sicut caeteri mus, quod ab illo nobis velimus exbiberi, si nos in
boni apostoli permissu Domini possit de Evangeiio ea essemus, et ipse non esset. Ad quod pertinet: In-
vivere, tamen non in eo victu constituerit finem vicem ouera vestra portate. Omnia autem facio pro-
evangeliaandi, ut non ideo evangelizaret, ut per- pter Evangelium, ut particeps ejus efficiar. Ut in eo
veniret ad cibum, et si qua sunt talia necessaria? habeam partem. Nescitisquod tt <yuiin stadio currunt,
sed ideo ista sumerel, ut illud impleret, ne non vo- omnet quidem currunl, sed unus accipilbravium? De-
lens, sed necessitate evangelizaret. Ego aulem nutlo- bemus omnes currere ; nam si ibi unus qui vicerit ac-
horum utus tum. Non tcripsi autem limc, ut ila fiant D cipit, quanto magis nos, qui omnes dono Dei possu-
in me. Non haecideo scribo, ut fiat quod non est fa- mus vincere, et omnes pariter per illius misericor-
ctum: sed vobis exemplum faciendi do. Bonum est diam coronari ? Sic currile, ul omnes comprehendatis.
enim mihi magis mori, quam ut gloriam meam quis Si ad fldem, fides cum operibus sit, si ad doctrinam,
evacuet. Etiamsi moriar fame, non evacuabitur haec doctrina firmetur exemplo. Omnisautem qui in agone
gloria, quam habeo secuiidum Deum, ut nihil a vo- contendit, ab omnibusse abstinel. Et ille quidem ut
bis accipiam. Nam ti evangelizavero,non est mihi corruptibilem ceronam accipial. Ab omnibus escis,
gloria, necessitasenim mihi incumbit.Cum omnia fe- quaeimpediunt cursum, vel unde alius scandalizatur.
ceritis dicile, Servi inutiles sumus, quod debitum Sic ergo curramus, ut comprehendamus:omnes cnim
facere, fecimus. Va enim mihi est, si non evangeliza- qui recle currunt, comprehendunt. Non sicut in ago-
vero. Poenamhabeo. Si enimvolenshoc ago, mercedem ne theatrico, omnes quidem currunt, sed unus acei-
habeo.Si autem invitus, disptnsatio mihi credilaicst. pit palmam. Curramus credendo, sperando, deside-
Tunc erit voluntarium, si etiam debitum contemna- rando; curramus corpus castigando, et eleemosynis,
tur. Qux etf ergo mercet mea ? ut Evangeliumprat- in bonis dandis, maJisqueignoscendis, hilariur et es
 5-20 IN EPISTOLAMI AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 530
corde faciendo, et currentiuro vires ut adjuvenlur A ejus qui in me loquitur Chrisius ? Neqtte murmura-
orando, et sic audiamus perfectionis praecepta, ne veritis, sicut quidam eorum murmuraverunt, et perie-
currere negligamusad pleniltidinem cbaritatis, et ne runt ab exterminatore.In tribulationibus. Hmc autem
nobis tribuamus, quod currimus. Nos autem incor- omniain figura contingebantillis. Omnia quaeillis con-
ruptam. Illi in incerlum currunt, quia vincere omnes tigerunt secundum fae.lasua quidem receperunt:sed
non possunt. Ego igitur sic curro, non quasi tn incer- tamen propterea scripta sunt, ut non nos putemus
tum. Qui propler humanum favorem prnedicat, incer- impune peccare : si illis qui parvuli erant non pc-
tus est de mercede. Sic pugno, non quasi aerem ver- percit, quanto magis nobis, qui legem perfectam ac-
berans, sed castigocorpus meum.Non fingo certamen, cepimus, si non custodiamus? Scripta sunt autem ad
aut in vanum pugno. Et in servitutem redigo, ne forle correptionem nostram, in quos fines smculorumdeve-
cumatih prmdieaverim,per abstinentiam, ut Elias in nerunt. In quos tota perfectio cadit, id est, comple-
melote, Isaias in nlicio, et caeteri in diversis, ipse tum est quod illi vel praedixerunt, vel praetigurave-
reprobus efficiar.Reprobus ipse efflcitur, qui tantum runt. Itaqtte qui se exhtimat stare, videal ne cadal.
vcrbo docet, non exemplo. Per boc ipsum quod se putat slare, cadit, dum super-
CAP.x. Nolo enim vos ignorare, fratres, quoniam bit, et de se praesumit. Tenlalio vosnon apprehendat,
patres nottri omnestub nube fuerunt. Ne quis sibi aut B nisi humana. Sunt humanse tenlationes, cum bono
in baptismo contrdat, aut in esca spirituali, aut potu, quisque animo secundum humanam (anlum fragilita-
et pulet Deum sibi parcere, si peccaverit criminali- tem in aliquo consilio labilur, aut irritatur in fratrera
ter. Omnia quaepopulo Israel facta sunt in flgura, studio corrigendi, paulo tamen amplius quam chri-
nobis eveniunl in veritaie : sicut illi per Moysen ex stiana tranquillitas postulal : de quibus Apostoltis
jEgypio liberati sunt, sic nos per baptismum e sae- dicit : Tentatio vos non apprehendat, nisi humana.
culo : deinde ut calechumeni per deserta ducimur, Nolite vobis ipsis facere tentationem aliquam : si vos
ut per exercitura obiiviscamur jEgypli voluptalem, bomines coegerunt tormentis, consentire non debe-
et nesciamus reverli in saeculum: et cum iransieri- retis, ut a fide recedatis. Humana tentatio est arbitrii
mus mare, moritur nobis Pharao cum exercitu suo ; vana prasumptio, vel sicut ipse superius dixit:Cum
postea mannam accipiemus, et aquam de petra; post- enim sit inler vos zelus, et semulatio, nonne homi-
ea autem ostendetur nobis claritas scieutiae et re- nes estis, et secundum horoinem ambulatis? Quid
frigerium consolationis. Si autem post isia emnia tam humauuro, quam de occultis hominum non recte
peccaverimus capiialc peccatum, ista nobis non pro- sentire? ut homocredat bonum, quem nescit malom,
sunt. Sed lar.quam ingrati majori poenaesobjiciemur, et iterum opinione non certa credat malum, quem
si non hoc per pcenitentiam diluamus, sicut ad He-' " non probavit malum, et antc lempus judicet, quod
braeosdicit : Irrifam quis faciens lcgem Moysi, sine nescit. Teutatio humana potest dici, et suggestio
ulla miseratione punilur ? Quanto magis baptismum prava, quae vel in anima snrgit, vel quae per pravos
Chrisli ? Et omhesmare transierunt. Mare Rubrum si- homines suggerilur, sicuti est, aut falsum testimo-
gnificat baptismura, Christi sanguine decoratum. Et nium dicere, aut inimicitias intendere, aut ultionem
omnesin Moyte baptizati sunt. Moyses ductor signi- requirere, et reliqua hujusmodi. Aliter enim sentire,
flcat Christum; populus transiens signilicat fideles; quam perfectum est, potest dici bumana tenlatio, et
mors jEgypiiorum significat abolitionem peccatorum pugna carnis potest humana tenlatio dici, dum caro
in nube et in mari, quae nubes habet humorem, id concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus
est, aquam baptismi. El omneseamdem escam spiri- carnem. Fidelis auiem Deus est, qui non patietur vos
talem manducaverunt,et omneseumdempotum spirila- tentari supra id qued polestis. Vos state firmiier, et
lem biberunl. Bibebanl autem de spiritali, consequente ille vobis virlutem tribuet tolerandi. Sed faciet cum
eos petra. Petra autemerat Chrislus. In myslerio. Sed lentatione eliam proventum, ut possith suslinere, lilud
non in pluribus eorum beneptacitum esl Deo. Nam vobis faciet provenire, quod poteritis $ustinere,,aut
proslrati sunt in deserlo. Manna in lypum corporis de ipsa tribulationc lucrum animae. Propter quod,
Christi. HKCautem in figura facta sunl noslri, ut non charhsimi mihi, fugite ab idolorum cultura. Ul pru.
simus eoncuphcentet malorum, sicut et illi concupie- dentibus toquor, vos judicate quod dice. Propter quOd
runt. Ipsis tunc veritas erat, sed nostram figuram non dfeberetisnecinviti hoc far!ere.Calix benedictionit
praeferebanl. Neque idoiolalrmefficiamini, sicut qui- cui benedicimus. Ideo primum calicem nominavit,
dam ex ipsis, quemadmodumscriptum est : Sedit po- quia postea de pane plus disputalurus erat. Nonne
pulus manducareet bibere, el surrexerunt ludere. Ne- communicaliosanguinh Chrisli e*l? Sicut dixit Sal-
qtte fornicemur, sicut quidam ex ipsis fornicati sunt, et vator : Qui manducat carnem meam, et bibil san-
cecideruntuna die viginti tria millia. Propter illos qui guinem meuro, in roe manet, et ego in eo. Et panit
in idolis recumbebant. Neque lenlemus Christum, sic- quem frangimus, nonne parlicipatio corporis Domini
ut quidam eorum tentaverunt, et a serpentibusperie- est? Sic et idolorum panis doemonumparticipatio est.
runt. Dicentes, nunquid polest Deus? Et hic Christus Quoniamunus panis et unum corpus multi sumus, om-
Deus ostenditur, quia scriptum est Deum dixisse: nes qui de uno pane participamus. Sic et si de eodem .
Et lentaverunt me. Hocdecies. Ideo autem dicit illos pane manducamus unde idololatrae, unum cum illis
tentare, sicut dicit illis : An experimenlum quaeritis corpus efficimur. Videte Israet secundum carnem,.
$31 PRWASII ADRUMBTANIEPISC. 53«
CarnaU» Israel earnales hoslias efferl, spiritalis /i immolare. Sive ergo manducatis, sive bibilis,sivealiud
spiritales, et quoroodo illi parlicipes altaris Dei, sic quid facitis, omnia in gtoriam Dei (acile. Nihil aliud
iste altarts idolorum. Nonne qui edunt hostias, parti- agendum est Christiano, nisi ut in omni opere ejus
:ipet sunf aHaris,?Quid ergo ? dko quod idolis,immo- Deus glorificelur, nibil superfluum. Sine offensiona
latumsitatiquid, aut idolumsit aliquid ? Ne illi respon- estote Judam, ei genlibut, et EcclesimDei. Istis om-
deretur sic, dicis guasi idolum aliquid habeat, ant nibus offendiculum erat. Judaeidieebant: Christiani
dliquam malitiam, quod sine anima est. Sed qumim- in tanlam dementiam abierunt, ut idolis iramolent;
aiotant gentet, damonih immolant, et non Deo; nolo gentes dieebant: Quomodo nos probibent ab idolis,
autem vos soeioi fieri dmmoniorum. Sunt daemones et ipsi nobiseum serviunt idolis ? Christiani autem
qui isia polluunl, qui praesident simulacris, ad ho- lieere putanles, sequebantur exemplum. Sicut et ego
tnines seducendos. Non potesth mensmDomini parti- per omnia omnibusplaceo, non qumrmt qued mihi utile
cipes etse, et mensmdwmoniorum. Non potestis, et ett, sed quod multis, ut salvi fiant. 5go me sic exhi-
cum Deo socii esse, et cum daemonibus,quia utrius- beo, ut placeam. Si quis autem gratis me odit, ipse
que roenssevuttis esse parlicipes. An mmulamurDo- sciat, non mea culpaest.
minum? Sicut ibi: iEmulantur vos non bene. Nun- CAP.XI.Imitatores mei eslote, sicut et ego Chrhti.
quid fortiores ilta sumus? Omnia mihi ticent, sed non IB Christus nihil propter se aut fecit, aut passus est,
omnia expediunt. Qui ista non fecit, si seisset hine sed propter omnium salutero. Ita et Patilus, qui non
fidem probari fortiorem, el ipse illud fecisset, ut et quaerit quod sibi utile est, sed quod multis. Laudo
inhoc nebis daret exemplum. Qmniamihi tkent, sed autem vos, fratres, qnodper omnia mei memoreseslis.
non omniamdificani. Nemo quod suum est qumrat,sed Quid erat, quod subito iaudat quos ante vituperavit?
quod atterius. Omne quod expedit, licet non omne Ubi legis auetorilatem non habet, blandimentis pro-
quod licet, expedit. Sed nos exemplo Cbristi non de- vocat ad rationem. Et sicut tradidi vobisprmceptamea
bemus considerare quae licent, sed quas expediunt tenetis. Sic quasi legem, quia nostis me spiritum Dei
nobis, et aedifieant alieros, ut non quaeramus quae habere, qui in lege et propbetis locutus est. Voto
nobis solis prosunt, et alteri aut non prosunt, atu no- autem vos scire. Etiam hoe volo vos tenere. Quod
cent: quaenon prohibentur, quia per se non habent omnh viri caput Chrittut esl. Nullibominumsubjeclus
peccatum, sed occasionem habent peccati. Qmnequod est vir, nisi Christo, qui et homo est, et Deus. Ca-
in macetlovenit, mandueate.Quoddixit: Bonumest non put autem mulierh, vir. Mulier et viro et Christo
manducare carnem, et nonbibere vinum; et ilerum : subjecta esse debet, secundumordinemnaturae; cae-
Non manducabo carnem in aeternum: quomodoomnia terum in Christo Jesu neque masculus, neque femi-
praecipit manducanda? Sedconceditmagismanducare (G ha, sed voluil eas esse subjeetas. Capui vero Chri-
carnes, tantum ne idolothytamanducent.MAiftnfer- sti Deus. Cbristi, seeundum hominero, unde el no-
rogantes, proplerconscientiam.Dominiestterra,ei pleni- men accepil. Nam noroen ejus in deitate, secumluro
ludo ejus. Si interregarent, cognoscebantur Christiani Salomenem, quia potest scire ? dicenlem, Quod no-
esse, etpropterirrisionemomniaillis dicebant immo- men ejus ? aul quod nomen filii ejus? Omnh vir orans
lata esse. Siquisvocatvosinfideliumadcmnam,elvultis aut prophetans velato capite,. detvrpat eaput suum.
ire, omnequod vobit apponitur manducale, nihit inler- Omnit autem mulier arant, aul prephetant non velato
rggantet, propler conscientiam. Si quis autem dixetit, capite, deturpal eaput suum; unum enimest ac si de-
hoc immolatumest idotis, nolite mandueare, propter il- calvetur: nam sitten velatur mulier, tendealur. Si vero
lum qui indicavit, et propter conscienliam. Et hoc in turpe est multeri tenderi, aut decalvari vetel caput
voluntate ipsorum posuit: non dixit, Ite. Tunc enim suum. Vir quidem non debet velare c&put,quoniam
debet Cbristiahus ire ad infidelem, si aliquem pro- image ei gloria t$t Bei; nmlier autem gloria viri est.
fectum habeat, id est, si scit se pesse illum lucrari: Venit ad causam, quia et viri aliquanti comam nu
sicut Salvator propterea ibat, ut.aut virtutes faceret, triebant, et mulieres nudo eapite in ecelesia proce-
aut increparet : sicnt quando ivit ad quemdam Pha- debant, et in suis capillis gloriabantur; quod non
risaeum, et dum pranderenl, primuro ipsum dacuit,'.D solum inuonestum, sed etiam scandalo erat. Ergo
non divites pascendos esse, sed debiles. DeindePha- vir non debet, inquit, habere velamen, qui solum
risaeos docuit, etiam in prandio huniilitatem servaa- Christum habet capui. Mulier autem debet habere
dam. Tertio legisperitos arguit, qui sibi plus aliquid velamen, quod ostendat illam bumilem, et viro esse
vindicabant, et nec ipsi arguebant superbiam, nec subjectam. Notat autero Corinthiorum consuetudi
alios permittebant. Contcientiam autem dieo, non nero, quod muiieres eorum intecto capile essent, e*
tuam, sed alttriut. Ne dicerent, quomodo nos vitant viri comam nulrirent, et iadifferenter vescerentui
immolare, quasi maluro sit, et illi manducant, quasi in teroplis, et inflati sapientia saeculari, resurrectio
, sancta et munda ? Vtquid tnim libtrtas mea judicatur nem carnis negarent. Non enim vir ex muliere est
ab alia contcientia? Cum nihil mihi prosit. Si e§o sed mulier ex vira. Elenim non est creatus vir proptei
cum gratia participo, quid blasphemorpro eo quodgra- mulierem,sed mulier propter virum. Ideo debet muliet
tias ago? Omnia munda sunt, quae curo gratiarum poteslatemItuberesupra caput. Exemplum de Adamet
actione percipiuntwysed ille hoc nonintelligit, etju- Eva. Propter angetos.Angelossacerdoles, el ininistros
i dicat me, qnasi fingam me dicere, maluni esse idolis altaris intellige, vel omnem clerum, qui Dei prae-
535 IN EPISTOLAM l AD COsUNTHlOSCOMMENTARIA. &54
cepla annuntiant. Angelus enim est nomen officii, iA,cum ipso apparebitis in glpria. Nihil ergo bic quaeratis
non naturse. Vertunfamenntque vir sivteptuttere, neque gloriae et gaudii, ubi roo.r{i|ieslis. Hic calix novum
mulier sine virotn Domino. Quia pro pmnibus se tra- .testamenlum est. Quia velus hoc per sanguinem ani-
didit Christus. Namsicut mulier de viro, Ua etvir per malium porlendehat. /» meo sanguine. H_ocfacite,
mulierem. Omuia autem ex Deo. Vos ipti judkate : Testamentum per sanguinem dedica,tu,r, quia sine
decet mulierem non velatam orare, fieuro? JVeciysft morte finnum noii est. Quotiescunquebibetis,in meam
nalura docet vot, quod vir quidem si eomam nutriat, commemorationem..Quoliesc^nqiteenim manducubitis
ignominiaest illi; mulierveros\ comam nulriitt, gloria paneni hunc, et calicem bibetis. Salvator peus exem-
est illi: quoniamcapilli pro velamineei dati sunt. Sic- pluro dedit, ul qnoiiescunque lioc lacimus, in mente
iil prima mulier ex Adam, ilaCbristus ex Virgine. faabearousquod Cbristus pro nobis omnibus morluus
Si quis auiem videtur contentiosusesse, nos talemcon- est. Ideo nobis dicitur, corpus Christi, ut cum hoc
tuetudinem noa habemus, neque Ecflesia Dei. Hoc recordaii fuerimus, non simus ingrati gratiae ejus,
autem prmcipio, non laudans, quod non in melius, quemadmodum si quis mpriens relinquat ei quem
sed in deterhts convenith. Hoc est, nos diximus diligit aliquod pignus, quqd ille post mortem ejus,
quae nobis honesia videbantur, et jusia. Si quis quandocunque viderit, nunquiil potest lacrymis con-
autem nolens acquiescere veritati, quaerit quod re-1tt iinere, si eum perfecte dilexerit ? Mortem Domini
spondeai, et quibus nilatur, econtra sciat se re- annuntiabith donec veniat. In cordibus vestris, cuni
sponsione non dignum, quia magis contendere pa- auditis, corpus Christi. Ilaque quicunque manduca-
ratus est quam doceri. Primum quidem convenien- verit panem hunc, tel biberit calicemDomini indigne.
libus vobh in Ecclesiam, av,dio scissuras esse, et Omnis mundus manducabif carnes, et anima quae
ex parte credo. Contentioiies. Nam gpartet hmreses manducaverit iromunda, exterminabitur. Si ibi recor-
esse, ut el qui probati sunt, manifesti fiant in vgbis.. datus fueris quod frater tuus habel aliquid adversum.
Non quod baeresesDeo placeant, sed quod per eas te, relinque ibi munus tuura. Et Hieremias: Nunquid
fldeles exercitatj, sicut Deo uoti sunt, ita etiam ma- vota et carues auferent a te malitiam tuam? Prius
nifesteiitur hominibus, et clarius innotescant. Na,m perscrutanda est oranis conscientia, si in nullo nos
unde advocati peritia apparebit, si causam nullam reprehendit, et sic aut offerenduin est aut commu-
dicat ubi probetur? unde nauclergs, vel gubamator nicandum. Reus erit corpgris et sanguinis Domini.
laudabitur, si navis semper in porlu yel in tranquil- Quasi ipse iltum occiderit, quia contemnit illum et
litate cpnsistat? Convenientibusnobis ttt unum, jam pro nihito ducit corpus ejus, sjcu,t Judaei fecerunt.
non est dominicam cwnam manducare. Unusquisque Probet autem seipsumhomg, et sic de pgne illo edat,
enim suam cmnam prmsumit ad manducandum. Et IQ ei de catice bibal. Si in Unteq aut in vase polluto
alius quidem esurit, alius autem ebrius est. Nunquid non pptest mitti, et unusquisque nou audet, quanto
domos non habeth ad manducandum et bibendum, magis non debet accipi corde polluto? quam im-
aul EcclesiamDei contemnith, et cgn(undilh eos,qui munditiara Deus super omnia exsecratur, et quae
non habent? Quid dicqm vopis? Laudo vos? in hoc spla injuria corpori eju,s efficitur. Nam et Joseph ille
non. taudo. Apud Corinthips quondam, sicut aliqui justus sindone mutida involutum, in sepulcro novo
asserunt, prava invaluerat consuctudo, ecclesias corpus Domini sepelivit. Qui enim manducot et bibit
passim dehonestare conviviis, in quibus vesceban- indigne, judicium sjtbi manducat et bibit. Dupliciter
tur aute dominicam oblatipnem, quam coenamnocli- reus est qui indignus accedit, et pro peccalo, et pro
bus offerebant : cumque divites ebrii ad Euchari- ugurpatione. Non dijudkans corpus Domini. Si acci-
stiam venirent, vexabantur inqpes fame. Mos vero piens quasi communeni cibum. Ideo inter; vos multi
iste, ul refeninl, de gentili adbuc superstitione infirmi el imbecitles, ei dormiunt multi. Tribus ex
veniebat: unde eliam quibusdaro locis per iEgypti causis infirinitates corporales eveniunt: aut ex ten-
toca, vel Syriae,die sabbaii nqcte post coenanidicilur tatione : ut Job, et Tobjaej-aul ex peccato, sicut Jo-
ad Ecclesiam conveniri. Ego enim accepi a Domino, saphat, qui in praesenti arguuntur ab Aposiolo; aut
quod et tradidi vobis : quoniam Dominus Jesus. Jam -P ex negligeniia , vel aliqua intemperantia, ut Timo-
binc quasi oblilus commemoral quam magnum insit theo, et qui jubentur medicum honorare, huic solae
hujus mysterii sacramentum. /n qua nocte tradeba- causae potest humana medicina prodesse, ex qua
tur, accepit panem. Ultiroam sui nobis commeruora- etiaro negligentia vel alio casu mori bomines pos-
tionem sive memoriam reliquit. Et gratias agens, sunt, sicut scriptum est:Justus quacunque morte
(regit, et dixit. Benedicens. Hoc esl corpus meum, prajveiitus fuerit; et iterum, NoH esse durus, ne
quod pro vobtetradetur. Hoc facite i» meam comme- moriaris non in tuo tempore. Quod quamvis non fit
morationem. Similiier et caticem postquam cmnavit, sine Dei permissu, non fit taroen ejus iroperio, sed
dicens. Qui manducat, iuquit, corpus meum, et fit ejus justo judicio. Erat praesens correptio, et
bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in eo. nunc est, sed non intelligimus, et putamus consue-
Erg i cum ipso in baptismo mortui sumus mundo, tudinis esse, quod culpaeest, quia multi hoc patiuu-
sicut dicit Aposlolus. Mortui estis cum Christo, et tur. Quod si nosmelipsosjudicaremus, non utique di-
viia vestra abscondita est curo Christo in Deo. judicaremur, si nos agnosceremus. Dum judieamur
Cum Christus apparuerit vita vestra, lunc et vos aulem, a Domino corripintur, ut non cum hoc mmdo
555 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 556
damnemur. Correptio paternae pietatis est, ut pceni-. A.ei si ita est scientia Dei, et non ejusdem generis,
tentiam aganros, ne in aeternum damnemur cum fi- cujus ista csl quac hominum dicitur, sicut etiam
delibus mundi. Itaque, fratres mei, cum convenilhad ipsum quod Deus dicitur, longe aliud est, quam
manducandum, invicem exspeclate. Si quis esurit, quomodo homines dicuntur dii: sicut etiam cum di-
domimanducet.Quia qui primus venisset, offerebatur cimus ira Dei, cum nulla perturbalio in Deumcadat:
ilti, et comedebat et abibat.*Vtnon in judkium conve- unde in libris contra Academicos ad Romanianum
nialis. In judicioconveniebant, nonin sanctificatione. (Aug., lib. 1 contra Academicos) : Non enim nunc
Cmteraautem,cumvenero,disponam.beipsismysteriis. primo auditis sapientiam esse rerum humanarum
CAP. XII. De spirilualibus autem. Cresccnte fide, divinarumque scientiam. Item post alia : Aut cum
gratia linguarum roinuebatur, quam propter infide- rerum huraanarum scientia dicitur, ea dicitur, qua
les acceperant: liinc ergo plurimi contristati, ccepe- quisque novit, vel quot vel qirales fundos habeamus:
runt adhuc hanc gratiam habentibus invidere, pu- vel quid auri, quid argenti; %.aAilla est humanarum
lantes hoc majus esse omnibus cbarismatibus. Nolo rerum scientia quae novit lumen prudentiae, tempe-
vos ignorare, fratres. Scith aulim quoniamcum genles ranliae decus, fortitudinis robur, justiliae sanctita-
essetis. Nolo ignoretis ralionem. Ad simulacra muta. tem. Ilaecenim sunt quoenullam fortunam metuentes,
Secundum propbetam dicentem, Similes illis fianl ]B vere nostra dicere audemus : quae si Albicerius ille
qui faciunt ea, et qui confidunt in eis, quaesunt sine didicisset, nunquam, mihi credite, tam luxuriose
voce insensibilia. Prout ducebaminieuntes. A roagis deformiterque vixisset. Alii autem sermo sckntim te-
vel aruspicibus idolorum. Ideo notum vobis facio, cundum eumdemSpiritum. Scientia cst mysteriorum
quod nemo in Spiritu Dei loquens,dicil analhemaJesu. legis, aut scire practerita, et de futuris aeslimare.
Ideo ut jam non sitis irrationabiles et mobiles : cum Sapientia mihi videlur esse rerum humanarum et
religione enim debetis et mores mutare, et scire ve- divinarura quae ad beatam vitam pertineant non
strae fidei rationem. Et nemo potest dicere, Dominus scientia solum, sed etiam diligens inquisilio (Ex eo-
Jesus, nisi Spiritu sancto. Quomodo ergo Dominus dem tibro, paulo posi). Quaro descriptionem si partiri
non cognilurus operarios iniquos ? quamvis enim velis, prima pars, quae scientiam tenet, Dei est: hacc
Dominum sint confessi, et ipse Apostolus faciis Deum autera quacinquisitioi.em, conlenla est esse hominis.
negari conflrmat : hoc est, nemo in Spiritu sancto Illa igitur Deus, hac autem homo beatus est. Sapien-
potest dicere Dominum, nisi qui eum inlegre et fi- tia polest intelligi divina nosse ; scienlia autem hu-
deliter Deum hominem confltetur, et secundum mana, vel historiam recolere, et praeterita bene
iinamquamque substantiam, et aequalem Patri, et narrare. Item aliter : Sapientia pertinet ad intelle-
minorem Patre. Divisionesvero gratiarum sunt, idem (C ctum aeternorum; scientia vero ad ea quae sensibus
autem Spiritus. Hoc est linguarum, vel diversarum corporis expelimus. Talis sapientia ad beatam vitam
rerum quaeSpirilus sanclus sua voluntate distribuit, pertinet. Alleri fides in eodem Spiritu; alii gratia sa-
quomodo vere Deus. Et divhiones minislrationum nitatum in uno Spiritu. Sicut granum sinapis, abu-
sunt: idem autem Dominus. Quamvis proprie contra sive rem posuit pro effectu. Hic fldes non solum ad
Macedoniumfaciat, qui Spiritum sanctum Deum ne- credendum, sed etiam ad prodigia, ut ignis caderet.
gat: dicendo enim semper idem, ostendit se orania Alii operatio virtutum. Virtus est morluos suscitare,
de Spiritu sancto dicere : tamen et contra Arianos leprosos mundare. Alii prophetalio. Fulura praeci-
non mediocre est argumentum, qui de hoc semper nere, vel obscura disserere. Alii discretiospiriluum.
calumniantur, quod Pater primum nominetur, se- Qualis quis spiritu veniat, vel quis spiritus suggerat
cundo Filius, tertio Spiritus sanctus. Hic autem aliquid agenduro, utrum bonus an contrarius. Alii
istum ordinem demutavii. Vult autem hic osiendere, genera linguaruni. Notandum quia inter alia dona ge-
gratiam divini Spiritus, non ipsum esse divisum, nera Iinguarum commemorat. Alii genera lingua-
hoc est ministeriorum Ecclesiaedoctrinae, et caetero-»• rum, nt sciat linguis loqui. Alii interprelatio sermo-
rum dona largiri. Et divisiones operationum sunt: num. Alius interprelari poterat, quac alius loqueba-
idem vero Deus, qui operalur omnia in omnibus.JD tur. Hmc autem omnia operatur unus atque idem Spi-
Quibus virlutes operabantur. Unicuique aulem datur ritus, dividens singulisprout vult. Ostenditse superius
manifestatio Spiritus ad utilitatem. Sive credentium, totum de solo Spiritu sanclo dixisse, et eum se
sive incredulorum, ut credant. Alii quidem per Spi- Deuro et Dominum praedicasse. Sed et cum dicit,
ritum datur sermo sapienlim. Ut appareat illum Spi- proul vult, sic quoque Deum demonstral, qui non
ritum sanctum habere, qui a Deo accipit sapientiam, jussus, sed voluntarius operalur, qui prout vult di-
dum sine suo laborc et cogitatu loquetur, et nemo vidit, nulli subjertus est. Si ergo omnia unus Spiri-
illi poterit resistere, sicut Stephano. Sapientia est, tus operatur, quare contristaris, quod aliam gratiam
sapienter, et aple, el rationabiliter loqui, et posse acreperis, et aemularisalium, quasi majorem partem
disserere, el docere quod nosset : sapientia potest invaserit, cum boc non in nostra, sed in donantis sit
intelligi divina nosse, scienlia humana. Item aliter: positum potestate? Sicul enim corpus unum est, et
Ab hominibus ita discerni probabiliter solent, quod membra habet mulla; omnia autem membracorporis
snpientia perlineat ad intellectum aeternorum; scien- cum sint multa, unnm tamen corpus sunt. Compara-
tia vero ad ea ouae sensibus cordis experimur. Sed tiooe corporis ulitur, ut ostendat oflicia diversa esse
B37 1N EPISTOLAM I AD CORHSTHIOSCOMMENTARIA. K3H
non nalura membrorum, el neminem debere curare A . gratia major sit. Ut non sit scissura in corpore. Dum
cujus olficii sit, dum omries uno spiritu animentur, alterutrum indigemus, pro invicem sumus solliciti,
et in uno corpore coaptentur. Ita et Christus. Notan- ne quis se dicat et gratia et honore privatum. Sed
dum quod Christus dicilur Ecclesia, id est corpus in idipsum pro invicem tolticita sint membra. Oculi
Christi. Etenim in uno Spiritu emnes nos itt unum provident pedibus, viam manus pro toto corpore ope-
corput baptizati sumus. Ut unum corpus simus. Quo- rantur, et omnia alierutrum membra deserviunt.
rum ergo spiritalia commnnia sunt, eorum et car- Et si quid palitur unum membrum,compaliuntur omnia
nalia debent esse communia, secundum ipsius sen- membra. Si unum membrum dolet, totum corpus
lentiam, quorum unus Oeus, idemque pater eorum, aegrolat, et ad sanitatem ejus reliqua membra festi-
nisi et possessio communis, impii sunt. Sive Judmi, nant. Sive gtoriatur unum membrum, cengaudent om-
tive gentiles,sive servi, ske liberi, el omnesuno Spiritu nia membra. Sicut dicit Salomon, Corde laetante,
potati sumus. Quasi potionem pro capaciiate unius- vultus floret. Nos autem compassione et congralula-
cujusque quanlum voluit Iargitus est. Nam et corpus. tione in contrarium demutamus. Vos estis cerpus
Redit ad exemplnm. Non est vnum membrum, sed Christi, et membra de membro. Omnes corpus, singuli
muita. Non-ergo potest totum corpus unum habere membra, hoc est Ecclesia, sicut alibi dicit, De carne
officium, sed unumquodque ad quod aplum est. Si B ejus, et dc ossibus ejus. Notandum quod dicamur
dixerit pes. Pedes possunt dici Ecclesiae illi qui ad recte Ecclesia. Et quosdam quidem posuii Deus in
iniercedendum ambulant, vel Evangelium praedicani. Ecclesia. Ordinem modo membrorum ostendit. Primo
Quoniam non sum manus, non sum de corpore, non aposlolos; secundoprophelas. In Ecclesia, non in Sy-
iieo est de corpore? Manus est ille qui operatur ulilia nagoga, ne pulemus eum de antiquis dixisse prophe-
in corpore. Dicebant enim se non esse de corpore, tis, sed de Agabo et caeleris. Caeleruro patriarchas
quia lianc, quam alii, gratiam non habebant. Et si quoque debuerat nominasse prophetas eos dictos,
dixerit auris. Sapiens auditor, est auris intellectus ex quibus Agabus erat, non illos qui ventumm in
Scripturae, qui inter caetera ablalus est a Judoen. carne Deum prophetabant. Tertio doctores. Et qui
C«i« non sum oculus, non sum de corpore, num ideo explanant obscura prophetarum, et qui hominibus
non esl de corpore ? Oculus est, qui intelligit vel fu- loquuntur consolaliones, merito doctores dicuutur,
tura, quse loquitur, vel praesentia. Si lolum corpus qui honesle mores inslituunt, etiamsi mysteria em
oculus, ubi audilus? Si toti docentes, ubi auditores? planare non possunt. Deinde virtutes. Virtutes ma-
Si totumauditus, ubi odoratus? Si toti auditores, quis jora sunt signa, sive daemonum, sive infirmitatum.
sciret discernere bonum vel malum? Nunc autem Exin gralias curalionum, opitulationet. Adjutoria;
'
posuit Deus membra, unumquodqueeorum in corpore. G nam Paulo a Macedone dicitur, Veni, adjuva nos.
Quomodo in corpore aple et ordinate constituta sunt Gubernationes,genera linguarum. Qui sciunt singulos
membra, ita et in Ecclesia unusquisque a Deo ad gubernare. Nunquid emnes apostoli? nunquid omnet
qnod aptus est, ordinatur. Si omnes unam gratiam prophetm? nunquid omnes docteres? nunquid omnes
haberent, ubi essent reliquae? Sicut voluit. Quod si virtutes? nunquuHomnes gratiam habent curationum?
essentomniaunum membrum,ubi corpus? Nuncautem nunquid omnes tinguis loquuntur? Nunquid omnes in-
multaquidem membra,unum aulem corpus. VelleDei, terprelanlur ? Quod superius dixit, si essent omnia
et bonum, et justum, et sanctum est, et non discu- «num roerobrum, ubi corpus? jEmulammi autem.
tiendum, sed admirandum. 0 homo, tu quis es, qui Studete imitari. Cliarismata. Dona isia graliarum
respondeas Deo, et dicas, Quare ergo sic, ei ille non sunt, non meritorum, quia quod donatur, non est in
sic, etquid est quod illi dedit, et illi non dedil? nostra positum polestale, nec a nobis exigitur. Sicut
Non polest dkere oculus maniri,Opera tua non indiget. bona vita, quam cum Dei adjutorio exhibere debe-
ideo alterulrum egemus, ut charitas conservetur. mus. Meliora. Quia et isla bona. Et adhue exeellen-
Nam si unus omnia haberet, adversum caeteros su- liorem. Sicut publica via excelsior est reliquis viis
perbiret. Auf iterum caput. Hic sacerdos est caput. ac semitis, ita et charitas via est directa, per quam
Pedibus, Non eslis mihi necessarii. Pedibus, qui por-. D ad ccelestem metropolim tenditur. Si quis reliquas
tant corpus. Sed multo magis qum videnlur membra virlules haUierit, nisi in istam. viam intraverit, id
corporisinfirmiora esse, necessariora sunt. Prophetia est, nisi charitatem habuerit, quae est excellentior
quam spernebant, ad majorera utilitatem valebat. via, non polerit intrare Domini civilalem. Viamvobh
Et qum putamus ignobiliora membraesse corporis, his demonstro.Quapergatis ad Deum, id est, charitatem.
honorem abundantiorem circumdamus. Sicut in cor- Vult ostendcre, illa nos quaerere debere, quae ad vi-
pore sine oculis el manibus vivi polest, sine interio- tam prosunt magis quam signa.
ribus non potest. Et quminhonestasunt nostra, abun- CAP.XIII.Si linguis hominumloquar, et angelorum,
danlioremhoneslalemhabent. Dum cautius vestimen- charildlemaulem nen habeam. Non solum hominum,
lis, et diligeritiusconteguntur. Honesta autem nostra sed etiam si quae sunt angelorum. Factus sum relul
nullius egent. Quia per se pulchra sunt, et bonesta, ms sonans, aut eymbatumlinniens. Quod non ex se,
nt caput et caetera. Sed Deus lemperaviteorput ei cui scd ab alio impulsu solnm sonitum reddit, qui nec
deeral, abundantioremtribuendo honorem. Minoribus ipsi, nec alii prodest. Charitas autem omnem possi-
majora dona concedens, ut qui honore minor est, det fructuro. Et si habuero propheiiam , el noverim
559 PRIMASII ADRtJMBTANIEPISC. 510
mysferta omnia. Hic prophelia futura praedicere : A bat et spectabat indepla , in qua plenitudine, cbari-
mysleria ad sapientiam; scientia autem, scire omnia latia praeeeptum illud implebitur : Diliges Dominum
quaefuerunt et sunt. Ei omnemscientiam.Non roirum Deum tuum ex toto corde tuo. Nam cum est adbuc
si scientiaeeharius prseferatur, «rometiam prophetia aliquid carnalis coneupisceutiae,quod vel continendo
et martyrium sine illa nibil esse dicantur. Ef si ha- frenetur, non ex tota anima diiigitur Deus. Cumessent
buete omnemfidem, Ita ut monlet transferam. Salvator parvutus, lequebar ul parvulus, sapiebamut parvulus,
dieil, fldem sieulgranum sinapis roonies posselrans- cogitabam «t parvulus. Exemplo carnalis incrcmenti
forre; hic vero Apostolus ait, omnem lidem esse, vull spiritalem monstrare profectum. Quando (actus
quse transferat raontes, unde intelligitur, perfectam sum vir, evacuaviquw erant pamufi.Oslendilquomotlo
esse fidem, quaegrano sinapis comparalur, et hoc non evaeueniur iila quae superius memoravit. Videmus
propler exiguitatem, sed propter integriiatem et nunc. Quasi parvuli, qui non possumus serenissima
fervorem ejtrs appositum est. Chatitatem aulem non cordis aci<>perfecle lumen perspkere veritatis. Per
habuero, nihil sum. Quid mihi proderit habere prre- speculumin mnigmate.Per speculum legis quasi ima-
fcipntiae virtutes , si opera non habuero cbaritalis ? ginem rerum videmus. Tunc autem facie ad (ackm.
dicitur enim mihi: Recede a me, operarius iniquita- Nunc cognoscoex parte. Praesenliadicit vel perspicue.
tis. Et si distribuero in eibos pauperum omnes ficul- B I TIUIC autem cognotcam,sicut cognitussum. Cognoscam
tatts meas.Notandum quod contemptus mundi mar- tunc Deum, et quaesunl Dei. Tamen ioquantum po-
tyrio copuletur, conira eo» qui illud de Evangelio lesl de Deo mens humana cngnoscere: nam quis po-
variis argumentis exeusani. Et ti tradidero corput test Deum, ut est, scire? Nunc autem manent fides,
vieum,ut ardeam, charitatem autem uon habuero, nihil spes, ckaritai, trig hmc; major autem his est charilas.
mihi prodenl. Si non propter Deum, seil propter glo- In praesentitria, in futuro sola charitas Dei, et ange-
liam fiat bumanam, aut eerte in ipso martyrio ad- lorum, et omnium sanctorum. Majusergo quod sem-
yersus fralrem teneat iram, conlemneus Deum, qui per opus est, quam quod aliquando eessabit. Omne
djxit: OblivUcimiuimailiiam proximi : non charitas eniin quod speramus et credimus; non omne quod
de niajtyrio, sed martyrium nascitur ex charitate. credimus et speramus.
Charitas. Mododescribit membra, et species charita- CAP. XIV. Persequimini charitatem. Omni conatu
tis : Charitas ex Dea esl, imo Deus est, et ideo tantis' ipsam sequimini et lenete, quaeper Spiritum sanclum
virtuiihus eonslal. Pmkm ett, henigna est. Parentes, diffunditur. Mmulamini spiritalia, magis autem ut
quja diligunt fitios., omnes eorum iofantum portant prophtielis; quienim loquiturlingun, non hominibus
paljenjer (njtirias. Chgxilasnon mmulalur. Nemo iili loquitur, sed Deo. Et spiritalia dona aemularivos, et
q.uemvere amat invidet, cujttsvis eum gloriaevideai, G C quaerere noii prohlbeo, sed magis hortor, ut prophe-
vel horroris , sed emnero ejus felicitatem<quasisuami tetis, id est expenatis, ul et alii aedificentur. Nemo
Jibenter ampleciitur. Non agit perperam. Omnia se- enim audii. Neroo inielligit, nisi Deus, et si quis ha-
curtiluiuordinem facil. Non infiatur, nou estambiliosa. bet interprelationem. Spiritus autemloquiturmysteria.
Ilajor euim aliis esse non ambit, et super fralres non1 Pcr gratiam Spiritus. Nam qui prophetat, hominibut
cupit dQininari. Non quattit qutesua sunt. Non quacrit' loquitur ad mdifieutiohem, exhorlationem et consola-
qupd, sibi ulile est.sed quod roullis. Nonirritatur, i lionem. Exposuil propltetiam quam dixerai, quicun-
ngn cogiW maium. Ut nan solum amicis non cogitet' que ergo hoc agil, prophelat. Qui loquilur lingua, se-
rnitlum facere, sed nec inimieis reddere mala proI mtlipsum tedificgt. Se solum. Qui aulem prophetat,
maUs. Non gaudet super iniquitate, congaudelautem> EcclesiamDei mdificat.Omnes. Voloautemomnesloqui
veriUili.Cojntristatur,si qnem inlquiiatem vel fecisse,. tmguis, magis autem prophetare. Hoc rion probibeo,
vc.| pasmro esse eonspexerit. Oinnia suffert, omnia> illud borlor, hoc volo, illud male. Nam major estqui
credit, wnnia sperat. Suffert injurias, credit salisfa- prophetat. Major est, quia hoc donum petit, unde
cienti, s^erat emendaiioaem, exspectat donec eorri- multi proficienl, quia et hoc epus charitatis. Quam
gas. Omnia sustinel; charitat nunquam excidii; sive * qui loquilur tinguis. Qnod illi roaximum putabant.
prgpheHmevacugbittttut, sive lingtue cessabunt. Hoe89l Nisi forte ut inierpretetur, et Rcclesia mdificationem
est, ipsa so|a permanet in futuro, vel certe quaevera> arcipial. Si utramque habeat, lunc aequabitur pro-
es| nen rautaiur, nee excidil, quia bouo animo cun- phetami. Nuno autem, (ratret, si veneroad vos lin-
cUimLSivtscieutia deitruetur. Sine cliaritalescien- yuis loquent. Suo exemplo dehortatur eos iilud pro
tja iptlat, et ideo destruetur. Nara cum charitateB magi.o quacrere, quod non prodest Ecclesiae. Quid
rjedificat.Ex parte enim cognoscimut,-etes par*e pra- vobh proderit. Erit vobis sola miratio, non profeclus.
pheiamus. Non omnia scimus, nec orania propheta- iVisivobisloquar aut in revelatione. Tunc vobis pro-
mus. C\^maiUemveneiit quod perfeclumetf, evacua- dero , si interpreter, aut plana loquar , aut prophe-
biiur quodex pgtte esl. In fuluro quod prooiisstjni esi,, lias exponam, aul moralia doceam. Aut scientia.ld
ii| est, ut non jaro ex parte sit, sed ex to-to, quia a est.^pirilalem sensum , hoc est discrelionem , quid
fldei et spei ja.m res ipsa, non quae credatur et spe- ;- agere debeamus, et quotnodo mores nostros corri-
retur.sed quat yidealurel leneitursuccedat; cbariias iS. gere. Scientiam possumus inielligere res gestas bene
autem, quae in fcistribus roajor est, non auferalur, r, referre. Aut prophetia. Per allegoriam, proplietiam,
•ed augeatur, «t iinp|eatur, cmilempiataquod crede-i- jd ea anagogen, boc cst, cum ad iiivwibilia ei ad
541 IN EPISTOLAMI AD COMNTHIOS COMMENTARIA. 542
futura sermo traasfertur, sicutest illud, quod de re- A nem nisi parvulum malitia sensu esse perfectum,
turrectione mortuorum enuntiat. Propheiiam hoo quia in malevolam animam non intrabit sapientia.
loco maxime exposilionem dicit. Auf in doetrina. Malitia parvuli esiote, non sensu; scire enim debetis
Simplicem btetoricam narralionem. Tamen qum tine quam diu linguaefulurse sint, vel quare sunt dalae.
anima sunf voeemdanlia, tive tibia , tite eilhara, niti Itaque linguasin tignum sunt nen fidelibus,sed infide-
distinctionm sohitut dederint. Cum haec inanimata libut. Ostenditur crescente lidei signa cessare, quae
nisi distinciionem habeant, suavia non ferunt, el ut propler infideles sunt 'data. Prophetim autem non
inania et superflua respueniur, quanto magis vos, infidelibus,sed fideHbus.Major est ergo et uiilior quae
quorum spiritalis suavitas non aures debel mulcere, fidelibus prodest, et quaesemper est necessaria. Si
sed mentem? Quomodo scietur id quod canitur aul ergo conveniatuniversaEcclesiain unum, ti omnes itn-
quod citkarizaltir? Intelligetur. Klenim si incertam guis loquantur. Hoeesl, si fieri possit ut, quia toti
vocem del tuba , quis parabit se ad beltum? Ila et vot hoc vnllis, concederetur vobis. Intranl autem idiotm
per linguam,niti manifestumsermonemdederilis,quo- aut infideles.Nuper credenles, vel ignari, minus docti.
modoscietur id quod dicitur ? Vox lubae incerta fue- Nonne dicent, quod insanitisl Si autem omnesprophe-
rit; ulrura solemniialis, an belli sit, nemo diseeruit. tant, inlret autem quis infidelis, vel idiota, convincitur
Ila ergo vesler serrao iutelligi debet, ut possit ad B ab gmnibus, dijudicatur ab omnibus.QuomodoJudaei
spirilale bellum Christi milites praeparare. Eritis dixerunt: Hi muslo pleni sunt. Occulta cordis ejus
enim in aera loquentes.Tam multa, ut pula genera lin- manifesta fiuul. Quando ejus conscientia per doctri-
guarum sunt ro hoe mundo. Etiamsi tam mulla lo- nam pulsatur. Et i<acadens tn faciem adorabit Deum,
quamini, ut genera sunt linguarum, quid proderit, prmuntiant quod vera Deut in vobh sit. Sicut Nabu-
cura omnia in aere solvantur et uulli proficiant? Et chedonosor adoravil Danielem dicens : Deus vester
nihil sine voceest. Niliil sine voee linguarum. Si ergo vere ipse esl Deus, postquam somnittin suuro et iu-
nescierovhtutem voeit, ero ei cui loquor barbarus, et lerpretationem ejus audivit. Quid ergo est, fralres?
qui loquitur mihi barbarus. Omnis sermo qui non in- cum convenitis, unusquisqne vestrum psalmum habet,
telligitur r audienti barbarus est. Sie'ef vus, quoniam doctrinamkabet. Intellectiim. Apocalypsinhabet, lin-
mmulatoresesth spirituum. Quomodo de me dixi. AA guam habet , interpxeialioiiemhabet. Revelationem
atdificalionemEcclesim,qumriteuf abundetis.Quemodo mysieriorum. Omnia ad vedificationem fiant. Nihil sit
spiritali» dona seetamini. Et ideo qui loquilur lingua, in vobis quod non aedifieel allerulrum. Sive iingua
oret ut interprelehir. Orei ut interpretandi quoque quis loquitur secundumduos, aut ut muttumtres. K«T«
gratiam mereatur, sive ita debet dieere, u| interpre- Suo, secundum Graecos. Ef per partet, et unut inter-
tetur. Nam si dicam lingua, quod non intelligo, velut G pretetur. Sive ipsl duo per partes dicant, non siniul,
afilatns spiritu, in exstasi loquor. Nam si orem tingua, sive unus per partes interpretelur. Si autemnon fue-
spirittts mtus orat. Hoc loco spirilus sermo intelli- rit interpres, taceat in Ecclesia. Aut ipse, »ut altus.
gendus est, qui nonnunquam mente alia cogitante Sibi aulem loqualur, el Dto; propltetmduoaut ires di-
precatur. Unde prophela : Oor meum dereliquit me. cant, et cmteri dijudicent. Sua eonseientia et Dei te-
Ment autem measme fruclu esl. Quia non intelligo neateum gratiam hane hanere. Quodsi aiii revelatum
quod dicam per spirttum. Quid ergo esl? orabo fuerit sedenti, prior laceal. Potestis enmt omnes per
tpiritu, orabo el mente : psallam spiritu, psatlamet tingutos prophelare, ul omnesditeant, et omnesexlior-
mente. Qui enim interpretatur, necesse est ul prius lentur. Qui prior dixii, vel qui prior IiQtioreest. Et
ipse intelligat quod atiis est dieturus. Cmterumsi be- spirilus propketarumprephelii subjecti «unl. Non enim
nedixerh spiritu. Benedicitur omne quod vere el est dissensignh Deus, sed pgcis. Sive gralia; spiritus
seeundum Deurndicitur. Quit tupplet locumidiotmt alteri propbetaeconsentit, sive spiriius faumilitatis et
Sanitatem scientiae in corde idiolae quis implet % charilatis debei esse in pvophetis : qqia,non est Deus
Quomododicit, Amen,super tuam benedictionem?Cum superbiae el disaensionis, qui in eis non habitat, sed
quid dicas nescit, qui pro idiota, id est, ignaro re- pacis, qiiia eis nola sunt quae pioplielaitt. Qicut in
spondit Amen. Nam ln quidem bene gratiat agis, sed .D omnibusecclesiissanctorum doceo. In oninibus eccle-
alter non mdificatur. Quod benedixerit. Gratiat age siis sie est, ne novi aliquid me vobis imperare pute-
Beo, qued omniumvestrumlingua loquor. Ne putetis lis. Mulieresin ecciesihtaceant. Quia contra oidinem
me quoque hanc gratiam non habere, et vos ideo est naturae vel legis, ut in convenlu virorum feminac
prolribere. Sed in Ecclesia volo quinque verba sensu loquautur. Nau enim permitiitur e\s loqui. Qupmodo
mee loqmi, nt el alios instruam , quam decemmiltia ergo alibi dicit, bene illas docere debere prudentiam,
verboruminlingua. Sed malo per pauca ad profectum ut prudeniiani et castitatem doceant; sed in sexu,
loqui, qnam multa quaenulti proflciant. Quidaroquae- siroul et cum ostendit locura ubi ta,ceaiit, alibi eas
rnnt, quare quinque verba : qui econtrario interro- loqui permisit. Std subditas etse, sicut et ^x dixit.
gandi sunl de decem millibus. Fratres, notite pueri Quia et vir prior facius est, et Sara doininum voca-
tfficisensrbus, ted malitia parvuli ettote, sensibusau- bat Abraham. Si quid auiem volunt discere,dgmi viros
tem perfeetitttote. tn lege scriplum est: Quoniamin sues interroyent. Turpe est enimmulieri loquitn Eccle-
alih linguu, et labiit atiis toquar populohuic, et nee sia. An a vobis verbumDei processil,uul iu vos solos
ticexandimt me, dicii Domittut.Simul oslendil nemi- pervenit? Si quit videtur proplietaetse, gu( suixitalis,
Uo PRIMASHADRUMETANlEPISC. 544
tognotcat qtue tcribovobit, quia Dominisunt mandata, A lionum, quae in bac vita sive prospcra, sive advcrsa
Nc viderietur eas etiam discere prohibuisse, ostendit cum inGdelibusvideantur esse communia; sicut nobis
eas domi debere discere, in Ecclesia autem omnes soJent proponere quid ab illis amplius habearaus, et
babere silentium. Notandum quod et viri tam docti vere, si horum laborum praemium in vila alia non
debeantesse, ut uxores snas docere debeant, et de speramus, pejores illis sumus. Gratia autem Dei sum
fidei veritate instruere. Siquh autem ignorat, ignora- id quod sum, et gratia ejus in me vacua non (uit. Se.l
bilur. Itaque, (ratres, mmulaminiprophelare, et toqui abundantiusiltis omnibutlaboravi: non ego autem, sed
linguh notite prohibere : omnia autem,honestt et te- gralia Dei mecum.Hoc est, gratia Dei me vivificavit, ei
cundum ordinem fiant in vobit. Cum ageret Aposlolus refecit.etposlhaec cum Deigratialaboravi, etinme va-
ul omnia honeste et secundum ordinem fierent, ait: cua non fuit.Etquiadixerat: Abundantiusillisomnibus
Siquis videtur propbetasse, aut spiritalis, cognoscat laboravi, ne sibi aliquid videretur ascribere, conti-
quae scribo vobis, quia Doroinisunt mandata. Si quis huo subjunxit: Non cgo autem, sed gratia Dei mc-
aulem ignorat, ignorabilur. Si quis videlur esse, et cum : quia Deus in nobis operatur, et ipse nos ut
utique non esl; nam qui est sine dubitatione cogno- laboremus inspirat, el ipse adjuvat laborantes, ipse
scit, nec admonitione et coercitione opus habet, opus bonum consummat : quia ex ipso, et per
qtiia omnia judicat, et a nemine judicatur. Illi ergo B ipsum, et in ipso sunt omnia. Sicul et alibi dicit:
seditiones et perturbaiiones in ecclesia faciebant, qui Qtii ccepit in vobis opus bonum, ipse perficiet usque
videbantur esse quod non erant : hos docet co- in diem Cbristi Jesu. Et ipse dicit: Sine me nihil
gnoscere Dominieste mandalum, quianon est sedi- potestis facere. Nam et beatus Hieronymus in Apo-
tionis Deus, sed pacis. Si quis autem ignorat, igno- logetico ad Pammachium, sic ponit testimonium
rabiuir, id est improbabilur; non enim si ad scientiam istud : Non autem ego, sed gratia Dei, quae in me est.
referas, Deus ignorat eos, quibus dicturus est: Non Siveenim ego, sive illi, sic prmdicavimus,et sic credi-
novi vos, sed eorum improbalio hoc verbo insinuata dislis. Si aulem Christus prmdicatur quod surrexit a
est: Amendico vobis, quia nesciovos. Et ideodeberaus morluis, quomodo dicunt quidam in vobh, quoniaih
operam dare, ut cum charitate donoDeisimusinstructi. resurreclio morluorum non est ? Si autem resurreclio
CAP.xv. Notum autem vobit (acio, (ratres, Evan- mortuorum non est, neque Chrhtus resurrexit. Quod
gelium quod prmdkavi vobh. Inter eaetera quidam si Chrhlus non resurrexit, inanis est prmdicatio
Corinthiorum eiiam resurrrectionem carnis ausi noslra, inanis est el fides vestra. Invenimur aulem et
sunt denegare, quos redargnit Apostolus. Quod et falsi lesles Dei: quoniam testimonium diximusadver-
accephtis. Ne non credentibus tanlnm praedicasse sus Deum, quod suscilaveritChrhlum, quemnonsusci-
viderelur. /n quo et statis. In cujus doclrina stalis. G tavit, it morlui non resurgunt. Nam si tnortui non
Per quod et satvamini. Per quod et salvamini, si ta- resurgunt, neque Chrtelusresurrexit : quod si Chrittus
men iide credalis, et opere impleatis, aul quia et in non resurrexit, vana est et fides vestra, adhuc enim
praesenti de mullis infirmitatibus salvantur. Qua ra- estis in peccalit vestrh. Ergo et qui dormierunt in
tione prmdicaverimvobis, si ienetis, nisi frustra credi- Chrislo perkrunt. Si in hac vita tantum in Christo
distis. Tradidi enimvebis in primis et accepi, qubniam sperantessumus, mherabiliores sumus omnibushomi-
Christus mortuus ett pro peccatis noslrh, secundum nibus. Quoniam nec quemquam eorum gravavit, qui-
Scripturas : el quia sepultus est, et quia resurrexit ter- bus Evangeliura praedicabat, suum viclum suis ma-
tia die secundum Scripturas. Capitulate ea quae eis nibus transigebat: ubl magis irapletum est quod ait:
praedicaverat, ad memoriam revoeat.iTf quiavhus est Plus omnibus illis laboravi; ct adjungit: Non ego
Cephm.Non quod ei primum apparuerit, sed teriia autem, scd gratia Dei mecum : til boc quoque appa-
apparitione ei se manifestaverit. Ef post hmc unde- reat Dei gratiaedepulandum, quod et animo et cor-
tim. Ipsa resurrectionis die sero, quando aberat Tho- pore poterat usqueadeo plus illis omnibus laborare,
mas. Deinde visus est plusquam quingentis (ratribus ut neque cessaret ab Evangelio praedicando, neque
timul, ex quibut multi manenl usque adhuc. Per quos tamen ex Evangelio sustentaret hanc vitam. Nunc
D
potestis, si vullis, scire quae dico. Quidam autem autemChrislus resurrexit a mortuis. Quod jam proba-
dormierunt. In Domino. Deinde visus est Jacobe; tum est. Primilta dormknlium. Si caput resurrexit,
deihde apostotis omnibus. Novhsime autem omnium necesse est ul caetera quoque membra sequantur,
tanquam abortivo.Abortivus dicitur, qui extra tempus quia primus in incorruptibilitate resurrexit. Quoniam
nascitur, seu qui raortua matre vivuseducitur. Abor- quidemper hominemmors, et per hominemresurreclio
livum se nominat, qui extra lempus dominicae prae- mortuorum. Sicut per Adam mors intravit, quia ipse
dicationis credidit. Visus est et mihi. Quando Da- primus esl mortuus, ita et per Chrislum resurrectio,
uiascum pergebat. Ego enim sum minimus apostole- quia ipse primus resurrexit: sicut ille forma mo-
rum. Non labore, quia plus omnibus laboravi; sed rienlium, iia et iste forma resurgentiuro. Ei skut in
ordine. Qui non sum dignus vocari apostolus,quoniam Adam omnes moriunlur, ila el tn Chrislo omnes vivifi-
pertecutus sumEcclesiamDei. Tota ratio praedicationis cabuntur. Quod moritur, hoc resurgit. Resurgere
nostrae baecest, ut resurrectionem credatis; hoc est non dicitur, nisi quod cecidit. Nam neque anima
enim praemium iis qui Christo deserviunt: alioquin morlalis est, quamvis peecato sit mortua : neque in
euperfluus est omnis labor jejuniorum, atque tribula- ipsa sua substantia jacuit, quia incorporea. Sed cor-
545 IN EPISTOLAM1 AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 546
pus alioquinsurgere magis quam resurgere dicere A A ma humilitatis apparere : post judicium verojam ita
yolutl.Unusquitqueautem in suo ordine. Temporis vel est subjectus, id esi, connexusvel perunitus bomoDeo,
honoris. Primitim Chrhlus. Ul superius dixit :Prirai- ul non jam appareal nisi divinitas, sicut ejus sermo
tiaedormientium. Deindeti qui suntChrhti inadventu declarat: Ut sit Deusomnia in omnibus.Subaudilur
ejus. In adventu ejus non modo, sed in advenlu ejus temporibus: vel certe quia modo nondum,quia adhuc
resurgenl. Deinde finis. Cutn omnium resurreclio, corpori ejus resislitur, dum non ea quae volumusfa-
tunc erit finis mortis. Cum tradiderit. Calumnianlur cimus, quiacaro adhuc concupiscitadversusspiritum,
Ariani dicenles : Si tradit fllius regnum patri, post- spiritus autero adversus carnem. Ut sit Deusoronibus.
quam tradiderit regnum, ipse regnare jaro desinet. Totus in omnibus dominalor: nunc adhuc nonesl om-
Quibus respondendum est: Si ideo filius non regna- nia in oranibus, quia singuli sancli diversas virtutes
bit, quia regnum traditurus est patri, ergo nec patef ejusin se habeni.Tunc autem universa unus habebit,
regnat antequam ei tradalur a fllio. Sin autem pa- et erit ipseomnia inomnibus. Item quid sanctus Au-
ter non tunc primum regnavit, quamvis tunc susci- guSlinus episcopus senserit (Augustinus, in libro de
piat,sicnec (ilius, quamvis tradat regnum, amiltet. Diversis qumstionib.,qumstion. 66), videamus: Tunc
lterum proponunt, quod subjectus erit patri: impios et ipse fllius subjeclus erit ei qui illi subjecit omnia,
illosesse, qui etiam modo negant illum in corpore B ] ut sit Deus omnia.in omnibus. Recle quaeritur hoc
suo patri esse subjectum. Subjectio vero non semper loco, utruin >ecundum personarum proprietates, an
ad diminutionempertinet. Nam spiritus prophetarum secundum hominis susceptionem Apostolus dixerit.
prophetis subjectus est, ut non sit Deusdissensio- SoIentcircumstanliaScripturaeilluminaresentenliam,
nis, sed pacis. Regnum. Traditio autem regni noster cum ea quae circa Scripturam sunt prsesentemqtiae-
profectusest,.cumesse ex integro fllii meruerimus slionem contingenlia diligenti discussionetractantur.
in patris regnura, cura incorruptibiles factos electos Invenimus itaque ita venlum esse ad hunc locum, ut
suos ad conlemplationem illam perduxerit, de qua supra diceret : Nunc aulera Chrislus resurrexit a
B. Joannes dicit: Videbimus eum sicuti est. Tenen- mortuis, primitiaedormientium; agebat enirade resur-
dum primura est, quod boc loco Apostolus non de reclioue morluorum, quod in.Domino secundum
Trinitale, sed de resurrectione agit, quam de Domi- susceptionem hominis factum est. Manifestum est
ni, id est, bominis assumpti exemplo confirmat. ergo hoc secundum susceptionem hominis dictum.
Regnum. Regnum Dei naturaliter quidem per omnia Sed alia in hoc capitulo solet quaesliooboriri. Primo
est, quae ipse constituit; sed tunc proprie regnare quid diclum est, Cum tradiderit regnum Deoet Patri,
dicitur Deus , cum illi fuerinl liomines voluntate quasi nunc non teneat regnum Pater; deinde quid
subjecti; sicut regno diaboli se spontc subjecere.' C dictum est, Oportet enim illum regnare, donec ponat
Deo et Patri. Deosecnndum humanitatem, Pairi se- omnes inimicos suos sub pedibus suis: quasi postea
cnndum divinitaiem : et ideo ait Deo et Patri. Cum non sit regnalurus, etad hocvaleat quodsupra dictum
evacuaverii omnem. Evacuans peccatis evacuabitur est : Deinde finis; quod haerelici sacrilega opinione
regnum eorura a nobis. Principatum. Quia sequeba- sic accipiunt, quasi flnemdixerit, consummationem
mur illos, faciendo voluntatemeorum. Et potestatem. regni ejus : cum in Evangelioscriptum sit : Et regni
Quia dominabantur nobis. Et virtutem. Quia vince- ejus non eril finis. Postremo quod diclum est : Cum
bant sibi inimici. Oporlet autem illum regnare. autem ei omnia subjecta fuerint, lunc et ipse Filius
Regnare pro judicare posuit. Donec ponat oinuesini- subjeclus eritilli, qui sibi subjecit omnia, sic volunt
micossub pedibusejus. Quando alii erunt voluntate, inteltigi, quasi nunc aut aliquid Filio non sit subje-
alii necessitate subjecli. Novissima aulem inimica clum, aut Patri non sit ipse subjeclus. Genere igitur
desruelur. Non erit enim aliud quod destruatur' locutionis solvitur quaestio: sicenim plerumque Scri-
postea, cum morlale hoc induerit immorialilatem. ptura Ioquitur, ut quod semper est, tunc fleri dicatur
Mort. In Apocalypsi peccalum et mors appella- in aliquo, cum ab eo cognosci coeperit. Ita enim dici-
lur quia auctor est mortis. Omnia enim subjecittub' mus in oralione dominica: Sanctificetur nomen tuum,
pedibusejus. David hoc de liominedicit. Cum aulemi non quasi aliquando sanctum non sit. Ergo sicut
dkat, omnia subjectasuntei. Propter calumniam. Sine' sanctificctur est, sanctum esse innotescat, ita quoque
dubio prmter eum qui subjecit ei omnia. Deum, quii cum tradiderit regnum Deoet Patri, id est, cum Pa-
erat in ipso mundo reconcilians sibi. Vel certe pa- trem regnare monstraverit, ut per speciem manife-
trem intellige,qui nullam conditionem assumpsil, quat slationemque clarescat, quod nunc a fidelibuscredi-
debeat esse subjectus. Cum autem subjeclafuerint illii tur, et ab infidelibus non pulatur. Evacuabit autem
omnia. Quando et boni et mali subjecti erunt. Tumi omnem principatum, et potestalem, roanifestando
ipsefiliussubjectuserit illi, qui sibi subjecilomnia. De) ulique regnum Patris: ut omnibus ndtum sit, nullum
subjectione quidain dicunt, sicut in esurieutibus esu-. principum et potestalum, sive coelestium, sive ler-
rit, vel pascitur in subjectissuis : lioc est, in corpo- restrium, per se habuisse aliquid principatus et po>
re suo ipse subjicitur, autquodipsa humana nalurat testatis : sed ab illo, ex quo sunt omnia, non solum
in gratiarum actione debeat esse subjecla illi divini- ut sint, verum etiam ut ordinata sint. In illa enim ma-
. tati quae jam secum unum faciendo ei omnia subje- nifestatione nulli spes aliqua remanebit in quoquam
cerit. Aliter: Lnjudicio necesse esteum iterum in for-. principe, aut in quoquam homine : quod.etiam nune
547 PRlMASlI ADRtfMETANiEPISC. 548
prophetice cahitur : Bonum est sperare in Domino, A j destruatur, posteaquam mortate hoc indueril immor-
qnam sperare in horriine. Bonum est sperare in Do- talitalem. Omnia enirn subjecit sub pedibus ejus: hoc
rnino, quam sperare in principibus : tit ista medita- est, ut etiam morlem destruat. Cum autem dixerit,
tlone anirria jam iri regniim Palris assurgat, nec cu- quia omnia subjecta sunt, dixerithoeutiquepropheia
lusquarh potestaterri prteter illum tnagnifaciens, hec in Psalmis : manifestum, quia praelereumqiii subje-
sua sibi ipsa pernicidsissime blandiens. Tradit ergo cit illi othnia, Patrem vult intelligiomnia Filio subje-
teghuth Deo et PatH, cum per Sllurri pelf speciem cisse : sicut mullis locis idem Dominus ih EVangelio
tbghoscitur Pater. Reghnm enihi ejlis shnt, in qtiibns commendat et praedicat, non solum propter formam
nune regnat per fiderri. Aliter enim diciiur regrium servl, s'edetiam propler principiuffl, de quo est, et
tJtiristi sectindum poteslalem divinitatis, quod ei de quo pequaliscst ei de quo est. Amat enim ad unuro
«uncta ereatura strbjecta est: et aliter regnum ejus principium referre omnia, lahquam imago ejus : sed
dieiint Ecclesia, secuhdum prbptfietatem fldei qrJsein in quo inhabftat omnis plenitudo divinilatis. Cum
IIIo iest, seeundhm quod oratqui dicit: Pbsside nos. autem ei bmhia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius
Neqiie etiiriihon ipse possidetbinnia, secundum quod subjectus erit et, qui illi subjecit omnia : non quasi
dicilur eliam illud : Cum servi essetts peccati, Ilberi ttiedo nori ita sit, sed tnnc manifeslum erit, secun-
eratis juslitise. Evacuabit ergo omnem principatum, % j dam locutionem superius tf-actatam. Ut sit Deus om-
et omnem potestatem, et virtatefn, ut nnlli Patrem hia Ih oranibus. Ipse est finis quethsupra commemo-
intuenti per Filium bptts sit aut libeat ih cujusquairi ravit, ciArhtotum primo breviter vellet coneludere',
«reatuWft,vel in tiaa cbiiquiescerepotestate. Opohet deShdequasi membratim explicare ei e*ponere. Lo-
«nSm eum reghare donec pohat bmrifesiriSrhicossuos quebalur enim de resurrectiohb, ubi ait: Initium
«eb pefli&ussuis:M t&t, 'opottfetrcghomejos intahtuni ChHstUS, deinde ii qui suntChrlsti in praese»tia
«ear)ifestari,doneeomnesiriimiciejus Spsieumreghat-e ejos, deinde finis. Ipse scilicet Bnisest, ul sit Deus
fateantur. Hoc rroriintelligitur, sufe pedimrs ejus fH- Orntiiain bmhibus. Aliter eriirh dicitur finis qui per-
turos iuimicos. Quod si de justis «cceperimus, ideo linet ad cOhsumttattbnem, aliier qui pertinet ad cori-
dictum est inimicos, qui» %x injustls juMificaniur, et sumptionem. Aliter enim tunica finftur texendo, ali-
ei credendo subduntur. De injustis autem qui ad ter cibus eomedendo. Deus autem omritain emnibus
jtisierum beatiludinem futuram non pertinent, sic dieilur, nt nemo eerum, qui ei cobaerent, araet adver-
accipiendum est , quoniam et ipsi eum regnare ipsa sus eum sUahi prepriaro vblimtatem : manifestnmque
regni ejus manifestatiene confusi fatebuntur. Ergo sit omnibnsk quod idem Apostoins alio loco dicit :
oportet eum regnare, donec ponat omnes fnimieos Quid aaiem nabes, quod non accepisli T Snnt item
< qui sicintelligarithunc loeum : Oporlet eum regnaie
suos sub pedibus suis: non ita dictum est, quasi, cum (J
posuerit inimicos suos sub pedibus su(s, non sit donec ponat omnes inimieos suos sub pedibus suis;
postea regnaturus: sed oportet eum regnare, donec tit sub alia signiflcalione posituro hic dicafit regnare,
ponat omnes inimicos suos sub pedibas suis. Oporlet non sub ea qua peeitum est regnum, de quo ait:
eum, inquit, ad lantam evidentiam snum regnum Cum tradiderit regnum Deo el Patri; ut illud sic ap-
perducere, donec inimiei ejns nuito modo asdeant pellaverit regnura, quo univjersamDeus crealuram
negare quod regnat. Interdnm, donee, verbum sacra regit < hoc autem sic appellaverit regnare, ut intel-
eloquia pro conjunctione sumunt t qua et vel ut tn- ligatur tanqviam adversus hostem exercitum ducere,
indicari potest. Nam scriptnm: Donec peperil filium vet defendere civitatem; ut ideo dixeril: Oportet
sunm, id est, et peperit filium suum. Seriplom est enm regnare, donee ponat omnes inimicos suos sub
etiam ; Oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, pedibus suis, quia lalis regnt, quaie iiabent prinei-
donec misereaturuostri : id est, utmiserealur noMri. pesarmatorum, nulla erit causa, uoste ita subjecto,
Nec.ideo tamen, cum misertus noslri fue+it, oculos ut bellare nen possit. Nam oiique dictum est in
abeodebemus avertere. Intantum est eniin beatitu- Evangelio : Et regni ejus non erit flnis, secnndum
do nostra, inquantum ejus eontemplatione perfrui- quodlregnat iti Setemum: Becrmdamaulem qttod ad-
rnur. Sie ergo el hoc dictum est: Oculorum nostro- v versus diabolom sub eo militatvr, iftndin erit utique
rum intenlio ad Dominumnon porrigitur, nisi usque tsta ntilitia, «Hmec ponat omnes inimicos saes sub
ad impetrationem misericordiseipsiusinon utposlea pedibus sttis: postea vero non erit, cum paee per-
inde avertatur, serf ut niliil inde amplius requirat. petua perfiuemur. Haecautem ita dicta sunt, nt no-
.Donec ergo proeoposituroest, ut non amplius intel- verimus diligentius etiam illud eonsiderari oportere,
ligat. Quo eniro amplius.id esl, usquead quam roajo- secundum quid regnct nunc Dominus: id est seeun-
rern manifestationeni manifesiabiturregnumCliristi, dum dispensationem sacramenti sni per incarnatio-
nisi quousque omnes injmiei enm regnare faleantur ?' nem atque passionem. Namsecundumid quod Verbum
Aliudest ergo, non ampliusmanifestari, aliud ampjiusi Dei est, tam sine fine, quam sine initio, quam sine
non permanere. Non ampliusmanifestarie«t nonfierii intermissione esl regnum ejus. Seeundum id autem
manifestius; non ampliuspermanere, non lieriperse- quod Verburo.caro factum est, ecepil regnare in cre-
verantius. Quandoaulemmanifestiuseritregnuni Chri- dentibusper fidem incarnationis sute. Undeest etiam
sti quam cum omnibus claruerit inimicis? Novissimei iljud, Dominus regnavit a ligno. Hinc autem evacua-
inimica deslruelur mors : non onim erit aliud quodI vit omnem principalum, et omnem potestalem, et
 m IN EPISTOLAMI AD CORINTIUOSCOMMENTARIA. 659
1
virtutem, dum nonper clarilatem ejus, sed per.liu- A tanquam in multis, sed tanquam in uno, et semini
mil tatem seryi flunt credentes in eum. Hoc est tuo, quod est Christus, ne ipsum solum hoc loco
abscondituma sapienlibus et prudentibus, et reve- intelligeremus Christum, qui de Maria virgine ha-
latum parvulis, quoniam placuit Deo pcr stultitiam tus est, poslea dicit : Orones enim vos unum estis
praedicationissalvos facere credentes : neque quid- in Chfislo Jesu. Si autem vos Christi, ergo Abrahae
quam inler parvulos scire se dicit Apostolus, nisi semen estis. Ad Corinthios, cum de charitate di-
Christum Jesum, et hunc crucifixum. Qua praedica- ceret de membris corporis similitudinbm ducens :
tione {andiuopus esl, donec ponantur omnes inimici Sicut enim corpus unum est, inquit, et membra
sub pedibus ejus : id est, ipsi humilitati ejus, quam habet multa, omnia autem merobra corporis cum
pedum, nomine significari arbitror , cedat atque sitit multa, unum est corpus, ita ef Christus; non
subdatur omnis superbia saecularis,sicul ex maxima dixil, ita et Cbristi, sed ita et Christus, ostendens
parte jam faclum, et quolidie Oerivideraus. Sed*quo Christum recte appellari etiam universum, hoc est,
fine isia flunt? ut tradatur regnum Deo et Palri: id caput cum corporesuo, quod est Ecclesia. Et multis
est, ut nutritos fide incarnationis suae perducat 'ad Scripturarum locis invenimus Cbristum etiam hoc
speciero, qua aequalisest Patri : jam eis, qui credi- modo appellari, ut cum omnibus suis membris in-
derant, loquebatur, cum dicerel: Si manseritis in B telligatur quibus dictum est: Vos estis corpus Christi
verbo meo, vere discipuli mei estis, et cognoscetis et membra. Non ergo obsurde sic inielligimus :
veritalem, et veritas liberabit vos. Regnum enim Tunc el ipse filius subjeclus erit ei qui illi subjecit
tradit Patri, cum per id regnabit in contemplan- omnia; ut Filium non solum caput Ecclesiae, sed
tibus veritatem; qua aequalisest Patri : et per se oiinnescum eo sanctos inlelligamus, qui sunt uuum
unigenitum per speciem faciet videri Patrem. Nunc in Christo, unom semen Abrabae. Subjeclum autem
cnim per hoc regnat in crrdentibus, quod se- secundum contemplationem sempiternaeveritaiis, ad
tnetipsum exinanivit, formam servi accipiens. Tnnc obtinendam beatitudinem, nullo motu animi, nulla
autem tradet regnum Deo ct Patri, cum evacua- parte corporis resistente, vi inillavita nemineaman-
verit omuero principatum, et potestatem, et vir- te propriam potestatem, sed Deusomniain omnibus.
tutem. Unde evacuabit, nisl humilitate, etpatientia, Alioquin.Cxlerum.Quid facient qui baptizantur pro
et infirmitate? Quis enim principalus non evacue- mortuis? Si omninomortui non returgunt, ulquid et
tur, cum Filius Dei propterea regnat in eredentibus, baplitantur pro illit ? Quicunque baptjzati sumus ih
quia eum principes saeculijuJicarunt ? Qtiaepotestas Christo Jasu, in morte ipsius baptizali sumus. Oinnes
BOHevacuatur, cum ipse, per quem facta sunt omnia, cnim qui baptizamur, sic baptizamur ut jam pro
propterea regnat in credenlibus, quia ita subjectus fu.it " mortuis simus. Quid ergo prodest nos huic mundo
polestatibns, ut diceret homini : Non haberes in nie rnori, si liunc laborem vila non seqnilur sejerna?
potestatem, nisi data tibi esset desuper? Qunevirlus Utqnid ei nos pericllamur omni hora? Quolidiemo-
non evacuatur, cum ipse, per quem ccelisolidatisunt, rior propter vestram gloriam,fratres. Si nihil esset in
ideo regnat in credenlibus, quia usque ad crucem futuro, non eramus tam stulti ut tatia pro aliis pate-
luortemque infirm.atus est? Hoc autem modo Filius remur. Quam habeo in ChristoJesu Dominonoslro.
proprie in fidecredentium. Non enim Pater dici aut Ego habeo mercedem laboris, eiiamsi vos proficere
credi potest, vel incarnatus, vel judicatuserucifixus: non velitis. Si seeundumhominemad bestiqspugnavi
per speciem autem qua aequalisest Palri, cum Patre Ephesi, quid mihi prodesl si mortui nen resurgunt? Si
regnat in contemplanlibus veritatem. Quod autem niliil speratis me remunerationis accipere a Deo,
tradet regnum Deo et Patri, a fide incarnationis suse ergo gratis pugnavi, forto ut hpminibus placerem.
ad speciem deitatis perducens eos qui sibi nunc ere- Et aliler per allegoriam bestiae intelliguntur advcr-
dunt, non ipse amittet, sed uterque se unum ad sariae potestales. Sicut in Psalmo : Ne tradns bestiis
fruendum contemplantibus praebet. Tandiu autem confitentem tibi. Et mtilta dicunturin Epislolis, quae
opus est, ut in hominibus, nondum valentibus aequa-. in Actibus non habenlur, et multa in Aetibus, quse
litatem Patris et Filii perspicua mentis luce contueri, in Epislolis non dicuntqr, Mandueemusel bibamus,
per hoc regiiet Christus, quod tales capere possunt, cras enim morkmur, Propheta Isaias increpat gulse
et quod proprie ipse suscepit, id est incamalionis deditos desperatione futurorum, cujuj blasphemiae
humilitatem, donec ponat inimicos omnes sub pedi- crimen negat eis dimitti, quoadusqne morianiur.
bus suis, id est, donec omnis superbia saecularis Noliie seduci. Ab his qui latia agunt. Corrumpunt
incarnationis ejus humilitati subdatur. Sane quod moresbonoscolloquiaprava. Nedicerent: Seduci ergo
dictura est: Tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui nos posse existimas? pccurrens sensui illorum : Non,
illi subjecitomnia, quarovissecundum susceptioiiem inquit, de vobis timeo, sed de illorum tergiversa-
hominis dicatur, quia inde quaesiio nata est, cum tione formido. Econlrario redintegrant mores matos
ageret de resurrectione mortuorum, tamen recte colloquia bona. Evigilate.Sobrii estote. Justi. Probat
quaeritur utrum secundum ipsum tanlum sit dictum, resurrectionem noh credere eos qui se gulae et vo»
quod est caput Ecclesiae, an secundum universum luptatibus iradiderunt. Et nolite pttcare. Igneran-
Cbristum, annumerato corpore ejus, ej membris. tiam enim Dei quidam habent. Ille juslus est qui non
Cum eaim ait ad Galatas : Nort dicit, et seminibus peccat, id est, capitale peccatum, aul si subito praj-
«5i PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 55$
venitur, poenilentiamagendo delet,. quia se credit A simusex primo ex eo dicitnr Dominus,quod usque ad
in judicio rationem esse redditurum. Nam qui resur- ipsummorsabipsoprimoinventadescendit.quodusquc
rectionem non credit, desperans omnia infandacom- ad crucem lapsusprimus liominispoiestalembabuit.et
mittit. Multi solent proponere utrum debilia corpora, ideo morli primus novissimus saluti: ille primus vi-
ila ut sunt defuncta , resurgant. Quibus responden- vens, isle vivificans.Sednonpriut quodspiriiaUest, sed
dum est, quod in resurrectionem non indebilitatis quodcarnale est, deindequodtpiritaleest. Primus homo
vilium, sed natura reparelur. Nunquam enim tam de terra terrenus. Nolandum, quod cum duos Adam
debiie est cerpus quam cum lalet in pulvere. Qui dicit, ejusdem naturaeutrosque demonstrat, quia sicut
ergo credilur totum reddere, cur ex parte reparare illesine genere, ita iste sine semine. Secunduthotnode
dubitelur? cur oculos non reddat qui tolum reslituet cmlocwlesth. Hac ralione Cbrislus homo de coelo,
corpus? Ad reverentiam vobit loquor. Sed dicet ali- quia in baplismo Joannis non aqua, sed gralia de
quh : Quomqdoresurgentmortuifquati autem corpore coelodescendit. Et quia sine peccato carnem assum-
venkm? Ignorant potentiam Dei, qui eum putant psit, et Deus ex Virgine nasci dignalus est. Qualit
morluos suscitare non posse, divinitatem ex sua im- terrenut, taleset terreni, et qualis cmlestit, tales et cm-
becillitate metientes, ut erubescalis vos talibus ser- . lesles.Sic iiitetlige Chrislum ccelestem, quia omnino
monibus tanquam parvuloserudire. Insipkns, tu quod B ] sine peccalo, non quia de ccelo carnem attulerit. Igi-
teminat hon vivificatur, niti prius moriatur, Insipiens, fw ticut portavimusimaginemterreni. Peccator ima-
qui eliam naturalibus rebus edoceri debueras, de ginem Adam portal, justus veroChristi. Portemus et
resurrectione non dubitare. Adhuc repromissionibus imaginemcmlestis,veterem hominemante baptiswom,
divinis existis incredulus? ex tui operis consuetudine aovum pest baptismum. Roc auttm dico, (ratres, quia
considerare debuisti quod dicimus. Et quod seminas, cmo et tanguit regnum Dei pottidere non possunt;
non corpusquod fulurum est seminas, sed nudum gra- neque corruptio incorruptelampossidtbit. Frequenter
num; ul puta trilki, aut alicujus cmterorum.Deus Scriptura opera carnis nominat pro substantia, sicut
aulem dat illi corpussicutvull. Sicut de grano resurgit ibi: Vos autem in carne non estis, sed in spiritu.
fecundior cum granis arista, et corpus corruplile in Aliter: Caro, sicut nunc est, regnum Dei non possi-
gloriaeresurget augmentum. Et unicuique seminum debit, nisi immortalitate vestita. Ecce mysterium
proprium corpus. Unde B. Job : Et in carne mea vi- vobisdico. Obscurum significat nominando mysle-
debo Deura. Non omniscaro eadem caro. Attende, rium. Omnesquidemresurgemus.Omnesresurgemus,
quia proprium dixit corpus, non alienum. Sedalia qui raortui inveniemur, Chrislo veuiente. Sed non
hominum, alta pecorum, alia caro volucrum,alia au- omnet immutabimur. Qui in corpore fuerint reperti,
fem piscium. Similiter et de aquis intellige, quaetan- C ( quia sancti assumenlur, peccatores vero aeterno in-
tam diversitatem volucrum el piscium ediderunt. Et cendio relinquentur. Nam qui vivi iuventi fuerint
corpora coelestia,el corpora terrestria. Quia talia fecit peccatores, combusti primo ignibus, tunc resurgenl ii
corpora elementorum, cur non reficiat exiguum cor- peccatores, qui in adventumDomini viviinvenientur.
pus humanum? Sed alia quidtm cvAesliumgloria, alia Sed non omnes immutabimur.Quia justi ad gloriam,
auttm ierrestrium. Aliaclaritas lunm, alia clariiassltU peecatores resurgent ad poenam. /n momento,in iclu
larum. Omnis comparationisdiversitas ad hoc facit, oculi. Brevitalem vull significare momenti, /n novis-
ut credas unum facile reddere posse, qui tanta fecit tima tuba. Quidam duas tubas, duos Christi adven-
ex nihilo. Stella ehim a slella differt in clarilate: sic tus inlelligunt. Canefenim tuba, el morlui resurgent.
tl resurrectio mortuorum. Stellarom diversilatem Primo resurgent mortui, et sic immutabuntur sancti,
juslorura comparat differentiae, quos virtutes, noh uthoc dicatur novissimatuba. lncorrupti. Ut semper
peccata facient esse diversos. Nam peccatorum di- durent in pcena. Et not immutabimur. Oportet enim
versitas in coelonon erit, sed in poena. Seminatur in eorruptibilehoc induereincorruptionem,et mortale hoc
corruplione, surget in incorruptknem. Ut ne febres, induere immortalitatem. Cum aulem corruptum hoc
nec caetera patiatur. Seminalur in ignobilitate. QuM induerit incorruptionem, et mortale hoc indueritim-
tam ignobilequam mortuum cbrpus ? Surget in gloria.',B morfafitafem. Est quod induet et est quod indui-
Surget in gloriam splendoris, sicut sol. Seminatur in tur. Tunc fiet termo qui tcriptus est: Absorpla est
infirmilale. Imbecillilatishumanae. Surget in virtule. mors tit victoria. Evacuatis causis mortis. Ubi est,
In virtute aelernitatisangelicae.Seminatur corpusani- mors, victoria lua? ubi est, mort, ttimulut tuut ? Ubi
male, turget corpus tphritale. Hic quidem animale esl, mors, contentio tua? Quae contentio, nisi quia
corpus, quia non semperSpiritum sanclum habemus: modo caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus
tunc vero semper erit iii nobis. Si etl corputanimalt, adversus carnem ? Ista pugna, ista contenlio : sed
ett el spiritale. Quod possil ire obviamChristo. Sicut' cx persena jusiorum loquitur insultantium morli.
scriplumttl: Factut ett primuthomo Adamin animam> Stimulut autem mortis peccatum ttt. Sagilla morlis
vivenltm.Hoctestimoniumex lege. Novuthnut Adami peccatum, per quod aniraae jugulanlur. Vtriuseero
in Spiritum vivificanlem. Cur liomo secundus, vel1 ' peceati lex. Forlius flt per scientiam peccalum. Cur
Adam novissimus post tot homines dicitur? Primus; virtus peccati lex, si lex bona esl? Quia peccalum
Adam habelur quisquis vesligia ejus imitatur : po-• per bonum operalum est mortem, ul fiat supra mo-
slremu» UIsest qui Domini rotigia gequitur. Novis- dum, hoc est, majores vires ex praevaricationeacci-
KSS IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. S54
rrial. Deoautem gralias, qui dedit nobh victoriamper A\.veniret. Venietautem cum ei vacuum fuerit. Vigilate,
Dominumnostrum Jesum Chrislum. Vicloriam illius stale in fide, viriliter agile, ef confortamini: Omnia
peccali in quo lex infirmabaiur, per carnalem no- veslra in charitate fiant.. Ideo ibi permanebo, quia
stram voluptatemquam Chrrstus cruce sua deslruxit. cum mibi evidens nata sit opportunitas prsedicandi,
Itaque, fralret mei dilecli. Reddita ratione resurre- et plurimi sint qui resislant, plurimis autem Deus
clionis, dequa haesitabant, horlatureos in Dei opere ostium cordis aperuit, et mulli non credentes resti-
permanere, jam certus de retributione futura. Sta- lernnt. Obsecro autem vos, fratres : nostis domum
bilet estoteet immobiles,abundantes in opere Domini Slephanmet Fortunali, quoniamsunt primitimAchaim.
temper. Nemo vos de hoc gradu spei moveat ullra. Vel fide primitiae , vel honore. Et in minhterio san-l
Scientesquod labor vester non est inanis in Domino. clorum ordinaverunt seipsos. Ad docendos sanctos
Hoc est, non sine causa iaboratis. vel necessaria eisdem ministranda. Ui el vos subditi
CAP.XVI.— De collectisautem qumfiunt in san- sitis ejusmodi, et omni cooperanli, ct taboranti. Qui
ctot, ticut ordinavi ecclesih Galafim, ita et vos facile. nobiscum vel illis cooperaiitur in Evangelio Christi.
De sumptibus dicit qui per singulas ecctesias collecli Gaudeboaulem in prmsentia Stephanm, et Forlunati,
Hierosolymam sanclis pauperibus mittebantur. Per et Achaici. Qui pracsentes sunt apud vos. Quoniam
unam sabbati unusquisquevestrum. Una sabbati, do- B ' id quod vobisdeeral. In scientia. Ipsi suppleverunt.
minica dies est, sicut in Evangelio scriptum est Do- Per doctrinam, velexemplo. Refeceruntenimetmettm
roinum una sabbati resurrexisse. Apud se seponat,re- spiritum et testrum. Meum spiritum gaudio de veslro
condensquod ei bene placuerit : ut non ctim venero profectu, vestrum vero de instructione doctrinae.
tunc colleclmfiant. Cum autem prmsensfuero, quos Cognoscileergo qui hujusmodi sunt. Salutanl vos Ec-
probaverilisper epistolas, hos mitlam perferre gratiam clesimAtim. Salutant vos in Domino semper multum
vestram in Hkrusalem. Ut paulatim reponentes non AquilaetPrisca[Vulg. Prhcilla]. Sicut alibi: Cognosci-
una bora gravari se putent, ut bilares sint datores te eos qui ila arobulanl sicul habetis formamnostram.
qui diligantur a Deo. Quodsi dignumfuerit, ut et ego Hic cognoscite pro honorate, agnoscentes eorum la-
eam, mecumibunt. Si talis fuerit oblatio vestra, ut borem. CumdomeslicasuaEcclesia. Domesticacongre-
perme digne possit offerri. Veniam autem advoscum gatio fraternilatis Ecclesiadicitur. Salutanl vosfratres
Macedoniampertransiero. Nam Macedoniam perlrans- omnes,apud quos etiam hospitor. Salutate invicemin
ibo. Apud vos aulem forsilan manebo, vel eliam hie- osculo sancto. Non ficto , sicul Judas. Salutatio mea
mabo,uf vosmededucatis quocunqueiero. Nolo autem manu Pauli. Si quh non amat DominumJesum Chri-
vos modoin transitu videre. Quia se habent Macedo- sium, sit anathema, maranalha. Quombdoillis qui eunr
nes, ut non sit necesse apud eos diutius demorari. " amant redemptio venlurus est Christus , ita his qui
Apud vos autem necesse est ut maneam vel hiemem : eum non amant, anathema illis venit :*id esi, ut illos
multa enim sunt quaecorriganlur in vobis : nam et abominetur et perdat. Gratia Domini Jesu Christi
medieus ibi moram habet, ubi plures aegrotant. vobiscum. Subscriptio est : hoc est, sit vobiscum
Spero enim me aliquantum lemporis manere apud vos, gratia semper, sine cujus auxilio subsistere non po-
si Dominuspermteerit.Permaneboautem Epheti
usque testis, nec aliquid boni facere. Charitas mea cum
ad Pentecotten. Ostium enim mihi apertum esl ma- omnibusvobis in ChristoJesu. Non saecularicharitate,
gnum et evidens,et adversariimulli. Si autem venerit ut quomodo vos ego diligo, ita vos alterutrum dili-
Timolheus, videte ut sine limore sit apud vos; opus gatis in Christo qui dixit : In hoc cognoscetur vos
enim Domini operalur sicut et ego. Ne quis
ergo illum disciputos meos esse, si invicem diligalis. Amen.
spernat. Deduciteautem illum in pace, ut veniat ad Conflrmatio benedictionis est, amen. Sicut ipse su-
me ; exspecloenim illum cum fralribus. De
Apollo perius dicit : Quomodo dicit amen super tuam be-
aulem fratre, multum rogavi eum ut veniretad voscum nedictionem.
fratribus : et utique non fuit volunlas ejus ut nunc

AD GORINTHIOS EPISTOLA SECUNDA.

ARGUMENTUM. D tris se missum : Dei autem voluntalem justam et
Post actam pmnitentiamconsolatoriam scribit eh a rationabilem esse nullus ignorat. El Timolheusfrater.
Troade,et collaudans eos horlatur ad meliora. Non dixit Paulus et Timotheus, quia non ambo apo-
CAPUT PRIMUH. Paulus AposlolusJesu Christi. Quae- stoli. Ad Philippenses vero, ubi auctoritas non taniuia.
ritur curin omnibus Epistolis, contra usum erat neccssaria, sic incipiUPaulus et Timotheus servi
scribendi,
. primosuumnomen ponat,et siceorum quibus scribit; Jesu Christi : quiaambosuntservi. EcclesimDei ques
sed hoc auctoritatis est apostolicaeet ordinis, quia est Corinthi. Erat eniro ibi Ecclesia, et non Dei. Cum
minoribus se scribit, sicutsolentjudices ad eos quos sanctis omnibus qui sunt in universa Achaia. Possunt
regunt praeceptadirigere. Per voluntatem Dei. Sicut sancii hic accipi, non solum baptizati, sed et sacer-
ad Galatas dicit: Non ab hominibus, neque per ho- dotos Dei, sicut in prima : Cum otnnibus qui invo-
minem; simui ut oslenderet non sine voluntate Pa- cant nomen Domini. Et ad Pbilippenses : Cum epi-
PATROL.LXVIII. 18
SBS MUMASli ADROMETANIEPISC. S56
scopis et diaconis; ideo aulem poslea posuit sacer-, A simul notandum quod nisi laborans non dicitur ad"
dotes, ne parum inlelligentibus eos in Ecclesia non juvari. /n orattone- pro 'nobis. Multum valet ora-
comprehendisse videretur. Gratia vobis, et pax a Deo tio omnis Ecclesiae. Vt ex mullorum pertonh
Patre nostro, et DominoJesu Christo. Sicul nos sole- ejut qum in nobit ett donationis per multos gratim
mus initio epistolarum precari salutem, pro hoc agantur pro nebis. Ul ex multarum eonventu perso-
Apostolus semper gratiam ponit. Benedictus Deus, et narum, videlicet infantium, juvenum, senum, pro eo
Pater Domini nostri Jesu Chrhti. Gratias agit Deo quod vobisdonali sumus, Dorninogratiae referantur.
quod consolationem ideo accipiunt, ut ipsi atios con- Nam gloria nostra kmcest , testimonium conscienlim
sotentur. Pater mitericordiarum. Quia ex ipso est nostrm, quod in timplicitate et sinceritale Dei. Ideo
omnis misericordia. Et Deut totiut contoiationit. To- glorior in tribulationibus, quia conscientia mea non
tiusconsolationis, quia perfecte consdatur, nec mi- reprehendit me lucri vel gloriaecausa praedicare, sed
nor est tribulatione consolatio. Quia contolatur noi in simpticitate vestram salutem requirere. Et non in
in omni tribulationenostra. Non in aliqnibiis. Ut pos- sapimlia carnali, sed in gratia Dei conversatisumus in
simus et ipsi consolari eos qui in omni prestura tunt, mundo. Non subdole docentes, sicut est sapienlia
Proplerea nos liberat, ut ipsi possimus alios conso- caraalis, quae mercede distrahitor, sed gratis, sicul
lari, ac sic formam nobis dat alios consolandi. Per B a Deo accepimus, vel Dei causa praedicavimus.Abun-
exhortationemqua exhortamur el ipsi a Deo. Et per dantiut auiemad vot. A quibusnec victum qui nobis
exhortationem qua ipsi a Deo consolamur, agnosci- jure debebatur, accepimus. Non enim alia tcribimus
mus quod Deus neminem derelinquat, et .nulto magis vobis. Non erubesco, quia etiam vos scitis certum
in futuro rerouneret, etiam quos in praesenti non de- esse quod dico. Quam qum legislh et cognosath. Haec
serit. Quoniamsicut abundant passionesChristi in no- legentes in epistola, quae cognoscatis in conscientia.
bis. Passiones pro nomine Christi. Ita et per Chri- Spero autem quod usque in finem cognotcelh. Non
slum abundai consolatio noslra. Sicut Petrus est de mulabo propositum metim.Sicuf ef cognovisthnos ex
carcere liberatus, et Paulus visione Domini, et voce parte. Quia nondum est finis: cum autem venerit fi-
confirmatus in templo. Sivt autem tribulamwrpro ve- nis, lunc ex iniegro cognoscetis. Quia gloria vestra
stra exhortationeet salute, siveconsolamur pro vestra sumus, sicut et vos nottra. Sic est gloria disciputis de
consolatione. Quia vos exhortamur ad salutem, sive bono doctore, quomodo el magister in bonis discipu-
ut vobis exemplum "tolerantia praebeamus. Sive ex- lis gloriatur. /n die Domini noslri Jesu Chrisii. Ubi
hortamur pro veslra exhortalione, qum operalur tole- et veri magistri et boni discipuli probabuntur. Et
rantiam earumdem passionum, guas ef nos patimur. hac confidentia volui prius venire ad vos. Hac con-
G
Propterea nos liberamur, ut i|>si reconfirmemini, scientia, quia nibil atiud vestrum quaesivimus, quam
non vos debere pertimescere passiones : sive ut hor- salutem. Ut secundam gratiam haSeretis, et per vos
temur palienter haecferre, quaepraeseolemet futurami transire in Macedoniam. Et ilerum a Macedoniave-
habent consolationem. Ut spes nostra firma sil proi nire ad vos, et a vobis deduci tn Judwam. Quia in
vobis, scientes quoniam sicut socii passionum estis, primo adventu primam habuistis : aut certe poeni-
sic eritis et consotationis.Quia certi sumus. iVonemtn tentiam secundara gratiam voluit intelligi, quia pii-
volumus ignorare vos, fratres, de tribulatione noslra, ma est baptismi. Cum ergo koc voluhsem, nunquid
levilateusus sum ? Quia promissum nonexhibuerat,
quw facla est in Asia. Suas narrat passiones, ul illi
cognoscant se parva pati, roaxime cum II11talia sint ne hoc levilatis esse putarenl, veraciter et sapienter
perpessi, qui vice Christi fuerant destinati : compa- excosat. Auf qum cogito, secundum carnem coyito.
ralione magistri erubescant discipuli suam dolere Secundum voluntatem carnalem. Carnale est, nulla
injuriam, cum magistrum majora pertulisse cogno- existente causa, non facere quod promitias , sicut
verint. Quoniam supra modum gravati sumus supra multi carnales homines facere solent. Ut sit apud
virtutem. Pressura tribulalionum. Ita ut tmderet nos me Est, et Non ? Ideo non cogito secundum carnem,
etiam vivere. Ita ut mori cuperemus. Sed ipsi in nobisi ut non mentiar. Fidelis autem Deus: quia sermo no-
•
ipsh responsum mortis habuimus. Ipsa mors nos do- **sler qttifuit apud vot, non est inillo Est, et Non : sed
cuit orone humanum auxilium defecisse, el ab ilio est in Ulo Est. Non est in illodubietas, nec vobis su-
solo sperandum esse rentealirm, ttrt efiam moTtfldsi Ttriisaltquahdo mentiti. Deienim Filius JesusChrhtus,
suscitare possibile est. Vl non simusfidentesinnobh. qui in vobis per nos prmdicatus est, per meetSilvanum
Sive etiam desperemus de vita. Facit locus iste con- el Timotheum, non fuit in illo Esl, et Non. Contra
tra eos qui cathoftci sunt, et suts nliquid meritis> Manichaeos, qu! Christum falsam carnero babuisse
tribuere praesumttht. Sed in De'o, qui susdiiat mor- conflrmant : et contra Arianos, qui negant Filium
tuos, qui de tantis pericutis erlpuit nOs, eteruit, Nohi serhper fuisse: cura ipse loculus sit Moysi: Ego sum
in nostra vel prudentla, vel cftutela, neque in vir- qtri sum ; et: Qui est, misit me ad vos ; quia ipse
trjtibus nostris, quia maledictus qui ponit fiduciami et erat, et est, et serhper est ; quia nunquam non
carnem brachii 'suT.th qwemsperdmus, quoniam dd- est. Sed e$t, in itlo fuit. Hoc est, veritas, et immu-
huc et eripiel. Prsescil se adhue passurum, qui spe- tabifttas ; sicul Moyses dicit: Qui est, misit me. Ille
rat se liberandum. Adjuvantibusel vobis. Sicut etPe- est enim vere, qui semper idem est. Quotquotenim
Irus de carcere liberatus est bralionibus Ecclesiae: protnissienesteittml, in illo Esl. Ideo ei per ipsum
537 IN EPISTOLAMII AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 558
dicimut amen Dee.Veritaiis impletio. Ad gloriamno- A scribo eum recipi, ut non vos gravet, si per vestram
stram. Omnisveritas proraissionum in Christo est, duritiam desperaverit. Sufficititli, qui hujusmodiett,
quae.per nos ad gloriam Dei completur. Qui autem objurgatio hmc, qumfit a pluribus. Non solum de illo
confirmatnos. Quia dixerat : Per nos, modo hoc to- dicit, qui paternum poiluit toruro, sed de omni pec-
tum ostendit Deum facere, qui in eis ista omnia cante: quia multi peccaverunt, sicut prima docet
operatus est, ne sibi aliquid humana infirmitas arro- Epistola. Ita ut conlra magisdonelh, et consolemini,
garet. Vobtscumin Christo. Virlutibus. Et qui unxit ne forte abundantiori tristitia absorbeatur, qui hujut-
not Deut. Spiritu sancto, vel chrismate. Et qui si- modiest. Donetis veniam, et consolemini verbis Pro-
gnavitnot. Omhe quod intrinsecus est preliosum, si- phetae : Nolo mortem peccatoris, tantum ut conver-
gnalur. Ef dedtt pignus Spirilus in cordibus noslris. tatur. Et: Quacunque die conversus fuerit iniquus.
Omnis arrha pro pretii magnitudine datur : quantum Ne per desperationem indulgeniiae absorbeatur, pro-
ergo praemium est, cujus tanta est arrha? id est, fundo vitiorum vel a diabolo absorptus, ad infideli-
gratia Spiritus. Ego autem. Reddit causas quare non t.itis et blasphemiae praecipilia deducatur. Propter
ierit, non suae leviuti, sed illorum infirmitati depu- quod obsecrovos, ut confirmelisin illum charitatem.
tandum. TestemDeum invocoin animammeam.Quem Ut per prophetiam se agnoscat veniam consecutum,
solum animaesecreta non fallunt. Quod parcens vo- B 1 qua Deusdixit: Nolo mortem morienlis. Ideo enim
bis, nonveniuilra Corinthum.Ne in vobis acrius vin- tcripsi, ut cognoscamexperimentum vestrum, an in
dicarem. Non quia dominamur fidei veslra. Non quia omnibusobedientetsilis. Ideo hanc secundam scribo,
ideo credidislis, ut vobis domiiiemur, sicut in lege ut videam, si quomodo obedistis in excommunican-
sacerdotes, et ideovos terremus, sed omniaad emen- do, sic obediatis in recipiendo. Obedientia enim iila
dalionem vestram facimus, ut et bic in conscientia perfecta et vera est, quaein nullo contemnit. Cui au-
et in perpetuo gaudeatis. Non quod iterum quasi temaliquid donastte.Pro donaverilis. Et ego. Sicut
servi metu cogamini, sed ipsi libertati adjutorium vobiscum vindicavi, ita et vobiscum dono. Nam et
damns, he dum ejus mehsuram servare non nostis, ego quod donavi. Et ego quod dooavi, non in mea
ruatis in pejus. Sed adjutores sumus. Cooperatores. persona, sed Christi qui dixit: Quae solveritis in
Gaudu vestri. Nam fide stethlis. Liberi eslis, si non terra,4runt solutaet in coeto.Si quid donavi, propter
peccatis. Gaudet conscientia, cum bonorum operua vos. Ne vos gravemini. In ptrtona Chritti. Quia per-
recordatur. Doctoris gaudium est discipulorum pro- sonam gerimus Christi. Utnon circumveniamuraSa-
fectus. tana. Similiter enim circumvenit per nimiam severi-
CAP.II. Statui autem hoc ipse apud me. Cogilavi, tatem nostram, ut pereaut aniroaedesperando, quo-
vel disposui. Ne iterum in trhlitia veniremad vot. C modo et per nimiam bonitatem nostrara non corri-
Qui primum in gaudio veneram, quando credidislis. gendo : unde Salomonait: Nondeclinesad dexteram
Si enim ego contristovos, et quh est qui me tmtificet? neque sinislram. Quamvis tota epistola contra Nova-
Ad hoc vos contrislo, ut gaudeam de vobis. IVtsiqui tianos sit, taroen bicevidentissimeostenduntnr adia-
contristalur ex me? Qui enim contristatur, inlelligit bolo circumventi pomitenliam denegare. Non enim
se peccasse; sicut aeger,qui dolorem adbuc senlit, ignoramvs cogitaliones ejus. Hae sunt versutiaeejus,
potest recipere sanitatem. Et hoc ipsum scripsi vo- ut per immoderata bona fallat incautos. Qumvenis-
bte. Ideo scripsi, ut lilteris correcti praesentem me; tem autemTroadempropter EvangeliumChristi. Modo
gaudere faceretis. Vt noncum venero, trhtitiam super illis vult probarequanto amplius eos diligat, et qoa-ra
trhlitiam habeam. Trblitiam enim habeo, quia pec- sit eorum causa sollicitus, qui cum illi omnia essent
catis : augetur ergo tristiiia, si vos ad perfectum, prospera, nuliam tamen habuit requiera quia non
non emendatis. De quibusoportuerat me gaudere. De; invenit Titura, quem miserat ad eos, ut ei nuntiaret,
quibus me nunquam oportuerat conlristari, sive de si se correxissent, hoc ut intelligant eum omnia pro-
emendatione gaudere. Confidens in omnibus vobis, pler charitatem fecisse. Et ostiummihi apertum estet
quoniammettmgaudium omnium veslrum est. Confi- in Domino: non habui requiemtpirilui meo. Ostium,
dens vos omnesintelligere, quia lunc verum gaudiumi aditus, vel opportunitas praedicanti, vet quia corda
babctis, si ego gaudeo. Nam ex multa tribulatione et! eorum aperuit Deus quibus ille praedicabat. Eo quod
angustia cordis. Et hic intelligendura quam sollicilii non inveniremTitum (ratrem meum. Eo quod non re-
erant apostofide omnium salute. Scripsi vobh per disset ad me, ut me de vobis faceret certiorem. Sed
muttas lacrymas. Priorem epistolam. Non ul contri- vale fackns eh profectut tum cito. Inde exii, quamvis
slemihi, sed ut sciatis quam charilatem. Non quo mei occasionera habuerim praedicandi: et eis vale feci,
vester dolor deleclel, sed quia curari aliter non po- qui crediderunt, quorum cordis ostium aperuit Deus.
test. Abundantiushabeamin vobis. Ne dicerent: Noui /n Macedoniam.Unde et celerius de vobis audirem.
soli nos peccavimus. Ex abundanliori sollicitudinei Viciniorest AchaiaeMacedonia. Deo autem gratias,
majorempotestis charitatem probare. Si quis autemi qui semper iriumphat not in. Christo Jetu. Trlum-
contrislavit,non me contristavit. Quia per illius pec- pbare nos facit sive in nos ipse triumpbat. Et odorem
catum eliam vos correpti amplius proflcitis, sive quiaL notitimsummanifestat per not in omni loco. Et quia
emendavit, non per omnia conlristavit. Sed ex potte. primo credentes modicum aliquid quasi odorem fi-
Quasi bonus nocuit. Ul non onerem omttetvot. Ideor dei cognoscerepoterant. Quia Chrhti bonus odor tu-
559 PRIMASHADRUMETANlEPISC. 560
mus Deo. Odor notitise Dei per doctrinam et signa .A inexcusabiles fuerunt qui extrinsecus legem h.ibe-
manifestatur. Odor autem ideo, quia sentitur po- bant, quanto magis nos qui verba ex ore Christi in
tius quam videtur. Bonus odor prsedicalio sancta corde suscepimus! Fiduciam autem lalem habemus.
est, et vita bona : qui amant falem, bono odore vi- Qua scimus vos per nos Christo credidisse, vel quia
vunt: qui invident, bono odore moriunlur. In his nos non humana epistola, sed Dei gratia coromendat.
qui salvifiunt. Gratiae ejus. Et in hh qui pereunt. Ju- Per Chrhtum ad Deum. Non per nos, qui sine ipso
dicium ejus justissimum. ln his qui salvi (iunt, uti nihil sumus. Non quod suffickntes simus cogitareali-
Tabita : et in bts qui pereunl, ut Hymeneus et Ale- quid. Si nec cogilare, quanto magis facere! sicut el
xander. Alih quidem odor morth in mortem, alih au- Dominusdicit in Evangelio : Sine mc nihil potestis
tem odor vitmin vitam. Unus odor quomodo et viiam facere. Hinc cognoscamus quia per nos nihil sumus,
et mortem confert ? sicut enim sotis aspectus sanis nisi Domini misericordia et gratia regamur. Vutt
ocuiis claritatem, lippientibus affert caecitatem ; ita ergo ostendere nihil sua virtute vel prudentia se fa-
doctrina Christi obedientibus vita, contradicenlibus cere, cum utique pauci, si non Dei gratia, nunquam
mors est. Item aliter : Odor bonus baptisma Cbristi totum mundum salvare potuissent. ideo autem hoc
est:qui hoc in Ecclesia catholica accipit, bono odore prsemisit, quia dicturus erat, tanlo majus se mini-
vivit; qui in baeresi, bono odore moritur. Ilem aliter: B sterium suscepisse quam Moyses, quanto majus est
Amasti bene agentem, vixisli bono odore ; invides Novum Testamentum a lege, ne quid sibi arrogare
el delrahis bene agenti, mortuus es bono odore. Et videretur : quod ideo dicebat, ul eos et a falsis apo-
ad hmcquis lam idoneus? Quis per se, aut suis viri- stolis revocaret, et nealiquid meritis suis ascriberent.
bus, nisi illo inspirante et donante, sine quo nihil A nobh quasi ex nobh; sed sufficientidnoslra ex Deo
psssumus ? nam quis hoc comprehendat, [quomodo est. Quasi nostra sapientia, velvirtute, ulnihilviribus
gralia Dei alios salvat et alios re.linquat? Non enim suis depulet humana fragilitas. Qui el idoneos nos
tumus sicut plurimi, adulterantesverbum Dei, sed ex (ecit minhlros Novi Testamenti. Ad hoc implendum
tinceritate. Pseudoapostolos taxat, humanum sensum idoneos nos fecit. Non littera, sed spiritu. Non legis
divinae prsedicalioni miscentes, sicut in Isaia dicit: liltera, sed spiritalium. praeceptorum. Nec liitera
Caupones tui miscent vino aquam, id est, meraedo- malum est, quia occidit : sed mali sunt quos prae-
ctrinae adulationis verba quibus homines non tam varicatione convincit: aculeus enim mortis, pecca-
ebrietate ferveant, quara delectatione tepescant. Sic- lum; virtus autem peccati, lex : auget peccati desi-
uf ex Deocoram Deo. Praecessit, et scientes nos ab deria, et inde occidit; lex enim sola littera est eis qui
ipso coram ipso loqui. In Chrislo loquimur. ln per- eam legere noverunt et implere non possunt : quae
sona Christi, sicut ipse docuii. G non est adjutrix legentium, sed testis peccantium,
CAP.III. lncivimus iterumnosmetipsoscommendare? quae mortificat peccatores. Caeterumipse dixit: Lex
aut nunquid egemus sicul quidam ? Non ut comraen- sancta, et^mandatum sanctum. Cur ergo ministralio
demur vobis, iaudamus vos, sed ne ab aliis seduca- morlis dicitur, si bona est lex? Nec mireris, cum
mini, cogimur memorare haec. Commendatitiisepi- etiam de praedicationeEvangelii dictum sit: Christi
stolis ad vos, aut ex vobh ? Quos non commendat bonus odor sumus Deo, in his qui satvi fiunt, et in
gratia virtutum, illos digne commendant litterae ami- his qui pereunt, et reliqua. Ad Judaeosenim dicta est
corum. Ephtola nostra vosestis. Sicul in prima dicit: Iex minisiratio morlis, ad quos et in lapides scripta
Signaculum apostolatus mei vos estis : epistola com- est, ad eorum duritiam flgurandam : non ad eos qui
mendatitia. Scripla in cordibusnostris. In conscienliis legem per charilatem iroplent. Ipsa enim lex, quaein
nostris esi, nos vobis praedicantibuscredidisse. Qum litteris est figurata lapideis, dicit: Non adulterabis;
scitur et legitur ab omnibus hominibus manifestati. non mcechaberis, et reliqua. Occidit autem pecca-
Oranibusmanifestum est, vos Cbrisio per nos credi- tores, cum transgrediuntur. Quomodo ergo lex spi-
disse, conffrmante doctrinam nostram Spiritu san- ritalis? Quidam putant quod Iitteraeintellectus occi-
cto per virtutes: sive hinc vere cognoscemini Chri- dit : non intelligentes quia nec ubique historia, nec
sti esse, quodejus Spiritum accepistis. Quoniamepi- D ubique possit allegoria servari. Nam sunt quaedamin
ttola eslis Chrhti, minhtrala a nobh, et scripta, non flgura dicta. Si praeceptum vetimus in allegoriam
atramento, sed Spiritu Dei vivi. Invisibili. Non in ta- vertere, omnem eorum enervamus virlutem, et ape-
bulh lapideh. Judaei in dura materia legem accepe- ritur janua delinquendi. Littera enim eceidit: spiritus
runt, significanle duritiam eorum : sicut yelamen aulem vivificat. Dum credentes facit, et spiritalera
Moysi ostendebat velamen cordis eorum. Quamvis intellectum infundit, ut opporlune unaquaeque res
et nos legem Christi scriptam habeamus, tamen intelligatur. Quod si minislralie morth litterh defor-
primo non quasi absentes, scd praesentesscriptis ta- malain lapidibus, fuit in gloria. Insensibilibus, ut
bulis corde nostro Dominiverba suscipimus : Evan- dura corda merebantur Judaeorum.Ita uf nen posstnt
gelia vero poslmodum propter memoriam scripta filii Israel inlenderein (ackm Moysi, propter gloriam
sunt posierorum. Hinc jam differentiam inducit legis vultus ejus. Contra Manichaeos: nunquam Apostolus
et gratiae. Sed in tabulh cordis carnalibus. Ubi est fi- possitcontrariacomparare, nec minorem suam quam
des et gratia Spiritus. Vult ostendere nbbis plus col- Moysigloriampraedicare, nisi quia idem Deusutrius-
latum, qui legem in corde accepimus. Si ergo illi que Testamenli est conditor. Qum evacuatur. Quia
 561 IN EPISTOLAMII AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 562
visibilis gloria evncuatur per gloriam Evangelii : sed A . nitimur. A ctaritate. A gloria praesenti, quae non fini-
ita evacuatur ut proficiat, sicut infantia evacualur in tur, sed proficitad futuram. Inclaritatem, tanquam a
juvenlute, et semen in fructu :.melior quidem fructus Domini Spiritu. Gloria in gloriam.
semine, sed nunquam sine semine fructus; et non CAP.IV. Ideo habentes kanc minhlrationem. Apo-
perit, sed multiplicatur semcn in fructu, sic evacua- stolatus. Juxta quod misericordiam consecuti sumus.
lur, sicut ipsedicit in prima propheliam et scientiam Quia per nos idonei tanlo ministerio non eramus,
destruendas, dicens: Cum venerit quod perfectum misericordiam illius, quae nos praevenit, jugiter im-
esl, evacuabilur quod ex parte est. Quomodo non ploramus. Non deficimus. Non deficimus in omnibus
magisministratioSpirilus. Sicut enim injuria fit Veteri tribulationibus. Sed abdhamus occulta dedecorh, non
Testamento, si dicatur non ab eodem Deo conditum ambulantes in astulia. Per gratiam Dei abjicimus ab
a quo Novum , ita Novoflt injuria si Veleri compara- hominibus occulta vitiorum. Dedecusest enim Chri-
tur. Erit ingloria? Nostra, quaenon evacualur, quia stiano, dedecorose vivere. Neque adulteranies verbum
perfecta est. Nam si ex minisleriodamnationh gloria Dei. Sicut illi qui laetificant homines verbo Dei, ser-
ett. Exposuit ministrationem mortis. Multo magh monero vilem admiscent, et per terram repent, ex-
abundat minhterium justitim in gloria. Qua juslitia cusando peccala per adulalionem. Sed in manifesta-
justificat gratis, vel exspectat ad pcenilentiam. In ]B tione veritatis, commendantesnosmetipsosad omnem
gloria aelerna. Nam nec glorificalum est quod claruil conscientiam hominum. Sed iia manifestum est om-
in hac parte, propler excellentemgloriam. Ad compa- nibus verum esse quod dicimus, ut" etiam eorum
ralionem gloriae Evangelii obumbralur gloria legis : conscienlia testimonium nobis perhibeat, qui resi-
sicut orto sole Iumen lucernae caecatur, cum tamen stunt.Coram/teo.Coram Deohocfacimus.non propter
suo tempore raagnum videatur habere fulgorem. Hoc homines : quamvis ex hoc ipso et hominibus placea-
ostendit Domiuus, cum ascendens in montem solus, mus. Quod si eliam operlum esl Evangeliumnostrum,
sptendore solis dicitur radiasse : cum tamen Moyses in his qui pereunl est operlum. Quasi aiiquis illi dixis-
et Elias visi in gloria referantur, et ideo vox Patris set: Sed vestram praedicationem non omnes intelli-
ipsum jam solum audire nos praecepit. Si enim quod giint. Sed infideles, inquit, vel pseudoapostoli non
tvacuatur, per gloriam esl, multo magh quod manet, intelligunt. Nam credentes Deorevelante intelligunt.
iu gloria esl. Si evacuandum per gloriam datum est ln quibus Deus. In pseudoapostolis. Hujus smculi
Testamentum, quomodo non manens in gloria est? excmcavit mentes infidelium. Polest sic accipi Deus
Habentesigitur taletn spem. Talem spera gloriae, quae saeculi,quomedo princeps mundi : quia ipse sibi in
per fidem ambulamus. Mulla fiducia utimur. In eo infidelibusvindicat principalum : sed propter calum-
quod idoneos nos fecerit Deus. Et non sicut Moyset fG niantes ila pronuntiandum est ut dicamus , Deum
ponebatvelamensuper (aciem suam. Jam nos non sic mentes infidelium hujus saeculiexcaecassemerito in-
facimus, quia hic omnes gioriam vident Christiani. fldelitatum, sicut ipse Salvator ait: In judicium veni
Vt non intenderent filii Israel in faciem ejus. Usque in mundum, ut qui vident caecifiant. Et ipse Aposto-
ad revelalionem ejus : sic et lex non inlelligitur, lus dixit alibi: Quia non crediderunt veritati, mittet
usque dum in flne ejus Christo credatur : quia ipse iilis Deus spiritum erroris : quia permittit dari non
cst finis tegis, quo nobis est perveniendum. Quod credentibus sibi: sicut si medicus aegrum inobedien-
evacuatur. Velamen in fine, et nunc in Christo. Sed lem deserat, ipse eidicilur segritudinem prolongasse,
obtusi sunl sensus eorum usque in kodiernum diem. cum totum ejussit, qui eum audire contempsit. Si
Nisi enim credideritis, non intelligeti.<•Idipsum vela- lamen rursum obediat, veniet ad salutem. Vt non
men in leclioneVelerisTestamenti manet. Cujus ille fulgeat illuminatio Evangeliiglorim Cltrhti. Quia caeci
flguram gestabat in facie. Non revelatum. Quandiu sunt, clare lucentem solem videre non possunt. Qui
non credit Christo. Quod in Chrhto evacuatur. Qui est imago Dei. Sive imago expressa substantiae, sive
est finis legis. Sed usquein hodiernumdiem, cum legi- quia sine peccato. Non enim nosmetipsosprmdicamus:
tur Moyses, velamen est positumsuper cor eorum. sed Dominum Jesum Christum. Qui enim propria
Ignoraniiae in cordibus Judaeorum. Cum autem con- D ' commoda quaerit, non Christum praedicat, sed se :
versusfuerit ad Deum, auferetur velamen. Aliquis ex sicut qui suo ventri deserviunt. Nos autem servos
illis quomodo Moysesconvertebatur. Dominusautem veslros per Jesum. Quia vestris commodis servimus
spiritttsest. Nihil in illo obscurum , neque composi- per exeroplum ejus qui formam servi suscepit: non
lum; libcr estspiritus, et idcirco non potesl velamen propter avaritiam, nec gloriam. Quoniam Deus, qui
accipere, sed magis ipse revelat. Ubi autem Spiritus dixit de tenebrh lucem sptendescere. Contra omnes
Domini, ibi liberlas. Qui autem Spirilum Domini ha- iniroicos Veleris Teslamemi. Qui illuxit in cordibus
bct, omnia iibere conspiiit : Spiritus enim omnia nostrh. Primo per Chrislum, ut per nbs alios illumi-
scrutalur. Nos vero. Fideles. Omnes revelata facie. _ naret. Ad illuminationemscientim claritath Dei. Ma-
Non pauci, sicutMoyses. GloriamDomini specuiantes. nifestaiionem. /n facie Christi Jesu. In persona
Evidenlcr et clare Domini gloriam intelligimus, vel Cliristi. Sed et hoc adverte, quod hic Trinitatem in-
flde cernimus. /n eamdem imaginem. Quam Chrislus dicavit. Deus qui dixit de lenebris lumen splende-
ostcndit in monte, sicut alibi, Qui transformabit cor- scere.Spiritus sanctus intelligitur.etad illuminationem
pus humililalis noslra?. Transformamur. Quotidie id scienliaeclaritatis Dei, Palrem agnosce. In facie Jesu,
 505 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 5G4
Christi, Filium designavit. Habemut aulemthtsaurumn A , deficimus.In tribulationibus st opprobriis. llli tribu-
Miumin vasit fielilibus,ut subiimilassit virlutis Dei,, lationibus non deflciebant. Nos vero si non laudamur,
et non ex nobis. Tiiesaurum gratiae spiritalis, quaa deficimus. Sed Ucet h qui foris est, uoster homocor-
signa facimus, in fragili corpore bajulamus, in quo 0 rumpitur : tatnen is qui inlus est, renovatur de dit in
etiam frequenter cum atios sanemus, ipsi infirma- diem. Licet corpus tribulationibus et passionibus cor-
mur, ut quaefacimus, non nostra virtute, vel nostriss rumpatur; sed anima spe futurorum quotidie confnr-
meritis, sed sublimitatis Dei esse intelligaiur. /nn laiur ad omnia toleranda. Id enim quod in prmsenti
omnibut iribulationempalimur. Tribulationem perse- ett momentaneumet tevt tribulationisnoslrm. Quanta-
culionum vel laborum. Sed non angustiamur. Csedi- vis pcenapraesens, et quandiulibet perseverans, ad
bus vel opprobriis. Aporiamur, sed non dettituimur: comparationemimmensaeet aeternaegtoriae, et facilis,
persecutionempatimur, sed non derelinquimur. Perr et brevis est, sicutalibidicit: Exislimo eniui quod non
consolationem spei non destituimur. Dejkimur, sed1 sint condignsepassiones liujus temporis ad futuram
non perimus. Usque ad desperationem vitaevenimus,, gloriam quae revelabitur in nobis. Supra modum in
sed non morimur : et elsi rooriamur, non periraus. tublimilale. Quia nec comparalio esse polest. Mter-
Semper tnortificationemJesu in corporenostro circum- num glorimpondut operatur in nobit. Quia illud leve
ferentes: ut et vita Jesu in corporibusnostris manife-. B
1 dixerat, ideo hic pondus posuit, servans meiaphoram
«tetur. Morlificationem tribulationum, sicut alibi: staterae. Non contemplanlibusnobh qumvidentur,sed
Quolidie morior per veslram gloriam : si enim com- qumnonvidentur. Qumenimvidentur,temporaliasunt:
morimur, et convivemus. Illi aulem qui non commo- quceautem non videntur, wterna sunl. Non considc-
riuntur, nec convivent. Semper enimnes quivivimus, rantibus nec bona quaevidentur, nec mala : quia
in mortem tradimur. Qui sumus in corpore. Propter neuirum eorum aaiernum est.
Jttum : ut et viia Jesu. Si paiiamur pro corpore ejusi CAP.v. Scimut enimquoniam. Quasi aliquis dice-
quod ille pro nobis passus est, et vitam Jesu, hoc ret: Si in hac vita baecpalior, quando isia accipiam,
est, iacorruptibiiitalera accipiet caro nostra morta- qui morior? ideo incipit gloriam resurrectionis osten-
lis , ut fiat immertalis. Manifestetur in carne noslrai dere. Si terrettrisdomus nostra. Hoc est, corpus, quod
mortali. Quia nondura apparuit quid erimus, vet per deterraiaciumest, etinquoinuoc saeculohabitamus.
nos iltius potentia innotescai. Ergo. Nunquid ergo? Hujut habilaliomsdistolvatur. Si anle adventum Do-
Hors m nobis operotnr, vila auttm in vebis? Increpat mini dissolvatur, velpassionibus, vel condiiionena-
eos quia crediderunt falsis apostolis, dicentibusid- Uirae.Quodmdificationem.Ipsam incorruptionein. Et
circo Paulum persecuiionibns subjacere, quia mino- Deo habeamus.Quia immortalem. Domumnon manu-
ris sit fidei, se vero per fidem tribulari non posse. C " faclam, mternam tn cwlis. Quia boc corporale quasi
Ostendil ergo econtrariose non propter infidelitatem, manu corporali dicilur facturo : hoc ipsum ergo spi-
sed propter iidem haec pati : illos vero causaro odii ritale per spiritum fiet. Nam et in hoc ingemhcimus,
non babere, per adulalionemet desidiam, sicut ait ad habitationemnotlram qum de caeloest. tngemiscimus,
Galatas: Ut crucis Christi persccutionem non patian- pro quo laboramus, quia nemo sine gemitu laborat:
tur, ideo cogunt vos circurocidi. llabentesautemeum- sicut partus ponitur pro dolore. Superinduicupientcs.
dem spiritumfidei,sicut tcriptum etl. Quem David et Sumus ergo aliquid induti, ut superinduamur. Si
reliqui patriarchae vel prophetae : quia ex fide qua tamtn vestiii,non nudi inveniamur.Si tamcn exspoliati
nos vivimus, una eademque vixerunt, incarnationem, corpore, non nudi inveniamur ab opere. Nam et qui
passionem, resurreciionemque Christi credentes fu- sumut in hoc labernaculo, ingemitcimusgravati, eo
turam, quara nos credimus factam, usque ad ipsun quod notumusexspoliari, sed supervestiri.Namet quod
Baptistam Joannem. Credidipropterquodlocututtum: vivi fuerint iuventi in advenlu Doraini, hoc ingemi-
et not credimut. propter quod et loquimur. Hoc testi- scuntetlaborant, ulnonexspolienturabignecum pec-
monio probal se credere. Si enim illi ideo loculus est, catoribus : sed cum juslis immortalilate superindui
quia credidit (nemo enim aliis sanaemenlis affjrmat, mereanlur. Vt absgrbeatur.Quodabsorbetur, non ap-
"
quod ipse non crtdii), ergo et nos qui loquimur, in- paret quamvis sit:sicut ferruro, si mitlatur in ignem,
quit, credimus, qui etiam propierea tribulamur, quod el manente materia totum ignis sil : quia ipsum fer-
illi crediderunl futurum, noscredimus faciiim.S<:itn- rum S]lendorem et calorem ignis assumpsit. Qttod
tes, quoniam qui suscitavit Jesum. Firmissime le- mortale est. Quasi langens corpus. A vita. jEterna
ncntes : baec esl perfecia fldes, a qua nec morie Qui autem efficilnos in hoc ipsum Deus. Deum dict
ilivellimur. Et not cum Jesu suscitabit et constituet hoc facere, ne cui incredibile viderelur. Qut dedif
tobitcum: Similiter suscitabit, si pro eo moriamur. nobis pignus spirilus. Quijam nobis pignus dedit spi-
Omnia tnim propter vos. Omnia ideo patimur, quia ritum, ul sciamus quia templum sui spirilus perire
perfecte saluiem vestram curamus. Illi vero propter non patitur, et ut quod loquimur, ipsius esse creda-
negligentiam suam nihil tale patiuntur. Vt gralia tis. Sequitur: Audentesigitur semper, et scientesquo-
abundans per muUosgraliarum actieneabundetin glo- niam dum sumus in corporc. ldeo audemus sperare.
riam Dei. Ut per multitudinem credentium, propter Peregrinamura Domino. Peregrinamur, quia adhut
abuudantem gratiam, et graliarum aclio abundet in non sumus in haeredilate paterna; ergo ut peregrini
gloriam Dei. Provtsr guod. Ideo non ccssamus. Non non debemus de hujus saeculi rebus magnopere cu-
£65 1N EPISTOLAMII AD CORINTIUOSCOMMENTARIA. 566
rare, sed necessariis conteuti omne desiderium et A etos, et: Ego non potui vobis loqui quasi spiritalibns.
sludium habeamus, quomodo ad patriam pervenire Descendebat, cum dicebat: Neque enim indicavi me
possimus. Per fidemenim ambulamut, et non ner spe- seire aliquid inter vos, nisi Christum Jesum, et hunc
ciem. Fide adhuc speramus, nondum specie posside- crucifixum. Charilas enim Christi urget nos. Necesse
mus. Audemusautem, et bonamvoluntatemItabemus. est nos aliquam partem ejus rependere charitati, ut
Prorsus audenter boc eligimus,sicutalibi: Desiderium pro ejus corpore paiiamurjqui mori pro nestra morte
habens dissolvi et cum Chrislo esse mulfo magis me- diguatns est. Judicantes hoc. Recogitantes, sivearbi-
lius. Magis peregrinari a corpore. Bene peregrinari : trantes. Quoniam si unus pro omnibus mortuus est,
quia ad eum sumus ilerura regressuri. Et prmsentes exao omnesmortui sunt. Et pro omnibus mortuus est
esse ad Deum.Ille ubique praesens est : sed nos illi Chrtelus. Solus iuvenlus est, qui ut immaculala ho-
tunc magis sumus quodammodo praesenles,cum car- siia pro omnibus moreretur, pro eis qni crant mormi
nis fuerimus fragilitale sejuncti. Et ideo contendimus, in peccatis. Ut et qui vivunt. Ei debemus vitam no-
sive absentessiveprmsenles,placereilti. Jam tales con- stram, qui eam in nobis sua morte reddidit. Jam nen
tendimus esse modo actu, quales futuri sumus in sibi vivant, sed ei qui pro ipsis moriuus est. Si quis
regno substanlia incorruplibiles, sine dubio el per- suas voluntates, et non Deifacit, sibi vivit; unde Do-
fecti. Omnetemm nos manifestarioportetante tribunal B minus : Si quis vult, inquit, post me venire, abneget
Christi.Pro magnitudine potestatis et judicis, magni- seipsum, et reliqua. Et resurrexit. Semper morti
tudo tribunalis et judicii aestimandaest: quanto enim resurreclionera jungit,proptercalumniam. Itaquenot
major potestas judicis, tanto major terror judicii sit, ex hoc neminem novimut secundum carnem. Quia illi
necesseest. Vt referat unusquisque.Recipiat. Propria veieruraexemplaCorinthiisproponebant.neminerano-
corporh, prout gessit. Quid est secundumea quae per vimus carnaliler circumcisum, etcarnatemsabbatum
corpus gessil, nisi secundum ea quae gessil eo tem- observantem, nuliiusveteris sequimur exemplum. Et
pore quo in corpore fuit? Quia de resurrectione si cognovimussecundumcarnemChrtetum.Etiamsiipse
tractat, vult ostendere in omnibus animam per cor- Christus carnaliter circumcisus est, et cum Judaeis
pus operatam esse, quandiu in corpore vixit. Nam omnia celebravit. Sed post resurreclionero ejus No-
anima sine corpore peccal, corpus sine anima non vum eslTestamentum. Sed mncjam nonnovimus.Jam
potest. Skemahim,tive bonum. Discedilea me, ma- non novimus ulterius passurum Cbristum, qui spiri-
ledicti; vcnite, benedicti Patris mei. Notandum quia taliter eum post resurrectionem totnm Deum esse in-
pcena mali malum dicitur. Sckntes ergotimoremDo- telligimus. Si qua ergo in Chrtetonovacreatura, vetera
mini hominibussuademut, Deo aulem tnanifestisumus. (ransierunt. Si quis novus est, nova in Cbristo crea-
Scientes quanius sit metus judicii Dei, bominlbns ' 2 tura, intelligat omnia vetera suotemporeessedisjun-
suademus, ut caveant in eum incidere. Deo vero ma- cta, et modo novo more vivendum. Ecce facta tunt.
nifetti tumus. Si quam docemus, aliter agiraus. Secuodum Isaiara. Omnianova. Quia etiaiu praecepta
Spero autem et in contcientih veitrh manifestos nos innovata sunt, dum implentur per gratiam Christi.
esse. Quamvis vobis de nobis male suggestum sit, Omniaautem ex Deo. Et nova et vetera ab uno Deo
pulo lamen quod non recipiat vestra conscientia de pro diversitate temporum sunt effecta. Quireconcilia-
nobisaliter suspicari quam novit, nec possit magis vit nos.Quiaper peccata ab eo fueramus aversi. Sibi
aliis tidem accommodare quam sibi. Non iterum per Chrislum. Per sanguinem et exemplum Christi:
nosmetipsos commendamus vobis. Quia superius ' quia et rederoit, et docuil, Et dtdit nobisministerium
dixerat se commendatiliisnon egere. Sed occasionent reconciliationis.Ut et nos alios reconciiiemus. Quo-
damus vobis gloriandi pro nobh. Contra pseudo- niam quidem Deuserat in Christo mundumreconcilians
apostolos, qui eis primo per delraclionem odium sibi. Non solum homo erat Christus, sed et Deus, id
ejus inserere volebant, ut eis fides facilius habere- est, Deus bomosecundum praesentiam ubique est,
lur. Vl habealh ad eos. Quid respondeatis. Qui tn nonsecundumeffectura; inChristo autem omnis ple-
fack gloriantur, et non in corde. Qui cum ad fa- niludo divinitatis inbabiiau Non reputans iUit detkta
ciem gloriantur de sua justitia ct nostra infirmitate, '.Dipsorum.Hocesi, induigens persolam fidem,quaegra-
cordis sui testimonio revincuntur, sive in carna- tisdonata est. Ef posuit in nobh verbum reconciliatio-
libus operibus legis. Sive enim mente excedimus, nis. Praedicationem.ut pro Christo nos reconciliemus
Deo : sivesobrii sumus, vobis. Quidam dicunt, sive bomines Deo. Pro Christo ergo legatione fungimur.
super hominemsapimus, idest,inexs(asisumus,Deo: Cujus vice legati sumus Dei. TanquamDee exhorlante
quia ptus est quam humanum quod loquimur : sive per nos. Non ex nobis dicimus, sed Deus per nos lo-
nostro sensuloquirour, vobis. Menteexcedere dicitur quitur. Obsecramus.Id est, tanquam vos Ctiristus ob-
doctor, quando alia et spiritalia loquitur : ul beatus secret. Quid reconciliari Deo? quia inimici eramus:
Joannes : In principio erat Verbum, et reliqua. So- nemo enim reconciliatur, nisi ex inimicitiis. Iniroicos
brie loquebatur, quando se humiliabat dicens :Ver- autem uos non natura, sed peccata fecerunl: unde
bum caro factum est; quod etiam significabant angeli inimiciillius, indeservi peccati. Quomodoautem re- j
in scala,quam viditJacob,ascendenteset descenden- concitiamur, nisi solvaturquodinternoset ipsuro se- J
tes, id est, doclores, ut ipse beatus Paulus ascende- parat, hoc est, peccatum? et ideo mediator Dominus
bat, cum dicebat: Sapientiam loquimur inter perfe- Christus, qui factus est sacrilicium, pro peccato offe-
567 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 568
rens seipsum. Pro ChristoreconciliaminiDeo.Hocest, A dicalur a vobis, Fauces ejus dulcedinis, et totus desi-
vice Christirogamus, ut convertamini«et credatis. derium. InSpiritusancto. Id est, ita nos ejus dono
Eum qui non noveratpeceatum. Deus Pater, scilicet possumusexhibere.si nos ejus dono dignos praepare-
Filium. Pro nobisfecit peccatum. Id est, sacrificium mus, et templumsuum,quodmandavitin baptismo,non
pro peccato pro nobis peccatum fecit. Hostia oblata violemus./n charitate non ficta. Cbaritassane non ficta
pro peccalo, peccatum dicebatur in lege, cum nihil est, si omnia quse nobis fieri volumus, aliis faciarous,
peccaret, sicut scriptum est: Et imponet manus su- sicul ait sanctus Joannes : Non diligamus verbo et
per caput peccati sui. Per quorum sanguinem san- lingua, sed opere et veritate. In hoc quoque non fi-
guis ille qui pro nobis effusus est praefigurabatur. cta est charitas, si delicia et culpas benigno affectu
Ita et Cbristus pro peccatis nostris oblaius, peccati in fralribus castigemus. In verbo verilath. Verbum
nomen accepit. Ut nos efficeremur justitia /toi.Non no- verilatis verbum est Christi, quod ex Scripturis pro-
stra. In ipso. Non in nobis. fertur,si tamen aple proferatur : et verendum ne
CAP.vi.Adjuvantesautemexhortamurvos.VerboDei. forte faciamus de veritate mendacium, vel iliud :
Ne in vacuum gratiam Dei recipiath. In vacuum gra- Nolitemenliri invicem. /n virtule Dei per arma ju-
tiam Dei recipit, qui cum Dei gralia non laborat, nec slitim.In virtute Christi per arma justiliae adversus
adjungit studium suum, ut possit Dei praeceptaipso JJ J diabolurodiroicamus : sive in virtute Dei, qui per
adjutore implere : qui non novus est in NovoTesla- arma legis diabolum superavit. A dextris et a sini-
mento, et novam vitam sectatur, cui nibif proficit stris. Nequeprosperis elevemur, nec frangaraur ad-
gralia Dei. Nam ad Galalas idem dicit: Non abjicio versis. Per gloriam et ignobilitalem.Gloria virtutum,
graliam Dei. Ait enim. Deus per prophetam lsaiam. ignobilitate carcerum. Per infamiamet bonamfamam.
Temporeacceptoexaudivite, et in dk salulis adjuvi le. Omnia haecper patientiam aequaliter ducaraus, nec
Mihi ad exaudienduratempus acceptum, et dies sa- extollant nos laudanles, nec dejiciant detrahentes:
lutis, in hac vita est, sicut ait Salvator : Ambulaie quia necesse est nonnunquam utrosque menliri. Nos
dum lucem habetis, ne vos tenebraecomprehendant. vero ad conscienliarorespicieutes, non debemus aliis
Ecce nunc temputacceptabile.Sicut alibi : Ergo dum plus denobis fidemaccommodarequamnobis. Utse-
tempus habemus, operemur bonum. Dies autem di- ductores, et veraces.Exposuit infamiamet bonam fa-
citur vita haec, quia apta est ad operandum, et con- mam, quia ab aliis seductores, ab aliis non solunrve-
cluditur nocte judicii, in qua nemo poterit operari. races, sed et dii nominati sunt. Non ergo mirum, si
Haecvita et aestas dicitur, in cujus comparalione apostoli seductores dicebantur, cumipsum Dominum
formicaedicuntur hiemem sperare venturam. Ecce Judaei sic dixerint. Sicut qui ignoti. Ab infldelibus.
nunc diessalutis. Hic solum salutem, Deo dohanle, r Et cogniti. A credentibus. Quusi morknles, et ecce
possumus invenire. Neminidanlesullam offensionem, vivimus.Hoc est, usque ad desperationem vitae per-
ut non vitupereturminhteriumnoslrum. Nemoexem- venientes : sicut quando lapidatus putabalur mor-
plo nostro offeudalur, ne non tam nostrum vilium pu- tuus, ille vero surrexit, et docebat in Listris. Simul-
telur esse, quam minislerii. Sed in omnibus. Nonin que notandura quod adversa et temporaria quasi
aliquibus. Exhibeamusnosmetipsos. Hinc ostenditur, habeanlur veluti si aliquis somnium referat: Vide-
reparatis nobis per gratiam Dei, posse cum Dei ad- bar mihi quasi essem ibi; nam praemia aeterna non
jutorio exhibere nos ministros Deoin descriptis vir- habent quasi. Ut castigati, et non morlificati. Casti-
tutibus. Sicut Dei ministros. Dei ministri Deum de- gans castigavit me Deus, et morli non iradidit me.
bent in oronibus iroitari, et ex vita et actu cognosci1 Quasi tristes, semperautem gaudentes.Tristes severi-
"veri Dei cultores, sicut ille se patitur ab omnibus> tate vultus, corde vero etiam in tribulatione gauden-
blasphemari, et in pracsenti vita etiam ingratis sua1 tes in spe. Sicut egentes, multos autem locupletantes.
non negat beneficia. In multa patientia. Non modica. In hoc ipso quo egemus nobis, aliis abundamus, dum
Modo patienliaemembradescribit. /n tribulaiionibus. per nos eleemosynaefiunt; siveterrenis egentes, alios
Omnis lsesio tribulatio est. ln necessitalibus. Omne3 faciraus locupletes,quasi talionempraemiisempiterni.
quod necesse est, sic feramus, ut necesse esl. In an-- '.n Tanquam nihil habenlesel omniapossidentes.Sicut di-
gustiis. Angustia est omnis inopia. ln plagis, in car- cit Salomon : Ei qui fidelis est, lotus mundus divitia-
ceribus, in seditionibus.A principibus locorum. /n ta- rum est, exceptoquacomnia Domini sunt: nemo plus
boribus,in ligi/its.Inlaboribus discursuum, siveope- habet quam qui nullo indiget. Ille nullo indigct, qui
ralionura, quae mentis debent esse magis quam cor- praeternecessaria nihil requiril. Os nostrumpatet ad
poris. Nam vigiliae honestatis macerant carnes. /ni vos. Ita provocati surous profectu vestro, ut tacere
jejunih. Notandum jejunia cum virtutibus numerari. non possimus : profectus enim discipuli aperit os, et
Jn castitate. llla est vera castitas, quae et corde ett cor dilatat atque magnificat. 0 Corinthii, cor nostruin.
corpore conservalur. /n sckntia. Scientia species vir- Ut scriplum est: Quia dedit Deus Salomoni latitudi-
tutum esl,$i ex ea quis erudialur, non infielur. lnn nem cordis, et vobis donet. Dilalaium est. Sensibuset
longanimitate.Longanimitas vera esl sustinenlia diu- doctrinis. Nen angustiamini tn nobis. Non ex nobis
turna. In suavilate.Suavitasautem est, si nulli verbiss est sermonis angustia. Angustiaminiautem in visceri-
nostris amaritudinem generemus, et illud ejusdem n bus vestris.Ex vobis causa proceditangustiac.£amrfsm
Apostoli impleamus : Omnis amaritudo, el clamor, •, autem habcntesremuneralionem.Eamdemhabenles re-
et blasphemia tollatur a vobis cura omni malilia; etit munerationem, si eumdemadjutorem Deum habue-
 569 IN EPISTOLAM 11 AD CORINTHIOSCOMMENTARIA. 570
ritis et cursum : aul certe, si quantum docemus, Deo A quasi tales sitis : non enim possum ita de vobis sen-
inspirante capitis. Tanquamfilih dico, dilatamini et tire, quos tanturo diligo, sicutdixi superius : sive di-
vos.Quasi filii exemploroeo, implorando gratiam Dei, lectio veslra tantam me facit habere flduciam. Multa
intellectu dilatamini, ut majora ipsius dono capiatis. mihi fiducia est apud vos. Multam mihi flduciain lo-
Sive sacerdotes docet exemplo dilalare, vel in lati- quendi dedistis, quia in omnibus obedistis: sive quia
tudine charitatis proficere. Notite jugum ducerecum multum me a vobis diligi non ignoro. Multamihi gto-
infidelibus.Nolite conjungi illis, vel tequari ; jugum riaiio pro vobis. Apud bmnes Ecciesias veslra glorior
enim simul pares trahunt. Quw enim participatio ju- emendatione. Repletus sum conselatione. Post tristi-
stitimcuminiquitate? Ostendit neminem posse justum liam, quam pro vobis habebam : sive abundat milii
esse pariler et injusturo, conlraria exempla propo- sermo consolationis, provocanle vestro profeclu. Su-
nens. Aut qumsocktas luci ad tenebras? Nulla : sicut perabundogaudio in omni tribulatione nostra: nam
nec luciscum tenebris. Qumautem conventio Christi et cum venhsemusMacedoniam, nullam requiem ha-
ad Belial? aut qum pars fideii cum infideli ? Non buit caro nostra. Tantum est gaudium meum, utobli-
illis potest convenire. Belial diabolum vel Anlichri- viscar omniuro pressurarum. Ostendit quammagnam
stum dicit. Qui autemconsensus lemplo Dei cum ido- pressuram magnitudo gaudii superaret. Sed omnem
lis? Idoluiu dicit ipsos homines qui idola colunt. B tribulationem passi sumus. Nullumgenus tribulationis
Vosenim eslis templumDei vivi, sicut dicit Deus. Illi non suraus experti. Ferh pugnm. Pugnae contra in-
autem templum sunt idolorum moriuorum , quos dae- fideles : et a falsis fratribus timor : sive ne credentes
mones possident. Cum Deus ubique sit, tamen in il- scandalum paterenlur, omnino verebamur. Intus ti-
lis inbabitat, qui ejus sentiunt beneficium, ct credunt mores. Ne exacerbati esselis. Sed qui consolalurhu-
ipsius donum esse, si aliquid sunt. Quoniam inhabi- miles, consolatus est nos Deus. Contribulalos. In ad-
tabo in illis. Hoc ipsura probat testiraonio, quod tem- . ventu Titi. Non solumautem in adventu ejus, sed etiam
plum simus nos Dei, docens quod mundum ei in in solatie. Non solum quia dcsideratus advenit, sed
corde nostro praebere debeamus ipso adjulore liospi- etiamquia illa nuntiavit, propter quae ejus spectaba-
lium. Etinambulabointereos.Omneseorum sensus ob- mus adventuro. Quo consotatus est in vobis, referens
tinebo, vel percurram. Et ero illorum Deus. Deus na- nobis vestrum desiderium.Consolalus est postluctum,
lura omnium est, voluntatepaucorum : non enim est quem vobiscum pro vobis habebat. Vestrum fielum,
Deus mortuoruro, sed vivorum. Et ipseeril mihipopu- vesirammmulalionemprome.Pto contristalione nostra
ius. Qui voluntarie servi sunt, non inviti: id est fide et pro quorumdam peccatis. Ila ut magisgauderem.
et obedientia, non tantum natura. Propter quod exite Quia nonsolumcorrexistis, sed eliara ampliusprofeci-
de medioeorum, et separamini, dicit Dominus. Actu et C s\is.Quoniamelsicontristavivosinepistola, nonmepotni-
conversatione, vel familiaritate, non loco. Et immun- tet :etsi pmniteret,vidensquodepistolaitlaetsi ad horam
dum. Omnis qui peccat, immundus est : iromundus vos conlrtetavit, nunc gaudeo, non quia contristati
enim apud Deum omnis iniquus. Ne teligeritis. Ne estis, sed quia contrhtati estis ad pmnitenliam. Etsi
tetigeritis conjunctione, vel consonio, seu consen- pceniteret, eo quod vos nimium increpassem, tamen
sione, aut imitatione actuum iniqtiorum. El ego re- vesler me facit non pcenitere profectus. Contristati
cipiam vos. Si vos ejecerinl. Et ero vobisin patrem, enim esth secundumDeum. Non secundum saeculum,
el voseritis mihi in filios el filias. Dicendo : Si vospa- nec diabolum. Ul innulto detrimentum patiamini ex
rentes abdicaverint infideles, me patrem habebitis nobh. Quwenim secundumDeumtrhlitia est. Aut no-
sempilernurn. Dicit Dominus omnipotens.Addiditom- sira negligenth, aut ne venientes aliquem damna-
nipotens, ne dicas, quomodo possunt homines fieri renius. Pmnitentiamin salutem. Est enim pcenitentia
filii Dei? contra salutem. Stabilem. Impcenitibilem. Operatur.
. CAP.VII. Has igitur habentespromhsiones, charis- Perseverantem poenilentiam : de propitiatione enim
simi, mundemusnos. Tantas et tales promissiones peccatoruranon debemus esse sinemetu, etcum Deus
habentibus, quanio studio mundanda est dorans lalem non memoretur, nos memorare debemus pcenitendo.
hospilera receptura! et Dei filii quomodo patrein de- •D Smculi autem trhtitia tnortem operatur. Saeculitristitia
benl in omnibus imitari ? Abomni inquinamentocar- est, ul de amissis rebus praesenlibus, aut de alienis
nh et spiritus, perficientes sanctificationem.Inquina- non invasis, aut de aliena felicitate torqueri. Secun-
mentum carnis est, quod per carnem comroittitur, dum Deum vero tristitia est, aut sua, aut aliena pec-
spirilus vero, quod sola cogilalione peccatur. Tunc cata lugere. Ecce enim hoc ipsum, secundum Deum
ergo perficientes sanctificationem, si utraque munda contrhtari vos, quanlum in vobis operalur. Hoc ipsum
servemus. /n timoreDei. Non in laude hominum vel quod modo factum est, potest vos docere, quid sit in-
timore. Capite nos : neminem tmsimus..Accipite quod ter sacculiet Dei tristiliam. Sollkitudinem. Quia no-
dicimus, sive nosirum exemplum accipite in his om- stra solliciiudo illius inspiratio est : et nbi est solli-
nibus imitandum : vel considerate nos. Neminem ciludo, non est inertia, vel somnolentia, aut secu-
corrupimus: neminemcircumvenimus.Mala doclrina. rilas. Sed defensionem. Defensionem vel disci-
Nen ad condemnationemvestram dico : prmdiximus plinae, vel fldei. Sed indignationem. Vel eontra
t,nimquodin cordibus noslrh estis ad commoriendum peccanles indignamur, vel gentium indignalio-
ti ad convivendum.Non meexcusando, voscondemno, ncs sufferimus. Sed timorem, Non securilalem
571 PRIMASH ADRUMETANIEPISC 57ss
contra peccantes. Sed si quis scandalizatur, ego A i (um potest facit, totum facit: seqtialilerdives et pau-
uror. Sed desiderium, sed mmulationem.Desiderium per, quamvisdives amplius dare videatur. Quiosecun-
nostrum, non fastidium. Sed. Quidam dicunt hoc lo- dum virtulem teslimoniumillh reddo: et supra virtu-
eo sed praepositionem esse superiluam in Latino: tem votuntarii fuerunt. Praeposteravit verba: nam sen-
apud Graccosvero structuram babere sermonis. Vin- sus hic est: Testimoniumillis reddo, quod secundum
dictam. Non malam veniam: melius est juste vindi- virtuiem fecerunt, et supra virtutem voluntarii fue-
care, quam male indulgere; nam qui malis parcit, rnnt. Cummutla exhortationeobsecrantesnosgratiam et
perdere bonos cupit. In omnibusexhibuisth vosincon- communicalionemminisierii,quodfitin sanctos.Mullum
taminatosesse. Probatis vos a culpa iromunes. Conta- nos suadentes rogaverunt, ut graianter susciperemus
minatus enim auctoritatem non habet in alio vindi- eorum comrounicationem in ministerio sanctorum.
candi. Negotio. De quo agitur. Igitur etsi scripsi Ef non skul speravimus. Sed plus quarosperavimus.
vobis, non propter eum qui fecit. Sive non propler Sed semetipsotdederunt primumDomino,deindenobit.
eum qui fecit patri iiijuriam, et excommunicatus est, Non solum sua omnia, sed et se primum Dominotra-
neque propter eum qui passus est, quasi haecsola me diderunt iu hoc opere, deinde nobis; id est, Deus
delectassent. Injuriam. Patri. Nec propter eum qui volunlatem eorura vidit, nos effeclum. Per volunla-
passus esl. Subauditur, tantum. Sed ad manifettan-}g fem Dei. Non ut nobis placerent contra Domini vo-
dam solticiludinemnostram, quam pro vobh habemus luntatem; sed ut illi hoc facerent, voluntatis Dei fuit,
coram Deo. Ne puletis nos aliquid posse latere per qui illis hoc ut fjcerent, inspiravit. Ita ut rogaremus
solliciludinem nostram. Ideo consoktti sumut. Eo Titum, ul quemadmodumcmpit, ila el perficiatin vobis
quod vos probaveritis caslos esse negolio. /n conso- etiam gratiam itlam. Illorum exemplo aceensi sunius
latione autem notlra. Quia de vobis consolationem miltere ad vos Titum, ut doclrinajvel dispositione
accipimus. Abundantiusmagh gavisisumus tupergau-.. sua eiiam hoc in vobis Deo adjutore perficiat, ne
dio Titi, quia refectusest spkitus ejus ab omnibusvobh. quid minus cseteris babeaiis. Sed sicul tn emnibus
Illud adhuc amplius gavisi sumus, quod ita a vobis abundatis fide, et sermone,et scientia, et omnisoltici-
Titi estspiritus refeclus, ut nunqnam de ejus mente tudine, el charitate vestratn nos. Non tantum cum fide
recedatis : profectus enim discipulorum refectio spi- sermonem et scientiam copulat. Vl et in hac gratia
rilus est magistri. Et si quid apud iUum devobh glo- abundetis. Ne cum in aliis caeteros vincatis, in boc
riatus sum, non sum eonfusut. Gloriatio profectus inferiores inveniamini. Nou quasi imperam dico: ted
confusionern non habet, sicut gloriatio saecularis. per aliorum tollkUudinemeliam vestrcscharitath inge-
Sed skut omnia vobisin veriiate iocuti sumut, ita et nium bonum comprgbans.Non impero, nec exigo, sed
gloriqtionostra, qum fuit ad Titum, verikts facta est. iQ consilium do: ut sicut in omnibus, ita et hic formam
Qui in rebus justis glorialur, in veritate gloriatur, et aliis praebealis: cum etiam sciamus obedientiam et
in Deo, cujus donum est. Et viscera ejus abundantius misericordiam vos tantam babere, ut non didicisse
in vobtesunt, reminhcenlis otnnium veslrum ebedien- eam videamini, sed naluraliter possidere. Scith enim
liam. Omnia vos ejus membra desideranl, ut oculi gratiam Domini nostri Jesu Chrhli. Non enim ignora-
praesentiamvestrani.auressermonem, oscolloquium, tis illum propter vos pauperem factum, qui universo-
et caetera. Quomgdocum timore et tremore suscepisth rum erat factor et Dominus: ut ejus gratia bonis
eum. Obedienlia sine limore esse non novit; nam qui ccelestibus ditaremini. Si ergo ille propler vos omnia
e\ charitate obedit, quem diligit, limct offendere. sua eontempsit, quarito magis vos propter vos dare
Gaudeo, quod in omnibusconfido in vobis. Ul perilus debetis parva, non vestra, imosua ei restituere! Ipsi
archiatrus ad jam prope sanaium vulnus lenisshnis enim datur, quidquid ejus causa porrigitur. Queniam
medicamenlis utitur, ut cauteriis ustura sanetur. Fe- prepter vosegenusfactus est. De DeoItomo.Cumetset
cistis me gaudere, quia de vesira obedientia nunquam dives: ut illius inopia ves diviles ettetis. Et consilium
diffido. in hoc do. Hocenim vobisutile cst. Contra Pbolinum
CAP.VIII.Notam autem vobis facimus, fralres, gra- eiiam hoc facit, quia eral dives prius, quam flcret
tiam Dei,qumdataestinEcctesiis Macedonim.Exemplo D pauper. Qui non solum facere, sed et vellecmpisth ab
ecciesiarum Macedoniaeeos ad misericordiam provo- anno friore. Quosdamoslendit posse facere non vo-
cal: ut non puteutgrave, quod viderint Philippenses tunlate, cum aut importuuitas petenlis, aut auctoritas
vel alios jam fecisse. Et quod in multoexperimentotri- praecipientis exegerit. Nunc vero et faclo perficile, ut
bulationh abundantia gaudii ipsorum fuit. Timc ma- quemadmodumpromplus est enimus voluntalh. Quod
xime gaudent, quando multum fuerini tribulati, sicut voluniate iacere coepistis, cffectu implete. Omnis
aposloli ibant gaudentes, quia digni habiti sunt pro etiam rei finis est expetendus. Sicut enim factum in-
nomine Jesu Christi conlumeliam pali. El altissima viti acceptum non est, ita et voluntas rcnitens sine
pauperlas eorum abundavil in divitias simplkitath eo- fructu est. Ita sil et perficiendi ex eo quod habeth. lo
rum. Scio pauperlatem tuaro, el tribulationem, sed finem usque. Si enim voluntas prompta est secundum
dives es : multum quidem pauperes in opibus, sed id quod habet, accepta est. Ne puietis me aliquem su-
ampHusin simplicitale sunt diviles, et plus cupiunt pra vires exigere, aut tanlum a paupere quanium a
dare quam habenl: et ideo magis animum Deus pro- divite exspectare : omnes enim aequaliterdant, si
bat, quam quod dexlera porrigebat: rjui enim quan- unusquisque de lanto del quanlum babet. Non se-
 573 IN EPISTOLAM II AD CORINTUIOSCOMMENTARIA. 574
cundumid quoa non habeUSicut habueris, fili, sic A Ne quis di^at, quoinodo Christus legem implevit, cum
fac eleemosynam.Non enim ul aliis sit remhsio. Qua- videamus Christianos nec tantam eleemosynam fa-
les erant, ul hoc illis necesse esset dici: Non ut vobis cerc, quantam ficri in lege praeceptumest? /n gloriam
nihil servetis; sed ut et illis sufliciat, et vobis! Vobit Domini. In gloriam Domini omnis pius glorificat
aulem trifwJaiio.(nopise.Sed exmqualitale; in prmsenti Deum. Providemus enim bona. Nihil quidem propter
lempore.Sancti et servi Dei in hoc saeculoperegrini humanam gloriam facimus: sed tamen nolumus ut
et pauperes sunt, in vita vero aeterna palriam habent per nos aliquis scandalizetur et pereat: sed ut videns
alque divitias : laici vero vel qui facultatibus abun- opera nosira bona, magniflcet Palrem noslrum, qui
dant, hic quasi patriam habere videntur, si commu- in coelisesl. Non solum eoram Deo, sed eliam coram
nicant sanctis : hicilli eis restituunt, ut in sua palria, hominibus. Conscienlia nostra sufflcit nobis proptcr
ubi esse divites comprobantur. Vestra abundantia il- nos: fama vero, propter proximos, quae non debet
lorum inopiamsuppleat: ut et illorum abundantia. Date pollui, scd pollere. Duaeres sunt, conscientia et fama.
illis carnatia, ut et illi vacantes Deo possint vobis Conscientia tibi, fama aliis. Qui fidens conscientiae
reddere spiritalia: isti enim duo gradus sine alterutro suae, negligil famam suam, crudelis est. Misimusau-
stare non possunt. Tam ille perfectus non erit, eogi- lem eum illis et fralrem nostrum. Quidam dicunt hoc
tandode carnalibus, quam hic misericors, cum non B de Apoilo dictum; sed incertum est. Quem probavi-
habet cui dare vel a quo dare doceatur. Vestrm mus in multis tmpe sollkitum esse. Testiroonium eis
inopimsil tupplementum,ut fiat mqualitas. Sic sunt in perhibet, ut magis audiatur. Nunc autem multo solli-
lioe saecutodivites, quomodo ulmus viiem suslinens: citierem. Eum probamus, confidentcs, quia vestra
illius adminiculo vitis fructus uberes dat, el per fe- obedientia provocelur. Confidentiamnlta in vos. Ita
cunditatem vitis ulmus fructuosa conspicitur. Sic sunt jam novit, ut confidat in vobis. Sive pro Tito, qui est
servi Dei, et spiritu pauperes, sicut vitis : qui facul- sociusmeus et in vot adjutor; tive fratres nostri, apo-
talibusdivitum sustenlantur, sibi invicem quod abun- stoli Ecclesiarum, gloria Christi. Serisus hoc habet,
dant, communicant, utrique pleni ad vitam aeternam sive quia Titus ei de vobis dixit, qui veslram obedien-
perveniunt. Sicut scripium est. Hocde manna dictum, tiam probatam habet, sive quia etiam singularum
cnjus exempto docemur quod omnis superabundan- Ecclesiarum apostoli eidem nuntiartint ad gloriam
lia generet vermes : simul et osienditur, quae Deus Cliristi. Ostentionemergo, qumest charitatis veslrm,et
dat, omnibns esse debere communia in praesenli. Qui nostra glorimpre vobh, in illot ostenditein faciemEc-
muliumnon abundavit. Hoc testimouio vult nos omnia clesiarum Dei. Ut cum viderint verum esse quod dici-
communitcr possidere, ut et perfecti doctrinam non tur, omnibus hoc Ecclesiis deferant pervidendum.
abscondant: et habentes substanliam, eis uon dene- G Sive ostendite charitatem, quam habetis, de qua
gent victum. Dignus est enim operarius cibo suo. pro vobis gtoriamur, ad exemplum omnium Eccle-
Et qui modkum non minorntiil.Graliasautem ago Deo, siarum.
quidedit eamdemsoUkilndinempro vobisin corde Titi. CAP.IX. Nam de minhterio quod fit in sanctes. Mu-
Sicut de manna, si sludium vel sollicitudinem, ul tare sensum videlur. Quidam dicunt, superius eora
quisque pro aliis habeat, Dcus dat, ut pro seipso ha- de sanctis laicis dixisse : hic vero de sacerdotibus.
beat, quis alius est dalurus?Quae cum ita sint, nihil Alii vero aiunt eum ante de eleemosyna traciasse,
Scripturis sanctis homini a Domino jubelur, propter modo de verbi ministerio commonere, quod sanctifl-
probandum iiberura arbitrium , quod non inveniatur catis per baptismum exbibetur. Hi duo sensus usque
dariab ejus bonitate : nec omnino incipit hoc ex roalo ad finem causaediligentersunt observandi. Exabun-
in bonum per initium fidei commutari, nisi hoc iu dantia est mihi tcribere vobis. Ex supcrfluo commo-
illo agat indebita et gratuita misericordia Dei : quia neo, quia ullro vel docetis, vel sacerdoiibus ministra-
non nostrae,sed dexterae Excelsi est immutatio. Quo- lis, qui eliam caeteris misericordiam non negatis.
niam exhortationemquidem suscepit: sed cum sotlici- Scio enim promptum animum vestrum. In hoc opere.
lior esset, sua voiunlate profeclus est ad vos. Gratiam Pro quo de vobh gtorior apud Macedonas.Animo. Quo-
quidem exhortationis accepit, sed et propria votun- O niam el Athaia parata est ab anno prmterilo. Achaia
late feslinavit, ut mercedem haberet non invilus, tota per vos, qui ejns caput estis, ad hoc est niini-
quasi ei sit credita dispensatio. Misimus etiam cum slerium provocata. Et vestra mmulatioprovocavitplu-
illo fralrem noslrum, cujus laus est in Evangelioper rimos. Hic aemulatio pro imilatione. Misimut autem
omnesEcclesias.Hoc de Luca intelligiiur, qui laudem fralres. Quos superius nominavit. Ut ne quod gloria-
in Evangelio prae caeterishabet, quia et livangelium mur de tobte, evacuetur. Qui vos vel praeparent vel
et Actus apostolorum scripsit. Non solum autem, ted commoueant. /n hac parte, ut quemadmodumdixi,
n ordinatus ab Ecclesiiscomes peregrinalionisnostrm. parati sith : ne cum venerintmecum Macedones,et in-
Ut eum idoneum esse demonstret. /n hanc gratiam, venerintvos imparatos. Ne atiter inveniam, quam pu-
quceminiitratur a nobitad Domtntgloriam. Sive mini- tabam. In parte, sive ministerii, sive doctrinae.Eru-
ster sanctorum, sive doctrinae: quia omnia ad Domi- bescamus nos. Si nos erubuerimus, quasi falso pro
ni gloriam fiunl. Et destinatam votuntaiemnoslram. vobis gloriantes, quanlo magis vos, et pro veslra ne-
Propositam sive paratam. Devitanteshoc, ne quis nos gligentia, et pro nostro rubore ! Multa confusio est,
vituperel in hac ptenitudine, quw mmisfrofura nobis. si pro tc, qui te diligit, erubescat. fJf non dicamus
575 PRIMASIIADRBMETANIEPISC. 576
vos in hac substantia. Necessariumergo existimaviro- A 1 mino gratiaereferunfur, qui vos tanta sapientia con-
gare fratres, ut prmveniantad ves. Quodsuperius dixe- divit. Supplet ea qumdtsunt sanctis. Tanlum tribuitis,
rat, in hac parle. Et prmpartnl repromhsam. Quam quod non solum suppleat necessitatem sanctorum ,
eis de vobis promisimus. Benedklionem.Sive a bene- sed etiam remaneat unde aliis. erogaretur. Sed etiam
dicendo, sive quia per eleemosynam benedictio na- abundat ptr multas gratiarum aclionesin Domino.Du-
scitur Dei ab hominibus. Hanc paratam esse. Suffi- plicera potestis habere roercedem, et refectionis san-
cienlem benedictionem. Sic quasi benedktionem,non ctorum, et gratiarum a Domino actionis. Per proba-
quasi avaritiam. Benedictioerit, si grato animo detur: tionemministerii hujus. Per hoc ministeriumessc pro-
Hilarem enim datorem diligit Deus, avarus aulem bamini Cbristiani. Quia perfecte docetis et ostenditis
abundans esse non potest. In scienlia autera avarus divinuro esse, in quo per obedientiam Deum magni-
est, qui sensum, quem coeperit, differt implere vel ficatis. Glorificantes Deum in obedkntia confetsionis
exsequi, unde et Dominus dicit, Neminemsalutave- vestrmtn Evangetio Christi. MagniflcantDeuro, qui
ritis in via, boc est neraini verbum salutis transito- per obedientiamconfitentur Deum, sicut quidam factis
rie praedicaveritis.Hoc autem dico, qui parceseminat, negant. Et simplkitate communkalionh vestrm. Sive
parce el metet. Notandum, quia eliam hic gradus esse simpliciler docentes, sive simpliciter tribuentes. /n
monslratur. Et qui seminatin benedklionibus,de be- B Utoset tn omnes. Quia et in.illos et in omnes cora-
nedictionibuset metet.Potest et econtrario qui in ma- municatis polius quam donatis, quod certi estis vos
ledictione seminat, idem et metere. Unusquhqueprout cum multiplici fenore recepluros. Et in ipsorumobse-
destinavitin cordesuo. Non quasi coaclus, sed volun- cratione pro vobis.Etiara in hoc abundat, baecomnia
tarius. Non ex tristitia, aut ex necessitate.Si volens operatur adroinislratio hujus officii. Desiderantium
hoc ago, mercedera habeo: si aulera invitus, dispen- vos. Quiseniro non desideret videre hujusroodi? Pro-
satio mihi credita est, et quam sine simulatioriedi- pter eminentemgraliam Dei in vobis. Sive scientise,
dici, et sine invidia communico. Hoc totum ad mi- sive misericordiae.GratiasDeo tuper inenarrabitidono
nisterium verbi. Nam si de eleemosynis, unusquisque ejus. Subaudilur, referenles: qui tantam vobis gra-
prouthabet. Hilarem enimdatoremdiligitDeus. Econ- liam suam inspiratione donavit. Nolandum quod
trario tristem sine dubio odit. Potens eslautem Deus. quidquid boni vel facimus, vel habemus, donum esse
Ne tiroeas inopiam. Omnem graiiam. Donum gratiac, ipsius comprobetur.
id est copiam fructuum: quia exinde operibus vesiris CAP.x. Ipse aulem ego Paulus obsecro vos per
gratiae referuntur : sive gratiam scientiae. Sed bene mnnsuetudinemet modesiiamChristi. Ea vos mansue-
accipitur gratia donum, quia gratis donatur, quia et tudine rogo qua Chrisius, cum se posset vindicare,
hoc donum Dei est, ut nos largi simus. Abundare(a- G l injuriosos sustinuit, ut corrigeret. Qui in facie
cere in vobis. A fructu frumenti, vini et olei sui quidem humilissum inler vos, absensautem confidoin
multiplicati sunt. Ul in omnibussemper. Sivc in spe- vobte. Quasi qui nihil virlulum habeam : sicut alibi,
ciebus-,sive gratiis, vel doctrinis. Omnem sufficien- Quasi nulrix semper. Praesentia sanctorum per ni-
tiam habentes,abundeth in omneopus bonum.Omnem miaro humilitalem potesl esse contemptui: absentes
sufflcienliam tam spiritalium quam etiam carnalium, vero si necesse fuerit, confidenter suam indicant
ut possilis omne opus bonum implere. Skut scriptum potestatem. Rogo aulem vos,ne prmsensaudeam, per
esl: Dispersit, dedit pauperibus,justitia ejus manetin eam confidemiam. Ita agile ne praesens meam inci-
mternum. De rebus temporalibus aeternajustitia com- piam vindicando manifestare virtutera. Qua exhtimor
paratur: qui erogat praesentia recipiet ceterna. Quii audere, in quosdam. Non omnis exislimalio falsa est,
autemadminislrat semen seminanti, et panemad man- sicut: Puto quod et ego Spirilum Dei babeam. Qui
ducandum prmstabit.Hoc magis ad verbi pertinet se- arbitranlur nos tanquam secundumcarnemambulemus.
men : qui dedit officiumdocendi, escam quoqueprae- Qui putant nos nihil super huroanamnaturam habere
stabit: si modo vacetis ad doctrinam: sive qui tibii virlutis. /n carne enim ambulantes.Ut homines. Non
dedit quod dispenses, esuriem minime patielur. Et! tecundum carnem militamus. Ut Christi minislri, et
muttiplicabitsemenvestrum.Sivesermonis,sive justi- D sic intelligi polest, ut lii militare in carne dicanlur,
tiae. Et augebilincrementafrugumjuslitim vestrm,ut in qui Vetus Testamentum humiliter edisseruut; qui
omnibuslocupletati.Frugumjustitiae, sermo Dei.Fru- vero sequuntur intelligentiamspiritalem, sint quidera
ges justitiae sunt, et faculiates, cum de eis justitiai in carne, quia eamdem habeant litleram quam Judaei,
fit: cum vero aut inique congregantur, aut inique adI sed non juxta carnem militent, a carne ad spiritum
superbiam aut ad avaritiam abutuntur, fruges sunt, transcendentes. Nam arma militimnostrmnon carna-
iniquitatis. Preiio enim gravans triticum in populoi lia sunt, sed potenlia Deo. Arma nostra non est scu-
maledictus. Sive qui per pecuniaeambitionem tume- tum vel gladius, sed potentia Dei qua plus faciemus
scunt. Abundetistn omnemsimplkitatem. Ut sinedis- verbo quam alii armis carnalibus. Et quia nobis non
cretione omnibus siroplicitertribuatis, non quaerenles; esl colluctatio adversus carnem et sanguinem. Ad
cui detis, sed propler quid delis. Qumoperatur per nost destructionemmunifionum, contilia\ deslruentes. Mu-
gratiarum actionemDeo. Quae simplicitas dandi est. niunt enim et circumdant etiam pseudoapostolido-
Quoniamminhterium hujus officii. Administrationis. clrinam suam astutis consiliis el callidis argumenlis,
Non solum, Nonsolum inficit sanctos, sed etiam Do- quae aries apostolicus destruit virtute gralise spiri-
677 IN EPISTOLAMH AD C0RINTH1OSCOMMENTARIA. 57g
ialis, sicut illum magnum Magum, quem vias Dci A vobis magnificari. Quos nos docemus. Secundumre-
Jisputationibus subvertentem verbo caecavit. [Et gulamnoslram.Nonalienam. In abundantiam,etiam in
omnem attitudinemexlollentemse adversus scientiam illa qum ultra vos sunt evangetitare.Non enim usque
Dei. Quid enim superbius quam divinis conlraire ad vos sufficitpervenisse, sed cum veslra fides creve-
doctrinis? Etin eaplivitatem redigentes omneminlel- rit, alibi transiemus, etiam ad illas gentes quae trans
leclumin obsequiumChrisli. Destruimus pseudoapo- vos sunt, Evangelium praedicare. 2Vontn aliena re-
stolos, qui sub nomine Christi omnium i.itellecium gula. Loca. /n his qum prmparata tunt gloriari. Sive
sibi cupiunt caplrvare, et suaedoctrinaesubdere, quod illi in praeparatam intrant gloriam : sive nos in his
haeretici facere conanlur. Et in promptu habentes qui jam praeparati sumus, od gtoriam Domini perge-
utcisciomneminobedkntiam,cum impteta fuerit veslra mus. Qut autem gloriatur, in Dominoglorietur. Etiam
obedientia.Cum jam vero obedientia per nos fuerit qui gloriatur, in Domino, cujus donuro est, quod
implela, illi si non audientur, potestatem se vindi- sumus, et cujus in nobis virlutes operatae sunt, glo-
candi accepissea Dcminomentiuntur. Qumsecundum rietur. Hoc contra Pelagianos. IVonentm quiseipsum
faeiemsunt, videte. Manifestaest rei probaiio, et fa- commendat. Praedicatio enim nostra, nisi Domini
cilis intellectus. Si quis confiditsibi Chrteti se esse, virtutibus confirmetur, ab infidelibusnon suscipltur,
hoc coptet tterum apud se, quia sicut ipse Chrhti est, B I ut sciamus quia et iides ex Deo, qui dat virtutes ut
ita ef nos. Nemo tam stultus est quam qui se solum signa fiant, per quac credant infideles. Ille probatus
Chrisli esse gtoriatur. Nam et si amplius aliquid glo- est. Laudando. Sed quem Deus commendat. Signa
riatus futro de poteslatenostra, quam dedit Dominus monslrando.
in mdificationem,et non in deslructionemvestram, non CAP.XI. Utinamsuslineretit. Sustinete me parum,
erubescam.Namet si magis me potestatem a Christo quia alios multumsustinetis. Modkumquidinsipientim
accepisse dixero, ut verum apostolum, vindicandi, mem, sed et supporlate me. Insipientem se"dicit, quia
non erubescam : quia et verum dicam, et non gloria illi necesse eral aliqua de se dicere vera, ut ostendat
clatus, sed vestrae redificationis causa compulsus multo magis insipientes, qui falso et nulla necessi-
boc faciam. Illi ergo et usurpatam, et in destruciio- tate cogente se laudant. JEmulor enim vos Deimmu-
nem vestram volunt exercere potestalem. Utautem lalione. Despondi enim vos uni viro virginem castam
non exisiimer tanquam terrere vos per ephtolas: quo- exhibereChristo. Non stimulo livoris inflammor hu-
niam quidem epistotm,inquiunt, graves sunt et fortcs; mani, sed vos tanquam pater aemulatione divina
prmtenlia auttm corporisinfirma, el sermo conlempti- custodio, ut possimus vos immaculatosChristo con-
bitis. Hoc ideo dico, ne quis me putet illud comrai- jungere, tanto majori studio conservatos, quanto
nari, quod implere non possum, sicut de rae vestrii C ( meliori estis sponso copulandi. Timeoautem ne, skut
jactitant deceptores. Hoc cogitet qui ejusmodi est, serpens Evam seduxit astulia sua, ita eorrumpanlur
quia qualet tumut verbo per epistotai absentes, tales: sensus veslri. Serpens Evam mentiendo de Deo se-
et prmsentesin (acto. Qui boc putat, sciat me omniai duxit, dicens, solo terrore Deumcomminatumesse,
posse facere, per eum qui manet in me, si necesse) mortem non illaturum, si peccassent: ita et nunc
fuerit, quaepromitlo. Nara et obedientibus per hu-• pseudoapostoli ] dicebant ideo Evangelii praccepla
mililatem, infirmus, et peccanlibus, per severitatemi legi addita, vel ut sic custodiretur, et ea sola suffi-
forlis invenior. Non enimaudemusinserere aut com- ceret custodita. Sed et nunc serpens similiter sedu-
parare not quibusdam, qui semetipsos commendant. cit, gebennam propter solum terrorem asserens
Non enim possumus de nobis majora jaclare quami nominari: eam autem aut non esse omnino, aut non
simus: non audemus ita Deum contemnere, ut simi-- aeternam esse conflrroans. El excidant. A vera casti-
les simus quibusdam, qui suis malunt laudibus quami tale. A simplkitate. Castus 6ensus est, qui uni viro
Dei gratia commendari. Sed ipsi innobh nosmetipsos i placere desiderat, et cui ejus solius semel promissa
metienlet.Nonexcedimusmensuracnostrae terminos. sufficiant. Qum est in Christo. Esse Dei verba cre-
Et comparantesnosmelipsosnobis.Non majoribus, utt denti. Nam si h qui venit, alium Chrislumprmdkat,
illi qui, cum nihil sint, non modo se aequant, sedI "• quem non prmdicavimus,aut alium spiritum accipiih,
etiamanleponunt. iVosautemnon in immensumgloria- quemnon accephlis, aut aliud Evungeiium,quod nun
bimur, sed tecundum mensuram regulat qua mensus s rtcephlh, recle pateremini. Si vobis aliquid amplius
est nobit Deus, mensuram pertingendi usque ad vos: praestarent, quam per nos accepistis, recte cos admi-
non enim quasi non pertingentesad vos superexlendi- seratis contra nos venientes et nobis detrahentes.
mus nos. Nihil super homines, sed inquantum nobis3 Exhtimo enim nihil me minus (ecisse.In vobis. A
Deusdonare dignatusest, id est apostolatus gratiam,, magnh aposlolis.Si a magnis, quanto magis ab islis
per quam etiam vobis Corinlhiis praedicamus.Nonl qui nihil sunt! Sive, ne putetis vos minus quam
enfm hoc usurpatione facimus, sed pracceplo. Utquee caeteraeEcclesiaealiquid accepisse, quibus Petrus et
ad vos enim pervenimustn EvangelioChristi. Non inl caeteri pracdicarunt. Nam elsi imperitussermone,sed
nostro. iVontn immensumgloriantesin alienis tabori- non scieniia. Oslendit istos scientia imperitos, in
bus. Immensumest in alienis taboribus gloriari, quia1 sermone tumido gloriari. In omnibusautemmanife-
illi semper ad fideles ibant, qui signa minime requi- stus sum vobis. Osfendit suam integritatem, quia
rebant. Spem autemhabentescrescenth fideivestrmini omriia secundum Deum fecerit: cum nec avaritiam,
6'i'J PRIMASHADRUMETANIEPISC. 580
ncc gulam, nec gloriam ab eis aliquando qusesieril. tAloquor, non loquor secundum Deum, sed quasi in
Aut nunquidpeccatumfeci, meipsumhumilians, ut vos insipientia. Si Apostolus necessitate compulsus populf
exaltemini? Si forte hoc solum peccavi, quia propter Dei negat secundum Deum esse gloriandum, sed de
utilitatero veslram etiara licita omisi. Quoniam gra- insipienlia, quid de illis dicendum sit, manifeslum
tis Evangelium Dei evangetitavivobis, alias Ecclesiat est./n hac substantia gloriw. Esl enim alia substan-
exspotiavi,arcipient stipendium.Quia «ec panem quo- tia verae gloriae. Quoniam muUi giorkmtur teamdum
lidianum a vobis accepi, quem Dominus ordinavit. carnem, et ego gtoriabor. Quoniam in nobililate ge-
Ad minisleriumvestrum. Cum vobis Evangelium mi- neris gtoriari carnale est. Libenterenim suffertUtnst-
nistrarem. Etcum essemapud vos.Ctim essem vobis- pientes, cum sitis ipti sapitntes. Video enim vos, cum
cum, et a vobis non acceperim, a Macedonibuslonge edocti sitis ista nuilius momenli esse, tam faciie
positis accepi, ne crederetis me lucri terreni causa insipienlibus consensisse. Suttutetis ettim si quh vot
Evangelium praedicare. Et egerem, nulli onerosus in senitutem redigit. In servitutem legis, vel sacer-
fui. Hoc amplius est, ut curo egerem, nolim accipere. dotum, qui domsnalumin populo exercebanl. Si quit
Nam quod mihi deerat, suppleverunl fratres qui vene- devorat, si quis aeeipU. Si quis devorat, id est sub-
runt a Macedonia, Quod manibus minime occurre- stanUas veslras aceipiendo vei
rapiendo consumit.
bara. Et in omnibusme tine onere vobisservavi. Qui B ] Si quis exteUitur. Pecunia, Judaica superbia, vel ge-
pseudoapostolos noh habebant, nec erant infirmi. Et neris, vel scienliaj. Si quh m faciem vos cmdit.Si
servabo. Quia adhuc tales habelis, ne illi per nos quis vos etiam praesenles objurgat, vel conviciis
agit.
occasioneminveniant. Est veritdsChrisli in me. Sicut Secundumignobitiiatemdico. Ignobilitas maxiraa esl,
Christus quod semel statuil, non mutavil, nec est si filii Dei nobilitate terrena se jactent. Quasi nos
aliquando mentitus. Quoniam hmc gloriatio non in- infirmi fuerimm in hac parte. Quasi nos m bac parte
fringetur. Gloria est, propter Deum etiam concessa ab illis minus aliquid babeamus, et non magis vobis
contemnere: maxime si inopiaro patiantur. /n me vera et fortia praedicemus. In guo quis audel, in
in regionibus Achaim. Ubi illi sunt: aiibi ergo acce- insipkntia dico, audeo etego. Possum audere si volo.
pit. Quare? quia non diligo vos? Deus scit. Deus scit, Hebrmi tunt, et ego. Israelitm tunt, et ego. Semen
utrum vos diligam necne: imo ideo non accipio, Abralue tunt, et ego. Si in hoc gloriantur, quia He-
quia diligo. Quod autem facio et faciam, ut amputem braei sunt, et ego bujus sum generis. Mmislri Chrisii
occasionemeorum qui volunt occasionem.Hic reddit sunt, et ego. Vt minus sapiensdico. Notandum quia,
cansam, quare et ipse non accipiat. Pseudoapostoli si quis eliam de Christi ministerio glorietor, carna-
docebant scilicet gulam, vel avaritiam sectantes, et liter gloriatur. Plus ego. Quam illi. in laboribus ptu-
gloriam, quaerentes occasionem, ut si itle panem ac-' G rtmss : sn carceribus abundanlius : in ptagis supra
cepisset, ilii exigerent aurum : ut si propter Deum modum. Non dixit, tantis praedicavi, sed dirnittens
praedicant, sicut dicunt, statim appareat: utique si omnia praeclara facinora sua, quae toteravit enume-
non accipiant, nec docebunt. Vt in quo glorianlur, rat. In mortibus frequenter. A Judmis quinquiesqua-
inveniantursicut et nos. Tales. Nam ejusmodi pseudo- dragenas una minus accepi. In Aclibus apostolorum
aposloli. Dicentes, Haecdicit Dominus, et Dominus sesnel habet, quinque vicibus tricenas et novenas,
non misit eos, et visiones a corde suo loquentes. quasi transgressor legis accepit. Ter virgis emsus
Sunf operarii subdoti, transfigurantes se in apostolos sum; semel lapidatus sum. Haecin Actibus apostolo-
Christi, el non mirum.Subdolus operarius aliud fugit, rum non omnia reperiunlur, quia nec in Epistolis
aliud agit, el habitu simplici praedicationis Cliristi omnia quaeibi sunl continenlur. Ter naufragium feci.
rapacilas belluina contegitur : tales ut placeant, et Ibi semel habet. Nocte et die in profundo marh fui.
pl.icendo accipiant, necesse est adulentur, etl adu- In ultimo periculo, cum navem in profundura dedu-
lando decipiant, illa dicenles quaeplaceant, non quae ctam moles fluctuuraoperire pularemus. /n itineribus
expediant audienti. Ipseenim Satanas transfigurat se smpe: perkulh fluminum,perkulh lalrouum,periculh
in angelum luch. Non est tam facilc somniis et ali- ex genere,periculh ex gentibus. De genere el gente
quibus visionibus quasi angelicis fides habenda : ne V Judaeorum dicit. Perkulis in civilate, perkulh inso-
forle transfiguret se Satanas in angelum lucis.et de- titudine, periculis in mari. Quando navigantes peri-
cipiat ac fallat ihcaulos. Non esl ergo magnum, si clitabanlur, et impegerunt nssyem ad littus, qui.i
minhlri ejus transfigurentur velut minhtri justilim. prora fixa manebat immobilis, pnppis vero solveba-
Non rriirum, si mihistri avaritiae fingant se justitiam tur a vi maris. Periculh in falste fralribut. Qui sub-
praedicare.Quorumfinis erit secundumopera ipsorum. introierunt explorare libertalem nostram. In labere.
Mala opera malus fmis exspectat. Iterum dico, ne Manuum. Et mrumna. Miseria. /n vigUih multis, in
quis me putel insipientem.Jam enim superius dixerat, fame et siti, iu jejunih muiih, in frigore el nuditate.
Susliriete ritodicum quid insipientiaemeae, et reddi- Fames necessitatis esl, jejuhinm voluntatis. Prmter
derat ralionem: Quia zelo Dei eos zelaret, nbn glo- illa qumextrinseeussunl, instanlia mea quotitHona.Ac
riae desiderio esset de se aliqua narraturus: ne sci- si dicerel, praeter illa quaejam usitata sunt, et ip-a
licel ih ejus odium versi falsos aposlolos sequerentur. consuetudine leviora putanlur. Sollkitudo omnium
Aliotjuinvelut insipienlemaccipite me, ut et ego mo-•' Ecctesiarum. Ostendil quae sit illa. Quis infirmatur.
dicurhqitidglorier. Quomodo vuitis accipile me. Quod Cum infirmantibus inflrmor, euro pereunlihus perire
 581 JN EPISTOLAM II AD CORlNTIlIOSCOMMENTARIA. S8i
nic credo. Et ego non infirmor? In fide. Qute scanda-.A sed magis credendum est juges tribulationes. Propter
litatur, etego non uror? Tristitia. Sigloriari oporlet. quod ter Dominumrogavi, ut discedertl a me. Intelli-
In bis si volunt gloriari, in bis glorieniur in quibus gimus etiam sanctos conlraria aliqua postulasse; si-
ego, iicel coactus; sed quia haecnon habent, ideo de mul et discimus quodimportuna petitio vel responsum
carnalibus gloriantur. Qum infirmiiatis mem sunt, roereatur, si non meretur effectum. Nam quando quod
gloriabor. Omnes superiores passiones infirmitatis non expedit, non dat Deus, tunc magis exaudit. Et
nomine designavit, quod huroanae infirmiiali ista dixitmihi: Sufficit tibi gralia mea: nam virlus in infir-
praevateant.Deus et Pater Domini nostri Jesu Chrisli mitate perficitur. Quam habes, sive quae te liberat •
scit, qui esl benedklus in smcula, quod non mentkr. quaevirtus nisi ad quam perlinet, non extollit. Et quis
Rem quasi diflicilem dicturus, quod Judaei contra dnbitat hoc ad justitiam pertinere? haneperfectionem
eum etiam genlium principes concertassent, ante virtutis utique nonduro babebat Aposlolus, nondum
Dei testimonium implorat, ne verae boc jactantiae erat aequalis angelis Dei: sed incrat illi extollendi se
putaretur, quod adversum eum etiam regna surrexe- infirmilas, quae per angelum etiam Salanae fuerat
rint, et nihil potuerint praevalere; ideo autem haec comprimenda, ne revetationum magnitudine extol-
enuroerat, ut ostendat quid intersit inter veros et fal- leretur. Quare per angelum Satanae? Quia frequenler
sos apostolos. Damasci prmpositusgenlis Arelhmregis B et antidotum etiam de serpentibus contra veuena ser-
custodiebatcivilatem. Damasrenorum. Ut me compre- pentum conilcitur. Quid est ergo : Sufficit tibi gratia
henderet, et per feneslram in sporta demissussum per mea, nisi, ne deficiendo succumbas sub colaphoan-
murum, et sic effugi manus ejus. Praepositus gentis geii Salanae? Et quid est: Virtus in infirmitate perii-
illius erat, cui regnabat Aretha. citur, nisi quia in isto loco infirmitatis hactenus
CAP.III. Si gloriari oportet, non expedit quidem. perfectio potest esse virtutis, ut ipsa infirmitate
Nec raibi expedit, quia necessitate compellor. Veniam praesente elatio repiimatur, ut ad ejus perfectionem
autemad vhiones et revelaiionesDomini. Ac si diceret, pertineal, etiam ipsius imperfectionis et in veritale
infirmitates meaesunt, visioncs autem non meae,sed cognitio, et in humilitate confessio? Libenlerigitur
Domini.Scio hominemtn Chrhto. Sive de se dicat, et gloriabor infirmitatibus meis. Postquam cognovipro-
causa humilitatis quasi de alio loquatur, sive vere de desse quod nocere putabam. Ut inhabitel in me vir-
alio, utrumque stare potest. Anleannos quatuordecim, tus Christi. Non in potentia. Propttr quod placeomihi
tive in corpore, nescio, sive extra corpus nescio, Deus in infirmitatibus, tn contumeliis.Nonin honoribus. /n
scit, raptum hujusmodi usque ad tertium cmlum.In- necessitatibus.Non in oiio. /n persecutionibus.Non in
tuere quania necessitas ei incumbat ut quod qua- salutationibus. /n anguslih. Non in divitiis. Pre
luordecim annis celaverat, postmodum prodere co- C Christo. Non pro avaritia, vel pro aliquo crimine,
gerelur. Et scio hujusmodi hominemsive in corpore, sicut etSalvalorait, ul sola causa justitise patiamur.
siveexlra corpus, nescio, Deus scit; quoniam raptus Cum enim infirmor, tunc polens sum. Maximapotentia
est in paradisum. Quod iterum repetil, sive iu cor- est infirmari pro Chruto. Factus sum insipkns, vos
pore, sive exlra corpus, nescio, oslendit alteram me coegisth: ego enim debui a vobiscommendcri.Insi-
fuisse visionem. Et audivitarcana verba. Abscondita. pientis est suos narrare labores, et proprias jaclare
Qum non tket homini loqui. Sive quae nulli homini virtutes. Sed boc vos coegistis, qui cum aliis de me
fas est diei, sive quaeimpossibile est humanam nar- satisiacere debuisselis, quia nihil minus fuerim a
rare naturam. Pro ejusmodigloriabor, pro me autem magnis apostolis, modo iterum opus babetis, ut
nihil gloriabor, nisi in infirmitatibus meh. Sive pro vobis nos ipsi eommendemus. Nihil enim minus feci
ejusraodi visione, sive pro ejusmodi homine. Pro me ab his qui sunt supra modum apostoli. Quanlo magis
autem nihil, sive pro mea virtme, quia non est mea, istis! Tametsi nihilsum, signa tamen apostolalus mei
sed Dominirevelatio. Nam et si voluero gloriari, non facta sunt super vos in omni patientia in signis, et pro-
ero insipiens, veritatem enim dicam. Hic videtur digiis, el virtutibus.Egoquidem nihil sum quia homo,
ostendere, quod quasi dc alio dicat, cum dicit, sed apostolatus sua signa ostendit in vobis, boc est,
eliam se habere unde gloriari, sed nolle. Parco D potenliam virtutis aique prodigia. Quidest enimquod
autem, ne quis me exhlimet. Sunt et occulta quae miuus habuhth prm cmterisEcctesih. Quibus alii apo-
possim in veritale proferre, sed parco, id est non stoli praedicaverunt. Nhi quodegoipse non gravavivot?
facio. Supra id quod videlin me. Sufficiuntmanifesta,, Quia nihil a vobis accepi. Donate milii hanc injuriam.
etiamsi celentur occulta. Aut audii ex me aliquid. Dei Si*hoc injuriam esse putatis, ignoscile. Ecce lertio
his me lantum aestimetunusquisque quaevidet in roe,, hoc paratus sum veniread vos, et nonero gravh vobi;.'
. aut audit ex me. Et ne magniludorevelationumextol- non enim qumro qum vestra sunt, sedvos. Nec enin
lat me, dalus est mihi stimulus carnis mem angelusi debenl filii parenlibus thesauritare. Salutem vestrai i
Salanm. Quanta sunt quaecelo! ul merito mihi essetl qusero, non munera. Sed parentes filih. Ego magi i
siimulus necessarrns cjtii me liominem esse conmie- vobis 'debeodare qood feabeb. Ege-Sutemiibenthsim<
inoret. Ut me cotephizel.Colaphizabat eum Satanas,, impendam. Si quid habeo. Et superimpendar ipse pn
aut tribulationes suscitando, aut inferendo dolores: animabusveslris. Lket ptus vos diiigens, minus diligar,
quidam enim dicuut eum frequenti dolore capitis la- Quod habeo labore impendo, et ipse flaperimpemiar
borasse. Alridieant titillatione carnis stimulatum; pro vestris animabus : ferrecia «nhn dilectio non
m PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 584
solum totum gratis impendil quod habet, sed etiam A i est, quod vivit, sutim.Ex infirmitate.Humanaenaturae.
ipsa libenter impenditur. Ubi necesse est. Sed esto, Sed vivit ex virtute Dei: nam et nes infirmi sumusin
egovesnengravavi.Pet omniase purgatipsorum semper illo. Sed et nos in pracsentiquidem inflrmarnur, sed
conscientiam interrogans, simut et quomodo ab illis in futuro cum illo, non in nostra, sed Dei virtute vi-
caveant monslrans. Sed cum essem aslulus, dolo vos vemus. Sed vivemuscum eo, ex virtuleDei in nobis. Si
cepi. Nunquid per aliquem eorum quos misi ad vos, nos provocaveritis infirmos, invenielis nos vivere cura
circumvenivos? Rogavi Titum, et mhi cum illb fra- Christo in virlute Dei, cum in vos vindicare cccperi-
trem. Forte. Nunquid Tilus vos circumvenit?Non uti- mus. Vosmetipsoslentale, st estis in fide: ipsi vos pro-
que, non. Nonne eodemspiritu ambulavimus?Nunquid bale. Si eslis in fide, ex vobis nos cognoscite, date
tulit vobis aliquid quod mihi afferret, aut aliter do- sententiam in peccante, et videte si non statim verbo
cuit quam me docere videtis? Nonneihdem vestigih? vindicta procedit. Annon cognoscitisvosmetipsos,quia
Olim putath quod excttsemus nos apud vos. Non, ut ChristusJesus in vobis est, nisi forte reprobi eslis. An
superius dixi, ut vobis placeamus, haec dicimus: sed nescitis quia Christus Dei virtus in vobis est? si ta-
ne nobis, cum venerimus, necesse sit acrius vindi- men non eslis reprobi, hoc est si non dereliquil per
care. Coram Deo in Christo loquimur, omnia aulem, negligentiam vestram. Spero autem quod cognoscette
charissimi,propter veslrammdificationem.Quam fallere B ] quia nos non sumus reprobi. Sperb nos sensuros quo-
impossibile est. Ttmeoenim ne forte cum venero, non modo vos video conversari. Oramus autem Deum, ut
quales voloinveniamvos, ef ego inveniara vobh qualem nihil mati faciatis. Si enim aliquid feceritis, nos vindi-
non vulth. Si vos non invenero justos, et ego a vobis cando probati parebimus; sed malumus nos reprobi
severus inveniar. Blandimentis minime utitur. Ne videri, tanlura ut vos quod bonumest facialis. Nen
forte contenliones, mmulaiiones, animbsitates, dhsen- utnos probati pareamus, sed ulvosqued bonumest
siones, detractiones,susurraliones, inftationes, seditio- faciatis. Subauditur, oro. Nos autem ut reprobi simus.
nes stnf infer vos. Si propter haecse dicebat severis- Non enim potsumus aliquid adversusvirilatem, sed pro
sime vindicare, quid faceret si nostris temporibus verilate. In innocentem eriimnon praevalet noslra sen-
adinveniret, quibus ad comparaiionem aliorum cri- tentia, nisi in eum qui peccaverit. Gaudemus enim
minum ista nec putantur esse peccata ? Contentio est quando nos infirmi sumus, vos autem potentes esth.
ubi non ratione aliquid, sed animi pertinacia defen- Gaudemus si necesse non est ut nostra virius appa-
ditur. Susurro est quia murmurat, et non alicui in reat:, sicut apparuit in Anania et Sapbyra Petri, ut
facie, sed de ipso aliis male loquitur. Et iterumcum nostra in Mago. Hoc et oramus, vestram consumma-
venefo,humiliel me Deus apud vos. Et hoc timeo. £( tionem. Ut vos perfecli sitis atque potentes. Ideo hmc
lugeammullos ex his qui ante peccaverunt,et non ege- lG absens scribo,.ut non prmsens durius again secundum
runf pmnitenliam super immunditia el fornicatione. poteslatemquam Dominusdedit mihi. Si enim non cor-
Contra Novatianos pcenitenlioenegaiores. Si luget rigitis, adhuc durius agam quam dico. /n mdificdtio-
poenitentiamnon agentes, utique de agenlibus gaudet. nem. Ut et vos emendetis, et alii peccare formident.
Et impudicilia quam gesserunt. Impudicilia gravior Etnon in destructionem.Vestram: sicut illi sibi usur-
est, quasi monstruosa fornicaiio, sicut ille fecit qui pant. De cmtero,fralres, gaudete, perfecli estote. No-
uxorem patris accepit. tandumquod omni Ecclesiaescribens dicitesse debere
CAP.XIII.Eccetertio hoc venioad vos.Jam enim bis perfectos, et quod laicos se jubet invicem exhortari.
fuerat. /n ore duorumveltriumteslium siabit omnever- sicut alibi dicit: Vellem omnes homines esse sicu'
bum. Secundumlegem. Prmdixienimet prmdico,ut prm- meipsum. Sed quia ibi sequitur: Unusquisque pro
sens, et nunc absens, his qui ante peccaverunt, et prium donum habet a Deo : in donantis, non in acci
cmlerisomnibus,quoniamsi veneroilerum, Honparcam. pientis est potestate perfectio. Exhortamini, idem
Qui postmodum peccaverunt nec ipsis parcam, quia sapite, pacem habete. Hoc est unum. Et Deus pacis et
priorum ruina istos facere debuit cautiorcs. An expe- ditectionherit vobhcum. Sin autem auctor dissensionis
rimenlum qumritisejus qui in me loquilur Chrisli? An et odii erit vobiscum, et eritis cum illo in aeternum.
in meChrislum tentatis Sivobis valeat yindicare? Et; D Salutate invicem in osculo sancto. Non ficto. Salutant
notandum quod doctrina ejus non humana, sedChristi vot sancti omnes. Non divites. Gratia Domini nostri
esse probatur, quam qui reprehendit, sine dubio Deo Jesu Chrhti, et ckarilas Dei, ef communicatiosancti
contumax invenitur. Qui in vobh non infirmatur. Po- Spiritus. Contra Arianos, qui calumniautur quod
test dici eum non infirmum, sed potentem esse, nec Pater major sit, quia semper prior nominetur. Sit
ipsi ignoratis. Sed potent in nobis. Si etiam in vobis cum omnibusvobis. Amen. Sicut est cum aliquantis
pptens est, quanto magis in nobis ca.pacioribussui! justioribus vobis, ita sit cum omnibus vobis.
Nam etsi crucifixusest. Quod crucifixus est, nostrum

EPISTOLA B. PAULI APOSTOLI AD GALATAS.

ARGUMENTUM. sunt a falsis apotlolis, ut in legemet circumchionem

Gatatm tunt Grmci: hi verbum veritatis primum ab everlerenlur: hos Apostolusrevocatad fidemverita-
Apostoloacceperunt,sed post discessum ejus ttntati fis, scribenseh ab Epheso. Hoc ul apparet argu-
585 IN EPISTOLAMAD GALATASCOMMENTARIA. E8'.i
tnente, Galalm erant a pseudoapostolh persuati A det. Modo enim. Osiendeie vult, se hoininumodium
atquestducti, quodPaulum, per quemveroEvangelio non timentem libere praedicare debere veritatem.
crediderant,non esse aposlolumaudkbant, videlket Nunquidpropter homines vos suadeo, sicut propler
quia nequede duodecimeleclis, tteque Chrhlum, ut
Petrus et cmterialiquandosecutusfuisset: quam de- Judaeorumtraditiones ante faciebam?Hominibussua-
rogationemntcesst habetverisrationibusex auctori- deo. Satisfacio. An Deo? Sed Deo. An qumro homu
tate sancli Spirilus refutare, per ordinemprobans, nibus
non se ab hominibut, neque per hominemmissum: placere. Ubicunque sine additamento aliquo
sed per eum, qui ipsum, et cmterosin ordinemapo- bomines nomiuautur, maxime in malam partem ac-
stolatusetegil. cipilur, utestillud: Omnishomo mendax, et, Quem
CAPDT PBIHUM. Paulus aposlolus. Ul saepedictum me dicunt homines esse? et, Nonne horoinesestis ?
est, pusillus, ab humilitate. Non ab hominibus,neque Igiturquicunque lalibus placere voluerit, necesse est,
per hemintm,sed per JesumChristum.Nonab humana ut eorum faciatvoluntatem: sanctiautem Deo tanlum
praesumptione,neque per apostolos, ut Aaron per el Deumamantibus placent, qui jara amplius quam
Moysen;sed per ipsumDeum etDominum, ul Moyses hominesesse dicunlur. Si adhuchominibusplacerem,
et apostoli, et prophelae.Ab hominibusplerique or- Chrisliservusnonessem.Namme oderunt, quia servus
dinantur, cum populi favore, non digni, palientiam sum Christi. Notum enimvobis facio, fralres, Evan-
Domini coniemnentes; et ut majorem auctoritatem Q B gelium, quodevangelizatumest a me, quia non est se-
suam ostenderet,adjecit:PerJesumChrhlum; etDeum cundumhominem.Yull purgare usurpationes, et hu-
Palrem, qui suscitaviteum. Quia et Filii, et Patris una manaetraditionis infamia. Nequemim ego ab homine.
est operatio: et ut scias quia Deus est Christus, a Neque a roe finxi, neque ab alio accepi, quod gentes
quo ille est faclus apostolus,diligenter adverte quod sola fidesatvenlur. Simul notandum, quod hic Cliri-
anlenominaveritFilium quam Patrem.coniracalum- stum Deum dicat, a quo accepit Evangelium.Accepi
nias Arianorum. A mortuis. Secundumhoc quod po- illud, nequedidici, sed per revelationemJesu Christi.
tuit mori, carne scilicet. Ef qui mecumsunt omnes i Inter accipere et discere, boc interest: quod accepit
(ralres, EccletihGalatim.Nesi solus,indigneferre pu-- Evangelium,cui primum insinualur, et ad fidem ejus
laretur snam conculcaridoctrinam. Grattavobis.Quiai adducitur, ut credat vera esse quaescripla sunt: di-
sola fide salvali estis per gratiaro Dei. Et pax a Deo> scit is qui ea quae in illo per aenigmataet parabolas
Patre et Domino nostro Jesu Christo. Quia remissis3 figurata sunt, explanata et disserta cognoscil.Audi-
deliclisomnibus reconciliati fuerant Deo. Qui deditt stis enim. Necvos ipsos lalet quod dico. Conversatio-
semetipsumpro peccath nostris, ut eriperelnos. Os- nemmeamaliquandoin Judahmo. Hicenumerat quam
tendilbeneflciaChrisii,quibusingratiexislunt, volen- firmiter tenuerit Judaismum, et qualiter pro tradi-
tes in lege vivere, quaepeccatoribus data est, quibusi G i tionibus patriis Ecclesiam expugnaverit, ut oslendat
omnia sunt peccala dimissa. De prmsentismculone- se non potuisse inde humano consilio, nisi divina
quam.De saeculioperibus matis, quaein eo fiunt. Se-i- revelalione et misericordia separari. Quoniamsupra
cundumvoluntatemDeiet Palris nostri, cui est gloria. medumpersequebarEcctesiamDei[elexpugnabamillam.
Nonsecunduin merita nostra. /n swcula smculorum. Suura exemplumponit: ut si ego, qui Judaeusnatus,
Infinitis beneficiis,infinitagloriadebelur. Amen.Quod i et ibi eruditus, non legiscaeremoniassequor, quid vos
protogum suo Amen, Hebraeo sermone concludil. ,. - faceredebelis? El proficiebamin Judahmo. Nonin lege
AmenSeptuaginta translulerunt rivocro, fiat; Aquila a Dei, sed Iraditionepatrum. Supra multos comlaneosin
irsjrsto-SMfMu : nos vero vere, sive fldeliter: quod d generemeo.Nondixit supra omnes,nejactantiaevide-
etiam in Evangelioa Salvatore semper assumitur, ', retur occasio.Abundanliusmmulalorexhtens palerna-
sua per Amenverba firmante. Miror quod sic tamcito o rum mearum traditionum. Paternas traditiones, non
transferimimab eo qui vos vocavil.Enumeralis bene- i- Domini mandala commemorat. Cum aulem placuit
ficiis, mirari se dicit quod ab illo potuerinl solis ver- ei qui me segregavitdeuteromatris mem.Qui me jam
bis retrahi, a quo nullis tormentisdebuerint separari.i. in praeseniia ab utero segregaveral, quando voluit,.
/ngratiamCnristi,tn aliud Evangelium,Nonin legem. i. fecit quod sciebat esse futurum. Uterus matris suae
Quodnonesl aUud, nisi sunl aliquiqui vosconturbant. '. D polesl et Synagoga intelligi. Et vecavit per graliam
Nam Evangelium aliud esse non potest. Et volunt \t tuam. Non meis merilis. Ut revelaretFilium suum in
cenverlereEvangeliumChristi.Perverso ordine, dum n me, ut evangelizaremitlum in gentibus.Per me, vel
lexad Evangelkiro proficeret, illi Evangelium add in me. Revelavilautem non solum in via, sed etiam
legemrevocare niluntur. Sed licetnos, aul angelusde fe in caelerislocis. Continuonon acquievi.Continuonon
aelo evangelharettobh prmterquamquod evangeliza- >- fui iacredulus ccelestivisioni,,quianon carnis et san-
vimus vobis. Breviter offlni personaepraejudicavit, ., guinis vocem audivi, sed Domini, nec contuli cuni
quando nec aposlotos,contra quod semel praedicave- '' carne et sanguine. Carni et sanguini, id est, generi
rat, nec vocemde cceloangeli loquentis permisit au- i" meo. Nequeveni Hieroselymamad anteeessoresmeos
diri. Facit autem hoc contra omnes haereticos,qui ui apostolos,sed abii in Arabiam,el iterumreversussun>
tradiliones aposlolicas mutare conantur. Anatliema |a Damascum.Ut aliquid ab illis discerem; sed de Da-
sit. Abominabilissit vobis.Sicut prmdiximus,et nunc tc masco abii in Arabiam, ut docerem quod mihifuerat
iterumdke: si quu vobisevangelhaverilprmlerid quod >d revelalum. Deindeposl annostres Hkresolymamveni-
accepkth, analhemasit. Repetit, ul fortius commen- i- Ideo post aimos tres, ut intelligamus, non illum
PATROL.LXVIII. 19
 5S7 PRIMASIt ADRUMETANlEPISC. 588
indiguisse doctrina, quia tribus jam annis docueral. A Sed centra, cum vidissent,quodcredilumtst mihiEvan-
Vadit aut videre Pelrum, quando refertur tentasse se geliumprmputii,skut Petrocireumasknis. Ut praedicera
jungere diseipulis. Videre Pelrum. Videndi gralia, gentibus, sicut Petrus Judaeis. Qui enim operatustst in
non discendi. Et mansi apud eum diebus 15. Susce- apottolatum Pttro cireumcisionis,operatut ett et mihi
ptum se ab illo monsir.it in charilate, et brevi tem- inter genlet. Non illi sum inferior, quia ab nno sumus
pore nihil discere potuisse. Atium autem aposlolerum ambo, inunum ministerium ordinati. Et cum cogno-
vidi neminem.Ne si non a Petro, ab aliis didicisse vissentgrathtm, qum data est mihi: Jacobus, el Cephas,
videretur. JVtsiJacobum fratrtm Domini. Ex cogna- et Joannes. Hic reddil causam, et nomina, et qui es-
tione Mariae.Qum autem scribovobhecce coramDeo, sent quos supra dixerat. Qui videbanturtolumnmesse.
quia non meniior. Deindeveni in parles Syrim et Cili- Firmamenlum Ecclesiae, et in quibus incumbebat. .
eiee.Eram aulem ignotus. Notandum quia post trien- Dextras dederunt mUii.Cousenserunl, ita nos debere
nium vidit ignolos. Faeie Ecclesih Judmm, qumerant docere. Et Barnubmsocktath. AmboenirosimDlniissi
in Christo. Tantumautem auditum habebanl, quoniam sumus ab Spirilu sancto gentibus Evangeliumpraedi-
qui ptrsequtbalur nos aliquando,nunctvangtlixatfidem, care. Ul nos in gentes, ipsi autem in ctrcutncisknem.
quamaliquandoexpugnabat.Qaitnnc seorsumex Judaeis Esisent, subauditur. Taiifum ut pauperutn metnoret
credentes suas Ecclesias habebant, nec his qui erant B ] essemus.Qui sua vendenie< ad apostolorum pedes
exgentibus miscebantur. Et intni clarificabanl. De re posuerant : aut quorura bona fuerant a Judaeis in-
difficiligrande miracnlum est. Deum.Qui solus potest vasa, sicut ad Hebraeosdicitur : Et rapinam booo-
de persecutore Apostolumfacere, et de malo bonum. rum vestrorum <(um gaudio suscepislis. Quod eiiam
CAP.11. Deinde posl annos quatuordecim iterum sottkilus fui hoc ipsum facere. In omni epistom boc
ascendi HierosotymamcumBarnaba, assumpto el Tiio. agit. CumautemvenitselCephasAntkchiam, in faeiem
Quando de oneribus legis quaestio mota est. Ascendi ei restiti. Galatarum infirmilas compulit eum nar-
aulem secundumrevelationem. Non secundum pro- rare quod nec ipsi Petro pepereerit, veritatem Evan-
priam voluntatem. Et eentuli eum illh Evangettum. gelii non libere defendenti, sicut ad profeclum Co-
Non didici ab illis, sed contuli cum illis. Aliud est rinthiorum manifestavit visionem quam annis qua-
conferre, aliud discere: inier conferentes aequalitas tuordecim occultaverat. Hoc aulem toinm agit, ut
est: inter docentera ei discentem minor est ilte qui ostendat se nunquam circumcisionis fuisse faulorem,
discit. Quod prmdicoin gentibus. Quod sola gratia et sicut de illo pseudoapostoli jactitabant. Quiarepre-
fide salventur. Seortum aulem. Ne illos discipuli du- hensibilh erat. A gentibus : quia eos judaiaare coge-
bitare putarent. His qui videbanturaliquid eSse.Prae- bal. Priut enim quam venirent quidam ab Jacobo,
stantiores. Ne forte in vacuumcurrerem, aut cucurris- Q { cum gentibut edebat. Edebat cum his qui ex gentibus
sem. Non est dubitanlis, sed coufirmantis. Sedneque erant, sciens sibi dicium a Domino,ut neminem ho-
'lilut, qui mecumtrat, cumtttet gentilis, compulsusest minum vocaret immundum. Cum autem vmittent,
circumcidi.Neque semper negationem secum habet. tublrahebal, et segregabatse, timens eot qui ex dr-
Sed propltt subintroduetos fatsos fratres, qui subin- cumcisioneerant, et simulalioni ejus consenstrunttm-
troitrunl. Reddit causas quare secundum Latina teri Judmi. Non idcirco reprenenditur, quia eum iltis
exemplaria circumcideret Titum : non quia illi cir- edebat, sed quia se postea subtrahebat. Ita ut Bar-
curacisio prodesset, sed ut scandalum vitaretur. Ex- nabas duceretur ab illis in illam simulalionem.Qui me-
plarare libertalem noslram, quam habemut in Chrittoi cum roissus ad gentes, nullam esse differentiam prae-
Jesu, ut not in servitutemredigerent.Qua liberi sumusi dicaverat inter Judaeum atque genlilem. Sed cum
a jugo legis. Quibus neque ad horam cessimus subje- viditsemquod non recte ambularent ad veritatemEvan-
ctieiti.ul verilat Evangeliipermaneatapud vot. Latinus\ gelii. Qiiarovis hoc propter scandalum faceret Judaeo-
habet: Quibus ad horam cessimus, ut periculum vi- rum, tamen publice illum conveni, ut el Judaeis su-
taremus, et essent qni in vobis veritatem Evangeliii perbia, et gentibus desperatio lolleretur. Dixi Cephm
conliruarent: non impleto sensu quem coeperat, coram omnibus. Publicura scandalum non polerat
alium intiodoxit: quo expleto, redit ad coeptum.Ab>D '. private sanari. Si tu cum sis Judmus. Rationem red-
- hit auttm
qui vidibantur etse aliquid, nihil accepi. Sii didit, non injuriam fecit: si tu non lenes quod nalus
igitur nes iater tanto» Judaeos, imminentibus hinc! es, quomodo illos facis tenere quod natinon suni?
inde frairibus, ex psr»©eonnivcntibus, nulla potui- Gentiliter et non Judakt vivis.Noa ex «peribus, sed
mua vi ae ralione cunvpellr,at observaremus circum- sota fide per gratiam vitam habere t* nosti. Quomodo
cisionem, quam seiebamus esse flnitam, vos ex gen- cogisgentes judahare ? Nos natuta Judmi, ei non tx
tibus, vos in Galatia, vos quibus vis nulla inferri\ gentibus. Subtrahendo (e tanqunm &«»>(hee est ma-
polest, ultroa grati» recedentes, ad legis jam abo- lum) aliquid habentibus. Ptccatorct. Tamen peeea-
litae transcehdilis veiusialem, et caeremoniasjam noni tores, quia conclusit Scriptura, omnia sub peccaio.
neeessarias observatis? Qualesatiquando fuerint, ni- Scientes autem qued non juttifieatur hom»ex operibus
hil mea utterest. Non mihi curaeest, quod cum Do- legit. Legis, non justitiae operibus. Oper* autem legis
mino conversatt sint. Deus enim persenam hominh; circumcisio, sabbatum, dies testi, bapirsmata, ei cae-
nen accipit: mihi autem qui vidtbantur tsst atiquid,, tera, quaenon propter justitiam, sed oceupandi po-
whU contulerunt. Quin tempus non praejudicatfidei. puli gratia sunt mandata. Nisi per fidemJesu Chrisli:
4
589 1N EPISTOLAM AD GALATASCOMMENTARIA. 500
el not in Christe Jesu credimus, ut justificemurex fide A neros oculus roihi fascinal agnos? Quomodo ergo te-
Chrisli, et non ex operibut tegh, id est, fldem a Chri- nera aetas noceri diciiur fascino, sic eliam Galataein
Sto donatam. Propter quod ex operibus tegh nen ju- Cbristi fldenuper na i et nutriti, quodam fascinanle
stificabituromnh caro. Hoctemporc. Juxta simplicem sunt nociti *, etstomacho fldei nauseali; Spiritus san-
intellectum justificabantur quondam ex lege, non cti cibumevorouerunt. Antequorum ocutosJesus Chri-
omnis caro, sed bi tantum bomines qui in Palasstina stus proscriptus est. Quibus tanlum roanifesta facta
erant. Nunc autem ex fide Jesu Christi justificatur est passio ejus me pracdicante, ut eum ante oculos
omnis caro, dum Erclesia ejus in toto orbe fundatur. veslros pendere putaretis. Ef invobis crucifixus.Sen-
Quodsi qitarentesjustificari in Chrtelo, invenli sumus tenliam accepit; sive, quem lanquam damnatum,
et ipsi peceatores.Si enim gentes iides sola non salva- eliam nunc vilem habetis. IIoc solum a vobis volo
vil, nec nos, quia ex operibus nemo justificabilur. dhcere. Hoc unum vos interrogo, Spirilum sanctum
Ergo adhuc peccatores sumus, ei Christus peccato- vobis iegis opera dederint, an audilus fldei. Ex ope-
rum minister est, tanquam non valens peccala do- ribus legis Spirilum sanctum accepislis,an ex audilu
nare. Nunquid Christus peccali minhter est? Absit. fidei? Siex fide Spirilum accepislis, quid vobis amplius
Peccaloribus minislrat, sicut Moyses, quia per Moy- conferei lex? Sic stulti estis, ut cum spiritu cmperitis.
sen, id est legem, aueta sunt peccata, non ablata. B Cuin Judaei non aliter Spirilum accipianl, nisi per fi-
Si enim qumdestruxi hwciterum mdifico,prwvaricato- dem, vos econtrario pulalis vobis Spiritmn non suf-
rein me constituo.Destruxi nibil amplius habere Ju- ficere, nisi et legi subdamini. Nunc carne consumma-
daeum, si hoc ilerum reaedilico, ut illi dicutii, ipse mini. Tanta passi esth sinecausa. Adverte quod qui
meaesenlentiaerelragator invenior. Ego enim per le- Scripturam juxta lilteram sequilur, consummari
gem legi mortuus sum. Per legem Cliristi veteri, sive carne dicilur. Si tamen sine causa. Pro Christo si
per ipsaro legem veterem ipsi mortuus sum, quia passi estis, tamen non gratis. Ilic, Si tamen, non du-
ipsa se cessaturam praedixit. Vt Deovivam. Non sae- bitantis est, sed confirmanlis : ut est illud : Si la-
culo. Chrhlo cruc fixus sum cruci. Omnibus peccalis men justum est apud Dominum retribuere his qui
morluus sum, propler quod lex data est. Ergo lex vos tributant tribulationem , et vobis qui tr bula-
mibi miuime necessaria est. Vivoautem jam non ego. mini, requiem nobiscum. Qui ergo tribuil vobis
Non vivit vetus homo, ille qui quondam vivebat in Spiritum el optralur virtutes in vobis. Spirilum san-
lege, qui persequebatur Ecclesiam; vivil autem in eo ctum sola virlute accepislis, qui non nisi a juslis ac-
Christus, sapienlia, 'furtitudo, sermo, pax, gaudium, cipilur. Juslos ergo sine legis operibus fuisse vos
et caeteraevirtutes, quas qui non habet, non potest conslat. Ex operibus tegh, an ex auditu fidei ? Legis
dicere : Yivit autem in me Chrisliis. Hoc autein to- G opera, sabbati otium, observatio circumcisionis, et
tum sub sua persona adversus Pelrum de Pelro dis- caeremoniarum supcrst.tio. Sicut scriptum est: Abra-
putat. Vtnif vero in me Chrhtus. In illo vivit Cbri- ham credidit Deo, el repulatum est ei ad justitiam.
slus, in quo vivunl virlules ejus. Quod aulem nunc Ita et vobis fides sola sufficit ad justitiam. Cognosci-
vivoin carne. Aliud est in carne esse, aliud in carne lit ergo quiaqui ex fide sunt. Sive Judaei, sive Graeci.
vivere : qui eniin in carne sunt, Dco placere non Hi sttnl fitii Abrahw. Non qui carnaliter circumcisi
possunt; unde ad bene viventes diciiur : Vos auiem sunt. Providens autem Scriptura. Ante videns. Qura
in carne non estis, sed in spiritu. In fidevivo Filii ex fide juslifical genles Deus, prmnunliavitAbrahm.
Dei. In sola fide : quia nihil debeo legi. Qui ditexit Non ex <peribus, sed ex lide, quam ipse inspirat
me, et iradidit seipsum pro me. Uli Patris suamque gratia sua. Quia benedicentur in te omnes genles.
faceret volunlatem. Seipsum pro me, non aliquid Non soli Israelitae. lgitur qui ex fide sunt, benedicen-
aliud. Non abjiciograliam Dei. Non debeo illi ingra- tur cum fideli Abraham. Non eriimonines circumcisae
tus exislere, qui me tanlum dilexit, ut pro me mori sunt gentes, ut possint ex operibus benedici. Qui-
non recusaret. Abjicio enirn gratiam, si mihi lioc so- cunque enim ex operibustegissunt, sub matedictosunt.
lum non sufficit. Si enim per legem juttitia. Si lex Quia ila praevatuitconsuetndo peccandi, ut hemo jam
"
polerat juslificare, superflue Christus morluus est. cuslodiat legem, el ideo non immeriio subjacent ma-
Erubescant qui dicunl quod lex ad regnum miserit. ledicto. Scriplum est enim, Maledictut omnis. Quaeri-
Ergo Ckrhlui grath morluusesl. Hucusque conira Pe- tur, Utrum files sota suflicial Christiano, et, Utrum
trum, velconlra Judaeos: nunc ad Galatas revenitur. non sil maledictus qui evangelica praecepta non ser-'
CAP.III. 0 insensati Gatatm. Non est conlrariutn vat. Fides sufficit, ut primo credentem et justura effi-
Salvatori, qui fratrem fatuum vocuri prohibet, non ciat, sideincepsinjustificalione permaneal; caeterunr
enim dicitur sine causa. Stultos vocat quia spiritum sine operibus mortua esl, sed fidei operibus, non le-
legis, it litteram dijudicare non possint. Quis vos. gis. Qui non credit Deo, aitendit mandatis, et eos
Quis vobis invidil? sicut Salomon dicit : Domumin qui Evangelii praecepla contemnunt, malcdictos esse
vidi cruciat ocnlus. Fascinavit non credere veritali? et Salvator edocuit dicens : Discedite a mc, roaledi-
Qui apud nos invidus, in Grasco significantius poui- cli, in ignem rpiernnm. Et Jacobus aposlolus : Qui
tur (jSaffxovof)fascinalor. Dicitur fascinus proprie unius mandati transgressor est, omnium reum se esse
infamibusnocere, el aetatiparvulae,el iis qui necdum monstravit. Sed istud unum transgresstim charita-
firmo vestigioflgunt gradum. Undeest illud : Quis te- tem intelligunt docii, in qua omnis lev pendel el
* Pariicipium passivum verlii noceo, qtiod vulgo nOnnisi intransitive sumilur. EDIT.
 m PRIMASH ADRUMETANIEPISC, 502
' prophelae. Nam quidam dicunl quod lides sine ope- A Abrahm dktm sunl rtpromtesiones. Promissiones
ribus prosit, quia et sibaptizatus Iransealstafim, aut AbrahaeNovum testamenlum vocat. Et semini ejus.
certe facultas desit unde operetur, sufficit fides sine A Deo. Non dicit, Et seminibus, quati in multis, sed
operibus, nam opera sine flde nihil sunt. Qui non quasi in unq, Et semini tuo, qui esl Chrislus. Semen
permanserit in omnibusqum scripla tunt in tibro legit, AbrabaeChristum interprelalur. Hoc auiem dico te-
ul faciat ea. Hoc est, qui non omnia usque ad finem slamentumconfirmatuma Deo, qumpost quadringenlos
mandata legis servaverit. Quoniam aulem in lege et triginta annos facta est lex. Lex quaepost taiitum
nemo justificatur apud Deum, manifeslum est. IIuc temporis data est, teslamenlum illud non potest eva-
tempore lex nullum jusliiicat, sic nec anlea profuit cuare, quod AbrabaeDeusconfirmavitin Christo. Hic
sine flde. Quia justus ex fide. Fides perfecta esl, si quaeramus, utrura Vetus an Novum sit hoc Tesla-
non soluin Chrislum, sed etiam in Christo credere. inentum, quod dicit conflrmatum a Deo, non infir-
Vivit. Vilam habet. Lex autem non est ex fide. Quia roari a lege, quaepost quadringentos et triginla annos
non justificat. Juslus ergo ex fide vivit, et non addi- facia est, nulli dubium quin Novum, sed in propheticis
tur in his sive in illis. Vivens autem in lege, qui fe- latebris occultatum, donec veniret tempus quo rcve-
cerit, vivit in eis, hoc cst, in his quaefecit, quaepu- laretur in Christo. Ad Testamentum Vetus illi perli-
tavit bona, raercedem laboris sui habens, ea tantura JJ ] nent, qui cum acceperint legem sanctam et justsm,
opera quae fecit in prsesenti vita, sive longitudinem putantsibi ad vilam litteram posse sufficere,juslitiam
vilse, ul Judaei putant, sivc declinationem praesentis suam quaerentes statuere, justitiae Dei non sum sub-
pcenre, per quam transgressor legis oceiditur. Sed jecti. Sed dicet aliquis : Quomodovetus appellalur,
qui feceritea, vivetin illis. Suo labore vivit, sub timore quod post annos 430 faclum est per Moysen, et no-
vivebat in illa quandiuviguit Cliristus. Qui sub mab> vum dicitur, quod antetot annos factum est ad Abra-
dicto non erat, quia solnj per omnia legem implevit, ham.Qui ex hoc non liligiose, sed studiose roovetur,
et ideo indebito matedicto ejus noslrum compensa- intelligat: priroum quia ex anteriori tempore dicitur
tum est maledictum, ut libere transeuntes ad fidem, vetus, ex posteriore autem novum; revelaliones eo-
legis opera non curemus,. Nos redemit de maledkto rum consideranlur in his nominibus, non instilulio
legh, faclus pro nobis mdledictum.Qui emit, alienum nes.PerMoysenquippeTeslamentum Vetus, per quem
emit: qui autem redimit, id emit proprie quod suum lex data esl sancta et bona, per quam fieret non abo-
fuit et suum esse desivit. Redemit ergo nos Chri- litio, sed cognitio peccali: per quam convincerentur
stus de maledicto legis, quod peccanlibus constitu- superbi. Erat enim occulta ista lex ab inilio, cum
tum est, sicut dicil: Ecce peccatis vestris venditi horaines iniquos natura ipsa convinceret, aliis fa-
estis, et reliqua. Quia scriptum est: Maledktus omnh < C cientes quod sibi fieri noluissent. Revelatio autem
qui pendet in ligno. Considerandum est, quod non Novi Testamenti in Christo facta est, cum est roa-
quicunque in ligno pependerit, malediclus sit apud nifestatus in carne, in quo apparuit justitia Dei, id
Deum, sed qui peccaverit, et propter scelus morti est, quaehpminibus ex Deo est. Sic enim ait; Nunc
fuerit adjudicalus. Non ideo maledictus, quia cruci- autem sine lege justitia Dei manifestata est. Ecce qua
fixus est quicunque raalus, sed quia meruerit pro causa illud dicitur Vetus Testamentum : quia priore
reatu crucifigi, quia reum non facit pcena, sed causa. tempore revelatum est. Deinde quia Testamentum
Sic enim est scriptum, Si cui fueril judicium mortis, Vetus pertiuet ad hominem veterem, a quo necesse
suspenderis eum in ligno, et non manebitcorpus ejus est hominem incipere : Novum autem ad hominem
in ligno, quia maledictus omnis qui pependil in ligno. novum, quod debet homo ex velustate transire: quia
Non ideo maledictus quia pependit, sed ideo pe- in illo sunt promissa lerreha, in isto promissa ccele-
pendit, quia maledictus. Chrislus ergo, cui non slia. Non irritum fadt ad evacuandam promissioneni.
erat judicium mortis, nec erat causa crucis, et ma- Nam si ex lege hmreditas,jam non ex promissiene.
ledicti, pro nobis maledictum subiit, quia omnes rei Non posse per legem, quae postea data est, repromis-
eramus mortis, et debiti ligno, quia maledicti, quippe siones, quae ante factae sunt ad Abraham, deslrui:
qui non permansimus iu omnibus quae scripta erant 1D et posleriora prioribus praejudicare, cum repromis-
in libro legis, utrumque enim eadem lex decreverat siones ad Abrabam ante 430 annus dalae sint, bene-
maledicium. Vt tn gentibus benedictioAbrahmfieret dicerentur in illo universae nationes. Abrahmauiem
in ChristoJesu. Ut sola fide gentes benedicerenlur per repronihsionem donavit Deus. Non ergo quaeex
v in Cbristo, sicut promissum fuerat Abrahae. Ui pol- lege, quae nondum erat, sed cum venit, ostendit pec-
\ licitationem spiritus accipiamus.Qui per Johel pro- caluiri, non abstulit. Quid igitur? Utquid ergo data
', missus est oroni carni, id est, omni generi hominum: est inflrmis necessaria? ut lubricos el errantes prae-
' a parte totum, secundum synecdochen. Per fidem. cepli salutaris austeritate cohiberet, et observationum
'-.Solam. Fratres, secundumhominem dko. Humana attemione concluderet. Bona autem lex, quia spiri-
comparaiione loquor : comparari enim humana di-, talis? ei ergo non putat spiritalem (sic). Bona est lex,
vinis propter evidenliorem inlellectum possunt, si supra litteram mentem erigas, quia iittera occidii.
sequari non possunt. Tamen hominisconfirmalum te- Lex propter transgressionempositaest. Ut nos doecret
stamenluih nemo spernit, aut supererdinal. Hoc est, non transgredi, vel constringeret usque dum Chri-
jureconscriptum lestamenuua non dicilur sine morte. stus veniret. Donecveniretsemencui promiserat, Poel
 m IN EPISTOLAMAD GALATAS COMMENTARIA. m
offensamin eremo populi, post adoralum vitulum, et.A membra per baptismi sauctificationemeffecti, filii Dei
murmur in Dominum,lex transgressionis prohibitoria sitis necesse est. Utquid ergo vobis legem, quae pec-
successit. Justo lex non est posita, et ideo tam dura catoribus data est, quibus jam peccata remissa sunt?
praecipit, ut domaret superbiara Judaeorum. Proptcr Non estJudmus neque Grmcus. Tunc inter Judacumet
transgressionem,inquit: nam non propter justiflcatio- proselytum, etiam inter tribum et tribum, et in istis
nem. Haecaudientes conlicescant, qui delirant quod omnibus diversitas erat. Non est senus, neque liber.
lex quemquara per se ad regnum ccelorum transmi- Non conditione separantur, sed fide : quia potest et
scrit. Otdinata per angelos. Hoc vult intelligi quod servus libero esse melior, et liber servum in fidei
in omni Veteri Testamenlo, ubi angelus quicunque qualitate praevertere. Non esl masculusneque femina.
sit visus, in illo mediator loquebatur, qui dicit: Ego Omnesenim vosunum esth in Chrhto Jesu. Fortitudine
sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob. Ncc et imbecillitate corporum separantur. Cacterum fides
enim mirum si Deus loquatur in angelis, cum etiam in menlis devotione censelur : nam srepe mulier viro
per angelosqui in hominibus sunt Ioquatur Dominus fit causa salutis. Si aulem ves Christi, ergb Abrahee
in propbetis, dicente Aggeo -.Et ait angelus qui lo- semen eslh, secundum promhsknem hmredes, Si cor-
quebatur in me; et infert : Haecdicit DominusDeus pus Chrisli unum omnes facti estis, Abrahae semen
omnipotens. Angelos possumus accipere Moysen, B estis et veri hapredes: non ex carnali semine, sed
Aaron ct Josue, qui Deinuntii fuerunt, per quos Deus ex divina promissione.
legem dedit et ordinavit per angelos. Qure lex per CAP.iv. Dicoautem: Quanto lemporehmresparvulut
angelos.ordinata esl. Legimus enim angelos adfuisse est. Secundum comparationem coeptamloquitur. Ni-
sive Moysi, ut quidam putant, sive Christo. Nam et hildiffert a servo, cum sit dominus omnium; sed sub
Moyses, inquiunt, inter Deum et populum medius tutoribus et actoribus cst usquead prmfinitumtempusa
fuit. Nam angelus officii nomen est, non naturae. /n patre. Quia in illos dominatum sacerdotes et princi-
manu mediatorh. In potestate, et potentia, et virtute pes exercebant, quos lutores et actores appeliat.
Clirisli. Mediator autem unius non est, Deus autem Modo autem non dominari, sed forraam exhibere
unus est. Lex ergo adversus promhsa Dei? Absit. Sub- jubentur : quia omnes genus sumus sacerdotale, et
audilur substantiae, vel unius partis: quia inter Deum omnia communiter, quamvis per illos sacramenta
el homines exstitit mediator. Ideo aulem addidit: percipimus. Tntores autem et actores possunt et
Deus autem unus est, ne quis eum propter officium prophetaeaccipi, quorum verbis quotidie in adventum
carnis assumptaeab unitate divinaesubstantiae sepa- Salvatoris erudiebamur, sicut paedagogus Iex Moysi
raret. Unius non est, ut subaudias, substantiae : quia superius dicta est. Recte ii sub tutoribus et actoribus
in Chrislo sicut una persona, ita gemina substantia. C | esse dicuntur, qui habentes spiritum timoris, necdum
Si enim data essel lex quw posset vivificare.Sicut ad meruerunt spiritum liWtatis et adoptionis accipere.
Romanos.Nam quod impossibile erat legis in quo in- jEtas enim infantiae peccata formidat, paedagogum
firraabatur : scilicet quia jam a nemine servabatur : metuit, non confldit se liberam, licet per naturam
si enim non vivificabalur, quomodo mortuos ad re- domina sit. Ita ei nos cum essemus parvuli. Potest
gnum miltebat? Vereex tege essetjustitia. Haercdita- intelligi quandiu quis parvulus est, nec statutum a
tem justitiam nominavit, vel certe justitiam, quaeex patre tempus implevil, ut filius et haeres appellari
fide estNovi Testamenti. Sed conclusit Scriptura om- queat. Sub elemenlh hujus mundi eramus senienles.
nia sub peccato.Depreliendit. Ut promhsio Jesu Chri- Dierum et lemporum, quaepropter infirmitatem, et rie
sli daretur credentibus.Ul necesse esset sola flde per idola observaremns, aliquando accepimus : elemenia
gratiam salvari credentes. Prius autem quam veniret mundi eos quos supra tutores et actores dixeral ap-
fides, sub lege custodkbamur. Priusquam veniret cui pellavit, quod sub ipsis primum prsesidibusconstituli,
crederemus, vel per quam crederemus. Si venit, ubi quia necdum lilii Dei ad nos capere poteramus ad-
sunt qui dicunt quod ex naturii sit fides? Conclusiin ventum. Alii elementa mundi, ccelum et terram, et
eam fidem qum revelanda erat. Servabamur a lege ea quae intra haec sunt, dixerunt. Alii legem inter-
huic fidei, quae erat revelanda. Ergo non est ex na- ID pretantur elementa, et eloquia prophetarum : quod
lura, quaequandoque post legem est revelata. ltaque per liaecquasi initia et exordia litterarum Dei limo-
lex pwdagogusnoster fuit in Chrhto. Perfectaeaetatis rem, qui sapientiaeprincipium est, suscipiamus. Ta-
discipuli non indigent paedagogo.Ul ex fidejustifice- men simpliciter elementa pro litteris accipiuntur, vel
mur. At ubi venit fides, jam nen sumussub pmdagogo. lexet prophetac, quod per ea iniliantur homines : et
Diligenteradverte, quoties dicit, Ex fide : ut confun- non tam sui quam alterius rei utilitate discantur : ut
dantur illi qui dicunt quod lex ad regnum miseril possimus orationem legere contextam, in qua sensus
sine gratia : et non inlelligunt quod quicunque sub raagis et ordo verborura quam litterarum principia
lege salvaii suni, gratia sunt salvati, quia ex fide, considerantur. At ubivenitpleniludotemporh. Quando
quam gralia Iribuit. Omnes enim fitii Dei eslis per jam legem nemo poterat per consueludinem custo-
fidemin Chrhlo Jesu. Omnes enim aequaliler et Ju- dire, vel quod in praesenlia sua deereverat se faciu-
dapiet gentes per fidem solam, qua dono Dei credi- rum. Misit DeusFilium suum. MissioFilii incarnatio
lis Chrbto. Qukunqueemm tn Christo baptizali eslis, ejus intelligiiur, non diminutio .majeslalis. Factum
Chrhtum induistit. Fitium Dei induti, et toti ejus ex mutiere. Mulier, non corruptionem, sed sexum si-
S9S PRIMASII ADRtJMETANIEPI8C. S96
gnificat. Denique Eva statim ut facia est, mnlier ap-JAostendit angelum majorem. Sicul Chrtetum Jesum.
pellatur, Quooaodosub lege factus est? ut eos qui sub Non solua ut angelum, qnia me ila suseepislis. Ubi
lege erant redimerel. Narn si atiter salvari non pete- tst ergo bealiiudovetlra? Testimoniumenim perltibeo
rant, sie propter illos qui nati erant, ex mnliere et vobie, quia ti fitri posset, oculos veslros eruhttih, et
femina nasei voluit. Nam el bapiisrrmm ideo quasi deditteih mihi. Osteadil quanta eum cbaritale susce-
pesnitens, cum esset a peccaiis iiber, aecepit, ut ese» periflt, et quomodo se lolos ejus doctrinae tradide-
teros edoeeret mundandos esse per baptismum. Va-r riot, ut qnae ebarissima «unt corporis sui tnembra
etum sub lege, ul eot qui tub lege ermt redmtret. Quia eidem dare cuperent, quo vel sic evaogeliee lumirii .
si sub lege faclus nou esset, Judseot salvare non po- vicem redderent, si sua lumina tradidissent. Ergo
lerat. Gentes vero poterat positas sub lege redimere. iuimkus vobtefactut stm, verumvebisdkens? liaecest
Ut adoptionemfitiorumreciperemut. Noa enirn omaes natura verilatis, uteam inimiciliaeprosequafltur,sicut
recepissemus adoptionem, si faetus sufolege non es- per adulalionem perniciosae aroiciliae prosequuntur.
set. Queniam aulem estit fiiii, tntsif Deus Spiriium Libenter enim qeod delectat auditur; offeadit omne
Filii sui in corda vestra clamaniem i Abba, Pater. quod nolumus : sicut et ii diligere caeperaut sabbati
Probat nos filios esie Dei, ut spirilum quem in se otium, et dierum festorum epulas, praed.cantes con-
habuit, Cbristi aeciperemus, clamantem, id est cla- P j tra Apostolum, qui emnem eontiuentiam suo docebat
mare nos facientem. Itaque jam non es servm, sed exempio, JEmulanlut vos non bene; sed excludertves
filius; qtiodsi filius, et hmresptr Deum.Quid vis servus volunt, ut illos mmulemini.jEmulus el imitator inlel-
fieri, qui accipiens spiritum Filii, ulius et haeresef- ligi polest, et iniroicus et invidus. Non bene «mula-
fectus, non per meritum proprium nec pcr naturaru? tur qui, ut alium dejicjat, non ui ipse proficial, aemu-
Sed tunc quidem ignorantet /)euf», Convertit se ad latur. Bonum aulem mmulamini in bono semptr, et
illos, hoc esl, ex genlibus eredenles, et arguil illos non tanlum cum pmstm tum apud vos. Nolile illos
'
qucd dies festos velint et tempora Judaica observare, semulari, sed bonum semper aemulamini,non ad tera-
sicut antea ad idola faciebant. Nam et Jud#is ideo1 pus. Filwli nui, fjiuositerum parturio, donec formetux
isti dies concessi suot, ne «os amore fcsfivjtaijsidolis' Chrhtus in vobis. Per Evangelium in lucem producti,
exhiberenJ. Hit qu\ nalura non s»nt dii serviebatis. et per doctrinam geniti. Ostendit per pmniientiam
Nunc aulem cum cognovtritisDeum, imo cggnitisjJis01 posse renasci. Iterum nie dolorero sustinere fecisiis.
1
Peg, quomodgconvertiminiilerum gd infirma elegena }n iflo vero Christns forraalur, qui vjrtutem fidei
elementa, quibus denuo servire vulti»?Quja non novjt ejus inlel(igi|: in quo omnis conversatio ejus expri-
jniquos; non ergo vos illum quaesislis, sed ille vos. milur atflue depingiiur, FormaUir Christus in corde
Diss observalis, et mentes, et tempora, Nos non simi-1Q credenlium. cunj omnia illis sacramenta panduntur,
li|er : non enim calendas colimus, nec 4ies festos io et ea quaeobscur» yidebantur perspicua fiunt. Vellem
luxurijs, sicul illj, et epu|is celebramus: sed in azy- tmtem esse apud vos modo. Quia seriberc tanla non
mis sinceritalis et veritatis. Et annos. Forte de septi- ppssum quanla vos audire miremini. Et mularem vo-
mo remissionis anno dicil, aul de quinquagesirno, idI cem megm, Vocemblamlientis patris in furorem ma-
est jubilreo. Timte ne forte sint causa laboraverimini gistri verterem arguentis. Doctrina Sciiplurae divinae
vobh, Nibil enim profeci Cbristianos vos faciendo, sii ^cdilicatel deleclat, sed mullo pltis prodest, si de
ista iferjirn observatis. Ettote skut ego, Sancli estoie,> IjHerjs vena(ur jn vocem. Magnamsiquidem vim ba-
et perfeeViorasapile. Quia et egg tmt vos, Homo pi i bet vox viva, qnae sjc exponilur, quomodo in corde
sinequerela vixi in Jege, omnia ut slercpra arbitralus> gerieratur. Quoniamconfundgr itt vobis. Dkite mihi,
sum, ut CbrisUim liicrifacerem, Fratres, obsecrovos,i qui tub lege vultif este, legem non kghlh ? Detrimen-
nihil me Imsteth. Ut merito putelis me jmmiciiiarum,> tum discipulprura confusjo et opprobrium est magi-
el non salutis vestrae causa moveri. Laedjldiscipulus' stri, sicul et profectus eorum gloria est praeceploris.
"
magislrum, si per neglige/iliam suam praeceptalabo- Confgnditur enim in eis, quia jam filii facti, servi
remqne ejus sparnit, Scilh auiem quia per infirmita- esse ilesideranl, Scripium ett enim quoniamAbraham
tem camif evangeliiavi vobfsjampridem. Sive passio-' P duos filioshgbuit; unum de aneilla, et unum de libera.
num, sive naturalem infirmiiaiem : quia habebat1 Sed qui de aneilkt, stcundum carntm natus ett; qui
ihesaurujn in vasis fictilibus, Per infirmitatem carnis5 autem de tibera, per repromissionem.lsmael carnis
docel., qui dicjt, si ge non cpnlipenl, nubanl; hoc est1 flljus, Isaac (idei fuil. Hlunienim Abraliamsecundum
buiqilipra pra cepta dedi vobis, qpasi parvulis. Polest1 carnalem consuetudinem genuit: isium contra na-
et iia mm ; quandq veni ad ws, non veni in ser- turam. per repromissjoneni, creilendo suscepii. Qui
inone sapieiitiap, sed hurailis atque coplenrplus. Et' suntsecundum carnem nali, nisi dilectores mundi?
tentatianemveslram in tarnt mta non tprevitth neque e Qui sunt per repromissionem nali, nisi amalores re-
respuistit. Grandis tentatip est discipulis, si magisterr gni coelorum?quiaet ipsis promissum est desideran-
aut infirmetur, aut iropune laedatur. Sed ideo hic ai tibus vitam aeternam, gralis coleniibus Deum. Qum
Dee ista pati permittuntur, ut virtutem in infirmilatee sunt ptr alltgoriam dicta. Hoc e«L,aliud ex alio figu-
perflciaat, et ut corruptionem setitienies incorruptami ratum. Dedit regulam Apostolus, quomodo allegori-
vitam majori ardore desiderent. Sed ticut angelum ii xare debemus: scilicet ut manente veritate historiae,
Dei excepistis ma. Cura se angelo comnaratum dicit,, figurasintelligamu».Naro cum dixisset Abraham vere
 &97 IN EPISTOLAMAD GALATAS tOMMENTARIA. 598
duas uxores habuisse, postea quid hae ipsaepraeligu-A sunt persequuntur: quod mirari non
debemus, si ex
rareul ostendii: et lioc ipsum fecit, ubi aliqua san- hocnos spiritalesintelligamus, si tales nos insecten-
C.orum facta refenmtur, nnn ubi peccata damnan- tur. Persequebatur eum qui secundum spirilum. In
tur. Caeterum delicia mysteria dicere, Deum aul Genesi quidem scriptum est : Quia ludebat Ismael
impossibilitalis, aut ignorantiae nolare est, qui aul cum lsaac. Sed liic ostenditur non simplex lusus
aliler sacramenla sua monstrare nnn potuerit, aut fuisse qui persecutio nominaiur, sed quia scurrilem
nesciens sibi necessaria, peccata quorumdam antea eum et levem volebat facere qualis ipse crat, ne ei
generaliter condemnaverit; deinde vel postea ea non inhaerediialepraeponereiur. IdeoAbrahamdejiciendo
reprchendisset et vindicasset, si illa propter mysteria eo vocera Sarae audire jubetur. Forte Ismael quasi
sua fieri ipse voluisset: praecepiavero dilficile inve- vmajornatu, et eo tempore circumcisus, quo jam po-
nies ita ioterpretala, ne eorum virlutem evacuarevi- teral intelligere et sentire, quod passus sibi primo-
derelur. IIwc enim sunt duo Testamenta: unum qui- genita vindicabat, Scriptura jurgium parvulorum
dem a monteSinai. Velus et Novum, quasi duaema- lusum vocabat: hodieque Judaei plus quam gentiles
tres, et quod in monte Sinai per Moysendatum est. persequuntur Ecclesiam.Ita et nunc. Ita vos istisui
/n servilulem. Subaudilur iegis, Generans. Judaei similesessedcsiderant servos. Sed quid dicit Scriptu-
mclu etiam praesenticogebantur ut servirent; legis jj ] ra? Ejice ancillam et fitiumejus. Non enim limrcserit
roinis errentur, Chrisliani pracmiis invitantur ut li- filius ancillmcum filio liberw. Itaque, fratres, non su-
be i. Illi quasi servi praeter rooralia praeiepta etiam mus ancillmfilii. Quantumvis se iniquilas extollai,
divcrsis operibus occupantur : nobis lanquam flliis ancilla est, et subjicienda est sauctis : quantumvis
adiropletis rooralibus monitis omnia servilia onera se extollant, et filios Abrahaeesse se jaciitent. Quan-
auferuntur; et illi sacerdolibus ex debito servientes, diu ancillae filii fuerint, vobiscum hacreditatem ha-
etiam tributa reddere cogebantur, nos vero praeler bere non possunt. Sed liberm. Non ergo debemus
charitatem nihil debentes, eos voluntarie honoramus. derelictamatre nostra ancillamsequi:quia licet ejus-
Ex ipso genere fuerunt qui donum crucifixerunt el dem viri fuerit uxor, tamen adtempus, quia nondum
in eadem infidelitate manserunt: inde sunt per om- poterat Sara generare. Qua tibertate Christusnosli-
. nes terras dispersi, ut ex eorum codicibusCbristianae beravit. Redemit de manu inimici.
non desit testimonium-veiilaii. Es Veleri igitur Te- CAP.v. State. In fide Evangelii firmi eslote. Et
stamento Deus condiditNovum,quiaDeoplacuitusque noliteiterumjugo servituth contineri.Jam enim saeculi
a I plcniiudinemteroporisproroissisterrenis tanquain tempus effluxit: jam tenebrae transicrunt et verum
in praemioconsiilutis promissa revelare coelestia, et lumen jam lucet: non debetis ultra jugum trahere
populn icrrenii bouis inhianti in labulis lapideis le- (C cum servis. Jugum servitulis, legem vocat duram,
gem dedit. Qum est Agar. Ancilla Abrahx. Sina enim difficilem,laboriosam, quaecultores suos gravi onere
mons est in Arabia. De qualitatibus locorum vull in- consumat, quod Christus abstulil a nobis illud gra-
teliigi diversiiatem Testamenlorum. Qui conjunctus vissimum multarum observaiionum jugum, ne car-
est ei qumnuncest Hierusalem,el servil cumfiliis ejus. naliter circumcidamur, vel rcliqua hujusmodi: sed
Confinis.Illa autem qumsursnm est, Ideoet de ccelo ea spiritualiter intellecta teneamus, remotisque um-
advenit medialor el pontifex Novi TestameiVi. Et bris signifuanlibus, in rerum ipsarum, quae signifi-
Evangelium non in uno loco, sed in loto mundo cantur, luce vigilemus. Naro et ad nos peninet: Ne
est prxdkalum. Hierusalem tibera esl. Filii liberae roemor sis injuriae civium toortim : et, Alienum si
servi esse non debent. Qum est mater omnit.mno- quis invenerii, reddat, etreliqua. Maximequeipsum
strum. Hocestmulitudiniscredentium. Scriptum est decalogum, excepta sabbali observanlia, carnaliter
enim: Lmtare,sterilh, qum non paris. Probat aliam conlineri. Ecce ego Paulus dice vebte.Ego Paulus au-
matrem nos habere meliorem quam Judii, Hieru- denler vobis dico, neminem pertimescens, non oc-
salem plenaminiquitalis. Erumpe, et clama, qumnon cultans nomeii meum, ul audientes non tam missi
pariuris. Clama prae magna laetitia. Quia mitlti filii quam miltenlis aucioritate rooveantur. Quoniamsi
desertm.QuodpraefigurabatAnna, quaedixil: Sterilis ]D circumcidamini,Christus vobh niltil proderit. Quem
peperit septem, et fetosa in filiisinfirroata est. Magis vobis solum ad salulem sufficere non puiaiis. Testi-
quamejus qumhabet virum, Quaede fecunditaie glo- ficor autemrursum omnihominicircumcidentise. Qui
riatur, virum habere seputans: aut quja tunc babe- captit operum legis suscepit, necesse est ut universa
bat, antequain ejicerelur ancilla cum fllio suo. Nos persolvat.et maledicto subjaceat. Quoniamdebitoresl
autem fralres secundum Isaac. Quoraodo de Isaac universwlegisfaciendm. Debitor est non solum cir-
proroissumest Abrahac, ita et de nobis : quia in eo cumcisionis, sed etdies festos Hierosolymisfrequen-
benedicerenturomnesgentes. Promissionisfiliisumus. tando, bostiarum holocausta offerre, etreliqua. Eva-
Nonsecundum Ismaelcarnis. Sed quomodolunc qui cuati eslis a Chrislo. Si enim in lege spem ponitis,
secundumcarnem natus fuerat. Non solum Judaei, infirmam Christi gratiam judicatis : et quod gralis
sed carnales Chrisliani hodie quuque persequuniur jam accepistis, tanquam non habentes, propriis vultis
Ei cl"siam,aut detrahendo, aut jmmitteiidocalumnias, laboribus adipisci. Qut in lege jusiificamini,a gratia
aut male vivendo, quae longe major est persecutio. excidisth. Justificari vullis, et umbram magis quam
Seiuper quidem qui carnales sunt, eos qui spiritales veritatero sequi. Quis ita sit surdus adversus apostoli
 539 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. COO
voces, ul audeat dicere legem esse gratiam, cum,A vent. Si spiritu magis stent, spirilu praepuliumcar-
clamet Apostolus: Qui in lcge juslificamini, a gratia nis abscindant, el ad spiritus intelligentiam altins at-
excidistis ? Nos enim spirilu. Spirilualibus actibus, tendcntes humilitatem litterne derelinquant. Sed per
non carnalibus. Ex fide. Non ex lege. Spem justitiw. ckaritatemspiritus servileinvicem.Non superbiam do-
Spe enira salvaii sumus. Exspectamus.Moraliter spi- ceo, sed voluntarium debet esse servitium, non
ritum ad distinctionem litterae posuit. Spes vero ju- coactum : quia charitas non quaerit quae sua sunt,
slitiaeChristus intelligendus: quia ipse est veritas, sed quae proximi. Omnh enim lex in unosermoneim-
patienlia, spes, justilia, omnis virtus: cujus nos se- pletur. Legis etiam ipsa moralia quae quaeruntur,
cundum exspectamus adventum, quo judicaturus est uno possunl sermone coucludi, et unopraeceptocom-
omnia : etiam non in patienlia, sed in terrore et ju- pleri. Non ergo sola ad vitam suflicit fides, ut laci-
stilia affuturus. Nam in ChristoJesu. Valebat in lege, niosa tegis praeceptauno dilectionis capitulo conclu-
non valebat in Christo. Neque circumcteioaliquid va- danlur. Diligesproximumtuum. Charitas, vel dilectio
let, neque prmpulium.Nec circumcisio prodest, nec in quatuor modis completur : hoc est, primo Deus
praeputium obest. Sed fides. Ergo et fides operatur: diligendus est; secundo nos ipsos diligamus; tertio
qui enim credit Deo, attendit mandatis. Nam qui proximos; quarto inimicos. Deum plusquamnos,
credit futuris, aropliusoperatur quam qui praesentem ;B proximum sicut nos, inimicum quasi proxiraum; et
poenam metuit. Qum per charitatem optratur. Non nisi Deum priraum dilexerimus, nos*diligere non
per timorem. Currebath bene: quh vosimpedivitveri- possumus, hoc esi, non peccare; et si nos non dili-
tati r.on ebedire? Fidei gressibus et moralibus disci- gamus, ad quam formam proximos diligemus? si
plinis, qui vos iterura vocat, quis ille fuit, qui vos autem proximum non amamus, mutto magis inimi-
legis oneribus impedivit, quaenec ipsi ferre polue- cum. Si crgo volumus dilectionem habere, prirao
runt ? Persuasio hmcnon est ex eo qui vocalvos. Per- Deum plus quam animas nOslras diligamus: quod ila
suasionem isiam non dicit Dei esse, sed eorum qui probatur : si propter Deum etiam salutem nostram
talia asserunt: hortatur eos nullum eorum audire et ipsas animas coniemnamus, non ergo sola ad vi-
debere. Modicumfermentumtelam massamcorrumpit. tam sufficitfldes ? Sicut leipsum.Qui dicit se diligere
Ne quis diceret, cur omnes corripis, dum non omnes proximum, non solum ei malurn non facit, quod sibi
erraverint? praedicitquod modicum fermentum ma- non vult, sed etiam bonum facit ei, quod sibi vult ab
litiaetotam possit Ecctesiaemassam corrumpere. No- alio fieri: et universam legemimplet, quae duo habet
lite putarepaucorum hominum, qui a Judaeavenientes genera mandatorum : lloc esl, non faciendum roa-
aiiud docent, insidias contemnendas, quia modicum lum, et faciendum bonum. Quodsi tnvfcemmordeth
fermentum totam massam corrumpit. Ego confidoin C el comeditis.Per contentionem, quia vos meliores
vobh in Dotnino.In vobis: qui necdum eslis pravitate allerutrum judicatis, quando detrahitis alterutrum,
corrupti. Quod nikil aliud sapietis. Quam veritas quando aliena torquemini felicitate, et ex alterius
habet. Qut autem conturbabat vos, portabiljudicium, bono veslrura maluro facitis, curo invicem mordetis,
quicunqueest ille. Qui conturbat vos ab Evangelii et quando maledicto vos putatis ulcisci : vel sive se
veritate. Ego autem, fratres, si circumchionemadhuc cundum legem, oculum pro oculo, et reliqua legis
prmdico. Sicut de me vobis menliti sunt seductores, praeceptaad revindicandum parata quaeritis,ut mor-
quod ita aliis praedicarem. Quid adkuc persecutionem sum sequatur remorsus, ut quaevidetur justitia esse,
patior? Tanquam legis et circumcisionis inimicus. consumptio sit; non unum vindicans, sed utrumque
Omne, inquit, in me odium Judaeorum, et cum ad- consumens. Videleneab invieem consumamini.Dum
versum me frendeant insania, ob aliud non est, nisi alter alieri occasio perditionis existit. Dico autem,
quia doceo gentes non debere circumcidi, et legis Spirilu ambulate. Spirilalibus actibus quos infra de-
onera superflua, licet abolita, custodire : quia ve- scribit. Et desidsria carnis nen perfichth. Non quod
niente veritaie umbrae cessarunt. Ergo evacuatum caro sine animaconcupiscat: sed ipsa aniroa, quando
est scandalumcrucis. Ideo enim scandalizantur, quod carnalia cogilal, caro dicitur : quando divina, unus
in sola fide crucis dico esse salutem. Ac per hoc illi D spiritus cum Deo. Quandiu ergo duptex in nobis de-
inimici sunt crucis ejus, qui per legem dicunt esse siderium, vel voluntas est, non perficimusquaecun-
justitiam, ad quam jubere pertinet, non juvare. Uti- que volumus. Uno aedificante,clalio destruente non
nam et abscindanturquivasconturbanl.Quidamdicunt, perficimus: dum reluctamur desideriis. Et hoc no-
utinam abscindantur ab errore, et inserantur veritati; tandum, quod non dixerit, ne habueritis, sed ne
alii dicunt, si putant sibi hoc prodesse, non solum perfeceritis: id est: Ne consensum pracbeatis, ct de-
circumcidantur,sed etiamabscindantur, si exspoliatio sinatis facere. Caro enim concuptecit.Carnales actus.
merabri proficit. Vos enim in libirtatem vocaliestis, Non enim caro sine aniroa concHpiscit,quamvis caro
fratres, tanlum ne libertatemin occasionemdelhcarnh. concupiscere dicatur, quia earnaliter anima concupi-
In libertatem Novi Testamenli, in lantum ne per oc- scit. Tunc enim erit justus sine ullo omnino peccato,
casionem circumcisionisad legis servitia revocemini. quia lex nulla erit in membris ejus repugnans- legi
Et nelibertateyivendi in occasionem carnis ulantur, mentisejus: sed prorsus tota anima et mente diligil
- scilieet ne juxta earnera vivani. Juxta carnem cir- Deum, qued est primum summumque praeeeptum.
eumeidanlur, Juxta carnem iegis praccepta obser- Adversus spirUum; tpiritus autem adversus earntm.
COl IN EPISTOLAMAD. GALATAS COMMENTARIA. 602
Hmcenim sibiinvicemadversantur. Adversus spirila- A , Per spirilum vitam habemus, si spiritaliter conver-
lem aclum : caro adullerium, spirilus caslitatem de- semur, et non legi carnaliter serviamus. Quis est
sideral. Ut non qumcunqunvultis, itla facialis. Haec autem qui vivit spirilu, nisi abscondilus homo noster,
facit ratio, utvolunlatem consequatur effeclus, quia qui et juxfa carnem interdum solet vivere ? Sed cum
in hacvita pugnat caro contra spirilum, et spiritus spiritu vixerit, spiritu ambulat. Cum in carne vo-
contra carnem. Quod si spirituducimini, non esth sub luerit ambulare, vivens mortuus est. Vir perfectus in
lege. Si vos totos. spiritalibus occupelis, non vobis Christo, semper vivit spiritu : spiritu obedit, nun-
opus est lex, quae carnalibus data est. Si spiritu, in- quam vivit in carne. Econtra qui se totum carni de-
quit, ducimini, non estis sub lege. Lege utique quae derit, et passionibus depularit, nunquam vivit in
timorem incutit, non quae iribuit charitalem. Quia spiritu. Inter bos medii sunt, quos nec spiritales pos-
charitas Dei diflusa est in cordibus nostris non per sumus appellare, nec carneos; sed qui inter virtules
legis litleram, scd per Spirilum sanctum, qui datus et vitia fluetuantes, nunc ad meliora retrahuntur, et
est nobis. Haecesl lex libertatis, non servitutis. In- spiritus sunt; nunccarnis lubiico supplanlantur, et
quantum quisque spirilu ducitur , non est sub lege: caro sunt. Si spirilu, inquit, vivimus, spiritu obtem-
quiaquanluro condelecfatur legeDei, non eslsub legis peremus, nequaquam perlegem, sedpercharilatem,
limore, qui timor tormenlum babet, non deleclatio- j{ nobis invicem servientes. Nondebemus de Scriptu-
nem. Manifesta autemsunt opera carnis. Nec difficile rarum interpretatione contendere, et dicere, verbi
est discernere inler carnalia opera alque spiritalia. gratia : Circtimcisiomelior esl: non, sed praeputium.
Qumsunl fornkatio. Principium operuro carnis, for- Contemnenda bistoria, et allegoria sequenda : imo
nicatio. Immunditia, impudicilia, luxuria, idolorum allegoria vana est, et umbratica, et nullis veritatis
servitus. Quamfaciebal Onam, filius Judae. Veneficia, fulta radicibus. Unde venit, ut invicem nascantur
inimiciliw,contentiones,mmulationes,irw, rixw,dh- invidise. Excludere enim, ait, vos volunt, ut illos
sensiones,sectm,invidiw,homicidia, ebrietates,comes- aeroulemini: non tam verilatem legis volentesdocere,
sationes. Iuimicilias el caelera similia camalia dixit quam vincere. Non cfficiamur inanis glorim cupidi,
quae animaesunt, non carnis: ne Manichaearocarnem invicem provocanles, invkem invidentes. Istae grandes
accusare putarent. Sed omne malum carnale defini- expositioncs de commenlis sancti Hieronymi sunt ad
vit, quia carnalia cogitando efficitur. Omne vero bo- Galatas. lnanis gloria est, si in iis sunt quaenon prac-
num spiritale, quia desursuro descendit. Et hh simi- cipiuntur in lege, ut abstinenliam omnis carnis co-
lia. Poleslis ex his caetera ipsi colligere. Quwprmdico gamus facere quod facimus, et cum ipsa ja-m non
vobis,sicut prwdixi, quoniam qui lalia agunl regnum potuerimus,haecsuperflua essedicimus. Dicamplane,
Dei non censequentur.Nolandum itaque plangendum- C nec tacebo passionem meam, passionem pene com-
que quod conlendentes, et dissidentes, et iracundos, munem, non de diviliis, non de potentia, iion de
cum idololatris, veneflcis, el homicidis, penitus ex- pulchritudine, et corporum venusiaie gloriandum:
clusit a regno. Fructus autem Spiritus est cltaritas. baec enira manifesle inter carnis opera nuraerantur.
Omniurovirtutum prima esl charilas, quac, sicut no- Eleemosyna si ob laudem fiat, inanis est gloria :
tavimus, in qualuor dividiiur partes, in dilectionem longa oratio, pallor ex jejunio sequens. Non mea
Dei, in suam uniuscujusque, in proximi ct inimici. sunt verba, sed Salvatoris in Evangelio pertonantis.
Gaudium. Spiritale. Pax. Si tranquilla mens nullis Ipsa quoque castitas in mairimonio, in viduitate, in
passionibus perturbefur. Longanimitas, Iujurias illa- virginibus saepe plausum quaerit humanum : et quod
tas sustinere. Bonitas. Semper benefacere velle. dudum tiineo dicere, sed dicendum est: martyrium
Benignitas. Nulli injuriam facere, sed et sibi factam ipsum, si ideo fiat ut adrnirationi et laudi habeamur
patienter tolerare. Mansuetudo, fides. Notandum a fratribus, frustra sanguis efftisus est. Loquitur
quod et Gdesa Deo detur : quam inter fructus spiri- Apostolus, loquatur Vaselectionis: Si tradidero cor-
tusseptimo loco Apostolus posuit; et lioc noianduiu, pus meum, ut glorier (ste), cliarilatem autem non
quia a Deoesl fides, vel Deo credere, vel hominibus habeam.nihil mihi prodest. Ille qui dixerat: Scio lio-
promissa coraplere. Modestia. Non irasci. Continen- D minero in Christo, ante annos quatuordecim sive in
tia, castitas. Continentia pro lempore est : castitas corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit, rapium
sempiterna. Et non solum a fornicatione, sed ab esse usque ad terlium ccelum, et reliq.ua. llli, in-
omni iniquitate contineri. Adversus hujusmodi non quam, qui plus omnibus laboravii, ne magnitudo re-
est lex. Non eniro ista prohibuit, et qui novum im- velationum cxtollerel eum, rlaius est slimuluscarnis
plet, non est in Veteri Testamento. Qui autem sunt ejus, angelus Satanae, qui cum colaphizarei, ut iion
Chrteli, carnemsuam crucifixerunt cum vitiis et concu- extolleretur. Et certe ter Dominum rogavit ut dis-
piscentih: Si omnia simul vitia cruciflxa sunt, ct caro cederet ab eo : sed dicium est ei : Sulficit libi gra-
quasi pendens niliil concupiscit, ulquid nobis legem, tia mea : virtus enim in infirmitale perficilur. Quid tam
quaedataest ad vitia coercemla? Simtil illud notan- Dei opus, quam Scripturas legere, in ccclesia prae-
dum, quod eos dixerit Christi esse qui carnem cum dicare, saccrdotium capere, anie altare Domini mi-
vitiis et concupiscentiis crnciflgunt : contra illos qui nistrare. Sed hanc, nisi aliquis onini diligenlia cuslo-
solam fldem sufliccre arbitrabantur. dierit cor suum, de cupiditate laudis oriuntur. Videas
CAP.VI. Si vivimns spiritu, spiritu et ambulemus. plerosque (quodetiam Tullius ait) libros suos de
 605 PRIMASII ADRUMETANlEPtSC. 604
contemnenda gloria inscribere, et causa gloriaepro- A ^.splritu lenitatis? Ad quod dicimus, etiamsi vicerit
prii nominis titulos praenotare. Interpretamur Scri- justus, sciens quanto labore superaverit, magis pec-
pturas saepe, et quae digna lectione sunt scribimus, canli veniam largietur. Si quis ergo usque ad sene-
et nisi causa Chrisii fiant, sed memoriaeio posteros, ctam in virginitate permanserit, ignoscat ei qui ado-
et famaein populos, totus labor irritus fiet: et eri- lescentiaequodam calore deceptus est.sciens quantis
mus quasi tympanum sonans, et cymbatum concre- difficultatibus illam transieril aetatem. Si quis pro
pans. Videas plerosque de Scripturis inter se con- nomiuis Chrisll confessione cruciaius in tormentis
tendere, et atbleticum scammaDei facere sermonem: viderit quempiamdetiegasse, compatietur vulneribus
inviceni provocanl, et si victi fuerint, invident : negatoris, et non tam illum victum, quam se vicisse
inanis qiiippe gloriaecupidi sunt. Fratres, el si prm- miretur. Cautelam qnoque scribentis attendite, quia
occupatusfuerit hotnoin aliquo delicto : vos qui spiri- nondixit:Considerans te, ne et tu cadas, sed : ne lu
taletestii.hujusmodiinstruite in spiritu lenitath. Prae- tenleris. Vinciquippe, vel vincere, adjutore Deoin no-
venitur bumana fragilitas in levioribus, quae ex stra estpotestate. Caeterumtcniariin potestate lentan-
insperato contingunt: caeterum non est praeventio, tisest: sienim Salvator tenlatus est, quis potest esse
ubi aliquid cum consilio diu meditato committilur, securus intentatum se vitaehujus maria transire ? Non
non illis dicit qui non fuerant persuasi, ut non man-1Bergo Paulus desperat salutem; sed manurn ponigit
suete corrigant praeventos. Sciens Paulus ejus Deise depreeanti, et quanlum in se est, flet rum flenie, in-
esse cultorem, qui nollet mortem peccatoris, sed poe- firmatur cum infirmo, suaque judicat alieua peccata.
nitentiam, et omnem creaturam, licet non peccet, Istcper chariiatem adimplet legem Christi, quas lex
taroen posse pcccare, eum quoque qui spiritualis est: floc est roandatum meum, utdiligatis invicem.
est, cohorialur sui timore, ne peccet, et manum por- Quie lex Filii Dei est? Diligite alterutrum, sicut. et
rigere corruenti: et pulchre praeoccupatumin delicto r-godilexi vos. Qui clemenliarn non habet, nec in-
homfnem vocat, qui mori possit, ex ipso nomine dulus est viscera misericordiaeet lacrymarum, quam-
fragilitatem conditionis ostendens, ut dignus sit vis spiritalis sit, nou adimplet legem Chrisii. Scd et
venta, qui velut homo errore deceplus, et mersus in si quis infirmus in fide est, et adbuc lacte nutritur
voraginem, seipsuro sihe auxilio et adjutore erigere infantiae, nec polest tam cito a legali observatione
non possi'. Notandum , quod non peccatis pluribus, ad spiritalia sacramenta transire : vos qui robustio-
sed qui vitio aliquo praeoccupatuserravit, illi lenitatis res estis, ejtis onera portate: ne per scientiamvestram
spiritum et mansuetudinis in correclione peccati frater pereat, pro quo Chrislus est mortuus. Portat
spiritualis adhibeat, ne rigidus, ne iralus et trislis, quoque fratris necessitatem, qui gravatnm pairperem
corrigere cupiat erranlcm : sed provocet eum sponte C onere egestatis adjuvat, et facil sibi aroicos de iniquo
ad salutem, veniam reproinittens : et Cbrisli lesti- mammona. Considerans teipsum, ne et lu tenteris.
monium proferat, quo gravi legis et peccaiorum Quia et tu homo es, el pbles in aliquo praeveniri, et
onere depressos ad jugum suura suave, et leve invilet adjulorio indigere. Sani cniro inftrmos Sustinent, et
onus : ut discat quia humilis sit, et mitis, et man- mortoos sepeliunt : qnia et ipsi infirmari et mori
suelus corde, etinveniatrequiem animaesuae.Uiamur posse se credunt. Alter alterius onera portate. Verbi
hoc testimonio adversus haereticos, qui diversas fin- gratia : Iram fratris lu portabis, cum tu adversus
genles fabulas, natura aiunt spiritalem esse arborem, eum non irasceris. Et rursum : Eo tempore quo te
et nunquaro malos afferre fruclus. Ecce Apostolus, ira praenccupaverit, ille te lenitate el tranquillitate
cujus et ipsi auctoritatem sequuntur, dicit eos qui supportet. Certe vel si quis in se loquacitatem vice-
spiritales sunt posse peccare, si per altitudinem cor- rit, et pertinaciam nondum vicerit, alius vero adhuc
dis sui inflentur et corruant. Quod et nos quoque loqunx, sed jam perlinax non sit : debet ille bujus
falemur, eteos quoque spiritales fieri si ad meliora loquacilatem, et iste iilius pertinaciam, donec illud
revertantur. Opponi potrst illud quod ad Corinthios in itto, et hoc in isto sanetur, charitate porlare. Et sic
scribitur : Quid vnltis? in virga veniam ad vos, an ini adimplebitislegem Chrisli. Lex Christi chariiasest,
charitate et spirilu mansuetudinis? Si enim ibi ad)ID dicit enim : Mandatumnovura do vobis, ut vos invi-
peccatores non in spiritu mansueludinis, sed ini cem diligalis sicut ego dilexi vos. Nam si quh exi-
'
virga venire se dicit, quomodo nunc illis qui ini sttmaf se aliquid esst, cum nihil sit, ipse se seducit.
aliquo peccato praevenlifuerint, non yirgam adhibel,, Qui se putat non posse tentari, sive ptus de se lau-
sed spiritum mansuetudlnis ? Verum ad eos diciturr danti se. quam suaeconscieniiaecredit, seipsum se-
qui post -peccatum non s^entienleserrorem suum,, ducit. Si quis non vult onera aliena portare , et im-
nolebant nwjoribus suis subdi et pcenitentia corrigi. misericors suo tantum opere et virtute conlentus est,
Ubi vero peccator intelligens vutnus suum, tradit se; non quaerensquaealiena sunt, sed qu:e sua : boe est,
medico curandum, ibi oon est virga necessaria, sedi sui tantum aroator et non etiam Dei, ipse se seducit.
spiritus lenitatis. Sed et illud forte quaerilur: Quod1 Opus auttm suum probet unusquhqut. Qui conscien-
si propterea inslruere quis debeat peceatorem ini tiam habetoperis boni, et seipsum considerans, opus
spiriiu lenilatis, quia cbnsideret se, ne et ipse ten- suum nen reprehendit, non debel de hoc apud aliuro
tetur, ergo justus, qui de sua certus est mente, quili gloriari, et laudefflsuam foras fundere, et communi-
cit nen posse se labi, non instruel peccalorem inn care cum cunctis, et ex hominum quaerere farore ja-
 605 IN EPISTOLAMAD GALATASCOMMENTARIA. 606
clanliam : sed in semetipso habent gloriam, et dicat: A . merces Dei in aeternum mauet. Indeficientemergo
Mibiabsil gloriari, nisi in cruce Domini noslri Jesu justitiam indeficienspraemiumsubsequclur: qui enim
Christi, per quem mundus milii crucifixus est, et ego perseveraverit usquein fioem, hic salvus erit. Cobor-
mundo. Qui gloriam quaerit ab attcro, huic nec mun- tatur eos ad sludium perseverantiae, qui in hac vita
dus crucifixusest, neccrucifixusesl ipsecum Chrislo. mercedem boni operis exspeclant: nescientes quia
Recepit quippe quod quaerebat ab bominibus merce- sicut in semine aliud sationis, aliud messis est tem-
dem suam. El sk insemetipsotantum gloriamhabebit, pus, sic el in praesentivila sementis est opera qtiaevel
et non in altero. In sua conscieniia , non in alterius in spirilti vel in carne metumur. Messisvero fulurum
adulalione. Item aliter : Hoc esl portare oleum se- judicium; ct pro qualiiate vel diversiiate semeutis
cum : non ex aliena laude pendere : sed quam glo- diversas non facere messuias, cenlesimum, sexage-
riam in se habebit, nisi in eum cui dicitur : Gloria simum, et trigesimum fructum : quam segelem ncrno
mei, et exahans capul ineum? qui gloriatur in sua potest rneterc deflciens. Qui enim perseveraverit, ut
justitia, non in alieno peccato. Nihil enim proficit supra dictum est, usque in finem, hic salvus erit.
per alterius delrimentum, nec ex illius deliclo in die Quale est autem, ut cum peccatores quotidie in malis
judicii qnanlo est jusliur apparebit. Unusquisqueenim operilius augeantur , nos in bouo opere lassemur.
onus suum portabit. Si unu-quisque oims suum por- JJ ] Temporeenim tuo metemusnon deficientes.Nunc lem-
tabil, alter alterius onera portare non poterit. Sed pus seminandi est, non metendi: non ergo hic mer-
videndum quod ibi praeceperit, ul peccantes in hac eedem nostram.quaerainus accipere; nec liieme te-
vita nos invicem sustentemus, elin praesenlisaeculo nera herba dimissa in praesenti, ut haec herba non
alterutrum auxilio simus. Hic auiem de Domini dicat premaiur, et non sit quae in futuro metatur. Dicetur
in resurrectionejudicio, qtiod non ex allcrius peccato, enim nobis : Recepislis bona vestra in viia vestra. Et
scd juxta nostrum opus simus recepluri, in die judi- iteruin : Recepisiis mercedemvestram. Ergo dum tem-
cii hoc eiit. Nam hic peccantes in hac vila invicem pus habemus, eperemur bonum ad omnes. Tenipiis
nos Sustentemus: et ideo dixit: Invicemonera veslra semeniis, ut diximus, lempus est praesens, et viia
portale, etc. Onus suum porlabil. Non enim onus quam currimus : in hac licet nobis quod volumus
ejus Iatis auferet seducenli. Communicetaulem h qui seminarc. Cum ista vita transierit, operandi tempus
calechnatur verboei qui se catechizatin omnibusbonte. auferelur, sive a-grolemus,sive sani MIIIUS : bumiles,
Communicetsive obedientia, verbo, et aciihus, imi- vel poteules; igiiobiles, vel honorati; e.-urlfiutts, at-
tatione, sive siibstauliavictus; qui a magistris spiriia- que vescentes, omnia in nomine Dumini cum |ia-
lia accipilis, magistris carnalia prsebete. Notite er- tienlia et aequanimitate faeiamus, ct implebitur in
rare. Deusnon irridetur. Homo potest a serpente Dei Q nobis illud quod scriplum esl : Diiigenlibus aulem
viniliciain neganle inideri, sicut Eva. Nain Deus Deum omnia cooperar.tur in bonum. Quod si nos
exhibet quod promiltit. Nam ut omnem diaboli astu- oportet in cunctos indifferenier liberalitatis frena
liam excluderet, amplius Adaeel Evse reddidit quam laxare, quanto magis in domesiicos fidei, et in Ctiri-
promisit. Etuxori Loih, etiam quod non praedixerat, siianos, qui eumdem habent palrem, et cjusdern ma-
fecil. Quat enim seminaverit homo,hmc et metet. Et gistri appelluiionecensenlur? Videtur mihi locusisle
quanlum seminaverit. Quoniam qui teminat in carne posse superioribus cohacrere, ut domestics (idei ma-
:;ua, de carnt mtlet corruptionem.Qui spem ponit in gislros nominei; quibus supra omnia quae ptitanUir
circumcisioue carnali, vel qui viiia seminat in spiri- bona ab audiloribus suis jusseral ininislrari. Uilimiim
tali conversaiione, vel in fide. Qui autem teminat in semenlis hoc tempus es|, fustinemus ergo campos
tpirilu, de tpirilu metet vitam mlernam. Omne qund oinues serere, el roaxime eos qui sunl uberrimi re-
loquimur, ag mus, co-itamus, in duobus semiuatur pleamus ; ne incipiumus icmpon; messiuui aliis opu-
agris, carne et spiritu : si bon.t sunt quae de manu, laulibus esuiire. Maxime autem ad domesticonfidui.
corde.orepromunlur, seminata in spirilu, vitaeaeternae El Judaeir, el paganis, atque Christianis, el bonis, et
fructibus redundabuni: si mala ab. agro carnis ex- mnlis roisericordiam faciamus, ne cis quod Deus non
cepia, corruptionis nobis segetem pullulabunt. Item D negat deii. gemus : maxime tamen iis qui peculiarem
aiiler : Qui legemcarnaliter intelligit, repromissinnes fidei exbibenl famulatum. Videte qualibut litteiis
qunque carnsles, et quaein praesenti saeculocorrum- scripti vobismea manu. Imelligile quam liducialiter
puntur, exspcciat; qui autem spiritalis adjutorest, scripserim, etiieinineni perliuiuerim, qui iitleras mea
seminatin spiritu, ei do spiritu melel vitam aeternam. inanu perscripsi. Qukunqut enim volunl placere in
Illud eliam observandum, quod qui seminatin carne, curne. Qui Judaeis carualibus placere desiiferani,
cum addiiamenio, sua, ponilur: qui autem seminat crucis Cbrinti persecutinnem sustinere tiniemes, non
in spirilu, non ilicitur, in spirilu suo, sed simpliciter, vestrae aliquid saluli providenlcs. Hi cogunt vos cir-
in spiritu : qui enim bona seminat, non in suo spi- cumcidi, lantum ut cruch Chrhti perseculionemnon
rilu, sed in Dei Spirilu; et ideo nemo sibi aliquid patiamur. Caius, qiii et Julius Caesar, et Oclaviauus
tribuat, quia Dei dona sunt, quarcunque bona sunt. Augusms, et Tiberius successur Aiigusii leges pro-
Bonumautem facientet nen defieiamut. Bicut in Ec- miilgaveraut, ut Judxi, qui erunt in loto orbe Iio-
elesiastico scribitur : Non impediaris orare semper, maivi dispersi, proprio rilu vjverent, et patriij caere-
et non verearis usque ad mortem juslifkari :quooiain moniis viveient. Qiiicunqueigilur circumcisus erat,
 C07 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 608
licet in Christum crederet, a genlilibus quasi Judaeus 1A chio atiquid valet, nequeprttputium, ttd nova creatura.
frabcbatur, el nemo eum persequebatur : quam cir- Hoc tempore neque circumcisio prodest, neque prae-
cumcisionemnunc Apostolus confidenliam nominat; putium nocet. Sed hoc solum prodest, si quis renatus
el ideo dicit: Quicunque volunt placere in carne, hi nova conversatione utatur, sicut ait propheta : Inuo-
cogunt vos circumcidi, tantum ut crucis Christi per- vale vobis novalia : et ne seminaveritis in spinis :
seculionem non paliantur. Neque enim qui circumci- circumeidite vos Deo vestro, et circumcidite praepu-
duntur tegem custodiunl, sed volunt vos circumcidi. tium cordis vestri. Ef quicunque hanc regulam seculi
Velut si circumcisio lcgem faceret custodiri, aliquid fuerint. Hanc regulam qua in sola fide spes ponenda
videretur babere rationis ista persuasio; sed propler est. Pax super ittos et mherkordia. SuperChristianos:
terrenam felicilatem, vel cupiditatem adipiscendi, vel nam Judaei secundum carnem sunl Isr.iel. Et super
tiraore amitlendi; et ideo non vere custodiunt, quo- Israel Dei. Est enim Israel, et non Dei, id est carna-
niam carnalis cupiditas qua peccatur, mutatur potius lis; non enim omnes qui ex Israel, hi lsraelitae. De
quam augelur, cupidiiate alia non sanatur; quia facit cmteronemo mihi molestussit. Nemo me amplius in-
eos carnalis timor el ctipiditas servos: quia carnaliter terroget quasi dubitans. Omnem enim veritatem ex-
cuncla observare se credunt. Ut in carne vestra gto- posui. Ego enim sligmala Domininoslri Jesu Chrhti
rientur. Sive quod discipulos ad se iransduxerint. B ! in corpore meo porlo. Ego enim sigua et characteres
Mihi aulem absit gloriari, nisi in cruce. ApudJudaeos. non circumcisionis, sed crucis per passionem in cor-
Domininostri Jesu Christi. Non in propria juslitia vel pore meo circumfero, et plagas vel flagella, quaepro-
doclrina, sed in fide crucis, qua mihi omnia peccala pter Christum sustinui. Gralia Domini nostri Jesu
dimissa sunt, ul ego mundo morerer : et ille mihi Christi cum spiritu vestro, fratres. Amen. Subscriptio
solus potesl in cruce Christi gloriari, qui tollit eam, Pauli talis est. Optat autem ut gratia cum eis Domini,
elsequiturSalvalorem, qui crucifixit carnem suam non legis opera, comitetur : Cum spiritu, inquit, non
cum vitiisetconcupiscentiis; qui mortuusestmundo, in carne, in cujus circumcisione gloriantur camales,
et non contemplatur ea quaevidentur, sed quaenon vos autem spirilualiler circurocisi estis, et spiriluali-
videntur. Perquem mihi mundus crucifixusest, el ego ter conversamini.
tnundo. Morluus. In Chrisloenim Jesu neqttecircum-

EPISTOLA BEATI PAULI AD EPHESIOS.

ARGUMENTUM. (C dixit et elegit, ut nos faceref sanctos et immacula-

Ephesii sunt Asiani. Hi, acceptoverboverilatis, persti- los : non quia fuluri eramus, sed ut essemus. Sicut
terunl in fide. Hos collaudal Apostolus, scribens eis
. a Roma de carcere. Ephesii ex Judwis et gentibus elegit nos in ipso. In Christo praedestinavit. Ante mun-
Apostolo prwdicanle crediderunt, quibits firmiter di constitutionem, ut essemus sancli et immaculati.
slantibusscribit. Jn principioEphtolmJudwos appel- Quia Deo nihil est novum, apud quem orania erant
lans sacramenla Christi Incarnalionis exponil. Post flerent: non ut quidam somniant, animas
ad genlesconvertitur, el horlatur ut tanlis beneficih antequam
ante mundum in ccelo fuisse eleclas: sed Ecclesia
ingrati non ^sint, Deinde communilerusque ad finem
moralia prmcipit statula. sua sine macula et ruga in illis est praescientia prac-
CAPUT PRisttiM.Paulus aposlolus Chrhti Jesu. Sicut deslinata alque elecla, quia ipse scit qui sunt ejus.
omnihus Epistolis aucloritas praeponitur apostolica. Non sicut Pelagiani de hoc loco sentiunt, quod ac-
Per voluntatemDei. Subauditur Patris: non meis me- ceplis praeceplispossint solo iibero arbitrio esse im-
rilis. Sancth omnibusqui sunt Ephesi. Omnis sanctus, maculati, dicentes : Quoniam praescivitDeusnos tales
fidelis, non omnis fidelis sanctus baptizatis fidelibus fuluros, ideo nos ante mundi constitutioiiem elegit,
sive fideliter servanlibus sanciilatem : catechumenis et prsedestinavitin Christo. Sed non ita est, nec quia
qui habenl fidcm, qtiia credunt, sed non habentsan- futuros tales nos esse praescivit,sed ut essemus talcs,
clilalerri. Et fidelibusin Christo Jesu. Qui licitis utnn- D] per ipsam electionem gratiae suaenos tales ipsc factu-
tur. Gratia vobis. Subsit. Et pax a Deo Palre nostro rus, qua gratiflcavit in dilecto Filio suo. Cum ergo
et DofninoJesu Chritto. Tunc vobis erit gralia, si ei nos praedeslinavit, opus suum praescivit, quo nos
non sitis ingrati, ei. salulem vestram non vestris me- sanclos et immaculatos facit. In conspectuejus et in
rilis, sed ejus gratiae deputanles. Pacem vero recon- charitate. Non hominum. Qui prwdeslinavitnos. Hoc
ciliationis servavimus, si nihil ejus bonitati vel jusli- praedestinavit, ut infundendo fidem filios Dei facerct
tiae deinceps contrarium faciamus. Consueta ejus cst omnes credentes. Loquebantur quidem verbum Dei
salutaiio: cum ab utroque gratia optatur, unum esse cum fiduciaomni volenti credere ; sed ut crederent,
monstrantur. Benedktus Deuset Pater Domini nostri jam Deus cor eorum tetigeral, sicut in ipsis Actibus
Jesu Chrisli. A iaudibus Dei incipit, qui talia eis do- legimus : Et credidil Lydia purpuraria, cujus Deus
naverit, quae inferius continentur. Qui benedixit nos aperuit cor, ut intelligeret quse a Paulo dicebantur.
in emni benedktione. Non in aliqua: ita ut nihil in ulla Et: Scit Dorainus qui simi ejus; el: Praeparatur vo-
gratia desii. Spirilali. Non carnali prosperilate, nec luntas a Domino. /n adoptionemfiliorum.Non natu-
terrena abundanlia. In ccelestibus.Rebus, non in ter- ram. Per Jetum Christum in ipsum. Ut membra ejus
renis. In Christo. ln capite omnia membra bene- simus. Secundumpropositumvoluntath sum.Non se-
609 1N EPtSTOLAM AD EPHESIOS COMMKNTARIA. 610
cundum merila nostra. In laudem glorim gratiw sum. A pars crediderit Judaeortfm. Qui emnia operatur. Oin-
tlt laudemus gloriam justitiae et misericordiaeejus, nium causa voluntas est Dei, quam rationabilem esse
quam contulitnon roerentibus. /n qua gralificavitnos. fldelium nutlus ignorat, sine dubio bona. Si ipse om-
Gratia vel volunlate sua gratos nos sibi fecit in eo. nia, ubi est superbia Pelagiana? Ipse ergoet ut cre-
Sic dicilur, gralificavit, a gratia, sicut justificavit, a dere incipiamus, operatur, qui omnia operatur. Se-
justilia. In dilecto : inquo habemusredemptionemper cundum consilium voluntath sum.. Non secundum
sanguinem ejus, remissionem peccalorum.In dileclo, merita nostra. Qui dicunt: Voluntas mea bona fecit
subaudis, Filio suo. Non quia fuluros nos tales esse me Christianum? cum audivit: Secundum consilium
praescivit; sed ulessemus tales,per ipsam electionem voluntatis suae,taceant de meritis. Ut timut in laudem
gratiae suae tales fecit. Non solum nos redemit, sed glerimejus. TJt per signa quaefacimus, laudetur gloria
etiam peccala remisit, ut sine noslro labore justi es- Dei. Nos qui ante speravimus in Christo.Nos ex Ju-
semus. Secundum divitias gratim ejus. Subauditur, daeis, qui priores credidimus, sive ex lege cum spe-
babemus nos redemplionem : non secundum merita ravimus. In quo. In quo eliaravobis annuntiata estsa-
nostra. Ubi sunl qui dicunl sua industria posse sal- lus. Et voscum audisselteverbumveritatis,Evangelium
vari ? Quai superabundaviiin nobts in omni sapientia salutis vestrm.Gentessubaudiendura.In quo et creden-
et prudentia: ut notum faceret nobis sacramentumvo- B fes signati esth. In quo Evangelio, vel in Christo, uno
lunlathsuw, secundumbonumplacitumejus.Plusquara charactere signati, et hinc cognoscemini unus esse
abundavit, ut non soluro a morte redemptis peccata grex, quia et vossimiliter ut nos virtutes per spiritum
dimitleret, sedetiam tantam nobis sapientiam dona- operamini, quaevirlutes arrha sunt luluraehaeredita-
ret, ut voluntalis ejus occulta mysteria nosccremus; lis. Si ergo mortuos suscitare arrha est, quanta erit
ipso pro sua clemenlia revelante in hoc sacramenlo ipsa possessio ? Spirilu promissionh sanclo. Qui pro-
voluntatis suaeposuit divitias gratiae suae secunduro missus est per Joelem prophetam. Qut est pignus hm-
bonum placituin ejus, non secundum nostrum. Quod reditath nostrm. Pignus datur, ut promissis credalur.
proposuitin eo. In Cbristo, in quo elecli et praedesli- In redemptionemacquisitionh. Quos sibi sanguirie ac-
nali sumus, ut nos ipse faceret sanclos : non quod quisivit. In laudem glorim ipsius. Ut etiam in hoc
praeviderit sanctos. In dhpensationem pleniludinis nomen ejus glorificelur a nobis. Propterea et ego.au-
temporum. In novissimis teroporibus, quando jam diens fidem veslram, qumest in DominoJesu, et dile-
omnis dispensatio teroporum Iegis et naturae trans- clionem in omnessanctos. Quam flrmiter credatis Do-
acta est, atque prophetarum , sicut alibi dicit : Cum mino Jesu, el omnes sanctos, sine exceplionepersonae,
venisset plenitudo temporum, misit Dominus Filium vel notitiae diligalis. Cavere enim a falsis prophetis,
suum. Inslaurate omnia in Christo. Hoc proposuit. C et non omni spiritui credere ; non ante probationem
Qum in cwlis, et qttmin terrtt sunt, in ipso. Multi super judicare prsecipimur. Non eesso gratias agens pro vo-
hac re diversa senserunt: quidam aiunt ccelos ani- bh. Hoc est, fidem operibus comprobare: quia vobis
mas, terramcorpora accipiendum. Alii coelosJudacos, dono raisericordiaesuaeinfudit fidem, qua credereiis,
qui coeleslia praeceptahabuerant, lerram esse genti- etcharitatem, quadiligeretis. Memoriamvestri faciens
les. Alii vero asserunt in coelisnon angelos restau- in orationibus meh. In orationibus, non ut quidam,
ratos, sed eorum scientiam ex Christi tcmpore pro- jucunditale convivii; milii autem nihit oratione ju-
fecisse, qui tanquam ignari interrogabant: Quis est cundius. Ut Deus Domini nostri Jesu Chrhli Paler
iste rex gloriae? et docenlur Dominumeum esse vir- g!orim. Paler gloriae Domini nostri Jesu Christi. Det
tulum. Sed quoniam reslaurari non dicilur, nisi la- vobisspiritumsapientimetrevelationh.QuomodoEphe-
psum, melius est, si eorum gaudium per salutem ho- siis a Deo sapieritiam postulat, cum scientiam inflare
minura restauratum esse dicamus, quod anle habue- dixerit ad Corinthios ? sed dislat in eifectu, quod non
rant quara homines a justitia penitus declinarent. In dislat in nomine : nam ibi scientia saeculari loquiiur,
(erra vero geuus humanum restauratum esse quis quac slultitia est apud Deum : hic vero cccleslem
ambigat? Item aliter : Reparatur in ccelo illa quae divinamque sapientiam petii, quam qui habuerit, hu-
cum principe suo cecidit angelorum portio, per aug- D miliari magispoteritquam inflarhel per quam dono
mentum el societatem sanclorum,de quibus scribilur: Dei omnes possunt acquiri virlutes : quia scientia
Sed sunt sicut angeli in ccelo. Reparantur quoque sicut sine charitate inflat, ila cum charitate aedificat.
omnia in terra, cum eiiam loco dcficientium Judaeo- ln agnitioneejus. Quomodooptal ut agnoscant Deum,
rum admittentur credentes ex genlibus. Et aliter: quem usque adeo sciebant, ut ei credentes pro eo
Reslaurantur quaesunt in terra, dum nos per media- omnes diligerent sanctos? Sed ul perlecte cogno-
toris nostri sanguinem reconcilialionemque repara- scant quia Dei gratia, non suo merito sunt salvati :
mur. Reparantur ccelestia, cum de salute nostra et quanla sit virtus et magnitudo ejus. Virlus, quia
gaudium nascitur angelorum. In qua eliam nos sorte potest promissa praemia vel pcenas implere; magni-
vocati tumus. Nos qui ex Judasis credidimus. Prmde- ludo, quia ubique est, el nihil eum potest latere. Qui
stinati. Ante destinati, sive praecogniti et praesciti: enim haec cognoverit, et pro certo liabuerit, peccare
non quia eramus, sed quia ab ipso de malis futuri capitalia pertimescit. Nam qui humanam praesentiaui
eramus boni. Secundumproposilttmejus. Quia propo- erubescit, multo magis divinara. lnde filii Eli sacer-
suit Judaeos primo restauiare, et sic genles : licet dotis Deum nescisse dicunlur, quia ejus prasenliam
611 PfllMASlJ ADRUMETAfflEPlSC. 61§
et jroteatiam rouume limuerunt. lUuminatose&ulotJjV quo digmw est: quomodo filii irae, et mortis, et ge-
cordit vestri, Spiritalia promissa non nisi spiritalibus henrisc*In tmUmstt noi, Non solum vos. Omnesati-
oculis praevtdentur. Vt sciatit qum sit tjxis vecalionl» quande conversatisumus. Geittes Deumnon credendo, '
ejut, qum divUitealsrks tuereditatit, ejut. Si scieritift Judsei male vivendo : omnes originali peccato deii-
ad quam spem vocati estis, omnem spem saeculifa- nebaraur, Jn dtsidtriis carnis nostm, facientesvolun-
ciie conleoinetis. EUsi divkiaa haeredhatisDei vrde- tatts carnit «t etgitatimwn. Quando anima nostra
titi*, omois lerreua veWs sordebit baereditas. Neroo rebus lerrtnis et carnalibns inbserebat: non solum
ei>'n# regnuro eum opibus suia sperans , ses aus desiderans, sed et faeiens qitascogiiatkr siiggerebal.
ptambum poasidcre dignatur. in sanstis. In justis e* Ettramus nalura, Ita nos paternaeoriginis roatacon-
sanclis : non omnibos,bominibus. Ef qum sU suptr- sueludo pftssedii) ut omnes ad damnationem nasce-
smmensntagnitudo nirtufis «jus t» nos qui credidimus, remur. FtiH km, sicul tt cmteri. Filii irae, sicut supra
Quis potest eomprebendere magnitutfimm virtutis diffidentiae,filii Adae, ftlii vindictae.Hsec audiant et
ejns, et ineffabilem boniiatem, quam vel in eos qui erubescant, qui tantum vitiatae nalurae tribunnt, ut
ex circumcisione, vel in eos qui ex gentibus eredide- Anostolo contradicant, et a fide exorbitent. Deut au-
runt contolit, ut eos faeeret eredentes, et Filio suo tem, qui divesest in misericordia.Non solum in virtu-
faceret membra, qui est caput Ecclesiae suse, et ad £] te, sed eliaro in misericordia. Misereris autera, aii,
suam dexteram in coslesiibus oollocaret? Secundum oanium, quia omnia potes, et diligis ea quaecreasli:
operationtmpatenike. Non secundum tegem vei natu- nee enim odtens aliquid constituisti. Propttr nimiam
ram. Virluth ejus, quam operatus esl in Christo. Haee. charitatem ««w.-Nirora charitas esi, rebelles servos,
est supereminens magnitude virtutia ejus super nos. et impios, velul filiosdiiigere. Unde eonsiderandum
Suscitans illum a mortuh. Nostraeuatura* assiimptio- esi quantwm diligat jam sanctos effectos, qui lantum
ne. £f cousfifuei» ad doxttram suam in emiestibus amavit peccatore» et impios. Qua dilexil nos. Kt mi-
suptt omnem principatum, el polestatem, et virtultm. sertus est noeiri. Bt tutn essemutmorlui peccath. Rei
Dextera pro houore ponitur ac beatiludine; nnn ut mortis jam quasi mortui vivebamns, non solam in
Deus corporeus esse credatur: nam et Pater a dextris originali peccate, sed etiam actuali. Convhnficavitnot
Filii esse dicilur, sicut scriptum est: Dominus a Chrhto. Sine peccato per baptismum faciendo, et re-
dextris tuis confregil. Ambo ergo adextris sunt, quia suscitando: nec debemus desperare in vobis fieri
nihll est in Divinitate smisiruni. Dextera ergo Dei quod nostra natura jam possidet in Cbrislo. Cujut
beatiludo; sessio, habitatio intelligenda est. Et do- gratia ettitsatvati. Gratis, non meriio nostro, ut hu-
minationem,Quia unum cum Deo, vel in Deo est. Et milietur humana superbia, quae se de meritis jaciat,
omne nomen quod nominalur. Si quod est aliud quod iQ et sciat gratiam gratis datam. Ef eonresuscitavit,et
nescimns. Non solum in hof smculo, sed el in futuro. consederefecit in cmlestibusin Chrislo Jesu. Quia ubi
Et omnia subjecit sub pedibus ejus. In futuro, hoc est caput est, ibi erit et corpus, sicut el ipse ail: Volo
in coelesti, quod nobis futurum est, non Deo, nec ut ubi ego suro, et ipsi sint. Ut ostenderti tn soeculh
sibi. Et ipsum dedit eaput omni Ecclesiw. Christus supervenienlibus.Ante praedestinavit quod erat modo
caput Ecclesiae est, omnium pleniludo ineinbroruro. facturus. Abundantes divitias gralim sumin bonilate.
Qum esl corpus ipsius el plenitudo ejus. Capitis. Qui Vere abundans gratia, ut non soium peccata donarel,
omnia in omnibus adimplelur. Qui totus in membris sed etiam curn Cbristo resuseilaret: et nec hoc suf-
omnibus adimpletur, non in singulis, ne ulla diver- fecit, nisi etiam nos ad dexteram Dei in eoelesiibus
silas meritorum sit: quando omnes crediderint, et collocaret in assumpto homine. Super nes in Christe
perfecli fuerint, tunc erit corpus perfectum in orani- Jesu. In corpusChristi, velexemplo e;us. Gratia enim
bus roembris. estis salvati. Non merilis veslris, sed graiia gratis
CAJP.U. Et voscum esselis,Hinc itlis vult ostendere data. Hoc eonlra eos qui dicunt quod suis meritis
quantum eis beneficii sit collatum. Mortui deticth ct salventur. Per fidem.Per solam fidem, quam sanctus
peccatte vettrte. Morte peccati, conlra Pelagianos, qui Spirilus dono suo infundit. Ef hoc non ex vobis, Dei
naiuram tantum defendunt quanturo raiio non ttabet: •y enimdonum ett. Sed dono gratiae, ne dicerent quod
et dicunt fidem ex natura esse. Quid enim boni po- fides ex ipsis esset, et non ex Deo. Non ex eperibut
test morluus facere? In quibus aliquando ambulaslis. vestrh, ut ne quh glorietur. Ne quis glorietur se suis
Jam vero non ambulatis. Secundum swculummundi roeritis accepisse. Ipsius enim sumus faclura. Quia
hujus. ldeo saeculumhomines saeculi*dicimus, sicut nuper surous in Christo renati, ut ip bonis operibus
dicimusdomum vel bonam, vel malam, dum habitan- Dei adjuiorio ambutemus, quaein Evangelio sunt os-
tes in ea intelligimus homines saeculi.ldola colenies tensa. Creatiin Christo, in operibut bonh. Non de illa
nominat «seculum,sicut et serpentes, qnorum similes crealibne dicii, qua in Adam vel ex Adam nascimur,
eramus seqnentes diabolivoluntalem. Secundumprin- sed qua in baplismo per graliam reformamur, ut ip-
cipem potestatis aerte hujus. Secundum principem sius adjutorio in bonis operibus ambulemus. Haec
illius poteslatis, qui in hoc aere ventoso est de ccelis omniaex gratia eveniunt, vel praeparantur: nam quod
dejectus. Spiritus qui nunc operatur. Suasione, non sequilur, Quae praeparavit Deus, idest praedesli
vi. In fiiios diffidentim. In eos qul non eredunt: navit. Qum prmparavit Deus, ut in illh ambuiemus.
unusquisque illius fllius efficitur, quem imiiatur, sive Praeparavit Deus in praesenlia sua : et nunc decMtpcr
 M* IN EPISTOLAMAD EPHEStOS COMMENTARlA. 6U
gratiam suam, secundum novum honiinem ambu-, Alonge a Deo discesserant: noft loco, sed idola co-
lemus: id est, praedestinavit; praedestinalio sine pr*- lendo. Et pacemhi» qui ptope. Judseis. Quoniam per
scieniia esse non potest. Propter quod memores ipsum habemut. Nemo venil ad Patrera nisi per me.
tstote, quodaliquando vos gentes. Commeroorat illo$ Amboacctstum. Populi. /n uno tpirilu ad Pulrem.
de quanta ignobilitate ad summam regni perducti Unum corpus unum spiritum habet. Erge jam non
sunt, ut non sint ingrati ei qui hoc illis gratia sua estit hespites, et advenm; sed esih civessanctorum et
praestaredignalus est. In carne, qui dkebamini prm- domestki Dei. Jam non extranei, nec proselyli; nec
putium. Gentes praeputium, Judaei circnmcisio dice- enim separavit vos a populo suo, sicut praedixit
bantur. Ab ea qum dicitur circumchio. Non in corde Isaias: cives ejusdcm sunt et originis el habitalionis.
per spiritura. In carne manu facta. Humana. Quiei Supermdificati super fundamenlum. Fundamentum
erath in itlo temporesine Christo, alknati a eonversa- aposlolorum et prophetarum Christus est, qui eiiam
tioneIsrael. Quia illi Christum in multis mysteriis et lapis dicitur angularis; ut scriplum cst: Lapidem
sacramentis habebant promissum: vos aulem idota quem reprobaverunt aodificantes,duos parietes con-
caecaet muta sequentes , nec in nomine Cbristum jungens et continens. Et fundamentum autem, et
sciebatis, qui Dei populus habebatur. Et hospiles summus, quia in ipso et tundatur el eonsummalur
testamentortim.Etiamsi aliqui credebant, proselyti, B Ecclesia. Apostolorum et prophetarum, ipso summo
hoc est, peregrini habpbantur: quia exlranes erant angulari lapide ChrhloJesu. Prophetarum, Novi, non
gentes ab Israel et a Christo. Promtesionit spem non Veieris Tesiamenti: alioquin priores prophetas no-
habentes.Sicnt illi sperabnnt promissa Dei quaepro- minasse debueral. /n quo omnis mdificatioconslructa
miserat Abrahae, in Christo salutem esse venturam. crescii. Ad comparationem templi Salomonis dicit
Ef sine Deo in hoc mundo. Multosenim falsos deos instrui corpus Christi, id est, Ecclesiam : ut mullo
sequenles, unum et verum amiserant. Nunc aulem roajorem habeat mundiliam et sanctitalem veritas
in ChrisloJesu. Unum estis in corpore ejus, id est, quam imago. /n temptum sanctum tn Domino. In
Ecclesia. Vos qui aliquando eratis longe a Deo facti, templo sanclo non possuut poni lapides non sanclifi-
esiis prope. Ita ut JudaeLs-sequaremini. /n sanguine cati. /n quo et vos. Ut et vos sitis Dei habitaculuro
Christi. Credite vos ejus sanguine Iiberalos, qui vos spirilale, id est, non roanu factum. Comdificaminiin
illis cequavit.Ipse enim est pax nostra. Reconcilialio habitaculumDei >nspirilu. Apostolis et prophetis.
populi utriusque ad invicem, et ad Deum. Qui fecit CAP.III.Hujus rei. Hujus,quam superius memoravi,
utraque unum. Gregem. Et mediumparietem macerim. quodFilius DeidescendensdecceIis,etJudaeos et gen-
Medius quasi paries et maceria sepserant: inter tes salvaverit, et unuro fecerit gregem.Gratia. Dono
ulrumque populum bnera legis, quaegentes deterre- *C Dei. Ego Paulut vinctusChrhti Jesu. Sive vinctus ca-
bant, ne Israelitico populo jungerentur. Ipse paries tenis, sive vinctus amore Christi, non possum meam,
inimicitianominatur. Vei certe peccala lam actualia, nisi Dominus dederit, facere voluntateni. Quando se
quam originalia, quae a Deo separare noscuntur, vinctum norainat, conlirraat Evangebum, ostendens
merito inimicitiae dicuntur. Solvens inimkitias in quanta sit spcs ejus, pro qua talia pati tibenter arn-
carne sua, legemmandatorum. Hocest circumcisionis plectilur, cum possil apud Judaeosut legis docior,et
et caeterorum, quae non Dei volunlas, sed populi magnis divitiis abundare, et summo bonore haberi.
duritia exigebat. Has inimicitias tulit Dominus, et Pro vobh gentibus. Secundum Evaugelium inimiei
pacera refudit, legemqueevacuans, ut duos conderet propter vos, quia eos unum esse dicebat. Si tamen
in uno novo bomiue : in quo non solum inieriorem audhtit. Si flrmiter relinetis. Dispensatknemgratim
et exteriorem, sed etiam Judaeum significai, et Crae- Dei, qum dala est mihi in vobis. Quis fidelis servus et
cum, ut esset omnia in omnibus. Dominus enim prudens, quem constiluit Dominus super familiara
sabbati, superslitionem lulit sabbaii corporalis, et suara, ut det illi escam in tempore ? liaecest dispen-
quasi medium solvit legis parietem, qui nos ab ea salio praedicalionis. Diligenler adverlc, quod gratiae
pieiate, quae secundum Deum est, decretnrura diffi- Dei iribuil quod est, ne aliquis de merilis extollatur;
culiate prohibebat: quia impossibile erat gentibus 1Det duni sibi tribuit, qtiod bab.t, dono Dei exist.it
juxta legem Moysi militare Deo. Decreth evacuans, ingratus. Quoniamsecundumrevelationemnotum mihi
ut duoscondatin semelipsumin unum tiovumhominem. (actum est sacramentum.Judaeoset gentes tinum esse
Per fidemsolam justificans: el dum decernit, soia in Christo, secunduin revelaiionem, non secundum
moralia ista desiruxit, quo non solura exlerioremet humanam doctrinam. Skut supra scripsi in brevi,
intcriorera, sed etiam in unum populuro christianura proul polesth legentes inteltigere. Non quantnm ego
ex duobus populis facium. Faciens pacem, et recon- scriberc poleram, sed quanlum intelligore valebatis.
ciliet ambosin uno corpore Deo. Quia ambo fuerant PrudentiammeaminmusferioCArtsfi.Ncnineloquentia
per peccaium aversi. Per crucem. Per solam fidem saeculari. Quod aliis generalionibusnon est agnitim
crucis, quaeneminem deterret. Non enira gravis esi, filiis hominum. Sciebant quidem antiqui prophetae
quam subito accipere etiam latro potuil ciucifixus, gentes esse vocandas; sed tnsciobant nullaro dislan-
Interficknt inimkitiam. Separationis. In stmelipso. liam futuram inter Judaeum el gentilem : sive nmi
In carne sua. Et venkns evangelixavit.Ad hoc venit. ut hominesproplielaeloquebaniur. Sicuti nunc reveta-
Pacem vobis,qui longefuistit. Gentibus loquitur, quae lum est sancth apostolh ejus el propli tis. PropheiU
 615 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 616
Novi Testamenti, quibus nunc asserit revelatum.. Abeneficiis diligatis. Radicati el fundali, ul possitis
In spirhu. Per spiritum. Esse gentes cohwredes.Non comprthendere.Ut ex omni parte magnitudine scien-
'
solum cohaeredes, quod potest esse diversi generis: tiae comprebendere valeatis. Cum omnibus sancth.
nec solum corporales, quia possnnt ejusdem generis Quaerisapud malos sapienliam, et non invenies. Qum
fitii, non ejusdem esse in baereditate substantiae. Sed til lalitudo, et longiludo, et sublimilas, et profundunt.
et concorporaks, et comparlicipetpromissionisin Chri- Quidam dicunt quod laliludo spatiosa via intelli-
sto Jesu. Unius corporis. Per Evangelium,cujus factus gitur; longitudo, vita aelerna ; sublimilas, ccelum;
sum minister. Omnibus innotescit, proprie hoc mibi profundum, iuferna; ut scilicet horum omniuro noti-
donum collatum esse. Secundum denum gralim Dei, tiam habentes, sciant quid eligant, quid refutent.
qum data est mihi. Non secundum meritum meum : Item aliter: in latitudine, bona opera charitatis; in
unde cognoscamus non de meritis gloriandum, quia longitudine, perseverantiam boni usque in finem; in
donum gralis datur. Secundum operalionem virtulis altiludine, spem ccelestiumpraemiorum; in profundo,
ejus. Cujus virius me confortavit: sive per virtutes inscrulabilia judicia Dei, unde isla gratia in homines
Evangelium coirfirmatur. Mihi enim omniumsancto- venit, et hunc intellectum coaptat sacramento crucis.
rum minimodata est gratia hmcin gentibus. Est ergo Longitudo, ut lbnganimitate pro charilalis latitudine
inter sanctos minimus, id est, extremus secundum' B molestiaetolereutur. Altitudo, aeternum praemium.
ordinem, et maximus per gratiam. Quamvis enim se Profundum, unde gratuita gratia Dei secundura se-
humiliaverit, tamen est opus in quo se humiliat cretum volunlatis ejus existit. Scire etiam superemi-
unusquisque. Evangelizare.Annunliare divitias futurae nentemscientimcharitalemChrisli. Supereminel scien-
haeredilatis. Investigabilesdivitias Chrisli. Investiga- tiae charitas Cbristi, ut ex ipsa nascatur, sicut
biles per se humano sensui, non revelationi divinae. radicem supereminet fructus. Ut impteaminiin omnem
Et illuminare omnes, qum sit dispensatio sacramenli plenitudinemDei. Ul perftciamini in omnibus Christi
abscenditi. Ut Judaeos et gentes sacramenli hujus virtutibus. Ei autem qui potens est omnia faeere super-
docerem raiionem. A smculis in Deo. A prioribus abundanler quam petbnus aut intelligimus.Frequenter
srculis intra Deum, hoc est, ipsi soli notum erat. majora tribuit non solum quam petimus, sed etlam
Qui omniacreavit. Et Judaeos, et gentes: sive omnem inlelligimUs.Secundum virtutemqumoperaturinnobit.
creaturam.contraMarcionem. Vtinnolescat principa- Ex virtute signoriim hoc intelligimus, quaeoperatur
tibus, et potestatibustn cmleslibus,Ut per me his, qui in nobis : vel quidquid boni per nos agitur, ipse
rebus ccelestibus per omnem Ecclesiam principantur, operatur in nobis. Ipsi gloria in Ecclesia. Nos enim
mulliformis Dei gratia innotescat. Per Ecclesiam non habemus unde gloriari. In ChristoJesu in omnet
multiformissapientiaDei, secundumprmfinitknemsm- C generaliones. Quia veniens Christus congregavit Ec-
culorum, quam fecil in Christg Jesu Domino nostro. clesiam ad gloriam Dei. Smculi. Immensa beneficia
Quae praefinivit, ut hoc tempore, quando homines immensis laudibus celebranda sunt. Smculorum.
aliter salvari non poteranl, sola flde Christi salvaren- Amen. Hucusque de mysterio Incarnationis Christi,
tur. In quo habemusfiduciam et accessumin confiden- et de vocatione gentium, et unilate cum Judaeis per
tia. Non per nostram justitiam habemus flduciam Evangelium facta; ejus mysterium ipsesuscepit, ut
etaccessum ad Deum; sed in eo cujus fides nobis per omnia per gratiam Dei verbo et oratione sua eos
peccata dimisit,' Per fidem ejus. Audi lidem ejus, et exbibere perfectos edocuit.
noli hoc tibi arrogare, quod de tuo habeas fldem, CAP.IV.Obsecroilaquevot, egovinctusin Domino,ut
nisi ab illo datam. Propter quod peto, ne deficiatisin digne ambuleth vocatione qua vocati estis. Ego vos
tribulationibuSmeh pro vobh, qum est gloria veslra. rogo, qui vestri causa sum vinctus, ut vos Dei filios
Ne me audientes sine causa, et impune claudi, et agnoscentes digne tanto bonore converseraini: quia
contumeliis affici, ad Deum non pertinere putetis unaquaequedignitas babet propria instituta, quibus
meam injuriam; sed magis gloriari debelis, inlel- agnoscitur, et mentis, et corporis, ne flcta sil.
ligentes, me tanta sine fruclu pati non posse, quia.IJ Cumomni humilitate, et mansuetudine.Humilitasnihil
remunerationem in futurum retribuit. Hujus rei' sibi vindical: mansuetus nihil nocel, nulli malum
gratia, fleclogenua mea ad Patrem Domininostri Jesu pro malo reddit. Cum patkntia supporlantes invicem
Christi. Ex quo omnis paternitas tn cmlis et in terra in charitate. El philosophi sufferunt, sed non in
nominatur. Ex quo omnis paternitas nomen accepit; charitate, nec propter Deum; sed propter laudem
sive ex quo omnis res paternitas nominalur: quia humanam. Nos vero non ut laudemur, sed ut ille
cum ille nobis pater primus et verus sit, ab illius quem sustinemus proficiat, non cum dotore, sed
nomine derivatur, a quo Patres alii appellantur. Ut cum amore sufferamus. Solliciti servareunitatem tpi-
del vobis secundumdivitiasglorimsuw. Ut vos per illu- rilut in vinculo pacte. Per vinculum pacis unilas
iQinationemscientiaedivitiaruro suaegloriaeconfirmet. sancti Spiritus retinetur, quem unum omnes acci-
Virtute cerroborari per Spiritum tjus. Sapientiae et pirous, et ubicunque unitas el concordia esl, ibi
protectionis suae./n mlerieri heminehabitareChrhtum Spiritum sanclum ejusque donum esse non dubite-
per fidem in cordibusvestrh. Ubi interior homo per mus. Ubi autero discordia el dissensio, ibi spiritus
fidem robustus est, ibi habitat Christus, non ubi ex- contrarius, id esl, operatio antichristi, qui jam my
terior sagina(u=«In charitate. Ut eum cognitis ejus Bterium operatur iniquitalis. Unum corput, et umt\
017 IN EPISTOLAMAD EPHESIOS COMMENTARIA. 718
tpiritus, sicul vocatiesth in una spe vocalionhvestrm. )^ fendit mala sua; quod tunc fiel, quando fuerit omnia
Unum consensum debel habere in uno corpore in omnibus Christus: et omne schisma, vel cou-
omnium compago membrorum, quaead unam spem lenlio moriis carnisque discesseril, ut voce libera
sunt vocata. Potest contra illos dici, qui sibi licere dicant justi: Ubi est, mors, cententio lua ? et reli-
putaut peccare, et aliis non licere: cum et ipsi in qna. In virum perfectum. Sicut Christus. Qui eniin
uno corpore baplizati, eumdem Spiritum acceperint: dicit se in Cbristo manere, debet sicul iile ambti-
et caelera quaesequuntur. Unus Dominus, una fidet. lavit et ipse anibulare. /n menturam atatis pteni-
Una omnium fides, in qua omnes credidistis. Unum tudinis Chrhti. Ut non annoriim ejus setalem, scd
baptisma, unus Deus. Cognoscant haeretici qui re- plenitudinis imitemur, fldei ejus perfectionem te-
baptizant. Et Pater omnium.Omnium eliam gentium neamus. Ut jam nonsimus parvuli fiuctuantes, et cir-
credentium, non solum Judaeorum. Qui super omnes, cumferamuromnivenlodoctrinm.Ut non sinms igno-
et per omnia el in omnibusnobh, Super omnes vir- rantes, neque dubii, neque vacillantes, et roore
tules, quia omnipotens per omnia opera sua, quia iroperiti gubernaloris, oronivenlo nostraementis vela
immensus in omnibus Christianis secundum sanctifl- pandamus, ut facile naufragemus, aut ad portum mi-
cationem habitare dignalur. Unkuique aulem nostrum nime veuiamus. /n nequitia hominum. Neqaitia hu-
dala est graiia. Nonmulta sunt corpora, sed membra 1B mana et astutia a fidei recto cursu detorqUentquos
diversa per varietatem gratiarum. Secundum men- decipiunt. ln astutia ad circumventionemerroris. Er-
suram. Secundum mensuram suaedonationis, et dis- rantibus remedium facile promiltentes, permanere
cretionem largilaiis suae: mensuram, fidem. Dona- faciunl in crrore, sive remedum erroris sui putant,
tionis Christi: propter quod dicit. Dona illius sunt, si plures faciant secum errare. Veritatem autem fa-
ut et praeparerourunicuique gratiae, et quomodovult cientesincharitate, crescamusin ilto. Omnia in veri-
ipsedispensal.Cognoscamus dona, non praesumamus lite propter charitatem Chrisli, et nihil in hypocrisi
de mcritis. Ascendenstn altum captivam duxit capti- facientes. Per omniaqui est capul Chrhtus. In ipsius
tnlatem, dona dedil hominibus.Quos diaboluscaptivos pcrfectione ex omni parte crescamus. Ex quo totum
tcnebat in mortem, Christus captivavil ad vitam, corpuscompactumel connexumper omnemjuncluram
caput nostrae naturae sursum vebendo. Quod autem subministrationis secundum eperalionem. Ex cnpile
ascendil, quid est, nisi quia et descendit primum. compactumet connexumcorpus per omnem subjectio-
Exponit cur dicatur ascendere, qui ubique est, se- nem operationis crescii, dum se alterulrum aediflcant
cundum formam scilicet servi, ad quam non Jocali- dfligendo; ita ut unumquodque membrum in sua
ter descendere est, sed dignanter. Nam qui secundum mensur-a augeatur, hoc est, ut qui est oculus, in eo-
deitaiero ubique est, quo ascendil, vel descendit?' C rum numero crescat, qui oculi oflicium gerunt, et
Corpus cnim Domini, iu quo passus est et resur- singula suo loco membra proficiant. In mensuram
rexit, uno loco esse potest: veritas ejusetdivi- uniuscujusquemembri, augmentum eorporis facil in
nitas ubique cst. /n inferiores paries terrw ? Ergo mdificalionemsui in charitate. Dum singula membra
sub lerra est infernus. Qui descehdit, ipse esl et qui crescunl, majus efficitur corpus, dum se alterutrum
ascendil, suver omnes ccelos, ut adimpleret omnia. membra in cbaritate aediflcant.Hoc igitur dico ef te-
Qui descendit cum anima in infernum, ipse cura ttificor in Domino.Quodsuperius obsecrat, hic Domini
aniroa et corpore ascendit ad ccelos, ut iropleret obtesiatione constringit. Ut jam non ainbulelit ticut
omnia quaescripta sunt. El ipse dedit quosdamqui- gentet ambulanl. Nolo , ait, solo vos csse nomine
dem apostolos. Contra Arianos, quod una est Filii Christianos, Deum ore confitentes, operibus dene-
cuin Patre operatiu; nam ad Corinthios Deum Pa- gare; sed quanlum inler diaboluro distat el Deum,
trem dicit posuisse primo apostoios, secundo pro- lania differentia debent fiiii Dei a filiis diaboli, non
phetas. llic vero Chrislum eos dedisse commemorat. solum nomine, sed etiam operibus separari; ne Deum
Quosdam autem prophetas. Novi Tesiamenti. Alios labiis honorantes , cordc , hoc est affectu el timore
'iero evangelhlas. Omnis apostolus evangelista, non _ longius absisiamus, el dicatur de nobis : Sine causa
tamen emnis evangelista apostolus: sicut Philippus, colunlme, hocest, nullos ex mca cuUura capiunt
qui erat unus ex seplem. Afios autem pastores fruclus. In vanitate sensus sui. Vani sunt omnes ho-
et doclores. Pastorcs sunl sacerdotes , doctores mines, quibus non est scientia Dei. Tenebris obscu-
omnes quicunque sunt idonei ad alios instruen- ratum habentesintelleclum. Habentes quidem natura-
dos. Omnes ergo pastores etiam doctores [Supp., lem intellectum,sed ignorantiaetenebrsobscuratum,
non auiem omnes dcctoivs*] eliam pastores. Ad ita ut pro Deoidola venerentur; nos vero econtrario
eonsumnmlionemsanctorum, in opus minhterii, in scientiaelumine dono gratiae illustratum. Alknali a
adificationem corporh Chritli. Hos omnes posuit vita Det. I!li ideo a vita Dei alienati sunt, quia jgno-
ad ho<: ut aedificent Ecclesiam , quae corpus esl rant Deum. Vos autem qui cognuvislis Deum,
sequi
Cbristi, ct omnes ad fidei perceptionem adducant. debetis. Per ignorantiamqum esl in illis. Notandum,
Donec occurramut omnes in unitatem fidei et agni- quia idololatriam ignoramia generavit.
Propler cw-
tionh Fitii Dei. Volo esse omnes homines sicut me : citatem cordh ipsorum. Excaccnlumest insipiens cor
il'e qui agnovit Filiuni Dei, non repugnat conlra corum dicentiiim : Non est Deus. Qut
tfesperanfes,
praccepta Dei, nec commitlit capitalia, nec de- Dcsperanlfs pcenamimpiorum, et procmiumessc ]u-
PATROL. LXVIM. 20
bi'J '""''"'' PICMASIiADhLMEIANI EPlSC. "*' si 620
Storum, vel de fulura vita. Semetipiot tradiderunl im- A lus ex ore vestro uon proeedal. Non unus, non duo,
pudkitim. Necesse esi, ut qui de futura desperant, sed omnes. Sed ti quit bonut ad mdificationerr.fidei.
praesentibus haereant voluptatibus, sicut in libro Sa- Nntandum quia, licet omni Ecclesiae praecipiat, seJ
pientiae dicitur ex persona eorum qui aniroam in praecipuesacerdotali officio : et non silentium impn-
aere sotvi prsesumpserant: Venite et fruaraur bonis suit, sed qualitat<m loquendi mutavit, ut omnis ser-
quae sunt, et caetera.ln operationemimmundilimem- mo fidem aedificetCbristianam, et os nostrum :>d
nit, in avariliam. Omnia crimina avaritiae noraine solum pateat Dei verbum. Vl det gratiam audientibut.
comprehendit. Vot aulemnon ita didichth Christum. Ut ex sermone nostro gratiam accipiant audientes,
Ut sicul illi, id est gentites, vivatis. Ille enim vere sicut alibi dicit : Sermo vester semper in gratia sale
Christum audivit, et ab ipso didicit, qui nullo vitio sit conditus. Ef nolitt contristare Spiritum sanclum
genlibus similisinvenitur. Si tamen illum auditth et Dti. Ex bumnna comparatione loquilur ut homini-
in ipso edecti etth, sicul est veritat in Jetu. Sicut ille bus, ul ex nobis intelligamus quantam Spirilui san-
vere esl mortuus, et vere resurrexit, ut nos vere in cto injuriam faciamus, cum domum (Alias, donutn)
novitate vitae ambulemus, ut ait ad Romanos : Sicut ejus in nobis aliqua peccali sorde polluimus : et quia
in die honeste ambulemns, et caciera. Deponerevos de hospilio suo nobis condolet, ideo sic dolens trisiis
secundumprhlinam conversationemveteremhominem.B abscedil. Caeterumtrisliiia, et ira, el caetera bujus-
Exposuit quidsit vetus homo.etquomodo deponatur, modi in nobis passiones sunt, quia passibiles sumus;
scilicet qui prisiinos errores repudiat, et secundum in Deo vero dispensaiiones; nos enim ea iuviti pa-
conversationemChrisli mutatur. Qut corrumpilur se- timur ; ille voluntate ad nostram emendationein as-
cundumdesideriaerrorh. Faciens voluntatera carnis et sumit. Haecesi inter Deum et hominem harum con-
cogilationuiri.Renovaminiautem spiritu menlitvettrm. ditionum diversitas, quae et naturae. Iiem alner :
Sicul ait Jeremias : Facile yobis cor novum et spi- Neque enim ipsa Spiritus sancti, quae esi quidquid
ritum novum. Et mente possumus accipere spiritum: ipseest, substantia contristari potesl, cum habat
renovamini in anima. Et induile novumhominem.Ex aeternam alque incommuiabilcm beaiiiudinem , ma-
vetere novum intellige. Qui secundumDeum creatus gisque sit ipsa aeterna et incommutabilis beatitudo .
esl injustitia et sanctiiate. Exposuitquid sit hominem sed quia in sanctis habitat, ut eos impleat charilat e,
ad imaginem Dei esse creaium, ul sit scilicet justus, qua necesse est ut spiritales homincs gaudeant pro-
el sanclus, et verax sicut Deus. Veritatit. Nonvani- feclu fidelium el bonis operibus, ideo nece-se esi
tatis, quae vanam hominurogloriam aucupatur, cum eliam conlristenlur lapsu vel peccalis eoruni de quo-
scriptum sit: Juste quod justum est persequeris, et rum fide atque profectu g.>udebant.Propterea Spiri-
iC<-rum:Qui custodierint juste jusla, jusiificabuntur, C tus sauctus dicitur contristari ab eis qui sic agunt,
nnn qui injuste servaverit justa. Propler quoddepo- ut eorurn factis conlristenlur sancti, non ob aliud ,
ttentes mendacium, loquimini veritaiem unusquisque nisi quia Spiritum sanctum habent, cujus dono tam
cum proximosuo. Deponentes mendacium litterarum boni sunt, ut eos mali moeslificent: sicut eliam dici-
saeculi,legis Dei loquiminiveritatem. Ipsas describit lur Deus facere quidquid ipso ordinanle fecerimus,
species sanctitaiis, quibus homo novus agnoscitur; ila recte dicitur Deus requiescere, cum ejus munere
sed et mendacium nos fugere docuit. Quoniam su- requiescimus; sicul dicilur cognoscere,cum efficit ut
mus invicemmembra.Nemo suum fratrem circumve- nos cognoscamus; sicutet gemere, cum nos gemere fa-
niat, quia unum corpus sumus, et non possunt al- cit. /n quotighati esfts.Novumsignumhabere ccepislis.
terulrum membra se fallere, vel lacerare; nec enim /n dte redtmptionit. Iu die baptismisignaculumSpiri-
manus ori mentiiur, nec dentes laniant corpus, nisi tus sancti accepistis. Omnitamariiudo.O.^lendilin quo
ubi spiritus immundus inhabitat. Iratcimini, et nolite contrisletur Spiritus sanclus, scilicet amarilutline, id
peccare. Non mentem ira inebriet, sed severilas dis- esl provocalione. Et ira. Omncm occasionemtulit ne
penselur: nec tuam injuriam, sed fratris animadverte irascamur. Et indignatio, et clamor. Indignatio ex su-
peccalum; vel irascimini vobiscum,inaliqiiod praeve- perbia est, cum aliquemjudicamus indiguum, et ideo
nimini (tic). Sol non occidatsuper iracundiam vestram. D cum non suslinemus. Non clamabit neque contendet
Nolile locum dare diabolo. Ne fldei vel scienliaelu- vir bonus. Clamor qui ex furore descendil, queni non
men in tua indignationc deflciai.Et locum damus dia- habuil Chrislus. Caeierumet Isaias clamare jubetur,
bolo ifafcundiamretinendo, vel si indignatio in odium el Dominusciamavit in lemplo : Si quis silit, veniat
converlatur. Qui (urabatur, jam non (uretur. Irascen- el bibat. Et blatphemia. Ut neminero blaspbemetis.
do vel furando locum damus diabolo , vel quolibet Tollalur a vobitcum omitt malitia. Qti.e vel inimico
peccato; porta enim diaboli est rapina, sicut Spirilus vicem referre potest. Etlole autem invicembenigni,
sancti porta est justilia. Magts aufemlaboret, operundo mherkerdet. Servat ordiuem legis, ui non solum ma-
manibus. Alienoslaborcs invasossuo labore compen- hlia tollatur, sedetiam benignitas inseralur. Donan-
set, et operando tribuat indigentibus , quae mulios tet invkem. Ne nobis dicatur : Serve nequam, orone
furando fecit egentes. Quod bonumest, ut habeatunde dcbitum remisi libi, et caetera. Sicut et Deut in Chri-
tribuat necetsilattmpalientibus. Non quod malum est. slo. Per Chrisluro. Donavit nobis.Omnia peccala.
Sunt enim multaevel inhoneslx, vel malaeartes, ut CAP.v. EtloteergoimilatoretDei, sicut filii cliaritsimi.
maleficiaCtquaevbluptatiproficiunt. Omnissermoma- Imilationeenim vel adoptione estis Deifilii.non naiu-
C21 IN EPISTOLAMAD EPHESIOSCOMMENTARIA. 622
ra, sicut ail Dominus:Ut silis fiiiiPalris vestri, et cae-1A notile communkare operibus infrucluetit tenebrarum.
tera. Et ambulatein dilectione,sicut et Christusdilexit Quia nec lux potest communicarecum lenebris. Non
vos. Sicut el Joannes ait : In hoc cognovimuschari-. prodestquidquid sine timore vel scientia esi Dei, vel
latem ejus, quia ille pro nobis animam suam posuit: ., quidquid non propier Deum fit. Afagisautem redar-
et nosdebemus pro fralribus animas ponere. Et tra- guite. Non soium communicarenolite, sed etiam re-
didit semetipsumpro nobiseblationemet hostiamDeo. darguite : Qumenim in occultofiunt ab ipsis. In do-
Voluntarie ipse se tradidit. /n odorem suavitalh. mibus, vel in lemplis. Turpe est el dicere. Nobis di-
SuavissimusDeeodor esl cbaritas. Fornicatioaulem. cere turpe est quae illi quasi in lenebris facere non
Omnia crimina breviter comprehendit, duas nomi- erubescunt. Omnia auiem qumarguuniur, a lumine
nando radices. Et omnis immunditia, aut avaritia. manifestantur.Incipit lumen esse, cum credit, et vo-
Quomodoenim in veteri lege, de nefandis crimini- bis jungitur. Omne enim quod manifestalur, lumen
bos, quaein occulto fiunt, et ea nominare lurpissi- est. Sicut ad Corinihios aii: Occulta etiam cordis
muro est, ne ea dicenles os el aures audientium pol- ejus manifestata fiunl, et tunc cadens in f.iciemsuam
luerent, generaliter Scriptura complexa est dicens : adorabit Dominum, prouunlians quia vere Deus est
Verecundos, vel reverendos facite filios Israel ab in vobis. Propter quod dicit: Surge, qui dormis.Quasi
omni immunditia. Et in boc loco caHeraeextraordi- B vocem alicujus sapienlis conscientiam pagani pul-
nariae voluptales, ipsarum quoque opera nuptiarum, santis inducit. Et illuminabit libi Christus. Cum ei
si non verecunde et cum honeslate, quasi sub oculis credideris, efficieris lux. Videle itaque^fratres, quo-
Dei fiant, tantum ut liberis serviaiur, imniundilia modo caute ambuletis, non quasi insipkntes, sed ut
nominanlur. tiec nomineiurin vobis, sicut decetsan- sapientes.Quasi fllii sapientiaeel fllii lucis, ne alictii
clos.Consideremussi licet fieri quod non licel nomi- offendiculumdetis, et incipiatis causa ei ptrditionis
nari. Aul lurpitudo, aut stultiloquium. Slultiloquium existere. Redimentes tempus. Vestra sapientia ,,vel
etiam in hominumflliis reprehenditur. Aui scurrili- cautela, et pro quiete vestra, calumnialoribusnece^se
tas, qumad rem non pertinet. Scurrilitas quae risum est ut aliquid pereat. Quoniam dks mali sunl. Non
movet, et gravilati non convenit Cbristianae,quia ad dies mali sunt, sed hoiniiies; sicut locus diciiur raa-
rem ccelestcm divinamque non pertinet. Sed magte lus, in quoaliquid mali commitlitur. Proptereanolite
gratiarum aclio. Hoc magis agere et tractare debelis, fieri imprudentes, sed intelligenletqum sit voluntas
ut Deonon sitis ingraii. Hoc enim scitote, intelligen- Dei. Scripturas scrutaraini, quia ibi voluntas ejus
les quod omnis fornieator. Contra illos agit qui so- agnoscitur. Ef noliteinebriarivino,in que esi luxuiia;
lam fidemdicunl posse sufficere ad salutem sine ope- ssd impleaminispirilu, hquenles vobismetipsis.Expo-
ribus, quod de illis solis bene dicitur, qui post bapti-' C nit continentiaebonum , quia luxuriaemateriam ap-
smuin rapiuntur, etlempusnon habent operandi. Auf petere non convenit crucifixis, sed Spiritu sancto
immunius, aut avarus, quod est idolorum servilus. repleri, quia ebrietas mater est viliorum. ln psalmis
Quia hujusmodi actus non Deo, sed daemonibusex- et hymnis, et cantkis spiriiualibus cantantes.Non de
bibentur. Avarusenim dum solidos servat et pecu- rebus saeculi, sicut ait David : Ut non loquatur os
niae famulaiur, de qua nec sibi nec aliis prbspicit, meum opera hominum. Et psallentesin cordibusve-
utique effigiembumanam colit, in modum simulacro- ttrit Deo. Non ore tanium Dei verba canlemus. Gra-
rum, non congrue idolis scrvire dicilur. Non liabel fias agentes semper pro omnibusin nomine Domini
hmredilatemin rtgno Chritli el Dei, QuaeDei fiiiis, nostri Jesu Christi, Deoet Patri. Pro bmnibus quae
non diaboli praeparatur.Conlra Arianos, qui dicunt: eveniunt, scut Job, seu bona, seu roala, dicite: Sit
Major est qui prior nominatur.Nemovot seducatina- nomen Dominibencdictum; secundumDavid: Bene-
nibut verbh. Dicendo, opus est ut fides sit, et bomo, dicam Dominumin omni lempore. Subjecti invkem
Christi lantum baptisma consequatur, quaniumvis in timore Christi. Non huroano tiroore, vel avaritire
peccet, perire non polesl. Propter Itmcvenit ira De' causa, sicut quidara suis patronis adulanfur. Mulkres
in fitiot diffidentim.Ex praeterilis futura cognoscite : viris suh subditmsunt, sicut Domino.Quia non eos,
siSodomitis pepercit elbisqui in diluvio perierunt, "- sicut Corinthios, lactabat incontinentes, sed perfecto
parcet et vobis.Nolite ergo efficipartkipes eorum.Si cibo continentiae nutriebat, timet ne in plerisque ,
in peccatis participis fuerilis, eritis el iu pcenacon- cessante carnis officio, aut in mulieribus subjectio ,
sortes. Erath autem aliquando tenebrm.Quando ne- aut in viris cessaret charitalis affectus , et non tam
sciebatis Domini voliinlalein; nunc vero omnia co- continenliam quaro divortium docuisse videretur.
'
gnovislis. Quantumergo interest inter lucem et te- Caeterumquale est, ut novaevilaepraedicatornulla ex
ncbras, taulum dtbetis a prisiina conversalione causa hoc docerel quod ipsa naiura poscebal. Quo-
dislare. Nunc autemlux tn Domino:ul filii luch am- niamvir caput esl mulierh, sicul Chrteluscapul Eccle-
bulate. Diligenler advertendum quia lenebrae nos sim.Ipse salvator corporisejus. Reddilcausamsubjec-
sumus; lux aulem in Domino,ut nemo de suis meri- tionis : quia prior est vir, et utriusquecorporis dcbet
tis glorlelur. Fructus enim lucis est in bonitale,et ju- esse salvator. Sedskut Ecctesiasubjectaest Chritto, ila
tiititr, et veritate. Talcs babel vera scientia fructus. et mulkrts viris suisin omnibus.Omnibus piis debent
Probontesquid sit beneplacitumDeo.De Iegcprobate, parere praeceplis. Viri, diligiteuxoresvestras, skut et
quid Deus*velil, non quid homines asseverenl. Et Chrhlus dilexitEcclesiam. Tam sancU charitate. Et
623 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 024
semetipsum-tradidit pro ea. Ita et vos pro sanctilate A lur. Sed educate ill.t in disciplinaet correctioneDo-
nxorum nec mori, si necesse fuerit, recusetis. Ut il- mini. Ne dum male vivitis nut cum uxoribus, aul post
lam sanctificarel, mundans eam lavacro aqum. Aqua uxores, malo veslro eos perdalis. Servi, obeditedt-
lavit corpus, animam sanclificatione verbi, vel do- minh carnalibus. Servitium non nalnra dedil, sed
ctrina, sicut ad Hebracosail: Abluti corpus aqua mun- captivilas adinvenil; neque ex malcdiclo Cliam cce-
da. In verbo, ut. exhiberetipse tibi gloriosamEccle- pil, ut quidam pulanl, cum exrcges legamus es«
siam. Ita cl vos corpora uxorum continentia, animam generatos:sed in Chananrcisimpleium est, qui Isiael
roundate doclrina. Non habentem maculam, aut ru- sunt filiis subjugati. Providit Apostnlus ne docirina
gam, aul aliquid ejusmodi.Ita sibi Christus mundavit Dei in aliquo blasphemetur, si credenies servi inuti
Ecclesiam , ul et vetera crimina tolleret, ct novas les suis dom nis flanl : el qiii forte permissurus er.i|
maculas. Sedul sit sancta et immaculata.Si onini- etiam alios scrvos ficri Chrislianos, de ipsis jam factis
bus membris immaeulata est, maculati in ea esse non incipiel rcenilere : si vero viderit eos in melius pro
censentur, nisi rursum pcenis purgatoriis expurgen- fccisse, et fideles cffeclos, non solum alios optabi'
lur; sed sine macula ct rugi in futuro erit : nam crcdere, sed etiam ipse salvabilur : Non enim veni'
modo permixta est, ut palea et triiicum in area ante Ghiistus mutarecondiliones, sed mores. Cttmlimore
venlilationem. Ita et viri debenl diligere uxores suas B et tremore, in simplicitute cordis vcstit. IIoc est, cuin
ut corpera sua. Ut quales ipsi cupiunt inveniri, tales omni liiiniililale, exposita pr ori superbia. Sicie
ctuxores exhibeant. Quisuamuxoremdiligit, semetip- Chrhto. Christo facitis, quiilquid propter Cbristum
sum diligil. Quia duo in carne sunt una. Nemo enim hnminibus exhibetis. Non ad oculumservientes,quas>
unquam carnem suam odio liabuit; sed nutril et fovet hominibitsplacentes; sed ul servi Chrhti. Hoc esl,
eam, sicut el ChristusEcclesiam.Non ut ei labores et nnlite praesentes lanlum Dominooperari. Facientes
dolores infligat, sed ut securam faciat et quietam. voluntatemDei ex animo, cum bona volunlalesirtien-
Non nuplias damnat, sed ad continentiam horiatur. tos, sicul Domino,et non hominibus.In his qtiaeDei
Quia membra sumus corporh ejus. Membra ejus de- non sunt conlraria volunlati ; in mullis onim con-
benteum in omnibus imitari. De came ejus et de os- currunl cum lege naturaliter animi dominorum , quia
sibus ejus. Ex omni subslantia sumus corporis ejus. sfrvos et fideles, et sobrios, et caclos, et benignos
Propter hoc relinquet homo palrem' et matrem suam, hahere desiderani. Serviie domino non cum murmu-
et adltarebit uxorisum: el erunlduo in carneuna. Sa- ra:ione. Scienles quoniamunusquhquequodcunquefe-
cramentumkoc magnumest. Amore, non loco solum. cerit bonum, hoc percipiet a Domino. Cuicunque
Ego autem dico in Christoet in Ecclesia. Verumta- propler Dcum bencfeceris, a Deo exspeclas nierce-
mcnet vos singuli unusquhquesuamuxoremsicut seip- " dem. Sive servus, siveliler. Non vos desperare faciai
sum ditigat. Ego hoc, inquit, in Christo intelligoet rondilio servitutis. Et vos, domini. Andite me: si et
in Ecclesia; sed lamen non ideo vos non amarc i!e- illos vultis audire, dale illis exemplnm. Eadem facite
beiiSj imo amplius, ul Chrislus Ecclesiam. Quoni m illis. Ne si fugeriiil, non religioni, seil lune incipies
Christus reliquit matrem, id est, relinquendo Syna- maliliaeimpulare. Remittenlesminas : scientesquia et
gogam Judaeorum, de qua secundum carnem natus illorum etvesler Dominusestin cmlis.Minaminipropter
est, et inhaerendo Ecclesiac suae, quam ex omnibus disciplinam, sed remittite pro;ier misericordiani, ut
gentibus congregavit. Quomodoreliquit Patrem? non et vobis :i vestro Dnminoremitiaiur. Et personarum
quia recessit a Patre, sed quia in ea forma apparuit acceplio non es' apttd Deum. Apud Dominum usque
in qua aequalis est Patri. Uxorautem limeat virum. adco unum eslis, nt acqualiterempti siii% una vobis
Subjecta sit tanquam infirmior, ut regatur. sit haereditasrepromissa. De cmlero, fratres, confor-
C\T. VI. Filii, obediteparenlibusvestrisin Domino. taminiin Domino,el in potentia virlutis ejus. Epislo-
Parateeosdisciplina, quiaeosaparenlibus secundum lam genprali exhortalionc conclndit, in exemplo Do-
Deum praecipiterudiri. Hoc enim estjuslum. Ulmuliia raini et virlute. Induite vos armaluram Dei, ul possi-
officiarependalis. Honorapalremtuumelmatremluam. lis ttare adversus insidias dinboli. Cmura spiritales
Sed bonos: nam ipse Moysesdocuit, conlra Deumve- " hosles spiritalia nrma suinenda sunt, ut dissimiiiudo
nientes non sequeudos, honorem tamen eis exhibere naturaearmorum spiritualium fortitu.line protegatnr.
pro Dei timore drbemus. Quod estmandaiumprimum Quia nonest nobh colluctalioadversuscarnemet san-
tn promhsione. Promissionis primum in secunda la- guinem. Caro et sanguis homo dicitur. Sed adversus
bula , quae ad humanitatem pertinentia praeceptasex principes et polestates.Qui s bi principatum in hujus
numerocontinebat. Prima enim tabula propria diviua mundi bominibus usmpariint, rt qni homines igno-
officia exigcbat. Ul benesit libi, et sh longmvussuper rantes, et impios ad peccata commillenda et insli-
terram. Non in hac lerra, in qua eliam impii et sce- gnni, et gubernare videnlnr. Adversusmundirectores
lesti senes sunt, sed super illam lerram quam el tenebrarumharum. Ne quis spirilus nerandoscumau-
Dominus milibus repromillit, el in qua justi inhabi- ciore et principe suo diabolo rcgere coelumct ter-
tabunl;et qitamPsalmisla visurum esse se credil. Et ram et mare arbitraretur, subjecil et espressit riuiJ
paires, nolite ad iracundiam provocare filiot vestros. deceret, mundi. Tenebrarum, inquit, haruni, id est
Sive simpliciter accipiendum , ne immodcrate ct tencbrarum harum, ulique infidelium el impiorum,
sine causa correpli magis ad iracundiam provoccn- qualibus jam credenlibus diclum est : Fuistis ali
 C23 . 1-NLiiSTOLAM AD PlllLlPPENSE.S COMMENTARA. C2fT
quairdo lcnehrar, iiiinc autem lux in Domino. Fuislis A Ne impediaris orare semper, sed pro rebus spiriiali-
tenebrae,idestinfideles;nuncautem p rDominumfacti bus deprecare. Et in ipso vigitantesin omni instanlia,
cslis fuleles. Conira spiritalia nequitiw. Sunl enim et et obsecratione, pro omnibus sanctis et pro me. Nihil
spiritulia bouitalis./n cmleslibus.Inaere, in quo aves enim prodest dormienlis more jacente corpore animo
volautes, coelivolucres appellanlur. Propterea acci- pervagari, dumhac vanitale nec ab homine aliquid
pite armaDei. Quia tales habetis inimicos. llt possitis impetretur. Ul detur mihi sermoin apertione eris mei
reshtere in die mdo. Dies malus esl nobis, quando cum fiducianotum faceremysieriumEvangelii.Utabun-
impugnamur a rnalo. El in omnibus. Non in uno. danter et sine metu persecutionis vel odii Judaeo-
Perfectl slare. Ut cum Dei adjulorio diabolicis insidiis rum exponam uniti in Chrislo populi rationem. Pro
perfecte armis spiritalibus resistamus, lumbos men- quo legatkne fungor in calena. Omnes enim verbi
lis accincti, hoc est casti, el in omni praelioviriliter legatos talia necesse est sustinere. Ita ut in ipso au-
praeparati, et ab omnibus curis saeculiexpediti. State deam prout oporlet me loqui. Tunc enim major fidu-
ergo succinciilumbosvestrosin veritale. Nonhypocrisi. cia erit, si rationabiliter dicatur, et sit abundantia,
Etinduti toricamjustitim. Sicut lorica multis arinillis qute exprimat ralionem. In ipso, inquil, et non ia
inlexitur, vel circilis, ita el justilia diversis virtu- meis viribus. Ut autem el vos sciath qum circa me
ttim conneciiiur speciebus; rounit autem non solum p sunf, quid agam, omnia nota fackl vobis Tychicus
pectoris conscientiam, scd et ventris continemiam, charissimus fraler, et fidelisminhter in Domino: quem
iiecnonetadfemorumperlingitlibidinemcoercendam. misi ad vos in hoc ipsum ul cognoscath quw circa nos
El calciati pedes in prwparationem Evangetii patis. sunt, et consotetur corda vestra. Sollicite agit, non so-
Sicut calciati pedes fiducialiier ambu!ant, ita et vos lum ut proficiant, sed etiim ne deflciant in Iribula-
intrepide pracdicale. In omnibussumentes. In omni- lionibus ejus, vel ne in aliquo contristentur. Pax
bus praeliis fiJe tegamur, quia scutum ipsorum quo- fratribus. El pax, charitas ct fides perfectum faciunt.
que armorum defensio est, et sine hoc iiifirma sunt Christianum. Simulque n >iandum quod haec nobis
omnia. lia et hae virtutes sine fide salvare non pos- non a nnbis, sed a Deo Patre, et Doniino Jesu Chri-
sunt. Scutum fidei, in quo possith omnia tela nequis- sto erse confirmat, utne quis de suis glorielur.meri-
simi iqnea exslinguere. Sicut scutum omnia injecta lis, et se dicat Ddemnon a Deo accipere. A quo ergo
respuit et excutit, ita et fides omnes cjus suasiones pax etcharitas, abillo eslet fides. Propter quod ab
exstinguit, quamvis, quasi ralionaies, lumeti habere illo eam qtiam non solum augeri habentibus poscimus,
videanlur. Et gateam saluth assumi.e. Quae omnes sed et non habentibus dari deprecamur. Et charitas.
sensus capilis a pravis officiis protegat aut abscon- Charilas major est pace ; potest enim eam habere
dat. Ei gladium, Nemo niiles audet ad pugnam sine C quis, non tamen et amari. Cum fide, a Deo Patre no-
gladio proficisci; se enim utcunque tueri potest, slro et DominoJesu Christo. Sine fideenim infructuosa
sedhostem non valet interimerc; nonnunquam etiam sunl omnia. Et diligenter altendite quod et ipsa fi-
ab audaci lioste suis armis exspoliatus occidiiur. Ita des cum reliquis virtutibus nobis donatur. Gratia
sine Dei verbo justitia omnis intecta est. Spiritus, cum omnibus qui diligunl Dominum nostrum Jesunt
quod est verbumDei, Spiritalem gladiuro. Peromnem Lliristum in incorruptione. Amen. Sive in castitate,
oraUonemel obsecrationem.Nunc gladium posliilate, sive in quorum corde ntillo adulterino saeculi amora
ei semper liabele. Oranies omni lempore in spiritu. Christi dileciio violaiur. Scripta ab Urbe.

AD PHILIPPENSES D. PAULI EPISTOLA.

AftGUMENTUM. Evangelium. Quapropler ab istis solis se memoral

accephse, etiam cum aliis prwdicaret. Hes ergo
Quid tanctus Hieron, de divo Paulo dixerit in Apolo- Ij collaudans
gelicoad Pammachiumvideamus: i Paulum aposto- monel, ne ejus passionibusterreantur,
tum proferam, quemquoliescuvquelego, videer mihi quibus non destruitur Cnrisli Evangelium, sed fir-
non verba audire, sed tonitrua. Legile Epislolas matur, dum omnes intelligunt tantaettm non posse
ejus, el maxime ad Romanos, ad Galalas, aque ad pro re falsa vel dubia sustinere; el hortalur eos
Ephesios,inquibus tolns in cerlamine positusest; et cxemplo suo libenter usque ad mortem certare pro
videbitiseum in testimoniisqum sumil ex Veteri Te- Cltiislo.
»tamenlo,quamartifex,quamprudens,quamdissimu- CAPUT PBIJIUM.Paulus elTimolheusservi JesuCltri-
la'or 5t'f ejus quod agit. Videnlurquidem verbasiin- sto. Omnis
plicia, et quasi innocentis hominis, ac rustkani, el apostolus et servus, nou omnis servus
qui nec facere, nec dectinarenorit insidias: sed quo- apostolus. Omnibussancth in Chrislo Jesu, qui sunt
cunque respexerh, fulmina sunt. Hmrel in causa ; Philippis. Non passim omnibus Philippensibus, quia
capit omnequod teligeril; lergum veriit, ut superel ; erant ibi et pagani. Cum episcophet diaconibus. Epi-
fugam simulat, ut occidat. » Philippensessunt Mace-
dones. Hi acceptoverboveritatis, perstiteruntin fide, scopos bic non solum pontifices, sed et presbyteros
nec receperunl falsos apostolos; Itos Apostolus col- inlelligimus. Non eniin in una civiiale plures erant
laudal saibeits eh a Iioma. In Aclibus apostolorttm episcopi: hoc etiam in apostolorum Aclibus inveni-
legimus, quia ipso pncdicanlecrediderint Pltilippen- lur. Gratia vobteet pax a Deo Palre noslro et Domino
ses : tantum autem profeceranlin ftde et scien ia, ut
etiain hduciuliter et prmdicarcnt , et defenderent Jesu Christo. Bonorum memoria cum gratiarum
62? PRHHASHADRCMETANIEIISC Kfi
artione celebratur. Gratias ago Deomeoin emni me- A mibi vindicem srienliam praedicandi. Alii eliam alios
moria vestri semper in cunclis orationibus tneis, pro salvari volentes, iideliter annuntianl Cbristum, qui-
emnibusvobis. Ostendil circa eos dilectioneui suam, dam autem ex charitate adjuvant me Evangelium de-
pro quibus semper exorat. Cumgaudie deprecationem fensare. Alii autem dolose praedicantul me amplios
faciens. Non cum mcerore, sicut pro peccaloribus. gravent, quasi plures discipulos facientem, et do-
Super communicationevestra in Evangetio.Quia com- ctrina mea toturo orbem implere conantem : ut mihi
inunicatis in Evangeliopraedicando.A prima die usque majorem invidiam cumularem. Quidam exckaritate,
nunc. Ab initio Ddei veslrae deprecor, ut perseveretis. scieiitetquoniam tn defensionemEvangeliiposilussum.
Confidens hoc ipsum. Confido me impelrare. Quia Scientes quia non a me, sed a Deoad hoc sum posi-
qui cmpit in vobis opus bonum, perficitt. Notandum tus. Quidam autem ex contentioneChristum annun-
quia, ul incipiamus, ipsius gratia est, ne quid sibi tiant, non sincere, exittimantes presturam te suscitare
luim.tna superbia arroget; quia et fides, et doclrina, vinculh meh. Non sincera conseientia ; quia propter
et scientia ab illo donatur, et ipse in nobis incipit et iucruin praesenlis lemporis praedicab<nl, el illi sua
consummat. Vsque in ditm Chrisli Jtsu. Usque ad praedicatinne invidiam excitabant, el augebant pce-
diem tnortis. Sicut estmihi juslum hoc senlirepro nas vinculorum ejus, et de illius pcenis gaudebant.
omnibusvobis.Cbaritas enim omnia sperat. Eo quod " llle vero gaudebat, quia et per fallacesverum prae-
habeamvos in corde, et in vinculismete. Tantum vos dicabatur , et per malorum ora Cbristus annuntia-
diligo, ut mihi memoriamvestri nec vistribulationum, batur. Quid enim? dum omni modo, sive per ee-
nec sollicitudo defensionis auferat. El in defensione, cationem, sive ptr veritatem, Chrislus annunlie:ur.
et confirmationeEvangelii. ConfirmatioEvangelii est, Non niihi cura est qua menle praedicent, dura-
Deo conflrmante, constantia praedicantis. Sociosgau- mndo, quod cupio, Christi nomen omnibus innote-
dii mei omnesvos este. Hocsentio de vobis, et credo scat et a mullis credatur. Quapropter et modo gau-
quia sicut tribulationis mese socii estis, ita eritis et deo, ct in fuiurum gaudebo. Et in koc gaudeo, ted et
gaudii. Testis enim mihi est Deus, quomodacupiam gaudebo. Sive per occasioieni adi:, vel invidiae: non
omnes vos in visceribusChristi Jesu. Sive ejus inesse quia matevolus erat, el de alimo nialo g<tudebat;
visceribus, sive ita vos, tanquam viscera ejus desi- sed quia et a malis verbuui praedicabatur, et per
derio, El koc ero, ul charitas vesira magh ac magh inalorum ora Cbrislus annuniiabaiur. Scio enim quia
abundet. Notandum quod non solum pracipit ut fa- hoc mihi proveniet. Quod non soltim per Vcrhum et
ciant, sed et orat pro eis ; ut sciamus quia nou sufflcit passionem roeam, sed etiam perodium Christi Eccle-
lex jubendo, nisi gratia subveneritjuvando. Inscien- siaeaugmentantur; quia novit D.iminusde malis bene
tia et omni stnsu, ut probelh potiora. Notandum quia ^ operari. Ad salulem, per veslramorationemet submi-
scientibus majorero adbuc scientiam deprecatur, ut mstrationemSpiritut Jesu Cliristi.Qui ad meam omnia
sinceri esse praevaleant: quaescientia cum charitaie saluiem gubernai, et adversa vertit in prospera. Se-
aedificat.Ul sith sinceri et sine offensain diemChristi. cundum exipectationemmeam, et spem. Quia de omni-
Sinceri, sicut baplismi grat a reparavit. Repletifru- fcusbis exspecto mercedem, et ut convertaniur sus-
clu justitim per Jesum Ckristum. Ut non solum sinceri tineo. Quia in nullo confundar. Ille enim neqne
a corruptione sitis, sed etiam fructibus justitiae abun- in opprobriis neque in contumeliis, nos vero in
detis dono Ghrisii, qui non rnodo malitiam non habet, omnibus confundimur : quamvis secundum Deum
sed etiam bonitate redundat. /n gloriam et laudem sit : unde oslendimus , nos laudibus hominum
Dei. Ut glorificetur Deusin nobis: non humana prae- deservire, nonChrislo. Sed in omni fiducia, ticut
sumptio, et vana gloria, sibi tribuens si aliquid boni semper. Nulta res me terret. Et nunc magnifica-
habere videiur. Sed ut videant homines opera bona, bitur Chrittut in corpore meo, tive per vitam, tivf
et glorificentDeum, cujus donum est quod habemus. per mortem. El vila tnea et mors ad magniflcentiam
Scire aulem vos volo, fratres, quia qumcirca me sunt. periinet Christi, qui me in omnibus confonat: insut-
Consolatur eos de tribulatione sua, quia. audieranl tat inimicis suis, quod habebit, si servaverit Cbri-
eum vinctum in domo Caesaris custodiri. Magh ad stum annuntiando, plurimum fructum. Jiftnt enttn
profectumvenerunl Evangelii. Nonsolum non obsuni, tivereChrhtus est, et morilucrum. Nulla jam bic volun-
sed etiam prosunt, dum manifestator, me non pro tas vivendi est, nisi ut corpus ejus aediflcemexem-
aliquo criroine, sed pro Christo omnia suslinere. Ita plo meo : lucrum maximum computans jam saccula-
ut vincula mea manifetta fierent in Chritto in omni ribus laqueis non leneri, jam nullis peccatis et viliis
prmtorio. Apud omnem judicem. Et in cmterh omni- carnis obnoxium fieri, quod post hanc vitaih sinc
bus. Subauditur locis. Vt pluret ex fratribut in Do- dubio est futurum. Quod si vivert in carne hic mihi
mino confidentes, vinculis meis abundantius auderenl fructus operh est. Quia nec hic sine fructu animae,
sine timore verbum Dei loqui. Vinculorum meoruro dono Dominivivo. Et quid eligam,ignoro. ln lantum
exemplo incitati, dum me vident hacc pro Christo mihi utraque expediunt, ut quid eligere possim igno-
libentissime pati. Quidam quidem et propler invidiam rem, quaemibinocere putantur. Coarctorauteme duo-
et cententienem, quidam autem et propter bonamvo- bus, desiderium habent dhsolvi, et cum Christo esse,
tuntatem Christum prmdicant. Duro mihi apud cre- mullo magit melius est. Permanert autem in carne,
dentes gloriam auferre desiderant, quasi qui solus necettariumproplcr vot. Illud mihi melius, illud vobis
629 1N EPISTOLAMAD PlltLIPPENSES COMMENTARIA. 650
necesi ..-~Millos non limere, sed eli-/A habes, etiarasi lateat; in quo sine dubio possit le
gere debere, suo docet exemplo : et ne contristentur, esse superior ; quae cogitatio ad conlnndendain et
mansurum se in carne spiritu prophetico repromiitit. edomandam superbiam valet, ne arbitreris, quoniam
£l lioc eonfidensscio, quia manebo el permaneboin aut quacdam cminent et apparenl, ideo alterum
omnibusvebis.Nonsolum credo, sed scio. Ad prefe- nulla habere quae lateanf, et fortasse majoris ponde- '
ctum vestrum et gaudium fidei, ut gralulatio vettra ris illi inesse hona, quibus te super t nescientem.
abundet in ChrisloJesu in me. Ut per profectum de Non qum sua sunt singuli xonsideranies, sed ea qum
fructu fidei vestraegaudium habeatis. Per meumad- aliorum. Non quae nobis sulis expediunt, sed quae-et
ventum iterumad ves. Ut me viso, iierum abunilan- aliis prosunt. Hoc enim sentitein vobis.Tanla buniili-
lius gratuiemini. Tantum digneEvangelioChrislicon- tas in vobis sii; quia quamvis se quisque bumiliei,
versamini, ut sive cum venero et videro vos. Omnia humilior Christo non erit. Vult oslendere Christum
ejus praeceplaservetis. Sive absens, audiam de vobis, non propter se passum, sed propter alios. Aliqui
quia stelhlh uno spiritu. Sicut legimus, quia eral eis hunc locum ita intelligunt, quod secundum divinita-
cor unum et anima una, nec quidquam suum dice- tem se humiliaverit Christus secundum formam, sci-
bant, sed erant eis omnia communia. Vnanitfs, col- licet Dei, secundum quaro xqualilem Dei rion rapi-
taborantesfidei Evangelii. Omnes unanimes in pugna !B nam usurpaverit, quam naturaliler possidebat, et
victoriamfaciunt.Et in nulloterreaminiab adversarih; exinaniverit se, non substaniiam evacuans, sed ho-
qum est illis causa perditionh. Neque callidis lispu- nnrem abscondens, forroam servi, hoc est substan-
laiionibus, neque passionibus, neque opprobriis. Vo- tiam hominis induendo, et per omnia ut bomo tan-
bh autem, satutis. Quia vult suos probatos corot.ari. tummodo apparendo, atque humili obedienlia nec
Utide apostoli ibant gaudentes, quia digni habiti crocis mortem recusando. Scd quomodohaecexposi
sunt pro nomine Jesu contumeliam pati; el Job tio Arii calumniam effugiat, considerandum est:
permiltitur tentari, quia Dei adjulorio protectus, nec qui nihil aliud agit, nisi ul Filium asseral minorem :
vinci habebat, et ejus gloria amplianda erat adversa- ac si dicatur exaltalus a Patre secundum divinila-
rio superato atque confuso. Et hoc a Deo; quia vobh tem, el nomen accepisse quod antea non liabebat,
donatumest pro Chrteto, non solumut in eumcredalis. nisi forte pronuntiatae personae, quie secundum fer-
Occasio fidei a Deo donata est, quia nisi venisset mam hominisdicta sunt, Deo ascribantur. Quia Chri-
Cbristus, etnon solum docuisset, sed etiam corda stus Deus homo recte creditur; et ideo bene semit,
teiigisset, inanis fuerat praedicationostra : et quam- qui sic senlii, nec contra fidem sentit. Quod et.in.
vis in Actibus legamus fidein voluntariam esse, ta- ChrisloJesu. Secundum quod Christus est, et Jesus.
men evidenterhic docet Jquod Deidonum sit ut cre-i. C Qui cum in forma Dei esset. Id est, imagine Dei absquc
damus; et ideo nibil nobis donemus, quia ut credamus peccato, sive in quo erat Deus, id est, plenitudo di-
et ut perseveremus, vel pro ipso patiamur, ipsius; vinilatis. Non rapinam arbitratus est, essese mqualem
donum est: unde evidenler patet fidem, qua credi- Deo. Quod erat humilitate celavit, dans nobis exem-
mus, ipsius donum esse; nempe utrumque dixil essei plum, ne de nobis in aliquod gloriemur: non rapuit
donum ut et credamus et ui paliamur. Sed ut etiam; quod habebai, id est aequalitatem Patris, quam na-
pro illo paliamini. Non solum fidei insipienliam, sed| luraliter habebai, non rapuit. Sed semelipsumexinani-.
etiam martyrii donum ac praemiumab ipso habemus. vit. Assuroendoquod non erai, non amittendo quod»
Idem certamen habentes, quale et vidisth in me, et[ erat. Formam servi. Ila ut pedes lavaret, nihil sibi
nunc audhth de me. Nibil novi patiamini, sed boc> vindicans potestatis, quam haberet omnium dumina-
quodet praesentesvidisiis de me, et nunc absentesi tum, quasi (Jnigeniti a Patre. Accipiens.Carnem no-
audistis. stram peccatricem sine peccato. In similitudinemho-
CAP. II. Si qua ergo contolatioin Chrislo.In omnii minum faclus. Non semper similitudo vera est; nam,
tribulaiione in Christo snlo consolamini. Si quod so- genuitAdam filium secundum imaginem el simililu-
latium charilath. Non amicorum. Si qua socielastpi- dinero suam, et vocavit nomen ejus Seth. Et habitu
rilus. Spiritalium, non carnalium. Si qua viscera mi-. D invenlusut homo, humiliavit semelipsum;factus obe*
serationh. Vestri misereroini, non parentum.. Implete> dkns usquead mortem.Ut nobis perfectae obedienlia?
gaudiummeum. in lalibus discipulis doctor exsultat. monstraret exemplum. Morlem autem crucis. Quia
Ut idem sapiatis. Hoc ipsum. Eamdemcharitatemha- nulla mors pejor, propler diuturnum cruciatum.
bentes, unanimes. Omnes in alterutrum. Ipsum sen- Propter quod et Deus illum exaltavit, etc. Divinlas
tientes.Hocalteri seniio, quo tibi (sic).Nihil perconten- non exaltaiur, quia nec humili>ri potesl: el illi do-
tioncm,neque per inanem gloriam. Ne aliquid in Deii natur, qui non habet, unde secundum humanarn rna-
aemulationefaciaraus, sed ne quis nobis melior esse! gis naturara potest intelligi, quam secundumdivinam.
videatur. Sed in humilitatesuperieres sibi invkem ar- Si et nos exaltari cupimus, exemplo Christi, frairibus
bitrantet. Si emnes a quibus injurias patimur, supe- serviamus. Si enim ille Dominus et magister servif
riores putaremus, patienter ferremus : nemo enimi etdiscipulis ministravii, quanto magis nos majoribut
a palre vel a domino indigne fert se injuriam acce- et sequalibus servire debemus, et Deo ac sancti
pisse. Cogitandum etiam nullum esie horoinem, quii usque ad mortem obedire, ne magistrum bumilen,
non possil habere aliquod bonum, quod tu nondumt superbi discipuli non sequamur! Vt in ncvine Jet%
 <J31 PRIMASHADRUMETANtEPISC. 632
enme genu flectalur, cmleslium, terreslrium et infer- A. amissa incomroutabili stabilitale, sed tanquam vc-
norum. Ut omnes simul adorent hominera assumptum rum hominem suscipiendo, ipse suscept r in simili-
in Verbtlm. Et omnislingua confiteatur quia Dominus. ludiue honiiiium factus, non sibi, sed eis quibus in
Omniumgentium elaiigeloruro. JesusChristusingloria bomine apparut, et habitu inventus ul h»mo, id est,
est Dei Palris. IIoc est in natura, et gloria deitatis, habendo hominem inventus, ut homo est. Non enim
id est ejusdem est gloriae el sequalilaiis. De loco poterat inveniri ab bisqui cor immundum habebant,
isto integram exposilionem D. Augustini posuimus. et Verbum apud Patrem videre non poterant, nisi hoc
De eo quod scriptum est: El habilu inventus ut suscipiendo, quod possent videre, et per quod ad il-
horoo. Multis modis habilum diciraus : vel habitum lud interius lumen ducerentur. Iste atitem habitus
animi, sicuti esl cujusque disu'plinae perceptio usu non est ex primo genere, non enim manens in se
rbborata atque firmata; vel habilum corporis, secun- natura hominis naturam Dei commulavit: neque ex
dum quem dicimus alium alio esse succulentiorem et secundo, non eniin et immutavit homo Deum, et
validiorem, quae magis proprie babiludo dici solet; immutatus ab illo est: neque ex quarto, non enim
vel babitum eorum quae roembris nostris accommo- sic assumptus homo, ut ivque ipse mutaret Deum,
'dantur exlrinsecus, secundum quem dicimus vesti- nec ab ilio mutaretur, sed potius ex lertio; sic
tum, calciatum, armatum, et si quid ejusmodi est. B enira assumptus est, ut commutaretur in melius,
*In quibus omnibus generibus, siquidem nomen boc el ab eo formaretur ineffabiliter, excellentius
diclum est ab illo verbo, quod est liabere, manife- atque conjunctius, quam vestis ab homine, cum
stum esl in ea re dici habitum, quaeaccidil alicui, ita induitur. Hoc ergo nomine li.ibiium saiis significavit
nt eam possit etiam non habere ; nam et docti ina Apostolus, queraadraodum dixerit : In similitudinem
' accidil animo, et SUCCHS ac robur corpori: et vest.is, hominum faclus; quia non Iransliguratione in houii-
atqtie arma, non dubium est quin aceidant membris nem, sed habitu factus est, cum indutus esl homir.em,
nostris ; ita ut et imperitus possit esse animus, si ei quem sibi vivens quodam modo, atque confurmans,
doclrina non acciderit; et exile atque languidum immortal lati aeternitatique sociaret. Sed illura fia-
corpus sine succo viscerum et robore ; et nudus sine bilum qui est in perceptione sapientiae, vel potius
-vesle, et inermis sine armis, et pede nudo sine cal- disciplinaequam GraeciIHevvel ayhn vocanl; huuc
ciamentis, e.sse homo possit. Habitus ergo, in ea re aulem secundum quem dicimus vestitum vel arnia-
dicilur, quaenobis ulbabeatur, accidit: verumtamen tum, <rxriu.«potius appellani. Ex quo intelligitur dc
hoc interest, quod quaedameorum quae accidunt no- islo geuere habilus Ioculum Apostolum, quando-
bis, ut habitum faciant, non mulantur a nobis, sed quidem in Graecis exemplaribus ayji\xa.zi scriptum
ipsa nos mutant, in se ipsa inlegra et inconcussa (C est, quod nos in Latinis habitum habemus. Quo no-
uianenlia : sicuti sapientia eum accidit liomini, non roine oporlet intelligi, non mutatum esse Verbum
ipsa mutatur, sed hominem mutat quem de stulto susceptione nominis, sicuti nec membra veste induta
sapientem facit. Quaedamvero sic accidunt, ut mu- mutanlur, quanquam illa susceplio ineffabiliter sus-
tent el mutentur; sicuti cibus, et ipse mutans spe- ccplum suscipienti copulaverit; sed quantum verba
ciem suam in corpus noslrum vertitur, et nos refecti humana rebus ineffubil.buscoaptari possunl, ne mu-
cibo ab exilitaie atqtie languore, in robur atque va- latus iutelligaiur Deus bumanaefragilitalis assumptor,
tenliam comraulamur. Tertium genus est cum ipsa clecium est, ut Graeceo-^n^a et Latine habitus dice-
quae accidunt, mutantur, ut hnbitum faciant, siculi relur illa susceptio. Itaque, charhsimi mei, sicul sem-
est vesiis; nam cum projccta vel reposita esl, non per obedistis. Exemplo ejus qui usque ad inortem
habet eam formam quam siimil cum induilur aique obediens fuit. Non ut in prmsentiamea tanium. Quasi
' iiiducilur membrisrindula
eigo accipit formam.quarn servi ad oculum servienles. Sed multo ma^is nunc in
non habebal exuta : cum ipsa membra et cum in- absentia mea. Quia si quiil, me praesente, liberius
duuntur, et ctim exuunlur, in suostatu permancant. agebaiis, corrigi poleratis. Cum metu el terrore. Nou
Potest eliam esse quariuni genus, cum et ea quaeac- negligcoter, sicut ail Job : Verebar omnia opera mea.
cidunt ad facicndum habitum, nec mutant quibus D Vestramsalutcm operamiui. Mutuum S'luteui curate:
accidunt, nec ab eis ipsa mutantur, sicuti aunulus et quia dixerat, vestram ipsorum salutem operamini,
in digito, si non niinis subtilitcr allendatur. Verum- ne sibi aliquid humana fragilitas arrogaret et sux
lamen hoc genus, aut nullum es<, si diligenter discu- industriae salutemsuaro ascnberel, seculus adjunxit;
tias, aut omnino raris iroum. Cum igitur Apostoius Ueus, inquit, qui operalur in vobis. Nou solum v. b s-
de unigenito Dei Filio loquerclur, quanlum perlinet cuin, sed intus in vobis miro modo infunditur et ilo-
ad divinitatem ejus secundum id quod verus Deus natur: quando enim jubentur, ut opercnlur, liberum
est, aequalem esse dixit Palri, quod non ei fuii tan- eorura convenitur arbitrium, se.l ideo cutn limoie
quam rapina, id est, quasi alleruin appeteret. La- et iremore, ne sibi tribuendo quod benc operanUr,
luisset itaque misericordiaeopus, si semper manens de bonis lanquam suis exlullanliir operibus. Deusest
in ea anqualilatenollet homincm indui, et hominibus enim qui opcratur in vobis. Conlicescat liumana super-
ul homo apparere; sed semelipsum exinanivit, non bia, ct non dicat:Ex me habeo bonum velle; quia ct
iormam suam mutans, sed foiinam servi aceipiens, boc in vobis occulta inspiratione Deus operalur, uui
neque conver-us et transmulaius in homincin, non solum fidem, sed ei i-erseveranliam douat. Sed
635 IN EPISTOLAMAD PHILIPPENSES COMMENTARIA. 654
forle dicet aliquis : Ergo meum nihil est, lotum luum A opuj Evangelii. Ef commililonemmeum. Propter gra
est, sed gratia donatori, quia bona voluntas a Do- dum apostolatus quem in vobis accepit. Veslrumau-
mino praeparatur. El velle, et perficere.Perficere sine tem apostolum, et mimstrumnecessilathmew, mittere
dubio ipsius est qui dixit: Sine me nihil polestis ad ros. Qui meaevenil necessilati ministrare pro vo-
facere. Perficft in nobis, dum implel quod dixit: bis. Quoniamquidemomnesvos desiderabat. Charila-
Ecce ego vobiscum sum usque ad consummalionem tem ejus illis nititur commendare, ut et ipse ab eis
saeculi; qui ccepit in nobis opus bonum, ipse perfi- amplius diligatur. El mwstuserat, proptereaquod au-
ciet usque in>finera.Pro bona voluntaie. Subaudien- dkratis illum infirmatum, nam et infirmatusest usque
dum sun, id est Dei. Omnia autem facite sine mur- admortem. Trislitiae vestrae causa mceslus erat, eo
muralionibuset hmsitationibus, ul sitis sine querela. quod vos per infirmitatis suae nunlium contristatos
Ingralus servus qui gravia domini sui queritur esse tiraeret. Sed Dominusmherlus estejus: nontolumaulem
prxccpta : omnis qui murmural, dubitat de praece- ejus, verumetiam el mei. Misertus est ejus, ut roajo-
ptis. Ef simplicesfilii Dei, sine reprehensione.Conside- rem docendo colligat fructum. Ne tristitiam super
rale cujus filii sitis, qui cura simplicis naluraesit, fi- trhliliam haberem. Ne trisliiiam carceris desolal.onis
lios nonvullbabere degeneres. /n medionalionhpravm augeret. Festinanlius ergo mhi illum, ut vho eo, ite-
et perversw. Quaeomnera rationabitem ordinem per- B rum gaudeatis. Pro cujus absentia trislabamini. Et ego
vertit et perdit infidelitate sua. Inter quos luceth sicut sine tristitia sum. Quae mihi de vesira tri.stitia erat.
luminarigin mundo. Sic luceat Dei genus in genere Excipile itaque iltum cum omni gaudio in Domino.
humano, sicut sol et Iuna in mundo : id est, omnes Quasi Dominum, el ne quod scrupulum de ejus lar-
catholici inler haerelicos, Judaeos et paganos. Ver- ditate nascatur. Et ejusmodi cum honore habetote.
bumvilmcontinentes.Ut exemplo vestro illuminentur Non solum hunc, sed et homines hujusmodi. Quo-
et verbo. Ad gloriam meam. Gloria patris filius sa- niam propier opus Christi. Qui quasi reo non timuit
piens, ait Salomon, perfectio discipulorura magistri ministrare, Usquead mortem accessit, tradens unimam
gloria comprobatur. /;i die Chrhli. In diem judicii suam. Paratus ad mortem. Ul impleret id, quod ex
Christi. Quia non in vacuumcucurri, neque in vacuum vobisdeerat erga meum obsequium. Ut vestrum erga
laboravi. Qui talem Deo populum acquisivi. Sed el si me officium pro omnibus solus impleret.
immolorsuper sacrificium.Sed eiiamsi ornidar, rmia CAP.HI. De cmiero,fratres mei, gaudetein Domino^
sacrificium et obsequium fidei vestrae obluli Deo, Non in rebus saeculi, vel in aliquo praeter Dominum.
vincil gaudium profectus vestri jusliiiam pcenaevel Eadem vobh scribere mihi quidem non pigrum, vobis
mortis. Et obsequiumfidei vestne,gaudeo el congratu- atriem necessarium.Eadem repetere quae eliam prac-
loromnibusvobh. Sivc quia vesirae fidei ministravi, C sens, sicul plantas sanpfhs adaequari, non est inu-
ut Deo in vobis id aperante, et me prasdicante cre- • tile. Videle canes. Contra Evangelium latrantes. Hinc
deretis. Idipsumautem gaudeteelcongratulamini mihi. jam contra pseudoaposlolos. Videte malos operarios.
Praemiumest pro vobis occidi. Spero autem in Do- Quidquid nos aedificamus,deslruere conanlur. Videte
minoJesu Timotheumcito mittere ad vos. Dat exero- eoncistonem.Concisioista,non circumcisio. Nos enim
plum non limere, sed omnia sub spe Domini promit- sumus circumcisio. Nos sumus veri Judaei, quia non
lenda. Ut et ego bono animo sim, cognitis qum circa unius membri pellem, sed toiius carnis simul vitia
vos sunt. Si vos meae passiones minime terruerint. ampuiavimus. Qtii spiritu Deo servimus.Qni secun-
Neminemenim habeotam unanimem, qui sincera affe- dum Jeremiam cordis pracpulium circuniciilimus. Et
ctione pro vobissollkitus sil, Qui ita mecuro pro om- gloriamur in Christo Jesu, et non in carne fiduciam
nium salute soliicilus sit. Omnesenim sua qttmrunt. habentes. Cujus fide sola jiistiflcati sumus, non cir-
Non enim in Ecclesia Chrisii lunc, praeter Paulum cumcisione carnali. @uangiiamego habeani confiden-
apostolum et Timotheum eral, qui germane de grege liam ei in carne. Ne quis putet me hoc ideo dicere,
solliciius esset; sed contigerat ut illo tempore quo quasi ego gloriandi non babeam causam, et idcirco
Timotheum misii, circa se alium de filiis non habe- gloiier. Si quis alius videtur confidere in carne, ego
ret, sed mercenarii cum illo essent, id esl, sua quae- D magis, circumcisusoctava die. Quia forte aliqui ex
rentes. Sua quaerunt commoda vel quielem, nolen e> illis proselyti erant. Ex genere Israel, de tribu Bcnja-
pro aliorum tribulari salute. Non qum sunt Cluisti min, Hebrwusex Hebrah. Quaesemper fuit cum Juda
Jesu. Experimentum autem ejus cognoscite.Qui pro conjuncta. Secundum legem Pharhwus. Legisperilus.
salute omniura nec mori recusavit. Quoniamsicut Secundum mmulationem persequens Ecclesiam Dei.
patri filius mecum servivit in Evangelio. Secundum Tantam aemulationem habui et legis amorem, ut
hominem, propter homiiiera factus est usque ad etiam EcclesiaeDei persccutor existerem. Secundum
mortem obediens; et aliter : Sic servivit tanquain justitiam qum in lege esl. Omnium juslificationum ct
cgo eum carnaliler genusseai. Hunc igilur spero caereraoniaruin.Conversalussinequerela,etc. Implebam
nte mitteremox ut videro qum circa me sunt : confido legem,prater hoctantum,quianoncredebamChrislo,
auiem in Domino,quoniam el ipse veniam ad ves cito. . qucm lex promiseral; prior fui in omnibus in quibus
Quia modoadhuc incertus sum, qui de Timolheo lo- illi gloriantur, sed quia hoc tempore illa non valere
quor. Necessarium autem existimavi. Necessaiium cognovi,,ideo ea lanquam detrimenta babeo, et nuk-
v«!»is.Epnphroditttmfratrem,ct coovcralorem.Vropier lius momenli duco. Potuit eniro esse intjus iu afle-
 655 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 63f.
ctionibus pravis praevaricator legis, et tamen conspi- Alans ad potiora festino : sive legem obtiviscens ad
cua opera legis implere, vel limore. hominum, vel perfecta Evangelii praecepta me exlendo. Persequor,
•
ipsius Dei, sed pcenae formidine, non dileciione et ad bravium tupernm vocationh Dei in ChrUto Jesu.
delectatione justitiae. Nam profecto in ipsa inlus vo- Quod perfectus Christus promisit in ccelis.Quicunque
ltmtate peccat, qui non voluntate, sed timore non ergo petfecii, hoc sentiamus. Quicunqueperfectus esi,
peccat, in quibus interioribus suis lalem se fuisse hoc sentiat, vetera obliviscenda, et nova sectanda ;
sciens, quibus se vitam putabal acquirere. Ilaec, in- quia perfecti debeni esse discipuli Chrisli. Es.1ergo
quit, propter Christum tanquam impedimenta abjeci. nunc imperfecta perfeciio ; nam in futuro erit per-
Ad comparationem inventi auri contemnitur aera- fecta. In aliqua re erit perfectus : sed in aliqua im-
menturo, quamvis utrumque sit ei suo tempore ne- perfectus Velut sil jam si aliquis sapientiaeperfeclus
cessarium. Tunc erit apud homines eminens Chrisli auditor, cujus nondum sit perfectus et doctor. Potest
scientia, quando fuerit ab eo propter Christum mun- esse perieclus ul diligat inimicos, qui nonduro est
dus contemptus. Omnia caeremonialia Iegis projeci. perfectus, ut sufferat. Et qui perfecius est in eo quod
Stercora ciboruro sunt reliquiae et rerum quondam omnes horoines diligit, quippe qui etiam ad inimico-
utiliura purgamenta. Vt Chrhtum lucrifaciam, elinve- rum dilectionem pervenerit, quaeritur utrnro jam
niar in illo. Ut Christum babeam caput, et manens B sil in ipsa dilectione perfectus, id est, utrura quos-
in eo ejus membrum inveniar. Non habensmeam ju- ditigit, tanlum diligat quanlum ille. Incommutabilis-
slitiam qum ex lege est. Meolabore quaesitaro,quasi regula veritalis diligendos esse praescribit: ut osten-
naluralem vel Iegalem. Sed illam qum ex fide est deret secundum istius vitaemodutn esse quamdam
Chrhti. Sed illam quaeproprie a Deo per solam fldem perfeclionem,eique perfectioni hoc quoque deputari,
Christi, quam ipse donavit, cullala esl. Qum ex Deo si se quisque noverit nondum esse perfectum : quia
est justitia in fi.de ad cognoscendumillum. Qui hoc in ista vita perfectam perfectionem non habet quis,
agnoscit, satis agit, ne sibi aliquid arroget, ut id quia caro concupiscil adversus spiritum. Hic ergo
quod ei ex gratia Dei donatum est, itle vel legi tri- praeceptumest, ut desideriis peccati non obediamus.
buat vel naturae, sed Deo soli, cujus donum est, de- Ibi erit, ut desideria peccati non habeamus; tunc enim
pulet. Et virtutem resurrectionh ejus. Ut cognoscam esl secundumhanc infirmitalempro suo modulo per-
- perfectc beneflcium et vim resurreclionis illius, quia fecta in boc saeculo.Ista parva justilia, quando eliam
ideo resurrexit, ut nos simililer resurgamus. El so- quid sibi desit, intelligit. Ideoque Apostolus et im-
tietalem passionum illiut, configuralus morti ejus. Si perfectum perfecfum se dicit: imperfectum scilicet
enim compatimur, et convivemus. Si quo modo oc- cogitando quantum ilii ad justitiam desit, cujus ple-
curram ad resurrectionem, qum est ex mortuh. Ad C nitudinem adbuc esurit; perfeclum autem, quod et
perfeclorum resurrecfionem, nonad illam quam etiam suam imperfeclionem non erubescit. Si perfecle cur-
invili babebunt. Non quod jam acceperim. Perfectio- rimus, hoc sapiamus, quod nondum perfecti surous,
nem, quia flnis nondum advenit. Aut jam perfettus ut illic perficiamur, quod perfecte adhuc currimus :
sim.Adliuc de hac perfectione et de tali resurrectione ut cum venerit quod perfectum est, destruatur quod
de me incertus sum,quia est perfectio alia post hanc ex parte est. Et si quid aliter sapilh. Si quid vobis
vitam: illud perfecturo de quo dicit ad Corinthios : alia ratione Deus revelavit: aliter, non aliud, hoc
Dura venerit quod perfeclum est, et alibi: Donecoc- est, alio sensu. Et hoc vobisDeut revelabit. Etiamsi
curramus omnes in unitalem fldei, et agnitionem quid minus perfecte sapitis, humiliter exspeclate, el
Filii Dei, in virum perfectum, et reliqua, quia in hoc a Deo poscite. Ipse potest revelare ambulantibus et
mundo positus verara perfeciionem nullus habet, perficientibus in via rectae fidei.Verumtamenad quod
quia ipse dixit: Videmus nunc per speculum, et re- pervenimus. Ad perfeclionera Novi Testamenti. Ut
liqua. Perfectus sim : quantum ad perfectionem quae idem sapiamus. Idem, licet aliter asseralur. Et in
in hac vila haberi potest a sanctis, perfectus fuit; eadem maneamtts regula. Non enim scire sufficit
quantum vero ad illam perfeclionem pertinet, quae sine facto. Imitatores mei estote, fralres. Me . iroita-
erit post resurrectionem, imperfectus. Et ideo hic ^^ mini, non pseudoaposlolos. Et observaleeos qui ita
quamdam imperfectam perfectionem habuisse intel- ambulant, sicut habelis formam nostram. Dupliciter
ligendus est: quia per fidem, non per speciem, et dicitur observari, vel ad imitandum, ut hic ; vel ad
per specuium, non facie ad faciem videbat. Sequor cavendum, ut ad Romanos ait: Observate qui dis-
autem si comprehendamin quo el comprehensussum sensiones et offendicula faciunt. Multi enim ambu-
a Chrhte. Si comprehendam meritum apostolatus, in tant, quos smpe dicebamvobit. De pseudoapostolis,
quo apostolatu a Cbristo sum comprehensus. Fra- qui spem passionis Christi, per quam peccata dimissa
tres, cgo mt non arbiiror. Se humiliando omnibus sunt, tollentes, in legis caeremoniiscollocabant. Po-
gloriam tulit, et provocat ad profectum. Comprehen- lest de Jovinianistis accipi, qui cruciatum corporis
disse.Tunc certus ero, quando finis advenerit. Unum in epulas et luxuriam converterunt. Nutic aulem et
autem.Porrounum estnecessarium. Qumquidemretro fient dico, initnicoscrucis Christi, quorum finteerit in-
sunt oblkhcens: ad ta vere qumsunt interiera exten- teritus. Notandum quod affeciu etiam inimicorum
densme ad deslinalum.Hocsoluro scin, quiadono Det salulem optet. Quorum Deus venteresl. Qui se putant
quoiidie proticio, et praeterilum laborem non coiupu- in hoc Deo servire, si epulentur. Et gloria in confu*
657 IN EPISTOLAMAD PIHLIPPENSES COMMENTARIA. 638
stone ipsorum. In circumcisione membri pudcndi. A tionem. Et vidhth in me. Oculis. Hmc agite, ef Deus
Qui terrena sapiunl. Nostra autem eonversatioin emtis pacis erit vobiscum.Tune Deus pacis erit vobiscum,
ett. Hoc non potest dicere qui terrenis viliis mancL- si fueritis isla sertaii. Gavisussum autem in Domino
palus esl. fJnrfeeitam Salvatorem exspeclamusDomi- vehementer,quoniam landemaliquandorefioruhlis pro
num nostrumJesum Christum.Qui est caput nostrum. me sentire sicul et sentiebatis. Iierum floruistis flore
Qui reformabil corpus humililatis nos.rm, configura- boni operis, quem non oblivio arefecerat, sed occu-
tum corporiclaritatissum.Sicut praeliguravilin monte, patio impedierat. Occupaii autem eralte : non quasi
cum unum ex vivenlibus et unum ex mortuis clari- propter penuriam dico. Non piopier meam penuriam,
tati sui corporis conflgurat, exemplum resurreciio- scd propter vestrum fructum dico me gavisum. Ego
nis ostendens.Secundum operationemqua possit etiam enim didici, in quibus sum sufficiens, etse. A Chrisio
subjiccre stfri omnia. Sive secundum hanc virtuteiii omnia aequaliter ferre sum doctus. Scio et humitiari,
eliam hoc illi possibile esl, qua sibi cuncta subjecii. scio el abundare: ubiqueel in omnibusinstitulut sum, et
CAP.IV.Itaque, fratres mei chartesimiei desideratit- satiari, el esurire, el abundare, ei penuriampati. Ut nec
timi. PIus caeteris, quia perfectiores. Gaudium et co- abundantia extollar, nec frangar inopia. Omnia pos-
rona mea. Per vos enim sum coronandus et remune- sum in eo. qui me confortat. Dans .nlelligenliam ,
randus. Sic slate in Domino, charissimi. Quomodo su- B quare sciat el humiliari, el abundare, dum dicit:
perius dixi, in sola Cbristi fide spem ponentes et in Oronia possum in eo qui confortat me, dum sibi
conversatione ccelesti. Evodiam rogo el Syntychem nihil tribuit, sed et quotidianum adjutorium implo-
deprecor. Mulieres erant scienliaro habentes, quas rat ut possil ejus implere prascepta. Verumtamen
similiier sentire comnionet et horlaiur. Idpsum sa btne fecistiscommunkanlestribulalionimew.Nonenim
pere in Domino. Idipsum quod dixi. Etiam rogo et te, debuit mea aequanimitasvestram impedire merce-
Germane compar,adjuva illas. Germanus nomen ho- dem. Scitis autem et vos, Philippenses, quod in prin-
minis est, compar offlcri. Qum mecum laboraverunt cipio Evangelii quando profectus sum a Macedonia.
in Evangelio. Labbraverunl non viros, sed feminas Quia vos solos, a quibus necessaria acciperemus, ele-
dicit, nec in e. clesia, sed in domo docentes. Cum gimus, fideliores vos omnibus judiiantes.iVuiTamiAt
Ctemente et cmteris adjuieribus mete. Clemens e*. Ecclesia communicavitin ratione dali et accepti, nisi
philnsopbo magnaedoctrinae vir, qui Romae episco- vos soli. Illi dati, ego accepti: sive dantes carnalia,
pus fuit. Quorum nomina sunt in libro vitm. Ne mo- acceperunt spiritalia. Quia et Thessalonicamsemelet
lesie ferani, se in bac Epistola non scriptos, cum in bis in usum mihi mishtis. Nun sulum Corinlbum,
libro vitae sint scripti, cujus libri eliam Moyses me- sed etiam Tbessalonicam Iransmisistis. Non quia
minit et David et Dominus. Gaudete in Dominosem- C qumrodatum, sed requiro fructum abundantem in ra-
per. Quia in saeculo gaudium non babelis, sed pres- tione vestra. Superabundans frucius orationis cum
suram. Ilerum dico, gaudeCe.Repelit ut confirmei. sanctis etiam absentibus ministratur datum, est res
Modestiarestra nota stf omnibushominibus.Et Judacis, ipsa quam das : fructus autem, bona et recta volun-
elgentibus : sed et omnibus qui vos tribulanl. Do- tas datoris : ut quod tribuit, propter Doroinurii tri-
minus prope est, nihil sollkiti silis. Videle si quid biint, veluti qui suscipit proplietani in nomine pro-
deesl vobis, noliie cogitare quid manducetis, aut phetae, et justum in nomine justi, mercedem pro-
quid induamini. Sive Dominus prope esl ad liberan- phetae et justi suscipiat. Habeo autem omnia, et
durn: nolite timere persequentes. Juxta est enim abundo-,repletus sum, acceplh ab Epaphrodito quce
Dominus bis qui Iribulato sunt corde. Sed in omni mishtis. Provocat illos ad simile opus, laudando et
oratione, ei obsecratione,cum gratiarum aclione, peti- gratias referendo. /n odorem suavitath. Odor suavi-
tienesvestrminnotescantapudDeum. Noncum murmu- latis non in re oblaia, sed in memis devotione con-
raiione atque trisiitia. Tunc digna Deo erit vestra sislit, sicut sacrificium Noe grate Deus describilur
oratio, si pro omnibus quaepalimini gralias referatis, odoratus, cum ipse posimodumdicit,se neccarnibus,
sicul apotloli faciebant. Et pax Dei, qumexsuperat nec sanguine animalium delectari. Hostiam acceptam,
omnem tensum. Qua malos suslinet et ingratns: vel D placenlem Deo. Notandum quod eleemosyna hostia
pax Cbristi, qua pro persequentibus orabal, recogi- appellatur, et sicut a sanctis oblata, est accepla, iia
lata omnem meniem furiosam exsuperat et inclinat. ab bis qui in peccalo duraverunt data, reprobalur.
Cuttodiat corda vestra et intelligentias vestras, in Deus autem meus impleat omne desiderium veslrum.
Chritto Jesu. Ista corda et inlelligentias veslras in Quia ut perfecti malum desiderare non credebantur,
exemplo Christi costodiai. De cmtero,fralres, qumcun- Secundum divitias suas in gloria tn Christo Jesu: Deo
qae sunt ttra, qumcunquepudica, quwcunquejusta, autem et Patri nostro gloria in smcula smeulorum.
qumcunqut tancta. Ad extremum, ut omnia breviter Amen. Quod secundum divilias Dei, ad gloriam per-
dicam. Qumcunqueamabitia, qumcunquebonmfatnm. tinet Chrisli. Salutate omnemtanclum in Ckristo Jesu.
Quia omnis natura humana novit diligere et laudare Salutant vot qui mecumtunl fratres. Salulant vosom-
quod bonum est. Si qua virlut, ti qua laut tolerantiw, nes sancti. Erant ergo sancti, quos solus vult salutari
hme cogitale.Meditamininihilque aliud cogitetis. Qum prae caeteris, quos eiiam in omnibus Epistolis nomi-
didichih. Verbo vel exemplo. El accepislis, Dono navit : capilaiia non habuisse peccata inlelligendi
«ratiac Cbrisli. El audistis. Auribus haecper praedica- sunt. Nam quis sinc peccato ? Sed et Scripiura baptj •
e:9 PRIMASH ADUOMETANIEPISC. C40
ziitum frequentcr appeltat. Maximeautem qui de Cw- A vel in flde persisterent, vel liducialius pr&dicarent,
saris domosunt. Gratia DominiJesu Christicum spl- quando audiebanl eliaro de officio Caesaris multos
ritu vestro. Amen. Ut eos confortaret, et iili liberius fuisse conversos.

AD THESSALONIGENSES EPISTOLA PRIMA.

ARGUMENTUM. mus, ad vos. Et noslrae conslauliae, et veslraeconver-

Thessalonicensessunt Macedones.Hinc Christo Jesu sationis opinio omnibus noia est. Et quomodo con-
acceplo verbo veritaiis perslilerunl in fide, etiam in versi esth ad Deum a simulacris, servire Deo v.ro et
persecutioneciviumtuorum. Prwterea nec receperunt vero, el exspeclare Fitium ejus de cmlisquem suscita-
falsos apostolos,nec ea qum a fahh apostolh dice- vit ex mortuh Jesum. Notandum dici conversos ad
banlur. Hos collaudatApostolus,scribensehabAthe-
nh , per Tychicum diaconem et Onesimum aco- Dominum ab idolis, non solum autem, sed el cre-
lytum. . dentes saepe in prophetis dicunlur converti debere
CAPUTPRIMUM. Paulus, et Silvanus, et Timotheus a malitia ad fldem Dei. Qui eripuit nos ab ira ven-
Ecclesiw Thessalonicentium.Per Silvanum et Timo- tura. Gralia et misericordia sua ab ira nos judicii
theum, non snlum bis, sed etiam Corinthiis cum B liberavit, quia jam babemus in spe liberiatem repa-
Apostolo verbum Dei fueral nunliatum, sicut ipse rari per baptismum.
ait in secunda: Pcr me, el Silvanuro, et Timolheum. CAP.II. A"amipsi scitis, fralres, inlroUum nosirtim
In Deo Palre, et DominoJesu Chrhto, gratia vobis-et ad vos, quia non inanh fuit, sed anle passi, et contu-
pax. Praeposterato ordinc ante dicit in Deo Patre, meliis affecti. Non est inanis sermo, qui firmatur
et Christo Jesu, et sic gratia vobis et pax. Gratias coiutantia passiouis. Sicut scilis, in Philipph, fidu-
agimus Deo semperpro omnibusvobis, memoriamve- ciam habuimus in Dominonoslro loqui ad vos Evan-
slri facientes. Pro omnibus, quia ommum nobis graia gelium Dei. Qtiia atiquanti vestrum viderunl nos
memoria cst. /n orationibusnoslris sine intermtesione. Philippis passos non expavisse iribulationes, nec
Non impediaris orare semper. Memores operis fidei praedicare cessasse. In mu!la sollkitudine. Non ne-
vestrm, el laborh et charilath. Non solius fidei, nec gligenter, nec transitorie. Exhortaiioenim nostra. Ideo
in solo verbo laboris et charitatis, sed in re. Et sus- non lerremur. Non de errore. Errat quicunque pu-
tineniimspei Domini noslri JetuChrhti. Omnis sus- lat vel docet malos regnare cum Christo : Nolite
tinenlia propter spem. Ante DeumetPatremnostrum. errare, neque fornicarii neque adulieri, etc. JVeoue
Non ante iiomines. Sckntet, fratres diltcti, a Deoele- de immunditia. Quomodo Joviuiani doctrina. Neque
ctionem vestram. Ex hoc cognoscimus yos vere a Deo Hin dole. Conira conscieniiam loquentes alque sua-
esse electos, quia reales estis. Notandum quia electi denles. Sed sicut probaii sumus a Dee, ul creder,tur
sunt potius quam elegeruut. QuiaEvangeliumnostrum nobh Evangetum, ita loquimur. Integre loquimur,
non fuit ad vos in strmone lanlum. Quia nec audilur quasi a Deo probati, qui omnium mcntes novit, et
tanliim, sed etiam optis apparuit. Sed et in virlute, ab ipso in hoc offlciodeslinati. Non quasi hominibus
et m Spirilu sancto. Quein accepislis. El in plenilu- placentes, ted Deo, qtti probat corda noslra. Quaefalli
dine multa. Perfectionis vcslrae, sive abundantiae possunt. Neque enim aliquando (uimus in sermont
noslrae. Sicut scilis quales fuerimus in vobis propter adulationh, sicut scitis; neque in occasione avaritiw,
vos. Etiain a licilis absiinuhnus. Ei vos. imitatores Deut teslis est; nec qumrenlesab hominibus gloriam,
nostri facti esth, et Domini excipientes verbum.Per neque a vobis, neque ab alih, S ctit qui hominibus
passionem snscipientes verbum, sicut et nos et Do- placent, inflrmis omnia quse desiderant concedentes,
ininus praedicavimus./n tribulalionemulta. Quod vix et eorum roortem non curantes. Omnis qui adulatur,
excipitur in quiete. Cum gaudio Spiritus sancii. Hoc aut propter avaritiam vel gloriam adulatur. Ille ergo
est vcre gaudere in Spiritu sancto, sicul apostoli, qui I robatur pmpter Deuro loqui, qui isla non quaerit.
ibant gaudentes, quia digni habiti sunt paii contume- Cum possemusoneri es>eut Christi apottoli. Cum pos
liam pronomine Christi. Ita uf facli silis (ormaomni- ' ' simus vos vel in hoc gravare, quod nobis Deus or-
bus credentibus in Macedoniaet in Achaia. Perfeclo- dinavit. Scd facti sttmus parvuli in medie veslrum.
rmn eil formam credenlib is exhibere: vestro exero- Humilianles nos.et nec debitum qurjeremeshonorem.
plo omnes sunt prbvocati. A vobisenim diffamalusest Tanquam si nulrix foveal filios sitos. Humilians se,
termo Dei. Natura famae haec est, ul sive bonum, et in omnibus parvulo coaeqnans,ul illum ad majora,
sive maluffl nuntians, ubique discurrat. Non solum sua imitatione perducat. Nam et in linguu balbutii,
in Macedonia et in Achaia, sed in omni loco.Xwquo- et parum edil, el cum eo lente ambuiat, ui eonsue-
rmn pene confinio est Thessalonica. Fides vestraqum scat. Ita desiderantes vos cupide volebamus tradere
est in Deum, profecia est. Ab idolis ad Domiuumcon- vobit. Vos proficere. Non soluin Evangelium Dei, sed
versa. Ita ut non sit nobis necessequidquamloqui. lta etiam animas noslras. Sicut nutrix sensum pcrfeclio-
ut nobis incipieniibus aliquid de vobis ad eoruriiaedi- nis suaein parvulum vult transfundere, ut et sit si-
ficationem loqui, ipsi optiroc scire se dicant. Ipsi milis. Quoniam charissimi nobis facli estis. Propter
eitimde nobh annuntiant, qualetn introitum habueri- fidem vestram. Memoresenim facti esth, Tralres,la-
641 IN EPISTOLAM 1 AD THESSALONICENSESCOMMENTARIA. 642
boris nostri. Labores nianuum excrcebat noclibus, A i spes.' Quae non detineal: Auf gaudium, aut ccrona
faiigationem verbi diebus. Nam si semper operaba- glorim? Nonne vos unle Dominum noslrum Jesum
tur, quando docebat? Et fatigationh, nocleet die ope- Christum eslh in advenlu ejus? Vosenim eslis gloria
rantes. Apud hos, et Corintbios, et Ephesios labora- nostra, el gaudium. Roni magistri omnem spem, ct
vii, quibus occasionem auferre cupiebat vel acci- gaudium,ct coronamin perfeclione discen ium ponunl.
p endi vel delrabemli. Ne quemveslrum gravaremus, CAP.III. Propter quod non sustinenles amplius. Ne-
prmdicavimusin vobis EvangeliumDei. Hoc est, cum minem nostrum ad vos venire, et consolari vos de
possimus oueri esse, quod superius dixerat. Vostesles nobis, et ideo solliciludine torquebamur. Placuit
estis et Deut. Sicut Samuel populo dixit. Quam sancle nobh remanere Athenh, solh. Maluimus soli rema-
et juste et sine querela. Ne vobis ullam offensionem nere, quam nescire quid agerelis. Ef mhimus Ti-
daremus. Vobisqui credidhtit adfuimus. Non incre- motheum fratrem nosirum, Quomodo smtil scripsil
dulis. Sicut scitte, qualiter unumquemquevestrumtan- si missus es-? sed bie facturo ante refert, el reca-
quam pater fiHosdeprecantesvos. Parvulum ut nutrix, pilulat. El minhtrum Dei in EvangelioChristi. Adju-
proficienlem jam ut pater instituit. Ef consolanles, tores pro di.-cipulis eliam vulgo dicunlur. Ad con-
testificati sumus. In tribulatione consolali sumus pro- ' forlandos vos, et exhertandos pro fide vcstra. Quia
missis Christi. Vt ambularetis digne Dio. Digne Deo B jam fidem reccpislis , tantum confirmari' opus habe-
ainbulat qui nihil Deo agit indignum. Qui vocavit tis. Ut nemo moveatur i» iribulationibus islis. Non
vot in suum regnum <f gtoriam. Quod non nisi fideles dico omnes , sed ne vel aliqui. Ipsi enim scitis Non
possidebunt, quibus dicitur: Veniie, benedicti. Ideo ergo moveri ac mirari debet^s, scienles nos aliter
el nos gratias agimus Deosine intermissione: quoniam transire non posse. Quod in hoc positi sumus. A
cum accepistelis a nobis verbum audilus Dei. Quod Christo, qui dixil: Ecce ego mil o vos sicul agnos
primura de Dco audistis, sive ut audireiis Deum : inler lupos, el multa ali.i. Nam et cum apud vos es-
Accephtisillud, non ut verbumkominum,sed, sicut est semus, prmdicabamusvobis passuros nos tribulaliones,
vere, verbumDei. Ut verbum hominum qui contem- sicut et factum esi, et scilis: propl rea et ego amplius
nit; vos autem ita credidistis, ut ab ipso Deo vos non suslinens misi ad cognoscendamfidem veslram. Ut
audire putaretis. Qui operalur in vobis,qui credidi- non vos rei novitas delerrerel, sed no>lra prophe ia
stis. Operatur inspiratione, vel signis, vel si quid firroaret, unde el Salvalor passionem suain ante
boni facitis, ille in vobis facit. Adverte quia in vobis prsedixit. Ne forle lentaverit .vos. Ne si vobis dixerit
dixit, et non vobiscum, ut Deo semper gloria detur, tentator : Ecce in quibus speratis Dcum esse, de tri-
cujus est omne quod possumus, et qui in nobis ope- bulalionibus lilierari non possunt, el fidem veslram
ralur, tit operemur, sicut dicit in cantico Isaiae: Do- C forsitan lurbarel. ls qui lentat. Qui elinm Deum len-
roine Deus noster, pacem dabis nobis, et, omnia tavit. El inanis fiat labor noster. Si vobis per lianc
opera noslra operaius es in nobis. Vos enim imita- suggeslionem scrupulum injecissel. Nunc auteni ve-
lores (acli estis Eccletiarum Dei qum sunl in Judma nienle Timolheo ad nos a vobis, et annu uiante nobis
in ChristoJesu. Quibus dicit: Nam et vinctis com- fidem. Qui firmiter credilis Cliristo. Et charitutem
passi estis, et rapinam bonorum vestrorum cum veslram. Quia nns sobto plus diligilis. Et quia me-
gaudio suscepistis. Quia eadem passi estis et vos. De moriam nostri habelh bonam. Esl enim el mala me-
vobis plus miror, quia nec legerri edocti, nec exem- moria. Semper desideranlesnosvidere, sicut et nus quo-
plis prophetarum estis provocati. A conlribulibusve- que vos. Firmiler. Ideo coiisolaii sumus, fralres, in
stris, sicut ei ipsi a Judmts. Conlribules de eadem vobis, in omni necessitaletribulationis nostrm per ve-
sunt natione. Qui et Dominum occiderunt Jesum et: stram fidem. Oinneni necessilatcm el tribubilionein
prophelas, et nos perseculi sunt, el Deo non placent." .' non sentimus proplcr maguitudinciri gauilii sialus
Quid mirnm si nns persequanlur, qui occiderunt ett veslri. Quoniamnunc vivimus,si vos stalis in Domino.
Deum et prophelas? Ef omnibus hominibusadversan- Eliamsi occidanmr, vita nostra ex vobis "pendel.
tur, prohibentesnos genlibus loqui, ul non salvi fiant. Quam enim gratiarum aclionempossumusDeotribuere
Non solum suis. Vt impleant peccata sua semper. Quia D pro vobis in omni gaudio, quo guudemus propler voi,
non solis Judaeis impediuni, sed etiam gentibus anle Dominumnoslrum nocle et die. Tripliccm cmi-
invident, ad suorum cumulum peccalorum. Pervenit: sam laetitiaenobis vestra conversatio pracstat, quia
autem ira Dei super illos usquein finem. Sive quiai et vos proficitis, el Dominus per vos benedicilur, et
ablalus esl non creilentibus iutelleclus, sive qtiiai aliis praebeiis exemplum. Abundanlius orantes, ut
praecoqua pcena captivi, ct in universa terra di- videamus faciem vestram. Oslenuil quanlum ab illis
spersi. IVosautem, fratres, desgla'.ia vobh ad leinpus; desiderandus sit fratribus, qubs lantum ipse deside-
horm, aspeclu,non corde, abundantius feslinavimusfa- rat. Qiiisenim cuin de fama compereril, \idere non
ciem veslram videre cum mulio desiderio, quoniam i optat? Et cempteamusea qum desunl fidei vestrm.Si
voluimusver.iread cos. Sicut alibi: Absens corpore,, quid veslra fides miiius potest habere doctrinae :
praesnns aulem spiritu jam judicavi. Ego quidemi quando enim completur quod defuit, non improba-
Paulus, el semel,et iterum, scd impedivitnos Salanas. lur quod fuit ei; quod miiius crat additur, non quod
Trihulalionibus persequeulium, vel imbecillitalibuss inerat lollitur; sed quia reclae fidei eos csse sciebit,
infirin-rura, non sua virUT.e.Qna: csf enim nostrai quia ftindamenlum Christum habebanl, ct ideo adJi-
043 PRIMASIIADRUMBTANIEPISC. 6«
iur,adxdificium, non subtrahitur fundamentum.Ipse A A suumsanctum w nobis. Qui non nisi in sanclis ha-
iulem Deut, et Pater noster, et DominutJesut Ckrhtut bilat. De charitate autem fratetnitalis non necette
Jirigat viamnotlram ad vot. Remotisdiabolicisscan- habemus scribere vobis: ipsi enim a Deo didictetisut
Jalis, et tentationibus,quibus noster impeditur adven- diligatit invicem, etenim facitis illud. Propter Chri-
ius. Vot autem Dominut mulliplicet, el abundare stum, qui dixit: Mandatumnovum do vobis, ut dili-
faciatckaritalem vesiram in invicem. Multiplicet in gatis invicem. Novum, hoc es', ut pro alterutro mo-
numero credentium, vel in fldeet scienlia. Et no- riamur, quia hoc vetus non jusserat Testamentum.
tandum qnod Dominus hoc facit, et non sine Den /n omnesfratres, in univtrsa Macedonia.Sine exce-
tiumana fragililas. Et tn omnet,quemadmodumet nos ptione personae.Rogamusautemves, fratres, ut abun-
in vobis,ad confirmandacorda vestratine querela. Ut detis, et operam delh. Eiiam erga peregrinos vel
non solum Chrisiianos, sed eliam omnis sectaehomi- inimicos amandos. Vt quietisith, et ut vestrum ne-
nes, non propter errorem, sed propter substanliam gotiumagatis, et epereminimanibusveslris,ticul prm-
diligatis, et eis in quo indiguerint, misericordiam, cepimusvobis.Quosdim a superfluis et saecularibus
quam eis Deusin praesentiexhibet, non negetis. Haec negoliis revocat, quae,qtiantum daiur intelligi, lucri
omnia ut faciatis, subaudiendumest quod illud supe- causa agebant: muito ergo juslius est propriis ma-
rius dixit, Vosautem Dominus multiplicet, et abun- B ] nibus victum quaerere, quam causis lalibus impli-
dare faciat in charitate: quia ipsius donum esi.ut cari, et per has ab his aliquid qui foris sunt spe-
faciamus, cujus est donum, ut dilgamus. /n sancti- rare beneficii, pro quolibet quam juvando aiios lae-
Iflieantt Deum et Patrem nostrum, in adventuDomini debat. Aliqni putant quod non ofGciumdocentis, se<i
notlri Jetu Christicum omnibussanctit ejut. Amen. viiium gentis exprobret: deniquefn secunda ad eos
Nonanle homines. dicit: Si quis operari non vult, nec manducet. Et
CAP.IV.De cmteroergo,fratret, rogamusvoset obse- uf henesteambuleth ad eot qui forit tunl, ei nullmt
cramusin DominoJesu, uf quemadmodumaccepistisa aliquid detidereth. Ne vos ipsi denotent, qui prae-
aobis,quomodovos oporteatambulareet ptacere Deo. stare videntur. Nolumusautem vos ignorare, fratres,
Vos, quibus via Christus est, dignis eam gressibus de dormientibus,ut non contrittemini.LazurumSal-
ambulate,mansuetudinisscilicet, charitatis, pacis, et vator dixerat dormire, quem noverat surrecturuin.
caeterorum similium. Sic et ambuletis, uf abundetis Sic et emteri. Aliler'deSet fleri qui peregre profi-
magis. SciUsenimqumprmceptadederimvobh per Do- ciscitur, aliter ille qui moritur. Qui spem non ha-
minum Jesum. Quia cum aelate et fidedebetis pro- bent. Fulurorum. St enim credimus,quod Jesus mor-
fectus augere et mores, sicut pro aetaie carnis et tuus est et rtsurrexit. Siijoc credimus quod aequenon
cibus crescit et studium. Hmc ett enim voluntasDei * videmus, et per ejus nos resurrectionem cerli siinus
sanclificatiovestra. Sanciiticatioab omni incontinen- veniam consecutos, cur illud simililer non creda-
tia temperat Cliristianum, cum Muyses sanctificare mus, quod gentes ideo non credunt, quia non vi-
volens populum, ab omni femina praeceperit conti- denl? Ita et Deus eos qui dormierunl per Jesum, ad-
nere, ui Dei legemaccipere mereretuc. Ot abstineatis ducetcumeo. Qui caput resuscitavit, ipse et caelera
vos a fornicalione,uf scial unusqutequeveslrum.Con- membra resusciiare repromisit. Hec enim vobisdi-
siderandum est quia non eis ut Corinthiis scribit. timut in verbo Domini.Non in noslro. Quia nos qui
Suum vat possiderein honoreei sanctificatione.Suum vivimus,qui retidui tumus. Suspensa Evangelii sen-
corpus castum servando sanctificel et honoret, vel lentia, semper eos diem Dominifecit habere suspe-
cerle tantum propter flliosuxorem cognnscat. Non ctum, quasi eos in corpore inveniret dies ipse. In
in passione desiderii, sicul et gentes qum ignorant adventumDomininottrl, nonprmveniemuteosqui dor-
Deum. Ne exlra conjugium licilum fornicemini. Et mierunt.Tam celer erit eorum resurrectio, quam
ne quis supergrediatur. Propositum conlinendi. Ne- nosira assumptio. Quoniamipse Dominusin jussu et
que circumveniatin negotio fratrem suum. Ne quis in voce archangeli. Terribili. Elias terribitem Dei vi-
post devotaroex consensucontinentiam pari suo ali-. dil adventum. Ef t'« luba Dei descendelde'cwlo, el
qua circtimvemioneviro inferat, sve in quolibet ne- morlui qui tn Cnrtsfo sunf. Non bomines. Resurgenl
gotio fraus fiat. Quoniam vindex est Dominusde Itit primi. Ab illis qui sunt mortui non in Christo. Deinde
omnibus. Non solum de fornicatione, sed etiam de nos qui vivimus,qui retinquimur,simul rapitmur cum
iransgressionepropnsiti, quia ipsi sibi movendofece- illis in nubibjisobviam Domino in aera. Peccatores
runt illicilum quod licebat. Sicut prmdiximnsvobis, tnnrtui cum his qui vivi inveniunlur, et igne solven-
ei testificatisumus.Si enim Corinthiis, mnlto magis tur, simul resurgenl ad poenam: et.justi vivi, im-
liis praedicaveratcastitatem. Non enim vocavit nos mulati, et incorruptibiles effccli, in momenlo curn
Deus in immunditiam.Nimia incontinenlia in conju- juslis resurgentibus fapientur ad gloriam, qui nou
gio polerit immundiiiaedepulari, quia corpus Cbristii judicabuntur, sed judicabunl. El sic sempercum Do-
non permiliit accipere. Sed in sanctificaiionem.Uti tnino. In eadem gloria. Erimus. Ubicunque fuerii.
exemplo Cliristi vivatis. Itaque qui hmcspernit, neni Ilaque consolaminiiuvicem. Noianduro quod se lai-
hominemspernit, sed Deum. Non mea verba spernil,, cos dicit debere eonsolari. /n verbit itlh. Ne con-
scd ejus qui in me Ioquitiir, cujus Spirilui injuriami trisieinini.
facit omnis qui cnnlemnit. Qui etiam dedit Spiritumi CAP.v. De lemporwusautem et momenlis,frutres,
 6*5 IN EPISTOLAM11AD THESSALONICENSESCOMMENTARIA. te&
nun indigetis ut scribamusvobh : ipsi enim diligenter.A cinae. Nunc praepositlsloquitur, et hucusqne plebi.
tcitit. Evidenter de Evangelii lectione. Quia dks Consolamini pusillanimet. Qui exasperati deficiunt.
Domini ticut fnr in nocte ila venit. Quando omnes Suscipite infirmos, Sustinete nuper credentes, quia
scierit dormire securos. Cum enim dixerint, pax nondum sunt firmi in flde. Patientes estotead om-
•et securilas, tunc repentinut th supervenil inlerilus. nes. Etiam ad illos qui corripiuniur. Qui in paiientia
Tunc maxime timendus est, quando eum nemo ti- non est, non corrigit, sed irritat. Videte ne quis ma-
met. Sicut delor in utero habenlh. Id est partus. Et lum. Omni diligemia et caulela. Pro mato alicui red-
non effugknt. Sicut illa venientibus doloribus non dat. Timet ne vel reddant quos facere non posse
effugielpartum. Vos autem, fratres, nen eslis in tene- credebat, hoc jam generaliter. Sed semper quod bo-
bris. Non estis in ignoranlia, quia sciiis vos semper num est sectaminiin invicem. Reddere pro malo bo-
paratos esse debere. Ut vos dies ille tanquam fur num. Et tn omnes.Non solum in invicem, sed etiam
comprthendat. Somno incrtiae dormientes. Omnes in omnes homines. Semper gaudete. Quasi tristes,
tnim vot filii lucit esiis, et filii diei. Ipse est lux, semper autem gaudentes, id est, spe futuraevitae.Sine
et dies scientiae, et operationis. iVon tumus noctis iniermhsione orate. Corde, sicut Moysi tacenti dici-
neque tenebrarum. Sicut tenebrae, ita et ignoranlia tur: Quid clamas ad me? /n omnibus gratias agtte.
dat fiduciam delinquendi. Igilur non dormiamus. Blnomnibus quae acciderint, sicul B. Job, in omni-
Menie. Sicut cmteri. Qui sic. Sed vigilemus, et sobrii bus actibus vesiris Domino graiiae referanlur. Hmc
simus. Attendile vobis, ne gravenlur corda vestra est enim voluntas Dei in Christo Jesu in omnibus vo-
crapula, et ebrielate, et curis hujus viiae: ergo et bh. Sicut in illo impleta est per omnia, ita et in
curae ioebriant. Qui enim dormiunt. Ideo otiosi sunt vobis omnibus impleatur. Spirilum nolite exslinguete.
et caeleri, quia in tenebris sunt. Sequitur compara- Spiritum exhortantis objeeiionibus nolite exstin-
tionem. Nocie dormiunt. In peccaiis. Et qui ebrii guere quaestionum. Exstinguere malis operibus, id
tunt, nocte ebrii tunt. Id est, de peccalis. Nos autem est opera sancti Spiritus, quia quidquid ilio inspi-
qui diei sumus. Nos qui diera babemus, nec otiosi rante facimus, ille facit: qui auctor est operis boni,
nec ebrii esse debemus. Sobrii simus. Ab omni pec- aicut diabolus mali. Prophetias nolile spernere. Sive
calo. Jnduti loricamfidei et charitatis, et galeamspem fulura praedicentes,sive praeterita disserentes, tanturn
salutis. Fide et cbaritate justitiae vestem induti, probetis si fidei non sunt contraria, quae ilicuntur,
quam alibi loricae coroparavit. Quoniam non posuit et si quid tale fuerit, refulate. Omnia probaie,
nos Deus in iram. Id est in perditionem. Non cre- quod bonumest tenete; ab omni specie mala absliaete
denles in ira sunt positi, qui jam judicati suni. Sed vos. Quia mullae species-sunt malorum. Ipse autem
in gequteitionemsalulte per Dominum nostrum Jesum 'C Deus pacis. Qni omnes sustinet etiam blaspheman-
Chrislum. Ut acquiramus salutem. Qui mortuus est les. Sanctificet vos. Jugi custodia protegendo : quos
pro nobis. Nam sive morimur, sive vivimus, sive in autem justificavit, hos et sanctificavit. Per omnia.
corpore, sive extra Corpus, cum ipso semper vivi- Ut perfectt sitis in omnibus. Et integer spiritus ve-
mus. Ut tive vigilemus, sive dormiamut, timul cum ster. Gralia spiritus qusecunque in se integra sit,
illo vivamut. Bonis operibus. Propler quod consola- non tamen inlegra, nisi ab inlegris custoditur. Dici-
tmni invkem, et mdificalealterutrum, sicut et facitis. lur frcquenler spiritus ipsa mens rationabitis, ubi
Sicut felix esi qui aedificat, ita infelix qui destruit. est quiddam tanquam oculus animae, ad quam per-
Rogamut autem vot, fratret. Notandum quia hoc lai- tinet imago et agnitio Dei; et aliquoties spiritus
cis, quos praepositismonet exhibere officia charita- pro spiritali inlellectu accipitur. Ef anima. CogUalu.
tis. Ut noveritteeos qui laborant inler vos. Ut intel- Ef corpus sine querela. Ab opere. In advenium Do-
ligatis laborem ipsorum. Et prmtunl vobisin Domino. mini nostri Jesu Christi servetur. Fidelis est qui voca-
Domini exemplo, non poteslate terrena : quia bonus vil vos. Qui dixit: Venite ad me, omnesqui laboratis
doctor non sine labore potest docere, vel praresse et onerati eslis, ct ego vos requiescere faciam. Qut
aliis. Et monent vos, ut habeath illos abundantius in etiam faciet. Ut perseverelis. Quod prnmisil dicens :
eharitate. Presbyleri qui laborant in verbo, duplici D Ecce ego vobiscum sum usque ad consummaiionem.
honore digni sunt, et charitaiis, et Ioci. Propter opus Fratres, orate pro nobis. Salutale fratres omnes t"«
illorum: et pacem habete eutneh. Ne cuin pro aliqua oscufo sancto. Adjuro vos per Dominum, ut legatur
causa corriperentur a sacerdotibus, inimici et in- Ephiola hmc. Adjurare licel, junre non ficet. Om-
grati existerent. Rogamut autem vos, fratres. Ifoc nibus sancth fralribus. Gralia Domini nostri Jesu
sacerdotibus praecipit. Corripiteinquietos. Pro diver- Chrhli vobhcum. Amen.Sanctos pnssumus baptizatos
sitate morborum diversitas adhibenda est medi- accipere.

AD THESSALONICENSES EPISTOLA SECUNDA.

GAFCTMtmuu. Paulus, et Silvanus, et Timotheut Ecclesia et omnes fldelcs baplizati. Gratias agere de-
Ecrlesim Thessalonkensium in Deo Patre noslro et bemus Deo semper pro vobh, fratres, ita ut dignum
bomino Jesu Christo. Gratia vobiset pax a Deo Patre est. Qui vos tales fecit, talemque ix v bis Eccle-
, nostro, et Domino lesu Christo. Sancti sunl, id est siam,donoque misericordix pr»pnravii,,ul lanlis
C17 PRIMASIiADRUMETANIEPISC. 048
tvibulationihus inni cedalis. Qiioiiiamsupewesrif fi- A arrogel buinana pracsumptio, et suis meriiis quid-
des vestra, el abttndat charitas uniuscujusque vestrum quam ascribal.
in invicem.Ante dono Dei credidit: nunc supercre- CAP.H. Rogamusautem vos, fra'res, per adventum
scit fldes, ideo ei laus augetur. Justum erat, ut su- Domini noslri Jesu Chrisli. Quo vo' is nihil esl clia-
percrescente eorum fnle et cbarilate, et ejus super- rius, quasi sanctis. Ef nostrm congregationisin ipsum.
crcscerel laus simul: et illud eis pracnuntiat, quod Quando a quatuor vcntis roeli congregabuntiir electi.
id novo argumento eos quidam a fide tentaturi essent Ut non cito moveaminia restro sensu. Non f >cle,
nvcrtere, quod dicerent Chrislum cito adesse, et sed rationabiliier, secundum Evangelii evidenussi-
qucin vcllcnl, proChrisio induceient ad suadendum. mam sententiam"de illa die. Qui credit cito, levis
lta ut et nos ipsi invobis gloriemur iii Ecclesih.Dei, corde, et niinorabilur. Neque terreamini, neque per
vro palien'ia vestra el fide. Tanlum profecistis, ut spiritum. Nec signa vos terreanl quae per spirilum
non solum alii vos laudcnt, scd eliam nos ipsi prae- transfiguralum in sanctum fieiu; quia et hoc Salva-
(eramus oiiinibus vos imilandos. In omnibus perse- lor ante praemonuit.JVeaueiier sermonem.Dinleclicai
cuiionibus vcstris et iribiilationibus, quas sustineth. fallaciae,vel rhetoricae snasionis. Neque per ephto-
Quia nisi i-rcderclis dono Dei fulura, ista minime lam. Polerat enim etiam hoc iliabolica invenire ver-
snlferrciis. Sed gratias agimus Deo, cujus est, nl Tt I" sulia : sicul iu mullis
apocryphis apparet, quaead
possilis. In exemplumjitsti judicii Dei. Ut exemplum fidem perfidiae faciendam aposlolorum nomine litu-
dctis justum Dei judiciiiin cxspectandi : quem iia Ianlur. Tanquam per nos missam. Nostro nomino
crcililis venissc. Ul diyni habeaminiregno Dei. Digni tilulatim. Quasi instct dies Domini. Dies judici. Nc
siint rcgno Dei, qui gloriam ejus scientes, nullam quis vosseducat ullo modo. Dicens, Ecce hic Chri-
condigiiamcsse putant passionem. Pro quo el pali- slus, ecce illic. Quoniam nisi venerit. ISisi Anlichri-
tnini: nisi si tamen jttstum est apud Dcum relribuere stus venerit, non veniet Chrislus, quia ila ipse pro-
tribulalionemhis qtti cos iribulant. Ilic, si tainen in- rnisit. Dhcessio primum. De ertio veritatis, vel sui
siiltanlis cst, non duhitan.is, quasi dicat: Si lamen principatus; sive discessio gentium a Uomano im-
fons jiisiitkc potcst judicnre, quod juslum rst. £( - perio, sicut in Daniele per bestiam et imaginis fi-
vobh, qtti tribulamini, reqniemnobiscumin revelatio- guram roonstratur. D;secs-io autem diabolus non
nem Dominide cwlo. Qtiia nobisctim coinpalimini. immerito dicitur, ab eo quod discessit a Deo. Et re-
CMIII angclis virtutis ejus. Qui vindicenl. In flamma vetatus fueril homo peccati. Id est diabuli, qui se-
ignis dt.nlis vindictamhis qiti non noveruntDeum. Si ctindum Isaiam prophetam conturbat gentes, etc.
puluil flamiiia trcs pucros non langcre, quare non Filius perditionh qui adversatur, el exollitur. Quia
cadcm aliis saevior, aliis mitior credalur? Ei qui non C ( eum quasi sibi natum excipiel. Supra omne. Supra
obediunt EvantjeUoDomini nostri Jesu Chiisti. Non aelerniiatem et omnipotentiam se jactitabit, el sa-
soliiin qui noii novcrant Dium, sel etiam qui nou cramenta culturae augere se dicet. Nam ei templum
obediuut Evangclicisdi-ciplinis. Qu: ptenas dabuntin llii rosolymis reslituet, ei omnia legis caeremonialia
interiium aicrnat. Pcena sinc patienfe dici non po- restauiabit, tantum ut Evangelium Christi dissol-
lesl scmpitcrna. A facie Doinini, el a gloria virtulis val: quae res miserabiles Jmlaeos eum pro Christo
ejus. A cuius conspectu sciiicniiani ?ccipieitt. Cum susciperc persuadebit, in sun, non in Dei nomine
tenciil glorificari in sanctis sttis. lpsc in suis glorifi- venientem. Quod dicitur Detts, aut quod cotitur : i'a
cabitur incrubris, qui solis splendorc rutilabunt. Sivei nf in tem;.lo Dei sedeal, ostendens se tanquam sit
glorificabitur, cum exhibcbil quod promisit. Ei ad- Detts. Non relinetis quod, cum essemusapud vos, luvc
mirabilis Heriin omnibusqui crediderunt.MirabuiUnr dicebamusvobte?Quod dicitur Deus, Ecclesia est:
enim impii iu siiblimaiiono justorum inspiranle sa- quod autem colitur, Deus summus est. Ul in templo
lulis (sic). Quia cieditumeslleslimonlumnoslrumsitper Dei sedeat, oslendens se, quod ipse sit Deus, id cst
vos-in ilie ilto. Quia mulii creditis icstimonionosiroi quod ipse slt Ecclesia : quale est, si diceret, in
dc dic illo. in qttoeliamoramus semperpro vobis, utI templum Dei sedeat, ostendens se quod ipse sit Dei
dignelur vos vocutionesua Deus.Ut digni inveniamini'. i D templum; au'. in Deum sedeat, ostendens quod ipse
ad quod estis vocali : o.uos cni-n vocavil, illoss sit Deus. Istud de Ticonii Regulis. Et nunc quid deti-
et juslificavii. Certe jam bapiizatis loquebalur. Ett neatscitte. Adventum Antichrisli. Ulreveletur in suo
impleat omncm votunlatem bonilalis, el opus fidei ini lempore.Idcm Anlichristu«. Nam mysteriumjam opc-
virtute. Ad titorio quolidiano gralias et scienli.te: ac; ratur iniquitath. In praecursoribus ejns Anlichristi,
Tanlumul qui tenet nune.
consolatio virluliiiii, qLffiopus stinl fidei. Ut clarifi- qui exierunl in mundo.
donecdemediofial. Regnum
cetur nomenDomininoslri Jesu Chrisli in vabte,cl vos Scilieelimperium.Teneaf,
Romanorum de medio prius atiferetur quam Anli-
in illti. Ut Chrisli noiiien in vestris actibus claruin chrislus reveletur. Et lunc revelabitur ille iniiiuus,
sil, et vos in ejus siguis alque viriulihus gloriosi. Se- quem DominusJesus interficietspirilu orh, et destruet
cundumgratiam Deinostricl DcminiJesu Cltrisli.Non1 t/fnstraltone advenlussui. Quia sicut fulgor coru-ca-
sccundum virlutem noslram, sed sccundum gratiam1 bit in mundo. Eum, cujus est adventus.secundum
Dei. Dil genter considera, qttod scciindum graliam' operalionem Salanw. Exsurgeut pseudoprophetrc, et
Dei dixit, 11011 secunduni inerila nos:ra ' ul uihil sibii pseudochristi, et dabunl signa magna, ita ut in er-
rjjo IN EPISTOLAMII AD TlIESSALONICENSESCOMMENTARIA. 650
:orcm miltantur, si fieri polest, etiam elecli. I«AA ac revelando quanta sint qusepromisit vel bonis, vel
omni virtuie, tt signis, el prodigiis mendacibus. In malis. Et notandura quod hic Dominum Spiritum-f
phanlasia. Ef tn omni seductioneiniquitatis. Est enim sanctum dixerit, contra Arianos hic prior nomina- •
seductio veritatis. Hit qui pereunt: eo quod chari- tur. Ideo hic merito Spiritum sanclum Dominum ac-
tatem verUalh non receperunt, ul salvi fierent. Qui cipimus qui in charitate Dei, et in Christi patientia
veritalemnon dilexerunt, diligent vanitalem. Ideo corda fidelium diriget. Et patkntia Christi. Ut intel-
mitletillit Deut operationemerroris, ut credant men- ligatis niliil novuropatipro vobis, quod ille pro vobis
dacio.Permitiit deserendo. Nam si Deusroittit, quo- non anle pertulerit. Denuntiamusautem vobis,fralres,
modooperatio Salanae est ejus advenlus? Vt judi- in nomineDomini nostri Jesu Christi. Quia in prima
centur omnes qui non creUiderunt.Ut non se per in- lenius commonuimus;etemendarenoluerant, ut vel
carnationis Cbrisli obscuritalem excusent divinis sic erubescant. Ut subtrahath vosab omni fratre am-
virtutibus non credidisse, cum homini diabolica arle bulante inordinale.Notandum quod subtrabenduro sit
fallenli crediderint: quia in bomiuis effigie appare- ab homine Christiano non secundum apostolica prae-
bit. VerttafiChristo. Sed consenserunliniquitati. An- cepta vivcnte. Etnon secundum traditionem, quam
tichristo. Nos aufemdebemus gratias agere Deo sem- acceperunt a nobis.Inhonesle. Ipsi enim seitk quem-
per pro vobis, [ralres dilecli a Deo. Qui charitatem B I admodumoporteat imitari nos, quoniam non inquieti
recepimus verilatis, et propterea a Deo diligimur. fuimus inter vos. Qui forma sumus credenlium. Ne-
Quod elegerit vos Deus. Fecerit paratos ad creden- que gratis panem manducavimusab aliquo, sed in la-
dum : sicut ei alio ire cupienti de viro Macedonere- bore et faligatione, nocte et die operantes, ne quem
velatum est. Primitias tn salutem, m sanctificatione vestrum gravaremus. Ecce traditionem eorum. Non
tpiriiut, el fide veritatit, in qua et vocavit vos per quasi non habuerimus poleslatem. Dicente Domino:
Evangetiumnottrum. Quia primos nos fecit credere, Dignus est operarius mercede sua. Sed ut nosmei-
quam gentes. /n acfuisittonemglorim Domini nostrii ipsos formam daremus vobis ad imitandum nos. Ne
Jesu Christi.Ad hoc vocati estis, iit Christi gloriami alicui occasionem avarili* vel ulique fomitem in-
acquiralis : scimusque, cum apparuerit, similes illii quieludinis praeberemus. Nam et cum essemus apud
erimus: sive ad Dei gloriam pertinet, cum major: vos, hec denuntiabamusvobis. Quod videbamus ali-
credentium numerus crescit. llaque, fralres, state etl quos lales futuros. Quoniamsi quis non vult operari.
tenete.Haecin fide, et veritate, et sanctificationespi-. Ut aul sedeant quieti, aut, si veri sunt apostoli, nos
ritus. Traditiones. Cum suas vult teneri, non vultt sequanlur, si non avaritiae, sed Dei ambulant causa.
alias superaddi. Quas didicistis, sive per sermonem, , Nec manducet.Haecsit inquietudinis non solum poe-
sive per EpistoUonnostram. De baptismi sacramento) (C na, sed etiam emendatio. Audimus enim inter vos
et caeteris quae toto mundo servantur, et per hoc: quosdam. Reddit hujus senlentiae causas. Ambulare
apostolice comprobantur. lpse autem Dominusnosterr inquiete, nihil operantes.Non sedeie quiele. Sed cu-
Jesus Christus,et Deuset Pater noster.Qui baecnobisi riose agentes.Quid in qua provincia, vel civilate ge-
omnia aitulit. Contra Arianos, qui majorem putant,, ratur inquirentes. His autem qui ejusmodi sunt, de-
qui prius fuerit nomiuatus: ecce hic prius filiusno- nuntiamus, el obsecramus in Domim Jesu Cltrislo.
minatur. Qai dilexit nos. Impios, cum non merere-- Nec ipsos post alteram correplionem desinit com<
mur. El dedit consolalionem mlernam. Promissio- roonere. Ut cum silentio operanles, manducentsuum
num : sive Spirilum consolatorem, hoc est Para- panem. Cum quiele et tranquillilale : ne vel cum.
clelum. Et spem bonamin gralia. Est enim et spes3 inquieludine operentur. Vos aulem, fratres, nolite
mala. Exhortetur corda vestra. Virtutibusvel revela- deficere benefacientes.Quod si quis nen obedit verbo
lione. Et confirmetin omni opere. Confirmame in1 noslro per Epistolam, hunc nolate, et ne commhcea-
verbis luis : quia si ille non confirmaverit, vanai mini cum illo. Non omnibus prohibeo dari, sed ta-
est salus hominis. Et termone bono. Non solum ini libus, ne putetis me consuetudinem tollere benefa-
opere. ciendi. Ut confundalur. Et nolite quasi inimicumexi-
CAP.m. De cmtero, (raltes, orate prg nobis.Sicut* l^stimare. Non ut penitus abscindatur. Sed corripite.
pro Petro, et dat humilitatis exemplum, et occasic-. uf fratrem. Corripite, ut emendetur; nolite abjicere,
nem charitaiis, ut pro alterutro oremus. Vt sermo 9 ne desperet. .-Egcrsanandus est, non necandus: ne
Dominicurrai, tt clarificetur, sicut et apud vos. Cur- de inquieto fiat apostata. Ipse autem Deus pach det
rat affluentia: magniflcetur profectu auditoruin. Etf vobis pacem sempiternam. Ut possitis omnes curare
«f liberemurab impertunh et tnalis hominibus.Con-• pacifice. In omni loco. Dominussit cum omnibusvo-
tradicentibus et persequentibus. Non enim omnium i bh. Et in omni loco, ubicunque fueritis. Salutatio
est fidts. Nonomnescaste annuntiant EvangeliumDei. mea manu Pauli, quod est sigitum in omni epistolaJ
Fidelh autemDeusesf, qui confirmabitvos. Non relin- Iia scribe. Ut sciatis falsas epistolas invenire. Gratia
quet nisi relinquentes. Et custodkt a malo. Tenlatio- Domini nostri Jesu Christicum omnibusvobis, amen.
nibus diabolicae infestationis. Confidimusaulem dee His verbis omnes Epistolas subscribebat, excepta
vobk in Domino,quoniamqum prmcepimusfacitis, el>f Galatarum, quam propria manu perscripsit, ut post
faciette.Dominusautemdirigal corda vestrain charitalee eam nec ad semetipsam, nisi manu propria perscripta
Dei. lnspirando, gubernando jugiter, el adjuvando,, recuperent.
PATROL.LXVIII. 21
651 PRIMASII ADRUMETANIEPISti; C">2

EPISTOLA PAULI AD COLOSSENSES.

ARGUMENTUM. t tenliam. Ut el vos similiter omnin sufleralis. Clarita-

A
Colossenseset hi, sicvt Laodicemes, sunl Asiani; et tit tjus, in omnipatkntia el tonganimilale.Gloriae.Cum
ipsi prmventierant a pseudo apostolh, nec ad hos ac- gaudio gralias agentesDeo et Patri. Non ex necessi-
cessit ipse Apostolus, sed el hos per epistolamcorri-
git. Audkrgnt enim verbumab Archippo,qtti et mi- tale. Qui dignos nos fecit. Plus vos vocalio laetificet,
nisterium tn fos gccepil.Ergo Apgstolutjam liggtus, quam passiones contrjslenl. In partem sortis sancto-
scribit eis ab Epheso. Ei imprimis fidem eorttm rum. Sortem haereditatero in Scripturis
magnam audisselaudat. Deindemonel, ne per phila- invenimus. In lumine. Scienliae Dei ab frequenler
sophiamvel legis cwremoniasseducantur. ignorantia.
CAPUT PRIMUSI. Paulus aposlolus Christi Jesu per Qui eripuitnos de potestatelenebrarum.Quia quis a quo
voluntatemDei, tt Timotheusfrater. Non meis raerilis, superalur, hujus esl servus. Notandum est, quia ipse
sed Dei voluutale. Hi* qui sunt Cotossis.Hoc est Ec- nos eripuit, non noslra virtus, vel natura, qua era-
clesioe. Sanclis et fidelibus fralribus in Chrhlo Jesu. mus filii irae. El transtulit in regnum Filii dilectionh
Non in carne. Gralia vobis,el pax a DeoPalre nostro. sum. De regno erroris et mortis, ul nos dilecli esse-
Gratias agimus Deo, et Pairi Domininostri Jesu Chri- mus et filii. In quo habemus redemptionem.Per san-
sli, semper pro vobis orgntes fidem veslramin Christo guinem ejus. Et lemistionem peccatorum.Redempti
Jesu. Nutandum quodgratiam semper praemittat,qua sanguine suo, per baplismum peccata remisit. Qui ett
salvamtir sine ullis meritis nostris. Et dilectionemB ' imago Dei invisibilis.Secundum humanilaiein absque
quam habelisin sanctosomnes. Sine exceptione noti- peccati: qnia secundura divinitatem non est imago,
tiae vel personae, solam in omnibus diligitis sanctita- sed veriias. Per banc imaginetn Pbilippo Patrem Do-
tem. Propter spem, quw reposita est vobis.Non ut minus demonstrabat. Imago ista veritas est, imago
sancti ab hominihusvideamini. /n cmlis: quamaudi- ista justitia est, nou muta, quia Dei Verbtim : non
sth in vtrbo veritatte Evangelii,quod pervenit ad vos. insensibilis, quia sapientia esl; non inanis, quia vir-
Verbo viiaeaeternae.Sicut et in universomundo est, et lus est; non vacua, quia pleniludo vitc ; non morlua,
fructificai. Aliud trigesimum, aliud sexagesimum, quia resurrectio est. Imago, et aequalitas, et simili-
aliud centesimum. Et crescit, sicut et in vobis. In nu- ludo distinguenda sunt: quia ubi imago, coniinuo si-
mero credentium. Ex ea die qua gudistis, et cogno- railitudo, non conlinuo aequalitas. Ubi acqualilas,
vhth graliam Dei tn veritate. Ille Dei graliam in veri- conlfnuo siiuilitudo, non cominuo imago. l-ibisimili-
tate cognoscit, qui gratiae Dei non existit ingratus, ludo, non conlinuo imago, non continuo aequalitas :
qui suis meritis nihil attribuit; sed illi dat gloriam, ut in speculo est iroagobominis, quia de iilo expressa
cujus dotio est quidquid esl. Sicut didkhth ab Epa- esl : est etiain necessario simililudo, non tamen
phra charissimoconservonosiro. Qui eis exposuerat, aequaliias: quia roulta desunt imaginiquaetamen in-
Dei esse omne t;uod poterant. Qui est fidelh pro vobis{C sunt illi rei de qua expressa esi. Ubi aequalitas, con-
minister ChxisiiJesu. Fideliter pro vobis in oratioae tinuo similitudo, non conlinuo imago, velut in duo-
incumbens, volunlati Cbristi minislrat. Qiti etiamma- bus ovis paribus, quia inesl xqualitas, inest et simi-
nifeslavit nobh dilectionemvestram in spiiitu. Quam litudo : quaecunqueenira adsunt uni, adsunt et alteri,
Iiabetis in spirilalibus. Ideo et vos ex qua die audivi- iroago lamen npn est, quia neutruro de altero cxpres-
mus, non cessamuspro vobisorantes et postulanles, ut suro est. Ubi similitudo, non continuo imago, non
impleaminiagnitione voluntath ejus. Qui aliter eain cunlinuo aequalitas : orone quippe ovum omni ovo,
facere non potestis. Quod prophela intelligens dice- inquantura ovum est, simile est; sed ovum perdicis,
lialad Dominum : Doceme facere voluntatem tuam, quamyisiuquantuAU ovum est, simiie esl ovo gallinae,
qttia Deus ineus es. In omni sapkntig. Legis Dei. Et nec iroagotameu ejus esl, quia de illo expressum non
inielleclu spiritali. Qui el inlelligenlem el audienteni est; nec aequale, quia brevius esl, el alterius generis
facial spiritalem. tlt ambuleth. Exposuit q.useob cura animantium. Sed ubi dicitur, non continuo, utique
dicebat quomodo Deus del velle, el adjuvet, atque iiitelligitur, quia esse aliquando potest. Potesl ergo
confirmet inspirando, docendo sapjenliain, et intel- e-se aliqua im.igo, in qua sit etiam aequalitas: ul in
iectum donando per gratiam suam; liberlatem arbi- parentibiis el flliis inveniretur iroago et aequalitas et
trii reparando et confirmandoquolidiana gratia sua : ^similitudo, si intervailum temppris defuisset: nam et
sicut in praesentiorat ut iinpleanlur agniti.onevolun- de pare.iiieexpressa est simililudo filii.ut recte dica-
tatis ejus, in omni sapienlia, qua possinl digne Deo tur imago : el poiest esse tanta, ut recie etiatn dira
in omnibus ambulare. Digne, Deo per o<iniaplacen- lur acqualilas, nisi quod parens temporc praccessit.
tes, in omni opere bgng[ructificanles, el crescentesin Ex qno intelligitur et aliquando aequalitatcm,non so
sckntia Dei. Digne Deo ambulat, qui ei per omnia lum similitudinemhabere, sed etiam imaginem: quod
placel: hoc est, in omnj opere bono, ut scientia Dei in superiori exemplo manifestum cst. Potest eliam
crescat et fructus. /n omni virtute. Virtus est cura aliquando similitudo esse et aequaiitas, quamvis non
inveterata viliorum consueludine, vel in passione in- sit imago : ul de duobus ovis paribus dictum est. Po-
firmilaiem carnis superare. Cohfortati secundum po- test etiam similitudo et imago esse, quamvis non sit
653 1N EPISTOLAMAD GOLOSSENSESCOMMENTARIA. 654
aequalitas, ut in specuie oslendimus. Potest et simi- A fiquod audhih. Spem Evangelii, nisi qui secundum
litudo esse, ubi et aequalitaset imago sit, sicut de ipsum vivnnt, sperare non possunt. Quodprmdkaium
flliis commemoravimus,excepto lempore quo praece- est tn universacreatura, qumsub coeloett. Notandum
dunt parentes. Sic enim aequalem syltabam syllabae hominem dici oritnemcreaturam. Cujus factus suni
dicimus : quamvisallera prrecedat, altera subscqua- eyo Paulus minhter, qui nnnc gaudeo in pastionibus
tur. In Deoautem quia conditio teiroporisvacal: non pro vobh. Pro nobis patiiur, tit aedificaret.Sed et pro
cnim potest recte videri Deus in tefnpore generasse ipso ante passus est Christus. Et adimpleoeaqum dei
Filium, per quem condidit tempora : consequens est sunt passionumChristiin carne mea pro corporeejus.
ut non soluin sit imago ejus, quia de illo est, et si- Chrislusenim a solis Judaeisadductusad raortem est:
militudo, quia imago; sed ctiam oequalitastanta, ut ergo pro Ecclesiaejus, et a genlibusChristus incboa-
nec leroporisquidem inlervallum impcdimenlumsit. vit passionem, non iroplevit. Sed in corpore suo, id
Item aliter. Cur imago simiiitudinem habet in piclu- est in Ecclesia, nunc adimpletur. Quod est Ecclesia,
ris, hominesnolunt esse dissimiles? et Arius dissimi- Cujus factus sum ege minhler, secundumdispensatio-
lera contendit, et vult ul pater dissimilemgeneret sui, nem Dei, quw data est miki in vos. Dono Spiritus san-
Primogenitusomniserealurm.Otnnisrationabilis crea- cti, et doctrinae evangelicae,quam vobis jussus est
turae secundumcarneni primus elTectus,primogeni- j} ] erogare. Ut impleam Verbum Dei, mysteriumquod
tus, inquit, non primo creatus, ut et genilus pro na- abscondilumfuit a swculis el generationibtts.Ut per
tura, et primus pro perpetuilalc credatur : vel certe. me praedicatio implealur. Nunc autem manifestatum.
primogenitus ex morluis. Quia in ipso condilasunl est sanctis ejits. Tempore quo voluit reVelare. Quibus
univerta tn cmlisel in lerra, visibiliael invisibilia,sive voluitDeus nolas fuceredivitias glorim sacramentihu-
thrgni, sive dominationes,siveprincipaius,sivepotesta- jits in gentibus. Quia idero Deusomniumdives in om-
tes. ln ipso ; quia semper idem est, sicul ait Judas, nibus, quomodo voluit, sic et fecit, qnia voltinias
Jesus populum suum de terra jEgypii liberavii. Et, ejus justa est. Quod esl Christus in vobis. Ipse est
Nemp ascendit in ccelum,nisi qui de coelodescendit mysterium, quod patefacturoest gentibiis. Spes gto-
Filius hominis: Omnia per ipsum el in ipso creata, rim, quem nos annuntiamus.Vobis,per queni futuram,
sunt, El pcr ipsum omnia facta sunt, et quod factum glorism speratis. Corripienlesomnemhominem,et dp-
est, in ipso vita est. Et ipseest ante omnes.Creaturas. cenlesomnemhomitiemin omni sapkntia. Judaeuroet
Et omnia in ipso constant. Vivunl. Et ipse est caput Graecum,servumet liberum. Et hoc nptandum, quod
corporh Ecclesim, qui est principium,primogenitusex •mnes homines vult exhibere perfectos, secundum
mortuis. Hoc modo caput esl Ecciesiae. Ef sit in om- illam perfeciionem quam alihi dicit,: Quotquol enim
nibus ipse primatum tenens. Propterea prius resur- Q perfecti, hocsapiamus:cumretrodixerit,Fratres, ego
rexit. Quiain ipso complacuit,omnemplenitudinemdi- me non arbitror compreheudisse, et reliqua. Sed est
vinitaiis habitare.In nullo enim alio ita divinilashabi- quaedam imperfecta perfectio, ut sciat homo se non
lavit. In aliis enim gratia ex parte fuit, in istonatura, esse perfecluinin hac viia. Vt exhibeamusomnemho-
perfecta. Corporaliter.Nequeenimdivinitascorpusest. minemperfectumin ChristoJesu. Secundum synecdo-
Sed quia sacrameuta VeterisTestamenti appellat um- chen dictum totum pro parle. In qiio et iaboro cer-
bram futuri, propter umbrarum comparationem, cor- tando secundttm operalionemejus, quam operatur in
poraliter dixii habiiare in Christo plenitudinemdivini- me in virtute. Signorum.
tatis,quodiu illo impleanluromniaquaeinillis umbrisi CAP.ii. Volo enimvos scire,qualem sollkitudinem
figurala sunt, ac sic quodam modo umbrarum illarum habeampro vobk, et pro liis qui sunt Laodicem.Ago-
ipse sitcorpus, hoc est flgurarum el significationum niam. Et quicunque alii non viderint faciem meamin
illarum ipse sit verilas. Itero aliter : Perfccte, quasi carne, ut consolenturcorda ipsorum,instrucliin cliari-
dicat summaliter. Ei per eum reconciliareomnia in tale, el in omnesdivitiasplenitudinh inteltectus,in agni-
ipsum. Terrena ccelestibusquaeab eis per conlrarie- 'ione mysteriiDeiPalris, el DominiJesu Christi. Quia
latem vitaef::e ant separata, unde Dominusorare nos si me vidissent, et charitatem meam erga se, et di-
docet, ut ila volunlas Dei fiat in terra, sicut in ccelis. y>vitias mysterii Dei plenius cognovissent,dura el ma-
Pacificanspexsanguinemcrucisejus, sivequwin cmlis, jorem praesentisaffectumprobarent, et abundanliam
sit-ennfEin ttrra sunt. Per quaesnnl homines emen- raiionis a me, qui proprie a Christo didici, doceren-
daii. El vos cumessetisaliquandoalknati, el inimici tur. In quo emnes thesauri sapientimet scienlim.Qui
sensttin operibus malh. Exposuit inimicitias noslras latebanl, quamvis essent in Iilteris legis, sicut tsaias
cumDeoet ejus ininisiris.iVuncautem reconciliavitin ait, In thesauris salus nostra , Chrislus venit sapien-
corporeearnis ejus per mortem. In qua baptizati estis lia et scienliaa Domino.Hi sunt thesauri septiformes
omnes. Ut exhiberetvos sanclos, et immaculatos. Nei gratiarum Spiritus sancti. Abscenditt.Qui erant Moysi
ejns beneficium irrilum faciatis, et iterum sitis ini- tecti velamine. Hec autem dico, ut nemovos decipiat
mici. Et irreprehentibiles.Considerandum quam per- in sublimitate strmenum. ldeo ilico melius fuisse ur,
fectum vult esse unumquemque credentem. Ceram ego vos praesens instruerem, sed lamen breviter
ipso. Non eoram hominibus.Si tamen perinaneiisin complexus sum, oronein ihesaurum sapientiae etr
fde fundatiel ttabiteset immobiles.Tunc poteritis im- scientiaein ipso esse, ui omnem sermonem vel senr
maculati esse, si vos hominum exempla non tleci- sum, qui praeterillum est, non solum non miremini,
piant, sed firmiler futura credatis. A spe Eyangelii, sed eiiarn stuliitiam deputetis. Nam etsi corpore
 65S PRIMASll.ADRUMETANIEPISC. 6E6
absens sum, sed spiritu vobiscumsum. Habebat hanc A . enim : Majedictus omnis qui pependil in ligno. Et
gratiara.ut alibi positus, quid alibi agerelur, agnosce- ipsutn iulit de medio, affigensillud cruci. Non solum
ret: sicut Elisaeusvidit in spiritu Giezi posi Naaman peccata morlificavit in cruce, sed etiam incorru-
currentem. Gaudens, el videns ordinem vestrum. Et ptionem, et praemiadonavil per indebilam mortem.
video et cupio praesensimplere omne quod deest. Exspolians principatus et potestales.Ul per mortem
El (rumentumejusqumin Christoesl fideivestrm.Sup- destrueret eum, qui habebat mortis imperium, se
plementuracredere Deumverum, el hominemverum, offerendopro reis morli. Traduxit confidenter.In se
. unam personam ex duabus substantiis, quia hoc est peccata suscipiens, et peccatores absolvens, dum illa
fidei fundamenlum, quod vobis suflicit ad vilam, cruci affigil. Patam iriumphans illos. Publice cruci-
eiianisi aliquid scientiaeminus interim habeatis. Sicut fixus. /n temetipso. Confusione contempta, non oc-
ergo accepistisChrhlum Jesum Dominumnpstrum, in cidendo, sed moriendo, nec vim inferendo, sed sus-
ipso ambulate, radicati. Deum credenles et hominera. linendo, ut nobis confracla omni superbia vincendi
Et supermdificaii in ipto. Secundum robur funda- darel exemplum. Nemo ergo vot judicet in cibo, aut
menli validum aedificiumsupercrescat. Et confirmati m potu. Nullum ergo in hoc judicium est, quia cum
in fide, sicul el didicislh. Futurorum. Abundantesin umbra esset, cessavil corpore veniente, nec imagine
itlo in gratiarum aciione.Semper crescentes in illo, B opus esl, veritate praesenle. Auf tn parte diei festi.
et pro donis ejus abundantius gratias referenles. Vi- Catendae,sive luna nova. Auf neomenim,aut sabbalo-
dete, ne quis vos decipiat per philosophiam,et inanem rum. Neomenia novsevitae, vel secundaefiguram ba-
fallaciam. Conlra philosophos agit, quorum omnis buit, sabbatum requiem viiaefuturae. Qum sunt um-
disputalio de elemenlis est, et visibilibus creaturis, bra futurorum. Umbra legis erat, corpus est Chrisli.
et qui ex rebus naturalibus virtutem aestimantDei, Corpusaufem Chrhti. Futura erant, quaemodo prae-
dicentes, ex niliilo fieri nihil posse : et animam aut senlia sunl. Nemo vot seducat volenttn humilitaleet
initiumnon habere, aut esse mortalem : et virginem religioneangelorumqumnon vidil, ambulans (ruttra
parere non posse : et Deum ex homine nasci, mori, infialut sensu carnii sum.Nerao flcta humiliiate su-
atque resurgere stultum esse credere. Secundumtra- perbus, quia se angelos videre menlialur, et ideo
dilionem hominum,secundumelementamundi. Sedu- frustra se super homines jactet, qui visiones a suo
ctionem. Et non secundumChristum. Qui secundum loquitur corde. Et non tenens caput. Christo non
Christum sapit, sanum sapit. Quia in ipso inhabitat credens capiti omnium sanclorum. Ex quo totum
omnh plenitudo divinitath. Omnis pleniludo divinae corpus. Ecclesiae.Per nexut et conjunctionessubmi-
virlutis in corpore ejus inhabitat. CorporalUer,etestis nistratum. Quia membris a capite usque ad pedes
in illo. Substaniialiter et realiter. Repleti, qui est ca-' C merabra jungunlur. Quicunque ergo exlraboccor-
put omnisprincipatuset potestath. Si illius scientiam pus, quanlumvis se jaclet non vivil, qui caput non
docemini, qui dedit initium eliam invisibili creaturse, habel et vitaro. Et conslruclumcrescitin augmentum
quid vobis conferent, qui nihil plus intelligunt, quam Dei. In augmentum illius corporis quod unitum est
quod vident? /n quo et circumcisieslis, circumcisione Deo. Si mortui etlit cum Chrislo ab elemenlitItujus
non tnanu facta. Hic jam Judaeos et pseudoapostolos tnundi. Elemenla hujus mundi possunt defiuiri'eliam
taxat, ne vel ab ipsis seducantur. In exspoiiationecor- avarilia el ambitio honorum, et caetera mundana.
poris carnis, sed in circumcuioneJesu Christi. Per Quid adhuc tanquam vivenlesmundo. Nec simililudi-
quam vos totum veierem bominem exspoliastis. Con- nem vivenlium in mundo voluit nos habere. Decer-
sepultiei.Commorlui.In bapthmo.Haecest circumcisio nitis? Sicut illi qui fulura non credunl. Ne tetigeritis,
Cbristi. /n quo et resurrexistis per fidemoperationis nequegustaverilis,neque contrectaverith.lllorum ta-
Dei, qui sutcitavit illum a tnortuis. Resurrexistis in ctu, et gustu, efcontrectatione, qui in concupiscen-
novam vitam, credenles et intelligentes illius esse liis abuluntur, et diliguntpro seternis. Qum sunt om-
operationem. Et vos cum mortut essetisin detictiset . nia in interitum ipso usu. Ex partibus mundi condi-
prmputiocarnis vestrw.Quandonon solum praeputiali, tionem ejus adverle, cujus etiam membra corrum-
sed et circumcisi pariter morli aeternaeeratis obnoxii. -Dpanlur necesse est, ut totus quandoque solvatur.
Cum ergo duplicilerindigniesselis, filiorumestis con- Nec coli ergo etementa ejus, ut mortalia, debent,
sortes effecti. Convivificavilcum tllo, donansvobitom- nec diligi pro aeternis. Secundumprmceplaet doctri-
nia delicta, delens quod adversusnos erat. Auferendo nam hominum, qum sunt ralionem quidem habentia
causasraorlis peccali.Chirographumr/ecreftVEvacuaiis. sapknlim in superstitioneet humilitate,et nonad par-
Quoderat conlrariumnobis. Chirographumquidam di- cendum corpori, non in honorealiquo ad saiuritatem
cunt esse quasi scriplamaliquam apud Deum memo- camis. Aliqui sic accipiunt, contra eos dici qui ex
riam peccalorum, unde ipse dicit in-Cantico, Nonne Judaeiscrediderunt, el dicebantIegis cxreinonias ob-
haeccongregata apud me, et signata sunt in thesau- servari debere, ideo et doctrinas hominum vocat,
ris meis? Et in Jeremia : Peccatum Judae scriptum quia praecepta carnaliter intelligant, dicentes, in
est in ungue adamantino. Haccergo deleta sunt in lege prohibita non debere manducari; sed omnes il-
cruce, dum dimittendo peccata, etiam memoriam lae observationes, licet aliquam sapientiam prae se
abolet deliclorum. Christus nos redemit de maledi- ferre videantur lege prtecepta, tamen in supersii-
cto legis, faclus pro nobis malediclum. Scriptum esl lione sunt in aliquo honorc Dei,quia ^unl ad explen-
057 1N EPISTOLAM AD COLOSSENSESCOMMENTARIA. 653
d;>m voluntatem observanliac carnalis. Alii tolum,A similari. Ubi non est masculus et femina, gentilis et
boc capitulum ita inlelligunt, ul dicant, ab elemen- Judmus, circumchio et prmputium, Barbarus et Scy-
toruro nos ralionibus voluisse Apostolum revocare, tha, servus et liber. Apud Deum non praedicat sexus,
ad quas a pliilosopbissuadebantur, quamvis rationa- vel conditio, vel genus, ac provincia, sed sola con-
bilia videanlur, ne per bona eorum inducamur ad versatio cum fide recta requiretur. Sed omnia in
mala. Etiam bomines, natura docente, tradiderunt omnibusChrhtus. Omnes quicunque baptizali estis,
quod mundus esset quandoque solvendus, et ideo Christum induistis. Induite vos ergo, sicut electi Dei.
unum Deum, quem solum acternum intellexerant, Illa deponentes, haec induite. Sancti et dilecti, viscera
licet superstitiose, tamen humiliter venerati sunt, et mherkordim, benignitatem, httmililalem, modestiam,
non parcendura dixerunt corpori, nec carnem satu- patientiam. Quia illa membra dixerat, ideo haec vi-
rilate onerandam, quod essel ei ipsa moritura. scera nominavit. Supporlantes invkem. Exemplo
CAP. IH. Igitur si consurrexhlh cum Chritto. Con- Chrisli qui infirmitates nostraS portavit, tam spirita-
sequenter primo commortuos, deinde surrexisse nos lesquam etiam corporales. Eldonantes vobhipste.
dicil, nec solum terrae mori, scd eliam coelo nos vi- Indulgenles alterutrura, sicut omnibus Christus in-
vere hortatur. Qumsursum sunt quwrile, ubi Chrhlus dulsit, etiam persccutoribus suis. Si qute adversus
esl in dextera Dei sedens. Qum sursum sunt sapite, B ] aliquem habet queretam. Nolite exigere parva con-
non qum supra lerram. Nihil terrenum ambiatis, ni- servis, ne indulta reddatis. Sicut et Dominus donavit
hil mortalc quaeralis, cceleslem sectamini sapien- vebh, ila et vos. Hicnexponit quomodo indulgere de-
tiam, non terrenam. Mortui enim eslis, et vila veslra bemus alterulrum, si ille indulsit, qui potuit vin-
abscondilaest cum Christoin Deo. Morlui eslis terre- dicare; quanto magis vos, quorum vindicta aut
naevitae, per conversationem cceleslis palriae. Cum parva, aut nulla est! Super omnia autem hmccharita-
enim Christus apparuerit vita vestra. Quia filii Det lem habete. Super baec omnia est charitas, quia om-
cum simus, nondum apparuil quid erimus; sed hoc nem quem diligimus, sustinemus, non omnem qnem
solum scimus, quia cum apparuerit, similes ei eri- sustinemus diligimus. Sed omnes debemus propter
mus. Tunc et vos apparebilh cum ipso tn gloria. No- Deum diligere. Quod est vinculUmperfeclknh. Cha-
lile ergo modo hic quaerere gloriam vestram. Morii- ritas multa membra in unum conglutinat corpus. Et
ficate ergo. Implete professionem vestram. Membra pax Christi. Chrisli, non saeculi, quod solum diligit
vestra, qum sunt super lerram. Membra vitiorum, quae diligentes. Exsultet tn cordibus vestris, in qua et vo-
nostra sunt, qtiia ex hobis sunt: sive membrorum cati esth in uno corpore. Non in facie ficla, et se-
malum usum (sicut solel) nominat membra. Forni- rena, vel ore doloso. Et grati estole. Hoc est, nolite
cationem, immunditiam, libidinem. Oranis inconti-' C legi assimilari, quaevicem reddit, sed gratiae, quae
nentia, immunditia dici potest, atque libido. Concu. ignoscit eliam inimicis, et pro eis exorat. Verbum
pitcentiam malam. Est enim et eoncupiscenlia bonn. Christi habitet in vobh abundanter. Et hic ostendi-
Unde et Daniel vir desideriorum est appcllatus. Et tur, verbum Christi non solum sufficienter, sed etiam
avaritiam, qum est simulacrorum servitus. Dum illis abundanter habere debere etiam laicos, et invicem
melallis de quibus fiunt simulacra servimus, et au- semetipsos monere et docere. In omni sapientia de.
rum pro Deo veneramur, quia qui soli Deo servit cenles, et commonentesvosmetipsos.Ut sapienter et
utique efdgiem unam ineffabilemveneratur. Propter rationabiliter proferatur. In Psalmh. David. Hymnh.
qumvenit ira Dei super filios incredulitalh. Super So- Trium puerorum. Cantich. Moysi ct oranium prophe-
domam et eos qui in diluvio perieruni. Ex pracleritis tarum. Spirilalibus. Non carnatibus, more saeculari.
ergo futura limcnda sunt. Vet super eos qui incre- In gratia cantantes. Nunquam legimus cantari siue
doii fuerunt in deserto. Notandum quales fuerimus voce. In cordibusveslris Deo, Ut non solura ore, sed
anle gratiam Cbristi. In quibus et vos ambulasth ali- ctiam in corde cantelis, ut cor cum voce concordet,
quando,cumviverethin illis. Nolilenunc ambulare, ne vel intelligatis quod canlatis. Omnequodcunquefaci-
fruslra vidcamini credidisse. Nunc autem deponite et tte in verbo, aut in epere, omnia in nomine Domini
cos omnia, iram, indignalionem.Quaenobis de Adam Vjesu, gralias agentes Deoel Patri per ipsum. Sive do-
rcmanserunt, id est vitia quae scquutitur. Malitiam. cetis, sive operaroini, nihil ad vestram gloriam, sed
Malilia est alteri inferre quod pati non vis. Blasphe- ad Domini faciatis, gralias Deo referentes, qui Fi-
miam. Dei vel imaginis ejus. Turpem sermonemde lium suum ad haecinspirauda et docenda destinare
ere veslro. Quia haec indisciplinatio nec filiis homi- dignatus est. Mulieres, subditm estote virh, sicut
num convenit honestius educalis, quanto magisDei? . oporlet in Domino. In his quae conveniunt Domino.
JVofifemenlirtinvicem.Non oportet menliri filios ve- Viri, diligite uxores veslras, el nolite amari essead il-
ritatis, cum mendacium de diabolo sit. Exspoliantes las. Filii, obedite parentibus per emnia, hoc enim
<eosveteremhominemcum actibus ejus. Peccata origi- placilum est in Domine. Nunquam rem naluralem
nalia, seu delectationem carnis. Et induenles novum. hortaretur, nisi continentes esse ccepissent, sicut ad
Christum, et virtutes quac ab ipso sunt. Eum qui Ephesios plenius adnotatum est. [Patres, nelite ad
revocatur in agnilione secttndum imaginem ejus qui indignalionem provecare filios vestros, ut non pttsilto
creavitetm. Cum cognoverit qualis sit, cujus imago animo fiattt. Ne exasperati iracundi flant, sed vestro
cst ei, inquantum potest, debet nili ipsius adjutorio exemplo discant esse patienles. Servi, obedite per
 li,-;9 PRIMASII ADROMETANIEPISG. 660
omnia dominis carnalibus. Quia carni serviunt, non A j ne stultitia nostra religio a pliilosopliis et gentilibus
spiritui. Non ad.eculum servientes, quasi hominibus aeslimetur. Ut sciath quomode ves oporteat unkuique
ptacentes. Quando vos vident doroini. Sed simplici- respondere. Sicut el Petrtis. Parati estote semper ad
tale cordit, timentes Deum. Quodcunquefacitte, ex satisfactionem, aliter paganis, aliter Judaeis, aliter
animo eperamini, ticut Deo, et non hominibus, scien- haeretieis, aiiter philosophis, aliler astrotogis, et
tes quod a Dominoaccipietisretribulionemhmreditatis. caeteris est respondendum. Qum cirea me sunt, om-
Qui ubique seinper videt, el odit omne figmentum. nia vobis nota faciet Tychicus charissimus frater, et
Mamhumanus oculus falli potest, et ideo sic agite, fideih minhter, et constrvusin Domine. Securos illos
iit condilionis necessitatem, voluntaiem faciatis re- vult esse de se, ne vel a tristilia occupentur. Quem
dgionis, ut per vestra opera bona Domino gratise misi ad vos ad hoc ipsum ul cognoscal qum eirca vos
referantur, cum vos omnes viderint ex Chrisliamta- sunt, el eonsoleturcorda vestra, cum Onesimocharis-
tis tempore profecisse. Domino Christo servite. Ipsi simo, et fideli (ratre, qui est ex vobh, qui omnia qum
enim servit, qui propter ipsum homini servit. Qui hic aguntur nota factant vobis. Pro nobis. Salulat
enim injuriam facit, recipkt id quod inique gessit, vos Arhtarchus concapiivusmeus, et Marcus consobri-
etnon est personarum acceplioapud Deum. Sive ser- nus Barnabm de quo accepislh mandata. Qui meeutn
vus, qui dominum contempserit : sive dominus, qui B lenetur in vinculis, aut compatitur mihi charitatis af-
servum inique tractaverit, ut consoletur, sciens apud fectu. St venerit ad vos, excipile illum, et Jesus, qui
Deum multam non esse suam injuriam. dicitur justus. Qui sunt ex circumchione. Haecman-
CAP.iv, Domini quad juslum est et mquum, servk data ab eo acceperant. Hi soli tunt udjutores in regno
prmstgte.Patres vos debent magis senlire quam do- Dei, qui mihi [uerunl solatio. Hi solummodo mecum
minos:unde vulgo palreslamilias appellamini. Scien- sunt, sive hi seli ex cjrcurocisioneadjuiores in Novo
tes quoniam et vos Dominumhabelis in cmlo.Qualem Testamento, per quod intratur in regnuro, sicul Sa-
ergo vobis Dominum esse vnltis, tales estote circa tanas dicilur mors, quia causa est moi lis. Saluiat vos
conservos potius quani servos. Orationi instate, vi- Epaphras, qui ex vobisest, servusChrisli Jesu, semper
gilantes in eg. Negligens enim, et dormitans petitio, sollicilus pro vobis in orationibus. Ille vere servus
nec ab homine poterit aliquid impetrare. In gratia- Christi est, qui pro ejus corpore sollicitus invenilur.
rum actione, orantes simui. Pro omnibus quae vobis Vl stelh perfecti, et pteni in emni veluntate Dei. Ora-
sunt concessa, vel etiam in adversis, quae ipso dis- tionibus suis Deum poscit, ut perseverelis in volun-
pensante eveniunt. Non enim orando peieretur ab lateDei, et qui ccepit in vobis, ipse perficiat. Testi-
eo, nisi ab ipso tribui crederetur, ut ostium aperi- monium enim ilti perhibeo,quod habet multum labo-
retur sermoni, id est, ut initium fidei cordibus au- <G rem pro vobis, et pro hh qui sunl Laodicem, el qui
ditorum tribueretur. Et pro nobis, ut Deus aperiat Hkrapoli. Tales erant primi temporis discipuli, et
nobh ostium sermonte, ad loquendummysleriumChri- imitaiores Pauli et Christi. Salulat vos Lucas medi-
sti. Quod pro nobis oratis, vobis perficiet in dociri- cus charhsimus, el Demas. Salutate [ratres qui sunt
nam. Nam quomodo aperitur ostium verbi, nisi ctim Laodicem, et Nympham, et qum in domo ejus ett
sensus aperitur audienlis, ut credat, et inilio lldei ecclesiam. Et cum lecla (uerit apud vos Epittola,
facto, ea quae ad aedificandam salubrem doctrinam (acite ut et in Laodkensium ecclesialegatur, et ea
praedicantur et disputantur recipiat, ne per infide- qum Laodicensium est, vobh legaiur. Quia tales in
lilateiu corde clauso, ea quae dicuntur, improbet ac domo sua habebat, qualem Apostolus deflnivil eccle-
repellat? Propter quod eliam vinctus sum, ut manife- siam. Et dicite Archippo: Videminteteriumquod acce-
stem illud, ita ut oportet me loqui. Ul ipse det quid, pisti in Domino, ul illud impleas. Salutalio mea manu
quando, et cui rationaliter debeat praedicari, quia el Pauli. Diaconus fuisse intelligilur, non episcopus,
nobis ad aurem praedicantibus ille interim corde neque enira episcopus haberet necesse in ecclesia
operatur. ln sapientia ambulate ad eos qui fo- commoneri, ut suum servaret miiiisterium. Memeres
ris sunt, tempus redimentet. Quoniam dies mali estotevinculorummeorum. Sive orale ut reddar vobis,
sunt. De malo tempore bonum vestra faciet sapien- D sive mementote, quia veslri causa htec patior, et imi-
tia, vel etiam pro quiete vestra aliquid temporale, tamini exemplum meum. Graiia vobhcum. Amtn.
si necesse est, ut pereat, conterunite. Sermo vester Cum illis vere esl gratia, qui cum ea permanseriiit,
semper in gratia sale sit conditus. Sapientiaeralione, et eam se gratis accepisse fatentur.

AD TIMOTHEUM EPISTOLA PRIMA.

ARGUMENTUM.
Timotfieumtnstruif, ef docet de ordinatione epheopa-
lus, ei diaconii, et omnis ecclesiastkm disciplinw.
Scripta de urbi Roma. Timotheus eptscopus fuil
anciputus Pauli; hukper tUteras aucterilaiem dat
corrigendi oinnem ecclesiaslicam disciplinam, et
tpiscopos et diaeonos ordinandi; prwterea instruil
' lnm
quomodopseudoapottolhrespondeat, detrahen-
tibus Paulo, ralionem reddens quod non sit mirum,
si ipse ex pertecutoresalvatus sit, cum Chrhlut pec-
cateres venerit Uberare.Ad extremum aliler docen-
tes menet este vilandos ei cavendosomnibusmodis.
CAPUTPIIIMUM. Paulut apeslelus Chrisli. Proponit
et nominis auctoritatem et ortlinis. Secundumimpe-
rium Dei Salvatorte notlri, et Christi Jesu spei 110
661 IN EPISTOLAM1 AD TIMOTHEWMCOMMENTARIA. 662
strm. Non secundum meam praesumptionem.Simulet A I. fortavit in Christo Jesu Domino nostre. Cum esseiu
P-atris et Filii unum iroperium esse demonstrat. Tt- infirmus et inutilis. Quia fidelemme exhtimavil, po-
suoiheodilectofiiio in fide. Non in carne. Gralto, mt- nens in ministerio.Ad ponendum in ministerio. Qut
serkordia et pax a Dee Palre et Christo Jestt Domino prius (ui blasphemus,et persecuter, et contumeliosus,
noslre. Sicut rogavite, ul remaneres Ephesi, cumirem sed miserkordiam consecutussum. Juslus quidem in
in Macedoniam,ul denunliaresquibusdam,ne aliler do- primordio accusator est sui, ut cnm cceperit adversa-
terent. QHOSprsedixerat in Actibus, intraturos lupos rius, confundatur. Sed iste hoc verum tiixit, siciu
graves non parcenies gregi. Neque intenderenl fabu- legimus in Actibus. Quia ignorans feci. Levius pec-
tit. Quas de Genesi appellal, id est secundum legem, cant hjnorantes. /n incredutitdte.In qua natus fnerarh.
«inde a Doroino accusaulur, docentes dnclrinas ho- Superabundavitautem gralia Domininostri cum fide et
minum. £t genealogih interminalh, qumquwstiones dileciione.Tam abundans fuil gratia ejus, vel est, ut
prmstantmagisquammdificationemDei,qumestin fide. iniquitatiim mearum vinceret cumulum, quae mihi et
Generalionibus anliquorum, in quibus sibi summam fidemdonavit, et dilectionero, ut non necessitate, sed
scienliam vindicant, si ab iuilio generaliones enu- cbaritate servirem. Qum est in Christe Jtsu. Per
merent: tam deuleroseou contrarietas, quam gene- Christum qui mihi majora dimisit : nam non in na-
ralionum solliciludo superflua. Finh autem prmeepti]B tura. Et fideih sermo, et omni acceptionedignus: quia
est charitas de corde puro, et consckntia bona, et fide ChristusJesus venitin mundum.Quem omriescrediint,
non ficia. Charitas Dei et proximi, in qua lamen pen- et quem omniura conscientiaeverrim agnoscunt. Pec-
det lex et prophetae. Haecsi de corde puro sil, Deo catores salvos facere. Ergo et me salvavit inter caete-
est placi.a, elsi nihil aliud quamid quod diligendurn ros peccalores. Quorum primusego sum. SUmpro fui
esl diligalur. Conscienliam vero bonam subjunxit, poni solet. Sed ideomisericordiamconsecutussum, ut
propler spem : iile enim se ad id quod credit et dili- in me primum ostenderet Chrisius Jesus. SicritDavid
git, perventurumesse desperal, cui malaeconscientiae ait: Docebo iniquos vias tuas, et impii ad te coriver-
scrupulus inesl. Tertio : El fide, inquit, non ficla : si tentur: scilicet si mihi indulseris, docebo neminem
enim fidesnoslra mendaciocarueril, ut et non diliga- desperare debere. Omnem patieniiam. Quam etiam
rousquod non es diligendum, elrecte vivendo id spe- perseCutoribusnon solum indulget, sed etiam aposto-
remus, ut nullo modo spes nostra iallalur. Et eon- lalus confert honorem. Ad informationem eorumqui
scientia, inquit, buna. Conscientia pura leslirooniura1 credituri sunt illi in vitammlernam.Ut nemo desperet.
perbibeal charitali, et fide non ficla. A quibus ab- Regi autem saculorum immortali, invteibili soli Deo.
trranles quidam. Est enira fides ficta, quae in verbis'< Qui mihi veniam tribuit non merenii. Honor et glo-
eslsolis, vel haereticorum,qui in Ecclesia inlrare vi- » tk, in smculasmculorum.Amen.Rex parvi femporis,
dentur, vel ficlorum catholicorum. Conversisunt in1 et mortalis, ac visibilis et capax, consortes honorem
vaniloquium,volentesesse legh doclores. In vanilo- el gloriam habet temporalem, non aelernani. Hoc
quium fabularum saecularium.Nonintelligentesneque '
prmceptum.Doctrinam hanc. Hucusquede slatu suo:
qum loquuntur, neque de quibus affirmanl. Grandis1 rnodo dat auciorilatero docendi. Commendotibi, fili
slultilia est, non intellecta de ruagis non inlelleclis'• Timothee,secundumprmcedentesin te prophetias. Quia
velle affirmare. Scimus autem quia bona est lex. Con- etiam anle hoc habebas hane gratiam. Ut milites in
ira Manicbaeosad Romanosait: Lex quidem sancta,> illis bonam militiam. Bona militin est, in qua conlra
et mandalum sancluin. Lex ut a Deo data pro homi- diabolum et vitia diroicalur, et Dei voluutati paretur.
num qualilaie. Si quis ea legilimeutatur: scienteshoc. Habensfidemet bonamconscknliam.Fidem perfectam
Si quis scit, quibus, quare, et quandiu habenda sit' in Christo, et honam conscientiamin conversatione,
data spiritaliter. Quiajuslo lex non est posita, sed in- sive doctrina. Quam quidam repellentes circa fidem
justis, et non subditis. Si ergo ita esl, Clirislianis noni naufragaverunl: ex quibusest Hyminmusei Alexander.
est opus, quia juslificati sunt per Christum, et quii Non integram eam tenentes, jam viliis implicati, fi-
didicerunt occasionescavere peccatorura. Nara quare' dem et vitam maculantes. Quos tradidi Satanm, ul di-
dicalur his: Non occides : quoniam nec irasci jussii *»scanl non blasphemare.Ut ex praesenlicorreptione di-
sunt, nisi ut eara spiritaliler impleant ? Impiis et pec- scant futurura judicium non negare. Ad emendandum
caloribus, sceleralh el contaminalh, patrkidh et ma- traditi sunt, non ad perdendum, et ut exemplo eorum
tricidte, homkidh, fornicariis, masculorumcencubilo- alii lerrerentur.
ribus, plagiarih, mendacibus,perjurh. Illis umnibusi CAP.II. Obsecroigitur primo emniumfieri obseera-
dala esl, ul ab istis criminibus revoceniur. Et si quidI fiones, eraiiones, poslulationes. Obsecralio firmior
aliud sanm doctrinm adversatur, quw est secundum i oratione est. Item aliter: Obseerationesfiunt pro pec-
Evangeliumglorimbeali Dei quod creditum est mihi, catis praeleritis, vel praesentibus: orationes pro adi-
Sunt enim multaeinsanae doctrinae, quae homines fa- piscendisquaesperamus : postulationes,eum pro aliis
ciunl insanire. Conlra illa lex esl, quaecontraria sunll intervenimus : gratiarum actiones, eum ea quaepo-
evangelicispraeceptis : ergo quid quaerunt ibi ul no- scimus, impetramus ; vel certe, eum pro immensis
vum , quod eliam in lege habent? Simiil e legemi Dei beneficiis gralias laudesque referimus. Gratiarum
Evangeliis concordare deraonstral. Gratiasago ei. NeI actiones.Gratias agamus ei qui nos dignos fecit etiam
dicerent, Quis est ille, cui credilum est? Qjuime con- pro aliis iropetrare. Pro omnibus hominibus. Etiam
065 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 664
pro perseculoribus orarc. Pro regibus et omnibusqui.A discat cum omni subjeetione. Discat quidem, sed cum
in sublimitate sunt, ut quietam et tranquillam vitam omni liumilitate atque siientio. Docereaulem mulieri
agamus in omni pktate el caslitale. Ut cognoscant non permitto. Virum non debet docere. Caeterumipsc
Deum, sive, ut subjectas habeant gentes : in iltorum dixit, juniores feminas doceri a senioribus debere;
enim pace quies noslra consistit: si enim Christiani sed et filium virum, vel fratrem potest monere pri-
sunt, cessabit persecutionis impetus. Hoc enim bonum vatim. Neque dominari in virum. Magisterium usur-
est et acceptumcoramSalvalore nostro Deo. Ut el vos, pando, vel marito se prseferendo. Sed essein silentio.
sicul ille, omnes homines salvari cupialis. Quiomnes Ne in ecclesia loquantur. Adamenim primus formatus
homines. Hinc probatur Deum nemini vim inferre ut est, deinde Eva. Reddit causas cur velit eas esse sub-
pereat; sed qui perit suo merito perit; et qui salvan- jectas: scilicet, quia et posteriores sunt in ordine, et
tur, Dei gratia et miseralione salvantur. Nam juxla priores in culpa. Et Adam non esl seductus. A ser-
flguram synecdochen hic, omnes, a parfe totum de- penle. Mulier aulem seducta in prmvaricalione fuii.
bemus accipere. Vult salvos fieri. Sedquare non om- Mandati praevaricatione; sed non ideo desperet mu-
nes salventur ? Quia justus est et misericors Deus: lier, quia per baptismum et ipsa salvabitur. Salvabi-
quod raulli damnantur, pereuntium est meritum, lur autem per filiorum generalknem. Non Eva, scd
quod multi salvantur, salvantis est donum. Ut enim B mulier: quia Eva ad exemplum adducta est, non de
reus damnetur, inculpabilis est Dei justitia; ut reus ipsa proprie dicebatur, per filiorum generationem,
justificetur, ineffabilis Dei est gralia : muliis enim nutriendo, et non necando, nec aborliendo. Si per-
beneficiis obdurantur. Et ad agnitionem veritatis ve- manserit. Sicut superius de plurali nuroero ad singu-
nire. Constai Deum omnia bona velle ; sed homines larem transiit: ita et hic redit ad pluralem. Caeterum
suo vitio praecipitantur in malis. Unus enim Deus. quomodo justitia justi super ipsum erit, et quomodo
Pater, et Filius, et Spiritus sanctus omnium ho- Noe, Job el Daniel filios suos et filias minime libe-
minum Deus est : el ideo cupit omnes salvari, rabunt, si per filios Eva salvabitur ? sed omnes mu-
quos fecit. Quicunque autem salvantur, ipsius do- lieres sic salvabunlur, si in bonis operibus cum fide,
no salvantur. Sufficiat nobis, quia non est ini- caslitate, et Deo placita dileclione permanserint in
quitas apud Deum, et quia inscrutabilia sunt judicia flde Christi. Et dilectione. Dei et proximi. Et sancti-
ejus. Unus et medialor Dei et hominum. Sicut unus ficatione. Mentiset corporis. Sanctificate vos per tri-
Deus, ita et unus mediator, hoc est, nullus talis duum, elne accesseritis ad mulierem. Ergo castitas
mediator, nequeMoyses, neque aliquis prophelarura. sanctificatio dicitur. Cum sobrktate. Quia sine sobrie-
Homo Christus Jesus. Contra Manichreos, quiade tra- tate difficilecustoditur.
ditore erat dicturus, ideo hominem tanlummodo no-' C CAP.III. Fidelh sermo. Si quis episcopatumdeside-
minavit. Qui dedit redemptknem semelipsumpro om- rat. De hoc dicit qui ordinandus est, qualis eligi de-
nibus. Pro omnibus quidem effusus est sanguis Cliri- beat: primum laicos instituit utriusque sexus, quia
stt, sed credenlibus prodest: incredulis vero eritin et de ipsis in sacerdotium eliguntur. Bonumepus de-
condemnationem : sicut alibi ipse dicit, Aliis sumus siderat. Opus dixit, non bonorem. Oportet ergo epi-
odor vitaein vitam: aliis odor mortis in mortero. Cu- scopum irreprehensibilem esse. Sicut ad Titum dixit
jus testimoniumtemporibussuh confirmalumest. Quia sine crimine, generaliler primo, postea specialiter
et prophetae suis temporibus testimonio fuerunt. No- membra ipsa distinguuntur. Unius uxoris virum. Vi-
vissime misit eis Filium suum. /« quo posilus sum ego gilantero, si illi ne hoc licei, quod vel laico licet,
prmdkalor el aposlolus. ln testimonium, quia Jesus quid de caeteris sentienduro est ? Sebrium. Ab omni
esl Filius Dei. Veritatem dko, non mentior, doctor ebrietate. Prudentem, ernalum, hospitalem. Omnibus
genliumtn fide el veritate; voloergo viros orare in omni spiritalibus ornamentis. Dectorem.Ut tam verbo do-
loco. Ut magi&lergentium dat legem orandi: nunquam ceat quam exeraplo. Si omnes debent scire quoroodo
de oratione statuissel, nisi aliqua huic quaestio a Ju- unicuique respondeant, quanto magis sacerdos, de
daeismoveri ccepta esset volentibus in templo solum- cujus ore legem exquirent, quia angelus Dominiom-
modo, quod erat Hierosolymis, adorare. Levanles. D nipotentis est ? Nen vinotentum,Ut fiducialiter possit
Testalio innocenliae est manuum oratio. Puras ma- sobrietatem docere. Non percusserem,sed modestum;
nus. A caede et sanguine, omni opere malo. Sine ira non litigiosum. Sive ne petulans sit incedendo, sive
et disceptalione. Non solum opere. Stmiliter et mu- ne exemplo suo conscientias feriat infirmorum. iVon
lieres. In omnibus quaede viris dixit. /n habitu orna- cupidum. Cupiditas enim provocat ad lites et jurgia.
to, cumverecundiaet sobrietate. Haecsunt ornamenta Sum domui bene prmpositum; filiot habentemsubditos
feminae Christianae. Ornanles se non intortis crinibus. cum omni castilate.lpse exposuit in sequentibus. Hoc
Non debet occasionem prsestare concupiscenliae.Auf est, si filios in caslitate et humilitate nutrivit, ul in
auro, aut margaritis. Quae terrae sunt ornamenta, cu- hoc ejus diligentia comprobetur : si enim paucos fi-
jus homo est deus. Vet veste pretiosa. Ut qua ne unus os suos erudire nescivit, quomodo lantos fllios Dei,
quidem calefiat, unde possunt ejusdem naturae vestiri hoc est omnem populum gubernabit, cujus mores
quamplurimi. Sed quod decet mulieres, promitlenles secundum nuroerum diversi sunt ? St quis autem do-
vietatem per opera bona. Isla ergo sunt non promil- mui sumprmessenescit,quomodoEcclesiwDei diligen
tentium, sed negantium castitatem. Mulier in silentio tiam habebit ? Ne eos sic negligenter admoneat. Cac-
663 IN EPISTOLAM I AD TIMOTHEUMCOMMENTARIA. C6G
terum si bcne nutriti insoleverint, culpa non crit A 1 scetur ex te sanclum vocabilur Filius Dci. Apparuit
Patris. A'onneoplujittm.Nuper renatum. Ne in super- angelis. Quando multiludo angelorum dicebant: Glo-
bia elatus. Quia cito potest per ignorantiam exallari, ria in excelsis Deo, et quando ei in eremo ministra-
et putare se non tam olficium humilitatis quam ad- bant. Prmdicatumest gentibus.Sicul ait Simeon : Lu-
ministrationemsaeculi suscepissc: et quia illi in fonte menadrevelationemgentium. Crediiumestinmundo.
dimissa sunt peccata, et recens assumitur, elatio ei Ab ulroque populo. Assumptumest in gloria. Viden-
inde nascatur. In judicium incidal diaboli. Qui per libus apostolis assumptus cst in ccelum.
superbiam dejectus est. Oportet autem illum et lesti- CAP.IV. Spiritus aulem dkit, quia in novissimhlem-
moniumhaberebonum. Sine offensione cstole Judacis poribus discedentquidam a fide, allendenles spirilibut
elGraecis et Ecclesiis Dei. Omnes enim norunt natu- errorit. Hacc dicit Spirilus sanctus, more prophela-
raliter damnare vitia, et laudare virtutes. Ab his qui rum. Et doctrinit dmmoniorum.Omnis haereticado-
foris sunt, ul non in opprobrium incidant. Foris Ec- ctrina daemoniorum arte composita est. /n hypocrisi
ciesiam. Ef taqueum diaboli. Ne per illum diabotus toquentiummendacium,et cauleriatamhabentiumsuam
multos itlaqueet, qui poterant fieri Christiani. Diaco- conscientiam.ln hypocrisi loquuntur, qui cum forni-
nes. Quaeriturcur de presbyteris nullam feccrit men- cari non timeant, taro casti volunt videri, ut etiam
lionem : sed in episcopis etiam presbyteros compre- B 1 nuptias damnent, et tam abstinentes, ut crealuram
hendil, qnia secundus, et pene unus est gradus, sicut Dei parce manducantem judicent, cura ipsi comcssa-
muliis Scripturarum testimoniis comprobatur. S/mi- tionibus vacent. Paulus vero ila castitalem et absli-
liter pudicos, continenles. Irreprehensibiles. A'on bi- nentiam praedical, ut nec naturam, nec crealuram
lingues. Ne et maledicant: hoc est enim unius linguae damnet: ad illud hortalur fortiores, istud concedit
officiumduplicare. Vel, aliud corde, aliud ore profe- infirmis. Illi enim hoc non amore castitatis et abs-
rentes. Non multovino deditos. Concessitpro necessi- tinenliae, sed ad obumbrandam cjus praedicationem
tate parum, quia multum denegavit. Non tttrpe lucrum faciebant, justiores et sanctiores videri volentes,
tectanles. Turpe lucrum, de ccelestibus sacramentis quam ille qui propler lilios licitas nuptias concede-
terrenas opes conquirere. Habentes mysteriumfidei in bat, ne fornicalionis crimen incurrerent. llli porro
consckntia pura. Mysterium fidei est, qtiod passio caslitatera fingcntes, conlra eam faciebant. Prohiben-
Chrisli remedium est salutis humanae.Si ergo hoc in- litim nubere : abstinere a cibis, quos Detts creavit ad
telligit pnre, el non confunditur de humiliiaiibus percipkndum cum graiiarum aclione fidelibus, et his
Cbristi. Sive ut propter boc solum, quod debet prae- qui cognoverunt veritatem: quia omnis crealura Dei
dicari, ne existimet quaestum esse pietatem. Et hi bona est, el nihil rejiciendum quod cum graliarum
autemprobenturprimum, el sic ministrenl. Non solura C ' actione percipitur. Sanctificatur enim per verbumDei
episcopus, sed et bi. Nultum crimen habentes.Crimen et orationem. Si ad proprietalem sermonis attendas,
dixit esse, si aliquid de his virtutibus minus sacerdos monstruosa nescio quac praedicatio prsedicabitur, ut
vet Ievita habeat Cbristi : vel cerle de capitalibus tam nubere quam abstinere prohibeanl ista dicentes
peccatis. Notandum, quia non dixii, nullum peccatum quae sequuntur. Hmc proponensfralribus, bonus eris
babentes. Mulieretsimiliter pudicas, non delrahentes, minhter Chrhti Jesu. Libram in omnibus lencns, et
oobrias.Similiter ut diacones eligi jubet. Unde mani- omnia rationabililer el moderate dispensans. Enutru
fcstum est quod de illis dicit quas in Oriente diaco- lus verbis fidei, el bonmdoclrinm quam assecutus es.
nissas appellant. Fideles in omnibus. In nullo dubi- Quia ab infanlia sacris litteris, hoc est, Iegis, fuerat
tantes. Diaconessinl unius uxorh viri.Non ut, sinon eruditus. Ineptas aulem et anites fabulas devita. Non
habuerint, ducant: sed ne duas babuerint: si eniin aptas religioni vel fideL Exerce teipsumad pietatem.
digniorefn uxor facit, quare non et digaroi ordinen- Pietas est eliam cum tua tribulatione alii subvenire,
tur? Qui filih suis bene prmsunl, et suh domibus.Re- sicut vidua Sareptana fecit Eliae. JVam cerporalh
petit quod minus dixerat. Qui enim bene minhtrave- exeratalio. Escarum, balnearum et talium caetero-
tint, gradum sibi bonumacquirenl. Sunt enim gradus rum, vcl labor corporis. Ad modicumutilis. Modicum
minores. Bonum hic pro grandi posuit. Et multam tempus. Pielas autem ad omnia utilh est, promissio-
fiduciamin fidequmest in Chrhto Jesu. Et apud Deum nem habens vitw, qum nunc est, el fulurm. Pietas et
petendi.et apud homines docendi. Hmctibi scribo, fili ad praesens teropus, et ad fulurum ulilis. Ipsa vidua
Timothee,sperans me venire ad le cito. Et plenius lei et ad praesens pasta est, et merces ejus manet in
instruere. Si autem tardavero, ut scias quomodoopor- ccelo. Fidelis serme, el omni acceptionedignus. Verus
leut le in domoDei conversari.Ut auctoritalem habeas apud omnium conscienlias, et cui nemo resistit. In
omnia pro me probe ordinare. Qum est Ecclesia Dei hoc enim laboramuset maledkimur. Cum enim cer-
vivi, columnaet firmamenlumverilaih. In qua sola tum sit apud omnes, nihil nos dignum odio perpe-
nuncverilas stal firmata, et quaesola totum aadificium trasse, quid aliud sequitur, quam quod propter vi-
sustinel veritaiis. Et manifeslemagnum esl pielatis sa- tam dissimilem blasphemamur? Quia speravimusin
cramentum.Incarnatio Christi, per quam pietas est in Deum vivum.Et sperando juslitiam custodimus. Qui
omnibus facta. Quod manifestatumest in carne. Quan- est Salvator omnium hontinum.ln praesenti. Maxime
do Verbum caro factum est. Juslificatum est in spiri- fidelium. Quibus salutem largietur aeternaiii. Venite,
fu. Spiritus Dei veniet super le : proplerea quod na- benedicti. Quia novit Domtnus qui sunt ejus. Prm-
667 PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 6U8
cipt hmc, et doce. Praecipe, ut faciant, el doce quo- A quidquid roodum naturae excedit. Si quh autem suo-
modovel quare fiant, hoc est, pro praemiovitaeaeter- rum, et maxime demesikorum curam nen habet, fidem
nae. Nemo qdolescentiamtuam conlemnat. Sic age, ut negavit. Si quis viduas abjicit, aut pupillos, vel pau-
admiraiioni poiius quaro conlemptui habearis. Sed peres, et maxime parenles. Infideli deterior est. Quia
exsmplum este fidelium. Parum est infidelibus exera- etiam iiii habent erga proximos pietatem. Si qua vi-
plo esse, apud quos qui crimina graviora non facit, dua (ilios orpttanos dereliquit, et est infideli dete-
magnus babetur. Sed hoc magnum est, ut lalem se rior. Notandum esse quosdara Christianos deteriores
exhibeat, per quem etiam perfecti proflcianl. ln ver- infidelibus. Vidua eligatur. Quas diaconissas appel-
be, ih conversatione, in charitale. Jd est doctrina. lat, tales voluit etigi, quaeomnibus essent exemplo.
Vuli ergo fldelibus verbi praebere exemplum. SimUl Non minus sexaginta annorum. De plurihus viduis.
iit nihil aliud toquamur quam Dei verbum : quod Qui fuerit unius viri uxor, in operibus bonh teslimo-
maxihie licet ad oinnes, sed maxime ad sacerdotes nium habens. Si ex tempore viduitatis suae isla om-
et religiosos perlinet in fide catholica. In castitate. nia custodivit. Si filios educavit. Si natos educavit, et
Cujiis insignia parvitate habitus praelerunlur. Dum aborsum non accipiendo, aut jam naturii non occidit.
venie, ailende leciioni. Sollicilus sis intelligere qurjo Si hospitio recepit, si sanctorum pedes lavit. Si non
legis; hoc attende, et fac quod legis. Exhortationi, B solum hospilio recepit, sed eliam propriis manibus
doclrinm. Exhortare, ut flai: doce quomodo intelli- lavit pedes, quod deliciosae vix faciunt. Si tribula-
ganlur obscura, vel quoraodo possint fieri quaelegun- tionem patkntibus subminhlravit. In carcere positis
tur. Noli negligeregroiiam qumin te est, quw dala est vel aogroiis. Si omne opus benum subsecutaest. Bre-
tibi. Negligii gratiam, qui acceptum lalenltim non viler conclusit. Adolescentioresauiem viduas devita.
exercel. Per prophetiam cum impositione manuum Devita ordinare, ne malura pro bono fiat exemplum.
"presbyierii.Prophetiae habebat gratiaui vel docirinae Vel nou eligas ad ministerium : vel certe familiari-
ciini ordinalione episcopatus: sive cum ordinatione tatem fuge. Cum enim luxuriatm fuerint, in Christe
acceperat gratiam, vel docendi, vel intelligendi. nubere volunl. Per incontinentiam: vel certe cum cce-
Hmc niediiare. Omneroenim profectum generat jugis perint inhonorari, dicentes se nuberevelle laniuin
medilatio. /x liis esto. Non enirn omnis qui mcdita- in Domino. Habentes damnationem: quia primam fi-
tur, in ipsis est quae meditalur. Ut profectus tuus dem irrilam fecerunt. Quia fecerunt sibi illicitum
mahifetiut sil omnibus. Tunc inanifestus erit profe- quod licebat, vovendo castitatero. Haec vero rcguia
ctiis, si in meditalione sis semper alteulus. Attende noii soluro in viduis, sed etiam in virginibus conti-
libi ei dbctrinm. Primo iibi, deinde doctriuae: utro- nentibusque servanda est. Simul autem et otiosmdi-
bique soilicitus, ut et ie vita salves, et illos doctrina C scunl circuire domos, Nulla cura domus occupatae,
exemplo firmata. lnsla in illis: hoc enim fackns et le nec mariti potestate ligatae, neque divino timore re-
ipsum salvum facks, et qui te audiunt. Quos doces. teniae. iVousolum otiosm, sed et verbosm, et curiosm,
CAP. v. Seniorem ne increpaverte, sed obsecra ut loquentesquw non oporiet. Voluntatem suam excusare
patrem. Ne indigne ferens junioris increpalionem, cupientes, inalum aliis praebenl exemplum. Volo er-
exasperatus non proflciat: sed ut suo quasi exemplo go. Concedo antequam promittant, quod non habent
destruat juniores. Juvenes w. fratres. Fratres liberius implere. Juniores nubere. Taies quales supra dixit.
commonentur, ut coaevi, similiter et sorores. Anusut Filios procreare, malresque [amilias esse. Non occi-
matres. Cum reverentia. Juvenculasul sorores, in omhi dere, quia quae de adulterio suscipiunt, frequenter
castitate. Et memis et corporis. Viduashonora, qum occidunt. Nultam occasionemdare adversario male-
vere vidumsunt. Honorandae sunt, necessaria mini- dicli gratia. Vcl non per illas religio blaspbemetur,
slrando, vcl solatia praebendo. Si qua aulem vidua si incpntinentes sint. Jam enim qumdam. Reddit cau-
filios aut nepotes habet. Verasviduas deflnivit ab om- sas quare eas velle nubere praedixerit, ne euro hoc
nibus desolatas, et universis curis exutas. Discat pri- optare putares. Conversmsunt retrorsum post Sata-
mum domumsuam regere,et mutuamvicemreddere pa- nam. Vel fidem Dei denegantes, vel etiam fornican-
tentibus: hoc enim acceptum est coram Deo. Tandiu D les. Si quis fidelh habeat viduas, subminhlret illis, ut
regat domum, quandiu edocet fllios parvulos aut non gravelur Ecclesia. In domo sua, vel parentibus
nepoles, iil quod a parenlihus accepit, filiis reddal: pauperibus. Ut hh qum vere vidumsunt tufficiat. Quae
iia lamen, ut non ex hoc excusationein avaritia? sunt ab hominibus desolatae. Qui bene prmsunt pres-
sludeat, sed sufficientiam tantura sibi el liberis ser- byteri. Qui implent ofGciurosuum. Duplici honere di-
vet, nec eis ipsa occasionem det in saccuio luxu- gni habeantur. Ut officii et laboris in verbo. Maxime
riandi. Qumautem vere vidua est et desolata, sperat in qui taboranl in verbo, et docent in doctrina. Non dixit,
Domino. Tales sunt honorandae. Ei instai obsecratio- maxime qui habent verhum, sed qui laborant. Nam
nibus et eraliehibus nocte et die. Sicut Anna filia omnes habenles dari jussit, hoc est, docibiles. Dkit
Phanuelis. Nam qum in delicihest vivens,mortua est. enim Scriptura: Nen infrenabis os bovi trituranti; et:
Et hoc prmcipe, u't irreprehensibiles sint. Hic nostri Dignus est operarius mereede tua. Vult illis praestari
temporis viduas tangit, quae cum hominem suae na- carnalia, a quibus accipiunl spiritalia : quia occu-
turae qualicunque panno non vestiant, parietes pre- pati in doctrina, necessaria sibi providere nc-npos-
tiosis marmorum crustis exornant. Deliciae sunt, sunt. Adversus pretbyterum accusalionem neli reci-
669 IN EPISTOLAM I AD TlMtjtHEUM COMMENTARIA. 670
pere, nisi sub duobus et tribus testibus. Injustum cst A j contra per religionem iri deteriiis defecisse. Qut au-
adversus quems/is absentem accusationem recipere, lem fideleshabent dominos, non centemnant, quia fra-
cum hoc nec saeculariajudicia faciant: quanlo magis tres sunt, Ne silii aequalitatem vindicent. Sed magii
de Dominisacerdote? Peccantescoram omnibusargue. serviant, quia fidelessunl, et dilecti, qui beneficiiDei
Si illis probatum fuerit, ut aut ipse qui plectilur, participes sunt. Si serviebaritinfldelibiistimore odio-
corrigatur experimento, aut alii terreantur exemplo. so, quanlo magis debent servire fldelibds per chari-
Vt cmleri timorem kdbeant.Videntes le nee presby- tatem quorum participes esse meruerunt? Hmc doce,
tero pepercisse peccanli. Testor coram Deo et Chrhlo et exhortare. Haecomnia, quaedixi, doce debere fie-
Jesvi. Obtestaturillum divina et coelesti obtestatione, ri: et cxbortare, praemiumostendendo. Si quis aliter
ut nulla res ei praejudicetad isla servanda. Et electis docel, et non acquiescitsanis sermonibusDomininostri
angelis, ul hwc cusiodidssine prwjudieio. Qui sacris Jesu Christi. Domini, qui per me loquitur, Christi.
assistu.t altaribus, vel qui suara dignitatem serva- Et qum secundum pielatem esl doctrinm. Novi Tesla-
runt. Nihil [acient in aliam parlem declinando. Neque menti: Veteris enim severa polius quatn pia doclrina.
in dextra, neque in sinistra. Manus ciio neminiim- Superbus est, nlhil sciehs, sed tanguenscirca qumstio-
posuerts. Nonesl enim ieve peccatum mittere mar- nes. Super homines se extolleris , nihil sciens, cum
garitas ante porcos, et dare sanclum canibus, et or- B ] non est desursum illa sapientia. Et pugnas verborum,
dinationem ctericatus nequaquam sanctis et iu lege ex quibus oriuniur invidim. Reliclo sensii veritatis,
Dei doctissifflis, sed asseclis suis tribuere, et viliurh ambiguitatibus verborum captantur. Cbtitentiones,
officiorum ministris, quodque his dedecorosius est, btasphemim.Quce generant lites. Sutpicibnes malm.
muliercularum precibus. In quo consideranda lo- Sive suspieantur haeresirride allerutro, sive audien-
quentis in se Chrisii Aposloli sapientia, qui ut ordi- tes putant deftcere veritatem. Conftictatianes homi-
nalionis periculum dcmonstrarel, junxit tormenta num mente corruptorum, et qui a verliaie privali sunt.
peccantium. Neque communicaveris,inquit, peccaiis Ab integritate Evangelii vel naturae. Existimamium
alienh. Sicut ergo in ordiivalionibus malorum parti- qumstumesse pietaiem. Qui putant propter quaestum
ceps est peccaiorum, qui lales constiluit, sic in or- suum venisse Novuratesiamentum. St autem qumslus
dinatione sanctorum particeps est eorum justiliaequi magnus. Multum acquirit, qui habet pielatem cum
bonoselegit. Nequecoromunicaveris peccatisalienis; sufficieritia: non avaritire, sed nalurae. Pietas cum
communicaridicit peccatis ejns qui rion probatus or- suffictentia.Pietas esl cuttura Dei, sic impietas est
dinatur. Teipsnmcastum custodi. Ut possis alios au- contemptus. Nihil enimintulimus in mundum; haud
deitier arguere. Noti adhuc aqunm bibere, sed vino dubium quia nec auferre quid possumus.Nudi nali su-
modicoutere, propter slomachum luum, et frequenies'G mus, nudi eliam moriluri; quidquid bic inventum ,
tuat infirmiiates. Dat ei conrilitim Ut plus aliorum hic relinquetur, non est noslrum, tanquam peregrinf.
profectum quam suam abstinentiam chret. Poterat Ergo sufficienlia coutenli, illas divitias acquiramus
enim verbum impedire iniirmiias. Quorumdamhomi- quas nobiscum ad palriam perferamus. Habentesau-
nitm peccata manifesla sunt. Sive duni deteguntur, lem alimenla, et quibus tegamur, hh contentitumtis.
excomniunicantur; sive iltim plagis priesentibus prae- Quod superius dixerai sufficienliam , quidquid his
damnantur, quod in fuluro judicio accipiendum est. amplius est, divitiaesunt. Nam qui voluntditiittt fieri.
Prmcedentia ad judicium. Pcccala sunt quae anle hic Qui sunl diviles, bene utaniur divitiis : nara qui vo-
uuusquisque commisit, verbi gratia, si qui a vobis lunt diviies fieri, siue tenlatione non sunt: quia
facultate privati etiam post obitum nostrum affligan- quod illis creseit, utique aliis mintiitur. lnciduht in
tur inopia. Quosdamautem et subsequuntur. Simititer teniationem.Occasio ergo tentationis, et laqueus dia-
et facla bona manifestasunt. Piaecedentia ad judicium boli est, habere divitias, quas nec parentes sui ha-
peccaia sunt, dum omuibus nota sunt. Quosdam au- buerunt: cum utique quibus parentes dimiserunt, in
lem et subsequuntur, dutn postea in judicio compro- bonis debeant operibus dispensari. Et laqueum dia-
bantur. Itero aliter : Prrecedunt nos in judicium illa boli, et desideria multa, el inutilia. Nunquam enim
peccata quaeanle hic unusquisque commiserit: sub- D • diviliarum desideria satiantur: quia semper egens,
sequuntur illa quibus nos causas dedimus; sed post dum quidquid viderit, ctipil. Ef nociva. Nou solum
nostrum iransitum consummanlur : ergo subsequun- inutilia. Qum mergunt hominesin interitum et perdi-
lur nos hujusmodi pcccata. Si (verbi gratia) alieujus tionem. Dum ambitione bonorum tumentes, usque ad
iuopiaecausas attulimus, et fame atque egestate post ccelum elevali usque ad inferos demergunlur: sive
obilum nostrum sonsumitur. Sive in futurum judi- desideranles alienas opes, ut adusque homicidii per-
ciuro judicentur: quia diu latere non possunt. Nihil veniunl factiones. Radix enim emnium malorum esl
occultum , quod non reveletur. Etiam quae laient ad cupiditas. Quia aut fons est omnium cririiinum aut
lempus, non possunl in judicio occultari. Ef qum adjumentum. Quam quidam appelentet erraverunt a
aUier se habent, abttondi non pottunt. A manifestis, fide. Recesserunt a flde promissorum Dei. Et in-
sheabonis. teruerunt se doloribusmulth. Quanto plus habuerit,
CAP.VI. Quicunquttunl tub jugo servi dominossuos tanto majores sollicitudinumsuslinet cruciatus. Unde
omni honore dignos arbitrentur. Etiam infideles. Ne et Doruinus divitiarum aerumnisverbum asseruit, et
nomen Domini tt doctrina blatphemetur. Ne videaris circum reliqua concupiscentiis suffocari : denique
671 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 672
lion dominantur divitiis, scd serviunt: ita ut dica- A nam et solum tanto amplius videmus, quanto purior
tur, quantarum diviliarum est horoo ille 1 qtiasi di- fuerit acies oculorum. Divitibus hujus swculi. Sunt
cas mancipium divitiarum. Tu autem, o homo Dei. enim et aiterius saeculi diviles, qui emunt sibi au-
Non divitiarum homo, sed homo Dei, cujus omnia rum ignitum a Domino. Prmcipe. Non aduleris. Non
sunt, et uni Deo mancipatus. Hmc (uge. Quae snnt sublime sapere. Imprirais primum corum tergi mor-
causa perfidiae et dolorum. Sectare rero justitiam, bum. Difficilhme enim divitem invenies non super-
vel parentes agnoscat, et qui
pietatem, fidem, charitalem, patkntiam, mansuelu- bum, qui paupercs
dinem. In liis.divitiis cupio te esse locupletem. Certa non graviter ferat minime sibi ab inferiore dclalum
bonum cerlamen fidei. Bonura certamen est, non pro honorem. Neque sperare. Non sperando vilescunt:
possessione, sed pro fide certare. Apprehendevitam cum vilucrint, erogantur, /n incerto divitiarum. De
mlernam. Sicut de se dicit: Si quomodo comprehen- quibus incerlus es, utrum illaetibi, an lu illis subtra-
dam, in quo comprehensus sum. In qua vocatus es, haris celerius : multis enim cum vila sublataesunt:
Rcnuntiando saeculoet pompis ejus. Et confessusbo- alii propriis eas alienari oculis praeviderunt; non-
nam confessionem.In baptismo. Coram tnullis tesli- nulli inviti eas extraneis reliquerunt. Sed in Deo vi-
bus. Coram sacerdotibus et ministris, atque virlu- vo, qui prmstal nobh omnia. Cujus sunl omnia. Abun-
tibus ccelestibus ac divinis. Pracipio tibi coram Deo. B de. Qui ideo abunde praesiat, ut utamur, etiam aliis
Praecipit potestate patris et auctoritate magistri. Qui largicntes : non ut grandi labore deslruentes horrea
vivificat. Cujus potentia et jussu etiam arida revire- majora faciamus. Ad fruendum. Non ad reponendum,
scunl. Omnia. Quaevivunt. Ef Christo Jesu, qui testi- et super eis incubandum. Bene agere : divites fieri in
monium reddidit sub Ponlio Pitato bonam confessio. operibus bonis. Non in auro et argento. Facile tri-
nem. Amodo videbitis Filium hominis sedeulem a buere. Qui facile tribuit, cito dives esse cessabit.
dextris virtutis Dei. Vl serves mandalum sine macula. Communkare. Rem propriam communem facere : vel
Sicul ille servavit usque in flnem. Irreprehensibilis. hic dare, el in fulurum reciperc. Thesaurizare sibi
Maculat enim, et compreliendi facit, qui se pec- fundamentum bonum in futurum. Vende omnia, da
calis capitalihus inquinat. Vsque tn adventum Domini pauperibus, et habebis thesaurum in ccelo, et veni,
nostri Jesu Ghrhii. Qui enim perseveraverijt usqne in sequere me : hoc perfectionis est fundamentum. Ut
finem, hic salvus erit. Quemsuh temporibus ostendet appreltendanl veram vitam. Haec enim non est vera,
bealus, et solus polehsRex regum et Dominus dominan- quia in suo non permanet slatu : vanitas enim omnia
littm. Quando voluerit, ostendet, qui hoc solus po- sub sole. 0 Timothee, deposilum cuslodi. Commen-
tens est facere. Qui solus habet immortalitalem.llle dalum a nobis serva mandalum : sive fidei custodi
solus proprie habet qui angelis et hominibus dedit J dcpositum. Devita profanas vocum novitates. Quas a
habere. Nos autem nec soli, nec ex nobis habemus, me non audisti, nec ab angelo si dicatur, libenler
ut ille. Idem solus habet incommutabilitalem, quia admittas. Et oppositknes. Opponentes quaesliones
solus veram habet aelerniiatem : nam anima immor- dialecticae artis, et infinitaro rerum scienliam polli-
talis quidem est, sed mutabilis : in Deo vero nulla centes. Falsi nominis sckntim, quam quidam promit-
mutabilitas. Et lucem habilat inaccessibilem. Omni tentes circa fidem exciderunt. Haereticorum , qui ma-
creaturae. Nemo enim novit Patrem, nisi Filius. jorem, sicut serpensEvae, scientiam prominens.a
Quem vidit nullus hominum: sed nec videre polest: fidei veritate ceciderunt. Gralia tecum. Amen. Per-
cui esf honor, et imperium sempilermm. Amen. Ne- maneat in reternum.
nio vidil quantum esl, sed unusquisque pro merilo;

EPISTOLA AD TIMOTHEUM SECUNDA.

ARGUMENTUM. D Chrhto Jesu Domino nostro. Talisestsalutalio Pauli,

el om- ut omnia Christi etPatrisheneficia mererelur, ideo
Timotheo scrtbil iterum de exhoriationemartyrii
nhregulwverilalk, et quidfuturumsiltemporibusno- gratiamsemper commendat. Gratias ago Deo, cui ser-
vhsimis, etdesua passione.Paulus cum esset Romm vio. Gratiasago ei quinobis talem in alterutro cha-
in vinculhconslitulus, scribilTimotheo, commonens rilatem donavit, el dignos aposlolatu fecit. A proge-
eum, ne per ejus absentiamvelproprih, vel maghtri nitoribus in conscienliapura, gued sine intermissione
tribulalionibus tcrreatur, aut testimenium Domini
erubescat, pro quousque admortem ipsecerlavit; si- habeamtui memoriamin orationibusmeis. Omnis origo
mul eide liwretkis vitandh alque hh qui sUaspolius mea solum coluit Deum, pro qua re et Ecclesiam Dei
fabulas quam Dei prmdicantveritatem. legisacmulationesum persecutus. Necte ac dk, deside-
CAPUT PRIMCH. Paulus apostolusChrhliJesu pervolun. rans tevidere. Elcharitalemostendit.etjugileroramli
fafemDet.Consuetaverilateelhumilitate non suo me- praebetexemplum. Memorlacrymarumluarum, ut gau-
riio, asserilse aposlolumfactum, sed Dominivolunlale. dio implear. Lacrymarum quas me abcunte fudisii,
Secundum premissionemvitm qum estinChrisloJesu. undemead trislitiam provocasti, quam tua opto prae-
Quia nobis perChristumestvitaaeterna. Timotheoclta- sentia temperari. Recordationem accipiens ejus fidei
rissimo filio gratia, misericordia, pax a Deo Patre, et qumest in te non ficla: qum et habitavit primum in
675 IN EPISTOLAM II AD TlMOTlIEUMCOMMENTARIA. 674
ania tua Loide,el matretua Eunice. Quaevera in te esse A. audhii. Secundum eam formam et vive, ct doce,qtiia
operibus comprobatur, sicut Jacobus definivit, etquae a mebreviter accepisii. In fideet dilectioneinChristo
ad te ex ea vita successionis institulione dono Dei Jesu. Quomodointegrc credamus, el alterutrum dili-
quasi haereditariojure descendit. Cerfus sum autem, gamus. Bonumdeposifumcustodi per Spiritum san-
qnodet in te. Quia comprobavi fldem tuam. Commo- cium. Quod apud te deposui per sanctum, quod fldes
veri indiges, non doceri. Propler quam causam ad- intelligilur, quaeinter fructus Spiritus sancti ad Gala-
moneo te, ul resuscitesgratiam Dei, qum est in te. Ut tas nominatur. Qut habitat in nobis. Datus est nobis.
resuscites, quasi tribulalionibus dormitantem : quac Scis enim hoc, quod aversi sunt a me omnes.tdcirco le
tibi prius fuerat fldem in infundendodonata. Per im- commoneo, quia quos me non putabam deserere, re-
et
positionemmanuum mearum. Benedictionem,quamin liquerunl. Qui in Asia sunt: ex quibus esl Phigelus
cpiscopalu per manus ejus imposilionem acceperal. Hermogenes.Dct tnherkordiam Dominus Onesiphori
Non enimDeusdeditnobh spiritumtimorte,sedvirluth, domui, quia swpe me refrigeravit, et catenam meam
el dilectionh, et sobrietalh. llli habent spirilumlimo- nonerubuit. Viiuperat deserlores, et laudat perseve-
risqui injuslitiam operanlur, sicut ipse alibi ail: Si ranles, bonos ut provocel ad exemplum. Sed cum
autem malefeceris, time. Sive legis spiritum, quae in Romam venhset, sollkite me qumsivit, et invenit. Det
peccantibus vindicabat. Noli itaque erubescere testi- B Uli Dominusinveniremhericordiam a Dominoin illa
moniumDomininostri,neque me vinctumejus.Quia ni- die. Et quania Ephesi minhtravit melius tu nosti. ldeo
bil Christus confusione dignum exercuit: nec ego, invenit quia sollicite requisivit : unde oslendilur,
qnem nosti, nonobaliquodcrimen, sed propleripsum quia idcirco non omnes qui qurerunt inveniunt, quo-
haecomnia soslineo. Sed collabora Evangelio secun- niam negligenler inquirunt.
dumvirtutemDei.Quaenos semper conforlat, et causa CAP.H. Tu ergo, fili mi, confortare in gratia, quai
sui adjuvat laborantes. Qui nos liberavit.A peccalis, est in ChristoJesu, et qumaudistia me per multoslesles.
et a diaboli potestate, vel captivitale. Et vocavit vo- Sive praesentibus multis tibi mandaia dedi qualiter
calionesua sancta. Hocestpia. Quos autem vocavit, debeas docere : sive quae dixi, multis prophetarum
illos et justificavit. Non secundum opera noslra, sed exemplis et testimoniis cunfirmavi. Hceccommenda
secundumpropositum suum, etgratiam, qumdata estno- fidelibushominibus. Qui fideliter possint Dei gratiam
bis inChrtetoJesu. ln quo proposuit nos per Chri- dispensare, hoc est, proptcr Deum doccntes, et non
stum gralis salvare, nullis praecedentibus meritis. propter mundi commodum adulantes, vel suam glo-
Et hoc notandum, quod dicit, non secundum opera riam quterentes. Qui idonei erunt et aliot doctrt. Qui
noslra, utne quis glorielur. Anie lempora smcularia. non solum faciant, sed et doceant. Laborasicul bonus
Quantum ad praescienliamDei, ante saeculajam do-1" miles Christi Jesu. Idcirco milites dicimur, quia con-
navil: naroet homines, quamvis incerti, solent flliis tra hostesDei adjulorio arrais spirilalibus dimicamus.
destinare praedia antequam nascanlur: sicut el alibi El ideo jam tu dono Dei armalus et structus labora,
dicit: Qui nos praedestinavilin adoplionem (iliorum ut prsemia digna tui laboris accipias. Nemo militans
ante tempora saccularia:quia apud Deumomnia fulura Deo implkat se negotiissmcularibus,ut ei placeat, cui
jam facta esse noscuntur. Maniftstata estaulem nune se probavit. Comparatione militantium utitur, ut
per illuminationemSalvatoris nostriJesu Chrhti. Qusc ostendat multo magis nos a negotiis saecularibuslibe-
anle latebat; et paucis in uno tantum populo dona- ros esse debere, ut Christo placeamus, si etiara sae-
balur. Qui destruxit quidem mertem. Gratia potentiae culi mililes a reiiquis ejus aciibus vacant, ut possint
suacdestruxit peccala, quae morlem generabant, et regi suo placere perfecte, et optant, praesentes as-
donavit, atque ostendit quomodo vita et incorruptio sistere. Nam et qui certat in egone. Mutti cerlant,
quaereretur. lltuminamtautem vitamet incerruptionem sed ille coronatur qui vicerit. Nos autera oranes Do-
per Evangelium,in quo positus sum ego prmdkator et mino adjulore ita debemus agere, ut omnes per ejus
apostolus.Id est illo illuminante, et roe praedicanfe gratiam triumphemus.ATonceronatur,nhitegitimecerla-
crediderunt, quia neque qui plantat est aliquid, ne- vertf. Perfecle. Laboranlemagricolamoportet primum
que qui rigat, sed qui incrementum dat, Deus. Et^ de fructibusaccipere. Ne diceret, unde victurus sum,
maghtergentium. Ad comparalionem aliorum dicun- si me lotum occupaveroindoclrina? Ostendit eliam
tur magistri: ad Christi vero comparationem nemo primilias fructuum a populo hic debere pereipere,
magister est verus, nisi ipse solus. Ob quam causam praeter mcrcedem messis, quam a Domino accipiet
hwc eiiampalior. Non propter aliquod crimen, sicut et in fuluro. Inlelligequmdico: dabit enimtibi Dominus.
nos pati Petrus hortatur. Sed non confundor. Paulus Non admoneretur, si omnes intelligere possint. /n
iion erubescitin catenis, cum nos in solis opprobriis omnibusinlelkctum, Nonsolum in his : et diligenter
confundamur : et non sotum non operamur, si non adverte quod ut intelligamus, Dominus donat intel-
laudainur, sed el tepescirous. Scio enim cui credidi. leclura, ne nobis aliquid ascribamus, seddonatorigra-
Scio egoessefidelem retributorem. Et certussum quia tias referamus, qui nostrum fecit esse, quod suum
potens esf depositummeumservarein illum diem. Fi- est. MemorestoJesum Chrhtum resurrexissea merluis
detn, quia et apud me ipse deposuit, conservabit: ex semineDavid. Hic contra illos qui carnis resur-
quoe meis viribus sine illius adjulorio servari non rectionem negantes, consequenter negabant etiam
poiesi. Fortnam habenstanorum yerborum qum a tne Cbristi; sed et adversum illos qui negabant Cbristuin
m PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 676
in carne venisse, quos anlichrislos Joannes appellat. A nium Ezechietis sumunt de ossibus : quos dici( om-
Secundum Evangelium meum. Secundum quod egq nino viiandos. Sed firmum Dei [undamentumttetit.
yiraedico.Inquo laboro usquead vincula, quasi male In quorum corde fldes erat Christi fundata, non sunt
operans. Non tamen vere, sed quasi. Sed verbum Dei moli neque seducti. Habent signaculum hoc. Quod
ngn est alligatum. Quiaet prfcsenlesfiducialiter doceo tempore Moysi facturo est de his qui a Datan el Abi-
verbum, et litteris absentes instituo atque confirmo. ron subverti minime potuerunt. CognovUDominut
Ideo gmnia sustineo propter etectos,ut el ipsi saluiem quisunt ejus. Hi minime cum peccatpribus perierunt,
consequantur. Ideo nuxilium petii a tribuno : ideo qui illis minime consenserunt. Cognovit Domious
appcllavi Cafisarem,ut per me confirmeiitur electi, qui sunt ejus : q\iia in praescientia sua non fallitur;
cum has passiones jam potuerim finire moriendo. qui nos elegit ante constituiipnem mundi, nec per-
Qum esl in Christo Jesu cum gloria cmlesti. Quaesalus iniuit illis erroribus implicari : quia^qni non usque
in Christo est: et non nuda, geil cum glpria ; nec lcr- in finem perseveraverint, sine dubio ejus esse non
rena, sed ccelesli. Fidelis sermo. Veritatis ratione possunt. Et discedut ab iniquilate omnis qui nominat
subnixus. ATantsicommorlui sumus, et cpnvivtmus.Si nomenDotnini. Ke cum iniquis pereal. In magna au-
commortui a vitiis et volupiatibns sumus, vivemus tem dpmo. Ne dicerent aliqui : Quare ergo haeretici
Christo : alioquin quomodo convivimus ? quia nulla B vet roali Chrisliani in Ecclesiam ingrediuniur? pouit
cpnvenlip Gbristi e| Belial. Si sustinebimus,et conre- cpmparationem magnae domus, qualis modo Ecclesia
gnabimus. Si suslinebimus, quae ille el verbo docuil ante resurreeiionera. Magnam domum Ecclestam di-
et exemplo, ttinc demuro simul regnare poterimus : cit, in qua sunt mixti boni et mali, certi el ficti, ju-
nam si non, utinam velvenjam consequamur ! Si ne- stietiniqui, sicuteiarea, in qua triiicum et paiea
gabimus, et ille negabil nos. Sicut in Evangelio ipse simu.lcum zizania teritur usque ad ventilationem.
promisit, se coram hominibus negantes, coram Patre Nam sine macuia et ruga Ecclesia post resurrectio-
et angelis negaturum. Si non credimus, ille fideth per- nem erit futura, cura zizania a tritico fuerit separala.
manet, negare seipsum non potesl. Sive credimus, sive Nam modo, quod pejus est, roulli licli Christiani in-
non credimus, veritas non mutalur; sed si credimus, trant Ecclesiam, et poputo Deimiscentur: sicut sunt
nobis praestamus. Nam ille non aliud exhibere pote- Manichaei,vel reliqui. Non soium sunt vata awrea el
ril singulis, quam promisit, quia Veritas non menti- argenlea, pretiosa, el forlia : std et lignea, et fictitia:
tur, nec enim evacuat promissum suum, etsinon om- et qumdamquideni in hpnorem, qumdam autem tn
nes crediderint, sicut ad Romanos dicit: Nmiquid ii- conmmeliam. Vilia et infirma. Si quis autem emun-
lorumincredulitasfldeniDeievacuavit?Nam illefidelis daverk se ab isth, erii vas mhenerem. Si quis se a
manet. Hmc commone,tesiificans coram Dgmino.Stib C seductoribus islis haereticis emundaverit, credit re-
testificatione Dei constringe. Noli verbh coniendere : surrectionem futuram, e( judicium Dei, ac per hoc
ad nihil enim ulile est, nisi ad tubversionemaudien- omne opus bonum Dei adjutorio imptere conlendii,
tium.Sine testimoniis Scripturarum :hujusmodi enim et erit vas aureuin et argenleum, quod igne purga-
contenlio non aedifiCat,sed destruit audientes. Sglli- turmagisquam consumitur. Sanciificatum, et ulUe
cile aulem cura teipsum probabilemexhibereDeo, Anie Domino, ad omne opus bonumpaxatum. Non peccando
omnia hoc labora, ut talera te apud Deum exhibeas, capitalia : nam sine minutis peccatjs esse non pos-
quo merito possit libi populus obedire. Operarium sumus. JuvenUia aulem desideria fuge. Juvenilia de-
inconfustbitem.Inbono opere noli confundi. Rectelra- sideria et in senibus esse possunt, si haec agunt quae
ctante.mverbumveritath. Qui dictiim exemplo confir- graviiattnon conveniuut Cliristianaj, et a juvenibus
mat: qoia siCut ornamentum vitae doctrina est, ita Deijuvamine vinci possunt, si caveant levitatem. Se-
omamentum doctrinreconversatio bona : quia non ctare verojuslitiam, fidem, gharilalem. Hic fidem in-
bene docentur verbis, sideslruantur exemplis. Prg- legritaiero fidei dicit. Pacem curn hte qui invocantDo-
fana autem et mniloquia devitq :', multum enim pro- minum. Pacem illam quae religioni debetur, puram et
ficiunt ad impietatem. Irreligiosas fabulas haeretico- simplicera. Decqrd$ puro. Beati mundo corde, quo-
rum resurrectioriem negantium, per quod utique et Dniam ipsi Deum videbunt. Stultas autem etsine d<fr
jodicii timore snblato, ad omnem impietatem et sciplina qup2.sti.0nes devila, seiens quia generant lites.
ad cuncta crimina pervenitur. Et sermoeorum ut can- Stultae sunt omnesquae sine d.isciplinaScripliirarum
cer serpit. Cancer dicitur esse vulnus quod in mamil- sunt quaasltones.Servum aulem Domini twn oporttt
lis nascitur feminaruro , et nisi eis subilo fuerit sub- litigare. Setvus Christi debet Christum imitari, qui
ventum, cum ad cor serpendo perveneril, nullum nonclamavit, nequecpnlendil, nec audivit quisquam
ullra remedium est. Ita et haereticorum siint yitanda in plateis vocem ejus, etc. Secundum quod de eo
colloquia, ne per aures irremediabiliter vulnereiit propheia praedixit. Sed mantttelum esse ad omnes.
nientem. Ex quibus est Hymenmusel Philetus, qui a Non solum ad amicos. Docibilem,patkntm. Qui pos-
veriiate exciderunt. Nomina designantur, ut noverit sit omnes docere palienter, sed et discere non erube-
quos caVeret. Dicenles resurrectionem jam factam : scat. Cummpdttlia corripknlem eas qui rje.ttetunlve-
et subverluntquorumdam fidem. Resurrectionem po- ritati. Noncum iracundia, vel elamQre. Ne quando
nenies in filiis, sive in anima, cum a vitiis resurgit. del illis Deus poenilenliamad cognescendgmveritaiem.
Sed et ad decipiendos ,,, lestimo- Conira, Novalianos, qui pcenitentiaro neganl: simul-
........ illud
.,. , . quos. perdunt,
 677 IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUMCOMMENTARIA. 678
que noiandum, quia peenitenlia Dei est donum : per .A qui (anla sum passus, non mea virtute, vel industria.
tuam mitem et blandam correptionem : hoc, ut di- El omnesqui volunt pie vivere in Christo, persecutio-
ctum est, contra Novatianos dictum, pcenitenliaene- nem pafienfur.Non solum ego, sed et omnes qui non
gatores: quia eliam his venia promittitur, qni in occidunt animas adulando. Unde timendum nobis
tali haeresidelinentur. Et tesipiscant a diaboli laqueis, est, ne non pie vivamus, qui nihil patimur propter
d quo capti lenenturad ipsius volunlatem. Accepta ra- Deum. Mali autem homines et seductores proficienl in
lione. pejus, errantes, et in erroremmittenies. Hoc de adula-
CAP.III. Hoc autemscilo, quod in diebusnovhsimh. toribus vel de lnereticis dicit, qui dum ab horaini-
Non sit tibi mirum, quod quotidie pejora perveniunt. bus diliguntur atque Iaudanlur, magis seducti sedu-
Jnstabunt temporaperkulosa. Difficitia.El eritnt homi- cunt. Tu vero permane in his qum didkhli et credila
nes seipsosamantes. Quando noslrum commodum et sunt tibi. Nolo ista terreanl. Sciens a quo didicerte.
gloriam quaerimus, nos ipsos, et non Deum amamus. A vero apostolo Christi. Ef quia ab infantia sacras
Quanto enim quis in infimis delectatur, tanto a su- litteras nosti, qumte possunt instruere qd salutem, per
penoribus disjungitur. Cupidi, elati. Avari, atque ja- fidem quw est in ChrtetoJesu. Sine fide Christi modp
ctantes.Superbi, blasphemi.Nolentes discere, el usur- non possunt instruere ad salulem. Omnisenim Scri-
pantes doctrinam. Parenlibus non obedkntes. Veris B . pturadivimtus inspirata.Quxcunque enim scriptasunt
scilicet docloribus, qui eos per Evangelium genue- in lege, ad noslram docirinam scripta sunt, sicut ipse
runt vel docuerunt. Ingrati, scelesti, sine affeetkne. alibi ait. Est ulilis ad docendum,ad arguendum,ad corri-
Hoc est, sine pieiate. Sine pace criminatores.Sancto- gendum,ad erudkndum in juslitia, ut perfectus sitho-
rum : quia ita se babet natura viliaia, ut quando se ma Dei. De ipsa legc docetur ignorans, arguilur ip-
excusare non potest, atios sibi falsis criminibus solens, corripilur errans, ertiditur ad justiliam qui
complices quaerat. Inconlinentes, immites, sine beni- modum servare non novit. Ad omne opus bgnum.
gnitate. Vitiorum, vel avaritiae. Proditores, protervL Non ad unum. lnstruclus. Propterea esl rjata Scriptu-
lumidi. Invicem. Voluptalum amatores magis quam rarum instructio.
Dei. Hinc cognoscitur, quid amplius diligamus, in CAP.IV. Testificor coram Deo, et ChrisloJesu. Con-
quo majorem sollicitudinem habere fuerimus invenli. lestatur illum per universa quae credit. Qut judka-
Habenles quidemspeciem pktalis. Speciem habitus, lurus est vivotet mortuos : et per adventum ipsius et
vel doctrinae. Vtrfuiemautem ejus ubnegantes. Rem regnum ejus. Quia et mortuos suscilabit, et vivos
ipsam operibus denegantes. Et hos devita. Ex hte inveniet. Prwdica verbum, insta incessanler. Ferven-
enimsuntqui penetrant domos. Necnrrumpant bonos ter. Opportune, importune. Opportmram est tibenter
mores colloquia mala. Et captkas ducunl mulierculas (P audienti, imporittnum invito. Argue, obsecra, increpa,
onerataspeccath. lltas capiunt, quaesunt oneratae pec- in omni patknlia et doclrina. Argue peccantes, obse-
catis, impunitatem eisdem et veniam promitienies; cra ne peccent, increpa resistentes ; sed haec omnia
sive animas infirmas, quae feminis comparantur. cum patientia secundum legis doctrinam. Erit enim
Qttmducuntttr varih desideriis. Nova semper audire tempuscumsanamdoclrinamnonsustiuebunt.Xernmau-
cupientes. Semper dhcentes, et nunquam adscientiam. dire nolentes, sicut populus Israel propbeias. Sed ad
Quia nihil deflnitum tenet qui omnia vult lenere, sua desideria coacervabunt sibi magtelrot. Tales sibi
ctiam non probata : quia quae ab uno audierit, ab magistros inquirent, qui ea dicunt quae ipsi deside-
alio destruuntur. Veritalis pereenientes. Tanqnam si rant, ut securi delinquant. Prurienles auribut. Qui
dicas, semperambulantes, et ad viam non perve- delectari desiderant, non compungi. Et a veriiale
nienles. Quemadmodum autem Janmes et Mambres quidem auditum avertent, ad fabulas autem converten-
restiterunt Moysi, itaet hiresistunt verilali. Sicul illi lur. A veritate Scripturae, qua vitia damnamus, et ra-
per magicaefallaciaro, ita et hi per argumentgrum tiones humanas, qutcDeumnon vindicare concinnant.
praestigias,ac verborum argutias. Homines corrupti Tu vero vigila : in omnibut labora. Quae ad utililatem
mente. Corrupli ab integrilate doctrinae, vel a fide. perlinent audientium. Opus fae evangelistm. Ut ver-
Reprobi ckca fidem. Licet vitam probabilem homini Iy bum tuum opere co.nflrmetur. Jlftnisfertum fuum im-
forsitan videantnr agere. Sed ttltra nou proficient: in- ple. Episcopatus; vet unusqursque in sua professione
sipienlia enim eorttm manifestata erit omnibus. Non de rninisterium suum impfeat. Egb enim jam delibor :
omnibus haereiicisdicit, sed dehis tantnmquos tunc et tempus mem resolutionis ihstat. Delibor : hoc est
• ciio destrui praevidebat.Sicut et illorum fuit. Cum immolor. Mortera suarii qnasi sacrificium Deo futu-
c nfessisunt digito Dei se esse superatos. Tu autem ram dixil, uteum admartyrium prpvocaret. Bonum
assecutuses meamdoctrinam, institutionem, proposi- certamen certavi: cursum contummavi. Modojam con-
ttim, fidem, tenganimitatem, dilectionem, patientiam. fidenter hocdicit, in extremo vitse timite coiistitutus.
Plus tibi de me crede quam illis: sive idcirco tibi Ita utique jam merita sua bona commemorat, ut post
i.on timeo, quia scio te vitam meam oplime cogno- bona merita consequatur coroiram, quipost malame-
visse. Persecutienes, passiones,qualia mihi facta sunt rita consecuius est gratiam. Denique aflende quid
Antiochim,Iconii et Lystris : quales persecutionessus- sequatur. Superest, inqurt, miAieoronajuslitia, quam
tinui, et ex omnibusme eripuit Dominus. Ex his po- reddel mihi Dominusin illa die justus judex. Cui red-
luisti cogno^cere, me nihil propter homines facere, deretcoronam justus judex.sinon donasset gra-
671) PRIMASH ADRUMETANIEPISC. CgO
liam misericors Pater? et quomodo esset isla coro- J^ ararius multa mala mihi ostendit; reddat ei Deminus
na justitiae, nisi praecessisset gratia, quaejustificat secundumopera ejus. Quoniam verbis Dei restilit, lia-
impium ? Quomodo ista debita redderetur, nisi prius beat cum Deorationera. Quem et lu devita : valde
illa gratuita donaretur? Fidem servavi: in reliquo re- enimreslitit verbis nosiris. Si nostris restitit, quanto
pesitaest mihi coronajusiitim.Fidem quam accepi, in fi- magistuis? Monet cavere perversos. Inprimamea
nem usque per gratiam ejus servavi, quam reddet defensionenemo mihi effuit, sed omnes mt dereli-
raihi in illa die justus judex, qui me novit usque ad querunt: non illis reputetur. Quando primuro Evan-
mortem pro justitia ipsius adjutorio dimicasse. Non gelium ccepi defendere. Dominus autem astitil niihi,
solum autem mihi, sed et ih qui. Qui me fuerint ad- et confortavitme. Cum dicil sibi Dominum omnibus
jutore Deo imitati. Ditigunt advenlum ejus. Gaudent deserentibus adfuisse, gratiara commendat, et ne li-
Cliristura venisse, et jusliliam docuisse: vel quotidie meat coborlalur. Vt per me prmdicatio impleatur, et
plena fide dicunt: Adveniat regnum tuum. Fettina ad audiant emnes gentes. Non quod ego mori limereui,
me ventre cito : Demas enim me dereliquit, diltgens qui Domini auxilio jugiter defendebar. Et tiberatut
hec swculum, et abiit Tkessalonkam. Necesse est ut sum de ore teonis. Eruit me Doroinusde ore Fe-li,
diligens saeculivoluptates relinqueret non amantem : qui in me saeviebat; vel diaboli. Liberavit me Do-
'
quia omne aniraal ad sibi simile conjungitur. Crescens g minus ab omni opere male, ef salvum faciet. Ab omni-
in Galatiam, Tilus in Dalmaliam : Lucas est mecum bus insidiiseorum. Inregnumsuum cmlesle,cui gloria
solus. Isti non saeculumdiligebant: alioquincomrou- insmculasmcutorum.Amen.Quoniamhincme liberavit,
riiler, diligentes saeculumdixisse debuerat. Marcum et in regnum inducet. Saluta Priscam, et Aquilam, et
assume, et adduc tecum : est enim mihi utilis in mini- Onesiphoridomum.Erastus remansil Corinlhi. Tro-
sterio. In ministerium etiam sermonis et praedicatio- phimum aulem reliqui infirmum Mileii. Hic ostendi-
nis. Tychkum autem mhi Ephesum. Penulam, quam tur quae aposloli non propter infirmitalem carnis
reliqui Troade apud Carpum, veniens affer lecum, et curabant, sed ut signa monstrarent, cum suos disci-
tibros, maxime ctulem et membranas. Penula vestis pulos non sanarent. Feslina anle hiemem venire. Sa-
erat consularis anliquorum Romanorum : quam pe- lutanl te Eubolus, et Pudens, et Linus et Claudia, et
nulam non dixil fuisse suaro : poluit enim eam ad fratres omnes. Dominus Jesus Christus eum spirilu
pedes Aposloli inter caetera aliquis conversus ad fi- tuo. Gratiavobkcum. Amen. Qui carne mortuus est
dem Christi" posuisse vendendam. Alexander faber spirilalilervivens. Scriptac ab Urbe*

EPISTOLA DIVIPAULI AD TITUM.

ARGUMENTCM. G Paulum ct Barnabaro segregari praecepit ut gentibus

Titum commonefacil,et instruit de conslitutione pres- praedicarent. Secundum communemfidem : gralia et
byteri,etdespiritali conversatione,et hmretkis vitan- pax a Deo Patre Jesu Chrislo Salvalore nostro. Se-
dis qui in scripturis Judaich credunt. cunduro communem fidem filio, non natura. Hujus
CAPOT pniMU.M. Paulus servus Dei. Servuserat Dei, rei gratia reliqui te Cretm, ut ea qum desunt corrigas,
non peccati. Aposlolusaulem Jesu Chritti. Discrevit et constituas per civitatespresbyteros.Quaedesunt, re-
apostolatum, quia non omnis qui servus, stalim et cto tenore corrige; et lunc demuro presbyleros
aposlolus. Ideo apostolus, quia per ipsum roissus poteris ordinare, cum omnes in Ecclesia fuerint re-
fuerat pnedicare. Secundum fidem electorum el agni- cli. Sicut et ego tibi disposui. lllo ordine quo in prac-
lionem veritalh, qum secundum pietatem est in spem senti mandavi. Si qute sine crimine est, unius uxorh
vitw mlernw.Secundum eara iidem quam ipse infun- vir. Notandum quia in sacerdote etiam licita probi-
dit, et facit credentes, quos et in prsescienlia sua bentur. Filios habens fideles, non in accusalionetuxu-
elegit, sicut dicit: Non vos me elegistis, sed ego elegi rim, aut non subdilos. Ne non possit audenter corri-
vos. Quam promhit. Agnoscitis veritalem, et veritas pere delinquentes, sive ut experimentum docirinae
liberabit vos, quia veritas Christus est. Qui non men- ejus de domo sua disciplina nascatur, et timeat
titur Beus. Si non menlilur, non aliud exhibet quam " exeroplum Eli. Oporlel enitn ephcopum sine crimint
promisit et juslis scilicel et injustis, quamvis durum esse. Ipsum dieit episcopum quem superius presby-
hoc hominibus videalur. Vel sic : Quod promisit terum noroinavit. Sicul Dei dispensalorem. Si enim
Abrahaeet semini ejus, in Christo implebit. Ante humanarum legum dispensalores probi quaerantur,
umporasmcularia. Ante omniatemporaperFiliumsa- quales esse debent qui divina jura dispensant? Non
lutare credentes, quos elegit ante constitutionem superbum, non iracundum, non vinolentum. Non sibi
mundi. Manifestavit autem temporibus suis verbtm placentem. Nen percussorem, non turpis lucri cupi-
suum in prmdkationem, qum credita est mihi. Tunc dum. Non debet Christi discipulus percuiere pro quo
manifestavit consilium suum, quando quod praescie- Christus percussus est. Item aliter : Ne mala eonver-
rat se facturum, omnem scilicet mundum a justitia satione sua conscienliam percutiat alioium : qui nec
declinantem in fidera adduceret. Secundum prmce- turpe lucrura per adulationem sectari jubetur, qui
ptum Salvateris nottri Dei. Tito ditecto filio. Quod ccelestia sperat. Secundum morem Scriplurarum
68« IN EPISTOLAMAD TITUMCOMMLNTARIA. 682
priino vitia damnavit, et sic virtutes iuseruit: ut est: A ergo alins non sanctus. Nen vino mullo servknles.
Diverlea raalo, et fac bonum. Sed hosp.talem,be- Sed parum bibentes. Bene docenles ul .prudentiam
nignum. Ut hospiiescum benignitate suscipiat. So- doceant. Docere permisit, sed feminas.Adolescentu-
brium, castum.Ab ornni crimiiie. Justum, sandum. las. Sive quia coiiHneuteseranl, sive ne vermim Dei,
Jusium in judicio, sanctum in opere per continen- tanquain dissidiuin praedicans,blasphemetur. Vt vi-
liam. Continenlem.Hoc dicit, ne quia uxoris unius rossuosameni, Nonalienos.Filios diligant:prudentes,
dixerat, locum incontinentiaededisse putaretur. Am- castas, domtis curam habcnles,benignas, sttbditassuh
plectentemeumqui secundumdoctrinam 'esl, fidelem viris. Ne viros suos in aliquo conlrislenl per negli-
sermonem.Ut diligat doctrinam, et semper inde lo- gentiam. Ul non blasphemeturreibumDei. Nevel ipsi
quatur, non fabulas vanas el otiosas sectetur. Vt blasphemenl, si gentcs sunt; vel alii videntes eas
polenssit exhorlari.Talis eligendusest, qui et exbor- pejoreseffeclas.Juvenessimililerhortare, ul sobriitint.
tari possit, et contradicentes arguere. /n doctrina Aufer juvenibus luxuriaecausam tollendoebrietalem.
sana, et eot qui contradkunt redarguere. Sana (lo- /n omnibusteiptumprmbe.in omnibus, vet qua- de-
ctrina illa est quae sanat nudientes, ut quod dono cent, vel, non solum corpore, sed ei mente. Exein-
Dei habet, non ei existat ingratus, sibi hoc ascri- plum bonorumoperum.Ne exemplodeslruas verbum,
bendo. Sunl enim muliietiam inobedkntes,vaniloqit:B velaudenter corripias alios. /n doctrinaintegritaiem,
et seductores. Inobedientes aposiolicaednctrinaead gravitalem: verbumsanum, irreprehensibile.Ut sciant
nullum profeetumloquuntur. Maximequi de circum- quomodo doceant. Vi h qui ex adverso est reverl.i-
chione sunl, quos oporlet redargui: qui universasdo- lur , nihil habens malum dicere de nobit. Quis polest
mos subvertunt.Qui bumanas traditiones, non Dei contradicere, si quid lale notarel? Servos dominh
mandata loquuntur. Docentesqum non oportelturpis suis subditosesse, in omnibusplacemes.'In omnibus
tucri gralia. Quae jam superflua sunt temporibus quaeiinperantjuste. Nenconlradkentes, nonfrauJan-
Christi, caeremoniasscilicetJudxorum. Dixit quidam tes. Ne cum murmuraiione facienset liominiingralus
ex illh. Quales sunt: ut eiiam a suis tale habeant sis, et mercedem non habeis apud Deum. Sed in
teslimonium. Preprius iptorum prophela. Epimeni- omnibusfidembonamostendentes.Sive in iis quaesibi
<les,sive Callimachus.Cretenses.Epimenidis versus creduntur; sive ut ostendaut opere, bonum esse
hexameter, qui in Graeco suis pedibus stat. Semper quod credunt. Ul doclrinamSalvateris nostri Dei or-
mendaces,matmbestim.Amantes lnendaciiim,et non nent in omnibus.El eoruin operibus collaudelur, ut
quoroodosolet incurri, sed semper : voratoreseiiam videant opera vestra bona, et glorificenl Palrem ve-
et otiosi. Ventrespigri. Idcircoferias et oiia libenter sirum. Apparuil aulem Dei gratia Saleatoris omnibus
admiltunl. Testimoniumhoc verumest. Si hoc solum 2 hominibuserudknsnos. Nullamexcipienscondiliuneiii
verum esl, alia falsadicit. Ob quam causam increpa vel sexum, et praeci-ptis,et exemplo. Ut denegantes
illos dure uf sani sint tn fide. Severe. JVonintendenles impietatem,elsmculariadesideria.Saeculareesl omne
Judakte fabulisel mandalh hominum.Traditionlbus des.derium, el oinnis ambltio leroporalis. Sobrie et
bumanis, dequibus a Salvaiore arguunlur, secunduin jutte. Propler quod ct Salvalorail: Altendite, ne gra-
Isaiam, Deum non corde, sed labiis honorantes. ventur corda vestra in crapula, el ebrietate, el curis
Averfenfium se aierilate. Omniamundamundh. Quia hujus vitae. Et pie vivamusin huc smculo.Jusliliae
adhucsecundum legem quaedamvocabantimmunda. jungamus pietatem, ne intemierala sit. Extpectantes
Coinquinathautemef infidelibutnihil eslmundum:sed beatam spem. Ille flducialiterbx-cexspectal, qui ita
inquinala sunt eorumet mens, et consckntia. Coin- vixerit, sicut dixit. Et adventumgloriwmagni Dei et
quiuaii sunl et infideles, qui non credunt jugum le- Salvatorisnostri Jesu Christi. Ipsum dixit magnuro
gis Cbrislum, dunandolidem,a collo credeuliumabs- Deum Chrislum, de quo ait angelus ail beatnm Ma-
lulisse : id esl omnia quae temporaliler in figuia riam: Hic eril magnus , ei reliqua. Qui etiain cum
fuerant data. Confiienturse nosseDeum, factisautem gloria vemurus e»l judicare vivos et mortuos. Qui
neganl. N minemila se dicunt nosse Christum, qui- dedil seipsum pro nobis, ut nos redimeretab omniini-
busex tege promissusest; sed factis negant adven- 0 quitate. Sicut ait Isaias: Dedit in tnortem animam
tum ejus, avenentium se, iuquit, a veritate ejus, cum suam, el cum sceleratis deputatus est, el ipse pec-
se sine legisauxilioputant justificarinon posse. Cum cata multorum tulil. Et mundaret sibi populumacce-
sinf aoominalt,et tncredtfti/es,ef ad omneepus bonum ptabilem, sectatorembonorumoperum. Propterea se
reprobi. In hec se religiosioresdicunt, cum illi non dedit, ut nos ab omni iniquitale mundaret; cavea-
faciant quaejubenlur. . mus ergo ne beneficiumejus irrituin et inane facia-
CAP.II. Tu autemloquerequmdecentsanam doctri- mus. Hwc loquere et exhortare. Omnis tuus sermo
nam. Hoc est, quaead vitampertinenl Cbrisli. Senes. in hoc exhortatio sit. Et argue cum omni imperio.
llic senes Ecclesiaeseniores appellat, quos necesse Acriter arguit, qui ila non vivil ut docei. Nemo te
est omnibusformampraebere. Vl sobrii sinl, pudici, contemnat.Talem te exhibe qui conlemni non possis:
prudentes,sani m fide, in dilectione, in patknlia. Vi- auclorita'em enini doclrinaevita facit.
gilaniessint, ne junioribusexemplumpraebeantebrie- Admone illos principibus et poleslaltbussubdilos
lalis. Anus timililer. Quaecligebantur ad aliarum esse, diclo obedire,ad omneopus bonum paraiosesse.
exeroplum. In habitu sancto non criminairk:s. Est Non ad aliquod malum. Neminembtasphemare.Ne
PATROL.LXVIII. 22
685 PMMASH ADRUMETANIEPISC 6S*
illos quidem qui blaspbemari merenlur. Nen litigio- ,\ carnalem haereditalem. Fidelte sermo est: et de hh
sos esse, sed modesles, emnem oslendenlesmantuelu- vdle te confirmare, ut curenl bonh operibus prwesse,
dinem. Litiriosus autem est qui vicem reddendo pro- qui credunt Deo. Ad bona opera docenda praeesse.
vocal litera. Ad emneshomines. Non solum ad bonos. Hmc sunt bena et ulilia hominibus. Haec, nnn quaese-
Eramus eienimet nos. Ne desperareni correctionem, q .unlur. Stullas autem qumstienesel geneatogias. Oc-
suum proponit exempluro. Sive quia et nos tales fui- cupari nos non vult in superfluis qurstionibus et
nius, ait, debemuseorum insipicnliam ferre patienter. contenlionibus quaede generationibus in lege oriun-
Aliquandoihsipkntes el increduli. Notandum , quales lur; sed haec loqui semper, de quibus proficiant au-
uos Christus invenerit; ct nun de nostris meriiis dientes. Ef contentiones, el pugnas legh devita: sunt
praetsumamus,nec de naturae bono gloriemur. Erran- eniminutiles el vanm. Quasi coiilrariulates, quas hiv-
les, servientesdesiderih et voluplatibusvariis, in malitia retici captanl. Hmretkum hominempost unam et se-
tt tnfiriia agtntes: odibites, oditntes invicem. Ecce cundam correplionemdevila, sckns quia subversus est
quales eramus ante gratiara per arbiirii libertatem. qui ejusmodiest. Nec circa ipsos nos vult occupari,
Cumaufem benignitaset humanilas apparuil Salvatorh qui correpti secundo non corriguntur: ne tenipus
neslri Dei. Hutuanitas, sive secundum hominemChri- inani contemptione perdrunus. El deimquit, cum sit
stus ; sive largitas Dei. Non exoperibus justilim. No- B proprio judkio cundemnatus. Quia post audilam et
landum, quia ntillis noslris merilis suraus salvati, cognitam vcritatem in sua pertinacia perseverat; fit-
sed sola misericordia Redemploris: conticescant niculis eiiiin reccatorum suorum unusquisque con-
praecipilatores magis quam defensores arbitrii libe- Stringilur. CKIIImiseroad te Arlhemum,aut Tychicum,
ri. Qum[ecimusnos, Quaenos Judaei fecimus; quanto festina ad mevenireNeapolim.-ibienimslatui hkmare.
magis genliles! Sed secundum suam mherkordiam Zenamlegh peritttm, et Apollo sollicite prmmitte, ut
salvos nos fecit. Non secundum industriam vel labo- nihil illh desit. Ut nihil perdant de fruclu doctrinae
rent noslrum, sed secundum misericordiam illius lardantes. Dkcant aulem el vestris bonh operibus
qui nos in omni Opere bono et praevenit et consum- prmesse advsus necessarios, utnon sinl infruc.uosi.
mal. Per lavacrum regenerationh el renovalionisSpi- IJ ipsi repetit, qund superius dheral. Curent bonis
ritus sancti, qutm tffudit in nobh abunde per Jesum openbus praeesse qui credum Deo. Salutant le qui
Christum Salvatoremnostrum. Plusquam in prioribus mecumtunt omnes. Sutula eos qui nos amaui in fide.
jiistis. Utjustificaii grata, ipsius hmredestimus. Ad- Gralia Dei cum omnibusvobis.Amen. Vere, sive fide-
vertendutn quod gratia illius jnstificamur, non noslris liter. Scripta de Nicopoli.
meritis. Secundum spem vitmmternm.Non secundum

AD PHILEMONEM EPISTOLA DIVI PAULI.

ARGHMENTUM. C tam fidutiam habentesin Chrkto Jesu. Cum charitas

C
Philemoni familiares lilleras faeii pro Onesimoservo tua nobis fiduciam dederii imperandi, lamen malui-
ejus, scribit aulein ei a Roma de carcere. mus obsecrare. Imperandi tibi quod ad rem peninet,
Paulus vinctus Jesu Chrisli, el Timolhmusfralcr propler charilatem. Quod ad rem perlinet charitalis
Philemoni dilecto et adjutori nostro, et Appimsorori Clirislianae. Magis obsecro, cum sis talh, ut Paulus
charissimm. In Evangelio erat adjutor. Appia vero , senex: nunc autem ef vinctut Jesu Chritli obsecrote
vel soror creditur ejus esse, vel conjux. £f Archip- pro meofilio, quemgenui in vinculh Onesimo.In omni-
domo lua bus mihi consimilis. Qui libi aliquando inulilis fuil,
po commilitoni nostro, et Ecclesim qumin
esf. Gralia tiot-is,et pax a Deo Palre nostro et Domino nunc autem et tibi, el mihi utilh quem remisi libi.
Jesu Christo. Arcbippus vel episcopus erai, vel dia- Quando erat carnalis. Tu autem illum ut mea viscera
i onns: de quo ad Colossenses ail: Dicite Archippo: suscipe. Id e-t fllium. Quemege voluerammecum de-
Vide minislerium quod accepisti, ut i Iud impleas. ftnere, ut pro te mihi minislrarei in vincuiit Evangelii.
Grutias ago Deo meo, semver memoriamlui faciens, Ex hoc cognosce qualis sit qui mihi ita pla.uii, ut
tn oraiionifrusmeis. Cum gaudio oral pro eis. Aiidiens crederent eum posse pro te milii ministrare. Sme
charitatemtuaih, et fidtm quamhabesin DomineJesu. constlioaulem luo nihil volui facere. Ita lnquitur, ut
Quae bonis operibus innotescit. Ei in omnes sanctos. D ! eum ad ipsum remittat, sive ut magis ejus uililas
Qui diligit caput, oportet eum omnia membra dili- commendetur. Uti ne velul ex necessilatebonumtuum
ad
gere. fil communkatio fidei tum evidensfiat in agni- esset, sed voluntarium: forsitan enim ideo discestil
tione omnh operh boni in vobis, in Christo Jesu. Sive horam ate, ut mternum illum reciperes,jam ncn ul
hoc oro, ut opera tua in Chrislo clarescant. Aliler: servum.Non enim jam quasi ex necess taie serviei,
Omnes diligil sanctos in lantum, ut omnes inter nos sed voluntarius. Sed pro servo charissimumfralrem,
boni in Christo evidenter agnoscant te esse fidelem. maximemihi: quanlo autem magis tibi et in carne et in
Gaudium enim magnum habui, et consolationemin Domino! Cui et carnaliier, et secundum quod crcdi-
charilate tua, quia vhcera sanctorum requkverunt per dit, debet obsequium. St ergo habes me socium, sus-
tibi aut
te, (rater. Quos hospitio recepisti. Propler quod mul- cipe illum skut me; si autem aliquid nocuit
685 1N LP.STOLAMAD HEBRyEOSCOMMENTARIA. 686
debel, hocmi/iitinpula. EgoVaulusscripsi meamanu: A nam spero per oralionesvesras donari me vobis.Hic
eao reddam, ut non d cain libi, quod et leipsum mihi osienditur, quia prima vi e de urbe misstisest. Su-
d.bes. Ita frater; ege le fruar in Domino: refice vi- lutat fe Epaphras concaplkus meus in ChrisloJeau ;
tcera meain Domino.Confidensdeobedkntia lua scripsi Marcus, Arislarchus,Detnasel Lucas, adjuio;es me'.
tibi, sckns quoniamet super id quod dico facies.Si Gratia Domininostri Jesu Cbristicum spiritu i ettro
me diligis,sicillum suscipe, sicut me: qtiiaego illum Amen.Scripla ab urhe Roma.
habeo sicut me. Simulautemet para mihi hospilium;

AD HEBR,EOS DIVI PAULI EPISTOLA.

PR^EFATIO. Lucae, neque Clementisaut alicujus erit, eo qund

ln prlmordiis liujus epistolae dicendum e,l quae nullius nomine titulatur. Cui ergo horum ascrihenda
causa exstiierit cur apostolusPaulus moremsuum in cst? Uliqueegregio praedicatori; quippe quaeex lu-
hac episiola non servaveril: vide'icet ut vel vocabu- cido sensu, ex genere loculionis comprobatur illius
lum iiominissui, vel ordinis describerel dignilatem. esse, quanquam subtilioriatque apenioii stylo com-
Haecigitar causa exstitit, quod eam nominesuo nnn prehensa sit omnibus Epistolis; naro fertur Aposto-
titulavit? quia Judaeisscribebal suis fralribus, qnibus lus hanc Hebraeis missaro, Hebraeo serroone euin
odiosuserat, eo quod circumcisionem, et sabbalum, conscripsisse; in qua ipse peritissimusexstitil, cum
et sacrificiacaetera, quaelex praecepit observanda, reliquas Graecosermone scripserit. Post discessum
ipse doceretnondebere carnaliter observari post do- vero apostoli Lucas evangelistaGrjeco sermone earc
minicampassionem.Narn illi qui cTediderantJudaei, compreltendit; ex quo postmodum lrans'aia est in
conlendebantutrumqiie tenere, baplizari scilicet se- Latinam linguam, sicut et reliqua.
cundum gratiam Evangelii et circumcidi, sabbalum CAPUT PRIMUM. Mullifariam multisque modis olim
quoque obscrvare secundurolegis praeceptum.Qua- Dtus loquenspatribus in prophelis, novissimediebui
propier si posuisset nomen suum Apostolusin exor- islh loculus est nobisin Filio. Omnis intenlio beati
dio hujus Epistolae,poterat evenire ut ejus aemuli Apostoliin hac Epistola est ut Judaeoscognatos suos
nomen itlius in prima fronte legentes dedignarenlur (qui et Hebraei, ab Heber appellantur, in quo as-
eam recipere, sicque utililas leciionis differretur. sumpli sunt) a Iege Moysitransire faciil ad gratiarr
Nomenauiem apostolatus idcirco non posuit, quo- Evangelii, ab observatione carnaliad spiriialem; si-
rtiam ipse apostolus gentium constitulus, si nomine *£ mulqueeminentiam gratiae,quaeper Filiuindata est
apostolatussui praelitularet epistolam ad eos dire- fidelibus, discemit a legalibusumbris, quaeangelicis
ciam, vocans se apostolum, videretur illis forlassc, ministrationibusexhibitaefuerunt. Uude hic primum
qimd se vellet praeferreapostolo Petro, qui princeps ponit prophctas diversis modis variisque locutioni-
illoruin eral a Dominoordinalus, sicut idemegregius bus Patribus fuisse locutos, dicens : Multifariam,id
pradicator alio in loco dicit: Qui operatus est (in- est, muliis loculionibus. Multisquemodis, hoc est
quiens) Petro in apostolatum circumcisionis, opera- multis qualilatibus. Olim, pneierilo viJelicel lein-
tus est el mihiinter genles. Fortassis eliam dicerent:. pore. Loquens Deus Pater per prophelas patribus
Quid est quod Pautusdoctor genlium praefertse apo- nostris. Deinde, ut ostenderet quanla differenlia es-
slolis nostrisPelro el Jacobo?scriba iis quibus.ordi- set gratiae intcr illos et paires illorum , subjunxit:
natus est apostolus: nam scripta nosirorum aposto- Novissimediebus islis, nltim* aetatis, loculus est
Inrum nos abunde possuntdocerc. Quofaclo ostendilt nobis per Filium. Dicendo autem : Locutus est in
se non ignorare illorum superbiampariterque suami propbetis, el in Filio, tantumdem valet, quasi di-
exhibuit bumililatem.Simili niodo etiam et Joannesj ceret per propbelas et per Filiuro; quia praeposilio
apostolus causa humilitatis ejusque ralionis nomeni pro aiia praepositionesaepeaccipitur; sicul in mullis
suum in epistola sua praetermisit. Vel certe dicuntI n locis Epistolaeinvenitur his praepositionibusindiffe-
quidam, quod propterea, quia Chrisiumerat in epi- renter uti. Consideremusergo quomodomultis locu-
stola nominaturusAposlolus,dicens: llabemusPon- tiooibus mullisqucqualilalibuslocutus sil DeusPnter
tificemet Aposiolum coufessionisnostraeJesum Ju- palribus Testamenti. Multis locutionibus mullisque
stum, noluerit nomen aposlolatus sui in primordiot qualitatibusloculus est eis, quia non semper unifur-
bujus episiolaeponere. Non enitn congruum duxit,, miler secrela sua eis revelavit. Aliquandoenim aper-
ut ubi ChrUlumdicturuseral Apostolum,inibi etiami te, el per angeluroloculusest eis: ut Abraham, cui
se apostolum nominaret, maximequein titulo ; ne» dixit: Secundumhoc lempus veniam, eritque Sarre
videretur cuilibet praeferre se Chrislo. Hanc aulemt fllius. Moysi quoque praeceplalegalia dando: Non
qnidam dicunt esse Barnabae,quidam Lucae,quidarai occides ; Non adulterabis, caeteraque hujusmodi.
Clemeniis, dicentes , quoniarosi Pauli esset, ipse» Loth quoque de Sodorois e;uii educendu, aliisque
mique more solito, sicut in aliis, ita etiam in istai quam plurimis. Aliquando vero obscure, et per
nomen suum praeponerei;sed si Pauli non erit, quiai aeniginata, ul Moysi, cui dixit: Ego sum qui sum :
ejus nomine non*estliiulata : ergo nec Barnabae,nec: Hoecdices filiis Israel: Qui esl misit ine ad vos;
 637 PRIMASIiADRUMETAMEPISC. 688
r>>jqiianiloin babitu mililis , ut Josue; aliquaudo A Ita nattira Palris, el Filii, ct Spiritus sancti insepa-
in cordt»,ul Havid, qui dicebat: Audiam -quid lo- rabiliter conjuncta et unita, per Verbum suum, qnasi
quaiiir in mc Dominus Dcus ; cacteris.queprophetis. per splendorem dignnta est semetipsam oslendcrc,
Aliquando'per somnium, sicut Danicl. Quanta vero et insuper mysleriuin sanctae Trinitaiis, dicenle ipso
di-lantia cst inter graliam Evangelii, qtiae per Fi- Filio : Ego et Pater unum sumus, et:lle, haplizate
lium data est, et legem, qurc | er servuin atlmini- omnes gentes, in nomine Palris, et Filii, et Spirilus
strala est: tanla dilTerenlii est inler ministros et sancti. Mirabili igitur modo Apnstolus omnctn sub-
adjutores legis : qiioiiiamservi nd «.crvosmissisuni; stanliam deilalis Patris et Filii ostendit : ul duas
etinier promissioncmetgratiara, qnaepcrFiliumdata personas aperirel in gloria et splendore. Per splen-
est flliis, ae poslmodum pcr filiosfiliis adminisirala dorem quippe unitatem dcclaravit essentirecum Deo
sequitur. Quemconstituithwredemuniiersorum.Haercs Patre ; in nomine aulem gloric, personam Dei Pa-
ilicitur ab hcro, id esi, dnmino: eo quod libera pole- tris expressit; in splendore airem, pcr onatn Filii;
stalein hacreditate dominetur. Consliluil ergo Deus et sic est Filius splendor de splendore, sicui lux de
Pater Filium haeredemuniversorum, hoc est toiius luce, Deus de Deo, lumen dc Iumine, principium de
tnundi, seu omniumcreatnrarum: non tamen secun- principio.Sequitur : Ei figura substantimejus. Quan-
dum divinitatem, qua coaeternusest Patri, etcoaequa- B tum ad homines peninei, aliud est figura, al ud sub-
lis illi in omnipotentia deitatis, ct qua actern.-iliter stantia : quia dum piugitur imago et figura alicujus
ipse possidet omnia cum Patrc ; sed potius secundum hominis in pariele, noneslillud ligura, quod estsub-
humatiilatem a verbo assumplamconstittilusest ille siantia. Apostotusautem figuramin boc loco pro ipsa
Dominus et haeres super omnem creaturam: sicut substantia ct aequalitate essentioc posuit : et quod
illi Deus Tater promisit, dicens : Postula a me, et hic dixit figuram, alias dixii form.un. inquiens : Qui
dabo libi genles haere.lit.ilemtuam, et possessioncm cum in forma Dei essct, non rapinam arbilratus est
itiam tcrminos tcrrae.El ipse Filius resurgens a mor- csse se aequalemDeo; sed semelipstim erinanivit,
tuis sic loquitur, ex pcrsona humaniiatis : Dala est formamservi accipiens; forma eniin illic, et figiira
(inquiens) inilii omnis poleslas in ccelo et in terra. bic, unam declarant qualitalem essentiae: Christtis
Non crgo dividamus personas, sed distinguamus na- ergo splendor Pairis est, et figura subsiantim ejus :
turas. Unde animadverlenilum est solerler Aposlo- qnia per illtim Paler manifesiatus est, sicut ipse
liun in Epistoa nunc de substantia humani'atis lo- dixit: Pater, manifestavinoinentuum hominibus : et
qui, nunc vero de subsiaiiiin dciiatis : nam quod acqualisest illi in substantia deitatis. Seqiiilur: Por-
«lixit consiiiutum illum e-se a DeoPalre liaeredem lansqueomniaverboviriuiis sum. Dicendnportans, fa-
nmnitimcreaturariim, ad humanitalem illins rctulit: *- cililatem continendi voluit exprimere : posuitque
volcns autem d scretionem facere inter diviuitatis portans, pro eo quod est gubernans et regens. Ver-
•jiis natur.im, et liumanilalis, et osiendere quid bum igitur Dei Patris, omnia quaefecit verbo virtulis
proprie pi-nineret ad unamqiiamqiienaluram,subin- suae portat : hoc est; potentia virtulis suae,et verbo
lulil d cens : Per quem fecitel smcula.Saecuiadicun- jnssionis suae omnia gubernat et regit. Non enim
iur a sequendo, eo quod seqmintur, iu semet re- minus est gubernare mnndum, quam ereasse ; nam
deiindo ac revertendo : Hic autem per saeculadebe- in creando ex nihilo substantiae rerum produclae
liins intelligere omnia quaefacta sunl in lemporc. Ut smil: in gubernando vero ea quae facta sunt, ne ad
crgo ostenderet Apostoluseumdem novissimisdiebus nibilum redrant, continenlur. Ergn dum hrec omnia
venisse in mundum, ac tcmporaliter haerediiatcm reguntur, et ad invicem sibi pugnamia conpt.inlur,
peicepisse, qui ante omnia saecula erat cum Patre, magnum et admirabilc virtutis Dei judicium decar.i-
ilixil : Perquem fecil Deus Paleromnia quaein lem- tur. Post tantam divinaemajestatis in Fifio clarita-
pore facla sunt: nam quod evangelistaJoannesdixit: tcm ad humilia incarnationU ejus descendit : pari-
Omnia per ipsum far.ia sunl, el sine ipso facium est terque discernit naturam divinitatis atque humnni-
nibil : hoc Apostolussiguificavitdicendo : Perquem tatis, dicens : Purgationempeccaternm faciens. Nam
fecit ct saccuia: rcferens hoc ad divinitalem ejus. 1D quod dixii : Portans omnia gubernatione sua ct re-
Deinde vero quibusdain gradibus ascetisi.niumele- gimine virtulis suae, ad divinilalem relulii. Quod
ganter utens, pervenit ad id quoii omnibus his majus vero subdidit: Peccatorum purgationemfaciens, ad
esl, et insonuit, dicens : Qui cumsit sptendor glorim, humanitatemillius proprie pertinet: vel per redem-
et.figura substantim ejus. Dens Pater lux est, sicul ptionem ulique|passionis su.e elaquam baptismatis:
idfim Apostulus ait, loquens de Filio : Qui babilat juxia quod Joannes in Apocalypsi sua dicil: Lavii
(inquil) lucem inaccessibibm, et Filius lux, et Spiri- nos a peccaiis nostris in sanguine suo. Sedet ad dex-
ius sanctus lux. Item Paier splendor, et Filius terammajestathejusine.reefsts.Consideranduses(ori(o
splendor : cl quomodosplendor procedat ex splen- verborum : primum siquidemperhibuil puigatioiRm
dnre, impos-ibileest definire. Idcirco au em appel- Dominumsua passione nobis procurasse; ac deimle
lalur Filitis splendor Patris, qnia sicut in igne tria dixit, illumsedere ad dexteram majestatis in excel-
stint inseparabilia : ignis videlicet, calor el splen- sis : nam Christus primum nos redemil sanguine
dor: ct tamen splendorc nobis ostenditur ignis ct passionis suae, el sic postmodum altiimliucmccelo-
talor : licet humana non sinl comparanda divinis : luro penctravit, ubi nunc ad dexteram P.itris sedet.
 6S9 IN EPISTOLAMAD HEBRiEOS COMMENTARIA. 690
Sedere aulem illius, pro habitare, et esse ponitur in A dixit paulo superius, llodie genui (e, ad diviniialcm
loco isto : sicnl et dextera pro honore et dignitate aeiernitatis; at vero quod subiutulil, Ego ero illi in
summa. Nam non est putandum quod omnipotens Patrero; ad humauiialis refert essentiam, sine aliqna
Pater, qui splritus est incircumscriptus, omnia re- dubitatione. Unde et congrue verbo futuri temporis
plens, dexteram aut sinislram habeat, sicul nos ha- usus est, diccns : Ero. Quoniam quando DeusPater
bemus : aut quod ita scdeat in dexiera iilius Filius dixit ad David: Cum donnieris cum patribus, susci-
ejus, sicut solenl tUii regum sedere juxta Patrem, tabo semen luum, quod egredielur de lumbis tuis; et
apposito sibi solio; sed sicul dicimcs, dexlera pro firmabo thronum ejus snper ihronuro luum : ipsc-
glnria et dignilatis honore accipitur; siquidem et que erit mihi filius, et ego ero illi Pater, fulurum
Pater a dextris esse scribitur Chrisli, ut in psalmu erat adhuc, ut Verbum Dei Patris assumerct homi-
habetur, Dominus a dextris tuis confregit irii die irae nem in utero virginali, in unilate suaepersonae : sive
siiaereges. Ambo ergo a dextris sunt, quia nihil est quia Filius Dei esset in verilate, non adoptivus, sed
iu divinilate sinistrum; qnia unum est jam curo D.o proprius. Haecaulem sententia el ad supcriora potest
in gtoria homoassumptus a verbo, et quadragesimo respicere, ut ita legatur sub interrogatione : Rursunt
die exaltalus ad ccelestia. Quid esl ergo, sedet al cui angelorum dixit: Ego ero illi in Patrcm? Et sub-
dexteram majeslalis, nisi ut dicalur, habital in ple- B I audis, Nulli; vel certe absolule, et aifnuiative, hoc
niiudine palernaeroajeslalis? Ei cum dixit, in excel modo: Rursum de illo Deus Pater: Ego ero iu Pa-
sis, ostendit illumbominemsuper omnem creaturam trem. Et cumiterum inlroduxitprimogenitumin orbem
angelicam et humanam exaltatum esse; unde et se- terrm dixil: Et adorent eum omnesangeli Dei. Omnis
quiiur. Tanto melior angelit effectus,quanlo differen- unigenims potcst dici primogcnitus, eo quod primiis
tius prm illit nomenkmreditavit. Factum hic, vel ef aperiat vulvam matris ; non lamen oinnis primoga-
fecium pro susceptum debemus accipere; tanquam nitus unigeuiius, qui habel alios fratres sub eqiien-
diceret: Illis differenlius alque excellenlius nomeu les. Domintisaiitera Jesus lumsecundura diviuilalem
filinlioiiishaertdiiavil: nam quanta distanlia.est in- quain secuniluni humanitatcm et unigenitus, et pri-
ter noroen filii et servi, tanto ille majoris dignitatis mogenitus dici potcst. Unigenitus est secundum di-
est praeangelis : qimniam ille creator (secundum di- vinitatem, quia in natura divinitatis non babel fra-
vinilatero dico ) illi creatura. Ipse quoque homo in tres subsequentes; secundum humanilatero quoque
boc est tnajor omnibus angelis omnique crealura : unigenitus est fcealaeMariae,quaepost iilum alipsnon
quia potestas, quaeerat in omni verbo, anie omnia genuit: sicut calumniatur Hetvidius.Deindeprimoge-"
s.i cula, requievil in illo homine assumpto a verbo nitusestsecuiidumdivinilatis esseniiam, sicutperSa-
ex leinpore conceptionis. Quapropler illi sunt mini- C ( lomonem testatur, dicens: Ego sapientia ex ore Altis-
stri et famuli, sicut in ejtts lentatione et passione, simi prodivi,primogenila anle omneracreaturam. Se-
resurrectione quoque, alque ascensione declaralum cundum hunianitatem qua primogenitus csl in multis
esl. Ille autem filius proprius et baeresexistit: quod fratribus adoplivus: de quibus ipse dixitMariae: Viule
et Aposiolus nobis innuit, dum subjungit : Cui enim ad fratres meos, et dic eis. Quodautem dicit Aposto-
dixit aliquandoangelorum,Filius meut es tu, ego liodie lus : Cum iterum introduxit Deus Pater Filium siiiiiu
genui te? Subaudi, nulli angelorum hoc dictum esl. primogenitumin mundum, sic videnlur haccverbar-
H c de Verbo Dei inteltigendum est, quod aeternuro nare, quasi jam altera vice introduclus essei. Sed qu
et consubstantiale est Patri, non de qualibet crea- modbhocsitintelligendiim.EvangefstaJoannesaperu»
tura; licet legamus in libro Job, angelos appellatos manifesiat, dicens : In mundo erat, et mundus per
esse fifios Dei. In Genesiquoque filios; sed quod uii- ipsura factusest, et mundus eum non cognovit. Ver-
que quando fit, abusive fit. Quando ergo dixit ei: Fi- bumergo Dei Palris, perquod oroniafacia suni, unitis
lius meus es lu : lempoie baptismalis, et in monle cssentiaeexistens cuin Patre et Spiritu sancto, ubique
intonuit vox paterna coelitus, direns : Ilic est Filius est, et onmia iroplel, Quia ringendo implet omnia,
meus dilectus. Et in lioc, quod dixil, Fifius meus es implendn cingit: gubernando praesidet, praesidendo
tu, maniftstat ex ipsa sua essemia illum esse geni- D ^ gubernat. Et quia in mundo
erat, ubi carnem assum-
turo. Notandumquequia non dixit: Ante omnia sae- psit, et cum inaccessibile erat nostris aspectibus,
cula genui te, vel iu prateriio lempore; sed, hodie, quia non viilebatur : ipsam assuroplionem carnis ap-
inquit, genui te, quod adverbium est praesentislem- pellat alterum introitum ; duni enim qui invisibilis
poris : in Deoenim nec praeterita transeunt, nec fu- erat humanis aspeclibus, assumpta carne visibilero
lura succedunt; sed omnia tempora simul ei con- se praebuit quasi iterum inlroductus est. Nnlandum-
juncta sunt, quia omnia praesenlia habet. El esl que quia quod Aposlolus inlroiuim nominal, boc iu
sensus : Sicut ego seroper aeternus suro, neque ini- Evangelio ipsa Veritas exitum vocat, dicens: Exivi a
tium, neque finem babeo : ita te semper habeo coae- Patre, et veni in munduro. Merito ergo exitum vocat
ternum mihi. Tale est et illud quod alibi dixit: Ante
incartiatioiiissuaeassumpiionemmanifestationeirique,
Luciferum genui te , id eU ante angelicam creatu- quia nos foris eramus, a Deo expulsi extra aulam
ram, el ante omnia saecula. Etrursum, Ego ero ei in paradisi, palatium Regis acterni:
positi in carcere liu-
Pairem, el ipse erii mihim filium. Videsne quomodo jus mundi el exsilio relegati. Verbi
discernil geroinam naluram in Chrislo? nain quod cluduntur ab aula gratia, sicul ex-
rcgia rei, eju$ offcnsam incurren~
691 PRIMASIt ADRUMETANlEPISC. 692
ics, el deslinanlur in exsilium, alque in carcere clau- A ccelorum. Et : Fulgebunt jusli sicut sol, et erum
dunliir; sed sicut bonus mediator volens eis veniaro sicut angeli Dei in coelo. Flamma vero ignis sunt
impetrare, non primum eos introducit in aulam re- quando terrorem ignis gehennae suis auditoribus mi-
gis, sed ipse furas egreditur, ibique cum eis miscet nantur, dicentes : Omnis arbor non faciens fructum
sermocinandi negotium : sicque correctos et eastiga- honum excidetur et in ignem mittelur. Ad fitium
los introducit eos in conspectu regis; similiter se autem. Subaudis, dicil Psalmista. Thronus tuus Deus
Doininus Jesus exhibuit; naro egressus est ad nos a in smculum swctsli: virga wquitath, virga regni tui.
conspectu paiernae majestatis, carnem assumendo, Intuere quomodo et cum quanta claritate discernit
visibilemque se prsebendo, et collocutus est nobis- creaturam angelicam a Filio, qui cuncta creavit.
cum praeceptaR>gis aelerni; sicque nos suis praedi- Thronus (8pmt>;)Graece,Latine dicitur sedes regia,
cationibus et miraculis correctos et castigatos, atque sicut el solium. Per thronum autem uno modo pos-
sua flde corifirmatos, suaque passione a peccatis sumus intelligere regnum : per seeptrum autem,
emundatos, introduxit in aulam, in conspectum pa- quod est virga aurea, potestas intelllgitur regni.
lernae majeslatis, quando aseendens ad coelos pate- Dieit ergoPsalmisla, Ioquens ad Filium Dei: 0 Deus,
fecit nobis adilum regni ccelestis. Dicendo autero regnum tuum, et potestas imperii tui in saeculumsae-
introductum eum in orbsm terrae, boc signiflcat, cum B 1 culi manebit. Tale quid Gabriel dicit ad Mariam :
ei committat orbem terrae, roanifestat illum Doroi- Ipse regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni
num esse lotius mundi: Tunc enim possidebit or- ejus non erit finis. Istud est regnum de quo turbx
bem, cum ab universis erit agnitus Dominus totius acclamabant : Benedictum, quod venit, regnum Pa-
erbis. Hoc autem non de substantia Verbi, sed de tris David,de quoipse Dominusad Pilatum: Regnum
essentia hominis accipe diclum. Quodque sequitur: meum non est de hoc mundo. Aliter: Thronum sicut
Et adorent eum omnes angeli Dei, tale est ac si di- sedem judicantium non incongrue possumus inlel-
ceret: Omnes angeli mei, et illius : quia per illuro ligere judicium, quod procedit a sede. Istud est
sunt facti. Tunc ergo adoraverunt eum, quando nati- judicium, de quo Filius horainis dicit: Paier non
vitatem illius' annuntiaveruni, et quando illo esu- judicat quemquara, sed omne judicium dedit Fi-
riente accesserunt et minislrabant ei : sive quando lio; et de quo Psalroisla dicit: Deus, judicium
sepulcrum ejus custodierunt : quotidie quoque luum regi da, et justitiam luam filio regis, id cst
adorant eum, quia visioni illius obtemperant. Sed Cbristo. Thronus ergo Dei in saeculumsaeculi ma-
nunquid solis angelis prsecepit Deus Pater adorare nebit.quia judicium novissimum, quod dabil ele-
illum? Non, quin poiius omni creaiurae. Et ad ctis, dicens : Venite, benedicii Palris mei. Et repro-
'
angetos quidem dicil: Qui facit angelos suos spiri- C bis : Ite in ignem seternum : aeterna discr. lione
lus, et minhtros suos (lammam ignh. Quod dicit, slabitinter utrosque, testante Evangelio et dicen-e :
et ad angelos quidem dicit Deus Pater, vel Scri- Tunc ibunt hi in s-uppliciumaelernum; jusii auleni
piui-a divina : tale est ac si diceret, de angelis, in vitamaeternam.Quodqueseqiiitur: Virgaacquilatis,
ad, ponens pro de; non enim servat Apostolus or- virga regni tui. Per virgam acquitatis, intelligitur
dinem sivc sensom praepositionum; et est sensus : recliludo sentenliae, etjudicii illius, sive potestas
Ipse, quem praecipiunlur angeli adorare; de ipsisj regni justa : quae virga regit justos justitia, et
suis spiritibus quotiescunque vult, facil angelos; mi- percutit impios juste et recte, sine aliqua persona-
nisiros etiam facit flammam ignis; quia qui in oon- rum accepiione cunctos gubernans et judicans. Di-
spectu iliius assistunl, in amore suo incendentes•, lexislijustiliam, el odisti iniquilalem. Ista virga recta
et iiiflammantes reddil : juxta quod alibi dicitur: Ini facit, et ut diligatur justitia, el odio habeatur iniqui-
qucm desiderant angeli prospicere. Namquod dixit:: tas : nemo enim perfecte potest diiigere justitiam ,
Qui facit angelos suos spiriius praepostero ordine» nisi odio habuerit iniquitatem. Iniquitas autem, quae
prutulit; debiierat enim dicere : Qui facil suos spiri- et Rvoptocnominatur, intelligitur quidquid conlra
tus angelos. Sciendum autem quod angelus nomen) legem divinam fit : veritalis etenim amor odiura est
est officii, non nalurae; qui sempersunt ,uidem spi-. D ' falsiialis. Et quia Dominusdilexit jusliliam, quia non
ritus, sed nequaquam semper vocanlur angeli, nisii peccavit, et odio habuit iniquitatem . .qu d primus
quando mittunlur : angelus ( «yysW) etenim Graeco j meruit percipere exponit, dicens : Proplerea unxit le
vocabulo Latine dicitur nuntius; si quaeris nomen, Deus , Deus luus, oleo Iwtilim prm consoriibustuh.
naiurao, spiritus est : ex eo quod millitiir, angelus : Psalmista alloquitur Filiuro Dei, et dicit: 0 Deus,
verbi gratta, sicut homo nomen est nalurae; miles g unxit (e Deus, Deus tuus Pater, oleo exsultationis,
autcm nomen est officii. Dicituretalio modo : Etroi- propterea quia odio habuisli iniquitalero, el dilexisti
nistri omnipotentis Dei sunt sacerdotes et praetatii justiliam. Non ergo intelligendum quod Filius Dei
Ecclesiae;juxla quod Malachias dixit: Labia sacer- - secundum naturam divinilatis, in qua aequalis est
ilots custodiunt scientiam, et legem requirunt exx Palri, possit Deum habere : quia ipse cum Patre
ore.ejus; quia angelus Domini exerciluum est. Sa- verus est Deus. Secundum autem quod homo est,
eerdoles crgo Ecclesiae angeli sunt, quando gaudia a Deum Palrem habet: quia ab illo factus est: eoque
patriae coelestis suis auditeribus annunliant, dicen-i- dicit Psalmista : Unxit te Deus, Deustuus. Unclus
lcs : Pceiiilenliamagite, appropinquavit enim regnum n esi, non olco visibili, sed pleiiiludinc Spirilus saneti,
 C«3 IN EPISTOLAMAD HEBRJIOS COMMENTARIA. 694
qui a die baptismatis in specie columbae super eum A . quaequevult operatur : juxla quod psalmus ait: Ipse
requievit : nec ex tempore baptismatis solumroodo dixit, et fact.i sunt; mandavit, P\ creala sunt. Virtule
pleniludo Spiritus sancti in eo marisit, sed polius ex igitur Verbi Dei coeliimel terra sub-islunl; quia vir-
tempore conceptionis : juxta quod Isaias tesiatur, tute jiissionisejus omnia facta sunt, et sine ipso fac-
dicens : Requiescitsuper euni Spiritus Domini, Spi- ttun esi iiihil. Sed cimi Moysesin principio Geneseos
ritus sapientiaeet intellectus, eic. Oleoautem exsul- ccelum dixit primum factnm, ac deinde terram , sic
tationis seu laetitiaedicit illum unctum, quia Christus dicens : In principio fccit Deus ccelum et terram :
nunquaro pecravit, nunquam Iristitiam habuit ex qua-stio oritur, quare Psalmista ponitierram, ac
recordatione peccati. Quid esl enim oleo laetitiaeungi, deinde coelum; quasi lcrra ante fueril facta quam
nisi maculamnnn habere peccali? Sanctorumetenim coelum: quacita solvitnr: Quod ille proposuit ccelura
conscientia tunc magis ac magis bilarescil, atque in lerrae, iste supposuit, idc.ir.iofactum est, ut ostende-
laetiiiam prorumpil, quando nulla peccati gravinris retur simul duo facta esse : sed quod divina majestas
recordatione mordetur : Spiritus siquidem sanctus, simul fecil, humana vox simul proferre nequivit :
qui requievit in Cbristo, custodivil illum.utsine pec- quapropter necesse t-rat unum ante aiterum dicere.
cato couciperetur, sine peccato nasceretur, et sine Ipsi peribunt,tu aulempermanebh.Posilus est hic plu-
peccati maculaab hocmundo transiret : juxla quod j$ ralis numerus pro singulari, sicut mnltis aliis in locis
de illo scriptum est: Peccatum non fecit : nec in- divinae^cripturae: non enim de flrmamentohoc intel-
venlus est dolus in ore ejus. Sed quid est, quod disit ligenduinest, ubi sidera coniinenlur : neque de coelo
Psalmista : Unxii te Deus praepanicipibus? Qui sunl sethereo, perquod cursusseptem planetartimaguntur;
ergo ejus pariinipes? In Veteri quidem Teslamento sed de isto coeloaereo a quo el aves coelidicuntur,
fueruut patriarchre participes Christi in bac unclione: potius accipiendum esi. In die ergo judicii, peribit
juxla quod in psalmo legitur, dicente Domino de istud ccelumaereum unde anhelilum altrahimus, et
Abraham, Isaacet Jacob ad Abimelech et ad caete- remittimus : non ut penitus desinatesse a sua natura,.
ros reges Palaestinornm : Nolile langerc christos sed mutabitur ab hac specie in meiorem, el ab hac
meos. Fuerunt quoquereges sacerdotes et prophetae densiiate in subtilitalcm et claritaem aelheris: unde-
participes illius, quia illis specialiier unctio periine- Aposiolus alio in loco dixit : Praeterit figiira hujus
bat, per quam donum Spiritus sancli merebanlur ac- mundi. Si ligura praeterit, suhsiantia manebit : nam
cipere : nam legimus Saulem unctum, et S.imuc1, et quantum spatium occupavit aqua tempore dituvii, ita.
David: Salomon quoque unctus est in Giliou. Sacer- ut altior esset quindecim cubitis super omnes monles
dotes ungebanlur, sicut unctus esl Aarmi a Moyse, sub omni ccelo.etulquidain dicum, periingens usquo
dicente sibi Domino; Unges Aaron ei filios ejns mihi' C ad circuluni lunae: tantuin spalium lenebit ignis in
in sacerdotes jure perpetuo. Prophetae-nihiloininus die judicii, comilans Domini ndvenlum : juxta quod
ungebantur, sicut unctusest Eliseusab Elia, cui dlxit Psalmista dicit : Ignis anle ipsuro prrrcedet, quia
Dominus : UngesETiseumpropbetam pro le. Isti lr. s consumetomnianubila, oranemquedensitatem istius
ordines Dominumpraefigurabanl,qui est verus Rex, aeris; eritque ccelum novuro, et terra nova. De bac
Sacerdosatque Propheta. In Novoautem Tcsiamenio immuialione et Diminus in Evangelioloquiiur, di-
panicipes illius suntaposioli, mariyres, confessores, cens : Coelumet lerra iransibunt: transibunl quident
omnesque qui graiiabaptismatisabluli donum sancli ab hac figura ci specie in nielius per innovation m,
Spiritus consequunlur; eta Christo, Christiani di- el parmanebunt in substamia propria. Et jmnes ut
cuntur. Cbristits ergo prae omnibus participibus suis vestimentumveterascent.Vestimentum hic debemus
iincius oleo laeliiiae: quia omnes ad mensuram ac- accipere corpus humanum, quod sumilur iongaevitaie
cipiunt Spiritum sancfurn; ipse autem non accipit lemperis, et dolore inflrmiiaiis, ac redigitur in pul-
ad meiisuram, sed perplenitudinem, secundum illud: verem : sicul ergo curpus humanum veterascii qui-
Non enim ad mensuram dat Deus Pater spiritum dem et in pulverem redigiiur, sed in die judicii per
Fitiosuo; se i in ipso babilat omnis pleniludo divi- resurrectionem innovabiiur ; ilaistud coeluroaereum
nitalis rnrporaliter. Et luin principio, Domine,terram D prae nimia longnevitalequodammodojam veterascil,
fundasti, et opera manuum tuarum sunl cmli. Posl sed in die judicii per inflammalionem ignis innova-
humanilatem Filii Dei excellentem convertit se ite- bitur. Ei velut amktum mutabk eos, el mutabunlur.
rum ad aetemitaiem divinitatis ejus, dicens : Tu Amictus dicitur ab aroiciendo, id est circumdando :
(inquil), Domine, in principio creaiurarum lerram bene ergo cielum amictui comparatur, quo circuin-
fundasti. Ubi fundavit terram? si recte perpendimus, damur, quoniam sieut amictus humanum corpus hinc
'
videbimus qua nuiu et dispositione divina subsisiit, inde cingit, ita coelum ex oroui parte cingit lerram
fuudata super nihil nisi in semetipsa. El quod dixit : aequalance libratam : unde et petli aniroantis alio in
Operamanuum tuarumsuntcceli, non est pulandum lococomparalur,diceiilePsiiIiiiista:ExtendensceeIum
quod VerbumDei Patris, qnod incorporeumest, ma- sicut pellem. Mulabis(inquil) coeluiiisicul amiclum:
nibus operetur, quia nulla lineamenta corporis in ac si diceret, Sicut amictus facile plicabitur, si fue-
nalura divinitalis sunt sicut nos babemus. Opera rit exlensus , rursusque plicatus leviler exlenditur;
ergo manuum ejus, viriutem jussionis ejus debemus et si fuerit sordibus coinquinatus facile potest roun-
accipere : quomodo verbo et potentia jussionis suae dari: ita cceluma te extensum atque composiium;
t95 PIUMASIIADRUMETANIEPfSC 6SC
sicque fncililate incomprehenrihiliin die judicii rou- A ; ei, cl decies centcna millia assistebanl? Quomodo
labittir ab bac figura et specie in ineliorem , et ut enim omnes roiltuntur, si decies cenlena miTiaei as-
ustcnderel jam facta Dominisub aeternitalemansura, sistun.? Inleiligendum eigo quod oronipoiens Deus,
addidit : Et niutabuntur; quasi dicerel: Postqtiam qui spirilus esl incircumscriplus, omnia implel et
mulati fuerint, in ea novitaie permanebunt; nunquam ubique tolnsesf, quapropter angelicusspiritus , qui
ad hoc cnrruplibile rcdiluri. Tu autem idem ipse es, circumscriplus esl, quocunqne mittaiur, intra Domi-
et anni tui non deficknt. Ecce differentiainter creatu- num currit, dominumquesemper praesentem habet :
ram lemporaliter faclam et Creaiorem iu sna aeter- ideoque ipsi qui miliuntur, ipsi eliam el assistunt ei.
nilate aequalitermanentem : in omnipolentemelenim Vel cerle idcirco omnes mitii dicuntur, quia sicut
Deum non cadil prsetcriium vel fulurmn, neque ali- Didymus Graecus iu libro de Spiritu sancto ait, ex
qtia mutabilitas; sed omnia sunl ei prxsenlia, sem- oronibus ordinibus coelestiumdignilatum mittunlur;
perque est iromuiabilis; unde Psalmista aelernitatem sicut Gabrielero , Michaelem arcbangelos legimus
et imroutabiliiatemVerbi Dei subtili consideratione raissos in volumine Danielis, Raphaelem adTobiaro;
perpendenis, subsUnlivo verbo praesentis temporis unus etiam de seraphim legilur missus ad Isaiam ,
usus esi, loquens de illo : Coelum (inquit) et terra quando calculo teiigit labia ejus, et sicut frequenter
miilabuntur; tu aulem idem ipse es : modo qui er.is B augeli legunlur ad sanctos missi. Generaliler autem
ante omnia saccula. Et anni lui, id est aeternilas tua, sicut doctores dicunt, unicnique fldelium ab prtu
non deficient. Ipse ergo, qui semper habet esse, dicit nativitatis, vel potius a lempore bapiismatis dalur a
de semelipso ad Moysen : Ego sum qui sum. Haec Deo angelus ad sui custodiam, et qui suadeat bona
dices flliisIsrael: Qni est misit me ad vos. Quaprop- agere; unde Aposlolus hic dicit: Missisunt a-J mi-
ter omnis creatura rationabilis, quie per se mutabilis nisterium salutis, propter eos qui haeredilatempalriae
est, ajit tempnralis, summopere laborare debet qua- cceiestis sunt percepturi. In boc ergo loco, sicut
tenus ei posset conjungi et haerere qui scmper idem diximus, omnes mittuntur, quia ex omnibus ordini-
manet. Ad quem autem angelorum dixit aliquando: bus mitluntur ; ejusdemque dignilatis sunt qui mit-
Sede a dexlris meis, quoutque ponam inimkos luot tuniur, cujus et qui assistunt: vel certe, quia omnes
scabellumpedum tuorum? Posiquam majest.ttem di- ejusdem voluntatis sunt, el dum illi qui semper as-
vinaeaeternilatisoslendit in Filio esse, ilerum con- sisiuni, consenliunt cum eis qui mitiuntur, quodam-
ver it beatus AposloIu<sermonemad glorificationem modo in illis omnes veniunt, omnesque mittuntur.
ejus bumilitatis, dicens : Ad quem angelorum dixit Et esl sensus : Quid mirum, si unico Filio Dei mi-
aliquando: Sede a dexlris meis? subaudis: Nullum: nisierium suum exhibent angeli, cum etiam noslrae
nulli enim archangelorum, nullidominaiionum, aut C l salulis ministros eos constet effeclos? quapropter
virtulum, sivc principaluum hanc gloriam concessit nemini illorum dixit: Sede a dextris raeis.
Deus P.tter, ut ei diceret: Sede a dextris meis , hoc CAP.u. Proptereaabundanliusobservarenot oportet
est, habila mecum, etquiesce in pleniludine meaema- ea qum audivimus, ne forle pereffiuamut.Propterea,
jesiatis : Vicloriautem Filio, et toliusmundi per in- qtiid mirum, quia Filius Dei excelleutior est omnibus
carnaiionis suac dispensationem triumpliatori, post angelis, qui Evangeliumsuum dedit? Vel certe, quia
resurrectionis gloriam quadragesimo die , dicit ei : angeli nobis ministrant, qui Deo semper renuntiant
Laborasti in passione,laborastiinredemptionegeneris opera nostra, licet ipse ubique sit, abundanlius atque
liumani, quiesce mecum in gloria, quoadusque po- plenius oportet nos observare ea quae audivimus a
nain inimicos luos ut sin seabellum pedum tuorum. Christo in Evangelio, el ab Aposlolisejus, quam in
Quoadusque, vel donec, non significatfinem alicujns lege solebamus, quaeper servum data est. Et quare
lemporis isto in loco, sed pro inlinitoet seropiterno abundantius? Ne forte pereffluamus: id est, ne forie
posilum esl; quasi diceret aliis verhis: Tu semper pereamus, et a salute excidarous. Vtd, ne forie
liabita in pleniludine majestalis meae; quia semper evanescamus, Iranseuntes in perditionem more
subjiciam acterniiati tuae inimicos tuos Judaeosalios- fluminis currentis iu mare, dum scnsus nostri per
que iucredulos. Pedes eteniro Doinini s:abilitatem D inania quaeque discurrunt. Jungit aulem persunam
aeternilatis dcsignant; ubi i le tanquam in ve-tigiis sttam iilis , more suo agens. Et qunre dixerit abun-
flrmis virtute omtiipolenliaesuaeconsislit. Possumus dantius, reddit causam, dum in sequentibus verbis
el peilesuou incongruemysterium incarnationis ejus explicat, dicens : Si enim qui per angelot dktut ett
inielligere duobus roodis : quotidie subjiciuntur ini- sermo,faclus est firmut, el omnk prwvaricatioet ino-
mici illins, dum videlicelvitiorum atque infldelilatis bedkntia accipitjuslam mercedisretributknem : quo-
«on rarietaie derelicta, sponte se subdunt illi ad sa- modonot effugkmut, ti tantam neglexerimuttalulem?
est ad
lulem, ut sub illo tueantur; vel ccrte dum nolunl in Sermo legis et prophetarum per angelosdictus
eum credere, coacti subjiciuntur illi, et calcankir patres nostros : quia per subjectam crealuram locu-
dominio potestalis ejus. Nonne omnes sunt admini- tus csl Moysi et prophetis : juxta quod et beatus
stratorii spiritus in minhterium mhsi propter eos qui Stcphanus in contentione sua manifeslat de Moyse :
hmreditaleincapiunl salutis? Si oroncs spirilus cceles- bic est Moyses,qui fuit cum angelo, qui loquebatur
tium virlulum mittuntur adsalutem credentium, quid ei in monte Sina. Facmsiue firmus, id est verus,
cst quod Danieldixit : Milliamillium ministrabant idem serroo per angelum dictns : quoniam, sicut ibi
 6Q7 IN EPISTOLAMAD IIEBR-iEOSCOMMENTARIA. CS8
praediclum est, ita omnia evenerunt sive bona , sivee A sancliSpirilus distribulionibus, affluentiam significat
mala. Omnis .praevaricaiio sive transgressio Iegis,, gratiarum, quam non habuerunt Patres Veieris Te-
atque inobedienlia, contra illum sermonem patrata,, stamenti, quae fuit data postquam gloriflcatus est
accepit justam mercedis retributionera, judicium n Jesus, teste Evangelio, quod ait: Nondum eniin erat
scilicet aeiernaedaranationis : sic illis contigit qui li Spiritusdaius: quiaJesus nondum fuerat glurilicatus.
murrauraverunl. Notandura autem quia curo merces is Istse sunt distributiones, seu divisiones, quas Apo-
in bonam parlem maxime accipiatur, hic pro malo o stnlus in alio loco commemorai, dicens: Alii datur
posnit Apostoius, more solito, non curansde proprie- :. per Spiritum sermo scientiae,et cretera quaein sequen-
taiibus rerborum; sed indifferenter tinum pro alteroo tibus enumerat, usque dum subjungit: Haec opera-
ponens : sicut hic mercedem pro roalo, el alibi cap-i. lur unus atque idem Spiritus, dividens singulis pront
tivitatem in bono, ubi dixit: In captivitatem redigite e vtill. Undeet hic dicit: Secundum suam voluntalem:
omnem sensum, ad obediendum Christo. Facit ergo0 divinaeenim voluntali, atque cnnsilio cunctn <ontri-
Apostoluscoroparationem a sermone legis, qui peri- buil, ne quis in suis meritis confideret. Ipse eniin
angelum dictus est ad graliam Evangelii per Filium „ Spiritus sanclus novit quid ctiique prnsil, vel qtiid
datam, et dicit : Si enim sermo legis per angelos s cuique sit commodum. Non enim angelissubjecii Deus
dictus, est factus verus irt oronibus quae promisit [l B orbemterrw futurum, de quoloquimur. Aden respicit
bonis, vel quaeminatus est malis : quanto magis eritit quae supcrius dixit Deum Patrem dixisse : Seile a
firmiis serroo Evangelii, datus per Filium ! Et si illi li dexlris meis, donec ponam inimicos luos scabellum
qui inobedientes exstiterunt legi, damnationem ha- pedum tuorum, sed Filio suo tradidit illum : cui ipse
buerunt, et judicium non potuerunt effugere : quo-i- dixit in psalmo : Postula a me, et dabo libi gentes
roodo nos cffugiemusvindiciam Dei, si tantam ne-> baerediiaiim luam. Undeet ipse Filius congratulans
glexerimus salutem? fidemscilicet Evangeliivitamque e sibi tradiitim orbem crediiurum, dicit: Ego autera
aelernaro, tam magnam, nt pote per Filium nobis an- constitutus sum rex ab eo, id est a Deo Patre. Tetia-
nuntiatam atque promissam? Subaudi, nullo roodo. I. fus en autem in quodamloco qitis, dicens. Quorttm
His verbis manifestat Apostolus non fuisse tantam n nomina proplielarum reticet in hac epistola, quorivm
salutem in lege quanta est in Evangelio : lex enira n testimoniiim novit, non causa invidiaeautabsconden-
promitlebat terram, dicens : Si volueritis et audieri-. lis affeciu hoc agii, sed honorantis voto et nslen-
tis me, bona (errae comedetis. Evangelium promit-_ denlis Hebraeosmultam habere scientiam dlvinaruin
tebat regnum coelorum, dicens : Pcenitentiam agite, Scriptiirarum, quibus isia scribebat in tanluin ut ncc
appropinquavitenim regnum ccelorum.llla praestahat 1 opus haberet noinen poneredicentis. Hos erg> tesii-
vindiclam de lerrenis bosiibus; islud praesiet de spi-. C moniumex Psalierio Davidicosumptum est: qualiter
riiualibus. Ula promittebat longaevamvi:am tempo- loquiturad Denm Pairem: Quidesl homo. Suppresse,
raletn; Evangelium concedil vitam sine flne mansu- el cum despectu pronunliandum est istud. Quid est
ram. Qum.Subaudi salus. Cuminitiumaccephtet enar- •- homo? subaudi frngilis, mortilis, caducus, ei qui ex
randi per Dominum,ab eis qui audkrunl in nos confir- Adt-in veleri peccatngenerali pravitate estdevicius.
mata est. Salus ergo quaein Evangeliocontinetur, a Quod memor es ejus. Subaudit: ita et misericnrdiae
Deo accepil iniiium euarrandi: qui ipse primum an-i- suae dnna largitur. Sequitur: Aut filiut hominis.
nuniiaviteam per semetipsum, dicens : Poenitentiaro n Subaudi, quid est?Hocidem doctores referunt nd
agiie, etc., et: Qui crediderit et baptizatus fuerit, sal-i. Cbr stum, qui in Evangclio saepissimeFilium homi-
vuserit. Deindeveroconfirmataest, hocesicrediiaesl;l nis, id est filium Marirese vocat : ac proplerea suh
ab eis qui audierunl eum : ab apostolis videlicet, qui ,i interrogatione snrsum erigenda est vox : et est sen-
cum eo fueruni t-t successoribus eorum : vel, certe,!t sus : Quid proroeruit ille homo assumptus a verbo,
confirmata, idest.consolidatnesl, et perfecta in nobiss ut Filius Dei fieret ? Quodque sequitur: Quoniam
ab eis qui ab ipso Dominoeam perceperunt: quia sa- vteitas eum? ad genus humanum referunt: de quo
lus, quaeper Spiritura sauctum nobis data est, perma- ,. paulo superius sub nomine hominis dictum est:
netin aelernum. Causa humiliialis suam jungit perso-,. D DQuid est bomo?Et est sensus : Quod visiias genus
nam cum eis, dicens : In nobis confirmata esl ab eiss humanum per Filium tuum.et perpeiua largiris bene-
qui audierunt. Ad bsec poterat aliqu s dicere : Quo- ficia, non est meritum illius, sed tua gralia : ideoque
modo confirmata est ab eis? Cui ille: Coniestante e subsistit, quia a te visitatur. Visilatio ad medicum et
Dee signis, et porlentis, et variis tirluttbus, et Spiriluss ad aegrotumperlinet : nam visitationisofficium dici-
•
sancii distributiombtts secundum tuam voluntatem. , • lur quis medicus implere, quando ad inflrmum ingre-
Confirroataest, inquit, in nobis ab eis qui audierunt, ditur; et genus liiimanum, quod inflrmum et lan-
conteslante Deo, id est simul teslimonium praebente , guidum erat, DeusPater tbnc visitavit, quando misit
eorum doctrinae, et praedirationi, non vocc, sed vir- Filitim suum, qui Verbum caro factum est, et habi-
luie, et exhibitione miraculorum, et varietale lingua- tavit in nohis. De qua visilatione etiam Z acharias
rum : quia, ul dicebat aliquis apostolurum mortuo) paler beati Joannis ait; Visitavit nos oriens ex alto.
vel infirmo, Surge, esto vivus aut sanus: st.uim sur-
Quidam doctores hoc quod dicit: Quid est homo,
gebat incolumis. Signa autem, et prodigis, et viriu- quod memor es ejus; aut filius horiiinis, quod est,
les, pro uno hic accipiurilur. Quod vero suhjimgit,, quoniam visilas euni ? totum rcferunt ad
genus hu-
C99 PRIMASIIADRUMETANILilSC. 700
manum; lioc vero quod sequitur referunt concordi- AV.voluntariam, scilicet per fidem, et necessariam, qna
ter ad Chrisium. Minuitlieum paulominutab angelh. cogilur omnis creatura subjecta esse suo Creatori.
Pcr mortem corporis ei opprobria passionis, niino- Hic vero, ubi dixit: Nccdumvidemus omnia subjecta
rem fccil Deus Pater Filiura suum angelis, qui se- ei : tantummodode voluniaria subjectione accipere
cundum divinitalem aequaiis ei erat in oronipoten- debemus, quaeper fidem constat: qua in eum cre-
lia, quia angeli imroortales et irapassibiles existunt: dere nolunt. Quia enim lunc temporis, quando Apo-
minoralus est autem, non necessitate, sed sponta- slolus ista loquebatur, evangelicapraedicationecdum
ueapietate, sicut idem aposiolus alias'ait: Qui cum pertotum mundumdiviilgataerat; necdumque omnes
in forma Deiesset, semeiipsum exinanivit, formam praedestinali ad vilam credebant, recte dicil nunc:
servi accipiens : faclusque est obediens Pr.lri usque Necdumsunt ei omnia subjecla : el non solum lunc,
ad moriem : mortem auiem crucis. £x ea enim parte scd etiaro adhuc omnes praedestinati non credunt.
qiia mori poiuii, creaior angelorum minor facius est Eum autem, qui modicum quam angeli minoratutesl,
angelis. Bene autem dixit: Paulo miniis: quia etsi videmusJesuin, propterpassionemmortis, gloria etho-
nioitale corpus assumpsit, peccali lamen maculam nore coronatum. Hic aperte manifestat, quia gloria et
non habuit. Gloria et honore coronastieum. Psalmista honor Cbristi crux ejus fuit, pro qua raodicum mino-
loquitur ad Deum Patrem de humilitate el exalta- B 1 ratus est ab angelis, moriendo pro nosira salute :
lione Filii, dicens : Minuisii (inquil) Filiuin tuum unde et Apostolus alibi curo dixissel: Faclus esi
paulo roinus ab angelis, dum eiini mortalem creasti: obediens Patri usque ad mortem, mortem autem rru-
sed qnia ille libi obediens exstilit usque ad mortero, cis, statim subseculus estdicens: Propterquod et
gloria et honore cnronasli eum. Tale esl el illud Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod esl
quod Aposlolus dicit in alio loco. Propter quod et super omne nomen : sic etiam ipse Dominus provo-
Dcus exaltavit illum, ct dedit illi nomcn qund est cabat eam dicens : Ut gloriflcetur Filius hominis. Si
supcr omne nomen, ut in nomine Ji-stiomne genu ille qui Dominus est, ea quaepro servis passus est
fleciatur, ccelestium, lerrestrium ct infernorum. gloria n vocat, multo magis tu, homo, quae pro Deo
Gloria ergo coronavit euin Deus Paler in resiirre- pateris, tibi ad gloriam perlinere sempiternam tlubi-
ctione, honore autem in ascensione, qnando qua- lare non debes. Euro, inquam, id esl J.siim, vide-
dragesimo die resurrectionis sure exaltavit illum su- mus coronaium, non oculis corporeis, sed oculis
per omnem creaiuram. Aliter : Gloria coronatus est mentis.dum sedet in plenitudine paternae majestatis.
in multitudiiie credeniium ; videlicet, rum post re- Ul gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Gratia
surreciionis triumphum hacreditatem totius mundi,. Dei Patris appellatur Filius, eo quud nobis a Deo
in hoc quod humo est, accepit; honort*autem, in Patre gratis sit datus, et quod gratis pro nobis mor-
confessioncaelernaemajesiatis, hoc est in eo quod in tem sustinuit; non enim debebatur nobis nostro me-
plenitudi e paiernae gloriae habitat. Et constituhti rilo, ut Filius Dei pro nobis gusiaret moriero; sed
eum tuper opera manuumtuarum. Per hoc quod homo ineffabili gratia hoc fecit. Quod autem dicit, pro
f.ictus est, conslittitusest a DeoPaire super opera omnibus illum gustasse inorlem, quidam doctores
visionis : super ccelestia videlicel, et terrestria, et ita absolnte intellignnt, ut dicatur, pro omnibus pro
iuferna; qui sccundumdivinitatis potentiam sicnl cum quibus gustavit, id est pro electis, ad vilam aelornam
Deo Palre omnia creaverat, ita eum illo omnia pos- praedesiinatis. At vero quidam ita generaliter acci-
sidebat. Dicendo eriim : Constituisii. eum super piunt, ul dicalur, pro omnibus roortuusest; licet
opera manuum tuarum, omnis crealura monslratur omnes non salventur. Et quid si omnes non cre-
esse sulijecla illi; quia sicut verbo omnia creata sunt, dunl? ille tamen quod sunm erat, fecit. Unde beatus
ita ille homo assumptus a verbo cutn verbo possidet Prosper hanc ponit similitudinem : Est quilibet me-
omnia. Omniasubjecistisub pedibutejus. ld est aeter- dicorum perilissiinus, qui veuieus in civilatem po-
nilaii illius et polestali, ut omnis crealura illum ado- pulosam, ubi multi inflrmi habentur, temperat po-
ret. Et hoc est quod ipse post resurrectionis gloriam . tionero contra omnia genera infirmitatum, et convo-
«pparens dixit eis : Data est mihi omnis potestas in " cat omnes, dicens : Venite, omnes populi, qui variis
cceloet in lerra. /n ee enim quod otnnia ei subjecH, infirmilalibus laboratis, et bibite ex hac potione,
tiiliil dimisil nen subjectumei. In eo, id est in hoc quam causa salulis vestraepraeparavi: spondeo vobis
dono, vel facto, quod ei omnia subjecit, nec ccele- cum obtesiatione quod si quis biberit ex ea medelam
slia videiur excepisse, nec terrestria: ut dicerel, statim consequi merebilur. Qui credunt verbis illius,
posl angelicamcreaturam; sed ita conclusii, dicens : accedunt, bibuntel sanantur; qui vero renuunl hibere,
Omniasubjecii ei. Nuncautemnecdumvidemusomniai non sanantur, sed in sua infirmitale contabescunl:
tubjecta esseei. Quid eniro quod beatus Apostolus lu- Quantum ergo ad medici devotionem pertinet, pro
qtiitur? Nnm ciim dixisset, omnia subjecta Chrislo, omniiim illorum salute polionem lemperavit, licel
statitn subinlulit, dicens : Nunc autem nondum vi-• non prosit, nisi bis qui ex ea biberunt: ita et Chri-
demus omnia subjecta ei. Si omnia sunt subjecia ei,, slus, quantum in se fuit, pro omnibus mortuus esi,
qnoinodo non subjecta ? Intelligenduin est ergo hoc: quanquam non prosil rjus passio, nisi solummodoiis
modn, ut superius, ubi dixit: Nihil dimisit non sub-- qui in eum credere volunt. Simulque nolandum quia
jcctuin ei, intelligamus universalemsubjeclionem, ett non dixit Aposlolus : Subjacuil morli, sed proprie :
70« 1N EPISTOLAMAD HEBRiEOSCOMMENTARIA. 702
Custavit morlem, per quod velocitatem resurrectio- A Filius quando apostolis reversis de praedicationedi-
nis voluit ostendere: brevi eieniro tempore morte xil: Confiteor tibi, Paler Domine coeli et terrae, id
teneri potnil, et ea devicla confesiim victor resur- est, laudo te, et glorifico: quia abscondisti liaeca
rexit. Decebatenim eum propler quem omnia et per sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis.
quemomnia, qui muttos filios in gloriam addudlerat, Ipse quoque in medio Ecclesiaelaudat Deum Patrem,
auctorem talutte eorum consummare per pastionem. dum fideles quique ejus passioneredempti, ejusque
Dicebat (inquii) eum auclorem scilicet et saluiis eo- baptismate abluti, indefessaslaudes Deo Patri refe-
rum per passionero consuinmare, id est perficere runt corde et opere. His antem tribus modis lau-
omnium salutem per passionem Christi, qui est au- dandus est Deus. Et iterum: Ego ero fident in eum.
ctor omniumsalutis credenlium, et qui ante passio- Hoc est, in Deum Patrem. Vox est Filii Dei de Deo
m-msuaro multos filios adoptivos adduxerat in glo- Patre huroanitatis loquentis: nam homo susceptus a
riam fidei, spei et charitatis ; qui certam spem ha- verbo totamconfidentiainsuam in Deum Patrem po-
bebam gaudiapatriaecoelestis, et haereditatemaetemi sitam habebat: unde dicebat: Pater, glorifica nomen
regis se posse percipere : vel cerle per passinnem luum. Etpro fidelibussuis supplicans, aiebal: Pater,
decebat eum perficere omnia quae de illo praedicala volo ul ubi ego sum, et isii sint mecum. Quos etiam
erant. Unde ipse dixit pendens in cruce : Consum- B I exhortans ut confidentiam baberent, praecepit: Con-
matum est. Propter quem omnia, id est per m rtem fidite, ego vici mundum. Etiterum: Ecce ego etpueri
ejus restaurala sunt omnia ccelestiaei terrestria : mei, quos mihi dedit Deus. Haecduo lestimonia sum-
liomoscilicet redemptus el numerus angelorum red- pta sunt ex oraculo Isaiac prophelae loquentis in
integratus. Per quem omnia : subaudi, facta sunt: persona Filii Dei. li autem sunl sancii videlicet apo-
juxta quod Joannes dicit: Omnia per ipsum facta stoli, quibns Dominusait: Pueri, nunquid pulmen-
sunt. Vides quomodoest in medio nostrum, nobis- larium habetis ? Qui bene pueri vocantur, propter
que coniuncius: ipse fitius.et nos fllii: ille propriu»,> im.oceniiamet humrlitatem, de quihus ipsa Yeritas
ros adoptivi: sed ille salvat, etnos Eilvamur. Vides1 dicil: Sinite parvttlos veitire ad me, laliumest re-
quomodonns conjuugit etdiscernit; nam cum dicit:: gnum coelorum. Quia ergo pueri communkavtrunt
Multos Ulios adduxerat in gloriam, hic conjunxil. carni el sanguini, et ipse similiterparticipavil eisdem.
Cum vero addit: Auctorem salutis eorum, hic dis- Hoc de apostolis omnibusque fidelibus dictum est,
ccrnit. Qut enim sanclifical, et qui sanctificantur,ex5 quod per hoc fralres fuerunt Domini, quia verum
uno omnes.Quis est qui sanctifical? Christus per fi-' corpus et sanguinem habuit, sicut illi habueriint. m
dem passionis suae, cl per donum baptismatis. Qui1 quo loco confunditur manifeste cum suis Marcion,
sunt qui sanctificanlur?Oronesqui creduni, qui san-* G j qui ausus est dicere Dominuronostrum verumcor-
ctificautiir fide passionis Christi et gratia baptismi. pus non habuisse, cum Apostolus dicat, quia assu-
Sed qui sanctilicat Christus, et nos qui sanctifica- mendo rarnem particeps exsiititillorum: sicut enim
mur, ex uno Deo Patre sumus, quia ab illo omniaa illi pueri el nos carne et sanguine conslamus, ita et
originem acceperunt: unus est enim Deus, a quo0 Christus participavil carni et sanguini liomo factus:
omnia. Sed aliter ille, aliter nos. Ille quasi proprinss et sicut communicavit Christus nostrae substanliae
Filius potesl sanctificare; nos vero quasi adoptivi abb per assumptionem hominis, sic et nos parlicipes ejus
illo sanctificainur: altaroen unum babemus Patrema sumus per assumptionem corporis et sanguiniscjus.
in ccelis.Ille proprium, nos adoptivum. Propter quam >* Quare aulem communicaveiit Christus carni. et san-
causam. Subaudi, quia et ipse, et nos ex uno Deo ° guini, in sequentibusmanifestat, ciim subdit: fjf per
Patre sumus, licet discrete. Non confunditur(ratrets mortem destrueret eum qui habebalmorth imperium,
vocareeot. Quisunt filii adoptivi. Dicent : Nttnliabo o id esl diabolum; et liberareteosqui timoremorlh per
nomentuum fratribut meit. Non erubescit fratres eoss totam vitamobnoxiieranl servituti.Admirabilehic de-
vocare, ostendens non esse eamdem fraternitatemn monsirat Aposlolus, ostendens diabolum per hoc
nnsiraebiimanitalis : sed in misericurdia ejus multa,, devictum a Christo, per quod potestatem in mundo
™
ct humilitale maxima, qui nos fratres elegit. Hoc c lenebat: arma, quaefuerunt illi quondara fortiu ad-
qnoque propbeticoaffirmai testimonio, ne quasi no-- versum mundum : boc esl mors, per eam Christus
vum putaretur, et non niultum ante praedictum: aitit illura percussit:sicut David, abstracto gladio Goliar,
enim : Nuniiabonomentuura fratribus tneis: id est,, in eo caput illius amputavit, in quo quondam victor
sacr.im passionemet gloriosam resurrectionem pro- ille solebat fieri. Quia ergo diabolus per mortem
mittit segloriam divinitatispalernae.et uomen etiamn hominis in mundo principalum praesumpserai, per
ejus, quo pater dicebalur, vulgalurum. Nuntiabo, >, roorteroChristi temporalem vincebalur. Quapropter
dicit: id est, narrari faciam a praedicatoribus nieis,i, participavit Christus carni et sangnini, ut mori po-
ut mibi credatis; nam resurgens a mortuis dicitt tuisset ad lempus; sicque dum mortuus est, qui
mulieribus: Ite et nunliate fratribus meis. Et ad Ma- peccatum non fecerat, deslruxit diabolum et mor-
riam : Vadead fratres meos. Fratres autem dicun- tem; quia semper mortuus est peccato, dum non
lur, et qui diligunt, et qui dilignntur. Adjecil vero : peccavit, destructo autero diaboli imperio, liberavit
In medio Ecciesimlaudabote. In medio Ecclesiae, i, eleclossuos, qui limore mortis per totam vitam
buc est in ccelu(idelium.Laudavit Domir.umPatrem(i suam, qua vivobantin hoc mundo, obnoxii, id est
705 PRIMASII ADRUMETANlEPISC. 701
debili etobstricli erant serviluti morliset diaboli. In A fecit, quoniani aperuit nobis januam patriaeccelestis,
boc enim timebant mortem, quia servi erant morlis, ubi modo consistil interpellans pro nobis DeumPa-
dum omnes morti subjacebant. Nusquatnenimangelos trem. /n eo enim t'n que passus est ipse, et tentalus,
apprehendil,sedsemenAbrahmapprehendit.Quodsupe- potensesl et eisqui tentantttr auxiliari. In eo, iuquil,
rius dixerat, pueros communicassecarni etsanguini, id est homine. Quo ipse tenlatus esf. Sed non supe-
et quod Clirisiusparlicipaverilei, exsequiturampfius ratus et passus a rainistris illius : poiens esl vinctos
biinc sensum, volens ostendere unde paniciparet eis, liberare, tentatosque adjuvare ne vincantur, quia
ct dicil : Nusquara, id esl nulto loco, neque in coe- tentationes non snlum sicut Deus cognovit , sed
)o, neqtie iu lerra angelicam creaturain assurapsit; etiam sicuthomo expr-rimenttiprobavit. Ac propierea
sed corpus humanum de semine Abrahaeas-.ui psit. non solum per hoc quod Deus est, potest nobis mise-
Quibus verbis favet illis hlandiiendo: quos euiin illo- reri, sed insuper per hoc quod homo est, qtioniam
rum assumpsil? Quia ergo homo retinendus crat ejusdem potestalis esl huuio assumptus a verbo, cu-
morle Filii Dei, idcirco angelicam naturam non as- jus erat et idem verbo.
sumpsit, quaeiiiortem non potesi pati; sed humanam, CAP. III. Unde, fratres sancti; voeationh cmleslit
iu qua mori potuisset, nec est angelis tanta collata participes, considerateAposlolumet Pontificemconfe-
dignitas, ut in una persona eorum naturae Filius Dei n sionh nostrw Jetum, qui fidelisest ei qui fecit illum ,
conjungeretur; quam dignitatem et honorem huma- sicul et Moyses in omni domoillius. Fratres eos vocat
nae naturaedivina gratia conlribuit, ut Deuset liirno tam carne quam spiritu, qui ex eodem genere erant,
una esset persona. Et quare dixit : Apprehendit, eamdemque fidem habebant: sanctos, qui sanctificat'
quod purtinet ad fugientem? Quia nos quasi receden- fuerant fide passionis Chrisli el aqua bapiismatis,
les a se, et longe fugienies inseculiis apprehendii. quia panicipes erant coelestisvocationis, hoc est pa-
Unde debuit per omnia assimilari fratribus. Pro hac triae coeleslis, ad quam omnes vocavil, dieens : Ve-
(inquii) ratione qua non assump-it angelicam natu- nite ad me, omnes qui laboralis et onerati estis, ei
ram, sed humanam de semine Abrahae, debuit pcr egp reficiam vos. Considerate, inquit, Apostolum et
oniiiia fratribus assimilari. Quid esi, Per omnia? id Pontificem fidei nostrae Jesum. Aposiolus Gr.rce,
est, educatus crevit, esuriit, passus est, ac mortuus: Latine dicitur missus; et Dominus Jesus apnslolus
peromnia ista similis est fratiibus, quia conditione fu t, quia gratis a Deo Patre missus est, sicut ipse te-
subjecti sunl. Sed forlasse quaerit aliquis : Quare slaiur, dicens : i\on sum roissusnisi ad oves perditns
tiomo sit reparalus potius quam angelus Iapsus. Cui damus Israel. El: Sicut misit me Paler, etego milto
respondendum est, hominemnon tantum deliquisse, vos. Unde cgregius pr«dicator alio loco dicit: Misit
quam diabolum : ille enim, diabolo suadente, pecca- n Deus Filium suum faclum ex muliere. Pontifex autem
vit; diabolus vero, nulla suadente, sed superbiendo, confessionis nostrae est, qtiia coufessionem fidei no-
corruit. Homo quoque, quia corpus habeb.it, mandu- strae praetendit anieDeuni Palrein, Qui fidelis est ei-
care indigebat; diabolus vero, quia spiritus est, totus dem l)eoTalri, qui fecit illiiin; juxta quod alibi di-
inexcusabilis est. Fuit et tertia causa : videlicet, citur: Qui factus est ei ex semiue David secundum
bomo necdum venerat ad locum , ubi aeterniliier carnem. Nnn lantum attem de humanitatis essentia
cum Deo regnaturus erat, sed in paradiso terreno diciuro, In qua ipse fidelis fuit, Deo Patri obediens
morabatur, de quo transferendus eraiinccelum, com- usque ad rooriem. Nonnefldelisenl Deo Palri,quando
pleto numero electorum; diabolus autem in coelo omnia quae agebal, non suae gloriae repulabat, sed
jam erat collocatrts. J7t mherkors fieret, et fidelh pon- Patris?dicens : P.it^r in me manens, ipse facilopera.
tifex ad Deum, et ul propitiaret delicta populi. Mise- Sicut et Moyses, inquit, lidelis eral, vel fuit, in omni
ricurs dicitur a misero corde, videlicet qui misericor- domo ejus. Domum Dei bic, populum Dei debemus
diain sustinet, et cognoscit per experimenlum mise- intelligere plebem scilicel Israelilicam, cui Moyses
reri. Ilaque non fuit alia causa, illum per omnia fra- praepositusest a Deo, de qua domo dicit Isaias: Vi-
tribus assimilari, nisi ut misericordiam nobis pra> nea Sabauth, domus es; Israel. Et iterum hortando :
slaret nos redimendo, et fieret fidelis, verusque, el D Domus Jacob, venite ambulemus in lumine Domin.
potens pontifex, Deuro Patrem interpellando pro nc- In qua domo Moyses (idelis fuit, id est devotus et
bis, nostrisqne propiiiaret peccalis. Haecautem hu- bonaevolunlalis, deferens ea qiiae Dei erant, sihique
jus miserandacdispensationiscausa fuil: vidit quippe non usurpans gloriam Dei. Ampliorh enim glorim
bumanum genus morti intentura, peccatorum vincu- iste prm Moysedignus habitut esl : quanto ampliorem
lis ligatum, et misertus est ejus, sicut fidelis ponti- honorem habet Deminus, qui fabricavilillam. Hoc in
fex, reconcilians nos Deo Patri, et reconciliando loco autem eril hypallage in sensu, aul salis necessa-
purgans. Ministeriumetenim sacerdotis atque pontt- ria subauditio, supponelur hoc modo : T.mtii majoris
ficis est, fldelemesse, ut possiteos quorum sacerdos gloriae Christus prae Moyse dignus invenlus esl;
est liberare a peccatis. Ponlifex dicitur, eo quod quaulo majorem babel honorem ; subaudi, Dominus
puntem, id est viam praebeat suis sequentibus suo domus, qui fabricavil eamdem domum. Sive: Tanto
bono exemplo. lta et Dominus pontem fecit nobis, majoris gloriae Chrislus prae Moyse dignus invenlus
id est vitaeviam ostendit, dum diceret: Discitc a me est, quanlo majorem honorem babel fabricalor a
quia mi:is sum elhumilis corde. Pontem etiam nobis domo, quam ipse fabricavit. Reddilque causam quara
705 IN EPISTOLAMAD HEBRJEuS COMM.ENTARIA. 706
nmjoris glnriae sit Doniinus, quam domus ab eo fa- A . quomodo eos clausos in medio tania exercitus mul-
bricata. Omnit namque domus (abrkatur ab aliquo: tiludine iEgyptiorum eripueril, de periculis cliara
qui autem omnia creavil, Deusesf. Hic factorem a fa- fluviorum, fontes de petra sine defectu donaverit;
ctura discernit, ulriusque domtisauctorem Deumesse manna tribuerit, aliaque innumerabilia beneflcia eis
inielligi volens, et populi videlcet. Et Moyses qui- contulerit, necdum crediderunl, desperantes de
dem fideliserat. Hocest, devolus et bonaevoluntalis. ejus poientia, nec horum nliquid remprati suni; sed
/n iota domo ejus , tanquam famulus, in leslimonium. timore desperabili perlerriti murmurandodixerunt:
eorttm.Subaudi verborum. Qum dicenda erant. Chri- Ulinam non introducat nos Dominus in terraro il-
stusautem tanquamfilius, in domosua. Habitat, ordi- lam I revertamur in jEnypfum. Deus igitur iiatus,
imns el disponens illam. Quanta differenlia est inter quod sic cilo obliti fueriint operum ac mirabilium
famulum, quem pateifamilia-*praeponit domui suae, ejus, juravil quod non esset inlralura generalio illa
et filium qiiem relinquit haerdem, tanta differentia in requiem et patriam ol.impalribus promissaro, sic-
cl distanlia inter Moysenet Christum. Moysesautem que illa sexcenta millia quaeegressa sunl de ^Egy-
fideliset devotus famulus fuit in domo Dei omnipo- plo perierunt, praeter tantnromo.lo Caleph, videlicel
tentis, hoc esl in plebe Israelilica, in testimonium R filium Jephonae, el Josue filium Nun, qui -edltiniiem
eorum verborum quae per illum dicenda erant ad po- populi compescere nisi sunt, creiluli promissioni
pulum, quoniam lesiis erat verborum Dei ad popu- Domini. Notandum aulem, tres requb-s ab Apostolo
luro, iterumque populiad Deum. Cbrislus vero iibere in hac epistola commemorari, unam sabbali, quo
ordinat domum suam, lanquara lilius haeredilatem requievit Deus ab operibus suis, secundam Palaesli-
paiernam, de qna roodo subjungit Apostolus, di- nam, in quam ingressi lsraelilae, requieturi erant a
cens : Qumdomus sumus nos, si fiduciam et gloriam miseria el ial oribus multis; terliam quoque, qiuc
speiusquead finemfirmam relineamus. Hortatur ite- vera est requies, regnum videlicet roelnrum, ad quam
rum ApostolusHebrreos fortitr stare in fide etper- quos perveuire cont<gerit, planissime requiescent a
severare in bono opere, jungens se more solito illis. laboribus el terumnis hujus sar-culi,de qua hic Apo-
Domus, inquit, Dei sumus, si fiduciaro, id est fidem stolusprophetando spiriialiier loquiiur, dicens : Q'ia-
reciam, et g'oriatn spei nostrre firmam relinuerimus propter, subaudi, qtiia domus Dei sumus, si fidem
usque ad finem morlis nostrae, vel usque ad diem redam et gloriam spei firmam retinueriiinis, noliie
judicii. Gluria spei nostrae est, qua gloriamur nos in obdurare corda veslra, ne similia patiamini qualia
spe jam esse filios Dei, et quomodo ienemus in spe, p progenitores vestri passi sunt. privati requie pr>-
credimus nos possessuros esse in re. Bonaeniin quae missa. Horlatnr Apostolus Hebraeos liis verbis, ut
nobis promissa snnt, in hac poenali viia habere ne- non essent infideles et increduli, et perderenl re-
.iuaqiiampossumus, quarnobrem babenies fidera re- quiem aeiernam sibi a Dominopromissam, sicitt per-
ctam, spem certam spectemus patienter praemia no- diderunt patres eorum requiem temporalem. Nolite,
bis a Dominopromissa. Sequilur : Quapropter sicut iuquit, obdurare corda vestra, sicut obduraverunt pa-
dicit Spiritus sanclus. Hodie si vocetnejus audieriiis, tres vestri. /n exacerbaiione. ld est, amaricntinn\
nolite obdurarecorda vosira : et caeti-r», nsque : Si quamlo me ad amariludinem provocaverunt. Secun-
introibunt in requiem meam. De spe paulo superius dum diem tentationh eorum in deserto, ubi tenlaverunt
loculusfuerat beatus Apostolus,quo I oporteat sperare me patres veslri. Multis modis, tlicemes : Nunquid
ea quaefutura sunt, et deinde testimonium propheli- poteril Deus parare mensam in deserto? Et : Nun-
cum sub comparatione, quomodo illi perierunt qni qitid poierit nos intrndiicere in lerram patribns pro-
desperaverunt de potenlia omnipolentis Dei, etquid rnissam? Quod autem dicit : Hodie, non loquilur
promeruerunl pauci qui sub spe ceria proroissis Dei Psalmista ad illos qui mortui sunl in descrto murmii-
credidernnt: quia ergo obscure locutus est Apnsto- rando comra Deum, etincreiuli exislemlo, sed potius
lus, necesse est replicari hisloriam Veteris Tesia- ad illos qui dominicaepraedicaiionislcmpore fueruni,
menii, ut inanifesiior fiat oratio. Eductus populus apostolurumque, et usiuead fincmsoeciilifuiurisunt.
lsraelilicus de iEgyptiaca serviiule in signis et mira- Hodie, inquil, id esi in die NoviTcstamenli, vel omni
bilibus Domini, cum multani viain desertam peram- tempore, quandu diciiur hodic, noliie obdurare corda
bulassem, pasii a Domino manna, aqua de petra po- vestra; hodie tiamque pro s-inpiterno ponitui, «lonec
uti, ejusque protectione lutati, consilium inierunt mundus ei viia praesens manel. Sequitur : Probave-
ornnes m>tterede singutis tribubus principes explo- rttni et videruntopera mea. Quadraginta annte. Quod
raiores, qui dehereiit speculari atque considciare dicil: Prohaverunlopera etmirabilia mea, none lita
iciram sibi a Doroino conccssam. Qui per gentesi imclligendiiro, utdicatur: probaverunt, id esi elege-
luslraverimt terram, rcversiqtic sunt post spatium runt causa gratiarum actionum, sed potiusprobatio luec
quadraginla dicruin ad roultitudinein, renumianlcs ad curiositatemest rel. renda et tentalionem. Probave-
lerrara fcrtilissimam, magnorunii;ue fruciuuin pro- runl, inquit, operamea: hocest, curiositatiscausa ex-
crctiricem, sed baberc urbcs inexpugnabiles, viros- qui icrunt teniantes, utrumnam oronipotens essem.
que lortissimos csse in e.t, uipole de stirpe Enac, Scd quid faclum esl? Videru .1illa per quadraginta
id est gig.inuini. Israclitae vero ingrati et insensali, muiMS,ei permanserunt
ingraii. Putcsl quod ilicil:
quns oportchat lantorum Dei beneficiorum reminisci, Qiiadragintaannis et aJ sequentiacoiijingi. Quadrage-
 707 PRIMASIIADR!M.TANl EPISC. 708
narius aulero numerus mysticus in divina Scriptura A mei carne, fralres etiam fide, viJele.id e.-t cavete,
habeiur. Quadraginla diebus Dominusin deserto je- summaque diligenlia attendite, nc forle sit in aliquo
lunavit, ut triumpharet de illo per quem illi quadra- vesirum voluutas non bona, et cor malum incredu-
ginta annis murmuraverunt in deser:o contra Deuro: litalis discedendi a Deo vivo, sicul fuit in illis, qui
consummatique lot. A gloria victoriaein passione et eiraverunt in deserto adorando idola, et pereatis
resurreclione quadraginta diebus fuit cum discipulis, sicul illi perierunt. Sed exltortamini vosmetipsos
anlequam coelorum allitudinem penetraret. Primis per singulos dies, donec hodk cognominalurut non
ergo qiiadraginla diebus tenlationem linjus peregri- obduretur quh ex vobis fallacia pcccati. Quia illis
nalionis ostendit, posterioribus quadragiula diebus Judaeisscribehat, qui jam crediderant, et inierquos
consnlationem,qua consolandi sunt in patria : corpus tales erant, qui alios in fide, spe, bonisque operibus
enim ejus, id est Ecclesia, necesse est ut tentationes exhortari poterant, ideo taliter loquilur : Exboria-
patiatur in praescnti saeculo, ut postmodum perve- mini, iiiqnieiis, vos invicem, et corrigite vosmet-
nire pnssit ad gaudia patriae crelestis : tamen et in ipsos pcr singulos dies, donec hodie cognominatur,
pracsenti non deest ille consolator, qui dixit: Ecce id est omni lempore praesenlisvitae, in quo est spa-
cgo vobrcum sum omnibus diebus usque ad cnnsuni- tium poenitendi: si quisquam peccaverit, non de-
iuatioiiem sn-culi.Sequilur : Propler quod. Subaudi,, B speret de veuia quandiu vivil; nec obduretur aliquis
quia tentaverunt me, causaque curinsilatis quadra- vesirum faliacia peccali, id est desperalione, deci-
ginia annis op ra mea probaverunt. Offensus fui ge- pienle pcccato infidelilatis, quasi per poenitenliam
neraiioni huic. Plus est dici offensum,sive infensum, non possit promereri indulgentiaro. Ille enim
quam iratum : quoniam qui irascitur, facile potest qui salutem perfecte non credit, solet plerum-
abira revocari: qui vero infensus. sive offen-us, aut; que in desperationem ruere ; redditque causam ,
vix, aut nullo modo potest placari. Ita omnipotens quare nemo debeat desperare de venia dicens : Par-
Deus offensus, id est valdc el implacabiliter iratus; licipet enim Chrhti effecti sumus. Quiil cst participes
fuit illis sexcenlis millibus, qui perierunt in deserto. Chtisti effecti sumus? Chrisio parlicipuiiur el jungi-
Et dixi. Ad Moysrn, el Aaron, vel etiam ad Josue. mur, ulpnte unum ct in illo t-xistenlcs : siquidern
Semper hi erranl corde. Mullis raodis castigavit eos\ hoc participamur illi, quia ipse capnt nosirum, et
omnipiitensDeus; sed illisempercorde etraverunt, ai nos membra illi.is , cohaeredesct concorporales illi
via veritatis et rectitudinis deviantes; quicunquei secundum spiritalero hominero, qui crentus esl in
enim volunlati Dei non obsecundat, errat a rectitu- ipso. In eo etiam participamur, quia corpus et s.ui-
dine justitiae. Ipsi vero non cognoverunt vias meas., guinem ejus suroimus ad redemptionem noslram,
Non cognovcrunt dicit, hoc est non approbaverunt quapropler non est desperandum. Si tamen initium
me, nec elegerunl acliones meas ct pr.vc>-ptamea. subslanlimejus usque ad finem firmum relineamus,
Vel, Non cognoverunl, quia nnluerunl adhuc cogno- dum dkilur : hodiesi vocemejus audierilis, nelite ob-
scere, ui eltenerentel observarent illa. Quibusju- durare corda vestra. Conlra Deumper infidelitatem.
ravi in ira meti,ti inlroibunlin requkm meam. Si ali- Quemadmodumin illa exaeerbatkne. Subaudi, obdu-
quando ponitur pro affirniatione, aliquando pro du- raverunt patres vestri corda sua. lnitium substaniiae
bilatione, aliquando pro abnegatione, ut in praesenlii dicit fldem Christi, per quam subsistimus et renati
locopro non, etin psalmodicenle prophela: Si reddidii sumus, quia ipseest fundamentumomniumvirtutum.
reiribuemibus mihi mala : id est, non reddidi. Ordoi Et bene substantiameam vocat, quia sicut corpus
verhorum est: Non introibunt in requiem meam, anima subsistit et vivificalur,ita anjma fide subsislit
sicut juravi in ira mea. Ira enim Deivindicia illius; in Den, ct vivil hac fide, sine qua nihil est, unde di-
est: ioqui enim Dei magnum est: jurare vero niuiis, ciiur per prophetani : Juslus autem meus ex fide
ineluendum, cum enim oinnis sermo illius pro jura- vivit. Et idem egregius praedicator: Sine fide im-
menlo accipi debeat, quoniam verus est, diciur ali- possibile est placere Deo. Substantia autem Chrisii
quandojurare ad exaggerandamvim rei, etut lerro-. Dappellatur fides, vel quia ab illo dalur, vel certe,
rem incutiat auditoribus. Sic dicilur et irasci more> quia ipse per eam habilat in cordibus fldeliitm,juxta
humano, cum semper ipse idem maneat, quatenusi quod idem apostolus alias dicit, optando in interio e
dum audimus illuni iratum, metuamus peccare. QuodI homine habitare Cbristum per lidem in cordibus
autem dixil: Non intrabunt in requictn meam, hic; vesiris. Tunc eigo veraciter Christi participes sumus
sicut supra dictum est, geminam regulam debemusi si fidem ejus usque ad finem mortis nostrae, vel
intelligere, unam scilicet lerrenac promissionis pro- usque ad diem judicii firmam retinuerimus, omni
missam Abrahae, quaro illi perdiderunt prnpter infl- videlicet tempore, quandiu dicitur per prophetam :
delitatem suam, alteram vero vitam a ternam, dei Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare cor.Ia
qua Apostolusspiritaliier loquitur, in quam non in- veslra. Quidamenimaudienlesexacerbaverunt;sednon
trabunl Judaci in infidelitate manentes. Videte,fra- omnesqui prefecli sunl ab Mgijpto per Moysen.Illius
tres, ne forte til in aliquo vestrumcor malumincredu- historiaetacile menli-inem facii, quando reversis ex-
litatis discedendiaDeovivo.Horlalur ilerum eos Apo- ploratoribus dixerunt murmuiaudo : Utinam non
stolus blandiendo, vocans eos fratres, et dans consi- introducal nnsDominus in terram illam. Josue atilem
iium, quomodo inlrare possinl in requiem. Fratrcsi et Cab-pli gloriflcaverunlDeum, dicentes ad omncm
 709 JN EPISTOLAM AD HEDRJEOSCOMMIiNTARIA. 710
tnulliludinem : Potens esl Doroinus iu fide. Meoque A I et hi, idest sexcenta millia, quibus prionbus annun-
nihil eis profuit quod audierunt, quoniam iu eam . tiatum est, non inlraverunl in eam, sed cadaveia
inirare nou meruerunt. eorum prostrala sunt in deserlo. Ilerum terminatdiem
CAP.IV quemdamhodietn David dicendo : posl lantun tempo-
• »»••••••*••••••••••*"*• rit, tkttl supra diclum est : hodie si vocem ejus aii-
Pnsl baecverba exborlationis subjungcns Aposto- dierifts, nolite obdurare cerda vestra. Ordo ve borum
lus, ct dicens : Ingredkmur enim in requiemejus, qui cst, post t.intiiin lemporis, quod illi murmuraverunt,
credidimut, quemadmodumdiiil : Sicul juravi in ira et morui suni in deserto, lerminai, hoc est, staluit
mea ti introibunt in requiem meam. Isto in loco ad el deflnil Spiritus sanctus ilerum quemdam diem,
compleiioneiusensus necesse est adjicere aliquid. In- tempus videicet NoviTeslamenti dicendo per D.iviil,
grediamur, inquit, in requiem patriae caelestis a Deo Hodie, etc. Ubi Aposlolus ex p>-rsonapropheiae lo-
nobis promissaro, ne forte dicatur nobis, si fuerimus quitur: Hodie si vocem ejus audieritis : quasi dice-
increduli, quemadmodum illis qiii non introierunt : ret aliis verbis : 0 Judaei, conciv.s mei, nolite putare
Si iiilroibunt.id est, non inlroibunt in requiem menm. quod istud quod Daud dixit: Kodie si vocem ejus
Quibus verbis hortatur omnes intrare in requiem audieritis , nolite obdurare corda vesira.ad illud
Domini, ne forte ob infidelitatem nobis dicatur, quod B1 perlineat, quod illi murmuraverunl in deserto, vel
illis diclum esl; nam sicut certum e.-.t, quod incre- quod causa salulis illorum dixetit, qui jain moitui
duli non introibunt, sic certum flxuroque habetur erant, quoniam ad aliud tempus pertinet, videliceiad
quod credeiites introibunt. El quidtm operibut ab in- tempus novi Testamenti, a die enim murmnra ionis
stitutiont mundi perfectk. Id est, ornatu mundi per- eorum in deserto muliuin teinpus <-st usque ad Da-
fecto. Dixit enim in quodam loco de die septima sic : vid et usque ad nos, quibus David ista loquebaiur,
Et requitvit Dtut die seplima ab omnibusoperibussuis. simulque considerandum diem pro tempnre domi-
In Genesi dixit Deus per Moysen istud. His verbis nici advenlus, novique Testaroenli accipiendum. Et
vult Apostolus ostendere aliam esse requiem ad quod dixit : In Daviil, lale est, quasi per David, mu-
tans pr.cpositionem more solito. Polest el ita intel-
qnam voca i sumus quam fueral illa in Palaestina,ad
quam Judaeivocati sunt. Non dicit nos intraturos in ligi, quod dixit : Terminat quamdam diero, hoc cst,
illam quaefuit in Pataestina, sed ostcrolit illos non terminum et (inein ponit Spiriius sanctus prxteriti
inlrasse propter duritiam cordis sui, nec in Palaesti- lemporis, quod luii. a die murmuralionis cnriim, ct
nam, nec in requiem ceelestem , dicit ergo de prima datinitium alteri tempori, dicendo per David, Hod e,
requie sic : Requievit Dominus die septima ab om- sequitur : Nam si eis Jesut. Filius Nave, ductor po-
nibus opeiibus suis. Requievit quidem a conditione Q puli Israelilici. Prmstitisset requkm. Subaudi veram.
> nnvarum creaturarum, sed non requievit a guberna- Nunquam de alia loqueretur. David. Posf liac dit. Id
lione eorum quaefecerat, et ut quotidie ex ipsis etiam esl deinceps, postquam illam adepti suul. Hic osten-
nunc producat, unde Veritas in Evangelio Judaeis dit lertiam quamdam requiem, de qua David dixit,
dicit: Pater meus usque modo operatur, et ego ope- Hodie, etc, non illam signiflcans ad ruiam Jesus
ror, non enim plus fuit Deum mundum ex nibilo filius Nave poptilum imroduxit, sed aliaro quamdam
creare, quam factum gubernare. Praemissaergo prima roulloexcellentiorem, adquam non typicusJesus, sed
requie septimaediei, in qua requievit Deus, subjusxit verus introducit quotidie eos qui snnt ejus : si enim
secundam, quae promissa est populo Dei dicens : De, Jesus fllius Nave veram praestilisset rcquiem populo
illu quidem quodam loco ita dixit Deus per Moysen. cujus ductnr exstitit, nequaquam de alia requie lo-
£f in itlu. Subauditur loco. Rursum dicit: Si inlroi- queretur David poslea. Cerlum est ergo quasi fmu-
bunl in requiemmeam. Si vero conjunctio, sicut jam rum est qtiosdam accipere requiem, quae per illam
supra dictum est, pro affirmaiiune. pro dubiiationex significata est, quae fuit in Palaestina. Itaque. Sub-
vel pro abnegaiione accipi potest, superius namquel' audi, quia Jesus filius Nave non praestitit veram re-
pro negatione duobus in locis posila est, nbi ait ju- j) quiem populo, eui praeerat. Relinquiiur. Id est reser-
rasse Deum propter incredulitaiem illorum. Si intioi- vatqr.in futurum. Sabbaihmus populo Dei. Credendi
bunt in requiem meam, hoc est, non introibunl, hic, veraciter reservaiur in futurnm, vila scilicet aeterna,
vero pro affirroatione poiest accipi, sub alio sensu, quae preecellit sabbaium legis, quoniam in illo re-
sicut Joann. Chrysostom. aliique doctores exponunt, quiescebant tanium cnrpora, in ista aulem animse
quasi diceret: Si introibunt in requiem meam, subin- populi Dei. Uude et scquitur : Qui enim ingressus ett
telligitur, bene habebunt, et hoc de requie, quae fuit in requhm ejus. Dei omnipotentis, qui est viti seter-
in Palaestinadccipe : Unde protinus addit: Quoniam na. Etiam ipse requkvil ab operibus suis. Terrenis,
ergo supertst quosdam iniroire in eam, el ii quibus omnibusque laboribus. Sieut el a suh Deus. Requie-
prioribus annuntiatttm est, non introkrunt, propterr vit die septima. Requies Dei perfectio operum illius
incredulilalem. Quia pauci inlraveruut in eam re- intelligenda est, videlicet dum «exla die finits pri
mordiali rerum creatione, in septiroo cessavit a ciea-
quiem, quaefuit in Palistina, id est, duo lantum ',
tione novarum naturarum, per illain vero requ em
Caleph et Josue, ex ouinibus illis qui de jKgypto 9 Dei, qtiae non estaeterna, stiidiose
provocal nos, ul
exierunt, ideo dicit: Quoniam superest, vel restat1 ad
requiem aeli-nvpbealitudinis i!'am,quam sabbatis-
quosdam iutroire in requiem terrae re|iroroissionis,, mum appellat, totis nisibus anhelcraus.
Quisquit
711 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 712
ergo i>tud Deisabbalum iiitraveril, requiescit perpe- A dere. Sequitur. Et pertingens.Idem sermo Dei. Usque
too ab omni labore et opere, sicut Deus requiescit ad divisionemanimmac spirilus, compagumquoque,ac
a creatione novarum rerum. Festinemus ergo ingredi medullarum, el dkcrelor cogitationumet intentionum
in illam requiem : ut ne in'ipsum quit incidat incredu- cordis. Aniroa vivimus, spiritu ralinnabiliter inlelli-
litath exemplum.Magua quidem res et salutaris est gimus, vita nobis carnalis cum besliis communis est,
fides, quoniam sine hac non est salvari possibile ralio spirilalis cum angelis, et sunt quaedampeceaia
alicui, sicut scriplum est: Sine fide impossibilepla- quae pertincnl specialius ad corpus, ut est odium,
cere Deo. Sed ad salutem non sufficit sola fides, ira, dolus, invidia, caeteraque hujusmodi, qu* siue
necessarium est enim operari per dileciionem fidei actu corporis non constant, et quia corpus aniroa
et conversari digne Deo, quia fides sine operibus vivifiealur, non incongrue per animam possumus
moriua est. Cousiderans proinde Aposlolus fidelita- imelligere peccaia corporalia, per spiritum vero pec-
tem perpetuae vitae, bortatur dicens : Fesiinernus cala spiriialia, quaein secreio mentis ver»anlur. Ite-
fiderecta.operatione sancia inlroire in illam requiem rum per compages debemus intelligere cogitaliones,
patriae coelestisnobis promissam, ne aliquis vestrum quaes bi invicero compaginantur, dura una alleram
incida in idipsum exempluin iucredulitatis et de- B subsequitur, per medullas vero, subtiles intentiones.
sperationis, in quod illi ceciderunt. Festinenius, in- Et hoc est quod subjungit. Discrelor cogitationum et
quit, quouiaro non sufficit sola fides , sed debet addi intentionum cordis. Sermo ergo Dei Patris in tantum
et vita fidei condigna, sufflcienter enim exemplo pa- est efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, ut
rentum nostrornm docemur, ne in idipsum inciden- discernat inter opera carnis et opera spiritus, inter
tes, in quud iili cecideuni, lalia patiamur, qualia et carnalia peccata el spiritalia, et inter cogitaliones
illi passi sunt. Vivusesl enim sermo Dei el effkax, bonas malasve, et inlenliones bonas et malas; potest
et penetrabilior amni gladio ancipiti. Apnslolo dicente enim cogitatio utcunquebona esse, et ineniio mala :
cl horlante, festinemus ingredi in requiero palriae verbi gratia, ul sub comparatione loquarour : Est
coele^lisflde et operatione, ne aliquis nosirum inci- quaedamvidua cujus possessio haereditaria a forliore
dat in idipsum infideliiatis exemplum, in quod illi invadilur; accedens autem ad judicem legisque doj-
ceciderunt, et non veniant nobis lalia qualia illis ve- . torem, deprecatur quatenus suscipiat ejus causam,
nerunt, qui proslrati sunt in deserto poterant illi Ju- sitque ci in auxilium, qualiter oblinere possit haere-
daei respnndere : Nequaquain nobis talia evenient, ditatem sibi absiractam, promittens ei aut centum
quianon habemus propheias et judices, per quorum _ solidos, aut eiiam non modicam partem ejusdem hae-
ora nobis lnquatur Dominus, sicut illi liabuerunl, rediiaiis, qui ingrediens ecclesiam Dei prosternit se
ideoque quidquid egerimus, excusabiles erimus. Ad in faciem orans et dicens: Deus aeterne, quia omnia
h.i c Apostr.lusvolens ostendere eumdem nos habere jusie judicas, et, qui dixisti: Judicate populo, defen-
judicem quem illi habuerunt, qui illos prupter incre- diie viduam, praebe mihi auxilium hodie, quatenus
dulilit m daronavit, tlixit: Non est ita, vivus cst causam hujusviduae oblinere possim. Haec dicens,
enim sermo Dei et efficax. Sermo Dei Patris et ver- cogitatio quidein et verba bona sunt, sed intrntio ne-
bum Filius est,qui potentialilerinterfecitillasexcenta quam, quoniani nisi iili vidua aliquid promisisset,
millia in deserto ob suatn infidelitatem, et quia ei quod ille sperarel se accepturum, nequaquam cau-
nolueiunl credere. Hic est sermo qui nunquammo- sam illius suscepisset. Hanc subliliiatem cogitatio-
ritur, sed semper idem roanet, juxta quod Psalmista nnm, et iuteniionum cordis discernit et dijndicat
dicit: Tu autem idem ipse es, el anni tui non defi- sermo Dei, considerans quo animo vel quo deside-
cieni. Hic est sermo, qui de seipso dicit: Si quis ser- rio quisque serviat in corde, tantum penetrabilis est
monem meum servaverit, mortem non gustabit in ejusintuitus, utomnia nostraquaeagimus, vel cogiia-
aeternum. Si enim itti sermonemDeiservassent recte muSrCerliusab illo quam a nobis ipsis cognoscantur.
credendo , et bene vivendu, viverent temporali, et Bbim ergo babeamus in leslimonium acluum nostro-
aeiema vila, terramque repromissionis inirarent. Si- rum, cogitationumque vet intentionum nustrarum,
miliier etnos, si servaverimus sermnnem ejus.vive- r, quem judicem habituri surous, timeamus ejus prae-
mus, requiemque ccelestera intrabimus. Iste sermo sentiam, cujus scientiam nullatenus effugere valea-
Dei Patris, qui semper vivit cum Deo Patre, et per mus, unde sequilur : Ei non est ulla creaiura invisibi-
quem oronia Pater judicat, efflcax esi, hoc est, ad lis in conspectuejus, omnia autemnuda et aperla sunt
operandnm facilis, quia sine difflcultate operatnr; oculteejut. Hoc csl, praesentiacillius : Quomodoergo
lpseeniro dixit, et facta snnt, et qmnia quaecunque polest aliqua res illi incognita esse, a quo omnia
voluit fecit. Penetrabilior quoque est omni gladio facta sunt? Nec mirum si totus ubique*totam suam
ancipiti, hoc est, ex utraque parle aculo, quia gladius ngnoscat crealuram, hinc maxime terruit Apostolns
maierialis utraque parte acutus, membra potest di- Judaeos dicens : Omnia autem nuda el aperta sunt
videre a corpore, et penetrare secreta carni-, adco ut oculis ejus. Ad quem nobis sermo. Ad quem filium.
snimam a corpore faciat exire, ipsum quoque cor- Nisi quia ipsi reddituri sumus rationem aciutim
pus in mortem redigal, sed tamen ipsam animam nostrorum, siroulque cogitationum et inlentionum.
non potesl dividere iiiiinilaiim, neque secreta ejus Habentesergo pontificemmagnum, qui penetraviicm-
pcnelrare; unde Dominus dicil: Nolite timere eos losJesum (UiumDei,leneamusspeinosirmconfessionem.
qui occidunt corpus, quia animara non possunt occi- Id est, fidem nominis ejus. Paululum in superioribus
715 IN EPISTOLAMAD HEBR/EOS COMMENTARIA. 714
de diviniiale Fitii Dei disserens, dixit : Omnia nuda A i autcm caro non fuit peccali, sed munditiae, et casti-
ct aperta sunl oculis ejus. Nunquid autero , quia de tatis, alque innocentiae; quapropter non est lentatus
carne loquilur, el de ponliflcatu disputat illius qni in carnc peccati, ut peccalumfaceret, sed in simili-
semetipsum obiulit in ara crucis causa nostrae sa- tudine carnis peccati, ut absque peccato maneret.
luiis? ipse enim pontifex sive sacerdos, ipse et sacri- Adeamusergo cum fiducia ad thronum gratim, ut mi-
ficium. Ponlifex namque dicitur, eo quod pontera et sericordiamconsequamur, el gratiam inveniamus in
viam praebeatpopulo, et ipse Dominus viam rectitu- auxilio opporlttiio.Quia pontificem habemus qui scit
dinis nobis extiibuit, per quam ambulare debemus, compati infirmitatibus nostris, per hoc quod omnia
dicens : Discite a me quia mitis sum ei humilis similia sustinuit, et polest adjuvare, pcr hoc quod
corde. Et poniem ad patriam ccelestem perveniendi Deus est, qui jam penetravit propria virlute ccelorum
pncstiiit sanguine passipnis suaecura aqua baptisma- allitudinem, horlalur Aposiolus accedere nos ad
tis, vel quia ipse primus coelos penetravit. Ergo Ihronuin ejus cum fiducia, et dicit: Adeamus, mente
Moyses ductor populi, cui promissa cst requies tran- et contemplatione, per fidem qtioque bonis operibus
siloria non inlravit in requiem populo sibi credito exornatam, ad thronumgraliae, hoc est, ad GderoFilii
promissam,unde el magnumpontificemeum appellal, Dei, qui nobis datus a Deo Palre; el qui sedet in ple-
qui babet alernum saccrdolium , semper vivens, ad nitudine palernae majestatis, gratis potest nobis di-
inlerpetlandum pro nobis; sic enim dixil de illo mittere peccata nostra : gratia namque Dei Filius
arigelusad Mariam : Hic erit inagnus, et Filius Al- illiusappellatur nobis gratis donalus. Juxlaquod idem
tissimi vocabilur, ostendens illum esse Filium Dei: apostolus in hac ipsa Epistola manifeste dicit : Ut
dixit Jesum Fitium Dei, quod nusquam de Moyse gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Et quare
dicere voluit, sed potius eum famulum ejus dixit. debeamus accederead thronum ejus fideet devotione,
Sequitur : Nen tnim habemuspontificemqui non pos- subd.it, inquiens : Ut misericordiam consequamur, id
sit compali. Sive condolere. In infirmitatibut noslris. est remissionem peccatoruro, et graliam donorum
Hoc est dicere, Non ignoral quaenostra sunt, venit Spirilus sancti, sive indulgettiiam, inveniamus in
enim per viam humanae conditionis per omnia sine auxilio opportuno, id est in pracscntisaeculo; nunc
peccato, quapropler non solum quia Deus est, et enim opportunum cst lempus auxilii et misericordiae
omnia novit, cognoscit infirmitatem fragilitatis no- illius, de quo Aposlolus alias dicit: Ecce nunc tem-
strae, et potest misereri, verum etiam per hoc quod pus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Et de quo
particeps factus est fragilitaiis earnis absque peccato, propheta: Tempore (inquit) accepto exaudivi te. Cum
et cognoscit, et indulgere valet. Multi pontifices (G enim in praesentisacculomisericordiam suam praesti-
ignorant eos qui in tribulalione sunt constituti, neque tit dimittendo ei peccata, et gratia donorum spirila-
quaesit tribulaiio in quolibct sciunt: impossibile est lium recipiet illum , utique in futuro regno secum
afflictiones afflictorum nosse ei qui experimenlum regnare permittit, et quia poniifexnoster csl, sedens
afflictionisnon habuit et sensibiliter omnia non sus- in throno gloriaepaternae, omnia tribuit, quae nobis
tinuil; Ponlifex autem noster competenter omnia ad saluiem venire cerlissimum est.
sustinuit, quae fuerunt iliata huroanae miseriaepost CAP.v. Omnis namque pontifex ex hominibusas-
peccatum primi hominis, el tunc inleriora velamini sumptuspro Itominibusconsliluiturin iis qum ad Deum
ad ibronum paternae majeslatis ascendit, unde et se- perlinent, ul efferat dona et sacrificia pro peccalh.
quilur: Tenla/um.Subaudi, habemus pontificem. Per Qui possit condolereiit qui ignorantel errant: quoniatn
omnia. Tentamenta. Pro shnilitudine carnis peccati et ipte circumdalusest infirmitate, et proplereadebet,
absquepeccalo.Tentatus estChristus multis modis per quemadmodumet pro populo,ita etiametpro semetipso
omnia lentamenta, sed non est superatus tentationibus, offerre pro peccatis. In his verbis quaedamponit Apo-
quin potius probatus victor exstitit. Tentamenla au- stolus communia Chrislo el sacerdotibus legis ve.e-
tem quibus tentatus est, haecfuerunt, esuries, siiis, D ris : nam quod ait, Omnis ponlifex ex bominibus
tentatio diaboli, persecutio Judaeorum, sputa, accu- assumptus, sicut Aaron, et Cbristus pro hominihus
sationes, calumniae,repulsio a propria gente, ad ul- constiluitur in bis officiisquae ad Deum pertinent,
limum crucifixio, et mors. Tentatus est his modis orando pro illorum salute; hoc commune est Christo
siquidem in similitudine carnis absque peccato, sed et illis sacerdotibus: pontiflcis enim est officiumin-
cum veriiate Chrislus veram earnem habuisset, quare ter Deum slare et populum, Deum deprecari pro
dicit pro similitudine carnis illum esse lentatum ? In populi delictis. Hoc Christus, per hoc quod homo et
hoc enlm quia homo factus est, veram carnem ha- Deus est, fecit, seipsum offerens pro peccatis nostris,
buit; in hoc vero, quia carnem peccali non habuit, semper vivens ad interpellandum Deum Patrem pro
scd absque peccato, similitudinem nostraecarnis ha- nobis. Semel quidem ex bominibusassumptus, sem-
buit, qtue est caro peccati: nam peccatum non ha- per pro omnibus interpellat. Iteruin quod dicit: Ut
buit, nec dolus inventus est in ore ejus. Quod si pec- offerat dona el sacrificia pro peccalis, ex parle com-
catum habere potuisset, haberet utique jam non muneest, et ex parle minime, alque dissimila : nam
similiiudinem carnis peccati, sed in verilate carnem in hoc, quia Christus sacrificium obtulit pro populi
pcccaii: earo enim nostra caro peccaii esl, quia cum delictis, quod et illi agebant, communio esl; sed iu
peccato coneipimur, cum peccato nascimur. Illius hoc quod ille pro se non obtulit, sicut illi pro suis
PAWOL. LXVIII. 23
7^5 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 716
delictis offerebant sacrtlicia, boves scilicet, arietes, A dicente : Hic est Filius meus dilectus. Quaegiorifica- r
hircos el caelera talia : Christus verorationaleanimal tio sive clariticatio mulio ante per prophetam, Spiritu
pro lotius inundi salute, hoc est seipsum , qui est sanclo inspirante, praedicta est, toquente in persona
Agrius, juxta quod Joannes dicit : Ecce Agnus Dei Filii Dei et dicente: Dominnsdixit ad me, Filius meus
qui lollit peccati niuiidi, et reliqua quaesequuntur, es tu, ego hodie gcnui te. Et quia omnipotenti Deo
jani ribn stirit Cbmmunia; eieiiim quod dicit : Qui omnia futura quasi jam praeterita aut prresentiasunt,
posSit cohdolere his qiii ignorant et errant, quoniam quod ei pbst baptismum dicturus erat, quasi jara
et ipse circumdaliis est inflrmitate carnis, in qua dictuni habebai : quaproptcr praetcriio tempore usus
tentari potuit per othnia simitiludine carnis peccati esl inquiens : Doininusdixit ad me. Nomineautem
absque peccato. Hic jam excelleritia est, pertinens Domihi Deuro Palrero intelligerc dcbemus, et ut
ad Cbristum, de qua paiilosupei ius plenius disserui- in Ctiristo utiam personam esse credamus, adje-
muS ; per hoc eniro quod siroilia passus est, potest cit : Egd tibdie genui te : hoc est dicere, quod
compati, et per hoc quod Deus est in ulraque suh- proprie Deo competit. Sequilur : Quemadmodum
slanlia, potens est inisereri. Quod vero adjunxit, Et et in alio toco dicit, Tu es sacerdos in mlernum
proplerea dehet, quemadmodum el pro populo, ita g secundum ordinem Melchisedech.Ex superiori ver-
etiam et pro semetipso offerre pro peccalis; Iioc est siculo ista pendent, ubi dicit Apostolus : Quia
ad sacerdotes legales, sive noslri temporis magis Christus non semetipsum clarificavit, ut pontifex fie-
pertinet quam ad Cbristum, qui peccatum non fecit. ret, sed Deus Paler, qui locutus est ei, Filius meus
Potest el illud quod dixit, Quoniam et circumdatus es tu, ipse clarificavit eum. Quemadmodum et in
est infirmitate, referri ad sacerdoles legis, sive no- alio loco psalmi dicitur ad Filium : Tu es sacerdos
stros; ita ut infirmitas accipiatur pro peccato, et quia in aeternum, elc. Consideranduni autem, Christum
ipsi circumdati sunt inflrmilate carnis , hoc est pec- hbn esse sacerdotem secundum id quod genitus est
cato, indigent ut populo, ita et pro se oflerre. His a DeoPatre ante omnia saecula, Coaeternusgignenti
verlis Pslenderevoluit Apdstolusquid sit ille ponti- et consubstantialis, verus Deus riianensapud Patrem,
fex, et demonstrare quaepertineant ad pontificem,el sed secunduiii hoc quod riatusest ex utero virginali,
quod sit ejus mtnisterium, et quae sinl signa pontifi- in fine temporum homo factus non propter victimam
catus, videlicet ut offerat doria et sacrificia proi quam prrj nobis ohlulit, a nobis acceptam carnem
peccatis, Sciehscondolere his qui ignoranter erranl; videlicet et sanguinem suuffl. Sed quare secundum
ac deinde dispularc aggressus est, quomodo quis ad ordineni Melchisedech, el non secundum ordinem
sacefilotium accederedebeat, dicens : Nec quhqvam C Aaron dicatur existere sacerdos, diversoecausseexi-
sumit sibihonorem.Sacerdotii. Sed qui vocalura Deo, slunt, el prima quidem est quia Melchisedech se-
tahquam Aaron. Subaudi, vdcatus est signo florcntis cundum legalia mandata non fuit sacerdos, sed se-
vifgre, sive sigrib iricendiiillorum qui ejus pontifica- cundum cujusdam singularis sncerdbiii dignitatera
lui invidentes dignitaletn sacerdotii affectando inva- panem offerens Deo, non brutorum animalium san-
dere moliebantur. llis enim duobus signis ostensis, guiuem : in cujus ordine sacerdotii Christus faclus
derrionstratus est sacerdos a Deo electus. Confundit cst sacerdos, non temporalis, sed aeternus: nec of-
auleriiac perrutit heattis ApostolUssacerdotescupidos ferenS victlmas legales, sed instar illius panem et
honoris ac sacerdotii avidos, qui sponte se immitlunl vinuiri, carnerii videlicet et sanguinem suum, unde
etingeruiitad miiiisteriiiiriSacferdotale.horitocatione dixit: Caro (inquieiis) mea vere esl cibus, et sariguis
Dei vel vbluntatc, sCd prtiius interventu munerum, metlSvere cst potus. Ista qiioque duorriliiiera,panem
quia non pfo populi sahiie, sed jiro ambiliohe saeculi videlicetet vinnm.coinmisit Ecctesiae siiaein niemo-
hoc aguht. Ste el Christusnon semetipsumclarificavit, ria sui ofTerenda : unde patet sacrificiuiii pectidum
ui ponlif x fierel : sed qui loculus est ad eum, Filitts periisse, quod fuit ordinis Aaroii, et illud rhanere po-
meitses iu , ego hodie genui te. Glorifico, honoriflco, tiiis, quod fuit ordiriis Melchisedech, quia Chrislus
clarilico, tria quidem sunt verbalunum senstim habeii-D cnrroboravlt, et ECclesiam tericre docuit. Secunda
lia, quod Grsecepro Latino posilurii habetur So?a?w: cau-a cst, quia Melcliisedecli rex et sacerdos fuii,
nam quod in Evangelio evaitgelista dixit Dominum Unctusque fuit rioh oleo visibili, sictit sacerdotes le-
dixisse : Si ego glbi ilico meipsrirh, gloria mea niliil gis, sed uleo SpiritUssaricti, el Christus liac geroina
est, hic Aposiolusglorificationemtiominavit.Cliristus dlgriitaie iHsignitiiSitianet: nam qiidd regiam digni-
ergo semetipsum ridriglorificavit sive clarificavit, ul tatehi possideat, ipse roanifeste iiicit: Ego autem
a setneiipso poritifexfierei, poritificatusquehonorem Cnnstittitus sum rex ab eo, id esta Ceo Patre. Et
haberei, quid rioh 6rdl asemetipso, et hoc est qltod fJdst resurrectiotiCm stiairi dicit: Data esi (inquil)
ipse Doroiniisin Evangelio dicit, Non veni a meipsd, hiihi PniniSJJotestas in cceloet iri terra. Psalriiista
ed ille me riiisit. Et iteruni : Glorlam meam non quoque dicit ad DeumPatrem : Deus, judicinm luiun
quir-ro; et: Est Pater meus qui glorificat nie. Sicdt regi da. Qbod verb Sictit sacefdos exislat, satis patel
ergo a semelipsd non venit quia a seipso non erat, quoniarh seipsum bblulil in ara crucis pro nobis, et
suamque gloriam non quaerebat, ita non seipsum hunc interpellat Deum Patferii pro riostra salute;
ctarificavit, ut pontificalus honorem a seipso baberet, quodqbe etiam unctus sit, non oleo visibili, sed ple-
seo a Palre clarificatus est ad cum die baptismatis iiitudirie Spiritus sancti, PsalmisU nobis inriiiit di-
717 IN EPISTOLAMAD HEBRJlOS COMMENTARIA. 718
cens ad ipsum : 0 Deus, unxit te Deus tuus oleo Ise- A el ipse reddit causaro, dicens : Quoniam imbecilles
tiliaeprae consortibnstuis: hoc est, plenitndine Spi- facti estisad audkndum.Acdeinde subjungit: Efenim i
ritns sancti.Tertia quoquecausa est,quare secunduin cum deberelismagislri esse propter tempus. Sub quo ;
ordinerii Melchiscdech, el non secundurii Aaron pene ab iniiio Iegem habuislisel prophetas. Rursum
Christus dicattir sacerdos : videlicet quia, sicut de indigetis, ut vos doceamini. A me aliisque apostolis.
Melchisedechsemel legiiur in divlna Scriptura, cide Qum sinl elementa exordii sermonumDei : et [acti
ejus sacerdotio: ita Christus semel seipsuriiobtulit eslh quibns lacle opus sit, nonselido cibe. Ad eos lo-
immolanduropfo nobis. Sequitur : Qtti in diebus quitur qui diu niorantes in lege exereitalum sensum
cartiistUmpreces supplicationesquead eum, qui pos- debuerant habere de adventu Christi per dicia legis
sit illum salvttmfacerea morte, cumclamorevalidoet et propheiarum, per gratiam quoque, quae per eum
lacrymi»bfferens.Ad Deum, id est ad DeumPalrem. credentibus allala est. Qui certe cum debuissent ma-
Diescarnis Domini nostri, diessuntinquibuscarnehi gistri esse genlilium, propier tempus practeritum,in
srimpsit, in quibns nalus esl et passus, et iri quibus quo omnia superius memorala babuerunt, riirsum.
mortale corpus inhabilavit: orririiaauiem quae ipse ' indigebant ut docerentur ab illo caelerisqueaposto-
egit iii carne, preces supplicationesque fuerunt pfo lis, quaesint elemenla exordii sermonum Dei. Ele-
peccatis generis bumarii: sacra vero sangiiiriisejus JJ menia dicuntur quasi elevamenta, eo quod ex ipsis
effusioclamorvalidiis: in qtto, Exaudilusesl. ADeo csctera originemsumant, initia vidclicet, et funda-
Patre. Pfb sua reverehtia. Iloc est pfopief volunta- roenta creaturarum. A quibusdam eliam dicuntur
riam bbedientiam et perfectissimaro cbaritatem. elimenta peti, quasi fabricamenta, ab eo quod' est
Nonne cum lacrymi3 preces fuadebat, dicens : elinto, elimas, quasi ex eis fabricata sinl omnia. Hic
Tristis est anima mea usque ad niortem; et, Pater, autero elementa, sive elevamenta duobus modis pos-
transfer calicemismm a ffle? Et quia volunlariefuil sumus inlelligere, scilicet ipsos characteres et pro-
obediens Deo Patri usque ad moriem , exaudivit nuntiationes litterarum, a quibus exordium sumunt
illum, die teriia fesuscitando: juxta quod Psalmistai sermones, vel certe ipsa initia et fundamenta fidei,
dicit: Non dabis sanctum tuiim videre corruptio- quasi diceret, Hoc indigelis, ut doceamini quae sint
nem. Diciturautem fudisseprecessupplicationesque, elementa liiterarum vel initia fidei, cum debueritis
noii limore mortis quam sponte suscipiebat, sed po- profunditatem mysteriorum intelligendo scrutari, et
liuScausa nostrae salutis Voluntaiempaterhaedisperi- perfecii esse in fide. Facti estis (inquil)quasi infan-
sationis praeposuit voluntati carnis Suae: ut verami tes quibus lacte opus sit, id est siraplici doctrina,
ostenderet in seipso naltirara humanitatis nostrae. non solido cibo , id est perfecla doctrina pro-
NotanJiiiiiantero quia revereritia, securidurosenten.- C fundisque mysleriis : bealus enim Apostolus ha-
tiam Cassiodori accipilur aliqnando pro aroore, ali- bet consuetudinemut simplicemdoctrinam laclis no-
quando pro timore : hic vero pro summa poniluir mine designet, perfectam autem solidumcibum ap-
charitate, qua Filius Dei nos dilexii, et pro summiI pellat, unde dicit Corinlhiis minus perfectis : Lae
obcdientia,qua fuit obediensPatri usque ad morterri vobis dedi, non escam, quia necdum potestis capere.
Et quidemcum essetFilius Dei, didicilex his qumpas Lac ergo simplicis doctrina iest, incarnatioFilii Dei,
tus est obedientiam,et consttmmalusfactus est omni. passio, resurrectio illius, ascensioad ccelos. Solidus
bus obtemperaniibustibi causa salutis mternm: appel vero cibus perfecli sermonis est myslerium tfini-
lalus a Deopontifexjuxta ordiuemMelchisedech.Cuni tatis, quomodo tres sint in personis, et unum in
esset (inquit) flliusin veritate, dedit obedientiamejc subsianiia deiiatis. Sed qui non potest intelligere
bis opprobriis el tormentis quae passus est, hoc est quod Evangelista ait, Verburn caro factumest et ha-
votuntariamexhibuii Patri obedieniiamex pane hu- bitavit in nobis : quomodopoterit ad altitudinem ejus
maniiaiis; banc obedientiamquam liicdedisseFilruni pervenire ubi ait, In principio erat Verbum, et Ver-
Dei dicit Apostolus, hoc est voluntarie suscepisse, bum erat apud Deum, et Deus eral Verbum? Sequi-
alio loto ostendit, uhi ait: Cum in forma Dei esset, tur. Omnh enim qui lactis est particeps. Id est sim-
semctipsumexinanivit, formam servi accipiens, fa- D plicis (antum doclrinae. Expers esl sermonh justitim.
ctusque obediens Patri usque ad morlem. In ei} Iloc est alienus est a discreiione perfectaejustitiae,
vero quod ait, Et consummaius, id esl perfectus iii quia nondum potest penetrafe arcana mysteriorum,
sacerdotio omniqne obedientiafaclus est nmnibus nec scit ut expedit discrelioncm facere inter bonum
obtemperantibussibi causa salulisaeternae: quanlurii et malnm. Redditque causam qriare. Parvulus (in-
tucrum sit ostendit ejus passio ejusque obedienlia, quit) enim est. Sensu et intellectu. Perfectorumau-
qui omnibus credentibus sofflcitad vitam aeternam tem. Hominum. Est soliduscibus. Id eot, qui per-
Sequitur : De quo. Non de Metcbisedech, sed dii fectos habent sensus. Illis pandunt afta et obscUra.
Christo. Nobisgrandis sermo, et ininterprelabitis at/ mysteria de divinitate omnipotentis Dei, nnde et se-
dicendum.Nonincamationis.eulpa cum revelata surit quitur : Eorum. Dicoesse solidrim.Qui pro coniue-
mysieria a sxcul s abscondita, sed potius illorurii tudine. Electionis. Exercitatoshabeul senstis.lloccst
larditate, qoia imbecilles, id est infirmi iri fide, et studiis litterarum extefisos. Ad dhcritionem boni et
fragiles sensu ad inlelligenda profunda mysterra, mali. Non ad discretionem haereticaepravitalis. Sic-
qui etiam pro lempore magistri debuerant esse: undi5 ut parvulus inler ciburo et cibum discernere nescit
719 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 720
el saepein noxiis sumendis cibis periclilatur, si non A dem concurrenlibus: Pcenitentiamagite, etbaplizetur
prohibetur a seniore : ila indoclus quisque qui dis- unusquisque vestrum. Nondebet(inquit) esse nccessc
crelionem doctrinarum nescit, facile decipilur alque ut iierumjaciamus fundamentumpcenitentiaeab ope-
in errore periclilatur. Qua,ropter dio.it: Quia oranis ribus morluis: et fundamentum fidei per quam acce-
qui tactis est particeps expers est sermonis justitiae: ditur ad Deum, quod in vobis jactum est antequam
quod enim in lacte et solido cibo, hoc in indocto et ad baptismi gratiam venissetis. Poenilenliamab ope-
sapiente differt. Sicut lac parvulis congruit, el soli- ribus morluis agere, est ipsa opera mala per poeni-
dus cibus aetate perfectis, ita induclis humilis sermo, (entiam delere, quae animam mortificabant; opera
et sapientibus arcanum myslerium nosse convenit, namque morlis sunt peccata : nam sicut anima vivi-
qui cxercitatos habent sensus studio lectionis. Ex ficatur fidealiisque virtuiibus, ita infidelitatemoritur
usu siquidera lectionis, frequenti meditalione;divi- et peccatis. Sequiiur : nnn rursum jacientes funda-
narum Scripturarum efficiuntur sensus nostri exer- menlum. Bapthmatum doctrinm.Fundamentum ba-
cilaii et extensi ad majora intelligenda. Unde Psal- ptismatum docirinaeest inslitutio et doclrina bapti-
mista beatum dicit esse virum qui in lege Domini smalis, videlicet quid contineat in se baplismus, et
roeditabitur die ac nncte. r, quid conferat ad fidein accedenlibus. Sed quod dixit
CAP. VI. Quapropler intermittenles inchoationh plurali nuraero baptismatum fundamentum, pro va-
Chrisli sermonemad perfectionemferamur. Quapropter rietate accipientium posuil, non quod plura bapti-
quia exercitatos sensus decet nos habere in lege Do- smata debent intelligi, sed unum : quia sicul unus est
mini, intermiltenies sermonem inchoationis Cbristi, Deus et una fides, ita et unum baptisma. Impositio-
ad profundaet alta mysteria divinilatis ejus ducamur. nisquoquemanuum. Fundamentum nondebemus rur-
Sermonem inchoationis Christi vocat inilium fidei, sumjacere. Impositionemmanuum appellat, perquam
jnslruciionem videlicet de nativitate Chrisli bumaiia, plenissime creditur accipi donum Spiritus sancti,
de passione ejus, de resurrectione, ascensione, et quod post baptismum ad confirmalionem unitatis i*
gratia baptismatis : sicut enim eum qui litteris im- Ecclesiaa pontificibus fieri solet. Hisigitur in Eccle-
buendus-est elemenla litterarum oportet primum au- sia perceptis, fides resurrectionis et judicii fuluri
dire, sic et Christianus primo omnium de his debet habenda est. Unde subjungit Apostolus dicens : Ac
inslrui, et posimodumad mysteria divinilatis venire. resurrectionh mortuorum, el judkii mterni'. Funda-
Non rursum jucieutesfundamentumpaenitenlimab ope- mentum non debelis rursus jacere, ut iterum instrua-
ribus mortuh et fidei ad Deum. Fundamenlum pop.ni- mini de (ide generalis resurreclionis et judicii aeterni,
tentiae vocat, unde priroum instrui debel qui bapti- Q quod dabitur justis, pariterque injustis : quasi jam
tandus est, si lamen ad aetatem intelligibilemperve- iion sitis de islis instructi. Notandumque ad omnia
nit: hoc est, ut credat Dominum Jesum Christum semper subaudiendumesse, non rursuro. Et hoc (a-
genitum cx Deo Patre anle omnia saecuta, natum de ciemus,si quidempermiserit Deus.Hoc est, et ad ma-
Virgine in fine tempornm pro salule generis humani jora vos ducemus, et de his omnibus quae enumera-
sinesemine viri, passum, mortuum, resurrexisse ler- vimus plenissime docebimus vos, ut non sit iterum
tia die, ascendisse ad ccelos, venturum ad judicium, necesse cx toto et a capite ponere fundamentum. Ne
ut reddat unicuique secundum opera sua, resurre- vero ullatenus quis secundum vel terlium aestimaret
ctionem corporum , incommutabilitatemanimarum : post peccata fieri baptisma, mox subintulit, dicens :
bcnos in gloria, malos in pcenamanere : omnipoten- Impossibileest enim eosqui semelsunt illuminali. Sub
tem Demn Trinitatem liabere in personis, unitalem luce sancli Spiritus in baptismale fidei. Gustaverunt
in substantia : postquam oronia ista confessus fuerit eliam donum cmlesle.Hoc est remissionem pcrcepe-
se credere, debel confileri peccata sua, sicque injun- runt in baptismate, sive communicaverunt corpori ct
genda est ci poenitentiaaut quadraginta, aut vigimi, sanguiui Domini post baplisma. Et parikipes (acli
aut etiam septem dicrum, sicul in passionibus san- sunt Spiritus sancli. In dislributionibussciliceldono-
ctorum legimus: ac debet deinde baplizari abrenun- D rmn. Gustaverunt nihilominus benumDei verbum.Id
tians diabolo et omnibus pompis ejus, omnibusque est, doctrinam evangelicamintellexerunt. Virtutesque
operibus ejus. Baptizalus vero debel plenius instrui swculiventuri. Hoc est glorificationem, resurreclio-
de divinitate, ut credat Patrem ingenilum, Filium ge- nera, vitaraque futuraro. Et prolapsi sunt. A iide
iiitiiin.Spiriiumsaiiciumnecgenituni, nec ingenituni, Chrisli, negando illum : aut etiam ad criminalia pro-
sed ab utroque procedenlem ; regulam quoque vj- iapsi peccala. Renovari iterum ad pwnitenliam. Hoc
vendi secundum doctrinam evangelicam atque apo- est, novosfieri per pcenitentiam : subaudilur a supe-
stolicam, qnaedebeat agere bona, et quaevilare mala. rioribus, impossibile est: Impossibile est (iuquit)
Quia ergo Judaei, quibus Aposlolus isla scribebat, ilerum renovari posse eos per pcenilenliam et per
jam baplizali erani, jarnque fundamentum superius baptismum, qui postquam omnia superius memorala
descriptum perceperant, horiatiir illos ad ista majora perceperunt, prolapsi sunt ad immunditiamcrimina-
tendere, el opus non esse ut iierent illud fundamen- lium peccatorum, aut etiam ad infidelitatem. Non
tum pceniteiiliae,quod ideo sic vocat, quia, sicut di- dixit: Difflcileest, sed, impossibile. Quod enim dif-
ctum est, baplizando poenitenliaprius injungebatur. ficileutcunque potest agi: impossibilevero est, quod
Unde in Actis apostolorum Paulus dicil Judaeis ad li- nullo modo fieri potest. Quid ergo? exclusa est pos-
 721 IN EPISTOLAMAD HEBRiEOS COMMENTARIA. 722
nitentia post bapiismum, et venia deliclorum? Absit: A ribus, a quibus excolitur, sive sibimet ipsi, accipit
duo siquidem sunt genera poenitenliac: unnm qui- benedictionem vitae rcternae, vel abundamiam virtu-
dem anle bapiismum, quod deprecatio baptismi po- lum, ut feratfructus trigesimos, sexagesimos, pari-
tesl appellari: de quo superius diximus, quia injun- terqne centesimos : nihil enim opportunius flde per-
gitur iilis qni instruuntur antequam ad baptismum fecta in Filium Dei cum vita optima. Proferens ergo
perveniant: quam B. Apostolus hic exctudil, dicens : Apostolusde anima florenti virlulibus hocexemplum,
Non posse iterum renovari per poenitentiam, quale- Deique benediciionem dignam, mox subjunxit aliud
nus poenitentia facta iterum bapiizelur. Alterura paradigma de illa quae suam negligit salutem, dum
aulem genus pcenilentiaeest, per quod post bapli- frequenler imbrem ccelestis doctrinae possel susci-
smum delentur peccata : quod B. Apostolus non ex- pere. Proferens aulem spinas el iribulos, reproba est
cludit. Terret ergo omnes, ul limeant post baptismi et malediclioni proxinta. Per spinas et tribulos pun-
gratiam gravioribus peccatis se implicare : quia non Cliones peccatorum possumus intelligere, quibus
potest fieri secunda renovatioper Iavacrum baptisma- pungitur anima : de quibus Domintts Adic dixil :
tis.Nam sicutChristus semelmortuus et semel resur- Terra tua spinas et tribulos germinabit tibi, id est,
gons jara non moritnr, ita semel gralia baptismalis caro tua punctiones peccaiorum, et aculeos vi-
agenda est, nec poiest iterari : nisi dubium fuerit B tiorum proferet tibi. Sive spinas et tribulos,
ulrumnam quis r.aptus ab hoslibus sil baptizatus. Re- curas superfluas, sollicitudinesque istius saeculi
novari aulem dixit novum fieri; novum aulem facere debemus accipere : de quibus Dominus dicit in
hominero, sacri baplismaiis est, de quo Prophela di- Evangelio : Curae ergo isiius mundi et sollicitudinis
cil: Renovabitur sicut aquibc juventus tua. Impos- divitiarum lerra reproba est, hoc est, laude indigna,
sibile est, inquam, ilerum renovari posse aliquem et malediclioni proxiroa. Nutaiidumque, quia non
pcr poenitemiam, quae.fit per baptismum, ad hoc ut dixii, Maledicla est, sed, Maledictioni proxima :
ilerum baptizetur, poenitenliaexpleta : qnia ea qusc
quandiu enim reservatur ad poenitentiam, quasi non
supra memorala suni, perceperunt, virtutes saeculi est raaledicta; sin vero poenitentiam noluerit agere,
venluri gustaverunt. Quod dixit : Gustaverunt vir- maledicta erit. Unde sequitur : Cujusconsumma-
jam
tutcs saeculi venturi, lale est ac si diceret: Si co- lio. ld est finis illius animae in
pravo opere et per-
gnovt-runl,quod in resurreclione venluri sunt electi severanlia mala usque ad exilum viiac. /n combustio-
sicut angeli Dei in ccelo, quod et jusli fulgebunt sicnt nem.
Subaudi, ignis aelernierit. Nuncquidemquandiu
in
sol regno Patris sui, nullo rnndo possunt iterum spalium poeniteudihabet, maledictioni est proxima,
novari per pcenitentiam el baptismtim iteratum, si n sed si in iniquitate sua, combuslioni
permanserit
peccaverinl criminalc peccalum, sicut in primo ba- seterni supplicii subjacebit: haccenim combustio non
ptismatc novi effecti sunt: erant enim qui volebant erit nisi iis qui usque in finem permanserint in pec-
b ptismuro iterare, dicentes : Quidquid peccavero,
: In quacunque die conversus fuerit
non est mihi curae, quoniam pruecipiamme baplizare calis suis quia,
sicut peccator, vita vivet et non morietur. Postquam suffi-
rursus, et renovabor lolus, prius. Quod Apo- terruitac percussit, blandiendo
stolus ex toio denegal nullo modo posse fleri, el quia cienter incrcpaviteos,
virtus baplisroalis in cruce et in sepultura Christi alloquitur eos, ne desperalos redderet; sed tamen ne-
maxime constai, proinde subjunxit: Rursum crucifi- que in omnibus adulalur, neque in omnibus percutit:
aulemde me-
gentessibimelipsisFilium Dei, et ostentui kabentes. dicit ergo: Confidimus tametsivobh,dilecihsimi,
Taroen non ideo denegatur poenitentia, quia licet Hora el viciniora saluli, ita loquamur. Quia
non renoventur in baplismate iterum, indulgentiam non habuit unde ad praesens laudarel, laudal eos do
lamen videbunt accipere per confessionem peccato- spe fulurorum, quam habebat de illis : quasi dice-
rum, per lnimililalem, per poenitentiam,per eleemo- ret, Non dicimus veluti putantes vos spinis plenos,
vos
synam, si habelur facultas, el si dimiserint frairibus sed timentes ne tales efliciamini: meliusest enim
in se peccautibus. Hoc est, qui iterum baptizari vo- verbis terreri, quam ut rebus doleatis : optima quae-
lunl et derisioni habere, hoc est enim ostentui ha-'. D que operanda a vobis confldimus, veslraeque salmi
bcre : sed non polest fieri, quoniam sicut Christus se- proficua, quaravis ita loquamur. Nam quod superius
niel mortuus est carne in cruce, ita et nos semel diximus, scilicet de reproba terra, et combuslioni
niori possumus in bapiismate pro peccaio. Terra proxima, non de vobis hoc diximus, quia meliora de
enim smpe supervenientembibensimbrem, el generans vobis credimus ; reduxit quoque eis praeterila bona
Iterbamopporlunamillis a quibuscolitur, accipit bene- illorum in memoriaro, quatenus ex praeleritis posset
dtctionema Deo. Hoc paradigroate Judaeos arguit, adducere ad bona quaeque.Ideoque subjunxit: Non
qui saepe biberunl imbrem cceleslis doclrinae, sed enim injustus esl Deus, ut obliviscaturoperis vestri et
nunquam germina fidei bonorumque operuro protu- dilectionh, quam ostendisth in nemine ejus. Ecce
lerunl. Ponil autem primum comparalionem de bona quomodo recreavit animos eoruro, ct confortavit,
terra, ac deinde de mala : Terra (inquit) bibens im- praeterita bona opera ad menlem revocans. Quia in
brcm : id est, bonaevolunlatis anima accipiens gra- omnipotenlera Dominumoblivio non cadit, ideo non
tiam Spirilus sancti imbreroque divinorum eloquio- obliviscitur operum et laborum fidelium suorum. Et
rum, et generans herbam opportunam, hoc estvir- in lioc est justus, quia remunerat electos suos pro se
tutes fidemqueperfectam proferens : suis praedicatp- laborantes: si enim obliviscerelur operum illoruro,
723 PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 7-24
nee eos remuneraret, utcunque injustus putaretur :. Arante per seraetipsum. Si, promittente Deo, iuiquum
quod Qnininonefas est dicere : unde Aposfolus; Non est non credere, quam impiura est Deo jurante fidem
(inquit) injustus est Deus, ut pbliviscaiur operis la- non accommodare!Juravit autern DeusPater Abrahae
borisque vestri, dileclionis quam ostendistis pro per semetipsum: qnia neminera habuit majorem per
amore npmiuis ejus in invicem et in omnes. Qui mi- quem juraret, dicens : Nisi benedicens benedicam
nisirasth sanctit, et minhtrqth. Adhucsecundum ve- te, etc. Repetitio verbi confirmaiio est rei. Nisi in
slrum posse. De illis sanctis dicit qui venientes ad hoc loco affirmative ponilur pro certe sive prn quia :
fidem Christi, exspoliali sunt a Judaejs: quos laudat etest sensus: Certe semperbenedicam te in filiistui«,
in hac Epistola, tlicens, Rapinam bpnorurn veslrp- semperque multipticabo te. El tk longanimiterferens,
rum cuin gaudip suscepistis; et de quibus Isaias ante adeptus est repromissienem.Hoc est diu per patien-
praedixeral :"Et qui recessit (inquiens) a malp, Ju- tiam credendo, suslinens consecutus est promissio-
daeorum praedaepatuil. Istis talibus exspolialis, ii qui nem in filiis siiis de terra repromissionis, qtiam eis
non fuerant exspoliali, prout poterant, niinislrabant. promisil, dicens : Terram hanc tibi dabo, et filiis
Quale vero, quantumve desideriumhaberet desalute tuis. Etinsuper promissionem de Christo, de quoait:
eorum,sequentibus veibis ex parie exprimit, dicens: In semine tuo benedicentur omnes genles. Sequitur:
Cupimus autem unumquemquevestrumeamdemosten- B Hominesenim per majorem sui jurant; et omniscon-
dere tollkiludinem. Subaudi, quam lertio babuistis. troversimeorum finis ad confirmationemest juramen-
Ad expletionemspeiusque ad finem. Vitaevesliae: sive tum. Quasi diceret, Si bomiuibus in futurum creditur,
de die judicii. Ui non segnesefficigmini.Hoc est, de- dequibus perProphetam dicitur : Omnis homomen-
sides et pigri in bono opere, et Jn mandalis Dei per- dax, quanto magis Dei juramento credi oporlei, qui
ficiendis. Desideramus (inqtiii) vos non tantum circa est veritas, et nec fallinec mentiri potest, et cui iri-
verba, sed etiam jn virtutibus conversari: non quasi super sine juramenlp credi pporiet! Homincs (in-
vestra propria culpanles, sed ut de futuris solliciti quit) per majorem sui jurant, hoc est per Dominum,
admpnentes : hoc est, quales fuisiis primum, tales qui est eorum creator. Juramentum quoque est finis
cupimus el modo esse, et in futurum. Et non dixit, omnis conlenlionis eorum ad confirmationem : quia
"Volo: quod est auctoriiatis divinac; sed quod erat per jurainentum credendum est, nec debet postmodum
paternae dilectionis: hoc est, Cupimus unumquem- querela fleri juramento completo, sed ftnis conten-
que eamdem erga fratres semper osiendere maximam tionis debet esse juramentum sub confirmatione. /n
curam, quam olim habuistis ad completionem spei qup. Subaudi juramemo : vel prnpterea quia confir-
humanae, aeternam resurreciionem. Expletio enim niatio rei juramenlum est. Volent Dtus ostendere
spei est adeptio rerum q-ias nos consecuturos spe- G qbundqnliut immobililalemconsitii sui pollkilationes
ramus. Verum imiialores. Cupimus vos esse. Eorum hwredibus. lij est patribus, sive promissionis haeredi-
qui fide et palknlia hmreditabuntpromisstones.Horla- bus. Inlerposuiljutjurandum, ut per duas ret immobi-
tur iterum eos ut fide non ficta et patientia perfecla les, quibus impossibik est menliri Deum, furlissimum
exspectent promissiones Dei, et haereditatem quam tolutium habeamus.Id est, firmiier illi cred >mus.Qui
sanctis suis promisit : quod dupliciler accipi potest, confugimus.Credendo. Ad lenendamproposilamspem.
scilicet ut referatur ad patriarchas etsanclos Veleris Ilocest, ad accipiendara promissam remunerationem.
Testamenti, qui multas promissiones acceperunl de Duas res immobiles hic debemus accipere promissio-
Cbristo, et haereditatem terrae repromissionis, qui nem Dei de Christo, qua dixil: In semine tuo beue-
fidem habenies perfectam, qua crediderunt Deum dicentur omnes gentes ; ct jusjurandum illius, quod
implere posse quae promisit; et patientiam solidissi- dixit: Per memetipsumjuravi tibi: promissio enim
aiain, quia non in se, sed in filiis snis promissiones illius immobjlisest, quia non potuit mutari, et jura-
exspcctaverunt implendas, meruerunt amiciDei e-se, mentuin i|lius veridicum. Quidam elinm unam rem
et in Sliis suis easdcm repromissiones hnereditare. immobilem }plel|ig{ volunt, promissionem et jura-
Potiist et ad apostolos aliosque sanctps referri, qui mentum iUius : alterum autcm completionem ipsius
per lidem et patienliam meruerunt consequi et hae- D rej. Prppqsilam yero spem dicit veritatem rerum ge-
reditare promissinnes aelernaebenedictionisa Domino starum, promissionem videlicet palriacccelestis, ad
sibi et omnibus promissas fidelibus. Abrahmnamquei quam percipiendam confugimus per fidem : Quam
promittens Detu, quoniam neminem habuit mgjorem, spem steuf anchoramhabemus animm tutam ac fir-
per quem juraret, juravit per semetipsum, dkens: mam. Sicut anchora jactala in navi non permittit
Niti btnedictnt tenedicam te et multiplkant, muttipli- eara cirpumferri, nec periclilari, licet venti commo-
cabo le. Ut firnm<scorroboraret ea quaesnperius dixe- veant eam, sed jaclata flrmiter tenet navem inter
rat de sanctis, quod haereditaverunt promissionesi procellas et fluctus, ita fides spe futurorum bono-
Dei fide et patientia, idcirco utitur exeroplis; sed1 rum roborata firmat menlem nostram intcr prospera
mira sapientia ejus: aliquando enim laudibus extol- hujus saeculiet adyersa, et iniroducit nos in speciein
lendo blanditur eis, aliojuandominis terrel: nam ini rerum, quam mpdo fide ei spe lenemus. ldeoque
superioribus terret eos, ne infideles essent, et minusi addidit Aposlolus, dicens, Et incedentemusquein in-
creduli promissionibus Dei, nunc aulem exemplis\ leriora velaminis.ln interiora velaminis vocatsecreta
hortatur ad poenitentiam et fidem, ut indubiianlei regni coelorum, et gaudia patriae coelestis: velum
credant, non solujn Deo dicente, verum etiam ju-> enim quod eiat ante saneta sanetorum significat coe-
 725 IN EPISTOLAM AD IIEBR^EOS COMMENTARIA. 726
lum : quaeveroerant intra velum, secreta regni cre- A gelio legitur : Erat (inquit Joannes) baptizans in
lorum : spesautem inieriora velaminis penetrat, dum Ennon juxta Salim, quia aquae multaeerant illic. Id-
inentis conteroplaiione futura bona conspicit, dum circo autem fit ista varietas nominum, quia Hebraeis
ccelestinpraeroiaabsque ulla dubitatione credit sibi multis in locis per consonantes solumiiiodoscribunt
provenire : sperai, amat, operibusque ostendit quid subtraciis vocalibus, atque ita secundum arbitrium
credat el quid speret. Si banc spem non pabueri- legentis proiiuniialur non unp semper eodemque
mus, uliquesubmergemur, non tanlum in spiritalibus, modo. Oslenditur autem ip cpdem oppido palatium
veruro etiam in carnalibus, sicut submergitur navis Melchisedech regis, ex magnitudine ruinarum osten-
non habensjactalam anchoram: sed si Prophetaevoci densveteris operis excellentiain. Ad quam civitatem,
obaudierimus, dicentis : Jacta in Domino curara sive oppidum, Iegilur Jacpb descendisse, qui fuit iu
luam, et ipse teenutriet, tunc nostra spes fixa in in- terra Chanaam regionis Sichem. Consiilerandum
teriora velaminis nulla infidelitate mergi poterit. Se- quoque esl, quod Abraham de caede hostium rever-
quitur : Ubi prwcursorpro nobisinlroiit Jesus Ponlifex tens, qnos persecutus est usque Dan, non in via re-
(actus et constilutusa Deo Palre in wternumsecundum versionis habuit Hierusalem, sed potius Salem oppi-
ordinem Melchhedech.Utfirmiorem spem nobis adde- dum supra memoratum. Primum quidem Melchise-
rel, ideo bocdeChristo spbjupxit. Praccursor autern B decb, qui inlerpretatur rex justitim; deindeautem e(
dicitur a praeeundoet praecurrendo; el est alicujus rex Satem, quod est rex pach, sine patie, sine matre,
praecursor.sicut Joannes Christi. Considerandum au- sine genealogia,nequeinitiumdierum neque finemvitm
tem quia noii dixit simpliciler, Introiit Jesus in in- habens. Saepiusauteni beatus Apostolus Melchisedech
teriora velaminis, sed cum additamenio, diccns, Ubi in typum Dominisalvatoris iutrpducil; quamvis enim
praecursor pro nobis introiit : veluti absque dubio pepe omnes sancli elpatriarchrje et proplietaepriores
nos oporleat prosequi praecursorem nostrum. Prae- in aliqua re flguram Domini salvatoris expresserint,
cursorem vero et consequentem in eadera via esse binc tamen Melchisedechspeciatjus, qui non fuit de
convenit. Christus itaque resurgens a mortuis, prae- genere Judaeorum, iu lypum praecessitsacerdotii Fi*
currit nos ad altiludinem coelorura : factusque est lii Dei, de quo dicit Deus Pater in psalmo cix : Tu es
nobis praecursor,aperiendo nobis ccelum, et gaudia Sacerdos in aeternuro secundura ordinem Melchise-
patriae ccelestisreddendo. Si ergo volumus subsequi decb. Ordinem autem ejus muliis modis interprelari
praecursorem nostrura, debemus, sicut et ille ambu- possumus, sicul supra dieturo est; scilicet quod solus
lavit, et nos ambulare. Hocautem ad naturam huma- rex fuerit et sacerdos, elante circumcisionemfunclus
nilatis Filii Dei refertur, in qua semetipsum obtulit sacerdotio, ut nun gentes a Judaeis,sed Judaei a gen-
Deo Patri in ara crueis, sacrificium salulis noslrae. C tibussacerdotiuro acceperint;nequeunctus oleo visi-
Quare Chrislus secundum Melchisedecli dicatur exi- bili, ut Mosaicapnecepla constituunt, sed oleo ex*
steie Sacerdos, satis aperte (ut reor) paulo superius sultationis, fldeique purilate; neque carnis et san-
ostcnsum est; sed quod dicit illum introisse in inte- guiuis victimas immolaverit, sed pane et vino, sim-
riora velaminis,more pontiflcumJudaeorumloquitur, plicique et puro sacrjlicio Christi dedicaverit sacer-
qui semel in anno ingrediebantur intra velum et dotiura. Sed primus, ut Aposlolus dicit, in hoc
sancla sanctorum , oraturi pro populo : et Christus assiroitatur Filio Dei, quja interpretaliir rex justitiae.
secreta regni coeloruro peneirans orat assidue prp < Melcbon etenim, sjye Melcbj, rcgem sonat; Sedech
salute fideliumsuorum. vero justus, sivp justitia : et quis esl verus rex ju-
CAP.VII.Hic enimMelchisedech,rex Satem, sacerdos slitiae, nisi Christus? qui dicit in psalmo, Ego autem
Dei summi (uit, qui obviavk Abrahmregresso a cmde conslitutiis suin rex ab eo. Ipse enim juste et recte
regum, et benedixit ei, cui et decimasomniumdivisit regit, etgubernat electos sups, justitiae amalores ef-
Abraham.Tradunt HebraeiMelchisedech ipsum esse fectos. Deinde autem assimilalur Filio Dei. per id
Sem primogenilum Noe*, qui eo lempore quo natus quod dicitur rex pacis, qupd perlinet ad Chri-
est Abraham, habuerit annos aetatis ducentos nona- slum:Salem quippe interpretaturpax. Christus igilur
ginta duos: eoque lempore quo mortuus est Abrabam, D nos justiGcat, qui est rex justitiae, et ipse paciflcat
habuerit annos quiugenios sepluaginla quinque, et omnia quae in coeljset quae in terris sunt, qiji na-
ita supervixerit Abraham annos triginta quinque, scendo et moriendo, resurgendo atque ascendendo,
quibus expletis facti sunt omnes dies vitae illius sex- pacera attulit mundo, qui secundumdivinilatem sine
cenli anni: nec esse mirura si Abrabaeobviam pro- fine et sine initio rex est, ex ceternoPatre aelernus,
cesserit, eique panem et vinura obtulerit quod ab- quamyis ex temporali matre temporalis esset: sicut
nepoti suo jura palernitatis debebat; et benedixerit islius Melchisedech non legimus initium vel finera
ei, decimasque praedaeatque victoriae ab eo accepe- in Scriptura sacra : sic non lcgimus Filii Dei inilium
r-t, sicul sacerdos {Sxcelsiel summi Dei, non falsp- vcl finem : non est enim aliquid liorum in natura
rura deorum et idolorum: qui fuit etiam rex Salem. deitalis : et in hoc est similitudo, quod nec illius,
Salem autem, sicut beatus Hieronyrous dicit, non esi1 nec islius initium legitur vel finis. Illius autera, quia
putanda Hierusalem, ul Josephus historiographusi non est scriptum; istius quidem , quia omnino non
nostrorumque plurimi arbitranlur: sed oppiilum eslt esl: neque enim sub quo n.itus est Melchisedeclile-
j uxta Scythopolim,quodusque hodie appellatur Salemi gitur, neque quando mortuus est narratur; sed subito
sive Salim: de quo, teste beato Hieronymo, in Evan- introducitur, sicut et Elias. Nec omnino creden-
 W PRIMASHADRUMETANIEPISC. 7iS
dum est quod Melchisedechsine patre aut sine ma \ benedictus esi a Melchisedcch sacerdoie incircum-
tre essel, cum Christus quoque secundum titramque ciso, dans ei decimas tolius praedic. ltenedicens au-
naturam el matrem habuerit, elpalrem; sed prop- lem eum Melchisedech ait: Benedicius Abraham
tcrea hoc dicilur de illo, quia subilo introducilur in Deo, quo protegente hostes in manu ejus sunl, el
divina Scriplura, sicut diximus, et genealogia illius alia, quae sequunlur in eodera loco. Sine autem ulta
non commemoratur : de quo et dicitur, Assimilalus contradktione, quod minus esl, a meliorebenedkitur,
autem FilkDei, in his oronibus superius diclis, ma- Qu.isi diceret: Omnibus luce clarius videiur quod
net sacerdos in mternum. Non in se, sed in Chrisio. minor a majore benedicilur. Unde Abraham quasi
Nam Melchisedechmorluus est, sed figura ejus acter- minor, a Melchisedech tanquam a meliore bencdici-
naliter in Christo manet. Simililudo autem hic non tur, vel benediclionem percepit : proinde majur est
pro aetate ponitur, sed pro figura. Intuemini aulem ac melior typus Christi quam illius qui promissiones
quanlus sit hic, cui decimasdedit de prmcipuh Abra- de Christo habebat. Et hic quidem morienleshomines
ham patriarcha. Convertit sermonera suum ad eos decimasaccipiunt: ibi aulem contestalur, quia vivit.
qui gloriantur se Uliosesse Abrahac, et nobililatem El ut ita dictum sit, per Abrahamet Levi, qui decxmas
generis ab illo ducere se jaclant: unde in Evangelio accepit,decimatusesl. Hic, inquit.hoc est in praesenti
Dumino eum praeponereconabantur, dum dicerent: B saeculo, vel in lemplo, quod adhuc stabat, morientcs
Nunquid lu major es patre nostro Abraham, qui homines, filii videlicet Levi, qui morlales ac mori-
mortuus est? Ut ergo illorum superbiam confunderet bundi sunt, decimas accipiunt. lbi autem, id est in
Apostolus, dixit: Intuemini, et attendite diligenter, alia vita : in loco ubi dicitur de Christo : Tu es sa-
quantus fuerit hic Melchisedech, sacerdos Dei sum- cerdos in seternum: contestalur Deus Pater cum ju-
mi, cui decimas dedit Abfaham palriarcha de prae- ramenlo, quia vivit Christus. Unde dicit Psalroista :
cipuis, id esl de melioribus spoliis. Quibus verbis Juravit Dominus et rion pcenitebiteum ; tu es sacer-
vult ostendere, majoris dignitatis fuisse et honoris dos in seternum secundum ordinem Melcbisedech.
Melchisedech quam Abraham; ac per boc majus et Adhucenim in lumbis. Hoc est, in propagine semi-
sanctius fore sacerdotium Chrisli quam Judaeorum: nis. Palris erat. Levi. Quando obviavit ei Melchise-
quasi diceret: Quem vos hominibus excellentiorcm dech. Quomudo dicit Levi decimaium esse a Melcbi-
omnibus aeslimatis,hic decimasobtulit Melchisedech, sedech, cum necdum nalus esset, praesertim cum et
qui in figura Christi praecessil. Et quidem de filiis filius fuerit naluralis Jacob ? utique non in se est de-
Levi sacerdotiumaccipienles,mandatumhabetildecimas cimalus, sed in Abraham, de cnjus progenie descen-
sumere a populo secundum legem, id est a (ratribus dil, quando Abraham decimas obtulit Melchisedech,
siiis : quanquam el ipsi de lumbh exierint Abralim.'C in illo omnes filii ejus dederunt. Quapropler dicit
Tania (inquit) est excellentia sacerdotii, ut ctiaro Aposlolus, Quidecimas infiliis suis a fralribus acce-
ipsi qui eumdem habuerant progenitorem et ab uno pit, decimatus esl per Abraharo, sive in Ahraham.
patre descenderant propler excellentiae meritura , Quibus verbis declaratur, quia nisi sacerdotium Mel-
quo meliores erant fralribus suis, ut pole Aaron, chisedecli,'qui in figura Christi sacerdoiium pr.r-
qui inter morluos et viventes stans, iram Domini cessit, majoris dignitatis non csset, nequaquam Abra-
placavit, sacerdotiidignitatemmererentur adipisci: ac ham.omnesque filii ejus ab illo decimati e«senl: dum
propterea nisi majoris dignilatis esset Melchisedech enim sacerdotium a sacerdotio decimatur, majoris
quamAbraham,nequaquamAbrahamaiienigenaedeci- dignitalis untun altero ostenditur. Si erge consum-
mas dedisset, sicut Aaron majoris meriti fuit, quam tnaiio per sacerdolium Levilkum erat, pepulus enim
fratres illius tribuum reliquarum; dicit ergo : Et qui- sub ipso legem accepit: quid adhuc necessariumse-
dem de filiisLevi accipientes sacerdotium, sicut acce- cundum ordinem Melchisedechalium exsurgeresacer-
pit Aaronetfilii ejus, mandatum et praeceptumhabent dotem, et non secundumordinemAaron dici? Trans-
secundum legem.sumeredecimasa populo,quasi me- lalo enim sacerdotio, necesseesi ui legis translalio fiat.
liores illis, el hoc a fratribus suis, cum unum eumdem- Hic incipit jam plenius differentias Novi Testamemi
que habuissenl progenitorem : juxta quod Apostolus ]D ostendere, dicens: Si consummatio, id est perfectio
manifestal, dicens : Quanquamet ipsi fralres Levi de vitae atque juslificaiionis, per sacerdolium Leviticum
lumbis exierint Abrahae. Cujus autem generatio. Id fuil, quid necesse fuit alium exsurgere (acerdotem
est Melchisedecli.Non annumeratur in eis. Id est, secundum ordinem Melchisedech? Namque Aaron
in filiis Levi. Decimassumpsit ab Abraham, et hunc. primum post Iegem datam sacerdotem fuisse de tribu
Hoc est, Abrabaro. Qui habebat promhsiones.DeFilio Levi nulli dubium est: ideo sacerdolium quo functus
Dei. Benedixit. llle Melchisedech. Hic osiendit in- est, Leviticum nominavit sacerdotium. Vel certe
circumcisum sacerdolem sacerdote circumciso multo quia ipse Levi in flliis functus illo sacerdotio est:
esse subtimiofem. Quomodo ergo haecostendit? uli- nam nepoles illius susceperuntillud, Moysesscilicct
que quia ipse Levi, ex quo sacerdotale genus orlum el Aaron cum reliquis fratribus ex eadem tribu : nam
est, decimatus esl a Melchisedecliin lumbis proge- genuiiCaab, Caah vero Aroram, Amram autem Mny-
nitoris sui; jamque crat Abrabam circumcisus : sen et Aaron. Ideo dicit populum sub illo sacerdotio
jamque promissiones de Chrislo acceperat, quod in Iegem accepisse, quia Moyses et Aaron principes
semine ejus benedicerentur ofnnes genles, quando erant iliis (cmporibus in populo, quia ipsam lcgem
;« 1N EPISTOLAMAD HEBRJEOS COMMENTARIA. 730
adminislraverunldetribusacerdotali exislenles :ergo A maxinia m parte carnalis erat, carnalia praecipiensin
sacerdniio Levilico mulio melior esl ordo sacerdotii ci circumcisione, in mundatione corporis, in hosliis et
Melcliisedech, qui lypum gerebat sacerdotis nostri : °oblaiionibus, in discrelioneciborum, dierum ac tem-
dicens : Mane extra castra : lava corpus
nequaquam enim dixisset, Secundum ordinera Mel- porum, P
chisedech, si illud sacerdoiium Aaron melius esset, luum ' : offer hoc vel illud : absline ab his cibis : ob-
sub quo populus Judaeorumlegem nccepit. Si autem serva * ista tempora caeteraquehis similia, quaeomnia
sacerdolium legis translalum est ad Christum secun- nmorle finicnda erant. Chrisli aulem sacerdotium
dum ordinem Melcbisedecb, necesse est ut et legis sspiritale esl, et secundum virtutem vitaeinsolubilis,
iranslatio fiat : hoc est, a lege Moysi necesse est id «' est secundum potentiara vitae indeficientis : quae
transire ad legem Evangelii : neque enim potest; nullo E morlis interventu solvi polerit : habet cnim
sine lege sacerdos, et sine testamento esse, et sine. Christus* in se vitam insolubilem: quia quamvis ad
praeceptis. Sumrais nisibus laborat Apostolus, iit a, llempus rnortuus essel carne, tamen in acterriumdi-
Iege Moysi faceret transire ad legem Evangelii, a! vinitate > vivit, et insuper humanitate, postquam vi-
carnalibus ad spiritalia. /n quo enim hmc dkunlur,, ctor c a mortuis resurrexit. Unde Deus Pater conle-
de alia tribu cst, de qua nullus altario prmslo fuit. siatur s
' jurando, quia vivit, dicens per Psalmistam :
Manifestumesl enim quod ex Juda ortus sit Dominus sB " Tu es sacerdos in aeternum. Reprobatio quidemfit
nosfer: in qua tribu nihil de sacerdolibusMoysesestt prmcedenth
I mandati. Hoc est legis Moysi. Propter
loculus. Iu quo enim (ait) hxc dicunlur? Id est, de3 iinfirmitatemejus et inuiililalem. Infirmitatem in hoc
quo haecdicunt, quod est, sacerdos in aelerniimse- Iocohabebal1 lex, quia operantes se non valebat ju-
cundum ordinero Melchisedech?Dominum significant t ivare; inutilitatem vero, quia nemini regnum coelo-
Salvatorem de alia tribu esse, quam de sacerdotali,, Tum i valebat aperire. U.ndesequitur : Nihil enim ad
de illa videlicet, de qua nullus altario prseslo fuit:: perfeclum
\ adduxil tex. Quid enim nihil profuit lex ?
hoc est, de tribu Juda : non anlem ordine lanlum- profuit ] quidem aliquid corpora mundando, peccata
modo, neque teslamenlo vel pracceptismutatum est,, > quaudamrelaxando : sed nihil ad hoc profuil, ut per-
sed etiam tribu, el quomodo translatum est sacer- fectos i facere potuisset servientes in ea, quoniam
dotium de iribu in tribum : de sacerdotali videlicett igraviora peccata non lollebat, nec januam p.ilriae
<
ad regalem: uteadem ipsa sit sacerdotalis et regaliss ccelestisalicui aperiebat : quapropter reprobata est,
inChrislo, qui estrex et sacerdos. Intuere mysterium. ut graiiae Dei daretur locus, in qua perfectio constal:
Primum fuit regale sacerdolium Melchisedecb,secun- i- iutilis quidem fuit fidera babeniibus in Christo; non
dum consequentiam hujus sermonis; secundum au-- p_ illis ; qui totam spem suam in carnalibus observationi-
tem fuitsacerdoliumsolummodosacerdotalein Aaron;; bus ponebant. Inlroductio verometiork spei. Subau-
tertium ilerum fuit regale sacerdotium in Christo,, di, est modo in gratia. /n qua. Spe. Proximamusad
sicut et primum. Unde Ecclesia modo regale sacer- Deum. Habuit quidem lex spem, sed non talero
dotium habet, dicente Pelro apostolo : Vos genus is qualem gratia praestiiit: sperabant enim benepla-
sanctum, regale sacerdolium. Tribus ergo Juda, exx cenles, legemque cusiodientes possidere terram,
qua Dominusorlus est per Mariara Virginem, cum n juxta illud: Si volueritis, et audieriiis me, bona ler-
semper regia esset, nunquam sacerdotalis, in Cliri- i- rae comedelis; nihilque aerumnosumpati, prospere
slo fuit utrumque et regalis et sacerdotalis: (ranslaio
10 vivere, sicut diclum est: Qui fecerit eara, vivet. HIc
ex toto sacerdotio a tribu Levi, quaeantea sacerdo- i- autem speramus, quia plangentes et evangelica prae-
talis erat. Et amplius adhuc manifesiumest, si secun-i- cepta cuslodientes, non terram possidebimus, sed
dum ordinem Melchisedechexsurgat alius tacerdot, s, coelum. Insuper etiam, quod coelum roulio roelius
qui tionsecundum legem mandati carnalh factus est, f, esl, speramus proximi Deo consislere, »d ipsum so-
sed secundum virtutem vitm insotubilh. Conlestaiur w lium paternum pervenire, et ministrare ei cum an-
enim. Deus Pater, loquens ad Filium. Quoniam tu es gelis, juxta quod Salvalor dixit in Evangelio: Ful-
sacerdosin mternumsecundumordinemMelchhedech. ''• j»
D gcbunl justi sicut sol in regno Patris sui, erunlque
Defectus dictionis isto in loco habetur satis necessa-
i- sicut angeli Dei in coelo. Hoc vero sacerdotium per
rius: quaprbpter dicatur ila : Et amplius adbuc ma- a- quod hanc gloriam possessuri sumus, non est sine
nifestum est: subaudi, desiructum esse sacerdotium m jurejurando, ut firmaraDei promissioneracredamus.
legis, per boc quod Christus non secundum ordinem m Unde Apostolus subdil, Et quantum cst. Subaudi,
Aaron dicatur sacerdos esse in aeternum, sed secun- n- firmum islud sacerdotium Cbristi, de quo loquimur,
dum ordinem Melchisedech: per hoc, quia de tribu JU ulique mulium : quia, Nen sine jurejurando, firma-
Levi non fuit. Quod enim dicit: Si secundum ordi- li- tum est. Alii quidemsine jurejurando sacerdotesfacti
nem Melchisedech exsurgeret alius sacerdos, non MI sunf. Ut Aaron filiique ejus, quibus Deus non juravif
duhitaiivc loquitur, sed affirmative : quasi diceret,
!t, qnod esset sacerdos in aeternumsecundum ordinem
Amplius adhuc per hoc demonstratur destructum m legis. Hic autem cum jurejurando. Sacerdos facius
esse sacerdotium legis : quia secundum ordinem Mel- sl- esl. Per eum. Hoc est per DeumPatrem. Qui d.xit
chisedech surrexit Chrislus alius sacerdos, qui non }n ad illttm: Juravit Dominus,et non pmnitebiteum. Id
secundumcarnalis mandati legem factus est sacerdos, is, est, non muiabit jtiramenlum suuro. Quoniamtu es
•icut Aaron. Legem carnalis roandati vocat, quia ex ex sacerdosin wternum, secunduinordiuemMelchisedtch.
731 PRIMASU ADRUMETANIEPISC. 752
/n tantummtlioris leslamenlisponsor. Sive promissor. A est excelsior coelis, quando quadragesimo die admi-
Faclus esf Jesus. Subaudi, inquantura cum jUreju- randae suae resurrectionis super omnes ccelos et
rando Dei Palris suum sacerdolium lenet, inquantum super omnes ordines cceleslium spiriluum elevatus
sacerdotium Cbrisli, quod juramenlo Dei est sanci- est ad consessum paternae majesiatis, ubi nunc sedet
tum, sua dignilate praecellit etiam gratia Evangelii in plenitudine hnnoris, gloriae.'Polest et ita inteltigi,
legem Moysi. Et alii quident plures facti sunt sacerdo- qtiod dixit: Talis nobis decebat, ut esset pontifex,
tes. Secupdum legem. ldcirco quod morle prohibe- quasi diceret: Judaei velut servi timore legis Deo
rentur permgnere: hic auiem. Christus, cui Paler di- servientes legales pontifices hahuerunt, sibi conser-
xit cum jurejuramio : Tu es sacerdos in acternum. vos morlalesque ac peccatores, qui pro semctipsis
Eo quod permanet in mternum, sempilernumhabetta- similiter indigebant offerre : nos aulem quibus di-
cerdotium. Duas hic ponit differentias beatus Apo- citim est: Jam non dico vos servos, sed amicos
slolus : quia sacerdps noster non habet finem, sicut meos, et quia filii Dei sumus, serviendo illi amore
sacerdotes legis, et quia cum jurejurando suum sa- filiationis, decet ut habeamus pomificem immorta-
cerdotium possessurus est. Quia euim sacerdotes |em, segregaium a peccatoribus. Sequitur: Qui non
legis morlales eranf, ptures facli sunl in ipsa lege, haberetquotidienecessilatem, quemadmodumsacerdottt,
sicuti Aaron et filii ejus : ideo quod morle praeventi, B legis, prius pro suisditecth hoslias offerre, deinde pro
prohiberentur permanere in sacerdolio : morluis popttli: hoc enim fecit semel se offerendo. Dominus
enim patribus, succedebant filii in locum ipsorum : nosier Jesus Christus quid fecit ? utique obtnlil sa-
Jesus aulem solus, quia immorlalis est, sempiter- crificiura npn prp suis delictis, sed pro nostris, et
nuro habet sacerdoliuni ; nec ullum habcre poterit semel hoc fecit, non amplius, quia semel mprtuus
subsequeniem : eo qund ipse maneat in aeternum. pro peccatis nostris, et jam non moritur, raors illi
Sequitur : fJnde ef salvare in perpetuumpotest acce- ullra non dominabitur. MagnitudinemChrisli sacri-
dentes per semetipsumad beum, semper vivensad in- flcii hic ostendit, quod seroel oblatum lantum prae-
terpellandum pro nobis. Unde, inquit, quia Chrislus yaluit, quantuni pmnia sacrificia legalia non value-
in aeternum manet, et sempiternum habet sacerdo- runt: unum enim fuit et semel cblatum, et siilficit
tium, semper interpellat pro nobis, semperque potesl in sempiterniiin ad tullcnda nmnia peccata creden-
salvare. Quod vero quidam codices habent, Accedens tium. Ponlifices autem Judaeorura peccatores erant,
per semetipsum ad Deum ; quidam vero plurali nu- et idep necesse babebanl pro suis delictis boslias
mero, Accedentes : Utrumque recipi potest. Cbristus pfferre, et idcjrco sacrificia illa bominern justificare
ergo pontifex npster non per alium pontificem ma- non poferanl, quia inconveniens erat ut pro homine
jorem ipse arcedit ad Deum Patrem, sed per semet- G ratipnali irralionale animal ofTerretur. Quaerebaiur
ipsum : ideoque potest salvare in se credentes. pontifex sine peccato, et bostia raiionabilis, nec in-
Potest et ita inlelligi, quod dicit : Salvare in perpe- veniebatur : invetitus est unus sine peccato Deus et
tuum potest accedentcs per semeiipsum ad Detim : liomo, el obtulit geipsum ralionabile sacrificium pro
nam quia puri homines sumus, per illura acceiiimus salute hominisrationalis. Lex enitn hominesconstilvit
ad Deum Patrem (quia mediatpr existens aslatvultui sacerdoles infirmitatem habenles. Et dixii Dominus
Dei pro nobis), dirigentes per illum preces nostras ad Moysen : Unges Aarun et lilios ejus inibi in sa-
ad Pairem. Unde sacerdotes Ecclesiaealtari assisten- cerdotes : sed quia illi infirmitatem, hpc esl peccata
tes dicunt: Suscipe, Domine, preces populi tui, pei habebant, ut pro populi, ita prpsuis deliclis boslias
Dominum nostrum Jesum Chrislum Filium tuum. offerrent. Iste atitem tam potens est, ut non indigeret
Et quia semper vivit, semper inierpellat pro npbis. pro se offerre, sed insuper semel oblato suaecarnis
Alii vero pontiflces quia semper non erant, semper sacrificip omnium saluti sufficeret. Sermo aulem ju-
non interpellabant. Interpellat autem pro nobis pei rhjurandi qui post legem est, Filiuin in mlernum
hoc quod htimanam naturam assumpsit pro nobis, perfectum. Subaudi, ostendit, sive perfectum
quam assidue ostendit vultui Dei pro nobis, et mise- constituit sacerdoiem, non infirmilate gravalum,
retur secundum ulramque substantiam. Talh enim D sicut lex constituit suos post legem ; factus est ser-
decebatut nobh esset pontifex sanclus, innocens, im- mo Dei Patris ad David de Christo curo jorejurando,
pollutus, segregatus a peccatoribus, el excelsiorcmlh ubi dicilur : J,uravi(Dominus, el npn poenitebiteum,
faclus. Non eramus digni, nec promerebamur lalem tu es sacerdos in aeternum. Ppnit hic ApostolusFilii
habere pontificem : sed necesse erat nohis, nt lalem nomen ad distinctioncm servorum, qui fuerunt in
haberemus pontiflcem, qui essel sanclus in inleriore lege : quia servi infinni fuerunt, siye quia peccatores,
bomine, innocens manibus, impolluto corpore, se- siye quia mortales erant ; Filium vero perfectura
gregatus a peccaloribus; idem ab omni pcccalo im- oslendit, quia seraper vivit et sine peccaio est.
nuinis, et a conversatione peccalorum separatus. CAP.VIH.Capitulumautem super ea qum dicuntur.
In hoc enim fuit separatus, quia alii homines cum Hoc est, repetitio super ea quae dicuntur de Christo:
peccato concipiuntur, et nascuntur, atque ab hoc quo dicto signiticat aliquid suminum et magnum, et
saeculocum peccalo transeunt: hic auiem sine pec- quasi recapitulatione praecedeniis disposiiionis ad
cato est conceptus, sine peccato est natus, et sine rem ipsam deducit auditorem. Talem liabemuspon-
peccaio ab hoc roundo transiit : quoniam peccatum tificem. Subaudi, qualem superius diximus, sanctum
nou fecit, nec dolus inventus est in ore ejus. Faclui videlicet, innocentem, impollutum, segregaium a
 733 IN EPISTOLAMAD HEBRiEOS COMMENTARIA. 734
peccatoribus, et qualem adhuc dicturi sumus in se A plum Dei sancium est, quod estis vos. Qmnis enim
quentibus. Qui censeditin dexterasedh magnitudinii poniifex ad offerenda mttnera et hoslias censiiiuitur :
in cmlis, sanctorumminhter, et labernaeuli veri, quo,! unde necesseest et hunc habtre aliquid quod offerat.
fixit Deus, et non homo.Sedem maguitudinis in coelii Non potest esse sacerdos, nisi habeat qupd offerat:
debemus accipere plenitudinem palernae majestatis pontiflces enim veteris sacerdotii secuudum praece-
in qua Filius Dei sedet: quae etiam designatur pe ptum legis rounera et bostias pro populi offerebant
dexieram : nec esl pueriliter accipiendum, quoi delictis ; Cbristus vero in sempiterna divinitaiis suae
Deus Paier dexteram aut sinistram habeat, qui spi natura cum non haberet quod offerret, smnpsit ex
ritus est omnia implens : uliia sedeat Filius in dex nobis quod pro nobis offerret: id est carnero buma-
tera illius, sicut solet sedere filiiis juxta palrem suun nam, seipsum videlicet, quem oblulit in ara crucis.
regem. Sed, sicut dixirous, plenitudinera majestaiii Quid ergo tam aptum immolationi, quam carp ra-
summamque gloriam beatitiidinis et prosperilaiis lionalis pro irrationali ? et quid tam munduni pro
debemus per dexleram intelligere, in qua Filius se mundandis, quam carnem sine ulla contagiqne et
det. Sedere autem pro habiiare pouiiur. Pontifei immacu!atam offerre ? Et quoniam quatuor in omni
ergo noster, qui consedit in suinma gloria paterna sacrificio consideranda sunt, videlicel, cui offeratur,
majestatis in coelis, sanctorum minister est : qutx B a quo ofTeratnr, quid offeratur, pro quibtis offeratur,
duobus modis accipi potest. Veniens quippe Domi- haec etiam possumus hic reperire satis elegnnler:
nus in mundum per incarnationis exhibitionem, mi- quia enim nulli sacrificium debetur, nisi soli Den,
nistravil sanctis apostolis atiisque fldelibus, etiam qui Pontifex noster roundam bostiam pro nobis Dep
adbuc futuri sunt, panem refectionis verbi spiritalis, Patri obtulit. Idem existens sacerdos ad sacrificipin,
et potum doclrinae evangelicae, dicens : Si quis sitil, offert etiam sacriflcium DeoPalri acceptum per Ec-
veniat ad me, et bibat, el: Venite ad me, omnes qui clesiam suam. Dum ergo nos offerimus sacramenla
laboratis et onerati estis, et ego reflciam vos. Mini- cOrporis ejus, ipse offert. Si ergo esset super terxam.
stravit illis etiam documentum fldei et gratiam ba- Subaudi sacerdos lerrenus secundum ordinem Aaron.
ptismatis, et insuper, quod majus fuit, sacramentum Nec essetsacerdos. Secundum ordinem Melchisedech.
redemptionis per passionero suam, et cognitionetrj Cum essent. Sacerdotes Levitici generis. Qui offer-
mysleriorum in lege et proplielis, ac post ascensio- rent sscundumlegem munera, qui exemplari ef umbrm
nem ministravil eleciis suis, apparens in mundo. Di- deserviunt cmlestium,skut responsumest Meysi, cum
catur et aliier : Sanciorum iiinistcr erit in futurum, contummasset. Ac perfecisset. Tabernaculum. Ora-
quando seriietipsum minislrabit illis, et cognoscent culi. Si esset terrenus pontifex super terram, sicut
eum cum Patre et Spiriiu sancto sicuti est: scilicet • Aaron, vel alius secundum ordinem Melchisedech,
cum dederit reguum suum Deo et Patri. Unde in iroroortalis et sine pcccato, qui sacrificiis potuisset
Evangelio de se sub persona palrisfamilias loquens, mundare genus humaiium, perfectumque reddere,
dicit: Amen dico vobis, quod praeringet se et faciet non esset utique saeerdos secundum ordinem M>1-
iltos discumbere.et transiens ininisirabit illis. Trans- cbisedech in aelernum : quia salis essent, qui offer-
ire enim dicitur, quia elcctos suos de judicio ad rent legalia munera. Sed quia Aaron et fllii ejus
regnum (ransire faciet, vel ad cotilemplationem hu- mortales erant et peccatores, quapropler non po-
inanitatis in divinitatis suaecognitionem nos elevabit. terant genus humanum perfectum reddere ; ideo
Ministrabit illis, cum se et Patrem cum Spiritu san- venit Chrislus sine peccato qtii in aeternum suum
cto cis raanifestabit: nam cibus et vita illorum visio sacerdolium teneret, suoque sacrificio genus liuina-
sancta? Trinilalis erit, sicut ipse dicit ad Palrem : num perfectissiroe mundaret : non. talis quales illi
Haccesl vita aeterna, ut cognoscant te cum Spiritu fuerunt qui exemplari et nmbrae deserviunt ccele-
s.tnclo, et Jesum Christum quem misisti, unum el stium. Exemplar est figura et similitudo, per quod
verum Deum. Tabernaculi quoque veri minister est, alia res ostendilur: sicut imago expressa in pariete
quod constiluit sive composuit Deus, et non homo : n exemplar est et figura veri luminis. Sacerdoles igitur
id est, coeti,quod nobis ipse adminislrat, ut claritate Judaeorum exemplari, id est figuraeet umbrac coele-
siderum iltius illustremur. Tabernaculum euim quod slitini mysleriorum deserviebant, quia omnia illa
Beselehel composuit in deserlo, sive quod templum similitudines et figuraeeranl istorum qute in Ecclesia
Salomon fecii in terra repromissionis, non fuil ve- modo in veritate aguntur. Ccelestia autem mysteria
rum ; et vetustate consumptum est, nec semper du- dicit spiritalia, qUaeobservatores suos in veritate
rare poluit: ideoque tabernaculum verum ccelum ad ccelestia ducunt. Nonne cceleste altare esl fides
?ocat, quoniam in aelernumslabit, nullaque velustaie nostra, in qua oflerimus quotidie oraiiones nostras
consumetur. Potest el altiori sensu inlelligi, ut ta- Deo? Vide, inquit, omnia facito secundum exemplqr
bernaculum veruro accipianlur animae sanclorum, quod libi oslensumest in monte.Quoitiam auditus np-
Filius Dei ccelestis ster miuus esse videtur ad disciplinam perci -
quibus ipse gaudia patriae acimi- aptus
nistral. et in quibus habitare dignatur : juxla quod piendam quam visus, non enim ila animo commen
per Prophetam dicit: Inhabitabo in illis et inambu- damus qua; audirous, quomodo illa quae ipso visu
labo. Et Apostolus, In interiore bomine habitare percipimus. ldeo non solum auditu, verum etiam
Christum per fidemin cerdibus nostris; et, Tem- trisu demonstratum est Moysi a Domino in mpnte,
735 PRIMASHADRUMEAANlEPISC. 755
quod erat facturus cooperante Beselehel, unde dicit: A decem tribus intelligunlur, quac separaverunt se a
Vide ut omnia facias secundum illam similitudinem dome David temporibus Jeroboam; per domum au-
quae libi in monte ostensa est. Quod autem dicit in- tem Juda, duae tribus, Juda et Benjamin cum tribu
telligendum est tam de tabernaculi consiruciione va- sacerdolali, quas adhaeserunt domui David. Aliiori
sorumque ejus quam de sacrificits et hostiis quae ibi autem intellectu per utramque domum debemus in -
oblaturi erant. Nunc autemmetius sortilus est minisle- telligere oronestam ex Judaeisquam ex genlibus cre-
rium. Sacerdotii videlicet dignilatem. Quanlo et me- dentes, qui Deum recte confltendo, quod interpreta-
lioris testamentimedialor est: qued in tnelioribusre- lur Judas, veri Israelitae, hoc est Deum mente vi-
promissionibussancitum est. Hoc est flrmatum, statu- dentes sunt, quibus Deus perfecit atque complevil
lum et corroburatum. Vides (inquit) quanto melior Testamentum novum , gratiam scilicet Evangelii.
isla celebratio illa quae lunc teraporis agebalur, si- Testamenlum autem novum dicitur, ad diffcrentiam
quidem illa ad exemplar et figura est, ista veriias, veleris. Ut vero altius dicamus, velus Teslamentum
sicut in Evangelio Ioquitur : Lex per Moysendata ad boc dicitur, eo quod hominem in vetustate peccati
est, gratia et verilas per Jesum Christum facta est. positum novum reddere non valebat. At vero novum
Nunc, hoc est in novissima mundi aetate, tanto me- Testamenlum est dictum, eo quod veterero, id est
lius ministeriiim sortitus est sacerdotii Chrislus, B peccato veleris hominis Adaecommaculaluro, novum
quam fuisset iltud legale, quanlo et melioris testa- efficial in baptismate per fidem dominicaepassionis,
menti mediator est: quanto meliora sunt cceleslia quod non est simile Teslamento Veteri, quod fecit
lerrenis, seterna temporalibus, tanto metioris testa- cum palribus eorum, quia illud terrena promittebat
menli dalor est Jesus, et lanto melioribus promissio- ac temporalia, el praecipiebat carnalia, islud vero
nibus confirmatum cst. Istud leslamenlum etenim aeterna et ccelestia promitiit, pra-cipiens spiritalia.
temporalia ac terrena promitlebat, dicens: Si volue- Quod vero dixit, In die qua apprehendi manuin illo-
ritis et audieritis me, bona terrae comedetis; et: rum, ut educerem eos de terra iEgypli, magnam
Observa qnae praccipio tibi, ut sis longaevussuper familiaritatem suam omnipotcns Deus ostendit, quam
lerram; caeleraque iis similia promittens teroporalia exhibuil illi populo : more enim inulierum loquilur
atque tefrena. Novum vero, quod per Cbristum da- sermo divinus, quae solent parvulorum manus ap-
lura esi, promiitit ac tribuit ccelestia et terrena, vi- prebendere, et plerumque ad se conducere, plerum-
tamque perfedam per gratiam baptismatis, et Udem que eiiam huc illucque sustenlando illos ne labar.tur,
dominicae passionis, et remissionem omnium pecca- ut pote firmos gressus adhuc non habcntes, sic ora-
torum. Et: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus nipotens Deus, cum ille populus puerilis ac parvulus
erit; et: Quia erunt electi sicut angeli Dei in coelo. " esset, quia neque gressus bonae operationis habebat,
Et insuper quod rnajus est, quod dicitur in Evangelio neque fortiiudinem, qua se possei exsolvere de jugo
Joannis: Quoiquot (inquil) receperunt eum, dediteis opprimentium, tetendil ei manum suam, magnura
potestaiem filios Dei fieri. Ecce quomodo melioris videlicet auxiliiim pielatis suae, et exlraxit eura de
testamenii medialor et dalor est Christus, et quo- fornace ferrea, trahens ad cognitionerosuam, et am-
modo melioribus promissionibus confirmaium est. plexus gratissimos, simulque deduceus per dcserti
In hoc quoque roelius sacerdotium sorlitus est, quia vastitatem, introduxit in terram omnibus meliorem.
illud fuit tempurale, istud aeternum. Illud non pote- Sed quia non permanserunl in teslamento ejus, hoc
rat hominem juslificare, nec regnum ccelorum suis est, non servaverunt quod praeceptum est eis in Te-
observaloribus reserare; istud vero et perfecte jusli- stamento, neglexit eos, boc est, dimisit eos iie se-
ficat hominem, statimque regnum ccelorura aperii. cundumdesideria cordis eorum, juxta quod Psalmista
Mediator auiem testamenti appellatur Dominus,quia dixil. Nolandum aulem quia, cum dixisset sermo
sicut Moyses raediator fuit inler Deum el populum, divinus, Perficiam testamenlum, addidit: Non secun-
verba Dci ad populum referens, iterumque populi ad dum teslamentumquod feci cum palribus eorum. Nc
Deuro, ita el Chrislus verba Dei Patris nobis relulit, forte Judaei possent oblatrando dicere iltud testa-
iterumque noslra refert ad illum. Transiens Aposto- mentum destruendum esse, de quo dixit Abraliae,In
lus a sacerdoie et sacrificio, tunc demum et tesla- semine tuo benedicentur omnes gentes, discrete ma-
menti differentiam facil, dicens : Nam si illud prius. nifestavit de quo loquerelur, cum subintulit : /n die
Testamentum. Culpa vacassel, non utique secundi. qua apprehendi manum illorum, ut educeremees de
Testamenti. Locus inquireretur. Iloc est, si illud le- terra jEyypti, queniamipsi non permanserunt in fe-
slamentum legis peccala posset auferre, ut observa- slamenio tnee, el ego neglexi ees, dicit Dominus.De
tores sui inculpabiles essent, non secundiTestamenli lege enim hoc dixit, quaro quinquagesiroadie egrcs-
locus relinquerelur, sed quia illud non fuit perfe- sionis illorum de lerra /Egypti dalam esse consiat in
ctuin, illo sublato inventus est locus aptus secundi monte Sinai, in qua non permanserunt patres eorum,
Testamenli. Sequilur: Vituperansenimeos. Idest, non sed fecerunt vilutum in Oreb, el adoraverunt. Naro
appmbans dignos lande. Dicit. Per prophelam. Ecce illud quod pepigit cum Abraham, in Christo corople-
dies veniunt, dkil Eominus, et consummabosuper do- tuin est, in quo benedicentur omnes gentes. Quia Itoc
mum lsrael, et super demum Juda, testamenlum no- est teslamentumquod disponamdomuiIsrael. Omnibus
vum.Quanlum ad lilleram perlinet, per domum Israel scilicet credenlibus. Post dies Ulos, dicit Dotninus,
737 IN EPISTOLAMAD HEBR^IOS COMMENTARlA. 738
dabo leges tneas in mente eorum, et in cordibus eorum A lustatem redegit, sive vetustum ostendit itlud quod
superscribameas : et ero eis in Deum, et ipsi erunt erat prius. Unde et subjungil: Quod aulem anliqua
tnilii in populum. Et non docebit unusquhque proxi- lur et senescit, prope inleritum est. Quasi diceret, quia
tnitm suum, el unusquhque fratrem suum, dicens : Co- sermo divinus per hoc quod dixit, Testamentum no-
gnosceDominum, quoniam omnes scient me a majore vum futurum, osleudit vetuslum esse prius- Datur
ttsquead minoremeorum: quia propitius ero iniquila- igitur intelligi quia, si anliqualur et vetustum est
libus eorum, el peccalumeorum non memqraboram- prius Tcstamenturo, in proximo est ut intereat finem
plius. Magna disiantia inter legem et Iegera, inter que accipiat. Hoc vero intelligendum est non de
scripturam et scripturam, inler doctores Iegis docto- praeceplis vitaeac morum, in quibus lex manet, con-
resque Evangclii, inter litteram et gratiam spiritalis cordans in Evangelio, sed de mandatis sacrificiorum
intelligentiae. Nam liltera legis scripta cst iu labulis carnalium. In quibus adveniente quem prsefigura-
lapideis, gratia autem spiritalis intelligentiae data est bant, finem acceplura erat lex.
fidelibus per Spiritum sanclum in corde, per quem CAP.IX.Habuit quidem et prius justificationes cul-
Spirilum charilas Dei diffnsa est in cordibus fidelium. turm et sanctum smcuiare. Prius (inquil)Testamentum
Hoc autem quod dicit, Dabo feges meas in mente eo- habuit justificationes culturae : quia per divinum cul-
rum, et in cordibus eorum scribam eas, specialiter B turo justificabantur horoines a levioribus culpis. Ha-
ad SS. apostoloi pertinel, qui gratiam Novi Tesla- buit et sanctum sseculare, in quo saeculihomines,
inenti non habuerunt scriptam in labulis lapideis, hoc est geniiles ad Judaisroum transeuntes recipic-
neque in membranis, scd in mente et cordibus suis bat: patel eliam non solum Judaeis, sed etiam talibus,
divinitus habuerunt exaratam. Primum quidem do- gentilibus. Sanctum ergo saeculare, locum vocat
minicam passionem, quando (sicut Matthaeusnarrat) atriorum ubi geniiles stabant ad orandum post Ju-
ascendit in moniem, ibique cum eis illum prolixum daeos. Tabernaculumenim factum est primum, in quo
sermonem habuit ubi institulio lolius perfcctae vitae erant candelabra et mensa, el propositiopanum, qum
conlinetur. Secundo vero post resurrecl.ioiiem suam, sancta dicitur. Non de illo tabernaculo disputaturus
quando (sicul Lucas testatur) aperuit eis sensum, ut hic Aposlolus, quod Moyses fecit in eremo, ubi tan-
inlelligereiil omnia quae scripta erant in lege Moysi, lummodo unum candelabrum fuit : sed de lemplo
el propbetis, et Psalmis de ipso. Deinde vero decirno quod postea Salomon aedificavitin Jerusalem, ubi
die ascensionis suse discunt quidquid morial.btis de fueruiit plura candelabra. Unde quod primum dicil,
Deo sciendum erat. Quomodo possent evangelistae non est referendum ad tcmpus, sed potius ad locum :
tanta miracula ac verba coe'eslia post ejus ascensio- dicit enim illud templura Salomonis beatus Aposlo-
nein scribere, ni.si ea in cordium tabulis diviuiius C lus duo tabernacula; et primum quidem tabernacu-
exarata haberent? praecipueB. Joannes, qui 65 anno lum appellat illam partem templi ubi crant candelabra
post Domini ascensionem Evangelium scripsit, quo- et mensa super quam ponebanlur duodecim panes
modo possel tanlam divinitatem illius proferre, quara calidi, sex hinc, ct scx indejcl super panes duae
ipse Dominus eis protulit, maxime nocte qua com- paterae aureae plenacthure, una hinc et hinc, et al-
prehensus est? Nos autem partim in cordibus, ple- . tera inde, eranlquc ibi a sabbato usque ad sabbalum.
nius autem in membranis scriptum habemus, ab illis Erat etiam ibi altare aureum, nbi offerebatur incen
nobis relictum, ut in his meditandu exerceamur. sum ihymiamalis mane et vespere : cum qua parle
Quod auiem subjungit : Non docebil unusquisque templi comprehendit altare holocaiistorum, quod
proximnro suum, et unusquisque fratrem suum, di- erat sub divo ante fores lempli Domini, in quo ta-
cens: Cognosce Dominum, non.est ad praesens tem- bernaculo licile ingrediebantur saccrdoles et reliqui
pus referendura, ubi invicem docemur; sed, sicut ministri quotidie. Secundum autem tabernaculum
dicit B. Augustinus, dum loqueretur propbeta Jeremias vult intelligi sancla sanctorum, illam videlicet par-
de primo Domini adventu, subito converlit oculum tem templi qtiac dividebatur paricle 20 cubitorum,
menlis ad secunduro, post quem nemo docebit pro- et velo quod pendebat anle parietem, ubi intrinsecus
ximum suum, ut cognoscat Dominum : quoniam om- D erat arca Moysi continens in se labulas legis, et ur-
ncs electi, positi in ejus contemplaiione, videbunt et nam auream in qua erat manna, virga quoque Aa-
cognoscent illum sicuti est: nam in praesenti (sicut ron quae fronduerat: ipsa autem plano schemate erat
dirimus) docemur invicem. Postea peccatorum illo- facta, ideoque super illam erat tabula aurea, quae
rum non erit memor : quoniam omnes exspoliati ab appellabatur propitiatorium, eo quod inde loquere-
omni faece morlalitatis et corruptionis corporis im- tur Dominus Moysi et sacerdotibus. Et super ipsam
mutabilitate atque peccalo, resurrectionis gloria do- arcam erant duo cberubim, qui alis suis obumbra-
nati, fulgebunl sicut angeli Dei in ccelo. Dicendo bant tabuiam propiliatorii, versisque vuhibus respi-
aw.emnovum, veleravilprius. Sumens Apostolus fidu- ciebant in propitialorium. In istud secundum taber-
ciam el auctoritatem ex dictis propheticis, ubi dici- naculum, hoc est in Sancta sanclorum, nemo ingre-
lur : Consummaboteslamontum novum stiper domum diebatur, nisi solus ponlifex semel in anno. Acceplo
Israel, oslendit illud jam tiquidius esse finiendum. sanguine in vasculo ingrediebatur inlra oraturus pro
Dicente (inquit) Deo per prophetam, Consumroabo populo, septima decima videlicet die septiroi a fesli-
Testamentum novum, veieravit prius:hoc est in ve- viiate paschali, quce dies quidem appellabatur Propi-
 739 PRIMASIIADRUMETANIfepfSC. 7*0
tiailoriis. Ih chStirirJni sluterri sequebatur festivitas A arite chjus etlam fores erat itltare lioibcausiorum.
TabernacUlorUrii:Spifitaliter aiiterh ad illud prirhinn Sempet inlroibani tactrdolet sacrificiorumefficiacen-
tabernaculiim, tibi sacerdotes licile ingfediebantur, summanles.Ndriest ita intelligendum, qund in templo
statum prsesentls Ecclesiae significat, tibi sunt pltira super altare incensi hostias offerrent aut ibi perfice-
Candelabra, sancti videlicet praedicatores, qui sibi et rent sacrificia viclimdrum; sed politis sacrificiorum
aliis lucent verbo et exemplis. Vel etiam ubi sunt offlcia possuriiusaccipere incensum, ad qiiod offeren-
dona Spifilus saricti; quibus fidelitimcttrda illUmi- dum semper ingrediebantur sacerdotes maneelve-
ifantur, qui per fidefflirl Ecelesia consistuii.- Est et spere; sive consummato et perfeclo sacrificio ante
mensa Dei, videlicet Scriptbra, de qna Psalmista templum in altari holocaustorum semper ingredie-
dicit: Pafasti ih couspeciii ffleuttiehsam. Est et pro- batitUf iri templum cuin incenso. Polest et lertio
positio panum in merisa, intellectuS videliCet sacrae modo intelligi, ut, sicutsiiperins dixiriius,ciim templo
Scripturae, quo quotidie reflciuritUfanimaefidelitiiri. altare eliairi lioldCauStorumcomprebenderii, ac per
Possumus et pariem intelligere corpus;et sanguiriem hoc a parte lotum voluit compfehendere : tiirumque
Domini, quod in ecclesia consecratur. Post velamen- tamen pro vero acclpi potest. in hoc secundo auteni
tttm autem secundum tubernaculuihest quod dkilur semel ih ahno soitts pontifex non sine sanguinequem
Sancla tanclerum, aureum httbtns thuribHlum,et Or- R offerrel pro sua el populi ignorantia. Secundum la 1
:cam lesiamenti circumiextdm ex oinni parte auro, in bernaculum, in quod solus pontifex cum sanguine
qua urna aurea, hdbent manna, et virga Aaroh quw ingrediebatur significat interiora patriae ccelesiis.Ille
. fronduerat, ei tabulmteitamenti.De his singulis, quo- vero pontifex designat Christum, qui semel ing-essus
mndo et qualiier essent ordlnata, secundum litteram estSaiicta sanctorum intra velum impleta passione
paulo superius elucidatum est: quapropter spiritalia sua : ut assislat iiunc vultni Dei pro hobis orans,
mysteria viile.iroiis: Velauientum post quod erat tat- non pro suis, sed pro nosiris deliclis. Nisi forie
bernaculum, quod appellabatur Sancta sancforum dicatur brare pro suis, propter communioriemquam
causa suae dignitatis (sicut Canlica canticortim) si- habet cum corpore suo, qudd est Ecclesia : unde
gniflcat cceluin, post quod DeUSiri intcfiora patriae dicit iri passione : Deiis nieus, Deus meus, quare roe
coelestis. Elevalo velo ingrediebatur pontifex cum dereliquisti? Longe a salute rriea verba delictorum
sanguine in S.incta sanctorum orauirus pro populo : irieorum. Quaesunt enim vcrbaiUelictorutn, riisi cor-
et Dominus Pontifex noster cum sanguiiifepassionis poris ejus, quoil nds silmus? ipse enim peCcatumnon
suae, eadem passione peracta reserato coelo, Sancla fecit, nec dolus iiivenliis est in ore ejus. Hoc tignifi-
sauciorum penetravit; ubi assidtie Deum Patrem canle Spiritu sancto nondum propalalam eite sancto-
exorat pro nobis. lu Sanctis sanctorum erat thuribu-1C rum viam. ld est, ItoCsignificante Spiriiu sancto ad
Ium, quia Christus in secfetis pairiae foslestis con- Moyseri, nondtitii venisse Cbristtirh, qui semel curri
sistit, per quem oraiiones nostras ad Detim Patrem sariguine passiohis suae ingrederetiif ccelorum se-
dirigimus. Arca testariienti Circurtllexta ex biiini creta. Quasi dicefel aliis verbis; Ideo solus pohiifex
paite auro, caro cst Domini Salvaloris, qui auctor est cum sanguine intrabat seniel iri Sancta sauctprum,
utriusque lestamenli, et qui iiiterius plenus ilivini- ut disc.-irtius,quia coeleste regnurii inacccssibile erat
tate, exteriiis refulgebat virtute miraculorum verbo- adhuc mdrlalibiis, qiibadusqtie VeniretCbristus, qut
ruinque coeleslium. In auro solet claritas sermonis espleta passione aperirct nobis jahuam patriae ccele-
designari, sicut Sapientia dicit : Concupisce sapien- Stis, reseralo Velo, id est ccelo : nondum enim ma-
liam sicut auruni: Urna aurea habens manna, Cliri- nifeSta erfll sanCloriim via, iiigrediendi in patriam
stus es!, in quo manna divinitatis esl, qui dixit: Ego coelestem; sive non riianifestata inrelligetitia : quia
sum panis vivus, qui de coelo descendi. Virga Aaron ignorabanl hotriihes quid significarent illa mysteria.
quae fronduerat, sacerdotuui dignitas, qnae semper Nec putemus illuciios non posse ingfedi, qiiia ponii-
floret in Christo, sive potentia imperialis est. Duae fex nosler priof ingressris est : ipse hamqtie dicit ad
labulaeteslamenti in arca duo sunt tesiameuta con- Patrem : Pater, volo, iihi ego sdm, et isti sint me-
sistentia. Seqtiitur : Super qum erant. Hoc est, super j) cum. Et alibi: Ubi ego sum, illic et minisier meus
arcam. Cherubin glorim obumbrantiapropitiatorium. erit. Et quia adhtic templurii stabai, quando Apo-
Duocherubin legeniia (quae interpretariiur pleniludo slolus isia Idquebalur, et muriera legalia, quamvis
scientiae)duo sunt tesiameiita, in quibus plenitudo sine causa, ibi oflefebahiuf, ideo suhjunxit, dicens:
est scientiae,quae tegur.i CHristum, qui est propitia- Adhue ptiore iaierhaculo habentesidium : qum. Sub-
tio propeccalis : qiiia iti diviria Scriptura latet. De aiidi res. Pdrabbla esi. lldc esl figufa et simililudo.
quibui omnibiis.QUidmysterii in se habeaht. Noh eil Temporit ihslantis. Sive praesentis : qhod enim age-
modo dicendum per iirtguta. Fdrtassis ideo feticuit, battir in templo lUnc iemporis, figura erat et simili-
qliia riiulils sermonibus opus liabebfifit: sive quia tiidd istius vefitsitis quaeetiam iii Ecclesia comple-
necdirm erant capaces omnia portare. Hts vero kd balttr. Seqiiitur : Juxta qu&m.Subaiiditilr pn.rabolam
cemposiih. Et ordinalis, quae dixiriius esse tam in sive flgurarii. Muhbtaei hbstim bffertttttur. Adbuc ibi
primo labernaculo qtiarri in secundrj : lioc est, iri a saterdoilbus. Qum. Munera, vel hosliae. Nen pos-
Saiicta sahctoruui. In 'priori quidem labernaculo, hoc suhi perfectum fadere serviehtemjuxtd eonscienliam.
e.-tin illa pdfle terapti Ubiet altare incensi erat, e. CoiiscieritiSdicifur cdrdis scientia, per qiiam intelli-
741 IN EPISTOLAMAD HEBRJEOS COMMENTARIA. Ui
gitur mens faorainis. Illa (jnquit) munera carnalia A pontem, id est viam justitiae ad patriam ccelestem
non poteranl perfeclum reddere servientera in lege ascendendi nobis exhibuerit. Alia translatio hahet,
pcrfectiohe roentis, quia non valebant metilem ju- Christus adveniens Ponlifex fiituroiiim : nisi enim
stificare, dum non lollebant peccala : neminem enim advenisset, ticquaquam fuliira bona nobis adinini-
ad perfectum adduxit lex, sed in quibus ex maxima strasset, neqtie assisleret vultui Dei pro nobis. No-
parte mundatio ldgis consiabat, subsequenier osten- tandum quia non dixit simpliciter Apostolus illum
d.t, inquiens : Solummodoin cibh, et in polibus, assistere, sed per tabernaculum : usus etiam com-
el variis baptismatibus, ct jusliliis carnis. Subaudi, parativo gradu, iHceiis: Amplius et perfeclius: ta-
videbalur perfeclum facere servientem. Vsque ad bernaculum autem per quod assistit Deo Patri, hu-
tempuscorreciionh.' Id est melioralionis et emendrt- rnanitas illius : quoniani nisi hdmo fierel, nequaquam
tionis. Imposiite. lslis jusliliis carnis. Ilae jusliuae Deo Palfi assistere posset. Tabernaculuhi
ergo, cor-
carnales in differenlia ciborum, el potnum, ac varid- pus Domini antpliiis esl taberriaculo Moysi, taberna-
rum baptismaltirri,sive lavationum, usque ad ternpus culo qttdque Salomonis ; quia ilta roanibiis carnaliuin
dominici advenfus impositaefuerunt, sicut et reliqua bominum facta sunt: hoc vero inlra iiterum virginis
quae in figufa agebantur: Domino autera adveniente, sine semine viri, totius Triniialis opere effigialufn
correctac sunt, hoc est emendatae, et in melius mu- B ] est: sive in hoc aniplius et majus illis tabefnaculis,
latae. Nam per munda animalia, quae lex praecipitut quia divinitas, Verbi, quae tola rion potest coni-
edantur, signiflcanlur, munda opera; per imraunda prehendi in tabernaculo hianu faclo, in illo homine
vero animalia, immunda opera iritelliguniur, a qui- pleniSsime requiescit : periectius sive sanctius
bus abstineridum est. Per polus vero muridos, dd- in lioc est illis tabernaculis, qiiia neutrum illorum
ctrinani ecclesiaslicorum virorum; per immundds sibi ministrantes snnctificare , perfectosque facere
vero, doctrinam haereticorum nihilomiuus inlelligere potest. Quod dixit, Non roanu faciiim, exposuit ipse
tlebenuis. De baptismatibus vcro Judaeorum plenius dicens : id est, non liujus creationis cujus nos sumus,
in Evangelio Marci legitur, ubi vituperabant Phari- quia non fuit virili semine concretum. Isle est lapis
saei Dominumet discipulos ejus, non lotis nianibiis; quem vidit Daniel abscissurii de monte sine manibus,
manducare: omnes enim lavationes eorum nomirie. hoc est de popttloJudaeortimrialum sine semine viri
baplismi designat. Aliquarido aul manris soluinriiodoi et coitu masculi. Neque per sdnguinemhircorum aut
lavaut, aliquando pedes, aliqiiahdo lotuni corpus,( vilutorum, sed per proprium sanguinemintroivit semet
quando aut aliquid immundum cdnlingunl, aut etiarni in sancia wterna redemptioneinvehta. Non cum san-
si ad mortuum ingrediiinlur : Sed fruslra lavant; gtiine legalium animalium, a quo perfecte jusiificatio
manus atque corpus, dtirii conteriinulit fonte Salvato- 'C non poterat dari, sed curo sahguine passionis suae
ris ablui; nam quod Propheta dicit: Lavamini, mundi introivit in | alriam ccelestem : quo sanguine omnes
estole, et mundaroini qtii ferlis vasa Domini, illi[ sunt redempti perfecteque justificati, non temporali,
solummodd carnatiter intelligebarit: cum potius de; sed aelerna redemptione : de liac redemptione dicitur
lavatione baptismatis Christi et munditia operum! per Zachariam : Visilavit nos, et fecit redemptionem
dictum sit. Ista omnia imposita erant usque adI plebis suae. Rederiiptio riuteiii ad captivos pertiitet,
tempus correctionis, boc est ad tempus dominici[ et nos captivi eramus, captivali a diabolo, in primo
advemus : postea vero immuiata sunt a Christo ini parenle nostro. Si enim sanguis hircoritm et iaura-
inelius ; quia dum carnaliier observabantur, mundi- rUm, el einit vitulm dsperiui inquinntos sanciificai ad
).iam corporis adimplebant; dum vefo spiritaliler emendationemcarnis, quanto niag.s sanguis Christi,
coeperuni observari, munditiam aniroae pafiter coe- qui per Spirilum sanctuhi semetipsumobtulit immacu-
periuit observare. Chrislus autem asshtens Pontifex lalum Deo, emundabit consckntiam nostram ab operi-
iulurorum bonorum, per amptius el perfectius tabernd- bus mortuis ad serviendum Deo vivehli! Si sanguis
culum, non manu faclum, id est non Itujus creaiionis. animalium irraliotiabilium poterat carnem erriuudare,
Poulifex Judaeorum qui semel in anno cum sanguirie. et sicut tunc temporis videbalur, sanctilical atur,
introibat inira velum in Sancta sanctorum, oraturtis( b si quis immundus aspersus fuisset illo sanguine:
pro populo, Chrislum Dominum significabat, sicutl multo magis sanguis Christi poterat mundare ani-
jam roullis in Iocis declaratum est: qui cum sanguinej riiam, et plenissime justificare; sed ne quis putaret
passidnis sure, reserato coelo,ingressus secrcta patriae, plenam justificationcin et emundationem provenire
coeleslis, ubi nunc assistit vultui Dei pro nobis. aspersione illius sanguinls legalis, subinlulil Aposlo.
Pontifex autem fulurorum bonorum duobus mddis; lus carriis emundatiorierii secundum legeni per illiihi
appellatur. Futura eniriiboria quae ipse ndbis adirii- dari : quasi dicerel, Sanctilicatur quidem card, et
nistravit, fuerunt verba coelestia, nativitas ipsius,, emundatuf, prdpter legis praeceptum : sed tameri
baptismus, passio, resurrectio, feroissid peccatorum,, anima iidn expiatur. Addidit qudqile'differentiaccaii-
perfectaque justificatio : quae idcifco fulura bohat sarii, per quam demonsiravit illum sangtiineui ani-
appellantur, vel quia mysteriis praeflguratasurii, velI malium no.i esse imrnaculatum, dicens de Chrislo :
eliam qiiia praedicta sunl in divinis oraculis. Altiorii Qui per Spiritum sanclum semelipsiim obtutit ininia-
autem inlellecld fiitura bona possumus accipere, , culalum Deo. Spirilus sanctus qui replevit illum ho-
gaudia patriae coelestis, quae nobis pef Cliristum mi- roinem in utero virginali, custodivit eum ul absque
nistraia siihi: unde et Pontifex appellatur, eo rjuodI peecato ab hoc mundo transiret, essetque immacula-
743 PRIMASH ADRUMETANIEPISC. Ui
tura sacrificium, in odorenl suavitatis Deo Patri. A generali voeatione, de qua Dominus ait: Multi voeati,
Emundabit consciemiam noslrara, id est mentem sed pauci elecli; sed de illa de qua idem egregius
iiostrara. Ab operibus morluis. Opcra roortua sunt praedicator ait, loquens de electis : Quos praescivit,
peccata quae animara occidunt : sicut enim aniroa hos et praedeslinavit; et quos pracdestinavit, hos et
vivit virtutibus, qtiae opera vitae appellanlur : ila vocavit; et quos vocavit, hos et justificavit. Titulum
raoritur vitiis et peccalis, siraulque trahilur ad mor- autem oeiernaehaeredilalis ex parte in praesenti sae-
tem aternae perditionis, et bene dixit, ab operibus culo jam possidemus, nobis a Domino datum Evan-
mortuis: si quis enim in lege tangebat mortuum, gelium, videlicel illius quotl observatores suos aeler-
polluebatur, tamen aspersione sanguinis postea naliter cum Deo faeil vivere : gratiam Spiritus san-
mundabatur : similiter qui imitatus fuerit opus mor- cti, remissionem peccatorum, cognitionem suam et
tuae animae, inquinalus, tamen per fidem dominicae pacem, quam nobis reliquit pergens ad passionem:
passionis mundalur. Qui enim teligerit picem, inqui- Pacem (inquit) relinquo vobis. Istum quidem baerc-
nabitur ab ea: hoc est, si per poenitentiamet graliam diiatis titulum quasi arrham in praesenti habemus,
baptismatis quis ftierit ablutus ab operibus mortuis, sed perfectius nobis supplebitur cum erit Deus omnia
si eadem iterum ailigerit, contaminabitur. Sequitur: in omnibus, cum tradiderit Christus regnum Deo et
Ad servienduro Deo vivcnli. Hic aptissime oslendit B Patri, cum fuerimus perducti ad gaudia patriae cccle-
quia opera morlua habentes non possunt scrvire stis, in qua fuluri sunt electi sicut angeli Dei in
vero et vivo Deo, quia illa morlua sunt et falsa : si cselo videntes Denm siculi est. Et haecerit perfecta
enim qui moriuum aut aliquid immundum tangebat, haereditas electorum, quam Cbristus in morte sua
nun oportebat eum intrare in templum : quanto ma confirmavit. Unde nec primum quidem sine sanguine
gis quis morlua opera habens, non poterit intrare in dedkaium est. Id est, confirmatum el consecratum.
ccelum? Et ideo noviTestamenti mediator esl, ut morli Leefo enim omnimandato legis a Moyse universo po-
intcrcedenle. Sive inlerveniente. In redemptionem pulo, accipkns sanguinem vilulorum el hircorumcum
earum prmvaricalionitmqum erant sub priori Tesla- aqua et lana coccineaet hyssopo, ipsum quoque librum
mento, repromhsionem accipiant, qui vocati sunt et omnem populum aspersit. Omnia ista in figura age-
mlernmhmredilaih. Ubi enim leslamenlum, mors ne- bantur : nam vilulus ille, qui plerumque sacerdolis
cesse est inlercedal. Seu iiiterveniat. Testatoris. Te- erat, Christum significabat, qui verus Sacerdos exi-
stamentum enim in morluh confirmalum esl alioquin. stens vitulum, hoc est, semetipsum obtulit Deo Pa-
Id est aliler. Nondum valet. Firmum est teslamentum tri in ara crucis. Iste est vitulus quem pater macta-
Dum vivit. Ille. Qui testatus est. Leges humanas hic vit pro reversione filii prodigi. Hircus quoque qui
videiur Apostolus langere quae solent testamentuni, C pro peccato offerebatur, eumdem Christum signifi-
quod alier alteri facit de baereditate sua firmum fa- cat, qui pro peccatoribtts oblatus est: juxta quod
cere, qiiousque testator ipsius lesumenli morte in- idera Apostolus alias ait: Eum qui non noverat pec-
terveniente discesserit; mortuo vero illo teslatore catum, Deus Pater pro nobis peccatum fecit: hoc est
qui lestamentum fecit, omnino jam flrmum manet. hosiiam pro peccato; quod enim vetus Testamentum
In liunc modum testamentum vitae acternae, quod sanguine respersum esl ad confirmationem, similiter
a Cbristo accepimus, non aliter nobis firmum manere et populus typice significabatur sanguine passionis
polerit, nisi ipse morte sua illud roborasset. Tantum Chrisli noviim Testamentum conflrmandum, et popu-
enim erat peccatum noslrum, ot aliter non potuisse- lum credentem mundanduro. Aqua autem qua po-
mus rediroi et salvari, nisi unigenitus Dei Filius pulus aspergebatur, aqua esl bapiismalis, qua fideles
pro nobis moreretur; et quia ad illud consequendum perfunduntur. Lana coccinea charitalcm Cbristi, qua
quod ipse promiserat, indigni eramus, ipse nobis pro nobis passus est, et de qua alibi dicitur : Sic
morle sua mediator factus est, ut per suam mortem Deus dilexit mundum, ut Unigenitum sumii daret
indebiiam, illam quae nobis debebaiur auferret. El pro mundo. Hyssopus lierba humilis est, et in petra
quia fortassis poterant mulli minus perfecti dubiiare nascens, per quam bumililas designalur Cliristi et
de promissionibus Domini, maximc ex eo quod D fortitudo, qtia interiora nostra purgantur : nam
niortuus est, quasi infirmus, beatus Apostolus expo- hujus herbae genere pulmonum vitia solent curari.
nit exempla,ex communi consueludine legum huma Potest et per iiyssopum poenitentia intelligi, quae
narum ostendens quia non viventibus testatoribus fortiter peracta interiora vitia mentis purgat. Dicens:
sed morientibus, lirmanlur testamenta, furtitudi- Hic sanguh teslamenli quod mandavit ad vos Deus.
nemque accipiunt : quandiu enim vivit testator, po- Quasi diceret: haecest confirmatio hujus testamenti
test immulare sentenliam suam; quapropter volens quod mandavit ad vos Deus: iste sanguis praeflgura-
Apostolus esse firmuro testamenlum quod Cbristus bat illum sanguinem qui de latere Chrisli in cruce
nobis dimisit, idem dicit, inquiens : Christus novi manavil : hoc sanguine Christus et nos aspersit, et
Testamenti mcdiator est, ut morte sua inlervenienU testamentum suum confirmavit, sicut ipse dixil . Hic
in redemptipnem illarum praevaricationum quae non estsanguis noviTestamenti, in remissionem peccalo-
polerant auferri et deleri in priori Testaniento. rum. Eliam tabernaculumet omnia vata ministeriisan-
deletae aulera sunt per passionem, ut repromissio- guine simiiiteraspersit. Tabernaculum illi inlelligendi
nem rjeternae,haereditaiis accipiant iili qui vocali sunt de quibus per prophetam Deus dicit: Inhabitabo
sunt aeterna vocatione : nam non loquitur hic de illis, et inambulabo; et de quibus Apostolus alibi
715 IN EPISTOLAMAD HEBRJEOSCOMMENTARIA. 746
dicit: Templum Dei sanctum est, quod estis vos. A nam secundum quod Deus cst, ubique est, et onmia
Vasa vero diversa fideles sunt Ecclesiaediversa offi- implet, ncc in manufacla hominum introiit, sed in
cia habentes : quidam elenim sunt vasa praedicatio- ipsum ccelum,jussione Dei crealum; nec hanc solam
nis, sicut Paulus, de quo Doroinusad Ananiam ait: differentiam ostendit, sed eliam pontificem proxi-
Vas eleclionis est milii iste. Quidam vero diversos muni faciorem, utappareat vultui Dei pronobis: hoc
gradus ac varia officia habent, quae idem egregius cst, ut seipsurn exhibeat praesentiaepaternae, nobis-
commemorans dicit : Alii datur per Spirilum sermoi que illum propitium reddat. Unde Joannes dicit: Ad-
sapieniiae, alii sermo scientiae, alii prophetia, alii vocatum babemus apud Palrem Jesum Cbristum, et
genera linguarum, alii gralia curationum, et alii ipse est propitiatio pro peccatis nostris. Neque ut smpe
atque alii diversa dona habent, quae singulis horumi offerat semetipsum,quemadmodumponlifex intral in
dividit Spirilus sanctus prout vult. Tabernaculum, Sancla per singulos annos in sanguinealieno. Alioquin
ergo et omnia vasa illius sanguine asperguntur, quiai oportebateum frequenterpali ab originemundi.Non est
universalis Ecclesiacum omnibus sibi ministranlibusi Chrislus ad hoc ingressus in Sancta sanctorum, ut
sanguine passionis Cbristi mundatur. Et omnia pene; saepe semelipsum offerat, quemadmodum ponlifex
intanguine mundantur, secundumlegem : et sine san-- Judaeorum ingrediebalur in Sancla per singulos an-
guinh effusionenon fit remhsio. Quare dixit: Pene ini " nos : neque cum sanguine alieno, sed cum suo : quo
sanguine mundantur omnia, secundum legem : et sine: niam ipse, qui est sacerdos et sacriflcium, seroel se-
sanguinis effusionenon fii remissio? quoniam inillisi metipsuro oblulit in ara crucis; at vero resurgens
non erat perfecta mundatio, neque perfecta remissio;; jam non moritur : mors ei ultra non dominabitur :
corpora enim, quanlum ad legempertinet, mundaban- nec est necesse ut amplius moriatur; quoniaro ad sa-
tur aspersione, sive effusione sanguinis animalium,, lutem omnium credenlium satis sufficit una passio
leviaquepeccata relaxabantur; sed in hoc quia roajorai ejus. Alioquin : hocesl, sialiter esset, ut semel pas-
crimina non tollebai, neque perfeclum hominem red-- sus non prodessel, saepiusoportebat eum cruciligi ab
debat, non erat perfecta mundatio : perfecta autemi origine mundi: hoc est, quot fuerunt elecli, et quot
mundalio et remissio in sanguine Cbrisli consistit,, futuri sunl, pro singulis mori illum oporteret, si eos
qui pro nobis fusus est in remissionem peccatorum;; redimere vellet: sed noluit nisi tanlum semel mori,
sine cujus sanguinis effusionenemo redimitur. Ne- quia una morte iliius rederoptiofacta est. Nunc autem
ctsst est ergoexemplariaquidemcmiesiiumhis. Sacrifl- semel in consummationt tmculorum. Hoc est, in iine
ciis et aspersionibus. Mundari : ipsa autem cmlestia i saeculorum, in novissima aetaie. Ad destitutionem
melioribushosliit mundantur quam islis. Sacrificiat _ peccatiper hostiam suam apparuit. Hoc est, per cor-
legalia exemplaria, id est figuram et simililudinemi pus suum, quod fecit hostiam pro peccato. Semel
vocat; ista autero, quae modo in veritate in Ecclesiai (inquit) in flne saecuiorum ad hoc apparuit, ut per
celebraotur, coelestiaappellat, id est spiritaiia, quo- hostiara suam destrueret peccatum : merito tunc ap-
niam spiritualiter sunt agenda; sive coelestia,eo quodI paruit, quando roulta erant, ul ostenderet divitias
illos qui in veritate ea celebrant, ad coelestia perdu- gratiae suae; si eniro in principio fieret, forlassis nul-
cant. Exemplaria, inquit, ccelcslia mysteriorura acj Ius crederet, et hoc semel in consumraatione pecca-
rerum quaein lege agebantur, in Oguram istorumi tornm per proprium sanguinem, non pcr alienum. Et
quaemodo in Ecclesia complentur ', necesse erat ta- quemadmodumttatutum est hominibussemelmori, post
libus sacrificiis typicis et aspersionibus figuralivis,, hoc aulem judkium : sic el Christussemeloblalus ad
quae vera praefigurabant,in lege uli. Ipsa aulero ccc- muttorumexhaurknda peccata; secundosine peccato
leslia, id est spiritalia, quaein veritate modo in Ec- apparebit exspeclantibusse in salutem. Sicut bomini-
clesia celebrantur, melioribushosliis mundanturistiss bus stalutum est ac decretum, ut non possint mori,
legalibus : sanguine videlicet passionis Christi. Naml nisi semel; postea autem accipiunt judiciuin : lioc
quia quaerebantvera sacrificia, quibus perfecte pos- cst, prout unusquisque gessit in corpore, sive bo-
sent homines mundari, nec inveniebanlur, necesse; *) num, sive malum : sic et Chrislus semel oblatus est
fuit landiu manere illa, quousque vera venirent. Nent a semetipso ad muliorum lollenda peccala; nec po-
enimin manufactaJetut inlroivit,exemplariaverorum;; test amplius mori, sed neque indigemus. Nolandum
sed in ipsum emlum,ul appareat nunc vullui Dei pro> autem, ad multorura tollenda peccata illum esse obla*
nobh. Non introiit, inquil, Jesus in manufactis : su- tum, et non omnium : quia non omnes credituri sunt.
baudi, quaesunt exemplaria verorura. Manufactaap-- . Tale quid et ipse Dominus apostolis : Hic est sanguis
pellat Sancla sanctorum, quaeprimum manibus Be- meus novi Testamenli, qui pro vobis et pro muliis
selehel facta sunt in eremo, ac postea similiter ma- effundetur in remissionem peccatorum. Quod autem
nibus operariorum in lemplo Salomonis, in quaenoni sequilur: Secundo sine peccato apparebit exspectan-
introiit Jesus, sed in ipsum coelum,quod non est ma- tibus se in salulem, tale est ac si diueret: Primum
nibus hominum faclum, sed jussione et voluntatei. quidem apparuit ille per hostiaro suam, hoc esl per
Bei Verbi extentum. Igitur illa fuerunt exemplariai corpus roorlale, quod fuit Iiostia pro peccato; se-
et figura verorum : quia ista vera Sancla sanclorumi cundo autem apparebit sine hostia pro peccato :
praefigurabant,quaeChristus semel intravit. Inlroirei quia non erit jara hostia pro peccalo, sicut prius fuit:
autem Jesum dicimus secundum id quod homo est; ; non enim poterit dcinceps mori. Sicut eniro unus-
"
PATROL. LXVIII. 24
 7*7 PRIMASHAbRUMETANlEPISC. 7ig
quisque nosirurii posi morlem recipit juxra opera A cerdotes nostri quotidie idem non agunl, dura non
sua , ila Christus devicta morle, et adepto regno , offerunt assidue saerificiumTOfferuniquideni, sed ad
secundo apparehit exspeclantibus se in salutem , ut recordationemmortis ejus : et quia nos quolidiepec-
juste vindicet suos, qui injuste passus esl ab alienis. camus, et quolidie indigemus mundari: quia ille non
Helior est hsec apparitio exspectantibus se in salu- potest jam mori, dedit nobis hoc sacramentum cor-
tem, quam communis visio, de qua dicilur : Videbit poris et sanguinis sui, ul sicut passio illius redemptio
eum omnis oculuS,et qui eum pupugerunt. Hoc est et absolutio fuit mundi t ita etiam ista oblatio, re-
ergo secundOapparere sine peccato, jam non videri demptio et mundaiio sii oronibus in vera flde offe-
in similitudiriecamis peccati; sed nec alioruro pec- rentibns, bonamque intentionem babentibus. In hoc
caia portantem fn corpore suo super lignum, sicut in enim differt ab illo veieri sacriflcio saepius repetito
primo adventu feeit; nec intervenire amplius pro istud nostrnm, qnod similiter repetitur : quia istutl
peccatis, sed vindictam esercere in peccatores. est veriias, illud figura : isiud perfectum reddit ho-
CiP. x. Umbramenimhabent tex fulurorum bono- minem, illud minime : et islud non causa infirmi-
rutn, non iptam imaginemrerum, per tingulot annos taiis suae repetilur, quod non possit perfectam salu-
eitdem iptit hottiis quas offeruntindesinenter, nun- tem conferre : sed in commemoraiionem passionis
B
quam potett eredentesperfeciosfacere. Ordo verborum Chrisli, sicul ipse dixit : Hoc facite (inquiens) in
est: Habenleslex umbram futurorum bonorum, non meam commemoraiionem. Et una est haec hosiia,
non multae,sicut illseerant. Quomodouna est, et non
ipsarit imaginem refum, nunquam potest accedentes
ad se perfectos facere eisdein ipsis hostiis quas offe- muitae, cum a muliis diversis in locis diversisque
runt indesinenier per singulos annos. Fuiura bona temporibus offeralur ? Aplissime ergo animadverten-
duobos modis inlelligenda sunt: videlicel tel sacra- dutn est, quia divinitas Verbi Dei, quaeuna est, et
menta quae in veritate in Chrislo et in Ecclesia omnia replel, et tota ubique est, ipsa facil ut non
sint plura sacrificia, sed unum, licei a multis offera-
completa sunl, quie futUra erafit,ut venirent, Vel
etiam gaudia patrise coelestis. Urobram autem focat lur : et sit unum corpus Christi cum illo, quod sus-
in utero virginali, non multa corpora : ncc
figuram et similitiidirieril;imaginem autem prd ve- cepit
ritate ponit. Multifariamautem sacramerita Christi et nunc quidem aliud magnum, aliud minus, aliud ho-
Ecclesiaeostendebat, dohefivehiret ipsa VeritasCliri- die, aliud cras offeremus,sed semper idipsumaequam
magniiudinem habens : pioinde unutn est hocsacri-
stus, qui interiorem ejusdemflgriraesensumdata gratia ficium
Ecclesise suae simulque Christi, non diversa, sicul illorum eranl. Niim
Spiritus sancti, patefaceret, si aliler essel, quoniam multis in locis offeriur, multi
moriendo iri creatura omiiia illa sacramenta revela-
G essent Christi: quod absit. Unus ergo ubique esi, et
ret. Nunquam auteui potuit accedentes ad se per-
hic plenus existens, et illic : plenum unum corpus
fecte muridareeisdem ipsis hostiis, quas Semper of- habens. Et sicut qui ubique offerttir, unum
fefebarit ipsi sacerdotes per singulos annos; easdem ubique
an- corpus est, iion multa corpora : ita etiam et unum
ipsas hostias iftatienabiles offerebantomnibus sacrificium. Sequitur : Impossibileest enimsanguine
nis : arieles videlicet, boVCs,hircos, turtures et co- taurorum et hircorum auferri peccala. Quaeratio es-
lumbas. Sequitnr : Alioquin cessattent offerri : ideo se
poierat ut rationalis homo ^anguine irrationalis
quod nullam haberentulird consckntiumpeccati citlto- animalis mundaretur? Quapfopler teviora peccata
"tet illiui semel mundati: sed in ipsit cothmemoraiio purgabantur , corpusque nniiidabatur, quanlum ad
peccatorumper annos singulosfit. Alioqtiin, lloc est, legem pertinet: tamen impossihile efat crimirialia
si ab omnibus peccatis liberati essent, et cessassent et graviora peccata illis sacriflciis mundari : unde
offerri illae hosliae, eo quod nullam haberent ultra neminem ad pertectum adduxit tex. Ideo ingrediens
conscientiam , id est memoriam et recordatioriem tnundum dixit : Hostiamet obldtionemnoMsii ; cor-
peccatorum illorum a quibuS cullores illitis semel pus autem apldtti mihi. Holocautomala pro peccala
hiundati essent; sed quia hoc non poluit fieri, et non libi placuerunt. Tunc dixi: Ecce venio,in capite
nuriquam potuerunt majora et criminalia peccata iltis b libri scriptum ett de me, ul faciam, Deut, voluntatem
sacrificiis mundari, tlt pCrsingulos atirioscommefflo- luam. Anteriores hostiaeosteriduntur his vcrbis inu-
ratio peccatdrum in ipsis hostiis, verbl gfatta : Si tiles Csse ad Integram perfectamque mundaiionem,
oblulisset quis prsesenti amto hostias pfo peccato et forma magis fuisse, nec esse acceptabiles Deo ,
aiit adulterii, aut saCrilegll, aut parricidii, necesse qtioniam ab initio rton placnerunt ei : fion enim pu-
erat Ut cmnibus annis id ageret : qudniam non po- tandum quod otnnipdtens Deus nidore cafnalinm et
terat perfeete expiare ab illo piaculo : proiride accu- concremaliorieanimalium unquam delectatus fuerit:
salid peceatorum fuit, quod fiebat, non solUlio. Ac- licet legatuf odoratus esse odofem suavitatis, scd
cusaiio infirriiitatis, non virtutis ostensio. In eo eriim flde et desideriP offerentis : unde per Jeremiam di-
quod dtfefebaiuf, redargutio peccatorum; in eo quod cit: Hotdcautontatavestra non suht accepia mih', et
semper offerebalur, redargutio infirmiiatis ejusdem viciiroaeveslrae non placuerunt fflihi.Et per Isaiam:
sacrificii. Propter quam causam imperavit setnper Non offeralis (iriquit) uttra sacrificium; incensum
offerri? Propter iriflrmitatem: quia non poterat pef- abominatio est mibi : qui mactat boverri, qoasi qui
fecte mundare, utet memoria et redargutio peccatd- excerebret canem. Sed quaesiioIrinc potest oriri non
ruih fieret. Quid ergo dicendum eSt? riunquid et sa- modica: Quare Iraperavil ut offerri debaissent, sl illi
749 IN EPISTOLAMAD HIBR-iEOSCOMMENTARIA. 750
non placuerunt, nec voluntatis illius fuit. Quaege- A psalmum, quem quidam referunt ad Christum : qui-
mina solutione polest solvi. Considerans omnipo- dam ad quemlibet electum, in quo dicitur : ln lege
tens Deus animos Judaeorum pronos ad colenda Dominivoluntas ejus. Sed quia in his nihil de morte
idola, et ritum gentium imitandum, imperavil eifl Christi praefiguratur,de qua Apostolus serraonem per
multa sacrificia offerre; ne otiosi sine sacrificiis se- totum hunc locum habel, ineiius videtur inlelligi tle
dentes in cultum deorum alienorum, dum vidis- initio libri Leviticidiclum : qui tiber curri (otus de
senl alios offerre, inciderent; maluitque sibi offerri sacrificiis et hosliis contineatur, pfiriiutnsacfifiCihm
a se creata, quam idolis daemoniorumque porten- de vitulo praecepit offerri dicens : Si quis ex vobis
tis; imposuitque illis servitutem, non justiflcatio* hostiam offert Deo de pecoribus , masciilfimimina-
nem , quia non est ejus voluntas talia offerri. Tati culatum offerat: hoc est vitulum de bubus, sive de
modo et egregius praedicator, ut pote Creatorem armento. Vilulus iste de bubus assumptus , atque iii
creatura sequens, suis in dictis peregit, dicens : Volo sacriflciumobtatus, est Chrislus, de genere patriar-
omnes homines esse sicut meipsuro, id est, castos, charum ortus, ac pro salule generis humani immd-
continentesque. Et iterum : Volo , inquit, juvenes latus : voluntas enim Dei Palris fuit, ut Fiiius sua
nubere, filios procreare , propter fornicationem et passione genus humanum redimerel, unde ipse Fi-
a lulterium. Ecce duas voluntates constituit; sed ta- B lios appropinquans passiom dicit: Sed ut cognoscat
meu nonsunl ejus ambae.Primum diceris: Voloom- mundus, quia diligo Patrem ; et : Sicut mandatum
iies homines esse in continentia sicilt meipsum, vo- dedit mihi Pater, sic facio. Surgite, earaus hinc: id
luntatem suaih expressit. Secundo vero : Voto juve- est, eamus ad passionem. Supertus dicens, quia ho-
nes nubere, indulgentiae causa taliter locutus est, stias, et oblationes, et holocautomalapro peccatono-
propter fragiliiatemcarnis. Similiier ndn erat volun- luitti, nec placita sunt libi, qum secundumlegem offe-
las omnipolenlis Dei iatia sacriflcia offerri, sed pro- runtur; lunc dixi: Ecce venio, ul faciam,Deus, volun-
pter illorum infirmifatem praecepit. Unde superius tatem tuam. Aufert primum. Subaudi Testamentum,
dixit, quia non solum non voluit, sed nec desidera- dum ejus oblaliones respuit. tli sequensstatuat. Sci-
vit. Polest et ita solvi: Ut quia futurum erat verura licetTestamentum : id est, stare et permanere faciat.
sacriflciuraChristi in Ecclesia, praeceperit typum el /n qua voluntate;Dei Patris, quam Filius adimplevit.
figuraliva sacrificia praecedere: et revera ita necesse Sanclificati sumus. In baptismate. Ptr oblationem
erat ul, sicut verbis praenunliabaiur, ita etiam el corporis Jesu Chrteti semei. Quod dicit semel, tale
inysteriis praesignaretur, quatenus a figuratitiis est ac si diceret: Sanctificali sumus in baptismate
transirent ad veritatem. Sed quia illi non placuerunt per passionem, quam Christus celebravit semet. Ei
illa sacrificia1, adveriit iterum, de quo Apostolus ait: G omnh quidem sacerdos legis prmsioest. Altari. Quoti-
Ideo,inquit,quia impossibile erat sanguine hircorum dk minhlrans, et easdemofferens hostias, qum nun-
auferri peccata, et quia non placebanl Deo lali i sa- quam possuntauferre peccata. Subaudi crimirialiaat-
crificia, ingrediens mundum, non dubium quin Chri- que capitalia. Hk autem.Haud dubium quin Christus.
stus dicit. lngressio autem isti riihil est aliud nisi Vnam pro peccath offerens Itotiam in tempiternum
missio ejris, apparitio ejus, videlicet humanitatis. sedetad dexteram Dei, de cmieroextpeclant,donecvo-
Quando cnim qui ubique praesehs erat, sed lameri nantur inimici ejus scabellumpedumejus. Ministrare
invlsibilis , faclus postea homo visibilis mundo ap- sive offerre, signuro miiiistralionis est, per quod in-
paruit, quodammodoubi erat, illuc ingressus est. El telligstur humilitas Christi. Ara vero signum est judi-
quid diCitDed Patri? Hostiam, ifiquit, et oblationem cantis et dominantis, ut ei ministretur ; per quod
noluisti: corpus auterh aptasti (sive perfecisti) mihi : ostenditurexallatio et gloria Christi, qui humilis ap-
illud libi offeram sacriflcium acceptum. Holocauto- paruil: nunc autem exaltaius super omnem crealu-
mata pro peccato non libi placuerunt. Tune dixi : ram, habilat in pleniludine majestatis exspectans, et
Ecce venio per incarnationis mysterium, ut meo sa- consideranstempusdereliqiioquandojudicet.Etcujus
crificio redimam genus humanum. Holocauslumdi- rei causa fiat ista dilalio exponit, dicens: tlt ponanlur
cebatur sacfificium , qiiod totum Cremabatur in al-' ^ inimici ejus scabellum pedum ejus. Inimici ejus sunt
lari, quasi totum iiicensum : nam oXov,holon, dici- Judaci, haeretici, et falsi Cbristiani, omnesque inflde-
tur totum, xaud-rov, caustum vero incensum : sicui les, qui subjiciendi sunt poteslati illius. Hic et ue-
holovitreum toluro viireum. Sed Si bolocautomata cessaria subjectio potest intelligi, quae pertineat ad
pro peccato non ei placebant, quaeripotest quomodo reprobos in nequitia permanentes; et voluntaria, qure
mundabantur? Ad quod respondendum est, quia (ide pertinet ad electos, qui deserentes viam nequitiae
ct poenitentia digna muridabnntur, sicut mundatus sponte subdunt se Christo. Illi sacerdoles Judaeorum
est Davida peccato adullerii atque homicidii : per- . mitllas quolidie offerendo hostias, non potuerunt au-
fecta autem mundatio in Christi adventu dala est. /n ferre peccaia: Chrislus autem semel semetipsura of-
capile libri scriptumett de me, ut faciam, Deus , vo- ferens, abstulit peccata mundi: sedet nunc in gloria
luniaiem tuam. De hujus libri capite diversa docto- Dei Patris. Vna enimeblaiioneconsummavitin sempi-
ribus disputantur. Quidam enim intelligunt hic ini- lernum sanctificatos.Contestaturautem npbis Spiritus
lium Genesis, ubi scriptum est : In principio : id est tanctut; pottquam elenimdixit: Hec aulem testamen-
in Filio fecil Deuscoelurael lerram. Quidara primum um, quod tettabor ad illos potl diet illot, dkit Domi-
j
 75» PRIMASIIADRUMEfANI EPISC. 755
nus: Daboleget measin cordibuseorum, et in tneniibut A dominica non congrue nomine velaminis designalur:
eorumtuperscribameat; et peccatorumet iniquitalum quia sicut velum celabat arcam, et ea quas ultra
eorumnonrecordaboramplius.Contestatur,inquit, nos eranl, ita ultra illam divinitas Yerbi latebat. Et sicut
et Spiritus sanctus, id est, testimonio suo verba nostra per velamen perveniebatur ad inleriora, ita per hu-
confirmat, non solum per Psalmistam, sed etiam per manitatem pervenitur ad divinitatis cogniiionera. Sa-
cerdos autem maguus super doraum Dei Cbrislus
prophetam, quia illsehostiaejam non sunt offerendae.
In sequentibus verbis defectusest senlentiae satis ne- intelligitur, qui est a Deo Patre constitutus super Ec-
cessarius, quapropter dicatur ila : Postquam enira clesiam; juxla quod ipse dicit: Ego autem constilu-
dixit omnipotens Deus per prophetam Jeremiam: tus sum rex ab eo. Sequilur : Accedamut cum vero
Hoc autem est leslamentum [quod[teslabor ad illos corde, el in plenitudine fidei, aspersicordaa conscien-
tia mala, el abluti corpusaqua munda.Exsuperioribus
post dies illos, dicit Dominus : Dabo leges meas in
eordibus eorum, et in mentibus eorum superscribam ista pendent, ubi dicit Apostolus: Habentes iiaque,
illas: statim subinlulit: Etpeccatum eorum non me- fratres, fiduciam in ingressu sanctorum per sangui-
morabor amplius, ostendens jam non fore deinceps nem Christi, accedamus ad Deum cum vero corde.
necessarias hostias figurativas: quod eliam Apostolus Quid est in vero corde accedere ad Christum? Expo-
manifestat, dum subdit: Ubi autem horum. Peccalo- Bsuit subjungens: In plenitudine fidei, ut credamus
rum. Bemissio,jam non est. Wecessaria. Oblatio pro resurrectionem generalem fuluram; quasi diceret:
peccato.Nam postquam hoc testamentumadimpletum Jam quia fiduciam habemus ingredi palriam ccele-
est, quod Deus per prophetam promittebat, statim stem, non debemus haesiiare, quod quorumdam sit
lllse lioslisefiuem acceperunt: quia veniente veritate, resurrectio, quorumdam vero non; sed vera fidedebe-
umbra discessit. Nolandum ergo quia ubi recordatio mus credere omnes homines resurrecturos, quosdara
ad gloriam, quosdam vero ad poenam. Nara si
peccatorum non est, quae in baptismate per fidemdo- quis
roinicaepassionis dimittitur, jam non est necessaria de hoc hxsitat, non habet veram plenamque fidem.
oblalio legis pro peccato. Habentesitaque, fratres, fi- Potest et aliter intelligi: Plena fides est, quaeconci-
duciamin introitu sanclorumin sanguine Christi, quam pitur corde, confitetur ore, et operibtis bonis exorna-
iniliavit nobit viam novamet viventemper velamen, id lur. Hacfideaccedendumesl ad Dominum,quicunque
ett carnemsuam, el Sacerdotemmagmm super domum volunt introitum patriie coelestisreserari. Necesseest
Dei. Hactenusostendit pontificiset hosliarum, taber- ergo ut sint corda aspersi, id est mundati per corda
naculi quoque et testamenti, atque repromissionis a conscientia mala, a peccatis, a voluntate mala, sive
distanliam, multaque differentia: nunc inviiandohor- munda corda babentes; simulque ostendit quia non
tatur ad ea quaeper Christura in veritate nobis adve- C fides sola, sed etiam vita cum virtutibus quaeritur;
nerunt, dans auctoritatem de magno Pontifice el di- quoniam fides sine operibus morlua est. Judaei cor-
cens: Propterea, inquit, habemus plus fiduciseper pora mundabant, non conscientiam.Et abluti, inquit,
sanguinem Cbristi mundali, quam illi qui carnaliter corpus", sive ablutum corpus habentes aqua munda,
hoslias offerebant: quia hostia nostra vera et ralio- hoc est aqua baplismatis. Idcirco autem dicit corpus
nalisest. Intantum enim majorem fiduciamhabemus aqua baptismatis abluendum, quia dum corpus ablui-
in ingressu coelorumper sanguinem Christi, inquan- tur aqua, Spiritu sancto sanctificatur anima. Tmea-
tum inagis cohseredes cffecti sumus. Nullus ad dona mus tpei nostm confessionemindeclinabilem; fidetis
Spiritus sancii pervenire valebit, nisi per fidem, sive enim est qui repromisit.Confessionemspei indeolina-
fiduciam, id est per viam novam et viventem, quam bililer tenemus, si non desperamus de patria cce-
initiavil nobis Chrislus, hoc initium utendi dedit: lesti, de omnibus quac nobis promisit Dominus; vel
viam vero novamdicit fidera, quse per Christum data, si firmiter ea observamusquaeprofessi sumus in ba-
sive exemplum humiliiatis, per quod ipse perrexit, plismate. Sicut enim lidelis et verus remuneratorest
humilians semetipsura usque ad mortem. Possumus Chrislus in promissionibus, ita fideles vult nos esse
et novara viam accipere aditura pairise coeleslisnobis in promissis nostris, quse uovimus tempore baptis-
^
per Chrislum reseratura: qui idcirco via nova appel- maiis, diabolo coniradicere, Cbristo quoque servire.
laiur, quoniam nulli anle ingressibilis fuit. Dicendo Et consideremutinvicemin provocationemcharitatis et
autem, Novam, conatur ostendere, cuncta majora bonorum operum. Hoc est, consideremus diligenter
nova habere, siquidem nunc aperla est nobis via inter nos, et queracunque viderimus majorern chari-
fidei, per quam plenissimam justificaiionemaccipi- talem babere, operibusquemelioribus inlenlum, pro-
mus, et aperlse sunt nobis portse coeli, quod nemini vocemur illius exemplo, quatenus eum summopere
antea concedebatur. Viventem quoque eam appeila- imitemur: in eum inteudamus ut diligamur; ex di-
vit, hoc est semper manentem et semper paieniem, leciione quippe bona opera procedunl. Quaproptcr
quoniam et fides recla seteraaliter manebit, el porta bonum est magnum dilectionis, nihilque est bonum
cceli semper patebit. Iniiiavit autem hanc viara nobis quod non per charitatem fit: quoniam plenitudo legis
Christus, id est dedicavit et confirmavit, seu dedit est dilectio. Non deserentes collectionemnostram.Id
per velamen, id est carnem suam. Idemque primo est congregationem fidelium.Sicut est consueludinit
aperuit illam viam, ascendendo ad patriam ceelestem, quibutdam; sed contolantes. Subaudi nos invkeni.
el ipse prirao initium nobis dedit ulendi. Caro auiem In hoc loco non solum admonuit, sed etiam culpavit,
753 IN EPISTOLAMAD HEBRJEOS COMMENTARIA. 734
el terruit unitatem cbaritatis scindentes: erant enim Adicamenta confugiat, ne igni tradatur cclorno. Irri-
mulli qui conturbabant congregationem fidelium, tam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseralione
qinsi non possent habilare inter illos causa suaesan- duobus vel tribus testibus.Scilicet convictus. Moritur:
citaiis.etdeserebant collectionemillorum, habitantes ' quanto magis putatis deteriora mereri suppticiaqui Fi-
so!i, ut Deo liberius viderentur vacare. Isti tales su- lium Dei conculcaverit,et sanguinemteslamentipollu-
p rbia distenti despiciebant caeteros et scindebant tum duxerit, in quo sanctificatusesl, et spirilui gratice
cbaritatem: quos Apostolus utrumque ct admonet et contumeliamfecerit? Moysidicilur esse lex ideo quia
lerret, horlans nedeserant societatem fidelium, sed per Moysen data est a Domiiio: sicutet nos soliti
poiius consolari simpliciores optent et suo exemplo sumus dicere in oratione dominica ad Dominum: Pa-
ronforlari: tantum Jenim valet socielas fidelium, ut nem nosirum quotidianum da nobis hodie: non quod
ubi duo vel ires congregati fuerint in nomine Salva- noster antea fuerit, sed cum ab illo dalur, noster ef-
Inris , ipse sit in medio eorum. Sequiiur : El tanlo ficitur. Incutit autem Apostoluslerrorem Cliristianis,
mifjis. Sectamini charitalem/vosquc invicemconso- sumens comparationem a lege Moysi, quam si quis
lamini. Quanlo liderilis appropinquare diem. Judicii, transgressus fuisset, irritam eam et inanem faciens,
in quo siugulorum merita examinabuntur. Vel exlre- duobus vel tribus testibns convictus, sine ulla mise-
mu.-ndiem vilae noslrac; dicit enim alio loco: Nihil B ratione et venia, a judicibus dijudieatus confestim
follicili sitis, Dominus enim prope est. Voluntarie occidcbalur. Dicit ergo : Si ille qui legera quae per
enimpeccantibusnobis post acceptamnotitiamytritatis. servum data est transgressus fuerit, sinc ulla mise-
ld esl post notiliam verae fidei gratiseque baptisma- ralione occidebatur, quanto magis majora supplicia
lis. Jam non relinquilur pro peccatis hostia. Sponle suslinebit qui Filium Dei conculcaverit ! Utique
pcccmiibus nobis, et delibcrate, postquam accepimus quanto major eslChristus Moysc, et gratia Evangelii
agnitionem veras fidei, el postquara mundati sumus a Filio data, quam lex per servum data ct adminis-
in baptisraate, non reservatur ultra nobis hostia pro trata, tanto majora et deleriora merebitur supplicia,
pcccato, quaepro nobis offeratur, sicut in Veleri Tes- qui conculcaverit Christum. Sed quomodo possumus
lamenlo donalum est, hostias scepiusofferre pro pec- illum conculcare, qui in dextcra Dei Patris sedet,
caio. Ncque enim Chrislus, qui est hostia nostra, elevatus super omnes coelos?Dura praecepta illius
iterum immolandus cst pro peccatis nostris : hoc pro nihilo ducimus, dedignantes ea implere, tunc
enim semel faclum rst, el secundo opus non est, sed utique eum conculcamus. Sicut enim ea quseconcul-
magis opus est post acceptam gratiam permanere in camus', pro niliilo ducimus et nullius honoris; sic
fide recta et munditia bonorura operum. Mundatus et qui libere peccant absque timore et absque poeni-
es in baplismate; liber es a criminibus omnibusque Q tentia, Christum conculcant, sive contemnunt,'atque
reecaiis; faclus es filiosDei: si ad primum reversus despiciunt; eum judicem fulurum minime (ormidant.
fueris, gravissimum te exspeclabit judicium sequens, Vel certe Christum conculcat quicunquecorpus illius
nisi per dignam pcenitentiam revocatus fueris. His indigne percipit. Sive (ut tertio modo dicamus)
autem verbis non poenitentiamexcludit, neque pro- Christum conculcat, qui raale vivendo de tabernaculo
pilialionem, quoofit per pcenitentiam; neque repellit cordis sui eum expellit, qui dixit: Inhabitabo in illis
et dejicit per desperationem delinquentium; sed se- ct inambulabo. Sanguinem quoque testamenti pollu-
cundum excludit lavacrum baptismi. Non enim ita tum ducit: sive, ul in Graecohabetur, communem,
est inimicus saluti noslrae, utdiceret, non esse ulira vel immundum, qtii sanguinera passionia Christi pro
poeiiitenliam, neque]peccatorum remissionem; scd nibilo dticit, quo Testamenlum Novum confirmatura
hoslia, inquit, ultra non est; hoc est, crux ultra non est, et quo etiam ipse sanctificatur a tempore pas-
esl, ut iicrum Cliristus crucifigalur, iterumque nos sionis. Alio nihilominus modo sanguinem testamenti
baptizemur. Nam sicut Christus semel mortuus est, pollutum ducere, est myslerium sanguinis Christi
et jam non moritur, ita et nos semel bapiizaii instar indigne percipcre, nullamqiie differentiara inter
morlis ejus et sepullurae,sicut Apostolusalias dicit, illum ac reliquos facere : cum in illo sanctificatus
Consepulti cum illo pcr baptismum in morte, jara rj sit tempore baptismi, et possit etiam quotidie sancti-
non possumus rebaptizari. Quanto magis ubi plures ficari, si digue perceperit eum; de talibus dicit Apo-
fuerunl, majorerit gratia ejusin illis? Terribilisautem slolus: Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi
quwdam exspectaliojudicii, et ignis mmulatio, quat manducat et bibit, non dijudicans sive discernens
consumpturaest advertarios. iEmulatio aiiquando pro corpus et sanguinem Dominia reliquis cibis et po-
imilaiione ponitur, aliquando pro invidentia; hic tibus. Spiritui quoquc graliae, id est Spiritui sancto,
aulcm pro consuraptione etvindicta accipilur. Terrct conlumeliam facit, qui de tabernaculo cordis sui
ergo Apostolusomnes, ut metuant post baptismi la- male vivendo illum ejicit. Vel qni non credit quod per
vacrum ad vitia relabi: quia non possunt rebaptizari. illum in Ecclesia fit remissiopeccatorum; velcertequi
Terret eliam, ut si peccavcrint, pcenilentiam statim blasphcmal illum, opera ejnsFdenegando.et diabolo
smdeanl agere dignam : quoniam quicunque poeni- tribuendo. Unde Dominusdicit: Qui blasphemaverit in
tcntix medicamentum r.eglexerit, vindicta et con- Spiritti sanclo, non remittetur illi, neque hie, neque in
sumptio ignis aeterni devorabit euin. Quapropler futnro. Qui idcirco Spiritus gratice vocalur, velquia
tinusquisquead poanitenli», dum tempus habet, me- pcr illum graiis nobis dimiltuntur peccata, vel certe
75S PRIMASII ADRHMP. 756
qnia illo distribuente, dividunlur graliae donorum Aexspoliali, subministribant aliis de faculiatibussuis:
spirituura fideiibus, quas ApesiotugcommemoratdU quapropter cum boc agnpvissentjnfideles,mulia mala
cens: Et alii quidem daliir per Spiritum sermo sa- inlulere, utriusque|f.utrisque]:unde nondicit Apo-
pientise; alii sarmo scientise, et caetera, u&quedum stolossimplicitercfirtainensusiinuisseeos.sedaddidii,
concludii dicens ; Haec omnia operatur unus atque magnum; nec dicit, tentalipnes, sed passiones, Et in
idem Spiritus, dividens singulis prout vult. Scimus altero quidemopprobr\iset tribulalionibusspectaculum
enim qui dixit: Mihivindicta, ego reddam. Loquitur facli. Esiis, ln altero ajitemsociitaliler convertantium
Deus omnipoteas per prophetam. Mihi injuriam et effeeti.Ex parte quideni,inquil.opprobriis,jd est con-
contumeliam facienli, vindictam reddam : etego re lumeliis et irrisionibus, el tribulationibus spectacu-
tribuam eisjuxla quod merentur. Et iterum: Quia lum facti estis: lioe est, publice et in conspectumul-
judicabit Dominutpopulumsuum. De inimicis hoc di- torum irrisi. Ex parte auiem altera effecti eslis socii
cium est. Ego retribuam eis qui male faciunt, nonde in compassione taliter conversanlium: apostolorum
his qui male patiuntur. De his videlicet qui negligen- videlicet, et eorum qui sunt exspoljatipropriislacul-
ter vivunt, et per poenitentiamse purgare nolunl; sed tatibus, et verberibus affiicli, atque in carcerem
cum male faciant, secure ad mensam dominicam retrusi. Duobusmodis ostendit eos bene laborasse :
accedunt. Populum autem, quem Dominusjudicare B scilicet, vel qqia el publice contumeliis et tribula-
dieitur, duplicjterpossumns intelligere, et ad electnm tionibus sunt diversis afllicti: quod genus humanum
scilicet populum referre et ad reprobum. Judicabit gravJMSsusiinet jn cpnspeetu plurimorum aliquid in-
enim Dominus populum suum, hoc est separabit honestum aut yerbis, aut factis patj; seu eiiam quia
piebem guam; et discernet bonos a malis, fidelesab posiiis ii) carceribus compatiebantur,viqtumque ac
infidelibus. Quod si adreprebos relatum fuerit, judi- vestimentum,prout poleranl, subministrabant: unde
care pro damnare accipiendqm erit. Pppulus autem facti erant eorura spcii; quoniam nicrcedein et re-
Domini appellatur, non per gratiam, sed per crea- tributipnem, quam percipit praedicatorvcritatis pro
tionem. Horrendun\ est ineiderein manut Deiviventis. Christi nomine positus iu carcere, aliisque tormen-
lncidit in manus Domini qui judiciqm hominis con- tis afflictus , eamdem recepturus est ille qiii ei sub-
tremiscens, judicium omnipotentis Dei parvipendit. sidium praebet, |)S deficiai in tribulationibus, sicut
Ineidit quoque in manus, id est in potestatem et ju- ipsa Yeritas prpmittjt, diceps: Qui recipit propbetam
dicium ompipotentis Dei, quisquis post peccatum in nominc prpphetae, niercedem propbetaeaccipiel.
oontemnit puaniteniiamagere. Quicunque ergo pec- Notandumquequja npn dixit simpliciter, Tribulatio-
eatar est, si non peanituerit de peccatis suis, incidet pibus,afflictos; sed etiam argumen|umfecit, dicens:
in horrondum et valde extimendum judicium omni- C Spectacplnm facli eslis. Cum cnim secrete expro-
potentis Dei, qui reddet unicuique secundura opera bratur, facilius tolerare videtur. Quod vero illi ea
aua. Rememoraminiautem pristinos diet, in quibut exhibuerint quaeenuraerayimus, aperiius jam osien-
illumimti magnum eertamen tuttinuistit passionum. dit, dum sequiiur: Nam et vinctit compassiestis:
Optimi medieorum, cum vulnus secaverint, el per et rapinam bonorumvpslrorumcum gaudiqsuscepistis.
incisionemaugmentum doloris fecerint, solatium et Mtrabiliter laudat eos in fide ; quoniam si lidemnon
remedium illi loeo adhibent, ubi dolor inest, et per- haberent inelipra se recepturps pro hac substamia
turbatam refoventanimam.Postquam antem revoca- subtracla, non cqm gaudiosuscepissentrapinamejus.
verint illum, alteram nondant jam sectionem; quin- Qqandiu enim permissuniest eis, compassi sunt aliis
etiam illa quaefaeta sunl, medicnminibusmiiioribus exspolialis, atque in carcere posiiis. Exspoliati vero
et valentibus amplitudinem miiigare, et dolorescon- cum gaudio suscppere rapjnam et damnum sibi illa-
fovent. Sic et Apostolus isto in loco more illorum twn, credentes se roeliora recepluros: unde subdit:
agit. Pestquara enim concussit animas eorum, et Cognofcentesvot, habere meliorent et manentemtub-
eompunxit mentione gehennae, affirmans omnibus stantiam. Quasi diceret: Videntes divitias spiritales
modis perituros, qui gratiau Dei injuriam faciunlali- vobis pro istis temppralibus fu(uras, sustinuistiscum
quando: et hoc ex lege Moysialiisque testimoniis 0 gaudio rapinam bonorum leniporalium. Hoc autera
edocens, ae dicensmetuendumesse incidere in manus totum fuit apostolicum opus et dignum fortibus
Deiviventis; protinus, ne multo timore indesperaiio? animabus, ut flagellis gauderent. Sicut in Actibus
nem ruerent, consolatur eos per laudem, blandiraenta apostolQrum dieitur : Euntes autem a conspectu
et oratlones.redueens eisad memoriamprceleritaiilc- cpnsilii, ibant gaudentes, quoniam digni habiti sunt
rumbona opera: Rememoramini,inquit,prisiinosdies, pro npmine Jesu contumeliam pati. Ei ut demon-
inquibus iUuminatiper fidem, et confortaii per gra- straret isiam terappra)emsubstantiam non esse sem-
tiara divinara, raagnum certamensustinuistis passio- per mansuram, ideo dixit illos meliprem babere
num; ac sidiceret:Quando introductiestis ad fidem, jsubstantiam, et manentera; proui diceret, firmam,
quando in initio fidei eraiis, taniam fortitudiuemde- et subsianlialera, atque perpetuara, quse perire non
monstrastis ut magnum certamen passionumsustine- possit, sicut ista lerrena peril. Nelite itaqueamittere
retis pro Cbrisli nominea contribulibusvestris.Judaei confidenliamvetfram, quee magnam habet remunera-
enim credentes quidam exspoliati sunt a non creden- tionem. Id est, Nolite deficere in tribulationibus.
libus: quidam vero non. tlli vero qui non fuerunt quia magqa est remuneratio. Apparet autem quia in
757 IN EPISTOLAMAD HEBRjEOS COMMENTARIA. 758
raagna confidenlia erant ad Deum : quarn ne amit- jj^ macquisitionemaninue.Nonsumus,inquit^egoetvosfilii
tereni, instantissime hortatur. Facjlius pnim integra eorum paganorum atque gentilium quisesubtrahunl a
cnnservanlur, quara amissarecuperanlur: quapropler vita fideietluceserapiternaadperditinnem animarnrn
quod lenetur, et forpiidinem tiabet, necesse esl ut suarum :sedsumus filii patriarcharum, qui fide pro-
fortiiudinem babeat. Nihil, inqui», vpbis nece§sariura bati etin fide perfecti fuerant, ul acquirerent sibi suas
est, nisi ut sle|is firmitpr in fide yesjra, el perraa- animas ad salutem, et insuper aliorum suo exemplo.
neaiis in fortifudine vestra, quse raagnam habel: CiP. xi. Est autem fides sperandarum subttantia re-
remunerationem apud Dcum. Palientia enim vobvt rum, argumentum non upparentium. Ordo verborum
necessaria et(: ut 'voluntatem Dei facientes, promis- est, Fides est substantia sperandarum rerum, argu-
sionemreporUlis. 0 quanta magniludo hortationis/"et menium videlicet rerum non apparentium. Fides esl
consolationis! Veluli sj quig ad alhletam e( certatc-, credere rjuaenon videntur; et dum ea credimus in
rem hoc diceret: Qui cuncios supera,ssei, nullumque veritate aut luisse, aut esse, aut fnlura esse, qua) non
relictum haberet, et qui sibi decertare posset. Verbi vidimus, ipsa fides facit ea subsislefe in corde nostro,
graiia, dum ille diceret: Jam quia superavi omnes, quasi oculis corporeis; in rebus autem quaevidentur,
nullusque est qui mecura decertet, da milii coronam: nequp credulitas dici potest, neqtie incredulitas, sed
polerat illi quilibet dicere : Sustine parumper, usqne B potius agnitio dicenda es|. At vero fides est ita ani-
dum veniat arbiter, aul etiam rex, qui tibi braviun» muro firmuro esse de his quse non videntur, sicut da
referat pro yictoria tua. Quod si ille alhleta impa- bis quaejam videntur, et dum hpc Ot, fides facit ea
tienter ferret non tolerans sitim aquse et aestuationis, Siibsistere in nobis credendo: verbi gratia, ut ex
dicens: Aut date quod mereor, aut recedam, dice- multis saltem paucis utamur exemplis : Resurrectio
retur i|li: Patienler sustine hanc morulain, in proximo generalis necdum facta esi: et cum necdum sit in
est ut veniat imperator, qui libi reddel praemium: substantia, spes facit eara subsistere in anima nostra,
tristalur quidem, sed mulio amplius si publicc et quasi prae oculis illam habeamus. Hoc est, quod dixi,
in couspectu multorum: genus enim humanum sicut substaniiam esse fidemillarum rerum quaesperantur,
valde deleclatur laude publica, ila facilc captivatur necdum quaevidentur; et fi arguraentum est eadem
opprobriis aperle sjbi illatis. Islo raodo hortatur eos! fides reriim quae necdura apparent, quid est quod
Apostolus, ne deficerent, sed patienter e.xspectarent; eam jam volunt videre? Arguere dicebant antiqui
Domini advenlum; Patienlia, inquit, vobis neces- ostendere: a quo venit argumentum, quasi ostensio
saria est: hoc est, verum opus habelis, videlicet ut et praemonstratio futurarum rerum et illarum quae
perseveretis in agone, donec recipiatis coronaro con- non videntur. Est autem proprie argumentum ratio,
dignam labori vestro. Non enim qui coeperit, coro- IQ quae rei dubiaeUdemfacit. Profecto ergo liquet, quia
nabitnr, sed qui perseveraverit in ceriamine usque inL'- fides iilarum rerum argumentum est, quae apparera
finem, hic salvus erit. ln patientia (iuquit Dominus), non possunt: quae enim apparent, jam fidem non
possidebitis animas vesiras. Reportetis, dixit, pro- habent, sicut superius dixinius, sed agnitionem. Dum
missionem, id est, acpipietis gloriam sempiternce• ergo vidit Thomas, dum palpavit, cur ei dicitur,
beatiludinis. Adhuc enim aliquanlulum modicum, quii Quia vidisli me, Scredidisti? Sed aliudvidit, aliud
venturut ett, veniet, et non tardabit. Haud dubiumi credidit. A mortali enim homine Divinitas videri
quin Chrislum significet: consolatur eos tanquam, non potest. Videndo ergo credidit, qui considerando
parum sil lemporjs, usque dura venit; non modica, hominem verum Deum, quem videre non poterat,
enim consolalio est laboris, cito sperare judicem, ett exclamavit. In hac enim. Subaudi fide. Tettimoninm.
remunerationem constantiae, certarainisque reraune-. Justitiae. Contecuti suni\senes. Senes hlc debemus
ratorem. Juttut autem meus ex fide vivit. Quod si,• intelligere patres Veteris Testamenti : patriarchas
subtraxeril se, non placebit animcemeai. Hoc proplie-. videiicet, prophetas, aliosque justos, qui in fide, qua
licum testimonium intuiit Apostolus ad exhortatio-. crediderunt Deo ejusque promissionibus, testimonium
nem fidei, in acquisitionem animae. Sicut vita cor-. laudis atque jusiitiae promoverunt. Unde Abraham
poris anima, iia vita animae fides est: quae videlicelt n quia credidit Deo, reputatum est ei ad justitiam, et
concipitur corde, confitetur ore, exornatur opere: amicus Dei appellatus est. Haec autem fides ita est
quoniam fides sine operibus mortua esi, a qua fide'; acnipienda, ut credatur in corde, confileatur ore, et
si quis se subtraxerit, non placebit voluntati Dei. ornetur operibus. Ille enim vere credit, qui exercet
Non enim est putandum quod Deus Pater, aut Spi- operando quod credit: quo contra de his qui iidem
ritus sanctus, aut Filius etiam in natura divinitatis; nomine tenus retinent, Paulus dicit: Confitenlur se
habeat animam; sed more humano loquens divinat nosse Deum, factis aulem negant. Fide intelligimus
Scriplura, nobis consulendovoluntatem illius, aniraae > aptata esse toeculaverboDei, ut ex invisibitibusvisibilia
vocabulo exprimit, Considerandum autem quia, sicutI fierent. Quia animaeHebreeorumdebiles adliuc erant,
displicebit qui baesitaverit, ita placebit Deo qui cre- et a fide quidem inilium sumpserant, ex passionibus
diderit, vivens in fide sua recta : Laborastis, inquit, autem tribulationum pusillanimes efficiebantur, mi-
in certamine, exspectate eam spem, nolile hic quae-
nusque patienter raala sibi irrogata ferebant, hor-
rere quaesperatis: quiajustus ex fide vivit. Not autemi tatus esi eos
Apostolus prirao ex seipsis, dicens :
non lumui subtractionis fitii in perditionem, sed fidei! Remeraoraroiui
pristinos dies; deinde ex Scripturs
 759 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 760
divina dicente: Quia justus cx fide vivit; deinde A quac bonavoluntateofferebat.Deoplaccre.sequeremu
vero ex rationibus, ostcndens fidem csse substantiam nerandum a Deo,rtestimoniuraquoque Deo perhibentc
rerum non apparentium : nunc autem ex progenito- rouneribus ejus; sivequod ignis descendit de ccelo,ut
ribus incipit loqui, mirabiliter eos ponens in exem- in Theodotione Iegitur:'qnia inflammavitDominussu-
plum; quia sicut illi omnes per fidem salvati sunt, per Abel, et super munera ejus; seu per illara scn-
iin et nos omnes per fidem salvamur: cum enim in- tentiam,qua aDomino inEvangelio est laudalus, com-
venit anima in eisdem passionibus sociiim, requiescit probntus esl esse justus; sic euim dicit Dominus in
et respirat, ac in fide et tribulationibus qualibus- Evangelio: Amen dicovobis, rcquirctura vobis san-
cunque solet accidere. Valde enim fragile est genus guisjustorum qui effususest super lerram.a sanguine
bumanum, nimiumque haesitansin cogitatione: qua- Abeljusli, usque ad sanguinemZachariaefiliiBaracbiae.
propter necessaria est consolatio ex praeccdentium Perillametiamhostiara adhuc loauitur >'amdefunctus,
fide et patientia. Apostolus ergo ex patribus quidem et dicitur: Sanguis Abel clamat ad me de terra. Sive
eos hortalur; sed primura ex communi initio, di- adhuc|loquitiir,hocestinteremitquidem eum corporc,
cens: Manifesluraest, inquit, quia non exslantibus, sed ejus gloriam non potuit iuterimcre cum eo : dum
quae sunt, Deus effecit, sed ex invisibilibus visibilia, enim gloria illius intoto mundo praedicatur, duui laus
ex non existentibus existentia. Ratiocinando ergo hoc B ejus in hominumoreversatur, dum eum omnesadmi-
invenire non possumus quomodo fecerit cx nihilo rantur, quotidie adhuc defunctus loquitur. Qui enim
omnia, vel ex invisibilibus visibilia ; quia non era- alios suo exemploadmonet, utjuslisinl, quomodo non
mus, quando facla sunt. Unde ergo certum liabetur ? loquitur? FideEnoch placuit Deo, et translaius esl, ne
Ulique manifestuin est, quod fidei res est ista cre- videretmortem:et noninveniebalur,quiaillum translulii
dere, fide quippe credimus aplata, id est perfecta, Deus. Enoch placuit Deo per fidem : quia fuit bonis
seu facta saecula: quia non cx visibilibus, sed ex in- operibus exornatus, credens se omnino per illam pla-
visibilibus facta sunt quae videnlur. Invisibilia aulem cere Deo : quapropter translatus est in paradisum
id possumus intelligere informem materiam, de qua terrenum, unde quondam Adam ejectus est: videlicct
dicitur in exordio Genesis : In principio (inquit) ne experirelur mortem corporalera, donec teropus a
creavit Deus coelumet terram. In cceliautem noraine Deo constitutum percurrat: quo habitu vilse,vel quo
non est intelligendum istud coeium corporale, quod siatu consislat modo in paradiso, non est nostrura
appellatur firmamentum; sed angelica natura, cceli- inquirere. Hoctamen credendum est, quia sine aliqua
que spiritales. Per terram vero intelligitur informis molestia, et sine aliquo dolore, aut labore quiescit
materia, de qua postraodum omnia facta sunt: . in illo paradiso. Et sicut illc vivil sine aliqua impu-
videlicet omnia corporalia, quae tunc quodammodo G gnalione carnis, sine aliqua concupiscenlia carnis,
invisibilia erant, quando tenebrae erant super faciem ita nisi primus homo peccasset, completo omni nti-
abyssi. Ex invisibili autem materia facta sunt visibi- mero electorura, a paradiso terreno transferrctur ad
lia, quando per species et formas divisa et discrela paradisum coelestein. Ut autem transferrelur, causa
sunt omnia. Potest et alio modo intelligi quod dicit: ftrit quod placuerat Deo; sed ut placeret Deo, causa
Ex invisibilibus visibilia fierent: Invisibililer mun- fuit ejus fidcs. Nisienim crederet quod redditurus ci
dus, antequam formaretur, in Dei sapientia erat: esset Deus mercedem laboris sui, quomodo placeret
qui tamen per expletionem operis factus est visibilis ei ? Anle translationemenim testimoniumhabuit, pla-
optaiibus humanis. Quod autem dicit sacculaperfecta cuisseDeo. Dicente Scriptura: Quia ambulavit Enoch
esse verbo Dei, per saeculadebemus intelligete omnia cum Deo, obtemperans voluntati ejus. Sine fide enim
quae facla sunt in lempora sive sacculaverbo Dei impossibileest placere Deo. Credcbat enim Ennch :
Pairis, juxla quod Joannes dixit: Omnia per ipsum quia si quis crediderit esse Deum, et ad eum acces-
facla sunt. Saeculavero, ut Ovidius Naso dicit, di- serit, retributionem baberet: quia ergo fides funda-
cuntur a sequendo, eo quod sese sequantur atque menium cst omniura bonorura, ideo sine fidc non
revolvanlur, tesle Varrone. Saeculaautem ex eo dici potest Deo placere. Credereenim oportet accedentcm
possunt, ex quo varietas coepit esse temporis. Fide D ad Deum, quiaest;et inquirentibusse remuneralorsil.
plurimam hostiam Abel quam Cain obtulit Deo per Sic quicunquc accedit ad Deum credendo, credere
quam testimoniumconsecutusesl esse justus,tcstimo- oportet illuni, quia Deus cst, hoc est, semper habet
nium perhibente Deo muneribus ejus: et per illam esse, juxta quod ipse dicit ad Moysen: Ego sum qui
defunclus adhuc loquitur. Ponit primum eum qui sum; ct: Qui est misit me ad vos. Credere etiam
mala passus est, et hoc a fratre, proprium illorum debet, quia inquirentibus se per bona opera, juxta
ponens exemplum : etenim eadem passi fuerant illi quod Psalmisla dicit: QuaeriteDominura, et confor-
a contribulibus snis et fralribus. Plurimani quippe, tamini, aeternuset verus rcmunerator sit. Fide Not
Jd est majorem hostiam Abel obtulit Deo quam Cain: responsoacceplo de his qum adhuc non viiebantur. Id
non quod illa hoslia rebus 'carnaiibus major exsti- est de imbribus. Metuens aptavit arcam in salulem
tisset: sed quidquid melius habuit Abel, per fidem demus sum, per quam. Fidem. Damnavit mundum.
Beo benevolo animo protulit, et exinde ei sua mul- Comparatione scilicet melioris fideiet facii. Etjusti-
liplicala fuerunt; et intelligimus ipsum per boc pla- tim quwper fidemesthairesinstitutusest. Fide credidit
cnisse Deo, fide namque hoc fecil: quia qui credidit ca, Deo, quod inducturus esset aquas super terram,
 1N EPISTOLAMAD HEBR/EOS COMMENTARIA. 7C2
761
dicente sibi illo : Finis universaecarnis venit coram A / sioillorum. F.t quiaquando obedivit Deo exiens dc
me, et indueam aquas super eos: fac tibi arcam terra sua, non vocabalur Abrabam, scd Abram, ideo
de lignis levigatis, et cactera quae subsequuntur: considerate dixit Apostolus: Fide qui vocatur nunc
ideoque salvatus est cum omni domo sua, boc est Abraham, tunc vocabatur Abrara, moralus est in
familia sua. Perfecium autem operis aut rationis, terra promissionis, quasi in aliena. Primura quidem
cxperimento nihil in hac causa profecil: Nubebant, vocalus est ille Ram, deinde Abraro, ad extremum
inquii, alii, nt Dominus in Evangelio, et aer se- Abraham. Exspectabat enim fundamentahabentemci-
renus erat: signa quoque nulla apparebant diluvii. vitatem, cujusartifex et conditorDeus. Civitas super-
Verumtamen ille timuit, atque per fidem de his na fundamenlum liabere dicilur, propter stabilitalem
quae adhuc non videbat, metuens, construxil arcam firmitalemquesui : in qua qui semel locum invenerit,
in salulem familiaesucc: per quam fidera daranaviti nunquam poteril exhaeredari neque evelli. Ideo, in-
mundum comparalione fidei snae, quam mundus ha- quit, illi (ide morati sunt in terra rcproinissionis,
bere noluit; oslendit enim eos dignos hoc supplicio, quasi in aliena. Repromissionesin terra faclas non
qui neque per centum annorum spatium iilius arcaei attendebant, sed fuluram quietemquaerebanl. Oslen-
constructione corrigi voluerunt: per fidem quoque,i derunt enim seipsos raajoribus esse dignos: idcirco
non per legem, haeres justitiae est institutus, dumi B ; n0l>permisit eos accipere isla, quia majora dare vo-
ipse solus fidem patrum tenuit, el ab illo caeterii lebat. Fide et ipsa Sara tteritis virtulemin conceptione
discedebant. Hires autem regni ccelorum, vel haeresi teminis accepit, etiam praler temput wlatit; quoniam
mundi dicitur, quia de suo semine fuit reparatio> fidelemcrediditesseeum qui promiserat. Quaesliohic
mundi, et ex hoc apparuii justus, quia Deo credidit. oritur : Quare dicit, fide accepisse Saram virlutem
Fide qui vocatur Abraham , [obedivitexire in locum concipiendi, cuni ab angelo reprehensa sit cur rise-
5 rit, causa infidelitalis ? Risusenim ille etiamsi gaudii
quemacceplurut eral in hasreditatem,et exivil, nescient
quoiret. Quasi diceret: El ipse Abraham per fidem1 fuit, plence fidei non fuit: risus autem Abrahaeet
placuit Deo : stalim enim ut ei dixit Deus : Exi de8 gaudii et plensefidei fuit, quaeita solvitur : Qtiia et
lerra tua, et vade in terram quam monslravero tibi; » si primum dubitavit, postmodum tamen verbis an-
daboque tibi illara , et semini tuo; credidit Deo, ett gelisolidala est in fide, et evacuata dubiiationis
exivit in locnm in quem ei praeceperat, nesciens quo> causa, introducta est fides, quae dedit virtulera in
iret: ignotus enim eral ei locus et habitatio illiuss conceptione seminis, quia jam mortificataerat selate,
lerrae, etinquantumambulavit, per fidcm ambulavil;; sterilis : duplex enim erat pracclusio,una lemporis,
sive nesciens quo iret, quoniam quem imitaretur noni senuerat quippo jam; alia vero nalurae, slerilis enira
habebat. Fide dtmoratut estinterrarepromistionit,tan-- Q erat: sed ad suscipiendum et relinendum seraen ac-
quamin aliena,in catulishabitandocumIsaac et lacobb cepit virtulem. Mulieresnamque ex duabus praecipue
cohwredibutrtpromiuionit ejutdem. Casula diroinuli- i- rebus steriles esse solent, sive quia in vulva virlutem
vum nomenest a casa, id est domo. Hic autem pro o caloris non habent, qua excoquant semen viri, si in
tentoriis tabernaculisquepositum est, in quibus Abra-i- senectuiera venit, cum deficiunt muliebria; sive
bam cum Isaac et Jacob habitavit, more viatoium ct :t quando vulva concluditur etiam in juvemule, ut non
peregrinorum, docens eos fidera Dei, ut pote cohcc- > veniat seraen ad loca conceplionis. Conlra quse Deus
redes promissionissuae.Ea enim promissioquaefacta ta dedil virtutem, hoc est, contra sterililatem et sene-
est ad Abraham, facta est ad Isaac et Jacob, omnes- >- ctulem. Ad locum elenim conceptionis salis pervenit
quesiti.ulcobaeredes sunt in repromissionibus Abra- i- semen, et postquam pervenit, dedit parlus solidita-
bae; Abrahaenamque dictum est: ln te benedicenlur ir tem mulieri, faclumque esi, ul fidei solidiiate ulcri
omnes gentes terrar, el in lsaac vocabitur tihi semen.
». insoiida confonarentur, el orania possibilia fierent
Ad Isaac autem : Complens,inquit, Deusjuramentum ii credenti. PropUrquod et abunoorti sunt,el hoc emor-
quod spopondit Abrahacpatri luo : Mulliplicabose- i- tuo, lanquamtidera cotliin mullitudinem,el ticut arena
men tuum sicut slallas cceli, daboquc postcris luis is quceest ad oram maris , innumerabilis. Propler buc,
universas regiones has. Ad Jacob quoque dixit:Ego ;o j) inquit, quia uterque verara habuil fidem, Abraham
Deus omnipotens: crescere et multiplicare faciam m videlicet, el Sara, ab uno corpore Abrahse et Sarce
genlesexte, daboque tibi terram quaro jdedi Abra- a- orli sunl innumerabiles populi. tiis verhis voluit os-
ham et Isaac. Ecce quomodo omnes cohaeredessunl nt lendere quia non solum gennit Sara, verura etiam et
iu promissionibusAbrabae.Notandum autem est quia ia plures quam aliqua fecundarum mulierum. Unum
lides Abrahaeduplicalur pro magnitudine fidei: unde le atiterocorpus dicit habere illos, proptcr hoc quod di-
et capul lidei dicitur. Nam sicut fide exivit de terra
ra cilur in Genesi: Quia erunt duo in carne una. Addi-
sua, nesciens quo iret, sic lide mansit et demoraluiiis dit <|uoqueadhuc : Et hoc, iuquiens, corpore emor-
est in lerra sua, quasi in aliena: vidil filium ibi ul
ut tuo nati sunt, non vita mortuo, sed semine. Senex
pcregrinum habitantera; vidit nepotem, vidit seipsumm enira homo semen quidem fundere potest, sed tamen
in aliena lerra peregrinantem , et nihil turbalur;•; solidilate seminis caret, ut filios procreare possit,
quanquam ad ipsum dictum cssel: Quia tibi dabo ct nisi forte de adolescentula, ut alii ferunl. Sieut side-
lemini tuo, lamen neque ipse, neque Isaac, neque le ra cceli, vel aiena maris, byperbolicos dictum est.
lacob positi sunt in banc promissionem, scd succes- 3- Per sidera autem cceli, boni intelligendi sunt ex
7C3 PRIMASU ADRUMETANlEPISC. 76 i
utroque populo filii Abrahae"per fidem. At vero per A praesenlem in mundo. Salutabant easdem quoque
arenam maris reprobi accipiuntur ex Judaico populo promissiones, id est oplabant.sicut Dominusait in
filii Abrahaeper carneni, qui terrena semper quge- Evangelio : Multi reges el prophetae cupierunt vi-
rentes, pondere peccatorum gravaniur. Etsi slellae dere qtice vps videtis , et non videmnt; et audire
cceli, sive arena maris, vel etiam 111 i qui designatj quae auditis, pt non audierunt. Ex metaphora navi-
sunt per hsec, innumerabiles sunt, Deo autera, cui gantiiinidixii.salqlauies, quialoiigeprospicientesde-
omnia patenl, numerabiles existunt. Juxta fidem. Id sideralas civiiates, antequam ingrediantur, eas salu-
est, cum fide, Defuncti sunl omnes isli, non acceptis latione praeveniunt, easque sibi familjares efficiuut.
repromissionibus,sed a longeeas aspicientes, el salu- AspiciebaiH aulem in fide istas promissiones, salu-
tantes, et confitenles quia peregrini et hospiles sunt tabant desiderio, confjtebantur serroone, quod peri-
super terram. Qui enim hoicdicunt. Subaudi quia pe- grini essenl, juxta quod Psalniisia dicit; Quoniam
regrini suntsuperterrara. Significant se palriam in- perigrinus sum apud te, sicut omnes palres mei. Pe-
quirere. Elsi quidemillius. Subaudi lerrae. Meminis- regrinus a peregre, id est a longe proficiscendo di-
sent, de qua exierunt, habebant utique tempus rever- ctus est: peragrare enim, perambulare dicimus:
tendi. Nunc autem. Dum nolunt reverli ad eam de nam in labernaculis babitabant, qui sepiilcra pcpu-
quaexierunt, sed moranturinaliena, quasiperegrini. g niis emebani. Notumest quomodoperegrini erant, in-
Melioremappetunt, id est eeelestem.Duo quacdam b|c tantum ui eiiam ubi suos sepelirenl mortups non
dignumeslquaerere.;Cum i nimsupra dixjsset: Trans- baberenl. Quaprppter prirop juslius est peregrinum
latus est Enoch, el non videbalur, ne vidcret mor- csse mundi bujus et hospiten), nibilque commune
(em, bic dicit: Quia secundum fidemomnes isii mor- habcre cuni regihus bujus saeculi, removeri ab eis,
tui sunt. Et cum iterum dixisset: Non accepisse eos sicut peregrinus. ldeo non confunditur. Id est non
repromissiones, sed a longe eas aspexisse, superius erubescit. Peus vocari Deut illorum. Paravit enimillit
dixit de Abel: Quia testimoniumconseciitus est, quod civilalem. Idep, inquit, quia illi f)eo crediderunl, ni-
esset juslus. Et de Enoch, quia translams est. De Noe iiilque de terrenis sibi praesumpserunt, ad boc ut in
quoque, quia salvatus est condemnatione mundi. De illis spem suam ponerent, idcircp non enibescit om-
Abraham nihilominus eliaro Isaac et Jacob, nnlli du- nipoteps Deus vopari Peus i|lprum. Sic enim ipse
bium quin plurimas proraissiones tam de Cbristo djsjt: EgP sum Deus Abr.ibam, Peps Isaac, et Deus
quam de lerra repromissionis acceperint. Quae duo Jacob, per fidera videlicetel yitae nieritum. Sic enim
hujusmodi solutionem gerunt, quod primo dixit: Qni- glorificatur, quapdo benignorum et optimorum lio-
nes isli mortui sunt cura fide, ita est inlelligendum: minum Deus vqcatpr, et colentiuni \irtt)tera : sic
Omnes isti mortui sunt, praeter solum Enoch, quem Q econtrario confundimr et erubespit ineptiis nefandp-
novimus esse Iranslatum. Quod verp subinlulit, non rum, si invocetur ab illis : unde dicit per prophe-
accepisse cos repromissiones, manifestumest quia in tam : Per vos nomen meum blasplieroaiur inler gen-
quibusdam rebus acceperunt, in quibusdam minime, tes. llli autem eraut ila clari virtntibus, ita confiden-
neque pleniludinem. Accepil siquidem Enoch, ne vi- tia pleni, ut uon confunileretur, sed potius glorifica-
deret mortem, accepil Noe, ut salvaretur, acceperunt retur, cum illorum vocarelnr Deus. Dicit auieni
et iili plurirai. Sed haecqusedaraeranlillis libamina, generaliter, Deus terrse, et Dettscceli, siquidem e|
qu.xdam erant et primae deguslaliones fulurortim, Deus gentium , et non solum geniium, sed etiam to-
non plenitudo promissionuro. Deus enim non solumi tius roundi, eo quod ipse condidit omnia. Sanctornm
quae futura sunt nobis largilur, sed etiam quaehujus; vero illorum non sic dicilur Deus solummodo |ci'
vitae suntnecessaria praestat, sicut discipulis suis di- creationem, sed sicut amicus. Dicitur et Dominus
cebat: Primum quaeriteregnum Deiet juslitiam ejus, nunc Deus Christianorum. Paravit, inquit, civitatcm
et haec omnia, temporalia , inquanlum vobis expe- illis: Hierusaiem scilicet coelestem, ideoque non de-
diunt, adjicientur vobis. In hoc enim, quia in praesen- dit illis in prcesenti Ecclesia baerediiatem.Vel etiam
ti saeculoex parte laudera juslitiae promeruerunt, ideo non erubescit voiari Deus illorum, quia secuni
nec eum impiisperierunt, locupletesque fuerunl bonis; n praedeslinavilillos regnare in ccelesti civilale. Fide
teraporalibus, licet peregrini essent, ut pote legitur oblulit Abraham ltaac, cum lenlaretur ; et unigenilum
de Abraham, quod erat dives in argenlo et auro, ali- offerebat, in quo susceperal repromissionem.Ad quein
quas degustationes proraissionum perceperant. In, diclum esl : Quia in Isaac vocabiturlibi semen : arbi-
hoo vero, quia plenara promissionem, de longe tamen, trans quia el a morluissuscitare potens est Deus. Quid
aspiciebant promissiones, quas veniens Christus; est quod B. Jacobus in t pistola sua mentionem
prsedlcavit, dicens : Quoniam si quis dimiseril do- Abrahse faciens, Iaudateuro suramopere ex operibus
mum, aut fratres, aut sorores, aut pairem, autnia- suis, beatusvero Aposlolus non opera illius, sed lidem
trem propter roe, centuplum accipiet, et vitara aeter- atlenlissime commendat? Recteigitur beatus Jacobus
nam possidebit, istara promissionem non sunt conse- ex operibus eum laudat quem sciebat etiam fide per-
cuti illi ante Domini adventum, licet omnia sua reli- fecttim.Quoniamillisscribebatqui Qdem quidemvi-
sedeamdem fidembonis operibusnon
quissent, sicut et apostoli: sive etiam promissiones, debantur babere,
de Domini adventu non sunt coniecuti : quoniara; exornabant.At vero bealus Paulus, qui illis scribebat
licet eis promissua esset, tamen non viderunteum { quiopera bona iegis videbantur habere, sed fidem
 765 IN EPISTOLAMAD HEBRJEOS COMMENTARIA. 708
perfeetamnon nabebant, jure fidom Abrahae atten- A ltaac, Jacob et Etau. Fide de fuluris henedixit eis,
tius commemorat, quatenus stnderent eum imitari; nuia juxia quod eis imprecatus est, ita postea omnia
unde certe ut ostenderent quia qui filii Abrahaevo- illis credidit evenire, et qu» futura illis erant, ea be-
lunt esse, necesse est ut fidem et ppera habeant, nedieeudo pplavit. Polest aliler intelligi: Pe futuris
meriio unus ex Dde,alter nihilnmiiius laudavit euni mysteriis benedixit eis, quia Jacob figuram Chrisii
ex operibus, Fide, inquit, oblulit Abraham Isaac, sjve populi Cbrisiiani gestabat, Esau verp Judaici.
cum lentarelur, lieet non haberet filium liberum , Fide Jacob morientsingutosfiliorutn Joseph benedixit,
nisi illum, et in illp percepisset promissiones, quod et adoravitfastigium virgm eju%.Legimus in Genesi
mullarum gentium.esset fuiurus paler : tamen non quod audiens Joseph segrolare patrem suum, vpnit
• fuit ideo inobediens Dco; etquanquam coniraria ite* ad eum, et obtulit ei duos filipssuos Ephraim e( Ma-
rum audiret, dicentesibi Domino:Offer Isaae filiura nasse ad benedicendum : qui fidem habens omnia
luum mihi, a quo jam audierat; Qnia in Isaac vo- illis eyenire juxta quod eis exorabat, bepedixil eog,
cabitur libi seroen, non haesitavitde promissionibus, Idcirco autera dici|ur singulps illorum benedixisse
credens quod a mortuisposset illum susciiare Deus, quia super utriimque proprjanj benedictioneni fu-
et ex eo multitudinem popplorum multiplicare. Qua- dit, posuitque minorem ante majorem : quoniam
propter ideo filium mox offerre voluit, quia a Peo -g praevjdebal res iia futuras. Qupdque sequjtur : Et
liunc conlinup resusciiandum credebat. Sed ne pos? adoravit fastigiumvjrgaepjus, id eslvirgaeJosepb, in-
set quisquam dicere quia babebat alium filinni, px telligi duplicjter pptest: spiritu siquidem prppheticp
quosperaba! reproraissionem iraplendam, propterea afflatus Jacob, cognovil designari per illam virgam
copfidensobtulit isium; dicit Apostolns : Eliam uni- Joseph regnum Chrisli: per fastigium yerq, id est
geniium obtulit filjuni Abraham ipse, qui repromis- summitatem yirgae, poteniiam et hpnoreni Christi
siones deiilo perceperat. Quareergo tentayit illum regni.de qua J?sa|piistadicjt; Virga recta cst, virga
Deus? Nunquidiguorabat fprtem illura esse vjrum in regpi {ui. ErgP npi) virgani adoraYltprp Deq, sepun-
fide et probatum ? sciebat utique, temavit aiilem dum ritum genljliqm, qui idpla colebppt. sed iq vir-
eura non ut ipse cognoscerpt,sed ut aliis demonslra» gaCbristum, cujus regnum et ppteptiam prcevidebat
rel et mariifestain ejus fortitudinem faceret, sicu| figurari iq illa. Quanlpm vero atl lilieram pertjnet,
ipse ostendit, dicens : Nunc cognovi qqod timeas fortassis sequndum consiietudinem illius temporis
Dominum : id est, alioscognoscerefeci quod limeas adpravit virgam Jpscph, queni videbal dpminum
Deum. Unde ei in parabola eum accepjt. Parabola, esse (ptius regni lerr.p ^Egypli: ea scilicet ratione
Graecovocabulo,Latinedicitur simililudo, sivefigura. Estber legilur adorasse yirgam Assuprj. Fide Joseph
Accepit eum in parabola de morte a Deo , qui dixit Q f moriens de profeclionefilierum Jsrael memoratusest:
«i: Ne exlendas manum tuam super puerum : quia et de ossibut suis mandavit. De profectione filiorum
arietepceispistesaWaluseal.Occisus estlsaac, quanr Israel locutus est, credens omnia vera esse qusepro-
lum ad voluntatem patris pertinet, Dejnde redonavit miseratpatribus eorum: prsecipiiequod dixerat ad A
iUumDeus patriarchaein parabola, id est in figura et braham:Scitoprsenoscensquia peregrinumeritsemen
similitudine passipnis Cbristi. In similitudine erant tiwm in terra nnn sua, roaleque tractabunt illos an-
oronia quae lunc agebantur in Abrabam, quse pro nis 400; verumtamen gentera cui servierint judicabo
nobis verus Abraham, Peus videlicet Paler, creator ego, dicit Dominus, et posl hsecrevertentur in terr.im
omniura geptium, in fine saeculiagere disposuerat, A« palrum suorura. Nequaquam ergo de suis ossibus
brabam siquidem figuram Pei Patris gesiabat, Isaac mandaret Joseph, nisi plena fide sperarel reditum
yero figuram Christi. Abraharn portabat, ut Scri- eorum in terra repromissionis. Dicit enim ei: Visi-
ptura dicit, ignero et gladium : quia Peus Paier gla- tans visitabit vos Dorainus post dies multos: ferie
diuro passionisCbris|i quodammodoportavit, quando ossa mea liinc vobiscum : et non sojum tribus Josepli
eum occidi permisit: unde dicit Filius in psalmoad ossa patris sui deportaverat secura per desertum in
eum:Quoniamquemtupercussisii,hoc est perraisisti terra repromissionis; sed etiam reliqui iribus omnia
[Suppl,perculi], persecuii gunt.Et DeusPaterperZa- p] palriarcharum ossa detulerunl, sepelieruutque ea in
cbariara :Percu|iara pastorem,id estpercuti permit- Sichero, qui evenit in possessionero tribus Joseph.
lam. Ignisqupquequemferebat.caloret favcr summae Nam Abraham, Isaac, et Jacob in spelunca duplici
dileclionis illius esl qua nos diligit.de quadici(ur:Sic Arbese, qiiaro Abraliam emerat a filiis Elh, sepulti
Deus dilexit mundum, ut Unigemium suuiii darel sunt cum Sara, el Rebecca, et Lia: ubi et Adam cum
pro npbis. Nara sicut Abrabam unicum et dilectum Eva sepultus quiescebat. Fortassis vero quserit ali-
lilium Dep victimam obtulit, ita Deus Pater uni- quis, quaecausa exsliterit ut omnes illi sancti patres
cum Filjum pro nobis omnibus tradidit. Isaac autem in terra repromissionis maluerint sepeliri quam alio
ipse sibi ligQJ gestabjt quibus erat jmponepdus, in Ioco. Cui respondendum est: non curam gerendo
quia et Chrislus portabat lignum crucjs in quo cru- sepulcrorum boc agebant, sed potius quia Spiritu
ciligeretur. Aries significabal carnem Christi. Isaac sancto prxvidebant Dominum in ea lerra genus hu-
oblatus esl, et nopes! inlerfectus, sed aries iantum : manum per mortera redempturum ibique resurrectu-
quia Chrislus in passione pblalus est, sed divinitas rum, summo cumdesiderio ibi consepeliri optabant,
Ulius impassibUismansit. Fide e( de futurit bei\edixil quatenus eo resurgenle pariter cum eo resurgerenl.
767 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 7CS
Nos amcm non debemus pusillanimcs fieri ubicunque A enim Christus improperium sustinuit a suis, qnos ve-
sepcRamur, cum plurimorum manyrum nesciamus nerat redimere, quaudo ei dixerant : Daemonium
ubi corpora eorum gloriosa jaceant humata. Fide habes, ct cccleramala ei inlulerunt usque ad passio-
Moysesnatus occultatus est tribus mensibut a parenti- nem, ita et Moysesimproperium sustinuit in fratribus
bus,eo quod vidissenteleganteminfanlem, et non timue- suis, quos volebat liberare; dicebant enim ei: Quis
runt regis edictum. Non sua fide occultus est Moyses, te constituit principem aut judicem super nos ? Nun-
qui adhuc fari non poterat; sed fide parentum suo- quid interficere me vis, sicut interfecisti heri /Egy-
rum, patris scilicet ac matris, qui fidem habenles ptium ? Similiter quando quilihet a domest cis, vel
quod omnipotens Deus posset eura liberare et custo- ab eis quibus beneficium praestitit, improperium sus-
dire, servaverunt illum tribus mensibus; deinde vcro tinet, improperium Christi patitur. Aspiciebat, in-
cum non potuissent eum celare propler vagitum ip- quit, in remunerationem suam, et populi. Itaque
sius, posuerunt eum in fiscellam scirpeam, posuerunt- quando quisque adversi patitur aliquid, debet redu-
qne eum in caredum fluminis. Edictum enim erat cere ad memoriam quam remnneralionem a D>mino
hujusmodi regis, ut omnes pueri in fluminejactaren- exinde sit recepturus. Fide reliquit AZgyplum, non
tur. Sed quid est, quod dicit, non timuisse eos regis veritus animositalem regis : invisibilem enim tanquam
edictum? Si non timuerunt, quare custodierunt? In B prasentem suslinuit. Legimus in Exodo quia, cum
boc ergo timuerunt, quia non sunt ausi retinere eum. Moysi dictum esset a quodam Hebrseo, qui faciebat
In hoc vero quasi non timuerunt, quia non projece- injuriam fratri, quem Moysesvoluit increpare : Nun-
runt illum in apertum fluvium, sed in fiscella posue- quid interficere me vis, sicut interfecisli beri jEgy-
runt cum, sicque imraiserunt carecto fluminis, ha- ptium ? fugit Moysesin verbo isto, eo quodPharao,
benles spem atque fiduciam quod omnipotens Deus audito hoc, quaereret ut eum interficeret. Sed cum
custodiret illura : quapropter ac si non timuissent manifestum sit fugisse illum in Madiam, quid est
reputatur illis. Unde ergo isti speraverunt salvari quod beatus Apostolus dicit: Non veritus animosita-
puerum, nisi fide?Viderunt, inquit, elegantem infan- tem regis? Si enim non limuit, quare fugit? Quod
tem : siquidem ab ortu nativitatis magna fuil illi in- ergo fugit, fidens fuii, credens a Deo liberari; ct
fusa gratia venustatis: non natura hoc operanle, quodI prsetendil exterius timorem, cum interius nullum ha-
nalus est honestus infantulus, sed graiise divinsedo- beret metum : ideoque sic ei reputatur, quasi non li-
no, qui etiam barbaram illam mulierem iEgyptiam, muisset. Idcirco cnim noluit ibi manere, ne causa
filiam videIicetPharaonis,ad hoc excilavit, ut amaret jaciantise videreturse in apertum periculum praecipi-
eum, ut sumeret, et nutriret. Fide Moyses grandisi tare, ac lentare Dominum Deumsuum, quod omnino
faclus, negavit se esse filiumfilice Pharaonis : magiti G fieri non licet. Sancli euim quandiu liabent quid fa-
eligens affiigicum populo Dei, quam temporalis peccatii ciant, Deum teniare non debent, sed debent imitari
haberejucunditatem, majoretdivitiasoestimansthesauroi Dominum snum, qui frequenter locum dedit Judaeis,
jEgyptiorum improperium Christi: aspiciebat enim ini audientes quod ipse prsecipit dicens : Cum vos per-
remunerationem. Tanquam si diceret ad eos quibus> secuti fuerinl in una civitate, fugite in aliam. Fuga
haecscribebat: Nullus nostrum dimisit aulam regalemi ergo Moysi tota fuit exterior : quoniam maximam
amplam etclaram, neque tales tbcsauros, neque cnm> fidem de Dei auxilio habebat. Unde Apostolus dicit:
posset filiusregis esse contempsit, sicut Moysesfecit,i Invisibilem, inquiens, Dominum tanquam praesentem
qui non solum contempsit, sed eliam abnegavit: sustinuit. Quod est dicere : Ita erat (idens de Dei
ccelo quippe proposito, noluit admirari ^Egyptiaci> adjutorio, et iia semper dc ejus protcctione securus
rcgni pulchritudinem : magis cligens cum populo Deii crat, tanquam omnipotenlem Deum, qui naturae est
affligi quam peccati babere jucunditatem. Peccatum1 invisibilis, semper prsesentem aspiceret. Fide celebra-
namque deputavit, si manerct in aula regis laetitia vit Pascha et sanguinis effusionem,ne qui vastabat pri-
temporali fruens, suosque fratres in iribulatione re- miiiva, langeret eos. Fide, qua Moyses credidit per
linqnerel. Non affligi, inquam, cum aliis, peccatum illum sanguinem salvandum esse populum, celebravit
esse pulavit. Si igilur ille non affligi alacriter cum D Pascha. Ex sanguinis cffusione celebravit Pascha,
aliis peccatum esse judicavit, quantum cumulum pec- quo linivit poUes, ne angelns,qui primitiva ^Egyptio-
cati habituri sunt, qui a congregatione fidelium de- rum vaslabat, affligeret Israelitas : acsi illis dicerel:
seruntur? Vos, inquit, pro vobis ipsis patimini. Hle Si sanguis agni typici in medio jEgyptiorum, et in
autem non solum pro se, solum aspiciens in remune- tanta devastatione illsesos servavit Judaeos quorum
rationem, sed etiam pro aliis hoc elegil, 111mcrce- posles fuerunt respersi illo sanguine : multo amplius
dem majorem acciperet, ultroque projecit in tanta salvabit nos sanguis veri Agni, hoc estChristi: quo-
pericula, cum ei liceret et pie vivere, et saecularibus rum hostia, id est fronles signo munitaesunt passionis
bonis pcrfrui. Majores, inquil, divitias scslimans Ihe- Christi. Timuit enim illum sanguinem angelus, imel-
sauro .dEgyptiorum improperium Christi. Imprope- ligens ibi dominicam mortem : ac propterea non le-
rium Christi dicit, quia pro Christo sustinuit Moyses tigil postcs, licet quod fiebat nibil esset, sed quod
improperium, qui unius essentise secundum divinila- pcr illud significabatur magnum erat. Sanguincagni
tcmest cum Patre.Siveimproperium Christi dicit: hoc illinunlur Israelitarum postes, ne vastalor angelus
est,qiialem sustinuit Christus a suispropinquis. Sicut audeat inferre mortem : signantur dominicsemortis
789 IN EPISTOLAMAD HEBRjEOS COMMENTARIA. 770
ugno fideles populi in frontibus ad tutelam salutis, nt A in fine temporum mors novissimainimica deslruetur.
ab interitu liberenlur. Fide transierunt mare Rubrum, Fide Raab meretrix non periit cum incredulis, exei-
tanquam per aridam terram : quod experti jEgyplii, piens exploratoret cum pace. Magnamconsolationem
devoratisunt. Ac si diceret illis quibus ista scribebat: et exhortationem beatus Apostolus isto in loco om-
lnlantum fidem firmiler tenere debemus, ut quando nibus prsebet: ut si meretrix et idololatra sola fide
in desperationem aliquam animus noster lluctuat, salvata est, multo magisilli salvabuntur, qui ad gra-
tunc quoque iidei simus(sic), ut liberemur, ac si usque viora non sunt prolapsi: ac si patenler diceret: In-
ad mortem veniamus, ac si de nobis ab omnibus de- bonesium est, si meretrice infideliores estis. Illa
speretur. Quaenamspes poterat esse illis? ex una enim tantum homines nuntiantes audivil, confestimquecre-
parle erat mare, ex allera cingebanlur altissimis d dit; vos autem non solum homiues audilis, verum
montibus, a tertia erant hosles : si vellent fugere, etiam voces propheiarum qusc per omne sabbatum
autin mari erant perituri, nul in manns jEgyptiorum leguntur; et insuperipsum Filium Deiad vosmissum
inciderent: habenles aulem fidem, cuncta vicerunt. non agnoscitis : nam et in Raab effectus fidei conse-
Fideenim,quacredidit MoysesDeo, ad verbumillius cutus est: omnibus quippe pereunlibus, sola salvala
percussit mare, ct divisit illud in duodecim divisio- est. Raab aulera, qusc interpretatur dilalata, figuram
nes : juxta quod in psalmo dicitur : Credentesque g tcnet Ecclesise, quse dilatata est ab Oriente in Occi-
oranes illaetribus sicco vestigioposse transire, mare dcnlera, ab aquilone in meridiem; et latitudinem
ingressse sunt, sed tribus Juda primum. Juxta quod chariiatis habet, intanlum ut etiam pro ipsis inimi-
in Osee legitur : Lauda, inquit, princeps, cum Deo cis oralionem fundat; et bene de extraneis atque
in mari : quia propter illud mare Hebraeis fuit a alienis gentibus erat illa Raab merctrix, juvenibus
dextrisetsinistris pro muro, prcebenseis siccum iter, in desideriis carnis ac fornicationibus deserviens:
^Egyptiossubmersit. Unde dicit Aposlolus : Quia ex- quia Ecclesia aliena erat ante Domini adventum a
perti illud yEgyptiidevorati sunt. Cognoverunt enim Deo, secundum desideria carnis vivens, fornicalioni
quod mare esset: ex hocenim apparuit aquam esse, alque idololatrise deserviens: postquam autem Jesus
quia illi venientes absorpti sunt; et ex hoc apparuit verus misit ad eam duos exploratores, hoc esl, Pe-
non esse phantasiam, sed rerum veritatem ; quia ex- Irum et Paulum, sive duo Testamenla, fidelis effecta,
perti /Egyplii devorati sunt. Allegorice autem mare reliquit fornicalionero idololatrise.sicque salvataest,
Rubrum baptismus est, rubore sanguinis Cbristi con- ct salvatur quotidie, ne pereat cum infidelibus. IIuc-
secratus. Hebrseiqui exierunt de iEgypto, et (ransie- usque uarravit de legislatore et de patribus anti-
runt per mare Rubrum, fideles sunt, quiderelinqucn- quis ; nunc diclurus est de judicibus, qui fuerunt
tes lenebras infidelitatis, transierunt per fontem Q post Josue, nomina eorum tantummodo commcmo-
baptisroatis. Pharao et JSgyptii mortui sunl in mari, rans, propler brevitatem sermonis: qui pcr lidem
quia in fonte baptismatis morluus est diabolus, aroit- pugnaverunt et gentes plurimas vicerunt. Et quid
tcndo poteslatem quam habebat; mortua sunt etiam adhuc dicam? deficiet enim me tempus enarrantem.
peccala originalia et actualia, si qua antea eraut. Fide Hoc est, deficiet nie tempus destinatum ad scriben-
muri Hierichocorruerunl circuitu dierum seplem.Non dnm epistolam, si cuncta illorum facla prosequi vo-
enim tubarum sonitu murorum saxa dejecit, etiamsi Iuero, quos haclenus commemoravi: sive quae nar-
per decem mille annos quis tubis insonaret: sed rare possum de bis qui successores illorum fuerunt.
fidc, qua crediderunt Deo, dejecerunl iilos. Legimus De Gedeon, Barach, Samton, Jeplhe, David, Samuel
quod DoroinusJosue praeceperal arcam deportari per et prophetis,qui per fidem vkerunt regna. Quod omnes
septem dies in circuitu Hiericho, ac sic personare in commune commeraorat, illud est, quod singulorura
tubis. Septimo autem die cura increpuissent tubis,
opera eadera fide acta sunt, quia omnes illi simul
corruerunt muri Hiericho, quod a magno myslerio fidem vicerunt regna. Gedeonsiquidem accipiens
non vacat. Hierieho, quce interpretatur Luna, spe- per
signum a Domino, in 300 viris, qui hauserunt aquam,
ciem hujus mundi tenet; quia sicut luna menslruis ac de
quibus Dominusdixit ei :In bis superabis Ma-
completionibus deficii, ila hic mundus quotidianis D dian. In vcllere quoque bumido, sicco (sic) repletus
defectibus cadit. In arca vero Ecclesia figuratur. In prostravil Zebee et Salmana: accepitquc victoriam ex
tubis autem aereis, prsedicatores fortes accipiuntur. hostibus. Allegorice aulem Gedeon, qui interpretatur
Josue, qui circumducit arcam, Chrislus est, qtii Ec- in utero circumiens, significatDominumJesum Clni-
clesiam suam per hunc mundum gubernat. Hanc vero sluro, qui per incarnationis mysterium in ulero Vir-
urbera Hiericho diebus septem Israelitse ferenles ar- ginis collpcatus, plenitudine divinitalis, qua omnia
cam, sereis tubis clangentibus circumeunt, et muri rcplet, tolum mundum circunidal : quia implendo
ejus per arcse praesentiam atque serearum tubarum omnia, circumdal omnia. 300 autem viii qui mani-
sonitura cadunt: quia in hoc tempore, qitod septem bus aquara hauserunl, ct acceplo igne in lagenis con-
dierum vicissitudiue volvitur, dum fertur arca, id tra Madian profecti sunt, confractisque lagenis ignis
est, dum orbem circumiens novatur Ecclesia ad prae- resplenduil, tubisque increpuerunt, siraulque hostes
dicantium voces, quasi ad tubarum sonitum, rauri in fugam versi sunt, typura tenet sanctorura prsedi-
Hiericho, id est elatio hujus mundi, et principes, at- catorum, qui fidem sanctse Trinitatishabentes, signo
que superbia infidelilatis obstacula corruunt: donec dominicse passionis insigniti sunt: quod designantur
/fl PRIMASII ADRUMETANIEPISG. 771
per Tau liiteram, quse suo nuraero 306 exprimit, A sedem meam. Et cum jurejurando : Semet, iilquit*
et quse apud veteres Judseos similitudinem crucis haj juravi ih saucio meo, si David menliar, senien ejus
bebat. Lagenae autem4 quaesunt vasa fictilia, signi- in aeiernum maneliit. Obturaveruut era leonum.Ut
ficant corpora eorumdem prsedicatorum iiifirma, de Samson; David, Dahielbis missus in lacum. Extlinxe-
quibus ideni egregius prredicaior dicit : Habemus runt impetum ignis. Sieut tres pueri Danielis socii,
thesaurum istum in vasis ficlilibus. Sonus tubarum jussu Nabuchodonosor, Chaldaica urgente vesania^
voeem praedicalorura exprimit. Fractis ergo lagenis missi sunt in fornacem ignis ardentis quibus nihil
resplenduit ignis, hoslesque in fugam versi sunt Ma- molestiae intulit. Effugaverunt aciem gladii. Id est
dianitse,qui typum lenent principum: quia postquam repulerunt forlitudinem hoslium a se valide pu-
sancti martyres ab hoc sceculo deficiunt, crescuut gnando, sicut Josue, Gedeon, David, aliiqne princi-
roiracuia : sicque virtute miraculorum concussi in pes et reges Judseoiuro. Convalueruntde infirmitate.
fugam vertunlur, scilicet aut fidei se subdendo, aut Ut Job et Ezechias, qui cum segrotasset usque ad
etiam a tormentis cessando, victi timore signorum. mortem, Domino sibi propitio redditus est pristinss
lllud quoque non vacal a mysterio quod Gedeone sanitaii per spatium 15 annorum : possumus et in-
orante vellus primo madidum fuit et terra sicca ; se- firmitatis nomine malum captivitatis intelligere, de
cundo vero vellus siocum, et tota terra madida. Vel- B qua liherati sunt Domino volente, Cyro jubente,
lus enirn figuram tenet populi Judaici, terra autem Esdra et NehemiaproGurante.Forlesfactisunlinbellot
omnium gentium. Jure ergo vellus primum madidum Ut Jesus Nave sueeessor Moysij Saroson, qui man-
fuit, terra mansitsicca : quia quando Judaicus popu- dibula asini multos Philisiinerum interfecit; David
lus rore supernse sapientise fuit humectatus ante Do- quoqtle rex; Judas Machabaeuset fratres ejus, quo-
mini adventum, omnes gentes siccitate fidei et sa- rum temporibus eliam sex millia Judseorum interfe-
pientise exsiccatse erant. Iterum cum post-Domini cerunt eentura millia hostium; el tria mitlia missi
adventum omnes gentes rore sapientise fuerunt raa- Anliocbiam in auxilium Demelrii, peremeronl 120
didse effectae,Judaeaariditate periit. Barach. Ipse est millia. Castra verterunt exterorum. II est, in fugam
Lapidoth maritus Debborse, qui fide, qua credidit frequenter coegerunt. Castra dicuntur a castrando,
prophelissse, superavit Sisaram omnesque currus eo quod ibi caslretur libido : non est enim mos mi-
ejus. Samson fide qua credidit impetrare a Deo quod litaris ut pergenles in | rselium uxores aut feminas
orabat, plures interfecit moriens quam vivens : dixit alias secum ducant. Duo quondam principes terrse
enim : Domine Deus, meraento raei, et redde nunc cumcomitalu oxorum perrexerant in bellum : Darius
mihi pristinam fortitudinem, Deus meus, ut ulciscar videlioel, aique Anlonius; sed
uterque inibi corruit.
me de inimicis meis : et pro amissione duorum lumi. G Darius quidem superatus est ab Alexandre, Antonius
nura unam recipiaro uitionem. Jeplhe fidem habuit, vero ab Octaviano Angusio. AeceperuMmulieret de
pugnando contra filios Ammon et in filiam suam of- resurrectionemortuot suos. Eas mulieres dieit qua-
ferendo, licet in buc stulie egisset, quod omnipolen- rum filii abEia et Eliseo resuscitati sum, quos ilise
tem Deumsanguinera humanum lundens pulavit pla- acceperunt post resnsciiaticnem, non ut eos babe-
care ; vovit siquidem, ut si ei Dorainus victoriam renl in maritoSj sed quos amiserant in morte, rece-
daret de filiis Ammon, immolaret ei quicunque pri- perunt vivos. Alii autem distenti sunl, non
suscipientei
mus occurreret ei dedomosua,quod ita et fecit,nam
redemplionem, ut melioreminvenirentresUrrectionem.
occurrit ei filia sua, quam post deploratam virgini- Plurimi sanctorura distenti hoc est in cruce
sunt,
lalem occidit. Sed potest quaeri qua de causa mos extensi, funibus
colligati, sicut beatus Andreas; seu
inoleverit ul omni anno virgines Hebraeorum plorent distenti, hoc est ad capita duarum arborum colligati
filiam Jepthe: quse ista cognoscitur esse ratio, ut ac
disrupti; vel eliam ad brachia eqnorum indomilo-
dum cernunt deplorari illam a filiabus suis, nemo ad rum vel certe distenti, hocest
extincii, abeisdisrupti;
tantam siultiliam iantumque piaculum audeat pro- decollati: omnia in sarictis marlyribus videutur
Deo fundal humaiium. David quse
silire, ut sanguinem esse eompleta. Non susceperunt redemptionem, hoc
fide plenus processit contra Philislhseum, et inter- D
estliberationem in praesenti, ad hoc ut salvarentur a
fecileum; et quoniam Deo credidit, multas pro- invonirent
riiissiones de Cbrisio promeruit. Samuel prophela tormenlis.ut meliorem alque gloriosiorem
et sacerdos fidem habuit perfectam, quia unxit David resurrectioneminfuturum, quoniamquoamplioraquis
in
in regem ad Verbum Domini, et occidendo regerti tormenta pro Deoin prsesentisusiinet,eogloriosior
Alii vero ludibria et verbera
Amalech. Operali suiit jusiitiam. Quia quod credide- resurrectione apparebit.
et carceres. Ludibria di-
riint opere completerunt, exornames eantdern fidem. experli, insuper et vincula,
tulit De vel de cunlur a ludo, hoc est irrisione : primoenim sancii
Adepti tepromitsiones. Clirislo, palria
ccelesii. Abraham cnim de Chrisfo promissionem martyres iudibriis atque irrisionibus ludebantur,
deinde verberibus afficiebantur : sicque vinculis
accepft, dicente sibi Dommo : In semine tuo, id est
in Cbristo, benediCenturomnes gentes. Davidqnoqiie' astricii ponebantur in carcerem; ad postremum vero
Domm»sdixlt:Cum dormieriscum pa- interficiebantur diversis et exquisilis lormentis. La-
pinfimas,cai
tribus tuis suscitabo semen iuum,quod egredieturde pidati sunl. Ul Nabotli, Jeremias in /Egypto, a reli-
Itimhis tois, et firmabo thronum ejus super thronom quiis transmigratorum; Ezechiel in Rabylone,aliique
tuum. Et alibt: De fructu venlris tui ponam super •quamplures in NovoTestamento. Secti sunt. Hic plu-
773 IN EPISTOLAMAD HEBR.EOS COMMENTARIA. 774
ralis numerus pro singulari posilus est: neminem A j viam irapelrare, verbo Eliae apertse sunt cataractae
enim legimUs sanctorum in Veteri Testamento se- ceeli, et venit pluvia super faciemierrse. In tolitudi-
ctum, riisi Isaiain propbelam, quem fecit secari serra nibus errantes, et montibuset speluncis, et in cavernis
lignea Manasses rex, qui filiam ejus babebat in uxo- ierhe.Eliam eximium propheiarum bic vult intelligi,
i em. Tentati suni. Ut Abrahani et alii multi non ad iet filios prophetarum, qui temporibus Achab et Jeza-
deceplionera, sed potiiis ad probalionem, illa scilicet belis fugati sunt, eo quod voluis et eos Jezabel inler-
tentatione de qua dicilur : Tentat vos Dominus Deus ficerc : tunc temporis pavit eos quinquagenos Abdias
vester, id est, probat vos: nara Deus iutentator ma- in speltihcis et iiv cavernis lcrrse; Unde et meruit
lorum Cst. In occisionegladii niortui sunt. Ut Urias, donum prophetiae, jnxta quod Dominusdicit in Evan-
el Josias, et alii roulti. Gircuierunlin melotis, in pel- gelio : Qui recipit prophetam in nomine prophetae,
libut caprinis,egehtes,angusti, afflktati. Eliam in boc mercedem prophetoe accipiet. Et hi omnestestimonio
.'ocodebelnus intelligere, et alios qui laliter egerunt; fidei probati. tnventi. Non acceperuntrepromlssionem,
et qui affliCti undique peiiuiiis et tribulationibus, Deo pro nobismelius aliquid providente, uli non sine
angustiati fide sustiniierurii oraiia, ut ad desiderium nobis consummarentur. Qui omnes testimonio .fidei
superiorum ppssenl pervenire. Omnis autem indi- sunl prPbati, nisi omhes superius memorati? quo-
genlia et egestas angustia vocatur ; quia angustialur B rum tara prseclara el laudabilis fides coihmemoraia
homo, id est affligitur seu fame, seu alia inopia. Me- est stellsevidelicetet firmamenti lerreni bomines, et
lolarri dicunlquidam genusesse vestiraenti ex pelli- ccelestes angeli :vivi lapides et splendidaemargaritse,
bus caprinis, ex uno latere dependens, quo genere quorum opera qu;E egerunt, fidem eorurri Confir-
vesliroenti propter asperitatem in ^Egypto monachi rnant, quoniam absque fide impossibile est placere
dicuntur Uti. Eiias quoque legitur usus illo fuisse ; Deo; testimonio itaque fidei fuerunt probati, lioc est
et pftov Graeceovis dicitur, vel quadrupesquodlibet: operatione sancta, quse per fidem operabatur, laude
unde [inloT-npellis ovina. At vero quidara dicunt ex digui irivbntisurit. Fides enim illorum operibus muu-
pellibus taxi genus vestimenii esse compositum : disdeclarabatiir; sed cuni iia essenl perfecti, repro-
est eniin animal quod taxus vocatur, solitus in caver- missionein non acceperunt. Dicit ergo aliqiiis : Quid
nis lerrse habitare, cujus pellis hispida esse ferlur, eis profuit Deo servisse, si bactenus sine praemio
a quo nomine derivatur vocabulum hujus vestis, id permanenl? Absit hPc a fideliumcordibus, ut creda-
est a melo melota. Quibusdignus non erat mundus. mus eos sine prsemio raanere ; adbuc quippe mortali
Mundinoroine bic sub una significatione possumus carne circnmdati, roagnum pramium perceperunt,
intelligere amalores mundi, qui terrena solummodo Vivendi scilicet, Deum cognoscendi, miiltaque mira-
appetentes, ab aroore Creatoris sui longe remoli C bilia patrandi ; nuricvero quiescuntinanima, in bea-
erant, ac proplerea non erant digni tales socios ha- titudine regni cOelestis,ineffabili lsetitia perfruentes.
bere quales fuerunt illi qnorum magnalia Apostolus; Sed videamus quid Joannes de illis in Apocalypsi sua
supra descripsit. Sive mundi uoraine possunt accipi; dicat, sicque nobis irianifestnbitur quam promissio-
omnia quae continentur inter ccelum et terram, au- netn lion perceperunt: Vidi (inquit Joannes) suballare
rum videlicet, argentum, gemmse alque omnia pre- Dei animas interfectorurii propter Verbura Dei, quod
tiosa : insuper et ipsi reprobi amore mundanarum! habebant, et clamabarit voce magna, dicentes : Us-
rerum decepti. Islis ergo sanciis non erat dignuss quequo, Pomine sanctus et verus, non judicas et
mundus, hoc est, si totus mundus redigeretur sub, vindicas sanguinem nostrum de fiis qui babiiant in
prelio, non poierat uni illorum recte comparari; ne- terra? et datae stint illis sirigulsestolse albae; et di-
que etiam si omnia illa in pretium dari potuissent, ctuin est illis ut requiescerent: tempus adhuc raodi-
talem aliquem virum emere possent. Ut ergo ex plu- Cum, donec impleatur numerus conservorum et fra-
ribus paucorum memoriam agarous,quomodo poteratt trura illorum. Siugutas stolas riiodp babent animae
talis ac tanttis vir comparari, ut Moyses fuit? qui, saiictorum, de siia irnmortalitate gaudenies, et de
quando voluit, mare divisit; qilando voluit, aquass felicitate qua fruunlur exsultantes. Birias vero stolas
ejus reduxfl; quando voluit, riianna de coelo descen-. j) habebunt cum in generali resiirrectione receperint
dere fecit, aquam de petra produxit, et caeterainnu- immortalitaiem et inCorruptionerain corpore, quara
merabilia fecft.Vel quomodopoterat comparari tantnss modo habent solummodoin anima. Hanc ergo repro-
vir, ul fuit Josue successor ejus? qui, quando voluit,t missionem necdum perCeperunt, de qua lsaias dicit:
sOlemac luham, illa duo maxima luminaria, uno inn ln terra sua duplicia possidebunt post generalem re-
loco stare fecit, dicens : Sol, contra Gabaon ne mo- surrectiotieni. Et revera ita dignum est ut qui in
vearis; et luna , contra vallero Hailon. Fortassis ta- corpore et anima Deo servierunt, in corpore pariler
men diCet aliquis, ideo non poterant eroi, quia non et anima remunerationem percipianl; quodque se-
: Deo pro nobis melius aliquid providente, uti
quibant inveniri. Ulique verumest, quia non poteranl quiturne sirie nobis cotisurariiarentur, boc est perfectionem
in toto mundo similes illorura inveniri; et si poluis-
consequerentur illi. More liumanOagitur, verbi gra-
sent comparari, quomodo quod totus mundus nequi- tia : Sicut quidam filii revertentes de agro dicunt
bat perficere, noe unus illorum verbo agebat ? nara1
patri: Pater, Iaboravimus hodie, sestum solis per-
cum toius mundas temporibus Eliae laborasset perP pessi sumus :
teinpus est ut tribuas nobis refectio-
tres anMeiet sex menses siccitate, nec potuissel pltt* hetri; et il;e eig respondet: Sustinete paruraper, filii,
775 PRIMASII ADRUMETANlEPlSC. 116
quousque veniant fratres vestri, qui simililer labo- A / his fidem infundit; non enim possumus credere, i.isi
rant, et tunc cum eis plenissime epulabimini ; sic ab illo prseveniamur : unde ipse fideiibus dicit: Non
omnipotens Deus quodammodo egit, cum non dedit vos me elegislis, scd ego elegi vos. Ipse consummator
electis immortalitatem in corpore, ut major gloria sit fidei sive perfector est, quia consummationem sive
majusque desiderium, cum omnes generaliter in die perfectionem nobis prsestat, in hoc ut infide perse-
judicii binas stolas acceperint, el hoc est quod dicit: veremus. Sive in hoc est perfector fidei, quia dal
Nesine nobis, qui adliuc bic peregrinamur, perfectio- voluntatem atque possibililatem perficiendi bonum,
nera consequerentur in resurrectione corporura. quo ipsa fides exornetur : nam fides sinc operibus
CAP.xn. ldeoque et nos tantam habentei impositam non est perfecia, sed mortua. In illo eniro omnes
nubem testium, deponentes omne pondus el circum- perfectionem habemus, qui proposilo sibi gaudio
Uuns nos peccatum,per palientiam curramus proposi- sustinuit crucem. Ipse Filius Pei proponens sibi,
lum certatnen. Nubem testiura appellat raultitudinem hoc est in prsesenti statuens gaudium resurrcciio-
patriarcliarura acprophetarum, reliquorumque fide- nis atque ascensionis in ceelum , lotiusque gloriaj
linra qui testes fuerunt perfeclse fidei; testes etiam quam percepit post resurrectionem, sustinuit cruceiu
Filii Pei, quera pratdixeruni venturum in mundum; propter hoc quod in poslremo videbat sibi profutu-
ojuibene nubes vocantur, ob altitudinem et multiiu- B 1 rura. Confugiunecontempta, hoc est pro nihilo de-
dinem merilorum : sicut enim nubes a sole illumi- putata verecundia, quoniam sine erubescentia et
natur, ejusque calore perfunditur, sicque postmodum pudore illud opprobriura sustinuit. Gaudium naraque
lerram calefacit, et pleruraque irabrificat illam, ple- maximum fuit illi quod pro nobis est passus, ut vo-
rumque autem coruscationes emiltit; ita illi sancti luntatem Dei Patris irapleret, qua postea potentiam
patres a vero sole calefacli atque illuminati, suo super omnem creaturam accepit: unde ipse dicit:
dxemplocorda hominuro calefaciunl atque iliuminant, Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobis-
juoque teropore pluviam emiserunt verbis, et corus- cum. Si igitur ille, qui habuit nullam necessitatera
..averunt miraculis. Impnsita est ergo nobis in exem- ut crucifigeretur, crucifixus est propter nos, quanio
plum tam magna nubes tesiium, ut fidem illorum et magis nobis justum est omuia fortiter tolerare?Ad
opera imitari satagamus : quapropter sinius depo- hoc itaque [Dominusapparuii in carne, ut humanam
nenies omne pondus vitiorum per poenitentiam, vitam admonendo excitaret, exempla praebendo ac-
somnum quoque pigriliac et cogitationes infirmas. cenderet, moriendo redimeret, resurgendo repararei;
Per hoc autem quod subdidit: El circumstans nos propterea enim moriebalur ut docerel nos nihil
peccalum simus deponentes, ostendit Judoeos in sestimare gloriam quaeab hominibus defertur. Atque
omni parte a diabolo tentari, desideriisque carnali- C, 4 in dextera sedis Dei sedet. Hoc est in prospe.iialc
bus deservire, multisque peccatis abundare. Per seternse vitae et in plenitudine paternse maje&latis :
patientiam curramus nobis proposilum certamen, ut si nulla esset alia promissio et exhortatio, istudso-
sicut illi sustinuerunt palienler adversa hujus sacculi, lum exemplum debuerat sufficere, quod in hoc loco
ita et nos sustineamus. Non dixit, addamus cursui; de Chrislo ostendit Apostolus, ad persuadeudum
nostro aliquid; sed in eodem manentes, curramus( omnia adversa pa ienter tolerare, ut cum Christo
destinatura nobis certamen, juxta quod Psalmisla, mereamur consedere. Recogitate enim eum, qui lalem
dicit: Viam mandatorum tuorum cucurri. In praesentii sustinuie a peccatoribusadvertus semetipsumcontra-
enim sseculo in certamine suraus positi contra vitiat diclionem, ul ne fatigemini, animis vestrisdeficientes.
carnis , contra dsemones , contra falsos fraires : ett Omnia adversa quse Christus suslinuit a Judaeis,pla-
necesse est ut palienter curramus , sive expieamusi gas scilicet, irrisiones, sputa, colaphos, alapas, blas-
certamen istud, quatenus pervenire possimus ad pro- phemias ipsamque mortem, Apostolus solo nomine
missum certaminis praemium.Aspkienles in auctoremi contradictionis ostendere voluit : Rememoramini,
fidei, et consummalorem Jesum, qui proposilo sibii inquit, Christum qui talia ac tanta contraria susti-
gaudio tustinuit crucem confusione contempta. Sic> nuitpro peccatoribus, qui peccatum non fecerat, ut
filii parentes, et discipuii magistrum in studio operisi D
< vos qui transgressores et peccatores esse dignosce-
atque in certaminibus attendunt, informantes men- mini, non deficientes fatigemini in.animis vestris,
tem ex parie doclorura, suraentes quasdam regulas-, sed imitando illum sustinete similia palienter. Ad-
ab eis per visum. Ita et nos, si volumus currere, eti versussemetipsumsustinuitCbristuscontradictionem,
discere ui bene curramus, ad auctorem seu consum- id est, dimisitsecuudumquod voluerunt facere conlra
malorem Christum aitcndamus, qui dixit nobis : se, nibil eis conlradiceos. Hortalur autem eos ne de-
Discitc a me quia mitis sum et humilis corde; ett ficianl in tribulalionibus, dum usque ad martyrium et
aiibi: Si me, inquit, persecuti sunt, et vos perse- sanguinis effusionemadhuc non perveneranl: undc
queiitur: et, Si palrem familias Beelzebub vocave- et subdit: Nondum enim usque ad sanguinem rettili-
runt, quanto magis domesticos ejus? Attendarausi ttit, adversus peceatum repugnantes. Ac si diceret:
ergo in Chrislum, et accipiamus in illo exempluini Etsi amisistis facultates terrenas, exspoliali a conlri-
patientise, qui dixit: Qui perseveraverit usque ini bulibus vestris, tamen mortem non sustinuistis;
finem, hic salvus erit. Ipse namque auclor fidei ett adbuc enim vivi manetis. Usque ad sanguinem resi-
consummalor. Auctor fidei nobis est, quia ipse no-
stit, pugnans adversus peccalum, qui pro veritale fidei
777 IN EPISTOLAMAD HEBRiEOS COMMENTARIA. 778
adversus infideles pugnat usque ad mortera : sicut A hsecnon paleremini, tunc magis vos hoccogitarecom-
apostoti eorumque, successores fecerunt; nam infi- petebat; nam si flagellat omnem filiumquem recipit,
delitas peccatum maximum est : dum auiem quis qui non flagellaiur, sine dubio non est in numero fi-
vuit, decipit aul blanditiis, aut terroribus, pugnans liorum. His verbis ostendit eis, quia unde putabant
pro fideconira infidelem, ulique adversus peccatum se derelictos esse, inde magis credere poterant diligi
repugnat. Polest el de omni peccatointelligi, de mala ab illo. Quis enim filius quem non corripit pater ?
videlicet suggestione et prava voluntale, iramundo- Solet aliquotiespaterfamilias filiosalienos negligere,
que desiderio: quibus resistit, non consentiendo eis, suos vero casiigare et corripere, ne eos opprimat
adversus pugnat. El obliti eslis consolalionis,qua vo- negligentia. Nullus est pater sapiens qui non corri-
bit tanquamfiliis loquitur, dicens: Fili mi, noli negli- piat filios delinquentes : et aliquando bona agentes
geredisciplinamDomini; nequefaligeris, dum ub eo increpat, ut ad meliora accendanlur. Undeet Heli,
arguerit. Sapientia Dei Patris, quce per Salomonem quia filios suos non corripuit, non meruil eos huere-
loquebatur, intra csetera etiam hoc protulil per os desSacerdotiipostserelinquere. Quodti extra. Illam.
ilKus: quod beatus Apostolus modo in exemplum Disciplinam estis, cujut participes facti sunt omnes.
assumpsit, Judseoscohortans ne deficiant in tribula- Boni filii, vel sancli patres, superius memorati. Ergo
lione, qui a Domino arguuntur causa probationis. B adulteri, etnon filii estis. Quisquis extra itlam disci-
Dicit ergo : Fili mi, noli negligere, sive negligentcr plinam Domini raanet, cujus disciplinae participes
ducere disciplinam Domini. Disciplina dicta est a facti sunt omnes boui filii pertinentes ad hseredila-
discendo : quaealio noroinecorrectio morum potest lem ccelestem,adulterinus filius est, nec pertinet ad
appellari : dum enim quis angustiis et tribulationi- hoereditatempaternam : quia non est filius liber. Ca-
bus afficitur non debet fatigari, nec deficere; sed vete ne sitis adulierini filii, omnes enira infideles et
potins paticnter porlare, recogitans quia a Domino negligentes, disciplinamque Domini coniemnentes,
corripitur. Quem enim diligit Dominus,casligat: fla- adulterini, et non filii repulanlur. Deindepatres qui-
gellataulem omnemfiliumquem recipit. ideo hsecte- demcarnisnostra habuimuseruditores,et reverebamur
slimonia proponil Aposlolus,Ut sicut filii a patribus eos: num mullomagisobtemperabimus palri tpirituum,
suis flagellantur, tit digni sint ad haereditatem pater- et vivemut? Deindc, subaudi, considerare deberous,
nam accedere, unde et plerumquestare tota nocte in quia patres habuimus eruditores, et timebamuseos:
frigore jubentur, variisque modis exercentur : ita et nonne mulio magis obtemperabimus Deo patri spi-
isti similiter correptiones a Deo alacri animo susti- rituum, et vivemus in gloria aeterna? Pater spi-
neant, ut ad veram hseredilalem perpelusepalrise rituum, id est creator animarura, Dens omnipotens
pervetiire sint idonei. Sunt enira uiulli qui in pro- C est, qui bona creavit primum ex nihilo, deinde vero
speris Dominoserviunt, sed tamen in adversis exce- ex elemenlis corpora homiiium aliorumque ani-
dunt: hi tales non sunt adhuc perfecte probati ad malium. Animam vero hominis ex nibilo creavit,
barreditatem captandam. Unde Apostolus, quem in et creat adbuc : non est eniin putandum quod
prosperis bene vivere docuit, ne iu correptione defi- anima pars deilatis sit : quoniam deilas increata
ciat, horlatur : quoniam filium quem diligit Domi- est, anima autem creatura est. Idcirco aulem
nus, ad hoc ut bscredemillum regni ecelorum con- omnipotentem Deum creatorem animarum appel-
stUual, castigat ilium variis diversisqne modis; et lat, non corporura, cum omnium creator sit: quia
flagellataut infirmitate, aut pauperlate, aut persecu- corpus nosirum ex semine paterno et materno con -
tione, aul tormenlis, omnem filium quem recipit se- ficitur : anima vero semper a Deoex nihilo creatur.
cum in gloriam. Noiandumaulern quia non omnis Si, inquil, patres carnales limebamus, a quibus
qui Oagellaturfilius est : sed omnis qui filius est, temporaliter erudiebaraur, uti hseredes illorum me-
flagellatur. Quem ergo sanctorum ab hoc saecuload reremur fieri : quantomagis creatori animarum obe-
hsereditatem supernam Iegimuspervenisse sine fla- dire atque obtemperare debemns, ut cura illo in
gellationedivina? Quapropterlanto minusde flagello, gloria seternsebeatitudinisvivamus?Necsolummodo
quo castigamur, murmurare debemus, quanlo ar- D differenlia est inter eos propter discretionem perso-
ctius in eo palernae dilectionis affectumsentimus : narum, quia isti terreni, ille esl coelestis; sed etiam
unde ipse dicit: Egoquos amo, arguo et castigo. At ipsa causa disciplinseatque eruditionis. Non enim
vero multi flagellanlur, ut Antiochus el Herodes, ad earadem causam vel ad ipsas res spirituales eru-
non ut ad haereditatemassumantur, sed ut bic de- diunt: sed ad quod eis videtur, sicut Apostolus ma-
monsiietur ex parte, quse mala passuri sint post nifestat, dicens. Et illi quidem. Palres, ex quorum
mortem. Jn disciplina perseverate. Tanquam fiHit. semine corpora sumpsimus. In temporepaucorum
Charissimis. Vobitoffertte Deus. Subaudi hseredi- dierum secundumsuam voiuntalem erudiebantnos :
tatem patriaecoelestis;ac si diceret: Meliusest vo- hic autem. Pater videlicetspirituuiri. Adid quod ulile
bis per disciplinamet correptionem, quse affectu pa- ett. Erudit nos : hoc est ad salutem et utilitatem
terno agitur, transire ad hsereditatera cceleslem, animaenostrae. In recipiendo sanctificationemejus.
quam extra disciplinam esse, sicque ad pcenas de- Illi quidem patres carnales ad hoc erudiunt nos, ut
sccndere : pmatis enim, qnod odio vos habeatac de- ipsis simus utiles secundum suam voluntatem ,
reliquerit Deus per hsec quse passi estis : si enim qutc in omntbusnon est utilis: Deus vero omni-
PATROL.LXVIII. 2S
779 PRIMASUADRUMETANIEPISC. 780
potens ad omnia utilia nos instituit, ut salutem A nus oranibus modis inveniat medicinamanimsesuse.
animse DOSt/aacousequamur, el accipiamus san- His auiem verbis hsesitationeseorum tangit, ad hoc
ctificationem ejus : videlicet, ut simus sancti, ut sine aliqua dubitatione crederent in eum. Patem
sicut et ipse, secundum quemdam modum, juxta sequiminicum omnibu».Subandi bonis. Et tanclimo-
quod ipse dicit: Sancti estote,' quia et ego sanctus niam, line </uanemo videbit Deum. Plurima quidem
sum. Ad hoc (inquam) nos erudit et castigat, sunt quae forraam discretioncmque Cbristianitatis
ut iios dignos efficiatsuis muneribus. Unaquseque ostendunt t sed plus omuibus «c melius charitatis
etenim gens secundura suam voluntatem filios muttue affectus et pax, quaebominum corda conso-
suos erudit : sicut consuetudo fuit Romanorum ciat. Quapropler dicit ipsa Verilas: Paoem relinquo
siios ulios erudire in re mUitari, Graecorum, litteris vobis; et iterwn : In hoc cognoscent omues quia
instituere suos, Omnit autem diseiplina in prwsenti mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad in-
quidem non videtur ette gaudii, ttd mmroris. Pottea vicem. Propterea eiiam et Apostoiusdicit: Pacem
autem fructumpacatistimumexercitatisper eamreddet sectamini cum omnibus bouis. Pacis autem nomine
justilke. Omnig,inquit, disciplina tam numana quam intelligenda est dilectio et concordia. Sanctimonia
divina, tunc quando discitur, non videtur esse di- autem dicitur castiias mentis a eorporis: ac si di-
sciplina gaudii, sed moeroris. Ideo autem hanc R ceret: lla dUigiteomnes bonos, ut vosmetipsos; et
omnem et divinamet humanam disciplinamvocavit, •sit in vobis castilas, sive munditia mentis et corpo-
quia quidquid discitur, disciplina vocalur. Idcirco ris : quoniam sine pace et sanetimonia nemo vide-
autem in prseseuti non videturesse disciplina gaudii, bit Deum. Beati enim pacifici, quoniam fiiii Dei vo-
sed mceroris: quod flagellatussaepissimeconstringi- cabunlur. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum
tur, de quo agiiur, sustinet famem, paiilur frigus videbunt, Contemplautesne quit detit gratke Dei.
omnenique laborem; at vero cura pervenerit ad per- Quod dicit, Contemplantes, id est diiigenter atten-
fectionem, gaudel et lsetatur, graiissimamque mer- denles atque considerantes, ne quis vestrura desit
cedem recipit, sicut Apostolus dicit: Postea (inquiens) graiias Dei. Sic loquilur cum eis, tanquara cum via-
cum perveuerit ad culinen perfeclionis, reddet eadera toribus, qui cum numero et coraiiatu ionga itinera
disciplina pacatissiinum fructum justitise per eam permeanl: quibus solet dicere is qui praeest: Videte
exercitatis : id est, per eamdem disciplinam proba- ne aUquisremaneat qui non pergat vobiscura, veluii
tis alque perfectis. Fruclum amem pacalissiuium vo- si diceret: Non boc lanlum requiro, ut vos soli
cal gratissimam atque acceptissimam remuneratio- gratiam cousequauiini.patriamque coelestemintretis:
nem, quam percipiunt ii, qui per eamdem discipU- sed etiam ut inspicialis et cseturos. Gratiam dicit ii-
nam exercentur atque probantur, verbi gratia: dem, spem et cbarilaiem, per quam meretur horao
Romani tirones, qui in disciplina rei militaris sunt' " graliam Dei invenire : quia cura istis habet et reli-
exercitati, multa contraria primuui sustinenles, po- quas. Sive gratiam Pei dicit remissionem peccato-
stea gavisi sunt, monarchiam totius orbis possiden- rum, quae nobis gratis datur. In baptismate vel a
tes. Similiter intelligendura de iis qui in disciplina fide perfecia caeterisque virtutibus. Ne qua radix
affligunlur, qui prsemia seterna recepturi sunt: sicut amariludinistursum germinans impediat, et per illam
sanctiapostoli, martyresetdoctores Ecclesise.Propter inquinenturmulti. ftadicem amaritudinis vocatmalara
quod remiitas manut et tolula genua erigite: et grei- voluutalem pravamquu inteniionem, unde procedit
sut rectat fadtt pedibut vestris, ut non claudkant qui peccalum amaritudinis; nara sicut radix amara fru-
erret, magit autem tanetur. Propter quod, quia pro- ctus dulces non polest proferre, sed sui similes, hoe
pter discipUnam mercedis prsemiumreddiiur, gau- esl araaros: sulphureus quoque fons aquas npn ha-
diumque subsequitur; vel propterea ut possitigbse- biies ad bibendum : ita mala voluntas et inienUo
redilalem supremam cura bonis filiis percipere. Re- prava malam operalionem et peccatum araaritudinis
roissas manus a b no opere, et torpentes otio a se oroitluot, quibus iuipeditur itcr ad palriam
pigiitiae. Et soluta genua erigite, ad bona opera ascendendi cmlegleui: atque per illam inalam vo-
ageiiua. Per pedes autem et genua debemus accipere D ' luntatem, de qua procedunt semina nequitiae, iuqui-
opera, sicut et per manus : per gressus aulem intel- nanlur multi: quia modicumfermeuium lotam mas-
lectura, intenlionemquementis; etest sensug: Talia sam oorruiqpit, 01 uno peccaio infidelilatis omnia
opera agite quaeperfectum intellectum habeant,quod opera qa» poterant csse bona depravantur, et uno
bona iuteutione fiani; Recte, ioquit, ambulate; nec peccatore raulti coLnquinautur: radicera enim ama-
laudalio pius accrescat, sed polius ad slatura recti- riludinis specialiter peccaium iufidelitatis voluit tu»
ludiuis erigat. Remissasmanus et genua soluta man- tell.gi, licet et ad inalam volunlatam atque inteatio-
dat erigere, sicut Isaias prsecipit, dicens: Confortate nem, ut dixiwus, referatur. Et congrue peccaittm
luanus dissolutas el genua debilia roborale, ut non amarui» dixil esse ; quoniam nibil est amarius iUo
claudieans quis erret: id est ut non hsesitans quis poitquaiu fuerit perpetratum : quod experimenlo
in fide bonisque operibus, erret a via rectitudinis : cognoscuat illi qui ppst admissu» deiioiuraconscien-
magis autem saneuir a peccatis credendo recte lise mcerpie (oaceranbv, diraque satis amaritudine
in Deura; ac si diceret: Qui non credit recte, consumuntur, intantum ut arjaaritudo ipsius delieti
melius est ut firmius et tenacius credat quate- ipsum inleJi*ctumipsamque rationent aUquoliessub-
781 IN EPISTOLAM AD HEBR;EOS COMMENTARIA. ;S2
verlat, sicut de Cain legimus, qui in desperationero A , Iratrem meum. Quapropier quanquam cum lacrymis
ruit. Ne quis fornicator, aut profanus ut Esau, qui inquisisset eam, jam ad illum locum benedictio-
propter unam escamtendidit primogenila sua. Forni - nis non potuit pervenire, ut frater suus. Iia enim
cator appellalur Esau, quia contra voluntalem patris debueral pcenitere, sicut de Pctro legimus, quod cum
el matris uxores alienigenas duxit. Profanus autem Dominum negasset, egressus foras flevit amarissime:
proprie dicitur irreligiosus, quasi porro, id est longe idcirco illi reroissuraest lam grande peccatum, quo-
a fano et tenrplo Dei.Hicautem progaslrimargo, sive niam sicut debuit, pcenitentiamegit. iVon«nitnacces-
pro illo qui uiilepro inutiti vendit, ponilur: quod bene sislis ad tractabilemet accessibilemignem, et turbi-
congruit Esau, qui fuit gastrimargus alque gulosus, nem, et catiginem, et procellam, et tubm sonum, et
vendens primogenitasua pro vili cibo, pro (enticula vocemverborum.Mosest illorum qui comparaiionem
scilicet rufa. Primogenita autem isto in loco appel- faciunt, ut alteram partem deprimant atque exle-
iantur bonor et dignitas sacerdoiii: ante sacerdo- nuent, ut res alterius partis emineat: sic et Aposto-
tium enim Aaron, quod a Deo constitulum est in lus ex comparaiione illnrum, quaefuerunt in Veteri
lege, omnes primogeniti sacerdotes erant : sicut fuit Teslarnento , noslra majora declararet clariora ,
Sera, qui et Melchisedech,primogenitus Noe. Magna mansuetiora qtioque, et meliora, aique admiratione
etenim dignitas erat habere primogenita : quoniam digna:facit enim nunc differentiaminter Christum et
et de substantia et hsereditate paterna majorem por- Moysen, inter legem et Evangelium, inter ccelum
lionem suraebat, vestimemoquc ornatus locuplelior et montem Sina, inter aspersionem sanguinis le-
splendebat. Unde legitur in Genesi, quod Rebecca galis, et emundationem sanguiuis Chrisli : multo
aecipiens veslimenta Esau vafde bona, quse apud se enim meliora sunt ista, quam fuissent illa : ibi enirh
domi habebat, induit ea Jacob, sicque adduxrt eum umbra requiescebat, hic verilas tenelur et panditur.
ad patrem qui ut sensii odorem ac fragrantiam vesti- Non enim accessistis ad tractabilem et accessibilem
roentorom ejas, dixit: Ecce odor filii niei, quasi ignem, id est, non accessistis ad visibile et palpabile
odor agri. Quia ergo inter Judseoserant quidam se- lumen ignis, qtioif visu corporeo tractari possil, sicut
ctatores Esau in fornicatione atque g.istrimargia, re- de veteri Judaico populo legimus; sed ad invisibiiem
ducit eis Aposlolusad memoriamfactum Esau, hor- et incomprehensibilem Deum. Haec in Sina monte
tans cavendumab omnibus illis ne quts illius simrlis facta referuntur, quando data est lex, ignis, uirbo
foret, qui pro dilectione teinporalium rerum usque videlicet et caligo, procella, tubsesonus et vox verbo-
ad vendenda sua primogenita pervenit : propria si- rum. Visusesi, inquit, Dominusin monte Sina. Turbo
quidem negligenlia et cupiditate vendidit honorem p( est ventus validus, auferens stipulas, et leviora quce-,
quem a Deo perceperat, et pro parva re magnam que pulvcre terrse involvens. Plerumque etia-nveaVi
gloriam perdidit: postremus enim effectus esi, quia lollil quaegraviora sunt. Caligoest tenebroS)(a>>fimii
primus erat: et quia erat seeundus, mansit priMus. et ignis. Procella est lempesias et pluvia. Facia surrt
Scitote enint, qumiam et posteacupiensheeredilarebe- autem ista, quando lex dabatur, ut corda Judseorun>
nedictionem,reprobatut est. Subaudi, a Deo. Narrat prona ad peccandum concuterentur, ne ipsam lcgem
historia Geaesis quod Esau revertens de agro, ut auderenl transgredi. Unde et terraemotusexstitit ibi,
comperit praeventum se a fratre ad benediclionem ut ipsi ex toto terrore perculsi, ad Deum coelorum
patris, dixit curo lacrymis et clamore magno : Num confugiumfacerent; tenebrse autem, sive caligo, ob-
unam tantum beuedictionera habes, pater? benedic scuritatem ipsios legis designat. Turbo sive commo-
etiam et mihi. CuiIsaac : Dominumtuum illum con- tio ventorum comminationemipsius legis quaedicit:
stiiui; et tihi, fili mi, ultra quid laciam? Tandemvi- Si quis hoc vel illud fecerit, occidatur. Procella au-
ctuslsaac clamoribus illius, dedit ei benediclionem tem ipsam vindictam. Tubse sonitus, praesentiam et
in divitiis hujus sseculi, et bis quse terra profert adventum Dei omnipotentis. Unde idem apostolus
abundare, dicens : In pinguedine lerrse et in rore alias dicil: In jussu, el in voce arehangeli, et in tuba
coelidesuper, eril benedictio tua. Apparel ergo, quia JJ Dei descendet de ccelo.Per tubam autem iiitelligitur
curo voluisset haereditare et benedictionem pater- ipsa vox angelorum; non enim est puiandum quod
nam, dignitatemvidelicet sacerdotii, recipere, quam ccnea, aut cornea tuba Dei angeli incrcpuerint. Voj
jam amiserat, nec non et sanctilatem patris cum spi- quoque verborum non ipsius omnipotentis Bei intel-
ritir propbeliae,peccatis impedientibus, ad boc per- ligitur, sed angelorum : per subjectam eniin creatu-
ductus est ut reprobarelur a Deo et fraudaretur a ranr, id est per angelum loquebatur Deusad Moysen:
fratre benediclionepaterna, undeet sequitur : Nm nam quod non esset vox Dei, Dominus demonstrat
eniminvenitpoenilentiw locum,quanquamcum lacrymi» in Evangelio, loquens Judseis : Neque vocem ejus
inquisissetram.Quare non invenit prjenitentiaelocum,, audistis, neque speciemejus vidistis. Et quod Moyses
id est veniam per pcenitentiam, quam cum lacny»is eum angeto, non cum Doniinofuerit locutus, osten -
qucesivill Quia non ila quoesivit ut debuit : ia- dil bealus Stephanus in concione sua, quam habuit
crvmse eoim Ulae indignalionis fuerunt aotius' cum Judseis : Hoc est, inquiens, Moyses, qui fuit
araissi bonoris et rancoris contra fratrem, quam cum angelo, qui loquebatur ei in monte Sina. Evan-
humilitatis verseque pcsnitentia : unde et dixit: geliura aulem non fuit datum in tremore, neque cum
Venient dies lucius patris mei, et occidam Jacobi comminatione, sed affectu paterno loeutus est Domi-
783 PRIMASHADRUMETANiEPISC. 784
nus fidelibus tanquam filiis : nam ascendens in mon- A < est, quoniam sicut Moyses medialor fuit inter Deum
tem, quando inter caelera prsecepla vitse octo beati- iet populum, verba Dei referens ad populum rursus-
tudines eis protulit, non paruerunt, neque visa sunt> ique populi ad Peum secundum quod ipse dicit : Ego
signa quibus terrerentur, sicut quando iex data est. isequester vester et medius inler Deum et vos, iia et
Sequilur. Quam. Subaudi vocem tubarum et ange- DominusJesus I verba Dei Patris relulit nobis, et modo
lorura. Qui audierunt excusaverunt se, ne eis fieret nostra i refert ad illum, interpellans assidue pro nobis,
verbum. Hoc est, ne eis loqueretur. Non enith porta- isimulque sua passione confirmavil nobis Testamen-
bant quod dicebatur, Ad eos, hoc est, non poterant (um Novum. Ad aspersionemquoquesangttinis. Acces-
ferre vocem angeli prse timore, unde et dixeruntt sistis. Meiiusloquentemquam Abel. More legis asper-
Moysi: Loquere tu nobis, non loqualur nobis Domi- sionis nomine emundationem Christi sanguinis inti-
nus, ne forte moriamur; nimio enim timore fuerantt mavit : quouiam mundatio quse per sanguinem fiebat
perculsi, videntes totum montem Sina fumare, pro- aspersio vocabatur. Accesserunt ergo ilii ad sangui-
cellas quoque et tonitrua, et voces lubarum. Et sii nem Chrisli, sive emundationera, hoc est ad passio-
bestia tetigerit monlem,lapidabitur. Subauditur lapidi- nem ejus, quoniam fide passionis rjus mundati sunt.
5>usgrandinis coelitusmissis; sic enim praeceperatDo- Sanguis autem Chrisli melius quam sanguis Abel lo-
minus : Longe se faciant filii Israel a monle, quoniarai _T, quitur, quia sanguis Abelvindictara exposcebatfralris
si homo aut aliqua beslia accesserit ad montem, la- a Deo, sanguis vero Christi vitam et indulgeniiara
pidibus grandinis interficieiur. Et ila ierribile erat,, impiorat suis perseculoribus, dicente illo ad Palrcm :
quod videbatur. Subauditur, utneque auderenl audire,i Pater, iguosce illis, quia nesciimt quid faciunt. Vel
neque accedere ad moniem. Moysesenim dixit, Exler- certe melius loquilur, dum nos loquentes facit, quod
ritus sum, et tremebundus.Si Moyses extcrritus est,t Dominus ipse est Filius Dei vivi, cujus passione su-
quid dicendum de aiiis ? Sed accessistisad Sion mbn- mus redempii, et baptismale abluli, et quia per san-
tem, et civitalemDei viventisHierusalemcmlestem.Exs guinem ejus sumus effecii filii Pei. Videlene recusetis
sUperioribus isla pendent, ubi diclura est : Non ac- loquentem.Quod est dicere : Cavete ne contemnatis
cessistisad tractabilein et accessibilem ignem mnntiss Jesum loqueniem per Evangelium suum, quoniam in
Sinai, sed accessistis ad Sion montem. Csetera perr dextera Dei sedet, considerans quod unusquisqueno-
partes jam dicta sunt. Per Sion aulem, quse interpre- strum agit. Si enim illi non effugerunt,recusanteseum
tatur speculatio, et per Hierusalem, quaedicitur visio0 qui super terram loquebatur: multo magis nos, qul de
pacis, vult intelligi ccelestem patriara, Ecclesiam vi-- ceeloloqimlem nobisavertimut. Subauditur, non clTu-
delicet supernara, quse constat ex angelis et bflmini- - n- giemus, ac si diceret : Si
patres vestri vindiclam
bus juslis, ad quam acceditur fide et desiderio. Ac- pmnipotentis Dei non effugerunt, qui praeeeptaillius
cessistis, inquit, ad Sion roontera, hoc est, ad civi-- prsevaricati sunt fabricando idolum, quaeper Moysen
tatem Dei viventis : Hierusalem ccelestera fide etit velperangelumdatasuntillis.quorumuierqueinterra
desiderio/Et accessislis. Ad frequentiam. Sive mul- loquebatur, multo magis nos non poterimus evadcre
titudinem. Multorum millium angelorum. Consociati ti vindictam illius, si prsecepta, quae per Filium data
illis in fide, consociandi ilerum in gloria. Juxta quodi sunt, contempserimus. Hli, inquit, in lerra loquentem
Dominus dicit: Erunt electi sicut angeli Deo in ccelo. i. audierunt, nos de coelo. Propter unitatem autem
Et accessistis. Ad Ecclesiam primitivorum, qui con- i- person.c, quam habet Filius Dei in duabus naturis,
tcripti sunt in coelis.Ecclesiam primitivorum debemus s dicitur de ccelonobis loqui. In terra autem videbatur
accipere in apostolis, qtii primi crediderunt, quoruran Ioqui per humanitatem, sed erat in terra et in ccelo
fide illi adjuncti sunt credendo, et quorum nomina a per divinitatem : unde ipse dicit : Nemo ascendit in
scripta sunt in memoria omnipolenlis Hei : juxtaa ccelum, nisi qui descendit de ccelo, Filius hominis,
quod ipsa Veritas eis dixit, Gaudete, quod nomina a qui esl in coelo. Similiter dum Evangelium praedica-
vestra scripta sunt in coelis. Et. Accessisiis ad Domi-- lur in terris, ipse quoque de coelo nobis loquitur.
num. Judkem omniumDeum. Id est ad DominumJe-- JJ Jj Quapropter audiendus est multo magis quam Moyses.
sum, qui dicit : Pater non judicat quemquam, sedd Sequitur. Cujus voxmovitterram tunc. Subaudi, quan-
omne judicium dedit Filio. Per illum enim judicabit it do dala est lex. iVuncautem repromiltit dicent : Ad-
Deus Pater non solummodo Judseos, sed omnes ho- i- huc semelel ego moiebo, non solum terram, sed etiam
mines. Et. Accessistis. Ad spiritumjuttorum perfecto-i- coelum.Ipse qui lunc jussione movit montera Sina, et
rum. Spirilum perfectoruro vocat Spiritum sanclum,i, terram in circuitu ejus, ubi populusstabat, quando
per quem justi vocantur omnes in baptismate acci- i- Moysidedit legem, ipse nunc repromitiit non partem
pientes ab illo remissiouem omnium peccatorum. Et!t terrse movendama se, neque ipsam loiam terram so-
lrene justificantur, quia lunc justi vocantur, dum abb lummodo, sed eiiam coelum. Et ideo quanto majora
omnibus contagiis mundantur. Sive spirilum justo-i- fieri promittit, tanto magis timendus est. Licet enim
rum perfectorura dicit aninias sanctorum, qui apud d terraemotus fuerit in diversis locis, diversisqueparti-
Deum probabiles exsiiterunt, quibus conjuncti fide et!t bus mundi, non fuil tantus per totura munduro. Et si
desiderio fuerunt illi. Et. Accessistis quoque. Ad Je-- mota est terra, tamen non coelum.Undebene dicit,
tum medialoremTetlamentiNovi. DominusJesus perir semel futurum esse hoc in die judicii, ostendens quia
boc quod bomo pariter et Deus est, medialor nosterr cunquam iterum movebuniur. Unde sequitur : Quod
 785 IN EPISTOLAMAD HEBR/EOS COMMENTARIA. 7S6
autem adhuc dicil temel, estendit mobiliumtranslatio- A «omnipotentem, el unam matrem Ecclesiam, sive ex
nem lanquamfactorum, ut maneantea qumsunt immo- uno 11 patre Adam, et una matre ediios. Et hotpitali-
bilia. lsta molioceeliet terrse ad innovationem et me- tatem
t nolite oblivisci.Non dixit, hospitales eslote, sed,
liorationem illorum pertinet, terra quidem molum li hospitalitatem noliie oblivisci.Fuerant illi satis hospi-
appropinquante die judicii sustinebit, sed pariter in- ti talitati dediti antequam expoliati essent prorsus fa-
novabuntur coelum et lerra, et mnvebuntur ab hac ccultatibus, sed poslquam enudati sunt ex maxima
specie in roelioraUonem: juxia quod idem Aposlolus - partep propria substantia, erant iterum niroium te-
alibi dicit: Praeterit figura hujus mundi. Mutata fl- nnaces, quapropler hortatur eos Apostolns, ut se-
t gura, remanebit substantia : eritque postea ccelum cundum c possibilitatis modum hospitalilalis officium
novum, et terra nova. Coelum autem hic non side- aadimplerent, dicens eis : Hospitalitatem pristinara
reum, neque aeihereum, sed istud aereum accipe, a nolite n oblivioni tradere. Ilospitalitas autem bilari
quo et aves coeli dicuntur. Itaque regnum. Dei. Im- n
roenie et animo laetoest agenda juxta quod beatus
mobile suscipientes. Subauditur, nunc in spe, quod Petrus I dicit: Hospiiales invicem siue murmuratione.
percepturi sumus in te. Habeamus gratiam, per quam Et E alibi: Hilarem enim datorem diligit Deus. Sequi-
serviamusplacentes Deo cum metu et reverentia. Re- tur ti : Per hanc enim placuerunt quidam. Deo. Angelit
gnum immobiie, Ecclesia est coelestis, quse conslat B '< hospilio receptit. Ut Abraham, qui meruit promissio-
ex angelis sanctis et bominibus juslis : Regnum au- nem n accipere, et Loth, qui liberatus est de excidio
tem Dei ista Ecclesia est, et regnum Ecclesiseomni- S Sodomorum. Unde et ipse judex omnium diclurus
potens Deus est. IIoc regnum modo suscipiinus in estin e die examinis : Quandiu fecistis uni ex minimis
spe, tunc vero percipiemus in re, cum tradiderit nmeis, mibi fecislis. Mementote vinclorum tanquam
Christus regnum Deo Patri. ldcirco autem immobile simul si vincti. Hoc est, sicut optaretis vobis subveniri,
appellatur, quoniam si ccelum et terra immobiliter vvestrique meminisse, si essetis vincti in carcere : ita
permanebunt post immutationem, raulto magis electi nmementote illorum qui pro Gde Christi vinculati te-
post resurrectionem immobiliter immortalitatem in nentur. n Et laborantium, tanquam et ipsi in eorpOre
«
corpore, et incommutabilitatem in anima percipient, morantes. Quod est dicere : Quia in corpore adliuc
regnaturi seternaliter cum Deo, eruntq-ueipsi regnum estise morantes, per quod experimento cognoscitis,
immobile omnipoteulis Dei, et regnum illorum con- quid 1 necesse sit laborantibus, memenlote illorum
templatio sanctseTrinitatis. Et quia islud regnum im- qui 1 laborant in doctrina et in operatione sancta,
Sl
mobilemodosuscipirausinspe, hortaturApo-tolus, ut subminislrando viclum et vestimentum, sicut velle-
habeamns gratiam, per quam serviamus Deo placen- tis ll veslri meminisse, si taliter laborarelis : per hoc
tcs illi. Gratiam autem dicit fidem rectam, spera cer- C2 enim
e quia in corpore mortali manetis, sicut et illi,
!am, charitatem perfectam, cum operaiione sancia, •' eexperimenlo probatis, quia militia est vita hominis
per qnae debemus Deo servire cum melu, timentes Sl super lerram, et homo ad Iaborem nascitur, ct avis
illum ut Deum et judicein omnium, et cum reveren- ad a volatum. Honorabile connubium in omnibus. Sit
tia diligentes illum ut patrem. Tirnere enim debemus, v< vobis, sive placet Deo. Et thorus immaculatus. Con-
et ne hic flagellemur, et postmodum a requie sepa- imbium " dicitur a conhabendo. Erant quidam lum
remur. Etenim Deus noster ignis consumensest. Peus t( temporis, qui condemnabant nuplias, dicentes im-
omnipotens ignis appellatur, non ut materiam quam mundiim n esse coujugale connubiuin, nec posse esse
fecit, consumat, sed quam exterius homo attrabit, nmundum, a lecto conjugis surgeutem; unde beatus
rubiginem scilicet peccatorum; non enim illud con- *Apostolus legitirnum connubiiim dicit, quod causa
sumit quod ipse fecit, sed quod maiitia homiiium in- amoris
a filiorum fit, non causa libidinis explei>dae,non,
tulit. Agit et aliud iste ignis, dum corda videlicet solumSl concedit, sed etiam dicit Deo placere. Honora-
hominum ad amorem Pei accendit, de quo igne Ve- bile ° enim connubium est,arnore filiorum legitime
ritas dicit : Ignem veni miltere in terram, et quid uuxorem ducere; temporibusque certis ab ea absti-
volo, nisi ut ardeat? Terra enim vocala suot corda rnere, nec plures uxores habere : quia in ini io, ut
terreua, quse dum semper in infimis cogitalionibus DD S Scriptura dicit, creavit Peus rriascuhim et feminam,
desideriisque terrenis versanlur, a malignis spiritibus ddixitque eis : Crescite et multiplicamini. In sequenti-
quasi terra conculcantur. Sed ignem Pominus in ler- b quoque dicitur, quod futuii essent duo in carne
bns
ram miltit, cum afflatu sancti Spiritus corda carna- iina " : hujuscemodi tlrorus immaculatus est, hoc est,
lium hominumad amorem Pei et proximi accendit. '( legitirnus recubitus absque fornicationis causa, et ira-
, Ecceqnareappellatur omnipotensPeusignis, videlicet nniacnlatus Iecius, immaculati et illi inde surgentes,
| quia rubiginem peccatorum consumit, et corda homi- hoc n est, maculam peccati inde non trahentes. Unde
numad charitatem accendil. Sed polestadhucquaeri, beatus ° Mattbceusdicit quodam loco : Quia conjugium
quare assimiletur igni. At vero respondendum: Quia '* legitimum et thorus legitimus sordes habent quo-
sicut ignis latet in silicibus et petris, ita omnipotens dammodo
d in commixtione seminis, sed peccati ma- .>
Deus in creatura sua manet, sed lamen non videtur. culam cl non habent : melius est enim uxorem legiti- j
CAP.XIII. Charitat fraternitalit maneat in vobis. nmamducere, quam cum meretriculis fornicari aut ).
Quod est dicere : lta diligite omnes, sicut vosmet- etiam e aliortim uxores violare. Sin vero legitimum
ipsos, recogiiantes vos habere unum Patrem Deum nnon fuerit connubium : neque amore filiorum, sed
 787 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 788
causa libidinis eiplendse, fuerintque plures uxores,, A mine, ab homine malo, id est diabole. Oportet
ergo
jam non cst honorabile connubium, neque thorus nos in omnibus tribnlationibus seu tentationibus
immaculatus, Fornkatores enim el aduiterot judicabit hunc versiculum Psalmographi sen Apostofi excla-
Deut. Fornicari est quocunque modo pollui, Iibidi* mare, dicentes : Dominusmihi adjutor, non timebo
nemque cxpleri; adulterari vero est alterios thorum quid faciat mifaiquilibet hostls aut adversarius. Me-
violare : uride adulter dicitur, quasi alterius violans mentote prapotitorum vettrorum, qui vobisloculi sunt
thorum. Sed nunquid omnipotens Deus sofummodo* verbum Dei, quorum intuentesexitum, convertationis
fornicatores et adulteros judicabit, hoc esl damna- imitamini fidem. Omnes quidem prselati et doctores,
bit, prsetermissishomicidis, sacrilegis,furibus, aliis- inquantum bona prsedicant et bona operanlur, au-
que diversis criminibus irivolulis? Minime. Quare diendi sunt el imitandi; inquantum vero aut non
ergo Apostolusspecialiler fornicatores et adulteros recte prsedicant, aut male vivunt, neque audiendi
judicandos fore dixil? Nimirum quia de homicidis, stint, neque imitandi : verbi gralia : Qui recte prse-
sacrilegis, latronibus, parricidis alque aliis pondere dicando bene vivit, et audiendus est, et imitandus
peccatorum gravalis nulla hsesitatio est quin sint est; sin vero neutran agit, non est imitandus, ne-
damnandi. De fornicatoribus veroet adulteris, erant que audiendus. At vero si recte prsedicai, licet male
tunc temporis, qui dubitabant dicentes, ad boc fa- B vivat, non est contemnendus, ut non audiatur : unde
ctos masculos el feminas ut simul coeant : ideoque Dominusdicit: Quae dicunt facite; quae autem fa-
non esse peccatum cura quaiibet muliere concumbe- ciunt, facere nolite. Quia ergo isti bonos praeposiios
re : quod omnino longe abest a verilate. Unde Apo- babuerant, sanctos videlicet apostolos eoramque suc-
slolus cum primo dixisset: Honorabile connubium et cessores, bortatur eos ut memores sint illorum; eo-
thorum immaculatum placerc Deo : mox subintulit: rumque conversalionis considerantes exitum, perse-
Quia fomicatores et adulteros judicabil Deus: osten- verantiam nsque in finem in fide recta bonisque ope-
dens juste judicari forniiatores et adulteros. Si enim ribuS fmiiarentnr. Fidem, hoc est firmitatem ora-
connubium concessum est, jiisle fornicatores suppli- nium bonorum, quia ergo finem bonum habuit eorum
ciis afficiuntur, juste puniuntur adulteri. Sint moret conversatio, idcirco imitamini fidem illorum. Fidem
sine avaritia : eontenti prmentibus. Mos est honestas autem firmiiatem seu perseverantiam ill rum dicit.
vitae et bene vivendi. Non dixit, possidete, sed, sint Christut Jesus heri et kodie, ipie et in soecula.Ad su-
mores, id est, vita etconversatio vestra sine avaritia. periora perlinent ista, ubi iestatus est dixisse Domi-
Avarus dicitur avidus auri, videlicet qui tenax est in num: Non te deseram, neque derelinquam: poterant
largiendo, etcupidtis in accipiendo, et qui manum ha- illi respondere : Hoc non perlinet ad nostrum auxi-
bet colleclamad dandum, et exientam ad accipiendum. G lium, quia non est nobis proraissum, sed potius Jo-
De quo omnino quidam sapiens admonet, dicens: sue promisit hoc Deus. Ad hsec Apostolus : Nolite
Npn sit porrecia manus lua ad accipiendum, et col- defieere, qtioniam sicut pertinet ad Josue isla pro-
lecta ad dandum. Fortassis postquam exspoliati fue- missio, ita pertinet ad vos : qupniam Christus Jesus,
rant prPpria facultate a non credentibus, cupiebant qui unius existens essentise cum Patre, tunc tempo-
sub prcetextu eleemosynae iterum congregare divi- ris ipse fuit, ipse est, ipse erit et in ssecula. Noliie
tias : ideoque monuit Apnstolus, ut essent mores il- putare quasi qui tunc fuit, non sit modo : idem enim
lorutn sine avaritia , contentl tantum prscsentibus qui fuit beri, idem erit et in sseculum. Heri autem
necessarlis, non prsecogitantesde futuro. Juxla quod praeteritumsigriificattempus, bodie prsesens, ssecula
alibl hortatus fuerat, dicens : Habenies victum et vero fuluruin sine termino : tanquam diceret: Ante
veslilum, hls contenti simus. Et ne forte dicerent: soecula, in saecula, et posi saecula, semper manebit:
Quid factiiri erimiis, si necessaria nobis contigerit sicut de illo propheta dicit: Tu autera idem ipse es,
deesse? protinus consolattonem addidit, adbibens et anni tui non deflcient. Doctrinit varut et peregrinis
post tesiimonium de libro Jesu Nave. lpse enim. notiteabduci. Doctrinaevariaeet peregrinse, nova dog-
Deus omnipDtens. Dixit: Non le deteram neque de- mata sunt haereticorum,quibus abducuntur et sepa-
relinquam. Post mortem Moysidixit DominusJosue : D rantur simpliciores a veritate fidei : superstitiones
Sicut ful cum Moy-c, ila ero tecum : confortare, et quaeque Judseorum, qui docent abstinendum a qui-
esto robustus : non te deseram, neque derelinquam. busdam cibis, quod lex prohibet, quosdam vero con-
Qundexemplum ut pertinet ad Josue, ita ct ad om- cedunt : quia ergo inter illos erant quidam carnali-
nem eleclutn, qui spem suam in Deo positam habet. ter sapientes, qui escarum observatione et differen-
Nolla enim ratione mentitur, si ln illo spem nostram tia seducebant quosdam, absirahentes eos a doctrina
ponamus. lta. Subaudi, est ille nobiscum. Ut confi- Evangelica,quaedicit: Omnia munda mundis : allo-
dentir dicamut: Dominus mihi adjutor ett, non li- quiiur illos Apostolus, ne illorum doctrina peregrina
tneboquid faeiai mihi homo.Hominis homine intelli- abducerenlur, quod opertius manifesiat, subjungens.
gitur hic non solum carnalis quilibet advefsarius: Optimumestenim gralia stabiiirt cor non eteit, qum
sed etiam amlquus hostis, qui homo appellatur, ab nen profuerunt ambutantibvtin m. Oplimum, inquit,
i fflcio suo vocabulum sUmens, eo quod bominem et perfectum est stabilire cor, et consolidareanimum
decipiat: sicut el ChristUSleo appellatur, propler in gratia novi testamenti, ul haheatis fidem perfe-
fortitudinem. Unde prophela dicit: Eripe me, Do- rtam, credenles oaania mumla mundis, noa stabUire
 789 IN EPISTOLAMAD HEBRiEOS COMMENTARIA 790
in differentiis et observationibus escarum, dicentes A manducat et bibit indigne , judicium sibi manducat
quosdam cibos mundos , quosdam iramundos, quse el bibit. Quorum enimanimalium infertur sanguis pro
nihil profuerunt ambulantibus in illis observationi- peccato in Sancla per ponlificem, herum corpora cre-
bus. Post Bomini in adventum omnia illa quse in fi- mantur extra caslra. Hsecquomodo ad Dominum per-
gura coniingebant, cessaverunt: et maxiroe post- tineant, satis, ut reor, dicta sunt. Sed quia ipse caput
quam Dominusdixit: Non quod intrat in os coinqui- est omnium electorum , per carnes illorum anima-
nat hominein, sed omnia sunt rounda mundis. Vidit lium possunt intelligi omnes electi, qui extra castra,
siquidem cuncta quaefecit, erantque valde bona. Me- faoc est, extra conversationem saecularium , carna-
lius est enifn fidem retinere cum perfeclo opere, liumque hominum mortificant membra sua cum vi-
quam de differentia ciborum disputare, rejiciendo liis et concupiscenliis, sive dum exemplum domi-
illa quaeDeus munda creavit, una namque est perfe- nicse passionis marlyrii palmain subeunt. Juxla quod
cta observantia abstinere a peccato, nihil enim pro- beatus Petrus hortatur, dicens : Chrislus passus est
dest abstinere a cibis, si non a peccatis abstinetur. pro nobis, nobis relinquens exemplum, ut sequamur
Nam licet gererent illi siudium circa hujuscemodi vestigia ejus. Infertur sanguis illorum intra sancta
observationes, nihil eis profuit, si fidem non habue- per pontificem, dum eorum vita laudabilis Deo Patri
runt. In boc enim quod legem cuslodierunt, profuit B prsesentalur per verum sacerdotem Jesum, qui est
illis : in hoc quod escis non vescebantur, nihil niili- advocatus noster, interpellans pro nobis. Et congrue
tatis perceperunt. Habemus altare, de quo edere non per sanguinem vita accipitur: quia vita horainis in
habent potestatemqui labernaculodeserviunt. Legalem sanguine est. Sive sanguis illoruro infertur in Sancla,
consuetudinemet mysterium, spiritalemque sensum dum illorum animsecum triumpho passionis ad cce-
refert. Legis quidem prseceptum erat, ut decima die lestia deferuntur. Bene quoque in altari consumun-
septimi mensis a feslivitate paschali, festivitate vi- tur, quia omnia ista sancli martyres in iide adim-
delicet propitialionis, acciperent vitulum et hircum, plent, qua se credunt a Deoremunerari. De his quae
et immolarent eum in castris : Sanguinem autem il- in hoc altari consecrantur, non habent potestatem
lorum animaliumferret pontifex in Sancta sanctorum edere.qui tabernaculodeserviunt: quoniam ad ea quse
solus oraturus pro populo, carnes vero illorura por- sancti martyres in fide perfecta sustinendo adim-
tarentur extra castra , ibique concremareniur , nec plent, non audent accedere ii qui carnaliler vivunt,
esse licitum alicui tabernaculo deservienti ex illis et amore hujus sseculilenenlur aslricti. Propter quod.
comedere. Spiritualiter autem illa duo animalia, vi- Subaudi mysterium adimplendum. Et Jesus ul sancti-
tulus vide'icet et bircus, figuram tenent Domini Sal- ficaret per suum sanguinempopulum.In se credeniem:
valoris : ipse est vitulus quem pius pater in regres- £ Extra portam patsus esl. Sicut liber Evangeliorum
sione filii prodigi immolavit; ipse et hircus, quoniam lestaiur, Dominus extra portam Hierusalem passus
est in loco decollatorum, qui vocabatur Calvaria.
pro peccatoribus oblatus est. Pontifex quoque ille, Ut ergo Dominus umbram et figuram in verilatem
qui cum sanguine illorum animalium intrabat in San-
cla sanetorum, oraturus pro populo, typum gerebat converteret, qnaede se suisque membris praefigura-
istius veii pontificis qui cum sanguine passionis suae balur, suoquc sanguine redimeret, atque mundaret
interiora patriae coelestis penelravit, oraturus pro fi- populum in se credentem, extra Hierusalem passus
delibus suis. Immolabantur illa animalia intra castra, est. Exeamus igilur ad eumexlra castra, improperium
sed carnes illorum exlra castra comburebantur, quia ejus portantes. Quia ergo Dominus pro nobis passus
et Redemptor noster in Hierusalem, quasi intra ca- est, liortatur Apostolus ut imitemur illum, dicens:
stra immolalus est, vocibuset judicio filiorum Israel, Igitur quia ipse extra castra passus est, ut nos san-
sed carnes illorum extra Hierusalem, in cruce com- ctifiearet, egredi.imur ad eum extra convcrsationem
bustse sunt igne passionis, quando enim adjudicatus carnalium horninum , mortificantes meuibra nostra
est morii, clamanlibus Judaeis: Reus est mortis, cru- cum viliis et cnncupiscentiis. Imitemur et ejus pas-
illo sustinendo. Hoc esi enim
cifige, crucifige eum, quodammodo, quanium ad il- sionem, martyrium pro
los pertinet, iramoiatus est, quod Marcus Evangelista D improperium illius portare, eadein quae ille sustinuit
volens nobis ostendere ita esse dicit: Erat hora ter- pati. Crux enim illius improperiumejus videtar esse
tia quando crucifixerunt eum, linguis videlicet suis. paganis, nobis autem est sanctificatio et redemptin.
Nam bora sexta in cruce levatus est extra Hierusa- Exeamus igitur ad eum e-.lra caslra; despicientes
lem, ibique corpus ejus combustum est igne passio- prsesenlia, amantes futura, contemnentes visibilia,
uis. Altare autem illud Judaeorum, quod fiebat extra desiderantes seterna sequi. Non enim habemus hic
castra , ubi consumebantur carnes , altare Ecclesise manentem civilatem, sed fuluram inquirimus. Cerlum
est, ubi quotidie consecralur corpus Chrisli. Habe- est, quia in hoc mundo non possumus habere habi-
mus ergo altare Ecclesise, ubi consecratur corpus taculum seternuro, neque civitatem semper manen-
dominicum, de quo non habent potestatem edere qui tem, quoniam mundus transibit et concupiscentia
labernaculo corporis sui deserviunt, fornicatores vi- ejus. Quapropter debemus lendere viribus sommis
delicet, adulteri, ebriosi, immundi, et ii qui seini- ad civiialem coelestem Hierusalem, qose habitatorem
nant inter fratres discordias, omnesque qui volupta- habet Deum seternaliter permansurum. Per ipsum
tibus et desideriis carnis snae.deservioni. Qui enim ergo offeramushostiam laudis temper Deo, id etl, fru-
 701 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 792
clim»labiorum confitentiumnomini ejus. Per ipsum, A pro nobis rationem reddant, securi de praemio,et non
id est, per Christum, debemus offerre Deo Palri sa- gementes, anxii de nostra damnalione. Hoc enimnon
crificium laudis et gratiarum actiones pro omnibus expeditvobis. Subaudilur, ut illi gemendo curam ve-
bonis. Fructum labiorum vocat, quia esedem laudes stri agant, vel pro vobis rationem cum Iristitia red-
et graliarum actiones fructum prsemiorumroercntur. dant. Orate pro nobis. Hic superbiam elationemque
Unde Apostolus dicit : Qu<aore confessio fit ad sa- mentis quorumdampontificumdestruit, qui typo su-
lutem. Illi ergo pecudes oflerehant, nos autem nihil perbise inflati dedignantur deprecari suos subjectos,
borum offerimus, sed solam graliarum actionem Deo quatenus pro eis oraliones fundanl. Si ergo ille qui
offerre debemus. De hoc sacrificio dicil Psalmista : ad hoc a Deovocatus est, ut doctor et magister ora-
Immola Deo sacrificium laudis. Beneficentice aulem et nium gentium fieret, non est dedignaiuspetere, qua-
communicationisnolile oblivisci: talibus enim hosliis (enus pro illo subjecii ejus, quos Doraino acquisie-
promeretur Ueus. Beneficus dicilur, homo largus et rat, orarent, quanto magis indigeut pleni invidia,
eleemosynsededitus, inde beneflcentiadicitur largi- rapina, aliisque viliis respersi, oraiionibus subjeclo-
tas elceraosynarum.Beneficentiae,inquit, et commu- rum subveniii? Sequitur : Confidimusenim quoniam
nicationis nolile oblivisci, id est, largitatis eleemosy- bonamconscientiamhabemusin omnibus benevolentes
narum et communicationis, quam coramunicare et B conversari. Culpatur Apostolus a Judaeis, quod non
pai ticipare debetis aliis ex facultatibusveslris, nolite diligeret gentem suam sicuti gentiles, ideoque blande
oblivisci. Si alii vestras rapuere substantias, tamen ac deprecatorie alloquitur illos, osiendensse bonam
cx cis quaehabetis, eleemosynasdare nolite oblivisci, voluntatem habere in omnibus, hoc est, et in Judaeis,
sicut propheta dicit: Beatus qui intelligit super ege- ct in gentibus. Conlidinrus, inquit, ct ego, et socii
num et pauperem. Talibus enim hostiis et muneribus mei, bonam voluntatem habere in omnibus homini-
eleemosynarum prnmerettir Deus adipisci, unde di- bus bene volentes conversari, lam erga Judseosquam
cit per proplielam : Misericordiaravolo, et non sa- gentiles. Nolite aliquas accusaiiones aut delractiones
crificiuni. Nonest considerandus panper, qui videtur proferre, quoniam conscientia nostra in nullo nos
accipere, sed potius qui jussit dare, eleemosynaenim reprehendit neque damnat, quod bonam voluntatem
quae paupefi largitur in tcrra , a Deo recipitur in non habearaus erga vos. Ampliusautemdeprecorvos
ccelo.Et noli altendere, quod hoc sit tibi redditurus, lioc facere, quo celeriusresliluar vobis.Volunlatis qui-
quod accepit, tu enim terrena dedisii, seterna mer- dem meae est venire, ideoque attente deprecor vos
caberis. Obedite prmpositisvestrit, et subjacete eis. pro me orare, ut cito desiderium meum impleatur
0! ediendum est omnimodis prselaiis et prsedicatori- veniendi ad vos. Et notandum, quod primo posiulal
bus, inquantum doctrina et mores illorum sancii et < G ab eis orationis suffragium,ac deinde non simplici-
pii exislunt. Si autem a via reciitudinis deviaverint, ter, sed lota intentione, et omni prorsus studio piam
sicut scribse et Pharissei, non faciarausqualia agunt, oralionem pro eis ad Dominum fundit, inquiens:
sed qualia dicunt, nisi forte in fide contrarii exstite- Deusaulem pacis, qui eduxit de mortuis pastoremma-
rint. Nam si in fide conlrarii exstiterint, non solum gnum oviumin sanguine lestamentimlerni, Dominum
vitandi sunt, sed etiara fugiendi. At si bene docue- nestrum Jesum Christum. Deus pacis, isto loco intel-
rint, discrepaverint autem moribus , audi Christum ligitur Deus Pater, a quo vera pax procedit, qui est
dicentem de lalibus in persnna scribarum et Phari- amator pacis, et qui nos pacificavit per sanguinem
stporum : Super cathedram Moysisederunt scribseet Filii sui: ipse eduxit pastorem magnum ovium de
Pharissei : Gmnia ergo quaecunque dixerint vobis , mortuis, id est, de sepulcro, qui locus proprie mor-
servale et facite, secundum vero opera eorum nolite tuorum est, susciiavit illum terlia die : Juxta quod
facere; dicunt enim, et non faciunt. Ipsi enim per- ipse Filius appropinquans passioni orabat, dicens :
vigilantquasi rationempro animabusvestris reddiluri, Pater, clarifica Filium tuum, id est, suscita Filium
ut cum gaudio hoc faciant, non ut gementes.Omnibus tuum. Et quid dicil ei idem Deus Pater in psalmo?
quidem prselalis et prsepositis obediendum est, nisi Exsurge, gloria mca; exsurge, psalterium, id est
forte a veritate firlci aberraverint, prsecipue lamen D chorus omniurovirlulum. Cui Fiiins : Exsurgam dilu-
illis qui pcrvigilant, hoc est, sine intermissionevi- culo. Deus ergoPater eduxit Filium suum de mortuis,
gilant in bono exemplo, in prsedicatione et cura ex- hoc est, de infemo vel de sepulcro : juxta psal-
leriorum, solliciti existentes, qualiter pro eis ralio- mista prsedixerat: Non dabis sanctum tuum videre
nem reddant, ideo subditi debemus esse prselatis corruptionem. Et ut ita dicamus, ipse Filius suscita-
nostris, qui sollicitisunt pro nobis, ut pote pro nobis vit semetipsura per potentiam verbi : nam sicut
ralionem reddituri, ut cum gaudio hoc faciant, et non tota Trinitas eduxit illum a mortuis, quoniam indi-
gementes, id est, cutn laetitiaet hilari menle curam visibiliter operantur illae tres personse. Magnus au-
vestram agant, et non cum murmure et perturba- tem pastor Dominus Jesus esi, quia ad pascua vilse
tione animi sint, quoniam plerumque mala conver- et amcena praia virentis paradisi suas oves perducit.
satio, et inobedientia subjectorum, ad amaritndinem Ipse est pastor qui dicit in Evangelio: Ego sum Pa-
provocat animos prselatorum, adeo ut segniores at- stor bonus. Oves ejus electi sunt, de quibus ipse
que tristiores circa profectum illorum existant. Sive dicit: Oves meaevocem meam audiunt, et sequun-
obedire debemus illis, ut in die judicii ctim gaudio tur me. et ego vitam seiernamdo eis. Aptelvos. Id
795 COMMENTAR.1N APOCALVP.LIB. I. PROLOGUS. 794
est, prseparet vos, perfeclosque reddat. In omni bo- j>Vlus. Potest etiam intelligi, quod in carcere fuerit re-
no, ul facialit ejus voluntatem: faciens in vobisquod tentus, sicque tunc fuerit dimissus. Cum quo. Id est,
placeat coramse per Jesum Chritlum, cui ett gloria in cumTimotheo. Si celeriusveneritad nos, videbo vot.
smculasaculorum.Amen.Deus, inquit, pacis aplet vos Mansuetiorcseos vult reddere, dicens se pariter ad
in ourni bono, hoc est, faciat vos aptos in fide recta, eos veuire. Salutate omnei prmpositosvestros el om-
in docirina sana, in operalione perfecta, ut possitis nes sanctos. Sicut gencraliter omnibus Hebrccishanc
ejns volunlatero perficere , faciens in vobis ipse epistotam scripserat, ita generaliter omnes salutat
quod placeat cor.im se per Jesum Christum. A vobis et vigere optat, non solum prselatos, sed etiam om-
enini nihil boni habere poiesiis, nisi illo praeveniente nes subjectos, quos sanctos vocat, qui sancti fuerant
et «ubsequente: juxta quod Psalmista exorat dicens: in baptismale, simulque blandilur eis, dum honora-
Misericordia ejus praevenietme, et misericordia ejus biliter eos jam salutat, quatenus animadverterent se
subseqiielur me. Apuslolus quoque alias dicit, Deus diligi ab illo non ad oculum, sed ex totu affeclu
est qui 0|>eraturin vobis et velle et perficere, quo- menlis. Salutant vos de Italia fratres. Apertissimehis
niam per illum facti et redempti sumus, et per illum, verbisnobis innuit, quod Romsehanc epislolam scri-
qaidquid boni habemus, nobis subminislratur. Cui pserit, qusein regione Italiaesita est, et, sicut docto-
est gloria, id est, Deo Patri et Jesu Christo, in ;B ribus videtur, in carcere erat tunc temporis. Grafia
omnia futura sxcula. Amen. Amen autem confirma- cum omnibusvobis.Amen. Gralia dicitur gratis data ;
tio est, pro eo quod esi, fiat; vel, ita est verum, ut gratise autem nomine debemus hic accipere (idem
dixi: Rogo autem vos, fralres, ut sufferatis verbum perfectam, cum exsecutione bonorum operum, re-
solatii : etenim perpaucisscripsi vobis. Nota quod to- missioncm quoque peccatorum, quam percipiunt fide-
tam epistolam unum verbum appellavil, nec dixit : les lempore baptismatis, donum eliam Spiritus san-
Rogo vos nt sufferatis patienier verbum adnonitio- cli, quod datur in baptismate per impositionem ma-
nis, quia pusillanmes erant, sed verbum solatii, boc nus episcoporum, quse omnia graiis a Deo dantur.
esl verbum consolationis,verbum adbortaiionis. Non Orat ergo Apostolus ut ista omnia illi quibus scribe-
enim scripsi vobis multa, sed pauca, ad comparatio- bat possiderent. Oremus et nos Dominum pia sup-
nem illorum quse vobis dicerem, si praesensessem, plicatione, quatenus suffragium egregii Aposloli
timens vobs oneri esse. Cognoscilefrairem nostrum horum munerum nos possessores in praes.nti, fi-
Timotheumdimissum. Timotheus coepiscopus crat demque, quam docuit, integerrime custodientes,
beati Apostoli et adjutor in prsedicatione, quem di- bonisque operibus exornantes, ad contemplationem
cit dimissum a se et ad prsedicationem direcluin, supernae visionis Christo duce pertingere mereamur.
sive ab Athenis, ubi illumdimiserat fortassis Aposio- Amen.

PRIMASII
*
COMMENTARIORUM SUPER APOCALYPSIM B. JOANNIS
LIBRI QUINQUE.
PHOLOGUS.
Tuis, vir illustris el religiose Castori, snasionibus C licus rem sM>icongruam fecerit, sed vel quod inve-
acquiescens, sic Iibrum Apncalypsis beati Joannis nire potuit defloranda, quod tamen ille facere injuste
muiiis mysteriis opacatum, in adjutorio Domini tentavii, nobis curse fuit, locortim opporiunitatibus
nostri Jesu Chrisli, licet exiguis susceperim viri- naciis, veraciterexsequi,eorumque errorem convin-
bus exponendum, ut non meis solis tantum fuerira cendo cassare. Sicut autem pretiosa in stercore
conteiiliis inventis, sed quanquam niirnero pauca, gemma a prudente debet curari, colligi, et repei ta
si qua tamen a sancto quoque Augustino testimonia dignitati ingenuae revocari, ita undecunque veritas
exinde exposita fnrte reperi, indubitanter adjunxi, clareat, catliolicsedefendendaest uniiati. Huic enim
sed eliam a Ticonio Donatista quondam certa, quse soli coinpetit quidquid veritas foris cti.im personarit.
sano congruunt sensui, defloravi, et ex eis quse eli- Jusle namque fidesa perfidis collegit, quod sui juris
genda fucrant, exundantia reprimens , imporluna esse cognoveril; nec prodesse potest alienis usur-
resecans, et impolita componens, catholico modera- patum, sed filiis, citm verse malri fuerit redditum.
mine temperavi. Multa quippe in ipso ejtis opere Sic autem Donalistselrinc exto li non dehent, sicut
reperi et supervacua, et inepta et sanae doctrinae do sermone Caiphae,quo dixit: Expedit ul unus mo-
contraria, ita ut de causa quaeinter nos el illos ver- Matur pro populo (Joan. xi), Judaei non debeirt
titur, secundum pravitatem cordis sui loca nocemia gloriari. Sed nec nostris debet esse offensio. Si qua
caplaret, noslraequefccclesioenoxia expositione pu- enim fuerint ecclesiaslicis uliliiaiibns profuturn, no-
laret mordaciter illudeudum.Nec iniruro quod faaere- stris sunt instructionibus applicauda, neque atleu-
" Cassiodorus libro de Divinis Lectionibus rapile B. episcopi Primasii anlistitis
Africani studio minuti
9 : Nostrit quoque temporibusApocalypsisprmdicta et diiiaenler quinquetibrit expositaest.
795 PRIMASUADRQMETANlEPlSC. 796
denda persona dicentis, sed qualitas consideranda, \. rum nec penetrare competenter quiverim, nec ea(
est dictionis. Sic Moyses(Exod. xvm) eruditus om- quidem quse iutelligi poluerunt, idoneo valuerim V
nem sapientiam jEgypiiorum,po9t diviui sermonisal- sermone proferre. Secundis vero hoc alloquio satis- .
loquium,cujus pridem meruit beati [F. beari] consor- factionis insinuem, nihil me dpminis conservisque
tio, Jelhronsocerunisuum.mitissimus rudem,peritus meis malevole sublraxisse, sed ignorantiaeconfessio- '
ignarum, magister copiossemultitudinis singularem, nem de exiguitaje mallem veniam postulare. Si
Israelita gentilem devotus audivit, ejusque consilium enim experto non crederem, sancti tamen Hiero-
sequens, ulilitatem mox prsedictam invenil, cum re- nymi edoctus sententia didicissem, qui de hoc libro
gendi populi comraunicala per raullos onera porta- lpquens dicit: Apocalypsis Joannis tot habet sacra-
rentur specialiter levigatus, sic recte ab ethnicis au- raenta quot verba, parum dixi, et pro raerito volu-
ctoribus probabiliter dicla et apostolicis praedicatio- minis laus omnis inferior est. In his verbis singulis
nibus sociata nostro profectui jussu meliore cesse- raultiplices latent intelligentise. His intercedenlibus,
runt, unde lamen non sinuntur gloriari gentiles. et veniam humilis confessio promeretur, et prxcelsi
Extenditur autem hoc opus in libros quinque. Quo- dignitas libri credentibus saltem, etsi necdum intel-
rum lectio qualem sludiosis sit latura profecluro, ex- ligenlibus innolescit. Nara cutn alibi raro interponi
perto melius quam nostra poilicitatione probabitur. B soleat tropica proprietali narralio, bic tamen aut
Verum pro diversitatibus opinantium, diversis me frequenler intexitur, aut condensior figura scnsira
modis arbitror fore culpandum, cura alii de hujus generatur ex altera, aut una eademque res sic variis
operis coeperint prolixitate causari, alii autera libri profertur adumbrata figuris, ut non eadem credatur
profunda pensanles, de exiguitate magis ceDSuerint repeti potuisse, sed altera, quod et in principio E-
arguendum. Tali priti.os reor serroone placandos, zechielis et in aliquibus Panielis visionibus inve-
quod satius me fatear de paucitate nolandum, eo nitur, sed bic amplius. Pro qua re me inlirmum
quod latentem ibi mysteriorum plenitudinem divino nosiis amplius vestris oralionibus adjuvandura.

LIBER I'R1JV1US.

AdjumnteDomino,traclaturi debemutneeeuario in-
terpretati liluUm, detignare loeum,narraretermonem,
insinuarepersonam,ulejuicontiiientianominenunlktur,
loco dignotcatur, et lempus [F. tempore]. Per causam
dignilat elareat merilorum, persona unum tignifieel in
collegio cmterorum, cui assignare specialiter oporleat
munusindultum. Cumenim singulosquosqut tlbrot di-
'versit conttel vocabulistitulari, fatTpgfiivhujus, id est
superscriplionem Apocalypsis decuit appellare. Inler
Grmcosenim posilus, licet Hebrceus,tenoremlibri, pro-
prielale Grmci sermonis, expressit, immakxt^isenim r
inlerpretatur revelatio.Cuiautem DominusJesus Chri-
»lut talia revrtarel ttc tanta, niti illi quem prm cmteris
<titciputit tic prmcipuo amore dilexit, ut hie adhue
positus, prmtentiacorporali >uper pectus luum faceret
felki torte diteumbere,el de ipso vitm fonte tpiritati
veritalit arcana affluenterhaurire, ut prmeunle hujm
ditecHonitindicio, nulti putaretur dubium, tali Joan-
nem revelationecondignum?Magnitudinemquippe re-
velalienii commendare primum decuit magnitudine
charitalit. Hmc autem eo tempore videre promeruil,
quo in Patmoi intula pro Christo a Domitiano Cmtare
extitio mittu» et mttallo damnalut, lerminii arcebatur
indutut. Congrue tane tempui adhibetur et locus, ul
ubi vel quando humana pulabatur vinciri custodia, ibi
metas humanitatit mente tranteendent, libero coniuilu
meruisset videre divina, et cui lunc certa lerrarum
spatia negabanlur exeedere, secreta concederenturco2-
lettia penelrare. Sic fides Christi tibi etiam in terris
vindical cmlum,cum bene ulens lemporalibus malis,
bonis fruitur sempiternis. Ceneralia proinde universalis
Ecclesim bona uni quidem revelanlur, sed profutura
omnibusprwdkantur. Qum denique solus vidit, septem
Ecclesiis scripta transmisit, ul unus unitali consuleret,
et non tibi toli, ted omnibus etiam se laborassedece-
ret. Postea vero Evangelium scripsil, cum eum pest
Domitianimorlemexsilio liberummullorum precaretur
congregatiosacerdolum,ne fulsorumprmdkatorumU!e
deeipi sinisset ignaros. Valenlinusemm, Cerimhus et
Ebion multos tuot falsilatibus irretirejam coeperanl.
quibut jure cattandit veri Evangeliifueral novilatere-
sistendum.

CAPITULA LIBRI PRIMI.

I. Tiiulus, meritum, temput designalur et locus.
II. Libri principium.
III. Ecdesiarum teplemcompellatio, inWprelutio, et
signiftcatiomemoratur.
IV. VisioNum«ericmor*Hs, extequitur iu candelabris
aureis et cmterit.
V. AngeterumEcttesiarum teptem qualiias laude in>
tinuatur it tulpa interposila mentioneviginiiqualuor
seniorum, ostio aperto in coslo.
VI. De throno exire coruscationeset tonitrua dicit.
VII. De septem faculis et quatuor animalibus oen-
tatit. .

CAPUTPRIMOJI.Apocalyptit Jetu Chritti, quam probetur, imo etiam Spiritus sancti, cujus bic no-
dedililli Deus palam facere servis sujs. Revelatio est men frequenter insinuat, eo quod eliam in forma
Jesu Cliristi, quam propterea Peus Pater ei dedisse servi urius idenique et a Patre accipiat, et cum Patrc
dicitur, cura inseparabite Patris et Filii opus orane concedat, qum oporiet fieri in brevi. Omnis res quae
797 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. I. 798
temporaliter geritur, habet exordium et cursum et A j dicil (Psal. xxxm), Renedicam Pominum in omni
terminum. Post exortum antem Ecclesiae, qua>jara lempore, scmper laus ejus in ore meo, el Sapienlia
fuerat apostolorum prscdicationc fundata, revelari sedificavit sibi domum, excidil columnas septem
oportuit, qualiter fuisset Iatius propaganda, vet quali (Prov. ix), et csetera quibus Ecclesia prsedicitur or-
etiam fine contenta, ut praedicatores veritatis hujus bem possessura terrarum, quam sicut unam posses-
cognitionis fiducia freti, indubitanter aggredereutur sionem in hseredilatem idem Christus accepit. Pabo,
pauci multos, inermes armatos, humiles superbos, inquit, libi genles hsereditaiem luam, et possessio-
inlirmi nobiles, vivi tamen spiritaliter mortuos. In nem tuam terminos terrsc (Psal. n). Hinc catholi-
brevi sane apud Peum dicilur, quanliscunque in hac cum singutariter obtinet nomen , eo quod sseculum
viia morulis aliquid proteleiur, cui prophela (Psal. toium sola hsereditaria possideat dignitate. Hsecnunc
LXXXIX) : Quoniam mille anni ante oculos luos, in- Joannera audit, salutationeque perpetuam sperat
quit, tanquam dies hesternus qui prseteriit, et signi- redempla salutem. Gratia vobiset paxn Deo, qui est,
ficaiit nuntianda per angelum suum servo suo Joanni, el qui erat,et quivenlurus est omnipotens.Licet juxta
qui pracdicavitverbum Dei et tesiimonium Jesu Chri- Apostolura (// Cor.y) Deus erat in Christo, mundum
ili.ea quaevidlt. Picendo, significavit aliquid etiam reconcilians sibi, vel sicut ipse lestatur (Joan. vm),
fuluroruin et mysteriorura osiendit, nec superficie B i Qui memisit, raecum est, propter unitatem unius
litterse nos voluit remanere contentos, quos ad my- ejusdeinque nalurse : ad personam tamen Filii hic
sleria altius perscrulanda significalionis verbo fecit proprie redigendus est IOCIIS. Est enim, quia idem
intentos. Servo aulem suo Joanni cum dicit, omni permanet; erat, qtiia cum Palre omnia condidit, non
Ecclesiaein uno revelari voluit, quam in unitale fun- ex virgine initium sumpsit: venlurus est ad judi-
davii. Ideo dicit palam facere servis suis, non solum candum, el a teplem spirilibusqui in conspeciuthroni
uni ex multis, sed per unum potius universis, sicut Dei smt. Propter septenariam operationera Spiritus
regni coelorum solus Petrus claves accepit (Matth. S. septiformis spiritale dicitur (Isa. n), id est, sa-
xvi), qua tamen potestate omnis Ecclesia uti subli- pientiae et inlellectus, consilii et forlitudinis, scien-
mata promeruit. Recte sane adjecit, per angelumi tiaeet pietatis, el timoris Domini. Unius enim spiri-
suom a Christo fuisse discipuio demonstrata, cumi tus dona legaliter commendantur, quando a septem
per assumpfam creaturam, non per divinitatis essen- spiritibus pax et gralia devoiis optattir, et ab Jesu
tiiim Christum semper clareat apparuisse mortalibusi Christo, qui est testisfidelii, primogeniiusmorlttorum.
et anie Incarnationem et post Ascen-ionem, propter- In homine suscepto teslimonium perhibuit Patri,
ea is qui eum magistrum noverat in hominesusceptoi cum prsedicans dicit (Joan. xvn): Et notum feci eis
teslimonium pcrhibuit invisibili verbo, ac ne verbum')'£ nomeri luum, et notum faciam : quod Judseis dudum
tantum sentiendum quisque putaret, nomen rursus3 negaium ostendens, dicit (Exod. vi): Et nomen
Jesu Chrisiisubjunxit, quod ad suscepti hominis for- meum Adonai non indicavi eis. Credito enim Filio,
mam pertincre non nescit, Felix qui legit et quii Patris quoque noiiiia nihilorainus revelatur ; nam
audiunt verba prophelix hujut, et custodiunt ea qum E filiusiiondiceretiir, nisi patrem haberet; neque pater,
in ea tcripla sunt. Picendo, qui legit etqui audiunt, nisi (iliUmhabtiisset.Alteritaquealleriuspraedicatione
personara doctorum et discentium deraonstravit, utK cognoscilur, qiiiu paier in filio,et Qlius in patre vera-
et studio legendi desidiara reraoveret, et servanti-[. citerapprobatiir. Qui enimnon bonorilicatFilium, non
bns beatitudinem desponderet, quibus etiam con- bonoriticat Patremqui tnisitillum (Joan. v). llincetiam
gruunt quse sequuntur, et servant ea quse in eaa idemJoannes instla Epistoladicit:Quicredit iriFilium
scripta sunt : quia utrisque servare competit, ulris-
;. Dei habet testimonium Dei in se; qui non credit Fi-
que convenit. Non enim auditores legis justi sunt it lio, mendacem facit eum, quoniam non credit in
apud Deum, sed faclores legis justificabuntur (Rom. ). iestimonio quod (estificalusesi Peus deFilio (/ Joan.
n). Quia tempusjam in proximo est, scilicet ut sin- i- v). El ab Jesu Christo, qui est testis fidelis, passus
gula quse dicenda sunt impleantur, cura et planiatsese etiam suo nos sanguine solvit a pcccalo, qui resur-
jam Ecclesisepropagationis increraenta succedanl de le D gens jure primngenitus a mortuis pracdicatur (Co-
qua locuturus, ita prsemitlit: Joannes seplem Ecclesiis
is los. i), et fecit nos in regnum et sacerdotes Deo et
qum sunt in Atia. Id est uni, Ecclesiae septiformi. i. Palri suo, sicut et Petrus apostolus dicit Gens
Septenario numero ssepe universitas figuratur, eo >o sancta, regale sacerdolium, genuselectumf/Petr.u),
quod ex primo impari et pari, id est, ternario et et etc. Ecce venitcum nubibus, el videbiteum omnisocu-
quaternario lanquam ex diverso universiias tota la ius. Qui enim judicandus primo venit occultus, judi-
conficitur, nam et anirase corporisque diversitas is Caturus vcnict manifestus, videbitur ab incredulis
ipsam unitalem numeri hujus complectitur. Ad ani- i- carne in qua pati voluit, non divinitate, quae impas-
mam enirh tria peninent, ad corpus quatuor. Picilur ir sibilis invisibilisque perniansit. Idcirco adjecit, et
namque (Deut. vi) diligendus est Deus ex toto corde,e, qui eum confixerunt. Et videbit illum omnls terra.
ex tota anima, ex toia meme; corporis autein no- »- Omnes etiart lerreni vel omnes generaliter mali,
tas habemiisquaiuorquatiiales, calldarriet frigidam, I, maxime Judaei, qui eum ut minimum pulavere ne-
siccam et humidam. Propterea etiam canitur (Ps.t. catidum.cum talem viderint, qualem non credebanl,
cxrm): Septies in die laudem dixi tibi. Quod alibi )i sera semetipsos pceiiitentialamenlabuntur, et plan-
799 PRIMASHADRUMETANlEPtSC. 800
gent te adveniente eo. Ita, Amen, quod certissime A exprobrari atque compungi. Sardis interpretalur
novit Deo revelanle futurum, interponens Amen, princeps pulcbritudinis. In ea quippe Ecclesia electo-
firmatsine dubitatione venturum. Ego sum A et il, rum memorat dignitatem dicens: Qui non inquinave-
dkit Dominut Deus, qui est, et qui erat, et qui ventu- runt vestem suam, mecum ambulabunt in albis.
rus omnipotens, per quem facta sunt tempora, nullo Pbiladelphia interpretaiur salvans hseremem Domi-
defuisse lempore prsedicaiur. Hinc eiiam docetur no, propterea ad ejus angelum taiis sermo dirigitur,
Omnipotens. Ego Joannes frater vesleret particeps tn quo et se diligi noverit, et a tentaiionis hora tuen-
tribulul.one, et regno et patientia in Chrislo Jesu, fui dum. Laodicea inlerpretalum, dicilur tribus amabilis
in insula qumappellatur Pathmot, propler verbumDH Domino, sive fuerunt in vnmitu. Ubi osiendil quid
et testimoniumJesu Christi. Fuiin tpiriiu die domini- divinaecharitatis munere ibidem impeudatur : quid
co. Ut quaepromisimus approbentur, locuni, tempus vitio huraanaeelationis qui se divites esse jactabant,
hic insinuavit et causam. Haec, ne carnali phan- juslius imputelur. Deuique amabilis Dominus dicit
tasmate putaretur illusus, in spiritu se fuisse et vi- (Apoc. III) : Ego quos amo, arguo et castigo, sed
disse leslatur. Quorum autem conversatio in ccelis rursus tepiditatis arguitur, ut transgressionis foedi-
est (Philip. 111)et qui non sibi vivunt, sed ei qui tate repulsa, amabilis perseveret, cui et aurum
pro omnibus mortuus est et resurrexit (// Cor. v), B ignitum et albam vestem converso promittit (Ibid.).
diem semper dominicum credendi sunt gerere. Et Gerentibus autem ibi cor impoenitens, ipsi fuerunt
audivi post me vocemmagnam sicut tubam dicentem in vomilu, quibus et dicit: Incipiam te ex ore meo
mihi : Quse videsscribe in libro, et mitte seplem Ec- vomere, ut nomini sermo aciusque concordet. Et
clcsiis, Eplieso, Smyrnm, Pergamo et Thyatyrm, Sar- conversus respexi ut viderem vocemqummecumlo-
dis, Philadelphimet Laodkem. Suscepto operi puto quebatur. El vidi sepiem candelabfa aurea, et in me-
congruere, si omnia non valemus, certa saltem ex dio candelabrorum similem Filio hominis. Id est,
septem Ecclesiis nomina perscruiari, quid interpre- Christum, qui se hoc ssepius nomine voluit iuincii-
lata in noslra resonent lingua, ut cum eorum litulo pari. Qui Cbrislus indtitus est ipsa septem candela-
indicia nobis cerla patuerint, subsequentia quoque bra. Sive aulem septem candelabra, sive septcm
divini considerala serroonis, conveniens sensus suis stellae, Ecclesia est. flene autem in medio. Omnes
quibusque personis vel memoratis coaptetur Eccle- enim (dicit Psalmus LXXV) qui in circuitu ejus sunt,
siis. Ac primum de Asia faciendum, in qua tanquam oflerent munera. Vel sieut Ezechiel ait, Ut sciant
in saeculo istae septem enumerantur Ecclesiae.Asia gentes quia in medio Israelis ego sum. Sed propter
enim interpretaiur elatio. Universa ilaque tanquam figuratas locutiones tropice causas dividit genus in
in hujus mundi provincia in elatione posita comroo- C species, ita ut etiara in aliquibus speciebus genus
netur Ecclesia, ut eadem elaiione rejecta, leni jngo tantum inveuitur expressum. Certis namque locis
Christi subdenda mitis accedat; aut qu.e jaro ccepit propler subtiles minutias et eloquii divini aliiiudi-
ampliore pietatiscultu proficiat. Sic Saulus superbus nem liquido genus non poiest demonstrari, quod
arguitur, ul humilis acquiratur quando Saulus Do- facilius videri quam exprimi potest. Dividil autem
minus increpavil, et usque adeo Pauluro tanquam genus in partes hoc modo, ut arca Noe Ecclesia, et
paululura reddidit, u: qui nuper lupus rapax praedas octo animse quae intra arcam sunt, Ecclesia, cum
in Chrisli discipulos anlielabat.Ananirequoque (quod unum sit et homo Juda, et quae babitat Jerusalem,
inlerpretatur ovis) devotus colla submilteret, el fu- el judices inter domum et inter vineam ejus, cum
turus magister, humilis discipulalum fidei prsedican- Jerusalem et habitantes in ea, et vinca Domini, Ec-
dae subiret. Ephesus proinde interprelatum dicitur clesia sit. Sic enim conclusit, dicens : Vinea enira
volunlassiveconsilium meum. Voluntatem vero pro Domini Sabaolh, domus Israel est (Isa. v). Et in
charitate poni, consilium pro correctione negligen- domo magna quod est Ecclesia, vasa aurea etargen-
li;e, frequenter novimus adhiberi. Hoc denique ibi- tea (// Tim. u), cum eadem vasa sunt clomus Dei.
dem claret, cum et placita voluntati quseex chariiate Et iterum, Exite de medio ejus qui fertis vasa Do-
mulceant, enarrantur, el emendanda meliori consi- " mini, cum qui fuerint, ipsi sunt vasa; el, Quis ha-
lio minaciler alliganlur. Pergamus, interpretatum, bitabit in tabernaculo Dei? innocens manibus et
dicitur dividendi cornua eorum, vel descindendi mundo corde (Psal. xiv), cum aliuJ tabernaculum
valles in sermone. Porro quia de ejus Angclo duas Dei non sit in terris, quam innocentes et mundi
l.orainum species demonstravit in ipso tenentes corde. Ita et nunc inter seplcm candelabra discrevit
fldem, in aliis autem lenentium doctrinam Nicolaita- Ecclesiaro in Filio hominis. Erunt enim duo, inquit
rum, necimmerito, inter justorum et peccatorura Apostolus (Ephes. v), in carne una : ego autem dico
cornua (quod idem nomen resonat) dividit, nisi ut in Christo et in Ecc'esia. Et ul supradictum est, in
sicut legimus (Psal. LXXIV),Cornua peccaiorum aliquibus speciebus genus a parte est. Aliter siniilem
confring.inlur, et exallentur cornua justi. Et descin- Filio hominis dicil, cum morle devicta ascendisset
dendi vallem. Discernenda utique fuerat humiliias in coelum, adunato corpore Ecclesiae, quam amplius
confessionis vallis nomine, designata ab illorum rui- raeriio in ccelestlbus sedere dicit, non jam re, sed
na, qui Satanaedicuntur doctrinis innexi. lllum enim adhuc spe quasi Filium hominis ambulantem inter
de solo negleclu decuilpreniiere, illos de gravilapsu medium candelabrorum aurcoruni. Inter mediira
801 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. I. 808
dicit Ecclesiarum, sicut et in Salomone dicit : inlcr A . aquarum multarum. In voce Ecclesiam ostendit prae-
semitam juslorum ambulabo. Cujus antiquitas et im- dicautem, cui dicitur : Clama , ne cesses (Isa. LVIII).
mortalitas majcstatis origo in capite candor ostendi- Aqua aulcm multi populi sunt. Sed ct donum baptismi
tur vestilum, inquit, podere sacerdotium ostendit. quod emisit praecepioper apostolos ad salutcm recte
Juxta Zachariam enim poderis sacerdolalis est inlelligitur. Hic psalraus: Dominus diluvium inha-
vcstis. Singulari quippe suse camis hostia Christus bitat (Psal. xxvm); et, Vox, iirquit, Domini super
sacerdolium ge-sii quando se crueis palibulo pro no- aquas, Dcus majesiatis innotuit (lbid.); ct csctera
bis offerens Palri, seipsum crucifigi permisit. Et erat quse huic sensui suffragantur. Et habebat in dextera
prsecincius supra mamillat zona aurea. Mamillas sua seplem stellas. In dextera Chrisli est spiritalis
duo testamenia dicit, sicut in Canlico canlicorura Ecclesia; proptcrea astitit regina a dcxtris tuis in ve-
legimus : Duo ubera lua sicut duo hinnuli gemeili stitudeaurato circumamicta varietatc (Psal. xLiv),cui
qui pascuntur inter lilia, et ubera ma similia botris. aslanti dicit: Venite, bcnedicli Patris mei, percipite
Potest autem in liac specie genus videri el in lcsta- regnum (Matth. xxv). Islac scptem Ecclesise, seplera
mentis Ecclesiarum intelligi, ut lanquara testamenta slellse sunt, quas nominatim vocat, non quia illse
ex eo quod efficiunt, coraparationem nccipiant. Non solsesunt Ecclesia: aut principes, s.d quod uni dicit
enim testamenla pascuntur, sed Ecclesia per lesta- B omnibus dicit in unitate posilis, sccundum prsedic-
menia nuiritur. Hujus autein tropi species in Scri- tam inlelligentiae formam, qua scptenario numero
pturis inveniuntur, ut factor ex eo quod facit, no- univcrsitatem diximus figurari. Etex ore ejusgladius
men accipiat. Mamiilae ergo testamenta, zona vero utrinque acutus exierat. Ideobis acutus, quia gladrus
aurea chorus sanctorum, qui adhseret et amplectitur militem armat, hostem necat, desertorem punit.
testamenta : vel Christum quera concinunt, signifi- llinc Aposlolus dicit (Ephes. vi) : Et gladium spiri-
cant, sed etiam charitatem, qua sibi nectuniur, ser- tus, quod est verlrara Dci. Omnis naroque scriba
vantes, ut Aposlolus, unita<em spiritus in viuculoi erudiius, di ii Dominus (Mallh. xin), similis est pa-
pacis. Caput autem et capitli ejus erant albi velut lana trifamibas, qui profert de thesauro suo nova et vele-
aut nix. Cap llos albos, praecelsos quoque justitisei ra, novum videlicet testamentum et veius. Ex hoc
virlutibus eniteutes, muliitudinem candidatorumi autem gemino lestamento lanquam gladio bis acuto,
dicit, quos super nivem gratia deaibavit, quos per nunc eruditur Ecclesia, ut quae aeternis deputelur
lanam propler oves quae sunt ad dexteram, signifi- bonis, bene uli praesentibusnovcrit. Roc prsecinctus
cavit, et per nivem, propter dealbatorum innume- Apostolus gladio, dicit (/ Cor. vi) : Per arma justi-
rabilem lurbam ct coelo datorum : ipsi enim sunt; tiaea dextris et a sinistris. Etfacies ejus splendebat
Jerusalem, quaequotidie de coelodescendit, ut adhuci C ut sol in virtute sua. Splendorera ejus raani'estara
peregrinantes ad eam tendendo suspirent. Aliter | er dicit in carnc praesentiam,qua loquebatur horaini-
lanam, propter slolara sanctam quaj de ea conficitur,, busfacic ad faciem (Exod. xxxui). Solis aulem com-
siue macul.iet ruga recte sentilur, oculi ejus ut flam-• paratio proptcr significationemcongruam adhibetnr:
ma ignis. Oculos Ecclesise aliquando praecepta Peii propter ortiim et occasum et rursus o>tum, quod na-
dicil, aliquando spiritales, sicut Salomon dicitt tus sit cl passus et resurrexit. Sed et similitud.nem
(Prov. i), Mandatunr lucerna est, et lex lux; et dei glorite solis, futuram suae Ecclesiir-Doniinu* repro-
spiritalibus Dominus dicit, Vos eslis lux mundii mittit diccns : Tunc justi fulgebunl sicut sol in
(ilaiih. v). Quod autem ipsa prsecepta sinl ignis, regno Patris mei (Maith. xiu). Ciijns comparatione
sic dicil: Ignitumeloquium luum valde (Psal. cxvm); ; capitis Christi claritas magis est inielligfnda subli-
et de Joseph, Prxceptum Domini iguivit cum. mior, quippc cura jusiorura ipse sit clariludo, quam
Ignis auteiii hicpraeceptorum, et fidelibus lumen, et; ideo post resurrectionem suis discipulis abscondit, ne
incredulis praebet incendium. Ignis enim ameeum i eum nec agnosccrc nec suflerre quivissent. Haecau-
pr.ribit, et inflammabit in circuitu inimicos ejus. tem non ca-citas debct vel agnosci vel dici, sed quse-
Pedes ejus simitesaurichalco Libani, sicut de fornace dam invisibilitas, quaein Grseco
«ofotriecapiius vo-
ignea. Pedes ignitns novissirai temporis Ecclesiarai D cilatur. Pcr hanc neque Eliseum exercitus (IV Reg.
dicit. Pede* eiiiin novissima pars corporis ponitur. vi) neque ostium populus saevicnsagnoscebat, cura
Tunc enim Ecclesia vehementia pressurarum pro- cceiera prseter ipsa vidcrent. llujus
denique clarifica-
banda praediciiur(Dan. u); sicut lapis de monte prse- tionis specicra in tnonte sufferre non valuerunt. Et
cisus statuam illam in pedibus percussit, id est,, cum vidissemeum, cecidiad pedes ejus lanquam mor-
regnorum mundi corpus omne suo iclu conlrivit. tuus. Joannes, qui ista vidit, lotius Ecclesife figu-
Sed ideo in pedibus, quia novissimo tempore. Auri- ram portat. Sed et singuli quoque
aposioli vel
cbalco autem illa ralione comparavit, quod ex aere: prophetae, qui dicunt: Mortui enira cstis, et vita
fiat, cum igne multo ct medicamiue adhibito produ- vestra absconditaest cura Christo in Deo. Ecclcsia
cilur ad aureum colorem. Ideo autem Libani, quiai ergo tanquam mortua mundo anie Doiniuum Cliri-
electi : intcrpretalur enim candidatio. Et quod ini stum. Et posuit super me dexteram suam. Utiquc
Judsci Libanusnions sit, ubi circa finem mundi cor- propter saccrdotium, quo Ecclesiae proposilos novi-
pus Cbristi pcrsccutionibuscxaminuri significat, ubii mus ordinari, sive quia oninis unius corpus est sa-
et Dominus creditur passus. Et nox cjus sicut nox cerdotis, dicens: Noli timere, Joannes, Ego sum
pri-
803 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 804
mus et novissimus. Priraus, quia omnia per ipsum A venire docelur Ecclesiara. Neque enim dicit, Quid
factasunt (Joan. i); novissimus, quia in ipso inslau- spiritus dicat Ecclesise, sed Ecclesiis. Angelumergo
rantur omnia, et vivus quia fui mortuus, et eccesum Ecclesiam significans, duas in eo partes ostendit,
vivensin smcula saculorum. Omnis summa et spes dura et laudat et increpat. In consequenlibus autem
consotationis ostenditur, cum dicitur ei qui mortuus manifestatur non eamdem increpare quam Iaudat,
jacet, Noli timere, sicut in Evangelio, Gaudete, in- sicut Dominus in Evangelio (Luc. xu; Matth. xxiv)
quit (Joan. xvi), qnia vici sseculum. Ego sum vivus omne praepositorumcorpus, unum servura dixit bea-
qui fui morluus. Caput enim corporis similem spera tum et nequam, quem veniens Dominus ipse divi-
resurrectionis veraciter pollicetur, cujus prsecessio del,el non tantum servum, sed partem, inquit,
spes est certamen bonorum. Et habeo clavesmortis et ejus cum hypocritis ponet. Incipiens ergo bella intes-
inferorum, id est diaboli et totius corporis ejus, tina, et septiformis Ecclesise diversa opera in prse-
ipsura mortis nomine signans. Inferorum autem, ini sentibus fulura monstrare, non dixit: Scribe quae
quibus regnat. Qui omues divini judicii non effu- sunt; sed, Quse fieri oportet, prsedicansusque in
giunt poleslatein tanquam clavem. Et ad Ecclesiam: finem sseculi malos cum bonis in Ecclesia commis-
In me habes, inquit, quas a me acceptas jure possi- ceri: quse sine dubio amplectenda pro bonis, non
des claves mortis. Tu qui es velut mortuus, quiaLR B tamen est deserenda pro malis. Angelo Ecclesim
licet adhuc peregrinetur Ecclesia, corpus quidemi Epheti scribe: Hmc dicit qui teuet septem slellas in
mortuum est propter peccalum, spiritus vero vivitt dextera sua. Idem, qui vos in manu habet, suaque
propter justificationem (Rom. vm). Accepit tameni potestate regit et continet, Qui ambulat in medio
ut in Deo suo solvendi et Hgandi habeat facultatem;; seplemcandelabrorumaureorum. ld est in medio ve-
sive cum probabili dispensat cuncta judicio, sive cumi stri. Scio opera tua et laboremet tolerantiam, et quia
in accipientibus nullo fides incredulilatis impeditur• ferre non potet malos, et tentasti eos qui se dicunt
obstaculo. Cui, inquit (Joan. xx), dimiseritis pecca- aposlolos este, el non sunt, el invenistieos mendaces,
ta, dimittentur ei; quibus retinueritis, relenta erunt. et habuisii patientiam, et tolerasli propter nomen
Scribe ergo qum vidisti, el qum sunt, et qum oportet( meum, nec defecisli.Tentasti, inquit, eos. Non len-
fieri post hmc: sacramenlum septem stellarum quas, tantur, nisi quod intus sunt. Qui enira foris sunt,
vidisti in dextra mea, et septemcandelabrorum au- sine ullo tentamento foris esse manifesti sunt, nec
reorum. Septem stellm angeli sunt septem Eeclesia- eos tentari opus est: intus foris ne sinl, qui non
rum. Sed et candelabra septem Ecclesia sunt. Stellas3 solum ex fructibus, sed eliam ex habitatione loci
dixit angelos esse Ecclesiarum et candelabra Eccle- tanquara schismaiici dignoscuntur. Non est autem
sins : quaediligenler consideranda sunt. Si enirn unaj Q G laudis quod eum dixit malos ferre non posse, sed
est Ecclesia septiformis, sicut describitur (Cant. vi),t indicium infirraitatis, in eo vero laus, quod di.ut:
Una est columba mea, una est perfecta mea, Angelii Non poles, et sustinuisti propter nomen meum in-
qnoquenon erunt septem. Nam si septem sunt, istse e firmitatem, quippe a longanimitate discernens, non
solse quas specialiter nominavit, angelos habent,:, islam dicit humano defectu succumbere, sed illa
cseteraevero non habent. Nec putandum est quod d quse per se non poterat, pro Dei nomine subnixa
hoc loco angeli singulis deputentur hominibus, quodd patientiae robore sustinere. Ad hoc etiam malos di-
incongrue ab aliquibus aeslimatur : sed potius angeli li citur ferre non possej, ul cognitos non imitaretur ;
Ecclesiarum hic intelligendi sunt rectores populi, i, ad hoc auiem tolerasse, ne deserens ipse ab uni-
qui singulisEcclesiis praesidentes.verbumvitaecunctis is talis vinculo reddatur alienus. Ille enim reprobus
annuntiant. Nam et angeli nomen nuntius interpre->- judicalur, qui propter apertos malos etiam latentes
tatum dicitur. deserit bonos. Partem porro angeli invebitur, di-
CAP. H. Et angeto EcclesimEphesi tcrlbe. Dativo o cens : Sed habeo adversus te, quoniam cliaritalem
hic casu, * arigelo posuit, non genrtivo. Ac si dice->- tuam primam reliquisti. Absit ut eum increpet quem
ret: Scribe angelo huic Ecclesise, ut non tam ange- ;- anle laudabat, sed praedictamretinens regulam, mix-
lum et Ecclesiam separaiim videatur dixisse, quam n 1P tos optimis pessimos peregrinanlem habere docet
quis angehis exponere voluisset, unam videlicet fa- i- Ecclesiam. Alius ergo qui diiectionem deserit incboa-
ciens angeli Ecclesiaeque personam. Quamvis enim m lam ; alius qui propler nomen Dei circa malos quo-
sacramenti dispensalione prseponatur, compaginis is que dicitur servare patientiam: uni denique diciiur,
tamen unitate connectitur. Nam hanc regulam a patientiatn habes, et non defecisti alleri. Memento
principio servans. non septem angelis, sed septem m unde cecideris, et age pmnitenliam,et fac priora o;;e-
Ecclesiis scrrpsisset : Joannes, inquiens, septem m ra. Sin autem, veniamtibi eilo, el movebocandelabrum
EcctesKs quse sunt in Asia, et Dominus quem vidit,t, tuum de loco suo, nisi pmnitentiamegeris. Ejus liic
Scribe, inquit, in iibro quse vidlsti, el miite septem
m candelabrum movere dicit, quem ad pceniteutiam
Ecclesils. Postea tamen angefis jubet scribi, ul os- s- gerendara iuvilat. Quod est angelus, hoc candela-
tenderet unum esse. Sed etiam si qua singulis parti- i- brum cujus partem dicit non auferre, sed de loco
liler Ecclesiis prsedicat, universam generaliter con-i- movere, significans eura qui licet de Ecclesia non

> Vlde num legendum sit Eeclesim, tametsi nequidem perspicuus sit sentus.
8CS COMMENTAR.IN APQCALIP. LJB. 1. 806
prsecidatur, donec ventilabro ultimi judicii separe-1Ain finem, bic salvus erit (Malth. xxiv). Qui habet
tur, propriam tamen salutem et omne candelabri aures, audiat quid Spintus dicat Ecclesiit: Qui viee-
lumen amisit: et si charismatibus honoratus videa- rit non lcedelur a morte secunda. Interdictae arboris
tur, sibi tamen mortuus esse cognoscitur. Nam quod (Gen. u, ui) esus, hanc posieris procuravit. Cliri-
in illo vivit alienum est, Parti rursus bene dicit, stus autem ex lateris sui saerario, aqua et sanguine
Sed hoc habesbonum quoniam odisti facta Nicolaita- profluente, crucis irrigans lignum, iride fecit salulis
rum, sicutet ego odi. Id est, idololatriam et fornica- primitias gerroinare unde originale malum naveral
tionem, gicut consequenter oslendit. Qmnegprpinde gurrexisse, dicens: Gaudete, quia vici safculum.
Ecclesias docens, dicit: Qui habet aures, audiat Quocirca si quis vincit, in ipso vincera polerit, Et
quid Spiritus dicat Ecclesiis. Qui vincet, dabo ei edere angeto EcclesimPergami scribe: Hmc dicit qui kabet
de ligno vitm, id est de fructu crucis, quod est, In- romphmam ex utraque parte ocutam, De gladio bis
quit, in paradiso Dei mei. Paradisus eliam Ecclesia acuto satis dictum sit. Scio ub\ Iwbiias.,ub\ llironus
intelligi potest, omnia enim in figura facta sunt, et Satanm est. Omni Ecclesiae dicil, quja ubique iUe
Adam umbra futuri, Aposlolo docente (Rom. xiu), tentalor est, cui diciiur: Illa tuum observabii ca-
praccessit. Lignum vero vitse, sapientia Dei Dominus put, et tu insidiaberis calcaneo cjus (Geti, iu). Mufl-
Jesus Christus, qui in cruce pependit, qui et in Ec- Jj ] dus enim in maligno positus est. Throqus Satanae
clesia et in spirituali paradiso viiale aliraentum c<e- homines sunt, quos nequiler possidet. Reverlitur ad
lestisque panis praebet fidelibus sacramentum, de speciem, quia licet istig septem locis tola sepiifor-
quo legimus (Prov. m): Sapientia vita est ample- nris figurelur Ecclesia, gesta sunt.tamen in bis spe-
ctentibus eam. Et angelo Ecclesim Smyrnm scribe: cialiter quse laudat aut increpat. Et tenes nomen
Hcec dicit primus et novissimus, qui fuerat mortuut meum , el non denegasli fidem meam. /» diebusitlis
el vivit : Scio tribulationes tuas et paupertatem, sed Antiphas tesiis meus et fidelis, qui occisus est apud
dives es. Omni Ecclesise dicit, quae spiritu pauper vos. Apud multos eliam Christus occiditur, sive qui
est et omnia possidet, unde Aposlolus (// Cor. vi): eum resurrexisse non credunt, sive quia apud se
Tanquam nihil habentes et omnia possidentes. Et viiiis damnabilibus negant, ubi Satanas inbabiiat.
blasphemarit ab his qui se dicunt Judmos esse, el non Sed habee pauca adversus le dicere. Utique adversus
tunt, sed sunt synagoga Satanm. Hic quoque oslen- alia membra culpanda, non ea quibus dicit: Et non
ditur non speciali tantum Ecclesiae loqui, quia non abnegasti fidem nieam. Habes ibi tenentes doctrinam
Smyrnse tantum fuerunt aut sunt Judaei blaspbeman- Bataam (Num. xxiv), qui docebatBalac mitlerescan-
tes. Potest autem gemino modo Judseorum hic no- dahim sub oculis filiprum Israel, edere de sacrificiis
men inlelligi, sive aperti foras Judaci, sive intus Q ' et fornicari. Haecduo sunt principalia, quibus fruen-
positi, id est falsi Chrisliani, Judscorum enim reli- dis hypocriise militant, edere et lornicari, sicul Do-
giosum est nomen, inde Apostolus ( Rom. n ) : Qui minus dicit: Intus aulera pleni estis rapina et incon-
in abscondito, inquit, Judseus et circumcisio, cor- tincntia et omni iniquitate (Luc. xu; Matt. xxm).
dis in spiritu, non littera, Itemque (Philip. m): Nos Idololatria fornicatio est spirilalis. Perdidisti, inquit
enim sumus circumcisio, qui spiritu Deoservimus, (Psal. LXXII), omnes qui fornicantur abs te. Simi-
non in carne fiduciam habentes : nec ipsos autem liter habet et tu tenentet doclrinam Nicolailarum : ti-
non oportet deserere, cum dicantur etiam synagoga militer age poenitentiam.Sin aulem, veniamtibi cito et
Satanse, cum noverimus (Joan. xm) Dominum tole- pugnabo tecum in rompliaea oris mei. Id est gladio
rando usque in finem Judam, exemplum nobis pa- oris , intelligi debet Ecclesise, secundum prseceden-
tientise praebuisse. Nihil eorum timeas qum passurus tem inlelligenliae formam. Romphaea autem utrius
es. Utique oronem Ecclesiam praemonet ut a toto que testamenti praecepta sunt, quibus contempiores
corpore diaboli nullatenus roetuat. Ecce missurus est divinitus expugnantur. Quicunque enim in lege pec-
diobelusquosdam ex vobis in carcerem, ut tenlemini, caverunt, per legemjudicabuntur (Rom. u). Qui ha-
et tribulationem habeatis dierum decem. Universali bet aures, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis : Qui
Ecclesise hsec dicta conveniunt, adversus quam dia-'.pvincet, dabo ei de manna ilto absconso, id est dc
bolus inexlricabiles inimicitias semper exercet. Et paue invisibili, qui de ccelo descendit, qui ideo fa-
propterea in decem diebus, prsesentis vitse signifi- ctus est liomo, ut panem angelorum roanducaret ho-
catur excursus, propter Decalogum, in quo breviter mo (Joan. vi). In crijus figura itlud in eremo manna
legis summa consistit: hic enim sunt necessaria di- praecessit, quod quia manducaverunt, ideo mortui
vina praecepta, ubi opus est continentia. Hinc divina a Domino perhibentur, quia increduti permanentes.
(tiattk. v): Consenti adver-ario tuo, id est, legi, De hoc abscondito et spiritali singulariter manna,
cum es cum illo io via buius sseculi, videlicet tem- quod immortalitatem fidelibus pollicetur, non man-
pus omne significans, quando contra varias eupidi- ducaverunt, cum dicit (Ibid.): Nisi manducaveriirs
talum illecebras, lege instruente confligitur, ut per earnem Filii bominis et biberitis ejus sanguinem,
Dei gratiam gubactis earnalibus quinque sensibus non habebitis vitam seternara in vobis. Nam qui etiant
qui propter sensura geminum duplicati deeera fa- illo tunc ciho potuerunt spiritaliier pasci, eadem
ciunt, victoria capiatur. Esto fidelit usque ad mor- meruerunt immortalitate potiri, nt Moysesei cseteri.
tem, et dabo tibi coronamvilm. Qui perseverat usque Eumdem enim cibura spiritalem, docente Aposlolo
807 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 808
(/ Cor. x), manducaverunt, quia non eis obfuit A subinfert si quod Jezabel fornicari permittat et a sancto-
manna visibile spiriialiter utenlibus cibo corporeo. rum r specie, quibus potestas divinitus sinendi vel co-
Sicut nec horoinibus prsesenlis temporis proderit hibendi l tribuilur, ad lotam propterea transit Ecclc-
spiritalis corporis dominici manna, si illud indigne ssiam, ideo praepositumconslituens reum, non quod
suscipiant, quia judicium sibi manducant et bi- iipse fecerit, sed quod fieri permiserit, et permit-
bunt. Et dabo ei calculum candidum, id est ado- tendo t transgressionibus pariiccps fiat, propterea se-
ptionem in Filium Dei (ICor. xi). Nam calculus cqiiitur dicens : Dedi ei tempus ut pmnitenliamageret,
gemma preliosa est, quse ad morem illius margarilse et i pmniterenoluit a fornicalionesua. Non divil, dedi
quam negoliator inveniens, venditis omnibus, com- vohis i aut tibi, aut nunquid qui fornicarie cnnsentit,
paravit, intelligenda proponitur (Matth. xm). Aliai fornicarius
I ipse non erit ? Scd quia ab specie trans-
denique translatio margarita posuit. Et super calcu- it i ad genus, idcirco ab hoc criroine sic sanctos de-
lum nomen novum, quod os Domininominavit. Aliter monstrat i alienos, ul per malorum exprobrationem ,
super baptismum atque mariyriura, quod netno, in- membrorum I semper velit manere sollicitus, licet quid
quil, novit nisi qui accepit. Hyporritae eniro , licett eormni agat dextra, nesciente sinistra, quod facile
babere superficiem eatenus videantur, ipsius tameni icognoscimus, si a pastoribus greges, et inferiora ab
virtiilem inielligenlise (Isa. LXH),nequeunt penetra-- B emineniioribus meinbra spiritalitcr discernamus, vel
re. Habenies, inquit, formam pieiaiis, virtutcm au- suis singula temporibus coaptemus. Fornicatio autom
tem ejus abnegantes. Hinc idem Joaunes (Uoan. u):: Jezabelis generalis, et corporale et spiritale adulte-
Qui dicit quoniam cognovit euro, et mandata ejuss riura praesignavit, quando sub Christi nomine lor-
non siTvat, mendax est, et in ipso veritas non est. nicationem et idololatriam dicebat. Perdidisti enim,
Et angelo Ecclesimqui est Thyatirm scribe: Hcecdkitt inquit, omnes qui fornii antur ahs te. Ecce miito il-
Dei Filius, qui habet oculos ul flamma ignis, et pedet < lam inlectum, et eos quicum ea mcecbali snnt, in
ejut similet aurichatco, Scio operalua, et chariiatem,et:t maximam iribulalionem, ni«i pmnitenliamegerint ab
fidem, et ministerium,et patientiam,et novissimaopera a operibussuis. Lectus hic datur intelligi secuiiias de-
tua plura quam priora. Hic plenius declaratur, inn liiiqueniiiim, quam sibi per impuritatem criminum
uno Ecclesise corpore et bonorum paricm laude e ssepe flagitiosi promiliunt, cum peccanles experli
mulceri, et malorum increpationibus exprobrari.i. non fuirint praesentis irse vindictam, ex poenitentia
Ubi opera simul charitatem, fidem, ministeriuran eatenus negligunt, donec eis repentinus superve-
et patientiam, et laudando approbat, et augmento o niat interitus, sicut doior parlurientis, et nou effu-
insuper novissima dicit amplificata prioribus. Stdd gient. A Deo autem in hoc securitatis neglectum
habeo adversus te multa , quod siuis uxorem tuamn C dari dicitur, cum latenti quidem, non lamen injusto
Jezabel (III Reg. xvi) qum se dicit prophelam, etit jndicio deseruntur. De hac securitate alibi legimus
sinis eam docereet seducereservos meos, fornicari et :t ( Prov. I) : Aversio parvulorum inlerficiet eos, et
manducare de sacrificiis. Angelus , id est Ecclesia, prosperitas siultorum perdet illos. Alia tranSatio
nomen est generale ; sed dictorum qualitas roou- i- luctum pro lecto posuit, quo seiernam roiseriara
stral, cui sermo convenial: quae pars, quse species, s, desiguavit, nisi pceniieniiam egerint ab operibus
quod officium angelo conveniat, et quemadmodum n suis. Et filios ejus interficiam in mortem. Filio- hic
a parte unius corporis, a parte vel a figura ad pro- )- pntestatem et opera mulieris figurari cognosciinus,
prietatem transeat, et a proprietate ad figuram re-'• morlem autem non momenlaneara corporis, sed
deat. Facla sunt isla, et specialiler fuisse conjicitur
ir animse minalur seternam. Memoratis excessibus,
mulier in supradicta Ecclesia, ex cujus fortna spe- '- nec poenitenlia ulla correctis, non temporalem dis-
ciali ad generalem toiius orbis Jezabel sermo nunc ic ciplinam, sed seternam pcenam deberi apostolica
figurale transferlur. Angelus itaque id est Ecclesia,. ssepe testatur auctoriias. Neque enim de illoruin
quoniam adliuc ex bonis conslal et reprobis, bipar- r- numero suut de quibus dicitur: Flagellal omnem fi-
lito bic modo cognoscitur : verum quia et praeposios is lium quem recipit (Hebr. xu), sed de illis quibus
habet et populos, idcirco in angelo pr:cdicatorum si-i- D dicitur : Israel, jam non irascar tibi: et, Zelus
gnificatur oflicium,quomodo si cum homineiureferi- i- meus recessit a te (Ezech. xvi). Non quod propitia-
musaliquidoperis peregrinasse [F. peregisse), uosiri ri tionem fnerant consecuti, sed quia indigni judica-
relatu sermonis singuloruin raonslralur qualitas de-e- buntur temporaliter flagellari. Et scient omnes Ec-
nunliata meuibrorum, ut si verbi gratia yidisse aut ut clesimquia ego sum scrutatnr renis et cordis (Jerem.
verba euui fecisse dicaraus, illud ad oculos, huc adid XVII).Nunquid priusquam prodat adulteros el occii
linguam sine dubio redigamus, quod huic angeli pro- »- dat, uesciunt EcclesiaePeum scrutatorem esse re-
batur convenire personse, siquidem angelus nuntius is num et cordis? aul quomodo potest Ecclesise dici,
esse cognoscilur, cui ut pote speculatori, et viderere quia scitura sum et non initio fidei suae Peum oc-
convenil corrigenda, et niinliare servanda , sic perer cultorura scierit cognitoiera. Non ergo experientia
csetera opera nominata raenibrorum signilicantur of->f- rerum, sed cerla fide teneudum est non perspicua,
iicia. Cum ergo upera nunc laudat majora prioribus, is, sed occulta idolulatria, sed adulteros morte punirc.
omnium generaliter personam induc l, et quia inter er Hos enim seterna dicit damnatione plectendos. Et
positos quosque sunt eliara negligentes, proplerea ea dabo unieuique iiestrumtecundum opera vestra. Non
809 COMMENTAR.1N APOCALYP.LIR. I. 810
jam totnm pro parte .increpat, sed lotnm pro,A sic vettietur, albam veslem. Sclebant utique pffcl
toto, cnm singulis propria pollicelur. Unusquisque sancti esse in medip sul inquinatorummultitudinem;
enim, ait Apostolus (Gatat. vi)",onus suum portabit. ipsi taraen immaculati permanentes, ingemiscebant
Et conversusad partem bonam ejusdem angeli dicit: juxta Ezechiel (Exech.m), et mcerebant ab iniquitate
Vobitautem dico reliqui qui etlis Jhyatirm. QuotquQt quse fiebatinmedioeorum. Etnondetebonomenejut
non kabent doctrinamhanc, qui non scierunt alliludi- de libro vitm, et confitebornomen ejut coram Palre
nem Satanm, quemadmodumdicunt. Non cognovistis, meoet coram nngelisejus. Sicutin Evangelio(Matt.x):
pro.eo ponitur, ac si diceret, nullo consensu pro- Confitebor, inquitj, et ego eum coraril Patre meo qui
bastis. Nam et Dominusillos se nescire forte testa- est in ccelis.Et (Luc. x), Gaudele quod nominavestra
Uir, quos in suam non recepit disciplinam.Sequitur: scripta sunl in ccelis. AngeloEccletimqui est Phila-
Non millamsupertos aliud pondus, sed quodhabetit, delphim, scribe: Hmc dicit tinclut et verus, qui habct
tenete usque dum venio. Hoc est, legis pondera vobis clavem David, id est, regiam potesiatera. Clavem
non ponam, de quibus Apostolus dicit (Galat. v): pOrro David dicit, sive quia de ejus stirpe natus est
Slate, et nolite iterum jugo servitutis contineri. Ideo Christus, sive quia ipse David multa de Chrislo prx-
lencte levemsarcinam vel leve jugum Chrisli (Matth. fatus est. Cujus dispensalione lanquam clave, lcgis
xi), quod per spiritum adoplionis efficilur leve, sub JJ et prophetarum etpsalmorum arcana paluerunt, ipso
quo nos perseverare yolens, dicil: Sed quod habelis lesie, cum dicit (Luc. xxiv): Necesse est impleri
tenete usque dum veniam.Et quivicerit, et custodierit omnia quse scripta sunt in lege Moysi et prophetis
utque tn finemoptra mea, dabo ei potettatem \uper et psalmis de me. Qui aperit, et nemo claudil, et qui
genlet, el reget eat in virga ferrea, sicut vat figuti claudit quod nemo aperit. Legis divinsesecrela solius
confringentur,ticut et egoaccepia Patremeo. In Chri- Christi potesiate pandunlur fidelibus, clauduntur in-
sto nabet Ecclesia hanc polestatem lanquam corpus credulis; illo aulem solvente nullus claudit, quo li-
in capite. Si quae enim digne corpori ejus adbseserit, ganle nullus absolvit. Ecce dedi in conspeclu tuo
veraciter habere dicitur quod filius haereditariojure apertum ostium, quod nemoctaudere potett, quoniam
possedit, in quo (secundum Apostolum) nobis Deus pusillas habes vires. Ostium quod Chrislus aperit,
omnia donavit. Virga ferrea inflexibilis omnino ju- tunc reserari Ecclesiae ccepil, quando suis discipulis
slitia regitmiles,deslruil conlumaces, eJda&oei slel- sensum aperuit ut intelligerent Scripturas (Ibid.).
Itm matutinam.Stellam matutinam, et Christum in- Hoc nullius unquam vi praecluditur, quod illis prae-
teUigi, et resurrectionem primam convenit accipi, dicantibus per totum mundum jam panditur. Unde
quia et ille apparens errorum tenebras repulit, et Apostoius (/ Cor. xvi): Ostium nobis, inquit, ma-
resurrectione properante, mundansenoctis tenebrse Q gnum apertum est in Domino, et adversarii multi.
fugabuntur. Hsec euim stella sicut noctis finem, sic Quod autem dicit, Pusillas habes vires, et servasli
diei prsebere videtnr initium. verbum meum, et non negatti nomen meum, causam
CAP.UI. AngeloEcctetimqui est Sardit, tcribe: ostendit, quod propterea bsec dooa promeretur Ec-
Hac dicit qui habet septemtpiritus Dei et teptem stel- clesia, quia non suis viribus fidit, seque confitens
Utt: Seiooperatua, quia nomen habet quoniam vivit, parvas vires habere, non in se, sed in Domino re-
et mortuut et. Etto vigilansetstabilis, et eonfirma dempta gloriatur. Ecce dabo de tynagoga Satanm cx
reUquaqummoriluraeranl. Non eniminveniooperatua his qui te Judmosdicunt ette, nec tunt, sed menliun-
repleta coram Deo meo. Memento quemadmodura tur. Ecce facturus sum illot venire ante pedet tuot
aeceperit, et audita custpdi, el age pmnitentiam.No- adorare, et scies quia dilexi te, quoniam servatti ver-
men (inquit) habes quia vivis, et morluus es. Non bumtolerantiae mem. Hoc novum Ecclesiae tantum
dieatur nisi qui mortale crimen admiserit. Nondicit: Pbiladelphise tunc promisit, reliquum enim tempus
Confinna quaemoriiura erant, nisi ei qui viva adhuc et prsecipue illud circa finem mundi prsenunliat,
aliqua habens in officio suo, in morte peccati non quando Judsei in Christum credentes, ejus Ecclesiac
permanere permittitur. Non enim confirmari potest subjungantur, quseveraciter dicit (Ptal. LVI): Mihi
qui ofAciumdoctoris amiserit. Non invenio opera D alienigensesubditi sunt. Nam et de JudseisAposto-
tna repleta coram Deo meo. Non enim satis est ar- lus dicit (Rom. xi), quia caecitasex parte lsriel con-
borem vivere et virere, fructus tamen debitos non tigit, donec plenitudo gentium subintroiret, et sic
babere. Commendat eliam poenilentiam praeceden- omnis Israel salvus fieret. Et scies quia dilexi le,
tium delictorum. Si auiem non egeris pcenitenliam, cum libi videlicet Judseos, qui de nobilitate quondam
veniam et suscitabo adventum meum ad te, quasi fur
generis extollebantur, humiles in fide subdidero, et
veniam, et non scies qua hora veniam ad le. Jpsani tu cognosces et ipsi qualem tibi dileciionem exhi-
enim ad vocem si fueris negligens, hora praeveniet bearn. Multienim ex Judseis ad Eeclesiam veniunt,
improvisa vocationis. Sequitur: Verum habet pauca dicentes, sicut scriptum est: Jacta me in unam par-
nomina in Sardit, qui non inquinaveruntvesiemstiaiu tem sacerdolii tui manducare ser-
panem. Quoniara
et mecum ambulaveruntin albit, quoniam
digni suntr vasli verbum tolerantisemese, et ego te tuebor ab
Magna laus pancorum inter malos inquinatos jugii hora tentationis,qumventura est universo orbi terra-
virtulum nitore immaculatis vestibus permanere, adl; rum lentare eos
qui inhabitant terram. Licet inte-
quoram habitum Deus provocat dicens : Qui viceril,• -stiuo
exteriorique conflictu indesinenler exerceatur
PATROL.LXVIII. 26
811 PRIMASII APRUMETANIEPiSC. 812
Ecclesia, etsive partialiter singuli, sive generaliterj A«oius Christi. persona suscepta qnoque fatitnanitas
Kicimpttghentuf variis tentationibus, etiam tempus fuerat prsedicanda, censequenter dicit (Cap. m): Qui
Anticbristi sigriificatur venluri, a quo omnem Eccle- ett initium crealurm Dei. Inilium quippe crealurae
siain quse conslai in suis, liberaturum se Christus Dei, Christum Dproinum propter incarnationis my-
Dominus poilicetur, ut tentatio ruinae, deceplio co- sterium convenienter decet intelligi.ex cujus persona
gnoscatur. Venio cilo, iene quod habet, ne quis alius scriplum legimus (Jee x): Dominus creavit me ini-
accipiat coronatntuam. Hic electorum numerum quos tium viarum suarum; et Apostalus(Hebr. x): Habentes
secundura propositum vocatos apostolos memorat, fiduciam in introitu sanctorum, in sanguine Chrisli,
stuperida prbrsus consideratione cognoscimus. Quos qui iuitiavit nobis viam novam et viventem per ve-
prsesciyit ei praedestinavit conformes fieri imagjnis lamen, id est carnem suam, et sacerdotem ma-
Filii ejus, ostendens huic numero nec addi quemquam goum, etc. Ipse enim est via, qui patria; ipse fidei
posse, nec minui, cum sic istum propriam coronam auctor, qui etiam coosumraatpr; ipse Aet o, ipse ini-
dicit amittere, ut alius eam percepturus accedat. lium quem nemo pfsecedit, ipse finis cui nuUusin
Uncie intelligitur nec alium posse succedere, si quod regno succedil. Scio opera tua, quia, nequefrigidut
ille tenuit, perseveranti fide custodiat. Sic etiam Ju- et, nequeier\ms;utinam(rigidutetses uulfervens!
daeorUmelatio est frustrata, qui de slirpe Abrabse H j ted quia tepidtu es, incipiam te ex ore me« vomere.
gloriabantur. Potens enim est Deus, inquit (Matlh. Potest hic quorumdam nobilium sseculi persona co-
lii), de lapidibus istis suscitare lilios Abrabse, ut gnosci, quos idep nec calidos dicil esse, nec frigidos-,
certa promissio maneret ex munere, et gloriatio car- scd pptius tepldos : quia cum talis copia divitiarum
nalis Vacuaretur in genere. Qui vicerit, faciam eum mulla circumflual, operibus Umen pieiatis inveniun-
eolumnam in lemplo Dei mei. Columnain fabricis et tur steriles, nec ad opera bona ullo ralserationum
munimtni congruit et decori; sic et mundi victores in accenduniur intuitu. Ideo et pauperes tanquam fri-
Ecclesia eminent munere dignitatis, pcrtant officio gidi esse neganlur et fervidi, qui et divitiis non
charilatis. Et forat, iuquit, non exiet amplius. Exie- abundant, quibus tepidi utendo torpescUnt, et eas
rat junior nlius (Lue. xv), id estgenlium populus, indigentibus non communicando, juste bonorum ope-
sed illius viluli saginati morte, id est Christi cruorei rum notantur carere fervore. Sed, etiam illorum hic
jteconciliatus atque redemptus, foras ultra non exit,, potest significare personam, apud quos intra ciibi-
quippe quera introduxit rex in cubiculura suumi cutum Scripturaetractautur, foris autem utrum flde-
(Cant. in, 8), et quantiscunque aut schismatum autt ies sint ignorantur, et fiducialiter ac tute prsesufflen-
pefsecutionum arietibus quatiatur, non movetur. tes, invejiiuntur operibus vacui< Ideo neque frigidos,
TirUum eniiu fundamentum Dei stat, habens signa-1Q neque ferventes illos esse dicit, id est neque ittcre-
eulum hoc (// Tit. ii) : Novit Dominus qui sunt; duios, neque fideles. Et quia hujusmodi tepiditflte
ejus. Sic et hic et tcribam super illum nomenDei mei, utrique sui nauseam faciunt: Vomam, inquil, te de
'
ijuod videlicet filii Dei per adoptionem dicimur ore meo ; sed quiatempus est po3nitentise«ndtt sibi
(Rom. vni), et nomencivilatit Deimei novmJerutatem,, blandiantur falso nomine divitum ae potenlum, quo-
ijudt descendit decmlo a jbeo meo et nomen meumi rum egesias caecitasque increpatur et nuditas, sed
novutn. Titulus nominis eminentiam, diguitatis ett audiant consulenlem sibi, verasque diviiias, videlicet
pacis irisiniiat visidnem. Jerusalem enim interpreta- scientiam, pollicenlem. Utrisque enim convenit, ut
tur (Rom. vi) visio pacis. Novae autem, propier no-- ne ab iinis visceribus evomanlur. Nunc aibi aurum
titatem vilaJ in qua jubemur incedere. Hoc auiemi emant de qup dicit (Prov. xvi): Accipite sapientiam
Cbristi iiomen, quod est super omhe nomen (Philip.. sicut aurura, et scienliam sicut argentum Keliraet
)i), non ex leinpore Filio Dei suecessit ut idemi [EiJemite].Si quid de Scripturarum divinarum fonli-
Bovum dici putetur, cum in eadem claritate Patrii bus tanquam sapientiae lumine radianti haurire po-
seraper mansefit coaelefnus, de qua ad eum dicitt luerint, opere ipso perficiant, sive illi de largitale
(joah. xvn) : QuHnl habui apud te priusquam mun- substantise, visceribus pietaiis ignitis, sive isti do
dus esset. Sed novum, pro humaniiate, in qua ett p scientiae litteraiura spiritalitcr informati. Scriptum
morl voliiit et mprtuus resurrexit; binc per prophe-- est enira (Prov. xin) : Redemptio animss viri divitiae
tara (Isa. XLill)i Nova, inqtiit, facio orania quae; su*. De illis vero (/ Tit, m) : Ab infanlia tua sa-
hunc orlenttif; et Aposiolus (II Cbr. v ) : Vefefai craslitteras nosti, quae te possunt instruere ad sa-
ti nrisierunt, eoce facia sunt orania nova. Hinc etiami lutem quae est in Christo Jesu. Bene autem shiranr
neraimus Ghristiano censeti vPCabulo.AngeloEc- conflatum dixit, propter pressuram perseeutieais /
clesimLaodicemuribe : Hmcdicii quia est Amen lei-• quam si eos contigerit pro Cbristo subire, eptefit
Hs fidelii et verui. Quod hic, est et Amen ponitur,, devote suscipere. Tales enim de magno lepiditaiis
animadvertendum exiatimo. Amen quippe interpre- excidio utili epmpunctione conversi^ non solum sibi,
tatumi dicilur verum sive fideliter. Unde hoc loco adI sed et aliis esse potuerint fructuosi, ipsiqae sin» *tk
iliam divinitatis «ssentiam proeul dubio redigendumi rum tribulatiouis igne purgatum pariter et deeoetttra^
«st de qua loquens MoysiDeus, dicit (Exod. in): Sic: Ut sis, iriquit, dives et veste aiba vestiaris, et m*
dices filiis Israel t Qui est, misit me ad fos. IpseB dppareat in te foedius nudilatit lum, el toUyrio*$»
•nJm vereesi.qui aenmr idem est. Verum qUia ihi oculos tuot ut vidtat : uisliti» operibus deatiMte*
813 COMMENTAR.IN AEOCALYP.LJR. I. 814
tanquam nudos notat, quos eliam arguit csecitatis. A meretur. A convalle autem plorationis ascenditur ad
Ille autem vestimentis albis induitur qui baptismate hujus apicem dignitatis; hinc legimus (Ita. n): Ve-
Christi vestitur, et ea fide pollel quseper dilectionem nile, ascendamus in montem Domini et ad domum
operatur (Galat. v). Quicunque enim in Christo ba- I)ei Jacob, et docebit nos vias suas. Sed etiam fide-
piizati estis, Cbristum induistis (Rom. vi); cum au- les adccelum invitanturascendere, quando non quae
lem collyrio oculos dicit ungendos, incliuandum cor super terram, sed coelestia appetere jubentur et sa-
ad diVinatestimonia monet (Galat. m). Prseceptum pere. Nam et quando rudis quisque in Ecclesia Cbri-
enim Domini lucidum, illuminans oculos (Psai. stum passum, resurrexisse et ascendisse docetur ad
xvni). Ego quos amo, redarguo, et castigo. Flagellat Patrem, et super his quisque spiritaliter eruditus et
ehirii oirinem filium quem recipit (Heb. xn). Crede doctor, eumdem secundum formam Dei contempla-
efgo et atje ptenitentiam.Ostendif csse Laodicese qui tur, in parte justi ascendere dicitur, credita myste-
fuissent Iaudabillter imitandi, vel alii corrigendi. riorum secreta visurus. Hinc Dominus (Joan. xx) :
Ecce ego tto ante oslium et pulso, si forte quis audie- Noli me tangere, nondura enim ascendi ad Patrem
iii vocemmeam, et aperuerit mihi januam. Ostium meum, tactum, volens creduiitatera
intelligi. Statim
utique cordis ad recipiendum Chfistum per fidem et fui in spiritu, et eccevidi thronum posituni in eotlo,
bbseqUiumprseceplorurii.Sequitur: Introibo ad eum, B el super tbronum sedentem. Et is qui sedebal,timilis
et tmhabotum eo, et ille mecumiii throuo meo : hinc visui erat
jaspidis, etc. Istse comparationes Ecclesiae
ct Darhiifus(Joan. xiv) : Si quis, inquil, diligii me, conveniunt, quam
(tic) Dominus indutns est jaspidis
sermonem frteumservabit, et Pater meusdiliget euffl, colorem, aquam sardinis,
ignemsignificare puto, qui-
et ad eurti veniemus, et martsiotiemapud eum facie- bus duobus
judicium novimus celebrari: prirao per
hios. Yiticehti dabo sederemecuhtin throno meo, sie-
diluvium, in sseculi autem fine per ignem. Et afcus,
ut tl IgOvici, et tedeo tum Patre meo in throno ejut. erat in circuitu throni, simiiis Visoi smaragdi-
inquit,
Comsessorempartlcipeffl potestatis dicit atque judi- no. Arcus,
quoniam post diluvium seeuritatis prse-
cil.de qtia Joannes (Joan. i): Dedit eis potestatem cessit indicio, nunc Ecclesisead propitiandum Deum
filids Dei fieri, his qui cfedunt in nomine ejus : qui convenienter
aptatur. Nam cum nubes imbriferse
Itdriex sangUihiinis, neque ex voluntate carnis, ne-
splendore solis fuerint radiatae, arcus speciem red-
qne ex voluntate viri, sed ex Deo nati siint. Et dunt, ad cujus comparationem cnm sanclorunt afii-
(Mdtl. xix): Sedebitis mecum in duodecim thronis, msesole justitise, quod est Cbristus, fuerint illustra-
Judicantes duodecim tribus Israel. Qui habet aures, tse, eorum intercessu Divinitas
judiat qttid Spiritiis dicat Ecclesiis.Aures hic cordis Et in propitiari dlgnattif.
circuifu,throni, sedilia viginti quatuor, in qui-
ad mandatofum obedientiam intelligi convenit. Os- bug seniores
G sedentet erant vigintiquatuof, tirctim-
tendit antem quod ills qiise singulatim denominans amicti veste
aiba, et super capita eorum CofPnaesln-
admPnebal Ecclesiam, nunc generaliter Ecclesiis al-
rese. Seniores totam Ecclesiam dicit.sicut perlsaiam
legat prsedicsnda, descriplisque Ecclesiae operibus,
esset et futrrra reca- (/so.xxiv) :RegnavitPominusinSion etinJerusaleni,
«juae qualis prsedicioporteret, et in conspectu seniorum ejus clarificabitflr. Viginti
piiulata Christi nalivitate, eadem aliter dicturus.
autem prsepositos complexus eSt siriiulei po-
Cir. lV. Postea, inquit, vidi. Post ipsam utique quatuor
duodecira tribiis Israet diiplicans,
visionera se alteram memorat vidisse. Non gestorum pulos, tanquam
est diversnm tempus, sed visionum; ac si quis uriaiN propter gerainum Testamentum, quia et irtVeteri etih
Novo eadem formatur Ecclesia, id est, quoniam
rem diversis mddis enarret, enarrationes habebudt
Ecclesiam in duodecim ostendit apostolis', omne sci-
diversum tefflpus, non illud quod uno tempofe ges-
lum est; sic totum tempus Ecclesisediversis figuris licet corpus prsepositorum, sicut et invenimus in de-
civitatis de ccelo descendentis Jerusalem
repetitenarrandum. Ecce, inquit, ostiumapertum in scriptione
emlo.Ostium apertum, Ciiristiim dicit Iratumet pas- (Apoc.xxi). Isti viginti quatuor fbrorii, excepta offi-
surii ac suscitatum, qui est janua, ipso dicente : EgO ciorum disiributione, duodeCim stint, quia el praepo-
suni cstiiirii. Coelum Ecclesiam dicit, eo quod sit siti ex duodecimtribubus promoventur. Sedduodecim
habilaculum Dei, ubi coelestiageruntur. Hoc est quod tbroni, excepto mystico numero, unus est thronus,
s-icut in coelovoluntatem Dei, ita lieri postulamus id est Ecclesia. Solus enim Pominus Cbris«usad ju-
rn terra (Matlh. vi). Aliquando autem ccelum et ter- dicandum sessurusest; sedebitautem in sede, idest
r;im et Eeclesiam dicit (Luc. xi), propter terrara Ecclesia, judicans duodecim tribus: sed in Christo,
quse et cceliimconsistit, sive cum infideles rectis fi- in quo ipsa est tota, sedebunl et judicabunt membra,
delium prxdicalionibus acquiruntur, sive cutri carp sed in unum et per iinum caput.' Aliter possunt vi-
spiritui subditur, sive cum terrena ccelestibusrecon- ginti quatuor seniores in illis intelligi, qui perfectio-
ciliata junguntur. Eccevox illa prima quam audivi ut nem, qusesenario numero commendatur, clara Evan-
tuba loqUentemmecum: Ascende huc, inquit, et os- gelii praedicalione consummant; nam quater seni,
tendant tibi qua fieriposl hmcoportel.Vox praedicatio; viginti quatuor faciunt. Et ex illorum throno exeunt
ideo dicituf (Isa. LVIII): Quasi tuba exalta vocem coruscationes et voceset lonitrua. Tonitruis et voci-
taam. Ascensus est, quando cum despectu mundi bus, praedieatio veritatis ; coruscationibus miraculo-
venire ad Ecclesiam quisque vel compeltitur, vel rum figurantur insignia, sicut ni Evangelio (Marc.
81« PRIMASHADRTJHETANlEPISC. 816
xvi): Illi aulem, inquit, profecti praedicaverunt ubi- A J sane anle se et retro ob hoc animalia dicuntur ba-
que, Domino cooperante et sermonem confirmanle, bere, sive quod luminibus scientise plena, sive quod
sequentibus signis. Ilemque (Psal. LXXVI) : Voxtoni- perfecte Novi et Veteris Teslamenti universa conli-
trui lui in rota; apparuerunt fulgura lua orbi terrse. neant sacramenU, Fides enim qusegemino Testamen-
His enim tanquam nubibus praceptis tonantibus mi- lo proferlur, omni temporum completur visu. Cum
raculisque fulgentibus mundus tremefactus formida- ergo quidantein Veteri tantum Teslamentocongrue-
vit et credidit. Et teplem phialse ignis ardentes bat, quid Novosuccedente claruerit revelatam, quid-
erant in conspectu throni. Illse septem phialae ve his docentibus sperandum fore cognoscitur, istis
sunt septem Spiritus Dei. Si se ipse non exponeret, omnifarie quodammodo animalia probanlur fulgure,
in his septem ardentibus pbialis Spiritura sanclum luminibus. Prselerito namque lempori tanquam an-
nos intelligere conveniret, sive quod ignearum forma teriora promissa dispeusalio Christi Domini depuU-
linguarum apostolis infusus est, sive propter ejus me- tur, quaesicut praedicta a prophetis legitur, peracta
morabilem septenariam operalionem : quanto magis etiam perdocelur ; prsesenti, credulitalis augmenU
nunc, quando ipse subjunxit: Quitunt, inquiens,teptem et Ecclesiarum conveniunt incremenU; futuro, bo-
spiritut Deil Ubi autem convenientius Spirilus san- norum maloruraque direroptio, quia justos in vi-
ctus diceretur adesse, quam in baptismatis tempore, B ] tam, impios in poenam fuluros credimus depuUn-
quando unumquemque fidelium eum credirous rite dos (Matth. xxv). His quoque utriusque concordiara
percipere, quod nunc aquarum videtur mentio facta Tesiamenti novimus prsesignari, cum posteriora prio-
signare ? Hoc enim sequitur, dicens : Et in eonspectu ribus, id est nova veteribus, iisdem probantur oculis,
throni mare vitreum,similecrystallo. In mari vitreo in- quse pariter refulgere et inter se plena fidei veriute
telligitur baplismum, ubi corde creditur ad justitiam, concinere, cum, verbi graUa, in Veteri Testamento
ore autem confessio fit ad salutem (Rom. x ); pro- agno occiso, quinquaginta diebns exactis, datur lex
pterfidemquippereferturad vilrura; non enim aliudin ad timorem, scripla digito Dei in lapideis Ubulis
vitro videlur exlerius,quam quodgestat interius. Nec (Exod. xxi, xix, xx). Nunc quando pascba noslrum
inaniler in conspectu throni hoc bapiisma esse com- immoiatus est Christus (I Cor. v), id est juxta Joau-
mendat, nisi quia possunl hoc bseretici quoque foras nem (Joan. i), Agnus Dei qni tollit peccau mundi,
babere vel dare. Sic ergo dicit (Exod. xxxm) : In. peractis quinquaginta diebus, Spirilum sanctum di-
conspectu throni, sicut Moysi dictum legimus : Est scipulis mittit de coelo promissum (Act. i), quem in
locus penes me. Vel ipse in Deuteronomio praemonet, sacris ssepe paginis digito Dei legimus nuncupalum
dicens (Deut. xn, xiv, xvi, xxvi): In loco quem ele- (Exod. vin, 13), per quem vetusta lapidei cordis re-
gerit DominusDeus tuus, ut habitet nomen ejus ibi, C mota duritia (Luc. xi), chariiasdatur, qua timor foris
quibus omnibus singularem Ecclesiaedeclaratam no- protinus pelUtur (/ Joan. iv), nt lex quaeante infirmis
vimus unitatem, ubi baptisma Trinitaiis baberi pote-' difficiUsfuerat, impleretur. Cbarius enim Dei diffu-
rit ad salutem, quod foris generatus habet ad perni- sa est incordibus nostris per Spiritum sanctum, qui
ciem: non quia malum est quod datur, sed quia malei datus est nobis (Rom. v), quo operante, Deus graUs
utitur cui datur, sicut buccella manu Domini Judsei colitur, non jam timore poense,sed dileetione justi-
porrecta (Joan. xm). Quod aulem alia editio antei tise. Nam et ipsum caput nostrum, cum et passum
solium translulit mare vitreum esse, in solio polest' resurrexisse, et nunc ad Patris dexteram sedere, et
sedes futuri judicii prsesignari salubriter. Itaque vidi- venturum judicem solemniter prsedicamus, his tan-
mus ante judicii lempus salutaris baptismi concedii quam luminibus quatuor animaliura irradiatur Eccle-
remedium, ut non reos el r.udos, sed justificatos atque sia. Qui evangelistis praedicantibus, cognoscit hsec
munitos futurum possitinvenirejudicium. Quis enimi omnia, intentum etiam docet monetque leclorem,
salvaretur, si mundum Deus, baptismo necdum con- quod et in medio throno animaiia memoret, et in
cesso, vellet prsevenire judicio? Cryslallo aqua mun- circuitu throni eadem quatuor animalia; ac si dice-
da et siabilis credulitas figuratur, quse non circum- ret: In medio EcclesiaeEvangelium, et per circuitum
feratur omni vento doctrinse (Ephet. iv), quippe in D orbis fructificantem Ecclesiam, id esl, Evangeliura,
Christo habens fundamenta subnexa, qui fundavit; quia etsi numerus prsedicalorum augetur, unius ta-
terram super aquas (Ptal. xxiu). Medioaulem thronoi men EvangeUi veriUs, nullius unquam noviutis di-
et in circuitu throni qualuor animalia plena oculit anle versiuie mutatur. Idem quippe crescendo perseverat
et retro. Quatuor animalia sunt evangelistscquaiuor, in orbe, quod intemeratum manet in origine, hoc est
quibus propler congruentiam narrationis in singulis in medio tbrono, et in circuitu tbroni. Item cum su-
eminenteiu, specialis videtur coaptari proprietas, sic- perius dixerit vidisse se super thronum sedentem, et
ut quidam voluerunt: Malthseo borainis, Marco leo- in circuitu throni sedilia viginti quatuor, inquibus
nis, Lucaevituli, aquilae Joanni. Cum autem oranium seniores erant sedenles viginli quatuor, circumamicli
unum sit Evangelium, ideo quatuor principaliter vesle alba, subsequenter in medio, inquit, throno et
demonstrantur, propter qualuor paradisi flumina, in circuitu ihroni quatuor animalia. Cum enim no$
quibus orbis irrigari traditur universus, sicut horum velit aliud sedenlem, aliud seniores, aliud quatuor
praedicalicne instruendus totus creditur mundus. Si- animalia vocabulorum diversitate cognoscere, unius
quidem Ecclesia isepe paradkms nccipi «M. Oculos . tamen throni nomine, unocuncla videtur Jocomi-
817 COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. I. 818
scere, ubi intelligitur, quod Evangelia in senioribus, A quatuor seniores, nam sensealse quatuor animalibus
et seniores in Evangeliis,neque enim possunt ab al- viginti quatuor alae sunt, etenim per circuilum thro-
terutro separari; sic enim potuerunt esse animalia in ni vidit animalia, ubi se dixerat seniores vidisse.
circuitu sedis, ubi senioresesse jam dixerat, in medio Quomodo autem animal cum sex alis potesl simile
quoque throno, in Chrisli videlicet corpore, quod est esse aquilse,quse habet duas alas, nisi quatuor ani-
Ecclesia : uhi nec seniores sine Evangelio, necEvan- malia unum sunt? quse habent viginti quatuor alas,
gelium absque senioribus esse sanus permitlit. Ani- in quibus intelligimus viginliquatuor seniores, qui
mal primum timile teoni. Licet superius multorum sunt Ecclesia, quam similavit aquilae, quse sunt
Patrura expositionerade animalibus maluerim prae- duaealse, id est duo Testamenta, quibus subvecla ,
locare, ordinem tamen hic relationi inlendens, quod sursum attollitur, ne impliciu terrenis affectionibus,
primum animal simile dicit esse leoni, Matthaeoma- delardetur : aliter senas alas propler senarii numeri
gis vultum assero convenireleonis, qui et Evangelium perfeclionem positum arbilror, quia in sexta aelate,
in Judsea primus scripsit, et in Christo regise digni- id est, adveniente plenitudine temporura, haecApo-
Ulis et prosapiam narrat, et gloriara insignanter stolus peracta commemorat (Galat. IV). ln novissi-
praedicat. Hunc denique ordinem beatus etiam Au- rao enim animali conclusitomnia, quatuor enim sunt,
gustinussuadct ad sequendum, Matthseoleonis, Marco B sicut et evangelislse. Unumquodqueanimal et suam
hominis personam assignans, qui proprie humana et triura possidet formam, sicut per Ezechielem hso
videtur in Cbristo gesta narrasse. Terlium viluli, quae sedes et eadem animalia describuntur. Unumquodque
Lucsecongruit propter vituli saginati hostiam singu- quatuor formas dixit habuisse, et illas forraas quas
larem. Porro autem Joanni rectius aquilse signtficatio hic in Apocalypsi leonis, vituli, hominis, aquilae,has
deputatur, qui Verbi Deicelsitudinemet perspicaciter quatuor unumquodque animal' habebat, ut si qui
viderc, et veraciter meruit prsedicare.Quocirca hinc unum horum vidisset, quatuor vidissel. Unde intelli-
Ecclesia regise majestatis fortitudine fungilur et gilur singula in solidum esse, et rolas ejusdem throni
decore, quia vicit leo de tribu Juda. Calulus enim ita describit, ut una rota quatuor partes mundi re-
lconis Juda (Gen. XLIX),ex cujus tribu reges populo spiceret, quod est et veluti rola, et ejusdem facturac
praeessesolebant. Et tecundum animal timile vitulo. omnes quatuor, ut id est, et una quod quatuor, ne
Hujus Ecclesiaevirtus in vitulo etiam, prima scilicet esset locus ubi non thronus perfectus esset, nec ab
victimailla ratione signatur, qua adhuc quisque fide- aliqua parte mundi conversus secederet, inde per
lium vincit, quando pro Christo mactatur. Exhibete, circuitum universum videlicet orbem possessura
ioquit,-corpora vestra bostiam vivam, sanctam, Deo terrarum. Erant plena oculit ante se et retro. Vel,
placentem,rationabile obsequiumvestrum (Rom.xn), G sicut alia translatio dicit, intus et foris. Intus, eo
ul quod caput pro corpore, corpus merealur im- quod diguum sit Evaugelii lumen occultum. Si enim
plere pro capite. Proplerea et a Zacliaria orsus est operlum est, inquit, Evangeliuranostrum, in his qui
sacerdote (Luc. i). Tcriium animal habens faciem pereunt est obvelatum (// Cor. iv). Aliler, ante et
quasi humanam. Illam bic humilitatem Ecclesiae reiro, quod ubicunque fructificans dilatetur Eccle-
commendariputo, qua cum spirilum adoplionis filio- sia, in lumine vultus Dei ambulat, et revelata facie
rum Dei perceperit (Rom. vm), habealque hunc the- gloriam Dei speculatur. Aliter, anle et retro alas
saurum in vasis ficlilibus(// Cor. iv), libenter lamen senas, qu* viginli quatuor subsumantur, Veteris
humilis gloriari maluit in infirroitatibussuis (// Cor. Testamenti libros insinuat, quos ejusdem numeri
xu), quam extolli virtutibus acquisiiis, pie sequens canonica auctoritate suscipimus, tanquam viginti
magislri vesiigia, qui faclus obediens usque ad mor- qualuor seniores tribunaiia praesidentes(// Cor. m).
tem (Philip. 11), dicebat: Discilea me quia mitis Ideo autem est Novi Testamenti praedicatiofructuosa,
Sumet humilis corde (Matth. xi). Quartum animal quia leslimoniis Veteris fulta firmatur. Hoc lenet Ec-
timile aquilmvolanti. Ecclesia spiritualibus roembris clesia ante et retro, id est, et tunc sub lege, et njinc
coelestiameditantibusvolare describitur, quse nullo sub gratia. Quse non habebantrequiem, nocteac die
visu terrenae cupidiutis illecla, duorum Testamento- D dicentes : Sanclus, Sanctus, Sanctus, Dominut Deut
rum gubernaculis regitur sublimius provehenda. omnipotem,qui fuit, et est, et venturus ett (Isa. vi).
Nam islis simililudinibus vultuum, Christi quoque Cum Ecclesia circuraquaquediffusain singulis mem-
persona convenienler aptatur, horaini videlicet, bris, professionibusquediversis, urbibus, regionibus,
quem non imaginarie, sed proprie veraciterque sus- provinciis, linguis et gentibu»variis, indesinenler
cepit. Tribus vero residuis, quas figurali compara- Deum ore et opere in adversis et prosperis laudat,
tionis gratia gessit, ipse enira leo de tribu Juda, die ac nocte Dominumlaudare non cessat, manente
victor morlis illatae,quia leo fortissimus bestiarum iniellectualis creaturae perpetua in ccelestibus laude,
ad nuIUuspavebit occursum. Vitulus, qui pro mundi super Jerusalem, ad cujus se instar inforraari pere-
salute maclalus, insigniore victima commendatur. grina Iselatur Ecclesia. Et cum dederant illa animalia
Aquila, quod et desursum ima mortalitatis nostrse claritatem et honoremet graliara tedenti in throno ,
pelierit, atque isihinc rursus ad sedem coelestem viventiin smcula smculorum,statim cadebant in fa-
ascenderit. Et quatuor animalia habebdnttingula alat ciera vigintiquatuor senioresin conspectu tbroni, et
tenat per circuitum. Et in animalibusoslendit viginli adorabant viventemin smculasmculorum,mittentes co-
 810 PRIMASIIADRUMETANIEPISG. 820
rena» luat ante thronum. Secundum prsemissam in- A adjuvatur. Gujus in Evangelio actionis fignraprae-
leMigenliaeformam, ex diversis membris universa cessit, quando praecedens populus Dominum ster-
aedificari vldetur Ecclesia ; nam quando animalibus nebanl vestimenu sua in via, accipientesque ramos
personantibus laudera, id est, evangelistis praedican- palmarum, procedebant obviam ei et dicebant: Be-
tibus Cbristi dispensationem, quaein trium temporum nedictus qui venit in nomine Domini, Rex Israel
summa consisiit, viginti quatuor seniores, id est (Matth. xxi; Jfarc xi; Luc. xix; Joan. xn). Victo-
omnes Eeclesise,quse in praepositisconstant et popu- ria coronarura palmarum signo aptius comparatur.
lis, sutim cadens [cadentes| in faciem, adorant vi- Dicentes : 'Dignus es, DomineDeus noster, accipere
ventem in saecula sseculorum. fluic denique sensui claritatem et honorem et polesutem, quoniam tu
Paulus apostolus protestatur et dicit (/ Cor. xiv): Si creasti omnia, et ex tua potestate haec sunt consli-
conveniat universa Ecclesia in unnm, et omnes pro- tuU. Vel, sicut alia editione translatum invenimus,
phetent, intret aulem quis infidelis vel idiou, con- ^fuiotu creasti omnia, et proptervoluntatemtuam erant,
vincitur ab omnibus, dijudicalur ab omnibus, occulta et ereata tunt. Erant scilicet et in arte, priusquam
quoque cordis ejus manifesta fiunt: et tunc cadens formarenlur in opere. Creata suntautem, ut in suis
in faciem , adorabit Deum, pronuntians quod vere quoque naturis secundum prsescriptos in Dei sapien
Deus in vobis est. Mtttentes coronas suas ante thro- 3 tia terminos etiam visibiliter exstitissent. Quse au-
num, Deo videlieet aasignantes quidquid virtutis, tem sequuntnr, alterius libri tracUnda sumantui
quidquid habeant dignitatis. Illi ehim quidquid boni exordio.
conquiritur, jure tribuetur, a quo ille qui vicerit,

LIBER SECIWDUS.

CAPITULALIBRI SECUNDI. converso*, ttellatque caturat.

I. Libri signati lignis teptem dignitat, acceptiopate- VII. Quatuer angeli tenere quatuor terrm angulos per-
. facti fnemorqturet visio. hibentur.
II. Primo tigno, equi albi narratur intpeclio. VIII. Numerut' tignatorum de singulis tribubus me-
III. Seeundo equut rufut, et higer tertio memoratur. morantur. r
^
IV. Equum quarto tigno pultentem. IX. Ventura ex genlibus prmdicatur innumirabilis
V. Quinto tigno tub altare Dd animas occisorum. nmltitudo.
VI. Terrcemotus, solis obscurilas in sanguine lurnine X. Agnusqui in mediqthroni etl, reget eot.
• Sanguinem. Lunmconversio.

Legem Dei posse tribus modis intelligi etiam mul- G canimus (Ptal. xxxi): Beati quorum reraissae sunt
tiplieiter, recla dunUxat expositione cognosci, ejus- iniquilates, et quorum tecta sunt peccala; beatus vir
dem testimoniis perdocetur; sicutenim in Salomone cui non imputavii Dominus peccatura, ut baptismo
legiraus (Prov. vii): Scribe ea tibi tripliciter; ita in remiiti, pcenftentia tegi, martyrio non imputari
libro Job (Cap. xi) scriptum meminimus : Atque uti- credantur. Alii tamen Patres septera modis dixe-
nam Deus loqueretur tecum, et ostenderet libi se- runt relaxari, addentes eleemosynas debitse remis-
creta sapientiae, et quod raultiplex esset lex ejus ! sionis acquisitioni, proximi ab errore cobibiti, et
Verum quia uno spiritu probata sibi adversari nul- abundanliam cbariutis, per quam cooperiri abun-
latenus possnnt, probabili ratione utrumque con- dantiam legimuspeecatorum (Prov. x). Possunt au-
stare facile demonslratur. Hoc tantum est principali tem intra illos tres modos isli quoque comprehensi
soJJJcitudine conservandum, ut sacris voluminibus inanere, qui latius clareant expediti. Quorsum isU
exponendis illos sensus adhibere curemus, qui nee prsemiserim,sequentis mox lectionis doeebit excur-
ab ipsorum loeoram veritate resiliant: quin potius sus; exponendis namque locis ardnis properantes
aqctoris animura intentiooe sobria penetrantes, sa- nolumus aut temeritatis progressu noUri, aut pa-
lubrkter proferant, et qui Adei regulis coapUli, con- ternae traditionis obliviosiab aliquo judicari.
sona semper veritati respondeant. Nequo enim et D CAP.v. Etvidi librumin dextera Dei tedentit tuper
illud sibi contrarium videri putandum est, quod cum thronum, scriptum inlus et foris, signatum signis se-
SpirUus Dei legaliter insinuetur (Sap. vn) unicus ptem. In dextra, in Christo dicit, ipse est enim bra-'
vel simplex, mox perhibetur etiam multimodus vel chium Dei, ipse dextera Patris; sive in summa bea-
muitiplex, sicut se translationum diversitas habet. titudine. Librum scriptum intus et foris, utrumque
Simplex utique singulari proprieUte naturse, multi- TesUmentum. A foris, Velusquod videbatur; ab in- <
plex distributionibus gratiae ; vel tum tribus raodis tus, Novum quod intra Velus lalebat. Hinc Aposto- -.
legatur oeccatorum remissio celebrari, baptismate, lus Hebrscosalloquitur, dicens (Heb. xn):Non enim
-
ptenitudine atque martyrio, juxta psalmtim, quod accessistis ad traetabilem ignem et turbinem et eali-
821 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. 11. 822
ginem, et procellam, et tubse sonum, et vocem ver- A cem (Isa. LVIII).Optativus, Utinam attendisses man-
borum:quam qui audierunt, excusaverunt se, ne data mea, et facta fuissel sicut lumen pax tua, et
eis fieret verbum; non enim portabant quod diceba- justitia tua sicut gurgites maris (ha. XLVUI);et, Uti-
tur, etc. Nunc autem spiritalibus spiritalia compa- nam dirigantur viae mese ad custodiendas justifica-
rantes, non conteraplamur quse videntur, sed quse tiones tuas (Psal. cxvm); et: Quis dabit mihi pen-
non videntur : quse enim videntur, teraporalia sunt; iras sicut columbae, el volabo et requiescam (Psal.
quse autera non videntur, selerna. Propterea autem LVIII)?Conjunctivus, Si audieritis vocem meam, et
nnus liber dicitur, quia nec Novum sine Veiere, nec cuslodieritis pactum meum, eritis mihi in peculium
Velus sine Novo. Nam Vetus nuntius est et velamen de cunctis populis; mea est enim omnis terra, et vos
Novi, et Novum adimpleiio et revelatio Veleris; quia eritis mihi regnum sacerdoule et genssancta (Exod.
et Vetus quaravis a foris esset, non totum apparebat, xix). Alibi quoque : Habitabo in illis et inarabulabo,
non toiuni latebat. Vel, ut clarius exprimatur, om- et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus (Lev.
nis dispensatio Salvatoris, libri hic nomine frequen- xxvi). Vel, Si stetissent in substantia mea, utique
tatur, quaein utroque Testamento vel promissa legi- averlissera eos a pessimis cogitationibus suis (Jerem.
tur, vel peracta. Signaturo signis septem, multifaria xxm). Infinitivus porro raodus, qui et in ordine sex-
mysteriorum latiUnlium plenitudine tectum, inde et B tus est: Scire et intelligere Dominum, et facere judi-
a monte umbroso et condenso. Et licet septenarius cium etjustitiam in medio terrse (Jerem. ix). Item-
numerus universitatem sollicite complectatur, arbi- que, Conlinere a malo, intelligentia (Mkh. vi). Im-
tror Umen septem modos tanquam septera signa in personalis, Quis adjuvit spiritum Domini? cum quo
Scripturis divinis exercitiis palam debere quaeri, et iniit consilium, et instruxit eum, et docuit eum
pro se necessario reperiri non lantum proloquio- semitam justitiae, et viara prudentise ostendit illi
rum, quos etiam mundani auctores in suis dictioni- (Job xxvni)? Vel in hoc quod est scriptum : Quis est
bus regulariter Deo revelante animadvenere polue- in vobis qui audiat hoc, attendat et auscultet fulura
runt, sed etiam intelligenliae salularis, qui soli spe- (Isa. XL)?Et, Quis est homo qui timet Dominura,
cialiter Christo reserandae dicuntur mansisse repo- legem statuit ei in via quam elegit (Psal. xxiv)? Vel,
sili. Quandiu enim aquara in illis sex hydriis tan- Intelligere legem, sensus estoptimi; et, Quis loqni-
quam sex aetatibus idem Dominus convertisset in tur potentias Domini (Psal. cv)? et caetera his simi-
vinum, id est, Vetus Testaraentum intelligendum lia, quae singulis poterunt modis congruenter copio-
spiriuliter perdoceret, nec ebriare fervore spiritus sius applicari. Haec,inquam, verbis facile reperimus;
lex quemquam poterat. Et illa signa clausa hactenus hoc autem nnnc justus ordo deposcit, ut in ipsis
permanebant : quocirca sacris diligenler paginis Q proprie rebus tanquam septem signis regulares in-
perscruUtis, septem primura modis locutionis vide- telligentiae formas congruis testimoniis coaptemus,
mus facile comprehendi, id est indicativum, pro- vel ipsa potius testimonia eisdera regulis servire pro-
nuntiativum , imperativum, optativum , conjuncti- babiliier doceamus. Prsemissos enim loculionis mo-
vum, infinitivum et impersonalem, ut, verbi gratia, dos, etsi congruura utcunque videtur, ad illud tamen
indicativum sit in eo quod legimus (Mich. vi): Iridi- quod quacrimus,exiguum judicatur. Ideo namque li-
cabo tibi, homo, quid sit bonum, et quid Dominus brum signalum signis septem dicit, quia secretus al-
quaerat a te, utique diligere judicium et facere mi- tius [alius] modus, qui ibidem ante latuisse, ipsius
sericordiam, et sollicitum ambulare cum Deo tuo. Et, autem Cbristi dispensatione asserit patuisse, admo-
Ego DominusDeus tuus docens te utilia, gubernans net indicandus. InquirentibuS iiaque nobis Scriptu-
te in via qua ambulas (Isa. XLVMI).Itemque cum ram primus historiae actionis textus occurrit, secun-
quxritur : Quis est isle venit de Edon, tinctis vesti- dus allegorisegestus; terlius, utriusque modus agno-
bus de Bosra (Isa. LXIII)?indicando respondetur : scilur; quartus de incommutabili divinae Trinitatis
Ego qui loquor justitiam, et propugnator sum ad essentia, quando proprie, quando tropice sacris in-
salvandum (Ibidem). Pronuntiativus, Audi me, Jacob, sinuetur oraculis; quintus parabolarum, quia tam
et Israel, quem ego voco, ego primus et ego novissi- D relatu quam actu conficitur, ut quando aliud dicitur,
mus, et absque me non est Deus (Isa. XLVIII).Item- et scriplo aliud invenilur, ad pastum spiritalis intel-
que: Quare dicis, Jacob, et loqueris, Israel: Abscon- ligentiaeanimuserigatur: sextus de gemino Salvatoris
diu via mea a Domino, et a Deo meo judicium adventu, vel ad eos pertinentia (sie), ne aut primus
meum transiit ? Nunquid nescis aut non audisti: pro secundo, aut secundus intelligatur pro primo, ubi
Deus sempiternus Dominus, qui creavit terminos grandi intentione regula discretionis est adhibenda.
terrae, non deficiet neque Iaborabit, nec estinvesti- Hinc enim et Judaeorum mentes adveniente Domino
gatio sapientiaeejus, qui dat lasso virtutera (Isa. XL). caligabant, ei nunc usque eadem ignoranlise caeci-
Vel, Ecce dies venient, dicit Dominus, et consum- tate laborant, intantum ut nonnunquam de ipsis quo-
mabo superdomum Israel etsuper domum Juda Te- que peccalis hominum el transgressionibus aliquo-
stamentum Novum (Jerem. xxi). Imperativus, Non rum propheiia prsetendatur operum futurorum, aut
accipies nomenDomini Dei tui in vanura; et, Non ha- secreta spiritalium sensuum. Ille porro modus, id
bebis deos alienos praeter me (Exod. xx), vel bis si- est, septimus, quo sic divinis prsecepiis instruimur,
miHa. Et, Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vo- ut certa vitse agendae forraa, aliis vero vitae signifi-
b%i, PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 824
candse figura regulariter innotescat, sollicita inten- ,A tionis vindicat loca, sicuti est quod Moyses dicit
tione tractandus est, in his et quid foris scriptum, et (Deut. xvin): Prophetam vobis suscitabit Deus ex
quid intus sii discrete cognoscitur. Sed jam exem- fratribus veslris; sicut me illum audietis; itemque,
plis praefatcs modos nos convenit docere. Historicus Poslbaec in terris visns es, et cum hominibus con-
idem qui primus est, indicat nobis unum Deum esse versatus es (Baruc.). Et iterum, Non est species ei
boc modo : Audi, Israei, Dominus Deus tuus Deus neque decor, et vidimus eum, et non erat ei aspe-
unus est (Deut. ix), el quod ab ipso facta sint omnia, ctus, despectum etnovissimum virorum, virum do-
vel liis sirailia. Secundus aliegorise, ut est illud, lorum (Isa. LIII). Et post paululum, Lanpores no-
quod Abraham servum suum tanquam novo et inso- stros ipse tulit (lbidem), etc. Et iterum, Sicut aguus
lito obtinel juramenlo, dicens : Milte manum tuam ad occisionem ducetur, et sicut ovis coram tondente
subler femur meum, et jura mihi per Dorainum sine voce, sic non aperuit os suum (Ibidem). De se-
Deum cceli (Gen. xxiv). Quod ideo flguralum agno- cundo autem adventu legimus : Deiis manifestus ve-
scitur, quod non usu omnium generaliter frequen- niet, Deus noster, etnonsilebil](PsaL XLIX).Et, Aspi-
tatur, nisi Abraham et Jacob propheticis specialiter cient ad le quem conflxerunt (Zach. xn). Malacliias
patriarchis, de quorum femore Chrislus speraretur quoque dicit : Accedam ad vos in judicio, et ero le-
corporaliter nascilurus. Nam [quodex omnibus fide- JJ stis velox super maleficos et adulteros et perjuros,
libus Israel puella regi David quaeritur.et invenitur et qui calumniantur mercedem mercenarii (Malac.
tam fervens, ut algentis membra senis congrno fo- m), eic. Quod autem diximus de peccatis quorum-
vens calore mulceret (/// Reg. 1), lam casta, ut ca- dam hominum, aliquid ssepe figurare prophctioum,
lefactum ad libidinem non provocaret; vel quod po- ibi maxime inlus et foris indicia videntur emicare
pultis in eremo ignitis serpentibus flagellatus, senei signorum. Publicum namquepeccatum David (// Reg.
conspeclione serpentis a serpemium morsu liberavit xi, xu) de uxore Uriae Hethaei patebat, sed de ipsius
(Num. xxi); typice mutavit David vultum suum co opere malo prophetia nobis boni aliquid figuravit.
ram Abimelech, et dimisit eum et abiit; cum in ti- Bethsabee quippe interpretatur pnteus satietatis, sive
bro Regum (/, cap. xxi) corara Achis rege David vul- puteus septimus, quo proprie significatur Ecclesia.
tum suum mutasse legatur, quaudo lyrapanizans ad Quara Chrislus separato ab ea, occisoque diabolo,
ostia civilatis, propriumque corpus suis mauibus cujus non legitimo consorlio tenebatur, sibi ex gen-
portans, et salivam super barbam suam decurrere tibus sociavil. De hac eliam in Cantico canticorum
faciens, vel caetera more insanientis exercens, ty- legimus (Cant. iv): Puteus aqusevivae; cui numero
pum dominicae passionis expressil. Cum ergo muta- iste conjungitur, propter septenariam operationeis
tur nomine pro Achis Abimelech, legentem admo- Q Spiritus sancti. Nara et in nomine Uriae Hethsei, evi-
nuit ex ipsis interpretationum nominibus, latens denter ostenditur diaboli significari persona. Urias
altitjs penelrare myslerium. Abimelech enim inter- namque, quod inlerpretatum dicitur, Lux inea Dei;
prelatura, dicitur patris raei regnum. Tunc ergo Dei Hethaeus autem, abscissus, sive quia in verilate non
Filius Jesus Christus coram regno Patris sui, id est stetit, sed a luce sua superna, quam de Deo habebat,
corara Judseis, vultura suum commutavit, quando in superbise merito abscissus est; sive cadendo veris
Jbrma servi burailis veniens, factusque obediens us- viribus perdilis, trausfigurai se velut angelum lucis
que ad mortera crucis (Philip. u), quod proprie in (// Cor. xi), audens adhuc dicere: Lux raea Dei est.
lympano figuratur, Judseorum incredulilate despecta Super [tecta itaque domus delavantem se mulierem
gcntibus voluit Evangelium prsedicare, ex quibus David rex manu fortis, petulanti oculo vidit, con-
sibi Ecclesiam conquisivit. Hoc enim est: Dimisit cupivit et abstulit (// Reg. xi). Christus sane Rex
eura et abiit, quod aperte Paultis apostolus dicit regum, Ecclesiam lavacro atque in verbo mundatara,
(Acl. xm): Vobis quidem missum est verbum hoc, terrena calcantem, ccelestibus inhiantem praedesti-
sedquoniam repulistis illud, et indignos vosjudicastis nans vidit, providus vocatam dilexit sponsus, ut ju-
seternse vitae, ecce convertimur ad gentes; vel iilud stiflcalam sibi conjungerct legitimus conjugio spiri-
in parabola vinese (Matth. xxi): Malosmale perdet, j) tali maritus, sicut eliam Moyses(Exod. n) in per-
et vineam suam locabit aliis agricolis. Ex hac pene sona Christi de aqua susceptus, iEgyptium insidian-
regula, illius quoque locutionis specimen pulo de- tem Hebraeo, id est diabolum Israelitis infensum,
scendere, quo legimus : Montes exsuhaverunt velut calcis ictu prosternens, sub arena lexit occisum.
arietes, et colles velut agni ovium (Psal. cxm); et, Omnes enim, dicit Apostolus (Galat. 111),qui bapti-
Flumina plaudent manibus (Psal. xcvn); itemque, zati estis, Cbristum induistis. In quo faciemus vir-
Ambulaverunt ligna ungere super regem (Judic). lutem, ut confidenter dicamus : In Idumseam exten-
His autem modis non quod actuni contigit intiraatur, dam calceamentuin meum, mihi alienigense subdili
cum utique deneget impossibilitas eis naturalis, sed sunt (Psai. LIX).Quiconlerens Satanam subpedibus
aliquid per congruam signifieationem translate de- nostris, ejus morticinam in eis tantum latere per-
scribilur. His quoquc modis parabolas rerum a pa- mittil, quos stabiles non esse cognoscens, mobili-
rabolis puto discerni verborum. Sextus sane modus, tate arense veraciler comparavit. Hoc etiam in Tha>
quo ulique Christi dignoscitur advenlus, id est, quae mar nuru Judae (Gen. xxxvm), aliisque compluribus
ad primum, quse localiter referenda sint ad secun- novimus fuisse peractum, ut illis culpa cadentibusa
dum, aliud est cemere, id est, primug sibi humilia- Deo, qui novit berie uti eliam maljs noslris, aliud de
825 COMMENTAR.IN APOCALVP. LIB. II. 826
illis mysterio gererelur. Omniaenim illius temporis A requies intelligitur animarura, de qua dicitur (Psal.
in eodem populo gesta prophetiam esse futurorum XLV): Vacate et videle quoniam ego sum Dominus;
docet Apostolus dicens (/ Cor. x): Orania enim haec viclimis auteni, ut exhibeamus corpora nostra ho-
in figura contingebant UUs.Et licet illi aut purgato- stiam vivam, sanctam, Deo placenlem (Rom. xn).
rias pro commisso poenasluerent, aut veniam poeni- Aliaque ea quae fuerunt in Veleri TesUmcnto prse-
tenlise remediis impelrarent, nobis tamen divina cepta, vitae aciibus adimplenda, alia vitse significa-
clementia dispensationis Chrisli prseparavit effectum. tionibus adumbrata. Illis implendis suam Cbristus
Foris ergo peccau parebant, intus autem roysteria gratiam porrigi, islis removendis sc pronuntiatum
latiubant. Quasideo de nuru Judae malui praeterire, suo tempore voluit prsesentari. Lex enim per Moysen
ne hoc opus multo ampliore longius sermone disten- dala esl (Joan. i), tanquam exlerior in parle foris, id
dam. De unius denique facto, id est Lotb uxorisque cst, Non concupisces (Exod. xx), vel polius illud:
ejus (Gen. xix), quid B. Augustinus contra FauSlum Posl concupiscentias tuas non eas (Eccli. xvm). Gra-
Manichseumperorans dixerit, pro generali similium tia autem ct veritas per Jesum Cbristum facta cst
inlcllectu locorum, buic operi conserendum puUvi. (Joan. 1), lanquara in par.teintus occulla, adveniente
Dicit enim : Sicut autem atiud genus hominum in plenitudine temporura revelata. In his namque quaa
cjus uxore figuratum est, eorura scilicet qui per gra- B pro dilectione Dei et proximi apertius jubebantur,
tiam Dei vocati, relro respiciunt, non sicut Paulus, licet patens inde mutabilis prsecepti forma perman-
qui ea quse relro sunt obliviscitur, et in ea quaeanle scrit, gralia tamen populus infirmus egebat, qui
sunt extenditur (Philip. m). Unde et ipse Dominus: gemens sub legis pondere laborabat, in illis vcro
Nemo, inquit, imponens manum super aratrum, el figuratis pecorum viclimis offerendis, Agnus ille
respiciens reiro, aptus est regno ccelorum (Luc. ix). venturus exspeclabatur, cui reposita fuisse veraciter
Nec illud exemplura tacnit, quo nos tanquam sale prsenuniiabantur, ut ipso veniente in quo sunt omnes
condiret, ut non fatui negligeremus, sed pruden- ihesauri sapientise et scienliaeabsconditi (Colos.n),
tes caveremushoc malum (Luc. xvn). Unde et illa ut vilse agendce praecepta data gratia coraplerentur,
boc adraoneret, in statuam salis conversa est (Gen. figurse autera tanquam umbrae (Hebr. vm), manife-
xix). Sic etiam in ipso Loth, quando cum illo filise stata veritaie, protinus fugarentur. Aliud quippe fuit
concubuerunt, non illud quod cum a Sodomislibera- in Veteri Testamento, quod sic occidenle liliera ju-
tus est, sed aliud aliquid figuratum esl; nam tunc ille bebatur, ut vivificante Spiritu, posset implere, sicuti
ipse Lotb futurae legis videtur gestasse personam: est: Post concupiscenlias tuas non eas(Eccli. xvm).
quam quidara ex illa procreati et sub lege posili male Unde Paulus dicit (Rom. iv): Lex enim iram opera-
intelligendo, quodammodoinebriante aqua non legiti- C tur. Ubi autem non est lex, nec prcevaricatio. Quod
me utendo, infidelitalis opera pariunt: bona est enim licet foris sine tegmine audienti clarerel, iroplere
lex, ait Apostolus(/ Tim. i), si quis ea legitimc uta- tamen suis viribus humann infirmilas non valebal.
tur. Nec ideo tamen hoc factum vel ipsius Loth, vel Aliud quod inlus raysiico velaraine tecturo, adveu-
ejus filiarum justificamus,quia significavit aliud quod tum Domini flagitabat, cui exemplaret umbraedeser-
fuluram quorumdam perversiutem : pronuntiaret: viunt (Hebr. vm). In illo enim nobis vitae ccelesiis
aliud enira illse, ut hoc facerent, intenderunt; aliud forroa consistit, ex cnjus fide juslus vivit (Hebr. n).
Deus, qui hoc fieri perraisit, ut etiam inde aliquid Illis apertis lex convineebftt reos (Rom. 1), prodebat
demonslraret, raanenle recto judicio super peccata infirmos, ut salvalio quscreretur. Islis vero signifi-
bominum tunc prxsentium, et vigilante providenlia cantibus, tanquam in inleriora velaminis Christum
sua pro significationefuturorum. Proinde aliud fa- parturiebant fore venturum, quo venienle, remola
ctum, cum in sancta Scriptura narralur, propbetia celebralio destilit figurarum, quaeumbra fuerat futu-
est: cum vero in illorum vita qui hoc commiserunt, rorum. Nec esl ulterius quaerenda, ex quo ipsius
consideralur, flagitium esl. Et hacc quidem S. Au- vivi corporis veritas claruit manifesta (Hebr. vm).
gustinus sic iotelligenda prsemisit, ut de nuru Judse Finis enira Iegis Christus ad justitiam orani credenti
vel sirailibus hoc doceat sentiendum. Septimus pro- D (Rom. x). Ad boc pertinere puto illorum bipartitam
inde modus, qui geminam prseceptorum retinet qua- praeceptorumdistributionem, de quibus tractans Apo-
liutem, ille est vitse agendse, ut, exempli gratia: stolus dicit, enumeransque sane dicit (/ Tim. i):
Diliges proximum tuum tanquam teipsura (Lev. fiona est lex, si quis ea legitime ulatur. Dixerat enim
xix); qui enim diligit proximura, legem adimplevit, (Ibid.): Finis praeceptiest charitas de corde puro, et
sicut Aposlolus plenius disputat (Rom. xv); et vita conscientia bona, et fide non ficta. Quo dicto legem
figurandac circumcisionis et sabbati, vel carnalium fidei evidenter insinuans, legem quoque factorura
victimarum. Qui modus cura secundo similis esse mox secutus expressit, dicens : Justis lex non est
videatur; Ula Umen ratiooe discernitur, quod hic ad posita, sed injustis, impiis et peccatoribus, et csetera
mores Untum, ille etiam redigendus sit ad fidem. adversaria doctrinae. linde quseri potest, cum lex
Proptcrea et Jacobus apostolus invicem utrumque justo non ponitur, quomodo ea legilime juslus uti
discernit, dicens (Jac. n): Fides, si opera non ha- dicatur, quia nos terrere non indiget pcena pcenan-
beat, mortua est in semelipsa; nam circumcisione tium praecepterum, qui per gratiam libere jam frui-
carnaUiun detruncatio vitiorum, sabbato autem illa mur perfectione virtutum, Jam quippe ei fides im,-
827 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. m
petravit, quod ne suis quisquam viribus assignaret, A Uorem et carnalem appetitum rationis robore mari-
Apostolus diclt (Rom. m): Omnesenim peccaverunt, lantem, gaudeniemque intrinsecus in quadam dnl-
et egent gloria Dei. Gstendilur quippe in nobis cedine conjugali, cum anima menti copulatur et
primum volunlas firma per legem, sed volunlatem velamenfo pudoris obuubilatur, ut jam rer.ie vivere
graiia sanavit, et legem voluntas implevit. Ideo ti- non cogatuf: si omnes concedant, peccare non libeat.
mere nolentibus impiis lex imponitur, ut eis impune Quartam jam id ipso multo firmius ordinatiusque
peccarenon liceat. Ideo autem justis non imponitur, facientem et efflicanlem in virum perfectum, atque
eo quod sancti Spiritus charitate prsecepta, eos nltra aptam et idoneam omnibus el persecutionibus et
peccare non liceat. Utuntur aulem lege justi ad alios mundi lempestatibus ac fluctibus sustinendis atque
vel erudiendos monitis pracceptorum, vel informan- frangendis. Quintam pacaiam atque omni ex parte
dos imiUbiliumforma virtutum.Sic Apostolus utrum- tranquillain viventem, et abundantiam incommuu-
que discernit, cum dicit (Rom. vni): Vos enim ac- biiis regni summaeet ineffiabilissapienliae. Sextam
cepistis spiritum adoptionis filiorura, in quo clama- omni niodo mutationis in aeternam vitam, et usque
mus, Abba Pater. Jfoc orante Apostoli consilio ad toUm oblivionemvitaetemporalis transeunte per-
detectati, etiam dicit, ea postponentes,potiora ditexi- fectani formam, quae facta est ad imaginem et simi-
mus. Unde idem (/ Cor. vn): De vlrginibus, inquit, B' litudinem Dei. Septima enim quies aeterna et nullis
praeceptum Domini non habeo, consilium autem do, setatibus distinguenda beatitudo perpelua. Ut enim
exhortatione id agens, non prsecepto compellens finis veteris hominis mors est, sie finis novi hominis
mpneniis Domini magisterium sequens, quo dixit viu aeterna. Ille namque homo peccati est, iste justi-
(Matth. xix): Qui potest capere, capiat. Unde quia tise. Hos septem qninetiam gradns, quibus profectus,
nunc opefarius est, tractare suscepti operis non sinit prseliare perhiberiiur, idem doclor amplissimus Au-
intentio. Hanc interim speciem intra hunc modum gustinus mullis memorai, ad Maximum denique
tanquam genere suo concludi, nos dixisse sufficiat, scribens, dicit : Sie praecepiis Dei, quod ut bene
scriptum intui et forit. Jure porro quaeritur de istis agamus, accepimus, vilara tuam moresque confirmas,
septem, quos prsemisimus modis, qui debeant intus, 1 a religioso timoreincipiens. Initium enim sapienlise
qui forinsecus reputari. Est autem primus historicus ; timor Domini (Pt. cx), ubi frangtur et debiliUtur
foris. Secundus allegorieus, lotus inius. Tertius bumana snperbia, deinde ut pieUle mansuetus et
utriusque geminam in se retinet formam, ut et prae- f mitis, etiam quse nondum intelligis, et qoae imperi-
sentis tune lemporis congrunm suppleret officium, \ tis videntur absttrda, sibique contraria (Prov. 1), in
et aliquid figurate gereret ftitororum. Quartus de . Scripluris sanelis non oblucteris animo ac conten-
Deo, apud quem non est commutatio, nec [mProenti]Q tione, nec superimponas sensum tuu» sensibus
vicissitudinis obumbratio, fide atque pietate. Uterque divinorum Ubrorum, sed cedas polius alque intelle-
sensus intus debet accipi, nam intellectu non potest ctum mitis deferas, quan»secretum immitis accuses.
compreliendi. Pax enim Dei, ait Apostolus (Philip. Tertius, cum tibi ad eognitionera tui aperire se cce-
iv), Buperat omnem sensum, qiria et ejus essentia perit infirmitas bumana, et seis ubi jaceas, quara
nostraecapacitatls rnetas excedit, et ejus ctementiam, poenalia vincula moruliutis de Adara propagatus
qua de se tropice multa narravit, nullus competenter tecum trahas, et quam longe peregrineris a Domino,
altingit. Quintus sane, ubi aliud quam legitur inveni- atque pervideris aliam legem in membris tuis re-
tur, vet in parabolis ssepe diffusus, ita est abstrusa pugnantem legi mentis tuse, et eaptrvum te ducenlera
quadam ambiguitate suspecius, ut intus sit modis in lege peceati, quod est in membris Hirsexelaraas
omnibus reputandus. Sextus de geraino Christi ad- (Rem. vir): Miser ego komo, quis me Hberabit de
ventu cerlis claret testimoniis, foris in promptu po- corpore mortis bnjus? ut te lugentem consoletur, li-
situs, certis intus latet occultis, ut aperiis dubitatio- beratiooem ipsam pollrcens gratia Dei per Jesum
nem auferat, abdita fidelis exerceat, fastidiaque Christum Dominum nostrum. Quano jam desiderare
detergat. Septimus in prseceptis vitse agendae,sicut imptere justitiam multo vehementras atque ferven-
jam praemisiraus foris apparet, in praeceptis autem l^tius, quam a nequissfanishominibus voluptates carnis
vitae iigurandse intus lalet. Hinc Danieli quoque di- destderart sotent, nitf quod in spe adjutoril dirini
ctum legimus (Dan. xn): Claude sermones et signa est. In isto appetitu tranquilras ardor et flammase-
librum usque ad tempus statutum. Pefiransibnnt curior. In isto autenr quarto vftsc gradu orationibus
plurintf, et multiplex erit scientia.«Signatum signis inslanter inctrmbitur, ut esurientibus et sitientibus
teptem. Septem quoque hominis interioris setates, saturilas justittaeconcedatur, ut non solum onerosum
quibiis per gratiam Dei Spiritu menlis salubriter in- non sH, verum etiaM detectet abstlnerea voluptate
novamur, palres nostri animadvertere. De his in li- omnis corrnptionis, sive suse, sive alterios, vel ob-
bro de Vera Religiene beatus Augustinus sic dieit: luctando, qnod ut facife divinilUs tribuatur, quinto
Prima esl in uberibus utilis historise, qua nutrit adjungitur consiUum exbibendae misericordise,ut in
exemplis, secnndom Jacob obliviscentem humana, et eo quod potes adjuves inopera, quia in eo quod non-
ad divina tendenlem, in qua non auctoritatis humanae dum potest, ab Omnipolente
adjuvari cupit. Munus
continetur fine, sed ad summara et incommutabiiem autem misericnrdiae geminnra est, cum vindicu do-
legem passibus rationis innititur. Tertiam jam fiden- natur, et com mnmmius exhibetur. Quasduobreviier
8»9 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. II. 830
Dominus ita complexus est (Luc. vi): Dimittite, et A alia enim sic dicit Apostotus (Col.i): Mysterinmquod
dimittetur vobis; date, et dabitur vobis; hoc autem absconditum est a sseculis et generationibus, nunc
vo-
opus eliam ad mundationem cordis vaiet, ut quantum autem manifestatum est sanctis ejus, in quibus
in hac viia licet, incommutabilem Dei subsiantiam luit Deus notas facere divitias gloriae»sacrainenti
pura intelligentia cernere valeamus. Tenetur enim hujus, in geniibus, quod est Christus in vobis spes
om-
atiquid adversus nos, quod relaxandum est, ut acies charitalis, quem nos annuntiamus, corripientes
nosira erumpat in Iucem, unde ipse Dominus: Verum nem hominem et docentes in omni sapientia, ut
date, inquit (Luc. xi), eleemosynam, et ecce omnia exhibeamus omnem hominem perfectum in Christo,
muuda sunt vobis. Quapropter sexta cpnsequitur quod et laboro, contendens secundum operalionem
cordis ipsa mundatio. Ut autem in lucem veram re- ejus, quam operatur in me in virtute. In Veteri autem
ctus et purus dirigatur aspeqtus, neque illa quae dicit: Porainus creavit me inilium viarum suarum
bene atque laudabiliter facimus, neque illa quse caute (Prov. vni). Cura itaqiie ipse sit principaliter yia in
sagaciterque despiciraus, ad finem placendi homini- qua nobis est salubriter ambulandum.ab ipso nihilo-
bus vel subveniendinecessiiatibus corporis referenda minus vite, id est profectum gradus et instiluta
snnt. Gratis enim se vult Deus coli, quia nec quid- vivendi el legalium mysteriorum arcana aperiri no-
quam est, praeter quod ipse appelendus sit, cum ad B viraus alque conferri. Et vidi angelum fortem, prmdi-
istam intelligentise puritatem bonse vitae gradibus cantem voce magna : Quit est dignus aperire tibrum,
venerimus, sive tardius, sive celerius, tunc dicere et solvere septem signacula ejus ? Angelum fortem,
audeamus, valere nos aliquantum mente contingere legis praeconiumdicit, siquidera earodem legem in
summae atque ineffabilis Trinilatis unitatem, ubi dictis angelorum datam, S. Stepbano tracUnte, me-
surama pax erit, qui ultra quod exspectetur, non est, minirous et acceptam, nec tamen ab omni populo
cum reformali ad sui generis imaginem filii Dei ex custoditam. Cujus nunc prseco llagitans jure custo-
bominibus facti paterna incommutabiliute perfruun- diam, nullum ejus apertione dignum se invenisse
lur. Primo enim, Beati pauperes spiritu (Matth. v), testatur. Cum autem prirao signa solvantur, deinde
ubi timor Dei est; deinde, Beati mites, ubi pietas doci- liber aperiatur, cerla ratione prssposteravit usitatura
lis; tertio, Beati lugentes, ubi scientia proprise in- ordinem, quia tunc Christus aperuit librum, cum
firmitatis; quarto, Beati qui esuriunt et sitiunt justi- opus voluntariae passionis implevit, solvens inimici-
tiam, ubi forlitudo conandi domitas habere libidines; tias in carne sua, iegem mandatorum in decretis
quinto, Beati misericordes, quoniam ipsorum mise- evacuans (Eph. n), utriusque Testamenti praeconia
rebilur Deus, ubi consilium est adjuvandi, ut adjuvari in seipso perfici comprobavit, templique velum sua
merearis; tunc ad sextum pervenitur gradum, in quo G passione recessit, tanquam si remoto legalium figu-
dicitur : Beali mundo corde, quoniara ipsi Deum rarum velamento, signa septera, id est omnia divinse
videbunt.ubi purus intellectusethabilis ad intelligen- legis profunda niysleria revelasse affectu patitur
dum. Quantulaeunque ex parte Trinilatem servare actuque probatur. Nullus proinde dignut dicitur
non possumus, nisi et laudem humanam non appe- fuisse repertus, neque in cmlo, hoc est angelicam
tamus, quamvis laudanda faciamus (Joan. xiv). scilicet significans excedere facultalera, non quod
Proinde septimo gradu pervenimus ad pacis illius futurura dominicae incarnationis et dispensationis
tranquillitatem quam dare non potest mundus, nara mysterium angeli ignorarent, sed quod per angelicara
ctiam illis virtuiibus qualuor, quas memoravi pri- crealuram implendum non esset. Homines enim re-
dem, industria philosophi quoque judicare potuerunt, dempturus Filitis Dei, vera humanitate suscepta, cun-
id est prudentise, fortitodini, temperantise atquc cta per se voluit adimpleri. Hinc Isaias dicit (Isa.
justitise. Si ad perfecium religionis ciiltum fria bsec LXIII,juxta LXX): Non angelus, inquit, non legatus,
jungenies addamus, id est fidem, spem et charitatero, sed ipse Porainus salvos fecit eos, neque super ler-
septenarium profecto numerum invenimus. Recte ram, nullus utique etiam perfecte justorum in hac
enim haecIria non oraittuntur, sine quibus nec Deum vita morantiura. Reficiendus eriim horao, solius crea-
colere, nec ei quemquam novimus posse placere. Dtoris egebat auxilio, neque sub terra. Nullus sancto-
Quse cum ita sint, sive scieritisesatutares, arcanaque rum etiam defunctorum librum aperire dignus inven-
voluminibus sacris indiu, in iliis septem modis tan- tus est, sed neque perspicere illum. Perspicere dicit
quam septem signis latentia, umbrosius opacanlur, comprehendere. Unde Paulus ihcomprehensibiles
sive omnis summa perfectioque virtulum, quibus dicit (Eph. m) divitias Chrisli se genlibus pfsedicare,
homo interioribus proficit incrementis, non indiscrete de quibus Pominus dicit, id est charitatem Novi
confusis, sed gradatim specialiter ordinatis, sive Testamenti, quia in lege laiebat, et quam suae Chri-
promissum salutis aeternae subsidium, Christo Do- stus proesentiaereservaverit, nullus sic idoneo potuit
mino misericorditer patiente, veraeiler resurgente, visu conspicere, ut valeret actu quoque peragere,
mirabiiiier ascendenie, et semper in singulis ope- eo quod eam sua Christus dispensalione poluit
ranie, el revelare, et cognosci, et acquiri, et perfici adimplere; ab illis enim pr.aevideri tantum po-
potuisse vel posse cognoscitur. llla signa in ipso et tuil, non etiam perfici. Et egto flebdm multum, quod
per ipsum revetaU atque perfecta veraciter praedi- nemo dignus invenlus esset, qui aperiret librum
cantur. Quod testimoniis scstimo perdocendum, inter aut solverer signacula ejus. Ecclesia in Jpanne
831 PRIMASHADRUHETANIEPISC. 832
flebat, gravata operibus peccatorum, implorans sui A Arrabilem ejus operalionem seplenariam, quam hic
redemplionem quam [Redemptoris auxilium, quod], propter [ illuminationemoculorum memorat, de quibus
in iliius apertione libri consistere demonstravii. El Zachariam
1 dixisse puto (Zacli. rr): Septem isti oculi
unut ex senioribusdixit mihi: Ne fieverit; eecevicit Domini,I qui discurrunt in universam terram. Sed et
leo de tribuJuda, radix David, aperire tibrum et iipsius excellentiaedignitatera non incongrue cornibus
tolvere septemsignacula ejus. Unus ex senioribus, to- videtur
i exprimere. Cornua enim naturalia locorum
lum corpus prophelarum agnoscimus, quorum cerlis jura j Unquam rumpendo nascunlur, nec carnis aequali-
Ecclesia consolabatur oraculis, Chrislum de tribu tate t contenu residnnt, sed crescendo altiora magis ac
Jnda, mundum suo sanguine redempturum. De quo> imagis petunt.Spiritualisenim omnia judical, ipse.au-
praedictumlegimus (Gen. XLIX): Catulusleonis Juda, tem l a nemine judicatur (/ Cor. n). Necjudicare quem-
ad praedam,fili mi, ascendisti; requiescens accubuistii (quam posset, nisi non jam carnalis in corpore,quadam
ut leo et quasi leaena, quis suscitabit cum? Idemi prsestantiore
] specula sublimaius, caeterispraesideret.
quippe agnus dicitur et leo, qui innocens mortemi Hinc ] et Apostolus(Rom. VIII): Vos, inquit, in carne
devctam suscepit, et potentiam susceptam occidit,i non j estis, sed in spiritu. Et venit, et accepit tibrum
cui justas pridem minas veraciter inlentavit, dicens'• ide dextra Dei sedenlit in throno. Librum de dextra
per Oseam (Ose. xm) : Ero mors tua, o mors, ero• B IDei, ipsam dispensalionem a Palre et a seipso dispo-
morsus tuus, inferne. Et Isaias (Isa. xi): Ecce radix: sitami accepisse Filius hominis dicitur, quia uterque
Jesse ascendet in saluiem populorum; ipsum gentes> cum i spiritu suo in throno babitat. Dexteram hic
deprecabuiitur, et erit sepulcrum ejus gloriosura. ietiam pro felicitaie viclorisc debemus accipere, nec
Namet particulariter quisque fideliura, curasua studett icarnaliter inlelligi debet, tanquam de alia Patris
flere peccata, et promissse redemptionis meminil perr dexterai librum dicatur accipere, cum idem Filius
consolationem Scripturarum, aeternaesalutis [Supp. Patris, idemque ipse sit dextera. Sed cum semper
spera] babere cognoscilur, ab uno seniorum simili, utt vincil in suis, qui dicit (Joan. xvi) : Gaudele, quia
ita dicam, responso firmatur. Propterea aulem praete-- iego vici saeculum, suamque Ecclesiam victricem
cum et futura promiserii, quia subtiliter Spirilus inl fecit existere, de ipsa dectaratur librum accipere. Et
rita refert,prseleritis futura demonstrat (Rom.xv). EtI cum accepisset librum, quatuor animalia et viginli
vidi,etecceinmediothronietqualuor animaliumet in me-- quatuor seniores proslraverunt se ante Agnum, ha-
dio seniorum,Quod est thronus, hoc animalia,hoc ett bentes tinguli aureas citharat et phialat aureas plenat
6eniores,id est.Ecdesia. In medio enim Ecclesia est,, odoramentis supplicationum, qum tunt orationes
quod sequrtur et describit, dicens : Agnum ttantemi tanctorum. Animalia et seniores, id est omnis Eccle-
quasi occisum.Quolies enim occisus Christus in me-- C G sia, cadit anle Agnum, non sine peractarum narra-
dioEcclesisepraedicatur, lotiesidem Agnus proraundii tione virtutum. Ideo babentes singuli aureas citharas
criraine quasi immolari videtur. Quacrudibus ignotaa et phialas aureas citbaris, in quibus ligno imroinentes
panduntur, et Filium [F. fidelium] meraoria devoto* cbordse tendunlnr, Christi passio figuratur, quam
cultore sculpelur; nam etiam quando Ecclesia, quam» pro Cbristo Ecelesia jugiter imitalur, ut juxla Apo-
Chrietus induit, seipsam mortificat mundo, ut vivatt stolum adimpleat ea quaedesunt passionum Cfiristi
Deo,Agnus dicitur immolari tanquara procorpore ca- in carne sua (Colots. i). Phialis, accepta Deo pia
- confessio, ubi non duplici quoquam corde claudilur,
put. Denique sequitur, Habentemcornua seplemetocu-
los seplem,qui sunt septemspiritusDei mitti per orbem n sed effectu patulo reseratur. Haecsunt etiam vasa
terrarum. Diversitas vocabulorum unum proferri do- aurea in domo magna (// Tim. n), boni odoris
cuit intelleclum, cornibus significans excellentissimaa Christi suavitate fragramia. Orationes porro sancto-
sancti Spiritus munera, quibus per orbem in suaa rum gratiarum actiones sunt congratulanlium pro
Christus regnat Ecclesia. Sequitur, Qui tunt teptem ii mundi salute, et inlercessiones pro parvulorum sta-
tpiritut Dei. Non est enim quse per omnem terramn bilitate. Cbristus, inquit, pro nobis passus est, relin-
juste eminens principetur, quaeque Spirilus sanctili quens nobis exemplum ul sequamur vestigia ejus (/
munere dilatala specialiter gtorietur, nisi Ecclesia a D Pet.ii). Quando igitur qui sunt Chrisli.carnem suam
Cbristi. Septem sane pro universo poni, dictum a crucifigunt cum viiiis et concupiscentiis (Galal. v),
meminimus. Verum quia cornua super capul sunt,t, lanquam cilharis concinunt Christo, ut quod ipse pro
recle exalutio singularis Ecclesise super Christum n eis, illi pro ipso aspicienles in auctorem fidei et
collocatur. Propter quod, Super hanc, inquil, pelramn consummatorem Jesum (Beb. xn): qui cum se illis
aedificaboEcclesiammeam (Jfatth. xvi), acsi diceret,t, septem insignibus titulisreveiare voluit agnoscendnm,
Super me aedificabo le (Sap. i). Spiritus aulem n secreta probatur seplem peregisse signorum, cum se
Domini replevit orbem terrarum (Ptal. LXXIV). Quod d coaeternumPairi Deum docuit, qui natus de virgine
ut fieret, confractis cornibus peccatorum , exaltari ri hominem gessit, passus etiam resurrexit, in ccelum
dicuntur cornua justi. De quo Isaias prsedixeral (Isa.i. ascendit, Spiritu sancto misso, Ecclesiam etiam ex
xxiv): Ex finibusterraelaudes audivimusannuntianless gentibus acquisivil, seque futurum judicem nuntiavit.
gloriam justi. Septem ergo cornua habere tanquamn Quiddenique JudaeisIsaiasdicat, audiamus(/«o.xxix,
oranem mundum intelligitur possidere, in quo septi- i- juxta LXX): Erunt vobis verba omnia hacctanquam
formis gratiae Spiritus priocipatur, propter merao-- verba libri signati. Ubi litterarum peritum pariter et
833 COMMENTAR.IN LIB. APOCALVP. II. 83J
ignarnm, scienti» dicit fructu fraudari, cum etille A nem creaturam qum cst in cmlis, et in lerra, et subtus
signis prohibetur inleriora penetrare secreta, et ille lerram, et in mari, et quxcunque sunt in eis. Licet
prsr-pediturignorantia. Hanc scientise clavem prin- ista jure capiti noslro competant Christo, potesl tameu
cipes JudaeorumDominus increpat abstulisse, dicens et de ejtis Ecclesia non inconvenienter intelligi, ita
(Matth. xxm): Vaevobis, legis doclores, qui abstuli- dnntaxat, utquae soli corapelantcapiti, qusedametiam
stis clavemscienliae,ipsi non introistis, et introeuntes corpori (Coloss.u). Dignus est Agnusqui occisut ett
non sinitis intrare. Negantes enim Chrislura, cujus accipere polestatera et diviiias, etc. Ipse est enim
adventus opus est propheurum, clavem scientiae thesaurus bonorum omnium et sapientia Dei. Ipsum
auferebant. Cognitionemquippe legis, quse Christum namque cunctis facit gentibus dominari, dicens
continet, fides negau praecludit. Et cantantes notium (Psal. LIX): Mihi alienigeuaesubditi sunt; et, Omnia
canticum. Consonautriusque Testamenti veritate no- subjecisti sub pedibus ejus (Ptal. vm); et, Tibi dabo
vum Christus canticum reddit, quando idem in claves regni ccelorum (Matth. xvi). Et deinde transit
principio permanens verbum, novo ortu per virginera ad caput, dicens : Et omnem creaturam qum est in
geuitus, novoraore indutus hominem Deus, poteslate cceliset in terra el sublus terram, et in mari, et quse-
propria occidentibus traditus, a morte mirabiliter cunque sunt in eis. Nec hoc durum slt, accepisse
suscitaius, supereoelos quando voluit etevatus, misso B Ecclesiam cum illo, cum quo resurrexit, si durum
desuper Spiritu sancto gentes acquirens, novum non est, habere membrum quod habet caput. Nec
omnibus Ecclesiae conquisitse canticum dereliquil illud injustum potest videri, quod dicit Ecclesiam
jugiter decanUndum, quo secura posset judicem dignam csse omni creatora, quia etsi unumquodque
sperare venturum, ut in noviute vitae ambulemus membrum religiosa bumililate bac se indignum ju-
(Rom. vi), dicens: Si quis vult meus esse discipulus, dicat, lolum tamen corpus parliceps esse dicimus
abneget semetipsnm, et tollat crucem suara, et se- capitis sui de quo legimus : Omnia cum illo nobis
quatur me (Luc. ix). Dicentes: Dignut es, Domineac- donavit. Itemque, Et sedere nos fecit in cceleslibus.
eipere librum el aperire tignacuta ejus, quoniam occi- Aliter, creaturam hofnines significare frequenter
tut ei. et redemitti not Deo in sanguine tuo, ex omni novimus, sicut Aposlolus: Namet ipsa, inquit, crea-
tribuel lingua, et populoel natione, et fecistinosregnum tura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem
Deo noslro et sacerdotes,et regnavimus tuper terram. glorise filiorum Dei (Rom. vin). Et Dominus (Marc.
Hlam ipsam Cbristi dispensationem laudibus prose- xvi): Prsedicate Evangelium omni creaturse. Om-
quuntur, Iibri nomine designatam, quam soli fatentui nia enim quse universis competunt creaturis, inve-
Chrisio competere. Hic amplius declaraniur animaiia niuntur in horaine : esse, vivere, moveri, sentire,
et seniores Ecclesia esse, cura dicunt: Redemitti not intelligere. Ergoet hicomnem crealuram dicit omne
tanguine tuo. Neque enim hoc nisi Ecclesiseconvenit humanum genus , id est totius orbis. Hinc et ipse
dicere. Ostendit etiam in quo ccelosint animalia el dicit (Matth. xxvm): Data est mihi omnis potestas in
seniores, cum dicunt: not Deo notlro regnum et ta- coelo et in terra. Nec suam ex tempore accepisse po-
cerdoles, et regnavimussuper terram, etjam si supe- testatem, sed in faominibusEcclesiae significare vo-
riorum parlium intelligentia permanente, aliquas ir 1 luit dignilatem. Hle ulique, qui se per orania Patri
ccelo quoque hujusmodi credantur congratulari vir- docet sequalera, ut et quod dicit, qui est in coelo,
tutes, ostendit etiam Ecclesiam in Christo librun ' ipsa humana in Christo natura angelis prselata, do-
accipere, cum redempti ex omni populo, et tribu, ei minetur in ccelo : prsedicata hominibus, regnans
genle, et lingua, se potestatem accepisse falentur ei deminetur in terra: quse solutis geraitibus inferorum
regnum. Qui enim adhaeret Deo unus spiritus esi. prsevalens, dominata docetur et sub terra. Omnesau-
Erunt, inquit, duo in carne una (/ Cor. vi). Ego au- divi dicentes: Sedentiin thronoet Agno, id est, Palri el
tdm dico in Chrislo et in Ecclesia (Eph. v). Ipse ergc1 Filio, benedictioet honor et dignitas et potestas in sm-
in ea accepit quod dedit, ipse coronatur quam coro- cula smculorum.El qualuor animalia dicebant: Amen,
nat. Propterea Isaias ait : Quasi sponsuro decoravii Ecclesia dicit: Amen, id est, verum, fideliler.
me corona, et quasi sponsam ornatam rnonilibussuis, n utique
Et viginliquatuor seniorescecideruntin facies tuat, et
Et vidi elvudivivocemmuttorumangelorumin circuilu
throni et M eircuitu animalium el teniorum. Qui sil adoraveruntviventemin sceculasmculorum.Eadem ani-
thronus, animalia, seniores, in quorum medio vocem malia sunt seniores, qui perhibuerunt lestimonium,
aodivit, oslendit. Si enim filii Dei dicti sunt justi, dicentes : Amen. Descripta Ecclesia cum officiis de-
cur non angelinancupantur? utrumque autem gratia, bitaeque laudis operibus, fuerat properandum, quo
nonnalura, licet cceleslis quoque mililia angelorum singulorum apertione signorum insinuata clarerent.
proprisepossit unito laudis prseconiocum animalibus Nibil quippe his septem signis deesie potuit, ut in
et senioribus, de tanto redemptionis nostrac munere eorum arcano et affectu et intellectu et actu omnis
congratulandoisu concinere. Eterai numerus eorum doueretur inesse perfectio. Describit denique, et
tnillia millium, utique innumerabiliura, dkenlium aliquando ab initio finemassumens, et tam de Christi
voce magna : Dignut ett Agnut gui occiius esl, acci- triumpho quam et de impugnationibus futuris Eccle-
pere potesutem et divitias, et sapkntiam, et fortitudi- siae, signortim continentias singulorum suo more
ntm, el honortm, e/claritatem, etbenedictionem,etom- percurrit, ut et consolationem daret de prosperitate
 «38 PRIMASli ADRUMETAMEP4S£, 836
victoriae, et sollicitudinera de fuluro cerUmine et de A
t aperuit lumutum, postquam confregit infernum; st
stupendo indixisset examine. quando velut repetens coelum, promissum discipulis
CAP.VI. Et cum aperuisset Agnus unum ex septem misit Spiritum sanctum, quo replente orbem lerraruni,
gignis. Apertio signi, revelatio est sacramenti. Verura gentium multitudinem acquisivit, seque sperandum
quia non unura, sed multa sunt sacramenta; nec unius judicem futurum edocuit. El cum aperuisset unum ex
rnodi, sed, sicut apostolus Paulus dicit (Hebr. i) : septemsigriis,audiviunum ex quatuor animalibus, di-
Mullifarie muliisque modis olim Deus locutus est cent tanquam vocemtenilrui: Veni et vide. Et ecce
patribus in prophetis, postremo in his diebus loculus equusalbus, etqui sedebatsupereum, lenebat sagiltam,
est nobis in Filio suo, eic.; et longum est de sacra- et data ett ei corona, et exiit ut vinceret,et victor exiit.
mentorum diversiute traclare,«quihus futura Christi Prirouro, sicut praemisimus, in affamine diversatur,
dispensatio, et Ecclesiae praeparabatur ventura sal- cui intelligenliasociata, penetralia ipsius mox supplet
vatio, in his certe tribus, quos prsemisimusraodis, actioais, et quod in actu procedit, verbo concordat, in-
sermonis, intelligentise, aclionis, possunt breviter lelligenlisequerelalu, quod in cseteris signis animatT-
universa restringi, ut loculio omnia in se praecepta vertere intentura volo leclorem. Dixit enim : Audivi
totius coelestis concludat oraculi. Ideo, Multifarie, unum ex qualuor animalibus, dicent : Veni et vide.
3 Quod est unum animal, hoc omnis Ecclesia , quae
inquit, multisque modis locutus est, ut cognitio regu- JJ
lariteradhibendse inlelligentiaeformas insinuet. Unde voce inagna prsedicationisintonai, succedeniem in-
in Evangelio Dominusdicitur (Luc. xxiv) post resur- vilans ad fidem Ecclesiam : Veni et vide (Joan. i) :
rectionem discipulorum sensus aperuisse, ut iutelli- Si quis sitit, veniat el bibat (Joan. vn) : Accedite ad
gercnt Scripturas; et corda salubriter accendisse, ut eum et iliuminamini (Psal. xxxm): Surge qui dor-
praedicarentcaeteris revelatas, adimplentes nihilomi- mis, et exsurge a mortuis, et illuminabit tu Christus
nus (justa Apostolum) ea quse desunt passionura (Eph. v). Et ecce equus albus, et qui sedebat tuper
Chrisli incaroesua(Co/o». i), veraciterque dicentes: eum, lenebatsagittam, etdataest ei corona, et exiit ut
Facli sumusforma omnibus credentibus (/ Thes. i). vinceret, et victor exiit. Iste equus potest in apostolis
Itemque, Ul nosmetipsos formam daremus vobis ad et prsedicatoribus veritalis Ecclesiaeintelligi, super
imiUndum nos (// Thes. m). Qui si non fecissent, nivem gratia dealbatae(Psal. L), cujus sessor est Chri-
frustra Scripluras reteulas memoria canerent, quas stus. Ideo ei pef prophetam dicitur (Hab. in) : Quo-
penelrare intelligentia, acluque perficere nequissent. niam ascendisti super equos luos, etequitatus tuus sa-
Et quoniam latentes pridem modos affaminis et in- nitas. Propier quod et sagittara tenere dicitur, quseprse-
teUigentiaesalutaris superioredisputatione peregimus, dicatione verbi Deiaptius comparatur, quahominura
nunc quse in actu latebant singulorum apertione si-1Q inleriora transfjxa possint fidei fructum afferre. Hinc
gnoruni, intentius audiamus. Nam si aperlio signi, iegimus (Psal. XLIV): Sagittse tuae acutse, Polentis-
revelaiio creditur sacramenti, ejusque mysterium in sime populi sub te cadent. Coronam sane prxdica-
serntone dicimus , intellectu acluque consistere, toribus deberi significat. Et cum aperuisset signum
videamus quompdo haeosimul Iria certis eiiam pos- secundum, audivi secundumanimat dicens: Veni et
sint locis dicta, inlellecta atque peracta probabiiiter vide. Quod eadem exhortationis verba veniendi ct vi
inveniri, ut eadem dicla iniellectu sobrio capiantur, dendi in causa dissirnili repetuntur, cum equus albus
ei intellecta opere comprobentur. Verbi gratia, Ecce in b<>no,roseus autem ponatur in malo, illud esse
venio (Psal. xxxix), in capite libri scriptum est de puto quod sicut de bono laetiliam pro Ecclesiae vi-
me; dicendo: Venio, se adhuc quidera prsenuntiat ctoria polliceiur, sic de malo catilelam denuntiet cx
esse venturum. Cum auteih quis iste sit quseritur, praescienlia futurorum. Sequitur enira, Exivit alius
desideratus cunctis gentibus inlelligitur, Christus, equusrufus, et sedenti super eum dalum est, ut tol-
prseserlim quia et in capile libri Psalterii, et in ca- leret pacem de terra, et ut invicemse occrderent, et
pite Ubri Geneseos ipse scriptus legitur : In principio datut ed ei gladius magnus. Iste equus rufus velut
fecit Deus ccelum et lerram. Omnia enim, inquil cruenius sanguine alieno, non suo, contrarius vic-
(Psai. cni), in sapientia fecisti, qui requirentibus ID trici Ecclesise prsedicatur repngnare, quando paeein,
quisnara esset, pfincipiiim se esse fespondit (Joan. quaepraecellit omnem scientiam, de terra insinuatur
vni). ieriim cfim"quaeritur pfojSlerqiiid veherll, se- auferre, quod et actu docelur et gladio. Et cum ape-
qtfltut : Ut faclanl volutiUteid ttiam; Deris meus; ruisset signum tertium, audivi tertium animal, dicem:
volui (Psal. xxxix). De qna iit Evangelio iderft dicit Veni et vide. Et vidi eqnum nigrum^ et qui sedtbat
(Jaan. iv): Meuseibus esl ul faciam voluntatem ejus super eurn, habtbat ttateram in manu tua. In qua
qui me misit. De qua ab eo intelligimus circa horam raensura siraulati significantur examinis, per qu m
'passionis expressum (Joan. *iv) : Utsciat mundus singulorum meriu perpendunt. Quidquid enim justo
quoniam voluntaiem Palris mei facio, surgite, eamus congruit judiei, et transgressores usbrpanl. Inde c-st
hinc. Quocircahujus facta libfi signati tunc revelasse illud : Ponam thromim meum ad aquilonem (Isa,
cof noscitur^ quando se unuro cutn Patre docuit ma- xiv). Et quia Deo sinente poineruot temporalitcr
nere ptiocipidm : atque ex virgine natus, gessit ho~ prsevalere, lioc modo docet: Vinum et oleura ne lse-
minem verum : indebitam quoqne pro mundi salute seris. Et audiyi vocem in tnedio qualuor animalium,
wscipiens passionemt triumpbali morte resurgens dieenlem; Bilibrit tritici denario uno* ei tret tiiibret
 857 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. II. 858
ftordei denariouno, et vinumet oleum ne tmseris.In tri- A lseseris: in vino pretium redemptionis, oleo signi-
tico et kofdeo Ecelesia dixit, sive in magnis et mi- ficans chrisma baptismalis. Hordei quinetiam et
nimis, SivPin praepositis et popUlis. Non est autem triiici facta mentiOhe, demonslrat Ecclesiam usque
minus una bilibris a tribus. Eadem quippe et in sin- ad iinem saeculi nulla posse malorum persecutione
gularitate et in Trinitale perfectio. Sic Dominus perire, in eo quod easdem species non ignobililer,
(Motth. xm; Luc. xm) in farinae mensuriS tribiis sed cura sacrato numero et pretii numerat quanti-
fefmentum dicit absconditum, ostendens sapienliae tate. Quod denique illi ad suam malevole poenam
et doctritiaeet modico omnem populum mystico in- exercent, Deus summe bonus ad suorum redigens
dividuae Trinitatis nuraero coriSecrari. Sed et pre- utilftatem, opportunilatem nobis prsebet spiritua-
tiutn dpcet unum esse iritici atque hordei, etsi me- lium triumphorum. Sequituf denique, El cum ape-
fitoVller alterum praecellit, uno tamen ulrique fe- rUisseiquintum sigrium, vidi sub ara Dei animas oc-
dempHisunt preiio. Aliter propier diversilalem pro- cisojum propter verbumDei et marlyrium suum; et
fessionum, positum puto disparem numerum uhius clanpverurit voce magna, dicenles: Quousque, Do-
et irium. In denario vero vitam seternam significari, minwktncius et verus, nonjudicas et non vindkas san-
quae inter mansiones fflullas coramunis est omnibus, guinim-nostrum de his quiin terris habitanl? Et datie
ut etsi per differenliara meritorum ibi alius atio g sunt e%isingulis slolm albm. De illis utique reliquis,
possit esse sublimior praemio potiore diuius, nullus quos etiam inter adversaria Deus secreto operatio-
tamen sit in alterius comparatione longaevus; ubi nis suse reddit consilio tutiores, martyrum Se dicit
erit una immortalitas singuiis, communis asternilas feliquias [reliquas] (id est animas) perspexisse, ncn
permanet universis. In vino itaque et oleo vim sa- vili loco, nec qualicunquc, sed Siib ara Dei, id est,
cramentorum prohibet violari, ut pote unctioriem sive in Ecclesise unitate perseveranles, sive sub te-
pretiosumque cruorem. Hinc legiraus (Zach. IX), stificatione nominis Chfisli lanquani sub ara Dei
Quid bonuai ejus, et quid pulchrum ejus, riisi fru- nsqiie ad raortera virilitef diraicantes, Sictit de Ma-
mentum electorura, et vinum germinans virgines? chabseis dictum est, sub lestamento Dei: Beati au-
Et iri psalmo: Vinum lsetificat cor liotninis, et exhi- lem mortui qui in Poraino mortui sunt. Multo ita-
laratur facies in Oleo (Psal. cm). Et cum aperuisset que amplius, qui et iri Domino scienles se habera
signura quartum, audivi quarlum animal, dicens : domum non inanufactam, seternam in ccelis, habi-
Veni et vide. Et vidi equum pallidum, et qui sedebat tationem suam qtiae de coelo est, superindui cupien-
super eum, nomen ei erat Mort, et infernus sequeba- tes (// Cor. v), proplerea iriterpellare dicuhttlf. Sic
tur eum, et data est ei potestai tuper quarlam partem antem ista conjicimus, ut per Domiril passionem in-
terrm, ul inlerficeret gladio, fame et morte et bestiis 'C fefrii gemitibus jam solutis, sanctofum animas ve-
eos qui sunt in terra. Duse partes sunt in mundo, nire ultra ad inferos non putemus. Quod hic aptius
una Dei et allera diaboli. Sed diaboli in tres subdi- significari puto, ut ad similitudinerii Veteris Testa-
viditur partes, intus ac foris, id est, genlililas, falsi menti, ubi inlerius ara aurea fuisse describitiir, hic
fralres, et aperto erfore vel schismate separati. Tres per memorabilis afse voCabulumcognoscalur intel-
snnt itaque partes, quae contra unam iniliUnt. tn lectuale secielitm, velut inleriora Sancta sanctorum,
qua nntic quartam dari prsedixit potestatem. Hanc in qua hic pignore salutis accepto, peregfini suspi-
dicit Ecclesiam, qua ex parte consistit variis malo- rant, habentes spem sicut anchoram animae lutam ac
fum gladiis exefcendam. Quod etiam iri numero co- firmairi, et incedentem usqne ad interiofa velami-
gnoscendum est strigelortjm, ut Contra tinurri eum- nis, ubi pro nobis praecursor introivif Jesus, juxia
demque bonum tres ex adverso malos oppOnefet. Apostoti dictum (Hebr. vi), qui sic intenlione Christi
Cum gladio rufom, secundum cum statera nigrtim, insinuabat prsesentia, ut exporieret figuraia. Usquequo,
tertinm vero mortis signo pallentem, gladio bellum, Dominesanclus el verus, non judicas et hbh vindicas
nigro faraem, pallente denuntians fflortem. Et ctirii tanguinem nostrum de.his qui in terris hdbitdrit? Qucd
singulis plagas deputaret, insuper et ipso lertio, vel rion carnali sensu credendum est, animositate eos
per ipstun omnia numerattdo prsedicit futura plagrt^D ullionis accendi, eura ab eis hic posifis, \>ef affliiPn-
rum, adjecto nomine bestiarura. Et quia etiaift sic liam charitaiis inimicos qiioquP diligi lipvefiiriiis
laiere possit, utruffl simplex sil an figUrata tocutio, (Marc. v), sed eos manifestum est Coiitra peccati
eo quod gladios et cofpofi visibilis et animre soleat rcgnum orasse, et lalia illius regrii desiderio postu-
spirilalis inferri; sic etiam de faffle, utruro verbi Iasse, de quo diciraus : Adveniaf regnum tumn
Domini an corporis memoretur, sed etiam de fflofte, (Matth. vi). E( lioc Pis divinse sapientia? praesenlia
utrura animabus aeterna, an corporum inomentanea: intetligimus revclatum, quod et impil aeterna sint
hic minetur, claret lamen illam quarlam bonam, tnevitabiliter pcena plectendi, et usqiie in firiemsae-
cui tres econtrario raalos opponit, bis oranibus vi- ctili fonte ccelestis gratise profluente, muiti sunt
cibilibns temporaiiler persecutiooibos exerceri. Nam adhiic sanctorum martyrum consortip sociandi. Quo
si qut seeuadum propositum voluntatis Dei vocati isti accepto responso, inenarrabili Isetitia cumulan-
sunt (Ephes.1), in electorum pleniiudine permane- tur, quam stolis atbis recte crediraus ugufaiam. Ac-
bunt, praesertim eirca quos illaesaservari voluit vini eeperunt ergo singuli stolas albas, id est, uf per
et olei sacramenU, dicendo: Vinum et oleum rie cbaritatis perfectionem, quaeper Spiritum sanctura
 «9 PlUMASII ADRUMETANlEPISC. 840
infunditur in corda credenlium, hac consolaiione A test. Nam quod evolvilur, detectum prolinus decla-
conlenli ipsi mallent pro cseterorum numero fra- ratur. Iu et baec cum raanifesU fuerit persecutione
trum supplendo differri. Quod enim per benevolen- discreia, eviians recedit, ut ab extraneis abdit» non
tiam votis gerunt divinilus inspirati, interpeltantes videatur, sibi untum (id est quibus se credere po-
dicuntur responso protinus informari, nec fas est test) per unilalem spirilus cogniu, incognitos et
eos credere contra Dei nutum quidquam cupere, cum alienigenas praecavit, seque per discretionis splri-
eorum desideria ex ejus pendeant volunUte. Et vidi, tuni, ne intellecla prodeatur, occultat. Hinc Joan-
etcum aperuisset texlum signum, et terrmmolut ma- nes: Nolite omni spiritui credere, sed probale spi-
gnus factus est, el ecce sol (aclus est niger ut taceut ritus si a Deo sint (/ Joan. iv). Et omnit mont et
cilkinus. Sexto signo sexU aelas cognoscitur mundi, intutm de locit suit molmtunt, el reget terrm, et ma-
circa cujus finem novissima persecutio nuntiatur, gistralus, tl tribuni, et divilet, el fortet, et omnii ser-
cujus vehemeiui impetu tanquam lerraemotu orbem vus et liber. Etiara Ecclesia per montes et insulas
dicit universura concuti. Sol et luna, Christus et figuratur. lpsa est enim civius super monlem posila
Ecclesia, quara quia novissima persecutione tcrriti (Malth. v). Propter quod legimus (Psal. xn): Mon-
mulli negabunt, ideo sol dicitur obscurari. Si enim tes in circuilu ejus; et (Isa. xxiv), In insulis maris
obscuratum est, inquit (// Cor. iv), Evangelium no- B nomen Domini Dei Israel. Quam perseculionis im-
strum, in his qui pereunt est obvelatum, in quibus Deus pulsu moveri loco prsenuntiat. In ulraque autem
sscculi hujus excaecavit mentes infidelium, ut non parte accipi potest, in bonis scilicet praecavens fu-
fulgeat illuminatio Evangetii glorise Christi, qui est giendo movetur, in malls vero, perfida volunUle in
imago Dei. Hinc dicilur (Matth. xxiv): Iu ut in er- deterius mota convertilur, sicut dicit (Apoc.n): Mo-
rorem inducanlur, si fieri polest, etiam electi. Hoc vebo candelabrum tuum de loco suo. Reget lerrm,
modo sol niger dicitur factus, tanquara Christi vel potentes accipimus, idoneos scilicet judicio suae dis-
opera potentia, vel doctrina temporaliter obscurata', crelionis certo subsistere. Magislratus, tribuni et
vel defensione dilata, cum impii in sanctos grassari divites et fortet, hog omnes pro diversiute officio-
siriuntur. Hinc prophela (Habac. i): Dissimulabis in rum et qualitate virium vult inteliigi, nullumque ab
hoc, ut deglutiat impius justum? De ipso denique illius persecutionis molestia praedicitalienum, quam-
Christo Iegimus (Luc. u): Ecce positus est hic in vis electorum numerum nullus dubitet liberandum.
ruinam et in resurrectionem raultorum, et in signurn Et omnis tertmt et liber. Liber a vinculo conjugali,
cui contradicetur. In ipso certi capienles profeclum, servus autem conjugio copulatus agnoscitur. Abt-
a quo alii aversi, incurrunt defectum. Luna in san- conderunt te t» tpeluncis et in pelris montium, di-
guinera, Ecclesiarasolito amplius pro Christo sangui- G centes montibutetpelris: Cadiletuper not (Luc. xxiu),
nein fundere prsedicatur, magno perseculionura in- et abtcondile nos a facie tedentit tuper thronum, et
cumbente fragore. Sanguine itaque suo, non sanguine ab ira Agni, quoniamvenit diet magnut irm ejus. Et
atieno, sicut itle rufus equus, alieno rufus describi- quis poletit stare anle iilum? Speluncas petrasque
tur sanguine. Slellmceciderunt in terram eo modo montium convenlenter intelUgimusfidei Christianae
quo ficus vento magno agitata, amittit acerbos fru- refugia. Scriptum est enim (Prov. xxxix): Lepuscu-
ctus tuot. Illi significantur in stellis, qui in Eccle- lus plebs invalida collocat in petra cubile sibi: cui
sia, cum de electorum numero ab omnibus sestimati, sensui psalmus concinit, dicens (Psal. ciu): Montes
videntur lemporaliter eniinere, rabie tamen perse- altissimi cervis, petra refugium erinaceis et lepori-
cutionis acrius incumbenle, de culmino stalus sui bus. Ubi etiam praecetsos in Ecclesia cognoscimus
tanquam de cmlocadere perhibentur, quod Dorninus moulium vocabulo designari, propter eminenlem
in Evangelio prsenuntiat, dicens (Maith. xxiv): Erit scientiae chariutera Cbrisii (Phil. m). Hos ergo
autem tribulatio qualis nunquam fuit neque erit. Et nunc fragore persecutionis urgente consulunt par-
nisi breviati fuissent dies illi, non fieret salva omnis vuli, muniminis remedia perquirehles, firmae pelrae
caro, sed propter electos abbreviabuntur dies illi. receptacula dieuntur appetere; ad quemcunque enim
Arborem Ecclesiam ponit; fructus acerbos, quos aliai " ulium refngiant montium, ad petram in eis babi-
translatio grossos dicit, homines; venti exagitatio- tanlem fugere dicuntur. Petra autera, inquit (/ Cor.
nem, persecutionis commotionera, per quam bomi- x), erat Christus. Cum ergo illorum montium consi-
nea concussi, ab Ecclesia divelluntur. Proprie au-' liis muniuntur, saiutaribus tegendi monitis et obum-
tem acerbis fieri fruclibus comparanlur, sive proi brandi consiliis, quasi ipsos super se montes
per
infidelitate, quam conversi in arcum pmum (Ptal. affectum compassionis cadere deprecantur. Ulius
utxvn), relicta raalunt fide repelere; sive propteir enim quisque sub umbraculo tegitur, cujus remedio
immaturitatem temporis, per quam contigit ut cumi exhorutionis prsemunitur. Hinc Isaias : Et
(Cap. II)
felicem eorum Ecclesia ccncipiendo qusesierit or-- lunc
[tu], inquit, ingredere in petra, abscondere
tum, infelici lamen eventu flcbilem de eis patiatuir fossa humo a facie timoris Dei 'et a facie furoris
aborlura. Et coelumrecessit ut liber cum evolvitur.
ejus, cum surrexerit percutere terram. Quod bic il-
Recte coelum(id est Ecclesiam) ut evolutum et noni los dicit gravi
perseculione compulsos petere, hoc
involutum librura insinuat recessisse. Quidquideniml propfaeu videtur
liortari, ut in ipsa quuque perse-
fuerit invoiulum agnosci a quoquam nullatenus po- cutione,
quac similem non babet, Cbristi quxramu»
84! COMMENTAR. IN APOCALYP.LIB. II 84-2
Ecclesiaequerefugium, capitis invicti et corporis A j pidem abscisumde monie siue manibus,qui percussil
gloriosi. Quod autem dicit, a facie Agni sedemis statuam sibi oramate revelalam, cujuscapul aureum,
super tbronum, ut eos scilicet, non reprobos, sed peclus et brachia de argento, venler et femora e<
in fide subiles venturus inveniat. Advertendumprse- aere, tibise auiemferreae.In hac aulem slatua memo-
terea locutionisgenus, quod huic lihro Spiritus san- rala regua qnaluor designantur : in auro, Assyrio-
ctus involvit. Usque ad sextum enira signum ordi- rum; in argento, Medorum; in aere, Persarum; in
nem cuslodivit; et prsetermisso paulisper septimo, ferro, cognoscitur Romanorum,sicut Daniel angelo
eadem recapitiilat; et duas narrationes intexens, exponente narravit (Cap. u) subsequens: In diebus
quasi ordinem secutus, septimo concludit. Sed ipsa autemregnorumillorumsusciiabitDeuscceliregnum,
recapitulaiio pro locis inlelligenda est. Aliquando quod in seternum non dissipabitur, et regnum ejus
enim ab origine dispensationis Cbrisli, aliquando populo alleri non Iradetur; comminuetautemet con-
passionis, aliquando medio lempore, aliquando de sumet univers.i regna haec, et ipsum stabil in seter-
sola ipsa persecutipne, aut non raulto ante dicturus num. Lapisporro ille, percussisquatuorregnis, tan-
recapilutat. Nunc ergo descripto sexto, ad originem quam destruclo supercilio indebilaetyrannidis, cre-
redit, earadembreviter aliterque dicturus. vil; et factus est mons magnus, et imple.vitomneni
CAP.vn. Post luec vidi, inquit, qualuor angelos]$ terram. Isios ergo quatuor angelosbac nunc dicit po-
stantet super quatuor angulos lerrm, tenentesqualuor testate frenari, ne sotiiis ausibus niemorata regna
ventosterrm, in terris ne flarent, nequein mari, ne- Isederesinerentur, donec coguitus Deo numerusele-
que in ulla arbore. In quatuor angulis istis, regua ciorum signo inviolabilicenseretur; de quibus Apo»
quatuordesignari Ecclesia in Joanne cognoscit, As- stolus dicit (Ephes. i) : Qui clegit nos ante mundi
syriorum, et Medorum, et Pcrsarum, et Romano- constitutionem, utessemus sancti et immaculatiin
rum : quse suo quodammodopotentatu omnia prae- conspectu ejus, prsedestinansnos in adoplionemfi-
focantia, nullum pro libitu sui juris sinerent respi- liorum per Jesum Christura in ipsum. Hanc porro
rare. ldeo : Nein lerris, inquit, flarent, id est habi- niulliludinem sacramenti numero opportune nunc
tanies terram, neque in mari, neque in ulla arbore. insinuans, sequiiur : Et audivi numerumsignalorum,
ldeo aulem quatuor, propter lotidem mundi no- cenlum quadraginiaquatuor millia signati, ex omni
tissimas parles, qui sunt quaiuor anguli, id est qua- tribu filiorumhrael. Iloc autem nuraerooranis si-
tuor inielligendi sunt venti, juxla Danielispropbe- gnificatur Ecclesia, nam et trinitas quatemate ratio
liam (Cap. vn) dicenlis: Ecce quatuor venti cceli, est, ut ter quaterni, decus dipondius et duodecies
pugnabanl in mari magno, ct qunluor besliaeascen- decus dipondius cenlura quadraginta quatuor facit.
debant de raari diversse inter se. Et quoniain Eccie-, Q Nam et ipsa civitas duodecim stadia quaquaversum
sia per omnes quatuor mundi cardines parlera suamr habere describitur; et ambitus civilatisin solidum
rcgnis adhuc mundividelur habere permixtam, et ccntum quadraginia qualuor cubitos, unde evidenler
apud alienigenassuos, et intra se cognosciturhabere agnoscitur, boc mystici numeri indicio innumerabi-
alienos: in terris, diversita* provinciarum; in mari,, lein electorum raultitudinem praesignari, tanqua»
insularum; in arboribus, quia genus est silvae, proi numerum linitum pro infinilo significativecoramen-
diversitate diversa etiam officia atque hominumi dari. Sequitur denique designans numerum signaio-
prsesignare voluit qualitales. Et vidi angelumascen- ruro, mentionem faciens tribuum singularum. Ex
dentem ab oriente sole, habenlemsignum Dei vivi. tribu, inquit, Juda, duodecimmillia tignati. Sic per
Hic Domini nostri Jesu Chrisli primus declaratur caeteros excurrit, quoruin siirpe Israeliticse plebis
adventus, qui atibi raagni consilii Angelusappella- prosaipiestraditur descendisse.Ex tribu Juda,*duo-
lur (ha. IX).Ideo ab oriente sote secundum quod| decimmillia signati. Ex tribu Ruben,duodecimmiltia.
de illo in Zacharia legimus (Zach. vi) : Ecce vir Ex tribu Gad, duodecimmillia.Ex tribu Aser, duode-
Oriens nomen ejus. Et exclamavit voce magna ad| cim millia. Ex tribu Nephtali, duodecimmillia. Ex
qualuor angelos, eo quod datum essel illis laedere ; tribu Manasse, duodecimmillia. Ex tribu Simeon,
lerram et mare, dicens eis: Non laeserilis terram,, D duodeciminillia. Ex tribu Levi, duodecimmillia. Ex
ncque mare, neque ullam arborem, douec signemut i tribu Isachar, duodecimmillia.Ex tribu Zabulon,duo-
servosDei nostri in frontibus eorum. Exclamare di- decimmiltia. Ex tribu Joseph, duodecim millia. Ex
cilur, eo quod potestate saluberrimx prscdicalionis i tribu Benjamin duodecim mitlia. Oranium tribuum
adversarias cohibueril polestates, ne solito mundumi nomina decursurus, mirum non csl quod a Juda or-
indebitsedorainationiscrudeliiate comprimerent. Ini sus, eadem nomina [eas nominatim]revolveril; de
his autem regnis, in quibus fervens idolotatria prin- tribu enira Juda nasci voluit Dominus Jesus Chri-
cipabatur, eliara noxiorum qualuor angelorum for- stus: neque enim de lerrenis generationibushic ordo
tiludo frustratur, Unquam in minislris auclores, illai contexilur, ut majores nalu ex more proferens, ad
SciUcet voce : Agite poenitenliam, appropinquavit t Judara, qui quartus est, perveniret; sed decretonti
enim regnum coelorum(Matth.m). Quodet de ipsoi mero redemptorura, quo plenitudinera significare
uumero daemonufflaliqui confiteniur, dicentium Do- voluil electorum, ad quam volens intentionemno-
mino (Matth. vm): Venisti huc ante tempus tor- stram nccessaria considerationedirigerc, in cseteris
ouere nos? De boc adventu Danieldicil (Cap.n): La- quoquefralribus nominandisnon naiivilalis ordinetu
PATROJL. LXVIII. 27
 843 PRIMASIl ADRUMITANl EPISC. W
reservavit [custodivitj, ita ut et post Rubeu majori- A cst in crelis. Simeon, audivit tristitiam, vel noraeu
bus natu inferiores praeponeret, quod ex collatione habitacula. Eos hic arbitror designari, de quibus
librorum Geneseos (G'«n. xxvi, xxx, xxxv) et Exodi Pominus : Keati, inquit, qui lugent, quoniam ipsi
(Exod. i) doceri polest. Unde si plenius loqui veli- consolabuntur (Matth. v). Sic enim audiunt tristi-
rnus, hoc opus amptius oneramus. Judas sane inter- tiam, ut obedientes bic babere malint devote susce-
prelaium, dicimr laudatio sive confessio, sicut et in ptam, serainantes in lacrymis, quae in gaudio me-
paterna benedictione docetur : Juda, te laudabunt tanl (Psal. cxxv): non hic inienlionein habiialionis
fratres tui. Ruben, videns filium, vel videnles filium. suae Iocantes, sed sursum corhabenies, ubi Cbrisius
Simeon, audivit tristitiam, ve) nomen habitaculi. est in de\lera Dei sedens (Colos.m), babitalionem
Levi, additus. lsachar, est merces. Zabulon, habita- nostram quaede coelocst, superindui cupientes, sic-
culura fortitudinis*.Benjamin, filius dexlerae. Dan, ut Abel, qui exspeclabat manentem in ccelis civita-
. judicium sive judicans Hebraeorum transeunlium. lem, cujus ariifcx ct condilor Detis. Ideo et nomen
Nephtali, latitudo. Gad, lentatio sive accinctus aut babiiaculi Simeon interpretatum dioitur, ut scilicct
latrunculus. Aser, beatus. Joseph, augmentum. Ma- audiat, et quid hic habendum, el quid sit a fidelibus
nasses, oblitus vel necessitas. Cura varias noverimus exspectandum ; quia nunc lempus trislandi, et ad
fideiibus singulis inesse virtutes, ut verbi gratia, in B aliud meliushabitaculum suspirandi. Ilinc Dominus
alio pleiitudo scientise salutaris emineat, in alio au- discipulis dicebal: Vos ptorabitiset flebiiis, mundus
lem sola raansuetudo prsecellat , hic tamen necessa- autem gaudebil. Vos contristabimini, sed lristitia
rio pro donorum ordine et gradibus proficientium veslra verteiur in gaudium (Joan. xvi). Levi, addi-
animarura, ipsa duodecim nomina disponi videmus, lus. His convenit quod et in Salomone legimus(EccL
non sicut geniti, nec sicut intrantes jEgyptum fue- xxvi) : Niimcrus dierum ejus duplex, qui sic bonis
rant nominati : quia illic terrense generationis origo, viiseprsescntis utunlur, uttemporalibus potius seterna
et in Exodo ^Egyptiseregionis cohabiiaiio memora- mercentur, ne terrenis impediti, ccelestibus defrau-
lur. Unde curavi, procmissaeorum serie, quae in hoc denliir. Quibus Job novimus laudabilern formara
libro conscribitur, eliam nativitatis eorum ordinem prsebuisse (Job XLII),qui sic lempor.tlia recte du»
adhibere, cum interpretationibus singulorum, si quo- dum possessa contempsit, ut annorum numerus et
raodo valeam demonstrare, non hoc iruniter fuisse substantise modus ei duplaretur additus, roanerel
mutatum. Prsenoscendum sane parvulos eiiam com- adjectus. Hinc Isaias (Isai LXI): In terra, inquit,
monemus, ne istum nuraerum ad inrantium mortes, sua duplicia possidebunt, et perpetua felicitas eril
quos Herodes occidit (Matlh. n), aestinient redigen- <is. lsachar, est merces; hinc Jereraias : Quiescat,
dum, sicut quosdam sumus ignaros experii. Ut enim Q iuquit (Jerem. xxxi), vox tua a ploralu, ct oculi tui
csetera sileam, de una tantum tribu Juda Herodes a lacrymis, quia merces operibus luis. El audientes
infantes necasse cognosciiur, ubi pro quantitate juris Apostolumtanquam athletam spiritualem, nonin in-
sui, quod tetrarches sinebatur habere dominium, certo pugnantem dicere (Gal. vi): Fratres, non de-
protil tibuit, insanus exarsit, hic autem ornnes me- ficiamus, tempore enim suo metemus; ipsumque
morat tribus, quorum consequentias nominum suis Dominum dicentem (Matth. vi) : Thesaurizate vobis
tribubus subjungenles, ac numero coaptantes, prae- tliesauros in ccelo, ubi neque aerugo, neque tinea
missam in electorum plenitudine significationemdi- exterrainat, novimus utique quod esl fidelibus raer-
lucidare amplius poierimus, si hujus Ioci secretari- ces, quorutn pro hac quoque tribu auraeru; claret,
memur. In Juda enimelconfessio peccaiorum, etlaus et profecto electorumjudicio etvocabuli sacramenlo,
claret, praedicanda viriutum, quse de eadem tribu quibus maxime dicitur : Gaudete et exsullate, quo-
nascenti numero convenit signatorum. Nam et con- niam raerces vestra copiosa est iu coelis ( Vatth. v).
fessio in sacris paginis non tantum ad peccata redigi, Zabulon habitaculum fortiludinis. Illorura bic puto
sed et pro laude saepius solet inteltigi. Hinc psalmus significari mitiiiam, qui spiritaliter in martyrio di-
dedicationis domus David, id est vicesimus nonus : micantes, corpore quoque suo lanquam habita-
Cantet tibi g'oria mea, et non compungar; Domine j) culo foriitudinis ininiici rabiem vincunt; et di-
Dens meus, in aeiernum confnebor tibi, et Dominus vinitus juti, de infirmilate secundum Apostolura
nuliuin habens omnino peccatum. Confiteor libi, (l Cor. xn) convalescentes, in pradio fortes existunt.
Paier, Domine cceli et terrse. Ruben, videns filium, Ideo titulo nominis et effeciu gloriosaevirtulis cele*
vel videntes filium. In liliis opera saepiussignificari bres, gloriarinii iilu(os victores acquirunt. Renjainin
cognoscimus. Filiis autem lucis in lumine arobulan- (Gen. xsxv), filius dexterae. Laboris non est, illos
tibus dicilur : Videas filios filiorum tuorum, pax agnoscere filios dextenr, quos agnorum nomine Ve-
super Israel (Psal. cxxvn), cujus nunc filii in dispu- ritas in Evangelio liguravit, dicens (Malth. xxv) :
talione spiritaliter assumuntur. Hoc aulem et Apo- Agnos ad dexteram, ut cujus in sseculo dextera
stolus dicit (Gal. vi) : Pax super Israel Dei. Recte confortantur, <jus iu fuluro feliciute fruantur.Dan,
itaque ex nomine ipsius tribus, signatorum numerus judicium sive judicans Hebrseorum transeunlium.
adhibetur, quibus et congruit, videnles filium. Tali- Judicium illorum hic aestimoponi, qui sic inter Novi
bus namque Dominus dicit (Malth. v) : Ut videant et Veteris Testamenti tempora moderamine spiritati
veslra bona opcra, et glorificent Patrera vestrum qui discernunt.utnecgenlesjudaizareexistimentdeberc,
84S COMMENTAR.IN APOCALVP. LIB. 11. 84o
nec in condemnationem Veterrs Testamenti putent A j nentiae perficiiinlcaelibatum, quod utique nou vo-
aliquid mulilaudum. De hac denique quaestione non vere, non vocatur in culpam; sed implere susceptura
inter solos lanlum apostolos, sicul beatus Paulus ore proficit ad coronam : quia liciia videnlur me-
ad GalaUs (Cap. u) memorat, sed eliam inter spiri- lioris eleclione postponere. Unde Apostolus (/ Cor.
lales postmodum viros talis fueral quaestio nala, vn): De virginibus praeceptum,inquit, Domini non
quae, sicut hoc interposito dignoscimur [dignosci- habeo, sive cum inslar Zachseidicentis (Luc. xix) :
niusj nomine magno, indigens fuisset judicio refe- Dimidiurabonorummeorumdo pauperibus, et si qnid
renda. Quocirca Dan, judicium sive judicans He- aliquem defraudavi, reddo quadruplum. In Ecclesia
braeorumtranseunlium, subaudimus aut tempus aut si quidam emerserint, qui amore vitaeseternae simi-
lypum, idest Judaeorum transeuntiura figuratas ac- liter faciaut. augmento utique amplissimaedevotio-
tiones, venturo Cbristo Ecclesisequeservientes; ideo nis accensi, recte hujus norainis proprietate potue-
iranseuntium , quia non ad se, sed ad aliud sunt po- runt applicari. Sive quia et praeposili solerti indu-
tius referendae. Omnia enim bsec, ait Apostolus stria pecuniam duplicant, quam Dominusnummula-
(/ Cor. x), in figura contingebanl illis; el (// Cor. v), riis prsecepit(Matth. xxv) dandam, ut veniens cum
Velera iransierunt, ecce facta sunt omnia nova, se- usuris exigat prserogatam; sive cum caelibes qui
cunduin quod de eisdem superius cseremoniisme- B gratia divina praeventi, incentiva carnis ubertate
miiii dispuUtum, nec toties rcpetenda sunt omnia, spiritus vincunt; sivehi qui de suis facultatibusnon
quoties exponendi horum fuerit exorla necessitas. solas decimas secundum prseceptum,sed ampliorem
Neplit.ili, latiludo, sicut in benediciionibusSem et offernnl partem. Augmento enim virtutis et csmulo
Jauhet rfictum legimus (Gen. ix): Dilatet Detis Ja- devotionis excitati, non lanium praeceptoparere, sed
»phet, et hsbitet in tabernaculis Sem, quod interpre- etiam potiore Deo cultu virtutum se commendare
lalur nominatus. Intelligitur autem Cbrislus, qui sic festinant, non utique j.im ne pcenam incurrant, sed
in omni orbe nominatus excellit, ut in ejus nomine ut mercedem acquirant. His, inquam, nomen Joseph,
omne genu flectatur, ccelestium, terrestrium et in- id est augmentum, arbitror convenire : qui Joseph
fernornm. Propterea et unguentum effusum ejus no- inler alienigenas exaltatus felicicognoscilursuccessu
men esse legimus(Cant. i), quod nomen clauso ve- crevisse, et Manasssefilium suscepisse, quod inter-
tuit negari silentio, cum indesinenti praedicatione pretatur oblilus vel necessitas, ut pote durissimae
tac jussit flagrare prseconio. Ila etiam hic tatitudi- serviiulis et captivitatis oblitus. Jam nunc si secun-
nem fruciificanlis Ecclesiaein filiis adoptionis vide- dumnominumqualitatessingulasquererum congruen-
mus ostendi, quos bonis gaudemus operibus dilatari. tias prsefatis nuper vocabulis applicatas, ordinem
Gad, tentatio sive accincius, aut latrunculus. Quo-1C nativitatis eorum velimus exsequi, prscrnissaeexposi-
niam, sicut legimus (Job \n, juxta LXX), hsec vita tionis exitum minime reperimus : ut, verbi gratia, si
ter.taiio est, convenit mililes Chrisli quod ip>epra> a primogenito Ruben velimus inchoare, quod dicitur
cipit adimplere, et conlra omires tentationes accin- videns filium, vel videnles filium; et quarto suae
ctos jugiler dimicare; dicit enira (Lue. xn) : Sint' naiivilaiis loco Judam intexere, sano intellectui
liimbi vestri prsecincti, et lucernseardentes, ut scili- omnino repugnat; ante initia enim confessioniscut>
cet et illicitas concupiscentiasreprimendo frenemus, men bonorum operum nullus apprebendit, quia nisi
et bonis operibus insistendo luceamus, ut idem di- per confessionemrenuntiemus actihus malis, nonin-
cit: Sic luceat lux vestracoram hominibus (Matth. v). formamur rectis et placiiis. Quocirca ut probemus
Et quia bonorum operum finem ad Penm dirigere,. eorum seriem nrmiimnnnon inaniter hic fuisse rau-
non ad favorem laudis humanae retorquere debe- tatam , sed ut evidenler significatumvaleat agnosci,
mus, ob hoc eliam latriinculus interpreiaium dici- qnania sit disiantia, discernendum inler exortum
tur nomen ejus lanquam bona cordis latenter ac- naturae culpahilis et ordines gralinc salntaris. Hujus
quirens, Peo offerat approbanda, non humnnis ob- nunc libri ordinem exsequentes, eosdemsensus quos
tutibus detegat praeferenda,ut, secundum quod ipse inierpretaiionibus nominum digessimus, recipiiu-
promisit (Matth. vi), Pater luus, qui videt in occulto,, D lantes, liuic ordiui quasl quibusdam catenulis brevi-
reddat tibi in palam. Ideo latrunculus, eo quod la- ter connectamus, hoc modo : Noslrne confessioniet
teat oculos. Aser, beatus. Uliusmodi heatitudinemi divinse laudi operum succedit de more perfectio,
hic arbitrof designari, quam Pominns in Evangelio> tanquam Judae Ruben, ut nec pcenitendalibeat ultra
memor.it, dicens (Matih. v): Reati eritis cum vos; repetere, nec probabilia in quibus Deus laudetur, pi-
maledixerint et persequentur vos, et dixerint omnei geat adimptere. Proplerea huic in ordine Rubensub-
roatum adversns vos, mentientes, propter me, ut isi jungitur, ut et qui operatur, spe gaudeat, et viden-
sacratus in electis numerus designetur. Joseph,, tes ad Deilaudem referant operanlem. Verum quia
augraentum. Tale hic augraentiira datur intelligi, adhuc corpus quod corrumpitur aggravat animam
quod el praepositisel diversisdebeat in unitate Ec- (Sap. ix), et ingeraiscirous gravati (// Go: v), et
clesiaemembris aptari, illis videlicet quos de com- quandiu in corpore sumus, peregrinamur a Domiim
inisso spiritatis substantite Ulento dupliciter Pomi- (Ibid.), et per mullas tribulaliones oportet nos in-
nus dicit (Matlh. xxv) lucrari: istis vero, quandoi trare in regnum Dei (Act. xiv), sicut scriptum est,
aut virginilatis propositum, aut professum conti- snccedit Gad, id est leniatio ; succedil, inquam, non
 847 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 848
nativitatis ortu, sed miiiiiaespirilalis evcursu; etiam A, gloriam quae revelabitur in nobis. Fructuosius quippe
talibus enim non desunt tentalioncs vilse praesentis, pugnatur, ubi merces esse prsedicitur. Haacautem in
quibus exerceantur in agoue, et accincti cingulo habitaculo fortitudinis Deus operatur et perflcit.quod
spiritali, non sinanlur desidiaetorpore marcescere; dicitur Zabulpn, quando virtus in infirraitale perfici-
Iicet enim et in bono et in malo ponatur ssepe tenta- tur (// Cor. xu), ut corpus quod ab inimicis putatur
tio, hic Uraen ut ad virtulem bono usu redigalur, infirraum, et per cujus materiara animo quoque in-
intelligenda proponitur. Propterea ut et accinctus, ut ferre nituntur inleritum, Deoconfortante experian-
pote spiritualiler prselians, dignoscatur : Prsecinxi- lur invictum, augmenlo succedenle infelici, id est,
sti me, iriquit (Psal. xvn), virttite ad belluni. Unde Josepli, quod interpretatur augmenium,atque in hoc
legimus (Jacob. 1) : Beatus vir qui suffert tentaiio- contextum ordine augmenta significatgratiarum, sive
nein, quoniam cum probatus fuerit, accipiet coro- de talentorum dupla redhibitione usuras, augmen-
natn yitse, sicuti el Ahrahatn tentatus emicuit. Nam lum commodi spiritalis intelligas: sive in his quae
etsi mala quidem sit lenlalio, jure (amen beatos votiva fidelium religione Redemptori Deo redduntur,
diciraus tenlalionem vincenles, vel ex lentatioite vi- accipias. Atque ut hos omnes, quos et ordo et inter-
ctores. Ideo post Gad, Aser, id est bealus, ponitur, pretatio noroinum hic significative positos, in futuro
juxta acceptam a Domino regulam veritatis qui dicit B judicio ad dexteram Christi regis aeterni fuiuros in-
(Matth. v) : Beati eriliscum vos oderint homines, el lelligas, Benjamin in poslremo loco supponilur, id
persecuti vos fuerint, et dixerint omne matum ad- est fitius dexterse, tanquam ipse sitfinis ordinis.qu»
versuni vos, mentientes, propler me. Hujus beatilu- felicitas promitlilur perfectae mercedis. Tunc enira
dinis fida promissione securi, non angustiantur, sed novissima inimica destruetur mots (/ Cor. xv),
utft
cum Apostolo (// Cor. vi) dicunt : Cor nostrum di- sive unusquisque fidelium filiusdextersejure dicaiur,
laialum est. Et psalmo concinunt (Psal. cxvin) : sive omnis Ecclesia.de qua canimus: Astitit regina a
Viam mandalorura cucurri, cum dilalares cor meum. dexlris tuis in veslitu deaurato, circumdata varietate
Propterea Nephtali succedil, quod est latitudo, ut (P«af.XLiv).Nequaquamsane praetereundum existimo
npn solum non deficiamus, verum eliam quae retro quod iiic in Apocalypsi Manasses, qui non filius Ja-
sunt obliviscentes, sic in ea quae ante sunt (secun- cob, sed nepos erat, licet inler filios adoptatus, sexto
dura Apostolum) extendamur, ut sola necessitate loco ponitur : cum Dan, qui utique filius est, et sive
humansc conditionis obstficti, curam carnis non in in Genesi, sive in Exodo cum caeteris fralribus annu-
desideriis faciamus. Conversatio enira nostra, inquit meratus ostenditur, hic omnino prselermittitur, tan-
(/k»n.xui),incoelis est,et quamvis desiderium sit dis- quam Ecclesia ex gentibus adopUU, sexU mundi
solviet esse cum Christo (Philip. iu), adhuc tamen por- G setate Judseorum perlidia reprobetur. Nec vacat quod
taraus tliesaurumislurainvasisfictilibus(// Cor.iv). Manasses in ^gypto inier alienigenas nalus, merito
Ideo ppst Nephtali Manasses ponilur, id est oblitus adoptionis, significationis gratia, sexto interseritur
vel necessilas. De hac necessitate dicit Apostolus loco, Dan autera nullo, ui vel sic evidentius corapro-
(Rom. xm): Carnis curam ne feceritis in desideriis, belur, significationis merito hic omnia geri, non trans-
cura non concupiscentiis serviendum, sed necessita- itorio relatu coraponi, ut proprie in Dan judicans
tibus prsemonel consulendum, de quibus propheta Hebraeorura transeuntium tempus manifesiius de-
meliora suspirans precabatur, dicens (Psal. xxiv): monstretur, quo lex caeremoniarum in circumcisione
De necessitatibus meis erue rae. Huic supponitur Si- carnaUbusvictimis cseterisqueUlibus gerebatur trans-
meon, id esl, audivi tristitiam vel noraen habitaculi, isse, tanquam non necessarium cognoscatur, docente
ut etiam hujus qualiute vocabuli evidentius inculca- Aposlolo (II Cor.vu), cum dicil: Velera Iransierunl,
ret, et quid hic habendum, et quid salubriter exspe- ecce facla sunt omnia nova; itemque (Hebr. vn):
ctandura. lllis enim iiabitaculi ccelestis gaudium da- Reprobatio quidem fit praecedentis mandati, propter
bilur, quorum hic animus fructuosa poenitentia con- infirmitatem ejus et inulililaiem. Quse cura ita se lia-
trisiatur, quibus et dicitur : Tristilia vestra vertetur beant, cognoscendum allego non me dictis Domini
in gaudium (Joan. xvi). Proinde Levi siibneclitur, ]) aliquatenusadversari, quibus tresuntumprofessionis
id esi,additus, in quo intelligimus vel illos qui tem- parabolas insinuatas ostendit, triceno fructu conju-
poralibus sclerna mercanlur, sicut Salomoii dicit ges, sexageno viduas et continenies, centeno (Mattli.
(Prov. xiu) : Redemptio animse viri, divitiae suae; xai;Marc. IV;Luc. vm) insinuans virgines, vel etiain
aive illos qui Domini sequendo consiliuin (Matt. xix), martyres. Nam cum in agro activam clericorum mi-
percipiunt in hoc sseculocentuplicia, in futuro autem liliam, et eteetorum conlemplativa significaret olia
sacculo vitam aeternam. His et quod scriplum est monachorum, vet excursus molendi laicorum (Sk),
convenit, quod qui addit scientiam, addit laborem. quamvisvaria significalione,eumdem Umen numerum
Nam et sancto Job ad hoc tribulationum acerbitas nou videtur excedere, sed in eisdem tribus omues
addebatur, ut probato prsemiorum merces amplior bos modos inveniri vel intelligi posse, et salulari
redderetur. Nec immerito Isacbar ei ordine recto doctrina, et evidenli experientia comprobalur. Quos
succedit, quod interpretatum dicitur, est merces, enim nescio de numero monachorum et de ordine
nisi quia, sicut docet Aposlolus (Rom. vni): Non clericorum, et de agminibus conjugatorum saepe la-
sunt condignscpassiones imjus leniporis ad futurara les existere, qut ad confessionem tanquam in Juda.
 849 COMMENTAR.1N APOCALYP. LIB. II. 850
laudabiles, et in Ruben operibus clareant efficaces,, A ram gerit, cui dicitur: Audi, filia, et vide, etinclina
et in Gad lenlaiionum exercitiis fortes, et in Aserr aurem tuam, et obliviscerc populum tuum et domum
beali, et in Nephiali largis misericordiaeoperibus di-- patris tui (Psal. XLIV).Talibusquoque convenit Deum
latati.et in Manasse posteriorum obliti,etin Siraeoni mundo corde videre, qui posteriorem obliti, et in
quasi Iristcs adhuc in convalle ploralionis, semperr anteriora extenti (Philip. m), dicunt: Mente servio
autem gaudenles, uomen habitaculi in Jerusalem coe- legi Dei, carne autem legi peccaii (Rom. vn), Airhoc
iestem suspirantes; et in Levi qui promissione vitse t mihi pertinere videtur, quod et ille botrus inter duos
pracsentis et fuiursecongaudeant, additis bonis tem-- de terra promissionis allatus (Num. xm), hos duos
poralibus aelerno bono fundali; et in Isachar, futurae e figuraverit populos, Judaeorura priorem, tanquam
mereedis coulemplatione firmaii; et in Zabulon, quii post tergum botrura (id est Chrisium) habentem, gen-
pro Christo dimicanles, suas animas ponant;etin i tium vero sequentem, Christum coram oculis semper
Josepb, qui et in augmento spiriialis substantiaestu- habentera. Septimo loco dicitur: Beati pacifici, quo-
deant, et super Dei prsecepla aliquid amplius vel ini niam ipsi filii Dei vocabuntur. Huic Simeon septimus
virginitate, vel ex facultatum suarum offerant quan- coaptatur, id est, audivit tristitiam vel noraen habi-
titaie; et in Benjamin felicitatis seternse dexteraml Ucuti; tales jam sapientise largitale locupletati, di-
sortiantur, ut nbvissima iuimica tiiorle destructai B cunt: Cum his qui oderant pacem, eram pacificus
(ICor.xv), sit Deus omnia in omnibus, intantural (Psal. cxix). Illo enim hic zelo tristantur, quo pro-
ut nec ipse Dominus suis dictis adversari puletur ini phela dicebat: Vidi insipientes, et tabescebara (Ps.
eo quod alibi, oclo beatitudines memorans, admira- cxvm); et, Defectioanimae lenuit me pro peccalori-
' bili
prorsus disposilione describit. Quas utique abi bus derelinquentibus legem tuam (Ibid.). Octavo
illis tribos professionibus non separavit, sed in ipsis5 loco dicitur: Beati qui persecutionem patiunlur pro-
inveniri, etex ipsarum merabris refulgere perdocuit:: pter justitiam (Maith. v). Cui beatitudini Levi, qui
fn quibus et horum palriarcharum et intelligenliami est in ordinenumeri,ZabuIonaulemputo pro proprie-
ex nominibus tractam, animadvertere poterimus, ctt tate vocabuli coapiandum, id esl habitaculum fortitu-
ipsa nomina iisdem congruenter gradibus coaptare,, dinis, quo martyres veriutis diabolum vincere de-
non pariliute nurneri, cum isii oclo, illi vero duo- signantur nalura fortiorem, licet nec in Levi sensQs
deciro constent, sed inlelligeniiae qualilale relati, , abhorreat, si super baptismura honor martyrii addi»
sibique altrinsecus e regione disposita. Nam primarai lus cognoscatur. Verumtamen ne humanis vjribus
beatitiidinero pauperes spiritu nominavit, id esl bu- horum merita prsestitorum quis assignanda putaret,
miles, qui liroore Dei praediti, infirmiialum suarumi sed illius esse munere probaretur, qui dividit pro-
confessione salvantur, quibus dicitur: Noli altum iQ pria singulis prout vult (/ Cor. xn). Septenariaquo-
sapere, sed tirae (Rom. xi). Pauperes ergo spiritu,, que operatio Spiritus sancti unicuique beatiludini vel
in Juda per confessionem laudabile n el veracem de- noinini coraparata, consono videtur tramite concor-
cet inlelligi. Unde et Isaias : Super quem, iiiquil,, dare, iia duntaxat, ut cupientibus nobis ad portura
requiescet spirilus meus, nisi super humilem et quie- sapientiae pervenire, a timore noverimus inchoan-
tumet trementera serraones meos?Secunda proinde. dum.Initium enim sapientise timor Domini(Psal.cx).
bealitudo mitibus deputatur. Mites autem sunt quii Unde cnira enumerans prophela incipit, illud perfi-
sacris obedientes eloquiis, et quaeaudiunt, sine re- ciendus quisque prseveniet. Timor itaqne in Juda,
pugnantia credunt; et quse tradita in Ecclesia vide- cui pauperes spirilu comparanlur; pietas in Ruben,
rint, sine reprehensinne seclanda suscipiunt, qui in, cui miles aptantur; scientia Gad, id est tenUtio vel
Ruben non incongrue figurantur, qui est vidensfilium, accinctus, cui lugenles tertius ordo connectit. Forti-
vel videnfes filium.Tertia est, Beaii qui lugent, quo- tudini quartus Aser, cui esurientes sitientesque jus-
niam ipsi consolabuutur (Matth. v). Huic G id, quod tiiiam congruunt.Consilium deputatura est Nephtali,
interpreiatur tentalio sive accinclus, terlio posilus cui quinta beatitudine misericordes jure conveniunt.
loco, concurrit secundum pnemissam expositionem. Remedio quippe regitur saluiari, ut qui vult a supe-
Quarta, Beaii qui esuriunt et sitiunt juslitiam, quo D I riore juvari, inferiores alios, prout poteril, juvare fe-
etiam numero positus comparalur Aser, quod est stiuet. Intetlectus Manassseconjungitur, obliviscenti
beatus. Nuila quippe melior beatiludo poterit inve- terrena, et puro cordis oculo intuenti divina, cui
niri, quam ut ainator juslae ipsius veritaiis satietur sexta beatitudo videndi Deum relata consentit. Sa-
auctore, quse teficit nec deficit, sufficiens singulis, pientia aulem in Levi, cui praecipue convenit portare
et integra permanens universis. Quinto loco, Beati logiura, quod est rationale, quia perfectorum est so-
miserieordes; huic quinlo ordine relatus occurril lidus cibus. Sapienliam enim, inquit, loquimur inter
NephUli, vere ialiludo, quae sic opera pictatis exer- perfectos, quse sicin aniraam hominis divinorumca-
cet, ut angusu cupiditate remola, dapsili semper li- pax contemplatione perficitur, ut efficax inveniatur,
beraliute hilariier dilatetur. Sexto loco dicilur : atque ex utraque, composita veniens, tanquain theo
Beati mnndo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. rice actio addita dicat: Sive enim menle excedimus
Manassesquoqne iti suoordine sextus occurrit.id est, Deo, sive sobrii sumus vobis. Illi autem hoc polissi-
oblitus vel necessitas. Manasses ille, qui ex nepote miira congruit, de cujus specialiter tribu sacerdotes
adootatus in filium, illitis qiioque Ecclesise hic figu- jub ibanlur altari legaliter subrogari, qui sic iithaere-',
 m\ PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 8S2
bant Deo, ut sacrorum quoque officiis consulerent.Aet Filius; nam et cum in libro Actuum aposlolorura
proximo vel potius populo. Namet Dominusde utra- diclum legamus: Attendite omni gregi, iu quo vos
que tribu sacerdolali vel regia, (id esl Levi et Judse) Spiritus sanctus constituit episcopos, confestim ad-
natus, pacificavit terrena ccelestibus. Ipse est enim jecit.regere Ecclesiam Dei.quam acquisivit sanguine
pax noslra (Ephes. n),qui se etregem et sacerdotem suo. Sanguinem pprro pro nobis effudisse, nonnisi
verum esse docuit. Hinc Elisabelh cognala Mariae Christi noviraus convenire personae, unde satis elu-
in Evangelio perbibetur (Luc. i). Verum quia ex cir- cel, uno etiam nominaio, omnem debere intelligi
cumcisioneet praepnlio(id est ex Judaeiset genlibus), Trinitatem. Et omnesangeli stabant in circuiiu throni,
Ecclesiam sibi Christus Dominus acquisivit, quando et eirca seniores et circa quatuor animalia. Quid essct
pinguedini oleae Israeliticse plebis, gentes tanquam ipsa lurba, his exponens nominibus declaravit; uni-
oleaslrum inserens applicavit (Rom.xi), utriusque versam enim discrevit Ecclestam. Oinnes, inquil, qui
populi redeaiptio evidens monstratur in numeralis in circuitu ejus sunt, offerent munera, el mox cecide-
nominatim cmiciis, principaliter tribus, ut salvatio- runt in facies suas anle conspeciuni throni, et adora-
nem quoque gentium raemoraret, dicens : Post hmc veruntDeum,dkentes : Amen.Ut ostenderet eamdem
viditurbam muttain, quam dinumerare nemo.poterat, turbam innumerabilero, quam vidit stantera in con-
ex omni gente et ex omni tribu et poputo el lingua. fj spectu throni, lanquam sibi probabiliter cognitaiu,
Quos ante singulatim nominaverat, nunc in unitaie ipsos esse angelos qui ceciderunt in facieraet adora-
consociat, stantes anle thronum et in conspectuAgni, verunt, neque ipsam turbam, neque animalia, neque
et erant amicti slolis albis, el palmcefuerunt in ma- seniores hoc loco memorat adorasse, sed solos ange-
nibus eorum, et maguo clamore dicebant : Salus Deo los. Ipsi enira sunt lurba, ipsi seniores et animalia,
noslro sedenti super thronum, et Agno. Stolis bapli- ipsi prociderunl et adoraverunt Deum, dicentes :
smum, palmis triumpbum crucis insinuat, et quod Araen. Proptcrea et scriptum legimus (Rom. xv):
s;ccu!um in Christo vincerent, licet chariialem quo- Lsetamini, gentes, simul cum plebe ejus, et adoreut
que quae per Spiritum sanctum datur (Rom. vni), eum oraues angeli Dei. Propterea et benedktio et
siolaesignificent.Hanc, inquam, multitudinem electo- claritas et sapientia et gralia et honor et potestas et
rum.quos Deus prsescivitet praedestinavitconformes, virlus Deo nostro in smcula tmculorum. Enumeralo
fieri imaginis Pilii ejus.sacrati numeri signo prscuun- septenario virlutum numero.illa potissiraura ratione
liat. El iili enim qui ex gentibus veniunt, Israel fiunt, monemtir aliquid quaerere, quod eas hic nominave-
sicut et filii Abrahse jure dicuntur, non carne, sed| rit, quarum suam Deus Ecclesiara voluit esse parii-
fide, in illo scilicet seraine, quod est Christus lapis, cipent, ut cura ista Deo in laudibus daniur, ab ipso
angularis, de quo Apostolus (Ephes. u): Ipse est, in- Q se ea percepisse singuli fateantur. Considerandum
quit, pax nostra, faciens utraque unum, et medium namque est, non bic nominari illa quae soli compe-
parielem macerise solvens, inimicitias in carne sua, tunt Deo, sed quseeiiara fidelibus donare dignatur.
legem mandalorum decrelis evacuans, ut duos conde- Benediclioet claritas et sapientia el gratia et honor et
ret insemetipsum in unumnovum hominem, faciens; potestas et virtus, quorum omnium participationem
pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore Deo per bonorum Chrisli Ecclesiam habere gauderaus. Non
crucera. Quod autem manibus palmas geslare dicun- hic oranipotentia, non hic majestas, non hic sempi-
lur, aul bonorum operura perseverantiam insinuatt ternitas sonuit, quam solus Deus semper jure posse-
manibus : hinc legimus : Confrrrnavit Dorainus bra- dit, sed illa septem in quibus etiam universse pos-
chia ejus iu opus bonum (Psal. LXXVI),et, Manibus-, sunt fidelibus concesssevirtutes intelligi ab illo qui
ineis nocte coram eo, et non sum deceptus; sive> eis potestatem dedit filios Dei fleri, ut si quid bo-
illam pntestatem significal manibus, quarrrut filii Deii norum acquirimus, Dci largitate nos babere veraci-
per adoptionem fierenl, acceperunt, sicut de Joseplii ter noverimus. Ex abundanti sane video probare de
(Gen. XLI): Et omnia, inquil, dederat Dorainus int caeteris.Nam et benedictioEcclesisepotissimum con-
inanu ejus, id est in poteslale ejus. El magno cla- venit, ut legimus (Psal. m): Super popuium tuum
more dicebant: Salus Deonostro sedenli super ihro-. D benedictiotua. Eis quippe benediclionem dabit, qui-
num,et Agno. Magnavoce, grandi devotione et inde- buset legem et claritas, de qua canimus(Psal. LXXXIX);
sinenti laude proficientes, in throno, id est in Eccle- Sit splendor Domini Dei nostri super nos, ut reve-
sia 1'atrem Filiuinque regnare, Spirilu sancto nihilo- lata facie gloriam Domini speculantes, in eamdern
minus conregnanle. Est enim bic talis ordo verbo- imaginem transformari in claritate in gioriain (//
riim : Deo noslro ei Agno sedenti super thronum sa- Cor. m), lucis nomine censeamur, et sapientia non
ius, sicut in Evangelio pari locutione legimus (Joan. illa genita, Deo Patri coseterna, sed in nobis ange-
xvu) : Ut cognoscant te unum et verum Deura, ett lisque creata [credita], quam ut lex ab invicem dis-
qucm misisti, Jesum Chrislum; ac si diceret, Ut tee crevissel, dicil (Eccli. 1): Sapienlia a' Deo esi, el
et quem misisti, Jesum Christum, cognoscant unumi cum illo fuit semper, et est ante sevum; et sub-
et verura Deura. Uno autem throno, unius naturae e jungit de creata (Ibid.) : Prior omnium creata esl
potesus, agni autem nomine, personalis designaturr sapientia, et intellectus prudentiae ab aevo.Et gratia,
f in Patre Filioque proprieUs, sicuti et quando solo o de qua dicitur, Gratia satvi facti estis per flderc
sancto Spirilu nomin.iioibi inlelligendus est et Paterr (Ephes. n); et bonor, de quo legimus : Gloriaauteni
3S3 COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. III. 854
ei honor et pax omni facienti bonura, et virlus A tise. Sapientia autem Christus, Chrislus vero Deus.
(Rom. u) : de qua Isaias memorat (Isa, XL): Qui Sequilur : Non esurient,neque titient unquam, neque '
dat lasso virtutem, et his qui non sunl fortitudinem sot super eos cadel, nec ullum sestum patientur. Non
et robur multiplicat. Et respondit unus ex senioribus . esurient, quia pane vivo vescuntur. Ego sum, inquit, \
dicensmihi: Hi qui amicti sunl stotis albis, qui sunt panis vivus qui de coelo descendi. Neque sitient,
st unde venerunt? F.t dixi ei: Tn scis, Dominr».E( qnia tam prseclaro calice ebriantur, ut eis si qund
dixit mihi: Hi sunt qui renerunt ex tribulatione ma- Veritas dixit (Joan. vi) : Et qui credit in me, non si-
gna, et laverunt ttolas suas, et candidas eas fecerunt tiet unquam; itemque (Joan. iv): Qui biberit ex aqua
in sanguineAgni. Unura ex senioribus vel propheta- quam ego dedero ei, fiet in fons aquae salientis in
rum corpus, vel Ecclesiam ponit, lanquam praeposi- vitam aeternam. Neque sol super eos cadet, nec
tos inferiora membra dncentes quaesit remuneratio morliferis aesluum incentivis uruntur. Simile quid-
futurae mercedis laborantibus speranda, sicut Apo- dam per Isaiam suse Deus promittit Ecclesise, di-
stolus de Evangelio (Rom. 1) : Justitia, inquit, Pei cefis (Isa. xxv): Spes a turbine, umbraculum ab
in eo revelatur ex fide in fidem, ex fide scilicet prae- sestu, ubi sacramentorum suorum integritatem in
dicantium, in fidem audientium. Cumaulem fidelium suis vigere pronumiat, nec ulla posse tentalionis
numerus ex megna dicilur tribulaiione venisse, quid B aduslione vexari. QuoniamAgnusqui in medio throni
aliud demonslratur, nisi quod alibi legimus (Aet. ett, reget eos. Superius Agnum de dextera sedentis in
xiv) : Oportet nos permultas tribnlationes in regnum throno librum dixerat accepisse. Nunc autem dicit,
Dei intrare ? Proplerea et Aposiolus (Galat. vi) : quoniam Agnus qui in medio throni est, reget eos,
Fratres, inquit, non deficiamus, tempore enim suo ut doceret unum esse Pairi et Filio thronum : quia
metemus. Sic enim per exercitia pressurarum fide- Pater in Filio, et Filius in Patre, id est in medio
liura nuraerus eliqualur, sicul pondere prelorum Ecclesiae, in qua per fidem inhabitat unus tota Tri-
adhibito, oleum diligenti cura conficitur; et per tri- nitas Deus. Et deduceteos ad vitm fontem aquarum,
turam tribulse recondendum horreo frumentum tri- et abslerget Deus omnem lacrymam ex oculis eorum.
lum colligitur. Quod autem slolas in sanguine Agni IKc fons significatur, de quo legimus (Ptal. xxxv):
lavissedicuntur,fruclusroercedis ostenditur, ulprse- Apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus
fali cerlaminis labor aequiniiniter toleretur. Bene au- lumen, ad quem suos Christus ducit regendo seip-
tera adjecit: El candidas eas fecerunt in sanguineAgni. sum, viam praebens, perducendo palriam manife-
Ac si diceret : Stolas quas alii inquinaverunt vel sians, ut impleat quod ante oraculis vitae promisit :
neglectu, vel ignoraulia, vel contemptu post gra- aquarum enim tanquam praeconiorumposuit. Hunc
liam baptismi, isti candidas fecerunt in sanguine C fonlem Satomon designans, dicit (Prov. xvm) : Tor-
Agni, id est in gratia Chrisii, aut eliam in susce- rens inuiidans, fons sapientiae. Et absterget Deus
ptione martyrii. Hoc meritum illis in Ecclesia spe- omnem lacrymam ab oculis eorura, illis dicentibus:
cialiter assignari debel, quos pro Christo conlingit Fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte
sanguinem fundere, et stolam baplismi Agni san- (Psal. XLI).Consolalionis lempore dicuntur auferri,
guine cullu meliore reddere clariorem. Quod si ad quando adepta immortalium pleniludine gaudiorum,
omnes generaliter fideles hsec redigenda est gratia, omnis moeror poteril oblivioni mandari. Quia ecce
conluendura ad suminam, quia et si quis Dominisui ego, inquit Isaias (Cap. LXV),creo Jerusalemexsula-
fonte mundalur, carne pascitur Agni, igne spiri- tionem, etpopulum ejus gaudium, nec erit ibi vox
tuali succenditur, sic juvatur. Sunt enim qui eisi claraoris et vox fletus.
raartyrium habere publico non videntur in actu, co- CAP.vui. Et cum aperuisset signum septimum,
rara Deo tamen habere probantur in habitu. Propler factum est silentium in cmlofere semibora. In coelo,
hoc sunl in couspectu throni Dei et deserviunt ei die id est in Ecclesia silentium semihorae, initium osten-
ac nocte in temptoejus, et in conspeciu tiironi Dei dit quietis selernaeet parlem silentii vidit, quia ea-
Ecclesia est, cui ascensiones in corde disposuit dem adhuc visurus erat. Quod septimo signo non
(Psal. LXXXIII), in convalle plorationis, in locum D quanlum futurum sit vidil, ut apertius ei multa os-
quera disposuit, serviens ei die ac uocte, hoc est, et tenderentur. El interruptum est silentium, quod si
in prosperis et in adversis. Ipsa autem intelligitur esset juge, hic narrandi finis fuisset. Verum adhuc
teraplura, quia servire memoratur in lemplo, sicut et fuerat iterandum, idcirco series narrationis prdiendae
lhronum. Sequitur denique: El is qui sedil in throno, convenienter post sileiiliura pariter meum, sequenti
inhabiUvit in eis. Anima enira justi, sedes sapien- libro resumptum, sonietur exordiura.

LIBER TERTIUS,

CAPITULA. II. Secunao eanenteangeto, mons igneut in mare mis-

L Seplem angelos cum totidem tubit, et alium tuper
ailare Dei eum thuributo aureo, et primo angelo
tuba canente, grando et (lamma i» tanguine mixia
[tommixta] jactaiur,
sus parsque maris in sanguinemversa.
III. Canflite tertio, stetla ardeils de cmlo dicitur ce-
cidisse.
IV. Angelotuba canenie, lerlia part totit, lunmet tlel-
larum dicitur obscurari,
B&5 PRIMASII ADRUMETANIEPISC. 85C
V. Vidi alium angelum ut aquilam volamem in me- A XIV, De diebus vocit angeli teptimi, el contumma-
dio cmlo, dkentem tertio : Vm, vm,vm! tione tacramenli divini.
VI. Quinto canente, stella cadil de cmlo, cui clavis XV. De amnritudine, quam de comeslo libro sentire
putei abyssi data, unde fumus et locusimprodeunt. prmdicilur, et arundinit accepta mensura.
VII. De crucialu quinque mensium vel sex ut tcor- XVI. De duobus marlyribus, qui prophelabunt diebut
pionum. mille ducentit texaginta [nonaginla].
VIII. Ubi equus paralus ad prcelium, locustas simi- XVII. Vm terlium venissediciiur.
lans, hmresiarchas significat. XVIII. Septimi angeli tuba vocesa senioribus memo-
IX. Vmunum abiisse, ei duo sequi denunliat. rat factas.
X. Sexlo angelo personante, solulio qualuor angelo- XIX. Templum Dei in emto aperlum, et arca letta-
rum dudum stiper Euphratem ligatorum, et de nu- menti visa.
mero oclogenariovel bis myriadum. XX. Rufi draeonis parlurientisque mulieris.
XI. De equiiibus loricas igneas, spineas et sulphureas XXI. Accutatorem fratrum ad terram de cmlo mitti
habentibus. diabolum.
XII. De enore gentilitatis. XXII. Duas alas mulierem accepisse,quibus alenda in
XIII. Angelumsedentem, nube amictum, cujus vullus eremum fugeret.
ul sol, et de septemlonilruis.

Et vidi septem angelos in contpeciu Dei ttantet, et B adimpletum, in quo innabilal omnis plenitudo divini-
datm sunt eis septem tubm. In septem angetis Eccle- tatis corporaliler (Cofos. u). Et quoniam ejusdem
siam repeli juxta prsecedentem regulam noverimus, spiritus participem suani tantum Ecclesiam voluit,
quse propter universiiatem septiformi saepcnuinero hoc hic specialiier demonstravit. Hinc et Dorainus
commendaiur. Hsecfirmissimam praedicationisttibara in Evangelio dicit (Luc. xn): Ignera veni niiitere in
dicitur accepisse, qua prsevalescenle, sseculum omne lerram, et quid volo nisi ut ardeat? Hunc igiieui
fidimus credere; legimus enim ( Ita. LVH): Sicut nunc significari puio. Hoc aulera igne peccatores tau-
tuba, exalta vocem tuam. Et alius angelus venit, et quam vasa fragilla in fornace faiiscentia noviinus re-
ttetit super altarium Dei, tenens thuribulum aureum, probari : quia per unum ignem, non eumdein pars
et data sunt ei supplicaraenla mulla ut darel oratio- impiorum cum justis sortitur effectum, sicut nec
ries sanctorum omniumad aram Dei auream, quae est stipula et aurum, quorum alierum consumi, alierum
in conspectu throni. Hoc quoque narraiionis genus probari cognoscimus, quemadmoduin et sub uno
animadvertendura est; frequenter enim aliquis aliter prelo dispar abamurca oleum obtinere certuin est
quam proponit, breviter enarral; et finito eo quod meritum. Hic ilaque ignis missus in lerram, praedica-
ad obscurandum inlerposuerat, ad propositum redit. torum mentes ignivit. Tertiara vero parlem lerrae,
Proposuit enim septera angelos accepisse tubas, et G arborum et feni ac viriditalis incendisse dicilur, ac
alius angelus venil, ut putetur post septem bunc ve- si diceret: Vasorum inutilium pariem reprobans
nisse, cura uno tempore id viderit, et angelo ve- perdidit, sive exterius, siveintra Ecclesiain positam.
niente, illi septera lubas acceperint, id est, Cbristo Si quis enim supersedificaverit supra fundamenlum
Doihino veniente, ejus Ecclesia praedicandiacceperit ligna , fenum , stipulam , igne cuncta depereunt
potestatem; ipsum enim super altarium Inlelligimus (/ Cor. 111).Aliter : Et accepitangelnt thuribulum, et
advenisse,id est super Ecclesiam, quse Ecclesia ejus- implevitillud ex igne arse Dei, et tnisit in terram. Et
dem corpus accipitur sacerdotis, ad quam Petrus di- accepit Dominus corpus suum, id est Ecclesiam; et
cit (/ Pelr. ii): Gens sancta, genus eleclum, regale perficiendo Patris voluntatem, implevit illam ex igne
sacerdotium. Habens thuribulum aureum, id est arae, id est ex potestate solvendi aique ligandi, quae
corpus immaculatura Spiritu sancto superveniente consistit in sacrificiisjet propitiatione Dei. Hincdici-
conceptum, quod pro mundo universo rediraendo ob- tur etiam (Psal. cnit: Qui facil angelos suos spiri-
tulit oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis, tus, et minislros suoi ignem ardentem. In his euiin
et mundavit conscientiam omnium ab operibus mor- accepit Ecclesia omnein potesutera in coeloet in
tuis. Accepisse autem de oratibnibus sanctorum idera lerra, dum Dei sacriujciuinperleait, offerente Dornino
dicitur et obtulisse, quia per ipsum omnium possunt " se principaliter, et exhibentibus sanctis sua corpora
preces ad Deum suaviter pervenire. Hinc Apostotus hostiam vivam, sanctam (Rom. xi). Et misii euni in
(Hebr. xm): Per ipsum, inqnit, offerimus hosiiam terrarn. Quoniam per Ecclesiae praedicaiioiiem ve-
laudis semper Deo, id est fruclum labiorum confiten- niet futurse indignalionis raundo nolitia, sicut Za-
tium nomini ejus. Ob hoc ipse interpellare dicilur charias dicit (Zach. xn): Ponam tribunos Juda sicut
non tanium pro peccatis nostris, sed etiara tolius torrentem ignis, elc. Ad utrumque autem sensum
gsecuti[mundi], sicnt etiam beatus Joannes : Et ipse, hoc quod sequilur, poterit coapUri, et facta sunt
exoral, inquit, pro peccaiis nostris. Et atcendit, in- tonitrua et vocet el fulgura et terrmmotut. Orania haec
quit, fumus supplicationum, oralionum tanctorum de spirilalia sunt, Ecclesisesunt, id est voces increpan-
manu angeli ante conspectus Dei. Et accepit angelus tiuni in igne : Genimina viperarum (Matth. ni), etc,
thuribulum;etimplevitillud de igne irse Dsi, et mitit! vel, Agile poenitentiam, appropinquabit enim re-
in terram. Bene thuribulum igne plenum dicit. Noni gnum coelorum. Tonitrua, praedicationes fidei Chri-
enimad mensuram, inquit (Joan. m), dat Deus spi- stianae; fulgura, virtuies sanilatum; terraeraotus,
ritum, quod proprie de Christi humaniute novimusi persecutiones, quas et prsedicavitventuras, et va-
 857 COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. III. 858
riis patitur teroporibus venientes. Repetit auiem quae Adit
A evidenter spiritualt eos morte necatos, sicut
proposuerat, eadem dictare consuetus per partes. de vidua Apostolusdicit (/ Tim. v): Quse in deliciis
Et septemangeli habenles, inquit, teplem tubat, prm- agit vivens mortua est. Idcirco sicut sonat, Un-
paraveruntteuttuba canerent. Ecclesia septiformi nu- quam terlia aliam terliam occiderit, noxia tradi-
{ inero commendaU, se ad praedicandum fiducialiler tione et inulilis imitalione doctrinae. Et teriius
prseparavit. Et primus angelus luba cecinit, et facla angelus tuba cecinit, et cecidit de emlo stella
ett grando, et flammacommixU in sanguinem, et in magna , ardens ut facula , super tertiam partem
tena jactata est, el lertia pars terrmdearsit [ Vulg.com- fluminum, et super fontes aquarum, et nomen
busta esl], et tertia part arborum dearsit, omnefenum stellm dicitur absentius, vel, sicut atibi dicitur, ab-
viride dearsit. Quod est terra, boc arbores, sed de sentium, el facta est tertia pars aquarum sicut absen-
ipsis tertia pars, de feno autem totum dicit arsisse. tium, et multi homines morlui sunt ab amaritudine
Terra enim hic terreni, arboribus autem homioes aquarum. De coelo tanquam de Ecclesia homines
figurantur infideliute nutantes, lanquam omnivento cecidisse designat, tales scilicet quos homines puU-
doclrinsecommoii (Eph. IV), de quibus Judas apo- bant bonis meritis prsefulgere. ldeo stellse et faculse
stolusdicit(Cap. i),arboresautumnales, infructuosse, comparantur, quos Judas apostolus arguit, dicens
eradicatae,bis mortuse; fenum autem et viride, dicit B (Jud. i): sidera seductionis. Seducunt enim super-
carnein luxibus saginatam; omnis enim caro fenum ficie ipsa nitoris. Hos Dominus(Matth. xxv) etiam
(lta. XL). Sed licet Ires quarlas contra unam, quae parietibus et sepulcris comparat dealbatis. Et quia
est Ecclesia, anteposuerit, modo Umen contrariam ruina majorum solet vexare complnres, ideo super
Ecclesise pariem ad duas tertias coarctavit, lertiam partem fluminumet fontium steltam memorat deci-
scilici t bonis intra Eeclesiam niixtam in falsis fra- disse, cnjus noroen absentium ", pro grandi ama-
tribus, et atiam in errorem gentililalis el baereseos ritudine ponii. Talibus enim cadentibus, plures
pravitatem aperlo schismate, separatis, ut Ecclesia novimus infirmari, et pessima docirinse imitatione
(id est una tertia) contra geminnm dimicet malum, corrumpi. Hos autem recte absentia comparavil,
tanqtiam simplicitas duplicitati res:stens. Sic rex cujus si amaritudo modica dulci potioni miscealur,
cura decem millibus contra viginti millia habenlein omnis in amariludinem venitur. Hoc Scriptura alibi
in Evangelio (Luc. xiv) pugnaturus dicitur proces- quoque signiticans, talibus dicit (Jerem.n); Planlavi
sisse; sic Deus per Zachariam proraittit, dicens te quasi vineam eleclam, quomodo versa es in ama-
(Zach. XIII): Et erunt in omni terra, dicit Dominus, ritudinem vitis alienae? Hanc autem ponit lertiam
parles duae in ca disperdentur et deficient, ct tertia partem malorum, cum alii qui cadentium debuerant
pars relinquetur in ea, et ducam tertiam partem per G C experimento reddi cauliores, eorum incurrunt iini-
ignein, et uram eos sicut uritur argentum, et pro- Ulione defectum. El quartus angelus tuba cecinil, et
babo eos sicut probatur aurum; ipse invocavit no- percussa est terlia pars solis, el tertia pars lunm, et
nien meum, et ego exaudiam eura; et dicam, Popu- tertia pars slellarum, ut minus lucerent, et dies eam-
lus meus es; et ipsi dicent, DominusDens meus es. dem partem amitteret, et nox sirailiter. Sol, luna,
Memoratammalorura partem in duabus tertiis con- stellae, Ecclesia ponitur. Aplius sane quarto angelo
sisteniem, propter unius corporis formam tanquam memorato, horum voluit facere mentionem, quse
unam personam Scriplura ssepius memorat, alias quarlo die in conditione mundi facta narranlur, ut
singulariter eam inducens. Et tecundus angelus tuba pracessentdiei et nocti, et dividerent lucem ac te-
cecinit, et ut mon* magnusigne ardens, tnissusest i» nebras, ut cum isli mali, quorum unum est-corpus
mare; el facta est tertia pars marisin sanguine. el mor- exlerius aperlum intusque lalens, ab Ecclcsia sepa-
tua est tertia pars piscium, et tertia pars navium pe- ratur, minusque lucere suis transgressionibus Eccle-
riit. Monsardens in mari diabotus est, missus in siaefaciunt dignitatem, quasi lerliam parlem solis,
populos; tertia pars raaris in sanguinem, sanguinem et tertiam partem lunse, et tertiam partem siellaruin
pouit sapientiam carnis, quae inimica est Deo. Pro- suis obscuritatibus adimentes, contra ordinaiionem
pterea dicitur quia per eam anima huraana perimi- D convincantur facere Creatoris : qui, sicut solem,
lur. Hinc Apostolus (llom. xvm), Sapere, inquit, lunam, stellas loco vel specie cseteris eminere voluit
secundum carnem, raors est, quia caro el sanguis visibilifer conditis, ita Ecclesiam suam, quam digni-
regnum Dei non possidebunt. Maris vero nomine et tate et gloria per lotum mundum dominari prsecepil,
arborum, naviuraet piscium, sseculumcum habitan- velle obscurare noiantur : Noraen enim Dei, inquit
tibus suo raore complectilur. Denique, cum unam Apostolus (Rom. n), pcr vos btasphematur in genti-
teriiaiii versam dixisset in sanguinem, animarum hus. Per quos enim blasphematur bonura nostrum,
signilicans morte consumptam, eamdem postmodum Iinnen videntur obscurare genuinum. Verum ne pro
in duas dividit leriias, dicens : Et moriua cst lertia libito hoc fieri possc et sine modo ab hominibus pu-
pars piscium, et tertia pars naviutn pcriii. In una taretur, mensurse quodammodo terminum praefigit,
illa genus morlis osiendil, iti istis numcrum assigna- illam ipsam malorum parlem diversa narratione si-
vit. Alia editio, diccndo, habentium animas osten- gnificans. Quara enim in tertio angelo unam merao-

Abtinthium legi deberet et abtinthio, nisi archetyp» repugnarent.

 SS9 PRIMASIIADRUMETANIEPISG. 880
raverat teriiam, hic ili tripartito modo commemorat, .K qui lubam portabat: Solve quatuor angetos gm sunt
dicens terliam partem solis, tertiam lunae, et lertiam vincti super flumen illud magnum Euphraten. Hic
stellarum fuisse diminutas, ui videlicet in istis lnmi - oslendit eosdem significari ventos, quos angelos ;
naribus duse partes integre in sno siaiu permanserint, dixerat eiiini superius ventos teneri ab angelis, nunc
nec quemquam de electorum numero perditio aut angelos dicit ab angelo solvi, qtiae est Ecclesia,
obseuritas illa contigeril. Non enim periit, inquit solvendique et ligandi acceptam relinet potestateui
(3ob xvn), nisi filius perdilionis. Et (// Tim. 11), (Matlh. xvi, XVIII; Joon. xx). Ideo liabet, inquit,
Novit Dominus qui suntejus. Aliter: Regni cujnsque tnb un, id est pr.vdicandi potentiam. Hinc dicitur :
perfectio in duodecira unciarum summa consistet; Quasi tuba exalta vocem tuam (Isa. LVIII).Solve qua-
idcirco lertiam solis, teriam lunsc, et tertiam stel- tuor angelot qui sunt vincti super flumen Euphrateo,
larum dicit obscuratas, id esl, quaternas uncias, ex quos dixerat in quatuor augulis lerrac, ut ostenderet
quibus conficitur corpus omninm malorura, muttis Euphraiis nomine mundani regni poti.ntiam et per-
se potius(iSic) variedesignatum. ln bonis autem datur secutorum mulliludinera designari, in quo diaboli
intelligi, octo in singulis uncias remansisse, ter noxia voluntas ideo ligata dicitur, quia non quanlum
octoni, viginti qualnor, lanquam perfeclionem quae vult nocere permittitur. Euphrates enim fluvius est
in prsepositis constat el populis. Tertia bic nomen B Babyloniae, quara in divinis Scripturis in malo poni
scimus. Jeremias quoquedicit (Cap.xivr):
partis malonim, id est duae partes, una diei, altera frequentcr
nociis, cui Jeremias dicit: Nocti assimilavi matrem Dies ille Domino Deo nostro dies uliionis, ut ulci-
vestrara. Ad hoc ergo percussa est, ut appareret ter- scatur inimicos suos, et devorabit eos gladius, et
tia diei et tertia noctis, quse Christi et quae diaboli. implebitur sanguine corum , quoniam sacrificium
Non 'autera dixit, Percussa est ei obscurata est Domini sabaoth in terra aquilonis, in flumen Eu-
terlia eorum, ei apparuit tertia diei et noctis, sed pbraten. Sacrificium bic non placationis, sed jugula-
obscuraretur et appareret, quia non ut percussa~est tionis annunliat: novissima qnippe persecuiio ideo
apparuit, sed ad hoc percussa est, id est, suis vo- caeteris veheraentior futura praedicilur, quia tunc
luplatibus tradita, ut redundanlibus peccatis in suo cum suis minisiris soluto diabolo, amplius aui r.n-
tempore revelaretur. Poteslas in caudis earum erat cere aul exercere permittitur. Sequitur denique : Et
laedendihomines mensibus quinque. Scriptum tneim- soluli sunt quatuor ilti angeli, inchoare persecutionem
nimus in Isaia (Cap. ix): Longaevus et honorabilis, significat, qui erant paraii in horam et diem et men-
ipse est caput; et propheta docens mendacium, ipse tem el annum, ut occiderentterliam partem hominum.
ca sa est. Et erunt qui beatificant populum meum, Quatuor hic temnora, quibus persecutio ipsa grassa-
seduccnies; et qui beaiificaniur, praecipitati. Unde G bitur, congrua sensuuin significatione prsenuntiat, id
clarel istos ex ea parle dorainari velle, quam omnes est triennium et sex menses. Propterea autem dixit,
sancli verituisque doclores studeant magnopere in horam et diem et mensemet annum, quia el horis
praecavere, id esl gtoriam saecularemet noxiae prae- gradalim dies, et diebus menses, el mensibus ccrtum
dicationis errorem. Ideo in caudis earum, potestas est annos impleri. Parati atitera ut diceret, ptoprie-
earum quinque raensibus, hanc vitam rursus insi- talem diaboli et angelortim ejus expressit, qui contra
nuat, ubi potest valere mendacium, vel ad capiendum EcclesiarnChrisii inextricabiles inimiciiins gerentes,
imitiles, vel ad criiciandum temporaliler spiritales; nocendi habent jugiter voluntatem, sed divina po~
hinc legimus (Psal. cxvm): Vidi insipientes, et tentia, ne quantum volunt noceant, refrenantur;
labe;cebim, et taediumdetinuit me a peccatoribus. merito et praemisii de locusiis, siroiles esse equis
Et habebant super se regem angetum abyssi, cui nomen paratis ad bellrm. Nam cum dicat angelos solutns,
Hebraice Armageddnm, Grsecaautem linguaApollyon, equos se dicit vidisse. Et numerus, inqnit militantium
et Latiua lingua nomen habens, Exterminant. Deus equitum illius, octoginta millia, audivi numerum
summe bonus, licet occullis, jusiis tamen jndiciis, illorum, ut occiderent lerliam partem liomiuuin.
congruum tatibus angelum praeesse perraisit. A quo Illud corpus omne malorum, multis modis rurstis
cnim quis devictus est, huic el servus addilus est; Dinsinual. Octoginta porro millia, sicut a senarii nii-
idcirco apostolus dicit (// Pelr. n) tradi eos in omni meri perfectione Sexagenarius, bonorura nobis spe-
i-eductione iniquitatis, eo quod cliaritatem veritatis cimen prsefigurat: unde scripium legiraus (Uant.vi),
. noii receperunt, ut salvi fierent. Et ideo mittit illos Sexaginta sunt reginao; ita octogenarius in malo
Duus in operationem erroris (// Thes, n), ut credant nonniinquim poni solet. Surgit enim a qualernario
mendacio, et judicentur omnes qui non crediderunt propter qualuor notissimas corporis qualitates, fri-
'
veritati, sed consentiunt iniquitati. Convenit autem gidam et calidam, humidara ei siccam, vel propter
in eo actionis qualitas et nominis expressa proprie- quatuor perturbationes, quibus immane saepe vita
las, id esi, exterrainans. Vceunum abiil, et ecce alia vexatur, metum, cupiditaiem, dolorem et gaudium :
duo vm sequuntur. Et sextus angelus luba cecinit. quaepropler sexura geininum duplicata octo faciunt.
Primum vaedicit abiisse, et sexti angeli tubam per- Hic ntimerus per denarium simililer surgens, oclo-
sonasse, hic novissima prsedicatio sextae aetatis de- genarium conficit, in quo malorum quodam modo
nuntiatur. Et audivi unum ex qualuor cornibus arae> pnrtem ostendit militantium equituni contra corpus
Dei, arse qusesub oculis Dei est, dkentem sexto angeki Christi, quod est Ecclesia; idcirco et illic sequitur :
 8«l COMMENTAR.IN APOGALYP.LIB. III. 864
Et octoginta sunl concubinae, lanquam non legitimo A sunt sessores hie in malo, spiritus neqiiam. Sicut
sociatseeonjugio, scd potius fraudulento. Quod omni- enim in bono legi praemisimus, Qui ascendis super
bus proprie ha?reliciscongruit, quia sic temporaliter equos tuos, id est, prsedicatores, el equitatus tuus
fidei sacramenu, Clirisii nomine palliati, pertractant, sonitus, ita hic ecomrario matis spiritibus equilalus
ut sicut concubinaenon semper in domo mansurae,sie adjunguntur. De capitibus leonum satis superque
et isti momenUneum, vel principatum, vel humanae jam dicium est; verum quod praeieriri non debet,
laudis plausum de Christi nomine habere desiderent. etsi aliqua similitudo tocusUrum in equis, el equo-
Nec laboris est inter merila regi.narum et concubi- rum non invenilur in locustis, sicut et in leonibus,
narum recla ratione discernere, cum ipsis quoque utraque lamen per significationein hsereticorura con-
lioraiiiibus reginarura etuceat digriitas, et concubi- gruunt adducta personis. Unam enim rem dissimili-
narum delormius pateat. Alia porro translatio, quam ter discrevit divini eloquii latitudo. In desrriptione
Tychonius exposuit, habet, Et numerut equeslrisexer- auiem vel qualitalibus loricarum, pccnaesignificatse
citus bis rayriades myriaduih. Ubi exposilionem sunt impiorum, ut legimus eis qui adorant besiiam
prseleriens, hoc taiitum adjecit, non dixit quol my- proraitti: Ignis et sulphur et fumus de lorraenlis
r adum. Videiur autem nobis etiam in ista transla- eorum in saeculasseculorum ascendit. Et quia lurc
tione totam perdilorum boiniuum partem non incon- B translatio adjecit spineas, praecedensmonstravit me-
grue figurasse. Bis myriades enim viginii millia ritum loriuentorum, spinis significans vitia, cujus
faciunt. Hunc autem numerum Dorainus in Evan- inteliigeuiiae ordinem et Apostolus exprimit (Hebr.
gelio ponit de rege habenle viginti millia, tanquara vi), dicens de simili terra, eo quod spinas et tribu-
nialoruin duplicitas Cbrislianae simplicilati resistat. los germinaus, maledicta est, cujus consummalio in
Secundum hanc igitur intelligemiae regulam, qua combustionem. Unde dicitur et in illa originalis pcena
simplici denario vicenarius duplex objicitur, subjecit peccati: Spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. nr).
dicens, myriadum; et sitendo, quantorum, multos El Salomon (Prov. xxvi): Spinae,inquit, nascuntur
supernumerari figuravit, quasi congregati, non tamen in manibus lemulenti. Et de ore eorum exiebat ignit
fuerint reputati, de quibus propbeta (Psal. xxxix): et fumus et sulphur. Bene hic signilicatur quod pro-
Annuntiavi, inquit, et locuius sum, multiplicali sunl curatur, eo qui procurat. llli euiin inducuntur hacc
super numerum. Hujus multitudinis indiscreta con- httbere et ex ore proferre, quorum noxia praedica-
fusio in prima quoque piscatione discipulorum (Lue. tione seducti intereunl, cruciandi igue, fumo el sul-
v) ante Pomini significata est passionem, per quam phure, quod exiebat ex ore eorum. Verbis ergo ca
el navigia premebanlur, et relia excindebantur, ut pitum suorum, id esl principum doctrinis, has plagas
proprie haereticis falsisque Chrisiianis, contenlio- w incurrere perhibeutur. Nam polestas equorum in ore
nibus [contendentibus] tanlum, quia et intestinis et caudis eorum erat, id cst in sermonis officio. Cau-
contenlionibus Ecclesia plerumque gravatur, et hae- das enim praedicalores reprobos ponil. Nam caudm
reticoruro iropugnationibusexercetur, ut relia scissa, eerum erant similes serpentibus, habentes capiia dra.
scbismala cognoscanlur fuisse commissa. In hac conum, de quibus nocebant. Bene hic iu similitu
piscatione numerus similiter siletur, sicut hic bis dinem prsevaricationisantiquae, serpentum meminit,
myriades myriadum. Ac si diceret, Vocali quidem, cujus sibilo mulier seducta, audacter inconcessa
nec tamen iuter electorum plenitudinem computandi. egit, et jusle perdidit quod accepit, sicut isli capita
Multi enira suntvocaii, inquit, pauci vero elecli. draconum, id est mundi principes; dracones enira
In alia denique piscalione(Matth. xx; Joan. xxi) posl; animalia sunl terrena, saepe in aquis habitantin,
D mini resurreclionem, et numerus dicitur, et ma • omnibus pene besliis grandiora. Principum ergo
gniiudo pisciumprsedicatur, et illaesumreie narralur. patrocinio noxia priedicantes, amplius nocent quam
Quocirca sicut bis myriades myriadum bsereticu'< si solo seiraone suadereut. Ideo aii, capita draconum .
falsisque Clrristianis convenit applicandum, sic resi- de quibus nocent. Jam nunc de genlibus dicit: Et
duis malorum, quos eliam in genlibus esse superioi cmteri hominesqui in kis plagis non sunl interempti,
expositio continet, et subsequenti nunc ordine me- v nequeegerunt poenitentiomfactnrum suorum malorum,
moralur, ul ex istis oranibus personis diaboli corpiui ne pdorent dmmotiia, et simulacra aurea et argenlea
omne consislat, irao consistere demonstreiur, id esi: et mrea et lapidea el lignea, qumnequevidere possunt
Judaeorum et lisereticorum, falsorum Christianorutpi neque audire, neque ambulare, et pmnitenliam non
et gentilium. Post paululum denique sequitur, ipso- egerunt ab homicidiis neque a veneftciis suis. Hrrc
rura insinuans gentilitatis errorem: Et cmleri, Uv prseoccupans ante prsemisit, ut omnes ad sinisiram
quiens, hominesqui his plagis non sunt interempli. futuros circumscribendo concludcret. Veneficia hic
nequeegeruntpmnitentiamfactorum suorum malorum,, in raalo coramemorat, veneficosenim s.-epemaleficos
ne adorarent dmmoniaet timulacra aurea et argentea, appellarous. Narrationis proinde considerandus est
et mrea et lapidea et tignea, et caetera quibus ostendi- lextus, descriplo enim novissimo certamine et gen-
tur, in plenp circumscriptum hic insinuare corpusi lium more, praeterroisilseptimum angelum, snb quo
omne malorum. Et vidi equas in visione, et sedeiuesi novissima persecutio et Domini inaiiifestus speralur
'
tuper eat habentes laticat igneas et spineas et tulphu- adventus, et praeseutis leniporis EccLesiamnieiuoral,
reat, et erant eis capila u( t*Qmnh Equj > hPfMioes i ut diversis hoc modis iiisinuans, cum ea qusj orai-
 ftfiX PRIMASIIADRUMETANIF.PISC. fifii
serat recapitularet, duos fines narrare videretur.. A rilatem firmam fortitudinis suse. Et cum clamattet,
Meminerimusilaque, cum orationem ad finem usque. locutasunt teptem lonitrua. Propter cognitara septe-
perduxerit, deberi finem ordini conciso subjungi. narii numeri operalionem, septem tonitruis sitfnificari
, Praeter solitum enim fecit, arabas narrationes non puto omnifariam praedicalionis ecctesiasticaemodifi-
! uno fine conctudendo. Discrevit enim praedicationem cationem. Quam Paulus apostolus servans, aliis di-
futurae pacis, quam sit fortis, quam terrse marique cebat (7 Cor. m) : Tanquam parvulis in Christo lac
perspicua. vobis potum dedi, non escam. Dealiis autem (Hebr.
CAP.x. Et vidi, inquit, angelum alium forlem, v), Perfeclorum est solidus cibus; sed el de aliis (Tit.
descendentemde cmlonube amictum, et arcus super m), Haereticum hoininem post primam et secundnm
caput ejut, et vultus ejut erat ut tol, et pedet ejus ut admonilionem devita. Ecclesia igiiur solitis recle
columnseignit. DominumChrislum descendentem de prsedicationis officiisdicitur proclamare. Et quse to-
ccelo, nube amictum, id est Ecclesia, sive nube car- cuta sunl seplem tonilrua, scripturus eram, et audivi
nis indulum, quae nova nupta alibi (Apoc.xxi) dicitur vocemde coslodicentem: Signa qum locuiasunt septem
de coelo descendere. Vel sicut Daniel d cit (Cap. vn) tonitrua, ne scripseris ea. Jubetur ne sicut audivii in
Filium hominis venisse in nubibus cceli; et arcus aperlo describeret, sed discrete signata modificans
supcr caput circa bonos propitiationis promissio per- B temperaret, ne aut omnibns indiscrete paterent, aut
severans, sed etiam illos significans, quos ante Do- facile intellecta fastidiumgenerarent. Propterca crgo
mini adventum martyrio conligit decorari, ut Abet et dicit: Nota tibi, vet, sicut alia translalio habet; Signa,
caeteri. Bene antem super caput arcum dicil, quod inquil, tibi, et ne scripseris ea, ul signo allegoriam
alia translatio irim posuit (Gen. iv), quo Ecclesia indicaret, non pastum inlelligenlisedenegaret. Merilo
circumamicta describitur, tanquam membra sic tem- et Panieli dicitur (Dan. xu): Signa librum, et claude
pore praeraissa, ut lamen capiti cohaerentia demon- sermonem usque ad tempus statnlum ; pertransibunt
strentur. Et vuitus ejui erat ut tol, manifeslato per plurimi, et raultiplex erit scientia, id est, aut diffe-
resurrectionis gloriam Doraino Jesu Christo, de quo renda tempore, aut pro capientium dislribuenda qua-
legimus (Ptal. xvm): In sole pcsuit tabernaculura lilate. Hinc Pominus (Joan. xvi): Multa babeo vobis
suum, ubi scilicet ctareret. In vultu enim mani- dicere, sed non potestis ea portare modo. Et angelus,
festatio prscsentiaedesignatur, quam expelens, di- inquit, quem vidi stantemsuper mare et super terram,
cebat (Psal. LXXIX) : Ostende faciem tuara, et salvi sustutit manum suam dexteram in cmlum,ei juravit
eriraus. Ejus pedes, id est, apostoli eloquiis per viventemin smculasmculorum,qui cmiumconsli-
Dei et Spiritu sancto ad praedicandum igniuntur. tuit el qum in eo, et terram, et qum in ea : quoniam
ISonne cor nostrum, inquit (Luc. xxiv), ardens erat, C tempusjam non erit, sedin diebusvocit seplimiangeli,
in via, dum loqueretur et aperiret nobis Scriptnras? eum cmperit luba canere, finietur sacramentum Dei,
Cotumnae autem propter firmitatem dicuntur Eccle- quemadmodumevangelizavitper prophelasservossuos.
sise; de his per prophetam dicitur : Ego confirmavi\ Septimi angeli tuba, finis est pcrsecutionis et adven-
columnas ejus (Psal. LXXIV) ; et, Quam pulchri super tus Domini. Propterea et Apostolns dicit (/ Cor. xv):
monles pedes anuuntianlis et praedicantis pacem In novissima tuba, canet enim, et morlui resurgent
(Isa. LII)! et Apostolus, Qui videbantur columnse incorrupti. Terapus ergo Ecclesisepracdicitde futuro,
esse Ecclesiae(Galat. n), inquit. Et habebatin manu cum eam susceperit promissa bonorum seternitas su-
tua tibruin aperlum, el potuit pedem suum dextrum pernorura, ut uon jara temporum varielati subjaceat,
tuper mare, et sinistrum super terram. Si superius in sed stabili felicitatis aelernitate fruatur. Finilur sa-
libro signato Veteris TesUmenti profunda cogno- cramentum, dixit quod perficialur promissum, non
scunlur taluisse secretn, aplius hic in libro aperlo quod consnmmalur ablatum. El audivivocemde ectto
Novi Testamenti revelata ctaruisse credilur gratia, iterum loquentemmecum: Vadeet accipe librumaper-
ila ut confidenter Apostolus dixerit (// Cor. m) : tum de manu angeli stantis super mare el super lerram.
Nosautem revelata facie gloriam Dominispeculantes, Vox e ccelo, imperium est Dei, qui Ecclesiaecor in-
in eamdem imaginem transformamur a clariiate ini D spirat, et jubet percipere ea qtiaeEcclesia fulura pace
claritatem, Unquam a Domini spiritu. Ideo uiique> aperto libro prsedicavit. Videtur etiam nobis, quia
etvultus ejus ut sol dieitiir refulsisse; pedem porroi hoc est librum aperlum de manu angeli accipere,
dextrum super inare, fortia quseque membra ad suf- legis et prophetarum in Christo manifestatam intel-
ferendos perseculionis impetus, tanquam marina dis- ligere veritatem. Ideo non sicut superius signalnm,
crimina prudenter misisse probatur; sinistrum aulemi sed apertum dicit librom accipere. Finis enim legis
super terram, illos qui non sunt periculis majoribusi Christus ad jusiiliam orani credcnti. Qui Christus,
committendi. Non enira patiiur nos Deustentari su-. id est Veritas, tunc de terra, id est de Maria, nasci
per id quod possumus, sed facict cum lentatione> voluit, quando juslilia de coelo prospexit (Psal.
etiam provenlum, ut possimus sustinere. Cerlum la-. LXXXIV). Propterea hic dici puto, Vocem audivi de
men quod terra raarique ejus praedicaiiopropagelur. coalo loquentem mecum, sicut ipse dicit (Joan. vm):
Et exclamaviivocemagnaUnquain leo rugiens, id est, Ego sum principium, qui el loquor vobis. Et abiiad
per servos suos cum fortitudine fiducialiler pracdica- angelum, dieensutdaret mihi librum. Ecclesia divina
tusobtinuit; inde proplieta :Et posuil, inquit, cha-- inspiratione compungitur super boc mysterio perdo-
865 COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. III. 866
ceri. Et dicitmihi: Surae et comede eum, id est, in A et scientiae, et in quo omnis plenitudo diyinitatis
secretis reconde visceribus, et amarum faciet ventrem inhabiiat (Colos.n), nulla eum mensura determinat.
tuum, sed in ore luo dulcis eril quasi met. Id est, cum CAP.XI.Dedit mibi, inquit, arundinem auream si-
perccperis, oblectaberis divini eloquii dulcedine et mileni virgae, dicens : Surge et melire templum Dei,
spesalutis promissse, et divinsesuavitate justitiae, sed el aram Dei, et adoranles in eo. Surge. Affectusexci-
amaritudinera profecto seniies, cum hoc et devotis tationis indicitur Joannis vel Ecclesise coaptandus,
et indevotis cceperis prsedicare. Audita enim praedi- ut impedimentis saecularibusenodali, aeternorumbo-
catione divini judicii, alii certe poenitentiaeamaritu- norum simus officiis aptiores. Metire templum, et
dine in melius conversi mutantur, alii vero offensi aram, et adorantes in eo. Ecclesiam jubet, id est
insuper induranlur, et odiacirca prccdicaloresacri- temptum Dei praemissadivinorum mensura donorum
ter gerunt. Corripis (inquit) sapientem, et amabit spiritaliter inforraare, prsecipuein ara, id est in fide,
te; coarguis insipienlem, et adjiciet odire te (Prov. sine qua impossibile est placere Deo (Heb. xi). Ado-
tx). Ex uirisque autera prsedicator araaritudinera rantes autem in eo expressius inculcavit, quia in
sumii, sive compassionis affectu cum pcenitenlibus spiritu et veritate student Dominum adorare, ut in
communicans lacrymas,^ivedeillorum defectu ama- veritate credulitas, el in spiritu vita probabitis cta-
ritudinis capiens cruciaium. Hinc Apostolus dicit B reat. Nam et Pater, inquit, lales quaerit qui eum
(Rom. ix):Quia Iristiiia estmihi magna ct conlinuus adorent, veros adoratores. Aliter:' In ara sacerdotes,
dolor cordi raeo. Optabam enim ipse ego anathema in templo fideles significat. Multi enira superficie
esse a Christo prc-fratribus meis. Hanc nunc amari- tenus adorare videntur, et in libro non scribenlur.
tudinem memorat. Quod si ex devolisdulcedo, etex lloc significanssequitur : Aram autem quse est a foris
indevotissolisamaritudo tribuenda intelligilur, aplius templi, ne metiaris. Omnis enira gtoria ejus filise
aestimoconvenire. Spiritales enira dicere possunt: regis intrinsecus (Psal. XLIV); quoniamdata est gen-
Quam dulcia faucibus meis etoquia tua ! super mel libus, ei civitatemsanctam calcabuntmensibusquadra-
et favum ori meo (Psal. cxvm). Ei cum accepissero, ginta duobus. Credutitatis malae doctrinam et con-
inquil, Iibellum de manu angeli, el cum comedissem suctudinis infaustae contagia in haerelicis, Judaeis et
eum, statim repletus est venler meus; et ait milii: gentibns foris jubentur expelli, quoniam ad Sancla
Oportet te iterum prophetarein populo, et in nationes sanclorum tales indignum est properare. Quid enim
et tinguas et regesinultos. Sicut solet Scriptura di- milii, ait Apostolus (/ Cor. v), de his qui foris sunt
vina de genere ad speciem serraonem saepe deflecle- judicare? Omnesenim Judaei, haereticiatque gentiles
re, sed eliam consequenter utraque complecti, sic et Ecclesiam diversis modis indesinenter impugnando
nunc ad Joannem quidera inlentio certa dirigitur, G quasi conculcant. Numerus autem mensium non no-
quem adhuc oportebat de exsilio. liberatum, non tan- vissimam tantum persecutionem significat, sed etiam
tum hanc revelationem in noiitiam EcclesiaeChrisli Christianiialis terapus omne designat, propter sex
deferre, sed etiam Evangelium in populos, in natio- mundi aetatesel septcm dies, quibus prsetermeanti-.
nes, in linguas el reg£S multos allius praedicare. Ve- btis et remeanlibus, omne lerapus evolvitur. Nam
rurataraeii omni quoque Ecclesise hanc.vocem nullus sexies septem, quadraginia et duo efficiuni, sed ad
ambigil convenire, quse nunquam debet a praedica- utrumquc arbitror referendum. El dabo, inquit, duo-
lione desistere. Hanc autera evangelizandi fiduciam bus martyribus meis, ut prophetent diebus mille du-
in arundine accepla ad siraililudinem virgae,non sine centis sexaginta, saccisamicli. Quod dixerat, Oporlet
raiionabili significaiione raonstravit ab eo quod ef- te iterum prophelare, hoc est, dabo duobus testibus
ficit, id quod eflicitur. Evangelium quippe arundinis meis, el prophetabunt. Quod est enim Joannes, boc
oflicio scribitur; verum ne aliqua inanitas in arun- duo testes, id est, Ecclesia duobus Testamentis prse-
dine putarelur, recle virgae similis dicitur, iu qua dicans et prophetans. Aliter : Duo genera esse nrar.
propter nalurale robur soliditas designatur, quse ad tyrii Veritas proteslatur, unura in habitu, alierura in
fidei referenda est firmitaiem, sive porrectse creduli- actu. In habitu, soli Deo cognilum, corde geslalur,
talis transgressibilem regulam, in qua et mensura D etiamsi aliquando patiendi tempus minime suffraga-
necessario memoralur, propter variam dislribulio- tur. In actu vero etiara publice coram hominibus
nem graliarum, quam Apostolus meraorat, dicens adimpletur, quando opportunilas persecutionis in-
(Ephes. IV) : Unicuique nostrum data est gratia se- nascitur. Aliquando enira videtur martyrium deesse
cundum mensuram donationis Cbrisli. In hac fide animo, aliquando in aliis animum deesse martyrio.
nitorem quoque sapientiae in auro cognosce cum ma- Hinc beatus Cyprianus dicit: Primus est victoriaeti-
nifestalione carnis accepla, quam in una Chrislus tulus, gentilium manibus apprehensum, Doniinum
persona gestare dignatus est, sicut eam Joannes et confitcri : secundus ad gloriara gradus est, caula se-
aguoscere meruit, et praedicare curavit. Opporlune cessione subtractum Domino reservari. Illa publica,
autera hic membris ad mensuram donatio graliarum hsec privata confessio est. Ille judicemsseculi vincit,
dsri describitur, ut capiti Christo non ad inensuram hic contentus Deo suo judice, conscientia pura cordis
data specialiter declaretur, de quo ibidem Joannes integritalein conservat. Quod eliam de duobus filiis
dicit (Joan. m) : Non enim ad inensurara dal Deus Zebedaeimanifestissime comprobatur, quod Jacobus
Spiritum. In quo enim sunt omnes luesauri sapieuti* ab Uerode uecatus, publica confessione marlyrio de-
gtf PRIMASII ADRUMETAMEPISC. 868
dkatur : frater vero ejus Joannes Evangelista (Act. A significans qui prp Chrisli nomine laudabili patientia
in ratdio
xu) secreto apud Dominum martyrio coronatur. fuerint interempti. Et corpora eorum ponet
Clarel quippe, Dominum pridem utrisque dixisse : civitatisillius magumqum vocaturspiriiualiier Sodoma
Calicem quidem meum bibetis (Matth. xx), unus vi- et /Egyptus, ubi et Dominus eorumcrucifixus est. Aiia
delicet inactu, alter in habitu. Saccis amictos, ini translatio corpus posuit. Puorum dixit corpus unum,
ut et numerum
exomologesinis humilitas ostenditur. Proinde quodI aliquando in subsequentibus corpora,
non de futuris, sed dc praesenlibus loquilur, dicens: Tesumentorum servaret, duoque martyria, etEccle-
Hi sunt dum oliva,et duo candelabrateonsistenlia subi siam unura corpus ostenderet; non solum de occisis,
-
conspectuDomini terrm. Quod potest de Ecclesia ae- sed et de vivis dixit. Projicietur, id est spernelur,
retro (Psal. XLIX).III
cipi,quaa duorura Testamenlorum lumine radiata for- sicut projecisli sermones meos
matar» Et de memoratis duobus martyrii generibus,, medio, boc est iu proinptu. illa scilicet Jerusalem,
qiue in diversis membrisdivinitus iribuunlur armatis. quaeoccidit prophetas, juxta verbum Domini incre-
Nara et duo candelabra, Ecclesia est, sed pro nume- panlis (Malih. xxm), et ad se missos lapidavit, me-
ro testamentorum dixit duo, vel quod ex circumci- ritoque reprobari, non inslaurari pronieruii. Et vi-
sione et praeputio conqiiisiUj lapidi cobserens angu- debunl de populis et tribubus, linguis et gentibus, et
laci consistat, ita et ex septem candeiabris, si unuml B corpora eorum non sinent pofii in sepulcris. Cum cor-
vel amplius pro locis nominet, lota Ecclesia est. EtI pora prohibentur locis debitis recolligi, dies memo-
si quis. eos vellel nocere, ignis exiet de ore eorum,, riae ipsoruin non sinunt sacra viventium celebritate
comburens inimkos eorum, el si quis eos vult tmdere,, signari. Aliter vota talium exprimuntur, quibus impii
tie oportel et illum occidi. Hoc est, si quis Ecclesiam1 Ecclesiam Christi de mundo nituntur auferre, sicui
Iaedere cupit, ejusdem laesionisreciprocantejudicio, , psalmus dicit (Psal. cvm) : Et non sit in memoria
igne consumitur condemnatus, boc recipiens juste,, nomen amplius, quod licet implere non valeant,
quod ingerere affectat injuste. Sive in benp precibuss noxiara tamen exerunt votuntaiem. Et inhabitantes,
oris Ecclesiae igne spiriuliler consumitur in meliuss inquit, terram, gaudebunl super eon.et jucundabuntur,
comrautandus, cum errore pereunie homo salvalurr el munera invicemmiltenl, quoniam hi duo cruciave-
ab errore conversus. Hi habent potettatem clauderee runl eos r/ui inhabitant terram. Mirum non est, si ter-
ccelum, ne irobrem pluat in diebus prophetimxpsorum. • rena sapientes, justoruui raortibtis gaudeant: naiu
Habeni, aii, non, habebunt, tanquara raodo non ba- prseler plagas quibus propter testamentum Dei hu-
beanl. Data quippe omni potestate in cpeioel in terrai raanum genus arguetur, etiara visus ipse justorum
Filio horoinis (Matth. xxvni), etiam de ejus corpore8 gravat injustos, sicut scriptura est (Sap. n) : Gravis
quod est Ecclesia, intelligi potest, quod coelumclau- G C est nobis etiam ad videndum, non solum gravat, sed .
dat, quando ab ea in lerra sterili benedictio non de- etiam tabescere facit. Hinc psalmus (Psal.cxi): Pec-
scendit, sicul Dorainus de parte vinesesuse dicit (Ita.i. cator videbit et irascetur, dentibus suis fremet et
v) : Et nubibus roeis maudabo, ne pluant super earaii Ubescet. Ei post tres dieset dimidium, spiritus vitma
imhrem. Potettalem habent omnium aquarura conver- Deo intravit in illos, et slelerunt super pedessuos : et
tendi eas in sanguihem, et ferire terram in omni plagaa quicunque eot viderunl, pertirauerunt. Tres dies el
quoliescunquevoluerint.Non solura aquas suspendunt,, dimidiura possumus inielligere tres annos et sex
sed etiam quae descenderant, inuiiles faciunt, hocc menses, quos in ultima hebdomada Danielis quoque
est, vertere aquas in sanguinera, propter eos qui eaa prophelia (Dan. ix) prsenuntiat adfuturos. More Scri-
quae Ecclesia spiritaliter examinanda tradit, camali- pturae loquentis utenles, quod diclum legiinus de
ter sapiunt, meritoque ab Ecclesia justo anathematee quadraginta diebus qiiibus exploratores terram Cha-
percussi, moriuntur : el unde aliis spiritalis vita ett naan circuierunt (Num. xm), annus pro die reputa-
profectus accedit, iude ipsi defectum mortis incur- bitur, ut hic versa vice dies pro anno positus agno-
runt ;sapereenim, ailApostolus (Rom. vm) secundura (i scatur. Et ne ex incerto nostrae exposiiionis surgaf
carnem, mors est, Bonus ergo odor Christi de Eccle- iiilentio, oportet ipsius loci verba cum congrua ex-
sia fragrans, aliis odor mortis cedit in mortem, aliiss D posiiione nns princip liter ponere, si quoraodo va-
odor vitse in vitam (// Cor, n). Hinc etiam dicilurr leamus huj s loci abdita penetrare; cum eiiim de
lerrenos plagis perculere, cum pro diversitaiibus me- septiiaginta hebdomadibus loquitur, sic ait (Dgn.
ritorum atque peccantium ligandj ac solvendi pote- ix): Ui iterum aedificeiurJerusalem, usque ad Cbri-
siate pereepta, recia singulos sanctione dijudicat. El't stum ducem hebdoraades sexaginta duac eruni, el
cumfinierint martyrium suum, bestia qumascendit dee post hebdomades sexaginta duas occidetur Christus,
abysso, faciet cum eis bellum, et vincet eos et oceidet
:t et jani non eril ejus populus qui eum negatuns
eos. Hic liquido claret, ante novissimam persecutio- est, et civiiaiein et sanctuarium dissipabit populus
nem haec ticri, cum dicit, dum finierint marlyriura(i cum duce venturo (Ibid.). Et post paululum : Confir-
suum, utique illud quod perhibent usque ad revela- mabit, inquit, parlura raultis bebdomada una, el in di-
tionem bestiae",quae ascensura est e» abysso, id estt raidio hebdomadis deficiet liostia etsacrificiuni, et in
ex latebris nequitiae cordis Judseorum. Detribu enimn lemplocritnbominatio de.solationis.Hseccumad pri-
Dan Aniichristus traditur oasciturus. Vincet eos,, muin Christi referanlur advenluin, in quo et | eracta
dixit, in his qui succubuerint. Occidet aulem. illoss sortiuntur effectum, illud tamen quodpp>t djvisionem
869 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. III. 870
hebdomadarum, quam secretiore supernae inspiralio- A ttiet orania. Quando enim implebit promissa.tunc re-
nis typo distribuit, priraum memorans sepluaginta, stituet adumbrata. Tunc etiam confirmabit pactura
postea sexaginta duas.postremo unam.quam et ipsam roultis hebdomada nna, quae omnia in ipsius Elise
iu duas dividit partes, non incongrue elad finemprimi persona prophetice cognoscuntur quondam fuisse
adventus Cbristi bebdomada ipsa finalis aptatur, prsemissa, quando eodein teroporis intervallo, id est
quando et secundus inchoalur. Quod ut clarius dis- tribus annis et sex mensibus, ne plueret latuit (///
seratur, ad utrumque puto rum congrua expositione Reg. xvu); divinoque nutu iterum pluvias impetra-
necessario referendum. Nam quod post septuaginta turus, apparuit; et per sacrificium quod oblatum
et sexaginta duas hebdoraades Christus veniens oc- fuerat, aversos Israeliticse plebis animos Deo recon-
cidatur, seque occidenles reprobans, sicut dictum eilians acquisivit (/// Reg. xvm). Nec frustra hic
est, eadem gens non ejus, et quod confirraaverit ipsius qunque pluvisefaciam existimomenlionem.nisi
pactum multis hebdomada, cum omnia Testamenti ut de prsecedentibus exspectemus futuris reddenda
Veteris dicU vel gesta, quse Christi adventui typice sil operibus veritatem (Sic), aliis videlicet residuis
serviebant, ipsius praesentiaeveritate completa sunt, tribus annis et sex mensibus, persecuiione Antichri
qui finis est legis (Rom. x), recte quidem accipitur; sti occiso Elia, grassante, antequam medio hebdoma-
praecipue tamen etiam ad finalem mundi decursum bu- B dis hpsliam dicit sacrificiumque deficere, quod in
jusbebdomadis intelligentiam pertinere convenienter Ecclesia nunc soleraniter immolatur, Antichristi sci-
existimo, cumibideramoxaudio: Et in dimidiohebdo- licet tunc ssevitia prsevalente. Ipso denique prscdi-
madis deficiet hostia et sacrificium. Nam et in subse- cante, in Christum Judsei sunt crediluri, quo incre-
quentibus dicit (Dan. IX),quia in tempus temporum et pante, ab idololatria quondara meruere converti. Jam
dimidium temporis. Et cum completa fuerit dispefsio nunc quaeri polest utrum ad tempus trium annorum
manus [Sic. Forte omnisj populi sancti, complcbuntur sexque mensium prsedicatio Elise, horum resurrectio
universa haec; et posl paululuin : Cum ablalum, in- debeat coaptari, an ad residuos tres annos persecu-
quit, fuerit juge sacrificium, et posita fuerit abomi- tionis Antichristi, propter quod praeraisit : Et cor-
hatio in desolatione, dies niille ducenli nonaginta, pora eorum non sinet poni in seputcris, et inhabitan-
qui numerus circa trium annorum et sex mensium tes terram gaudebunt super eos, et csetera quse aut
curricula diversalur, quando raaxime illa duo mar- prseoccupata narrantur, cum Tuturalanquam praelerita
tyrii genera, quse in habitu actuque constare praemi- conscribuntur, aut ideo forsitan ambigue conlexun-
siraus, sic dimidio bebdomadis prsedicatipnis Eliae tur, quia et in dimidia hebdomada prsedicationis,
firmantur, ut nullo possint venturae mox perseculio- et in dimidia hebdomada persecuiionis tales futuri
nis impCiu dejici, quia sicot lunc acrior persecutio, G non deerunt. Et in illa hora factut est magnut terrm-
iU in raiiitibus Christi invicte certantibus enitebit motus, et deeima pars civitatis cecidit, et occisasunt a
amplior foniludo. De ipsis enim et Joannes dicit: terrmmotunumero seplem millia homnum. In terrse-
Et dabo duobus martyribus meis, ut propbelent nrotu perseeutionem aut recapitulando significat, aut
dicbus milte ducentis sexaginta, saccis amicii. Licet clarius illis visis, qui jam mortui pulabantur,
enim residuis (ribus annis cl sex roensibus ante An- exaggeratam ftiisse denuntiat. Hora enira est
tichristi yiolentiam, aut sece.-sionelocorum tanquam omne lempus, et denarius nuroerus perfeclus
moriui cedant, aut congrue latibulis recepli non est, et septenarius. Quod si non essei , a parte
pareant, eo quod divinitus monili delitescant : sic totum intelligendum erat. Dicit enim civitatem
tamen stabiliri, ejusque pugnai certamine instaurato in parte scilicet malorum interisse collapsum, iia
reddendi narraniur, ut per spirilum vilae super pe- iit etiara illi intelligantur, et de quibus legimus (/
des suos stabiles perseverent, quando novissima vel Joan. n): Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex no-
prsedicatione vel persecutione confirmabit pactum bis. Nara si fuissent ex nobis, permansisseut utique
mutiis hebdoraada una, sed etiam aliis martyrip con- nobiscum. Duo quippe sunt sedificia, unuin supra
suromato peremptU, aliisque fugalis, pro unius com- petrara, alterum super arenam (Matth. vn), hoc dicit
page corporis ipsi resurgere praedicentur, eo quod D cecidisse. Et reliqui in limoremsunt missi, et dederunt
uno spiritu arraati, et una fide fundati, spiritaliter claritatem Deo cmli et terrae. Isti sunt supra petram
demigrant, quia si quid p.ititur unum merabrum, aedificati(Lnc. vi), qui aliis terraemotu, id est perse-
compatiuntur omnia membra (/ Cor. xn). Proplerea cutione cadentibus de slabilitate sui recta, Peum
et Dominusde Joanne dicit (Luc. i) : In spirilu et confessione clarificani. Finita recapilulalione, quam
virtute Eliae; vel illud (Matt. xvn), Elias jam venit, praetefmisso septimo angelo ingesserat, repetit ordi-
et fecerunt ei qusecunque voluerunt, Joannem volens nem, dicens: Vm tecundum ubiit, et ecce vcetertium
hoc diclo intelligi, de quo nasciluro promiserat, quod veniet cito. Dixerat enim, confecto prcelio locustarum,
in spirito et virtute Eliaefuerat prsecursurus, ut per vse unum abiisse, et aliera dicit duo venire, ne sta-
ejusdem spiritus gratiam et unius officii formam at- tim tertium describere putaretur, quoniam rccapitu-
terara pro altera cognoscatur aptius insinuare perso- landum erat. Nunc finita ipsa recapitulatione, vse
nam, Eliae scilicet pro Joannis, quia sicut ilte in inquit, secundum abiit, non recapitulationis, sed
primo, iu iste in secundo praecedit advenlu. Hic et equorum : quibus descriptis, vae non reddiderat.
Dominus, EUas, inquit (Ibid.), veniet, et ipse resii- Vae ergo tecundum abiit, equorum est, quod se-
871 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 872
quitur tertium vse. Et septimusangelut, in quo linis : A rituale pabulunr inlra corpus sapientise fulgore de-
hinc videtur duos fines fecisse, unura recapilulatio- corum gerit intellectum aliis praerogandum. Panis
nis, alterum ordinis. Dicit enira finera in resurre- enim Dei est, qui de coelodesceudil et dat vitam
ctione tertium, et indicit alterum, qui pugnaedebe- mundo (Joan. vi). Et virgam Aaron, eo quod inte-
balur, dicens : Vm secundumabiil, et eccevmtertium merata virgine singulariler novoorlu progeniius, in-
venielcilo. Et septimus angelus luba cecinit, et faclm ira lectoriuiti carnis inslar amygdnlse,omnes thesau-
tunl in cmlovocesmagna, dicenles : Factum est re- ros sapientiae et scientise penes se habere narntur
gnum Deinostri et Chrisli ejus, el regnabit in smcula (Colos. n) abseonditos. Hinc psalmus : Exsurge, in-
imcutorum. El vigiutiqualuor senioresqui in conspeclu quit, Domitie, in requiem luam, lu el arca sanctifi-
Dei sedent inse.dibussuis, ceciderunlin facies suas, et calioriis luse, et eaetera quse eidem concinunl sensui.
adoraverunt Deutn, diccntes: Gratias agimus libi, Do- Sic enim promittit Deus per Jeremiam aboleii arcam
mine Deus omnipotens, qui es, et fuisti, quod potesta- teslamenti de csrdibus liorniiiu.i), itlara ulique He-
lem tuam maqnam accepisti, et regnasli. El gentes brseorum, el Jerusalem, id est Ecclesiara vocari thro-
iralm sunl, et advenit ira tua, el tempus mortuorum num Domini, dicens : Cum multipticati fueriiis et
judicare, et reddere mercedem servis prophelis, et ti- creveritis super terram, dicit Dominus, non dicent
meniibusnoinen tuum, pusillis et magnis, atque exter- R E jara, arca testamenti Domini, neque ascendet super
minandi eos qui terram corritperunt. De senioribusi cor. In illis diebus et in tempore illo vocabunt Jeru-
satis fuerit superque pracmissum, quid intelligi de- salem tbronum Doraini, et congregabunlur ad eam
beal. Initium autem.nunc memoravii, el finem dis- omncs genles in nomine Domini (Jerem. m). El facla
pensationis Chrisli: nam dicendo, regnasti, et gen- tunt fuigura et voceset tonitrua et terrmmotuset grando
tes iralaesunl, primura Christi demonstratadventum. magna. Futgura, virlutes, quibus suos Christus Do-
Quod vero sequitur, Venit ira tua et lempus morluo- minus fecit fulgere discipulos. Voc.es et tonilrua,
rum, vel, sicut atia translatio habel, quo [quod] mor- praedicationeS,quibus tanquam nubes aposloli popu-
tuis judicelur, secundus advenltis ostendilur, quandoi lis intonabant. Terrsemotus sirepitus, concitatus po-
et roercedem sancti et prophetse timentcsque noneni pulorum, qui persecutiones cresccnlis Eccle<iaesacpius
ejus recipiunt pusilli et magni, perfecti et parvuli,, ingerebant. Grando semper se plus frangendc flucti-
quia imperfectura meum, fnquit, viderunt oculi tui, btis illisa nocet, seque vasUndo comminuit. Sic
et in libro tuo omnes scribentur (Ps. cxxxvm). Et nei eliam sseva gentilium mullitudo, quae fidem Chrisli
sibi impunilatem mali promilterent, subjecit: Atque: persequebatur, ipsum postea sectando, facta est nu-
exterminandi eos qui terram corrupernnl, sicntL raero vel parva vel nulla. Haecdixerat facla et in
psalmus dicit (Psal. xxxm) : Vullus autem Dominii Q 0 descriplione praedicationisseptem angelorum ab ipso
super facientes mala. Ecce, inquit, vae tertium venitl adventu Doraini, ct generaliter ab origine in finerii;
in voce sepiimi angeli; et cum cecinissel, non nisii deinde per parles qucmadaodum facla sint, ila et
Ecc'esiam dixit laudantem Dorainumet graiias agcn- nunc ul templum Dei in ccelo aperlum sii, et pugnse
teni, unde inlelligimus bonorum remuneralionem noni seculae, dicens:
esse sine vae nialorum. Indepsnlmus (Psa/. n): Curai CAP.XH. Signum tnagnum visura in cmlo. Quod
exarserit, inquit, in brevi ira ejus, utique super ma- nunc quoque videlur in Ecclesia, id esl sapienliaeDei
los, beati omnes qui confidunt in co. Sic et nunc ipsaa humanam naturam sancto Spirilu operante conjungi,
Ecclesiadicit: Venit ira lua et tempus mortuorura judi- et ex ulraque, unura eumdemque Chrislum media-
care,ctdareservistuismercedem, etc. Hocestvae no- i. lorem Dei et hominum fleri, praedicari vel credi, ipso
vissimum. Recapitulala saneDomini nalivitate corpo* dicenie (Joan. n): Solvite templum faoc, et in tribus
rca, eadem aliter ac lalius dicturus insinual. Et aper- diebus resusciiabo illud; el evangelista, Ipse aulcm
tum est temptum Dei in cmlo, id est Ecclesia. Tera- dicebat de leniplo corporis sui. Mulier amkla sole, et
plum Dei, Christi corpus intelligi potest. Unde idemi luna sub pedibusejus. Frequenter diclttm est genus
Doininus: Solvite, inquit (Joan. u), templum hoc,, in inulias dividi species, quae iiniim sunt, nani quod
et in tribus diebus resuscitabo illud. Aliier hic subi D] est ccelum, boe est teraplum in coelo, hoc mulier
multiplici signilicalionum varietale certa potest in- amicta sole, et luna sub pedibus ejus, id est Ecclesia
telligentia vestigari, ul unaquaeque res suse proprie- Cbrislo induta, propter ejus dileciionem mutabilia
tati aptius reddila, lucidius possit agnosci. Curaenim] cuncta calcanteni. Neque eniiu his muiabilibus rapi-
arca plerumque significet Ecclesiam, hic in lemplo> lur, qusc stabili cohserens bono veraciier dicit (Psal.
arcam lestamenti aliquid altius inleltigendum admo- LXXH) : Mihi autem adjungi Deo bonum esi. Hinc
nuit; dicendoeliam in cceto, secrelum nos aliquid pe- illsevoces sunt quas de Ecctesia legimus (Cant. vi):
nelrare persuadet, ut iste sit inlcllccius : tcraplumii Speciosasicutsol, perfecta sicut luna; el iterum : Sic
Ecclesia; arca testamenti mysterium incarnationiss ut luna perfccta in seternum, et testis in ccelo fidelis
Christi qui ad mortem illius arcse et tabulas inlra see (Psal. LXXXVHI). Peregrinantem saoe Ecclesiam di-
testamenli gerebat, qui legem non solvere venerat,, cit; aliter, post humanam Christi nativitatem vidi-
sed adimplere (Matth.v).Quotquol enim promissiones s mus multas haerelicorum easdemque falsas proferri
Dei sunt, ail Apostnlus (// Cor, i), in illo est. Ett seiitemias. De lioc namque templo aliud Valentius,
unara auream habenlera manna (Ilcbr. ix): quia spi- aliud Bardezanes, aliud Apollioaris, aliud Nestorius
 873 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. III. 87*
aliud Eutyenes, aliud Timolheus Hilarus, hseresiar- A J genduiii, dicit Apostolus, et in Ecclesia (Ep!i. v).
chse, prout libuit menliti, dixerunt, ut tanquam ve- Raptus ett filiut ejus ad Deum et ad thronum ejus.
rilas de terra orU sit et pugnae secutee sint, ut unde Licet in capite Cbristo prsecesserit, qui peracta dis-
orthodoxi et fideles acquirunt prsemium, inde haere- pensatione ascendit ad Patrcm, congruit tamen et
lici male de Christi incarnatione sentientes, incur- corpori. Hinc sunt illaevoces Apostoli (Eph. n): Qui
rant damnationis seternsesupplicium. Hinc de ipso a nos resuscitavit, et consedere fecit in cceleslibus:
Simeone dictum in Evangelio (Luc. n) meminimus: et (Philip. in) : Conversatio nostra in ccelis est; et
Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem (Colos.m): Si consurrexistis cum Christo, quae sur-
multorum in .Israel, et in signum cui contradicetur. sum sunt quserife, ubi Christus est in dextera Dei
Et in capite ejus corona ttellarum duodecim, id sedens. Quod si etiam de Christi persona specialiter
estEcdesise; duodenario apostolorum numero pri- velis accipere, excepto cruciatu, quera in partu
mordia dicit fundatse mox Ecclesise, decorari. Hinc B. Mariamnon est credendum habuisse, quara novimus
psalraus dicit (Psal. xx) : Posuisti in capite ejus nullum in conceptu peccatum libidinis contraxisse,
coronam de lapide pretioso. Et erat praegnans recte poles cselera cpaptare,'si rufi draconis insidias,
mente, non ventre; et clamabat. In valle p'o- persecutiones quas ab ipsis incunabulis ab Herode
rationis gemebunda et quos parturit, parit; et jam B 1 (Matth. i) Christus pertulit; et deinceps usque ad
genitos parturire non desinil. Hinc Apostolus (Galat. mortem crucis subire voluit cognoscamus, qui cum
iv): Filioli mei, inquit, quos iterum parturio, donec mortem ejus inhians appetisset, ejus resurrectionera
Christus forraetur in vobis. Et visum est aliud signum frustratus, ad thronum Dei, id est ad dexteram Pa-
in cmlo,et eccedraco rufus magnus, cruentus videli- tris raplum ingemit. Et mulier fugit in tolitudinem,
cet et sxvus, habens capita teptem et cornua decem, ubi habet locum praeparatum a Deo, ut eam illic alat.
et super capita ejus diademata septem. Capita septera Diebus mille ducentis sexaginta. Solitudinera ponit
reges sunt septem, cornua vero regna, de quibus hujus vitae peregrinationem, in qua singulari spe
suo loco erit plenius disputandum, el cauda ejut beatse reraunerationis ut passer singularis (Psal. ci)
Irahebat tertiam partem stellarum cmli, et dejecil easin vivit Ecclesia, quse a rege suo potestatem accepit
terram. Cauda, propheise iniqui sunt, per quos suam calcandi supra serpeutes (Marc. xvi; Luc. x) et
inimicus nequitiam implet. Hinc Isaias dicit (Isa. IX): scorpiones, et super omnem virtutem inimici jam
PropheU docens mendacium, ipse est cauda. Qui draconis rufi : nam etiam populus Israel per
eorum doctrinis inhserent, in lerram praecipitari di- ereraum ductus (Num. xxi), ignitos serpentes
cuntur. Tertiam porro partem stellarura cceli, illud senei visu potuit superare. Omnia enira hsec, inquit
memorat omne corpus malorum, sive in angelis quos Q | Apostolus (/ Cor. x), in figura nostri facta sunt, et
de ccelo secum pari ruina detraxit, sive in hominibus sicut illos manna visibili, sic nunc Ecclesiam pascit
quos seduxit. Stellas autem, quos de bonis diabolus pane coelesti. Prseparalum autem locura habet, da
reprobos facit. Et draco stelit in conspectu innlieris quo propheta dicit (Psal. LXXXIII):In loco quein dis-
qum paritura erat, ut cum peperistet,natum e/uscome- posuit : quodque eum nec oculus vidit, uec atiris
disset. Id est insidialor diabolus novum hominem audivit, nec in cor hominis ascendit (/ Cor. m), quia.
qui secundum Deum creatus est, et in quo renova- cor hominis illuc debet ascendere, bumani sennonis
mur spiritu mentis nostrae justilia et sanctitate veri- pace mutua compellente, locum dispositum et locum.
tatis (Ephes. iv) in Ecclesia molitur occidere, cum praeparatum potuit utrumque proferre, cum antea
in unoquoque fideUumejus exorlum captiose nititur prscmitteret, dicens (Psal. LXXXIII) : Beatus vir cujus
operire vel profectum exstinguere. Hoc etiam in est fusceptio ejus abs te, Doraine, ascensiones iu
unum bsereticum contigisse meminimus, qui lelhali corde ejus disposuit in convalle plorationis, in locum.
somnolenlia suum natum usque ad mortem legitur quem disposuit. Idera namque et refugii locus est
prsefocasse, in quo nativitas vilse, in qua ambulare peregrinis, et refeclionis cibus esurientibus servis,
jubemur, necari prophetice figuratur. In conspeclu qui merces promittitur regnaturis. Hsec ergo quse
autera raulieris stelisse dicilur, quoniam illa, inquit, JJ
] paravit Deus Apostolo dicente (/ Cor. n), diligenti-
observabit caput tuum, et tu insidiaberis calcaneo bus se : Nobis, inquit, revelavit Deus per Spiritura
ejus (Gen. m). Et peperit masculum qui recturus erat suura, quo uno revelante, hsccprofunda etiam beatus
omnesgentet in virga ferrea. Ideo masculum, quod Joannes potuit penetrare, isto sane dierum numero,
virili sexui noverimus tanquam superiori, jure deberi qui tres anuos et sex menses faciunt, omnia Chri-
victoriam. Recte bic caput EcclesiaeChristus in sin- siianitatis tempora etiam hoc loco significat ex quo
gulis membris dicilur nasci, qui cognoscitur princi- Christi prsedicatio ccepit, et usque in finem fructifi-
pari. Ipse enim auctor et consummator est fidei, in cans crescit. Et accidit prmlium in calo Michael el
quo faciemus virtulem. In virga ferrea, id est in in- angelis ejut, ut pugnarent cum dracone, elc. Non
flexibiUjustitia. Reget, in bonis; confringet, in ma- hic putandum est, angelos Dei in ccelo ausos fuissa
lis.*Quod etiam ejus Ecclesise tanquam corpori irapugnare, cum nec Job hic posset, nisi Deo per-
coapUlur et capili. Oranes enim (inquit) qui in Chri- mittente, tentare (Job i). Sed coelum faicEcclesiam
sto Jesu baptizati eslis Christum induislis (Gulat.m); manifestius declaravit, ubi contra spirilalium nequi-
et, Erunt duo in carne uua. Quod in Christo intelli- lias ab unoquoque fidelium jugiter dimicatur. Hine
PATROI. LXVItt 28
87(1 PRIMASll ADRUMETANIEPISC. 876
Apostolus (Ephes. vi): Nc.i est nobis collucUtio ad- A accepit etiam potesutem ligandi solula et solvendi
versus carnem et sanguinem, sed adversus pruicipes ligata, curo in uno Petro generali significationeomnis
et potestates, et adversus mundi rectores tenebrarum audivit: Quaeligaveris super terram, ligaU erunt et
harum. Ideo autem hic Michaelem cum angelis suis in ccelis ; et quse solveris, solula (Matth. vi). De hac
contra diabolum confligere dicit, quia secnndumvo- Dominus dicit (Matth. xxvm): DaU est mihi omnis
luntatem pro peregriuante Ecclesia orando ei adju- potestas in coeloet in terra, non quam semper ipse
torio ministrando, recle inlelligitur pro ea confligere. habuit, sed quara in Ecclesia ex tempore quo voluit
Nonne sunl otnnes, inquit Apostolus(Hebr. i), admi- tanquam caput in membris habere coepit. Quoniam
nistratores spiritus, raissi in ministerium propler eos prsecipitatus est accusator fralrum nottrorum, qui ac-
qui haereditatem capiunt salutis aeternae?Nam et no- cutabat eos in conspectu Deinotiri diebusac noctibus.
meri ipsius Michael, adjuiorium Dei interpretatum Exsuperatus est ab ipsis propter sanguinemAgni, et
dicitur, et oongrue hoc ei opus speeialiter depuiatur. propter verbumteslimoniieorum. Praemissonuper lo-
Ipsum enim et Danielin novissima pressura in adju- cutionis genere, ex persona angeiorum dicit: accu-
torium dixit Ecclesise esse venlurum: In tempore, sator fralrum noslrorum , id est, civium in futuro
inquit (Dan. xn), illo consurget Michact princeps nostrorum , nunc autem peregrinorum. Ad illara
magnus, qui stat pro filiis populi tui, et veniet lem- B quippe civiutem ccelestemJerusalem fidelesnunc ten-
pus quale non fuit ab eo quo gentes esse coeperunt, dunt, quam angeli feliciler incolunt. Quod autem de
usque ad lempus illud. Et in tempore illo salvabitur coelisexclusum, in terram missum gaudendo dicere
populus luus, omnis qui inventus fuerit scriptus in perhibentur, illorum redemptioni congratulantur,
libro. Quod vero angeli ejus esse dicuntur, eo hic quos sibi Dominus ad inbabiundum prseparare di-
locutionis genere usus est, quo legimus (Matth. xvm): gnittus est templum. Anima enim justi sedes sapien-
Quoniam angeli eorum in coelis semper vident fa- tiae. De lerrenis autem, in quos dicitur descendissc,
ciem Patris mei, qui in ccelis est, ecrum scilicet quo- divinsejustitise penetralia angeli cognoscendocollau-
rura civesesse in Christum credendo cceperunt, sicut dant, eique misericordiam et judicium super beali
et bie angeli ejus: quia uno prsesidenie rege mune- decanlant, cum et in redemptis bonitas, el in perditis
rari, et nno Spiritu creduntur vivificanle beatificari. aequitas divina monstraiur. Nam et illi vincentes per
Et draco pugitabat et angeli ejus, neque valuerunl, Agni sanguinem dicuntur diabolum superare potuisse.
neque locus eorum amplius in cmloinventusest. Dia- Et quod sequitur, Nec amaverunt animat suas utque
bolus el angeli ejus intelligendi sunt, qui ei nalura ad morlem, illam utique aeeepisse credendi sunt
et voluntate similes sunt, sed et homines, qui eorum charitatem, quaediffundilur in cordibus nostris, non
laqueis irretiti, talium fuerinl sectatores. Nara pro G ex nobis, sed per Spiritum sanctura, qui datus est
qualitalibus volunutum et de diaboto dicium est: nobis (Rom. v). Huic >ammagno bono congratulan-
Maltts bomo hoc fecit (Matth. xiu), ct de Juda, dia- dum docens, dicit: Propter hoc exsultate, cmti, et
bolus est (Joan. vi). Biparlilo quippe corpore diabolus qui habitalit in eis. Hic si ut superius in angelis cce-
in suis iraditur, victus autem ab eis dicitur expelli, lum Eeclesia cognoscatur, utrisque convenit iu Do-
qui post renuntiationem ejus, fide Christi percepta, mino concorditer gratulari, cum et homines angelis
errores ejus ulira non repeliint, sed in eis charitas sociari creduntur, el angeti hominum in Christo sub-
perseverat de corde puro et conscientia bona et fide stantise faroulantur. Sequitur, Vm vobis, terraet
non ficia (/ Tim. i); sive quando ab omni malorum mare, quoniam descenditad vot diabolut cum ira in-
eommixlione jam separata Ecclesia, el futura beati- genti, sciens modicumsibi tempus superesse I Sicut
tudine glorificaU, diabolo et angelis ejus nullus ne- redcmptis exsullalio, sic pereuntibus ptanctus debuit
que seducendi malos, neque probandi bonos, locus exhiberi. Hinc Ezechiel dicit (Cap. n) se librum ac-
amplius tribuetur. Unde psalmus ipsum notans, di- cepisse habentem scriptum lamentum, carmen <t vse.
cit (Ptal. sxxvi): Transivi, et ecce non erat; et ln lameniatione poenitentium flelus, in carmine ju-
qusesivieum, et non est inventus locus ejus. Et rais» cunditatem sanclorum insinuat. Vseautem, malorum
sus est ilte draco, serpens magnus et anliquus, qui P condemnationem proprie raanifesUt. Quod eiiam hic
dicitur diabolut et Satanat, qui seducituniversum or- meraorat, dicens : Vae vobis terra et mare , elc. ,
bem terrarum , missus est in terram, el angeli ejus usque, sciens medicura sibi tempus superesse. Hiuc
cum eo mitsi sunt in terram. Hic terrena sapientes Domino invicla potestate coactus confiteri, dicit:
dantur intelligt, in quibus ilta sententia praevalente Venisti ante terapus torquere nes ? Et cum vidisset
disibofus cognoscttur habitare. Terram comedes draco quod ettet dejectus in terram, peisecutut est
oranibus diebus vitse tux (Gen. m). Ab spiritalibus mulierem qum illura masculum pepererat. Hoc esi,
enhn exclusus , suis meritis aptos terrenos invadil, quod prsemisimus inextricabiles inimicitias contra
hoc est de coelo praecipitari et in terram mitti. Et Ecclesiam diabolum gerere. Quando enira vincendus
audivi voeem magnam m ccelodkentem: Nunc facta excluditur, tanto aerius suas non desinit raqltiplicare
esl sattts et virtus, el reguum Dei notiri, et potettas versutias. Et datm sunt mulieri dumatm quasi aquilm
Chritti ejut. Evidenter osienditur, in quo nos coeto magnm, ul volaretin solitudinem tn locumtuum. Ec-
inteUigere ista coaveniat. In Eccles;a oa.Wfue faetara clesin in modum alarura duobus utitur Testameniis,
OOTimusvictoria Cbr&ti saluteni, per tjuain c.oqniUBi quibus edocta, insidias inimici et prseceptis defugere
877 COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. IV. 878
sludet instrucU, et exemplis superat informata. Ge-,AEcclesia intelligi, sicut in psalmo (cn): Qui fundavit
mina quoque regitur Dei et proximi chariute. Locus terram super stabilitatem suam, non inclinabitur in
autem solitudinis, est bujus mundanae peregrinatio- saeculumsseculi,id est in sanctis, quorum preces at-
nis. Quandin enim suraus in cprpore, peregrinamur que doctrinseet dispensatio salutaris, inimici-versu-
a Domiho(// Cor. v ). Quo maxime cor dirigit, qui tias detectas evacuant, melius bic tameu inteUigilur
non loco, sed affectu de mundo discedit, et pro- terra humana in Cbristo natura, ipsa est veritas quse
pbeu dicit (Ptal. uv): Ecce elongavi fugiens, et de terra orta est (Ptal. LXIV),qui vultui Dei semper
mansi in sotitudine. Exspeclabam eum qui salvum apparens, sicut Apostolus dicit (Hebr. ix), pro nobis
me faceret. Congrue autem hic aquilse similitudinem interpellat. Haecenim terra susceptam in se deglu-
'
memorat, qui cum prse cseleris avibus cognoscatur tiens mortem , tanquam os dicitur aperire , quando
altius evolare, viso Umen eminus cibo, indigenlia abundantiavitaesua?auctorem mortis cognoscilur sor-
naturali subacu, mox ad ima descendit, sicut Eccle- buisse (Rom. vm) : et absOrbebam [absorbendum]
sia in spiriuUbus membris cum ea quac sur<um sunt nihilominus docuisse, quando in monte sedens
(Colot. 111)mente peut et sapiat, infirmilate tamen (Matih. v), aperiens os suum, ampliora praecepta
corporis aggravaU, necessiiatibus subjacet indigen- discipulis tradidil, legem mandatorum evacuans (E-
;iae corporalis, pro quibus ingemiscit et parturit B phes. n). Et iratus draco mulieri, abiit facere bellum
usque adbuc; vanitali enira creatura subjecla est cum reliquit de semine ejus qui ebservant prmceplum
(Rom. vni), non volens, sed propter eum qui subje- Dei, et habent lestimoniumJesu Chritti. Videns non
cit eam in spe. Item : Sive enim mente excessimus, posse conlinuari persecutionem , neque ad effectura
Deo, sive temperantes sumus, vobis (// Cor. v). Ubi noxia vpta perduci, quibus Ecclesiam Christi da
alHur per tempus et tempora et dimidiumtemporis ab mundo auferri posse putabal vel affectabai, scilicet
Antichristi facie, id est illius serpentis, trium an- dominici corporis tropseoincoelestibus pfaevalentem,
norum lempore et sex mensium. Hoc rursus signifi- et in terrestribus dominantem, atque inferis irape-
cat tempus, quo usque ad finem Christi Dei Ecclesia rantem. Ad hoc enim, inquit Aposlolus (Rem. xiv),
propagatur, idolorum culturam fugiens, omnesque Cbristus raortuus est et resurrexit, ut et vivorum el
serpentis errores, boc est quod dicit, a facie illius mortuorum dominetur; itemque (Philip. u): Ut in
serpentis, quem draconem superius memorat, quod nomine Jesu omne genu flectatur, edelestium, terre-
eum in sanguine Agoi vicit, ut veraciter cantet strium et infernorum. Hoc, inquam, videns, bellum
(Psat. xc): Super aspidem et basiliscum ambulabis quidem cum reliquis de semine Ecclesise per singu-
et conculeabisleonem et draconem. Et mitit ille ter- las generationes indesinenter molitur ingerere, quam
pens ex ore suo post mulieremaquam in modum flu- G se jam novit de mundo eradere omnino non posse,
minis, ut eam perderet. Impetum persecutorum aqua quia portae, inquit, inferorum non prsevalebunt ad-
significat. Hinc psalmus (Ptal. cxxm): Cum iusur- versus eam (Matlh. xxvi). lllo utique Christus mira-.
gerent horaines in nos, forsitau vivos absorbuissent biliter utens, muliiplicatos sibi martyres opportuna
nos. Cum irasceretur animus eorum super nos, for- conquirit. Draconemvero cum sociis acrioribus ple-»
siun velut aqua deglutissent nos. Torrentem per- clendum judiciis definivit. Quocirca hunc libruffl
transivit anima nostra, elc. Sed adjuvit terra mulie- ejusdem Ecclesiaeputo meraorabili aplius concludt
retn, et aperuit lerra ot tuum, et abtorbuit flumenquod victoria, cujus de mundo non potest perire me-
drato ex ore tuo emiserat. Licet terrapossit hic quoque moria.

LIBER QUARTUS.

CAP.XIII.El vidi bestiamascendentemde mari, ha-
benlemcornuadecemet capita septem, et super cornua
ejut diademata,Hochic mare posuit, quod ante abys-
sum, de qua dixerat ascendere istam besliam. In
utroque autem significatur populus: populum quippe
videt e populo ascendere, et de poputo bestiam sur-
gere. Beslia aulem generale nomen est, agno ccn-
trarium, sed in narratione pro locis inlelligendum
esi, quam partem beslise dicat. Aliquando enim dia-
bolum dicit bestiam, aliquando corpus ejus, ali-
quando unum ex capitibus ipsius beslise, quod
quasi occisum iu mortem resurrexit, quod est simu-
latio verse fldei: aliquando solos praepositos dicit
iiesiiam. Nunc autem bestiam ascendentem de ma-
ri, corpus diaboli dicit, habentem cornua decem
et capiu septem, et super cornua ejus diademata ,
et super capiu ejus nomen blaspliemiac,in eo quod
se deum vult haberi, juste dicitur blasphemiaeno-
mine titulari. De decera vero cornibus et septem ca-
pitibus, apliori subsequenti loco dicilur, quod utrum-
que ubique sufficiat. Et bestia quam vidi similis erat
pardo, et pedes ejus lanquam ursi, et es ejut ut es
leonis. Pardo propter varielatem gentium compara •
tur, urso propter rnalitiam bestialem, leoni propler
virtutem corporis et linguse superbiam. Et dedit ei
draco virlutemsuam, et thronum suum, et polestalem
magnam. Sic Apostolus de diaboli corpore loquens,
Cujus esl, inquit (// Thess. n), adventus secundura
operationein Satanaein omni virtute et signis ct prp-
digiis mendacii, his qui pereunt. Et unvm caput e*
septera eapififrtt*quasi cstisum fuerit ad mortent, et
plaga mortis ejus eurata est. Unura ex capilibus ejus
dicit Antichristura, quia septem non numero sunt,
sed significatione universitatis regni terreni agno
879 PRiMASIlADRUMETANIEPKC 880
contrarii. Huic draconem, id est diabolum, suam A cipiendum vel vi ingerere, vel fraude supponere :
dare cerlum est potestatem et thronura suum. Sicut polestatera temporalileraccipiet, qua illemale utens,
enim in bono anima jusli sedes sapientise, sic in nocere volens corpori Christi, sicut persecutores
malo illis inimicus dare dicitur thronum, quos ma- Christo patienti, amplius extollitur, et cum suis acrius
xime possidens ad alios utiiur seducendos, admiranda cruciatur: de hac Dominus dicit (Joan. xix) : Non
per eos Deo sinente frequenter exercens , qui tanta haberes in me potestatem, nisi datum tibi fuisset
impietate progreditur, ad eludendos animos parvu- desuper. Si ergo circa suam passionem banc ad
lorum, unura ex capitibus septem imitatione veri momentum suis persecutoribus Christus dederat
capitis se quasi occisum resurrexisse, et pro Christo, (Joan. xiv), cum in eo princeps hujus mundi nihil
qui hoc vere perfecit, suscipiendum audeat exhibere. dignum morte reperiret, quid mirura si in sua Eccle-
Et admiratse sunt gentes inhabitantes terram. A be- sia sic ad tempus malos grassari permittat, ut eos
fitia translationem nominum fecit, ne diceret, mirata vicisse dicat? licet a tolo pars intelligi debeat, quse
bestia secuta est bestiam. Terram enim posuit pro vinci potest. Et data esl ei potettas in omnemtribum
terrenis, qui eum et sequi et adorare maluerint, id et poputum el linguamet gentem; el adoraverunteum
est, sui qui in Antichristo tanquain in simulacro omnes inbabitantes terram, quorum nominanon sunt
diabolum adorare dicuntur, hoc est quod dicit: Et B scripta in libro vitm Agni occisi, ont est ab origine
adoraverunt draconem, eo quod tradidisset omnem mundi. Parum quippe videretur, si de ea bestia quae
potestatem suaffi bestim.Iterum adoraverunt bettiam, Agno conlraria tolies ponitur, diceretur : Non est
dicentes: Quis similis illi bestim? Et quis poterit bel- Agnus aut non est Cbristus, quod se fingit, sed nec
ligerare cum ea ? Cum a suis seclatoribus eminere in libro Agni scriplus esse quispiam meruit, aut ipso
laudatur, sicut legiraus, et aperire os gentium ac aut qui ei consentiunt; licet possit etiam bestise cor-
virtutes bonorum, et admiralionera habere rem ani- pus inlelligi, propter quod prseraisit: Adoraverunt
malem ad terram: cum ergo, inquam, a suis laudatur, eum omnes inbabitanles terram, id est, terreni dia-
et in magniloquio extollitur, totum bestise corpus bolum, cui dictum est: Terram comedes (Gen.m);
omnino describitur. Et data est ei potestat faciendi de quibus Jereraias dicit: Recedentes a le in terra
tnensibus quadraginta duobus. His etiaui mensibus scribentur (Jerem. xxxu); velpsalmus, El cum justis
tres anni cum sex mensibus adiroplentur, quibus su- non scribantur (Psal. LXVHI). SI quis habet aures au-
perius quidem praesentis, nunc autem speciatiter no- diat. Qui captivum duxerit, et ipse capietur. Quoties
vissimae persecutionis prsenuntiatur asperitas: nam hic ea spiritus dicit, quse intentius audienda sunt,
propter quatuor notissimas orbis partes, si quater ita prsemillit. Facta enira mentione illius potestatis
legalem decalogumduxeris, in quo perfectionis estsi- G quam acceplurus est diabolus et bestia, ne magni
gnum, quadragenarium comples: his cura duo cha- pendendum esse ruinosi culrainis moinentaneum su-
ritatis prseceptaactu adjeceris adimpleuda, quadra- percilium pmaremus, tanquam cogitationibus huma-
ginta duo perficiunt. Nihil enim juvissent enunliala nis occurrens, instruit, dicens : Qui captivum duxe-
verbis, si non perficerenlur operibus; his enim Ec- rit, et ipse capietur : ac si diceret, Diabolus et bes-
clesia dicitur sicut alis aquilse temporaliter praemu- tia qui suis nunc retibus gentes captivare videntur,
niri, in soliludinem fugieus draconis insidias, alenda ipse erit cum suis cito captivus. Et qui gladio occide-
diebus milleducentisquadraginu.quihus menses qua- rit, et ipsum oportel gladio eccidi. Sciens Ulia ad-
draginla duo supplentur, ut idem nuraerus non inani venlu Domini protinus vindicanda, propterea dicit:
clareat significatione taxatus. Aperuit aulera in blas- Et ipsum gtadio oporlel occidi, absolute poneus dia-
pheraia ostuum adversus Deum in blasphemandum bolietAntichristipersonam, unquamhabiuiilenicum
nomen ejus, et tabernactilumejus, et eosqui in cailoha- habitaculo : idcirco indefinite *.Qui caplivura, inquii,
bitant, id est adversus Deum etEcclesiarn qusein ccelo duxerit, etipse capietur; et qui gladio occiderit, et
habitat, propter quod Apostolus (Philip. m): Conver- ipsuragladio oporlet occidi: hinc Apostolusloquens,
satio noslra in ccelisest, inquit; et (Rom. vm): Nunc dicit (// Thess. 2) : Tunc revelabilur ille iniquus,
autem in carne non eslis. Aliter: Templum hic etiam D quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, et
corporis Christi glorificatumputo significaritropseum, destruet illustratione advenlus sui. Tunc utiquc cum
quem tunc Antichrislus dicitur blasphemare, quando absorpU fuerit mors in vicioriam (/ Cer. xv), quan-
dignitatem ei specialiter debilam, sibi ausus fuerit do sanctos omnes oportet patienter et longanimiter
assignare. Hinc in Evangelio Dominus dicit: Unde exspecUre; idcirco subjecit: Hic est palientia et fidet
seducantur, si fieri potest, etiam electi: conrestim tanctorum. Undeidem apostolus(Galat. vi): Fr.ilres,
tamen sequitur : Sed propter electos abbreviabuntur inquit, non dcficiamus : tempore cnim suo melemus
dies Uli (Malth. xxiv) : Et dataest ei potettasfaciendi non deficienles. Et vidi aliam bestiamatcendentemde
bellumcum tanclit, et vicit eos. Dicendo, aperuit os terra, habentem cornua duo timilia agni, et loqueba-
sunm, ostenditur in hanc damnabiliter fiduciampro- tur ut draco : el potestatemprioris bestimomnemfa-
rupisse, ut quod ante occulte, nunc publice audeat ckbat interra. Duo cornua agni similia, duo Tesla-
blasphemare, quando dignitatem ei specialiler debi- menta vero Agno competentia, sibi more usurparq
tatn sibi ausus fuerit assignare, etiniquiuiem in ex- leniavil. Uldraco lamen loqui dicitur, quia in hypo-
celso loqui, u( contrarius Cbristo, se velit pro co ac- crisi, id est sitoulalione veriialis, quos seduxerit,
«81 COMMENTAR.IN APOCALVP. LIB. IV. 882
decipit. Agno enim similis non esset, si aperte ut A / enira, quae hoc nomineinter seet suos conversaiur.
draco loqueretur. Nunc aulem agnum fingit ut Proptereasi quandodixit bestiam adorare, quaehabet
Agnum invadat, id est Christi corpus; ut draco Io- • plagara de gladio, et vixit, diabolum ostendit, de
quitur, quofl eum quserentes a via veriutis delusos quo Apostolus (// Thess. n) : Qui. adversatur et ex-
expclbt; et omnem potestatem prioris bestise facie- totlitur, inquit, supra orane quod dicitur Deus aut
bat in lerra. Priorisdixit, quam demari ascendenlem quod colitur, ita ut in lempIoDci sedeat ostendens
se vidisse praemisit, cui diabolus dederat polesUtem se lanquara sit Deus. Tres itaque, diabolus, bestia
suam magnam. Hanc potesutem dixit facere bestiam veiut occisa, populus cum praepositissuis, duo sunt
cerara bestia. In prsepositis enim quos disiribuit, est medianle imagine. Et si quando mediam dicit adorari,
omnis potestas populi, tanquam locustarum et equo- in diabolum res cadit, qui suura et hujus inedii nc-
rum in caudis. Astante enim populo faciunt prsepo- minis implet locum, cura se suis opponit damnabl-
sili quod diaboli voluntati proficial, sub velamento liter adorandum, de imitalione furti simulata obura-
hypocrisis Ecclesise. Intantum autem utraraque be- bratione vocabuIi.Et fecit signa raagna, ita ut ignem
siiam claret unum corpus esse, et unius nequitiae facerel descendentem de ccelo sub oculis horainum.
eultum exercere, ut etiam sequentis bestise hypocri- Cum multa eum dicat signa facturum, hoc sigmtm
sis illi priori beslise militare dicatur. Ideo subjecit: B memcrabile caeteris prsetulit. Hsec translatio quasi
Ut inhabitantet terram, adorarent besliamillara prio- de prseterito loquitur, cum fulurum nuntiet. Alibi
rem, cujus curata erat plaga mortis, et fecit tigna ila autem fulurum significans, dicit: Itaut ignemfaciat
H<eliam ignemfaceret de ccelo descendere sub oculis de ccelo descendere, id est, de Ecclesia ad terre-
hominum; et seduxit eos qui inhabitant terram ; vel, nos, cura siveex varietate gentium, sive ex inimicis
sicul alja translatio babet.Terram et qui habitant in fallentis astutia, linguis novis ac plurimis suos fa-
£». Translationem iterum norninura facii. Bestiam ciat loqui rrlinistros, ut boc quasi indicio donura
illam cum capitibus vocavit terram, caput ejus be- sancli Spiritus se garriant percepisse, qui ignearum
stiam. Dixerat enim ejus capitis curatam esse pla- formam linguarura super singulosquondam veraciier
gam. Nunc bestia , inquit, cujus curata esl plaga , legitur (Acl. n) Christi enuntiasse discipulos. Hoc
ostendens quia oranes partes bestise, bestiam vocat, enim prsecipne signum credenlium Dorainus quoque
quia in omnibus ejus officiisdiabolusest, qui est be- commendat, dicens (Marc. xvi) : Signa autem eos
slia. Bestia ergo cum duobus cornibus, quse est pars qui crediderint, haecsequentur: In nomine meo dse-
besiiae, facit bestiara, adorare besliam, quia dixit et monia ejicient, linguis loquentur novis, etc. Noner-
terram, ut in caput veluti occisum bestiae noroen go rairum si ilta bestia quse sibi siraulate Agni oc-
iransferret, nec diceret: Fecit bestia ut adoraret be- G cisi ct viventis nomen usurpat, hanc eliara sancti
stia bestiam. Nam aliud est beslia , aliud lerra ,, Spiriluspcr imitationem fraudulenter vindicet specie
cum bestia populus sit, terra occiderit. Terram au-. tenus iargilatem, suisque ministris simutet damna-
tcm et eos qui habitant in ea, non sine ratione dixit. tionem, sicut Simonem quondam affectasse, nec po-
Nam sufficeret, terram aut eos qui babilant lerram,, tuisse meminimus. Nam et de expulsione daemonum
sed vim seductionis oslendit, et animam et corpus>
signisque compluribus cum ipsi rainistri Satanse
sibi miserabiliter mancipasse. Qui enim vi cadit, noni enumerantes dixerint
(Matth. vu): Npnne in nomine
seductus, solo corpore captivus est. Qui autem se- tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemoniaejeci-
ducitur, et corpore captivatur et mente. Proptereai raus? etc, non approbat Dominus gloriantes, sed
dixit: Facit lerram et eos qui inhabitant eam, ado- damnat et reprobat contumaces.Et ideo fortasse hoc
rare bestiani, cujus curata est plaga mortis, et vixit. escellens de igne signum, quo Spiritus sanclus
figu-
Intentius perspiciamus. Dominus noster Jesus Chri- ratur, voluit specialiler nominare , quod potior illo
stus habet plagam degladio, et vixit; bic autem dixitt inveniri non poterat. Nam cum rnulta nobiscum hx-
bestiam, quaehabet plagamfactamdegladio, etvixit. reses videantur habere communia, hoc specialiter
Dicit adoratum draconem et adoralam bestiam. Re- donum sola se habere Christi gloriatur Ecclesia.
cedebam cura solus draco adoratur a suis. Non enimi TJ Magos denique Pharaonis similia Moysimiracula fa-
sicut Ecclesia habet mediatorem corporaliter inter se> cientes (Exod. vm), Spiritus sanctus legitur frustra-
et Deum, ita et diabolus inter se et suos, sed soloi visse, cum in suis assertionibus succumbenles, vera
nomine de imiutione Christi. Bestia ista quam dixit,, victi cenfessione, dixissent: Digitus Dei est hic. Di-
imer diabolum et suos personam non habet,
quia int gitum autem Dei Spiritum sanctuni dici, Evange-
solo est vocabulo, quo dicunt se adorare
Christum, lium protestatur, cum unus dicit (Matth. xn): Inspi-
qui mortuus esl et resurrexit (Rom. vm). In quo vo- rilu Dei ejicio dsemonia; alius (Luc. xi) : In digito
cabulo diabolum adorant, qui hoc sinrulacrum suisi Dei ejicio daemonia. Quocirca hinc veheraenlia se-
invenit. Ipse.enim Satanas transfigurat se velut an- duciionis ostendilur, ut illum habere spirilum bestia
gelum lucis (// Cor. xi),exhibens suis fallaciler soloi putetur , quo resistente, magorum fraudulentia va-
nomine Cfaristum.Porro ipse et suum et mediatoris; cuabatur. Ob boc sequitur : El seduxit eos qui inba-
implet locum, quod mediatorem non habet, nisi si- bitant terram propler signa qum dala sunt illi facere
mulacrum Christi. Ipsam insiraiilationem dicit be- coram bestia, et dicit mcolis lerrse, ut
imaginem
stiain liabere plagara gtadii, et vivere. Bestia estt bestimfaciant, qum habet plagam faclatn de gladio, et
 883 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 884
vixit. Qtfale si diceret: Hsecsimulatio eousque prae- A cundum idioma linguse eorum : Ego sum, inquit
valuil, ut terreni sedUcti propter signa bestise, ipsi (Infr. xxn), * et «. Praemissis quantum potuit si-
bestisetniserabili assensu faventes, mulua se devo- mulationibus partis adversae, quibus sibi indebitum
tione cohortenlur, bestiaein cordis phantasmate ima- Deitatis honorem diabolus nititur usurpare, ut Auti-
giriem fabricare, sicut qui jam non aestiment dubi- christura exprlmeret divino honori contrarium, sive
lariduffl,certo quasi ffleraorati ignis judicio confir- per noUm, sive per numerum nominis ejus, id est
niati, quod vefe ipse sit Christus, cum sit in Anli- bestiaeipsius nequissimae volunutis atque actionis,
christo diabolus, idemque malignus iri imagine spiri- indagandum prsemonet qualitatem. Est enim nomen
tus, qui tales lacusseductionisDeosinente praetendat, ruod nomen (sie) mensi
ut date dicaiur tpiritum imagini illius beslim,et Utlo-
quatur imago bestim.Gefflinomodo hic locus inlelligi
potest, sive quia judicio compellente virtutis jam si per eharacteres suos quibus numefos Graecilecti-
persuasum estomnl torpore malignorum, tanquam lant, suppuletur, sexaginta sex irapieri profecto re-
diabolo operante, et insistnntibus prseposiiis popiilo, peries; interpretatum quoque dicitur, honori contra-
ut una esset omnibus eadeihque profesSio,sicut uni- rius, quo dicilur ineptus, importunus, incongruus :
formem observationem ab omnibus proferendam, B neque eniin honor ei, sed anathema convenit. Quo-
ut si quis hoc per imaginem bestiae, id est mutuarri circa per numcrum ncmen, et ex nomine suppuUtus
iinilalioriem nori loqueretur, necaretur. Sic deriique numerus invenitur, atque ipsius inierprelatione no-
dicit : Ut imago bestim loqueretiif el faceret, ut minis, qualitas ineritorum agnoscitur. Item aliud no-<
quicUhquenonadorarent imaglnembeslim,occideren- men, quod ejusdem numeri complectitur summam,
ttir. Aliler, ut sicut primo horaini seducendo, ore prudenler animadverti potest, qui simul ducti, fa-
colubri serffiocinatus est feminse (Gen. m), simili ciunt
tune fraude mullos dcludat cum per simhlacrum fe-
cerit corisulentes suos responsapercipere : id est per
Aniichristum, cui Ut Deo honorera aeslimant defe- sexcenla sex. InterpreUtio autem eis intelligitur, ne-
rehdUih, cUfflsit homo peccati et filius perdltiohis go. Nec mirum quod hoe vocabulo dignus dicatuf
(// Thest. n), tanquam hoc sit, Et datum est illi dare Anliclirislus, id est negationis, cum Christo nomen
spinram imagini iilius beslim,et ut imagobettimloque- congruat credulitatis, ipso tesUnte cum dicit (Joan.
reiur, et faceret ut qui non adorareut imaginembet- vi): Hoc est opus Dei, ut credatis in eum qui ma
tim, occiderentur. Et fecit omnesmagnoset pusitlosel misit; iteraque (Joan. xiv) : Creditis in Deum; et in
divilet et tervoshabere notara in dextera manu aut in G mecredite. Acperhoc sive bonori conlrarium dixe-
fronlibut. Singulos volult per mefflbra singuta divi- ris, qiiod est avrepof; sive nego quod est «ovo-u^e,
dere, quos confusein uno ssepiuscomplectiturcorpore jure adAiiticbristumpoiestuirumque referri, ut pote
etin beslisenomine. In manu signiflcatopera, index- per duas partes oralionis, nominis scilicet et verbi,
tera simulationemveri, in fronte fidei professionem. et personse qualitas, et operis insiouelur asperitas.
Et quia utroque bono fraudati sunt, ideo dicuntur Naraet Chrisli noinen, quem super falsa imitatione
utrobique notati. Ne quis possel qiiidquarrimercari Antichristus accipi desiderat, proprie illum dierum
aut vendere, nist habens notam nominis bestimaut perficit numerum, quem in persecutione Antichrisli
numerumnominis ejUs.In hac mercandi et f endendi libenter bic saepiusprsenuntialadfuturum, id est
mentione docait,quod sicut io borio symbolum tfadit
EcClesia profuturum nostrse saluti, ita et illi in malo
tali se defensione quasi noverint coarclari atque dieriim mille ducentoruin viginti quinque, in cujus
viriciri, ut riec rirercandi aut vendendi sinantur ha- se specie fraudulenter opponit adversitas. Hoc in no-
befe licehtiam, sicut mercatores, qui una videntuf la, id estinraonogrammate, quod in huncmodum fit,
uave portan, unifornii cognoscuntur signo teneri;
nisi liabens notam nominis besliaeet nunierum no- n n
mini ejus. Hic est sapientia qui habet iniellectum,
compulet numerumbestim.Hominiseninr numerusesl
el numerut texeenti sexaginta tex. Unum est autem, exprimitur, ubi compendio totum Christi nomen
Qul habUerit notam aut nomen bestise, aut nume- iucluditur. Verum sotutus quoque nominis nu-
rum nominis ejus. Supra denique notam solam dixit, njerus praefatus, rursus dierum raille ducentorum
posteaper synonjrmaostendit, etnotam dicit et no- viginti quinque perficit surariiara, eo quod in nu-
men et niimerumnomihis, bic est sapientia, qui ha- mero quadragenario et senario nobis insinuatamme-
bet inteltectum, computet numerura bestise. Nume- minimus dominici corporis formam quam pro primi
rtis enim hominis est, inquit. Facieraus ergo nume- Adam erroribuscorrigendis, secundusAdamCbristus
rum qiiem dixit, accipi, ut in numero nomen etiam de Mariasuscepit, propter quod in Evangelio dicit
cognoscamus et notam. Numerus ejus, inquit, esl< (Joaa. n): Solvite templum hoc et post Ires dies re-
sexcenll sexaginta sex, quem facieraus secundura .suseitabo illud; et resppndentibus Judaeis: Quadra-
Graecos,praesertim quia ad Asiam scribens, et se- ginla et sex annis aedificatumest lemplum hoe, et
 COMMENTAR.IN APOCALVP. LIB. IV. 836
gg5
tu dicis , in tribus diebus suscitabo illud ? Quod A metur, ab ipsius significatione temporis non elongat,
trecentos septemdecim :
cvangelisu exponeus, ait: lpse autem dicebat de facit enira inille
tempto corporis sui. Nec immerito. Nomen quippe
Adam per Graecaslitteras quadragenarium et sena-
rium complet hoc modo, qui faciunt XLVI.Cum au- CAP. XIV.Et ecce vidi Agnura astantem in monte
tera inse quoque Sion, et cum eo centum quadraginta quatuor millia;
et habent nomen ejus, et nomen patrit ejus seriptum
in (rontibus suis. Ostensa similitudine quam colit, et
numerus fuerit solutus et per semetipsum scriptus cui se similem facit adversitas, invicta quoque Ec'-
et ductus, id est, quadraginta sex, illura Graecislit- clesise castra oportuit declarari, ne tam vehemenli
teris numerum nihilominus coraplet, persecutionis impelu vel succubuisse, vel periisse
eamdem Ecclesiam infirmus animus aestiraaret, ac
ne de electorum nuraero queraquam cecidisse puta-
ret, illorum maluil facere mentionem, qui arctioris
tnodo qui in unum redacti, faciunt mille ducentos vi- viaeet angustioris semitae apprehendere staluerunt
ginti quinque. Superius in monograrama diximus. B tramitem , atque ut ostenderet adversantium imita-
Nuncsoluti norainis digesta serie, demonslratur ejus- lionis esse, non veritatis, quam bonos noverant
dem nuraeri summa concludi, ut cum sibi utraque con- viri Dei jure gestare : Habebant, inquit, nonren
veniant, non inanis.sedcerti causam mysterii indubi- ejus (id est Agni) et nomen patris ejus scriplum in
tanter insinuenl. Ad hoc foriasse pertinel, quod de frontibus suis. Numerus autem hic finitus, pro infi-
simulatione Antichristi Aposlolus loquens ait (// nito debet intelligi, et sacratus secreti significaiiona
Thest. n) : lta ul in templo Dei sedeal, ostcndens mysterii. Nam lernario ntimero triplicalo fit novena-
se tanquam sit Deus , nam et in hoc libro : A- rius, et quaternario quater duclo* sexdecim fiunt.
pertum est, inquit, templum Dei in coelo, vide- Novies autera sexdecim, centum quadraginta
licet ex Virgine nato, ut sicut falsa Agni occ.isiimi- quatuor adimplentur, in quo nuraero virginei exa-
taliorerumquesirailiuin, sic etiaraleraplum Deisear- minis mystice insinuata est plenitudo, ut cum de
le, non veritate transfiguret. Quosdam aulem moveri istis tam copiosi dicitur multitudo, de caeleris Ee-
posse non dubito de numero mille ducentorum clesiac meiribris non dubitetur. Et audivi vocem de
viginii quinque, quod tres auni et sex menses non cmlo quasi sonura aquarum multarum aut magni lo-
eamdem iiumeri conficiunt suromam. Sed sciendum nitrui, el vox quam audivi, quasi titharmdorum ci-
quod nec uno modo, nec sub unius ejusdemque nu- C tharizantium, el cantabant novum canlkum in con-
uieri definitione, Scriptura divina ipsum semper tem- spectu throni et in conspectu qualuor animalium et
pus insinuat. Nam et in justo [F. isto] libro de muliere seniorum. Nec quisquampoterat dicere caniicum, nisi
quidem patiente loquens, dicit (Sup. xn) : Aleturque itla cenlumquadraginta quatuor millia, qui empti erant
per lempus et tempora et dimidiura teraporis. Alibi de terris. Hi sunt qui se cum mulieribusnon coinqui-
autera de dracone et bestia (Sup. xi): Data est ei, naverunt, virgines enim permanserunt. Hi sunt qui
inquit, potestas mensibus quadraginta duobus; item- sequunlur Agnumquocunquevadit. Quibusdam visuui
que, Dabo, inqtiil, duobus martyribus nieis, ut est, hunc locura sic accipiendura exponere, ut non
prophetent diebus mille ducemis sexaginla, cum de solis lide et carne virginibus, sed etiara qui le-
coostet, inler quadraginla duos menses et raille gilimo lemperanter uti potuerint conjugio, diceretit
ducentos sexaginta dies, decem et septera dierum agnoscendum : addentes propheiarum et
patriarcha-
numerum discrepare; nec in isto tantum libro bunc rum exerapla, quos Deo novimus summo sanciitalis
numerum varie positum noveriraus, cum etiam in studio placuisse, ne tara excellentis vitse viros ab
visionibus Danielis diversa numeri quantitale hoc ipsorum consortio virginum separatos judicarentur
tempus siguificari noverimus. Nam dicit (Dan. », excipere. At cum diligenti inlenlione perspicilur ex
xi, xn), Tempus lemporum, id est uuum et duos D divinorum dislributione douorum , evidens in Ec-
annos Hebraeorummore significans. Item dicit, Dies ciesia Christi differentia meritorum, in prolessione,
mille ducentos nonaginta. Alibi auteni in decima ordine, voloque dissimilis, sequestrata illorum
prin-
visione mille trecenios nonaginta quinque dies ponit, cipali specialiter dignitate, qui habendo conjugia
quae omnia circa ipsius temporis signilicationem sic noii solum nulla conlrahere probantur offensa, sed
demonstrari videntur, ut el dies judicii vel secundi etiam liis qui propagandsetantum prolis gratia uten-
adventus non divulgarelur humanac notitisa, et opu- do, magna insuper conquirere potuerunt meriu, eo
lentia divini sermonis diversaque relatip possit quod venturo Christo taliura conjugiorum proplie.
. exercere devotos. Inquirentibus denique discipulis, tica militabat iutentio, ut de aliis virtutibus silea-
si hoc tempore prsesentaveris, et quando regnum raus, quibus eos floruisse Scriptura teste didicimus:
Israel, ita Dorainus respondil : Non est veslrumi eorum, inquara, excellenli cutraine sequestrato, nul-
nosse tempora quse Pater posuit in sua polestaie. lus unquam putaverit virginale decus vel pudicitia
Nam et in Graeco, id est, quadraginu sex, per suos> conjugali, vel etiain viduali coiilineniiae
coaequan-
characteres scripium, specialibus nuraeris si subsu- dum. Quod ticet mullis divinse
Scripturas conte-
 887 PRIMASHADRUMETANIEPISC 888
stantibus probetur oraculis, hoc tamen loco prseci- A quando atisi sunt superbire. Hinc psalmus (LXXII):
pue declaratur, cui exponendo B. Augustinus pro- Dejecisti eos, inquit, dum exlollercntur, tunc uii-
perans, eumque suscipiens exponendum, quid vel que dejecti, quando elati. More autem suo dixit
prsemiserit vel senserit, ex ejus libro quem de snn- Scriptura, A vino fornicationis suae ceciderunt iini-
cta Virginitate edidit, in hoc opus curavi trans- versse gentes', cum bsec civius quse opUlur, alque
ferre, quo clareat, virgines honorabilem prae cse- ex omnibus conflata gentibus aggregatur, ipsa bibe-
teris locum babere, quse super reclitudinem fi- rit ex vino fornicalionis. Omnes enim gentes erro-
dei, secundum quam virgo est omnis Ecclesia, se ribus debriatse, ipsa est civiias, sed unam dividit
Christo voverunt, etiam carnis integriute servata. more suo. Et lertiut angelut teculus est eum, dicent
Dicit enim : Habeant conjugia bonura suum, non voce magna: Si quit adoraveritbettiam et imaginem
quia filios procreant, sed quia honeste, quia licile, ejus, et acceperit nomen ejus in fronle aut in manu
quia pudice, quia socialiter procreant, et procrea- tua, et bibet ipse de vino irm Dei, mixto in poculo
los pariter, salubriter, instanlerque educant: quia irm ipsiut. De beslia et imagine ejus salis superque
thori fidem invicem servant, quia sacramentum jam dicta sint, verum quia certi hseretici mala a
connubii non violant. Hsec taraen omnia bumani nobis credulitate desciscunt, alii autera dissona mo-
officii sunt raunera. Virginalis autem integritas et B rura pravjlale a traditionibus noslris exorbitantes,
per piam continentiam ab omni concubitu immuni- hostili ulique malo perire monstranlur, omnes hic
tas, angelica porlio est, et in carne corfuptibili breviter in fronte aut in manu complectitur in-
incorruptionis perpetuse meditatio. Cedat huic om- scriptio bestise adjecu viventibus. Calix autera irse
nis fecunditas carnis, cedat pudicitia conjugalis. non solus illius hic intelligi debet, quara Dominus
Illa non est in potestate, ista non est in aelernitate. dicit (JWt. 111): Ira Dei manet super eum, mon-
FecundiUtem carnatem non babet liberum arbi- strans originale peccatum; sed eliam illa de qua
trium, pudicitiam conjugalem non habet ccelum. Judseis contumacibus loquens, ait (Joan. vm): Ifl
Profecto habebunt magnum aliquid prseter cseteros peccato vestro raoriemini , adjecta damnabilium
in illa communi immortalitate, quae habent aliquid merila significansactionum. Et punietur igne et sul-
jam non carnis in carne. Et post paululum : Pro- phure Suboculis sanctorum angelortm, et sub oculis
pterea, inquit (/ Cor. vn), prseceptum Domini non Agni, et fumus de tormentis eerum ascendet in sm-
babeo de virginibus praedicare, quo prscdicator do- eula smculorum.In conspeclu Agni dicit, cujus judi-
cetur aeternsesaluti prospicere, ab hoc quod nun- cium patientur, quem contemnebant superbe, e|
tiatur, ille qui nuntiat, indicatur. Hinc psalmus cujus dominari affecUbunt membris injusle, ange-
(ciu): Qui facit angelos suos spiritus, et minisiros G lorum sane ejus, qui eos poenas jusUs luere Deo
euos iguem ardentem. Sequitur: Metuite potius rcvetante cognoscunt. Nec habebunt requiem die ac
Deum, et date ei claritatem, quoniam venit hora noete quicunque adorant bettiam et simulacrum ejus,
judicii ejus. Licet ab exordio fidei Christianaenove- et quicunque notam sumit nominit ejut. Ex rnorluis
rimus regnum ccelorum appropinquare, bic tamen et viventibus adbuc hujus narraliouis genere totum
kislantissime horam judicii ejus jam jamque nun- bestise corpus astruxit. Quod enim jam torqueri di-
tiat adfuluram, ideo hujuscemodi prsedicationem citur in defunctis, hoc adhuc adorare in superstiiibus
necessario prsemisit omnibus exhibendam, siculi et constat. Quod autem die ac nocte requiem non ha-
Dominus dicit ( Matth. xxiv): Praedicabitur hoc bebunt adoranles bestiam et simulacrum ejus, id est
Evangelium in universo orbe, et tunc veniet con- diabolum, aut in illo capite occisoaut in corpore
summatio. Atque ut ostenderct illum temporis ar- totp. Hmc est tapientia tanctorum, qui servant prse-
ticulum, in quo novissimse persecutionis inslabit cepta Dei et fidemJesu. Hinc Dominus'( Matth. x ) :
adversitas, adjecit, potius, ac si diceret parvipen- Qui perseveraveril usque in finem, bic salvus erit,
dendam lemporalerfl bestiae potesUtem, et Domi- et Apostolus (Heb. x) : Patienlia enim vobis ne-
num potius metuendum quam homines, quem me- cessaria est. Sic et hic in hoc sanctorum palientia
xnoraU ejus creatura fatetur in aelernum.Et adorate D constare dicilur, ut usque in finem perseverantes,
eum, inquit, qui fecit cmlumet terram, mare et fon- socieUtem bestiseet noUm nominis ejus aufogiant.
tes aquarum. Et atius secundus angelus seculus esl El audivivocemde cale, dieenlemmihi: Scribe: Fe-
illi mortui qui in Domino morlui sunt. Illi in
' eura dkens: Cecidit, cecidit Rabylon illa magna a lices
vino irm fornicationis tum. Babylon interpretatur Dominodicuntur mori, qui fide vitaque probabiles,
confusio. Significatur autem in ea diaboli civiUs ac binc meruerunt evocari. Denique sequitur: Ab hinc
populus, omnisque corruptela vitiorum, quam in etiam dieit spiritut, ut requiescant a laboribus tuit.
sui pernicie et huraani generis semper exercet. Sicut econtrario illos impios dixit die ac nocte re-
Hanc ruituram jam cecidisse dicit, sine usitaU quiem non habere, sic nunc fideles requiem dicit
Scriplurse locutione, quse solet prseteriluni tempus ex bonis operibus meruisse. Oportebat enim raalo-
pro futuro contexere, quando id de quo prsenun- rum facta mentione, bonorum quoque beatitudinem
tiat, novit inevitabililer adimplendum, sicut: Divi- ac plenitudinem praedieari: quaeqoia in praepositis
serunt sibi vestimenta mea (Psal, xxi), et bis simi- constat et populis, breviter hic utrumque complc-
lia; sive quia tunc jam superbi cognoscuntur cadere, ctitur, dicens indefinite primum : Felices illi mortui
889 COMMENTAR.1N APOCALYP. LIB. IV. 890
in Domino moriuntur; propter eos autem qui in vi-, A bet et vindemiatonam; et qui dixit tnessori: Mete,
nea laborant, Requiescant, inquit (Mattk. xx), a ipse et vindemiatori, Vindemia. Unum est enim, et
laboribus suis, sic videlicet universis pollicens fe- uno tempore fiet. Sed in messe et vindemia, sicut
licitatem, ut in vinea laborantibus specialis requiei in agricultura et aedificatione Ecciesise, figurata la-
fructus despondeat post laborem. Hinc Apostolus. titudo divini sermonis ostenditur, cum Apostolus
Rogamus, inquit (/ Thes. xx), vos, ut noveritis eos dicit ( / Cor. III ): Dei agricultura estis : Dei aedifi-
qui laborant in vobis, et praesunt vobis in Domino catio eslis. El misit in lorculari irm Dei magnum, et
et monent vos, ut habeatis illos abundaniius in cha- calcatum est in torculari extra civitalem, et manavit
riUle propler opus illorum. Vel etiam de se (/ Cor. inde sanguisusque ad frenos equorumper sladia mille
xv): Plus omnibus laboravi, Nam opera eorura, in- sexcenta. Diceiido irse Dei, sententiam hic pro ira
quit, comiuntur eos. De his propheta dicit ( Psal. Dei posuit, quam superbo dicit inflictam, quem
LXXXIX ): Et opera manuum nostrarum dirige super eliam magnum vocat. Tu, inquit, humiliasti sicut
nos. Et vidi, et ecce nubem albam, et super eam se- vulneratum superbum, nam torcular, sicut Grseca
dentem similemFilio hominis, habentem super caput exemplaria continent, feminini generis posuit, et
suum coronamauream, et in manu sua falcem acu- magnum masculini. Extra civitatem, exlra Eccle-
lam. In nube incarnaiio nostri capitis Jesu Christi, B siam, futura videlicet discessione facta, foris erit
vel Ecclesiae corpus, quam Christus induit, post omnis horao peccati calcatio. Hic torcularis vel tri-
persecuiionum incendia nivatam ostendit, habentem tura arese inutilia contexit, et imputribUia probat
in capite coronam aureain. Ipsi sunt seniores cum ut ignis vasa, et justos tenlatio tribulalionis (Eccl.
coronis aureis, sive duodecim apostoli, quos initio xxvn). Sanguis exiens usque ad frenos cquorum,
praedicandi, fidei principali',er acquisivit. Hinc le- ultio usque ad rectores pefveniens populorum. Cum
gimus (Psal. xx): Posuisti in capite ejus coronam enim persecutionis illatae pcenas diabolus cum suis
de lapide pretioso. Falcem porro acutam, judicia- complicibus cceperit Iuere, sanguis sanctoruni qui
lem diriraeodi sententiam impiis debitam, eisque effusus est, usque ad eum principesque ejus non
divino judicio propter Ecclesiam justius irrogan- incongrue dicitur pervenire, id est, equos illos per
dam, pro qua defendenda pastor Christus semper quos in persona haereticorum bella moventur, ei
evigilat. Hinc Zacharias: Hsecest, inquit (Zach. v), quaecunque eorum sectantur errores. Sicut aute
devoratio, quse exivil in faciem totius terrse. El prsedicatum est, in sanguine peccasti, et sanguis
alius angelus venit, proclamans ad illum sedenlem te persequetur per stadia mille sexcenta, id esl
tuper nubem: Mitte falcem tuam et mete, quoniam per quatuor orauis mundi partes. Quaternitas est
venit hora metendi, quia jam seges arida est. Terrae Q enim conquaternata, sicut in quaiuor faciebus qua-
messores, angelos, Domino exponente (Matth. xm), driformibus et rotis. Quater enim quadringenti mille
futuros novimus, et sseculi finem matnrae messis sexcentos faciunt.
jndicio praesignatum: in qua segete, quia et in cul- CAP. xv. Et vidi aliud signum ih cmlo magmm et
mis aristisque fragilibus paleae, et in granis frumenU mirubile, angelosseplem habentes plagas septem no-
cognoscuntur inesse, aptius hoc loco bonorum et vissimas. Instaurato rursus ordine, easdera plagas
malorum debitos fines significare recognoscimus, persecutionis novissimse narraturus, attentum fieri
quando falcem maturis dicit messibus adraovendam. voluit auditorem, dicendo : Signum magnum et ad-
Cui autem hoc polissimum fuerit intimandum quam mirabile. In septem plane angelis Ecclesiam figurari
Ecclesiae? Tunc ille sedens super nubem misit falcem intelligimus, quoniam in illis indignatio Dei ccn-
tuam super terram, et demessa est lerra. Novissimi suramata est. Et vidi, inquit, velut mare vilreum igni
examinis tempore, peractis cum bestia spiriUliter permixtura. Aquara videlicet baptisrai, igne sancti
prseliis, ampliore poterit Ecclesia illuminatione co- Spirilus consecratam, vel eliam quod ad ignis per-
gnoscere, quos suos debeat, quos vel alienos firmi- tinet qualiiatem, martyrio rubricatam. Hinc legi-
ter reputare. Hoc est enim super nubem sedere, - mus: Vasa figuli probat fornax, et homines juslos
tanquam judiciaria divinitus poteslate percepla, in-' D lenlatio tribulationis. Et super insuntes vidi eos qui
ter bonos malosque discernere. Sedebitis, inquit de bestia et imagine ejus victoriam ferrent. Super
Doniinus (Matth. xix), mecum super duodecim se- slantes, stabiles deraonstrat iu fide. Hos psalmus
des, judicantes dundecim tribus Israel. Quod autem simili pene serraone describit', qui posteaquara dixit:
de aliis angelis sequitur, Domini prorsus videtur Qui fecit ccelos in intellectu, spirituales scilicet de-'
obtinere sententia, dicentis (Matth. xm): Messoresi signans, supernse veritatis serena' inletligentia per-
angeli sunt. Quod autem valet triiura ad messem ,, . fruentes, subjecit: Qui fundavit terram super aquas,
boc torcular ad uvarum expressionem ut et paleis; super baptismtim ntique immobiles. Licet enim vi-
exurendis, vinaceisque projiciendis tempus adve- deantur lacte nutriti, non tamen circumferuntur omni
niat, et fructibus recondendis coelestis habitationisi . vento doctrinse (Ephes. iv). Ideo et hic dicuntur de
receptacula secreta succedant. Et alius angelus pro-- beslia ejusque iinagine triuraphare. Habentes citharas
cessit de templo, quod est in cmlo, et ipse habent fal- Dei. Laudibus corda dicata, et utriusque Testamenti
cem acutam. Item et aliut angelus, habens potestatem i consona veritate canora, vel carnem ligno pas-
super ignem. Qui habet falcem messoriara, ipse ba- sionis cxtentam, ubi non tantum vocis sonus,sed
 891 PRIMASIIADRUHETANiEPISC m
Btiam bdhi bperis signatur effectus. Propterea et A (Prov. xvi, juxta LXX): Accipite sapienliam sicut
tanti viri Moysi interposuit raentionem, sicut Deus aurura. Et bene circa pectora« ubi etiain sacerdotale
' lestimonium perbibens dixit (Num. xn|): Servus peetus legaliter saepe jubetur gestare logiura, id est
ffleds Moyses, qui Ddelisest in omni domo mea. Et rationale, ut sibi mens bene conscia divina non
cantanlei carttleiimMoyti iervi Bei, et canticumagni. audeat repreheridere, sed laudare judic>a el illius
Plenius hic eleetbfiiffiirilentionem expressil, qui di- auri fulgore alios quoque ad laudandum indubitanter
cuntex cordd: Viam inlquiUlis amove a me, Doraine, horletur. Et unumex quatuor animalibus,dedit teptem
etde lege tua rtiiserere toei;(P«ai.cxvm); vel, Propter anyelit septemphialat, plenas iraeDei viventitin smeula
legem tuain sustinul te, Domine (Ptal. cxxix), bis- smculorum. Superius septem angelos eum totidem
que similia, ut islbs quoque de fideliura numero in- phialis memorat, babentes orationes sanctorum;
telligi voluerit, ut pote victoriaememorataeparticipes. nunc autem plenas irse Dei dicit. Eaedem quippe
ln Moyseaulem velus, in Agni vero eantico novum phialaeet suavitates supplicalionum«et iram suppli-
SigniflcatumestTesUmentum, ut plenitudinem elec- ciorum continere dicuntur, cum a sanciis pro regni
torura ex utroqiie armauu, in utroque doceat exsti- Dei adventu funduntur, quando judicia Dei non jam
tisse perfectam, dicenlet: Magna et mirabilia tunt oeculta sicut abyssus, sed aperU ut phialse, justis
opera tua, DomiheDeitt omnipotent;justmet vermvim B laturasalutem, impiis vero prsedicuntur (Psal. xxxv)
tumtunt, rex omniuin gentium. Utriusque paginse inferre perniciera, sicut Apostolus dicit (// Cor. n):
Testamenti hoc nobis consona veritate testantur, quia Quia Christi bonus odor sumus in his qui salvi fiunt
universse vise Domini misericbrdia etverius (Psat. et in his qui pereunt: aliis quidem odor morlis in
xiiv).Omniuni autem gentiuffl rex hicaptiusdicirar, mortem, aliis odor vitse in viiam. Si enim de Domino
quia norijam apud JudseamtantufflDeus notus, neque nostro dictum est (Luc. u) : Ecce positus esi hic
in solo adlruc vellerP ros eoelitus videtur influere in ruinara el resurrectionem multorum, quid mirum
(Judic. vi), sed sicut Malachiasdicil(Cap.i): A solis si phialsc justis suavitatem prsebeant, iinpiis autem
ortu usqiie ad occasum magnum est nomenmeum in plagatum irrogent ultionem, si Umen ipsas, et non
gentibUs, et in omni loco saCrifteaturei offenur no- alias bic debeirius accipere? Et repletuui ett tempium
mirii meo dblalio munda. Quod hic etiam sequitur: fumo de claritate et virlute Dei. Illud in furao signifi-
Quis nontimebit el dabit claritatem noraini tuo? quo- cari puto, quod non ab omuibus judiciorum Dei arcana
hiam tu solus pius es, quoniam omnes genles venient, peneirari queant, mentesquc morlaliura inflictarum
eiadarabuhicoram ie, qucniamjusta judicia tua ma- consideratione plagarum caligent palpitantes : quas
hifesta suhl. tisec ex abundanti exponunlur, quippe nuiic staluit enarrare* et usque ad earum phialarum
jam opere impleri cernuntur. Posi hmc vidi, el ecceG exitum, fumum in templo asserit perdurare. Merito
apertum ett lempluthtabernaculi martyrii irt cmlo.Hic sequitur, Nec quisquara polerat inlrare in templum,
jam reserari dicit abdita tesiimoniorum arcanade id est illud penetrale secretum , donec finirentur
Christo Ecclesiaquepromissa. Et processerunt teptem teptem plagm teptem angelorum. Unde et psalmus
angeli cum septera plagis de templo. De Ecclesia, (LXXII) : Hoc laborem, inquit,ante me, donee iutroeara
contra quam pars adversa indesinentibus rebellavit in sanctuarium Dei, et intelligam iu novissiraa.Aliter
insidiis, ideo dicit ptagas procedere, sive pro defen- in fumo assolet signiflcari confessio. Sicut enira fu-
sione sanctorum, in quibus anlea Dorainus Chrislus mus praecedit incendium, sic flammam fidei et cha-
coritilmelias suslinuit, sicut Paulo dicitur (Act. ix): riutis prsecedit confessio peccalorum. Propterea
Saule, Saule, quid me persequeris? sive qiiia sicut psalmus Ulesdesignans, dieit (Psal. cm): Qui r.espicit
PetrUS nlentorai (,/ Peir. iv), teiribus inchoationis terram et facit eam tremere, qui langit momes, et
judicii de doulP Dei. Gemino siquidem modo homi- fumigant. Respexit denique Dominus Petrum (Matt.
nes ceftUm est flagellari, ut aut peccata s sicut in xxvi), et confessionum laerymis diluit, quod negans
Pharaone (Exod. xiv) Divinilasjusla castiget;aut sicut pavere contrstxit, ut iste sit sensus: Ne quisquam po-
in Job exercilio ampliofe virtutis examihet (Job ). terat intrare in templum, donec fmirentur septem
Nec imnierilo ab eo dictum legimus (Psal. cxviu): D plagae,id est, nullus adhuc poterat dicere: Deambu-
Probavit ttie Domirius sicut auruffl quod tfansit per labam in innocentia cordis mei in medio domus tuae
ignem; vias ejus ciistodivi, et a niahdatis labiorum (Psal. c), et, Introduxit me rex in cubiculum suura
ejus noh recessi. Angeloruni auteffl numero vel pla- (Cant. i), nisi qui offinia praeterita reproborum ac-
garuiri, iiniversltatem consUmffiationisarfaitror prse- tuum confessione curaverit delere commissa. Quo-
feignari, Sicut in Levitico frequenter dicit: Et pef- ' niam eogitatio, iriquil (Psat. LXXV),hominis confile-
cutiara vos Seplem plagis. Vettiti linlea munda et bitur tibi. Eccefumus et reliqniaecegiutionis solemnia
caridida. MortificaiiPassotet in linteo figUrari.Unde celebrabunt tibi tanquam impetratae justificationis
si etiarii in caridofe irreprehensibilia Dei judicia ce- secura laudatio. lUque donec omoes plagsefiuiantur,
gnbscantur, congrue in mundis linteis sensus puta- in lamentabili confessione Ecelesia Jemonstratur, et
tur, ut mortificatihoc caridore utantur, cum revelata in illis quos diximus offensse prioris poerias luere
facie judiciorum Deigloriamspecuiantur (// Cor. m). fructuosas, et in illis quos meliore constituit cultu
Et cincli circa pectora zonas aureas. In auro sapien- probari.
tiam porii, Scriptura teste, docemur, quae dicit CAP.XVI.El audivi voeemmagnamde templo,dicen-
893 COMMENTAR.IN APOCALYP. LIB. IV. 894
tem seplemanyelis: Ite el septem phiaias (quas acce- A guinem, facile est animadverlere de ipirilualibus
pistis) irm Dei effundite in terram. Ibevitabilis hic rebus sentire carnaliter, quo ih illa prima plagarum,
divinse jussionis exitus revelalUr, sed etiam illa quas legimus (Exod. vu) j-Egyptiisillatas sine atiqua
potestas quam divinitus accipcre Ecclesia speeiaiiler diflicultate cognoscirrius figiifatum. Sed tunc aquas
nieruit, judicium irrogare damnaridis, et absolulio- dulces in sanguinerii dicit fuisse cohversas, sive flu-
nem misericorditer dare conversis. Et abiit primus, miha .£gypli, sive pluviales, sicut quaedain transla-
el effuditphialam suam in terram, et factum est vulnus tiones ostendunt, dicentes: Et ptuviales aquas eorura
smvumac pessimum super omnes qui habent inscri- in sanguinera, quod Grseciquoque ebremata posiie-
ptionem nominis bestim,et qui adorant simulacrum runl. Hoc autem nunc in qtisestionemvehit, quud isto
ejus. Mortiferivulneris qualius ita sese babet, ut loco in marc, id est in aqiias amaras et salsas, secun-
plus praevaleatmodicus, quem obtinuerit in corpore, dam phialam dicit effusara. Et faclumest, inquit,
Iocusad inferendam morlem, quam residua corporis sariguis, et omnis anima mortua est in mari. Unde
pars sana vel amplior ad servandam hominis saniu- illos significari puto, qui in pOpuloJudseorum non
tem. Et licet praedicatioDomininostri Jesu Christi, solum spiritualem legem carnaliter sapere studuerunt,
sicut credenlibus salutis adjutorio, sic damnalionis unde nec Chrislum in ea cognoscere potuerunt, Si
teslimonio cesset incredulis, pptest onini corpori B enim cognovissent, ait Aposiolus (/ Cor. u), nunquam
perditorum ex hac labe vulnus pessimum irrogatura Dominum glorisc crucifixissent; sed eo usque etiain
intelligi, de Cbristo enim legiraus (Luc. n): Ecce sunt pondere raeritorum adducti, tanquam secundo
positus est bic in ruinam et resurreciionem mullo- vulnere deterioris plagae percussi, ut simulacruni
rum, et in signum cui contradicetur. Plus lamen bestiaeexoptent, et inscriptionem nominis ejus faaben-
gens Judseorum, ex qua Antichristus traditur nasci- tes, Antichristum pro Cbristo adoranduih existiment.
turus (Gen.xux), hoc uno peccato si quas habere pos- Ideo fortasse hic in secunda phiala ponitur, quod in
sent legis justilias, perdiilerunt, et ipsi irremediabi- Exodo (Cap. vu) in prima plaga contigisse describi-
liter perieruft, eo quod Cbristum sibi promissurai tur, ut poie de sterilibus aquis ad feculenliam insuper
suscipere noluerunt, ex quorum persona a fratreI trarisierunt sanguiuis, per quani omnera dicitur ani-
majore dicitur patri (Luc. xv): Ecce tot annis servioi mam in mari, id est, in islo sseculo, fuisse necatam, a
tibi, et nunquam maridatum tuum praeterii, et nun- toto partem, sicut: Nonest qui faciat bonum, non est
quam dedisii mihi hsedum, ut cura amicis meis epu-. usque ad unum (Ptal. xm). Aperla quippe sterililaie
larer, etc. llte enim populus qui Aguum sprevit, , hotanlur, de quibus dicitur : Sustinui ul faceret uvas,
Unquam dexleriora contemnens propter agnos ad1 fecit autem spinas (Isa. v). Hli ulique super quos sic
dexieram bsedum amplexus est (Matth. xxv), utpole ; C infirmata est lingua eorum, ut in suicondemnationera
in sinislrara damnandus exorbitans, despiciens videli- dixissent: Sanguis ejus super nos et super filios
cet Cbristum, suscipiens Anticbristum. Ideo forlasse. nostrps (Mall. xxvn). Et tertius effudit phialamsuam
hic dicit : Factum est vulnus saevum ac pessimumi super flumina et (ontesaquarum, et facta sunt sanguis.
super eos bomines, qui habent inscriptionemnominisi Cseteras cpncltidit gentes generaliter, quse sicut fue-
bestise, et qui adorant simulacrura ejus, ut hoc unoi rant naturali errore prseventaeac lutulentis deside-
vulneris reatu confusi, scterna judicentur poenaplec-y riis implicatae,adjecerunt de divinis eliam carnaliter
lcndi. De hoc peccato tanquara de ulcere pessimoi sapere, unde in fontibus intelligi possuut doctrinse
Dominus dicil (Joan. xv): Si non venissem et loculusi gentilium. Ideo dicit: Facta sunt sanguis, sicut etiam
eis fuissem, peccatum non baberent, nunc autem ex-• in Genesi: Non permanebit spiritus meus, inquit
cusationem uon habent de peccato suo. Si opera noni (Gen. ix), in hominibus istis in aeternum, quoniam
fecissem in eis quse nemo alius fecit, peccalum noni caro sunt. Iu Sapienliae quoque libro ait: Sanguine
baberent, nunc aulem et viderunt et oderunt et mei sordido turbati in redarguiione ; et quia sapere se-
et Patrera uieum. Hoc est irreraediabile vulnus. Ve- cunduni carnem, aitApostolus (Rom. viu),morsesi,
rum quia multos habebunt imitatione pessima se-- et sapiehtia carnis inimica esl Deo, Propterea de
quaces, ideo in fine dixit, super eos homines qui D hujusmodi horainibus, qui et talibus dicuntur peccatis
babent inscriptiouem nominis bestise, ne de solai offendere, et pcenalia rursus scelera notantur incur-
Hebrseorum boc putarelur genie dixisse. Nam sicut: rere: Audivi, inquit, in laudibusDei (sic) vox personet
in bono per imiUlionem fidei gentes quoque filiosi angelorum. Et audivi, inquit, angelumaquarum di-
Abrahaelex vociut, non deejus carne nascendo, sed centem:Justus es, qui ei et qiti fuisti. Angelusaquarum,
confitendoChristutn de tribu Juda a mortuis resur- nuntius populorura interiore effectu divinis laudibus
rexisse victorem : sic in malo Judseos ex gentibus• eoncrepantium; et qui es pius, quoniam sic judicasti,
sectatores credendum est babituros, qui Antichri- qui tanguinem tanctorum et prophetarum effuderunt,
stum, qui de tribu Dan dicitur (Gen. XLIX)uascitu- ideoque dedisti eis sanguinem bibere, quoniam diyni
rus, suscipiendo atque sequendo, eorum notentur' sunt. Licet eorporaliter et Judaeiet gentes sanctorura
esse coniplices in nota criminis, quorum participesi sanguinem fuderunt, quem Dominus memorat exi-
erunt in paena sempiternse damnalionis. Et tecunduti gendum, A sanguine Abel jusli, inquit (Matl. xxm),
effudil phialam tuam m mare, el factum ttt sanguit, el( usque ad sanguinem Zachariae, fllii Barachise: polesl1
omnis anima moriua ett in mari. Aqua versa in san- tamen etiam illius plaga cseciutis inlelligi, ut et illi
 805 PRIMASHAPRUMETANIEPISC. 896
cognoscantur sanguinem prophelarum fudisse.quij A excelso locuti sunt. Supercilio enim momenunese
eis abutentes eorum sensus in aliud derivarunl: quo- prosperitatis ut fumus elati, unde poenitendo con-
modo si diceret, qui spirilualem legem carnaliter verti debuerunt, contenebrati laetantur. Ducunt enim
sapuerunt, juste corruptioni carnis et sanguinis ad- (ut Job dicit) in bono dies suos, et in puncto ad
dicti traduntur, ubi et peccalum et poenacognoscitur infernadescendent (Joo.xxi). Et sextusangeluseffudit
peccatorum. Hinc Apostolus dicit (// Tlies, n), eo phialam suam super flumenillud magnum Eupkralen
quod charitatem veritatis non receperunt ut salvi et siccala est aqua ejus, ut prmpararelur via venienli
fierent, ideo mittet illis Deus operationem erroris, regi ab oriente sole, id est Christo, de quo legimus:
ut credant raendacio, et judicentur omnesquinon Ecce vir, Oriens nomen ejus, cui venturo ad judi-
crediderunt veriUti, sed consenserunt iniquitati. Et candum via praeparatur. Nomine porro flttminis Eu-
audivi aliam vocem, dicentem: Etiam, DontineDeus pbraten, sicuti mare, flumina, fontes aquarum, sol,
omnipotens,vera et jusla sunt judicia tua. Hic etiara thronus bestise,super quseangeli suas phialas effudisse
aliquid Ule, quale in psalmis (XL, LXXI , LXXXVHI, dicuntur, hominesimmundosdesignant. Etsiccataest
cv) ssepedicitur, Fiat, fiat. Hoc autem imiundo de- aqua ejus, id est nibil in se jam prioris populi babe-
bemus dicere, non exponendo sensum apertum bunt quod non ignecongruat judicii propinquantis,
moras innectere. Et quartus angelus effudit phialam B ] sicut superius maturiute messem dicii aruisse, et
suam super solem,et datum est ei sestumet ignem in- vindemiam occurrisse, sic et hic tropice dicitaquam
jicere hominibus. Et mstuaverunthominesmstumagno, fluminis fuisse siccalam, nihil utiqueremansissejam
et blasphemaverunt nomen Dei habentis potestatem viridium, sed totumdivini igne judicii examinandura,
tuper plagas istas. Non solidatum est, sed ei angelo quo vel impii consumantur ut fenum, vel sancli ap-
*
qui solem perfudil. Nonautem hic gehennaepuUndus probentur ut aurum. Et vidi de ore draconit et de ore
est ignis, neque ibi blasphemandi jam locusulli bettim, et ex ere pseudoprophetmspiritus tres im-
relinquitur, quando damnatis infructuosse tantum mundosexeuntes in modumranarum. Licet pro variis
pcenitudinis tempus adveniei, ita ut dicturos lex me- passionibus vexalionum vitiorumquecunclorum, di-
morat: Quid nobis profuit superbia? et divitiarum versas qualiutes maligni spirilus babere dicantur,
jactantia quid contulit nobis (Sap. v) ? Quocirca ignem nec immerito (in Evangelioquidem alibi [Marc. vi]
bic et aestumarbitror debere cognosci, quod diaboli dixit: Surde et mute spiritus; alibi aulem [lbid.]
corpus de stabiliute sanctorum irremediabiliter cru- spiritum immundum; alibi propheta [Ose. iv]: Spi-
ciabitur, et ad blasphemandum ipso scslu excitati ritus fornicationis perdidit eos, non obaliud, nisi
coguntur. Forlasseenim supersoledicitur, sole vide- quod ad perpetrandas immunditias flagitiorumprse-
licet justitise, tanquam de sole ablativo casn posue- 'G cipitatur) hic tamen omnes tres propterea immun-
tit; sicut: Evigilabo super verbum meum ut faciam dos posuit, quia unum diaboli corpus solitis compa-
illud (Jerem i), et Daniel: Quseramus, inquit (Dan. clum differentiis designavit, illam memorans quam
u), misericordiam a facie Dei omnipotentis super majorem obtinet poiestatem, draconem inducens
sacramento isto, ut unde elecli iUuminalionisperci- dtabolum, bestiam Anlicbristum cum suorum docto-
piuut (irraitalem, inde impii dicantur sumere incen- ribus dogmatum. Unum ergo spiritum vidit, et pro
diiini. Nequeegerunlpamitentiam,ut darent ei clari- numero parlium unius corporis, tres dicit, ut omnis
talem. Blaspheuiaulium ipsa morsest, ut non se numerus perditorum, uno maligno spiritu agi pro-
impietatis, sed Deuinmalint iniquitatis arguere: nec derelur. Fortasse enim idcirco et Um horrendara ra-
post plagas pcenitentiamagere, sed fiagellati con- narum foeditatemeorum comparans temeritati, sub-
turaelias irrogare. Sicut enim vasa senea incendio junxit: Istis enim pseudoprophetis ranarum more
grandi subacU, ab intirais exsiliendo scatentia foris tanquam animantibus coaccusatis nocte damnabiliter
ebulliunt, et suse capacilatis metas excedunt, sic et erroris latratu convenit perstrepere. Ranae enim et
parsbestisein vasto resistens, cura Christi Ecclesiam loco et visu molesloque strepitu sic odibiles haben-
infatigabilividerint constantia dimicare, intolerabilis tur, sicut diabotuscum suis agnoscitur abominabilis
invidenlisefacibus inflammati, conceptum in corde'D veritati, meritoque seterno juste igne damnandi.
iiicendiuinoris impuri exbalant blasphemiis, de hoc Licet aperto simili tamen sermone beatus Apostolus
* ignelegimus:Zelusapprebejidit populum ineruditum loquitur, cum prsemitteret, dicens (// Cor. ix): Nolite
ct nunc ignis adversarios consumet. Et quintut ange- jugum ducere cum infidelibus. Quse enim portio ju-
lus effuditphialam\tuamiuperiedem'bestim,etftbscuT3i-stitisecuui iniquiute, aut quse socielas lucis ad teue-
luin ett regnumejus, et coroederunt linguai tuas prm bras? Quae autem conventio Cbristi ad Belial? au|
dolore. Sedes bestiae, velregmim ejus, Unquam judi- qusepars fidelicum infideli? Qui autem consensus
ciaria potesUs dicitur ideo oblenebrari, quia seternse leraplo Dei cum idolis? Iuet hic, cum dc ore il-
feiicitatis contenebrati Isetitia, cum bona prsesentia ioruni immundum spiriium in modum dicit prodire
pro summa feliciute possidendo collaudant, et veri- ranarum, ac si diceret: Quid aulem ccenum compa-
talem in iniquitate detineot, linguas suas comedunt. res coeloquod convenit habitationiranarum tanquam
Huic sensui psalmus (CXLUI) concinit, dicens: Quo- horrendis pseudoprophetse blasphemiis? Tantum
rum os loculiim est vanitatem, et dexlera eorum distare asserens doctores veritatis, quantum raoas
dextera iniquitatis, et (Psal. LXXII),Iniquitatem in ab hominibus sanctis, ut ctiam qui idoueTnon sunt
897 C0MMENTAR.IN APOCALYP.LIB. IV. 898
ejus fraudes potentia discreiionis repcllendas agno- A namque: Et civilalesgentiumceciderunt. Id est omne
scere, ranarum saltem horrore perculsi lates slu- robur fiduciaque gentilium, et Babylonilla magna re-
deant devilare, qui sicut ranse ignaros impediunt, cordata sub conspectu Dei venit. Confusara designat
ne quieto devolionis cultu percipiant veritatem. omnium multitudinem perdilorum. Ul daret, inquit,
Sunt enim dcemoniorumspirilus, inquit, signa facien- ei de vino ira; suae indignalionis. Debitse ultionis re-
tes. Ipsi enim, sicui etiam magi Pharaonis (Exod. tribulio malis reddi praescribitur. Et omnes insulae
vn), credendi sunt sigua facturi. Nec immerito eo- fugerunt et omnes montesnon sunt inventi. Nomine
rum meminit, facUmentioneranarum, nisiministros insularum simul ac montium, Ecclesiae figuratur co-
SaUnae tunc quoque prsediceret similia signa fa- gnitio propler stabilitatis eminentiam, quibus per
cturos, usque ad signum enim/ ranarum suis magi Isaiam dicitur (Cap. xxiv) : In doclrinis glorificatfc
incanutionibus valere permissi sunt. Et exeunt ad Dominum, in insulis raaris nomen DominiDei Israel.
reges tolius terrm contrabere illos in pugnam : non Itemqite (Isai. n): El erit in novissimis diebus praa-
quod ex totp orbe adunum locum colligant, sed quod paratus mons domus Domini super cacumina mon-
unamquamque gentem iu loco habitalionis suse suis tium. Fuga hsec quando malorum societas sic po-
captam velint superstitionibusmilitare. ludiem iltum stremo fugietur, ut illa deinceps Ecclesise cum malis
magnumomnipotentis Dei. Dies Domini pro locorura B non invenialur confusa permixtio. Hinc Propheta
diversitate debet intelligi. Aliquando enim pro toto (Jerem. LI) : Fugite, inquit, de medio Babylonis, el
terapore a passione Domini, qui futuri sunt ultimo salvate unusquisque animas veslras. Tunc autem
judiciocondemnati, nunc congregari dicuntur, ac si Babylonia cadil, quando novissime potestateni per-
diceret praeparari.Aliquando diem Doraini, diem ju- sequendi sanctos acceperit. Propterea anle ruinam
dicii oportet inlelligi; aliquando persecutionis tem- exaltabitur (inquit) cor, et ante gloriam humiliaDi-
pus: unde manifeslum est, per totum tempus vitse tur spiritus. Et grando ingens tatenti ponderis de
-prsesentishujusmodi homines congregari. Qui venit cozlosuper hominesruit, et blasphemaverunl homines
subito sicul fur. Hinc Apostolus (/ Thes. v), sicut fur Deumpropterplagam grandinis, quoniammagna plaga
in nocte, inquit, ita veniet. Beatut qui vigilat et cu- a grandine facta est. Iram ullionis in grandine ponit,
stodit vettimentatua, ne nudut ambulel, et videat tur- de qua alibi legiraus: Ira Doraini sicut grando de-
pitudinem tuam. Quicunque, inquit (Galat. m), in scendens. Abhacsesuos munire Dominus pollice.
Christo baptizaii estis, Cbristum induistis. Haecputo tur, dicens per Apostolum (I Thes. i): Qui eripuit
vestimenUiramaculata hic commendari servanda, ut nos ab ira ventura. Nec immerito talenti ponderis
nec iterato baptismate rescindantur, nec reproborum memorai, nisi quod divini sequitale judicii pro di-
respersa macuUsinquinentur. In utroque enim prae- Q versitalibus culparum singulis infligatur. Talentum
varicatorum delegitur turpitudo, quara vigilantius enim alterius apud Grsecos, allerius apud Romanos
perseverans devitat intentio. Et congregavit illos in quantitatis seslimalione pensalur. Verum quia alia
iocumqui tocatur Hebraice Armageddon. In alia re- sunt peccata, alia flagella, alia utrumque, unde nunc
capitulatione interprelatus est Iocuin, dicens (Inf. disptitare perlongum est, hic blasphemare Doininum
xx): Congregaviteos in bellura quorura est numerus propter grandinero, et peccatum cognoscitur et plaga
sicut arena maris. Et seplimus angelus effudit phia- peccati, qua sic impii secantur, ul neccorrecti resi<
lam suam in aere, et exivitvox magna de templo a piscant, et ipsis plus deteriorati flagelUs insaniant.
throno, dicens: Faclum est : Finitum est. Et facta Isaias denique dicit: Domine, tu iralus es, et eccc
sunt fulgura et voces, et tonitrua, et terrena, et terrm- peccavimus (Isa. XLVI),
motus, et signa magna. Recapilulata eadera perse- CAP. XVII.Et venit unus de teptem angelis ha-
cutione, commotionem incomparabitem memorat, in bentibus septem phialas, et tocutusesl
mecum, dkens.
qua rairacula et prsedicationes quidera dicit inesse ; Veni, otlendamtibidamnationemmeretricit
sed ulrura a parte bonorum falsitati contradicen- magnm,se-
dentis super aquas multas. Simile quiddara de diabolo
tiuin, an a parte malorum illa signa quse memorat,
lsaiasqupque ponit quera subflgurata persona prin-
perseverent ad exercendum bonos et obdurandum D cipis
RabyloniCseprsedicitruiturura (Isa. xtv) : Quo-
malos, anex utraque parte signa sibi altrinsecus vo- • raodo cecidisli de ccelo,
Lucifer, qui mane oriebaris?
cani, npn hic satis elucet sicut a Moyse et magis etc. Considerans Spirilus sanctus
faclumest Pbaraonis (Exod. vn). Si quid tamen ho- corpus omniura
perditorura, quod diversis quidera, sed congruis no-
rum sii, eliam signa, sicut terrsemotum, praenoscen- minibus
vocital, variis jamdiu superbienteni exces-
dum est, insunte dubio, amplius incomparabiliter sibus
progredi, co rrumpi flagitiis, erroribusque ra-
emicare. Et civitasilla magna in tres partes divisa ett.
ptari, tantaque impietate ssevire, ut mitibus eliam
Civiias magna pro multitudine populorum et super-
cilio faclus, quod immodicis ausibus ferebatur, adverselur, congrua petilurum circumscriptione de-
quse meretricem vocans, quia relicto Creatore,
fiet in irespartes: unam genlilitatis, alterara inhse- pingit,
dsemonibtisse prostituit constuprandam. Magnam,
reticis et in Judseis, et unam tertiam qua: iu falsis
immanitatem praevaricationis, per quam
fratribus reprobatur, qui confitenlur senosse Deum, proptersanctis diulius insultabal. Super aquas multas, po-
factis autem negantcum abominati sint et
increduli, pulos scilicet multos, cum qua fornkali sunt, inquit,
cl ad omne opus bonum reprobi (Tit. i).
Sequitur reges terrce, id est regna terrena superbe petentes.
899 PRIMASH ADRUMETANIEPISC. 900
Sic autera eam in reges et terrigenas dividit, ut ex A in decem cornibus, verisimilein fraudem in seplem
eis eam existere noverimns. De vino fornicationis capitibus designavit. Proplerea et vehemens eadem
fjus. Prseraissavitiorum insinuant corruptelam, sicut persecutio futura praedicitur, in qua et ars fatlendi
enihi vinura mentem extollit, sic libido vitiortim ex- polentiac suffragatur; el quod simulaiioni deerit po-
caecatnutabundos. Et duxit me, jnquil, in deserlvm lestate strppletur. Hujus praesligia fraudis superius
in spiritu. Desertura ponit Diviniutis absentiam, memorat, dicens: Et unum caput ex capitibus septem
cujus praesenlia paradisus est. In spiritu, quia spi- quasioccisura fuerit ad morlem, el plaga morlis ejus
rilu possunt isla digcerni. El vidi mulieremsedentem curata est, id est, ex universo polenUtu ssecularis
super bestiam coecineam.In cujus eam potissimum regni Ecclesiae contrarium est unura caput, id est
sermo divinus specic subornaret, nisi mulieris, a qua Anticbristus, qui se pro Christo vult suscipi, a;se-
initiura peccati, et propter quam, ut scriplum est rens se quasi mortuura revixisse, cura incautos quae
(Eccli. xxv), morimur oranes? Super bestiara sedere rit a Christp, qui vere mortuus est et resurrexit,
dicilur, ut pote de qua fastu prsesumptionis extolli- impie separare. De hoc etiara prsemiserat quod ei
tur. Coccineam, cruentam bestiam, ut diclum est, draco, id est diabolus, virlulera suara et dederit et
corpus agno contrarium, in quo nunc diabolus, nunc Ihrpnum et poleslatem magnam: idcirco et plenara
caput velut occisum, nunc ejus accipiendus est po-. B dicit npminibus blasphemiae.Peierior autem inveniri
pulus, quod totum Rabylon est, id est confusio. Coc- np'n potestblasphemia, quara ut conirarius Christo,
cineam itaque iinpietate eruentarn, et corruptionibus quod et npmen ejus Antichristus indicat, se velit ba-
tanquam sanguinibus debriatam, plenam notninibut beri pro Christo , ut qups npn potest violenter ler-
blatpliemim,cum plussit opere perficereblasphemiam roribus frangere, adumbraia studeat veritite sedu-
quam vocari blasphemus, hic tamen etiam eam in ccre; et apertum declinanies errorera, verisimilem
pleno dicit abundare nominibus, ut nequaquara ejus incurrere addicat falsitatem. llanc Dominus pestera
putetur deesse excessibus. Et quia aliuJ esl peccare in Evangelio dpcuit prsecavendam, haec dicens
Deo, aliud est peccare in Deura, qui blaspbemal, (Matth. xii; Luc. xi): Cum immundus Spiritus exie-
ampliore in Deum reatu delinquit. Habemem capita rit ab homine, ambulat per Ioea inaquosa , quaerens
septem et cornua decem.Persecutione npvissima pro- ' requiem, et non invenit, et dicit: Vadam ad domura
perante, decem reges fuluros sancti quoque Danielisi meam undeexivi; et lunc vadit et assumit secum
prophetia testatur (Dan. vn). Hos nunc in septeini septem alios spiritus nequiores se, et iniranies ha -
capitibus et decera cornibus besliqe bic liber sccpei bitant ibi, et fiunt novissima hpminis illius pejora
designat, super quos ideo superius etiam diademata prioribus. Nonne de uno spiritu immundo superiui
esse dicit, quod regnis omnibus interemptis, solii G loquebatur? Cur «lios.septem neqniores se dixit, nisi
poterunt in toto orbe regnare. Devictorum quippei quia septiformis iraraundus spiritus agnoscitur, ut
signa regnoruni diademau, ut tropsea superbis dicitI etiam Jatenlibus malis nequior septempliciter inve-
praeferri capitibus. Propterea aulem septem capiu i nialur ? Et ut quod dicimus plenius lucescat, inten-
septera montes, per sapientiae sensuni monet conse- lum decetesse lectorem. Spirilus bonus, spiritus sa-
uuenter inlelligi, ut Rpmara quae super septera moti- pientiae, cui contrario malus opponitur spiritus in-
les prsesidet significans, omni qupd orbe monarchiae > sipientise; alter pejor, siraulatio sapientise. Spiritua
prajfuit dominatu, ad istprum regnum similitudinerai bonus, spiritus intellecttis, malus autem spiritus
addqxisset, et in Romae nomine totius regni poten-- stultitiae ; alter pejor, simulatio disciplinae. Spiritus
liam figuraret. Septenario enim numero universita- bonus, spiriius consilii, roalus autem spiritus impru-
tein voluit ipsius dominaiionis ostendere, eo quod ext dentise; alter pejor, simulatio prudentiae. Spiritus
ternario et quaternario, id est ex irapari et pari tan- bonus, spiritus forlitudinis, cui opponitur malus
qiiain ex diverso confectus, universilatem insinuet,, apertae ignavisespirilus; aller pejor, infirraitas fal-
sicut satis superque jam dictutn est, quod de septemi lens obumbraiiqne virtulis. Spiriius bonus, spiritus
Ecclesiis in bono prsemisiinus figuram, cum una> scientise, ctii contrario malus spiritus ignoranliae,
Cbriiii Ecclesia prsenuntiatur orbera possessura ter-- P nequior autem usurpatio scientiae. Spiritus bonus,
rarura, cuui nunc ideui numerus ex adverso in istiss spiritus pieUtis, malus vero spiritus impieutis; alter
quos meinorat septem capitibus videtur apponi, irt pejor, falssepieUtis obteotus. Spiritus bonus, spiriius
quibus significata universitale potentiae fore dicituir timoris Dei, cui contrarius est spiritus temeritaiis;
priucipari, et in bono cnim, et in malo septenariumi aller pejor, dolus ficlsereligionis. Idcirco ad osten-
numerum frequenter poni sancta Scriptura testatur. dendara siraulationera partis adversae, hic paulo la-
Nara cuin Spiritus sanctus pro seprenaria operaiione,, tius voluit demorari, ut haec expositio ad nraltorum
Isaia propheta (estante (Isa. xi), septiforrais esste nobis locorum proficiatintellectum. Hanc ouinifariarn
credatur in bono, spiritus etiam nequam septiformiiS persecutionem in polentatu vel fraudulentia fuluram
ssepius designatur. Et quoniam horum mofiarchisa Apostolus quoque denuntiat dieens (// Thess. u):
regnumque Christi Ecclesia contraria frequeuteif Tunc reveiabitur ille iniquns, quem Dominus Jesus
opponitur, nnn solum aperla -oppressione polentise i interficiet spiritu oris sui, et destruet illustraliono
fideles impugnat, sed etiani sub mentita specie veri- adventus sui eum, cujus est adventus secundum ope-
latis illaquearedesiderat, niaiiifestara ejuspoteiitiami rationem Satanac in omni virtutc et signis et prodi-
901 COMMENTAR.IN APQCALYP. LIR. IV. f>02
giis mendacibus, et in omni seduclione iniquitatis, A (Malth. xxv); ita et qui non sunt ejus, nou habet
in Lis qui pereunt, virtutepotentiam, seductione by- scriptos in libro vilaea constitutione mundi, incogni-
pocrisin mendacii significat. Circumdata purpura et tos et a longe praescitos aeterni ignis est supplicio
coccino. In purpura succus simulati regiminis , in damnalurus, qui paratus est diabolo et angelis ejus.
cocco cruentus impietatis babitus deraonstratur, et Excelsus enim Dominus et humilia respicit, et alu a
curaia auro et lapide prelioto et margaritit, id est longe cognoscit (Ps. cxxxvu): Inde dicit (Matlh. vn):
oranibus itlecebris simulatae veritatis, quam in illis Et non novi vos, discedite a me, operarii iniquitatis.
spiritibus nequara satis ante expressimus. Quid sit Vjdentes bestiara quse erat et non est. Et hic est
denique intra banc pulcliritudinem exponit, dicens : sensus, qui habet sapientiam. Illa seplem capila, sep-
Et habebat poculumaureum in manu tua plenum abo- tem montessunt super quos mutier sedet, el reges sep-
minationumet immunditise fornicalionistotius terrse. tem sunt. Aliter frequenter diximus in unaquaque
Aurum ergo hypocrisis, qiiia, sicut Dominus dicit: specie genus ostendi. Nam quoJ est omnis bcstia,
Foris quidem parent bominibus quasi justi, intus hoc septem capita. Denique capita et septem montes
autempleni sunt omni immundilia. Et infronte ejut esse dicit, et septem reges, id est universam malo-
nomentcriptum sacramenti : Babylon mater fornica- rum partem quse in praeposiiis(anquam in regibus
tionumet exsecrationum totius lerrm. Ne superstitio B constat et subditis. Qui ideo vocabulis variis nuncu-
erroris palam fatleret veritalis incautos, ex titulo patur, propter diversitatem actionum, quae vi pre-
frontis sciat esse sollicitos. Et vidimulierem illain mit et fraude decipit, quando lubricis mentibus ser-
ebriamfacUm de sanguine sanctorum, et de sanguine pit rerum sensibiliurn oblectationibus interceptis:
testiura Jesu Christi. Compelenter eam largilas divini sicut scriptum legimus (Jerem. ix) : Intravit mors
sermonis inlus insanientem ostendit. Et miratus sum per fenestras veslras, quod proprie ad quinque par-
cum vidissem eam miraculo magno. Et dixit milti litura sensum arbilror redigendum, visum, auditum,
angelus: Propter quid.admiralus es ? Ego libi osten- gustum, odoralum et laclum, unde Dominus illt
dam sacramentumbujusmulieris, et bestim qum portal Samaritanse mulieri dicit (Joan. IV): QuL.que cnim
eam, qum habet capita septemet cornua decem: Best\a viros habuisti, et nunc quetn babes, nott est tuiis
quam vidisti, (uit, et non est, sed ascensura est ex vir. Quod ibi viros, hoc hic reges intelligas, quorimi
abytto, et in perdilionem yadit. A mundi exordio Uuquam regimine humansevitse priurordia regi at-
duarum civitatum exorlus ac series bactenus currere que administrari cognoscimus,quaenobiscum bestiae
sacris litteris edoceiur, quarum est una Dei, altera videntur habere communia. Ad quod ibi sequitur :
diaboli: quse hic bestia designatur : tanquara totutn et nunc quera habes, non est tuus vir, non legitimo
eam uti viro designans, id est errore, hoc hic posi-
eorpus omnino nialoruui. Et ideo dicit, fuit, et non Q tum
jam dixit: Quinquececiderunt, unus autem su-
est; quia decedentium et succedeniium sibi genera-
tionum ordine supplendum exstruitur. Idcirco sequi- perest. Quod autem dicit, alius autem nondum venit,
residuam ejusdem mali corporis partem decidenti
tur: Et ascensura est de abysso, et in interitum va-
successuram generationi, eodem maligno spiritude-
dit. Divino enim judicio, occulto quidem, sed justo
signat similiter possidendam, quem sepliformem
peragitur. Hinc psalmus (xxxv): Judicia tua abyssus constare prsemisimus. Quinque autero
niulu. Sive quod de cordibus proditura sit impio- quos cecidis-
et uhus quem superesse dicit, et alius quem ven-
rum. Unde psalraus (XLI):Abyssus abyssnni invpcat. se,
Et admirabunlur oranes inhabitantes terram, qiiorum turuin esse nuntiat, seplem faciunt, et cum venerit,
illum brevi tempore manere. Et beslia
non sunt scripta nomina in UbrovitmAgni qui occisus inquit, oporlet
ab qum fuit et non est, el ipsa octavoloco esl, cuin sit ex
est, originemundi,videntes besliam qum erat el non
et ventura est. leptem, et in perdiiionem ibi. Hunc quem octavum
etl, Eosdem ipsos ponit ex quorum ne alterius generis existimares, subjecit: Ex
membris daranandum corpus exstruitur, sed si no- dicit,
est, el in perditionem ibit, ut et ejusdein ge-
minafaciunt ambiguitatem.ldem namque in epistola sepletn neris maligni eum osienderet, et septenarium nu-
sua cum 'singulari numero diceret, Sicut audi- merum excedendo illos
j) nequiores iq hypocrisin de-
stis quia Antichristus venit, nunc autera Antichristi
signaret. Sicut enim prsefato Doraini testimonio de
multi suni. Et post paululum, Ex nobis exierunt, uno spiriltt immundo Ioquens septem memorans ,
sed non fuerunt ex nobis : nam, si fuissent ex repente subjecit, dicens (Luc.
xt): Assumit secura
nobis, permansissent utique nobiscum, Ideo non sunt sepiem alios spirittts nequiores se : sic nunc a sep-
in libro vitaeeorum nomina scripta, ipsi ergo quos lem inchoans, alios septera in uno ejusdeni generis,
finis mundi invenerit viventes, suae damnationis ex- id est octavo voluit designare. Proplerea dicit: Ex
perientes interilum, sera cogitationum miranlnr non septem est, et in perditionem ibit, et [ut] eadem
ipsum Cbrislum fuisse quem putabant, obumbrala pcena unius generis meritura perduceret, nec imine-
bestise seductione deceptj : sed Christum nostruin, rito dicit ex sepiem est, quem oclavum quoque nu-
quera judicem profecto sentient juslissirae cpndem- mero ponit, et subjecit, et in interUunt vadi». Fuluro
nati. Sequitur : A constitutione mundi. Sicut noyit judicip omnem malorura dicit finiri nequitiarn. Et
BeminuS qui sunt ejus , quibus etiam se diclurum d!cit qualitcr : Et decem cornua qum vidisti, decem
promisit: Venile, benedicti Patris mei, percipite re- reges sunt, hi regnum nondum acceperunt. Ipsum soe-.
guum, quod vobis paratum est a constitutione nrundi culi regnura omne designal, quprl sicut paiilo ante,
903 PRIMASII ADRUMEIANIEPISC. 904
in regibus subjectisque descfibit, sed potestatemre- A (Psul. x). Qui enim sibi nequam, cui bonus erit
gni una hora accipiunt cum bestia. Horara hic pro (Eccl. xiv)? et carnes ejus devorabunt, et ipsam igne
terapore accipi, exemplo docelur et seusu, a passione cremabunt. Qucraodosi ex persona Ecclesiae angclus
scilicet Domini ex quo apostolica voce clamalur : diceret, illi nocentes qui in me insurgunt ut edant
Novissiraahora est. Quandiu ergo, quod futurum est, carnes meas (Psal. xxvi), suas manducabunt, et igne
consumentur, dicit eos regnum necdum accepisse; cremabunt postea quam eorum excessibus Deus ad
quia licet nunc quoque pturimis dominelur, acrior iracundiara provocatus, desolaverit raundum, ut ipsis
taraen erit gloriatipnis ejus insana potentia, cum proprie biasphemiis hanc vastitatem angelus succes-
etiam signis deceperit plurimos. Hi omnes unara serit, ipsos dicit facere quod in ipsis jure contigerit.
sententiam habebunt et vim et potestatemsuam bestim Deus enim in cordibus eorum injecit, ut perficiant
tradent. Quod superius ait cura bestia, hoc nunc quod illi placitum est, et esse illos in consensu et
aperlius, potestatem suam bestiaetradent, illi scilicet metu, et traderebestiam regnum donecconsummentur
capiti, quod quasi occisum simulate revixit, pari verba Dei. Quod Apostolus dicit (Rom. i), tradidit
consensu omnem suse inlentionis deferent culttim et illos Deus in reprobum sensum, ut faciant quse non
exhibent famulalum.//i adversus Agoura pugnabunt, conveniunt, hoc etiam nunc dicilur : Dnminus enim
et Agnus vincet eos, quoniam Dominusdominorumest B in cordibus eorum injecit ut faciant quod illi placi-
et Rex regum. Cum partis adversse describeret po- tum est. Placet eriira Deo justilia, per quam novi-
testatem, aptius hic Agni victoriam prsedicavit,quem mus impiis irrogare vindictam , et ut qui regnum
in suis triumphare designans, adjecil : Et qui cum suum bestise dederint, poenas cum ca justas exsol-
eo erant electiet fideleset vocati. Bene praemisit ele- vanl donec sermones Dei consummentur, qui vide-
cti, propter quod Dominus dicit (Matth. xx) : Mulli licet in judicio misericordiaque consistunt, universae
eniro suut vocati, pauci vero electi. Et dixit mihi : enim viae Dominimisericordia el veritas (Psal. xxiv).
Aquasquas vidisti super quas sedet meretrix illa, po- Et mulier quam vidisti, civitas magna est, qumhabet
puti et turbac iniquorum et lingum sunl. Aquis popu- regnum super reges lerrarum. Illa ipsa est quara cor-
los saepiusfigurari, hic facile perdocetur, decemvero ruptionibus carnis et sanguinis debilam, mundana-
cornua qum vidisti et besliam , odio insectabunt rae- que regni praeraisit floruisse potentia. Quaecura ex
relricem, et deserlam et nudam facient iltam. Quo- ipsis rcgibus constet, super eos ipsam dicit regnare,
modo si diceret, corrupliones carnalium desiderio- more suo unara dividens, eamdemqne per paries,
rum quas nunc velut ipsam diligunt, eis in odium tanquam a genere ad speciem, in muliere, in civi-
vertuntur, cum circa finera se inevitabili judicio tate, in regibus, super hanc verba Domini comple-
damnandos agnoverint, manifeslamque Agni victo- C buntur, cum et misericorditer redemerit suos, et
riam viderint, bestiain proinde in partes dividi: quod juste damnaverit contumaces. Ubi autem consumma-
gemino modo intelligi potest, sive quia sicut legimus tionis mentio. ibi eadem hujus libri fiat opportuna
(Prov. xni): Inler superbos semper jurgia sunt; sive conclusio.
quia omnis qui diligit iniquitatera, odit animam suam

LIBER QUINTUS.

CAP.XVIII.Et post hmc vidi atium angelum descen- propinquabit enim regnum crelorura, ipsius ssecularis
dentem de cmlo,habentempotestalemmagnam, et terra potentiae molimina destruebat. Illuminala est autera
iltuminataest a claritale ejus. Deslructionemundanse terra a claritate ejus, quia ipse est fux vera quae il-
sapientise, quam Jericho quoque destructa significat. luminat omnem hominem venienlem in hunc mun-
Sed de terreni ruina regni dicturus, magnam dicit dum (Joan. i). Quod autem sequitur, potest permo-
hunc habere angelum polestatem, tit piito contra for- D vere legentem, dicit enira : Et facta est habiutio et
lem venisse insinuans fortiorem, et ad bellandum refugium daemoniorura, etc. Si cnim cecidit, quo-
venire siinilein: obumbransque sapientise mundanse modo daemonibuset spiritibus immundis ac volucri-
vesligiura, veram nunc sapientiae lucem venisse te- bus inhabitatio et refugium dicitur exstitisse? nisi
statur, quae sapienlibus mundi terrenisque regibus quia multa transgressionum immanitate cadendo di-
suse virlutis in robore fidentibus, se et virtule et gnam se dsemonum babilationi praebuerit, in parle
scientia monstraret invicUm. Et leira illuminala est, utique sui salubri conversatione destructa : et qusc
inquit, a ctaritate ejus. Et exclamavitvoce magna, et in hujus saeculi mare contra fidem Christi validis
forti, dicent: CeciditBabylon illa magna, et facta est persecutionum fluctibus insurgebat, lerminis nunc
habitatio et refugiura dmmoniorum,et omnis spiritus arctioribus gemit frenau, et in modumutris ireniit
immundi, et omnis bestiae immundae, et omnis avis inclusa. Hinc in psalmo canimus (Psal. xxxu): Con-
immundmet odibilis. Adventum Domini nostri Jesu gregans sicut in utre aquas maris, ponens in thesau-
Christi, quem magni consilii angelum in Isaia le- ris abyssos. Nam quse dudura a Christianis timeba-
gimus (Isa. ix), significari pnto. Qui in primo ad- tur, ipsa nunc metuit Christfanos, cum eorum pri-
ventti, dicens (Matth. m): Agite poenttentiam, ap- viiegio religiosorum quoque lata principum decreta
005 COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. V. 90G
miliUre conspiciimt. Residua tamen pars ejus facU A (Ptal. LXXI): Ex usuris et iniquitatibus, inquit.re-
est habiutio et refugium dsemoniorum,quo circum- dimet animas eoruro. Iili vero igne insuper perpetuo
quaque et in meUusaedificandadestruitur, et in su- comburi dicuntur, fame affligi: tunc nliquequando
perbis dejecU confringitur, jureque destructa ruisse illi qui nunc esuriunt sitiuntque justiliam (Matih. v),
narratnr. Nam et per volucfes spirituales nequilias saturitatem percipient incorruptam. Mori vero, eo
significari, ille quoque libri Geneseos locus affirmat, quod eosdeserat Deus. Sicut enim anima discedente
ubi inter divisionescarnium irruentes aves Abraham moritur corpus, sic anima,Deo deserente, mori cre-
dicitur abegisse (Gen. xv). Quia de vino irm forni- denda est. Luctus porro illis est, quem Christus in
eationis ejus tiberunt omnes gentet, el reget terrm Evangelio dicit (Luc. vi): Vsevobis qui ridetis nunc,
cum ea fornkati tunt, et mercatoret terrm de po- quoniam lugebilis et flebitis; ab his plagis suos vo-
teslate deliciarum ejus locuplelati <unt. Tria hic lens Deus indemnes ostendere, dicit: Et ne per-
vitiorum nominat genera, tolidemque prsevaricatio- stringaris plagis ejus, ac si diceret : Quorum volun-
num personas inducit : avaritiam , quse juxta Apo- tatera conversi habere noluistis in peccatis similem,
stolum idolorum servitus dicitur (Ephes. v); lasci-. parem non recipietis ultionera. Neque enim viribus
viam, in nomine fornicationis (Col. m): et in deliciis nostris easdem possuraus plagas evadere, cum nobis
gastrimargiam , quam Dominus cavendam prsemo- B hocsoloDeibeneficioconcedatur.Sedrectumordinem
nens, dicit (Luc. xxi) : Non graventur corda vestrai tenens Spiritus sanctus, voluit dechrare illos, qui in
in crapula et ebrietate. Et reges terrae, inquit, cum[ pieUte in corde (Sic) non captivantur, assensu nul-
ea foruicati sunt. Avaritia enim in eo quod dicit, latenusimpiorumperstringi tormentis. Juslorum enira
mercalores locupietati sunt, licet quidam hic divitias animse in manu Dei sunt, et non langet illos tormen-
peccatis non faculutibus (Sic) existimare matuerint, tnm malitiae(Sap. m). Sic autem haecquse tunc futura
gentes permixtam vulgi ignobilis multitudinem desi- stint circumscribit, ut opera expresserit inferenda,
gnavit,regesvero,qui inter eostemporalitervidentur quee supplicia non tamen sseculi hujus putanda sunt,
excellere, mercatores, qui terrenis lucris inhiantes,, finalia inox finitura curricula, sicut ex subsequenti-
pro abundantia temporali suas infelici mercatu ani- bus approbatur. Namet Dominusconlritionem mundi
mas commuUDt,contraria doctis Domini peragentes,, praedicens, subjecit (Luc. xxi): Sed non statim finis.
qui dicit (Malth. xvi): Quam dabit homo commuta- Et flebunt et plangent se reget terrm qui cumea forni-
tionem pro anima sua? Et audivi aliam vocemde ccelo i eati sunt, et in deliciit conversati, cum viderintfumum
dicentem.Vocis cceleslisauditus ille est, quos prse- incendii ejus, et de longinquo stantes propler metum
scivit et prsedestinavit conformes fieri imaginis Filiii poenaeejus, dicentes: Vmvm, civitasilla Babylon, ei-
sui (Rom. vin); et, Novil Dominus qui sunt ejusi G uiias t//a fortis, quia una hora advenit judicium tuum.
(// Tim. n); et his similia. Sequitur denique : Exii Et mercalores terrarum flebunt, plangentes eam,
de ea, populutmeus, neparticeps sis deliclorum.Huc- quoniam merces eorumnullus mercabitur. Quomodo
usque ad primum mihi pertinere videtur adventum,, sit certum, eamdem Babyloniam diversis significari
quando usque ad finem sseculisicpermixtos sibi bonii vocabulis, et sive ex regibus lerrae, sive ex gentibus,
tolerant malos, ut pro eis nec bonos existiment de-• sive ex mercatoribus existere, si ipsa succensa illidi-
serendos, nec ipsos noxia imitatione seclandos. Sic; cuntur a longe consequenter stare, eamque non com-
enim el illud propheticum adimpletur (Ita. LII) : munem dolendo cruciatum, sed libera considerations
Exite de medio eorum, et immundum ne letigeritis,, miserabiliter deplorare, nisi quia, ut prsemisi,aut non
cum non utique discessu corporis, sed discessu ne- hic omnimodumjam finemmundi debemus accipere,
quissimaevoluntatis rectus non commisceatur pravis. sed diminulioiiemrerum lrumanarUmet contritionem
Sequilur : Et ne perstringaris plagis ejus, quoniam i gentium diversarum ? Saeculafiumquippe divitiarum
delicta ejut utque ad emlum pervenerunt, et meminitt pompam dicit auferri, per quam pravis voluntatibus
DominusDeut iniquitatum ejut, et ideo reddit ei du- adimplendis circumfluens carnalium deliciarum op-
plicia, et m quo populo mitcuit, duplum remixtumi portuna, quodammodoimportunilatem suffragabatur
est ei : et inquantum se clarificavit, et deliciarumi D occasio. Qua sublata per defectum et desolationem
habuit, intantum datur ei cruciatus et luctus, quo- divinis modo judiciis irrogata, cerli superstites alio-
niam dicit incorde suo, quia regina sum, et viduanoni rum perhibentur interitum plangere. Ideo dicuntur
possum esse, nec luctum visura sum. Propterea unai a longe stare et metu pcensesimilis formidare. For-
bora venientptagmejus, mort, et luctus, et fames, ett tassis enim ad hoc pertinet, quod fumum incendii
ignecreraabitur, quia fortis ett Dominus qui eam ju- videre dicuntur tanquam specimen ignis aelerni.
dieabit.Hsec omnia secundo quidem adventui futurai Fumus enim futuris dat flammis indicium. Enarrat
creduntur convenire, quando examine supremi judi- proinde si qua bumaiiisusibus necessaria, si qua sae-
cii socieus impiorum exclusa, retfibulione justal cularibus novit utilitatibus a cupidis alque carnalibus
plectetur, ut qui temporaliter peccaverunt, in perpe- magnopere concupisci, sed et illa qusc nctissimis
uium puniantur. Hoc est enim quod ait: Reddiie eii quinque sensibus carnis delectabiliter novit hauriri,
aupticia, et duplum remixlum est, ul qui transitoriiai eaque pronuntiat defutura, hoc modo : Mercesauri
leliciis fruebatur, seternis crucietur tormentis. Elt et argenti et lapidum pretiosorum et margariiarum et
ais usuris. liberare suos Christus psalmo praecinitui r terici. Hucusque ulilitate locorum (Sic), el purptua
PATROL.LXVIII. 29
907 PRlMASlI ADRUMETANIEPISC. 908
«oecinea, et vestis et omnis ligni cedrini et omne vas,A dkent: Hoc impetu demolietor Bmhytonilla magna,
eburneum de preliot* ligno, et sere, et ferro, et mar- et amplius non mvenielur. Novimus Dominum in
mere. Hucusque etiam ad sensum perlinentia me- Evangelio dixisse (Matih. xvm): Vac muudo ab
morat oeulorum. ldem quod ad olfaetum pertiueai, scandatis, et subjecisse: Vae homini per quem scan-
sequilur: Et cinnamomi, et incensum, et unguentum. dalum venit; ulilius est illi si lapis molarls impona-
De unguento etiam tactiim interaerit: et thus, in- turcirca eoliura ejus, et projiciatur in mare, quain
quit. Proinde quse ad gustum rediguntur et usum ut scandalizet unum de pusillis istis, significans au-
adjecil, dicens : et vinum, et oleuin, et triticum. Ju- ctores scandali lali pcena plectendos. Ubl non de
ineuta porro et pecora, et equorum, et rhedarum ve- solo scandalo litis puto accipiendum, sed de omnt
bicula atquo raancipia , et diversi generis animalia specie peccatoris frequentat, secundum illam regu-
utiliutis causa ponit. Pomorum quoque tuorum, lam quara sancU Scriptura, sive Domino dicente
inquil, concupiscentia animse abiit abs te. Hoc quo- (Matth.i): Si scandalizaveril te oculus, pes, manus,
que ad aspectum redegit et guslum. E'l omnia illa sive Paulo aposlolo (/ Cor. xi): Quis scandalizatur,
pinguia et clara perierunt abs te, nec jam ea ultra et ego non uror? Cui sensui psalmus (cu) concinit,
invenies, mercatoret tui quoque, qui divitet facti sunt dicens : Per diem soi non uret te, neque luna per
ab ea longe stabunt propter limorempoenaeejus, flen- B noclem, ubi cura etiam raalsecreduliutis de Christo
tet et plangentes, et dicentet, Vm,vceUlacivilat ma- et Ecclesia, id est de sole et luna intellectus adrait-
gna, yelata purpura el byssinoet coccino, et culu tilur, vel de peccatis adversitaii* et prosperiutis,
euro et lapide pretioso et margarita, et una hora ex- quod ad lunam referendum est, vel ad solem, omnes
terminataesunt tantm dkitim. Horam hic pro tempore tanquam in genere transgressionura species nomine
poai, multorum teslimofliorum prohatur judiciis, el scandali videntur ineludi. Quod bic quoque auctoris
omnis gubernatot, et omnis per mare navigans, et scandali, id est lotius peccati ad modum molaemer-
nautmet qui morantur in mari, longesUbunt: viden- gendus insinuat. Lapis vero molaris hic pro pecca-
tet fumum incendiiejut, dicentes: Qua similiseivitali torum pondere, quae ex rebus temporalibus con-
huic magnm?Et super capita tua mittentes pulverem, trahuntur poni mihi videtur. Molaraenim in saecu-
id est, principura suorum faciem exprobrantes, a larium rerum circuilu poni Dominus docet, cum
quibus seducti periebant, clamabunt flentet, et lu- dicit: Duaemolentesin raola. Et vox eitharmdorum,
gentet, et dkentes voce magna : Va, vmcivitat iltai et muticorum,et symphoniacorum, et tubicinum, jam
tnagna, in qua divitesfacli sunt omnet, qui babent non audietur in te. De iltis quinque sensibus sonum
naves in mari de claritate ejus, quia una hora ex- distulerat, quem nunc satianter expressit, quem eiiam
terminau est. Verum quia multos ex hac contritione>Q inter alia de modo auferri praedixit, ac si diceret:
novimus saepecompungi, si ad eorum personam eai Quidquidvisu puicbruin, auditu canorum, tactu blan-
loca quibus permonemur, redigi debent, non in- dutn, odoratu suave, gustu delectabile, de sseculo
convenienter accipitur, id est, longe sUbunt eti transiturum est. Et ne his conientos esse sivisset,
ctamabunt, videntes fumum incendii ejus.ut longe. adjecit etiam de his quaead usurn humanse vitseper-
sit non cum perditis cadere, sed subita potius con- tinent, dicens : Neque ullus artifex ullius ariii inve-
versione stabilitatem accidere, propterea suo Do- nieturin te ampliut, et vox molm non audietur in le,
mino $Ut aut cadit, quod non corporaliter stare,, jam neque \umea lucernmlucebit tibi, etvoxtponsi et
sed animi debet intelligi stabili in fide conversio; utt tponsm non audietur in tcamplius. Et dicil quo me-
et quod se plangere dicuntur aliis pereuntibus, ipsii rito : quia negotiantes tui fuerunt magistratus rer-
intelligantur pcenitentiam gerere fructuosam. Hinc> rm, quia maleficiisin tuis exerraverunt omnesgentet.
enim Aposlotus dicit (Ephes. n) : Cum morlui esse- Ac si diceret: Quia in vita tua raale usa es tempo-
lis delictis et peccatis vestris , in quibus aliquandot ralibus bonis, et ipsis juste ultra fraudaberis, el poe-
ambulastis secundum saeculummundi hujus, secun- nis seternis damnandr restringeris. Et in te tanguit
dura principem potestatis aeris hujus» spiritus quii prophetarumet tanctorum inveniut est, el omniumoc-
nuuc operatur in filiis diffidentise, in quibus et nosv Tj cisorum super terram. Hic apertius declaratur, totum
omnes aliquando conversaii sumus in desideriis car- in una civitate Babylonisecorpus diaboli de suis ex-
nis, facieoles volunlates carnis nostr.e et cogiutio- cessibus increpari. Neque enim in qua civitate pro-
num, eteramus natura filii irae, sicul et cseieri,vel his; pbetas, in eadem novimus occisos martyrcs, quan-
similia. Secundum hsec, inqaam, Apostolidicu, po- tum attinet ad toci significationem, cum Umen una
tesf hiclocus conversorum personis aptari. Nonenimi sit civiias impiorum socieute. Sequitur :
quis inveniri potesl bonus, qui non prius fueritma- CAP.XIX.Pest hmcaudivi vocem turbarum ingen-
lus. Hinc psalmus (cxviu): Prsevaricatores reputavii tium clamantium voce magna incmlo, dkentium:
omnes peccatores terrse; fortasse enim inde hic se-- Alleluia. Salus et clarilas Deo nostro, quoniara vera
quiiur: Exsultate tuper eam, cmliet tancii, et apottolii el jutta tuntjudkia ejus, quia sic judicavit de mere-
et prophetm.Tanquamisti conversi super judicio Deii trice magna, qua corrupit terram per fornicationem
delectatigaudeant, quoniamjudicavit Deas, inquit,, suam, et vindicavit sanguinem servorum suorum de
ifeea judicium vettrum. Et tuttulit angelut fortit lapi-- manibut ejut. Et ilerum dlxerunt: AUeluim.Siraile
dtm ad magnitudineramolsemagnae, et mitil in mare,, quiddam io EvangeJioDominustestabatur, dicens dc
909 COMMENTAR. IN APOCALVP.LIB. V. 910
hiijuscorporis pwsona justorum generaliter sangui- A i Sc,ibe : Beati qui ad cmnamnuptiarum Agni vocati
nem exigendum: A sanguine, inquit ( Matth. xiu) sunt. De hac Dominusdicit (Matth. vm): Et recura-
Abeljusti usqueadsanguinemZachariaefiliiBarachiae, bent cum Abraham et Jaeob in regno coeloruro;item-
poputorumscilicetet sacerdotum insinuatam comple- que : Transiens roinistrabit illis, illos videlicet signi-
cteos breviter summam.Ideo et ibi et locummemorat, ficans, qui secundum propositum vocati sunt sancti,
quem occidistis, inquiens, inler templum et altare, et in plenitudinem transeunt electorum. Multi enim
templumad populum, altare ad sacerdotes redigens. sunt vocati, pauci vero electi (Matth. xx). Et iterum
Quodautem iterum dixerunt, Alleluia, EcclesiaDeum dixit mihi : Hmcverba vera et jusla Dei sunt. Tunc
super judiciis ejus indesinenti affectu collaudat. Al- Ecclesiaedivinitus dicitur, quando Verbum Dei ea-
teluia enim dicitur, laudate Dominum. Sequilur de demque veritas revelatur. El prostravi me ad pedes
Ula meretrice: Et fumut de illa ascenditin smculasm- ejus ul adorarem eum. Et ail mihi : Vide ne (eceris,
culorum.Ecclesia sclicet perseveranteinilliusiaude qiliiniain conservustuus tum, et fratrum tuorum ha-
laetitiae,perditionis fumus permanet impiorura. Sicut bentiumtestimoniumJesu Christi. Deum adora. Licet
eniin fumus ignis iniiia, sic igne perseverante fumum in principio hujus libri dixerim per assumpUm an-
dicit inesse. Horum specimen bonorum alque malo- geli rreaturam DominuraChristum Joanni omnia re-
rum, in paupere et divite Dominum arbiiror figu- B veUsse, quod etiam hic maxime claret intellectui,
rasse (Luc. xvi). Et prostraverant se viginli quatuor cum se non sinit adorari ut Deum, sed potius monel
senioret et quatuor animalia, ei adoraveruntDeumse- repuUri con-ervum, unumque Deum perdocet ado-
dentemin tfirono. Ecclesiam memorat. Sequitur, di- randuin, polest tamen permovere legentem, quod
centes: Amen: id est, verum, lideliier. Et vox exivit etiam ille dicit: Ego sum primuset novissimus(Sup. i):
de coelo, dkens: LaudateDeum vestrum, omnesser- Sed hoc ex persona Christi angelura dixisse noveri-
vi ejus, etqvi timetisDeum, pusilli et magni. Cum mus. In fine denique dicil: (lnf. xxn ): Egu Jesus
hoc imperat faciendumet memorat factura, illius reiI misi angelum meum testificari vobishsecin Ecclesiis.
dedit indiciura,quod suorum laudem placiura susce- Sequitur : Sanctificatioenim teslificationis est spiri-
perit electorum, approbans scilicet prxmissam, indi- tus prophetarum. Omnis qoippe summa prophetiae
censque perpetuam. Magni autem sunt in Ecclesia,, et sanctificatio spiritus in testimonio Jesu Christi
de quibus Apostolos: Sapientiam, inquit (/ Cor. u), , consistii, cui omnis lex et prophetia deservit. Propter
loquimurinter perfectos. Et Dominus ( Matth. v) : quod et in monte se manifestans (Matth. xvn; Marc.
Qui docuerit, inquit, sic homines, magnus vocabilur• u; Luc. ix) inter Moysenet Eliam, vultus vesiisque
in regno coelorum.Pusilli, de quibus dicit (/ Cor. 111): ctaritate resplenduit, seque tesliraoninm a lege et
Tauquamparvulis in Chrislo, lac vobis putum dedi,, G prophetis habere veraciter declaravit. Si quid enim
non escam. Et audivi vocemtubarum magnarum ett prsenuntiaverunt, Christo et Ecclesiae famulari ipse
quasi vocem lonitruum fortium, et quasi sonurai lesutur, dicens de Moyse(Joan. v) : De me ille scri-
aquarum muUarumdkentium: Alleluia. In tubis illai psit. Nam et resurgens, Necesse, inquii (Luc. xiv),
prsedicatiodesignalur,quam Isaias dicil (Isai. xvm):: est impieri omnia quaescripla sunt in lege Moysi, et
Clama, ne cesses, quasi luba exalu vocera tuam, in, Propbetis, et Psalrais, de me. Neque ibi videntur
qua prsedicalioneinsinuatur etiam divini formido ju-. fortasse Cbristi nec sonare nec significari mysteria;
difcii;hanc puto nomine siguificarilonitrui, quoniam, ad hoc interseruntur ex quibus omnis Scripturaeillius
bominibuscongruunt. Idcirco aquis multis populos, series dicendi instrumento consurgens apiius con-
certum est solite figurare, qui Deura laudant, dicen- slruatur, sicut in organo. Nam quidquid locorum te-
tes : Alleluia; Ecclesia iuque cum et praedicatett tigerint sonat, sed ut sonabilis locus necessarisemo-
metuit et laudat, cura treinore, sicut legitur, ex ul- dulalioniscanlum exerat, et religata deservit oinuis
Ut: Servite Dominoin limore, et exsultate ei cum, illorum inslructura vasorum. Deindelatius praeroissa,
lieraore. QuoniamregnavilDominusomnipolens.Re- brevi recapitulatione retexit. Vidi cmtumapertum;
cte bic omnipotentiam ejus meminit. Fecit enira exi et ecceequusalbus, et qui sedebalsuper eum vocabalur
nihilo qusenon erant, qusesivit qui peccato perie-_ D Fidelis et Verus. Hic est quem superius dixerat de-
rant, invenit puniendos: et ex eis quos voluit, fecill bitam victorisepercepissecoronam, sequumet justum
inisericorditer justos; ex his denique unquam ext qui judicat, et prarliabiturul rex omniura saeculorum
membris sibi Ecclesiam conslruens, lali redemptam n prseliatur, qui in suis semper membris compatitur,
munere [dignitatej donavit, ut eam sibi sponsam fa- dimicat cum vincit, in seipso coronat, sed virtuiem
ceret, cum nec serva esse meruerat. Sequitur deni- ceriantibus prsebens, qui pollicetnr vinceutibus prae-
que : Gaudeamusel extultemut, et demusei clariu- mium ( Sap. u ). Oculi autem ejus erant ul flamma
icm, quoniam venerunt nuptim Agni, et uxor ejus s ignis, et super caput ejus diademata multa. In quo fa-
prmparavitse. Et datum est ei ut vestiretur byssinnm _ ciemus virtutem (Psal. LIX),in ipso multitudo sancto-
candidummundum. Byssinumenim mundum, jusiitiae e rum, coronatum dicitur habere decorem. Et habens
sanclorumsunt. Haecomnia electorum Ecclesiaecon- nomen magnum scriptum quod nemonovit niti ipte.
venire nullus ambigit spiriulis. Illi sane ejus se di- Verbi Dei perfecta cognitio illis manifestatur qui
cuntur spiriuli conjugio praeparare, qui operibuss
corpus Christi et membra esse meruerint, ut pote
iusiitiae maluerint semper insistere. Et ait milii: corpori caput notitiam sui
specialiter iribuit, ipse
 911 ' PRIMASHADRUMETANIEPISC. 9(_
autera novit quod Ecclesia in ipso scire meruerit. A bris et sperari dedit promittendo, et possideri faciet
Qui enim adhaeret Domino,ait Apostolus(/ Cor. vi), implendo. Ita et hic solus Cliristusnosse dicitur, quod
unus spiritus est; erunt enim duo in carne una. Hoc ejus sponssein ipso scire eonceditur: per quem et in
noraen nec Judaei, nec alienigense, nec hseretici co- quo Ecclesia perdocetur. Sparsam porro dicens san-
gnoverunt. Si enim cognovissent,nunquam Dominura guine veslem Christi, passionis ejus indicia descri-
glorise crucifixissent(/ Cor. u). Itemque : Mundusle, buntur, sive in ipso capite, sive in corpore quod esi
inquit (Joan. xvn), non cognovit; suisque rursum Ecclesia. Hinc Apostolusad Hebraeosdocet (Heb. m),
discipulis dicit (Joan. xiv) : Vos autem videbitis me, ab initio sine sanguine reroissionem peccatorum non
quia ego vivo, et vos vivetis. In illo die vos cogno- celebrari in illis legalibus pecorura victimis. De Ec-
scetis quia ego in Patre meo, et vos in me, et ego in clesia quoque dicit (Colos. i), Ut adimpleam ea quar
vobis. Unde etiam a discipulis respondetur (Ibid.): desunt passionum Clirisli in carne mea, memor vocis
Domine, quid factum est, quia nobis manifeslaturus auditae(Act. m): Saule, Saule, quid me perseque
es te ipsum, et non mundo ? Quod autem attinet ad ris? Quidquid eniro Ecclesia patitur, Christus pati
baereticos, idem rursus dicit eis (Matth. xm; Marc. veraciter dicitur. De quo idem Apostolusdicit (tiebr
iv) : Vobis datura est nosse mysterium regni Dei, IX): Semel passus est ad mullorumexhaurienda pec-
iliis aulem qui foris sunt, in paraboiis omnia fiunt, B cau. Hujus vestis sic Isaias quoque habitum memo-
ut videntes videant et non inlelligant. Habensnomen ral (Isa. r.xix ) : Quis est iste qui venil de Edom.
magnum scriptum, quod nemo novit nisi ipse. Ca- linctis vestibus de Bozra? Iste formosus in stola sua
vendum sane est, ne carnali prudentia subripiente, gradiens in muititudine fortitudinis suae. Ego qui lo-
nomen Filii, de quo nunc agitur, aut Patri aut Spi- quor justitiam, et propugnaior sum ad salvandum.
ritui sancto putelur incognitum, sed potius hujus loci! Quare ergo rubrum est indumentum tuum, et vesti-
opportuniiatem nacti, usitata Scripturse locutione, menta lua sicut calcantium in torculari? Torcular
hoc ex mero noverimus expressum, quod sicut solusi calcavi solus, et de gentibus non est vir mecum, etc.
Filius nosse dicitur, omnis prorsus Trinitas sciret Et exercitutqui tunt in cmlo,tequebantureumin equit
doceatur : sicut et si quid Pater solus scire narratur,, albis. ln coelo, in Ecclesia, lanquara revelala facie
cum sua proculdubio sapientia quae Christus est, vel1 gloriam Domini speculantes ( // Cor. III ). Omnes
cum suo Spiritu, qui Patris et Filii Spirilus creditur,, mundi corde super nivera gratia deatbati (Psal. t),
nosse probelur. Nam cum diem judicii solus Pater• Cbristum sequi dicuntur. Induit byssiuum alburo
nosse perhibetur.scire profectoet Filiuset Spiritus san- mundum, quod superius justitias definivil esse san-
ctus non negatur: sic etiamcum Spirilus sanctus solusi ctorum, quibuscumsua unicuiquedistribuunt, corpus
aliquid scire dicitur, et per sirailera locutionis mo-. C queetanhnumDeosubjiciunt,inequisalbis,idestcor
dum Patris nomen vel Filii reticetur, scire tameni pore et menle candidi semper incedunt, prsecedentes
modis omnibus declaralur, ubi Apostolusdicit (/ Cor. [F. supp. et] sequentesChrisli vestigia, cui in Cantico
II) : Nemoscit hominum quse sunt hominis, nisi spi- canlicorum dicilur (Cant. i): Post te in odorem un-
ritus hominis, qui in ipso est, ita et qusein Deosuntt guenlorum luorum curremus. Et de ore ejus exibal
nemo cognovit, nisi Spirilus Dei, a qua scientia autt gladiut utraque parte acutut, ut ex eo perculeret na-
Patrem, aul Filium separare dementis est. Neque tiones, et ipse reget eas in virgaferrea. Utrinque acu-
eniro qui alibi dicit ( Ephes. iv ), Notite contrislare. tus, sive acie gemini testaraenti significat, sive quod
Spirilum sanctum Dei, in quo signati estis, in dicm, de Sapientia legimus ( Prov. xxxi) : Legera et mise-
rcdemptioms vestrse, quia Patrem et Filium siluit, ricordiam in lingua portat, Unquam judicium et mi-
)d est, eorum personam ab opere nostrse redemptio- sericordiam. Virga autem ferrea, justiliaeinde muta-
nis exclusit, cura per individuamunius naturaepoten- bilis rectitudo, et ipse calcavittorcularvini irmDei nia-
tiam inseparabilia doceantur opera Trinitatis. Nam, gni omnipotentis.Sicut accedente tritura exuta paleis
quod Dominusin Evangelio dicit ( Marc. xm), diem, frumenUin horreis recludunlur, sic in torculari,pon-
illura judicii neque Filium, sed Patrem solum scire, dere depressionisadbibilo, aut vinuma vinaceis, aut
illa regula locutionis hoc dicitur : quia sciendo ali-. D oleum ab aniurca de more perspicaciter eliqualur.
quid scientes facit, et nescienles efficit nesciendo. Quod de vinea propheta describens, dicit (Isa. v):
Quocirca per insinuatam intelligentise regulam, no- Et torcular fodi in ea. Hoc fit in Ecclesia cum aut
roen Filii quod illi soli dicitur cognituiri, et Patri et adversitate persecutionis exlorta, aut occasione ali-
Spiritui sancto cognoscimus manifestum. Nam de; cnjus calamiutis adempta, alii tanquam amurca cor-
Filio dici evidens consequentia pfotestatur, cum di- ruunt irremediabili lapsu prsecipites, alii probabili
citur : Et erat cooperlus vestera aspersam sanguine, cultu enitent clariores. Habet etiam in veste et in
el dicitur nomen ejus Verbum Dei. Si nulli nomen femoresuo nomen scriplum, Rex regum, el Dominus
cjus nosse conceditur, cur aperte Verbum Dei nunc dominorum. In veste, in Ecclesia quam Christus iu-
prsedicatur? Sed sicut legimus (Joan. m), Nemo dutus est, quam, secundum Apostolura (Ephes. v),
ascendit ccelum, nisi qui de ccelo descendit, Filius mundavit lavacro aquse in verbo, ut exhiberel sibi
hominis, qui est in ccelo, ut sic intelligamus quod, ipse Ecclesiam gloriosam, non habentem raaculara
si quis membrorum ascenderit, in ipso capite et per neque rugam. Ut vestis enim mundatur, ne maculam
ipsum caput meretur ascendere : qut hoc suis mem- incurrat; extenditur, ne rugara contrahat. Sed ot
C;5 COMMENTAR.1N APOCALYP. LIB. V. 9U
remore illius posteritas seminis designatur, in quo A equum albwn, qui exierat de ore ejus. Unum corpus
buiedicentur omncs gentes, juxla Apostolura docen- divisit in partes, volens ostendere etiam pridem
lem (Gal. m):Non dixit : et seminibus, quasi in mortuos esse illos, quos viventes Christi invenerit
muliis, sed quasi in uuo, et semini tuo, qui est Cliri- secundus adventus, sicut legimus (// Thess. n):
stus. Cui tanquara inortuo frairi, secundum vetustse Quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, et
consueludinis legem (Deut. xxv), semen spiritaliter deslruet itluslralione adventus sui. Et omnes aves
idem Aposlolus suscitans, dicit (/ Cor. i): Ne quis saliatw sunt ex carnibus eorum. Non usque adeo de-
dicat quod in nomine meo baptizati estis, cura ab beraus carnaliler sapere, utsanctos lanquam altiora
Jerusalera usque ad Illyricura se dicat omnia Evan- petentes carnibus impiorum salurari credamus, sed
gelio replevisse (Rom. xv),quibus genlibus veraciter revelata sanctis divina sequalitate judicii, qua pleni-
dicerel (I Cor. iv), In Christo Jesu per Evangelium tudinem redimens electorum , damnandos cseteros
cgo vos genui. In lioc ergo femore Unquam in fiiiis sanxerit, saturari dicuntur hujus cognilione juslitise,
propagatis Chrisli notitia non airamenlo, sed Spiritu quam in hac vita esurire et sitire quis poterit
Dei nvi.non in tabulis lapideis, sed in tabulis (Matth. v), non perfecte comprehendere. Nam et
cordis carnalibus scribitur (// Cor. m). Qui cum Isaias Dei uutu de impiis loquens (Isai. LXVI),Et
Regem regum et Dominum fatentur omnium domi jj J erunt, inquit, usque ad salietatera visionis' orani
norum (/ Tim. 1), quibus hsec inscriptio femoris * carni. Hanc puto saturitatem hic poni avium prae-
reputatur credentibus in eum, et benedicentur cura missam. Nara et Apostolus quoque fatelur hic se
fideli Abraham. Et vidi unum angelum stantem in necdum perfecte percepisse, dicens (Philipp. m):
sole. Angelum Ecclesiam praedicantem dicit. Recte Non quod jam perceperira, aut jam perfectus sim,
sane adjecit unum. Una est enim columba mea (Cant. sequor autem si et comprehendam, in quo et com-
vi), propter servandae unitatis mystcrium, in sole, prehensus sum, a Chrislo. Non iUque eorura damna-
ubi jam clareat, nec propter melum ulterius lateat. tione gaudebunt, sed quod divinac juslitiae luce
Et ctamavit voce magna. In magna voce, liber- satiati jam gaudeant. Aliter possunt et in malo aves
las intelligenda est raagnaefiduciae, dicent omnibus intelligi angeli transgressores, qui cum suos ad inte-
avibuscmli. Aves pro locorum qualitatibus aliquando ritura perduxerint seclatores, sic malo desiderio
inielliguntur malse, aliquando bonse. Hic sane sicut expleto saliari dicuntur carnibus perditorum, de
dudum (Sup. vm) aquilse volanlis species inducitur, eorura captantes damnatione satietatem, quibus se
iu nunc invitantur spiriluales ad coenam. De qua auctores praebuerant ad errorem. . j
Petro, qui praesentis figuram gesUbat Ecclesise, di- CAP.xx. Et vidi angelum fortem descendentemde
cebatur (Act. x): Macta el manduca, cum occiduntur Q I ccelo, habenlem clavemabyssi, et catenam magnam in
quod fuerunt ut fierent quod ipse, id est fidelis, et manu sua. Et tenuit draconem illum serpentem anti-
in corpus transeuntes Ecclesise merobris Christii quum, qui cognominatus est diabolus et Satanas, et
complantati conregoant. Si quid enim manducamus, alligavit eum mille aanis. Angelum descendentem de
in corpus nostrum trajicimus. Venite, inquit, ad cm- ccelo, Dominum nostrum Jesum Christum accipimus,
nam magnam Dei, ul edatis carnes regum, et carnesi qui magni consilii Angelus nuncupatur (Isai. ix),
tribunorum, et carnes fortium, et carnes equorum, eti quique mortalium visilans regionem, fortior alligare
sedentium super eos, et carnes omnium tiberorum et! voluit fortem, ut ei vasa quae dudum irae fuerant,
servorum, et pusillorumet magnorum.Equorum et se-. vasa raisericordise perfecisset, hoc peragens operc,
denliura in eis intelligi potest prsepositorura, quodI quod ante proraiserat praedicatione : Nemo, inquiens
erroris et eorum quos seducebant ante fallaciis, eo, (Matth. xu; Marc. m; Luc. u), potest domum fonis
quod de eorum quoque nuraero conversos suscipit; inlrare, et vasa ejus diripere, nisi prius alligaverit
Ecclesia, Iiberos cselibatum tenentes, servos, conju- fortem, id est diabotum. Clavis abyssi est divinorum
galos, pusillos, promiscuum et ignobile vulgus, mag- profunditas judiciorum. Judicia enira Dei abyssus
nos, aut pbilosophos, aut vel genere vel facultate> mutu (Psal. xxxv). Soli quippe cognitum est, qui de
subliraes. Et vidi besliam, id est diabolura, et regess D inultitudine peccatorum in pleniiudinem devocat
terrm, et exercitut eorum colleclos ad faciendum bel- intellectorum. Rinc alibi legimus, Qui clausisti abys-
lum cum sedente super equum album et cum exercitui sum et signasti super eum. In eo autem diabolum
ejus, id est cum Cbristo et Ecclesia. Prsemissa simi- catenis dicitur alligasse, in quo ejus potestatem a
liura expositione locorum, hic quoque poiest locus> seducendis hominibus, qui liberandi fuerant cohibens
agnosci. Et apprehensa est bestia, et cum illa pseudo-- refrenavit. Mille autem anni duobus modis possunt
propheta, diabolus et Amichristus, vel prsepositii intelligi, aut quia multis annis mille ista res agitur,
tolumque corpus ejus, qui fecerat signa sub ocnlis> id est sexio annorum millenario, quantumcunque
ejus, quibut signis seducti erant adorare ifflaginem i usque ad finem sseculi proteletur, cujus nunc spatia
beslite, et qui acceperant cbaragma illius. Vivi missii posteriora volvunlur, secuturo deinceps sabbato
sunt hi duoin stagnumignis ardentis igne et sulphure. non habet vesperam, quod
requies scilicet sanctorum quae
Duo, caputeteorpus diaboli ejusque socieUs, prseoc- non habet finem, ut hujus millenarii
tanquam diei
cupau narratione; quod adhuc fulurum erat extremo novissiraam partem quse remanebit usque ad termi-
lempore. Et emteri occiti sunl gladio tedentit super num sseculi, raille annos appellet, eo lpquendi modo
gio PRIMASHADRUMETANIEPISC. DiC
quo pars significatur pro toto, aut certe miTleannos A jam gen^es. Pott haec, inquit, oportet eum solvibrevi
pro annis oranibus hujus sseculi posuit, ut perfecto tempore. Si hoc est diabolo ligari et inctudi Eccte-
numero nptaretur ipsa temporis plenitudo. Millena- siam, non posse seducere, hoc ergo eiit solutio ejus
rius quippe numerus denarii uumeri quadratum soli- ut possit? absit. Nunquam enim ab illo Ecclesia se-
dum reddil. Deccm quippe decies ducta, faciunt ducitur, praedeslinata et electa ante mundi constitu-
centum, quaejam figura quadrata, sed nondum plena tionem (Ephei. i), de qua dictum est (// Tim. n):
est;utautem in altitudinem surgat et solida fiat, Novit Dominus qui sunt ejus ; sed alligatio diaboli
rursus cenlum decies multiplicantur, et mille sunt. est, non permitti exercere toUm tenutionem quam
Nec illud melius intelligitur, quod in psalmo (civ) pptest, vel vi, vel dnlo, ad seducendos homines in
legitur: Memof fuit in sseculum testamenti sui, verbi partem suam, vel cogendo violenter, vel fallendo.
qnod mandavit in mille generationes, id est omnes. Quod si permitteretur, in lam longo tempore et tanta
Et misit illum, inquit, in abyssum. Utique diabolum infirmitate multorum pturimos tales, quales Deus id
roisit ln abyssum, quo noraine significata est raulti- perpeti non vuli, et fideles dejiceret, idcirco alliga-
tudo innumerabilis impiorum, quorum in malignitate tus est: tunc aulem solvetur, quando et breve tem-
adversum Ecclesiam Dei multum profunda sunt pus erit. Nam tribus annis et sex mensibus legitur
corda. Non quia ibi diabolus ante non erat, sed ideo B totis suis suorumque viribus sseviturus, et tales
illuc dicitur missus, quia exclusus a credentibus, . erunt cum quibus betligerandum est, ul vinci tanlo
plus ccepit impios possidere. Plus namque possidetur ejus impetu insidiisque non possint. Si autem nun-
a diabolo, qui non solura alienalus a Deo, verum quam solveretur, fflinus apparerel ejus matigna po-
eiiam gralis odit servientes DeO.Et clausit, et signa- tentia, minus sanctae civitatis fidetissima patienlia
vit super eum, ul non seduceret jam gentet, donec probaretur, minus denique perspiceretur quam
nniantur mille anni. Clausit super eum, dicit, inter- magno ejus malo tam bene fuerit nsus omnipotens
dixit ei nevetitum transgredi ulterius pracsumpsisset. Deus. Hsecautem ailigatio diaboli, non solum facta
Sigriavit auteiri quod addidit, significasse mihi vide- esl ex quo ccepit Ecclesia praeter Judaeam lerrani
tnr, quod occultum esse volnit, qui pertineant ad in nationes alias dilatari, sed etiam nunc fit et fiet
parlem diaboli, et qui non pertineant. Aliquanli enkn usque ad terminum saeculi, quo solvendus est, qtiia
de subilibUs cadunl, et de reprobis certi frucluosa. et nunc homines, quando ab infideliUle in qua eos
compuncii conversione salvantur. Ab eis autem gen- possidebat, convertunlur ad fidem, ille utiqiie fortis
tibus seducendis bujus interdicti vinculo et claustro1 alligatur, quando ab eo vasa ejus eripiuulur (Matth.
diabotus proliibeiur atque cohibetur, quos pertinen- xn; Marc. 111;Luc. xi). El vidi, inquit, sedes in vi-
tes ad Christum seducebat antea vel lenebat. Hosi Q sione et sedentes super eas, et judicium dalum est
enim Deus elegit ante mundi constitutionem eruere eis. Cum dixisset alligato diabolo per mille annos
de potesuie tenebrarum, et Iransferre in regnumi seducendi adempUm fuisse solitam polestalem,
Filii dileclionis suae, sicut Apostolus dicit (Eph. i). ejusque solutionera futnram hievi tempore prsc-
Jam seducere illum gentes etiam nunc, et secumi dixissel, tunc recapitulando quid in istis mille annis
trahere in aeternam pcenam, sed non prscdeslinatosi agit Ecclesia, vel agalur in ea, dixit: Et vidi sedes
in setefnam vitam, quis fidelis ignoral ? Novit enim et sedentes super eas, et judicium datum est eis.
Dorainus qui sunt ejus (// Ttm. n). Ex his in aeternam! Non hoc putandum est de ultimo judicio, sed de
damnationemneminem illeseducit. Adhocenim diabo-• regimine potius intelligendum est praepositornm,per
lus ligatus est et inclusus abysso, ut jam non seducal; quos nunc praesidentes Ecclesia gubernatur, quse a
genlesexquibusconslat Ecclesia.quasante seductas te- suo rege probabili meruit audire sanctione: Quse
nebat aritequam essent Eeclesiae. Neque enim dictumi ligaveris in lerra, ligau erunt et in coelo; et quae
est, utjam nonsednceretaliquem,sedutnonseduceret, solveris in terra, erunt soluU et in coelo (Mauh.
inquit, jam gentes, in quibus Ecclesiam procul dubioi xvi). Unde Aposiolus(/ Cor. v): Quid enim mihi est,
voluit intelligi. Donec finiantur, inquit, niille anni, id inquit, de his qui foris sunt judicare? nonne de bis
est, aut quod remanebat de sexto die qui constat ex: D qui intus sunt vos judicatis? Et animse, inquit, occi-
mille annis, aut omnes anni quibus deinceps hoc sorura propter lettimonium Jesu, et propier verbum
saeculumperagendum est. Donec autem sic imposuit, Dei. Subauditnr quod postea hic dicturus est, regna-
non quia postea sit seducturus eas dunuxat gentes, bitnt cumJesu mille annis, animsescilicet martyruin,
ex quibus prsedeBlinata constat Ecclesia, a quibus nondum sibi corporibus suis redditis, neque enim
seducendis illo est vinculo casloque probibitus, sicul piorum animae morluorum separantur ab Ecclesia,
illa locutiooe jam dictum est. Sic et in psalmo quae nunc etiam est regnum Chrisii; alioqui nec ad
(cxxn): Sicut oculi nostri ad Dominum Deum no- altare Cbristi fieret eorum memoria in communica-
strum, donec misereatur nostri. Neque enim cum tione corporis Christi. Quamvis ergo cum suis cor-
miserlus fuerit, ad Deum servorum oculi ultra non poribus nondum, jam tamen eorum animse regnant
esse putandi sunt, ant certe iste est ordo verborum: cum illo, cum isli mille anni decurrunt. Undein hoc
Et • 'ausit et signavit super eum donec finiantur mille libro dicilur (Sup. xiv): Beati morlui qui in Domino
ai.ni, ut non seduceret jam gentes, id est, ideoi moriunlur. Regnal ilaque cum Cbristo nunc primuin
ctausit, donec finiantur mille anni, ut non seducerel; Ecclesia in vivis et mortuis. Propterea enim, sicut
917 COMMENTAR.1N APOCALYP. LIB. V. 918
ait Apostolus (flom. xiv), Mortuus est Christus, ut A dixisset, in istissecunda mors non habet potestatera,
el vivorum et mortuoram dominetur. Sed ideo mar- adjunxit dicens: Sederuntsacerdotet Dei et Christi, et
tyrum tantum animas commemoravit, quia ipsi prae- regnabunl cum eo mille annit, non utique de solis
cipue regnant post mortera, qui usque ad mortera episcopis et presbyteris dicium est, sed etiain sieut
pro veriute certaverunt. Sed a parte totum etiam omnes Christos dicimus, propler mysticum chrisma,
cseteros mortuos intelligemus pertinentes ad Eccle- sic omnes sacerdotes, quoniara omnes membra sunt
siara, qnod est regnum Christi. Quod vero sequitur, unius sacerdotis, de quibus aposlolus Petrns: Gens,
Et si qui non adoraverunt bettiam nec imaginem ejnt, inquit (/ Petr. n), sancta, regale sacerdotium.
neque acceperuntscriptionem m fronte aut in manu Et cum finiti fuerint, inquit, mille anni, tolvetur
sua, simul de vivis et morluis debemus accipere. Salanas dc custodia sua, et exibit ad seducen-
Quse sit porro bestia isla quam jussit, diligentius das nationes, qum sunt in quatuor angulis terrm,
requirendum ; non tamen abborret a fide recta, ut Gog et Magog, et trahet eas in beltum, quorum
ipsa impia civiUs inteiligatur, et populus infidelium numerusest ut arena marh. Ad boc ergo tunc seducit,
contrarius populo fideli el civilati Dei, imago vero ut eos in liellum irahat: nam et antea modis quibus
ejus, simulalio ejus mihi videtur, in eis videlicet poterat, per raala multa et varia seducebat. Exivit
omnibus qui velut fidem profitentur et infideliter vi- B autem, dictum est, in apcrtam persecutioneffl de
vunl. Finguntenim se esse quod non sunt, vocanlur laieribus erumpcret odiorum novissima persecutione
qnod veraci effigie, sed fallaci imagine Christiani, ad judicio, propterea antequam tota Ecclesia et civitates
eamdem namque bestiam perlinent. Non solum Christi ab universa diaboli civitate patietur quanta-
aperle tnimici nominis Chrisii et ejus gloriosissimae cunque erit utraque super terram. Genies porro istae
civiuiis-, sed eliam zizania qusede regno ejus, quod Gog et Magog, quidara suspicantur Getas et Massa-
est Ecclesia, in fine saeculi colligenda sunt. Et qui getas propter primas horum nominum litteras. Sed
sunt qui non adorant bestiam nec imaginem ejus, interpretationem nomiuum intendentes, meliorem
nisi qui faciunt quod ait Apostolus (// Cor. vi): Ne his coaptare cognoscimus intellectuni. Nam Gog di-
sitis jugum ducentes cum infidelibus? non adorant citur tectura, Magogde tecto, tanquam domus et
enim, id esl, non consentiunl, non subjiciuiilur. ipse qui procedit de domo. Gentes ergo sunt in qui-
Nequeaccipiunt inscriptionem, notain scilicet crimi- bus diabolum velut in abysso superius intelligebamus
nis in fronte propter professionem, in manu propter inclusum, et ipse de illis quodammodo sese efferens,
operationem. Ab bis igitur roalis alieni, sive adhuc el procedens ut illse sint teetum, ille de tecto. Si
in ista monali carne vivenies, sive defuncti, regnant autem utrumque referamus ad gentes, non ununt
cum Christo jam nunc modo quodam huic tempori Q horum ad illas, alterum ad diabolum, et tectum ipsse
congruo per lotum hoc intervallum, quod numero sunt, quia in eis nunc includitur et tegitur inimicus,
mille annorum significatur. Reliqui eorum non vixe- et de tecto ipsse erunt, quando in apertum odiutu
runt, inquit. Hora enim nunc est, cum mortui au- erupturse erunt. Quod vero ait: Et ascenderunt sw
diunt vocem Filii Dei (Joan. v), el qui audierint, per taiitudinem terrm,' et cinxerunt castra sanctorifn
vivent. Reliqui ergo eorum non vivent. Quod vero ei dileciam civitatem, non utique ad unum locum ve-
6ubdidit, donec finiantur mille anni, iutelligendum nisse vel venturae esse significalaesunt, quasi uno
est quod eo lempore non vixerunt quo vivere de- aliqun loco futura sint castra sanctorum et dilecta
buerunt, ad viura scilicet de raorte transeundo; et civilas, cum hsec non sii nisi Cbristi Ecclesia, toto
ideo cum dies veneril quo fiat et corporum resur- terrarum orbe diffusa. Ac per hoc ubicunque tunc
rectio, non ad vitam de monumentis procedent, sed erit quse in omnibus gentibus eril, quod significatum
ad judicium, ad damnationera scilicet, quse secunda est nomine latitudinis terrse, ubi erunt caslra san-
mors dicitur. Donec finianiur enim mille anni, qui- ctorum, ibi dilecta Deo civitas erit, ibi ab omnibus
cunque non vixerunt, id est toto islo lempore quo inimicis suis persecutionis illius immanitate cingetur,
agitur resurreclio prima, et non audierint vocem hoc est, in angUstiis tfibulalionis arctabitur, urge-
Filii Dei, ul ad vium de morie transeant, profecto n bitur, concludetur : nec militiam suam deserit, quae
in secunda resHrrectione quse carnis est, in mortem vocabulo est appellata castrorum. Quod vero ait:
secundam cum ipsa carne transibunt. Sequilur enim E( descendit ignis de ccelo, et coraedit eos, non ex-
et dixit: Hmcreturrectio prima est. Beatus et sanetus tremum putandum id esse supplicium, quo impios
qui habet partem in hac prima returrectione. Id est, novimus cruciandos (Matth. xxv), sed ignis polius
partieeps ejus fuerit. Ipse autera est particeps ejus, invidenliae quo cruciabitur adversitas de firmitate
qui non solum a morte, qua in peccalis est, reviviscit, sanctorum; firmamentum enim esi, unde quia san-
verum etiam in eo quod revixerit permanebit. Ih clis stabilitas veniat, merito persequenlibus quoque
istis, inquit, tecunda mort non habet potestatem. Habet inde ignis dicitur advenire. Hinc legimus, Zelus ap-
ergo in reliquis, de quibus superius ait: Reliqui eo- prebendit populum inerudilum, et nunc ignis adver-
rum non vixerunt, donec finiantur mille anni, quo- sarios consumet. Hscc persecutio riovissima, q.use
niam loto isto temporis uitervallo quod mille annos fulura est ab Antichristo tribus annis et sex roensi-
vocat, quantumcunque in eo quisque eorum vixit in bus, erit. Quod tempus quanivis exiguuro, utrum ad
eorppre, non revixit a morle. Quod autem cum mille annos pertineat, quibus el diabolum ligatum
919 PRIMASII ADRUMETANlEPISC. 920
dicit, ct sanctos regnare cum Christo, an in eisdem A ventus non esi. Eura se vidisse dicit in throno se-
annis hoc parvum spatium superaildatiir, alque cxtra dentem, cujus a facie fugit ccelum et terra. Postea
sit, merito ambigitur : quia si dixerimus ad eosdem quippe peracto judicio esse desinunt ccelumet terra,
annos pertinere, non tanto temppre, sed prolixiore cum incipiet esse ccelum novura et lerra nova, mu-
cum Christo regoum sanctorum reperietur extendi, tatione scilicet rerum non omniraodo interiturarura,
quam diabolus^alligari. Profecto enim sancti cum transibit hic mundus, unde et Apostolus dicit (I Cor.
suo rege eliam in ipsa prsecipue persecutione regna- vn) : Praeterit enim figura hujus sseculi. Figura
bunt mala lanta vincentes, quando jam diabolus non ergo praeterit, non natura. Et vidi, inquil, mortuos
erit alligatus, ut eos persequi omnibus viribus possit. magnos et pusillos, et aperli sunt libri, et alius liber
Quomodo ergo ista scriptura eisdem raille annis apertus ett, qui est vitm uniuscujusque, et judieati
utrumque delerminat, diaboli scilicet alligalienem tunl mortui ex ipsis scripturis librorum tecundum
regnumque sanctorum, cum trium annorum et sex facta sua. Libros dixit esse apertos et librum, sed
rnensium intervallo prius designatur alligatio diaboli, librura cujusmodi non tacuit. llli iiaque intelliguntur
quam regnum sanctorum finiri in his annis mille cum Novi et Veleris Tesumenti, ut cum in eis ostenditur
Cbristo ? Si autem dixerimus parvum persecutionis quod Deus Ueri praecepisset, in illo clareret quid
hujus hoc spalium non computandum in mille annis, B horum quisque fecisset sive non fecisset. Qui liber
sed eis impletis polius adjiciendum, ut proprie possit non carnaliter cogiUndus est, nec Unquara scriplo
intelligi. Quod cura dixisset, Sacerdotes Dei el exaratus vitas continere putandus est singulorum
Christi et regnabunt cum eo mille annis, adjecit: Et judicio recensendas. Quaedamenim vis est intelli-
cum finiti fuerint niille anni, solvetur Satanas de genda divina, qua fiet ut cuicunque opera sua, vel
custodia sua. Isto enim modo et regnum sanctorum bona, vel mala cuncta in memoriam revocentur, et
et vinculum diaboli simul cessaturum esse significat. menlis intuitu mira celeritate cernantur, ut accuset
Unde si persecutionis illius lempus, nec ad sancto- vel excuset scientia conscientiam, atque ita simul et
rum regnum, nec ad custodiam Satanse, quorum omnes et singuli judicentur, quae nirairum divina
utrumque in nrille annis est, pertinere, sed super- vis libri nomen accepit. In ea quippe quodammod»
additum et extra compuUndum esse credatur, cogi- legitur, quidquid eo faciente recolitur. Ut aulcm
xnur fateri sanctos in illa persecutione regnaturos ostenderet qui morlui judicali sunl pusilli et magni,
non esse cum Cbristo; sed quis audeat dicere tunc recapitulandodicit, Unquam rediens quo prseterierat,
cum illo non regnatura sua membra, quando ei ma- potius distulerat. Et exbibuit mortuos mare qui in eo
xime atque fortissime cohaerebunt, et quo terapore eranl, et mors et infernus reddiderunt mortuos quos
quanto erit acrior impetus belli, tanto major gloria G >n se habebanl. Hoc procul dubio prius faclum est,
non cedendi, tanto densiorcorona martyrii! Quocirca quamessent mortui judicati. Ideo recapitulavit quod
cum Christo regnantium sanctorum plures anni fue- interraiserat, nunc auiem ordinem tenens, dicii : et
runt quam vinculi diaboli atque custodise, quia illi judicati sunt singuli tecundumfacta sua. Sed qui sunt
cum rege suo Dei Filio, jam diabolo non ligato, mortui quos exhibuit mare, nisi illi quos in saeculo
etiam per tres illos annos ac semissem regnabunt. po.sitossecundus Christi invenit adventus ? et bonos
Remanet igitur ut cum audiamus, sacerdotes Dei et scilicet et malos mortuorum significans noraine, bo-
Christi regnabunt cum eo raille annis, el cum finiti nos, quibus dicitur (Coloss.m) : Mortui enira estis,
nrille anni solvetur Satanas de custodia sua, aul et vita vestra abscondita est cum Cbristo in Deo;
rron regni hujus sanctorum intelligamus annos mille malos vero, de quibus dicitur (Matth. vm, Luc. IX):
finiri, sed vinculi diaboli atque custodiae, ui annos Sine mortuos sepeUant mortuos suos. Possunt mor-
mille, id est annos omnes suos quseque pars habeal tui etiam propter noc dici, quod mortalia gerunt cor-
diversis ac propriis prolixitatibus finiendos, amplio- pora; unde Apostolus(Rom. vm): Corpus quidem,
res sanctorura regno, breviores diaboli vinculo; aul inquit, mortuum est propter peccatum, spiritus au-
cerle quia brevissimum tempus trionnii et sex men- tem vivit proplcr juslitiam, utrumque in boraine vi-
6ium computari noluit, sive qtiod amplius videtui D vente in hoc corpore esse demonstrans. Mare itaque,
regnura habere sanctorum, sicut Ulia in sacris ssepe ait, exhibuit: quia sicut inventi sunt, adfuerunt.
liileris invenimus. Post hanc autem commemoratio- Mors vero et infernus reddiderunt, quoniara vitsede
nem novissimae perseculionis breviler complectitui qua jam exierunt, revocaverunt. Nec fruslra forUsse
lotum, quod ullimo judicio diabolus et cum suci non satis fuit, ul diceret: Mors aut infernus, sed
'
principe civitas inimica passura est. Dicit enim : E, utrumque dictura est, mors propler bonos, qui tan-
diabolus qui teducebateot, mitsus est in stagnum ignii tummodo mortem perpeti potuerunt, non et infer-
et sulphuris, quo et bestia et pseudopropheta crucia- num; infernus autem, propter malos qui et poenas
buntur die et nocte in smcula tmculorum. Bestia benci apud inferos pendunt. Si enim non absurde credi
intelligitur ipsa impia civitas, pseudopropheta verci videtur, antiqucs etiara sanctps qui venturi Cbristi
ejus aut Antichristus est, aut imago illa, id est fig- tenucrunt fidem, locis quam a tormenlis impiorura
mentum de quo hic locutus est: Et vidi, inquit, tltro remotissimis et apud inferos fuisse, donec eos inde
num magnum et candidum, et tedentem super eum, Chrisli sanguis ei ad ea loca descensus erueret, pro-
c tujut facie fugil cmlumet terra, «(locus eoruni in fecto deinceps boni fideles, effuso illo pretio jam re-
 9-21 COMMENTAR.IN APOCALVP.LIB. V. 922
dempti, prorsus inferos nesciunt, donec receplis jA hujus sacculitempus gratia Dei desuper veniente per
etiara corporibus, bona recipiant qusc merenlur. lavacrum regeneralionis in Spiritu sanclo misso de
Cum auteffidixisset, et judicali sunt siriguli secun- ccelo, subinde cives ejus accrescunt, sed per,judi-
duu facta sua, breviter subjecit, quomodo: Mors et cium Dei, quod erit novissimumper ejus Filium Jesum
infernut, inquit, mitsi tunt in tlagnum tgnts.Tlis no- Christum, UnU ejus et tam nova de Dei munere
minibus significat diabolum, quoniam morlis est claritas apparebit, ut nulla remaneant vesligia ve-
auctor infernarumque pcenarum, universamque si- tustatis, quandoquidera et corpora ad incorruptio-
mul dacmpnumsocietatem. IIoc est enira quod supra nem atque immortalitatem nova ex veleri corruptio-
evidentius prseoccupandojam dixerat : Et diabolus, ne ac mortalitate transibunt. Ilinc enim promiltit,
qui seducebat cos, missus est in stagnum ignis et sul- dicens : Et sbstergct Deus omnem lacrymam ab
pburis. Quod vero ibi obscufius adjunxerat, dicens oculis eorura, et mors jam non erit, neque luctus,
quod et bestia et pseudoprophela, hic apertius, neque clamor, sed nec dolor ullus : quse omnia non
Et qui non sunt, inquit, invenli in libro vitm scripti, huic, sed futurse vitaecerlura est convenire. Nunc
missi sunt in ttagnum ignit. Necdum liber iste com- enim in hac vita quanto quis fuerit sanctior, sanctis-
memorat ne oblivione fallalur, sed prsedestinationem que desideriis plenior, tanto est in orationc fletu
significat eorum quibus vita dabitur aeterna. Neque 1B superior. Hinc legimus(Psal. xiv): Factae sunt mihi
enim nescit eos Deus et in hoc libro legit ut sciat, lacrymse mese panes die ac nocle, el (Psal. XLVI),
sed potius, ipsa ejus praescienlia, de illis quse falli Lavabo per singulas noctes lectum meum, hisque
non potest, liber est vitaein quo sunt scripli, id est simitia. El dixit mihi: Hmc verba fidelissimasunt et
ante prsecogniti.Finito autem judicio, quo prsenuntia- vera, et dixit milii: Factum est. Hseccredi oportat,
vit judicandos malos, restat ut etiam de bonis dicat. non exponi, prsesertim quia sic dicit factum esse
CAP.XXI.Et vidi, inquit, cmlumnovumet terram de praeterilo, ul dubitare quemquam non sinat de
novam. Nam primum cmlumet terra recesserunt, et futuro. Ego sum A et Si, primus et novissimus (Sup.
mare jam non est. Islo fiet ordine quod superius i). Sicut in initio libri hoc esse lestalus est, in hoc
praeoccupando jam dixit vidisse se super ihronum tertio oportuit repeli, ut neque ante eum Deus, sicut
sedentem, cujus a facie fugit ccelum et terra. Judi- Isaias dicit (Isa. xu), neque post eum alius credatur.
calis videlicet impiis atque damnatis, tunc figura Ego sitknti dabo de fonte aqum vivm gratis. De hoc
hujus raundi mundanorum igniura conflagraliono fonle irrigat non credenles in via, quem vincentibus
praeteribit, sicut factum est mundanarum aquarura ubertim hauriendum praebet in patria. Ne peregrini
inundatione diluvium, ut ccelo et terra in melius in hac eremo sili deficiant, cum pluuntur, ut cives
'
commutatis iucorruptione et immortalitale sancto- G lacti, ex torrente deliciarum Dei jugiter ebrientur.
rum corpora congrua utriusque muutione qualitate Utruraque autcra gratis, quia gralia Dei, inquit
conveniat, mundusque in melius innovatus, apte ac- Apaslolus (Rom. vi), vila seterna. Sequitur : Qui
commodetur hominibus etiam in melius innovalis. vicerit, possidebithmc, et ero ei Deus, et ipse erit
Quod autem ait: Et mare jam non est, utrum ma- mihi filius. Iltam hic generationem memorat, de qua
ximo illo ardore siccetur, an et ipsurn vertalur in Apostolus dicit (Galat. iv): Misit Deus Spiritum Filii
melius, non facilc dixerim. Coelum quippe novum sai in corda nostra, clamantem, Abba Pater. Si au-
et terram novam futurara legimus (Isa. LV). De tem filii et iiaeredes, hseredes quidem Dei, cohsercdes
mari autem novo aliquid me uspiara legisse non re- autem Cbristi. Spe autem salvi facti suraus (Rom.
colo. Quod si forte ut assolet prophetica locutio pro- vw). Cum per spem pervenietur ad rem, ipsc Deus
priis verbis translata miscere, ac si quodammodo erit electis seternaebeatitudinis praemium, quod ab
velare quod dicitur, de illo mari potuit dicere, cujus eo possessi possideant in seternum. Dubiis autem et
vocabulohoc sseculum significasse cognoscitur. Jam infidelibus. Duobus boc loco debet inielligi, de quo
enim tunc non erit hoc sseculum vita mortalium tur- Jacobus apostolus (Jac. I) : Vir, inquit, duplex ani-
bulentum ac procellosum, qupd maris nomine fign- mo, inconstans est in omnibus viis suis. Et abomi-
ravit. Et civitalem,inquit, magnam Jerusalem novam,'D natis, el homicidis, et fornicariis, et veneficis, el his
tidi deseendenlemde cmlo, a Deo aptatam quasi no- qui idolis serviunt, et omnibusmendacibus pars erit
vam nuptam ornatam raarito suo. El audivi vocem in stagno ignis quod ardet, et sulphure, quod estmors
magnam de ccelodicentem: Ecce tabernaculumDei secunda. Hsec vel vitia criminum, vel flagella pcena-
cum hominibus, et habitabit cum eis, et erunt ipsi rum ncm exponenda sunt ut intelligantur, sed cogi-
populusejut, et ipse Deus erit cum eis. Et absterget tanda potius quomodo per Dei gratiam devilentur.
Deus omnemlacrymam ab oculis eorum, et mors jara Et venit unus ex septemangelis, habentibus phialas
non erit, neque luctus neque ctamor, sed nec ulius septem, plenat teptetn plagis ultimis. Sicut in bono
dolor, quia priora transierunt. Et dixit sedens in universitas septenario sacpenumerofiguratur, sic et
throno : Ecce nova facio omnia. De ccelodescendere in malo potest universitas plagarum eodem numero
dicitur ista civius, quoniam coelestis est gratia, qna comprehendi. Quod si illas quas superius memoravit
Deus eam fecit, propter quod ei dicit etiam per effusas, nunc asserit plenas, mirandum quomodo
< Isaiam : Ego sum Dominus facicns te (Isa. XLV).De mundo siluerit
irrogatas, nisi forte bic sensom maluit
ccelo quidem ab initio suo descendit, ex quo per perslringere, quod se jam latius noverat digessitw,
923 PRIMASHADRUMETANIEPISC. 924
dt necmalorura omitieret mentionem, et inlentionem A . lum (Rom. xi), reliquise per electionem gratise satvae
juara ad bonara mox Ecclesiae figuram diverleret, faclaesunt, adjungens (Ibidem) quoniam non repulit
Je quibus cantat (Psal. xxvi) : Credo videre bona Deus plebem suam, atque ideo duodecim patriarchas
Domini in terra vivenlium. Sequilur denique : Et in totidem portis debemus accipere, praesertim au-
locutusesl mecum, dicens: Veni, ostendamtibi novam dientes quod non lu radicera porias, sed radix te.
nuplam, uxorem Agni, id est Ecclesiam. Et duxit tne Evidenler enim dicit, et nomina scripta duodecim
in montem magnum et altum, et ostendit mihi civita- tribuum filiorumIsrael. Hinc enim Apostolus confi-
tem sanctam Jerusalem, descendentemde cmlo a Deo. denterclamat (Rom. IX) : Qui sunl cognati meisc-
Hsec est, testimonio Veritatis, civitas super monlera cundum carnem, qui sunt Israelilae, quorum adoptio
posila (Matlh. v). Hinclsaias (Cap. m): Eril, inquit, est filiorum, gloria, et testamentum, et legislalio, et
in novissiraisdiebus praeparatus mons domus Domini obsequium, etpromissa, quorum patres et ex quibus
in vertice montiuin, et elevabitur super colles; sive Christus secundum carnem, qui est super om ia Deus
pro ilfius summitate juslitiae de qua legimus (Isai. benedictus in saecula. Angelos autem hic significari
XLI): Justitia lua sicut montcs Dei; sive quia mon- puto illos seniores ac proceres quorum illa gens dis-
tes quidem et aposloli et prophetae nuncupanlur. pensatione ac ducatu mirabiliter regebatur. Quod si
Omnibus tamen praecellenserainet Dorainus Chrislus B deos ssepe dici meminimus (Psal. XLVI) , quid mirum
tanquam mons-in vertice montium, de cujus pleni- si angelos appellare credamus ? Applicabitur, inquit
tudine nos, inquit, accepimus, et gratiam pro gra- (Exod. xxn), ad deos; et (Psal. LXXXI),Ego dixi, dii
tia. Et bene de ccelo a Deo; tunc enim amplius de-> eslis, et filii Excelsi omnes, ut universitaiem totius
cora videtur, quando per Spiriium quo ejus sponsus> plebis complexus ostenderet, quaein prscpositis con-
credilur conceplus et genilus, imaginem merueritt stat et populis. Ab Oriente porlm iret, ab Aquilone
portare ccelestem. Ipsa ergo sponsa, quae et civiias. portmtres, ab Auslro portm tres, ab Occidente portm
Habenlem, inquit, lumen claritalis Dei. Cui Domi- tres. lllum faicduodenarium numerum complectitur,
nus dicit (Matlh. v) : Vosesiis lux mundi, quse voxt qui et in aposlolis simul ac sedibus pro universitatis
omni corpori competit Christi, quam ex ore Verita- plenitudine riobis insinuatur saepe sacratus. Sedebi-
tis tunc apostoli -susceperunt tempore meritisque- tis, inquit, meciim super sedes duodecim, judicanles
priores. Et quod illuminat eam simile est preliosis- dundccim tribus Israel (Mallh. xtx). Imparenim, id
simo lapidi, quasi lapidi jaspidis, refulgenti in rao- esl, lernarius, perparemquaternariura multiplicatus,
dum crystalli. Cura sit diversi generis et coloriss id est, ter quaterni, duodenaritim facil. Seqninir: Et
jaspis et crystallus, bene tamen pro similitudinei muri civitalishabent fundamenta duodecim,el super
hic utrumque conjunxit, cumque pretiosissimis5 C ea, nomina duodecim apostolorum et Agni. Patriar-
mox comparat iapidibus, cum Christo revelatuinl charum praeniissa menlione, apostolos memorat.
vellet intelligi, de quo beatus Petrus : Lapidem,, Cttm noverimus Ecclesiam unura ianlum fuudamen
inquit (/ Pelr. u ) , angularem preliosum, ini tum habere, id est Christum, moveri non debemus
fundamento fUndatum. Et habet murum magnum ett quid hic eam duodecim habere dicil. In Christo enim
latum, qui habet porlat duodecim, et in portis angeloss apostoli meruerunt esse Ecclesjse fundamenla, de
duodecim, et nomina scripta duodecim tribuum filio-- quo Apostolus(/ Cor. in) : Fundamentum, inquit,
rum Israet. Murus Ecclesise Christus, quem et ma- aliud nemo potest ponere, prseter id quod positum
gnum legimus el excelsum. Magnus Dominus et lau- est, Christus Jesus. In ipso etiam lux apostoli csse
dabilis valde, in civitate Dei noslri, in monte sancto) dicuntur, cum cis dicit (Matih. v) : Vos estis lux
ejus, et excelsus Dominus super omnes gentes (Psal. hujus rnundi, cum sol Christus sit, lux vera quse illu-
XLVII ; Ptal. CXLIV ; Ptal. cxu). De muro autem Isaiass minal omnera hominem venieniem in buncmundum
prophela dicit (Cap. xxvi): In die illa canlabiturr (Joan. i). Christus iuque lumen illuminans, illi au-
canticum istud in terra Juda : Urbs forlitudinis 110- tem lumen illuminatum. Multa nobis similibus diciis
slrae Sion, Salvaior ponetur in ea murus et antemu- Scripiura sancia frequenter insinuat. Jacobus deni-
rate. Aperite portas, et ingrediatur gens justacusto- D que aposlotus dicit (Jac. i): Voluntarie genuit nos
diens veritatem; velus error abiii. Uno spiritu eademi verbo veritaiis, ut simus initium aliquod creaturae
continentes, similia narrare videntur. Sequitur de- ejus. Securus tamen Paulus apostolus prsebendi (Sic)
nique etiara de porlis dicens : Et portas duodecim,, alloquitur dicens (/ Cor. iv): In Christo Jesu per
et in portis angelos duodecim, et nomina scripiai Evangelium ego vos genui. Generat autem Deus per
duodecira tribuura filiorum Israel. Scimus quidemi adoptionem gratise, generat vero Paulus in Christo
per duodecira aposiolos Dominum nostrum universisi vel sacramcnti administratione, vel prsedicalione
ad fidem introitum primordia aliier praebuisse. Hu- doctrinac, memor tamen divinae admonitionis, quse
|us lamen circumstantia loci ab hac nos intentionei dicit (Matth. xxm): Nolite vobis dicere magistros
revocavit, quando duodecim tribuum litiorum IsraelI super lerram, unus est enim magister vester qui in
interposuiimentionera, tanquam duodecinrpatriarchas5 ccelis est. Similiter et patres. Idem Paulus alibi
primura hic intelligi volens, ex quorum stirpe novi- dicit (/ Cor. i) : Nunquid Paulus pro vobis crucifixus
raus iuiiversam Israelitarum gentem specialiter pro- est, aut in noraine Pauii baptizati estis ? ut oranium
pagaum, et ex quibus, secundura apostolum Pau- fidelium intentionem et spera ab omnibus suspen-
_„ COMMENTAR.IN APOCALYP.LIB. V. 916
Tu es Petrus, et super hanc petram sedificaboEccle-
«lens, in Denm salubri doctrina defigeret. Hoc sensu A
oculos siam meam. Ac si diceret : Super me aedificabote.
psalmus (cxx) quoque cecinil, dicens : Levavi
ineos in montes, unde veniat auxiliummihl, montes Petra enim erat Chrislus : sic ergo a petra Petrus,
intelligi volens apostoloset prophetas, quos Sol ju- sicut a Christo Christianus. Docens utique fugienda
siitiseChristusprincipaliter irradiavit. Ac ne in no- humani erroris inventa, et sola divinaeveritatis mu-
roinibus fidere putaretur, mox secutus adjunxit: nimenta secianda. Et mensusett, inquit, civitatem
Ausilium meum a Pomino, qui fecit coelum et ter- arundine stadiorum duodecim millia, longiludine et
ram (Psal. cxx). Sicut etiam hic duodecim funda- latiludine et altitudine sequali. Hic est ilta soliditas
roenta aposlolos, in uno Umen fundaniento Jesu verilatis invicise, qua Christi Ecclesia rite subnixa
Christo vocatos debemus agnoscere. Adhoc pertinet circumferri non sinitur omnivento doctrinse(Ephes.
quod etiam bic nomen Agni non siluit, dicens : Et IV).Duodenariusautem numeruscentum quadraginta
super ea nomiiia duodecim apostolorura et Agni. quatuor conficil,perse subsummatus,duodeciesenim
Fundainenia iiaque apostoli, sed in uno fundamento decus dipondius,centumquadraginu quatuor faciunt.
Jesu. Et solus Christus sine apostolis jure dicilor Sequitur autem : Murus autem dimensusest centum
fundamentum, apostoli autem sine Christo funda- quadragintaqualuor cubitorum,mensura hominisqum
nrenta Ecclesiae nullaienus diccntur. Sic etiam cae- g est angeli. Angelumhic Ecclesiam ssepeponi aperta
lera quaehuic loco coraparationisgraiia putavimus locorum frequentiaprolesUlur. Et quoniamex homi-
npplicanda. Meruerunt enim illi in Christo fideles nibus conquisilaconsiat Ecclesia, et Chrisli promis-
spiritaliier generare, quos sine ipsis solus Christus, sionibus sublimata, angelorumsequalitatem sperat,
si vellet, incomparabiliter adoptaret. Meruerunt omnisqueejus intentio eorum societati suspirat. Pro-
etiam populorum in Cbrisio esse magistri atque pa- plerea dicit mensura hominis quse esl angeli, vel
stores, sed ut ccelestiPatri, magistro atque pastori quod illa civitas partiin ex angelis ibi jam perpetua
eorum servitusmiliUret. Itli ergo secundummensu- felicitate manenlibus, parlim ex peregrinis, id esl
ram quam eis partitus est Christus beneficioDomini hominibusconsiat pleniusregnatura. Aliter sive qtiia
sui, ipse autem Chrislus poteniia singulariter natu- detractum coelestihabilationi angelorumquodamnu-
rali, de quo dictum in Evangelio meminimus.Non mero transgressorum hominura, numero redempto-
enim ad mensuram dal Deus spiritum(Joan. m), ia ruro fidimus insUurandum. Facile enim uberiore
ipso cnim inhabitat omnis plenitudo divinilatiscor- copia snbrogabilur, non lamen minuetur. Hinc enim
poraliter (Colos.n), de cujns plenitudine nos omnes in Deuleronoraiocaniiur (Cap. xxxu): Statuil termU
accepimus(Joan. i), et gratiara progratia. Sequitur: nos gentiumsecundumnumerumangelorumDei, elc.
Et qui mecumloquebatur,habebatarundinem auream Q Et foit aedilicatiomuri ejut ex lapidejaspide. Beatus
ad mensuram,ut metireturcivitatem,et portas ejus, et Petrus plebem exhortatur (/ Petr. n), ut tanquam
muros ejus ; et civitasin quadrato potita ett, el lon- Iapides vivi sedificenturin domura spiritualem. Se-
giludoejut tanta ett qmnla et tatitudo. Superitis sibi quitur: lpsa verocivilasex auro mundo similis vitro
Joannes dicit arundinemdaiam, lanquampraedicatio- mundo.Ad hoc inconvenienlia quoque memorat, ut
nis dispensationemsibi commissam: nunc vero an- omnibus similitudinibusuni singulari lapidi Christo
gelum qui ei loquebatur, auream babere dicit arun- singutarem deferens dignitatem, ut ei omnia doceat
dineni, ui metiretur, inquit, civiutera et portas ejus roiliUre. Quis enim nesciat aurum vitro merito dif-
el muros. Chrinum iiaque oportet inlelligi, qui esl ferre elcolore distingui ? Et licetnovum nonsit auro
sapicntia Pei (/ Cor. i) allingens a fine usque ad fi- Ecclesiam figurari, quse et in candelabris aureis et
nera forliter, et disponensomnia suaviter (Sap. vm). phialis propler sapientiaecultum ssepeconcepla de-
Inde legiraus(Prov. xvi): Accipitesapientiam sicui scribitur, boc tamen permovetquod aurum mundum
aurum. Et revera soli Christolicet metiri civilatem, vitro mundo consimilat. lilud autem significatum
qui unicuique fideliura spiriluaiium distribuit donii existimo, quod praedixitApostolus, dicens (/ Cor.
gratiarum, qui etiam , sicut legimus, omnia in nu- iv): Nolite ante lempusjudicare, quoadusqueveniat
mero, et mensura, et pondere disposuit (Sap. xi), JJ Domiuus,qui et illuminabit abscondita tenebrarum,
lluc nimirumdimensio civilatisab Apostoloroemo et manifestabitconsilia cordium. In vitro enim non
ralur, cum dicit (Ephet. iv): Secundum mensurani aliud manifestatur exierlus, quam quod continetur
donationisChristi; itemque(Ephes.m): Mibiuiininx• inlerius. Quocirca illud tempus hic liber annuntians,
omnium sanctorumdata esl ha?c gratia in genlibuii quo sibi invicem cogitationesin atterulrum perspica-
evangeiizare. Ideo sane civilas in quadrato posita, citer deciarantur, fidenterviiro aurura voluit com-
el omni ex parle aequaledicitur dimensione locata,i parare; quidqnid autem lunc inerit cogiutioni san-
t,ua nulla sinitur in sequalidiversitate mutari. Per- ctorum, sapientise fulget honestate decorum, cui
fecti enim secundumApostoluin(ICor. 1)esse, idcni merito congruit comparatum. Nunc enim quanta-
sapere, pacem habere, vere est in soliditate quadni cunque quis virtuie prseceliai, nemo scit hominum
subsistere. Ipsa est civitas quam super montemsedi quae sunt hominis, nisi spirilus hominis qui in ipso
ficalam, id est, super se fundatam, in Evangelii» est (/ Cor. n). Aliier, vel quod vitrum pro suo modo
Dominus prnteslatur(Matth.v). Ad hoc et Petro, qui in genere suo prorsos emincat. Fundamenta autera
figuramlotius gestabat Ecclesiae,dicit (Matth.xvi) : ex omni lap.depretioto. Et in cantico legimus Tobiss
927 PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 928
(Cap. XIII) : Lapides pretiosi omnes muri tui. Et in A } non vidi, Dominus enim Deus omnipotens et Agnus
lsaia sic (Cap. LIV): Ecce ego sternam per ordinem templum illius est. Ecclesia enira, prsesertim remotis
lapides tuos, et fundabo in sapphiris, et ponam jaspi- jam zizaniis, in solis cleclis exsultans, in Domino
dem propugnacula tua, et portas tuas in lapides sacrala manet, tanquam in templo tutius requiescens,
sculptos, et omnes termiuos tuos in lapides deside- ut a quo existendi sumpsit originem, et redemptionis
rabiles; et quomodo si exponeret quod dicebat, ne experta est lenilatem, in ipso beatam quoque obti-
terrense fabricse ambitura carnaliter cogitares, sub- neat mansionem. His enim tribus omnis ejus sumina
jecit atque ait (Isai. XLV): Universos filios tuos do- perficitur esse, nosse, diligere. Deus autem eam con-
ctos a Domino, et multiludinem pacis filiis tuis, etc. didil informandam, illuminavit vocaUm, beatificavit
His bealus, Paulus concinens sensibus, dicit (Ephet. elecUm, cum se facit promissa glorificatione babilare
n): Superaedificatisuper fundamenlum apostolorum perfectam, non jam per fidem ambulantem, sed in
et prophelarum.ipso summo angutari lapide Christo specie congaudenlem. Et civitas, inquit, non eget
Jesu, in quo omnis sedificatio constructa crescit in sole et luna, ut luceant ei; nam ctaritas Dei illuminat
templum sanclum in Domino. Primum fundamentum eam, et lucerna ejus Agnus est. Volens nos ab usitata
jaspis. Hoc quod dudura dixit, fundamenta auiera ex diurni nocturnique lurainis vicissitudine omnino sus-
omni lapide prelioso, nunc enumerans nominaiim, JJ ] pendere, et ad illud lumen incommulabile revocare,
excurrit. Secundum, sapphirus; tertium, cfaalcedon; dicit: non eget sole et luna; nec eodem ordine illam
quartum, smaragdus; quintum, tardonyx; sexlum,sar- irradiari asserit civiiatem, sed longe meliore et in-
dius ; seplimum,chrysolithus; oclavum, beryllus ; no- effabili luce, Sole scilicet justitiae, quem propheta
num, topaxius; decimum, chrysophsus; undecimum, meraorans dicit (Malach. iv) : Et sanitas in pennis
hyacinthus; duodecimum, ameihystus. Istis similitu- ejus. Ipse est enim verus filius, et vita aeterna, vera-
dinibus lapidumomnium, significanlur decora acfir- que lux quae illuminat omnem hominem venienlem
mamenla virtutum quibus et unusquisquc sanclorum in hunc muudum (Joan. i). Quod qui in hoc saecuto
spiritaliter perornatur; et in ipso tota civitas iisdem in DeiUte nec ocutus vidit, nec auris audivit, nec in
tanquani lapidibus et robore firma, et varietatis cultu cor hominis ascendit (/ Cor. n), melius ac quod hic
compta describitur. Et duodecim portas, singulmex dixit, expiicari non potuit: Claritas, inquiens, Do-
singulis margaritis. Quod de uno fundamento Christo mini illuminat eam, et lucerna ejus Agnus est; quid
et duodecim apostolis Agni satis superque diximus, enim potissimum daretur vincenti, quam ut ipsum
hoc etiam de una margarita, id est, Cbristo, quam mereatur munerum largitorera potiri ? Ipso quippe
negotiator inveniens venditis omnibus comparavit lumine fruetur in patria, quo nunc regimur gra-
(Matth. xui), et de duodecim decet considerare le- G dientes in via : eodem informati inter bona et mafa
genlem. Et plateas ejus ex aurc limpido, sicut viirum discerniraus, quo tunc beatificati sola quae bona sunt
limpidum. Jam dixerat quod civitas ex auro mundo, cernimus. Et ambulabunt, inquit, gentes in lumine
similis vitro mundo, vel quod fundaraenta ejus sint ejus, et reges terrm afferent clariutem suam in eam.
ex omni lapide pretioso. Quod ad potentes Ecclesisei iloc sane voluit his dictis intelligi, quod idem ipse
scslimffreferendum. Nunc de plateis adjecit dicens,, Agnus sit peregrinantibns via, qui tunc civibus viu.
et ipsas ex auro limpido sicut vitrum, inquit, liropi- Quidquid enim adepti fuerint dignitatis, debitis ne-
dum, tanquam plateaead descriptara dudura non per- cesse est laudibus honori conferant largitoris. Reges
tineant civiiatem ; sed illos bic parvulos significarii autem hic spiritales dicit, de quibus legimus: Potens
conjicio.de quibus nunc diciiur (Psal. cxxxvm): : est, et dat virtutem regibus nostris, et exaltavit cor-
Imperfectum meum videruut oculi tui, et in iibro tuo> nu Christi sui (/ Reg. n). El portm ejus non clauden-
omnes scribenlur. ltemque (Prov. m), Et cum sira- fwdie, nox enim ibi non erit. Lumen Agni perpe-
plicibus sermocinatio ejus, quod scilicet ipsi quoquei tuum, imo ipsum pro lumiue sempiternum, in illa
hoc munere non fraudenlur, suasque cogitationes3 eivitale subtato noctis tempore memorat profuturum,
vice mutua contemplentur. Sicut cnim plateae infe-- sicut Isaias: Erit, inquit, (Cap. LXVI),eis mensis ex
riori Ioco poni, sic tales humili videntur loco salva-- D mense, et sabbalum ex sabbato, in mense signifi-
ri: quod si in platcis latiludo inteliigenda est chari- cabs lumen, propter plenissiraum lunse fulgorem,
utis, diversis voluit vocabulis significare perfectos. in sabbato perpetuam requiem. Ac si diceret : lu-
Tunc autem jam nullus ibi indignus, nullus invenie- men eis ex luraine , et requies seterna eis continua-
tur parvulus aut infirmus, licet alius alio prsemiorum l tur ex requie. Quod autem portse non claudenlur,
clafius emineat disparilitate sublimior : stella enimi ptenissirasesecuritatis judicia declaranlur. Non enim
ab stella difiert in claritate, ait Apostolus (/ Cor. xv),, ibi jam dicitur , Vigilate et orate, ut non intretis
sic et resurrectio raortuorura. Templumautera tn eau in lentationem (Matth. xxvi), sed potius, Vacate
non vidi, Dominusenim Deus omnipotens et Agnus s et videte quoniam ego sum Domiuus (Psal. XLV).
temptumillius est. Sicut membris singulis corpus ex- Ibi honeste diligitur quod videtur, sine cessaiione
struitur, sic preliosis lapidibus templum, etquoniamn laudabitur quod amatur: ibi nec marcescit quisquam
non vult nos materialibus macbinis deditos, carnalee otio, nec fatigatur laudis perpetuaiae negotio. Et
aliquid hic cx inolita consueludine cogitare, ab hacc ponent honoremet majestatem gentiumin ea. Eo quod
nos inUntione suspendens, dicit: Templum in eaa ex oranibus gentibus congreganda. Et non inlrabit in
929 COMMENTAR.IN APOCALIP. LIB. V. 950
ea omne immundum, et faciens abominationemvitse, A videnlibus Deum. Hinc legimus (Psal. cxxi): Jeru-
i,\si qui scriplitunlin libro vilmAgni. Fuluri lemporis salero,quae aedificaturul civitas, cujus parlicipatio
circurascribitEcclesiam,quando non sicut nunc per- ejus in idipsum. Si autera fructus mortis beataeim-
niixtos cum bonis cobabitanles palilur malos, quia mortalitatis accipitur, recte folia perpetuse laudis
soli cum Christo boni regnabunt, cum quo et in quo inlelligitur canlus, quod in sanilate cadit felici jam
eademJerusalem coeleslemmatrem omnium fideliter sorte canentibus : ibi enim genlium curatio vera, re-
permanebunt. In ejus sane Agni libro dicit scriptos, demptio plena, et felicilas sempiterna. Sed thronus
qui dicit: Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt Dei et Agni erit in ea. Non dixil erunt, neque tbroni;
in ccelo (Luc. x). Sequitur : - ubi enira unitas est naturalis et indifferens, gloriam
CAP.XXH.Et ottendit mihi flumen aqumvitae, can- Deitatisibimaxime commendari oportuit, unus thro-
didum quasi crystallum, exiens de tede Dei et Agni, nus indivisibilis sessionis, qui nec Arianse pravitatis
per mediam plateam ejut. In fluminevitaecivitatis me- astu dividi,nec Sabelliansevanilatis possitsuspicione
dio per mediante (Sic) non adhuc celebratio indicalnr confundi, sed catholicae Untum veritaiis, quse ado-
bapiismi, sed fructus jam ipsius revelabitur sacra- plionemvidere, cujus eliamrecta credulitatis pfobatur
roenti. Modo enim in lacrymis seminatur, quod in confessione teneri. Et videbuntfaciemejus. Conside-
gaudio lunc metetur (Psal. cxxv). Et ideo nunc Ec- B rans visionem Dei,quae sanctisin futuro promiilitur,
clesia seminat in spiritu, ut de spirilu metat vitam magni esse meriti causam, et excellenli prorsus sesti-
xternam (Galat. vi). Cum itaque experientia proba- roaiione pendendaro. Legi [F.elegi]S. Augustinidicta
vimus, quando nos utiliutis fructos invenerit per- huic loco congrua deflorare, ut ipso docente possimus
cepti gratia sacramenti, tunc manifestari in Joanne qualis fulura promiltatur, indubitanter agnoscere.
Ecclesiae perbibetur flumen aquse vitae candidum Nam de visione Dei ad Paulinam scribens dicit:
quasi crystallum, id est subilitas in fide. Qui cnim Donec diligenti inquisitione, si Dominus adjuverit,
perseveravit usque in finem, hic salvus eril (Matth. reperiatur quid secundum Scripluras de spiritali cor-
x, xxiv). Hoc significans, sequitur : El ex utraque pore quod in resurrectione promitiitur, probabilius
parle fluminitlignumvitm, afferent fructut duodecim,, senliendum sii, inlerira nobis sufficiat quod unigeni-
per tingulot mentes reddentesfructum suum, et fotiai tus Filius, idemque mediator Dei et hominum horao
ligni in curationemgenltum.neque ullum malediclum i Christus Jesus (/ Tim. n) ita videt Patrem sicut vi-
jara erit. In duodecim mensibus omne tempus insi- detur a Patre. Nosautem ad illamvisionem Dei, quae
nuat, eiperpeluitatemomninodesignat. Quocircaubi; nobis inresurrectione promiuitur, non ex hoc mundo
vigor aelernus, nulla unquam inesse significatur finiri; istam concupiscentiam oculorum transferre conemur,
ariditas: ubi perfecu et stabilis sanitas, nulla inter- , Q sed mundandis cordibus pio studeamus affeclu; nec
petlat prorsus infirmitas. Quod propheta promittit, ( corporalem faciem cogitemus, cum dicit Apostolus
dicens (Isa. xxxv): Gaudium et laetiiiamobtinebunt,, (/ Cor. xm): Videmus nunc per specutum in seni-
fugiel dolor et geraitus. Lignum illud est quod plan- graate, tunc autem facie ad faciem; prsesertim quia
Utum legimus secus decursus aquarum (Psal. i), de> expressius dixit (Ibid.): Nunc scio ex parte, lunc
quo et Jeremias dicit (Cap, XVII),quod ad humoremi autem cognoscara sicut et cognilus sum. Unde quis
mittet radices suas, qui spem et fiduciamin Dominoi eum non intelligat eo loco etiam nostram faciem
collocat. Aliter flumen aquae vitae,etc, recte ipse! iltam significare voluisse de qua dicit alio loco (//
fons vilse Dominus Jesus Christus significari co-- Cor. iu): Nos autem revelata facie gloriam Domini
gnoscitur, de quo legimus(Psal.xxxy) : Apud te eslt specutantes, in eamdem imaginem transformamurde
fons vitse, et in lumine tuo videbimus lumen. Ipse eslt gloria in gloriam, tanquam a Domini spiritu: de glo
enim, quemadmodum legimus (Sap. vn), Imago ma- ria scilicct fidei, in gloriam contemplationis acternse.
jestatis Dei, omnia polens, et permanens in se, omniai Hoc quippe agit haec transformalio, qua interior
innovat et per gentes in animas sanctas requiescit. homo renovatur de die in diem (// Cor. iv); de quo
Ule itaque fons, qui fluvius: fons, eo quod in se in- et apostolus Petrus, cum eum moneret ornari: Non
commuubilis maneat; fluvius, quod ad societatemI D 1u8ea f°r,s ornatur> inquit (/ Petr. m), capillorum
sanctorumse largiter et jugiter praebeat. Nam et ubii incrispationibus, aut auro, aut margarilis et veste
fons dicitur, etiam torrens nominatur. Cum enimi pretiosa; sed ille abscondiius cordis homo, qui est
psalmus (xxxv) diceret, Ex torrente deliciarumi anle Deum locuptes. Item iri libro vicesimosecundo
tuarum potabiseos, seculus adjtinxit (Ibid.):Quoniami de Civitate Dei, sic dicit: Prsemium fidei nobis visio
apud te est fons vitse, et in lumine tuo videbimus; Dei servatur, de qua et Joannes apostolus loquens:
lumen. Bene autem per mediam plateam, tanquami Cumapparuefit, inquit (Uoan. m), slmilesei erimus,
commune omnibus sanctis bonum quod nulli negelui quoniara videbimuseum siculi cst. Facies autem Dei
digno, nulli donetur indigno.Quienim babitantinJe- manifestatio est ejus inlelligenda, non aliquod tale
rusalem, montes in circuitu ejus, et Dominus in cir- roembrum quale nos habemus in corpore, atque isto
cuitu populi sui (Psal. cxxiv). Itemque : Deus, quii nomine nuncupatur. Et post paululum dicil: lu Deus
glorificatur in concilio sanctorum, magnus el metuen- erit nobis nolus atque conspicuus.ut videatur spiritu
dus super omnes qui in circuitu ejus sunt. In medioi a singulis nobis, videatur abaltero in alterum, videa-
quippe est tanquam indivisum patrimonium cunctis> tur in seipso, videalur in ccelonovo et terra nova,
dSl PRIMASIIADRUMETANIEPISC. 932
atque in omni quae tunc fuerit creatura. Et nomen A / deprecationis labiorum meorum, et introivit tremor
ejus scriptum in frentibus eorum.Per fidem juslifrcari in ossa mea, et intra me conturbata est virtusmea.
hoc lemplum, per quam vitae etiain aeternseconferri Et ail mihi: Ne signaverisverba prophetimlibri hujus,
declarat meritura, cutn in frontibus eorum nomen quia tempus jaminproximo ctl, eiqui perseverant
Dei et Agni ibi quoq ue sic gestari facit scriptum, nocere noceant; et qui in tordibut csi, sordescalad-
lanqnarti protitulo cognoscalur praeferri gloriatum. huc. Occulia hic Dei judicia, sed justa demonstrat,
Hanc sane fidem in uno complectiiur nomine. Ne- quibus mali homines in pejus proficere permitiuntur.
que eniri) dixit, et nOminaDeietAgniscripta in fron- Nocere autem hic non lantum aliis, sed sibi potius
tibuseorum,cumgeminamvideatursignificasseperso- debet intelligi. Unde sequitur : Et qui in sordibus
nam, ut illius dogmatis regulam custodiret loquens de est, sordescat adhuc. Qui enim sibi nequara, cui bo-
regnantibussanctis, quarapridem Dominusservandam nus erit? Nam et alia translatio : qui injusius est, in-
discipulistradideratperegrinis : lle, inquiens (Malth. qtiit, injnste faciat adhuc, justus autem justiora
xxviu), baptizaleonines gentes, tingenles eos in nomi- faciat, similiter ei sanctus sanctiora. Puio autera quia
nePatriseiFiliietSpiritus sancti. SoIIieiteenim luerat propterea dicit, ne signaveris verba prophetiae libri
comraendaiiduinhoc, sanctos visuros et habituros in hujus, quia futuro propinquante judicio manifestari
specie, quod credebanl viventes ex fide. Et nox B ] oportuit divina praecepta, judicia atque promissa,
jara nou erit, neque opus erit lumen lucernm, neque quorum observatlone pracmium mites acquirant, ne-
lumen -tolis, quoniam Dominut Deut lucebit super gligentes ac conlumaces pcenam incurrant. Ante
eos, el regnabunt in tmeula smculorum. Nostroruro enim dixerat, signa quae locuu sunt septem tonitrua,
fragilitas corporum his nunc et vicissitudinibus tem- noli ea seribere; modo autem, ne signaveris verba
portimetceDiurbaiionibuselementorum, ut ad exer- prophetiae libfi hujus. Ecce venio cito, et mercesmea
cendum diurna opera noctis quiete reddalur idonea, mecum est, reddere unieuique secundum facU sua.
titatur etiam nocte pro consolatione lucerna. Tunc Salis diclum est. Ego sum A et a, primus et novissi-
autem quando erit Deus omnia in omnibus (/ Cor. mus, initium et finis. Fidelis prsedicatio veritatis,
xv), qui est lux vera, bis eleraenlis nullus ibi indi- l irreprehensibilis forma virtntnra quoties repeii-
gus, nultus erii unquam obnoxius, quando ipse lu- tione firmaiur, ampliore culiu spiritalis animus in-
men erit regnantibus sanctis, qui lotius auctor est formatur, quod ad finemlibri breviter quidem, sed
opcris, neque perfectorum exborlationeque legis di- ccrapetenter exprimiiur, in Averbi divinitatem, rn
vinse prsedicatio, quse nunc lucerna esse dicuntur in n susceptam humanitatem assignans, principium sine
obscuro loco, quia in Dei contemplatione rebus ex- termino. Quod autem in prsesenti libro toties A et fl
pletis tenetur perfecta promissio. Et dixit mihi: IG repetitum video, non inaniter factum fuisse cogno-
Hi sermones fideUssimiet veri sunt. Non de Joannei soo. Sive enim propter unius Christi divinitatem ct
dilfidentia dubitabat, sed veram visionem omni Ec- humaniUtem ssepius insinuandam, in qua lotius
clesise, in qua et parvulos futuros noverat, commen- Christianse fidei summa constare praemisimus,siveut
dabat. Et Dominus Deus spirituum propkelarum misitl unius naturae toU Trinitas intimetur, qui per pro-
angelum suum ostendereservit suit qum oporiet fieri. phetam dicil (Isa. xum): Ante me non est forma-
1II brevi docuit omnium se utililati generaliler pro- tus Deus, et post me non erit. Ego sum Deus, et non
spexisse. lpse est autem Spiritus prophetarum, qui1 est absque me Saivator; vel cui per prophetam dici-
etiam Spiritus sanctus.qui uliqueDominus.propiereai tur : Tu es Deus, et ante et prteler te non est alius
propheU. Audiam, inquit (Psal. LXXXIV), quid loqua- Deus; sive aliud aliquid melioris lateal secretiorisque
lur in me Dorainus Deus, et principium loquendii mysterii, non lamen dubilo ad,boc ssepius iteratum,
Doraino in Osee (Cap. 1). Nam propter unius divinaet ut intelligendi gratia fideiibusmaneretfructuosa. Nam
Trinitatis essentiam, opporlune hic etiam Spiritumi et ipsa elementa Graeci alphabeli A et Q, ejusdem
sanctum nominavit, quando Patris et Filii nuper fe- numeri conficiunl summam, quam columbsenomine
cerat mentionem. Quod enim legimus (Joan.iv) quiat inGraeconovimuscomprehendi.CoIumbaenimdicitur
Deus spiritus est, ad totam pertinetTrinitalem. Ecce. !D LXXv c x cc ccc v c i
venio cito. Felix qui observat verba prophetim librii ictpiattpK
hujus. Servare dicil hic, reveremer credere et pu- a quo nomlne oclingentesimus et unus numerus snb-
rioris vitse proposito custodire. Et ego Joannes, quii summatus, quem etiam adimplent
audivi et vidi hmc. Revelationis attestatio insinuaturr «et w
in hoininis firmari judicio. Et cum audissem,inquit,, 1 DCCC
et vidistem, prostravi me anle pedes angeli ul adora-- In columbscautem specie recte nobis sancti Spiritus
rem eum, qui mihi ista oslendit; el ait mihi: Videnei novimus significari personam (Matth. m), in cujus
feceris, quia conservustuus sum, et fratrum tuorumi specie descendens, voluit apparere: ut scilicet Aria-
propheiarum servantium verba prophetim libri hujus. norum aliorumque baerelicorumfrustraretur insania,
Magis Deumadora. Aut semel factum iteravit quodl qui eura a Pairis el Filii natura asserunt alienum,
cohibitus non repetivit, aut magno visionura stuporei cum etiam per hujus convenientiam nuraeri hic quo-
perculsus, adorare se iterum voluisseconfitelur.sicutt que revclatio ccelestisconsubsUntialem etcoaeternum
et proDheta: Expavit, inquit, venter meus a vocei Patri et Filio sanctura Spiritum raaiiifestet, et iu
o« COMMENTAR.1N APOCALYP. LIB. V. 934
stolis lotis divinorum dicens custodiaemandatorum. A me, traxerit eum; nisi quia ex nolenle prius fleri,
Nara ct exordium Evangeliisui iisdem Joannes sen- noviraus, divina inspiratione volentem? Nam et bic
sibus, licet divefeo orsus serraone composuit, dicens sic liberum conveuienter arbitrium, dicendo : Qui
(Joan. i) : In principio erai Verbum, et Verbum erat vult accipiat, ut confestimgralia, prsediceiur in eo,
apud Deum, et Deus erat Verbum; et post pauca quod dicit, aquam vitae gratis, nullis itaque bonis
(Ibid.), Et Yerbum caro facium est. Ubi totius fidei praecedenlibus,accipiataquam vitaegratis.Quid enim
summa consistit, ut in uuo eodemque Christo per- inquit Apostolus (/ Cor. iv), habes quod non acce-
fecla deilas et vera credatur humsmitas. Quod vero pisti? Ergo et volunlatem veniendi a Deo gratis ac-
ad morum attinet probiUlem, dicil (ffcid.): Quot- cipimus, cui nil prsemii contulimus ut essemus,
quei aulem receperunt eum, dediteis potesUtem quanto magis utjusli ex peccaloribus redderemurt
hlios Dei fieri, bis qui creduut in nomine ejus, sub- Testor ego Joannes omnes qui audiunl verba prophe-
jungens utique fideicharitatem, qtiaemercedera, quod tim libri hujus. Hsec dicit qui jussit testimonium
paribus his quoque videtur narrasse tramiiibus, in perhibere. Quem testem fidelem superius meraorat,
A e.ta Christum insinuans, immaculatam verovitam de ipso nunc quod jusseril testimonium perhibere,
stolis significanscandidis.cui eumdem similiter prse- ne hujus libri lam salubris contemnenda puiaretur
inium pollicetur, dicens: Ut sil polestas eortira super B ulilitas, suam personam laudabili bumililate postpo-
lignura vitse.Lignura autem vilaeChrislus est, ut le- suit, et contemptoribus Cbristum oppouit. Quod ergo
gimus : Sapientia lignum vitse est amplectentibus testis fideliscaput implevit, cum dixit (Joan. iv): Meus
eara (Prov. m). Non autem super Christum hi esse cibus est ut iaciam volunlatem ejus qui me misil,
p"utandisunt, quia nonest discipulussuper magistrum, vel similia, hoc juvet iraplendum et corpori. s'i quis
nec servus super dominum suum (Matth. x). Sic addideril ad hmc, adjiciet Deus super eum plagasscri-
aulem hic dixit super lignum vitae, quomodosi dicet, ptas in libro hoc. Etsiquisdempserii.adimelDominus
Jnfirmitaseorum super lignum vitse consistel, id esl partemejus de librovitm,et de eivitutesancta, et de his
super Dominum Christum, de quo propbeta eliam qum scripta in libro hoc. ElSatomon dicit (Prou.xxx):
dicii, Et super sanctum.Israel siabiliti stint. Unde Ne addas quidquam verbis illius, et arguaris invenia-
cnira virtus accipitur, super hos csse narratur. Eo- risque mendax. Hic autem etiam terrorera ptagarum
dem inlelleclu et sancto Peiro dicitur (Matth. xvi) : adjecit, ut non solnm pondere auctorilalis raonendo
Super hanc petram aedificaboEcclesiam meam, id urgerct, sed ctiam minis vel desides excitaret, vel te-
esi super me. Et propheU diverso sermone, sed eo- merarios coerceret. Dicit qui lestimoniumperhibetdo
dem sensu dicit (Psal. LVIII): Fortitudinemmcam ad his: Etiam veniocilo: Amen.Veni, DomineJesu.Idem
te custodiara. Et per porlas inlrent in civitatemsan- £Q Christus leslimonium perhibel, qui se Ecclesiseven-
ctam. De quibus porlis scriptum puto (Psal. cxvu) : turum annuntiat, cui more Cantici canticorura (Cant.
Aperite mihi portas justiliae, ut ingressus in eas con- n, iv, v, vn) Ecclesiadevota resppndit: Etiam veni,
fitear Domino; hsecporta Domini,jusii intrabuntper DomineJesu Christe, qusedicit orans, Veniat regnura
eara. Aliter enim illa civitas intrari non poiest, nisi tuuiit (Mattlr. vi),et in via iramaculata venies ad me.
per Christum, qui dixit (Joan. x) : Ego sum ostium,
et nemo venit ad Palrera nisi per me. Foris autem Quoniam suscepii operis plenitudo devotoet debiio
remanebunt canes, el malefici, et fornicarii, el homi- propterea fineconcludi, et diffusa tatius mutliplkiter-
cidm,et servienletidolis,etvenefici,et omnesqui amant> qtie digesla, cum difficullalenovimus comprehendi,
el faciunl mendacium. His hominibus non diligentia1 quia nec competenscunctis memoria tuffragatur, nee
adbibendaest exponendi,sed sollicitudo impendendai rclala rebus singulis loea velox intentio poterit co-
cavendi. Ego Jesus misi angelummeumleslificarivobisi aplare, necessariisagendum existime compendiis, ul
na?cinsepiemEcclesiis.Seriem libri resumpturus in- toliut libri aucloritale decursa, eonclusionisseries brevi
tentionem primaerelationis assignat, ut prioribus po- recapitulalioneiterum evolvalur insinuala per partes,
steriora conveniant. Ego sum radix et origo David. ut omnium quinque tibrorum lextus uno snmmalim
DiviniutisChristi prsedicationepraemissa, secundumi jT) tococlareal definilus, cum et partitionemrecepit sin-
quod dudum exposui, formara quoque servi quaml gulorum, et plenitudinemvidetur obtinereper telum.
pro nobis assumpsit, prsedical, dicens : Ego tum ra- In seplemilaque angelis Ecclesiarum totidem, uni-
dix el genut David, ttella tplendida et matulina. Novii versalis EccleAmunilas cum necessarianominum in-
Testamemi gratia refulgente, primse resurrectionis3 terpositione describitur, quam in candelabris quoque
lerapus ostendit, quando Cbrisius a mortuis resur- aureis designatam, malos bonisdocel habere permix-
rexit. Hinc legimus (Psal. cxxix): A vigilia matu- tos, quorum diversa qualilas vel muleelur laudibus ad
lina usque ad noctera speret Israel in Domino. Elt profeclum, vel increpationibusculpalur ad notam.
tpiritut el nova nupta dicunt, Cbristus et Ecclesia : Hanc eiiain in viginiiqualuorsenioribuscognoscendam
ExhorUmur, Age. Et is quiaudit, dicat: Veni. Sequee per Christi dispensationemet evangelistarumprmdica-
exponens panditsuaeexborialionis affectum, etdicit: : tionemiterata significalionedescribit. Hmc quidem in
n primo.
Et qui sitit veniatet bibal; el qui vult, accipiat aquam
vitmgratit. Quomodoqui vult accipiat, ciun dixerit it /n secundoaulem libro hujus capiti Chritto tignuti
(Joan. vi): Nemovenit ad me, nisi Pater, qui misitt digniiat libri peractm ditpensationii merito dicitur
955 PRIMASII ADRUMETANI,EPISC. COMMENT.IN APOC. LIB. V. 936
retribui, ul duo in carne una (Ephes. v) Chrislus et,A prmmonelindagandum. Pott hmc constantemin electit
Eccletia postit inlelligi, et in ipto omnesthesauri sa- Eccletiam circumtcribit, nomine Agni centitamel sa-
pienlimet tcientimabtconditi ante latuiste, in quo do- crulo numero titulatam. ltem Christum diverso sche-
centur (Colos. n) revektti suo lempore refulsisse. mate tuper nubem albam tedentematserit coronatum,
Idem in equo albo aclu pridem paruit missus, qui visu cum fai.ce mettoria teptem plagarum menlione tub-
processisse-dicitur revelatus. Post Christi de morte juneta, et sanclorum relata victoria, cum, Judmorum
triumphum impugnationes futuras Ecclesimet humani manentedurltia et incomparabilipertecutione,futuram
generis plagas enumerat, quat per significationesequo- memorat damnationemmeretricis, quam fucato mulie-
rumrufi,'nigri, pallentisque, dicit irrogandas. Quibus ris cullu describit, cui in capitifcusseptemel cormbus
nascitur sub ara Dei martyres memorat, sextammundi decem, et smcularempotentiam,et occultamdicit inesse
mtatem sexto signo denuntiat, grandi pertecutionisim- nequiliam.
petu in fine venturam. /n quatuor angelisregna mundi Quinloetiam libro, diverso relalu idem Christiinsi-
qualuor consonaDanieli voceteslatur, quos electorum nuatur adventus. Quem nomine angeli dicit de cmlo^
numero imdereChtisti primus vetus enarrat adventus, descendere, suaque potestate et claritale illuminatam
qui nec transitorio fuissentprmtereundirelatu duodecim terram. Babylonem memoral fuisse destructam, qum
tribuum nominacum numeroindidit signatorum.Atque B cum multis significata vocabulit prmdicitur ruitura,
ul unam ex genere Israel et ex gentibus existere commissminiquitatis debila monslratur multari vindi-
monstrarel Ecclesiam , gentium mox vocationent ad- cta, ubi sanctorum profecto dignitas in senioribus et
juhxit. Quorum ex operibus fidem, et fidei voluitnar- Agninuptiis, et byssino mundo fuerat memoranda.
rare mercedem. , Hinc diadematis insigne gestantem equo albo sedentem
/n lerlio quoque libro Ecclesiam in seplem angelis cum beslia certasse describit, suisque catenis diabolum
ac tubit grata repetitione suo more describit, quam per annos mille dicitur religasse, ut solitam seducendi
exlernis el intestinis memorat persecutionibut ac peri- gentes amiserit potestatem, profuturi forma judkii in
culis exercendam, quando post unum angelum, qui throno candido sedentem. Ipsius memorans Christi, te-
mper aUare Dei ttabat cum thuribulo aureo, tecun- cundum rursus designat advenlum, quando elemento-
dum, lerlwm et quarlum videtur oppotuisse contrarios, rum innovationecmlumnovum terraque futura descri-
et interposita rurtut aquilm mentione Ecclesia, de pu- bilur, et novamJerusalemsponsam.Agnipatriarcharum
teo abytsi in locustis fumo equisque bellanlibus, pro- apotlolorumque fundamine solidatam, promissa dicil
dire dkit hmreticos: quorum morsus ut tcorpionum, potiH mercede, cutn agni lumine irradiari atque vitm
in quibui unum vm dicit abitse. Angelorumqualuor so- fotUepolari, ejusquevisionedicitur perfrui. Se proinde
lutio cum numero oclogenarioet bis myriadit myria- p A et 0. iterata prmdieatione frequeniet, ul uniut
dum, quibut equilet cum loricitigneis el sulphureisju- naturce divinm insinuet Trinitalem, el futuri Evangelii
ges hmresiarchas diverso modo describii, et errorem tui cum hoc libro sermonem videatur habere concor-
mox gentilitatis annectit, quod ad vm secundumest re- dem. Septem Ecclesiarum ilerata mentione scopum
digendum. /n angelo nube amicto primus Christi de- libri, id esl intentionem assignat, seque Christus Ec-
tignalur adventut, cujus prmdicationeex bonis in ore clesimventurumannuntiat.
dulcedinem, ex malit in venlrit infirmitate dicit ama- Contiderans autem liujus operit quantilatem, arbi-
riludinem procreari. ln voce autem teptimi angeli, fi- trer quosdam de ejus quam pulant protixitate posse
nis sextmmtalis et inilium septimmnuntiatur. /n duo- cautari, alios autem divinmlegis vel lectionis fervore
bus mariyribus duo martyrii genera cognoscenda,et vat flagrantes, de tanla libri profunditate ampliora poiiut
tertium venisse dicit. Secundi adventus interposita flagilare. Sed cum diu inler fastidiososet avidosnuia-
menlione, Chrisli rursus nativitas aperto Dei lemplo bundus mstuarem, timui ne aut immodkis profusio-
narratur in ccelo, id est Ecclesia, qum vestigia sui nibus ingessissemotiosiserrorem, aut exiguitate neces-
capitis sequendo victrix, de pugna dicilur exslitisse saria subtraxisse invidusjudicarer : sicque slylum pu-
draconis. tavi, regente Domino, temperandum, ul illustrandis
In quarto proinde tibro, de betlia ditputatur, T) obscurioribuslocis plus sermonis impenderem,apertis
quam habere dicit capita septem, et comua decem, in exiguum, ul nec esurientes fraudarem invenlis, nec pe-
qua adversilat designalur Chrislo Ecclesimquecontra- ritos ausut prelatis offenderem. Me tamen fateor non
ria, quam elsi ad tempussignis dicit Antichrisli vali- quantum ardua mysteriorum dignitas exigebat, sed
luram, palienti atlamen tolerandam esse sanctorum quanlum paupertas virium ope divina poluit, debitis
prudentiam. Nolam vel nomen beslim vel numerum exhibuisseservitiis.
 ANNODOMINlDLVl

VICTOR

EPISCOPUS TUNUNENSIS*.
i-
NOTITIA(Ex Gallandio).
I. Circa mediumsseculiviclaruil VictorTununensis A tria capitula mofdicus defendit. Cseterum supre-
Ecclesisein Africa episcopus. De urbe quaeVictorem mum diem obiisseVictorem existimamuspaulo post
praesulemhabuit, concerUiio inler eruditos non mi- annum 566, quo suum Chronicon absotvit.
nima esse comperitur : qua de re plura edisserit II. Exstat prsesulishujus AfricaniCftrontconeonlt-
Wesselingius (a). Nos interim ipsummet Viclorem nuant ubi Prosperdetinit, nobissubinde memoralum.
sequimur, qui Ecclesiam quam regebat, Tununentem Hic, inquit Isidorus («'),aprincipio mundiutque ad
nominat (b). Neque aUter Isidorus Hispalensis, qui primum Justini Junioris imperiiannum, brevem per
Victorem TununensisEcelesim Afrkanm episcopum eonsules annuosbellicarumecclesiatlicarumquererum
appeUat (c): licet alibi apud eumdem, errore sane nobilittimampromulgavilhitloriam, laudeet notalione
Ubrariorum, TuronensMdicatur (d). Ob acerrimam itlutlrem, ac memoriadignhsimam.Atque in eamdem
trium eapitulorum defensionem, nt refert idem sentemiam alibi (/), postquam laudavit Eusebium
antisles Hispalensis (e), a Juttiniano Aug. Ecclesia Caesariensemet Hieronymum,qni chromtorumcano-
suapulsus, exsilio m JEgyplum trantportatur. Inde num multiplicemediderunthistoriam, regnis simutet
rurtut Conttaniinopolimvocatut, dum Juttiniano im- temporibusordinatam; subdit de nostro scriptore :
peratori et Eutyehio Constantinopolitanmurbis epi* Dehinc alii atque alii; inter quos prmcipue Victor
teopo, obtrectatoributeorumdemtrium capitulorum, B TununensisEcclesimepiscopus,recensilispriorum his-
retiiteret, tn monasleriumejuidem eivitalii cuttodien- toriis, gesta sequentiummlatumusque ad consulatum
dut mittitur, alque in eadem damnatione, ut dicunt, Justini Junioris imperatorisexplevil.Isidorum, quem
permanenimoritur. Sed noster Africanus episcopus et Trithemius exscripsit(ft),pauciscontraxit Honorius
imprimis audiendus, qui ad anuum 555 post consu- Augustodunensis(l).« Sed si vere uterque ait, inquit
latum Basilii v.c. anno 15, haecdeseipso articulatim Vossius (m), Chronica orsum fuisse ab initio mundi,
scribit (f) : Vietor Tununentit Ecclesimepiscopus, contigerit Victori idem ac Prospero; quem cum
hujus auctoroperis,post custodiassimulqueet plagas, Geanadiusdical ab orbe condito inchoasseCbronicon
quai Sala el Valericit perpessus,necnon inmonasterio suum, taraenejus idomnedeperiitquodtempusillud
de Mandra primo ac secundo exsilio Egi Maurilanim antecessit, ubi desiit bealus Hieronymus.Sane simi-
intulm, tertio Alexandrinouna cum TheodoroCebar- liter nihil amplius habemusVictoris quam quod ex-
sutitanm Ecctetim episcopo, pro prmfalorum trium cipit tempora a Prospero descripta, ut indicantverba
capitulorumdefensione extilio mitlitur, et carceri quaelibello Victoris.... prsemittuntur. Ncc decipiat,
ecsttlli Diocksianiapud prmtorianumcarceremtrudi- quod apud llenricura Canisium (n) legatur, tum
tur. Etrursus ad annum 556, post consulatumBasiiii Gennadium de Prospero, tum Isidorumde eodem
v. c. anno 16 (g) : Victor, iriquit, et TkeodosiusQ faisumfuisse; neutruraenim ab orbe conditocoepisse,
anlefatiepiscopiAfricanide carcereejiciuntur: et posl sed ubi Hieronymus desieral, ibi Prosperum; ubi
ditputalionetin prmtorioconlinuatdierum16, ad aliam Prosper finit, ibi Viclorem ccepisse: erraadi vero
cuttodiammonatterii Tabenentiotarum,quod ett apud occasionem eo el Gennadioet Isidoro; datam esse,
Canopum12 milUbusab urbe Alexandrina,miltuntur. quod inutriusque fine anniaborbeconditocolligantnr
Adquae quidem verba respiciens Breulius, operum usque ad illud tempus ubi fecissent scribendi linem.
lsidori Hispalensiseditor, haechabet (n): t Ibi suum Nihil, inqoam, horum movere debent, quando idem
deplorat exsilium, quo mihivalde dignus fuisse vi- ille dociissimusvir eam opinionem notis in Prospc-
detur. Restitit enim Vigiliipapse, Justiniani impera- rum retractat. • Hactenus Vossius; qui nimirum
toriset synodi Constantinopolitansedecretis, dum IsidorietHonorii auctoriUteductus conjecit, a mundi

* AUbilegitur Tunonentit: utrumque valet. EDIT. BreuL ad opp-Isid#Hisp-pa8- 786>eiit>Paris-

,J&)
(a) Wessel. Dissert. de Evang. in Victor. Tunun. 1601.
cap. 4, pagg. 158 seqq. (i) Isid. Hisp. de Script. eccl. 1. c.
Victor. Chron. ad ann. 555;infra, col. 860
(b) Isid. 0) Id., Origin. lib. v, 1. c.
lcj Hisp. de Scriptor. eccl. cap. 25. Trithem. de Script. eccl. cap. 214.
(d) ld., Origin. lib. v, cap. 39, sub fin. 0 Honor. Aug.de Script. eccl. lib. m, c. 29.
Id., de Scripu eccl. I. c.
(ej Victor. m) Voss.de lUstor. Lat. lib. m, cap. 5, p. 748.
(/) Cbron. 1.c ik)n) Canis. prsefal. in Chron. Prosp.
(9) Id., ibid.
PATEOL.LXVIII. 30
: 936 VICTORISEPISG. TUNUNENSIS 940
exordio Chroniconsuumcontexuisse Victorem; eique A modi cpnjecturam eidem erudito viro dimittimus.
poslmodum Caveum (a) aliosque adhsesisse intelligi- IV. Victoris Chronicon prirous edidit Canisius,
mns. Sed potior esse videtur illa sententia, Canisio antequam Lectiouibus antiquis manum admoveret,
primum, deinde aliis eruditis virlj ploftata, fttqoe fex&fidi£ebibltlihecae Toletansequem exscriplura ad
operis inscriptioni, prout exstal % fcoflftibit cum flarfum Velsjirumduumvirum Augustanum miseral
ediiis tum manu exaratis innixa; Victorera sciiicet a Andreas Schottus, ut ipsemet in prsefatione ieciorem
XVIIIeonsulatuTheodosiiJunioris hittoriam proteculum admonuit. Deinceps vero post Eusebii Chronicon
etse, ubi Prosper reliquit. Thesauro «empornmiiliffl intexuit Scaliger, qui ex
III. Quanti porro faciendumsilVictoris Chronicon, cbirographo, iriennio ante editionem Canisianam
Hispalensemantistitem magnum illius pretium extol- IngolstadiensemidemChroniconasedescriplurafiiisse
lentern modoaudivimus. Ejus tamen prseconiurri ad testatuf (e). Utramque aulem editionemhaud paucis
Norisii crisin exigendnm videtOf : t Nimintm, iri- scatere ttendis> snis ex notis itrietHgfttarfft» nostrse
quit (t), Victori, quod rerurt gesterum veritatem subjicfemtas caravimust De Seaiigertsna potfotaMta
speciat, tolam fidem prsesto; at qood ad annoram eoncraeritur Westetmgius (/')-.Verum «A «a tqtrtede
designationempertinet, ejus Chronieon plenmti men- VigUtoprtevttrkatore tanqaani « Vietore litteris con-
dis est, non Victoris, ut arbitror, sed corruptoris B Bignata pott mamiatm BtttitH». c. ann» *vn {fy; ad
cujuspiamignorantia. • Cujus quidem scriptoris emi- ea, inqttam, q«« iitemtKssertMsr ingerit <*)ex quo-
nentissimi judicium confirmant eraditi efus operum dara flfcrtt «namt lli VetseM descript* sibiqwe «b
editores (c) . « Ul Victoris elevelur auctoritas, in- tfeBYSterhtfsi* «ommodatOjqawqse «vspicaimr« Ga-
quiunt, non est cur plura ab eo perperara ifi chrono- nisio falsse Bfftife fti RortiaMm nontiflcem bbtitte
logicis rebus scripU quispiam agglomeret t at quod *Ma i illud $rim«m advertinim» GMfeitttv ut medo
bistoriam et facU spectat, obsequentissimam fidem *nnuimos>toWce fuisse tjstomab Andrea JJchott» ex
meretur : neque enim in ea parte errores invenire, iblfothecaToteflinadrtcripilaatquead MvVetoerom
ac certis testimoniis demonstrare faeile iicet. Id au- triisso, ex <rmIHuraaecepit; nen aatera codice manu
tem, subdunt, cum primis animadveriendum leetori- ipsius Velsefi i ut ra*em«it>,exarato. Deindecodex
bus est ad ea qusedeinceps in Garnerium pro Norisio 4Ue qnem triehnro twte Ganisii editum se descrip-
scripturi sumus; ne cbronologicorum errorum qui stsse perhibetSealigw, alins ptarie, ut videtur, ab eo
laie exaggerantur, longa enumeratione prseoccupati, ftrit qnem typis «onsignavit idera Camsius. Atqui
in historicis etiara rebus tanto bistorieo nihil fiden- mroque in m cctlrcenulltrtn exstat eorum verbomm
dum existimenl. * Hsec illi, digitum intendentes in vesttgium, quaeex Velsertanoexemplari Hiteris ffla-
DefentionemdissertationisNorisianmde synodo v ad- G juscuiis sic cxhibet WeBseimgius: VkjUiut11«Ep
vertus dittertationemPatrit Garnerii, quara sub fineih POST0.B4Ii P«*H««CAm EBt, «CTBXCOMDMCAtiONC
tomi IV operum Norisianorum edidere. Garnerii au- TOTIOSAFWCMtJE ECOLESI*tPoNTWICDB v M fhsttia
tem disserlalio quam refellendam susceperunt, exsUt Sicitra meritu*. ©u«equMeffl si mo in chirograpbo
in ejus Auciario Tbeodoreti. Neque vero illud faic comperisset ScMiger, haud flla sane pfaetermittere
omittendum, quod laudato Garnerio adnotare pla- «nt negligere voluisset. 'QuidigHur de codiceVelseri
cuit (d), Victorem in suoChronicoseillaudaium esse manri «'escriplo censendura, unde sirt vir criticus
non sivisse : si tamen, inquit, ipsiut est part extrema hausil? Nimirurtiinciderit Velserus m Victoris exem-
Chronici; quod nonreor. Ea scilicet verba respexit, plar a nonnemihe qUi fueril fh tteferideridistribus
quse superius ex ipso auctore descripsimus. At vero capituiis pnesirte nostro Africano ferventioT, inter-
cum verba illa Isidorus Hispalensis aliique Victoris polatum, utequidem exisiwaarim. Petro liaetenus
esseagnoverint; cumque imprimisomnestradiderint observatiB, evaneAat profsis iiecesse est noia iila
eum usque ad primum Justini Juniorisimperii annum eom prmvaricatioitii, tum hmrtseoi, quam Romano
Chronicon suum perduxisse : propterea hujosee- poritiftciboiM Mtis improvidos innfefe MSUBest.

(a) Cav. Hist. litt. tom. I, p. 528. pag. Iseqq, .

\b) Noris. DTssert.deSynod. v, cap. 8, opp. tom.
1, pag. «6», 670.
(e) fiallerin. ad opp. Noris. Observ. fib. ni, eap.
4, tom. IV, p. 956.
\d) Gafn. Auctar. theodor., pag. 166.
{«) Sfcalig. Tbesauf. temjk. post Ettseb. Chrori.,
([) Wessel. Disseri. de Evang., etc, m Vicior.
Tuimn. pag. 119 seq.
(g) Victor.'Chron. infra, col. «61, et apod Seaiiger.
p. 11.
(h) Wessel. 1. c, p. 148,15S.
fiil CHRONJCON. 942
fr >!.! i ga=ta=a3e^ca==ax=gs=s;aa8a=55ai m.: IIM nga&Mi

VICTORIS

CHRONICON,

CONTINTJANS TTBI PROSPER DESrNIT.

A xvin consulatu Tbeodosii Junioris, Victorepi- A pergit» cujus makt Koraaaa respublica pacis fosders
scopus Tununensis Ecclesise Afficse historiain pro- soptit. Qui Atlila, Leonis papse legatioite suscepta,
sequitur ubi Prosper reliquit. Donsotum a reip. vastatioae quievit, sed et trans
Igitur Theodosioxvm et Albino coss. (A. 444). Danabium pace data recessit.
AntioebenaeEcclesise episcopatan post JJoantaem Valentiniane vii et Atlinno (Avieno], coss.
Diaconussuseepit. <A. 450).
Aeiio ni el Symmaebo ooss. {k. 446). Tbeodosius imperator anno vitae suse 63 Constan-
Callipioet Ardabure eoss. (A. 447). tinopoli moritur. Gnrysaphius prsepositus imperaio-
Entfches preebyter et trchimandrita cujawJtmi ti«, amicitiis Euiycbetis male asus, occiditur; et
Mmatfterii ConstantinrrpetHatiiapparuh, q«i sui BO- Marcianus totius reip. consensn imper. factus.
«nais hareshn contHdit. Hic eteitim Domiaam no- ftomanoram XLVH, regnat annis 5, mensibus 6; qtii
atraa itstm Chtistaa sic «sserebat nat«m ex Ma- ia tpso regni sui exordie Ecclesiarum paci prospi-
m «emper virgttre matre, vt nihit in eo confneretoi ciens, Chalcedone fieri synodum imperiali auctori-
bumanse naiurse. Qui synodali invitatus colloqaic tate denuntiat.
Gewsuntiiwpoti congregato, cui sanctas prsefuit Coastantinopoliun» Ecciesite prftsuiatum post
Flavianes ejusdem wbis «pisoopus, dum noltei B Flavianum Anatoiius suscepit.
Christnm in <duab«scanfiteri naturis pest tiativiu- Consulatu Marcianib Augusti tni cal. octobris
tem ex Virgine, «t trebts secundum carnem smY (A. 461), L^one ftemni», Dinscore Alexnndrino,
stantialem' esse, damaationem ctm proprio efrort Maxinw Anttacheno, lovenale Hierosolymitarto, et
•oseepit: qusw satrctas Rwnanns antistes apostblica Anatolio Constantitropotitann prsesntibus, synodus
«ucterkate firmavit. Proqoo, imperatore Theodo- generatis Cbatcedone colligitur episcoporum 632,
*io patroeinaate, l/eone Romano, Dioscero Alexah- «bi Epttesina it «ec dicenda synedus abdicatur. Eu-
drino, Diacono Antiocheno*, Juvenate Hierosoly- tyches cum Dioscoro patrono suo Alexsndrino epi-
mitano, «tflavra ConMsatinopolitaao, prsesnlibui «oopo atque Nestorio «ondemnatur : antistitesque
eedian. «atholici injuste darauati ab eodem Dtoscoro in sy-
Postbamiaao «t Zenone eoss. (A. 448). aodo prsefata Epiiesina n solvantar, fidesque satic-
«arara Patrum qui in Nicaena, ConstantinopetHana
Synodus generalis n congregatur in Epheso, ii
et Ephesina prima cenvenerunt, sanctis synodis,
qua Dioscorus AlexandrinuS sibi principalum usur
His ttaque diffiniiis, et subscriptioni-
pans imperiali favore Entychen post legitiman expianatur.
damnationem absolvit, et ejuS oblrectatofes duarun bus toiius synodi roboratis, Ensebio Dorylei, Theo-
ia ChristP naturarmn doctores, FiaVianum Constan- G doreio Cyri et Iba Edesseno propriis restttutre Ec-
tinopoliunura , Eusebium Dorylel, Theodoretuir ctesiis, iis qm» pro eis Dtoscoros hsereiieus snbsti-
Cyri, Ibam Edessenum, «ntistiles, cssterosque alios tuerat puisis, omnia quie ad statum Ecclesiae perti-
Mttt -disposiu suni, ratumqne terminum suscepe-
impia auctorrlate, contradicentibus etiara tegatis se-
fiis apostolicae, condenraavit, totamqoe synodum tHBlt.
'sibi favere monachorura Seditione militarique vio Opilione et Vincomaloeoss. (A. 463).
lentia inclinavit. Dioscoro Gangra exstlio relegato, Proterius
Alexnndrime ficclesisesuseepit prsesulatRm.
Asturio et Protogene coss. (.4. 449). £o tempore Attila moritur : <decaj«s regno 4um
» Atiila rex Hunnorum, postquamest Valenttniani filii
dimicant, Hunni vastantor, SFCdeinde mino-
AugastiJucibus praelio superaius, et in fugara con- ranlur.
versus, vires recepit, et ad Italiam iraporubiiitei Aetio et Studio coss. (A. 451).

* Bit diebut Golhi cum Hunnis dimrcantin
campii
Gutataunicit,tn oite prflrKoTheodOredtarex occubuit,
*t Golhi vicmet exstiterunt, dhnicanle Thurismundt D
1 B»c Tectlo
magnse incuriae argumentum prsebel
aniiquanorum ac editorum. Lege consubstanlialem
cmn Cotelerio Eccl. Gr. Monum. tom. I, pag. 787.
Attila rex Hunnorumnusquamcomparuit. SCUOL.
tege.
i>Post Theodoredum Thuritmundut, filius ejus,
Gothorumregiamregit ann. 10. ID.
* Quis haecferat? Lege Domno^nt.eodem Cote-
lerio auctore, 1. c. Sic item eraenda paulo ante ad
aini. 444, ac tege, Domnut tuscepit.
943 VICTORISEPISC. TUNUNENSIS 944
Aetius patricius, Valentiniani Augusti manu in-AA JuvenaliS Hierosolymarura episcopus lilteris Leo-
tra palatium primo percussus , circumstanlium gla- nis Romani antistitis adversus errorem Eulychis
diis crudeli morte exstinguitur; Boetiusque praefec- Dioscorique armatur.
tus nihilominus occiditur. Magno et Apollonio coss. (A. 460).
Vatentiniano vm et Aiithemioeoss. (A. 455). < Timotbeus episcopus interfector Proterii epi-
Valentinianus imper. Romaein Campo Martio, do- scopi, Leonis principis praecepto, vi a sede Alexan-
lis Maximi patricii et Heraclii prsepositi perimitur; drinse raptus Ecclesise, Chersona exsilio relegatur;
idemque Maximus ex consule et palricio ejus sumit et post menses 8 eidem Alexandrinse Ecclesise,
imperium diebus 67. Hic itaque malum quod tatebat alius pro eo Timotheus cognomento Satafrataius
apparuit. Mox relictam ValentinianiAugustara, viri [Salafaciarim], synodi Cbalcedonensis defensor, epi-
exitum sui lugere non permittens, in matrimonio scopus ordinatur.
sumit. Sed his malis pejora succedunt, dum adven- Gadalaifo [Dagalaifo]et Severino (A. 461).
tum Genserici Vandalorum regis formidat, et cun- *
Leone Aug. u (A. 462) et Viviano v. c. coss.
ctis volentibus Urbe recedere ljcentiam tribuit: (A.463).
priusquam fugam quam cogitabat, assumeret, occisus Carthaginiensis Ecclesise post Capreolum, Quod-
membratimque concisus in Tiberim fluvium pro- B vultdeus Eugenms episcopus ordinatur d.
jectns est. Olybrio et Rustico coss. • (A 464).
Aetio et Sludio coss. et prsefectis. Gensericus Vandalorum rex, post multarum pro-
Tertia die postquam Maximus occiditur, Gense- vinciarum clades, et Christiani apud Africam populi
ricus Vandalorum rex Romanam urbem ingreditur, spolia atque neces, moritur aano regni 10. Post
et per 14 dies cunctis opibus nudat, secumque inde quem Ugnericus filius ejus regnat annos 7, menses 5.
Valentiniani filias et uxorem ac captivorum multa Huic Ugnerico pater Gensericus Valentiniani filiam,
raillia tollit. Ut autem ab ineendio, lormeniis et quam ex Roma captivam abduxerat, ,in conjugium
gladio abstineret, papaeLeonis inlercessio facit. Hu- tradidit.
jus quoque captiviutis 75 die Anitius [Avitus], vir Hermia [Herminericho] et Basiliscocoss. (A. 465).
totius simplicitatis, in Galliis imperium sumit. Antiochense Ecclesise episcopatum post Maximum
Joanne.et Varane coss. (A. 456). cepit Alexander. HierosolymiUnse vero Ecclcsise
Ricimirus patricius Avitum snperat, cujus inno- post Juvenalera prseest Anastasins.
centise parcens Placentise ciyiutis episcopum facit. Leone Aug. m cos. (A. 466).
Conslantino et Rufo coss. (A. 457). Ugnericus Vandalorum rex, Ariano suscitatus fu-
Marcianus imperalor Orientis Constantinopoli mo- Q rore, catholicos per Africam plus patre persequi-
ritnr, et pro eo Leo imperator efncitur Romanorumi tur : Christianorum ecclesias tollit, et catholicos sa-
XLVIII.Leo regnat annis 16. cerdotes exsiiio miltit.
» Alexandria et-JSgyptus errore Dioscori langneasi Buseo [al. Pusseo] et Joanne coss. (A. 467).
decreu Chalcedonensis synodi non recepit. Prote- Signum in ccelo ex nube velut contum apparuit
rium antistitem Dioscori successorem, et synodii per dies 10: Antherius [Anthemius] Romse impe-
Chalcedonensis decretorum custodem populus Dios- rium sumpsit.
coritanus, seditione facU Tiraotbeo auctore cogno- 1 Leone iv et Anlhemio u coss. (A. 468).
menlo Herulo jyErulo], interfecit vi cal. Aprilisi Leo Aug. supplicationibus jEgyptiorum permotus,
[teg. vi anni 457], vi feria ultimae jejuniorura heb- ut synodus fieret quse de gestis synodi Cbalcedo-
domadse, die qua noster Salvator et Dominusa Ju-- nensis judicium ierret, ad cognoscendam singulo-
dseis est crucifixus. Tunc enim Pascha Domini, cumi rura fidem, Ecclesiarum prsesulibus unicuique semo-
quarto est cal. April. celebratum : Proterio itaquei timscripsit; a singutis epistolas Unquam ex una
interempto, Timotbeus prsefalus, cognomento Heru-• collatione consonas suscepit, i<J fieri nullatenus
lus [/Elurus], Chalcedonansis synodi obtrecUtor,, posse; sed magis ac magis in sua perpetuiute synodi
ejus episcopatum Ecclesiamque pervadit. j gesta Chalcedonensis manere. ExsUnt quse l^xiixXiot
T.
Leone Aug. cos. (A. 458). Grseco eloquio vocitantur.
*Majoranus Romse imperiura sumit. Timotheusi Zencne et Hartiann coss. (A. 469).
Alexandrinse Ecclesise incubator, defensores synodii Romanse Ecclesise episcopatnm post Leonem Hi-
Chalcedonensis insequitur. larus suscepit. ^
Patricio et Ricimero coss. (A. 459). Joanne [Jordane] et Severo coss.« (A. 470).
8 His temporibusTheodoricut, frater Thuritmundi,, eiditur, et Severta imper. non. Jul. tumit. BASN.
Gothos regit ann. 9. SCHOL. • His conss. Majoranut imper. a Ricimeroinlerfec-
b flis diebusGolhicontra Suevot dimicant in campo> lus est. SCHOL.
Paramo,juxta flumen Orbieum, tn qtu>Golhi exttiterei t Qi$ diebusTheodoricus rex Gothorum a suis gla-
vietores. IB. dio interfectut ett,et Euricut frater e\us rex effkitnr.
• Hit diebut Majoranus imp. Cmsarauguslam ve- Regnat annot 16. b.
nit. ID. e His eost, Aretatum et MastUiaa Gothit oeeupata
d Adde ei Canisii edilione : Majoranus Rommoc- sunt, IB.
* Leone
Aug. n et Severo Aug. coss., Basllio etVivianocoss.
 945 CHRONICON. 946
Leo Aug. Patritium Asparis filium Csesarem facit. A J theus Hellurus, Chalcedonensis synodi obtrectator et
Leone Aug. v et Probino coss. (A. 471). Proterii episcopi interfector, moritur; et Alexan-
Aspar et duo iilii ejus, Patritius Csesar et Arda- drinse Ecclesise prsesulatum alius Timotbeus Salafa-
burius, Constantinoppli prsecepto Leonis Aug. occi- tiatius, Chalcedonensis synodi defensor, resumit.
duntur. Hierosolymitanscitaque EcclesiseSalluslius Martyrio
Leone vt et Probino coss. (A. 47S). succedit episcopus; Antiochensevero Petrus cogno-
Leo Aug. Leonera nepotem suum, Zenonis et mento Fullo, post Julianum qui Martyrio successe-
uxoris suse filise filium, Caesarera facit, et imperat rat, ordinatur episcopus.
ann. 2. Roraanse Ecclesise episcopus post Hila- Zenone Aug. cos. (A. 479).
rum Simplicius ordinatur, et post Simplicium Felix. Hunericus Vandalorum rex persecutionem per
ConsUnlinopolitanse EcclesiaeGennadius Anatolio totam Africam nimis insistens, Tubunnis, Macri
succedit in episcopatu, et Gennadio Acacius. Nippis, aliisque eremi parlibus catholicos jam non
Antiochense Ecclesise post Alexandrum Martyrius, solora sacerdotes et cuncti ordinis clericos, sed et
et post Martyrium Julianus ordinatur episcopus. monachos atque laicos quatuor circiter millia exsiliis
Hierosolymiianaevero Ecclesise Martyrius post Ana- durioribus relegat, et confessores ac martyres facit,
susium episcopus ordinatur. His coss. Olybrius Ro- B confessoribusque linguas abscidit. Quos confessores
mam venit, et imperium factione Riciraeri patricii, quod linguis abscissis perfecte finem adusque loculi
regnante Amfaemio, sumit. Quo agnito Antbemius sunt, urbs regia allestalur, ubieorumcorporajacent.
in fugam conversus occisus est, et post certos dies Tunc Lsetus Neptensis Ecclesise episcopus,marlyrio
Herculanus Orestis filius arripiens imperium cum coronatur 8 cal. Octob., et Eugenius episcopus Car-
patre suo occiditur; et ejus regnum nepos assumit. thaginiensis Ecclesise, post dira eremi exsilia, plu-
Leone Minore Aug. cos. (A. 474). rimis affliclionibus pcenisque clarus habetur. Hic
Leo Major «Aug.ConsUntinopoli moritur. Zenon itaque Hunericus inter innumerabiles suarura im-
a Leone Aug. filio in Septimo conlra consuetudinem pietatum strages quas in catholicos exercebat, oc-
coronatur. lavo regni sui anno, interioribus cunctis effusis, ut
Romanorum XLIXZenon (A. 475) regnat annis 17 Arius pater ejus, misere vitam finivit. Cui succedit
post consulalura Leonis Junioris Aug. Zenon imp. Guntamundus. Regnavit annis 12 : qui nostros pro-
quserens Leonem Aug. proprium filium suum occi- tinus de exsilio revocavit.
dere, et ejus imperium pervadere, alium pro eo Post consulatum Zenonis III (A. 480), TimotheUs
ejns uxor Ariadne Augusta similem puerum ad cognomento Salafatiatius, synodi Chalcedonensis de-
morlem obtulit, et Leonem eumdem Augustum oc- < Q fensor, moritur; et pro eo Alexandrinse Ecclesise
culte totondit, eumque clericum unius ecclesise Joannes Tabennesiota presbyter et oeconomus, sy-
Constanlinopoliianse fecit. Qui Leo usque ad Justi* nodi Chalcedonensis defensor, episcopus ordinatur.
niani tempora principis vixit. Quem Zenonis prsecepto principis, Petrus, qui su-
Eodem consulatu, Basiliscus cum fitio Marco im- perstite Timotheo Salafatiatio episcopo ab hsereticis
periura quam lyrannice Constanlinopoli sumit. fuerat ordinatus, ejiciens, Alexandrinam Ecclesiam
Zenon Aug. in Isauriam, unde exortus fuerat, pervadit. Qui confestim favore Zenonis principis sy-
fugit, et eum Ariadne Augusta sub hiemis discrimine nodufh Chalcedonensem de putpito coram populis
navali itinere subsecuU. damnat; nomina Proterii. et Salafatiatii de ecclesia-
His coss. Basiliscus tyrannus lege dau Chalce- sticis diptycfais totlit, et Dioscori et Helluri qui Pro-
donensem synodum damnari, et Ephesinam u prse- terium interfecit, scribit; corpusque prsefali Timo-
cepit absolvi et suscipi. thei Salafatiatii de ecclesia ejiciens, in loco deserto
Timotheus episcopus cognomento Hellurus [M\u- , foris civiutem projecit.
rus], Proterii successor pariter et peremptor, ab Tricundio v. c. cos. (A. 482).
exsilio Chersona rediit; et fugato alio episcopo Zerion iraperator Eutychiani poculo erroris sopitus
Timotheo Salafaliatio [al. Salafaciario] cognomento, D ] Acacium Constantinopolitanum episcopum darana-
defensore synodi Chalcedoneosis, Alexandrinara Ec- toribus synodi Chalcedonensis Petro Alexandrino et
clesiam etiam pervadil. Petro Anliocheno episcopis, per Henoticum a se
BasiliscoTyranno et Armato [al. Harmatio] coss. prolatum socians, eorum communione polluitur, et
cum eis a catholica fide recedil.
(A.476).
Zenon Aug. vicesimo mense, donato sibi exer- Post consutatum Tricundii v. c. (A. 483) Leontius ,
citu, ConsUntinopolim ab Isauria redit; impe- tyrannus Hylli patricii faclione imperium in Isauria l
rium resumit, et Basiliscum cum filiis et uxore ex- cum tyrannide sumit. «{
silio in Sasemis Cappadociae mittit, finemque vitae Theodorito v. c. cos. (A, 484). ?
ibi misere facit. Felix Romanse Ecclesiae prsesul monachis et cle-:
Inter hsec quai gesU sunt, quia nullus cos. ac- ricis per Orientem, ^Egyptum et '
Bithyniam eonimo-
eessit (A. 477), et Basiliscus lyrannus a consulatu rantibus scribit, ut Petrum Alexandrinura
episco-
recessit, Armatus prsesenti anno consul remansit. pum, Chalcedonensis synodi obtrecutorem, et ejus
Post coosulatum Armati v, c. (A. 478), Timo- communicatores tanquam hsereticos vitent.
947 VICTORISEPISC. TUNUNENSIS 848
\
Post consulatum Tbeodoreti v, c. (A. 485) Oiien- A stolicam fldem et synodum Chalcedonensemagere.
Ules eplscopi, prseter paucos, per Henoiicum Ze- Chirograpbam Eophemitjs episcopus suscipit, et in
nonis communlone atque consensu polluti, Petri archivo ecclesiaereponil.
Alesandrini, Pelri Antiocheni et Acacii Conslantino- Romanornm Lregnat Anastasius annis 27. Qui
politanl episcoporum synodo Chatcedonensi renon- imperium sumenf, violenter chirographura suum ab
tiant. Euphemio episcopo recolligit, et adversus synodi
Longtno v. c. cos. (A. 486). Chalcedonensisdefensores episcoposatrociter saevit:
Acacius Constantinopoliunos episcopus litteria inter quos, mortuo Pelro Antiocneno episcopo, qui
Felicis RomanseEcclesise prsesulis admonitus, ut a Calendione synodi Chalcedonensisdefenscre super-
damnatorum synodi Chalcedonensis comrounione stite fuerat ab haereticis, Zenonis temporibns prin-
atque soctetate abstineat, legatos ejus custodiseman- clpis, ordinatus, sententiam mutat iri pejus, ut Ca-
cipat. lendio quidem de malis ad pejora ducalur, et pro eo
Post consulatum Longini v. c. (A. 487) Acacius Palladius erdinetnr.
ConslantinopotiUnus, Pelrus Alexandrinus, Petrus Aaaslasio el Rufo cow. (A. 492).
Antiochenus, eptscopi Chalcedonensis synodi ini- ROBMRSB EeclesUe Felici succedit Gelasius, et Ge-
mici, a Felice R. E. praesuleet synodo in Italia ftteta B laslo Auastasius. Ahuandrinat vero Alhanasius pne-
damnantar; et ipsa damnatio Aeaeio, Constaniino- erat hayeticus. AntiMbentealiam Ecclesia»Palladius
polim legatis missis, per monachos monasteriorum Calendioae superstiie factas, «t Hierosolymoram
Achimilentium Basani atque Dii ingerilur. SallustiuB. Eupbemiua Cotiaianiiuopoleos episcopus
Post consulatum n Longini v. e. (A. 488) eorpus Aaastaaii imperaiorii eallidiute pnevisa synodum
sancti Barnabse apostoli in Cypro, et Evangeiium congregat; synodi Gbatoedonensisdeoreta confirroat.
secundum Mattbsenm ejus manu scriptuin, ipso eo- b Asterio et Prasidio eoss. (A. 494).
dem revelante, inventum est. Leontlos tyrannus et Joannes episcopus Alexandrinus a Romana Ec-
Pairieins proditione castelli capti, morte turpisskna elesia veniena Anaausio iroperafori supplieai, ut
pereunt. Pelrus Anliochenus sub damnatione me- eum throno suo pro antiqua amicitia reddai. Sed
riiur, et in ejus loco Oalendionem ordinal. Orien- hoo pre defaeaione Ctulcedoneosis synodi doro non
tales autem episeopl, tanquam nescientes, Joannem iropetrat, Romam farlim unde veneral, remeaviu
cognomento Codonatum, eidem Ecclesiaeconseorant Victora [at. Viatore] v. e. cos. (A. 493).
episeopum : cni Petrus successlt hsereticus. Bellum Isauricum cum exardeseil, Aibenodorus et
Eusebio v. e. cos. (A. 489). Lenginus tyranni ecciduntur. Athanasio Alexan-
Acacius GonstantinopoliUnus episcopus sub dam- 0 drino mortuo, Joaanes eognomeuto Hemula suc-
natione morilur, et pro eo Ftavianus epUcopus or- cedil; quo occumbaate, post paucos dies ei Joannes
dinatur: cui tertio promotlonis suse mense mortue alius cogiiomeulo Niceu. snceedit episeopus.
e Paulo v. c. cos. (A. 496).
Eupaemins, synodl Chalcedonensi» deeretonn
easios, in episeopaio sueeedit. AnasUsius imperatar hasreticorum synodum fa-
Post eonsnlatum m.Longini v. c. (A. 490) Petrai ciens Henoticum Zenonis confirmat, et Euphemium
Atexandrlnie Incubator Eceiesia subjtamnaiione im> episcopam CensUntinopoliunum Ctialcediinensissy-
ritur : cujus episeopatu» simul et errorem stfsoepit nodi defeusoreai deponit; quem Euehaida in exsir
AnasUBius.Calendio Antioebenus episcopusreHqniaii lium mittens, pro eo Macedoniumfaeit.
praedeeessoris sui Eusiochii episcopi et oonlessorii . * Anastasio Aug, co&,(A. 497),
e» Phiiippis populi [Philippopoll] Macedonl» oolligit, MacpdpjniugQonsuniipopplitanusepiscopu*synodo
et ADtiochiamsuntmp enm benere perdueil. Hu<'. facta condemnai eos qui CbaleedQnensi*decreta sy-
tempore Annianus super Eupbralem fluviumorationci nodi suscipiunt, et «os qui Nestorii et Eutycbis de-
podagros cttrat; Auienliua dasraones nigat; Danie1 fenduut. Anastasio Roraano episcopo mortuo suc-
et Aiuaiasius, Vindemiolus,Manasse, Severus et cse- cedil Symraachus, et ex.alia parte Laurentius ordi-
tari alii per diversa ereni loca virlutihus variis aiiPnatur, qui dum Nucerise civiutis episcopus [le§t
pnseientia elarueruni. e.piscQpatu]nqu>t e$se contenlus, synodo Romc
i Olybrio v. e. cos. (A. 491). facta, a ccetu est sacerdotali projectus. Palladius
,'i Janon iraperator Consiantinopoti moritur anm) Antiochenus rporitur, et pro eo Flavianus ordinatur
vitae suae42. Ariadne Augusla Zenonis relicU An» episcopus. Alexandrinse Ecclesise Joannes cogno-
^tosjmiftSiJeptiafium Illyriciaaum.paire Dyrracbano, mento Niceta adhuc prsesidebal. Hierosolymaevero
.ma^rq Ajriajaa,imperatwem desiguai. Anasta&ij au< post Sallustium Elias suscepit praesulatum.
temflde, imo perfidia, procul jam, patre nota, cpactuis GuntamundoVandatorum rege Carlhagine mortuo,
est Euphemio Constantin,opolilano episcopo insi- Thrasamundus regnat ann. 27, menses 4. Et bic
scripto promittere nihil sinistrum contra apo. Ariana insania plenus catholicos inseclatur. Catboli-
stente, •-'
M^': :•:

;;| flM <HupusE,u/mt te$metitur, et Atoricut fUUts aiiutnii. ID.

* Hit coit. Gothi inlra Hitpaniat sedes
ejut* kco rex emcttur. Regnatannii 23. SCBOL. qeceperunt,
Hit eou. aaHm Httpanhm ingretti. ID. et Bwrdemahatt'SMit'trmiitut'et T6losarr,itHreelut,m
« Hit tkm. Burt^mtM a» Hitpotm -<tm-tmaidm1 tattr»mne»tmf*4mitmet»emiUmest. I*.
949 CHKONtCON. 950
corum eeclesras claudll, et tn Sardiniam exsilio ex A nodi inimicum subrogal; Ecclesiai Orientis scandala
orani Afrieana Ecclesia 120 eptscopos mittit. Eo magna subminislrat.
tempore Fulgentius Ruspensis civitatis episcopus in Tbeodoro v. e. eos. (A. 805).
aosife. dogmata claruii. Eugenius Carthaginiensis episeopns, confesjor
Joaone Seytha et Paulo cpss. (A. 498). morilur. Julianus Boslrenos et Joannes Paltensis
Qlympiusquiuara Arianus iu balneis.quae,Heliauje episcopi ab Ecelesiis propriis ultro recedunt, et alii
vocan,tttr, ad regiam urbem, sancum, et consubsUn,- eis siibroganttrr.
ttalem XfuiiUtem blaspbemaos, tribus ignis siciis * Messalla v. c. ces. (A. 505).
[spiculis], angelo minisirante, inviiihiliter in pisjc/ma. Constantinopoti, jubenle AnasUsio imperatore,
frigidsea,qu» pejfosqa, v/.tam,impie simtilque prod.b sancu Evangetia Unquam ab idiolis evangelistis
giose finivit. composita, reprehenduntur et emendanlur.
« Venantioet Celere coss. (A. 508).
Gibbp y. c. cos. (A. 499).
Anastasius imperatpr Flaviano Anliecbenp etPbir Populos AlexandriiiQSet totius JSgypti simul pu-
loxeno Hieropolitano praesulibus, Constantinopolim siltos et magnos, tiberos ac servos, clericos atque
synpdum congreg.it, et contra Diodorum Tarsensem, roonachos, praeter peregrinqs, immundi spirilua oc-
Tneodorum Mopsuestenum cum siriptis, Thepdp- B cupant; et bumana looulione privati, latrare ouaetis
ritum Cyri, Ibam Edessenum, Andream 1, Euche- diehus ac noctibus, ut canes, cceperunt; ita ut v-iB/j
rium, Quhrum et Joannem episcopos, cseterosque cutis ferreis vincii ad eccleaias postea, ut sanUalera,
alios qui in Cfarisieduaspfsedicabanlnalurasduasque reciperent, traherentur. Comedebant enim suas raa-
formas, ei qui noo eonfitentur * unum de Triniiate nus, simulque et bracbia pariter omnes. His eve-
crocifixqm, una eum Leone episcopo Romano et ejus nientibus, angelus in viri specie quibusdam ex po-
tome, atque Cliatcedoneusisynodo inferre anatbferoa putoapparuit, dicens hoceis pro eo quod anathema
persuasit. synodo Ciralcedonensidederint evenisse, cumuiina
Patricio et Hypatio coss. (A. 500). tus deinceps nihil eos tale aliquid praesijmere.
Barbas qqidam Ariani erroris episcopns, dum Veaantio Juniore v. c. cos.
prasumit eonlra regulam supra baptizandum dicere: Cawades res Persaruro Zumdaber castellum plti-
i Bantiut te Barhas in nomine Patris per Filium in rimis tbesauris ah iuitio suueconditipnis plenura Ct
Spiritu sanclo, i prolinus aqua ex qua futurus erat dseraonumleonibus nianeipatum custpdiaque mwii-
baptizare bominem, nusquam eoraparuit; vas vero lum, ubi nullus nunquam ingredi poluit, Chriitiano-
ipsum in quo aqua erat eonfractura est. Quod cpnsi- rum orauonibtis rapii; et ingressus universos ex eo
derans qni baptijandus eral, protinus ad eaihohcum C Ihesauros tulit.
currit, et baptisraum regul&ritersumit. Importuno Juniere v. e. cos. (A. 509),
Abieno et Pompeio coss. (A. 501). Helias episeopus HierospljmiUnus, synodi Chal-
AnasUsius imperator Macedoniura CoBStantinopo- cedonensis defensor, notens Severum Aptiocbenum
litanpm episcopum, eum quibusdam clericis noien- apostolicae fidei inimicumiiicoramunione prsecipien-
tera synodi Chalcedoneosisdecreia damnare, ab ec- te Anastasio iinperatore suscipere, exsilio Paraxe-
clesia raptt et in pxsilium mittit, atque pro eo Timp- nensi c islello trudilur; et pro eo Joannes erucis
theum presbyterum episcopura facit; qui continup eustos episeopus ordinalur, qui confestiraet Severum
p>ninaurea synpdi Cbalcedonensis in communipnera Anliochenum in eommunionem suscepit, e| synodum
suseepit, Chalcedonensem damnavit.
Ahieno Juniore cqs, (A. 502)* d Boetio v. c. cos. (A,,{JIO).
Ingej» terraimotus cura. cpruscatiQnibus magnis Vitalianus Patrieioli fllius fidei catholjc» subver-
»W«9«rauiiiue. 6t totius cceli gc lorrae comjnatione sioaem, et synodi Cbalcedoneasis daranaiioaem, re-
factus. metionesque orthodoxorum episcoporum atque spc-
» Cetbegq v. Q,cos, cessippes h?ereticpfUflicojjnoseans, virorum,fqrtium
(A. 504),
Flavianus Antiochenus episcopus sera pcenitentia D validam manura congregat, et in Anaslasii imperiura
Anastasium imperatorem deserit, et in possessionem rebellat.
Platani voeabulo, relicta throno auo, seeedil. Huic Felice v. c. cos.(A. 511).
Anastasius imperatpr Seyerum Cbalcedonensis sy- VHalianus comes Patricium nepotem Anastasii

• Hi* eets. Cmsaraugustmcircut extpectatus ett. doreta. Alarieut rexinprmlio a}Frands interfecluteit.
SCBOLL. Tolosanumdestructumest. \n.
k His cou. Dertosa a Gothii ingtesia ett. Pety- Regnum
° His cost. Gesalkus Hmricum Barcinone in pala-
ranmu inlerfettut ett, et eaput ejut Cmsarauguttam tio interfecit; quo anno idem Gesalicus ab Helbane
deporlatum ett. ld. Theodorici Itdlim regis duceab Hispania fugatut Afri-
* Hii Oebut pugna Gothorumet FrantorumBoglo- cam petit. Comesvero YetliciBareinone occiditur. 1«.

'Andrtam (utique Samosaiensera), Eucherium pag. 152.

(emenda Eutherium), Quirum (siva Cyrum). Ita Le- * Garnerius, I. c, legit cqnfiterentur; magis
quod
?
quienus dissert. 5 Daraascenica,pag. »2. Neque aliler placet.
antea tegebat Garnerius in AucUrio Theodoreli
 *
im" ! "I '.'*'-:^ VICTORISEPISC. TUNUNENSIS 952
piSncipis, magistrum Romansemilitise, congressione A tori scribunt pro sutu Chalcedonensis aynodi, et
facta, 67 viri8 ex militia Roraana peremptis, vivum adversum impieutes Severi Antiocheni episcopi.
capit, et vinculis sereis vinctum in cuslodiam cavese Agapito v. c. cos. (A. 517).
ferreae tradit, et postea distrahit. Joannes Alexandrinus episcopus moritnr, et pro eo
_ Paulo et Muschiano coss. (A. 512). Dioscorus ordinatur. Timotheus Constantinopolita-
, Alamundarus Saracenorum rexadefensoribus sy- nns episcopus, obtrectator
synodi Chalcedonensis,
nodi Chalcedcnensis baptizatus, Theopaschitas epi- 5 die mensis Aprilis oecubuit, et Joannes
Cappadox
scppos a Severo Antiocheno episcopo ad se cum lit- *
in Cella propria atque presbytero episcopatum tra-
leris missos, barbaram mirabiliter proposilionem didit. Hunc Anasusius ante ordinationem
suam, ut
concludens atque superans, Deumimmortalem osten- synodum Chatcedonensem
prsedamnaret, coegit.
dit.
1 Probo v. c. cos. (A. 513). Agapito n et Magno coss. (A. 518).
Anaslasius imperator intra palatium snum toni-
AnasUsii imperatoris prsecepio Platociviuiis prse-
truorum lerrore fugatus et coruscationisjaculo per-
fectus et Maximus pulpitum ecclesiaeSancti Theodori
et Graeci dicunt cussus, in cubiculo quo absconsus fuerat moritur:
ascendentes, hymno quem Trisagion
TO<rr«upo»6iv * oYijpaf noviter apponentes, dum per g et cum ignominia absque consuetis exsequiis ad tu-
mulum ducitur anno vitse suae 88.
forum GonsUnlini id psallentes ad majorem eccle-
siam pergunt, nubes ex improviso cinerem super Romanorum Li Justinus regnat an. 8, mens. 9.
eos pro pluvia emiserunt, toumque * civiUtem at- Hlyricianuscatholicus, synodiChalcedonensisama-
que provinciam contexerunt: pro qua novitate Con- lor simnlque defensor, cujus conjux Lupiciaa nomi-
stantinopoliUnae mulu mala obvenerunt civitati, ne dicebatnr, quam ConsUntinopoliUni Euphemiam
multique sunt male interempli. Prasinorum siquidem poifea vocaverunt, eui nepos Justinianus vocabulo,
sfmulque et Venetorum turbse adversus Anastasium fuit candidati militia functus.
imper. unilae, inter mille injurias atque mala incen- Justino Aug. et Heraclio coss. (A. 519).
dium in urbem miserunt, combustaque est civius Amantius praepositus seditiones in populo susci-
ebrotvt XAAKHCusque ad Constantini forum, supra tans imperator alius postulatur: qui Justini prsecepto
longitudinem platese columnarum 94. prindpis una cum Andrea cubiculario occiditur,*et
Senatore v. c. cos. (A. 514). in rheuma jactatur.
Vilalianus comes cum manu valida barbarorum Rustitione v. c. cos. (A. 520).
Constantinopolim veniens in Sosthene sedit; qui non Joannes, qui aate Juslinura ad imperium erat ele-
aliter postulatus pacem Anastasio imperatori promit- ^ ctus, Heraclise. episcopus ordinatur, et Justinianus
tit, nisi prius defensores synodi Chalcedonensis re- nepos Justini Aug. ex candidato magister militum
legatos exsilio sedibus propriis reddat, et Romanse ordhiarius constituitur.
Ecclesise cunclas Orientis Ecclesias uniat. Valerio et Justiniano coss. (A. 521).
Florentio v. c. cos. (A. 515). Alexandrinse EcclesiseDioscoro episcopo mortoo
Ugni Armeniam, Cappadociam et Galatiara, Pon- Timotheus succedit. Antiochensevero EcclesiseSe-
tumque atrociter vexavere. Eo tempore Euphemius verus princeps hseres * fit, et Hierosolymiunae Ec-
ConstantinopoliUnus episcopus apud Ancyram Gala- clesiseJoannes.
tiae, et Arindne Augusta in regia urbe de hacvita Justinus imperator Orientales, prseter parvos pon-
transiere. tifices *, Acaciura quondam ConsUntinopoliUnum,
Pelro v. c. coss. (A. 516). Petrum Antiochenum, et Petram Alexahdrinum epi-
Universi archimandritae et monacbi eremi trans scopos pristino errore implicitos, Occidentatibusan-
Palsestinam et Jordanem fluvium AnasUsio impera- tistitibus sub digna satisfaclione conjungit, rediviva-

« Pott Alaricum Theodoricut Italim rex Gothorum regit inHitpania, ann. 15, Amalarici parvuli tutelam
gerent. SCHOL.
1 Fl.Clementinnm ' Idem Wesselingius, I. c, p. 149, testatur in lau-
collegam habuit AniciusProbus. D
Adqueffl locum P. Wesselmgius in Dissert. ad Victo- dato codice legi, 6 ayavpaSivn ipnt;. Unde, ut for-
rem Tununensem Diatribaede Judseorum Archontibus mula erai, o arxopaBsk 3Y iyMt, bportuerat. Vide
subjecta, in codice manu M. Vetseri descripto, sibi- Photium
*
Biblioth. pagg. 610 et 747.
qUe ab Hemsterhusio commodato, hsec habet pag. Wesselingius, ibid., rescribendum puUt, Joanni
152 : Norunt omnes, inouit, qui vel perfunctorie hoc CappadociSyncelloproprio. Atqne hanc suam restitu-
Chronico usi sunt, margini ab Hispano librario ap- tionem confirraat auctoritate Theophanis Chronogr.
picta esse, quse successionem regum VisigOthorum pag. 140, ubi siC : TtpoSiovatroOocyovror luehnmvTOV
illustrare possunt: ea vero nec Scaliger nec Canisius KonrTraSoiojv trparSvcspmxai Suyxt>Xov iz^of/tt.purta^o.
duxerunt, quanquam neuter oitinia ex- K A Victore Tonenensi Severns non semel vocatur
negligenda
cerpsit. tta ad coss. Probi V. C. ascriptum est: HU princept hmresis, sed semel hmret ediderunt. COTB-
Gonss. Gelasicusde Africa rediens, ob melum Helbanis LER.ECCI.Gr. Monum. tom. II, pag. 659.
AquitaniampeUit, ibique latuit annum unum. Horumi' * Gui non vel primo inluitu raanifesta sit vera le-
M haberi.debperat ob ea quse Cont. Boetiq de Ge- ctio, pravot pqntificett COTELEB. Eccl. Gr. Monum.
iaitei fuga in Africam fuerant a librario enoUta, be- tpm. I, pag. 787. . ; t
Bequeconveniunt Isidori ChronicoGoth. sera DXLV.
955 CHRONICON. 954
que fadt synodi Chalcedonensis decreta, Zenonis et A Justiniano Aug. cos. (A. 528).
Anastasiiprincipum temporibus abdicata. OrienUles Ecclesise ejusdem principis jussione 4
Symmacboet Boetio coss. (A. 522). synodos Constantinopolitanam,Ephesinam i et Chal-
Vitalianus sacramento suscepto Constanlinopolim cedonensem, alque sanctorum 150 Patrum fidem
redit: quem Justinns Aug. grate suscipiens magis- praesentibus sacrificiis, pubiica voce suscipiunt.
trum militum facit, et consulatum dari perraitlit. » Decio v. c. cos. (A. 529).
Maxiraor. c. cos. (A. 523). '.. Theodorae Augustae factione unum de Trinitate
TrasamundusVandalorum rex Cartliagine moritur: passum non asserens secundum quid, sed absolute
cujus uxor Amalafrida fugiens ad barbaros, congres- suscipiendum cunciis generali lege imponit, et a cle-
sione facta, Capssejuxta eremum capitur, et in cuslo- ricis atque monachis subscriptiones violenter exegit.
dia privata moritur. QUQde causa plurimi se ab Ecclesia subtraxerunt, et
Hilderic, qui ex Valentiniani imp. filiaa Giserico monachi a propriis monasteriis recesserunt, asse-
captivata et Ugnericojuncu natus est, regnavit annis rentes sibi sufficere fidem eorum qui in prsefatas
7, mens. 5. Hic ergo sacramento a decessore suo Tra- sanctas 4 synodosconvenerunt.
samundo obsiricius, ne catholicis in regno suo aut Lampadio et Oreste coss. (A. 530).
ecclesias aperiret aut privilegia restitueret, prius B Epatius [Hypatius] Anastasii principis nepos tyran-
quam regnaret; ne sacraraenti terminos prseteriret, nidem Constantinopoli assuraens, muttis hominum
prsecepit et sacerdotes catholicos ab exsilio redire et millibus in circensl spectaculo militari gladio cscsis,
ecclesias aperire, et Bonifaciumcum dogmatibus di- capitur; et nocte cum Pompeio occiditur atque in
vinis saiis strenuum ad poslulationem totius urbis rbeuma jactatur.
CarlhaginiensisEcclesiaeepiscopura consecravit. Post consulatum Lampadii et Oreslis > (A. 531)
ViUlianus ConsUntinopoli intra palatium, -%>co Geilimer apud Africam regnum cum tyrannide sumit,
quem Delphicum Grsecovocabuto dicunt, Jusliniani et Canhaginem ingressus Hildericum regno privat,
patricii factionedicitur interfeclus fuisse. ._.•;._;_et cum (iliis custodise mancipat, atque Oamerdigum
Justino Aug. et» Apione coss. (A. 524). - ' multosque nobilium perimit.
RomanseEcclesiaein episcopatu, mortuo Symrna- Post consulatum Lampadii et Orestis anno tertio,
cho,succediiHormisda. Alexandrinse Ecclesiaeadhuc Belisarius magister Romanse militise, duobus supe-
Timotheus superfuit. Antiochense EcclesiaeSeverus, ratis [superatus] prseliis, Tracium mirabiliter Persi-
Chalcedonensis synodi obtrectator, cum a Justino cwn prselio superavit.
' Justiniano
imperatore quaereretur ad pcenas,fugit : et ejus loco Aug. mcos. (A. 533).
subslituitur Paulus. HierosolymitanaeEcclesiseJoan- Q Geilimer tyrannus multos nobilium Africseprovin-
nes prsefuit.Constantinopolitansevero EcclesiseJoan- cisecrudelitcr exstinguit, multorumque substantias
ni Epiphanius succedit episcopus. per Bonifaciumlollit.
Post consulatumn Justini et Apionis, Juslinus Au- Justiniano iv cos. (A. 534).
guslus Justinianum nepotem suum ad\ senatorum Justinianus imper. visiiatione Lseti episcopi, ab
suppticationeminvitus Csesaremfacit. Hunerico Vandalorura rege marlyris facti, exercitum
Philoxeno et Probo coss. (A. 525). in Africam, Belisario magistro militum duce, contra
Marbotiocos. (A. 527). Vandalos mittit: quos idem Belisarius prselio supe-
Justinus imp. moritur. rans, Gunthimer et Gebamundum Gadinges regis
RomanorumLIIJustinianus regnat annis 39, mens. fratres perimit, ipsoque Gelimer rege in fugam con-
7. Huicerat uxor vocabulo Theodora. verso, Africam capit, nonagesimo seplimo Vandalo-
• Bis diebus StephanusprmfectusHispaniarum corum rege in Gallia superatut Narbonenti in prmlio,
ejfi-
eUur: qui tertio anno prmfeclurmsum in civitate Ge- Barcinonemfugiensvenit, ibiquea Franco angoneper-
rundenti in conciliodiscinctut est. SCAOL. cussut inleriit. Ii>.
t>Rit coti. Amalaricusrex cum a Zidiberto Fran-
1 Eduardus CorsinusV. C. in dissert. 3 ad Notas ediderunt: ibique a Franco angonepercustus interiit.
Graecorumpag. XLV,hic certissime Vicloris textum At scriptus liber, a Franeo nomine Bosoneangone,
esse corrigendum existimat, ut Apionit loco, qui te- etc. Quoruni angoneet Narbone corruptum videri lo-
mereVictoris vel librarii viiio irrepsit, Opiliorepo- cuples testis lsidnrus foret, Narbone peremptum re-
iiaiur, qui una cum Fl. AnicioJustino anno 524, Con- ferens Chron. Goth. aera.564, nisi angon Francorum
iularibns Fastis inscribitur. Ac certe quidem Victor lingua telum esset brevius, ferro ex majori parte ob-
ipse annum 539 ApioneV. C. cos. designavit; neque ductum. Eustathius in llomerum pag. 1854, 'Ayyuv,
tamen geminata consulatus nou illum secundocon- etSo: Soparof ypayxixoO,OUTS ii«v f/ixpou, OUTSpaya-
sulem exstitisse indicavit; qnod ab ipso lamen in iou, ovTOirtafoTovaiSnpfpnepiixtTxt. — Hunc ipsum
consulatibus aliis faclum conspicitur. Eustathii locum ad Odyss. T refert Cangius in Glos-
Ad hosconsules, inquit Wesselingius 1. c, pag. sar. Graec. tom. I, pag. 9, v. 'Ayy&vt?;ubi et plura
152, prsefatuscodex ms. hujusmodi scholion offert: observat. Hinc angone relinendum putarim equidem.
Bit eonsulibut Amalerkus Gothorum rex effkitur: Videsis Hadrianum Valesium Rer. Francic. lib. vn,
regnat annot5. Qusequidem sperni haud oporluerat; ad ann. 531, tom. I, pag. 369.
1 Cl. Montfauconiusin
qtioniam post eoss. Lampadii et Orestis Scaliger et Palaeogr. Gr. lib. n, cap. 7,
Canisius attexuerunt, eurodem Amalericum aChilde- pag. 174 seq., inscriptione Trapezunte ad Arcis por-
berto Francorum rege fuisse victum : irao ne illud tam a D. de Tournefort eruUm illusirat, in qua con-
quidemsatis fideliter est expressum; uterque enim sulatus Justiniani tertius notatur.
9SS VICTORISEPiaa, 1UNUNENSIS 956
rum ingressionis anno. In ipso etiam Belisarii in- A Agnoiiaestquidem pervereiuti a qua exieranl, id ad-
gfeMn, priuaquam. ipgressio fieret, Geiliroer lyran- jiciunt, quod Ghriati divinius ignoret futura qux
nnj Hildefieura regem cum quibusdara geaeria ejua sunt scripU dedieet bora noviasima. TriibeiiaBvero
affiaibus eceidif. Relisarius magister railitura ao pa-> siout |rea nersonaa ia Triniute, ita quoque tres
tricius GeilimeMyrannura eapit, eteam cura divitiis aslruunl Deea esse, eentra illud qoed scriplum est:
ex rapinis Africse conquisiiis Censtantinapolim Ju- Audi, Ittael: Domiuut Deus tuut tmut est. Et rur-
stinianp imperatori ndducit, sum : Nutlus Deus, niti unus; et, Ego tum Deut, et
Retiswia v. o. eos. (A. 535). non ett aUuiprmter tae,
Rpparatus Carihagioiensis Eccte&i» episcopatum Justino,v. e. eea. (A. 540).
po^ Bunifaciqmsuscipil. Hierasptymitinse vera Ec-. Agapitus arohieaiscapus Ronunus Consuntinopo-
cje.si$ pra^uiatum Pairus Jpanai raortuo s«ccedit. lim vehil, et Anthemium episcopum ConsUniinopo-
Post cp,ngiiia,tumBelisarii1 aaao seenndo (A, 556), liunuoi Ecclesi33 perversoxem» Chalcedonen&is sy-
JitMinia.nus,iaraerator. Itbros de lacarnatiane domi- nodi iniraicum deppnit; Thepdoram Augustarp ejus
nica edidit, et Illyricianp*qpiscppps ad subscriben- patrpnam comraunione privat; et Menam protinus
dum coegit. Consianiinopplit«naeEcclesi» episcopum facit.
Pp»tcpnsulati)ipBelisarMaooo3(A.•35T),Epipiwn.io5 Theodosiuse\ Gajanus Alexaadrini episcopi cum
episcopo.CQps.tantinapQliunsBKcclesise,raortuo, qui SUQerrore daranati exsilia irausporuntur. Sed Tbeo-
jQaiini,.weee*wfa.t» Aotfaemi«s episoopus,Entyqhia. dosius, ConstantinpppliSycas retegatus, totum pene
Justa.' 'ffapeiuntapsis, (aciione Theodoraj Augustap, palatium et maximam regiae urfaispartem sua pejrli-
Constanlinopolilanam pervadit Ecelesiam. dia n_iacu)a.vit,Qiiae pccasio cunctis pene haeresihus
Joanna *. c coa. (A, 558). licentiam lrib«|t: i_(s_u| non solum Tbeadosianitae,
Roraana) Ecciesi$ pnat Horraisdam.Joannes, post sed et Gajanitsemonasteria atque oratoria apud ur
Joapnam.Feiix, post Fe|icera Bpnjfacius, post Roni- l»ftWfegiam cjmjitruxUsent.Vixit enim Tbeodpsius
facium aiius Joannes, et ppst Jaaqnem AgapHus prsefatus haereticus usque ad primum JiuitinianiJu-
episcopus ordinantur. Alexandriuaj.Eeelesisa,Tiraar nioris Augusti comtulatura, Ep, >n.no, Paplo Antio-
thea martuo qui Djoscoro iniupw si_tc<.esseral,rtuo, cbpuo episcppo superstite, spbrpgatur Euphrasius,
papuli eiectie-ne, perversj, QrdinanturWV>dje epi-, Rasilio v. c. cog, (A, 541)•
geapi, Tbpodesius scjlicei et Gajanwj.Quiuus ordina- AgapUo archiepiscppp Romano Constantinopoli
tis, Alexandria in utrisque esl Cbfisti iniraicis di- raprtuo, Silverius pro eo episcppus ordinalur, Alex-
visa. A Theodosia Thepdas.iani, a Gajanp Gajanitae aridrina? vero Ecclesisa.Theodosio aique Gajano ex-
vpiuertvnl appeUari, quamvis sequaliter syoodum G suiatis, Paulus * pripr pro eis Zabinnensiotarum
Cbplcedonensemn,ansuscipiant, at. errqre».gutyche^ Dioscori hsereticiprsedpcessorissui depositionem ce-
tis et Dioscori proprios faciant. lebrans, Palsestino coneilio depanitur, et pro illo
Apione * v. c. cos. (A. 559)-, Zpitus prdinatnr ppiscopus.
Seyerus Antiocb,epus,faseresjsp,rin_ceps,a quo §e- Qanaulatu nrsefatob Stpzas apuct Africam reguum
veriani vpcanfur, e.( Juliapus Haijca,rnassen.sisepfc in Eremi partibqs cura lyrannide assumit,
scopi, apostplicsefj4ei et Cb,iilc.edapensissyopdi jm- Post consulalum Basjlii v. c. anim. secupdo » (A.
* 545), Tbeodorsefactipne Augustae,quac ucculta esse
pugnatore.g,exsjliq Alej.andrwiu.Justiniani miss.ip,p,e.
miUunlur, uui a,d,Yersussequaces. Ch.silcedpnen.sis. synodi Chalcedonensis nunquara destitit inimica ex
synpdi scribentes, ex dunhus un_3,min Cliristo nalu^ qno ra5B?ra Qflepit, prpscriplippura insidise prsepa-
rani esse dixerunt: a_u,asndum Sevprus corruplam, ranlur. Silverius,ftpmanus episcopus exs^ilipmitlitur,
et Julianus aslruit incorruptam, Alexandria, Mgj- et pro eo Vigilius ordinatur: a quo Theodora me-
ptqs et Ubya in uirUque es»Ghrisii inimiois,djvisa, moraia AugusU, priusquam erdinaretur, occulto
Theodosiani enim Sevenim, et Gajapitae Julianum chirograpfaoelicuij, ut papa effectus in proscripiione
secuti sunt. Sed a Theodosianis alise duse bsereses synpdi Chaleedonensis tria capitula, ppnderanaret, id
exierunt: una Agnoitarum, et altera Trilheitarum. D est epislolam IbaeEdesseni ad Marim ° Persam, quse

* Ptmtut preeslor pro eis fabennensiotarum mona- D obtetsam per tret diet omnemteu Tarraeonentempro-
choruma defentoributtynodi Chalcedonensitordimtur vinciam depopulationetriverunt. ln.
episcepus, qui Diotcori. SCUOL. • Hit diebut inaninalis plaga totam pene eontrhit
k Boe aniw Francorum reget S per Pampalonam Hitpmiam. ID.
Hhpanitu ingressi; Cmsaraugustumvenerunl; quam
1EailUvffarucui 4abw (Jamerius jn potu ad Lihe- tynse in Cretst repertani explanat, At ejus.conjectu-
rali Prpviarmm cap. 24, sub unem, d«m asserit rse haud probantur CPrsino V, C. io D|s$ier(. 5 ad
cprrigendum liic ViCloris Chrqnicon, legendqmque Notas Grmeor,pag. t<xii seqq.
4 Leg. justione, cum Cotelerio Ecc(. Gr, Monum.
BniUii pfo Misarii,
' Sip nieudqse ntraque editip Sealigqri el Canisii. tora, l, pag_-788. Exquo item integrum hunc locqra
Atnemo. non videt hic legendum Euiychianista, in- meudiS ac uierpqnctione labprantera, suae integrir
q^it: Catalerius gcci, Gr, Mqnmn',iom, (,erudite
pagr 786. lati res,lituimu8: ufai,aniea, d««(uni Senerus^ e| «f^
•^VlilHilaiiAljlioiiisconsulatuRpflnuila ob- catrwtam AlexondrifLptc,
sarvat ^»tmMo«tfaqepwus-> 1. c, pag. i7? seq., »*o |egimust $4114meftdose, M^m
ubi aiiam inscnptioue^ aj^ecMja»TPwneforiip GOIT
957 CHRQNICON. 958
judicie syned; Chalcedpnensis approbata et ortho- k • ;. •
doxa judicala est, et gestis synodalibus sociata, Post consulaium Basjlii v. c. anno 4 (A«W5), Ju-
Tbeodorum dpin Mopsuestenumepiscopum, synoda- stinianus imperator Acephalerum subrpptionibus in-
titer siroiliter g«stis apud Antiochiam suh Joanne siigatus Vigiiium Romanura episcppura fiubtiliter
episcopo ejusdem Ecciesiseet Chalcedone taudatum; coropeJtit ut ad urbem. regiai» properaret, et sub
et Theodoreti. Cyri l episcopi diota, curo eodera speeiem congregationis eorum qui ab Ecclesiaesunt
Thcodorpto synadi Chaicedonensis vocrbus collau- soeietate divisi, tria Capituia condemnarel.
data. Uic iuque papa effectus ab Antonia, palricia * Hierosolymitanse Ecctcsise prsesulatum posl Pe»
Belisarii uxore compeUitur, ut Tbeodosio Alexan- trum Macarius suscipil.
dripp, Anthemio Constantinopolilano et Severo An- Post consulalum Basilii v. c. anno 5 (A. 546),
tiochena, jam pridera ab apostalica sede damnatis, Stuza tyrannus apud 'Africam, poriu Tace» con-
tanquam cathoiicis scriberet, el ita de fide queroadn gressione facia, Joannis Rom.inse militiat ducis ja-
modum et illi sentiret. Cujus epistolseillius tenor lla culo percussus est; parique vioe Joannes Sluzse:qui
se babere probatur : Dominis * et in Christi Qei confeslim alierutro uirique gladio ceeiderunt, et do-
Salvatorit nostri charitate conjunclis (ratribus, Thear minico die, quo pugna facta est, moriuntur.
dotio, Anthemioet Severoepistopis, Vigiliusepiscopm, § Post consutatum Basilii v. c. anno 6 (A. 547),
Scio quidemq\twad sanctitatemvestrqm qn<«fidei mem Ferrandns Cartbaginis Ecclesise diaconus, elarus ha>
tredutitos, Deo juvante ', pervenii. Sed quia modo betur. Guniarith magister militum Ariobindain pa-.
*
gloriota domina et filia mea patricia Chrislianitsitnq tricium principemque Romanae apud Africani mili-
detideria,mea facit impteri, ut (rateviiiati veslxmprm- tise, eo tempora ab imp. missum Carthagine intra
sentia tcripta (tansmitleretn; «alulans ego aratia. qua palatium nocle perimit, et reguum cum tyrannide
not in Christo D, N. Salvatore conjungimur 6, enm assumit. Hunc Carlhaginis dux Artabanus, trige-
fidemquam tenetit, Deo jubente *, et tenuisse me et simo sevto regni sui die prandentera interfecit.
tenere significo: scicntes.illud inter nos', quod pxah Post consulatum Basilii v. c. «nna 8 (A. 548),
dicamus et legimus, quia anima una e\ cox nobis «i< Justinianus imp. per diversas provincias in regni sui
vnum in Deo. Ptofectus mei, qui est vetler, Deo jur finibus constitntas instantissiroe scribit; et antistites
vante, nunitarg wbis gaudia, maluravi, ex xneoanimo cunctos prxfata tria Capitula damnara eompellii.
fralernitaiemvestram,qumoplat, licenteramnleclitux\ Eupheroia Anliocbeno episcopp suecedil Doninus.
Opottet ergo ut hmc qum vobis sciibo agnoscat 9; ted Ppst consulatum Hasiliiv. c. anno 9 fA. 549), II-
magit tanquamtuspectumme sapientia vestxaante aliot lyriciana synodus in defensione trium Capitum Ju-
mttimette habere ", ul facitius possil Deut qum cmpit @ Sliniano Aug. scribit, ei Ronenalym prirase Justiniar
operari perficere". El subscri(ilio :Orate pro me Do- nae civitatis episcopum, obiraeutQrem eorumdem
mini tnei fratres in Chritti Damini no&tri Servatotis. trium Capitura, coadeipnat.
eharitate connexi", Theodara Augnsta Chalcadonensis synodi ini-
* Horum exordia malornrn generalis orbis (errar nfica,panceris plaga cpipore totoperfusa, vitam pro-
rum morlalitas sequiiur, et inguinum percnssione djgipse finivit,
major pars populorum necatur. Posl cansulamm Basilii v. c. anno 10 '* (A. 550),
Post consuiatum Basilii v, c. anno 5 (A, 544), Africani antistites Vigilium Rpmanum episcopura
Stuzas tyraonus gentium multitudine ordinata Solp- damnatnrem trium Capitulorutn synodaliter a catho-
moni magistro militiae et patricio Africse ^Educiquei lica communione, reservatp ei paenilentjaaloco, re-
Romanaemilitisedticibus Cilio occurrit: ubi ccngres,- ctudunt, et pro defensiaae raemaraiorum trium Ca-
sjope facla, peccatis Africae, Romanse reipub. miti- pitulorum litteras satis idonea» Justiniano principi
lia superatur, Solomon utriusque. per Olympium magistrianum mittunl. Lo tempore
* Thiudi mortuo, Thiudisolus Gothos regit ann. f D b Tndiso mortuot Agila Gqthos
regH ann. 5 ment,.
ment. 1. SCBOL. 7. ID.
1 Ua recte Scaligeri editio in Thes. tciem fraternitatem vesrtam, qum optabal Hbenler am-
terap. pag. 9.
* male, Cypri.
Al., pltcti.
* Liberat- cum Baronio, nvllm agnotcqt, Et recle
Hujusmodi Vigilii epistolam bic liaud paucis er-
ralis fcedaUm atque alicubi mutilam, ex Liberaii quidem, contextu id postulante.
Brevm. cap. 22 reformandam duximus. '• Liberat., existimethabere. Slc quoque Baronius,
* Liberat. quia,.. entea... Dea
adjuvante. Sic lcgit qqi11tapiei) imulo «nte legit, hic me tap. v.
et Baroniusad ann. 538, § 14, ubi eamdem epistolam Liberat., ut facilius possim hmc qwe cmpi ope-
ex Liberato descriptam referl, rqri et perficere. Neque alitar Raranins, n)«i quod
4 Haec non agnoscit Liberatus, neque
Baronius., pro" cmpi habet concepi, fortasse melius,
Mox vero Liberat., fecit impteri, quod fraternitati. Liberat., Orate pro nobis Deu,m, mj/ii frqpei in
"Liberat., Salut. ergo vos gratia qum not Deo no- ChristQDominanoslta ckariim conjun.cti, Ita, quoque
ttro Chritto Salvatori conjung. Neque aliter Baronius,. Baronius.
' Liberat,, Deo 13Monet seepe lauqatqs Wesselingius, i, p., pag.
adjuvante. Ita et Baronius.
f Liberat., Sciens
quia Ulud inter vos prmdic, Cou- 153, ad marguiem me,raara,tiw^iqJR w, bJBC. fuisse
cinit Baronius, sed fiabet inter not. adnotata : Agila mortuo, Athanagildut flut rfurfui»ly-
•Liberat., Provectut mei, qui ett vester, Deo adju- rannidem assumpserat, Golhorumrex- efjkity.r; teanat
vanje, nunliare vobii gaudia maluravi ex meo animo, atu. 1,0 : quse Scaiiger et Qaqisius mm**
»59 VICTORISEPISC. TUNUNENSIS 960
vu * Facundi Hermianensis Ecelesise episcopi reful- A nae fuerat subrogatus. Ibi tria ssepefataCapiiula cum
sere: quibus evidentissime declaravit tria ssepefata defendenlibus ea damnationi snbjiciunt, sibique ipsis
Capitula in prsescriptione fldei catbolicse et aposto- pcenitentiae regressum pcenaliter intercludunt, uli
licse Cbalcedonensis concilii fuisse damnata. se perpeiuo anatbemate obstringentes, si aliquando
Post consulaium Basiliiv. c. anno U (A. 551), Re- absolvere tenUverint; quse damnationis senleniia
paratus archiepiscopus Carthaginiensis Ecclesise, subdiderunt.- Quorum decretis Ruslicus RomanseEc-
Firmus Numidarum episcoporum primates, et Pri- clesise diaconus et Felix Guillensis monaslerii pro-
masius, et Verecundus concilii Binzanteni* episccpi vinciae Africanse hegumenus contradicenles scripto
pro fldei causa ad urbem regiam ejusdem prsecepto Thebaida in exsilium cum suis sociis transmittun-
principis e\ocantur. Apollinarius Zoiio iria meraoraia tur. His itaque gestis terrsemotus urbem regiam a
Capitula damnare nolenli episcopus Alexandrinae fundamentis concutiens aedificiaplurima porticusque
Ecclesise subrogatur. dejecit, et basilicis consistentibus aliaria pene cun-
Posl consulalum Basilii v. c. anno 12 (A. 552), cU prostravit.
Reparatus archiepiscopus plurimis calumniis impeti- Post consulatum Basilii v. c. anno 14 (A. 554),
tus pro eo quod daranalioni trium Capitulorum me- Frontinus episcopus ad urbem regiaro evocatus, pro
moratorura asserisum non prsebuit, offlcio sumpti- B defensione trium eorumdem Capitulorum Antio-
busque privatus, Eucayda exsilio relegatur; et Pri- chensi* primte Thebaicse civitatis exsilio depuUtur:
masius diaconus apocrisiarius ejus, postquam dam- et pro eo ab haereticis Pelrus Salonensi Ecclesiac
navit quse sunt synodaliter aique universaliler de- ordinatur. ,
fensata, eo superstite, contra vota cleri simulque Proconsularis concilii provincise Africanse sacer-
et populi, episcopus Carlhaginiensis Ecclesise ordi- dotes, Rufini et Vioi episcoporum, Reparati archi-
natur. episcopi obtrectatorum arte delusi unquara defen-
Firmus concilii Numidiac primas donis principis soribus fldei occurrunt, et Primasii prsevaricatoris
corruptus damnationi eorumdem Capitulorum as- Cartbaginis Ecclesise communione, prseler paucissi-
sensum prsebuit. Sed ad propria remeans in navi mos, polluunt.
morte turpissima periit. Primasius qiraque Aquime- Dacius Mediolanensis episcopus ConsUntinopolim
tensis monasterio relegatus. Sed Boetio primate venit, et damnationi eorumdem triura Capitulorum
Byzanceni morte prsevento, ut eisuccederet, memo- consentiens eo die percussus occubuit.
ratse damnationi protinus assensit, reversusque ad Narses eunuchus ex praeposilo patricius Totilam
sua, quse prius defendebat, validissimis persecutio- Gotborum regem praelio apud Iuliam mirabiliter su-
nibus impugnavit, fidelibusque calumnias gene- G perat ac perimit, et omnes ejus divitias lolfit.
rando, eorumque subsUntias auferendo. Sed in qui- Post consulatum Basilii v. c. anno 15 (A. 555),
bus peccavit, latere non potuit. Siquidem postquam concilii Numidiaeepiscopi ad instar proconsularium
a catbolicis sui concilii antistitibus pro suis prseva- sacerdotura collecti Cartbaginem veniunt, et Pri-
ricationibus condeninatus, infelici morte exstingui- masii ejusdem Ecclesise incubaloris communione
lur; et quseconquisierat fraude, fideliter a judicibus polluli, prsevaricatoresque effecti ad propria re-
auferuntur. Verecundus vero Ecclesiae Nicensis epi- deunl.
scopus, in defensione memoratorum perdurans Ca- Victor Tunuoensis Ecclesise episcopus, hujus au-
pitulorum, Chalcedone urbe ubi refugium fecerat, in etor operis, post custodias simulque et plagas, quas
diversorio gtoriosse matris' Euphemise de hac vita Sala et Valericis perpessus, nec non in monasterio
migravit ad Dominum. Macarius Hierosolymitanus de Mandra ' primo ac secundo exsilio Egi MauriU
episcopus ejicitur, et eo superstite Eustochius ordi- niae insulse, terlio Alexandrino una cum Theodoro
natur. CebarsusiUnse Ecclesise episcopo, pro praefatorum
Post consulatum Basilii v. c. an. 13 (A. 553), triura Capitulorum defensione exsilio mittitur, et
Conslantinopolim synodus Justiniani principis prse- carceri castelli Dioclesiani post prsetorianum carce-
cepto cotligitur : cui prsesules sedium aderant Vigi- D rem truditur. Antiochense AnasUsius Domnino suc-
lius Romanus episcopus, superstite Silverio ordina- cedit episcopus.
tus; Apollinarius Alexandrinus, Zoilo vivente pro- Post consulalum Basilii v. c. anno 16 (A. 556),
motus; Antiochenus Dominus*; Eustochius", Ma- Primosus * Carthaginieusis incubator Ecclesise, sibi
cario remoto Hierosotymitano episcopo, episcopus nolentes assensum prsebere nunc fustibus, nunc cu-
Jactus; et Eutychius ConsUntinppoIiUnus, qui He- stodiis, nunc quoque exsiliis affligit.
1 Subintellige vn libri. Et
- moxlegendum forte, quit, sana et boni coloris videri possent, ni in ms.
in proscriptione. de Mandracium inesset. ~Mandraciumporlus erat ur-
1 Bytaceni. SCAL. bis Carthaginiensis, leste Procopio, lib.i Bell.' Vand.,
* Rescribendum
martyris jure monet Cotelerius cap.j20. Porro tradit idem Procopius, lib. vi de Mdit.
Eccl. Gr. Monum.tora. 11,pag. 609. Juslm., cap. 5, prope hunc portum monaslerium
* Domnut alias Domninut. SCAL.—
Superius, postt condidisse Justinianum imperatorera, quod et inde
consulatum Basiliiann. 8 vocatur Doninus. Mandracii cognomen dtixit: 'ESsifiaxoSi TOpmaavi-
'Eutociut.lt). 0tov TOV7zsptSokwsvrof itnBakauuiStov,&y%i9TnTOU
'Antinoenti.h. Mpsvo{, SirtpUeuiSpixia»ovo/tK^overtv.
1 1. 151. Hsec in- 8 Jla edit.
Wesselingius, c, pag. quidem, Scatig. An PHmasius, utpautoanteT
961 CHRONICON. 962
Victor et Theodosiusantefati episcopi Africani de A Eustochius Hierosolymitanus episcopus, qui fue-
carcere ejicinntur; et post dispuUliones in prsetorio rat Macario superstite ordinatus, ejicitur; el rursum
conlinuas dierum 15 ad aliam custodiam monasterii Macarius reformatur.
Tabenensiotaruro, quod est apud Canopum 12 railli- Anno 38 imperatoris ejusdem (A. 564), Musicus,
bus ab urbe Alexandrina raittuntur. Brumasius, Donatuset Chrysoniusepiscopi de Africa,
Post consulatum Basilii v. c. anno 17 (A. 557), et Victor ac Theodorus episcopus similiter ex ^Egy-
Vigilius Romanus in insula Sicilia moritur. Eo lem- pto ad urbem regiam imperiali prsecepto evocantur.
pore Felix hegumenus monasterii Gallitani' exsilio Qui dum eidem Justiniano principi prsesentes prae-
apud Sinopen, de hac vita migravit ad Dominum. senti, et postea Eutychio regise urbis episcopo ar-
Post consulatum Basilii v. c. anno 18 (A. 558), tercanti novse superstitioni resistunt, ab invicem se-
Pelagius Romanus archidiaconus, trium praefatorum gregati per monasteria ejusdem urbis cuslodisemit>
defensor Capitulorura, Justiniani principis persua- tuntur.
sione de exsilio redit; el condemnans ea qusc dudum Anno 39 imperii sui (A. 565) Justinianus Euty-
eoosuntissime defendebat, Romanse Ecclesise epi- chium Constantiiiopolitanum episcopum damnato-
scopus a prsevaricaloribus ordinatur : qui fuit an- rem trium Capitulomm, et Evagrii eremitse diaconi,
nis 5. ] ac Didymi monachi et confessoris Alexandrini, quo-
B
Post consulaium Basilii v. c. anno 19 (A. 559), rum laudes supra illustrium virorum ex aucloritate
lllyriciani episcopi, prseter parva monasteria parvos- protulimus, exsiiio dirigit, et pro eo Joannera ejus-
que fideles, persecutiones passi consentiunt, pristi- dem erroris consimilem episcopum facit.
nam fidem in irrilum deducenles. Eo tempore Ugni
Armeniam gravissime vexaverunt. Eo anno Prasini apud regiam urbem civile bellum
Post consulalum Basilii v. c. 20 (A. 560), Bulga- faciunt, multosque reip. viros gladio frequenli con-
res Tbraciam invadunt, et usque ad Sucas Constan-. gressione prosternunt. Sed eorum-atroces plurimi
a Juliano prsefecto exstincti sunt.
linopolim veniunt. Sergium patricium, qui dudumL postea
Africansefuerat dux militisc, capiunt simulque dis- Quadragesimo imperii sui anno * (A. 566) Justi-
trahnnt. Sed patricii Belisarii armis fortiler debel-. nianus vitse suscepit flnem indictione xv.
lati, pariterque fugati Danubium transierunt. Tbeodorus, Cabarsusitanus episcopus defensor
Post consulatum Basilii v. c. anno 21 (A. 561),i trium Capitulorum, exsilio ad urbem regiam eo
corpus sancti Antonii eremilserepertum cum maximo> mense et die quo Justinianus, moritur; et juxta con-
honore Alexandriam perducitur, et in basilica San-* fessores quibus Ugnericus Vandalorum rex linguas
CtiJoannis Baptistse honorifice collocalur. 'C absciderat,
sepelitur.
Post consulatum Basilii v. c. 22 (A. 562), Fronti-"
nianus Salonensis episcopus de exsilio Antinoensi Justinus Junior Vigilantise sororis Justiniani Au-
Dulcissirao natus, cum tranquilli-
Ancyram Galaiiaetransmutatur. Petrus ejus incuba- gusti filius, palre
tor Ecclesise morilur, et pro eo Prodinus substi- tate populi magna imperii sumit sceptra. Hujuscon-
tuitur. jux Sophia Theodorae Augustse neplis asseritur.
Post consulatum Basilii v. c. anno 23 (A. 563),, Colliguntur omnes anni ab Adam primo homine,
Reparatus archiepiscopus Carthaginiensis Ecclesiae e usque ad nativitatem D. N. Jesu Chrisii secundum
exsilio apud Euchaidam gloriosa confessione transitt carnem, quse facta est vucxcix. A nativiiate vero
ad Dominumdie vn idus Januarii. D. N. Jesu Chrisii, quse facta est XLIII Augusti
Eo anno Justinianus princeps legalos gentis Aba- ' Octaviani Caesaris imperii anno, usque in annum
rorum *, unde venerant, facit.... Justini primum principis Roro., qui Justiniano im-
Anno 32 imperii praefati principis Jusliniani,, perio successit, anni nxxvn. Fiunt simul ab Adam,
Peiagius Romanus episcopus ordinatur : prsefuit it D usque in annum primum memorati principis Rom.
ann. 11. anni VKDCCLXVI.
* Superius ad annum 553 legitur Guillensis. pag. 232, qui contra Pagium annum 565 Jusliniani
*Avarum. SCALIC. emortualem statuentem evincit exstitisse annum in-
*Vide Mansium ad Baronium tom. X [Annal.,, sequentem 566.
 amre DOHINI»LTI.

LIBERATUS

CAMfHAGlNENSIS DIACQNUS.

PRlBFATIO
AB UWBKA-rl 6IAC0NI BHBVUMUM.
I. LiberatusEcclesisBCarihaginensisdiaconus, unus 1 nortiffl, partim «x J»»«ne rtetore aliisqne accepit,
de AfrfWniStriVm CapttulOfumdefensoribus, libel- partim ipse vidit, aut sequaltwmrelalione didicit ,
lutn scripsitife Has-eafIfestbriana et Ewychiana, quo sive cum Romseversatus est, sive cum in Orientet
docet quibus parentibus utraqm aata-siit quosqae quare nulfius auctoris nomen posterioribus quinque
habuern postmodum, adusque «yuodura v, aiva capitibus prseposuimus.
pfopagatores, siVepfsecipuosdefensores. VIII. Veruin Sreviculus Ipse qrotn dixintus com-
II. Qn» fiffle«crlpfterit, aperte sob Hnew prodit. plectitur hisloriam quinquagiflla fere annoratn, que
Postquam enitn epere toto Ne«ori»tWtura Entjrcbia^ lemporis spatio gesta sunt ptura, quse cum auclor
norumque pugttas artes^ue pugaaadt iongo osu ertt- usUTpareocaWsbOh potuerit, alinnde pfofecto sum
ditas exposuii, tandemque Jiistiniini imperatoris et ptH, nempeex afchivisEcclesi* Romanse,in quibuS
Theodorse uxoris eccuiws macainaliones exptrcoit, et gesta synodorum, el relaiioaes «poerisiariornm,
versula qundam callidiute couaius est lectoris in* el liiterae,quas pomifices sive acceperiat, sive dede-
fcatttianVfmlm1nhatic bpinioTiemsfensimsine sensu rini, et alia id genus plurima asservabnmur.
«ddiicere^ qoa feynedwnv »on tegttimnni ptftet Ec^ IX. Scio Bsecntaduo, v et vi, feractssima Tuisse
clesiaejudicium, sed pelitieam episceporuai irapera» scriplorum, qni res easdem quas Liberatns memerise
tori adulantium coitionem. mandarint; nec abnuo scriptores ejusmodi a Libe-
III. Ot «rat prcpehsittr etft ftesturhitts aol certe raw piituisse, aut tegi, si Grsece satis nosset, aut
erga Theodnretum NeMortiaaMctmv,H« mimiswfM ali» interpretfe«ensnll, quod admodum probabile,
fuit auimo adversus Cyrillum Theodosiumqueimpe- vix Umen affirmem consultes. Historiam ceafece-
yfttoretn. QWSetflrtisa imputft hwhiiheft)affeclui in- runt pnseternominatissiraostres, Tbeodoretum, So-
dulgeatem, ut Cyritlum ievidentt*, TtasodosWirno %omenumet Socfateni, Priscus Panites sub Theodo-
perversi regiminis reu.m faceret, qoasi aterqwe ta- «fo Juniore, Joatine* ^eatfes sub ZCnone, e't Can-
niiiltuura"vei, ut ipse ioquilur, scandalorum occa&io dides IsMirus«ufb Zenone, «ustatlrinl Syrns tfflb
fflerit, atft efermstrctOf. Amstasio , Tbeodorus Jector Sub Justirio -setiiftre,
IV. Non tradit explicatissimam tertiporUfflTratfo- Joannes rhetor, Basilius Citix,et Zacharius rhetor
nem: nam, res ipsas episcoporumque successionem Btrb Jttstbriatko, atiique quofum meminerunt Eva-
Mrrasse CWWeBtU^, «pechasaaiiorcrra,quibuSslngula «rius, Ttteopnanes et Nteeptortis, pttorttm defiora-
coniigerunts non semper curtasfe noiat. Verum e4 tores.
cum suis aliis duobus Afris conjungatur Facuodo X. Accusat Liberatura Baronius, quod irapraden»
Fierfnianensi, qui libros duodecira de causa triura titjS aliqriandocrediderit bistoricis Nestorio faventi-
capiWtorum, «t Victore Tononensl, qui Cnforiicum bus, atque adeo minus sequiserga catholicos. Inqui-
scripsit, rerum ad synodum v perlinemium bistoria rnnt quidam, curiosius forte quam utitku, qni fue-
certiof habebitut, quam ex Theophane vel Niceplioro rint ejusmodi historici, nec inquirendos ptrtant
sive Consuntittopotitafle, sive<2aifisW.-Hti enim res, ifSxttarecensilos PcVo: de quibus enim aliis suspicari
quarum pars roagna erant, seriptis mandarwH; isli liceretTnihil proclivius quam de Zacbaria ibetore
longe remotas, siquidem Theophanes trtbtis, JNice- opinari, propterea Uuod ab fivagrio dicttur affeclu
phorris octo ferriie saeculisdistabat. iiupulsus ad scribendum, cum alia plura, tum istud
V. Libello nomen BreVtarfnmteeil, partitn qriia inaxirne, ad Chalcedunense concilium ipsum etinn
ex breviatis prolixioribo*nronitwemisowifoctumest, Nestorium evocatum esse. Conjici quoque posset,
pariimquod viginli quatuor capiiibus, iisque non r. Zacbariam istora non differre a Nestoriano histo-
admoiiUmfifolixis, compleclitur historiam centura Z rico de quo mentio fit in Ghronico Afexandrino.
et^ginti^mqu* anwsrtim; tmishim ihietcesserunt Verurii Zachariam Eutycliianistarumpartes secutura
inter ordinaiionem Nestorii, a qua sWraifeltWdiiim, demonstrat Evagrius lib. m, cap. 7, simulque oslen-
et synodum v, ad quam videtur hserere; siquidem dit affectionem,qua impulsus hisioriara conscripsit,
Nestorii ordinaiio eonticit anth 4*8t, die tecima non speetasse ad Nesterium, sed ad Eutycben, di-
Aprilis; synodus ana» £&%die qaarta MaMineboata ctumque ab ipso Nesiorium vocatuln ad concffium,
Tertur. utiq«e*jt reura de qtlojadicaretar, noti nt episcopum
VI. Unde acceperit quae Breviario tradit, partira qui consideret.
ipsemet aperit, parlim non obscuris indiciis depre- XI. Quod autem affertur de Nestoriano hseretico,
henditur : Ex ecclesiaslica,inquit, kistoria nuper dt levis esl admodum, irao vana, nisi fallor, conjertu-
Grmcoin Latinum translata, ei ex gettit tunoduUbut^ «i: «am iatjdatgrhistorious iste in Chronico Alexan-
veltanctorum Patrum epittolit, TioeBreviariumeol- drino, utique conscripto a catholicis, velut sapien-
legi, nectent temporum curriculoitla qum in Grmco tissimus. Quare liunc ipsum esse reor qui Nestorius
Alexandrimscriptoaccepi, velgravittimorumhominum Phlagoneos a Liberato dicilur, quique in concilio
didici narratione fideli. De singulis quos ' memoral Cbalcedonensi Dioscorum damnavit, et Prolerium
foniibus aliisque pturibus mox dicemus. reversus cum tribus aliis cathoticis episcopis ordi-
VII. Jam vero quantum ex BrevicutobistoriseEu- navii. Opinionem banc suadent lempus, nomen et
tycliianislarumprofecerit, oculiipsi legentium renun- viri fides: nam chronograpbus iste, de quo sermo
tiant; verba enim ipsa ssepe osurpat continentem- esl, ad Leonem Juniorem perduxit hisloriam, idest
que orationem. Sed cum Breviculus non ultra dam- D ad anu. 474, qui vigesimus tertius a concilio Ghal-
nationem Acacii pertineat, res consequentium an- cedonen6i quousque potuit facile vitam ducere, qui
 *
965 PRjEFATIO AD BRfeVlA&lUMLlBERAfi. 966
etiafflquinqoagenafins conciliointerfuisset arin. 451. A.de ipso opinionera, majoreniqtie mefito creduttta-
Deinde afmte nofflen, et chronographo et episcopo, tera, aut periclitenlur, aui etiam fatlantur.
non levem conjecturam afferl, praesertim ciim me- XVill. Quod dixi porro, ri. 4, supplefi debere iiuse
minerim ffle uspiam inter concilii Patres legere Linerato desunt ex aliis aucipribus, briesertira Fa-
Nestorianum Phlagoneps. Quhl quod uterqtie catho- curido Hermiaiiensi et Victore Tunonensi, intelligi
licus fuil. Adde quod sit adroodum credibile a vifo, opbftet de rebus qu* geslse surit sseculOvi, et. qui-
qnl magna pars fuisset rerum ad Ecclesiam Alexan- brrs iriterfuerurit; de reliquis eriira adeuhdi meliores
ttrinam speciantium, earumdem historiam fuisse lit- foiites, ul aCta cohcilioriim, litterse pontiflcuin, ira-
lefis IradiUm; denique cum a neinine chronogfaptu pefalPrum divales, quibus nota tempofum inscripia
NestPfiani merilio fiat praeterquam ab Atexandririis, esl : adeundi quoque pfobatissimi scriptpres, qui
non alienum a vero videri debet credere bunc ipsum seriera episcoporiimmajoris cujusqueEcclesise texue-
in Mgypio scripsisse. filhl, habentque rebus afflxos curiosius 'teinpofis
XII. Videtur libellus iste scriptus post annuffl Cbaracteres.
56*; primum eriim in capiie 22 meiitio fit mortis XIX. Cave autem, faos iriter scriptores, quando
obitsea Vigilio pnpa, qui Syracusis obiit anno 555 agiiur de exacta chrOriographia, ne recenseas Tlreo-
ineunte. Deinde peregrinatio, de qua sermo est ca- phanem et Nicephoium Conslantinopolitanum : nam
piie 1, non alia certe fuit quam qua diaconus epi- laterculos ille qiiidera temporum, isle patriafcfaarum
scopo suo Reparato in Euchaydara ejecto comiiatus qilihque calaloguiri corifecit; sed titerque ita,neu- ut
est. Est aniem ejectiis Rdpnratiis arino 555, ibidera- quamvis Theopbanes probabilis sit historicus,
que defuhctns anno 563, initio. Congruit temporis ..B tef lariien laudabilis chronograpbiis exisiat. Lecios
isia ratio cum aliis adjunctis : riara tradit Lib ratus igitirr oporlet oculis non erudiiissimis a nupero quo-
se scrilrere cuffl Apollinaring Alexandrihain regeret daih dissertaiore, qui praestanlissirasecbronographise
Ecciesiam , curiique Primosus triura capitulofum noiriirie commendat.
damnator, qui Reparato in sedem Carthaginensem XX. Id vero ne videar de Nicephoro el Theo-
successit, dient extremuffl obiisset; Apollinanus au- phane caluraniose dicere, demonstranda suiit duo
tem Alexandrinam Ecclesiain regebat adhuc anno clarissiiuis exemplis. Primum, quantum aberret a
564, sii|uidem ofdinatos feftur anno 551, et a Nice- Veio Nicephorus in describendis annis quibus sedit
pboro Constantinopotitano sedPm tenUisse dicitur qiiisque episcoporum quorum caulogum fect, et
annos sepierndecim. Primosus vero interiit circiter eormn niaxime quoruin mentio est apui Liberaium.
anno Stra, quo lefnpore TfaeodosiiisAlexandrinus Aliertini, quauta sit hac in parte Theophanem inter
adhuc ViVebat, nt qui vivere desiil anno 1 Justini et JNiceplioruinsocietas erroris.
junioris, qui Chfisti »66. AXI. Nicephoriis igitur, cum texit catalogura Ro-
XIII. Sunt qui Breviarium hujusfflodi maxirni fa- rnanorurn pontificum , inter Anastas1! obitum et
fciattt, sunt qui minoris : illi brevitaiem libri laudant obitum Ccelestini aimos ponit octo et quadraginta.
et argumemi afnpliiudinem, quse duse illecebrasani- Tribuit enim lnnocentio 1, qui AnastasiP successit,
morumad legendum; isti miuorein, quam paf essel, arinos quiudecim, octo Zo-imo , Bmiifacio quaiuor,
in perVidendis lanlae uiriiisqhe causaeiusirumeiitis, • Ccelesiino unura et viginti; atqui indubitatis argU-
et trimiam in Bde homrnibos nOnsincerissiraisdanda meritis consiat, non intermixisse plures trigima,
facilrtaiem causaritor; inio et nhniura accusam sua- Biquidera obiit Anastasius ann. Atfi, die 27 Apritis,
rum partium stodimn, fiiit enim scliismate iraplica- Q Coetestinus ami. 4?2, die 6 Aprilis : abundat igitur
lus propter tria Capitula obslinaliiis defensa. Nicepiiori computus annis octodecim. Deinde si Zo-
XIV. Quamvis dictionis humilitas pene incredibi- simo tribuantur auni octo, quos iribuil Nicephorus ,
Zosiraum necesse est sedem apostolicam teiruisse ad
lis insequalitasque, ob insertas auctorum sententias annUtn
non Latinissime e Graecoredditas, faslidiosuin lecto- usque 425; naiii in ea sedere ceepit ann. 417,
rem deterrefe queat, non debet tainen hisloriaeslu- post obiiiini Innocenlii 1. ld autem quain procul sit a
vero, heriio nescit, quandoquidera ann. 425 sedere
diosum; compensatur enim id quidquid est vitii ,va- jam
rietate rerum, quse vix uspiara aul omnino aut ili rem tum cceperatulpost BonifaciumZosimi successo-
conlrcitur ex episiola 262 Au-
congiobatsereperianluf; nam monimenta unde plu- gustini Ccetestinus,
riraa desurapsit maguam partein perierunl. aliisque cerlis monimeniis. Postea si Coele-
siinus sederit unura et annos, quod tradit
XV. Predift ftupercuffl intmmeris mettdis-,quibtni Nicepburus, cum sedereVigiuti coeperit anii. 423, die 3
punc earet ope raattuscriptorum eodicnm trinm Novembris, eura oportel ad annum usque 444 se-
optiinse notse, Tetierani, Bellovacensis et Nostri. deni tenuisse : at sanctus Leo jam iride ab anno 440
Juverunt noa mediocriter vulgatseeditioiies, saiiem pontificatuin gerefe inccepil, nec Cceleslino tamen
ad reajectnris datidum pondus, atque etiam ipsi m- successit, sed Sixto, qui Coslestinuin excepit.
ctores Gneciv, quorum opera in compendiuin con- «pdau; Est et aliud evideiis Nicephori peccatum in Roraa-
traeu sunt. Veterum ettitionum menda ex texta noruui pontificum Catalogo : Joannes Mercurius apo-
maluhwusexpungereomnino, quarn, ut fit, retinere stolicam sedem ascendit ann. 552, mense Januario,
magno legenlium sive dainno, -sive fastidio : visuffl•j. Peligius 1ann. 555,aut,quemadmodum aliis videtur,
est taoien v quod eraendatum est, alio cnaractere D 556: quare inter utriusque ingressum lapsi sunt anni
scribere, ut dignosci facilius queat, et si lubet eum tresetviginii,aiitquatuofetviginii. Nicephoritamen in
vulgaiis libris conferri. calalogoex edilione Contii ponuntur anm tantum unde-
XVI. Adjecu suirt scbolia, quae operi responrte- Cira,sii]uidemtribuunturannilresJoanni, unus Agape-
rerrt, hoe est brevissinia, qnibusque fuit admodnni to, Silverio duo, Vigilioquinque, quo enorniius nihll
opu«vat vtt lux affeiatur textui, si qtfando breviute dici potest; boc enim pacto tota synodi V historia, qua
«bsenrior factus sit, vel corrigatnr auctofis senten- parte Vigiliura respicit, labefieret. At si consuiimus
tia, cura a melioribus viciniorisque sevi scriptoribus eumdeffl caialoguin in editione Regia, jam non defi-
-discrepat. ciet suHihia annis tredecim, sed, abundabit tribus aut
XVtl. Id operae vero qaod contali, videfi poteS quatnor; Silverio enim.quod ptane stupendum est,
conttnpatio qusedaffl bistorise Nestorianae, quain tribUnritur aririi octodecim, sicqui Silverius ab anno
postertOTifarti operam M. Mercatoris prseposul; ffflo 536, qno siiccessit Agapeto»pefveniss_etad annum
etappertdik vitse Tbeodoreti, qnse jpropeaiefflbde- tlsqne 534, id est, ultra syhodi v tempora, quo quid
tur in lucem : ulramque enira ut accurarem, ani- incredibilius? Quod si dicalur, quod revera debet,
mum ad Liberatum curiosius examinandum applicui, geminum vitium irrepsisse in Grsecum textum, tribu-
cum pluribus de cansis, lum maxime vel ista una, . tos esse annos Sylverio qui Vigilio debent, scriben-
quod ab hoc auctore abductus aliquando in errorem, dumque iikS-Apiag exo; Iv, non tvo i, omnia quidem
alios monendos putavi, ne forte propter anlicipatara utcunque congruent. At quis fldem habeat libris quo»
-•*»- .- '-.
967 LIBERATUSDIACONUS.PRiEFATIO AD BREVIARIUMLIBERATI. 9G8
emendare prius oporteai quam ulililer laudare? Prse- A ter ex actis concilii tum Ephesini latrocinalis, lum
termitto alia longe plura ejusdem catalogi flagitia. Chalcedonensisoecuraenicidepositum fuisseDomnum
XXII. Neqne vero accuratior est in prsesulibusHie- ann. 44F, mense Auftisto : fluxerunl igitur ab in-
rosolymitanis quam in Romanis. Unicum exemplum gressu. Joannis, qui Theodoto successit, ad ingres-
produco, sed efflcacissimum,quo in trium episcopo- sum Maxirai, qui suffeclus Domno, anni diio et vi-
rum, Joannis, Praylii, Juvenalis, annis compuundis ginti, numerat Nicephorussex et viginti, nam Joanni
gravissirae quartum peccatur. ConsUt cerU ratione tribuit annos octodecim, Domno octo: ea ratione,
tempornm inter Joannis ordinationem et Juvenalis quod ftagitium prioribus enormius, dicendus esset
obitum flnxisse annos unum et septuaginU, siquidem Joannes sedera Anliochenam leiinisse adusque an-
Cyrillus decessit Joanni ann. 386, Juvenatis AnasU- num 445, Domnus ad annum 453, quo nihil adver-
,aio ann. 457. Nicephorus fluxisse tradit quatuor et santius vero : nam MaximusDomno suffeclus inter-
septuaginU. Hoc primum peccatum. Joanni tribuit fuit Chalcedonensi concilio anno 451, ut ex aclis
annos omnino quindecim cum triginu' sederit, constat. Domnus Ephesi deposims est in latrocinali
defnnctus enim est anno 417, ut ex Augustini synodo ann. 449, mense Augusto,quod gesta docent.
Zosimique litteris apertum est, et Cyrilto successit, Domnus enim AntiochenaeEcclesiae prseerat ann.
cujus mortem contigisse anno 8 Theedosii^M.,id est 444, quo antio Cyrillus obiit, ut ex fragmentis a Ma-
ann. 386, tradit Hieronymus,cap. 19 de Scriptoribus rio Mercatore excerplis aperlum esl.
ecclesiasticis. Istud secundum. Terlium longe mira- Quinetiam a Cyrillo accepit lilleras de causa Alha-
bilius, si nonjabsurdius, tribuit Praylio, qui Joanni nasii Perrhenorura episcopi, accepit et a Theodoreto,
successit, annos viginti, quo pacto sedisse dici debet n| de Coelestiaconobili Afro ann. 442. Qoid quod Theo-
ad annum usque 436 aut 437. Quid autem pugnan- doretus, quo nemo Joannis annos pro amicitia singu-
tius cum historia ? Nam Juvenalis, qui Praylium ex- iari et familiari usu novit certius, ipsum tredecim
cepit, interfuit Ephesinse synodo ann. 431, accepit a annos tantum sedisse deraonstrat in epistola ad Dios-
sanctis Ccelestinoet Cyrillo lilteras ann. 430, rege- corum Cyrilli successorem.
bat Ecclesiam Hierosolymitanam quo anno defun- XXV. Sed mirum qoantum in suorum etiam de-
ctum Theodotum tradit Theodorelus, id est, ann. 437, cessorum compuUndis annis deceptus est. Constal,
imo, ut mox ostendetur, episcopatum gerere ccepit ex actis concilii Ephesini, depositum fuisse Nesto-
anno 424 : atque ita Praytius vix annos octo eccle- rium ann. 431, mense Junio; constat pariier ex Iiite-
siam Hierosotymiianam rexil. Quartum par priori- ris Vigilii papse et confessione Eutychii defunclum
bus. Tribuit Nicephorus Juvenali annos octo et tri- fuisse Mennamann. 552. Indubilatum ergo est inter
ginta, qua ratione deberet dici falo functus ann. 462, Neslorii deposilionem et obitum Mennse effluxisse
siquidera sedere ccepit ann. 424: atqui defunctusest• annos centum unum et viginti. Numerat tanien Nice-
ann. 457, siquidera annus octavus Anastasii, qui Ju- pborus duntaxat centum et decem, atque ita peccat
venali successit, coincidit cum nono Leonis I impe- annorum undecim defectu : deinde Proclum sedisse
ratoris, atque adeo cum anno Christi 465, ut mani- scribit annos duodecim, et tres menses; certum est
feste colligitur ex Cyrillo monacho in Vita sanctii nihilominus sedisse annos tredecim, menses sex :
Quiriaci. nam ordinalns est ea ipsa die qua Maxiroianuse vi-
XXIII.De Alexandrinisquid dicara? ea commini- vis excessit, feria 5 majoris bebdomadse, pridie
scitur quae nemo mediocriter peritus historise eccle- idns Aprilis, qui cliaracter anni 434 transivit et ipse
siasticse patienter legat. Indubitatis rationibus con-1G ad superos die 24 Octobris ann. 447. Sedit igitur an-
sUt successisse sancto Cyrillo defuncto Dioscorumi nos tredecim et menses sex.
ann. 444, Zoilo deposito, Apollinaremann. 551. In- XXVI.Ex his autem quse de Nicephoro,nisi faltor,
terfluxerunt igitur anni ferme septem et centum interr evidenter defflonstrata sunt, facile cuique licet con-
ordinationem Dioscori et ordinaiionem Apoliinaris;; jicere quid de Theophane sentiat, eadera nimirum
ponit autem Nicephorus octoginta Untum : deficiuntt quse Nicephoruspeccante.
igitur septera et viginti anni; neque medealur defe- XXVII.Nam ut a Romanis prasuiibus dicere inci-
ctui tanto, qui addiderit annos septemdecimquos5 piam, Zosimo tribuit annos octo, Bonifacioquatuor,
alii tribuunt Timotheo Asterio, cujusque sedes iiul-- Coelesiinodecem, Sixto octo, qua ratione oporteret
lum habuit a Nicephoroassignatum annorum nume-- s Sixtura decessisse ann. 447, Ccelestinum ann. 433,
rum : deerunt enim adhuc anni ferme decem. Deindet Ronifaciumaun. 449, Zosimum ann. 425. Siquidem
Dioscoro Nicephorus tribuit annos quinque Untum,, Zosimus Innocenlic successit ann. 417, quo nibil a
cum tamen ordinatus sil initio Februarii ann. 444,, vero alienius, siquidera Leo Sixti successor sedere
depositus autem Chalcedone ann. 451, die 13 Octo- - coepit ann. 440. Certe scripsit episcopis per Campa-
bris; atque ita sederit annos ferme octo. TribuitTi-- niara ann. 443. Sixius scripsit Joanni Antiocbeno et
motbeo Salophaciolo sive Alboannos dunUxat quin-• Cyrillo ann. 433. Ccelestinusante Nestorii ordinatio-
decim, Liberatus ejusdem ferme cum Timotheo seta- • nem, quse conligit ann. 428, non parvo tempore se-
tis defuncmm tradit ponlificatus ann. 23. Tribuitt dem apostolicam tenuit. Bonifaciusad episcoposGal-
Gaiano annuffluniim; Liberatus tres et centum dies,;, liarum, de MaximoValentino dedit litteras, Monaxio
vel ut alia lectio fert, dies sexaginU tres. Tribuitt _ el PlinU coss., id est an. 419.
Theodosio annos duos; Liberaius annum unum ett" XXVIII. De prsesulibusHierosolymitanis,eumdem
menses qualuor : quid reliqua incuriose scripU cu- errat errorem cum Nicepboro : nam Joanni assignat
riosius prosequar? transeo ad Antiochenos. annos sexdecim, Praylio viginti, Juvenali octo et tri-
XXIV. Certum est, auctore Theodoreto, lib. v Hi-i- ginta. Qui tres enormissimi «vrtx/sovurjxoi. Eumdem
storiae, sub finem, Theodotura Anliochenum obiisse e pariter errat de Antiochenis prsesulibus,atque etiam
ann. 427. Certum pariter ex Evagrio Euphrasium n de Aiexandrinis, irao el de ConsuntinopoliUnis, ut
rujna urbis obrutum interiisse ann. 526, die 29 Maii,, videatur Nicepbori caUlogus ex laterculis Theopha-
quaeerat feria sexU. Floxerunt igitur inter utriusque
e nis exscriptus.
\ obitum anni omnino nonaginta novem. Nicephorua s XXIX.Cum antem de Theopbane res iu se ha-
numerat sex et centom, cum mensibus septem. Hoc c beat, liquido patet quam prudenter dictus sit ab eru-
primum flagitiunr,istud alterum. ConsUt, ut dictum n dito interprete Goarto mstorkut probabUior, quam
est, auctoriute Tbebdoreti indubiuta hac in parle,s, tolerabUiorchronographus; nihil enim chronologicis
Theodotum decessisse Joanni ann. 427; constat pari- i- ipsius laterculis, aut incuriosius, aut corruptius.
 BREVIARIUMa

Causm JYestorianorum et Eutychianorum, collectum

a Liberato archidiacono Ecclesiw Carthaginensis

regionis sextas.

TITULI CAPITUM b.
I. Prommium. A XIII. De synodo Chatcedonensi,el damnatione Dios-
II. De Paulo Samosateno, et quod auctor sil Netto- cori.
rianm hmresis. XIV. De exsilio Dioscori, el ordinatione Prolerii
III. De Apollinario, et quod auclor sil Eutychiana, Alexandrini episcopi.
hmresis.* XV. De ordinalione Timothei Mluri, et morle Pro-
IV. De Neslorii ordinatione, et ejus hmresi. lerii.
XVI. De ordinaliene Timothei catholici, et Petri hm-
V. De synodoEphesina i, el Nestorii damnatione. ' retici.
VI. De discordia Cyrilli Alexandrini et Joannit Antio- XVII. De ordinatione Joannis
catholici, et daimialione
cheni. Acacii.
VII. De ordinatione Maximiani Constantinopolitani XVIII. De episcopis Alexandrinis.
epjscopi. XIX. De Severo, Juliano et Macedonioc.
VIII. De pace Cyrilli et Joannis. XX. De Gaiano et Theodosio.
IX. De Cyrilli epitlotit pro Orientatibus episcopis XXI. De
Agapeto papa, et Antliimo Constantinopoti-
scriptis. tano episcopo.
X. De Nestorianorum scandalo et monachis Artnenim.B XXII. De Silverio et Vigilio.
XI. De Eutyche presbyteroet Egumeno, el ejus hmresi, XXIII. De Paulo Akxandrino episcopo, el monachis
ejusque damnalione. Hierosolymorum.
XII. De tynodo Ephesina u, et Flaviani morte. XXIV. De Pelagio et Theodoro Cappadocimd.

* Ms. codex Tellerii, incipil Breviarium*. * In eodem cod. deest Macedonio.

b Idem cod., in hoc Breviario hmcsunt. d Iu eodem cod deest
Cappadocim.
' Jam
typisexcnsafuerantnonnulla folia (inquil Gar- giirta, ndn omnes tamen ejusdempretii; sunt enim quae
nerius), cum venil iu meas manusmanuscripluscodex, librariorumritio irrepserinl, sunt etquae lextum enren-
cui ab illustrissimoRemorum arcbiepiscopoet duce pri- dare adhucpossint: ouuies cujuscunquenrodisirit, exlii-
moqueFrSnciaepari MauritioTellerionomenin prsefatione bentiir appositaexajux^xu.
texlui.—Hasvariaulesn s textui
faclumest.Inde cxcerpsivariaslectionesquinqoeet sexa- subjicere maluimus.EDIT.

CAPUT PRIMUM. C thaginensi cpiscopo, cujus erat diaconus, fidura se

PROOEMIUM. comitem, vel in exsilio, ita dedil, ut nonnisi post epi-
hecessitatibus et ali- scopi morlem ab Euchayda recesserit.
Peregrinationis defatigatus,
Defatigatus, etc. ] Videri potest mendosa lectio :
quatenus feriaius anirao a curis temporalibus, dua- quomodd enim cohaerent voces istse duse, defatigatus
rum hsereseon, hoc est, Nestorianorum et Eutychia- et (eriatus? quid si legeretur defunctus? quanquam
nortim, ex ccclesiastica historia nuper de Grseco in retineri potest vetuS lectio; sed ila ut dcfatig.itus po-
Latinum translata, ct ex gestis synodalibus, vel san- situs sit pro recreato a lassiludine, iiisolcnii quidem
sed quae Afro condouetur.
ctorum Falrum epistolis, hoc Breviarium collegi, ne- signiflcatione,
De Grmcoin Latinum translata, elc. ] Ab Epipiia-
ctcns temporum curriculo ", illa quae in Grseco nio scholaslico, Cassiodoro impellente, qui ex Socra-
Alexandria: scripto accepi, vel gravissimorum homi- tis, Sozomeni et Tbeodoreli historiis, Tripartitam
num didici narralione fideli. Quod faciens pro raea quara dicunl hisloriam conflavil.
ertiditione et responsione conlra falsitoquos utra- Graco Alexandrimscripto, elc.] Divinare non licet
illud fucrit, sin niinus vera sint quse in
rumque partium sectalores, qui consueto studio ali- quodnam proefatione de Neslorio 1'hragoneos episcopo conje-
ter loquuntur de suis auctoribus quam veriias ha- cimus.
bet, libenter b offero catholicis fratribns, ignoranti- Pro mea erudilione et responsione,etc. ] Id est, ad
bus acta ipsaruin hseresum, et legere volenlibus. D rae erudiendum, et ut quserenlibus facile responde-
rem.
Peregrinationis, etc. ] Qna nempe Reparato Car-

" Cod. Tellerii, nectens temporum illa. J>In eodeni cod. deest libenter.
PATROI.,LXVIII. 31
971 LIBERATt B4AC03» 972
CAPUT IL 4 dissohabUemiipbte faaetenus proponuut quaestionem,
A
De Paulo Samosateno, et quod attetor sit Neslorianm intpudenter flbjfctentgs, Palrem cum Filio nalura, si
hmresis. beatam Mariam esrroxov conflteamur. Verum bis ita
fEs EpilomeChroaicorumLucentii,etlu>.v* Histotiae80- se de Nettoria habentibss, cceptam opus percur-
11. ''• cmfe.}
Igitur Nestoriani dogmalis auctor, ut multi volnni, ramus.
Pautas agiioscitur SatBOS*tenttsepiseopus, qui seeu- tll mutti vobml..] lofamem hanc originem otijece-
runl iilures Nestorio, et primi quidem oranium laici
tus doctrinara anliquorum hserelicorura, Qaminum duo, lusebius, qui postea Dorilseiepiscopus fuil, ct
iiosirum Jesum Chrislum purum hominem asseruit Marius Mercator; deinde Ccelestinuspapa in cpislola
natum, et passura : de sancta ver» et summe beau ad 'Nestoriuin; promiscue tandem aiii, quos lamen
inter ne recenseas Cyrilluin Alexandrinum; nus-
Trinitaie, ut Grseci tradunt, Sabellii senteniiam se- qiiam enim naUies haeresisNestorianae altius quam
cutus est. Et propterea dicunt Nicsenum statuisse a Pholino, DiodoroTarsensiet Tbeodoro Mopsuesle-
concilium Paulianos omnino baptixandos, ppnenles no repetiit.
differentiam inter Pauli Nesloriique doctrina», eo Antiquorum hmreticorum.] Ebionem Pauli ma-
gistrum memerat Mereator in refutatlene Anathema-
quod Nestorius confitehs existenliam divinitatis Fitii '. tismorum Neslorii, Arthemonem Theodoretus, lib.
Dei, Christum purum bominem eredidit conceplum _B 11 hserel. Fab., cap. 8, et Praedestinati auclor,
haerest 44.
atque formatum, et postea in Deura proveclum, boc Sabellii senlenliamsecutus. ] Longe aliler et me-
est, bominem deilicatum, et non Verbum carnem fa- lius Mercatpr kt dissertalrone ad duodeciraum ana-
ctum, et habitasse in nobis, quod prsedicat Evange- tbematismum Nestorii.
lium, et catholica confitetur Ecclesia. Pautiunos.] Aector Pnidestinati tococit.: lOniui-
bus notum est nes bsereticos venieutes non rebapti-
in
Propterea Epitoma Cbronicorum Lucentius hoc zare, sed marium reconciliationis accedere, et iu
ponit et dicit«: < Feliee et Tauro consulibus Nes- divino populo tradere sociandos. De Paolianis
torius Cohstantinopolitanus episeopua nevum Eccle- autera saocu synodus Niesena hoe consliluit, ut
siis molitur errorem inducere, prsedicans Christum prorsus baptizentur, el ita demum catholico populo
socienlur. Unde ego credo regulam eos baptismatis
hominem tantum, non etiara Deura natum, eique. di- integram non tenere, et ideo hoc decretura a Cbristi
vinitatem collalara esse pro merito dicit. 1 pontiitcibt»«»s»itutum. >
Socrates vero in libro ecclesiasticaeHistorisedirimit Postea in Deum proveclum.] Reclaraat ipse Nesto-
riusapud Mercatorem. Vide dissertalionein priraam
Nestorium a Paulo, eorumque diflereniiam sicpenit: ad secuudam partem operum M. Mercatoris, ubi po-
t Apparet, inquit, Nestoriura ignorasse lectiones an- pularis opinio clari&simistestimoniis convulsa est.
Hominem deificatum.] Rectamat ipse rursum Ne-
tiquorum. Quapropter, ut dixi, in sermone solo mo- storius
ralus est. Et non solum sermonem b examini dedit, Q suos argoit, epistota 1 ad Coelestiuum, in qua adversarios
qaod deificaiionitvoce usi essent.
sed etiam omnino Deum esse, qui naius esi, denega- Lucenlius. ] Utique retinenda leclio, nequidquam
vit. Nos autem fatemur quoniam qui de sancla vir- reclamante eruditissimo conciliorum collecloresiLab-
e beo; osteudit enlm coiitinuatorera Prosperi, ta-
gine Maria nalus est, et crueinxus est, Dominus raen Prosperi, non quod Aquitauus raelius hac in
est glorise, sicut dicit Apostolus: Si enimcognovissent, parte sential; nam deceplus et ipse est a Cassiano
nunquam Dominumglorim crueifixissent(I Cor. ir, 8). l^epotianamhaeresiro proNestoriana obtendente. Vide
Porro Nestorius dicit: « Noli gloriari, Judaee, non1 Mercalorem, epist. mox eit., et disserl. 1, mox pa-
riler citau.
crucifrxisti Deum,> tanquam ipse Dominusgloriseidem1 Apparet. ] Locus bic vel mutiius est in editione
non sit Deus. Nam quia purum hominem non dicit. Grseca, etiam postrema Valesii, vet suppositus in
Tripartita usque ad haecverba, ejus subsisientiampe-
Christum, sicut Pholinus et Paulus Samosatenus,' rimentes.
etiara homilisequas fecit ostenduirt. Nusquam enimt Romilim quas fectt. ] Gum antea latuissent, editae
Dei Verbi subsistentiam perimit d, sed ubique eura1 nunc primura sunt in secunda parte operuin M.
subsistere confitetur, et haberesubsistentiam«, etnon! Mercatoris, ei inter eas haec ipsa cnjus raeiniuit
Socrales.
sicut Photinus et Pautus Samosatenus ejus subsisten- Alia retpondeat lectio. ] Cujus illa tandem t hsec
tiam perimentes f (Socrates^lib. vu, cop. 32). » tota eerte trsjoixotn)admodum implicata est. Vix non
HaecSocrates de Paulo et Nestorio : cujus testi- adducjir ut credam fuisse adnotaloris alicujus, qui
. D Liberato imposuerit.
monio utens, sequar, quid aiia respondeat lectio :
< Ignarus Nestorius expositionum sanctorum Patrum1 CAPUT 111.
prsedicanlium, Dei Filium unitiohe naturae suae in1
non habet cum ! De ApolUnaria, et quod auctor tit Eulychianm
personam suscepisse hominem, quara hmresis.
Patre communem. Proper individuamet inseparabi- lib. v Historiaeecclesiasticse,cap. 3.)
(Ex Theodorelo,
lem Palris et Fiiii naluram, beatam Mariam noluit
dicere Dei genitricem, ne Patri quoque nalivitatema Post damnatktnem Pauli Samosaleni, una tempo-
Laodicenus
•ipplicarel: ignorans demens, quoniam Pater el FJinss ris generaiione transacu, Apollinaris
nalura unum sunl, discreti persohis: qupniam quii episcopus de inearnatione Domini Arianorum blas-
genuit, non eslgenitus, nequequigenilusesigeMra- phemiam secutus, asserens contraria Pauio, carnera
vit.i Hoc ignoranles Nestoriani, quasi nodosamet in- el omnipolens Dei Verbum unius esse praedicavit
tt Cod. Tellerii, hoc penitus ditit. 4 Codex Tellerii, substantiam perimii.
\ ' Idem cod., et haberesubstantiam.
b Idem ccd., nomsoiumetm sermonem.
c Idem cod., nalus est, Dominus. ' ldem. cod., ejm subitaniiam perimentes.
973 BREVIARIUM. 974
subslanliae, contentiosissime asseverans, Verbum A tatibus demonstratis, earum acta narrare, sicut prse-
rarnenc factum, vel aliquid Verbi in carnem fuisse falio pollicetur.
conversuro atque inutatum, non autera carnem de De ] Videsis quae de ipso, ipsiusq>>e
Maria Virgine sumplam atque susceptam. Ut absque bseresiApotlinario.
scripla sunt in disserl. 1, ad secundam par-
peccato, consubstantialis nobis ct per omnia simi- tem operum Mercatoris; valent enim ad popularia
lis, agnoscatur Christus, sicut ait Apostolus (Hebr. qusedam praejudiciarevincenda, ipsumque Liberaiura
iv, 15). corrigendum.
Una temporis generatiOne.] Generationein posuit,
*
Theodoritus episcopus in ecclesiastica Hisloria pro saeculo.Nam Paulus damnatus est anno 270..
Apollinarerael ejus hseresimsic notat. < Apollinaris, Apollinaris docere coapit circa annum 360.
Carnem el omnipotens Dei Verbum. ] Reclamant
inquit, Laodiccnus episcopus, dum b pietatisindueret Apollinaris et Theodoretus. Iste partim in Hisloria
et se
vultum, apostotica fingeret dogmala conservare, ccclesiastica verbis mox a Liberato afferendis, par-
post pauiulum raanifestus hoslis apparuit. De divina tim in dinl. 4 adversus Apoltinarem, qui supposilus
namque natura adulterinis rationibus utebatur, gra- est Atbanasio. Iite iu confessione fidei: < Anathema
dus quosdam dignitatum generans, et sacramenturo . sil, qui iion dicil carnera ex Maria, et qui dicit eam
carncin esse naturae non creatae/el 6fM>ov<rtov Deo. i.
(lispensationis imperfectum explanare prsesumens, Cradus quosdam dignitalum.] Vide Epiphanium et
aniraamqiieralionalem,quacorpusresurgit, privatam p dialog. cit. Theodoreti de episcopo, presbylero et
salute confirmans. diacono, quibus tres personas divinas hserelici illi
conferebant.
< Si enim aniraam non assumpsit, secundum illius Nazianzenus.] Miror cur non sit additus aliis Nys-
rationem, Deus Verbum, neque medicinam animse senus, neque enim Nazianzenus expressius unquam
adversus Apollinarem disputavit quam Nyssenus.
tribuit, neque honorem dedii; sed corpus quidera Posilum pro originibus, vel aucto-
Auctoritatibus.]
lerrenum ab invisibilibusvirlutibus adoratur, anima ribus, non insolente post Terlullianuii) apud Alios
vero secundum divinam imaginem facta, in inferiore locutione.
permansit, contumeliis indula peccati. Qui etiam p'u-
rima super hsec vesanus asseruit. Aliquando enira CAPUT IV.
pariter confitebatur et ipse, ex sancu Virgine as- De Neslorii ordinationeel ejus hceresi.
sumptam carnem : aliquando vero, eam cum Deo (Ex Socrateet actiscorrcrliiEpbesiui.)
Verbo coelilus descendisse: aliquando, eum ipsura
Post Apotlinaris damnationem et depositionem,
carnera factum, et sumpsisse nihil ex nobis : aliasque
temporibus evolulis, inortuo Sisinnio, qui
plurimas et inanes fabutas sacris opinionibus c copu- aliquantis
obilum beati AtliciConstaiilinopolitanse Eccle-
labat, quas in prsesentidicere superfluum judicavi. post
< Talia quidem ille dicens, non solum suos peste ^ sise prsesutatura susceperat, visura est iraperatoribus
nullum ordinare de Constantinopoliiana Ecclesia
complevit, sed etiam quosdam nostrorum fecit bu-
jusmodi leprae participes *. pontificem, sed ab Anliochia Syriae, unde prius illa
< Post paucum vero lempus, dum suum viderent EcclesiaJoannem susceperat, aliquem advenam accer-
opprobriumet Ecclesiseclarilatem,pene cuncti reversi sire, et episcopum facere.
sunt. Non Umen priorem deposuere languorem, sed Et sicut Socrales in ecclesiastica narrat Historia :
magis plurimos constanlium latenier sauciaveruut. < Erat quidara presbyter Antiochise noraine Neslo-
. < Ex hac ergo radice in Ecclesiis germinavit una rius, genere Germaniciensis, boni eloquii, quem
carnis deiUlisque nalura, et ut divinitati Unige- quasi utilem ad docendum ConsUntinopolim princi-
niti passio copuletur, et alia qusecunque populis et pes evocaverunt. Et transactis tribus mensibus, ab
sacerdotibus cenamina genuerunt (Lib. v, c. 3). » Anliochia venit Nestorius, qui castiute inter pluri-
El post pauca : t Verum Apollinaris prsesulalu raos praecipuushabebatur. Quibus aulem moribus
nudatus, novitatem doclrinse suse aperta impuden- institulus fuerit, sapientes a priraa ejus hoinilia co-
tia in Ecctesia praedicabate, ducem semeiipsura os- gnoverunt. Erat cura eo et Anastasius presbyter pa-
lendens haereseos. > riier destinatus, quem nimis honorabat, et consilia-
Quapropter apparet ex omnibus superius diciis -n rium habebat in causis suis ( Socrates, lib. vn ,
atqueprolatis, a Paulo Neslorianos fuisse propagatos, rap. 29 ). »
et ab Apollinari unius nalurse praedicatores, ut sunt Ordinato ergo Nestorio die primo mensis Aprilis,
Acepbali et Eutycbiani. consulatu Felicis etTauri, Anastasius coram eccle-
Cujus dictis et epistolis respondebat eo tempore sia docens: Dei, inquit, genilricemMariam nullus di-
Diodorus Tarsensis c episcopus, deinde Gregorius cere prmsumat: quoniam Maria homo fuit, et Deutn
Nazianzenus, Basilius et Tlieodorus Mopsuestenus, ab homine generari nimis ett impoitibiie. Quod cum
probabiliier ostendentes ex divinis testimoniis dua- pariter audissenl plurirai clericorum et laicorura,
rum proprieiates naturarum in una Christi per- muitum conturbati sunt. Didicerant enim antiquitus,
sono, sicut ipsa probant eonirrr volumina. Deura confiteri Christum, et nullatenus per dis-
Sequiturjam nunc, utrarumque hseresnmauctori- pensationem hominem a Deo separatum credebant.
» Codex Tellerii, Theodorilusin Eccl. J Codex Tellerii,
b Idem cod., Laodkenus, dum. leprm partkipari.
e Idera cod., Eeclesimpnsdicabat.
e idem cod., sactis promissionibus. ' idem cod., DiodorusTarseorum.
 "
!J7S LIBEUATI DIACONI 976
Tuniultu ergo faeto irt ecclesia, Ncslorius volcns A J bilis factus est. Cyrillus vero pcr Possidouiura dia-
flrmare Anastasii sermonem, eo quod eum honoraret, conum suum retiilit de eo papae Cceleslino, et quid
Utiquam blasphemum noluit arguere, sed frcquenter Constantinopoli agerelur ei pcr epistolam suam al-
hoc coram ecclcsia docebat, et agitabat hanc quse- legavit.
slionem cum contentionibus, abnegans Dei genilricis Idem Cyrillus• lertiam Nestorio synodicant direxit
confessionem. Unde divisio nata est in Ecclesia, et epislolam, in qua et duodecim capitula conlra ejus
concussionem magriam orbi terraruni tepidissirai dogma diciavit ct inseruit. Et est principium : Di-
tractalus Nesiorii concitaverunt. Sed eo non eraen- centeDomino: Qui qmat pairem suum aut matrem suam
dante, Constantinopoliuna Ecclesiaerat in scaudalo, plusquam me, non ett me dignus (Malih. x).
et velut in nocturna lite repleta omni confusione, Cujus excmplar epislolse perveniens ad Joannera
sociorum et hostium iiuila erat agriilio, diversis nunc Antiochenum, offensus est in ipsis Cyrilli rapitutis;
his, nunc aliis consentientibus, et verba propria mu- putavit enim eum, dum immoderale occurreret Ne-
lantibus, quoniam Nesiorius in ea erat opinione, slorio, in sectam Apollinaris incidisse.
quod omnino purum hominem diceret Clirislum, in- Mandavit ergo Andreae et Theodorilo, episcopis
troducens in Eccicsiam Pauli Samosateni ct Photini
concilii sui, ut scripto responderent conlra ipsa duo-
doctrmam. ] decira inslau-
capitula, Unquam Apollinaris dogma
Quod audiens Cyrillus Alexandrinus episcopus, cui rantia.
tunc dabatur primatus de talibus agendi, venerunt
a 11011 Cognnscens itaque Nestorius, quod Cyrillus non
ad eum aliqui de populo Constantinopotilano
ei pateretur Ecclesiain sic esse in perturbaiionibus, ct
communicantes Nesiorio, et snggesserunt quas popnlos in scandalo, subripuit pio principi Thcodo-
Constantinupoli acta fueranl. Direxit ergo Nestorio.' sio, ut sacram ad eum dirigeret, et a sua eum per-
epislolam Cyrillus. cujus est principium : Venerabilet secutione compesceret. Et scripsit quidem ad eoni
fitii ac fide digni, etc, persuadens ei ut, si in plcbe sacram imperalor, arguens eum lanquam inquielum
Iapsus fuerat serrao, in tractaiibus corrigerelur, ut et scandala sectantem, qui sine consortio sacerdo-
Dei puerperam diceret sanctam Virginem, id est
tum ageret atque scriberet.
0eoTo'xov, ut totius orbis offensio conquiesceret. Jam
enim quaterniones exposilionum ejus per Anliochum, Damnatus Post Apollinaris. damnationem'et depositionem.]
illustrem Ccelestinus leRilur in concilio Aiexandrino sub Atba-
qucradam papa acceperat, dog- nasio, in Rofflanosub Damaso, in Constaminopoli-
inaque ipsius Nestorii manu ejus subscriptum et ab> tano anno 351. At depositum solus Theodorelus,
eo directura legerat atque tracUverat, totusque. quod sciam, dixil.
_ Aliquantit lemporibusevolulis.] A morte Apollina-
Oriensex ejus scriptisjam cognitum babebat. ^ ris, qose contigit ann. 373, ad ordinniinnem Sisinnii,
> Sed Nestorio emendare nolente, rursus quoque_ quse incidit in diem dominicura, qui uliimus Februa-
. rii anni 426, intercesserunl anni tres et quinqua-
Cyrillus secundam ad eum direxit epistpiam, cujus ginu.
est principium : Obloquuntur de me quidam apudI Vtstim est imperatoribus.] Propter discordiam di-
tuam (ratemitatem, etc, qua ei lncarnationis Chrisiii visi in partes cleri, aliis Proclo, aliis Philippo Si-
ut cum illo, densi perlinaciler sludenlibus. Vide historiam Nc-
plenam reddit rationem, rogans eum, slorii prccposiuffl posteriori parli operum M. Mer-
eadem sentiret, ul Ecclesiarum pax perstaret incolu- catoris.
mis, et sacerdotibus indiscissa concordia permaneret. Die primo.] Alqui in Socrate ponitur decimus.
Vide dissertalionein 2 in posteriorem pai teni ope-
Ad hacc autem Nestorius contrariam scribens Cy- rum M. Mercatoris, ct nuperi cujusdam dissertaloris
rillo epistolam, cujus principium est: Injuriat qui- inconstantiam niirare, qui cum in Hisioria sua Pc-
levi de causa Liberatum secutus cssct, in
dem, qum contra nos sunt, mirandarum tuarum litte- lagiana dissertatione de Synodo v, ad Socratein rediit,
rarum, eic. Verumtamen beatam Mariam esoroxov v ductn melioris judicii.
noluit dicere, nec suum emendavit sermonera. Jam enim per Antioc/ium.]!Reclamat certa rcrura
bistoria. Vide prsefationcra ad secundam partem
Joannes quoque Antiochenus direxit Neslorio0 operum M. Mercatoris.
epistolam, cujus est principium: Meam intentionem " D Joannes quoque Antiochenus.] Vel per arriicipatio-
circa luam reverentiam, etc, per quain eum horlatuss nem hsec dicta sunt, el admodum quidem impor-
vel in historiam peccatur. Nara Joannes Ne-
esl ne se repellcret bonum sibi futurura consilia- tune;
II storio, ut ex ipsa epistola consut, scripsit duntaxat
rium, dum eura dicere piget beatam Virgiuem Dei posl acceptas a S. Coelestino Iitteras, atque adeo
genitricem, quod sancti Patres docuerunt et scripse-i- pluribus post mensibus quam Cyrillus Possittnnium
runt. In qua epistola meminit Theodori Mopsuesteni, ; diaconura Romam mitterct; Coelestinus enim pcr
iile
e Possidonium, et Cyrilto responsum, et Joanui tite-
ostendens ei retfactationis exemplum, quoraodo ras dcdit.
dum tractat, tuifiullu facto, surgens fortissimus vir,
sine confusionc suam sententiam retractavit, et quse a CAPUT V.
parum prodesse ignoranlibus videbanlur b, veltrciter r De synodo Ephesina prima, et Nestorii damnatione.
ad ulilitatem correxit Ecclesise. (Ex actisconclii Ephesiniet epislolaIbae.)
Sed hanc Ne.-tOriusconlemnens, civitaii suse odi- El posi hscc scripsit aliam sacrain Tiduniversos

•Codex Tellcrii, populo Conslantinopolilanorum. ? Codex Tellerii, cui idenlidem Ctjrillut

b ldem cod., parum ignorantibus videbanlur.
M7 BREVIARIUM. 978
episcopps, ut Ephesum convenirent, et conferrent A i gratia (er mundus sum a sanguine vestro, et araodo
dc libris Nestorii et Cyrillijudiciura. ad vos non venio *. i
Scripsit imperalor sacram et beato Augustino Et his dictis, cum reliqnis congregabatur cpisco-
Hipponiregknsi episcopo per Ebagnium magislria- pis, qui ejus senlentiam sequebanliir. Prmsentet
num, ut ipse concilio prsestaret sui praesentiam. Qui ergo episcopi in duos ordines sunt divisi.
Ebagnius veniens Carthaginem magnam, audivit a Porro Cyrillus cum suis habens vices sedis aposto-
Capreolo, ipsius nrbis antistile, beatum Augustinum licae, concilio evocato ducentorum episcopormn ,
cx boc mundo migrasse ad Dominum, acceptisque ab Ncstorium vocaverunt. Al ille venire noluit, dilTe-
eo ad imperatoremiilteris loquentibus <de obitu beati rens usque in prscsenliam Joannisf Antiocheni.
Augustini, Constanlinopolim, unde venerat, rediit. Scripserat enim ipse Joannes de itinere Cyrillo, po-
Porro Capreolus arcliiepiscopus, propter impetus situs in sexta mansione, festinationcm suam, et iti-
Vandalorum Africanas regiones obsidentium, uni- neris Iabores, animaliura ruinas, et episcoporum,
versale nnn valens congregare concilium, Bessutam qui secum erants, necessitales insinuans.
diaconum suum misilEphesumad concilium legatum. Qtii vero circa Cyrillum erant episcopi, homilias
Ccelesiinusvero papa Roraanns scripsit Nestorio Nestorii, quas de bac quscstione protulerat, sscpius
increpationis epistolam, cura exhortatione et vitupe- B relegenles, priusquam Orientis concilium el aliqua-
ratione, quia errare non debuerit, ad cujus ordina- rum provinciarumepiscopi ipsi concilioconjuncti ad
tionem b gavisus est. Et est ejus principium : Ali- synodum occurrereni, judicanles Nestorium, tau-
quantis diebus vitm noslrm,etc, tribuens ei decem quam blasphemantem Dei Filium, damnaverunt.
dierum spatium, hoc est, a priraa die acceptionis; H«c faclo circa Neslorium, Joannes et episcopi
ipsius cpislotse, usque « in ultimam diem : ut si mi- qui cum eo crant, alterura concilinm apud se facicn-
nimc Ncstorius emcndaret expositiones suas, et rc- les, damnavcrunt Cyriltum, el cum eo Mcmnoncm
vocaret ad Ecclesiam, qui propier Christum, qui estt Epbesiorum episcopura.
caput cjus, ab eo fuerant expulsi, cognosceret se abi Post hmc scripsit aliam sacram.] Imo vel simul,
ejus collegioct omnium sanctorura episcoporum con- vel ante, 1 parl. conc. Eph. cap. 32; fit cnim in ipsa
sortio esse separatum. menlio istius : t Tua pietas operam dabit, ul sacro-
sancto proximo paschate elapso, ad ipsum sacrai
Insinuans ei dedisse vicemsuam in concilioCyrillo> Pentecostes diem, ad Ephesiorum Asiaecivitatein
per epistolam suam, cujus principium est : Tri- accurrat, nonnullosque, quos nimirum idoneos judi-
ttilim nostrmsanciilatis vestrm litterm, etc, qua Cy- cabit, sanctissimos provincise stise episcopos simul
eosdem sccum adducat. > Et : t De hac att-
rillum admonuit, ut si per illos decem dies doctri- tera snnctissima synodo nostrapostea serenitas ad oranes
nam suam minime Nestorius emendaret, disponeretl C omnino Deo dilecios episcopos metropolitanos lilte-
cum a communi corpore removendum, et providen- ras scripsit. »
Litleris ad imperalorem.]Tres CapreoIHitterse rae-
dum illi Ecolesiae. moranlur, unse ad Theodosium imperalorein, qua-
d
Eadem de re pariter scripsit Joanni Anliocheno,, rum nihil editum esl praeter fragmentum apnd Fer-
Rufo Thessalonicensi, Juvenali HierosolymiUno, et_ randum in epistola ad Pelagium et Aiialoliura; alterse
Flaviano Pliilippensi, archicpiscopis. Scripsit et ad' ad synodum Ephesinam, quaehabenlur in aclis, aet.
1; tertiae ad Vitalem et Constaniinm advercus Nc-
clenim Conslantinopolilanum,admonens eos, contrai slorium, qnas integras edidit P. Sirmomlus, cum
doctrinam Nestorii forliter starc, ejusque persecu- anlea mulilacbaberentur. Hunc Liberati locum hon
tiones patienterferre, quse fructus afferrent corona- meminerat, opinor, nuperus quidam liistori-.c Pcla-
gianae scriptor, cum diceret Theodosium in sacra
rum; scientes ab eo excommunicatosvel dejectos in1 per Joannem S. L. comilemad Palres Epliesinos mis-
apostolicse scdis permanere communione. sa, nomen Augustini inscripsisse, quod necdum re-
Continuo aulem post pascbalem festivitatem Ne sciisset de obitu Augustini, atque adco adesse cre-
storius cum maxima raulliludine venit Ephesum, ct1 deret. Vcrum qni non sunt peregrini in historia ec-
clesiastica, facti istius causam norunt. llaec cniui
invanit plurimos episcopos collectos. Porro Cyrilluss ipsa est cur Ccelestini summi pontificis, Rufiquo
Alexandrinus modicnm retardatus, circa Pcnte- Thessalonicensis, el aliorum in eadem sacra lial
costen occurrit, et Juvenalis Hicrosolymorum. p.menlio, cum absentia taraen ipsorum nola foret,
° necnon in urbe regia de adventu legatorum nunlius
Sed Joanne Antiocheno remoranle, quaestionem 1 audilus esset.
movebanl pracsentcsepiscopidc beata Maria Dei ge- Universale.] Totius dioecesis Africanae. Vide dis-
nitrice. sert. dc synodis in causa Pelagiana ad priraam par-
tem operura Mcrcatoris.
Cyritlus autem deflorationes quasdam librorumn Ccelestinusvero papa.] Perturbalus ordo tempo-
Nestorii facicbat, cum pertnrbare volens ; erat enim,, rum. Scripsit enim Nestorio Ccelestinustribus inte-
ut dicilnr, ejus inimicus. gris meiMbus ante sacram, qua indicebalur syno-
Et cum plurimi Deum conflterentur Jesum Cbri- dus, siquidem littcraesummi pontificisdalae legiin-
lur die 11 Augusti, sacra die 19 Novembris.
sltim : t Ego, inquit Nestorius, qui fuit duorum vcl il Vicem suam in concilio.] Si Ephesinum intclligi-
triuin inensiura nunquam confiteor Deum ; qnaa lur, manifestus esl error: neque euini Coelestinus

Codex Tellerii, lilteris loquentes. « Codex Tellerii, ad vosnon veniam.

b Idora cod., ab e/qs ordinalione. t Idera cod., usque in prmsentiaJoannit.
' Idem cod., ipsiusepislolmsum t ldeiu cod., secumfueranl
a Idem cod., eademde eo. usque.
978 LIBERATI DIACONI 98«
de concilio Ephesiao audire quidquam potuerat, \ft.dios Tsrsi, Maximu» AnazarW, et cseteri numero
cum hasce litteras da"ret, dedii enim m idus Augu- quatuor et friginta qtfl tuhc eoffl eo Eptiesi oeeur-
sti, cum indictio lamen concilii factalegalurxmcal. < Seeun-
Decembris conseqnentis. Loqtntur ergd Liberaius rerant, querebantur de Cyrillo, dicentes:
de Romano illo concilto, in quo scripsU pomifex datn JussioRenprincipuffl, cur rion svmt exspectati
tum Nestorio, tum Cyrillo, aliisque episcopis litleras, aiiarutn proviridsrurit episcopi, ut quomodo judica-
quarum Liberatus meminit. Quare dedisse vices in vitde libris Nestorti, et de Cyriili diciis concilium
eoncilio idipsum est quod in condilio Rofflario scri-
psisse litteras, quibus mandaret pontifex viees suas judicarel.»
obeundas, non in concilio Ephesino, quod «ondurh Congregatis erfo Mns Ephesi, Joannes eontra
ihdictura erat; sed in exsequenda jjussionepontificis Cyrillum et Memrtonem ita invectus est: t Optaba-
de Nestorio deponendo, sin minus pareret, et alio
in eius locura sufflciendo. mus quidera c seeundum regulas sahctorum Patrum,
Maxima multiludine.] Atqui adduxit e stta dicecesi et secnrrdum Wtteras piissimorum el Cliristiaiioriim
decem episcopos lantum, et e palatio comites duos. intperatiortrm nostrorum, cum paCe fieri synoduni.
Episcoporum nomina subscribuniur relationi Nesto-
rii ad imperatorem. Comites fuerbnt Candidianijs Qunntaffl aetem audaeia et seditione et hreretico
comes Dom., qui venit ut cognilor; et Irenaeos, cuii sensu otentes, seli eonsedistts, nobis propinquanti-
eral ciiin Neslorio amicitue necessitudo. Vide sacratn1 bus, secundum litteras piissitnorum iinperatoruui no-
Tbeodosiiad synodum.
• Deploratioh.esquasdam.] Ediiae sunl in altera parte, ;B strerum, et omni turba sanctam synodum imptestis,
operum M. Mercatoris, p. 103, cura atwea rgnoiSe ut ne requirerentttr capituta qttse conveniunl Apol-
omjnino esseni. linaris, ct Arii, et Eonomii perfidiaeet impietati, ne-
Erai enim ejus tnitwtciM.]Nil mirum Ibse defenso-
rem eadem quae Ibas de Cyrille scHpsisse, curii ex que exspectastis prsesentiamsanctorumepiscoporum,
ejus epistola sumpserit quse scribit. Mfrufflvero Isl- qui undtque a piissimis imperaleribus convocati sunt,
dorum Pelusiotara, virum sanctura, quem CyriHusi eum magnifkeniissinMiscomes Candidianns in scri-
colebat ut parentem, vulganti famse idipsum credi- el sitte seriptis prsecepisset vobis nil lale prse-
disse, ut Cyrillo scriberet: Ut neque ego condemner, ptis
neque ipse a Deo condemneris,requiescea contentione, sumere, sed ekspectare commune omniam sancto-
nec utltonempropriarum injuriarum, qum tibi a moria- rum episcoporum concilium : ideo scitote quod de-
libus hotninibus debetur, exigat a vivente Ecelesia et! positi estis et «lieni ab episcopatti, ta Cyrille Ale-
mternam ei discordiam sub prmtextu pieiatit mdificet.
(Fac., lib. 11,eap. 1.) xandrine episcope, et tu Memnon hojus civitatis, et
Ducenlorum episcoporum.] Melior auctor Mariiis; omtti ecclesiastico.mitiisterio atfeni, et poteuniverse
«ercator, qui prsesens numerare potuit, tradidit: seditionis et iniquitatis aiictores, qui, ut regnlse Pa-
convenisse catholicos ducentos et quatuor seplua- irura et
giiita, iu prsefat. ad symbolum Itreodori. imperiatee sanctiones conculcarentur, cau-
Episcopi qui cum eo eranl.] Triginta tres, ut eon- sam dedistis. Gseteri autera omnes, qui consensisiis
stat ex sequenti capite, quos inter ipse Tbeodoretus>€ seditiosis, agentes conira ieges et adversus sanctio-
fuit; non censetur tamen a Liberato, a quo nirairum1 nes imperiales, excommunicati eslis, donec agno-
ffletropolitsesoli septem cum Jpanne nominantur. . scentes
Apud se.] In ipso hospitio, cura nondum excussus proprium delictum, poeniientiam agalis; et
esset vise pulvis, et vixdum Joannes curru exscen- fidem sanetoram Patrum, qni in Nicseacongregati
disset, ut habel relaiio Patrum ad imperatorem, 21 sunt, susoipiatis, nihil al.ud novum inlroducenles,
parl. conc Ephes.
Quam mulu porro peccei Liberatus in hae conciliiI et analhematizetis hsereiica capitula, dquae a Cyrillo
Ephesini bistoria, ostensu.n est in diss. 2 ad poste- Alexandrino episcopo exposita sunt coutra evan-
rioreffl partem operum M. Mercatoris, ubi ad exameni etapostolicamtloctrinam, el sequamiui lit-
vocata sunt quaetradiderunl hactenus Ephesinse bi- ^elicara
storiae scriptoies. Cum auteffl inquisvi iti chrono- teras piissimortmi et Christtanissimorum imperato-
graphiara Theopbanis, Ceramettm appeUavi, falientei rura nestroram* quae jubent quseri, et subtihter de
raemoria. Cerameus enim longe diversus est. fide cum paee examiaaiionem fleri. »
Hanc tntertocuttonera soam Joannesetqui cura
CAPUT VI. eo erant, adversds • Cyrillum et MemnonemEphesi
De ditcordia CyrUti Alexandrini el Joatmis Anlio- publice proponentes, otrorumqne damnatiouem lit-
eheni. teris suis imperatori insinuaverunt, quarum est
(Ex actisconciliiEphesini,Socrate, et epistolalbae.) ® principium: Pielat vestra prmfulgeni ad beneficium
Post biduum vero venit Joannes Anliocheims, ett orbit terrarum, etc
cognoscens ita actaa quse supra diximus, et postt Post hsecadvenerunt abHesperia ad conciium te-
bsee qnse gesU fuerant in damnatione Nestorii, ett gati papseCcelestini, Arcadius el Projeclus episcopi,
illa duodecim capitula Cyrilli in ipso concilio sus- et Pbilippus Ecclesiae Romansepresbyter.
cepla et confirmata, Indignabatur valde contra Cy- Quibus residentibus, Cyrillas et Meronon obtule-
rillum tanquani seditionis auctorem, quod ferven- runt libellos in concilio, contesiationem deponenles
tissirae Neslorii «fecisset damnationem. Qui autemi adversus Joannem Anliochenum, etqui cum eoerant,
cum Joanne conveaarant episcopi, id est, Alexanderr episcopos, ut evocarentur, el reddercnt causas depo-
Aparaeae, Joannes Damasci, Dexianus b Seleucise, i, sitionis suse. Voeali ergo a concillo per Danielem
Alexander Hierapoleos, Himerius Nicoroedise,Hella- Colonisesecundx- Cappadociae,et CommodumTripo-

« Codex Tellerii, cognoteem"fjlafectf. d Codex Tetierii, Alexandrinoexpositatunt.

b Idera cod., Asianus. • Idera cod., Joanneset auicum eo advertut.
c Idern cod., ita aetus eit : Orabamut quidem.
981 BREVIARIUM. 982
lis Lydise,et Timotheum Termm Hellesponti, episco- A Timotheus Terraesi, Eu-latliius Docirai, et Eu-
pos, una cura Musonio notario, cum anagnostico, doxius Choraatis, episcopi. Conc. Epbes. act. i.
Volentesse nfcttci.] Haecdecent trium capitulnrum
per inlerannunliaiilem diaconum, lale acceperunl defensorem lbae exscriplorera.
rcsponsum : t Neque vos raittalis ad nos, neque nos Jussit eos imperator ecclesiamingredi.] Aut mntila
ad vos, quoniam de vobis responsum principis ex- est oratio, deestque vox qua calholicse parlis epi-
scopi discernanttir ab Orientalibus : vel conlra veri-
spectamus. » Ulem historioe dicuntur omnes episcopi, de quibus
Igitur Cyrillus cum Memnone, volentes se ulcisci, sermoerat, ingressi Conslantinopolim ad ordinuii-
Jpannera darnnaverunt, et omnes qui cum eo conve dum episcopum; soli eirim qui catholicac parlis iu-
et multa raala fastu gressi sunt,' ut constnt ex ipsis schisnialicoruni ad
nerant, pari utrique Epbesi per- suos lilteris.
tulerunt.
Porro imperator per Josjnwm comitem S. L. sa CAPUT VII.
cram « scripsil omni concilio, et ad locum, dicens : De ordinatione Maximiani Constantinopolitani epi-
JVesforii,Cyrilli, et Memnonis, damnationemsuscipi- scopi.
mus; aliavero, qumapud vos gesta sunl, reprehendi- (Ex actis conciliiKphesiniet Socrale.)
mus, Christianam fidemrectitudinemquecuslodientes, _. His ita provenienlibus, de eleclione episcopi rur-
quam ex palribus progenitoribusquesuscepimus. sus qurstioexorta est d. Mullienim Pbilippum quae-
Sed euntibus de concilio septem et septem episco- rebanl qui a beato Joanne cogoomenlo
presbyterum,
pis b, salisfecere imperatori, quia magnum et uni- Chrysoslomodiaconusfueratordinalus,raultaquecon>
versale concilium omnia regulariter agens, damna-
scripseralvolurainaconlraiinperaloremJuIianumapo-
vit Neslorium. His agnilis jussit eos imperator eccle- sUtam. Atii vero Proclum presbyterum quaerebanl,
siam ingredi, et pro Nestorio alium ordinare epi-
quem ad Cyzicum Sisinnius episcopum ordinaverat,
scopum. qui priusquam Cyzicum proficisceretur, praeeedenles
Et post hsec jussil omnes episcopos abire unum- cives ejusdem civitalis Dalraatiura monachum sibi-
quemque in propriam regionem. Et ila Joannes cum met ordinaverunt episcopum, quoniam Atlico prae-
suis Anliochiam profectus est, ubi colligens plurimns cessori Sisinnii soii hoc prsestitum videbatur. Sed
episcopos, daranavit iterum Cyrillum, cum jara esset proceribus palatii, ut fieret, displicuit, quodquidem
Alexandrise. factum esl. Manebat enim Proclus non ha-
postea
Et slcul Socrates dicil, cognoscens Nestorius per bens ecclesiam propriam.qui tamen in doctrina ec-
conlentionem ad quamdara perniciera pervenisse clesiastica e Constantinopoli valde florebat.
partea, Dei genilricem Mariam vocahal, dicens : ,, Cumque quatuor transisscnl menses post Nestorii
< Dicatur eliam Dei genilrix, et ea qusc (ecerunt tri- " damnalionem, Maximianus ordinatur episcopus, vita
ttia c, conquiescant. > Sed nnllus eum ex pcenilentia monachus, ordine vero presbyler, consians
quidem
Ulia dicentem suscepit. Quapropler haclenus dara- in fide vera, idiola autem ' sermone, et sub
quidem
natus, et in exsiliura Oasin missus esl. vivere potius eligebat.
Constanlino- quiete
Post damnationem aulem ejus dura Quoniam Atticoprmcessori.]Quod Attico detulerant
poli lurba contra Ecclesiam mola est, divisusque est Cyziceni, tanquam discordiaeinter ipsos natae arbitro
populus propler tepidum ejus, sicut dictum est, tra- sponte electo, id Sisinnius Atticiresiiterunt successor vindicare
sibi sedis, quare Cyziceni
ctatum; clerici vero comrauni decreto eum anatbe- tunc tentabatjure cesserunt tamen post
lemporis, etquidem jure,
uializnverunl. concilium Cbalcedonense, vincente principum, suae
Posl biduum vero.] Imo post quintam a deposi- novaeRorase faventium, poientia.
tione Nestorii diem, ul tradit lib. vn, cap. 33, Maximianus ordinatur eviscopus.]Die 25 Octobris,
Socrates, qui res suis oculis subjeclas scriptis man- qui dominicus lioc annoiol. Fiebaiauiem domiuicis
davit. diebus ordinotio in Ecclesia Occidentali, ut colligilur
lecta quidem ex canone49 Codicis EcclesiseAfricanac,sed in Orien-
Capilulasusceptaet confirmata.] Atqui cura
est tertia Cyrilli epislola ad Neslorium suis ca- tali mos iste nonita religiose servabatur; nam Chry-
pituii»; at nullum (nitdeipsa Palruin judicium, sed sostomus legilur ordinatus die '27 Januarii anno 508,
de secunda sola, quemadmodura constnt, tum ex .. quo .liuera dominicalis erat C, atque adeo vigesima
actis concilii, lum ex Clialcedonensi et synodo v: septima dies Januarii incidebat in leriam quartani :
neque mirura, sola enim secunda babiiit responsio- eadem feria quarta ordinatus Nestoritis anno 428,
nem Nestorii, cura qua posset conferri, ul Cyrillianse litt.ra dominicali cxistenle AG.
6/sSoSo§i« NestorianaeITE/IOSO&K oslenderelur.
Publke proponentcs.] Repugnanl acta Epbesiua CAPUT VIII.
publicationem differenlia in id is
ternpoi quu calbo-
lici Orientaies schismaticos nnathemateperculerunt; De pace Cyritti el Joannis.
lunc enim primura facta publicatio esl, ut Orientales
se ab abslentis, quorura nulla esset auctorilas, dam- (Ex tertia parte coaciliiEphesini, tbse epislola.)
nalos ostenderent. Post paululum vero videns imperator Cyrilli et
Vocatia concilio per Danielem.] Euit isla citatio Joannis
lertia. Nara prima functi sunt Archelaus Myndi, permansisse discordiam, iniolerabilem judi-
Paulus Lampae, et Petrus Parembolarum. Secunda cabal eorum dissensionem. Et vocans tiinc ad so

« Codex Tellerii, per Joannem sacram. d Codex Tellerii, qumslio orta est.
b Idemcod., tfplem el teptem episcopi. o ldem cod., doclrina ecclesiarum.
< ldem cod.', diealur etiam Christi genitrix, etea ' Idem codex, contians quidem in fide, idiota au-
tem.
\fucefecerant tristitiam.
<tt3 LIBEMS&DIACONI 984
Maximianumeptscopum, cl alios pluriraos Constanti- A exposuil capilulum de EvangeiJOJoannis : Verbutn
nopoli repertos episcppos, quomodo tolleretur Eccle- caro faclum etl, et habitavit in nobit (Joan. i, 14).
siaruni dissensio, cogilabat. At illi dixerunt quia non < Conspice, inquit,'Joanneni duas nnturas prsedican-
alitcr hoc fieri posset, nisi prius iretur et prseferretur lem, et unum Filium : aliud enim habitaculum, et
irnius (idei vincutum, et Joannes Anliochenus epi- aliud, qui babitat, Deus. Intendile eis quse dicta sunt
scopus anathematizaret Nestorium, et improbata dog- rogo. Non dixil, alter et aller, tanquam in duabus
mata ejus. •
personis, aul in duobus Christis, aut in duobus (iliis
Et gaviso valdc super hoc imperatore, missus est sed atiud et aliud, ut in duabus naturis. Quando ergo
hoc ipsum agere Aristolauslribunus, sacram princi- dixit, Et habitavitin nobit, et prscdicavit duas natu-
pis deferens Joanni et Cyrillo, in qua comminatus est ras, tunc addidit, Et vidimut gloriam ejut, gloriam
utrisque Nicomediam exsilium, nisi pacem haberent tanquamUnigenitia Palre, ptenumgratia et veritale. >
ad invicem. Et in sequenlibus fidem, quam Cyrillo portavcrat,
Scripscrunt aulem et episcopi e Consianlinopoli disserebat, aperte prsedicans duas in DominoCbristo
Cyrillo, quia amiciliarum modum etpacem Ecclesia- naturas, in una persona.
rum sanctarum non aliter fleri conveniret, nisi om- Et clamante populo: < Bene venisti, orlhodoxc, >
nia quso ab eo in causa scripta sunt cpistolis ct tomis B I mox Cyrillus similia tractavit, et inter csetera ait:
ct libris evacuarentur. Cyrillo vero hoc facere impor- < Quid de his clariusd dici potest? qua indigent Iisec
tabile visum est. explanalione? apte nos docuit qnia aliud quidem cst
Vcrum Joannes Anliochenus imperatori mandavit: quiinhabiut, et atiud qui inhabilatur; et aliud na-
< Propter illa ipsius capitula fidem meam Cyrillo di- tura humana, aliud divina. » Et concludens sermo-
rigam, quam si siiscipiens subscripserit, communica- nera ad confirmalionera ebrum quse a Pauio dicia
bo ei; alioqui paciflcus cum eo esse non potero.» sunl: < Conspice, inquit, Joannem duas naiuras prac-
Et congregaus iterum Joannes apnd Antiochiam dicantem, et unum Christum : duas naturas Unigc-
concilium, dictavit fldem ita se habentem : < Confi- nili, cl unam personam. Et quando dixil: Ei habi-
temurDominum nostrum. Jesum Cbrisium Filiura Dei tavit tn nobit, et prsedicavit duas naturas; IUIICadrK-
unigenitum, Deum perfeclum, ci horainem perfectum dit hoc : Et vidimus gloriam ejus, gtoriam tanquam
exanina rationali el corpore : ante ssecula quidem Unigenitia Patre, plenum gratia et veritaie. »HaecCy-
ex Patre natum secundura divinitatem, in fine vero rillus, Paulo prsesente, tractavit, et Atexandrinam
dierura eumdera, propter nos et propter nostram sa- docuit ecclesinm, ita de Chrislo credere, sicut Paulo
lutem, de Maria Virgine secundum liumariitalein : et dudum tractante didicerat.
consubsuntialem Palri secundum divinitatem , et C *• Post hsec Cyrillus fidem epislolse, quam a Paulo
consubstantialem nobis secundura bumaniUtem. Dua- suscepit, epistolse suaeinterponens, cujus principium
rum enim naturarum unilio facla est, propter quodI est: Lmlenlur cmliet exsultet terra, etc, satisfaciens
unum Christum, unum Filium, unum Dominum con- aiiquorum rumoribus, qui de iilo habiti sunt, quo-
litemur. niara non assereret de coelo corpus Christum sura-
<Secundum hunc inconfusaeuniiionis«intelleclum, psisse, ncque fermentalionem aut comraixiionem
confltemur sanctam Virginem Deigenilricem. Proptcr. senserit nalurarum ejus, el scripsit et subscripsit prsc-
quod Deus Verbumincarnalum csl homOfactus, et cxc faUm fidem, ct Orientalibus direxii episcopis.
ipsa conceptione univil sibi lemplum, quod ex ipsai Ascendens ergo Antiochiam Paulus obtulit Joanni
suscepit. Evangeticas vero alque apostolicas de Do- archiepiseopo, el omui concilio ejos, epistolam Cy-
mino voces scimus deiloquos viros, quasdam qui- rilli. Qui, ut cognoverunt eum suscepisse fidern a sc
deraconjiingenics, Unquam in una persona; quasdami directara, et in ejus subscripsisse confirinntionera,
dividenlcs, tanquara in duabus naturis; et diviniores3 pacem cum eo et ejus fecerunt concilio, damnantcs
quidem atque altiores secundum divinifatem Christi, Neslorium, et suscipientes Maximianum, qui pro illn
humiliores nntein secundum bumanilatem ejus tra- . factus fuerat episcopus: dubitantibus adhuc ex cis
denles. > D aliquibus episcopisCyrillo coinmunicare : putantibus
In isio crgo modo banc fidei regulam interponenss . eum errasse, et postea verilatem agnovisse, et cul-
Joannes cpistolsesuae,cujusb est principium : DudumD pantibus Joannem °, cur ab eo non expetierit capi-
per sanctionempiitmnorum principum, etc, quam tra- tulorum ejus damnationem.
diditPauIo cpiscopo Emeseno, et direrit Alexandriami Ex altera autem parte quidam de palalio, pcr Eu-
Cyrillo. logiura presbyterura et apocrisiarium Alexandrinae
In quam urbem veniens Paulus, el gratissime a Cy- Ecclesise, culpaverunl Cyrillum, cur susceperit ab
rillo susceptns est, et sine difficuliate vel contcntio- Orientalibus episcnpis duarum confessionem nalura-
ne, ul a multis puUbalur, raemoralam fidcmc Orien- rum, quod Neslorius dixit et docnit.
taliuni suscepit episcoporum. Tunc Paulus doniinico» Sed et Valeriano Iconii, et Acacio Melitenons!
die fccit sermonem in populo, prscsenlc CyrilIo_ett episcopis, hoc ipsum de Cyritlo videbatur.

" Codex Tellerii, inconfutmunionii. d Codex Tetlerii, quid horumclariui.

t>Idem cod., Jotmnes epistolm,cujus. ' e Idem cod., et culpantetJoanneta.
« Idem cod., inviolatamfidem. 'r -
983 BREVIARIUM. 986
Post paulutumvero.] Elapsis nicnsibus ferc scx : A CAPUT IX.
ostendimus enini in praifationc ad altcram partem De Cyritli epistolis pro Orienlalibusscriptit.
M.
opcrum Mercatoris, imperaloris nriurdatum,quod
rarcl diei nola in libris editis, datum esse Conslan- (Ex eademterlia parte conciliiEpbesini.)
tinopoli initio Aprilis. Scripsit crgo eis Cyrillus, in defensionera Orien-
Et vocani tunc ad se Maximianum.] De tota bac
episcopornm in palatio consultatione diximus abnndc tatium episcoporura, et pro duabus unius Cbrisli n.i-
in dissertatione 2 ad eamdem part.>m operum M. turis. El superfltiiim non esse reor, interponere ali-
Mcrcatoris. liuic operi ex ipsis epistolis, ad confusionera
Nisi priusirelur.] Obscuraevoces, nisi forte signi- qua
ficcni, iuiitcndiirn alii|uem ab imperatore, qui ad Alexandrinonnn Phantasiaslarum vel Corruplicola-
uiriiiiiqne dissidentem episcopum, vel perferret rum, gloriantium de Cyrillo, tanquam de patrc alque
unius fidci vinculum, vel prseciperet, nomiiie impe- auctore suo.
ratoris, ficri unius fidei viiictiIum,conimtiniconsensu Commonel ergo Eulogium prcsbyterum suum Cy-
ulriusqiie episcopi.
Scripscrunt vero e Cons"anlinopoli.\Rcctamat Cy- rillusct dicil: < Reprclienduntquidamexposilioncm,
rillus in litleris ad AcaciumMelitenum; id enim tra- qnam fecerunl Oricntales, et dicunl: < Gur duas na-
dil scriptum ab Acacio Berooeas, ubi liabebalur con- < turas nominantibiiscis
cilium Orientaliuin.Videdissertalioncinmox citatam. passus est amlire, aut eli <in
Verum Joannet Amiocheniis.] Observandum stu- R < laudavii Alexandrinnsepiscopus? >Alii vcro dicunt
diose fragmcnlum epistolic utique longe prolixioris idem dixissc Nestorium, dicunt el illuin sic saperc,
a Joanne ad imperatorem scriplac, qu.i Cyrilli c.ipi- nescientibus » sublililatem.
tuia arguebanlur h«resis : liiijus meminit Theodore- surrcpenles
lus in epistola 2 ad Hiracriuin Nicomediensem apud < Oportct enim culpantibus nos ill i docerc, quia
M. Mercalorem. non omnia qusedicunt hserelici, fugere aut refutare
Confitemur.]Hujusce confessionis, quam vet ipsi decct. Muttaenim confilentur sicut el nos confilc-
caiholici suspectam liabucrunt, Nestorianam certe
Tbeodoretus asseruit, accuraUm discussionera repc- mur. Velut Ariani, quando dicunt Palrera, qui Crea-
ries in dissert. 2 mox ciiata. lor estb omnium et Dorainus, nunquii propler lioc
Sine difficultate et contenlione.] Rcpugnat hac in fugere consequens est hujusmodi confessiones? Sic in
parte veritali: namex quo Emesenus accessitAlexan- Nestorio, licet duas naturas asserat, significnns c di-
driara, quatuor menses ct amplius posili sunt in tra-
ctandopacisnegotio.artcs omnes adbibcnteEmescno, versilalem carnis el Verbi (allera enim Verbi nalura,
quibus Cyrillum ad pcenitentiam traxisse vidcrelur : altera carnis esl), sed tamen ncquaquain iinilalera
ncque ad lianc rationem declinandam, comminiscen- confiletur nobiscum : nos autem unienles hsec, unum
dus est, quod nonnullis visum, geminus Emeseni
Alexaudriam adventus, quasi proptcr irapcdita ne- Christttm, unum Filium, etimdeni unum Deum con-
gotia opus habucrit'Antiochiam semcl redire, et inde fltemur (3 part. conc Eplies., c 37).»
confessionemfidei emendatam referre : qui enim ita
senserunt, prae incogilantia vocis cujusdam ambiguseQ Et iterum : < Nestorius itaque in suis exposilioni-
in litteris Joannis ad Cyriilum, decepti sunt. Nam bus simulat se dicere, UNUS FILIUS,UNCS DOMINUS,
cum concordiam cum pace jam reverlisse Joanncs sed refert filialionem ad solnm Dei Verbum. Cum
dixerit, interpreuti sunt isti de Emescno, de qun autem venerit ad
sermo factus fuerat, cum pace revertente. Apol. 3 dispensationem, rursum alium Do-
pro Jans. Iprensi. niinuro, qui ex muliere est, seorsum hominem dicit,
Dominicodie.] Omnia perturbale et obscure. Unius sequo honore, quia habel copu-
a
tanium homiliae Paulo habitse mcminit, bis tamcn copulaltim dignitalis
ille in ecclesia Alexandrina, praesidenteCyrillo, dixil lationem ad Christiim. Quomodo uon apcrlum est,
ad populum, semel die29 mensis Chacnc.ut loquun- duos eum dicere Christos, si Christus ad Chrislum
tur ^Egyptii,iterum die 6 mensis Tobi. In priore ora- habct conjunclionem, alterad alterum?
tione uon explicuit dictum Joannis, Verbumcaro fa-
ctum est, in quo exponendo magnam alterius partem < Qui vero ex Oriente sunt, nihil tale diciinl d,
posuii. Quse Paulura dixisse refert, quse Cyrillum voces autem dividunl sotum : dividunl aulem secim-•
excepisse, pcrtinent ad secundam : unde emcndes dum bunc modum, nl alias quidem DEODECIBII.ES
editiones vulgaias conciliorum, in quibus secundse esse alias aulcm humanas, alias antem com-
: dicant,
subjunguntur quse Cyrillus subjecit primae ulraque
porro corrcio babila est die dominica ; nam nnnns niunes factas, lanquam habentes simul, et quod Cliri-
432 litteram dorainicalem habuit CB, nnnus aniem sto Dco dccibile eslf, et quod humanum, verurnta-
consequens 453 lilteram A; quare illo anno vigesirnn D men diclas nb uno codemque * Chrislo. Et non sicut
quinta diesDecembris, qiue 29 roensis Cbaeac,domi-
nica fuit, atijue iu anno isto prima. Ncstorius alias quidem Deo Verbo seorsum tribuil,
Dubilantibusadhuc ex his.] Hsec spectant ad Thco- alias autem ci qui ex muliere cst, tanquam alteri
doretum, ut ex Cyrilli epislola ad Acacium Melite- Filio. i
nura ostendimus, in secunda parlc operum M. Mer-
catoris. Ilem AcaeioMelilenensiepiscoposcribens intcr alia
Dnarum confessionemnalurarum.] Eo usijuc inva- sic dicit : < Nestorius cnim Chrislum seorsum nomi
luerat opinio, seu potiiiscrror popularis, annilenlibiis nari dicit Dei Verbum, liabere aulera conjunctionen
Nestoriausefactionis hominibus, ut qui duas naiuras ad Cbristum continuam :
pulas ergo, non duos Chri-
faleretur, Ncstorianus ; qui unam, Cyrillianus babe-
ret'ir : id aperte docetCyrillus ipsein cominonilorio stos aperlissime dicit ? Orienlales vero ChrWiinn
ad Eulogium, dc quo poslea et Facundus lib. i. unum, et Filium, et Deura, et Dorainumccnfiteiitur

* Codex Tetlerii, turripientei netcienlibus. • Codex Tetlerii, Deodkibiles.

b Idera cod., quia Crealorest. 1 Idcni cod., etqiwd Deodicibileetl.
e ldein cod., ticet duas naluras significans. . t Ideni cod., diclas ab uno eodemque.
d Idem cod., uihil tale didicerunt.
 987 LIBI&Atl DtACGNI 988
se adorare, eumdem ex Patre secundura diviniutem, h. Ex hac conchisione epistolae suse, in qua dicit
et eumdem ex sancia Virgine secundum humanita- Cyi illus : < Si vero cpislolas sibimet componentes
tem : duarum namqne naturarum unitiariem factam quidam circumferunt, i elc, probat Hypatius Ephe-
dicunl; tamen unum Christum, unum Filium, unum sinorum episcopus, in collatione quam contra Ace-
Dominumconfitentur aperle fadum (Ibid., eap. 54).i phalos suscepit, jussione Justiniani principis, medio
Et in sequenlibiis concordans aliquatenus lomo Strategio comile sacrarum largilionum, in palatii loco,
papanLeonis Cyrillus, sic dicit: < Sunt aliquse vo- qui dicitur Heplaconchos,Cyrillum epistolsebic fecis-
cum maxime Deo decibiles, aliqaafevero sic rursus se mentionem seriptaead MariraPersam, quam neque
hominem condecentes; alise autem quemdaraordinem Cyritlus condemnandam judicavit, neque Nesioria-
obtinent : ostendentes Filium Deura exisientera et nam esse, in ipsa sua notavit epistola.
hominem simul. > Et hsec sunt quaeCyrillus scripsit in defensionem
Et ibidem : < Quando enim Philippo dicit: Tanlo Orienialium episcoporum pro duabus unius Christi
temporevobitcumsum,et non cognovistisme? Phitippe, naluris : quam.quicunque lunc minime receperunt,
noh credis quia ego in Palre, et Pater in meesl? qui hos esse puto auctOres Acephalorum, qui nequeCy-
videt me, videt et Patrem (Joan. xiv, 9). Et, Ego et rilluin habent caput, neqne quem sequantur, osten-
Pater unum tumus (Joan. t, 30), Deo decentissimam B dunt.
affirmamusvocem. Quando vero Judaicum increpat Timc et Evoptius Plolemaidis Pentapoleos regionis
populum illttd dicens : Si fiUi Abrahmessetis, opera episcopus, accipiens exemptar lilterarum Theodoriti,
utique Abrahmfaceretis: nunc autemqumrititme inter- qui scripserat contra duodecim capitula Cyrilli, di-
ficere hominem,qui vtritatem vobit locutut tum: hoc rexit illud Cyrillo, ut responderet ad ea, ct sua capi-
Abraham non fecit (Joan. vnr, 59); homini decenler tula exponeret.
bsec dicta dicimus. > Hojus epistolse sequentia dua- Quodgratissime suscipiens Cyrillus, fecit interprc-
rum nalararora probabilem coatittent exposiiionem : Utionem * capitulorum suorum duodecim, addens
cujus Umen, pro bujus operis compendio, omnia po- expositiones, qua videretur plenam pro eis reddcre
nere intermisimus necessaria documenU. rationera.
Valeriano aulem iconii ita rescripsit: < Universi ltaque Cyrillo suscipienie et defendente fidem
Orienlales episcopi siraul cum domino meo religio- OrienUliumepiseoporura, et sua capitula exponenle,
sissimo Antiocbenoram episcope Joantte,per scriptam pax et unitas BcctesHsreddila est. In qua pace gau-
manifestamque eonditionem clarum constituere mii- dente Ecclesia, inlmicus pacis, semulus unitatis, non
versis quoniam pollulas quidem Nestorii novilates qnievit adver-us eam movere vasa sua, et suierse-
condemnant, anaiheraatizanique nobiscum, ei inrlla-iQ minare zizania.
tenus eas unquara sermone dignantur, sed evangelica De Cyrilli epi»(o/is.] Totum hoc capul, quo imn
et apostolica sequuntur dogmata, et Patrura confes- erat adraodum opus, saltem tam prolixo, lamque
sionem nullo modo contristant: confessi sunt enim exquisitis Cyrilli testimoniis referlo, consullo posnit
trium capitulorum defensor, ut vel ipso Cyrillo tesle
et ipsi nobiscum quia Dei genitrix sit sancta Virgo, concluderet, primo, dogma de duabu^ naturis esse
et non addiderunt quia Christi genitrix sit, sicut in- calholicum : deinde, Cyrillum retractasse sentenliam
suam de una Verbi post iinilionemnatura inoarnata;
quiunl, qui Nestoriiinfelices et respuendas opinaliun- denique puros criminis esse Theodorum et Theodo-
culas curant, sed inquiunt palam unum esse Chrislum, retuffl, ntque eiiam Ibam, quandoquidem, ut ipsi
et Filium, et Deuraex Deo, ex Patre ante omne sae- quidera videbatur, nequeTheodoreius et Ibas fuerint
culum ineffabiliter genilum Dei Vtrbum, in ultimis invecti in Cyrillum, nisi cum pristinnm errorem se-
queretur; neaue Theodorus aliud quidquam docuerit
verotemporibushuncipsum etiam exmuliere secun- adverstis Apollinar stas, i)uamduas Christi naluras.
dum carnem, ita ut idem ipse sit simul Deuset homo, Alexandrinorum Phantasiatarum el Corruptkola-
perfectus in deitale, et perfectus in bumaniute idem rum.) Illi aGaiano, isli a TheodosiooriginemAlexan-
drise duxerunt circiter ann. 537. Phaniasjastsciideru
ipse, et unam esse personain, nullo modo dividentes qui et Apbtartoiiocetaeet Scherauici fuernnt. Nam
in duos filios, aut Cbristos, aut dorainos. cum incorruptibilc corpu; Chrisli facerent, illud
< Si ergo quidam menlienles dicunt, atia quaedam•v specie duntaxat tenus et apparentia simile nostro,
hsec dissimile reip«a asserebant : de ipsis vide Anasta-
prseter sapere illos, non eis credatur, sed sicut siuin Sinaitarain 'oSirywet Pholium.cod. 162. Utra-
impostores et fallaces, secundum palrem suum dia- que factio suum menliebaiur parentem Cyritlum,
bolum, projiciantur, ut non perturbent eos qui recte eadem fraude qua etiam Eutyches et reliqui uuius
ambulare desiderant. naturse defensnres.
Unitatem confilentur nobiscum.]Eam nempe qnac
< Si vero et epistolas sibimet componentesquidam xuff utr6o-T«o-ev, cujus confessionempstendimus, dis-
circumferunt, velut ex persona clarorum virorum, serl. 1 in secundam partem oper. M. fidei Mcrc, fuisse
miuime oportet prsesumere de bis. Qui enim semel unicam hac in qusestioncindubilaum regulam;
enim aliud praeterea dixisses, detorqueri
quidquid
acriplo confessi snnt fidem, quomodo poterant alte- poterat a pervicacibus in sensum heterodoxum.
ram scribere, velut ex pcenitentia revocati, ut recte Nestorius itaque in suis exposilionibus.]Verba Nc-
sapere non velint? AHoquerefralernilatem, quaeapud storii quse refert desumpta sunt ex sermone 2, quein
consule in secunda parle operum M. Mercaloris. llsec
^te est, tequi nobiscum sunt in Domino salulant eadem verba Cyrillus refert in epistola ad Acacium
(Ibid., c.iQ). » Meiitenura.
Codex Tellerii, fecit expoiitionem-
989 BREVIARIUM. 990
Si ergo quidam mcntientes.] Theodoreliim lacito A synodo Epliesina anaihematizanle, fucrunl condem-
nomine arguil;eamdem enimcsse jaciaviiOrienialinm nati °, et iroperiali lege prObibitum fucr.it ne quis
ac Nesiorii fidem. Alque ita Cyrillum, cum Orienta-
libus cousensit, in Nestorii parles concessisse. Vide eos legere auderet aui defendere, tunccwperiint Dio-
epistolam Cyritli ad AcaciuraMelitenum, et epistolam dori Tarsensis, et Theodori Mopsueslenae civitatis
Tbeodoreli ad Andream monachum Constanlinopo- episcopi, et aliorum episcoporuin, qui contra Euno-
liianum, in qua sunthsec verba : < Ecce enim, qui mium el
Salvatoris Cbristi naturas impia ratiociiratione con- Apollinarem uiriiis naturaoasserlores libros
fuderani, et unam naturam atisi fuerant prsedicare, composuerant, duas in Christo oslendentes naturas
acdeiiaii passiones adjungere, proplerea eliam san- in una persona (q.uodNeslorius sic non dixeral), rir-
ctissimo et venerando summi Dei ponlilici Nestorio
insultarant, velut quodam camo et freno, seciindinii curaferre voluraina, el simplicissimos quosquedecipe-
Prophetara, maxillis omnino conlraclis, el a pravis re cupientes, aiebant non sapuisse nova Nestoriuin,
ad rccta perdnctis, verilalem iterum addidiccrunt, scd antiquortim Patrumprosecutumfuissedoctrinam :
utentes ejus asscrlione, qui pro veritate bella susti- et in eo tantum studii
ntiii. Pro una namque nalura duas iraprcesentiaruiii gesserunt, utipsa eorum volu-
confneiiiur, auaibemaiizantes eos qui permixlionem mina malitiose in Syrorum linguam, et Armeniorum
aut confusionem praedicant, et deilalem Christi im- atque Persarum transferrent.
passibilemvenerantur, et carnis esseedisserunt pas- Sed Irsec ubi agnoverimt Acacius Melitenensis ct
siones,etevangelicasdividunlvoces,etdeilatiquidem "B Rabula Edessaecivitaiis
sublimes et Deo dignas ascribunt, bumiies autein episcopus, de quo Ibas suc-
assignanl humanitati : talia namque nunc ab ^Egypto cessor ejus in epistola sua dicit: < Hunc prscsumpsit,
scripta delata sunt. i omnia praesumit, aperte in Ecclesia sua analhe-
Si vero et epislolat.] Intelligit Cyrillus lilteras qui
snppositas, tum Joanni Antiocbeno, lum Philippo matizare » (scilicet de Tbeodoro Mopsuesteno supe-
RomanseEcclesise presbylero, tuni etiam sibi, quasi rius loquens), scripserunt Armenise episcopis, ne
prislinam sentenliam revocasset. Theodori Mopsuesteni libros susciperent, Unquam
Probat Hypatiut. ] Deceptus est procul dnbro haereliciet auctoris
Hypatius; neque enim loqui potuit Cyriltus de epi- dogmatis Nestoriani, iosimulan-
stota Ibse ad Marim, sed de alii_ua alia, quarn tibus episcopis Ciliciae Rabulam et Acacium, quod
diceretur scripsisse, priusquam reipsa scripsisset hoc non ex charitate, sed ex semulatione alque con-
ad Valerianum; atqui ad Valerianum scripsit anno tentione lecissent.
433, quo leropore Ibas; neque clarus vir eral, sed
obscurus quidam presbyter; neque reipsa ad Marira Congregati sunt ergo in unum venerabiles Anme-
scripseral, siquidera in epistola ad ipsum meminit nise episcopi, et miserunl duos presbyteros Leontium
turbarura quse occasione Diodori motse sunt post et Aberium adProclum Constantinopolitanumepisco-
annnm 435, quo anno Theodosius imperator san-
ctionem edidit de comburendis Nestorii libris; tunc puin, secundum morem, cum libeltis suis, et uno
enim priraum de Diodoro magna contenlio orta esl, volumineTheodori Mopsuesteni; scire volentes utrum
subsiituiis pro Nestorianis a factione ipsius libris. C doctrina Theodori an Rabulse et Acacii vera esse
Verum bacde re in dissert.
In collatione.] Habita est Constantinopoli anno probaretur.
533, Justiniani imperatoris mandato, in triclinio ltaque Proclus accipiens Armeniaeepiscoporum li-
palatii heptaconcho, contendentibus Hypatio Ephe- bellos, et illud Theodori volumen, diligentius utraque
siorum episcopo cum quatuor aiiis catholicis, et examinans, tomum Armeniis
scripsit et destinavit,
Sergio Cyri episcopo cum Severianis aliis quinque, in
Strategio magistro offici rum cognilore : acta repe- quo posuii, ad interimendas Nestorianorum ver-
riuntur tomo IV collectionis postiemae conciliorum sutias, qui duas in Christo inducunl personas, < unum
generalium. de Trinitate > quem et direxit Joanni
Auctoret Acephalorum.] Id praetermiiiendum non Anliocheno incarnatum;
est sine observatione, nam facit Theodoretum ducem per Theodorum diaconum suum, conti-
factionis alicujus hominum, qui dicli sunt Acephali, nentemsublercapitulaabhoereticis prolata; expetens
propterea quod, cum defensioneraCyrilli pro Orien- ab eo, pro coramuni fide servanda, ut cuui suo con-
tatibus non reciperenl, neque Cyrillum habebant cilio eum
capnt, neque Joannp.m Anliochennm, qni duo la- susciperet el subsmberet.
men erant contendentium partium principes : tunc Joannes auiem, et qui cum eo erant congreijati ept-
porro primum auditum est fortasse Acephalorum scopi, legentes tomum, et ejus Iaudantes composilio-
noraen, quod cum quibusdam duarum naturarura nem, subscripserunl in eo, et Proclo transmiserunt.
defensoribus adhsesisset, transiit ad MonoplrysitasJJ
postea, et ipsis inustum est. Observa in Cbronico Hunc et Chalcedonensis synodus per relationera
Arabico Eutychii Acephalos vocari Jacobius, orilio- suam, quam Marcianoimperatori direxii, ad proban-
doxos Melchius. verura etiam
Tunc Evoptius Piolemaidis, etc ] Peccat duorum dunr, non tanlura gestis synodalibus,
saltem annorum parachroriismo; nam anie cmci- epislolis fidera constare.intersanctorumPatruraepi-
lium Epbesinum Theodorelo Cyrillus respondit, ut stolas suscepit et confirmavit.
demonstratura est a nobis parte 2 operura M. Mer-
catoris tib. n. Scripsit autem idem Proclus epislolam ipsi Joanni,
cui et tomum suum direxerat, in qua dicit: < Di-
CAPUT X. centes aulein iterum passibilem Deum, id est Cbri-
DeNeslorianorumscandatoet monachisArmenim. stum, conlitemur eum non esse passum ep qupd est,
ted eo quod faclum est, id esl propria carne; et ita
(Ex epistolisS. Cyrilliet aclis4 et 5 synodi.) prsedicantes nullo modo fallemur, quoniam quidemet
Nestorii namque sectatores videntes libros illius unum ex Trinitate secundum carnem crucilixum fa-
blasphemosnon posse proferri in publicum, eo quod, temur, et divinitatem passibilem minirae blaspbema-
" Codex Tellcrii, fuerant condemnati.
991 LIBERATIDIACONl 992
mus (Fac., lib. i, cap. 4, ex quo emendatuslocus). > A el unain quidem direxit Thcodosio impcralori, aliam
Scd Basilius quidam diaconus sumens tomum autem Cyrillo Alcxandrino, cl tertiam Proclo Con-
Procli, quera Armeniis seripseral, Alexandriam ve- staniinopoliuno episcopo, laudans in eis Theodo-
nit, el Armeniorum libeilos suis libellis anneclens, rum, et ejjus expohens snpientiam.
obtulit Cyrillo ejusdera urbis antislili. Ad haccaulcm imperator dirigens sacram Joanni,
Quibus, ut ferunt rumorcs, permolus a Cyrillus derogatores illos Tlieodprf contra saluiem propriam
quatuor libros scripsit, tres adversus Diodorum et venire judicavit.
Theodorura, quasi Nestoriani dogmatis auctores, et Cyrillus autem rescriplo suo Theodorum prsefe-
alium ite Incarnatione Iibrum, in quibus continentur rens, tale de accusatoribus cjus tulii judicium, quod
antiquorum Palrum inuorrupta testimonia, id est, Fe- dogmate veriUli contrario leiiercniur, inlerponcns
licis papse Romani, Dionysii Corinthiorum episcopi, de synrbolo in concilio sibi oblato ob Tesseructedeca-
et Gregorii mirabilis etKuparovsyoO cognominati. Et tilas a Charisio presbytero.
licet in eis libris Theodori dicU laudentur contra Nihitominus et Proclus per Maximum diaconura
Arianos edita, ipsum tamen magistrum Nestorii suum ipsi Joanni rescribcns, cujus essenl illa capi-
fuisse conlendunt. tuia, quse Theodori diccbautur, qusesivit. Qui pro
Conlra quos catholicse verilatis defensores b sic _Bejus cxcusalionc ignorarc se dixit. Verurataiiiciiduas
Acephalis responderunt: < Illos libros non esse Cy- memorati Joanuis epis olas, id est primam et ter-
rilli, quoniain lestimoniis quse conlra raortuos po- tiam, laudesTbeodori Mopsuestenicontineuies, Chal-
suisse in eis dicilur conlra viventem Nestorium non cedonensis synodus per relationem suam Marciano
est usus, neque in synodo, ncque in aliquibus epislo- imperalori directam, cum tomo Precli, quera ad Ar-
lis; i unde dicunt < illos nec dictasse Cyrillum, nec menios direxit, el aliis sanctorum Palrum epislolis,
edidisse libros. > suscepit et confirmavit.
Itaque Basilius diaconus Consianlinopolim veniens His ergo sopilis atque transactis, morluo Cyrilto
libellos composuit, ct archiepisropo Procio porrexit, trigesimo et secundo episcopatus sui anno, ordinatus
associans cuncla quse anlehac Gyriilo arcbiepiscopo est episcopus Alexandriac Dioscorus,qui fuil quidem
obtulerat. Proclus vero jam destinaverat toinum arcliidiaconus ejusdeni Cyrilli, qui neque uxorem,
suum Armeniis, in quo (orao nullani facit de Theo- neque filios babuit: quem narrat opinio, civium suo-
doro reprehensioriis menlioncm. rum majorem babuisse dilectioneiu; siquidem op-
Quod cognoscens Basilius, scripsil libellum, in quo primens Cyrilii haeredes, et per calumnias multas ab
docuil c libros Tbeodori vilandos, sicul Arii et Eu- eis auferens pecunias, dedit eas sine fenore arlopo-
nomii blasphemias : quod quidero prudentibtis in- G lis d el cauponibus civilatis, ut mundissimuin panein
convenienter eum scripsisse apparet, quouiam Arius et pretiosissimum vinum viliori pretio populis exhi-
et Eunomius unam in Chrisio degenerera Palris sub- berent. >
etanliara prsedicaverunt. Theodorus autein, ut ipsi Joanne aulem arcbiepiscopo defuncto, Anliochense
accusant, duas e contrario docuil in Christo naluras. Ecclesiae Domnus ordinalur archiepiscopus. Sed ct
Post haec autem, occasione accepta, surrexerunt Proclo defuncto, Ecclesise ConstantinopolitanaeFia-
quidam monachi ab Armenia Apollinaris sectatores, vianus sorlitus est sedem.
duo vel tres (sicut refert Joannes Antiochenus in Ipso vero lempore Ibara Edessenum cpiscopura
epistola sua) porlanles excerpla capilula, ut dicebaat, quidam presbyteri el diaconi suis libellis, quasi Ne-
de libris Tbeodori Mopsuesteni, vel aliorum sancto- storianum, accusaverunt Dorono arcbiepiscopo, eo
rum Patrum, qui in illo lempore, sicul diximtis, quod alloquens clerum dixisset: t Non invideo Chri-
eonlra Apollinarem scripserant: el intrantes regiam sto quia Deus faclus est, quorriam si volo, el ego fio; >
civiutem, et muliorum sordidantes audilum, callidi- qui cum ascendissent Antiochiam, eos Ibas excom-
taie sua omnia perturbabanl. Deinde circumeuntes municavit; sed supervenienle festivitate quadrage-
totius Orienlis civitaies el univcrsa monasteria, dam- simse Ascensionis, jussi sunt a Domno excommuni-
nanda esse cum auctoribus ctamabant, accusantes Ei calione absolvi, sub ea condilione ut Anliochia non
ea Nestoiiano sensu fuisse conscripla. < Quia si Ne- exirent, alioquin a suo deponerentur ordine,
storius juste damnatus est, daranentur et isla, dice- Sed quidam eorum archiepiscopi Dorani pr.cccpta
bant, cum suis auctoribus. > Et hsccagebant, firmare conteranentes, profecti ad comitatum, sacros apices
volcnles ea quseApollinari sunt, qui pcr unani nalu- meruerunt ad Pholium, Eustathium et Uranium cpi-
ram Christum nobis consubstantialcm non exposuit. scopos, ut in Berylo audirentur: fuerunt auiem cuin
Qui quorumdam uteutes palrocinio, terrebant minis iis Eulogius diaconus Conslantinopolitanus, et Da-
clericos, populos ct monachos, qui vitam sectabantur mascius vir spectabilis, tribunus el notarius : quod
quieiam. cum aghitum fuisset illos clericos Constauiinopolim
Tunc Joanncs Antiochenus, synodo congregaU, perrexisse, damnati sunt a Domno el ejus concilio.
tres pro Thcodoro Mopsuesteno dictavit epistolas, Et post hsec Ibas Berylo ad audientiam occur-

» Codex Tellerii, quibus rumoribus, ut ferunt, ver- « Codex Tellerii, tcripsit libellum, et in tuo opere
molut. docuit. »
b Idem cod., contra quos catholki fidei defentores. d Idcin cod., dedit eas artopolis.
Ft>3 BREVIARIUM. '"J»
rit: ctti cum accusatores, sicut gesla deraonslrant, A nibus advcrsatos fuisse, constal ex lemporis liisto-
nihil probare potuissent, supervenit relatio et po- Rabulaeria; nam et Edesseua Ecclesia scissa eral in p.irtes
el Ibae; et Tlieodoretus Chalcedone iiiiriim
stulatio clericorum Edessenorum flagiUntium pro quantum inveclus fueral in Acacium, cum illc schis-
Ecclesia episcopi sui prxsentiam, in qua sibi arro- matkse synodi, isle calholicae legatione fungeretur.
gavcruut omnes poenashorribilis gebennae,si memi- Congregati sunt ergo in unum venerabilesArmenim
Concilium qiioddam nobile Baronius opi-
nissent lale aliquid dictum in illo tractatu de quo episcopi.]
natur in Armenia coactum fuisse, in quo, < slabilila
Ibas accusabalur, et judicibus non manifestasscnl. fidecatholic.i, etcognilis Theodori Mopsucsleniscri-
Quamobrcmfecerant judices accusalores ipsos cum piis, inveniisque impiis a tramite orthodoxse fidci
suo rpiscopo in secretario communicarc, simulque abhorreiitibus, ne ipsi soli damnasse videreniur, sed
universa Ecclesia Orienialis, ad id peragendum lega-
pacificos dimiserunt. tionem cx synodo direxerunt ad Proclum Constsnli-
Capul decimum.]Tresin partesdistribuilur; agitur nopoliianum episcopiinr, > etc Verum non video
ciiim de causa Diodori et Tbeodori, de obitu Iriiun quomodo isla convcniant cum verbis Liberati : <Mi-
pairiarcbarum, ct de Ibae Edesseni judicio : priraa serunt duos prcsbylcros Leontium et Aberium ad
pars aique etiain postreraa longe melius traclatur a Proclum Conslanliiiopolitanum episcopum, sectin-
Facundo. Observa primo id lolrim, quorf hoc capite dum morem,_cumlibellis suis, et uno voIumineTheo-
narratur dc Diodorr et Theodori libris, contigisse eo dori Mopsuesleni, scire voientes utrum docti in.i
temporis intervatto qnod est inter sanclionem impe- "R Thcodori an Rabulaeet Acacii vcra esse probarctur. >
ratoris de cornburendis Nestorii libris, et obilum Si enim damnnssenl Armeni Theodorum, posl dili-
Joannis Antiocheni; illa anno 435 data esl xiv cal. gentem caussc cogniiionem, cur inquirebant, utra
Martias, indictione 3, iste anno 441 accidit: deinde futes prsestaret, Iheodori an Acaci? Si vellcnt ab
iinplicaiam admodum essc hujuscemodi bistoriam ob Or entali Ecclesia universa suam senientiam nppro-
periurbatum temporis ordinem, quem oponet reslitui bari, rur neque ad Antiochenum, neque ad Alexan-
rx Cyrilli, Jjannis et Procli epistolis mutuis; denique drinum, aliosquc Atitoc.plialos primates legaiioucm
It.iiotiiiiminonere lectorem utne perrailtal sibi frau- dircxerunt?
deni ficri a Liberalo referenle ea qusc a Ncsloiiano Secundum morem.] Quem? an miuendi duos pres-
aliquo accepissei, de qua monitiotseposlea. bytcros et non unura cum diacono? an relerendi ad
Imperiali lege.] Sanciia est Theodosio xv cl qui Constantinopolitanum cpiscopum de ge.-tis in conci-
renuniiatiis fuerit cos., ui non. Augusti, id est anno lio quoad dcfinitionemfidei?an inlerrogandi nuuiinae
43?; habelur in coltectione postrema CC, GG., 3 scdis aniistitem de fide? nara in morc fuit cum ab
parte conc Ephcsini; et in codice Theodosiauo, de inferiore synodo ad antistitcm dioecesis referretur,
hacreticisleg. 66. presbyteros duos legare; fuit et referre ad euindcm
Tunc catperunt Diodori.] Non minima esl suspicio, nniisiitem de rebus majoris moraenli; atque eliam in
Tbeodoreti vel opcra vel consilio saltem, id lotum Orientali Ecclesia nuilam in synodis provinciarura
negotiura peractum esse; suspicionis causas in dis- definitionem in causa fidei sancire, sed consulere
scrlatione de fide Theodoreti proferimus : baccuna totius dicecesisantistitem : censebatur enim ista cau-
in prscsenti sufficiat, quod Cyrillus ad Acaritim Meli- sa esse una de majoribus, quae proinde ad inajorem
tciiuni ct Valcrianum lconiensem scribil Tbeodore- Q pertinent.
lum, ciim improbaret pacem intcr Ecclesias initam, Volumine Theodori.] Volumine non continebatur
jacassc fidem Orientalium eamdeiu esse cuin fide opus ullum imegrum, sed excerpta tantuni aliqtia,
Ncstorii, et ulramque non differre a fide Patrum. ut constat, tum ex iis quse sequuniur, t continentem
Elaliorum episcoporum.]Alhanasii,Gregorii utrius- subter capituta ab hserelicis prolata; > tum ex refu-
iiue, Basilii, Amphilocbiiel Theophili, ut colligitur laiionc facta a Cyrillo, cujus fragraenta sunt in sy-
mm ex Cyrilli epistola 2, ad Acacium Melitenum, nodo v.
tum ex synodica Joannis ad Cyrillum, ct Cyrilli ad Tomum Armeniistcripsit.] In editionibus vulgatis
Joannem responsionc, 3 part. conc Epliesini. misstis Icgitur consulalu piissimorum imperalorum
Tbeodosii XV et Valenliniani IV : haec temporis nota
Ipsa eorum volumina.] Quemadmodum in Syram mcrito suspecta vidcii poiesl, non Uniuni quia epi-
liiigunmIbas haec quse dicuntur volumina translulit, scoporum epislolis, praeterquam summorura pomifi-
ita Eulalius Theodoreti amicus in Armenam, et Ma- vix solct sed etiam
ris in Persicara converlil. (Proclus, in episl. ad Joan. cum, inter
apponi tcmpus; longe magis
Anlioch. el in synodo v, collat. 6.) Cerle etiamnura quod anni sanctionem imperatoris datam mense Au-
435 et missionem lorai a Proclo ad Arme-
Diodoriel gusio
apnd Syros opera Theodori habentur, ut nos ea ne vix
discimus ex catalogo librorum Syra iingua scriplo- quidem contigeruni, qusecomprehendi vix aceliamsi
possint interjecto temporis spatio,
ruin, quem Ilabediesu contexuit sub Julio III, edidit tomus rnissus dicaiur sub finem Decembris : nam
in lucem RomscAbrahamus Echetiensis ann. 1653. sanctionem exsecutioni raandatam, li-
primo,
Acaciutet Rabulas.] Quis quantusve exstiteril Aca- brosqueposl Nestorii manibus omnium excerpta
cius ilie Mclitenensis, constat ex aciis concilii Ephe- E1siint ex libris Diodori, Theodoii ereptos,
et aiiorura, quae
stui; dc Rabula Theodorus lector in collectaneis Nestoriauorum jacturam sparsa vnlgariter sarcirent.
niiriim quiddara narrat: < Rabutas, iuquit, Edesscnus Deinde ea in linguam Armenam, Syrara ct Persicani
episcopus caecus erat, Andreas vcro Samosatenus versa. Postea cum Acacius et Rabulas raissa novis-
accusavit eum, quasi contra duodecim capita Theo- senl ad Armenos, cos admonuerunt de cavendo er-
doreti rcripsissci. » Haec explicantur in nostris ad rorc magnis se nominibus legcnle : tum Cilices epi-
Thcodoreium disserUtionibus : continent vero, si scopi Acacium idcirco et Uabularncalumnianiur apud
rnodp, ut par cst, legantur, plura ad hisloriam con- Armenos. Tandem Armeni convocantur per tracto-
ilncenlia, qujc Valcsiuin, diligentera caeteroquin riam a primale in concilium, tcrapore legiiimo con-
Thcodoreti cdilorcm, fugerunt. veniunt, ci inde ad Proclum raittunt duos
In episiola sua.] Inserta est Actis, tum concilii cum libellis et votumine Theodoii. presbyteros
Denique et libel-
Cbalcedoncnsis, actione 10, tum synodi v coll. G. los et volumeu Psroclusexaminat diligentius, scribit
Habeiur etiam apud Faciinduin, lib. vi, cap. 5, ubi- tomum quo lerc nihil esl snper ea re elaboratius.
que sino prooemio,ubique diversaevcrsionis. Propter hacc cl alia plura posset quispiam opinari,
EpiscopisCilicim.]Theodoreti amicis, et Tlreodori vel expungendam omnino temporis notam velut sup-
ante octo annos fato funcii discipulis; ad hos est posilam, vel ita corrigendam, data post consulatum
octogesimaquarla Theodoreti epistola. piissimorum, etc; neque enim inauditum est consi-
Ex amulaiione.] Rabulam Ibae, Acacium Theodo• gnari acia post consulatum iiobilissimoriiin consu-
reto, tunt fidei cummuni capsa, tum privatis ra.lio- lum, prsesertim si imperatcres fuerint; sic enun
 095 UBERATI DIACONI 996
inscribunlur acla Epbesina : Pott consulatumdomb- A nulta ultkis Patris testimonia adducuntur; an in aliis
norutn nostrorum semper auguslorum Flavii quidem adducta sint aliqua, certo seire nemo poiest, cum
Theodosii xni, Valentiniaui vere in, quamvis Bassi ipsorura nibil, praeier fragmenta, ad nos pervenerit:
et Antiochi ordinario magistratu nomiua ubique co- mirum lamen a collaloribus Conslantinopolitanis re-
goita fprent, ut constat ex epistolis Ccelestini papse jectos fuisse Ircs priores libros, quia in ipsis lauda-
plirribusqiie codicis Theodosiani legibus. istis non bantur Patres quos aliis in operibus adversus Ne-
Unum de Trinitate inca nalum]. Si verbis siorium, ipsoque io concilip Ephesino, Cyrillus non
alludiiur ad futilem quamdaur veierum sublilitalem, laudasset: nam de tribus quj citantur unus fuit Felix
quanegabnnl posse dici unum de Trihitate, nec nu- cnjus lestimonium allatum est in actione prima con-
, merali isti adjeetivaovoci, unus,. ullam posse subsuu- cilii Eplresini, deiude in libro primo de recta Fide
tivam conjungi sine periculo fider; sic enim ariota- ad reginas, qui Cyrillo tribuitur communitcr, adhi-
baotur : Si dicitur unus de Trinitate, et subjungitur betur tesliinonium Anliochi, Chrysostomi, Vitalii,
Deus, iriiheismtis inducitur; si Paier, multi patres; Ammonis et Severiani, de quibus nulla mentio in
si Filius, plures filii, eic, quoniam unus est princi- concitio Epliesino : denique atiqua occurrere potuit
pium uiimeri, nec dici unquara unus Deus potest, nisi causa cur aDionysius et Tbauraaturgus advocarentur,
cum pergendo, Iicet porro dicere secundus Deus,etc; ut puta si defensoribus Diodori et Theodori laudati
si, inquam, verbis istis non alluditur ad id quod mo- fuerint: laudatos imo enim Pairum plures esse, consut
do diximus, procul dubio mendum est, posilumque ex Liberalo ipso, et meliore teste Cyrillo.
iiicarnatiim pro passo aut crucifixo; neque enim Feiicis.] Etsi advoceiur in tesiem a Cyrillo, non
Nestorius ipse negavit unquam Verbum aut esse *l taroen certum esl genninam esse epistolam ex qua
unam de Iribus personis divinis, aut esse incarna- locus sumitur. Ab Apoiliiiaristis suppositam tradit
lum; neque vero fuit unquam agitata qtisestio an una Leontius. Corinthiorum
de tribus personis sit incarnata, sed an unus de Tri- Dionysii episcopi.] AddiU erat in
nitale sit passus ac crucifixus, ut colligilur ex se- editis codicibus vox Areopagitse, scd expungenda
quentibus Liberati de Proclo verbis. fuit, ipso teste Dionysio Corintbio, qui, ut est apud
Per Theodorum diaeonum.]Atque etiam per Maxi- Eusebium, inepistola ad Atbenieuses, meminil Areo-
mum pariter diaconum, ut intelligitur ex epislolis pagitse Dionysit primi Aiheniensium cpiscopi aetale
muluis Procli et Joannis. se majoris : nolim porro ego impticatura illum con-
CompOtitionem.]Verba synodicse : < Faciebat au- tentionis funera de Dionysiis cura ullo ducere, con-
iera nobis deleciationem uon pulchritudo composi» tentus venerari parentem fldei mese Dionysium mar-
lionis sota, neque argumeniorum multitudo contra tyrem; undecunquc tandem Parisios advenerit, a
utramque partem adversanlium pertractata, quantara Deo certe missps est, ut Gallici imperii caput ron-
ipsa sacrorum dogmatura cautela siraul et pietas. > secr;>ret : quariii autem nominis fucrit Dionysius
Non tantum gestis, sed eliam epistolis fidem con- Corintliius, qui floruit circiter annuin 175, quseque
gestis scripserit ad u dificationem Ecclesiarum, consule
ttari.] Id est, non ipsis tantura caiioaibus, quidatis
inserli sinl, sed cpistolis quoque e synodo a Eusebiura loco mox ciUlo.
majorum sediura prsesuiibus fidem constare. Suum G egorii mirabilis.] Quo landem ex libro tributa
poira touium Proclus ad Armenos e sua synodo di- sutit Tbaumaturgo duodecim analhematisraorum ca-
rexit. Id vero saiagebant probare, ut suam epistolae pita, quse Latine Ineceque edidit Henricus Canisius,
Leonis ad Flavianum vira decreloriam assererent, ( fib. ui antiq. Lecl., inde non nemini videri polest
exemple epistolai Procfl, iu quo fortasse plus ccquo sumplum a Cyrillo testimonium aliquod adversus
novse Romseaniislitifavebani,(|uasi pari cum veieris Diodorum et Theodorum dividemes Christurn : nam
Rpmse pontifice definiendi auctoriiaie poileret. pro unilaie faciunt aperte capita quatuor, tertium,
Non ette passum eo quod esl.] Observa ingenium quintuin, sextum, octavura. Verura istliacc duodecim
hominis tria capitula defendentis; observat enim capita Gregorio supposiia sunt, nec videntur scripta
ipse verba quaepro Theodoro et Theodoielp faciant: nisi posl exortam Incorrupticolarum hseresim, ut
diclum adverlerat a Proclo, antea quideur, unum de indical caput 4, si modo explicatio subjuncta reci-
Trinitate incarnaium esse* nunc vero passum non piaiur. Satius igitur opinari Cyrillum, si modo usus
esse Chrislum eo quod est, sed eo quod factum est. sit Thaumaturgi testiuonio, ipsum ex fideaccepisse,
Sed Basitiut diaconus.\ Quis ilie et qujus Ecclesise sive quse revebtu dicitur, sive quse xara pspo;, quan-
fuerit, difGcileest scitu : quid in animo habuerit, et quam utraque, ut nunc habetur opera Gerardi Vossii,
quod lumultuosorum moiiachorum prpdroraus ex- suspecla sil, lianc enim Apollinario iribuit Leontius,
siiteril, constat ex sequenlibus: tcntavit sciticet effi- illam incerto auciori Ueliarminus aliique : nam Gre-
cere ut Theodorus nominatim damnaretur-, perinde gorii Thaumaturgi fldes, cujus meminit Nyssenus in
ac Arius et Eunomius, non quod easdem evomuisset Tbaumaturgi Yita, eontinebal ea quse non referuntur
blasphemias, quod perperam intellexit Liberatus, sed in illa quara Vosaiusedidit: vide Bellarminum, lib.
quod pares in dispari argumenlo. Indignabatur sci- de Script. eccL, ad ann. Chr. 233.
Iicet lsle diaconus tacito nomine auctoris excerpta Dicta laudewur adversus Arianot.] Mala fide Cy-
fuisse damnala a Proclo, cum tamen Arius et Eu- -J .' rilli senlentia referiur; sic enim ia synodo v, coll.
nomius nominatim ab ipso appellati essent. 5, se babet: < Scripti sunt igitur a bono Theodoro
Ut ferunt rumares.] Cbnsentit gentili suo Facundo, adversus haeresim Arianorum et Eunomianoruin vi-
lib. m, cap. 3, alibique passira, eos ipsos li.bros ab- ginti vel amplins libri, necnon etiam alii interprc-
nuenti, vel dubitanli a Cyrillo esse scriptos: quan- tantes evangelicos et apostolicos libros, quos qnidera
quam tota illa, sive Asianorura, sive Afrorura ah- labores nollel aliquis increpare, magis autem discreto
nuenlium gens non tanue est auctoritatis, ut concilio studio boiiorarel, si inestet eis dogmatura reciitu-
generali, ipsique etiam Cyrilto opus agnoscenti, fidem do. > Quaevcrba non sunt approbantis libros a Theo-
deirabat. lnlererat hominum tria capita defenden- doro scriptns, sedob hseresimaccusantis.
tium removere a se invidiamdefensi Theodori, quear Conlra Arianos edita.] Hsec Arianorum artibus
Cyrillus daronasset. fuisse combusu, eonstat ex catalogo Hebediesu.
Cyrillut quatuor tibros scripsil.] Ex islis quatuor Cathoticmveritatit defensores.]Quorum dux Hypa-
libris, tres, qui adversus Diodorumet Tbeodorum, tius Ephesiiius in collatione Conslantinopoli babita,
maximam partem perieruni, quarlus de Incarnatione de qua in notis ad prsecedenscaput.
babetur tomo IV operum Cyrilli, part. 1 edilionis Apollinarii seclatores.] id revocat in dubium Baro-
GL. Conscriptus est dialogi iu modum, et ea quideiu nitis ad ann. 435, nura. 9, putalque raonaclios a
eruditione, ut vix ullum aliud Cyiilli opus ea de re Liberato Nestoriani alicujus narratione decepto ca-
prsestantius aut etiam par pxistat. lumniam passos : verum sentenliam suam non pro-
ln quibus continentur.] ln libro de Incarnaiione bat, cum tamen opusessei, siquidem videlur velcx co
 997 BREVIARIUM. 998
convelli possc quod Apollinaris opinio in Armenia, A Proclus 447; Cyrillo Dioscorus, Joanni Domnus,
et prsesertim in monasieriis, invaluerat; hinc qux>- Proclo Flavianus successit.
stio Armenorum ad Proclum dubilaniium quse sen-
tentia praeferendaesset, unius naturae an duarum. Cyrilli haredes.] Jubet Baronins boc exemplo abs-
terreri clericos a bonis ecclesiasiicis profundendis in
Dkunt illos nec dktasse Cyrillum.] Reclamat Cy- consanguineo-i,qui, ut fil, ditescant patrimonio pau-
rillus in epistola ad Acacium Meliienum; cmn enim perum, el luxurieutur in Ghristo : vsesseculone<_uaml
dixisset sibi a Joanne Antiocheno scriptnm de Dio- Ibam Edessenum episcopum.] De Iba, cujus causa
dori et Theodori libris, quasi nibil cominerent quod fuit umrm de tribus famosis capitulis, hsec accipe.
benigna interpreuiione non posset accipi in sensum
catboiicum Ego quidem, inquit, nec cessavi in- Fuit
: < Ephesi cum haberetur concilium, ut tcsiatur
in epistola ad Marim: noudum erat episcopus, facil
^crepans ea quae scripseruni, nec cessabo : quoniam
vero oportebat et contradictiones scriptas esse apud enim mentionem epi-copi tunc Edessenam sedem
tenentis. Successit Rabulse vel ann. 436 vel
eos, inspectis Tbeodori et Diodori libris, quos scri- sub finem praecedentis; neque enim prius,initio, cum Ua-
pserunt, non de lncarnatione Unigeniti, sed magis bulas ann. 435 adbuc viveret, el Armenis Cyrilloque
contra Incarnationem, posui aliqua capitulorum, et scriberet,
modo contradixi declarans post sparsa Theodori excerpta; non poste-
quo potui eis, ubique rius, quia anno 436, sub fiiieni, atit inilio sequentis,
abominationisplenam esse sectam eorum. > Proclus in lilteris ad Joannem Ibaememinit tanquain
Duo vel tres.] In editis libris, duo vel tria, nullo Edesseni episcopi. Litleras a Theodoreto accepit
penilus sensu, quippe cum numerales voces ad ca- ann. 441, de Ccelestiaco Cartliaginensi. Ann. 446,
pitula referri nequeant; cerlura enim est capitula B apud Domnura Antiochenum Joannis successorera a
longe ptura duobusaut tribus ex Theodori libris esse suis quatuor clericis accusatus est, non haereseos
exccrpta, siquidem ea ipsa sunt quse, vel mulia in lanlum, sed etiam ordinationum praepostere facta-
synodo v, vet pauciura a Mercalore referuntur atque ruur et deprsedationisbonorum Ecclesise.Connivente
a Cyrillo arguunlur. Dorano, appellalus imperator, anno 447, jussit Tyri
In epislola sua.] Dnta est ad S. Cyrillum, cujus judicium exerceri : illud inchoatum est Tyri anno
inleropera habetur lom. V descripta ex libro vm Fa- 448, mense Februario, peractum Beryti eodem anno
cundi Hermianensis, dignissima leclu ad historiam. mense Scptembri; res amice composiia. Veruin uon
Jntrantes regiamurbem.] Quid si Eutycbem ipsum quiescentibus clericis, iterum in Ephesino Latrocinio
errores illi corruperiin? ld probabili<er admodura anno 449, mense Augusto, accusatus est, cum ab-
quispiam conjecerit Inde cnim faiile inlelli_;eiiliir CSSCt,alqtie tleposilus, Sub finemanni recepit liite-
sequenlia, quoinodo nempe quorumdam uientes pa- ras consolalorias a Theodorelo ojusdem sortis parli-
trocinio terruerint minis clericos, etc; patrocinium cipe. Anno 450, libellos querelarum otfert Marciano
enim illud procul dubio fuit Chrysaphii, quem de imperalori. Anno 451, restituilur in sedem a conci-
sacro fonle Eutyches proptcr sanctilatis opinionem iio Cbalccdonensi, actione 10.
susceperat, quiquc propler imperatoris gratiam nihil Ascensionis]avao-zao-eu;, non avaWij/EMf,id_ est
non poterat : adde quod unius naturae opinio Cyrilo resurreciionis seu ascensionis e sepulcro, non item
tribnebatur ab aulicis, parum quidem intelligeniibus, asceosionis in coelura, ex Theodoreto, epist. 87.
Cyrillo tamen adhserenlibus, ut constat ex Cyrilli
commonitorioad Eulogium. r
Ilaec me verba cum notas CAPUT XI.
Rescripto suo.] olim,
scriberem in secundam partem operum M. Mercato- De Etttyche presbytero, et Hegumenoet ejus hmresi,
ris, imprudentem abduxerunt ut crederera Cyrillum ejusdemquedamnatione.
in responsione ad Joannem Antiochenum meminisse
symboli a Theodoro scripti, cum lamen id nonnisi (Ex aclisconcilii Constantinopotitanlsub Flaviano, quat
in epistola 2 ad Acacium Melilenensem reipsa prae- insertasunt actisconciliiClialcedoneosis.)
stet. Haecet atia fecerunt, ut postea credulitatis His temporibus Eutyches quidam presbyter et ar-
pctnitens diligentius inquirerera in verba et fiderii celeberrimo
puuicam Liberali; ipse igilur si rescripti noraine chimandrita, prsesidensConstanlinopoli
unas iniellexit litteras quibus Cyrillus Joanni respon- monasterio, urgente Satana, prsedicabal Dominura
dit, lapsus est memoria; tria enim Cyrillus tribus nostrum Jesum Christum consubstanliatemnobis non
episiolis, singula singulis, prosecutus est : senten- esse secundum carnem, sed de coelocorpus habuisse,
tiara de Tbeodoro, epistola ad Joannem; judicium
de raonacbis, epistola ad Patres monachorura, quae rurstisque varians dicebat ante adunationera duas in
expositio concilii Nicseni; meraoriam symboli, epi- Christo fuisse naturas, post adunationcm vero uiiam
slola ad Acacium Meliienensem. faclam essc.
De symboloin coneitiosibi oblalo.]Unusistud syin-
botum Marius Mercator opere singulari refeliit, nos Quem audiens Ulia docentem et prsedicantem Eu-
autem de ipsius auctore historiam, adversus Facun- sebius episcopus Dorylenaecivitatis provinciaePhry-
dum aliosque plures, exposuimus in notis ad poste- D
riorem partera M. Mercatoris, ex quibus, ut et ex giic Salutarise, curn esset orthodoxus et purus etiam
aliis in pejorem partera nonnemo, cujus nomen con- amicus, prohibuit eum talia sapere et docere. Sed
sulto silendum puto, prolecit, quantura ipse fas- perlinaciler Eutycbe audire nolente, relulit Eusebius
sus est.
Obtesseracmdecatitas.]Erat in vutgaiis editionibus causam ad Flavianura Constantinopulitanum epi-
Tessera decadas factas, etc. Venimus, monstrante scopum.
viam hisloria, in veram lectionem : nam symbolum Quin et ingressus esl * ejus coneilium, quod colle-
de quo agitur a presbyteris duobus Anastasii, qui
Nesiorianse impietaiis in Deiparam adminisler fuit, ctura fuerat pro Florenlio Sardeorum metropolitano
eniissariis proposilum fuit Tesseracsedecalitis hsere- adversus episcopos sub eo constilulos Joannem(Hyr-
simejuraniibussubscribcndum. Lege actionem6 con- canorum) etCossinium (Hierocsesareae);et data for-
cilii Ephesini.
Jlortuo Cyrillo] Non mediocris conversio rernm ma de aliquibus causis eortrm, libellos obtulit Euse-
facta est, vita functis in Oriente palriarchis tribus. bius Ftaviano et omni concilio, conjurans omnes
Obiit Cyritlusanno 444, Joannes Antiocbenus 441, advenire adversus Eutychem presbyterum, ut sub
« Codex Tellerii, qui et ingressut est.
999 LIBERATIDIACONI 10C0
eorum prsesentia convinceretur ab co hseretica dog- A ne scandaluroin prsedicta catholica fide immitutur.
niata sapere et docere. Et quoniam scimus magnificentissimura Florentium
His Flavianus episcopus auditis, per Joannein * patricium esse iidelem, et probatum, et recla flde,
presbylerum ^et defensorem, et Andreara diaconum, volumus eum interesse audientise synodi, quoniam
Eutychem ad coucilium suum venire praccepit.Qui- sermo de fldeest. >
bus euntibus ad se, talc Eutychcs reddidit respon- El supcrveniente patricio Florentio, eleo sedente,
sum: < Hoc apud sc esse dccrctuni, ut nunquam flagiubant episcopi ab Eutyche ut confiterelur Do-
egrederetur a sua fraternilate, sed tanquam in se- miiium nostrnm Jcsura Christum consubstantialcm
pukro dcgercl in monasterio. > nobis secundum carnem, iu duarum naturarum uni-
Secundo vero couventu poslulavit Eusebius lione. At ille libellum suum legi petebat, et crederc
duas Cyrilli syuodicas recitari epislolas, unam quara se dicebat secundum Nicaeniconcilii fidera. Interro-
Ncstorio direxerat, cujus principiura est: Obloquun- gante autem patricio Florentio Eutychen, si dicciet
tur de me quidam apud tuam fraternitatem, etc, et Chrisluro, qui ex virgine est, consubstantialem no-
aiteram ab eo Joanni Antiocheno direcUm, cujus est bis, duasque in eo unius naluras; confiteri se qui-
principium : Lmtenturcmliet exmltet lerra, etc, quas dem hoc, ante adunationem, post adunationera au-
ct synodus Chalcedonensis postea suscepit. JJ tem, unam se confiteri dicebat.
Quod cum fuisset factum, Euiyches rursus per Ma- Et dicente ad eum synodo : < Oportet le hoc con-
mam et Tlicophilum presbyteros scripio vocatus est fiteri, et anathematizare omne dogma huic fideicon-
ad conciliura : qui ad eum minime ingressi, audie- trarium, > respondit, < non se dixisse faoc prius, sed
runt ab ejus nionachis quod segrotaret, et ideo eum posse se dicere, quia ipsi dicebant; sequi sc umen
videre non ppssent. Ingressi sunt Umen ad eum Patres aiebat, quoniam in Scripturis koc non inve-
postea, et obtuierunt ei synodicam chanam. nerat explanatum, nec Patres iu dixisse. > Surgens
Quibus ilcrum dedit responsum : < Ego deflnitum autem sancU synodus anathematizavit eura.
apud me hibeo, extra mortis necessiutem, non Cui idenlidem patricius Flpreiiliui Jixil: < Qui
r-gredi monasterium : sed hanc chariam manu mea non conQtotur duas m Ghristo naturas, non credit
scriptam accipite, ei synodo oflerte. > recte. >Ille aulem dixit, < legem se habere sancti
Et post bsec, recusante illo, renuntiaverunl 1>con- Cyrilli et Alhanasii, qui ex duabus quidem naturis '
cilio ejus excusalionem. Eutycnes direxit lomos per dixerunt ante adunationem, post adunationem autem
inoiiasieria cum suis dograatibus ad abbales, ut sub- et Incarnaiionem, non duas naturas, sed unam; >
scriberenl ea. Innotuit hoc concilio Eusebius epi- surgens autem sancu synodus, iterum analhemati-
SCOpUS- Q zavit eum.
El rursus Flavianus una cum suo concilio per Venerabilis vero Flavianus, quoniam Valeulini ct
Memnonempresbylerum, et Epiphanium ct Germa- Apollinaris hsereticorum errore Eutyches segrotas-
num diaconos, scripto eum tertia vocaverunt voca- set, exspolians eum honore presbyterii, anathemali-
lione; quibns cum identidem Eulyches de infirmi- zavit atque damnavit; et conclusis gestis, in ejus
tate excusaret, compellenlibus Umen eis qui missi damnationera concilium subscripsit.
fuerant, petiit unius septimanse dilalionem, ut posl Quibus gestisjungens epistolam suam venerabitis
c
septem numerum dierum audientise occurrerel. Flavianus Leoni papse direxit, et quid in concilio
Qui refugiens ad imperalorera Theodosium, impe- gcslura fuerat, allegavit fideliter. Et Euiyches de
Iravitab eo, ut fertur, per Chrysaphium eunuchnin, sua damnalione papse Leoni scribens, posuit edicta
quera EUtychessusceperat de sacro baptismate, ut apud Consianlinopotiri),et injustiliam se fuisse pas-
cum patricio Florentio et Magno Silenliario conci- sum, populum contestatus est.
lium illud Flaviani ingrederetur; timcre enira sc di- Lco vero direxit Flaviano tomum, sanara Iucarna-
cebat Flaviani calumnias. lionis Chrisli doctrinam continentem, et uiirifice
Postquam ire secum meruit MagnumSilentiarium, perimentem Eutychetis assertiones, cujus princi-
cum imperatoris scriplo accepit et officium excubi- D pium est post procemium: Lectit diltctionit tum lit-
torum et chlamydatorum, el venit ad concilium : in terit, etc
quod ingressus recilavit, qui cura ipso erat, Magnus Eutyches vero obtulit preces iraperatori, qucstus
Silenliarius, in synodo d iraperatoris mandatum, iu de falsiute gestorum, quasi aliqua a notariis super-
se habens: < Si pacem cogitamus sanctarum Eccle- addiu fuissent, aliqua vero dicia s, nec gestis in-
siarum, et calbol.cse fidei custndire volumus rectaro, serta. Et poslulavit ut sub prsesentia Thalassii epi-
et Deo inspirante prsedicatam fidera a parentibus scopi et Florentii patricii rursus in palatio, Flaviano
nostris, qui in Nicsea congregati sunt, trccentoriim occurrente, ipsum congregaretur concilium, ut in-
decem et octo episcoporura, et ab his qui Ephesi in- terrogatione personarum verilas panderetur.
terfuerunt damnationi Nestoriic; boc ergo vplumus, Annuit imperator fieri, et easdem preces manu

• Codex Tellerii, hit Flavianut episcoputper Joan.
h Idem cod., et post hmc renuntianle illo renun-
tiaverunt.
«Ideni cod., pott septimumnumerumdierum.
d Codex Tellerius, Magnusin synodo.
• Idem cod., in damnationeNeslorii.
' Idem cod.,
quia ex duabus naturis,
f ldem cod., aliqua enimdicta,
 lOOl BREY1AMU5L 1002
sua iu subscripsit:« Deponarit apud revcrendissi- A abscindantur hujusmodi a flliorum adoplione, pro-
mos episcopos, non solum qui dudum convenerunt, niissa recte credentibus. >
verum etiam et apud reverendissimum Tlialassium, Etsubscriptio: < DomineJesuChrisle.adjuv.mos, >
ut omnibus his prasentibus, quaesupplicatio loqui- et iterum : <Haec scripsi manu mea ad satisfactio-
tur, negotii veritas inqniralur. > nem veslroe potestatis, ut confundantur calumniam
Cumque concilium congregaretur^ Eutyclies ab- facientes nostrae simpSci conversationi. >
sens factus, ad vicem suam misit Constantinum dia- His temporibus.]ld est anno 418, irempe post an-
conura ad concilium, ut pro eo respondens exami- num 447, quo Fiavianus sedem Const.inlinopolita-
nam ascemtil, et anle annum 449, quo Ibas ad judi-
nantibus judicibus, geslorum falsiias reprehendere- cium vocatus est: nam cum Eutyclies in Flaviani
lur: sed discussis gestis, instaniibus notariis, cum concilio reus factus esset, machinatus est accnsatio-
episcopis Deum limentibus, cum Eulyclieti aliqui nem in lbam, qui e;i de^re queslus cst in coucilio
nct. 10.
faverenl pro lempore, nibil falsitatis inveniri po- Chalcedonensi,
Eutyches quidam.] De Eulycbis historia operas
luit: sed hoc tanlum actuin est, ut apud magislrum pretium esi, prseier Liberalum, consulere Eulychia-
ofQciorum gesta conflcerentur de falsilate notario- nislarum historiseBreviculuma P. Sinnondo ediuini,
Theophanis Clironographiam, concilium Consianti-
rum, astantibus aliquibus laicis de officio principis, nopoliianum sub Flaviano, Ephesinum Latrocinale,
qui interfuerant gestis ipsis tempore concilii. B Cltalcedonense cecumenicum, Constanlinopoliianum
Postea expetivit a Flaviano imperator fidei ejus n, quod universale v, lilleras, tum mutuas Leonis
confessionem, manu ejus scriptam et subscriplam; Magni et Flaviani.lum alias eo pertinentes, etc.
Prwdicabat domimtm.] Quid reipsa senserit Euty-
scripsit ergo Fiavianus Qdem suam tnanu propria, cbes delinite sciri vix polest, propter deliri seins
et imperalori in hoc themate direxit: imperitiam ct inconsiantiain, hace cnim aucioits
<Flavianus episcopusConstantinopolilanusamatori alios alio abduxit. Sententiam catliolicam Cyrilli de
Christi* imperalori nostro Theodosio salutem. una, post unitionem, Verbi Dei incaruaii nalura vo-
lcbat sequi, sed prae tarditale ingenii assequi non
« Nihil ita convenii sacerdoti Dei et dogmatibus poiuil; quapropter visus esi in Apollinaris hajresim
erudilo divinis, quam paratum esse ad satisfactin- (leclinare, cimi qua lamen capitaliier pugnat id, qnoil
nem omni petenli rationem de spe, quae in nobis cst aiebat, Christum esse ex duabus naluris, sed non in
duabus, id est, duas fuisse anle unitionem
et gratia (J Pelr. m, 15); Non enim erubescoEvan~ unicam postea; id enim sapit Polemii potiusnaturas, conlu-
aelium Dei; virtus enim Dei e$t ad salutem omni cre- sionem, quam Apollinaris infonnationem : ignari
denti (Rom. i, 16). hominis mentcm emovil Nestorii odium, quo incen-
sus pro Qde ante aliquot aiinos patribus Ephesinis
< Quia ergo et nos, misericordia regis omnium praefervide collaboraverat, ut et reliqui urbis regiaj
Christi Dei, sacerdotium tale sortiti sumus, sapimus arcliimandritae, quorum dux Ualmatius. Verumta-
recte et inculpabiliter, semper Scripturas divinas C| men, quod a viris magni nominis in hanc rem nar-
ratur, detulisse ipsum scilicel Eplieso litteras Pa-
sequentes, expositionem sanclorum Patrum, qui in trum Consianlinopolim, oeque credibile est, nec ab
Nicaea convenerunt, et cenlum quinquaginla qui ullo veterum affirmamer tiadilur: nam vocantibus
bic congregali sunt, et qui in Epheso sub sanclse ad conciliumJoanne et Andrca, responJit se ab ini-
tio conversionis staluisse e monasterio non egredi,
memoris Cyrillo, qui fuit Alexandrinorum epi-
stpr)xa>;TOUTO npoupiaOcuavfw x«t!opo)rivi xexpcc-tixi-
scopus. vtxi«jr' «.pyjns,TOpijSa/iw»«7vo§«ivs<,v avTOvTH;EKUTOU
< Et prxdicamus Dominum nostrum Jesum Cliri- o"uvouo-i«f, etc.
Eusebius Dorylencecivitalis episcopus.] Breviculus
stum, ante ssecula quidem ex Deo Patre sine princi- Mstoriae Euty^ bianistarum a Sirmondo edilus post
pio natum secundum divinitatem; in novissimis au- appeudicem codicis Tlieodosi.ini: < Cum Eutychem
tem diebus eumdem, propler nos el propier no- istum, presbyterum et abbatem Constantinopolitanae
stram salutem, ex Maria virgine secundum humani- civitatis Eusebius Dorytitaous episcopus suadere la-
lia reperissel, zelo Qdei, quam, etiamcum agens in
tatem. rebus esset, ostendit (ipse enim Nestorium quoque
b
< Ex duabus itaque naturis conQtcntesCliristum in tempore reprebendit in ecclesia res sacrilegas
post Incarnitionem ex sancta Virgine et inhumana- praedicantem), detulit ad Flavianum cpiscopum, et
ad judicium provocavit. > Et postea, ubi agiiur dc
lum, in una substantia, et in una persona, unum Latrocinio Epbesino : < Damnatur etiam Eusebius
1
Christum, unum Filium, unum Dominumconfitemur. D episcopus accusator ejusdem presbyteri lanquant
<£t unam quidem Dei Verbi naluram, incarna- Nestorianus, qui anle, dum aiibuc esset laicus, Ne-
tam tamen et inhumanatam dicere non negamus, eo storii fuerat accusalor. > Auctor bujus Breviculi, ex
quo profecit Liberatus, cum scriberet anno 486,
quod ex ambabus unus atque idem sit Dominus no- confirmat manifeste, quod diximus in prsefalione el
ster Jesus Christus. in notis ad secundam parlem operum Marii Merca-
< Eos vero qui aut duos Glios, aut duas subslan- toris de Eusebio islo tunc, cum adlmc esset nyjikt/.-
atixo; Tflf j3ao-iA;Soj,
, tias, aut duas personas annuntiant, et non unum affixa olilestatione, Neslorium, et in concione, ei
publice arguente.
eumdemque Dominum nostrum Jesum Christum Fi- Et dala forma.] Graece, TWOUSSSoSevrofyuvspov
lium Dei vivi praedicant, analhematizamus et alic- ini Totj-«v«7vwo-6sto-iv, id est lacile expedita causa,
nos esse ab Ecclesiis judicamus. quae Floreniium inter metropolitam et subjectos
duos episcopos mota fuerat.
<Etanteomnes Nestorium iropium anathemati- Ejus concilium.] Fuil illud ordinarium, habilum
zamus, et sapieutes ea quse ejus sunt et loquenles: siquidem ex praescriplo Nicaence synodi, autumni

» Codex Tellerii, amalor Christi. b Codex Tellerii, ex duabus utique naturis.

PATBOL.LXVIII. 32
1003 LIBERATI blACONi 10o4
temporibus. llabuit vero conventus septem, ut con- A sio imperatori, quia aliam fieri synodum generalem
stat ex actis quse inserta suiii, tum actis Epbesinis oporteret, et ul fieret, persuasit Eutyches.
sub Dioscoro, tum Chalcedonensibus, act. 1, tom. V
postremae collect. CC. GG., ubi cnrrecta raerito est Annuil imperator, et dirigens sacram Dioscoro in
temporis nota, post consulatum Zenonis, etc, quae Alexandriam, praccepil ut uum decem mctropolitams
fuit in prioribus edilionibus : correctionem manife-
sta ratione demonstranl liittrae Leonis papaead Fla- episcopis alios, quos voluisset, ipse eligeret, et ve-
vianum, aliaequeejusdem, et ante Ephesinum latro- niret Ephesum, et, congregato universali concilio,
cmale, etpost istud concilium datae, Asterio et Pro- Eutychetis nausam discuteret : jubens Barsumam
togene coss., qui Zenoni et Posthumiano succes- archimaudrilam interesse coneilio, et vices agere
serunt : convencrunt unus et triginta episcopi,
arcliiinandrilae duo et viginli. omnium monachorum, Orientales episcopos accu-
Secundo vero conventu.] Habitus est pridie idus santium.
Novembris, quae feria 6; primus aulem die 8 No- Theodoritum vero Cyri episcopum adesse concilio
vembris de more, scilicet feria % nam hoc anno bis-
sextili liiteia dominicalis fuil DC;leriius die 15, interdixit, et in sua civitate permanere eum jussit.
quse feria 2; quartus dic sequenti, quintus die 17; Jam enim lbam Edessenum episcopum, ne synodo
sexlus die 20, seu sabbato; septimus die 22, quaefe- adesset per filium siium, quem superius dixi, Chry-
ria 2; atque >laduravit synodus dies quindecim. in mullas mansiones Eulyches relegaral
Cyritli synodicas.] Lege quae hac de re copiose, _" saphium,
ad evertendam popularem quamdam opinionem, exsilio.
diximus in dissert. i ad secundam partem operum Et fit Ephesi generale concilium, ad quod conve-
Mercatoris, quaetota est de synodis habitis in causa nerunl, Flavianus quidem et Eutyches, tanquam ju-
Nestorii.
Direxit tomos.] Per Couslantinum el Eleusinium dicandi, Juvenalis et Thalassius, et omnes illi me-
diaconos suos, viros profeclo non optimos ; illi vero tropnlitani episcopi cum suis conciliis, et judices
lomis conlineri dicebant ea tantum quae vel Nicaeae Coustantinopolitahi concilii a, qui Eutychen judica-
el Ephesi definila fuissenl, vel scripla essent a Cy- vero secum habebat fortissimos
rillo; sed adulterata oporiuit, quandoquidem nolleut vcrant. Dioscorus
diaconi permiltere ut qui petebanl, ea cum exempla- milites reipublicae, cum monachis Barsumae.
ribus apud monasteria asservalis conferrent. Et sedentibus in basilica Dei genilricis Mariaeillis
Unius sepitmunx dilationem.] Ut recte omnia co-
hajreant, postulatum istud oportet actione 3, babita episcopis, Etclesiae Romanaelegati b, vices habentes
die 15 Novembris; consequentibus vero vel peiitum papaeLeonis, assidere non passi suntc, eo quod non
iteralo, vel confirmalum. Eulyches enim adfuit die fuerit dala praesessio sanctae sedi eorum; insuper
22.
Surgens tynodus.] Animadverte morem assurgendi eiiam, quod non lecta fueral ad Flaviauum epUtola
in ferenda excommunicationis sententia, queui ob- iu Eulychetis damnatione a papa Leone scripta, et
servatum videbis in omnibus conciliis. occultata fuerat epistola ejus, per supra memoratos
Leoni papce direxit.] Videlui- innuere prius Fla- G
viaui quam Eulychetis. litteras ad sanctum Leonem legalos ad ipsam synodum directa, et est ejus prin-
venisse, cum tamen aliter se rein habuisse pontifex cipium : Ileligiosa clementissimiprincipis [ides, etc.
lestetur epist. 8, quanquam dici queat Flavianus,
statiin habito coucilio, gesta misisse Romam, sed ea Cutnque Flavianus judicaretur a synodo propter
lilteris Euiychelis praeventa : id enim colligitur ex Euiychetis damtiationem, Dioscorus libellum quem
epistolis duabus Flaviaui ad Leonem, quarum una Eutyclus manu sua portabat jussil suscipi et reci-
relationem de gestis continet, altera responsuin ad lari. Et cnm
recitaretur, surgens Dioscorus, etstaits
querelam Leonis, mirantis non esse relatum a Fla- in
viano de •geslis. suppedaneo sedis suae, dicebat concilio: < Op-
Edicta.] Contestatorios libellos nominat sanctus tima Eutycbetis fides concordat fidei trecentorum
Leo : <Libellum apuellationis suae se asserit obtu- decem et octo sanclorura Patrum, et recte credit
lisse, nec tamen fuisse suscepluih, qua rationecom-
pulsus sit ut contestatui ios libellos in Constanlino- Eutyches, fratres. >
politana.urbe proponeret. > Epist. 8. Tunc synodus jussione Dioscori Ibam Edessenum
Ipsum congregaretur concilium.] Concilium istud damnavit ut ab-entem, multis nescienlibus episco-
secundum coactum est in majore poriicu sanctaeec-
clesite anno 449; prior actio idibus Aprilis, posle- pis quid de illo aclura fuissei. Et terlio vocaluin,
rior v cal. Maii habila. tanquam coniemptorem, et non occurrenlem ad
JJ sanctum conciiium, damnavrt absenlem.
CAPUT XII. Clamabatur autem, quoniam lestimonium contr»
De syiiodo Ephesina secunda, et Ftaviani morte. eum perbibebatur ab adversariis, tanquam dixisset:
< Non ihvideo CbrTsfofaclo Deb, quoniam si volo,
(Kx aclisconciliiEphesiaiu,quae (nsertasuntactis concilii
et ex
CUalcedoiieusts, epistola saucli Leonis.) et ego fio, > et quasi dixisset: « Hodie Christus
nihil est notariis de fal- factus est Deus; > et alia bujusinodi, et proplei
Postquam ergo probatum
sitate gestorum, Eutyches petiit Dioscorum Alexan- epistolam ad Marimab lba directam.
drinum episcopum, ut quaereret quae de illo acta lterum synodus, auctore Dioscoro, Tlieodoriism
sunt, et causam examinaret. Agebat igitur apud episcopum Cyri damnavit absentem, et nec egies-
prrncipem universalem fieri synodum, ut probarelur sum de sua civitaie propter illa quae scripsit contra
judicium Flaviani. Scripsit ergo Dioscorus Theodo- duodecim anaihemata Cyrilli, et propter epistolam

«Codex Tellerii, etjudicii Constantinopolilanicon- b Idem cod., Eccletim Romancediaconi.

ciiii. * Idem cod., assistere non patti tunt.
i005 BREVlARIUM. 1006
missamab co clericis et monacbis, el laicis, contra A gientes retulerunt papse Leoni iniquitates Dioscori;
Ephesisynodum 1 ante Ecclesix pacem. quomodo Dioscorusvi raagis quam justitia in illa
Ad haecdamnavtt quoque mcmorata synodus Eu- egerit synodo, in qua, ingesto limoreb, episcopf
sebium episcopum Dorylaei, eo quod dixerit < dua- subscripserunt in Eutychetis absolutionem, et or-
rum naturarum perfeciaruinCliristum. > thodoxorumepiscoporuradepositioneinhseresimnon
Et cum eo damnavii similiter Flavianuin Conslan- recipienlium,et qiiomodoomhibusgestis ejus contra-
tinopolitanum episcopum, quasi male damnantem dixerunt.
Eutycbem , et quia dixerit < in duabus naiuris co- Qtws secutus Theodoritus episcopus papae sug-
gnosci Gbristum. > Quare surgeutes quidam venera- gessit quanta mala pertulerit ex insidiis Dioscori,
biles episcopi, tenuerunt genua Dioscori, et roga- rogans ut celeriustali causaesubveniretur, per alium
baut ne Flavianus innocens damnaretur, qui nec diu conventum episcoporum, ne haeretica Eulychetis
petere polucrunt, metu mililum et monachorum dogmata permanerent a DWscoroconQrmata.
stantium cum gladiis el fustihus. Sed fortissimus Leo, audiens legatorum suorum
Deposuit quoque et Sabinianum episcopum Per- suggestionem, et Theodorili querelas suscipiehs,
rhehsium : post omnes aulem et DomnumAntioche- litteris suis ad Theodosium imperatbiem et Pulcbe-
num remanentem ab orlhodoxorum deposilione, B riam Augusiampelil ut Deret inlra Italiam generale
qoia particepSfacius Dioscori in deposilione ortho- conclium, et aboleretur error fidei, per violentiam
doxorum ei Euiyclielis absolulione. Dioscori factus.
Depositusesl autem dolo Dioscori sic. Postquam Valeiitiniauum autem imperatorem el Eudoxiam
conseusit in omnibus Dioseoro, datis in mcdio ejus uxorem ejus e, ad memoriam beali Pelri, cum mul-
epistolis, quas ad -ipsum Dioscorum Antiochenus tis episcoporum, genibus prbvolutus, Romanus pon-
Domnus coutra duodeciin Cyrilli capitula scripserat, lifex deprecatus est ut imperatorem Theodosium
eo quod essent obscura, damnavit aegrolum ei ab- horlarentur aliam fieri synodum, ad retractandum
sentein illa die. illa qu« a Dioscoro male acta aique perpetrata fue-
Haecergosynodo decernente, et restituente Euty- rant, in damnatione Flaviani episcopi et orthodoxo-
cheti presbylerii dignitatem, et ministerii pracsula- rum depositione.
tum, Flavianus quidem et Eusebius cusiodiaeman- Eis scribenlibus et petentibus rescripsit Theodo-
cipanlur a. sius imperator, Flavianuni laesibilisnovilaiis reum,
Porro locum obtinentes papae Leonis omnibus dignum mortis debitum suscepisse, ut ideo omnis
quse gesta sunt contradixerurit: Flavianus autem, pax et concordia in Ecclesia regnaret, prineipe"
contra se prolata sentenlia, per ejus legatos sedem C contentionis, sacro judicio, humanis rebus ablato.
apostolicam appellavii libello, et hune lerminum Illos vero qui depositi fuerant indignos sacerdotio
illa synodushabuit. fuisse, et qui diguijudicati sunt, a synodo esse sus-
His ergo omnibus nialis a Dioscoro perpetralis, ceptos.
caesusFlaviauus, et multis injuriis affectus, dolore Haecde Flaviano Theodosius Arcadii principis fi-
plagarum migravit ad Dominum, ordinaiusque est lius, nepos imperatoris Tbeodosii majoris, cujus
pro eo Anatolius diaconus, qui fuit Consianiinopoli lemporibus oinnia haec seandala contlgisse iios-
apocrisiarius Dioscori; et pro DomnoAntiochenoor- cuntur.
dinatuS esl Maximus,et pro Iba Nonnus, et pro Sa- De synodoEphesinasecunda.]Habitaest ann. 449,
biniano Alhanasius, pro Theodorito autein et Euse- jussione Tbeodosii, Clirysaphii polentia, artibus Eu-
bio nullus ordinatusest. lyclielis, ambitione Dioscori. Theodosium Chrysa-
pnius pene lascinaverat, Chrysaphium Eutyches,
Soluto ergo iilo concilio, et ad suas sedes reversis Euiycheiem Dioscorus; Chrysaphius imperatoris
episcopis, scissio facta est ihter eos, qualis aiitea aniinuui Flaviaui odio ei Pulcheriaeinvidia obcaeca-
verat. Chrysapbio Euiyches suscepto suo dederat
nunquamcontigerai. ^gyptii, Thraces et Palaestini occasionem inimicitias cxercendi, specie vindicandau
episcopi Dioscorum sequebantur; Orientales, Pon- pieiatis. Dioscorustanlis opibus fretus sperabat s«
lici et Asiani sanctae memoriae Flavianum, quod amissum Orientalis Ecclesiac priinatum recuperatu-
schisma permansit usque ad obilum Theodosii prin- rum. Muliebriseliaui invideuliaEudoxiaein Pulche-
riam machinationemhanc adjuvit; nam si qua Ddes
cipis. Niceplioro, lib., xiv, cap. 47, Chrysaphius ad suas
Sed quxrenti plenius scire latrocinia Dioscori in partes in hac iragoedia agendas < Eudoxiam Au-
ipsa synodo perpetrata, prima actio synodi Chalce- gustam cxcitavit, cum muiu alia, lum ea polissi-
mum dicendo quae ei a Pulcheria acerba accidis-
donensis, in qua hec nominandi Ephesini conci- seiit. > Ad hanc synodum convenernni cuni sedis
lii u reciiata sunt acla et gestis inserta, legenti apostolicae legatis trecenli et sexaginta episcopi,
omnia plenissime innolescil; nam nos ista nuper si credimus breviculo liistorise Eutychianisiarum,
Alexandriaede Graecoin Latinum Iranslata susce- quem P.Orienialis Sirmondus edidit. (JEcuiiienica fuit; si-
quidem Ecclesia aderat per suos qua-
pimus. luor patriarchas, Occidentalis per legalos sedis
Porro legati sedis apostolicaeab ipSoconcilio fii- aposiolicae.lnchoala est vi idus Augusti,quaeferia 2.

• Codex Tellerii, custodix mancipabahlur. c Codex Tellerii, Eidomam ronj»geme/w.

b ldem cod., tn eujut geila timore.
 1007 LIBERATI DIACONl 1008
Tres habuit consessus, quorum acla m concilio Chal- j) monere Cyrillus opus habuit, ut ne a commvmione
cedonensi relecta sunl, rejecla est postmodum a Joannis antistilis sui abslinere pergeret, sed dispen-
tota Ecclesia, el infami nomine latrocinii traducta. saiione potius prudentead tempus ulerelur. Videnda
,;. Probareturjudicium.] Id esl vbcaretur ad examen. super ea re CyriHiepisiola ad Maximum, Acacium
'<• Scripsit ergoDioscorus.] Obscuram Liberati nar- Melilenum, Lamponem, et observandum Cyrillum non
rationem i.Uustrat loco mox cilato Nicepborus, sive abhorruisse a suspicione monachorum , de ipso
sua cohjectura. sive alterius traditione: < Ejus cele- Joanne aliisque Orientis episcopis ; inde enim sunt
brandfc lalc initium. Chrysaphius iste multum apud isia verba: <Scripsi ad ipsum (Joannem), sed pejora
imperalorem auctoritate valuit, et quod consecra- vinrunt, <et postea, >sicut doctor vult, sic sapit, etc. >
lionem Flavinni propter aniicipatam opinionem, nii- Theoilorelum vero.] Non jam primum imperator
nus gratam probatamque haberet, imperatori subje- ipsum sua se civitate continere jussit; nam id man-
cit, ut palriarchae significaret quod ille electionis dali dederat ante annos aliquot.
atque consecrationis gratia benedictionis munns sibi Jam enim Ibam Eutyclm relegarat exsilio.] Id per
mitteret. Divus Flavianus panes puros misit. Chry- Chrysaphium ausus erat, quamvis lbas Tyri el Be-
saphius contra aureurn benedictionis donum mitten- ryti videretur absnlutus; solus Liberatus hujus exsi-
dum esse dixit; cui patriarcha respondit uon esse lii expresse meminil, quanquam eo trahi possent
sibi talium rerum copiam, nisi forte ad lioc sacris verba quaedam ibae, act. 9 conc. Chalced. Veruui to-
uleretur templi donariis; ipsum vero Cbrysaphium lum hoc exsilium, quod, si quod 1'uii, coniigit anuo
optime nosse Ecclesiae sacra vasa Deo el pauperibus 418, sub finem, autiniiio sequentis, admodum mihi
esse consecrala. Atque inde offensio locum habuit, r suspectum est.
cumejus rei Pulcheria Augusta nihil animadvertis- Cum Barswncc monachis.] Mille adduclos fuisse
set. Chrysaphius eam ob rem invidia percitus, om- conqueruntur Palres in conciiio Chalcedonensi, tan-
nem movit funem tit patriarcham scde sua de.tur- tum suadere malorum religio poluit.
baret. > In BasilicaDei genitricis.] Ubi ante annos octode-
Cumdecem metropotitanis.]Verba sacrse imperialis cim consederant Patres concilii catholici.
ad Dioscorum ista sunt: < Igitur lua sanctilas sum- Ecclesiw Romanas legati.] In vulgalis edilionibus
ptis secum decem reverendissimis metropolitis epi- diaconi dicuntur, sed aperto vitio, tum ex sequenti-
scopis, qui sub liia degunt dicecesi, et aliis similiter bus verbis, < per supra memoratos legalos, > luin
decem sauclis episcopis sermone et vita ornalis.» quid e legatis unus tantum Hilarus eral diaconus,
Verum cum haec ipsa sacra eodem lenore ad alios nam Julianus episcopus, Renatus presbyter foit
quoque patriarchas, imo et ad Autocephatos directa Assidere non passisunt.J Difficilis locus. sive etiim
sit, quaeslio nascilur quomodo allala verba ad veri- dicantur legati non interfuisse concilio, sive inter-
laiem adduci queant, siquidem sex tantum fuerunt fuisse quidem, Sed non sedisse post Dioscorum, re-
tunctemporis in JSgyplia dioecesiprovinciae.nulli pro- pugnant acia : credibile igitur est sedisse post Dio-
prie dicti melropolitae : Hierosolymitanus tunc lem- srorum, sed prius contestatos,eteta injuriam sedi apo-
poris uullos habuit sub dilione sua melropolitas; An- stolicaea Tbeodosio factam, Dioscoro accepta-
lioelienus, atque etiani Constantinopolilanus, habuit tam contra canones praesidentiam, quam imperalor
pkires quam decem. Diflicultas ex eo ingravescit, demandasset, et illatam sibi arburoque vim : unde
quod Breviculus mox cilatus tradat convenisse epi- in concilio Chalcedonensi, act.cum 1, sedis aposioiicae
scopos trecentos et sexaginla, in actis tamen cen- C legati, cum pati nollent sedere patribus Diosco-
tum triginla tres duntaxat numerentur, compu- rum, enm causati sunt arrogasse sibi praesidendi
tatis nempe qui per procuratores adfuerunt; quo- aucioriiatem, < et faciendae synodi, sine aucioritale
modo enim, quemcunqne in modum vexentur verba, sedis aposiolicae, quod nunquam licuit, nunquam
numerus vel ille vel iste ex episcopis in sacra me- factum est. > Nota auctorilatem poni pro praesi-
morafis conflari possit?Nodus solvetur in vila Tbeo- dentia.
doreti. Non invideo Christo Deo facto.] De hac impia sen-
Jubens Barsumam.] Barsumaecujusdam raerainit tentia disputatum est abunde in secunda parte ope-
Leontius lib. 111adversus Eulychiahos : < Tuus ille rum M. Mercatoris, ostensumque eam esse Pauli Sa-
discipulus fuit Barsumas, qui Persidem prave guber- mosateni, primamque Pelagianismi de viribus arbi-
navii dogmatibus tuis impiis, et sublata differeutia in trii originem. Porro autem est epistola 133 Theodo
vita degenda, qui legem tulit, ut nullus ex clero, ne- reti ad lbara consolaioria, in coramuni depositionis
dum laicus, abslineret a lecto non legilimo, neque calamitate.
a polygamiis, id est multis conjugiis; ebrielates Propter epistolam.] Ex qua decerpta sunt ea quae,
enim et comessaiiones dona Dei esse existimabat. > et aM.Mercatoreaccepimus, etquae in synodov, col-
Elsi non pugnet aetas, quominus unus idemque pu- latione 5, habentur, nisi tamen Theoaoreius plu-
tari queat Barsumas, sive qui a Liberato, sive qui a res simul Constantinopolim liiteras eodem argu-
Leomio dicitur, repugnare tamen videtur secta; qui mento miserit: verum potissima causa cur damna-
enim a Liberato memoratur, Eutycheti adhaesit, qui reiur Theodoretus, et in hac, et in synodo v, fue-
a Leoniio, Theodoro Mopsueslise,id est alter alte- — runt opera duo, alterum adversus capita CyriHi, al-
rius haeresis defensori. Verum nequam ille, quis- u terum adversus synodum Ephesinam, quod nmzXo-
quis fuit, potuit pro tempore commutare fidem, po- yiovinscribitur, cujus mentio quidem est in synodo v,
tuii etiam de dogmale cum Eutychete, de moribus fragrnenta vero partim apud Mercatorem, quae edi-
cum Tbeodoro sentire. Barsumae porro in concilii dimus, partim hinc inde sparsa, qucecollegimus.
Chalcedonensis actione 4 objecta sunt tria. Primum Deposuitquoqueel Sabinianum.] Savinianus scribi-
quod in consessum venerit cum aliis monachis, etsi tur in vulgatis editionibus, Sabinianum restituimus-
nomen ipsius non fuisset inscriplum libello precum a ex epistola 126 Theodoreti saStwavw l7rtoT.67rM in
monacliis imperatori oblato. Alterum quod Flavia- scripta : est illa consolatoria in communi amborum
ii um inleriecerit in latrocinali synodo, occidendum casu.
clamans. Postremura quod in Orientis episcopos liemanentem ab orthodoxorumdepotitione.] Obscu-
mille monachorum agmeu duxerit, propter quaa rus locus, sive emendanda sit lectio, sive retinenda :
eonclamatum communiter: < Homicidam Barsumam si emendanda, videri potest subslituenda vox, re-
emiltite foras, bomicidam in arenam, anatheina Bar- meanlem, ut sit Africana locutio Gallicae similis,
sumje, Barsumam in.exsilium! > qua de homine facti pcenitenle dicimus, il est revenu
Vicesagere omnium monachorum.] Commotiomo- de cela. Verum haecemendatio non admodum con-
liachorum adversus Orieniis episcopos orta est jam senlit consequentibus, quibus narratur Domnus
indo ab inila pace inter Ecclesias. llanc eniin ficiam aegrotus damnatus. Retinendam igitur lectionem
putarunt viri studio fidei ardeules, uiide Maxiuium puio, velut genuinam Liberati, sed decepti ab iu-
1009 BREVIARIUM. 1010
docto quodam, aul incurioso interprele, qui cum A icomprobalus apparet, a nullo quoquam neqne ma-
reperisset in Grseco textu aftev»vouf*svov infirman- jjorum, neque similium, judicatus est haereticus; e
tem, perinde vertit atque si foret ava«vo'f*svovre- ijontrario autem ab omnibus sacerdotibus, propter
manentem. Opinionem hancjuvat, et tnsloria ipsa, <;am quae illi aderat doclrinse graliam, in admira
et consequens senteniia, < aegrotum et absentem illo i ione semper cst habitus, et superiorem honorem
die damnavit. > jiloria possedit, et non a sacerdotibus lantummodo.
Contra duodecim Cyrilli capitula.] Nisi mea me iled a sacraiissimo vestro avo, dicimus ter beato, et
fallit conjectura, de capitulis Cyrilli Dornnus Dio- ii Deo imperii seeplra sumente , et nobis transmit-
scoro scripsit, post acceptam Theodoreti epistolam, iente Theodosio : qui in desiderio visionis viri fa-
qii3Rl!2est, scriptoque persuadere nisus est, ea i;tus, in Ecclesia ejus doctrinae fuit audilor, magnus
non esse sancienda pro Qdeiregula, propterea quod ille imperator; nec arbitratus est alterum se lalem
obscura forent. Conjeclurae ratio est quod Theodo- <:ompcrisse doctorem, superadmiralus quidem ejus
retus simile quiddam et alia plura de capilulis ha- (iocirinam, et colloquio delectalus atque obsiupe-
beat. Verum de ipsis copiose dixjmus in nolis ad se- jactus, tunc, quem nunc spernunt aliqui, lanquam
cundam pariem operum M. Mercatoris. tlortem sumentes probandi et seprobandi obeuntiura
Flavianus migravit ad Dominum.] Non in ipsa sy- <loctorum quos volunt. > Facundus, lib. n, cap. 2.
i odo caesus esl, cnm fuerit post depositionem man-
datus custodiae, sed in via qua ibat in exsilium; sic CAPUT XIII.
enim Breviculus saepe laudatus : < Ducitur in exsi-
lium Flavianus, ct apud Epipam, quae est civitas T, 'Desynodo Chalcedonensiet de damnatione Dioscori.
Lydiae, seu superveniente, seu ingesta morte, de- .Ex actisconcilii Cbalcedonensiset Breviculo historiae
funcius est. > De loco exsilii consenlit Marcellinus '
Comes in Cbrooico. Vide Baronium in notis poste- Eulycbianistarum.)
rioribus ad Marlyrologium. Sed eo defnnclo, cum Marcianus imperii culmea
Scissio facta est.] Cur .tEgyplii Palarstinique ad- j uisset adeptus, pro illa papaeet principum Komano-
haeserinl Dioscoro atque Juvenali Dioscorum se- '•um
cuto, aperlum est, Thraces in easdem partes ab- petitione, universale concilium in Nicaea con-
duxit Anatolius ex Apocrisiirio Dioscori Consianti- {;regari jussit: ubi occurrentibus sexcentis triginta
nopolis anlisies, atque adeo Tbraciae primas; pro (spiscopis, el eis sedentibus, legali papae Leonis
Flaviano steterunt Ponlici et Asiani, propter ipsum ,Uarcianum
Flavianura; Orientales propier depositum suum ca- pctierunt ul sui praesenliam prxslaret
put Domnum, cum celebribus tribus episcopis Theo- ';oncilio, alioquin ipso absente ipsi ad concilium non
doreto, lba et Sabiniano, sed maxime propler cau- <jccurrerenl; et ita jussit imperalor synodum trans-
sani dundecim capiiulorum. . Ierri Chalcedonam, ut, de proximo ad conciliura
Legati sedis aposlolicce fugientes.] Hilarus diaco-
nus fugisse se narrat scribens ad Pulcheriam, nar- 'reniens, eorum impleret petitionem.
rat el Leo Magnus : de Renalo presbytero tesiis Fnrmidabant autem aliqui episcoporura ne ab
Tbeodoretus epist. 116. Mirum vero quod de Re- jEutychianis tumultus a Constantinopoli de vicino
nato refertur in Breviculo Eutychianistarum, eum
non pervenisse Ephesum, sed in insula Delo prae- C 'nasceretur; sed imperatore promittente nullum au-
venlum mone; quomodo igilur post solutnm conci- <fere lale aliquid perientare, apud Chalcedonam
lium scripsit ad ipsum Theodoretus? Quid factum ,lynodus sedit.
sit Juliano episcopo non cnnstat : sunt qui silentium
Leonis Magni, Theodoreli et aliorum sequiorem in ' Jgitur perspectis iis quse in secunda synodo
pariem imerpreientur. Epliesina gesta sunt coram sacrosenatu, et Con-
QuosseculusTheodoretus.] Non via, sed sentenlia <stantino et Beroniciano a secretis, el omni univer-
et scriptis, ut constat ex epistola 113, 116, etc.; j
misit enim cliorepiscopos duos, et monachorura !>ali concilio, cum Paschasino et Lucentio episcopis,
exarcbum, qui lilieras suas ad summum pontificem <3t Bonifacio presbytero, locum tenentibus Leonis
deferrent, et causam suam Romse promoverent. ;papae Romani , et Anatolio Constantinopolitano,
Valentinianumautem et Eudoxiam.] Omisit Gal- Dioscoro et omnibus metropolilanis epi-
lam Placiiliam Valenliniani mairem, quaeuna cum 'praesente
filio ac nuru, et sanclum Pelrum invisit, el Leonis !scopis, ut quaererelur depositio et mors Flaviani, et
preces audiii, et ad Tbeodosium scripsit, el re- <iepositio orlhodoxorum episcoporum qui pro fide
sponsum accepit, 1 part. conc. Chalced. cap. 26 el30. (ieposili sunt.
Genibusprovolutus.] Latet fons unde id Liberatus
Iia»serii; neque enim ex superioribus aliis scripto- Et prima quidera sessione, recilante Beroci-
ribus, nequc ex lilteris Valentiniani, Gallae Placi- iliano gesla nefandi concilii Ephesini u, in quibus
dix et Eudoxiae ad Theodosium; nam in his fit (;onlinebantur de Eutyche Conslantinopoli acia, le-
mentio quidem precum a Leone pene cura lacrymis D '
fusarum, non fit adgeniculationis parum decorae. cta sunl etiam et gesta synodi Ephesinse i, in
Rescriptit Theodosius.]Toiam hanc Theodosii re- i]ua Nestorius a Cyrillo damnatus est, et geslis in-
sponsionem inlerpolavit Liberatus; nam in litteris j;erta: et omnibus rile discussis, clamantibus epi-
Theodosii nnllus sermo est de morle Flaviani.
Hax de Ftaviano Theodosius, etc.] Quorsum me- !scopis: < Anathema Nestorio; anathema Eutychi;
minit Theodosii Magni, cum de Theodosio Juniore '•inalhema qui dividit; anatbema qui confuudii! >
loqueretur, nisi ut erudito lectori facile revocaret ]Iniquitas Dioscorireserata et manifesiata est de Fla-
in memoriam quod de Theodosii Magni studio erga ,riani morte a el de
Theodorum Mopsuestenum Joannes Anliochenus episcoporum orthodoxorum de-
Theodosio Juniori scripsit: < Theodorus enim, Iposilione.
quem quando dicimus, virum dicimus in episcopatu Et ita soluto primo conventu, secundo secrelario,
clarura finem babenlem, et quinquaginta pene an- ;inlerloquentibus judicibus, ut cum omnium episco-
nis fortiter repugnanlem cunctis baeresibus, el in et eonfirmare-
expositionibus, quas in omnibus Ecclesiis Orienla- I)orum deliberatione fides tractaretur
libus faciebat, et quibus in regia civitate valde esse Iur, lectocsunt duae epistolaeCyrilli, quaein conciiio
* Codex Tellerii, reserala est de Flaviani morte.
«HI LIBERATIDIACONI 1012
Flaviani (sicut diximus) gestis Constantinopoli con- A' JVncyrae Galatiae, Eusialhium Beryti, et Basilimn
ttnentur.. !>eleuciaeIsaurise, qui polestatem habuernnt et prin-
Lectus e$t etiam tomus papaeLeonis ad memora- 'sipes fuerunt tunc Ephesini latrocinii, ut alieni ab
tum Flaviajnuracontra dogma Eutychis direclus. Et <ipiscopatu fierent. Et post haec quinque dierum di-
dubitantibus Ulyricianisel Palsestinis episcopis san- ' atione facta , ut unusquisque episcopus quomodo
ctis in aliquibus Ipcis ejus, Tbeodoritus episcopus et <jrederet scriplo proferret, et ut eligeret Anatolius
idoneos ad traclandum episco-
Aetius,archidiacanus Conslantinopolitanus, ex diclis <spiscopuscertos el
et epistolis ejus , similia Cyrillum scripsisse docue- 1pos, et deliberaretor regula fidei et firmaretur : Qr- ,
runt. Et clamantibus jEgyptiis et Illjricianis episco- 'nnaiaest antem fidesNicaeniconcilii, et Constanli-
pis: < Omnes peccavimus, omnes veniam petimus, > 'nopolilani, et Ephesini i, et episiola Leonis papae,
dilalio dierum quinque concessa est, ut cum omni <]uae et ab omnibus subscripta cognoscitur.
deliberatione fides tractaretur et confirmaretur. Rursus interloquentibus judicibus de Juvenale e:.
Et. tla secundo conventu soluto, tertio quoque rhalassio, Eusebio, Basilio, et Eustatbio episcopi^,
secrettrio libellos obiulit Eusebius Dorylaeiepisco- <juid concilio videaturd, acclamavil omne conci-
pus adversus Diosrornro, et synodo questus est de 1lium : < Dioscorum Deus deposiiit; homicidam Deus
sua et pjae nienioriae Flayiani deposiiione, et de B' leposuit. > Et intercedente pro eis concilio, quia
consensu ejusdem Dioscori in dogma Euiychis, et <sonsenserant in sobscriptione supra memoralaepapae
uuvocaretur ab eis, cjt aj> eis convlnceretur de his 1Leonis epistolae, et ne majus iterum nasceretur
aceusationibus. Sed quaesilumest, gi venisset Dio- (ichisma, jussi sunt in concilio permanere.
scorus, et inventus non esl, ad quem direcli sunt Post baec duodecim episcopi ^Egyptii libellos ob-
episcopi Conslantinus Boslrensis, et Alticus Zelen- ilulerunt fidei cum illusione e. Sed judicante conci-
sis a, et Acacius Ariaralhirensis b, el Hinterius le- ]io, ut Eutychen anathematizarent, et subscriberent
ctor et notarius, ut eum scripto convenirent, ut ad llomo papaeLeonis, dixerunt illi hoc non se facere
concilium occurreret. Quibus Dioscorus respondit: ]posse, donec ordinarelur Alexandrinus episcopus,
< Custodior ego, si permittunt me descendere, di- \it cum ejus .jussione sine suo periculo hoc imple-
cant magistriani; ego enim paratus sum venire, sed irent, et pro multitudine jEgypiiorum episcoporum
prohibeor. > Ilaec scripto mandavit concilio Diosco- <solosse facere non posse. Et decretum esi ut, datis
rus; sed adveniens adjutor magistri officiorum, de- •ib eis lidejussoribus, sacramento prcesiito, exspe -
dit ei facultalem ut libere ad concilium occurreret. <etarent ordinaiionem Alexandrini episcopi, et con-
Rursusque ad eum directi sunt PergamiusCecropius, sentirent, et subscriberent ad omnia synodalia in-
et RuQnusc episcopi, ut rursum scriptoeum conveni- C stituta. Hoc de archiraandritis et monacbis aliquibus
rent ne ad concilium venire conlemneret, sed magis simililer excusantibus in concilio ordinatum est,
satisfaceret concilio de his quae ab Eusebio diceban- iut dilationem acciperent.
tur. At ille respondit eis: < Judicent de his judices Et ila quarto secretario peraclo, quinta sessione
et senatores; ego aegritudinegravatus, ad conciliura boc actum
est, tractantibus episcopis et judicibus,
venire non possum. > Et tertio vocatus est ad con- ut fldes
confirmaretur, et ex tractatu Anatolii Con-
cilium per Francionem, Julianum et Joannem epi-
cum Palladio ut verbis stantinopolilani episcopi, et omnium episcoporum
scopos, nolario, ejus scriplis metropolitanorum, dictalum est Qdeisymbolum, cum
intimarent concilio quid Dioscorus remandarel; sed
definitione , et ab omnibus confirmatum est. El le-
in tiac tertia vocatione, inepta Dioscorus respon-
gente illud Aelio archidiacono, acclamatum est ab
sione venire differens, conciliumdamnationis in eum
omni synodo: < Haec Patrum tides Cyrilli et Leo-
protulit sententiam, quae missa est pio imperatori, nis f: multos annos imperaloribus! > Et petiverunt
subscribentibus in ea episcopis. Deposiius est ab
rursus acclamatione,ut mox ab omnibus melropoli-
episcopatu Dioscorusseptimo ordinationis sux anno. tanis et toto concilio sine dilatione subscribereiur.
Clericis vero Alexandrinisniandavit concilium , jam
Sed intermissum est a judicibus, ut priraum principi
eum non putarent episcopum esse, sed omnino co- D
legeretur; et cum hoc fieret, soluta estsynodus.
gnoscerent eum de gradu suo esse dejectum. Sed
et aliquibus pulanlibiis Dioscorum recnperare posse Sexto auten secretario adveniens Marcianusim-
episcopatum, propositum est edictum, et omnibus perator ad concilium s cum judicibus et sacro sc-
manifestalumest Dioscorumirrecuperabililer honore natu, alloculionis verba fecit in concilio,et inter
fuisse ahjectum. alia dixit, < se ad confirmandam fidem, non ad po-
Quartd autem secretario, iuterloqueniibus judici- tentiam ostendendam , exemplo Constantini, syno-
bus, simili sentenliae, qua Dioscorus judicatiis est, dum b intrasse : unde abjecta omni praviiate et ava-
hos episcopos subjacere, Juvenalem Hierosolymila- ritia, quorumdara amputatis erroribus, in perpetuum
noruni, Thalassium CsesareaeCappadociae,Eusebium quae a vobis ordinata fuerint observentur. > Et re-
1 Codex Tellerii, hmcPatrum fidet, hmc esl fidet
b Ideiti cod., Acqctut Artens\t. CyriUi et Leonis.
* ltfetri eod.i dirVcllsunt Cecropiutet Ru/inuj. * Idem cod., adveniensimperator ad tectetarium.
i Idem cod., quid tynodo viderelur. k Idem cod., exemploComtantini imperaioristyn-
• Idem cod., cumaltusione. odum.
1013 BREVIARIUM. 1014
citaia fidei definitione , et ab omni concilio sine A t tiae sunt ecclesiasticae, et quaedamprivilegia de-
aliqua dubitatione, et ab omnibus subscripta esl. putata Constantinopolitanae Ecclesiae, usurpante
Seplimo quoque secrelario, tres actae sunl causae, s ibihoc Anatolio ejusdem urbis episcopo, occasione
propter quod tres ejus computanlur actiones. a ccepta ex Dioscoridamnatione.
Prima est qua firmata sunl quae convenerunta Quod alia die cognoscentes legati papae Leonis
inler MaximumAnliochenum et Juvenalem Hiero- ( iiuaeest ullima et duodecima dies concilii), peti-
solymiianumepiscopos, ut duaePhoenices et Arabia >erunt ul rursus cum judicibus ad conciliura conve-
parerent sedi Antiochenae, Hierosolymitanae vero r irent: quibus requirenlibus a concilio quid pridie
ires Palaestinaeprovinciae. f ueril ordinatum , lectis gestis cognoverunt quid
Alia quoque celebrata est actio, in qua Theodori- / inaiolius, consentiente concilio, egerat et obtinue-
tus episcopusCyri, quem Dioscorus expulerat, or- rat: quibus ejus praesumptioniconlradicentibus , a
thodoxus judicatus est, et dignus sede sua. j udicibuset episcopis omnibus illa contradictio sns-
Teriia vero actio cst, ubi causa Ibae Edesseni <lepta non est; et licel sedes apostolica nunc usque
episcopi, qui similiter fuit per violenliam Dioscori <lontradicat, quod a synodo firmatum est, imperalo-
ab episcnpatu depositus , legitur esse discnssa, in 1is patrocinio, permanei quoque modo.
alierum diem finali dilata sententia. B Synodo Chalcedonensi.]Cum Theodosiusobiisset
Octavo antem secretario decima aciione eadem mn. 450, die 29 Julii, capessil Marcianus imperium
causa finita est, ubi et relecta sunt gesta apud Pho- 'Jie 23 Augusli; et post novem circiter menses,
inno seqnente, die 17 Maii, indicit concilinm ha-
tium ei Eustaihium atque Uraninm in Tyro ac Be- benilum Nic;vaecalendis Septembribus; sed illud
ryto celebrala, in quibus conlinentur et illa quae iranstulit poslea NicaeaChalcedonem, lilleris datis
apud Theodosium iroperatorem super ejus fuerant lie 22 Septembris. Incboatum est igilur concilium
negolio acla. Sed et gesta apud Domnum episcopum liabitumque primum secretarium die 8 Octobris,
ojuaeferia 2; secunduin die 10; lertium die 13;
Aniiochiae prius babita , necnon et ipsius lhae epi- craarlumdie 17; quintum die 22; seUum die 25 ;
slola ad Marim Persam scripta , in eadem actione septimum die 26; octavum die 27; nonum die 29;
orihodoxa pronuntiala monstratur: ex cjus tenore deciuiumdie 30; undecimumdie 31; duodeCirauin
die 1 Novembris,qua finis concilio facius est.
dignus judicatus est Ibas episcopatum suamque In Nieceacongregari.] Cum Nicaeampervenisset
Ecclesiam recipere. Dioscorus cum su.s JSgyptiis, videretque, partim
In qua actione id etiam invenilur decrelum b, ut couscientia , partim animorum inclinatione mon-
qiiod sub Dioscoro in Epheso cougregatum est, nec strante, res suas pene esse deploratas, id ausus est,
sin minus sibi consuleret, saltem cuni lotius
vocaretur concilium, atque ut peteretur ab impera- quo, Ecclesiaeconcussionefamosius periret, excomrauni-
tore ut hoc ipse lege sancirel. G catiouis sententiam in sedis apostolicaeanlistiiem
Nono quoque secrelario acta esl actio, ubi Bas- lulii. Sic eniui demens speiabat fore ut per legatos
Leo non praesideret, quippe vinculis ecclesiasticis
sianus, qui ad civilatem Evaxensium episcopus ordi- impeditus, atque ita vel Anatolius Constantinopoli-
natus est, et Ecclesiaeincubuerat Ephesinae, et Ste- lanus, vel Maximus Autiochenus praeesseni , qui
phanns, qui et ipse male ordinatus, praedictum ambo graiiam tependerent suaedignilatis auctori.
Qccurrentibussexcenlistriginta episcopis.]Non una
Bassianum.de Epheso expulerai, judicati sunt ambo est omnium senleutia de numero Pairuni: fuit ille
removendi, et ut alius ipsi Ecclesiaeordinaretur. quidem ingens , quare synodum magnamjure dixit
Sed quia fuit aliquorum diversa sententia, causse Epiphanius Tyrius, Act. concilii v Constanlinopoli-
tani sub Menna; numerosissimam Facundus lib. u,
tenninus in sequentem dilatus est actionera. cap. 0. CecropiusSebastopolitanusmilleet ducentos
Decimo ergo serreiario eadem causa finita est, et asseruit; Nicephorus, lib. xv, cap. 26, sexcentos
SeleucusAmasenus,sexcenlos iriginta;
omnium concordi sententia ulerque judicatus est trigintasex;
Lucentius Leonis legatus, sexcentos; relatiosyno-
:
amovendus alia vero causa est c, EunomiiNicome- dalis ad poutiGcem,el sanciio Marciani imperatoris
diensis atque Anastasii Nicaenialtercationem conii- ad Pallaiiium PP. quiugenioset viginti. Breviculus
nens, snper civitatem Basiiinopolim, quis eorum Eutychianisiarum quingentos et ultra; Mallemego
adhaerere huic postremaeopinioni, quippe quae ma-
illic ordinaret episcopum; et inlerdictura esi ne jori aucioritate innitatur, relationis scilicel synoda-
hoc Nicaeuusaliquando praesumeret. lis, nisi populariter iretur in opinionem Liberati.
Undeciino secrelario duae actae sunt actiones; dam KvagriusEpiphaniensis, lib. n, cap. 2, mirum quid-
refert de Zacharia rbetore, eum scilicet affe-
d
prima, in qua EcclesiaeParensium reddilus est ctiune quadam auimi inductum narrare Nestorium
Sabinianus • episcopus, quera Dioscorus expuier.it, quoque ad conciliumaccersitum; quam narralionem
el Athanasiumfeccrat illo restilui. Qui pro crimini- refellit ipse his verbis : < Verumrem minime ita se
habere, argumento esse potest, quod Neslorius con-
husobjectis, cum saepe devocatus ad judicium non cilio peniius per anaihema interdictus est; quod
occurreret, et episcopalui renunliaret, a Domno eliam perspicue declaiat Euslathius episcopus Be-
Anliocbenofuerat ante damnalus. ryti per lilieras quns tum ad Joannem episcopum,
tura ad alterura Joannem presbylerum de rebus in
Et alia, in qua, post discessura judicum et sena- eo concilio agitalis dedit; sic enim scribit: < Huc
torum et legatorum apostolicaesedis, regulaeconsti- adveutarunt qui Nestorii reliquias sedulo conqui-

• CodexTellerii, qua convenerant. d Codex Tellerii, EcclesitePerrhenensium.

k Idem cod., invenitureste decretum. * Idem cod., Bassianus
• Idem cod., alia vero causa acta est.
 1015 LffiERATI DIACONI 1016
nint, ct contra concilium ita coeperunl vocifernri: A parcm, aut ccrle supparem efficere placebat. Neque
Quid est quamobrem sanclis viris anathema denun- rero est cur consuetudine inlroduciam, aul synodi n
lieiur? sic ut imperalorem graviter ct acerbe ferens, decreto saneitam Constantinnpolitani auclnritaieni
jusscrit satellitibus uti eos inde procul expellercnt.) causelur quispiam; nain decretum Constaniiuopoli
Quomodo igitur Nestorius, qui hinc demigraverat, compositum nondum receperat Ecclesia Romana, et
sit accersilus, non possumcquidem dicere. > Censianlinopolitanis jurisdiclionem sibi vindicanli-
Et eis sedentibus.] Videlur innuere Liberatus bus restituni fuisse conslal ex. facto, lum Chryso-
translationem synodi factam poslquam legali cum stomi adversus episcopos Asianos: tum Sisinnii ordi-
Patrrbus consedissent; aliter rem se babuisse con- nantis Proclum, quem Cizyceni, imposilo suac sedi
stat ex ipsa translationis sanctione, Itparl. conc. Dalmatio, repulerunt.
Cbalced. cap. 42.
. Ccramsacro senatu.] Senatusnominecomprebendit CAPUT XIV.
Liberatus judices omnino octodecim; expungendus De exsilioDioscoriet ordinatione Proterii Alexandrini
enim Eulogius, cujus nomen irrepsit in act. 1. Ex episcopi.
octtidccim illis Theodoreto decem favebanl, a quo
nempe lilteras accepisse noviraus, et nonnullos qui- [Es eodem Breviculo, Priscorhelore et libelloepiseopo-
rum j£gyptiad imperatorem.)
dcra non unas; nihil ergo mirum quod lam facile
Theodoretus, ante discussam causam, admissus sit Expleto ergo magno et venerabili Chalcedonensi
ad consessuni,-aliisejusdem sortis Eusebio, lba, Sa- concilio in duodecim secretariis et sexdecim aclio-
biniano non perinde habitis. Neque prodest causari g
resiilulum fuisse ipsum a sede aposiolica, fuerat nibus, Dioscorus quidem exsulare in Gangrena civi-
enim cl Ilias ipse in concilio Roniano praesens abso- late praeceptus est; reversi sunt autem Alexandriam
lutus, fuerat etiam Eusebius, qui lamen non cmise- qui ciirn co venerant episcopi et clerici, Alhanasius
dii in priorihus tribus actionibus.
Et Lucentio.] Fuit ille iEsculanus episcopus, et, llusiridos episcopus, et Nestorius Phlagoneos, et
ut colligilur ex Breviarii 'liujns capite 2, auclor Auxonius Sebennytensis, el Macarius Chabasenensis,
Chronicorum quae Prospero vulgus Iribuit, qnod qui consederanl in Chalcedone, et anathemalizave-
ostendiinus in notis ad M. Mercatorem.
Lecla sunt etiam et gesta synodi Ephesinm i. ] runt Eutychen et ejus dogma, cum Dioscori damna-
Aut perplexe loquiiur Liberalus, aut allucinatur ; lione, epistolae papscLeonis subscribentes, ut cum
noque enim Iccta sunt synodi Epbesinaei gesta, nisi omnium civium voluntate eligerenl ordinandum epi-
quatenus inserla eranl aciis Ephesinae u ; unde scopum, sacris ob boc litleris praecedenlibus ad
Actius postulavit act. 2 legi syuodicas duas Cyrilli
litteras, quaeleciae Ephesi non eraut in n synodo. Theodorum luncAugustalem.
Secretario. ] Posiia est \o\ illa pro consessu sive Collecti sunt ergo nobiles civiiatis, ut eum qui
sessione , secrelarium enim in codice sumitur pro esset vita et sermone pontificalu
loco in quo judices consident: unde a locoad ipsum dignus eligereni.
consessum facta vocis translaiio. [loc enim et imperialibus sanciionibns jubebalur.
Lectmsunt dum Cyrilliepisiolm.] Vide, quisquis es Cumquesuper hoc multa dubitatio processisset, vo-
studiosus ecclesiasticae«xptfdu;, quaeprolixe de his C lentibus civibus neminem penitus ordinare, ne adul-
Cyrilli epistolis elucidavimus in disscrt. 2 ad secun- leri viderentur (Dioscoro quippe vivente), novissime
daiii partem operum M. Mercatoris.
Ex dictis et epistolis ejus.] De subjunctis epislolae in Proterium universorum sententia declinavit, uti-
Leonis Patrum testimonus, operae pretium est legere jue cui et Dioscoruscommendavit Ecclesiam, qui et
quae in prsefalione ad scholia Cyrilli adnoiavimus in eum arcliipresbyterura fecerat. Ordinatus ergo Pro-
secunda pane operum M. Mercatoris : mirum enim
quantum illustraut res alioquin obscurissimas. terius a, praesentibussupra memoralis episcopis, qui
Tertio secretario.] In eo acta est causa Dioscori, in synodo, sicut diclum est, subscripseranl, intliro-
quae cum penitus periineret ad episcopos, non inter- nizatur.
fuerunt judices, quaniumvis id Dioscoruspostulassel.
Directi sunt episcopi.] Obscrva morem citandi Alhanaslus Butiridos.] Quando episcopi illi quatuor
patriarcbas per tres episcopos. expresse subscripserint, sive damnationi Dioscnriat-
Sexlo secretario.] In eo finem accepit synodus, que Eulychis, sive epistolaesancli Leonis, mihi nmi
qua parte pertinei ad Qdem. constat; neque enim ullius nomen, vel in secretario
Orlhodoxa pronuntiata monslratur.] Id omncs secundo, in qno lecta Leonis epistola; vel in leriio,
trium capiiulorum defenseres contenderunt propter in quo damnatus Dioscoruscum Eulyche; vel in
Iiaec Paschasini verba, 'Av«7>vwo-6s(o-«c yao rti; im- quarto, in quo subscriptum epistolae Leonis legiiur:
o-To^nfauTou,imyvupievavrovvnapytiv 6p96So|ov,et omnes tamen in primo approbasse dicuntur Qdem
ista MaximiniAntiocheni, xxi ix TOO «vKyvwo-SivToj §e T»Flaviani, quaa in Ephesinolalrocinioproscripia fuerat
KVTiypoupou TflfiicurtotiigopQ68o%o;wf0>iavroOr>ujra- a Dioscoro tanquam haerelica, quae fuit nonnulla Dio-
yopia. Videndus super ea re Facundus Hermianen- scori damnatin, et in epistolam Leonis consensio :
sis, lib. vi ct vn. Videnda et episloia ad Istria; epi- ipse porro Athanasius in eodem latrocinio in damna-
scopos nomine Pelagii II papae, scripta a Gregorio lionem Flaviani, acgre licet et gemens, consenserat.
Magno, lunc diacono. Nestorius nomensuum primus inscripsit libelloquem
Et qumdampruilegia depulata, etc.] Recle subji- adversus i£lurum, post necera Proierii. annis abhinc
cit: < Usurpanie sibi hoc Anatolio ejusdem urbis sex, jEgyptii episcopi et presbyteri Chalcedonensis
episcopo, occasione accepla ex Dioscoridamnatio- concilii defensores Leoni imperatori obtulerunt. Ob•
ne. > lndebitam enim praesidenfiamusurpavit, cum serva neminem jEgyptium interfuisse secnndo, tertio
nemo reclamaret: nam quis ausus fuisset eo rerum et quarlo secrelariis, curiiDioscori causa agitaretur.
statu? non certe legati sedis aposlolicae,qui aberant; Sacris obhoc litteris.] In iis, opinor, sancitum luil
non Alexandrinus episcopus, qui nullus erat; non ne episcopus ab aliis ordinaretur, quam a concilii
JSgypiii, qui vix audebant hiscere propter infcnsum defensoribus : quamobrem fit mentio postea qualuor
ipsis synodi aniraum; non Anliocuenus Maximus, praedictorum episcoporum inlhronizantium Prole-
cujus res nondum erant firmissime constitutx; non rium; atque baecprima causa cur EcclesiaAlexandrina
aula velsenatus, quibus novam Romam veleri aut scinderetur.
* Codex Tellerii, ordinatus esl ergo Proteriut.
HT/ BKEVIAKIUM. 1018
Archipresbylerumfecerat.] Hanc ego vocem inter- A itoris catholicorum querela pervenit, ascendcnlibus
pretor, non de eo lantum qui presbyteris aliis prae- a.id imperialem civitatem cum clericis aliquantis
esset, quomodonnnc aul archipresbyteri aut vicacii UexandrinaeEcclesiae episcopis, qni erant a Timo-
episcoporumsolent; sed de vero episcopo,qui in urbe
Alexandrina poniiGciasvices omnes obirel, quales theo scdibus suis pulsi. Supplicationes ab eis oblal:e
olim cborepiscopi, nunc suffraganei, et forle coadju- ( unt Leoni iinperatori, quatenus mors vindicarelur
lores. Hanc porro opinionem juvaret Liberatus ipse , Voterii, ct expelleretur episcopali sede Timotheus
apud Baronium ad ann. 452, num. 19, nisi lectio *
mendosa foret; nam pro archipresbytero archiepi- Elurus, (anquam non legaliterinstitutus.
scopus ibidem legitur. Haec quidem cgerunt cpiscopi et clerici synodi
Ne adutleri viderentur.] Adullerium est, cum spon- (]halcedonensis defensores ; sed etiam a parte Timo-
so vivenlesponsa Ecclesia alteri jungitur : rei sunt et clerici Timothei ascendentes,
hnjus adulterii, et quaealieri jungitur, el cui jungi- ',hei quidam episcopi
tur, et qui adulterinas quasi nuptias vel conciliant, Iuncii legatione pro Timolheo jEluro, dederunt et
vel approbant. jipsipetiliones imperatori, contra synodum sacpe fa-
Ordinatus ergo Proterius.] Ordinationem posuimus '
ann. 452, sub iniiium. Victur Tunonensis differtad cientes, ut eadem Chalcedonensissynoduslolieretur;
sequentem, quo Vincomalus et Opilio consulatum 'Bcontra illi a parte Proterii vindictam sceleris poslu-
gesserunt: sed ex eo refellitur, quod Proterius oc- |labant c.
cisus sit postquam sedisset annos sex, si credimus Et ambarum pariium supplicationes imperator le-
Nicepboro Consianlinopolitano; occisus enim est au- "
diia Alexandriae raorte Marciani imperatoris, quae gens, et considerans nimis esse grave, vexari tanlo
contigit ann. 457, die 26 Januarii; occisus ergo cst itinere sacerdotes, quorum aut oetas, aut infirmiias,
die 28 Martii, duobus fere post obitura Marciani aui paupertas hunc laborem subire prohibebai, im-
mensibus, siquidem anno illo pascha incidit in 31
Martii, caedesin triduum ante pascha, ut poslea di- possibile judicavit eos congregari, sed scripsit singu-
cetur. larum civitaium episcopis de utroque negotio, con-
Omniumciviumvoluntale.] RepugnatEvagrius, tra- sulens quid fieii oporteret, vel de ordinatione Timo-
ditque < Proterium communibus concilii Chalcedo- thei, vel de lerminis synodi Chalcedonensis. Et di-
nensis suffragiis, ad Alexandrinum episcopatum ge-
rendum, esse electum ; > verum Evagrio credibilior rexit per totum Orientem magistrianos, mittit et Ana-
Liberatus. tolius episcopus Asclepiadem diaconum suum, per
quos omnes illi episcopi, qui Chalcedone fuerant
CAPUT XV. congregati, quid Alexandriae gestum fuit, agnosce-
De ordinationeTimothei jEluri et de morte Proterii. rent.
(Ex BreviculoEutycliiamslarumet Zachariarhetore ac Qui rescribunt Chalcedonensemsynodum usque ad
Prisco. ApudEvagr.fib. n, cap. 10.)
sanguinem vindicandam, eo quod non alteram Qdein
Inthronizato auiem eo, divisio et discessio populi p teneret, quara synodus Nicaenaconstituit.Timolheum
orta est *, eo quod viverel Dioscorus, et esset in veronon solum inier episcopos non haberi, sedeiiim
exsilio. Multa ergo pericula Proterius passus esi, ita Chrisiiana appellatione privari: et hae epistolac vel
ut miliiari pro custodia indigeret auxilio, plurimo relationes episcoporum omnium in uno codicis cor
tempore sui pontificatus, et usque ad mortem Mar- pore vocanlur Encyclia.
ciani imperaloris inimicorum manus valuil evadere. Quo facto scripsit iraperalor Leo duci Alexandriae
Sed Timotheus quidara cognomento jElurus, et Stilae, ut pelleret quidem ab episcopatu modis om-
Petrus Moggusb diaconus, qui de ordinatione fuerunt nibus Timotheum, inthronizaret autem alium, de
Dioscori, ab Alexandrina Ecclesia se separaverunt, creto populi, qui synodum vindicaret.
nolenles communicare Prolerio, quos cum Proterius Multa ergo pericula Protefius.] De seditionibus
episcopus ad ministerium proprium revocare non Alexandriae concitatis a populo Dioscori perdile
amante, et adversus Proierium infenso, lege Eva-
posset, utrosque damnavit. lib. n llist. cap. 5, atque etiam Theophanem
At illi captata morte Marciani imperatoris, colle- grium in Chronographia.
clis turbis haereiicorum,qui Dioscorumsequebantur, Vsquead morlem Slarciani.] Obiil piissimus impe-
ordinato episcopoTimolheo M\uro, veniunt Alexan- rator die 26 Januarii, anno aetatis suae 64, imperii
Christi 457. Sedil ergo Proterius annos quinque
driam, et arite triduum Pascbae, quo coena Domini rj 7, et paucos menses; propter quos menses Nicephorus
celebratur, ab ipsis turbis concluditur in Ecclesia Consianiinopolitanussex annos dixit.
saociaememoriae Proterius, quo se timore contule- Sed Timoiheutquidam.] Haectota ittpixoirhexBre-
rat: ibique eadem die in baptisterio occiditur, lania- viculo strpius laudato, paucis verbis interpolatis, de-
funus sumpta est.
tur, ejicitur, et ejus incenditur, sparguntur et .Ante triduum Paschw.] Ut isla quoque ittpvxom ex
cineres ejus in ventos. Breviculo accepla est, ila inde videri potest emen-
Ab islo ergo Timotheo duo episcopi Alexandriac dandum, quod Liberatus dicit Proterium se timore
in ecclesiam contulisse ; habet enim Breviculus de
cceperunt esse, et dum Ecclesias tenuissenl, solve- more, qua; leclio, cum agatur de lempore solemnis
ruat eam, quam habebant, unitaiem, expulsis ab eis baptismi mox celebrandi, credi posset melior, nisi
plurimis episcopis orthodoxis, qui sub evangelistae libellus ab cpiscopis iEgypti catholkis oblatus Leoni,
et Evagrius, lib. u, cap. 8, Zachariam historicum
erant sede beatissimi Marci. seculus, similia Liberato haberent: a quibus pariter
Interea Leo sumit imperium, ad quem tanti faci- traditur, quod praelermisitcum Breviculi auctore Li-

* Codex Tellerii, discessiopopuli facta est. c Codex Tellerii, vindiclamposnlabant.

b Idem cod., Mongus.
101!J LIBERATI DIACONI 1020
beraius, occisum a mililc Proterium, et ejus viscera A, clicam contra Chalcedonenseconcilium. Tunc enim
a furenie populo vorata. illius porro, quem dixi, Za- Basilisco reddenle episcopatum Timolbeo ^EIuro, et
chariae mcminerunt Evagrius loco mox citato, Nice- haereticis sedibus surs
phorus Callisuis ei Antonius Verderins in supplemen- resiitutis, fngit Timotheus ca-
10 Bibiiothecae Gesneri<Mise,landemque Vossins in tholicus in Canopicastellum, et in monasterio latuil.
Historicis Graecis. Manuscriptam haberi Zacbariae Petrus haereticus iterum se cum Timotheo junxit,
historiam testafur Verderius, scd ea nondum, qnod cum
sciam, edila esi. — Contra id quod scribit Liberatus, quo fuerat anle damnatus.
Proteriuui ante triduum Paschae. quo ccena Domini Posiquam ergo imperalor Zenon reversus est ad
celebratur, ab ipsis turbis in ecclesia conclusum, et imperium, Timotheus JEIurus metuens zelum quem
eadem die ibidem in bapiUterio occisum, reclamat habebat circa Cbalcedonense
Victor Tunonensis, qui interfectum ponit < vi cal. concilium, optavit sibi-
met mortero, et istud perseveranterorans ab bumana
April., feria 6, qua noster Salvator et Dominus a
Judaeisest cruci*ixus.> Pro Liberato facit Breviculus viia, hausto veneno, solutus est. Dicuntvero sequa-
saepe laudaius, contra singulos facil supplicatin ces ejus, praescisseeum diem mortis suae, et revera,
^Egyptiorum ad Leonem imperatorem; narrantenim
hanccaedem lunccoutigisse, cumsolemnisdies festus quia se veneno parabat inlerficere, sciebat.
salutaris paschatis celebrarelur : parvi esl momenli Post cujus obitum ordinaverunt sibi haeretici epi-
omnino lis de quatuor diebns; majoris vero, quod scopurn Peirum
refert Tunonensis, Pascha dominicum lunc iv cal. "R cognomento Moggum, qui vocatus
April. celebraium fuisse, cum ann. 457 littera domi- est Blaesus, qui fuerat archidiaconus. Morabalurau-
mcalis esset F, atque ita dies dominicus Paschaiis tem tunc Timotbeus catholicus, utdictum est, in Ca-
esset pridie cal. April. Forte irrepsit mcndum in
notas tempOrismajoribus liiteris expressas, ul iv pro nopi castello.
li positum sit, siqnidem veteres u cal. dixerunt pro Ei cognoscens Zenon imperator callidUatem haere-
pridie, qiipmodoTullius lih. xv, epist. 28 : < Piidie ticorum, scripsit Anthemio Augnstali, ut Pelrum
quam hxc scriberem, id est n nonarum. > sacerdotio privaret, Timotheura vero in epi-
Et dum Ecclesias tenuissenl.]Aut imporiuna qnae- quidem
dam parenthesis agnosci debet, aui fatendum aliqnid scopatum reduceret, et auclores inthronizati Petri
deesse ad apertam sententiam; sed quid facies scri- puniret: Anthemiusvero, accepta imperiali jussione,
ptore et Latinitatis et ornatus negligente? expulit sacerdolio Petrum, tanquam adulterum, et
ab
Supplicationet eit oblatmsunt.] Hubenlur in 3
confra leges Ecclesiaecaiholicaefactum, et in episco-
parte concilii Chalcedonensis, cap. 21 et 22. Scripsit
quoquc ad imperatorem /Elurus, sed litterae perie- palem sedera Tiraotheum Salophaciolum revocavit,
runt. qui episcopatu recepto, misit quosdam clericos gra-
Eo quod non alteram fidem.] Una erat haec querela tias agens imperatori.
sive monachorum, sive aliorum concilium Chalcedo-
nenseoppugnanlium, quod confessioQdeiChalcedone Cum quibus eral Joannes, ex ceconomopresbyter
ediia diversa foret a Nic.aena.
Et hm epistolm.]In unum volumen, cui nomen T« G factus Tabennesiotis, cognomento Talaia, et Genna-
dius episcopus inferioris Herniopolis,sanguine proxi-
'EyxiixXta,relalas oriines tradit Evagrius ex his duo-
ius auctoribus Prisco et Zacharia; habeniur in 3 inus Salophacioli, quem expulerat quidem episcopam
parie concilii Chalcedonensis:sunt omnes synodicae, iElurus, resliluit vero Salophaciolus : cuifique hi,
praeter eam quae a Varadalo seu Baradato monacho
scripla est; omnibus eniin noriiina meiropoliiarum qui fuerant missi, gratias egissenl imperatori, Gen~
ei provinciaeepiscoporum ascribuutur. Qtiot episco- nadius quidem ibi remaniit, ut cum aliis responsa
porum porro nomine responsum sit iraperatori, non faceret archiepiscopi.
est constans opinio: Eulogius Alexandrinus mille Porro Joannes, qni ex oeconomoamicus factus est
sexcentos numerat, apud Pliotium cod. 230 et 229.
Euphraeinius Antiochenus quingentos duntaxal et Ello magisiro, cum reliquis descendit Alexandriam,
septuaginta. Observavi nullam Euphratesia- provin- factusque est iterum ceconomus, babens causas oin-
Ciae, cujus fuit Theodorctus, synodicam inier alias iiium Ecclesiarum : qui multa et pretiosa xenia di-
haberi; nullam Ciliciaesecundae, in qua Mopsuestia rexit EIIo
est. magistro, despiciens Gennadium parentem
CAPUT XVI. arcbiepiscopi, el praesulemAcacium Constaniinopo-
lilanum.
De ordinationeTimotliei calholici et Pelri hmretici. Interea scribit ad papam Simplicium Timolheus
(Ex BreviculoEulychianistarum,Prisco et Zachariarhe- rogans et dicensPetrum illum Moggumin diaconatu
toribus.) II 1esse damnatum, nunc eliam Christiana societate re-
Jussione suscepta dux Stila fecit quaefuerant ira- motum. Idemque scribens imperatori, ut eumdein
peraia, et exsilio relegalur Timotheus ^EIurus Cher- Petrum longius in exsilium dirigeret, quia lalitabal
sonam arcta custodia, et fit pro Proterio Timotheus Alexandriae, et insidiabalur Ecclesiae: scripsit autem
cognomentoSalophaciolus, sive asbus ". papa Simplicius Acacio episcopo, ut imperatori sug-
Hic Timotheus catholicorum episcopus vixit qui- gereret, eo quod juste Timotheus poslulasset.
dem sine seditione quiete in Alexandrina Ecclesia, Sed quoniam id,emTimotheus sic miiissimus eral
omni tempore Leonis, et omni temporeZenons,do- in episcopatu, ut etiam a suis communicaioribus ac-
nec Basiliscus arriperet tyrannidem, Zenone in Isau- cusaretur imperatori, tanquam nirais remissus, et
riam fugiente. circa haereticos placidus, ila ut ei scriberet impi ra-
Et cum Basiliscustenuisset imperium, scripsit uni- tor, ut neque collectas, neque baptismata sinerethae-
verso orbi sanctionem suam, quam appellavit ency- relicos"ceIebrareb, ille tamen mansuete agebat; dum
• Codex Tellerii, iiw«Asbus, fugit et Petrut hmre- b Codex Tellerii, tineret cum hmreticiscelebrare.
ticut.
 1021 BREVIARIUM. , 1022
ergo tali modo gnbernaret episcopatum , amabant j^ CAPUT XVII.
eum Alexandrini,et clamabant ei in plaieis et in ec-
clesiis: < Vel si non tibi communicamus, tamen ama- De ordinationeJoannis catholiciet damnationeAcacii.
mus te. > (ExBreviculohistortaeEutycWanistarum, et duobus rhe-
Post breve vero tempus moritur Timotheus Salo- toribusmemoralis,atque etiamEustathio Syro.)
phaciolus anno episcopatus sul 23, mense 6 : obiit Ordinatur autem a communicatoribus ejus episco-
autem sine molestia. pis, et clericis, et monachis, qui ejus noverant Qdem
Arcta cutlodia.] Liberato Baronins litem inteniat, et gubernationem, Joannes ex ceconoroo,cognomento
usus testimonio saricii Leonis, epist. 100 et 101, Talaia.
scribentis JSlurum permissum venire in urbem re- Eotfem lempore, imperanle Zenone, Simplicius
giam, cum id petiisset, ad sedem ficta fidei professio-
ne recuperandam : verum venire poiuit primum in Romanaepraesidebal Ecclesiae, Conslantinopolitanae
urbem, deinde iri Chersonensi exsilio arcfa cusiodia autem Acacius.
servari. Porro haeretici,ut jam diclum est, Petrum latenter
Scripsit universoorbi.] Semel quidem adversus con-
ciliumChalcedonense, auctoreTimotheo iEluro, tunc instituerant, quem jussit Zenon imperator expelli,
temporis versarite in urhe regia; iierum pro concilio, tanquam haerelicumel adulterum: de quoetiam Aca-
cogente Acaciocum sanctis pluribusmonacbis. Utra- £3 cius synodicam Romano papaemisit epistolam, pe-
que sanctio reperiiur apud Evagrium, lib. m. Obser- . tens ne etiam adulterum et haereticum in
va, lector, priorcm impulsu Zenonidis uxoris a Basi- episcopali
liscoeditarn : mirare etiam, menioriarevolvensioiam dignitale reciperet.
hanc historiam, a tribns impurissimis feminis, Zerio- Verum Joannes Talaia de ordinatione sua neglexit
nide Basilisci, Antonina Belissarii,el Theodora Justi-
niani uxore pugnatum,lotis polentis nequiliaeopibos, suassynodicas lilteras AcacioepiscopoConslanlinopo-
adversus concilium, quod sancta virgo Pulcheria ha- litano destinare; habens enim amicum Ellum supra-
bendum religiose curaverat. dictum magistrum, ei de sua quidem ordinationo
Ut cumaliit responsa faceret.] Mosille fuit Alexan- : etiam principi, qualenus per Ellum
dripae Ecclesiae, non peripde recepius in aliis Eccle- scripsil scribens "
siis, responsales haberein aula, non tanliitndiaconos magistrum omnis ejus causa disponerelur, putans
aut presbyteros, sed etiam episcopos; habuit enim eum Constaminopolipermanere; mandavit crgo ma-
Cyrillus Theopemplum et Danielem:quanquara, opi- gislriano litteras synodicas, delegans ei omnia cum
imr, utendum disiinctione, quaui videtur innuere Li- illius facere voluntate.
beratus, ut presbyteri responsa Ecclesiae, episcopi Conligil aulem tunc Ellum ma-
patriarcharum facerent. gistrum ab imperatore Zenone mitti in Antiochiam,
Qui exaconomo.] Mirum quotomnibns retro saccu- ut leuerei Leoniium, qui illic ab exercilu cum volo
lisEcclesiarum ceconomisua procuraiione abusi sint, Verinae
et amicitias emerint pairimonio pauperum; iste certe r augustaefuerat ordinatus.Cumque magistria-
Joannes mulla et preliosa xinia palrono suo dedit, <- ] niis, qui fuerat a Joannemissus, non invenisset Ellum
et a Zacharia ihelore, apud Evagrium, lib. m, cap. magistrum, neque Acacio imperatori lilteras oblulit,
12, dicilurdata pecunia electus in cpiscopum. sed perrexit Antiochiam.
Ello magistro.)Ab omnibus aliis IJlus aiciiur : fuit
vero constil ann. 478, deinde niultis allis negotiis im- Post haecAcacius audiens de ordinatione Joannis,
plicatus, duxque Orientis a Zenone faclus ann. 480, ei contristatus, quia synodicas epistolas non direxis
tandem cum lyrannidem affectasse diceretur, capite sel, et una faciens cum Gennadio episcopo parente
truncaius est. Vide Theophanem in Chronographia.
Habens causas omnium Ecclesiarum.] Clarissimo beati Timothei, volentes ei nocere, detrahebanl apud
Valesio videtur corrigenda vox ista, causas, pro qua Zenonem, et accusabant eum, habenles adjutores pa-
legendam pulat aliam, gazat. Haec milii aliqiiando tronos Petri Moggi,quasi opporlunusepiscopatuirion
emendatio venerat in mentem, sed statim subiit re-
cordalio jurisconsulti, causam pro pecunia ipsa inter- essct Joannes, eo quod, vivente Timolheo catholico,
pretanlis. tractaverit exire de Ecclesia. et ab ipso suaderetur
Anno episcapatussui 23.] Videri potest repugnare idera Timoiheus suscipere Dioscorum in dipiychis
Victor, ponens ingressum Salopliacioli in cousiilatu mortem, Petrum autem amabilem esse pnpulo,
et
Magni Apollonii, qui contigit ann. et
460, exitura et post
postconsulamm Zenonis tertium,qiiae nota anni 480. posse eum in communionem populum congregare.
Veruin Liberato fidem faciunt lilterae Simplicii ad Occurrerunt quidam a Petro, volentes quasi fieri
Acacium daiae ann.482,in quibus fit mentio defuncti £> unitatem,
recens Salophacioli. Cnde corrigendus Victor, atque quos jucundissime suscepit Acacius, et
ipse etiam Baronius, ingressum Salophacioli ponens • imperatori praesenlavit, et persuasit ei ut scriberct
ann. 460.Quomodoenim verum es-et ann.482 sedisse ApiillonioAugustali etduci Pergamio, ut Joannem ab
Salophaciolum23 annos el 6 menses? Itetrahendus Alexandrina sede expellerent.quasi eumcontra suum
ergo ingressns iste ad ann. 459. Corrigendus quoque civiiate dedit, arripuis-
Nicephorus Constantinopoliianus in Chronico, ubi jusjurandum, quod in regia
Salophaciolo tribuit annos tantum quindecim, nisi set, et cooperarentur Petro Moggo, ut remearel ad
dicatur praclermisissetempus quo latuit, ^Eluro ty- sedem, nec tamen prius boc faceret, nisi snsciperet
ranniilem in Ecclesiam Alexandrinara obtinente : henoticon
quanquam nec hoc remedio sanatur malum, sed ex principis, et synodicas destinaret epistolas
anno scripli a Zenone Henotici major difficulias ori- Constanlinopolitano Acacio, et Simplicio Romano,et
lur : si eniro scriptum est, ut vulgo fertur, ann. 482, caeteris archiepiscopis.
et Joannes Talaia expulsus est post scriptum Henoli-
cum, ut tradit Liberatus, tribusque annis sedit Joan- Acacius vero, proroittente Petro facere uniiatem,
nes, ut habel Nicepborus, quomodo Salophaciolus, necadhucimplenielegitime.nomen ejus in diplychis
cui successit, defunctus est ann. 482? recitari permisit, tanquam jam Alexandrini praesulis
• Codex Tellerii, per lllum
magislrum.
1025 LIBERATI DIACONI 1024
in sede posiii a. Joannes Talaia judicalur a Zenone A fidem, citra praedictum sanctum symbolum trecento-
ab episcopatu pelli. rum deccm et octo Palrum.quod eliam firmaverunt
Acacius, auxilio patronorura Petri, persuasit Ze- memorati centum quinquaginta sancii Palres, neque
noni ut fieret henoticon : ad cujus prolaiionem seu habuimus, neque habemus, neque babebimus, neque
professionem suscepit communicantes sibi, clericos habentem scimus; el si quis habuerit, alienum eum
Petri haereticos, et laicos inventos Consiantinopoli. existimamus. Hoc enim solum nosirum, sicut dixi-
Communicavit etiam et Petrus Moggus his qui mus, imperium salvare confidimus. Sed et omnes po-
descenderunt cum henotico, et Acacio synodicam puli, qui salutare baptisma promerentur, hoc solum
scripsit epistolam, et ab eo recepit. percipienles bapiizantur : quod secuti sunt omnes
Henoiicon vero Zenonis, quod Latine dicere pos- sancti Patres, qui Ephesi convenerunt, quique depo-
sumus unitivum, hujusmodi est: suertinl impiuro Neslorium cum Eutyche.
< Imperator Caesar Zenon, pius, victor, triumpha- < Contraria sapientes anathemaiizamus.suscipien-
tor, maximus, semper augustus, universis episcopis tes et duodecim capilula, qnae dicuntur facta a Deo
sanclis, et populis per Alexandriam, /Egyptum, Li- amabilis memoriae Cyrillo , qui Alexandrinorum ca-
byam et Pentapolim. tholicaeEcclesiaearchiepiscopus fuit.
< Principium et statum, virlutemque, et scutum B < Confitemurautemunigenilum DeiFiliumetDeum,
inexpugnabile nostri scientes imperii, solam reclam qui secundum veritalem inhumanatus est, Dominum
veramque fidem (quam afllatu divino exposuerunt, nostrum Jesum consubstantialem Patri, secundum
qui in Nicaea congregati sunt trecenti decem et octo divinitatem; et consubstantialem nobis, secundum
saricli Patres; firmaverunt autem, el qui Constanti- humanitatem; eumdem qui descendii, et incarnatus
nopotim convenerunt centum quinquaginta similiter est ex Spiritu sancto et Maria Dei genitrice virgine,
sancli Patres), noctibus et diebus, oratione, el studio, unum cxislere Filium, et non duos. Unius enim esse
et legibus nitimur, eam quidem multiplicari, per dicimus unigeniii Filii Dei et miracula et passiones,
sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam, incor- quas sponte carne perpessus est.
ruptam, et sine obitu matrem nostrorum sceplrorum. < Eos autem qui dividunt, aul confundunt, aut
In pace vero et concordia, quae circa Deum est, pios phantasiamintroducunl,omnino non recipimus, quo-
populos perseverantes, acceptabiles pro nostro ira- niam facta sine peccato ex Dei genitrice secundum
perio supplicationes offerre, cum sanctissimis ar- veritatem incarnatio augmenium Filii non fecit;
chiepiscopis, et Dei cultoribus clericis, et archiman- mansit enim Trinitas, etiam incarnato uno de Trini-
driiis. laie Deo Verbo.
< Magno enim Deo, et Salvatore nostro Jesu Chri- Q < Scientes itaque quod neque sanclissimaeubique
sto ex sancta Virgine Dei genitrice Maria incarnato orthodoxae Ecclesiae, neque harum Deo amantissimi
ct nato, ex concordia gloriQcationem atque cullurara sacerdotes, neque nostrum imperium, symbolum aut
laudante, parilerque suscipiente, hostium quidem ge- terminura fidei, cilra praedicium sanctum mathema,
nerationes conlerenlur, omnes autem inclinabunt, receperunt, aut recipiunt, unite vosmetipsos, nihil
post Deuo), suam potestali noslrae cervicem : pax dubiiantes. Haecenim scripsimus non innovantes fi-
aulem et bona quaeex ea sunt, aeris temperanlia, et dcnt, sed vobis salisfacientes:omnem vero qui aliud
fructuum ubertas, sed et alia bominibus utilia lar- quidquam sapuit, aut sapit, aut nunc, aut aliquando,
gientur. aut in Ghalcedone, aut in quacunque synodo, anathe-
< Cum sic ergo immacufata fides, et nos, et Ro- matizamus, pracipue vero praedictos, Nestorium et
manam servet rempublicam, supplicationes nobis Eutychen, et quaeeorum sunt sapientes.
oblatae sunt a Deo amantissimis archimandritis, et < Coputaminiergo spirilali matri Ecclesiae, eadera
eremilis, et aliis reverendis viris, supplicaniibus uni- sapientes nobiscum, in eadem positi communione,
talem ssnctissimae Ecclesice, ut copulentur membra secundum praedictum unum et solum fidei terminum
membris,quae Bonitatis inimicus, ex longis retro lem- eorumdem sanctorum Patrum. Sanctissima namque
poribus, sepaiare conatus est, sciens quia adversus E maler nostra Ecclesia, tanquam quae genuit vos, fi-
unitum Ecclesiae corpus exercendo bella devincitur; lios exspectat amplecti ex longo post tempore, dul-
et cx hoc evenisse generaliones innumeras in tantis cemque vocem veslram concupiscit audire : cogiiale
annis vila privatas, alias quidem lavacro regeneralio- siquidem vosmetipsos; liaecenim facientes, et Salva-
nis fraudatas obiisse, alias sacra communione ne- toris noslri Domini propitialionem ad vos aitrahetis,
quaquam participantes ad discessum ineviiabilem bo- ei a nostro imperio laudabimini. >
minum fuisse deductas, necesque praesumptas decies Epislolam.] Fragmentum habetur in epistola 14
millies, et sanguinum redundantia pollutam, non so- Gelasii.
lum lerram,sed eliam ipsum aerem. Synodicas litteras.] Nota ingenlis schismatis origi-
nem : mos erat, scilicet, nt majoris cujusque sedis,
< Hacc quis non optet ad bona transformare? pro- etiam apostolicae, antistites, ubi primum ordinati es-
pterea cojnoscere nos studuimus, quia et nos, et chas seut, ex suaeordinationis synodo ad reliquos patriar-
litteras darenl, quae erat communionis tessera;
abique sanctissimaeorthodoxorurn Ecclesiae, alterura dataesunt veroaJoanue ad SimpliciumRoinanuin per
«yrabolum, aut mathema, aut terminum fidei, aut Isidorum presbylerum, et Petrum Diaconum; datas
" Codex Tellerii, prmulit in sedeapostolica positi.
1025 BREVIARIUM. 1026 w
pariter ad AntiocbenumCalendionem per magistria- A Acacio imperatoris nomen inscribente, et ab ipsis
num Ello destinatum, nulte aut prae negligentia aut Petri ministris. 4. Ad Alexandrinos per se directum,
consilioad Acacium missaesunt : idque ipse contem- unde nihil coniinet, ne Dioscori quidein nomen, quo
ptui vertens, concitavit turbas, quaetotam Ecclesiam vel leviteroffendantur. 5. Alexaridrini propepso ani-
iniscre vexarunt. ino susceperunt, propter approbata duodecim capi- ,
Bernardinus Ferrarius, lib. n de Antiq. Eccles. tula Cyrilli, quibus suam fidem contineri jaciabant.
epist. cap. 6, videtur timide assentiri Baronio scri- 6. Verbis ambiguis ita concipilur, ut a nulla partium
benti lilteras ejusmodi a summis ponlificibusmissas, contendemium non posset suum in sensum utcunque .
eam ob rem synodicasnominari, quiadarenlur e syn- torqueri. 7. Non aliud symbolum admitlendum sancit,
odis in quibus ordinarenlur; propendetque eo po- quam Nicaenum,quod Conslantinopoliet Ephesi con-
lius, ut inde nomen accipereopinetur.quod vel Qdeni firmatum esl. 8. De Chalcedone silet, quo silenlio fi-
in praecedentihus synodis compositam continerent, dei exposilio Clialcedonensiscredi polest rejecta. _
vel acccpta in synodispraclegideberent. Verum ejus- Omnemvero, etc.] Haectota mpixoici tacito nomine
modi sive timiditalem minuere, sive opinionem con- speciat Tlieodoretuin et lbam, quos Cbalcedonensis
vellere, debuit constans consuetudo,quam miror viro synodus recepii, cum lamen a suis adversariis dice-
erudito non rediissc in memoriam, cum ornnibus hi- rentur, Nesioriostudere.eique anaihema fictedixisse.
storiis litlerisque ejusmodiconsignaia sil. Neque enim Vide collationem Constanlinopolitanarocatholicorum
ordinabanlur summi ponliQces,uisi in synndis, unde cum Severianis.
litterae dabantur ad alios episcopos. Synodicas porro
saepius in plurali numero quam in singulari leges, ~a CAPUT XVIII.
non quod litlerarum nonien subaudialur, sed quod
geminaescriberentur, unaea ponlilice, alleraea syno- De epitcopis Alexandrinis.
do, ut nempe ponlifex fidei suae rationem redderet,
el communionemmuluam daret ac acciperel; syno- (Ex Breviculo,Zacharia,BasilioCilice.)
dus ut adderet auclorilatem ponlificislitteris, et con- His ita gcslis, episcopus quidem Antiochiaesusce-
sensionem Ecclesiae lestaretur. Joannis Talaiaa,quam per magistrianos
pit synodicam
Quast opporlunut episeopatui non esset.] Duasvide- roiserat Ello magistro; imperator autem putans quod
tur afferre causas cur Joannes idoneus n.onesset qui
fierel episcopus, sed difficileest inteiligere primam, Joannes episcopus non sane saperet de concilioChal-
si inudodifferat a secunda; quid enim est, < traclave- cedonensi, sed omnia simulate ageret, concilio Aca-
rit exire de ecclesia, > nisi forte, quod ad bacreiicos cii
transire tunc voluissevideri potuerit, cum Timotheo scripsit lilleras Pergamio duci, et Apollonio au-
suaderel Dioscori nomcn iu sacra diptycha referre ? gustali, ut pellerent quidem Joannem Talaiam, in*
haecenim communiocum haereticononnulla est de- thronizarent auiem Petrum, suscipientem henoticon-
feciio ab Ecclesia : quid si moliius sit, cum legatione et clericos Timothei catholici, et qui transmisit syno-
Timoihei fungerelur, Alexandrina Ecclesia in qua
militabat relicia, ad aliam transire, velut ad Constan- dicam Acacio et Simplicio Romano.
liitopolilanam? Indignus enim olim visus esl clericus Descenderunt ergo Alexandriam abbas Amon et
regimine Ecclesiae, quam contempsissei prae alia. _ qui cum illo erant, pro Petro deferentes apices impe-
Alterara longe probabiliorem rationem tangit mox "
Liberatus, quam Evagrius, lib. iu, cap. 12, ex Za- riales, ct quidem Pelrus inlhronizatur ab omnibus :
charia rhetore exponil in haecverba: <Joannes pres- fil quod scriptum est ab imperatore, ut consentientes
byter, cui augusti leropli divi Joannis Baptisiae et suschperet eos qui erant a part£ Timolhei catiiolici.
praecursoris Domini administralio commissa fuit, Joannes aulem Talaia ejeclus de sede Alexandrina,
quorumdam impulsus consilio Consiantiuopolim ve-
nit, imperatorem precaturus, ut si forte episcopus propter Petrum Moggum,profectus est Antiochiam,
Alexandriaemigraret e vita, sibi liceret antislilem, ut videret Ellum magistrum ; cui cum narrasset quae
quem vellet, civibus illius civitatis nominare : qui sibi evenerant, ejus consilio ingressus est ad Calen-
quidem, ut Zacliarias memorat, episcopatum pro se dionem Antiochenum
ambire ab imperaiore deprehensus est; et cum se patriarcham. Et sumptis ab eo
jurejurando obsirinxissei, se nunquam sedem episco- intercessionis synodicis Jitteris, Romanum ponlifi-
palem Alexandrinam peliturum, domum revertitur : cem Simpticium appellavit, sicut beatus fecit Atlta-
quapropter Zenoeum post mortem Timothei episco- nasius.
pum creandum decrevit, quem clerus et laicorum
multiiudo deligerenl. Non longo teropore posi, mor- Et suasit scribere pro se AcacioConstanlinopoliia-
tuo Timotheo, Joannes, daia pecuniaesumma, quem- no episcopo : et quidem ad hoc Simpliciuspraeparati
admodum ab eodem Zacharia traditum est, et jure- animi et voluntatis fuit.
jurando, quod imperatori dederat, negleclo, Alexan- v Acacius
driiiorumeligilurcpiscopus:qua recognita,imperator j vero, susceptis epislolis Simplicii, rescri-
illum Alexandria exigendum mandat. > psit eis quia Joannem quidem Alexandriae ignoraret
SuscipereDioscorum.]ldfacinorisTimoiheus suasu episcopum , Petrum vero Moggum suscepisset in
Joannis commisit, quo pacem haberet cum populo
Dioscori incredibiliter studioso, sed facli pcenitens communionem, in Zenonis principis unitivo, et quod
veniam poposeita summo pontificeSimplicio,ut con- hoc contra ejus gessisset sententiam, propter unita-
stalex epistola 11 Simplicii, quae esl ad Acacium tem Ecclesiarum,
principis jussione.
Conslantinopolilanum.
Imperatori prmsentavit.] Fuit in more positum ut Simplicius vero suscipienshujusmodi litteras, con-
urbis regiae antistes venientes aliunde episcopos, trislatur adversus Acacium, eique rescribil quod non
etiam legatos sedis apostolicae, in conspeclum prin- bene fecerit, contra sententiam apostolicaesedis, ad
cipis adducerel, quod docet Hormisdas ponlilex in communionemhaerelicumhominem
iusiruciione suis ad Anastasium legatis dala. suscipiens; opor- ,
Fieret henoticon.]De benolico, hoc est, decreto tebat enim communi decreto damnatum, tanquam
unionis, paucis haecaccipe. 1. Habetur Graeceapud adulterum, coramuni concilioa damnatione Iiberari:
Evagrium, lib. m, cap. 12. 2. Versio qua usus est ad haec autem, quia non sufficeret Pelro coufiteri
Liberatus bominis esi nescientis Latinilatem, et
sensum ubique passim pervertentis. 3. Condilura est communicatorem se esse Ecclesiaecatholicaesecun-
ab imperatore jus pontificisusurpante, vel poiius ab dum edictura, sed oporteret eum, secundum lerroi-
1027 LlfiERATI DiACONI 1028
nura Chalcedonensisconcilii, et secundum epistolam A lus l Acacius, ut de stalu AlexandrinaeEcclesiaesancli
papir Leonis, EcclesiaeampIecticomrounionem.Unum papae p sollicitudinemrelevaret, nihil unquatn respon-
ergo duorurti hecessario agere deberet, aut suadere dere d dignatus est : quoniam vero tol epistolx, qmc
Petro pure suscipere lerminnm synodi, aul removere vel v ad Acacium a papa, vel ad imperatorem niissae
se ab ejns communione. ssunt, nihil penilus profecerunt, ex deliberatione, Vi-
Sed cum ad Acaciumhcccscripta venissent, et 'de- talist et Misenus episcopi in legaiione directi sunt, ut
liberaret quid eum oporterel rescribere, papa Sim- quae c superius dictasunt allegarent, el Petrus, sicut
plicius defunctus est, et ordinatur Felix Romanae aanlea, de Alexandrina Ecclesia pellereiur.
prxSul EccleSiae. Itum est Conslautinopnlim, et supradicti episcopi
Joannes vero Talaia babens episcopi dignitalem in i custodiaihsunt redacli, chartis sublalis, ne catbo-
remansit Rdmse, cui papa Nolanam dedit Ecclesiam, 1licis, quibus scriplum fuerat, redderentur : quos iie-
quae est iri Campaniaeregione, in qua plurimos resi- rum i Acacus post haec de custodia ejiciens, secum
deris aririos, iri pace defuncius est. f
fecit procedere, ul quasi confirmato Petri sacerdolio
Igilur Petrus Moggusab abbate Amone el Joanne dimitterentur.
<
episcopo Magileos, et ab abbalibus monachorum in- Redeunt aliquando iegati, sed praecesserantmona-
ferioris JEgypti bella paSsus, et seditione ei in Cae-B, chi, qui eos graviter de prodilioriearguebant a : au-
sarea basilica, ut dicitur, facta, analhematizavit sy- ,diti cominus et convictiex ipsis litteris quas detu-
nodum Chalcedonensem, et lomum papaeLeonis; et ]lerunt, a locis propriis sunt remoti.
haecfecil, ciim jam scripsisset Acacio ct Simplicio, Felix defensor Ecclesiae, qui curii legatis directus
quia commuhicatoreoruiii esset et sanctae synodi. |fuerat, impedienle infirraitate, cum ipsis pergere non
Et his ita gestis, abscesserunt quidam a Petri com- potuit.
j Sed poslquam Vitalis et Misenus a cuslodia
muhione, et Romam veriientes nuhliaverunt papae iCoristantinopolisunt egressi, perrexit cum cbariis ec-
Romaho : unde rescriptum est Acacio, et obedire clesiasticis Constantinopolim, passusque est et ipse,
noluit. sublatischariis, gravissimam custodiam.
Addidit Acacius, qiibd de alio Peiro Antiocheno Ubi ergo ad plenuni deteclus est Acacius haereti-
baerellcd scripserat, Petrum apud Constantinopolim cus, papa Felix in litleris suis synodicis ad Acacium
monasterium guberriasse, et hoc propter crimina de- sic posuit : < Peccasti, ne adjicias, et de prioribus
rellcto, Antiochiam refugisse, ubi pulso Martyrio supplica. >
episcopo, per vilissimum populum et haereticum,se- Susceptis his Acacius litteris perseverat, neque
dem illihs occupasset; continuoque damnatum ab recedens a communiorie Petri, neque suadens ei
episcbpis, et Leonis imperio Oasim deportatum: qui G^ palam suscipere Chalcedonenseconciliumet tomuin
fugiehs rediisse dicilur Constantinopolim, et dedisse Leonis papae.
fidemSe per VilisSimaslurbas nihil andere, sed (sic- Haeccognoscenspapa Felix, dattinationis scriplu-
ut superius dictum est) Basilisei temporibus a Ti- ram misit Acacioper Tutum defensorem, cujus est
motheo illo damriato, qui Constantinopolimvenerat, principium : Multarum transgretsionumreperirit ob-
Antidcbiammissus est episcopatum tenere. noxiut; el daiis Acacio hujusmodi litteris, eas non
Quo facto idem Petrus Joannera ordinat Apamenis suscepit, patrocinio fultus imperaloris; ita ut coge-
episcopum, a quibus non recepius rediit Antiochiam, rentur qui eas detulerunt per quemdam monachumb
et Petrum episcopatussui pellit auctorem, et invadit Acimaetensemipsam cbartam damnationis, dum in-
ejus Ecclesiam, cum quo simul damnatus esl. grederetur ad celebranda sacra, suspendere in ejns
Iterutn Acaciusdirexit Romam litteras, petens ab pallio, et discedere; qui tamen usque ad mortem,
aposlolica sede ut si ad eamdem forie confugerint, patrocinante imperatore, permansit sacrificans.
ne rpso qUillemdigni habeantur aspectu; et si jaro in- llisergo provenientibus, et Acacio pernianente in
dulgenliam aliquain impelrassent, irritam esse de- Petri communione, separavit se quidem sedes apo-
bere. . stolica a Constantinopolitana.
Quid multa? Acacius ipsura Joannem, quem cum ^ Eodem lempore ElluS conjunctus Leonlio in An-
Petro damnaverat, Tyriorura raisit Ecclesiaepraesi- tiocbia expugnatur a Valameriacis, et qui cum <is
dere. erant juncli : et Leontius quidem perimitur, Ellus
Seri et Petrum Alexandrinum, anatbemalizantem autem in caslellum Papyrii fugit.
synodtim Clialcedonensemet lomum papaeLeonis, lnterea Calendion archiepiscopus Antiochenus
qui, sublalo noinine Proierii et timothei catholici deponitur, accusatus in aperlo, lanquam indevolus
de diptycuis, Dioscori et Timothei i£luri nomina principi, miltens populum in rebeliionemcum Ello;
scripsil: qui ejusdem Timothei catliolici corpus de latenler autem, quia se non suspehderet, et a Feli-
lerra levavit, el foras projecit, qui inter episcopos cis papae, et a Joannis comraunione.
catholicbs sepultus Tuerat: miris eum laudibus pro- Porro Petrus de propriis civitatibuscatholicos ex-
secutus est Acacius, de quo se tanta crimina antea pulit sacerdotes (ex quibus nonnulli apud Cohslah-
meminerat reiiilisse. tihopolim persechtioneni gravissimam pertulerunt:
Ei cum per quinque annos ssepius fuisset admoni- scandalizabat autem imperator et illos qui a parte
• GodexTellBrli, de prodbionejjerurgebant. b Codex telierii, per guemdamignotummonachum.
1029 BftEVIARlUM. 10S0
Nephaliiabbatis erant, et qui circa Joannem episcd- A c;hiola, qui etiam ipse stios priores secutiis est, sus-
pum begumenum mouasterii Diolchon); el agens <cipiens quidem unitivum Zeuonisedictum , nori au-
contra ipsum Joannem, praeposiluramei absluiil, et tlem Chalcedonense concilium, et epislolam pnpnc
eain Iradidit monasierio afibatisAmonis. ILeonis, quanquam nori commuiiicaretFlaviano An-
Sed permansit in episcopalu scribens Acacio, lliocheno ct Eliae, Hierosolymorumepiscopis, el Ti-
qnia esset synodi communicator, et fallens Alexan- imolheo Constanlinopoliiano. Dicebal enirit imper-
drinos, quia non communicarel synodo : iia ut qui- ffecte edictum se habere, nec ad unitatem sufficere,
dam cOmmunicatorum ejus, clerici, monachi et < quod non in analhemate synodi fuisset factum.
laici, cognoscenlesejus fallaciam, separaverint se ab Deinde cuin ei b imperator Anastasius scripsisset,
ejus communione. Et extra collectas facienles, non ul i unirettir Constanlinopolilanoepiscopo, haec re-
passi sunt nomini ejus communicare, et eorum qui scripsit, < quia non sufficeret ei ad perfectam uni-
post eum episcopatttm habuerunt Alexandrinum, eo tatem, i eo quod nou anaihematizarei synddum. >Et
quod nomen Petri baberent in diptychis. <
tamen etiam iia sapiens, separatos habuil Dioscori-
Huic populo a Palaestina quidam diaconus nomine 'tas, non suscipientes Pelrum Moggum.
Esaias ordinatus cst episcopus, et Alexandriam mis- Mortuo Joanne Alexandriae, ordinatur Dioscorus
sus esi, Sedab omnibus non est receplus : ab illo B junior, sub quo interfectus est a populo Theodosius
ergo Esaiani sunt in /Egypto. augustalis lilius Calliopi.
In istis posita Ecclesia, moritur Acacius, et ordi- Hic autem Dioscorus, proponente ipsi Socrate
riatur post eum Flavitas presbyter, qui fuit a sancia scholastico, ante defeflsorem, in ejectione synodi,
Tecta, qui non consensit sine Roroano episcopo in- henoticon suscipere, iri damnatiohem synodi, urii-
tlironizari, sed transmi-it synodicara papaeRomano tivurastiscepit edictum, sicut ipsa ostendunt gesla
Felici, qui modico vivens tempore, moritur, non ac- quae apud defensorem civitatis coram eo confecta
cipiens epislolam ipsius : et factus est Euphemius sunt, in quibus testatus est in expulsidne synodi se
episcopus genere Alexandrinus, qui et suscepit a suscipere cdictum, unde cum satisfactum fuisset
papa Romano scripta, et mortuo Zenone, post ali- his qui propter Petrum Moggura extra illam Eccle-
quod teropus, expulsusest ab Anastasio, et haecqui- siam communicabant, unili sunt ei; nam usque ad
dem Constantinopnlicontigerunt. istum Dioscorum,in divisione crat Alexahdrina Ec-
Non post mulium tempus, moritur etiam Petrus clesia.
MoggusAlexandriae,et post eum in ea sede ordina- De episcopis Alexandrinis.] TiluIuSaugettdus fue-
lur Albanasius, qui et ipse in edicto Constaminopo- rat, nisi consuetudo legendi obstiiisset : ih editis
libris perverse ponitur anle henoiiciim-,stio ldbore-
el
liianse, et Anlioclienae, Hierosolymitanaecommu- Hj stituius est; neque enim admodnmconVenit argu-
nicavit Ecclesiae. mento capiiis, in quo non solura de AlexaridKniS,
Cumque scandalizarentur et in ipso populi, eo sed etiam Acacio, de Anliocbenis et ConstantiriopolitaiiiS;
praesertim agitur : quanquam opirtor muha
quod nomen Petri haberet in diptychis, ascenderunt luisse olim capita quae in unnm incuria libraribriim
qiidam, et adversariliuni, et communicantiumei, ad coajuerinl.
imperalorem Anasiasium; et dum haberent coram Non sane taperet.] Delendafuit particula negans,
enim alioquin imperatori ratio expelletidi ho-
principe conientionem, aliis quidem proponentibus quae inineni e sede Alexandrina? cum Cbalcedohensem
anaiheroatizari synodum, et iia communicare, aliis synodnm, et imperator lacite reprobasset ln lieno-
vero paratis in unilivo edicto adjici ea qua; salisfa- tico, et AlexandrinaEcclesia aperte aversareiuf, ct
cerent his qui communicaverant Petro, considerans Moggus,Talaieesufficiendus,etiam anathemate dani-
naturus esset. Vernm retinenda credi poteSt projiier
imperalor quod si adjectionem edicto facerei, tu- ea quseBaroniusde versntia Zenonis et Aiacii ser-
multura moveret Ecclesi.e, et anaihematizari syno- vieniium lempori ingeniosecommentalur, ad anntiiii
dum esset impossibile, persuasit eis sufficere uniti- 482, num. 55 et seq.
vum edictum, ut comraunicarent ad invicem sibi, * ut Ad Calemiionem,] Successit ille Stephano, anno,
sicut et caeleri Ecclesiarum episcopi; at cum non Aca opinor, 481; nam bimplicius epistola 16, data ad
iura idibus Juliis anui 482, qneritiir sibi Antio-
obedirent hoc agere, nihil impetranles dimisit. JJ cbeni exordium sacerdolis serius fui>seihdicaturii.
Sic enim Alhanasio haeretico tempus episcopatus Observa in liac epistola pro AntiochenaEcclesia sub
sui complente, post eum ordinalur Alexandrinus Stola linem legi debere Alexandrinam, ut constat ex epi-
consequente. 1
episcopus Joannes cognomento Mela, qui ct ipse Simplkium appellavit.] SecUndaeneriipe sedls epi-
secutus Petrum el Athanasium a praecessores, et in scopus primae antisiiiem, sine cujus aucloriiale a
uulia synodo dcponi potuerai.
edicto unitivo communicavit aliis sedibus, id est,
Siut beatus fecit Atlianasius.] Auctoris Breviculi
Constantinopolilanae, ei Antiochenae, et Hierosoly- Eutychianisiarum pensanda verha : < Nariiet priores
mitanae. In cujus pracsulatudum Alexandrina Eccle- ejus simiiiler Roriianae Ecciesix, temporb perseCu-
sia divisionem habuissel Dioscoritarumpropter Pe- tiouis, suffugiumpoposcerunt. >
trum Mdggum,quasi communicassetsynodo, etiam Scriberepro se Acacio.] Haecest quinta iiiler Sim-
cui sexta bmninoconsoiiat.
ipse defunctusest lemporieMacedonii Constantino- plicii epistolas,
polilani episcopi. Ignorarel episcopum.] Etsi enim id probe scirei;
cum irelatione certoruin lum fama, ne-
Post quem ordinatus est AlexandriaeJoannes Ma- sciebat tamen qua ralionehominuin, legiiimum erat, synodicis
* Codex Tellerii, tecutttt Athanasium. b Codex tellerii, deniquecumei.
1031 LIBERATI DIACONI 1054
nempe lilteris, quae recens ordinati fidem eliam A bantur, tum qui sparsis per Bithyniam monasleriis
continerent. praeerant.
Contra ejus gessistelsenlentiam.] In edilis legilur Prmcesserant monachi.] Si Nicephoro credimus,
citra, sed emendari debuit ex sequenli pericope; lib. xvi, cap. 16, missi sunt illi monacbi a Cyrillo
>iamcum Moggussedts apostolicaeipsiusque Acacii Acxmetarum praefecto,duxque fuit Simeon, cui co-
judicio damnalus esset, < oporlebat communi de- mitalus auttamen astipulalus Silvanus presbyter; non im-
creto damnatum tanquam adullerum communi cou- probabilis est conjectura, missos fuisse mo-
silio a damnatione liberari. > Sed quam vim habet nachos a Rufino et Thalassio presbyleris et archi-
vox ista, communi? mandritis Conslantinopolitanis, ad quos est Felicis
Terminum.] Definitionem, Spoc. papaecpislola 11 de condemnatione Tuti defensoris,
Papa Simplicius defunclusest.] Anno 483, die 2 qui pecunia corruptus oflicio defuerat.
Marlii, postquam sedem aposlolicam tenuisset quin- Et convictiex ipsis liiteris quas delulerant.] In al-
decim annos, menses quinque, dies decem. Marcel- tera, nempe synodo Romana, cujus tres fcruntur
linus anno uno citius comigisse putat Simplicii obi- vulgo celebriores acliones, quarum in prima con-
tum. victi et deposili Vilalis et Misenus, quantumvis
Felix.] Qui ab aliis secundus, terlius ab aliis di- illaiam sibi vim causarentur; in altera exauctoratus
cilur. Acacius; in lertia exaucloratus pariter Peirus Cna-
Bella passus.] Id est vexatus, et armaiis preoibus pheus. Verum si Liberato credimus, tres consti-
de praestandis pactis cum Eulychianis monachis, a tuendae synodi Romanaehac in causa, quarum ex
quibus in thronum evectus fuerat, expostulatus; « iidem priore missi sint Constantinopolim legaii, in altera
thronum enim damnatione synodi et episiolac san- deposili, et monitus Acacius, in ultima de-
cti Leonis pactus fuerat. jectus Acacius : imo et addenda quarta, ubi dara-
Addidit Aeacius.]Densaetenebrae ad multas usque natus delensor Tutus.
lineas; nulla enim est rerum series, nullus orationis . Separavit se quidem.] Hujusmodi separalio trigiuia
contextus, imo nec ulla vocum idonea syntaxis : lux quinque annos ierme duravit, nempe ab anno 484,
tamen inde speranda, unde, vel Liberatus perverse quadamnatiis Acacius, ad annum 519, quo ejusdera
accepit quaescriberet, vei alii imperfecte descripse- Acacii noraen et aliorum schuraaticorum succcs-
rint. Totus ergo locus ex BreviculoEulychianislarura sorum e "sacris tabulis expunctum est, teroporibus
ita restituendus, aut potius inielligendus est: < Hujus Justini imperatoris et Joannis Conslantinopolitani
(Joannis Talaiae)adventus plenius universa patefecit, anlistilis.
cui dum Acacii scripta legeremus, quae de Petro et A Valameriacis.] Copiis nimirum Theodorici Os-
Joanne Antiochenis miserat, excessus Acacii etiara trogolhorum regis, qui dictus Valamer.
in hac causa gravissimos deprehendit. Illo enim tem- Etlus aulem in castellum fugit.] Tradunt alii enc-
pore, quo de Petro Alexandrino damnaio retulerat, catum una cum Leonlio et Pamprepe.
non longe post etiam de Peiro et Joanne scripserat; Potfo Petrus.] Moggus scilicei, non Cnaphcus.
Petrum apud Constantinopolim monasterium guber- Desultoria isthac narrandi ratio, si nacla sii dis-
nasse, sed hoc propler crimina derelicto, Antio- tractos animo leclores, non mediocres offundit te-
chiam fugisse: ibi pulso Marlyrio calholico episcopo, nebras.
per haereiicos sedem ipsius occupasse, coniinuo- Nephalii abbatit.] Fuit ille Amonis aemulus, sed
que damnaturo a Leone lunc principe, ad Oasitanum C pro fide caiholica stabat, Amon pro Eutychiana
exsiliumesse directum, dequo lapsum Constantino- haeresi.
polim rediisse ac dedisse fidem, quod nullas ulte- Joannem episcopumhegumenum.]Observaeumdem
rius turbas facere prorsus auderet; sed sicut supe- simul episcopum et hegumenum. Hegumenus porro
rius dictura esl, Basilisci lemporibusaTimoiheo iHo longe aliud fuit quam archimandrita, pluribus enitu
damnato, qui Constantinopoliirr venerat, ad Antio- archiiiiandrilis praeerat, quo fere modo generales
chiam remissura fuisse, ut iterum illic episcopaium nunc dicuntur aut provinciales.
teneret: quo facto, idem Petrus Joannem quemdam Esaiani.] Qui fuerint illi, nemo aperte tradil.
presbyterum, de quo Acacium diximus rclulisse, or- Opinor diclos ab Esaia episcopo, qui a Timothei
dinat Apamenis episcopum, a quibus non receptus Salophacioli legatione ad sedem apostolicam functus
venit Antiochiam, et Petrum episcopatus sui pellit legilur in Breviculo historiae Eutychianisiarum.
auclorem, et invadit ejus Ecclesiam : quos iterum ln istis.] Legit Baronius in his turbis.
damnatos dicit Acacius, petens ab apostolica sede Flavitas presbyter.] Si credimus Suidae et Nice-
ut si forte ad eam confugerent, nec visu dignos ha- pboro, improbis ille artibus adeptus esi sedem Con-
beret; et si jam aliquam indulgeniiam forsitan im- stantinopolitanam, nec melioribus retinuit.
petrassent, irritam esse debere, nec corum pceni- A sancta Thecla.] Sanctae virgini aedificavitZeno
tentiam recipiendam esse : quod cum praefatus templum ex voto, quo se obstrinxerat, cum adversus
Joannes Alexaridrinus episcopus relegisset, tacere Basiliscum duceret exercitum, cujusque reus lactus
non poluit, quod illum Joannem, quem Acacius -esl, victoria sanctaevirginis precibus reportaia.
damnaverat cum Petro, et sine remedio pcenileniiaep, Suscepita papa Romanoscripla.] Non communica-
fecit ab apostolica sede damnari, post lot damna- loria, sed commoniloria, de expungendis Acacii et
lioncs Tyriorum misit Ecclesiaepraesidere. > Attende Flavitae nominibus ex sacris dipljchis. Baron., ad
animum ad hanc vocem legeremus: vel enim vi- ann. 489, num. 1.
liose posita est pro legerentur, quod non reor; vel Non post mulium tempus moritur etiam Peirus
indicat auclorem Breviculi, ut postea patefiet. Moggus.] Obitum nefandi haerelici Baronius ad an-
Et cum per quinque annos.] Nempe Simplicius, num 490 refert, Petavius ad sequentem.
ann. 477, scripsit primum de Moggo ad Acacium,
synodica vero Felicis, quam Yitalis et Misenus de- CAPUT XIX.
lulerunt, data est ann. 483. De Severo, Juliano, ac Macedonio.
Ex deliberatione,Vilatiset Misenus.]Deliberationem
posuil pro synodo, quae Romaca Felice babita ann. (Ex Joannerhetore, et scriptorevilaeSeveri.)
483, et unde Vitalis Troentinae Ecclesiaein Picaeuo,
et MisenusCumanaein Campania, missi sunt Con- Hoc tempore Macedonius Constantinopolitanus
stanlinopolim ad Zenonem imperatorem et Acacium episcopus, ab imperatore Anaslasio dicitur expulsus,
aniistitem. Vide epistolara 1 Felicis III, quae Syno- tanquam Evangelia falsasset, et maxime illud Apo-
dica inscribiiur.
Ne catholicis, quibus scriplum fuer.at.] Archiman- Stoli dictum : Quia apparuit in carne, juslificatumest
driiis praserlim, tnm qui Constantinopoii versa- in spiritu. Hunc euim imnmtasse, ubi habet, o: id
1053 BREVIARIUM. 1034
est, qui monosyllaoumGraecum, litlera mutata o in A ei « sanctos Patres corruptibile illud dixjsse. Hoc au-
u vertisse, et fecisse, at, id est, ut esset Deus, ap- dientes
c quidam Alexandrinorum, cum requisissent
parait per carnem. Tanquam Nestorianus ergo cul- Julianum i in alio loco sedentem, quid et ipse diceret
patus expellilur per Severura monachum. < eadem quaesiione,ille dixit sanctos Patres con-
de
Is autem Severus, cum sederet [prius in mona- traria t dicere. Horura itaque singuli statuere re-
sterio, non suscipiebat Zenonis edictum, nec Petrum gponsum
i proprium volentes, scripserunt libros ad-
Moggum: deinde sedens in abbalis Roroani et Ma- versus i alterutrum, qui venientes in multitudinem.
mx, qui post eum prsefuit, monasterio, exinde < civitatis, Ecclesiam illam diviserunf, et alios quidem
missus est permanere Constantinopoli, et fit apocri- fecerunt
I Corrupticolas appellari, alios, nimirum in-
siarius, inter eos qui Petri Moggi erant: dumque < corruptibilis asserlores, Phantasiastas; Timotheus
objicerelur ei : Quomodo prius anathematizabas 1Vero magis senlentiam Severi secutus est.
Petrum? dicebat: Quia Petrum anathemalizavi Apa- Huic cum diceret Themislius diaconus ejus: Si
maenum. <
corpus Christi corruptibile est, debemus eum dicere
Ilic Severus apud Constantinopolimsynodo dero- et < aliqua ignorasse, sicut de Lazaro, hoc Timotheus
gabat, et affirmabat quia, ea anatbematizata, omnes 'negavit dicendum, a cujus communione Themistius
communicarent; ita ut ob hoc scriberet et ipsi Fia- BI < desciscens, scbisma fecit; et ab ipso dicti sunt in
viano, sicut ejus significabatur epistolis, et ad Ma- '/Egypto Themistiani.
ronam leclorem, et Eleusinium, et Eutychium * epi- Hoc temporeMacedonius.] Anno scilicet 511, qui
scopos, et ad OEcumeniumscholasticumlsauriae. '
Anastasii imperatoris 21, in quo scriptores veteres
consentiunt; cum ergo sedisse dicatur sex annos,
Fertur auiem expositio ejus, quoe ab eo dicta est necesse
j est faleri ordinatum ann. 504, sub finem aut
in inthronismo, in qua et unitivum suscipit Zenonis, ineunte
i 505.
et anatbematizat Cbalcedonense concilium, et com- ,I Tim. Tanquam Evangetia falsasset.] Locus Aposloli
municare se confiietur Alexandrino et Conslantino- fiivM? . in, 16, Graece sic se habet : K«2b^oloyoM-
piya ioTi T6T>jftvaeSeiacfuiorij/seov. 0s6? itpu-
politano (erat autem tunc Constantinopoli Timo- iv
vep&fiw aapxl, i§exxii>6niv/nvevjiUTi,otifBri
ayyiloi;,
theus, Alexandriae vero Joannes Machiota). Et Ixjjpvx^l ' iv eOveani, i maTtvQn iv avelrifOriiv
xoo-fzw,
Latine vero : El manifestemagnum est pielaiis
tamen duro talis esset, valuil damnare Macedonium, 56|ij. '.
sacramenlum,quod manifestatumest in carne, justifi-
et eipellere ab Antiocbena sede Flavianum. Sed nec catum • esl in spirilu, apparuit angelis, prmdicatumest
ipse potitus est episcopatu ejus plusquaro quinque gentibus, credilum est in mundo, assumplum est in
annis : sed et vexabalur in episcopatu, tanquam gloria. Interpres Latinus usus est codice Graeco,in
;quo non ©sorlegeretur, sed o; oportuit igitur, si qua
anathematizaret quidem synodum, nominaret autem ^ fides Liberalo, tempore Macedonii non legi ©e6f,
episcopos synodi, cujus expulsio ita conligisse di- CJ sed 6V,quam voculam muiaverii ipse in &>?.Verum
gnoscitur. suspecta merito esse potest Liberati fides, cum apud
Patres longe antiquiores, Chrysostomum, Theodo-
Mortuo imperatore Anastasio, et Justino factoim- retum et alios Pauli coinmentatores, ©so'?scribatur,
peralore, Severus a Vilaliano magistro milituro viro et hisloriolae hujusce nemo aliorum scriptorum me-
religioso et onhodoxo accusatur, quod despiceret minerit, imo aliae ab omnibus deposilionis causac
imperatoris jussionem, et synodum non susciperet. proferantur.Per Severum monachum.]Nulla pestis hoc homine
Justinus imperator misit magistrianum, ut Severus nocentior. Animum habuit a nalura monstrosuut
Gonstanlinopolimadduceretur, et redderet caosam mum ex feritaie et arte : ingenitam feritalem mollivit pri-
amatoriis artibus; tum redeuntem ad ingenium
tractaluum suorum, qtios fecerat contra synodum.
applicuit ad fori negotia, alque etiam causas egit;
Jam enim ab ipso pio imperatore Julianus Halicar- poslea laediolaboriosaevitaeabdidit sese in solilu-
nasseus episcopus, pro eadem sancla synodo, eo dinem monasterii, ubi videri voluit per otium veram
quod eam non susciperet, pulsus fuerat sede. pietatem sequi; synodum enim Chalcedonensemprae-
dicabat, et henoticon damnabat, sed reipsa medila-
Qtiod sciens et
Severus, praevidensquid sibi immi- batur turbas, quibus olim totam Orientis Ecclesiam
neret, clam nocte descendit Seleuciam, et navim commoverel: ex monasterio igilur Alexandriam re-
ut erat rerum peritus, mittitur
conscendens,fugit Alexandriam, ad quam civitatem rvversus, coniinuo, ad
et Julianus fugerat: ordinalusque est pro eo archi- D Constantinopolim, agendas ^Egyptiacaedicecesis
causas in aula : mox explorat qua via posset exco-
episcopus AotiochiaePaulus orthodoxus suscipiens gitatum facinus perficere; nec captanti visa est ma-
Cbalcedonensemsynodum. china ulia potenlior quam femina, uxorii impera-
Eo tempore Alexandriaemorluo Dioscorojuniore, toris domina, et impotenter haeresiaddicla : ei se
impie mancipat, carpit magnam synodum, quam
Timolheus Ecclesiaeipsius susceperat episcopatum, prius laudarat, quamque fldei magistram vocahat
a quo graiissime suscepti Severus et Julianus sede- prius, cum locus juberet, nunc factiosorumcoilio-
bant ad Labronemb. nem dicit, quia sic Augustajactabat : his artibus,
cum videret deceptam aulam, ausus est affectare pa-
Sub isio Timotheo, de corruptibili et incorrupti- triarchalem sedem, sed Constantinopoliianaepo-
bili apud ipsam Ecclesiam quaestio mOta est boc tiundaespe dejectus, ad Antiochenara animum con-
Flaviano expulso invasit.
modo. Requisivit quidam monacbus Severurn cujus- vertit, earoque
Et Eleusinium.] Epistojae Severi ad Eleusiniuin
modi oporteret dicere corpus Doroini nostri Jesu
episcopura fragmentum fioc legiiur in concilio La-
Christi, corruptibile an incorruptibile. Ille respondit teranensi sub Martino1, secr. 5: <Anathematizamus

* Codex Tellerii, Eleusinium,et Eutrechium, b Codex Tellerii, ad Labranon.

PATROL.LXVIH. 33
im LIBERA9IDIACONI 1056
eos qul » duabtw nararis dtHrnierunt unum Chri- A, quae reparanda esuriret, opusque haberet cibo, e'
stiMR,*Mf9ngvdarajnn»lm«um «pen p**pria V*- fatujfaretur, ac egepet reqOiead reflcienuas vires;
«jn.vero sMcie ^nw UQ.(nmid y|c|e]teturpa,ti, »cda-
Ad OEcumenium.]pitrres ad eumdem scripsit ljt- que ofcovofua,craemadmodunippst res^rrectionem,
teras; ex prrmls in conciho mox dfcto referuniur id faceret : comroversiae occasio fuit, aut dissen-
Uta t * Pfopwetaa in aperationihus, d*>qua Leo Ro- sionis potius, quod cum invidia Eutychianis fieret,
man» urbis, nrssul cM \ l Qnera.lp Waqije, farma quasi Christ» cpirpui n^ ease poairo,oftoeuirtovasse-
cum alterius communjone noc quod propruim est, i rerent, incorrupijb|litatem alji cmn. c.vnsubs(ap,t;ia-
nuilatenus apud ortbodoxos proprtelas nomina- litate consistere negarent posse, alii affirmarent;
bitur, i Et pastea : « Anathematiaaniuaeos aui post unde illi Corrupticohe dicti sunt, isli PhantaKiastae;
«niticwem diujs,4'cun< M&Wra.s, hoc est, rtuarum na- H<mquod Phaniasisstae negarent verum esse Christi
turarum operaliones, a.u.t duas pro.priejWt.es,, « Ob- corpus, ut Municligei,sed qyod paiurales ejusmodi
serva hanc interprelandi fprmam, hoc ett: ostendit affectiones iu Chrisio, non reipsa, sed spede et ap-
enim quae fuer-it vera Monoihelitarum «pinio de parenlia, fuisse dicerent.
duabj»«vQiuittatibu.lised ista olim no» fiistus, nec Themi/Hm dw«W«*] Fit ejus mentio in concilio
dissertationem patiyntur antj|USliap locr '•>9W>sujftus. Lateranensi sub Martmo I, et in synodo vi generall,
Wertur autem expositio ejut.] Patres synodi anno quo uiroque in ipp «xcerpta ex eius libris prpfe-
8iS babitaein urbe regia, cum de libellis monacho- runtur pro una veleuuje iet operatione, ex iis antera
THn ftdVOrsusSfiVflrumreferrent ad Joannem Con- quse prpfeiHiAtu|v|iP)|tHurbctsiis parlium Theodosii,
siantinqnq(itapum, yerba quibus ana|lieq\a Se,ver«s« ' qui de sede Ale^mrbji) dejectus est; pam et ipsius
dixit sa&Ctaesynodo adduxerunt : < Quae a synodo sermo secundus pbTatis esl < Theodorae ab haeresi-
eo tempore in Cbalcedone congregata, formata fue- archa Theodosianortftflfi et scripsit adversus Col-
WtjlMvS^bjlilat eleos qui pro ipsa puff«|nj| ana- klllran» Theodosii defwsorem.
Tmnftiiani.] Dicli^tjnt etjam Agnoeua, censiiique
Hmimret a%tm episaopos.]ld est uomiaa In ga- inter haereticos, nooJBia aegabani coguitam fuisse
cris diniycbis appellaret. Christo, ut bommif^upremam diem, id enim abnue-
Juttino facto imperatore.] Justini religio et exi- runl plurimi Patres; sed qund id consequens puta-
rniuui fidei oa.|hoju}&3sludmm deprsedicatur multis reut ex. consubsiantialitaie Christi nobiscum, in que
quidem in locis veierum, sed praeseriim iri aciis sy- fallebantur ; quanquam liajre|ici forsan dipti sqnt,
podi fflflxl.audai;e, non quia id sentirent, sed quod ea sententia faceret
. Ju,liqnut Hali$arnQt*eus.]Seripsit sermonem ad- haereticorumdissidiurn
versus, Man.ichajos,ex.quo decerpla sunt illa quae in
aypodo LaleraotjRSJsuh Mariino I prolata sunt, se- CAPI3T XX,
cret, 8, De Gaiano et Theodosio.
JimotMiis.Ecckiim intiui, etc.] Successit Dioscoro
iuniorj anpo 518 jam affecto; videlur auiem mihi is Dum haeeAlexandriaeaguniur, defuncto Bonifacio
lpse este qui in actis sanctaeArethaevocatur Aslerius, papa Romano, Joannes cognomento Mercuriussedis
Ctiique cjie.Hu?scripsisse Justinus imperator, post
expiignalam ab Honieritarum duce Nagramcivitaiem, apostolicaesuscepit praesulaium.
{pql^mque in Clir-iatianos persecutionero, ea enira Q Ad quem missi sunt ab imperatore Justiniano Hy-
tempestate episcopatum gerebat. Cur auiem conji- patius Ephesiorum episcopus, et Demelrius a Phi-
ciam fuisse hinominem, facil consueludo Alexandri- contra legatos
no.rum, qu.se.P°,stCyrilli lempora invaluil: solebant lippis consulere sedem apostolicam,
scilicel cagnomines episcopos agnqminibus discer- Acumicorum Cyrum et Eulogium, negantes esse con-
tiere; aie J.cunpemunum Melam, aiierum Machio- fitendum beatam Mariam vere et proprie Dei geni-
tam, tertium Eleemona dixerunl; sic Diosoorum tricem; et unum de Triniiaie inearnalum et carne
Seniarem et jua\orem, sic Timotheum .ASIurumet
S*l6ph?(C-t(dum, a quibus ut lerlium distinguerent, passum. Sed papa Joannes, nobis ibi posilis, hoc
qnilus duUilQquin Asterium nominarint: id vero si confitendum epistola sua firmavit *, et imperatori
asserajur, palehit aperte solutio quaestionis, quam. direxit.
nuperua quida.ui disseriator Baronio simul et Ric- A eujus communione discedentes Romae quidam
pio)ia movit, de Aslerio Alexandrine, de quo ul non
0x4016 a.ra.b,oad veritatem locuti sint, non erat monachi, Acumicorum legatos secuti sunt, et usque
tamtft c«r ». dissenature rei imn ealientissiroo va» nunc hane de Christo confessionem non suscipiunt.
PUJ^reut, quasi inlruserint hominem in numeruin Ea lempettate mortuo Epiphanio Conslaniinopo-
l^exawlriaB prassulum. contra manifestam raiionem,
cum uterque nttatur aucloritale veieris seriptoris, et litano episcopo, TheodoraAugusta Antliimmntrans-
J\icciolii errer- de Jusiiniano pro Juslino eperarum tulH in eamdem sedera, qui fuit episcopus civitatis
lHCuriaBirilnui possii : verqm disseriatori peccalum Trapezuntis regionis Ponti, tatenter Chalcedonense
isltid, ut alia plurima, condonandum est propter in- JD
dojem censoriam. eencilium non suseipientem.
4^ Laktvnm.] Alias ad Labronum, torte ad La- Verum defuncto Timotbeo Alexandrino episcopo,
brCHllunA, Lewitius, act. 5 i 'ExaSi^ovrolc TO?vva- sludio et permissione Calotychii eubicularii, partis
Toy,Graeei XaSfftivtov dicunt, quod vorax est; unde : licet
vitle^l patest Xatipuviu el «vvaTm,subandiendura TheodoraeAugusiae,Tbeodosiw ordinator qui
O-TOJ+K, quasi ad nonum Niliostmni'voraginosum se- haberet cleri deeretum, eontradieere volenlibus non
doveint,nm in aliqua AlexandrinaBurbis parte. permisit certamen populis : monacbi, quos non ba-
haec
P^c^rtMfiiibilieiincorrupUbili.]QUSBSIIO neque bqit, prq Gaiano fi\«uflt.
ad martaliiaiem vel imiuortalitaiem, neque ad reso-
lulUroem in eleroenta, vel conirariam constaniiai» Consuetu/Jp,cra,id,eraest AlexaadrhB illum qui de»
perlinebat: nam inconfesso fuit semper, »pud ipjos fmtctp, suceed^ ^cubias super defuncti. coppu»
eiiaun EmycUi^nos ChrisU corpqs eusorfumn exsti- capiti suo impo».
tisse ip lepuicro, nec tamefl (ujs.&e, corruutum» In agere, etmanurocHied,exter^m ejp,
conlroyersianj jgimr voc^ha^ur ^ Cbjisn corpus nere, sejftulto;ma^\bus «uis, aceipiere cplla atto
perinde ac nostrum detrimenta pateretur, propter beati Marci pallium, et tunc legitime sedere : dum
* Codex Tellerii, ntgaiUibuttut confitendum,emstoUttua firmavit.
 1057 BREVIARIUM. 1038
haBCTheodosius nocte pertentat, cognoverunt po- A lisco lyranno restitueretur in sedem, lib. xvi, cap.
puli et monasleria quid esset factum vespere in 12. Verum haec opinio conslare non potest cum Jnl
sliniarii accusatione, ut nemo non videt: qnare cre-
episcopio, studio et
Calotychii judicum, id est, Ari- jdibilius esl Acaemeias,qui et Eutyclieti oliro et Eu-
stomachi ducis et Dioscori augustalis : mox Theo- tychianis fortiler tunc temporis resistebant, aestu
dosium persecuti sunt et expulerunt, oe colligeret pugnaeabreplos, vix non in oppositam Nestorii par-
funus Timotbei. tem abiisse; cum enim intelllgerent ftpmamentum
Eutycbianas haeresis pracipuum illud esse, quod
. Inlhronizaverunt autem Gaianum, qui fuit tuttc heata Virgo prnprie sit Deipara, quodque unus de
Trinilate incarnalus dicatur ac crucifixus; cumque,
archiepiscopus ex parte assertorum incorruptibili- misera quadam temporum ut tradit Fa-
talis : habens autem consenlaneos aliquantos ex cundus, persuaderent sibi credulitate, nihil esse medium iuter
elero, et possessores civitatis, et corporatos, et Eutychem et Nestorium, fassi sunt illi quidem, quod
mililes, et nobiles, et omnein provinciam, permansit jubebat • fides calholica, ejusmodi propositiones duas
ita Gaianus in episcopatu dies centura tres; post esse veras, sed jnegabant esse veras proprie, id esi,
eodem absoluie modo, quo, vel una quaelibet mulier
haee a judicibus pulsus abscessit. sui filii parens dicitur, vel aliquis hominum passus
Et post menses duos Narses cubicularius missus dicitur, cum necatus est. Vide Facundum, lih. r,
i, Inde iram Justiulani imperaloris et Epipha-
ab AugustaTheodora, Theodosium quidem inthroni- _ cap. nii novae Romae episropi in se eoncitarunt; sed
zavit, porro Gaiannm misit in exsilium; qui addu- quod fatendum esl, tuno temporis parum erudita
ctus Cartbagtnem magnam, et inde quasi Sardiniam aut saltera exacle disputabatur.
direclus, quid de eo contigit ignoralur. Nobis ibi positis.] Aut haec falsa sunt, quQd vix
credara; aut Liberatum oportet bis venisse Romtm,
Mansit autem Theodosius in sede annum unum semel vivente Joanne, iterum post Agapeti ordina-
Ct menses quatuor, paucis ei communicantibus ; tionem : nam concilium Romanum, ex quo Joannes
Justiniano respondit, vm cal, April. habilum est
plurimi euim commttnicabant ad nomen Gaiani. anno 534. Concilium vero Carthaginense, ex quo
Populi autem pugnaverunt pro Gaiano multis die- missus est R.omamLiberatus Diaconus, cum episco-
bus, qui caesia railitibus majorem sui partem amise- dem pis duobus laio et Petro, collectnm est quidem eo-
anrio, sed sub finem autumni, ut postea osten-
ront: sed et milituni major cecidit numerus. Vince- demus; non nisi lainen post obitum Joannis, qui
batur autem Narses, non armis, sed civitalis concor- contigit anno 535, die 26 Aprilis, legali solverunt
dia; de superioribus domorum jactabant mulieres de ex Africa, quaiti|iiam nnn prius quam relaturn esset
morte Joannis et Agapetj ordinatione; synodiea
super milites quidquid manibus occurrisset; at ille enim, quae Joanni iuscribitur, ab Agapeto accepta
tgne vkit, quod ferro non potuil. esl, qtti et responsum dedit, simulque familiares
Divisa est usque nunc illa civitaa boc schismate, litteras ad Reparatum, ex quibus id lolum discimus.
Sie autem se habent : < Fraternitatis tuae litteris in-
ut Gaianitaf et Theodosiani in ea vocentur, id est, C dicasli, post epislolam decessori meo dirigendam,
Phantasiastae et Corrnpticolae. . '
inter navigii suscipiendi moras, quas liiemis conti-
nualae geuerabat asperitas, ordinatlonem nostram
Novissime Theodosius de sede discessit, non fe- tibi omnipotenlis Dei lieneficio nuntiatam, et gratu-
rens sedltlones et bella quae contra eum exerceban- latum te fraternitatis affectu, quia poutilicatus mihi
tur a populo: missus est Constantinopolim cum ho- diguitas indulsit olficium, quod de sinceritaie tua
:
non sumus admiraii. Praeterea ad ea quae Caius et
nore, eo quod ita Augustaescripta praeclperent: quo Petrus fratres, et coepiscopi nostri, sed et Libera-
illo venienle, promittebat Augusta imperatori, quo- tusDiaconus filius noster.ut apud nog agereut verbo,
niam posset Theodosius Chalcedonensem suscipere a fraternilale tua sibi injuncta direxerunt, congruuin
putavimus verbo dare responsura : dala v idus Se-
synodum : sed persistente et nolente eo, cum ejus plembris posl consulatnm Paulini v. c, » Liberatus
voluntate, foras civitatem regiam sexto milliario in 'ergo venit priinum ad Joanneni, nunlialurus de
exsilium missus est, juxta basilicam Arisphocae, in Keparali,lulatnrus de ordinatione; deinde ad Agapelum, gra-
via quae ducit ad Stomaponti, vivitque usque nunc. ,geslurus. assumptione, et res concilii Africani

Hypatiut Ephesiorum.] Reversns a Rotnana lega- Theodosius.] Menlio fit in concilio Lateranensi
tione habuit, anno 533, Constanlinopoli, jobente sub Martino I, lomi a Theodosio ad Theodorara
iroperatore Justiniano, eollationem eum Severianis, Augustam scripti, uude haec decerpta sunt : < Reli-
quae reperilur tom. IV recenlioris CC. GG. editionis: D 'quum est ut umi sit operalio ex utrisque deilica,
coniinet vero quaedam de epislola 3 Cyrilii ad Ne- iquoniam unius esse et ejusdem didmus Deo decibi-
storium, de libris ejusdem contra Diodorum et Iia ! omnia, atque irreprehensibiles passioiies. i Et
Tbeodorum, de operibus Dlonysii Areopagitae, et post | nonnulla t < Unain esse Deo dignam operatio-
de Theodoreto, quae merito possunt ad. examen vo- >
nem composiii Chrisli secundum diviniiatem et
caii. Ihunianitalem, sancti et sapienies Patres piaedica-
Vemelriui a Phitippit.] Caesariensem vocat Baro- ^verunt. >
nius, et ex eo Binius, in nolis ad concilium Roina- Vivit ttsque nunc.] Scripsit ergo Liberatus sub
num, de ils qu.i stionibus celebratum a Joaune pon- Jusliniano
. iuiptialoro : nain Theodosius, de quo lo-
tifiee; conciliari posset ulerque cum Liberalo Phi- < quiiur, obiil primo Justini jumoris. asuo, si credi-
lippensem faciente, nisi metropolitam Baronius fa- mus i Victori Tuuouensi.
ceret: fuit enim episcopus Caesareae Philippi in Pa-
laestina, quae civitas Tyrio antistiti suberat; non
fuil Philipporum in Macedonia, quae metropolis. CAPOT XXI.
Contra tegatos Acumicorum.] Sunt qui Acaemetas De j
putent infectos fuisse errore a Petro Cna- Agapeto papa et Anthimo Constantinopolitano
Eutychis episeopo.
pheo, cum is, a Zenone imperatore depositus, apud
ipsos delitnit, si eredimus Nicephoro, donec a Basi- Verum mortuo Joanne Metcurio, Afapetus archi-
1039 LIBERATIDIACONI 1040
diaconus RomanaeEcclesiaepapa ordinatur, in regu- A septem: Lubenter ergo suscepit Vigilius promissum
lis » ecclesiasticis apprime eruditus. ejus, amore episcopatus et auri, et facta profes-
Quo tempore Theodatus rex Gothorum scribens sione, Romam profeclus est : ubi veniens, invenit
ipsi papaeet senatui Romano, interminatur, non so- Silverium papam ordinatum.
lum senatores, sed et uxores et ftlios, filiasque eo- Quin et Ravennae reperit Belisarium in eadem
rum gladio se interempturum, hisi egissent apud urbe sedentem, eamque obtinentera : cui tradens
imperatorem, ut destinatum exercitum suum de Ita- praeceptumAugustae, promisit ei duo auri cente-
lia submoveret: sed papa, pro eadem causa legatione naria , si, Siiverio remoto, ordinaretur ipse pro eo.
suscepta, Constantinopolim profectus est : et pri- Belisarius vero Romam reversus, evocans Silve-
mum quidem honorifice suscipieus directos sibi ab rium ad palalium, intentabat ei calumniam, qoasi
imperalore, sprevit tamen Anthimi praesentiam, eum- Gothis scripsissei, ut Romam introirent.
que ad salutandum suscipere noliiit: deinde, viso Fertur autem Marcum quemdam scholasticum et
principe, causam agebat legationis susceplse. Impe- Julianum quemdam praetorianum fictas de nomine
rator autem pro multis fisci expensis ab Italia desti- Silverii composuissejilleras regi Gotborum scriptas,
natum exercitum avertere nolens, supplicationes ex quibus convjtncfrelur Silverius Romanam velle
papaenoluit audire. At ille, quod tuum fuit, Ghristi I prodere civitatem.....
legatione fungebatur. Secreto auiera Belisarius et ejusconjux persuade-
L
DeniqUepetentibus principibus utAnlhimumpapa bant Silverio implere praeceptum Augustae,ut lolle-
in salulatione et communione susciperet, ille fieri retur Chalcedonensisaynodus, et perepistolamsuam
inquit posse, si se libello probaret orthodoxum, et haereticorum firmaret fidera.
ad cathedram suam reverterelur. Impossibile csse Qui roox de palatio egressus, quid de eo fieret,
aiebat translatitium hominemin illasede permanere: consiliariis suis locutus est: et veniens contulit se
Augusta vero clam promittente munera multa, et in basilicam beataemartyris Sabinae,ibique manebat:
rursus papaeminas intentante, in hoc papa perstitit, ubi et directus est ad eum Photius filius Antoninae
ne ejus audiret petitionem. patriciae,et, praestito sacramenlo, invitabat eum ve-
Anthimus vero videns se sedepuIsum,palliuraquod nire ad palatium. Qui autem Silverio astabant, per-
habuit, imperatoribus reddidit, et discessit, ubi eum suadebant ei ne Grsecorum crederet juramenlis:
Augusta suo patrocinio tueretur. ille lamen exiit et ad palalium venit.
Tunc papa principis favore Mennam pro eo ordi- Et illa quidem die pro juramento ad ecclesiara
navit antistitem, consecrans eum manu sua in basi- redtre permissus est: ad 'quem rursus mandavit
lica SanctaeMariae.Fuit iste Mennas praepositusXe- Q Belisarius ut adpalalium veniret; qui de ecclesia
nodocbii majoris, quod vocatur Samson, genere exire nolebat, dolossibi praeparatos agnoscens. Sed
Alexandrinus, suscipiens Chalcedonensemsynodum. postea orans, et causam suam Domino commen-
Ut dettinatum etercitum suum.] Qui duce Belisa- dans, exiit et ad palatium venit: qui solus ingres-
rio Siciliam insulam ceperat, eratque in Italiam post sus, a suis ulterius non est visus.
hiememrdeportandus. Vide Procopium, lib. i deBello Et alia die Belisarius, convocatis presbyteris, et
Gothico.
Pallium.] Quod fuit insigne patriarchalis dignita- diaconibus, et clericis omnibus, mandavit eis ut
tis. ldem postea refertur de Paulo Alexandrino, alium sibi papam etigerent: quibus dubilantibus, et
exutum nempe*esse pallio, cum deponeretur.
Tunc papa, etc.] Vide Evagriura, lib. iv, cap. 35, nonnullis remtenlibus, favore Belisarii ordinatus esl
ubi de Anthimi dejeclione ab Agapeto silet, inserit- Vigilius. Silverius autem in exsilium missus esi
que Anthimum inter Mennam et Epiphanium, quae in civitatem provinciaeLyciae,quaePatara dicitur.
est allucinaiio ab omnibus rejecta; neque enim Post ordinationem ergo suam compelfebaturVigi-
Epipbanium praecessitAntbimus, sed secutus est.
Hus a Belisario implere promissionem suam, quam
CAPUT XXII. Augustaepromiserat, et ut sibi redderet duo auri
centenaria promissa. Vigilius autem timore Roma-
De Silverio tt Vigilio.
norutn, et avaritia patrocinante, nolebat sponsiones
His peractis, constituens papa apud imperatorem suas implere.
apocrisiarium Ecclesiae suae Pelagium diaconum Sed Silverio veniente Pataram, venerabilis episco-
suum, dum in Italiam reverti disponit, Constanti- pus civitalisipsius venit ad imperatorem, et judicium
nopoli obiit. De cujus decessu audiens Romana ci- Dei conteslatus est de tantae sedis episcopi expul-
vitas, Silverium subdiaconum, Hormisdaequondam sione, mullos esse dicens in hoc mundo reges, et
papaefilium, elegit ordinandum. non esse unum, sicut ille papa est super Ecclesiam
Augusta vero vocans Vigilium Agapeti diaconum, mundi tolius, a sua sede expulsus. Quem audiens im-
profiteri sibi secreto ab eo flagitavit, ut si papa fie- perator, revocari Romam Silverium jussit, et de
ret, tolleret synodum, et scriberet Theodosio, An- lilteris illis judicium fleri, ul si probaretur ab ipso
thimo et Severo, et per epistolam suam eorum fir- fuisse scriptas, in quacunque civitate episcopus de-
maret fidem; promittens dare ei praeceptum ad Be- geret; si autem falsaefuissent probatae, reslitueretur
lisarium, ut papa ordinaretur, et dari centenaria sedi suae.
* CodexTellerii, ordinatur vir m regulis. • ,
1041 BREVIARIUM. 104*
- Pelagiosvero currens cum voluntate Augustae,vo- A Ab ipsa haeresi afflictiisVigilius, nec coronatus,
lebat irrilam facere iroperatoris praeceptam, ne Sil- qualem 0. vitae terminum suscepit, notum est omni-
verius Romam reverteretur; sed praevalente impe- bus; l sed redeamus ad causam Alexandrinorum.
ratoris jussione, Silverius ad Italiam reductus est. De Silverio et Vigilio. Luctuosam historiam sin-
Cujus adventuterritus Vigilius, ne sede pelleretur, gulari 8 capite amat referre, ut Vigilio trium capi-
tum damnatori tanlo majorem faciat invidiam,
Belisario mandavit: < Trade mihi Silverium, alio- tquanto iniquioremejus primam ordinationemostendit.
qui non possum facere quod a me exigis. > Ila Sil- Pelagium diaconum suum.] Trium pontificumapo-
verius traditus est duobus Vigilii defensoribus et crisiarius < fuit, Agapeti, Silverii et Vigilii; quam-
obrem in concilio Constantinopolitano ann. 53G,
servis ejus; qui in Palmariam insulam adductus, sub sub £ Menna, saepe diciiur sedis apostolicae, Ecclesiae
eorum custodia defecit inedia. 1
Romanae diaconus, perinde acTlieophanes. Dicuntur
Vigilius autem per Antoninam Belisarii conjugem etiam < ibidem ambo diaconi Vigilii, sed per anticipa-
tionem, quoniam a Vigilio Romam properante, cer-
implens professionem suara, quam Augustae fecerat, ^toque adipiscendae sedis apostolicae, relicti sunt.
talem scripsit epistolam: '
Venit Pelagius primum Constantinopolim, ab Aga-
< Dominiset in Chrisli Dei Salvatoris nostri cha- peto ] legatus ad*Justinianum anno 535, remissus Ro-
ritate conjunctis fratribus Theodosio, Anthimo et mam a Justiniano anno 510, rnrsus Totilaead Justi-
Jnianum legatione functus est, Roroamque rediit ra-
Severo episcopis, Vigilius episcopus. B tionem
| legationis redditurus, unde iterum ad Vigi-
<Scin quidem, quia ad sanctitatem vesfram antea lium ] Constanlinopoli posilum reversus est, creditur-
fidei meaecredulilas, Deo adjuvante, pervenit: sed 'que ipsum tribus landiu retinuisse in sententia de non
filiamea Antonina Chri- damnandis capitulis, quandiu per Ecclesiae
quia modo gloriosa palricia ! tandem successit Vigilio in sedem
pacem licuil;
slianissima desideria mea fecit impleri, quod frater- ;apostolicam ann.f.555.
nitati vestrae praesentia scripta transraitterem. Salu- Conslantinopoliobiit.] Idem tradit Victor Tuno-
tans ergo vos gratia, qua nos Deo noslro Chrislo nensis ' : sunt lamen qui defunctum in via scribant:
an non forle viam pro ipso ad viam procinclu di-
Salvatori conjungimur, me eam fidem, quam tenetis, xerunt ?
Deo adjuvante, et tenuissc, et tenere significo; Silverium.]Ope Theodati Gothorum regis, aut etiam
sclens quia illud inter vos praedicamus et legiraus, vi ordinatum scribit Anastasius, unde species ad-
dila postroodum calumniae, quasi faverct Golliis.
ut et anima una sit et cor unum in Deo. Provectus Non desunt qui sanclo viro simoniacam labem inu-
mei, qui vester est, Deo adjuvanle, nuntiare vobis rere conati sint, quasi auro graliam Theodatiredeme-
gaudia maturavi ex meo animo, sciens fraternitatem rit; id temere ab Anastasio dictum maligne quidam
defenderunt.
vestram, quae optabat, libenter amplecti. Oportet Vigilium.] Erat ille tunc temporis Agapeti non
ut
ergo haec, quae vobis scribo, nullus agnoscat; sed diaconus tantum, sed eliam apocrisiarius una cum
magis lanquam suspectum me sapienlia vestra ante C Pelagin, atque etiam Theophane. lrrepserat autem
alios existimet habere, ut facilius possim haec quae vir ambitiosusin gratiam AugustaeAcepnalae,ejusope
ratus se posse sedem aposlolicam occupare: imo
et
ccepioperari perficere. > Et subscriptio : < Orate credibilc est, quo aperlius adulareturj, se Acepha-
pro nobis Deum, mihi fratres in Christo Dominono- lis, et praesertim Anthimo, aeqoioremfinxisse, judi-
stro charilate conjuncti. > ciumque Agapeti de Anlbirao quasi durius carpsisse.
Sub hac epistola Vigilius fidem suam scripsit, in modi Etperepistolam.] Ulique coramunicaloriam, cujus-
postea refertur.
qua duas in Christo damnavit naturas; et resolvens Cenienaria seplem.] Id est septies centum pondo
tomum papae Leonis, sic dixit : < Non duas Chri- auri, quae si revocentur ad monetae Gallicae va-
stum confitemur naturas, sed ex duabus naturis lorem, efficient sexcenta et ampiius librarum Fran-
cicarum millia.
compositum unum Filium, unum Christum, unum _ Facta professione.]Professionis vox loco promis-
Dominum. > Et iterum : sionis, vel a Liberaio posita est, ve' a librariis in-
< Qui dicit in Chrisio duas formas, unaquaque ducta, quod magis reor, profileri enim apud Cice-
ronem promiltere est : haec autem promissio a
agente cum alterius communione, et non confitetur Vigilio non verbo tantum, sed dato cbirographo
unam personam, unam esseniiam, anathema. facta est.
< Qui dicil quia hoc quidem miracula faciebat, Ravennm reperit Belisarium. ] Meraoria fallitur,
hoc vero passionibus succumbebat, et non confitetur D' Ravennam posuit pro Neapoli, quam Belisarius
recens ceperat; neque enim polilus est Ravenna,
miracula et passiones unius ejusdemque, quas spon- nisi post triennium. Vide Procopium, lib. i de Bello
te sua sustinuit, carne nobis consubslantiali, ana- Gothico.
thema sit. Romam reversus.] Qno tempore JViiiges obsidio-
nem Romae,ann. 538, Martio mense incceptamurge-
< Qui dicit quod Christus velut homo mise- bat. Vide Procopium, lib. i de Bello Golhico, et
ricordia dignatus est, et non dicit ipsum Deum Ver- Anastasium in Silverio.
bum et crucifixum esse, ut misereatur nobis, aua- catus Regi Gothorumscriptas.) Vitigi, qui a Gothis vo-
ad regnum, peremerat Theodatum Silverio
thema sit. faventem. Sunt qui inde refellant illatam Silverio
< Anathematizamusergo Paulum Samosatenum , de proditione calumniam : quomodo enim Silve-
Dioscoruro,Theodorum, Theodoritum et omne» qui rius,ut eratgeneroso animo, cum sui amici carnifica
de re tanta egisset? quid si humani quiddam passus
eorum statuta coluerint vel colunt. > sit, cum Belisarium, cui se urbs die 10 Decembris
Et haec Vigilius scribens baereticis occulte, per- dediderat, videret Vigilii pontificatumaffectantis ne-
mansit sedens. In quo implelum esl illud testirao- gotium prnmovere? |
Secreto autem Belisariut.] Vide totam hanc tra-
nium, quod Salomon in Proverbiis dicit: Edent vim goediam apud Anastasium in Silverii Vila, et mi-
tum fructut, et consiliitsuit salurabuntur(Prov. l, 31). rare duas feminas Theodoram, Justiniani, el Anto
 mt LIBERATI WACONI 1M4
ninaai Belisarii uxorem, potuisse tdtffln Eeclesiam A Vigilioad iustinUnum et Theodoram: evaaesat pa-
perturbare, religionemque convellere t quid non au- ritar ratio petiu ex iasolenlia inscriptionis , quat
sit muliebris animus, ubi spiritu sive religionis siva longe alja est quam - qu» apud Liberatum corrupta
ambiiionis illuditur? vflljo legttuT.
Qut totus 1
ingressus. Vigilium faelt' Coraltera Sub hta tpittolt.] Epiitola)subjuncta futt fldet pfo*
Anastaslns; rem enim a Liberato perstriciam expli- fessio.cumanalhajnatismisquinquei fideinihil, prater
cathis itf refert: tthgreSsis itaque Sllverio et Vigilio unam perfcppen, Liberatus referl, qua continebatur
sollsirimausoleo.Antoninapatriciajacebatift lecio, et vehenum. Analbematismipriores qiiatuor in totidera
BelisarlilSsedebat ad pedes ejus. Ei dom eltm vidis- sementia» Leonls Magma cohcilio Chalcedonehsire-
sfitAntonimt palricia, dixit ad eura: Dic, dotalne cepUs, aed perpefam ihUlleoias,intortftiantur; quin-
SllVeri papa, quid feclmus tibi, el Roiffahis, ut lu lus vitiose legitur, nro Dioscoro enim Nesteriu* re-
veifs rios in manus Gothorum iradere? AdhUcea 10* siituendus est: sententias Leonis dixi perperara
qufihte, ingressus Jo&nhessubdiacotlus, regioh.irius intellect.is, quasi duarum naturarum confession»
primaereglonis, tulit pallium de collo ejus, el duxtt exoludereiur una peraona : quare anathematiSmi
m cubiculum, ei exspolians eum, induu feumvesle priores quatuor videatur callide oompositi, ad fallen*
mOfiachica, et abscondit eum. TunC Slxius subdia- dos ipsos, quibus scribebatur, baerelicos, ut cum
conus reglonarius regiouis sextae, vidtns eum jara laborarenl praejudicio,suam tn sententiain iraherent,
monachtim, egressus foras, nuntiavit ad clerum di- quod revel-atamen dalhdiice diceretuf. Vefum nec
cens quia doinnus papa deposltus est, et facms est inde potest excaSari Vigilius, quemadmoduin nec
modachus, qui etiara audientes fngerunt omnes. > h" postea Honorius, cum per indignara sede apostolica
Verum AuasUsius confuodit duos Silverii cum Be- ceconomiamnon aperte docuii veriutem, quamvis
lisarlo CongressUs,duasque res quas Libefatus dis- sederet in cathedra doctoris Ecclesiae.
tlnguit, addit enim: < Quem susclplensVlgilius ar- Noia vero jam inde ab his primis temporibus co-
chidiaconus ln sua quasi flde, et niisit eum in giUtum fuisse de damnandis iribus capilulis, idque
exsilium in Pohtias, et sustentavit eum pane tri- pactum esse Vigilium, si Tlieodoraepotentia sedem
bulationis et aqua angusliae,> qUaelonge postea coft- apostolicam Joccupafet. Testis Victor Tuuonensis :
tigerunt, nempe post reditum Silverli ex Patarensi t Post consulatnm t non Basilii, ut lORitur,sed <Be-
exsllio. lisarii, anno secundo, »id esl, ann, 437, tTheodorae
ln extilium mitiut eii.l De exsilio Silverii In factione Auguslae,> quae< occulu esse synodi Cbal-
Lyciam silet Anastasius, loquitur vero Procoplus CedOnenSisntittquam destitil inimica, ex quo re-
in haec verba, llb. i de Bello GothicO, cap. 25: gnare coepii, proscriptlonum insldiae praeparantur.
< Deiude oborta suspicione, Silveflum urbis Roraie Silterios Romanuaepiacopus exsilio mlttiiur, et pro
poiiliricemdefecturum ad Gothos, hunc quidem con- eo Vigilius ordinatur, a quo Tbeodora memoraia
feStimtrahsmiitii in Graeciam,alterum vefoqtfempiam Augusta, priusquam ordinaretur, occulle Chirogra-
illl suffecil, Vigiliumnomine, non seCUsetaliosquos- pho elicuit, ut papa effectus in proscriptione synodi
dam, et hos Senatoriosviros. > Chalcedunehsi»tria capitulacondemnaret, id esi, epi-
Venerabilit episcopus.] llle ipse est, mea quidem slolam IbaaEdessemepiscopi ad Marim Persam, quse
sententia, Licinius sive Lucialius qul (n concillo Con- tudicio synodi Gbalcedonensisapprobauet orlhodoxa
stantihopoliiano sub Mehna, annls abhluc duobus, judicaia est, et gestls sf nodallbus. SOCiala: Theodo-
subscripsisse legitur. G rnm deln Mopsuestenum eplscopun», synodallier
In quacunquecitiildte.]Id est, iit aliqua una civi- similiter geslis aptfd Anttochiam, sub Joanne epi-
tate episcopus viveret, utlque Jam non Romanaft,sed scopo ejusdem Ecclesiaeet Chalcedone laudatum, et
clvitatis illius. BafOniusaliterinterpreiatur, vereor ut Theodoreti Cyri episcopi dicta cum eodem Theodo-
probabiliter, qUasinirairum lmperator Silveritini ju- reto synodi CnateedOnensisvocibuseollaudata. > Si
befet.sl reus probaretur,Romamnon redire, sedreti- haecverasuut, damnatio Origenisnon fuit in causacur
ttore tamerisummura pontificatum, quera inalia qua- cogitaretur.de damnandis tribus capitulis, sed cur
cunque civitate gereret. damnatio urgeretur : verum suspecta potest esse
Pelaglut vero occurten».] Hinc perspicitdf Pelagii tnerito schismatlcorhrnduorum hic in parte fides.
cunl Viglltoet AugustaconspiratiO; intellieitur etiam AfflicltttVfjiltn*.! Quid passtis sit ConsUntinopeli
quomodoPelagiusjam lum agftret re» Vigllli,fungere- atque Chalcedone ab. imperatore, cum narrat ipse,
turque apocrisiarii munere. tum clerus Italiae miserabiliter deflet in litteris ad
/n Palmariam insutant. ] Palmafiam posult pro legatos regis Galllarura; an vero mtssus sit in exsi-
Pontia insula vicina, cujiis meminlt Martyrologlura lium, in eoque plures annos manserit, dispuunt ec-
Romaitum. clesiaslicaebistoriaatracutorea, et tntw quidem sen-
Defecitinedia.] De martyrlo Silveril baulo aliter tentia, de vocesola litem movent; absentia enim ab
quam LlberatuSMartyrologiUhi;nam ut parceretVi- Urbe exsilii nomineappellaUest, nec unmerito, cum
gilii nomini, haaehabet ad diera 20 Junii: < Naialis vioIenU esset.
sanctl Siiverii papaeet martyrls, qul eum Anthlmum Quatem vitm termmum luueperit.] Hino tcimus
episcopurabaereticumab Agapeto praedecessoresuo nu islud pctstmortero Vigiliiscriptum esse,
deposllumrestiiuere nolulsset.agenteimpiaTlieodora Sreviarium I est, post annum 555, quo anno contieit mors
Augusla a Belisario lu exsilium puisus ad insulam ¥ bjilil.
Pontiam, ibidera pro fide catholica mullis aeruranis CAPUT XXIH.
confeclus defecit. >
Per Antonina.m.] De haccefemina omnlnm et Im- Dt Paula Alexandrinoarchiepiteopo, tt mtmachit
purlssima, etaudacissima.etcrudeHssima, tide histo- Sieroiolymorum.
riara arcanam Procopii.
Dominis, elc.] In libris editis legitur, Dominiset Postquamergo Theodasius Alexandrinug in exii-
christis,titulum restituimusex Viclore Tunonensi, qui lium missus est, Paulus quidam, unus abbatum Ta-
quidem epistolam referi ila inscriptam: < Dorainiset bennensium monacborum, ad Alexandrmam sedem
inCbristi DeiSalvatorisnoslrichariUle conjunctisfra- ordinatur episcopus, Pelagio interveniente apocriaia-
tribus Tbeodosio, Anthemio et Severo eptscopis,
Yigilius episcopus. > Qua ex inscriptione infringi- rio Romano, planeorlhodoxus, suscipiens Chalcedo-
tur vis argumentorura quibut coramentitiam esse ncnsem synodum. Ordinatus est a Menna Constanti-
epistolara Baronius probat; neque enim inscripla nopoli, prawenteeodero Pelagio responsario Vigilii,
est Justiniano et Theodorse, quod Baronius credi- et
dtt; evanescit etiam quod ex synodo vi afferlur, apocrisiariisEupbraemiiAaliocueoi, et apocrisiariis
aualberaa dtclum fuiss» Ubelliaqui dicuntur facti a Petri Hi«ro»»iyn(«ruw,
 itjlB BREVIARIUM. 1046
Sfltorta autem Atafiochenusjarafnerat condemna- AL Et post haecmisit imperator Peraghim diaconum
tus, et Anthimtts Cohstantinopolitanus ab Agapeto et apocrisiarium primae sedisjiRomanEeAhtiochiam
papa Romaho, et Menna Constantinopolitano, ex li- cum sacris Suis, quibus praecepit ut cum Euphrae-
bellis datis adversus eos imperatori Justiniano a prae- mio ejusdero urbis episcopo, et PetrnS Hterosoly-
sulibus monasteriorum, praesulibusque primae ae rnfta, et HypalitiS Eplfesihus Venireht Gazani, et
secundaeSyfiae, et praesulibtis monasteriorum Hie- Paulo episcopo pallium auferrent, eumque depo-
rosotymorum et Eremi; hoc ergo modo unius facta nerent.
est Ecciesiarum, anno decimo imperii gloriosi Justi- Pelagius ergo profectus Antidchiam, et ihde
niani Augusti(Vide notas). Hierosolymam, cum memoratis patriarchis et ali-
Iste Pautus Spfetus erat Constantinopoli, ut dicilur, quantis episcopis venit Gazam. Et auferentes Paulo
ab aliquibus monachis suis, et venerat Consuntino- pallium deposuerunt eum, et ordinaverunt pro illd
pollra pro se agere apud imperatorem. Quidivino nutu Zoilum, quera postea apud Constantinopolimimpera-
catnedfamvaeanleminveniens, meruit per Pelagium tor deposuit, et Apolliuarem ordinavil, qui nunc est
diaconum Alexandriae episcopaium; accepitque ab praesulipsius AlexandrinaeEcclesiae.
imperatore poteslatem super ordinationera ducum et Sed redeunte Pelagio Constantinopolim, monachi
tribunOrum, ut feraoveret haereticos, et prO eis or- BI quidam ab .HierosOlymiS, per quos Pelagius in
thbdoxos ordiharet; per illos enim poputi invales- Gazam transilura babuit, venerunt cum eo ad comi-
cebant. * tatum, portantes capitulade librisOrigenisexcerpta,
Is AlexaOdrlam descehdens timore sui suaque in- Volentes agere apud imperatorem, Ut Origenes dam-
dustria omnerti civitaleni et omnia monasteria ad- narelur cum illis capitulis,
duxerat suscipere Chaicedonensem synodum, nisi Igilur Pelagius semulus exislens Theodoro Caesa-
iaterventu diaboli Ulis emergeret causa, reae Cappadociaeepiscopo, volens <3iHbcereed qudil
Cogitante Paulo episcopo removere Eliam magi- esset Origenis defensor, lina cum Menna archiepi-
Btfttm militum, Psoius quidam diaconus et oecono- scopo Conslantinopolitano, flagitabat a principe ut
raus Ecclesiae,amicus Eliae, per ponitores littera- juberet fieri, quod illi monachi supplicaoflnt, ut Ori-
rum velocissimos pedestres , quos jEgyptii Symma- genes damnafetiif, ipsaque capilUla talia docenlia.
chos vocant, omnia molimina Pauli Eliae scribebat. Annuil imperator facillime, gaudens se de talibus
Contlgif autem Patilum invenire littefas ejus causis judicium ferre: jubente eo diclau est in Ori-
^jgypiiace scriptas, et legere: et tiraens quod de genem et illa capitula anathematis datnnatic), quarfi
Proterio contigerat, sollicitus de eo factus est, et subscripserunt,ufiacuni Mennaarcbiepiscdpo, episcopi
ctepit Psoium compellere facere rationes Eccle- C! apttd Constantinopolim reperli.
siae: quem tradidit judici, et imperatori de eo Deinde directa est VigilioRomano episcopo, Zoild
relulit. Alexandrino,EuphraerJiioAntiOclleno, et Petrfl Hiero-
Eo tempore aplid Alexandriam Rhodo erai augU- solymitano, quibus eam accipientibus et subscri-
stalis, qrti cum acclpiens custodiendum usque afl bentibus, Origenes damnatus estmorluus, qui vivenS
imperatoris praeceptum, consilio cujusdam prioris olim fuerat ante damnatus. *
civiutis, nomine Arsenii, aceeplis muneribus, iri- Prmsulibiis monasteriorum.]Vide omnium stippllca-
scio, at fertur, episcopo, clam nocte totis viribus eurrt tiones in concilio ConStantinopolItStfO s"hbMeilna.
Anno decimo imperii.] Facta est piix, bmhibUs
magno cruciatu occidit. patriarchis in unara Ghalcedonerisis COMclliifidefd
Hujus fiiii et affines imperatorem interpellantes, conspiranlibus. Sed quomodoid contigit deciirJrjaimtl
snggesserunt ei qua vi eorum pareild debiiilra mor- Justiniani, cmn tintis patriarcllatiim Paullfs ordina:
lis persolvisset. Quod aodiens impefatof, vdcavit tus sit, praesente Pelagio Vigilil fesptjfij&rio, Cf
Vigilius non dicatur fiist ariho seqiiehte,
Liberium, etfecitaugustalem, misilque eum Alexan- die^Novembris? AnordlnatuS, Vigilius Coiistantiridpolidisce-
driam inquirere causam. Ad quam urbem Liberius dens, cerlusque adipisci scderri rtpostdlicarii, Pela-
cum venisset, Rhodonem ad se venire jussit, et ab gium ibidem reliquit suum, ut fuerdl Agalpcti, re-
. fulurum; liunc euim Agapfeliisfeodeuiibi
eo requirebat quomodo occidisset diaconum. Ille D' spousarium
mUnere fungi jusserai, imo anrt. 535 CotiSlantiiio-
vero fespondil jussione Cpiscopifactum fuisse : ba- polim cum Theophane, altero sedis apostolicae dia-
bere se iroperatoris delegationem aiebat, ut quid- cono, miserat, ut constat ex ConCilioConsumiiiopo-
litano sub Menha, ubi vocantur afchldiacdni? An
quid juberet episcopus, modis omhibus impleret. ipse Vigilius non arrno scqiiente, Sed Islo ordiimtus
Sed negante Paitlo episcopo, et se neseire c!a- est, cum Silverius die 17 Maii suffeclus fuisset in
miUnle, prior illeciviutis Arsenius, homicidiiillius locum Agapeti die 22 Aprilis vita functi?
auctor mventus, morte mulutus est. Spretus erat.] Id est accusatus, velut minus ad
Porro episCopo Paulo Gazam in exsilium misso, gubernandum idoneus, non propter sirpplicitaiem,
quod visum non nemini; sed partim ob oefensionem
Rhodo cum gestiS'de eo actis directus est Constan- synodi el impugnalionera Origenis, adversus Taben-
tinopolim: cujus gesU cum intra palaiium legeren- nesiotas in DioscorumetOrigerteln propensos, paftim
tur principi, jussit eum ab scurrone duci " et foras ob imperiosam guberriandi ritioiiem atcjde tHiii-
dfae maximae cupiditatem, unde confehipior mortai-
regiam ciriuiem oceidi. cborum a monachis vicissim conletnnebatur.

Codex Tellerii, Obtcurroneduci.

 1047 LIBERATI DlACONl 1041
Divino nutu.] Factum sit sane divino nutu, ut A ]uterque August» consiliis serviebat, verum audacior
priraum crearetur episcopus, propter fidei meritum, Theodorus, Pelagius aeqoi retinentior.
at cum depositus fuisset aliquando, propter homicidii Theodoro CmsaremCappadocimepiscopo.]De ipso
conscientiam, pecunia data Justiniano eaque graudi, in • ; Vita sancti Sabae, num. 105, Cyrillus monachus:
, redimere voluit restitutionem, siciit tradit Procopius < Postquam fuit Ecclesia reeensliberata ab baeresibus,
i in Hist. Arc. cap. 27. Paulusque idcirco restituendus et respuavit a longis itlis tumullibus et perturba-
; fuisset, nisl Vigilius pontifex Constantinopoli exi- tionibusfet fuit in ea quies el tranquilliUs, malignus
stens oBstitisset. in eam rursus invidum injiciens oculura, roovet
Populi invalescebant.]Dubia lectio, si non falsa, adversus eam quosdam Nonniasseclas, Domilianum,
probabilior sensus existeret, si legeretur, hmretici inquara, et Theodorura : qui cum jam olim sentirent
invalescebaht. ea quaeOrigenes, ubi eliam assuinpserunt auxilium
^etagius igitur. ] Habitum fuisse concilium Vi- temporis, et eorum atter quidem Galatarum, Theo-
ctortradit, « qui Dioscori haeretici praedecessoris dorus autem CaesareaeCappadociae, creati sunt anti-
sui depositionem celebrans, Palaestino concilio de- stites, magnam suam ostentarunt potestatem. >
ponilur, et pro eo Zoilus ordinatur. > Quo anno Factus est, opinor, episcopus sub finem anni 536;
contigerit, non ita facile potest definiri, tura quia neque enira factus erat, quo tempore Mennas habe-
scriptores inler se pugnant, et singuii obscure lo- bat concilium ConsUntinopoli, siquidem in ipso
quuntur; et quamvis aperte dicerent senteniiam, subscriptus legitur: < Stephanus diaconus et legatus
non. magnam tamen mererentur fidem, q.uoniam Sothericisanctissimi episcopi CaesareaemetropoliUni
falsa plura in banc rem afferunt. Scriptorum alii ad B primaeprovinciaeCappadocuro. > Habuit vero conci-
ann. 537 referunt, ut Baronius; alii ad 543, ut lium Mennas ann. 536, mense Maio, die 2, neque
Panvinius; alii ad ann. 539, aut 540, ut Viclor etiam diu post Caesariensem Ecclesiam obtinuit,
Tunonensis (si tamen defioiti quidquam ex ipsius ut colligitur ex lilteris Vigilii. Mansit porro, prius-
verbis non parum implicatis inferri potest), eodem quam episcopatum capesseret, annos aliquot in aula,
quippe anno Silveriura Agapeto successisse, el Pau- in quam, opinor, venit cum post mortem Sabae,
lum Ecclesiam Alexandrinam capessivisse tradit : tumultu facto in Syria, Constantinopotim petiit, quo
atqui Paulus post duos non totos annos in sede imperatoris animuih occuparet.
exactos depositus est, Zoilumque habuit successorem. Dictata est in Origenem.\ Quo tempore dictaU sit,
Cum*ergo Silyerius ordinatus sit anno 536, die 17 non est una scriptorum sententia. Baronius refert
Maii aut 20 Junii, fatendum est, si Victorem audi- ad annum 537, alii ad decennium fere differunt :
mus, Paulum Ecclesiam Alexandrinam capessivisse, pendet quaestio ex tempore quo Zoilus ordinatus est,
vel sub finem anni 536, vel sequentis initio, ante de
diem 17 Maii, atque ita depositum fuisse vel anno quo vide disserlationem rejectam in finem.
539, vel sequentis initio. Verum ea de qucslione Fuerat ante damnatus.] Constat ex initio conse-
prolixius in disserutione. quenlis capitis matigne id positum, ne scilicet Orige-
nis damnatio post mortem prtejudicium afferret ad-
Arsenius.] Procopius tradit fuisse Palaestinum ge- versus trium capitulorura homines, posl obitum
nere, secta Samaritanum : hic Theodorae primum damnalos, quod nefas aiebant capitulorum patroni:
gratia senator factus est, tum propter fotam Sama- loquitur autem Liberaius de concilio Alexandrino,
ritarum rebellionem palatio expulsus, mox in Au- Q adversus Origenem Demetrius circiter ann. 231
odium cum Paulo quod
gustae incurrit;, propterea quod cujusque nemo, quod sciam, meminit ante
Ecclesiae Alexandrinae episcopoicathoiico, post eje- coegit, qui et ipse diversa pugnanliaque
clum Tbeodosium,quemAugusta praefecerat, Alexan- Hieronymum;
driam venisset, eique populi graliam conciliasset; fuit tradidit, prout alitec aliis temporibus animo affectus
: nam in libro de Scriptoribus ecclesiasticis,
denique cum occisi diaconi convictus foret, jussione ante dissidium cum Rufino edidit, Demetrium
Tlieodoraeactus est in crucem ab augustali Liberio, quem dicit magna insania debacchatum in Origenem; post
publicatis etiam bonis quae ampla raalis artibus dissidium, Demetrium ab Origene laceratum. Ante
coegerat: fertur Christianum bis ementitus. dissidium tradit Origenem, non propter dogmatura
Imperator deposuil.] De Zoili depositione Liberato < noviutem, aut baeresim damnatum, quod nunc
Victor consentit, sive ad post consulatum Basilii adversus eum rabidi canes siinulant; sed quia glo-
xi : < Apollinarius Zoilo tria memorata capitula riam eloquenliaeejus et scientiae ferre non poterant,
damnare nolenti episcopus Alexandrinae Ecclesiaa et illo dicente orones muti putabantur. >Post dissi-
subrogatur, > sive cum < Apollinarem > scribit <vi- dium, eumdem Origenem inducit ad Fabianum papjm
vente Zoilo promotum. > Evagrius dissentit: < Zoi- poenitentiae libelium scribentem, quod ea titteris
lo mortilo Apollinaris sedem Alexandrinam capes- roandasset quaejure damnata sunt.
sivit. > Vigilius in sententia damnationis advefsus Monaehi quidam ab Hierotolymis.] Horum mentio
Theodorum Cappadocem, cum objicit ab eo sine fit inepistola Justinianiad Mennam; quatuor appellat
auctoritate erasum de sacris diptychis Zoili nomen, nominatim Evagrius tib. iv,cap.37, Eulogium.Cono-
et atiud perversoris atque adulteri Apollinaris scri-n nem,Cyriacum etPancratium.Videdissert. col. 1051.
ptura, non tantum Liberato favei, siquidem adulter Deinde directa ett,] Videtur Liberatus innuere
dicatur qui vivente sponso Ecclesiam accipit; sed Justinianum Mennaeprius quam Vigilio aliisque pa-
etiam ostendit deposilum Zoilum anno 551, mense triarcbis
Julio; sententiam enim adversus Theodorum tulit scripsisse; imo coaciumfuissea MennaCon-
Vigilius eo ipso anno, xix cal. Septemb. stantinopoli concilium, in eoque ab episcopis dara-
nalionem Origenis subscripum, antequam ad caeleros
Qui nunc est prmsul.] Inde nemo collegerit quo antistites darentur litterac; reclamat tamen Justi-
tjmpore Liberatus scripsit; vixit enim Apollinaris nianus ipse in epistola ad Mennam : < Haec porro
in episcopatu plures annos, sed confecerit duntaxat eadem, non solura ad sanctilatem tuam, sed etiam
scripsisse post annum 551, quo Apollinaris diciiur ad sanctissimum et beatissimum papam senioris
Zoilo successisse. Romae et patriarcbam Vigilium, et ad caeterosom-
JSmulut existens.]Uterque enim animo imperatoris nes, > etc.
Insidiabalur, gratiaroque aucupabatur; uterque erat Euphrmmio Antioehenoet Pelro Hierosolymitano.]
magnaein aula auctoritatis, Pelagius propter sedem IsU non cohaereut cum iis quae scribit Theophanes;
apostolicara, cujus res agebat, Theodorus Ecclesiae annum enim primum Petri conjungit cum decimo
suae aulocephalaj nomine; uterque doctrina pollebat; nono Justiniani, qui incidit in annum Christi 545,
uterque rebus agendis induslrius; uterque Jusliniani, elcum quarto Zoili, quod longe abesse a veroaperte
doctrinae opinionem in throno capUntis, ineptam docet rei totius historia, quattquam Theopbanes,
vanilatem libris imperiali nomine inscriptis alebat; dum haec scriberet, non longe recessit a vero,
 BREVIARIUM. 1050
<.049
i etTheodorum CaesareaeCappadociaeepiscopum,
conjuhgens annos Justiniani et Zoili; qui enim de- A num,
cimus nonus Justiniani, quartus circiter fuit Zoili. hoc scandalum in Ecclesiam fuisse ingressum :
CAPUT XXIV. quod etiam publice ipse Theodorus clamitavit se et
' Pelagium vivos incendendos, per quos hoc scanda-
De Pelagio el Theodoro.
lum introivit in mundum.
Et reserato aditu adversariis Ecclesiae, ut mortuus
damnaretur, Theodorus CaesareaeCappadociae epi- commodatam Dilectus principum.] Justiniani quidem, propter
familiaris secta Ace- in iibris scribendis mendacem operam;
scopus dilectus, et principum, Theodorae vero, quia Acephalus cum esset, synodo
phalus, Origenis autem defensor acerrimus, et Pe- Chalcedonensi delrahebat : utriusque simul, ob
lagio aemulus,cognoscensOrigenem fuissedamnatum, assentatiouera el anlicam servitutem, ac pene ido-
dolore damnalionis ejus, ad Ecclesiae conturbaiio- bus lolatriam : Vaepraesulibusaulae amantibus, pastori-
ovium desertoribus, etc.
nem,, damnationem molitus est in Tbeodorum Molitusesl damnationem.] Id, si qua fides Facun-
Mopsuestenum; eo quod Theodorus multa opuscula do, lib. i, cap. 2, confessus cst Domitianus Ancy-
edidisset contra Origenem, exosusque et accusabilis ranus : < Domitianus Ancyrensis quidemfuit civitatis
haberetur ab Origenistis; et maxime quod synodus episcopus provinciae primae Galatiae, qui ipsius
Origenianae haeresis manifestus assertor, per libel-
Cbalcedonensis, sicut probatur, laudes ejus susce- lum, quem ad beatissimum papam Vigiliumscripsit,
perit in tribus epistolis : hujut dlmnationem me- B Deo extorquente confessus est, quod ejus complices,
moratus Theodorus tali machinaiione perfecit. Origeniani, cum viderent non se posse proprium
in defen- dogma defendere, neque sibi quidquam spei de
Scribente principe contra Acephalos, conflictu restare, ad ultionem eorum quae contra
sionera synodi Cbalcedonensis, accedens idem Theo- Qrigenem gesta sunt, haec Ecclesiae scandala com-
dorus Cappadox una cum suis satellitibus, qui sub moverunt. i Mirum vero Theodorum et Domitianum
homiues Origeni addictos in suspicionem societaiis
nomine catholico Acephalis studebant a, cum Theo- cum Acephalis venisse. Verum ut erant lempora,
doraeAugustaefavore, imperalori suggessil, scriben- Acephali vocabantur, saltem ab Afris, quoscunque
di laborem non eum debere pali, quando compendio sibi quisque duarum naturarum defensor adversari
crederet. Domitianus porro non perinde ac Theodo-
posset Acephalos omnes ad suam communionero rus ad synodi v tempora pervenit; nara cum enu-
adducere : < Siquidem illi, inquit, hoc offenduntur merantursynodiPatres, tertiodecimo loco appellaiur
in synodo Chalcedonensi, quod laudes susceperit Anastasius Tabiae episcopus vices agens Dorothei
Tbeodori Mopsuesteni episcopi, epistolamque Ibae, episcopiAncyrm. Eo quod Theodorus.] Constat aperte satis Theo-
quaeper omnia Nestoriana esse cognoscilur, synodus doro Mopsuesteno non defuisse occasionem carpendi
ipsa judicio suo pronuntiaverit orthodoxam. Quod identidem Origenem, qui allegoriis suis omnia fere
loca corrumpebat; Theodorus enim ita
si Theodorus cum dictis suis et hac epistola anathe- Scripturae litteralem sensum sequebatur, ut hac forlasse de
**
maiizetur, synodus, tanquam retractata atque pur- causa Cantica canticorum interprelaretur aliquando
gata, suscipietur ab eis per omnia et in omnibus : profanius quam ut ferreadversus potuejint veteres. Verum
eis sine pietatis vestrae labore Ecclesiae catholicae in quae opuscula scripserit Origenem, nemo
bunc usque diem explicuit, quod sciam, late-
sociatis, gaudente universali Ecclesia, clementiae relque adhuc, nisi Hebediesu in Catalogo memi-
vestrae laus erit sempiierna. > nisset tomorum quinque scriplorum a Theodoro
Haec audieus imperator, et dolum dotosorum contra Allegoricos, quos haberi tradit apud Syros,
sed lingua Syriaca, in quara e Graeca versi sunt.
minime prospiciens, suggestionem eorum libenter Allegoricorum nomine Origenem Origenisque secta-
accepit, et hoc se facere promptissime spopondit. tores intelligi nemo non videt.
Sed rursus illi callida fraude rogavertint eum, Laudem ejus susceperit in tribus epittolis,] Qnas
ut diclaret tibrum in damnationem trium capitu- de nempe Joannes Anliochenus scripsit, cum ageretur
libris Theodori damnandis, quaeque in synodo
lorum : quo libro ejus edito, et toti mundo mani- Chalcedonensi relectae sunt; his adde epistolam Ibae
festalo, < dura emendare princeps erubescit, irre- ad Marim Persam ibidem Ieclam nec improbatam.
vocabiliscausa fieret; sciebant enim principem solila Scribente principe contra Acephalos.]Ad ejusmodi
scandalo sententiam suam scriptum videri possunt pertinere verba haec Aga-
levitate, | emergente, thonis papae in litteris ad imperatores, cum ageret
posse corrigere, seseque ad periculum pervenire. >1 de Justiniani edictis pro fidei rcctitudine toto orbe
Annuit eis princeps, et [hoc se laetus implere diffusis : < Quorum unum, quod ad Zoilum Alexan-
drinum praesulem adversus Acephalorum haeresim
promisit, et relinquens operis sui studium, unum missum est, pro apostolicae fidei rectitudine satisfa-
in damnationem trium capitulorum condidit librum, cere sufficiens, cum hac nostraehumiliiatis suggestio-
pro delictis nostris, nobis omnibus notissimum. ne, vestrae tranquillissimae christianitati dirigentes
Caelera vero quae subsequenter in episcopis et per praesentium latores offeriraus. > Et ista Victoris
Tunonensis : < Post consulatum Belisarii, anno
catholica Ecclesid ab eodem principe facta sunt, secundo, Justinianus imperator libros de Incarnatione
qpomodo consentientes episcopi in trium damna- dominica edidii, et Ulyricianos episcopos ad sub-
lionem capitulorum muneribus ditabantur, vel non scribendum coegit. > Peccat Chronicum, nam pro
Beiisario legi debet Basilius; quod si non pariter
consentientes depositi in exsilium missi sunt, vel peccet numerus, refellitur auctoritale Victoris Pan-
aKqiii fuga latitanles in angusiiis felicem exitum vinius, cum Zoili ordinationem collocat ann. 543,
svsceperunt, quoniam nota sunt omnibus, puto nunc atque etiam disserUtor, qui anno 544; nam Victoris
more secundus post consulatum annus is ipse est qui
a me silenda. consulatum upeauie sequitur : quare cum Basilii
Ittud Uquere omnibus credo, per Pelagium diaco- consulatus inciderit in annum 541, secundus post
* Codex Tellerii, favebant.
 10« LIBERATUS eiAGONUS. 1052
consulatum Basilii est 542, quo anno si Justinianus A Victore Tononensi episccpo. Horum primus depo-
librum scripsit de Incarnalione adversus Acenhalos, silus est ac in exsitium missus Euehaidam. Tertius
neceSse est Zoilum anito 540 ofdinatum fuisse ; ad suam sedem Cum muneribus remissus, post dam-
scrrpsit «liim Jusilntanus post dariinatum decreto nationem trium capitulorum subscriptam. Firmus
Origenem ; damnaius vero esl posl reversum in post decern annos iu exsilio interiil, pertinaciter
urbem regiam PelagiUm ab ordinalione Znili Gazae renuens synodo.v assemiri. Veretundus et Vicior
celebrau, lectosqueet diligetitor ad examen iocatoS e oareege In carcefom traducti, et undera in mona-
nionttCjboriiinPalsestinorum libellos, morasque ne- steria detrusi sunt.
gotio Theodori artibus injeclas, quaa contingere non Aliqui fuga lalilantes.] Latuit Facundus, ut ipse
poiueruni, nisi idoneo lemporis spatio. scflblt iti praefatlbne llbri ad Mucianum.
Sciebant enim, etc.] Locus erat obscurus in editis Puto nuntsd me titehda.] Et merito quidem; quid
codicibus, in quibus pro tevitate pielas legebatur; enim Afri non auai sunt, aut quas poshas ausis
fitit veroresiitneuilus ita ut legeretur: <Sciebant enim pares non merueruntf Audialur unus ipsorum : < Ad
principem solita leviute, scandato emergente, sen- ann. 11 post consul. Basilii Africani antisliles Vigi-
tentiam suam posse corrigere, seseqne adpericulum lium Romanurtl eptscopum damnatorern irium capi-
pervenire, > quasi dicer«t Liberatus : Sciebant Ace- tulorum synodaliter a catholica communione, re»
pbali principem scripto vulgatoque libro esse reti- servaio ei pcenilenliaB loco, recludunt, at pro
nendura in Benteniia, ne solita leviute, ubi emer- defensione memoralorum triura capitulorum litteras
geret scandalum, sententiam mutaret, ipsique Aoe* saiis idoheas Justiniano prinCipi, per Olympium
phali in discrimen venirent. B
* mSgistrianum, mitiunt. Eo tempore septem libri
Condidil librum.] De ips<>,utsibi bene noto, plura Facundi Hermiidfensig Ecclesiaa episcopi refuisere,
Facundus, quippe quem duodecim libris refellit acii quibus evidenlissime declaravit tria Saepe fau capi-
saspeet incensa oratione, quod ut licentius praeslarei, tula, in praescripliOne fiJei caibolicae et apostolicae
preefalus est non esse Justiniani, cujus fidem egregie Cbalcedohensis concilii, fuisse damn4U.>
laudat, sed aliorum imperatoris nomen mentieutium. Theodorus clamitavii,] Fides sit penes auctorem*
< Egerunt, > inquitJib. n, cap. 2, < callide per iracundius scribentem: quanquam Theodorus aliunde
suos complices, Sicut solent adversarii verilatis» satis, vel eo maxime, dignus est, cujus nomen sit
ut ea ipsi quae scribi fecerunt, etiara titulo nominis iiifame, quod aulae potentia abusus Ecclesiae mala
lui praenolarenttir : existimantes quod prbpositd intutit remediis pene raujora. Et si porro negotium
errore tuae personae, eonderanalionem vel etiam hoc vesano parlium studio infensisque incredibiliter
convictlOnerasuae temeritaiis et falsitaiis effugerenu animis susceptum est, fecit tamen, quod observat
Veruin nos iita scripu nolumus tua dici,qti« scimus Evagrius, admirabilis Dei sapientia, quse ipsa quo-
cognilae nobis tuae fldei contraria. > Idem postea que mala conveflit in bonum, ut in bonum Ecclesiaa.
fusius, lib. iv, cap. 4. odia tanta cederent, et Origenis alque Theodori
Muneribus ditabantur.] De suis Afrieanis loquitur, Mopsuesteni damnarentur errores, eo noeentiores
Reparato Garthaginensis» Finno NUmidici, Primaiio quo majoribus nominibus se efferreht.
Byzaeeni coucilii primate, Verecundo Nicensi et

DISSERTATIO AD LIBERATOI
DE QUINTA SYNODO ET QUM EAM PfcECESSERUNT.

Optrm prettum est disserlattone compkcii ea qute G
nec commodetractari potuefunt in nolU ob brevilatem,
nec debenttamen omitli propter neeessitatem.Intertit
enim studiosi,lectoris explicatius tradiea qitrnLibera-
tus posterioribus quatuof Brevtdrii sui cttpitibus pet-
strinxit, et, ut ego quidem reor, non sine causa, eaque
honesta. Nam cum eo fere perveniiiet quo tendebut,
nempe ad tynodum v, hasisse de indUstriavidetur, ac
tiluitse qum ad ipsam plurima tcitu digna ptttihenl,
veritus, ut pat ett credere, ne cum indulgeret affectui,
id pateretur quod genlilei sui Facundus et Vitlor,
quot animi impotentia adegit in summumppntificem
Ecdesiamque catholicamcalumniosedtbacchaH.
Eavero qu.ceexponendapulo, revoeaHpossefacitedd
uptem captta, inde Uquel\quod eum famosAilla tria
capitula qum causam tynodo v dederunt Justinia-
nut edieto primum proscripsiiset, deinde ab omnibus
patriarchit damnari voluissel, nec lamen, quod arden-
tittime cupiebat, a Vigilio tummo ponlifice. perjnde
atque a tun Orientalibut, obtinuisset,cogendam duxit ~
OKumenicamsunodum, qum tuit voliintaiibui terviens
id, vtl invito Vigitio, eeclesiattica aucloritale perfice-
ret,quod ipse prtus imperatoria tentasset.
Venerat imperator ad tria eapitula edicto proscri-
benda, eqrum artibus inductus qui damnaium ediclo
priu* Ongenem doltrent, veltentqut par pari referre
damnationis auclortbus, quo vicitsim dolerent gralim
apud principem amuli, el trium caphutorum patroni.
Ita s&i mutuo negotium creabatit, Theodotut Orige-
nit, Pelagius trtum eapitutorum defensor; ndm aa0-
naverat fuitinianut Origenem impulsu Pelagii, qui
Mennatn nrbit tegioe episcopumtraxerat in tuat par-
tes t Pelagiut auiem, eum Gaza Conttantinovolimred-
iret, post depositum ex Alexandrina sede Pautum, et
Zoilum tubtlitutum, adduxit secume Palmttina mona-
chot Theodoro infensos, qui adversus Origatem libel-
lot defertent gralittimot Juitiniano futUrot; ret enim
eccleiiaslica», permittit uxori polilicit, traclare ar>
debat.
Neulrum imperatoris edictum, she qtto Origihet,
tive quo tria capitula damnantur, ullatn habetinscri-
ptam tempqrit notam: unde non tttlis constat, ditten-
tientibut scriploribut, quo utrumque datum sil. ld ta-
men scire, ad hisioriam ecclesiasticamnon mediocriter
conduck.
Qtmre inquirendum puto quoprhnum tempore Ori-
genem imperator damnavit, quo deinde tria capitula;
sed tria inde apta conriexaquesimul discutienda tunt,
de condlio Mettttm adversus Origenittas. de concitio
ejusdem adveriut tria capituta, a de Origeneipto, an
revera damnatu» tU in tynodo v, hoc etl de lite qum
eruditum Halloixium nuperumquealiquemscriplorem
exereuil. His quinque capitibus addenda videnlur duo,
alterum quo comprehendantur obtenationet ad tingu-
las tynodi coUationet, alterum dt tymdi ejutdem a
tummii pontifidbu*approbationt.
CAPUT PRIMUM.
De ttmpore quo Juttinianus imperator adtertttt Ori-
gentm sanctionemeAidit.
Liberatus, cap. 23, tradit Pelagium EcclesiaeRo-
1053 DISSERTATIODE SYNODOV. tOB4
manse diaconum,sedisque apostolicaeapocrisiarium, A tuo Diuscoro juniore Alexahdrinm Ecclestaa lusce-
cum ab ordinatione Zoili Consiantinopolim reverte* peral pomifi&itiim; >verba sunt Liberaii.
ret, seeum adduxisse monachos, qui deferrent im- Obiendit dissertator loeuirihuuc Theophanis, quo
peratori excerptas e libris Origenis sententias, ei li- se lueatur: < Eo nuniio accepio fugii Severus, et
bellos precuin, quibus flagitaient semeniias cum pariter Julimus Halicarnassl episcopus, et Dioscoro
suo auctore damnari. Tradit pariler has preces' a Alexaiidrinum adhuc episcopatum administranle, in
Jusliniano libenler exceplas, anniteniibus Pel tgio et ^Egyptnni profecti, > elc.
Menna prae invidia adversus Theodoruin Caesnreae Sed miretur, nec immerito, quispiam, adduci te-
Cappadociaeantistitem, secutumque, quod monnchi stiiiKiniuni apefte vitiosum, ah homine qui doctus
postulabanl, damnaiionis edicium, idqtie ad patriar* audire ambit; nam primo Theophani contradicit Li-
chas missum esse, ac omnium subscriptiime rece- beratus flde mulio dignior, cum res sui tempnris
ptum. scribai, Theophanes duobus saecuiisremotasideinde
Ex hac narratione apertum est, non melius posse pfrmisii iuiponi sibi dis ertator ab interprete, qui
tetnpus edicti adversus Origenem resciri, quam ex Theoplianis lextum interpolavit, non tantum addita
anno quo Zoilus deposito Paulo suffectus est. Suffe- voce itdhuc, cui nulla respondet in Graeeo, s-ed
cttim puiat Baronms ame annum 557, Panvinius etiam isiis : < DioscoroAlexandrinum episcopatum
sexennio tardius. Baronio accedunt viri doctrina tio- administranie, > relatis ad verbura alterum quam ad
biles, Panvinio nuperus quidara disseriaior. Utrin- propiium. Posiquatn euim Theophanes dixil Viialia-
qne raiionum momemu adducuntur, quaesuis auclo- num tanta auctoriiaie pollnis>e,ut < Severum jube-
ribus non levia videntur : evpendere singula nec . ret expelli et occidi, t slc Graecepergil: '0 $i SsOi?-
parvi iaboris est, neo adinodum uecessarii. pos axotiaas iyvyiv rtfct'lOvWvoj'\t.ixapvaaaov iizi-
Neque ego Baroniumaudiendumpuio, neque Pan- oxoftog,r.ai els AtyuttTov&KtV)ovrtsTKUTJJV hapxiav,
vinium; ille enim ciiius quani oporiet, iste serius T6V xxi
nepl tflapTab ufitkpTOv \6yov *»4aavtic, Ato-
ordinaiionem Zuili colloc.it. Quare inedia milii vi- axopbv ittiOxme-iovTot 'iXiiuvSpeias,id 8SI: Id cum
delur tenenda vla, dicendumque praefecmm fuisse audisset Severut fugit pariter ac Julianus Halicar-
Zoilum Alexandrlnae Eeclesiaenon ann. 537, quod nam episcopus, et pottquam pervenerunt in /Egy-
Baronius vult; non 543, quod Panvinius; non 544, ptum, hanc, se<monemmbventesde corrUptibiltet i»-
qood alicubi nuperus dissertaior, sed ann. 540, aut corrupiidi/i, perturburant) DioscoroAtexandrimepisco^
forte 559, quae iria »ic demousiro. palum Qertnte,
Et primum quidem adversus Baronium. Zoilu* Ex liis nemo non indocius Valeldeprehehdere tria
suffectusest in locum Pauli Tabennesioiae, qui duo- Theophanis peccata, propier quae fides ipsi roerito
bus annis sedit; Paulus sedera accepit Theodosil derogetur:nam, primo, conjnngit utriuSi|iie episcopt
expulti, postquam aonum uniim et menses quatuor fugara, cum Jullanus Severum pritivenerit; secundo,
Ecclesia! Alexandiinaepraeluisset.Theodosius sederft motas ail de corruptibill et incOfruptiliillqilffistio-
ccepiisolun, post ejectum Gaianum, qui menses ireS nes Dioscori lemporibiis, cum sub Tiihotheo id con-
eum aliquot diehuSAlexahdriaefuit episcopus. Tlieo- tigisse expressis verbis Liberatus tfailat, Liberato-
dosius et Gaianus successeruni Timotlieo Asterio, que alii quiqiie consentiatit: tertio, animm Dioscori
qui sedisse dititur annos septemdeciiu; successii ille terlium cum secundo Jusliiil in eodem lalefculo col-
Dio-coro juniori ann. 519, sub fiiiem, ut ex epl- locat: quo pacto iudical incidisse aniium leriium et
slola 64 ilormisdae papaecolligitur. Si ergo ab ann. (J ultimum Dioscofi in annum Chflsti 519, Cum fs fue-
513 sedit Timoilieus aimos septemdecim, defuncium rit secundus Justini. Quare videri possel alicui,
oportet ann. 536; cui numero adde tempora Tlieo- omissum alqtiid in Graeco, IfigeudiimqueAioaxipiv
dosii et Paull, quaequatuor fere aunorum, necesse oOxitt imaxoicoitbvTOs. Verum quomodo, retenta te-
esl ot ZoiluS non sit ordinatus ante atinum 539 ctione, possit utcUftque benigna lnierpretaiio verbi*
aut 510. Theoplianis adhlberi, postea osienrtetnr; Sed simul
Adversus Panvinium et disseriatorem codera ar- vanus disserUtoris conatus lnfrirtgctuf.
gun ento uii licet. Nain ullra annnm 540 differri non Jam vero, quod idern dlssertator asserlt a Theo-
polest Zoili ordinatio, nlsi vel augeaiur numerus an- pltane t anno lertlo Jusiihi, nempe 521, Dioscoro
norum quibus quisque praedlctorum episcoporum mortuo, Timothei inltia recitarl, > nihil causam ju-
setlit; vel ordinatio Timotbei differalur longe ultra vat: nara quod asseril, vel de TheophanU textu vult
annum 641; vel sedes Alexandriua v.icasse dicatur inletllgi, vel de laterculo. Si de Theophanls textu,
aliquandlu : atqui nec augeri pOtest annorum uUme* oranino falsum est; neque enim in textu, vel uno
riis quibus quisque episcopus sedil, nisi apenae et verbo, fit sive Dioscori mortui, sive Timothei episco-
ab iis ipsis, qulbuscum agirbus, coufessaeauctoritati patum auspicanlis mentio. Si de laterculo seti cano-
repugneiur; neque etiam dici potesl Alexandriua va- nio, verum.est quidem, quod assefitufde Timotheo;
cisse sedes, quando enim? Non certe anle ordina- sed mirof qui lugiat virum, ut ipsC qulderriait, na-
tionem Zotli, eum iisdem a judicibus, eudem in con- vum ac diligeiitem, erudlta tnterpretis nota de ca-
cilio Gazensi, depositus sii Paulus, et substituius noniorum vitlis nemini non obvlis, et propter quae
Zoilus. Non ante ordinationem Pauli; nnn ConStan- ft nullam ferme fldem faclant, nisi allunde adjuventur;
linopoli Paulus soffecius est ln locum Theodosii ap- u omnem sibi derogenl, si textui oomradicaiit. Con-
pulsi ad urbem regiam, et pertinaciter recusaniis tradicunt vero manifeste hac in parte: nam qua ra-
synodum Chalcedonensem reclpere. Non post obi- tione Theopbanes, cum snnum primum Dioscori re-
tum Timothei: Gaianus siquidem et Theodosius a ferat ad annum ullimum AnasUsii, riec plures iili
suis partibus electi sunt, nondum elato Timotliei tribuat quam tres sedis annos, tempiis sedis potuit
corpore. Non post obitum Dioscorijunioris, et ante ad annum 6x4 producere? Vidil banc difflculiatem
ordinationem Timothei; mos emm Atetandrince Ec- disserUtor, finxiique, quo se eipediret, addendos
clesiaeid dicere non sinit, quando |uidein, nisi inso* aliquot menses ad annos Dioscori, propter quos per-
lens aliquid contiogeret, elecius episcopus ad de- venisse dicatur ad annum 521. Sed dum hac fuga
functi decessoris corpus excubias agebat, ut tradil sibi consulit, non advertit ea se (ictione laierculo-
Liberalus cap. 20. Si quid vero tuno lemporis in- rum fidem infringere, in quibus tertium duniaxat
suetum eontigissel, nemo uiique scriptorum siluis- de Dioscoro fit menlio, cum deberet quintuin aut
set. Neque eiiam potest ordlnatio Timothei ultra quartum saltem, si modoad alios annos ipsius sedes
annum 521, imo nec ad annum 521, differri, quod, pertinuisset. -
ne causam Panvlnii desereret, tentavit disseriator t Sed dissertatorem juvat lantisper cum Theophane
nam Severus fugit Anliochia Alexandriain ann. 519, componere, ut vel Tiiertphani praestitam fidem ejus
ut tradit Evagrius; excepiusvero est Alexandriaea rei, vel ab eo cujus leitimonium adduoit revincaiur
TimotiMO,qui eo tempore quo fufcitSeverus, t mor- fatsi. Zoilum ait disserutor atin. 544 ordjnatuar,
1053 LIBERATUS DIACONUS: td::a
inde sequitur, primum Zoili anmtm convenire cum A fflnem, numerantur anni fermeS5, computatis extre-
dechno octavo Justiniani, et depositionem Zoiti mis i duobus, propter unius initium et alterius incli-
contigisse ann. 551. Theophanes utique aperie inationem; ex his annis, constanti omnium opinione,
contradicit : riam primum Zoili annum conjungit Dioscoro I juniori tres tribuuntur, Timotbeo Asterio
cum decimo sexto Justiniani; depositionem, cum sseptemdecim, duo ad summum Gaiano simul et
vigesimo tertio, qui Christi annus 549, quo anno 1Theodosio, duo itidem Paulo, cum mensibus aliquot,
Theophanes Apollinaris, qui Zoilo successit, ingres- cquot nempe intercesserunt inier ipsius ejectionem
sumponit. iAlexandria Gazam, et depositionem Gazae factam.
His opinionibus eversis, consUt Zoilnm ordina- Quare ( supersunt anni ferme undecim, non alteri
tum fuisse anno circiler 540; nam Dioscorus junior certe c quam Zoilo tribuendi, huic tamen a Nice-
decessit ann. 519 exeunte. Timotheus Asterius Dio- phoro j tribuuntur duntaxat septera; apertum igitur
scori successor obiit ann. 336. Theodosius, qui Ti- est c Nieephori in annis Zoili compuUndis vitium.
motheum excepit, dejectus est circiter ann. 538; Quod porro dixi intercessisse menses aliquot in-
dejectus etiara Paulus Theodosii successor post an- ter t ejeclionem Pauli ex urbe Alexandria, et ejusdem
nos sedis duos. Zoilus igitur circiler ann. 540 ordi- cdepositionem in concilio Gazensi, ex eo approbatur,
natus est. cquod de ejeclione relaiio missa sit ex ^Egypto Con-
Non procul ab Lhacopinione recedit Victor Tuno- sstantinopolim, et inde mandato principis missus Pe-
nensis, qui ad Basitii consulatum (conligit ann. 541) 1lagius de via Antiochenum Hierosolymitanumque
videtur referre ordinationem Zoiti. Sic enim habet: :
antistitem convenerit, secumque deduxerit Gazam ad
< Basilio v. c. cos., Agapito archiepiscopo Romano n judicium
j : quae procul dubio non fiunt sine idoneo
"
Gonstantinopoli mortuo, Silverius pro eo episcopus Iteraporis spalio, sive propter intercapedinera loco-
ordinalur. Alexandrinaevero Ecclcsiae,Theodosio et Irum, sive ob personarum condiiionem.
Gaiano exsulatis, Paulus pro eis Tabennesiotarura Sed hinc confirmatur nostra de tempore ordina-
monacborum a defensoribus synodi Chalcedonensis tionis t Zoili opinio : si enim undecim annos ille prae-
ordinatur, qui Dioscori haeretici praedecessoris sui fuit f Ecclcsise Alexandrinae, fuit cerie ordinatus ann.
deposiiionera celebrans, Palaestino concilio deponi- 540, f mense Julio; depositus quippe est ann. 551,
tur, et pro eo Zoilus ordinatur episcopus. > Sed ut mense i Julio. Neque credibile est sententiam Vigilii
ingenue fatear, testimonium Victoris non magni est aadversus Theudorum, diu post depositum Zoilum,
momenti; siquidem nihil perversius hocce Chronico, aaliaque simul patrala scelera, fuisse dilalam, siqui-
praesertim circa ;isthaec tempora. Nam primo, sub cdem omnia ferverent animorum aeslibus, oec dece-
consulatu Basilii, id esl ann. 541, ponit Zoili et Sil- ret
i Untis tamque exacerbatis malis lenta adhibere
yerii ordinationem, cum *erto certius sitj ordinatura iremedia', Cum igitur damnatio Theodori consignata
esse Silverium ann. 536. Deinde ponit anno se- sit £ xix cal. Septerabris, fiatque in ea mentio ex-
quente, qui 542, exsilium Silverii; Silverius tamen ccommunicationis ante triginta dies lataecontra Theo-
procul dubio obiit ann. 538, die 20 Junii. Praierea, cdorum, probabile est, si non certum, mense Julio
cura sub uno eodemque anno conjungat ordinatio- ineunte i patratum id fuisse a Theodoro, quod Vigilius
nem Agapeli ponliQciset mortem Timothei Asterii, his I verbis queritur: <In domo Placidiana, cum Grae-
quaeconjunctio non abest procul a vero, utramque carum c vel Latiuarum partium episcopis, qui in urbe
taroen refert ad consulatum Joannis, id est, ad an- rregia aderant, et presbyteris, et diaconibus Constan-
num 538, quod absurdissimum, tum quia Agapetus C tiiiopolitanae
• Ecclesiaeconvenisli; ibique sub magnae
II
Joanni successit ann. 535, die 3 Maii, tum quia vociferaiionis
i contestatione, tam nos quam fraier no-
vita Timotheus excessit ann. 536. Denique collocat ster $ Mediolanensisepiscopusprohibuimus, ne aliquis
per intolerabilem «VTixPovnap.oy i
ingressum Agapeti veslrum praevaricationi communis consiituti, con-
Constantinopolim, depositionem Anlbimi et ordina- llempia fraternitate, praeberet assensum. Tu autem
tionem Mennae, sub consulatu Justini, qui annus ssedis apostolicaeinterdicentis per nos auctorilate de-
540. Nam Mennas post obitum Agapeti, a quo sub- ispecta, ad Ecclesiara, in qua edicU ipsa pendebanl,
rogatus fuerat in iocum Anlhimi ejecti, habuit ireliquos lecum ailrahens, perrexisti, ibique aliis ad-
ann. 536 in urbe regia synodum adversus Anthi- jectis j praevaricationibus, missarum solemnia cele-
mura : quod ex actis cerlissimis consiat. I
brasti: et quasi nihil tibi esset primae sedis antisti-
Non longe pariter ab hac opinione abest Tbeo- tera f praesentem el contradicentem contempsisse,
phanes, qui Zoilo septera episcopatus annos tribuit, pontiucem
] etiara AlexandrinaeEcclesiae sacerdotem
primumque conjuiigit cum quinlo Vigilii, hoc enim fralrem I nostrum Zoilum, cujus nomen usque ad me-
pacto ostendere videtur Zoilum ordinatum fuisse moratum i diem cOramunicatum vobis fuerat, dipty-
ann. 541. In hunc siquidem annum incidit quintus < cbis eximentes, Apollinarera queradam perversorem,
Vigilii; yerum "neque hoc testiraonium majoris per iatque Ecclesiae ipsius adulterum vobis sociastis, ut
se faciendum puto quam quod dixit Victor: utrum- 'vestra iniquiUs, non solum in removendo simplicis-
que tamen praetermittendum non fuit, quia pluri- simp i sacerdote, sed etiam in recipiendo patefieret
mum valet adversus quosdam utriusque cbronogra- perversore.
l Reticemus interim alia quae eodem die
phi auctoritate importune abutentes. a vobis in apostolicae sedis et in canonum perpe
Unum sentio posse objici, quod, sih minus Tlieo- • trata probantur injuriam, ne detenti enumeratione
phani de annis, qnibus sedit Zoilus, derogetur fi- 'culparum,
'
quarura inventor ostenderis, quod tibi
des, negotium facessat; Zoilum enim depositum 'competit, diutius differamus. Et licet ante triginta
fuisse ann. 551, non tantura Victor Tunonensis in- dies, pro merooralis excessibus vestris, ab apostoli-
dicat, sed etiam ostendit Vigilius papa in sentenlia cae ' vos communionis removissemus consortio, > etc
damnalionis adversus Theodorum Cappadocem laU. Ex bis aulera, quae hacienus ostensa sunt de Zoili
Nam si iu se res habet, ordinatum oporlet Zoiium iordinatione, facile est concludere quo anno Justi
ann. 544, si modo lenuit septem annos sedem nianus i suum adversus Origenem edictum scripserit.
Atexandrinam, quod Theophanes et Nicephorus Con- Nam 1 cum Pelagius pOst Zoili ordinationem e Palae-
suntinopoliunus tradunt. Verum cum eadem sit stina i reverteretur, incidit in monachos, qui, cum
Theophanis et Nicephori auctoritas, ot in praefatione libellis
1 precum et querelis, excerpta de libris Orige-
demonstralum est; cumque nulla debeatur hac in nis in urbem regiam deferebaut. Quare si unura
parte Nicepboro fldes, quippe cujus, computatio vi- fermei annum positum, sive in reditu, sive in toto
tium manifesium continei, non est qiiod objeclio nos negolio apparando conflciendoque faleamur, quod
deterreat a vero. Viiiosara porro esse Nicephori simile vero, Juslinianus dicetur circiter annum 541
compuuiionem inde liquido patet. Inter Joannis librum suum confecisse et in vulgus edidisse, ut
Machiotaeobitum, qui contigit ann. 517 ineunte, et theblogus audiret.
depositionem Zoili, quae ann. 551, mense Julio, sub Quo tempore stupere potuit orbis, aut indignari
1057 DISSERTATIODE SYNODOV. 1058
potius, imperatorem, gbdio in stylum verso, de A cum < reliquis scriploribus in concordiam, quod salius
rebus fidei agere cum monachis et presbyteris, sibi- est i atque etiain probabilius.
que Iibrossupponere, dum Theodora uxor orbi domi- Curo velerum igilur concordi testimonio constet
naretur, et bella per duces suos ubique ferme terra- idepositum fuisse Zoilum, erit qui credat id unum
rum gereret. !
scire ad res synodi v cognoscendas sufflcere, atque
Sed juvat aliqnid deauclore edicti, delatpribusque ita i intemperantis cujusdam esse curiositatis inquirere
precuro monachis observare. Sunl qui edictum a iquaecausafuerit cur deponeretur : haectamen inquisi-
Pelagio diacono scriptum putent, sunt qui a mona- 1tio, mea quidem sentenlia, pura est vitii; nam id scire,
chis ipsis accusatoribus, nec desunt qui utrisque et i ad historiam ecclesiaslicam periinet, et nonnihil
tribuant; formam nempe Pelagio, maleriam mona- forte : ad rationem temporum consignandam valet.
cliis, ut qui diutumis cum Origenis parle conceru- Victor Tunonensis haechabet ad postconsulatum
tionibus eruditi essent : crediderim ego praeterea Basiliiundecimum, ut ipse quidemnumeral.decimum
stylum a Menna commodalum. Nec enim distat mul- vero, ut alii: < Reparatus archiepiscopus Carthagi-
tum ab eo quo gesla a Menna adversus Anthimum nensis Ecclesiae, Firmus Nuraidarum episcoporum
conscripta sunt. primas, Primasius et Verecundus concilii Byzaceni
Videntur monachi, quos dixi, ab Evagrio appellati episcopi, pro fldei causa ad urbem regiam, ejusdem
nomine, dum recitat quae in synodo v gesta sunt, praeceplo principis evocantur. Apollinarius ZoiloJ,
eaque, non sine detrimento historiae, permiscet cum tria memorau capilula damnare nolenti, episcopus
actis in concilio quod adversus Origenem Mennas AlexandrinaeEcclesiae subrogalur. >
jussione imperatoris in urbe regia contraxit, ut mox B Putal igitur depositura esse Zoilum, propterea
dicetur. quod renuebat parere imperatori jubenti damnari
Sed prius solvendaesunt de Zoilo quaesiionesduae; tria capitula; quod si ila est, ipsum oporlet, post-
altera, an revera depositus sii, aut morte sedem quam a Vigiliopapa increpitus est, ob edictum Jusli-
Apollinario cesserit; altera, si deposilus sit, quse niani subscriptum, pcenitentiam egisse, faclumque
fuerit deposilionis causa. publica professione retractasse: nam statim atque
Depositum fuisse Afri duo Liberatus et Victor edictum a Justiniano missum est, una ipse cttin
Tunonensis, summusque poniifex Vigilius tradunt, Mennaurbis regiae episcopo in damnationein triura
sed illi aperte, iste pauio obscurius, id enim liabet in capitulorum scripto consenserat, hac lamen uterque
sententia adversus Theodoruin Cappadocem:<Apolli- cautione, si modo primaesedis pontifex daronationem
narem quemdam perversorem alque Ecclesiaeipsius probaret; sciebant enim religiosum esse in causa
adulierum vobissociastis,utvestra iniquiUsnonsolum fidei judicium sumrai pontificis praeverlere.
iu removendo simplicissirao sacerdote, sed etiam in Haec si causa exsiitit, capitique Ecclesiae Zoilus
recipiendo patefieret perversore. > Ubi cavillari pos- inhaesit constanter, potuit merito inter confessores
set quispiam, dicereque inde confici expunctum qui- censeri; miror tamen cur posthac non ferlur, vel
dem ex sacris tabulis eo tempore Zoili nomen, in- cum Vigilio, vel cum Afris passus? Cur Vigilius cum
scriptum Apollinarii,non autem Zoilum ipsumdepo- queritur ejus' nomen e diptychis expunctum, ipsum-
situm : quanquam vox adulteri cavillationi locum que etiam e sede ejectum, causae tam honesiae, ut
praeripit; adutter enim est, qui vivenlis episcopi tunc quidem videri poteral, non meminerit? cur pra?-
Ecclesiam accipit. ter Vjclorem nullus veterum tale quiddam afferat?
Evagrius, qui quadragesimo anno post synodum v Q cur Viclor ipse inter confessoresinfensura non censuerit prae-
hisloriam absolvii, videri potest, lib. IV, cap. 36, sulem tantae Ecclesiae,tamque Acephalis,
Afris scripioribus repugnare, et scribere Zoilum, quos Afri capitaliler oderant?
non depositione, sed morte, Apollinario Alexandri- Procopius certe in Historia arcana.cap. 27, narrat,
nam cathedram cessisse; cum enim recenset episco- Paulum aliquo, postquam ejecius est, tempore, ve-
pos qui Eutychii ConstantinopoliUni aetate majores nisse Constantinopolim, ingentemque pecuniaevim
thronos insiderent, sic scribit: MST«SST»VIxSoWv oblulisse imperatori, quo pretio redimeret amissam
eeo8oo-tou,wj TrpoSeSmynTai, emaxonos Tn?'J&e^uv sedem; accepisse imperatorem centenaria septera
SpiatvZwtio? avxSeixvuTiu, xa.1Totf auTovrijnaap.iwne oblata, tanta fuit pecunia, speraque fecisse Paulo
izpoaTtBivTo;, 'A7roWtv«otoffijv xuBeSpuvey^Ei/si^STat. poliundi votis, retractalo nimirum Gazensi judicio,
Emendavit Evagrium his adjunctis Nicephorus, ou sed papara Vigilium obstiiisse ne sentenlia suo no-
ftsra («xpbvToff aOrov,etc Utrumque corrigendum mine a Pelagio apocrhiario lata rescinderelur.
puUvit eruditus Valesius oumi TO« ainm (AXe|tw- Ex hac Proeopii narratione, simulque verbis Vigilii
Spiav) hynaapevoi;,etc, ralus Graecenon posse dici Tbeodorum Cappadocem damnantis conjicere licet:
OUTOV quanquam lexicographi, ab Homero 1. Zoilum, non morte, sed depositione Apollinario
hytiaufievoi;,
aliisque, junctum cum verbo iryiop.ai accusandi ca- sedem cessisse, alioqui pontifex Apollinarium non
sum tradunt. Evagrii verba in hunc modum vertit vocaret adulterum; 2. dejectum esse, non quod tria
Cbrislopborsonus : < Theodosio porro, ut supra de- capiluia defenderel, qui enim istud non quererelur
monslratum est, exturbato, Zoilus episcopus decla- pontifex? sed quod vitio suffectusdicerelur in locum
ratus fuit Alexandriae, quo morluo Apollinarius Pauli injuria depositi; 3. id causae practexuisseprin-
sedem illam capessit.>Valesittsautem : <AlexandriaeD1cipem.quoredemptam auro fldem exsolveret; 4. in-
vero pulso, ut supra relatum esl, Theodosio, Zoilus tercessisse Vigilium, judiciumque Gazense ratum
ad episcopatum promotus est, quo ad praedecessores esse voluisse; 5. imperalorem, cum non posset a
suos adjuncto, Apollinarius sedem illam regendam pontifice obtinere ut Paulus restitueretur, Apollina-
suscepit.) Nos paulo aliter: <Post dejectionem Theo- rium pro Zoiloesse voluisse Alexandrinum episco-
dosii, ut antea dictum est, Alexandrinae Ecclesiae pum, ut nec tota ipse causa excidisse, tota superior
episcopus Zoilus creatur, quo ad suos praecessores pontifex esse videretur; 6. Vigilium de auro nihil
apposiio vel adjuncto, Apollinarius Alexandrinam dixisse, ne imperatoris animum efferaret, eique po-
cathedram occupat. > tius, ut leniretur, nonnihileoncessisse: Apollinarium
Verba haec, xai Totfaurovwyuo-aiiivot?, velut unum de pairiarchis; 7. non
etc, intelli- enim mox agnovit,admodum
fuisse poniilicem de retinendo Zoilo sol-
gere licet, et more Scripturae, et apposite ad histo- licitttm,
riara : si more Scripturae, morlem signiGcant; si quippe quem non magni faceret, propier
apposite ad historiam, subtilius quiddam indicare idcirco ingenium versaiile, omnisque formaecapax, quemque
tanquam ineptum rebus gerendis, «imp/icissi-
possunl, Zoilum nempe, perinde ac suos praecessores mum sacerdotemvocaret.
Tbeodosium, Gaianum et Paulum, de sede ejectum
fuisse. Inierpretaii sunt more Scripturae Cliristo- CAPUT II.
et
phorsonus Valesius, sane :
probabiliter qui atlero
scnsu iutellexerit, revocabit ilic facile Evagrium De coneilioConstantinopolitano,quod Mennai coegitt
m HRERATUS DIACONUS. 4060
' jubente Jutliniano, in causa Origenit atgue Origeni- A praelegaiis,et $ipgula «^ug capita damnetis, et ana-
ttarum. tbematisetis 0|>a cum, Origene omnes qui idem sen-
De monachis, q<iisuperiore Capile meroQrati sunt, Muntaut 8eniien,ladflnem.t
habet h»c Evagrius, lib. x, cao. 38, ex versione et DentqueVigiliHfU^raj de iisdetnrebus praescriptae,
ad detflts, aliud nihil sunl quara respon-
Christophorsoni: < Poatquam aptera libelli ab Eulo- sio synodum
CobonO.Cyriaco <jtPancratio mQnacbi», conira pontificis ad tibeJJum sive episiQlaraimperaioris
ogmau Qrtgenis Adamantii, at eos qui bujus im. Jeustiniano
Siq, Origane et iffit secutoribus. Scriptum enira a
pteiauun el errorera sequehanfur, concilio oblaii certo prius ad Tujilium quam ad Mennam, aut
tjraut, percBricUlWJusiiniftnuaa concilio coiifregatn, ad utrumqqe sinaul, canstat «x his verbls sa-
quid de his itatueret; adjungit etiam eaden» libeili cm ad Mennam: < flaw porro eadero non solum ad
unius esemplar; quinetiam Utteras Vigilii de iitdem sinciitatera tuanj, sed etiam ad sanctissiraura et
rebua pergcriptas. Ex quibtis animadverii poiest beatissimura papam senioris Romae«1 patriarcliam
quemadmodpni elaboratum fuerit ab Orfgene, qt Vigilium, et ad caeieros omne» sanciissimos episco-
simplicem apostoticorum dogmattjm doctrtuam gen- ^os et patriarchag,utid et est Alexandriae,Theopoleos et
ii huic rei prospiciant, et
tiUum.et M&nichxprunt«izaniis refcjrqiret. > Ad haee ierosolymorum,
> Respoodisse vero nontifi-
]uva,t obserpre quaj memoraqtur qustuor, in eaque bscc linem adipiscantur,
diligeptius inquirere ; el primo qutdera, quadna.ro Wm, et quidem ad roeolem imperaloris, oon videtur
illud fu'H CQnciiiumcui monachorum Hbelli obtaii dubium, proeuranta respnnsionem Pelagio Vigilii
sunt, deinde cujus libeUi exeropJar una cum.libellis apocrisiarto. et totius rei architecio, Penit porro,
mQnacbarumoblatum.esi, postea quid percuncutus B non sine deiriraeolo rei ecclesiasticae,synodica isu
ius,tinunus a synqdQ, e.t quae tand«m UtlOraaa VigU Vigilii responsio, nec usquam ipsius, quod qqidera
tio de iisdem r$btji praeacriplae,«ingula eninj eluci- sciam, remansit memoria, qham in iocis a me mox •
4ari operse nreuum est, adductis,
Quod pMin$t a,d pri.mum,conciUumde quo serroo SynQdicam dixi;qam quis prptWter dubilet an
fit Tllud rasum est quod, jubente iraperatore, coegit Concilium Romae habuerit Vi^jjul («1 quQrespon-
Merinas, ex episcopis in urbe regia ropenis, < Cum momenii derei imperatori, cum quaestio oaset d« re roagni
veUipus, inquitj imperatur, omne scandalum a san- et de fide, nec primia temporibus respon-
cjigajma Ecfitesia propulsare, ut nulla in ea macuia derent poutifices aii ejusmodi quaeaiu, nisi ex syno-
retirroujitur, obsequejitea.divinis Scripluris, sanctis- dis, quod erudiie animadvertit Lucas Holstenius in
tjue. Patriuua, qui ipsum Origenem. ac huiusmodi notis ad synodum Roroanam Bonifacii, et nos in
sceleraum impiamqye tyus doetrinam profligarunt, disseri, %9,4priorero partera opetum M. Uorcatoria
ac jure 8na.t«eipati sutyecerunt, hanc episiolam ad exnnsuimus?
tuam beatitudinero dedimus, qua «am hortamur, ut Fuit illa vero synodus Yigilii^«swuo-a, quanquam
puinium, qui in hac regia urbe nunc degunt, sanciis- pofuit cogi ex eptscopis ad natalem pontificis diem
|iu>pruift episcoporum conventum babeai, ac Deo 28 Juoii convenieniibua,Credihile eni» est, scripum
acnabilissimorurapraeleciorum sanctis, quoahic sunt, egse, aut certa edium, a Jusiiniana de Origene wn-
reonaMwii»; faciatque m omnes in acriplia prafatum cljonera circa testum Paschati»anu, 641, niissamque
impium.ae D.earepugnantem Origenem, qui et Ada- propere Romam, ut aceepiis. inde synodicis respon-
roauVius,qu,uju«prqs,byUr fuit sanclissimaeEcclesiae sis, Constantinopoli facilius in majori frequentia
Alwapdri», ac ejus nelaria impiaque dogmata, ca- V episooporum suhjcciboretur i najorique suctoriute
ptuiaque oiu.wa, quae uiferius pqnuntur, omnimodis augeretur,
anathematizenl, exemplaque dimitlas eorura quae a In eo quod aaserai, lilteras qu» ad synodum re-
bcjaiitudipetua ob hanc cauaain gesta fuerint »d alios lataa sunt non foisse imperatoris ad Vigilium, sed
bmneAwucussimos episcopos prsefectosquevenera- Vigilii ad Imperatorem, assecutus mihi videor men-
bjUummanastcwiorum;ut et ipai subscriptioue pro- tem Evagrii, quam expressit Christopharsonus; legit
pria auathe«»li«J)nt Origenem, soelesiaque ejns enim apud Evagrium: 'AT«/>xal ret itobc BtytXtov iresi
dogmaia.cuni omnihus, qui deotajrabuntur, bsere- T«u»wvima+i&pba. Novus aulem interpres: 'Arap
t»ci*.> »«! ttk trjsir BtytAttiv
hrHrralpevM. Congruentius vero
Mftde, UBUt ille tiher, eujus Mejanlar oblatum rationi, relata esse ea quat a Vigillo remissa sunt
synodo dicitur, nonvidelur diversu* ab edicto im- ad imperaiorem, quam quaead Vigilium ab impera-
adversua Origenislas. Uahet enioi edicium tore tuissa, siquidem nihil erat causte cur haeerefer-
ibri pondu» el farmam.conlinetque ea qu» Justinia- rentur, plurimum cur ista. Eadem netnpe scripserat
!>eratoris
nus voluit a,b epiicopi» a_dexamen vocari, aut servili imperaior Vigilio el Mennae; scripu vero ad Men-
pattussubgcriplione Sineexarauie approbari. Edieium natn, pro more, in eonoilio praelegidebebant, siqoi-
suura iraperator, cum epiatol» noroine appel- dero tpsius habendi mandalum eenlinereat i sed cum
at, facit more yeierum; aanotiones enira principum, ageretur cattsa fidei, quae praecipua inter majores,
fiorro
Ut adnoUvimus in disgert, 3 ad priorem partera opus erat sectts apostolicaa responsionem reforri,
Operum M. Mercatori», eum ad eniseopos dirigeban- ab tlr» sede sie Unquam a fonte peti
tiur, prae reverentia saeerdotii, eptstola»poliu» msori- n Suandoquidem
ebenl t purl dudrinae latices, qui saluuriter eccle-
bebantur, qwm atio quocunqud noinine, quu domi- siam irrigent.»
aantia potesta» ostenureiur. ld ottm inteltigeret Justinianus, simulqoe nossel,
Quoad terlium, peronucutio Justlnjani a synodo, qnamvis a Deo constituia sit gemina potesUs qua
cujua memjitit Evagrius, non diflert a litteris Justi- regatur Ecclesia, saeerdoUlis et regia, vices tamen
niaui imperaloria ad aaneum aynodum Consuntino- stngularura iu paribaS, ut atterius sit doeere fldeles,
poliiauam de Orifene et ejus seeutoribua, quae ex et baerelicos tftamttare,alleriu» docentibus auctori-
Cedreni kiatoria iraaslaUe sunt ia appendicem »y- Utem addere, et legibus haeretieos persequi; cqm,
nodi v: nam in ipsis, post brevem pratfationem, iia inquaro, intelligefei imperaior sedem apostolieam
imperato»; 1 Gnm erge eompertum babeamus, esse interrogandam esse, quotiet fidei eauta, majorque
Hterosolymia quoadam nimirum monaehos, «ui Py- aliqua ventiloAt»,amm librura adversus Origenem,
thagora», Platoois, Origenisq*» Adamantii tmpioj quQSqueanathamatismos adversus Origenia dogroaU
errores soeteolur ao daceant, existiaavissut ouram copdiderai, ea, qtta par est, auetoriuie reborandos
et iBfuiaitionea de ris adhibtNtdaaa,ne ii tandem putavil, ideoque, cl i sede apttatotiea daiinitieaem,
paganicj» et Manichaiei»suis iaapesturis «wltos por- < t&a eoaeiiiis dioseesewn approbalioneiB petendam
dant; dicunt enim,> etc. Et sub flaem:« Proptep dtttit. 1
bas igitur nefariaset perniciosasopiniones,imo poiius Uisil ergo Rouam Vigiii» papa» hbrua, a ftto,
nugas, vos horiamur, 0 sanctissimi Patres, ul in 1eum ayaadicum reapoiima aceeptssot, tuac ooaetJio
ujMMftcolleciti subjecum expositioiMundikgenter 1quod ConsUntinopoK dudum babaadom mandava-
1061 DIS5ERTATIO DE 8YN050 V. i062
rat j quodque, ut opinor, Mennas to usque distule- ALduo, < nocqinalissima erant, propter turbas ex his
rat, donec primae sedis senteutiam in re tanti ortas. <
momenti nosset, iniiium dandum curavit; id factum Nihil isiiusce concilii superest, piaeter fraamenta,
videtur sub flnem anni 341. f
tum synodicae ad Jusliniauum, lum excerptoium ex
Obscura est hnjiisce concilii mempria, propterea libris I Origciiislariim. Ea nunc e\ Evagrio exlnbere
quod jam inde ab Evagrii temporibus, id est, ab utile i est : siquidem tenent qiiaindam actornni vicem,
ann. 593, cum synodo v confusum est, colleclis in et < paiefaciunt errorem Kvagrii non suo lenipore
unum codicem quaiuor conciliis, quorum iribus nm ) narrantis. Sic ille, lib. iv, cap. 38: < Missa est
panicularibus Mennas, uni Cecumenico Eulychius igilur i relaiio a pnedicta synodo ad Justini:iriun\,
priefuit, collectiouique toti nomen synodi v faclum post ] acclamaiiones quas contra Origenem et ejtis-
est. idem cum illo erroris sectalores congesserant, cujus
Neqne haec vana est aut lemeraria conjectio, sed pars ] sic habet: < Cum auimnm possideas coelestis
probabilis opinio, cui niomenlum addunl iria: 1. Ad < nobilitalis parlicipem, Chrislianissime imperator; >
nosram usque, aut cerie parenium aiaiem, ipsa et i paulo post : < Fugimus itaque, fugimus isiam
etiam synodus a Mennaquinque aute annis celebraia, 'f doctrinam; neque euitn novimus alieuorum vo-
adversus Anihimum, Severum, Peirum, et Zoaram, < cem, el illuiu tanquam furem ac latronem ana-
nomine synodi v inscripta est in collectionibus con- '< thematis laqueis constrictum procul a sacris septis
cilinrum Merlini, Crabbi etSurii; 2. Justiniani fides, < ejecimus. > Et post aliquania : t Eorum quae a
id est iria Justiniani edicia de flde in qptim colle- t nobis gesia sunl, vim ac virlulem ex eorumdem
cta, singulaque singulis conciliis responrlentia, de- ft " < lectimie cognosceiis. > His adjunxerunt etiam ca-
1
disse videntur oceasionem compingendi in unum pitaquaecuiiqueOrigehissecialoresproflteriamagisiris
]
qnoque volumen coricilia tria, quasi totidem ildei snis ! diiliceriint, ex quibus tum consensus eoriim, tum
Justinianaeaefirmamenta; 3. Ea liypolhesi admissa, dissensio < et muliiplex ac niiiltiliiliiserror deprebendi-
facile conciliantur inter se ac intelliguntur oninia tur. t In hisquiniumcaput erat, continensblaspbeniias,
quac de synodo va veteribus tradita suni, quieque qnas < privati quidam ex nova Laura protulerant, quod
alioquin ita pugnant, aut saltem implexa sunl, ut sic i habet : t Theodorus Ascidas Cappadox dixit,
expedire se inde viri docti nequiverint, quin ab Ori- < i quandonuncapnstolietmariyres niiraculaefliciunt,
genianis detruncau corruptaque acta syiradi v asse- < ei in lanio honore sunt, nisi in resurrecliune
rerent. Verum de bis iterum postea. '< acquales fuerint Cliristo , qu >lis tandem eorimi
Locus concilii urbs regia Constantinopolis, praeses '< resurrectio futura est? > Retulerunt etfam iidem
Mennas : numerus episcoporum ignotus, non exiguus Patres multas afias Didymi, Evagrii ac Tlieodori
tamen; quando enim aula praesertim Jusiinianaca 'blaspbemias, '
quas siudiose admudura ex eorum libris
>
episcoporum turba caruit? Inlerfuit cerle, ut colligi- excerpserant.baec monachi
tur ex Liberato, Pelagius Romanae Ecclesiae diaco- Excerpta quatuor, quos antea ap-
nus, imo rem strenue promovit, cum sua, lum lidci acriler pellavi, e Palaestina attulerant, qua in provincia
]
causa. Non interfuit Theodorus Cappadox, etsi erat '' inter se digladiabautur, vel in ipsis Lauris,
in aula, qua enim fronle antisles post patriarchas 'mouachi, ut ex bisioria hujusce lemporis a scripto-
'ribus vitarum relicta discefe
primus lulis-et objectas sibi praesenti a monachis est.
biaspheroias? Abfuit pariter, ut opinor, Domitianus teslimoniis Ex fra-meniis mox adductis aliisque indubitatis
Ancyrae episcopus, licet Constanlinopoli versaretur, C; 'sermo fit ab apertum est-differre concilium de quo
eo quod nunc solet quintum nominari.
propter communem cum Theodoro causain; ambo iNam
tamen, ut famulaliantur humiliter prineipi, edictum ' ip hoc agitur de Origene solo et Origenistis
subscripserunt, Origenemque in speciem damnarunt. duobus ' Didymoet Evagrio; in quinto vix semel ap-
Sed Tbeodorus aulicarura artium prudentior, dam- !pellalur Origenes, nunquam alii duo. In hoc sacra
nando Origenem, dolurem in sinu continuit; Domi- 'imperatoris de Origene solo exerceri judicium man-
tianus, sicut ex Facundo, lib. iv, cap. &, novimus, dat. ! In quinto fieri jubet de solis tribus capitulis.
questus est apud Vigilium, sub Origenis nomine, ''In boc de causa Origenis gesta confecU sunt, eaque
;amplissima. ln quinlo
Patres, sive qni Origenem praecessissent, sive qui haec eadein causa ne verbo
seculj, anatheir.ate a synodo percussos esse. quidem
! lacta est. Huic Tlieodorus Cappadox non
inteifuiL; qua enim patientia audivisset quaede ipso
Par es| credere inilium fuisse d<?more factuin a referunlur? , In quinto post patriarchas primus Auto-
lectiqne sacrae, quam Georgius Cedrenus e yeteribus , sedit. Hoc habitum est vivente Domi-
moniuientis acceptam liistoriae suae inseruit: quan- cephalorum ,tiano, nara ob concilii sentemiam querelarum librum
quam deceptus iu eo est, quod ad Patres synodi v Vigilio papae scripsit; ad quinunjt convenil Doro-
Universalisdirectam crediderit, nnra vero deceptionis tbeus , in Dumitiani locum Ancyranae Ecclesiae prae-
causa, cum missam ad conciliuin Mennae, quo de fectus. j
agimus, iutelligere ex ipsius fine potueril, siinulque
dediscere errorem populariter, per quaiuor stecula . Scio quid excipiant aliqui, ut tam apertae veritali
aiunt Origenistarum artibus partem
ad suam usquc aetatem traductuni; sic enim eo loci pugnent: !actorum periisse
habetur : < Propter has igiiur nefanas et peiniciosas D1j synodi v, in qua exstiterinl oliin conlra
opiniones, imo poiius nugas, hortamur vo», o san- Origenem ,phanienseni, gesta: hanc partem vidisse Evagrium Epi-
CtissimiPaires iu unum collecti, subjectam exposi- Martino Palresque, et Lateranensis concilii sub
j I, et synoiii generalis vi et vn, ideoque
lionem, diligenter perlegmis (im[iel6>s ?VTUX«V damnaiuin ( iu synodo v Origenem tradidisse. Verum
TJ uiroTSTayftevji et
exQiaa.) singula ejus capUa dain-
nelis, et anatliematizeiis una cum Origeue ouiues praterquain quod divinalio ejusmodi excepiioque
qui idem seniiuni aut sentienl ad fineoj.» p tsiremum est desperatae causaeperfugium, unicum
istud inviciuni coutra argumenior. Qinero enira qua
Quae verba quis dubitet, si vel solis ocutis judiri- :
fronte sedit in synodo v Theodorus Cappadox, scn-
bus credal, ad eus scripia esse, ad quos perliriebat itentiamque dixit, cui horrenda bla-plieuiia palam
epistoli ad Mennara dala, subjunctaque ixOeatwv tobjecia sii, nec actis idoneis rejecla? Qui anathe-
Origenis defloratio? i
mate percussus sit in eo ipso ccetu, in quo honori-
'
Argumenmm, quod unum scriptores in concitio ficeiUissimuinlocum tenuit?
traeutum narranl, imperatoria sacra continet: opi-
nionem nempe Origenis de praeexistentia animorum, CAPUT III.
et ipsorum c-uoque daemonum futura olim restitu-
tione: quanquam deflorationisa monachis obtatae, et De j tempore quo Justinianus adversus tria capitula
edictum composuit.
imperatoris tracUtui subjuuctae quatuor sunt et
viginli eapiu, atio etiam pertinentia, sed quae dixi Qtfa ratione alterum edictum ex aliero exortum
 1063 LH3ERATUSDIACONUS. 1064
sil, quibusque TheocjoriCappadocis artibus inductus A < cessisse: scribit «t ipse Vigilius in encyclica, quam
Jmperator adversos tria capitula scripserit, exponit anno 552 universae Ecclesiae direxit, se ante septem
in Breviario Liberatus. Narrat enim Theodorum, annos de civitate sua egressum. Utrumque vero sure
cum aegre ferret impulsu Pelagii damnatum esse non poiesl, si anno 546 pontifex egressus Roma di-
Origenem, impulisse vicissim Justinianum, quo par catur: potest, 8l|an|i. 545, sic enim abann. 551
pari referret aemulo, ut tria capitula proscriberet: -sexennium; a 552pOptennium numerabitur.
nam sicut Origenem Theodorus, et in Origene Pa- Testes duo, qootsMducit, sunt Sigonius et Victor
tres, iU Pelagius tria capitula, et in tribus capitulis Tunonensis : pontiflcem ille ann. 145 egressum,
synodum Chalcedonensem videbalur sibi defen- iste anno .post consulatum Basilii 4, evocatum a
dere. Justiniano tradit.
Cum ergo de fteropore damnati Origenis dictum Isihaec argumenta paria non sunt auctoritaii, non
sit haclenus', sequitur deinceps ut teropus edicti dicara omnium scriptorum quoS in contrarium lau-
contra tria capitula coropositi inquiratur. Non con- davi, sed |ne unius quidem, velut Holstenii," adeo
senliunt super ea re scriptores, aliis citius quam levia sunt et pene futilia.
oportet, ut ann. 543, aliis lardius factum asserenti- Atque ut a lestibus examinis initium flat, nullus
bus, ann. S46. Id accidisse sentio ann. 543, sub video qua ratione pOssit a cordato viro proferri ad
autumnum : eoque moveor, quod ejusmodi duoXoyia faciendam fidem, locus Victoris, qui sic se habet:
rnz jrtareur, sic enim edictum inscribitur in Grseco, < Post consulaturo Basiliiv. c. anno 4, Justinianus
hinc quidem ediu sit, antequam Vigilius Roma pro- imperalor, Acephalorum subreptionibus instigatus,
ficiscerelur, inde vero Pelagii Constantinopoli disces- j» Vigitium Romanum episcopura subtiliter compellit,
suro secuta sit; nam Vigilius a Belisario in urbem ut ad urbem regiam properaret, et sub specie con-
regiam ire coactus est, postquam diu Justiniano gregatiouis eorum qui ab Ecclesiae sunt socieUte
assentiri constanter abnuit; et Pelagius, qua polle- divisi tria capitula condemnaret. >Aperte enim vitio-
bat apud imperatorem gratia, sibi praesenti non susest, exquo nempe sequiturui Roma Vigilius ex-
sivisset tam contumeliose illudi ab aemulisvindictae cessisse dicatur ann. 544; nara si tnore Victoris anni
avidis. post consulatum Basilii numerehtur, qui Christi est
Cum ergo Vigilius Roma egressus sit ann. 546, 544, quartus esl post consulatum : deinde adducu
die 22 Novembris, Pelagius Romam reverterit ann. verba, non merarn per litteras evocationem signifi-
545, fluxeritque ab accepto Roroaeedicto ad pro- cant, quod dissertator fingit; sed ipsam per Belisa-
fectionem usque Vigilii non exiguum tempus, quo rium expulsionem, de qua clerus Iuliae queritur.
nempe Pelagius, et Ferranduro in Africa positum de Atqui istum in annum conjicere egressionem Vi-
quaestionibuf.cousuluit, et a Ferrando post tongam neque per historiam licet, ut mox planum
taciturnitatem responsum accepit, necesse est fateri gilii, erit; neque ipse dederit disserlator, modo constan-
ediclum a Justiniano publicatum esse ann. 543', ler loqui aliquando velit. Si enim id dederit, cogetur
circa autumnum. coniinuo in unius anni 543 parte posteriore collocare
Vertim.ut haec ratio planior fial, probanda sunt tria, quaenemo prudens non videt uaiaraTx ordina
sigillatim duo, quibus, eonficiiur, Vigilium nempe tionem nimirum Zoili, et utrumque Justiniani edi-
Roma excessisse ann. 546, sub finem Novembris; et ctum, sive quo Origenistae, sive quo iria. capitula
inter acceplum Romae edictum ac Vigilii prolectio- damnantur.
nem nonexiguum temporis spatium, velut quindecim C Excepit enim ordinationem Zoili Gazae peracUm
mensium, intercessisse. menseJuliodiuiurnaPelagii, Gaza PalaestinaeConsun-
# Id conficio primum, quia hacc est de excessu Vi- tinopolim redeunlis, via; viam, oblatio facu impera-
gilii ex urbe Roma veterum recentiorumque docirina tori excerptorum a monachis Pelagii comitibus; obla-
praestantium sententia, quae in Auctario Marcellini tionem, maiurum, quosejactat imperator, excerpto-
sic legitur : < Indictione ix post consulatum Basilii, rum examen; examen, deliberata, diu obniienleTheo-
anno 5, Vigilius papa, LIXab apostolo Petro, evo- doro, edicti adversus Origenistas compositio, mis-
catus ab imperatore Roma egreditur, el in Siciliam sioque ad patriarchas: missionem, responsio Vigilii
venit. Postconsulatus nota annum Cbrisli 5-46desi- Roma rescribentis; responsionem, pontificis conci-
gnat, ut ex fasiis spertum est. lium Mennae, in quo episcopi in nrbe regia reperti
Auclarii scriptori consenlil Anastasius, ^ui addit edicto subscripserunt; subscriptionem, elucubratus
praeterea mensem et dietn, nempe x calendas De- a Justiniano tiber adversus Acephalos; tibrutn, ar-
cembris, id est, diem vigesimum secundumNovcm- tes aulicae, quibus illusa est a Tbeodoro, conversa-
bris. quein cuntrariam partero imperatoris boni simpli-
Utrumque sequuntur communiier magni nominis citas; illusionem, edictum adversus tria capitula :
viri, Baronius, Sirmondus, Hotstenius, aliique plu- baec vero tot et unta, qui fieri posse mensibus sex
rimi, ut haec sententia censeri merito possit erudi- dicere ausit, naeillum ego plus quam audacem con-
torum consensio. fidenter dico.
Ipsam Umen nuperus quidam disserlaior se ap- Nullum igitur est Tunonensis lesiiraonium, sive
probare negal, causasque, propter quas Untis se non aifertur bona fide, sed perverso sensu a
viris unus opponat, duas profert, totidemque pro se n" , quia dissertatore, sive quod per errorem dictum sit a
testes adducit. Victore ipso.
Prima ralio sic habet. Vigilius, ut est constans Jara vero testis aller Sigonius, quas adversum se
omnium opinio, ingressus est ConsUntinopolim exceptiones patitur? Primum novus homo est, qui
ann. S47, die 25 Januarii : videtur autem, inquit cum agitur de rebus longe remotis, non plus fidei
dissertator, diu in Sicilia substitisse, quippe cum in merelur quam quantum potest, vel mutuari a lesti-
ea, et ordinaiiones fecerit, et susceperit legationes, monio veterum, vel obliuere ratiocinio ; nullura u-
et fruroenla collegerit, queis Romae egestatem leva- men testimonium adducit, vel ad marginem; nullo
\ ret. Cum ergo ad ea praestanda non suffecerit spa- raliocinio utilur, sed dictat tantum : deinde diffi-
lium unius mensis et paucorum dierum, quos un- cile est videre quomodo disserutorem suo illo le-
tum in Sicilia egisset, si modo egressus Roma dici- stimonio adjuvet; nam eo loci de tempore quo
lur, quo tempore volunt scriptores universi, egressus egressus est Roma Vigilius nibil speciatim et ex-
' dici debet longo ante leropore, quanlo nirairum opus presse dicit, sed in annum 545 egressionem hanc, ul
fuit ad ea quae effecta sunt commode exsequenda. alia plurima, quae aperlum est alio tempore conti-
Ratio altera. Italiae clerici epistolam anno, utipse gisse, quasi per saturam, confuse conjicit.
quidem disserutor credit, 551, ad legatos regis Narrat scilicet ad eum ipsum annum Eustocbii
Gatliaruin Constantinopolimproficiscenles dederunt, HierosolymiUni legationem ad imperatorem, qua
iri qua scribunt Vigilium anle sexannos Roma dis- functi sunt Rufus el Conon abbates; damnationem
 1065 DISSERTATIO DE STNODO T. 1006
. Origenis, et ab imperatore editam, et ab omnibus Ai Sed quamvis hcec interpretandi causa deforet, sua
patriarchis subscriptam; scriptum a Justiniano con- tamen Vigilius toquendi ratione locuiu exponeret,
tra Acephalos librum; edicttim adversus tria capi- nam sex post lineas de mensibus eodem quo de an-
tula pubiicatum; res cum Afris Constaniinopoli in nis modo loquitur : non integri sex fluxerant a dam-
causa trium capilum gestas; Rnmanorum de Vigilio natione Theodori usque ad nonas Februarii, quibus
apud imperatorern querelas; Vigilii violentam ex scribil encyclicam, ait Uraen : < Ante sex menses a
ttalia exporUtionem; ordjnationes Catanaeab eodem nobis inter atios comrounione sacra privatus est
Vigilio celebratas; ingressum pontificis in urbem (Theodorus) et ab episcopatu pro sua pravitate de-
rcgiara, in vigiliis dominicaeNativitatis. Quibus nar- positus; > dixerat anlea, unde tempus damnati
ratis, id addit, uhde haecomnia oslendat se nd an- Theodori innotescat: < Ea enim, quae verbo de me-
nutfl 345 referre : < Postero autem anno sollicitalus morau excommunicationc cunctis episcopis, pres-
iterum ab Auguslis, ut Anthimum restitueret, t etc. bvleris et diaconibus aliisque clericis, voce publica
Maecautem omni», quae lemere Sigonius in unum dixeramus, postea etiam die xix calendarum Sep-
euraderaque annuni congerit, proculavero abesse, et terobrium nuper praeteritarum in beati Petri basi-
disserUtor ipse facile consentiel, et evidens ratio lica in Hormisda scripto firmavimus. In quo etiam
deinonstrat. Nam primo confunduntur synodi v tem- itlum qui sub babilu episcopali lupi rapacis domi-
pora cum temporibus damnati primum a Justiniano nico grcgi tetendit insidias, et assumens toi.us du-
Origenis, qui intolerabilis pturium annorum avnxpo- calum scandali, universalem Dei perturbavit ac per-
turbat Ecclesiam, de episcopatus ordine deponentes
viaytos.
Dieitur deinde Euslocliius Origenis damnationem JJ.' damnavimus. >
ope Pelagii promovisse: atqtii nemo nescit quo tem- Quod porro causatur dissertator, substitisse Vi-
pore Pelagius damnationein Origenis procuravit, gilium in Sicilia ul per otium posset ordinaliones
Eustochium non fuisse Hierosolymorum episcopum, facere, excipere legationes, agitare consilia de loco
sed Petrum, cui successit Martyrius, quo post aliquot synodi, frumenta colligere, Romamquc iransmit-
annos deposito, Eustochius, exiguo admodum tem- tere, quasi ad id satis temporis non habuerit, si di-
pore ante synodum v, Hierosolyraitanam Ecclesiam citur, ei egressus Roma ann. 546, die 22 Novem-
regendam suscepit. bris, el Conslaniinopolim ingressus anno conse-
Dicuntur tertio missi e Palaeslina Conslanlinopo- quente, die 25 Januarii, non video quid momenti
lim Rufus et Conon abbates, qui ope Pelagii ex- habeat.
cerpta ex libris Origenis capiu proscribi a Justi- DecembriNam Italia exiguo freto distat a Sicilia, mense
niano peterent. Verumtamen, qui ex Palaestiua mo- fieri ordinationes solitae sunt, ad frumema
nachi cum Pelagio venerunt ad comiiatura, fuerunt, laborantibus fame deportanda e propinquo sufficit,
teste Evagrio, Eulogius, Conon, Cyriacus et Pan- opinor, mensis unus : poterant facile, cum jamdu-
cratius. dum increbuisset fama de profectione pontificis fu-
Dicilur postea eodem anno ab imperatore, et dam- tura, moraque aliqua in Sicilia nectenda, Constanli-
nalus Origenes, el exceptus Constantinopoli Vigilius, nopoli in Siciliam convenire ad condiclum tempus
quo nihil absurdius, vel ipso disserUtore fatenle, Datius Mediolanensis, legatique Zoili in comitatu
fingi potest. exislenlis; poterant et ex AfricaeSardiniaeque vici-
Quid plura producam quse Sigonii fidem elevent, nis locis episcopi morantem in Sicilia invisere; po-
quam nemo scriplor hac in parte adhibuorit, si vel Gj lerant denique ex Sicilia semel atque ilerum litterae
priroa historiae elementa sciverit, vel scientibus Constantinopolimmilti,si
acinderecipi.
scribere voluerit ? Jam vero Roma profectus est Vigilius anno
Nihilo plus adjumenli potest ab epistola clerico- S46, die 22 Novembris, ut auctorilate veterum con-
ruro llaliae quam a Sigonii testimonio exspeclari; feclum esi; si pariler annus integeret aliquot etiam
non quod non habeai epistota longe plus auctoritalis menses abierunt dum sumraus pontifex ediotum Jus-
quam Sigonius, aut etiam Viclor, sed quia non bona tiniani approbare renuit, dum imperalor et pontifex
ftde afferlur; cum enim Ilaliae clerici de ingressti mutuis litieris de synodi indictione pene litigant,
Vigilii in urbem regiam loquantur, locuti finguntur dum Ferrandus Carthaginensis diaconus Roma con-
de egressu ex urbe Roma, quasi alter ab altero ni- sulitur pcr Anatolium et Pelagium Ecclesiae Ro-
bil admodurodisteterit; dissertator ipse inter utrum- manae diaconos quid de negotio sentiret, dum Fer-
que ponit annum unum, autetiam biennium. Consi- randus ipse post longam taciturnitatem respondet,
dera, lector erudile, paulo attentius clericorum scri- dura Justinianus indignatus poutificis obnitentis
bentium verba, et inde aestima cujusmodi sit ea pro consUntiam, Constantinopolim vocat ex orbe loto
se laudare: < Audientes vestram gloriam ad regiara concilium, dum de concilii loco non conveniiur
urbem in legalionem esse directam, cognoscentes ConsUntinopoli et Romae, dum hinc et inde inter-
etiam per aliquos, qui se veslri notitiam habere dixe- currunt litierae pugnaniium ralionum plena:, dum
runt, famam et sapientiaro veslraro, haec vobis de morae nectuntur a Romanis clericis, ne praeter con-
multis, qnae acta sunt, pauca ad instruclionem qua- sueludinem caput Ecclesiaecogatur eoconvenire, ubi
cunque occasione transferenda transmisimus : per n) serviret magis quam pro dignitate praesiderei; si,
quaecognoscatis persecnliones et vioienlias quas il- inquam, annus integer et aliquot etiam menses abie-
lic sacerdotes caiholici, et quicunque ecclesiaslicas runt dum haec geruntur, falendum omnino est edi-
regulas servare voluerint, patiuntur; veniens enim ctuin adversus tria capitula prodiisse ann. 545,
ibi anie sex annos istos beatissimus papa Vigilius, circa aiiluninum, quo ferc tempore Pelagius, aputl
magis autem, ut quod verius est dicalur, prope imperalorem gratiosissimus, locum apocrisiarii se-
violenter deducius, coeperunt ibi ipsum exspe- dis apostolicae Stephano diacono cessit, Romamque
ctare, t etc. rediit Orienlalibus donis dives, quibus Roraanos ju-
Vigiliiverba majori quidem fide adducuntur, non vit, et ad resisiendum Totilse accendit; rediit enim
Umen majore pondere. Quod enim ann. 552 per- nobilis ille diaconus, et antequam Totilas ad Urbem
taesus calamitaium pontifex referendum mandat Jus- accederet, quo Justiniani res inclinatas in Italia eri-
tiniano tyrannidem exercenti: < Nos ad pietatera gerel qua posset, et, nt par est credere, priusquara
tuam feslinantes ante septem annos de civiute no- edictum publicaretur, ne Augusiaeac Theodori con-
stra sic egressi sumus, ul nulia haberemus privata silia, sua apud principem potentia, confringeret.
negotia ;> perinde est ac si diceret: Septimus est an- Publicatura est edictum primum adversus
nus ex quo civitate nostra sic egressi surous, etc. tria capitula, annoigitur 545 inclinante. Tradit vero Fa-
Solent enim qui suas queruntur diulurnas esse cundus Orientalis imperii patriarchas
quatuor ip-
aerumnas, annos quibus affiicti sunt vel cxigua ex snm approbasse, sed aegre, propter concilii Chatce-
parte numerare, ul vel ipsi norunt de schola pueri. doneosis reverenliam, cum mettiquasi colluctaiilem:
PATROL. LXVIH. 34
 Itjftf LlBERATUa DIACONUS. 1068
tttit umen offlcti conscientiam cupido retinendae A cem, memores injurlae sibi factae, eo usqtte indut-
-
digniUtis, cujns dispendium a commmante principe sisse irae, ut factum sibi satis non ducerent: sin
ignavl praesules humilitef metuebant. Erint vero minus adeglssent Mennam, qua Origenem frequen-
tanto terribiliores Justiniani minae, quanto solerent tia et quasi pompa damnasset, eadem Theodorum
ea tempesute facilius a principibus, vel ipsi majo- Mopsuestiae Theodoretaraque et Ibam analhemate
rum sedium antistites, dejjcl. Recens exemplum ur- ferire.
gebat acriter, slquidem Mennas in tocum Antbimi, Deinde Facundus, cum de concilio sepluaginu
Zoilus InsedemPauIi deposlti suffecius fuerat. episcoporum a Vigtlio CopsUntinopoli habito agit,
Juvat Facundum super ea re suis verbis loquen- menlionem facit < iliorum qui ante subscripserant, >
tem audire : < Illud est insuetum, illod mirabile, il- ulique in concilio Mehnae, ad quem episcoposque
lud in quo magna vis veritatts apparet, qtiod ipsos simut collectos ex ilinere Vigilius scripserat, inter-
quoque prtesumptofes Internis conscientiaestimuiis minains, nl sentenliam revocarent, eam excommu-
fateri coegit, ad destructionem synodi Cbalcedonen- nicationis poertam qua ConsUhtinopoliro ingressus
sis haec ftiisse composiu : nam primus confirmator propositi tenaces perculit.
eorum Mennas CorjstatilinopoliUnusepiscopus, cum Rem omnino conflcit imperatoris sacra ad episco-
adhuc cuncuretur scripto, sicut praecepiuin fuerat, pos congregatos, de qua mox sermo erit. Ad hoc
eis praebere cotisensum, contra stnodum Chalcedo- coucilium Mennas, et suos, cum tempus esset so-
neitsem fieri protestatus est: sed et posteaquam lemne, et repertos in urbe regia episcoposprocul
coiiseriSita pwedicto venerabilis roefnoriaeStepbano dubiovocavit, ejusdem modi quippe virosad conni-
Ecclesiae Romanae diacono et apocrisiario conven- «" linm adversus Origertem, cui par istud fuit, cogen-
tos, cur priori sententiae suae contrarius acquievis- dos imperalor jusserat.
set iis quae ante culpaverat, et de quibus se nihil Qui numerus episcoporum fuerit, incertum est:
acittrum silte apostolfea sede promiserat, &ubea se non mediocrem fuisse probat, partim conditio (em-
conditiohe cesslsse, et jufatum sibi fuisse, respondit porum, quibas aalam plurimi, deserto grege, fre-
qood chirogTaphttmsuum reciperet, si haecRoma- qttentabant; partim causae moraenium, quae orbem
nus episcopus non probaret. > Et postea : < Zoilus comraovebat; partim denique Jusiiniahi, vel Au-
quoque Alexandrinaeurbis antlstes, cum Romanura gustacpotius, vesana affectio, cui servire necessitas
episcopum venire cognosceret, obviam illi ad Sici- magis quam libido videbalur.
tiam misit conquerens necessitate se ad ipsius de- De tempore ex adjurictis reliquis conjicere nou
creti affirmatlonem fulsse coropulsum : quod bic ei, improbabiliter licet; nam si edictum imperator emi-
postquam venit, idero Romanas episcopus iu facie sit anno 545, circiter autumnum, non incredibile
paiaro, nobis quoque inter alios praesentibus, ex- videbilnr cuipiaro quod Mennas aliique episcopi,
probravit: nectton el Effremius Antiochenus, cum sive qui eix provincia de more convenerant ad au-
primum ei mandaretur ut hoc etiam Ipse rescri- tumni synodum, sive qui privatas ob raliones in
bendo mandaret, consentire noluit. At postquam ei urbe regia versabantur, lunc temporis Justiniano
deouniiatum est quod excludendus essei., nisi face- paruerint edicti subscriptionem jubenli.
ret, sui poliuS honoris quam verttatls dilector inven- Verum non itemo credibilius forsan putaverit
tus est. Quid etiam Petrus Hierosolymitanus? nonne factum id in ea synodo quae quadragesiroam praece-
publica notitia refert quonlam, convenieme ad se deret, poslquam scilicet renuntiatum esset ConsUn-
multitodine monachorutti, juratus pronuntiavit quod (J linopoli de difflcultaie qnam summus pontifex, cau-
si quis eidem deCreto novitio consenliret, contra satus Chalcedonensis Concilii injuriam, afferret;
Cbalcedonense concilium faceret? nec lamen se ab ideoque synodum, cum subscriberet, eam appo-
, ejus consensione suspendii. > suisse caullonerrt,si sutnmus pontifex probaret, ni-
i Illud porro edictum, quod primum dixi, quodque hilque detrimeritl Chalcedonense concilium pafe-
aBBo545 inclinanle missum est ad orbis totius an- reiur.
tistites, ab eo differt quod anno 531 in Ecclesia Sed longe probabilius judico, quod alter forsan
Coristantinopolitana aliisque in locis a Theodoro audemior certum dixerit, concilium istud habilum
Cappadoce propositum est; quaeenim in illo fuisse fuisse sub finem autumni anni 546; nam procrasti-
tradit Facundus, in istc/reperire non est. navjtdiu Mennas, raorasque traxit, quas proculdu-
Suis in sedibus singulos primates, propriisque, ut bio longissimas excogitabat animus iropatiens ser-
par est credere pfopter rei moraentum, in synodis vire aemuti Theodori voluntatibus, nCc erat mora-
edicto consensisse testis esl imperatOr tn sacra ad rum inanis ratio : aiebat enira se in causa fideiex-
synodi v Patres : < Primum quideth in vestris vos specure prlmaesedis judiciura, nec adhuc sibi salis,
degentes Ecclesiis interrogavimus de praediciisim- utnec orbi reliquo, perspectura esse qua ralione
piis tribus capitulis, et vestram nobis volunlaiera possent tm capitula damnari < sine praejudicio
lnanifestam fecislis, pro qua et comprobavimus vos, Chalcedonensis concilii. t
quod indubitanter et cum omni alacritate reclam His ct atiis, quae Facundus innuit, eludebat ardo-
ndem confessi estis, et impiam condemnastis, > etc. rera Theodori potentia Augustae abulentU ad ex-
Non arat Umen in sua Ecclesia Zoilus lunc tem- "„. plendam vindiciae libidinem, poluitque declinare
poris, sed Consuntinopoii: certe ibi erat brevi post diu, donec renuntiatum est ConsUntinopoti de pro-
istam consensionem tempore, quo nempe Vigilius in fectione Vigilii propediem futura : lunc enim com-
urbem regiam venit, sed Petrum Hierosolymis ex- pulSusest obsequi principis voluniati; siquidera im-
siitisse, cum consensit, innuit Facundus. minebat depositionis periculum, illudque Unto cer-
tius, quanlo ardentius Augusta, occasionem irati
CAPUTIV. principis nacta, moliebatur Anthimum in suam se-
Dt concilio Constantinopolihabito a Mennain causa dem restituere.
' Mennas
trium eapUulotum. igiiur cum sua synodo cessit Undem im-
pefiatibus minis, edictumque subscripsit, bao nibilo
Mennam, aceepto Justiniani edicto, concilium ha- minus cautione, ut si factum summus pontifex im-
buisse, lieminl, opinor, dubiura est. Id enim qualuor probaret, scriulum redderetur, el in integro reaesset:
.haBOsuadent, exemplum causae Origeniahae, Fa- quanquam haeccaulio sedis apostolicaeapocrisiarium
cundi tesiimonium, ipsiusmet Vigiiii papaeauclori- non impedivit quomiuus injuriam sedi apostolieaea
u», et Jusiiniani sacra ad hujusce concilii Patres praevertentibus episcopk illaum ecclesiaslieo more
directa. vindicaret.
Nam primo cum Mennas Origenis damnationem Successeral Petagio in munus apocrisiarit Stepha*
non privatim approbaverit, sed publice in concilio, nus Ecclesiae Romaip diaconus. ille cum refinert»
par estcredere Augustam Tbeodorumque Cappado- non posset amplius in officio Constantinopolilanum
10«9 DISSERTATIO DE SVNODOV. 1070
praesulemaliosque, se, ut loquilur Facundus, a com- A (eonlinuissel Italiaefinibus ? Nam quod exciperepos-
munione Mennae suspendit, suoque exemplo pluri- sset quispiam non venisse Vigilium ad imperatorem,
bus, ut idem auderent, animos fecit. Episcopi certe ssed vi deportaturo, momenti nihil habet; siquldem
in synodum collecii, sin minus omnes, saltem ma- < quod acceplum est ex Anastasii relntione, de Vigi-
gnaro parlem, t cum scribere compellerentur (verba 1lio ex aede sanctae Ceciliae a Betisarii saiellitibus
sunt Facundi, lib. iv, cap. tilt.), palam reclamave- tabrepto et in navem injecto, mera fabula eruditis plu-
runt contra magnam synodum fieri, et post subscri* irimis videtur; ab eo certe debet rejioi qui moram
memoratam Stephano Romano diacono 11- ^Vigilii in Sicilia facit annuam, aut etiara, si Deo pla-
Eiionem
ellos dederunt, sedi apostolicae transmittendos, <
cet, blennem.
confitentes in eis quod a Consuntinopolitano epi- De actis concilii supersunt tria tantum, quod qui-
scopo coacti subscriberent. > <dem sciafn, sacra imperatoris ad Patres, Patrum
Didicit in Sicilia pontifex, partim a Datio Medio- < compendiosa responsio ad sacram , et anathematis-
lanensi obviam appulso, partim ex litteris Stephani, mus adversus TheodorUm et Ibam. Anathematismus
factum Mennae, tulitque tanto afegrius, quanto indi- tlegitur apud Facundura, lib. iv, cap. ult. Sacra et
gnius erat abjectiusque a praeSule, qui suura olim Ifesponsio Graece ae Latine subjuncta est synodi v
thronum benelicio sedis apostolicae ootinuerat, im- inctis, qualia nunc faabentur.
peratoris minas suromi pontificis reverentiae prae- Miror vero ambas illas, sacram dico et responsio-
ferri. Quare, nulla ratione babiU cautionis, ulciscen- inem, visas hominibus quibusdam ad synodum v per-
dum puUvit, moniiione tamen prius per litleras ex tinere: i nam etsi babet sacra hsec nonnibil cogna-
itinere facta, missisque ad imperatorem legatis qui n tionis
i cum alia, quam conslat collaiione 1 synodi v
efficere conarentur ut praesul poenitentia, imperator |
praelectam, mirum lamen quanlum in pluribus dif-
rescissione facli, ultionem praeverterent. Ifert, idque neroo, qui legerit, non animadvertet.
Rem narrat Facundus imperatorem alloquens, Observandum porro, sacrae, de qua loquimur, in-
lib. iv, cap. 3 : < Hoc est autem mirabile, ui, post- seftum
i esse fragmentum ex litiro apotogeticOCyrilli
quara horum Condemnationem fecerunt, dicerent iad Theodosium imperatorem, implet illud mediam
quod Ecclesiam Romanam consulerent, et senten- sacrae i partem, tamque parum apte appositum est,
tiam Vigilii cjus praesulis exspectarent: cul, quan- ut i mirabile sit a curiosis non fuisse contemptum :
tum ad illos attinet, non perroiserunt censere quod illudi ego detrahendum putavi, dum faic exhibetur
senserit, ante staiuenies < ut si quis Theodorum sacrfl i cum responsione synodida , vetut actoram
< Mopsuestiaecum suis dogrnatibus et epistotam ve- iquaedam reliquiae, ad quas operseprdtium est postea
< fierabilis Ibae non anaihemalizat, fiat anathe- inonnulla animadvertere.
< ma.» Sed ecce jam veniens ex itinere quod ei
Videbatur edixit, ei facli hujus auctori correctionem < JUSTINIANI IMPERITORIS EPISTOLA ADSANCTAM SVN-
lumultuariae suae transgressionis indixit; et nisi ci- ODUH DE THEODORO MOPSUESTENO ET RELICJUIS.
tius quod male facttim est auferatur, etiam vindica- < Semper quidem sludium fuil orthodoxis et piis
turum se esse praedixit, protesuns et dicens ctlm iimperaloribus patribus nostris pro tempore exorias
Apostolo : Nt forte, cum venero, non quales volo in- haereses
I per congregationem religiosissimorum sa-
veniam vos, et ego inveniar a vobis qualem me non cerdotura
i ampuUre, et recta fide sincere praedicata,
vultis: propter quod et de vestra clementia summis in i pace sanciam Dei Ecclesiam custodire.
precibus sumnioque adnisu per suos legatos petlit, Q < Quapropier el Constantinus Magnus Ario blas-
sicut eum venientem diversac provinciae contesutae phemaifie et dicente Filium non esse consubstan-
sunt, ne patiamini siare quod factura est. > tialem Deo et Patri, sed creaturam, et ex non ex-
Narrat pariter ipse Yigilius in epistola ad Mennam stantibus
'
factum esse, congregavit Nicaeaetrecentos
Cx itinere scripta, quani legere est apud FacuudUm decem et octo Patres; et cum ipse concilio inler-
in libro adversus Mocianum : < Quando nobis, iu- fuisset, damnato et anathematizato Ario, rcctam fi-
quit pontifex, non sit incognitum, quia diaconus Ste- dem confirmare studuit: per quam divini illi Patres
phanus, tunc responsalis noslrae, cui per Dei gratiam confitentes Filium consubstantialem esse Deo et Pa-
praesidemus Ecclesiae, cum plurimis Christianis 'tri, non vero creaturam, et ex non exstantibus fa-
quandiu vixil a tua se communione suspenderit, et clum, usque ad hodiernum diem canilur.
in Siciliensi insula constituti, fratrc et coepiscopo < Tfaeodosiusautem Senior, Macedonio negante
nostro Datio referente, didiciraus, quod et ipse et 'deitaiem sancti Spiritus, et Apoilinario ejus disci-
alii consacerdotes nostri, et mulli lilii Ecclesiae pulo blasphemante incarnaii Dei Verbi dispensaiio-
Christianae a tua se nihiloroinus communione sub- nem, : et dicente Dei Verbum non assumpsisse men-
traxerint; et dum causas exorti quaereremus scan- benti tem humanam, sed carni animam irrationalem lia-
dali, antedictus fraler et cocpiscopus noster respon- 'Una fuisse unitum, congregatis in Constanlinopolt-
dil, hoc fraternitatis luae fecisse personam, quod a ' tirbe cenium quinquaginta Patribus, ac ipse
nullo decessorurotuorum decessorumque nostrorum particepsI concilii effectus, damnatis et anathcraate
lemporibusqualibet fuisset ratione comuiissum, > etc. perculsis
1 praedictis haereticis, una cum impiis eo-
Ut nempe non exspectato sedis aposlolicae judicio, p rum dogmatibus ac sectatoribus, curam adhibuit ut
vel fidei causa agitarelur, vel generalis synodi sen- recta fides praedicaretur.
(entia retractaretur. < Theodosius vero Junior, impio Nestorio dioente
Quod comminatus fuerat de via ponlifex, id eum alium esse Deum Verbum, et alium Christum; ac
sUtiro atque Coustanlinopolim venit, adversus Men- Verbum quidera natura esse Filium Dei et Palris,
nam atiosque episcopos non resipiscemes praestitisse Chrislum vero tantum ex gratia Filium impie intro-
tradil Facuudus libro mox citatd, propter < quod et ducente, et sanctam Mariam Dei genilricem esse ne-
illos. qui lalibus communicaverant, veniens iri fe- gante; congregavit Ephesinam synodum i ducento-
giam civiutem a communione suspendit. > £a sus- rum sanctorum Patrum, et directis principibus qui
pensio trimestre spatium tenuit, donec aulaeprecibus deberent concilio interesse, jussit et jpstim Nesto-
riuni adesse ; et judicium de eo fieri, diligenlique
soluU est.
Ei bis porro, quaeex Facundo relata sfiiit, liquido examinatione facta, damnarunt et anathematizarunt
patet eo tempore quo dixi habitum fuisse a Menna Nestorium una cum sectaioribus ejus.
concilium; quomodo enim ponlifex iram alioquin < His autem iU subsecutis, cum inSurreXissent
justissimam tandiu retinuisset ? quomodo animi sui contra
< sanctissimum Cyrillum sectatores impii Nesto-
sensum in via Ufltamroodo prodidisset? quomodo, si irii, conali sunt, quantum in ipsis fuit, restiiridere
Romaepositus vim episcopis ab imperatore itlataro, sententiam
( conlra Nestorium latam. Sed Tlieodoslus
meticulosorumque praesulum ignavam servilutem iitnperalor defendens ea quaa ita r<>ctecontrd Nesto-
resciyisset, ejusdem violentisemetu non se prudens rium i et impia ejus dogmata fuerant judicala, damn^
 1071 LIBERATCJSDIACONUS. 1072
tionis sententiam in eum facum raum haberi cu- A DioscoritisAlexandriae, post morlero Marciani. Vide
ravit. Liberalum in Breviario, cap. 14.
< Post haec autem Cyrilto mortuo, emersit mona- Observa pariter isla: < Marcianus, coacio Chalce-
chus quidam et arcbimandriu, nomine Eutyches. done concilio sexcentorum triginta Patrum, praesen-
Hic non exiguam populi partem sibi adjunxit, Nesto- tibus Dioscoro et Eulyche, inlerfuit. Vehementer
rii secum et impium ejus dogma approbans, ac di- allucinatur imperator tneologus; neque enim Enty-
cens carnem Domininon esse consubstantialem no- cbes adfuit concilio, sed ante fuerat in exsilium
bis; et rursum quidem, non roullo post, diabolica ejectus. Vide acu concilii.
manu praevalenle, aliud Ephesi concilium latronum Observa quarto, ubi dicuntur < Theodoretus, Ibas
et nequaquam sanctum eogitur, misso ad id eiiam et Basilius Seleuciaeepiscopus recepti esse, curo ta-
Ftaviano Constantinopolitano, cum penes Dioscorum roen priori concilio subscripsissent, > aberrasse in-
Alexandriae episcopum summa rerum ibi esset: di- terpretem : Graeca enim haec, BtoSiipcrovSi xal
vinus autem Flavianus defendens orthodoxam fidem, "iGuvxui1iaaQ.eiov2ttei>xsia; ISeJavTOxuQuiToypifyuvTuc,
occiditur, Epbesinae vero synodo 1 auclorilas abro- debuerunt ita reddi, susceperunt vero Theodoretum,
gatur, subscribenlibus quibusdam episcopis lethali Ibam et Batilium Seleucim, postquamtubscripsissent,
vi compulsis, inter quos fuit etiam fiasilius Seleuciae deOnitioni nempe concilii Chalcedonensis ct Leonis
episcopus. tomo. Vide acta concilii Chalcedonensis.
<Hinc cum publice docerentur Nestorii, Dioscori Observa denique mxpaxpoviafiitvannorum quinde-
et Eotychis perniciosa dogmaia, magnique praeser- cim : < His quatuor conciliis sic actis el confirma-
tim in Orienle existerent tumultus, occisi sunt Pro- «. tis, et auctoriutem in Ecclesia Dei oblinentibus,
terius sacerdos magnus et alii plurimi. Eo rerum Nestorii sequaces denuo suam liaeresimconfirroare
slatu Marcianus divinitus crealur imperator, qui studuerunl opera Theodori Mopsuesteni, qui mutto
coacto Chalcedonesexcentorum triginta Patrum con- pejora quam Nestorius ejus discipulus deliravii. >
cilio, praesentibus Dioscoro et Eutycbe, in eo una Memoria Justinianum defecit : naui anuis saliein
cum ipsisinterfuit, ibique damnantur quidem Diosco- quindecim, antequam conciiium Cbalcedonense ha-
rus et Eutyches, et iterum Nestorius anatheraatiza- beretnr, excerpu ex libris Theodori pro Nestorii li-
tur. Theodoretus autem, Ibas et Basilius Seleuciae bris, imperiali praeceptocombuslU, in vulgus sparsa
episcopus recepti sunt, cum Umen priori concilio sunt: quod aperte constat ex lilteris Cyrilli, Pro-
subscripsjssent, et ila abolitis praedatoriae synodi cli et Joannis Antiocheni.
actis et damnatis, concordia a sanctis Patribus inter Taro absurda porro tamque imperita trjKutfurra
omnes conciliata est. quis eruditus pulet esse hominis qui scriptor inti-
< His qualuor conciliis sicactis et confirmatis, et gnit sapientUtimusquemerito praedicelur? quis non
auctoriutem in Ecclesia Dei obtinentibus, Neslorii credat potius illius esse qui si suapte induslria ly-
sequaces denuo suam haeresim confirmare studue- pum composuit, non minus sit uvalfaSnTo; quam
runt, opera Theodori Mopsuesteni, qui multo pejora Justinus ? si aliena opera usus sit, sibique supponi
quam Nestorius ejus discipulus blasphemavit. fetus siverit Um foedos, ab Halloixio jure dictus sit
< Nos igitur sequentes sanctos Patres nostros, et rudit et iUitteratut, siquidem prae insciiia discernere
volentes rectam fidem sine ulla macula conservare, non valuit quaeadoptaret cum laude.
hortamur vos ul hujus quoque blaspbemias exami- _ Ad ejusmodi epistotam respondit synodus, post-
nantes, de eo el seclatoribus ejus senlentiam fera- G quam ad se transmissa ex Tbeodori libris excerpu
tis: nam praeter innumera alia quaeimpie in Cbri- rursum solliciie pervidit: < Chalcedonense sacrum
stum Deum nostrum maledicta evomuit, id quoque concilium Theodoretum et Ibam graviter verbis in-
protulil, alium esse Deum Verbum, alium Chrislum, seclatum non atia conditione in gratiam recepit,
qui animi pertiu/bationibus el carnis cupidiutibus quam ut prius sua damnareni mala scripu et Theo-
molestiam ipsi exbibentibus, paulalim a deleriori- dorum ac Nestorium.
bus desistens, faclorum profeclu in melius evaserit, < Nos autem, praeter retiquos omnes haereticos a
iricutpataque optimae vilae ratione usus sit. Qui, ut dictis quaiuor sanctis conciliis damnatos, atque Ec-
purus homo, in nomine Patris et Filii et. Spirilus clesia exclusos, damnamus etiam alque proscrlbimus
sancti baptizatus, per baptismum gratiam Spiritus Theodorum, qui fuit Mopsuestiaeepiscopus, ejusque
sancti consecutus, adoptione sit dignatus: el ad si- impios libros, necnon ea quae Theodoretns male
militudinem regiae majesutis Ghristus in persona scripsit contra veram fidem et duodecim sancii Cy-
Verbi Dei adoratus, posl resurrectionem animo rilli capita, ac sanctam Epbesinam synodum i, et
constami et peccatorum vacuo fuerit. Praeterea pro- pro defensione Theodori ac Nestorii.
nuntiavit eam fuisse Verbi cum Christo unitionem, < Praelerea damnamus etiam epistolam quam Ibas
quae est ab Apostolo dicta viri cum muliero : Et fertur scripsisse ad Marim Persara, quae negat Ver-
erunt duo in una carne (I Cor. vi). - bum Deiex sancu Virginedeipara Maria incarnatum
< Ad haec vos hortor, ut ea eliam examinetis quae hominem esse factuin, et divum Cyrillum pro haere-
a Theodoreio el Iba roale scripta sunt conlra Epbe- tico traducit: ac primam quidem Ephesinam sa-
sinum sanctura concilium i, contraque cos eodera j) cram synodura reprebendit, ut quaeincognita causa
modo sententiam feratis. > Nestorium damnaverit, duodecim autem capitula
• Observa primo quod dicitur, < Eutycbem secUm sancli Cyrilli conspuit, Nestorio vero et Tbeodoro,
Neslorii et impium ejus dogma approbasse, cum eorumque impiis scriptis et opinionibus patroci-
diceret carnem non esse consubstantialem nobis. > natur.
Id enim verum eatenus lantum est, quatenus utra- < Quapropter effrenes haereticorum istorum lin-
que haeresis in eo conveniebai, quod negarel bea- guas impiissimaque scripta, ipsosque ad extremum
um Virginem esse proprie esoSoxov,facumque nl- in fatsis suis opinionibus ac malitia perseverantes,
lam veram Verbi incarnationem : altera tamen alte- optimo jure patri mendaciornm diabolo annumeran-
ram proferebat negandi causam: illa enim naturarum tes, dicemus : Vadite in lumine ignit vettri, el in
ivtMTtv xu<yvnbaTuatv,ista carnis Chrisii COnsubsUn- fiammaquam concephlit (Isai. L). >
tialiutem rejiciebat. Fallit Cappadox(fuit enim, et lypi Justinianaei et
Observa deinde haec verba : <Cum publice doce- resuonsionis synodicaeauctor), fallit, inquam, cum
rentur Nestorii, Dioscori, et Eutychis perniciosa maiigne scribit Theodoretura et lbam non alia con-
dogroau, magnique praesertim in Oriente existerent ditione receptos Chalcedone, quam ut prius sua
tumuiius, occisi suut Proterius sacerdos magnus, et damnarent mala scripu, el Theodorum ac Neslo-
alii pturimi. Eo rerum sutu Marcianus divinitus rium : naro nec aclione 8, in qua Theodoreti causa
creatur imperalor, > etc. Nam iiitolerabilem conli- discepuia est, neque 9 et 10, in qua actum de Iba,
. nent iuftTopnvim, siquidem Proterius occisus est a verbum ullum factum est, aut de scriptis Theodo-
1073 DISSERTATIODE SYNODOV. 107*
reti, aut de Theodoro. Epistola vero Ibae, sin minus A tate tandem obierit, post sex niillia libroruroincre-
cum laude, saltem sine improbatione, vel synodi vel diliili labore conscripta.
lbae, lecla est : egebal lamen hoc mendacio Cappa- Secundo libro virlutes tanti viri exponit, sed qua-
dox, ut lacilius praesules induceret ad id damnan- tuor praesertim : pietatem in Deum et Christum Je-
dum, quod Tbeodoretus ipse ibasque prius in Chal- sum, humililalem modesliamque singularero.charita-
cedonensi concilio damnassent. tem martyrii avidam, et divinaegloriae procurandaa
Neque vero istud unum commentus est, sed alia indefessum studium : splendidius enim liaecquatuor
longe plura, ut naviter raentiri proprius ipsius cha- quasi lumina in scriptis emicant.
racler videri possil, et non arguiius quam verius Pnsl virtutes laudaus, in tertio libro explicat
Halloixiusscripseril, Justiniani epistolam de tribus mentem Origenis, inducilque suis verbis dicentem
capitulis a Theodoro quidem fabricatam , sed a pa- quid de praecipuis fidei qucestionibusrevera sentiat,
tre mendacii, qua parte hisloriain spectat, dictatam. qua doctrinae vi de omnibus sui lemporis haerelicis
Habet tamen observaiione dignum id veri, tum iriumpliaverit.
epistola Jusliniani, lum baec synodica responsio, Deniqueaccedit quarto libro ad examen eorum quae
quod Theodoreius < male scripserit contra veram varia a variis Origeni objecta sunt, et illius imprirais
fidem, et duudecim sancli Cyrilli capita, ac primam quo cuncta praeconiaobseuranlur, quod nempc, licet
sancum Ephesinam synodum, et pro defensione ab Hieronymo tantopere laudatus sit, velut alier
Theodori ac Nestorii. > Quibus verbis indicantur post apostolos Ecclesiaemagistef, ab episcopis tamen
scripta tria, exquibus primum solum vulgo notum Ecclesiae magistris, et quidem in concilium colleclis,
esl; alia duo, si Umen duo, hactenus ignota; _**velut irapius efomnium haereseum hydra, daninatus
utriusque nos exiguam parlera ederaus in aucta- sit. Id vero neque semel, neque in uno loco factum
rio Theodoreli, quod propediem preto commit- est, sed variis in Ecclesiis variisque temporibus. Pri-
tetur. mum siquidem Alexandriaein patria, dum viveret, a
Demetrio episcopo : iterum ibidem a Theophilo duo-
CAPOT V. bus fere post saeculis; tertium ConsUAtiaeCypri, eo-
dem tempore ab Epiphanio; quartum Roraaeab Ana-
Andanmatustit reipta Origenesin tynodo v. stasio, a Venerio Mediolani, Aquileiaca Cbromalio :
De damnatione Origenis in synodo v non una est denique, anno Christi 555, in synodo v generali ab
eaderoque omnium scriptorum sententia. Sunt qui oranibus toiius orbis patriarcbis. Undecimus enim
damnatum omnino negent, ut Ilalloixius ; sunt qui canon sic se habet : < Si quis non anathemaiizat
fateantur : sed fatentiumalii incognita causa, alii co- Arium, Eunomium, Macedonium, Apollinarem, Nes-
gnita, judicatum aiunt. Qui cogoila, rursum in duas torium, Eutychen, Origenem.cum impiis eorum scri-
paries scinduntur, prout nempe cognilionem habitam ptis, et alios omnes haereticos qui condemnati ct ana-
esse volunt, aut anlequam ageretur de tribus capitu- themalizati sunt a sancta catholica etaposiolica Ec-
lis, ut dissertaior; autposiquam actum est, ut illus- clesia et a praedictis sanctis quatuor conciliis, et eos
trissimus Marca. qui similii praedictis haereticissapuerunt vel sapiunt,
Ex hoc opinionura conflictutres quaestiones oriun- et usque ad mortem in sua impietate permanserunt,
lur, an revera daranatus sit Origenes in synodo v, anathema sit. > Quintam synodum aliaeconsequenies
an instituium in eadera synodo de causa judicium ? imitatae sunt, aut potius exscripserunt.
quo tempore instiliitum sit ? quanquam postremum C Halloixiusfacile parlicularibus conciliis tribus de-
isiud non operose solvitur, si aliaeduaequaestiones, ut rogat auctorilatem : narrat enim singulorum hislo-
par est, agiutac fuerint; illae autem vix separatim, riam, qua constat primum dubia esse quaeferunlur
coujunclim facile solvi possunt. de Alexandrino primo, cum Hieronymus, qui solus
meminit, alia ante dissidium cura Rufino, alia post
§ f. QuidHalloixiusnuperde quaestionesenserit. dissidium super ea re scripserit. Deinde auctorero
Scripsit opus non ila pridem Halioixius, cui nomen secundi Theophilum a viris ejusdem aetatis sanctis-
fecit: Origenesdefensus, librisque quatuor absolvit. simis accusatum fuisse.quod in damnandis Origenis-
Praemisitomnibus tesiimonia Pairumquibus non tam tis ipsoque Origene.humano affectui, pracier rationis
Origenes laudatur, quam accusaturis, si pudentes modum, indulserit; tertio Epiphanium iisdem Theo-
sint, vox pene praeripitur : quis enim ausus fuerit phili artibus adversus Origenem, quibus in Chrysos-
crimen non timide inferre homini quera Alexander tomum, commotum esse, eaque commolione Cyprios
Hierosolymorumepiscopusetmartyr <doininumsuum ad ferendam in Origenem sententiam impulisse.
et suaefidei patrem > vocat; quera Gregorius Thau- Non ita faciledefendi posse intelligit objectioiieni
maturgus < divinorum eloquiorum inlerpretem ila quaeex canone 11 synodi v sumitur. Quare rei atten-
peritum, ut Dei verba, quasi Deo loquente, et intelli- tiusadjuncta singula intuitus, idest concilium ipsum,
geret et hominibus enarraret; > quem Pamphilus aut de cujusauctoritatedubitatumsit,canonemcui vitium
quisquis auctor apologiae, < Ecclesiacmagisirum, qui objici queat, et Origenem, cujus personam inler et
adversus haereiicos ita fortiter dimicavit, ut omiiia doctrinam seu libros differentia ponatur, tres propo-
diabolic.c machinntionis fundaraenla subverteret; > nil excipiendi modos, quorum si vel unus constet,
quem Athanasius Magnus, < virum multaeeruditionis " i consultum sit Origeni. Ait enim dici posse.primo,
et diligentie; > Gregorius Theologus , t omniuin esse genuinum canonem, sed concilium illegitimum;
theologorumcotera; > Gregorius Nyssenus, < Chri- secundo, legitimum quidem concilium, sed adultera-
stianorum philosophiaeparentem; > Ambrosius, <di- luni canonem; tertio, etsi utrumquevitio careat, posse
ligentem interpreUlionum indagaiorem ; > Hierony- perinde excusari personamOrigenis, damnata doclrina
mus, < virum quem alterum post apostolos Ecclesia- aique ab Augustino Cyprianus defensus est, repudia-
rum magistrum nemo nisi imperitus neget, >etc. to errore circa haereticorurabaptismum.
Haecet alia postquam prosecutus est, tum libro Primum multis argumenlis conflcit: nam cum nul-
primo viUm Origenis contexit plane admirabilem : la synodus jure conveniat, invito summo poniiflce,
narrat eniro qnomodo patre mariyre genitus, multos tiulla satis auctoritatis balieat, ante sedis aposlolicae
ipse vicissim Chrislo martyres spiriuliter pepere- conflrmationem, contendit Vigilium inilio diu obsli-
rit; qua ratione, cum foret avidus fundendi pro (ide tisse ne cogereiur in Orienteconcilium, permisisse
sanguinis,singulari Dei consilio ad alia servatussit r tandem, sed nonnisi conditionibus quaeaGraecis spre-
quam prodigiosammultiiudinera sive gentilium sive tae stiiit; deinde eumdem pontiflcem negasse conscn-
baereticorumad Ecclesiara adduxerii; quanta scien- sum conditis canonibus, qua parte personas spectant,
tiaefam» docueril ipsos orbis doctores ; quam mulu id |iie ex constituto patere, ideoque ejectura in exsi-
pasMissit, quamque gravia, et ab aemulis gloriae, et liiim, unde, fractus aerumnis, cuni rediret, in Sicilia
a viris alioquin piis, sed aliuude illusis : quania pie- sancie quieverit; lertio negasse
pariier consensurn
 1075 UBERATUS DIACONUS. 1076
strnwriee pontifices, qui res Vigilii probe noverant, A Eutychem, et eos qui similia sapiunt aut aliquando
aui suis eliam oculis usurpaverant, Pelagium, qui Vi- sapient, anatheroa sit. »
giiio, Joannem, qui Pelagio, Benedictum, qui Joanni Hsecet alia eruditus Halloixius attulit, poteratque
auccesait: denique consequentes ponlifices consen- potenlius quiddam adducere, quod postea deraonstra-
sisse quidem, sed errore facti, quippe cum eonstitu- bimus. Ex his autem concludit nibil praejudicarecau-
tura Vigilii, aut non legissent, aut GraecisVigilium, sae suae synodorum trium, vi, vn et vm, consequen-
statim absoluto concilio, eonsensisse jactantibus, fa- tium Patres : ime neque summos aliquot pontifices,
cile credidissent. siquidero perinde egerunt in causa Origenis quod in
Verum, ut obiler dieam quod res est, modus hic illa Honorii syuodus vu :exscripserunt quaein synodi
defensionis, ut habuerit olim aliquam veri speciem, vcodicibus invenerant, non admodom solliciti de
videri polesl nunc omni carere, si modo legiiimum quaeslione, quae lunc noo magis moveretur quam
est quod in regia bibliotheca illustrissimus Marcare- quac ad Arium, Eunomium aliosque pertinet.
perit Vigitii decreium pro confirmatione synodi v : Adducitsuae illius exceptionis auctoretn in re si-
datum enim scribitur anie vi idus Decembris,imperii miliBellarminum, qui lib, iv de Summo Pontificecap.
Justiniani anno 37, post consulatum Basiliiv. c. anno 10, cumHonorii-patroeinium adversus objecu sus-
12. Ex quo apparere potest Vigiliumeo ipso anno quo ciperei, < Ad tertium, ait, respondeo, Patres synodi
aynodus habita est, sex nempe mensibus postquam vu secutosesse synodum vi.etsolum repetivisse quod
finera accepit, revocasse constitutum et synodum in ea legerapt, et proinde deceptos fuisse a synodo
confirmasse, atque iu Graecosde confirmatione sy- vi, quaevel corrupu erat, vel per errorem Honorium
nodi v a Vigilio mentitos non esse. v . damnaverat. >
Tertium defensionis niodttm Hatloixius exponit, Adducit etiam synodum vn, qusehanc ipsam vide-
collau Origenis et Cypriani causa, allatisque Augus- lur exceptionem actione 7 suppeditare, eo ipso quod
tioi pro Cypriano exceptionibus, qtia»Jure longe po- in definitione fidei de Origene et Honorio perinde
tiori, certe non minore, pro Origene faeere demon- pronuntiat: nam post anathema dictum haereticis,
slrat. Id pnestat non eruditius quamefficacius. Verum quos priores quatuor synodi, quosque Constantino-
tantis eruditionis opibus UnUque diligentia id unum politana particularis sub Menna damnaverat: < Cum
consequitur, quod et Augustinus, ut deserto doctrinae quibus, inquil, et Origenis, et Evagrii, ac Didymi fa-
patrocinio, persona defendatur. bulas analhematizamus,sicuti et Constantinopoli con-
v egisse cognoscitur; deinde
Secundura defensionis modum sic explicat, ut si- gregatumet concilium duas voluntates et operationes secundum
mul probet, qttod invicte verum est, nomine concilii quoque
v aliud a veteribus appellatum quam quod nunc legi- naturarum proprieUtem In Christo praedicamus ,
tur octo collationibuscontentum. Sic igitur ratiocina- quemadmodum et ConsUntinopoli synodus vi excla-
tur:ln conciliov nusquam Origenisagitata est causa, mavit, abjiciens Sergium, Honorium, Cyruro, Pyr-
ulli errores rhum, Macarium,et eos qui sine volunUte sunt pie-
nusquam ejus reprehensi, nusquam ap- tatis, atque islis similia sentientes. >
pellaium nomen, praeterquara mcanone 11. Aut igi-
tur canon ille adulterinus est, qua parte Origenis no- § II. Quidnuperus quidamdissertatorHalloixioobjecerit,
men intrusum est, aut a synodo graviter peccatum : et primumquid oplnatussit de tetnporequo damnatus
quis enira secundum Ecclesiae regulas indicU causa ipsi videturin synodov Origenes.
condemnelur? Quaepro Origene Halloixius adducit, ea refellere
Q,1conatus
Deinde nemo non intelligit ex verbis canonis in ip- invidiamdissertator, congessit hinc inde multa, ad
so tantum censeri haereiicosqui praedictisquatuor in ut rem suara polius erudito Halloixio conflandam, quam
conciliis damnati suut, velut Arius in priroo, in se- me Halloixius promoveret: nam et nomini quo maxi-
eundo Eunomius, Macedoniuset Apollinaris, Nesto- et causam gloriatur, incredibililer infensus est,
rius in tertio, in quarto Eutyches et Dioscorus.Cum per se ad
bonam, cum velletvideri defendere,
enim quod a synodo
igitur in nullo ex quatuor eonciliis damnaius sit Ori- reipsa prodidlt: probandum
v revera damnatus sit, argumenta protulit,
genes, videri potest ab Acephalo aliquo pro Dioscoro vel falsa,Origeries vel dubia, vel jam responsionibus infracta.
:
supposilus quero Umen Acephalum slolide ac im-
prudenter fecissefraudem oportuitj quam nempe ipsa conficiat, UtergoOrigenem in synodo v damnalum fulsse
dicit prius de tempore quo damnalum pu-
produnt canonis verba, quae de solis haerelicis antea tat, tibique statim certum pronunliat, id ante Maium
damnatis abEcclesia inconciliiscecumenicis inteiligi anni 553, id est anle inchoatam
se debere ostendunt, synodum contigisse,
Terlio, si nominatim in concilio v de Origene patriarchisscilicetetepiscopisad synodum celebran-
dara appulsis, causamque Orlgenis, ne
perinde atque de Theodoro actum esset, non uiique nihil jamdudum forsan agerent, cognosceniibus, t et approban-
generali tantum anathematisrao, et nomine tenus, tibus decretum
sed proprio ac speciali denoutus esset, uli Theodorus latum, > boc estJusiiniani contra eumdem a decennio
anno uno ante Zollum deposilum, si
aliique duo, Theodoretus et Ibas minus nocentes : qua fides dissertatori depositionem collocanti anno
denotatus Umen non est, cum maxime omniuro de- 554.
beret. si raodo foret hydra baereseum, Arii parens, T) Confirmateximiam illam suam
gentilismi in Ecclesiam introductor, etc, quo nomi- ctoriUte GeorgliCedrenl, qui ad annum26 chronologiam au-
ne ab adversariis traducilur. Justiniani,
erat is aeraeChristianae552, reciutimperatoris sacram
Adde, inquit Halloixius, quod Gregorius Magnus ad Patres, quos sibi persuadet ad synodum v venisse,
tinam in synodo v damnatam personam asserit, cum
debuisset duas dicere, si modo praeter Theodorum crediique, auctore, ut quidem pulat, Euslatbio vitae
sancti Eutychii scriptore, convenisse saepiusad res
Origenes damnatusforel,
Adde pariter quod Euiychi magna erat cum Dios- ecelesiasticas tracUndas, atque unam sallem habuis-
coro communio, ut pro more sociarentur : nulla ad- se sessionem, quae tamen non sit inserta gestis, cu-
modum cum Origene, ut simut jungereptur. jusmodi sunt in, codicibus hactenus uspiam visis,
quippe quaenegligl po!uerit,et in pauca exempla re-
Adde etiam quod Origenes debuerat, propier eeta- lerri, quorum nulla pervenerunt ad posteros: < Retata
tem, omnibus aliis uno canone proscriptis praeponi, veronon est iii plura, inquit, exempla, propterea
siipsisannumeranduserat.illienimaeUtis ordine cen- quod res graviori consideraiione.non egebat: siqui-
seutur. dem ex litteris encyclicispjjm Orlgenes in universa
Addetandem quod inJustiniani fidehdeique adjun- Ecclesia damnatus fuerat, et patriarchae, anlequam
Clis anatbematismis, unde fere verbatim canon 11 consecrarentur, de more Origeni anathema dicebant,
synodi v acceptus esi, nulla fit mentio Origenis: sic sicenim in edicto Justiniani mandabatur. t Pronun-
enim legitur : < Si quis non anathematizat Arium, tiat denique controversiain de Orlgene paulo ante
Eunomiura, Macedonium,Apollinarium, Nesloriuro, initium auni 599 dilcussam.
1077 DISSERTATIODE SVNODOV. 1078
H.*c effalus, refettere aggreditur illustrissimum A loixio
1 exprobrat, < ut ista sirie teste profernntur con-
Marcaro,cujus est in dissertatione opinio, < cogni- tra i signatas antiquitus tabulas, de quarum fide nullus
tionem de Origene successisse cognitioni trium capi- huc usque dubitavit, ita velut somnia in fumos ab-
tulorum, idque ex serie actorum synodi v aperte os- eunt. >
tendi. > Adversus Untae eruditionis virura argumenla Afflrmat, quarto, approbatum esse in sua sessiono
profert isu duo: alterum, < ex aclis synodi citra du- decretum justiniani contra Origenem a decennio la-
bium oppositumcolligi : nam canonll, > cui nomen tum : pugnat hic manifeste et cum veritate, ut osten-
Origenis inseritur, <edilus est collatione 8, habita sum estilla capite 2, et secum ipse; si enira habita sit
ir nonas Junias, quaecuni postrema fuerit in causa sessio aitno 552, quod motc dissertator ipse as-
trium capitulorum, colligiiur antea jam Origenis cau- seret, et decretum decennio sessionem praecesserit,
sam cognilam fuisse, alias Origenem damnassent Pa- Jatuni oportet anno 542. At nemo nescit latum esse
tres antequam illius errores examinassent, et ex con- post ordinationem Zoili, quam dissertator, incon-
sequenli per summam injuriam Adamantius fuisset stanter quidem, nunc hoc, nunc illo anno collocat,
indicta causa damnatus. >Alterum collatione 5 Theo- sed tamen semper post annum 542, nerape anno 545
dorum de damnatione defunctorum interlocutura aut 544.
in hxc verba : < Et multos quidem etiam alios inve- Aflirmat, quinlo, sessionem ejusmodi confirmari
nimuspostmortem anathematizalos, nec non etiara auctoritate Cedreni, qui epistolam Justiniani de Ori-
Origenem, et si ad temporaTheophili sanctae memo- gene ad Patres collectos in synodum refert ad an-
riaevel superiusaliquis recurrerit, post mortem inve- num 26 Justiniani, alque adeo ad annum 552 aerae
niet anathematizatum, quod etiam nunc in ipso fecit ». Cbristianse.
et vestra sanctitas, et Vigilius religiosissimus pupa Verum bona fldes hac in parte desiderari merito
antiquioris Romac.> Quo testimonio adductoinfert : potest, dissimulantur siquidem tria quibus aniows
< En fatente Origenisurum principe a synodo v et lectoris illudi queat.
a Vigilio papa Origenes damnatus fuit, et quidem an- Nam in excusis Cedreni codicibus regiis, qui emen-
tequam terminata esset cognitio trium capitulorum : datissimi omnium, non Justiniani annus 26 legitur,
hoc lestiraonium est adeo evidens, ut rem exlra du- sed 25, constatque lectio, cum ipso oculorura tesli-
bium ponat. >
" llaecdissertatoris monio, turo ex serie praecedentium annorum ex-
verba. Haecratio hominis inqui- presse signata.
rentis quo tempore res acta sit, quae an aliquando Deinde eo ipso anno quo Cedrenus missam scribit
acta sit, nondum confecit, cum tameu id xvpit»;in ad Patres sacram, synodum v celebratam tradit;
quaesiioneverselur, qua de metbodo viderint diale- annus ergo ille est 555, nec super ea re haerebit
cticae magistri. Nos singula XUTK pipo; ad examen dubius, quisquis adverteril a Cedreno scribi syno-
vocemus. dum v abesse a iv annis centura duobus; quis euim
Affirmat, primo, Patres ad synodum v appulsos ignorat synodum iv, quae Chalcedonensis, habitara
saepiusconvenisse, priusquam synodum ipsam habe- fuisse anno 451, productaraque a die 8 Octobris ad
reni, ut res ecclesiasticas traciareni, idque coliigi ex 1 Novembris?
Eustalbio. Verum scriptor ille Vitae sancti Eulychii Denique cum Cedrenus non tempora tantura con-
nihil refert, nisi quod alii omnes tradunt, Eulychiuro fundat, sed etiara synodos Constantinopolitanas duas,
adhuc raonacbumet Amaseni praesulisapocrisiariuro, oscumenicam et panicularem, hominis non fuit, vel
cum dispularetur apud imperatorem de mortuorum C; docti, errorem non detegere; vel cordati, si detexe-
damnatione, exemplo Josiaeregis, persuasisse lici- rit, lestem adducere falst reura.
tum esse homines, eliam post obitum, condemnare. Afflrmat, sexlo, < patriarchas, antequam conse-
Quomodovero inde conficiatur synodicos congressus crarentur, de more Origeni anathema dixisse, idque
a Patribus celebralos esse, nullus clare viderit, imo ediclo Jusiiniani mandatum, et de caeteris aliis epi-
nullus non invicle confecerit, congressionem, cujus scopis etiara constare. > Sitne tisec raera divinatio,
meminit Eustalhius, cuique Eutychius adhuc mona- an mala fldes, nullus scio; ejusmodi enim nihil in
chus interfuit, suaque sibi responsione episcopatum edicto de patriarchis continetur, neque vero potuit;
promeruit, conligisse pluribus anle inchoatam syno- et ut coniineretur, unde quis probet exsecutioni
dum mensibus, anno enim 552 Mennas Eutychii mandatura esse? Sunt haec imperatoris verba : < In
praecessorobiit, posterum autem ne aliter ordinentur episcopi aut
Aiflrmal deinde a Palribus sessionem, utique sy- monasteriorum praefecti,nisi prius cum aliis omnibus
nodicam, esse tunc temporis babium, in qua Orige- baereticis, qui de raore in editis libellis anaihemati-
nes damnatus sit, et Justiniani decretum probatum. zantur, id est Sabellio, Ario, etc., praedicturoetiam
Fuerunt igitur novem synodi v collationes, quod Origenera, una cum exsecrabilibus impiisque ejus
uemo bactenus cogiuvit. An non apposite quispiara dogmatibus, anatbemalizent. > Ubi patriarcbarum
meritoque dissertatori dixerit, quod ipse alias Hal- noraen? Sed qui potuit inesse, cum ad singularem
loixio immerito : < Heu quo praecipitem egit homi- unum pairiarcliam exemplar edicti roilteretur?et qua
nera csecus livor! > bi novara aliquam sessiouem ratione Ecclesia in re tanta, quanta est professio
concilio contendis addendam, < luum erat codicem n fidei, saeculari poleslali paruisset? quod denique
cariosum quempiant alicubi gentium litteralarum, " ' exemplum servati edicii? sed qua fide illud de more,
vel etiam barbararum nominare, > ubi sessio illa in- quod dictum de hcereticis ante edictum proscriplis,
ter collaiiones synodi v censeretur : quanla porro ad Origenem post edictum extenditur?
reiigio, sunponere synodo cecumenicse sessionem Afflrmat, septirao, < controversiam de Origene
unam integram!
Memini me legere apud Nicephorum Catlistum, ante initium anni 555, vivenle Menna, discussam
sessione 2 synodi v conclamalura fuisse adversus ante esse. > Recte quidein ad veritaiem; nam pluribus
annis, in concilio Mennae,Origenis causa agi-
Origenera, post lectos Palaeslinorum monachorum
libellos. Sed neque id dissertatorem juvat, neque tata est, imo at prius in concilio Vigilii Roraae: at
ista constant cum assertione quod in sy-
sum nescius confudisse Nicephorum cecumenicam quomodo nodo v conlroversia isthacc discussa sil?
synodum cum panicuiari, in eumque errofem ab Theodorus Cappadox vere dixerit, ut reveraquomodo dixit, a
Evagrio abductum esse. Palribus hujusce synodi Vigilioque daronatura Ori-
Affirmat, lertio, sessionem illam suam haud in genem ? An accessit summus pontifex ad sessionera
plura exemplatranslatam, cum unicuique edictumJu- illara primam disseriatoris?Curergo ad consequentes
stiniaui siilliceret. Ilominem interrogo unde sciat alias convenire iiolnit? cur in liligio quod duas prio-
sessiooero illani suam vel in unum excroplum trans- ros collationes tenuit, non fuit, vel seroel, objectum
latam, cum nullus ipsam codex exbibeat; an non et quod jam ante cuinOrienlalibus,sine ulla conditione,
bic dissertator merito audial quod per injuriam Hal- paucis anie mensibus, convenisset?
 1070 LIBER.ATUSDIACONUS. 1030
Argumentum porro quo contra illustrissimum Mar- A concilii, sive vi et vn, erga Adaroantium commise-
cara pugdat, nempe ex serie aciorum constare co- raiione, erga collegas araore motus ostenderet intru-
gnitioncm Origenis cogniiione trium capitum prio- sura canoni 11 nomen Origenis, ut hunc ab infamia,
rem esse, et in auctorem redit, et per se dehile est. illos ab errore vindicaret. >
Ssc enim ait: < Cum octava collatio postrema fuerit Tum diluere tentat rationem ab auctoritaie Grego-
, in causa trium capitulorum, colligitur aniea cogni- rii Magnipetium, aitque singularem illam personam,
i Um fuisse Origenis causam, ne per injuriam damna- quam Gregorius in synodo damnaUm scribit, iutel-
tus dicatur.>Hocargiimentum, inquara, in auctorem Itgi debere, non simpliciter alque absoiute, sed unam
redil, siquidem Halloixium admirabiliter juvet; nam de tribus quarum proscripta sint scripia. Illarum
si nulla in collaiione, cujusmodi nuuc habetur, co- enim trium Theodorus unus anatheroate percussus
gniia legitur Origenis causa, vel fingenda est nova est, solis Tbeodoreti et Ibaescriptis proscriptis. Pro-
quaedam collatio quae desit actis, vel Origenes dici fert, ut id probet, ipsum Gregorii locura, sed addu-
debet damnatus per summam injuriam et indicla cil simul locum epistolae a Nicolao I ad Michaelem
causa, vel supposilum est in ranone 11 nomen Ori- imperatorem scriplae, quo suam responsionem con-
genis pro Dioscoro. Primum quid aiiud est quam firmet, duasque personas, Origenem et Theodorum,
miserabile quoddam hominis audacter desperantis damnatas conficiat.
perfugium? Keliqua duo Hatloixii causam evincnnt. Deinde adversus argumentum ab Halloixio inde
Certe illuslrissimus Marca, ut eral intelligentissimus, sumptum, quod in edicto Justiniani nomen Origenis
cum suspicari nihit posset de sessione disseriatoris non legitur, excipit, cum Baronio, id factum fraude
anno priore habiu, inspectis curiose actis synodi, " Theodori Cappadocis, qui cum Origeni perinde stu-
perspexit non Untum absolvi collatione septima deret ac tria capitula odisset, edictum pro aniroi sui
trium capitulorum cognitionero (neque enim cogni- affectionefabricatus est.
tionem causae, quod fecit disscrtator, cum sententia Id postea quod Halloixius causatur, a nullis praece-
confudit), sed etiam inter collationem septimaro et dentibus synodis damnatum esse Origenem, a quibus
consequentem sex dies intercessisse; prior enim vu tamen niaxime deberet, si tot scelerum olim, quot
calendas Junias, posterior iv nonas Junias habita postea, reus visus esset, disserUtor repellii admira-
est : qua re nihil prudentius dici posse in rem bili quadam responsione; non enim facti causam
suam putavit, qnam qu"d Origeriis causa, inlerjecto reddit, sed contendit a synodis omnibus damnatum,
tot dierum spatio, cognita sit, et dicta Undem in non suo tamen, sed aliorum nomine, Arii n mpe a
ociava collatione communis in Origenem el iria ca- Nicaena, Macedoniia Constantinopoliuna u (i voluit
pitula sentenlia. Non fuit vero admodum sollicilus dicere), Nestorii ab Ephesina, Kutychis et Dioscori
de dicto Cappadocis, vidit enim referri facile posse a Chalcedonensi: nec aliam responsionis causam af-
ad damnationem Origenis ante aliquot annos facum, fert, quam quod Origenes a Theophilo velut hydra
cum a Vigilio et a patriarchis reliquis edicto regio omniura hxreseum accusatus sit, quamvis ab Atha-
subscripium est. nasio tanquam purus Ariani erroris defendatur; ac-
Postquarn dissertator bunc in modum conatus est cusasse enim merito Theophilum, defendisse imme-
dicere quidpiam de tempore cognilaeOrigenis causae, rito Atbanasiiiro, pronuntiat.
turo ahquam exslilisse cognitionem probare jam ag- Denique appellat sanctissimos quosdam monaclios
greditur, adhibetque quatuor arguraenta quae conti- et antistites qui, cum Jusliniani temporibus vixerint,
nentnr partim auctoriuie synodorum, Lateranensis, C Origenis libros aversati sunt, Sabbam, qui tegatione
sub Martino I, vi et vn, tesunlium Origenem tina Pelri episcopi Hierosolymitani ad imperatorem fun-
cum Evagrio et Didymo a synodo v esse inter haere- ctus est, Joannem cui factutn Silentiario nomen, et
ticos proscriplum; partim teslimonio Cyrilli mona- Quiriacum qui adversus OrigenisUs veheroentissirae
chi, qui scripsit de vita sanctoruro Sahae et Euthy- decertavit.
mii; Cosmae diaconi, qui in synodo vu reciUvit Qua occasione invehitur in Halloixium, quasi Sab-
fragmentum ex ViU sancti Sabae; Sophronii Hiero- bam, TheodosiUm,Quiriacum et Joannem rudes mo-
solymitani, quem dissertalor putat floruisse paulo nachos vocarit. Verum id ego nollem objectum, cum
post synodum v, et Evagrii historici, qui omnes id- non sit bonaefidei: nam de sanclis viris reverenter,
ipsum, quod synodi tres, docent; parlim acerba in ut par erat, locutus est Halloixius, nec alios rudes
Halloixium invectiva, cujus defensionem pro Orige- monachOsdixit, quam qui libellos ope Pelagii diaconi
ne, stulliliae proximam; opinionem de nomine Ori- imperatori adversus Origenem obttilerant. Neque ve-
genis pro Dioscorisupposito, ridiculam divinaiionem; ro potuit de sanctis iia male sentire, quippe qui
reprehensionem eorum qui cogniiam in synodo v probe sciret ipsorum alios jampridem ad superos ab-
Origenis causam autumant, hominis impudentis fa- iisse, ut Sabbam et Theodosium, alios suis in sedibus
ctum pronuntiat : partim denique nonnulla specie vacasse Deo, dum haec tragoediaageretur.
responsionis ad ea quae pro sua sentenlia Halloixius Has sive objectiones, sive exceptiones, nullo nego-
protulit. tio Haltoixius, propter eximiam eruditionem, poterat
Et ad primum quidem, quo conlendebat Halloixius refellere si legisset, sed ad superos transiii, unde
addilum aliquid fuisse canoni 11, excipit reperlum -. " convicia despicit, aut jactantem potius miseratur, at-
esse Origenis nomen in canonibus synodi v, cnjus- que eliam diligil.
modi erant in codicibus, sive qui Roinaeasservaban- Dixisset enim, primo, non agi de tempore cogni-
in
tur, el post annos fere centum synodo Lateranensi de quo satis bactenus, sed de ipsa Origenis
lecti sunt; sive quos ex Constantinopoliiani patriar- tionis,
damnalione. Auctoritatem synodoruoi de nomine
vi sibi
chii labulario extractos synodus praelegi jussit, Origenis, perinde ac vn de nomine Honorii.,non uti-
quosque antiquos dixil et immutilatos, id est, quibus Iiter proferri ad efflciendum quod Origenes vere sit
nibil detractum foret. in synodo v damnatus, cum pari jure proferri possit
Ad secundum, non ausus inficiari solitos Patres auctorius synodi vn, ad demonslrandmn quod Ho-
Eutycben et Dioscorum sociare communique exse- norius fuerit in vi anathemaie percussus inier Mo-
cratione prosequi, asserit umen eam ob causam notheiiUs, quod dicere nescio an ausit dissertator:
non sociatos in canone, quoniam Dit/scorus eadem quare argumenlum quod ab Halioixiocopiose tracta-
eum Eutyche, imo et cum Origene deliraret: ubde tum naviterque prcssum est dissimutavit callide, sen-
ait in Lateranensi concilio, can. 18, Dioscorum qui- tiens quaro lubrico in loco versarelur; nam si negaret
dem Eutychi conjunctum, sed simiil annumeratum Honorium, aui omnino, aul jure damnatum in syno-
ipsis Origenem, quemadmodum et in synodo vn. do vi, uttreturque Bellarmini ac Baronii exceptioni-
Quo loco vim responsioni addere sibi visusest actun- bus, totam ipse rationum suartim molem subrueret;
sa declamatione vehementique admiratione, quod si enim synodus vn a vi in errorem abducta merito
t nullus ex tanto numero Patrqm sive Lauranensis. dici poiest, potesi non immeriio synodus vi dici a v
1081 DISSERTATIO DE SYNODOV. 1082
in errorem abducta : possunt et alii quique, Cyrillus, A tizatum, quod nunc in ipso fecit et vestra sanctitas,
Sophronius et Evagrius, una procul dubio tota sy- ei Vigilius papa religiosissimus antiquioris Romae. >
nodo minus prudentes. Quod si Honorium fateretur Suntne haechominis < suum Origenerointer damnaia
jure damnatura, non sine causa metueret sibi a tri- capita collocare > abnuemis?
bunaii in quo periclilatum nos docuit erudita Vinceu- Dixisset, septimo, id quod fingitur de Origenc in
tii Lirinensis adversus disseriatorem defensio, quam prioribus quatuor cecumenicis synodis damnato, nou
vir pietate el doclrina insiguis Pater Macedo elabo- suo, scd eorum nomine qui discipuli jactabantur,
ravit. usque adeo paradoxum esse, ut a nemine, vel leviter
Dixisset deinde mirari se, qui potuerit a disserta- ecclesiastica doctrina imbuto, aut credi possit, aut
tore Sophronius dici paulo post synodum v floruisse, sine risu audiri. Nain cui par jus non essel conlen-
Sophronius, inquam, qui post celebratam synodum dendi Origenem a quatuor synodis Evangeliu sup-
anno 84 obierit, anno scilicet 657, ut tradit Labbeus, paribus, ut loquitur Gregorius, receptum esse ac
vir ille eximius, < eujus morti eruditionem inge- laudaium, non suo quidem, scd aiioruni nomine qui,
muisse, > dissertator fateri coactus est. cunt forent fidelium magistri, magistro tamen Ori-
Dixissei, tertio, mirum sibi videri, primo, qnod gene gloriabantur? Gloriaii sunt certe Gregorii tres,
nihil additum canoni 11 dissertalor inde probet, quia Thaumaiurgus in oratione panegyrica, Nazianzenus
nihil actis detractum est, hoc enim est quod ait acta apud Suidara et in Phiiocalia, Nyssenus in encoraio
codicibus immutilatis conlineri; quanquara mirabile Thaumaturgi : gloriatus estetiam Athanasius, qui ab
non admodum est illi idem esse arfdere quod deira- accusantium de societate cutn Ario calumnia lamum
here, cui excipere praecedere est. Et vero quis facile _" virum vindicat: quin et ipse gloriatus esl Hierony-
intelligal qua «xotauSia pro integrilate codicum, ex mus, qui cum in praefatione libri de Hebraicis No-
quihus concilii vi Patres acta synodi v praelegi sibi minibus de Origeue scripsissei, < hunc a nemine >
voluerini, tantopere laboret homo ille qui acta sy- tradit, < nisi imperito, negari Ecclesiarum poslapo-
nodi v mutila atque imperfecta ad nos pervenisse as- stolos magistrura; > qui prologo lib. u in Michaeam,
serit; nec valet lamen ostendere quo lempore Oriens < eum se imitari velle profitetur, quem cunctis cre-
simul et Occidensin acta quaetam curiose lecla sunt dentibus placere non dubitaret; > qui tandem in
vitianda consenserit, aut quando primum ubique vi- epistola 65 judicjum fert, quo tota lis dirimi queat,
tiau exstiierint; vitiata, inquam, non sola vocum apud homines conteutionis non amantes. < Quis no-
varietale, quae plurima irrepsil librariorum vilio, sed slrum, inquii, tanta potest legere, quanta ille con-
tolis duabus sessionibus detractis, iisque magni ad scripsil? quis ardentem in Scripturis animura non
opprimendos aucloritaie synodi cecumenicaeOrige- miretur? Qnod si quis Judas Zelotes opposuerit nobis
nistas ponderis? errores ejus, audiat libere:
Dixisset, quario, se declamanti disserlatori posse InlerdummagnusdormitatHomerus;
Irilum illud occinere, dic tibi; posse, mutato Origenis Verumopere in longofas est obrepere somnum.
nomine in illud Honorii, id usurpare, quod para- Non imitemur ejus vitia, cujus virtules non possumus
tragcedians in se dixisset: < Ergone synodus vn a sequi. Erraverunt in fide alii tam Graeciquam Laiini,
corrupto vi codice tracta esl in errorem? nullusne quoruin non necesse est proferre nomina, ne videa-
Patruro germana ac Iegilima synodi vi acta nancisci mur eum, non sui merito, sed aliorum errore defen-
poluit, ut Honorium lantae infamiaesubduceret, ac dere. >
collegas admoneret intrusi in delinitionem aliasque G Dixisset denique sanciissimos illos inonachos, qui
synodi parles Honorii? nullus ex tam numerosa sy- memoranlur, pritno de damnatione Origenis a syno-
nodo, cui praesidebant legaii tres apostolicae sedis, do v non fuisse locutos; deiude saepiusde Origenisiis
pro llonorio advocatus surrexit? nutlus erga priraae agere, quam de ipso Origene, solitos vero magistros,
sedis antislitera, vicarium Chrisli, caput Ecclesiae, licel immeritos, discipulorum invidia onerari : sic
Petri successorem, Patrum patrem, miseratione ali- enim et ipse Augustinus Adrumelinorum Praedesti-
qua inflexusfuit? > natianorum olim, nuper aliorum invidia laboravit;
Dixisset, quinto, exceptioiiem,quae. a fferlur adver- errorem aliquando a sanctissimis san-
sus argumentum ab auctoriiate Gregorii Magni de- denique per
ctissimos esse caluinniam passos : sic a viris admi-
sumptum, nullam prorsus esse; nulla enim ratione randae sanclilalis quid non dictum de admirando et
generalis senlentia Gregorii de personis et de syno- ipso Cyrillo Alexandrino? ab Isidoro certe Pelusiota
do, in qua de tribus capiiulis actura est, ad personas audivit quae nefanda omnino, et a Gennadio Con-
Ires tanium partemque duntaxat synodi contrahitur. stantinopolitano de capilulis duodecim (yrilli per-
Nam si Origenis, Evagrii et Didymicausa cognita est sonaque scripta sunt, quaequi legeril, horrore pcr-
in synodo v, de sex personis absque dubio actum est: fundatur. < Vac mihi, inquil, a malis, heu! Iieu!
deinde cum Gregorius de synodo indefinite locutus Unde eniin quisquam iu praesenti aliunde sumal
sit, et Umen eo loci locutus sit lanquam doclor, cur exordium? quales Cyrilli ^Egyptii, et quantas blas-
contra leges dialeclicas sumitur in parie propositio, pheraias incurri, et quantas blasphemias audivi?
nt aiunt, doctrinalis, et non de more xc.9' oXou.Ad Quis revera det capili meo aquam, et ocuiis meis
rem cerle non periinet id quod ex epistola Nicolai I .. fonieni lacrymarum, elc. ? Prophetae prophetaut ini-
ad Micbaelemafferlur : < Praelerea synodus v eiiam " qua, sacerdotes ptauserunt manibus suis, et populus
jam roortuos Origenem alque Theodorum, per eo- meus dilexit ita. Quid enim minimum, aut quid me-
rumdem damnanda scripta, non recte sapuisse re- diocre in illis? omnem superemiuenliam blaspbemiae
pertos, anatbemate perculit. > Nam Nicolaus nomine jaculalus est adversus sanctos Patres, adversus eo-
synodi v, id non intellexit de quo litem Halloixius rum priores apostolos, adversus ipsum Salvato-
movet, sed quod stalim dicturi sumus. rem, etc. Anaihematizaiurus est te Deus, paries
Dixisset, sexto, non majoris esse ponderis exce- dealbate; justissimum enim est te, similiter Ananiac
ptionem sequentem, quam disserutor a Baroniomu- Judaeorura priucipi sacerdotum linguam adversus
luatus est. Quis enim credat, quo tempore maxirac discipulos Christi movenlem, similem ab eis indi-
oportebat exemplo comprobare defunctos possc daih- gnationem exprimi. >
nari, omitti poiuisse Origenis nomen in Jusiiuiani
anathem.ilismo? Qttis Cappadocis fraude id factum | III. Fertur judiciumde lile inter Halloixiumet disserta-
ausit asserere, nisi qni, reclamanle dissertatore, fa- lorem mota.
teaiur lias eidem episcopo voces esse supposiUs ? Vidimus hactenus confligenles de Origenis dam-
< Et mtibos quidem eiiam alios invenimus post mor- natione bomines duos suis scriptis notos, nec tamen
tem anaihematizatos : necnon etiam Origenem, elsi idhuc patuit qu ini in parlein iuclinei victoria, iu
ad tempora Theophili sanctaemeraoriae, vel superius, neutram fortasse concessura.
aiiquis recurrerit, post mortero invenerit .inathema- Verum ex conllictione pugnaniiuro inter se cpi-
i085 LIBERATUSDIACONUS- 1084
nionum emicat nonnib.illuminis, in quo veritas non A roam n e ccelo sortem, ut divinorum eloquiorum inter-
obscurissime cernatur, Quamvis enira Halloixius pretes p hominibus flerent, et Dei verba, quasi Deo
disserUtorque conditionibus non aequis ad concer- 1< ioquenle, intelligerent, eaque hominibus, ita ut per-
tandum venerint, ille nimirum eloquenlia, scribendi cciperent, > enarrarent. »
methodo, curiosa Palrum lectione, utriusque eru- Ex his liquido palet de Origene aliquando Didy-
ditae linguae peritia, elegantia serroonis instructus. nrooque et Evagrio in legitimo ccetu exercitum fuisse
Iste ab njs, sjve qtiia sprevit, sive aliam ob causam, jure ji judicium ; nonnisi enim causa Iegitime tractau,
imparatus, uterque taraen partem causae obtinuit, latam li damnationis sententiam opinari fas est: nec
parte cecidit, pepter lotum id assecntus est quod se- ddamnatos oegare permittit concors velerum omnium
quebatur: vicit Halloixiuscognitam non esse causam sententia s tradiljoque, ut aliqui scripserint propter
Origenis in ea quae nunc synodus v dicilur; vicit °C Origenera Didymum et Evagriura damnandos syno-
dissertator damnatum esse Origenera in ea quae ali- dum d v TC/JWTOTUXWJ esse collectam.
quando dicta est synodus v: atnbo veriUiem, cura PROPOSIW |i, — Itt ea, qum nunc quinta synodu»
prope abesset, vjdere potuerunt; ambos vetuit, ne cdicitur, nequeOrigenis, neque Didyrni, neque Evagrii
viderent, affectus animi. Halloixio<damnatiOrigenis causa c cognita eit. — Neque eniro in ea uspiam Eva-
dolor, disserutori livor nocuit. Verum detur huma- $grii Didyraiquenoroen legilur; neque Origenis fit
nitati quod humani uterque passus est. Quid veri utla t mentio, praeierquam verbo uno, turo collatione
post pugnam colligi possit, particulatiro distinctis J5, ubi Theodorus CappaJox jaro damnali meminit,
quinque propositiooihusexponamus. I
turo collatione 8, ubi canone 11 Origenes haereticis
PROPOBITIO I. — Habita etl aliquando eognitio dt gI iaccensetur.
Origene, Evagrio et Didymo. — lncognifa causa Duas porro comminisci collationes alias, praeter
ferre sentenliam in bominem quemcunque, praeser- ieas quae habentur oclo, quarum altera retiquas ora-
tim velut io haereticum,neque ratio sinit, neque lex nes 1 praecesseritanno plus medio, altera ipsam quo-
evdngelica, neque ipsa humanitas. Id vero clarius < que canonunj promulgaiionem subsecuia sit; qua-
est, cerliusque apud oranes, quaro ut argumento iruroque in priore de Origene cognitum fuerit, in
probari postutet. ]
posteriore de Evagrio et Didymo; duas, inquam,
Quod si porro haec aequitas, vel erga ullum, vel alias collationes comminisci, quod fecit disserutor
unquam, vel ulla in causa servari debuit, debuit difficultate pressus, non est causam tueri, sed dese-
certe erga Origenem, synodi v temporibus, et cum rere, siquideminstrumenta supponere non est homi-
de haeresis nota omnium fcedissimainurenda agere- nis causam agentis, sed desperantis.
tur; vix enim fuit ullus unquam celebrioris in utram- Verum hocce totum de collationibus duabus com-
que partem nominis , quam Origenes, ut dice- menlum, saltem qua parte Origenem respicit, antea
relur ab aliis, velut a Vincentio Lirinensi, < ma- satis rejecturo est ab ipsismet pugnantibus inter se
gisler Ecclesiae, ex cujus sinu innuroeri docto- adversanis, Halloixioetdissertatore; Halloixiuseniro
res, innumeri sacerdotes, cohfessores et martyres demonstravit non fuisse actum de Origene ante col-
prodierint ; > ab aliis, cujusmodi Theopbilus lationera 8; manifesteostendit dissertator non fuisse,
Alexandrious , et Sophronius Hierosolymitanus, actum post collationem 5.
voearetur < hydra multiceps, unde universa ferme PKOPOSITIO III. — /n ea, qum nunc dicitur quinla
haereseon pestis in Ecclesiam grassata est ; > -, veredamnatus est nominatim Origenes, ne-
' sors C"* synodus,
quin eo usque ambigua fuit Origenis et quasi que per [raudem intrusum in canonem 11 tptiu* no-
facies, ut ab uno scriptore Hieronymo, prout multi- men dici potest.— Infiniti sunt sive in Oriente sive
plicjier spectabatur, nunc < aller posi apostolos Ec- in Occidente codices quibus synodi v acta continen-
clesiarum magisler, > nunc < fons Arii > nomina- tur, in nullonon reperitur canon llsicut estin edi-
tus sit. • tis : incredibile esl in omnes irrepere potuisse erro-
Quanta debuit servari aequitas, quaniaque pruden- rcm, njsi forle exsliierit in ipso primario exemplari,
tia, cautioque, cum judfcium exercerelur, de viro unde codices alii descripti sunt. At roirum est, si non
ejusmodi, duobusqueei supparibus Dldymo et Eva- plane «Sivatov, a notariis conoilii corruptum fuisse
grio, supparibus, inquam, nondoctrinae tantum, sed hocunti momenti instrumentum, et neminem Pa-
etiatn sanctitatis morum, et adrairabilitatis vitaeopi- trum, ne ipsum quidem Theodorum Cappadocem,
nione. de notarioruin roala fide atque iroprobiute questum
Quod si in tres tantos viros, tantae famae, tantae- tunc esse, cum exempluni canonum in provinciam
que aucioritatis, causa Incogniu, ferri senieniiam deferendumquisqueacciperet, illudque videret longe
nnllo unquam jure liciiit, non dcbuit sane illis lem- diversum a sancito.
poribus, quibus et Ecclesia scihdebatiir in partes Hascrae ratio, inflntlis prtesertim teslimoniis sy-
super ea quaestione; el cohtentiosius res agebatur
inter sanctos, etiam Laurarum fncotas; et domi- nodurum, poniificum, scriptorumque adjuta, impel-
nt Halloixii argumenta, ingeniose licet inventa
nabalur imperator ambitiosus audire jurisperilus, ac lit, et erudile conquisila, facile contemnam, siquidem
mqui tenax; et ipsa syiiodi Cbalcedonensisacta ca- falso fere omnia innituntur.
lumniae paiebant, propier nonnullaraformarum juris r> "P Nam si nomen Origenis in synodi v canone 11 po-
negligentiam; et in aula plurimum gratia valebant silunt est, non continuo sequitur tantum yirum indi-
Origenis dilectnres, Origenistarumque patroni; et cta causa damnaium esse, sed quod cognilio prac-
nihil non aucupabanlur obslinati parlium duces, quo cesserit, et sotemnis : praecessit autem re-
vira etiara exactissimorum ; quidem
infringerent canonum, in omnibus patriarcharum synodis, et praeserlim
ei non de dogmalibus solum lis erat, in quibus er- vera
rare humanum esl, sed de ipsis personis, deque noU in Romana, ex qua respondisse Vigiliura capite 2
ostendimus.
haereseos, qua nulla turpior, nulla infaroior, ignomi- Non sequilur etiara in synodo qua de loquebalur
niosiorque inuri potest. Gregorius Magnus personas quarura causa cognita
Adde quod anathemate percutiendi erant libri ho- sit damnatas esse plures, sed unam duntaxat, nempe
minum toto Orlente celeberrimorum; libri, inquam, Theodorum Mopsuestenum;cognitmn enini nihilest
qui de rebus divinis plurimi erant, qui oranium ma- tunc temporis de Origene, sed de Theodoro, Theodo-
nibus terebantur, qui habebanlur in prelio, velul fi- reto et Iba.
dei quaedamarmamentaria, magisteriaquesanctitalis, Non sequitur pariler ut quoniam Origenes aiios qui
ei religionis sacraria, ex quibus vet ipsi accusatores proscribuntur haereiicos aetate praecesserit, iu pro-
cogerenlur id baurire propter quod laudabantur in scriptione quoque praeire debuerii; neque enim in
Ecclesia, fidemque defendebant, quorum auciores canone aelatis ordo servalus est, sed temporis quo
visi sunt, ipsis etlam tliaumaturgis, < donum hoc quisque daronatus, in boc auieru ordine Origeneraalii
maximum divinilus accepisse, el hanc prastanlissi- antecesserunt.
 1085 DISSERTATIO DE SYNODOV. 1086
Econtrario fit consequens ut facile responsum ALtoris edicfo, partim ex actis Constantinopolilanaesy-
detur Halloixio quaerenti duo :allerum, cur in ana- nodi, de qua sermo est, ab Evagrio suae historiaein-
thematismo Justiniani non apponalur Origenis no- serlis. i
nien, apponatur Umenin canoue 11 synodi, qui ver- Conjicere tamen licel, neque improbabiliter, eos-
batim ex anaihemalisnio acceptusest; alierura cur dem i monachorum libellos in Hierosolymitanasynodo
Origenes, si damnationis sentenliam pali meruit, lectos j esse; quemadmodum enim illi e Palaestina
eam in prioribus synodis non pertulerit. venerunt a monasteriis, praeserlim sanctae civilati
} Haecad primum expedila responsio. Imperator in vicinis, missi; ita creclibile est monasleriorum pra?,-
alia fidei suae parte, quaeproprieOrigenemspcctabat, isules, quos edicto jubebat imperator ad synodum vo-
post novem anatliematismos, quibus dogmaia ipsius icari, eosdem primati suo praesulibusque colleclis li-
perculerat, adversus personam decimum scripserat bellos j obtulisse, quos legatis in urbem regiam perfe-
iu haecverba : < Anaihema etiam Origeni, qui et rendos i dedissent : nam et ad disceplandam causam
Adamantius, qui haecexposuit, > etc. Quid eratopus, <
conducebant, et de ipsis imperator menlionem fece-
posl Uro solemnem condemnationem, in alia fidei irat, velut primis causae instruroenlis.
barte, quae ad tria capiiula perlinebal, tol tantisque PROPOSITIO v. — In ea, qum veleribus dicta ett
diris devotum caput iterura exsecrari ? Patres autem , causa Origenis, Didymi el Evagrii, et
nomen recensuerunt inter haereticos quinta synodus,
Origenis jam. ,eognita est, et dijudicata. — Veteres, sin minus om-
dudum proscriptos, quoniara et ipse antt»decem cir- , hallem plures, nomine synodi v complexi sunt
citer annos ab ipsorum synodis proscriptus erat, nes,
;id omne quod in codice fidei Juslinianaeaeconlineba-
Ad alterum respondetur, haereses ab Ecclesia dam- R Fuit vero codex ille dislributus in partes om-
nari solitas, non quo tempore oriunlur, sed quo tur- " nino |
tur.
, tres. Prima, quod jam monuimus capite 2,
bas movent, easquequasi universales. Turbatum fue- erat
rat quidem longe antea ab Origenistis, quam ob cau- Petrum
( synodus Mennaeadversus Antliimum, Severum,
j et Zoaram. Erat et secunda Mennae
sam, et a Theophilo Alexandriae,et in insula Cypro, (synodus adversus Origenem ejusqueejusdero sectarios duos.
auctore Epiphanio, et Romae ab Anastasio, synodi "Tertia ea fuil quac nunc synodus v conimuniter
habitae fuerant. Sed illae videri ipsa
possunt coaclae, vel ,nominalur, quaeque ncto collationibus vulgo nolis
tanlum, vel praeserlim, propier libros Utpi «px&v, et .absolvitur. His subjuucta fuit, si legitima esl, Vigilii
ad motus quasi particulares sedandos : nunc vero 1ad Eutychiuni epistola de conlirmatione synodi v,
curo toto ferme orbe Acephali Apollinaristaequefure- [alque eiiam, opinor, ftdes Jusliniani de tribus capi-
reut, suasque haereses Origenis dogmatibus defende- tulis. ,
rent; illi enim causabantur, ut lestatur Leo Magnus, Si res ita se habet, constat manifesta proposilionis
braeexisteniiam aniraorum, quo defenderent carnera veriias, siquidem in tertia parte verbo uno confir-
Christi ccelo lapsam non esse nostrae; isti matur
ofAoouo-iov
reslilulionem, etiam daemonum, in stalum prisli- ,sectariis
, judicium quod in secunda de Origene ejusque
exercitum est. Rem vero ita se hauuisse
ut
num, suas,' quas meminit Theodoretus, iyaxwM- demonstrat , consonantia omnium quae de syuodo v
ati; probarent; cum toto, inquam, orbe lurbulenti tradiderunt , veleres, pugnaiitiumque in speciem opi-
illi furerent, coercendi fuerunt, everso funditus quo - ,nionuin concordia,
setuebantur praesidio; atque ita subjici deliuit tunc ,parte nullum esse potest. quo argumento efficacius hac in
temporis anatbemati Origenes, cui priora saecula, Photius, epislola 1 ad MicbaeleraBulgariaeducera,
propter celebritatem famae, patienter pepercerant. C de , concilio v baechabei: < Sancium et cecumenicuin
PBOPOSITIO —
IV. Habila ett de Origenecognilio in conciUum i v magnam Constantini civiiatem sacrum
tingulit patriarcharum tynodis, de Evagrio el Didymo sibi i teraplum consecravit, cenlura sexaginta quinque
in Contlantinopolitana Mennm,atque etiam forle Hie- < episcoporura praesentia el concursu confirraalum,
rosolymitana Ptiri. -—Dictum est capite 2 mandasse < quibus pracfuerunt Mennas primum, deiude Euly-
imperatorem palriarchis quinque ut synodos habe- < chius, qui ex successione ipsius regiaecivitalis arclii-
rent, in quibus misaum de Origene dogmaiibusque < episcopalis rexerunt claves, et Vigilius Roraaeeplsco-
ediclum ad exaraen vocarent, et synodorum senten- pus, ] qui in civitate quidem erat, sed concilio non
tiam, non ab iis tantum episcopis qui judicium exer- aderat, i et quamvis ad sacri ccetus conventam prom-
cuissent, sed ab aliis quibuscunque singutarum dice- ptus | non esset, communem Umen Patrura fidem |i-
ceseon subscribi curarent. 1bello comprobavit, et Apollinaris Alcxandriae Dom-
Dictum pariter, id quod imperator optasset, a inusque Anliochiaearcbiepiscopi, et Didymus et Eva-
summo etiam pontifice, cujus in re fidei prima est grius { Eustochii Hierosolymorura episcopi vicem ge-
auctoriUs, praeslilumftiisse; acceptoque summi pon- renies. i Tunc aulemeijustinianusoptimus imperator
tiflcis synodico decreto, aliorumque antistiium re- 1Romanum imperium obtinebal, et decrelis favebat
sponso, convenjsse Couslaniinopoli concilium , in ecclesiasticis.< Hoc igitur sanctuin cecunienicumque
quo, Henna praesidenle, advcrsus ' Origenera con- concilium
< nefaria Neslorii dogmata iierura pullulan-
clamatum esl, et imperiale edicluin subscriplione tia Ir peniius evulsit, cum ipso satore zizaniorum,
approbatum. Theodorunique ac Dioscorum, quorunt hic Tarsi erat
Ex his constat quod scripsit cap. ullirao Liberatus, r» episcopus,
< ille autem Mopsuestiae, qui cum Nestorii
< dicuiam in Origenem illiusque capila anathematis ^ hacresira parturirent, eam denique scripiis
|
prius
damnationem, non Mennae Untum Constantinopoli- etiam e ediderunt, mentisque suae tanquam parlus
tano arcbiepiscopo, sed etiam Vigilio Romano epi- aadulterinos horrendosque reliquerunt. Praetere.i
scopo, Zoilo Alexandrino, Euphraemio Antiocheno, damnarunt r et anatheraate confuderunt Origeuem et
et Pelro Hierosolymitano esse dircctam, quibus eara jDidymum ei Evagrium, veteres fldelium morbos, qui
accipientibus et subsci ibentibus, Origenes damnatus sane s homines Graecorumfabulas in Dei Ecclesiara in-
est. > |(erreconatifuerant, etc. Non solura autera haecinale-
Constat etiam damnatione priorem fuisse cogni- <j dicta.sed etiamillam, quae pauloanle exsliterat, hae-
tionero, qualero imperaior decreto praescribebal, di- r
resim Anlhimo Trapezuntio, qui Eutychis opinionera
ligentem scilicel et canonicam. fi
fovebat, et Severo Petroque Aparaeensi, el Zoara
Habita est igitur in omnibus patriarcharum syno- auctoribus,
a cum reliqua illa scelerala atque multi-
dis de Ofigene cognitio, sed de Origene solo Romae, plici p ipsorum manu sacer hic Palrum cborus sustu-
Alexandriaeet Antiochiae, de solo enim agebalur in lit, li anatlieraateque daranavit, hujus sancti operis
edjcto, Est autem de Evagrio et Didymo inslitutum duce d polissimura Agapeto Romae pontiflce, adjuvan-
judicium a Menna, propterea quod soli Constaulino- tibus |i et collaboranfihus illustribus episcopis, inler
politanse, synodo suos adversus utrumque Origenis quos q fuit inclytus Antiochiai antistes Ephraeraius, et
securium liuellos qionacbi obluleruni. Petrus
f antistes Hierosolymorum. Divinus igitur illa
Id toium manifegte ostepdimr, partim ex irapera- ccelus c episcoporum, lus omnibus daranatis atque re-
1087 LIBERATUS DIACONUS. 1088
vera divinaque catholicae atque apostolicaeA Quanquam inversus est parumper ordo, fit lamen
{eciis,
Scclesiaedecrela.sanxit et corifirmavit, ac concilium irium veluli pariium synodi unius meniio; suis eniut
quidem»v his coutinetur. > singulae damnalionibus haereticorum disiinguuntur;
Ex hoc lestiraonio discimus •Photianum synodi v idque eximiuin, quod expresse in hoc concilio dam-
codicem ea continuisse quae diximus, ideoque scri- natae dicuntur tres htereticorum quasi turmae.
psisse de synodo v Photium isu octo : 1. praefuisse Quamvis plurimum per se rootnenti habeant testi-
Mennam et Eulyehium, sedMennam primum, deinde monia haec duo, remque meo judicio conficiant,ope-
Euiychium ; 2. Jusiinianiim eadem sensisse cum Pa- rae lamen pretium est minora producere, quaelucem,
tribus, id esl, paria fuisse iltius edicta istorum decre- sin minus deni, saltem accipiant.
tis; 3. nefaria Nestorii dogmala iterum pullnlantia Cyrillus Scylbopolitanus, in Vitasancli Sabae,cap.
penitus evulsa cum ipso satore zizaniorum Tbeodoro 109 : <Cum sancU el oecumenicasynodus v congre-
ac Diodoro, 4. anaihemate percussos Origenem, Di- gau fuisset Byzantii, Theodurus Mopsuestiae,et Ori-
dynium et Evagrium, veteres fidelium raorbos ; 5. genes, et una cum his impia de praeexistentia et
Non solum has antiquiores duas haereses, sed aliam resiitutione dogmau generali fuerunt subjecta ana-
etiam, quae paulo ante exstiterat, Anthimo Trape- tbemati. > De praeexistentia et restitutione in solo
zuntio, qui Eulycbis opinionera fovebat, et Severo Mennaeconcilio ecclesiasticum judicium exercitum
Petroqne Apameensi, et Zoara auctoribus, cum re- est.
liqua ilta scelerata atque roulliplici ipsorum mauu, Quid Evagrius tradiderit, quanlumque id quod tra-
sacmm hunc Patrum ccelum sustulisse, anaibemate- didit conducat ad hunc locum illustrandum, capite 2
que damriasse; 6. bujus sancti operis ducem potissi- _ demonslratum est; juvat tamen ista iterum adnoure
mum exstitisse Agapetum Romae pontificera, colla-" verba : < Synodus v a Jusliniano coacia est hanc ob
borantibusilluslribusepiscopis EphraemioAnliochiae, c.iusam:Eustochius, curo Origenis dogmaturoasser-
Petro Hierosolymorumantisiite, et aliis; 7. hos om- tores in monasteriis Palaestinae,et praecipue in ea
nes, TOUTOUC «7ravTaf,adivinoepiscoporumccetudam- quaedicitur Nova Laura, invalescerent, > elc. Osten-
natos, simulque confirmata Ecclesiaedogm.iU; 8. con- dunt enim judicium de Origenis dogmatibus, atque
cilium v his contineri, xae T« U&»-zn; otxoufuvtxrjc adeo conciliura Mennne,cum decreto Vigilii ad syno-
mp.mns o-uvdSou lv TOUTOIJ. dum v pertinere; nutlum siquidem aliud judicium ea
Nihil autem clarius in rem nostram afferri potesl: de causa exercitum est.
nam prioribus duabus synodis praefuitMennas, Euly- Sergins in eclbesi ascripu Heraclio, postquara
chius tertiae : primae inilium dedit Agapetus papa, conciliorum quinque generalium meminit: < Haec,
collaboraverunl Mennas, Ephraemius et Pelrus. Sc- inquit, in omnibus sequentes, et divina eoruro susci-
cundam promoverunt Vigilius, Mennas, Zoilus, pientes dogmata, omnes, quos exceperunt, excipi-
Epfaraemiuset Petrus. Tertiam habuerunt Eutychius, mus, et quos ejecerunt, ejicimus, et anathematiza-
Apollinaris, Domnus et Elias, confirmavit Vigilius mus, praesertim Novalum, Sabellium, Arium, Euno-
suis edictis, Justinianus paria cum singulis synodis mium, Macedonium, Apoilinarium, Origenei», Eva-
sentiebat, uvtfpuvyotv.Habenlur sanctiones definitio- grium, Didymum, Theodorum Mopsuesienum,Nesto-
nibus consonae.In prima Anthirous, Severus, Pctrus rium, Eutychen, Dioscorum, Severura, et impia
et Zoaras; in secunda Origenes, Didymns et Eva- conscripta Tbeodoreti, > etc. Si ejicit, quos quinque
grius; in tertia Theodorus et alii proscripli sunt. synodi ejecerunt, necesse est noroine synodi v tres
Quae omnia hisloricaeveriuii consentiunt. Q illas intelligat in quibus Severus, Origenes et Theo-
damnati sunt; nec enitn in utla alia, quae vim
Quod autem Photius Eliae legatos scripsit fuisse dorus
Didymum et Evagriuro, roemoria lapsus est; fuerunt habeat cecumenicae,quaequea sede apostolica appro-
enim Damianus Sozusae, Georgius Tiberiadis, et bari meruerit, tria, quaedixi, capita anaihemaie per-
Slephahus Raphiaeepiscopi. cussa sunt; quod si vero intelligat, plana sunt et
Tam claro testimonio poteniius adhuc alterum est, aperta omnia.
quippe quod a suinraorum pontificum long.t serie di- stitulumSophronius in synodica ad Sergium: < Aliud con-
ctum est, quanta maxima potuit celebritate et san- universaliter concilium suscipio, qood in
ctilate. Namque ducentis ferme annis ante Photium, regia urbe etiamnum cetebratum est, Justiniano tunc
id est sub finem saeculi vu, paulo post coactam sy- sceptra Romani imperii disponente, omnesque ejus
nodum vi, edita est, vel a Leone II, vel a Sergio I, praeclaras diffinitiones : quod ad confirinationem
confessio fidei, quam consequentcs suinmi pontitices quidem noroinatissiroi Chalcedonensis concilii con-
in ordinatione emitterent. ln ea, cum agitur de sy- gregatum est. Perimit auiero et in inieritum proji-
nodo v, continentur multa non similia lantum Pho- cit, principaliter quidem Origenem insanura, et om-
tianis, sed longe majoris propter sanctitatem aucto- nes ejus pomposas somnolentias, et cum plena multae
eo et Di-
ritatis. Elecius igiiur in sunimum pontificem presby- impieuiis comroenU, Evagrii quoque
ter, inter profilendam fidem, posiquain de quatuor dymi dogmala omiiiaeorum pagana atque prodigio-
fabulosa deliramenu, post quos et
prioribus synodis dixit, sic de synodo v: t Haecigitur sa, nec non et evellit Theodorum Deo
sancU atque universalia quatuor concilia, etiam Mopsuestenum et nl immundummagistrum
sauctum quintum concilium venerandum assecuium JJ suis rebellis Nestorii, zizanium cum
esl, et sub piae memoriae Justiniano principe apnd blasphemis opusculis ab apostoiica Ecclesia
> Eadem babet synodus vi in definitione
Constantinopolitanam urbem est congregaturo, cujus projicil.
salulari consullu unus esse de sancia Triniiale Do- fidei; eadem pariter synodica Tbeodori Hierosoly-
minus noster Jesus Christus veraciter pracdicatusest; mitani. IsU vero, si constent, quaede synodo v vc-
et confundentes ac dividentes sacrae ejus incarnatio- terum tripartita diximus, aperum habent verilatero;
nis arcanum, islius vocis spirituaii mucrone prostrati sin roinus, apertam falsiutem.
sunt. In hoc Origenes, cum itnpiis discipulis et se- Synodus vn in definitione fidei ea tradit quae se-
quacibus Didymo et Evagrio, et qui creatorem om- cuttis videtur Photius mox Iaudalus. Nam cum pro-
nium Deum, et otnnem rationalem ejtis creaturam fessi essent Patres se eos rejicere quos quatuor prio-
gentilibus fabulis prosecuti sunl, acternaesuut con- res synodi rejecissent, pergunt in haecverba : < Con-
demnationi subtnissi. ln eo Thendorus Mopsuestenus ferenics cum illis pariler Severum Petrum et eorum
auctorNeslorii, pariterque Diodorus, et omnes exse- multifarie blasphemanlem atlerutris perplexionibus
crandaedivisionis discipuli, qui et semi-nestoriani reslim conlextam, cum quibus et Origenis el Eva-
vocati sunt, sub anatheraatis aiterna censura ali Ec- grii ac Didytui fabulas anathematizamus, sicuii et
clesia Dei proiecli suni. In hoc Severus Acepbalus, ConsUndnopoli congregalum conciliura v egisse di-
cum Petro et Zoara, caeterisqueeorum impiaeconfu- gnoscitur. > lllud tesiimonium Unto locupletius esl,
sionis consoriibus atque sequacibus, perpetua con- quanto clarius loquitur de iis quae dubiura creare
(lenuatione prostrati sunt. > possent, omissis 4uae pertinent ad Theodorum velut
1089 DISSERTATIO DE SYNODOV. 1090
indubiiatis, quanto eiiam amrmanfras docet dignosci A pressa vestigia synodi v ex tribus compactse?ExsUnt
ab omnibus Severttm et Origenem, cum suis unum- sane, nam in veteribus tum Graecis,lum Lalinis codici-
quemque, iu synodo v proscriptos. bus gesta adversus Anthimum synodi v nomineihscri-
Ex bis autem quae allulimus nonnutla, credo, Iux buntur. De Graecisteslem adduco Severinum Rinium,
oritur, in qua secerni possit preliosum a vili, in qui in notis ad concilium adversus Anthimum narrat
Tlieophanis, Cedreni Nicephorique hisioria de sy- se acta hujus concilii ex quodam manuscripto codice
nodo v; elsi enim perturbalis temporibus miscueruut Graecoantiquo bibliothecae Palatinae, in ctijus fron-
omnia, vere tamen Theophanes synodum v scripsit lispicio reperitur haecinscriptin: Actasanctmsynodi v
coactam xaTa TOU 'Opiyevov;ftupufpovo;, xaXAtSoftou Constantinopolitanm, fideiiter accepisse. Putat ille
Tdua7r6.bpLpurav,xai Euaypiou,xai xrca TMV ay.zfaktav quidem inscriptionem esse erroneam, sed pulat ex
xefut\uiuv.Vere' Cedrenus sacrara Justiniani de dis- errore, vel incogitantia potius eorum quae haclenus
cuiienda Origenis causa ad synodtim v, ul illis tera- diximus. De Latinis fldera facit conciliorum collectio
poribus habebatur, retuiit; veie Nicephorus in se- Merlini, Surii et Crabbi, in quibus non synodus un-
cnnda sessione (partem synodi inlelligit) de Origene tum Mennae adversus Anthimum, sed aliae quoque
judicium habititm narral. priores, synodi v nomine inscribuntur. Unde haec
Confeclum est, opinor, quod demonstrandum fue- ipsa synodus v in ejusmodi colleclione diciiur sub
rat, scilicet nomine synodi v comprehendisse veteres Agapeio, Silverioque et Vigilio habita. Nullus dubito
concilia tria quae nunc distinguimus; atque ila Ori- quin plures mss. codices id ipsum praeferant quod
genis, Didymiel Evagrii insynodo v cognitam atque qui, vel a Binio, vel ab aliis tribus conciliorum edi-
dijudicatam esse causam. Verum ut veritas clarius _•" toribusvisi sunt. Sed Graeciadmoduir pauciin Occi-
aUhuc illucescat, solvendaevidentur quaesiiones non- dentem delati sunt, propter veterum Latinoruni lin-
nullae eo pertinentes. guaeGraecaeincuriam : Latini, qui ad nostra tempora
Et prima quidem quo lempore synodus v tripartita pervenerunt, id habent maximam partem quod inox
videri inccepit, ita ui singulaesynodi, quasi totidem, relati. Nihil porro in Latinis uspiam de Origenis ju-
aulactiones, aut, ut loquitur Nicephorus, awelevaug, dicio memini me legere, forsan quia, cum Origenista-
id est, conveiitus foreut. Justiniano imperante id fa- rum errores minus in Occidente noti essent, minus
ctum reor; quidquid enim de flde slatulum esset suis quoque solliciie synodicae adversus ipsos sentenliae
temporibus, ad unius concilii insiar esse voluit, ut conquisitae sunt: quemadmodum et in Orienle, cum
quemadmodumpraecessores qui maximi nominis fue- minus innotesceret Pelagiana haeresisde gratia, ininor
ruut, suum coegcrunt singuli concilium, Constanti- eliam de conquirendis synodicis conira Pelagianos
nus Nicaenum,Tl.eodosius MagnusConsuntinopolila- sollicitudo Graecostenuit: ut vix reperiantur, si ta-
num i, Tbeodosius Junior Ephesinum, Martianus men reperiantur, in his Graecorum libris canones
Chalcedonense, suum etipse haberet, quo fidem vi- ejusmodi, nisi post saeculnmxi vel xu, quibus vixe-
deretur absolvisse, cujns illi fundamenta jecerant. runt Joannes Zonaras et Tbeodorus Balsamon.
Secunda quaestio, cur tres dicantur Unlum o-uvt- Quarta quaestio, an non merito ccnseri debeal in-
Itvaei; fuisse, cum Justiniani teraporibus synodi plu- auditum ac insolens in unam cecumenicam synodum
res.etillae quidem sacra imperaioria coactae,exstile- tres conflare, quarum duie sint particulares? Qui ila
rint, exempli causa, ea quam Mennas habuit de tri- censuerii, deponet iile admirationem facile, si me-
bus capitulis, priusquam Vigilius Constantinopolim minerit, primo, synodos quas particulares vocat, me-
veniret; videri enim potest perinde annnmeranda C rito dici posse oecumenicas,quippe quae, ut oslensum
synodis ejusmodi, ac quae Origenis causam specta- est antea, et sedis apostolicae definitionem seculae
bat. VerumUmen tres illaede quibus agimus habue- sint, et decretorum Agapeti Vigiliique summorum
runt id eximium prae aliis, etiam jussione principali pontificum exsecutionis purae jure dicantur instar
convocatis, ut et de fide fuerint, et palriarcharum esse, et conseniientes habuerint patriarchas omnes,
consensione, sedisque apostolicae synodica auctori- quomodo praefali sumus.
tate, aique adeo utriusque Ecclesur, Occidentalem Deinde, si exemplo res agenda est, an non plura
dico et Orientalem, sentnlia approbatse sint. Quod temporibus Augustini concilia Africana in unum il-
fuerint in causa fidei collectae.,aperle constat, nam lud, quod anni 418 vocatur, coaluerunt? Plura ccrte
priroa Acephalos, secunda Origenistas, tertia Neslc- Augustiuus nominat, quae alii pro uno censent, ut
rianos, quae tres haereses ea ternpestate tigebant, osiendimus in dissert. 2 ad priorem pariem operum
proscripsit. Conslat pariter quod utriusque Ecciesiae Marii Mercatoris. An non avorum aeiale, qualuor et
consensione approbatae sint : siquidem primac Hor- viginti annorum spatio celebrati, partim Fcrrariae,
misdas et Agapetus vim atque auctoritatem addide- partim Tridenli, episcoporum convenlus uno Triden-
runl; nec enim aliud quidquam fuit, praeter exsecu- variaslinae synodi nomine dicunlur, etsi variis in iocis, ad
tionem senlentiae a praefatis pontificibus latae, ut ex haereses abususque tollendos, sub tribus pon-
sententiis Mennae,subscriptionibusque Occidenialium liflcibus, imperatoribusque duobus, liabiii sunt?
episcoporum et sedis apostolicselegatorum, ac aliis liniSiconcilii
plures divcrsique adeo convenlus uno Triden-
pluribus patet. SecundaeVigilius robur dedit, cum omnes finemnomine appellati sunt, quoniam ad unum
ex ipsius litteris Mennas definitioneut dixerit. Ter- ~ dirigebantur, quae reformatio Ecclesite,
tiam idem Vigilius sua, ut lertur, ad Eutychium u quidni conveutus tres, ad unum pariter directi flnem,
epistola confirmavit. Primae inlerfuerunt plurimi pacem nempe Ecclesiae, ad unos indicti Eulychiano-
Utriusque Ecclesiae praesules cum legatis majorum rum et Nestorianorum motus comprimendos, ab uno
sediura, Romanae,Antiochenae et Hierosolymiunae, imperalore Juslinianouna decreiis firmali, unius fere
in civitate regia, uniusque
non Umeu Alexandrinae, quae Acephalorum faclioni- Vigilii papaetempore,
bus Gaiauique et Theodosii schismate scindebalur. sadis praesidcnte praesuleConstanlinopolitanohabiti,
Secundaeconsenserunt patriarchae omnes, interfuit- nno pariter nomine vocentur? Quid mirum conven-
tus tres, minore spatio lemporis quam Tridenlini ce-
que Pelagius sedis apostolicaeapocrisiarius. Terliae lebraios enim spatio annorum septemdecira ab-
praefuerunt per se Eutychius Constantinopoiitanus, soluti (illiisti
Apollinaris Alexandrinus, Domninus Aniiochenus, censerisunt, viginti quatuor annos tenueruni) uno
per (egatos Eustocbius flierosolymitanus. Omnes unum finem nomine, unoque codice contineri, qui ad
suis qtiae babentur tractoriis imperator coegit; suis ab uno imperatore, unius papae lempo-
omnes, non edictis modo, sed libris etiara iutegris ribus, in una urbe, ab unius sedis episcopo, coacti
firmavit: quod cum non fecisset, quo tempore habita sunt.
est prima, praeslitit sex fere posi annis, misso, ut te- CAPUT VI.
stis est Agatho papa, ad Zoiium Alexandrinura ad-
versus Acepbalos libro. Obtervationesaliquol ad acta tynodi v.
Tertia quaestio, an aliqua etiamnum exstent ex- Nulla fere synodus est, cujus actis ecclesiasticce
JOfli LIBEfUTUS DIACONUS. 109$
crttices Stodiosus lector plura observare debeat, #i Afgniia suht, et audili seniores, ut nomen scirelur quo tem-
modOtettt veritatem eruei-e e tenebris, quibus earo, poro, ) quave de causa, Tbeodori expunctum
i e sacris tabulis.
partiro negotii totius gorendi perplexa ulrinqne ra* sit td rescire intererat imperatoris, quo responderet
tio, psrtlm artes Theodorl.Cappadocis mulU produ-
centls instrumetiU suo ingeoio similia involverurtt. Vigilio renuenti damnare Theodorum, propterea
Singfllacuriosius ad esamen vocavi, quae,.ne disser- < quod in pace Ecclesi» diera obiisset, et a nulla sy-
latiouem ultra moduro augearrt, in aliud Opusculuai nodo i daranatus foret: quare voluit ad se paritere.t
rejteteada duxi, tribus Umen in speeimen adduetii, ad Vigilium referri, raittique acU concilii, quod sy-
«SUUS conttttret proroiseis eapitibtt» numarus, et nodiets i duabus praestitum est.
Haeoomnia porro consunt, cum ex evocaloriis
popttJares qusedam opiniones tollerentur. litferis Josdniani, tws ex aciis coneiiii, leslantibus
§ I. J>«die qua faciumest initiumsynodi. ,
nomen in diptyehis jam non haberi, nec tamen de
Ift codictbus ediii» initium dstum syrwdo legiktr itempore et causa exptmctionis constare.
iv nonas Maii; in Bellovacensi m». w nona», quio trt libello syeodico fit mentjo synodi Mopsueste-
potior tectio, siquidem »nno 6S3 littera domtnicalis nae, in qua, sin minus diversa sit, inlonge aiiler per-
erat E,et proindedies quartus nonas fuit dominicui, aeU sunt omnia quam quomodo actis synodo v
teftitt» feria 8, qtta raore majorum, posl retn dtvi* insenis referuntur; praesules enim dicuntur, sponte
ttamdie domioico rite procurataro, inchoabanlur sy- fideique studio convenisse Mopsuestiam , seniores
BOdi.Sif/€Halcedenensis die 8 Octobris, qao anno •quosque interrogasse judicto, an aliquando sacris u-
liitera dornimcalisG; sicEphestna die »2 Jwtii ann. bulis inseripturo fuisset Theodori nomen, et quod af-
43H, litu dom. D; sic CortsuntinopetiUiKt i dieM * firroasseiHseniores, relulisse ad Vigilium Romanum
Maii ann. 581, litt. dom. C; sic Nictena die 14 Junii pontificem.
ann. 52$, liU. dom. C, r Quid si fuerint syriodi duae Mopsuestenae,quarum
Hano Bellovacensiscodicii lectionem deftttfnstrani alterius rriemi»6rit synodicus liber, alterius acta sy-
acta eollationis 1 et %; aam qoo die inchoata est sjj* nodi v? Qttid si «i«im Vigilius, alteram Justinianus
nodus, accessefnnt ad Vigittum patriarchse cum aliis haberi matMtaverif: tlte, ut scifet an aliquando ap-
episeopis, rogaturi ut una cum ipsis conveuiret. Pro» petiaius fuisset TtieOdorus in sacris diptychis; isle,
rnisit Vigiliui se peeters die responsurum; postero »n expunclus forei? Quid si priorem cogi voluerit
ilto die,<jut fuit sacundus *b inchoau synodo, redie- Vi|ilius, ut s**«t $de senUnliam, <Jenoa damnanda
runt patriarcb» ad Vigilimn; atqui aiunt se ad eura Tbeodori persoriajSrfflaret; poaterierem Jastinianus,
rediisse ante doos dies quam hsbiu est tefeuadaOoi- ut priorts aueteriutem infringerel? In re obscura
latio t cura igiltir illct att liabita vitt idu* Maias, ne- coniieere taiitum tteet.
cesse est babitam esse prihiam ni nottSs, qoai cutfl HabiU est pc-rro, sive usa, sive gemina, Mopsue-
leclione Beilotacensis eodicis orontAo «Hmhiunt, stiae synodus, pout absolulos 3 Facundo libros duo-
cum vuhjata neutiquam. decinij quibus capituta tria defendit, imo post singu-
iate Conlra Mocanum opus; neque enira situisset
| II. De recensloue episcoporum in coUatioae 1 . procul dubio de re quae tantum afferret in utram-
. Cum recenseatur inilio colfalionis 1 nomina epi- que partem causaesuse praejudicium. Absolvit igitur
scoporum qui inlerfueruat, alio disponuntur ordine libros Facundus Circaannum §48, aut etiam prius-
quaro qtto subscribunwr in fine collaiionis 8. Exem- n quara erumperet in apeftum Justiniani in Vigilium
pli gralia, ThaleltBusIsiadorura episcopus post Maca- tyfannicaferocitas.
• IiiScfiptum fuit diplychis aliquandiu Theodori no-
rium Prymnesiae et Megalium Myrenorum inscribi-
lur» longe ante ipMflsubscribitur Valeriarws Obbae men, ahoqui ea hoii scripsisset Cyritlus, quae sunt
in Atrica epjscopus CfesooftiuraCttiCuliUnumAfriose in litteris ad Joannem Anliochenuih de Theodori
pariter episcopum,pluribus interjeciis, in inscriptione opimone in OrienUiium mentibus. Retentura est ad
praecedit, sequitur in subscriptione, etc. Argumen- Theodoreti usqoe. Aortem, qdse Coiiiigit ann. 457.
lum igitur qeod nOnnullidttcunt ab ordine quo cen- Quomodo enim amicos Cilicas id permisisset com-
serilur episcopi itt aetis cenciltorum, cujusmodi nunc mtttere adversus hominem quetn velut divinum ubi-
habentur, ad «estimandos ordinationis prteccdemis que Suspicit? Non permansit tamen ad arinum usque
aut subsequentis annos, inflrmum est, adcoque fal- 490, nam Marlyrius, presbyterorum Ecclesiae Mop-
lax, ut nuperum quemdain censorem aWuxerii ifi suestenae proveclissimus, cum interrogatus esset in
intolerabiles errores, quod in opusculo niox edehdo, synodo ann. SSt), sacramento tesutus est se, qni a
atioque dekw.eps eonsecuturo de episconis Afric*, sexaginta annis m Ecclcsiae Mopsuesienaeclero mili-
IiiditbiUiis ex ipso oodice Afrieansa Ecclesiae argti* Ubat, nunquam inter episcopos in diptychis appella-
inentis demonstrabttur* . tos Tfaepdori nonien audivisse : imo nec yidetUr ad
Ad id aulero operis suscipiendum necessius invi- annum usque 484 remansisse,alioqui audivisset non-
luro adigit, ut ex praescripto Salomcmis obtrecUtori nihil senex ille de tanlo negotio,si tunc cum in clero
responsum detur, qui t nori solum verba (utOr sen- aunumefaius esi, adhuc recens fuisset memoria.
tentia Hieronymi de importuno motwobo querentis Oporlet ieitur id accidisse eo temporis spatio quod
praafat. 1 et S ad Comroent. in Hierem.), sed sylla- 9 1ab anno 4o7 ad 480 aut 484 interCessit.
faas quoqoe verborum calumniatus est, in eo scire se Et vero e clericis quidam, ut Theodorus et Pare-
aliquid arbitratus, si de alienis operibus detraheret, norius, quorura alter quinquaginU quinque annos,
qulque patientiatn noslram de huaiititate Clirisli ve- alter octo et viginti in clero egerat, profeasi sunt se
nietitem malssconscientiaesignura iiiler(iretalur. > a senioribus aceepisse pro Theodero Gyrilli noraen
esse suppositum, ttlicjue seniorum aetate, quod non
§ Ht. De synOdoMopsuestenaaclisSynodiv iuSerta.
coacia est ann. iucOngrue dioi potest de re quequo dixi lemporesit
Synodus Mopsuestena S50, atque
adeo anais centum viginii tribus pon obitura Theo- peraou. Definirecerio t^ilpus qeo Cyriilus, detoto Theo-
tjtori; suo enim illo fato functus estann. 427^ et sa- dori noroine,itMoriptu* sil miht non licet:
crae duae quibus indicitur synedus consignaiaelegun- probabile umea Vtdetur id dipifchis, tuttc acctdisso cum Euiy-
WTanno 9 post consulatum Basilii» dbUni poternia valereat plurimum^ valuerunt au-
Adfu^ttntonines secundaeCHfcias pra^sules, totas* ten>«et cum fiatiijscos tyrannidem occupavit, Cna-
que Ecclesiae Mopsuestenae clerus, cum primoribus phtwmque Ecctesiae Antiochenae reddidit ann. 475;
civilatis, sallem provectioribus aelate : praasedit et cum Zeno imperator unitivum edidit ann. 482; el
Joannes Anazarbi epmcApUsptovinciaemetropoliu. cum, Calendione pulso Antiochia, ilerum Cnaplieus
Totum unica aciione, die 17 Junii, pefaciutn nego- in sedem unde dejectus fuerat restitutus est, ann.
tiuro; naj»et diptycha EcclesiaeMopsuestenaereco- circiter 484; cum Eulychiani, inquara, poteniia va-
1095 DISSERTATIODE SfNODO V. iOM
lerent, ferverenlque in Cilicia tumultus, alque Ace- A minc
m quod calamo exaratum in velere bibliolbeca
pbalorum haeresis invalesceret. R
RomanaeEcclesiae jaro inde ab ann. 753 asservaba-
Videorergo mihi non temereconjicere eo tempore tur; tu exscripta est, iuquam, anno Cfaristi1276, a viro
expunctum esse Theodori nomen e diptycbis, quo erudiiione ei nobiii Leone Cinnomo, simulque com-
Cnapheus,Calendionepulso, Antiochenam Ecclesiam mendata ni imperatorire Graecorumbibliothecae, cum
invasit: nam lumultuosis lemporibus quid non lice- aliis al pluribus, et praeserlim aciis synodi v, Cui sub-
bai? Quidnon audebat EulychianusCnaplieus adver- juncia ji fuit.
sus baeresissuaenominatissimuroadversarium ? Quid Deinde Evagrius, lib. iv Hist., cap. 54, scrlpsit
non pateretur Mopsuesteouscierus inter arroa, et a V Vigilium synodo v consensisse, iyypafoit, quod vero
poteutissimo suo exarcho, cujus nomen potius pro aliud al scriptum ? Evagrii autem aucioritas eo gravior
Theodoro supponeretur, quam Cyrilli, quo menda- est, e: quo propins e synodi temporibus Historiamcom-
citer auctore Euiychiani gloriabantur ? Qua tempe- posuit,p triginta nempe post annis.
state facilius deleretur memoria facli Uro audacis , Tertio Photius, Zonaras, Gedrenus, Euthymius et
quam qua, rebus omnibus, sive imperii, sive Eccle- N Nicephoras Caliistus, Vigilium synodo consensisse
siae,perturbalis in Orientis dioecesi,facile erat Mop* li iradunt; idvero non aliunde quam ex actis synodi v,
soestenos Antiochenis consentire, quibus jamdudum si subjunctaro habentibusdecretalem, acceperuut.
Eutycbis seclatores praeerant? Quarto, Vigiliumvi synodus, in Prosphonetico ad
Tunc enim videntur vetera diptycha, suppositis P Pogonalum, consonuisse Justiniano narrat, quem-
novis, sublata: nam quaaproducta sunt in concilio, admodura
a Leoni I Marcianum.
vetera absque dubio non fuerunl, alioqui vel erasi R Denique Pelagius II, in epistola ad cpiscopos
in membranis, vel obducti in cbartis Theodori no- Ii Istriae, sedem apostolicam ait, post longa protribus
minis vesligiumCitices deprehendissent, nec id in ccapilulis certamina, perpessaque plurima, cessisse
UnU, quantam jacUnt, axpiGeia.referre omisissent. undem, t <cum veritas se patefecii, > quae ipsissima
Hanc forte ob causam factum est ttt episcopi semel A Vigiliiratio cur conslitutum suura decfeiali rescin-
atque ilerum a Cimiliarcba expeierent an non ha- ddat, quia sibi lux affulsisset,t onini confusionementis
beret diptycba productis veteriora, neganleraque co- remota.
r >
gereni, < propositis divinis Scripturis, > responsum Quibus suspecu nihitomlnus videtur, illt et pro
firmare. s rationes afferuntsane graves, et illustrisslmi edt-
se
Inter episcoposqut censentur in Mopsuestenisdi- loris l argumenta, suas m partes infleclendo, non
ptychis, frustra fuerit qui Macedoniuraquacrat Aria- parump infringunt.
naebaeresiaddiclura; censentur enim illi tanium qui Dicunl, primo, in haccedecretali contineri plura,
fato functi sunt, t ex quo immnculata et onhodoxa non r contraria magis sedis aposiolicafidlgnitatt quam
fides in EcclesiaMopsuestenaprsedicataest. > Fides, fatsa f et inepu.
inquam, Nicaena, quae apud veteres nomine fidei Quid enim indlgnius quam quod Christl Vicarius
aiti&t intelligitur.Vitam porro Macedoniusille, po$t- ffateatur in negolio qUodin concilio suo agitavit, SC
quam inlerfuit Nicaenaesynodo, ad annum circiter a diibolo t impulsuro, multa tura loquendo, tum
350 prolraxit, siquidem Sardicensi conciliabulo, ut 6cribendo
6 composuisse; > se ejusdera diabolidolo
dicitur, anno 345 subscripsil: quare Protogenes et divisum
c esse a frairibus; Se < contempta cbaritate
Zosimus, qui Macedoniumexceperunt, et praecesse- in i discordiam abiisse; > se t confusionemin mente
runt Olympiuin, non videnlur episcopalemtenuisse Ci prius ] habuisse, > etc?
sedem ampliusquam annis iriginta, quando quidem Quid hoc utroque falsius? quo tempore decretalis
Olympius, qui Zosimuro excepit, concilio u generali < consignatur, id est sexio post absoloum synoduui
interfuil ann. 581; Olympius Ecclesiam Mopsueste- mense, i < universuin orbem et Ecclesiait)ad pacera
nam rexitad annuro usque 31)1, quo anno decessit revocatami fuisse; > Se Theodori blaspbeniias affusa
Theodoro; Theodorus Thomaepost episcopalum tri- luce, I quo tempore scripsit, primum deprebendisse :
ginu sex annorum; Thomas Bassiano posi duo et nam l pro certo, post peracum synodum, toto Occi-
viginli aut tres et viginli annos : nam BasSianus idenle lurbatum est; el in constituto sua singulis
suum habuisse legitur in concilio Cbalcedonensivi- 'Theodori capilibus nota inusta est.
carium ann. 451. Ipse vero, ei qui sequuniur in di- Quam paruni apte exemplumAugustinl adducitur,
ptycbis, Joannes, Auxentius, Palatinus , Jacobus, ul sententiaeinutatio excusetur? vix enim quidquam
Zosimus et Theodorus Junior ad annum usque 547 simililudinis habet Augusiini et Vigilli causa. Augu-
MopsuestenaeEcclesiaepraefuerunt; Theodorus enim stinus fuit unus aliquis eplscopus, Vigllius caput
iile dicitur in gestis ante triennium obiisse; Simeon Ecclesiae; erat Augustinus unius per Se Ecclesiae
vero poslremus omniura ea ipsa indiciione 13, qua doctor, Vigilius orbis universi; retraclavit Augu-
convenit synodus, post tres episcopatus annos obiit. stinus opera privaii hominis, Yigiiios decrelalem e
synodo missaro ad omnes orbis fideles; emendavit
CAPUT VII. proprie ea tantum Auguslinusquae laicus aut certe
Be confirmationesynodi v a sedis aposlolicmanti- ante episcopatum scripsit, caetera magis recensuit;
tlilibus, pemendasse Vigilius dicilur quae jaro septemdecim
D
fere annorum pontifex ediderat; Augustinus cOf-
Hae eiiam parte defuucius sum non incuriose in rexit quae de variis argumeniis commentatus fuerat,
-opuscuto mox edendo; inquisivi enira exaclius de Vigilius quae maturo fratrum consilio judicioque
srogulis pontiflcibus usque ad synodi vi tempofa , definierai.
post quae nihil hegotii reiinquitur, cum habeantur Aiunt, secundo, mifUm videri cur Leo Cinnomus,
professionesfidei a summis pontifictbus in ordina- Cura testatur se in volumine charuceo, qupd in ve-
tione faclac,quibus syiiodum v recipiunt, coluntque tere bibliotheca Ecdesiae Romatiae asservabatur,
pari cum aliis prioribus reverentia. Has professiones epistolam qua de agitur iiactum esse, id unuirt f.etu-
prepediem edemus. De sola Vigifii nunc eplstola lerit, adjuncta reliqua prstermiserii.
confirmatoria synodi, quam illustrissimus Parisio- Cur siluil an Graecain60 loci repertam desoripse-
rum arcbiepiscopusPetrus Marca in lucera e Regia rit? an Latinam e Graeca fecerit? Si Graecam repe-
bibliotbecaprotulit arino 1642. rit, non item Latinam, suspeCUmerito eSt narraniis
Haecepistoladata legitur ante vt idus Decembres, lides; quidni enim, vel a Cinnomocomposita creda-
impefii Jostiniani anno 27, post consulatum Basilii tur, vel ab alio aliquo Graeculo? cur pOnthlcis Ro-
12, id est die 8 Decembrisanni 553, mensibussex mani episiola Latina nusquaiiireperitur, a nullocerte
post absoluum synodura. Non esse suppositam pro- Lalirio memoratur ?
biit illustrfssimuseditor pluribus nec infirmis argu- Si ex Latina Graecamfecit, rursus orilur suspicio-
meniis : nam primo , inquit, exscripta est ex votu- nis non imprudentissiroaemateries, an bona lidc m-
 fCf5 , LIBERATUSDtACONUS. 1096
terpreuius sit.an secus?ande suo addiderit quaeA inielligt pcitest;^deinde cessisse, QHANOO VERITAS SE
no« decent, anin aulograpfaorepereril? , -. ••, •„•PATHrECH, quaeverba ad epistolam Vigiliirespiciunt,
<Jertesi anrio753, idest ducenlesiroo post finjlam qut, re dlligentius traciata, veriiatein sibi affulsisse,
swpodum, exsiabat adhuc Latina decr«iafis tn bi- sec^uetria capitulasdamriasse scribit, > id, inquam,
bjiotheoa KcclesiaeHomanae,quomodo latuit ponti- toium tron velte«Seiifefurget; ttam perspicacissimi
flces Vigilii Successores? Si non latuit, quomodo afa ilfi forsan causemrir Verba Pelagii II, ut non refe-
ii«memorala non est, cum maxime debuejrit, tunc rumur xfTa ii^tV^1» non pfene exponi. Sic illa
saltem, eum advefsus schismaiicos vebementius a mtmero 5 se habent: < Lalini quippe homines et
Peiagio H el Gregorio Magnodisputarelur? aique • Gfaeciutis ignari,' dum linguam nesciunt, errorerii
hoc est "' qtiod lertium causaniur epistolaeiiiiprobatd- Urde &g«overBnt i *t Unto eis celerius credi de-
r*s» - bttllj qaainto eorutn constantia, quousque verum co-
Sed et quarlum addunt, apparere non inceria sup- gnoscereirt, a c«tlamine non quievit, quorum con-
posiiionis judicia: nam praeter ea quse hactenusex- - sensum certe- fraternhas vestra despiceret, si ausu
posiu sont, hon erudite profecto inducitur Vigilios, pfaeoipiti, priusquam vernm eogitoscerent, consen-
exethplum afferens Patrum snoruni, qui propria di- stefeiit: at poitouftfo diu ab eis laboraium est, et
cU retractaverint atque correxerint; Patrum eriirn longo tempore?4d injurias usqiie cerutum, hmc ve-
nomjfie intelligit, opinor, praecessores, ut ex consti- S|ra fraternius pehsfit quia tot labores repeme non
tuto colligitur : quis autem decessoruro propria ^bti relinqiH*6«t, nisr*quae vera sint, aghovissent. > Et
retractavii elcorrexit? an Hormisdas?bic enim unus pauIejloSt: < Debet ergo perpendere vestra dilectio
produci posse videtur; verum ipsius. ratio mirum „" qttia praeittecessorumnostrorum in hac cansa con-
qiiaiiiura a raticmeVigilii diversa est, ut nemo nescit Sensus lainto post inanis non fuii, quanio prius duris
tfMiicn: contradictionum faboribus insudavit. > Et postea :
Deindevcum Augustinus staluiiur in exemplum, t Si irt irium capitutonirn negcitioaliud cum verilas
quodjroiUtur ponlifex, imprudenter, ne dicam ine- ijuaererelur,a%d antem, invenu veritate, diclum est,
pte, Romahaeeloquentiae magister praedicatur: ve- cnr mtimio sefitentiae liuic sedi >n crimine objici-
ruro idnoii roagniadroodum est rhomeuii, cum forte lur, o^ acunclCEwtesiahiimiiiterin ejus auctore
rion tvyi\aTTiu;,Sed tuSs^tef StSaOTtaXos legi possit, veneratur? noBreirat^atatio sententiae, sed incon-
quo sensO Hormisdasseripsit Possessori ex Augu- sUntiSesensusin4u|pa est; quando ergo ad cogni-
|tipo addisci possequid fiomaua sentiat Ecclesia lionem recfi inlentio incomrouUbilis permaneat,
« de libero arbitrio et gratia Dei. > v quid obstat, si ignoranliam suam deserens, verba
, Id magis urget, qnod conlra pablicam fidem veri- permulet? > .
Utemque notam dicuntur ubique, tttnc cum scrfbe- Agilnr-enim, et de veritate, < quae Vigilium pa-
ret Vigilius, redargiiti theodori sermones: nam ea pam ac Latinarum provinciarum principes latuit; >
tempesute, non Africajantum pro i heodori Hbris, et de errore tardiiis cognito, propter imperiiiam
sed etiam Orientalium plures puguabant; quod Graecaejiriguae: ejusmoJi autem seu veritas latens ,
maligne describurttUrferme verbaiira ex edicto sy- seii efror ignotus, pertinuit sine dubio nd blaspbe-
liodoque posteriores tres canones , deTheodOro, tnias Tbewlort, seniusque Theodoreti et Ibae; illa-
Theodoreto ei lba, ut ponttfex videatur iri ipsa eo- qtte apparens, hie agriitus effecit ut Vigilius laUm in
r<uen> quihus, cura judicrumexercereut, adversabaiur, via, qua Roma GonSuntiriopotimlendebat, senien-
*ertja jufare, eOquefacto suai mentis pristinani, vel C liam prtf tribus capitulis, in judicato post.annuro, in
caeciutem, vel obstinatiooem fiteri. . . ., constiluto post ahftijs septem edtto, mutaret, idque
Certe, si reipsa poniifex epistolam conscripsii, Omtie quod tribas capiiibus contiheretur, praeler
yet consultissime non egit, cum digniuii sedis suae personas, damnaret/
fion. consuluit, qua ratione poterat, cum haberet "Mte ojioddispuuterudilissimus praesulde gemina
dOctissiitiorumvirorum sibj assisleniium coronatn; veriute ante igrrota Vigifio, poslmoduro retecu,
veldurissimara scribendi iiocesSitatema lyratiiiide prijna posse quae in conciliis gesta sunt omnia re-
Justiniiuii, qui suis et ipse praeceptoribusserviebat, fraclari, prasler fidero; altera posse mortuos dam-
passus est; quo pacto epistola, cum per vimmeium- nari qui haeresimprofessi sint.; vix persuaserit, opi-
que extorta sit, nulla pollet auctoriiate. nor, ei, qui vef bistoriain rei meminerit, vel Pelagii
J?qstremum istud adjungunt, non plus admodum II epistolara perlegerit: neuira siquidem veriUs la-
habeire ponderis argumenta iu conirarium atlaia tebat pfoptcr Imperttiam Graecaetijnguse,cum poste-
quam quahtum rouiuantur ab illustrissimi Marcae •rior ante edilura constiiulumin collatione 5 probata
sjictoritate. fuerit saCrae ScriptUraeatque Augustini testimonio ,
Naro^irimo, quod GraecitraduntVigiliunisynodov "priof manifestisLecmis Magniverbis conslet. Quare
ConsenSisse tyy/iafaif, intelligi, potOst, aut etiam mnfatTOsententiae, quara Pelagius memorat, specut
debet, Velde pritnis titteris ad Etti.ychium, rjuibus omnthoad judicativm, aut ad constitutum potius,
jiontitex in celebratiohem synodi consensit, vet de idque conficilur, vel ipsis ab illustrissimo praesule
constiluto, ubi eadem omnia quae in syhodo y datn- prolafis. testibus. Nam Photius cum de Vigilio scri-
nantnr,, praeter Theodori personam; vet eliam de n" ljiit:t Aderat praesens inUrbe, sed non inlererat
judicatt) topge antea edito, et turbarum in Occidente synodo; etsi vero non adeo prono animo esset erga
causa, qUasturbas Grasculiarripirerint, tjt suaelktio- sacri coucitii coetum, nihilomintistamen communero
nis locupletestestes. r-'"_'..'; Paiwan' fidem injello conlirmavit. > Et ista codicis
Neqoe temeraria est ejusmodi exceptio; huicenira Arabiciwiionum : < Excominunicavitsynodus el vi-
favet ^uod ab illusiri^sirooMarcaaddacltur ex Pros- vos <itnrorluos, qtiod ahtea non praestitum, nisi in
^obduco synodi vi : agitur siquidem eo loci de JIIos solos, factumque hoc,etpatriarcbaadReroano scien-
«orisensioneVigilii ei Justiniani, qua synodus coacu te, qui et confirroavit, scripto imperaiorem
est oiuiso-ra o-uviSfliov. dato ndem suam prWesgusest; inlelligi debent de
>
Itetnde quod illustrisstmus idem disserUlor adji- constituidad injperatoremmisso, cujus censttra fidem
dt nurn^ero3, suis prioribus raiionibus < addi posse Patrum canonibus compreherisaiueenfiratat, non de
. exitniunt Peiagii U testimouiuat, ex epistoU ad epi- decretali quae a'd Eutychiura dau. Hae fere sunt
scoposIstriae, cujus adeo aperu sunt veiba, ot mi- utiiusquepartis rationes, quas qui diiigentius expen-
rari subeat qua ratione viros, alioqui perspicacissi- deril, si non iroprobet, ut cene non decet, gravissi-
mos, futjerit um expressa de Vigiho senientiaj et- mumiirustrissimi Marcaede Vigilii epistolajudicium,
enlmprolixis verbis ibi refertur sedera apostolicam non Umenita abprobabit (quod fecit nuperus disser-
pef Vigiliuminitio quidem probasse Ifia capiiuta, el lator), ul inde ptitet invictum posse argumenlum
pro eorum defensionediu laborasse, longoque tem- desumi, quo < HaHIoixii> neganiis a Vigilio statim
pore ad injurias usque cerusse, quod de solo Vigilio approbatara synodum < temeritas appareat. >
IO07 1NDEXREKUM ET VERBORUM. 1098

ADDENDUM.

FRAGMENTUM VIGTORIS CAPUANI DE CYCLO PASCHALI.

(Ex libro BedaeVen. de Rai. Temp. cap. xux.)

Exagilalo cyclo paschali ficlorii sic pergii Beda loco citato:

Verum, ne nos amatores Victorii temere illum mini procul dubio celebrandam; aliquibus minime
aggressos esse tacerent, legant librum doctissimi et rationabilis visa«st nosira responsio, eo quod Viclo-
sanrtissimi viri, Victoris videiicet Capuani episcopi, rius quidam, in circulo paschali quem edidit, aliter
de Pascba, quod quindecimo calendas Maias putaba- diem dominicaeresurrectionis adfixerit, lieet et liunc
tur celebrari debere, indictione autem decima tertia designaverit quem nos celebrandiiro pariter profite-
novies proconsule Basilio, et quanli a prudentibus mur. > Et in processu operis : < Sed nunc, inquam,
et catholicis Ecclesiaedoctoribus aeslimatus sit suus ordo expelit ut cyclorura quos Victorius edidit pate-
magister invenient; cujus principium libri est: faciara evidenter errores, dura nescit legitimum diem
_ < Cum pascbalis veneranda solemnit is, quanam definire paschalem, ut cum in praeteritis ostensus
die poiissimum proveniret per anni praesenlis indi- boc modo fuerii defiquisse, in praesentibusac futuris
ctionem tertiam decimam a nobis solliciie quaerere- et auclnriiate careat et occasionem pravaepersuasio-
lur, et juxia patrum venerabilium constituta ocUvo nis araittat. >
calendarum Maiarum diceremus resurreclionem Do-

INDICES
1N ARATORIS SUBDIACONI EPISTOLAS TRES AD FLORIANDM, VIGILIUM ET
PARTHENIUM, ET LIBROS II DE ACTIBUS APOSTOLORUM.

INDEX CAPITUM
EI ACTIBUSAPOSTOLICISARATORISVERSIBfJSACCOMMODATUS.
LIBER PRIMOS. CAP.x, vers. 846-966 CAP.XIX, vers. 569-755
CAPUT • vers. 21-119 CAP.XI, 966-1007 CAP.
XX, 753-915
PRIMUM, CAP. 1007-1076 CAP. 913-924
CAP.n, 119-244 XII, XXI,
CAP.ni, 244-293 LIBER SECUNDUS. CAP.XXII, 924-992
CAP.IV, 293-417 CAP.XIII, 1-156 CAP.XXIII 992-1030
CAP.v, 417-552 CAP.XIV, 156-242 CAP.XXIV, 1050-1050
CAP.VI, 552-586 CAP.XV, 242-307 CAP.XXV, 1050-1067
CAP.VU, 586-624 CAP.XVI, 307-443 CAP.X XVI.
OmillitArator.
CAP.VUI, 624-708 CAP.XVII, 443-506 CAP.XXVII, 1067-1156
CAP.tx, 708-846 CAP.XVIII 506-569 CAP.xxvm, 1156-1250

INDEX RERUM ET VERBORUM

QVMJN NOTISEXrONLNTUR.
A Ac, pro veluti, 8. Adeptut et ademptus,permutantur,
A ete,confusa,145; eto, 157;eta, Accedereet accendere, permutan- 144.
83. In versu repetituin, asperitatem tur, 209. Adesse,pro esse, 189, 269.
notat; sivero producatur,gravilatem; Accipereet excipere, permutantur, Adjectiva, pro adverbiis, 103,135,
Sicorripiatur,suavitatem,123. 198, 209.Duo uni substanlivoaddita,
A, pro prnpter, 149. Accusativus,per Graecismumadje- 101.In is et us, 68. Neutra pluralia,
Ab, pro -propter,30; pro post, 67. ctivoadditur, 149. cumsubstanlivoin genilivo,149.
Abiet ubt, permutau, 83. Admodum,superlativocdditur, 151.
Abiluset /iaf>ifus,confunduntur,242. Acerba fremere,135.
Achitligenilivus,144. Adriaticimarisqui sint lermioi,237.
Ablalus,et oblatus,et ullatus,per- Acta et aclus,31, 32. Acta diurna JEgermembris,178.
mutantur,216. 33. Mgyplus, pro medilerraneis ejos-
Aboftuset obortus, confunduntur, supposititia,
Aclus et auctus,permutantur,239, dem locis, 168.
97. et iclus, 266. Aer et Mther, permiscentur,218.
Abraham, media producta, inter- Ad, pro ob, 245. ^leriasei Mlliereus,confusa,218.
dum duabusprioribus correptis,188. 169. Mlheret aer, confusa,218.
Abreptus et arreptus,peruiutaotur, Adusque,
Adam, prima Ionga et correpta, Mlhereus et aerius, eonfusa,218.
251. Abripi dicuutur naves tempe- 162. Mthiopa,pro ^Etbiopissa,135.
state actse,231. Addere viam, pro celerare, 109. Mvmn,pro vita, 269.
Abseidenset abscindens,permutan- Addere diis, astris, 266. Afptim, secunda producta,191.
tur, 164. Addiclus et afBictus,permutantur, et
Affectus effecltts,conlundunlur.
Abscindensel abscidens,permutan- 229. 66, 178; et effctus,145.
tur, 164. Afficere,pro inchoare,66.
Abscisuset abscissus,confusa,181. A$IH, qnidnotet, 74.
Abscissuset abscisus,confusa,181. Ademptutet adeplut, permutanfur, Affigerecrimina,calumnias,et afiiw
Abstracla,proconcretis,10. 144. gere, 89.
PATROL.LXVIII. 35
1099 INDtCESIJi AtUTOIUS EHSTOLAS ET LIBROS H00
Arva, pro-terris, regnis, 42, 149 Carmania et Armenin,ccnranduu-
Affingereet afpgere, permutamur 220. tur, 145.
59. Carminedicere,canere, 25.
Afftktuset addictus,pecmutantur Arx, de ccelo,41; pro tnonte,jngo
229. 204; pro auxilio,221; et ars, permu- Carnahter,71.
Agere grates et gratias, 25. tantur, 44,221. ' Casuset paclum,permiscenlnr,256.
An*v,atxa, 139. Asinus,de hominestupido,additur 59. Kaii, regioDiadditumnotat ad fines,
Agqer,pro terra, 184. Aspiratio, in codd. nunc 189.
Agit et ail, permuiantur,219, 254 nunc oegligitur, b. KiTdSawuv, de diis opem ferentibus,
Agon,tria notat, 119. Aspis, 137. borum morsu Alexan- 180.
Att et cgit, permutaDtur,219,254 drini sontes interflciebant, 260. KaracuuBcu, de aegrotis,110.
AUe,de velis, 250. Astareetexslnre, permutantur, 183 Cataptasmare, 216.
Alereet habere,permutanlur,76. Aslrael antra, permutantur, 113. de illisqusedejiciunluret
Kotaisuitiai,
Alexandrini,aspidummorsu soniei Aoiti,pro Athenis, 201. cadunt,221.
interflciebant,260. At, cum et permutatur, 13, 21: ei ligare,illigare, 259.
Kae,-.iai,
AHenusmensis,alienumlempus, 114 at, 184. Cauiio,pro sponsioue,104.
et
Altatus,et ablatus, oblaius,per- Aler, de inferiset morte, 44. Cecropiam, pro Aiheniensibus,201.
tnutantur, 216. Alheuse,eruditionismaler, 204. Cedere,pro concedere',13, 88,111,
Allegorica Scciplurse sacraeinter- non
Auctor, aulhor; undederivetur, 213; et credere, permulsmtur,263.
pretatio, 235. 8; pro creatore, 9; pro domino ei Celebrareet celerare,permutamur,
Allusionesad nomina in carmine principererum omnium,231. 129; pro iter peragere, 129.
damnantur,4. Auctuset acltts,permutantur, 239. CelebriseLceleris,permuiantur,129.
Atpis,singularinumero,227. Audereel audire,confundnniur,t 99 Celerareet celebrare, permutamur,
Alterius et ulterius, permutantur Audire et audere. coufundumur. lzit.
-212. 199. Celeriset celebris,permutantur,129.
.AUut-limor,somnus,45. de
Aula, cirlo, 64. Kiiriu»,cum tertio et quarto casu,
Alvus, masculini et feminlni gene- Aura, de favore po.iuli,246. Aurai 63.
ris, 106. eiawes permutantur, 2 46. Censuset sensut, confunduntur,78,
Amatoroculus, 2 54. Aure el ore, permutautur, 64, 245, 102.
Ambrosii in cunisori apes intrasse 272.Aures et auras, 246. Cenlumlingum,108.Numerocente-
dicuntur,274. Aurumcorruplor,254. narioquare veteres usi, 108.
Amicitiaesignummens una, 99. Aulet ii(, permuiautur, 165. Ceralahula obfinebanlur,65.
Amnis, antique femininigeueris, Avarilia, diciluramor et fames ha- Certare,cumterlio casu,84,239 in-
220. bendi, 102; radix omniummalorum, Cerlus,de eo qui lirmiagressibus
Amphora,pro vase quodam,236. 103. sislit, 251.
AnagogicaScriplurse sacrs inter- Axis, de ccelo,253- Cessantegemitu,est sine gemitu,55,
pretalio, 256. B
A.aiii.v,de mortuis,36. Chaot,quiclsignificet,74.
Angariare,237. B et v, peroiutantnr, 135, 210. Chrisma,42.
Angeforumaspectusin veste alba,46 Baptismopeccata abolerl credebant; Christiani, non omnia habuerunt
Anguslus, de coenislenuioribus, hincad vitaeDnemnonnunquamdilfe- communia,78.Habiti rudes et artium
118. rehant, 42; baptizatioleo perunge- expertes, 80.Illis vexillum tribuitur,
Animare,pro vitamindere, 224. bantur, et fronsillis cruce signabalur, cui crucis iusigne,90. A Romanispu-
A»U,de viventibus,opposituminferis, 41. niti, quia majestatisrei habebaulur,
73. Barcm, 139. 197, 24'i. Eorumnomen Romaeinno-
Anihus,Anthusa,5. BajttTteu 226.
iijtvra, tuit extremisClaudiiannis, vel primis
alMrael astra, permutantur,113. i».«t;,p o gressu, 83. Neronis, 248. Privatim Roinaepolue-
Anxius,pro sedulo ad audiendum, Baiii.o?,pro eo qui excetlit, 80. runt sua sacracolere, 249.
S72; et inscius,permutantur,50. 273. Baniua;»oi»o4, pro lege praecipua,80. Cbristuspostresurrectionemcibum
ifimmv,de tactu Vencreo,
56.
BwtiX_a, aufero, 51; de gravida,52. sumpsit,40.
Ai»Mtw, de mortuis, de eo quod magniimest, 45.
Baoo,-, Clirysauthe,4.
Apostoii, idiolce habiti, 80. Bellarealicui, 84. Cibus, de alimenlisarborum,92.
Aposloliciquinamdicli, 15. Is titultis Bes/ia,pro bominemalo,59. Cingula,pro honoribus,269.
primuninibil episcoposet papamdis- BimarisCorinlhus,206. Circumcisio,188.
«tinsitebat,17. Bis et/iis, permulala,46. Circumtonare,241.
Appellare,quis dicitur magistratus Bosarator, 254. Clamare,pro testari,60, 230.
«quales; provocare autemad uiajores, Breeis,pro exiguo, 275. Cfatwger Petrus dicitur,53,158.
248. Appellaread populum, 248. Clavtset clavus,permiscentur,55.
JUuatn,50. C Clavuset clavis,permiscentur,53.
Aquilaet Priscilla, 206. C el d, permiilantur,176. KUUT..», de factisclandestinis,108.
Aquila, quo modo senio confecios Cadaver, de homine vivo,141.Ca- Clodus,antiquepro claudus,85.
oculosreslituat, 208. davera lavabant,et reponebantin coe- Cludo,antique pro ctaudo, 38,222.
Arae primo lempore apudCbristia- naculis,146. Comqualis,apudantiquloresquoque
nos ignolae,182. Kai,adversativum,8; pro insuper, invenilur, 82.
^ralor bos,254. 86, pros<,121. Comvus,est cadentis Latiniialis,82.
Arator,res in foroegit; proDalma- Catcarevictoresdiconturcolladevi- Codicesquadratiet voluminadistin-
tis legationemobiit; comes domesti- clorum,46; pro coniemnere,46, 101. guebantur,267.
oorumfuit et privatarum;tandemsub- Calceamenlum. antepenultimabrevi, Cccli, pluralt numero, qaibusdam
diaconus, 22. Puer jam poesi deditus 162. damnatur, 121.
varia conscripsit, 25. Allegoriis ni- Calenset canens,permutantur,136. Ccenaculaerant in superiori parta
miumindulget,26. Calorel color,permulaniur,215. domus,60. In illis preces fundebant,
jlrMler, pro rege, 107. Canes, de hominibusqui alterumde- 60.
ApTjpwv, prodenario, 218. ferunt, 53, 59. Cmplus et captus, confundunlur,
Ifxh,pro cujusque rei extremitati- Canere,propraedicere,86; et calere, 196,220.
bus, 154. permutaniur, 136. Coqnoscere,pro agnoscere, 136.
Ardere, de Bde,210; de bello, 242. Canesceredicitur mare turbatum, Collatuset colleclus,perraubraiur,
Areopagus, 204. 250. 183.
Aridut de oarum eloquenti, 65, Canorus,prosaicistisitatumest; so- Collectivapost se pluralembabent,
noruspoetis, 148. 222.
Ariete, IrisyHabum,28. Canticumcaniicorum,metro estcom- Collecluset collalus, pjrmuiaoiur,
Arii exitus, 106. positum,28. 183.
Atmenia et Carmania, permutan- Canus,pro anliquo, 187; de undis Coloret cator, permutantur,215.67.
tur, 145. spumantibus,230. Columbaesimplicitastribuitur,
Arreplutet abreplut, permutantur, Capere et cupere, confunduntur, Ea Venerisacra, 168. 265.
851. Arripetevetaventidicuntur,licet 179. Corna,de frondibus,62.
nou impeiuosi,251. Capra, de homine,59. Comito,pro comiior,
Ars et arx, permulantur,4i, 221. Captusetcosptus,pertnutantur,196, CommenlariiCaesaiisfacli ex ejus
Artifex,pro artiticio,10.Ariifexdo- 220 Epbemeridibus,273. 189.
ctor, 177. Cardinalesaiaconi,5. Compierehominem,
 HOi iNDEX RER13MET VERBORUM. 1102
Con,in compositissaepe esl corm- Declivitel dectivut,68. Acoa,pro ccenaculo,133.
a
ptum librariis, 66. Decor, de nitore pennarutn, 2 09. Au^tuv, de parte domus Interiori
Conclamare,pro claraandocogere. Vefero,ultimacorrepta,23 quaesimulest superior,153.
inclaiuare,254; solemaede mortuis, Vefleius,pro flelus, 149. Dominuset divus, confunduntur,
255. Defostumaurum,pro terra obrulum, 180; et Deas, 262.Vominaurbs, 177.
Conculcare,pro contemnere,46. et 233. Vominalerrarum dicitur Roma,284.
Concurrere,de ano homine,6; Defunclus,de mortuo,72. Vomiseda, honoriflcemulierdicitur.
consurgere,permutautur,97; et con- A.».Sai|u»tmM;, religiosissimus, 201. 148.
cutere,197. Deliciosus,153, Vomu,pro domo,antique,115.
Concutereet concurrere,perniutan- Deluereet dtfuere,permutantur,77, Vonare,proremittere, 194.
tur, 197. 127,212, 219. Vommeidolus, confunduntur,127.
Conferre,de uno homine, 7; ron de
Afjput, maititudiae animalium, 53. Dorcas,a&jo»»,nomen muliebre,
ferrese altcuirei, proadaliquamrem Denariuset duodenarius,utruman- 147.
206. lepenullimamhabeantbrevem,63. Dosilbeus,61.
Confligere alicui, 84. Deponentia,passive,62. Vubilarealiquid,99.
Conjugia,pro conjugibus,10. Deprensus,de navi tempestate op- Ducere et docere, confunduntur,
Comimilis,66. pressa.219;el depressus,coufundun- 140;etdtcere, 242.
Consurgere,de motu undarum, 97; tur, 219,. Vuctoret doclor,permutantur,140.
el concurrere,permulantur,97. Depressutet deprensus,confundun- Vudum et taudum, confunduntur.
Conlingere, 265. tur, 219. 168.
Conveaire et daenirt, permutantur, Deputare,pro assignare,164. Vumet cum,permutantur,234.
263. Vesero,nltimabrevi, 23. inservit periphrasi,24,114.
Aiivai»»,
Cor, corripitur,98. Desino,ultima correpta,23. Vuodenarius,quioque syllabarum,
Corinlhutbimaris, 206. Destituere,procontemnere, 1 01. 28.
d e
Coronare, quovis honore, 120. Deterere,pro minnere,159. Duruset itirdtu,confunduntur,174.
Corrigia, calceameutilorum, se- Devenireet convenire,permutantur, E
cnndalouga,174. 265. E et a, coofuaduutur,145;ex , cor-
Corruptoraurum, 254.46. Deverberare et diverberare, c onfun- ripitur, 27.
de
Coruscus, fulmine, duntur, 243. Ebrmus,exderivatione
' scribendum.
Corvusaoimalvorax, 128; ex arca Deus,vocativocasu,93. Dei primam non Hebrmus,61.
.Noeemissus,128. habet brevem, dii longam, 181; et Ecclesia, anlepmuUimacorrepla;
Cotyle,pro vase quodam, 236. Dominus c onfunduntnr, 262. interdumest trisyllabum,21,22, 27.
Koufituv, pro sanare, 141. Dextraeextensionesileniium facie- Edenset uiens,permutantur,i59.
Cralera, m, 133. bant, et favorem sibi auditorum conci- Ederevocem,217.
non
Crebrescere, crebescere, 250. liabant, 171. Effectuset affectut,confunduniuis
Credereelcedere,permutantur,263. Diaconium, pro munere diacono- 6fi, 178.
Cremenla,pro inccemeatis,77,232. rum, 2. Effeluset affeclus, confundunlur,
Crepidu,m, 133. Diaconissae, 2. 145.
Crepido,decarcere, 114. de
Ausxovot,pedisequo, s acrorum mi- Effundere,de bonis, 145.
Criuis,de frondibns, 2 63. s nistro, et vini funditore, 2 . lis paupe- Evx««pit;tiv, inserere,92.
Cruciscultusapud Christianos, 9 1. rnm cura data, et minislerium in san- Eheu,primam brevemhabet, 102.
CrUcismonumentoHierosolyma dicun- ctioribuscouviviis.2. Diaconicardiiia- Ei;,pro i»,127; .t; iSou,74.
tur insigoia,158. les, 3. Sunta minisleriomensaedicti. Ejus contra carminis majpsiatem
Ktio^.;,occasionem do, ut acauiram 116. adbiberinonnulliputant,208,227.
57. Dianae templaerant sedicnljeargen- Ellipsisadverbii tamen post licet,
et in
Cuiet cur, permutantur,76; qui, teae, quibussigillaDiaote,220.Quare 221; praepositionis avtl,5%;cum, 147;
183,199;etfliw, 165. Maqna dicalur, 222. u, 58; ex, 130; in, 1ll;per, 130;
KOxitH, deoculis, 137. Dicereel ducere,confunduntur,242. pronnminis,45; se, 209.
Cnleusparricidarum,ex qua fuerit AiSi#x..», ostendere,232. Etoquiumlorrens.SUO.
materia, 139. Didymut. Graecum uomen, Thomas Emensusiter, 122.
Cumeltunc, coofunduntur,184; et Syriacum, 1 47. Emicareet eminere,confundunlur,
lum,234; et dum,235.Praepositiu in- Diesetiam noctem complectitur,258. 253;de sole oriente, 253.
lerdumomiltitur, 1 47. Die monosyllabum, 28. Eminere et emicare,confunduntur,
Cttperteicapere,permutantur, 179. Diguus,cumtertio casu,212 253.
Curet cui, confundunlur,76. Nemesis,260.
At«rj, Ev,proad, 257; t»^a, coram,239.
Curiosus,de eo qui arles magicas Diluereeideluere,permutantur, 77, Knallagelemporis,154, 255.
tractat,218. 127, 212, 219. Evtitvu, inserere,92.
Currerepelagus,130. Diospolis, quae et tt\dda dicitur, EphemeridesCaesariscnnscripta? in
Custodiamilitaris,249. urbsPalaesiinae, 140. privatumusum, ethinc ejus Commen-
Cuslossaxum,254. AI«J?V,vehemenler cnpere,101. larii facli,273.
Cylindrus,198. Discedereet discernere,confundun- E*ito aito,de consenlientibus,78.
Cypria, pro Venere, non vero Cy- tur, 187. Epicurus,censetursummumbonum
pris, 168. Discemere ia
eldiscedere,confundun- voluptuteposuisse.sivein privalione
Cyprus,pro mediterraneis Cypri lo- lur,187. doloris: dogmaipsius deindedete.rius
c:s, 168. Venerifuit sacra, 168.Caesa- Disco, u ltima brevi, 23. interpretatisunt ejussectatores,204.
ris provinti3,posteapopuli,170. Discrimina,pro morte,241. Epithetaduounisubstanlivoaddita,
Cutherea,pro Venere,168. Discussor,pro eo quiexaminat,231. 101.
D Vispensare,10. Erecluselereptus,confunduotur,72.
Vissolvidicunlurmortui,36. Eremus, mediabrevi, 27.
D et t, permutantur,152,168; el c, Diverberareet deverberare,coofun- Ereptus et erectus, confunduntur,
176. dunlur,243. 72.
Daclyli comulanlur celeritati iudi- Diversusel divisus, permulantur, EpYa^tatat talaTaav,53.
caudae, 1 23. 214. E^vaala, tuCTUm, qumslUS, 220.
Daemoues, quinam dicti, 195. Divisuset diversus, permutantur, Ergo, uiliinamale correpta, 13, 25.
A«??f«>,probellicoso,19. 214. Erigere, prosanare, 72.
Danmare,pro elficere quis nt dam- Divuset Dominus,confunduntur, Eseias,Esaias,et Isaias, 86.
neltir,57; proobslruere, 176. 180. Esse, ire et tsse,confusa.112,238;
Dare, seqaenle inSaitivo,63; pro Docere,pro ostendere,232; et do- et vosse,262.Esl ellipsinpaliinr, 3'i;
dicere, 131;dareverba, 171. tere, confunduntur,232; et ducere, omitlilurvel additurin codd.81,120,
Dativus,caasamsignificat,271; pro 140. 136,172,211,236,263;prol.cet, 81.
accusativocumpraeposiiioneatf, 43. Voetoret ductor,confnnduntur,140. esl subdens,Graecismus, 177.
Dulum,prodono,munere,65. Documenta,pro allegoiii;,71. fcni,iicet, 81.
Davidicut, s ecunda brevi, ut et in Dogma, prodoclrina, 2 04. Ei.adversativum, 8; eleganteradhi-
et
Vavidis,173,176; Daviticus,173, Volere et
rem, 232; docere, confun- in
betur exclamationibus,221; et sed,
176, 276. duntur, 232. confunduntur,8; elal, 13, 21.
De, causam de
notat; medio, 239. Dolor eldolus, permutantur, 2 1.". Ethica Scriptura sacrs interpreta-
Decidere,pro mori, 102; et twvt Doluset dotor, perimUamur,243; lio, 235.
dert, permutantur, 1 02 et donum,127. £9»5i,de mullitudiueaimialium,53;
11« INDICES 1N ARATOUISEPISTOLAS ET LIBROS. 110*
EtieAiilll dicunturqui re gesta ma- Ftos, de homineeximio,4. Hmrcsnominit,120.
giiitudinemacquirunt,45. Fluctuare,de terraemolu,97. Hunc, huic et hinc, confunduntur. *
Everrere,everriculum,54. Fluere, de eloquentia, 65, 200; de 150,165.
Eunuchi,variis rebuspr»posili,l50. animoluxuria corruplo,85; elpluere, Uebrmusscribiturex coosueludine,
Evocareuvus dicitur vilis, 182. confunduntur,173;fluxerunt fulse-el Ebrmusex derivatione,61.
Eupoia d e
*o>v, eloquentia, 65. runt, permutanlar, 258. Hendiadys,180.
Ex, causam notat, 6; ex quo,pro de
Flumen, eloqueutia,65,200; et ifenfis, 177.
postquam,215; omitlilor rer ellipsin, fulmen,permutantur,65. He« heu, non eftea, 102.
130. Fluxus et luxus,permutaulur,233. Biare, de cupidisaudiendi,273.
Exanimuset exanimis,68. Focut et torus, confunduntur,216. Hic et his, confuuduntur,107; et
Exciderearborem,95. Fonle et forte, coufunduntur,188, liinc,142,143.
et
Excipere accipere,confundunlur, 214.' Hierosolyma,plurali numero, non
145.
" Excomesdomcsticorumet Forent et furunt, permutantur, 260. siugulari,230; monumentocrucisius -
privata- Fornta, pro allegoriis,71. gnia, 158.
ruindicilur qui functusest hou mune- de linea venatorum,161. Hincel Aic,confundunlur,
re, 22.
Formido,
Fornicalto, vox deterioris aetatis, et Aaicet hanc, 150, 165. 142,143;
Exconsuldicitur qui consulatttfun- 188. Hircus, de homine,59.
clus est, 22. Forle et fonte, permatanlor, 188, His et hic, confunduntur,107: et
Exemploet exiempfo,confunduntur,214. bis, 46.
171. Fortis, pro claroet inclyto,268. HistoricaScripluraesacraeinterpre-
Extumstus, pro niacilento, 95; et Fragor, de tonitru, 241; et furor, tatio, 235.
exustus,confunduntur,93. confunduntur,241. Homoet humo,confunduntur,179;
Exire, de sorte, 61, exitvirlus, 83; FrontemquareCoustantinussligma- bomines malia bestiis denominautur,
«t excedere,confunduntur,261. te inuri probibuerit, 41. 59.
Exquaestor dicilur qui functus est Fruslrari et gravari, permutantur, Honoreet ore, confunduntur,140.
hoc munere, 22. 256. Bos et nos, permutantur,69.
Exsiluitet e.r.siliit,198. Futgor et fulgur,permutantur,218. Hospes,216; de eo quodalicuinon
Exspectareei speciare, confundun- Fulgur ei fulgor,permuianlur,218. est proprium,83; et sospet, permu-
tur, 216. Fulmenet (lumen,confunduntur,65. untur, 85.
Exspuereanimam,56. Fulseruntet/tir4terun(,permutanlur, Hucet hunc,confunduntur,201.
Exstareelastare, cont'anduntur,183. 258. Huic, Itanc et hinc, permutaatur,
Extemploe! exemplo,permutanlur, Functus, de mortuo,nontamen op- . 150, 163.
183. timis scriploribususilatum,72. Humeris {in) ferre, amoremdesi-
Exlremus mundus, pro exirema Fundare et fundere,permutanlur, gnat, 20; pastoribustribuitar, 21.
mundiparle, 40. 143. Humoet /iomo,eonfunduntur,179.
Exnstus et exhaustus, confuudun- Fundere et fundare,permutantur, Huncet nunc,permutaniur.118,ei
tur, 93. 115;fudilet/iairi, 151. /tac 201.
Exuvim,provestimeutis,147. Funus, procadavere,127. Hybla,monsapibuscelebris, 274.
Furor el fragor, confunduntur,241. I
F Furtivus, de eo quodignotumest,
Fucere a.'iom'dquis dicilur, cujusrei 108, et quodsubitoaccidit,227. I et u, permulantur,242.
ipsecausa est,57. Coustruiturcumin- Furunl et [orenl,permutaulur, 260. Ibi et ubi, coofunduntur,68, 206.
tinitivo,88. Fusus,pro nato, 73. Ictus et aclus, permntanlur,266.
Faclus et partus,permulanlur,244. G itto;,pro suo, vel pro convenienti
Facunduseifecwtdus,permutantur, et digno,57.
-66,148, 200. Gallina,pro meretrice, oa. Idiotm,pro plebeiiset rerum impe-
Falsus et salsus, permulantur,259. Gaudere,cum terlio casu, 270. ritis, 80.
Famesaurt, 102, 103.Fame produ- Gaudia et grandia, permutantur, Iaolum, mediabrevi, 27, 85, 265.
cil ultimamiuterdum, quia olim fuit 110, 255. Ignarwi,pro ignolo, 80.
qcintsedeclinalionis,103. Gehenna.quidfuerit, 260; pro iafe- Igne cremandiinduebantar tunic»
Faleri, proosteudrre, 171. rorum tormentis, 261. ex charta pice illita, 139.
Falens eipatens, permutantur, 171. Geminarelitulos,269. Ignoti dei arae,201.
Favor et puvor,confunduntur,252. Genilivus, active et 48
passive, ; liiada, m, 134.
Favus, de oratione eloquenti. 274. per ellipsindvVtvel u, 58; io i a nomi- llle et iste, confunduntur,223; illa
Fecere,fixere et vinxere,permutan- uibusGraecis in u><,144. et ulla, 212;et una, 213.
tur, 169. Gens,de mullitudineanimalium,53. lm et uti, permutantur,179.
Fecunduset (acunduspermutantur, Gentiles,150. Imagoet origo,confunduntur,242.
-66,148, 200. Gerere,pro ferre, donare, 254; an- Imbecilluset imbecillis,68.
Feles, pro lenonibus,59. nos, 82; figuram,254; et regere, con- Imber, de mullitudine,125.
Felle caret columba,129. tusa, 144; gerenseiferens, 172,183. Imitatuselminilalus,confunduntur,
Femina?olimlanamirahebant,efiam Germamaopulenta,270. 198.
hooesliores,14S. Germina et semina, coufuoduniur, Imperfeotumconjugationis quartaein
Feretrum, 145. 232. ibam el iebam, 110; inlerdummagis
Ferit et se>it,permutantur,226. Gerundia(in) participiamulantur conattimquam elTeclumexprimit,121.
a
Ferre, pro auferre, 51.Ferrc in hu- librariis, 176, 259. Implerehominem,189.
tnerisamorem notat, eaque locutioa Gloriaet gratia, confunduntur,266. Imus et unus, permutantur, 179,
pasloribusdesumpta,20,21. Feruntet Grabalusest tenuiorum, lectuspo- 184;imumsaxum,pro imasaxi parie,
serunt perimitanlur,58; ferertset ge- tentiorum,107. 40.
rens, 172, 183; feruntur et leguntur, Grmcus elGraius,confunduntur,201. /n, in composiliscnntrariam habet
243. Graiuset Grmcus,coufundunlur,204.Simplicisigoiticationem,ll;cnmquar-
Fides et «irfes,pern utantur, 103. Grammalicilicentiam snmpserunt to etsexto casu, 41;per ellipsinomii-
Fidus elsidus, confunduntur,130. qusevisex arbilrio damnandiproban- litur, 111;causamm>lit,122;proerga
Fiqeregressus,71; oscula,de pari- dive, 11. et cumcasu sexto, 225;tn medium.pro
bus dicitur, 5S; el fingere,coufuadun- Grandia gaudia, permutantur, coram,239; et m, confunduntur, 112.
tur, 58; et sumere,1S9; fixit etfudii, ''110,253. Incendia,debello, 14.
151; ftxere,fecereet vinxere,169. Gralta elcftaria, confunduntur,266; Incertus, de tramite cni quis s na
Figura, pro allegoriis,71, 108,142. gratias et gratesredilere,referre, age- vacillationeinsistere nequit,251.
Findere et fundere, permulanlur, re, eliam apudprosaicos,25. Indago, de linea venatorum,161.
, 250; de navigantibus, 23i). Gravariet frustrari, confundunlur, Indico, indicium, et judico, judi-
Fvtgereet figere,permutantur,58; 253. cium, confunduntnr.55.
etpingcre, 216; ficlus et victus,251. Gravis,de somno,226. Indului, pro armato, 12.
Finls, pro morte, 124. GregoriiVII faslus,18. Infernus,pro Orco,adjective,75.
Fio, prioricorrepta, 255. pro iuermi,12; pro solo, 226.
r<>!f.vti. Inlinilivus,pro gcrundio, 20, 191,
Fiscella, pro culeo, 139. 218.
H Inflatus,pro supetbo, 67.
Flagrare diciturbellum,19;el fides,
210. H, tanquamc.Onsonans, producitsyl- Infraclus, optimis scriptoribus,pro
Flammare,pro inflammare,190. labamanlece.ientein, 88. fracio, aut vaide fracto,deterioribus
Flecleregenu, popiiletn,148,137. llabere, pro possidere,100; et ale- pro non traclo, lf.
Floriani liuruiit plures, 3. Priiua re, permulantur, 76. Ingenium, pro uaturae indole, 10;
-corripilurin hoc noinine,5. Habitut eialilus, pernmlanlur,2i2. ingeniimanus,22i.
 1105 INDEX RERUM ET VERBORUM. M00
. Ingens eltugens, confumluniur,147. Lalus,de coenisopiparis,118. Magis,pro potius,98; comparativo
Ingeroet iusero, peroiutantur,208. Lavare ellevare, confunduntur,118, additur,151,
Imremurbem, 218. 199, 228. Magister,de eo qui alicuirei praeest,
Insanus,de mari procellisturbalo, 168. Laudum et dudtim, permutantur 50; magistraars, 64,177; et minisler,
236. confundtintur,252.
Intciuset anatus,permntantur,275. Laulus,decrcnis opiparis,118. Magistralusmunicipales,quale jus
Inserere, de arboribus,91; et inge- Laxari dicuntur mortui,36. habuerint, 197.
rere, permutanlur,208. Leclio,prosacra Scriptura, 191. Magnanimus et magnanimis,68,157.
lnsignare et msinuare,confuuduo- Leclus polentiorumcrat, grabalus - Major melior,permulaiiltir,2(14.
et
lur, 213;pro indicire, 215. tenuiorum,107. ln lectocadaverare- iuatra, superlativoaddilur,151.
lnsimmreet insignare, coufunduu- ponebantur,146. Male mori, volUntatempropensam
lur. 213. Legunturetferuntur, confusa,293. indicat,73; maluisseet maduisse,cou-
Insonare et inlonare,permutautur, Lenlus,de limo et lerra, 38; el tm- fusa, 211.
265. tus, permulantur,58. MSMOV, comparativoadditur, 151,
Jiislrirmenla,pro allegoriis,71. de
Atriij;, squamispiscium, 1 37. 228.
Imactus,de virgiue, 30. Levare corda, 89; levarede fonle, Manareet manere, confundunlur,
Intonare, de graviorianimiaffeclu, 54; pro sanare, 72; et lavare, confun- 210.
260; et insonare,permutaulur,263. duntur, 14f,199, "228. Mtmens,pro asterno,1' 0.
lulrare in lalices,218. Levita, 116. Manere et manare, confunduntur,
Inviclavirtus,11. 3
AETJXO;, Xvjta, 46. 210.
IpseqnaDdodiffertcasuapronomine Leucosia,excellentiamde
antepenullimabrevi, 27. Manusinqenii,221; et nmnas, con-
addito,83; et ijile,confunduntur,113. Lex, per lege Moy- ftinduntur,201.
Ira de mari procellisturbato, i56. sis, 70; et lu.T,confusa,127. Maratitona,m, 153.
Ire el esse,confunduntur,238. Libareosculade superioribus,figere Mariaporla dicitur, 50;media pro-
Irrulilari splendorenobililatis,176. de paribus,58; el lilare, permutaritur, ducla, 50.
Isaias, Esaias, Eseias,86. ltlo. MaiisAdriaticiquinamtermini, 257.
Israel, mediaproducta,interdumet Libet et licet, confunduntur,181, Marita flmma, 177.
esl bisyilabum,84. 206; et refert, 252. Mattbias,donumDei; exponitAra-
Isse el esse,confunduntur,112. Librare, pro ponderare, aestimare, tor per Dciparvum,61.
Iste et tpte, permulautur,115,221; 118. Maxime,superlalivoaddilur, 151.
ettiie,225. Libri noxii cremabanlur,218. Medinlor.52.
Ilerare, 149. Licentius poeta, 274. Medius,52.
II», 6. Licet et libel, confundunlur,181, Mel,de orationeeloquenti,274; mcl
Itus, 6. 206. amarum,200.
J Licel (post) oxitlitur tamen, 224. Melicrel major, confundunlnr,264.
Ligare,pro in vitam revocare,36. Melile, insula ad Siciliam; mediq
de
Ligneus, homioe, 122. producilur, 236. Adeam Paulusnau-
Jacere, de aegrolis,110;et lnlere, Lignumqnopedescomprimebantur, Iragiumpassus,237.
confunduntur, 203;eitacere, 140. erat vinculigenus, 197.
Jacio ia compositisalteruuit reii- Mtmarareei numersre, confundun-
cit, 145. Limen palrim, el
219; limes,permn- tur,214.
lantur, 78, 227
Jaclari et Imlari,confundunlur,153. Liminibussacrisoscula ; el lumen, 219, 527. Mensunaamicitiaesignum,99.
Jaculari, passive,62. figebant,197. Menliri Veo, 105. Meudaciumgen-
Jam et nam, coufunduutur, 125, Limes,pro quovis spatio, 40; et /.'- •libns odiohabitum, lOti.
156,159,161,260. men, permutantur,78, 227; et trames, Merere,pro consequi,10, 84.
40. Mergere, absolule per ellipsin se,
Jejunus,pro humiliet inani, 7. 38.
Jereuiiae Lamenialioues carmine Limus,pro homiue, 160.
209.
Kriptae,29. Lina, pro retibus, Mtpo;, de ratirmevilsead victum pa-
Joanuesvirgodiscipulusdicitur,126. Lingua,pro sermooe 142.
hominum,269. randum,222.
Jobiliber carminescriptus, 29. Liquidmaqum, Mersut,'proangustatus,197.
Jordanes, medialonga,67. Lilare et libare,permutantur,193. M.oit»i;cur Chrislusdiclus,52.
Jubeo,cum lertio casu cadeatisest liomo
Aitivo;, usper, 121. Melreta,eademquaeamphora,men-
Littera,pro sacro volumine,26; lil- suraeet vasisgenus, 236.
Latinitalis,63. tera vetus,pro Veteri 1 94. de sole oriente, 255.
Judmuset Jttdaicus, pcrmutanlur, Lilteras Testamento, Micare,
135,185,217, 2i8. transponuntlibrarii, 43. Miqrare,pro
' eflicereut quis migret,
Judairus, pro feroci. 155; et Ju- Locureet vacare, permutantur, 220. 57.
Loculus,
dmus, pcruiulamur, 135, 185, 217, bantur, 146. urna in qua cinerescoude- Militariscustodia,219.
248. Millelingnm,108.
Iicus et permutanlur,157. Minxcmliel petaqi,255. -
Judicium,judico,et indicium,inrfi- LonginusfacMs, dictus 273.
co, confunduntur,55. fagiiMmiy.fno;, Minhter.adjeclive,6i, 178; et ma-
Loquiore, 43. gister, confunduntur,232.
Juqalus, 15J. Lucam in Actibusnonnulli putant
Jugulum apertum,palens,120. Ministeriaet mysleria,confunduntur,
Jurulus et vinctus, permu.anlur, sua conscripsisse quaeviderat, aliiex Petro 117.
124, 203, 203. cognovisse, 2 3. Minitatuset imilatus,permutantur,
Jus et vis,confunJuntur,90, 98; et Au.iv, de mortr 1 , 56. 198.
Lugcnlia
rus, 100. Juris naturae principiumin mulantur,147. lecta,147; et ingenlia, p er- Ministrare,2; pro epulanti adesse,
amoreDei, et obligaliooibusmutuis, 116.
80. Lumen, pro lucerna, 41; de veste Missuset visus,permutantur, 274.
Juvenca,pro puellaHbidinosa,59. purpurea,46; luminamundi dicuntur Miltere, pro omiHere,274.
Juvenes ab ingenio virili etsenili Petrus et Paulus, 264; et finien,con- Graecisrecentioribus, pro
Mvt).j..Tov,
commendantur, 5. funduntur,219, 227. sepufcro, 37.
Juvenescereterra dicilurveruolem- Lupa. pro meretrice, unde lupana- Modus,pro fine, 268.
pore, 263. ria, 59. Moduset sonus,permutantur,28.
L Lupus, de bomine saevienti, 5 9. pro culeo, 139. divinoali-
MOJ.YS';,
de morte, 36.
Au»i;, Monere,de illisqui jussu
i<et d, pormutantnr,152,168. Luxellex, permutantur,127. qnid indicant, 164, 225; et movere,
Labor,de militia, II. Luxuset fluxus,confuuduutur, 2 33. cuiifunduntur, 156,164, 207,231, 243.
Lacuse.llocus,psrmutantur,157. Lydda, urbs Palaestinae, 149. Monumenta,pro sepulcris, 36; et
Lmtarielj fcIuri,>confunduntur, 153. Lystra, 178. monimenta,186.
Lmtuset lenlus, permutaniur,38. M MoralisScripturaesacrseinterpreta-
Lampada,m, 133. M et in, conrundantur,112. tio, 233; el monalis, coufuuduntur,
de veste purpurea, 46.
Aaftitpo';, Macedoel Macedonius, secunda!on- 236.
Laniinfeminaeapud antiquos trahe- ga, 190. Mori dicuntur urbes, 72; de die,
bant, et binc mulieres lamflcseerant Maceliapro Macedonia,195. 151.
iu honore,148. Macetum,non Macedum,195. Morlale et morale, confunduntur,
Lapides,pro tiominibusasperis,121. Maduisseet maiume,confunduntur, 236.
Larvael tarvalis, de terriculamen- 211. Morles,pro mortuis,10; pro quovis
lis, 109. Mazi.quinamerant, 47. Magici p uc- mortis genere, 89.
Latetet jacet, confunduntur,203. ri, 115. Moseset Moyses,153,144,258.Jl/osi
 H07 1NDICES1N ARATORISEPISTOLAS ET LlDROS. 1108
casussecundus,144,174. • Nunquamet rmsquam,permutanlar, PalreH par(e,permutantur,43,100.
Moveridicunturfurore divinoagi- 158. Paullus scribendum, ooa Paulus,
tali, 142; et monere, confundunlur, Nusquamet nunquam,permataatur, 169. Nonnuuqu.imPetro praefertur,
156,16»,207, 231,243.Mottet novi, 158. 184. Ita demum dictus videtur,posl-
222 2W. Nutareet mulare,confaadualur,215. quamcontineoteAsiaegressusluerat;
Mulierumnominaa floribusdeducta, antea Saulus, 139,240.Utrumlegerit
165.: O poetasGraecos,202. Yas appellatur,
Mundanuset mundatus,permuian- O ex u corripitur,27; pro m olim 203. Qualeartiliciumexercuerit, 207.
tur,211. scriiium, 201; et n, confunduntur, Quareprovoc&veril ad imp.Romanum,
Mundareet purgare, confuoduntur, 157;breve in desino,solvo,elc., 23; 218,249.Naufragiumpassusad Meli-
209. iii fuluris, ul in reserabo,b eve, 26. lam propeSiciliam,257.Lumenmundi
Mundatuset mundanus,permutao- Obexcorripit primam,objexprodu- cum Petrodicitur, 264.Paulluset Pe-
tur, 211. cit, 247. trus a quibusdam dicuntureodemtem-
Munuset marws,confunduntur,201; Obtalus,allatus et abtalus,permu- pore interfecti.De Paullo id alii ad
munereet numero,143;et vivere,224; tantur, 216. sequentemannumreferunt, 266.
elmurmare, 260. Oborttiselabortus,confundunlor, 97, Paventiatecta, 147.
Murmureet manere,confunduntur, Obti-quiasalntis,officii,etc, 170. Pavor,sluporet favor,permutaolur,
260. Obslructus,pro incluso,193. 252.
Mtwnfctov, sacra-nentum, 117. Obviare,pro res s ere, 196.
Mutasilentia,112. Obvius, p roconlrario, 196. Pax, flumini, mari et rebusinani-
Mulareet nutare,confundunlur, 215. Occ.dilet decidit, confunduntur, matis tribuitur, 251.
n«y>;,de sermoneduro,7.
Musteriaet ndnisleria,permutaniur, 102. Peccatabaptismoabolericredebant,
117. Occursus,pro occurrenlitius,110.' 42.
Mysticus,pro celatus,26. Mysiica Oculusamator,254. Pedes caplivorumligno compressi,
Scripturaesacraeinterpretatio, 255. nsiv»,de gravi dolore,74.
N Offerre, de sa.riliciis,236; et pro- vehementercupere,104.
et
<V r, confunduntur, 214. fcrre, confunduntur,236. n>.v?v,
Nacluruset taclurus,permutantur, oyxo;, de superbia,69. Pendere ab ore dicunturdiscipuli,
199. 6-0;, de veste purpurea, 46. 65; de aedificiis quaecolumuissusti-
Nam et non, confunduntnr,102; et (ileas'.er, an feuiininigeneris,92. nentur, 227.
jam, 125,156,159,161,260;adversa- Oliva,pacissignum,41. Pensare, 100.
livumest, 159. Per, ellipsin palitur, 130; elprm,
de parlu, 52, 189; et opus, confunduiilur,
OHUS, 154,227;el pro, 154.
. JVnsci,pro oriri,151; et vesci,190. periimtaiitur,248.
Ifatuset orlus, permutautur,151. q uodcunque Perferre et prmferre,confunduntur,
tergo 154.
Opistographum,
tfuu rugittm,de gravedamnumper- voluminiserat inscriptum,268.
pessis,22.1lirislianisde illisadliibelur Opuset ontts,permutnntur,24S. Peryre iter, 130.
qui aliis negntiisimpediunlurea p a- Or is, de singulis orbis terrarum Pergula,pro cnenaculo, 60.
itare quaesalulisunt apta, 22. Permitlere aliquemfurori, 55, pra
152.Plural.numeio|.ro ocu- remittere,
partibus, 77.
Navts tempestate actaepoeticade- lis, 137, 239; et oris, coufundunlur, Perosusalicui, 56.
scnptio, 251. 132, orbe etore, 4, 56; et uroe, 189, Persona, pro ipsobomine,180.
jVe et nec, confundunlur,68,233, 2U0.
S53. Ordines,154. Pertasus, proinvasus,217.
jVecet ne, confunduntur,68, 233, el imago,confundunlur,212. 227, Pervius et prmvius,confuudun:ur,
255 et ncn, 86. Origo 253.
Oro et ore, permutantur,233. Petiturus,antepenultimabrevi, 40.
Nectar, de oratione eloquenli,271. Oo«vt;[», pritiare, 92. Petrones,p olioniinibusasperis, 122
Nemesis,260. lempusauror:eproximum,H4.
6p»p-.;, Pelrus dicilur claciger,53, 158; e*
Nt?o;,de multitudine,123. O,lus el natus,confunduntur,151.
Nescius,pro iynoto,79, 169. Os, pro eleganliadicendi, 30; pro forntaErclesim,106;primus,princepr,
JVealerel ventet,permutantur,203. audacia,167; pro conseusu,5; ore et senior,71; lumen mundi,264. PauMo
Nex, de morte naturali,143; neces, orbe,confuiiduutur,4, 56 ; et Iwnore, lus prsefertur,184;eodemdie quo Paul-
pro quovismorlisgenere, 89. 140; et oro, 233;el aure,64,24o,272; inlerfeclus,266.
Nimbus,de multitudiiif,123. ore l qui, 45. Pharao, medialonga,258,265.
Nocturnus,vronoctu, 198. Oscula libare et fiqere, differunt, Philippus, undedictus,151.
Nomen,pro dignitate,honore,221; 58. Figebautliminibussacris, 197. '.V.5.;,de squamisserpentum,137.
et numen,confunduntur,221,250.No- Ovesvocalaea pastoribus,21. Piacttla,75.
ininaduo alicui data ex diversislio- 56, 69. Pietas. proclementia,45, 158.
Oxymori e xempla, Pilatus, primacorreptaet product.-',
guis, 147.Nomioamulieruma floribus 96.
derivala, 165. P
Nominativus,nioreAltico,pro voea- Pacificalor,pro mediatore,52. Pingere et fingere, permutantur.
livo, 95. Pactum et casum,permutanliir,2'J6. 216. de mngnifico sermone;apud
jVon, pro nonne, 102; non pudel niv.v,iungiiur verbocum«»icompo- Pinguis, de duro
Initio versus,220; et nec, permutan- siln, 186. opiimosvero el in.^uavi,7,
lur, 86,101: et nam,102. 272; dc aqua, 7 ; pinguiscampus san-
Pallidus, de inferis,74. 58.
JVOS et Itos, confunduntur,69; et Pungere, de carminibus , 252; et guine,
tos, 115. confundunlur, 252. Pinguiludo,non pinguedo,118.
lanqere, n<xT«v, t-Oicereut qoiscadat,57.
Nomtv, efficereul quismgrolet,57. Pflpa, generatim nomen episcopo- Piscari homiiies,53.
JVOSI r et vesler, permutantur,174, rum, posteaprimiepiscopiex decrelo
253. 18. Pius, pro clemenli; de Ciiristo,98 ;
Nujra 172.
6a/.ae-aT|;, GregoriiVII, 17, tt prius, coiifuinluiitiir,
215,255.
Novarc,prorenovare,resliiuere,88. Paphia, proVeuere, 168. Plastnareet plastna,216.
JVouiet movi, confunduntur,222, n>piTO'J; r-;Sa;,Opud,23S. Pluereet /7ue>e,confundnntur,173.
210. Paradhus, vox peregrina, 39. Pluralisnumerus.Vid.Numerus.
Nubes,de multiludine,12?. Paralulicus,141. vinculigenus, 197.
noiaxaxjtri,
Parans et patenscoufuuduntur,
Nudus, pro inermi, 12, pro solo, Pararius, 120. Poesis, mediabrevi, 27.
525. 53. PoelaeCbristianiinobservanda quan-
Numenel nomen,confunduntnr, 221. Pariete, trisyllabum, 28. tilate uon accurati, 236.
Ntimerareet memorare,permutan- Parle et palre, confuaduulur,43, noutv,sequenteinlinitivo,88
tur,214. 100. n«Vt;,proAlexandria, 201.
Numeruspluralis poetis frequens: 1'arlit'ipiumin iusfulurumnotat,,93. Pompatriumphi,42.
singularisindicat aliquid universum, ln gerundiummulalur, 176,259.Cum Pomvosus.pro magnifico,226.
162,221,variat,223; el munus,con- verbosubstanlivo perGraecismum, 177. Pondus,de partu, 52.
funduntur,143. Partus et faclus,confundunlur, 244. Pottlet,de januiscarceris, 161.
jVuminiset numis, coufundunlur, Pasclta,m el atis, 242. Populo,pro populor,62.
126. Pastorestlicunturoves vocare,21. Populosus,de multitudine,fii.
Numnius,pro denario, 218; ct ua- naT.iv, contemnere,46. Populus,de animalibus,53; de mil
men,confunduntur,126. Ptdere, de loco statuisnon ornato, litudine,64.
Nunc et lnnr, permutanlur,G7, et 231; etpwiare,confunduiiuii,120; et Porrigere mmtuni, pro auxilium
hunc,118. faleri, Ul. praeslare,7.
 HOijr INDEX RERUM ET VERBORUM. II10
Porta, diciturMaria,50;Speciosa,86. iFame, ultima producla, 103.— Fio, Quomodo,duabus prioribus brevi-
PorticusSalomouisin templo,87. \
prima brevi, 253.— Ftoriamcs,prima bus, 262; et quoniam,confunduolur.
Portitor, 75. —
Ibrevi, 1. H, producitprioremsylla- 183,243,262.
Posse,inservit periplirasi,24, 114; bam 1 brevem, 88.— — Idolum, media Quondamet quoniam,permutantur,
possemoriindicatmagnumquidet he- brevi, 1 85, 263. Is ia pervenis, 66.
<
roe dignum,73; el esse,confunduulur, advenis, nescis, esuris, correptum, Qtwniamet quomodo,coofunduutur
262. .
20, 81. — Israel, media producta, vel 183,243,262; et quondam,66.
Possessor, de daemonehominem i
etiam trrsyllabura, 8i. — Jordaws , R .
vexante,196. '
media longa, 67. — Macedo,— Macedo-
Potent dicilur Joannes, 174; pro > nius, secunda longa,—191. Maria, lum R et n, confunduntur,214; cumula-
claroet inclyto,268. i
media producta, 50. Melite,media 124. in carmine, borrorem indicat.
Polior et sociorconfunduntur,177. 'longa,256.—Nescis,ultimabrevi,20,
Potis es, pro potes,81. i — Ocorripiiurin ergo, 13, 25; ex
81. Rabidus, de ventis et tempestate,
Prm et per, confunduntur,154,227; a• corripitur,27 ; in desero,disco, de- 252; et rapidus, permulanlur, 185,
etgro, 47; verbis ex pra? compositis isino, breve, 23; in ullimafulurorum 217,228,238, 241, 252, 261.
[ungiturarcusalivus,48. |
prima?conjugatiouis,breve,26.—Obex, Rapere,pro auferre ; pracipue ce-
Pra cedereelprmcetlere,confundun- — |
prima brevi, objex,prima longa, 274. leritatem iudicat, 108.
lur, 152. Pariele, trisyllaimm, 28. — Perve- Rapidusjprorapaci,185;et rabidus,
Prwcellere et prmcedere, confun- inis, ultimabrevi, 20-— Peltturas, an- confunduntur, 183,217,228,238,2.1,
duntur, 152. I
lepenultima brevi, 40. — Pharao, me- 252, 261.
Prmda et prmdo,permutantur,199. <
dia longa,238, —
265. Pilatus, prima Re, in compositisanceps, 206.
Prmdoet prmda,permutanlur,199, Ilongaet brevi,96.—Psallerhim,ante- Reboare,deinaui clamore,226.
Prmferre, pro oslendere, 62; et bus 1
peuultima brevi, 27.—Quomodo, dua- Recreareet remeare, confunduntur,
proferreet perferre,confunduotur,154. ' prioribusbrevibus,262. — Befert, 63.
Prmgressuset progrcssus, permu- primam 1 producit, 252. — — Sabellius, Rectuset teclus,permntantur, 136.
Reddere grates et gratias, 25.
tanlur, 47. I
prima longaet brevi, 155 Sacrifi-
Prmponertel proponere,confundun- < cium, secundaproducta,236.—Siloa, Redemptio,pro redemptore,10.
lur, 217. Itriplicem habet quantitalem, 143. — Referanl et reserant,permulauiur
Praepositioalia additur verbo ex .Simon,prima longa et brevi, 126.— 170.
praeposilione composito,43; quaeest in Simonis,media longa et brevi, 12'i.— Refert, primam producit, 232; et
composito,saeperepetitur, 218. •
Solvo, ultimacorrepta,25. — Spado, libei, permutantur,252; referre gra-
Prmscius,defuturorummoniloribus, prima ] longa et brevi, 130. — Thema, les et gratias, 25.
223. I
priori longa, 27, 205. — Iriduana, Reflexmsemiim,186.
Praesenssubjnnctivipro fuluroindi- prima ! longa, 136. Refundere,de bonis, 143.
cativi,13,166, 193. Prosir.ituset substralus,confundun- et fleijfereeigerere, confunduntur,144;
Prmslarealicui, pro prodesse,223. lur, 263.i tegere, 161.
Prastalurus, 147. npoTitiotn,de cadavere repositoio Regio el urbs in ea sita nonnun-
Prmsul; pro ope et auxilio, 87. lecto, 146. quam dislinguuntur,167.Hegionisno-
Prmvius et peirius, confunduntur, Provocare, dicilur quis de minore men pro medilerraneis ejusdemlocis.
227, 253. ad majorem,appetlare ad parem,248. 167.
Pravuset promts,permutantur,239. ProvocalionisPaullinaeratio, 248, Regius,pro eximio, 80.
Preces iu coenaculofus:r, 60. 249. Relatus,pro narratione,191.
Primus, propriuset yrivus,permu- Proximus, vox ecclesiastica, 80 • 261. Releqwe et religare, confunduntur.
tantur, 79. cum genitivoet dativo, 94.
Prius et pius, confunduntur,213, Psalmorummelrum, 28. Religare et retegare, permutantur,
255. Psallerium, antepenultima brevi, 261.
Pritius, pro proprio,79; et primus nisipotiussit trium syllabarum,27. Religionis,etsi ridiculae,causaRo-
et proprius,confunduntur,79. Pugnatioet purgatio,confunduntur, manineminierant graves, 249.
Pro etprmconfunduntur,47; et per, 214. Bemeare,proredire,63; et recreare,
154. nni) dicilurMaria, 50. coofunduntur,63.
Pro, rectius scribitur quam proh, Putsare, de sono, 148; sensu evo- Remittereinjuriam,77.
176. candiet detegendi,170,178. ReosAlexaudriniserpentuminorsu
Prociamare,pro publiceteslari, 60. Purgare et mundare,confunduntur, interficiebant,260.
Proconsule,196. Proconsul Cypri, 209. Reparare,pro instaurare, 77.
170. Purgalio et lugnalio, permutanlur, 206. Reperit el repetil, confunduntur,
Proferre el prmferre.confunduntur, 214. Reseranl et referanl, permutantur,
154,et offerre,236. Pytho, ars Pythonica,193.
Proijressus et prmgressuspermu-
tantnr, 47. Q Resolvere,de morluis,36; el revot-
Projicere,144. Qua et quia, confunduntur,40 ; et vere, confundunlur,234. ut
Pronuselpravus.confunduntur,259. iquam,113,150,224; et quo,134,217. Resonare,pro eQicere, quid re-
Pronominisellipsis,45. Qumel quampermutantur,99,156, sonet, 57.
Propius et proprius, confundunlur, 183, 2t4; et quo, 100; et quod, 212, Resuscipere,212.
89. '225,253,238;etqui, 2i0,264; e.lquia, Retentare,pio retinere, 115.
Proponereet prmponere,permutan- 259. ! Relro redirc, revocare,186.
lur, 217. Quamet qum,permiscenlur,99,156, Revolvereet resolvere, confundun-
Propriuset propias, confundunlur, 185,244; et quu,113, 150, 224; et tur, 234.
89, et primus,et pruws, 79. iqnid, 157; et quia,160, 172; et quod, de dicto Scriptoris,152.
f>»>i;,
de tactu Venereo,50.
npooattT.itai, 165. piu, de homine eloquenti, 200.
Prosodiaca.—A,si producalur,gra- Qualuor,scribendumprimalonga,62. ^»Ti; dicunturphilosophiqui in causa
vilalis,si corripiaiur,suavitatisest in- Que 111. sunt ut omnia credanturQuere,57.
sequente et, 109, Rhode, a rosa dicta, 165.
dicium,123.—Abraham,mediaprodn- Qui, pro quis, etiam in interroga-
cla.interdumduabusprioribuscorreplistione, 87; et qtto,coofunduntur,156, Roma,pingilurturrita, 264.
188.—Adam, primalongaet brevi,162. :188, 232, et quia, 160,225, 230, 242; Romani,ob religionem,etsi ridicu-
—Advews,ultima brevi, 20.— Ariete, iet cui,185, 199; et qum,240,264. lam, neminieraut graves, 249.
trisyllalium,28. — Calceamenta, ante- Quia, pro quod,55; et quod, per- Rupices, pro bominibusasperis,
penultimabrevi, 162.— Corrigia.an- imutantur,101; et qui, 160,223,230, Rura et iura, confunduntur,109,
lepenallimalonga, 174.—Davidis,se- '.242; et quam,160, 172; et qua, 40 ; Rutilanstibertalisfulgor,176.
runda brevi. et io Vavidicus,173.— etaua:, 259; etcai, 165.
Vesero,ultimacorrepia, 23.— Vesino, Quidet quam,confundnntur,157. S
—
ultima correpta, 23. Dii, prima Quidemomiltiturante lamen,8. S ex sequenti voce praecedentisyl-
longa,Det, primahrevi, 181.— Visco, Quisque,proquisquis, 187,270. labaesaepeadhaeret,87, 94, 96 et pas-
ullimacorrepta,23. — E ex . produci- Quoet qum, confunduntur,100; et sim.
tur, ex i)corripilur,27.—Ecclesiu, an- tqui, 156, 188, 232; et quod,251; et SabbatiHer fuit sex slajdiorum,49.
tepenuliioiacorrepta,interdumel Iri- tqua,134,217. Sabellius,priraa longa et cocrepta,
syllahum,21,22. —Ergo, ullimabrevi, et
Quod quam, 165; 155.
13, —25.— Eremus, penultima brevi, et. < qum,212, 225,cnnfunduntur, et
233, 238; aui«, Sacramenta, pro religiouis Chri-
27. Esuris, ultinia brevi, 20. — 110l,eta«o,231. slianiEcapitjbus,117.
 'jfc . •'
• HI INDICES IN AR^TORIS EPISfOijAS ET tlBROS. 1111
Sacratu» et secretui, permutantiu-, Silis, pro veliementicupiditale,104, X-jvStaxovo;, 2.
206. x»vooWo|un, de gravidolore, 73.
Sacrificium,secundalonga, 236. Sive,pro et, 9. Superaaura, ora, provila, 73.
de homiaibus,53.
Sairiv.dtt», Socielas;pro socio,10. Superbuset supernus,confunduntur,
• Sfl&monet Sotomon,134. Socioret pOlior,confunduntur,177. 244.Pro magnilico,venerabili,244.
Sdlsttset falsus,permutantur,239. Sofas, 271. Supernusetsuperbus,cotilundunuir,
Salvareet servare,quo modo diffe- Solidare, 142. 244.
rant, 138. Solidus,pro integro,pleno,88,141. Supremushonor,dies, de sepultura,
Salvator,est vox deterior, 138. Solidum marmer, aurum, 224, et 50-
Samaria;126. lilut, confunduntur,87,261. Surduset durus, confunduntur,174.
Sancire, proconfirmare,104. Solitus et solidus, confunduntur, Sus, pro hominegulaededito, 59.
Sanctifieare, vox Latioitatis eccle- 87,261. Suus ager, sua sedes, pro propria,
siaslicaj,157. Sotomonet Salomon,134. 57.
Sanctitsimm,de episcopis,17. Solum,pro pede, vel terra natali, Synizeseosexempla,28, 63.
Sandalia, 165. 271. T
Sanguine humus pinguis, fecunda, Sotvo,ultimacorrepta,25, de mor-
58. tuis, 36. T breve producitura»le h, 88.
Sapor et sopor,permutantur, 190. Solymiet Solyma,930. Tabitlia,GraeconomineVorcas,147.
Sarcina, de partu, 52. Soiimia,sub diluculumvera, 258. Tacereeljacere, cnnfunduntnr,11«.
Saliare el salurare, confunduntur, Sonare facunda,28, 270, et lonare, Tacturus et naclurus,permulantur,
243. confunduntur,265.
Sator verborum,200. Soniluset tonilrus, confunduhtur, Tamen, omittitur post quidem, 8.
Saulusdictusest Paullusinter suos, 265. Post licel, 224.
et in patriamredux, 140,240. Sonorus apnd poetas,canorusapud Tangererem illi dicunturqui brevi-
Saxum custos, 254; de bomioe prosaicos,148. ter narrant, 252; et pangere,permu-
aspero, 121. Sontes serpentum morsu Alexan- tanlur, 252.
Scenifactor,206. drini interficiebant,260. TaurusJovi intmolabaiur,180.
de eo qui tentoria facit,
-xxTivonoiiS;, Sonus, pro cantu, 28, et modus, Tecta,pro lentoriis,211.
207. confunduntur,28. Tectuset reclus,coufundantur,156.
Schema et thema, confunduntur, Sophene,prioribrevi, 27. Et lextus,210.
205. . Sopor et sapor, confunduntur,183. 90. Tegereeiregere, permutantur,161.
Schmnifactor,207. Sospes et hospes,permutantur,138. T.W.SV, mori, 124.
107.
XxiaTtov;, lurrip,Latinevixpotestexprimi, Tdo;,TiXtuTii, mors, 124.
Scmtitla-betli.lO. Spado, primabrevi, 130. transi- TemplaDianaeerant aediculae argen-
Scripturamsacraminlerpretandiva- Spalium,de loco per quem teae, in quibus Dianaesigilla posita,
ria genera, 235. mus, 83. 220.
Se, per ellipsiuomiililur, 209. Species,37. pro allegoriis, 71; pro Tempora diversa jungunlur, 154,
Secare mare dicuntur navigantes, splendore, 255.
250. Specimen, de re qualibet insigni, Tenebrm,de iis qui suntin tenebris,
Secreluset sacratus, permutaatur, 57. prsecipueapud inferos,53. Pro loco
145. Spectare et exspectare,conftindun- tenebricoso, 115.
Sed cumet permutatur,8. tur, 246. jTenere,prn obtinere,119.
Segmenlalus,192. , 97 et xit.pnoWvo;,nuqator,scurra, 200. Tenlare vliquem,pro vexare, 196.
Segnis, de agro infecundo, ; Stnrare acerba,,155,de simulacris, Tenloria e pellibus fiebant,211.
lignis,permutantur,97. artiticiosefactis,224. Terere,pro mlmiere,159.
Semen,54. Spirilaliter et spiritualiler,5. Tergum maris, 172. De posteriori
Xriiup»,hac nocle,258. Spondseicumulalilarditalem indi- voluminis parte,267.Voluminum
nisi
tergo
essentlon-
Semicinctia,215. cant, 124. non inscribebant, opera
Seminaet germina, coafunduntur, Sporta, 139. giora, 267.
'232. Squameaturba, de piscibns, 53. Terraemo:u praesentiam Numinis
SemoSancus, quis fuerit, 126. Slella magispraegressa,47. agnoscebant,91.
Semperamicus,184. XTieavoOv,de quovishonnre, 1:0. Texeresuis manibus,147.
Sensus,179; et census,confundun- Stigmate quare frontem inuri ve-- Texiusel lectus,confundunlur,210.
lur, 78,102. tuenl Conslanlinus,41. eatti;, o/itia,41.
Senlenlia,pro pcena,102. Slillare, de eluquentla,63. cnloniis uaitTwOat itupide crematione,58.
Senles,92. XTpatTiYol,in municipiiset e.tvatfovaTa, 148.
Sepeiire, pro cremare, 58. civiles el urbjni magistralus erunl, Thema, priori longa, 27, 205; et
Sequesler,52. 197. scherna,coafunduntur,205.
Sequestrare,pro separare, 106. Stringere,pro iu vilamrevocare, 56. 61.
e-to&ttpo;,
Sequi, pro petere, aliquo tendere, Stringisollictludine, doloribus,234. de contenlioaecum homi-.
eviptogutyttii,
B4;»seauivocem,228. Slupor et patior,permulaulur,252. nibus malis, 59.
Serere prmlia,bella, 120, et ferre, Sub mxnibus,140. de veritatishostibus,59.
er^piov,
confunduntur,58, et ferire, 226. Subdiaconi, minislri diaconorum, Ttioli templorumaurei, 251.
' Sergius Panllus, 170. fores custodiebant,et altari ministra- Thomas Svriaeumnomen,Vidymus
Serpens, pro homine ingrnlo, 59. bant, 2. Graecum,147.
Eorum morsuAlexandrinireos inter- Subtimare,pro in sulilimeaitollere, Timorel tumor,confunduntur,261.
ticiebant,260. 129. Tonare, pro eflicere ut tonitrua
Setvmleges, 177. Substantivasecundaeet quartaede- oriantur,57; de iratis, 241; et sonare,
Servare et salvare,quo mododiffe- clinationis,32. Ex duobus altemm in confnndunlur,265.
rant, 138. genilivo,pro adjectivoet substantivo, Tonilrus et sonilus, confunduntur,
Servator, ulrum recte de Christo, 54, 95. IJni duo adjectiva apposila, 265. de .
158. 101, Adjectivesumuntur, 177, 200, T4no; dictoscriptoris, 132.
Sexus, de sexu muliebri,51. 254. Conveniunt,Graecomore, rela- Torus et focus^confunduutur,216.
ztafova,casurecto, 134. livo, 70. Derivataa casu quarto Grae- Totus,pro omni, 173; etlutus, con-
Sicci pedes,sicca via per mare, 24. co, 133. Dnobus additur verbum in fnndunlur,191,219, 245.
Siduaius Arveraorum praesul,275. plurali, 1-7. . Traoiiteet limite,confunduntur,40
SHuSfie homine excelleuti, 130, Substratuset proslralus,confundun- Transeendere,pro superare, 61.
el fidus, confuoduntnr,130. tur, 265. Transferrede arboribus,93.
65.
Signare, pro significare,et Successus,pro successione,194. Transgredi,pro superare, 61. li
Signifer,pro incitatore omnium Sucusnonsuccus,92. Traasposiliolitterarumfrequens
face,'58. Sulcare, 47. brarils, 45, 205.
et segnis,confunduntur,97. Sumereproaccipere,110; pro assu- Tremerelerra diciturin terraemotu,
Signis
Siloalacus,143. / mere, 54;el figere,confunduutur,189. 91.
Simon,prima producta et correpla. Summa sequi, capere, pelre, 60. Trepidantiamamia,147.
Simonis,medialongaet brevl, 126. Summarota, pro summa rotae parle, Triduana,primalonga, 136.
Simplicitascolumbaetribnitur, 6T. 40. Trisiis, pro saevo,175.
Singularisnuiiie.rus.Vid.Numerus. iijf.ntfiMf.Uia, complector,228. Tropmum,de corpore Christi ccelo
Sinus, de tranquillitate,23. computo,218.
j»1«ir|.t>) illalo, 4iv.
1113 INDEXAUCTORUMVETERUMQUl 1N NOTIS LAUDANTUR. 1114
TropoiogicaScripturaesacraeiuter- V Vesles rumpebantin loesaDei ma-
ptetatio,253. jesiateet luctu, 181.
-'
Tamel cum,confunduntur,234. V el B, confunduntur, 135. Et I, Vetuset terus, confunduntur,69. Et
Ti mere,de gravida,52; de super- 242. venis,259.
bis, 67. Vacareet locare,confunduntur,220. Veluslaset venuslas, confunduntur,
Tumor,pro superbia,66; et limor, Et uocare,237. 250.
confundunlur,261. Vacuare,pro vacnefacerc,73. Vexillahabebantprioreslitterasin-
Tunc elmtnc, permutantur,67; et Vacuuscumgenitivo,240.Proolioso scriplasex ducisnominevel populi,90.
cum,184; et Iwie,224. aut inani, 240. Fime, 196.
Tuneet tunc, cnofunduntur,224. Vadasalsa, 160. Vicesnaturm, 172.
Turla, de mulliludineanimalium, Valdesuperlativoadditur, 151. Victimaserlis ornata, 180.Animalis,
S3; etlurbo, confuoduntur,216. Vanusel 220. 182.
Turboet turba, confunduntur,216. varius, confunduntur, Vicloret vector,confunduntur,250.
Tutuset lotus, permutantur, 191, Variare, pro alternare, 158. Viclttsel ficlus,permutaulur,251.
Variusel tianus,confunduntur, 220. Et veclus,253.
219,215. Vecli maria,131; et t icti, permu-
Typicus,90. TypicaScripturaesacrae tantur, 253. Videset fides,permutantur,105.
interprelatio,235. Veclorde lecto aegrorum,141; de Vidttare,pro privare,92.
navis et con- Vincidicunlur qui ingenli tempe-
U gubernatore, 2 50; victor, state pressi,sui non suot compotes,
lunrlunlur,250. 253.
Vel, pro et, 9.
Vberterrm, 79. Vetificare, p rocrescere, 185. Vincire,somnusdicitur,169.
i7ti et ifei,pemiutanlur,68, 206.Et Velle mori, voluutatempropensam 124,203,205. Vinciuset junclus, permutanlur,
ato,83. indicat,73.
Ullaet illa, permutantur,242. Venatoresdictiapostoli,1R0.Vena- Vinculigenusquopedesligno com-
Vlleriuset alterius, confutiduntur, tio fiebatper lineauipennisrubenlibus. primebanlur,197.
212. distinctam, 161. Vindemialor,quatuor syllabarum,
Ullra,pro ullra id spatium,96. Veniset vetus, 2 59. 23.
Un et im, permutautur,179. confunduntur,
Venteret neuter,permutantur,205 Vinxere, fecere, et fixere, permu-
Unanimiset unanimus,6*. Ventosuspro inconstanlisuperbo, tantur, 169.
Unda, de mullitudine,18. 211. de homineingralo,59.
Undionus, de slrepitu armorum. Venus Papltxa,Cypria, non Cypris, Fipera, Viset t«s permutantur,9 >,98
Melaphora a mari petila,18; et undo- 168. Visio,151.
tus, confanduntur,18. Venustaset vetustas,confunduntur, Visuset missus,confunduntur,274.
Undosus,de mullitudine,18; el un- 250. Vita,pro vivendiratione,6.
disonus,permutantur,18. Verbum ia plurali. praecedentibus Vicere,de simulacris,224; etmu-
Unuspro solo,65; et imus, cnnfun- dnobus substanlivis, 107.Cum oartici- nere, confunduntur,224.
dontur,179, 184. Unaet illa, 215. pio per Graecismum, 177. Vocareoves, de pastoribus,21; et
f«:p6io«,magnificus,venerabilis,2 44. Vernare,pro florere, 201. vacare,permutantur,257.
ab
ftip&ov v*ip, n onab «», 60. 89. Voluminaet quadraticodicesdislin-
Urbsa regionein qua est sita non- , Vernula,
Verrereei tierlere,confunduntur, 54. cti, 237. Eorumlergo inscribebant,si
nunquamdislinguitur, 167. Et orbis, Versusin solutosermone scriplori- opus essel longius,267.
permulanlur,189, 200. bus excidernnt,202. Voset nos,permutantur,115.
Usqvead, usqtiesub, 40. Ferlereetuerrere,confunduntur, 54. Vox, pro responsisdeorum, 182.
Ut et aut, permuUntur, 165.Et at, Verusetveius, permutantur,69. Unlduplexinestsignificatio, 29. Voces
184. Vescoret nuscor,confunduntur,190. GrsecEservataeLaiiuisscriptoribus, 38.
Utenset eriens,confundiinlur,259. Vesteret nosler,permutantur,174, Vulnera,provitiis,peccalis, 76.Ea.
Ulerque,plurali numero,123. 233. dem ablaebant,199.

INDEX AUCTORUM VETERUM

QUI IN NOTISEMENDANTLR
AUT ILLLSTRANTUR.

Actus apostolorum,40, 46, 57 bis, Claudianus,65,141, 190 resberiensts.

67, 74,78, 80, 82,95, 101,105,107, CodexTheodosianus,176. Justinus, 12, 79,105, 122,147,225.
114,121,153,154,158,163,lti8,189, CodexJustiniaui,122. Juvenalis,149,166, 192.
198,200,201.202,205,207,211,215, ConstilulioLeonis,176. Juvenaus,11, 57,44, 47.
218,220,222,228, 232,258, 259. Corippus,37. Lactantius,34,180,184, 200.
Alianus,45, 257. Curtius,12, 72. Livias,65, 196,251,232.
5 ,
Althelmus, 93, 164,216,226. Donatus,37. Lucanus,125,129.
Ambrosius,5, 122,131. Dracontius, 39. Lucas evangelisln, 74, 114, 239.
AmmianusMarcellinus, 6. Euclierius,49. Vid.elActusapostolorum.
Anacreon, 2 . Eurneuius,47,240. Lysias,146.
Antonius,26. Eutropius,23, 48. Mamertinus,24, 47, 55, 99, 138,
Apuleius,68, 254. E>antius,16. 231.
Arnobius,4S,88, 241. Florus, 55, 76, 118,145,169,223, Manilius,64, 241.
Au.:torEpistolaead Hebraeos,187. 231. Marcusevangelista,92, 114, 163.
PanegyriciConstant.,20,147 FragmentumVeterisIcti, 122. Martialis.8, 78, 94, 103,112,138
198. Fulgentius,74. bis, 142,157,171,177,191,204,213,
EpithiilamiiMaximiani,221. Hegesippus,13. 223,228.
Collationis Legum Mosaic.
e t Hesychius,42. MartianusCapella,34, 90.
Rom.,34. Hieronymus,208. Malthaeusevangelista, 57,91,165,
Carminisde Basilica Petri, Horatius,232. 258.
261. Hyginus,79. MinuciusFelix,49,92.
AureliusViclor, 60, 87, 97, 100, lustitutioiies,22. NovellsaJustiniaoi,39.
109,135,161,403. Isidorus,2, 3, 7, 10,12, 13, 86 bis, Oppianus,19.
Ausomus,25, 28. •23bis, 24,28, 29 bis, 52, 37, 39, 43, Orosius,37,151, 218.
Avienus,5i,223. 49, 33,61, 62,64. 65, 66, 70, 83, 86, Ovidius,23, 41, 65,99, 102,167,
Benzo,152. 88, 90, 91, 94, 95, 221,239,241,253.
Boetius,59,68, 100,102,103,216. 125,126, 130, 155,98,107,116,117,
139, 143quaier, Pacatus,18,45,65, 103,214,221.
Calpuruius,142. 148,150,152,154,157,175,176,179 Pandectas,6,7, 111,11,49.
Cassianus(Joannes),163. bis, 186, 198,209,210,214,215,216, Paulinus,6.
Cassiodorus, 117. 217,228,212. PaulinusPetrocorius,34.
Catalecta,142. JacobiEpistola,80- Paulusaposlolus,39, 59.
Cicero,65, 79, 83, 90, 92,95, 112, Joannesevangelista,51. Pauluslctus, 111.
180,210,228. Joanues«Saresberiensis.7id. Sa- retronius, 111,215.'
HiS JNDICES IN ARATORISEPISTOLAS ET UBROS. 1116
Phaedrus,6. 59,40,41,68, 91, 85, 117, 150,159, Theophrastus,6, 201.
Philostratus, 168. 166,173,209,217,233,241. ThomasMagisler,46,141.
PindarusThebanus,219. Seneca, 45. TrebelliusPollio,130,132.
Plinius Junior, 23, 45, 200. SenecaTragicos,20, 40- UlpianiFragmenta,65.
Polybius,41. Sprvius 11 ValeriusFlaccus,79.
Porphyrius,2. Silius ltalicus, 34, 215, 220,222, Maximus,12.
Priscianus,103,185. 227. Varro,79,92.
Prudenlius,27, 41,197,263. Soliuas,72, 89,94,117, 134. 1 Vegetius,23.
Rutilius,42,153. Statius, 11, 226. VelleiusPaterculus,176.
Salhnlifjs,15,130,139. Strato, 4. VenantiusFortunatus,5.
Salvianus,217. Suetonius,5, 49. Victorinus,133,247.
Saresberiensis (Joannes), 47,185, SulpiciusSeverus, 1, 2, 5 fiis, 54, Vlrgilins 11,12, 45/59, 70, 73, 88,
145. 65, 68, 71. 89, 94, 232,260. 94,166,204,219,241.
SchollastesJuvenalis,139. Symmachus,75. VulgatusBiblioruminterpres, 155,
Scholiaslesms. DionysiiPeriegetae, Terentius, 150. 163,218.
195 Tertullianus,22, 38, 95,144. Xenophon,55.
Sedulius,7, 11,14, 24, 26,27, 34, TheognidisSenlenlio?, 196.

INDEX AUCTORUM RECENTIORUM

QUI IN NOTISLAUDANTUR.

Abramus(Nicolaus),65, 80. 208,221,224,227,22<,250, 434, 274. Ellysius(Richard), 220, 222.

Abrescb(FridericusLudovicus),92. Bynaeus(Anlonius),50,174. Elmenhorstius(Gebhardus),34,37,
Adami(Cornelius),67. Bynckershoek(Corneliosvan),38, 38, 51, 52, 57, 64,73, 80, 81,91,99,
Adamus(Meleliior),123. 197,257. 104, 109,121,137,172,201,218,256,
Agricola(Rodolpbus),8. Canisius(Henricus),4. 263, 264.
Alberti (Joannes),42,45,50,58,59, Cannegieter (Henricus), 3, 4, 52, Elsnerus(Jacobus\ 2, 7, 36,51,82,
Bl, 67, 86, 104,127, 135, 153,158, 56, 139,275. 84, 109,110,135, 168,197,224.
169,170,180,198,200, 222,257,238. Cannegieter(Hermannns),34, 79, 123. Emmenessius(Jacobus),11,20, 58,
Almeloveen(TheodorusJansonius), 130,2277
814. Cannegieter (Joannes), 64, 65, 81, Erhardus(Georgius),171.
Amende(Joannes JoachimusGollob), 87,111,112,115, 122, 125,130,159, Ernesli (JoannesAugustus),7,111,
49,131. 176,209, 217, 224. 160,202,2S2,238. 72.
Anna Fabri,9, 145. Casaubonus(Is >acus),17, 56, 74, Faber (Petrus), 49,
Argolius(Juanaes),61. 108,130,139,160,197,201,260. . Fabricius(Georgius),4, 22,26,11,
Arnaud(GeorgiusD'), 49. Castalio(Josephus),22. 28,33, 40,41,43. 51, 55, 56,76,126,
Arnlzenius(Joannes),9, 43,57,79, Catlierius(Pbtlippus),26. 133,138, 151,156,159,162,165,lb8,
93, 94, 109, 117,124, 125,144, 160, Cave(Gulielmus),2,266. 196,247, 260,262,274.
172,187,215, 221, 232, 244. Cellarius(Christopuorns)9, 11,20, — (Joanoes Albertus),32, 86,
Bachiene(GalielmusAlbertus), 257. 45, 52,56,61,71,75,77 91,140,167, 274.
Bacliius(JoaonesAnguslus),23. 168, 180,182, 195,197,239,248,256. Falsierus (Cbrlstianus),56, 81,85,
Baluzius(Stephanus),17, 42. Cerda(JoannesLudovicus),2, 5, 7, 106,165.
BangfusiTUomas),48. 12,20, 33, 36, 55, 62,65, 69,88,90, Farnabius(Thomas),50,112.
Barlaeus(Casparus),201. 91,96,108,114,123, 124, 160, 163, Freberus (Marquardus),18.
Baroesins(Josua),2, 69. 172,181, 220,227,234,241,250,255. 1*3. Freinsliemius(Joann s), 6, 43,91,
Barlhius(Casparus) passim. Ciantarus(Joaunes Antonius),257.
Bartholiuus(Thomas),107, 153. Ciofanus(Hercules), 62, 88, 121, Fresne (Du), 5, 33, 2D7,213.
Baschius(Sigismondus),59,78. 263. Gataker(Tbomas),59, 204.
Basnagius(Jacobus),17,19, 85. Clericus(Joannesl,271. Geihardus(Janus), 19.
Bauldri(Paullus), 103. Colomesius(Paullus), 92,131. Georgius(Ignalius),257.
Baxler (Wilhelmus),2. Colvlus(Petrns), 68. Gerde-s(Daniel),40, 59.
BenUeius(Rjchard), 57, 64, 118, Corlius(Gotlieb), 6, 8, 11,21,24, Giphanius(Oberlus),53,147.
208. 28, 29, 50,35, 56. 58, 47, 51, 65, 73, Goesius(Gulielmus),50.
Berthaldus(Petrus), 201. 88,96.107,117.118. 123, 129,13i», GoldastusfMelior Hamenvelto),139.
Bertins(Pelrus), 114. 149, 164,167,189, 200,212,221,241, Gorallus Tbeodorus),153.
Beza (Theodorus),51,207,220. 254. Gorius(AnloniusFranci cus), 5.
Bochartus(Samuel), 41, 68. 128, Cruger(Theolorus).126. Gothofredus(Jacobus),2,3, 17, 42,
133,193,202,208,236,257,259,261. Crusius(Christianus),43,155. Goibofredus(Dionysius),3,23,29,
BolliuS(Renricus),28,44, 76, 84, Cuperus(Gisbertus),12, 168,172, 39, 43,62, 117, 135, 148, 152, 198,
102,122,141, 274. 195,220. 214,216,218,228.
Bondam(Pelrus), 55,103,148,159, Dalen(Antoninsvan), 33. Graevius(JoannesGeorgius),4, 30,
212. Daumius (ChrisUaous),28, 63, 73, 83,92, 163,167,220,22-1.
Borrichius(Olaus),138. 138,196,216. Graiigeus(Isaaeus),65,103.
Bus(l.ambertus),13,60,74,95,123. Dausquius(Claudius),9, 61, 177. Gronovius(Joannes Freder.cus),5
Bower(Arcuihald),18. Daviesius(Joannes),34,151, 273. 10,32,37, 45,77, 89,103, 111,144,
Boxhoroius(MarcusSuerius),76. Delrio (Martinus Antonius), 167, 149,216,221, 225.
Brassicanus(Joannes Alexander), 208. Gronovius(Jacobus),55,56,57,106,
59. Dempsterns(Thomas), 117, 128, 251.
Brissonius(Barnabas),130. 139,153, 160. Grotius(Hngo), 170,257.
Brltannicns(Joanues),2;>8. Dilberrus(JoannesMichael),163. Grunirus (JoannesFridericus),133,
Brouckhusius(Janus), 38,112,142, Dodwellus(Henricus),53. 197,248.
76, 181,222, 242, 231, 238. Dorp (Adrianusvan), 156. Gruterus (Janus),23,170, 256.
Bulaeus(Cbrislophorus),180,250. Drakenborch(Arnoldus)passim. Gudius(Marqnardus),170.
Bulengerus(JuliusCaesar),182. Dresigius(SigismundusFridericus), Gutliberletbus (Tobias),229.255.
Bunen.annus(Joannes Ludolphus), 73,265. Gutherius(Jacobus),6, 57,
48,82,178,180, 193,-195,200, 209, Drusius(Joannes),49. Havercamp(Sigebertus),48,154.
265. DukerUs(CarolnsAndreas), 56,38, Heinius (ChrislianusGollob), 92
Burmannus(Pelrus)passim. 52, 76. 83, 87, 94, 96,105, 119,121, 124, 132,164,166.173.
Burmannussecundus(Petrus), 4, S, 122,125, 125,150,145,131,159,160, Heinsius(Daniel),53.
11,13, 20, 23, 26, 36, 54,S3, 59,62, 169,191,196,223,830,251. Heinsius(Nicolaus),11, 18,23,27
67, 68, 69, 72, 78, 93, 101,102,106, Duportus (Jacobus), 84, 121,146, 40, 45, K, 46, 51, 52, 36, 57, 6«, 75,
120, 122, 125. 138, 142. 144, 160, 195,200,201,203,215. 79 81, 82, 86, 94, 98,105, 110,111
165,168, 169,176,181, 187,196,206, Dusseu(Joannesvan der),2!9. 118, 124, 130,131, 135,141,148,17t>
!M7 INDEXAUGTORUMRECENTIORUMQUl IN NOTIS LAUDANTUR. 1118
177,1S3,190,192,193,204,210,226, ObservalionesMiscellaneaeAmstelo-Spanhemius(Fridericus), 29.
228,241. 241,250,252,253,236. damenses,8, 18, 19,20, 42, 43, 46, Spanhemius(Ezechiel), 99, 157,
Heinslerhusius(Tiberius),58,168. 57,65, 79,80, 94, 101,122, 135,146,
Henninius(Henricus Chrisltanus), 147, 154, 177,186,208, 256 Statius(Achilles),33.
168. Olearius(Gotfridus),168. Siaveren (Augustinusvan),34, 74.
Heraldus(Desiderius),69,73, iOt, Orville (JacobusPbilippusD'), 13, 80,205.
121,157,151. 103,122. Stepbanius(StephaoiusJoannis),81,
Herelius(JoannesFridericus),4. Ondendorp(Frinciscus),5, 7, 11, 193,250.
Heumannus(Christoph.Augustus), 23, 27, 53, 34. 43, 47, 52, 54,61, €8, Stephanus(Henricus),2,4,46,102,
*, 23.,45, 47,64,175, 201,202, 204. 69, 72, 81,89,106,122,135,142,169, 155,218.
Heusioger(JoannesFridericus),62, 185,195,196,220,224.229,230,250, Sterkius(JoannesRodolphus),52.
8C,223. 252,354,236,275. Stewechius(Godeschalcus),38,51,
Hombergk( JoannesFridericus), Ouzelius(Jacobus),99, 146, 172. 81, 90.
c6, 39. Paciaudius(Paullus),2. Struchtmeyer(JodocusJoannes),43,
Hommelius (Carolus Ferdiaandus), Palmerius (Jacobus),1 95.
wO. Pareus (JoannesPhilippus),59,65, Swartius(Eustathius),109.
Hosscbius(Sidronius),13. 121 Tafflnus(Petrus), 59, 108.
Hoven (JoannesDanielvan),2, 11, Passeratius(Joannes),33, 221. Taubmannus(Fridericus), 11, 53.
34,71,112,181. Perizonius(Jacobus), 12, 13, 36, 124,151,215.
Huetius(Pelrus Daniel),29. 40,41, 43,45, 70, 81,163, 168,178, Tennuiius(Samuel),40.
Idsinga(S. H. van), 12. 180,222,227,238,257. -.= Tilius(Roberlus),50, 142.
Juretus (Franciscus), 132, 138, Perrenonius(Petrus),52. Tomasinus(Jacobus Philippus),
192. Pfeiuerus(JoannesPhilippus),60. 220.
Justus (PetrusPaulus), 11,17,59, Phaletranus(Ericius),40. Trekellus (Alberlus Dietericus).
125,150,263. Pierson (Joannes),60, 63,101. 18.
Kirchmannus(Joannes),146. u s
Pignori (Laurentius), 116,130,195. Tremellius(Immanuel), 51, 61,
. Klockius(Maithaeus),6. Piliscug(Samuel),5, 72. 207.
Klolzius(CliristianusAdolphus),4, Platina,18. Trihbechovins(Adamns),2.
28,60,87. Priceus (Joannes),20, 21,24, 50, Trillerus (Daniel Gulielmus), 46,
Knalchbull(Nortonus),57. 43,47,59,114,121,153. 79,130,133,141.
Koenius(Gisbertus),60,101,130. Prideaux(HumTridus), 60. Trolz (ChristianasHenrictis),37.
Kubnins(Joachimus),146. Pulmannus(Tbeodorus),1, 47. Turnebus(Adrianus),139.
Kusterus(Lndolpbos),55, 57. Putman(I. L. E.), 50. Turrc (Alexandera), 164.
Lennep (JoanuesDaniel van),35, Putschius(Helias),24,255. Ursinus(Fulvius),92.
68, 253. Raphelius(Georgins),48, 80,124. Urjhof(HubertusGregorius),112.
Leopardus(Paullus), 2 36. Reinesius (Thomas), 2,138, 170, Usserius(Jacobus),60.
Lipsius(Justus), 169,211, 249. 201,207,216,222. Valckenaer(LudovicusCasparus),
Livineius(Joannes),231. Reiske(JoannesJacobus),2. 4, 152,151,135,168.
Loensis(Nicolaus),6. Reilzius(Joannes Fridericus),11, Valesius(Henricus),1, 96.
Lomeyer(Joannes),273. 76. Vechneros(Daniel),20,74,84,177,
Lotichius(JoannesPelrus), 51. ReiUius (GulielmusOlto), 47. 210.
Lowthius(Robertus),28. Remus(Georgius),182. Verburgius(Isa;cus), 167.
Lundius(Joannes),231. Ithoer (Jacobde), 2, 19, 22,33,40, Verheikius(Henricus),11,23, 48.
Haderus(JoacbimusJoannes),41. 64,73,103,120, 123, 135, 137,151, Victorius(Petrus), 33.
Maius(JoannesHenricus),2,10,24, 170,181,186,202, 221,228,241,244. Vindiogius(Paullns), 57.
39.67,75,102,168,218,228. Rigaltius(Nicolaus),182. Vinetus(Elias), 28.
Manuiius(Paullusl, 7. Rillershusius (Conradus),18,19,41, Vilringa(Campegius), 153.
Manntius(Aldus),80, 86. 60, 63, 71, 74,121, 179, 217. Vonck (CorneliusValerius),26, 28,
Marckarl(Joannes Gulielmus),6, Kitlerus (JoannesDaniel),23. 3», 37, 43, 46, 71, 89, 92,100, 163,
11,36, 49. Rivius (Joanoes), 83. 171,188.
Marckland (Jeremias),103,121,197, Rover(Malthias),34. Voorda(Jacobus),93.
211,224,226,231,260. Ruckersfelder(Abraham Frideri- Vorstius(Joannes),3, U, 82,117,
lus (Agesilaus),109.
Mariscol cus),28. 147,150,164, 188,205.
Martinus(Beruardus),2, 5, 59,69, Rulmkeniiis(David),95, 122,145, 133,141, Vossius(GerhardusJoanues),pas-
92,163. 154,171,176,223,224. sim.
Marlinus(David),45. RutgersiusiJoannes),135. Vossius(Isaacus),267.
Matthaeus(Anlonius),139. Ryckius(Tbeodorus),170,267. Vriemoet(Emo Lucius),80, 121.
Melanchtbon (Philippus),123. Sagittarius(Casparus),4, 163. Vrieruoet(Joannes),104.
Menagius(jEgidius),5, 51, 57.' Sahnasius(Claudius),9, 10,23, 38, Wagenseilius(JoauoesChristopho-
Menckenius(Joannes Burcbardus), 46, 60,83,114, 117,130, 134, 163, rus), 123.
22,23,24,53. 193,216,256,268. Wasse (Josephus),H, 13,37,100
Menckenius(Fridericus Otto), 8, Savaro (Joannes), 66, 67, 75, 80, 196,223.
38,85,194. 104,108,121,137,177,192,197,198, Wassenberg(Everwinus), 17,41,41,
Merillius(Emundus),237. 204,206,226, 264. 55,56, 67,75,78, 81, 82, 86,98, 104,
Meursius (Joanues), 58, 65, 134, Schacht(JoaunesHermannus),121. 112,113,124,127,136,149,181,188,
164. SchelTerus(Joannes),79, 214, 215. 189,191,224.
Modius(Franciscus),142. Schotlus(Andreas),27, 33, 172. Weitzius (Joannes ), 9,18, 46, 47,
Moine(Stephanusle), 57, 197,201. Schrader (Joannes), 11, 34, 101, 50, 104, 133,137,172, 193,235,247,
Mollins(Petrus),8,39, 45, 60,147, 111,130,160,223,264. 252 266.
165,180,199. Schroier (Gerliardus),13. Wesseling (Petrus), 53, 121,140,
Montfaucon (Bernardusde), 3, 71, 10,
Schulling(Joaunes), 37, 43,62, 170, 178,197,266.
201,206. 67, 81, 121,121,171,241, 244, 268. Wetstenius(JoannesJacobus),232.
Moshemius(Joannes Laurentius), Schulting(Antonius),170, 197. Wissembacbius(Joannes Jacobus)?
78,126. Scliwarzius (Christianus Gollieb), 237.
Munckerus(Thomas),8,10, 43,47, 18. 22,43, 99,139, 251. Wiihof (Joannes Hildebrandus),5,
100,110,221. Scoppa(Lucius),28. 11,64,96, 101, 111, 112, 117, 159,
Munslerus(Sebaldus),123. Scriverius(Petrus), 135,223. 171,246.
Miiratorius(LudovicusAntonias), Segaar(Carolus),2, 2o,37, 40, 62, Wonna (Georgius),126,201, 202.
61. 53, 59,67, 110, 121, 163, 172, 189, Wopkens(Thomas),3, 6, 9,10, II,
Nanslus(Franciscus), 50,85, 123, 226. 12, 13,24, 34, 35, 39, 43, 49, 54, 55,
117,151,198,236. Sigonius(Carolus),9. 58, 60, 63, 75, 75, 76,79,82, 87, 8-i,
Nebrissensis(Antonius),128. Sirmondus(Jacobus),7,17,22,270, 93, 102,103, 110,121,122,141,144,
Notlenins(Joannes Fridericus). 3, 272,2.75,276. 147,149,131,158,171,173,174,176
6», 71, 73,77, 80. 82,119,158, 156, Sitzmannus(Theodorus),59, 106, 177,179,181,189,191,216,217,231
164,180. 123,2-16 210,241,275.
Noddtius(Gerhardus),7. Smith(Tnomas),61. Zfihicliius,87.
 ORDO RERUM 1120
j|19

ORDO RERUM

QUJE IN HOC TOMO CON Tl^ENTUR.

S.IEOSENONENSIS. F.PISTOLAAratorisad Florianum. 63

Notiiia. 9 EPISTOLAejusdemadVigilium. 71
EPISTOLAS. Leouis ad ChildebertumFrancorumr«- DEACTIBUS APOSTOLORLM liber prlmus. 81
gem. 11 Ljbisr II. 175
JVNILIUS. EPISTOLAad Parlhenium. 243
Notitia. Ibid.
VKPARTIBUSDIVINJELEGISLIBERPRIMUS. 15 VICTOR GAPUANUS.
CtPOT PBIMIM. Ibid.
—
C«P.II. Quaepertinent ad superficiemScripturarum. PR.EFATIOVictorisin EvangelicasHarmoniasAmmo-
Ibid. nii. 231
CAP.III. — De historia. 16 INTERPRETATIO Evangelicarum HarmoniarumAm-
CAP.IV. — De prophetia. 17 moniiAlexandrini. 235
CAP.V. — De proverbiis. 18 CAPOT PHIMDM. — In principioerat Verbum,Deus apud
—
CAP.VI. De simplicidoctrina. 19 Deum, per— qui-mfactasunt omnia. Ibid.
—
CAP.VII. De aucloriiateScripturarum. 20 CAP.II. —De sacerdoOoZacbariae. Ibid:
—
CAP.VIII. De srriptoribus diviuorum librorom.Ibid. CAP.III. AngelusGabrielad Mariamloquilur. 236
CAP.IX. — DemodisScriplurarum. Ibid. CAP.IV. — DenativitaleJoannisBaptistae. 257
CAP.X. — De ordioe Scripturarum. Ibid. CAP.V.— De generalionevelnativitateCnrisli. 238
—
CAP.XI. Dehis quaeScriplurasacranosedocet. 21 CAP.VI. — Angelusapparuilpaslori'us. 259
—
CAP.XII. QuotsigniOcaiiouibus Scriptura de Deo lo- —
CAP.VII. QrcumcisioDomiai. Jesus inducilur in
qutur. Ibid. leuiplum. — Ibid.
CAP.XIII. — De sjgnificationibusdivinae e ssentise.I bid. CAP.VIII. De Magisqui venerant Oriente. 260
ab
CAP.XlV.— — De signilicationibus Trinitalis. Ibid. CAP.IX.—FugatusJesus, et parenteseiusin jEgyptum.
CAP.XV. QuotmodisPater signillcatur. 22 261
—
CAP.XVI. QuolmodisFiliussiKnificaiur. Ibid. CAP.X. — Herodesinterficitpneros. Ibid.
— —
CAP.XVII. QuotmodissigniQcaturpetsoaa.-!5prrilus CAP.XI. Jesusrevocalurab jEgyplo. Ibid.
tancti. 23 CAP.XII.—RemansilJesus in lemploHierosolymis. Ib.
CAP.XVIII.—QuidhabentcommunevelpropriumPer- I.AP.XIII.—JoannesBaptislaapparuitin Iirael. 262
Bonae Trinitatis. Ibid. CAP.XIV.— BaptizaturJesus a Joanne. 263
—
CAP.XIX. Quibusmodisex collationead creaturas CAP.XV.— Ductusest Jesusa Spirituin deserlum.264
Deus signiflcatur. 24 CAP.XVI.—DuodiscipuliJoannissecuti sunt Jesurn.
LIBERII. 23 Ibid.
— de
C PUTPRIMCM.Quid praesenti sxculo Scrlptura si- —
CAP.XVII. De Philippoet Nathanaele. 263
gniflcet. — Ibd. —
CAP.XVIII. Insynagogalegil Jesuslibrumlsaiae. Ib.
CAP.II. Quot modos et diflVrentiasin operatloue CAP.XIX.— Jesus \ocavil Pelrum et Andream, Jaco-
creaturarumScripturaposuerit. Ibid. bumet Joannem. 266
—
CAP.111. De his quaeadgubernationem mundi perti- —
CAP.XX. Jesus vocavitMatlhaenm publicanum.Ibid.
nent. 23 CAP.XXI.—Audiens J sus quodJoannestradilusessel,
—
CAP.IV. Quot modis 6at geoeralisgubematio. Ibid. 8ecessitin fltiibusZabulonet Nephlhalim. Ibid.
—
CAP.V. Quibusmodisfiatguhernatiospecialis. 29 CAP.XXII.—CircuibatJesus omnesregiones,et sedens
—
CAP.VI. De legislationeet differeuliisejus. Ibid. in moiueelegit duodecimdiscipulos,etdocuite s de hea-
CA».VII. — De lege per opera. Ibid. liiudineregni ccelorum,et quaesequuntor. 267
—
CAP.VIII. De lege per verba. 30 —
CAP.XXIII. lucrepaliodiviium. 268
—
CAP.IX. De angelicagubernatione. lbid. —
CAP.XXIV. Vosestissallerrae. Ibid.
—
CAP.X. De humanaguliernationeper bomlnes. 31 —
CAP.XXV. Vos esiis lux bujus mundi, et iierura
—
CAP.XI. De accidentibus naturae, Ibid. comparationes de praeceptislegis. Ibid.
CAP. X II. — De accidemibus v olunlatis. Ibid. —
CAP.XXVI. Iracundiae proliibitio. 269
CAP.XIII.—De consequenlibuseventumvolunlatis.ffr. —
CAP.XXVII. De relinquendo munus adaltare. Ibid.
CAP.XIV.— De his quaead fulurumsaeculum pertinent. CAP.XXVIII.— De adulterioconcupiscentiae. Ibid.
32 CAP.XXIX.— De repudio. Ibid.
r.Ap.XV.—De acceplalionibus. Ibid. —
CAP.XXX. De juramento. Ibid.
—
CAP.XVI.~ Detypis. 33 —
CAP.XXXI. De eo quodscriptum est, Oculumpro
CAP. X VII. Dedifferentiis typorum. 54 oculo. 270
CAP.XVIII. — De praBilictionibus. Ibid. —
CAP.XXXII. De diligendoproximum. Ibid.
— ante
CAP.XIX. De praedictionibus Legem,quot mn- —
CAP.XXXIII. De occultaeleemosyna. Ibid.
dislactaesnnt ? 55 —
CAP.XXXIV. De secrelaoratione. 271
CAP. X X. — Quot modis sub Lege prasdiciiones faclae —
CAP.XXXV. Deoccultojejunio. Ibid.
suni. Ibid. CAP.XXXVI.—De nontbeSaurizandosuper terram.Iftid.
—
CAP.XXI. Pro rebus sub Lege factis,quot sunt prae- CAP.XXXVII.— Nemopotestduobusdumiiiisservire.
dicliones. Ibid. 272
CAP.XXII.—Depraedictionibnssnb Lege inChrislo. 3 6 —
CAP.XXXVIII. Noodebere quemquamscllicitumes-
CAP. X XIII.—De praediclionibus ad vocationem gen- se de esca vel indumento. Ibid.
snb
tium pertinenlibus Lege. 38 CAP. —
XXXIX. Noa debere quemqaamjudicare vei
—
CAP.XXIV. De speciebuspraedictionum quaein Gra- condemnare. Ibid.
• lia factsesunt. ' 39 CAP.XL.— Parabolade amicovel tribus panibus.Pe-
—
CAP.XXV. De effectibuspraedictionum. 41 tendiim,pulsandum, q uaerendum. Ibid.
—
CAP.XXVI. Quaecausa fuerit prtesenlis saeculi f acien- —
CAP.XLI. De cavendoa falsisprbphetis. 273
di. Ibid. —
CAP.XLII. Non inlrabuniiu regnum ccelorumqui
CAP.XXVII. — De doctrina rationalium in hoc ssculo. dicnnt: Vomine,Vomine. Ibtd.
Ibid. lantum —
CAP.XLIII. Comparatiode sapiente insipienteet
CAP.XXVIH.— Quaeservandasint in Scripturarumin- aedificaloribus. Ibid.
telligenlia. — 42 CAP.XLIV.— MittitJesusduodecimdiscipulos suosdo-
CAP.XXIX. Undelibri religionis catholicae a ssernn- cere et curareomnesiufirmitales. 274
tur. Ibid. —
CAP.XLV. In CanaGalileseaquamvinumfec t. 276
CAP.XXX. — Ubisii fldes religioni necessaria. Ibid. CAP.XLVI.— Jesusmundatleprosum. Ibid.
—
CAP.XLVH. Puerumcenturionisparalyticumcuravit
UAPPINIUS RHEMENSIS. Jesus. tbiil.
EpistolaMappiniiad S. Nicutiom. 45 CAP.XLVIIL—Jesus socrumPelri a febre euravii.277
Epislotaaltera ejusdemad VillicumMelensem. 44 CAP.XLIX.—lo civitateNaimmortuumsuscitavit.Ibid.
ARATOR, CAP.L. — Omnesinfirniitatescurat, ut adimplerentur
Prolegomena. 43 scripturaeprophetarum. ibicl.
 1121 QVM IN HOC TOMOCONTINENTUR. 1122
CAP.LI. — Volcntieum seqaldixit: Vutpet foveatha- CAP.XCV.— Nondebere prohlberi eos qui faciuntsi-
bent. 277 in nomineJesu.
LII. —Navigansimperattempestati,et statimces- gna 502
CAP. CAP.XCVI.— Nosnondebere cnntemnereunumde pu-
savit. 278 sillis, adjungenssimilitudinemde oveperditaetde drach-
CAP.LIII.—Curavittransfretum daemoniacnm quiin mate. ibid.
monumentismanebat. Ibid. CAP.XCV Jf.—Defilioquisubslantiam patrisdevoravit.303
CAP.LIV. — Curavit paralyticnmquem deposuerunt CAP.XCVHI.—De remittendofratribusex corde.Ibid.
per tectum. 279 CAP.XCIX.— Similitudode rege qui posuit rationem
CAP.LV.—Filiumreguli absentemcuravit. Ibid. cum servissuis. 304
CAP. LVI. — Levipublicanusconviviumei fecit. Et di- CAP.C —Jesui interrogatura Pharisaeis,si liceatuxo-
cebantScribaeet Pharisaeidiscipulis: Quare eumpubliea- rem dimillerequaqunqueex causa. Ibid.
rtittl peccatoribus manducatmagistervester? Ibii. CAP.CI. — JHSUS manus infantibns.Pharisaei
CAP.LVll. -' Scribaesigaumpctuntab eo, et ets multa murmurantde Jesu :imposuit Quia recipitpeccatores. 305
hic
dicit. 280 —
CAP.Cil. Jesus in.stiluitfos qniannunliavernntei de
CAP. LVIII.— Quaedam mulierde turbaclamavitad Je- Galilaeisquos interfecitPilatus,adjungens simililudinem
sum : Bealusventerqul teportavit. „ Ibid. arboris flciin vinea. Ibid.
CAP.LIX.— NunliaturJesu : Quiamaterlua et frutres CAP.CIII.—Jesus sanavitin synagogamulieremari-
tvi voluntte videre. Ibid. dam el curvalam. 306
CAP.LX.—Jesusmulieremquaefluxumsanguinispaiie- CAP.CIV.—AscenditHierosolymam in die festosceno-
batur, curavit,et filiamJairi principisSynagogae mortuam pegiae. Ibid.
suscitavit. 281 CAP.CV,—De divite,cujusuberesfructusager altnlit.307
CAP.LXI.— Dnos cscos Gursvit,et dsaioniamsurdum GAP. CVL—De eo qui, maltaspossessioueshabens,tri-
mutumejeet. 282 stisabiit.audiensverbum:Vade,vendeomniaqumhabes.Ib.
CAP.LXII.— Pharisaeidicunl de Jesu : In Beetzebub CAP.CVIf.— De diviteet I.azaro. 508
principe dmmoniorum hic ejicil dmmonia. Ibid. CAP. CVIII, — De villicoinfideli. 309
CAP.LXHL— MarlbaJesumsuscepitin domosua. Ibid. CAP.CIX.—De patrefamiliasqui exiit primomanecon-
CAP.LXIV.— Joannesde carceremisitad Jesumioter- ducereoperariosin vineamsuam. Ibid.
rogare eum. 283 —
CAP.CX. Jesus in clomoPharisaeisanathydropicum;
CAP.LXV.— Exprobratcivitatibusia quibasfactaesunt instruiteosquiprimosaccubitusinconviviiseligebaul.310
plnrimaevirtutes ejus. Ibid. CAP.C\I. — Jesusdecemleprososmundavlt. 511
, CAP.LXVI. — Apostoli r evertuntur de praedicatione ad CAP. CXII. — Jesusde sua
passione discipulis suisiie-
Jesum. ' 284. rum indicavit;— materZebedaeirogat pro llliissuis. Ibid.
CAP.LXVH.—Jesus elegit aliosseptuagintaduosdisci- CAP.CXIII. Jesus responsumdat diceatisibi: Vomi-
et
pulos, adjungitparabolam turrim et regis ne, si paucisunl qui salvi fiant?
aediQcanlis, 512
praeliumparantis. Ibtd. CAP. CXIV. — De Zacchaeo puhlicano. Ibid.
CAP.LXVIII.—Pharisaviaccusabantdiscipulosejus.285 CAP.CXV.— Jesus iterumduoscaecoscuravit. Ibid.
CAP.LXIX.—Die sabbatiin syaagogacuravitmauumari- CAP.CXVI.— Jesus super asinum sedens Hierosoly-
dam. Ibid. mamingreditur. 3IS
CAP. L XX. — in
Jesns monteorat, et juxta mare turbis CAP. —
CXVH. Ejicitde temploementeset vendentes,
et discipulissuisplurimain parabolisloc>.lusest. 286 et dat responsum Pharisaeisqui se extollunt. 314
CAP.LXXI.— Ecceexiit qui seminat,seminare. Ibid. —
CAP.CXVIII. Jesus praelulitcaelerisvidaam propter
CAP.LXXII.— Deeo qui seminatbonumsemenin agro duo aera minuta.AdjungilparabolamdePbarisaeoet Pu-
lao, et dezizaniis. Ibtd. blicano,contraeos quise extollunt. Ibid.
—
CAP.LXXIII. De granosinapis. IKd. CAP.CXIX.—DeNicodemo quivenitadJesumnocte.313
—
CAP.LXXIV. De fermentoquod absconditmnlier, et — in
CAP.CXX. De muliere adulteriodeprehensa. 516
alia multadisseritdiscipulis. 287 CAP.CXXf.— Jesusmaledixitflculneae,et aruit. Ibid.
CAP. - LXXV.— Discipulisedisserit parabolamsemi- CAP.CXXII.—DixitJesus parabolamad discipulossuos,
nandi Ibid. propterorandiinstantiam,de judice duroet vidua. Ibid.
—
CAP.LXXVI. De eo quiseminatsemen et vaditdor- CAP.CXXIII.— Interrogatura princpibussacerdotum,
mitum.Discipulisparaiiolamzizantorumagri edisserit.288 In quapolestalehoc facis7 Adjungitparabolamde duobus
CAP.LXXVIIi.—De thesauroabscouditoinagro, et ne- liliisiu vineammissis. 317
gotiationemargarilarum;de saceiia missain mare, el rie CAP.CXXIV.—Parabolade patrefamiliasqui vineam
palrefamilias qui profertde thesaurosuono aet vetera./O. suamlocavitagricolis. Ibid.
CAP.LXXIX.— De Herodisconvivioet de Joannisin- CAP.CXXV.— Simileest regnumcoelorumhominiregi
terfectione. 289 qui fecit nuptiasfiliosno. 318
—
CAP.LXXX. Jesusin deserto de quinquepanibus et CAP.CXXVL— Pharisaeimittuntad Jesumdolointerro-
duobuspiscibusquinquemilliahominumsatiavit. 290 gantes, Si licettributum reddereCmsari? 319
CAPLXXXI. — Jesus super mare pedibusambulavit,et CAP. CXXVII. — De Sadducaeis, qui dicnntnonessere-
Petrmnmergeatemliberavit. Ibid. surreclionem, interroganl septemfratribusqui unam
e t de
—
CAP.LXXXII. Transfrelantesveneruntin terram Ge- uxoremhabuerunt. lbid.
nasar, et turbaesecutae sunt eumtrans mare. 291 —
CAP.CXXVIII. ScribainterrogabalJesum.quodman-
—
CAP.LXXXIII. QuidamPharisaeusrogavitJesum ad datummaximumessetin lege. Ibid.
et
prandium, cogitabat nonfueril baptizatus. 293 CAP. —
CXXIX. Docente Jesu in templo, miserunt
CAP.LXXXIV. — Deqapostolis,
uare
quare nonlotis manibus Pharisaei e um comprebendere. 320
manducarent. Ibid. —
CAP.CXXX. luterrogabat PharisaeosJesus, cujus li-
—
CAP.LXXXV. De maliere Syrophceaissa,quaepro liusesset Cliristus. 321
filiasua petebat. 294 —
CAP.CXXXI. Jesusdocet: Egotum lux mundi.Ibid.
CAP.LXXXVI. — Jesnssurdumet mulumcuravit.Ibid. CAP.CXXXII.— Jesusfacienslulum de sputo, et po-
CAP.LXXXVH. — Jesus super puteum Jacob mulieri nenssuper oculoscaecinali, curaviteum. 323
Samaritanae locutusest. . - 295 —
CAP.CY.XXI1I. Jesus agaitus est eidemcaeco, con-
CAP. —
LXXXVIU. JesnsHierosolynisinfirmumcuravil, tendilmultacum Judaeis. 325
qui trigintaet octoannisjacuit in iuflrmitate;multacum —
CAP.CXXXIV. InterrogaturJesus a Ju^oeis Si lu et :
Judaeisejusoccasionedispntavit. 296 Christus,dicnobismanifesle. 526
CAP.LXXXIX. — Jesusde septempanibuset paucispi- CAP.CXXXV. — Jesus resuscitatLazaruma morluis,
scibusquatuormilliahomioumsaluravit,et praecepitapo- principesconciliumfaciuutut inlerficianteum. Ibid.
stoliscaverea fermenloPharisaeorum. 298 —
CAP.CXXXVI. Non receptusJesus in civitaleSama-
—
CAP.XC Jesus interrogatapostolos:Qvemmedicunt ritana , Joanneset Jacobusdicunt ad eum: Si vis, d'ci-
tanines esse? Et dicitPetro, Scandatumes milti. 299 mus,ut descendatignitdt ccelo. 328
—
(AP.XCI. Jesusdicil : Sunt quidam dehicstantibus Jesus
CAP.CXXXVIL— venitinBelhaniam. e tmulti Ju-
quinonguslabunl mortem.Et iumoutetrausliguralur.Ibid. daeoruraeuutes, propterLazarumcrediJeruntin euin. Ib.
CAP.ACII.— Pbarisaeidicuntad Jesum : ViscedeItinc, CAP.CXXXVIll.—Mariafuditalabastrum unguentiio ca-
quia Herodesvultle — occidere;et curavitlunaticum. 300 pite Jesu. Jesus increpat Puarisaeum. 529
CA».XCIII. Jesus de passionesua discipulispatefe- CAP.CXXXIX.—Hierosolymis Graecividere voluntJe-
in
cit, et Capharoaum prose et Petrodidrachmaexactori- sum. 330
bus reddidit. 301 CAP. C XL.—Pharisaei inlerrogant Jesum^quando venit
CAP.XCIV.— InterrogatusJesnsa discipulissuis, Quis regnum Dei. Ibid.
majareritin regnoccelorum ? iustruit eos ut humilientse CAP.CXLI.—Jesusloquilurad lurbas et discipulosde
sicut parvulus. Ibid. scribiset pliarisaeis: eorum VJE. Ibid
HC5 ORDORERUM QU./E LNHOC TOMOCONTlNgNTUR. 1124
CAP.CXLII.— Jesuslamentatur super Jerusalem.332 EXCERPTA ex episUAurelianiadTheodebert.regem. 405
CAP.CXLIIL—Multi ex principibuscredideruntin eum, PRIMASIUS.
et non conrjtebanlurne de synagogaejicerentur. Ibid. Nolitia ez Cave. 407
CAP.CXLIV.—Ostendunt discipuliJ esu strucluramtem- COMMENTABIA INEPISTOLASS. PAULI. 417
pli. 333 In EpistdimadKomanos. Ibid.
CAP.CXLV.—Sedenle Jesu inmonleOlivetiioterrogant Io Epislolamprimamad Corinlhios. 503
eumdiscipuli,Quoi signumerit adventutlui ? Et praedicit In Epistolamsecuridamad Corintuios. 553
eversionemJerusalem,signa et prodigia. Ibid. Io Epistolamad Galatas. 585
CAP.CXLVI.— De parabolaficulneae. 334 Io Epistolamad Ephesios. 607
CAP.CXLVll.—Jesus diem judicii temporibus Noe et In Epistolamad Pliilippenses. 625
Lothassimilavit.De fldeliet prudeniidispensatore. Ibid. In Epistolam adThessdonicenses primam. 639
CAP.CXLVIII.— De decem virginibus. 535 In EpistolamII ad ThessaloDicenses. 643
CAP.CXLIX.—Deeo qui peregre proficiscenslalenta In Epislolamad Colossenses. 631
servissuisdislribuil. 336 In Epistolamad Timotbeumprimam. 659
CAP.CL.— Et lumbisemper sint praecincti,et lucernae In ad
EpistolamII Timotheum. 671
ardentes. lbid. In Epislolamadtfitum. 679
CAP.CLI.—Deeo qui peregre abiit acciperesibi reg- In Epistolamad Pbilemonem. 683
num: proficiscensdecemniioasservissuis dedit. 337 In Epistolamad Hebraeos. 685
CAP.CLII.—DeadventuFilii hominis. Ibid. COMMENTARIA INAPOCALYPSIM. 793
CAP.CLIIL—Iterumconciliumfaciuntprincipes,et Ju- LlBSB PRIMOS. '
das vaditad eos. 538 LlBKB II.
CAP.CLIV.—Jesus lavit pedesdiscipulorum. Ibid. LIBBB.III. .~
CAP.CLV,—Mittit discipulospraepararesibi pascha,et LIBKB TV.
dicit eis: Quiaunus ex vobistradtl me. S39 LlBEB V.
CAP.CLVI,—Jesustradit discipulissacramentumcorpo- VICTORTVNONK
ris et sanguiuissui. Dicitad Petrum : ExpeiivitSalanasut Notitia es Gallandio.
vosvetUilel;et: Omneshodtein mescandai}tab.imini.340 CHRONICON.
CAP.CLVII.—Hortatur discipulossuos ul noo pavefiat LIBBRATUS,
cor eorum. Ibid. Prtefatioad LiberatiBreviarium.
CAP.CLVIII.—Dicit discipulis suis : Quiquidhabet, ba- BREVIARIUM causaeNestorianornmet Eulychianorum
iulet. 342 coUeclum-a Liberatoarchidiacono EcclesiaeCarthaginensis
CAP.CLIX,—Jesus dicit: Egosumvitistt vot palmites.Ib. regionissettae. 969
CAP.CLX.—Venit Jesus in Gelhsemaui,et orat Patrem CAPDT PBIMTJM —Procemium. Ibid.
ttt transferalcalicemhuncab eo.' 345 CAP.II.—DePaulo et auctorsit Nes-
CAP.CLXI.—Judas venitcumturbis comprehendereJe- torians haeresis. Samosateno, quod 971
sum. Ibid. CAP.III.—DeApollinario,et quod anctor«itEutychiaoae
CAP.CLXII.—Adolesceas quidam indutus sindonese- haeresis. 972
quebatur Jesum. 546 CAP.IV.—De-Nestorii ordinationeet ejus haeresi. 974
CAP.CLXIIL—lnterrogal priuceps sacerdotum Jesum CAP.V,—DesynodoEphesina prima,et Nestoriidamna-
lie discipuliset doctrinaejus. 347 lione. 976
CAP.CLXIV.—Quaeruotur falsitestes adversnsJesum.16. CAP.VI.—DediscordiaCyrilli Alexandriniet Joannis
CAP.CLXV.—Priaceps sacerdolumadjurat Jesum, di- Antiocbeni. 979
tens : Si lu es Chrislus,dic nobis. 548 CAP.VII.—DeordinatloneMazimianiConstanlinopoli-
CAP.CLXVL—Traditur PilatoJesus; poenitetJudas.Ib. tabi episcopi. 982
CAP. CLXVH.—Pilatus judicatinier Judaeos e t Dominum, CAP.Vllt.—DepaceCyrilliet Joannis. Ibid.
et mittiteum ad Herodem. Ibia. CAP.IX.—DeCyrilliepistolispro Orienialibus. . 986
CAP.CLXVIIL—Uxor Pilatimisitad eum,dicens: Nihil CAP.X.—De Nestorianorum scandaloel monacbisArme-
tibietjustoilli. 350 niae. 989
. CAP.CLXIX.—Pilatus dimisitBarabbam,el tradiditJe- CAP.XI.—De Eutychepresbytero et begnmeno,et ejns
sumad cruciflgendum. Ibid. haeresi,ejusdemquedamnatione. 998
CAP.CLXX.—Duo latrones cumChristo ad cruciflgendum CAP.XII.—DesynodoEphesina secuuda, et Flaviani
ducuntur.Jesus in crucematrem Joanni et Joaunemma- morte. 1003
tri commeudai.Acetopotatus,consummatis omnibusemit- CAP.XIII.—DesynodoChalcedonensi et de damnatione
titspirilum. 351 Dioscori. 1010
CAP.CLXXL—Joseph petil corpus Jesu a Pilato, et se- CAP. XIV.—DeexsilioDoscoriet ordinationeProlerii
pelil una cumNicodemo. 353 Alexandriniepiscopi. 1016
CAP.CLXXII.—Judaei signantmonumentum. Ibid. CAP.XV.—DeordinationeTimothei/Eluriet de morte
CAP.CLXXIIL—Prima diesabbaliJesus resargit. Ibid. Proterii. 1017
CAP.CLXXIV.—Custodes monamentiannuntiaveruntsa- CAP.XVI.—DeordinationeTimoiheicalholiciet Petrt
cerdotibusde resurrectioneChristi. 355 haeretici. 1019
CAP.CLXXV.—Jesus apparuit mulieribus post resur- CAP.XVII.—Deordi.ationeJoanniscalholiciet damna-
reclionem. Ibid. tioneAcacii. 1022
CAP.CLXXVI.—Duobus euntibusin caslellumapparuit CAP.XVIH.^-DeepiscopisAlexandrinis. 1026
Jesus. Ibid. CAP.XIX.—DeSevero,JulianoacMacedonio. 1032
CAP.CLXXVIL—Jesosapparuitdiscipalis suis. 356 CAP.XX.—DeGaianoel Theodosio. 1056
CAP.CLXXVIII.—Jesus apparuil Thomae. 357 CAP.XXI.—DeAgapetopapa et AnlhimoConslantino-
CAP.CLXXIX.—Iterum apparuit discipulis suisad mare polllano episcopo. 1038
Tiberiadis. Ibid. CAP.XXII.—DeSilverioet Vigilio. 1039
—
CAP.CLXXX. Jesuster dicitPetro: Diligisme?Ibid. CAP.XXIII.—DePauloAlexandrinoepiscopo,et mona-
CAP.CLXXXL—Discipnli euntes in Galilaeamviderunt 1044
et adoraveruntDominum.Et assumplusesl in coelumco- chis Hierosolymorum.
CAP.XXIV.—De P elagioet Theodoro. 1049
rameis. 358 DISSERTATIO ad Liberatum,de quinUsynodoet quaa
EX CATENAin quatuor Evangeliisa Viclore Capuaoo eam praecesserant. 1051
Latinereddila. 339 CAPUT PBIMCM.—De temporeqno Justiniaousimperator
S. NICETIVS. adversusOrigenemsanclionemedidit. 1052
Notitiaez Gallandlo. 361 CAP.II.—l3econcilioConsUntinop.,quodMennascoegii,
OPVJSCOLCM. De vigiliisservorumDei. 365 jubenteJustiniano, i ncausaOiigeniselOrigenistarum. 1059
OPCSIOLUM. De psalmodiae bono. 571 CAP. I II.—De tempore quo Jusliuianus adversusirfa
EPIST.Nicetiiad Clodosuind.reginamLongohar. 375 capitulaedictumcomposuit. 1062
EPISTOLA ejusdemad Juslinianumimp 378 CAP.IV.—De concilioConstantinopoli babitoa Menn:>
AGNELLUS. in causatrium capilulorum. 10i>7
Notitiaex Gallndlo. 379 CAP.V.—An damnatnssit reipsaOrigenesin syn. v.1073
EPISTOLA ad Armenram. 381 CAP.VI.—Observationes ad actasynodiv. 1090
S. AURELIANUS. CAP.VII.—Deconflrmatione
•* synodiv a sedisapostolic»
REGIILAad monacho?. 585 antisiitibus. KWJ
HESULA ad virgines. 399 ADDENDUM ad VictorisCapuaniopera. W9<
FIMS TOMI SEXjtGESiMIOCTAVl.